िसदता -...

49
1 ि सदता ।। सं सक तम् ।। दशमीक कया ഒരകം 2012-13 സം സതം - പതാം തരം के रलसव रकारसामानयिशकािवभागः

Upload: others

Post on 13-Oct-2019

33 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

1

िसदता ससकतम

दशमीककयाഒരകം 2012-13

സംസതം - പതാംതരം

करलसवरकारसामानयिशकािवभागः

2

3

पासतािवकमिपयसहदः

सवर िशकािवभागन उचचिवदालयछाताणा पठनसतर -वधर नाय बहिवधािन पवतर नािन आयोिजतािन तषामनय- तमतवन दशमवगर सय छाताणाम उपयोिगताय कषाञन पठन पवतर नानाम आदशररपाणयत पकाशयनत छाताणा िचनता- शषीणा पवधर न दढीकरणञोिदशय पाठाना प नरवलोकनाय च सजजीकतिमद प सतकम अिसमन सञय िविवधािन पवतर नािन पशनमात काशच दतािन छाताणा बहपकारकः भवदतसयाभयासः अत पदतािन पवतर नािन अधयापकः ककयाया िनशचयन कारियतवयािन

4

एककम १ - उदोगः कायरसाधकः आमखम

उदमन िह िसदधयिनत कायारिण न मनोरथःन िह सपसय िसहसय पिवशिनत मख मगाः इित सवरिविदतम कमरणः

महतवपितपादक अिसमनकक उदमपिरका एका कथा पदता

पाठः - १ अिभतौ िचतकमरससकतसािहतय कथासािहतयसय सथान महतरमव पञतनतिहतोपदशःकथासिर-

तसागरः इतयादयः कथागनथाः पिसदाः वतरनत कथाः िवनोददाियकाः िवजान दाियकाः उपदशाितमकाशच भविनत सोमदवन िवरिचतः उपदशातमककथागनथः भवित कथासिर- तसागरः कथासिरतसागरसय कथापीठलमबकिमित भागात सवीकता मिषकचिरतम इित उदमपिरका कथा एव अिभतौ िचतकमर इित नामना पाठपसतक समाकिलता अत छाताणा पठनतातपयरवधरनायपाठभागसय आशयानाम अवगमनाय मलयिनधाररणाय च सहायकािन कािनचन पवतरनािन पदीयनतपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनम

आननदो नाम कशचन यवकः आसीत बालय एव तसय मातािपतरौ िदवङतौ सः तसय बालयकाल मातलगह नीतवान मातलानी सवरदा आननद भतसरयनती आसीत अतः सः िकमिप कमर कतवा सवजीिवत नतम ऐचछत सः सागरसय तीरात शकीना चयन कतवा तषा गमफनन माला कतरम आरभत पशचात शिकिभः बहिवधािन करकौशलवसतिन िनमारय िवदशान पतयिप तान सपषय पभत धनम आिजरतवान सः सनतोषण जीिवत नीतवान च१ असयाः खिणडकायाः आशयः कः २ मतौ इतयथरक पद खिणडकातः िचतवा िलखत ३ मातलपतनी इतयथरक पद िचतवा िलखत

5

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 2: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

2

3

पासतािवकमिपयसहदः

सवर िशकािवभागन उचचिवदालयछाताणा पठनसतर -वधर नाय बहिवधािन पवतर नािन आयोिजतािन तषामनय- तमतवन दशमवगर सय छाताणाम उपयोिगताय कषाञन पठन पवतर नानाम आदशररपाणयत पकाशयनत छाताणा िचनता- शषीणा पवधर न दढीकरणञोिदशय पाठाना प नरवलोकनाय च सजजीकतिमद प सतकम अिसमन सञय िविवधािन पवतर नािन पशनमात काशच दतािन छाताणा बहपकारकः भवदतसयाभयासः अत पदतािन पवतर नािन अधयापकः ककयाया िनशचयन कारियतवयािन

4

एककम १ - उदोगः कायरसाधकः आमखम

उदमन िह िसदधयिनत कायारिण न मनोरथःन िह सपसय िसहसय पिवशिनत मख मगाः इित सवरिविदतम कमरणः

महतवपितपादक अिसमनकक उदमपिरका एका कथा पदता

पाठः - १ अिभतौ िचतकमरससकतसािहतय कथासािहतयसय सथान महतरमव पञतनतिहतोपदशःकथासिर-

तसागरः इतयादयः कथागनथाः पिसदाः वतरनत कथाः िवनोददाियकाः िवजान दाियकाः उपदशाितमकाशच भविनत सोमदवन िवरिचतः उपदशातमककथागनथः भवित कथासिर- तसागरः कथासिरतसागरसय कथापीठलमबकिमित भागात सवीकता मिषकचिरतम इित उदमपिरका कथा एव अिभतौ िचतकमर इित नामना पाठपसतक समाकिलता अत छाताणा पठनतातपयरवधरनायपाठभागसय आशयानाम अवगमनाय मलयिनधाररणाय च सहायकािन कािनचन पवतरनािन पदीयनतपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनम

आननदो नाम कशचन यवकः आसीत बालय एव तसय मातािपतरौ िदवङतौ सः तसय बालयकाल मातलगह नीतवान मातलानी सवरदा आननद भतसरयनती आसीत अतः सः िकमिप कमर कतवा सवजीिवत नतम ऐचछत सः सागरसय तीरात शकीना चयन कतवा तषा गमफनन माला कतरम आरभत पशचात शिकिभः बहिवधािन करकौशलवसतिन िनमारय िवदशान पतयिप तान सपषय पभत धनम आिजरतवान सः सनतोषण जीिवत नीतवान च१ असयाः खिणडकायाः आशयः कः २ मतौ इतयथरक पद खिणडकातः िचतवा िलखत ३ मातलपतनी इतयथरक पद िचतवा िलखत

5

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 3: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

3

पासतािवकमिपयसहदः

सवर िशकािवभागन उचचिवदालयछाताणा पठनसतर -वधर नाय बहिवधािन पवतर नािन आयोिजतािन तषामनय- तमतवन दशमवगर सय छाताणाम उपयोिगताय कषाञन पठन पवतर नानाम आदशररपाणयत पकाशयनत छाताणा िचनता- शषीणा पवधर न दढीकरणञोिदशय पाठाना प नरवलोकनाय च सजजीकतिमद प सतकम अिसमन सञय िविवधािन पवतर नािन पशनमात काशच दतािन छाताणा बहपकारकः भवदतसयाभयासः अत पदतािन पवतर नािन अधयापकः ककयाया िनशचयन कारियतवयािन

4

एककम १ - उदोगः कायरसाधकः आमखम

उदमन िह िसदधयिनत कायारिण न मनोरथःन िह सपसय िसहसय पिवशिनत मख मगाः इित सवरिविदतम कमरणः

महतवपितपादक अिसमनकक उदमपिरका एका कथा पदता

पाठः - १ अिभतौ िचतकमरससकतसािहतय कथासािहतयसय सथान महतरमव पञतनतिहतोपदशःकथासिर-

तसागरः इतयादयः कथागनथाः पिसदाः वतरनत कथाः िवनोददाियकाः िवजान दाियकाः उपदशाितमकाशच भविनत सोमदवन िवरिचतः उपदशातमककथागनथः भवित कथासिर- तसागरः कथासिरतसागरसय कथापीठलमबकिमित भागात सवीकता मिषकचिरतम इित उदमपिरका कथा एव अिभतौ िचतकमर इित नामना पाठपसतक समाकिलता अत छाताणा पठनतातपयरवधरनायपाठभागसय आशयानाम अवगमनाय मलयिनधाररणाय च सहायकािन कािनचन पवतरनािन पदीयनतपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनम

आननदो नाम कशचन यवकः आसीत बालय एव तसय मातािपतरौ िदवङतौ सः तसय बालयकाल मातलगह नीतवान मातलानी सवरदा आननद भतसरयनती आसीत अतः सः िकमिप कमर कतवा सवजीिवत नतम ऐचछत सः सागरसय तीरात शकीना चयन कतवा तषा गमफनन माला कतरम आरभत पशचात शिकिभः बहिवधािन करकौशलवसतिन िनमारय िवदशान पतयिप तान सपषय पभत धनम आिजरतवान सः सनतोषण जीिवत नीतवान च१ असयाः खिणडकायाः आशयः कः २ मतौ इतयथरक पद खिणडकातः िचतवा िलखत ३ मातलपतनी इतयथरक पद िचतवा िलखत

5

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 4: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पासतािवकमिपयसहदः

