रानमेवा - काव्यसंग्रह

114
J§JmYa ‘wQ o amZ‘odm

Upload: gangadhar-mute

Post on 12-Mar-2016

228 views

Category:

Documents


3 download

DESCRIPTION

कवी - गंगाधर मुटे कॅंम्पस प्रकाशन मुल्य - ६० रुपये.

TRANSCRIPT

Page 1: रानमेवा - काव्यसंग्रह

J§JmYa ‘wQ>o

amZ‘odm

Page 2: रानमेवा - काव्यसंग्रह

amZ‘odm

J§JmYa ‘wQ>o ""A^¶''

H°$ång àH$meZ

Page 3: रानमेवा - काव्यसंग्रह

àH$meH$ …

H°$ång àH$meZAmdu N>moQ>r - 442307

qhJUKmQ>, {O. dYm©

© J§JmYa ‘wQ>oAmdu N>moQ>r - 442307

qhJUKmQ>, {O. dYm©

Xÿa^mf … 07153 - 257244

^«‘UÜdZr … 9730582004

Email : [email protected]

Web : http://ranmewa.blogspot.com

àW‘md¥Îmr … AmpídZ H¥$. 12, JmodËg ÛmXer,

3 Zmoìh|~a 2010

‘wÐH$ … d¡^d Am°’$goQ>, qhJUKmQ>

07153 - 244161

‘wë¶ … 60 ê$n¶o

*

*

*

*

*

Page 4: रानमेवा - काव्यसंग्रह

eoVH$ar Am§XmobZmV hm¡VmËå¶ nËH$abobo

~hmÔa ¶moÕo eoVH$ar ¶m§Zm gÝ‘mZnyd©H$

Am{U

emofUm‘wio bT>mD$nUmMm e{º$nmV

hmodyZ eodQ>r AmË‘h˶ogmaIm n¶m©¶

ñdrH$maUo ^mJ nS>boë¶m

˶m gd© ñdJu¶ eoVH$è¶m§Zm ghmZw^y{Vnyd©H$

gmXa g‘{n©V...

Page 5: रानमेवा - काव्यसंग्रह
Page 6: रानमेवा - काव्यसंग्रह

‘m¶m H${dVoMm àdmg

AmXaUr¶ a{gH$OZhmo, ‘mPm n{hbmd{hbm H$mì¶g§J«h ""amZ‘odm'' àH$m{eV H$aVmZm A˶§V AmZ§X hmoV Amho. Amnë¶m Am¶wî¶mV H$mhr Jmoï>r Aem ZH$iVnUo KS>VmV H$s ˶m AmnU ñdßZmVhr H$pënë¶m ZgVmV. ‘mPo H$mì¶boIZhr Aemn¡H$sM EH$ KQ>Zm.

‘bm ~mbnUr JmUr d OZo {b{hʶmMr Iyn AmdS> hmoVr. ˶mZ§Va 1984-85 À¶m gw‘mamg ‘r ""~a§ Pmb§ Xodm ~mßnm'' hr n{hbr H${dVm {b{hbr. Vr H${dVm eoVH$ar g§KQ>ZoMo ‘wInÌ Agboë¶m eoVH$ar g§KQ>H$À¶m ""AZw^yVr {deofm§H$mV'' 1985 ‘ܶo àH$m{eV Pmë¶mZ§Va doJdoJù¶m eoVH$ar Am§XmobZmV H$m¶©H$˶mªH$Sy>Z ˶m H${dVoMo WmoS>o’$ma dmMZ/Jm¶Zhr Pmbo. lr. {dZ¶ hS>uH$a ¶m§Zr {b{hboë¶m ""OJ ~Xb KmbwZr Kmd'' Am{U ""{dR>mo~mMr A§Jr'' ¶m XmoZ nwñVH$mV ˶m H${dVoMm CëboI Pmbm, XmoZ d¥ÎmnÌr¶ ñV§^boImV gwÕm ˶m H${dVoMm CëboI Pmbm. Am{U ‘hÎdmMo åhUOo ‘m. eaX OmoetZr ""AmR>dS>çmMm ½¶mZ~m'' (05 Am°³Q>mo~a 1987) ¶m gmám{hH$mV {b{hboë¶m EH$m boImMo erf©H$hr ""~a§ Pmb§ Xodm ~mßnm'' Ago hmoVo. ‘m¶m n{hë¶mM H${dVoMr EdT>r XIb KoVbr Joë¶m‘wio Voìhm ‘bm Iyn AmZ§X Pmbm hmoVm.

‘mPm H${dVm boIZmMm àma§^ BVH$m gw§Xa Pmë¶mZ§Va dmñV{dH$V… ‘mPr H${dVm ˶mZ§Va A{YH$ ’w$byZ AmH$ma ¿¶m¶bm hdr hmoVr. nU Vgo Pmbo Zmhr. H$maU mH$arMm emoY KoʶmVM ˶mZ§VaMm gd© H$mi IMu nS>bm. Am{U H$mimÀ¶m dmh˶m àdmhmÀ¶m Cgi˶m bmQ>m§‘ܶo H${dVm {b{hʶmMr àoaUm d D$‘u H$er X~yZ Jobr Vo H$iboM Zmhr.

emoYmV ^mH$arÀ¶m {Zå‘r h¶mV JobrñdßZoM dm§P Pmbr, Vméʶ OmiVm§Zm

Am¶wî¶mMr Aer AdñWm M¸$ XmoZ Vnmnojmhr A{YH$ H$mi VerM H$m¶‘ hmoVr. ‘mÌ Zmoìh|~a 2009 ‘ܶo ""Am¢XmMm nmD$g'' hr H${dVm ""bmoH$‘V'' ¶m X¡{ZH$mV Am{U ""‘m¶~mobr'' ¶m g§Ho$VñWimda àH$m{eV Pmbr. ˶m H${dVoda {‘imboë¶m A^yVnyd© A{^àm¶mZoM H$Xm{MV ‘m¶mVbm

^y{‘H$m

amZ‘odm/5

Page 7: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$dr nwÝhm OmJ¥V Pmbm Agmdm Am{U BVH$m àXrK©H$mi H$m|S>‘mam Pmbobr ‘ZmVrb mdZm eãX~Õ hmodyZ H${dVoMm AmH$ma KoV AdVarV Pmbr Agmdr. H$maU ˶mZ§Va H${dVm {b{hʶmMm doJ BVH$m OmñV hmoVm H$s ‘mJo diyZ nmhʶmMrhr Cg§V Cabr ZìhVr. ¶m g§J«hmV g‘mdoe Agboë¶m H${dVm§n¡H$s 80 nojm OmñV H${dVm øm 8/9 ‘{hݶm§À¶m H$mbmdYrVrbM AmhoV. eoVH$ar Hw$Qw>§~mV OÝ‘mbm ¶oD$Z eoVH$ar åhUyZ OJUo hmM EH$ J«§W AgVmo. ¶m ""bmBìh'' J«§WmV {ZgJm©er OdirH$, àm{U‘mÌmda ào‘, ~rOm§Mo A§Hw$aUo, PmS>m§Mo ~haUo, H$ù¶m§Mo ’w$bmoaUo, ’$im§Mo bX~XUo, YaUrMr ‘m¶m, Am^mimMr N>m¶m... gma§ H$mhr AgVo. ˶mgmo~VM doXZm, àVmaUm, eë¶, C~J, CÛoJ, Omof, hmoe Am{U jmo^... AJXr gma§M H$mhr AgVo. ’$º$ EH$M Jmoï> ZgVo Am{U Vr åhUOo Cg§V. Zm OrdZmMm gdªH$f Cn^moJ KoʶmMr Cg§V, Zm Amnë¶m ^mdZm 춺$ H$aʶmMr Cg§V, Zm H${dVm {b{hʶmMr Cg§V, Zm jmo^ 춺$ H$aʶmMr Cg§V. ’$º$ H$ï>, H$ï> Am{U Ho$di H$ï>. ‘J ˶m hmS>mÀ¶m eoVH$è¶mZo H${dVm {bhmdr Var H$er? ‘J ‘m¶mgmaIm WmoS>rer g§Yr {‘iVmM eoVr à˶j H$gʶmnmgyZ ñdV…Mr gwQ>H$m H$ê$Z KoVbobm, eoVrVë¶m H$ï>mnmgyZ ‘wº$s {‘i{dbobm nU eoVrer WmoS>r’$ma Zmi OwidyZ R>odyZ ~è¶mn¡H$s Cg§V {‘i{dbobm eoVH$arnwÌ boIZm-dmMZmÀ¶m, gm{h˶mÀ¶m OJmV ""hmS>mMm eoVH$ar'' R>ê$ bmJVmo. Am{U ‘J eoVr H$gʶmÀ¶m à˶j AZw^yVrnmgyZ d§{MV Pmbobm ‘m¶mVbm eoVH$arnwÌ; ‘bm {Xgboë¶m, OmUdboë¶m, AZw^dboë¶m eoVH$è¶mbm eãX~Õ H$ê$ bmJVmo. ñdm^m{dH$nUo ‘J eoVH$è¶mÀ¶m dmñV{dH$ ‘yi doXZm§nojm ‘m¶m H$ënZm{dbmgmVbm eoVH$ar daMT> R>ê$Z OmVmo Am{U A§{V‘V… eoVH$è¶m§Mo ‘yi àíZ nwaoem dmñV{dH$VoZo gm{h˶mV CVam¶Mo amhÿZM OmV Agmdo, Ago g‘Om¶bm ~amM dmd Amho. ""H${dVoMm eodQ> AmemXm¶r Agmdm, hmoH$mamË‘H$ eodQ> Zgob Va Vo Ho$di ê$XZ R>aVo!'' Agm g„m ‘bm ‘m¶m {‘Ìm§Zr ~aoM doim {Xbm, nU ‘bm ‘mÌ Vmo A‘bmV AmUVmM Ambm Zmhr. Z^ nwÝhm EH$Xm ¶m wB©bm XmZ XoB©b, dê$UXod àgÞ hmoD$Z Ymo-Ymo nmD$g nS>ob, {edma {hadoH§$M hmoD$Z ’$im’w$bm§Zr ‘mohê$Z OmB©b, gmoݶmÀ¶m VmQ>mbm ‘mo˶mMr H$Ugo bmJVrb

amZ‘odm/6

Page 8: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Am{U ‘J eoVrMr ^a^amQ> hmoD$Z eoVH$ar AmZ§XmZo ZmMm¶bm bmJob, Ago H$mhrgo gH$mamË‘H$ {MÌ C^o H$aUo åhUOo AmemXm¶r eodQ>. nU Ia§ Va Agm eodQ> H$aUo åhUOo Ho$di ‘ZmÀ¶m g‘mYmZmgmR>r AmoTy>ZVmUyZ Ho$bobo ñdßZa§OZM AgVo ho T>iT>irV dmñVd.

eoVmV gy¶©, M§Ð, Vmao {nH$dyZhr Vo Oa ‘mVr‘mob ^mdmZoM InUma AgVrb Va... Va eoVH$è¶mÀ¶m Am¶wî¶mV ˶mMo Z¡amí¶ g§nyZ AmemXm¶r {MÌ C^o amhUma Var H$go? ‘J ¶mbm hmoH$mamË‘H$/AmemXm¶r eodQ> åhUm¶Mm H$s ñdßZa§OZ åhUm¶Mo? H$s hmoH$mamË‘H$, AmemXm¶r, gH$mamË‘H$ Agë¶m Jm|S>g eãXmAmSy>Z eoVH$ar OrdZmMr S>moù¶mV Ho$bobr Yyi’o$H$ åhUm¶Mr? CÎma OQ>rb Amho, ho ‘mÌ Z¸$s.

˶m‘wioM g‘J« gm{h˶mMm Vm|S>dim ~XbʶmMr EonV Agbobm, dmñVdmM§ ^mZ Am{U J«m‘rU gwIXþ…Imer Zmi OwiyZ Agbobm, AR>am{dœ Xm[aжmVyZ gmoS>dUwH$sgmR>r H$amd¶mÀ¶m Cnm¶¶moOZm§Mr Zo‘H$s OmU Agbobm Am{U ˶mgmR>r Amnbo gd©ñd nUmbm bmdyZ àg§Jr ñdV…À¶m Am¶wî¶mMr hmoir H$ê$Z H$m¶© VS>rg ZoʶmMr {OÔ ~miJUmam H$V©ì¶àdrU "d¡MmarH$ ~¡R>H$' Agbobm à{V^membr gm{h˶rH$M eoVH$è¶mÀ¶m KamV OÝ‘mbm Amë¶mIoarO gm{h˶ joÌmV Am‘wbmJ« ~Xb KSy>Z ¶oB©b Ago dmQ>V Zmhr.

WmoS>ogo ‘m¶m H${dVo{df¶rH$mì¶boIZ H$aVm§Zm ‘r H${dVm, JPb, A§JmB©JrV, ~mbJrV,

Vw§~S>rJrV, bmdUr ¶m IoarO ""ZmJnwar VS>H$m'' hm EH$ ZdrZ H$mì¶àH$ma

hmVmibm Amho. ZmJnya Am{U AmgnmgÀ¶m H$mhr {Oëô¶m§V Or ‘amR>r ^mfm

~mobbr OmVo Vr mfm Am{U mfoMm bhOm, dèhmS>r qH$dm PmS>r ~mobr^mfonojm

nyU©V… {^Þ Amho. ˶m‘wio ¶m ~mobr^mfoVrb aMZobm ‘r ""ZmJnwar VS>H$m'' Ago

ñdV§Ì Zm§d {Xbo Amho. nU ¶m àH$mamV ‘r nyU©V… {Z^}i ZmJnwar mfoMm dmna

H$arV Zmhr. ’$º$ bhOm Am{U H$mhr d¡{eîQ>çnyU© eãX ¶m§MmM gr{‘V dmna

H$aVmo¶. Am{U ¶m H$mì¶àH$mamMm Ame¶ d CÔoe, Z éMUmè¶m éT>r-na§nam-

MmbrarVr, Z éMUmar gm‘m{OH$, gm§ñH¥${VH$, amOH$s¶ YmoaUo ¶m§Moda

amZ‘odm/7

Page 9: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Q>r>H$m{Q>>ßnUrgh KUmKmVr Kmd KmbUo hm CÔoe Agë¶mZo ¶m àH$mamg ‘r

OmUrdnyd©H$ ""ZmJnwar VS>H$m'' Ago Zmd {Xbo Amho. ¶m gd© nÚboIZm‘ܶo

‘r ""A^¶'' ho Q>monUZmd/CnZm§d/VI„xg/‘º$m åhUyZ dmnabo Amho.

F$U{ZX}e

‘m¶~mobr Am{U ‘m¶~mobrH$a ¶m§À¶m ^ard ghH$m¶m©‘wioM ‘mPr ""H${dVm Am{U JPb'' AmH$mamg ¶oʶmV ‘mobmMr ‘XV Pmbr, ˶m‘wio gd© ‘m¶~mobrH$am§Mm ‘r A˶§V F$Ur Amho. ¶m g§J«hmÀ¶m OS>UKS>UrV ""eoVH$ar g§KQ>H$'' Mo g§nmXH$ àm. gwaoeM§Ð åhmÌo ¶m§Mr ‘mobmMr ‘XV Pmbr, ˶m‘wio ˶m§Mm C„oI Ho$ë¶m{edm¶ (˶m§Mm amof nËH$ê$Z) ‘bm nwT>o OmVmM ¶oUma Zmhr, ¶mMr ‘bm OmUrd Amho.

¶m H$mì¶g§J«hmbm lr.dm‘Zamd Xoenm§S>o, lr.S>m°. lrH¥$îU amD$V, h.^.n. àH$me ‘hmamO dmK, lr. ‘wHw§$XXmXm H${U©H$, lr. {Jare Hw$iH$Uu, O¶lr Hw$iH$Uu-A§~mgH$a, N>m¶m XogmB©, S>m°. maV H$aS>H$, AbH$m H$mQ>Xao, ñdßZmbr JwOa, lr. A{Zb ‘{VdS>o ¶m§Zr göX¶ A{^àm¶ {XboV, ˶m§Mmhr ‘r A˶§V F$Ur Amho.

¶m g§J«hmbm AmXaUr¶ eaX Omoer ¶m§Mr àñVmdZm bm^br ho ‘r ‘mPo Ahmo^m½¶ g‘OVmo. na§Vw ˶m§À¶m F$UmVyZ ‘r Am¡nMmarH$nUo CVamB© hmoD$ BpÀN>V Zmhr, H$maU Á¶m§À¶m‘wio ‘m¶mgma»¶m bmImo eoVH$arnwÌm§À¶m Am¶wî¶mMo gmoZo Pmbo, {dMmamMr d OJʶmMr {XemM ~XbyZ Jobr, ˶m§À¶m F$UmVyZ ghOJ˶m F$U‘wº$ hmoVm ¶oB©b, Ago dmQ>ʶmBVnV ‘r Z¸$sM m~S>m Zmhr.

Aà{V‘ ‘wIn¥ð> Am{U gw~H$ Aja OwiUr hr n§H$O Q>moi ¶m§Mr {H$‘¶m Amho. VgoM d¡^d Am°’$goQ>Mo lr. O¶§V dIao ¶m§À¶m {deof à¶mgmZoM hm H$mì¶g§J«h AmH$f©H$ ñdê$nmV ‘w{ÐV hmoD$ eH$bm, ˶m‘wio ˶m§Mmhr ‘r A˶§V F$Ur Amho.

¶m g§J«hmbm gdmªMo a^ê$Z ào‘ bm^ob, Aer Amem ~miJVmo.

AmpídZ ew. 10, {dO¶mXe‘r17 Am°³Q>mo~a 2010 J§JmYa ‘wQ>o

amZ‘odm/8

Page 10: रानमेवा - काव्यसंग्रह

àñVmdZm - $lr. J§JmYa ‘wQ>o ho eoVH$ar g§KQ>ZoÀ¶m {e{~amVrb {e{~amWu.

Amnbr n{hbr H${dVm ˶m§Zr {b{hbr Vr eoVH$ar g§KQ>ZoÀ¶m à^mdmV Amë¶mZ§Va. "gaH$maMo YmoaU' (~ao Pmbo Xodm ~mßnm...) hr ˶m§Mr n{hbr H${dVm "eoVH$ar g§KQ>H$' ¶m eoVH$ar g§KQ>ZoÀ¶m ‘wInÌmÀ¶m "J«m‘rU AZw^yVr {deofm§H$ (26 Owb¡ 1985)' ‘ܶo à{gÜX Pmbr. dmMH$m§Zm Vr ^mdbr, H${dVoMo AZoH$m§Zr H$m¡VwH$hr Ho$bo. ˶mZ§Va XrK© H$mi ˶m§Zr H${dVm {b{hbr Zmhr. H$Xm{MV, ˶m§Zr ñdV…M Amnë¶m EH$m JPb‘ܶo åhQ>ë¶mà‘mUo

""emoYmV ^mH$arÀ¶m {Zå‘r h¶mV Jobr &ñdßZoM dm§P Pmbr Vméʶ OmiVmZm &&''

¶m n[apñWVrMmM Vmo n[aUm‘ Agmdm. nwT>o, ^mH$arÀ¶m emoYmV AgVmZm Amboë¶m AZw^dm§VyZ,

""àmº$Z {’$XmM Pmbo, ¶ËZmg gmYVmZm &‘moVr nwT>çmV Ambo, dmiyg JmiVmZm &&''

Aer Vr gmH$mabr. Va,""AmVm "A^¶' OJmdo, Aly Z nmPamdo &Ameodar {ZKmdo, hr dmQ> MmbVmZm &&''

¶mà‘mUo {ZíM¶mZo 춺$ hmoV Jobr. Am{U,""Vy JOmZZ {Z{d©H$ënm, ’o$S> ‘m¶m Vy {dH$ënm &dob H${dVoMr MTy> Xo, d¥j Vy ìhmdo naoem &&''

¶mà‘mUo ~haV Jobobr {XgVo."amZ‘odm' ¶m g§J«hmV H${dVm, ~mbJrV, JPb, bmdUr Am{U

ZmJnwar VS>H$m Aem {d{dY énm§V H$drZo Amnbm mdm{dîH$ma eãXén Ho$bm Amho. H$mì¶boIZmgmR>r "A^¶' ho Q>monUZmd dmnabo Amho.Amnë¶m ‘m¶~mobrMo ‘hÎd dU©Z H$aVmZm,

""Oar doJir ~mobVr ~mob^mfm & AZoH$m§V EH$Ëd hr àmU^mfm &Ago ^m½¶ Amåhm§ ‘amR>r {‘imbr & KS>mo ho g‘ñVm, Z‘mo ‘m¶~mobr && ''Ago gm§JV,

amZ‘odm/9

Page 11: रानमेवा - काव्यसंग्रह

""VwPo eãXgm{Zܶ ‘mPo bbmQ>r &OS>mo ܶmg hm N>§X ì¶mg§J ~mobr &''

Ago H$dr Amnë¶m ì¶mg§Jmbm 춳V H$aVmZm {XgVmo. Va,""‘H$a§Xmhþ{Z ‘Ywa V[ahr & ea eãXm§Mo YmaXma &

VinV AgVm {Oìhm H$amar & hdr H$embm ‘J Vbdma &&''Ago {VMo gm‘϶© gwì¶mªÀ¶m AmdoemV dU©Z H$éZ

""OmofmbmJr gmW {Za§Va & H$Yr {dÐmohr ’y$ËH$ma &&''Aer {dÐmohr A{^춺$s gmYVmV Am{U Amnë¶m ghH$mar ¶wdH$mbm,

""AmVm H$doV Ko Vy, Alm§V gmJambm & H$mnyZ bmQ>-Ymam, Vy Imob Om Vimbm &amodyZ Xo {ZemZm, Vr IyU ¶m¡dZmMr &&''

¶mà‘mUo gmX KmbVmV.ñdm^m{dH$nUoM, ’w$ËH$maUmar hr H${dVm ‘mVoÀ¶m {dñH$Q>Umè¶m

g§gmamZo hidr hmoD$Z,""N>ßna CSë¶m g§gmamV & ~«÷nwÌm dmhVo &Vob {‘aMr {eXHy$Q> & nmʶmdaVr nmohVo &&''

Aem eãXm§V doXZm 춺$ H$aVo. Am{U, Amnë¶m dmQ>çmbm Amboë¶m Amg‘mZr-gwbVmZr g§H$Q>mMo dU©Z H$aVmZm,

""gm¶~mM§ XßVa åhUVo, nrH$ gmoim AmUo &A¸$b Zmhr Vybo åhUyZ, ^abo Zmhr XmUo &

{d{harV Zmhr nmPa, Z¶Zr ‘mÌ Pao &{H$gmZmn[ag H$B©nQ>, {M‘ʶmnmIa§ ~ao &

^H$mg Pmb§ JmdHy$g, {Xem d§JidmUr &&''AemàH$mao CnhmgmË‘H$ Varhr ~moMè¶m ‘m{‘©H$VoZo 춺$ hmoVo.

g^modVmbMr C{Û½Z H$aUmar n[apñWVr, eoVrVb§ ^H$mg dmñVd, AJ{VH$Vm, {ZgJm©Mm àH$mon, g‘mOmVbm T>m|JrnUm, amOH$s¶ nwT>mè¶m§Mo {ZT>m©dbonU, gwñVmdbobr X§S>emhr, Imbmdbobo ‘mUygnU ¶m§H$S>o {Z{d©H$manUo nhmV ahmdV Zmhr åhUyZ {dS>§~ZmÀ¶m A§JmZo CnhmgmË‘H$ [aVrZo H$dr Amnë¶m AZw^yVtZm eãXê$n H$aVmZm gd©Ì {XgVmo.

amZ‘odm/10

Page 12: रानमेवा - काव्यसंग्रह

{dH¥$VrH$S>o PwH$boë¶m g‘mOKQ>H$mMo "‘mUyg' ¶m H${dVoV,""Aao ‘mUyg ‘mUyg & H$g§ {ZgJm©M§ XoU§ &

JwU ídmnXmMo A^¶o & Zmhr ‘mZdmM boU§ &&''Ago dU©Z H$éZ ˶mH$S>o {ZX}e H$arV H$dr,

""AmVm COmS>ob, ‘J COmS>ob &A^¶ H$YrVar COmS>ob?

