કાવ્મ - webgurjari.inwebgurjari.in/wp-content/uploads/2014/08/k.k.shesh_.pdf ·...

93

Upload: others

Post on 23-Oct-2019

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 1

ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

વંાદક : જમન્ત ાઠક ( ાના ન:ં ૨ થી ૯૧ )

ળે (યાભનાયામણ વલશ્વનાથ ાઠક)

જન્ભ : ૮ એવિર, ૧૮૮૭

જન્ભસ્થાન : ગાણોર (તા. ધોકા)

લવાન : ૨૧ ઓગસ્ટ, ૧૯૫૫

કાવ્મવગં્રશો :

ળેના ંકાવ્મો (૧૯૩૮)

વલળે કાવ્મો (૧૯૫૯)

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 2

નકુ્રભણણકા વણિ ! જો ........................................................................................................................................................ 4

િભ ુ! જીલન દે ............................................................................................................................................... 6

ઈદવધને............................................................................................................................................................ 9

ડુગંયાની કોયે ................................................................................................................................................. 10

એક વન્્મા ................................................................................................................................................... 12

નલલયલધ ૂ.................................................................................................................................................... 20

ભગંર વિકોણ ................................................................................................................................................ 23

છેલ્ુ ં દળશન .................................................................................................................................................. 27

ઓણિન્તી ઉવભિ ............................................................................................................................................ 28

ણિન્ન વિાને ................................................................................................................................................... 30

એક કાયભી કશાણી ......................................................................................................................................... 32

યાણકદેલી ...................................................................................................................................................... 37

લૈળાિનો ફોય ............................................................................................................................................ 41

વેન્રર સ્ટેળને ................................................................................................................................................ 47

ભાદંગીને ....................................................................................................................................................... 51

વલલેિક વભિને .............................................................................................................................................. 53

કવલલય યલીન્રને ........................................................................................................................................... 55

અતભયાભને ................................................................................................................................................. 57

ભનલા ........................................................................................................................................................... 59

યથભ િણાભ ભાયા ..................................................................................................................................... 60

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 3

વવન્ધનુ ુ ંઅભિંણ ........................................................................................................................................... 62

ઈસ્તાદને ! ..................................................................................................................................................... 65

ના ગભે .......................................................................................................................................................... 71

બદુ્ધનુ ંવનલાશણ ................................................................................................................................................ 73

તકુાયાભનુ ંસ્લગાશયોશણ................................................................................................................................... 78

વાર મફુાયક ................................................................................................................................................. 85

લેરી ને વકૃ્ષ .................................................................................................................................................. 89

મશુ્કેર છે (૧) ................................................................................................................................................ 91

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 4

વણિ ! જો

[ વલમોણગની ]

વણિ ! જો ઈદવધ તણે ઈયે

નબથી કૌમદુી કેલી નીતેયે !

દવધ એ ઉછી ે ે

છફી ધાયે ઈયને દરે દરે !

ઉઘડે જલ ફુલ્ર ણૂણિભા

કયી કલ્રોર ઊંિા ણગડય વભા

દવધ ધરૂ્જજૉડટ જેભ નતશતો,

ઈય એ કૌમદુીને વભશતો !

જગભા ંણ કોઇને કદી

ન ભે એકરી શભુ્ર કૌમદુી;

જલાફંૄ ીધેર બાજને

બયી અંધારંુ ીલાનુ ંછે જને !

ણ કૌમદુી પુ્ત થૈ જતા,ં

ઘન અંધાય ઈયેમ વ્માતા;ં

દવધને ગત લશ વાબંમે,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 5

બયતી ાછી ભાવની િડે !

વણિ ! એભ કદી કદી ભને

મજુ અ કૌમદુી-સ્ત જીલને

ઈય અલતી ઉવભિ ઉછી,

ફનતી વાથશક ત ુ ંબણી ઢી !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 6

િભ ુ! જીલન દે

િભ,ુ જીલન દે, શજી જીલન દે !

વલદો વનતવનત્મ નલીન નડે,

ડગુ ં બયતા ં કુશયે જ ડે,

કંઇગપુ્ત બમો ભશંથી ઉઘડે,

લનકંટકથી તન યક્ત ઝયે,

ણ તોમ ન શ્ર ુ કદાવ િયે

રગ, એ ડીને પયીથી ઉડે

ગ, એટુ ં શ ે િભ ુજીલન દે !

િભ,ુ ફધંનભા ં જકડાઇ ગમો,

મજુ દેશ ફધો કડાઇ ગમો.

લ િેતન દે,

નલિેતન દે!

વહ ુએક જ ઘાથી હુ ં તોડી દઉં,

તર ગાઢ શતં્લનુ ં પોડી દઉં,

તજુ લાડય વલળાર ભશંથી ઉડે,

રઘ ુ ાભયતા ફધંી ભાશંી બડેૂ,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 7

જર એ ઉબયી બયુ ં જ બયે,

િભ,ુ એ જરભા ંઝીરલાનુ ંજ દે !

છી દદુશ ય દીઘ યલે જ બરે,

ડદનયાત ડયાઉં ડયાઉં કયે,

ણ વનબશમ મકુ્ત વીભ જરે

ઝીરતા ં જનશુ ં ભલાનુ ં જ દે;

િભ,ુ િેતન દે, નલિેતન દે.

મડદ એ નલ દે,-

ણ જીલનઓટ ન િાી ળકંુ

મજુ જીલનિોટ ન લાી ળકંુ,

શલે મજુ જીલનશાવ થતો

જગ ટાી ળકંુ

નડશ, એવુ ંન દે ! િભ ુ એ કયતા,ં

મજુ અયુળેમ વશંયતા,ં

ઘડી મૌલન જીયણ અંગ ત ુ ં દે,-

િભ,ુ ર્જજંદગી ણુ્મ વલના ગઇ છે,

ણ ક્યા ંતજુ એ કફૃણા ગઇ છે ?-

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 8

ફીજુ ં ના કંઇ તો ફવ અટુ ં દે,

જગા શુ ં કં રડલાનુ ં જ દે,

રડી ાય ને ડલાનુ ં જ દે,

શવી મતૃ્યમુિેુ ઘવલાનુ ં જ દે,

ધવી મતૃ્યમુિેુ શવલાનુ ં જ દે,

જીલલા નડશ તો

ભયલા કોઇ બવ્મ િવગં ત ુ ંદે !

ઘડીમે ફવ એટુ ં મૌલન દે;

િભ ુ મૌલન દે, નલમૌલન દે !

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 9

ઈદવધને

ભને ઈદવધ ! ભાન છે – વૃથલી અિી લંટી લી

ગાધ, ગયજ્મા કયે ત ુ ંવલયાભ કો ઘોણ !

ઈયે િગડટમા િિડં નરો કઇ ઢાકંીને

વદા ઈય તો નતં રશયી સ્સ્ભતોની ધયે !

લસ્મા ં તજુ વનલાવથી કંઇ ઊંિે શુ ં એ ગલશથી

કદી ત ુ ં ય અક્રભે જગતના ં ફીજાં ભતૂ તો,

ફધી િબાલી નાિંી દુવનમા ં ભશાગજૉને

ણગડયણગડય વભા તયંગ ઈયે તયંગો તણા ં

બમકંય ઈછાી રશ્કય, ટકી વનજ સ્થાન ર્ શ ે!

ભને સફુહ ુભાન એનુ ં! ણ સ્સ્નગ્ધ અશ્ર્િમશ કે

- વદા વલશવતો ભશાન ળવળ સમૂશ ને તાયરા –

વત શરકી નાની વૌકુભામશ થકી સ્ળશયેિા ઈયે !

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 10

ડુગંયાની કોયે

શં ડુગંયની કોયે, વાં્ મ છામા ઢળ્મા વભે,

વાભે નીિે ને દૂય દૃષ્ટટ પેયલતા ંફધે,

અઘે જતા ંથતી પ્શોી, કયાર મિુ પાડતી

ડેરી િીણ ગશન, દેખુ ંદુબેદ્ય દૃષ્ટટને.

ને કયાડે િીણ કેયી, ઉભુ ંઅ વકૃ્ષ તોછડુ ં:

જેભ કો ભાનલી દીન ભતૂકાર તણા ઘન

વફંધંો નટટ થં જાતા,ં એક ાવ યહ્યાવહ્યા

વફંધંોના જ અધાયે, િીણ કયાર કારની

ઈયે ્ધય યશી જીલે વડંદગ્ધ જીલન,

ટરૂો ને નાથાશ્રમ;

તેભ અ વકૃ્ષમે આંશી, ્ધય ને ઝઝૂભતુ,ં

કં અધાય વલના નીિે, ભાિ એક જ ફાજુના ં

મૂોથી બંમને ફાઝી, ડયા લાકેં ઉભુ ંયહ્યુ ં!

ને વાભે દૂય દેખુ ંતો નેક ડુગંયા દીવે,

યગુો પ્શરેા થમેરા કો અસ્ભાની લજ્રતથી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 11

કે અંત:ક્ષોબ ઊંડાથી, લૂશકારીન સષૃ્ટટનો

ભશાવલ્લવં નીયિી, ડૂફેરા ઘનળોકભા!ં

--થીજેરા દુ:િળૈત્મથી !

કો એક શાથ રફંાલી ભાથુ ંતે તપશ ઢાીને

ફેઠેરા, કોઇ ફે શાથ રભણે દઆને વળય

શાથને ટેકલી ફેઠા, રફંાલી એક ામ કો,

કો ફને્ન ામ એભ, સ્તબ્ધ ળોકાવને સ્સ્થય !

ને જાણે તેભના સ્થરૂ ને ગાઢ વનયંતય

વન:શ્વાવો નાિંલાથી લાતાલયણમે ફન્યુ ં

ઝાખં ુ ંઘન ને કાફંૄ દૃષ્ટટને લયોધત ુ.ં

ઘટે વડયતના ંનીય, સમૂશિન્ર ેઘવામ છે,

ઘવાતા ડુગંયા ોતે, ન તોમે ળોક ભભશણબદ્

ઘડે કે થામ કં અછો, ને જાણે ઘટળેમ ના !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 12

એક વન્્મા

વન્્મા શતી, સ્ત યવલ ગમો‖તો

ને ઘેય જાલાનુ ં શત ુ ં ભાયે

અ ઉતયી ળાન્ત નદી સનુીયા.

અંધારંુ એકાન્ત યિી યહ્યુ‖ંત ુ ં

છતા ં શતી દળશન યૂતી ધવુત,

ને િીવત ધવુત વલણ ક્યા ંન દેિતી જે !