सवर िशकािवभागन उचचिवदालयछाताणा पठनसतर -वधर नाय बहिवधािन पवतर नािन आयोिजतािन तषामनय- तमतवन दशमवगर सय छाताणाम उपयोिगताय कषाञन पठन पवतर नानाम आदशररपाणयत पकाशयनत छाताणा िचनता- शषीणा पवधर न दढीकरणञोिदशय पाठाना प नरवलोकनाय च सजजीकतिमद प सतकम अिसमन सञय िविवधािन पवतर नािन पशनमात काशच दतािन छाताणा बहपकारकः भवदतसयाभयासः अत पदतािन पवतर नािन अधयापकः ककयाया िनशचयन कारियतवयािन

4

एककम १ - उदोगः कायरसाधकः आमखम

उदमन िह िसदधयिनत कायारिण न मनोरथःन िह सपसय िसहसय पिवशिनत मख मगाः इित सवरिविदतम कमरणः

महतवपितपादक अिसमनकक उदमपिरका एका कथा पदता

पाठः - १ अिभतौ िचतकमरससकतसािहतय कथासािहतयसय सथान महतरमव पञतनतिहतोपदशःकथासिर-

तसागरः इतयादयः कथागनथाः पिसदाः वतरनत कथाः िवनोददाियकाः िवजान दाियकाः उपदशाितमकाशच भविनत सोमदवन िवरिचतः उपदशातमककथागनथः भवित कथासिर- तसागरः कथासिरतसागरसय कथापीठलमबकिमित भागात सवीकता मिषकचिरतम इित उदमपिरका कथा एव अिभतौ िचतकमर इित नामना पाठपसतक समाकिलता अत छाताणा पठनतातपयरवधरनायपाठभागसय आशयानाम अवगमनाय मलयिनधाररणाय च सहायकािन कािनचन पवतरनािन पदीयनतपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनम

आननदो नाम कशचन यवकः आसीत बालय एव तसय मातािपतरौ िदवङतौ सः तसय बालयकाल मातलगह नीतवान मातलानी सवरदा आननद भतसरयनती आसीत अतः सः िकमिप कमर कतवा सवजीिवत नतम ऐचछत सः सागरसय तीरात शकीना चयन कतवा तषा गमफनन माला कतरम आरभत पशचात शिकिभः बहिवधािन करकौशलवसतिन िनमारय िवदशान पतयिप तान सपषय पभत धनम आिजरतवान सः सनतोषण जीिवत नीतवान च१ असयाः खिणडकायाः आशयः कः २ मतौ इतयथरक पद खिणडकातः िचतवा िलखत ३ मातलपतनी इतयथरक पद िचतवा िलखत

5

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 5: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

एककम १ - उदोगः कायरसाधकः आमखम

उदमन िह िसदधयिनत कायारिण न मनोरथःन िह सपसय िसहसय पिवशिनत मख मगाः इित सवरिविदतम कमरणः

महतवपितपादक अिसमनकक उदमपिरका एका कथा पदता

पाठः - १ अिभतौ िचतकमरससकतसािहतय कथासािहतयसय सथान महतरमव पञतनतिहतोपदशःकथासिर-

तसागरः इतयादयः कथागनथाः पिसदाः वतरनत कथाः िवनोददाियकाः िवजान दाियकाः उपदशाितमकाशच भविनत सोमदवन िवरिचतः उपदशातमककथागनथः भवित कथासिर- तसागरः कथासिरतसागरसय कथापीठलमबकिमित भागात सवीकता मिषकचिरतम इित उदमपिरका कथा एव अिभतौ िचतकमर इित नामना पाठपसतक समाकिलता अत छाताणा पठनतातपयरवधरनायपाठभागसय आशयानाम अवगमनाय मलयिनधाररणाय च सहायकािन कािनचन पवतरनािन पदीयनतपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनम

आननदो नाम कशचन यवकः आसीत बालय एव तसय मातािपतरौ िदवङतौ सः तसय बालयकाल मातलगह नीतवान मातलानी सवरदा आननद भतसरयनती आसीत अतः सः िकमिप कमर कतवा सवजीिवत नतम ऐचछत सः सागरसय तीरात शकीना चयन कतवा तषा गमफनन माला कतरम आरभत पशचात शिकिभः बहिवधािन करकौशलवसतिन िनमारय िवदशान पतयिप तान सपषय पभत धनम आिजरतवान सः सनतोषण जीिवत नीतवान च१ असयाः खिणडकायाः आशयः कः २ मतौ इतयथरक पद खिणडकातः िचतवा िलखत ३ मातलपतनी इतयथरक पद िचतवा िलखत

5

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 6: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

४ असया खिणडकाया िवदमानाना कतवानत -लयबनत -तमननतावययाना पिटका करत

५ आननदः कथ धन समपािदतवान मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयत१ कथासिरतसागरः - कायरिसिदः२ जातयः - साथरवाहकाः३ विणक - बानधवाः४ लोभी - कथापीठलमबकम ५ उदमः - अतयागही६ मिषकचिरतम - सोमदवः

- आयरशरःमलयिनणरयसिचकाः-

उिचत सयोजनमपदशिदः

पवतर नम ३-उदाहरण पिठतवा सिनधचछद करतउदाः विणक +अिसत = विणगिसत तिहर िभषगिसत = hellip+उदाः धनवशशिङताः = धनवः +शिङताः

मिषकशशत = hellip+उदाः पिथतोऽभत = पिथतः +अभत

6

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 7: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

नतरकोऽभवत =+उदाः तचछर ावियतवा = तत + शावियतवा

एतचछर तवा =+उदाः कवरनिसत = कवरन + अिसत

भतसरयनासीत = hellip+उदाः अकरोचच = अकरोत+ च

तचच = hellip+उदाः नगरादिहः = नगरात + बिहः

गहादिहः= hellip+मलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम चसिनधजानम

पवतर नम ४- उदाहरणानसार िलखत -उदाः गणः असयाम अिसत इित - गणवतीतिहर गभरः असयाम अिसत इित - hellipउदाः शिकः अिसमन अिसत इित - शिकमान

बिदः अिसमन अिसत इित - hellipउदाः कषकपतः - कषकसय पतः

सवपतः - hellipउदाः काषान वहिनत इित - काषवाहकाः

भारान वहिनत इित - hellipउदाः महान च असौ धिनकः च - महाधिनकः महान च असौ पिणडतः च - hellipउदाः तयाणा पथा समाहारः -ितपथम

7

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 8: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

चतणारम पथा समाहारः - hellipउदाः शतयन पीिडतः -शतयपीिडतः

आतपन कलानतः - hellipमलयिनणरयसिचका

अपगथनमिनगमनम च पदशिदः

पवतर नम ५-समभाषण पिठतवा िरकाशान परयत-सधीरः - नमसत आगचछनत सव उपिवशनतसशीलः - असमाक ससथायाः hellip भवत दात िनिशचतमसधीरः - कमरयोगी परसकारः वा िववकः - hellip उतमकमरकरसय कत दीयमानः परसकारः अयम सधीरः - धनयवादः वसततः मम अहरताhellip वा िववकः - असतयव पयतनसयभवनत दषटा एव वय जातवनतःमलयिनणरयसिचका-

आशयावगमनमउिचतपदयोजनम

पवतर नम ६- भकः ईशवर वर पचछित अिसमन वाकय कमरदय िवदत वरम इित मखय कमरईशवरम इित गौण(अपधान) कमर च भवित एव चत अधो दतष वाकयष पधानकमर अपधानकमर च िविवचय पिटका करोत

bull वामनः बिल वसधा याचतbull अजपालः अज कीर दोिगधbull माता पत धमर बवीितbull गदरभः भार नगर नयितbull वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत

8

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 9: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

सचना- दयोः कमरणोः कतररीिपसततम कमर इित सतण कमरतव यसय शबदसय भवित तत मखयकमर अपादानतवािदना अिप िववकियत योगय यत तत अपधान कमर च भवितउदाः - वशयपतः िवशािखल मत मिषकम अयाचत इित वाकय मिषकम इित पधान कमरिवशािखलम इित अपधान च कमर भवित मतम इित मिषकशबदसय िवशषण च भवित िवशािखलशबदः अपादानतवन िववकियतमिप योगयम भवित

पवतर नम ७- अधोदतािन वाकयािन वाचियतवा सङष वाकयाना सिवशषता पतय- िभजाय पनिलरखनत ककायाम अवतारयनत

bull hellip बिहः वकाः वतरनत(गहम)bull hellip बिहः दोणी वतरत (कपः)bull hellip बिहः जल सवित (नािलका)bull बालाः hellip बिहः अन िकपित( सथािलका)bull hellip बिहः कीडाङणम अिसत (िवदालयः)