H$s...&Vy Vgm - ‘r Agm &

åhUyZ COmS>Uohr ~wOmS>ob ?''Agm J{^©V Bemam XoUmam àíZ CnpñWV H$aVmV.

‘m{‘©H$ {dS>§~Z d CnhmgmË‘H$ boIUrÀ¶m A§JmZo OmUmar ¶m g§J«hmVrb H${dVm Mm§Jbr dR>br Amho. àñVwV H$drMm hm n{hbmM H$mì¶g§J«h Agbm Var ñdV…Mo doJionU Xe©dUmam Amho. gܶmÀ¶m H$mimVhr ‘amR>r H${dVm ZdmoÝ‘ofmZo 춺$ hmoD$ KmVbr Amho ¶mMo à˶¶ XoUmar ^mfm Am[U àJë^Vm H$dr ‘wQ>o ¶m§À¶m H${dVm§V 춺$ Pmbr Amho. MQ>Ho$ XoV, Varhr gmdYmZVoMm Bemam XoD$Z n[adV©Zmbm ^mJ nmS>Umar eãXg§nXm H$drZo Amnë¶m boIZmV Aä¶mgmZo CVadbr Amho.

""{dfm H$diVo àOm {~Mmar, Zm gwbVmZmbm qMVm &¶m¡dZ ^Q>H$Vr nmoQ>mnmʶm, Z¥nmg ZM ¶o ݶwZVm &AÞmdmMyZ ~mbH$ ‘aVr, Hw$nmo{fV Am{Xdmgr &pñdÁPa ~±H$m VwSw>§~ ^aVr, ^maVr¶ ‘wÐm amer &

A{VaoH$mbm A^¶ XoD$Zr, gwñV Pmonbr X§S>emhr &&''qH$dm

""H$ZH$mÀ¶m q^Vr & gmoݶmMo H$ig &gmoݶmMr hm¡g & Xodmbmhr &&''

""Amåhm H$m ao Agm & J[a~rMm emn &Ago H$m¶ nmn, Amåhr Ho$bo &&''

""˶m§Mo ew^ hñV, H$go gm§Jm Xodm &ham‘mMm ‘odm, MmIVr Vo &&''

amZ‘odm/11

Page 13: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Ago gd©M joÌm§Vrb H$Qw> dmñVd ñnï> H$arV,""H$moU H$go ~wS>drV Jobo? h¸$ H$go VwS>drV Zobo ?

ñdm‘r Agw{Z¶m H$m ao, namYrZ {OUo Ambo ?A§J H$go I§JV Jobo ? ñdßZ H$go ^§JV Jobo ?nmoqeXm Vmo OJVmMm, H$moUr H$go a§H$ Ho$bo ?

H$mir AmB© H$m ~§YZm ? ‘Zm... A^¶ Xo H$maUm&&''Agm ‘Zmbm {dfÊU H$aUmam àíZ H$dr CnpñWV H$aVmo. Va nwT>o OmD$Z,

""Ko emoY ñdËd, ˶mJ AmË‘½bmZr &dmbr VwPm VyMr, ~i A§Jr ~mUr &

bmbr ^moa ë¶mbr, gabr {Zem H$mir &"YS>nS>' hrM {H$„r, ^{dî¶m COmir &

Ko A^¶ ^amar, {‘Ìm, Ko EH$Xm ^amar...&

Ko EH$Xm ^amar...&&''¶m eãXm§V ¶oUmè¶m {dnÎmter bT>ʶmgmR>r ñd¶§àoaUoZo à¶ËZm§Mr H$mg YaʶmMr D$‘u àH$Q> H$aVmo. ~iramOmÀ¶m dmQ>çmbm Ambobo H$Qy> dmñVd H$drZo A˶§V Zo‘³¶m eãXm§V AZoH$ H${dVm§VyZ 춺$ Ho$bo Amho; ˶mM~amo~a, dmñVdmbm g‘W©nUo gm‘moao OmʶmMr {OÔhr ˶mM doir 춺$ Ho$br Amho.

""Ago J¡a Vr AmË‘h˶m H$Yrhr, åhUo H$mñVH$mamg g‘OmdwZr &nar H$maUm§Mm Oam emoY ¿¶mdm, Aer gwkVm XmIdoZm Hw$Ur &&''

""^amarg CÎmw§J PonmdVmo ‘r, H$drH$ënZobm A^¶ JmR>Vmo &nar dmñVdmZo Ka§JiV ¶oVm, Cao EH$ ^y‘r XþOo Zm Hw$Ur &&''

Am{U Varhr,""AmJrV IoiVmZm, gy¶m©g N>oS>Vmo ‘r &

H$moiyg nr "A^¶' Vmo A§Jma {MÎmdoYr &&''Ago åhUV,

""ZH$mo aËZ, ‘moVr Z nmMy {hao Vo &"A^¶' Vo Iao Oo {‘imbo l‘mZo &&''

Ago AmË‘^mZ OmJdʶmMo Y¡¶©hr ¶m H${dVoVyZ 춺$ hmoVo.

amZ‘odm/12

Page 14: रानमेवा - काव्यसंग्रह

""VwPr ^yH$ {H$Vr, Vy {JiVmog {H$Vr ?A^¶mZ§ OZVm {niVmog {H$Vr ?

VwPo ¶moJXmZ {H$Vr, Vy bmQ>Vmog {H$Vr ?ZmH$mZ§ Jm§Oa§ dmQ>Vmog {H$Vr ?''

qH$dm""amOH$è¶m§Zmo OZVogmR>r EdT>o ܶmZr ¿¶mdo &

Vw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo &&'',""bmb {Xì¶mMm hì¶mg Ho$di, Ho$di gÎmm{nnmgm &

KmD$H$VoZo ^aSy>Z ImVr, hrZXrZm§À¶m Amem &&''"""ghH$mam'V hmoVo Vdm, H$m¶ Vmoam ìhVm &H$m¡bmé ImonS>§ nmSy>Z, B‘bo ~m§YV ìhVm &H$er H$‘mB© hmoVo ~mßnm, ^Jd§VmMr ‘m¶m &XodYa‘ gmoSy>Z OZVm, nS>o Vw‘À¶m nm¶m &&''

¶mgma»¶m "ZmJnwar VS>H$m' ¶m H$mì¶àH$mamVrb CnhmgmË‘H$ boIZe¡brVrb Amoir H$drÀ¶m ñdV§Ì boIZd¡{eîQ>çm§Mo Xe©Z KS>{dVmV. doJdoJù¶m d¡Jwʶm§da Zo‘Ho$nUmZo ^mî¶ H$aʶmMo H$drMo eãXgm‘϶© n[aUm‘H$maH$ Pmbo Amho. IaoVa, ¶m g§J«hmVrb AZoH$ H${dVm nyU©nUoM dmMʶmÀ¶m ¶mo½¶VoÀ¶m AmhoV Ago åhUmdo bmJob.

à{V^oMo gm{h˶mVrb ‘hËd H$Yrhr Z g§nUmao Amho, VargwÜXm à{V^oBVHo$M ‘hËd n[al‘m§Zmhr Amho. H$dr ‘wQ>o ¶m§Zr Aä¶mgnyd©H$ Am[U doXZoÀ¶m A§JmZo OmUmao Varhr AmË‘^mZ OmJ{dUmao boIZgm‘϶© àH$Q> Ho$bo Amho, ˶mgmR>r Vo A{^Z§XZmg nmÌ AmhoV.

H$mhrer gwa{jVVm bm^ë¶mda, boIH$-H$dr Amnë¶mbm Amboë¶m AZw^dm§Mo àH$Q>rH$aU H$aUmao gm{h˶ {Z‘m©U H$aVmV. hr {Z{‘©Vr hmoVM ahmUma. na§Vw, Aݶm¶mÀ¶m {ZXm©bZmgmR>r Am{U doXZm§À¶m n[ahmamgmR>r EImXm VwH$S>çm, EImXm H$~ra, EImXm VwH$mam‘ Am‘À¶mVyZ {Z‘m©U ìhmdm ¶mgmR>r ‘mÌ dmQ>M nhmdr bmJob.

amZ‘odm/13

eaX OmoerA§Jma‘im, Am§~oR>mU, Vm. IoS>, {O. nwUo

Page 15: रानमेवा - काव्यसंग्रह

A{^Z§XZÁ¶mÀ¶m A§V…H$aUmV A{^OmV H${dVm§À¶m AmoirÀ¶m Amoir gVV

P§H$maV AgVmV Vo nwéf ^m½¶dmZ AgVmV. AemM H$mì¶d¥ÎmrZo PnmQ>boë¶m, H$dr öX¶mÀ¶m, Vab ‘Zmod¥ÎmrÀ¶m, loð> nwéfmoÎm‘mH$Sy>ZM XO}Xma H${dVmgwÕm {b{hë¶m OmVmV. ˶m H${dVm à{gÕ hmoVmV. a{gH$ dmMH$ Aem XO}Xma H${dVm§Zm Aà{V‘ XmX XoVmV. Aem Mm§Jë¶m H${dVm§Mo Ooìhm g§J«h à{gÕ hmoVmV Voìhm ˶m H${dVm§Zm emûdV ‘yë¶ àmá hmoVo.

Mm§Jbr, b¶Xma, Ame¶KZ H${dVm J§Jm¡KmgmaIr AgVo. {VMm àdmh n{dÌ AgVmo, {Z‘©i AgVmo. AWm©Mo Am{U A{^춺$sMo XmoÝhr H$mR> Vr H${dVm g‘¥Õ H$aVo. Jobr gmVeo df} A{^OmV ‘amR>r H$mì¶{díd AgoM ~habo Am{U H$mì¶a{gH$m§H$Sy>Z AgoM Omonmgbo Jobo.

Voamì¶m eVH$mÀ¶m CÎmaMaUmV kmZXodm§gmaIm AdVmar ‘hmnwéf Ami§XrV AdVabm. Zodmí¶mV JrVm^mî¶mÀ¶m {Z{‘ÎmmZo H$mì¶J§JoMm CJ‘ Pmbm Am{U AZoH$ diUo KoV EH${dgmì¶m eVH$mÀ¶m n{hë¶m XeH$mV hr H$mì¶J§Jm dYm© {OëømVrb N>moQ>r Amdu ¶m N>moQ>çm JmdmV diUo KoV KoV, ¶odyZ nmoMbr. lr. J§JmYa ‘wQ>o øm Amdu JmdmVë¶m EH$m A{^OmV H$drÀ¶m H$mhr H${dVm dmMZmV Amë¶m Am{U ‘mPo H$mì¶^mabo ‘Z EH$X‘ àgÞ Pmbo. H$dr J§JmYa ‘wQ>o ¶m§Mo gdm©V ‘moR>o ¶e ho Amho H$s, ˶m§À¶m EHy$UM H$mì¶{dídmbm d¥ÎmmMo mZ Amho. eãXH$im ˶m§À¶mda àgÞ Amho. {deofV… ""‘m¶ ‘amR>rMo ûcmoH$'' ho ^wO§Jà¶mVmVrb ûcmoH$ Va CÎm‘M AmhoV. ‘amR>r ^mfoMo nXbmbr˶ àñVwV nmM ûcmoH$m§‘YyZ Iyn gwaoI àJQ> Pmbobo Amho.

H$dr J§JmYa ‘wQ>o ho göX¶ A§VH$aUmMo H$dr AmhoV ømÀ¶m AZoH$ IwUm àñVwVÀ¶m ""amZ‘odm'' ‘ܶo ‘bm à˶jmV OmUdë¶m. ˶m§Mo ""nhmQ>o nhmQ>o Vwbm OmJ Ambr'' ho {dS>§~ZH$mì¶ dmMVm§Zm ‘bm AmMm¶© AÌo (Ho$edHw$‘ma) øm§À¶m H$mhr {dS>§~Z H${dVoÀ¶m AmoitMr AmR>dU Pmbr.

"Amdu' gma»¶m N>moQ>çm JmdmV amhÿZ H${dVm OmonmgUo EdT>o gmono Zmhr. na§Vw H$dr J§JmYa ‘wQ>o øm§Zr COì¶m hmVmÀ¶m Viì¶mda Z§XmXrn Onmdm Vgo Amnbo n{dÌ H$mì¶{díd ’$ma CËH$Q>VoZo Omonmgbobo Amho. ˶m§À¶m hmVyZ A{YH$ CÎm‘ H${dVm {b{hë¶m OmVrb ømMr ‘bm {Z{íMVnUo ImÌr dmQ>Vo. àñVwV g§J«hmVrb {deof C„oIZr¶ H${dVm åhUyZ ‘r ""hVme Am¡Xþ§~a'' hr H${dVm {ZdS>oZ. gÚpñWVrda BVHo$ CÎm‘ ^mî¶ ’$º$ loð> H$drM H$ê$ eH$Vmo ømMo hr H${dVm åhUOo CÎm‘ CXmhaU R>aob.

‘m¶m A§V…H$aUnyd©H$ ew^oÀN>m.

amZ‘odm/14

dm‘Z Xoenm§S>o13, {à¶X{e©Zr, AJ«dmb hm°b boZ

‘mZnmS>m amoS>, S>m|{~dbr, nyd© (‘w§~B©) 421201

Page 16: रानमेवा - काव्यसंग्रह

AZwH«$‘{UH$m

lrJUoem

JJZmdar {Va§Jm

‘m¶ ‘amR>rMo íbmoH$

~iramOmMo ܶmZ

gOZrMo ê$n

hVme Am¡Xþ§~a !

AmB©M§ N>ßna

Am¢XmMm nmD$g

ZmVo F$UmZw~§YmMo

hdr H$embm ‘J Vbdma?

ao OmJ ¶m¡dZm ao

eoVH$ar ‘Xm©Zr

~m¶moS>mQ>m

A§JmdaVr nmOo{MZm

‘mUyg

Vy Vgm - ‘r Agm

Z§XZdZ ’w$bbo

‘m§gmhma qOXm~mX

Oamgo JmèhmUo

eoVH$ar JrV

ao Zddfm©

lr JUam¶m

n§T>arMm am¶m

ew^hñVo nyOm

ho JUamÁ¶ H$s YZamÁ¶?

{dbmn bmoH$g§»¶oMm

Km¶mi nmIam§g

Mmhÿb ZdCfoMr

h³H$Xma bmb {H$ëë¶mMo

H$Wm EH$m Amˑ~moYmMr

XmoZ ‘yR> amI

J§YdmVm©

AÅ>b MmoaQ>m ‘r

ga~V... ào‘mÀ¶m Zm˶mM§

’w$bPS>r

Zem ñdXoerMr

Vy hgbrg

eë¶ EH$m H$drMo

‘r Joë¶mda

ZmJnwar VS>H$m

ZmH$mZo H$m§Xo gmobVmog {H$Vr?

{~nmembo bwJS>§

Hw$R>o ~wS>mbm MaIm ?

N>mVrM§ PmH$U ~moåbrda Amb§

YH$d a§ í¶m‘amd

Am§ã¶mÀ¶m PmS>mbo dm§Jo

{dX^m©Mm CÝhmim

Mmnbyg M‘Mm

bH$g-’$H$g

¶m‘b-¶m‘b

17

18

19

20

21

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

44

45

46

47

47

48

49

50

51

52

53

56

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

Page 17: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Im¶m CR>br ‘hmJmB©

JPb

{heo~mMr ‘m¶ ‘obr?

Var hþ§X³¶m§Zm {Jimdo {H$Vr?

H$go A§Hw$amdo AVm Vo {~¶mUo?

ñ‘emZmV OmJm hdr VodT>r

A§Jma {MÎmdoYr

àmº$Z {’$XmM Pmbo

KQ> A‘¥VmMm

gyS>m¾rÀ¶m dmQ>oda

H$mZ {niboM Zmhr

Aæ¶meImoa

gÎmo Vw¶m MdrZo

Vr ñdßZg§wXar

Jmo{MS>m§Mr ‘m¡O‘ñVr

Am^mg ‘rbZmMm

KwQ>‘iVo ‘Z AYm§Var

ho Ioi g§{MVmMo

ê$n g‚mZmMo

^º$s{d^moa

dmKmg XmV Zmhr

‘wH$s Agob dmMm

H${dVm åhUy {à¶obm

Hw§$S>brZo KmV Ho$bm

nwT>o Mbm ao

M§ÐdXZm

ho amZ {Z^©¶ AVm

A§JmB© JrV

í¶m‘ gmdimgm

~S>~S>JrV

‘moam ‘moam ZmM ao

~mbH${dVm

amZ‘odm

bmdUr

ZmMy Úm J§ ‘bm

Vw§~S>rJrV

gbm‘ Zm~mX 200!

{dS>§~Z

hì¶m H$embm ‘J gbdmar?

nhmQ>o nhmQ>o Vwbm OmJ Ambr

namH«$‘r Agm ‘r

~a§ Pmb Xodm ~mßnm

JUnVrMr AmaVr

68

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

96

97

98

99

100

102

103

104

105

112

Page 18: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Z‘Z H$aVmo lr JUoem, dH«$Vw§S>m ao naoemboIZm àma§^ H$aVmo, Vab eãXm Xo naoem

e³¶ H$agr Vy Ae³¶m, Jå¶Vm Xogr AJå¶m bj AnamYmg ‘m¶m, VyM nmoQ>r Ko naoem

Vy JOmZZ {Z{d©H$ënm, ’o$S> ‘m¶m Vy {dH$ënmdob H${dVoMr MTy> Xo, d¥j Vy ìhmdo naoem

VyM ‘mPm gmo¶am ao, nmR>amIm Vy gIm ao VyM ‘mPm ^md ^moim, ‘Ywago JmUo naoem

A^¶ H${dVm XoIUr Vy, d¥ËV Vy, ñdaeãX Vy aoA§Ë¶¶‘H$m g§J Xo Vo, ¶‘H$ Vy ‘mPo naoem

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/17

Page 19: रानमेवा - काव्यसंग्रह

JJZmdar {Va§Jm...!!!

JJZmdar {Va§½¶m ’$S>H$V AgoM OmdoAmobm§Sw>Zr ZH$meo Vy ~«÷ñWmZ ¿¶mdo ...!!

Vy àmU ^maVmMm, eº$s ÜdOm-nVmH$mg§Jo {h‘mb¶mbm, ¶oʶmg ‘ma hmH$mg‘doV Ko gømÐr, ‘oég ¶o åhUmdoAmobm§Sw>Zr ZH$meo Vy ~«÷ñWmZ ¿¶mdo ...!!

gmWrg ~«÷nwÌm, JmoXmdar {Z ¶‘wZmYmam Va§J ñ’y$Vu, XoB©b nmdbm§ZmH$ݶm ^JraWmMr, añVo {Vbm nwgmdoAmobm§Sw>Zr ZH$meo Vy ~«÷ñWmZ ¿¶mdo ...!!

Vmam§JUo CÚmMr, H$jm VwPr Agmdrhr ‘mZ ^maVmMr, gd©Ì C§M ìhmdrAmVm A^¶ ‘ZmÀ¶m Yw§Xrg ¶m OnmdoAmobm§Sw>Zr ZH$meo Vy ~«÷ñWmZ ¿¶mdo ...!!

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/18

Page 20: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Z‘mo ‘m¶^mfm! O¶moñVwss ‘amR>r!VwPo eãX gm{Þܶ ‘mPo bbmQ>rOS>mo ܶmg hm N>§X ì¶mg§J ~mobrKS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr...!!!

VwPo eãXbm{b˶ gyamg ‘mohr Vgm ZmX~«÷mg AmZ§X hmoB© gwam§À¶m Z^r gyaJ§Jm Zhmbr KS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr...!!

Oar doJir ~mobVr ~mob^mfmAZoH$m§V EH$Ëd hr àmU^mfmAgo ^m½¶ Amåhm§ ‘amR>r {‘imbrKS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr...!!

Agm ‘mdim JO©bm Vmo aUmbm Vgm Kmof ""ha ha ‘hmXod'' Pmbm ‘amR>r VwVmar ‘amR>r ‘embr KS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr...!!

A^¶ EH$ {Zü¶ ‘Zmgr H$amdmÜdOm Ord AmodmiwZr ’$S>H$dmdmgXm eãX dmUrV ¶o gd©H$mbrKS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr...!!

‘m¶ ‘amR>rMo íbmoH$ ...!!

(d¥Îm - ^wO§Jà¶mV)

amZ‘odm/19

Page 21: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gw§Xa Vo ܶmZ C^o ~m§YmdarZm§Ja Im§Úmdar Kodmo{Z¶m...&&1&&

H$mgo {nVm§~a Vo ’$mQ>Ho$ YmoVa Q>m¶aMo IoQ>a nm¶m‘Yr...&&2&&

Vwierhma OUy Km‘mMrM YmaCÝhmbm AmYma nJS>rMm...&&3&&

H$dM-Hw§$S>bo N>mVrÀ¶m ~aJS²>>¶m nmoQ>rÀ¶m AmVS>çm Z¥Ë¶ H$ar...&&4&&

Z¡doÚ-àgmX H$m§Xm ^mH$arMmM|Xm {‘aMrMm Vm|S>r bmdr...&&5&&

AmaVrbm Zmhr ˶mMr aIw‘mB© MmaVgo JmB© ‘miamZr...&&6&&

amOm eoVH$ar ~iramO ¶mdog§K{Q>V ìhmdo A^¶mZo...&&7&&

~iramOmMo ܶmZ ....!!

amZ‘odm/20

Page 22: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gOZrMo ê$n ....!!én¶o nmhVm bmoMZr & gwIr Pmbr Vr gmOZr &&1&&åhUo ì¶mnmar ~adm & åhUo nJmar ~adm &&2&&eoVr ~mJm ˶mMo Kar & nar ZH$mo eoVH$ar &&3&&Eogo gOUrMo ê$n & nXmonXr {Xgo Iyn &&4&&A^¶ åhUo H$mñVH$mam & S>mohm‘Yr Sw>~³¶m ‘mam &&5&&

hVme Am¡Xþ§~a !Eob Vramda bmb {eamda, bwH$bwH$Vm KoD$Z{Zim nm§T>am Wdm Mmbbm, aO:H$U nm§Kê$ZT>mob§-Mm¡KS>o,~mob ~S>~S>o, ImH$s JXu nwT>ogamdë¶m§Mr nmonQ>n§Mr, JJZ ^oXþZr CS>o

n¡b Vramda nÌ Kamda, VwierMo R>odyZ~oV {eO{dbm, Xoh {ZO{dbm, H$miKwQ>r KoD$ZA^mJrZrMo Hw§$Hy$‘ nwgVm, AMoVZ Vr nS>onmoqeÚmMm ~mi ^wHo$bm, {VÀ¶m Camer XS>o

XmoZ Vram§Zm A^¶o Ymam, {dbJo {Za§VanmZo JmiwZr ‘§wS>U H$[aVmo, hVme Am¡Xþ§~a

amZ‘odm/21

Page 23: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$S>m³¶mV ^m§S>VmV‘oK JS>JS> H$ê$Z ^ê$Z ¶oVo Z^mbmAly T>miVo dê$U...!

Aly ~ZVr JmamdmXi Vm§S>d H$arJmaR>ë¶m hdogdo{dOog qhd ^ar...!

qhd ^aë¶m {dOog Vmn MT>dr Jmam{Vbm nm§Kam¶mN>ßna ZoVmo dmam...!

N>ßna CS>ë¶m g§gmamV~«÷nwÌm dmhVoVob {‘aMr {eXHw$Q>nmʶmdaVr nmohVo...!

nmohVm§Zm nwñVH$ dhrgañdVr [^OVo‘mVr H$ê$Z OrdmMrMyb Cëho {ZOVo...!

JaO˶m nmdgmVMmoir P~bo ÝhmVrnXamImbr boH$a§H$dQ>miVr N>mVr...!

AmB©M§ N>ßna

amZ‘odm/22

Page 24: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gm¶~rZ Pmb§ nmoQ>bmoS>, namQ>r Ho${dbdmUr

H$mo‘mV Job§ {edma gma§, ìdm ao nmD$gnmUr...!

CÝhmidmhr-Om§^yidmhr, eoVr Ho$br gwYmarV

~r-~oZ§ IV-XdmB©, ~rQ>r AmUbr CYmarV

Zd§ kmZ, Zd§ V§Ì, CXr‘ Ho$bm nwam

nmdgmÀ¶m CKmS>rZ§, ñdßZ Pmb§ Mwam

I§JyZ Jobr H$nmer, ~m|S> ~moamdmUr...!

