39 anadantaganapratyayas 05072015 4

श्रीः

तिङन्तप्रतिया

३९ – अनदन्तगणाीः (१) ०५.०७.२०१५

vyoma-samskrta-pathashala

[email protected] Sowmya Krishnapur for Vyoma-samskrta-pathashala, ©2014

http://www.sanskritfromhome.in/






धािगुणाीः

Sowmya Krishnapur for Vyoma-samskrta-pathashala, ©2014

भ्वातदीः भ ू ११६५ १०१०

अदातदीः अद ् ७६ ७२

जहुोत्यातदीः हु २६ २४

तदवातदीः तदव ् १६१ १४०

स्वातदीः स ु ३९ ३४

िदुातदीः िदु ् १७३ १५७

रुधातदीः रुध ् २५ २५

िनातदीः िन ् १० १०

क्र्यातदीः िर ७१ ६१

चरुातदीः चरु ् ४८९ ४५८

२२३५ १९९१

१९८८/२२३५ १७५५/१९९१ २४७ २२६

अदन्तातन – अनदन्तातन अङ्गातन


भ्वातदीः शप ् (अ) कि ततर शप ् (३.१.६८) पठ-्अ-ति

अदातदीः शप ् – लुक ् अतदप्रभतृिभ्यीः शपीः (२.४.७२) अद-्ति

जहुोत्यातदीः शप ् – श्ल ु जहुोत्यातदभ्यीः श्लीुः (२.४.७५) जहुो-ति

तदवातदीः श्यन ् (य) तदवातदभ्यीः श्यन ् (३.१.६९) निृ-्य-ति

स्वातदीः श्न ु(न)ु स्वातदभ्यीः श्नीुः (३.१.७३) स-ुन-ुि े

िदुातदीः श (अ) िदुातदभ्यीः शीः (३.१.७७) तिख-्अ-ति

रुधातदीः श्नम ् (न) रुधातदभ्यीः श्नम ् (३.१.७८) तभनद-्ति

िनातदीः उ िनातदकृञ्भ्भ्य उीः (३.१.७९) िन-्उ-ि े

क्र्यातदीः श्ना क्र्यातदभ्यीः श्ना (३.१.८१) प-ुना-ति

चरुातदीः शप ् (अ) कि ततर शप ् (३.१.६८) कथय-्अ-ति

अनदन्तभे्यीः अङे्गभ्यीः प्रत्ययाीः


िट-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः

ति िस ् -> िीः ति -> अतन्त

तस थस ् -> थीः थ

तम वस ् -> वीः मस ् -> मीः


ससजषुो रुीः, खरवसानयोर्ववसज तनरयीः

िोऽन्तीः

िट-्िकारीः - आत्मनपेदम ् आिो तङिीः (७.२.८१) अदन्ताद ्अङ्गाि ् परस्य तङिीः आकारस्य इय-्आदशेीः

स्याि।् अनदन्तषे ुगणषे ुइद ंन प्रवि ति।े


िट-्िकारीः - आत्मनपेदम ् आत्मनपेदषे्वनिीः (७.१.५) आत्मनपेदषे ु७.३, अनिीः ५.१ अनवुतृतीः – प्रत्ययस्य ६.३, िीः ६.१, अि ् १.१ अतधकारीः – अङ्गस्य ५.१ सतू्राथ तीः – अनदन्ताि ् अङ्गाि ् परस्य प्रत्ययावयवस्य

िस्य अि-्आदशेीः स्याि।् उदाहरणम ् – ि -> अि -> अि।े सनु्वि,े कुव ति।े ि -> अि। अकुव ति।