एककम २ ndash किषः मानवजीवात ःआमखम

भारत मानवजीवन विदककालादारभय कषः पशपालनसय च पाधानय किलपत मासीत पकतः जीवजालाना च सिसथतय वकाः अतयनतम उपकवरिनत अतः तषा सरकणम अवशय करणीयम पाचीनससकतगनथष वक- पशवादीनाम सरकणोपायाः पितपािदताः

पाठः २- व करोपणिवधयःपवतर नम १- अधोदता खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत

छातान सङान कतवा पदतसयाः खिणडकायाः समयक वाचनाय िनिदरशत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशित

वकाणा पिरपालनिवषय भारतीयपाचीनगनथष बहिन कायारिण पितपािदतािन

9

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 10: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

तादशरीतया िलिखतः गनथः एव बहतसिहता गनथोऽय वराहिमिहरण िलिखतः अिसमन गनथ १०६ अधयायाः सिनत वकरोपणपालनिविधः नामकात अधयायात सवीकतः भागः एव वकरोपणिवधयः इित पाठः १ वकरोपणपालनिविधमिधकतय रिचतः गनथः कः२ बहतसिहतायाः रचियता कः ३ अिसमन गनथ कित अधयायाः सिनत४ वकरोपणिवधयः इित पाठः बहतसिहतायाः कसमात अधयायात सवीकतः मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतजीवातः - िकसलयःपवालः - जीवनौषधमकतम - सिनविशतःसशलिषतः - किषभिमः

पवतर नम ३- उिचतपदः सभाषणाशान परयतआयार - िपतामह hellip जायमानाः वकाः क िपतामहः - जमब hellip इतयादयःगायती - अनप जायमानाः वकाः एत वा आयार - वकाणा रोगकारणािन कािन िपतामहः - hellip hellip hellip च वकष रोगाः

जायनतपवतर नम ४- उिचतपदः सभाषणाशान परयत

10

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 11: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

गायती - िपतामह वकाणा सकिविधः कीदशी िपतामहः - रोिपताः वकाः गीषम hellip हमनत hellip िशिशर

hellip वषारस hellip सकवयाःगायती - वकाणा रोपण कालिनयमः अिसत िकम िपतामहः - आम अिसत अजातशाखान वकान hellipजातशाखान

hellip तथा महाशाखायकान वषारस च रोपयतपवतर नम ५ - उदाहरणानसार सिनधचछद करत-

उदा - कवरसतान = कवरन + तान

कासकान = hellip+ hellipउदा - पातशच = पातः+ च

सहदशच = hellip+ hellipउदा - इतयिसत = इित + अिसत

सवसतयसत = hellip+ hellipउदा - तयोिमरथः = तयोः+ िमथः

वकयोमरधय = hellip+ hellipपवतर नम ६ ndash खिणडका पिठतवा अधोदताना पशनानाम उतरािण िलखत -

वकरोपणाय पथमतः ससयकत सजजीकरणीयम तचच कत मदमितकायक भवत पथम तत ितलािन वपवयािन यदा तािन पषयिनत तदा उपमद मितकया सह योजयत एव पषीकत कत बालवकरोपण कतरवयम शिचः भतवा वकसय सनानानलपनः पजा कतवा रोपयत अनन पकारण रोिपतः बालवकः तरव पतः सह वधरत न शषयित अशोकः अिरषः िशरीषः पनागः िपयङः इतयादयः मङलपदावकाः आरामष गह पिरतः वा रोपणयोगयाः भविनत रोिपताः वकाः गीषम साय पातशच हमनत िशिशर च िदनानतर वषारस अिप आलवाल शषक सकवयाः १ मदः समपषीकरण कथ करणीयम

11

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 12: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

२ आराम रोपणीयाः वकाः क ३ गीषम वकाः कदा सकवयाः ४ आरामष रोपणीयाः मङलपदाः वकाः क पवतर नम ७ ndash सचनाः पिठतवा लघपनयास िलखत-

(सङष सचनाः वाचयनत पतयकसयाः सचनायाः चचार कतवा आशयिवपलन कवरनत पनः लघिटपपिण िलखनतककयायाम अवतारयनत अधयािपका सखािलतयिनवारण साहायय करोत)

िवदालयकािषरकसिमतयाः उदाटन कवरन कािषरकािधकारी पभाषणम एक कतवान तसय पभाषणसय कचन अशाः अधः पदताः

सचनाः पकतः पिरिसथतः च सरककाः वकाणा नाशनम जनमिदनोतसवष वकरोपणम सामिहकवनवतकरणम एको नरः एकः वकः छाताणा यवकाना च कतरवयम दशपतसमो दमः ( दमः =वकः)

एककम ३ ndash मानवधमर ःमानिवकतायाः पोषणअसमाक ससकतः सरकण च उपिनषदः भगवदगीता महा-

तमना जीवनचिरत च उपकवरिनत एकक अिसमन भगवदगीतायाः कचन शलोकाः पदताः

पाठः ३- गीताम तम पठनपवतर नम -१

अधो दता खिणडका चाटपरत िविलखय पदशरयततदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय अधयापकः िनिदरशत

अदतनकाल बहवयः समसयाः सिनत तासा पिरहारः भगवदगीतायाम असतीित वक शकयतभारतीयससकतः आदशरभतो गनथो भवित भगवदगीता महाभारतसय भीषमपवरणः

12

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 13: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

सवीकतः अय गनथः आमयाना भषजिमव िसथतः भवित अषादश अधयाययकायाः भग- वदगीतायाः सपदश शदातय नामक अधयाय आहारसय यजसय च साितवक-राजस-तामसभदन तिवधय तथा तपसः च शारीर -वाङय-मानसरपण तिवधय च पितपिदतम पशनाः १ भगवदगीता किसमन गनथ अनतभरवित २ भगवदगीता महाभारतसय किसमन पवरिण अनतभरवित ३ भगवदगीतायाः किसमन अधयाय शदातयम उपविणरतम ४ नभगवदगीताया कित अधयायाः सिनत ५ तपसः तिवधय कथम

(िलिखतािन उतरािण परसपर िविनमाय तषा साधता परीकनताम अधयािपका चाटपरत उतरािण कोडीकतय िलखत)

मलयिनणरयसचकाः -वाकयशिदःसमीचीनम उतरम

पठनपवतर नम -२ ndash यथोिचत योजयतछातान सङान कतवा उतरलखनाय िनिदरशितसाितवकाः - यजमदानमतपःराजसाः - पतभतगणानतामसाः - दवान ितिवधाः - यकरकािस

पठनपवतर नम -३ अधोदतसचनाः अनसतय शदातयम अिधकतय लघिटपपणीलखनाय िनिदरशत सचनाः चाटपरत पदशरयत

अदषाथष िवशवासः ितिवधा शदा आहारतयम दवान पजयित

13

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 14: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

यकरकािस पजयित पतभतान पजयित

छातान सङ कतवा लखनाय िनिदरशित पनः िलखतसय कायरसय अवतरणाथर िनिदरशित पिरषकरणम अपिकत चत अधयापकः साहायय यचछतपठनपवतर नम -४ उदाहरणानसार िलखतउदा- चतसः िवधाः यसयाः सा - चतिवरधाः

ितसः िवधाः यसयाः सा - hellipउदा- मदः िवकारः - मणमयः

hellip - वाङयःउदा- न शदा - अशदा

न मधयम - hellipउदा- सतवसय इय - साितवकी

hellip - तामसीपठनपवतर नम -५ - उदाहरणानसार िलखतउदा- च + एव = चव

अत + एवम = hellipउदा- च+ इित =चित

बालसय + इित = hellipउदा- ततः+ एव = तत एव

सः + एव = hellipकतः + एव = hellip

उदा- अनयान + च = अनयाशचभतगणान + च = hellip

पठनपवतर नम -६ ndash पिटकाकरणमभोजयवसतनाम नामािन रसमनसतय पिटका करत -

14

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 15: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

छातान षडरसाना नािमन षड सङान कतवा एकक सङ ततद रसयकाना भोजय- वसतना चयनाय िनिदरशत भोजयवसतना नामािन चाटर पत िलिखतवा पदशरयत

कदलीफलम -मरीिचका - कीरम -सवम -घतम -शणडी- लविणतम -कारवलम पकवपनसम -लडकम -िनमबः -मधककर टी -मध - िहङः- ितिनतणी - तकम िपपपली - हिरदा -वचा -इकः - बीजपरकम

