કાવ્મકડડમા -...

કાવ્મકોડડમા સુદંયજી ગોક્દાવ ફેટાઆ

0

કાવ્મકોડડમા

સુદંયજી ગોક્દાવ ફેટાઆ


1

સુદંયજી ગોક્દાવ ફેટાઆ

જન્ભ : 10 ઓગસ્ટ, 1905

ફેટ ( દ્વાયકા ાવે )

કાવ્મવગં્રશો : જ્મોતતયેખા (1934)

આન્રધન ુ(1939)

તલળેાજંલર (1952)

વદ્. ચરંળીરાને (1959)

તરુવીદર (1961)

વ્મજંના (1969)

નવુ્મજંના (1974)

તળતળયે લવન્ત (1976)

તભરા ની લાચનમાત્રા: 1950


2

નકુ્રભલણકા

ધૂદાન

યગુદળશન

ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ ં_

જુહનેુ ડકનાયે

એક તાયા

શ્રધ્ધાનુ ં શ્રાદ્ધ

ફાની ચીભટી

વખી, તુ ં તો _

ધે અવ્મા ં_

આન્રધન ુ

હુ ં શુ ં ભાગુ ં?

યખોા ં

ખેરદંો

ખંાો ઘોડો

જન્ભની પેયતળક્ષા

તનળાદળશન

છૂવુ ં મે નન્ત

ટ...ક્ ટક્

ફારાયુનુ ં ફારંુ

જાણુ ં ફન્ધ ુ! –

ફૂરતલવર્જન

ચાંો મ્શોડયમો

વાગય નલીન જરવગં્રાભ !

કમે યે નાભે ?

ફદંય છો દૂય છે !

નંદયા ડોાણી

બલ તો –

લનલો છદં છે

યૂા ં ચ્ચાવની ઠેૂ

ગગંાઘાટે

ાજંે લતનજી ગાલ્યુ ં

ફવ અણે તો

બાયતે ફે જ તર્જની

યણકતી બરે શલે

લચ. વ્મજંના

શં જ કં કેટરી લાય–

ફેુ ં ાન

કૌતકુ કયે, કૌતકુ કયે

જીતલત શો બરે....!

તલાદ જ પ્રવાદ શો


3

ધૂદાન

શૈયુ ં ભારંુ નાનુ ં ધૂદાન, તેભા ં ેટયો કમામંથી તૂ ગ્નન;

એ ગ્નનભા ં રવ્મ કોઆ સગુન્ધી,

ના જાણુ ં ળી યીત અલે કમશંથી.

ભં તો દીઠી ઉત્વયી ધભૂયેખ

વ્શતેી ભીઠી બાય કં વૌયબોના. ના ભં જણ્યુ ં દેલ છે કો ઉાસ્મ,

ભાણી ભં તો મકૂ એની સલુાવ.

વચંી રેલા ફાચકા કં બમાશ ભં, રાધી ભીઠી કં તનયાળા નપાભા;ં ળબ્દો ધપૂ્મા સકૂ્ષ્ભ એ ધૂગન્ધે જાણે વાધુ ં ગન્ધવકં્રાગ્ન્ત એભા ં;

અલે, ના’લે ળબ્દભા ં એ સગુન્ધ,

તો મે ભાયે હૃદમ તલરવે ધૂયેખા સભુન્દ.


4

યગુદળશન જાગી જાગી જગાડે જરતધજર ભને પ્રેયણાલાડય ામે, અલી અલી સુલંાો તનર ણ ભને લાત કં કાન ક્શ.ે

જામ્મા ં સ્લપ્નો વયે ને નલર નલર કં દળશનો દષ્ટટ ાભે, અત્ભા ઊઠે લચન્ત્મો પ્રફરફર ને કો ભશાબાન જાગે. ભખૂ્મા,ં દૂખ્મા,ં ઉઘાડા ં ભનજુ

બટકતા ં થૃ્લીને રુક્ષ ખોે, ઘેરા ં કોઆ છકેરા ં નમન ન તનયખે, સ્લાથશના ં સ્લપ્ન ઘોે; ધીભે તીણે લાજે હૃદમભયભને લંધતી થૃ્લી ફોરે :

‘ ળાને ળાને ચવૂો યે તત મજુ સ્તનને, છે નશં દૂધ તોમે ?’

વ્માી લાધી તલળેે ભનજુહૃદમભા ં જ્ઞતા-ઝેયલેરી, તેની અ જો ! ફધે મે ડદરદુખકયણી


5

કેલી દુગંધ પેરી ! યાજા રૂધંે પ્રજાને, ળફની ફની ડય ે શાડ ન ે ભાવં ચવૂે, અંધી બ્શયેી પ્રજા મે તનજ ડશત તલવયી અત્ભને તનત્મ યંવે.

યે યે ભ ૂ કેભ શારે ? જગતબયભડશં

ળગ્ક્તવચંાય ળો એ ?

સતૂો ફેબાન અ તો તતળમ વભઝી તલશ્વનો અત્ભ જાગે.


6

ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ ં_ ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ,ં નથી ભારંુ ત્રાગુ;ં ણ હૃદમભા ં જે વ્રણ ડમા, વહુ ં વકર એની ફતયા,

તલના ચીવે, તલના યીવે;

ફવ વશનનુ ં એવુ ં ફર દે. ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ,ં નથી ભારંુ ત્રાગુ;ં મજુ ડય ુ ડયતુ્લે ભચી યશ ેછતા ં ભાયે શૈમે કદી મ પ્રતતળત્રતુ્લ પણગો ફૂટીને પેરામે તલતરુ_ ન એવુ ં કદી ફને;

ફવ વશનનુ ં એવુ ં ફર દે. ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ,ં નથી ભારંુ ત્રાગુ;ં મજુ જીલન છોને તલપર અ ફને, તોમે કો’ના ં ઉય-ઉલનો ધ્લસ્ત કયલા, જાણે કે જાણે, કદી મે કો ટાણે, મજુ થકી કશુ ં મે નલ ફને; ફવ વશનનુ ં એવુ ં ફર દે.


7

ન હુ ં ઝાઝુ ં ભાગુ,ં નથી ભારંુ ત્રાગુ;ં ણ કદી મ એવુ ં ણ ફને : હુ ં જેલાની યાખે જનભભતૂભના ં ખાતય ફને; દઉં તો દનધી હુ ં મજુ જીલન વંણૂશ હૃદમે; હૃદમ ગયલે ભત્ત ન ફને,

ભન નલ ચઢે તકશચકલે; ફવ ભયણનુ ં એવુ ં ફર દે.


8

જુહનેુ ડકનાયે

પ્રવતૃત્તના ં ના દલાદો શં, તળકાય ના ભાનલલંખમો તણા; દ્વાયે ટકોયા ડશં કોઆના નશં, યે શં દ્વાય જ કમામં ન ડદવે.

તલસ્તાયની રાણ મલૂ્મ ભાણતા ં

વાપલ્મ નેત્રો વતલળે ાભતા ં

વલાયનો ળીતર ભદં લામયો

વમરુની લ્શયેવલાયી ભાણતો,

જગાડતો જીલનલાદ્યતન્તનુે ને ગીત ગાતો નલરા ંલવતંના.ં

યેતા રાફંો ટ તલસ્તયેરો;

કંઠે ઝૂકી ભાદક તારભારા બાલોતભિ-સ્તોત્રો તણી લ્શકે રેતી ઘડી ઘડી ળીતર ભભશયોભા.ં

સકુોભી ધભૂવમ્રભરે ળી

ઢાકંી ઢાકંી વઘી ડદળાઓ !


9

શરેતી ઊબી ધયી ધશલેળ જાણે નલા જોફનને પ્રલેળ !

પ્રકાળરીરા નબને ઉજાતી

વમરુનીયે પ્રતતલફમ્ફ ાડતી;

ઉત્વાશની દ્ ભતૂ છાટં છાટંતી

રવેશુ ંઅ જોફનની પ્રબા નલી !

દૂયે સદૂુયે નબનીયવગ્ન્ધભા ંધીભે વયે એકર કોઆ નૌકા;

ફૂરેર એનો ળઢ શભુ્રલણો

તયે છટાથી તપ્રમ પ્રેભશવંળો.

હુ ંએકરો, એકરો તો મ ના શં,

શં નોખી કંઆ સષૃ્ટટ ઊબયે;

હુ ં કેન્ર, ને લત ુશર કંક તલસ્તયે, ઘેયે, ને તનત્મ શં જ નોતયે.

તનફશન્ધતા ફન્ધનળીરને ભી

ક્ષણેક, તોમે ક્યભ જામ લીવયી ?


10

એક તાયા

લૂે ઊડે નલરયવના નીલરભાના કુલાયા, ને લંતી યજતલયણી તશ્વભે વાન્ધ્મધાયા,

શૃગેં શ ૃગેં જરદતલબલો દલક્ષણે તલસ્તયેરા,

ને સતૂેરા ં તતતભય જગલે કાયભી લીજરીરા.

ઓલચન્તો ત્મા ં ડદળડદળ રોટી ધભૂ ચડંલાય,ુ

ભ ૂવંે શુ ં એ તલધતલધ છટાલચત્રણો વ્મોભકેયા ં!

અવ્મા ંકમાથંી ડશં ધ્રજુલતા ંઝાટા ંઅંધકાયે ?

ઉદ્ ઘોો ળા ? ત્મડશં ભટકતી એકરી તાયકા ળી ?

દે મ ૂઝંાલી ભનહુૃદમના નીરયંગી કુલાયા, ને દે ઢાકંી સબુગલયણા કલ્નાના તભનાયા, ને યોધી રે યગુયગુતણી તવદ્ધદ્ધકેયી વમદૃ્ધદ્ધ,

સતૂા ં જાગી તતતભય લવભા ં અખયી આંચકાભા ં:

તે લેા મે તતતભયઘન તલસ્તાય કેયી છાડી ળીી શોળે તતતભયતળખયે એક તાયા તલયાજી.


11

શ્રધ્ધાનુ ં શ્રાદ્ધ

પ્રાતઃકાે ણુ્મ ગોદાલયીના ં વ્શતેા ં ાણી સમૂશના ં સ્લણશબગશ

ઝીરી રીરા લ્શયેતા,ં ળાન્ત લચતે્ત

જોઆ રીરા અંતયે કંક જાગી. સ્તે ઊબો ચન્રભા, લીતયાગ જાણે કોઆ તુનત તતનૃા અત્ભનો ાડું તંડ. વીતા દેલી કેયી એ ળીરમતૂતિ, બવ્મચ્છામા યાભના તેજકેયી,

વૌતભતત્રના ત્માગની તીવ્ર જ્મોતત;

ગોદાનીયે નીયદેશી ફનેરી

દીઠી વ્શતેી લૂશનીએ તત્રમતૂતિ.

જેના દેશ ે દેશતનભાશણ ભારંુ,

જેના અત્ભે અત્ભકેયો સ્ુલરંગ,

જોમા ંજે ભં લા ન જોમા ંગમા ંજે,

આંકમા ંલચતે્ત લા ગમા ંતલસ્ભયાઆ,

કારસ્ત્રોતે વૌ લહ્યા ં લૂશજોન ે


12

તી ી નીય ગોદાલયીના ં તી ી બાલતળ્ડોદકં હુ ં અજે અવ્મો વાયલા શ્રાદ્ધ આંશી.

