दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

1

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

2

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ

सजय लिबाजी बनसोड

ई साहितय परहिषठान

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

3

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ ह पसतक विनामलय आह

पण फ़कट नाही

ह िाचलयािर खचच करा ३ वमवनट

१ वमवनट लखकााना फ़ोन करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट ई सावहतय परवतषठानला मल करन ह पसतक कस िाटल त

कळिा

१ वमवनट आपल वमतर ि ओळखीचया सिच मराठी लोकााना या पसतकाबददल

अवण ई सावहतयबददल साागा

अस न कलयास यापढ आपलयाला पसतक वमळण बाद होऊ शकत

दाम नाही मागत मागत आह दाद

साद आह आमची हिा परवतसाद

दाद महणज सततीच असािी अस नाही परााजळ मत सचना टीका विरोधी मत यााच सिागत आह परामावणक मत

असाि जयामळ लखकाला परगती करणयासाठी वदशा ठरिणयात मदत होत मराठीत अवधक कसदार लखन वहाि

आवण तयातन िाचक अवधकावधक परगलभ वहािा आवण अखर सापणच समाज एका नवया परबदध उाचीिर जात रहािा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

4

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ (कादबरी)

सजय लिबाजी बनसोड

कवी िखक पतरकार

रा चोढी ( ख )

िा सनगाव हज लिगोिी

िलिी मककाम

1195 002 नकि गायकर हबललडग

पाटीि आळी िनमान मददर जवळ

घणसोिी गाव नवी ममबई 400701

मोबाईि नबर 9819444028

email id sbansode40gmail com

blog id sanjaylbansode blogspot in

facebook id facebook comsanjay bansode 31542

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

5

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

िखकाची ओळख

सजय लिबाजी बनसोड

1) समयक वितमानकाळ या माहसक

वततपतराच नवी ममबई परहिहनधी

2) दऊ वादळाशी िढ िा आबडकरी

कहविासगरि परकाहशि

3) गीिकार मिणन साि गाण आहण कथिन साकारिलया दोन शॉटतदिलम

4) दशोननिी वततपतराि 100 पकषा अहधक कहविा परकाहशि दहनक समराटमध अनक

िख परकाहशि

5) अनक कवी सममिनमध सिभाग

भीम िखणी हवचारमच या आबडकरी साहिहतयक गरपच ससथापक

या गरप माित ि मबईि हवहवध ठिकाणी कवी समिनाच आयोजन

हतररतन सामाहजक ससथा (कलयाण ) या ससथमाित ि भीम िखणी हवचारमच या

माझया साहिहतयक गरपिा समाजरतन परसकार दऊन गौरवणयाि आि

कषठरोगी ददन-दहिि सवा सघ बौदध एकतरीकरण आहण मािभमी सवाभावी

ससथचया विीन माझया कायातची दखि घऊन सनमानहचनि दऊन गौरहवणयाि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

2

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ

सजय लिबाजी बनसोड

ई साहितय परहिषठान

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

3

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ ह पसतक विनामलय आह

पण फ़कट नाही

ह िाचलयािर खचच करा ३ वमवनट

१ वमवनट लखकााना फ़ोन करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट ई सावहतय परवतषठानला मल करन ह पसतक कस िाटल त

कळिा

१ वमवनट आपल वमतर ि ओळखीचया सिच मराठी लोकााना या पसतकाबददल

अवण ई सावहतयबददल साागा

अस न कलयास यापढ आपलयाला पसतक वमळण बाद होऊ शकत

दाम नाही मागत मागत आह दाद

साद आह आमची हिा परवतसाद

दाद महणज सततीच असािी अस नाही परााजळ मत सचना टीका विरोधी मत यााच सिागत आह परामावणक मत

असाि जयामळ लखकाला परगती करणयासाठी वदशा ठरिणयात मदत होत मराठीत अवधक कसदार लखन वहाि

आवण तयातन िाचक अवधकावधक परगलभ वहािा आवण अखर सापणच समाज एका नवया परबदध उाचीिर जात रहािा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

4

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ (कादबरी)

सजय लिबाजी बनसोड

कवी िखक पतरकार

रा चोढी ( ख )

िा सनगाव हज लिगोिी

िलिी मककाम

1195 002 नकि गायकर हबललडग

पाटीि आळी िनमान मददर जवळ

घणसोिी गाव नवी ममबई 400701

मोबाईि नबर 9819444028

email id sbansode40gmail com

blog id sanjaylbansode blogspot in

facebook id facebook comsanjay bansode 31542

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

5

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

िखकाची ओळख

सजय लिबाजी बनसोड

1) समयक वितमानकाळ या माहसक

वततपतराच नवी ममबई परहिहनधी

2) दऊ वादळाशी िढ िा आबडकरी

कहविासगरि परकाहशि

3) गीिकार मिणन साि गाण आहण कथिन साकारिलया दोन शॉटतदिलम

4) दशोननिी वततपतराि 100 पकषा अहधक कहविा परकाहशि दहनक समराटमध अनक

िख परकाहशि

5) अनक कवी सममिनमध सिभाग

भीम िखणी हवचारमच या आबडकरी साहिहतयक गरपच ससथापक

या गरप माित ि मबईि हवहवध ठिकाणी कवी समिनाच आयोजन

हतररतन सामाहजक ससथा (कलयाण ) या ससथमाित ि भीम िखणी हवचारमच या

माझया साहिहतयक गरपिा समाजरतन परसकार दऊन गौरवणयाि आि

कषठरोगी ददन-दहिि सवा सघ बौदध एकतरीकरण आहण मािभमी सवाभावी

ससथचया विीन माझया कायातची दखि घऊन सनमानहचनि दऊन गौरहवणयाि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

3

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ ह पसतक विनामलय आह

पण फ़कट नाही

ह िाचलयािर खचच करा ३ वमवनट

१ वमवनट लखकााना फ़ोन करन ह पसतक कस िाटल त कळिा

१ वमवनट ई सावहतय परवतषठानला मल करन ह पसतक कस िाटल त

कळिा

१ वमवनट आपल वमतर ि ओळखीचया सिच मराठी लोकााना या पसतकाबददल

अवण ई सावहतयबददल साागा

अस न कलयास यापढ आपलयाला पसतक वमळण बाद होऊ शकत

दाम नाही मागत मागत आह दाद

साद आह आमची हिा परवतसाद

दाद महणज सततीच असािी अस नाही परााजळ मत सचना टीका विरोधी मत यााच सिागत आह परामावणक मत

असाि जयामळ लखकाला परगती करणयासाठी वदशा ठरिणयात मदत होत मराठीत अवधक कसदार लखन वहाि

आवण तयातन िाचक अवधकावधक परगलभ वहािा आवण अखर सापणच समाज एका नवया परबदध उाचीिर जात रहािा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

4

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ (कादबरी)

सजय लिबाजी बनसोड

कवी िखक पतरकार

रा चोढी ( ख )

िा सनगाव हज लिगोिी

िलिी मककाम

1195 002 नकि गायकर हबललडग

पाटीि आळी िनमान मददर जवळ

घणसोिी गाव नवी ममबई 400701

मोबाईि नबर 9819444028

email id sbansode40gmail com

blog id sanjaylbansode blogspot in

facebook id facebook comsanjay bansode 31542

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

5

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

िखकाची ओळख

सजय लिबाजी बनसोड

1) समयक वितमानकाळ या माहसक

वततपतराच नवी ममबई परहिहनधी

2) दऊ वादळाशी िढ िा आबडकरी

कहविासगरि परकाहशि

3) गीिकार मिणन साि गाण आहण कथिन साकारिलया दोन शॉटतदिलम

4) दशोननिी वततपतराि 100 पकषा अहधक कहविा परकाहशि दहनक समराटमध अनक

िख परकाहशि

5) अनक कवी सममिनमध सिभाग

भीम िखणी हवचारमच या आबडकरी साहिहतयक गरपच ससथापक

या गरप माित ि मबईि हवहवध ठिकाणी कवी समिनाच आयोजन

हतररतन सामाहजक ससथा (कलयाण ) या ससथमाित ि भीम िखणी हवचारमच या

माझया साहिहतयक गरपिा समाजरतन परसकार दऊन गौरवणयाि आि

कषठरोगी ददन-दहिि सवा सघ बौदध एकतरीकरण आहण मािभमी सवाभावी

ससथचया विीन माझया कायातची दखि घऊन सनमानहचनि दऊन गौरहवणयाि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

4

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ (कादबरी)

सजय लिबाजी बनसोड

कवी िखक पतरकार

रा चोढी ( ख )

िा सनगाव हज लिगोिी

िलिी मककाम

1195 002 नकि गायकर हबललडग

पाटीि आळी िनमान मददर जवळ

घणसोिी गाव नवी ममबई 400701

मोबाईि नबर 9819444028

email id sbansode40gmail com

blog id sanjaylbansode blogspot in

facebook id facebook comsanjay bansode 31542

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

5

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

िखकाची ओळख

सजय लिबाजी बनसोड

1) समयक वितमानकाळ या माहसक

वततपतराच नवी ममबई परहिहनधी

2) दऊ वादळाशी िढ िा आबडकरी

कहविासगरि परकाहशि

3) गीिकार मिणन साि गाण आहण कथिन साकारिलया दोन शॉटतदिलम

4) दशोननिी वततपतराि 100 पकषा अहधक कहविा परकाहशि दहनक समराटमध अनक

िख परकाहशि

5) अनक कवी सममिनमध सिभाग

भीम िखणी हवचारमच या आबडकरी साहिहतयक गरपच ससथापक

या गरप माित ि मबईि हवहवध ठिकाणी कवी समिनाच आयोजन

हतररतन सामाहजक ससथा (कलयाण ) या ससथमाित ि भीम िखणी हवचारमच या

माझया साहिहतयक गरपिा समाजरतन परसकार दऊन गौरवणयाि आि

कषठरोगी ददन-दहिि सवा सघ बौदध एकतरीकरण आहण मािभमी सवाभावी

ससथचया विीन माझया कायातची दखि घऊन सनमानहचनि दऊन गौरहवणयाि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

5

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

िखकाची ओळख

सजय लिबाजी बनसोड

1) समयक वितमानकाळ या माहसक

वततपतराच नवी ममबई परहिहनधी

2) दऊ वादळाशी िढ िा आबडकरी

कहविासगरि परकाहशि

3) गीिकार मिणन साि गाण आहण कथिन साकारिलया दोन शॉटतदिलम

4) दशोननिी वततपतराि 100 पकषा अहधक कहविा परकाहशि दहनक समराटमध अनक

िख परकाहशि

5) अनक कवी सममिनमध सिभाग

भीम िखणी हवचारमच या आबडकरी साहिहतयक गरपच ससथापक

या गरप माित ि मबईि हवहवध ठिकाणी कवी समिनाच आयोजन

हतररतन सामाहजक ससथा (कलयाण ) या ससथमाित ि भीम िखणी हवचारमच या

माझया साहिहतयक गरपिा समाजरतन परसकार दऊन गौरवणयाि आि

कषठरोगी ददन-दहिि सवा सघ बौदध एकतरीकरण आहण मािभमी सवाभावी

ससथचया विीन माझया कायातची दखि घऊन सनमानहचनि दऊन गौरहवणयाि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

6

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

या पसिकािीि िखनाच सवत िकक िखकाकड सरहकषि असन पसिकाच ककवा तयािीि अशाच पनमतदरण वा

नाटय हचतरपट ककवा इिर रपािर करणयासािी िखकाची िखी परवानगी घण आवशयक आि िस न कलयास

कायदशीर कारवाई िोऊ शकि

परकाशक ई साहितय परहिषठान

www esahity com

esahitygmail com

परकाशन १४ फ़बरवारी २०१८

copyesahity Pratishthanreg2018

हवनामलय हविरणासािी उपिबध

bull आपि वाचन झालयावर आपण ि फ़ॉरवडत कर शकिा

bull ि ई पसिक वबसाईटवर िवणयापवी ककवा वाचनावयहिठरकत कोणिािी वापर

करणयापवी ई -साहितय परहिषठानची िखी परवानगी घण आवशयक आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

7

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सौ शशी डभार

- दषकाळी वावटळ -

लखक सजय बनसोड ह दषकाळी वावटळ चया रपात एक

सकस पसतक वाचकाचया हाती दत आहत पहहलच पसतक असल तरी हलखाणात

कठही नवखपणा नाही अवघडलपण नाही शतकरी जीवनावर भाषय असल तरी

ओढन ताणन अनावशयक गरामीण भाषचा सोसही नाही उलट भाषा शली उततम

60 वषाा चा शतकरी जयाची मल शहरात सथाहयक झालली आहत

मल सवताही शहरी जीवनाशी जळवन घत हसथरावणयाचया परयतनात आहत महाता-

या आई वहडलाना तयानी खडयात राबणयासाठी एकट टाकलल नाही तर आई

वहडलाचीच नाळ काळया मातीशी घटट जळलली असलयान तच या काळया मातीचा

पदर न सोडता शती आहण शतीहवषयक समसयाशी हनषठन झजत आहत

असा हवषय लखकान हनवडला असलयान एक वगळाच हदलासा हमळतो

अनयथा गरामीण तयातही शतीहवषयक कथामध अनक वळा भावनीक आताकय

असत लखकान त टाळल आह याबददल तयाच सवा परथम अहभनदन

कथचया सरवातीला बलजोडीतील एक बल अपग झालयान कथचा नायक

हलमबा महातारा हवचलीत हदसतो मातर हवचारान मनान तो अजीबातच खचलला

नाही पणा कथत लखकान हा बाज शवटपयत राखला आह शतकरी महणन या

कथचा नायक कषट करताना हदसतो तडजोडी सवीकारताना हदसतो

हनराश मातर कठच हदसत नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

8

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ही कादबरी हलबा महातारा आहण तयाला तयाचया शतीत हपकासाठी हवा