―વાભાન્મ અયો તજી‖ ભં કહ્યુ:ં ―વિી

અજે ર્જજંમે ઈયલાવ ઉતયી.‖

―ાણી શળે ઝાઝુ ં ઊંડુ ં િરંુ ત્મા ં?

તેનુ ં કંઇ ન,ં ણ.‖ ફેઈ િાલ્મા.ં

એકાતં ત્મા ં એ નદીને ડકનાયે

વકંોડયમા ં લસ્ત્ર, ને વિીએ

નજીક અલી મજુ શાથ ઝાલ્મો

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 13

િાલ્મા ં ભે ાણી બણી ધીભેથી.

જયા છી સ્ળશ થતા ં જ ાણીનો,

દળે ડદળા સ્તબ્ધ થઇ યશરેા ં

અકાળના ં તાયક વકૃ્ષ તીયના ં

ધ્રજૂી યહ્યા,ં ઘભૂયીઓ ઘભૂી યહ્યા ં

ાણીટેય, એક તણા ં નેક થૈ !

ને ભારંુમે ફાલ્મનુ ં જાગ્યુ ંિેતન !

-ન િેભભા ંસ્ર્શાન શુ ં ફાલ્મનુ ં મે ?-

છાડીને ામ ઈડાડયુ ં ાણી.

થઇ યહ્યો ઘુભંટ ળીકયોનો !

― ના ― ના કશી , શાથથી શાથ દાફી

જયા જ કીધી મજુ ેય રષ્ટટ,

અંધાયાભા ં ધવુત જેની થકી ફાલ્મ ળભી ગયુ.ં

ગબંીયતાથી કહ્યુ ં : ાણી ઊંડે

જતા ં ન છાટંા ઉડળે શલે કં !‖

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 14

ાણી છી ઘ ૂટંણયૂ અવ્મે

વકેંરી વાડી વિીએ : કહ્યુ ં ભં

―ભાયે િબે મકૂ.‖ ―િબે તભાયે ?‖

―શ ંઅ ! હુમં ઘડીક કા ંન ફનુ ં ધશનાયીશ્ર્લય !‖

ને ધશનાયીશ્ર્લય થૈ હુ ં િાલ્મો.

િાલ્મા ં ધીભે; ગઢૂ જભીન કેયા

કુતશૂરે, કાઇં બમે નદીભા.ં

વન્્મા શતી ગાઢ થતી જતી ને

દૂયે યહ્યા તીયની વ્મોભયેિા,

ધીભા ધીભા ાણીતણા લાજો,

ીડકાયીમ છાલનાયા

વલણિિ સ્ળો મદુૃ ભાછરીના,

કો સ્લપ્નભાશંી ― નબુલન્તી જાણે

જતી‖તી યાિી દગ ાણીભા ં તે,

ને બાલ તેના ભન વિંયન્તા

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 15

હુ ં શાથભા ં શાથથી રક્ષતો‖તો-

વનશાતો લદન વિીનુ ં મગુ્ધ થૈ !

વહ ુ સબુગ દળશનો ભશં ન લ્ એને ગણુ ં:

ફીજે નજય એની, એનુ ં મિુ હુ ં વનશાળ્મા કરંુ !

િાલ્મા ં ભે અગ એભ ાણીભા ં!

ન ાણી ને િેભ વમુ ં ફીજુ ં જગે!

જે વલશત: સ્ળશ કયે ભનટુમને !

યભામ, ીલામ, ન્નલામ, જેભા ં

ફાહ્યાતંર્ ઈબમની શદુ્ધદ્ધ તાજગી !

છી જતા ં અગ, શાથ ભાયો

વીત્કાયની વાથ જયા દફાતા,ં

શજી હુ ં જાણુ,ં નલ જાણુ,ં ત્મા ંતો

દીઠી વિી કંઠ સધુીમ લાડયભા,ં

અડી પયી, વમંિુ ભાયી થૈને,

ફીજે કયે શાથ ફીજોમ ઝરતી.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 16

ડકન્ત ુ શવી એ ક્ષણ ફીજીએ જ.

ને જયા વનબશમતા િતીવતથી,

ને કંક વલશ્રમ્બથી િેભ કેયા,

જયા લી વવંનવધના િભોદે,

પયી દઢાણરંગનના િતીક ળા

દફાવલમા શાથથી શાથ ભાયા.

દેશો શતા એક જ લાડયભગ્ન,

ને જીલને એક જ કેભ જાણે,

લશી યહ્યુ ં શાથની વંવરંુ ને

ન્મોન્મ એકાગ્ર થઇ દગોભા ં !

અવ્મા ં શતા ં કંક વલળે ાવે

ને ાણીના ભન્દ લાજ શુ ં કહ્યુ ં :

‖વિે, લહ્યુ ં જામ નન્ત લાડય,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 17

ને ભશં અણ ફેઈ એકરા ં !‖

ન જાણુ ં કે એ વિી દોયતી‖તી

કે િારતો હુ ં જ િરાલતો‖તો,

કે ાણીનો લેગ રઆ જતો‖તો,

જતા ં શતા ં અગ એભ િાલ્મા ં!

ઊંડાણ ાણીનુ ં રંુૂ થતા ં ત્મા,ં

ઓણિંતી એ વમંિુ ભાયી ઉઠી

લીનવ ડ ભીરો વભ ઉ્લશ ાણીભા ં

ને એક તેજનો ્મશ વન્્મામે શતી યશી.

તાયા ને દૂયની ટેકયી ળો;

હુ ં સ્તબ્ધ એ દળશનથી થઇ યહ્યો,

ઝારી યહ્યો શાથથી ફેઈ શાથ

છોડાલલા એક જતી વિીના.

ડકન્ત ુ શરાલી મજુને જગાડી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 18

જયા ફે છોડલી એક શાથ

ફીજાથી એ દોયતી એક શાથ,

િારી. ઘડીભા ં તટ ન અલી ઉબા ં!

ન જાણુ ં ક્યાયે મજુ શાથ છોડયો,

ક્યાયે હુથંી એ ગી થઇ ઉબી !

ભં ભાિ ત્મા ં જોઇ નદીડકનાયે

કો વળલ્ીની દ્-ભતુ તૂી વભી !

તેના નદીદળશન નૈક અજના ં

એક ક્ષણે મતૂશ હુ ં નીયિી યહ્યો !

જેલી સધુા વ્શિંણીકા ભોડશની

દેિી સયુો સયુો મગુ્ધ થૈ યહ્યા,

તેલી ફધી ગઢૂ ગઢૂ વવૃિઓ

ઈન્ભિ ને મરૂ્ચ્છશત ભાયી થૈ યહ્યા,

લયતી શવી ભન્દ વિી. કહ્યુ ં ભં :

― વદા વિી ભોશક અંગ તાયા,ં

ને હુ ં તો કલણિત જ મગુ્્મ થાઉં છુ ં!‖

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 19

―અો શલે દઇ દો, ભાયો વાફૄ, ન અલળો વનકટ.‖

િબેથી રૈ ઈકેરી ભં, ઓઢાડયો ત્મા ં વડયિટ,

ઓઢાડે એભ અિાળ થૃ્લીને યજનીટ !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 20

નલલયલધ ૂ

―શુ ં અલો જોલાને જગભશં ન શુ ં દ્ધદં્ધ નીયખ્મા ં?

ભેમે ફીજાં ળા ં નલલયલધ ૂ દ્ધદં્ધ જ ફન્મા ં!

નથી શુ ં અડદથી સિુદુિતણુ ં દ્ધદં્ધ નીયખ્યુ ં?

ન શુ ં યાગદે્ધો વનજ ભશં ફીજેમે નબુવ્મા ?

ન શુ ં ખ્માવત વનન્દા ઈબમતણુ ંદ્ધદં્ધ જગ દીઠંુ ?

ન શુ ં ટાઢંુ-ઉનુ ં કડવુ-ં ભીઠંુ ને કાફંૄ-ઉજફંૄ,

ને અિે વલશ્ર્લે ન દીઠંુ જડ ને િેતનતણુ ં?

વ્મલસ્થાયુ ંઅ તો જગત જ વલયોધી ગણુ થકી !

ભેમે ફને્ન ત્મા ં હૃદમ ભન ને દેશ વહભુા ં

વલયોધી અંળો ને ગણુતણુ ંફન્મા ંદ્ધદં્ધ, શુ ં જુઓ ?‖

―વલધાતાએ ડકંત,ુ રફત, વલયોધી ગણુ થકી !

બમો છે કો ડદવ્મ િણમયવબંાય તભભા,ં

ભે એ જોલાને – ― ―વલતથ ફધી લાતો વઘી એ

નડશ ભાને કોઇ, લ નથી જભાનો કવલતણો !

ભે તો જોડામા ં રગનથી િયે તે જ ડદનથી

શસ્મા ંતો ડયમામેં, ઘડી યભી ડયવામામં ઘડીભા,ં

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 21

ભનાઇને ાછા ંરડી ણ ડયા,ં યીઝી િીર્જજમા,ં

લિાણી ન્મોન્મે ઝડી ણ ઈારબં લયસ્મા ં!

કશો જી અભા ં ક્યા ંિણમયવનો વબંલ યહ્યો ?‖

‖તભે એ ના જાણો, લલયલધ ૂ મગુ્ધ શજી છો!

ઇ તો જેલી કો ફે વડયત જુદી જુદી ડદળ થકી

લશી અલીને કો સ્થર શણુિ ભશં વગંભ કયે,

તશં શરેા ંતો એ જુદી જુદી ડદળાના ં લશનના ં

જરો બેગા ં થાતા,ં િફરતભ અઘાત કયતા,ં

કશં વાભવાભા ં પયી ઘભૂયીભા ં ાિ િણતા,ં

કશં વાભવાભા ં થદાઇ ભશાઘો કયતા ં

ઉડાડે પીણો ને કશં લી ભશાભોજ યિતા,ં

કશં લેગે દોડી યવય કાઠંામ ઘવતા,ં

યંત ુઅંતે તો,

બેદ વનજનો કયી, ગશન ને વલળાા ંફની

લશ ે લણ-વલયોધ-ઘશણ નન્મ ઈદેળથી,

કયે તટની ભવૂભને યવવમદૃ્ધ ને િીરતી,

કરાયવભ રીરી ને ઉજી ભશકે ભશકેા ંથતી

નેકવલધ વલસ્તયંત વ્મલશાય જ્મા ંરોકતા !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 22

તભેમે એ યીતે-― ―રભવત ડશ વલસ્તાયથી રભ !

ધયેૂ મકેૂરી રડઇ શજી ફાકી રડલી છે,

ધયૂી મકેૂર યભત શજી ફાકી યભલી છે !