पठनपवतर नम -७ ndash गदकमलखनम अधोिनिदरषाना शलोकाना गदकम िलखत -

छातान सङदय कतवा शलोक िवदमानाना गदकमम अवगनतम योगयाना आकाङापशनाना चयनाय िनिदरशत पशनोतरकलीरपण परसपर पचछनत उतरम अवगचछनत

१ आयः सतवबलारोगयसखपीितिववधरनाः रसयाः िसनगधाः िसथरा हदा आहाराः साितवकिपयाः

२ कटमललवणातयषणतीकणरकिवदािहनः आहारा राजससयषाः दःखशोकामयपदाः

पठनपवतर नम -८ -आशयानसार शलोकचयनम१ दविदजादीना पजनमव शारीर तपः इित पितपािदतः शलोकः कः

अनदगकर वाकय सतय िपयिहत च यत सवाधयायाभयसन चव वाङय तपः उप उचयतदविदजगरपाजपजन शौचमाजरवमबहचयरमिहसा च शारीर तप उचयत

२ सतवरजसतमोगणोपता शदा इित सिचतः शलोकः कःसतवानरपा सवरसय शदा भवित भारतशदामयोऽय परषो यचछर दः स एव सः

ितिवधा भवित शदा दिहना सा सवभावजासाितवकी राजसी चव तामसी चित ता शण

15

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 16: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पठनपवतर नम -९ ndash शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखत -यजनत साितवकाः दवान यकरकािस राजसाःपतान भतगणाशचानय यजनत तामसा जनाः

१ साितवकाः िक कवरिनत २ क यकरकािस भजनत ३ तामसाः जनाः िक कवरिनत ४ किपताशच = किपतान +च एव चत भतगणाशच =hellip+ hellip५ रजोगणयकाः = राजसाः एव चत तमोगणयकाः = hellipमलयिनणरयसचकाः-

आशयावगमनम

सयिककलखनमपठनपवतर नम -९० - समानाथरकपदचयनमकोषकात समानाथरकपद िचतवा िलखत- १ सयमः २ तषणीम ३ कायः ४ बाहणः ५ आमयः

( मौनम िविनगहः रोगः शरीरम िदजः तलम )मलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पठनपवतर नम -११- पशनानाम उतरािण िलखत१ तपसः तिवधय कथम

16

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 17: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

२ तयो गणाः क ३ शदायाः तिवधयम कथम ४ साितवकानाम आहाराः कीदशाः५ राजसानाम आहाराः कीदशाः६ तामसानाम आहाराः कीदशाः७ शारीर तपः िक भवित ८ मानस तपः िक भवित ९ वाङय तपः िक भवित

एककम ४ ndash भारतीयिचिकतसापदितःआमखम

भारतीयिचिकतसापदितष आयवदसय सपधान सथानमिसत पकितिवभवानपयजय िनिमरतानाम औषधाना महातमय न कवल भारतीयाः िकनत िवदशीयाः अिप जानिनत

पाठः ४ - आयदा रन महादानम पवतर नम -१-खिणडका पिठतवा पशनानामतरलखनम

छाताः खिणडका पिठतवा यावचछकय पशनान िनमारनत ततः सङदय करोत पशनोतरकीडा चालयत एकसमात सङात एकः पशन पचछत अनयसमात सङात एकः उतर वदत एतदनवतरताम सवषामवसरः दयःएकक पशनान उतरािण च सवपसतक लखनाय िनिदरशत

लोक आयवद -अलोपपित -होिमयो -िसद- यनानयादयः िचिकतसासमपदायाससिनत भारतीयमहषीणा सवासथयिवषयकिवचारसय पिरणितरव आयवदःआयषः वदः आयवदः अिसमन शास चरकसिहतासशतसिहता अषाङहदयञित पिसदाः अनक गनथाससिनत शी वागभटन िवरिचतः गनथः भवित अषाङहदयम ततोक च रोगसत दोषवषमय दोषसामयमरोगता इित

17

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 18: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

कायबालगहोधवारङशलयदषर ाजरावषान अषाङािन तसयाहिशचिकतसा यष सिशता

इतयनन शलोकन आयवदसय अषाङािन कािन इित सपष जात शकयत अषाङषवनयतमसय कायिचिकतसािवभागसय पामािणकः गनथः भवित चरकसिहता सवसथ शरीर सवसथ मन इित महता वचनमारोगयसरकणसय पाधानय पकाशयित

पशना- १ १ आयवद पिसदाः गनथाः क२ अषाङहदसय कतार कः ३ अरोगतायाः लकण िकम४ आयवदसयाषाङािन कािन५ चरकसिहता कसय िवभागसय पामािणकः गनथः भवित

मलयिनणरयसिचकाः-आशयगहणशिषःपशनिनमारणचातरीभागभाकतवम औिचतयम

पवतर नम २सचनान सारम उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा आयवदसयाषाङानयिधकतय सचनाः ददात छातान सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसयोपनयाससयावतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत पशनः- अधोदतसचनाः अनसतय आयवदसयाषाङानयिधकतय लघपनयास रचयत

सचनाः- सवारङसमबनधीिन-मातिशशसरकणम-भतिवदा-नतशोतादीना

18

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 19: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

िचिकतसा-अगदतनतम-रसायनिविधः-वषिचिकतसामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम आशयकोडीकरणम आशयावतरणम भाषाशिदः

अनबनधपवतर नम आयवद सवासथयसरकणिमित िवषयमिधकतय सचनाः उपयजय खिणडकामका िलखत

सचनाः- िहताहारः-िवषयषवसकः-आपोपसवी-दानशीलः-सतयपरः-कमायकः

पवतर नम ३उदाहरणानसार समसतपदलखनम उदा- आयषः वदः -आयवदः चत धनषः वदः- hellip

गह ितषित इित गहसथः सविसमन ितषित इित -वकसय सरकण -वकसरकणम कशसय सरकणम-अनयत दशः दशानतरम अनयत नाम hellip िचिकतसायाः िविधः- िचिकतसािविधः िशकायाः िविधः-

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम ४ -पदतोदाहरणानसार सिनधकायर लखनमउदा- आयः + तसय ndash आयसतसय ततः + तथा

रामः+ तथा उदा- तत + च ndash तचच अकरोत + च

19

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 20: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

तत + उकम - ततोकम च + उपायम अषौ + अङािन - अषावङािन एतौ + आगचछतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनम

पवतर नम -५- यथोिचतयोजनमपशनः ५ यथोिचत योजयत

बालिचिकतसा अगदतनतमशलयिचिकतसा वाजीकरणतनतमगहिचिकतसा शसिकयादषर ािचिकतसा कौमारभतयमजरािचिकतसा भतिवदा

रसायनिवदामलयिनणरयसिचकाः-

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतर नम ६ ndash समभाषणपरणमपशनः -िनिदरषसमभाषण पिठतवा िरकसथानािन परयत

रमा - नमसत आचायरः - hellipआगचछत उपिवशतरमा - अहम आयवदिवषयमिधकतय सशयिनवारणाथरम आगतवतीआचायरः - समीचीनम hellipरमा - आयवद पिसदाः hellip क

20

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 21: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

आचायरः - अषाङहदयः चरकसिहता सशतसिहता इतयादयःरमा - hellip कन िवरिचतःआचायरः - अषाङहदयः वागभटन िवरिचतः

मलयिनणरयसिचकाः-आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

एककम ५ ndash ससकितःआमखम

भारतीयससकितः लोक सवरत अतीव पाधानयमावहित तसयाः पचारण सािहतयगनथाः उपकवरिनत भारतीयससकतः घटकष कलासािहतययोःसमञस समाहाररपिमदम एककम

पाठः - ५ सयोधनसय राजनीितः ससकत अतयनत पिसदािन पञ महाकावयािन भविनत रघवशम कमार- समभवम

िशशपालवधम (माघम) िकराताजरनीयम नषधीयचिरतम चित भारिवणा िवरिचता भवित िकराताजरनीयम भारवरथरगौरवम ldquo इित पथा पिसदा भवित िकराताजरनीयसय कचन शलोकाः अत समाकिलताः पाणड- वाना वनवासकाल सयोधनसय शासनपकारः कीदशः आसीिदित एतष शलोकष पितपािदतः वतरत यिधिषरण िनयकः वनचरः हिसतनपर गतवा दयोधनसय शासनमिधकतय जातवा तािन कायारिण यिधिषर िनवदयित एतः शलोकःपठनपवतर नम १- उपिर दता खिणडका चाटर पत िविलखय पदशरयत तदननतर शयामफलक िलिखताना पशनानाम उतरलखनाय िनिदरशत१ पञमहाकावयािन कािन २ िकराताजरनीयसय कतार कः ३ भारिवम अिधकतय िवदमाना पिसदा उिकः का