असलला योगय पररमाणाचा पाऊस या दोनच मखय पातरावर आधारीत आह

पहहलया टपपपपयात पाऊस यणयापवीची हलबा महाता-याची सपणा तयारी

महणज सवा परथम जवळ असललया एका बलाचया जोडीला दसरा बल हवकत घण

तयानतर जमीनीची डागडजी हबयाणासाठी उसनवारी कजादारी याच वणान यत

पढ पाऊस आलयावर आधी झालला आनद तयानतर पावसाची दडी आहण

तयानतर पावसाची मनमानी पर आललया रोपाची धळधाण अस हचतर

तयानतरही जी काही रोप वाचली तयावर समाधान मानन पढील काम मन

लावन कलयावरही सकट थाबत नाहीत अळयाचा - हकडयाचा फरा यण

कथा वाचताना शतकरी खरच शतीशी हनगडीत या

इतकया समसयाना कठ - कठ नी कसा - कसा परणार हा परशन वाचकाचया मनात

आलयावाचन राहत नाही

गरामीण जगातल आजबाजच सगळ आधार सपलयावरच शतकरी आपलया

शहरातलया मलाकड आपली वयथा वाटन घऊ इचछीतो ह ही महतवाच आहण

शहरातलया नातवाईकानाही मदत दण शकय नाही ह कळलयावर तो तयाचया हवरधद

जराही तरागा करताना हदसत नाही ह सगळ मला सधयाचया आतताई

कटबवयवसथचया पारशाभमीवर फार महतवाच वाटतय तयासाठी मी

लखकाला मनापासन धनयवाद दत

हकटकनाशकाचा परशन हलबा महातारा आपलया महातारीचया पाटलया आहण

बागडया हवकन हनकाली काढतो तवहा एक लकषात यत की हाडाचया शतक-याला

आपली जमीन आपल पीक यापकषा जासत नशा कशाचीच नसत तयाचयासाठी तयाची

आळदीही शत हवठमाऊलीही शतच

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

9

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

शतक-याची सकट थाबत नाही तयाला मोसमभर पाऊस हमतरासारखा

वागायला हवा असतो पण पाऊस लहरी पाऊस आहण शतकरी याची घासाघीस

कादबरीभर थाबलली हदसत नाही

शवटी पावसान दगा हदलाच जया झाडाला 50-60 शगा यायला हवया तया

झाडाला हनसगाा ची उन- पावसाची सगळी आकरमण पचवता कवळ 5-6 शगा उरलया

आहण 30-35 पोत धानय हमळणा-या हलबाला या वषी 4 पोती धानय हमळाल दषकाळात

तरावा महहना तसा हदवाळसण माहरवाशीणी मली नी नातवडासाठी हाती असलल

सगळ सपवन हलबा परता कफललक होतो

पण तरी ही हा काळया मातीतला रागडा महातारा पररहसथतीन खचन जात

नाही परणीसाठी बी-बीयाणासाठी घतलल कजा कजा घताना हदलला शबद वाया जाऊ

दत नाही आहण खप आशन उतसाहान दवावर पावसावर हवरशास ठवन हवकत

घतलला बल जनया बलासकट हवकायला बाजार गाठतो असा हा एकण कादबरीचा

परवास

बल खरदी पासन बल हवकरीपयतचा एका झजार शतकऱयाचा

एक साधासा परवास इतकच कथाबीज पण लखकान पणा शहिहनशी आपलया

लखन शलीन वाचकाला या परवासाशी जळवन ठवणयाच कसब राखल आह

हलबा महाता-याला बल घणयाकरीता धोड शतक-यान कललया

मदतीसारखया अनक परसगात गरामीण समाजाच खडबडीत तरी मोहक दशान

वाचकापयत पोहचवणयात लखक यशसवी झाला आह लखकान उभा कलला

बलबाजारही लखकाचया एकदर हनरीकषण शिीच उततम उदाहरण आह

दलालाची झबड बलाच दात मोजन तयाच वय ठरवण वगर वणान

वाचलयावर शतक-याच अनभव हवरश व तयाचया अचक अटकळी याचा वाचकाना

सहज परतयय यतो

बाजारात एकच बल हवकायला घऊन बसललया दस-या शतक-याच दख

हलबाला अचक कळत आहण तो तया गरीब शतक-याचाच बल हवकत घतो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

10

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

यावरनही गरामीण भागातील हकवा एकणच अडचणीत असललया शतक-याची नाळ

एकमकाशी कशी जळलली असत ह लखकान अचक हटपल आह

याहशवाय हनसगाातील सकषम आहण ढोबळ अस दोनही बदल अहतशय सदर

ररतया हलखाणात उतरलल आह

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयाा चया लावहा

आहण झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या सा-यात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत

होता मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया

तालावर सार झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोहकळ पकषी कह कह करीत

आपलया मजळ आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर

आपल घरट बाधणयात मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घवन झाडावर

फादीचया आडोशाला आपल नहवन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई

झाली होती तयाही झाडाचया बडात घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची

वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर

उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

तसच

शतकऱयान काळया आईचया पोटात जी हबयाची परणी कलली असत

तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला लागत तयामळ हबयाचया वरच

आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया हबया मधन बाहर यणयाचा

परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत काळया आईचया

पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा

या वणानात लखकाची हनसगा -बदलाबाबतची सकषम नजर वाचकालाही

समदध कलयाहशवाय राहत नाही

ही कादबरी वाचताना लखकाच यासाठीही अहभनदन

करावस वाटत की शतीशी अजीबात सबधीत नसलला वाचकही शतीबददल सगळी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

11

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

माहहती या कादबरीतन घऊ शकतो लावणी परणी मळणी बी परलयापासन तर

धानय घरात यईपयतची एकण एक परकरीया या कादबरीत वाचायला हमळत आहण

कठच कटाळवाणी होत नाही कषी हवषयक अतयत महतवपणा माहहती कथासवरपात

दणयात लखकाला यश आल आह

घनशाम मारवाडी मनीम आहण एकण वयवहार या परसगात शतकरी आहण

सावकार याचयातील सबधही फारस कडवट नसन बरचस माणसकीच

हदसतात लखकाचया हलखाणातला हा परामाहणकपणाच वाचक महणन मला फार

भावला कसला महणज कसलाच दरागरह नाही अटटाहास नाही

सरळ साध हलखाण आपला परवाह साभाळत

आजबाजला चचत असललया शतक-याची हवपननावसथा आतमहतया अशा

नकारातमक वातावरणात भाडवल महणन आपलया कथाबीजाचा वापर न

करता गराहमण माणसातल आपआपसातल भाळपण रखाहकत करणारा हा लखक

पढही आपलया हलखाणान वाचकाना समधद करल यात शका नाही

सौ शशी डभार

नागपर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

12

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

राहल हसदधाथा साळव

शभचछा

खरतर शबदाची जहाहगरी असणायाा नवाबाला माझया

सारखया शबदात रमणयाा फहकरान तयाचया फाटकया

झोळीतन शभचछा दणया इतपत मी नककीच मोठा नाही

पण हमतराचया आगरहा पढ उगाच हपकललया चार कसाची

तटक तटक असणारी दाढ़ी खाजवत मोठपणाचा आवही ठरवन आणता यत नाही

महणन या कादबरीतल एक पान माझयामळ अहधक बरजच होत आह तयाबददल हमतर

सजयजी बनसोड याच आभार

जाहणवाचया दढ़ भावनतन लखक कवी जनमाला यत असतो अस कठ तरी

वाचनात आल होत आहण त सतयच आह परत तया पहलकड जाऊन घडललया

मोजकया घटनाच आपलया आयषयात हकती महतवाच सथान आह याची जाण याच

भान असलला परतयक माणस मला नहमीच खयाा अथाा न हजवत वाटतो तयातलाच हा

एक लखक कवी हमतर महणज सजयजी बनसोड

सपपटबरचया रखरखतया उनहात भर दपारी घामाघम होऊन सजयजी तयाचया

कादबरीची टकहलहखत परत घऊन मला भटणयासाठी माझया घरी आल बसल पाणी

घतल आहण पहहलच वाकय बोलल कादबरी छापायची आह ह एकच वाकय

तयाचयातलया खयाा लखकाची ओळख करन दणयास मला परस होत त यणयाआधी

अस वाटल होत की भरगचच शबदानी सजवलली रगवलली खोटपणा पण अगदी

खयाा सारखी दशावणारी १५०-२०० पानाची जाडजड़ सहहता असल पण हातात

पडली ती ४०-५० पानाची साधी सोपी पहसतका हजला खर पणाचा आहण आपलया

मातीचा गध होता आहण तवहाच जाणवल की यातला शबद न शबद खरा आहण सचचा

असणार

दषकाळाची वावटळ या दोन अकी शबदाचया नावानच मी सनन झालो होतो पण

पढ याला जोड दणार हलबा महातायाा ची कथा ह वाकय कठ तरी मला कालपहनक

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

13

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हदशला घऊन जात असतानाच सजयजी उद गारल हलबा महातारा महणज माझ

वहडल मी ऐकताच भानावर आलो वाचत गलो परतयक शबद न शबद माझया

नजरआड घडलला सजयजीचया वहडलान सोबतचा हरएक कषण माझया डोळया

समोरन पढ सरकत नत होता इतक वासतवरपी सजयजीनी तयाचया शबदात

माडल आह तयाबददल तयाच कौतकच

खप खडतर परवासाचया हचमटीतन मि होत आज अखर सजयजी तयाची कादबरी

वाचकाचया हवाली करत आहत तयाबददल तयाच अहभनदन

हमतभाषी सवभावाचा असलला हा लखक कवी हमतर तयाचया कावयातनही अगदी

असच वासतवाच भान ठवन समाज मनावर आसडच ओढतो तयाचा नजरानाही तयानी

कावयसगरहाचया रपात लवकरच आणावा ही हवनती

या कादबरीचया माधयमातन साहहहतयक आभाळात आपल अहसततव हनमाा ण

करणयासाठी झपावलला हा आदर सथानी असलला पकषी इथलया परसथाहपत वयवसथवर

शबदाच अहधराजय गाजवल यात शकाच नाही तयाचया लखनीला नव हनहमा तीच

पररवता नाच असखय सर गवस द हीच एक हमतर महणन मनोकामना तयाचया पढील

परवासास शभचछा दताना माझया रचनतील दोन तोडकया मोड़कया ओळी तयाचया परहत

माडन माझ ह रटाळवाण शभचछा पतर इथच सपवतो

घ झप त उच नभी

भदन टाक काळोख हा

बनव तझी ओळख नवी

सपशानी त सयाा स तया

- राहल हसदधाथा साळव

बी-३ १८ २ मजला रम न- ३

अषटभजा सोसायटी सकटर-१५

वाशी नवी मबई

९९६७११६६८७

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

14

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तहान भकची पराा न करता रात दिरस शतात राब राब राबणाऱया माझया आई रडिलााचया चरणी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