લશતેા ં જાતા ં જે િફર નદ ઘોડાયૂ ભશં

કશો ક્યાથંી થોબે, તટનુ ંતભ વ્માખ્માત સણુલા ?‖

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 23

ભગંર વિકોણ

ભાયા સણુી ઓિીને ટકોયા

દ્ધાયો ઈઘાડયા ં ક્ષણભા ં વિીએ,

થોડા ં થમા ંભાવ ફની‖તી ભાતા

લાત્વલ્મથી જે નભણી વલળે !

‖કશો વિી! કાઇં નલીન ?‖ કશતેા ં

શવી : ―શજી તો શભણાલં ગમા‖તા,

નલીન તે શોમ શુ ં એટરાભા ં?‖

ત્મા ં િડંભા,ં ્ધય ફેઈ ામ

પાલાના થડકાથી કંતો,

ધો શસ્માનો, ધો યડયાનો

_શુ ં બાિતો ર્જજંદગીનુ ં યશસ્મ !_

વળશ ુ તણો એ સ્લય વબંામો !

―નલીન, લ્મો અ, છૂતા શતા તે!

યભી યભીને, તભ અલતા ં જ

કેલી કયે છે પડયમાદ ુ્ િો !‖

જલાફ એના વભ, વલશ્ર્લકેયી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 24

અ મોજનાને ડકાયનાયો,

શલે વયન્તો રુદને ત્લયાથી,

કંી સ્લમ ં કં કયાલનાયો,

ભે સણુ્મો દીધશ થતો કુાય !

‖જુઓ, જુઓ ! ખફૂ યડે છ, જાઓ,

થયુ ં શળે કં; ઝટ જૈ જુઓ તો !‖

‖થલાનુ ં તે શુ ં શત ુ ં? એ થમો છે

ત્માયથી ઢંગી તભો જ જેલો !

જોજો, ઘડીભા ં યશી જામ ન્શૈ તો !‖

ને િયે એ ગઇ તેની વાથે,

વભામ ફીનસ્લય જેભ ફીને,

તેલો ળમ્મો ભાતની ગોદભા ં એ.

જયા છી સ્લસ્થ થમો; સણુ્મો ત્મા ં

“અભા‖લજો” વાદ, જતા ંવનશાફંૄ તો,

જેવુ ં વલાયે ડશભકેરંુ ણફન્દુ

કો ટુકોે જઆને ઠયી યશ,ે

જેવુ ં ીને ટુભધ ુ તગં

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 25

ટુે જ થૈ ળાન્ત ને ડી યશ,ે

તેલો શતો ગોદ ભશં જ ઊંઘતો.

ધીભે યશી મકૂી જભીન કશ ે જે :

―ફેવો, જુઓ, કેવુ ં તભાયી ેઠે

ડાબુ ં નભાલી વળય એ સએૂ છે ?‖

ફેઠો હુમંે. ઈન્નત ને બયેરા

ભેઘો િડે વાભવાભી ડદળાથી,

િડી, ભી ભ્મનબે, રીને,

થૃ્લી યે નયાધાય લે,

તેલા ં ભે વાભવાભેથી ઝૂક્યા ં

વળશ ુ યે, ને લયટમા ં વશસ્ત્ર

ધાયો થકી અંતય કેરંુ શજે.

જેલા ધયાથી થઇ ટુટ ભઘે

લે ધયા ઈય ભેઘ ાછા,

તેલા ં ભે તપૃ્ત થતા ં જ લટમાં

ને લીને તપૃ્ત થમા ં પયીથી !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 26

ને ત્મા ં ભો ફેઈ ને વળશનુો

ફની યહ્યો ભગંર એ વિકોણ !

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 27

છેલ્ુ ં દળશન

ધભાર ન કયો, _જયામ નડશ નેન બીના ંથળો,_

ઘડી ફ ઘડી જે ભી-નમનલાડય થબંો જયા,_

કૃતાથશ થૈ રો, પયી નડશ ભે જ વંદમશ અ,

વદા જગત જે લડે શત ુ ં શવન્ત ુ ં ભાગંલ્મ કો !

ધભાર ન કયો, ધયો ફધી વમદૃ્ધદ્ધ ભાગંલ્મની,

ધયો ગફૃ દી િદંન ગરુાર ને કંુકુભ;

સમુોગ ણમરૂ સુદંય સશુાગી ભાગંલ્મનો!

ધભાર ન કયો, ન રો સ્ભયણ કાજ ણિહે્ન કશુ,ં

યહ્યુ ં વલકવત ુ ં જ અંત સધુી જેશ વંરમશ, તે

િડં જ બર ે યહ્યુ,ં હૃદમસ્થાન તેનુ ં શલે

ન વસં્ભયણ લા ન કો સ્લજનમે કદી યૂળે.

ભળ્મા ંતજુ વભી સ્ગ્ન ! તજુ ાવ જુદા ંવથંમં,

કશ,ે વધક બવ્મ ભગંર નથી શુ ં એ સુદંયી ?

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 28

ઓણિન્તી ઉવભિ

જાણી ડદળથીઅલી ઓણિન્તી ઉવભિ લાયનુી

ઉંઘાડે ોથી, લાવેરી જતને, ગત અયનુી.

*

વન્્મા થતા ં કો ટ તૃ્લીકેયો

લેયાન અંધાય ભશં લંટાતો,

વલયકુ્ત ને દાઝર કોઇ ઈય ળો

જેભા ં કશુ ં કાઇં ન ઓિામે

ને ઓખ્માની યલા ન કોઇ ને;

ત્મા ં િાિીભા ંઠેઠ છેડે _ ડકનાયે,

ળળાકંના ણિહ્ન શુ ં ણફંફભા ં જડયુ ં

દેિામ કો ઝાડનુ ં દગ્ધ ઠૂંઠું.

ને એ ટે સ્ટટ િદીપ્ત િન્ર શુ ં

િિાળી ઉઠે કંઇ વદા ણિિભા ં!

*

ડદનતણી નીતયેરી િબા થકી,

ગય અંતયબાથકી ઉજફંૄ;

ગગન લા ગશને વનજ અત્ભના

નજય વનશ્ર્લરથી નીયિી યહ્યુ,ં

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 29

માદા‖લે છે તજુ મિુ વિી ! આંગી-શોઠ-મકૂ્યુ ં!

કમે ડદને, કો થલા િવગેં,

કો સ્થાન, ને રશ્મની ભવૂભકા ળી,

કો રષ્ટટણફન્દુ,

એ કશુ ંમાદ ના‖લે _

માદા‖લે ભાિતારંુ ભધયુ મિુ વિી !

આંગી-શોઠ મકૂ્યુ ં!

*

ઓણિન્તી લાય ુઉવભિથી લાવેથી ોથી ઉઘડે,

ણોભા ંગઠૂ ઠંકાયુ,ં ડશભણફન્દુ િયી ડે !

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 30

ણિન્ન વિાને

ન વલશ્ર્લભા ં વાતં્લન િેભના વમુ ં

ન િેભની તો કરુણૈક કશાણી !

જે ના ભે કદીમ તેશ જ ળોધલાનુ,ં

દદો વહ્ય ! લવધ વલણ ઝૂયલાનુ ં!

એવુ ંવિે વલિાયન્તા,ં વલાદે જીલ ખ ૂિંતા,ં

િેદથી મકુ્ત થાલાને િાલ્મો વાગયતીય હુ.ં

તો ત્મા ં સમૂાશસ્ત થઇ ગમો‖તો

ને ણિન્ન શૈમે જુહતૂીય ફેવી ,

જોમા કયુ ં: જેભ વય ુવનશાે

વૌબાગ્મની અંવતભ લે ફેવી,

તેજસ્લી અંગો ય લલ્રબાના ં

મતૃ્ય ુ તણા યંગ ઘેયા છલાતા;

શા ! તેભ ભં વ્મોભની યંગરીરા

યે છલાતી દીઠી ઘેયી કાણરભા !

ભને થયુ ંવલશ્ર્લભશં શુ ંમ્શારવુ!ં

હૃદે ધયી ળોક વદૈલ િારવુ ં!

એલો કયી વનશ્ર્લમ િારલા ઉઠમો,

ને પેયલી છેલ્રી જ એક રષ્ટટ,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 31

શલ ે યશી દેિલી કારયાવિ

એલી ધયીને હૃદમે ેક્ષા_

ત્મા ંતો દીઠી જફ ભધયુી અબભા ંફીજયેિા !

કાા ંઘનો ભાશંીથી નીકી ઝીણી

ળકે દીવે ડદગ્ગજદંતની ણી !

જાણે ડદળા ર્ચશ્ર્િભની યશી ધયી

ગોયા કયો કેયી ઈઘાડી અંજણર !

ઝાખં ુ ં ફૃેયી લી એશ વંટેુ,

અછા શુ ંઢંકામુ ં કારના ટે !

દેિામ છે બાવલ કરાનુ ંવંડ

ને ઈરાસ્યુ ંમજુ ણિિ ણિન્ન !

મદુા યશી કો વહ ુડદળ છાલયી !

યોભાિં એ વલશ ળયીય ઈદ્-ગમ્મો,

જૂહતૂીય ઉબેર ભભશય યલે પકશન્ત તાડો વભો !

વન્્મા ને ફીજ ફન્નેમે અંગ એક જ રશ્મના ં!

અંતયો કારના ંજૂઠા,ં ભતૂના ંને બવલટમના ં!

તો તાયેમ વિે ! વન્્મા કાજ ના‖ ક્રન્રવુ ંઘટે,

ફીજથી નન્રવુ ં એમે વન્્માને લન્રવુ ંજ છે !

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 32

એક કાયભી કશાણી

લને એક ઘેય ગબંીયો આંફરો ને આંફાની ડાી,

યભે િંી ફા ને ફાી.

યશ ેત્મા ંભીઠડુ ંવનત્મ કલ્રોરતા ં

નભણા ં એકર ભેના,

નાજુક જેને ામ છે શીના !

અવ્મા ત્મા ંકોક લનેથી

ઉડતા ોટજી યડઢમાા,

રીરે લાન કાઠેંર કાા !

ઉઠી એક ડદન વીભાડેથી

જતી ધણૂીના ધભૂની વેયો,

લાઇ તેની લનભા ં રશયેો !

ડોલ્મો આંફો ને ડોરી ડા

શ ુ ને િંીઓ ડોલ્મા ં !

લેરે લેરે ફૂરડા ં ફૂલ્મા ં !

નાિી યહ્યા ભોય ને, ભેના ડા છૂી ઝીણુ ં ટહકુી,

સણુી યહ્યો ોટ ઝૂકી !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 33

ઝીણુ ંઝીણુ ંટહકુો ભેનાફાઇ તભાયો કંઠ છે ભીઠો,

સણુ્મો કે ક્યાઇં ન દીઠો !