~oZmaMm ~m~y åhUo H$mnyg Zmhr ~am

Am¢Xm noa gm¶~rZ, ~aH$V ¶oB©Z Kam

Zmhr CVmam {Vbo~r, Imga Cbma hmoVo

amoJ Pmbm Joadm, EH$ar XrS> nmoVo

{~ZnmUr hOm‘V, MrV MmaImZr...!

gm¶~mM§ XßVa åhUVo, nrH$ gmoim AmUo

A³H$b Zmhr Vybo åhÿZ, ^abo Zmhr XmUo

{d{harV Zmhr nmPa, Z¶Zr ‘mÌ Pao

{H$gmZm narg H$B©nQ>, {M‘ʶm-nmIa§ ~ao

^H$mg Pmb§ JmdHy$g, {Xem d§JidmUr...!

Am¢XmMm nmD$g

amZ‘odm/23

Page 25: रानमेवा - काव्यसंग्रह

F$UmZw~§YmMo... ' Vo ' h³H$ gm§JVmZm

nwb{H$V hmo¶ AdZr, Amohi am§JVmZm...!

H$m CR>Vr amo‘m§M? AbJX ñne© hmoVm

Vo JJZhr Cëh{gV, ‘oK nm§JVmZm...!

Jå¶ H$go JdgVo? V¥îUm H$moU OmUo

ehmaVo nmH$ir, nV§J IoiVmZm...!

Añne© a{jbobm, OnyZ OVZ R>odm

Vo öX¶hr H§${nV, Vma N>oS>Vm§Zm...!

ñne© CËH$Q>VoMo, g»¶m§g ~i XoVo

VÝ‘¶ Vr VZyhr, ñdê$n MmiVmZm...!

’o$Hw$Zr Xÿa A^¶o, emb H$mimoImMr

aOZr boV bmbr, ^mZy CJdVmZm...!

ZmVo F$UmZw~§YmMo...!

amZ‘odm/24

Page 26: रानमेवा - काव्यसंग्रह

hdr H$embm ‘J Vbdma?

‘H$a§Xmhþ{Z ‘Ywa Varhrea eãXm§Mo YmaXmaVinV AgVm {Oìhm H$amarhdr H$embm ‘J Vbdma? &&1&&

eãXM AgVr H$dM Hw§$S>boeãXM {MbIV hmoVreãXM hmoVr Am¶wYo EogrZ^mg ^oXþ{Z OmVreãX IS²>J AZ² eãX T>mbhrnaVdVr Vo haoH$ dma...&&2&&

Zd{ZVmhÿZ ‘D$ ‘wbm¶‘ H$Yr H$UIa dO«oAmgdm§Zr {^OVr nmnʶmH$Yr IiIi hgaohrZXrZm§Mo gm§ËdZ H$[aVrJmO{dVr Xa~ma...&&3&&

^w§½¶mg‘ eãXm§Mr JwUJyUH$Yr ì¶mK«mMr S>aH$mireãX ’$Q>mHo$, eãX ’w$bPS>rH$Yr ZradVm nmirOmofmbmJr gmW {Za§VaH$Yr {dÐmohr ’y$ËH$ma...&&4&&

g¥OZerbVm-H$éUm-‘‘Vmg§¶‘ {d^y{fV dñÌohOaO~m~r, Vb‘, ‘Ymihr n[a H$Yr {Z^uS> AñÌonm§J ’o$S>ʶm ^yMo A^¶oVihmVmda {ea eVdma....&&5&&

amZ‘odm/25

Page 27: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ao OmJ ¶m¡dZm ao, hr gmX ‘m¶^yMr

AmìhmZ nobwZr¶m, Xo Amg ao CÚmMr

ao OmJ ¶m¡dZm ao... &&Y¥.&&

PQ>Hy$Z ‘i^Q>mbm, M¡Vݶ IiIimdo

^Q>Hy$Z Amg‘§Vr, ho aº$ gigimdo

Vméʶ VoM OmUm, Oo YS>nS>o gXmMr

ao OmJ ¶m¡dZm ao... &&1&&

AmVm H$doV Ko Vy, Alm§V gmJambm

H$mnyZ bmQ>-Ymam, Vy Imob Om Vimbm

amodyZ Xo {ZemUm, Vr IyU ¶m¡dZmMr

ao OmJ ¶m¡dZm ao... &&2&&

AmH$me A§WamoZr, Vmè¶mg Ko Cembm

~mhÿV gy¶©M§Xm, nmVmi nm¶embm

{dídm àH$me Xo Vy, Vy Á¶moV emaXoMr

ao OmJ ¶m¡dZm ao... &&3&&

Vy dra ‘m¶^yMm, ~bgmJamà‘mUo

¶ËZmg Xo COmim, ¶wº$s-~im-l‘mZo

A^¶o ‘hmZ eº$s, hmo emZ ^maVmMr

ao OmJ ¶m¡dZm ao... &&4&&

ao OmJ ¶m¡dZm ao...!

(od¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/26

Page 28: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$mR>r Z Km|JS>§ KoD$ Úm H$s a§,‘bm~r añ˶mda ¶oD$ Úm H$s...!

¶m gaH$mabm Ambr¶m ‘ñVr H$go MmH$a ‘mZoda ~gVr hr {dbmgr EoÚm§Mr dñVr bmdVr Km‘mbm qH$‘V gñVr ËdofmZo A§~a {Mê$ Úm H$s a§...!

hr gmZ-gmZ eoVH$ar nmoa§øm§À¶m ~mhÿV ‘hm~br OmoadmKm-N>mì¶m§Mr ¶m§Mr D$a§KoVr bT>çmMr Im§Xr Ywa§,hmVmV ê$‘Z§ KoD$ Úm H$s a§§...!

ho ’$m¡bmXr eoVH$ar dra§, VihmVmV ¶m§Mo {ea§, bT>m¶bm hmoVr åhmoa§ ‘J ¶oB© gwImMr ^moa§ YaUrM§ nm§J ’o$Sy> Úm H$s a§§...!

hr {dH«$mi eoVH$ar amUrZmhr JmUma aS>H$s JmUrhr ‘hm‘m¶m dram§JZrA^¶ JO}b eya ‘Xm©ZrCfobm ~m§J XoD$ Úm H$s a§§...!

eoVH$ar ‘Xm©Zr...!

amZ‘odm/27

Page 29: रानमेवा - काव्यसंग्रह

OrdmMm AmQ>m{nQ>mhmM ˶m§Mm ~m¶moS>mQ>m...&&1&&

MmoMrV {‘iʶmV¥UdV H$mS>r{’$a{dV n§IamZ nN>mS>r...&&2&&

V¥UH$mS>çm§Mr Jw§’$U H$éZrImonm {dUbmbj YéZr...&&3&&

H$moUVr {dÚm?Jwê$ H$moUVm?KaQ>o ~m§YUo{eH$drV hmoVm?...&&4&&

H$go CS>mdo{H$Vr CS>mdoH$go C‘OboH$moUm R>mdo...&&5&&

H$éZr ’$S>’$S>à¶mg H$aUohì¶mg YaUo{Za§Va YaUo...&&6&&

JdgyZ KoVmoñd¶oM dmQ>mVmoM ˶m§Mm ~m¶moS>mQ>m...&&7&&

~m¶moS>mQ>m...!

amZ‘odm/28

Page 30: रानमेवा - काव्यसंग्रह

B^«Vrbm PmHo${MZm, {Vbm Mmoir H$m åhUmdo?

^wHo$ë¶mbm bm^o{MZm, {Vbm nmoir H$m åhUmdo?

dmñVdmbm {MVmaoZm, {Vbm emB© H$m åhUmdo?

A§JmdaVr nmOo{MZm, {Vbm AmB© H$m åhUmdo?

l‘m{dZm n¡XmgVo, {Vbm d¥Õr H$m åhUmdo?

nr{S>Vm§Zm Hw$ñH$maVo, {Vbm ~wÕr H$m åhUmdo?

AñgbmMr {dQ>§~Zm, {Vbm Z¸$b H$m åhUmdo?

~waerdmUr naOrdr, {Vbm A¸$b H$m åhUmdo?

{ddoH$mbm ñ‘ao{MZm, {Vbm gwk H$m åhUmdo?

VmaVå¶ hþ§Jo{MZm, {Vbm VÁk H$m åhUmdo?

A^¶mZo ~mobo{MZm, {Vbm dmUr H$m åhUmdo?

A§VamË‘m hmbo{MZm, {Vbm kmZr H$m åhUmdo?

A§JmdaVr nmOo{MZm...!

amZ‘odm/29

Page 31: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Aao ‘mUyg ‘mUyg Ogm {ZT>m©dbm H$moëhmYyV© H$gm b~mS>rZoamoO noQ>{dVmoo Mwëhm...&&1&&

Aao ‘mUyg ‘mUygOgm ~H$ g‘m{YñW{‘f gmYyMo KodyZrH$ar gmdOmer ’$ñV...&&2&&

Aao ‘mUyg ‘mUygOg§ gaS>çmM§ A§Jdoi Ver Ioio g§Yr~Xbr Mm‘S>rMo a§J...&&3&&

Aao ‘mUyg ‘mUygOgm ídmZ nmoir Im¶mPJ{S>Vmo Am{á¶m§erZmhr X¶m, Zmhr ‘m¶m...&&4&&

Aao ‘mUyg ‘mUygOgm B§JirMm Mmd§EH$ ~mob {O^brMmXoB© H${bOmbm Kmd...&&5&&

Aao ‘mUyg ‘mUygOgm Hw§$^mamMm Ia’w$H$m‘Yr AmoPo dmhrda Mm~wH$mMm ‘ma...&&6&&

Aao ‘mUyg ‘mUyg H$g§ {ZgJm©M§ XoU§?JwU ídmnXmMo A^¶oZmhr ‘mZdmM§ boU§...&&7&&

‘mUyg

amZ‘odm/30

Page 32: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Vy Vgm - ‘r Agm

ZmH$sVm|S>r ‘mí¶m Joë¶mV, ‘r ‘mÌ ‘»I

‘mPr AdñWm nmhÿZ, Vy {IXibmg M³H$

‘moJb Ambo Voìhm, ‘r AJXr ñdñW

bmi KmoQ>m¶Mm IwboAm‘, Vy ‘mÌ ‘ñV

B§J«O Ambo Voìhm, ‘r Pmonbmo JmT>

Mmnbw{eV Vw¶m, ~arM Pmbr dmT>

S>m|Ja‘m϶mhÿZ {edmOr, KmbV hmoVm gmX

‘bm ’w$agV ZìhVr, Vwbm {’$VwarMm ZmX

’$mer MT>VmZm ^JVqgJ, ñdßZ nmhV hmoVm

‘bm àn§MmMr AmoT>, Vy Q>mù¶m dmOdrV hmoVm

AmVm COmS>ob, ‘J COmS>ob

""A^¶'' H$YrVar COmS>ob?

H$s...

Vy Vgm-‘r Agm,

åhUyZ COmS>Uohr ~wOmS>ob?

amZ‘odm/31

Page 33: रानमेवा - काव्यसंग्रह

d¥ÕVê$À¶m nmamdaVr,PmoHo$ KoV PwbboVê$Kar Z§XZdZ ’w$bbo

aå¶H$modir a{d{H$aUo VrHw$Ur Aßgam {IXiV hmoVr‘oKhr hgVr CS>Vm CS>Vm JaOUo ^wbbo

^yH$ H$modir KoD$Z nmR>rñdßZ CÚmMo Hw$Ur emo{YVr[^a^ra {^a^ra CS>Vr nV§Jon§Ihr Iwbbo

njr ~mobVr Imo߶m‘YwZr‘Y‘mí¶m§er {hVJwO H$ê$Zrd„r ZmMë¶m Yw§X hmoD$ZrXoR> WaWabo

Jm¶, Ima AZ² ‘Zrå¶mD$ VrIoi IoiVr bnVr N>nVr{MÌH$ma Vmo VÐÿn Pmbma§Jhr ñ’w$abo

M¡VݶmMo A^¶ Va§Jd¥Õ Vê$hr Pmbm X§JImoS>ì¶mbm ’w$Q>br nmbdr’w$bo hr ’w$bbo

Z§XZdZ

’w$bbo...!

amZ‘odm/32

Page 34: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gmoZo J§ gmoZo, am§Yë¶m H$m VwZo~oSy>H$mÀ¶m IwbmIoH$S>çmMr Am‘Q>rAZ² Jm§Sy>imÀ¶m eod¶m...!

Jmo{MS>mMr {IMS>r Q>‘{Jè¶mM§ ^arV S>mgmMm AH©$ Ko Kw~S>mÀ¶m VauV Oamgm gwad§Q>, WmoS>ogo T>oHy$U Ko nwaUmV ^am¶m...!

Jmo‘mí¶m§Mm bmSy> H$a˶mbm gaS>çmMm a§J XoCdm-Q>moi {niyZrgmnm-qdMdmMm nmH$ KoC§XamMr MQ>Ur, nmbrMr gbmXKo Vm|S>mg bmdm¶m...!

H$m|~S>r Zr ~H$ar {ZénÐdr OZmda Vw¶m {O^oMo MmoMbo CR>Vr ˶m§À¶m Ordmda J[a~mbm gwir, eÌybm A^¶ H$m H$arer Aݶm¶m?

‘m§gmhma qOXm~mX...!

amZ‘odm/33

Page 35: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Hw$R>o Zm|Xmdo JmèhmUo hÎmrZo VwS>dbo Voìhm

dmè¶mZo CS>dbo Am{U nmdgmZo ~S>dbo Voìhm...!

AmXem©À¶m aoKm {eî¶m§ZrM nwgyZ Q>mH$ë¶m

˶m ‘hmËå¶mbm dmagmZo aS>dbo Voìhm...!

˶mJwZr aUm§JUmbm ninwQ>o Oo nimbo

˶m§À¶m namH«$‘mbm H$ZH$mZo ‘T>dbo Voìhm...!

Or{dVmMr amI Á¶m§À¶m, qghmgZo KS>dVmZm

˶m§À¶mM Mm‘S>rMo nm¶VUo MT>dbo Voìhm...!

~gdyZr Im§Úmda A^¶mZo AmYma {Xbm,

VmoM {hVeÌy ! H$mañWmZo XS>dbo Voìhm...!

Oamgo JmèhmUo

amZ‘odm/34

Page 36: रानमेवा - काव्यसंग्रह

CR> CR> eoVH$ar ~mim, VmoS >ao n¢OUMmim^y‘mVoMr gmX Vwbm, amZJ§Y bodr ^mimCMbwZr XoI ’$Um, ‘Zm... emoY ao H$maUm...!

VmB©-XmXm am~VmVr, {nH$VmVr ‘m{UH$‘moVrOg§ H¡$dë¶mM§ boU§, Am|ã¶m-H$Ug§ PwbVmVrVwPm ~mn Km‘ Jmir, ’w$bmoaVo YaUr H$mirH$moU H$ar gXmdV}? qMܶm H$m ao ˶mÀ¶m ^mir?emoY hm Vy ݶm¶nUm, ‘Zm... emoY ao H$maUm...!

VwPm ~mn gm§~ ^moim, H$îQ>H$ar ‘amR>‘moimKm‘Xm‘ {JiʶmgmR>r, Kmar-{JÕ hmoVr JmoimXÿY-Xhr H$moU ߶mbo? Vw¶m VmQ>r VmH$ AmboMmVw¶m©bm {hao‘moVr, l‘ ‘mVr‘mob PmboR>odw{Z¶m VmR> H$Um, ‘Zm... emoY ao H$maUm...!

AmB© H$ar eoU-JmoR>r, ^mV Jhÿ ^aVr H$moR>rXþaS>rbm gm§Or Zmhr, Pmonr OmVo AY©nmoQ>r^wB©dar Km‘ gm§S>r, H$mnwg~m|S> H$m§S>moH$m§S>r‘b‘br H$moU ë¶mbo? {VMr CKS>rM ‘m§S>rg‘OwZr Ko YmoaUm, ‘Zm... emoY ao H$maUm...!

H$moU H$go ~wS>drV Jobo? h³H$ H$go VwS>drV Zobo?ñdm‘r Agw{Z¶m H$m ao, namYrZ {OUo Ambo?A§J H$go I§JV Jobo? ñdßZ H$go ^§JV Jobo?nmoqeXm Vmo OJVmMm, H$moUr H$go a§H$ Ho$bo?H$mir AmB© H$m ~§YZm? ‘Zm... A^¶ Xo H$maUm...?

eoVH$ar JrV

amZ‘odm/35

Page 37: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ao Zddfm© ¶o Zo‘mZo

dëhdrV A§Hw$a ZdOmo‘mZo

EH$ H$dS>gm M¡VݶmMm

Om ’w$bdrV hr CXmg amZo...!

Zm AñÌmZo dm eñÌmZo

CH$bZ ìhmdr gØm^mdmZo

‘Ëga-hoH$m Zm JO©Z-Ho$H$m

~mhþ~brMo ZH$mo ^wOmZo...!

XmZdmZo Zm XodmZo

amÁ¶ H$amdo ~iramOmZo

AmË‘½bmZr ³boe ˶OwZr

OJmdm nmoqeXm gݑmZmZo...!

ao Zddfm© Xo A^¶mZo

Xo ^ê$Zr XþaS>r ^JmoUo

{dÎmnmVë¶m bº$am§Zm

^ad ‘wº$sMo Mma XmUo...!

ao

amZ‘odm/36

Page 38: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H¥$nmd§V ìhmdo lr JUam¶m

^ybMyH$ ‘mPr öX¶r Yam¶m &&Y¥&&

qMVm‘Ur Vy {MÝ‘¶ Xodm

AZwVmnr ‘r, Vy H$éUm R>odm

Ûmar C^m ‘r Zm‘ ñ‘am¶m &&1&&

^¶‘moMH$ Vd ‘§JbÑï>r

AZw{XZ bm^mo VmaH$ d¥ï>r

hm ^md~§Y nma H$am¶m &&3&&

AZwð>mZ ho Vd nyOZmer

jU^§Jwa ‘r, Vy A{dZmer

gmø hmoB© ‘O A^¶ Vam¶m &&4&&

lr JUam¶m

amZ‘odm/37

Page 39: रानमेवा - काव्यसंग्रह

n§T>arÀ¶m am¶m & à^y XrZZmWm &&Q>o{H$Vmo ‘r ‘mWm & VwPo nm¶r &&1&&

¶wJo {H$Vr C^m & EH$m {dQ>odar &&¶odwZr ~mhoar & nmhm Oam &&2&&

~Xbbo OJ & Am{U ‘mUgohr &&Vem XodVmhr & ~Xbë¶m &&3&&

H$ZH$mÀ¶m q^Vr & gmoݶmMo H$ig &&gmoݶmMr hm¡g & Xodmbmhr &&4&&

˶m§Mo ^º$ ~Km & {d‘mZmZo OmB© &&Amåhm H$m ao nm¶r & ~mobmdVmo &&5&&

Xod J[a~mMm & Vy am{hbm Jar~ &&^º$hr Jar~ & R>o{dbo Vy &&6&&

Amåhm§ H$m ao Agm & J[a~rMm emn &&Ago H$m¶ nmn & Amåhr Ho$bo? &&7&&

A^¶mZo Xodm & H$am {Z¶moOZ &&OoUo ^º$OZ & gwIr hmoVr &&8&&

n§T>arMm am¶m

amZ‘odm/38

Page 40: रानमेवा - काव्यसंग्रह

àW‘ nyOobm & bmb{Xdm ‘ñV &&

gÎmmYmar hñV & H$embm ao &&1&&

˶m§Mo ew^ hñV & H$go gm§Jm Xodm &&

ham‘mMm ‘odm & MmIVr Vo &&2&&

b~mS> b§nQ> & V¶m§Mr O‘mV &

‘mIbobo hmV & aº$mZo Jm &&3&&

nm¶ VwPo H¡$go & Zmhr {dQ>mibo &&

‘Z {H$Q>mibo & H¡$go Zmhr &&4&&

åhUm H$mhr Xodm & Amho gmQ>obmoQ>o &&

A^¶mg dmQ>o & e§H$m Ver &&5&&

ew^hñVo nyOm

amZ‘odm/39

Page 41: रानमेवा - काव्यसंग्रह

àOmnVrhr àJë^ Pmbm, n³d Pmbr OZemhr

‘VnoQ>rVyZ J|S>m OÝ‘bm, Yݶ Pmbr JUemhr...!!

EH$m-EHw$ë¶m ìhmoQ>m gmR>r, W¡br - W¡br ZmoQ>m

Hw$Ur {nbdVr B§p½be-Xoer, H$moUr hmUVr gmoQ>m

H$moUr H$[aVr bm§JybMmbZ, H$moUr bmoQ>m§JU OmVr

^bo-ehmUo-gw{dÚhr ImVr, OmVrgmR>r ‘mVr

gXmMmamMm ‘wS>Xm nS>Vmo, ‘Xm§Y CÝ‘Îmemhr...!!

S>m§~a ImVr, {g‘|Q> ImVr, OUy MaʶmgmR>r gÎmm

jUmjUmbm Q>ZmQ>ZmZo, dmT>drV ZoVr YZ‘Îmm

{H$Sy>H$-{‘Sy>H$ {Xë¶m {~Ja Zm, H$Moar H$m¶©{gÕm

CÔm‘mbm {Xdg gwJrMo, g˶mÀ¶m ‘mWr JwÔm

ZoH$s B‘mZ nm§MQ> Pmbo, ^amV Ambr ~bemhr...!!

{dfm H$diVo àOm {~Mmar, Zm gwbVmZmbm qMVm

¶m¡dZ ^Q>H$Vr nmoQ>nmʶm, Z¥nmg ZM ¶o ݶwZVm

AÞmdmMyZ ~mbH$ ‘aVr, Hw$nmo{fV Am{Xdmgr

pñdÁPa ~±H$m VwSw>§~ ^aVr, ^maVr¶ ‘wÐm amer

A{VaoH$mbm A^¶ XoD$Zr, gwñV Pmonbr X§S>emhr...!!

ho JUamÁ¶ H$s YZamÁ¶ ?

amZ‘odm/40

Page 42: रानमेवा - काव्यसंग्रह

bmoH$g§»¶m åhUmbr H${dVobm

Vw¶mV gXm e¥§Jma, ‘wg‘wgyZ dmhVmo

åhUyZ ‘m¶m H$m¶oMm, AmH$ma dmT>V OmVmo...!

égdm ’w$Jdm Vw¶mVbm, ZH$iV bmS>rJmoS>r

qnJm ’w$JS>çm Vw¶mVë¶m, eãXg§YmZr ImoS>r

AmoW§~boë¶m eãXm‘YwZr, ào‘ag dmhVmo

åhUyZ ‘m¶m H$m¶oMm, AmH$ma dmT>V OmVmo...!

‘mPr qeJo ‘bmM ^mar, ^wHo$V Pmbr d¥Õr

H$nS>mbÎmm Am¡fYnmUr, H$m‘ H$aoZm ~wÕr

Jhÿ S>mir Am¶mVrbm, Imoè¶mZo n¡gm OmVmo

åhUyZ ‘m¶m g§VmnmMm, CÐoH$ dmT>V OmVmo...!

Amobm§Sy>Z ¶o gZmVZ aoKm, e¥§Jmar agn[aKmÀ¶m

‘miamZr ˶m H$a {dhma Vy, A^¶o l‘JirVm§À¶m

nwgʶmg ¶m bbmQ>aofm, Vw¶mV Vmo nmhVmo

åhUyZ ‘m¶m H$éUoMm, {dbmn dmT>V OmVmo...!

{dbmn bmoH$g§»¶oMm...

amZ‘odm/41

Page 43: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$m Jimbo AdgmZ ¶m H$am§Mo ?H$m ^mgVo ‘byb ’$S>’$S>Uo ¶m nam§Mo ?Amë¶m Ad{MV Hw$Ry>Zr AZmhÿV Jmam ?Vwbm bmoi{dbo ^oXþZr VwPm {Zdmam...!

ÑT> {hH$‘VrZo Vy KaQ>o ~m§{Y¶obo,AJå¶ H$bm Jw§’w$Zr AÜYa gm§{Y¶obo,{dgéZr ^yH$Kmg, àmU AmoVbmg,dmXimV jUmÀ¶m Pmbo gmao I„mg...!