15

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हपरय बाप

भाकरीचया शोधात तमचयापासन दरावललया लकराहवषयी तमचया मनात आजही हततकीच

माया आह हजतकी ह लकर पाच सहा वषााच असताना होती

आज सततर वषााचया उबरठयावर असताना सधदा माझया पाठीवर कणखरपण हात ठऊन जवहा

मला तमही महणता पोरा काळजी कर नको नौकरी गली तर गली आपल शत हाय

हजदाबाद त फि य गावाकड बाकीच मी पाहयतो

तवहा आजही तमचयापढ मी नऊ दहा वषााचा असलयासारखच मला वाटत शवटी तमही बाप

माणस सवतःला दाररदरी नावचया हवसतवाच हकतीही चटक लागल तरी पोराला तया

हवसतवाचा शक सदधा लाग दयायचा नाही

बाप अतःकरणातन तमहाला एक गोषट सागावीसी वाटत जी मी तमचया समोर कधी बोललो

नाही हकवा बोलणयाची हहममत कली नाही

आता मला तमची फार हचता वाटत थोड हदवस मला तमची सवा करणयाची सधी दया तमही या

ममबईला शतीच काय त आपण नतर बघ पण आता या वयात दषकाळाच अन महनतीच

चटक सोसण बद करा

तमही आमहाला सवतः उपाशी राहन घाम गाळन लहानाच मोठ कल पोटाला पोटभर हदल

आता महातारपणी थोड लकराचया कमाईच खा आहण आराम करा

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

16

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आभार

सवापरथम मी ई साहहतय परहतषठानच अगदी मनापासन आभार मानतो

कारण तयानी माझयासारखया नवखया साहहहतयकाची तोडकया मोडकया शबदात पण

अतःकरणातन हलहलली कादबरी परकाशीत कली आहण कादबरीला नयाय हदला मला

साहहतय कषतरात एक नामी सधी उपलबध करन हदली तयाबददल

तसच राहल हसदधाथा साळव दादा तमचही मनापासन आभार

कारण तमही माझी ही कादबरी वाचन मला परोतसाहन हदल नसत तर कदाचीत ही कादबरी

बाहर आलीच नसती दयासागर वानखड सराचही मी मनापासन आभार वयि करतो

ओळख नसतानाही हमतराचया एका शबदावर होकार दऊन माझया या छोटयाशा कादबरीला

परसतावना हलहन सशोहभत करणाऱया सौ शशी डभार मडमचही मनःपवाक आभार

माझ ऑफीस हमतर पदमाकर हचटणीस सर हमत गाडगीळ सर अहवनाश महातर सर सदीप

पवार सर परमोद खान सर महदर इगळ सर राहल गायकवाड सर याचही मनापासन

आभार

तसच कारवा टीमच कवी गायक परमोद पवार शरद नरवाड हवनोद पवार बाबासाहब जाधव

अमोल काबळ याचही मनापासन आभार वयि करतो

सजय बनसोड

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

17

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

दषकाळी वावटळ या कादबरीतील सवव पातर व घटना कालपननक असन तयाचा कोणाही

वासतव वयकतीशी सामय आढळलयास तो कवळ योगायोग समजावा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

18

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

म महीना सपत होता शतातील काम ऊरकत आली होती मोठमोठी ढकळ पाणयाची

वाट बघत होती ओसाड झाललया झाडाना नवीन पालवी फटत होती जागोजागी

पळसाचया लाल सदर फलानी ओसाड झालली जमीन सदर सजलली हदसत होतीhellip

नवया नवरी सारखी

दपारची वळ होती सयााचया आग ओकणाऱया लावहा अगातील रि पीत होतया अशा

सळसळतया उनहात lsquoहलबा lsquoमहातारा आहण तयाची बायको lsquoबायनाबाई lsquoशतात

आबयाचया झाडाखाली कपाळाला हात लावन एकटक मातीकड पाहत बसल होत

तयाचया शतातील काहहही काम झाल नवहत तरीच सोयाबीनच धसाड तसच रानात

उभ होत

परणी जवळ यत होती तयामळ हलबा महाताऱयाची हचता वाढतच चालली होती ह

बघन महातारीन हपशवीत हात घातला आहण एक सपारी काढली अडकतयात हतच

चार पाच तकड कल तयातला एक तकडा हलबा महाताऱयाचया हातात हदला व

बोलली काही काळजी कर नका शतीवर या वषी बकची सोसायटी (शतीवर

बकतन कजा )काढा आणी या घऊन एक बल बाजारातन

ह ऐकन हलबा महातारा हसत हसत महणाला

अग दोन वषी झाली सोसायटी काढन तीच आणखी जमा कली नाही दसयादा

काय तबरा दणार आह ती बक पहहलया सोसायटीचच वयाज वर वयाज चढायल ldquo

हलबा महाताऱयाला दोन मल व चार मली होतया चारीही मलीच कधीच हात हपवळ

झाल होत नातवड झाली होती काही नातवडाना पणत ही झाली होती तयाचया दोन मलाचही

लगन झाल होत हलबाला बाप जादयाची सहा एकर कोरडवाह जमीन वाटयाला आली होती

तया सहा एकर जहमनीवरच तयाचा ससाराचा गाड़ा आजवर रटत आला होता पण मलाच

लगन झालयावर घरात सना आलयावर तयाच या सहा एकर जहमनीवर काही भागत नवहत

महणन दोहनहही मल कामधदा शोधणयासाठी मबईला गली आहण हतथच सथाईक झाली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

19

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महाताऱयाला मातर या काळया आईची सवा जनमालाच पजलली होती पाच

वषााचा होता तवहापासन या काळया आईची सवा करणयास तयान सरवात कली आज साठ

वषााचा आह तरी कणखर एखादया नौजवान यवकाला लाजवल अशा चपळाईन आजही तो

काळया आईची सवा करतो एखादया लकरा परमाण

मोठया मलान पई पई गोळा करन तयाला शतीतील काम करणयासाठी एक बल

जोड हवकत घऊन हदला होता तवहा तर महाताऱयाचा आहण महातारीचा आनद गगनालाही

भदन गला होता जस घरात एखाद नवीन बाळ जनमा यत आणी तया घरात आनद होतो

अगदी तसाच तयाला कारणही तसच होत यवढया वषा तयाला परणीसाठी याचया तयाचया

घरात बल मागणया जाव लागत अस पण तयाला आता हककाची बल जोड़ी हमळाली होती

तयाचया मालकीची

तो बलाची सवा अगदी आपलया मलापरमाण करीत होता काम असो नसो तयाना

खराक उनहाळा असो पावसाळा असो तयाना हहरवागार चारा तयामळ बलही तयाचया

हाताखाली दोन वषाातच धषट पषट झाली होती काम कमी व सोय जासत असलयामळ

डरकाळी फोडायला आहण टककर खळायला गावात नबर एक होती समोर हकतीही मोठी

बल जोड़ी असली तरी तयाना हरवलया हशवाय राहणार नाही

एक हदवस हलबा महातारा बलगाडी घवन शतात गला आहण नहमीपरमाण

धऱयावरच बलगाडी सोडली हतथच पळसाचया झाडाला तयानी बल बाधल व कऱहाड हटकास

घवन खालचया शतात काम करणयासाठी गला बल रसतयावर बाधलयामळ तथन दसऱयाही

बलाची य-जा होती जो पण बल तया रसतयानी जात होता तया बलाला हलबा महाताऱयाच बल

टककर खळणयास आमहतरत करीत होत उनहाळयाच हदवस असलयामळ सार बल मोकाटच

होत तयाचया माग कणी तयाच मालक नवहत हदवसभर चरायच आहण सधयाकाळी घरी

परतायच हच तयाच सतर होत रसतयान जाणाऱया एका बलजोडीन तया बलाच आमतरण

सवीकारल व धावतच तयाचया अगावर गल व हलबा महाताऱयाचया दोनहीही बलाना

घोळसायला सरवात कली हलबा महाताऱयाच दोनहीही बल बाधन असलयामळ तयाना साधी

हालचाल ही करता आली नाही महणन त दोनहीही बल तयाचया मारान जहमनीवर कोसळल

ह बघन खालचया शतात काम करणारा हलबा महाताऱयान पळत पळत यवन तयाना हाकलन

लावल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

20

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पण तो पयत वळ गली होती तोपयत काळानी घात कला होता तयातला एक बल

कमरतन मोडला होता ह बघन हलबा महातारा ढसा ढसा रडायला लागला परणीच हदस

जवळ यत होत आहण एक बल हनकामी झाला जयाला सवतःचया मलापरमाण जपल आज तोच

बल अपग झाला रडत रडत शजारचया शतात असलला तयाचा शजारी आहण चलत काका

महाजी महाताऱयाकड जावन तयाला घडलला परकार साहगतला तो ही दःखी झाला कारण

वळोवळी तयालाही बलाची मदत होत होती शवटी एका बलगाडीचया मदतीन तयाला गावात

नऊन ठवल व काही हदवसानी तयाला दोन तीन हजार घवन खाटीकाचया हवाली कल

तयावळस हलबा महातारा बापाचया मायन रडताना हदसला

आता हलबा महाताऱयाकड एकच बल होता तो एका बलावर काहीही कर शकत

नवहता परणीच हदवस जवळ यत होत शतातील नागरण वखरण तसच राहहल होत महातारा

व महातारी तयाच हचतत रानात आबयाचया झाडाखाली बसल होत पढची काम कशी करावी

तयाचा हवचार करीत होत महातारीन हदलली सपारी चघळत चघळत दोघही उठल गावचया

हवहरीच पपयायच पाणी आटलयामळ महातारी शतातील हवहरीच पाणी घऊन जात होती दपारच

दोन वाजल होत उनहाचया लावहा सळसळत होतया झाडावर कीरा कीऱया कीरा कीरत होतया

अधन-मधन एखादया पकषाची हचव-हचव ऐक यत होती साऱयाची रान परणीसाठी सजज झाली

होती तया भर उनहात काळ कतरही शतात नवहत दर-दर पयत नजर टाकली तर फि

ओसाड काळ राण सयााचया लावहा व अधन-मधन यणारी वाऱयाची झळक या वयहतररि

काहहही हदसत नवहत ह दषय बघन महातारी तयाला महणाली ldquoचला लवकर घराला आज

बोलणया बोलणया मध कधी दपार झाली कळलच नाही rdquo

अस बोलन दोघही उठल महाताऱयान बलाला सोडल महातारीन पपयायचा हाडा

डोकयावर घतला आणी दोघही घराचया हदशन हनघाल मनात हवचाराच काहर घऊन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

21

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती घराचया डाळणावर कोबडा बाग दत होता हपपळाचया झाडावर

कावळयाची हकलहबल चाल होती गोठयातलया गाई नकतयाच बाहर बाधलया होतया रातरभर

भकनी वयाकळ झालली वासर चर-चर हदक दत दध हपत होत सकाळी सकाळी धोड बदध

हलबा महाताऱयाचया घरी आला महातारीन तयाला बघताच घरात यणयाच आमतरण हदल

तयाला बसायला पोत टाकल हलबा महाताराही तयाचया शजारी बसला धोडजीन हखशातल

एक हबडीच बडल काढल तयातली एक हबड़ी हलबा महाताऱयाचया हदशन सरकवली व एक

सवतः घतली हखशातली माहचस काढन एक काडी पटवन हबड़ी पटवली व हतच काडी

हलबा महाताऱयाचया हबड़ीला लावली दोनही हबडया पटलया दोघही पटललया हबडयाच

मनसोि सरकयावर सरक ओढत होत तोवर महातारीन चलीत काडया घातलया चल

पटवली तयावर चहा ठवला दोघानाही कप बशीत चहा हदला

चहा पपयायलयावर धोड बोलला

ldquoमग हलबा दाजी

काय ठरवल बलाच

बलाहशवाय तर तमची शती पडीकच राहील की

कोण दणार तमहाला बल

काहीही करा पण एक बल घया नाहीतर यदाचा तोडचा घास जाईल बघा rdquo

तयावर हलबा बोलला

ldquoहोय धोडबा बला हशवाय काय खर नाही बघ

पण काय कर थोड पस कमी पडतात ldquo

ldquoहकती rdquo

धोड बोलला

ldquoआठ-नव हजाराच हखडार पडतय बघrdquo

हलबा बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

22

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoपरणीसाठी घनशयाम मारवाडयाकड बोलणी करन आलो तो खत बी दणार हाय हगामा

पयत 5 वयाजानी

पण आता परणीच हदवस जवळ आलयामळ बलाचया हकमतीही दपपपट झालया आहत

तयामळ थोडी हचता लागली मला rdquo

तयावर धोड बोलला hellip ldquoकाही काळजी कर नका दाजी आठ हजाराची मदत मी करतो

तवढ

आहत बकत महयाकड ldquo

ldquoतमही कलल उपकार मी अजन हवसरलो नाही rdquo

धोडबाचया वयाचया पधरावया वषी भयानक दषकाळ पडला होता पपयायला पाणी

नवहत खायाला दाणा नवहता तया भयानक हसथहतत धोडबा खप आजारी पडला होता

सवाजण पोटापाणयासाठी इकड हतकड भटकत होत कणी धोडबाकड लकष दत नवहत अशा

हलाखीचया परीहसथतीत हलबा धावन गला तयाला डॉकटराकड नल त हलबान कलल

उपकार धोडबा अजन हवसरला नवहता तवहापासन हलबावर कठलही सकट आल की धोड

तयाचया मदतीला धावन जात अस आठ हजाराची मदत धोड करणार ह ऐकन दोघाना ही

आनद झाला तयाचया डोळयासमोर आता नवीन बल जोड़ी हदसत होती

ldquoमी मग आताच तयारी करतो आज मगलवार आज तालकयात बल बाजार

ldquoधोड दाजी एक काम करा तमही मला आजच पस दया मी आजच जातो तालकयाला rdquo

तयावर धोड बोलला

ldquoहो हो लगच हनघ rdquo

मी पण यतो मला तालकयाला बकत जाव लागल

मी हतथच दतो तमहाला पस

मी घरी जाऊन कपड़ बदलतो तमही पण या लवकर

आता लगच हहगोलीची एस टी यईल बाभळगावावरन ldquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

23

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन दोघही उठल आणी पढचया कामाला लागल