ક્યાયે અવ્મા કેભ ોટજી

ફોર તભાયો ળો ફૃાો !

અવ્મો હુ ં તો કયલા ભાો.

િારો ોટજી િયીએ વાથ ને ભાો કયીએ વાથે,

ગાતા ં ગાતા ં ફૃડી બાતે !

ના ભેનાફાઇ તભે ગાઓ ભે વીઓ બયીશુ,ં

સણુી ગીત થાક શયીશુ ં!

જોમં ોટજી શાલા ં ફેવણા ંકેલા ંકીધરા ંલારુ;

અણ ફે ફેવલા વારુ.

ભરૂો છો એ શુ ંફોલ્મા ંફાઇ, ભાયી ભેના નોતી,

ઓલ્મે લન લાટડી જોતી.

ભ ૂડંો પટપટ ત ુ ં ોટ

અટરી લાયે અ શુ ં ફોલ્મો ?

લિનથી અભ શુ ં ડલૂ્મો ?

વીભાડે દૂય ઓલ્મો જોગીની કાયભી ધણૂી જાગે !

વાચુ ં ફોર એની વાિે !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 34

તભે અગ હુ ંાછ ફાઇ ! તભે કશો તેની વાિે

ફોુ ં કોઇ અ ન બાિે.

અગ ભેના ને ાછ ોટ

ધણૂીની ાવ જ્મા ં શં્મા,ં

ધભુાડાના ગોટે ગોટા !

જાણે ધયતીનુ ંપાડી ેટ અંધાયના યાપડા શાલ્મા !

ભેનાને ઉડતા ં ઝાલ્મા ં!

ન કોઇએ િીવ, ન કોઇએ ળબ્દ,

ન કોઇએ શામ એ સણુી !

જયા થઇ તડતડ ધણૂી !

ફેબાન બંમેથી જાગી ોટજી જયી આંિ ઈઘાડે,

ફતા ફે ામ જ બાે.

લ્મા જોગી ત ુ ંફેઠો આંશી દેિે કે કં દેિે ના !

ફી ગઇ ભીટડી ભેના !

શતો હુ ંવાથ, શલે િાસ્શ્ર્લત કે વળક્ષા ળી રહુ ંહુ ં?

કેલી યીતે જીલ ધરંુ હુ ં?

બોા ોટ, ત ુ ં ને હુ ં ને ભેનાભા ંકોણ દેિે છે ?

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 35

વાિી એક ધણૂી ધિે છે !

શં કોઇ કોઇ જીલનને જોડ જોડી જગભા ંે છે!

એકરડુ ં કોઇ ફે છે !

રીએ જ્મા ં િભેીઓ વનજને શાથ

ધીકડી દુ:િની દીક્ષા,

કયે કોણ કોણને વળક્ષા ?

જાઓ ભાે તભાયે તભ ોટજી ઓ યડઢમાા,

શતા તભ થં જ ન્માયા !

ઉડયા ત્માથંી ોટજી રીરે લાન ને કાઠંરે કાા;

છાના ધયી શૈમે જ્લાા.

લને એક ઘેય ગબંીયો આંફરો ડાીએ આંફાની

ફની અલી કાયભી કશાણી!

*

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 36

ઈભા-ભશશે્ર્લય

―યે બોા સ્લાભી ! િથભથી જ હુ ંજાણતી શતી, ઠગાલાના છો જી જરવધભથને વ્શિંણી ભશં. જુઓ આન્ર ેરીધો તયુગભણણ ઈ્િૈ:ળેલવ, ને લી રીધો ઐયાલત જગતના કૌતકુ વભો; રીધી કૃટણે રક્ષ્ભી, ડશભવભ રીધો ળિં ધલર, ને છૂટો મકૂ્યોઆ ળવળમય સધુાના ં ડકયણનો, ફધાએ બેગા થૈ મતૃ, તભને છેતયી, ીધુ ંને‖ ―ભરૂેન ! ભરૂે ! મતૃ ઈદવધનુ ંલવત ળી? યશી જેને બાગ્મે નુભ સધુા અ ધયની !‖ ‖યશો, જાણ્મા એ તો જગ ભશં ફધે છેતયઇ ને

ળીખ્મા છો અલીને ઘયની ઘફૃણી એક ઠગતા.ં ફીજુ ંતો જાણે કેઠીક જ. વલ ીધુ ંકમભ કશો ?‖ ‖ફન્યુ ંએ તો એવુ ંકની વિી ! તશં ભથંન વભે, દીઠી ભં અણરંગી જરવનવધસતુા કૃટણતનનુે ને કાા કંઠે સબુગ કય એલો બજી યહ્યો,

ભને ભાયા કંઠે ભન થયુ ંફસ ૂએ યંગ ધયલા,_

મકૂીજો, અ ફાહ ુઘનભશં ન વલધતુ વભ દીવે ? તશં વલશ્ર્લે અિે િણમઘન વન:વીભ ઉરટયો; ને એ અશ્ર્રેે વલ જગતનુ ંવાથશક ફન્યુ ં! *

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 37

યાણકદેલી

અ ાવ, નેિદભતી, જરશીન, તપ્ત

યેતી તણો ટ વલળાર શુ ં ધામ િાલા !

ન ે ફીજી ાવ લઢલાણ ડેર ભન્દ,

લ્િે િિડંવળય દેફૃ ં ઉભુ ં ટૂ ુ.ં

ના નેિ આંજતી વગલશ ઊંિાઇ બવ્મ,

ના નેિ-ભરૂલત ુ ં ઝીણુ ં વલણિિ વળલ્,

ના નેિ-યીઝલતી કોઇ કરા નેયી,

વાદંુ તથાવ ઉભુ ં ળીશ િિડં ધાયી.

ના કીવતિરેિ રિી નાભ કયે િળસ્સ્ત,

ના સ્થાન કોઆ ભભતાફૄમ યાજલીનુ,ં

ના ધભશનુ,ં ધયભઢંગનુ,ં તોમ લ્પ્ક

જાણે િતાલતી યાજવતીનુ ં દેફૃ.ં

એ દ્ધદ્ધતીમ તન ુ સુદંયતા નથી જ

વૌયાટરભૂટયાણીની જે િવવદ્ધ,

લૈધવ્મનો ન ણ ળોક, યાબલે ના,

છે ભાિ મવૂતિ વનજ ણુ્મિકો કેયી.

છુટ્ટા સકેુળ ઘ, સ્કન્ધની ફઈે ાવ

ઈયે ઢી લશી જતા િયણો સધુી એ,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 38

શુ ં કેળલાી ?_ ણ વવંશણને ન વોશ,ે

કાણરન્દી શુ ં?_નલ ડશભારમથી લશ ેફે.

આંિો વલળાર, તજી િિંરતા, િિડં,

છે રક્ષ્મશીન, વનભે, કયાર શ્ર્લેત;

લન્દે નડશ વળલનુ ંણરંગ ડયુ ં વભક્ષ,

દેિે છે મવૂતિ વનજ ફારની જે વભી.

ીા ં કયેણ ફૂરની ધયી ભાર કંઠે

ને ચ ૂદંડી ધયી ળી વોયઠી રોફડીની,

વૌબાગ્મના ં વકર ણિહ્ન કયાર દીવ ે

અંગાગંભા ં બભકૂતો ણ સ્ગ્ન બાવે.

*

ત્માયે શતો વકર અ યભણીમ દેળ,

સ્લાતતં્ર્મ ળૌમશ વનજ વાશવથી સશુાતો.

રક્ષ્ભી વયસ્લતીમ ફે‖નણી ફનીને,

લાવો શં લવતી‖તી ગજુયાત દેળે.

વશંાયી ળત્ર,ુ શબુ ળાવંત જભાલી રોકે,

વસુ્તાયી યાજ્મ ળણગાયી વશસ્ત્રણરગે,

શૈભ િદી િગટાલી વયસ્લતીનો

વાથશક્ય કીધુ ં વનજ નાભનુ ં વોદ્ધયાજે.

ોી વભાન ર્જજન બ્રાહ્મણ ફેઈ ધભશ,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 39

અી ઈદાય ફહ ુ દાન વભસ્ત દેળે,

જીતી નેક ડયનુે યણ જીતનાયે,

જીત્મા ન અત્ભડય ુ અંતય જે લવેરા,

અલી જઇ વલજમના ભદભા ં ભ ૂડંાએ,

શાથે કયી મળનુ ં ાિ જ કાણુ ં કીધુ.ં

શ્રીકૃટણાલન સયુાટર યે િડયો એ,

ને ફાય લશ ઘનઘોય િરાલી ઘેયો,

બેઘુ ં જૂનાગઢ કંઇ ફરથી છરેથી,

ને યદુ્ધભા ં સબુટ માદલવવંશ યોળ્મો.

િંગાયની વલજમશ્રી લડયમો ભનસ્લી,

ને બોગલી ક્ષણ ક્ષણે રવતી નલીન

એ યમ્મ રક્ષ્ભી ણગયનાયની, તોમ કીધી

ઈરાભ વવૃિ વતી વળમ ફોટલાની.

ઈતાયી લશતથી એ ફા નાથ,

ડોલ્મા ં ણગડયવળિય યાણકદેલી જાતા ં!

છોડાવલમો વયવ વોયઠ બાલબીનો,

વન:ળકં વાલજ વડયજ્જર જ્મા ંીએ છે.

ભાની ન ઠેઠ સધુી, શાયી નડશ, ડગી ના,

તોમે ન દીઠું વત વોયડઠમાણી કેરંુ;

કાભાન્ધ ક્રોધલળ થૈ નૃ વવદ્ધયાજે

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 40

વન:ળાસ્ત્ર ફાર શણી ક્ષવિમ યીત રોી.

તોમે ડયી ન વતી, એકરી લીયભાતે

લીયોનુ ં મતૃ્ય ુ ભયતા ં સતુને વળિાવ્યુ.ં

શીણુ ં કયી, ન કયી વવદ્ધ કશુ,ં વતીની

વનટઢાથી શાયી, ણ ના શઠથી શઠયો એ.

ણુ્મિકો િગટયો ધયી સ્ગ્નફૃ,

િજ્લારતો જગત ત્મા ં વતી દેશભાથંી

વકેંરી ઈગ્રવળિ, ભોય કરા ેઠે,

એ સ્ગ્નભાશંી વનજ દેશ જ બસ્ભ કેધો.