શ્રદ્ધા કો’દી શ્રાદ્ધકેયા તલધાને ના અ શૈમે અભેે સ્કુયેરી;

પ્રેમો હુણંે કંક લેા તતાએ

તો મે ના’લી શ્રાદ્ધશ્રદ્ધા કદીમે; ને અજે મે અંતયે તો ખડી છે શ્રદ્ધા એ લૂશલત ્ લૂશકેયી.

અત્ભાકેયી યંગની સકૂ્ષ્ભ સષૃ્ટટ

વકેંરાળે તલશ્વની કો ગશુાભા,ં કો’દી ભાયી દેશભાટી તલરાઆ

જાળે વ્શતેા મતૃ્યગુગંાપ્રલાશ,ે

ને શ્રદ્ધાળુ લળંજોભાથંી કોક

અલી અશં વાયળે શ્રાદ્ધ ભારંુ :

એલી ભાયા અંતયે કો ખણૂાભા ં છાનીછૂી મે નથી યે ભનીા;

યે એની તો ઉગ્ર યાખુ ં તનચ્છા


13

તો મે અજે ળાતં ગોદાલયીની

વ્શતેી જાતી ળીતી ભભશયોભા,ં

સ્ટટાથાશ કાવ્મલાક્ જેલી કોઆ

વ્શતેી અલે લૂશજોકેયી લાણી;

એ લાણીના ળાન્ત ણુ્મોદકે હુ ં

ન્શાતો અળીશ ડબૂ ુ,ં પ્રફર લશનભા ં

અત્ભ વભંાર્જતો હુ.ં વ્શતેા ં નીયે સમૂશના યગ્મભકેયો

કેલો જાભે યંગજ્મોતતતલિરાવ !

સ્લગંગાના સ્ત્રોતભા ં શોમ જાણ ે તૂાત્ભાના યગ્મભઓનો પ્રલાવ ! ડકયણે ડકયણે નીયની ઊધ્લશમાત્રા

જાણે ઊધ્લાશયોશ કં તત્રીઓની ! અજે ગોદાદળશને ઉચ્છરતં

ભાયે શૈમે ગગંળો કો પ્રલાશ;

એ ભાગંલ્મે ભગંરા મતૂતિ કં કં તેજોદેશી, તેજલસ્ત્રો લવાના,

શશન્તી ળી એ તયંગે તયંગે,


14

યેરન્તી ળી લબનલ છટા વ્મજંતી અંગઅંગે ! યે અ કમાથંી વલશને ઢાકંી દેતી

કોની વૌમ્મા કાતંત હ્યા ંતલસ્તયંતી ?

અંતગંગાલાડયને વ્માી રેતી,

અંતગંગા મતૂશરૂે સ્ુયંતી,

એ તો લાત્વલ્મગગંા તુનત છરકતી

ભાયી ભાતાભશીની.

જેને જોઆ આંખ ના ણૂશ ઠાયી,

જેની મતૂતિ સ્ટટ લચત્ત ન આંકી, તો મે જેના ંદળશને સ્લપ્નભાશંી

કં કં ભીઠા દુઃખના રીધ લ્શાલા,

જેણે ોટમો દેશને અદેશ,ે

જેણે અત્ભા અત્ભથી વસં્ુયાવ્મો,

જેણે બદુ્ધદ્ધ બદુ્ધદ્ધથી ેટલી, ને

યોપ્મા જેને બાલથી ણુ્મબાલો, અયગંુગા ભાયી જ્માથંી લશરેી,


15

ગગંોત્રીથી તધકતધકી ભાયી એ ભાતગૃગંા. ળીા ળીા ણુ્મ તેજપ્રલાશ,ે

ઘેયા ઘેમાશ અત્ભના અંધકાય

ધોતી વ્શતેી ગગં ભાતાભશીની;

વ્શતેા ં ીયૂધાયે લશન જનતનના ં

ડદવ્મ ભાગંલ્મગાને. ેક્ષા ભન્ત્રની ના ના, તલધાનોની મ ના કળી; વાંડી ડદવ્મ વાભગ્રી, તંડોદક કળા ં છી ?


16

ફાની ચીભટી ‘શતો ત ુ ં તોપાની, યે જજદી ભાની, કડદ કડદ ભને ખફૂ જલી, ને ભં મે યીવે ઘણી ઘણી તને ચ ૂટંીમ ખણી.

સુલંાા એ ગોયા તજુ લદનની યોળની શણી.

‘યે, ત ુ ં શુ ં જાણે ? શતો ત ુ ં એ ટાણે કની ઠભકતો ફાર બરણો; ઘડી પ્શરેાનં ુ ં વૌ તજુ યભતભા ં લીવયી જતો.

પયી ભાયો ખોો બયી હૃદમ ભારંુ બયી જતો.’

* “ભીઠી ભાડી ભાયી,

બયી દૂધે ઝાયી

મજુ મખુ ધયીને ઊરટથી

ન શુ ં ામા ં ભંઘા ં મતૃાતધકા ં દૂધ ડદરના ં? ન શુ ં છાના ં શતેે નમન-ઉય ઉદીતત કમાં ? ન શુ ં નીચોલીને મજુ જીલનભા ંજીલન બમાં ?


17

“તુ ંતો ભાયી ફા_ એટુ ંફવ ભને તનત્મ યભયલા : નલ હુ ં સ્ભતો રાત પ્રશયી,

લ તલવયી જા, ફા, ત ુ ંચીભટી.”


18

વખી, ત ુ ં તો _

વખી, ત ુ ં તો ભાયી ભદુર તનતળગન્ધા હૃદમની સ્ુયંતી એકાતંે નુ સયુબે ભન્દ ભદીરી,

સ્ુયાલતંી ભંઘી ઉય સબુગ અનદંરશયી

છતી થાતી તો મે કમભ જ ડદવતી પ્રગટળી ?

વખી, ત ુ ં તો ભાયી વડયત નલ વૌબાનમયવની લશી યેરેછેરે મજુ હૃદમ તનઃળે યવ તી; શળે કમા ં ગગંોત્રી ? ઉય ન યલા એશ ધયત ુ,ં

બંજાઆ છરકાઆ પ્રગટ તનજ વાપલ્મ ગણતુ.ં વખી, ત ુ ં તો તાયા; કેરી ત ુ ં ભાયા હૃદમગશને ળી ટભકતી !

વદા વૌમ્મજ્મોતત રખરલખત ળીી લયવતી,

વખી, છાની છાની ઉબમ ડદરની એક કથની. તલરાવુ ં ટુોને, વડયતજરને ક્ષીણ ફનવુ,ં

વદામે તાયે તો, તપ્રમ હૃદમતાયા, તલરવવુ ં!


19

ધે અવ્મા ં_

ધે અવ્મા ં ચઢઉતય માત્રા કયી જીલને કં, ધે અવ્મા ં સખુદુખતણી કેડડમો કંક કાી,

ધે અવ્મા ં નલયવ કયી ાન કં કૌતકુોના,ં

ધે અવ્મા_ંઔત્સકુમોની લેદનાજાગતૃતભા.ં

અઘી ીછે નજય કયતા ં યાતત્રમો કંક જાગે,

અઘી ીછે રલરત રટકે જાગતી ળી ઉાઓ !

અઘી ીછે નજય કયતા ં યંગરીરા રવન્તી

ઘેયી છામાછટાઓ તયર તલયર ળી વલશ વધં્માતણી એ ! જાતા ં ઉત્વાશલેગે જીલનથ તલળે ઠેવ કં લે ખાધી,

ખાધી કં છક્કડો ને રથડી ણ ડયા ં આંચકો કો જાણ્મે, ઠેવે ઠેવે ભળ્યુ ંકં નબુલફર;ને છક્કડે છક્કડે મે

રાધી ના તવદ્ધદ્ધ ભંઘી નલર નલર

શુ ં દષ્ટટ ને ળગ્ક્ત કેયી ?


20

યંગચ્છામા થકી વૌ યલચતખલચત ળી ળોબના પ્રીતતરીરા; જે શો તે શો બરે શો પ્રગટ ફરુખે બાતલના, ચન્રળીરા.

=============================================


21

આન્રધન ુ (1) અજે કંઆ લાદ વ્મોભ છામા,ં

તાયા ને આન્દુ ફધા ં રામા;ં અજે ડી કાયભી ભેઘછામા

ભાયે ઉયે; જ્મોતત ફધા ગ્રશામા.

તનઃશ્વાવ જાણે તનરે ઊઠન્તા

બંકાય અંધાય બયન્ત તલશ્વે શનૂ્મત્લની ગઢૂ તલાદછામા

શનૂ્મતાના તલતતે હુ ં મ ૂઝંાતો, રૌ ાભતો;

ચભકી ઠયતા કોઆ દીનો જ્મોતત બાતો.

(2) કણે ડે જ્મા ં તજુ નાભ ધીભે,

દેતો તજી પ્રભેર સ્તન્માન; શવી જયા પ્રસ્નલતવક્ત ઓટટે,

દેતો છુાલી મખુ છેરડાભા;ં

તનશાલાને ધયોટઠ બીના


22

દૂધે થકી, ભં સ્તનાન યોધ્મા;ં એ શશ – ઉન્ભાદતણી કથાને

વબંાયતા ં શ્ર ુ ગયન્ત છાના.ં

સ્તનાનથકી બીના સકૂામા ઓટઠ ના શજી ને ત ુ ં તો કોણ જાણે કમા ં ઊડડમો ભને તજી.

(3) ંાતી પ્રભેર શસ્ત ભાતા, ને ચાંતી અંતય વ્શારઘેરી; ગરુાફ ચભૂી તજુ ગાર કેયા,ં

ક્શતેી, ‘લરમો, ળો તભ વામુ ં જોતો !’ ફોરાવુ ં હુ ં ત્મા ં ધયતો ત ુ ં શાથ, યંત ુ અલે નડશ ભાયી ાવ; ભં પેયલીને દઢ ભાલડીને

વાશી યશતેો શવીને યડીને;

કદી કદી નભીને ત ુ ં અલતો મજુ ફાથભા;ં વબંાયી વાયલા ં લફન્દુ ભાત્ર, ફાર, શલે યહ્યા.ં (4)

તનરાઢળ્મા ં કોભર ોચાભંા,ં ફેટા, ભે કોભર બાલ ામ્મા;ં


23

તેજે યભતંી તજુ આંખડી

તનદોતાના ં શલુચતેજ બાળ્મા.ં

કોર કેયી ગ્સ્ભતની વમદૃ્ધદ્ધ

તનશાતા,ં કં થઆ શશઘેરા,ં

નેક લેા, તપ્રમ, ાન કીધા ં

લાત્વાલ્માઆંક્યા ં મદુૃ ચમુ્ફનોભા.ં

છતા ં મે અજ બાવે છે લચન્ત્મો ત ુ ં ઊડી જતા,ં નેક ચમુ્ફનો જાણે ણચમુ્બ્મા ં યશી ગમા.ં

(5)

યાત્રીતણે અંક યભન્ત આન્દુ ળીળંુ ભી કોભર યેડતો શતો;

ત ુ ં ગેરતો કોભર ભાતાખોે

ીયૂ ભાયે ઉય વંચતો શતો. ચાદંો તનશાી કય કીધ ઊંચા, ભીઠા ં શસ્મો તનભશર શાવ, કેલા ં રીરીને તજુ ભાલડીએ

વપ્રેભ ચમૂ્મા,ં તધકા ં લી ભં;


24

નેક ચાદંની યાતે યભાડતો અભ કં ભે; યંત ુ ણખેરાવ્મા ખેરો યશી ગમા ડદવે

(6) ત ુ ં ગેરતો એકર ારણાભા,ં બ્શનેી યશી ઊબી જ ફાયણાભા ં

હરુાલતી શાથ, શવી યભાડે;

ત ુ ં ારણે શસ્ત કૂંા વાયે;

ઉછાતો ામ કંઆ હરુાવે

ડકલ્રોરથી શશ નલો જગાડ;ે

યંત ુ સનૂ ુ ં તજુ ારણુ ં શલે જોઆ લફચાયી તજુ બ્શનેડી યડે :

તનગઢૂ શ્રસુ્ત્રલણો ભાયા ં

શૈમા ં તલળ ેકેભ યશ ેજ ધામાશ ?

