ભા�રતમાં�� સ્થા�નિક સ્વર�જ્ય� સં�સ્થા�ઓ� નિવક�સં આ પ્રશ્ન મુ� ખ્યપરીક્ષા� ઉપરી�� ત ઇન્ટરીવ્ય� મુ�� પણ ચચ�� નો� મુ� દ્દો� બનો શકે� .

પ્રશ્ન: વર્ષ� ૧૯૧૯ સુ�ધી થય�લા� સુ�ધી�રી�ઓમુ�� સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જનો� શ�સુનોનો� સુ� ક્ષિક્ષાપ્ત ઈનિતહા�સુ જણ�વ�.

જવ�બનો� મુ� દ્દો� નોચ� મુ�જબ જરૂરી છે� .અર્થ� : ‘સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્યનો સુ�સ્થા�ઓ (Local Self Government)નો� અથ� છે� કે� સ્થા�નિનોકે કે�ય�� (કે�મુગીરીઓ)નો� એવ સ્થા�નિનોકે સુ�સ્થા�ઓ દ્વા�રી� વહાવટ કે� જ�નો� પ્રનિતનિનોધિધીઓનો� જ� ત� સ્થા�નિનોકે ક્ષા�ત્રનો� લા�કે� દ્વા�રી� પસુ� દ કેરીવ�મુ�� આવ� . પ� . જવ�હારીલા�લા નો� હારુનો� જણ�વ્ય� મુ�જબ સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્ય એ જ કે�ઇ પણ સુ�ચ લા�કેશ�હાનો� આધી�રી છે� અનો� હા�વ� જો�ઇએ.

ઈનિતહા�સં: સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્ય ભા�રીતમુ�� લાગીભાગી મુ=ય� કે�ળથ પ્રચક્ષિલાત છે� , પરી� ત� જ� રૂપમુ�� આજ� આપણ� ત� નો� ઉલ્લા�ખ કેરીએ છેએ ત� વ�સ્તવમુ�� અ�ગ્રે�જો� નો જ દ� નો છે� . પહા� લાવ�રી સ્થા�નિનોકે સુ�સ્થા� પ્ર�ક્ષિસુડે�ન્સી નોગીરી�મુ�� અસ્તિસ્તત્વમુ�� આવ�લા.

લો�ર્ડ� માં� યો�: ભા�રીત પરિરીર્ષદ અધિધીનિનોયમુ ૧૮૬૧ દ્વા�રી� વIજ્ઞા�નિનોકે નિવકે� ધિKLકેરીણ (Legislative Devolution)નો નોનિતનો શરૂઆત કેરીવ�મુ�� આવ અનો� લા�ડે� મુ� ય�નો� ૧૮૭૦નો� નો�ણ�કેય નિવકે� ધિKLકેરીણનો� પ્રસ્ત�વ એનો�� કે� દરીત પરિરીણ�મુ હાત�� . આ પ્રસ્ત�વ દ્વા�રી� કે� ટલા�કે નિવભા�ગી�નો� -જ�મુ�� ક્ષિશક્ષાણ, સ્વ�સ્થ્ય સુ� વ�ઓ તથ� રીસ્ત�ઓ પણ હાત�-ત� નો�� નિનોય� ત્રણ પ્ર�� તય સુરીકે�રી�નો� સુ��પવ�મુ�� આવ્ય�� . જ�નો� ફળસ્વરૂપ� ‘સ્થા�નિનોકે-નો�ણ�� ’ (Local Finance)નો� પ્ર�રી� ભા થય�. ક્ષિશક્ષાણ, સુફ�ઇ, મુ� રિડેકેલા ધિચનિકેત્સા�, સુહા�ય અનો� જોહા� રી કે�ય�� મુ�ટ� નો�ણ�� નો જો�ગીવ�ઇ અનો� દ�ખરી�ખ મુ�ટ� સુધિમુનિતઓનો રીચનો� કેરીવ�મુ�� આવ જ�નો� કે�રીણ� આ ક્ષા�ત્રનો� વ્ય�પકે નિવકે�સુ થય�.