*

ાના ં નેક આવતશાવ તણા ં પમાં છે,

સ્લાતતં્ર્મ, ળૌમશ, નથી વાશવ એ સશુાતા ં:

િેતાલલા વલજમ-ન્ધ નૃો તથાવ,

થૃ્લીની તજૉની શુ ં દેફૃ ં શજી ઉભુ ંછે.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 41

લૈળાિનો ફોય

લૈળાિનો ધોભ ધખ્મો જતો‖તો

દશાડો શતો એ કળી કં યજાનો

ફોયની ઊંઘ યૂી કયીને

ડયા ંશતા ંઅવભા ંશજી જનો.

જપં્મા ંશતા ંફાક િેરતામેં,

ટહકુવુ ંકોડકર લીવમો‖તો,

વતંાઇ ઝાડે વલશગો યહ્યા‖ંતા,ં

ત્માયે ભશોલ્રા ભશં એક ળશયેના

ળબ્દો ડયા કાન : ―વજાલલા ંછે

િાકુ વજૈમા છયી કાતયો કે ?‖

િબે રઇને થયો વયાણનો

જતો શતો પાટર પ્શયેી જોડા,

ભાથે લંટી પંડુ ંરાર, ભોટંુ

કો ભાયલાડી વયિો ધીભે ધીભે :

ને તેશની ાછ છેક ટૂંકા ં

ધીભા ંબયંતો ડગરા ંજતો‖તો

ભેરી તટૂી આંગડી એક પ્શયેી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 42

ભાથે ઈઘાડે ગમે ઈઘાડે,

અઠેકનો ફાક એક દૂફો.

‖ફ્િા રિા ! િાર જયાક જોમં

એકાદ કં જો વજલા ભે ના,

ાવુ ંતો તતૂશ તને િણા હુ.ં‖

ને એ િણા-અળથી ફા ફોલ્મો :

―વજાલલા ંકાતય િપ્ ુકોઇને !‖

એ ફાના સ્સ્નગ્ધ વળિાઈ કારા

લાજથી ભેડીની ફાયીઓએ

ડોકાઇને જોયુ ંકઇ જનોએ.

યંત ુજાાની ને વલરામતી

સ્ત્રા છયી કાતય યાિનાયા

દેળી વયાણે ળી યીતે વજાલે ?

ત્મા ંકોકને કૌતકુ કં થયુ ંને

છૂયુ ં: ―લ્મા ત ુ ંકશંનો, કશ ેતો !‖

‖ફા ુ! યહુ ંદૂય હુ ંભાયલાડે.‖

દમા ફીજાને થઆને કશ ે: ―જુઓ !

અલે જનો દૂય કશં કશંથી ?

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 43

જુઓ જુઓ દેળ ગયીફ કેલો !‖

ને કશ ેકોઇ લી બણેરો :

‖અ અણા કાયીગયો ફધાએ

શલે નલી ળીિલી યીત જોઇએ;

િારે નડશ અલી વયાણ શાલા ં!‖

ને ટાળી યૂી તશં ફીજાએ :

‖નલી વયાણે જણ એક જોઇએ

ોવામ ત્મા ંફે જણ તે ળી યીતે ?‖

―ફા ુવજાલો કંઇ‖ ―બાઇ ના ના

વજાલલાનુ ંનથી કં ભાયે. ‖

ને પયી અગ એશ િાલ્મો

―વજાલલા ંિપ્ ુછયી !‖ કશતેો;

ને તેશની ાછ ફા, તેના

જે ડેરા ડઘા વમુ ંમદુૃ

ફોલ્મો : ―છયી િપ્ ુવજાલલા ંછે ?‖

જોયુ ંજનોએ પયી ડોકંુ કાઢી

ડકન્ત ુવજાલા નલ અપ્યુ ંકોઇએ.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 44

થાકી લદ્યો એ છી ભાયલાડી :

‖ફ્િા રિા ! ધોભ ફોય ટ્શલે્મા

છ્તા ંભી ના ઇની ભજૂયી !‖

ને પેયલી આંિ, દઇ વનવાવો

ફોલ્મો : ―યે બાઇ ભખૂ્મા છીએ, દ્યો,

અધાય કં થામ જયાક ાણીનો !‖

કો ફાયીથી ત્મા ંિવતો લદ્યો કે

‖યે ! ફધો દેળ બમો ગયીફનો,

કોને ડદમં ને દઇએ ન કોને ?‖

કોઇ કશ ે: ―એ િયી પજૉ યાજ્મની !‖

ને કો કશ ે: ―િશ્ર ફધામ કેયો

સ્લયાજ છે એક િયો ઈામ !‖

ત્મા ંએકને કંક દમા જ અલતા ં

ત્ની કને જૈ કહ્યુ ં: ―કાઆં ટાઢંુ

ડેુ ંઅ ફે જણને જયા દો !‖

‖જોલા વવનેભા જવુ ંઅજ છે ને !

િાશુ ંશુ ંજો અ દઇ દં ત્માયે,

ભરૂી ગમા છેક જ અલતા ંદમા ?‖

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 45

દમાતણા એશ િભાણિથી

ફીજુ ંકશુ ંસઝૂયુ ંન અલાનુ ં!

ને ત્મા ંવવનેભા વશગાભી વભિ કશ ે:

‖દમા ફમા છે વહ ુદંબ; વભથ્મા

અિાય બઝ્ૂ લાશભાિ કર્ચલ્ત !‖

લાતો ફધી કં સણુી કે સણુી ના,

યંત ુએ તો વભજ્મો જફૃય,

‖ભજૂયી કે ન્નની અળ િોટી !‖

છતા ંલધ ુભન્દ થતા લાજે

એ િાણરમા અગ ફોરતા કે

―વજાલલા ંકાતય િપ્ ુકોઇને !‖

મ્શોલ્રો તજી શ્શયે ફશાય નીકળ્મો,

છામેં શતી ભડંી એક ફેઠી ત્મા,ં

ભજૂય યચયૂણ ને ણબિાયીની

ઈઘાડતા ંગાઠં ને ડીકા,ં

શાલ્રા,ં જયા કં ફટકાલલાને.

ફોરાવલમા અ યદેળી ફેઈને :

‖યે જયા િાઆ છીથી જાજો !‖

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 46

શસ્મા, કયી લાત, લશિંી િાધુ,ં

ને કૂતયાને ફટકંુક નીયુ.ં

દમા શતી ના, નડશ કોઇ ળાસ્ત્ર :

શતી તશં કેલ ભાણવાઇ !

---------------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 47

વેન્રર સ્ટેળને

ન જાણુ ંએવુ ંતભને થત ુ ંકે ?

જાઉં હુ ંતો સ્ટેળન જ્માયે જ્માયે

કો વભિ વાધાયણને લાલલા --

છો શોમ વાભાન્મ જ ઓિીત ુ ં--

તોમે જતા ંઉડી રેન, જાઉં

ઊંડો ઉડો ઉતયી કો વલાદભા.ં

િરંુ છૂો તો નથી કાઇં સ્ટેળન

વલમોગનુ ંસ્થાનક ભાિ એકુ,ં

વમંોગનુ ંએ ણ એટુ ંજ,

છતામં વસં્કાય ક્યા વલરક્ષણે

જાણે વલમોગો િડકામરા ત્મા ં

થતા મજુ સ્ળશ થકી વિેત શુ ં

ને એકરો બાી ભને વતાલતા !

એલી યીતે વેન્રર સ્ટેળનેથી

જતો શતો કોઇકને લાલી,

જાણે ઊંડા િેદ ભશં ખ ૂતેંરા

ઈાડતો હુ ંગ ભાડંભાડં.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 48

ત્મા ંફીજી ફાજુ ઉબી રેન કેયી

લાવેરી કો કાિની ફાયી વંવરંુ

જોતો દીઠો ફાક એક ઉબો :

ભાતા તણા કાઆંક ગૌય ઓછા

જયા સકૂા કેડ-લંટેર શાથના

વવલામ અિેમ ળયીય નાગો !

કૂદી કૂદી રાથી શાથ ભાતનો

બંજાલતો, ને ઘડી ફાયી વાથે

દફાલી ભં નાક િીબુ ંકયન્તો !

હુમેં જયા કૌતકુથી ઉબો યહ્યો

ને ભાયી ભી રટટરટટ !

ઘડીક જોઇ સ્સ્થય ભાયી વામુ,ં

છી શસ્મો એ સ્ફુટ ટ્ટશાસ્મ --

ભં ભાિથી –ગારથી આંિથી ના --

શાથો ગો છાતી ળયીય વલશથી !

કૂદી કૂદી ઉરી ઉરીને

શરાલતો ભાતની દેશ અિી !

શવી ડયો હુમં, યે ઈબે શસ્મા

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 49

ભારંુ એ દંત વલશોણુ ંશાસ્મ !

તાકી યશીને છી ભાયી વામુ ં

એલો થમો એ ખળુ હુ ંયે કે,

ડશપ્ો વમુ ંભોઢંુ ઈઘાડી શોફંૄ

ાડી ફયાડો હુ ંબણી ધસ્મો એ

જાણે ભને િાઇ જલા જ અિો !

ને કાિને છેક રગાડી ભોઢંુ

અડુ ંઉભુ ંખફૂ ઘવી ઘવીને

રંી દીધો રારથી કાિ એલો,

કે વંવફૃ ંનીયિતા ંહુ ંએની

દેિી ળક્યો ભાિ વલફૃ મવૂતિ !

ને બાઇ તો ત્મા ંશવતા શતા કો

કથ્મ વાથશક્યની તરૃ્ચપ્ત મ્શારતા !

ત્મા ંવીટી દૈ ઉડી ગાડી ધીભે

તટૂયા ભાયો ણ રષ્ટટતતં,ુ

ડકન્ત ુશત ુ,ં દળશન જેભ, એને

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 50

દળશને કૌતકુ એક નવ્મ !

કૂદ્યો શસ્મો એ ઉરળ્મો પયીથી.

ગમો. કહ્યુ ંછે કવલએ : સધુન્મ

ભેરી થતી ફાથી ભાત જેશ;

ડકન્ત ુગભે તે તયાીમે છે

વનશાનાયો ક્ષણ એ સધુન્મ !

