စာတမးျပစသ

Elliot Bulmer

@ ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး နငငတကာအဖြ႕ (International IDEA) ၂၀၁၉ ခႏစမပငျဖစသည။

International IDEA အဖြ႕မ ထတေဝေသာ စာအပစာတမးမားသည ႏငငမား၏အကးစးပြား သ႔မဟတ နငငေရးအကးစးပြားတ႔မ သးျခားလြတလပမႈရပါသည။ ဤစာအပတြငေဖာျပထားေသာ ႐ႈျမငပမားမာ International IDEA အဖြ႕၊ ယငးအဖြ႕၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ ေကာငစဝငမား၏ ႐ႈျမငပမားကကယစားျပသညဟ ယတျပတ မဆႏငပါ။

ဤစာအပက Creative Commons Attribute-NonCommercialShareAlike ၃.၀ (CC BY-NC-SA 3.0) လငစငခြငျပခကအရ အလကထေရာနစဖငအေနျဖငရယနငပါသည။ စးပြားေရးအကးအျမတအတြက မဟတ ပါက လြတလပစြာကးယျခငး၊ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ပ႔လႊတျခငး၊ ေရာေႏာသးစြျခငးသ႔ လကေလာညေထြျဖစေစရန ျပနလညစစဥျပစျခငးမား လပေဆာငနငပါသည။ မရငးေရးသားျပစသအား ေလာကနစြာ အသအမတျပ ရညညႊနးခကေဖာျပေပးၿပး အလားတ တရားဝငလငစင ခြငျပခကျဖင ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။

ဤလငစငႏင စပလဥး၍ ဆကလကသရလပါက Creative Commons ဝဘဆဒ အငတာနကလပစာ http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/3.0/ တြင သြားေရာကၾကည႐ႈနငသည။

အငတာေနရငနယ အငဒယာစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငနငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - info@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

Cover design: International IDEAျမနမာဒဇငး - ျမငစးဥး

ISBN : 978-91-7671-294-8 (print)ISBN : 978-91-7671-295-5 (pdf)

၁။ နဒါနး ....................................................................................................... ၅

အားသာခကမားႏင ျဖစလာႏငေခရေသာ ဆးကးမား ......................................... ၅

၂။ မညသညက စဥးစားရမညကစၥရပ ျဖစသနညး .................................................... ၆

၃။ ေဒသႏရဒမကေရစစနစက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျပ႒ာနးျခငးဆငရာ . ၈

ခညးကပနညးမား

နညးလမးအေထြေထြ ................................................................................... ၈

ေဒသႏရဒမကေရစစနစ၏ တရား၀ငဖြ႔စညးပယႏရားက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ....... ၁၀

ထညသြငးျပ႒ာနးျခငး

ေဒသဆငရာ လမႈအသငးအဝငးမား၏ ပငရငးလပပငခြငအာဏာမားက ................... ၁၅

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ထညသြငးျပ႒ာနးျခငး

နညးလမးတစခတညးသည အားလးနငကကညမညမဟတေပ - အခးအစား ............ ၁၉

မတညမႈမားႏင အထးသးသန႔ရညရြယခကျဖင ဖြ႕စညးထားရသည အာဏာပငမား

၄။ ေရခေျမခအေျခအေနမားက ထညသြငးစဥးစားျခငး ............................................. ၂၁

အသြငေျပာငးျခငး သ႔မဟတ ေပါငးစညးျခငး ...................................................... ၂၁

ယၾကညမႈ .................................................................................................. ၂၂

သတငးအခကအလက သေကၤတ ................................................................... ၂၃

သေဘာတညခကအတငးအတာ ..................................................................... ၂၃

ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးေရးမဟာဗဟာမား.................................................................. ၂၄

ႏငငေရး ေတာငးဆခက ............................................................................... ၂၅

လျခေရး အေျခအေန ................................................................................... ၂၅

တရားမဥပေဒႏင အၿပင အဂၤလပ႐းရာဥပေဒကငသးပ ကြာဟခကမား .................... ၂၆

ဖကဒရယစနစ ............................................................................................ ၂၇

ႏငငတကာ စႏႈနးမား ................................................................................... ၂၇

၅။ ေဒသႏရ ဒမကေရစအား ကာကြယေပးျခငးႏင တနဖးျမႇငတငျခငး .......................... ၃၀

ေရြးေကာကပြမား စမကငးပျခငး ..................................................................... ၃၀

ျပစတငရႈ ႔ချခငး၊ စြပစြျခငးႏင ျပညသ႔ကယစားလယအျဖစမ ႐ပသမးျခငး ................. ၃၀

တက႐က ေဒသႏရ ဒမကေရစ ....................................................................... ၃၁

အားလးပါဝငေသာ ေဒသႏရ ဒမကေရစ ............................................................ ၃၂

ၾကားဝငေဆာငရြကပငခြငမား ......................................................................... ၃၃

၆။ ေဒသႏရဒမကေရစအစား အျခားေရြးခယႏငသည စနစမား ................................... ၃၅

ဗဟအစးရမ ခန႔အပထားေသာ ေဒသႏရ အာဏာပငအဖြ႕မား ................................ ၃၅

ထးတမးအစဥအလာေခါငးေဆာငမႈစနစမတဆင ေဒသႏရအစးရဖြ႕စညးျခငး ............. ၃၅

၇။ ဆးျဖတခကခမတေရးဆငရာ ေမးခြနးမား ....................................................... ၃၇

၈။ သာဓကမား ............................................................................................... ၄၀

ကးကားခကမား ................................................................................................ ၄၇

ေနာကဆကတြ .................................................................................................. ၅၀

စာေရးသ အေၾကာငး .................................................................................... ၅၀

International IDEA အေၾကာငး ..................................................................... ၅၀

MyConstitution အေၾကာငး .......................................................................... ၅၀

ဤစာစဥႏင စပလဥး၍ ................................................................................. ၅၁

ဤစာတမးတြင ေဆြးေႏြးထားသည ေဒသႏရဒမကေရစစနစဟေသာ ေဝါဟာရသည အမား

အားျဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကခရသည (ေရြးေကာက တငေျမႇာကခရသည သမားသာမက)

ၿမ႕ေတာဝနမား၊ အတငပငခမား၊ အျခားေဒသတြငး အစးရအာဏာပငမားမတဆင ေကးရြာ၊

စညပငသာယာ၊ ၿမ႕ႀကးမား၊ ၿမ႕ငယမား၊ ခ႐ငမား၊ ေကာငစႏင အျခားအလားတ ေဒသႏရအဆင

မားရ ဒမကေရစစနစကငသးသည အဖြ႕အစညးမားသ႔ လပပငခြငအာဏာမားႏင တာဝနမား

ခြေဝကငသးျခငးက ရညညႊနးသည။

လပပငခြငအာဏာမားက ပမာဏပႀကးမားသည အလယအလတအဆင အစအဖြ႕မား (ဥပမာ

ျပညနယမား၊ တငးေဒသႀကးမား) ၌ ခြေဝကငသးျခငးႏင စပလဥးၿပး International IDEA မ

ထတေ၀ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးစာတမး (၁၂) 'ဖကဒရယဝါဒ'တြင

ေဆြးေႏြးတငျပထားသည။

ေဒသႏရဒမကေရစစနစသည ေဒသရလမႈအသငးအဝငးမား၏ လလားမႈမားႏင လအပခက

မားက ေဒသတြငးမဝါဒမားမ တ႔ျပနထငဟပေစရနအတြက ရညရြယေသာစနစ ျဖစသည။

ထေရာကမႈရေသာ ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစသည လထ၏ပးေပါငးပါဝငမႈက အဆငေျပေခာေမႊ႕

ေစျခငး၊ ဝနေဆာငမႈမားက ျမႇငတငေပးျခငး၊ လမႈအသငးအဝငးမားအား ခငမာအားေကာငးေစျခငး

ႏင ဖြ ႔ၿဖးေရးရလဒမားက ျမႇငတငေပးျခငး စသညတ႔ ျပလပေပးႏငသည။

သ႔ေသာ ေဒသႏငလကေလာညေထြျဖစေစရန အလြနအမငးဖနတးေဆာငရြကလင (အထး

သျဖင ဝနေဆာငမႈေပးရနအတြက ေဒသခအာဏာပငအဖြ႕မားအား အပႏငးထားသည လပပငခြင

မားသည ၎တ႔၏ စြမးရညထက ေကာလြနသညအခနတြင) အရညအခငးမညမမႈနင ေကာငးမြန

ျပညစျခငးမရေသာ ဝနေဆာငမႈမား ျဖစလာနငသည။ ထ႔အတ လပပငခြငအာဏာမားအား ေဒသ

တြငး အပနငးျခငးသည စစမနေသာ ဒမကေရစဆငရာကယစားျပမႈမားႏင တာဝနခမႈမားမပါဝင

သည ေဒသတြငးသကဥးဆပငစနစတစရပ သ႔မဟတ ႏငငေရးအာဏာက ဆပကငထားသည

လနညးစတစရပကလညး ေဒသတြငး၌ ေပၚေပါကေစႏငသည။

ဤစာေစာငတြင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ေဒသႏရဒမကေရစ၏ေနရာ၊ အဆင၊ တညေဆာကပ၊

ဖြ႕စညးမႈပစ၊ လပပငခြငအာဏာမားႏင ေဒသႏရဒမကေရစဆငရာ အဖြ႕အစညးမားႏင လပငနး

စဥမားအား ေငြေၾကးေထာကပမႈ၊ အစရသညတ႔က ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အဂၤါရပႏင

အည မညသ႔ျပ႒ာနးေဖာျပသငသညတ႔က ေဆြးေႏြးတငျပထားပါသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပဒ တညေဆာကေရး သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အဓက

ျပျပငေျပာငးလမႈသည အစးရ၏စနစေဟာငးအား ျပညသအမားစမ လကမခေတာဘ စနစသစက

လလားေတာငတသည အကးအေျပာငးကာလ သ႔မဟတ ႏငငသမငးေၾကာငးတစေနရာတြင

ျဖစပြားခသည ပဋပကၡအေျခအေနမး၌ ေပၚေပါကေလရသည။ မဝါဒေဖာေဆာငေရးလပငနးစဥတြင

လကရထက ပြငလငးျမငသာမႈႏင ေပါငးစညးပါဝငေရးအတြကလညးေကာငး ပမေကာငးမြနသည

ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈမားႏင သာတညမျဖစေသာ သယဇာတႏင ရငးျမစမားခြေဝေရးအတြက

လညးေကာငး ျပညသလထမ အစးရအား လကရေဆာကရြကမႈအတငးအတာထက ပမလပေဆာင

ရန ေတာငးဆလာသညအေျခအေနတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပျပငေျပာငးလမႈတစရပ

ေပၚေပါကလာေလရသည။ ျပညသလထအား ဝနေဆာငမႈေပးရာ၌ ၿမ႕ေတာဝနမား၊ စညပငသာယာ

ေကာငစမား၊ ႏငငေတာ ညလာခကယစားလယမား အစရသည ေဒသႏရအာဏာပငအစးရအဖြ႕

မား၏က႑ႏင ျပညသလထကယစားလယအျဖစတာဝနယရရေသာ ၎အစးရအဖြ႕မား၏ အေရးပါ

မႈက ထညသြငးစဥးစားလင ေဒသတြငး ဒမကေရစအားေကာငးလာေစေရး လအပခကႏင

ကကညသည အမးသားအဆင ဒမကေရစစနစ အသစျပနလညျပငဆငရန ျပညသလထ၏တြနအား

ရလာမညပင ျဖစသည။

လကတစဆပစာ ၿမ႕ျပႏငငမား (မနာက၊ နာဥး႐၊ စငကာပ၊ ဗာတကနၿမ႕ေတာ) မလြ၍ ႏငင

အားလးနးပါး၌ ေဒသႏရအစးရအဖြ႕အစညးအခ႕ ထားရေလရႀကသည။ သ႔ေသာ ေဒသႏရကယပင

စမအပခပခြငအတငးအတာမာ မတညၾကေပ။ အခ႕ႏငငမား၌ ေဒသႏရအာဏာပငအဖြ႕အစညး

မားမ ဗဟအစးရအတြက ဝနေဆာငမႈေပးအပေရး ကယစားလယမားအျဖစသာ တာဝနယ

ေဆာငရြကၿပး ၎တ႔၏မဝါဒမား၊ အသးစ႐တဘတဂကမားႏင သယဇာတ ရငးျမစမားအေပၚ

ထနးခပခြင အနညးငယမသာရသည။ အျခားေသာ ႏငငမားတြင ေဒသႏရအာဏာပငမားသည

ကယေျပာသည မဝါဒေရးရာကစၥရပမားႏငစပလဥး၍ ကယပငဆးျဖတခြငမားက တြငတြငကယ

ကယ ကငသးႏငၿပး မမတ႔၏အခြနဘ႑ရငးျမစမားက ထနးခပခြငရႀကသည။

ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ၏ အရညအေသြးမာလညး အမးမးကြာဟမႈရၾကသည။ အမးသား

အဆငတြင ဒမကေရစစနစဆငရာ အေျခခစႏႈနးမားျပညမေသာလညး ေဒသတြငးအဆငသည

ဒမကေရစစႏႈနး အနမဆးအဆငတြငရပါက အာဏာရငစနစ၊ ႏငငေရးအာဏာက ဆပကငထား

ေသာ လနညးစတစရပ သ႔မဟတ အကငပကခစားမႈ ယေပါကမားသကဆးရညႏငသည

(McMann ၂၀၁၄)။ အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင ေကာငးစြာဖြ႕စညးတညေတာငထားသည ေဒသႏရ

ဒမကေရစအဖြ႕အစညးမားရျပး ရဖနရခါတြင အမးသားအဆငထက ေဒသတြငးအဆငသည

ျပညသမား ပမပါ၀ငႏငေသာ ဒမကေရစစနစက ေပးေဆာငနငသည။

ထေရာကေသာ ေဒသႏရဒမကေရစစနစသည ေရရညတညတ၍တနးတညမသည စးပြားေရး

လမႈေရးဖြ႕ၿဖးမႈမား ျဖစေပၚလာေစရန၊ ေကာငးမြနေသာအပခပေရးစနစက ျမႇငတငေပးရနႏင

ဒမကေရစစႏႈနးမားက အားေပးျမႇငတငရနအတြက မရမျဖစေသာလအပခကတစရပအေနျဖင

ပ၍ပ၍ အသအမတျပ လကခလာၾကသည။ အခက ေဒသႏရဒမကေရစစနစမာ အကးရလဒ

မားက သကေရာကမႈရသည ျဖစေစ၊ မရသညျဖစေစ ပါဝငရမညမလအစတအပငးတစရပအျဖစ

႐ႈျမငျပး ေဒသႏရဆငရာ ဒမကေရစစနစ၏ အႏစသာရမာ ျပညသ႔ယဥေကးမႈက ခငမာအားေကာငး

ေစေသာ၊ လမႈအရငးအႏးတညေဆာကေပးေသာ၊ ပမတတၾကြသညႏငငသားမား ျဖစလာေစေသာ

(လထ) ပါဝငမႈျမငမားေစေရးအခြငအလမးျဖစသညဟ မတယၾကသည။ အခ႕ကမ ေဒသႏရ

ဒမကေရစစနစက အကးေကးဇး အသားေပး႐ႈျမငၾကျပး ျပညသလထအားတာဝနခမႈ တးျမႇငျခငး

ျဖင ေဒသႏရဒမကေရစစနစမတစဆင ၀နေဆာငမႈေကာငးမြနေစေရးႏင ဖြ႕ျဖးတးတကေရး

ရလဒမားရရနငေစေရး တ႔က အဓကထားသည။

IDEA သည ဤစာေစာငအျပင ေဒသႏရဒမကေရစႏင သကဆငေသာ အဖြ႕အစညးဆငရာ၊

ဘ႑ာေရး၊ ႏငငေရးႏင ျပညသ႔မ၀ါဒဆငရာကစၥရပမားအေပၚ ေဆြးေႏြးထားသည ပညာရပဆငရာ

စာေစာငမားက ျပစေရးသား ထတေဝထားပါသည။ ထစာေစာငမားတြင ေဒသအဆင ဒမကေရစ-

ပါဝငမႈ၊ ကယစားျပမႈ၊ ပဋပကၡစမခန႔ခြမႈႏင အပခပေရးစနစဆငရာ International IDEA

လကစြစာအပ (အဂၤလပဘာသာ) ” (International IDEA ၂၀၀၁) ႏင “ ေဒသႏရ ဒမကေရစ စနစ

၏ အေျခအေနအား အကျဖတသးသပျခငးမေဘာင" (အဂၤလပဘာသာ) (International IDEA

၂၀၁၃) တ႔ ပါဝငသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ေဒသႏရဒမကေရစ

စနစ ထညသြငးေရးဆြရာတြင ပမနအားျဖင စနေခၚမႈသးရပက ရငဆငၾကရလမမည ျဖစသည။

ပထမစနေခၚမႈမာ (က) ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစအတြက လထဆႏၵ၊ (ခ) ေဒသႏရ ဒမကေရစ

စနစ၏ ထေရာကမႈ၊ စြမးရညႏင ရငးျမစမား၏ လကေတြ႕အသးဝငမႈ၊(ဂ) ညညြတမႈ၊ တနးတညမ

မႈႏင ရငးျမစခြေဝမႈမားျပလပရာတြင တနးတညမမႈရေစေရး၊ စသညတ႔အၾကား ဆေလာ၍ အလပ

တြငမည ဟနခကညမတမႈ တစခေဖာထတျခငးျဖစသည။ ဒတယစနေခၚမႈမာ ေဒသတြငးအစးရ

သည ဒမကေရစစႏႈနးမားႏင ကကညမႈရေစေရးႏင (လထအား) ကယစားမျပသည၊ (လထ၏

လအပခကမားက) တ႔ျပနေဆာငရြကေပးျခငးမရသည၊ တာဝနခမႈမရသည လ႔မလငမားထသ႔

လပပငခြငအာဏာ လႊေျပာငးအပႏငးမႈမး မရေစေရးျဖစသည။ တတယစနေခၚမႈမာ (က) ေဒသတြငး

ကယပငအပခပစမခြငအား ျပညေထာငစအဆင အစးရအဖြ႕မား၏ ဗဟခပကငမႈျပလပႏငေခ

အရပရပမ အကာအကြယေပးေရး (ခ) ေျပာငးလေနသည လအပခကမား၊ လလားခကမား၊

အေျခအေနမားႏငအည လကေလာညေထြျဖစေရးႏင တ႔ျပနေျဖရငးေရးတ႔အၾကား ခနညႇ၍

ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ၏ အေျခခမမားႏင အဖြ႕အစညးမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒစာသား

မားတြင ထညသြငးေဖာျပျခငးျဖစသည။

ထကစၥရပမားက ေျဖရငးရနအတြက ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ေဒသႏရဒမကေရစစနစ

ႏင သကဆငသည သးျခားအခနးတစခ သ႔မဟတ အပဒခြမား ပဒမမား ထညသြငးေလရသည။

ထအခနး သ႔မဟတ အပဒခြမားတြင ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ အဖြ႕အစညးယႏရားက တည

ေဆာကျခငး၊ ေဒသတြငးေရြးေကာကပြမား (တစခါတစရ၌ ေဒသတြငးဆႏၵခယပြမားႏင လထပါဝင

ေဆြးေႏြးသည အျခားအခငးအကငးမား) က ျပလပျခငးႏင ေဒသတြငးအာဏာပငအဖြ႕မားအား

လပပငခြငအာဏာႏင တာဝနမားေပးအပျခငးစသညတ႔အတြက ျပ႒ာနးခကမားပါဝငသည။

သ႔ေသာ ေဒသႏရဒမကေရစစနစအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ အေသးစတျပ႒ာနးသည သ႔မဟတ

ထညသြငးသညအတငးအတာမာ တစႏငငႏင တစႏငငမတညေပ။ (ထနညးလမးသည သာမာန

ဥပေဒမားအသ၍ ထနးေကာငးျခငးနညးလမးႏငလညး မတညေပ။) ထအခကႏငစပလဥး၍

ကယေျပာသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမးအစား အပစသးစ သတမတႏငသည။

ေဒသႏရဒမကေရစစနစအား ထညသြငးေဖာျပျခငးမရသည သ႔မဟတ အနညးငယမသာ

ေဖာျပသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အခ႕ရသည။ ထဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားမာ မားေသာ

အားျဖင ေရးကေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား သ႔မဟတ ေဒသတြငးအစးရထားရမႈ အစဥ

အလာအားေပာသည ဗဟခပကငမႈစနစကငသးေသာ ႏငငငယမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား

ျဖစသည။ (ဥပမာ ေဘာစဝါနာ၊ ဂေမကာႏင လကဗးယားႏငငမား)။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင

ထညသြငးျပ႒ာနးမႈမရေသာလညး ထႏငငမားတြင ေဒသတြငးအစးရအဖြ႕အစညးမားမရဟ မဆ

လေပ။။ ထအဖြ႕စညးမား၏ လပပငခြငအာဏာမား၊ ဖြ႕စညးတညေဆာကပႏင တညရမႈတ႔က

ဥပေဒျပအဖြ႕ျပ႒ာနးသည သာမနဥပေဒမားျဖင ခငမာေစသညအတြကေၾကာင ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ၌ အထးတလညျပ႒ာနးမႈ သ႔မဟတ အကာအကြယေပးမႈက မျပလပျခငး ျဖစႏငသည။