અશ્વાવનો ન અશ્વાવે સ્નેશવફંન્ધીઓતણા;ં વકં્ષોબ અંતયે લાધે સનૂા ં અ જોઆ ખેરણા.ં

(7) ‘ જા, બ્શને,શંચો; યડેછ બાઆ !’ એ ળબ્દ ઘભૂન્ત શજી શલાભા;ં


25

ઉચ્ચાયનાયી તજુ ભાલડીને

શૈમે ચઢે છે કંઆ પ્રેભપ્શાના.

શા, તાત !તાયા ંતનતભત્ત શાવ

લસ્મા ં ભાયે ઉય એક લાવ

એ વલશ ધાયી તતઘોય રૂ

સ્લપ્નો તલળે કં દભતા ંતલળે.

લાણીને વાંડયુ ં ભૌન, પ્રેભને ળોક વાંડમો; ડયદ્ધદ્ધ શશતણી ખટૂી, જાતા ં ત ુ ં ભ ફાડુો. (8) બ્રહ્માડંભા ં વ્મસ્ત પ્રભપુ્રબાને

નેક નાભે જન ઓખાલે; ઉદ્યાન ભાયે પ્રભયુગ્મભ ઊતયુ,ં

ને યગ્મભ રૂડુ ંલબધાન ભં કયુ.ં

એ યગ્મભના આન્રધ્નટુમ જેલા

નેક યંગો તલભરપ્રબાબમાશ, ક્ષણેક્ષણે નતૂન દી્પ્ત ધાયતા,

વૌન્દમશયેખા રખતા કંઆ ઊઠમા.


26

પ્રગટમા ડદવ્મ જે યંગો યગ્મભના અત્ભયગ્મભના તલરીન એ થમા ાછા ળાશ્વત બ્રહ્મતેજભા.ં

(9) એ તેજના ં દળશન ડદવ્મ રેતી, દીધી ભને ના કમભ ડદવ્મ દષ્ટટ ?

અંધાયભાશં ે ટલામરાનંે તલરીનતા કેલ શુ ં તલતનષ્ટટ ? કો ીડત ુ ં અંતય પ્રશ્નબાયે

સતૂેરા કં લચન્તનને જગાડે;

એ બાય-ઉદ્ધાય તલળે તનયાળા

જાગે ડદરે, ભોશતતભસ્ત્ર લાધે

‘ ડદવ્મ ં દદાતભ તે ચ ુ:’ અળાભન્ત્ર વનાતન,

અ ભાયી દષ્ટટને એનુ ં રાધે ના કમભ દળશન ?

(10) ચૈતન્મના પ્રયનલ ગઢૂ જેના

અ તલશ્વન ે જીલનભા ં યભાડે,

તે અદ્યાભાતા તળશ ુ ભશયાને નલીન ચૈતન્મ નશં શુ ંામે ?


27

તાયો ખમ ે તેજતણો તલનાળ ?

દીલો બઝૂમે જ્મોતતતણો શુ ંશાવ ?

ઊતભિ ળમ્મ ે શુ ં તલયભે તલરાવ ?

વગંીતનો લાદ્ય જતા ં શુ ં નાળ ? મઢૂત્લ ભારંુ અ બેદી ગઢૂતા કોણ દાખલે ? સકૂ્ષ્ભ કેયો યણત્કાય સ્થરૂભા ં કો ન વાબંે ?

(11)

ભં મતૃ્યઅુંકે મજુ ફારવગેં સતૂેર જોમા ંતળશઓુ વખં્મ;

હુ ં વાબંાળંુ છુ ંમજુ ફારચીવે

નેક ચીવો જગફારકોની. ઊંડી ભાયી ઉયલેદનાભા ં

છૂી વ્મથા કં જગની જણાતી;

હુ ં દાઝતો અંતયફાટઝાે

નેક દૂભ્મા ં જનનીતતાની.

દંતીલેરને ભંઘા ં કુસભુો દઆને છી ચ ૂટંી કોણ જત ુ ંગઢૂા મતૃ્યનુા તનજ શસ્તથી ?

(12)


28

ભંઘા ં શયામા ં શલુચ ફારટુો જીલન્ત સકૂ્ષ્ભ સ્મતૃતવૌયબેથી,

જીલાડતા ં કં જનનીતતાને

મતૃ્ય ુ તલળે જીલનગઢૂ યીતથી. કં કારના ગહ્વયને ઉજાે,

ડદળાલકાળે નલતેજ યેૂ,

એલો નેયો સ્મતૃતદી દૈલે કૃા કયી ભાનલલચત્ત ચેતવ્મો; તલનાળભા ં વર્જનતન્ત ુ વાચવ્મો.

જન્ભ, જીલન ને મતૃ્ય ુ એકતન્તતુ્લ ાભતા ં

તલશ્વના અડદથી તનત્મે લૈતલધ્મે તલરવી યહ્યા ં

(13) તલરાવ એ દ્ ભતુ અડદળગ્ક્તનો નન્તભા ં ગઢૂ વદામ તલસ્તમો;

વાભથ્મશનો કારતનમન્ત્રણાના

વાક્ષી વદામે ભનફુારને કમો. અ તલશ્વના વર્જનશ્રેલણફન્ધે


29

છે ભાનલીલચત્ત જ એક દીલો, ેટાતલમો એ જ દીઠ શાથે અંધાય જેણે જગભાડંશ ઘેમો.

ફીડેરા ં ભાનલી ચ્ ુ તતતભયે બમ ધાયતા,ં મતૃ્યનુા અંજને ાછા ં નલરા ં તેજ ાભતા.ં (14) તં યગ્મભ ી રૈ ાછુ ં રીધુ,ં ને લચતે્ત ભારંુ તભઘેરંુ કીધુ;ં

ન:ુ તતા ! ડદવ્મ કૃાનુ ં યગ્મભ દીનાત્ભને પ્રેયી પ્રવન્ત કીધો.

તતા પ્રવન્નાન્ભા ત ુ ંતલશ્વતતં્રનો

એકાતધકાયે દઢ વલશ ધાયતો; જેનો તતા હુ ંક્ષણલાય નીયમ્મો

તેનો તતા ત ુ ંલચયકારનો ખયો.

ળોકભૌન વયે ભાયા,ં લચત્તવંક્ષોબ ઓવયે, ફારદેશ ે શત ુ ં ફાધં્યુ ં તલયાટે કંઆ વાંડે.

(15) ભાધમુશફારમખુનુ ં ળતળભા ં તનશાળંુ, ને તાયકે તલયર એ તળશનુેત્ર બાળંુ;


30

એ ડકષ્લ્કરાટ જગફારકના સશુાવે

તલસ્તીણશરૂ ફતનમો શ્રલણે હુ ંધારંુ

એ ઓટઠનુ ં તલકવવુ ંકુસભુે તલકાવે

તે જોઆ અંતય શલે મજુ મકૂ યાચે;

પ્રાતઃવભે તલરુ યંગવમદૃ્ધદ્ધ યેરે વ્મોભે,ત્મશં તળશનુી શશવમદૃ્ધદ્ધ ામુ.ં

મતૃ્યનુા શસ્તથી ફાર યેરામો તલશ્વભા ં ડદવે, દમમ થઆને ાછો નલરૂ ધયી યભે.

(16) એ રૂના તનત્મનલીન યગ્મભને, નલીન આંખે, પ્રભદુીધ ળાતંતથી, જોલા ભથુ ં હુ,ં થયુ ં ઓતપ્રોત

અ તલશ્વની એક નસ્ત જ્મોતભા,ં

વભસ્તભા ંવ્મસ્ત, વભસ્ત વ્મસ્તભા,ં

દટટભા ં દટટ, દટટ દ્ષટટભા,ં યગ્મભત્લ જોલા ભથુ ં આન્રચાભા,ં ને યગ્મભભા ં ભઘેધનટુમ ન્માલા.


31

‘ ડદવ્મ ં દદાતભ તે ચ ુ:’ ભતં્ર ડદવ્મ વનાતન. ળોકવતંપ્ત દષ્ટટનુ ં ભોુ ં એક અંજન.


32


કણ કણનો ભાગણ હુ ં ને ત ુ ં દુતનમાનો દાતાય યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં?

જરલફન્દુનો તયસ્મો હુ,ં ત ુ ં ળાતંતનો દડયમાલ યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં?

કાા લચ્ચે હુ ં ફાધં્મો, તાયો મકુ્ત તલશાય યે,


સનુ્દયતાના ણ ુ ઝખં ુ,ં ત ુ ં સનુ્દયતા વાક્ષાત યે,

હુ ં શુ ં ભાગુ ં? ઘન તતતભયે દષ્ટટ ગુગંાતી, ત ુ ં સનુ્દયતા વાક્ષાય યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં?

ળોકાગનભાધંખતો હુ,ં ત ુ ં તો યભતલવાર યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં ?

ડગડગ બદુ્ધદ્ધ ાભે શ્રભ, ત ુ ં તો ળાશ્વતચૈતન્મ યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં?

અતભ ટલે મજુ તલયાભ, ત ુ ં ઉત્તભ ધાભ યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં?


33

ાખં ગઆ ંખાઆ ભાયી, ત ુ ં તો તનત્મતલકાવ યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં? પ્રેભર સ્ળશ કયીને વત્લય ાછી ત ુ ં પ્રગટાલ યે, હુ ં શુ ં ભાગુ ં ?

================================================


34

યખોા ં

કાચી યે છાતીનુ ં અ ધફકાયવુ ં શો જી, અ તો વઘંા ઊંઘા યે ઉધભાત;

હુનંે યે ચઢેરો ત ુ ં તો ચાકડે શો જી !

ક્યાથંી સઝૂે ત ુનંે સધૂી લાત ? જેણે યોપ્મા ં તે શુ ં ના યખલાળે શો જી ? છોને યે જગલગડે ઊઠી વાભટી શો જી

ધખબખ કયતી ધવતી ભ ૂડંી રાહ્ય;

ઘેરો યે ગાજતંો છોને લામયો શો જી

ધ્રજુાલન્તો ધયણીને તોખાય;

જેણે યે યોપ્મા ં ત ે શુ ં યજાળે શો જી ? તટૂી છો ડતા યે ફાયે ભેહરુા શો જી

લીજરજીબે તલશ્વ ફધુ ં બયખામ;

આંખુથંી જોનાયા જોળે ાધરંુ શો જી

યખદંા ાયખળે જીલનતાયા;

જેણે યે યોપ્મા ં તે તો યખલાળે શો જી;

બમની યે બભતૂત અંગે ચોજે શો જી;


35

બલલેયોને યભતો બભતો, ફા,

જાજે યે જીલનના ખેરો ખેરતો શો જી;

વતને યે એંઘાણે જોજે અ;

શૈમે શૈમે યાભયખોા ંઅદુના ંશો જી.