-----------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 51

ભાદંગીન ેએક િળસ્સ્ત

(ઘણ યે ફોરે ને એયણ વાબંે-એ યાશ)

વાિા ંયે વફંધંી તભે એક છો,

ફીજા પોકટ પંદ;

સિુ ને સલુાણ અડી લાત છે,

તભે અડદથી અંત...વાિા ં

જૂઠા ંયે વગા ંને જૂઠા ંવાગલા,ં

જૂઠા ંસ્લજન વનેશી;

ઓયા ંયે ઓયા ંતોમ ગા ંઠમાં,

વ્માપ્મા ંતભે ણ ુણ ુદેશી ...વાિા ં

જૂઠા યે લૈદો ને જૂઠા દાક્તયો,

જૂઠા ંકયી ને વનમભં;

જૂઠા ંયે નલા ંને જૂના ંળાસ્તયો,

જૂઠા ંયૂલ ્છભં...વાિા ં

ગો યે ભાથંી તો ગણ ગયુ,ં

વગણ ગયુ ંયે વગામં;

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 52

શૈમાના શીયા શુ ંશૈમે જડયા ં

તે તો મકૂી િાલ્મા ંક્યામં !...વાિા ં

દેલ ને દેલી વૌ િોટા ંથમા,ં

જા્િા ંના‖લે જફૃય;

વલના યે અડી ને વલના અિડી,

તભે શાજયાશજૂય...વાિા ં

તીજ તભાયી યેૂયૂી

તોમ ભન એક ઈિાટ;

દેશ યે છોડીને જ્માયે વંડશુ ં

કયળો કમભ યે વઘંાત ?...વાિા ં

---------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 53

વલલેિક વભિને

કશી વતેં ભૈિી; જન વશ જતા ંવપ્ત રની-

જતા ંડકન્ત,ુ વાથે વનજશુ ંપયનાયા ંવલયર છે.

પયે તોમે શનૂ્મ શ્રલણ નમનો ને હૃદમથી

લવતંા ંબેગામે

શ્ર્લવતંા ંબેગામેં દઇ નલ ળકે વાથ ઘડીનો !

વિે ત્મા ંતો, ત ુ ંસનુ્દય જગડયવ્રાજક સ્લમભ

તજી તાયા ંસ્લે્છા ભ્રભણ યભણો કં વલમના,ં

પમો ભાયી વાથે વલકટ મજુ કેડી જીલનની,

મકૂી એકે એકે ગુ ંગરે કૌળર થકી,

ન ભ ૂવંાઇ યેિા, તણૃ ણ દફાયુ ંનલ શલ્યુ ં!

ઢે ફીફાની કોતયણી ભશં વોનુ ંરલ થઇ;

િઢે જેલો ઈલીયવ તફૃ ભશં, ફૃક્ષ થડભા,ં

પયે ળાિા ળાિા વલટ વલટે, ણશ કુસભેુ;

પયે જેલો િાણે હૃદમ ઉતયીને િવતભવે;

પમો એલી યીતે પક્ત પયલાના જ કુતકેુ,

પમો અિે ભાગે વનજ ભન ઈરાવે, મજુ જગે.

વદાનો એ ભાયો વહૃદમ ત ુ ંવનટકાયણ વિા !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 54

શલે તાયે થેં પયીથી લ ત ુ ંાથં યલુક !

શજો તાયે થેં વધકાવધકા ંદળશન ફૃડા.ં

ળકે ના અી અ શ્રવભત િયણો વાથ તજુને,

તને ડકંત ુકોદી વહૃદમ તણી િોટ ન શજો !

----------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 55

કવલલય યલીન્રને

ભ અ યતિં દેળને

જગભા ંસ્થાન ન ભાન લા શત ુ;ં

વનજ ભાત તણા ંજ અંગજો

ગણી સ્શૃ્મ ફન્મા શતા સ્લમભ.

કયલી પડયમાદ ના ઘટે

રીધી શાથેથી જ ભાગી જે દળા !

ણ વસં્કૃવત ણુ્મ લૂશની

ભથી વનષ્ન્દત ! શા, વહ્ય એ.

તશં ત ુ ંઈડદમો યવલ વભો

િવતબાન્ન વશસ્ત્ર બગશથી,

વતવભયાવતૃ ગઢૃ ગશલયો

જલાળ્મા ંલી દીન અ મિુો.

ઘન થીજી ગમેર જ્ઞાનને

લશત ુ ંને યવફૃ તં કયુ.ં

થઇ ઇન્ર નબેથી ગજીને

લયસ્મો ર્ચશ્ર્િભ લૂશ ફેઈભા.ં

ટહકુ્યો ઈયબાલને બયી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 56

વૃથલી ને વૃતલીની ાયના,

જન છો વહ ુયક્ત જગ્તભા ં

સણુલા ઈત્સકુ કે તમાય ના.

કવલ ત ુ,ં ત ુ ંભશવિ, અમશ ત ુ,ં

ગફુૃ રટટા લી ભતૂ બવ્મનો;

કયુ ંજીલન શભુ્ર ગાઇ ત ુ,ં

કયુ ંમતૃ્યમુ નન્મ ભગં.

તજુ બૌવતક દેશના રમે

કયલો શોમ ન ભોશ ળોક લા,

કહ્યુ ંતં િકૃવત જ રૈ જતી

સ્તન એકેથી લછોડીને ફીજે.

ણ લત્વ ! તીલ રાડીરા

િકૃવતના, થઇ ણૂશ તતૃ્ તં

જગનેમ ધયુ‖ં ત ુ ંસ્તન્મ એ

તલ ઈર્ચ્છટટ, શલેમ ાઠલે.

------------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 57

અતભયાભને

શજીમે ન જાગે ભાયો અતભયાભ !

ભાયો અતભયાભ !

વમુદંય ઘઘૂલે છે દૂય, લાય ુસવૂલે ગાડંોતયૂ,

વભજુ ંન બયતી કે અ તે અલે છે તપુાન !

અ તે અલે છે તપુાન !

શજીમે ન જાગે ભાયો અતભયાભ !

ભાયો અતભયાભ !

વઢ વધંા પડપડે, દોય વધંગા કડકડે;

શાજય વૌ ટંડેર એક અ સનૂા ંછે સકુાન !

ભાયા ંસનૂા ંછે સકુાન !

શજીમે ન જાગે ભાયો અતભયાભ !

ભાયો અતભયાભ !

લશાણુ ંયાખુ ંનાગંયેુ,ં લેાય ળી યીતે િેડુ?ં

વલામા થાળે કે જાળે મૂગામ દાભ !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 58

શજીમે ન જાગે ભાયો અતભયાભ !

ભાયો અતભયાભ !

શલે તો થામ છે ભોડુ ંલીનવુ ંહુ ંામે ડુ,ં

ભાયે તો થાલા ફેઠો છે પેયો અ નકાભ !

શજીમે ન જાગે ભાયો અતભયાભ !

ભાયો અતભયાભ !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 59

ભનલા

શો વનબશમ ભસ્તાન !

ભનલા ! શો વનબશમ ભસ્તાન !

ઇવ જગભં જન વફ શૈ માવિક,

ડકવકા કૌન મ્શભેાન ? ભનલા.

ભાગશ કાજ વગંત, નડશ વગંત--

કાજ ભાગશ : વનલાશણ ! ભનલા.

ફજે સયૂ જગ તયશ તયશકા,

ભત ચકેૂ વનજ તાન ! ભનલા.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 60

યથભ િણાભ ભાયા

યથભ યણાભ ભાયા, ભાતાજીને િેજો યે

ભાન્યુ ં જેણે ભાટીને યતનંજી; ભખૂ્મા ંયશૈ જભાડયા ભને, જાગી ઊંઘાડયા,

એલા કામના કીધરા ંજતનંજી.

ફીજા યણાભ ભયા, વતાજીને ક્શજેો યે ઘયથી ફતાલી જેણે ળેયીજી; ફોરી ફોરાવ્મા ભને, દોયી શરાવ્મા િૌટે ડુગંયે દેિાડી ઊંિે દેયીજી.

િીજા યણાભ ભાયા, ગરુુજીને ક્શજેો યે જડયા કે ન જડડમા, તોમે વાિાજી; એકનેમ ક્શજેો એલા વૌનેમ ક્શજેો, જે જે

ગભવનગભની ફોલ્મા લાિાજી.

િોથા યણાભ ભાયા, બેરુઓને ક્શજેો યે જેની વાથે િેલ્મા જગભા ંિેરજી; િારીભા ંયંગ મૂાશ, જગંભા ંવાથ મૂાશ; શવાલી ધોલયાવ્મા ભાયા ભેરજી.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 61

ાિંભા યણાભ ભાયા, લેયીડાને પશજેો યે ાટુએ ઈઘાડયા ંઅંતય દ્વાયજી; જાણ્મા દેિાડયા ભને ઘેયા ઈરેિાવ્મા જેણે ઊંડા ઊંડા અતભના અંધાયજી. છઠ્ઠા યણાભ ભાયા, જીલનવાથીને ક્શજેો વવંાય તાે દીધી છામંજી, યણાભ લધાયે ડે, યણાભ ઓછામે ડે, અતભના પશજેો એક વાઇંજી.

વાતભા યણાભ, ઓલ્મા ભશાત્ભાને ક્શજેો યે ઢોયના ંકીધા ંજેણે ભનેિજી; શયલા પયલાના જેણે ભાયગ ઈઘાડયા ફૃડા શાયોશાય ભાયી ઊંડી ભેિજી. છેલ્રા યણાભ ભાયા, જગતને ક્શજેો યે

રીધા વલના અણરયુ ંવયલસ્વજી; અલ્યુ ંને અરળે, ને ાળ્મા ંને ાળે, જ્માયે પયી શં ઉતયળે ભાયો શવંજી. ---------------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 62

વવન્ધનુ ુ ંઅભિંણ અનન્દવવન્ધ ુઅભિેં સ્લમ ંશસ્ત ઈછાતો, યંગફેયંગી ઝાળંોના ંભોતીઓ લયવાલતો. નડશ ભાગશ નડશ કેડી, દ્વાય કે દયલાન ના, જ્મા ંશો ત્માથંી શં અલો ાડ કે શવેાન ના દેિાતા વાભાવાભા જડજભીનતટો તોમ અ એક વવન્ધ,ુ નોિા ભોિા લવેરા ભનજુ જગ યે, અણે એક ફન્ધ.ુ અલો, અલો, િજાઓ ! શં યગુ યગુના ંલૈય લાભો ડવઁીરા,ં વવન્ધ ુવાથે વભરાલી વનજ સયૂ,

ગયલા ંગીત ગાઓ યવીરા.ં

અલો ડપલ્સપૂ, અલો કવલગણ,

યવવકો ને કરાકો વલદોમે !

ઉવભિ, િૌઢા તયંગો િર ણગડયલય ળા,

યંગીરા બદ્ુ-બદુો એ,

અ ઘેયા ઘોય ગિો તર

ઉરટતા લાડયઓઘો ગાધ.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 63

ને વલસ્તાયો વલળાા વહ ુડદળ વયિા,

ભાશંી િેરો ફાધ.