အကယ၍ ေဒသတြငးအစက ဖကဒရယ (ျပညေထာငစအဆင) ဥပေဒျပအဖြ႕မ မဟတဘ ထ

ေဒသ၏ သကဆငရာမဆႏၵနယမားရ အစအဖြ႕မားျဖငထနးေကာငးလင ဖကဒရယအဆင

(ျပညေထာငစ) ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည ထအေၾကာငးအရာႏငစပလဥး၍ ပါဝငေဆာငရြက

ျခငးမျပဘ ေနႏငသည။

အခ႕ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ေဒသႏရဒမကေရစစနစအတြက ကတကဝတ

မား ေယဘယေဖာျပထားရျပး ေဒသႏရဒမကေရစစနစေဖာရာတြင အေျခခရမည အေျခခမမားက

ထညသြငးျပ႒ာနးထားသည။ သ႔ေသာ အေသးစတအခကအလကမားအား ထညသြငးျပ႒ာနးျခငး

မျပၾကေပ။ (ဥပမာ ဘဂၤလားေဒရ၊ အငယာလန၊ မာလတာ ႏငင)။ ၁၉၉၉ ခႏစတြငျပလပခေသာ

၂၀ ႀကမေျမာက အငယာလနႏငင ဖြစညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငခကမားမာ ထငရားေသာ

သာဓကတစချဖစသည။ ထျပငဆငမႈမားတြင ေရြးေကာကတငေျမႇာကခ ေဒသႏရအစးရမားအား

နငငတဝမးတြငထားရၿပး ေရြးေကာကပြမား ငါးႏစတစႀကမ ကငးပျပလပသငသညဆသည အခက

မားက ထညသြငးျပ႒ာနးျခငးျဖင ေဒသႏရအစးရဆငရာ အေျခခမမားအား ခငမာေစခသည။

သ႔ေသာ ဖြ႕စညးပယႏရား၊ ေပါငးစပေဆာငရြကမႈပစ၊ လပပငခြငအာဏာမား၊ တာဝနမားႏင

ေဒသတြငး အာဏာပငမားအား ေငြေၾကးေထာကပျခငး အပါအဝင ေဒသႏရဒမကေရစဆငရာ

အေသးစတ အခကအလကမားက သာမနဥပေဒအျဖစ ျပ႒ာနးရနအတြက ခနလပထားရခသည။

ေဒသတြငး အဖြ႕အစညးမား၏ ဖြ႕စညးပယႏရား၊ ေပါငးစပေဆာငရြကမႈပစ၊ လပပငခြငအာဏာ

မား၊ တာဝနမားႏင ၎တ႔အား ေငြေၾကးေထာာကပျခငးဆငရာကစၥရပမားက အႏစတ ျပ႒ာနး

သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအမားအျပား ရသည (ဥပမာ ဘရာဇး၊ ဂါနာ၊ အႏၵယ ႏငင)။ ထသ႔

ျပ႒ာနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ ဗဟအဆင သ႔မဟတ ႏငငေတာအဆင အာဏာပင

မားသည တြန႔ဆတျခငးမရဘ အာဏာခြေဝေပးရနလအပသည သ႔မဟတ ထဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒမ ဖယဖရျဖစေနေသာ အငစတကးရငးမားအတြက တနးတမႈႏင စသတမတမတမႈမားက

အတငးအတာတစခအထ ျပလပေပးႏငသည။

အခ႕ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ပစမတသညေဒသတြငး အစးရအလႊာအဆငမား

ျပ႒ာနး ျပလပႏငသည။ ဥပမာ ျပငသစႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ အခ႕ေသာ လမႈအသက

အဝနးအစအဖြ႕မားက ျပ႒ာနးဥပေဒျဖင ျပလပႏငေသာလညး (ပဒမ ၇၂)တြင “ႏငငေတာ၏

လမႈအသကအဝနးအစအဖြ႕မားသည ကြနျမန (ျပငသစႏငင၏ ေဒသႏရအပခပေရးယႏရားတြင

အေသးငယဆး အဆင/အစတအပငး)၊ ဌာနမား၊ တငးေဒသႀကးမား၊ သးျခားလမႈအသငးအဝငး

မားႏင ပငလယရပျခားမ လမႈအသငးအဝငးမား ျဖစသည” ဟ ျပ႒ာနးထားသည။ အတလႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၁၈) တြင တငးေဒသႀကးမား၊ ၿမ႕ေတာမား၊ ေဒသမားႏင ၿမ႕ေတာ

နယနမတအတြငးရ လမႈအသကအဝနးအစအဖြ႕မားက ရညညႊနးသည။ အျခားတစဖကတြင

တနးရားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၃၃) မာ ၿမ႕ေတာနယနမတအတြငးရ အာဏာပင

အဖြ႕မား တငးေဒသႀကးႏင ခ႐ငအဆင အာဏာပငအဖြ႕အစညးမားက ရညညႊနးသည။ ဤျဖစရပ

မားႏင အျခားျဖစရပမားကၾကညလင ေဒသတြငးအစးရစနစ၏ (ေဒသတြငးအာဏာပငအဖြ႕၏

အလႊာအဆငမားႏင စပလဥးသည) စနစတကဖြ႕စညးတညေဆာကမႈပစက ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတြင ထညသြငးျပ႒ာနးသညအတြက ဥပေဒျပအဖြ႕မ ျပ႒ာနးသညဥပေဒမားျဖင ေျပာငးလ၍

ရမညမဟတေပ။ ထသ႔ျပလပျခငးသည ေဒသတြငးအာဏာပငအဖြ႕အား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

ဆငရာ အသအမတျပမႈ၊ တရားဝငမႈႏင အကာအကြယတ႔က အတငးအတာတစခအထေပးသည။

အျခားျဖစရပမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစခသည ေဒသတြငးအစးရအား ရညညႊနး

သညအပငးပါဝင မညျဖစေသာလညး ထေဒသတြငးအစးရ၏ အလႊာအဆငမားႏင ေဒသတြငး

အစးရစနစ ဖြ႕စညးတညေဆာကပကစၥအဝဝတ႔က ထညသြငးေဖာျပခငမ ေဖာျပမညျဖစသည။

ထကစၥႏငစပလဥးၿပး သာမနဥပေဒအျဖစ ျပဌာနးရနသာ ေဖာျပထားသည။ ဥပမာ ဗနနဝါးတး

ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၈၃) တြင “ဗနနဝါးတးႏငငအား ေဒသဆငရာ အပခပေရး

နယေျမမားအျဖစ ခြျခားသတမတျခငးႏင ထနယေျမမားအား ေဒသဆငရာ အစးရေကာငစမ

အပခပစမျခငးတ႔က ဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးရမည” ဟ ေဖာျပထားသည။

ေဒသတြငးအစးရဆငရာကစၥရပမားအတြက နယနမတမားက ျပညတြငးဥပေဒျဖင (ဖကဒရယ

စနစကငသးသည/နယေျမအလက ခြေဝကငသးသညႏငငမားတြင ျပညနယ/တငးေဒသႀကး

ဥပေဒမားျဖင) ႏငငေတာေတာမားမား၌ သတမတေပးသည။ ေဒသတြငးေကာငစမား၏ သေဘာ

တညခကႏင အၾကျပခကမပါဘ ေဒသတြငးကန႔သတခကမား ျပငဆငမႈအေပၚ အခ႕ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒမားတြင တားျမစထားသည။ အခ႕ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ဆႏၵခယပြမတဆင

ေဒသခလထ၏ သေဘာတခြငျပခကလအပေၾကာငးက ထညသြငးျပ႒ာနးထားသည။ ထသ႔ျပလပ

ျခငးျဖင ေဒသခလမႈအသငးအဝငးမား၏ နယေျမခအမတလကၡဏာက အကာအကြယေပးၿပး

လထဆႏၵကဆန႔ကင၍ ဗဟခပကငမႈျပလပသည အစးရ၏ ေဒသခလမႈအသငးအဝငးမား ေရာ

ယကေပါငးစညးျခငး သ႔မဟတ ခြျခားျခငးစသည အေျခအေနမားမလညး အကာအကြယေပးသည။

ထသ႔ေသာ ျပ႒ာနးခကမားသည အပခပေရးဆငရာ ထေရာကကၽြမးကငမႈအတြက သ႔မဟတ

စးပြားေရးလအပခကမား သ႔မဟတ ေျပာငးလေနသည လအပစအေျခအေနမားက တ႔ျပနေဆာင

ရြကရနအတြက ျပ႒ာနးျခငးျဖစသည။ သ႔ေသာ နယနမတမား ေျပာငးလသတမတရာတြင အခက

အခမားျဖစေပၚလာႏငၿပး အနာဂါတအတြကေျဖရငးရမည ကစၥရပျပနာမားအား ေမြးထားျခငး

မးလညး ျဖစႏငသည။

အခြငအေရးမားကျမႇငတင၍ လမး၊ ယဥေကးမႈ၊ ဘာသာစကားႏင ကးကြယသညဘာသာအရ

လနညးစမား၏ အမတလကၡဏာက ကာကြယေပးလသညဆႏၵေၾကာင ပမေကာငးမြနေသာ ဒမ

ကေရစစနစကငသးရန ေတာငးဆလာႀကသည အေျခအေနမးတြင ေဒသတြငးအာဏာပငအစးရ

မား၏ လပပငခြငနယနမတမားမာ ထလမႈအသငးအဝငးဆငရာ နယနမတမားအေပၚ ထငဟပေစ

ရမညျဖစသည။ ထသ႔ထငဟပမႈရေစရနအတြက စးပြားေရးႏင အပခပေရးဆငရာ ကၽြမးကင

ထေရာကမႈမားနင စပလဥးျပး မေကာငးေသာသကေရာကဆး႐ႈးမႈမား ရလာေစကာမ ေဆာင

ရြကရမညျဖစသည။ ေဒသတြငးအာဏာပငအဖြ႕မားတြင ထားရမညလပပငခြငအာဏာမားတြင

အစဥအလာအရ အကဆတသညပညာေရးကသ႔ ကစၥရပမားႏငသကဆငေသာ လပပငခြင

အာဏာလညး ပါဝငသည။ အျခားတစဖကတြင လနညးစမားအတြငးရ လနညးစမား၏ အခြင

အေရးမားက ကာကြယေပးေရးလညး မျဖစမေနလပေဆာငရနလသည။

စဥးစားစရာ အခက (၁)

မမ၏ ေဒသ/ႏငငတြင ေဒသတြငးအစးရ၏ အလႊာအဆငမားက သတမတျပ႒ာနးရန

မညမအေရးႀကးသနညး။ လကခသေဘာတထားသည အာဏာခြေဝကငသးမႈ အစအမ၏

အစတအပငးတစရပအေနျဖင လအပပါသေလာ။ ထသ႔ျပလပျခငးသည လကရေဒသတြငး

အစးရအဖြ႕မား၏အဆငက ကာကြယရာတြင အေထာကအကျပပါမညေလာ သ႔မဟတ

အသစ ဖနတးျပလပမညယႏရားမားအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေျခခေကာငး

မား ေပးစြမးႏငပါမညေလာ။ အနာဂါတ လဥးေရအေျပာငးအလမားအား တ႔ျပနေျဖရငးရာတြင

လကေလာညေထြမႈမရသညအတြက အားနညးခကမားႏင ျဖစေပၚႏငသည ဆးကးမားမာ

အဘယနညး။ ၎ေႀကာင ျပငဆငေရးနညးလမးကသ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အျခား

အစတအပငးမားေပၚ မညသညေနာကဆကတြ အကးသကေရာကမႈမားရမညနညး။

ေဒသႏရ ေကာငစဝငမားႏင အျခားေဒသႏရ အပခပစမေရးအဖြ႕မားအား ေရြးခယသည

နညးလမးသည ေဒသႏရအစးရ၏ ကယစားျပမႈ၊ တ႔ျပနေဆာငရြကမႈ၊ တာဝနခမႈႏင တရားဝငမႈတ႔

အေပၚတြင ႀကးစြာေသာသကေရာကမႈရသည။ အာဏာခြေဝကငသးသညအပငးႏင ရငးျမစမေဝ

သညအပငးတြငလညး သကေရာကမႈရသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေတာေတာမားမားတြင

ေဒသတြငးအစးရအတြက ေရြးေကာကပြစနစက သာမနဥပေဒမားျဖင လြတလပစြာ သတမတ

ျပ႒ာနးခြငေပးသည။ သ႔ေသာ ေရြးေကာကပြစနစသည သကဆငရာေဒသ၏ ဆႏၵျဖင ျပလပရမည

ကစၥရပအျဖစ သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးၾကသည အပစမားအၾကား

ႏငငေရးအေပးအယ အစတအပငးတစရပအျဖစ - ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသမားက ဆးျဖတ

သတမတရမညျဖစၿပး ၎သတမတခကက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ထညသြငးျပ႒ာနးရမည

ျဖစသည။ ဥပမာ ပလနႏငငႏင နယသာလနႏငငတ႔၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေဒသတြငး

ေရြးေကာကပြအတြက အခးကကယစားျပစနစကငသးမႈက ျပ႒ာနးထားၿပး အႏၵယႏင ကငညာ

ႏငငမားတြင ကယစားလယတစဥးပါဝငသည ဗဟစနစက ျပ႒ာနးထားသည။

အခ႕ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ေဒသႏရေကာငစႏင ေဒသႏရအာဏာပငမား

ေရြးေကာကတင ေျမႇာကရနအတြက ကာလအပငးအျခားသတမတခကက ထညသြငးျပ႒ာနးၾက

သည။ ထသ႔ျပလပျခငးသည ေဒသႏရအစးရ၏ အရညအေသြးပငးတြင ယခငေတြ႕ၾကဖးေသာ

ျပနာမားအား ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျဖင ေျဖရငးသည နညးလမးတစခ ျဖစေကာငးျဖစႏငသည။

ဥပမာ အငယာလနႏငင၌ ႏငငေရးအရသငတငေလာကနမႈမရဟ ႐ႈျမငလင ႏငငေတာအဆင

အစးရအဖြ႔မ ေဒသဆငရာေရြးေကာကပြမားက အခါအားေလာစြာ အခနပမၾကာျမငစြာ ေရႊ႕ဆငးခြင

ရခသည။ ထအခကကလကကငျပ၍ ေရြးေကာကပြမားႏင ခနကကႏငငေတာအဆငအစးရ၏

စြကဖကလမႈ ရခသည။ ထသ႔ေသာ ျပနာမးက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၂၈ (က)) ၌

ေဒသဆငရာ ေရြးေကာကပြမား ငါးႏစတစ ႀကမကငးပျပလပရမညဟ ျပ႒ာနးျခငးျဖင ကစား

ခသည။ ဖလစပငႏငငတြငလညး အာဏာရအစးရအဖြ႕မား စဥဆကမပက ျပနလညေရြးေကာကခ

ၾကသည ျပနာက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒစညးမဥး (ပဒမ ၁၀၊ အပဒ ၈) တြင ေဒသဆငရာ

အာဏာပငမား သးႀကမဆကတကထကပ၍ ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးမျပရဟ တားျမစျခငး

ျဖင ျပနာေျဖရငးခသည။

ဒမကေရစစနစရ မညသညေဒသဆငရာ အစးရအဖြ႕တြငမဆ ေရြးေကာကတငေျမႇာကခ

ေကာငစသည ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈႏင ကယစားျပမႈအဖြ႕အျဖစ ေဆာငရြကႀကရျပး ျပ႒ာနးထားေသာ

ဥပေဒမား သ႔မဟတ စညးမဥးစညးကမးမား၊ ေဒသတြငးဥပေဒမားအား အသအမတျပျခငး၊

ေဒသဆငရာ အပခပေရးမ႑ငအား စစစျခငးႏင အသးစ႐တမား သေဘာတလကချခငး စသည

တာဝနမားေဆာငရြကရသည။ ေဒသအဆင အပခပေရးမ႑င၏ ဖြ႕စညးတညေဆာကပမာ

အမးမးျဖစႏငသည။ အခ ႔စရငပငခြငအာဏာမားတြင တက႐ကေရြးေကာကတငေျမႇာကခရ

သည ၿမ႕ေတာဝနသည ကယေျပာသည အပခပေရးအာဏာမားရသည။ အျခား စရငပငခြင

အာဏာမားက ကငသးသညေဒသမားတြင (ေကာငစမ ခန႔အပေကာငး ခန႔အပမည) ၿမ႕ေတာဝန

မာ ၾကားေနသညက႑ႏင လပထးလပနညး အစဥအလာအရ ရေသာက႑၌သာပါဝငၿပး ေဒသ

ဆငရာ ေခါငးေဆာငမႈအခနးက႑မာ (ပါလမနစနစရ ေဒသဆငရာ ဝနႀကးအဖြ႕ကသ႔ ေဆာငရြက

သည) ေကာငစ၏ အပခပေရးေကာမတထတြင ထားရသည။ အခ႕ေဒသမားတြင ေကာငစ၏

ဆးျဖတခကမား အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈက ႀကးၾကပရနအတြက ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြသ

အျဖစ သတမတၾကသည ႏငငေရးက႑မမဟတေသာ အပခပစမသတစဥးက ေကာငစမ ခန႔

အပရနလအပသည။

ထ မတကြျပားသည အပခပေရးဆငရာ အစအမမားက မားေသာအားျဖင ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတြင ျပ႒ာနးျခငးမျပဘ သာမနဥပေဒမားျဖင ဆးျဖတသတမတၾကသည။ သ႔ေသာ

အခ႕ေသာ ႏငငမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ၿမ႕ေတာဝနႏင အျခားအပခပေရးအာဏာပင

မားအား ခန႔အပျခငး သ႔မဟတ ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးတ႔အတြက စညးမဥးမားထညသြငး

ျပ႒ာနးႏငသည (ဂမနႏငင၏ စနစအား အႏစတေလလာရနအတြက ပ ၃.၁ က ဖတ႐ႈပါ) ဥပမာ

စလဗကကးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၆၉) တြင ၿမ႕ေတာဝနမားအား ေလးႏစတာ

သကတမးကာလျဖင “အၾကြငးမ တက႐ကတနးတညမ မေပးသညပစျဖင” ေရြးေကာကတငေျမႇာက

ရမညဟ ျပ႒ာနးထားသည။ ဂပနႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၉၄)တြင “ေဒသဆငရာ

ျပညသ႔ကယစားျပ အဖြ႕အစညးမား၏ အပခပေရးအထြဋအား ထေဒသခလမႈအသငးအဝငးမား၏

လအမားမ တက႐ကမေပးျခငးျဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကရမည”ဟ ထညသြငးေဖာျပထားသည။

အပခပေရးဆငရာ အစအမမားဆးျဖတသတမတရာတြင လကေလာညေထြျဖစမႈ သ႔မဟတ

ေဒသဆငရာေရြးခယမႈ အတငးအတာတစခက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ထညသြငး ေဖာျပ

သငသည။ ဥပမာ ၾသစႀတးယားႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၁၁၇)သည ၿမ႕ေတာဝနမား

အားေကာငစမ ေရြးေကာကတငေျမႇာကျခငးျဖငလညးေကာငး သ႔မဟတ ျပညသမတက႐က ေရြး

ေကာကတငေျမႇာကျခငးျဖငလညးေကာငး သကဆငရာေဒသအသးသး၏ ဆးျဖတခကျဖင ျပလပ

ခြငေပးသည။

ပ (၃.၁) တက႐ကေရြးေကာကခ ျမ႕ေတာ၀နမား - ဂာမနနငငမ ရရေသာ သငခနးစာမား

“တက႐ကေရြးေကာကတငေျမႇာကသည ၿမ႕ေတာဝနမားရခေသာ ဘရာဗယာႏင ဘာဒန

ဝ႐းတနးမလြ၍ အျခားေနရာမားတြင ေကာငစမ ၿမ႕ေတာဝနမားက ၁၉၉၀ ျပညႏစအထ

ေရြးေကာကတငေျမႇာကခသည။ ၁၉၉၀ ျပညႏစေနာကပငး ေပါငးစညးေရးစနစႏင အေျခခ

လထဆငရာ ဒမကေရစအတြက လလားခကအသစမား ျပနလညႏးထသကဝငလာသည

အခနတြင ၿမ႕ေတာဝနမားအား တက႐ကေရြးေကာကတငေျမႇာကသညစနစက ခ႐င၏

ဥးေသာငမားအတြက ခၽြငးခကသတမတမႈအခ ႔ျဖင ဖကဒရယ ျပညနယႀကးမား (Länder)

တြင ျပနလညကငသးလာခၾကသည။ ထသ႔ျပလပျခငးသည ေဒသဆငရာ အာဏာပငအဖြ႕၏

ေခါငးေဆာငမႈအခနး က႑အေပၚ ႏငငသားမားမ တက႐ကလႊမးမးႏငသည အခြငအလမး

တစရပကေပးသည။ ဒမကေရစ အခနးက႑တြင နငငသားမား၏ပါဝငမႈက ခငမာအားေကာငး

ေစျခငးအျပင အထးအကးစးပြားမားႏငစပလဥး၍ အမားေကာငးစားေရးက အသားေပးရန

လညးရညရြယသည။ အျခားရညရြယခကတစခမာ ေခါငးေဆာငမႈအခနးက႑က ေကာငးမြန

႐းရငးေသာနညးလမးျဖင ျပငဆင၍ ထေရာကမႈျမငမားေစရန ျဖစသည။ ၿမ႕ေတာဝန၏

လပပငခြငအာဏာမားႏင လႊမးမးမႈမားသည အပခပစမမႈကၽြမးကငပညာရငမားရလင

ျမငမားၿပး ၎တ႔၏လပပငခြငက အျပညအဝမကငသးဘ ဂဏထးေဆာငအျဖစသာ ေဆာင

ရြကလင ေရြးေကာကခအတငပငခမား၏ လပပငခြငအာဏမားႏင လႊမးမးမႈမာ ေလာနညး

ကဆငးမႈရၿပး ႏငငသားမား၏ လႊမးမးမႈလညး ခငမာအားေကာငးလာသညဟ သေတသန

မားညႊနးကနးမားမ ျပဆထားသည။” (Tessmann ႏင Kirchner ၂၀၁၁)