दोघही बसमध बसन तालकयाला हहगोलीला रवाना झाल

दोघही हहगोली बस सटडला उतरतात धोड बकतन पस काढतो व हलबा

महाताऱयाचया सवाधीन करन व तयाचया कामासाठी हनघन जातो हलबा महातारा हदलल पस

कमीजाचया आत बहनयानाचया हखशात घालतो व झरझर बलबाजाराचया हदशन हनघतो बल

बाजारात सार दलाल गट समोर उभ असतात हलबा महातारा आत जाताच जस एखादया

मललया पराणयावर कतरी व कावळ तटन पडतात तसच हलबा महाताऱयावर साऱया दलालानी

झडप घातली सवा दलाल हवनवणी करीत होत

मामा हा बघा माझयाकड नवीन पटवहनचा जोड़

काका हा बघा नवीन गोहरा

आजया हा बघा चार खादयाचा

आजोबा हा बघा तमचया लागीचा गरीब शात जोड़

पण हलबा महातारा तयाचया बोलणयाकड लकष न दता एक एक बलाच परीकषण

करीत होता तयाच दात बहघत होता तयाना नयाहळीत होता

तया बल बाजारात जस दलाल बल हवकतात तसच कणी कणी सवतः ही बल

घऊन बाजारात हवकायला आणतात असाच एक महातारा अन महातारी एकच बल घऊन

बसली होती हलबा

महाताऱयाच तयाचयाकड लकष जात आणी तो सरळ तयाचया हदशन जातो समोरन

बल बघणयासाठी गराहक यत महणन दोघही उठन हलबा महाताऱयाच सवागत करतात

ldquoरामरामrdquo

ldquoरामराम रामराम rdquo

ldquoकणया गावाच पावहन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

24

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हलबा महातारा बोलतो

ldquoआडगाव rdquo

त दोघ बोलतात

ldquoबल हवकरी काढला वहय rdquo

हकती खादयाचा आह

बोलता बोलता हलबा महाताऱयान बलाच दात बहघतल तयावरन हलबाला

महाताऱयाला कळल की बल थोडा वयसकर आह पण तयानी मनोमन ठरवल होत की बल

हाच घयायचा एक तर हबचार 30 हकलोमीटर अतर कापन दोघही पायी पायी यवढया लाब

आल आहण दोघही तयाचयाच वयाच असलयामळ तयाला तयाचया परहत सहानभती वाटली

बलाचा मालक हात जोडन हलबा महाताऱयाला बोलला

ldquoतसा महजी हा आमचया घराचयाच गाईचा हाय rdquo

ldquoबारा तरा खादयाचा rdquo

ldquoपोरगी खप आजारी पडली वहती महणन जावयानी माझयाच घरी सोडली

हतचया दवाखानयाचया खचाासाठी गलयावषी जोड़मधन एक हवकला होता

वाटल शतात चागला माल झाला की याला नवीन जोड़ घयावा

पण पावसान घात कला आणी या वषीचया खता हबयाच पण वाद झालत अन या

वषी

काळया आईन पदरात काहीच पाडल नाही

महणन हा पण हवकरी काढला

भाऊ तीन बाजार याला गावावरन पायी पायी घऊन आलो

कणाचया बी पसत पड़ना महणन तीनही बाजार याला वापस घऊन गलो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

25

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवााला जवान एक दोन खादयाचा बल पाहहज बाजारात भटतात पण तयामळ

आमची पचाईत झाली भाऊ rdquo

बोलता बोलता मधच तयाची बायको बोलली

ldquoदादा एक दीड हजार कमी दया पण या बलाला घया हो rdquo

लय गणाचा आह

गरीब आह पायाळ आह

याला जर आज कणी हवकत घतल नाही तर सरळ खाटीकाला हवकायच ठरवल

आमही

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoबाई काही काळजी कर नका तमचा बल मी घतला rdquo

ldquoपण इथ लय हकलहबल आह आपण बाहर जाऊन बोलणी करrdquo

ह ऐकन दोघाना ही आनद झाला दोघही लगबगीन तयाचया सोबत बल बाजारा

बाहर पडल

बाहर एका मोकळया जागत हतघही हनवात माडी घालन बसल व हलबा महातारा

बोलला

ldquoबोला rdquo

ldquoबलाचा भाव बोला rdquo

ldquoपस घया अन करा माझया हवाली मला बी आता बीस हकलोमीटर अतर कापीत

जायच पायी पायी rdquo

तयावर बलाचया मालकान तयाला लमसम हकमत साहगतली

ldquoपचवीस हजार rdquo

ldquoपचवीस लय झाल भाऊ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

26

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoएक काम करा वीस हजार घया rdquo

तयावर बलाचा मालक बोलला

ldquoभाऊ अस कर नका जरास आमचया कड पण बघा अन तवीस ला सौदा पकका

कराrdquo

दोघाचीही तवीस हजारावर लनदन झाली अन बलाचया मालकान कासरा हलबा

महाताऱयाचया हातात हदला आणी मोकळ झाल

हलबा महातारा लगच गावचया हदशन रवाना झाला तो थोड थोड गावच अतर

कापत होता हळहळ सयााचा मोठा लाल गोळा पहिम हदशला जहमनीचया खाली थोडा थोडा

जात होता हलबा महातारा एका एका गावच अतर कापन पढ पढ जात होता आता फि एकच

गाव बाकी होत त महणज हलबा महाताऱयाच गाव साजवळ झाली होती सवातर अधार पसरत

होता महातारी पायऱयावर बसन हलबा महाताऱयाची वाट बघीत होती अचानक हतचया कानावर

घागरमाळाचा आवाज आला तस हतन उभ राहन वर बघीतल तर तीला महातारा हदसला ती

आनदात घरात गली एक ताट घतल तयात दवायाातला पटता हदवा घतला हळद कक घतलत

पाणी घतल एक भाकरीचा टकड़ा घतला अन लगबगीन बाहर आली तोवर बाहर अगणात बल

उभा होता हतन तयाचया पायावर पाणी टाकल तयाचया कपाळावर हळद कक लावल तयाला

भाकर टाकली आहण ओवाळन तयाला पहहला बला सोबत गोठयात बाधल हलबा महातारा पायी

पायी आलयामळ थकन गला होता पण बलाचया आनदात तो सवा थकवा हवसरन गला

दोघही जवन आनदात झोपी गल आता तयाना परणीची आस लागली होती त फि आता

पावसाची वाट बघत होत परणीसाठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

27

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आग ओकणारा सया अगाचया लाही लाही करणाऱया तया सयााचया लावहा आहण

झाडाच पानही न हलणार त सतबध वार या साऱयात आज बदल होताना हदसला

पावसाळयाची चाहल लागली होती आज तो तजमय सया ढगासोबत लपाछपी खळत होता

मद झाललया वाऱयान आपल खर रप दाखवायला सरवात कली होती तयाचया तालावर सार

झाड पकषी आनदात नाचत व गात होती कोकीळ पकषी कह कह करीत आपलया मजळ

आवाजात पावसाला धतीवर आमहतरत करीत होती इतर पकषी मातर आपल घरट बाधणयात

मगन होत भटल तया वाळललया गवताची काडी घऊन झाडावर फादीचया आडोशाला आपल

नवीन घरट बाहधत होत झाडाचया बडात मगयानाही घाई झाली होती तही झाडाचया बडात

घर बाधणीसाठी खोदकाम करीत होतया दपारची वळ सया ढगाआड थड थड वाहणार वार ह

बघन वानरही या झाडावरन तया झाडावर उडया मारीत आपला आनद वयि करीत होत

अशा मगलमय वातावरणात हलबा महातार जोमान शतात वखर हाकीत होता थड व

बदलतया वातावरणाला बलही हशग हलवन साथ दत होती कारण हकतयक हदवसानतर

तयाना आता हककाचा हहरवागार लसलसीत चारा हमळणार होता आणी पाहहज तया डपकयात

पपयायला पाणी भटणार होत सधयाकाळची वळ होती काळयाभोर ढगानी आकाशात ताडव

करणयास सरवात कली होती सवातर अधार पसरत होता हवजा कडाडत होतया ह बघन

महातारी उरलल काम तसच सोडन हलबा महाताऱयाचया हदशन जावन तयाला आवाज दत होती

ldquoअहो

ऐकल का

चला आता घराला

खप मोठा पाऊस यतो वाटत rdquo

ह ऐकन हलबा महाताऱयानी ही आवरत घतल पटापट बल सोडल वखर जपन सवा

गाडीत टाकल महातारीनीही तयाला मदत कली गाडीला बल खादी घातल दोघही बल गाडीत

बसल व घराचया हदशन हनघाल तवढयात वरण राजाच आगमन झाल आहण तयाचया

आगमनान तहानलली धरणी एका कषणात तपत झाली जहमनीचया व पाणयाचया हमलनान सार

शतकरी आनदी झाल सवाजण रातरी न झोपता रातरभर पाऊसच बघत होत व परणीची

तडजोड करीत होत मसळधार पाऊस रातरभर बरसला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

28

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सकाळ झाली होती हलकया पाऊसधारा चालच होतया सया ढगाचया आडनच

आपला परकाश दत होता कतरी हभतीचया आडोशाला शपटीत नाक खपसन कडकडत होती

रातरभर हभजलल पकषी आपल अग झटकीत हचवहचवत होती महातारी गोठा साफ करीत होती

हलबा महातारा मातर घरात अगावर गोधडी घऊन बी अन खताचा हहशोब करीत होता तो

मनात हवचार करीत होता आता गपपप बसन चालणार नाही आता पाऊस पडला आता लगच

दोन तीन हदवसानी परणीला सरवात होईल आता लगच तालकयाला जाऊन खत बी आणाव

लागल लगच हलबा महातारा उठला अगावरील गोधडी काढली मोठया भगलयात पाणी

घतल चली जवळ गला दोन सनकाडया पटवलया पटतया सनकाडया चलीत घालन तयावर

लाकड ठवल लाकड पट घताच चलीवर त मोठ भगल ठवल हचलमीच चार पाच सरख

ओढल तयातला जळलला तबाक थडा करन डावया हातावर टाकन दात घासत घासत

तालकयाला जाणयाचया तयारीला लागला बलाला पाणी पाजन दोन गवताचया पढया गाडीत

टाकलया बलाला खादी घालन सकाळी सकाळी खत बी आणणया तालकयाला रवाना झाला

खत बी नणयासाठी घनशयाम मारवाडयाचया दकाना भोवती जतरसारखी गदी

झाली होती सवाजण आपआपलया बलगाडया टपो आटो टरकटर बाजला उभी करन दकाना

समोर लाइनीत उभ राहन आपापलया पाळीची वाट बघीत होती घनशयाम मारवाडी

कापसाचया गादीवर माडी घालन बसला होता मोठया रहजसटरवर तयाचा मनीम सवााचा

हहसाब हकताब हलहत होता अधयाा तासान हलबा महाताऱयाचा नबर आला नबर आलयावर वर

जाऊन हलबा महाताऱयान रामराम कला रामराम ऐकन हहशोबात मगन असललया घनशयाम

मारवाडयाची नजर वर गली

ldquoकोण rdquo

ldquoचोढीचा हलबा rdquo

ldquoय य बस rdquo

ह ऐकताच हलबा महातारा हात जोडीतच तयाचया शजारी बसला नतर घनशयाम

मारवाडयान मनीमला आवाज हदला

ldquoअर चोढीचया हलबा बदधाची हलसट काढ rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

29

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जी शटजी बोलन मनीमनी चोढी गावच रहजसटर काढन तयात हलबा महाताऱयाच

खात दाखवल तस हलबा महाताऱयाच दणघण रोखठोक अस हलबा महाताऱयाची मागील

थकबाकी नील बघन घनशयाम मारवाड़ी आनहदत झाला व हलबा महाताऱयाचया पाठीवर हात

टाकन बोलला

ldquoबोल हलबा ldquo

ldquoयावळस तला काय काय पाहहज वयाजावर rdquo

तसा हलबा महातारा हात जोडीत महणाला

ldquoशटजी गलया वषी कमी पावसान माल नाही झाला जवढा काही झाला होता

तयात लोकाची उधारी चकती कली या वषी नवीन बलही घतला तयामळ मला यावषी सारच

खत हबयाण खातयावर दया rdquo

ldquoकाही काळजी कर नको

अर मनीमजी हलबा महाताऱयाला ज ज पाहहज त खातयावर द rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा मनीमकड गला आहण खत बी -हबयाण घऊन बल गाडीत

टाकन आपलया गावचया हदशन रवाना झाला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