36

ખેરદંો

ખેરે યે ખેરદંો એકર અબભા ં શો જી;

સતૂો જાગે, જાગે સતૂો એશ, તાયાની ભટકંુભા ં રખરખ શાવતો શો જી;

ચાદંાને ઓળીકે ોઢણશાય સયૂજને મ જગાડી રોકે જાગતો શો જી.

નાચતંો દીઠો ભં ફારકઆંખભા ં શો જી, ોખતંો દીઠો ભં ભાને દૂધ,

પ્રેભની તતંડૂી એ લજાડતો શો જી,

ભરૂી વધંીનો યહ્યા જાગતો શો જી !

કેલા એ વદાનો યહ્યા જાગતો શો જી ! ખેડતંો દીઠો યે ભં તો ખેતયો શો જી,

બાળ્મો એને બઠ્ઠિયુ ં બીતયભાહં્ય;

ળેયીએ ળેયીએ ટેલ્યુ ં નાખંતો શો જી અંધાની આંખે, રૂાનંે ામ;

દુલખમાનંી લયાળ્યુભંા ં તલવભતો શો જી.

ધોતો યે જોમો ભ ં ધોફણધોકણે શો જી,


37

જોમો એને દુઃખીને અંગાય;

અંધાયે એકરડો એ તબંયૂતો શો જી

તટૂયાફૂટયા છોને બાવે તાય;

ખેરે યે ખેરદંો એકર અંતયે શો જી.

ફાા ં ને બોાનંી સતૂો વોડમભા ંશો જી

જોમો એને રખરખ લાય;

ઘેરા ં ને ડાહ્યાનંી જભાતભા ં શો જી

જોમો એનો છૂો ભં વચંાય; ફળ્મા ંને જળ્માનંે ડદર જંતો શો જી

જોમો એને બમન ે બંકાયતો શો જી

જોમો એના લીજલમા ચભકાય;

ગગને જોમો ભં એને શાવતો શો જી

વાબંલમા ભં ધીયા ળા ધફકાય;

પ્રાણને ેટાલી ડદળ ડદળ ોઢતો શો જી.


38

ખંાો ઘોડો

ખંાા ધોડા, ગઢ યે કદૂીને કમા ં ઊડડમા શોજી ?

જડયમે કીધ ના ખંખાય, મકૂી છાડી વલાય,

કીધા જાણ્મા વાય; ખંાા ઘોડા, ગઢ યે કદૂીને કમા ં વચંમાશ શોજી ? તોડી દીધા નલવં નેક, છોડી દીધા વઘાા ટેક,

અડા આંકી દીધા છેક; ખંાા ઘોડા, ગઢ યે બાગંીને કમા ંયલમાશ શોજી ? ખંાા ઘોડા, કમા ં યે ગોચય ઊડમા શોજી ?

સનૂી મકૂી તટૃણાનાય, ળીી અળાના તુાય,

વૌને કયીને ખલુાય,

ખલુ્રા ં મકૂી નલે દ્વાય, ખંાા ઘોડા, ડકમા યે મરુક તને વાબંમાશ શોજી ?


39

જન્ભની પેયતળક્ષા

ીઠે ફાધં્મા ભણભણ તણા ફોજ, ને ચારલાનુ ંલાકંાચ ૂકંા ચઢઊતયના દીઘશ ભાગો યે હ્યા;ં

શૈમા કેયા મતૃભમભા ં ઘોલા ં ઝેય ઝાઝંા,

ને એ વૌને મતૃભમ દેલા ં ફનાલી કરાથી :

અલી ભંઘી કડઠન કયી જીલને એક દીક્ષા

જો ના દે ત ુ ં જગતગરુુ ! તો ભાગુ ં ળી ન્મ લબક્ષા ?

જન્ભી અશં કુડટર વ્મલશાયે ળકંુ કેડી કોયી, જો લૈમ્મે કુડટર યહુ ં વાચલી વાચદોયી,

વંચી વંચી જર હૃદમના ં થ્થયાી ધયાભા ંકં ઊગાડુ,ં કંઆ લશી ળકંુ ઉયે અંતયે લા,

છો ને યેરો મજુજીલનનો ન્મ આંખો ન દેખે,

તો મે જન્મ્યુ ં મજુ હુ ંવભજુ ંરાલગયુ ં કાકં રેખે.

જો ત ુ ંના દે જગતગરુુ ઓ ! અટરી એક લબક્ષા

તો હુ ં માચુ,ં દઆળ ન કદી જન્ભની પેયતળક્ષા.


40

તનળાદળશન

વન્ધ્મા ળભી અ જુહનુે ડકનાયે, ને ઘોય યાત્રી જગતવન્ધ ુ અલયે;

મ્બોતધ શુ ં ગર્જન અ લચયંતને

શં ‘ભશાબાયત’ એભ ઉચ્ચયે ? આતતશાવ તણે ાને ઘ ૂટંાતો ળબ્દ એક એ, લતશભાનડકતાફે મે તલતધની લક્ર રખેણે ભાનલીયક્તથી ાછો ઘ ૂટંાતો ળબ્દ એક એ. લન્ધ્મ બાવે ધતૃયાટરલળં ! કેલી ખડી કૌયલની યમ્યા કૌડટલ્મના કોડટક ખેર ખેરતી તલબેદતી ભાનલતા લચયંતના ! નીયો તણુ ં ક્રૂય તલનાળલાદ્ય નેક તાયે જગ અજ ગાજત ુ;ં તવકન્દયોની જફયી જભાતની

પ્રભત્ત ળબ્દે વગતં ઝખંના.

બભુકુ્ષા લૂશભા ં જાગે તીક્ષ્ણ જાાનચક્રની, પ્રાચીન ચીનસ્લાતતં્ર્મ છેદી ઉત્કશ ઝખંતી.

છેદાળે ચીન કૈ ઝફકી જાગળે નલ વસં્કૃતત ? એલા કં કં તલતકોની ડાભાડો શં ગ્સ્થતત.


41

ઊઠયુ ં આટારી, શફવીતનમા ગ્રસ્યુ,ં

ને શલે તો ડદવત ુ ં જયી ગયુ;ં કમો જગે તે ક્ષણ પડ્પડાટ, ના ડકન્ત ુ કોઆ ળક્યુ ં યોધી લાટ. રોબ ભાત્વમશ ને દંબ તણા ત્રેલડ ફધંથી

યોધી સ્લાતતં્ર્મનુ ં વત્ત્લ ખડી છે ળસ્રવસં્કૃતત.

મવુોલરનીની ન ળભી જ ગર્જના ત્મા ં ડશરીરયી લીજ ડી યયુોભા;ં તલદ્યદ્ુ મન્ત્રો ળા ં વહ ુ યાજ્મતતં્ર થૃ્લી તલળે વત્લય ખટખૂટી ઊઠયા.ં વતાભણી ધાધંર એક ક્ષે, ભનાભણીદંબ તણી મ રીરા,

ડયાભણી, કૌળર, ળાઠયતલદ્યા

બેા ં ભળ્મા,ં ને ખત વતંધના ં રખ્મા.ં

એ રેખની ળાશી સકુાઆ ના, ત્મા ંઉદ્દડં નાઝી દરની પ્રચડં બંવે તવાઆ ગયુ ં નાનુ ં યાટર. છેલ્રા ભશાયદુ્ધનો ગ્નનળે વબંાથી વતંધ તલળે જ વાચવ્મો,


42

તે અજ વલંધશન ાભી તલશ્વે નુઃ પ્રચડંાગ્નન ફની બભકૂ્યો.

રીધ ોરાન્ડસ્લાતતં્ર્મ ફલર, તો મ ન એ ળમ્મો;

ંખામા યાટરને ભાયી ાટુ, યંછ યણે ધણુ્મો. પ્રતતબાની નથી ખોટ કદી જગતને નડી અજે મે પ્રતતબા – ખાભી જગભાશંી નથી નથી. શઠીરી ને છકેરી ને સ્લાથીરી પ્રતતબા જગે તલધ્લવંભાગશ ભાતેરી મતૃ્યનુા ધ્લજ યોતી. વત્તાની સ્લાથશની ચારે શોડ ઉન્ભત્ત તલશ્વભા;ં

જગભગંરતા ભાટે પ્રતતબા ડયતૂ ક્યા ં? આવાઆ જગતે ભાડંી આશ-ુઉદ્બોધ-તર્જના !

લૂે કીધા ં મઢૂ વામ્રાજ્મરોબે જે જે છાના ં ાતકો લા છતા ં જે, તે તે વલે ઊફી અજ અવ્મા,ં ને થૃ્લીને અંગઅંગે તલપોટયા.ં જ્મા ં ત્મા ં ચારે યક્તની ઉટણ ધાયા, જ્મા ં ત્મા ં ઊઠે ગધં બયૂા રૂના, વોજા જ્મા ં ત્મા ં ને વડા વલશ સ્થાને : વાધ્મ શુ ં યોગ રાનમો ધયાને ? અજે ભશાકારનુ ં ચડં નેત્ર લાશલત ુ ં બીણ ગ્નન – સ્ત્ર;


43

ને ભાનલી વસં્કૃતત યક્તધાયે નાશી કદી કો નલ જન્ભ ાભે ; એવુ ં બમકંાય તનશાી બાતલ ભશાકતલ તણી લાણી ઘોગબંીય ઉદ્ લગયે. ’સ્લાતતં્ર્મયક્ષા રઘ ુ યાટર કેયી,

ઉત્કૃટટતા વસં્કૃત ભાનલીની, વફંન્ધભાઝા આંતયયાટર કેયી, રોાઆ જાતી ડયયક્ષલાને, ને તલશ્વને ળાગ્ન્ત વભશલાને

અજે ભશાબાયત મજ્ઞ અદમો, એ મજ્ઞભા ં ફલર ફની કૃતકૃત્મ થા ને !’

અલા ઊડન્તા ં જગની શલાભા ં

ઉદ્દડં ઉચ્ચાયણ ગલશગાજ્મા.ં

યદુ્ધથાક્યા, યદુ્ધત્રાસ્મા, રોશીબંજ્મા જગતતટે

ળાગ્ન્તની પ્રા્પ્તને ભાટે મતૃ્ય ુએક જ ભાગશ છે ?

મતૃ્યભુેઘ વભા ં વ્મોભે તલભાનો ઘર્ ઘયી યહ્યા,ં તવન્ધભુા ં મ જગાડે છે ટોેડો મતૃ્યગુર્જના; તવાતી લની જાણે કયારી કારચક્કીભા ં! જરભા ં સ્થરભા ં વ્મોભે વ્માપ્મા ં ળા ઝેય મતૃ્યનુા ં!


44

તળાચરીરા તલલેક મતૃ્યનુી ખડંેયામા ં કંક ળશયે દાખલે; લંધાઆને મતૃ્યદુાઢે ચલામા,ં ઘલાઆ જીલે તધકા ંભમાં એ

સ્ત્રીફારલદ્ધ કડદ ના યણભા ં ચઢયા ં જે !