िट-्िकारीः - आत्मनपेदप्रत्ययाीः


ि -> ि े आिाम ् -> आि े ि -> अि अि -> अि े

थास ् -> स े आथाम ् -> आथ े ध्वम ् -> ध्व े

इ -> ए वतह - > वह े मतह -> मह े

थासीः स े

आत्मनपेदषे्वनिीः

तटि आत्मनपेदाना ंटेर े

िङ-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः

ति -> ि ् िस ् -> िाम ् ति -> अतन्त अन्त ् -> अन ्

तस -> स ् थस ् -> िम ् थ -> ि

तम -> अम ् वस ् -> व मस ् -> म


इिश्च

तनत्य ंतङिीः

िोऽन्तीः, सयंोगान्तस्य िोपीः

िस्थस्थतमपा ंिान्तन्तामीः

िङ-्िकारीः - आत्मनपेदप्रत्ययाीः


ि आिाम ् ि -> अि

थास ् -> थाीः आथाम ् ध्वम ्

इ वतह मतह


आत्मनपेदषे्वनिीः

िोट-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः

ति -> ि/ुिाि ् िस ् -> िाम ् ति -> अतन्त -> अन्त ु

तस -> तह/िाि ् थस ् -> िम ् थ -> ि

तम->तन आतन वस-्> व आव मस ् ->म आम


एरुीः


िोऽन्तीः िस्थस्थतमपा ंिान्तन्तामीः

मरे्वनीः आडुतमस्य तपच्च

सरे्ह् ततपच्च

िोट-्िकारीः - आत्मनपेदप्रत्ययाीः


ि े-> िाम ् आि े->आिाम ् अि े->अिाम ्

स े->स्व आथ े->आथाम ् ध्व े->ध्वम ्

ए ->ऐ वह े->आवह ै मह े->आमह ै

सवाभ्या ंवामौ

एि ऐ, आडुतमस्य तपच्च

आमिेीः

तवतधतिङ-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः

ति -> ि ् िस ् -> िाम ् ति -> उस ्

तस -> स ् थस ् -> िम ् थ -> ि

तम -> अम ् वस ् -> व मस ् -> म


इिश्च


िजे ुतस ् िस्थस्थतमपा ंिान्तन्तामीः

तवतधतिङ-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः यासटु ्परस्मपैदषेदूातो तङच्च (३.४.१०३) सटु ्तिथोीः (३.४.१०७) तिङीः सिोपोऽनन्त्यस्य (७.२.७९)

अिो ययेीः – न प्रवि ति।े

या+उस ् -> यसु ् (‘उस्यपदान्ताि ्’ ६.१.९६) या+अम ् -> याम ् (‘अतम पवू तीः’ ६.१.१०७)


पररूपम ् उस्यपदान्ताि ् (६.१.९६) उतस ७.१, अपदान्ताि ् ५.१ अनवुतृतीः – पररूपम ् १.१, आि ् ५.१ अतधकारीः – सतंहिायाम ् ७.१, एकीः १.१, पवू तपरयोीः

६.२ सतू्राथ तीः – अपदान्ताि ् अकाराि ् उतस परिीः पवू तपरयोीः

एकं पररूपम ् आदशेीः स्याि ् सतंहिायाम।् उदाहरणम ् – शृणयुा+उस ् = शृणयुसु ्


तवतधतिङ-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः

ि ् -> याि ् िाम ् -> यािाम ् उस ् -> यीुः

स ् -> याीः िम ् -> यािम ् ि -> याि

अम ् -> याम ् व -> याव म -> याम


उस्यपदान्ताि ्

अतम पवू तीः

तवतधतिङ-्िकारीः - आत्मनपेदप्रत्ययाीः


ि आिाम ् ि -> रन ्

थास ् -> थाीः आथाम ् ध्वम ्

इ -> अ वतह मतह


िस्य रन ्

इटोऽि ्

तवतधतिङ-्िकारीः - परस्मपैदप्रत्ययाीः तिङीः सरयटु ्(३.४.१०२) सटु ्तिथोीः (३.४.१०७) तिङीः सिोपोऽनन्त्यस्य (७.२.७९) िोपो व्योव तति (६.१.६६)


तवतधतिङ-्िकारीः - आत्मनपेदप्रत्ययाीः


ि -> ईि आिाम ् -> ईयािाम ् रन ् -> ईरन ्

थाीः -> ईथाीः आथाम ् -> ईयाथाम ् ध्वम ् -> ईध्वम ्

अ -> ईय वतह -> ईवतह मतह -> ईमतह

िोपो व्योव तति

अनदन्ताङे्गभ्यीः प्रत्ययाीः


िट ्िकारीः परस्मपैदम ् आत्मनपेदम ्

ति िीः अतन्त ि े आि े अि ेतस थीः थ स े आथ े ध्व ेतम वीः मीः ए वह े मह े

िोट ्िकारीः परस्मपैदम ् आत्मनपेदम ्

ि/ुिाि ् िाम ् अन्त ु िाम ् आिाम ् अिाम ् तह/िाि ् िम ् ि स्व आथाम ् ध्वम ् आतन आव आम ऐ आवह ै आमह ै

िङ ्िकारीः परस्मपैदम ् आत्मनपेदम ्

ि ् िाम ् अन ् ि आिाम ् अि स ् िम ् ि थाीः आथाम ् ध्वम ्

अम ् व म इ वतह मतह

तवतधतिङ ्िकारीः परस्मपैदम ् आत्मनपेदम ्

याि ् यािाम ् यीुः ईि ईयािाम ् ईरन ् याीः यािम ् याि ईथाीः ईयाथाम ् ईध्वम ् याम ् याव याम ईय ईवतह ईमतह

प्रत्ययाना ंतवभागीः





ि ु िाि ् िाम ् अन्त ु िाम ् आिाम ् अिाम ् तह िाि ् िम ् ि स्व आथाम ् ध्वम ्

आतन आव आम ऐ आवह ै आमह ै






तपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः










हिातद - तपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः अजातद - तपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः













हिातद - तपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः अजातद - तपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः




अजातद - अतपि ् साव तधािकु-प्रत्ययाीः

39 anadantaganapratyayas 05072015 4

Documents