इयत्ा नववी - mpsc material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र...

90

Upload: others

Post on 26-Feb-2021

21 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स
Page 2: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

मराठी

इयता नववी

महाराषटर राजय पाठयपसक नननममिी व अभयासकरम सशोधन मडळ, पण ४.

शजारचा ‘कय आर कोड’ सारटफोनचा वापर करन सककन करता ता. सककन कलावर अापलाला ा पाठयपसतकाचा अधन-अधापनासाठी उपकत ललक/ललकस (URL) लळतील.

अकषरभारती

शासन ननणमिय करमाक : अभयास-२११६/(पर.कर.४३/१६) एसडी-४ निनाक २५.४.२०१६ अनवय सापन करणया आललयासमनवय सनमीचया नि. ३.३.२०१७ रोजीचया बठकीमधय ह पाठयपसक ननधामिरर करणयास मानया िणया आली आह.

Page 3: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

परमावती ः २०१७ © महाराषटर राजय पाठयपसक नननममिी व अभयासकरम सशोधन मडळ, पण - ४११ ००४.ा पसतकाच सवट हकक हाराषटर राज पाठयपसतक लनलटती व अभासकर सशोधन डळाकड राहतील. ा पसतकातील कोणताही भाग सचालक, हाराषटर राज पाठयपसतक लनलटती व अभासकर सशोधन डळ ाचा लखी परवानगीलशवा उदधत करता णार नाही.

मराठी भाषा अभयासगट सिसयमराठी भाषाजजञ सनमी ःशी. नादव च. काबळ (अधकष)फादर फानसस लदलरिरो (सदस)डॉ. सनहा जोशी (सदस)डॉ. रोलहणी गाकवाड (सदस)शीती ाधरी जोशी (सदस)शी. अर हबीब (सदस)शीती अचटना नरसापयर (सदस)शीती सलवता अलनल वाळ(सदस-सलचव)

सयोजन ः शीती सलवता अलनल वाळ लवशषालधकारी, राठीनितरकार ः फारख नदाफ, शवत दशख

मखपषठ ः फारख नदाफ

अकषरजळणी ः भाषा लवभाग, पाठयपसतक डळ, पण.

नननममिी ः सनचिदानद आफळ, ख लनलटती अलधकारी राजदर लचदरकर, लनल टती अलधकारी राजदर पाडलोसकर, सहाक लनल टती अलधकारी

कागि ः ७० जी.एस.ए. लकरवोवह

मदरणािश ः

मदरक ः

परकाशक लववक उतत गोसावी

लनतरक पाठयपसतक लनलटती डळ,

परभादवी, बई - २५.

शी. साधान लशकतोडशी. बापय लशरसाठशीती पराजली जोशीशीती वदही तारशी. र लहानपरा. लवज राठोडडॉ. ाधव बसवतशी. दलवदास तारशी. सदीप रोकडशीती नसता गालफाडडॉ. परोद गारोडशी. परोद डाबशी. लशवा काबळ

डा. सभाष राठोडशी. ोहन लशरसारशी. नाना लहानडॉ. शारदा लनवातशीती अनजा चवहाणशी. परवीण खरशीती परलतभा लोखडडॉ. जयषा सावरकरशीती जाला ळीकशीती सवाती ताडफळडॉ. नदा भोरडॉ. कलादवी आवरशी. हत गवहाण

ननमनतर जजञशी. लशवाजी ताब

डॉ. सजाता हाजन

Page 4: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

Am

CX²Xo{eH$m

åhr, ^maVmMo bmoH$, ^maVmMo EH$ gmd©^m¡_g_mOdmXr Y_©{Zanoj bmoH$emhr JUamÁ` KS>{dÊ`mMm d Ë`mÀ`m gd© ZmJ[aH$m§g: gm_m{OH$, Am{W©H$ d amOZ¡{VH$ Ý`m`; {dMma, A{^ì`ŠVr, {dídmg, lX²Ym d CnmgZm `m§Mo ñdmV§Í`; XOm©Mr d g§YrMr g_mZVm;{ZpíMVnUo àmßV H$ê$Z XoÊ`mMmAm{U Ë`m gdmª_Ü`o ì`ŠVrMr à{VîR>m d amîQ´>mMr EH$Vm Am{U EH$mË_Vm `m§Mo AmídmgZ XoUmar ~§YwVm àd{Y©V H$aÊ`mMm g§H$ënnyd©H$ {ZYm©a H$ê$Z; Am_À`m g§{dYmZg^oVAmO {XZm§H$ gìdrg Zmoìh|~a, 1949 amoOr`mX²dmao ho g§{dYmZ A§JrH¥$V Am{U A{Y{Z`{_VH$ê$Z ñdV:àV An©U H$arV AmhmoV.

Page 5: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स
Page 6: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

लपर लवदाराानो,

तमहा सवााच इतता नववीचा वगाटत सवागत आह. ‘अकषरभारती’ राठी इतता नववीच ह पाठयपसतक तचा हातात दताना अलतश आनद होत आह.

लतरानो, आपण एककाशी सवाद साधणासाठी राठी भाषचा वापर करतो. राठी ही आपला राजाची राजभाषा आह. आपल लवचार, कलपना, भावभावना सोरील वकतीसोर ोगपरकार आलण परभावीपण ाडाचा असतील तर भाषवर परभतव हव. ा पसतकाचा अभास कलाळ त च भाषवरील परभतव वाढाव, भाषचा लवलवध परकार वापर करण तमहाला सहज जाव अस आमहाला वारत.

ा पाठयपसतकातयन वलवधपयणट सालहतपरकाराची ओळख तमहाला करन लदली आह, त वाचयन तमहाला राठी भाषच शबदवभव लवलवधागी आह, ह लकषात ईल. भाषा ह नवलनलटतीच साधन आह. तमहाला नवलनलटतीचा आनद लळावा, महणयन ा पसतकात अनक कती लदला आहत.

पाठयपसतकात तचा लवचारशकती, कलपनाशकती व सधजनशीलतला सधी दणासाठी अनक कती लदला आहत, ता कती तमही जरर करा. भाषाभासाचा कतीतयन भाषच घरक, ताच उपोग सजावयन घा. ताचबरोबर लखनकषता व अलभवकती लवकास ासाठी लवलवध कती व नन लदल आहत, ताचा तमही अभास करा. ा कतीतयन त चातील लखनकौशल व वाङ ीन अलभरची नकककीच वाढणार आह. दनलदन ववहाराध आधलनक ततरजानाचा वापरही तमहाला करावाचा आह व ताच फादही सजयन घाच आहत. पाठयघरकाशी सबलधत पयरक ालहतीसाठी पाठयपसतकाध लदलला सदभटगथ सयचीचा व सकतसथळाचा अभासासाठी वापर करावा अस आमहाला वारत.

तचा कलपकतला आलण लवचाराना चालना दणाऱा ा पाठयपसतकाबाबतच त च त आमहाला नकककी कळवा.

तमहा सवााना शभचा !

(डॉ. सननल मगर)सचालक

हाराषटर राज पाठयपसतक लनलटती व अभासकर सशोधन डळ, पण.

परसतावनता

पण लदनाक : २८ एलपरल, २०१७, अकषयतधतीाभारती सौर : ८ वशाख १९३९

Page 7: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

भाषानवषयक कषमा ः ि नवीय भाषा मराठी

इयता नववीचया अखरीस नवदारयाामधय भाषानवषयक पढील कषमा नवकनस वहावया, अशी अपकषा आह.

शरवण

वािन

लखन

भाषणसभाषण

१. लवलवध परसाराधादार परसाररत होणाऱा बातमा, चचाट व सवाद सजपयवटक ऐकता ण.२. सावटजलनक लठकाणावरील सयचना सजपयवटक ऐकता ण.३. घर व पररसरातील अनौपचाररक लवषावरील सवाद ऐकता ण.४. लवनोद, गाणी, कलवता, कथा व सवाद ऐकन आनद घता ण.५. गीत, सयहगीत, कलवता, वकताची भाषण व लवलवध सालहतपरकाराचा धवलनलफती सजपयवटक ऐकता ण.६. लवलवध बोलीभाषा लकषपयवटक व सजपयवटक ऐकता ण.

१. गाणी, कलवता, सयहगीत तालबद ररतीन महणता ण. २. लवलवध सालहतपरकाराच ोग परकार सादरीकरण करता ण.३. सवत:च लवचार ससपषपण ाडता ण.४. लवलवध उपकराचा लनोजनाचा चचचत सहभाग घता ण.५. भाषण सभाषणाचा कौशलाचा परतकष उपोग करता ण.

१. पाठयपसतक व पाठयतर इतर सालहताच सजपयवटक परकरवाचन करता ण.२. लवरालचहाची दखल घऊन अथटपयणट परकरवाचन करता ण.३. लदलला उताऱाचा आशाची धवतती कलपना, साराश, लवचार सजयन घऊन लखन करता ण. ४. लवलवध सालहताच सजपयवटक वाचन करन ताचा आसवाद घता ण.५. आतरजालावर उपलबध असणाऱा आवशक ता ालहतीच वाचन करता ण. ६. सावटजलनक लठकाणचा सयचना सजपयवटक वाचयन ताबाबत ोग लवचार करता ण.

१. शतलखन करताना शदलखनाचा लनाच कारकोरपण पालन करता ण.२. ऐकलला, वाचलला सालहताचा आशावरील काढलला ददाचा लवसतार करता ण.३. लदलला लवषाध सवत:चा लवचाराची भर घालयन पनलचखन करता ण.४. ोग महणी, वाकपरचार, शबद व शबदसयह ाचा उपोग करन पररचद लललहता ण.५. लदलला लवषावर द दाचा आधार सवततर लखन करता ण.६. घरना, परसग ावर आधाररत ससगत लवचार करन ताबाबत लखन करता ण. ७. घडलल परसग, काटकर, घरना ाच वधततात लखन करता ण.

कषतर कषमा

Page 8: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

१. शबदकोश सदभाटसाठी पाहता ण.२. राठी भाषतील महणी, वाकपरचार ाची ादी करता ण. ३. ऑनलाइन अजट भरण, लबल भरण ासारखा सलवधाचा वापर करता ण.४. सोशल ललडाचा ोग व जबाबदार वापराबाबत जाणीव जागधती होण.५. सगणकावरील सालहताचा वापर करताना सबलधताचा हककाच उलघन होणार नाही, ाची दकषता घण.६. परसाराध/सगणक इतादीवरन उपलबध होणाऱा कलाकतीचा आसवाद घता ण, लचलकतसक लवचार करता ण.७. सगणक/इररनरचा साहायान भाषातर/ललपतरण करता ण.८. भाषचा लवकासासाठी उपलबध असणाऱा ॲनलिकशनचा वापर करता ण.९. लवलवध साालजक ससा सोडवणासदभाटत उपा सचवण.

१. उपा व उतपरकषा अलकार ओळखता ण व ताचा लखनात उपोग करता ण.२. अवीभाव सास व द वद व सास ओळखता ण व ताचा लखनात उपोग करता ण.३. वाकातील साारप ओळखता ण.४. शदलखनाचा लनाचा लखनाध उपोग करता ण.

अधययनकौशलय

भाषाभयास

नशकषकासाठी

मराठी अकषरभारी इयता नववी ह पाठयपसक अधयापनासाठी आपणास िाना अनशय आनि हो आह. नवदारयाामधील भानषक कौशलय अनधकानधक नवकनस होणयाचया दषीन पाठयपसकामधय नवदारयााचया भावनवशवाील पाठ, कनवा, गी, की, सवाधयाय यासारखया अनक घटकािा समावश कलला आह. सि वयाकरण घटकािी मनोरजक, सोपया व कायामितमक पदधीन माडणी कली आह. उपयोनज लखन या नवभागामधय नवदारयााचया लखन कौशलय नवकासासाठी नवनवध की व तयाि नमन निलल आह. या वनवधयपणमि कीन नवदारयाामधील भानषक कौशलयािा नवकास होणार आह. तयािबरोबर तयाचयाील ननरीकषणकषमा, नविारकषमा व कनशीला यासही सधी नमळणार आह.

नशकषकानी सव:चया सजनशीलन, कलपकन नवनवध भानषक कीिी रिना करावी. तयािबरोबर या नवनवध क ी यार करणयासाठी नवदारयाानाही पररर कराव. आधननक तरजञानाचया नवनवध माधयमािा वापर करन अधयापना अनधकानधक सिभमि िण अपनकष आह. पाठयपसकाील गद व पद पाठामधील कठीण शबिािा अमि लकषा घणयासाठी शबिकोशािा वापर करावा व तयासाठी नवदारयाानाही पररणा दावी.

मराठी अकषरभारी इयता नववी ह पाठयपसक महाला आवडल, अशी आशा आह.

Page 9: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

अ. कर. पाठ/कनवा, लखक/कवी प. कर. अ. कर. पाठ/कनवा, लखक/कवी प. कर.

अ. कर. पाठ/कनवा, लखक/कवी प. कर.अ. कर. पाठ/कनवा, लखक/कवी प. कर.

१. सवाटतका लशवसदरा (पराथटना) १ - कसागज२. सतवाणी- (अ) भरीलागी जीवा - सत तकारा २ (आ) सतकपा झाली - सत बलहणाबाई ४३. ‘बरा, ी ऐकतो आह!’ ६ - व. प. काळ४. जी. आ. पी. रलव १२ - परबोधनकार ठाकर| काझीरगा (सथयलवाचन) १५ - वसत अवसर

भाग - १

भाग -३ भाग -४

भाग - २

९. उजाड उघड ाळरानही (कलवता) ३५ - लललता गादग

१०. कलयप ३७ - शी. क. कोलहरकर

११. आभाळातला पाऊलवारा ४०

१२. पहा एकदा (कलवता) ४३ - परलता इगोल

| वहलनस (सथयलवाचन) ४५ - रश तरी

५. वाााच हतव (कलवता) १८ - राषटरसत शी तकडोजी हाराज ६. ऑलललपक वतटळाचा गोफ २०

- बाळ ज. पलडत७. लदवाचा शोधाागच लदव २३ - डॉ. अलनल गोडबोल८. सखय आजी २७ - राजन गवस| हासलचतरातली ल (सथयलवाचन) ३१ - धकर धाटपरीकर

१३. लतफन (कलवता) ४७ - लवठठल वाघ१४. त जीवनदाी झाड ४९ - भारत सासण१५. ाझ लशकषक व ससकार ५२ - शकरराव खरात१६. शबदाचा खळ ५५ - हलन कलर| लवशवकोश (सथयलवाचन) ५८| उपोलजत लखन ६३

अनकरमणिकता

Page 10: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

1

सरवातमक शिरसदर सरवीकर य अशिरदन।शिशमरिनवी िजकड परि आमचय न जवीरन।।

समनि ि गगनि ि िऱयमधय फलिोस ि

सद‍धमवा ज जगिम‍धसराि तय रसिोस ि

चोहवीकड रप िझवी जणवीर हवी मझय मन।।

शरमिोस ि ििम‍ध ि रबसवी शरशमकसर

ज रजल र गजलपसिोस तयचवी आसर

सररवाशरन सर शजर शिर िझ पद परन।।

नययरवा ज लढिवी रणवी िलरर ि तयचय करवी

धययरवा ज िशम चलिवी ि दवीप तयचय अिरवीजनरवा ज िपिवी मनवी होिोस तयचवी स‍धन।।

करणकर करण िझवीअसि मल िय कोठल

मगवाररवी पढिवी सद पहवीन मवी िर पउल

सजनतर य हदयमधय शनि जगरवी िवीिवीशरन।।

१. सरवातमक शिरसदर

परसिि गवीि ह कवयनदसठवी घिल असन, ि शरदरय ाकडन िलसरि महणरन घयर.

कसमगरज -विषण िामन विरिाडकर (१९१२-१९९९) : जानपीठ पाररतोविक विजत परविदध लखक, किी, नाटककार. ‘जीिनलहरी’, ‘वििाखा’, ‘िवमधा’, ‘सिगत’, ‘वहमरिा’, ‘िादळिल’, ‘मारिा’, वकनारा’ इतादी काविगरह; ‘िजती’, ‘राजमणकट’, ‘कौत’, ‘नटिमाट’, ‘िीज महाली धरतीला’, ‘विदिक’ इतादी नाटक परविदध.

परमशिराि िदन करन अधारातन उजडाकड नणाची, िकटातही िामना करणाची िकी, किी परसतणत गीतातन मागत आहत.

िग - १

Page 11: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

2

िटवीलगी जवीर लगलवीस आस । पह रतशदरस रट िझवी ।।१।।

पशणवामच चदरम चकोरजवीरन । िस मझ मन रट पह ।।२।।

शदरळवीचय मळ लकी आसरलवी । पहिस रटलवी पढरवीचवी ।।३।।

िकशलर बळ अशि िोक करवी । रट पह उरर मउलवीचवी ।।४।।

िक महण मज लगलवीस िक । ‍धरशन शरवीमख दरवी दर ।।५।।

२. सिरणवी

सि िकरम - तणकाराम बोलहोबा अवबल (मोर) (१६०८ त १६५०): विहार आव अधातम ाची िणोग िागड घालार िारकरी िपरदाातील ितकिी. दाविकता, दििाद, अहकारी ितती, दराचार इतादीचा परखड िमाचार तानी आपला अिगामधन घतलला आह. परम, नवतकता, करा ि ििाािती ईशिर ा मलाना परमाित मानन आपला परापवचक जीिनाचा आदिश त अिगातन माडतात.

परसतणत अिगातन ित तणकारामानी आपला मनातील विठठलाचा िटीची ओढ िमपशक दषानतातन वक कली आह.

(अ) िटवीलगवी जवीर

िकलितगाथा खड दिरा : शी तणकाराममहाराजाची अिगगाथा , अिग करमाक ११३६ िपादक : परा. डॉ. र. रा. गोिािी.

Page 12: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

3

सरधयय

पर. १. कोषटक पणवा कर.

(१) चकोर चदरवकर हच ताच जीिन (२) माहरच बोलाि (३) िणकलल बाळ (४) पाडरगाची

अ.कर. रट बघणर कोणचवी रट बघिो रट बघणयच करण

पर. २. योगय अरवा िो‍ध.(अ) आि लाग महज ..............

(१) धाि लाग (२) उतककठा िाढ (३) घाई हो (४) तहान लाग(आ) िाटली महज .............. (१) धाटली (२) िाट (३) िळ (४) िाट पहा

पर. ३. िररवा‍धररि. (अ) ित तणकारामानी पाडरगाचा िटीबाबत वदलला दषानतातील तणमहाला आिडलला दषानत सपष करा.(आ) चकोराचा दषानतातन ित तणकाराम का विदध कर इचचछितात, त तणमचा िबदात वलहा.(इ) ‘तणमही तणमचा जिळचा वमतर/मवतरीचा िटीला आिणिल आहात’ ह िागणािाठी एखादा दषानत

िापरा ि तो सपष करा.उपकरम :

(१) ित बवहाबाईचा ‘जलावि मािा’ हा अिग वमळिन िगाशत ताच िाचन करा.(२) ित कानहोपातरा ाचा ‘नको दिराा अत आता पाह’ हा अिग वमळिन िाचा.

अलकर

आप जवहा कथा, कादबरी, कविता, नाटक िगर िावहत िाचतो. तवहा दनवदन जगणातील िािपका थोडी िगळी िािा आपलाला िाचाला वमळत. आपलाला िावहत िाचताना आनद वमळिन दणात ता िािचा मोठा िाटा अितो. दनवदन विहारातील िािपका िावहताची िािा िगळी जा घटकामणळ ठरत, तातील एक घटक महज ‘अलकार’. अलकार िािच िौदश कि खणलितात, ह आपलाला आखी काही उदाहर घऊन पहाच आह.

अलकरच मखय दोन परकर

१) िबदलकर २) अरवालकर मक, अनणपराि आव इतर उपमा, उतपरका, रपक आव इतर

िषभयस

Page 13: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

4

सिकप झलवी । इमरि फळ आलवी ।।१।।

जनदर रशचल पय । उिररल दरलय ।।२।।

नम ियच शककर । िण रशचल ि आरर ।।३।।

जनदवान एकनर । खब शद‍धल िगरि ।।४।।

िक झलस कळस । िजन कर सरकि ।।५।।

बशहणवी महण फडकिवी धरज । शनरपण कल बोज ।।६।।

सि बशहणबई ( १६६८-१७००) : िारकरी िपरदाातील ितकिवतरी. ित तणकाराम ाचा विषा. ओवा, शलोक, आरता इतादी रचना परविदध. ित तणकाराम ाचा कावरचनचा आव वचकमतिाचा बवहाबाई ाचा कावरचनिर परिाि जाितो. िचकिािनचा उतकट आविषकार हा ताचा अिगरचनचा वििि.

परसतणत अिगात ित बवहाबाई ानी महाराषटातील िारकरी िपरदारपी इमारत उिारीमध िताचा मोलाचा िाटा किा आह. ाच िशन कलल आह.

(अ) सिकप झलवी

िकलितगाथा खड दिरा : ित बहीाबाईच अिग , अिग करमाक ३२ िपादक : परा. डॉ. र. रा. गोिािी.

Page 14: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

5

पर. १. चौकटवी पणवा कर.कळि चढिार

विती उिारार

पाा रचार

खाब होार

ररकरवी सपरदयरपवीइमरि उि करणर सशहततयकरपवी

सि

पर. २. कसिवील उतिरचय आ‍धरन सकलपन सपषट कर.

ररकरवी सपरदयरपवी इमरिवी सबश‍धि सकलपनच

अरवा सपषट कर.

पाा रचआिार रच

खाब होकळि चढि

(पररिर परचारान वापक कला, पररपश िििापात पोहोचिला, िारकरी िपरदााची सथापना, िपरदााला गणरकपन बळकट कल.)पर. ३. िररवा‍धररि.

(१) ‘तणका झालाि कळि । िजन करा िािकाि ।।’ ा ओळीचा िािाथश सपष करा. (२) ‘जानदि रवचला पाा । उिाररल दिाला ।।’ ा ओळीचा अथश सपष करा.

पर. ४. अशिवयकवी.(१) िताच काश नहमीच मागशदिशक ठरत, ावििी तणमच मत िोदाहर सपष करा.

उपकरम :‘िचकगगचा िाटिर’ ा ह. वि. इनामदार ाचा पणसतकाच िगाशत िामवहक िाचन करा.

िषभयस

* अलकरचय सदिवािवील महतरच िबद पढवीलपरमण असिि.(१) उपमय - जाची तणलना कराची त उपम.

उदा., आबा िाखरिारखा गोड आह. ा उदाहरात आबा ह उपम आह.(२) उपमन - जाचाबरोबर तणलना करािाची त उपमान. उदा., इथ िाखर ह उपमान.(३) समन ‍धमवा - दोन िसतत अिलला िारखपा वककिा दोन िसततील िमान गणधमश. उदा., गोडपा.(४) समयरचक िबद - िरील िारखपा दाखिणािाठी िापरलला िबद. उदा., िारखा.

* खलवील उदहरणिवील उपमय, अपमन, स‍धमयवादिवाक िबद र समन गण ओळख.(अ) आईच परम िागरािारख अित.(आ) आमचा गािच िरपच काशिारख दानिर आहत.(इ) राधाचा आिाज कोवकळिारखा मधणर आह.

सरधयय

Page 15: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

6

वतिरी घटा घघली ि बाहरचा िवमश कोलाहल बद पडला. उगीचच इकडन वतकड िळाऱा माना सटजचा वदिकड चसथर झाला. लोकाच लक आता आपलाकड आह, ाची खातरी िाटताच मी गिीर आिाजात बोलाला िणरिात कली.

‘िभ सतरी-पणरिहो, माझा िादनविदालाचा हा पवहलाच जाहीर काशकरम आह. आपला चरी ही कला िादर करताना मला अवति आनद िाटत आह. आप िातपान ा ििश काशकरमाचा आसिाद घािा, अिी आपलाला नम विनती करन, मी काशकरमाला िणरिात करतो. आजचा काशकरमाची िणरिात ‘विरीि िागित’ ाचा विड लिादनान होईल. हा विदाथथी माझा विदालात नणकताच विकाला आला आह. कलचा परातातील हा निखा मणिाविर आह, ह लकात घऊन आप ताचा हिारीच कौतणक कराि, ही विनती!’ एिढ बोलन मी विरीिकड पावहल. मला ा मणलाची अवति िीती िाटत होती. खर िागाच महज, माझा मनातन मला विरीिला काशकरम दाचाच नवहता, कार नणकताच विकाला लागलला हा विदाथथी माझा विदालाच नाि खराब करील ाची मला खातरी होती, महनच मी ताला काशकरम दणाच टाळत होतो!

मी विरीिकड पावहल. ताचा चहऱािर धीटपा ि आतमविशिाि पणरपर परवतवबवबत झाला होता; प ताच ह अििान िार िळ राहार नाही, ह मी ओळखन होतो. पडदा िर जाऊन बाहरचा शोतिद नजरला पडताच ताचा हा धीर िणटल ाची मला खातरी होती. विरीिन ख करताच मी पडदिालाला इिारा कला आव पडदा झरझर िर गला. िटलाइटचा झगझगीत परकाि डोळािर पडताच विरीिन डोळ वमटन घतल. ता परकािाची डोळाना जरािी िि झालािर विरीिला िबध शोतिद वदिला आव ताच की ताचा मनाची झालली चलवबचल ताचा चहऱािर सपष वदि लागली. तो गडबडन गला आह, ह मी ओळखल. ताला आता िािरन धर, विकक ा नातान माझ कतशव होत. मी तबोरिालाला ि तबलिालाला ख कली. तबोऱाचा धीरगिीर आिाज घणम लागला. विरीिन डोळ वमटन काच तरी धान कलािारख वदिल ि पणनहा ताचा चहरा पिथीचा आतमविशिािान नहाऊन वनघाला ि हलकच तान ‘िड ज’ लािला. एका दहा त बारा ििााचा मणलान िातप िाजिाला िणरिात कलली पाहन लोक िात बिल. धीमपान विरीिन िप रागातली गत िाजिाला िणरिात कली. तच त िर! मातरचाही िरक नाही. तो िातप िाजि लागला आव... आजपात बिला नवहता एिढा धका मला बिला! कानािर विशिाि बिना, नजरिरही बिना!

३. ‘बट, मवी ऐकिो आह!’

र. प. कळ - िित पणरिोततम काळ (१९३२-२००१): कथालखक, वनबधकार, नाटककार, कादबरीकार. ‘लोबकळारी माि’, ‘प माझा हातानी’, ‘पन िलामत तो’, ‘बरमहदिाचा काळ’, ‘गणलमोहर’, ‘कमशचारी’, ‘का र िणललािी’, ‘ऐक िख’, ‘िन िॉर द रोड’, ‘मााबाजार’, ‘सिर’, ‘ििावदनी’, ‘िल’ इतादी कथािगरह : ‘ही िाट एकटीची’, ‘पाटशनर’ इतादी कादबरीलखन परविदध. आकिशक कथानक, ओघिती वनिदनिली आव चटपटीत ििाद ामणळ ताचा कथा िाचकवपर आहत.

िगीत कलिर वजिापाड परम करार िडील ि अपघातामणळ िगीतििपािन अतरलला िवडलाचा िौखािाठी धडपडारा मणलगा ाच िािसपिथी िशन परसतणत पाठात लखकानी कल आह.

Page 16: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

7

पचवदर दगा तर दत नाहीत ना, अिी िका मनाला चाटन गली. माझा जागी तणमही अिता वककिा आखी कोीही अिता, तरी ताचा मनातही तिी िका आली अिती. तणमहीच िागा, िणमार िहा मवहनापिथी विरीि माझा विदालात आला. धीटप तान विचारल, ‘आपच का पी. जनादशन?’ मी िणहास मणदरन ‘हो’ महताच तो महाला, ‘माझ नाि विरीि िागित, घरी ‘शी’च महतात. मला गाणाची िार आिड आह.’

‘तणला गाणाची आिड आह तर!’‘माझापका माझा िवडलाना, मी विकलल िार आिडल.’ ताचा चमतकाररक उततराच मला

निल िाट लागल ि थोडािा रागही ऊ लागला. तो थोडा िळ थाबन पणढ महाला, ‘मी आपलाकड विकाला ईन; प माझी एक अट आह. मी विकाला आलो, की रोज माझाबरोबर माझ िडील प तील ि विकिी चाल अिताना िगाशतच बितील.’ आता मातर मला राग आला. मी जाीिपिशक हित महालो, ‘मान! तणझा अटी एकदम मान; प तािाठी तणला मवहना पनाि रप िी दािी लागल!’

‘कबल! उदापािन मी तो. माझाबरोबर िडील प तील बर का!’, अि महन माझा आशचशचवकत चहऱाकड न बघता विरीि चटकन वनघन गला. दिर वदििी तो अगदी िळिर आला. ताचाबरोबर एक िसकर आव िारदसत गहसथ होत. ह माझ गणरजी, नाना आव ह माझ िडील!’