તલજ્ઞાનભડદયાભત્ત ભકશટી મઢૂ ભાનલે સ્લકલ્ી આન્રજારોભા ં ભાડંમો શુ ં અત્ભઘાત છે ? તલનાલીલીજલંઝાતો થૃ્લીનો ટ તલસ્તયે, ભાનલી કતલતા એને ળબ્દભા ં શુ ં જ ચીતયે ? લંધી ગશુા તળખય ત ુગં ડશભાડર કેયા,ં ને તવન્ધભુોજ ચઢી ચોડદળભાથંી અલે

ગર્જનં્ત હ્યા ં હૃદમબેદક ભાત્ર એક ભશાબાયતનો ળબ્દ- તદ્ દૂયે તદ્વગ્ન્તકે

સ્લાતતં્ર્મના – ના, વામ્રાજ્મના અળક યાટરજંે સ્લાતતં્ર્મ કાજે તરવતં તર્ પડે ફીજુ ં ભશાયાટર; ળસ્ત્ર જગંો ખેડમા છતા ં સ્લત્લ શજી ન વાંડે. તભત્રનુ ં મે શબુ તનત્મ લાછંતો, ળાગ્ન્તભા ં મે લય ળાગ્ન્ત ઝખંતો પયી ધનજુ્માશ શલુચ યદુ્ધધભશની


45

વત્માગ્રશી લીય ડદવે જ વાધંતો. તનઃળસ્ત્રતાની ઋતદળો એ ઋચા ઉચ્ચાયીને યાટર નુઃ પ્રફોધતો. એ યાટરનો ળામય લ્ ક્ષયે ઘેરંુ તનળાદળશન અડશં ચીતયે મ્બોતધ-અયે લરખતં મગુ્ક્તને. લનીને તળયે લીતે યજની પ્રરમકંય, પ્રબાત તો ડદવે દૂય વલશબર તળલકંય.


46

છૂવુ ં મે નન્ત

અજો દીધી જન્ભની જાગતૃી તો

ઢાી તેભા ં કેભ યે મતૃ્યછુામા ?

જીવ્માજેલી જજંદગાની દઆને

કીધી તેને કેભ યે દુઃખઠોક ?

આંખે મકૂી ળગ્ક્ત જોલા નતં

તો કા ં એને મ ૂઝંલી અડફધં ?

ઝાખંે જેવુ ંલચત્તડુ ંળાગ્ન્ત ળાગ્ન્ત

કમાથંી ઊઠે ત્મા ંજ ઊંડો જં ?

ઓઠે અણ્મા પ્રેભછરકંત પ્મારે

દેત ુ ં ઘોી કોણ ને કેભ ઝેય ? છૂી છૂી થાકંુ ભાથુ ં પાી તો મે ાછુ ં છૂવુ ં મે નતં.


47

ટ...ક્ ટક્

સતૂી વખી ફાર રઆ રેટભા ંહૂપંાલી નંદયસ્લપ્નવોડભા.ં ડોળભા ં મે નલ કાઆં જાગતુ.ં ળેયી ઉજાે સધુયાઆ-દીલડો ઝાખંી ઝાખંોઆ નંદયતો જ જાગતો ઊઠી બમકંાય જતો તલયાભી કો શ્વાનનો ફાગંકુાય ળાગ્ન્તભા.ં વબંાથી ટેફર ભધ્મ ગોઠલી જાગતં શમા ં એકર ળાગ્ન્તલાવભા ંઘડડમાર ભાયી તનજ ટ...ફ્ટકેથી, ને અંતયે ટ...ફ્ટક કં જગાડતી. ચતો ડયો સ્લસ્થ થાયીભા ં હુ.ં જોઆ યશ ે ઉત્તય – ફાયીએથી. ન ચડંરકા ભાદક ભદં ળીતી, ના વૌમ્મ કો તાયકનો પ્રકાળ લા. ના ઝ...ર્ ભયો ઝાટ, ના કશુ ં છતા ંજોઆ યશ ે શનૂ્મ જ શનૂ્મ આંખ. ધવે ત્મશં દલક્ષણફાયીભાથંી વસં્ળશતી ળીત વભીયલ્શયેખી. ળભી શતી વલશ પ્રવતૃત્ત લચત્તની


48

તનવતૃત્ત તો મે ઉયને ન વાંડી. કોને જગાડુ ં? કઆ લાત ભાડું ં? ના છાડું ં તો મે નડશ અજ તનરા, ને જાગુ ં તો મે નડશ જાગ્રતી અ.

નથી જ અનન્દતણા ઉછાા, નથી છતા ં બેદક કો તલાદ.

ના અંતયે એકર કોઆ નાદ, ના દૂયનો કો શ્રતુતગમ્મ વાદ લા.

લશ ે નશં જીલનનો પ્રલાશ, છતા ં નશં છેલટનો તલયાભ અ. ઊંચે શત ુ ં દ્ધય વ્મોભ સ્તબ્ધ નીચે મ તેવ ુ ં ઉય ભારંુ એકુ.ં


49

ફારાયુનુ ં ફારંુ

ખેડી તપુાનો દડયમા તણા ં ઘણા,ં યદેળના કૌતકુના ખજાના બયી બયી, અયફ ઘોડરા વભા લ્શકંેત મ્શોયે તલજ્મતં ચારે, પયકાલતા કં વપયી પતેશના નેકયંગી ણવખં્મ લાલટા, હ્યા ં અલતા નાગંયતા તનયાતંે રૂડા યબ્ફી ફગરા વમરુના : ખંા એ શ્વ ખયા વભીયના. ઊંચા ને ગલશછટા બયેરા, ને ફોરતા ફોર કઠોય બાવતા, તલલચત્ર લેળે તલચયન્ત ઊજા યફી ખરાવી ભ ફાર-આંખને ઓછા નશોતા કંઆ કૌતકેુબમાશ.

હ્યા ં અલતા સયૂતના ફતેરા, ફેઘાટ તો મે કુતકુો જગાડતા; ભરફાય ને કચ્છ તણા ં લશાણો બમાંબમાં હ્યા ં તનયખ્મા ં મ નાગંમાં. ડશન્દુ – મવુલ્ભીન-બેદ વાધતી નોખી નૌકાનગયી જ અ શતી.


50

ભામાતલ એ કેલ લચત્ર શુ ં શત ુ ં? અજે ડદવે ઉજ્જડ ફારંુ વાભટંુ. ફેાચં શોડી ણ યેતદાટી, ફેચાય વ્શાણો ણ તેજશીણા.ં યડયુખંડયુ ં કો કડદ દષ્ટટ અલત,ુ યંત ુ એ લૂશતણી ધભાર કમા ં? યેતા કાઠંો બયચક્ શતો ત્મા ંએકાતં ઊભુ ં ગતકાર ળોચત ુ.ં

ભે લી કં યખડેર ગોડઠમા વદેૃ્ધ ગણેરા ઉખડેર અખારા લગલ્રીદંડે લે શતા યભાડતા; કુસ્તીદાલે કંુજયફાર જેલા બીની યેતે અંગભતૂ ચોતા. કદી કદી કો તપડાલી શોડુ ંઝંાલતા છાછય નીયભાશં;ે ખરાવીઓને દફડાલતા કદી,

ને કદી જોઆ જ ભોિીફધંા ોફાયતા, ાછુ ં ન જોઆ થબંતા.

ને ગાના ં તીય ખરાવીઓના ંલનમા ં જ જાણે નલ શોમ તેલા


51

ખખેયીને વલશ જ યેતી બેા,ં નલા ં તપુાનો ભનભા ં ઘટાલતા. યંત ુ અજે તળશશુનૂ્મ અ ફધુ,ં શલે શં કો લઢલા મ ના યહ્યુ.ં છતા ં મ હુ ં લચત્તટે વયન્તી

જીલતં જોતો વહ ુ ભતૂસષૃ્ટટ; ક્ષણેક અનન્દજરે રવન્ત

હુ ં કો દીઠું તનયખુ ં જશાજ, ને વબંળંુ ગઢૂ સકુાનીવાદ.


52

જાણુ ં ફન્ધ ુ! –

જાણુ ં ફન્ધ ુ! કોભળંુ શૈયુ ં તારંુ ભાયા પ્રત્મે તનત્મ કેવુ ં રલે છે ! ને ત ુ ં જાણે બાલ – સ્ત્રોતે મ ભાયો વ્શતેો કેલો તનત્મ તાયા બણી તે.

ને હ&ુ જાણુ ં જજંદગીભા ં ફધાને ીલાના છે ઝેયઘ ૂટંો નેક; જે તાયે મે ના રખ્મા લ્ છેક. તો હુ ં ળાને ભભશના ઘા ઉઘાડુ ં? દે સ્શલેા ત ુ ં મજુ કયભનુ ં એકરાને ભને જ. હુ ં તો આચ્છુ ં એકરો તનત્મ ભાયે તનભેરા જે ઘ ૂટં તે ી જલાનુ,ં કોઠે ાડી વલશ એ ળાગ્ન્તભૌને ઢાકંી શૈયુ ં શવતલદને કંક જીલી જલાનુ.ં જાણુ ં કેલો મોગ છે અ કાયો, જાણુ ં કેલો અકયો અ વભાતધ, તોમે આચ્છુ ં કેભ, ઓ ફન્ધ ુ ભાયા, અંતદાશશ ે ત ુ ં– સ્લજન તણુ ં શૈય ુ ં મ ે ફાલાનુ ં? ભાયી તોમે એક તો છે ભશચે્છા, ને તેનો તો હુ ં વદા અગ્રશી છુ ં:


53

રાધે થોડુમંે ભી જીલને તો શંવે શંવે હૃદમજનભા ં વતંલબાગી જ દેવુ.ં

======================================


54

ફૂરતલવર્જન

યાટરધ્લજો પયકતી જુહનુીય નૌકા વચંી વમદૃ્ધદ્ધ કઆ અંતય ઊડન્તી ? શૈમે કળી છરક ? ળા મખુ ભૌનબાય ? આંખો વખં્મ ફનતી ત્મડશં ફદ્ધતાય. ખ ૂચંી જતી જ ભ તયંવત્ત્લ જાણે ! એ બસ્ભાત્રભડશં બાયતવલશવાય.

ઓ તીથશરૂ ! તભ બસ્ભ ? તલચાયતા ં મે ઉત્કં અંતય તલળે ણકલ્પ્મ વ્માે. દેશાતંલાય ફહલુાય તલચાયી લાચંી, ને અંતયદળશનછફી બયઆંખ વાચંી, શૈમે ન તોમે ‘ન તભે’ની પ્રતીતત થાતી. અજે પ્રમાગ શલુચ વગંભના સનુીયે ફીજાં નેક લી બાયતબોભતીથે, ને અ ભે ડશંમ વાગય વલશતીથે, શો તીથશયાજ ! તભ ફૂર તલવર્જનલાના; ભંઘી યંત ુ તભ વૌયબ વચંલાના. તીથોદકં કહ્યુ ં વદામ સ્લમ ં તલત્ર ને ગ્નનમે વકરળોધન અશદુ્ધ. ગગંા તભાયી ણ જીલનની નેયી


55

જાતે તલશદુ્ધ જ, પ્રબધુ્ધ તતા લશરેી ! તતા ઓ યાટરના બવ્મ ! નવ્મ રટટા જગદ્ગુરુ ! તલવજી ફૂરને તીથે જીલને નલવજર્જમે.

========================================


56

ચાંો મ્શોડયમો ભેઘતણી લાડીભા ં લીજર – લેર; ભાયી યે લાડીભા ં ચાંો મ્શોડયમો ! છરકાતી છટંાતી અબર-શોર; છાતંે યી છટંાતો ચાંો મ્શોડયમો ! અ બેયે અંકાઆ વોનર-વેય; ભાયી યે લાડીભા ં ચાંો મ્શોડયમો ! છો અબે વોનેયી ઝાકઝભેય; ભાયી તો લાડીભા ં ચાંો મ્શોડયમો !