30

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

जहमनीला पाहहज तवढा पाऊस झाला धरणीच पोट भरन पाणी नदी ओढयातन

वाहायला लागल रातरभर हलबा महाताऱयाला झोप लागत नवहती उदया परणीचा हदवस होता

सवा तयारी झाली होती परणी महणज शतकऱयासाठी हदवाळी पकषा मोठा सण कारण तयाच

खर दवत महणज काळी आई उदया परणी उदया पासन एक एक हमनीट अती महतवाचा याची

हलबा महाताऱयाला जाण होती कारण एकदा पाऊस लागन बसला की परणी कर दणार नाही

तयामळ तयानी ठरवल की अगोदर काळया जमीनीची परणी करायची नतर बरड

(खडकाळ जमीनीची ) परणी करायची पवकड ताबट फटत होत सवा बायका सकाळीच

उठन अगण साफ करीत होतया कणी पाणी भरीत होत कणी अगण झाडीत होत कणी धनी

भाडी करीत होत तर कणी घर पोतरीत होत हपपळाचया झाडावर पकषाची हकलहबल चाल

झाली होती महातारीही परणीची तयारी करणयासाठी लवकरच उठली बायकाची व पकषाची

हकलहबल ऐकन हलबा महाताराही बाजवरन उठला खोकलत खोकलत हखडकी जवळ

जाऊन हचलम अन बटवा काढला हचलमीत तबाक भरला वर कापस लावला व आगकाडी

लावन हचलम पटवली पटललया हचलमीचा सरका ओढन जसा जसा महातारा बाहर सोडत

होता तसा तसा बाहर आगगाडीचया इहजनासारखा हचलमतन बाहर धर यत होता चार पाच

सरख ओढलयावर तया हचलमीतला जळलला तबाक हातावर मळन दात घासत घासत

माळयावर गला गलया वषीची माळयावर असलली हतफण काढली हतला खादयावर घऊन

अगणात ठवली घरातल शवटन आणलल लोखडी फण हतला बसवल पनहा वर जाऊन

रासनीचा वखर काढला तयाला लाब लोखडी पास बसवली हतफनीची दाडी चाडी मोघ

जपन सवा तपासन बहघतल व सवा न हवसरता एक एक बलगाडीत टाकल वखर व हतफनीची

तडजोड कर पयत महातारीन तयाला बाहरच चहा आणन हदला महातारा चहा पीत पीत

महातारीला महणाला

ldquoझाली का ग तयारी तझी rdquo

ldquoलोकाची आवत हनघाली बग

आहण अजन आपली बाधाबध चाल आह rdquo

ldquoअन तया रोजदारीनला साहगतल ना आज आपली परणी आह महणन नाही तर

ती दसऱयाचया रोजान जाईल अन ऐनवळी आपली पचाईत होईल

तयावर महातारी बोलली

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

31

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoवहय मी सबदी तयारी कली

परण पोळी बनवली काळया आईला नवदय बनहवला

सोयाबीन तर जवारी खत सवा बाहर काढल

तमहीच आता लवकर तयारीला लागा rdquo ह एकण हलबा महातारा घाई गड़बड़ीत

सवा सामान बलगाडी मध टाकतो व तयाचयावर पावसाचया बचावासाठी गोणा अथरतो

हदवसभर बलाला हतफनीला जपन ठवायच महणन तयाना भरपर खराक व पाणी पाजतो

घरात जाऊन गाठोडयातलया घागरमाळा काढतो तया बलाला बाधतो सवा बाधाबध

झालयावर रोजदारीनला घवन हतघही गाडीतन शताचया हदशन रवाना होतात

सकाळच सात वाजल होत सवाच गावकरी परणीसाठी शताचया हदशन हनघाल

होत आज परणीचा पहहला हदवस होता महणन सवानीच बल सजवल होत तयाना

घागरमाळा बाधलया होतया तयामळ गावातन शताकड जाणारा रसता तया घगराचया

आवाजान सगीतमय झाला होता अशा सगीतमय वातावरणात हलबा महातारा आनदान

आपल बल शताचया हदशन हाकीत होता वीस तीस हमहनटात त शतात पोहचतात शतात

गलयावर हतघही खाली उतरतात व पढचया तयारीला लागतात हलबा महातारा अगोदर

बलाला खादच काढन तयाना जवाला बाधन तयाला थोडा चारा टाकतो व गाडीतील हतफन

काढन हतला चाड -मोघ लावन हतफन जपनयाची तयारी करतो दसरीकड महातारी जया

हठकाणावरन परणीची सरवात करायची हतथ हतथलयाच ओलया मातीचया हचखलाच तीन

गोळ करन तयाला उभ करन तयावर हळद कक लावत तयाचया समोर अगरबतती लावन

नवदय ठवत तोवर इकड महाताऱयाची हतफन परणीसाठी तयार असत नतर महातारी बलाना

हळद कक लावत तयाच पाणयान पाय धत व तयानाही परणपोळीचा नवदय दत नतर

हतफनीची पजा करत सवा आटोपलयावर महातारी व रोजदारीन आपलया कबरला कपडयाची

ओटी बाधतात तयात महातारी ldquoबीrdquo घत व रोजदारीन ldquoखतrdquo घत सवा झालयावर महातारा

हतफनीला बल खादी घालतो व पहहल तास काढणया अगोदर दोघही काळया आईचया चरणी

नतमसतक होतात व हतला बोलतात

ldquoह काळ आई यदा तझया पोटात हहरवया सोनयाची खाण यऊ दrdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

32

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

अस बोलन महातारा बलाला परमान आवाज दतो बल पढ पढ सरकतात व

परणीला सरवात होत

हलबा महाताऱयाची परणी सतत सहा सात हदवस चालत या सहा सात हदवसात

तयान काळया आईचया पोटात दहा पोत खत हतन पोत सोयाबीन दोन थलया मग दोन

थलया जवारी एक थली उडद वीस हकलो तर घालन एकदाचा मोकळा होतो

आईचया पोटात पहहलया महहनयापासन त नववया महहनयातपयत गभााचा

सतत बदल होत जातो एका रिाचया गोळयाच हळहळ हजवात रपातर होत तया हजवाच

सवाच अवयव हळहळ तया पोटात हनमााण होतात तसच शतकऱयान काळया आईचया पोटात

जी बीयाची परणी कलली असत तयातही तासातासान बदल होत जात परथम बी फगायला

लागत तयामळ हबयाचया वरच आवरण नषट होत हळहळ आत दडलला ईवलासा अकर तया

हबयामधन बाहर यणयाचा परयतन करतो दोन तीन हदवसात तो आपल दोनही हात जोडीत

काळया आईचया पोटातन बाहर यतो नवजात लकरा सारखा सवाच शतकऱयाची परणी

आनदात झाली होती परणीचया हदवसात इदरान तयाना अहजबात परशान कल नाही तयामळ

कणालाही तरास न होता आनदात परणी झाली हपक हळहळ वर यत होती मजळ

वाहणाऱया वाऱयासोबत तही आनदान नाचत होती बलाना कोवळा नवीन हहरवागार चारा

यत होता

पण सात आठ महहन तहानन वयाकळ झालली जहमन एका पावसान तपत झाली

नवहती पहहला पाऊस जहमनीचया पोटात जायायला जासत हदवस लागल नाही तयामळ पनहा

जमीन कोरडी झाली हळहळ जहमनीचा ओलावा नषट होत चालला होता नदी ओढयातल

वाहणार पाणी हळहळ कमी होत चालल होत महणन पनहा सवाना पावसाची आस लागली

होती सवा आकाशाचया हदशन बघत होत नकतच वर आलल कोवळ हपक कमकवत होत

चालल होत हलबा महाताराही खप हचतत होता आता जर नऊ दहा हदवसात पाऊस पडला

नाही तर दबार परणीच सकट उभ राहील हीच परणी कशी बशी झाली आता पनहा परणी

कशी करायची याच परणीसाठी खत हबयाण उधार आणल आता परलयानतर पावसान घात

कला तर काय करायच पनहा आपलयाला खत हबयाण घणयासाठी कोण पस दणार

रोज हलबा महातारा आहण महातारी शतात जाऊन तया सकललया हपकाकड बघन

तही मनातन खचन जायच शवटी वरण राजयान तयाचावर कपादषटी कली दपारची वळ

होती आकाशात जागोजागी पाढर ढग हदसत होत पण तया ढगाकड कणाचही लकष नवहत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

33

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण रोजच तस पाढर ढग यत होत व वाऱयासोबत नाहीस होत होत पण आज पाढऱया

ढगात पररवतान होत होत हळहळ पाढऱया ढगाच रपातर काळया ढगात होत होत ससाट

वाहणार वार हळहळ मदावत होत सया कधीच ढगाआड दडला होता आता मातर सवाच लकष

वर गल होत व मनोमन सवाच पराथाना करीत होत ldquoदवा एकदाचा पड द र आमहाला दबारा

परणी कर दऊ नकोस rdquo

हलबा महाताराही डोळयावरचा चषमा काढन उजवा हात डोकयावर ठऊन ढगाचा

व पावसाचा अदाज घत होता अचानक बदललया वातावरणामळ पाऊस यणारच ह नककी

झाल होत सवातर काळोख पसरत होता रानात चरणाऱया गायीनी गोठयातलया तयाचया

हचमकलया वासरासाठी हबरडा फोडायला सरवात कली व गावाचया हदशन धाव घतली

पकषाची हचवहचवाट सर झाली आकाशात जोरजोरात मघ गजाना होत होती वीज चमकत

होती अस आकराळ हवकराळ आकाशाच रप बघन साऱयान घराकड धाव घतली ढोरही

घराचया हदशन पळत सटल हलबा महातारा व महातारीही आपल बल घऊन गावचया हदशन

पळत सटल पण पावसान मधच साऱयाना घरल व हवजचया कडाकया सोबत मसळधार

पावसाच आगमन झाल आभाळ झाकन आलयामळ पाऊस आता लवकर थाबणार नाही ह

हनहित होत आहण पाऊस थाबणयाची वाट बहघतली आहण ओढयाला पर आला तर रातरभर

अडकन रहाव लागल महणन तया तफान पावसात ही सार शतकरी घराकड रवाना झाल

हनराश झाललया हलबा महाताऱयाचया मनात पनहा आशचा अकर फटला ऐनवळी का होईना

पण पाऊस पडला आहण वाळत चालललया हपकाना पनहा तयान हजवदान हदल पावसान या

वळस घात नाही कला आहण मला दबार परणीपासन वाचवल घराकड जाताना मसळधार

पावसाच सटकार बसनही हलबा महाताऱयाला तयाच काहीच वाटत नवहत कारण पावसाची

खरी गरज असलयामळ तया वदना आनदान झलत सारच शतकरी घराकड जात होती

पाऊस सतत पाच सहा हदवस कमी जासत परमाणात चालच होता पाच हदवस

ओढयाला सतत पर आलयामळ सार शतकरी घरीच होत सहावया हदवशी मातर पावसान

आपला जोर कमी कला हळहळ पाऊस थाबला सहा हदवस गायब झाललया सयाान आज

सवाना दशान हदल दपारच तीन वाजल होत नदया नाल हवहरी सारच पाणयान तडब भरल

होत

सगळीकड बडक ओरडत होती नदीचा पर ओसरलला बघन हलबा महातारा

घरातन उठला कणगयाला अडकवन ठवलली छतरी काढली व सरळ शताचया हदशन

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

34

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हनघाला सतत पाच हदवस लागोपाठ पडणाऱया पावसान काहीतरी हपकाचा घात कला असल