आमच नमसकार झाल. एक अकर न बोलता नाना खणचथीिर बिल. मी प न बोलता वहाोवलन काढल ि विरीिचा हातात वदल. तान बरोबर िही िगर आलली पाहताच माझा ताचाबददलचा गरह चागला झाला. पवहला वदििी पराथवमक मावहती ि पवहला धडा वदलािर मी हातात वहाोवलन घतल. माझा विदालात ाऱा विदारााना पवहला वदििी सित:च िाजिन दाखिाच अिी माझी परथा होती. तामागील हत एिढाच, की मला ताना िणचिाच अित, की नटान नीट वटकलात तर इतपत िाजि िकाल. तापरमा िणमार िीिएक वमवनट मी वपल रागातली एक गत िाजिन दाखिली. वजिाच कान करन नाना ऐकत होत ि विरीि माझाकड ि नानाकड आळीपाळीन बघत होता. मी वहाोवलन खाली ठिल ि नानाकड पावहल. ताचा चहऱािर तपीच िमाधान सपषप वदित होत.

आप जाऊा आता, विरीि महाला ि वपतापणतर उठल. मीच आप होऊन विचारल, ‘का कि का िाटल एककदरीत?’ ‘िा उतकष! ताबददल परशनच नाही.’ विरीिनच मध उततर वदल. मला ताचा आगाऊ सििािाचा राग आला.

‘आप कठ अिता कामाला?’ िोचकप विरीिच पणन: महाला. मला िाटल, की मधमध बोललाबददल नाना विरीिला दम िरतील; प ताउलट त

कौतणकाचा नजरनच ताचाकड पाहात होत. वनवमतप रोज वपतापणतराची जोडी ऊ लागली. विरीिची परगती पाहन मातर परिगी मी प आशचशचवकत होत होतो. ताचा हात िाजिाला अवति हलका होता आव माझा ििश विदाराात ताची आकलनिकी िारच दाडगी होती. नाना रोज ताचाबरोबर त ि एक अकरही न बोलता िात बिन राहात. मी प ताचािी बोलत नि.

हा हा महता तीन मवहन वनघन गल! आखीन तीन मवहनानी होाऱा माझा विदालाचा परथम काशकरमात आप विरीिला काशकरम दाचा, अिा मी वनशच करन टाकला आव तानणिार मी विरीिला महालो, ‘विरीि, अिीच परगती काम राह द. आपला विदालाचा काशकरमात मी तणझा काशकरम ठिार आह.’ ह ऐकलािर विरीिला अतानद होईल अिी कलपना होती; प ताचा चहऱािर आनदाचा काहीही िािना वदिला नाहीत. इतकच नवह, तर ताचा चहरा काहीिा उतरला! मी विचारल, ‘का, तणला ह ऐकन काहीच आनद िाटत नाही का?’ गिीर आिाजात ठािीि सिरपाच

Page 17: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

8

उततर आल, ‘माझापका नानाना ताचा आनद जासत होईल.’ वपतापणतर गल आव परतक िळी वमळाऱा विरीिचा तऱहिाईक उततराच आशचश करीत मी

बिलो. परतक िळी तो नानाच नाि का घतो ि नाना अगदी राज ताचाबरोबर तात, ाच रहस का अिाि ा परशनाच उततर मला िापडना. ावििा आखीन एक िका माझा मनात िरचिर त अि. ती महज, नाना जिळ अिताना विरीि मोकळा मनान वहाोवलन िाजित निािा ही.दिरच वदििी विरीि आला नाही. ‘ताचा हा पवहला खाडा. निल एखादिळि जमल’ अि मी िमाधान करन घतल; प ताचा दिऱा वदििीिणदधा विरीि आला नाही. चौथा वदिि गला. पाचिा गला आव तिच पधरा वदिि गल! विरीिचा पतता नवहता. िोळावा वदििी एक मनणष वनरोप ि िीच पि घऊन आला. ‘नाना आजारी अिलामणळ विरीि ऊ िकार नाही’, अि तो महाला. थोडािा तरागान मी महालो, ‘नानािी ताला का कराच आह! इकड काशकरम जिळ त चालला आह, ताच का?’ विरीि आला नाही, ताची िाट पाहन मी ताचा काशकरम रदद कला. ताच नाि प काढाच नाही, अि ठरिन मी बाकीच विदाथथी तार कल. िमारिाचा वदिि उगिला आव िकाळपािन विरीिचा आठिीन मी उगाचच बचन झालो होतो. िकाळची इतर काम आटोपन मी जरा सिसथ बितो न बितो तोच दारात विरीि उिा! मी ताडकन उिा रावहलो ि ताचा जिळ गलो.

‘अर, तणझा पतता तरी का? आव आज एकटाच किा का? नाना कि नाहीत बरोबर? इकडची दवना वतकड होईल ना?’

‘इकडची दवना वतकडच झाली आह िर. ापणढ मी एकटाच वदिन! माझ नाना...नाना...माझ नाना कामच गल हो िर!’

बऱाच िातिनानतर तान विचारल, ‘आज आपला विदालाचा काशकरम ना?’ मी चखनप ‘हो’ महालो!

‘मग मला आज काशकरम दा. नाही मह नका िर. एिढीच इचछिा पणरिा.’ तो अि महालािर मातर माझातला विकक जागा झाला. मी िौम आिाजात महालो,

‘विरीि, मी तणझा िािना ओळखतो; प आज माझा नाईलाज आह. आजचा ा पवहला काशकरमािरच आपला विदालाची इभरत अिलबन आह. तातन तणझी दोन मवहन गरहजरी लागलली. तच िाग, मी तणला काशकरम किा का दऊ?’

अगवतक होऊन विरीि महाला, ‘िर, माझी एिढी एकच विनती मान करा. मला आज िाजि द. नतर जनमात हात लािार नाही वहाोवलनला!’ ‘त पणढ जनमिर िाजि प आज िाजि नको. तणझी मन:चसथतीही आज बरोबर नाही.’

‘मला परिानगी वदलीत, तर माझी मन:चसथती आपोआपच िणधारल!’ििटी ताच द:चखत मन पणन: आखी किाला दखिा, अिा विचार करन मी ताला परिानगी

वदली, मातर पवहलाच काशकरम ताचा ठिािा अिच मी ठरिल.तापरमा मी परिानगी वदली आव विरीि िाजि लागला. विरीि काशकरम करणात मणरलला

एखादा िादकापरमा िाजित होता. इतक विकला तरी कठ ाचाच मी विचार करत होतो आव ताहीपका मला मणख परशन अिा पडला होता, की निीनच विकाला लागलला मणलगा इतक उतकष िाजितो, तर जणन मणरलल विदाथथी वकती छिान िाजित अितील, अिच बाहरच लोक महत अिार, तवहा ाचानतर िाजिाला क ाला बििाि? टाळाचा कडकडाटान मी िानािर आलो. विरीि आत आला ि तान माझा पाािर डोक ठिल. मी ताला उठित विचारल, ‘विरीि,

Page 18: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

9

हा का परकार आह? त माझाकड न ता आखीन कठ विकत होताि?’ डोळ पणिीत विरीि महाला, ‘िर, का ही िलतीच िका! मी तणमहाला ििश िविसतर िागतो-

‘जा वदििी मी तणमचाकड िी ि वचठठी पाठिली, ताच रातरी नाना िारल. मला धकाच बिला. जाचािाठी विकत होतो तच गलािर किाला आता विका महन मी वहाोवलनला हात लािाचा नाही अि ठरिल.

‘तणमहाला कदावचत माहीत अिल वककिा निलही! माझ नाना एककाळी उतकष गिई होत; प ताना एकदा किलािा जबर अपघात झाला ि ता अपघातात त ठार बवहर झाल. ताना काहीही ऐक त नि. ओठाचा हालचालीिरन ताना काही काही िबद िमजत. बवहरपाचा इतर गरिोईपका िगीतििा अतरली ाचाच नानाना धका बिला. ििटी तानी मला काही तरी िाद विकणािाठी उदणक कल. कोीतरी िगीतिासतरािाठी ितत धडपड करत अिलाच पाहाणातच ताना अमाप िौख वमळत होत, महनच त रोज माझाबरोबर इथ त होत; प ताना ऐक काहीच त नवहत. तामणळ मला िारिार खद वहाचा, की मी िाजिणात वकतीही परगती ि कौिल दाखिल तरी माझ नाना काही त ऐक िकत नाहीत, ा विचारान मला नानािमोर मोकळपा िाटत नवहता!’

‘जा वदििी नाना गल ताच वदििी मी ठरिल, की िगीत बद! प दिऱाच की मनात विचार आला, की माझ नाना तवहा माझ िादन ऐक िकत नवहत; प आता माझाच िजारी बिन नकी ऐकत आहत. ा विचारािरिी, लोकाचा वनदकड लक न दता मी ताच वदििापािन वहाोवलन िाजिाला िणरिात कली. आज िकाळपात मी कठ बाहर पडलो नवहतो. चोिीि ताि एकच उदोग, एकच धाि! मी िराि कर लागलो, महज मला िाि वहाचा, की पणढचा ताना ि िर मला नानाच िागत आहत, तबलाचा ठका तानीच धरला आह ि तबोऱाचा तारािरन प ताचीच बोट विरत आहत. आज काशकरमाचा िणरिातीला, एिढ लोक पाहन, मी गडबडन गलो होतो; प डोळ वमटन घताच नानाची मतथी डोळािमोर आली. त महाल, ‘बटा िाजि, मी ऐकतो आह.’ मला जोर चढला. माझा डोळािमोर परकक नवहत, वथएटर नवहत, कोी नवहत. होत िक माझ नाना, मी आव िर!’

विरीि गपप बिला आव मी काहीच बोल िकत नवहतो.

vvv

पर. १. योगय पयवाय ओळखन रकय पणवा कर.(अ) लखकाना विरीिला काशकरम दाचा नवहता, कार.....

(१) तो नणकताच विकाला आला होता. (२) ताला िाद िाजिता त नवहत. (३) नणकताच विकाला आलान विदालाच नाि बदनाम होणाची िकता होती. (४) तो कलचा परातातला निखा मणिाविर होता.

(आ) लखकाना आजपात बिला नवहता तिढा धका बिला, कार.... (१) बारा ििााचा मणलगा िातप िाजित होता. (२) ऐनिळी काशकरमाला हजर राहनही विरीि एिढ िणदर िाजित होता. (३) विरीिचा चहरा पिथीचा आतमविशिािान नहाऊन वनघाला. (४) मातरचाही िरक न करता विरीि गात होता.

सरधयय

Page 19: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

10

धीट, हजर,िणदर, सतणती

वितरा, गरहजर,

करप, वनदा

अ ब(१)(२)(३)(४)

पर. २. आकशिब‍ध पणवा कर.

शिरवीषचवी सरिर रशिषट

पर. ४. खलवील पररणमबबिचय घटन शलह.

पररणम घटन(१) िवडलाचा चहऱािर तपीच िमाधान होत. (१)(२) विरीिला िारिार खद िाटाचा. (२)

पर. ५. खलवील रकयि अ‍धोरतखि िबदऐरजवी पठि आलल योगय रकपरचर िो‍धन रकय पनह शलह.

(१) िगाशतील विदाराानी विककाच विकि लकपिशक ऐकल पावहज.(२) आपला िाळच नाि िाईट होऊ न, महन परतक विदाराशन काळजी घाला हिी.(३) उततम िादनान लखकाच विरीिबाबतच मत चागल झाल.

पर. ६. खलवील िबद र तयच अरवा यचय जोड लर.‘अ’ गट ‘ब’ गट

(१) कोलाहल (अ) परिािी(२) अगवतक (आ) विवचतर(३) तऱहिाईक (इ) परररत(४) मणिाविर (ई) गोधळ(५) उदणक (उ) गरज

पर. ७. सरमि.(अ) विरीिमधील तणमहाला िमजलली गणिविषट िोदाहर सपष करा.(अा) विरीिची िवमका तणमहाला कोता िदि दत, त तणमचा िबदात वलहा.

पर. ८. अशिवयकवी.(अ) पाठातील तणमहाला ििाशत आिडलली गोष िागन ती िकार सपष करा.(आ) परसतणत कथच ििादरपान लखन करा.

पर. ३. जोड जळर.पणढील दोन चौकटीतील िबदाचा िहिबध ओळखन जोडा लािा. पाठातील अि िबद िोधा.

Page 20: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

11

िषभयस

यरषषी आपण उपम र उतपरक य अलकरच अभयस कर.(१) उपम अलकर

* खलवील उदहरण रचन किवी कर.उदा., िािळाच रग तणझा पाििावळ निापरी !* चौकटवी पणवा कर.(१) उपम (२) उपमान(३) िमान धमश (४) िाधमशिाचक िबद

परसतणत उदाहरात ‘तणझा रग’ ाला पाििाळातला निाची उपमा वदलामणळ इथ ‘उपमा अलकार’ झाला आह.उदा., कमलापरर वमटती वदिि उमलणनी तळात.

परसतणत उदाहरात वदिि उगि, मािळ ा वकरला कमळाच उमल, वमट ाची उपमा वदली आह.

दोन रसििवील शकर किीिवील समय चमतकशिपणवा रवीिवीन रणवान कलल असि, शिर ‘उपम’ ह अलकर होिो. ा अलकारात िम, िमान, िारख, िाी, जि, ति, परमा, िदि, परी ापकी िबद तात.* खलवील रकयिवील उपमय, उपमन, स‍धमयवारचक िबद, स‍धमयवा ओळख.

(१) मघािारख तो शाम िािळा (२) ताच अकर मोतािारख िणदर आह.

(२) उतपरक अलकर * खलवील किवी कर.(१) हा आबा ज का िाखर िाटल तणमहाला. िरील उदाहरातील उपम, उपमान, िाधमशिाचक िबद, िाधमश िोधा.ररवील उदहरणम‍धवील उपमय ह जण उपमनच आह, अस रणवान कलल असलयमळ इर ‘उतपरक’ अलकर झलल आह.

* खलवील किवी कर.उदा., गरगर विर विमान हलिणवन

पख उडत निी ह पकीच ज महानउदा., तारागही सपष वबबल

सनाना जण ह मणवन अितरल ।िरील उदाहरातील - उपम , उपमान, िामदिशक िबद, िमान गणधमश ि अलकार ओळखा. उपमय ह जण उपमनच आह अिवी कलपन कललवी असि िवह ‘उतपरक’ अलकर होिो. ा अलकारात ज, का, जवि, गम, िाि, िाट, की, जि, ति ह िबद तात.

* खलवील ओळीम‍धवील उपमय, उपमन, स‍धमयवादिवाक िबद र स‍धमयवादिवाक गण ओळख र अलकरच नर द.(१) आईच परम महज ज िागरच.(२) वतच डोळ कमळाचा पाकळािारख िणदर आहत.

Page 21: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

12

मणबई परातात रलि अिािी अिा उठाि मणबईला परथम िर जमिटजी वजजीिाई आव जगनाथ नाना िकरिट ानी कला. मळजी जठा मोरारजी गोकळदाि, आदमजी पीरिाई, डविड ििन िगर अनक नामावकत नगरिटजीच अथाशत ताना पाठबळ होतच. िन १८५३ मध गरट इवडन पवननिणला रलिचा पवहला छिोटा िाटा मणबई त ठापात एकरी रसताचा तार झाला. लोखडी रळािरन इगरज आगीनगाडी चालिार, ही कलपनाच लोकाना मोठी अचबाची िाटली.

अखर मणहताशचा वदिि जाहीर झाला. वदनाक १८ एवपरल िन १८५३, िोमिार रोजी िाकाळी ५ िाजता पवहली आगगाडी मणबईहन वनघाली. पाना-िलाच हार, तोर, वनिा लािन १० मोठ खोलीिजा डब िगारलल. इवजनािर अगरजाच मोठ वनिा िडकत आह. डबात गादीचा खणचाश, कोच ािर रलिच िगळ डारकटर, िर जमिटजी जीजीिाई, नाना िकरिट आव अनक इतर नगरिट जामावनमा करन बिलल. बरोबर पाच िाजता आगगाडीन कऽक विटीचा काश िककन आपला िकिक, िकिक परिािाला िणरिात कली. मणबई त ठा दतिाश लाखािर लोक कवलणगातला हा विगरजी चमतकार पाहाला आ िािन उि होत. ना बल, ना रडा, ना घोडा आव िािचा जोरािर एक नाही, दोन नाही, दहा डबाची माळका खणिाल चालली आह झणकझणक करत लोखडी रळािरन! कमाल आह बणिा ा विगरजाची! आता तर का? विसति आव पाी ाची िागड घालन विगरजानी िािलाच गाडी ओढाला लािल!

मणहताशिर वनघालली पवहली आगगाडी ठाणाला जाऊन मणबईला िणखरप परत आली; प ता िािचा गाडीत बिाचा लोकाना धीरच होईना. दिऱा वदििापािन लोकाना मोित ठा त मणबई आव परत नणा-आणाची दिडी वपटणात आली. आगगाडीत बि धोकाच नाही, परिाि लिकर वन िणखाचा होतो, ह लोकाना पटिणाची रलिचा कारिाऱानी खप आटापीटा कला; प लोकात

४. जवी. आय. पवी. रलर

परबो‍धनकर ठकर - किि िीताराम ठाकर : (१८८५-१९७३) इवतहािकार, नाटककार, िततपतरकार, वगवचतरकार, िमाजिणधारक, िडड िक. ‘कमाररकाच िाप’, ‘विकणकिाहीच बड’ ह िचाररक गरथ; ‘खरा बरामह’, ‘टाकलल पोर’, ही नाटक; ‘गरामणाचा िादत इवतहाि’, ‘वहदिी सिराजाचा खन’, ‘कोदडाचा टतकार’ इतादी इवतहािवििक पणसतक; ‘ित रामदाि’, ‘पवडता रमाबाई’, ‘ित गाडगमहाराज’ इतादी चररतरातमक लखन; ‘माझी जीिनगाथा’ ह आतमचररतर परविदध.

िन १८५३ मध इगरजानी मणबई त ठा अिा एकरी रलिमागश तार कला. लोखडी रळािरन िािचा जोरािर धािारी रलि पाहन लोकाना होार निल, रलिवििी पिरलला अििा ि तातन मागश काढत िणर झालला रलि परिाि, ाच अवति िणदर, मावमशक ि ओघिता िलीत िशन लखकानी परसतणत पाठात कल आह.

Page 22: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

13

िलताच ककडा वन अििाच पीक वपकल होत. िािची गाडी ही विगरजाची विलाती िणताटकी आह, मणबईला नवा इमारती वन पल बाधताहत, ताचा पाात वजित गाडाला िि लािन माि नणाचा हा िाळिद डाि आह, अिला अििापणढ िहा परचारक का करार? एक दोन वदिि िरकारी कचरीतल कारकन, वापाऱाचा पढीिरच गणमासत ाना मणबई त ठाणाला नऊन परत आलल लोकाना दाखिल. तानी आपल अनणििही िावगतल. तिढानही कोाच िमाधान होईना.

अखर दर मािी एक रपा इनाम आव मोित परिािाचा डका िाजिला. पिाचा लालणचीन ठाणाचा घटाळीिरच आव मणबईच लोक आगगाडीन जाऊ लागल का ताचा घरची माि आजबाजला उिी राहन ठा धा मोकलाची. ताची िमजत काढता काढता रलिच अवधकारी अगदी टकीला ाच. एकदा त परिािी ठा-मणबईची ििर करन िणखरप परत आल, महज मग मातर चौकिी कराऱाच घोळकचा घोळक ताचािोिती जमाच. रपाच इनाम पणढ आठ आणािर आल. नतर चार आ झाल. लोकाचा धीर चपलाि पाहन, इनाम बद झाली वन िराशि वतवकट चाल कली. एरिीचा ठा-मणबईचा बलाचा खटारगाडीचा परिाि महज तबबल एक वदिि खाचा; प आता का, अिघा िविा तािात ठाणाचा अिामी मणबईला ऊ जाऊ लागला. मग मातर लोकाची झणबड लागली.

इकड इजनर लोक कजशत पळिधरीपािन बोरघाट पोखरणाची ोजना ठरित अितानाच, खडाळाहन पणणापातचा िपाटीचा रलि-रसता िन १८५८ चा िबरणिारीत पणरा झाला. ताचाही मोठा थाटामाटान ‘ओपवग विरोमव’ करणात आला. खडाळा-पणणाचा दरमान खडकी आव तळगाि अिी दोनच सटिन ठिणात आली. रसता एकरीच होता.

बोरघाटाच काम चालल अितानाच मणबई-पणणाचा रलिपरिाि जारीन चाल झाला. किा ती मौज ऐका आता. पणणाची गाडी खडाळाला आली का िगळा पाविजराना तथन पालखा, डोला, खणचाश वन बलगाडात बििन घाटाखाली खोपिलीला आाच. िगळा काविला खोपिलीला आला का तथ पणनहा आगगाडीत बिन झणकझणक करीत खणिाल मणबईला रिाना वहाच. परिािाची ही घाट-उतरीची िणखिो वन िरबराई पाहणाच ककतराट मणबईचा करिटजी जमिटजी नािाचा एका वापाऱान घतलल होत. घाट-उतरीच चार ताि धरन, पण त मणबईचा रलि परिाि अिघा अठरा तािात वहाचा, ाचच जाला ताला मोठ निल िाटाच.

vvv

पर. १. ररकमय जगवी योगय पयवाय शलहन रकय पणवा कर.(१) िारतात ििाात पवहली रलि ............. थन िणटली. (ठा/मणबई/कजशत/पण)(२) रलिकड लोकाना आकविशत करणािाठी ............. ठिल. (वतकीट/बकीि/इनाम/परलोिन)

पर. २. आकशिब‍ध पणवा कर.

िारतातील पवहला रलिचा उद घाटनाची पिशतारी

सरधयय

Page 23: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

14

नािाजलल

िकट

िरळमागथी

आशचशमणनीम

गमत

पर. ३. आकिवी पणवा कर.(अ) रलि अिािी महन उठाि करार

(आ) इवडन पवननिणला रलि धािलली वठका त

(इ) रलि धािणाचा मणहताशचा वदिि ि िाल

(ई) घाट उतरीची िणखिो वन िरबराई पाहणाच ककतराट घार

पर. ४. खलवील िबदसठवी पठि आलल पयवायवी िबद िो‍धन शलह.

पर. ५. करण शलह.(अ) रलिचा परिाि धोकाचा नाही ह पटिणािाठी रलिचा कारिाऱानी खप आटावपटा कला.(आ) इगरजानी दऊ कलली मणबई-ठा रलि परिािाची इनाम काही वदििानी बद करणात आली.

पर. ६. सरमि.(अ) ‘रलिचा िोध दिाचा आवथशक विकािाला गती द ारा ठरला’, तणमच मत वलहा.(आ) सिाततपिशकाळात िारतीािर अिलला अधशदधाचा परिािािबधी तणमच विचार सपष करा.(इ) तणमचा मत रलिपरिािाच अिलल िाद ि तोट िविसतर वलहा.

उपकरम :टवलिोन, सिपाकािाठीचा गि, िगक ािारखा आधणवनक िाधनापकी कोताही एका िाधनाचा पिश इवतहाि जान घा ि तो रजक पदधतीन वलहा.

िषभयससमस

* खलवील रकय रच र अभयस. ‘अ’ गट ‘ब’ गट(१) िाशचा उद झाला. ियोद झाला.(२) वदििामागन वदिि चालल तिी ताची परवतषा िाढत गली. वदििवदिि ताची परवतषा िाढत गली* खलवील परशनचवी उतिर द.(१) दोनही गटातील िाकाचा अथश एकच आह का?(२) दोन गटातील िबद िारख आहत का?(३) अधोरचखत िबदामध ‘अ’ गट आव ‘ब’ गटातील िबदामध कोता िरक आह?

बोलणाचा ओघात आप िबदातील परसपर िबध दाखिार वििकी परत गाळन िणटिणटीत अि जोडिबद बनितो. िबदाचा अिा एकवतरकराला ‘िमाि’ अि महतात. िबदाचा अिा एकवतरकरान जो जोडिबद तार होतो ताला ‘िामाविक’ िबद महतात. * समस शरगरह - िामाविक िबद कोता िबदापािन तार झाला ह सपष करणािाठी आप ताची िोड करता. ािोड करन दाखविणाचा पद धतीला शरगरह महतात.

Page 24: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

15

िणमार दोनि पािष चौरि वकलोमीटर विसतार अिलली ‘काझीरगा’ पिणसथळी अथिा अिारण िाऱा िारताच एक िि आह. एक आवरिका िोडलाि इतक विविध आव अिख पिणपकी आिामवििा जगाचा पाठीिर इतरतर कठच आढळत नाहीत. इतकच नवह, तर आिाममध िािरार काही काही पराी जगाचा पाठीिर दिरीकड कठही आढळत नाहीत. हलॉक नािाचा एक पणचछिविहीन िानर िक आिामातच आढळतो. िारताचा इतर कठलाही परातात ताची िसती नाही. ताच हलॉक ह नािािणदधा ताचा आिाजािरन पडल आह.

आिामच िविषट दाखिारा दिरा पराी महज एकविगी गडा. राज िरकारच परतीक महन आिामात वठकवठकाी ताच पणतळ उिारलल आढळतात. क ी महल हा अगदी वनबणशदध पराी एखादा राजाच परतीक महन का पित कला जािा? प परथमदिशनी िाटतो वततका हा पराी टाकाऊ नाही. कोातरी इगरज किीन गडािर एक लहानिी कविता करन तो मािापका किा शष आह त दाखिल आह.

एखादाचा पणतळा पाह आव ताला परतक पाह ात िार िरक अितो. मी तर गडा ि ताचाबरोबर आिामातल इतर पिणपकीही परतक ि जिळन पाहणाची िधी वमळािी महन काझीरगाला आलो होतो. अिा वठकाी िनपि बहधा िकाळी लिकर अथिा िाशसताचा िळी पाहाला वमळतात.

आदला रातरी खप पाऊि पडला होता. तवहा िकाळी जर पाििाची बणरबणर चाल रावहली, तर जगलात जा कठी ह मी जान होतो; प माझ निीब जोरदार होत. दिऱा वदििी िकाळी आकाि प शप वनरभर होत. पिडचा िारा प इतका िात होता, की जगलात विराऱा जनािराना आमचा िािही कठी होत. काझीरगाची िमी ही कदशमिमी आह. इथला कमरइतका वचखलातन विर मािाला अिकच. वििा इथ ििशतर इतक उच गित िाढलल अित, की तात हततीिर बिलला मािही लपन जातो.

परिािाना ा जगलात विरिन आणािाठी आिाम िरकारन पधरा-िीि हतती खाि विकिन तार ठिलल आहत. ह हली िनपिना घाबरत नाहीत ि दाट गितातनही त मागश काढ िकतात. िाधारत: अिा िमज आह, की गडा हततीचा अगािर चालन जातो; प िजाऱाला वनषकार तराि द िनपिचा रकातच नित. गडादखील ा वनमाला अपिाद नाही. कववचत कवहातरी एकटा अिलला गडा िमोर ाऱा पििर धडक माराला वनघतो; प एकलकोडपाच पशििान वतरिटपात झाल

| कझवीरग (सरलरचन)

रसि अरसर - (१९०७-१९७६) : किी, परिाििशनकार. ‘ातरी’ हा सिट कविताचा िगरह. ‘विकचा परदिातन’, ‘लाल नदी वनळ डोगर’ ही परिाििशन परविदध. परिाििशनात वनिगाशचा दखणा रपािोबत ता परदिातील लोकजीिनाच िकम अिलोकन, वचतन ि िमाजिादी िवमकतन कलल विशलि आढळत.

परसतणत पाठात लखकानी ‘काझीरगा’ अिारणाचा जगलििरीच िशन कल आह.

Page 25: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

16

नाही तरच निल. जगातील परचडका पराणात िारतातील एकविगी गडाचा चौथा नबर लागतो महतात. पवहला वतघात आवरिकी हतती, िारती हतती ि आवरिकतला ििद गडा ाचा िमािि होतो.

जगलात विरणािाठी मला एक हतती वमळाली होती. वतच नाि िजती अि होत. मोठी दखी, इदराचा ऐरािताची मणलगी िोिल अिी होती ती आव चालत प होती अिी ऐटीत, की गितातन चालताना ज रिमी िाडी िळिळत आह अि िाटाि. वनघालापािन थोडाच िळात ती एका जरािा उघडा वठकाी आली आव माहतान ख कलाबरोबर उिी रावहली. िमोरच आमचाजिळ एक गडा अगदी वनशचल उिा होता. वचलखत घालन पहाऱािर उभा अिलला एखादा वििालका ोद धािारखा. जरािी मान हालिन तान आमचाकड पावहल ि मनात नकी कल, की आपली जागा िोडन पणढ-माग होणाची जररी नाही. ताचा िोटो घणाची माझी मनीिा जान माहतान हचततीला चणचकारत चणचकारत उिी कली. मी गडाच मनिोक िोटो घतल.

ता माहताकडन दोन गोषीची मावहती वमळाली. बाजारात गडाचा नाकािरील विगाची वककमत जिळजिळ दोन हजार रप इतकी अित ही एक ि दिरी अिी, की िरीर थड राखणािाठी वचखलान अग माखन घारा गडा हा िामावजक आरोगाचा िोका अितो. िबध मोठा जगलात िक एकाच वठकाी जाऊन तो आपली विषा टाकतो. वकतक मल दर अिला तरी ताच एका जागिर तो नहमी परतन तो. घा िाटल तथ टाक न, िजाऱा-पाजाऱाना तराि होईल अि िाग न ह िमजारा गडा वन:िि िहााच महटला पावहज.