အခနလပခအပစမား သ႔မဟတ ဘာသာစကားကြျပားသည လနညးစမား သ႔မဟတ တငးရငး

သားမားႏင အမးသမးမားအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ သတမတေပးသည ကယစားျပမႈ

မား (အခးအစား၊ သးျခားဖယထားေသာ ကယစားလယေနရာမား အစရသျဖင) ေထာကခသည

အဆႏင ကန႔ကြကသည အဆမားကလညး အမးသားအဆငႏင ေဒသႏရအဆင ႏစဆငလးတြင

ျပလပနငၾကသည။ စငစစ၌ ထသ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကမားမာ အမးသား

အဆငထက ေဒသႏရအဆငတြင ပမကယျပန႔ႏငသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ထသ႔အေျခခ

ၾကေသာ ျပ႒ာနးခကမားက ေဒသတြငးအဆငတြင စမးသပအသးျပၿပး ေအာငျမငမႈရမသာ

အမးသားအဆငတြင ျပ႒ာနးသငသညဟ ယဆေသာေၾကာငျဖစသည။

• ဥပမာ အႏၵယႏငင၏ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည သတမတထားသည လမးစမားႏင

ဇာတနမလတနးစားမားအတြက ကယစားလယေနရာမားက ေဒသႏရအဆင ျပညနယ

အဆငႏင ဗဟအဆငတ႔၌ သးသန႔ခနထားသည။ သ႔ေသာ အမးသမးမားအတြက

အနညးဆး ကယစားလယေနရာ သးပတစပ သးသန႔ခနထားသညစနစက ေဒသႏရ

ေကာငစမားတြငသာ ကငသးသည (ပဒမ ၂၃၄ (ဃ)ႏင (န))။ အလားတပင ေမာေရးရကစ

ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသညလညး အမးသားအဆငတြင မဟတဘ ေဒသအဆင

၌သာ အမးသား၊ အမးသမး ပါဝငမႈအခးက ခြငျပသည။

• လနညးစမားက ကယစားျပရန သတမတျပ႒ာနးထားေသာ အထးျပ႒ာနးခကမားသည

လပပငခြငအာဏာ မေဝေရး အစအမၾကးတစရပလး၏ အစတအပငးတစခမသာ ျဖစႏင

သည။ ကဆဗႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒမ ၆၂) သည တငးရငးသားလနညးစ

၁၀ ရာခငႏႈနးရသည စညပငနယနမတအတြငးရ နယေျမမားတြင ဒတယၿမ႕ေတာဝနမာ

လနညးစအပစမားမျဖစရမညဟ ျပ႒ာနးသတမတထားသည။

ေဒသဆငရာ ဒမကေရစစနစ၏ အေျခခအငစတကးရငးမားႏင မေဘာငမားက ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ၌ သတမတျပ႒ာနးသညတင ေဒသဆငရာအာဏာပငမားအား အပႏငးသည ပငရငး

လပပငခြငအာဏာမားသည သာမန ဥပေဒျပေရးအေပၚ မားေသာအားျဖင မတညသည။ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒအမားအျပားတြင ပါလမနလႊတေတာက ေဒသဆငရာအာဏာပငမား၏ လပပငခြင

အာဏာ၊ တာဝနမားႏင လပငနးမားက သတမတရမညဟ ျပ႒ာနးျခငးျဖင ထမတညမႈက

ရငးလငးျပတသားေစသည (ခကႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၀၄၊ ေပၚတဂႏငင ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ ပဒမ ၂၄၁၊ ကာဗဗာေတ ႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ၂၅၇ ႏင တနးရားႏငင၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၃၄)။ ဆလသညမာ အမးသားအဆင အာဏာပငမားသည

အာဏာခြေဝမႈက စတႀကကေျပာငးလႏငသည။ ၎သည အမးသားအဆငတြင အဓကဥးစားေပး

အရာမားအား လကေလာညေထြတ႔ျပနေဆာငရြကေပးသည နညးလမးျဖစသည။

အျခားအနညးငယေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားသည ေဒသဆငရာအာဏာပငအဖြ႔မားမ

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးသတမတထားသည လပပငခြငအာဏာမား၊ လပငနးမားႏင

တာဝနမား (ဥပမာ ဘရာဇးႏငင ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၃၀၊ အေကြေဒါႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ ပဒမ ၂၆၄၊ ႏကဂးရးယားႏငင၏ ျပ႒ာနးခက (၄)၊ ေတာငအာဖ႐ကႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ ပဒမ (၁၅၆) ႏင ျပ႒ာနးခက ၄ (ခ) ႏင ၅ (ခ)) ႏင သကဆငသည မဝါဒအပငးမား

သ႔မဟတ အရညအခငးႏင ကၽြမးကငမႈမားက ေဖာထတသတမတေပးသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတြင ထကသ႔အာဏာမားခြေဝသတမတျခငးသည လကေလာညေထြျဖစမႈ နညးပါးေသာ

လညး အမးသားအဆင ဥပေဒျပအဖြ႕အေပၚ အမသဟျပရသည အေျခအေနမ အတငးအတာ

တစခအထ ကာကြယေပးသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ အာမ မခသည လနညးစမား၏ ကယပင

စမအပခပခြငႏင ထလနညးစမားက ကယစားျပသည ေဒသခအာဏာပငမားအား အမးသား

အဆင ႏငငေရးသမားမား၏ ေလးစားမႈမခရႏငသညအတြက ထအကာအကြယမား လအပႏင

သည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည တနးညႇေပးႏငသည အေနအထားတြငရသညအတြက တက

ေသခာသည မဝါဒေရးရာက႑မားတြင (ဗဟမ ေဒသဆငရာသ႔) အာဏာခြေဝကငသးမႈက အထး

တလညလကဥးမႈရယခြငျပေပးၿပး ထသ႔အာဏာခြေဝမႈ၏ ေနာကဆကတြအျဖစ ဥပေဒျပႏငေစရန

စမေဆာငရြကေပးရမညျဖစသည (ဥပမာ အႏၵယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၂၄၃ (ဆ)

ႏင ၂၄၃ (ဗ))။

အခ႕ေသာ စရငပငခြငအာဏာမားသည ေဒသဆငရာ အာဏာပငအဖြ႕မားအား အေထြေထြ

ကၽြမးကငမႈႏင စြမးရညဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားေပးသည။ ထအာဏာမာ ဥပေဒမ ကန႔သတ

ထားသည သ႔မဟတ တားျမစထားသည ကစၥရပမားမအပ မညသညကစၥရပကမဆ ေဆာငရြက

ႏငသည အာဏာျဖစသည (ဥပေဒျပ႒ာနးေပးမသာ လပပငခြငအာဏာ အပႏငးမည သ႔မဟတ

သးျခား အာဏာေပးမညဆသည အခကက ဆန႔ကငသညအေနျဖင အေထြေထြကၽြမးကငမႈႏင

စြမးရညဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားေပးျခငးျဖစသည။)။ ဥပမာ အဂၤလနတြင ေဒသဆငရာ

အာဏာပငမားသည ဥပေဒျပအဖြ႕မ ျပ႒ာနးသည ဥပေဒမားအရ ၎တ႔တြငရေသာ လပပငခြင

အာဏာမားကသာ အစဥအလာအရ ပငဆငထားရခၾကသည။ ထသ႔ ျပ႒ာနးသတမတမထားသည

လပငနးမားက ၎တ႔မလပေဆာငလင ၎တ႔၏အာဏာက ေကာလြန၍ လပေဆာငသညဟ

သတမတခသည။

ေဒသႏရ ဥပေဒ (၂၀၁၁) သည ကၽြမးကငမႈႏင စြမးရညဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားက

ေဒသႏရ အပခပ ေရးအဖြ႕မားသ႔ အပႏငးခသည။ ဆလသညမာ ထသ႔အပႏငးလကသညအတြက

ဥပေဒမတားျမစထားသည ကစၥရပမားမလြ၍ မညသတစဥးတစေယာကမဆ ျပလပႏငသည

ကစၥရပမားက ေဒသႏရအစးရမလညး ျပလပေဆာငရြကႏငသည။ ေဒသႏရ အာဏာပငမားမ

မဝါဒအသစတစခ ခမတမညဆတငး တကသည ဥပေဒျပေရးအာဏာကရယရန မလသည

အတြက ေဒသႏရဆငရာ ကနဥးလပငနးစဥမားႏင တထြငဆနးသစမႈမားျပလပရာတြင နယပယ

အတငးအတာ ပမကယျပန႔လာမညျဖစသည။ သ႔ေသာျငားလညး အေထြေထြကၽြမးကငမႈႏင

စြမးရညဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားသည ဥပေဒျပမ႑ငမၾကားဝငရန လအပသညဟ ယဆ

သည အေျခအေနမးတြင ၎၏ၾကားဝငပငခြငက တားျမစကန႔သတ မထားေပ။

စဥးစားစရာ အခက (၂)

လကရတြင ႏငင၌ ေဒသႏရဒမကေရစစနစဆငရာ မညသညျပနာရသနညး။ ျပနာ

မာ (က) ဒမကေရစစနစရ လ႔အဖြ႔အစညးမားပမတးတကေကာငးမြနလာေစရန စြမးေဆာင

ရာ၌ ေဒသႏရဒမကေရစစနစတစခတြင လအပသည လပငနးမားအေကာငအထညေဖာ

ေဆာငရြကရန စြမးရည သ႔မဟတ ရငးျမစမားႏင လပပငခြငအာဏာမား မရသေလာ။

သ႔မဟတ (ခ) အကငပကခစားမႈ၊ လကရအေျခအေနက အားရေကနပမႈႏင မကၽြမးကငမႈ

မားေၾကာင ထအာဏာမားက ထေရာကကၽြမးကငမႈရရ အသးမခႏငျခငးေၾကာငေလာ။ ထ

ျပနာႏစရပမာ အတြလကျဖစေပၚတတသညအတြက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေရးဆြသမား

အေနျဖင ေဒသႏရအစးရအဖြ႔အား ပမႀကးမားသည လပပငခြငအာဏာမားႏင ရငးျမစမားက

မညကသ႔ ခြေဝေပးရမညဆသည အခကအေပၚ စဥးစားရနလအပၿပး အျခားတစဖက

တြငလညး ထအာဏာမားႏင ရငးျမစမားက အလြသးစားလပျခငးတ႔မ ကာကြယရမည

ျဖစသည။

တစနညးအားျဖင လပပငခြငအာဏာက ျဖစနငသမ အနမဆးအဆငတြင ကငသးနငေရး

အေျခခမအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင အသအမတျပျခငးျဖင ေဆာငရြကနငသည။ အာဏာ

ခြေဝခန႔ထားမႈဆသညမာ ေဒသႏရလြတလပခြငႏင အမးသားအဆင ပးေပါငးေဆာငရြကမႈတ႔

အၾကား ဟနခကညမတမႈတစခ ရာေဖြရာတြင လမးညႊနမႈတစရပအျဖစ (အၾကြငးမမဟတသည

တင) လအမား လကခထားသည အာဏာခြေဝေရး အေျခခမတစရပျဖစသည။ အာဏာခြေဝခန႔ထား

မႈဆသညမာ ေအာကေျခအဆင လမႈအသငးအဝငးအတြငးရ လပငနးစဥမာက ထခကေစမည

(အမးသားအဆင အစးရအဖြ႕မားကသ႔) အထကအလႊာအဆင အဖြ႕အစညးမား၏ မလအပေသာ

ၾကားဝငမႈမားမရေစရန လအပသည။ အမားေကာငးကး ျဖစေပၚေစရန အလ႔ငာ လ႔အဖြ႕အစညး၏

အျခား လပငနးမားက ထအလႊာအဆငရ လပငနးမားျဖငေပါငးစပညႇႏႈငးရာတြင လအပေသာ

အကအညအား အထကအလႊာအဆငမား ပပးကညေပးျခငးျဖစသည။

တစနညးဆရလင ေဒသႏရအာဏာပငမားသည မမတ႔ စြမးေဆာငႏငသည မညသညကစၥရပ

ကမဆ ျပလပေဆာငရြကႏငသည။ အထးသျဖင ၎တ႔အထကရ အာဏာပငအဖြ႕မားထက ပမ

ေကာငးမြနကၽြမးကငစြာ လပႏငေသာကစၥရပမားက လပပငခြငေပးျခငးျဖစၿပး ထလပငနးေဆာငတာ

မားႏငစပလဥးၿပး အကယေျပာဆးျဖစ၍ လကေတြ႔ကသည ကယပငစမအပခပပငခြငအာဏာ

မားရသငသည။ ထသ႔ျပလပျခငးသည အထကအဆငရ အာဏာပငအဖြ႕မားမ (အလားတ) တာဝန

မားက လစလ႐ႈသငသညဟ မဆလေပ။ အျခားတစဖကတြင အမားေကာငးကးက ေရး႐ႈ၍

(က) ေဒသႏရ အာဏာပငမားအား မမတ႔၏ လပငနးေဆာငတာမားက ေကာငးစြာ စြမးေဆာင

ရာတြင (လအပခကမား) ျပညမေအာငျဖညဆညးေပးရနအတြက ပပးမႈႏင လပငနးညႇႏႈငးေဆာင

ရြကမႈ ျပလပျခငး၊ (ခ) ေဒသႏရအဆငတြင လေလာကစြာကယတြယေျဖရငးျခငး မျပႏငသည

လပငနးမား (ပမာဏ၊ ထထည၊ သမေမႊ႕႐ႈပေထြးမႈ သ႔မဟတ အျခားလပငနးမားအေပၚ ၎တ႔၏

သကေရာကမႈ စသညအေၾကာငးျခငးရာမားအရ)အတြက တက႐ကတာဝနယျခငး စသညတ႔

ေဆာငရြကရမည ျဖစသည။

အာဏာခြေဝခန႔ထားျခငးဆငရာ အေျခခမမားက အသးခရာတြင အခ႕ေသာ ေရခေျမခအေျခ

အေနမား၌ (ေဒသႏရအစးရ၏) အလႊာအဆငအသးသးမ ပါဝငမညျဖစသည။ ဥပမာ အခ႕ေသာ

လပငနးေဆာငတာမားက ေအာကေျခအဆင ေဒသႏရအာဏာပငမားက ျပလပေဆာငရြကၿပး

(communes (ျမနမာႏငငတြင ရပေကးအဆင ေဒသႏရအပခပေရးက ဆလျခငးျဖစသည)၊

ခ႐ငမား၊ ေကးရြာမား) အာဏာခြေဝခန႔ထားျခငးက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြငလညးေကာငး

သ႔မဟတ တရား႐းမား၏ အဆးအျဖတျဖင အာဏာတညေစမည ဥပေဒဆငရာ စသတမတခက

တစခ အျဖစလညးေကာငး (ထသ႔ျပလပလင မညသညလပငနးေဆာငတာမားက မညသည

အဆငက ျပလပသငေၾကာငး ဆးျဖတသတမတရာ၌ တရားေရးအာဏာပငအဖြ႕၏ လႊမးမႈရလာမည

ျဖစသည) သ႔မဟတ ဒမကေရစဆငရာ လပငနးစဥမားက အာဏာတညေစမည ႏငငေရးဆငရာ

စသတမတခကအျဖစလညးေကာငး (အေျခခမႈအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ အသအမတျပျခငး

သည အဓကအားျဖင ရငးရငးလငးလငးျဖစေစလသည ရညရြယခကရသည) အသအမတ ျပႏင

သည။

ဘ႑ာေရးဆငရာ ဗဟခပကငမႈေလာချခငးသည ေဒသႏရ အာဏာပငမားအား မမတ႔၏

ကယပငဘ႑ာေငြ ရာေဖြသးစြခြငေပးၿပး ဗဟအစးရမ သေဘာတညခကျပလပ၍ ေပးအပသည

ေထာကပေၾကးအေပၚအမသဟ ျပစရာ မလဘ မမကယတငစမအပခပႏငစြမးရေစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ အမားအျပားသည ေဒသႏရအစးရ၏ ဘ႑ာေရးကစၥရပမားႏင

စပလဥးၿပး ေဖာျပေလမရဘေဒသႏရအစးရမား ဘ႑ာေရးဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားက

မည၍မညမ ကငသးရမညဆသည သတမတခကက ဥပေဒျပအဖြ႕ဆးျဖတသတမတရန ခနထား

ေလရသည။ ထသ႔ျပလပျခငးသည ဗဟအစးရမ ရငးျမစမားခြေဝသတမတေရးအေပၚ ေဒသႏရ

အစးရက မားစြာအမျပရျပး ေနာကဆကတြရလဒအေနျဖင ကယပငစမအပခပခြင ဆးရႈးႏငသည

(Fieldstad ႏင Heggstad ၂၀၁၂: ၁)။

ထ႔ေၾကာင အခ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင ေဒသႏရအာဏာပငအဖြ႕မား၏ ဘ႑ာ

ေရးဆငရာ လပပငခြငအာဏာမားႏငစပလဥးသည ရညညႊနးခကမားက ထညသြငးျပ႒ာနး

ၾကသည။ ဥပမာ အခြနစညးကပခြငမား၊ ႏငငေတာအဆင အခြနဘ႑ာ အမေတာေၾကးမား အား

ရာခငႏႈနးသတမတခကျဖင ခစားပငခြင သ႔မဟတ အျခားနညးလမးမားျဖင ဘ႑ာေငြရာေဖြခြင

(ဥပမာ ေခးေငြမား၊ ေငြေခးစာခပစာတမးမား၊ အဖးအခမား၊ အစးရ၏ ပငဆငမႈတ႔အား အသးျပခ

မားႏင ဒါဏေငြမားမ)တ႔ျဖစသည။ သာဓကအေနျဖင ဂါနာႏငငသည ေဒသႏရ အာဏာပငအစးရ

မားက ႏငငေတာအဆင အခြနဘ႑ာ အမေတာေၾကးခြေဝေပးရနအတြက အထးသးသန႔ ရပေငြ

ရသည (ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒပဒမ ၂၅၀ ႏင ၂၅၂)။ ေကာစတာရကာႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ (ပဒမ ၁၇၀)သည ေဒသႏရအစးရအား ႏငငေတာ၏ အသးစ႐တ ၁၀ ရာခငႏႈနး ခြေဝေပးရန

အာမခသည။

ေဒသႏရ အစးရ အဖြ႕အစညးမားအား ဖြ႕စညးတညေဆာကရာတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားမ

ထေဒသမား၏ အေျခအေနမား၊ စြမးရညမားႏင လအပခကမားအေပၚမတည၍ မတညေသာ

အခးအစားပစမားျဖင ပပးႏငသည။ ဥပမာ ႏငင၏ အခ႕ေဒသမားတြင ကယပငစမအပခပခြင

အထးသးသန႔ အတငးအတာတစခကေပးျခငး (သ႔မဟတ ထသ႔ျပမႈေဆာငရြကျခငး၏ ထကေအာက

ေျပာငးျပနျဖစေသာ ဗဟခပကငမႈမႈ ပမတးျမႇငျခငးလညး ျဖစႏငသည)။ ၿမ႕ေတာမား သ႔မဟတ

အဓက ၿမ႕ႀကးမားအတြက ျပလပေလရသည အစအမတစခမာ ၿမ႕၏အတငးအတာႏင လကေလာ

ညေထြျဖစမည လပပငခြငအာဏာမား သ႔မဟတ စမအပခပေရးယႏရားမားထားရျခငးျဖစသည။

ဥပမာ ကငညာႏငငရ ေဒသႏရအစးရစနစမာ ခ႐ငမားအား လပပငခြငအာဏာခြေဝေပးမႈအေပၚ

တြင အေျခခသည။ သ႔ေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ (ပဒ မ ၁၈၄)သည အဓကၿမ႕ႀကးမားအတြက