JR>Z-{dKQ>Z Ago g¥ï>rMH«$,Cduhr H§$n{dVo hmoVm Ñï>rdH«$,CÝ‘iVr Vê$hr Obàb¶mZo,ao ÌmJm AZmR>mhr, {d¶moJ Ame¶mZo...!

gmda {dpÀN>Þ na§, Km¶mi H$m¶m,hmo {gÕ, Yar {OÔ, {’$éZr l‘m¶m~m{YV doXZm§Zr, Oar Ca Ymno,gm{YV H$m¶ hmoB©, éXZ {dbmno?

‘oK ¶oVr, {daVr, nmdVr b¶mgr,dmam, ˶m Jmam, AñVë¶m {ZíM¶mgr,Z {Ma§VZ H$mhr, jU^§Jwa ngmam,‘J ì¶W© H$m ao ! emoH$ A§JrH$mam?

Km¶mi nmIam§g...

amZ‘odm/42

Page 44: रानमेवा - काव्यसंग्रह

éXZ, {dbmn Ago H$m¶aËd,XmZ AmO©d Xÿ{fV ¶mMH$Ëd,gÁO hmo Pw§Oʶm, H$éZr {MÎm I§~ra,{dnÎmrer Q>¸$aVmo, VmoM Iam dra...!

AZwH§$nm, ¶mMZm, ngaUo hmV,˶mg åhUVmV ‘ZwOmMr OmV,Vwåhm nmIam§Mr ñdmdb§~r njrOmV,ñdgm‘϶m©Zo H$amdr A[aï>mda ‘mV...!

gamoO VoWo n§H$, ’y$b VoWo H$mQ>m,AdKS> XþJ©å¶, hmoVH$é§À¶m dmQ>m,nma H$éZr OmUo, {dnÎmr gmdQ>m§Zm,A§Vr O¶ bm^o, {hH$‘Vr {MdQ>m§Zm...!

gaga ea gwQ>mdm, Mmn AmoT>VmMr,YH$ YH$ Car YS>H$s, ZmX EoH$VmMr,Vgo VwPo CS>Uo, H$mnrV Z^m§JUmbm,OUy eya emo^o, aUm§JUmbm...!

nmQ> nmʶmMo {WaH$V Va§J,dar {dh§Jmdm Vmoè¶mV amOh§g,Vgm Vyhr {dha, Ko H$doV {Xem§Zm,Zìho Yam ao ! JJZ VwPm {~N>mZm...!

Ko emoY ñdËd, ˶mJ AmË‘½bmZr,dmbr VwPm VyMr, ~i A§Jr ~mUr,bmbr ^moa ë¶mbr, gabr {Zem H$mir,YS>nS> hrM {H$ëbr, ^{dî¶m COmir...!

Ko A^¶ ^amar {‘Ìm,Ko EH$Xm ^amar...!Ko EH$Xm ^amar...!!

amZ‘odm/43

Page 45: रानमेवा - काव्यसंग्रह

VéUmB©bm CYmU ¶md§, M¡Vݶmbm bmQ>mJO~Omì¶m Mhÿ{Xem§Zr, g§Kfm©À¶m dmQ>m¿¶m ‘embr, ì¶mnwZr Q>mH$m, B§M-B§M A§~amÚm bbH$mar, eya ‘XmªZmo, d¡œr {XJ§Vam...!

Jmoè¶m ZrVrbm PobV Zobo, bm^ nmogbo Hw$Ur?PH$mg OJbo IwembM|Sy>, aº${nnmgy H¥$‘rbm¶gÝg-H$moQ>m, na{‘Q>-ZmoQ>m, ’$mg ‘m§S>rbm Á¶m§ZrKm‘ bwQw>Zr Am¡Úmo{JH$VoMm, ndmS>m Jm¶bm ˶m§ZrCUo g~grS>rMm {heo~ ‘m§S>m, ~m§Ym H$Q>H§$~amÚm bbH$mar, eya ‘XmªZmo, d¡œr {XJ§Vam...!

Zo˶m§À¶m Jmbr, VñH$ar bmbr, A’$ga ^mgo Jw§S>oS>mdo-COdo, ^«ï>mMmar, amOamog amOq~S>o‘§{Xa-‘pñOX, H$‘§S>b-‘§S>b, ‘Zwî¶ dmQ>bm Á¶m§Zr{Zim-^Jdm, bmb-{hadm, ì¶mnma WmQ>bm ˶m§Zr¿¶m ’¡$bmda ˶m§Zm AmVm, MT>dm ’$mi Zm§JamÚm bbH$mar, eya ‘XmªZmo, d¡œr {XJ§Vam...!

H$mi…amÌrbm VwS>drV Ambr, ZdCfoMr bmbrJiyZ nS>Vr ~§YZ-qnOao, PwiyH$ ‘wº$sMr Ambr’$S>’$S> H$a na ‘ma ^amar, AX‘mg Ko JJZmMmZdr A§Hw$ao, Zdr {j{VOo, Ko doY CÚm§JZmMmݶm XidiV ¶m J§Y ‘mVrMm, C§M-C§M A§~amÚm bbH$mar, eya ‘XmªZmo, d¡œr {XJ§Vam...!

Mmhÿb ZdCfoMr

amZ‘odm/44

Page 46: रानमेवा - काव्यसंग्रह

¶m XoemMo nmbH$ Amåhrgƒo H$mñVH$ma aobmb{H$ëë¶mÀ¶m qghmgZmMoAmåhr~r hH$Xma ao...&&Y¥&& bT>bo ~mny-bmb-~mb Vo gwamÁ¶mÀ¶m OmofmZo H«$m§VrH$mar ehrX Pmbo aº$ gm§Sw>Zr ËdofmZo ñdmV§Í¶mMm bT>m a§Jbm MoVwZr A§Jma ao bmb{H$ëë¶mÀ¶m qghmgZmMo Amåhr~r hH$Xma ao...&&1&&{dXoetZr h³H$ gmoS>Vm,Ho$bm Vm~m XoetZrHo$di IwMu ~XbyZ Ho$bo,dofm§Va XadoetZrnadeVoÀ¶m ~oS>çm Amåhm,{H$VrXm N>iUma aobmb{H$ëë¶mÀ¶m qghmgZmMoAmåhr~r hH$Xma ao...&&2&& eoVH$è¶m§À¶m, H$m‘H$è¶m§À¶m, nmoqeÚmÀ¶m nmoam ¶o ’w§$Hy$Z Xo Vy {~Jwb AmVm, Zì¶m ¶wJmMm hmoam Ko ^maV^yMo N>mdo Amåhr, A^¶mZo P§wOUma ao bmb{H$ëë¶mÀ¶m qghmgZmMo Amåhr~r hH$Xma ao...&&3&&

h³H$Xma

bmb

{H$ëë¶mMo...!

amZ‘odm/45

Page 47: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Vmo gn©...! OÝ‘V… {~Z{dfmar hmoVm’w$ËH$maUo ˶mÀ¶m Jmdr ZìhVoAmMaU ˶mMo gai‘mJu... Hw$Umbm Z XþImdUmaoVoìhm ˶mÀ¶mda gJio... VwQy>Z nS>m¶MoVH$moëho-bm§S>Jo IoH$gm¶MoV... ‘w§½¶m-‘mH$moS>o Mmdm¶MoVAkmZ-gkmZ, gä¶-Agä¶, {e{jV-A{e{jVgwg§ñH¥$V-gwg§ñH$mar... PmSy>Z gJirM˶mbm IS>o ‘mam¶MrVVmo aS>m¶Mm... Ho${dbdmUr Aly T>mim¶MmH$idim¶Mm... Agø doXZm§Zr... H$Êhm¶MmnU Xþgè¶mÀ¶m doXZm§da nmPaob...Va Vr OJê$T>r H$gbr?‘J Vmo ñd~MmdmgmR>rOrd ‘wR>rV KoD$Z nim¶Mm... Am{U Varhr...nmR>bmJ H$aUmar {nÀN>m nwadm¶Mr...{IXiV... XmV d|JmS>V...!Am{U ‘J EH$ {Xdg... EH$m {Zdm§V jUr˶mbm AmË‘~moY Pmbm...!{dMmambm H$bmQ>Ur {‘imbr... H$ibo H$sAmH«$‘Umbm CÎma ~Mmd ZgVo...Vbdmarbm CÎma T>mb ZgVo...AqhgoMo AW© ^oH$S>nUmV ZgVo...AmH«$‘Umbm AmH«$‘UmZoM Am{U Vbdmarbm VbdmarZoM CÎma Úm¶Mo AgVo...!Am{U ‘J... Am{U ‘J ˶mZo...˶mZo ídmg amoIbm... Am{U gJio ~i EH$dQy>Z...Agm H$mhr ’w$ËH$ma gmoS>bm H$s...!AmVm...H$moëho-bm§S>Jo H$mZ nmSy>Z niV hmoVr,Hw$Ìo eonQ>çm Imbr H$ê$Z niV hmoVr,Am{U ‘mUgo?... ‘mUgo Ord ‘wR>rV KoD$Z...OrdmÀ¶m AmH$m§VmZo g¡amd¡am niV hmoVr...!H$maU...! H$mbMm {~Z{dfmar gmnA^¶nUo AmOMm...Ohmb {dImar ZmJ ~Zbm hmoVm...!

H$Wm EH$m Amˑ~moYmMr...!

amZ‘odm/46

Page 48: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ApñVËdhrZmZo EH$XmApñVËdmbm AmìhmZ {Xb§... åhUmb§Vwbm bmoidm¶bm XmoZ KQ>H$mnwaoem R>aVrb... ‘m¶mgmR>rApñVËd hgb§... åhUmb§qOH$Uo qH$dm haUo... XmoZn¡H$s EH$H$mhrVar Z³H$sM H$ê$ eHo$Z ‘r...nU VwP§ H$m¶?Vwbm Zm Zm§d, Zm Jm§d... Zm hmV Zm nm¶Zm ~mn.............. Zm ‘m¶...‘m¶mer XmoZ hmV H$aʶmnydu‘m¶mer ~amo~ar H$aA§YwH$g§ H$m hmoB©Zm...nU ñdV…M§ ApñVËd V¶ma H$a...Am{U A^¶nUo ho gwÕm bjmV Ko H$s‘r g§nbmo Var, ‘r ZmhrM gaUma‘mPr XmoZ ‘yR> amI Var Z³H$sM CaUma...!

XmoZ ‘yR>

amI

amZ‘odm/47

Xmoa Jù¶mV bQ>H$dyZ~mn PwbVmo¶ PmS>mda‘m¶ {Zn{MV nS>br¶hX¶ ’$mQ>Vm YaVrda

~mi {IXiV§¶ ‘Zrg§Jo{‘em {VÀ¶m YaVm-YaVmZmhr Oamer ˶mbmH$gbrssssM J§YdmVm©

J§YdmVm©

***

Page 49: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Z^mV qhS>VmZm Am{U Vmao ݶmhmiVmZm H$iVM Zmhr ‘r H$gm V„rZ hmodyZ OmVmoVo Ñí¶ S>moù¶mV ‘r nwaonya gmR>dyZ KoVmoAm{U Vo bwH$bwH$Vo bmdʶ MmoaʶmMr‘r Mmoar H$ê$Z OmVmo...!

OrdZmMo {d{dYa§J CbJS>Umao eãXHw$UrVar ghO ~mobyZ OmVmoAbJX nH$Sy>Z Vo eãX ‘r VmXmË‘ nmdVmoAm{U {XdËdmMo Mma eãX MmoaʶmMr‘r Mmoar H$ê$Z OmVmo...!

EoH$Vm§Zm JwUJyU, nmnʶm W~H$VmVZOa {ñWa hmodyZ ‘Z S>mobm¶bm bmJVoHw$UrVar ‘Ywa Va§J hdoda noê$Z OmVmoAm{U Vr ZmX~«÷mMr b¶ MmoaʶmMr‘r Mmoar H$ê$Z OmVmo...!

dmè¶mnmgyZ ~i MmoaVmo, gy¶m©nmgyZ AmJT>JmnmgyZ N>m¶m MmoaVmo, g§Vm§nmgyZ amJMmoaVmo ‘r kmZ‘mJ© {ddoH$mÀ¶m d¥ÕrgmR>rgX²JwUm§Mr CMbo{Jar A§VamÀ¶m ewÕrgmR>rAgm A^¶ ^m‘Q>m ‘rAgm AÅ>b MmoaQ>m ‘r...!

AÅ>b MmoaQ>m ‘r...!

amZ‘odm/48

Page 50: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ga~V...

ào‘mÀ¶m

Zm˶mM§

‘r {Vbm {dMmab§H$g§ Agmd§ VwP§-‘mP§ ZmV§...?^«‘a Am{U ’w$bmgmaI§§...?Vr CÎmabr, ""ZH$mo ZH$moEH$Xm ‘H$a§X godyZ ^«‘a Jobm H$snaVʶmMr e³¶Vm Yyga hmoVoVgm {dah ‘bm Zmhr ao ghZ ìhm¶Mm''

‘J ‘r {Vbm {dMmab§H$g§ Agmd§ VwP§-‘mP§ ZmV§...?nV§J Am{U nUVrgmaI§...?Vr CÎmabr, ""ZH$mo ZH$mo^mdZoÀ¶m CÎmw§J A{dîH$mamVnV§JmMr AmhþVr OmʶmMm YmoH$m‘r Zmhr ao nËH$am¶Mr''

‘J ‘r nwÝhm {Vbm {dMmab§H$g§ Agmd§ VwP§-‘mP§ ZmV§§...?JrV Am{U g§JrVmgmaI§§...?H$s eãX Am{U ñdamgmaI§...?Vr Oam g§WnUo CÎmabr""ho Mmbb§ AgV§... nUJrV Am{U g§JrV EH$ê$n hmoD$ZhrAmnmnb§ ApñVËdñdV§ÌnUo {Q>H$dyZ R>odVmV ao‘J Vg§ ZmV§ H$m ñdrH$mamd§§...?''

‘J VrM ‘bm åhUmbr""nU H$m¶ ao, VwP§-‘mP§ ZmV§ H$mì¶mË‘H$gm{hp˶H$ XOm©M§ dJ¡ao H$embm hd§¶ ao?Aao "Vy Am{U ‘r', "‘r Am{U Vy'"‘r-Vy', "Vy-‘r' H$embm hd§¶ ao?

amZ‘odm/49

Page 51: रानमेवा - काव्यसंग्रह

˶mEodOr "AmnU' Zmhr H$m ao MmbUma?qb~y Am{U gmIaoM§ nmʶmVrb ‘rbZmgmaI§...!EH$Xm H$m ˶m§M§ ‘rbZ Pmb§ H$sqb~y Am{U gmIaobm ñdV§Ì ApñVËdM CaV ZmhrCaVo¶ Ho$di... Am{U Ho$di "ga~V'qb~y-gmIaobm H$Yrhr doJdoJi§Z H$aVm ¶oʶmgmaI§§...!‘bm hd§¶, VwP§-‘mP§ ZmV§... VñgMAJXr ˶m... ga~VmgmaI§...!!!''

amZ‘odm/50

’w bPS r.. !!$ > .!Vmo...

Mma {eî¶, Mma Mobo, Mma M‘Mo

‘mJonwT>o Mmbm¶bm, CXmoCXmo H$am¶bm

H$m¶‘ Amnë¶m XmdUrbm ~m§YyZ

ñdV…M ñdV…{df¶r {b{hbobo nmodmS>o

JmD$Z KoVmo ˶m§MoH$Sy>Z

Am{U EdT>çmem {eXmoarÀ¶m ~imda

dmT>dy nmhVmo... Amnë¶m loð>ËdmÀ¶m H$jm...!!

Vo...

Vo ^º$hr V„rZ hmoVmV

bmoidyZ KoV ñdV…bm ˶mÀ¶m MaUmda

dma§dma ˶mÀ¶m nm¶mÀ¶m YwirMm

‘ñVH$mÀ¶m ‘ܶ^mJr {Q>im bmdV... hmoVmV ~o^mZ

OUy H$mhr ˶m MaUmIoarO Aݶ gd©H$mhr {ZñVoO, {Zîà^

Aer ñdV…MrM ‘Zg‘OmdUr H$aV... gXmgd©H$mi...!!

j{UH$ H$m hmoB©Zm nU A^¶VoZo

{MÎmdoYH$ R>aV AgVoM ’w$bPS>r...!!!

Page 52: रानमेवा - काव्यसंग्रह

m eZe ñdXo rMr...!

AmO amÌrÀ¶m ‘ܶmV Ago H$m¶ KS>Uma Amho?OwݶmMm ImV‘m hmoD$Z Zì¶mMr ñWmnZm hmoUma Amho?H$s ì¶dñWoMo e|S>m~yS> n[adV©Z hmoUma Amho?{Zameobm ~wS>dyZ Ameobm H$m|~ ¶oUma Amho?H$s C‘oXrbm ^[dî¶ Im§Úmda KoUma Amho?Zo‘Ho$ hmoUma Var H$m¶ Amho?’$º$ hoM hmoUma H$s ñdßZm§Mo ‘Zmoao ~m§Ybo OmUmaAm{U AdJwU JmiʶmMo g§H$ën gmoS>bo OmUma‘mÌ AdJwU JiʶmEodOr g§H$ënM JiUmaVarhr Amem H$s... ^{dî¶ COiUmaAem ‘§Jb K{Q>Ho$bm, Mbm EH$ EH$ ½bmg ^ê$Z KoD$niy ZH$m Jm§Yrào‘tZmo, AmO WmoS>mgm {dMma H$ê$Z KoD$J«m‘ñdamO, ñdXoerMm AW© AmO bmJUma Amho~Xë¶mV ’$º$ JmdR>rMm EH$ nobm ‘mJUma AmhoB§J«O Joë¶mnmgyZ åhUm AWdm{H$ëë¶mda {Va§Jm ’$S>H$ë¶mnmgyZ åhUmHw$R>oVar, H$YrVar, COoS>mV dm A§YmamVAmT>ië¶mV ˶m ‘hmËå¶mÀ¶m nmD$bIwUm?h‘añ˶mda ~oXaH$manUo Am{U AJXr EH$‘VmZo˶m J«m‘gwamÁ¶mÀ¶m g§H$ënZobm ’$mgbm¶ Zm MwZm?nU BWo J«m‘moÚmoJmMm ‘yb‘§Ì gmH$mabobm {XgVmo‘mohm’w$bmnmgwZ JmdR>rMm g§wXa àH$ën AmH$mabobm {XgVmogaH$mabm g~{gS>r BWo H$moUrM ‘mJV ZgVo{enmB©, H$bo³Q>a, ‘§Ìr gdmªZm {Z¶{‘V hßVo OmV AgVoJ«m‘ñdamÁ¶mMr g§H$ënZm nMZr nS>V Zmhr H$maU^JVqgJmgmaIr Zem AmVm Hw$UmbmM MT>V ZmhrIwMuÀ¶m Xbmbm§Zr Zmai Ag§ H$g§ ’$moS>b§{Z¶VrZo {H$˶oH$m§Zm Jwζmda AmUyZ gmoS>b§WmoS>r Jobr nmoQ>mV AmVm A^¶ nSy> bmJbm {JAa{në¶m-{~Z{në¶m§Zmhr ‘oZr ‘oZr h°nr ݶw B©Aa

amZ‘odm/51

Page 53: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Vy

hgbrg...!

Vy hgbrg, IoQy>Z ~gbrg{à¶o VwPo MmbUohr PmoH$mVnU Ia§ gm§Jy...Vw¶m EH$m ñ¶m§S>bÀ¶m {H$§‘VrV,‘mPo A»Io S´>og hmoVmV...!XmoZ {Xbm§Mm ào‘^md~a§ AgV§ gm§Jm¶bm AZ² ~mobm¶bmhrS>m|Ja Xÿa Agbm H$sgw§Xa {XgVmo nmhm¶bm AZ² XmIdm¶bmhrnU EH$Xm Var ˶m§ZmOmD$Z {dMma MT>Umè¶m§ZmXè¶m-Imoè¶m, XJS> AZ² Ym|S>ogwHy$Z OmVmV nmʶmdmMyZ Vm|S>o,CamV Ymn bmJVo MT>VmZmnm¶ VwQ>m¶bm hmoVmV CVaVmZm S>m|Ja {VVH$m gw§Xa ZgVmo{OVH$m bm§~yZ {XgV AgVmo,Am{U Varhr VoWo ...ñdÀN> CÝh§ AZ² ‘moH$ir hdm‘ñV {dh§JVmo nmIam§Mm Wdm‘moa-bm§S>moa ZmMVmV, {ngmam ’w$bdVmVAb~oë¶m d„atZm,PmS>o PwS>no PmoH$m PwbdVmVH$maU .........˶m§À¶mV AgVo EH$ eº$snmfmUmVyZ nmUr IoMʶmMr ¶wº$sVw¶mV Oa H$m Agob Vgo ~iVaM Vy X‘¶§Vr AZ² ‘r ZinU .......MmX§Uo qenV OmUmar VwPr dmQ>BWo AmoKiVmV ZwgVoM Km‘mMo nmQ>$CJmM ngê$ XoD$ ZH$mo ^mdZm§Zm na {ddoH$mbm ñ‘a Am{UH$ {dMma H$aVX²Z§Va A^¶mZo .........Vy hm§ åhU, Zm åhU, Oer VwPr BÀN>m,Eadr Vw¶m Am¶wî¶mbm, ‘m¶m ew^oÀN>m ........!

amZ‘odm/52

Page 54: रानमेवा - काव्यसंग्रह

eë¶ EH$m H$drMo..!

Vmo H$dr ! eãXà^y, AØþV à{V^mYZr AmoKdVr, agmi, gmoÁdi ˶mMr H$mì¶dmUr...!