ह नककी होत हलबा महाताऱयाला बघन सार शतकरी आपापली शती बघायला शताचया

हदशन हनघाल घाई घाईत हलबा महाताऱयान शताची पाहणी कली मसळधार पावसाचा

तडाखा हपकाला बसला होता चढावर असलली जमीन हपकासकट वाहन गली होती हसथर

असलली जहमनीवर कठ कठ हपकाचया वरपयत पाणी साचल होत तया पाणयाखालच हपक

सडन नककीच जाणार

पण काय कराव ह कणाचया हातात हलबा महाताऱयाचीच नाही तर साऱयाच

शतकऱयाच तया पावसान नकसान झाल होत पण सवाचया तोडी एकच बोल होता

हनसगााचा कोप आह कणाचया हातात काही नाही ज आह तयातच समाधान

मानलल बर

शरावण महीना जवळ यत होता हजकड नजर जाईल हतकड हहरवाई हदसत होती

गवतही मोठमोठी झाली होती तया हहरवया गवताच लचक बल आनदात तोडत होत

सोनकीड़ भग फलपाखर आनदात इकड हतकड बागडत होती नाचत होती हलबा

महाताऱयाच शतही हहरवगार लसलसीत हदसत होत हलबा महातारा अन महातारी हपकाचया

सवसाठी सकाळ त सधयाकाळ महनत करीत होती हनदण खरपण डवरण सतत चालच

होत सवा काही ठीक चालल होत पण जवहा हलबा महाताऱयान एका एका झाडाच हनरकषण

कल तवहा तयाला कळल की सोयाबीनचया झाडावर आळयाचा आहण हकडयाचा सळसळाट

झाला आह तया आळया आहण हकड़ हळहळ हपकाना कडतडत होती तया झाडाना नषट

करीत होती आता मातर हकटकनाशक फवारणी आहण यररया खताची अतयावशयकता होती

पनहा हलबा महाताऱयावर सकट कोसळल हखशात काहीही नवहत आहण पनहा आठ नऊ

हजाराची आवशयकता भासत होती दसऱयाकड हात पसरहवणया पकषा तयाला तयाची मबईतली

दोन मल आठवली लगच गावात जाऊन हप सी ओ वरन तयाना फोन कला तबयतीची

हवचारपस झाली इकडची हतकडची हवचार पस झाली नतर हलबा महातारा मदयावर आला

आहण आठ नऊ हजाराची तयाची अडचण तो मलाना साग लागला हलबा महाताऱयाच बोलण

ऐकन मलानी आपलया अडचणी पढ कलया मलाचा हशकषणाचा खचा तयाच डोनशन तयाची

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

35

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

फी कपड़ रमच भाड राशन पाणी रोजचा खचा यालाच पगार परत नाही या वषी भागवा

पढचयावषी नककी तमहाला मदत करतो सरकार सारख खोट आरशासन दऊन मलानी फोन

ठवला पण हलबा महाताऱयाला माहीत होत की यररया खताचा हसडकावा आहण

हकटकनाशक फवारलया हशवाय यदाच पीक आपलया हातात यणार नाही थोडयाशा

चकीमळ तोडचा घास जाईल

सधयाकाळ होत होती हळहळ उजडाच अहसततव सपन अधार जहमनीवर कबजा

करीत होता उहकरडयावर दान हटपणाऱया कोबडया डालयाचया आत जाऊन शातपण

बसलया होतया महातारी अगणातील लाईट लावन बाहरच बसली होती हलबा महातारा कणी

उसन पस दतो का त हवचारायला गावात हफरत होता पण वयाजाची चटक लागलली

गावातील सावकार मडळी उसन पस कस दतील तयामळ नाराज होऊन महातारा घरी

परतला व हात पाय न धता बाहरच जोतयावर जाळयाला अग टकन हचलम फकीत बसला

होता पशाच काम झाल नाही ह महातारीन अचक ओळखल आता शवटचा उपाय होता जो

महातारीचया हातात होता हलबा महातारा हचतत हदसलयामळ महातारी लगच घरात गली चल

पटललीच होती हतचयावर टोप ठवला तयात पाणी साखर चायपतती टाकन कडक कडक

काळा चहा बनवन महाताऱयाला हदला महाताऱयान हचलमचा सरका बाजला ठऊन चहाचा

सरका चाल कला

थोडया वळान महातारीन तयाला हळच हवचारल

ldquoकाय महणत सावकार दत का उसन पस सोयाबीन हनघपयत rdquo

महातारा चाय पीत पीतच बोलला

ldquoनाही बा rdquo

ldquoसमदयाला हवचारन बहघतल कणी बी उसन पस दयायला तयार नाही rdquo

बोलता बोलता महातारीन हातातलया व पायातलया चादीचया पाटलया व काकण

काढलया व महाताऱयाचया हातात हदलया व महणाली उदया गोरगावचया सोनाराकड जा

हया पाटलया काकण हवका आहण या खत आहण हकटकनाशक घवन

तवढयात हलबा महातारा पटपटला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

36

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoनको नको rdquo

ldquoअग एक एक रपया जमवन तला ही चादीची भाडी कली ldquo

त त हवकायला सागतस माझ मी बघीन त तझी भाडी ठव तझयाकड मला

नाही पटत ह

तवहा शातपण महातारी तयाला बोलली

ldquoअहो तमही कणाकडन तरी पस घणारच आहात तयाना सोयाबीनवर दयायचच

आहत ह पण तसच करा आता हवका नतर शतातील माल हवकलयावर तमचया हातान पनहा

करा rdquo

ldquoतमही जर ह भाडी हवकन आताची गरज भागवली तर हनदान तमहाला

दसऱयाकड हात पसरवणयाची गरज नाही पडणार rdquo

महातारीच बोलण महाताऱयाला पटल दसरा इलाजही नवहता काही कल तरी पस

हवच होत तयामळ महाताऱयान ही हतचया बोलणयाला होकार हदला आहण एक मोकळा रशास

टाकला

एक हचता सपली आता पस मागणयासाठी कणाकड हात पसरवणयाची गरज

पडणार नाही

रातर होत होती दोघही जवण करन आता झोपायचया तयारीला लागल साठ vat

चा गोळा जळत होता महातारीन बाज टाकली गोधड टाकली आहण दोघही आपआपलया

बाजवर झोपल हलबा महाताऱयाच डोळ बद होत पण महातारा जागाच होता तयाला झोप

लागत नवहती तयाचया डोळयासमोर शतातील हपकच हदसत होती जो पयत फवारणी

होणार नाही तोपयत तयाला चन पडणार नाही

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

37

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

पवकड ताबड फटत होत कावळयाच कावकाव नकतच चाल झाल होत हलबा

महातारा बाजवरन उठला जमीन चाफलत चाफलत चषमा हडकला आहण डोळयावर लावला

कमरवर एक हात ठऊन दरवाजा उघडला बाहर नमकच उजाडत होत तयामळ जोतयावर

बसला हचलम काढन सरक ओढ़णयात मगन झाला झाडावर पकषाची हकलहबलाट सर झाली

गोठयातल बल उभ राहन आपलया हजभन आपली पाठ चाटत होत तयामळ तयाचया टाळाचा

नाद कानी पडत होता

हलबा महाताऱयान आज सार काम लवकर उरकन गोरगावला औषध व खत

आणणयासाठी तयारी करत होता कारण तयाला आजच औषध आणन फवारनी करायची

होती तयामळ तो पहहलयाच नबरचया गोरगावला जाणाऱया ऑटोररकषा मध बसला तयाचया

शजारी गावातला हवषण आजया ही बसला तोही औषध आणणयासाठी गोरगावला जात होता

हवषण आजयाची हालतही हलबा महाताऱया सारखीच होती हवषण आजयाला दोन मल होती पण

ती दोनहीही मबईलाच तयामळ हा ही हलबा महाताऱया सारखा एकटाच पडला होता

जवानपणाची वगळी गोषट होती पण महातारपणी दोनहीकडही लकष दयाव लागत शतीकड

पण आहण शरीराकड पण ररकषाची भरती झालयावर ररकषावालयानी खाली पडलला दाडा

उचलला आहण गोरगावचया हदशन रवाना झाला

ldquoकठ rdquo

औषध आणायला जातोस का हलबा

हवषण आजया बोलला

ldquoहो तातया rdquo

ldquoसोयाबीनवर आळया खप पडलया महणल औषध आणन फवारणी करावी rdquo

हलबा महातारा हसत हसत बोलला

तयावर हवषण आजया बोलला

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

38

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय आपल नशीब हलबा rdquo

ldquoआयषयभर शतात कषट कल वाटल महातारपणी नातवडा सोबत घरी बसन

खळाव सनचया हातच खाव पण आपलया नहशबात कषटा हशवाय दसर काहीही नाही पोर

आपआपलया परीन शहरात गली आहण हतकडच सथाहयक झाली सण वाराला कधी मधी

यतात एक दोन हदवस राहतात अन हनघन जातात आपलयाला बापजादयाचया जमीन अन ह

गाव सोड वाटत नाही

ह ऐकन हलबाचाही चहरा थोडा उतरला व तयाला महणाला

ldquoकाय कराव तातया rdquo

ldquoपोराना आपलयाला सोडन थोड राह वाटत असल पण तयाचयाही पोटा पाणयाचा

परशन आह आपण अधयाा पोटी कधी उपाशी राहन ससार चालवला पण आताचया हपढीला त

जमत नाही

तयाना सख चन आहण तयाचया मलाना इहगलश हमहडयमच हशकषण हव आह त या

खडयात अन सहा एकर कोरडवाह जहमनीवर कस शकय आह या सहा एकर जहमनीवर

तयाचा अन तयाचया बायकाचा सख चन कसा भागल मी तयाना वारवार महणतो दोघामधन

एकजणानी या अन शती साभाळा पण तच मला उलट बोलतात शती हवका अन तमहीच

दोघ मबईला या तमहीच सागा तातया हया आपलया काळया आईला आपण तळ हाताचया

फोडावानी आजवर जपत आलो हतला अन या गावाला सोडन परदशी कस जायच तया

परीस मलल बर rdquo

ऑटोररकषा गोरगावला आला तस दोघही उतरल आहण आपआपलया हदशन

हनघाल हलबा महातारा सोनाराचया दकानात गला व महातारीन हदललया तया चादीचया

पाटलया व काकण सोनाराला हवकलया व पस घऊन औषधाचया दकानात जाऊन यररया

खत आहण हकटकनाशक औषध घऊन गावाकड परत रवाना झाला

दहा वाजल होत वारा शात होता हहरवीगार रानातील हपक आहण मोठ मोठी झाड

सतबध उभी होती बद हवा आहण आग ओकणारा सया हळहळ माथयावर यत होता तयामळ

शरीरातन घाम वाहत होता हलबा महातारा बलगाडीतन फवारणी पप आहण खताची पोती

घऊन घाईघाईत शताचया हदशन हनघाला होता तयाला सधयाकाळ होईपयत साऱया हपकावर

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

39

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हकटकनाशक फवारणी करायची होती महणन हलबा महातारा लगबगीन शतावर गला

शतात महातारी तयाची वाट बघतच होती आलया आलया हलबा महातारा कामाचया तयारीला

लागला ह बघन महातारी बोलली

ldquoअहो

अगोदर दोन घास खा तरी सकाळपासन फि चहावरच आहात rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoनको rdquo

मला आता काहीही नको जोपयत सारा हसवार फवरणार नाही तोपयत एक

घासही खाणार नाही जा त बी तयारी कर घ हा हाडा आहण आन पाणी हवहहरीतन

हबगीहबगी ह बोलताच महातारीन चटकन हाडा उचलला आहण घाई घाईत हवहहरीवरन

पाणी भरन घऊन आली महाताऱयान त पाणी पपाचया आत ओतल तयात चार ढककन

हकटकनाशक औषध टाकल टाकी बद कली आहण पप पाठीवर अडकवल पप चाल

करणयाअगोदर महाताऱयान एक नजर हपकावर टाकली उच उच वाढलली अन फलानी गचच

भरलली ती झाड जण काही सोळा वषााची पोरच ऐन जवाणीत आली अशी ती भासत होती

महाताऱयान पप चाल कला अन भरा रा आवाजान फवारणीला सरवात झाली

महातारी फवारणीसाठी पाणी आणन दत होती आहण टोपलीत खत घऊन

हपकावर हशरकाव करीत होती महातारा फवारीत होता दोघाचीही काम करणयाची कसरत

चालच होती

सधयाकाळ पयत सहा एकर वावर पालथ घालायच होत थाबन चालणार नवहत

कारण हपक फलावर आली होती तयाला जर हकटकाचया हवघनान जर आकरमण कल तर

फल यणयाअगोदरच गळन जातील आहण होतयाच नवहत होईल सारा सतयानाश होईल

तयामळ हलबा महातारा जीवाची पवाा न करता फवारणी जोमान करीत होता तयाला तहानच

आहण भकचही भान राहहल नवहत महातारीही यररया खत फकणयात मगन होती

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

40

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सया मावळतीला जात होता सया फि हात दोन हातच जहमनीत जाणयाचा बाकी

होता हलबा महाताऱयानी ही सार शत सया डबणयाचया आतच फवारन घतल होत महातारीही

पाणी आणन आणन थकली होती धऱयावर यऊन महाताऱयान पप खादयावरचा खाली

उतरवला पाणयान हात सवचछ धतल आहण घटाघटा पाणी पपयाला दोघानीही धऱयावरचया

दगडावर बसन हवसावा घतला हदवसभर काबाडकषट करन दोघही थकल होत तरीही

जसा आखाडयातला पहहलवान मार खाऊन जखमी होतो आहण हवजयी झालयावर साऱया

वदना तो हवसरन आनदी होतो तशीच हपकावर फवारलया नतर महातारा महातारी आनदी

झाली होती कारण पाऊसही वयवहसथत होता फवारणीही वयवसथीत झाली होती एका एका

झाडाला फलाच गोळकच लागल होत यदा हपक हातन जाणार नाही अस हलबा महाताऱयाला

वाटत होत व तो आनदी होत होता हळहळ अधार होत चालला होता आपटयाचया झाडाला

बाधलली बलही घराकड जाणयासाठी ओढाताण करीत होती मान हलवन गळयातील

घटीचया आवाजान मालकाला घरी जाणयाचा इशारा करीत होती ह बघन महातारी उठली

आहण महाताऱयाला बोलली

ldquoचला लवकर घरी

नाहीतर अधार होईल बलही घाई करतात घरला जाणयाची rdquo

ह ऐकन हलबा महातारा बोलला ldquoवहय वहय चल लवकर घरी

घरी जाऊन तला सवयपाकही करायचा rdquo

अस बोलन हलबा महातारा दगडावरन उठला हदवसभराचया तया अवघड कामान

हलबा महाताऱयाच सार अग दखत होत तयाला हतथच पडन रहावस वाटत होत पण अधाराच

सामराजय वाढतच चालल होत महणन दोघही बलगाडी जपन गावाचया हदशन रवाना झाल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