ႏငငေတာအဆင ဥပေဒျပအဖြ႕မ သးျခားျပ႒ာနးခက ျပလပခြငေပးသည။ ကၽြနးစမား သ႔မဟတ

ထစပေနသည ပငနကနယေျမမားသညလညး အထးအစအမမားလအပႏငသည။ ဥပမာ အျခား

ႏငငပင နယေျမမားၾကားရ စပနႏငငပင ၿမ႕ႀကးႏစၿမ႕ျဖစေသာ စတာႏင မယလလာၿမ႕မားအတြက

အထးျပ႒ာနးခကမား ထားရသည။

အခ႕ေသာ ႏငငမားတြင ေဒသႏရအဆငရ ဝနေဆာငမႈ သ႔မဟတ မဝါဒတစရပအား စမ

ခန႔ခြရနအတြက အထးသးသန႔ရညရြယခကျဖင ဖြ႔စညးထားရသည အာဏာပငအဖြ႔မားရသည။

ထအာဏာပငအဖြ႕မားအား ျမနစပယေကာငစမားကသ႔ေသာ အေထြေထြရညရြယခယျဖင ဖြ႕စညး

ထားရသည ေဒသႏရအာဏာပငအဖြ႕မားႏင ရငေဘာငတနးထားရေသာလညး သသာကြျပားမႈမား

ရသည။ ဖြ႕စညးေလရသည အာဏာပငအဖြ႕မားတြင စာသငေကာငးဘတအဖြ႕မား၊ အးအမ၊

ပနးျခႏင ဆပကမးအာဏာပငအဖြ႕မား စသညတ႔ ပါဝငသည။

ထ သးသန႔အာဏာပငအဖြ႕မားသည သးျခားလအပခကမားအတြက သငေတာသည အဖြ႕

မား ျဖစႏငသည။ ဥပမာ ဘာသာစကားကြျပားသည လ႔အဖြ႕အစညးတစခရေသာ ၿမ႕မားတြင

မတညေသာ ဘာသာစကားအသးျပၾကသည အပစမားအတြက သးျခားစာသငေကာငး ဘတ

အဖြ႕မားထားရန လအပ သည (သာဓကတစခမာ အဂၤလပဘာသာစကားႏင ျပငသစဘာသာစကား

အသးျပေသာေကာငးမားရသည ကေနဒါႏငင အြနတယရယေဒသအတြက မတညေသာ ေဒသႏရ

စာသငေကာငးဘတအဖြ႕မားျဖင ႀကးမးေဆာငရြကရန ျပ႒ာနးခက)။ သ႔ေသာျငားလညး အထး

သးသန႔ ရညရြယခကျဖင ဖြ႕စညးထားရသည အာဏာပင (စနစ) က လအပသညထကပ၍

အားထားလင ႐ႈပေထြးမႈမားရျခငး၊ စရငပငခြငအာဏာမား (တစဖြ႕ႏင တစဖြ႔ၾကား) ေထြးေရာ

ယကတငျဖစျခငး၊ တာဝနခမႈ မရျခငးႏင မဝါဒပဋပကၡမားျဖစျခငး စသညတ႔ျဖစလာႏငသည။

ႏငငသားမားအတြကလညး သကဆငရာကစၥရပမားတြင မညသကတာဝနယသညက သရႏငရန

ခကခေစမညျဖစသည။ ထ႔အျပင စာသငေကာငးဘတအဖြ႕မားႏင အထးသးသန႔ရညရြယခကျဖင

ဖြ႕စညးထားရသည အာဏာပငအဖြ႕မားအတြက ကငးပျပလပသည ေရြးေကာကပြမားသည

အျခားေဒသႏရ အာဏာပငအဖြ႕မားအတြက ပမနကငးပျပလပေသာ ေရြးေကာကပြမားႏင

ယဥလင မထညသလဥးေရ နညးပါးမႈမား မၾကာခဏ ႀကေတြ ႔ရေလရသည။ အျခားထညသြငး

စဥးစားရမညအခကမာ ကနကစ႐တျဖစသည။ အထးသးသန႔ရညရြယခကျဖင ဖြ႕စညးထားရသည

အာဏာပငအဖြ႔မားက ဖြ႕စညးတညေထာငျခငးသည စမအပခပေရးဆငရာ အသးစရတက

ျမငတကေစသညအတြက အထးသျဖင ဖြ ႔ၿဖးဆႏငငမားတြင တားျမစပတပငထားႏငသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ေဒသႏရဒမကေရစစနစဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားအား ပေဖာရန

အတြက အသငေလာဆးနညးလမးရာေဖြရာတြင လညးေကာငး၊ တေတာငးမႈရ၍ ေယဘယဆနၿပး

စမဝငပ႕ႏ႔ႏငေသာ ျပ႒ာနးခကမား၏ လကေလာညေထြျဖစမႈႏင အျခားတစဖကတြင အႏစတ

ကာ လကေလာညေထြမရသည ျပ႒ာနးခကမား၏ တကေသခာမႈတ႔အၾကား ဟနခကညမတ

သညအေကာငးဆး ဆမတတစခ ရာေဖြရာတြငလညးေကာငး ႏငငအသးသး၏ ေရခေျမခအေျခ

အေနေပၚမတည၍ ဆးျဖတသတမတရမညျဖစသည။ အေျခအေနအရပရပတြင အသးခႏငသည

တစခတညးေသာ အေျဖမနဟ၍ မရေပ။ သ႔ေသာ ေအာကေဖာျပပါ ေရခေျမခအခကမားမာ

ထညသြငးစဥးစားရမည အခကမားတြင ပါဝငသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒရ တကမႈအတငးအတာသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမ အသအမတ

ျပရန သ႔မဟတ အကာအကြယေပးရနရညရြယသည အသားကၿပးသား ရရငးစြ ေဒသအငစတ

ကးရငးမား ရ/မရ သ႔မဟတ အဖြ႕စညးအသစမားအား ဖြ႕စညးတညေထာငျခငး ျပ/ မျပ စသည

အခကေပၚတြင မတညမညျဖစသည။

• အကယ၍ ဖြ႔စညးပအသစအား အာဏာခြေဝမႈအေထြေထြႏင အာဏာခြေဝကငသးမႈ

လပငနးစဥ၏ တစစတတစေဒသအျဖစ ေဒသႏရဆငရာ တာဝနဝတရားမား ျဖစေပၚလာ

ေစရန ရညရြယလင ဥပေဒျပအေကာငအထညေဖာေဆာငရြကေရးက လအပသညထက

ပ၍ အမသဟျပရနမလဘ ထေဒသႏရအဖြ႕အစညးမားအားဖြ႕စညးႏငမည အႏစတ

ေရးဆြထားေသာ ျပ႒ာနးခကမား လအပႏငသည။ ထသ႔ေဆာငရြကျခငးသည အာဏာခြေဝ

ကငသးေရးအတြက ရငးလငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လပပငခြငႏင တာဝန

က (ေဒသႏရအဖြ႕မားအား) ေပးအပမညျဖစၿပး ဗဟအစးရ၏ အာဏာျပနလညသမးသမး

ဆညးထားႏငသည အေျခအေနမလညး ေရာငရားႏငမညျဖစ သည။

• သ႔ေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသစသည ရရငးစြ ကငသးမႈစနစမား ပမေကာငးမြနလာ

ေစရနႏင အာဏာခြေဝကငသးမႈက တေျဖေျဖးျခငး ခြငျပရနရညရြယပါက တေတာငး၍

ေယဘယဆနသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားမာ သငေတာသည

ျပ႒ာနးခကမား ျဖစႏငသည။

စဥးစားစရာ အခက (၃)

အဆျပထားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငေရး၏ ရညရြယခကမာ (က) အာဏာ

ခြေဝကငသးရန အတြကေလာ၊ (ခ) လကရ ပေနၿမကားေနၿမအေျခအေနက ကာကြယရန

ေလာ၊ (ဂ) ဗဟတြင အာဏာစစညးထားရရန အတြကေလာ။

ေဒသႏရအစးရ၏ လပပငခြငအာဏာမားႏင ဖြ႕စညးပက ဆးျဖတသတမတရနအတြက

အမးသားအဆင ဥပေဒျပေရးအဖြ႔အား လြတလပစြာလပပငခြငေပးသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ

တစရပေရးဆြေရးသည ေဒသႏရလမႈအသငးအဝငးမားႏင အမးသား ဥပေဒျပအဖြ႕မားအၾကားရ

ယၾကညမႈႏင ကးစားမႈျမငမားသည အေျခအေနေပၚတြင မတညသည။အမးသားအဆငရ လ

အမား၏ လလားမႈႏင ယၾကညမႈ နညးပါးလင လကေလာညေထြ မရသည အႏစတ ေရးဆြ

ထားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒသည အဆငေျပမည ေရြးခယမႈတစချဖစႏငသည။ အေသးစတ

ေရးဆြထားသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ အေပးအယမားမာ ႏစဥးႏစဖကလး၏ ေမာမနးခက

ခငမာေစမႈက ျမႇငတငေပးမညအတြကေၾကာငျဖစသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမားမာ အဖြ႕အစညးမားႏင အခြငအေရးမားက စညးမဥးစညးကမးခ

ထနးေကာငးေပးသည ဥပေဒေရးရာ စာရြကစာတမးမားသာမကဘ ႏငင၏အမတလကၡဏာ၊

တငးျပည၏ စရကလကၡဏာ၊ စတဓါတစသညတ႔ႏင စပလဥးသည ဝေသသမားက သတငးအခက

အလကေပး၍ ထငဟပေစသည ႏငငေရးစာရြကစာတမးတစခလညးျဖစသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒ၌ ေဒသႏရဒမကေရစစနစက ခငမာအားေကာငးစြာ ရညမနးခကထား ေဆာငရြကမႈသည

ႏငငေတာမ ေဒသႏရဆငရာ ကယပငအပခပစမခြငက ရညမနးခကထားေဆာငရြကသညဆ

သည အမတလကၡဏာျဖင (ထသ႔ရညမနးခကမား အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကရာတြင

ကနဥး ဥပေဒမားက မားစြာအမသဟ ျပရသညတင) တနဖးထားႏငသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကရာတြင ပါဝငသမားအၾကား ေဒသႏရအစးရ၏

အခနးက႑၊ လပငနးအတငးအတာတ႔အေပၚ သေဘာထားကြလြမႈမားရသည အေျခအေနမး၌

ေဒသႏရအစးရႏင စပလဥးသည ေယဘယဆနဆန ခပပါးပါးေရးဆြထားေသာ ဖြ႔စညးပအေျခခ

ဥပေဒျပ႒ာနးခကမားမာ သငေလာသည ျပဌားနခကမးျဖစသည။ ဥပမာ ဗဟခပကငမႈက

အားေပးသမားႏင ေဒသႏရဒမကေရစစနစက လကကငျပလသမားအၾကား သသာထငရားသည

သေဘာထားကြလြမႈမး ရသညအခနျဖစသည။ (ထသေဘာထား ကြလြမႈမားႏငစပလဥးၿပး ပ

(၄.၁) တြင သာဓကတစခက ေလလာႏငသည)။ ထသ႔ေသာ အေျခအေန၌ (က) ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတညေဆာကေရးလပငနးစဥမ ေဒသႏရအစးရႏငစပလဥး၍ အၿပးသတဆးျဖတခကခမတ

သညအပငးက ခနလပရနႏင သေဘာထားကြလြမႈမားေၾကာင တြငတြငကယကယ ပပးလပ

ေဆာငၾကသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျပ႒ာနးျခငးလပငနးစဥမားအေပၚ အဟန႔အတားမျဖစေစ

ရန (ခ) (ကနဥးဥပေဒအဆးအျဖတမာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအဆငတြငမရဘ ေျပာငးရျပငရ

လြယကသညအတြက) အႏငရသႏင ရႈးနမသတ႔အၾကား ဆးရႈးမႈႀကးႀကးမားမား မျဖစေစရန

အလ႔ငာ (ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနးခကမားက ဥပေဒျပေရးအဖြ႕မ ကနဥး ဥပေဒမား

ျဖင အႏစသာရျဖညသြငးခြငျပသည) ေဒသႏရ ဥပေဒအပဒငယမားအား အသးျပႏငသည။

ပ(၄.၁) အေတြးအျမငယဆခကႏင ဗဟခပကငမႈေလာချခငး- ခကႏငင၏ ျဖစရပ

ခကႏငငသည လြတလပေသာ ျပညေထာငစတစရပျဖစလာခနတြင ေဒသႏရအစးရစနစ

ႏငစပလဥးသည ကစၥရပမာ ဝနႀကးခပ Vaclav Klus ႏင ထအခနက သမၼတအျဖစ

တာဝနယခသည Vaclav Havel တ႔အၾကား တငးမာရသည အေၾကာငးရငးတစရပျဖစလာ

ခသည။ ေဒသႏရအစးရမားသည ဗရကေရစယႏရားအား ေနာကထပအဆငတစခထညသြ

ငးလကျခငးမသာျဖစၿပး ျပညသလထအား အမနတစကယ လပပငခြင/လပ ႏငစြမးေပးရာတြင

အေျခခအားျဖင ေစးကြကစးပြားေရး ေျဖေလာမႈျဖငသာ ျပလပႏငသညဆသည ႐ႈေထာငက

ဝနႀကးခပမ စြကငသည။ သမၼတမာ ေဒသႏရအဆငျပလပျခငးသည ခကႏငင၏ ဒမကေရစ

က ခငမာအားေကာငးေစျခငး၊ လထပါဝငမႈက နကရႈငးေစျခငး၊ ျပညသႏင အစးရအၾကားရ

ကငးကြာမႈက ေပါငးကးေပးျခငး စသညတ႔ ျပလပေပးႏငမညဆသည ႐ႈေထာငက လကကင

ျပခသည။

ေဖာျပပါသာဓကမာ စတဝငစားဖြယေကာငးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ဗဟခပကငမႈ

ေလာခေရးေဆြး ေႏြးရာတြင အေတြးအျမငသေဘာထား၏ အေရးပါမႈက သတမမၾကသည

အတြကျဖစသည။ ထသ႔ သေဘာထားကြလြမႈသည ဗဟႏင ေဒသႏရ အပခပေရးအစအဖြ႕မား

အၾကား အာဏာရရေရးအတြက လးပနးၾကသည ျဖစရပတစခမဟတေပ။ သးျခား လနညးစ

မားႏင လမႈအသငးအဝငးမား ဝငဆန႔ႏငေစရန ဗဟခပကငမႈ ေလာခေရးကစၥရပလညး

မဟတေပ။ ထသေဘာထားကြလြမႈမာ ဒမကေရစစနစအား အဓပၸါယဖြငဆရာတြင မတည

ေသာ အေတြးအျမငအယအဆ ႏစရပေၾကာငသာျဖစေပၚလာခေသာ ကစၥရပျဖစသည။ တစဥး

တစေယာကခငးစ၏ ေရြးခယမႈမား သ႔မဟတ လထဟစတင၌ ျပညသလထ ထတေဖာသည

လလားခကမားႏင အဓက သကဆငပါသေလာ။

ေဒသႏရအဆငျပလပျခငးသည ဝနႀကးခပအတြက အဓကအားျဖင ထပေဆာငးကနက

စရတရသည အပခပေရးဆငရာ ထေရာကမႈျဖစၿပး သမၼတအတြက အဓကအားျဖင လထ

ပါဝငမႈႏင ပးေပါငးမႈတစရပျဖစသည။ ခကႏငင၏ ျဖစရပကၾကညလင လကဝ (ကြနျမနစ

မား)ႏင လကယာ (ေခတသစလစဘရယဝါဒ) တ႔၏ စးပြားေရးအျပ႒ာနးခအယအဆမာ ဗဟ

ခပကငမႈက ဥးစားေပးသည။ ျပညသလထအား စးပြားေရးဆငရာ ပပးသမားအျဖစ႐ႈျမငၿပး

ဒမကေရစအရပါဝငမႈသည မလေကာငးကး အနညးငယသာရသညဟ ႐ႈျမငေသာေၾကာင

ျဖစသည။ အျခားတစဖကတြင စးပြားေရးအျပ႒ာနးခဝါဒမဟတေသာ (ျပညသ႔ ကယစားျပေရး

ဝါဒ၊ ခရစယာနဒမကေရစႏင လကဝလစဘရယဝါဒမား)သည ဗဟခပကငမႈ ေလာခေရး

သ႔မဟတ အာဏာခြေဝကငသးေရးက အသားေပးလဟနရသည။

ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒႏငစပလဥးသည ေဆြးေႏြးညႇႏႈငးမႈမားတြင မမတ႔လလားသည ေဒသႏရ

ဒမကေရစပနးတငမားသ႔ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကေရးလပငနးစဥထက သာမန

ဥပေဒျပျခငးျဖငသြားျခငးက ပမအေရာကလမးနငမညဟထငေသာ ေဆြးေႏြးသမားသည ေယဘယ

ဆနဆန ခပပါးပါးသာေရးဆြထားသည ျပ႒ာနးခကမားကေထာကခရန စတဝငစားမႈရနငသည။

အမးသားအဆင ဥပေဒျပေရးအဖြ႕၌အၿမတေစ လနညးစျဖစမည နယေျမေဒသအရ ေပါငးစ

ေနေသာ တငးရငးသား၊ ယဥေကးမႈႏင ဘာသာစကားဆငရာ လနညးစမားအတြက ဖြ႔စညးပ

အေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကေရးလပငနးစဥတြင လပထးလပနညးဆငရာ အားသာခက

တစခရႏငသည (ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ ေရးဆြတညေဆာကေရးလပငနးစဥသည လနညးစအား

ဗတအာဏာေပး၍ သာလြနအမားလက ခသေဘာတညခက လအပသညအတြကေၾကာငျဖစ

သည)။ ထ႔ေၾကာင ခငမာအားေကာငးသည ေဒသႏရကယပငစမအပခပပငခြငမားအား ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ၌ ပါဝငေစေရးမာ ၎တ႔၏ လလားခကတစချဖစမည။ ထသ႔ေသာ ျဖစရပမားတြင

ေဒသႏရ ကယပငစမအပခပခြငမာ အမးသားအဆင ဥပေဒျပအဖြ႕တြင လနညးစ လမႈအသငး

အဝငးမားက အထးကယစားျပခြငမား၊ သးျခားလနညးစ ဗတအာဏာ အခြငအေရးမား၊ ႏငငေတာ

၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ ယဥေကးမႈေပါငးစ ဘာသာစကားေပါငးစက အသအမတျပျခငးမား

စသညတ႔ ပါဝငႏငေသာ ကယေျပာသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတစရပ၏ အစတအပငးတစခ

အျဖစ ရႏငသည။

ေဒသႏရ ကယပငအပခပေရးအတြက အားသာခက၊ေလးနကမႈႏင ႏငငေရးဆငရာ ေတာငး

ဆခကမား၏ သေဘာသဘာဝသည ဗဟခပကငမႈေလာချခငးအတြက သငေတာသညအတငး

အတာ ပမာဏႏင ဥးတညခကတ႔အေပၚ လႊမးမးလမမညျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင႔ အပခပမႈႏင႔

ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈမားေပးရန ပကကြကသညအတြကေၾကာင ေဒသႏရ ကယပငအပခပေရး

ေတာငးဆမႈမား ေပၚေပါကလာလင ေဒသႏရအပခပေရး (တာဝနခမႈအား ခငမာအားေကာငး

ေစျခငး၊ အဖြ႔အစညးမားအား ေစာငၾကညထနးေကာငးျခငး၊ ျပညသတ႔အား ေဒသႏရဖြ႕ျဖး

တးတကေရးဆငရာ လမးစဥမားႏင႔ အကးဆကမား ဆးျဖတရာ၌ ျပညသလထ ပါဝငႏငမႈ အခြင

အလမးမားအား တးျမႇငေပးျခငး စသျဖင) စနစ၏ ထေရာကမႈအား တးျမႇငေစႏငသည အေျခခ

ဥပေဒဆငရာ ျပငဆငမႈမားအေပၚ အေလးေပးရမည ျဖစသည။ အကယ၍ အာဏာခြေဝေပးရန

ေတာငးဆမႈမားသည အဓကအားျဖင ႏငင အရငးအျမစမားအား တရားမတမႈမရစြာ ေဝင ခြေဝ

သညဟေသာ အယအဆေၾကာငျဖစပါက ႏငငအရငးအျမစမားအား ခြေဝရာတြင ပမ တရားမတမႈ

ရေစရန ဆးျဖတေပးသည ျပ႒ာနးခကမား လအပႏငသည။

အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင မးယစေဆးဝါးႏင ဆကႏြယေသာ အၾကမးဖကမႈ၊ လကနက

ကငေသာငးကနးမႈ စသညတ႔အျမစတြယေနျပျဖစေသာ ႏငငလျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားသည

ေဒသခ ျပညသလထထသ႔ အာဏာမား ထထေရာကေရာက ခြေဝမႈအေပၚ အဟန႕အတားျဖစေစ

ႏငသည။ ဤက႔သ႔ လျခေရးကန႔သတခကမားသည ႏငင၏ အခ႕ေနရာမားတြငသာ ျဖစပြားေလ

ရေသာေၾကာင ကနရေသာေဒသမားမာမ ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစအား ထထေရာကေရာက

ကငသးေဆာငရြကႏငမည ျဖစသည။ ဤသ႔ေသာ အေျခအေနမားတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ

မာ အတငးအတာတစခအထ ေျပာငးလြယ ျပငလြယရန ( ဥပမာ - ဗဟ အစးရမ ခန႔အပထားသမား

အား ဥပေဒအာဏာတညေစေရး၊ ျငမဝပပျပားေရးဆငရာ လပငနးေဆာငတာမား ေဆာငရြကခြင

ေပးျခငး) လအပေပသည။ သ႔ေသာ အာဏာရငဆနသည ဗဟခပကငမႈမ ကငးလြတေစရန

အထကပါ ျပ႒ာနးခကမားအား ျပ႒ာနးရာတြင သင႔ေလာေသာ အဟန႔အတားမား (ဥပမာ - ဥပေဒ

ျပေရး၏ ခြငျပခက၊ အခနကာလ ကန႔သတခကမား၊ ဗဟအစးရ၏ တက႐ကအပခပမႈ စညးကမး

မားအား တရားေရးျဖင ျပနလညသးသပျခငး) ႏင႔ တြဖက၍ ျပ႒ာနးရေပမည။

ေဒသႏရ ဒမကေရစ၏ ဖြ႔စညးမႈပစ၊ အခနးက႑ႏင႔ လပငနးတာဝနတ႔မာ -(၁) နပလယနေခတ

အဖြ႕အစညးမားမ ဆငးသကလာေသာ ေဒသႏရအစးရစနစ ကငသးသည ဥေရာပဥပေဒစနစ

(ေရာမ) ဓေလထးတမး၏ လြမးမးျခငးခရေသာ ႏငငမားႏင (၂) အဂၤလန အလယေခတ လပထး

လပနညးမားမ ဆငးသကလာေသာ ေဒသႏရအစးရစနစမား ကငသးသည အဂၤလပဥပေဒစနစ

ဓေလထးတမး၏ လြမးမးျခငးခရေသာ ႏငငမားအၾကားတြင ထငရားေသာ ကြျပားခကမား ရေပ

သည။ ဥပမာအားျဖင ဥေရာပ ဥပေဒစနစ ကငသးေသာ ႏငငအမားအျပားတြင ေဒသႏရအစးရ၏

ဌာနမားႏင လကေအာကခဌာနမားသည ပရမစသ႑ာနအေနျဖင စနစတက ေပါငးစညးကာ

နယေျမေဒသ တစခလးအား ျဖန႔ကကအပခပသည။ အဂၤလပဥပေဒ စနစကငသးသည ႏငငမား

တြငမ အမားအားျဖင ေရာေထြးေနေသာ ပစစနစမားတညရေနျပး ျမ႕ၾကးမားႏင ျမ႕ငယမားရ

အစးရဖြ႕စညးမႈပစမာ ပတဝနးကငတဝကရ ေကာငစမား သ႔မဟတ ခ႐ငမား၏ အစးရဖြ႕စညးမႈ

ပစႏင မတညေပ။

ထ႔အျပင ဥေရာပဥပေဒစနစကငသးသည ႏငငမားရ ၿမ႕ေတာဝနမားကသ႔ေသာ ေဒသႏရ

အစးရအရာရမားထ၌ လပငနးေဆာငတာနစရပရသည။ ေဒသႏရေကာငစ၏ အႀကးအမးအျဖစ

လညးေကာငး ႏငငေတာအပခပေရးအဆငဆင၏ အဖြ႕ဝငတစဥးအျဖစလညးေကာငး ေဆာင

ရြကရသည။ ဆလသညမာ ၿမ႕ေတာဝနမားသည ေဒသႏရေကာငစ၏ အပခပေရးေခါငးေဆာင

အျဖစလညးေကာငး၊ ေဒသတြငးတြင ႏငငေတာ၏ အဓကကယစားလယအျဖစလညးေကာငး

(စရငစနယ အပခပေရးမးကသ႔ေသာ ဗဟမတက႐ကခန႔ထားသည အရာရ) တာဝနဝတရားႏစ

မးရႏငသည။ အကးဆကအေနျဖင တာဝနမားထမးေဆာငရာတြင ၎တ႔ထက ရာထးပႀကးသည

အာဏာပငမားမသည ျပညထေရးဝနႀကးအဆငရ ပဂၢလမား၏ အပခပေရးလမးညႊနမႈႏင ဗတ

အာဏာေအာကသ႔ ၿမ႕ေတာဝနမား ေရာကရသြားႏငသည။

အျခားတစဖကတြင အဂၤလပ ဥပေဒ စနစကငသးသည ႏငငမား၌ ေဒသႏရအရာရမားသည

သးသန႔အစအဖြ႔ တစချဖစသည ျမ႕နယ(သ႔) ခ႐ငတစခ၏ အရာရမားျဖစၾကသည။ ႏငင၏

ျပညသ႕အရာထမးမား မဟတၾကေပ။ စညးမဥးအရ ႏငငအစးရ အပခပေရးအဆငဆငတြင ပါဝင

သမားမဟတသည ေဒသႏရအရာရမားသည ရာထးပႀကးသည အာဏာပငမားထမ အမန႔ႏင

ညႊနၾကားခက ရယေလမရေပ။ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကသမားမ ႏငငတစႏငင၏

ဥပေဒအစဥအလာ တစခလးႏင႔ အပခပေရးဆငရာ ယဥေကးမႈ တစခလးအား ေျပာငးလေစႏင

သည လပပငခြငအာဏာရရသည အေျခအေနမာ မရသေလာက ရားပါးေပသည။ ထ႔ေၾကာင

အထကပါ ကြျပားခကမားအား ျပျပငေျပာငးလမႈမား ျဖစပြားေစႏငသည ေနာကခအေျခအေန၏

တစတတပငးအျဖစ ႐ႈျမငရန လအပေပသည။ ထ႔ေၾကာင စသတမတခကပစမားႏင သာဓကမား

အား ေလလာစးစမးရာတြင အပခပေရးအစဥအလာ မတညေသာ အမနးနားခငး ႏငငမားထက

ပထဝအေနအထားအရ ေဝးလနေသာလညး အပခပေရးဥပေဒ အစဥအလာတသည ႏငငမားႏင

ယဥတြသးသပျခငးက ပ၍ သငေလာေပမည။

အခ႕ေသာ ဖကဒရယႏင ျပညနယဆငရာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တ႔တြင ေဒသႏရ အစးရ၏

ပစသတမတခကမား၊ ဖြ႕စညးပယႏရားမားႏင လပပငခြငအာဏာမားႏငစပလဥး၍ ထညသြငး

ေဖာျပထားမႈအငမတနမ နညးပါးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ အဆပါအခကမားက ဖကဒရယ

စနစျဖင ဖြ႔စညးတညေထာငထားေသာ တငးေဒသႀကး/ျပညနယရ ဥပေဒျပအဖြ႕မားက ( အခ႕

ကစၥရပမားတြင ႏငငေတာ အဆင ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒမားမ) ဆးျဖတေပးေသာေၾကာငျဖစ

သည။ ဥပမာအားျဖင ကေနဒါႏငင၏ အေျခခဥပေဒဖြ႕စညးပ (ဥပေဒ ပဒမ ၉၂) တြင ရငးလငးစြာ

ေဖာျပထားသညမာ 'ျပညနယ အသးသးတြင ဥပေဒျပအာဏာသည ထျပညနယရ ေဒသႏရ

အငစတကးရငး ဥပေဒမားက သးသန႔ျပလပႏငသည'။ သ႔ေသာျငားလညး အျခားေသာ

ဖကဒရယ တငးျပညမားတြငမ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည အထကမအာဏာက ေဒသႏရအသငး

အဝငး ေအာကေျခထတငေအာင တကရငးလငးစြာ လႊေျပာငးေပးအပၿပး ေဒသႏရဒမကေရစ

အတြက ျပ႒ာနးခကမားက အေသးစတသတမတျပ႒ာနးေပးသည။ ဥပမာ- ဘရာဇး၊ စပန၊ အႏၵယ

ႏငင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမား

ဗဟအစးရ၏ အာဏာက ေဒသႏရအစးရ သ႔လႊေျပာငးေသာစနစသည ေကာငးမြနေသာ

အပခပမႈစနစႏင ေရရညတညတမႈတ႔က အားေပးျမႇငတငေရး၊ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈမား အားေကာငး

တးတကေစေရး၊ ဆငးရႏြမးပါးမႈ ေလာခေရးႏင ဒမကေရစ အားေကာငးေစေရး (UN-Habitat

2002, ကလသမဂၢအေထြေထြလႊတေတာ 2004) တ႔အတြက နညးလမးတစသြယျဖစေစေသာ

ေၾကာင ႏငငတကာ လမႈအသငးအဝငးႏင ႏငငတကာဖြ႕ၿဖးတးတကေရး ေအဂငစမားမ ပပးကည

ေလ ရၾကသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကစဥအတြငး ေဆြးေႏြးတငပငရန လအပႏငေခရေသာ

စႏႈနးမားႏင လမးၫႊနခကမားက သကဆငရာ ႏငငတကာအဖြ႕အစညးမားမ ေဒသႏရအစးရ

အတြက ေဖာေဆာငေပးခၿပး ျဖစသည။ ဥပမာအားျဖင ဓနသဟာယသည ေကာငးမြနေသာ

ေဒသႏရ ဒမကေရစႏင ေကာငးမြနေသာအပခပေရးအတြက အေလအကငေကာငးဆငရာ (ဓန

သဟာယ ေဒသခအပခပမႈ ဖရမ၊ ၂၀၀၅) Aberdeen မမားက ကထတျပနခသည။ အမားပါဝင၍

ႏငငသားက အေလးေပးသည ေဒသႏရဖြ႕ၿဖးတးတကမႈျဖစစဥေပၚထြနးလာရန၊ ထျဖစစဥသည

ေဒသချပညသလထအတြက အကးအျမတ ျဖစထြနးေစရနႏင အပခပေရးႏင ဖြ ႔ၿဖးတးတကေရး

က႑မားတြင ႏငငသားတ႔၏ ေျပာေရးဆခြငရေစရန ရညရြယ၍ ထတျပနချခငးျဖစသည။

ႏငငတကာ စာခပစာတမးမားအနကမ အေရးႀကးေသာ စာခပစာတမးတစချဖစသည ေဒသႏရ

ကယပငအစးရဆငရာ ဥေရာပဋညာဥ(၁၉၈၆) သည ေဒသႏရအစးရအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင

တတစြမးသမ အသအမတျပသငသညဟ လညးေကာငး (ေအာကေဖာျပပါ ေလးေထာငကြက

ဇယားက ေလလာပါ)၊လြတလပစြာေဆာငရြကႏငရန ကယေျပာသည လပပငခြငအာဏာအတငး

အတာရသငသညဟ လညးေကာငး၊ ကယပငအပခပေရး ယႏရားမားက ဆးျဖတသတမတခြငရရ၍

နယနမတဆငရာ ေျပာငးလသတမတမႈမားႏင စပလဥးၿပး ထ႔ေဒသႏရအစးရမားႏင ေဆြးေႏြး

တငပငမႈ ျပသငသညဟလညးေကာငး အၾကျပေထာကခထားသည။

ထ႔အျပင ၿမ႕ႀကးမား အစအဖြ႕ႏင ေဒသႏရအစးရမား (UCLG ၂၀၀၈)၊ ေဒသႏရ အာဏာပင

မားဆငရာ ႏငငတကာသမၼဂ တစကမာၻလးဆငရာ ၿမ႕ေတာဝနမား ပါလမနကသ႔ အမးမးေသာ

ေဒသႏရအာဏာပငအဖြ႕အစညးမားဆငရာ ႏငငတကာအသငးအဖြ႕မားသည အပခပေရးဆငရာ

အေလအကငေကာငးမားက အားေပးျမႇငတငၾကသည။ ေဒသႏရအပခပမႈဆငရာ ကစၥရပမားက

ေျဖရငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမားသည အေနျဖင ထပေဆာငး လမးၫႊနမႈ

မား ရရရနအတြက အဆပါႏငငတကာ အဖြ႕အစညးမားႏင ေဆြးေႏြးတငပငရန ဆႏၵရႏငေပသည။

(ပ ၄.၂ အား ဥပမာအျဖစ ၾကညပါ။)

ပ (၄.၂) ေဒသႏရအစးရ က ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒတြင အသအမတျပျခငး-

အငယာလနႏင ေမာလတာတ႔မ ႏငငတကာကတကဝတမားကလကနာေဆာငရြကျခငး

အငယာလန ( လဥးေရ ၄.၆ သနး) ႏင ေမာလတာ ( လဥးေရ ၀.၄ သနး)ႏငငတ႔သည

တစျပညေထာငပါလမန ဒမကေရစစနစကငသးသည တငးျပညမားျဖစသည။ ၎တ႔၏ ဖြြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒမားတြင မလအစ၌ ေဒသႏရအစးရဟ၍ မေဖာျပေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ

ၿဗတသ အစးရ၏စနစပစက လကနာကငသးသည ေဒသႏရအစးရစနစအား သာမန ဥပေဒ

ျဖင ထနးေကာငးရမည အပခပေရးကစၥရပတစခအျဖစသာ ႐ႈျမငေသာေၾကာငျဖစသည။

ဥေရာပေကာငစ၏ အဖြ႕ဝငမားျဖစသညအားေလာစြာ အငယာလနႏင ေမာလတာ တသည

ေဒသႏရ ကယပငအစးရဆငရာ ဥေရာပဋညာဥတြင သေဘာတညခက လကမတေရးထး

သမားျဖစလာသည။ ေဒသႏရအစးရအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင တတစြမးသမအသအမတ

ျပရန လအပလာခသည။ ဤကသ႔ အသအမတျပေရးက ၎ႏငငတ႔၏ အေျခခဖြ႕စညးပ

ဥပေဒတြင ေနာကဆကတြအေနျဖင ျပငဆငေဆာငရြကခသည။

၁၉၉၉ ခႏစ အငယာလန၌ ကငးပေသာ ျပညလးကြတဆႏၵခယပြတြင အမားျပညသမ

အတညျပေပးခေသာ အႀကမ ၂၀ ေျမာက ဥပေဒျပငဆငခကသည ေဒသႏရအစးရအား

ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ၌ ထညသြငးျပ႒ာနးေပးခၿပး ေဒသႏရေကာငစဝငမားအတြက ငါးႏစ

ကာလအထ တာဝနထမးေဆာငခြင ေပးအပခသည။ ထ႔ေၾကာင ႏငငေရး အေၾကာငးျပခက

ေပး၍ ေဒသႏရေရြးေကာကပြမားအား ေရႊ႕ဆငးေလရသည ယခငအစဥအလာက ဇာတသမး

ေစခသည။ ေမာလတာတြင ၁၉၉၃ ခႏစတငေအာင ဒမကေရစစနစအရ မခြေရြးခယ

တငေျမႇာကထားေသာ ေဒသႏရ အစးရဟ၍ မရခေပ။ ထကာလမားတြင သာမနဥပေဒျဖငသာ

ေဒသႏရ ေကာငစမားက တညေထာငခၾကသည။ ၂၀၀၁ ခႏစတြင ေမာလတာ၏ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒအား ျပနလညျပငဆငခၿပး ေဒသႏရေကာငစဆငရာ အဖြ႕အစညးမား၊ ေဒသႏရ

ဒမကေရစဆငရာ အေျခခမမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၏ အစတအပငးတစရပအေနျဖင

ထညသြငးျပ႒ာနးခသညအတြက ၎တ႔၏တရားဝငမႈႏင တညၿမမႈတ႔က ပမ ခငမာအား

ေကာငးေစခသည။

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥမားတြင ႐းသားေျဖာငမတမႈရေစရနအတြက (ႏငငအမားအျပားတြင

မဆႏၵနယမားအား နယနမတသတမတေပးသည) နယနမတဆငရာ ေကာမရငမားကသ႔ေသာ

အဖြ႕အစညးမား ၊ (မဆႏၵရငမားအား စာရငးသြငးျခငးႏင ေရြးေကာကပြအား စမခန႔ခြျခငးတ႔က

ႀကးၾကပေပးသည) ေရြးေကာကပြဆငရာ ေကာမရငမား သ႔မဟတ တရားရးမား ၊ အပခပေရးအဖြ႕

မားသည ေဒသႏရစနစျဖင ေရြးခယတငေျမႇာကျခငးခရေသာ အဖြ႕အစညးမား၊ ဗဟအစးရမား

အေပၚ အမအခမရသငေပ။ (အဂတလကစားမႈ တကဖကေရးေကာမရငမား၊ အာဏာပငမားႏင

စပလဥးသည စြပစြတငတနးခကမားက စစမးစစေဆးသည အဖြ႕မား၊ စာရငးစစမားအပါအဝင)

လြတလပေသာ စစစမႈ၊ တာဝနခမႈႏင ျပညသ႔ကငဝတမားဆငရာ အဖြ႕အစညးမားသည ေဒသႏရ

အဖြ႕မားထ ကယကယျပန႔ျပန႔သကေရာကေစၿပး ေဒသႏရအစးရအဖြ႕မား၏ အာဏာအလြသးစား

ျပမႈက ဌာနဆငရာ ျပငပအဖြ႕အစညးမားျဖင စစေဆးမႈမားျပလပရမညဟ ဖြ႕စညးပအေျခခ

ဥပေဒတြင ထပေဆာငးျပ႒ာနးႏငသည။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားတြင စတထမ႑င အမညခ

အဖြ႕အစညးမားက အေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကတစရပျဖင အကာအကြယေပးထားၿပး ၎တ႔၏

လြတလပမႈႏင ၾကားေနေရးဝါဒက အာမခခကေပးသည။ နယနမတဆငရာ ေကာမရငမား၊ ေရြး

ေကာကပြေကာမရငမားႏင အလားတအျခားအဖြ႕အစညးမားႏင စပလဥးၿပး ဆကလကသရ

လပါက International IDEA ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကေရး စာေစာငအမတ ၁၉၊

“စတထမ႑ငမား” ရ ေဆြးေႏြးခကမားက ဖတ႐ႈေလလာႏငပါသည။

ၿမ႕ေတာဝငမားႏင ေဒသႏရအပခပေရးဆငရာ အျခားအရာရမားအား သတမတကာလ

တစချဖင ေရြးေကာကတငေျမႇာကေလရၾကသည။ သ႔ေသာ ေရြးေကာကခပဂၢလ၏ အရညအခငး

ျပညမျခငးမရမႈမာ သသာထငရားလင သ႔မဟတ အဆပါပဂၢလသည ေပါဆသျဖစခလင သ႔တညး

မဟတ အခြငအာဏာက အလြသးစားလပခလင မညသ႔ျဖစမညနညး။ ထကသ႔ အျဖစမး

ေပၚေပါကပါက အဆပါၿမ႕ေတာဝန (သ႔) အႀကးတနးအဆင ေဒသႏရအာဏာပင အရာရအား

ဥပေဒအရရးမ ဖယရားႏငရနအတြက လပထးလပနညးတစရပ လအပေပသည။ ထသ႔ဖယရားေရး

လပထးလပနညးအား

(က) ေဖာျပပါ ကစၥရပအတြက သတမတထားသည အမားစေထာကခမစနစျဖင ေကာငစမ

ၿမ႕ေတာဝနအား ရာထးမဖယရားႏငမည ျပစတငရႈ ႔ချခငးဆငရာ လပထးလပနညးပစ

(ခ) ေကာငစမ ၿမ႕ေတာဝနအား သကဆငရာျပစမႈ သ႔မဟတ ျပစမႈငယျဖင (တရားေရး

သ႔မဟတ တရားေရးတစစတတစပငးပါဝငသည လပငနးစဥမတဆင) စြခကတငႏင

သည စြပစြေရးဆငရာလပထးလပနညး ပစ

(ဂ) ျပညသလထမ ၿမ႕ေတာဝန သ႔မဟတ အျခားအာဏာပငမားက ျဖတခေရးအတြက

လထမ လကမတေရးထးေတာငးဆႏငသည ျပညသ႔ကယစားလယအျဖစမ ႐တသမး

ျခငးဆငရာ လပထးလပနညး ပစတ႔ျဖင ေဆာငရြကႏငသည။ လပထးလပနညးျဖစစဥ

(ဂ) တြင သတမတထားေသာ လကမတအေရအတြကရရၿပး ( အျခားသတမတခကမားႏင

လညး ကကညမႈရလင) ၿမ႕ေတာဝန (သ႔) အာဏာပငအရာရမားအား ရာထးမဖယရား

ေရးအတြက ျပညသ႔ကယစားလယအျဖစမ ႐တသမးျခငးဆငရာ ေရြးေကာကပြတြင

မေပးရန လထအား ဆငေခၚႏငသည။ ျပညသ႔ကယစားလယအျဖစမ ႐တသမးျခငး

ဆငရာ လပထးလပနညးမားက ႏငငေတာအဆငထက ေဒသႏရအဆငတြင ပမေတြ႔ရ

ေလရသည။ ဂပနႏင ပ႐းတ႔ကသ႔ေသာ ကြျပားျခားနားသည ႏငငမားတြင ေဒသႏရ

အရာရမားအား စညးကမးလကနာေစရနအလ႔ငာ ျပညသ႔ကယစားလယအျဖစမ ႐တ

သမးျခငးဆငရာ လပထးလပနညးက ပမနကငသးၾကသည။

ေဒသဆငရာ အာဏာပငမားအား ေဒသႏရ အေရးကစၥရပမားႏငစပလဥးၿပး ျပညသ႔ဆႏၵခယပြ

မားကငးပႏငရန ျပ႒ာနးဥပေဒမားျဖင ႏငငအမားအျပားတြင ခြငျပထားသည။ အခ ႔ႏငငမားတြင

ယငးလပပငခြငက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ၌ အတအလငး အသအမတျပ ျပ႒ာနးထားသည၊ ထ

ႏငငမားတြင ပ႐း ( ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၃၂)၊ ပလန (စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၁၇၀) ႏင

ေပၚတဂ (စညးပအေျခခဥပေဒ ပဒမ ၂၄၀) ပါဝငသည။ ထကသ႔ ျပညသ႔ဆႏၵခယပြမားသည

ေဒသႏရဆငရာ ႏငငေရး အေၾကအလညေဆြးေႏြးမႈမားအတြက အားေကာငးေသာ လကနက

တစချဖစသည။ ဥပမာ ပ႐းႏငငတြင သတတးေဖာေရးကမၸဏမားေၾကာင ထခကႏငသည ေဒသခ

ျပညသလထ၏ သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အကးစးပြားမားက အကာအကြယေပးရန ေဒသဆင

ရာ လထဆႏၵခယပြမား ကငးျပျပလပၾကသည ( Enlace National, ၂၀၁၃ )။ဂာမန ႏငငတြင

ႏငငသားတ႔အား ကနဥးလပငနးမားလပပငခြငေပးထားသည။ ထအခကက ျပညနယ ၁၆ ခလး၏

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တြငေဖာျပထားၿပး အေျခခလတနးစားမားပါဝငသည လကမတေရးထး

ေတာငးဆမႈ (လအပခကအေနျဖင မဆႏၵရငမား၏ ေထာကခခက ၂.၅ ရာခငႏႈနးမ ၁၇ ရာခငႏႈနး

ထ ျပညနယႏင စပလဥးသည စစမးေမးျမနးမႈေပၚမတည၍)ျဖင ျပညသ႔ဆႏၵခယပြျပလပရန

ေတာငးဆခြငရေစသည။ (တကစမနး ႏင ကာခနာ ၂၀၁၁)