અબતણા અઘેયા વોનર-ભેય; ભાયે તો ભષ્ન્દડયમે ચાંો મ્શોડયમો ! એ ઘા ં વોનાભંા ં ગન્ધ ન વેય; ભાયો તો વોનેયી ચાંો મ્શોડયમો !

===============================


57

વાગય નલીન જરવગં્રાભ !

વાગયે જાગે તયંગતાન, ભાયો પ્રાણ ફને ભસ્તાન ! ભેઘભમી યજનીભા ં ભં તો દીઠા ં યે એંધાણ, વફકંતી લીજરના ં વ્મોભે ચભક્યા ં જ્માયે ફાણ : ભાયા ં જાનમા ં યે ઓવાણ, ોઢયા ં જાનમા ં યે ઓવાણ ! ભંઘેયા ં ધલચ છાડંેરા ં ભાડંયા ં ભં ડયમાણ; વાતળઢાળંુ વજ્જ તનશાળંુ ફાયે-ઊભુ ં વ્શાણ; વાગય જાણે તયંગતાન, ભાયો પ્રાણ ફને ભસ્તાન ! જભં તણી ભશોફતને ડદરબય અજ વરાભ; વાગયાયે વાદ કુાયે ણટ એશ કરાભ : અંતય કળા શલે અયાભ, વાગય નલીન જરવગં્રાભ !

====================================


58

કમે યે નાભે ? કમે યે નાભે તે તભને કડલા ં અ લેણ પ્શંચાડુ ં? તભારંુ ફહરુૂતયુ ં યે વેન.

તભે તો તલતાડી ભાયે શૈમે કાી યેણ ! ફૂરડા ં ગણીને તભને શૈડાશુ ં ચાપં્મા,ં

રૂડરા ં જાણીને તભને કોટે યે થાપ્મા;ં

ચંાઆ થાઆ તભે પેયવ્મા ં યે નેણ !

ફન્ધ ુ યે ફનીન ે ઘય ભાયા ં ચ ૂથં્મા,ં

શતે ુ યે થઆને તભે ધન ભાયા ં ટૂયા,ં

મૂગી દોરતનેમે દેલા આચ્છયુ ં દેન ! શજીમે શસુ ં શસુ ં કયતા ં યે દેખુ.ં

ભનડુ ં તભારંુ શુ ં અલડુ ં દેખુ ં?

પ્રીત્યુનંા ંલા ંફધા ંલાી દીધાવં્શણે !

ોતીકા ં ગણીને તભને ખભાખભા કીધા,ં

ભાગતા ંતભે ઓ કડદમે રગયી ન ફીધા,ં

ાતા તભાયા ંમૂાશ જામ કોણે કેભ ?

તલના યે આન્ધન અગ દકી જરાલી


59

દીધુ ં યે કંુદન ભારંુ ભંઘેરંુ તાલી;

શલેથી તભારંુ રીધુ ં અકરંુ ભં નેભ ! કમે યે નાભે તે તભને કડલા ંઅ લેણ પ્શંચાડુ ં? તભારંુ ફહરુૂતયુ ં યે વને.

તભે તો તલતાડી ભાયે શૈમે કાી યેણ !

====================================


60

ફદંય છો દૂય છે !

લ્રા ફેરી, લ્રા ફેરી, જાવુ ં જરૂય છે,

ફદંય છો દૂય છે ! ફેરી તાયો, ફેરી તાયો, ફેરી તાયો ત ુ ં જ છે, ફદંય છો દૂય છે ! પંગોે તોપાની તીખાતા લામયા, મઝૂામંે અંતયના શોમે જે કામયા; તાયા શૈમાભા ં જો વાચી વબયૂ છે, છોને એ દૂય છે ! અકાળી નૌકાને મે લીજ દેતી કાટકા, તાયી નૌકાને મે દેતી એ ઝાટકા; ભધદડયમો ભસ્તીભા ં છોને ચકચયૂ છે; ફદંય છો દૂય છે ! આંખોના દીલા બઝુાલે અ યાતડી, ધડકે ને થડકે જે છોટેયી છાતડી; તાયી છાતીભા ં જુદેરંુ કો શઉુય છે, છોને એ દૂય છે ! લ્રા ફેરી, લ્રા ફેરી, જાવુ ં જરૂય છે :


61

ફદંય છો દૂય છે ! ફેરી તાયો, ફેરી તાયો, ફેરી તાયો ત ુ ં જ છે, ફદંય છો દૂય છે !


62

નંદયા ડોાણી

ાછરી યાત ુનંી ભાયી નંદયા ડોાણી, ને અગરી યાત ુનંા ઉજાગયા ઓ જી યે !

ધયતી ધાલણધાયા, ધયતી ધાલણધાયા ઊંડી યે ળોાણી, ને અગઅંગાય ઊઠે અબભા ં ઓ જી યે !

લ્શકેી રચુફંી ભાયી, લ્શકેી રચુફંી ભાયી લાડડયુ ં લેડાણી, ને આંગણે ઝંકાઆ યહ્યા ંઝાખંયા ંઓ જી યે !

કેવયે મ્શકેન્ત કમાયી, કેવયે મ્શકેન્ત કમાયી ઉયની ઉજાડી, ને આંખે અંધાયા ં ઘોયે આંજજતા ં ઓ જી યે !

ાછરી યાત ુનંી ભાયી નંદયા ડોાણી, ને અગરી યાત ુનંા ઉજાગયા ઓ જી યે !

==========================================


63

બલ તો –

બલ તો બાસ્મો અ કો’ને કાચો તે ાયો યે રૂલંે રૂલંે ફૂટતો અંગાયો યે, બલ તો બાસ્મો અ કો’ને કાચો તે ાયો. બલ તો રાનમો અ કો’ને ભાયગ-ઉગાયો યે, ઘડી ફે ઘડીનો ઉગાયો યે, બલ તો રાનમો અ કો’ને ભાયગ-ઉગાયો લાી વભામો પ્રાતવાજં વભીયે યે,

રંપ્મો ગ ૂપં્મો ને તવંચ્મો ગગંાના ં નીયે યે, * ચેત્મો અતભ કેયા ઘી કેયે દીલે યે, બલ તો ભં જાણ્મો જાણે તરુવીનો ક્યાયો ! બલ તો ભં ભાણ્મો જાણી તરુવીનો કમાયો. * ચૈતન્મભમ ફનેરો.


64

લનલો છદં છે ફાગ છે,

ફાગભા ં લેર છે, ફૂર છે, યંગની ડય્ધ્ધ છે, ગધંની તવ્ધ્ધ છે, યંગ ને ગધંની ડય્ધ્ધ ને તવ્ધ્ધભા ં લચત્ત ભળગરૂ છે. ગગન છે, ગગનભા ં ભેઘની ઝૂર છે, તલસ્તમો તે તલળે વપ્તયંગે યસ્મો રૂ છે, ગગનભા ં ઘભૂલા તયલયાટી યહ્યુ ં લચત્તચડંરૂ છે.

વડયત બયયૂ છે, ત્મા ં યહ્યો તવન્ધ ુ તનજગાનચકચયૂ છે, એની છાતી યે બાલ-નબુાલળી રશયભારા રવે, તલસ્તયે દૂય છે, ભાયી મે છાતીભા ં

વડયત ને તવન્ધનુા ંકડદક તો ગયજતા ં ગાન ઘેઘયૂ છે. સ્દં પ્રસ્દં છે,

અજ અનન્દ છે, કોઆ અનન્દનો લનલો છદં છે. ==================================


65

યૂા ં ચ્ચાવની ઠેૂ

ભને બારદી ભામા ! દ્વાદળી બારદની ળોક્રક્ષા સખુોજ્જલી : ભાયી જનતનને ભંઘી શતી એ પ્રીતતલશણી,

બમાશ કુટંુફને મે એ વદામ વયખી સખુકાડયણી.

નોતી એ તતથે પ્શરેી બલશુ ં ગાઠં પ્રેભની

ડી ભાયે, યશી છે એ વદામ કદી થતી.

એ ભાયી દૈલદીધેરી તનજના ‘દેલદીધ’ ને

તજી જનતન તો ચારી સ્લલ્ કૈ સખુ બોગલી;

યંત ુ પ્રતતલે અ દ્વાદળી સખુદાતમની

અલે, ભને મદુબયી જોલા શુ ંમજુ ભાલડી !

શો ભામા ળી અલડી !

તવન્ધનુે જરડશંડોે શંચતા યમ્મ દ્વીળા

ઉદાય જજની અંકે દીક્ષા અન્દતનભશા

ામ્મો જે સ્લલ્, તે ભાયા દીન જીલનભાગશભા ં

ભંઘુ ં ાથેમ ફનતી, ફનતી તેજદીતકા.


66

(2) ખડમો જનતન-ગોદેથી, ડમો ભાતાભશીતણી યભોદાય ગોદે, જ્મા ં ભાણી રાણ વદાનલી.

વદામ શબુની લચન્તા શમે શતેા લચન્તલી, દુઃખલાયણ ને છામા વશજેોદાય ળીતી

દીધી આચ્છમાથી તધકી;ક્યભ તે જામ તલસ્ભયી ?

વદૃ્ધ ને વ્શારવોમા ં એ શતા ં ટંકણખાય ળા,ં ભને કંક લેાએ શતા ં રાધેર ાયખા.ં

તનટકરકં શત ુ ં ળીશ, તનટકરકં શત ુ ં ડદર,

એભનુ ંઆટટ એ એક યહુ ં કે હુ ં નાતલર.

નભામા હુ ંતણા ંએ તો ફન્મા ંભાતા વલાઆ, ને

વલંધ્મો અત્ભવલશસ્લ ભોુ ં તનજ ાઆને.

નલાજીને ભને ચાલ્મા ંજલાનુ ંવલશને જ જ્મા;ં

અજે મ એભ બાવે છે નલાજે છે યહ્યા ંમ ત્મા.ં

(3) નબામો ને નબ્શનેો હુ–ંછતા ં હુ ં નલ એકર;

જામ્યુ,ં ત ુ ં બયભસ્તીુ ં ભારંુ ફારભડંર


67

બણવુ ં થોડુ ં ને ઝાઝુ ં ભરૂવુ ં યઝાટભા,ં તનળાે મ જતા ં ઝાઝુ ં ખભવુ ં લચ-લાટભા,ં

અલડે ના’લડે તેનો કળો મે કચલાટ ના !

લડીરો તે તલળે શોળે બરે તનત્મ ઉચાટભા.ં

ભ તોપાનભેઘો તો ધવતા યૂાટ ત્મા.ં

ફાલ્મ ભારંુ, મથા વૌનુ,ં શત ુ ંશા કરેળતભતશ્રત;

યજોટયા ફાલ્મના ં તો મે કેલા ંકેવયવૌયબ

ફનતા ં લચત્તને અજે અનદંસ્ફૂતતિદામક ! (4) કોણે, કેભ ને કમાયે ભાયા તોપાનભેઘને

તલખેમો ? ળાગ્ન્તનુ ંરાધ્યુ ંલચત્તને યમ્મ લશણ

ળી યીતે ? ના કશુ ંજાણુ.ંજાણુ ંહુ ંભાત્ર એટુ ં:

જુનુ ં જગ ગયુ,ં વ્યુ ંયમ્મ નવ્મનુ ંઝખંન.