41

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

सवा काही ठीक चालल होत हकटकनाशक आहण यररया खताचया टॉहनकन

हपकही धषटपषट झाली होती हळहळ फलाच रपातर आता कोवळया वादीत होत होत

फलातन आता कोवळया शगा बाहर यत होतया फल आता शगात रपातररत होत होतया

हियाना जस गरोदर पणात सवाच पोषणसतव दऊन तया पोटातलया बाळाला धषटपषट

बनवणयाचा परयतन कला जातो अगदी तसच हपक फलावर असताना हलबा महाताऱयान तया

हपकाची हनगा राखली आता एक दीड महहनयानतर सगीच हदवस (हपक कापणी )च हदवस

यणार होत सवाच शतकरी यदाचया हपकाला बघन आनदी झाल होत कारण गली दोन वषा

पाऊस तयाना दगा दत होता कधी दबार परणी तर कधी पाणयाचया अभावी वर आलली हपक

वाळत होती या दोन वषाात शतकरी सतत दषकाळाला तोड दत होत पण यदा तयाना तस

हचतर हदसत नवहत कारण सरवातीपासन त आतापयत पावसान तयाना धोका हदला

नवहता तयामळच सार शतकरी आनदात होत आता फि एका पावसाची गरज उरली होती

आहण तो आज ना उदया यणारच या आशवर सार शतकरी होत आता शतीतील

महनतीची सार काम सपली होती आता साऱया झाडाना शगा धरत होतया तीस हदवसानी

तया शगा पररपणा होतील आहण तयाचया पधरा हदवसानतर कापणीला सरवात होईल हलबा

महातारा अन महातारी रोज शतात यत होती आहण काळया आईचया कशीतली ती हहरवी खाण

बघन आनदन जात होती हलबा महातारा मनाशी बोलत होता ldquoएक बल मोडला तवहा वाटल

शतीच कस होणार पण दवाचया आशीवाादान सवा काही ठीक झाल दसरा बल पण हमळाला

जवहा जवहा ज ज पाहहज होत त त मला हमळाल आन यदा शतात सोन बहरन आल rdquo

हदवसामागन हदवस जात होत पण पाऊस पडणयाच काही हचनह हदसत नवहत

कारण आता एका खऱया पावसाची हपकाना गरज होती आहण तो पाऊस हपकाला

अतयावशयक होता जर आता पाऊस पडला नाही तर तया कोवळया शगाची वाढ होण

मशकील होत पनहा शतकऱयावर दःखाचा डोगर कोसळला तयाचया आनदान हळहळ

दखात रपातर कल सार शतकरी दवाकड साकड घाहलत होत ldquoएकदाचा पड द ldquoमहणन

नवस बोलीत होत शवटी तयाचयाकडही दवाला हवनवणया वयहतररि दसरा पयाायच नवहता

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

42

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कारण तयाची शती ही पणातः पावसाचया पाणयावरच अवलबन होती तयामळ दवाला साकड

घालणया वयहतररि तयाचयाकड दसरा काहीही पयााय नवहता साऱया शतकऱया परमाण हलबा

महाताऱयाचीही हतच दशा होती दरवषी परमाण याही वषी बहघतलल सवपपन धळीस हमळणार

आहण पनहा कजााचा डोगर उभा राहणार ह पकक होत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

43

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

तीन चार महहनयाची गरोदर िी हतचया पोटातला हजव नमकाच उलगडत होता

तया िीला पौहषटक आहार घणयाची गरज आह पण हतचा अचानक पणा आहारच बद कला तर

तया पोटातलया हजवाची काय दशा होणार हनिीतच त बाळ कपोहषत जनमा यणार हतच

अवसथा हलबा महाताऱयाचया आहण दसऱया शतकऱयाचया शतीची झाली होती यावषी ऐन

वळी पावसान घात कला होता शगा व तयातील दाणा टपोरा न होता कोवळपणीच सकन

जात होता आहण या पावसाचया कमतरतमळ शतकऱयाच ७० नकसान झाल जया झाडाला

७०-८०- शगा यत होतया तया झाडाला पावसाचया कमतरतमळ आहण तळपणाऱया

उनहामळ तीन चार शगाच तग धरन वाढत होतया बाकीचया कोवळपणीच वाळन गलया

होतया आहण या शवटचया पावसामळ हलबा महाताऱयाचा तोडचा घास हहरावला उतरत वय

शतातील कषट तयात दषकाळाची झळ तयामळ हलबा महातारा खप खचन गला होता रोज

शतात आबयाचया झाडाखाली यऊन एकातात एकटाच बसत होता

तयाला आता बकची सोसायटी धोडच उधार घतलल पस घनशयाम

मारवाडयाकडन वयाजावर घतलली बी हबयाण बायकोच हवकलल चादी तयाचया

डोळयासमोर हदसत होत

काय कराव नी काय नाही ह तयाला कळतच नवहत सधयाच हपक बघन यात

खत पाणयाचा खचाही भरन हनघणार नाही ह तयाला हदसत होत पावसाचया न यणयान सारा

गावच सनन झाला होता सोनयासारख हपक हातन जाताना हदसत होत कोणालाही जवण

गोड लागत नवहत घरातल कणी मलयासारख सवाच शतकरी दःखी आहण हचतत होत

हलबा महातारा शतात आबयाचया झाडाखाली दःखी बघन शजारचया शतातला महाजी

महातारा तयाचया जवळ आला तसा हलबा महातारा महाजी महाताऱयाला बोलला

ldquoकोण rdquo

ldquoमहाजी काका rdquo

ldquoहो rdquo

ldquoकाय करतोस हलबा rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

44

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoकाय नाय या या बसा rdquo

महादा महातारा तयाचया जवळ गला हवठठला पाडरगा महणन तयाचया शजारी माडी

घालन बसला

ldquoहलबा भर हचलम rdquo

ह महाजी महाताऱयाच बोल ऐकताच हलबा महाताऱयान कमजाचया हखशात हात

घातला हचलम अन बटवा काढला बटवयाची गाठ सोडन तयातला तबाक हचलमीत भरला

हचलमीचया टोकाला रोजच मळकट कापड गडाळन हचलम तोडाला लावन माचीसचया

काडीन हचलम पटवली दोन तीन सरक मारन हचलम महाजी महाताऱयाकड हदली दोघही

हचलम ओढतात हचलम ओढन झालयावर महाजी नाराज अवसथत हलबा महाताऱयाला बोलतो

ldquoकाय हलबा काय झाल ह rdquo

ldquoआर जर असच चाल राहील तर काय करायच आपण दरवषी rdquo

तयावर हलबा महातारा बोलला

ldquoहोय काका काय कराव

आपलया हातात महनत करायच आह फळ दयायच तयाचया हातात आह

महनत करणयात आपण काहहही कसर नाही ठवली

बारा महीनही राब राब राबलो पण शवटी नशीबच आपल फटक तयाला

आपणतरी काय करणार आता या वषी काय कराव काही समजयना rdquo

तयावर महाजी बोलला

ldquoदोन वषा झाल शामराव सावकाराच वयाजान पस घतल होत गलया वषी

शतातलया हपकान धोका हदला वाटल यावषी तरी तयाच सवा पस फडाव पण या वषीही

पावसाची हतच बोब rdquo

बोलता बोलता महाजी महाताऱयाचा कठ दाटन आला दोघाचयाही मनात एकच

दःखाच वावटळ गोगावत होत महाजी महाताऱयान बोलण तथच सपन हातात काठी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

45

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

घऊन आपलया शताचया हदशन जाऊ लागला हलबा महातारा तयाला एकटक नजरन बघतच

होता हलबा महाताऱयाला तयाचा दह हदसत नवहता तर तयात दडलल त अथाग दःख हदसत

होत तया हहरवया रानात सगळीकड अशातता पसरली होती महादा आहण हलबा महाताऱया

सारख तही दःखीच वाटत होत मोठमोठी झाड सतबध उभी होती तयाच पानही हलत नवहत

जण काही तयाचया दखात तही सहभागी झाल तयाचया कजााचा भार झलत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

46

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हगामाच हदवस आल शतातील परलली हपक आता काढणीला आली होती

हपकाची पान सवा वाळन गळन गली होती आता फि तया हपकाच सागाडच हदसत होत

आहण तया सागाडयाला तीन चार शगा लटकललया हदसत होतया आता सवा शतकरी

हपक कापणीत मगन झाली होती काळया आईनी जवढ पदरात पाडल होत तवढ शतकरी

घरात नणयाची घाई करीत होत कारण जशी परणयाची घाई तशीच कापन सडी घालणयाची

घाई करावी लागत जर कापणीचया वळस पाऊस आला तर ज आह तही पदरात पडणार

नाही महणन हलबा महातारा आहण महातारी सकाळीच हवळा घऊन शतावर कापणी करीत

होत कोपलला हनसगा तहान न भागलली जमीन पाणयाचया अभावी करपलली हपक आग

ओकणारा सया अशा हबकट अवसथत हपकाची कापणी सर झाली रोज कापणी करायची

आहण सधयाकाळी सडी घालायची हलबा महाताऱयान आहण महातारीन पाच सहा हदवसात सवा

शतातील हपकाची कापणी करन सडी घालन तयार ठवली आता तया सडीतील शगातील

दाण मळणयतरातन बाहर यणयास आतर झाल होत

जशी पवकड ताबट फटायला सरवात झाली तशी हलबा महाताऱयाची घाई झाली

कारण आज शतात मळणयतर यणार होत तयामळ पोत चवाळ गोणा टोपली महातारा बल

गाडीत टाकीत होता हदवस उगवायचया आत तयानी आवराआवर कली आहण दोघही

बलगाडीत बसन शताचया हदशन हनघाल शतावर पोहचलयावर तयानी सडीचया वर अथरलल

गवताचया पढया बाजला काढलया आहण सोबत आणलली चवाळ जहमनीवर अथरली पवकड

मोठा लालबद हदसणारा गोळा आता तजमय होऊन पढ पढ जात होता

थोडया वळात हलबा महाताऱयाचया शतात मळणयतर आल तस दोघही कामाची घाई

करतात मळणयतर सडीचया शजारी उभ होत तयाचया आजबाजला दाण वाया जाऊ नय

महणन महातारा चवाळ अथरतो मळणयतर चाल करणयापवी तयाला महातारीन अगरबतती

लावन परसाद महणन साखर ठवली आहण जासतीत जासत धानय पदरात पड द महणन काळया

आईला साकड घातल आहण मळणयतराचया मालकाला मळणयतर चाल करायला साहगतल

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

47

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

कषणातच भरा भरा आवाज करीत मळणयतर चाल झाल कवत मावल तवढ काड

रोजदार तया मळणयतरात टाकीत होत मळणयतराचया आत तया लोखडी गोलाकार

हखळयाचया चाकान कषणात तया काडाच भशयात रपातर होत होत आहण पखयाचया साहयान

भसा बाहर फकला जात होता आहण तयातील दाण चाळणीतन चाळन एका हनमळतया

तोटीतन बाहर पडत होत तया हनमळतया तोटीचया शवटी हलबा महातारा आहण महातारी

टोपलीन दाण भरन पोतयात जमा करीत होत मळणयतरान पाच सहा तासातच तया सहा

एकर शतातील धानयातील काड हगळन फसत कल आहण तया वाळललया हपकाच बाकी

अवयव बाहर फकन फि धानयच हलबा महाताऱयाचया हवाली कल

मळणयतर बद झालयावर हलबा महाताऱयान पोतयात जमा कललया धानयावर नजर

हफरवली आहण तयाला धककाच बसला जया शतात तयाला दरवषी तीस त पसतीस पोत धानय

वहायच तया शतात यावषी फि चार पोतच धानय झाल ह धानय नऊन बाजारात हवकल तर

जो परणीला खचा झाला तवढाही हनघणार नवहता पण याला दसरा इलाजही नवहता

हनसगाान जवढ पदरात पाडल तयाला हसत हसत हसवकार करणयाची आता शतकऱयाना

सवय झाली होती कारण या वषी सवा शतकऱयाचया पदरात हनसगाान हनराशाच टाकली

होती ज जगाला त आपलयाला ही जनी महण आठवन हलबा महातारा ज भटल तयात

समाधान मानन त धानय बलगाडीत टाकन गावाकड रवाना झाला

या वषी पाऊस पडला नवहता महणन आकटोबर महहनयातच सार शत उनगल

होत शतातील तर उभया उभयाच वाळन गली होती पावसान खरीब हपकाचीच वाट लावली

होती महणन रबबी हपक गह हरभरा करडी सयाफल ही हपक शतात परणयाचा परशनच

नवहता पाणी नसलयामळ ह सार अशकयच होत वाहटोळी सारख दषकाळ हलबा

महाताऱयाचया आहण शतकऱयाचया भोवती गोगावत होत हदवाळी सात आठ हदवसावर यऊन

ठपली होती वषाभर भटीला न यणाऱया हलबा महाताऱयाचया चारीही मली हदवाळी सणाला

भटीला यणार होतया दोन हदवस आई वहडलाचया साहनधयात घालवणयाचा आहण जनया

आठवणी ताजया करणयाचा चार हदवस माहरी आनदात राहणयाचा हाच तो एक सण तयामळ

तीन हदवस अगोदरच चारीही मली माहरी आलया पण ममबईला राहणायाा दोनहीही मलाना

याही वषी गावी यऊन हदवाळी साजरी करायला वळच हमळाला नाही तयामळ दोघानीही

आपलया कटबासोबत ममबईलाच हदवाळी करणयाच ठरवल तयामळ हलबा महाताऱयाला इकड

आड हतकड हवहीर अशी दतोडी समसया उभी ठाकली जर दोघापकी एकही मलगा गावी

आला असता तर तयाचा मलीचया साडीचा तरी खचा वाचला असता जमतम बारा पधरा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