माहतान ख कली ि गरशकन िळिा घऊन िजती दिरीकड वनघाली. ताच िळी एक पाढरािणभर गाबगळा डोकािरन पख हालित उडाला. मी लगच मनात नकी कल, की जिळपाि कठतरी रानमहिीचा कळप अिला पावहज. माझा तकक खरा ठरला. वगरकी घऊन बगळा वजथ उतरला, ता वदिन माहतान िजतीला हाकारल आव पाच-पधरा महिीचा एक कळप िातप चरताना आमचा दषीि पडला. महिी गितातन चालतात, ता िळी गितातल अनक लहान कीटक घाबरन हित उडतात. ताना खाणािाठी बगळ नहमीच महिीचा जिळ अथिा ताचा पाठीिरही ऊन बितात. वििाल विगाचा दहा-पधरा महिीचा मधन िािरार बगळ पाहन मनात आल, की वनिगाशची ही काळािरची पाढरी वलपी कवहातरी कागदािर वचवतरत कली पावहज. आिामी जगलातला ा रानमहिीची विग वदिाला मोठी िणदर आव वििाल अधशचदराकती अितात.

हततीपकाही उच अिलला ‘एवलिकट गराि’ (हतती गित) मधन वचखल तणडित माहतान िजतीला पणढ काढली. थोड अतर चालन गलािर मधच थाबन वतन िोड िर कली आव तणतारीिारखी दीघश वकककाळी िोडली. मला िाटल काहीतरी िकट आह. माहतान इकड वतकड नजर विरिली आव हचततीला पणढ चालणाची िचना कली. िािधप पािल टाकत, गितातन चालत ती एका डबकापािी आली. डबकाचा काठािर एक हरी मरन पडल होत. हचततीन पणनहा एक वकककाळी िोडली आव तोड हित विरिन चारी वदिाचा िाि घतला. ज का मतची पािल

Page 26: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

17

आजबाजला कठ रगाळत आहत, की का ाचा मागोिा ती घत होती. माहतान िजतीला जरा खाली िाकाला लािल आव आपला िोबताला खाली उडी माराला िावगतल. ता िोबतान खाली उतरन हराचा परताच नीट वनरीक कल. कठला तरी पराणान छिातीत विग खणपिन ताची हता कली होती. वकती नाजक, िणदर जीि; प जनािराचा एका आधळा, िडा लहरीबरोबर चकाचर झाला ताचा! माझ मन किर बधीर झाल.

काझीरगाचा विसतीश िनपरदि तणडित आव विजलला िाऱािर मद मद गतीन तरगत वगरका घारा जवमनीचा ि गिताचा िाि हगत िजती परिािी बगलाचा वदिन चाल लागली. का को जा; प िाटत पणनहा ती थबकली आव ताच िळी िमोरन हराचा एक कळप उडा मारत पळत पळत वनघन गला. ता हराकड पाहन एका विलक िमाधानान माझ मन िरन आल. ताचा तो कळप िारगाचा आह अि मनाला िाट लागल. वककवचत काळिर अगािर असपष पाढरक वठपक अिलला हराना िसकत िाित िारग महतात. ा हराचा कळप िगान जातो, ता िळी एखादा काळा-पाढरा ढग िाऱािर तरगतो आह अि िाटत. ढगालाही िसकत िाित िारग ह नाि आह.

ििाखातला पाढरका ढगािारख काकाला िगळ रप घार मन वतथ घोटाळत अिता िजती काझीरगाचा कडला ऊन उिी रावहली. परिािी बगला तथन जिळच होता.

पर. १ . कझवीरग अियरणयचवी रशिषट खलवील मददयन अनसरन शलह. (अ) िौगोवलक िविषट (आ) परावजीिन

पर. २. ‘परणयच ग‍धजन’ य सकलपनबबि िमच मि शलह.पर. ३. ‘कझवीरग हवी कदवामिमवी आह’, ह शर‍धन सोदहरण सपषट कर.पर. ४. टवीप शलह.

(१) िजती (२) एकविगी गडा (३) गडाचा ििी (४) गाबगळपर. ५. ‘िमहवी कलल जगल पररस’, यशरषयवी रोडकयि मशहिवी शलह.

vvv

* खलवील िबदसमहपसन समशसक िबद ियर कर. िबदसमह समशसक िबद(१) जानरपी अमत --------(२) पाच आरताचा िमह --------(३) परतक घरी ---------(४) लब आह उदर जाच अिा तो ---------(५) गणर आव विष ---------

िषभयस

सरधयय

Page 27: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

18

वााम आरोगदाी वमतर । ह धानी ठिाि ितर ।आळि िरी मावनला ििशतर । ििशतोपरी ।।

वाामावि िाचतिक िोजन । तवह मारी विकारी होऊन ।वााम हो अवनिदीपन । अनपचन िहजवच ।।

वााम जडति जाई दरी । वााम अगी राह तरतरी ।रकविसथा उततम िरीरी । िाढ विचारी िजीिप ।।

वाामान ििक सनाण । वााम मानि हो दीघाशण ।वाामहीना वपतत, कि, िाण । जजशर कररती अतत ।।

वााम िाढ परवतकार िचक । सिािलबनाची परिचतत ।वााम अगी िाढ सिवतश । काश करणाची ।।

५. वययमच महतर

रषटटरसि शरवी िकडोजवी महरज - मशणक बडोजवी ठकर (१९०९-१९६८) : ितकिी, िमाजिणधारक. अधशदधा, जावतिद, धमशिद ािारखा िमाजविघातक गोषीिर हल चढिन तानी दििकी, अवहिा ि आतमिम ाच पाठ वदल. गािागािातन ‘गणरदि ििा मडळ’ सथापन कली. ा कााशबददल जनतन ताना ‘राषटित’ ही उपाधी दऊन ताचा गौरि कला. ‘अनणिििागर’, ‘िजनािली’, ‘ििासिधमश’, ‘राषटी िजनािली’ इतादी पणसतक परकावित आहत. विक, िदािद ि असपशता वनमशलन, अधशदधा वनमशलन, सिचछिता, ििशधमशिमिाि ावििी कळकळीच आिाहन करारा ि अजानी जनतला िातिलणक िवमकतन लोकविक द ारा ताचा ‘गरामगीता’ हा गरथ खडोपाडी आदरान िाचला जातो.

मानिी जीिनातील वाामाच महति परसतणत कविततन किीन सपष कल आह.

िग - २

Page 28: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

19

पर. १. वययमच फयद दिवारणर आकशिब‍ध पणवा कर.

पर. २. चक की बरोबर ि शलह.(अ) वााम ििााकरता उपणक अितो.(आ) वाामान जडति िाढत.(इ) वाामान सना अिक होतात.(ई) वाामान परवतकारिकी िाढत.

पर. ३. िबदसमहबददल एक िबद चौकटीि शलह.

(अ) आरोग दारी -

(आ) विरोध करणाची कमता अिलली िकी -

(इ) सितःची काम सितः करारा -

(ई) एका अगान कलला विचार - पर. ४. वययम न करणयच िोट शलहन आकिवी पणवा कर.

वययमशरण

पर. ५. िररवा‍धररि.(अ) वाामाच महति तणमचा िबदात वलहा.(आ) ‘वााम अगी िाढ सिवतश। काश करणाची ।।’ ा पकीतील तणमहाला िमजलला अथश वलहा.(इ) ‘आरोगम धनिपदा’ ा उकीतील विचाराचा विसतार करा.

वययमच फयद

िमािात कमीत कमी दोन िबद अिाि लागतात. ताला ‘पद’ अि महतात. ता दोन पदापकी कोता पदाला पराधान आह ािरन िमािाच परकार ठरतात. पद पर‍धन / गौण (कमवी महतरचवी) समसच नर(१) पवहल पद परधान अवीिाि(२) दिर पद परधान ततपणरि(३) दोनही पद परधान द िद ि(४) दोनही पद गौ बहवीहीाििथी आपलाला ‘अवीिाि’ आव ‘द िद ि’ ह दोन िमाि िमजन घाच आहत.

िषभयस

सरधयय

Page 29: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

20

बळ ज. पशडि (१९२९-२०१५) : परविदध लखक. वकरकट िामनाच िमालोचक. ‘पवहल ितक’, ‘कमाराच खळ’, ‘वकरकटमधील निलकथा’ इतादी पणसतक परविदध.

ऑवलवपक िामनाची िणरिात का ि किी झाली? ह िामन िरिणामागील उद वदष कोती? ऑवलवपक ितणशळाचा अथश का? ा ििााचा आढािा परसतणत पाठातन लखकानी घतला आह. परसतणत पाठातन जागवतक ऑवलवपक करीडासपधाावििीची मावहती वदली आह.

ऑवलवपक गािाकड आमची मोटार िरधाि िगान जात होती. गदथी परचड अिली तरी रहदारीला अडच मणळीच नवहती. णाजाणािाठी िगिगळ रसत होत. खळाच मदान जिळ ऊ लागल, ति आमच डोळ िमोरील वकवतजाकड लागल. खपच उच अिा सतिािर एक िलामोठा धिज िडिडत अिलला

आमहाला वदिला. ऑवलवपक िामनाच त सिततर वनिा होत. धिजािरील पाढऱािणभर पाशिशिमीिर लाल, वपिळा, वनळा, वहरवा ि काळा रगाची ितणशळ एकमकात गणिलली होती. ज पाच वमतरच हातात हात घालन आपला मतरीची िाक जगाला दत होत! ही पाच ितणशळ महज जगातील पाच खड आव ताची िणभरधिल पाशिशिमी महज वििाल अतराळ. ा धिजािर ऑवलवपकच बरीदिाक वलवहलल आह- ‘विवटि, ऑचलटि, िॉवटशि.’ महज गवतमानता, उचचता, तजचसिता. परतक खळाडन जासतीत जासत गवतमान होणाचा परतन कला पावहज; अवधकावधक उची गाठणाची विकसत कली पावहज आव बलििधशनािाठी जासतीत जासत शम कल पावहजत, अिा िदि हा धिज खळाडना दत अितो. ा धिजसतिाजिळ एक सिवतशदाक मिाल ितत तित अित. ऑवलवपक िामन महज करीडापटिाठी आव करीडािौवकनािाठी एक पिशीच अित. परिीचा पाठीिरील ििश राषटातील िणमार पाच त िहा हजार खळाड ा िामनामध िाग घतात. सतरी-खळाडचीही िखा दोन हजाराचा आिपाि अित. परकागारात िणमार िततर त ऐिी हजार परकक बिणाची िो अित. ावििा िणमार पचिीि हजार लोकाना ह िामन उि राहन पाहता तात. पोहणाचा िशतीिाठी चार-पाच तलािही बाधलल अितात.

खळाच वििाल मदान, तािोितालच परचड परकागार, रहदारीिाठी मणददाम बाधलला अनक िडका, लोहमागश, पणरि ि सतरी-खळाड ाचा वनिािािाठी बाधलला अिख खोला अिलला इमारती, ििवतगह, परककाचा शमपररहारािाठी िणिजज अिी वििाल उपाहारगह-अि ह एक मोठ गािच अित! ाला ‘ऑवलवपक चवहलज’ अि महतात. ‘ऑवलवपक चवहलज’ िििणाची कलपना इ. ि. १९५६ मध मलबोनश थ माडणात आली. पवहल ‘ऑवलवपक चवहलज’ वतथलच. ऑवलवपक

मनणषाचा ििाागी वचकमति विकािात करीडच महति अननिाधार आह. ििश सतरािर खळल जाार करीडािामन ह करीडारविकाचच नवह तर जगिरातील करीडापरमीच लक िधन घ ार ठरतात.

िपश जगिरातील करीडािामनात ‘ऑवलवपक करीडािामनाना’ एक मानाच सथान आह. ‘ऑवलवपक २०२०’ चा विजाच उद वदष डोळािमोर ठऊन आपलाला आिडाऱा खळािर लक कवदरत करन, तात पारगत होऊन आपला दिाला ‘ऑवलवपक विजाच मानकरी’ होणािाठी अवधकावधक परतनिील राहा.

६. ऑशलशपक रिवाळच गोफ

Page 30: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

21

िामन दर चार ििाानी होतात. ह िामन पाच वदिि चालत. इ. ि. पिश ७७६ मध ह िामन झालाची पवहली नोद गरीि दिाचा इवतहािात िापडत. ता िळी सपधडत िसिी होाऱा खळाडचा, ऑवलवह िकाचा िादीची माळ घालन, गौरि करणात त अि. गरीि दिातील अनक िहर परसपरातील िदिाि वििरन ा िसिी सपधशकाच परचड सिागत करत. ा िामनातील खळाडना राषटी ििमारिाचा िळी मानाच सथान वमळत अि. पणढ गरीक िततचा ऱहाि झाला आव ताबरोबर इ. ि. पिथी ३९४ मध ह िामन बद पडल.

मतरीचा मतर िागाऱा ा ऑवलवपक िामनाची तानतर इ. ि. १८९४ िाली आधणवनक जगाला आठि झाली. ता ििथी रिानि दिात एक ‘ऑवलवपक कागरि’ िरिणात आली होती. ता कागरिला अनक राषटाच परवतवनधी हजर होत. कबर टीन नािाचा रिच करीडातजजान ा कागरिमध ऑवलवपक िामनाच पणनरजजीिन कल. िरीरिपदा िाढिणािाठी, बलििधशन करणािाठी आव परामणखान दिादिातील मतरी िाढन ताचात वमतरतिाची सपधाश वहािी ािाठी पराचीन ऑवलवपक िामनापरमाच ापणढ आतरराषटी करीडासपधाश िरिावात अि ठरल. १८९६ पािन ऑवलवपक िामन दर चार ििाानी िगिगळा दिात िरिल जातात. ता वनवमततान जगात िद िािना, िमता, मतरी, विशिबधणति, विसत ि ऐक ा िािना िाढीि लागतात.

ा िामनात वनरवनराळा एकिीि खळाची तरतद आह. पणरिािाठी ि चसतरािाठी िगिगळ िामन होतात. ा िामनाचा विसथिाठी एक आतरराषटी ऑवलवपक िवमती नमलली अित. ा सपधाात िाग घ ाऱा परतक दिाच एक त तीन परवतवनधी ा िवमतीत अितात. ा िवमतीमध खळाची विसथा ता ता खळाचा आतरराषटी िघाकड अित. ऑवलवपक िामनािाठी लागारा खचश िारच मोठा अितो. हा ििश पिा सपधशक दि उिा करतात.

करीडचा कतरात जावतिद नाही, धमशिद नाही की िशिद नाही. थ ििााना िमान िधी वमळत. अमररकतील जिी ओिनि हा ििान आवरिकी खळाड. १९३६ मध बवलशनला झालला ऑवलवपक सपधडत तान चार अवजकपद वमळिली. इतकच नवह, तर ता चारही बाबतीत तान नि उचचाक परसथावपत कल. अमररकचा िाचा तो मोठा विलपकार ठरला. अमररकनच नवह, तर िाऱा जगान ा खळाडचा ता िळी किढा गौरि कला! किढ कौतणक कल! ओिनिचा िश, ताचा दि ह ििश वििरन िाऱा जगान ताची परििा कली.

एवमल झटोपक हा झकोसलोवहावकाचा खळाड. १९५२ िाली तान हलविकीच मदान गाजिल. तथ तान ५,००० मीटर धाि ि मरथॉन ा लाब पललाचा िशतीत निीन विकरम कल ि निा इवतहाि घडिला. जगातील एक ‘मानिी रलि इवजन’ अिी झटोपकन खाती वमळिली. ामणळ जगातील ििश लोकाना झटोपकबददल तर अविमान िाटलाच; प ताबरोबर झकोसलोवहावका दिाबददलही ताचा मनात आदर वनमाश झाला.

आवरिकतील इवथोवपाचा अबब वबवकला ा खळाडन तर अनिाी पाान मरथॉन-लाब पललाची िशत वजकली! एिढ मोठ अतर तान २ ताि १५ वमवनटात काटल. िनी बकिश ा सतरी-खळाडन तर १९४८ िाली ऑवलवपकच मदान दान िोडल. १०० ि २०० मीटरचा िशतीत परथम करमाक वमळिला. िारतान हॉकीचा सपधडत अनक ििड अवजकपद वटकिल. िणपरविदध िारती हॉकी खळाड धानचद ाच नाि वकतक ििड जगात ििााचा वजििर नाचत होत. ऑवलवपकचा मदानािर खळाड खळत अितात, तवहा खळाडना पराकरमाचा ि परतनिादाचा िदि द ारा धिज डौलान िडकत अितो. ता धिजािरील पाच खडाची पाच ितणशळ िमतचा ि विशिबधणतिाचा िदि जगाला दत अितात; तर ताचा िजारीच कणदर विचाराचा अधकार घालिारी जोत तित अित.

Page 31: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

22

पर. १. आकिवी पणवा कर.

पर. २. योगय पयवाय शनरडन रकय पनह शलह.

(१) पवहल ऑवलवपक चवहलज......... थ ििल.(अ) गरीि (आ) मलबोनश (इ) रिानि (ई) अमररका

(२) पवहल ऑवलवपक िामन......... िाली झाल.(अ) १८९४ (आ) १९५६ (इ) इ. ि. ७७६ (ई) इ. ि. पिश ३९४

पर. ३. खलवील रकय रच. अ‍धोरतखि कललय िबदबबि मशहिवी िरन िक पणवा कर. एखद िबदल खलवील मदद लग नसिवील िर शिर- ह शचनह शलह. उद., ‘र’ यसठवी शलग, रचन, शरिकवी सगळवीकड- ह शचनह यईल.(१) पणरिािाठी ि चसतरािाठी िगिगळ िामन होतात.

अ. कर. िबद मळ िबद िबदजात परकार वलग िचन वििकी(१) पणरिािाठी(२) ि(३) चसतरािाठी(४) िगिगळ(५) िामन(६) होतात

पर. ४. सरमि.(१) ‘ऑवलवपक महज विशिबधणति’ ही िकलपना सपष करा.

उपकरम : िन २०१६ िाली झालला ऑवलवपक िामनातील िणिश, रजत ि कासपदक वमळिाऱा खळाडची मावहती आतरजालाचा िापर करन खालील तकतात वलहा.

ऑवलवपकच बरीदिाक

िाकातन वमळारा िदि

(अ) (अा)ऑवलवपक िामनातन विकवित

होाऱा िािना.

अ. कर. वयकवीच नर दि खळच नर पदक

सरधयय

Page 32: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

23

१८७९ िाल आव िित ऋतच वदिि. काही वदिि िणटी घालविणािाठी वमतराना घऊन थॉमि एवडिन एका डोगराळ िागातील खडगािात जाऊन रावहला. िशगरह अिलामणळ िर वदििा ििशतर अधार पिरला. वतथ काही िासतरज आव जोवतिी िशगरहाचा अभाि करणािाठी जमल होत. वमतरमडळीचा गपपा रगात आला होता; प एवडिन किला तरी विचारात गढन गला होता. ताचा एका वमतरान िहजप विचारल, ‘‘का एवडिन िाहब किला एिढा विचारात गढलात? ता अधारािर मात कराऱा परकाि द ाऱा िसतचा िोधाची कलपना तर नाही ना तणमचा डोकात? अिल काही तरी िडगळ विचार नहमीच तणमचा डोकात तात.’’

‘‘मला िडगळ महा वककिा काहीही महा; प खरच नमका अिाच विचार माझा डोकात आता आला आह. मी अिा काही तरी परकाि द ाऱा िसतचा िोधात आह, की जी वककमतीन कमी अिल; प िामान मािालाही रोजचा जीिनात वतचा उपोग होईल.’’

एवडिनचा वमतरानी िारि गिीरप मनािर घतल नाही. बऱाच जानी तर त हिणािारीच नल.‘‘तणमहाला ही थटा िाटत? प हातचा कककाला आरिा किाला? माझा मनातील

कलपनपरमा अिारी िसत िोधणाच आवहान मी सिीकारल आह.’’ एवडिन अगदी िहजप बोलन गला. एखादी कलपना मनात आली, की वतचा ितत पाठपणरािा कर ह तर एवडिनच िविषट होत.

एवडिनन आवहान सिीकारल खर; प ह काम िाटत वततक िोप नवहत. कवतरमररता परकाि वनमाश करणाच ि रातरीच वदििात रपातर करणाच ापिथीही काही परतन झाल. िर हरि डवही ान खाीमध िापरणािाठी एक कमानदार वदिा तार कला होता. तात िीज िाहन नाऱा ताराचा टोकाना काबशनच महज कोळिाचा पदाथाशच तणकड जोडलल होत. ताराची काबशन जोडलली टोक जिळ आली, की तातन झगझगीत परकाि वनमाश वहाचा; प ा परकािाचा उपोगाला िार माशदा होता. दर िळी काबशनच तणकड जाळन परकाि वनमाश कर ह काम खवचशक होत. तातन वनमाश होारा वििारी िा हाही धोकादाक होता. परकाि तर जासत िळ वटकारा हिा. तो कमी खचाशत वनमाश करता ाला हिा. तो िार परखरही नको. तातन वििारी िाचा धोकाही नको. ह िार कि जमाच? एवडिनच विचारचकर िणर झाल.

कोताही निा िोध एकाएकी लागत नाही. वनरीक, अनणमान, परोग, पणनहा पणनहा परोग कर ह चकर ितत चालच अित. एवडिनन पवटनमचा उपोग करन पावहला. तो थोडा िार िसिी झाला; प अिला महागडा परोग विहाश नवहता. उनहाळाच वदिि. हातातला पखान िारा घत अिताना एवडिनच लक पखाचा काडीकड गल. ‘‘ा बाबपािन काबशन करता ईल का?’’ मनात विचार आला, की लगच परोगाना िणरिात. हा बाब कोता जातीचा अिािा? उष कवटबधात आव वििित: आवरिका आव आविा खडात बाबचा अिखा जातीची लागिड कली जात. ापकी कोता बाब उपणक ठरल ाचा िोध घ आिशक होत. बाबचा जाती गोळा करणािाठी एवडिनचा िहकाऱानी आवरिका खडात हजारो मल पाी परिाि कला. ता वठकाी ताना वहसतर

७. शदवयचय िो‍धमगच शदवय

डॉ. अशनल गोडबोल (१९४७) ः परविदध लखक. ‘िसकार विदोरी सिाततिीर िािरकर’, ‘थॉमि अलिा एवडिन’, ‘१८५७ ची िोगाथा’, ‘िणबोधकथा’, ‘कथाकथनातन बालविकाि’ इतादी पणसतक परविदध. थॉमि अलिा एवडिन ानी िोध लािलला वदवाचा िोधामागची कथा, एवडिन ाचाकड परोगिीलता ाच मावमशक िशन परसतणत पाठातन लखकानी कल आह.

Page 33: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

24

पििी आव मलररािी ितत िामना करािा लागला. बाबचा जाती गोळा करणािाठी एवडिनन पाणािारखा पिा खचश कला. तातन तान िहा हजार परकारचा बाबचा जाती गोळा कला. बाबपािन तार कलली विलमट ही अवधक काळ परकाि द ारी ठरली; प अजनही ताचा मनाच प श िमाधान झाल नवहत. परोग ितत चालच होत. ह परोग चाल अिताना एवडिनच चहा, जि आव झोप ह िार परोगिाळतील टबलािरच. िक लागली, की उभा उभाच थोडि खाच, थकलािारख िाटल, की बिला बिला थोडीिी डलकी घाची. तरीही कामातन थोडीिी िरित वमळाली, की एवडिन ताचा िहकाऱाना िमणदरािर माि माराला वककिा नताचा नाही तर गाणाचा काशकरमाना घऊन जाचा. मन ताजतिान झाल की पणनहा कामाला िणरिात.

िणरिाती िणरिातीला वदवाचा परोगाबाबतची परतक कलपनाच ोग आह अि एवडिनला िाटाच; प परोग करन पावहलािर तातील िोलपा जािाचा. कलला परतक परोग आव तातन का आढळल ाची पदधतिीर नोद िहामधन ठिली. अिा ताचा परोगाचा दोनि िहाची चाळीि हजार पान िरन गली. एवडिनच काही टीकाकार ताला महाच, ‘‘हा िगळा खटाटोप िकटचा गला महाचा! कार ातला बहतक नोदी ा ििलला परोगाचा आहत.’’ ा टीकाकाराना एवडिनन उततर वदल आह, ‘‘मी ज हजारो परोग कल त ििल तरी िकट गल अि कि महता ईल? वनदान माझानतर परोग कराऱाना हच परोग पणनहा करन पाहणाची गरज नाही. ताच त शम आव िळ िाचला हा िादाच नाही का?’’

ितत दहा त बारा ििड परोग करन पावहलानतर वदवामध विलमटिाठी िापरणात ाऱा टगसटन धातचा परोग िसिी झाला. इतका महतिप श िोध लागला; प तो लोकाना मावहती किा वहािा? ताचा डोकात एक कलपना आली. मनलो पाकक थील घरािोिती तान परचड मोठा माडि उिारला. ता वठकाी नाना परकारचा वदवाची आकिशक रोिाई कली. झाडात, झणडपात, अगात, गचचीिर वककबहना वजथ जागा वमळल वतथ िाटाणापािन िोपळापातचा विविध आकाराच आव रगाच वदि लािणात आल. तो वदिि होता २१ ऑकटोबर १८७९ चा. घरािोितीचा वदवाचा झगमगाट पाहाला िार गािचा गाि लोटल. एवडिनन कलला ा वदिाळीचा ितशमानपतरात आव िगळीकड गिगिा झाला. ितशमानपतरातन वदवाचा िोधाची बातमी जगिर पिरली.

२१ ऑकटोबर १९२९ ा वदििी एवडिनन लािलला वदवाचा िोधाला पनाि ििड पश झालािर िाऱा अमररकन हा वदिि एखादा महोतििािारखा िाजरा कला. एक मोठा िमारिात अमररकचा अधकानी एवडिनचा िनमान कला. ा घटनचा वनवमततान अमररकचा पोसटखातान वदवाच वचतर अिारी वतवकटही परविदध कली.

एक ििशिामान बणचदधमतता अिाऱा एवडिनन ह िार कि कल ाच ताचा टीकाकाराना आशचश िाटल; प ताना एवडिनन मावमशकप िावगतल, ‘‘इतरापका माझामध बणचदधमतता अवधक होती अि मणळीच नाही; प िकटाना तोड दणाची, अिख परकारच परोग करन पाहणाची ि हजारो िळा अपि आल तरी पणनहा वततकाच उमदीन नि परोग करन पाहणाची वचकाटी माझाजिळ होती. माझा िात एक वहसिा िाग बणचदधमततचा अिलाि नवाणि वहसि िाग हा वचकाटीचा आह.’’

Page 34: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

25

पर. १. (अ) आकशिब‍ध पणवा कर.(१)

(२) बाबचा वनरवनराळा जाती गोळा करणात एवडिनचा िहकाााना आलला अडची

िर हरि डवही ानी तार कलला वदवाचा माशदा

(आ) ररकमय जग िर.(१) ....... ा वदििी एवडिनचा घरािोिती आकिशक रोिाई होती.(२) ....... माधमातन वदवाचा िोधाची बातमी ििशतर पिरली.(३) एवडिनचा मत ताचात ......% वचकाटी होती.

पर. २. (अ) योगय पयवाय िो‍धन रकय पणवा कर.(१) पवटनमचा परोग..... होता. (सिसत, िादिीर, महागडा, विहाश)(२) ििलला परोगातनही नतर परोग कराऱाच ...... िाचतात. (पि, शम, कागद, परतन)(आ) आकिवी पणवा कर.

पर. ३. खलवील रकयिवील अ‍धोरतखि िबदच रचन बदलन रकय पनह शलह.(१) घरािोिती वदवाचा झगमगाट पाहाला िार गाि लोटल.(२) काबशनचा तणकडा जोडन परकाि तार करणाच काम खवचशक होत.(३) अमररकचा पोसटखातान वदवाच वचतर अिारी वतवकटही परविदध कली.(४) ििलला परोगाची पदधतिीर नोद एवडिनन िहीमध ठिली.

पर. ४. सरमि.(१) ििोधक होणािाठी तणमही सितःचा वचकमतिात कि बदल कराल त ८-१० िाकात वलहा.(२) विजानात नि िोध लािणािाठी िक बणवदधमतता पणरिी नाही ा मतािी आप िहमत आहात का? अिलाि अथिा निलाि तणमच मत िकार सपष करा.(३) तणमचा मनात ारा निीन विचार परतकात आणािाठी तणमही कोकोत परतन कराल?

एवडिनचा वचकमतिाच गणवििि

सरधयय

Page 35: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

26

अपशठि गद आकलन.

l खलवील उिर कळजवीपरवाक रचन तयखलवील किवी कर.पर.१ खलवील अकशिब‍ध पणवा कर.