21

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 22: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

४ वनचरः इतयसय कः अथरः ५ िशशपालवधसय अपर नाम िकम ६ कः दयोधनसय शासनपकारान यिधिषर िनवदयित

मलयिनणरयसचकाः -bull आशयावगमनमbull भाषाशिदः

पठनपवतर नम -२अधो दतयोः शलोकयोः दयोधनः अहङार िवना भतयबानधवािदष आदर पकटयित

इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत १ सखीिनव पीितयजोनजीिवनः

समानमानान सहदशच बनधिभःस सनतत दशरयत गतसमयः कतािधपतयािमव साध बनधताम

असकमाराधयतो यथायथमिवभजय भकतया समपकपातया गणानरागािदव सखयमीियवान न बाधतऽसय ितगणः परसपरम

२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इित आशयः किसमन शलोक पितपािदतः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

िवधाय रकान पिरतः परतरान

22

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 23: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

अशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ दयोधनः अधमरिनवारणाथर शत - पतभदिचनता िवना अधिमरणा दणडन करोित इतयाशयपितपादकः शलोकः कः इित िववचयत

वसिन वाञछन वशी न मनयना सवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

सखन लभया दधतः कषीवलःअकषपचया इव ससयसमपदःिवतनवित कममदवमातकाःिचराय तिसमन करवशचकासित

४ सजजनः सह शतता अिप दजरनससगारत शषतर भवित इतयाशयपित- पादकः शलोकः कः इित िववचयत

िवशङमानो भवतः पराभवनपासनसथोऽिप वनािधवािसनःदरोदरचछदिजता समीहतनयन जत जगती सयोधनः

तथािप िजहः स भविजजगीषया तनोित शभ गणसमपदा यशःसमनयनभितमनायरसङमा-दर िवरोधोऽिप सम महातमिभः

मलयिनणरयसचकाः -

23

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 24: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

आशयावगमनमसमयक शलोकलखनम

पठनपवतर नम -३- यथोिचत योजयतकािलदासः - िकराताजरनीयम भारिवः - रघवशमदरोदरः - िजगीषाजतम इचछा - दतम

- िशशपालवधम

छनदः - िजहःवकबिदः - वशसथमषडवगरः - धमरःितवगरः - कोपःमलयिनणरयसचकाः -

bull उिचतम योजनम पठनपवतर नम -४- उदाहरणानसार िलखत

िजगीषा - जतम इचछा पिपतसा - hellip

पठनपवतर नम -५- उदाहरणानसार िलखतउदा- जयया सह वतरत इित - सजयम

१ िचतण सह वतरत इित - hellip

२ तालन सह वतरत इित - hellip

उदा- गतामयः - गतः आमयः यसय सःगतसमयः - hellip

गतदषः - hellip

24

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 25: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

चतवरगरः - चतवरगरःतयाणा गणः - hellip

सखसय भावः - सौखयमसखयः भावः - hellip

पठनपवतर नम -६- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतवसिन वाञछन वशी न मनयनासवधमर इतयव िनवतकारणःगरपिदषन िरपौ सतऽिप वािनहिनत दणडन स धमरिवपलवम

१ सयोधनः कथ धमरिवपलव िनहिनत २ दणडन कयोमरधय भद न पशयित ३ सयोधनः कन मागण दणडन िवधीयत ४ पतऽिप = पत +अिप तिहर सतऽिप इतयसय पदचछदः कथम ५ िमतण पािलतः - िमतपािलतः तिहर गरणा उपिदषः इतयसय एक पद िकम पठनपवतर नम -७ - वाकयपयोगाः१ नरािधपः असय शासन िशरोिभः उहत अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)२ सः नयन पौरष िवतनोित अय कः पयोगः

( कतरिर पयोगः कमरिण पयोगः भाव पयोगः)पठनपवतर नम -८ - लघपनयासः

अधोदतसचनामनसतय दयोधनसय शासनपकार लघपनयासरपण िलखत-

(िनदशाः - छातान सङ कतवा सचनानसार चचारय परयत पितसङ चचारयाम िलिखतािन वाकयािन कोडीकतय ककायाम अवतारयत अननतरम अधयापकः उिचतरीतया शोधयत)

25

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 26: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

सचनाः - नयन शासनम - औदायारिद गणाः - सतकीितरः - कामकोधािदरिहतः - अहोरातम अकीणपिरशमः - िमतादीन पित आदरः - अधमरनाशनम -

मलयिनणरयसचकाःसवषा सचकाना सवीकरणमआशयकमीकरणमउपनयाससवरपः

एककम ५ -ससकितःपाठः -६ ndash यागाशवबनधनम आमखम

लोक सवरत कावयनाटकादीिन ससकतीना पोषकािण दशयनत भास - कािलदासा- िदष नाटककारष अनयतमः भवित भवभितः तन िवरिचत महतर नाटकमिसत उतर-

रामचिरतम नाटकसयासयासय विशषटन भवभितः कािलदासाननतर कवीनाम अग गणनाम अहरित पठनपवतर नम १ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतर िलखत-

रामाय़णसय उतरकाणडात इितवत सवीकतय सपिभः अङः िवरिचतम उतरराम-

चिरत नाटक करणरसपधानम भवित उतर रामचिरत भवभितः िविशषयत इित पथा- पयिसत असय नाटकसय चतथारङात सवीकतः कशचन अशः एव यागाशवबनधनिमित पाठः जगतपभतविमचछनतः महाराजाः अशवमधयाग कवरिनत अयोधयािधपसय शीरामसय भटः रिकतः यागाशवः वतमीकराशमसमीप पापनोित लकमणपतः चनदकतः सना नयित अदषपवरः इित कारणन अशव दषवनतः वटवः िविसमताः त लवसय समीप गचछिनत तदा पाचतस दष कौसलया जनकः अरनधती च तत पापनविनत १ यागाशवसय रकाय िनयकसय सनयसय नायकः कः

२ जनकादयः क दषम आशम पापवनतः३ भवभितमिधकतय का उिकः पिसदा

26

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 27: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

४ उतररामचिरतनाटकसय मखयरसः कः ५ नाटकसय इितवत कसमात गनथात सवीकतम ६ अशव दषटा िविसमताः वटवः कसय समीप गतवनतःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पठनपवतर नम - २ शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतपशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजसदीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

१ अिसमन शलोक कः वणयरत २ अशवसय पचछः कीदशः ३ अशवः िकम अित ४ अशवसय कित खराः सिनत ५ अशवः अजस िक करोित

मलयिनणरयसचकाःआशयावगमनमसमीचीन उतरम

पवतर नम ३- शलोक पिठतवा पशनानाम उतरािण िलखतजयािजहया वलियतोतकटकोिटदषर ःउदगािरघोरघनघघररघोषमतद गासपसकहसदनतकवकतयनत - जमभािवडिमबिवकटोदरमसत चापम

27

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 28: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

१ धनषः कोिटः कन वलियतः २ लवसय धनषः शबदः कीदशः ३ चापसय उदर कसय वकतिमव वतरत ४ जया कथम विणरता भवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम ४- उदाहरणानसार एकपद िलखतनीलः कणठः यसय सः - नीलकणठः

तिहर दीघार गीवा यसय सः - hellip

जातम योगयम - जातवयम गनतम योगयम - hellip

कतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःसमीचीनम अपगथनमपदशिदः

पवतर नम ५ ndash उदाहरणानसार सिनध करतएिभः + नीतः = एिभनीतःमिनिभः + नीतः = hellip

मलयिनणरयसचकाःसिनधजानम पदशिदः

पवतर नम ६- शलोक पिठतवा अशवसवरप िववणत - पशचातपचछ वहित िवपल तचच धनोतयजस

28

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 29: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

दीघरगीवः स भवित खरासतसय चतवार एवशषपाणयित पिकरित शकितपणडकानाममातानिक वयाखयानवरजित स पनदररमहिह यामः

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम वाकयशिदः

पवतर नम ७- अधोिनिदरषसचनाः पिठतवा लवसय सवभाव िविलखतसचनाः - सीतायाः पतः - आशम जीवित - आशमोिचताः िवदाः - आयधिवदाः -

धीरता - शासपािणडतयम - लौिकककायष अिभजतवम - - अिभमानी- िनभरयः मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः उपनयाससवरपः