H¡$H$ g§J«h N>mnyZ ˶mZo, In{dbo amVmoamVa{gH$ g‘J«, H$mì¶mV ˶mÀ¶m, qM~-qM~ ÝhmVAmdoemZo H$ar dmMZ, CYirV H$m춒w$bohobm{dVr VZy-‘Zo, d¥Õ, Vê$U, gmZwboemgZmZo Ho$bm ˶mMm, gËH$ma embnm§Karg‘rjH$ åhUVr ""Agm Z hmoUo'' H$dr OÝ‘m§Varào‘agmda dmho ˶mMr, AI§S> H$mì¶ g[aVmào‘r ¶wJwbo a§JyZ JmVr, ˶mÀ¶m àU¶H${dVmnar öX¶r eë¶ EH$Mr, H$m¶‘ hr N>bZmOrdZr ˶mÀ¶m, ~ZwZr ào{‘H$m, Zm ¶o Hw$Ur bbZm

""bmI {Xbm§À¶m JirMm VmB©V'' {‘ado {~éXmdbr JimV ˶mÀ¶m AOwZr ZìhVr, EH$ dmê$ Jmdbr gm§OgH$mir, EoZ Xþnmar, R>mHo$ Zm ˶mMo {MÎm Imʶm{nʶmer ‘Z bmJoZm, EdT>çmMr {Z{‘Îm ObmV hbVo nm¶ gmoSy>Zr, Jmdr ào‘ JmUr H$Yr ¶oerb Jo ! ê$n‘mo{hZr ‘‘ öX¶amUr {Z˶ Zo‘mZo AgoM ñdßZ, CKS>çm S>moù¶m nS>o XMH$Uo, ZoÌ {‘MH$Zo, jUmjUmbm KS>o dfm©‘mJwZr AerM df}, df} CbQ>br ~mam AT>i, {ZíMb, AMb am{hbm, gmogwZr D$Z dmam ào‘mamYZm, ˶mMr AM©Zm, Amg‘§Vm H$imbr ào‘ XodVm àgÞ Pmbr, VníM¶m© ’$imbr

amZ‘odm/53

Page 55: रानमेवा - काव्यसंग्रह

EH$ {Xdg Q>H$ bmdyZr, hmoVm {j{VOmH$S>o Xÿada {Xgbr, EH$ H$m{‘Zr, ¶oV ˶mÀ¶mH$S>o ˶mMo öX¶ hbbo, A§Va§J ’w$bbo, Ambr EH$ PwaPwar ehmabo A§J, CR>bo Va§J, agZmhr WaWabr

‘J ˶mbm ImÌr nQ>br, AmOda Or ñdßZr ZQ>br ‘Z:Mjy OrñVd PQ>br, Vr hrM ñdßZrMr Ádmbm, {OdbJ ‘§Xma~mbm hþê$n Agm H$s Ambm, ‘J ~mobrbm JhrdéZr ‘J CR>Vr ñ’w$Vu Va§J, ˶m AØþV à{V^og§J, àH$Q>Vr B§ÐN>Q>m§Mo a§J, ˶mÀ¶m dmUr‘YwZrho gw§Xar, ‘XZ ‘§{Oar, H$nmob A§{Oar, AYa A§Jwar, A{VgwHw$‘maM§Mb Z¶Zm,‘§Owi ‘¡Zm,H$mo{H$i J[hZm,àrVr EoZm,Zm{gH$m {Ma§Xmaê$n gm{Oao,‘wI Jmo{Oao,bmdʶ bm{Oao,Vméʶ ‘m{Oao,MmbUo R>gHo$~mO Oer C‘bbr,Mmâ¶mMr H$br,PwbVr amZdbr,A„S> gwH$‘br,‘wg‘wgVm gmO

Xodo KS>dbr, ‘yV© ‘T>dbr gmOo MT>{dbr, g¥ï>rÀ¶m A‘mob Vmam ñdßZ gmH$mam, Ambo AmH$mam Xo Vy hmoH$mam, hmoerb H$m AYmªJr Xmam?ag^ar ‘ñHo${Jar EoHw$Zr, {à¶m Vr hgbrOimV hbVo nm¶ gmoSy>Zr, nmfmUr ~gbr‘J hiyM dXbr, AVr ‘§X-‘§X ‘¥Xþ^mfrOgo éUPwU n¡§OU H$s, JwUJwUVr ‘Y‘mer

nmhVm AdIi MM§ bm,Ogm H$ZH$ H$§ wMbm,H$mirOm éVbm,Vra Amanma

dmhVm IiIi Pam,Oer ^modi JaJam,¶oVgo VaVam,PwiyH$ W§S>Jma

amZ‘odm/54

Page 56: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Vwåhr KmVbo gmH$S>o, ~mobwZr ~mob YmH$S>o ‘Zhr AmëhmXbo JS>o, nU ~moby H$er ImoQ>r ?‘m¶m ê$nmMm a§J {^Þ, qMVm Kmoa {MÎm {dfÊU,H$gm ìhmdm ào‘a§J ‘mݶ ì¶mHw$ië¶m nmoQ>r?JS>o ñdrH$mê$ H$gm? Vd àrVrMm dgmVÝ‘¶VoZo Agm? ’w$H$mÀ¶m eãXo Xodo KS>{dbr ‘bm, VgmM KS>{dbm ~mny, ‘mB© Am{UH$ ^mD$ VmÝhþbmg¥ï>rMo AK{Q>V MH«$, ~mnybm Ambo A§YËdAmB© nm§Jir, {Xbo {Z¶VrZo ‘bm nmbH$ËdàíZ VmobmMm, bmI ‘mobmMm, CXa^aUmMmKmoQ> XþYmMm, AmoR> VmÝô¶mMm, gdmb OrdZ‘aUmMmKar Cnmer ~gbr gmar, añ˶mbm Q>H$ bmdyZr‘r åhQ>bo ¶oVo VmÝhþë¶m, WmoS>m XÿY^mV KodyZrnXar Zmhr AS>Hy$-IS>Hy$, H$go AmUmdo XÿY Hw$Ry>Zr ?Vwåhr ‘mPm doi XdS>bm, Vw‘À¶m H${dVm EoH$dyZrCÎm‘ Amho Vw‘À¶m H${dVm, ‘Zhr ‘ñV a‘bonU nmoQ>mVrb H$mhÿa ‘m¶m, Oamhr Z² e‘bo

"¶oVo ‘r AmÎmm' åhUwZr, Jobr {ZKy{Z¶m VaVam R>odyZr ˶mÀ¶m hmVmdaVr, ~oa§Jr ‘moVrVwam ˶m ‘moVrVwè¶mÀ¶m AOwZr Zmhr, ’w$Q>ë¶m ào‘ bmøm emoYrV Amho, Vmo doS>m ~mnS>m, AOwZr ào‘ N>m¶m

A^¶ a{gH$hmo, Vwåhmg {Xgbr, Hw$R>o Vr Z¶Z ‘mo{hZr,Úmdm {Zamon {VObm, Vmo H${damOm, dmQ> nmhVmo¶ AOwZr...!

amZ‘odm/55

Page 57: रानमेवा - काव्यसंग्रह

‘r Joë¶mda...!

‘r Joë¶mda ‘mPo H$moU, H$embm JwU JmB©Z?‘r Var OmVm§Zm Hw$Umg H$m¶ XoD$Z OmB©Z?

Oar ‘mPr H$mVS>r OmS> Agob J|S>çmgmaIrnU {VMr Mßnb ~ZVo Zm IoQ>aHo$gmnmgyZ Zm dmadV, Zm MèhmQ>Zm C~ XoUma§ ñdoQ>a.‘r H$gm Hw$UmÀ¶m {MaH$mb ñ‘aUmV amhrZ?

hmS>ohr ‘mPr H$UIa AmhoV Iar nU Am¶wd}XmV Cn¶moJ eyݶ‘r ‘mÌ {‘adV AmbmoXohmMo bmdʶñdJ©dmbo ‘OH$S>o H$m AmVwaVoZo nmhrZ?

Zgbmo H$mhr XoUma Var OmVm§ZmZd‘Z bmH$S>m§Mr amI Am{U AmUIr àXþ{fV H$aUma hdm Am{U nmUrOrdo^mdo H$m Hw$UrVar lÕm§Obr dmhrZ?

hgy ’w$bdb§ ZmhrM AmOda H$Yr Hw$UmÀ¶m Mohè¶mda ‘mÌ ZwgVM aS>dUmaOmVm§Zm-Joë¶mdañd¶§àoaUoZo H$moU ‘J Im§Úmda KoB©Z?

Ho$bo AgVrb gËH$‘©nU AgVrb XmoZ-MmaVodT>çmZo WmoS>§M CKS>Uma ñdJm©M§ XmaH$mhrVar H$a A^¶OoUoH$ê$Z ‘w{º$‘mJ© Oam gwb^ hmoB©Z...!

amZ‘odm/56

Page 58: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ZmJnwar VS>H$m

amZ‘odm/57

Page 59: रानमेवा - काव्यसंग्रह

VwPm Aä¶mg {H$Vr, Vy ~mobVmog {H$VrZmH$mZ§ H$m§Xo gmobVmog {H$Vr?

VwPr Zem {H$Vr, Vy S>mobVmog {H$Vr ZmH$mZ§ S>m§Ja§ VmobVmog {H$Vr?

VwPm ì¶m¶m‘ [H$Vr, Vy nobVmog {H$VrZmH$mda ^oЧ PobVmog {H$Vr?

VwPr ‘ohZV {H$Vr, Vy amIVmog {H$Vr ZmH$mZ§ Q>|^a§ MmIVmog {H$Vr?

VwPo ¶moJXmZ {H$Vr, Vy bmQ>Vmog {H$VrZmH$mZ§ Jm§Oa dmQ>Vmog {H$Vr?

VyPr gÎmm {H$Vr, Vy ¶obVmog {H$Vr ZmH$mZ§ Amby {N>bVmog {H$Vr?

VwPr ^yH$ {H$Vr, Vy {JiVmog {H$VrA^¶mZ§ OZVm {niVmog {H$Vr?

..............................................................T>mo~i‘mZmZo eãXmW©-S>m§Ja§ = Ia~yO, ^oЧ = Q>‘mQ>a, Q>mo‘°Q>mo.Q>|^a§ = Q>|^wUuMo ’$i, amIUo =aIdmbr H$aUo ¶m AWm©Zo,¶obUo = doëhmiUo.

ZmH$mZ§ H$m§Xo gmobVmog {H$Vr?

amZ‘odm/58

Page 60: रानमेवा - काव्यसंग्रह

{~nmembo bwJS>§..!

í¶må¶mZ§ BMr~¡Z, H$haM Ho$bm {~nmemgmR>r ‘w§~B©bo, bwJS§> KoD$Z Joobm...&&1&&

˶mbo dmQ>b§ ‘m¶~mn, ^bVo Jar~ AgZåhÿZ {Vbo Am§J^a, H$nS>o ^oQ>V ZgZdmT>brhÿT>br nmoaJr, VaUr~m§S> {XgVoBH$S>§ PmH$mbo Jobr, V§ {VH$S>§ CKS>§ nS>VoåhÿZ ˶mZ§ H$nS>çmMm, W¡bm ^ê$Z Zobm...&&2&&

OwhÿÀ¶m Mm¡nmQ>rda, ^oQ> ˶m¶Mr Pmbr{Vbo nmhÿZ emå¶mMr, ~§Xr {dHo$Q> Jobr{Vbo åhUo Mmoir Kmb, Ko bwJS>§ ZogyZ϶o åhUo Amd‘m¶, ho ^yV Amb§ Hw$Ry>Z?‘§J Owhÿda Y‘mgmZ, V‘mem gwê$ Pmbm... &&3&&

b¶ didb§ {VM§ ‘Z, nU ‘Z Zm¶ dio‘§J í¶må¶m Ymdo ‘m§J§, AmZ§ ϶o nwT>§ niodÝg‘moAa, dÝg‘moAa, bmoH§$ ^m¶ ~m§o~boH°$‘oaodmbo nmoP KoD$Z, H°$‘oao amoIyZ Wm§~bonmobrgm¶Z§ ~¡Z‘m¶, ZmdHy$b {dMH$m Ho$bmAmZ§ ˶mÀ¶m nwT>Mm EnrgmoS>, amhÿZM Jobm... &&4&&

***T>mo~i ‘mZmZo eãXmW© …-BMr~¡Z, ~¡Z‘m¶ = À¶m¶bm gmaIo,dmT>brhÿT>br = d¶mV Ambobr, ~§Xr = nyU©, g§nyU©,Amd‘m¶ = AJ~mB©, ‘m§J§ = ‘mJo, ZmdHy$b = nwU©nUo.

amZ‘odm/59

Page 61: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Hw$R>o ~wS>mbm MaIm ?

amOH$è¶m§Zmo OZVogmR>r EdT>o ܶmZr ¿¶mdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

AH$~a hmoVm, Owby‘ hmoVm, AZ² gwbVmZr gÎmmIwembM§oSy> ‘OoV hmoVo, Km‘mMr hmbV IñVmH$m¶ {Zamio AmO ^mgVo, {VVwHo$Mr gm§JmdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

B§J«O hmoVo, bwQ>V hmoVo, ¶oWrb H$ÀÀ¶m ‘mbmn¸$m H$ê$Zr, Mm¡nQ> Xm‘m, {dH$V J«mhH$mbmH$m¶ {Zamio AmO AmT>io, {VVwHo$Mr ~mobmdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

aoëdo Ambr, {d‘mZ Ambo, Ambo emim-añVoH$moQ>©-H$Moè¶m AZ² ZmoH$è¶m, ˶mhr Jmoè¶m hñVoH$m¶ {Zamio Vwåhr KS>dbo, {VVwHo$Mr hmH$mdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

Q>rìhr Ambr, g§JUH$ Ambo, Ambr H$m°Q>Z-~rQ>rBbo³Q´>m°ZZo Pon KoVbr, Vw‘Mo ¶moJXmZ {H$Vr?H$m¶ {Zamio Vwåhr ‘T>dbo, {VVwHo$Mr gm§JmdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

H$m¶ Pmbo J«m‘moX¶mMo? Hw$R>o ~wS>mbm MaIm?ñdXoer Vo H$m¶ Cabo, ~Km H$mTw>Zr ~waIm{Xdo Vwåhr {H$Vr bmdbo, A^¶mZo XmdmdoVw‘À¶m‘ܶo H$m¶ "doJio' ¶mMo CÎma Úmdo...!!

amZ‘odm/60

Page 62: रानमेवा - काव्यसंग्रह

N>mVrM§

PmH$U

~moåbrda

Amb§

N>mVrM§ PmH$U AmVm ~moåbrda Amb§hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§...!

M°Zb nmhmd§ H$moUV§¶ V§ CKS>o~§~ ZmMVoQ>rìhr nmøVm§Zm nmoamg§J, ‘m¶~mn bmOVogä¶VoMr A{^éMr bB©M {XgVo ݶmarA~«y Jobr T>moS>çmV AZ² ZmoQ> Pmbr ߶marAmVm CKS>§ H$m¶, PmH$b§ H$m¶, gmaI§M Pmb§hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§...!

Obí¶mVë¶m nmoar H$em Q>Ja~Ja nmhoMma Mm¡Km‘§Yr ‘mÌ PmHy$ZPwHy$Z amhoOo H$mhr H$ao Vo A§YmamV H$aoCOoS>mV ‘mÌ BÁOVrbo ‘aoAmVm COoS> H$m¶, A§Yma H$m¶, gmaI§M Pmb§hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§...!

H$mboOMo VmoVm‘¡Zm dJm©V Zm¶ {XgVAmS>‘mJu PmS>mImbr ~gVo XmV {H$gVOZmMr bmO Zm ‘Zmbo I§VIwboAm‘ ào‘brbm, Zmhr ˶mbo A§VAmVm {Xdg H$m¶, amÌ H$m¶, gmaI§M Pmb§hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§...!

em¶Ê¶mZo ~JrÀ¶mV OmD$ Z¶o åhUVmV{~Zmdmè¶mZ§ PwS>n§ {VW§, Ib-Ib hmbVmVPwS>nmÀ¶m AmS>moembm XmoZ nmIa§ ~gVo"ào‘' ¶m eãXmMo qYS>dS>o ZwgVoAmVm ^¶ H$m¶, A^¶ H$m¶, gmaI§M Pmb§hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§...!

amZ‘odm/61

Page 63: रानमेवा - काव्यसंग्रह

YH$d a§ í¶m‘amd

YH$d a§ í¶m‘amd Pmob ZH$mo ImD$Z{e~mMr JmWm ZH$mo H$moUmnmer JmD$...!

aJVmM§ nmUr H$ê$Z amZ qenb§ ~mdmJma{nQ>mZ§ H$ha Ho$bm {ZgJm©Z§ H$mdm H§$~aN>mVr Jhÿ hmoVm nwam PmonyZ JobmC§~B©Mm ’w$bmoam IÈz>Z PmSy>Z ZobmXmoKmM§~r JèhmU§ gmaI§M hm¶ ^mD$...!

‘mH}$Q>mV Jobmo Va CbQ>o Pmbo {JèhoIarXXma åhUo øm Jhÿ hmo¶ H$m {Oao?AmOH$mb åhUo ¶mbo H$m|~S>r ImV ZmhrKoD$Z Om dmng Zm¶Va YS>JV ZmhrZer~ YwdmgmR>r ‘r H$moU˶m J§JoV ÝhmD$?...!

nXdrMr nw§Jr KoD$Z nmoaJ§ dUdU {’$aVoS>moZoeZ{~Ja Hw$R>§ ZmoH$arnmUr {‘iVo?Mnamí¶mMm ^md gܶm gmV bmI gm§JVo‘mñVagmR>r A^¶mZ§ ~mam bmI ‘m§JVo""ZmoH$arbo ‘ma Jmobr'' åhUb§ IoVrdmS>rM nmhÿ...!

***T>mo~i‘mZmZo eãXmW© =Pmob ImUo = H$M ImUo, ‘mKma KoUoC§~B© = Am|~r, {Jèho = J«h

amZ‘odm/62

Page 64: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Am§ã¶mÀ¶m PmS>mbo dm§Jo

‘mUgmdmUr ZrVr gmoSy>Z d¥j dmJV ZmhråhUyZ Am§ã¶mÀ¶m PmS>mbo dm§Jo bmJV Zmhr...!

Adf©U ¶odmo qH$dm gmogmQ>çmMo dmXi ~ha Am{U ‘moha H$Yr ˶mMo Wm§~V Zmhr...!

nmZo XoVmo, ’$io XoVmo Am{U XoVmo N>m¶m~Xë¶m‘Yr KyQ>^a nmUr ‘mJV Zmhr...!

H$moH$si ¶odmo, ‘mH$S> ¶odmo qH$dm ¶odmo Kw~S> ’$m§XrdaVr ~gy XoVmo, ^oX ‘mZV Zmhr...!

‘H$mZmbo bmHy$S> XoVmo, g¶nmH$mbo ganUHw$èhmS>rbo Xm§S>m XoVmo, d¡ar OmUV Zmhr...!

gX²JwUmMo gm‘϶© A^¶ ˶mbo H$io Oar J«§W, nwamUo dm nwñVH$ dmMV Zmhr...!

amZ‘odm/63

Page 65: रानमेवा - काव्यसंग्रह

{dX^m©Mm CÝhmimAm¢XmÀ¶m CÝhmù¶mZ§, Y‘mbM Ho$brAmZ§ í¶må¶mMr XmT>r{‘er, ^mOyZM Jobr..&&1&&

ho D$Z ìh§¶ H$m H$m§§ ìh§¶, H$mhr g‘OV ZmhrnmʶmgmR>r Ord H$gm, H$aVo bmhr-bmhrnÞmg {S>J«rÀ¶møda, nmam MTy>Z JobmnmUr noD$-noD$ Ord, AmX‘wgm PmbmBÀMr~¡Z AmoR>-Or^, gmoHy$ZM Jobr..&&2&&

~mhoa {ZKVmo åhUb§ V§, Oå‘yZ Pmdm MmbVoKam‘§Yr Kwgmd§ V§, CH$mS>m ’$moS>Ur KmbVobmoS>eoqS>J nm¶r ~mßnm, ZmH$mV Zd AmboHy$ba-n§Io J‘u nmhÿZ, H$m‘MwH$ma PmboCî‘mKmV AmH$S>odmar, dmTy>ZM Jobr..&&2&&

ZXr-Zmbo H$moaS>o H$maU, ~agmV Zmhr Pm|~brnmUr H$‘r hm¶ åhÿZ, drO{Z{‘©Vr Wm§~brZim‘YyZ nmUr H$‘r, hdm {eQ²>Q>çm ‘maVo{dhra-Vbmd R>UR>U, nmUr Am§J MmoaVoXþîH$mimMr ~hrU‘m¶, ‘mOyZM Jobr..&&4&&

ney-njr A^¶ Zmhr, {Zdmam Zm Wmam‘mJyZ-nwTy>Z ‘ñV XoVo, MQ>Ho$ Ja‘ dmamX¡dmMo ’$Q>Ho$ gmogyZ, ‘mD$ë¶m Pmë¶m YrQ>KmJa^a nmʶmgmR>r, AYm© H$mog nm¶nrQ>Z{e~mbo OJê$T>r, {MnHy$Z§M Jobr..&&5&&

***T>mo~i ‘mZmZo eãXmW©Oå‘yZ = OmoamZo, PnmQ>çmZo, Pmdm = Ja‘ hdoMo VS>mIo

amZ‘odm/64

Page 66: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Mmnbyg M‘Mm

hb³¶m-nVë¶mMm O‘mZm, amøbmM Zmhrí¶må¶mgmaIm Bpãbg, å¶m nmøbmM Zmhr...!

nmoå¶mbo åhUo VwZ§, ea‘ H$mhÿZ {dH$br{‘er nHy$Z Jobr Var, A¸$b Zmhr {nH$br‘wH$aX‘À¶m Mnbm M¸$, S>moñ³¶mda KoVoEdT>m H$gm bmMma hmoD$Z, ˶m¶Mo YmoVa§ YwVoAgm Mmnbyg M‘Mm åhUo, PmbmM Zmhr...!

MmaMm¡KmV Jobm V§, A¸$b Vmao VmoS>VoemoH$g^oV ~mob§U V§, Oå‘yZ ^mfU PmoS>VoAgo JwU JmdVo, Oo ‘¶VmV AgZ-ZgZ¶mM§ ^mfU Am¶Hy$Z, Wmo ‘wXm© hmgV AgZXodmim‘§Yr hma H$Yr, dmøbmM Zmhr...!

WoQ>a‘§Yr OmB©Z V§, gwXm Zm¶ ~gUmaA^¶VoZ§ IwMu ^oXÿZ, ¶mMr V§JS>r KwgUmaV‘memVë¶m ~mB©da, ZmoQ>m-~§S>b bwQ>VoX‘S>rgmR>r {^H$mè¶mbo, A¸$b gm§JV gwQ>VoqOXJrMm S>md ‘mÌ, hmabmM Zmhr...!

amZ‘odm/65

Page 67: रानमेवा - काव्यसंग्रह

bH$g-’$H$g

H$mhÿZ ~mßnm a§Jamd, bH$g-’$H$g MmbVmImXrM§ YmoVa gmoSy>Z, ‘m§OanmR> KmbVm...!

ghH$mamV hmoVo Vdm, H$m¶ Vmoam ìhVmH$m¡bmê$ ImonS>§ nmSy>Z, B‘bo ~m§YV ìhVmH$er H$‘mB© hmoVo ~mßnm, ^Jd§VmMr ‘m¶mXodYa‘ gmoSy>Z OZVm, nS>o Vw‘À¶m nm¶mnX Joë¶mÀ¶mZ§ AmVm, Jmo‘mí¶m hmH$bVm...!

åhUm H$mhr a§Jamd, J{UV Vw‘M§ MwH$b§{damoYmV ~gbo åhÿZ, {Igo ^aU§ hþH$b§~mH$sÀ¶m¶Z§ WmVwa‘mVwa, Q>monrnmbQ> Ho$brXmoZ {nT>çm ~Km H$er, J[a~r hQy>Z JobrnpãbH$À¶m ^mdZog§J§, M|Sy>dmUr IobVm...!

hmo¶Zmo¶ D$R>gyR>, {d‘mZdmè¶m H$aVm IwMuÀ¶m bmo^mnm¶r, {XëbrV nmUr ^aVmOZVoMo àíZ Oam, A^¶VoZ§ ‘m§S>m‘UH$m Q>mB©Q> R>odyZemZ, I‘R>moH$nUo ^m§S>mhm¶H$‘m§S>À¶m JwaH$mdUrbo WaWa hmbVm...!

***T>mo~i‘mZmZo eãXmW© …bH$g-’$H$g = ~oS>m¡b, ‘m§OanmR> = ñdñV d OmS> YmoVa

amZ‘odm/66

Page 68: रानमेवा - काव्यसंग्रह

¶m‘b-¶m‘b

H$m¶ a§ í¶må¶m BW§{VW§ ¶m‘b-¶m‘b H$aVmog~¡Z Vm|S>mbo Iê$O AmZ§ ‘m|T>çmbo ImOdVmog...!

B©{M~¡Z ho JOH$aU ^bVM ^mar AgVoMhmS>çm-MwJë¶m Ho$ë¶m{~Zm nmoQ> ^aV ZgVoA’$dm noamgmR>r bmoH$m¶Mo H$mZ’$Q> nmOdVmog~¡Z Vm|S>mbo Iê$O AmZ§ ‘m|T>çmbo ImOdVmog...!

¶mMr Q>monr ˶mM S>moñH$§, H$mQ>çmZo H$mQ>m H$mT>VmoggmW XoB©Z ˶mboM Vy, Vm|S>~wM³¶m nmS>Vmog{gܶmgmܶm Agm‘rbo, ~moQ>mda ZmMdVmog~¡Z Vm|S>mbo Iê$O AmZ§ ‘m|T>çmbo ImOdVmog...!

g‘moaÀ¶m V§JS>r‘ܶo, AmS>dr V§JS>r KmbVmog˶mbo C~S>§ nmSy>ZemZ, ˶mÀ¶m åhmoa§ MmbVmogg‘Úm¶bo Pmem XoD$Z, A^¶o ^mH$ar ^mOVmog~¡Z Vm|S>mbo Iê$O AmZ§ ‘m|T>çmbo ImOdVmog...!

***T>mo~i‘mZmZo eãXmW© …‘m|T>m = nmR>rMm Im§ÚmbJVMm ^mJ

amZ‘odm/67

Page 69: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Im¶m CR>br ‘hmJmB©ZmH$s Vm|Sr nmUr Kwgbo, Ord PH$mobo ImB©dogU VwQ>br, ñd¡a gwQ>br, Im¶m CR>br ‘hmJmB©...!