विदाथथीजीिनात चागला ििीना अतत महतिाच सथान आह. चागल िावहत िाचारा, ोग ताच बाबी लकात ठिारा, ोग वठकाी खचश करारा, आिशक अिल तिढच बोलारा, नहमीच इतराचा मदतीिाठी ततपर अिारा विदाथथी िािी आणषात िमाजात आपली िगळी ओळख वनमाश करतो. तान वनिडलला कतरात ि िपादन करणािाठी ताला वििि महनतीची आिशकता पडत नाही. तणमही जोपात मागशदिशन वमळिणािाठी सितःहन पणढाकार घार नाहीत, तोपात तणमहाला कोाचही मागशदिशन वमळार नाही. आपलाला का कराच ाची वदिा दिरा ठरिार नाही. तणमहालाच वदिा ठरिाची आह आव तणमहालाच ता वदिन चालाचही अाह. ह सिपरतनानच िक आह. चागला ििी किळ सिपरतनाला चालना दत नाहीत, ता किळ ध गाठन थाबत नाहीत, तर ता िपश मानिी गण िचदधगत करणाि मदत करतात.

आप पाठपणसतकात गद ि पद पाठाचा अभाि करतो. विविध िावहतपरकाराचा अभािाबरोबर िाविक अगान परतक पाठाचा अभाि आपाि कराचा अितो. विदारााची िािािमदधी, िाविक विकाि ही मराठी िािा अधन-अधापनाची परमणख उद वदष आहत, महनच पाठपणसतकातील पाठाचा िकम अभािान आपलाला कोतही िावहत िाचलानतर ताच आकलन हो, आसिाद घता ि ता िािच िणोग वािहाररक उपोजन करता ही उद वदष िाध करता तात. अिा पाठतर िािचा आकलनाच, मलमापन करणाच कौिल पराप होणाचा दषीन पाठपणसतकात अपवठत गदउतारा हा घटक िमाविष कला आह. गद उतारा िाचन ताच आकलन हो ि तािरील सिाधा तणमही सिअधनान कर थ अपवकत आह.

* अवययवीिर समस रशिषट - (१) पवहल पद महतिाच अिन त बहधा अव अित.(२) िप श िामाविक िबद वकरावििि अवापरमा काम करतो. (आ, था, परवत िगर उपिगााना िसकतात अव महतात.)

उदा., (१) गरजना थािकी मदत करािी. (२) ता गािात जागोजागी िाचनाल आहत. (३) करावतकारकानी आमर कष िोिल.

जागोजागी, घरोघरी ािारखा िबदात अव वदित निल, तरी ताचा विगरह अवािह कला जातो, महन अिा िबदाचा िमािि अवीिाि िमािात कला जातो.* खलवील िबदसमहपसन समशसक िबद बनर.(१) विधीपरमा (२) परतक गलीत (३) चणकीची विसत (४) धोकावििा (५) परतक दारी

िषभयसपर.२. ‘चगलय सरयवी अशण सरपरयतन यमळ वयतकमतर घडि’ ह उदहरणसह सपषट कर.

विदारााची िमाजात िगळी ओळख वनमाश कराऱा ििी

(१) अवययवीिर समस

Page 36: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

27

िख आजी परिा िारली, ही गोष कदावचत िागणाइतपत महतिाची निल, कार आप वकतीतरी मत रोज अनणिित अितो. मग िख आजी मर पािली ाला वििि महति का, अिा परशन कोीही उपचसथत कर िकल. ाबाबत मला काहीही महाच नाही. तरीही िख आजीचा मत मला खोलिर जखम करन गला. आपल अि काही हरिल, अि मला आजही िाटत . माझा जगणातल एक िणभर-वनरभर काही िपल अिी एक पोकळी िाढत. को िख आजी? माझी को लागत होती ती? कोीच नाही. ना माझा जातीची ना पातीची; प तरीही ती माझा जिळची होती. रकाचा मािाइतकीच. िख आजीच ि ििा नविद. हातात काठी. िाकन कमान झालल िरीर. चहरा िणरकतानी िरलला. िख आजी गलीतन जाताना कोी िहज महटल, ‘आजी, कठ चाललीि?’ तर लगच उततर ‘कठ जातो बाबा. महातार माि. हाड गली िडाला, बघा माजा मडाला.’ महातारी का बोलत ह िगळाना िमजाच अि नाही; प परतक ज वतचािी बोलाचा परतन करतो. महातारी परतकािी बोलत. मला िख आजी नहमीच एक कविता िाटत. ती कवितत बोलत. कवितत जगत. वतचाइतकक परचड िाविक जान मला कोाकडच वदिल नाही.

िख आजी िहज बोलाला लागली तरी एक कविताच बोलाची. महज की महटल, ‘महातारी गपप घरात बिाच िोडन कठ वनघालीि मराला.’ तर ती लगच महाची, ‘मर लोकाला, िर वदकाला/माज कपाळ, िरल आिाळ/मरल माि, वझजल कानणि/महातारी नििाची, िरन उराची’ ह िगळ ती जणळिन बोलाची अि नाही; प ती बोलाला लागली, की आपोआपच वतचा

तोडातन त बाहर ाच. वतचािी बोलताना एक अिशनी आनद वमळाचा. लहानपी िाळला जाता जाता आजी आमहाला गोळा करन बिाची. ितातला दिाचा गोषी िागाची. आजीची गोष कधी कधी आठिडा आठिडा चालाची. िाळला जाताना काही िळ. िाळहन ताना काही िळ. अिा तो ठरलला काशकरम अिाचा. एकदा आजीन एक गोष िहज िणर कली आव िपिली; प ती माझा मनात दीघशकाळ रगाळली. आजी महाली, ‘ितात एक िाप होता. ताचा माि झाला. ताला पख िटल. तो िमणदरािर गला. चार तप तपशचाश कली. परत आला. ताचा बल झाला. खादा मळला. नागर जणपला. िाळाला नागी डिली. बलाची दातकडी बिली. नागराची नदी झाली.

८. सख आजवी

रजन गरस (१९५९) : परविदध कथा, कादबरीकार, किी, िमीकक, ििोधक. ‘िडारिोग’, ‘वधगाा’,‘कळप’, ‘तकट’ इतादी कादबऱा; ‘हदका’ काविगरह; ‘काचकिडा’ हा लवलतगदिगरह परविदध आह.

परसतणत पाठात िख आजीचा मनातील जणना-नवा जीिनमलावििीच िान, वतची परगवतिील दषी, वनशकमता, मािािरच परम अवति िहजतन ि ओघिता िलीत लखकान िशन कल आह.

Page 37: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

28

बलाला आघोळ घातली. ताचा िाप झाला. नावगीला घऊन पळाला...’ ह िागताना आजीचा चहऱािरच बदलार िाि, हाताचा हालचाली, ा िाऱातन ह िार आपलािमोर घडत आह. आप पाहत आहोत, अि िाटन अगािर िहार ाच. ही गोष ऐकलानतर वकतक वदिि ही गोष माझा सिपनात जिीचा तिी घडाची. बल आघोळ कराला लागला, की डोळ टक उघड पडाच. वतथन पणढ झोपच लागाची नाही. कधी तरी आपला सिपनातला िाप नागी घऊन जाईल आव आपलाला ह सिपन पडाच बद होईल, अि िाटाच; प कक ििाात अि कधी घडल नाही. ही कथा कधी अचानक सिपनात तच. आजीन कक गोषी िावगतला; प एिढीच किी मदत रतन बिली, हा परशन अनणततररत आह. ता काळी आव तानतर ा गोषीचा अथश आजीला विचारला होता तर ती िक हिाची. मधच एकदा महाली, ‘गाि गरतीला, िपान धरतीला/धरती दिापली, माती हाराकली’ आता ह कोाला कळार? नतर महातारीला काहीच विचारल नाही.

िख आजी गािातला काचाही बारिाला, लनिाला, मताला हटकन पणढ अिाचीच. िगळ वतचा महणानणिार चालाच. वतचा िबदाला चलज निाच. गािातला बाप मािात ती एकदम बरोबरीन िािराची. एकदा गािचा लकमीची जतरा ठरली. इड पडल. चाकबदी झाली. अिात गािातली िसत बाहर जाऊ दाची नाही, अिा वनम. अिात िातबा घोरपडाचा पोरगा िािग िागला. गािबठक बिली. पच महाल, ‘ररिाजानणिार िातबाचा पोराला दड कराच.’ िगळानी माना डोलािला. वनश िानल. एिढात महातारी उठली. महाली, पोरग माडीिर घा करत महन माडी कापता वहगाऽऽ?’ िगळ टाळा पगळन बघा लागल. बोलाच का? ििटी िगळ उठल. आपापला घराचा िाटला लागल. िातबाचा पोराला कोीच काही बोलल नाही. महातारीची गािाला िीती होती.

एकदा िख आजी गािातला आाबाा गोळा करन आमचा घरात आली. तवहा मी कॉलजात होतो. आमचा िागात तवहा परौढ िाकरतच िगश जोरात होत; प आमचा गािात एकही चालत नवहता. महातारी िगळा आाबााचा िमोर महाली, ‘‘आमच पोरग एिढ का का विकल, आपलाला दिरा मासतर किाला पाज. तच विकीि रऽऽ आमाला.’’ िख आजी पधरा वदििात िाचाला विकली. िगळा बाकाना विकित िणटली. ता िळी आमचा गािचा िरपच अगठिाला होता. ताला वतन चािडीतच गाठला. आठिडात िहीपणरता िाकर कला. आमचा गािातला चोपडा ाचा पोरगा पवहलादा पोलीि झाला. महातारीन गािचा बाका गोळा करन, ताला डटििर ओिाळल. दही-िाखरन तोड गोड कल. गाि महज महातारीचा गोतािळा. वतला गािातला िगळा लहान-थोरामध आपल घर वदिाच.

िख आजी विकली ििरली अिती, िहरात जनमली अिती, तर कठला कठ पोहोचली अिती.

Page 38: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

29

इतकी परचड बणदधी वतला लािली होती; प त वतचा नविबात नवहत, महन काही वबघडल नवहत. वतन िगळ वतचा हातीत काबीज कल होत. िख आजी मर पािली. लहान पोरापािन महाताऱाकोताऱापात परतकाचा डोळातन पाी आल. गाि पोरकक झाल.

आता िक आजीचा दतकथा. घडलला न घडलला. परतक गािात अिी एक आजी गािचा गोतािळा िािाळन गललीच अित. आता गािगाडा बदलला. आजीला जागाच उरली नाही. अडच िक उदाचा मणलाची. तानी अिा आजीची आठि कठली िागाची?

पर. १. खलवील घटनच लखकरर झलल पररणम शलह.

पर. २. ‘सख आजवी कशरिि बोलि, कशरिि जगि’ ह शर‍धन सपषट करणरवी पठिवील रकय िो‍ध.पर. ३. गणरशिषट शलह.

सख आजवीच मतय

सख आजवी

पर. ४. कसिवील सचननसर बदल कर.(अ) ाबाबत मला काहीही महाच नाही. (काळ ओळखा.)(आ) आजी, कठ चाललीि? (अधोरचखत िबदाची जात ओळखा.)(इ) अाजी माझा जिळची होती. (अधोरचखत िबदाचा विरदधाथथी िबद वलहन िाक पणनहा वलहा.)(ई) डोगराचा किीत ििल होत त गाि! (अधोरचखत िबदाचा िमानाथथी िबद वलहन िाक पणनहा वलहा.)

पर. ५. सरमि.(अ) िख आजीचा वचकमति विििापकी तणमहाला िािलला कोताही दोन विििाच िकार

सपषीकर करा.(आ) खालील मणद दाना अनणिरन िख आजीवििी तणमच मत वलहा. (१) करारीपा (२) आजीचा गोतािळा

पर. ६. अशिवयकवी.(अ) ‘बदलता गािगाडात आजीला जागाच उरली नाही.’ ा विधानाबाबत तणमच मत िविसतर वलहा.(आ) तणमहाला िमजलला ‘िख आजीच’ वचकवचतर रखाटा.(इ) िखआजी ि तणमची आजी ाचा सििािातील िामसथळ िोधा.

सरधयय

Page 39: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

30

िषभयस

* खलवील समशसक िबदच शरगरह कर.समशजक िबद शरगरह(१) थामती (२) हरिाल (३) गािोगाि(४) आमर(५) थािकी

(२) द रद र समस* खलवील उदहरण रच र अभयस.(१) मणलानी अाईिवडलाची अाजा पाळािी.(२) आई गािाहन चार-पाच वदििात परत ईल.(३) दरचा परिािात िोबत अथर-पाघर घाि.

(१) अधोरचखत िबदात वकती पद आहत?(२) दोनही पद महतिाची िाटतात का?(३) महतिाची अिलाि किी त सपष करा?

दोनही पद महतिाची द रद र समस रशिषट िमािाचा विगरह आव, ि, अथिा, वककिा ा िमणचचबोधक उिानिी अवानी नाहीतर वककिा,

अथिा ा विकलपबोधक उिानिी अवानी करतात.

* द रद र समसच िवीन उपपरकर

१) इिरिर द रद र २) रकतलपक द रद र ३) समहर द रद रदोनही पद महतिाची दोनही पद महतिाची दोनही पद महतिाचीविगरह - आव, ि ा िमणचचबोधक विगरह िा, वककिा, अथिा अिा विकलप दोनही पदािोबत ताचपरकारचा इतरउिानिी अवानी करािा. बोधक उिानिी अवानी करािा. पदाचा िमािि (िमाहार) गवहत

धरलला अितो. उदा., कषाजणशन उदा., खरखोट उदा., िाजीपालाकष आव अजणशन खर वककिा खोट िाजी, पालिाजी, कोवथबीर, वमरची िगर* िक पणवा कर.बजचय चौकटवीिन िबद शकर िबदसमह योगय शठकणवी िरन निर उरललय चौकटवी िर.

अ.कर. िामावजक िबद विगरह िमािाच नाि(१)(२) बरिाईट बर वककिा िाईट िकचलपक द िद ि(३)(४)(५)(६)(७)

घडोघडीबरिाईटपाप वककिा पणणपरवतकमीठिाकरीपरतक कालाजनमापािन मरपात

Page 40: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

31

आप दररोज काटशनि पाहतो, ती आपला इतका ििीची झालली आहत, की काटशनिचा ऐिजी ताला की वगवचतर वककिा हासवचतर महटल, की आप थबकतो. वििा, आप िहिा जी पाहत अितो, ती अितात ‘सटटीप काटशनि’ (महज वचतरमावलका). ‘वचट’ ह ताच ििाात महतिाच अि उदाहर. अिा वचतराचा पवहला िागात क ीतरी काला तरी िागत अित, बोलत अित, मग ताचा दिऱा-वतिऱा िागात ता िागणा-बोलणातन उलगडारी गमत अित! कधी आपलाला एकाच िागाच काटशन पाहाला वमळत, त पाहन खणदकन हि त आपलाला. अि वचतर ह हासवचतर अित; प हासवचतर महज का, अि विचारल तर आपलाला का िागता ईल?

की िागल, िडिाकड वचतर काढल, की त झाल काटशन! क ी महल, तात एक जोक अितो आव की िागल, तात एक माि अितो, तो दिऱाला बोलतो, त िाचल की आपलाला हि त, िगर... ह िगळ िाग-बोल बाजला ठिन, आपलाला हासवचतराची वाखा कराची झालाि अिी करता ईल - ‘ििाईदार रिानी काढलल गमतीदार वचतर, महज हासवचतर’. हासवचतराच िविषट का, तर त पावहल, की आपलाला हि त! वगवचतर महज, हासवचतराचा पणढला टपपा. वगवचतरिणद धा आपलाला हिित, प किळ हिि एिढाच ताचा हत नितो. वगवचतर पावहलािर आपलाला हिही त आव त आपलाला तावििा काहीतरी िाग पाहात अित. आप जर ता वचतरापािी थोड थाबन रावहलो, तर तात काही गमतीदार विचार माडलला अितो, ह आपला लकात त.

मणलाची हासवचतर काढ ही ििाात अिघड गोष आह. मणलाची महज, किळ मणलािाठीच नाही, तर हासवचतरात जी मणल अितात, ती मणल काढ िार अिघड अित, का ? तणमही काढन पाहा, तवहा लकात ईल. कार, लहान मणलाच वचतर-आकारान लहान काढल, तर त थोडच लहान मणलाच िाटार! एखादा उच माि काढला, तर तो ता उच मािाचा मणलगा िाटार का, छि! मग... दाढीवमशा निला, की होईल का वचतरातल पोरग-नाही बणिा! तिही होार नाही. ताला िटश-चडी घातली, की होईल का त पोरग... वचतर काढाचा परतन कला, की आपला ा अडची लकात तात. मोठा मािाकड आव मणलाकड आप बारकाईन पावहललच नाही, हही आपला सपषप लकात ईल! आव इथच वगवचतरकाराच कौिल लकात त. मणलािाठी विनोद कर एक िळ िोप; प वगवचतरातल मल ह मणलािारख वदि ििाात कठी!

आप इथ िगिगळा वगवचतरकारानी, आपापला वगवचतरात-हासवचतरात लहान मणल किी काढली आव ताचा बोलणातन, िागणातन ताच लहानप कि उमटल आह, त पाहा. हासवचतर

म‍धकर ‍धम वापरवीकर (१९५४) : कथालखक, लवलत लखक आव वगवचतराच िगराहक - अभािक. १९७६ पािन तानी वगवचतराचा िगरह करणाि िणरिात कली. कथालखनािोबतच वगवचतराचा

आसिादाचा वनवमततान विपणल लखन. वकिोरिीन मणलािाठी वलवहलला ‘अन कॉमन मन आर. क. लकम.’ ा पणसतकाला महाराषट िािनाचा पणरसकार वमळाला आह. आर. क. नारा ाचा ‘मालगणडी डज’ आव ‘सिामी ॲणड रिडज’ ा पणसतकाच मराठी अनणिाद कलल आहत. ‘अपरप’, ‘रप’, ‘विशिनाथ’, ‘वचनकल’ ह कथािगरह; ‘रिालखक िित िरिट’, ‘हिऱा रितन हििणाचा पलीकडल’ ही पणसतक परविदध.

हासवचतर, वगवचतर महज का? ती किी िाचाला पावहज? ह परसतणत पाठातन िावगतल आह. हासवचतर, वगवचतर आपलाला हिितात, विचार कराला िाग पाडतात. हासवचतर ि वगवचतर ामधील िदािद दिशित लखकानी ा वचतरदवनची ििर परसतणत पाठातन घडिन आली आह. परसतणत लख ‘िम २०१६’चा वदिाळी अकातन घतला आह.

| हसयशचतिलवी मल (सरलरचन)

Page 41: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

32

महटल, की आधी आठि त, ती वि.द. िडीि ा जष वगवचतरकाराचा वचतराची. िाळतला चौथी-पाचिीचा गवताचा पणसतकात िडीिाची हासवचतर होती, ती पाहताना गवताचा ‘बाऊ’ कमी झाला होता मणलाचा!

ताच ह हासवचतर पाहा. जाड रिानी खर महज मोठी माि काढता तात, अिा आपला िमज. मातर ा वचतरात रिॉक घातलली ही मणलगी लहान बाळाला दध पाजाि, तिी ा

लहानगा रोपटाला पाी घालत आह, तही वकती काळजीन-दधाचा बाटलीन!शाम जोिी ह मराठीतल मागचा वपढीच महतिाच हासवचतरकार. ताची रिा ही िडीिाचा

रिपका अगदी उलट-नाजक आव लिचीक अिी! ताचा ा हासवचतरात पाहा.

अगदी रागार मल काढल आह, ताची हालचाल जाित, नाही का! वििा दिाला ‘िल’ द ारा हा मणलगा ता रागाऱा बाळापका मोठा! हासवचतर आव वचतरात हाच िरक अितो. वचतरात हबहब काढाचा परतन अितो तर हासवचतरात विनोदी माि एखादाचा िागणा-बोलणाची जिी हबहब नकल करतो, तिी ती वचतराची गमतीदार हबहब नकल अित.

डवहीड लगडन ा अमररकन वगवचतरकाराची ही वचतर पाहा. पवहला वचतरात चतणर मणलगा पिाचा गला िोडतो आह, हा ताचा पराकरम आपलाला वदितो आव मग ताचा चहऱािरच त िाि आपलाला जाितात आव खर िाटतात.

तर दिर वचतर िोकाड पिराऱा मणलाच; ताला वगवचतर महता ईल. का बर?... वचतर पाहताना आपल लक आधी जात, त काळा रगाकड-मणलाचा मोठान रडणाकड. आपलाला िाटन जात, की लहान मणल उगीचच रडत अितात, तिच हा रडतो आह, बाकी काही नाही; प वचतराकड लकपिशक पावहलािर आपलाला वदित, ती िफटी वपन... आव विचार तो, अर! ही वपन ाला टोचत अिार आव महन ान िोकाड पिरल अिार. तिच अिाि, कार मणलाचा रडणाला काही ‘कार’ अित! इथ ताच हातपा कि काढल आहत, पाहा.

Page 42: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

33

लहान मणल लहान किी वदितात वचतरात? ताच नमकक का रहस आह ह पाहाच अिल, तर जा वगवचतरात -हासवचतरात मोठा माि आव छिोटा मणलगा अि दोनही आहत, अिी वचतर पाहािीत. ह आह, जागवतक कीतथीच वगवचतरकार आर.क. लकम ाच वगवचतर. खडात मणलाच कि कापार अिाच, मणलाला जवमनीिर बििन ताच कि कापल जाच. इथ पाहा, तो माि किा बिला आह, ताचा आकार ताचा चहऱािरच त उतिाहाच िाि आव कि कापन घारा, ककटाळलला, ितागलला मणलगा... तच हात-पा,

तच नाक-डोळ; प िरक कठ आह जामणळ हा मोठा माि िाटतो आव ह मल, लहान मल िाटत? आकारान लहान-मोठप आहच; प तावििा अवधक का आह?

ही वचटची वचतरमावलका पाहा. इथही हा िरक आपलाला वदितो. वििा, पवहला वचतरात ता वचटचा परशन ताचा बाबापरमा आपलालाही सपष कळत नाही, मातर वतिऱा वचतरात ताचा ‘अथश’ िमजतो. ता अथाशन ह उततम अि वगवचतर आह, नाही का!

आता आखी एक गमत पाह. हगररन वगवचतरकार रबर ाच ह वगवचतर. वचतर पाहताच आपलाला िाटत, ही दोन िगिगळी वचतर आहत- एक लहान मणलगा आव एक मोठा माि; प वितीिर लािलल तच वचतर आव दोघाचा किाची ठि पावहलािर लकात त, की हा लहानपी मोठ वहाोवलन िाजितो आह आव आता मोठा झालािर लहान वहाोवलन िाजितो आह. लहान मणलाना ‘मोठा’ िसतच आकिश अित आव िाढता िानणिार आप जपलला छिद अवधक खोल-िकम अिा होत जातो, बाह आकाराच आकिश कमी होत अित, अि ा वगवचतरकाराला िागाच आह.

Page 43: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

34

���

आता ह हासवचतर. वचतरकलिर हकमत वमळिली, की हासवचतरात का जाद करता त, ताच उदाहर. वबरवटि वगवचतरकार नॉमशन थलिल ाच. मणलाची कप, ताचा िटश आव िॉकि - बट पाहन लकात त, की हा सकाउटचा मणलगा आह. ताचाकड ििशच उपोगी िसत अगदी तार अितात. इथ, ताचा बणटात अगदी मधिागी काहीतरी घणिन बिल आह अन त काढणाचा नादात अिलला हा मणलगा पाहा ना, किा िडािाकडा झालला आह, वििा ताचा चहरा...आपलाला अगदी गणतिन टाकार ह हासवचतर.

आता आपला लकात आल अिल, की लहान मणलाच वचतर काढताना, ता वचतराचा वककिा ता मणलाचा लहान आकारच महतिाचा नितो, तर िरीराचा परतक अििाचा आकार ता परमाात लहान अि गरजच अित. महज, हाता-पााची बोट, ती लहान काढली, की आपोआप नख लहान होतात. नाकाचा, ओठाचा आकार काढलािर कळत, की लहान मणलाचा िणिा तिाच लहान वककिा एका रिचा अितात आव लहान मणलाना दाढी-वमशा नितात, ह तणमहाला िागाची गरज नाही! ापणढ वगवचतर-हासवचतर पाहताना आव काढताना, अिा बारीकिारीक गोषीची नोद तणमहीिणदधा घऊ िकाल.

पर. १. खलवील फरक शलह.

वयगशचत हसयशचत

पर. २. रशिषट शलह.

पर. ३. ‘वयगशचत ह वयकवीच गण-दोष मडणयच परिरवी असत आह’, ह शरचर सोदहरण सपषट कर.पर. ४. परसिि पठिवील वयगशचतपकी िमहल आरडललय कोणतयहवी एक वयगशचतच िमहवी कलल शनरवीकण

बरकवयसह सरि:चय िबदि शलह.पर. ५. ‘वयगशचत रखटण’ हवी कल आतमसि करणयसठवी कोणतय गणचवी आरशयकि असि, यसब‍धवी िमच शरचर शलह.पर. ६. ‘लहन मलचवी हसयशचत कढण अरघड आह’, यबबि िमच मि सपषट कर. उपकरम : ५ म ा जागवतक वगवचतर वदनाचा वनवमततान िाळमध विविध वगवचतराच परदिशन िरिा ि ताचा

आसिाद घा.

वयगशचत

सरधयय

Page 44: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

35

९. उजड उघड मळरनहवी

लशलि गदग (१९५४): परविदध किवतरी. ‘िििी वकवतज’, ‘अवनिजळ’, ‘ििदन’ इतादी कवितािगरह; ‘आणषाचा काठाकाठान’, ‘द:ख आव अश’, ‘पराजकाची िल आव दाह’ ह कथािगरह; ‘नाळबधाची कहाी’, ‘चखडकीतल आिाळ’ ह लवलत गद परविदध.

परसतणत कवितत किवतरीन िितऋतचा आगमनामणळ िषीचा वनिगशिौदाशतील बदलाच मनमोहक िशन कल आह.

सवागत करणवा सत ऋतचरग उधळल दिशवा-दिशवानवा,बरड कवारड इथली सषीघऊन आली ती नजरवाणवा ।।१।।

गिद पोपटी लऊन सनमरडत आली ललबोणी,जिद तवाबडी कणदफलहीघवालन सजली नवागफणी ।।२।।

लसलस पवान अगोपवागीझल ड हवा िग होऊनी,िरगी चनरीत उभी हीघवाणरी ही नटनी थटनी ।।३।।

सळसळ झळझळ लपपळ पवानमऊ मलवाम मोरलपसवापरी,सवाबर लवाल कळवानी लखडनउभ सवागतवा पवाणिीरी ।।४।।

पळसफल ही बहरन आलीवा मवातीचवा अकवारती,कसम सवारी वा जगवातलीपवाहन तवानवा मनवात झरती ।।५।।

आबवाचवा मोहरवातन आलीकोलकळची सरल तवान,उजवाड उघड मवाळरवानहीगवाऊ लवागल सतगवान ।।६।।

िग -३

Page 45: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

36

पर. १. (अ) करण शलह.(अ) किवतरीचा मत दाही वदिाना रग उधळल, कार ............

(आ) जगातील ििश िल मनात झणर लागली, कार ............

(आ) खलवील आकशिब‍ध पणवा कर.

(इ) पररवीच रप खलवील बबिीि सपषट कर.

आगमनापिथी आगमनानतररसिॠि

रसिॠिचय सरगिसठवी आिर असलल घटक

पर. २. सषटवीिवील खलवील घटक रसिऋिचय आगमनन कस सजल, ि सपषट कर.

घटक तयच सजण(१) वलबोी(२) नागिी(३) घारी(४) पळििल

पर. ३. खलवील िबदसठवी कशरिि आलल समन अरवाच िबद िो‍ध.(१) िटिसत -(२) िजली -(३) अरकद रसता -(४) अक -

पर. ४. िररवा‍धररि.(१) ‘िाबर लाल कळानी लखडन उि सिागता पादीिरी’, ा ओळीचा िदिश सपष करा.(२) ‘उजाड उघड माळरानही गाऊ लागल िितगान’ ा ओळीतील तणमहाला कळलल अथशिौदश सपष करा.

पर. ५. अशिवयकवी.(अ) िितऋतचा आगमनान िषीत होार बदल तणमचा वनरीकान वलहा.(आ) िषीच िौदश काम राहणािाठी तणमहाला िणचतील अि उपा वलहा.

सरधयय

Page 46: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

37

आमचा बडनानाना कलपाचा मोठा िौक. अनक धातची, अनक आकाराची, अनक कळीची कलप जमिन तानी एक िगरहाल बनिल आह. घरात दध-दिताचा कपाटापािन तो तहत पिाचा वतजोरीपात परतक वठकाी तानी कलप लािन नाकबदी करन टाकली आह. घरािर एखादा डाका पडार आह अिी बातमी कळनही कोी इतकी तारी करत निल! बर, इतका बदोबसत करणाच कार विचाराल, तर त आपला चीजिसतच रक वहाि ही इचछिा निन, कलपाचा िगरह वमतरमडळीचा नजरि पडािा एिढीच आह. ा हवािामणळच बडनानानी काही कडाि दोन-दोन ि काही दाराि दोनही बाजनी कलप लािलली आहत.