पवतर नम ८ - भाषानतरीकरणमदशय - शवयभदन कावय िदिवध भवित दशयकावयष दशरपक पधान भवित

नाटकम पकरणम भाणम पहसनम िडमम वयायोगः समवकारः वीथी अङः ईहामगः चित दशरपकािण सिनत शङारकरणवीररसाः एव नाटक मखयरसतवन सवीिकयनत नाटक नायकः धीरोदातः भवितमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम वाकयशिदः

पाठः ७ -करलीयकलारपािणपकतः अितशियतानकरणमव कला कला िदिवधा भवित सकमारकला पयोजन-

कला चित कलाः ततदशीयाचारानषानसमबिनधनयः भविनत पादिशकजनजीिवतसय

29

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 30: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

ततससकारसय च उतममातकाः एव एतािन कलारपािण मानवसमाजसय जीवन- वयवहारात आिवभरताः इमाः कलाः चाकयाकर त पाठकमहिरकथापरककिल कलिर- पपयट आदयः कलाः करलष पचरपचारमापाः तादशािन कािनचन करलीयकलारपािण पाठभाग पितपादनतपवतर नम १-पदत गदभाग पिठतवा अधः िनिदरषाना पशनानाम उतरािण िलखत१ कलाः कितिवधाः भविनत ताः काः२ पिसदािन करलीयकलारपािण कािन ३ हिरकथायाः उपजाता कः ४ करलष पचरपचारमापा आयोधनकला का मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २ ndash यथोिचत योजयतचाकयाकर त - सतकथाकालकपःपाठकम - आयोधनकलाकलिरपपयट - भिकभावःहिरकथा - वाकयाथरिवचारः

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतरनम ३ ndash उदाहरणानसार पदचछद करतउदा - रीितरत = रीितः + अत

नीितरत = hellip+ hellipतरिप = hellip+ hellip

30

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 31: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पञिभरत = hellip+ hellipसवरिप = hellip+ hellip

उदा पचािरतोऽयम = पचािरतः+ अयमसोऽयम = hellip+ hellip

मलयिनणरयसचकाः आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदःआशयावगमनम

पवतरनम ४ ndash कलारपयोः साजातयािन मञषातः िचतवा िलखतचाकयाकर त - पाठकम

पराणकथा - भिकपधानम - आहायारिभनयः - धािमरकिवचारोतपािदका - वादोपकरणानाम उपयोगः -

चाकयाकर त - हिरकथा

पराणकथा -वादोपकरणानाम उपयोगः - शलोकानाम आलापः- धािमरकिवचारोतपािदका - भिकपधानम

मलयिनणरयसचकाः कलारपसय पिरजानमसयिककलखनम

पवतर नम ५- गदाश पिठतवा उतरलखनम-पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल

पचालयित पशनान िलखिनत किटयाट पाचीनदवालयकला भवित इय ससकतनाटकािभनयसय पकारभदः एव

अत साितवकः वािचकः आिङकः आहायरशचित चतिवरधाः अिभनयाः सिनत िमषाव

31

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 32: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

ताल इटकका शङः पभतयः वादिवशषाः अनवादरपण उपयजयनत किटयाट सीपरषकथापातयोः समपाधानयमिसतचाकयारः नङङयारः च िमिलतवा नटन करतः इतयतः किटयाटम इित नाम महाराजसय कलशोखरवमरणः कालादारभयव किटया- टसय पचारः पचरः आसीत तदथर तोलः तसय साहाययम अकरोिदित ऐितहमपयिसत१ किटयाट कितिवधाः अिभनयाः सिनत२ किटयाट उपयजयमानाः वादिवशषाः क३ किटयाटिमित नाम कथ सञातम ४ कसय शासनकाल किटयाटसय पचारः पचरः आसीत मलयिनणरयसचकाः

आशयावगमनम सयिककलखनमपदशिदः

पवतरनम ६- सचनाः पिठतवा कलिरपपयट इित कलारपमिधकतय उपनयासलखनमपथम छातान सङ कतवा कलिरपपयट अिधकतय सचनाः ददात छातान

सचनानसार चचारय परयत चचार कोडीकतय पितसङमकः उपनयास िलखतिलिखतसय उपनयाससय अवतरणाय िनिदरशत सवषा सङानामवतरणायावकाशः दातवयः लखन जातदोषान पिरहतय सवपिसतकाया लखनाय िनिदरशत

सचनाः - ( आयोधनकला - आतमरकाथरम - कलिरनामक पिरशीलनसथानम ndash शासपठनम - खलिरका - शरीिरकमानिसकारोगयवधरनाथरम )

अनबनधपवतरनािन - एव प रककिल हिरकथा चाकयाकर त पाठकम इतयतषामिप लघपनयासलखन िवधयम

मलयिनणरयसचकाः - आशयावगमनम भाषाशिदःआशयकोडीकरणम

32

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 33: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

एककम ५- ससकितः पाठः -८ -सरायाः असरतापवतर नम -१ - खिणडका पिठतवा पशनानाम उतरलखनमछातान सङदय करोत पदता खिणडका पिठतवा पशनिनमारणाय छातान िनिदरशत पनः पशनोतरकिल पचालयत सङदनािप रिचताः पशनाः सवरिप छातः सवसविटपपिणपसतकष लखनीयाःमातका-

ससकतसािहतय कथासािहतयसय अतयनत पाधानयिसत कथाः िदिवधाः उपदशा- ितमकाः िवजानदाियकाशचित बहतकथाबहतकथामञरीवतालपञिवशितःइतयादयः िवनोददाियकाः पञचतनत िहतोपदशः इतयादयः उपदशाितमकाः च भविनत आयरशरणिवरिचता गदपदाितमका जातकमाला इित बोिधसतवसयापदानकथा सपिसदा भवित जातकिमतयसय जनम इतयथरः किपलवसतनगयार राजः शदोदनसय मायादवया समपपनसय पशचात गौतमबद इित िवखयातसय बोिधसतवसय ५४६ पवरजनमािन आसिनित िवशव- सिनत शीबदसय पवरजनमकथाः एव जातककथा इित िवखाताः जातकमालाया ३४ कथाससिनत तास कथास कमभजातक नाम मदवजरनपिरका कथा एव सरापानिमित नामना पाठाशतवन समाकिलतापशनाः१ कथाः कितिवधाः सिनत२ िवनोददायकाः कथागनथाः क ३ उपदशातमकौ कथागनथौ कौ ४ जातकमालाया कित कथाः सिनत ५ बोिधसतवन कित जनमािन सवीकतािन ६ जातकमालाया कीदशयः कथाससिनत७ जातकमालायाः कतार कः

33

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 34: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

८ जातकशवदसय कोऽथरः९ सरायाः असरतित कथा कसमातसमाकिलता मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणम पशनिनमारणचातयरमभषाशिदः

पवतर नम -२- वाकयप रणम कोषक दतसय पदसय उिचतरपण वाकय परयत-उदा-hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)

गाम सवरतः मिककाः सिनत१ hellip सवरतः मीनाः सिनत(नदी)२ hellip सवरतः भमराः सिनत(उदानम)३ hellip सवरतः छाताः सिनत(िवदालयः)४ hellip सवरतः पषपािण सिनत(शाखा)५ hellip अिभतः वकाः सिनत(मागरः)६ hellip अिभतः भवनािन सिनत(नदी)७ hellip उभयतः कदाराः शोभत (मागरः)८ hellip पिरतः आपणािन सिनत(दवालयः)

अिभतः पिरतः उभयतः सवरतः इतयादवययानाम योग उपपदसय िदतीया िवभिकः पयोकवया

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमिदतीयािवभकः पयोगः

पवतर नम -३ -यथोिचतयोजनम

34

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 35: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

अ इसरा आजयमकोटरम मगवधाजीवःवयाधः मिदराघतम िनषकहः

आलसयममलयिनणरयसचकाः -

अथरगहणमउिचत योजनम

पवतर नम -४- िटपपिणलखनम सचकाना साहाययन सरापानम शयािस अपहरित इित िवषयम आधारीकतय िटपपिण िलखत सचनाः -

सरापानम शयािस अपहरित - सवचछनत चरित -बिदभशः -सवकल िवसमरित -हसित -कदधयित-रदित -कमाग चरित -हीनकतयष -सलगः -जनाना पिरहारपातममलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमसचनाना सवीकारःभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -५- सववाकयः उतरलखनमछातान िदतान सङान कतवा पञ वा षड वा पशनान ददात छाताः सङधशः

उपिवशय पाठ वाचियतवा पदतानाम उतर पतयिभजाननत पशाः -

35

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 36: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

१ सरः कीदशान पिकमगान अपशयत २ जनतवः कथ पवारिधकम उनमताः अभवन ३ मदसय सरा इित नाम कथ सञातम मलयिनणरयसचकाः-

आशयगहणमभाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम -६- सिनधकायर म उदाहरणानसार सिनधकरत उदा- तत +जलम =तजजलम१ तत +जनः = hellip२ तत + च =उदा किवः +इव = किविरव३ हिरः + इव =मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमउिचतसिनधपयोगः

पवतर नम - ७ एकपदलखनमउदाहरणानसार एकपद िलखतउदा - बहमानन सह वतरत इित - सबहमानम१ आमोदन सह वतरत - hellip२ गवण सह वतरत hellip३ सनहन सह वतरत hellipउदा - भोक योगयम - भोगयम

36

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 37: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

४ भक योगयम -उदा - पात योगयम - पयम

गात योगयम - hellipजात योगयम - hellipमात योगयम - hellipदात योगयम - hellipधयातम योगयम - hellipकतर योगयम - hellipशोतम योगयः - hellipपाप योगया - hellip

उदा पिठत योगयम - पठनीयमकतर योगयम - hellipसमतरम योगयम - hellip

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणम उिचतपदपयोगः

एककम -६- वासत िवदापाठः - ९ -िदशािनणर यःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पशनिनमारणम उतरलखनम

आधिनकयग भारतीयिवजानपरमपरायाः पशिसतःपसिकशच वधरमाना दशयत मनषयालय-दवालय-वापीकपतटाकादीना िनमारण वासतशासम अनपकणीय भवित भारतीयानाम शारीिरकमानिसकबौिदकमणडलषविप

37

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 38: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

वासतशाससय पभावोऽिसत वदिनत पिमडताः शासिवधीननसतय िनिमरतष गहषिनवसनतः ऐशवयरसमपनाः भवयिरित शासमतदनशािसत वासतिवदायाः आधारःअथवरवदसय उपवदः सथापतयवद इित गणयत करलष वासतिवदा तचचशास-िमित नामना अिप वयविहयत करलीयष वासतशासगनथष पथमगणनीयः गनथः भवित मनषयालयचिनदकाशीमङल नीलकणठन मसत एवासय रचियता सथान िनणरयातपवर िदशािनणरयः करणीयः इित वासतशासमनशािसत१ गहादीनी िनमारण भारतीयाना िकमनपकणीय भवित २ कष कष मणडलष वासतशाससय पभावोऽिसत ३ कीदशाः जनाः ऐशवयरसमपनाः भवयः ४ वासतिवदायाः आधारः कः ५ वासतशास िकम अनशािसत ६ सथापतयवदसय पाधानयम िकम ७ मनषयालयचिनदकायाः कतार कः८ सथापतयवदः कसय वदसय उपवदतवन पिरगणयत ९ करलष वासतिवदा कन नामना वयविहयत १० करलीयवासतशाससगनथष पथमगणनीयः गनथः कः११ मनषयालयचिनदका किसमन गनथिवभाग अनतभरवित मलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमसवषा सचकाना सवीकारःिटपपिणसवरपः वाकयशिदः

38

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 39: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पवतर नम २-लधपनयासलखनमपथम छाताणा सङिनमारण करणीयम अधयापकः िदशािनणरयपिकयाम

अिधकतय सचनाः ददाित सचनानसार छाताः चचार कवरनत पनः दतिवषयम- िधकतय वयिककरपण लघपनयास िलखनतककायाम अवतारयनत

भमः समीकरण - शङसथापनम - छायायाः अङनम - वतरचना -बहसतरचना - यमसतरचना

मलयिनणरयसचनाः आशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःलघपनयाससवरपः

पवतर नम ३ ndash िटपपिणलखनमछाताः पदताः सचनाः उपयजय िटपपिण िलखनत

सचकाः - वतरखाया पाहानत अङनम-अपराह अङनम- ितधा िवभजनमपवरपिशचमरखाया वतरचना-मतसयिचहम

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःभाषाशिदःिटपपिणसवरपः

39

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 40: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पवतर नम -४पशनानाम उतरािण कोषकात िचतवा िलखत-

१ वासतिवदायाः आधारः कः (आयवदः धनवदःसथापतयवदः)२ मनषयालयचिनदकायाः पितपादिवषयः कः(योगिवदाभतिवदावासतिवदा)३ समीकतभमौ शङः कत सथापनीयः (पाशव मधयअनत)४ पवरपिशचमरखा कन नामना वयविहयत (दवसतमबहसतम यमसतम)

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमपदशिदः

पवतर नम ५- यथोिचत योजनम मात का -१ मातका -२

आिदममनषयः -मतसयिचहमअथवरवदः -सारदारःशङः -सथापतयवदःतचचशासम -गहावासी - वासतिवदा

मनषयालयचिनदका- वराहिमिहरःमयमतम -भासकराचायरःिवशवकमरपकाशः -मयःबहतसिहता - िवशवकमरितरमङलत नीलणठन मसत

एककम ७ ndash मानवधमर ः आमखम - िवशवमानिवकतायाः जाजवलयमानाः दीपिशखाः भविनत उपिनषदःभारतीय ससकतः अमलयािन योगदानािन उपिनषदभयः एव पापयनत

40

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 41: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पाठः-१० -योिगनः सवर सवकाःपवतर नम १- खिणडका पिठतवा पltसनानाम उतरलखनम

सवािमनः तपोवनाचायरसय जीवनचिरतम ईशवरदशरनिमित (तपोवनचिरतम) गनथ िवसततया रीतया पितपािदतमिसत अिसमन गनथ न कवल लौिककजीवनचिरत िकनत आधयाितमकजीवनपरणादायकायारिण च उपलभयनत तपोवनसवामी पालककाट िजलाया मटपपलर गाम जिनम अलभत बालय तसय नाम सबहणय इतयासीत सवः िचपपककिट नामना वयवहतोऽय सनयाससवीकाराननतर तपोवनसवामीित पिसदोऽभवतसः कलारिसकःिसनगधिचतःवयाकरणशासपिणडतः चासीत िवभाकराखयम खमडकावयिवषणयमककला सयाता िहमिगिरिवहारःबदरीसतोतम इतयािद गनथाः अिप तन िलिखताः उपलभयनतिचनमयािमषन इित ससथायाः सथापकसय िचनमयाननदसवािमनःगरनाथः अिप गरनाथः अिप भवित तपोवनसवामी१ तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथसय नाम िकम २ तपोवनसवामी कत लबधजनमाभत ३ बालय तपोवनसवािम नः नाम िकमासीत ४ सवः सः कन नामना आहतः ५ िचनमया िमषन इित ससथायाः सथापकः कः६ तपोवनसवािमना िवरिचत खणडकावय िकम७ तपोवनसवािमनःिशषयष पमखः कः ८ तपोवनसवािमना िवरिचताः गनथाः क ९ सनयाससवीकाराननतर सबहणयः कन नामना पिसदः अभवतपवतर नम २ ndash एकपदलखनम उदाहरणानसारम एकपद िलखत -उदा- शानतसय भावः - शानतता१ धषसय भावः -

41

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 42: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

उदा- सवािमनः दशरनम - सवािमदशरनम२ आतमनः शािनतः - hellipपवतर नम ३ ndash यथोिचत योजनम

अनघरम - िनससीमापसङः - अगाधजलाशयःिवभषणम - अमलयमहदः - अलङारःआतयिनतकी - दशसवा

ndash सनदभरः पवतर नम ४ ndash जीवनचिरतलखनमस चनाः िवप लीकतय जीवनचिरत िलखत-सचनाः - बालगङाधरितलकः-पथा लोकमानयः-िपता गङाधरितलकः- जनम -१८५६ तम िकसतवबद- जनमदशः -रतनिगिरनामक जनपद -महाराषर -गिणतशास िनयमिवषय च िविबरदधारी-सवनरङः -पनानगर- फगरसन कलाशालायाः अधयापकः - महाराषर ाकसिरनामकसय पतदयसय पसाधकः - सािहतयपवतरनम- गीतारहसयसय कतार म लसिनणर यसचकाः -

आशयगहणम -सचकाना सवीकारःिटपपणः सवरपः- भाषाशिदःआशयपणरता

पवतर नम ५छाताः सङशः उपिवशनत पाठभागसय समगपठन कवरनत यावचछकयम एकपदन

उतरियत योगयान पशनान िनमारनत पशनलखनाय कचन मातका पशनाः अधः दताः

42

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 43: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

१ अधो दतष तपोवनसवािमनः जीवनचिरतगनथः कः (आतमोपदशशतकम ईशवरदशरनम मोहमदगरः)

२ कः गण नानतभरित (कलासयाता िवषणयमकम नारायणीयम)