ေဘာစဝါနာတြင ေဂါတလာဟ အမညရေသာ အားလးပါဝငေသာ ေကးရြာအစညးအေဝး ပစ

တစခရၿပး ထအစညးအေဝးသည ေကးလကေဒသ အစးရအတြက အေရးပါေသာ အခနးက႑

တစရပအျဖစ ေဆာငရြကသည။ (ဟပ ႏင ဆမလေခး ၁၉၉၈၊ ၈၈ - ၉၀) ထ ျပညသ႔ ေတြ႔ဆပြမား

တြင တစဥးတစေယာကခငးစမ ပါဝငအၾကျပ ေဆြးေႏြးခြငရသညအျပင လကမတေရးထးေတာငးဆ

ျခငးႏင တငၾကားစာတငျခငးတ႔ ျပလပႏငသည။ ေကးရြာေခါငးေဆာငမ ဥးစးေဆာငရြကေလ

ရေသာ ဤအပခပမႈ အစဥအလာပစအား ေဘာစဝါနာ၏ ေဒသႏရအစးရ အကဥပေဒတြင ထည

သြငးျပ႒ာနးထားၿပး ပမန ေဂါတလာအစညးအေဝးမားက ျပညေထာငစဝနႀကးမား တကေရာကရ

သညအထ အေရးႀကးသညဟ သတမတျပ႒ာနးထားသည။ (အရစေတး ၁၉၉၁၊ ၄၈၃)

ဘလစဗးယားတြင ၁၉၉၄ ခႏစ၌ ျပညသတ႔၏ ပါဝငအၾကျပေဆြးေႏြးျခငးဆငရာ ဥပေဒ

ထတျပနသညအခနမစ၍ ဌာေနတငးရငးသား ျပညသမား၊ ေတာငသလယသမားမားႏင ေကး

လကေဒသ လ႔အဖြ႔အစညးမား၏ ႏငငေရးေျပာေရးဆခြင ပမတးတကလာေစရန အထးသျဖင

ရညရြယေသာ အားလးပါဝငသည ဒမကေရစစနစ ေပၚထြနးလာခသည။

ဘရာဇးတြင ေဒသႏရ အပခပေရးနယ၁၄၀ ခန႔ (၁၉၈၉ တြင ပထမဆးနယအျဖစ ေပၚတ

အယလဂရနယ) သည ေဒသအဆငရ အေျခခလထ အစညးအေဝးမားမ တဆင႔ အားလးပါဝငေသာ

ဘ႑ာေရးစနစက တညေထာငေပးခသည။ အားလးပါဝငေသာ ဤအဖြ႔အစညးမားသည မမတ႔

ေရြးေကာကထားေသာ ေဒသအဆငရ လပငနးေဆာငရြကေရးကယစားလယမား၏ အကအညျဖင

ၿမ႕ေတာ၏ လအပေသာ ကနကစရတအေျမာကအျမားက စမခန႔ခြၾကသည။ ေအာငျမငမႈရလဒမား

အျဖစ ဆငးရႏြမးပါးေသာ ေဒသမားတြင အေျခခကနးမာေရးေစာငေရာကမႈမား တးတကလာျခငး၊

ေန႔ကေလးထနး ေစာငေရာကေရးေကာငးမားအေရအတြက တးပြားလာျခငး၊ လမးမား ေဖာက

လပျခငး၊ ေရေပးေဝျခငးႏင အမတငးအတြက ေရဆးစနစမား ျပျပငတညေဆာကေပးျခငးမားရရ

ေအာငျမငခ႔သည။ ထ႔အျပင ျပညတြငးလ႔အဖြ႔အစညးအား လပပငခြငအာဏာရေစၿပး ယခင

ဆးျဖတခကခမတေရး နညးစနစမားတြင ပမပြငလငးျမငသာၿပး အားလးပါဝငေသာ လပငနးစဥ

မားျဖင အစားထးခသည။ (ဆငတမာ၊ ဟာဇဘာဂ ႏင ေရာခခ ၂၀၀၈၊ ၁၆၇ - ၈)

သ႔ရာတြင ဤက႔သ႔ အားလးပါဝငေသာ ဒမကေရစ စနစသး အဖြ႔အစညးမားသည

ေဘာစဝါနာ၊ ဘလဗယာႏင ဘရာဇးလ တ႔၌ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ အဆငခြတစခအေနျဖငသာ

တညရေနသည။ အေၾကာငးမာ ၎တ႔သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအစား သာမနဥပေဒျဖင

သ႔မဟတ ေဒသႏရ ကငသးမႈပစအေနျဖင႔သာ ျပ႒ာနးသတမတေသာေၾကာငျဖစသည။

ေဒသႏရဒမကေရစစနစတြင ေဒသအလက ေရြးေကာကထားေသာ ေကာငစမားႏင အာဏာပင

အရာရမားအေနျဖင မမေဒသ သာယာဝေျပာေရးအတြက လေလာကေသာ ကယပငအပခပခြင

အာဏာမားရၿပး ထကယပငအပခပခြငရ အာဏာမားက ေဒသချပညသမားအေပၚ မနမနကနကန

ကငသးရနတာဝနရသည။ သ႔ေသာ ေဒသႏရ အာဏာပငမား တာဝနယေနဆကာလအတြငးမာလ

အထကအာဏာပငမား ယာယၾကားဝငေဆာငရြကရသည ကစၥရပမား ရလာႏငသည။ ဤကသ႔

ၾကားဝငေဆာငရြကျခငးသည လျခေရးကစၥရပမားတြင လအပႏငသည။ (ဥပမာအားျဖင ေဒသ

တြငးပဋပကၡမားေၾကာင ေဒသႏရေရြးေကာကပြမား ကငးပမႈက မျပလပႏငသည အေျခအေနတြင)

သ႔မဟတ အပခပစမေရးပကကြကမႈမားေၾကာင ဝနေဆာငမႈမားေပးသညအပငးက မထခကေစ

ရန ၾကားဝငေဆာငရြကၾကသည။ သ႔ေသာလညး ၾကားဝငေဆာငရြကႏငသည အခြငအေရးက

အလြနအမငး သ႔မဟတ ကးေၾကာငးညညြတမႈမရစြာ ကငသးျခငးသည ေဒသႏရတာဝနခမႈက

ေလာပါးေစႏငသည။ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈက ခြငျပရာတြင အလြနအမငး သ႔မဟတ ကးေၾကာငး

မညညြတေသာ ကငသးမႈမားအား ကန႔သတရမညအျပင ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ ျပ႒ာနး

ခကမားတြင အစးရ အထက အဆငမားမ ေဒသႏရ ဆးျဖတခကခရာ၌ ၾကားဝငေဆာငရြကႏငသည

အေျခအေနမားက ျပ႒ာနးႏငသည။ ထသ႔ ၾကားဝငေဆာငရြကရာတြငလညး လပထးလပနညး

မားက စညးမဥးမား ခမတထနးသမးႏငသည။

• ဘယလဂယႏငင၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒသည (ဥပေဒပဒမ ၁၆၂.၆) ကယေျပာသည

နညးလမးတစခက ကငသးသည။ ထနညးလမးအရ ဥပေဒခးေဖာကျခငး သ႔မဟတ

ျပညသ႔အကးစးပြားက ထခကျခငးမကာကြယရန ႀကးၾကပခြငအာဏာ သ႔မဟတ ဖကဒရယ

ဥပေဒျပေရးအာဏာမား၏ ၾကားဝငေဆာငရြကခြငက ဥပေဒျပျဖငျပ႒ာနးရန လအပသည။

• ေတာငအာဖရက၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတြင ၎ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ လျခ

ေရးအစအမမား ရငးရငးလငးလငးျဖင အေသးစတေဖာျပထားသည။ “ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြေရး

ဆငရာ အပခပေရးအဖြ႕သည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအရ သ႔မဟတ သာမနဥပေဒအရ

အပခပေရးတာဝနမားက ျပညမေအာင မထမးေဆာငႏငလင” ၿမ႕ေတာ စမခန႔ခြေရး

ဆငရာကစၥရပမား၌ တငးေဒသႀကး ျပညနယအစးရမ ၾကားဝငေဆာငရြကပငခြင အာဏာ

က အတငးအတာတစခအထ ကငသးႏငသည။ တငးေဒသႀကး ျပညနယအစးရသည

ေဒသႏရအပခပေရးအဖြ႕သ႔ ၫႊနၾကားခကထတၿပး သကဆငရာ လပငနးေဆာငတာ

သ႔မဟတ ျပညသ႔ဝနေဆာငမႈမားက လႊေျပာငးရယႏငသည။ ထ႔ေနာက ‘ခၽြငးခကအေျခ

အေနမားတြင’ ေဒသႏရအပခပေရးေကာငစအား ဖကသမးႏငၿပး ေဒသႏရ ေရြးေကာကပြ

မား ျပနလညမကငးပမ အဆပါေဒသအတြက အပခပေရးမးတစဥးအား ယာယ ခန႔အပ

ႏငသည။ သ႔ေသာ ဤကသ႔ ၾကားဝငေဆာငရြကျခငးက ဝနၾကးအဖြ႔ႏင တငးေဒသႀကး/

ျပညနယဆငရာ ႏငငေတာေကာငစ(ေတာငအာဖရက ဥပေဒျပအထကလႊတေတာ) သ႔

တငျပရမည။ ၎အဖြ႔အစညး ႏစမးစလးတြင ဤသ႔ ၾကားဝငေဆာငရြကမႈအား ရပစႏင

သည အာဏာရသည။ တငးေဒသႀကး/ျပညနယအစးရမားသည အဓက တာဝနမားက

မထမးေဆာငႏငေသာ သ႔မဟတ ဘဏၰာေရးဆငရာ စမေဆာငရြကမႈမားက မထမးရြက

ႏငေသာ ေဒသႏရအာဏာပငအဖြ႔မား ျပနလညကစားရပတညႏငမည အစအစဥတစရပ

ကလညး ေရးဆြခမတႏငသည။

အခ႕ႏငငမားတြင ႏငငအဆင ကယစားျပအစးရရေသာလညး ေရြးေကာကတငေျမႇာကခ

ေဒသႏရအစးရ မရေပ။ ဥပမာအားျဖင မေလးရားႏငငတြင ေဒသႏရအာဏာပငမားက ျပညနယ

အစးရမားမ ခန႔အပထားျခငးျဖစသည။ ၎လပထးလပနညးမားမာ ေဒသႏရအစးရမားတြင

ရရမည ဒမကေရစ စႏႈနးမားႏငမကကညေသာလညး ျပညနယ၏ လပႏငစြမး အလြန ကဆငးေန

ျခငး သ႔မဟတ ေဒသအခ႕၌ စးရမရေသာ လျခေရးအေျခအေနမားေၾကာင ေဒသႏရေရြးေကာကပြ

မား ကငးပျခငးက အဟန႔အတားျဖစေစျခငး စသည ခၽြငးခကသတမတရမည အေျခအေနမား

တြငမ ဆေလာမႈရႏငသည။ ထခန႔အပခ ေဒသႏရအစးရစနစက ကငသးရန လအပပါက အမား

ျပညသ သ႔မဟတ ေဒသခအပစ ေခါငးေဆာငမားႏင (တရားဝင သ႔မဟတ အလြတသေဘာ)

ေဆြးေႏြးညနငးၿပး အားလးပါဝငေသာ ကယစားျပစနစျဖင ေဒသႏရအာဏာပငအရာရမား ခန႔အပ

ျခငးအား ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာစညးမဥးတစခအျဖစ ထညသြငးစဥးစားရမည ျဖစသည။

အခ႕ေသာ အေျခအေနမားတြင မးႏြယစေခါငးေဆာငမား သ႔မဟတ ဘာသာေရး ေခါငး

ေဆာငမား ကသ႔ေသာ မရးဖလာ အပခပသမားသည အျငငးပြားမႈမားက ေျဖရငးျခငး၊ အမန႔

အာဏာထနးသမးျခငး၊ အခြနမားေကာကချခငး သ႔မဟတ ရြာသႀကးမားအျဖစ ေဆာငရြကျခငး

အစရေသာ ေဒသႏရအစးရ၏ အခနးက႑မားက တရားဝင သ႔မဟတ အလြတသေဘာ ေဆာင

ရြကႏငသည။ အခ႕ႏငငမားတြင ႐းရာေခါငးေဆာငမားက ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒေအာကတြင

အသအမတျပျခငးျဖင အပခပမႈေနရာ တစေနရာေပးအပထားၾကသည။ ဤသ႔ျပလပျခငးသည

႐းရာေခါငးေဆာငမား၏ ၾသဇာအာဏာက ခငမာေစေသာလညး အခ႕ေသာ တာဝနဝတရားမား

၎တ႔အေပၚကေရာကေစၿပး ၎တ႔၏ လပပငခြငအာဏာမားအား ပ၍တကေသာ ဥပေဒဆငရာ

ကန႔သတခကမားျဖငလညး ထနးခပထားႏငေပသည။ ဥပမာအားျဖင ဆယာရာ လယြနတြင

၁၉၉၁ ခႏစ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ၂၀၀၉ ခႏစ မးႏြယစအႀကးအကဆငရာ ဥပေဒတ႔၌

မးႏြယစေခါငးေဆာငမား ေရြးေကာကရနႏင ၎တ႔၏တာဝနဝတရားမားထမးရြကရန ဥပေဒျဖင

ျပ႒ာနးထားသည။ ထအဖြ႔အစညးမားသည (ဥပမာအားျဖင မးႏြယစေခါငးေဆာငမားက မးႏြယစ

လႀကးမား၏ အၾကေပးခကအတငးေဆာငရြကရန ရညရြယေသာအခါ သ႔မဟတ ရြာသႀကးမားက

ရြာသရြာသားမားမ ေရြးေကာကတငေျမႇာကေသာအခါ) အမားျပညသတ႔၏ လႊမးမးမႈႏင ၎တ႔

အေပၚ တာဝနယမႈ အတငးအတာတစခအထ ရလာႏငသည။ ထ႔ေၾကာငပင သကဆငရာ အေျခ

အေနမား၌ ဤအဖြ႔အစညးမားအား ေဒသခဒမကေရစ ပစစနစတစခအျဖစ ယဆႏငသည။

၁။ ေဒသႏရအစးရ၏ ရညရြယခကမာ အဘယနညး။ ႏငငေတာမဝါဒမားအား သကဆငရာ

ေဒသအလက လအပသလျပငဆင၍ အေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကရမည ယႏရား

တစခမသာ ျဖစပါသေလာ။ သ႔မဟတ လ႔အဖြ႕အစညးမား သာယာဝေျပာေရးက အေထာက

အကျပရာတြင ပ၍ကယျပန႔ေသာ အခနးက႑မ ပါဝငႏငသည အဖြ႔အစညးတစခ

ျဖစပါသလား။ ၎သည သာယာဝေျပာေစရန ဥးေဆာငႏငပါသေလာ။ ခငမာေသာ

ကယပငအပခပခြင အာဏာမား အပႏငးထားပါသေလာ။

၂။ ႏငင၏ ဘ႑ာေရးအေျခအေနမာ အဘယနညး။ ပဏာမ ခန႔မနးတြကခကျခငး လပ

ေဆာငထားပါသေလာ။ ဤ ကနကစရတမားက ေရရညသးစြႏငပါမညေလာ။ အျခား

ေရြးခယႏငသည နညးလမးမား၏ ကနကစရတမားႏင ႏႈငးယဥျပး ျဖစပါသေလာ။

တငးျပညသည ကခသးစြႏငျခငး မရေသာ ေဒသႏရအစးရ စနစတစခေၾကာင ဝနပျခငး

မရေစရန ဥပမာ - ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒအား ေျပာငးလျပျပငရန လြယကမႈ - အစရ

သည မညသညေဆာငရြကမႈမား ျပလပႏငသနညး။ (ဥပမာ- ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင

လကေလာညေထြ ေဆာငရြကႏငစြမး)

၃။ ႏငင၏ လ႔စြမးအား အရငးအျမစခြနအားမာ အဘယနညး။ ေဒသႏရအစးရ၏ ကယေျပာ

သညစနစတြင ခန႔အပရန လပေဆာငႏငစြမးရေသာ ပညာတတဝနထမးအငအား လလ

ေလာကေလာကရပါသေလာ။ ဤသ႔ေသာ စြမးအားအရငးအျမစ ႏငငတဝမးတြင ရပါ

သေလာ။

၄။ ထညသြငးစဥးစားရန လအပေသာ တငးရငးသား၊ ဘာသာစကား၊ ဘာသာေရးႏင ယဥ

ေကးမႈဆငရာ ကြျပားေသာ လနညးစမား ရပါသလား။ ဗဟအစးရ၏လပပငခြင အာဏာ

က နယေျမအလက ခြေဝေပးျခငးျဖင မညမ အထ ဤလနညးစမားက ထညသြငးစဥးစား

ႏငပါသနညး။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒအား အျခား မညသညျပျပငေျပာငးလမႈမား

ေဆာငရြကရန လအပပါသနညး။ (ဥပမာ - ဘာသာစကား အခြငအေရးမား၊ ခြျခား

ဆကဆျခငး မရေစေရးအတြက ဥပေဒအပဒငယမား၊ ဗဟအဖြ႔အစညးမားတြင ၎

လနညးစမားအတြက သးသန႔ရာထးေနရာမား။)

၅။ ထပေဆာငးလပပငခြငအာဏာမား အပႏငးႏငမည လကရ ေကာငးစြာလပငနးလညပတ

ေနသညေဒသႏရအစးရ အဖြ႔အစညးမား ရပါသေလာ။ သ႔မဟတ ဤ အဖြ႔အစညးမားက

အေျခခအတျမစခ၍ ျပနလည ဖြ႔စညးရမညေလာ။ ထ႔သ႔ ဖြ႔စညးရမညဆပါက ယငးတ႔က

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒႏင ဆကစပဥပေဒ သ႔မဟတ

သကဆငရာ ကနဥးဥပေဒမား ျဖင ဖြ႔စညးတညေထာငသငပါသေလာ။

၆။ ေဒသႏရကယပငအပခပခြင ေတာငးဆခကမားသည ႏငငတစဝမး၌ တေျပးည ေတာငးဆ

ျခငး ျဖစပါသေလာ။ သ႔မဟတ အခ႕ေသာေဒသမားတြငသာ ေတာငးဆၾကပါသေလာ။

အခ႕ေဒသမားတြငသာ ေတာငးဆၾကသညဆပါက ထေဒသမားကသာ အထးကယပင

အပခပခြငေပးေသာ စမခကသည ေဒသအားလးအား ကယပငအပခပခြငေပးေသာ

စမခကထက ပ၍သငေလာေသာ ေျဖရငးခကတစခ ျဖစႏငပါမညလား။ သ႔မဟတ

ေဒသႏရဒမကေရစ၏ စပစမားက မကငသးႏငေသာ သးျခားေဒသမား (ဥပမာ -

မးႏြယစေဒသမား၊ အျငငးပြားမႈမား ရေနေသာ ေဒသမား) ရေနပါသလား။

၇။ ျပညသတ႔အေပၚ သငတငေလာကပတစြာကယစားျပ၍ မဆငးမတြ တ႔ျပနေျဖရငးေပး

မည ေဒသႏရ အစးရတစရပက မညသ႔ ဖြ႕စညးျပလပႏငမညနညး။ အေျခအေနတစခ

ခငးစတြင သငေတာသည ဆးျဖတခကခမတေရးပစမာ အဘယနညး (ေရြးေကာကပြ

စနစ၊ ရာထးသကတမးမား၊ စမခန႔ခြေရးပစမား)။ ေဒသႏရကယပငအပခပခြင သာမက

ေဒသတြငးအဆင၌ ဒမကေရစျမႇငတငရန ေတာငးဆမႈ ရေနပါသေလာ။

၈။ ဗဟအစးရမ ေဒသႏရအစးရသ႔ လႊေျပာငးေပးအပသည လပပငခြင အာဏာက အကင

ပကခစားေသာ၊ ဘကလကေသာ သ႔မဟတ မထေရာကေသာ သေဘာျဖင မကငသးေစ

ရန မညသညအကာအကြယမား သ႔မဟတ အာမခခကမား လအပပါမညနညး။ အေရး

ေပၚအေျခအေနမား သ႔မဟတ အပခပစမမႈ ပကကြကသည အေျခအေနမားတြင

အထကအာဏာပငအဖြ႔မားမ ၾကားဝငေျဖရငးေဆာငရြကရနအတြက သးျခားလပပငခြင

အာဏာတစခ ထားရသငပါသလား။ ဤသ႔ ထားရသငပါက ထ လပထးလပနညးမားအား

အလြသးစားမျပရန မညသ႔ ကာကြယႏငပါမညနညး။

၉။ ေဒသႏရအစးရ၏ နယနမတမားက မညသ႔ သတမတၾကမညနညး။ ေဒသႏရ အာဏာ

ပင အဖြ႔မားတြင နယနမတေျပာငးလမႈမားနငစပလဥးျပး ေဆြးေႏြးညႏႈငးပငခြင ရသင

ပါသလား။ နယနမတ ေျပာငးလမႈမားျပလပရာတြင ျပညသမား၏ သေဘာတညမႈ

လအပသညဟ ထငပါသလား။

၁၀။ ေဒသႏရအစးရ၏ ဘ႑ာေရးလပထးလပနညးမားသည ေျပာငးလေနေသာလအပခက

မားႏင အရငးအျမစမားအတငး အလကသင႔ အလြယတက ေျပာငးလတ႔ျပနႏငျပး

တစခနတညးမာပင အထကအစးရအလႊာမားအေပၚ ဘ႑ာေရးအရလြနကစြာ အမအခ

ျပရသညအေျခအေနမ ကာကြယႏငရန မညသ႔ ျပလပရပါမညနညး။

၁၁။ ႏငငေရး ပါတတ႔၏ အေျခအေနမာ အဘယနညး။ ေဒသႏရအစးရတြင ထညသြငးသတ

မတရန အဆျပထားေသာ အဖြ႔အစညးမား၏ လပငနးေဆာငတာမားက ႏငငေရးပါတ

မားက မညသ႔ေဖာေဆာငေပးသနညး။ ပါတႏငငေရး အေျပာငးအလျဖစခလင ဤ

အဖြ႕အစညးမား ဆကလကလပငနးလညပတ ႏငပါမညေလာ။

ႏငင ေဒသႏရ အစးရ ၏ ျဖစတညမႈ

ေဒသႏရ အစးရ ၏ အာဏာႏင

လပပငခြငမား

ေငြေၾကးေထာကပမႈ ဆငရာအစအမမား

ေရြးေကာကပြ အစအမမား

ဘဂၤလားေဒရ႕ ႏငင၁၉၇၂ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ (၂၀၁၄ တြင ျပငဆငခသည။)