एिढा खटाटोप करन ठिलामणळ बडनानािर अनक चमतकाररक परिगही अाल आहत. एकदा ताचा धानाचा कोठीचा कलपाची वकली ताचा कटबान हरिली. कलप जरा वनराळा पदधतीच अिलामणळ ताला वकली िोधणाकरता तानी िगळा बाजार पालथा घातला, तरी वकली वमळना! बर, कलप लोहाराकडन काढिाि तर पोटचा पोरापकाही ममतन िाढिलला कलपाची हाड चखळचखळी होताना पाह ह बडनानािारखाना जरा दघशटच होत. वििा गहसथ इतका मानी, की तान िजाऱापािी कधी पिािर धानही उिन मावगतल नवहत. अिो, अिा ररतीन पवहला वदिि तर घरातील ििश मडळीनी ता कलपावनवमतत कडकडीत उपाि काढला. दिऱा वदििी दादिी; प तो वदििही िगळानी वततकाच धावमशकपान उपािात काढला. नानाच तर डोळ पाढर होणाची िळ आली. ििटी ििश हकीगत कळताच आमही सित: लोहाराि घऊन नानाचा घरी गलो ि त कलप एकदाच िोडल; प तामणळ नानाचा आमचािर इतका घणसिा झाला, की त पधरा वदििपात आमचािी नीटप बोलनातच!

आपला उपोगातील ििश वकलला बडनाना आपला जानवात अडकिन ठित अिलामणळ ता कधी हरित नाहीत. हरितात ता बहतकरन ताचा कटबाचा ताबातला वकलला. िरील अनथश गणदरलापािन िाधी बाजारी कलपच त कटबाचा सिाधीन कर लागल. ही कलप वकललाचा बाबतीत काहीच विवधवनिध बाळगत नित. ताना कोतीही वकली, चखळा वककिा काडी चालत अि. कधी कधी तर नणिता वहिकानच ती उघडत अित. ताची अिी ‘ििणधि कटबकम ’ ितती पाहन ििटी नानाचा पदरचा एका विशिाि नोकरालाही चोरी करणाची इचछिा झाली ि तो हजारपाचि डबोल घऊन पळन गला. वतजोरीला कोत कलप लािाच ाचा बडनानाना िार वदिि परशन पडला होता. परथम तानी अकरी कलप लािल; प वतजोरी अधारात अिलामणळ कलपाची अकर जमिताना ती नीट वदिनातच, महन तानी वतजोरी महतपरािान उजडात आन ठिली. प तवहापािन अकर जणळिताना ती जिळ उि राहाारािही वदि लागली. तवहा ती कलपही कचकामाची ठरली. ापका अकरितर कलप पणषकळ बरी, अिा टोला दत दत तानी ता कलपाचाऐिजी दिऱा कलपाची ोजना कली. ह कलप नणित दाबल की लागत अि. उघडताना मातर ताला वकलीची जरर लाग. एक वदििी बडनाना आमहाकड हविशत मणदरन ऊन मह लागल, ‘‘आमचा

१०. कलप

शरवी. क. कोलहटकर - शीपाद कष कोलहटकर (१८७१-१९३४) ः िमीकक, लखक, किी, नाटककार, कथाकार, कादबरीकार. ‘मकनाक’, ‘गणपमजि’, ‘मवतविकार’, ‘परमिोधन’ इतादी नाटक; ‘दटपपी की दहरी’, ‘िामिणदर’ इतादी कादबऱा; ‘गीतोपान’ हा काविगरह परविदध. सििािवनष ि परिगवनष विनोदाचा अवति चपखलप िापर हा परसतणत पाठाच खाि िविषट आह. बडनानाचा कलपाचा हवािापाी ताचािर अनक चमतकाररक परिग उद िितात, ाच िशन परसतणत पाठात विनोदी िलीत लखकानी कल आह.

Page 47: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

38

आशिमीचा पणतराना कलपकता नाही महन चोहोकड ओरड चाल आह. प हा आरोप वनविळ खोटा आह. अहो, आमहाला िधी वमळत नाही िाधी! ती वमळती तर आमहामध िकडो एवडिन झाल अित.’’ दिाविमानाचा ा उकळीचा अथश विचारता बडनानानी परथम आपली कोताही परकार सतणती करार नाही अि आमहापािन िचन घतल. नतर लोहाराचा मदतीन तानी सित: तार कलल एक कलप दाखिल. त महाल, ‘‘ा कलपाची कलपना मला आमचा वतजोरीचा कलपािरन िणचली. ा कलपाच गणधमश ता कलपाचा अगदी विरदध आहत. ता कलपाि उघडणाला वकली पावहज-ाला लािताना मातर पावहज त कलप नणित दाबन लािता त-माझ नणिता वहिडािरि उघडत. ह कलप मी-आता वतजोरीला लािन पिथीच काढन टाकार.’’

हा अकचलपत परकार एकन आमही नानाच मन िळिणाचा पणषकळ परतन कला; प जाच नाि त! नानाचा अगी दढवनशच हा एक अलौवकक गण आह. ‘आपला लोकात कोताही कलला उततजन नाही’ अिी पणटपणट करत तानी ठरलला बत लागलीच अमलात आला. थोडाच वदििात आमचा अनणमानापरमा वतजोरीची चोरी झाली, तवहा तर नानाचा वतळपापड झाला! त महाल, ‘‘आमचाकड चोरिणदधा दिबणडि ि कलला आश न दार अितात!’’

ानतर नानानी वतजोरीि घटच कलप लािल ि ती आपला वनजाचा खोलीत नऊन ठिली. त महाल, ‘‘आता मातर चोर माझा हाती वन:िि िापडार. बटाला कळारिणदधा नाही, की वकलीचा परोग िणर होताच घटा िाजाला लागन घरातील ििश मडळी जमतील ि ततकाळ ताला कोतिाल चािडी वदिल! घटचा आिाजाबरोबर मी ताडकन उठन ताचा मानगणटीि बिलोच िमजा!’’ हा विचार आमहालाही पित पडला.जा वदििी त कलप लािणाचा बत ठरला ताच वदििी रातरी आमहाला घटानाद ऐक आलामणळ आमही बडनानाचा वनजाचा खोलीत गलो, तो का चमतकार िागािा! बडनाना सित: उजवा हातान वतजोरीच कलप उघडत अिन डावा हातान आपलाच उजिा हात जोरान पकडन ‘चोर! चोर!’ महन ओरडत आहत.ानतर लिकरच आमचा गािात लोकाची एक टोळी आली. ताचाजिळ चाक, िणऱा, कलप िगर बरच वजनि विकणािाठी होत. ताचाजिळची बहतक कलप बडनानानीच विकत घतली ि घरातील ििश जणनी कलप काढन तानी ताचा जागी ा निीन कलपाची सथापना कली. कमशधमशिोगान एक नाटकमडळीही ाच िणमाराि आमचा गािात आलली होती. वतचा पवहला परोग ‘िणिदराहर अथिा चौशविपाक’ ताच वदििी होता. ासति आपली ििश मडळी बरोबर घऊन बडनाना वनिश वचततान नाटकाला गल. जाताना तानी महटलिणदधा, की ‘आता चोराना महाि, ा, किी चोरी करता ती पाह. तणमचा बापजनमीिणदधा अिी तऱहतऱहची कलप तणमही पावहली नितील!’’

नाटक िकाळी पाच िाजता आटोपल. नाना परत ऊन पाहतात तो ििश पटाची कलप जिीचा तिी अिन आतील माल मातर चोरीि गलला! िोध करता, ही टोळीही पळन गलली आढळली. तािरन उघड अि अनणमान वनघाल, की ा लोकानी वबचाऱा िोळिर नानाकड आपली ििश कलप खपिन पणढ रातरी अनााि तानी सित:चाच वकलला चालिन माल लाबिला! िणदिान ता रातरी बडनानाच कटब ताचा ताकदीि न जणमानता आपल ििश दावगन अगािर घालन नाटकाला गल होत, तामणळ तिढ मातर बचािल. ापणढ बडनानाि नहमी ताचा कटबान टोमा दािा, की ‘दावगन घालणाचा माझा हौिीबददल आप िदा मला दोि लाित होता; प ििटी आपला कलपापका माझा हौिीनच आपला वमळकतीचा बचाि कला!’’

वबचार बडनाना तरी ािर का बोलार? ताचा तोडाला आपोआपच कलप बिल!

Page 48: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

39

पर. १. (अ) खलवील आकशिब‍ध पणवा कर.

कलप िगरहालातील कलपाची िविषट िाधी बाजारी कलणपाची िविषट

(अ) करण िो‍ध (१) काही कडाना आव काही दाराना दोन दोन कलणप लािलली होती, कार-----(२) नानानी िजाऱाना पिािर धान मावगतल नाही, कार -----

(इ) खलवील चौकटवीि शदललय सकलपनच अरवा सपषट कर.

सकलपन सकलपनच अरवा(१) ििणधि कटबकम ितती(२) अकरितर कलप(३) चोर कलला आश दत नाही.(४) माझा हौिीन वमळकतीचा बचाि कला

(ई) आकिवी पणवा कर.

पर. २. (अ) खलवील िबदच अरवा िो‍धन शलह. (१) दघशट (२) हवाि (३) कचकामी

पर. ३. पठि आललय शरनोदवी रकयच िो‍ध घय र िवी शलह. पर. ४. सहसब‍ध िो‍ध.

(१) अधार : उजड : : वन:िि : (२) िािध : बिािध : : विशिाि : (३) त : ििशनाम : : ि :

पर. ५. सरमि.(१) बडनानाचा कलणपाचा िौकामणळ घडाऱा चमतकाररक परिगावििी तणमच मत वलहा. (२) बडनानाचा तोडाला आपोआप कलप बिणाची तणमहाला िमजलली कार सििाित वलहा.

पर. ६. अशिवयकवी.(१) बडनानाचा छिदाचा िशनातन पाठात घडारा विनोद तणमचा िबदात िशन करा. (२) वचकमतिविकािात छिदाच अिलल महति वलहा.

नानाचा अगच गण

सरधयय

Page 49: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

40

पकाचा दवनतला अनक गोषी आशचशजनक आहत; प तातही ििाात चसतवमत करार काही अिल तर अनक पकी-जाती ििाशतन दोनदा करत अिलला हजारो मलाचा परिाि. िारतातला कोताही िरोिराकड वहिाळाचा िणरिातीला नजर टाकली तर वनरवनराळा जातीचा बदकानी पाी अकरि: झाकलल वदित. ह पकी मवहना दोन मवहनापिथी तर इथ नवहत. एकदम हजारोचा िखन ह आल कठन?

णरोप आव उततर अाविातन हजारो मलाचा परिाि करन बदकच नवह, तर इतरही अिख जातीच पकी वनवमतप वहिाळाचा आरिी ऊ लागतात. िारतात ार शितबलाक जमशनीतन तात, तर बदकाचा काही जाती िाबररातन. बलाकाचा सथलातरावििी कावलदािाचा िाङ मात उलख आढळतात. हि पकीिणदधा पाििाळात वदित नाहीत, अिी िशन पराचीन िाङ मात आहत. मातर ा काळात ह पकी नकी कठ जातात ाची मातर मावहती वदित नाही.

ाचा उलट णरोपमध अनक पकी वहिाळात वदिनाि होतात ाची जाीि होती; प त नकी का करतात ह क ालाच मावहती नवहत. अनकाचा िमजणतीपरमा बिक पड लागणापिथी ह पकी बडक, खिलकरी अथिा काही िसतन पराणापरमा वचखलात अथिा कपारीत गाडन घऊन परदीघश वहिाळी झोप काढत अिल पावहजत. पणढ माि एका खडातन दिऱा खडात परिाि कर लागला तवहा ताचा लकात आल, की आपला खडातन गाब होार पकी ताच ऋतत दिऱा खडात वदिन तात.

पकाचा सथलातराचा अभाि कर, ही काही िोपी गोष नाही; प अिघडातला अिघड परशनातन विजानाला मागश काढािच लागतात. पकाचा सथलातराच मागश िोधणािाठी एक िाधा प कषिाध उपा गला ितकापािन िापरला जात अाह. एखादा विविष िागात अनक पकी पकडन ताचा पाात खणच िाळ अडकिन दाच. ॲलणवमवनअमच बनिलल ह िाळ हलक अितात, ताच पकाना ओझ होत नाही. ा िाळािर जा ििोधनिसथन त लािल ता िसथच नाि आव खणचा करमाक अितो. कोता करमाकाच िाळ कोता

११. आिळिलय पऊलरट

निवगशक िाधनिपततीन िमदध अिलला िारतात पराी-पकी ामधील िविधही थक करार आह. िारतात पकाचा १२४६ जाती आहत. पकाचा दवनतला अनक आशचशकारक गोषीपकी एक गोष महज पकाच सथलातर हो. पकी सथलातर का, कठन ि कधी करतात, ाच वििचन परसतणत पाठात आल आह. परसतणत पाठ ‘आपली िषी आपल धन’ ा पणसतकातन घतला आह.

Page 50: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

41

पकाला, कठ आव कवहा लािल ाची िसथकड नोद अित.िाळ अडकिलल ह पकी पणनहा मोकळ िोडल जातात. एखादा िाळ अिलला पकी वजित

अथिा मत जाला िापडल तान ता िसथला कळिाि अिी अपका अित. अथाशत लािलला ििश िाळाची मावहती परत वमळतच अि नाही; परतण ििरातला एक दोन िाळाचा जरी पतता लागला तरी तातन मौलिान मावहती वमळ िकत. करळात िाळ लािलल परीट पकी काबल, अिगावसतान, िाव पावकसतान ा िागात िापडल आहत. करळातलाच एक रानपरीट (forest wagtail) बरमहदिात िापडला आह. जमशनीत िाळ लािलला बलाक वबकानरमध िापडला आह.

अलीकडचा काळात विमान आव रडारतरामणळ िणदधा पकाचा सथलातरावििी मोलाची मावहती वमळाली आह. तरीिणदधा पकाचा ा गढ ििीिबधीची वकतक रहस अदाप उकललली नाहीत.

पकाचा सथलातराच अनक परकार पाडता तील. वहमालािारखा पिशतरागामध राहार पकी थडीत खाली दरीत अथिा िखल िागात उतरतात आव उनहाळात परत िर िरकतात. ताचा एक परिाि काही वकलामीटरचाच अितो. अनकदा दषकाळ, महापर अथिा बिकिषीमणळ एखादा परातात अन वमळनाि झाल, की पकी ता परात िोडन तातपणरत दिरीकड जातात. मणळात अनाच दविशक हीच सथलातरामागची मळ पररा आह. पकाना थडीिाऱाची िारिी काळजी नित. अनाचा पणरिा पणरिठा अिल, तर पकी बिाशळ परातातही विचसथत जग िकतात. एरिी दोन त पाच हजार मीटर उचीपात िापडार वहमकाक पकी एवहरसट चढाऱा वगाशराहकाचा माग माग िाडआठ हजार मीटर महज िणमार िततािीि हजार िटापात आलाची नोद आह. एिढा उचीिर ा पकाना बिक, थडी आव हिची कमी होत जाारी घनता ाचा कोताही परकार तराि होत अिलला वदित नाही. वहिाळात पकी दवककड सथलातर करतात त थडीमणळ नाही तर बिक पडन अन िोध कठी झालामणळ.

अनक पकी अि आहत, की ज बिक पडाला लागणाचा बरच आधी, अन अदापही िरपर उपलबध अितानाच अापला दवकातरला िणरिात करतात. ा पकाचा सथलातरािाठी अनाचा तणटिडाची िाट पाहात बित नाहीत. िश दवककड झणक लागला, की ताच मन ज उचल खात, दवकची ओढ लागत, आतील असिसथता िाढत. एका जातीच अनक पकी एकतर तात आव ठरािीक मणहताशला परा करतात. ा पकाचा बाबतीत सथलातराचा आता अनािी िबध उरला निन ठरािीक ऋतत ठरािीक वदिन झप घ हा एक ‘धावमशक विधी’ अिलािारखा ताचा जीिनाचाच एक िाग झाला आह. परतीचा परिािाचही तिच. िितागमाला िगळच पकी अनावमक ओढीन आपला उततरतला घराकड वनघतात.

Page 51: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

42

पर. १. (अ) पकवी सरलिरचय अभयसचय रळ अडकशरणयचय पद ‍धिवीच घटनकरम शलह.

(अ) पकयचय सरलिरचवी रशिषट शलह.

(इ) सरलिर करणऱय रगरगळ जिीिवील पकयच समयघटक शलह.

पर. २. फरक सपषट कर.

(१)(२)(३)

(१)(२)(३)

दशकणिवील हरमन उतिरिवील हरमन

पर. ३. चौकटवी पणवा कर.(अ) पकाचा सथलातराची मळ पररा- (अा) बलाकाच िारतात सथलातर होार दि - (इ) आधणवनक काळात पकाचा सथलातराची मावहती दाऱा गोषी- (ई) वगाशरोहकाचामाग जाार पकी-

पर. ४. करण शलह. (अ) िक ॲल णवमवनअमचच िाळ पकाचा पाात अडकितात कार..... (आ) वहिाळात पकी दवककड सथलातर करतात कार .....

पर. ५. सचनपरमण किवी कर. (अ) पकाना िविषाची चाहल लागत. (ा अथाशच िाक िोधा.) (आ) जमशनी आव िाबररा ह उततर ईल अिा परशन तार करा. (इ) िाळ अडिलल पकी मोकळ िोडल जातात. (अधोरचखत िबदाचा विरदधाथथी िबद िापरन

िाक पणनहा वलहा.)पर. ६. सरमि.

(१) पकी वनरीकातन पकाचा जीिनपदधतीिबधी तणमची मत िविसतर वलहा.(२) तणमचा मत मानिी जीिन ि पकी जीिन ाचातील महतिाच िाधमश िोदाहर वलहा.

पर. ७. अशिवयकवी.(१) ‘पकी जा वदगतरा’ ही उकी पाठाचा आधार तणमचा िबदात सपष करा.

(२) तणमहाला पवकवमतर बनाला आिडल का ? तणमच मत िकार वलहा.

सरधयय

Page 52: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

43

पनहा एकदहा चमकहावी वीजउतरहावी खहालीभिनहावी रकहातपटहाव सनहायकरीत पकहारपनहा एकवहार

पनहा एकदहा घहालीत भपगहापहावसहाचयहा सरीवहावयहात बिहानकोसळहावयहा खहालीमहातीत महातीवहावी एक...पसन टहाकीत

िदहािद...पनहा एकवळ...

पनहा एकदहाघमहावहा वहारहायवक इथलहािहारलहा जहावहािलहावी तहानभवसरहावी िकनवभनमहामाणहाचीलहागहावी चहाहलउजळहावी िमी...भदगतहात...पनहा एकदहा...

१२. पनह एकद

परशिम इगोल (१९५३) : गरामी कथाकार, किवतरी. ‘हजारी बलपान’, ‘अकविदीच दान’, ‘िणगरनचा खोपा’, ‘जािाच पोर’ इतादी कथािगरह; ‘िणलाई’ हा कवितािगरह; ‘बणढाई’ ही कादबरी परविदध. असिल िदिथी बोलीचा परिािी िापर ह ताचा लखनाच खाि िविषट आह.

निवनमाशाचा धाि घतलला मनाचा िािचसथतीच िशन परसतणत कवितत किवतरीन कल आह.

Page 53: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

44

पर. १. कवयितरीला अस का महणावस वाटत?(१)पावसाचासरीकोसळावात,कारण.....................................(२)भलावीतहानववसरावीभक,कारण............................................

पर. २. खालरील घटनाच कवयितरीला अपयषित परिणाम यलहा.

गोषरी परिणाम(१)वीजचमकण.(२)वाराघमण.

पर. ३. खालरील परयतक व तिाचा अरथ िाचिा जोडा लावा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट(१) वीजरकातवभनावी (अ) सववतरभारतभमीचमकावी(२)मातीतमातीएकवहावी (आ)समाजातीलभदभावनषटवहाव(३)नववनमावणाचीचाहललागावी (इ)मातीनभदभावववसरावा(४)पसनटाकीतभदभाव (ई)माणसातउतसाहवनमावणवहावा(५)उजळावीभमीवदगतात (उ)नवनवीनगोषटीचीवनवमवतीकरणाचीइचावहावी

पर. ४. भावाराथधारित.‘मातीतमातीवहावीएक,पसनटाकीतभदाभद’ाकावपकीतीलसामावजकआशसपषटकरा.

पर. ५. अयभविकरी.(१) आपलादशातशाततावनमावणवहावीासाठी‘पनहाएकदा’कावहावअसतमहासवाटत,तसवतःचा शबदातसववसतरवलहा.

(२)कववतचातमहालासमजललाभावारवसपषटकरा.

अपयित गदय आकलन.

l खालरील उतािा काळजरीपवथक वाचन तिाखालरील कतरी किा.पर. १. चौकटरी पणथ किा.

(अ)झडाचापाढरारगगणाचपरतीक(आ)झडाचाकशरीरगगणाचपरतीक(इ)झडाचावहरवारगगणाचपरतीक

आपला झडाचा मधला भाग पाढरा आह. ताचा अरव का? पाढरा रग परकाशाचा सताचा व साधपणाचावनदशवक आह आवण तावरील अशोकचकर का सागत? त सदगणाची, धमावची खण सागत. ा झडाखाली कामकरताना आपण धमवम राह, सतम राह असा ताचा अरव आह. आपला वतवनाची ही सतर राह दत. ा चकराचाअाणखी का अरव आह? चकर महणज गती. ह चकर सागत, की गवतमान राहा. कशरी रग तागाचा व नमरतचावनदशवकआहआवण वहरवा रग महणज हररतशामल भमातचा. ा धवजाखाली उभ राहन सवावततीन व वनरहकारीपणानआपण पथवीवर सवगव वनमवा.

पर. २. झडातरील अरथपणथता सवभाषत सपष किा.

सवाधिाि

Page 54: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

45

वहवनि ह ता गाडीच अखरच सटिन होत. तामणळ रलिच दोन नोकर ‘अाल अाऊट’ अि इगरजीतन अाव ताच अथथी इटावलन ि रिचमधन ओरडत डबा-डबातन विरत हात. ता अमररकन महाताऱाजिळ वचकार िामान होत. वहवनिला वबऱहाड बदलाचा इरादान आलािारख, तामणळ तानी दोन पोटशिश बोलािल. मी ता चसतराच औपचाररक आिार मानन माझी छिाटी बग घऊन वनघालो. सटिनचा बाहर ऊन पाहतो तर रसता नवहताच ! होता तो एक परचड कालिा, एखादा विसतीश नदीिारखा. हाच तो गरड कनॉल. तात अनक पॉटर टकिी महज लहान मोटर लाचीि आव माठा ावतरक नािा उभा होता. ‘वहवनवझा-वहवनवझा, वपाझा-वपाझा’ अिा ताचा पणकार चालला होता. टकिीपका बि सिसत पडार ह िागाला काही अथशतजज लागत नाही. मी अडीचि वलराच बोटीच वतकीट काढल. दोनएकि परिािी पोटात घऊन आमची नाि जोरात वनघाली.

त िातािर अवति परिन होत. वििाल कालवािर अनक उतिाही परिािी िगान जा- करत होत. हाििर िाहनाची िाहतक चालािी तिी ता जलमागाशिर नािाची धािपळ चालली होती. अनक परकारचा नािा कालवातन चालला होता. हित गारिा होता, िाऱात उतिाह होता, मनात िगीत होत आव ििोिार पिरलला पाणात तारण होत. रोमला िटलला एक इटावलन लखक मला महाला होता त खरच होत. ‘वहवनि ह जगातल एकच अि िहर आह, की ताच िशन करता त नाही. वतथ परतकात गल पावहज. वतथली हिा खाली पावहज. वतथ रावहल पावहज. तरच तणमहाला वहवनि महज का त िमजल.’

कार ह पाणातल अि जगातल एकमि अद िणत िहर आह. जा िहरात एकही मोटार नाही. िाहतक वनतर करारा पोलीि नाही. टटविक लाईट ि नाहीत आव रसतािर धकाबणकी नाही अि ह जगातल एकमि िहर, कार ाला खऱा अथाशन रसतच नाहीत. आहत त कालि-िक कालि अाव ताना जोडार पल. आईचा गळात मणलान हात टाकािा ति ह पल. लावडक, परमळ. हा गाि महज रढ अथाशन िहर नवहच, तर अनक छिोटा बटाचा हा पणजकाच आह. वनळा मखमली िागरािर टाकिला वहऱा-माकाचा वढगािारखा हा लाबन वदितो. मधनच चचश वककिा जणना राजिाडा ाची टोक आिाळात घणितात. गरड कनॉलचा वकनाऱािर खणचाश टाकलला. चार खणचााचा मध टबल अाव तािर रगीबरगी परचड छितरी. ा खणचाािर बिन कॉिी घत िमोरन िरकाऱा विविध आकाराचा आव अनत परकाराच उतार िाहन नाऱा नािाची -जा पाहत बिाच. तीच गमत ा नािातन परिाि कराऱानाही पाहाला वमळत. डकिर ऊन वकनाऱािरचा वनरदोगी िथ, िात, वचतरविवचतर परिािाचाकड पाहत पणढ-पणढ िरकाच. ह िहर वनरदोगािाठीच आह ात िका नाही, कार इथ ाऱा परिािाना किलीही घाई-गदथी नित. नाकक, मणबई, हागकाग अिा िहरातला धािपळीपािन ह वनिात िहर ििशसिी अवलप आह.

| वहशनस (सरलरचन)

रमि मतवी - रमि रजरम मतवी (१९२५-१९९८) ः कथाकार, परिाििशनकार, विनोदी लखक. ‘थडीच वदिि’, ‘िणखाच वदिि’, ‘निरग’ इतादी परिाििशन परविदध. १९७९ िाली एकाच ििाशत ३४ पणसतक परकावित करणाचा विकरम ताचा नािािर आह. ‘वहवनि’ ा पाणािर तरगाऱा िहरातील िातािर, हिामान, वनिगशिौदश ि जीिनमान, ा ििाशच िशन परसतणत पाठात लखकानी कल आह.

Page 55: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

46

वहवनिच रसत महज पारसत अितात ाची कलपना निलला एक मणनीम एकदा लडनहन वहवनिला विमानान आला. रसतािर िगळीकड पाीच पाी झालल पाहन तान आपला मालकाला तार कली, ‘‘वहवनिमध पर आला आह. िगळ रसत पाणान तणडब अाहत. परत ऊ की पर ओिरपात िाट पाह त कळिा !’’

वहवनि महज अिाट जलदिशन ! वहवनि महज किळ कालवाचच नवह तर कालवातही तरगार िहर ! एक परचड उतिाह आव उतिि ! दोन वदििाचा वनिात मणकामानतर ह गोड, कलािक आव वनळा पाणािर तरगार िहर िोडताना मनाला खपच हरहर िाटली.

पर. १. शटप शलह.

(१) गरड कनॉल (२) वहवनिचा सटिन बाहरचा पररिर पर. २. खलवील मद दचय आ‍धर वहशनसच रणवान शलह.

(अ) वहवनि महज अिाट जलदिशन (आ) वहवनि महज अिशनी िहर

पर. ३. खलवील सकलपन सपषट कर.(अ) वहवनि महज वहऱा-माकाचा वढगािारखा बटाचा पणजका..............

(आ) वहवनि महज वनरदोगी िहर ..............

पर. ४. ‘वहशनस ह पणयिल जगिल एकमर िहर आह’, पठचय आ‍धर य शर‍धनचवी सतयि पटरन द.पर. ५. िमहवी पशहललय िमहल आरडललय कोणतयहवी सरळच रणवान िमचय िबदि कर.

िषभयस

सरधयय

शररमशचनह* खलवील रकय रच र अभयस.

(१) आिडल का तणला ह पणसतक(२) हो जिानतर मी ििश गोषी िाचार आह जा महाली(३) िडील महाल जानशिरी की वलवहली तणला ठाऊक आह का

िरील ििाद िाचताना िाक कठ िपत, परशन आह की उद गार आह, ह काहीच कळत नाही कार ा िाकात विरामवचनह नाहीत. बोलताना काही विधान करताना, परशन विचारताना, आशचश, हिश, करोध आदी िािना वक करताना माि ता ता वठकाी कमी अवधक िळ थाबतो, महन तोच आि वलहन दाखिताना िाचकालाही कळािा, ािाठी विरामवचनहाचा िापर कला जातो. * ररवील रकयिवील शचनह आशण तयचवी नर यच िक ियर कर.

विरामवचनह नाि

Page 56: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

47

१३. शिफन

शरठठल रघ (१९४५) ः िणपरविदध किी ि लखक. ‘काळा मातीत माती’, ‘पढरीचा िाटिर’, ‘कपािीची चदरिल’, ‘पाऊिपाी’ ह कवितािगरह; ‘अधारातरा’ ह नाटक; ‘डब’ ही कादबरी; ‘िऱहाड बोली आव इवतहाि’, ‘िऱहाडी मही’ इतादी पणसतक परविदध. परी, बलावििीच परम, पाििाचा वदििातील मातीचा िणगध, ितकऱाच सिपन, पाििाचा आगमनान ितकऱाची होारी ितीकामाची लगबग, ाच िशन किीन परसतणत कविततन कल आह.