કળો એ ઝખંનાકા ! કશુ ંએ તભત્રભડંર !

પ્રોત્વાશી ગરુુઓનુ ંશુ ંભ એ બાનમભગંર !

ફાલયી બદુ્ધદ્ધને ભાયી રાધી ચયણબોભ ળી


68

નલરી ગરુુએ ચંધી નલેરા તનત્મ પ્રેભથી ! નલોત્વાશબમાં કેલા ંશતા ંએ મનુધ વાશવ !

દીઠ કુતકુો કેયો શતો દ્ ભતૂ એ યવ.

તલદ્યામોગ શજી ભાયો જાભતો’તો ક્રભે ક્રભે,

દામ્ત્મમોગની ત્મા ંતો અલી લૈળાખ દ્વાદળી,

ચાદંનીળી ચભકતી, દીઠા કૌતકેુ યવી.

શકુરાફંયધયા દેલી એક ક્ષે વયસ્લતી, ન્મ ક્ષે નલા યમ્મ ગમ્માગમ્મા શતી યતત :

વાધના એ ઉબમની વ્શારી ને કયી શતી.

ગીતા ને ગાધંીની ત્મા ંતો લાણી અશ ઉયે યભી

જ્ઞાન ને બગ્ક્તના દમમ તલયોધો ક્ષણ અથભી

ગમા વભા લસ્મા શૈમે : બદુ્ધદ્ધ ઉબમગાતભની

વભતા ધયતી ચારી, થલા ચારી ભં ગણી.

ણૂશ જાગતૃત એ ન્શોતી, ને ન્શોતત મ જાગતૃત

(5) ઠેફાતા ં ઠોકયાતા ં કં રાધ્મો ભાગશ પ્રવતૃત્તનો લબન્ન ત્મતં ઝખં્માથી–તધકો તપ્રમ નીલડયો.


69

બાલ ને ફાલનાઓની ભાણી ખળુનભુા શલા,

લા લટંો તલતકોના, દોડાલતંા ં મ ઝાઝંલા.ં લચન્તા, ઉદ્વગે ને દુઃખો રખ્મા ંકોના ન બાનમભા ં?

ભાયે મે બાગ કં અવ્મા,ં ને ઘડી લવભા ંથમા.ં

બરે અવ્મા,ં બરા ં અવ્મા,ંવતંાીશદુ્ધદ્ધશલા; સુલંા દઆ ભંઘી વલંેદન વભાયલા : ને અજે એ ફધા ંજાણે જૂના ંવગ્ન્ભત્ર છે ફન્મા ં!

નલાઆ ના બરે એની–ભાયા ં એ છે લધાઆના.ં

(6)

‘મસ્ભાન્નોદ્ધદ્વજતે રોકો રોકોન્નોદ્ધદ્વજતે ચ મઃ,

બગલદ્ લાક્ય એ ભાયા અત્ભાનુ ં તનત્મ કૌતકુ; છતા ં નેક લેાએ દુલામો છુ ં નેકધા,

ને છે નેકને દૂવ્મા ં જાણીને લા જાણતા.ં

વત્મમ ્ કે પ્રતતટઠમ ્ નથી જગત ભં ગણ્યુ;ં

જાણીને તીથશ, જગતનજુ ં ગરુુત્લ ઉય વબંયુ.ં

કણળઃ ક્ષણળઃ જે જે રાભ્યુ ં તે તનત્મ વઘંયુ.ં ખયે તલતલધરૂે હુ ં ામ્મો છુ ં પ્રીત-ઉત્વલ; મદુૃ, તભટઠ ને ભોઘુ ં ભાણ્યુ ં ભં ભૈત્રી-વૌયબ.


70

ન કે રતાથી હુ ં જીલને નલબજ્ઞ છુ,ં ન કે છુ ં દળશને એના ઉદ્વજેજત જ લ્ હુ;ં યંત ુ દકંુ વ્શાુ ં ગણ્યુ ં ભં બર વચંવુ,ં

બર ે મ ઘણુ ં જાણ્યુ ં બરવાધન છે થયુ.ં

કશી લૈતયણી ળાને યાચુ ં જીલનતનંદણે ?

નથી બાગયથી ળગ્ક્ત-બગ્ક્ત ગગંાલતાયણે, –

છતા ં મ જગતભા ં જોયુ ં ગગંા લૈતયણી ફને.

નદી જીલનદાત્રી છે, યૂો પ્રરમ- ય છે,

ભથતા ં આંફલા એને ઔદામો મે દૂય છે.

(7) વમદૃ્ધ તલશ્વરીરા શો ! ભશા શો તલશ્વવર્જક ! શુ ંશુ ંભને નથી પ્યુ,ં જો કે છુ ંતચુ્છ બશક ?

દેશ દીધો, દી દીધો અંધાયે જ્મોતતદળશક, તાવતંાની લચ્ચે ભીના શ ે પ્રલશક ! તલશ્વભા ં ને તલશ્વાય તલરવન્ત ુ ં તલયાટ જે, જગની ફાયીએથી તે રટટાને તો સદુમમ છે.

નથી રટટાણુ ં એવુ,ં ન તો મે વ્મથશ દળશન;


71

અસ્થાના એક ફરથી વધાત ુ ં ઘભશણ. યૂા ં ચ્ચાવની ઠેૂ ભસ્તી આંખ નાખતા ં

લ્ાનબુલમાત્રાના ં ભગંરો ળા ંથતા ંછતા ં!

ભત્મશરોક તણી માત્રા વજંીલનબયી ખયે !

બરે ને ણૂશ એ થાતી મતૃ્યનુા સ્લગ્સ્તલાચને !

સ્લગ્સ્તલાચન એ ાછુ ં વસં્ુયે નલજીલને ! શાથ ને શૈયુ ં અ ભાયા ંઊબમાં જગ-શણે; જગને પ્યુ ંતે શુ ંભં ? શલાનુ ંમ શુ ંજ છે ?

વત્કાયુ ં જગ, વત્કારુ લ્ હુ ં તરુવીદરે

===============================


72

ગગંાઘાટે

ગગંાઘાટે રોક શત ુ ં અયતી-યઘલાટે; વન્ધ્મા વોશન યજતનનીયે

રીનતલરીન થતી નબઘાટે :

ગગંાઘાટે. દીપ્રદાનના કૌતકુકોડે યલુતીજનઉભગં ળા દોડે !

સ્ધશતા ંફારક ડદડે જોડે,

છરછર કરકર નીય વ્શ ે સ્શોડે : ગગંાઘાટે. ફૂરને નીયભ ડડમા બાયી, કંુકુભાક્ષતથી ળણગાયી,

અંદય દી ધયેર વભાયી;

શલે શાથે, દોયડા ં નીયે,

અણે અંતયને છરકાટે અણા દીલા દીધ ત્મા ં તાયી ગગંાઘાટે. દૂય જતો ભાયો દી ત ુ ંજોતી;

દી તાયો ભાયી આંખ રેગોતી; એકફીજાના દીલડા દેખતા ં


73

અંતયના છાના ભરકાટે. કેલા ં ઊબા ં ઘડી ગગંાઘાટે ! ઝખંલાતી તાયી આંખના દીલા; ેટી ઊઠમા તલ શૈમાલાટે, દીઠા શતા ભં મકૂ ઉચાટે ગગંાઘાટે. અજ કો મામનુ*નીયલ નીયે શોરલાતા ં તજુ દી ,–

અ તીયે એકરો એકરો અંધાય તાકતો સ્તબ્ધ હુ ં અ શં ઘોય વભીયે : ગગંાઘાટે, ગગંાઘાટે. * મમનુા જેલા ં કાાઘંેયા.ં

==============================================


74

ાજંે લતનજી ગાલ્યુ ં

ાજંે લતનજી લાલ્યુ,ં નેયી ાજંે લતનજી ગાલ્યુ.ં દંુદાા દાદાજી જેલા એ ડુગંયા, ઉજ્જડ છો દેખાલે ભ ૂડંા ને ભખૂયા : ફાણુ ં ખ ૂદંી ત્મા ં ગાળ્યુ.ં નેયી. ાદયની દેયીે ઝૂકેરા ઝુડંભા,ં બમે તાલ, ેરા કલૂા ને કુડભા ં:

છોટણુ ં છદંભા ં ઉછાળ્યુ.ં નેયી. ેરી તનળા જેભા ં ખાધી’તી વોડટયુ,ં

ેરી ળેયી જ્મા ંશાયી ખાટી રખોડટયુ ં:

કેભે ભરૂામ કાનઝાલ્યુ ં? નેયી. બઢુ્ઢા ં ભીઠીભા,એની ભીઠેયી ફોયડી; ચોકી ખડી–એની થડભાશં ે ઓયડી ! દીધા ંળા ખાલા ં? ભે ઝઝંેડી ફોયડી :

ફોય બેી ખાધી’તી ગાળ્યુ.ં નેયી. ફાલા ફજયંગીની ઘટંા ગજાલતી, ગોભી ગોયાણીની જીબને ચગાલતી,

ગોલા નાલીની છટાને છકાલતી,


75

યંગરી, યંજીરી ગાલ્યુ.ં નેયી. વ્શારબમાં લેરાભંા,ં ચચંી એ ચીકણી, તતંીરી અંફા ને ગગં ુ એ ફીકણી,

મમામ ુ કાકાની એ ધભકીરી છંકણી

જેવુ ં ફધુ ં મ ગયુ ં શાલ્ય.ુ નેયી. છોટી તનળાેથી ભોટીભા ં ચાલ્મા, ...ટ ...ટ અંગયેજી ફોર ફેક ઝાલ્મા,

બાઆ બાઆ ક્શલેાતા ંકડાતા શાલ્મા :

ભોટણુ ં મ્શોયન્ત ુ ં મ્શાલ્યુ.ં નેયી.

===============================


76

ફવ અણે તો

અણે તો બઆ, અણે યે ! ફેઠા ો તણી કડી યાત લચ્ચે સખુતાણે યે, નંદયને રઘબુાય નભી મદુૃ ાંણે યે ! અણે તો બઆ, અને યે ! જામ્મા કોક તણી બયકટટ યી ધજ થાણે યે ! જુઓ કોડબમાશ કયજોડ નમાશ ધવે તનત્મ શં ગચાંણે યે ! ફવ અણે તો બઆ, અને યે ! બરે કંક યભે તનજ ડા’ણે યે ! જીલે કંક બરે ડસ્મા વાણે યે ! બરે કંક જતા લણખાણે યે ! ણ અણે તો બઆ, અણે યે ! ફવ અણે તો બઆ, અણે યે !

================================

બાયતે ફે જ તર્જની કરંુ કરંુ ગૌયલ હુ ં લગયીન્રનુ,ં લગયીન્રતનસ્મડંદની ભાત ગગંનુ,ં


77

ને બોભે વ્મોભવભા સનુીર સતુલસ્તમાશ અ રલણાભબયુાતળનુ.ં

તત્રકારના ડકન્ત ુ ભા તલસ્તયો–

તણા તભે ભાનદંડ જેલા પ્રજ્ઞાપ્રકાળોજ્જલર એ કલીન્રો, કલીન્રતનસ્મડંદની કાવ્મગગં ઓ ! કમાશ કરંુ કૌતકુ અનુ ં વદા, પ્માશ કરંુ ચશન અંતયાત્ભના,ં અશ્ચમશલત ્ દળશન અના ં રહુ,ં

અશ્ચમશલત ્ અંતયભા ં બયી યહુ.ં અંધાયજ્મોતીફર ાયખદંા, યાભામણી કાવ્મવલંાદગામક, બયી બયી અંજલર અડદ ુ,ં લ્મો લ્મો, ભશા ઓ કતલ અડદ, અત્ભની.