ဥပေဒပဒမ ၅၁ (၁)(ေရြးေကာက တင ေျမႇာကခ အဖြ႔မား က သမၼတႏငင၏ စမအပခပေရး ဆငရာ ဌာနတငး၌ ေဒသႏရ အစးရ အျဖစ လပပငခြင အပႏငးရမည။

ဥပေဒပဒမ ၅၉ (၂)ေဒသႏရ အစးရ၏ တာဝနမားမာ - စမအပ ခပျခငး၊ ၿငမဝပပျပားမႈ ရေစရနေဆာငရြကျခငး၊ အမားျပညသမား အတြက ဝနေဆာငမႈမား ႏင စးပြားေရး ဖြ႕ၿဖးေရး တ႔ႏင သကဆငေသာ ႀကတငစမခကမား ျပငဆငျခငးႏင လကေတြ႔ အေကာင အထညေဖာျခငး - တ႔ ျဖစသည။

ဥပေဒပဒမ ၆၀ေဒသႏရ အစးရ၏ လပပငခြငအာဏာ မားမာ - ေဒသအတြက အခြနမား သတမတ ေကာကချခငး၊ ရသး ခန႔မနးေျခ ေငြစာရငးျပင ဆငျခငး၊ ရနပေငြမား အား ထနးသမးျခငး - တ႔ ျဖစသည။

ဥပေဒပဒမ ၅၉ (၁)ေဒသႏရ အစးရမား သည ဥပေဒအရ “ေရြးေကာကခ ပဂၢလ မား” ျဖင ဖြ႔စညးထား ေသာ အစအဖြ႔မား ျဖစသည။

ဘရာဇးႏငင၁၉၈၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ

အခနး ၃ - ႏငငေတာ ဖြ႔စညးမႈဥပေဒပဒမ ၁၈ေဒသႏရ အစးရ မားသညစရငစမား ျဖစၾကသည။ ၎တ႔၏ ဖြ႔စညးပ၊ ေပါငးစညးလပ ေဆာငမႈႏင ထပ ဆင ခြေဝသတမတ မႈတ႔အား ျပညနယ ဥပေဒအရ ထနးည ထားျခငးျဖစၿပး

စရငစမားသည ျပည ေထာငစ၊ ျပညနယမား၊ ဖကဒရယ ခရငမားႏင အတ ပးတြအာဏာမား ရသကသ႔ (ဥပေဒပဒမ ၂၃) ၎တ႔၏ ကယပင အာဏာမားလညး ရ သည။ (ဥပေဒပဒမ ၃၀)ဥပေဒပဒမ ၂၃ သည ျပညသ႔ကနးမာေရး၊ ယဥေကးမႈ၊ ပတဝနး ကင၊ စကပးေရး ကန ထတလပမႈႏင ယာဥ

ဥပေဒပဒမ ၁၄၅စရငစမားသည ျပညသ႔ ေရးရာ ဝနေဆာငမႈမား ေပးသညအတြက အခြန မား၊ လပခမားေပးေခရ မည သတမတေငြမား ျဖင စညးၾကပႏငသည။ ဥပေဒပဒမ ၁၅၈ေအာကပါအခြနမားက စရငစသ႔ ခြေဝခထား သတမတေပးသည။ ဝငေငြအားလး အေပၚ ေကာကခေသာ

ဥပေဒပဒမ ၂၉ဖြ ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ အရ ေရြးေကာကပြမား စစဥရာ တြင ေအာကပါ အခကတ႔ ပါဝငရမညျဖစ သည။ စရငစ အပခပေရး မး၊ ဒေကာငတအပ ခပေရးမး ႏင ၿမ႕ေတာေကာငစ ဝင လႀကးတ႔ တာဝန ထမးေဆာငရမည

ျပညသတ႔ႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈ အေပၚတြင မတညသည။

အသြားအလာ အႏရာယ ကငးမႈ အစရေသာ ပးတြအာဏာမားအား ေဖာျပထားသည။ ဥပေဒပဒမ ၃၀ သည ဥပေဒျပေရး၊ ေဒသမား ၏ ဖြ႔စညးမႈ၊ အမားျပည သမားအတြက ဝနေဆာငမႈမား၊ မႀက ႏင မလတနး ပညာေရး၊ နယေျမအတြငး စနစ တကရေစရန စညးရး လႈပရားမႈႏင ေဒသႏရ သမငးဝငႏငယဥေကးမႈ ဆငရာ ဘးဘြားအေမြ အႏစမားက ကာကြယ ေစာငေရာကျခငး အစရ သညတ႔ပါဝငေသာ ေကာငတမား၏အာဏာ မားကေဖာျပထားသည။ ဥပေဒပဒမ ၁၄၄ေဒသႏရ အစးရမား သ႔မဟတ ေကာငတမား သည ျပညသတ႔၏ အသကအးအမစညးစမ၊ ဝနေဆာငမႈႏင ပပးမႈတ႔ ကကာကြယေစာင ေရာကရန ေကာငတလ ျခေရးအဖြ ႔ ဖြ႔စညး ႏငသည။

ဖယဒရယ အခြန၊ စရငစ အတြငးရရပေကး ပင ဆငမႈအေပၚ ေကာကခ ေသာ ဖယဒရယအခြန၏ ၅၀ ရာခငႏႈနး၊ စရငစမား ၏ နယေျမအတြငး ေမာ ေတာယာဥပငဆငမႈမား အေပၚ ေကာကခေသာ ျပညနယအခြနေငြ၏ ၅၀ ရာခငႏႈနး၊ စရငစအတြငး ရ လြတလပစြာတငပ႔ႏင သည ကနစညႏင ဝန ေဆာငမႈမားႏင သယယ ပ႔ေဆာငေရးဆငရာ ႏငင အခြနေငြ၏ ၂၅ ရာခင ႏႈနးတ႔ ျဖစသည။

သကတမးကာလမာ ၄ ႏစျဖစသည။ ဤရာထးေနရာမား အတြက ေရြးေကာကပြ မားက တစၿပငနက ကငးပရမညျဖစၿပး ပြငလငးျမငသာမႈ ရ ရမည။

ခက သမၼတႏငင၁၉၉၃ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ (၂၀၀၂ တြင ျပငဆငခသည)

ဥပေဒပဒမ ၈ေဒသဆငရာ ကယပင အစးရ၏ အာမခခကဥပေဒပဒမ ၉၉ေဒသႏရ အစးရ အဖြ႔အစညးတြင ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြ ေရးဆငရာ အပခပ ေရးအဖြ႔မားႏင ျပညနယမား ပါဝင သည။ ဥပေဒပဒမ ၁၀၀ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြ

ဥပေဒပဒမ ၁၀၄ျပညနယမားအား လပပငခြင အပႏငး ထားျခငး မရေသာ ကစၥ ရပမားႏငစပလဥးသည လပပငခြငအာဏာမား က ၿမ ႔ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာ အပခပေရး အစအဖြ ႔မားအား သာမနဥပေဒျဖင အပႏငးရမည။ ၿမ႔ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာ အပခပေရးအဖြ႔ မားသည အေထြေထြ

ဥပေဒပဒမ ၁၀၁ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာ အပခပေရးအဖြ႕ မား ျပညနယမားႏင ေဒသဆငရာ ကယပင အစးရ အစအဖြ႕မား သည အဖြ႕အစညးပင ပစၥညးမားရၿပး ၎တ႔၏ ကယပငဘ႑ာေငြျဖင စမခန႔ခြႏငသည။

ဥပေဒပဒမ ၁၀၂ၿမ ႔ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာ အပခပေရး အဖြ ႔မား ျပညသ႔ ကယစားျပ အဖြ႔မား က အၾကြငးမ တနးတ ညမေသာ တကရက မေပးခြငျဖင ေလးႏစ တစႀကမ ေရြးေကာက တငေျမႇာကၾကသည။

ေရးဆငရာ အပခပ ေရးအဖြ႔မားမာ ျပညနယမား၏ အစတအပငးျဖစ သည။

စညးေႏာငမႈရသည ျပ႒ာနး အမန႔မားက ထတျပနသည။

ဒမနစကန သမၼတႏငင၂၀၁၀ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ

ဥပေဒပဒမ ၁၂ႏငငေတာအား ျပညေထာငစ နယေျမ၊ ျပညနယ မားႏင စညပငသာ ယာ နယနမတမား အျဖစပငးျခားထား သည။

ဥပေဒပဒမ ၂၀၂ၿမ႕ေတာဝနမား၏ လပပငခြငအာဏာမား (အရညအခငးႏင စြမးရညမား) က ဥပေဒ အရ သတမတသည။

ဥပေဒပဒမ ၂၀၀ၿမ႕ငယေကာငစမား သည စညပငသာယာ ေရးအခြနမား ခမတႏင သည။ ဤသ႔ ခမတရာ တြင စညပငသာယာ နယနမတမား အၾကား ကနသြယမႈႏင ပ႔ကန လပငနးဆငရာ ႏငငေတာ အခြနမား၊ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒ၊ ျပ႒ာနးဥပေဒမားႏင ေထြးေရာယကတင မျဖစ ေစရ။ဥပေဒပဒမ ၂၀၆ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာ အရငးအျမစမား အား ရငးႏးျမႇပႏမႈသည ေပါငးစညးမႈက အေလး ေပးသည အားလးပါဝင ဆးျဖတေသာ ရသးမနး ေျခေငြစာရငး ခငမာ အားေကာငးမႈႏင ေဒသႏရ ဖြ ႔ၿဖးေရးမဝါဒ မားခမတရာတြင ႏငင သားမားပါဝငရမည တာဝနတ႔အေပၚ မတည သည။

ဥပေဒပဒမ ၂၂ (၃)ႏငငသားမားတြင အေျခခလထအား အကးေဆာငေရး၊ ဥပေဒျပေရးႏင ၿမ႕ေတာစမခန႔ခြ ေရးဆငရာအစပး လပေဆာငမႈမားႏင စပလဥးသည အခြငအေရးရသည။ ဥပေဒပဒမ ၂၀၁ (၂)ၿမ႕ေတာဝနမားႏင ၿမ႕ေတာေကာငစဝန မားအား ေလးႏစ တစႀကမ ေရြးေကာက တင ေျမႇာကရမည။ ဥပေဒပဒမ ၂၀၃လထဆႏၵခယပြမား ျပလပရာတြင စညးမဥးစညးကမး ႏင အတငးအတာက ေသာလညးေကာငး၊ ဆႏၵခယပြမားက ေသာလညးေကာငး ၿမ ႔ေတာစမခန႔ခြေရး ဆငရာစညးမဥးစညး ကမးမား အစပး ေဆာငရြကမႈက ေသာလညးေကာငး ဥပေဒျဖင ျပလပ ႏငသည။

ဂါနာႏငင၁၉၉၂ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ (၁၉၉၆ တြင ျပငဆငခသည)

ဥပေဒပဒမ ၂၄၀အာဏာခြေဝကင သးသည အစးရႏင႔ အပခပေရးစနစ က ဖြ႕စညးရမည။ ဥပေဒပဒမ ၂၄၁ဂါနာႏငငအား ခရင

ဥပေဒပဒမ ၂၄၁ (၃)ညလာခ ကငးပေရး၊ ဥပေဒျပေရးနင အပခပ ေရး အာဏာမားရေသာ ခရငလႊတေတာတြင အျမငဆး ႏငငေရး လပ ပငခြင အာဏာရသည။

ဥပေဒပဒမ ၂၅၀ခရင အပခပေရးမးခပ ၏ လစာက ပါလမနမ ဆးျဖတၿပး ေပါငးစညး ထားေသာ ရနပေငြမ တစဆင ေပးအပသည။သဘာပတ အဖြ႔ဝငႏင

ဥပေဒပဒမ ၅၀ႏစဥး သ႔မဟတ ႏစဥးထကပေသာ ေရြးေကာကပြဝင ကယစားလယ ေလာငးမား ဆနခါ တငေရြးခယခရ

မားအျဖစ ပငးျခား ထားၿပး အျမငဆး လပပငခြငအာဏာ သည ခရငလႊတ ေတာတြငရသည။ဥပေဒပဒမ ၂၅၅ျပညနယ အသးသး တြင ျပညနယဆင ရာ ညႏႈငးေဆာင ရြကေရးေကာငစ အား ဖြ႕စညးထား မညျဖစၿပး ထ ေကာငစတြင ျပညနယဝနႀကး၊ သဘာပတ အဖြ႕ဝငႏင ခရင အပခပေရးမးခပ၊ ျပညနယလႊတ ေတာမ အရာရခပ ႏစဥး၊ အာဏာခြ ေဝကငသးသည ဝနႀကးဌာနမားမ ျပညနယဆငရာ ဝနၾကးမား ပါဝင သည။

ဥပေဒပဒမ ၂၄၅ခရငလႊတေတာ မား၏ အလပတာဝနမားမာ ခရငဖြၿဖးတး တကမႈ အတြက အရငးအျမစ မားအား စစညးအသး ခႏငရန စမကနးမား၊ အစအစဥမားႏင မဟာ ဗဟာမား ေရးဆြျခငး ႏင အေကာငအထည ေဖာျခငး၊ အခြန၊ အေကာကခြန မား၊ ႏႈနးထားမား ႏင အဖးအခမားအား စညးၾကပျခငး ႏင ေကာကချခငးတ႔ျဖစ သည။

အျခားေသာ အဖြ႕ဝငမား ၏ လပခလစာမားက ခရငလႊတေတာမ ဆးျဖတၿပး လစာေပး အပရာတြငလႊတေတာ၏ ကယပင ဘ႑ာေငြမ ေပးအပသည။ဥပေဒပဒမ ၂၅၂ ပါလမနသည ခရငလႊတ ေတာ မား၏ ဘရနပေငြ ဟ အမညရေသာ ရနပေငြတစရပက ဖနတးရမည။ခရငလႊတေတာမား၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈမား လပေဆာငရနႏငငေတာ အခြနဘ႑ာ စစေပါငး၏ ၅ ရာခငႏႈနး ထကမနညး ေပး အပရမည။ဘရနပေငြအား မညသ႔ ခြေဝ အသးျပရမညက ပါလမနမ သတမတေပး ထားေသာ ပေသစနစျဖင ဆးျဖတရမည။ ခရငလႊတေတာ ဘရနပ ေငြအား စမခန႔ခြသ တစေယာက ခန႕အပ ထားရမည ျဖစျပး ၎က ဤ ဘရနပေငြအား အကးရရ တရားမတစြာ စမခန႔ခြႏငေစရန အေသ အခာ တာဝနယ ေဆာငရြကရမည။ျပညသ႔ အဖြ႔ အစညးမား ႏင ျပညနယ သည ခရင လႊတေတာမား၏ ကစၥ အဝဝအတြက ေထာကပ ေငြေပး အပႏငသည။

ေသာ အခါတြင မအေရအတြက အမားဆး ရရသက ေရြးခယ ခန႔အပ သည။ ဥပေဒပဒမ ၅၁ေရြးေကာကပြ ေကာ မရငတြင ျပညသ႔ ေရြးေကာကပြမားႏင ဆႏၵခယပြမား မပက မကြက ေဆာငရြက ႏငေစရန အလ႔ငာ စညးမဥးစညးကမး မားက ျပ႒ာနးရန တာဝနရသည။ ဥပေဒပဒမ ၂၄၆ရာထးသကတမးမားခရငလႊတေတာမား အတြက ေရြးေကာက ပြမားက ၄ ႏစ တစႀကမ ကငးပရ မည။ ခရင အပခပ ေရးမးခပ၏ ရာထး သကတမးသည ေလးႏစ ျဖစျပး အမားဆး သကတမး ႏစႀကမသာ ထမး ေဆာငခြင႔ရသည။ ဥပေဒ ပဒမ ၂၄၈ေဒသႏရ ေရြးေကာက ပြ ကယစားလယ ေလာငးမားသည ႏငငေရးပါတမားႏင ဆကစပမႈမရပ တစသးတစျခား အျဖစ ကယစားျပရ မည။ ႏငငေရး ပါတမား သည ကယစားလယ အား ဆန႔ကင၍ စညးရးလႈ႕ ေဆာမႈ မား မျပလပရ။

အငဒနးရားႏငင၁၉၅၄ ဖြ႕စညးပ အေျခခဥပေဒ(၁၉၅၉ တြင ျပနလည အသက သြငးၿပး ၂၀၀၂ တြင ျပနလည ျပငဆငသည။)

ဥပေဒပဒမ ၁၈အငဒနးရား ႏငင၏ ပငနကအား ျပညနယမား၊ ရငခြငပက အစးရ ေဒသမား (ကဘ ပတန)ႏင ေဒသႏရ အပခပမႈစနစ ေအာကတြင ရေသာၿမ႕ေတာမား (ကတ) အျဖစ ပငးျခားထားသည။

ဥပေဒ ပဒမ ၁၈ (၂)အာဏာပင အဖြ႔အစညး မားသည ကယပင အပခပခြင ျပညနယ စညးမဥးစညးကမးမား ႏင ပပးေရးတာဝနအရ မမတ႔၏ အာဏာက ကငသးရမည။

ဥပေဒ ပဒမ ၁၈ (ခ)ဗဟအစးရႏင ျပညနယ အာဏာပငမားအၾကားရ ဘ႑ေရး၊ ျပညသ႔ ဝနေဆာငမႈလပငနးမား ႏင သဘာဝသယဇာတ မားႏင အျခားအရငး အျမစမား အသးျပမႈ ကစၥရပမား ဆငရာ ဆကဆမႈအား တရား ဥပေဒအရ မတညညႊတ စြာ စညးမဥးခမတ ေရးဆြ၍ ေဆာငရြက ရမည။

ဥပေဒပဒမ ၁၈ (၃ - ၄)ျပညနယအပခပေရး မး၊ ရငခြငပက အစးရ (ဘပတတ) ႏင ၿမ႕ေတာဝနမား (ဝါလကတ) နညးတ ပင ေဒသဆငရာ ကယစားျပ အဖြ႔ အစညးမား၏ အဖြ႔ဝင မားက ဒမကေရစ စနစအရ ေရြးေကာက တငေျမႇာကသည။

ပလနႏငင၁၉၉၇ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ

ဥပေဒပဒမ ၁၅ျပညသ႔အာဏာ သည ဗဟအစးရ၏ အာဏာက ေဒသ အစးရသ႔ လႊေျပာငး ထားေသာ အာဏာ ျဖစၿပး နယနမတ ပငးျခား သတမတ ျခငးက ျပ႒ာနး ဥပေဒျဖင ခမတ သည။ ဥပေဒပဒမ ၁၆ေဒသႏရအစးရ သည ျပညသ႔ အာဏာကငသးရာ တြင ပးေပါငး ပါဝငရမည။ ေဒသႏရ အစးရ သည ျပ႒ာနးဥပေဒ အရ လပပငခြင အာဏာ ေပးထား ေသာ ျပညသ႔ အလပတာဝန အမားစအား ၎၏ ကယပင အမည နာမႏင ကယပင တာဝနမားေအာက တြင ေဆာငရြက ရမည။

ဥပေဒပဒမ ၉၄ေဒသႏရအစးရသည မမပငနကအတြငး ကငသးႏငေသာ ဥပေဒမား (အကဥပေဒ မား) ျပ႒ာနးႏငသည။ ယငးသည ဥပေဒ ရငးျမစမားထမ တစခ ျဖစသည။ဥပေဒပဒမ ၁၆၃ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ သ႔မဟတ ျပ႒ာနး ဥပေဒမားမ အျခား အာဏာပငအဖြ႔အစညး မားအတြက အရနသတ မတထားျခငး မရေသာ အလပတာဝနမားမာ ေဒသႏရအစးရ၏ ျပညသေရးရာ အလပ တာဝနမား ျဖစသည။ ဥပေဒပဒမ ၁၆၅ေဒသႏရအစးရမားတြင အဖြ႕အစညးပငပစၥညး မားဆငရာ အခြငအေရး မားရသည။

ဥပေဒပဒမ ၁၆၇ေဒသႏရအစးရသည ၎တ႔၏ အလပတာဝန မား ေဆာငရြကရန ျပညသ႔ရနပေငြမား သာမက ႏငငေတာ ဘ႑ာမ အမေတာေငြ မားႏင ေထာကပေၾကး မားကလညး ရရသည။ စညပငသာယာ အခြန ဘ႑ာဝငေငြမားသည စညပငသာယာ ကစၥရပ မားႏငသာ သကဆင သည။ဥပေဒပဒမ ၁၆၈ေဒသႏရအစးရသည အခြနမားႏင အခေၾကး ေငြမားက ဥပေဒ (ျပ႒ာနးဥပေဒ) မ ျပ႒ာနးထားသညအတငး ခမတ ေကာကခႏင သည။