काा मातीत मातीत वतिन चालत वतिन चालतईज नाचत थथ ढग ढोल िाजित

नदी बलाचा जोळील िदािीि हकालत िटी बाधन पोटाल पाराबती उनारत िटी पोटाल बाधत झोी काटील टागत

झोी काटील टागत तात तानणल लळततात तानणल लळत ढग बरित

काकरात वबजिाई जि हािर चादनधरतीचा आगोपागी लाळानौिाच गादन

िरीिरी िरी ती माती नहातीधणती होत वतचा कसतणरीचा िाि िल जीिाल पाळत ित जीिाल पाळत िाट िाजील पाहत

मना िाटली पाहत राघ वतिन हानतराघ वतिन हानत ढग बरित

िला टाकती वतिन वित िखर पाहतपानी विजल ढकल लोनी पााल िाटत काा ढकलात डोा वहिश िपन पाहतडोा िपन पाहत काटा पाात रततकाटा पाात रतत लाल रगत िाडत वहिश िपन िलत

वहिश िपन िलत ढग बरित

िग -४

Page 57: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

48

पर. १. खलवील अरवाचय िबदसमहल कशरििवील योगय िबद दय. (१) परीिाठी लागार वबा (२) ितकरी परीिाठी िापरतो त अिजार (३) पाराबती करत ता दोन कती

पर. २. खलवील ओळीिवील अ‍धोरतखि सकलपन सपषट कर. (१) काकरात वबजिाई जि हािर चादन (२) काा ढकलात डोा वहिश िपन पाहत

पर. ३. य कशरिि आलल रऱहडवी बोलवीिवील िबद िो‍ध र तयन परमणिषिवील िबद शलह.

कशरिच शरषय

कशरिचवी िष

कशरििवील पत

कशरििवील िमहल सराि आरडलल परशिक

कशरििवील नसशगवाक घटन

रऱहडवी िबद परमणिषिवील िबद

पर. ४. कशरिचय आ‍धर खलवील िक पणवा कर.

पर. ५. अशिवयकवी. (१) ‘काा ढकलात डोा वहिश िपान पाहत’, ा ओळीतील िािाथश सपष करा.

(२) ‘काटा पाात रतत लाल रगत िाडत वहिश िपन िलत’, ा ओळीचा िदिश सपष करा.

िषभयस

* खलवील रकय रच.(१) मी िाळा जातो. (२) मी िाळत जातो.ही दोन िाक तणमही िाचलीत. ापकी पवहल िाक चणकीच आह आव दिर िाक बरोबर आह. ा दोनही

िाकामध का िरक आह? पवहला िाकात ‘िाळा’ हा िबद आह. दिऱा िाकात ‘िाळा’ ा िबदाला ‘-त’ हा परत लागला आह.* खलवील रकय रच.

(१) राम वमतरािी बोलतो. (२) रशमा पालीला घाबरत. (३) कलपना दकानात जात.ा िाकामध, वमतर, पाल, दकान ा नामाना अनणकरम -िी, -ला, -त ह परत जोडलल आहत. परत

लागणापिथी ा िबदामध काही बदल झाल आहत. उदा., वमतर~वमतरा-, पाल~पाली-, दकान~दकाना-. िबदाला परत लागणापिथी होाऱा ा बदलाला िबदाच समनयरप महतात. िबदाचा मळ रपाला सरळरप महतात. उदा., ‘दकान’ ह िरळरप आव दकाना- ह िामानरप.

नामाना वककिा ििशनामाना लागार परत अनक परकारच अितात. -ला,-त,-न,-िी,-चा,-ची,-च इतादी.नामाना ि ििशनामाना परताबरोबरच िबदोगी अव जोडली जातात. तवहा िणदधा िामानरप होत.

सरधयय

Page 58: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

49

मी राहत होतो ता घराचा माग एक वलबाच झाड होत. वलब महज कडवलब नवह. आप खातो ता वलबाच झाड. चखडकीलगतच होत त काटरी आव वलबाचा िळानी गचच लगडलल अि. लिलिीत वहरिगार आव चतनम. परदि िगळा उनहाचा होता. ता िागात एकाच एक च उनहाळा जासत आिमत तापन जाई. आिपािची जमीन तापन करपन तपवकरी पडलली वदि. जी काही झाड आिपाि होती ती मलल आव काळपट वहरिी वदित आव पाथळ तर पररिरात कठच नवहती. िगळीकड िणषक कोरडी जमीन. घरिणदधा तापन वनघ.ा िगळा पाशिशिमीिर त झाड महज विलक जीिनम आव जीिनदाी िाट.

खर तर वितीचा उचीच झालल वलबाच झाड महज िोितालचा िजीिाचा वदलािाच कदर झाल होत, ह माझा लकात आल. ता झाडाखाली ‘काळीिोर िािली’ अि मोरीच पाी िगळ ता झाडाला जाई. तामणळ जवमनीत नमकी वतथच ओल अि . ता ओलिर जवमनीत मला काही िख वदि लागल. आज इथ वदिलला िख उदा वतथ वदि. रातरीतन तो बराच िरकलला अि. लहान-मोठ अनक िख मग वदिन ऊ लागल. मग लकात आल, की ा झाडाखाली गोगलगाईची िसती आह. इतका मोठा आकाराचा गोगलगाईची मी परथमच पाहत होतो आव परथमच मी अिही पावहल, की ता गोगलगाई िख पाठीिर घऊन तर

चालतातच; परतण ता झाडािरही चढतात. िादीिर वचकट रगान बरबटलला गोगलगाई पाह, ताचा परिाि वनरख हा माझा आव लहान मणलाचा कौतणकाचा काशकरम होऊन बिला होता.

लिकरच एक पारवाची जोडी ता गदश वहरवा आशचाशत वदलािा िोध लागली. ता जोडीन काडाकाडाच एक घरट ता वलबाचा काटरी झाडात बाधाला िणरिात कली. चखडकीतन वककिा दारातन हळच पावहल, की गणजाचा डोळाची, लणकलणकता नजरची पारिी दषीि पड. िोितालचा रखरखीतन ता जोडीन एक थड अिा आश िोधन काढला होता. माझा मणलगा वतथ िारिार जाऊन पाही महन मग त जोडप हळहळ वदिनाि झाल.

वचमणा आव इतर पकी ानी त झाड नहमी गजबजलल अि. ज गात बहरत िगीतम झाड! तणरदार बणलबणल आव पोपट नहमी वतथ वदित. ता िगळाच त झाड महज एक कदर, एक आकिश, एक आशिािनाच, विशिािाच वठका झाल होत. कलकलाट आव गजबजाट. ता झाडान ज अनक पकाना जगणािाठी नि आशिािक वनमतर वदल होत. त आशिािन ककठोककठी दरपात पोचन िोितालचा तप िातािरातन अनक पकी ता एकमि थड झाडाकड थवाथवान त अिलाच माझा लकात आल.

१४. ि जवीरनदयवी झड

िरि ससण (१९५१) ः परविदध लखक, कथाकार, नाटककार, कादबरीकार. ‘अनथश’, ‘लाल िलाच झाड’ ह कथािगरह ः ‘िपश’, ‘दर तथ दर तवहा’, ‘रातर’ ा लघणकादबऱा परविदध. िलदाी ि जीिनदाी वलबाच झाड आव मानिी जीिन ाची िणदर िागड घालणाचा िसिी परतन परसतणत पाठात लखकानी कला आह.

Page 59: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

50

झाडाखाली मणगाचही एक िगळच विशि होत. अनकरगी वकडिणदधा ता दलदलीत होत. एकदा पाहत अिताना िापाची कात आढळन आली. झाडािर खारीची िसती तर होतीच; प थड िािलीत कतरीही वतथ वििावाला त. िलापािन त िळापातचा िगळा जीिनपरिाि ता झाडाचा मला पाहाला वमळाला नाही; परतण ििटचा बहरात िल लागलली पावहली. ही िल वचमणकली, मद गोड िािाची आव अद िणत िळदार आशिािन घऊन आलली अित. िलामणळ लिकरच ता झाडािोिती पखधारी वचमणकला पऱा उड लागला.िलपाखर आव रगीत उडत कीटक. िलचणख वचमणकल पकी आव िणग. एका छिोटा िादीिर मधमाशाच पोळही रचल जाऊ लागल. तवहा मातर चखडकी लािन घािी अि िाट लागल;प ता माशानी कधी क ाला दि कला नाही.

‘िजीिािाठी जीिनदाी कदर’ अिी ता वलबाचा झाडाची वाखा झालाच माझा लकात आल; प इतककच नवह तर, मािही ता झाडाकड आकविशत होत होती.

जा कणा दावकात सतरीन ह वलबाच झाड राहता घराचा माग किळ िाडकर अिताना लािल होत, वतन ता झाडाला ककप घातल नवहत. मणक-मोकळ झाड वतन ज कडपाचा आव ककजणिीचा माशदा घातलला नवहता. आिपािच लोक त, वलबाची िळ मणकप घऊन जात. िळ कधी कमी पडली नाहीत, िळानी लगडलल त झाड दष लागणािारख, िमदधीची िािना जागिार आव जीिनदाी होत... िगळािाठीच!

महज अि की, माि, पिण-पकी, कीटक, िाप, कतरी आव खारी, गोगलगाई अिा िगळानाच त आकिशन घत अि. िोितालचा कावहलीतल वििावाच आव आनदाच ज आिीिाशदम आशिािन आव जगणाचा वदलािा...

इतकक महति ता झाडाला आलल पाहन मी चवकत होऊन गलो होतो. जा घराची हकीकत मी िागतो आह, ती एक जोडइमारत होती. ट विन बलॉक. िजारी ज राहत होत, ताचा परिदारी चक पाणाचा हापिा होता महज िरपर पाी होत. मातर अगात आव परिदारात गिताची काडीही नवहती. माि उदाि, दमणशखलली, तरसत िाटत. ता घरातली सतरी नहमी दावगन घालन बि; परतण पाी आव जमीन मणबलक अितानाही तानी वहरिा आनद पिरिणाचा परतन कधी कला नाही. मला िाटत झाड लाि, त जगि, तादार दरिर आनदाच आव आशिािनाच िगीतम िदि पिरि आव ििश िजीिाच आिीिाशद घ ही एक परिततीच अिािी लागत. जो माि एखाद झाड जगितो, तो वनिगाशत एक ‘वहरिा चमतकार’ रजित अितो. ह वलबाच झाडच बघा ना! जा कणा बाईन ह झाड लािल होत, ती बाई इथन वनघन गली होती; परतण जाताना एक अद िणत नाट ती आपलामाग ठिन गली. दरििथी, दर ॠतत ता झाडाचा अनणिगान एक उतिि िाजरा होत अिार, िल त अिार, घमघमाट दरिळत अिार आव मग एक आखखा िलोतिि... िळाच लगड.. ह िगळ घडत अिार, मी तर किळ एका ऋततला िजीिाचा जागता नादता अचसततिाचा िाकीदार होतो; प िजारची ती माि? ती अनक ििा ता घरात राहत आलली होती; परतण न तानी त ‘वहरि कौतणक’ पावहल, न तानी झाड लािली, न तानी िल िलिली. हा वनिगाशतला आनद ताचा मनात कधी पोचलाच मी पावहलच नाही. महनच कदावचत ती माि ताचा परि-अगािारखीच उदाि, िकाि, तपवकरी अिीच िाटत रावहली मनान.

त झाड लािारी ती दावकात बाई एकदा वतचा मणलािह आमचा घरी आली होती. वतन आलाबरोबर परथम जाऊन त झाड पावहल. वतचा ता हळिपा मला िजनािी िबवधत िाटला. मला िाटत िजनािी, निवनमाशािी, वनवमशतीिी मन जोडलल अिल तर त ताज राहत, झाडाना िलि, रजि, ताचा ‘वहरिा िदि’ दरिर पोचि ातन मन िजनातमक आव आनदी, वनवमशतीकम होत अिाि. एक माग ठिलल िळदार झाड वकती जीिाना जगित, आनद दत, जीिन दत, आशिािन आव आिीिाशद दत ह पावहल की मन थक होत. ह ममश जानी जाल, त मला िाटत, आनदी राहतात. ज नणित िौवतक गोषीचा धाि घतात, दावगन लऊन बितात, ताचा िोिताली कधी वहरि झाड उगित नाही आव ताचा मनात कधी पकी वचिवचित नाहीत! आनदापािन त वबचार िवचत राहत अिाित.

ता जीिनदाी झाडान आपला ‘वहरवा िाित’ मला अि बरच काही काही िावगतल. .

Page 60: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

51

पाठातील नाददिशक िबद

पर. १. करण शलह.(१) लखकाला वलबाच झाड जीिनदाी िाटल, कार....(२) पारवाची जोडी वलबाचा झाडािर राहत, कार ....(३) लखकाला चखडकी लािन घािी अि िाटल, कार....

पर. २. चौकट पणवा कर.

पर. ३. शलबचय झडल खलवील रशिषट कोणवी कोणवी परपत करन शदलवी.(१) िगीतम झाड-(२) आशदाी झाड-(३) आशिािक झाड-(४) जीिनदाी झाड-

पर. ४. ‘परसदर’ य िबदपसन चर अरवापणवा िबद ियर कर.पर. ५. पठि रणवान आललय दोन कटबचवी शदललय मद दचय आ‍धर िलन कर.

मद द कटब कर.१ कटब कर.२परिदार माि चसतरा पाी जमीनवहरिा आनद

जोडइमरिवीि रहणरवी दोन कटब

पर. ७. सरमि.(१) िक ि मानिी जीिन ाचातील परसपरिबधावििी तणमच मत िोदाहर सपष करा.(२) झाड िजीिािाठी जीिनदाी कदर कि बन िकत, ह विधान पटिन दा.

पर. ८. अशिवयकवी.लखकाचा मणलान पारवाचा जोडीचा आश - ताच घरट िारिार पावहलामणळ पारवाच जोडप हळहळ

वदिनाि झाल. ही घटना तणमहाला का िागत, त सपष करा.

पर. ६. चक की बरोबर ि शलह.(१) परिदारी पाणाचा हापिा अिलला िजाऱाची बाग िललली होती.(२) इतर पकाचा तरािामणळ पारवाची जोडी वलबाचा झाडािरन हलली.(३) वलबाच झाड लािारी सतरी अतत हळिी होती.(४) वलबाचा झाडािरील मधमाशा कधी क ाला चािला नाहीत.

सरधयय

Page 61: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

52

मी माझी गािची िाळा िोडार होतो. पणढील विकािाठी औध (वज. िातारा) थील हासकलमध जाणाचा विचार करत होतो. ति माझ परतनही चाल होत. तात ि वमळार ाची मला खातरी होती. महनच मी माझा िाळतील एका विककाची िट घत होतो. ताचा िला, मागशदिशन मला वमळत होत. शी. हमतराि दिमणख ह गािचच रवहिािी. तानी मला इगरजी तखशडकराच िािातर विकिल. त ति सकाउटमासतरही होत. तानी िाळच सकाउटपथक पकका पाािर उि कल होत. शी. कातरमासतरानी मला चौथीचा िगाशत गवत विकिल. अकगवतािारखा अिघड विि तानी िोपपा करन विकिला. आमच कातर मासतर अगान िडपातळ, दमाचा विकारान ताना कधी-कधी तराि वहाचा. कातर मासतराचा घरी माझ िडील लाकड िोडाला जाच.

शी. गोळीिडकर मासतर मला मराठी पाचिीत होत. त इवतहाि िगोल विकिाच. तात इगरजी पवहलीत तखशडकराच पवहल िािातर विकिाच. शी. गोळीिडकर खर ितीतजज विकक. िाळचा बागा करणातच ताच अधश लक अि. तात ताचा ि माझा जिळचा पररच आला. ताच कार िाळचा ‘बागा’ आमचािारखा मणलाचा वजिािरच तर उभा होत. आमही मणल िान तिच हाडा-वपडान मोठाड. कषाचा कामाला कखर. िाळची गािचा ओढाकाठची बाग ही खर तर आमहा मणलाचा जीिािर चागली िललली, उिी अि. ा बागतला विवहरीच पाी दोन-दोन ताि राहाटन ओढन, बागतला िलझाडाना, िळझाडाना आमही पाी दत अि. तवहा ती िलझाड-िळझाड तरारन उिी राहात होती. तामणळ शी. गोळीिडकर मासतर आमचािर परम कराच. बागतील जमीन कदळी, वटकािान खादािाची, ताच िाि कराच, बध घालाच अिी िगळी कषाची काम आमही मणल करत अि.

हडमासतर शी. नाईक मासतर ाचा िाळत दरारा अि. ति त विसतीच कड िोक. ा विसतवपर हडमासतरानी माझा िाळला चागलीच विसत लािली. िाळची दिरी घटा होताच त हातात छिडी घऊन िाळचा दारात थाबत. अिा विसतीत मग को उिीरा ईल! अिा ताचा दरारा.

शी. नाईक ह मला इगरजी चौथीत इगरजी आव इवतहाि विकित. तात इगरजीच ‘रन-मावटशन’च गरामर त आिडीन विकित. त िदानकदा विदारााना िमणपदि करत. शी. रागािकर मासतरािारख त कधीही इतर िािशजवनक कााशत पडत नित. आप बर अन आपली िाळा बरी, हच ताच काश. तामणळ तानी िाळला विसत आली आव परीकचा वनकालाचा दषीन तानी िाळची चागली परगती कली.

औधला विकाला जाार महन मी शी. नाईक मासतराना िटलो. तानी मला ोग अि मागशदिशन कल. िाळत अितानाही ताच माझािर लक होत. विसतीचा दषीन कि िागाि, जीिनात आपली परगती किी करन घािी, ाबाबतीत तानी कलला वहतोपदि मी कधीच वििर िकत नाही.

शी. रागािकर, दिपाड ा विककानी तर मला िसकारदषटा िारच उपकत करन ठिल आह. कि त एक-दोन परिग थ उद धत करन सपष करतो.

१५. मझ शिकक र ससकर

िकररर खरि (१९२१-२००१) : कथाकार, कादबरीकार, लखक. दवलत चळिळीत िवकर िहिाग. ‘तडीपार’, ‘िागािा’, ‘आडगािच पाी’ इतादी कथािगरह ‘झोपडपटी’, ‘िटपाथ न.१’, ‘माझ नाि’. इतादी कादबऱा; ‘तराळ-अतराळ’ ह आतमचररतर परविदध. िाल िात विककाकडन कला जााऱा िसकाराच महति परसतणत पाठातन लखकान वक कल आह.

Page 62: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

53

पर. १. खलवील रकयच सदिवासशहि अरवा सपषट कर.(अ) िाळचा ‘बागा’ लखकािारखा मणलाचा वजिािर उभा होता.(अा) लखक िातारा वजलहातील औधला जाचा विचारात होत.

पर. २. जोड जळर. शिकक गणरशिषट

(१) शी. नाईक (अ) सकाउटगाईड अधापनतजज(२) शी. दिमणख (आ) गवत अधापन तजज(३) शी. गोळीिडकर (इ) िमणपदिक आव विसतवपर(४) शी. कातर (इ) ितीतजज

पर. ३. चौकटवी पणवा कर. पाठािरन तणमहाला जािलली लखकाची सििाििविषट वलहा.

कसतीिारखा खळातिणदधा जातपात मानली जात अि. आमचा गािातही आमहा मणलािाठी िगळी तालीम होती. लहानपी मी बऱापकी कसता करत अि. हगामात कसता करन मी कधी खोबर, तर कधी नारळ, तर कधी एखादा रपापात इनाम वमळिली आहत. एक पटकािणदधा एकदा वमळालाच आठित.

अिाच बाहरगािी मी कसताचा िड पहाला गलो होतो. तथ एका थोराड मणलाला, ‘ाला जोड, ाला जोड’ महन िडात विरित होतो. दोन राउड मारनही ताला की जोड उिा रावहला नाही. तवहा आमचातला एक महाला, ‘िकऱा उठतोि का? धरतोि का कसती ता गडाबरोबर?’

मी ‘हा हा’ महत मदानात गलो आव लढत करणाची तारी दिशिली; प मला क ीतरी ओळखल आवहटकल.

मी वहरमणिला होऊन माघारी गलो. हा परिग माझा मनाला लागला ह ओळखन रागािकरानी माझी िमजत घातली. महाल, ‘अर, िमाज अजन वनवदरसत आह. खळात-मदानात जात न पाहता कौिल पाहाि, ह अजन ताला नीट िमजल नाही. प एक वदिि अिा ईल की, ह िार नष होईल. तणमहालाही खळात-सपधडत मानान बोलिल जाईल.’

अिाच एक दिरा परिग...विमगाचा धणळिडीला आमचा िसतीतील परौढ िगाशत तमािाचा िड उिा रावहला. ता वदििी परौढ िाकरतचा

िगश बद होता; प रागािकर मासतराना ाची कलपना निलान त नहमीपरमा िगाशला िट दाला आल. परौढ िगाशचा ककवदलाचा परकािात तमािा चालला होता, त पाहन रागािकर चटकन परत विरल. ताना पाहताच मी ताना आडिा गलो. माझी मान खाली झाली होती, त पाहन मासतर महाल, ‘‘अर! आज धवलिदन! ह चालाचच!’’ अन मासतर तिच िाटला गल.

मग मासतर मला दिऱा वदििी बोलल, ‘‘िकर! त ह धानात ठि. वजथ परौढ िाकरतचा िगश चालतो, तणमही अभाि करता ता विदचा मवदरात तमािा किा उिा...?’’

िरानी मला कलला हा उपदि मी कधीच वििर िकत नवहतो.

सरधयय

Page 63: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

54

पर. ४. खलवील पररणम जय घटनच आहि तय घटन शलह. (अ) परराम- वहरमणिल होऊन लखक कसतीचा मदानातन माघारी विरल.

घटना-(आ) परराम- लखकाची मान खाली गली होती.

घटना-पर. ५. समपवाक उदहरण शलह.

(अ) खळातिणदधा जातपात मानली जात अि (आ) लखकानी आव ताचा वमतरानी कलल कषाच काम

पर. ६. आकशिब‍ध पणवा कर.

वहरमणिलला लखकाची िमजत घालताना रागािकर िरानी वक कलल िकारातमक विचार

पर. ७. चौकटवीिवील रकपरचरच अरवा शलह.

पर. ८. सरमि.(१) ‘विदारााचा वचकमति विकािात विककाची िवमका महतिाची आह’, ा विधानाबाबत

तणमच मत िोदाहर सपष करा.(२) विकक ि विदाथथी ाचातील नातिबधावििी तणमचा िकलपना सपष करा.

उपकरम ः तणमच पराथवमक िाळतील विकक आठिा ि तातील अविसमरी विककािी िबवधत अिलला तणमचा आठिी वलहा.

दरारा अि. वहरमणिल हो. उद धत कर. िमणपदिन कर.

िषभयस* अ‍धोरतखि िबदशरषयवी खलवील मशहिवी िरन िक पणवा कर.

रकय सरळरप समनयरप परतयय(१) रमिचा िाऊ िाळत गला. (१)

(२)(२) बकन ितकऱाला कजश वदल. (१)

(२)(३) िणटीत तो वमतरािी खळतो. (१)

(२)(४) मडईत िळाचा गाडा आहत. (१)

(२)

Page 64: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

55

माझा आठिीतला, आणषातला िगळात महतिाचा वदिि महज माझा बाई-ॲनी मनिविलड िणवलवहन-मला विकिाला आला तो वदिि. दोन अगदी परसपरविरोधी आणष किी एकतर तात, ाच मला निल िाटत. ३ माचश १८८७. मला आठि ििा लागाला तीन मवहन बाकी होत. ता वदििी दपारी मी पोचशमध उिी होत-िात, किाचा तरी अपकत. आईचा खााखणा आव घरातला लगबगीिरन आज काहीतरी िगळ घडार हाचा मला िाधार अदाज आला, महन मी दारापािी जाऊन पाऱािर िाट पाहत रावहल. अचानक पोचश झाकन टाकाऱा हनीिकल िलीचा जाळामधन ऊन िाट काढत आल आव माझा उचािलला चहऱािर पिरल. नकळतच माझी बोट बाजचा ििीचा पानािरन आव िित ऋतच सिागत करालाच उमलावातत तिा कळािरन विरली. िविषात माझािाठी का चमतकार वलहन ठिला, ाची काही मला कलपना नवहती.

ताआधी काही आठिड रागान आव कडिटपान मन इतकक वगर झाल होत, की ता सित:िीच चाललला िततचा झगडान मी अगदी थकन गल होत. दाट धणकक अिताना तणमही कधी िमणदरािर गलात? अिा िळी िाटत, िहज सपिश करता ईल अिा पाढऱा अधारान आपलाला िढल आव तिा धणकातन जहाज िाटत काढत वकनाऱाचा वदिन त अित. वकनारा गाठपात ता अिता. छिाती धडधडत अित. िाटत, आता का होार? विकाला िणरिात होणाआधी माझी अिसथा ता धणकात िापडलला जहाजािारखी होती. िरक इतकाच, की माझाकड होकातर िगर काहीच नवहत आव बदर वकती जिळ आल, तही कळाला काही मागश नवहता. ‘परकाि! परकाि हिा मला!’ अि माझा आतमाच वन:िबद आकरकदन चालाच. नमका ताच हवािा की परमाचा परकािात मी नहाऊन वनघाल.

माझा जिळ कीतरी ति मला जािल. आईच आह, अि िमजन मी हात पणढ कला. तर दिऱाच कोीतरी माझा हात हातात घतला आव मला उचलन कडिर घतल. हाच माझा बाई, ॲनी िणवलवहन. ता मला विकिाला आला होता, ताहीपका जासत माझािर माची पाखर घालाला! दिऱा वदििी िकाळीच बाई मला आपला खोलीत घऊन गला. तानी मला एक बाहली वदली. ‘पवककनि इवनसटटिन’ मधला अध मणलानी माझािाठी ही िट पाठिली होती. बाहली लारा वबरजमनन िजिली होती. अथाशत ह िगळ मला कालातरान कळल. थोडा िळ मी ा बाहलीिी खळलािर बाईनी बोटानी हळच माझा हातािर अकर जणळिली. ‘d-o-I-I’ हा बोटाचा खळ मला िार आिडला. मीही बाईपरमा बोट विरि लागल. ििटी जवहा एकदा मी ती अकर बरोबर काढली तवहा बालिणलि आनद आव अविमानान िलन आल. धाितच वजना उतरन मी आईपािी गल. वतचािमोर हात धरन तािर पणनहा एकदा मघाचीच अकर बोटानी जणळिन वलवहली.

१६. िबदच खळ

हलन कलर (१८८०-१९६८): वििावा ितकािर आपला अलौवकक कााशन आव वचकमतिामणळ जा लोकोततर वकीचा परिाि पडला, तामध हलन कलर ाच नाि अगरगण आह. अधति, मणकपा आव बवधरति अिा वतहरी अपगतिािी िामना दत तानी आपल विक पश कल. अधारातन परकािाकड नाऱा विकपिाशच थक करर अनणिि तानी ‘The story of my life’ ा आतमकथनाचा मराठी अनणिाद शी. माधि किड ानी ‘माझी जीिनकहाी’ ा पणसतकरपान कला आह.

परसतणत उतारा ‘माझी जीिनकहाी - हलन कलर, अनणिाद - माधि किड, ा पणसतकातन घतला आह. अपगतिामणळ िािा विकात ार अडथळ ि ह अडथळ दर करणािाठी तानी ि ताचा विवककन कलल परतन, ाच िशन परसतणत पाठात कल आह.

Page 65: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

56

मी एक िबद जणळित होत, ह काही मला ता िळी मावहती नवहत. वककबहना िबद महन काही अित, ह तरी मला कठ ठाऊक होत? मी िक बोटानी बाईच अनणकर करत होत. नतरचा वदििात मी हाच पदधतीन वपन , हट, कप अि वकतीतरी िबद आव बि, उि राह, चाल अिी थोडी वकरापदही विकल. बरच वदिि बाईबरोबर राहन राहन, परतक िसतला काहीतरी नाि अित, ह माझा लकात आल.