તાગ તાનમો રલણામ્બયુાતળ ભનટુમના અંતયનો, જગત ્ તણો; ને ઠયુ ં એક નન્મ દળશન : નમુ ં નમુ ં વ્માવ તલળારરષ્ટટ ઓ !

યુસ્કયી અશ્રભયમ્મ વસં્કૃતત.


78

દામ્ત્મની પ્રોજ્્લર દી્પ્તમતૂતિ ળકુન્તરા શદુ્ધતષ્સ્ક્રમા વભી વજી, શો કાવ્મતલભાનવર્જક ! યંયા બાયતના કલીન્રની યલીન્ર ઓ ! પ્રોજ્્લર કાવ્મદીે કયી તભે ઉન્નત ભસ્તકે ચમાશ, અ ીએ વૌ .......... નત નમ્મા તનટટને, પ્રચડં ઝઝંાભમ જોઆ તલશ્વને ડનમા ન, ચેતાવ્યુ ં જ સ્ટટ દળશને નેક લેા જગ, તર્જની તભે ઊંચી ધયી ઉચ્ચડયમા યલીન્ર શ ે! લતશભાન જગે દીઠી બાયતે ફે જ તર્જની : એક ેરા ભશાત્ભાની, ને ફીજી અ કલીન્રની.

=================================


79

યણકતી બરે શલે યાગયવી વન્ધ્મા વૌમ્મ અંધાયે નીતયી; કોરાશર કરફર શરભર ફની યશી ળીતર તનઝશયી–ગગનગશયી.

ભનોધેન,ુ ગગંાપ્રાતંે ાલન તલશયી, સ્લાદુ ળટે ળીત જરે ડયતપૃ્ત, શયીબયી અશ્રભભતૂભભા ં યમ્મ તનરરશયી કંઠઘટંડીના તનજ વચંરનવલંાડદત મદુૃયલે મખુયભજુંર કયી, યશી વ્મોભભાન બયી. તનબાશય ળી વબયતા ! યલયવી નીતલતા ! ળી યે અબા અંધકાય યશી અ વકંોયી ! યણકતી બરે શલે,

ઝણકતી ટ ભશા-અહ્વાનટંકોયી !

===============================


80

લચ. વ્મજંના થાક્યો ાક્યો દેશ અ યોગજીણશ, ને શૈયુમંે અ શત ુ ં ળોકળીણશ, આંખો ઝખંે તલશ્વ જે અબાય, ખોમો જાણે વલશ વવંાયબાય. થાક્યા દેશ ે નવ્મ વચંાય ત્મા ં ળો ? ળોકે બાનંમા અંતયે ળો હરુાવ ? ઝખંામેરી આંખ જે ખોટબાયે તેભા ં ાછો ઊગતો ળો ઉજાવ ? સકૂી ડાે ણશ શુ ં અ નલેુ ં? ભૌનાગાયે બરુબલુ્યુ ં ગાન અ શુ ં? ઊનયુ ં કમાથંી ટુ યંગે લવન્તી

ગધંે મ્શકેી કાવ્મની વ્મજંનાશુ ં? ભાયી ભીઠી વ્મજંના, યંજના ત ુ.ં શૈમાકેયી કૌમદુી અંજના ત ુ.ં ફોરી શાવી વ્શતેી ત ુ ં મકુ્તધાય શીણામેરા મજુ જીલનને ત ુ ં કયે નવ્મવાય.

====================================


81

શં જ કં કેટરી લાય–

શં જ કં કેટરી લાય ીધા ંશૈય ુ ં બયી રુકમે પ્રબાતકારના;ં ીતો અજે મૂશનો એ લૂશ વલાયનો વોશન ભૌન-ઉત્વલ. ળા ં ટુતાભા ં ીગે દરેદર,

ને વકૃ્ષ ર્ શતેામં ફની લને લન ! લેળુકણો ર્ શ ે તલયચી સતુલયસ્તય વોશાગ–અ વાગયકંઠ સસુ્લય. તયંગના ં અ રખરીર નતશન ફની યશ ે ણશલના જરે જર.

વલાય ને વાજં શી ભી ગી અંધાયને લૈબલ જામ ઓગી. ક્ષણે ક્ષણે કૌતકુળી કણેકણે નન્ત–તાણે લણાતી રેર. વભી ઓ ળી ભરકે તલદૂયતા ! તલદૂય ળી ઓ ઝરકે વભીતા ! છરી યશ ે બીતય–કોયી ડયક્તતા.

================================


82

ફેુ ં ાન

લાડી ઝાડી-વભાયીને, ઢગરા શટુક ણશના યચી સ્થે સ્થે, ભાી ઊબો યાકં તલવાભલા ફગરે રાકડી ટેકે, ફીડીની ફંૂક તાણતો ઉત્પંકે ભંબમાશ ગોટા–જાણે કશુકં ભાણતો; ઝાખંમાં ઝાડની લચ્ચે દકા કોક ઝાડળો,

ભસ્તી આંખ તાકતો. ધભુાડો અકતા ત્મા ં તો ઢગરા પ્રજળ્મા ચનમા,

ચનમા તેલા જ ક્ષણભા ં બંધેૂ કજી ડયા. અખા ં ધાં ફળ્મા ં ણો, ધેૂટયા ં છોકયા ંવભા,ં

ઊડતા ં અભ ને તેભ યાખભા ં યઝી યહ્યા;ં તેભને ગેરગબંીયા ં ફાકો કૌતકુી યહ્યા;ં ફેરા ં તોમ જે ણો યહ્યા ં અખા ં ખડંડત યેખેયેખ, યશી તાકી દેખાડે, ઉલ્રવે કળા ં!

જોડી શથેીભા ં ઝારી દનધ ણશ ખડં કો’ વાચલી ચારતી કેલી વ્મજંના હૃદમાજંના !

‘જુઓ ! જુઓ !” ટહકુતી ભાયી ઉદ્યાનભડંના.

જોયુ ં ભં ણશ એ–ને શુ ં દેખ્યુ ં મતૃ્ય ુજ ણશનુ ં?

ેખ્મો ભં જીલનારખે મતૃ્યનુી યેખયેખભા.ં

===============================


83

કૌતકુ કયે, કૌતકુ કયે

ઓ નષ્ન્દની, મજુ પ્રાણની મદુસ્મડંદની !

તનયખી યહુ ં હુ ં તજુ તલળે તજુ જનતનની ભદંાડકની ! અજ તાયો જન્ભતવદ્ધ પ્રલળે લનભા ંશો બરે ! તાયે હૃદમ, ભાયે હૃદમ કો’ ગ્ર, યે કો’ વ્મગ્ર બાલ શરેછરે !

વવંાય વવંયતો થમો તે લફન્દુથી તે થબંળે જે લફન્દુએ, શુ ં કાઝા કયા એ ભભાશન્તને ઉચ્છેદતો અંગાયતો,

એ યક્તનીર પ્રલાશ યૌર છતામં યોચક બાવતો, શૂપ્રોમા ં ઝાખંયા ં ળતધાય ને ળતલાય ર્ શતેો

ઝંકતો, એ ઊધ્લશયોશણ વકૃ્ષવોશન લેરભોશન ડરગહ્વયગર્જતો,

જીલન-પ્રાતે રાસ્મરટકે લીજઝટકો લંઝતો, શુ ં ના શતો શુ ં ના શળે,


84

જોમો-વહ્યો ના જામ તોમે જે તજ્મો ન તજામ– એલા ં કાભણો કયતો તલકટ લનના તલરુ

તલસ્તાય ળો અકશતો, કશતો ? વવંાય શુ ં તનઃવાય ? તનઃવાયતાનો વાય શુ ં વચંાય ? છૂુ ં તને ! છૂુ ં ભને ! કહુ ં ન્મ અજે શુ ં તને ? યે અ શુ ં?–

તુ ં તજુ ફાલ્મભા ં ણલચન્તી ાછી વવંયે ? જો, ેરી ગ્રીટભફોય ાછી અંકુયે મજુ અંતયે !

ભાયા હૃદમવલરરે સનુીર સ્રીર કભરા વચંયે ! છરછર બમાશ જરાત્ર ભોટે શાથ નાને ગેરતી ત ુ ં વેરતી ફેઠી શતી; ભાને-ભને ગ્સ્ભતછરક કરફોરે કશુકં કશતેી શતી; શ્વેત ટુર દંતડુી કો’ કતલત-યવ સ્ત્રલતી શતી ! ફાર તજુ ગ્સ્ભતરક્ષ્ભીને ળી તધક એ યવતી શતી !

એ સખુછરી ઝડી ન મન્ત્રે કાચને ! એ સખુઘડી ભ ત ુ ં યે કમાથંી સ્ભયે ? ણ લચત્ત ભારંુ તાયી એ સ્મતૃતરક્ષ્ભીને


85

કમભ તલસ્ભયે ? કો’ કથકથ ળી તયફતય અજેમ ભાયે અંતયે કૌતકુ કયે; કૌતકુ કયે !

==================================

જીતલત શો બરે....! રીરભરીરા ં ફારતણૃોનુ ં વયલય વાન્ધ્મ વભીયે ેખી કો બીતય ભન્દ ભનોયભ રીરા શીયલી લ્શયેે !


86

ફૂર દેખી ભારંુ લચત્ત ચભત્કૃત ફૂરફૂર થઆ ફૂરે; ફારનમનના નન્દનદશણે અંતય તલગ્સ્ભત શશણલશણે ફાર ફની જઆ ઝૂરે ! નીરભ યાગે, ફૂર વોશાગે, ફારનમન ણતાગે લ્શયેવુ,ં ફૂરવુ,ં ઝૂરવુ ં કા ં નડશ કોક વભે ણમરૂે ? જીતલત શો બરે ઝાખંયુ ં ાખયુ ંળતળત તીક્ષણ શરૂે !

================================


87

તલાદ જ પ્રવાદ શો

જૂ્મના ં જૂન કમાં, –બમે હૃદમ વત્કમાં !

નચ્મશ ના કદી ચ્માં જાણીને લા તતયસ્કમાં. દી-પ્રદી સ્થાી ભં કીધ લચત્ત વમજુ્જલર;-

બઝૂમા એ–ચેતી ત્મા ંઊઠી અગ કેલી ભગંર !

ાડયજાતકને ળાને ફૂટતા ં શરૂકંટક ?

ેક્ષી અમ્ર લાલેરા ં ઊઠે ળે થઆ ફાલ ? સગુન્ધી કંુકુભેથી મે નીજે કેભ કજ્જર ? ચોભેય જ યશ ે વ્માી જાણે તનર્જર તનસ્તર ?

ડદનતનગશભનો ળાને ગ્રસ્ત ત્રસ્ત પ્રરલંફત !

યજનીલશનો ળાને લક્ષપ્ત-તલલક્ષપ્ત ખડંડત !

પ્રાતબશલનભા ં ક્યાયે અયતી-ધૂ ભગંર ?

કરંુ તલતલધ ેયે હુ ં તનયોધ લવાદનો,

ઓછામો તો મ કા ંઘેયો યશ ે ઘેયી તલાદનો ?

દૈલતનમ્મો દેલદીધો તલાદ જ પ્રવાદ શો !

*****

કાવ્મકડડમા -...

Documents