AmdVZ ZìhVo {Xbo Var, dmOV-JmOV AmbrEH$ VmaIog {Igm ^abm, nmM VmaIog ImbrXodXe©Z Xþb©^ Pmbo, AmVm nm¶r n§T>ardmarJhmi Pmë¶m gmo¶r-gw{dYm, nar H$a dmT>Vmo ^marYmݶm‘Yr IS>o {‘giVr, emgZ Qw>H$Qw>H$ nmhrdogU VwQ>br, ñd¡a gwQ>br, Im¶m CR>br ‘hmJmB©...!

Vobm‘ܶo ^ogi hmoVo, {‘aMr ‘ܶo Joê$nmMH$ agm Xþ~©b H$aVo, ì¶mYr nmhVo Koê$XdmXmê$ ‘hmJ Pmbr, AmVyZ H$mirO {naS>rJ[a~mKar H±$ga Ambm, ~m§YyZ R>odm {VaS>r‘wº$s ‘mJo amoJr gËda, AZ² ¶‘mg ZgVo KmB©dogU VwQ>br, ñd¡a gwQ>br, Im¶m CR>br ‘hmJmB©...!

Zmhr Amda ‘hmJmB©bm, ‘J H$emg emgZH$V}?BÀN>meº$s ‘ê$Z OmVm, Am¡{M˶ H$m¶ Vo CaVo?bmb {Xì¶mMm hì¶mg Ho$di, Ho$di gÎmm{nnmgmKmD$H$nUo ^aSy>Z ImVr, hrZ-XrZm§À¶m AmemAm‘OZm§Zm A^¶XmVm, "{dMma' Cabm ZmhrdogU VwQ>br, ñd¡a gwQ>br, Im¶m CR>br ‘hmJmB©...!

***T>mo~i‘mZmZo eãXmW© …PH$mobo = hobH$mdo, AmdVZ = Am‘§ÌU{naS>r ={naS>Uo, {naJmiUo

amZ‘odm/68

Page 70: रानमेवा - काव्यसंग्रह

JPb

amZ‘odm/69

Page 71: रानमेवा - काव्यसंग्रह

{heo~mMr ‘m¶ ‘obr?

H$er PmonS>r hrM A§Ymabobr?Hw$ʶm C§XamZo {XdmdmV Zobr?

nwOmar nwgo EH$‘oH$m§g AmVm ZQ>r H$moUVr AmO ZmdmObobr?

{Vbm Km~amdo Ago H$m¶ AmhoAer H$m¶ Vr Vmo’$ bmJyZ Jobr?

{H$Vr ZmS>Vr AmS>Xm§S>o VamOy H$er ao {heo~m, VwPr ‘m¶ ‘obr?

Hw$Ur hmgbm Vmo H$ù¶m Hw$ñH$amoZrH$er XadimdrV M§nm M‘obr?

åhUmbo "A^¶' "Vo' Vwé§JmV S>m§~y ""Oar Am‘wMr VyM VH«$ma Ho$br...!''

(d¥Îm - ^wO§Jà¶mV)

amZ‘odm/70

Page 72: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Var hþ§X³¶m§Zm {Jimdo {H$Vr?

PUr PmoV ¶oVr Vw¶m AmR>dm§Mo, g¶oMo C‘mio {N>nmdo {H$Vr?

~io amoIVmo ‘r Oar Amgdm§Zm, Var hþ§X³¶m§Zm {Jimdo {H$Vr?

H$Yr Mmbbmo ‘r Vw¶m nmdbm§Zr, H$Yr ~moQ> hmVmV hmoVo VwPo

Ver gm§O ¶oUma naVyZ H¡$gr, ‘Zr àmº$ZmZo Pwamdo {H$Vr?

Oar Xoh-H$m¶m {Ma§Ord Zmhr, Vio ^mdZm§Mo Var gmMVo

Oar KmbVmo ~m§Y ‘r ¶m Vù¶m§Zm, öX¶ ’$mQ>Vm§Zm VwUmdo {H$Vr?

OJr Ord AãOmo Oar Zm§XVmVr, ’w$bm§À¶m-’$im§À¶m S>hmù¶m {Xgo

nar emoYVmho ZOa H$m Vwbm ~m! ñ‘¥VtMo Iw‘mao ^wbmdo {H$Vr?

A^¶ {dah ¶oVmo Zer~r Hw$UmÀ¶m, Hw$UmMoM Xþ^m©½¶ V¡go Zgmo

{ear N>ÌN>m¶m AI§S>rV bm^mo, {dYm˶m Vwbm ‘r nwOmdo {H$Vr?

(ñd. ~m~mg 32 ì¶m nwʶ{XZr gmXa g‘{n©V)

(d¥Îm - gw‘§Xma‘mbm)

amZ‘odm/71

Page 73: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$go A§Hw$amdo AVm Vo {~¶mUo?

^wB©bm {Xbr Amob Zmhr T>JmZoH$go A§Hw$amdo AVm Vo {~¶mUo?

Xem bm|~VmZm {VÀ¶m bº$am§À¶m Hw$Ur H$m hgmdo? Hw$~oamà‘mUo

XJm~mO Pmbo VwPo eãX gmaoAVm ho ’w$H$mMo H$embm ~hmUo?

{ZImao {dPyZr H$er amI Pmbr? AVm MoVdy ‘r ‘embr H$emZo?

{VOmoar Hw$UmMr CYiVmo Hw$Ur VmoA‘¶m©X Pmbr V¶m§Mr XþH$mZo

ZH$mo aËZ ‘moVr Z nmMy {hao Vo "A^¶' Vo Iao Oo {‘imbo l‘mZo

(d¥Îm - ^wO§Jà¶mV)

amZ‘odm/72

Page 74: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ñ‘emZmV OmJm hdr VodT>r

H$gm Omo‘ ¶mdm IwaQ>ë¶m {nH$m§Zm, Zdo ~rO Vo A§Hw$amdo H$go?VUm§MmM OoWo Ago ~mob~mbm, {VWo Aݶ H$mhr éOmdo H$go?

nwÝhm AmO hmoD$ Z¶o VoM Pmbo, H$em Wm§~dmì¶mV dmVmhVr?hdoZoM Ho$bm {OWo H$m|S>‘mam, {VWo àmU OmUo Q>imdo H$go?

VwPm qnS> AmhoM {dídmgKmVr, Vgm EH$ A§XmO Amho ‘bmVar Ord Jw§VyZ OmVmo Vw¶mer, ‘ZmMo {ngo Hw$ñH$amdo H$go?

Oar g˶ Vy ~mober ‘mݶ Amho, nar ˶mg Amho Hw$R>o ‘mݶVm?ghr Am{U {e³³¶m{dZm ì¶W© gmao, nwamdo VwPo ‘mݶ ìhmdo H$go?

H$er EH$Q>r qhS>Vo amZ‘mir, Oar AY©doS>r {^Vo Zm Hw$Um{Vbm ’$º$ ^rVr {O˶m ‘mUgm§Mr, ney§Zm {VZo Km~amdo H$go?

H$gm ì¶W© ZmamO Pmbmg Am§ã¶m, d¥Wm IoX ìhmdm Ago H$m¶ Vo’$io MmIʶmMoM H$m¡eë¶ Á¶mbm, V¶m AmobUo Vo O‘mdo H$go?

{edmamV H$mù¶m {Z CËH«$mÝVboë¶m IwÁ¶m ‘mH$S>m§Mm Yw‘mHy$i Vmo{OWo Hw§$nUo eoV ImD$Z Jobr, {VWo ˶m {nH$m§Zr bnmdo H$go?

"A^¶' H$miOr ˶m ‘¥VmMr H$embm, ñ‘emZmV OmJm hdr VodT>rg‘ñ¶m BWo J«mgVo Or{dVm§Zm, {dgmdm Hw$R>o AZ² dgmdo H$go...!

(d¥Îm - gw‘§Xma‘mbm)

amZ‘odm/73

Page 75: रानमेवा - काव्यसंग्रह

A§Jma {MÎmdoYr

Xo Vy ‘Zmg ‘m¶m AmH$ma {MÎmdoYrZOaoV J§wVUmam AmOma {MÎmdoYr

Vr ~mobbr Var H$m eãXmg ZmX ¶oVmo? ˶m ~mob³¶m ñdam§Mo P§H$ma {MÎmdoYr

ZmhrM amJ ¶oVmo, dmQ>o hdmhdmgmH$mZmg nriUmam ’$UH$ma {MÎmdoYr

Am^mi JmR>ʶmMr dobrg hm¡g Amho {‘iVmo H$YrH$Yr Vmo AmYma {MÎmdoYr

Xþ…Img ‘m§S>Umao ~mOma ’$ma PmboXþ…»Im IarXUmam ~mOma {MÎmdoYr

Amámg H$m¡VwH$mMm dfm©d hr àWmMr BVam§g Jm¡ado Vmo AmMma {MÎmdoYr

AmJrV IoiVm§Zm, gy¶m©g N>oS>Vmo ‘rH$moiyZ nr "A^¶' Vmo A§Jma {MÎmdoYr

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/74

Page 76: रानमेवा - काव्यसंग्रह

àmº$Z {’$XmM Pmbo

àmº$Z {’$XmM Pmbo ¶ËZmg gmYVmZm

‘moVr nwT>çmV Ambo dmiyg JmiVmZm

emoYmV ^mH$arÀ¶m {Zå‘r h¶mV Jobr

ñdßZoM dm§P Pmbr Vméʶ OmiVmZm

hb³¶mM ˶m hdoZo H$m H$mogiyZ Omdm?

hoH$m CJrM hmoVm Vmo ñV§^ ~m§YVmZm

{nH$ë¶m ’$img Zmhr qMVm ‘wir ‘wirMr

{XgboM Zm H$Yrhr {hVJyO gm§JVmZm

Ðì¶mnwT>o ÐdrVmo H$m H$m¶Xm åhUmdm?

Zo‘ñV Jm§Obobo H$mZyZ nmiVmZm

AmVm "A^¶' OJmdo Aly Z nmPamdo

Ameodar {ZKmdo hr dmQ> MmbVmZm

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/75

Page 77: रानमेवा - काव्यसंग्रह

KQ> A‘¥VmMm

bnoQy>Z qMܶmV KQ> A‘¥VmMm, Z XoIo Hw$Urhr, {edoZm Hw$Ur

bnoQy>Z qMܶm§g aoer‘dñÌo, Aer hmo¶ JXu, hQ>oZm Hw$Ur

{H$Vr dmQ>bo N>mZ ho Jmd Voìhm, Oamgm CS>mbmo {d‘mZmVwZr

BWo ‘mÌ ‘obo Hw$Urhr {XgoZm, Var H$m VOobm {XgoZm Hw$Ur?

Ago J¡a Vr AmË‘h˶m H$Yrhr, åhUo H$mñVH$mamg g‘OmdwZr

nar H$maUm§Mm Oam emoY ¿¶mdm, Aer gwkVm XmIdoZm Hw$Ur

g‘mOmV ¶m qhó ^mfm Zgmdr, Zgmo ñWmZ bmR>r d H$mR>rg ˶m

nar ¶m ‘w³¶m§Mr H$io ^md-^mfm, Ago kmZ gÎmog Xo Zm Hw$Ur

^amarg CÎmw§J PonmdVmo ‘r, H$dr H$ënZobm "A^¶' JmR>Vmo

nar dmñVdmZo Ka§JiV ¶oVm, Cao EH$ ^y‘r XþOo Zm Hw$Ur

(d¥Îm - gw‘§Xma‘mbm)

amZ‘odm/76

Page 78: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gyS>m¾rÀ¶m dmQ>oda

‘mPr JPb EoH$ʶmg JXu bmoQ>br hmoVr

H$mhr OmJrM ZìhVr, ~mH$s Pmonbr hmoVr

dmX§JmMm Xþamdm n§º$sV Cabm Zmhr

S>mdr Cnmer ZìhVr, COdr Oodbr hmoVr

Km‘MmoarMr VH«$ma XmIb Ho$br Voìhm

{damoYH$ àgÞ ZìhVo, gÎmm H$monbr hmoVr

gyS>m¾rÀ¶m dmQ>oda JVramoYH$ ZgVmV

gbdma {dPbr ZìhVr, nJS>r noQ>br hmoVr

{Z¶VrMo gmao Kmd {ZJ«hmZo nobboV

g§Yr XdS>br ZìhVr, A^¶o doMbr hmoVr

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/77

Page 79: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H$mZ {niboM Zmhr

CnXoemZo H$mZ H$go {niboM Zmhr

‘mPo ~{haonU ˶mbm H$iboM Zmhr

{ZJ«hmMo YS>o {Xbo {dnarV XeoZo

nmZJirVhr ‘J nmZ JiboM Zmhr

doXZm§Mm H$mT>m ‘J JQ>mJQ>m ߶mbmo

VoìhmnmgyZ ì¶Wm§Zr N>iboM Zmhr

{Ma§VZ AgVr ~mob g§V gm{h˶mMo

AZrVr˦m eoH$moQ>rV OiboM Zmhr

lmdUmV KZ{Zio Oam {nKibo hmoVo

nwÝhm ˶m§Mo W|~ H$go diboM Zmhr

OZgodoMm àVmn Am{U "A^¶' nwaogo

ew^«H$mnS> KmUrVhr ‘iboM Zmhr

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/78

Page 80: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Aæ¶meImoa

‘|Xÿ CJmiVm§Zm ‘mUyg Wmoa Pmbmn§S>rV H$m¶ÚmMm ~mOmaImoa Pmbm

H§$H$mb hm ZamMm OmUrd bmonbobm gmoSy>Z bmOb‚mm ‘wÐmMH$moa Pmbm

‘mUyg Y‘© Á¶mZo Iw§Q>rg Q>m§Jbobm^§Jma Vmo VZmMm Aæ¶meImoa Pmbm

H$m J«mgVo ‘Zmbm P§H$ma H§$H$UmMo ’§$XmV ‘mo{hZrÀ¶m gmYy N>Mmoa Pmbm

ZgVoM Oo {‘imbo Ho$ìhmM gmVOÝ‘rVo gd© àmá hmoVm ZoVm ‘wOmoa Pmbm

""H¡$dma Jm§Oë¶mMm'' Vmo S>mdnoM hmoVm A{YH$ma àmá hmoVm Aݶm¶Imoa Pmbm

H$m nmaIm ‘Zwî¶m, ‘mZì¶Vog Vy ao˶mJyZ H$‘©Y‘m©, A^¶o AKmoa Pmbm

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/79

Page 81: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gÎmo Vw¶m MdrZo

gÎmo Vw¶m MdrZo ZoVo MiyZ JoboHw$admiVr Hw$Umbm, H$moUm N>iyZ Jobo

gmao {‘iyZ ^oXÿ, hm ì¶yh Vo åhUmbobT>Vmo¶ EH$Q>m ‘r, gmao niyZ Jobo

{H$˶oH$ Mmiʶm§Zr, ñdËdmg Jmibo ‘r Cabr¶ {MÎmewÕr, hodo JiyZ Jobo

g‘Oy ZH$mo ‘bm Vy {dídmgKmVH$s ‘r nmD$b gai hmoVo, añVo diyZ Joobo

AmVm BbmO Zmhr, ZmhrV ‘b‘nQ²>Q>çm‘Obm H$iyZ Ambo, VwObm H$iyZ Jobo

dUì¶mV H$mbÀ¶m ˶m, H$mhr CSy>Z Jobo H$mhr {~imV Kwgbo, ~mH$s OiyZ Jobo

H$m gm§JVmog ~m~m "A^¶mg' H$‘©JmWmÐdboV H$moU ¶oWo, H$moU {dViyZ Jobo?

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/80

Page 82: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Vr ñdßZg§wXar

"gmV' {IS>³¶m nwaoem ‘r PmH$Vmo Var{eaVo H$er H$ioZm Vr ñdßZgw§Xar

OmonmgVmo Aer hr Amåhr g‘mZVm amYm, {Q>Zm, H$arZm ~mOyg lrhar

OmoS>o gOmdQ>rbm Egr-H$nmQ> Vo^mOr-’$im§g OmJm, ‘mÌ CKS>çmdar

‘§Ji H$øm§V Ambm, H$joV VmaH$m ^¡ê$ AOyZ ImVmo H$m§Xm {Z ^mH$ar

qOHy$Z ‘rM haVmo, Zm qOH$Vmo H$YrVw‘Mm bdmX Amho, n§M Vw‘Mo Kar

IoS>çmH$Sy>Z Omdo ehamH$S>o Ogo AmH$ma KQ>V Mmoir, OmVo gamgar

eoVr H$ê$Z ‘mbH$ hmoUoM ‘yI©VmgÝ‘mZ ‘mob Amho H$a "A^¶' MmH$ar

(d¥Îm - {dÚw„Vm)

amZ‘odm/81

Page 83: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Jmo{MS>m§Mr ‘m¡O‘ñVr

Mm¡Iya CYio Xmhr{Xem, JdgUr ‘J KmbUma H$er?

ZgVo ZmH$hr ¶m ‘Zmbm, dogU Var Q>moMUma H$er?

Iyn H$aVr {ZíM¶-BamXo, ‘wº$ hmoʶmg OmoIS>mVwZr

Myb-Vì¶mZo ~§YH$ Ho$bo, H§$~a AmVm H$gUma H$er?

OJ ~Xbbo, ZmUo ~Xbbo, ~Xbbo Vo gmao {eañVo

ZmUr é߶mMr amUrN>mn, nU Vr BWo MmbUma H$er?

CH$a Vy Vwbm hdo VodT>o, hì¶m {VV³¶m bmWmhr Kmb

nU Vw¶m EH$Q>çm hmVmZo, OaR> JT>r T>mgiUma H$er?

aº$mnojm JmoMrS> OmñV, PmboV {VÀ¶m A§JmoA§Jr

Jmo{MS>m§Mr ‘m¡O‘ñVr nU, AVm Vr Jm¶ OJUma H$er?

.

"A^¶' Vy AgmM MmbV ahm, añVm {‘iob H$Yr Zm H$Yr

Mmbë¶m{dZm ImMmImoMm, AmS>dmQ> Vr H$iUma H$er?

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/82

Page 84: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Am^mg ‘rbZmMm...

Ho$ìhm Var H$emMm hbHo$M ^mg Pmbm

Am^mg ‘rbZmMm ni^a ‘Zmg Pmbm

eyݶmV nmhVmZm hiwdma bmObr Vr

Ñí¶mV ‘r Agmdm, ‘mPm H$¶mg Pmbm

Vy bm§~ XÿaXoer, Zm ê$n OmUVmo ‘r

‘yVu ‘Zr Vaibr, H${bOm Ibmg Pmbm

nmS>mVë¶m ’$im§Zm H$m Amg nmIam§Mr?

¶oVm Wdo {Zdmgm, ‘J ‘oi Img Pmbm

{dahmV d¥jd„r {ZKwZr dg§V OmVm

~KVm V¶m {dbmnm njr CXmg Pmbm

ào‘m gXm ^wHo$br A^¶o gOrd ‘m¶m

{ZîH$m‘ Á¶m C‘mim Vmo ào‘Xmg Pmbm

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/83

Page 85: रानमेवा - काव्यसंग्रह

KwQ>‘iVo ‘Z AYm§Var

AYm§Var KwQ>‘iʶm‘ܶo OÝ‘ CaH$bm gmam

Iyn C^mar CS>ʶmMr nU Agw¶m YaVmo dmam

nwgVmo gXm Amgdm§Zm Vmo nXa ^y{‘Mm Amobm

Amgy nwgVm hiyM nwgVmo ""Ambr OmJ {edmam?''

am§OU ^aVm WH$Vmo Im§Xm nU Vmo [aVmM CaVmo

nmUr ‘waVo Hw$R>o H$ioZm, Ioi H$gm hm ݶmam?

‘moa{ngmMo a§J bodwZr, T>Jm§g Vy CYimdo

T>JmiwZr ¶m H$miOmghr ¶mdm ^md{ngmam

eãXm‘ܶo naHo$ eãX ~o‘mby‘ Vo KwgVr

‘m¶~mobrÀ¶m gw§XaVobm H$m{i‘m Vmo gmam

H$mbnaËdo AZ{hV ~wÕr, Vmob Var Zm Omdm

‘mZdVoMm nmR>nwamdm A^¶o A§JrH$mam

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/84

Page 86: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ho Ioi g§{MVmMo...!

H$mOirë¶m gm§OdmVr, M§Ðhr H$mimoIbm

H$m Agm ao Vy g‘wÐm {Z{d©H$mao Pmonbm

gd©gmjr Vy åhUmbm ""gd©‘¶ Amhog Vy''

hñV ‘mPm aoIVm§Zm H$m Agm ^m§~mdbm

h§~ê$Zr dmgamZo h§~amdo Vo {H$Vr

AmO Jm¶rZo nwÝhm Vmo ‘wº$ nmÝhm Mmoabm

V¥á Pmë¶m H«w$Õ dmQ>m, nmdbo aº$miwZr

H$m H$embm Ym|S> H$moUr OmJOmJr ‘m§S>bm?

nmR>amIm H$m {‘ioZm, H$m {‘ioZm gmo~Vr

Pw§OVmZm EH$bm ‘r, ídmghr gwñVmdbm

gmR>bo H§$R>mV hmoVo, gáH$mMo gya ‘r

gmX Vr ~ogya Jobr, ZmX hr ԤXmdbm

g§{MVmMo Ioi ݶmao, nm¶dmQ>m amoIVr

MmbVm ‘r "A^¶' añVm, H$mihr ^mamdbm

(d¥Îm - Xod{à¶m)

amZ‘odm/85

Page 87: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ê$n g‚mZmMo

bodyZ ’$ma Pmbo, ho bon M§XZmMo

^mimg bmd ‘mVr, g§Ho$V ~§YZmMo

H$m hmH$Vmog ~m~m, C§Q>mdê$Z ‘|T>çm

g˶mg ‘mݶVm Xo, Ko ñne© ñn§XZmMo

XmVmg ew^« Ho$bo, KmgyZ Ko ‘Zmbm

Oo Xo ‘Zmg ewÕr, Ko emoY ‘§OZmMo

Am‘aU H$m VZmbm ^moJmV Jw§Vdmdo?

gmoSy>Z Xo Ago ho, CÝ‘mX dV©ZmMo

A^¶o MamMambm, g§Mma ‘wº$ Amho

eÌyghr {Zdmam, ho ê$n g‚mZmMo

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/86

Page 88: रानमेवा - काव्यसंग्रह

^º$s{d^moa...!

M§Ðmg J«mgVmZm A§Yma Kmoa Pmbm

g§Yr {MH$ma ¶oVm Vmam ‘wOmoa Pmbm

Am‘§ÌUo {‘imbr ˶m gd© ‘yfH$m§Zm

n§º$sg gmø ìhmdo ~mo³¶mg nmoa Pmbm

AmVm XømXþYmbm H$mÝhm Zer~ Zmhr

h§S>r H$doV Á¶m§À¶m ~mhÿV Omoa Pmbm

Q>miydarb bmoUr Im¶m§g Jw§Vbm Omo

gËH$ma nmÌ VmoMr ‘ehÿa Wmoa Pmbm

ào‘mV dmagmÀ¶m ñd{hVm ^wbyZ Jobm

Zm˶mg ^ma hmoVm ñdOZmV Mmoa Pmbm

¶mdo VgoM Omdo Zm A^¶XmZ H$moUm

‘¥Ë¶y g‘rn ¶oVm ^º$s{d^moa Pmbm

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/87

Page 89: रानमेवा - काव्यसंग्रह

dmKmg XmV Zmhr...

Jm¶rg A^¶ Xoʶm, dmKmg XmV Zmhr

aOZrg OmoOdrʶm, gy¶m©g hmV Zmhr

’w$bë¶m ’w$bmg Zmhr, WmoS>r V‘m H$irMr

EH$m ñdamV JmUo, gmWrV JmV Zmhr

a§JmV Vy Jwbm~r, ê$nmV H$m ^wbmdo

dm§½¶m Vw¶m Mdrbm, ‘w§Jyg ImV Zmhr

Im§Úmg Zm§JamMm H$m ^ma gmogdoZm?