વશસ્ત્ર સ્ત્રોથી ઘેરી નદી જીલનની લશ,ે

ઘડી શદુ્ધ ઘડી ભેરી ક્ષણે ના વયિી યશ;ે

તેભા ંઅ તટથી ેરે જતા ંજન ભથી ભથી,

નકુૂર લશી અલો િલાશોના જ થંથી.

અંધાયા ંબેદલાને શંથી ડદનકયે

શસ્ત પ્શરેો ઈગાભે,

વલશ્વોભા ંએક િકે્ક્ર પયી તરુ ફરે

સ્ત એ આંશં ાભે;

જીલો વનઃવખં્મ વૌ અ કર

વણરરથી અડદભા ંવનગશભે છે,

ઊંિા નીિા પયીને વભમ વનજ થતા ં

આંશં અલી ળભે છે.

અલો વૌ ણુ્મળારી,

ભર કયણીના ણુ્મનો અજ અયો,

વનઃવકંોિે ધાયો, કવુત થમરા !

લાડયવધ અ તભાયો;

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 64

િામવિિો શંમા ંિજી ન કયલા ં

દાભણા ંદુઃિદાશ,ે

લાભીને ાણુ્મોતણુ ંભસ્ત,

યભો શદુ્ધ મકુ્ત િલાશ.ે

*

સણુામે વાદ એ દેળ-કારની ાય દૂયથી

રોક રોક તણા ઊંડા અંતયતભ ઈયથી.

―વનત્મ એ વાદ અલે છે એભા ંવત્મ કશુ ંનથી

જલાળે જઇશુ ંત્માયે‖ કયી કોઇ િભાદથી

ગયુ ંના; ણ એ વવન્ધ ુશજી શસ્ત ઈછાતો

અભિેં યંગ ફેયંગી ભોતીઓ લયવાલતો.

------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 65

ઈસ્તાદને ! શ ેકેલી યીતે પક્ત કયની અંગણુર લડે

ઊજુ તાયોભાથંી જફ સયૂ ઈસ્તાદ ! ગજલે ?

તલ સ્ળે સ્ળે—નલરવળશભુા ંભાત વનજની

કયે ંાંતા ંદ્-ભતૂ ઊંડા બાલ વલરવે,

ને અિ દેશ ેણવલકવવમા વૌ લમલે

ન ભામે િૈતન્મ િવયુ ંકુસભેુ વૌયબ વમુ ં!

મથા લા વશૂારીના ભધયુ કયથી િીતભ ઈયે

નલા કં વસં્કાયો તર ગશનેથી સ્ફુયી યશ-ે

તલ સ્ળે તેલા ફીન તણી કેકી યણઝણે

રવે જાગે િેતે મજુ ડદર નલા બાલ ઉબયે !

કશ ેક્યાથંી અલે ? મજુ ડદર ન લેૂ કદી કળ્મા ?

ને ક્યા ંજામે એ પયી કમઇં ન ફીજે નબુવ્મા ?

જગાડે યાભાને વિમતભ કયી કં ડુ ં

જગાડી તે યીતે તજુ ફીજ ધયે કંઠ યત ુ ં!

તને ત્માયે બેટે હૃદમથી શુ ંદેલી સ્લયતણી ?—

ભં્મા ંનેિે ડોરે વલયર ક્ષણ શુ ંસ્ળશ સિુની ?

ગ્રશીને શુ ંતેના હૃદમગત બાલો હૃદમથી

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 66

ઈતાયે વગંીતે હૃદમ-ફીન-દ્વતૈભમ થૈ ?

ઈાડી શલેથી ફીન ધયીને વનજ સ્કંધે

ઝીણા ઝણઝણાલતો ત ુ ંમદુૃ તાય ધીભે ધીભે

તશં સ્લય ઉથે સભુન્દ,જ્મભ સપુ્ત અ વલશ્વભા ં

જગત ્વલયિલા ઉઠે િથભ શનૂ્મભાથંી સ્લયો.

ને િથભ ભાતને ઈદય ફા જેવુ ંસ્ફુયે

સ્ફુયે ત્મભ મદુૃ; વનતાન્ત જ્મભ નીતયી યાતભા ં

ધીભેથી જરલીણિઓ વયતી વાભવાભે તટે;

ધીભેથી ત્મભ વ્માતા મદુૃ તયંગ ઈલ્રાવભા ં

ફધે દળ ડદળે; વનળાન્ત જ્મભ ઘોય અંધાયભા ં

જયાક ઝીણી યંગશીન ઝકન્તી શરેા ંદ્યવુત.

છી વલવલધ ઉજા વધક ઉજા ઉઘડે

શુ ંએક ભશંથી ફીજા જફ યંગ કં લૂશભા ં!

િયે જ તલ ફીનભાથંી ત્મભ એકભાથંી ફીજા

સ્લયો નીકતા, ને નીકી વ્માતા વલશ્વભા.ં

ભમકં જ્મભ ણૂણિભાની વનળ ભ્મ અકાળથી

સ્લમં વનજ િકાળ યેરી, વનજ કૌમદુીવાગયે

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 67

તયે વયર, અત્ભાભા વકરનામ ઈલ્રાવને;

ત ુ ંયેરી ત્મભ સયૂવાગય તયે તયંગો યે !

ને ઈદવધ કોઇ લાય જ્મભ ભવૂભને કાનભા ં

કયે શલી લાત, કોઇ લી લાય ધ્રજુાલતો

કયી ્લવન યે ્લવન ઘભૂટ ઠેઠ અકાળનો;

ત ુમેં ત્મભ જુદા જુદા ્લવન સણુાલતો ફીનથી !

ક્લણિત ્્લવન કયે િિડં ણગડય બેદતા લજ્રળો !

ક્લણિત ્ઝયણ લશતે િથભ ળોધતા ભાગશ ળો !

ક્લણિત ્તમુરુ યદુ્ધભા ંવનણફડ ઝૂઝતા ંરશ્કયો

તણા યલ યે વલાય થઇ કો ભશાલીયનો

સણુામ વલજમી સઘુો યણબેદી ળિં્લવન,

સણુામ ત્મભ ઘો ન્મ યલ વલશ અયોશતો !

ક્લણિત ્લી શરેતી મગુ્ધ ળયભા ફાા તણા

ઈયે ણકૂલ્મા સણુામ જ્મભ ભભશયો કોડના !

ક્લણિત ્જ્મભ ભશાન લશત ઈયે જતા માવિકો

િડી વળિય ઈયે વળિય, કૂટ કૂટો યે,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 68

િાનક જઇ િડે ઊંિી કયાડ જ્માથંી નીિે

વાટ ભ ૂઇં દૂયની ધભૂવ ગાઢભાથંી જયા

કામ ન કામ; તેભ તલ સયૂ એકેકથી

ઊંિા ય ઊંિા િડી, છી ણિન્તવ્મા થબંતા,

સભુન્ર સ્લય ત્મા ંસણુામ ન સણુામ એલા થતા.

વમરુ બયતી ભશં જ્મભ નતં અવ્મા કયે

તયંગથી તયંગ, કોઇ બી એક થામે ક્લણિત,્

ક્લણિત ્ધલિે ત્રટુી ઘડીક દૂય વધંામ જૈ

ક્લણિત ્લી વલરુદ્ધ ફે ડદળથી અલીને અપે;

ભશાકવલ તણી રૌડકક યુાણા લાતાશ ભશં

ત્મજી ક્રભ બવલટમ ભતૂ લી લતશભાને ભે,

નેક િકૃવત વભજાજ લી ળીર ને વવૃિઓ

સ્લમ ંથઇ િવિૃ ને મ યિતા ંકરા દ્-ભતૂ,

યભે ત્મભ સ્લયો સ્લમ ંજફ અકૃવત નતશતા !

ને જ્મભ કથા સણુી નબુલે નવુ ંવલશ્વ કો

છતા ંન વભજે યિાયુ ંવનજ અંતયે ફાહ્ય લા;

હુ ંમે ન વભજુ ંજ કે ગશન તારંુ વગંીત અ

ઉઠે શુ ંમજુ અંતયે ગય વલશ્વના ગબશથી !

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 69

ને વવન ફધો ઝડી ઈય કો દી લો ઝડી

િદો વભમે છલામ નબભાશંી અછા ંઘનો,

યિામ ડદળ વલશભા ંવલવલધ યંગ યંગોયે

વયે વલવલધ યંગ જેભ લી વાભવાભી ડદળે,

પયે ઘડી ઘડી નતં િગટાલલા કાયણે,

યંત ુવનજ મોજના લળ રક્ષ્મ કોઇ ક્રભે

વલરીન થત ુ ંજામ વલશ વભ એક અંધાયભા;ં

તજુ સ્લય ફધામ તેભ કયી વ્મક્ત અનતં્મને

ધીયી ગતોથી વશંયામ ફવ કો યણત્કાયભા,ં

નતં વલયશોત્થ તીવ્ર વત અિશ વનઃશ્વાવ ળા—

ફૃ છી જે નન્ત જઇ શનૂ્મભાશંી ળભે !

નતંભાથંી ઉઠેુ ંકયી વ્મક્ત નતંને

તારંુ વગંીત ઉસ્તાદ ! થયુ ંરમ નતંભા ં!

વનરાભામેં વિમ ઈયતણા સ્ળશથી અત્ભ બંજે,

અંધાયાભા ંદીઠ સયુણબથી ફધુ ંણિિ યીઝે,

એકાન્તે એ સ્ભયણવિમના ંવભટટ અભોદ અે,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 70

અત્ભાભા ંતેભ ઊંડે વલયવભ ગયુ ંછતા,ં

તારંુ વગંીત વ્માે.

લી જેલો ભેઘયાજા વલયાભે;

તોમે તેના ંલાડયઓ ઠાભઠાભે,

ઊંડા ંઊંડા ંનીતયી ઉતયીને ફૂટે જૈ નલાણે,

તારંુ વગંીત તેવુ ંહૃદમતર થકી ફૂટત ુ ંકેભ જાણે.

લાવતંી યવ અંતયે વકતા ંવા શટુક ણો િયે,

લશારા ંઅંતય બેટતા ંજગતના વૌ અંતયામો વયે,

લાતા ંળાયદ લાય ુજેભ ગશનો અકાળના ંનીતયે,

ત્લત્વગંીતસગુન્ધથી જગતના ભેરો સ્લમ ંઓવયે.

ધન્મ એ ફીન ઈસ્તાદ ! ધન્મ એ સ્લયવજૉનો !

ધન્મ દેળ ને કાર ! ધન્મ એ સણુતા જનો !