एक वदिि मी माझा नवा बाहलीिी खळत अितानाच बाईनी माझी जणनी, वचधा झालली बाहली माझा माडीिर ठिन पणनहा हातािर वलवहल, d-o-l-l. महज, दोनही बाहलाना िबद एकच! ता आधी ‘m-u-g’ आव ‘w-a-t-e-r’ महज ‘िॉटर’. तर मी हटान महाची, (महज खााखणा करतच) ‘‘नाही!’’ माझा हा गोधळ बघन ताचा वहरमोड झाला आव तानी तो विि तिढािरच ठिला. पणनहा कधीतरी तानमान बघन ह िबद विकिाित, अि तानी ठरिल अिाि. आता पणनहा बाहलीिरन ताच विकि िणर झाल होत. ताच त पणनहा पणनहा िाग िहन न होऊन मी माझी निी बाहली वहिकािन जवमनीिर आपटली. ता बाहलीच तणकड होऊन माझा पाािी पडलल मला जािलािर मला उकळा िट लागला. िाटल, बर झाल, एकदाची पीडा गली. एिढा थथाट करनही ना खत ना खद अिाच माझा आवििाशि होता. ती बाहली माझी नािडती होती ना! माझा वनशचल, अधाऱा जगात हळवा, हळिार िािना कठन उगिार? बाईनी मातर बाहलीच त तणकड झाडन िकोटीजिळच एका बाजला लोटल. माझी डोकदखी गलान मलाही हाि िाटल. बाईनी माझी हट माझा हातात ठिलािर मी ओळखल, आता बाहर, छिान उबदार उनहात जाच. हा विचारान मी पणनहा आनदान टट उडा मार लागल. पाऊलिाटन जात आमही विवहरीपािी आलो. इथही हनीिकल िलीचा जाळा होता. ताचा िलाचा िणगध दरिळत होता. कोीतरी विवहरीतन पाी काढत होत. ता पाणाचा धारत बाईनी माझा हात धरन ठिला. एका हातािरन अजन थडगार पाणाच ओघळ िाहत अितानाच बाईनी ताच हातािर बोटानी िबद वलवहला w-a-t-e-r. आधी िािकाि, मग झरझर. मी एकदम वनशचल उिी रावहल. माझ िगळ लक बाईचा बोटाचा हालचालीिर एकिटल होत. एकाएकी, इतक वदिि आप काहीतरी वििरन गलो होतो, ाची असपष जाीि झाली. गमािलली समती परत णातला थरार मी अनणििला... w-a-t-e-r िॉ...िॉ...आव िािच कोड एकदम माझािमोर जि उलगडलच. अरचा, पाी महज आपला हातािरन थडगार, नाचत, उिळत काहीतरी जात त? ता एका वजित, चतनम िबदान माझा आतमाला जिी जाग आली. परकाि, आिा, आनदाची उधळ कली, मणक कल. अजनही ति हा िाटत बरच अडथळ होत; प लौकरच त दर होार होत.

विवहरीपािन मी परतल, तवहा मन निीन गोषी विकणािाठी आतणर झाल होत. आता परतक गोषीला नाि होत आव नािा-नािातन उमलत होता एकक निा विचार! घरात आलािर मी सपिश कराची ती परतक िसत जिी सपिाशगवक चतनान थरथराची. मला जिी एक िगळीच निी दषी वमळाली होती. आता ता दषीतन मी िगळ ‘पाहत’ होत. दारापािी आलािर मला मी मोडलला बाहलीची आठि झाली. चाचपडत िकोटीजिळ लोटलल बाहलीच तणकड मी गोळा करन उचलल. तणकड जोडन पाहत पणनहा ताची बाहली करणाचा मी किोिीन परतन करत रावहल. आता माझा हातन घडलला चणकीची जाीि होऊन माझ डोळ िरन आल. पवहलादाच मला खऱा अथाशन पशचातताप झाला, िार िाईट िाटल.

ताच वदििी मी खप नि िबद विकन घतल. त िगळच काही, नमक कोत त आता आठित नाही; प ता िबदात ‘आई’, ‘बाबा’, ‘बही’, ‘बाई’ ह िबद होत एिढ वनचशचत. आणषात नवान आलला ा िबदानी माझा िािविशिात पालिी िटली. तो वदिि माझा दषीन िार नाटम होता. रातर मी माझा वचमणकला पलगािर झोपी गल, तवहा माझाइतका दिरा आनदी जीि कठ िापडला निता. वदिििराचा आनददाी आठिी पणनहा पणनहा मी आठित रावहल. आणषात पवहलादाच मला ‘उदा’ कधी उगितो, हाची उतककठा लागन रावहली होती.

Page 66: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

57

विकाला िणरिात होणापिथी

काही िबद विकलानतर

हलनचवी िररसर

सरधययपर. १. खलवील रकयच अरवा सपषट कर.

(अ) बाहलीच िकोटीजिळ लोटलल तणकड हलनन गोळा कल. (अा) हवािा की हलन परमाचा परकािात नहाऊन वनघाली.

पर. २. w-a-t-e-r िबद हलन किवी शिकलवी ि शलहन आकिवी पणवा कर.

w-a-t-e-r िबद शिकलवी

पर. ३. जोड जळर. ‘अ’ गट ‘ब’ गट

(१) आतणर हो. (अ) खप आनद हो.(२) वहरमोड हो. (आ) परम कर. (३) उकळा िट. (इ) उतिणक हो.(४) पालिी िट. (इ) नाराज हो.(५) माची पाखर घाल. (ई) निीन उतिाह वनमाश हो.

पर. ४. फरक सपषट कर.

पर. ५. खलवील गटिवील लखनशनयमनसर योगय िबद शलह. (अ) विरीि, विररि, विरीि, िीरीि =

(आ) पणनिशिन, पनिशिन, पणनिशिन, पणनरििन = (इ) पारपाररक, पारपररक, पारपारीक, पारपरीक = (ई) वकरडाग, करीडाग, वकरकडाग, वकरडागन =

पर. ६. खलवील रकयिवील कळ ओळख. (अ) काल िबद विकन घतल. (आ) िकाळी आई माझा खोलीत ऊन गली. (इ) आणषात पवहलादाच मला उदा कधी उगिल ाची उतककठा लागली.

पर. ७. सरमि. (१) तणमचा मत हलन कलर आणषात पवहलादा ‘उदाची’ िाट का पहात अिल ?

(२) ‘ॲनी िणवलवहन निता तर ‘हलन’ घडली निती’, विधानाची ितता पटिन दा.

पर. ८. अशिवयकवी.(१) तणमचा मत वदवाग मणलाना िािाविकात ार ििाव अडथळ वलहा.(२) ‘ििशिामान मणलाबरोबर वदवाग मणलाना विकाची िमान िधी दाला हिी’, ा विचाराच िामावजक

महति जाा ि त िबदबदध करा. उपकरम :

निीमा हरजक ाच ‘चाकाची खणचथी’ ह आतमितत वमळिन िाचा.

Page 67: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

58

तणमचा िाळचा अथिा तणमचा गािातील िािशजवनक गरथालात तणमही गलात तर अनक ‘जाड-मोठठी पणसतक’ अिलल काचच कपाट तणमच लक िधन घईल. मराठीचा विविध िावहतिपदिोबत मराठी विशिकोि, मराठी वणतपततीकोि, मराठी चररतरकोि, मराठी िबदकोि अिलली ही गरथिपदा हा परतक िाचनालाचा ‘मानवबद’! ा पाठात आप मराठी विशिकोिाचा पररच करन घऊा.

मानवविदा, विजान ि ततरजान ातील ििश वििाच अदाित जान एका वापक ोजनखाली िकवलत करारा अिा हा मराठी विशिकोि! कोताही एक महतिाचा विि अन अनक वििािी िलनि अितो. अिा अनक वििाची एकतर मावहती वमळाली, तर तो विि नीट िमजन घता तो. एखादा मणख वििातन अनक उपविि वनमाश होतात.

उदाहराथश.,

मणख विि ि ताच िलनि वििाच जान पराप करणािाठी मराठी विशिकोि उपोगी पडतो. विकाचा परिार जिा झपाटान िग घऊ लागला, िािािमदधीची िाटचाल जिी दमदार होऊ लागली, तिी

‘िािा’ ििाशथाशन खणल लागली. िािा-िािामध आदानपरदान होऊन अनक नि िबद मराठीत रढ झाल. िाढता औदोवगकीकरामणळ िमाजाचा िजावनक ि तावतरक गरजा िाढ लागला. अनक नि िबद अचसततिात आल. िबदाना निीन आाम पराप झाल. ताचबरोबर ििशविििगराहक विशिकोिाची गरज वनमाश झाली.

उचच विकाच माधम महन मराठीचा होत गलला अवधकावधक सिीकार, विकिसथातन उततरोततर कमी होत गलला इगरजी िािचा िापर, मराठीमध वनमाश झालली िदिशगरथाची तीव गरज आव िािनविहाराची िािा महन राजपातळीिर मराठीला वमळालली मानता ा पाशिशिमीिर मराठी िाितील ििशविििगराहक विशिकोिाची गरज अधोरचखत झाली.

मराठी विशिकोिाचा पररच करन घताना जानकोिकार डॉ. शीधर वकटि कतकर ाच कतजतापिशक समर कर जरर आह. सिाततपिशकाळात तानी कलली कामवगरी वििि उलखनी आह. तथावप तानतरचा काळात वििित: सिाततोततर काळात जानविकािाचा कतराचा जा िगान विकाि झाला, हा विकाि लकात घऊन विदमान जानकतराचा ििाागी पररच करन दारा ‘मराठी विशिकोि’ हा आशिािक परतन आह.

रदकिसत

औिध विजान

जीि-रिानिासतर

िरीरवकराविजान

िरीर रोगजतणिासतर

विशिकोिाची ओळख करन दारा हा पाठ आह. आपला जानवििक गरजा आव वािहाररक िोी ाचा दषीन ििशविििगराहक मराठी विशिकोि अवधक उपणक आह. कोताही िबदाच िगिगळ िदिश विशिकोिातन वमळ िकतात. ह िदिश पाह, ा िदिााचा अभाि कर ा िािािमदधीचा दषीन अतत आनददाी परवकरा आहत. हा आनद वमळािा, विशिकोि पाहणाची गरज कळािी ि विशिकोि अभािणािाठी िि लागािी ा हतन सथलिाचन वििागात िमािि अिलला हा पाठ महतिपश आह.

| शरशरकोि (सरलरचन)

Page 68: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

59

l पढवील पनररवील िबदकोड शदललय रकयचय आ‍धर सोडर.(१) ‘सिदगगा’ ा कवितािगरहाच किी.(२) एका िावहचतकाच आडनाि ‘शीपाद कष....’(३) तणरकगात अितानादखील जाची कावपरवतिा बहरन ई, अि िावहचतक(दििक).(४) ‘िणधारक’ च िपादक.(५) किी िित ाच आडनाि.(६) एका विनोदी िावहचतकाच आडनाि.(७) मालतीबाई बडकर ानी िापरलला टोपनािातील आडनाि.(८) किी किणमागरज ाच आडनाि.

l शरशरकोि अस ियर झल...(१) विििार तजजाचा िवमतीची रचना कली गली.(२) परतक वििाचा नोदीची िीिशक वनचशचत कली गली.(३) मणख, मधम, लहान नोदीतील मणद दाची टाच तार कली गली.(४) नोदीचा माशदा आखन टाचामध तिा िचना वदला गला.(५) परतक वििातील मणख, मधम, लहान ि नाममातर नोदीचा ादा तार कला गला.(६) अकारविलहानणिार ा ादा लािणात आला.१९७६ ाििथी महाराषट राज िावहत िसकती मडळान मराठी विशिकोिाचा पवहला खड परकावित कला.

िधा विशिकोिाच अठरा खड परविदध आहत.l शरशरकोि यसठवी पहर....(१) आपला जानवििक गरजा मराठीतन िागिणािाठी.(२) जागवतक जानकतराच वकवतज विसतारताना आपला विविध वििातील कतहलाि इष िळ

लागणािाठी.(३) अविवकीला ोग चालना वमळणािाठी.(४) ििश परकारच परगलि ि िकम जान मराठी िाितन वमळणािाठी.l शरशरकोि अस पहर...(१) िबद अाकारविलह (अनणज) नणिार पाहाित.(२) बाराखडीतील सिर ि वजन ाचा सथानानणिार अनणकरम वदलला िबद पाहािा.एनिाकोपीवडा वबरटावनकापरमा मराठी िाितील ििशविििगराहक विशिकोि तणमचा जानात, तणमचा

िाविक िमदधीत वनचशचत िर घालारा आह. िािा ि तािबधीच िदिश.... ाची गमत अनणििणािाठी विशिकोि पाहणाची िि लािन घाला हिी.

तणमचा मावहतीिाठी तणमहाला आिडारी िबदकोडी ि ििनिपकी किरचना ा िबदाच िदिश विशिकोिाचा आधार घऊन थ दत आहोत.

तणमहाला आिडार कोतही िबद... ताच अथश.... िदिश विशिकोिातन िोधा ि िािच अनोख अग जान घा. विशिकोि आता एका चककिर-

https://en.wikipedia.org/wiki/Marathi_Vishwakosh

१) िबदकोड

Page 69: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

60

ितणशळाकार चौकोनाची कोडीबदामाचा आकाराची वचतरचौकटी

िामाकारीअवनवमत आकाराची

िबदकोडाच परकारिलीचा खणचा आकाराचीिासतरी वककिा गणप लखनाची

मणलानो, विविध िततपतर, माविक, िापावहक ामध ारी िबदकोडी तणमही िोडिता आव िािची गमत अनणििता.

अिा कलपनािर आधारलल अनक परकार रढ आहत. िगकी खळामध विविध परकारचा िाचबदक कोडाचा िमािि होतो.

(१) रिच िािा िबदकोडािाठी ििाात िोईसकर िािा.(२) कनडामध रिच ि इगरजी िबद ोजन द वििाविक िबदकोड लोकवपर.(३) रविामध िबदकोडाचा िापर परचारािाठीही.(४) िबदकोडािाठी वचनी िािचा अपिाद.

(१) परविदध विधान अथिा अितर दऊन ताच लखक ओळखणाि िाग.(२) एका िबदातील अकर विरिन निीन िबद तार कर. (३) काही िबदातील ररकामा अकराचा जागा िर.

‘आथशर विन’ ान २१ वडिबर १९१३ चा

नॉकक िलडशचा अकात अिा परकारच

पवहल िबदकोड परविदध कल.

‘हाच तो चहा’ ह िाक दोनहीकडन जरी िबद िाचल तरी एकिारखच बनत. अिा परकारचा िाचबदक करामतीिर आधाररत ह कोड अिाि, अिा अदाज आह.

अथशछिटा

िबदपरिणति

िबदचातणश

िािािमद धी

िबदजान

िबदिपततीत िर

िबदिगरह

िािची गमत

Page 70: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

61

आकिशकतावककिा िौदश

िाढि

िामावजक िकतानणिार परतीकातमक किििा

किििचा मणख उद दि

आवदम लोक किाना मातीचा लप लािन आपला पराकरम ि गणिविषट दाखिणाकररता तात विजवचनह आव पदक लाित.

अवजठा, िरळ, कोाकक, खजणराहो थील विलपाकतीत आढळाऱा सतरी-पणरिाचा किरचना उलखनी आहत. ा पराचीन किरचनाच अनणकर िारती चसतरा करताना आढळतात.

किििचा िामावजक उद दि

कि काप िरळ करधण नीट कर विचर करळ कर

आजकाल किाचा िगिगळा सटाईलि कर, तणमहाला ििााना आिडत; प मणलानो, तणमहाला आशचश िाटल, की पौरावक काळापािन आकिशक किरचनच आकिश ििश िमाजात होत.

(२) कििष

किििचा उगम ातन झाला अिािा.

कि इतराना वदि न दणाचा पणरातन सतरीचा परतनातन किबधाची कलपना

पणढ आली अिािी.

उद दि

कििषि अििवाि असणऱय गोषटवी

Page 71: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

62

पर. १. टवीप शलह.(१) विशिकोिाचा उपोग-

(२) विशिकोिाची वनवमशतीपरवकरा-पर. २. ‘िबदकोड सोडरलयमळ िशषक कौिलय रढि’, यशरषयवी िमच मि शलह.पर. ३. शरशरकोि पहणयच िमहल लकि आलल फयद शलह.पर. ४. कििषच उददि सगन तयि कोणतय गोषटीच अिि वार होिो, ि सपषट कर.पर. ५. शरशरकोिच उपयोग िमहल मरठवी िषिवील जन परपत करणयसठवी कस होऊ िकल, ि शलह.

विशिकोि अकारविलहानणिार (अनणज) पाहािा ह आपलाला कळल. तािाठी िपश बाराखडी (आता ॲ ि ऑ ह सिर धरन) आपलाला करमान मणखोदगत अिाला हिी. ता िााबाबत ताची उचचारसथान, पररपश आकलनही अिािाि हि. (जि - सिर, सिरादी, वजन, महापरा, मद वजन, कठोर वजन, अनणनाविक).

खलवील कोड सोडर र तयिवील रण ाच शरिष ओळख.

(१)(२) ´

(३)(४) ´

(५)

िरील कोड िविषटप श आह. ताच उततर तणमहाला िोडिाच आह. ह कोड िोडिलािर तणमहाला वनचशचतच िािच िौदश ि गमत लकात ईल. अिा कोडाचा अभाि करा. तातील िाविक िविषट िमजन घा ि अिी विविध िविषटाची कोडी तार करणाचा तणमही सित: परतन करा.

िष सौदयवा

(१) पि न दता, विनामल.(२) पाी िाठिणाच मातीच गोल िाड.(३) वजचात रतीच परमा खप जासत अित अिी जवमनीची जात.(४) रहसम. (५) खाि महाराषटीन पकवान. पोळा, मोदक, करजा ामध ह िरतात.

िषभयसअनसरर लखनबबिच शनयम :

* खलवील िबद रच.‘रग’, ‘पकज’, ‘पचमी’, ‘पवडत’, ‘अबणज’ ह िबद ततिम आहत. ह आप पर-ििाशनिणदधा वलह िकतो, महज अनणसिारानतर ाऱा अकराचा िगाशतील अनणनाविक िापरन वलह िकतो. उदा., रङ ग, पङ कज, पञचमी, पचणडत,अमबणज अि. वििित: जणन िावहत िाचल तर अि लखन वदित. परतण, आजकाल अिी पर-ििाशन वलवहणाची पदधतजणनी झाली आह. ताऐिजी अनणसिारच िापरल जातात. खालील िबद बघा कि वदितात!‘वनबनध’, ‘आमबा’, ‘खनत’, ‘िमप’, ‘दङ गा’ ह िबद बघाला विवचतर िाटतात ना! कार ह ततिम नाहीत. पर-ििशवलवहणाची पदधत िक ततिम िबदापणरती माशवदत आह. िसकत निलल मराठी िबद िीिशवबद दऊनच वलहाित.मरठवीि सपषटोचररि अननशसकबददल िवीषवाशबद दर.* खलवील िबद रच.‘विह’, ‘िम’, ‘माि’, ‘िहार.’ ा िबदाचा उचचार खर तर खप िगळा आह ना? ा िबदाच ‘विवह’, ‘ियम’, ‘मावि’,‘िवहार’ उचचार अि होत अिल तरी वलवहताना ह िबद ति वलह नत.य , र , ल , र , ि , ष , स , ह यचयपरषी यणऱय अनसररबददल करळ िवीषवाशबद दर.

पर-सरणवान शलह. अनसरर रपरन शलह.घटा, मवदर, चपा, चचल, मगल जङ गल, चणड, िञच, गोनधळ, बमब

सरधयय

Page 72: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

63

१. पतलखनआपला मनातील िािना, विचार, मत मणद दिदप, िणिबदध पदधतीन अपवकत वकीपात वलचखत

सिरपात पोहोचिणाच उततम माधम महज पतरलखन हो.

ापिथीचा इततामध अनौपचाररक ि औपचाररक पतरलखनाच काही परकार तणमही अभािल आहत.

* कवतपवतरकत एखादी िचना, आिाहन, वनिदन, जावहरात इतादी परकारापकी एक कती वदलली अिल,ती कती िमजन घऊन तणमहाला पतरलखन कराच आह.

पतरलखनाचा विि (वनिदन), िचना, जावहरात, बातमी इतादीपकी एक. कतीचा आकलनािरन पतरलखन.

कतीतील ििश मणदद लखनात आिशक.पतराचा वििानणरप परिािी िािािली.

औपचाररक(वािहाररक)

अनौपचाररक(घरगणती, कौटवबक)

माना ि विि

मणख मजकर िमारोप

वििानणरप माडी

जाना पतर पाठिाच ताचा पतता (वलिाफािह)

पतर पाठिाऱाचापतता ि वदनाक

औपचररक पतपररपच परमख घटक

पतरलखन

सिपररच, मागी ि तकरार ा औपचाररक पतरपरकाराचा ाििथी आप अभाि करार आहोत.

पतलखनच सररप

औपचररक पतचवी मडणवी१. पतराचा िणरिातीला उजवा कोपऱात पतर वलवहाऱाच नाि, हददा, वपनकोडिह पतता, वदनाक,

ई-पतताही अिािा.२. डािीकड ोग माना वलहािा. िबवधत वकीच नाि, हददा, पतता वलहािा.३. कतीत विििनाम अिल तरच त वलहाि. अनथा परवत, परिक ावठकाी ‘अ. ब. क.’ अिा उलख

करािा.४. औपचाररक पतरात पतराचा ‘विि’ वलवह आिशक आह.५. महोद/महोदा अि वलहन पतरलखनाि िणरिात करािी.६. ििटी ोग त िबोधन िापरन िमारोप करािा.

लकि घय, औपचररक पतलखन हवी एक कल आह, िसच ि िसतहवी आह.

· उपयोशजि लखन

Page 73: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

64

महातमा िल विदाल बणलढाा आतरिाल नाटमहोतििातील सपधाािाठी

एकपतवी परयोग कलकरचवी शनरडइचछिक विदारााकडन सि-पररचपतर

मागविणात त आह.

सरपररचय पतच मदद

(१) िपश नाि (५) िकवक पातरता/वििि परविक(२) पतता (६) छिद(३) िपकक करमाक (७) अनणिि/पाररतोविक(४) जनमतारीख (८) इतर कलामधील परािीण

नमन १

l खलवील शनरदन रच-िबवधत वििािाठी सि-पररच पतर तार करा.

सरवा

नगररकन

शनमतण

सरानवीसहिगवी वह

अमराितीकराना िणिशिधी‘िरगम’ िसथा अमराितीदार आोवजत

‘शदरळवी पहट’सथळ - िितराि दिपाड हॉलकौसतणि ि िोनाली माड ाचा

िणरल, बहारदार गानाचा काशकरम

तप करा कानानापरिचलत करा मनाला

रविक नागररक ा नातान

घरपोच वतवकटाची िो ि हॉलिर विकरी िणर.

नाटवििाग परमणख

पािपोटश आकाराचा िोटो आिशक

अवतम वदनाकवद.२६वडिबर

टवीप : सरपररचयपतिवील सरवा मशहिवी शरषयनरप परि कलपशनक असरवी.

नमन २

िोमिारवदनाक

२ नोवह.

पहाट५.३० िाजता

काशकरमाची वतवकट िपलामणळ हाच काशकरम पणनहा

िादर करणाची मागी करार पतर वलहा.

घरपोच वतवकट मावगतलापरमान वमळालाबाबत िबवधत

वचककड तकरार करा.

Page 74: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

65

परशनाची रचना तार करता , ह महतिाच िाविक कौिल आह. ह कौिल पराप होणािाठी ‘गद आकलन’ ा घटकाचा िमािि अभािकरमात करणात आला आह.

वदलला उतारा िाचन तािर आधाररत पाच परशन तणमहाला तार करािाच आहत. ह पाच परशन अि अिाित, की ताची उततर परतकी एका िाकात तील.

* परशन :१. परशन-परशन ा सिरपात अथशप श अिािा.२. को? कोठ? कवहा? का? इतादी परकारचा परशनाची रचना करणाचा िराि करा.३. परशनाच उततर उताऱातच अिल अिच परशन अिाि.४. उततर पडताळन पहािीत.५. उततर वलवहणाची आिशकता नाही.६. परशनाचा ििटी परशनवचनह द आिशक आह.

नमन गद आकलन उिर

* खलवील उिर रच र तयचय आियरर परशन ियर कर.‘पिशरग.....! लखक अथाशतच आपल ििााच आिडत पण. ल. दिपाड. ‘पिशरग’ ह एक परिाििशन महन

परविदध आह; प पिडकडील दिाच परिाििशन ापका पिडकडील दिातील विविध लोकाच ‘अतरग’ हच नाि ाला िाजि ठरल. अथाशतच ह किळ एक परिाििशनच नाही, तर त आह विविध दिातील अनक वकीच सििाि, राही, ताच आचार-विचार एिढच नवह, तर ताच िविषटपश पोिाख, खादपदाथश ाचा बारकाईन कलला अभाि आव ताच मनोिधक वचतर ! आव ा वचतराला पणलचा विनोदी िलीन पराप झालला अनोखा ‘रग’ !

पणसतकाची िणरिातच होत लखकाचा परिाि तारीन ! तात लखकाचा उडारा गोधळ, परदिी जाताना घािी लागारी इजकिन आव तातील कमशचाऱाचा गलथानपा विनोदी िाित वक करताना पणलनी इतक छिान वकसि िावगतल आहत, की पवहलादा िाचतानाच ह पणसतक मनाची पकड घत.

गद आकलन उिर परशन (१) पिशरग पणसतकाच लखक को ?(२) पिशरग ा पणसतकाचा िाङ म परकार कोता ?(३) पणसतकाची िणरिात लखक कोता वििान करतात ?(४) पणसतकात कोता गोषीचा अभाि लखकान बारकाईन कलला आढळतो ?(५) पणसतकातन लखकाचा कोता लखन िलीचा पररच होतो ?

२. गद आकलन

काळजीपिशक िाचा

िकलपना िमजन घा. विचार िमजन घा.

उतारा

Page 75: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

66

उपोवजत लखनपरकारामध ‘कथालखन’ हा घटक विदारााचा िजनिील लखनाला िाि दारा आह. कलपना, निवनवमशती, सििाित परकटीकर ह ा िोगटाच िविषटपश पल आहत. कथालखनाचा ोग िरािान िािी कथालखक घड िकतील.

कथाबीजानणिार कथाच विविध परकार पडतात. उदा., (१) िौशकथा (२) विजान कथा (३) बोधकथा (४) ऐवतहाविक कथा (५) रपककथा (६) विनोदीकथा

इतादी.कथालखनाच महतिाच घटक जान घणािाठी खालील मणद दाचा अभाि करन कथालखन ततर जान घऊा.

३. करलखन

(१) करबवीज- कथालखन ही कलपकतिर आधारलली कला आह. कथाबीज हा कथचा परा अितो. कथालखन करताना कथाबीजाचा वििाि अनणिरन दनवदन वनरीक, िाचन, अनणिि, िजनिील कलपना, तककिगत विचार ाचा विचार करन कथाबीज िलिाि.

(२) करचवी रचन- कथला परारि, मध ि ििट अिािा. कथची िणरिात आकिशक अिािी. िाकाची रचना पालहावळक निािी. आकलनपश छिोटी छिोटी िाक अिािी. कथचा मजकर िाततान उतककठािधशक अिािा. कथतील आिाला काहीतरी िळ अिल, तर उतककठा अवधक िाढत. कथा नहमी ितकाळातच वलहािी.

(३) करिवील घटन र पत- कथाबीजानणिार कथतील पातर ि घटना वनिडावात. ज कथाबीजाला पणढ नऊ िकतील. घटना घडणाच सथळ िणिगत वनिडाि. पातर, घटना ि सथळाचा िविषटाच बारकाि जान घऊन िशन कराि. िशन वचतरदिथी अिाि.

(४) पतच सरिर शरिष- कथतील आिाला िमपशक अि पातराचा सििाि विििाच ि ता अनणिवगक ितशनाच िशन कराि.

उदा., राग आला तर- तान हाताचा मणठी करकचन आिळला इतादी.(५) करिवील सरद र िष-

कथत वनिडलला पररिराला कथाबीजाला अनणिरन कथची िािा अिािी. अालकाररक िािचा िापर करन कथची पररामकारकता िाढिता त. विरामवचनहाचा ोग िापर करािा. ििादाची पररामकारकता विरामवचनहामणळ वनमाश होत. पातराचा तोडी पातराचा िविषटाचा गरजनणिार गरामी िािा ि बोलीिािा ाचा िापर िहजतन कराला हिा. कथमध िाकपरचार, मही ाचा िणोग िापर करािा.

खलवील मद दच सशरसिर शरचर करय.

करलखन

कथाबीजकथची िणरिात

कथतील घटना ि सथळ

कथतील पातर

पातराच सििाि विििपातरामधील ििादवििाला अनणिरन िािा

कथचा ििट

िीिशक

तातपश (कथतन वमळालला बोध, िदि, मल)

Page 76: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

67

कथालखनािाठी िरीलपका िगळा, िजनिील पद धतीन कतीची माडी कली जाऊ िकत. अिा िविधपश कतीचा िोध घा ि ताचा अभाि करािा.

आज २६ जानिारी, िारताचा गततर वदन. अशि सिचछि िाल गििात तार होऊन िाळत गला. माननी परमणख पाहणाचा उपचसथतीत काशकरम िणर झाला. विदाराानी धिजिदन कल. राषटगीत, धिजगीत, दािकीपर गीत िादर कल. अधकाचा पररादाी िािानतर अशिच दििकीचा िदि दार ि दििकाबददल कतजता वक करार िाि झाल. िकारोप, खाऊिाटप झालानतर मणल घरी जाला वनघाली.

अशि दखील आपला तीनचाकी िाकलजिळ आला. मणल पागताच तोही वनघाला. िािकािप हतातमा चौकापात पोहोचला. लाल वदवाचा िकत वमळताच जागिरच थाबला. चौकात खप गदथी होती. अनक छिोटी मणल हातात छिोट वतरग, झड घऊन पालकाचा िाहनािर बिली होती. वहरिा वदिा वदिताच थाबलली गदथी पणढ िरकली. अशिनही हातान चाकाला िग वदला. एिढात ििााच लक िधन घार अि.....