48

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

हजाराचा माल हलबा महाताऱयाला झाला होता तयान अधयाा पशात थोड थोड कजा चकवन अधा

पस वषाभराचया सख दःखासाठी उराशी बाळगन ठवायच ठरवल होत पण या हदवाळीत पाच

सहा हजारात गाडलया जाणार ह नककी होत पण आयषयात सवतः उपाशी राहन

लकीबाळीला सखात ठवणाऱया हलबा महाताऱयान ठरवल होत की यदाची हदवाळीही

मलीसाठी आनदाचीच करीन मलीना नातवडाना हव त हलबा महाताऱयान आणन हदल

हदवाळीच चार पाच हदवस चारही मलीनी अगदी आनदात घालवल जाणयाचया अगोदर

मलीना तालकयाला नऊन तयाचयाच हातान तयाना हवया तया साडया नातवडाना हव त

कपड़ घऊन चारही मलीना तयाचया सासरी सोडन आला एक जनी महण आह rdquoदषकाळात

तरावा महीना ldquoआहण ही महण हलबा महाताऱयाला यावषी ततोतत लाग झाली हदवाळी झाली

तीन चार हदवस उलटनही गल पण तयानी हदवाळीचया बोलीवर घतलल कजा काही हलबा

महाताऱयाला झोप लाग दत नवहत घनशयाम मारवाड़ी आहण धोडला हदवाळीत दतो महणन

बोलणी कली आता हदवाळी सपली आता काहीही कल तरी तयाच पस तयाना दयावच

लागणार नमकया हदवाळीतच हलबा महाताऱयाच हदवाळ हनघालया सारख झाल होत

सवातर काळोखी शातता पसरली होती रातरीच बारा वाजल होत हदवसभर धावपळ करन

सवाच आपआपलया घरात साखर झोपत होत गोठाही शात होता तया हकरा अधारात अधन

मधन एखादया कतरयाचया भकणयाचा आवाज यत होता सगळीकड भयान शातता पसरली

होती पण या भयान रातरी हलबा महातारा अजनही जागीच होता या शात रातरीही तयाचया

डोकयात हवचाराच काहर माजल होत समोर यणार ह एक वषा कस काढायच आहण

हदवाळीचया बोलणीवर घतलल पस कस फडायच याचाच हवचार तयाला सतवत होता छळत

होता यातन हनघायचा मागा तो शोधत होता रातरभर हवचार करन तयाला एकच मागा हदसत

होता पण तया अगोदर तयाला तो मागा योगय आह की नाही यासाठी तयाचया बायकोला ही

हवचारण गरजच होत हलबा महातारा बाजवरन उठला बाजखाली ठवलला चषमा काढला

पाणयाचया हाडयाजवळ गला गलासात पाणी घतल घटाघटा पाणी पपयाला हचलम पटवली

हचलमीच तीन चार सरक ओढल आहण तसाच हचलमीत जळत असलला तबाक जहमनीवर

टाकन तो पायान हवझवला पनहा बाजवर जाऊन थोडावळ बसला हभतीला अडकवललया

घड़ीवर नजर हफरवली रातरीच दोन वाजत होत पण हलबा महाताऱयान ठरवल आजच ही गोषट

महातारीचया कानावर घालायची महणन पनहा उठला बायकोचया बाजवर जावन बसला आहण

हळच हतला आवाज हदला

ldquoय

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

49

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ऐकल का उठ ldquo

ldquoकोण

तमही काय झाल

तबयत ठीक आह ना rdquo

महातारी तयाचया डोकयाला हात लावन हवचारत होती

ldquoनाय नाय ठीक आह तबयत ठीक आह rdquo

हलबा महातारा हसत हसत महणाला

ldquoमग rdquo

ldquoकाय झाल रातरीच दोन वाजल अजन कस झोपल नाही तमही rdquo

महातारी बोलली

ldquoकशी झोप लागणार rdquo

ldquoपरणीसाठी घतलल पस हदवाळी झालयावर वापस करायच होत पण आता

हखशात दमडी पण नाही साऱया गावाला ठाऊक आह हा हलबा बदध हदलला शबद पाळणारा

माणस हाय आता काही कल तरी चालल अगदी जहमनीचा एखादा तकड़ा हवकायच काम

पडल तरी चालल पण बोलणीवर तयाच पस तयाना वापस करायच महजी करायच बसस rdquo

जहमनीचा टकड़ा हवकायच महणलयावर महातारीला खडबडन जाग आली अन

तयाला महणाली

ldquoआहो काय बोलता ह धयानावर आहात की नाही तमची खानदानी जमीन आह

ती हतला हवकायच महजी भावहकत नाक कापल की आपल तयापरी तयाना आपण हात

जोडन हवनती कर आहण एक वषााची मदत आणखी माग आहण पढचया वषी सवााच पस

चकत कर rdquo

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

50

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ldquoअग हो पण थोडफार तरी तयाचया हातात टकवाव लागतील की नाही यदाचया

दषकाळाची झळ फि आपलयालाच नाही तर साऱया मलखाला आह जमीन हवकणया पकषा

एक दसरा बी मागा आह बघ पटतय का तला त rdquo

ldquoकोणता rdquo

महातारी आियाान तयाचयाकड बघन महणाली

ldquoबल हवकायचा rdquo

महातारा बोलला

ldquoकाय अहो पण rdquo

ldquoनाही आता त काही बोल नको यातन बाहर हनघणयाचा दसरा काही मागाच मला

सापडत नाही ह बल हवकन कजा आहण वषाभराच तरी आपल भागल अशा दषकाळात

आपणच उपाशी तर बलाला काय दयाव rdquo

ldquoवहय दसरा काय पयााय

बघा करा तमचया हवचारान rdquo

अस बोलन दोघही तया काळोखया शात रातरी सारख शात झाल आहण हलबा

महाताऱयाचया डोकयातल वादळही कषणात शात झाल

सकाळच चार वाजल होत महातारी बाजवरन उठली तशी गोठयाकड गली

चाबीन गोठयाच कलप उघडन कवाड उघडल आपलया मालहकणीला गोठयात आलल बघन

दोनहीही बल उठन उभ राहन आळस दऊन आपलया हजभन अन हशगान आपल अग चाटीत

होत व खाजवीत होत तयाना वाटल रोजचया परमाण महातारी तयाना अगणात नऊन बाधणार

पण तया मकया जीवाला काय माहीत की आज तयाचा या गोठयात अन मालक मालकीणी

सोबत शवटचा हदवस आह महातारी तयाचया जवळ जाऊन दोघाना ही कवााळीत होती

आजवर हजवाभावाच नात जडलयामळ तया बलाकड बघन महातारीचया डोळयात अशर यत

होत तयाचया पाठीवर हात हफरवन हदक दत बोलत होती

ldquoमाफ करा र बाबानो

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

51

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

आमही आमचया सवाथाासाठी तमहाला हवकतोय rdquo

आज मगळवार आज हहगोलीचा बल बाजार तयामळ हलबा महाताऱयान ठरवल

की आजच बल बाजारात घऊन जायायच आजचा हदवस गला तर पनहा एक आठवडा थाबाव

लागल तयामळ दोघानीही बाजारात जाणयासाठी तयारी चाल कली महातारीन मोठया

भगलयात चलीवर पाणी ठवल गरम झालयावर ती त भगल घऊन बलाजवळ गली शणान

माखलल तयाच अग साफ कल तयाना धवन सवचछ कल हलबा महाताऱयान तयाचया हशगाना

रग हदला तयाचया नाकात नवीन वसण घातलया तयाना पोळयाला आणललया नवीन

घागरमाळा घातलया बलाचा शवटचा हदवस महणन महातारीन तयाचया तोडात गोड

घालणयासाठी परण पोळया करन दोघानाही चारलया सकाळीच सार काम आटपन दोघही

बलाना घऊन हहगोलीचया हदशन रवाना झाल

सया हळहळ वर चढत होता तस हलबा महातारा अन महातारी हहगोलीच अतर

घाईघाईत कापत होत एक दोन तीन चार गाव पालथ घालीत हलबा महातारा अन महातारी

सकाळी अकराचया समारास हहगोलीत दाखल झाल अठरा वीस हकलोमीटरच अतर कापन

दोघही थकल होत महणन एक चहाच दकान बघन दोघही चहा हपणयासाठी अन कषणभर

हवशराती घणयासाठी हतथ थाबल दोघही थोडावळ हतथ बसल चहा हपला महाताऱयान हचलम

ओढली आहण बाजाराचया हदशन हनघणयाआधी तया दोनहीही बलाना एकदा शवटच मनभरन

बघ लागला कारण आता ह दोनहीही बल तयाला कधीच हदसणार नवहत जया बलान

आपलयाला सखा दखात साथ हदली आज आपण मातर आपलया सखासाठी तयाना हवकतो

दोघही डोळयातन अशर गाळीत बल बाजाराचया हदशन हनघाल बाजारात बलाची तडब गदी

झाली होती यदा दषकाळाचा चटका फि हलबा महाताऱयालाच लागला नवहता तर तया

हजलहयातील साऱयाच शतकऱयाना लागला होता यदा जर सवतः शतकऱयावर उपासमारीची

पाळी आली तर बलाना कोण पाळणार जर माणसानाच पपयायला पाणी नाही तर बलाना

कठन पाणी आणायच या हवचारान हजलहयातील पषकळ शतकऱयान हलबा महाताऱया

सारखाच बल हवकणयाचा पयााय हनवडन बल हवकायला बाजारात आणल होत हलबा महातारा

जया वळस बल हवकत घणयास बाजारात आला होता तवहाच हचतर वगळ होत तवहा बल कमी

आहण गराहक जासत होत आज मातर सार बलच हदसत होती बलाना हवकत घणारा गराहक

दरदरपयत हदसत नवहता हलबा महातारा अन महातारी तया बल बाजाराचया एका कोपऱयात

आपल बल घऊन बसल होत आहण दरदरपयत नजर हफरवत होत एखादया गराहकासाठी

तयाचया मनात एकच हवचार यत होता कणीतरी याव आमची बल जोड़ पसद करावी सौदा

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

52

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

करावा आहण आमहाला पस दऊन यथन मोकळ कराव याच आशन त दोघ बसल होत हबना

पाणयाच हबना भाकरीच एका बल हवकत घणाऱया गराहकाची वाट बघत

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

53

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

रात नदस महनत करी

खाई कषटाची भाकरी

पोसतो नह दननया सारी

बाप माझा शतकरी

तयाला साऱया दननयाचा घोर

महणन खाई अरधीच भाकर

जगा दतो तो पोटभर

ना तयाला सख नतळभर

तयाचयाच कषटाच खाती सारी

बाप माझा शतकरी

तयाचया मळच सार जग

ना नदसती तयाच कणा दःख

तयाचच खाऊन सवाव सख

तयाचयाच ननशबी आलाय भोग

रात नदस ढकळात मरी

बाप माझा शतकरी

काळया मातीची तयाची खाण

राबी तयाचयात नवसरन भान

घऊन वाड वनडलाची आण

काढी तयातन नहरव सोन

नस तयाला नकमत जरी

बाप माझा शतकरी

बाप माझा शतकरी

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि

दषकाळी वावटळ सजय बनसोड

54

ई साहितय परहिषठान wwwesahitycom

ई साहितय परहिषठान

मरािी भाषा आिा झप घणयाचया मड मधय आि रडणार याकड िकष नका दऊ मरािीि

कधीच नविि इिक वाचक आिि आिा पवी पसिकाचया एका आवततीचया िजार

दोनिजार परिी छापलया जाि पाच िजार मिणज डोकयावरन पाणी आिा ई

पसिकाचया जमानयाि एक एक पसिक पाच दिा िाख वाचकापयि जाि वषातिा

अधातकोटी डाऊनिोड िोिाि वाचक एकमकाना परसपर फ़ॉरवडत करिाि विटस अप ई

मि ऍपप बलय टथ वबसाईट पनराईवि हसडी अशा मागानी पसिक विायरि

विायिीि ससाटि खडयापाडयाचया गलिीबोळापासन ि जगाचया पाठिवरचया परतयक

दशाि रॉकटगि ससाट सटिलया मरािीचया वगािा आिा कोणी थाबव शकि नािी

या धमधडक कािीि साहमि विा आपलया ओळखीचया मरािी साकषराना याि ओढा

तयाच ई मि पतत विाटसप नबर आमिािा पािवा िमिी फ़कत दिा वाचक आणा ि

शभर आणिीि आहण ि दिािजार िमचया विाटसप गरपमधन याची जाहिराि करा

आपलयािा फ़कट पसिक वाचकापयि पोिोचवायची आिि आपलयािा ठटविी पपर ची

जाहिराि परवडि नािी आमच वाचक िच आमच जाहिराि एजट िच आमची िाकद

मरािी भाषची िाकद जगािा दाखव

ई साहितयची पसिक

www esahity com वरन डाऊनिोड करा

esahitygmail com िा कळवन मिन हमळवा ककवा7710980841िा नबर सवि

करन या नबरिा िमच नाव व गावWhatsapp करन पसिक whatsapp माग

हमळवा ककवा ई साहितयच app httpsplay google

comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या लिकवर

उपिबध आि िdownload करा ि सवत मोफ़ि आि