३ सरनदी इित पशसता नदी का (गङा यमनाकावरी)

पवतर नम ६ -लघपनयासलखनममहातमना समहसवामिघकतय सचनाः ददात छाताः पदत िवषयमिधकतय चचार कवरनत योिगनः कथ समाजसवा कवरिनत इित सववाकयः सवसविटपपिणपसतकष िलखनत सचनाः - आधयाितमकानभविनषा -आतमिवदोपदशः -आतमशािनतः - दशसयोपकितः - सरनदीहदः -दःखािगसनतपः ससारः-परषाथारः-आतमशािनतः-अमलयिनिधः- सवरसपहणीयलोककलयाणकारी

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमसचकाना सवीकारःलघपनयाससवरपःभाषाशिदःआशयपणरता

पाठः ११ ndash दीकानतोपदशःपवतर नम १ - गदा श पिठतवा उतरलखनम-

पदत गदभाग पिठतवा पशनिनमारणाय िनिदरशित पशनान िलखिनत पनः सङाः भतवा पशनोतरकिल पचालयिनत

43

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 44: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

सवरचराचराणा योगकमपरािण उपिनषततवािन पकतः सिसथरिवकासाय च अतयनतम उपकवरिनत सनातनधमरसय पामािणकगनथाः भविनत वदाः वदसय अिनतमभागः एव उपिनषत सः वदानतः इतयचयत तास उपिनषतस दशोपिनषदा भाषय शङराचायण िवर- िचतम दशोपिनषदः यथा

ईश-कन-कठ-पशन- मणड-माणडकय- ितितिरः-ऐतरय - च छानदोगय -बहदारणयकम दश

ऋक-यजः-साम- अथवष चतषर वदष यजवदसय दौ भागौ सतःशकलयजवदः कषणयजवदः च कषणयजवदानतगरतायाः ततरीयोपिनषदः िशकावलीनामकात पथम भागात उदतः एकादशः अधयायः अत पसतयत समापिवद िशषय पचोदियतम गरपद- शातमकः अय भागः सवसय वयिकतविवकासःपिरवारबनधः समाज तसय कतरवय चित गहसथाशिमणाम आवशयकाः िवषयाः उपदशरपण अत पदीयनत छातसय समग िवकासः एव पाकनिशकालकयिमित असमािभः जात शकयतपशनाः१ सनातनधमरसय पामािणकगनथाः क २ वदसय अिनतमभागः कः३ दशोपिनषदा भाषय कन िवरिचतम ४ दीकानतोपदशः इित पाठभागः किसमन उपिनषिद अनतभरवित ५ दीकानतोपदशः इित पाठसय साराशः कःमलयिनणरयसचकाः

आशयगहणमवाकयशिदः

पवतर नम २- यथोिचत योजयतअनचय - आनीय दतवा आहतय - उपिदशित

44

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 45: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

अनशािसत - िशषयःअनतवािसनः - अधयापय

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ३ ndash उदाहरणान सार पदचछदलखनमसतयात + न = सतयानधमारत + न = hellipकशलात + न = hellip

मलयिनणरयसचकाःअपगथनम िनगमनम चपदशिदः

पवतर नम ४ ndash आशय पिठतवा समानाशयपितपादकम उपिनषदाकय िचतवा िलखत आशयः - सवरदा सतय वदत िकनत अिपय सतय न वकवयम िपयकर कायर वदत िकनत असतय िपयकर कायर न वकवयम१ सवाधयायात मा पमदः२ सतय वद धमर चर३ सतयात न पमिदतवयम धमारन पमिदतवयम कशलान पमिदतवयम

सतय बयात िपय बयातन बयात सतयमिपयम िपय च नानत बयातएष धमरः सनातनः

सतयमवशवरो लोकसतय धमर पितषतम

45

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 46: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

सतयमलािन सवारिण सतयानािसत पर पदम

पवतर नम ५ - उपनयासलखनमपशनः - अधोदतसचनामनसतय उपनयास िलखतसचनाः -

सतयम - धमर -सवाधयायः - गरदिकणा - गहसथाशमः ईशवरपीितजनक कमर ndash िपतरौ- आचायर ndash अितथयः -

दवरपण दशरनम - दानम - िववकः - अकरता

मलयिनणरयसचकाःआशयगहणमभाषाशिदःआशयसपषतालघपनयाससवरपः

46

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 47: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

पशनपतम STD X -40Total Score

90Time Minutes

सचनाः - सव पशनाः समाधयाः उतरलखन दवनागरीिलिपः उपयोकवया १ यथोिचत योजयत - ४

तपोवनसवामी - उतररामचिरतममयः - जातकमालाआयरशरः - मयमतमभवभितः - िवभाकरः

- बहतसिहता२ दयोधनः यिधिषरात पराजय शङत इतयाशयपितपादक शलोक िचतवा िलखत - २

अ) िवशङमानो भवतः पराभव नपासनसथोऽिप वनािधवािसनः

दरोदरछदिजता समीहत नयन जत जगती सयोधनः

आ) िवधाय रकान पिरतः परतरा-नशिङताकारमपित शिङतःिकयापवगषवनजीिवसातकताःकतजतामसय वदिनत समपदः

३ आयवदसय अषाङािन अिधकतय सचनानसार लघपनयास िलखत- ५सचनाः - आयषः वदः - अरोगता -चरकादयः - आचयारः- अषाङहदयः-

अषाङािन-नामानतरािण -पामािणकगनथाः-४ अधोदतािन भोजयवसतिन रसाशच पिटकारपण िलखत- ३

लडकम -कारवललम - ितिनतणी -पगः -मरीचम -लविणतम -

47

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 48: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

५ ससयकतसजजीकरणम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३सचनाः - मदमितकायकम -ितलवपनम -मितकया सह योजनम

६ बहसतरचना कथिमित िवशदयत २७ अितिथः दवरपण पजनीयः इतयाशयपितपादकम उपिनषदाकयम िचतवा िलखत १ (िपतदवो भव अितिथदवो भव मातदवो भव)८ िपता पत धमर बत इित वाकय धमरम इित पधानकमर पतिमित अपधान कमर २

तिहर याचकः धिनक धन याचत इित वाकय पधानकमर अपधान कमर च िववचयत९ सचनानसार परककिलम अिधकतय िटपपिण िलखत- ३

सचनाः - गामीणकला- िमिलतवा नतरनम- सपधाररपण अवतारणम-शासाथरिवचारः -ताणडवपधानम

१० उदाहरणानसार वाकयम परयत - १ उदा - hellip सवरतः मिककाः सिनत (गामः)गाम सवरतः मिककाः सिनत एवञत hellip सवरतः छाताः सिनत

११ समभाषणाशान परयत ५सरशः - नमसत भवान कतरमशः - hellip गनथालय गचछािमसरशः - कः िवशषः रमशः - मम एकः गनथः आवशयकः सरशः - गनथसय hellipरमशः - तिसमन वकरोपणिवधयः पितपािदतः

१२ खिणडका पिठतवा पशनानामतरािण िलखत- ५शीनारायणपिणडतन िवरिचतः गनथः भवित िहतोपदशः पाटलीपतसय राजः सदशरनसय

पताणा पाठनायव गनथसयासय रचना कता इित शयत पञतनतात सवीकताः पञिवशित कथाःसवय िलिखताः सपदशकथाशच सिममलय िदचतवािरशत कथा अिसमन गनथ अनतभरवित गनथसयासय िमतलाभःसहददः िवगहः सिनधः इित चतवारः भागाः सिनत भारत सवरतािपिहतोपदशसय पचारः अिसत सवारस भारतीयभाषास िहतोपदशसय अनवादाः सिनत

48

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49

Page 49: िसदता - education.kerala.gov.ineducation.kerala.gov.in/downloads2013/orukkam/sanskrit.pdf · १ असयाः खिणडकायाः आशयः कः ? २ मृतौ

िहतोपदशसय कतार कः

िहतोपदशसय रचनायाः उदशय िकम आरह इित लयबनतम अवययमसमानम अवयय खिणडकातः िचतवा िलखत-

िहतोपदशसय चतवारः भागाः क १३ पादिशकभाषाया पिरवतरयत - ५

शी एआर राजराजवमर पशसतः करलीयकिवः पिणडतशच भवित मलयालभाषाया वयाकरण रचनया सः करलपािणिनः इित िवखयातः तन िवरिचत महाकावय भवित आङलसामाजयम आङलशासनकालीन भारतचिरत च अिसमन गनथ समगतया पितपािदतमकावयिमद ससकतमहाकावयलकणमनसतयव िलिखत वतरत

49