àmey ZH$mo {dfm ao, Xohmg H$mV Zmhr

A^¶mV dmT>bobr, dmMmi amOgÎmm

amOm nhÿS>bobm, amOËd kmV Zmhr

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/88

Page 90: रानमेवा - काव्यसंग्रह

‘wH$s Agob dmMm

H$gm dmOdy Q>mir, ‘r XoD$ H$er XmX?

n{hbm M|Sy> N>¸$m, Xþgè¶m M|Sy>V ~mX

VwPo-‘mPo O‘bo H$go, H$aVmo ‘r {dMma

^mfm VwPr VhmMr, ‘bm bT>m¶Mm ZmX

{dga^moim Ago ‘r gm§JVmo dma§dma

^yb nS>Vo XoUtMr, KoUo AgVo ¶mX

gaH$mar I{Oݶmda ‘mê$Z ¿¶mdm hmV

{Mar{‘ar {Xbr Var {‘Qy>Z OmB©Z dmX

"A^¶' VwPo EoHw${Z¶m Vmo {MS>bm Agob, nU,

‘wH$s Agob dmMm Va XoUma H$er gmX?

(d¥Îm - ‘mÌmd¥Îm)

amZ‘odm/89

Page 91: रानमेवा - काव्यसंग्रह

H${dVm åhUy {à¶obm

H${dVm åhUy {à¶obm H$s H$mì¶JrV ‘r?

""gm{h˶Mmoa Z Q>nmo'' ¶m H$miOrV ‘r

AnamY H$m¶ ‘mPm Vo VyM gm§J Zm

boIr Vw¶m Camdm ‘mPm AVrV ‘r

AdhobZog {^jm ZmH$maVmo AVm

OJUo AdIi ‘mPo AZ² Q>dQ>drV ‘r

Ymdm¶Mo {H$Vr ao ‘r gm§J OrdZm

Vy Q>mH$brg JwJbr AZ² nm¶MrV ‘r

"A^¶mg' A^«H$mMo N>ßna Zgo Oar

ZjÌ nm§Kê$Zr ¶m PmonS>rV ‘r

(d¥Îm - {dÚw„Vm)

amZ‘odm/90

Page 92: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Hw§$S>brZo KmV Ho$bm

H$gm Hw§$S>brZo Agm KmV Ho$bm

{Xem emoYʶmVM C^m Oݑ Jobm

Ago dmQ>bo H$s {eIa JmR>Vmo ‘r

AH$ñ‘mV añVm {VWo I§wQ>bobm

{dMmamV hmoVmo AVm Pon ¿¶mdr

Vgm nm¶ ‘mJo Hw$Ur IoMbobm

Iwbr EH$hr H$m, BWo dmQ> Zmhr

haoH$ nW ¶oWo Hw$Ur hS>nbobm?

nQy> g§gXoMm, Var Xm§S>JmB©

åhUy H$m Z¶o ao Vwbm amZhobm?

{Xem Xe©doZm, ‘Vr dmT>doZm

H$gm ‘r pñdH$mê$ Vw¶m Ooð>Vobm?

"A^¶' Mod ¶mdm AVm Pmonë¶m§Zm

Ago gmܶ ìhmdo Vw¶m gmYZobm

(d¥Îm - ^wO§Jà¶mV)

amZ‘odm/91

Page 93: रानमेवा - काव्यसंग्रह

nwT>o Mbm ao

MoVboë¶m VobdmVr em§V Zmhr

MmbVmZm dmQ> hr {dlm§V Zmhr

Zo‘bobo bú¶ Amdm³¶mV Amho

Zm V‘m dm gmdOmMr ^«m§V Zmhr

doXZm§Mr nm¶‘„r ’$ma Pmbr

Pw§O em¡¶m©Zo AVm AmH$m§V Zmhr

AmO‘mdwZ EH$Xm Ko Vy bT>mB©

gmoj‘mojm{dZ AVm ‘ܶm§V Zmhr

Ko ^ê$Zr nmoVS>r XmoÝhr H$amZo

hm {daº$s gmYH$m§Mm àm§V Zmhr

(d¥Îm - ‘§OwKmofm)

amZ‘odm/92

Page 94: रानमेवा - काव्यसंग्रह

M§ÐdXZm‘¥XJ§Y ngabm, Kw‘br eri bmKdr Vr

niVo {IXiV ga H$s, M§ÐdXZm Zdr Vr?

éVbo gX¡d H$mQ>o, JOè¶mg Jw§’$VmZm

Vr H$‘Zer~ nwîno, doUrg bmOdrVr

{H$˶oH$Xm Pè¶m§Zm, bmQ>m {JiyZ KoVr

KoUma OÝ‘ VoWo, H$„moi, ¶mXdr Vr

~mobm¶Mo Vwbm Oo, Vo ~mob {ZíM¶mZo

e§H$m H$Xm{MV VwPr, AgUma dmOdr Vr

N>m¶m ZamoÎm‘mMr, A^¶mg D$~ XoVo

˶m§Mm CXmo H$embm? Oo H$bh ‘mOdrVr

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/93

Page 95: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ho amZ {Z^©¶ AVm

ho amZ {Z^©¶ AVm, dmKmg XmV ZmhrVmo ~moi³¶m ‘wImZo, H$mhrM ImV Zmhr

Zwg˶mM W¶W¶mQ>r, H$„moi hmo gwam§MmP§H$maUo gwamZo, ˶m Kw§JamV Zmhr

dUì¶mV ˶m Vê$Mo, AYmªJ ^ñ‘ PmboVohr dg§VdoS>o F$Vw, JrV JmV Zmhr

bmXÿ Z¶o Anojm ^anya nmbH$m§ZrAmZ§Xhr AVmem, ˶m e¡edmV Zmhr

~mUm H$gm Onmdm, bdMrH$ Omo H$Um ZmA{^‘mZ ""‘r ‘amR>r'' ‘wiMm KamV Zmhr

Mm¡’o$a doT>bmo ‘r, ’$mgoM ‘m§S>Vr Vog‘am§JUm {^Umar, ‘mPr O‘mV Zmhr

N>ibo ‘bm {H$Vrhr, bIbm^ hmo V¶m§ZmA^¶mV Zm§XVmo ‘r, {H$pë‘f ‘ZmV Zmhr

(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/94

Page 96: रानमेवा - काव्यसंग्रह

A§JmB© JrV

~S>~S>JrV

~mbH${dVm

bmdUr

Vw§~S>rJrV

amZ‘odm/95

Page 97: रानमेवा - काव्यसंग्रह

í¶m‘ gmdimgm...!!

H$gm ~mi ‘mPm? í¶m‘ gmdimgm

Oamgm Oamgm, Oam gmOamgm...!!

Mm§XUo ñdénr M§XZmMo A§J

‘wI nmhVm§Zm VmaH$mhr X§J

Agm ~mi ‘mPm, M§Ð Jmo{Oamgm

Oamgm Oamgm, Oam gmOamgm...!!

ZoÌ H$mOirbo, VrQ>q~Xþ Jmbr

{Q>im XoIw{Z¶m Ñï>hr nimbr

hgo ~mi ‘mPm, {dRy> hmgamgm

Oamgm Oamgm, Oam gmOamgm...!!

AmoR>r A§JR>çmZo H$ar gwYmnmZ

V¶m Mw§~ʶmbm bmo^mdVo ‘Z

{Xgo ~mi ‘mPm, am‘ gw§Xamgm

Oamgm Oamgm, Oam gmOamgm...!!

Ambr ~Km Ambr, ZrOamUr Ambr

{‘Q>{‘Q> nmnʶm§Mr, n|J bwãY Pmbr

{ZOo ~mi ‘mPm A^¶ gmJamgm

Oamgm Oamgm, Oam gmOamgm...!!

(A§JmB© JrV)

amZ‘odm/96

Page 98: रानमेवा - काव्यसंग्रह

‘moam ‘moam ZmM ao

‘moam ‘moam ZmM aoA§H${bnr dmM aodmMVm dmMVm ~mob aon¥Ïdr H$er Jmob ao

Jmob M|Sy> CS>bm gy¶m©daVr nS>bm H$mZ ˶mMm H$mnbm åhUyZ gy¶© Vmnbm

D$Z, hdm Am{UJa‘ Pmbo nmUrnmUr Ja‘ Pmbodm’$ hmoD$Z Ambo

gmoSy>{Z¶m YaVr dm’$ Jobr daVr Am^mimV ‘J {VMo Pmbo T>J

T>J dmOo JS>JS>drO M‘Ho$ H$S>H$S>dmam gwQ>bm gmo-gmonmD$g Ambm Ymo-Ymo

‘moam ‘moam ZmM ao lmdUmMm ‘mg ao ZmMVm ZmMVm gmam ’w$bdyZ Xo {ngmam(~S>~S>JrV)

amZ‘odm/97

Page 99: रानमेवा - काव्यसंग्रह

amZ‘odm

¶m PaPa ¶m, Oam ^a^a ¶m,Mbm amZmo‘mir ^Q>Hy$ MbmHw$Ur A§Ora ¿¶m, Hw$Ur Om§^yi ¿¶m,WmoS>m amZ‘odm ImD$ Mbm ...&&1&&

Vo C§M-C§M {XgVo Vo, Vo ’$i VmS>mMo AmhoPmS>m§À¶m S>mo³¶mdéZr, gy¶m©Mo {H$aU Vo nmhoHw$Ur H$id§X Im, Hw$Ur {M¸y$-noê$ Im,nmUr ZmaimMo {nD$ ¶m Mbm ...&&2&&

Vo ’w$Jbo S>moio {XgVo, Vo grVm’$imMo AmhoImo߶m§À¶m qIS>r‘YwZr, Vo Mmoê$Zr nmS>g nmhoHw$Ur AZZg Im, Hw$Ur ~moa§-qb~y Im,nmS> Am§~o doMy¶m Mbm ...&&3&&

hr PmS>o Amho åhUwZr, gaga nmD$g ¶oVmoYaUm§Mo nmoQ> ^éZr, YaUrbm ÝhmD$Z OmVmoHw$Ur Q>a~yO Im, Hw$Ur Ia~yO Im,Pam PwiPwi nmhÿ Mbm ...&&4&&

hr PwS>no-PmS>o-d„r, gOrdm§Zm A^¶ Vr XoVrVr gmoS>Vr Am°p³gOZbm AZ² H$m~©Z emofyZr KoVrHw$Ur H$b‘m ¿¶m, Hw$Ur amonQ>r ¿¶mPmS>o KamoKar bmdy¶m Mbm ...&&5&&

(~mbH${dVm)

amZ‘odm/98

Page 100: रानमेवा - काव्यसंग्रह

ZmMy Úm J§ ‘bm

Jobr amo{hUr, {‘ê$J Ambm, Amë¶m nmdgmÀ¶m YmamW|~ Q>nmoao Mmoir {^O{dVr, nXa IoMVmo dmamHw$brZKaMr Oar boH$ ‘r, ‘bm ~§YmV OISy> ZH$mOmD$ Úm J§ ‘bm nmdgmV AS>dy ZH$m{^Oy$ Úm J§ ‘bm nmdgmV AS>dy ZH$mZmMy Úm J§ ‘bm nmdgmV AS>dy ZH$m ...&&Y¥.&&

H$moag … dob H$modir ZdWa ^|S>r, {hbm qnOè¶mV XS>dy ZH$mZmMy Úm J§ {hbm nmdgmV AS>dy ZH$m

H$S>H$S> H$éZr {dOm ZmMVrJS>JS> JO©Z ‘oK JO©VrVar Oam Zm [^Vr dmQ>VoP§H$ma gwam§Mo H$mZr XmQ>Vonm¶ {WaH$ʶm nwb{H$V H$[aVrXoB© Q>mir ‘moa Am{UH$ ‘¶war Rw>‘H$m ...&&1&&

¶m ObYmam ‘ñVr H$amoZrW|~ ‘m[aVr Zo‘ YamoZrgdmªJmer Pm|~rV gmamJwXJwbr H$[aVmo AdIi dmamZgmZgmVwZr CYmU dmho{Ja³¶m KoVo Var Zm WH$Vo, ‘r ZmOwH$m ...&&2&&

OmD$ EH$br ZH$moM amZrAmB© dXbr hiyM H$mZrKS>o Ago H$m ‘bm Z H$iVoVZm‘ZmVwZr H$m¶ gigiVoVar Ioiy Úm A^¶mZo ‘O¶m Ymam§À¶m nwT>Vr gmam, A‘¥VKQ>hr {’$H$m ...&&3&&

(bmdUr)

amZ‘odm/99

Page 101: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gbm‘ Zm~mX 200!b»Ib»I b»Ib»I, Vw§~S>r H$m JmUmVw§~S>rdmbm Ambm ˶mMr, Vw§~S>r ^ê$Z XoUm ...!!

gm§JVmo ‘r EH$ ~mV, BH$S>§ Vw‘r {’$amAm‘À¶mnmer EH$ hm¶, g{MZ O¡gm {ham^mabm ˶mZo Xoe nwam, OJ ¶oS>o{ngoeoZdmZ©bm ñdßZm‘§Yr, Mm¡Ho$-N>¸o$ {XgoH$mZ Úm BH$S>§ Oam, EHy$U Vwåhr KoUmVw§~S>rdmbm Ambm ˶mMr, Vw§~S>r ^ê$Z XoUm ...!!

{Xgm¶bm åhUmZ Va, N>moQ>r ‘yVu hm¶o{H«$Ho$Q>M§ gma§ OJ, ˶oMm Im¡’$ Im¶oeVH$m§Mr JUVr Zm¶, {H$Vr Mm¡Ho$-N>¸o$AM§{~V Xþ{Z¶mgmar, gmao h¸o$-~¸o$Xoìhmè¶mV nyOm ˶mMr, Im§Xr ¿¶mdm ‘oUmVw§~S>rdmbm Ambm ˶mMr, Vw§~S>r ^ê$Z XoUm ...!!

H$Yr Zm IMbm qh‘V, ˶mMo Zm§d g{MZ‘mUyg ìh¶ H$m Xod ømo, H$m§ß¶wQ>ar ‘erZ?IoimnwT>o H$Yr ˶mZo, ‘moObm Zmhr n¡gm^Jd§VmZo Úmdm nwÌ, KamoKar Eogmg‘Úm¶À¶m Vm|S>r Zm§d, g{ƒZ-g{ƒZ ¶oUmVw§~S>rdmbm Ambm ˶mMr, Vw§~S>r ^ê$Z XoUm ...!!

CÎmaoMm {h‘mb¶, X{jUoMm gmJag{ƒZM gma§ OUy, A‘¥VmMr KmJa{OW§ PS>o nm¶Yyi, ~°Q> ¶mMr YS>Ho${VW§-{VW§ {Va§Jm, Jm¡admZo ’$S>Ho$‘mZy ZH$m ZwñVm Xod, WmoS>r A^¶ H$bm ¿¶mUmVw§~S>rdmbm Ambm ˶mMr, Vw§~S>r ^ê$Z XoUm ...!!

(Vw§~S>rJrV)

amZ‘odm/100

Page 102: रानमेवा - काव्यसंग्रह

{dS>§~Z

amZ‘odm/101

Page 103: रानमेवा - काव्यसंग्रह

hì¶m H$embm ‘J gbdmar?

^aOar emby OwZmQ> Pmbo’o$Hw$Zr Úm ˶m ZddmarH$å’$a{Q>~b ˶m ‘ñV {~{H$ݶmhì¶m H$embm ‘J gbdmar?

ZH$mo éT>r, [admO ZH$mo Vo na§namJV Va ZH$moM ~mB© T>rJ^a H$nS>o dmnaë¶mZo dmT>V Jobr ‘hmJmB© H$amb Oa H$m ‘mPm AZwZ¶ ñdñVmB© ¶oB©b KamoKar...!

Q>H$‘H$ ~Ky Úm ~KUmè¶m§Zm Amnë¶m ~mnmMo H$m¶ OmVo?ZoÌgwI KoD$ Úm KoUmè¶m§ZmgwImdy Úm ‘ñV Z¶ZnmVoQ>rH$m H$aVr OwZmQ> OZ VoZì¶m ¶wJmMr ‘r Zmar...!

ñVmo‘ H$embm ¶m H$nS>çm§Mo åhUmoV H$mhr ‘obo ~mnS>o Oa H$m AgVr XodmMr BÀN>m OÝ‘bmo ZgVmo ZogyZ H$nS>o? ñdñV {~{H$Zr ‘ñV {~{H$Zr A^¶ dmnam KamoKar...!

({dS>§~Z)

amZ‘odm/102

Page 104: रानमेवा - काव्यसंग्रह

nhmQ>o nhmQ>o Vwbm OmJ Ambr

nhmQ>o nhmQ>o Vwbm OmJ Ambr

C^r amÌ gmar KmoaʶmV Jobr ...!!

VwPo KmoaUo Vo, ‘bm gmogdoZm

{H$Vr Kmby H$mZr, ~moio Vo H$ioZm

Agm amhÿ Xo hmV, ‘m¶m H$mZmer ...!!

åhUy KmoaUo H$s, ’w$ñH$maUo ¶mbm

H$H©$e ~ogwam§Mr, Jww§{’$Vog ‘mbm

{^D$Zr Ambmnm, C§Xrao nimbr ...!!

Oam VmZ Ko Vy, VmU Xo Kembm

‘J ‘ÀN>aXmUr, Am°bmCQ> H$embm?

’w$H$Q>mV gmar, ‘ÀN>ao nimbr ...!!

Vwbm OmJ Zm ¶o, ‘bm Pmon Zm ¶o

^Jd§V ‘mPm, H$gm A§V nmho

A^¶ Pmon gmar, MH$ZmMya Pmbr ...!!

({dS>§~Z)(H${dloð> gwaoe ^Q>m§Mm j‘màmWu)

amZ‘odm/103

Page 105: रानमेवा - काव्यसंग्रह

namH«$‘r Agm ‘r

‘m¶m ‘ZmV Zmhr, H$gbmM ^oX ¶oVmo

nmoQ>mV ^yH$ ˶mÀ¶m, OodyZ ‘rM KoVmo

Zm bmo^, ‘moh, ‘m¶m, ZmhrM bmbgmhr

Cï>o, OwZo-nwamUo dmQy>Z XmZ XoVmo

ào‘mV gmdbrÀ¶m gy¶m©g nmaIm ‘r

A§Ymahr AVmem g§Jo ‘bmM ZoVmo

{’$¶m©X hr Oamgr KoD$Z AmO ¶oVm

H¡$dma ajUmMm IwMuV H$m XS>o Vmo?

Cƒm§H$ JmR>VmZm ~o~§X YyV©VoMm

C§Q>r{Ubm {eS>rZo M§JyZ M§w~Vo Vmo

Zm gmå¶dmX éObm, Zmhr g‘mOdmXr

~g YݶdmX Ho$di H$m "A^¶' AmdS>o Vmo?

***

M§JUo = MT>Uo

({dS>§~Z)(d¥Îm - AmZ§XH§$X)

amZ‘odm/104

Page 106: रानमेवा - काव्यसंग्रह

(1985 ‘ܶo ‘r {b{hbobr ‘mPr n{hbr H${dVm)

~a§ Pmb Xodm ~mßnm...!!

gaH$maÀ¶m YmoaUmnm¶r N>¸o$n§Oo AmQ>bo

~a§ Pmb§ Xodm ~mßnm, eaX Omoer ^oQ>bo ...&&Y¥.&&

H$O© R>odyZ AmOm ‘obm, H$er hr H$gmoQ>r

H$O©’o$S>rnm¶r OJbm ~mn AY©nmoQ>r

Var Zmhr EogoH¡$go H$O©nmUr {’$Q>bo ...&&1&&

H$Yr Mmbw{Z¶m ¶oVo H$ha Amg‘mZr

{dnarV eoVrYmoaU H$Yr gwbVmZr

H$‘r Xm‘ Xodw{Z¶m, eoVr‘mb bwQ>bo ...&&2&&

B§{S>¶mMo amÁ¶ Ambo, B§J«OmMo Jobo

emofUmZo eoVH$ar I§Jw{Z¶m ‘obo

nmoqeÚmÀ¶m ‘wº$sgmR>r amZ gmao noQ>bo ...&&3&&

(nyd©àH$m{eV - eoVH$ar g§KQ>H$ "J«m‘rU AZw^yVr {deofm§H$' 26 Owb¡ 1985)

amZ‘odm/105

Page 107: रानमेवा - काव्यसंग्रह

amZ‘odm hm J§JmYa ‘wQ>o ¶m§Mm H${dVmg§J«h àH$m{eV hmoVmo¶, ho dmMyZ AmZ§X Pmbm. øm n{hë¶m-d{hë¶m g§J«hmÀ¶m àH$meZàg§Jr ˶m§Zm ‘Z…nyd©H$ ew^oÀN>m.

J§JmYa ‘wQ>o ho Ho$di hmS>mMoM Zìho Va dèhmS>mMo-{dX^m©Mo eoVH$ar AmhoV ho ˶m§À¶m H${dVm dmMë¶m H$s R>iH$nUo bjmV ¶oV§. ˶m§À¶m H${dVm-JPbm§‘YyZ dèhmS>r-d¡X^u ~mobrMo AZoH$ eãX ¶oVmV. Vm|S>dim hadboë¶m ehar JXuV JmdmH$S>Mm ‘mUyg AH$ñ‘mV ^oQ>ë¶mda hmoUmam harI Aem eãXm§Zr ‘bm ^a^ê$Z {Xbm Amho. AWm©V Aer eãXnoaUr ˶m§Zr ‘wÔm‘ Ho$bobr Zmhr Va {b{hʶmÀ¶m AmoKmV Vo eãX ghO Ambobo AmhoV.

eoVr-‘mVrÀ¶m H${dVoVbm Am§V[aH$ Amobmdm ˶m§À¶m eãXmeãXm§VyZ nmPaVmo. ˶m‘wio Vr H${dVm Ho$di hdoVbr Z dmQ>Vm {VÀ¶m nmim‘wim§Zm Pm|~boë¶m H$mù¶m ‘mVrMm J§Y eãXmeãXm§VyZ OmUdVmo.

Ago J¡a Vr AmË‘h˶m H$Yrhr, åhUo H$mñVH$mamg g‘OmdwZrnar H$maUm§Mm Oam emoY ¿¶mdm, Aer gwkVm XmIdoZm Hw$UrAem {H$Vr Var Amoir ‘ZmV a|JmiV amhVmV.‘wº$N>§XmÀ¶m AmOH$mbÀ¶m MbVrÀ¶m H$mimV gw‘§Xma‘mbm gma»¶m

d¥ÎmmV {b{hʶmMr OmoIr‘ ñdrH$maUo hr gmonr Jmoï> Zmhr. Am{U ˶m gmo~V JPbgma»¶m H$mì¶àH$mamVbr ˶m§Mr dmQ>Mmb nm{hbr H$s dmMH$m§Zr ˶m§À¶mH$Sy>Z ’$ma ‘moR>çm Anojm R>odmì¶m, ho ñdm^m{dH$ Amho. amarg CÎmw§J PonmdVmo ‘r, H$dr H$ënZobm A^¶ JmR>Vmo nar dmñVdmZo Ka§JiV ¶oVm, Cao EH$ y‘r XþOo Zm Hw$Ur

"hr ^y‘r' AerM nm¶mImbr AmYmambm amhmo. {Xgm‘mgmZ§ dmT>Umè¶m H${dVoVb§ ZdIonUmM§ ݶyZ gaV Omdmo Am{U ‘m¶~mobrMo ho Z‘Z gwObm‘, gw’$bm‘ hmodmo. ˶m§À¶mM eãXmV gm§Jm¶Mo Pmë¶mg -

""Oar doJir ~mobVr ~mob^mfmAZoH$mV EH$Ëd hr àmU^mfmAgo m½¶ Amåhm§ ‘amR>r {‘imbrKS>mo ho g‘ñVm! Z‘mo ‘m¶~mobr!''

‘Z…nyd©H$ ew^oÀN>m§gh...