ဥပေဒပဒမ ၁၆၉ေရြးေကာကပြမားက အၾကြငးမျပလပရ မည။ တကရက ေရြး ေကာကတငေျမႇာက ျခငး ျဖစရမည။ တနးတညမ ျဖစရမည။ လ႕ဝက မေပး စနစျဖင ျပလပရမည။ ဆႏၵခယပြမားက ဥပေဒျဖင ျပ႒ာနး ရမည။ ဥပေဒပဒမ ၁၇၀တကရက ေရြးေကာကခ အဖြ႔ အစညးအား ျဖတခ ျခငးကသ႔ လ႔ အသငးအဝငးမားႏင သကဆငသည အေရးကစၥမား အတြက ဆႏၵခယပြ မားအား ခြငျပထား သည။ ဆႏၵခယပြမားက ဥပေဒျဖင ျပ႒ာနးရမည။

စပနႏငင၁၉၇၈ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ (၂၀၁၁ တြင ျပငဆငသည။)

ဥပေဒပဒမ ၁၃၇ႏငငပငနကက ေဒသႏရ အပခပမႈ စနစေအာကတြင ရေသာ ၿမ႕ေတာ မား၊ ျပညနယမား၊ ကယပငအပခပ ခြငရ ေဒသမား အျဖစ ပငးျခားထား သည။

ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ျဖင ျပ႒ာနးထားျခငး မရ ေသာအာဏာမား။ ။ ႏငငေတာ သ႔မဟတ ကယပငအပခပခြငရ ေဒသအဆငတြင ထတျပနထားေသာ ဥပေဒမား အေပၚတြင မတညသည။

ဥပေဒပဒမ ၁၄၂ေဒသႏရအစးရသည ကယပင အခြနဝငေငြ မားမ လညးေကာငး၊ ကယပင အပခပခြငရ ေဒသမားမ ေပးေဆာင ေသာ ႏငငေတာ အခြန မားမလညးေကာငး ႏငငေတာ အခြနမားအား ခြေဝျခငးျဖင႔ လညး ေကာငး ရရေသာဝငေငြ မားျဖင လညပတႏင မည။

ဥပေဒပဒမ ၁၄၀ျမ ႔ငယေကာငစမား ရ အစးရႏင စမ အပခပေရးအဖြ႔မား က ၿမ႕ေတာဝနမား၊ ေကာငစဝငမားႏင႔ ဖြ႕စညးထားသည။ ေကာငစဝငမားက အၾကြငးမ၊ တနးတ ညမရရ လြတလပစြာ တကရကမေပး ေရြးခယခန႔အပထား သည။ ၿမ႕ေတာဝနမားက ေကာငစဝငမား သ႔မဟတ ေဒသခမား မ ေရြးခယခန႔အပ သည။ ေဒသဆငရာ ေရြးေကာကပြမားႏင႔ ပတသကေသာအျခား ျပ႒ာနးခကမားက ဥပေဒႏင အည ခမတရမည။

တနးရားႏငင၂၀၁၄ ဖြ႔စညးပ အေျခခ ဥပေဒ

ဥပေဒပဒမ ၁၃၁ေဒသႏရအစးရ၏ ေဒသႏရ အပခပမႈ စနစေအာကတြင ရေသာ ၿမ႕ေတာ စမခန႔ခြေရးဆငရာ အဖြ ႔မား၊ ခရငမား ႏင ျပညနယမား ပါဝငသည။အျခား ေဒသႏရ အာဏာပင အဖြ႔ အစညးအမးအစား မား ဖြ႔စညးျခငး အတြက ဥပေဒျဖင ျပလပႏငသည။

ဥပေဒ ပဒမ ၁၃၄ေဒသႏရအစးရသည ကယပငအာဏာမား၊ ဗဟအာဏာပင အဖြ႔ အစညးျဖင မေဝ ကငသးသည အာဏာ မားႏင ဗဟအစးရမ ခြေဝအပႏငးထားေသာ အာဏာမား ရသည။လကေအာကခ အဖြ႔ အစညးမား၏ ဥပေဒသ မားအရ ပးတြ၍ အပႏငးထားသည အာဏာမားက ခြေဝၾကသည။ေဒသႏရအစးရမား၏ ကယပငအာဏာ မား သည ထနးေကာငးရန အပႏငးထားေသာ အာဏာမား ျဖစသည။

ဥပေဒ ပဒမ ၁၃၅ဘ႑ာေရးစနစက ဥပေဒျဖင စညးမဥးစညး ကမး ျပ႒ာနးသတမတ သည။ သ႔ရာတြင ေဒသႏရ အစးရ၌ ၎တ႔၏ ကယပင အရငးအျမစ မားႏင အခးက သတမတခကအရ ဗဟအစးရမ ပပးထား ေသာ အရငးအျမစ ႏစမးစလး ပငဆင သည။ ဗဟအစးရမ လပပငခြင အာဏာမား သတမတ ျခငး သ႔မဟတ လႊေျပာငးျခငးတ႔က သကဆငရာ အရငး အျမစမားႏငအတ

ဥပေဒ ပဒမ ၁၃၃ေဒသႏရ အပခပမႈ စနစေအာကတြင ရေသာ ၿမ႕ေတာ ေကာငစမား၊ (လြတလပမတ၍ တကရကလ႕ဝက မေပးၿပး ပြငလငး ျမငသာမႈရေသာ) ျပညနယေကာင စမားႏင (ေဒသႏရ အပခပမႈ စနစ ေအာကတြငရေသာ ၿမ႕ေတာေကာငစမား ႏင ျပညနယေကာငစ အဖြ႔ဝငမားမ ေရြးခယ ထားေသာ) ခရင ေကာငစမား အၾကား ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒျဖင ခြျခား

ျပလပ ေဆာငရြကရ မည။

သတမတထားသည။ဥပေဒ ပဒမ ၁၃၉ဖြ ႔ၿဖးတးတကေရး အစအစဥမားႏင ေျမယာအသးျပေရး အစအစဥမား ေရးဆြ ရာတြင ႏငငသားမား ႏင အရပဖကအဖြ႔ အစညးမား၏ ပးေပါငးပါဝငမႈက အာမခရမည။

Ayittey, G. B. N., Indigenous African Institutions (New York: Transnational Publishers,

1991) “ေဒသခ အာဖရကန အဖြ႔အစညးမား”

Barber, B. R., If Mayors Ruled the World: Dysfunctional Nations, Rising Cities (New

Haven, CT: Yale University Press, 2013) “အကယ၍ ၿမ႕ေတာဝနမား ကမာၻကအပစး

ခေသာ- ႏငငေရးစနစေကာငးစြာမလညပတသည ႏငငမား၊ တးတကလာေသာ ၿမ႕ေတာမား”

Bort, E., McAlpine, R. and Morgan, G., The Silent Crisis: Failure and Revival in Local

Democracy in Scotland (Glasgow: The Reid Foundation, 2012) “အသတတ အေရး

အခငး - စေကာတလနႏငငတြင ေဒသခဒမကေရစစနစရ ရႈးနမမႈႏင ျပနလည သကဝငႏးၾကား

လာျခငး”

Commonwealth Local Government Forum (CLGF), Time for Local Democracy: The

Aberdeen Agenda: Commonwealth Principles on Good Practice for Local Democracy

and Good Governance (CLGF, 2005) “ေဒသႏရ ဒမကေရစ ေခတ- အဘားဒငး လပငနးစဥ

- ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစႏင ေကာငးမြနေသာ အပခပေရးအတြက ေကာငးမြနေသာကငသး

မႈစနစမား ေပၚရ ဓနသဟာယ အေျခခသေဘာတရားမား”

Commonwealth Secretariat, Commonwealth Local Government Handbook 2013/14

(London: Commonwealth Secretariat, 2013) “ဓနသဟာယ ေဒသႏရအစးရ လမးညႊန”

Council of Europe, European Charter of Local Self-Government, 15 October 1985, ETS

122. “ေဒသႏရ ကယပငအပခပေရး၏ ဥေရာပဆငရာ အေျခခဥပေဒ”

Dhillon, K., Mayors Making a Difference (London: New Local Government Network,

2006) “ေျပာငးလမႈက ျဖစေပၚေစသည ၿမ႕ေတာဝနမား”

Enlace Nactional, Lambayeque: Comuneros de Kañaris inician paro indefinido contra

proyecto minero [Lambayeque: Communards of Kañaris begin indefinite strike

against mining project], 22 January 2013, <http:// enlacenacional.com/2013/01/22/

စာတမးထတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒမားက ႐ာေဖြရန

ဤစာစဥတြင ရညၫႊနးထားေသာ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒဆငရာ စာသားမားအား မညသည ရငးျမစမ ေကာကယသညဟ ေဖာျပမထားခလင Constitute Project ၏ Website ျဖစသည https://www.constituteproject.org/ မ ေကာကႏႈတေဖာျပထားသညဟ မတယႏငသည။

lambayeque-comuneros-de-kanaris-inicianparo-indefinido-contra-proyecto-

minero/>, accessed 28 July 2017

Fjeldstad, O.-H. and Heggstad, K., Local Government Revenue Mobilisation in

Anglophone Africa (Brighton: Institute of Development Studies, 2012) “အဂၤလပစကား

ေျပာ အာဖရကနယေျမတြင ေဒသႏရအစးရ အခြနဘ႑ာ စညးၾကပျခငး”

Hatchard, J., Ndulo, M. and Slinn, P., Comparative Constitutionalism and Good

Governance in the Commonwealth: An Eastern and Southern African Perspective

(Cambridge: Cambridge University Press, 2004) “ႏႈငးယဥ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒဝါဒ

ႏင ဓနသဟာယတြင ေကာငးမြနေသာ အပခပေရး - အေရ႕ ႏင႔ ေတာငအာဖရကန ႐ႈေထာင”

Hope, K. R. and Somolekae, G., Public Administration and Policy in Botswana (Kenwyn,

South Africa: Juta & Co Ltd, 1998) “ေဘာစဝါနာတြင ျပညသ႔ေရးရာ စမခန႔ခြျခငးႏင

မဝါဒ”

International IDEA, Democracy at the Local Level: The International Idea Handbook on

Participation, Representation, Conflict Management and Governance (Stockholm:

International IDEA, 2001), <http://www.idea.int/publications/catalogue/democra-

cy-local-level>, accessed 28 July 2017. “ေဒသႏရအဆင ဒမကေရစစနစ၊ ပးေပါငးပါဝင

ျခငး၊ ကယစားျပျခငး၊ ပဋပကၡ စမခန႔ခြျခငးႏင အပခပျခငးတ႔ဆငရာ International IDEA

လမးညႊနစာအပ”

—, State of Local Democracy Assessment Framework (Stockholm, International IDEA

2013), <http://www.idea.int/publications/catalogue/state-localdemocracy-assess-

ment-framework>, accessed 28 July 2017. “ေဒသႏရ ဒမကေရစအေျခအေနက

အကျဖတ သးသပသည မေဘာင”

McMann, K., ‘The Problem of Subnational Uneveness in Democracy’, Paper prepared

for International IDEA workshop, ‘Local democracy today and tomorrow: Learning

from global knowledge and practices’, Stockholm, November 2014. “ဒမကေရစစနစတြင

ျပညနယမားအၾကားရ မညမျခငးျပသနာ”

Mitchell, C., Decentralization and Party Politics in the Dominican Republic (Palgrave

Pivot, 2013). “ဗဟအစးရ၏ အာဏာက ေဒသႏရအစးရသ႔ လႊေျပာငးျခငးႏင ဒမနစကန

ရပတဘလစရ ႏငငေရး ပါတမား”

Sintomer, Y., Herzberg, C. and Röcke, A., ‘Participatory Budgeting in Europe: Potentials

and Challenges’, International Journal of Urban and Regional Research, 32/1

(2008), pp. 164–78. “ဥေရာပတြင အားလးပါဝငေသာ ဘ႑ာေရး - ျဖစႏငေျခမားႏင

စနေခၚမႈမား”

Tessmann, J. and Kirchner, I., ‘The participation of citizens in German local government’,

City Mayors, 21 September 2011, <http:// www.citymayors.com/government/

german-local-government.html>, accessed 2 July 2015 “ဂာမန ေဒသႏရ အစးရအဖြ႔

အစညးတြင ႏငငသားမား ပါဝငေပါငးစညးျခငး”

UN-Habitat, ‘Global Campaign on Urban Governance: Progress Report of the Executive

Director’, UN Doc HS/UF/1/13, Dialogues/I/Paper 7, January 2002 “ၿမ႕ျပအပခပေ

ရးႏငစပလဥးသည တစကမာၻလးဆငရာ လႈပရားမႈ - အမႈေဆာင ဒါရကတာ၏ တးတကမႈအေျခ

အေန အစရငခစာ”

United Cities and Local Governments (UCLG), Decentralization and local democracy in

the world (Barcelona: UCLG and World Bank, 2008) “ႏငငတကာတြင ဗဟအစးရအာဏာ

က ေဒသအစးရသ႔ လႊေျပာငးေပးအပျခငးႏင ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစမား”

United Nations General Assembly, ‘We the peoples: civil society, the United Nations and

global governance: Report of the Panel of Eminent Persons on United Nations-Civil

Society Relations’, UN Doc A/58/817, 11 June 2004 “ကၽြႏပတ႔ ျပညသမား - အရပဖက

အဖြ႔အစညးမား၊ ကလသမၼဂႏင တစကမာၻလးဆငရာ အပခပမႈ -အထငကရပဂၢယအဖြ႕၏

အစရငခစာ- ကလသမၼဂ- အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညး”

Elliot Bulmer သည International IDEA ၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ဖြ႔စညးတညေဆာကျခငး

အစအစဥမ အႀကးတနး အစစဥအရာရတစဥးျဖစသည။ University of Glasgow မ ပါရဂဘြ႕ရ

တစဥးျဖစၿပး University of Edinburgh မ မဟာဝဇၨာဘြ႔ ရရထားသည။ စာေရးသသည

International IDEA ၏ ဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒ ဖြ႔စညးတညေဆာကျခငး စာစဥ၏ အယဒတာ

တစဥးျဖစၿပး ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ ဒဇငးပစ၊ အငစတကးရငး ဒဇငးပစတ႔က ႏႈငးယဥေလလာ

ေသာဘာသာရပက အထးျပေလလာသည။ ထ႔အျပင စာေရးသသည ကမာၻတစဝနးတြင ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒ ျပျပငေျပာငးလမႈျဖစစဥမားတြင နညးပညာ အေထာကအပႏင စြမးရညျမႇငတငေရး

တ႔အား ကမးလမးခတဆကေပးသျဖစၿပး ယခလကရတြင အာဖဂနနစစတန၊ ျမနမာ၊ တဗာလႏင

ယကရနးႏငငရ စမကနးမားတြင တာဝနထမးေဆာငလကရပါသည။

ဒမကေရစႏင ေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရး နငငတကာအဖြ႕အစညး (International

IDEA) သည အစးရခငး ခတဆကလပကငေသာ အဖြ႕အစညးတစချဖစၿပး ကမၻာတစခြင ေရရည

တညတေသာ ဒမကေရစရရေရးအတြက ပပးကညသည။ International IDEA သည အသပညာ

မား၊ ႏငးယဥေလလာမႈမား ပပးေပးျခငး၊ ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရးတြင ပပးကညျခငး၊

မဝါဒမားႏင နငငေရး ျပျပငေျပာငးလရာတြင ကညေဆာငရြကေပးျခငးျဖင ေရရညတညတသည

ဒမကေရစစနစသ႔ ေျပာငးလမႈမားျဖစေပၚလာေစရန ရညရြယပါသည။

http://www.idea.int

International IDEA ၏ MyConstitution Programme သည လပေဖာေဆာငဖက

သကဆငသမား၏ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငးဆငရာ အသပညာမားက ျမႇငတင

ေပးျခငးျဖင အလးစျခင စဥးစားဆးျဖတနငေသာ၊ အမားပါ၀ငမႈရေသာ၊ ျပညတြငးျဖစ ဖြ႕စညးပ

အေျခခဥပေဒဆငရာ ယဥေကးမႈတစရပ ေဖာေဆာငနငရန ရညရြယပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကျခငး” စာတမးတငးသည ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတကခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြး ေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

၁။ အေျခခဥပေဒဆသညမာ အဘယနညး။ အေျခခ သေဘာတရားမားႏင အယအဆမား။ *၂။ ဥပေဒျပလႊတေတာ ႏစရပထား႐ျခငး (သ႔) Bicameralism*၃။ တက႐က ဒမကေရစ စနစ။ *၄။ တရားေရးဆငရာ ရာထးေ႐ြးခယ ခန႔အပမႈမား။ *၅။ တရားေရးဆငရာ ရာထးမား၏ တညၿမပငခြင၊ ထတပယျခငး၊ အထးကငးလြတခြငမားႏင

တာဝနခမႈ။ *၆။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစႏငငမား႐ အပခပေရးအာဏာ မကငသးေသာ သမၼတမား။ *၇။ ပါလမနစနစသး ဒမကေရစ ႏငငမား႐ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒျဖင အာဏာကန႔သတထားေသာ

ဧကရာဇမား။ ၈။ ဘာသာေရးႏင ႏငငအၾကား ဆကစပမႈ။ ၉။ လမႈေရးႏင စးပြားေရးဆငရာ လပပငခြငမား။ ၁၀။ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပငဆငေရး လပထးလပနညးမား။၁၁။ ကန႔သတခက (ဥပေဒ) အပဒငယမား။ ၁၂။ ဖကဒရယ စနစ။ *၁၃။ ေဒသႏရ ဒမကေရစစနစ။ *၁၄။ သမၼတ လကဝယ႐ ဗတအာဏာမား။ ၁၅။ သမၼတ လကဝယ႐ ဥပေဒျပေရး အာဏာမား။၁၆။ ပါလမန ဖကသမးျခငး။၁၇။ အစးရ ဖြ႕စညးမႈႏင ဖယ႐ားေရး ယႏရားမား။၁၈။ အေရးေပၚအေျခအေနဆငရာ လပပငခြငအာဏာမား။ *၁၉။ ထနးညႇျခငးႏင ႀကးၾကပ ကြပကျခငးဆငရာ လြတလပေသာ အဖြ႕အစညးမား (စတတမ႑င

အငစတကး႐ငးမား)။*

*ျမနမာ ဘာသာျဖင ရ႐ႏငသည။

ဤ စာတမး မားက ကြၽႏပတ႔၏ ေအာကပါ ဝဘဆဒ <http://www.idea.int/publications> တြင ရယႏငပါသည။ ေနာကဆးအဆင ျပငဆငထားေသာစာတမးမားက ဤ ဝဘဆဒ <http://constitutionnet.org/primers> တြငလညး ရယႏငပါသည။

International IDEA မ ထတေဝလက႐ေသာ “ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တည ေဆာကျခငး” စာတမးမားက ႏငငတစဝမး ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရး သ႔မဟတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ ျပျပငေျပာငးလေရးအတြက ေကာငးမြနေသာ ဆးျဖတခကမား ခမတႏငေရးအတြက ရည႐ြယေရးသားထတေဝသည။ ႏငငေရး ပါတမား၊ အရပဖကအဖြ႕အစညးမား၊ အစးရ၀နထမးမား၊ လႊတေတာဥပေဒျပသမား၊ ႏငငသားမားအတြက အေထာကအပ ျဖစေစမည ျဖစသည။

ႏငငေရးဆငရာ၊ ဥပေဒျပေရးဆငရာ အထးကြၽမးကငသမား မဟတေသာ သာမန စာဖတသမားအတြက အေၾကာငးအရာ ေခါငးစဥမားအလက မတဆကစာအေနျဖင လညး ေရးသားထား သည။ ထ႔အတ ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒ တညေဆာကေရးနယပယ၌ ဗဟသတ၊ အေတြ႕အၾက႐ၿပးသတ႔ ျပနလညႏးေႏာ ဖတ႐ႈႏငရနအတြကလညး အသး ၀ငပါသည။

ဖြ႕စညးပအေျခခဥပေဒတညေဆာကသမား၏ လကေတြ႕ကက ၾကေတြ႕ရေသာ ေ႐ြးခယမႈမားအေပၚတြင အေၾကာငးအရာအလက စနစတက ခြျခားတငျပျခငးျဖင ႐ႈပေထြးေပြလလေသာ အေျခခဥပေဒဆငရာ ျပနာမားက လြယက႐ငးလငးေသာ နညးလမးမားျဖင ႐ငးျပႏငရန ေ႐း႐ႈသည။

ISBN : 978-91-7671-294-8 (print)ISBN : 978-91-7671-295-5 (pdf)

International IDEAစတြနးစေဘာဂSE- ၁၀၃၃၄၊ စေတာဟမးၿမ႕ဆြဒငႏငငဖနးနပါတ - +၄၆၈ ၆၉၈၃၇၀၀အးေမးလ - info@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

International IDEA ျမနမာႏငငအေျခစက႐း၆၈(ဘ)၊ ဆရာစလမး၊ ဗဟနးၿမ႕နယ၊ ရနကန၊ ျမနမာႏငင။ဖနးနပါတ - +၉၅ ၉ ၂၆၃ ၁၂၈၁၀၄အးေမးလ - info-myanmar@idea.int my.constitution@idea.int ဝဘဆဒ - www.idea.int

ယခ စာတမးအား ဘာသာျပနဆျခငးနင ပနပျခငးက ေနာေဝးႏငင၏ ႏငငျခားေရးဝနႀကးဌာန၊ ဖငလနႏငင၊ ဆြဒငႏငငႏင လဇငဘာခႏငင အစးရတ႔မ ေထာကပကညသည။