લો�ર્ડ� રિરપ: વ�ઇસુરી�ય રીનિપનોનો� સુમુયમુ�� ૧૮૮૨નો� સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્યનો� શ�સુનોનો� પ્રસ્ત�વ આ ક્ષા�ત્રનો� નિવકે�સુનો એકે મુહાત્વનો ઘટનો� હાત. લા�ડે� રીનિપનો� અભિભાપ્ર�ય આપ�લા� કે� પ્ર�� તય સુરીકે�રી� સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જનો સુ�સ્થા� મુ�રીફત લા�ડે� મુ� ય�નો સુરીકે�રી� પ્ર�રી� ભા કેરી�લા નો�ણ�કેય નિવકે� ધિKLકેરીણનો નોનિત અપનો�વ� . આ અKવય� સુમુગ્રે દ�શ મુ�ટ� સ્થા�નિનોકે પરિરીર્ષદ�નો� ત� ત્રનો વ્ય�ખ્ય� કેરીવ�મુ�� આવ જ�મુ�� ક્ષિબનોસુરીકે�રી સુભ્ય�નો બહા� મુત હાત. આ પ્રસ્ત�વમુ�� કે�ઇ સ્થા�નિનોકે સુ�સ્થા�નો� પ્રમુ�ખનો� રૂપમુ�� કે�ઇ ક્ષિબનોસુરીકે�રી અધિધીકે�રીનો પસુ� દગીનો પણ છે� ટ આપવ�મુ�� આવ. એટલા� જ લા�ડે� રીનિપનોનો� સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જનો સુ�સ્થા�નો� ‘નિપત�’ (Father of Local Self govt.) મુ�નોવ�મુ�� આવ� છે� .

અધિ નિયોમાં ૧૯૧૯: ૧૯૧૯નો� ભા�રીત શ�સુનો અધિધીનિનોયમુ (Govt of india act) દ્વા�રી� સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્યનો� નિવર્ષયનો� રી�જ્યનો બ�બત બનો�વવ�મુ�� આવ એનો� હાસ્ત�� તરિરીત નિવર્ષય મુ�નોવ�મુ�� આવ્ય�.

અધિ નિયોમાં ૧૯૩૫: ૧૯૩૫નો� અધિધીનિનોયમુ અનો�સુ�રી પ્ર�� તય સ્વરી�જ્યનો� પ્રચલાનોથ સ્થા�નિનોકે સ્વરી�જ્યનો સુ�સ્થા�ઓનો� નિવશ� ર્ષ ગીનિત મુળ. લા�કેનિપ્રય પ્ર�� તય સુરીકે�રી� નો�ણ�કેય નિનોય� ત્રણ કેરીત હાત એટલા� ત�ઓ સુ�સ્થા�ઓનો� વધી�રી� આર્થિથYકે રી�ક્ષિશ ઉપલાબ્ધી કેરી�વ શકેત નોથ.

અ% ચ્છે� દ ૪૦: ૧૯૪૯ સુ�ધી પ્રવત� મુ�નો અધિધીનિનોયમુ�થ સ્વત� ત્ર ભા�રીતનો� બ�ધી�રીણનો� ઘડેવI ય� સુ� ત� ષ્ટ નોહા�ત� એટલા� ૧૯૪૯મુ�� બ�ધી�રીણમુ�� અનો� ચ્છે� દ ૪૦નો� સ્વરૂપ� એકે નિનોદ̂શનો� સુમુ�વ�શ કેરી�ય� જ�મુ�� જણ�વ�ય�� કે� ‘રી�જ્ય ગ્રે�મ્ય પ� ચ�યત�નો�� ગીઠનો કેરીવ� કેદમુ ઉઠ�વશ� અનો� ત� પ� ચ�યત�નો� એવ સુત્તા�ઓ અનો� અધિધીકે�રી� પ્રદ�નો કેરી�વશ� જ� ત� નો� સ્થા�નિનોકે સ્વશ�સુનોનો� એકેમુ�નો� રૂપ� કે�ય� કેરીવ� ય�ગ્ય બનો�વવ� મુ�ટ� જરૂરી હા�ય.’

માંહાત્વપ,ર્ણ� સં�શો� : આ નિવચ�રી�નો પ� ર્તિતY બ�ધી�રીણનો� ૭૩ અનો� ૭૪મુ� સુ�ધી�રી� સ્વરૂપ� ૧૯૯૨મુ�� થઇ. જ્ય�રી� બ�ધી�રીણમુ�� ભા�ગી ૯ અનો� ૯-કે જો�ડે�ય�.

1