कर लखन नमन

l खलवील अपणवा कर रच. िमचय शरचर र कलपनन कर पणवा कर.

l िमहवी शलशहललय अपणवा करल िवीषवाक द र ितपयवा शलह.

l िमहवी गोषट ियर करिन र शलशहिन कोण कोणतय गोषटवी शरचरि घिलय यचवी यदवी कर.

(६) िवीषवाक ितपयवा- िपश कथचा आि, कथतील मल/िदि वक करार िीिशक अिाि. कथतन वमळारा िदि/मल वककिा कथतील िविषटपश आि परवतवबवबत करार तातपश अिाि. करलखन पणवाि: सजनिवील कलपकिरर अपशकि आह. करबवीज शरसिरसठवी, अपणवा कर पणवा

करणयसठवी रगळ नरवीनयपणवा शरचर शकर कलपन अपशकि आह.

शरदरय ानो, िमचय सजनिवील कलपनल खप घमर असिि. तयन फक शनरवीकण र कलपकिन अशिवयक कर.

करलखन मलयमपनचय शनयोशजि किवी

(१) कथाबीजािरन कथालखन (३) वदलला िबदािरन कथालखन (२) मणद दािरन कथालखन (४) कथचा पिाशधश दऊन उततराधश वलवह वककिा उततराधश दऊन पिाशधश वलवह.

Page 77: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

68

४. जशहरि

‘जावहरात’ ा िबदातच वतचा अथश िामािलला आह. इगरजीत ‘जावहरात’िाठी Advertisement हा िबद आह. ातील ‘Ad’ चा अथश ‘कड’ आव ‘verfo’ चा अथश ‘िळ’ वककिा ‘लक िधन घ’ अिा आह. महनच लोकाच लक एखादा गोषीकड िधन घत ती जावहरात हो. ादषीन विविध कतरातील वनवमशत िसत, उतपादन ाची गराहकाकडन मागी वनमाश करारी जावहरात ही एक कला आह.

आजचा िगक ि मावहती-ततरजानाचा णगातील इटरनट ि मोबाइल करातीमणळ जावहरातकतराची कका अवधक विसतारत चालली आह.

कला, करीडा, विक, आरोग, वापार, दळिळ, परिारमाधम, मनोरजन अिा ििशच कतरात जावहरातीला वििि महति पराप झाल आह, महनच ‘णग’ आह जावहरातीच...’ अि मह िािग ठरार नाही.l जशहरिकतिवील िषच रपर

जावहरात हा िदि सिरपाचा ििाद अितो आव कोताही ििादाच महतिाच माधम ह िािा हचअित. ादषीन जावहरात लखनात िािा ही पणढीलपरमा महतिाची ठरत.

l जशहरिवीचवी िष-

(१) आकिशक मजकर.

(२) िाधी, िोपी, िरळ, आकिशक ि सपष, ओघिती िािा.

(३) बणदधीला िारिा ता न दारी.

(४) गराहकाचा मनात विशिािाहशता वनमाश करारी.

(५) िबदाचा गरिापर न कलली.

(६) लोकिािनाची जोड अिलली.

(७) िचक, अथशपश, परिन ि पररामकारक अिािी.

(८) लबदध ि िाचकािी िणििादी अिािी.

(९) विनोदाची झालरही अिािी.

(१०) मानिी िाििािनाची ििदनिीलता जाारी ि जपारी अिािी.

उदाहरादाखल जावहरातीच काही नमणन आप पावहल, तर तातन जावहरातकलची विविध रप आपला लकात ऊ िकतात.

Page 78: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

69

आजच यग जशहरिवीच यग

जशहरिीसठवी अनक मधयम

लोकचय मनि एखद रसिशरषयवी अरड शनम वाण करण ह जशहरिवीच हि.

जशहरिवीच मरळ

िणिावित

उखाा

ितिचन वककिा तिा परकारची रचना

मणदराछिाावचतर घोििाक

िसतची ओळख उतपादकाची ओळख

मथळा

उपमथळा

तपिील

ककपनीची मणदरा

ककपनीच नाि

ककपनीचा पतता

जशहरिियर

करिन लकि

घययचय बबवी

इटरनट

वचतरपट

िततपतर

माविक

आकाििाी

दरदिशन

िसतची मागी वनमाश करणाची ही कला महज जावहरात

बो‍धशचनहच महतर

जशहरिवीचवी आकषवाकि

जशहरिलखनचय मलयमपनचय किवी.l िबदािरन जावहरात लखन.l जावहरात दऊन तािरील कती िोडवि.l विि दऊन जावहरात लखन.l वदलला जावहरातीच अवधक आकिशक पदधतीन पणनलडखन.

ा ववतररक िगळा, िजनिील पदधतीन कतीची माडी कली जाऊ िकत. अिा िजनिील िविधपश कतीचािोध घािा ि अभाि करािा.

Page 79: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

70

जशहरि लखन नमन नमन कर.१

l खलवील जशहरि रचन तयखलवील किवी कर.

सरि:सोबि एक वयकवी आण.

१०% सरलिशमळर.

शी. नमत वहाळक यहाची वयहायहामशहाळहा

रळक िकवी शजम

-: आमचवी कहवी खस रशिषट :-• रिनकलवीि परिसि जग

• सोयवीसकर रळ • आ‍धशनक यतसमगरवी• अनिरवी शिकक • मफक फी

पतिवनराम िदन, िासतरी मागश, जळगाि

पररम यणऱयस पररम पर‍धनय.

(अ) चौकट पणवा कर.

(आ) जशहरिवीिवील कहवी मजकर चकीच रटिो क? सकरण नमद कर.

वययमिळचवीरशिषट

(इ) ररवील जशहरि अश‍धक आकषवाक बनरणयसठवी िमहवी कोणकोणि बदल सचरल?

नमन कर.३l खलवी शदललय बिमवीचय मरळररन आकषवाक जशहरि ियर कर.

‘पाठपणसतकतर पणसतक ििलतीचा दरात वमळतील.’

नमन कर.२l नमन कर. १ म‍धवील जशहरिवीच अश‍धक आकषवाक सररपि पनललखन कर.

लकि घय.* कमीत कमी िबदात जासतीत जासत आि िमज अपवकत.* िबदरचना ि िाकरचना िमजणाि िोपी अि आिशक.* आलकाररक ि कावम िबदाचा िापर- जावहरात आकिशक होणाि मदत.* काळानणरप जावहरातीतील िािा िापर आिशक.

Page 80: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

71

मणलाखत घ, मणलाखत द, मणलाखत िाच ि मणलाखत ऐक ा आनददाी परवकरा आहत.

बालवमतर वचतरकला सपधडत तणमचा िाळतील वच. अवमत/क. अवमता घोलप ाि/हीि राज पातळीिर परथम करमाक वमळाला आह. ताची/वतची मणलाखत घा.

५. मलखि

एखादा वकीिी ििाद िाधन वतच विचार, जीिनकाश लोकापात पोहोचिणाच परिािी माधम महज मणलाखत हो.

सित: कमीत कमी बोलन िमोरचा वकीला बोलत करणाची कला मणलाखतकारान िपादन करािी लागत.

मलखिकरन लकि ठरर

पिशजान

मणलाखतीचा हत

वकीवििी मावहती

ोग आदर

िबदात जिळीकिातािरात कवतरमता निािी.

िहज ििादकमी बोल

मलखिकरन घयरयचवी कळजवी

परतक मणलाखत घ मलखिवीच दोन िग िबदबदध कर

मलखिवीचवी रशिषटमलखि घिन

(१) परशनोततर सिरपात. (२) नम, विशिाि, मोकळा िातािरात.(३) िमोरचा वकीचा मान राखत.(४) वकीला बोलत कर.

मलखि शलशहिन(१) िणरिातीि परासताविक/पररचछिद.(२) नमक परशन-उततर िविसतर.(३) मळ आिाला धका न लािता

आकिशक िपादन.

Page 81: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

72

नमसकार! आज विनमणकी वदन. ता वनवमततान िोनगाि ा गािात विनमणकी कदर सथापन करार मानिरोगतजज डॉ. िलि िाघ ाचािी ििाद िाधाचा आह. ताचा ‘मणकानद’ विनमणकी कदराबाबत अवधक जान घऊा.

परशन : िर नमसकार, ‘मणकानद’ ह कदर सथापन करणाची गरज का िािली?उततर : अनक पालक नहमीच माझाकड विनमणकीबाबत िला घणाि ि मणलािर उपचार करणाि त.

ताची गरज ि इचछिा ओळखन मी ह कदर सथापन कल.

परशन : डॉकटर ही वकिोरिीन मणल विनाधीनतकड का िळलीत? उततर : छिान परशन विचारला. विनाधीन होणाची कार बरीच आहत. काही मणल अबोल, आतमविशिािाची

कमतरता, िकवक अपि, कौटवबक ताताि, परमिग ामणळ मानविक नराशाचा िािनला बळी पडन तातन बाहर पडणािाठी वमतरपररिाराचा आधार घतात. तात विनाची उपलबधता वमळालाि ताकड आकविशत होतात.

परशन : मणल एकदम विनाधीन बनतात की िणरिातीला दिर काही ििन करतात?उततर : खरतर, िणरिातीला गमत ि नतर िि महन विन कल जात. ा गोषी ‘सलो पॉइझवनग’ आहत ह

ताना कळत नाही.

परशन : डा. ा मणलामध काही िगळी अिी लक आढळतात का?उततर : ताना झोप त नाही, ताच हात-पा थरथरतात, ताना िीती िाटत, काम असिसथता जाित

अित; प त सित:हन कबल करत नाही. दीघश ििादानतरच ती विनाधीनता लकात त.

परशन : विनाधीनतच िचकक आव िामावजक दषपरराम होतात का?उततर : वकिोरिीन मणलामधील विनाधीनता ताचािाठी ि िमाजािाठीही घातक अित.

परशन : डॉकटर, ा पररचसथतीत आप कोता िला दाल?उततर : पालकानी मणलािी मोकळा ििाद िाधािा. मणलाना विचार, मत वक करणाच सिातत अिाि.

घरातील िातािर िणििादी ि मतरीपश अिाि. परतक वकी सिततर वचकमति आह ाची ििाानीच जा ठिािी.

मलखि लखन नमन

विदाथथी वमतरानो,खालील मणलाखत ही कालपवनक अिली, तरी तातील विि ि ताच गािीश महतिाच आह. विनाधीनता

हा िणदढ ि वनकोप जीिनाला लागलला िाप अितो. तापािन जाीिपशक अन वनधाशरान दर अिलला वकीनाच िणखी ि वनराम जीिनाचा िर गिितो. हा आनदी जीिनाचा मतर जान घा ि कोताही लोिाला कधीच बळी पड नका. सित:च ि पाशान िमाजाच वनकोप मनच राषटपरगतीिाठी आिशक अित.

Page 82: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

73

ििाद लखन ा घटकाच परमणख उद वदष विदारााना िणििादी बनि. ‘ििाद कौिल’ हा परिािी वचकमतिाचा अपररहाश पल आह. उतकष ििाद िाधारी वकी ताचा काशकतरात सित:च िगळप विदध करत. विविष वििािर वक कलली मतमतातर, तावििािरच वचतन ि वििानणरप िणिगत अि ििाि महज ििाद हो.

(१) ििाद कोा कोात िणर आह, ाची सपष कलपना लखनातन ािी.

(२) ििादातील दोन वकी विन सतरािरील (ि, वििा, वलग, िामावजक ि िासकवतक पाशिशिमी) अितील तर तानणिार िािा बदलती अिािी.

(३) ििादातील िाक िोपी, िणटिणटीत, अनौपचाररक अिािीत.

(४) ििादाला ोग िमारोप अिािा.(५) ििाद िाचलािर ता वििािरचा

ििाागी विचार िाचकापात पोहोचािा.

सरदसठवी आरशयक सरिर रशिषट(१) ििदनिीलता (२) गणगराहकता (३) अनागराहीितती (४) वििकिीलता (५) िािवनकता (६) विशिािाहशता (७) सिागतिील रविक ितती.

ही िविषट अगी अितील तरच माि िणििादी बनतो.

(१) हो-नाही सिरपाच ििाद निाित.(२) बोल पालहावळक निाि.(३) मधच बोल थाबिलाची िािना निािी.(४) ििाद ओढन-तान कलला निािा.(५) ििाद मणदद िोडन िरकटारा निािा.

ह असर

सरद

ह नसर

६. सरद लखन

शरदरय ासठवी सचन जागवतक पाशिरवदनावनवमतत ‘आनदवनकतन’ ा िकिावटकतिफ

रकरोपण कयवाकरमच आयोजन इचछिक विदाराानी २५ एवपरलपात िगशविककाकड आपली नाि नोदिािीत ि

५ जनला िकाळी ७.३० ला िाळत जमाि. टीप :- ताना उनहाळी िणटीत जमिलला िळवबा िोबत आावात.

िरील िचना िाचा ि तणमही ि तणमचा वमतर ाचातील ििाद वलहा.

Page 83: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

74

िरील ििादाचा मजकर किळ नमणना आह. वदलला वििािर विदाराानी अवधक परिािी ििादलखन कराि.

रज : आपला िळािरची िचना िाचली का?सज : हो िाचली न आव मी ता काशकरमाला जाार आह. मी नािही वदल. अर त

तोि न? रज : ह का विचार झाल? माझी तर खप वदििापािन तारी िणर आह. सज : तारी? अन ती किी का?रज : अर! ती िचना तर आता आली ि आतता ििााना कळल; प माझी तारी

आधीच झाली. सज : कोती तारी कलीि र त? रज : जगलतोड आव ताच परराम ह िारिार ऐकन माझा मनािर इतका परराम

झाला, की झाड आपच लािाची अिा मी वनशचच कला. मी खप रोप तार कली. अनक झाडाचा वबा गोळा करन ठिलात.

सज : िा! राज त छिान तारी कली. मी तणला ह कराला मदत करीनच; प माझाजिळिणदधा जिढा वबा आहत ता मी घऊन ार आह.

रज : आप दोघ वमळन आपला पररिरात िणदधा तावदििी काही झाड लाि. सज : राज मला तणझा वमतर अिलाचा अविमान िाटतो, कार त िदधा माझािारखाच

िकपरमी आहि.

एक वमतर(राज)

दिरा वमतर(िज)

सरद लखन नमन

Page 84: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

75

लक द.

रतिनि लखन

मथळासपषीकर

घटनाचा करम

लहान िाक ि लहान पररचछिदनकारातमक िािा नको

िािा िासतिदिथी अिािी

सथळ, काळ, वकी ाचा अचक उलखघटनच अचक, पररपश, सपष लखन

७. रतिनि लखन

घडललय घटनच यरिरय रणवान

कलपनला अवजबात िाि नाही

लकि ठर ितकथन ि िसतणवनषता ाि महति

* िततानत लखनात राग, आनद, द:ख, आशचश इतादी तीव िािना वक कर अपवकत नाही.

* सि, समलन, शिशबर, कयवािळ यचयशरषयवी एखद घटनसब‍धवी सशरसिर र करमरर मशहिवी सगण महणज रतिनि लखन होय.

आटोपिीर ि आकिशक पद धतीन लखन आिशक वदनाक, िळ, वठका द आिशक

रतिनि लखन

रतिनि

• िरील िततानत िाचा ि तािाठीची कती तार करा.

{ सरचछि अशियन कयवाकरम {२ ऑकटोबर आषी वज. चदरपर थील िारदा विदालात महातमा गाधी जती वनवमतत सिचछिता अविान

काशकरम िपन झाला. ा वदििीचा काशकरमाच परमणख पाह महन िहरातील परविदध आहारतजज डॉ. जत करोड उपचसथत होत, तर अधकसथान िाळचा मणखाधापकानी िििल.

इतता ८ त १० िाठी ‘सिचछि िारत िणदर िारत’ ा वििािर िकति सपधाश आोवजत कली होती. अकरािी ि बारािीचा विदाराानी पररिरात ‘सिचछिता अविान’ राबिल. परमणख पाहणानी ‘माझी िरीर सिचछिता आव आहार’ ा वििािर उततम उद बोधन कल. परतक सपधडतील पवहला तीन करमाकाना बवकि दणात आली. अधकी िािानतर शी. गािड िरानी आिारपरदिशन कल. पिादानान काशकरमाची िागता झाली. तानतर ििश विदारााना खाऊ दणात आला.

रतिनि लखन नमन

नरमहरषटटर शरदलयविमाननगर, ििई

जगशिक शरजनशदन सोहळजागवतक विजानवदनावनवमतत िणपरविदध

खगोल िासतरज डॉ. जत नारळीकर ाच वाखान

परमणख उपचसथती- .........

२८ िबरणिारी २०१८

रळ

िकाळी ११ िाजतासरळ-

डॉ. होमीिािा ििागह

l खलवील शरषयरर रतिनि लखन कर.

Page 85: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

76

८. लखनकौिलय

शनब‍ध लखनइतता नििीमध आप विविध लखनकौिलाचा परकाराचा अभाि करा. वनबधलखन महज वििानणरप

कलली विचाराची मणददिद माडी हो. एखादा वििाचा अनणिगान आपला मनात ार विचार, िािना, कलपना, सिानणिि ाना परिािी िाित मणददिदप माड महज वनबधलखन. वनबधलखनात वलवहाऱाचा विचाराच परवतवबब पडत अित. लखनकौिलाचा विकाि ि अविवकीकमतचा विकाि ह वनबधलखन घटकाच परमणख उचददष आह.

पाठपणसतकातील वनबधलखन-लखनकौिलातगशत आप इतता नििीिाठी परिगलखन, आतमकथन, कलपना परधान ा वनबधपरकाराचा अभाि करा.

कलपकता, तककिगती, विचाराची िणिगत ि िणिबदध माडी ही लखनकलची काही िविषट आहत. आप वनबध वलवहतो महज वििाचा अनणिगान अिलल आपल िाचन, वचतन, वनरीक, विचार ि िािना ाना िबदबदध करतो. आपल अनणिि मणद दिदप माडतो. तािाठी परतक अनणििाकड ििदनिीलतन पाहता ाला हि. आपला िबदातील अनणिि इतराचा मनाला विडल अिा माडता ाला हिा. िबदातन िािािौदश वक वहाला हि.

िाचन, आकलन, वनरीक, विचार, िािना, कलपना ि अनणिि ाची परिािी िबदात अविवकी हा लखनकौिल विकािाचा गािा आह.

वनबधलखनािाठी आिशक कमता, कौिल, अभाि घटक ह ििशच वनबधपरकाराबाबत िमान अिल तरी परतक वनबध परकाराच सित:च िगळप अित. वनबध परकार हाताळताना ती िविषट लकात घ, ती अभाि, िणोग उपोग कर आिशक ठरत.

परिािी िािा वचवकतिक विचार

बहशणतता िाचन वनरीक कलपना िािना वचतन िबदिपतती

शनब‍धलखनसठवी आरशयक गोषटवी/कमि

(१) परसगलखन- आप अनणििलली, ऐकलली, एखादी घटना, एखादा परिग, एखादा विचार, एखादी िमसा आपलाला

नहमीच विचारपरितत करीत अितो. तो परिग जर आपला बाबतीत घडला तर आपली परवतवकरा का अिल? अिा विचार आप कलाि आप परिगाच विशलि आप तटसथप कर िकतो. अिा विचाराना, िािनाना, ििदनिीलतची, िािवनकतची जोड दऊन िबदबदध कल, तर तो परिग िाचाऱाचा मनाला विडतो ता परिगाच िबदवचतर डोळािमोर उि राह िकत. आपला िािना परिािीप माडणाच कौिलही वक होऊन लखनकौिलाचा, अविवकी कमतचा विकाि िाध होऊ िकतो.

परसगलखन करिन लकि घयरयच मदद :(१) परिगाची, घटनची कलपना(२) िकमवनरीक(३) िािनाची अविवकी(४) वचतरदिथी ििदनिील लखन

Page 86: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

77

परसगलखन नमन

कहारभगल भदन l खलवील बिमवी रच.

आतमकरन नमन(२) आतमकरन- आतमलखन करिन लकि घयरयच मदद : (१) िजीि आव वनजथीि घटकाबाबत ििशिमाििक

विचार. (२) ताचा िािना, िणखद:ख, ििी, उपोवगता,

काश ाचा िोध वनरीकिकीन घ . (३) आप सित: ती िसत आहोत अिी कलपना

कर. (परकाा परिि)(४) कलपनािकीचा माधमातन नाटप शररतीन

कलपना माड. (५) िपश लखन करताना िािा परथमपणरिी एकिचनी

अिािी.

(३) कलपन पर‍धन कलपन पर‍धन लखन करिन लकि घयरयच मदद(१) कलपनापरधान लखनकौिलाचा उददिच कलपना करता हा आह. (२) मणख कलपना वनबधाचा िीिशकातच दडलली अित. (३) एकातन दिरी कलपना अिी कलपनाची िाखळी लखनकौिल िाढित. (४) कलपना िासतिाला धरन वककिा गमतीदार अिािी.(५) वििािबधी िणचलला कलपनाचा विसतार करािा.

िरील परिगी तणमही उपचसथत होता. ता िािप श परिगाच लखन करा.

िरील वचतरातील घटक (महामागाशिरील िचनािलक) तणमचािी बोलतो आह अिी कलपना करा ि ता घटकाच आतमकथन वलहा.

अमर जिान मजर रमाकात मातिमीचा िित िहीद अकोला िहरान िणपणतर गमािला.

दिकााशिाठी िहीद मजर रमाकात ाना िािपश शदधाजली

अमरजवान

भरमणधरनवी नसि िर...!

आमचय कळिवील अिकय कलपनसपकवाि अडचणवीरोजचय वयरहरि वयतयय

उपयकि

अशिरकी रपरच दषपररणम सजनिवील शरचर र किीन मरक

कळचवी गरज-ितजन

♦ िाहन हळ चालिा.♦ पणढ एक वकलोमीटरचा घाट आह.♦ गरज पडल तवहा ितत कशिोगा िाजिा.♦ गवतरोधकािर िाहनाची गती कमी करा.♦ िाहन चालिताना भरमधिनी बद ठिा.♦ लकात ठिा - ‘नाही पका उिीर बरा’.

सथळ : आदिश विदालाच पटाग. िळ िधा. ६ िा.

Page 87: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

78

l ह िबद असच शलह.

विदाराानो, परतक िबदाला सित:चा अथश अितो. िाशचा अथशपश िमह महज िबद. ही िबदाची वाखा हच दिशित. ताचपरमा िबदाला िदिाशनणिारही अथश पराप होतो.

उदा., (१) आज माझा आजीची पाठ खप दखत होती.(२) आज मी िद ‘िनद मातरम ’ कविता पाठ कली.

पाठ ा एकाच िबदाच दोनही िाकातील अथश विन आहत. ाचपरमा ‘िबद’ जर चणकीचा वलवहला गला तरी ताचा अथश बदल िकतो. अगदी िगळाच अथाशचा िबद तार होऊ िकतो.

उदा., (१) किज- उपकाराची जा अिलला किघन- उपकाराची जा न ठिारा(२) पणवी- वपणाच पाी/जल

पशण- हातपाी िबद पाव अिा वलवहलान किळ ऱहसि (ईकार), दीघश (ईकार) वलवहलान िबदाचा अथशच बदलला. ािरन लकात त, की आपल मह अपवकत ोग अथाशिाही होणािाठी िबदाच िणोग महजच

लखनवनमानणिार लखन हो आिशक अित.खाली काही अि िबद वदलल आहत, की ज नहमी तणमचा िाचनात, लखनात तात; परतण त चणकणाची

िकताही अित. ा िबदाचा अभाि करा. ताच उचचारानणिार लखन (ोग लखन वनमानणिार) िमजन घा. ताचा िराि करा ि ताच ोग उपोजन करा.

अत:कर गररबी परीती वचकमति

अवनवशत चमतकती ितकत गरीब

अथशिासतरज जीवितकाश महति िामवहक

अचसतति ततिजान मवतशपजा िािशजवनक

आिीिाशद दातति मतरी िािशवतरक

उजिल दीपपरजिलन मवतरीला िावहचतक

उनमि ददशम िकति िचना

ओजसिी दचषकोन िाङ म सितथी

औवचत वनवमशती वििण िजनिीलता

ऋवनदडि वनिशतिशना ििल समवतवदन

कतशति वनवषकर िविषट समती

कीतथी पररचसथती हळहळ हावदशक

कचतित परीका करीडाग हद

Page 88: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

79

l पररिशषक िबद

जानपरिाराचा विविध माधमात आव जीिन विहारात ितत बदल होत अितात. िाहवजकच ता ता जानकतरात िा विहारात परचवलत िबदाहन िगळ िबद िापरल जातात. विविष जानकतरातील मावहती, िकलपना ाचा परकटीकराला ोग ठरतील अि िबद िापरणाची गरज अित. िाविक विहाराचा ा िगळपातन जानकतराची िा विहाराची पररिािा विद ध होत. अिा पररिाितन िासतरिािचा ि जानिािचा विकाि होत अितो. बदलत जीिनविहार, िाढता गरजा आव विसतारारी जानकतर ानणिार ‘पाररिाविक िजा’ वनमाश होतात.

पाररिाविक पदनामाचा िापरामणळ वककिा पाररिाविक िजाचा िापरामणळ विचार, िकलपना ाचा परकटीकरात विविषता, वनदयोिता त. पाररिाविक िजाचा मळ उददि विहारिापक िािच उपोजन हा आह.

विक, विविध िासतर, परिािन, आरोग, िमाज, उदोग, वापार, ना, आवथशक विहार, कला, िसकती इतादी विविध कतरामध आिशकतनणिार पाररिाविक िजा उपोगात आला जातात. ा िजामणळ जानविहार अवधक परिािी आव िणसपष होतात. ा दषीन पाररिाविक िजाना अननिाधार महति अित.

Calligraphy िणलखन Secretary िवचि, वचटीिAcademic Qualification िकवक अहशता Children's Theatre बालरगिमीAction काशिाही/कती Comedy िणखाचतमकाCensus जनगना Agent अविकताश/परवतवनधीCasual Leave नवमचततक रजा Category परिगशAnniversary िधाशपनवदन Bio-data सि-पररच Corporation महामडळ, वनगम Bonafide Certificate िासतविकता परमापतर Daily Wages दवनक ितन, रोजदारी Book Stall पणसतकविकरी कदर Lyric िािगीत Dismiss बडतिक Magazine माविक-पवतरका Event घटनाMedical Examination िदकी तपािी Exchange दिा-घिा,Express Highway दरतगती महामागश विवनम करNews Agency िततिसथा Official Record कााशलीन अविलखExhibition परदिशन Orientation वनदिन, उद बोधनGeneral Meeting ििशिाधार ििा Part Time अिकालीन, अधशिळGovernment Letter िािकी पतर Goodwill िवदचछिाProgramme काशकरम Handbill हसतपतरकPlumber नळ-कारागीर Honorable माननीPocket Money हातखचश Humanism मानितािादIndex अनणकरमवका Registered Letter नोदीकत पतरJunior Clerk कवनष वलवपक Receptionist सिागवतकाRefreshment अलपोपहार Journalism िततपतरकाररता

Page 89: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स

80

विककानी पाठपणसतकात वदलला परक पणसतक, िदिश गरथ, िकतसथळ ि वलकि ाचा िापर करन पाठघटकािी िबवधत अवधकची मावहती वमळिािी. ता मावहतीचा अधापनात िदिश महन िापर करािा.

परक पसिक र सदिवागरर यदवी

महतरचय सकिसरळ र शलकसचवी यदवी

(१) हाती जाचा िन होत- िपादन अर िित.

(२) मणिाविर- अच णत गोडबोल

(३) एक होता कावहशर- िीा गिाकर

(४) मन म ह विशिाि- विशिाि नागर पाटील

(५) आ डअर- वकर बदी

(६) आकािािी जडल नात- जत नारळीकर

(७) िवमधा- िाधनाताई आमट

(८) खरखणर आडॉल- िणधा मतथी

(९) िसकतीचा पाऊलखणा- द. ता. िोिल

(१०) वकी आव िली- पण. ल. दिपाड

(११) झाडाझडती- विशिाि पाटील

(१२) सिामी- रवजत दिाई

(१३) िणगम मराठी वाकर ि लखन - मो. रा. िाळब

https://en.wikipedia.org/wiki/Vasant_Purushottam_Kalehttps://en.wikipedia.org/wiki/Prabodhankar_Thackerayhttps://en.wikipedia.org/wiki/Kaziranga_National_Parkwww.kaziranga-national-park.com/https://en.wikipedia.org/wiki/Olympic_Gameshttps://en.wikipedia.org/wiki/Jayant_Narlikarhttps://www.youtube.com/watch?v=_POUfe2zVe0https://en.wikipedia.org/wiki/Shankar_Ramchandra_Kharathttps://en.wikipedia.org/wiki/Helen_Keller

Page 90: इयत्ा नववी - MPSC Material...मर ठ इयत नवव मह र ष ट र र जय प ठ यप स क नननमम व अभय सक रम स