S>m°. lrH¥$îU amD$VAH$mobm

A{^àm¶

amZ‘odm/106

Page 108: रानमेवा - काव्यसंग्रह

lr. J§JmYa ‘wQ>o ¶m§À¶m H${dVm ‘m¶m AdbmoH$ZmV àW‘ ‘m¶~mobr ¶m do~gmB©Q>dê$Z Amë¶m. ‘m¶m AmR>dUrà‘mUo Zmoìh|~a/{S>go~a 2009 ‘ܶo Agmì¶mV. VoìhmnmgyZ AmOn¶ªVÀ¶m Cʶmnwè¶m 8/9 ‘{hݶm§À¶m H$mbmdYrV BVHo$ {d{dY {df¶ Am{U H$mì¶àH$ma ˶m§Zr hmVmibobo AmhoV H$s H$moUmbmhr H$m¡VwH$míM¶© dmQ>ob. Ho$di eoVH$è¶m§À¶m ì¶WmM Zìho Va {ZgJ©dU©Z, amOH$s¶ CnamoY, Z‘© {dZmoX Am{U AJXr IiIiyZ hgm¶bm bmdUmè¶m H${dVm XoIrb ˶m§Zr AJXr Hw$ebVoZo {b{hë¶m AmhoV. ˶m§ZrM {Z‘m©U Ho$boë¶m ZmJnwar VS>H$m ¶m H$mì¶àH$mamMr Iw‘mar Va H$mhr Am¡aM Amho. JPb ¶m bmo^gdmʶm H$mì¶àH$mamMo V§Ì AdJV H$ê$Z KoʶmÀ¶m YS>nS>rVyZ Am{U nmR>nwamì¶mVyZ Zdo H$mhr {eH$ʶmMr ˶m§Mr d¥Îmr ‘m¶m {ZXe©Zmg Ambr Am{U ‘bm IamoIa H$m¡VwH$ dmQ>bo. ˶m§À¶m gd©M H${dVm dmMZr¶ Am{U H$mhr ldUr¶ AmhoV. ‘bm Img AmdS>boë¶m§‘ܶo ""hdr H$embm ‘J Vbdma, Am¢XmMm nmD$g, hVme Am¡Xþ§~a, ga~V... ào‘mÀ¶m Zm˶mM§, ñ‘emZmV OmJm hdr VodT>r'' B˶mXtMm Am{U gJù¶mM ZmJnwar VS>³¶m§Mm g‘mdoe Amho.

lr. J§JmYa ‘wQ>o ¶m§Zm ˶m§À¶m amZ‘odm ¶m nwñVH$mÀ¶m àH$meZm{Z{‘ÎmmZo ‘r ‘Z…nyd©H$ ew^oÀN>m XoVmo.

***lr. J§JmYa ‘wQ>o ¶m§À¶m H${dVm ‘r ‘m¶~mobr ¶m gmB©Q>da dmMV

AgVo. ‘wQ>o ¶m§À¶m H${dVm {d{dY {df¶m§da AmhoV. ˶m§Zr Jo¶ H${dVm, bmdUr, bmoH$JrV, ~mbJrV, hm¶Hy$, JPb Ago AZoH$ H$mì¶àH$ma gj‘VoZo hmVmibo AmhoV. ˶m§Mm ZmJnwar VS>H$m hm H$mì¶àH$ma AZoH$ dmMH$m§Zm ’$maM AmdS>Vmo. J«m‘rU ^mfoVrb hm H$mì¶àH$ma g‘mOmVrb ê$T>r, na§nam d {dMma-gaUrM§ AMyH$ Xe©Z KS>{dVmo. lr. J§JmYa ‘wQ>o ¶m§À¶m amZ‘odm ¶m H$mì¶g§J«hmg Vg§M ˶m§À¶m nwT>rb boIZmg bmI bmI ew^oÀN>m.

‘wHw§$X H${U©H$P.O. Box 262434

Xþ~B©, g§¶wº$ Aa~ A{‘amVrhttp://mukundgaan.blogspot.com

N>m¶m XogmB©{gS>Zr, AmñQ´>o{b¶m

A{^àm¶

amZ‘odm/107

Page 109: रानमेवा - काव्यसंग्रह

J§JmYa ‘wQ>o ho Zmd EH$ {Xdg Ag§M ‘m¶~mobrda ({OWo ‘mPm Zoh‘rM am~Vm Agm¶Mm-AgVmo) PiH$b§... eoVH$è¶m§À¶m àíZmda Vi‘irZ§ {b{hUmam Agm H$moUrVar ‘m¶~mobr n[admamV gm‘rb Pmbm Ag§ ‘mP§ ˶m§À¶m~ÔbM§ n{hb§-d{hb§ ‘V hmoV§! ehar AZw^dm§Mr aobMob Agboë¶m ‘m¶~mobrda hm Zdm Moham gJù¶m§ZrM ghf© ñdrH$mabm. eoVH$è¶m§da-˶m§À¶m àíZm§da boI {b{hUmao ‘wQ>o Yrao-Yrao ‘m¶~mobrgma»¶m Am§VaOmbr¶ ì¶mgnrR>mda ~a§M H$mhr {bhm¶bm bmJbo... H${dVm ho ‘mÌ Ë¶mVb§ gJù¶mV ‘moR>§ S>~wb§ hmoB©b ho ‘bm ˶m§Mr n{hbr H${dVm dmMVm§Zm dmQ>b§ ZìhV§...

‘wQ>çm§Mr n{hbr H${dVm ‘r H|$ìhm dmMbr Vo AmVm AmR>dV Zmhr nU ‘wQ>o EH$X‘ S>moù¶mV abo Vo ˶m§À¶m ZmJnwar VS>H$m ¶m àH$mamVrb H${dVm§‘wio. ‘wQ>|À¶m H${dVoM§ d¡{eï> åhUOo ˶mVbm earthy B§Q>obrOÝg AZ² ˶mMm H${dVm§‘Yo Ho$bm Jobobm Cn¶moJ. ‘m¶mgma»¶m ‘amR>r gm{h˶mnmgyZ XeH$^amnmgyZ Xya Joboë¶m ‘mUgmbm ˶m§À¶m H${dVm§‘Ybm hm ^mJ nwaonya ^mdbm. VoM Pmb§ BVa ehar A{^ê$MrV dmT>boë¶m dmMH$m§M§ AZ² ˶m§Zr ‘wQ>çm§Zm Iyn CÎmoOZ {Xbhr.

‘r nydu H$Yrhr H$mì¶boIZ Ho$b§ ZìhV§ ho ‘wQ>|M dm³¶ ‘r ~aoMXm EoH$b§¶. nU ˶m C{eam‘wio ˶m§À¶m boIZmV EH$ àJë^Vm OmUdVo. ‘wQ>çm§Zr ‘J H${dVm, bmdUr, A^§J, bmoH$JrV§ ¶m gJù¶m àm§VmV Ho$boë¶m ‘wem{’$arMm ‘r dmMH$ AZ² AdbmoH$H$ am{hbmo¶. ‘wQ>çm§Zr ‘bm A{Ve¶ à^m{dV Ho$b§ Vo ˶m§À¶m JPb {eH$ʶmÀ¶m doS>m‘wio. ˶m§Zr Am§VaOmbmda OoìhT>o VÁk bmoH$ AgVrb ˶m§Zm àíZ {dMmê$Z Amnb§ Vm§{ÌH$$ kmZ dmT>db§. Oo H$mhr Am§VaOmbmda CnbãY hmoV§ Vo ‘wQ>çm§Zr n¸$§ AmË‘gmV Ho$b§ AZ² ‘m¶mgma»¶m BVam§Zmhr doimodoir nwadb§. ‘wQ>|Mr JPb Zdr Amho nU ˶mV M‘H$ Amho. MmH$moar~mhoaM§ {bhm¶Mm à¶mg Amho. Vg§M ˶m§À¶m H${dVo{df¶rhr... ˶m§Mr H${dVm àm‘m{UH$ Amho, n[aUm‘ gmYUmar Amho.

‘m¶m B§J«Or ‘mܶ‘mVë¶m ‘wbmZ§ H$~raZ§ Ooìhm í¶må¶mZ§ BMr^¡Z H$haM Ho$bm... ‘w§~¡bo {~nmemgmR>r bwJS>§ KoD$Z Jobm ho ‘wQ>çm§Zr aoH$m°S>© H$éZ nmR>dbob§ ˶m§M§ ZmJnwar VS>³¶mM§ g±nb EoH$b§ V|ìhm Vmo ˶m§À¶m ào‘mVM nS>bm... ‘m¶m H${dVm H$Yrhr Z EoH$Umam ‘mPm ‘wbJm ‘wQ>çm§À¶m H${dVoer ‘mÌ MQ>H$Z g‘agyZ Jobm. ho ˶m§À¶m H${dVoM§ ¶e Amho. ‘wQ>çm§Mm V§ÌkmZmMm dmna AZ² Vo OmñVrV OmñV dmnaʶmH$S>Mm H$b A{Ve¶ H$m¡VwH$mñnX Amho.

J§JmYaamd ‘wQ>o AOyZ ~a§M H$mhr {b{hUma AmhoV... amZ‘odm hr Va ’$º$ gwédmV Amho! ‘m¶mgmR>r hr gwédmV CËgmhdY©H$ Amho. H$maU ¶mVZ§ gm{h˶ bmoH$m{^‘wI$ ìhm¶bm Iyn ‘XV hmoUma Amho.

J§JmYaamd ‘wQ>|Zm ‘m¶m hm{X©H$ ew oÀN>m !!!

{Jare Hw$bH$Uu1, hm~©a amoS>, dmMZm¶, hm±JH$m±J

gñZoh,

http://maitreyaa.wordpress.com

amZ‘odm/108

Page 110: रानमेवा - काव्यसंग्रह

amZ‘odm H${dVm g§J«h nm{hbm... as usual, O~aXñV Amho... H$mhr H$mhr H${dVm ‘m¶~mobrda AmYr dmMë¶m hmo˶m, Varhr nwÝhm dmMVmZm Zì¶mZo AW© CbJS>V Jobm. à˶oH$ H${dVm hr AmYrÀ¶m H${dVm§nojm doJir Amho Am{U ‘wQ>|À¶m eãXe¡br~Ôb Va ‘r H$m¶ ~mobmdo? EImXr H${dVm AJXr gmܶm eãXmV Va EImXr EH$X‘ b¶~Õ d¥Îmm§‘ܶo ~m§Ybobr... IynM gw§Xa...! ZmJnwar VS>H$m Am{U àmº$Z {’$XmM Pmbo hr JPb {b{hUmar 춺$s EH$M Amho ¶mda {dídmg ~gV Zmhr... ‘wQ>|À¶m {bImUm‘ܶo Iyn {d{dYVm Amho...!

~è¶mM H${dVm§‘ܶo ˶m§Zr eoVH$è¶mbm dmMm ’$moS>br Amho. Amnë¶mgmR>r AÞYmݶ {nH$dUmam ñdV…M H$gm AÞmgmR>r Ji’$mg bmdyZ KoVmo ho ˶m§À¶m H${dVm§‘YyZ Iyn OmUdVo Am{U ‘Z hobmdyZ Q>mH$Vo.

amZ‘odm bm ^a^ê$Z ew^oÀN>m Am{U Amåhmbm AgmM ZdZdrZ Am§~Q>-JmoS> amZ‘odm MmIm¶bm {‘iV amhmdm, hr g{XÀN>m...!

***H${dVm dmMUo qH$dm H${dVoV a‘Uo hm ‘mPm N>§X {ZpíMVM Zmhr.

qH$~hþZm, H${dVm gmoSy>Z BVa gm{h˶ àH$ma dmMUo hmM ‘mPm N>§X! na§Vw lr. ‘wQ>o gmho~m§À¶m H${dVm ‘m¶~mobr g§Ho$VñWimda dmMZmV Amë¶mZ§Va ‘bm ˶m§À¶m H${dVm AmdSy> bmJë¶m. eoVr Am{U J«m‘rU OrdZm~ÔbMr ˶m§Mr Vi‘i bjmV Ambr. J«m‘rU OrdZmMo Ho$di H$mì¶mË‘ Am{U Am^mgr dU©Z Z H$aVm gS>oVmoS> boIUrVyZ dmñVd{MÌM g‘moa C^o H$aUo hr lr. ‘wQ>o gmho~m§Mr Im{g¶V Amho.

doJdoJù¶m H$mì¶ àH$mamVrb ˶m§Mo à^wËd àe§gZr¶ Amho. Ho$di J«m‘rU OrdZM Zìho Va amoOÀ¶m OrdZmVrb AZoH$ àíZ Vo à^mdrnUo hmVmiV AmhoV. eoVr AZ² J«m‘rU OrdZmMo dmñVd ehar bmoH$m§g‘moa R>odUo AZ² Am^mgr OrdZmVyZ à˶j OrdZmMo dmñVd ˶m§Zm AZw^dm¶bm bmdUo, øm ‘wQ>o gmho~m§À¶m à¶ËZm‘wio ehar AZ² J«m‘rU bmoH$m§‘ܶo EH$ Iam md-~§Y {Z‘m©U H$arb Aer Anojm!

˶m§À¶m boIUrbm àM§S> ¶e bm^mdo hr B©ída MaUr àmW©Zm!

ñdßZmbr JwOaS>oQ´>m°BQ>, {‘erJZ, A‘o[aH$m

S>m°. ^maV H$aS>H$H$aS>H$dmS>r,

Vm. Zodmgm, {O. Ah‘XZJa

amZ‘odm/109

Page 111: रानमेवा - काव्यसंग्रह

amZ‘odm ¶m n{hë¶m d{hë¶m H${dVm g§J«hmbm ‘ZmnmgyZ ew^oÀN>m ! J§JmYa ‘wQ>o ¶m§Mo {bImU A{Ve¶ àm‘m{UH$ Amho Am{U ˶m‘wioM Vo AJXr AmVn¶ªV nmoMV§. Amnë¶m AmOw~mOybm KS>Umè¶m gJù¶m Jmoï>r ˶m§À¶m H${dVoVyZ AJXr b»I {XgVmV. ˶m§Mr d¡X^u¶ ~mobr nU dmMVm§Zm JmoS> dmQ>Vo. eoVmda Ord VmoSy>Z ào‘ H$aUmam eoVH$ar ˶m§À¶m H${dVoVyZ ^oQ>Vmo. eoVH$ar dJm©Mr AJ{VH$Vm, ‘ohZV, Jar~r, Aghm¶nUm... gJi§ gJi§ ˶m§À¶m eãXmVyZ ’$maM g‘W©nUo 춺$ hmoV§. H${dVoMo {d{dY àH$ma ˶m§Zr AJXr ghOnUo hmVmibo AmhoV. ˶m§Mm hm H$mì¶àdmg, AgmM AI§S> gwê$ amhmo!

***Aä¶mgnyU© Am{U Añgb H$mì¶mVyZ ‘wQ>oOtZr, n[apñWVrZo

{nMbobm, Jm§Obobm eoVH$ar, ˶mM§ dmñVd OrdZ, ˶mM§ Xþ…I§ AJXr ñnï>nUo, gS>oVmoS> ‘m§S>b§¶, ¶mM ~amo~a ¶m ~iramOmda emgZmH$Sy>Z Am{U AZoH$ ~mOyZr hmoUmè¶m Aݶm¶mda Va ˶m§Zr AmgyS> AmoT>bo AmhoV.

‘wQ>oOtÀ¶m ¶m H${dVm dmMyZ Va ‘m¶mgma»¶m AZoH$ eoVH$è¶m§Zm Z¸$sM WmoS>m AmYma {‘iob, Zdr C^mar {‘iob ¶mV e§H$m Zmhr.

amZ‘odm ¶m n{hë¶m H$mì¶g§J«hmg ‘m¶m hm{X©H$ ew^oÀN>m!

***BVH$m gw§Xa Am{U d¡{dܶVoZo ZQ>bobm "Amobm' ‘odm àH$m{eV H$arV

Agë¶m~Ôb àW‘ YݶdmX. ‘wQ>o ¶m§À¶m {ZgJ©ào‘mdarb H${dVm N>mZ Agm¶À¶m. ˶mV AOyZ a KmbyZ ˶m§Zr Xoeào‘, dñVwpñWVr, gm‘m{OH$ Ago doJdoJio {df¶ hmVmibo AmhoV. J§‘V åhUOo {Zìdi {bhm¶Mo åhUyZ ˶m§Zr {b{hbo ZgyZ Vo A§V‘©ZmZo {b{hbo Jobo Amho. ˶m§À¶m~Ôb ‘bm {deof AmXa Amho, Vmo ¶mgmR>r H$s Vo Iyn {dZ‘« Am{U àm§Oi AmhoV. H$mì¶ ¶m àH$mamMm Vo AmXa H$aVmV Am{U ˶m{df¶r Amnbo ‘V àXe©Zhr H$aVmV.

¶m g§J«hmVrb Km¶mi nmIamg, AmB©M§ N>ßna Am{U hdr H$embm ‘J Vbdma ho ‘bm {deof AmdS>bo.

˶m§À¶m {dS§~Z H$mì¶e¡br~Ôb H$m¶ ~mobmdo? {dS>§~ZH$mì¶ {H$Vr gag {b{hbo Omdy eH$Vo, ho ˶m§À¶mH$Sy>ZM {eH$mdo.

‘wQ>oOr AJXr ghO H${dVoVyZ JPb ¶m àm§VmV {eabo Am{U M¸$ amÁ¶ H$ê$ bmJbo! ho gd© nmhVm ˶m§À¶mH$S>o AZw^dm§Mr {eXmoar Am{U g¥OZerbVoMr g‘¥Õr {H$Vr Amho ho g‘OVo. AerM ˶m§Zr gm{h˶mV g‘¥Õ a Kmbmdr Aer g{XÀN>m.

O¶lr A§~mgH$a, Hw$d¡Vhttp://jayavi.wordpress.com

A{Zb ‘{VdS>o, nwUo

AbH$m H$mQ>Xao, ‘w§~B©

amZ‘odm/110

Page 112: रानमेवा - काव्यसंग्रह

Amerdm©XdYm© hm ‘hmamï´>mVrb EH$ N>moQ>mgm {Oëhm, nU ~hÿn[a{MV Aer hr

^y‘r. gd©M godm H$m¶m©V AJ«oga Agm n[aM¶ Agbobr. daXm ¶m n{dÌ g§Vg§Jr ‘m¶J§JoZo Amnbo H¥$noMo AmdaU {Xbo åhUyZM ¶m {Oëømbm dYm© ho Zmd nS>bo. hr y‘r amï´>{nVm ‘. Jm§Yr, amï´>g§V VwH$S>moOr ‘hmamO, g§V {dZmo~m ^mdo ¶m§À¶m MaUñnem©Zo d {dMmamZo n{dÌ Pmbobr, åhUyZM g§nyU© XoemV ¶m {OëømMm d¡{eîQ>çnyU© n[aM¶ Amho. ¶m {OëømV H$dr, boIH$, H$sV©ZH$ma, g‘mOgodH$, XmZeya H$m¶©H$V} anya AmhoV.

¶mM {OëømV, qhJUKmQ> Vmbw³¶mV Amdu (N>moQ>r) ho N>moQ>ogo Jm§d. N>moQ>r ¶m eãXmVM ¶m JmdmMo b{S>dmio ào‘ ^abo Amho. l‘mMo d«V KoD$Z OJUmao l‘{Zð> eoVH$ar Agbobo ho Jm§d. ¶m JmdmV EH$ H$dr OÝ‘mbm Ambm. ˶mMo Zmd lr. J§JmYa ‘wQ>o. ì¶dgm¶mZo eoVH$ar. l‘{Zð>oMo d«V KoVbobm, ~wÕr‘mZ, àma§{^H$ OrdZmV eoVH$ar g§KQ>ZoÀ¶m Am§XmobZmV g{H«$¶ gh^mJ KoD$Z eoVH$è¶m§À¶m g‘ñ¶m emgZ Xa~mar ‘m§S>ë¶m. eoVH$ar g§KQ>ZoÀ¶m ¶eñdr Am§XmobZmV ˶m§Zm g‘mOmMm Aä¶mg Pmbm. hm Aä¶mg Ho$di ~wÕrdmXmVbm ZìhVm Va AZw^dmVyZ Ambobm hmoVm, åhUyZM ˶m§Mr boIUr H${dVm {b{hʶmg {gÕ Pmbr d ˶mVyZM ˶m§À¶mVë¶m H$drZo OÝ‘ KoVbm d AmO EH$ ""AZw^d{gÕ amZ‘odm'' hm H${dVm g§J«h ˶m§Zr {b{hbm. øm H${dVm AmnU dmMV Jobmo H$s Amnbo öX¶ hobH$mdo ImVo d ^mdZm gX²^mdZo‘ܶo ê$nm§V[aV hmoD$Z g‘mOmÀ¶m gwIXþ…ImV EH$ê$n hmoVmV. EdT>r lr ‘wQ>o ¶m§À¶m boIUrMr VmH$X Amho. ¶m g§J«hmVrb H${dVm g‘mOH$m¶m©À¶m àoaUm XoVmV. EdT>m ‘moR>m A{YH$ma lr. ‘wQ>o ¶m§Mm AgVm§Zm ‘bm ˶m§Zr ¶m nwñVH$mgmR>r A[^àm¶ ‘m{JVbm ho ˶m§Mo ‘mPodarb ào‘ hmo¶. dmñV{dH$ ‘m¶mV hr VmH$X Zmhr nU ’w$bmda ’y$bnmIê$ ~gbo H$s, ’w$bmÀ¶m a§JmV WmoS>r H$m hmoB©Zm nU a nS>Vo, Agm hm àg§J Amho.

øm H${dVm KamKamV dmMë¶m Omì¶mV d ˶mVyZ Mm[aͶg§dY©Z d ì¶{º$‘ËdmMr OS>U-KS>U ìhmdr hrM ‘m¶mgma»¶mMr Anojm amhrb. ì¶{º$‘Ëd{dH$mgm{edm¶ XoemMr àJVr hmoV Zmhr, XoemÀ¶m {dH$mgmgmR>r g‘{n©V ì¶{º$‘ËdmMr ‘mUg§ bmJVmV Vr ¶m H${dVmê$nr gwJ§YmVyZ KS>mdr EdT>rM Amem 춺$ H$aVmo Am{U nwT>rb dmQ>MmbrgmR>r A§V…H$aUnyd©H$ ew^oÀN>m XoVmo.

dYm© … 10/10/2010àH$me ‘hmamO dmK

‘mOr gdm©{YH$marA.^m.lr JwéXod godm ‘§S>i, JwéHw§$O ‘moPar

amZ‘odm/111

Page 113: रानमेवा - काव्यसंग्रह

JUnVrMr AmaVr

O¶ JUoe, lr JUoe, Z‘mo lrJUoem

AmaVr ñdrH$ma H$am, d§{XVmo naoem ...&&Y¥.&&

dH«$Vw§S>, {VbH$CQ>r, X§V H$U© ݶmar

H$‘i, e§I, ’$aer H$ar, ‘yfmdar ñdmar

I§S> {VÝhr ‘wHw$Q>‘Ur, g‘Wm© Zaoem ...&&1&&

nU©OwS>r hairMr, éMr ‘moXH$mMr

Zm[aHo$b H$bembm, Am‘« VmoaUmMr

[a[Õ{gÕr nm¶mdar bmoiVr h‘oem ...&&2&&

VyM ~mn, ‘m¶ Vw{M, Amåhr VwPr boH$

EH$ Amg OrdZmg, n§W Xmdr ZoH$

A^¶hñV nmR>rdar, R>odw{Z gd}em ...&&3&&

amZ‘odm/112

Page 114: रानमेवा - काव्यसंग्रह

gw§Xa Vo ܶmZ, C^o ~m§Ymdar

Zm§Ja Im§Úmdar, Kodmo{Z¶m

í¶må¶mZ§ B{M~¡Z H$haM Ho$bm

{~nmemgmR>r ‘w§~B©bo bwJS>§ KoD$Z Jobm

dmñVdmbm {MVmaoZm, {Vbm emB© H$m åhUmdo?

A§JmdaVr nmOo{MZm, {Vbm AmB© H$m åhUmdo?

emoYmV ^mH$arÀ¶m {Zå‘r h¶mV Jobr

ñdßZoM dm§P Pmbr Vmê$ʶ OmiVm§Zm

VwPm Aä¶mg {H$Vr? Vy ~mobVmog {H$Vr?

ZmH$mZ§ H$m§Xo gmobVmog {H$Vr?

gmoZo J§ gmoZo, am§Yë¶m H$m VwZo, ~oSy>H$mÀ¶m Iwbm?

IoH$S>çmMr Am‘Q>r AZ Jm§Sw>imÀ¶m eod¶m?

N>mVrM§ PmH$Z AmVm ~m|åbrda Amb§

hm{ÎmÀ¶m ~¡Z‘m¶ ^bV§M Pmb§

***

***

***

***

***

***

H°$ång àH$meZ qH$‘V …$60 ê$n¶o

H${dVm

JPb

bmdUr

{dS>§~Z

Vw§~S>rJrV

A§JmB©JrV

~mbH${dVm

Am{U

ZmJnyar

VS>H$m