---------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 71

ના ગભે ના ગભે, ભને ના ગભે. તિંી ભશં થઇ વળવથર તાય ડી યશવે ુ ંના ગભે. થઇ વળવથર ! જાણે ખ ૂટંી વાથે ફધંના ! શા વળવથર ! જેને અંગણુર શુ ંવફંધં ના ! જે સ્લમ ંકંી ના ળકે ને ન્મનો કંેમ ઝીરી ના ળકે; જેને કળી નડશ ઝિંના જેને કળી નડશ િેયણા ને નડશ ભના; વાિો નશં જૂઠોમ સ્લય કાઢે નશં, જે કોઇની વાથે નશં ને કોઇથી લાધે નશં : એ ના ગભે. તિંી ભશં થઇ વળવથર તાય ડી યશવે ુ ંના ગભે. શા, ગભે તાયોભા ંથઇ એકતાય ને યશવે ુ ંગભે. શા ગભે, ખ ૂટંી િંિી તગં કયે ગભે, ને અંગરુી પયીપયી વગં કયે ગભે. શ,ે અંગણુર ! તજુ કાઢલા સ્લય િંિ િંિ બરે, ગભે. શા, ભંડ રેતા ંિંિ એવુ ંઅંગણુર ! જનહૃદમ કો સ્ટૃટ થામે ગરગરી. શા િંિ અંગણુર ભંડ રે,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 72

જ્મભ કવે નાયી કેળ સુદંય ભંડરે, જ્મભ વિમતભાને િંિીને કોઇ લાત કણે જૈ કયે, ઈયલર્ચલ્રભા ંદીઠા-ંદીઠા ંણશણે પયપયે. શા િંિ અંગણુર િંિ, છો ફધંામરો ખ ૂટંી, ત ુ ંભંડની રશયીઓ રેતા ંજાઉં હુ ંતટૂી, ણ તટૂતા ંતટૂતામં દ્-ભતૂ સ્લય કયી જાઉં, ઈલ્કા મકૂીને તેજયેિા તેભ િયી જાઉં;

છો ને છી ભાયી જગાએ તાય ફીજો અલતો, એ અંગણુરિેમો બરે ફીજા સ્લયો અરાતો; છો છી મનેુ નાિંતા બગંાયભા ંને ન્મ ધાત ુવાથ ીગી જાઉં હુ ંઅંગાયભા;ં ને કોઇ વજૉક અંગરુી મજુને નલો દે ઘાટ, િેયાઉં ફીજી લાટ, ણ એક લાય હુ ંતાય તો યશી તગં ને ગાવુ ંગભે. ના તિંીભા ંવનટકં યશવે ુ,ં ના વળવથર થાવુ ંગભે. --------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 73

બદુ્ધનુ ંવનલાશણ વાબંળ્યુ ંછે ભે અભ :

કકુત્થા વડયતાકાઠેં, ણબનુા વઘં વાથભા,ં

ાથયી અમ્રની છામે, કંથા િોલડી ઈયે

સતેૂરા બગલાન ્બદુ્ધ, તીવ્ર વહ્ય લેદના

ઈદયે ઉઠતી ળાભી, ઓટઠે સ્સ્ભત ધયી લદે :

“ખટૂયુ ંતેર, િી લાટ, ઓરાલાનો િદી છે :

િતા ંવલશ વસં્કાયો, વનલાશણ જવ વભી છે.”

પયી શ્વાવ રઇ ફોલ્મા :

“ણફિાયો ચનુ્દ, અનન્દ ! ોતે ીયવેર ન્નથ

તથાગત ડયા ભાદંા, ભાની ણિન્ન થતો શળે.

તેને કશજેે, બદુ્ધને જે ડયવનલાશણ અગભિ

જભાડે તેશને ણુ્મ, ાય િાપ્ત થામ છે.

ડયવનલાશણભાશાત્મ્મ વફંોવધજ્ઞાન જેટુ.ં

ચનુ્દને કશીને એભ, ળકંા િેદ વનલાયજે.”

છી જયા સ્લસ્થ થતા,ં કકુત્થા છોડી િાણરમા

ણબઓુ રઇને વાથે; ટેકો અનન્દનો રઇ

ડશયણ્મલતી ઓંગ્મા; કુવવનાયાની વીભભા ં

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 74

ફે વયંકુ્ત ળારવકૃ્ષો નીિે થાયી ાથયી

અનદેં, ત્મા ંતથાગત ઈિયે મિુ યાિીને

જભણે ડિે સતૂા, અનદં ઓળીકે ઉબો.

લામા ત્મા ંલાય ુધીભેથી, વકૃ્ષોએ ટુ િેયવ્મા.ં

જોઇને કોઇ ણબનેુ અનદેં ત્મા ંકહ્યુ ંધીભે :

“જો વકૃ્ષો બદુ્ધને જૂે.” વાબંી મવુન ઈ્િામાશ :

“નડશ, અનદં ! ટુોથી જૂા બદુ્ધની વબંલે,

વબંલે ભાિ િાલ્માથી એણે િંધેર ભાગશભા.ં

દેશજૂા નથી જૂા; ડયવનલાશણની છી

જોજો ! ળયીયજૂાના િિેં ડતા કદી.”

એટુ ંલદતા ંરાગ્મો શ્રભ ને નેિ ફીડડમા.ં

ઉબો અનદં અંગછૂા લડે લન ઢોતો

બદુ્ધના અજ મશન્ત િવગંોને વનશાતો :

વડયતા ઈદ્-ગભે ત્માથંી વાગયને ભળ્મા સધુી

વયે એના જ ઈદે્દળે દેદ ેે,

તેભ વફંોવધનુ ંઅય ુવલશ્વિેભ બણી વયુ.ં

રોકકલ્માણને થે ણફવધએ ધભશ સ્થાવમો,

િાય સ્થ ને કા ય સ્સ્થય િતટુદ :

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 75

જન્ભ રણંફની ઈદ્યાને ભામાદેલીની કૂિથો,

શ્વત્થ વકૃ્ષની છામેં વમ્મક્ વબંદુ્ધ જ્મા ંથમા,

ઊવિનભા ંજ્માશંી િથભોદેળ અવમો,

ને અ કુવવનાયા જ્મા ંડયવનલાશણ ાભતા.

જેભના ાદ વેલન્તા ંજેભના દગનગુ્રશ ે

વોતાન્ન થમો હુ ંતે, િયે રશ્મ થૈ જળે !

હુ ંશશત-્દને ામુ,ં ત્મા ંસધુી દેશ જો ધયે !

યે ! ણ વલિારંુ શુ ં? સ્લાથશ વીભા જ હુ ંત્મજી !

જગનો ક્રભ ઈલ્રઘંી કેભ એ દેશને ધયે ?

ભાયો ધભશ શં ભાિ : બદુ્ધને શ્રભ ના ડે,

ને જે એભને આટટ અજની અંવતભે ે

નકુૂ થવુ ંતેને : એભને આટટ શુ ંશળે ?

ત્મા ંણિંત્મો સણુ્મો દૂયે ણબવુઘંથી અલતો

―ભા‖ ―ભા‖ એલો દફાલેરા સ્લયોથી ળબ્દ ઉઠતો,

એ ડદળે જોઇ અનદેં શુ ંછે કયલડે છૂયુ,ં

ને એક ણબએુ અલી વતભદં સ્લયે કહ્યુ ં:

“લવતો કુવવનાયાભા ંસબુર ડયવ્રાજક,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 76

બરુ વનલાશણ ાભે છે સણુી દીક્ષાથશ અવલમો

િાદુબશલે છ વણંફવધ નેક યગુભા ંક્લણિત ્

તો દીક્ષા એભનાથી રૈ કૃતાથશ જન્ભને કરંુ.”

મિુના ભડંન જેલા, સ્મવૃતના દ્વાયા ળા,

િતીક ળાસ્ન્તના જેલા, સદુીઘશ શ્રલણોથકી

સણુ્યુ ંકં ન સણુ્યુ ંકં ને ાભી જૈ વલશ લાતને

વશસ્ત્ર કરુણાસ્ત્રોત વ્શતેા ંિ ુઈઘાડીને

વભતબાી લદ્યા બદુ્ધ : “ભા, અનન્દ ! વનલાયતો

તથાગતતણુ ંઆટટ અડદ ને ભ્મ અંવતભ

દોયલા વત્થે રોક તે અ છેલ્ુ ંકયી રઉં.”

“અભા‖લ ણબ”ુ કશીને, દીક્ષા અી સબુરને

વંી અનદંને, નેિો ભંિતા ંઅંતભા ંકહ્યુ ં:

“વસં્કાયો વ્મમધભી છે, (ત્મા ંકળી ડયદેલના !)

(દમ્મ ભાયનુ ંવૈન્મ) િભાદથી લતશજો.”

જ જપં્મા વભા ત્માશંી દીઠા ્માનસ્થ બદુ્ધને.

નભસ્કાય કયી ઉબો ણબનુો વઘં ળાન્ત થૈ.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 77

“ગ્છાવભ ળયણ ંબદુ્ધ”ં ―જાઉં ળયણ બદુ્ધને‖

વનલાશતે ગેયલે ટુો વનળીથે ાડયજાતક

તેભ બુ્ધ વઘંમેે આંસઓુ આંિથી સ્ત્રવ્મા.ં

એભ છે વાબંળ્યુ ંભે.

---------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 78

તકુાયાભનુ ંસ્લગાશયોશણ

“તકુાયાભ તકુાયાભ, યટતા કા ંતકુા તકુા,

ઈલશળીનતૃ્મલેાએ શતા ન્મભનસ્ક કા ં?”

“દેલી, ફન્મો એક વલણિિ મોગ :

અયટુમ ણભૂાવનુ ંળે બક્તનુ.ં

જીલન ્છતા ંમકુ્ત જ બક્ત એ તો,

અયટુમાન્તે મસુ્ક્તને ાભલાના,

ને એભના વણંિતના ંસિુો તે

ને બોગલામે વલણ સ્લગશ ક્યામં;

ને બક્તને સ્લગશ ળી યીત રાલલા ?—

જેને વનજે્છાથી જ શં ણામ.”

જયા શવી ત્મા ંલદતી ળિી કે :

“તભે યહ્યા તદ્-લડદ તો િતાયણે :

દેલો ને દાનલને િતામાશ;

તો એક બોા ંબક્તની લાત તે ળી ?”

“યે, યે, દેલી તભે ભરૂો છો,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 79

િતાયલાનુ ંવછર છે લાવના જ.

જેને સ્શૃા નડશ ને નડશ લાવનામે,

તેને કશો સ્લગશની ળી ડી છે ?

બ્રહ્મવિ ભં નાયદનેમ છૂયુ,ં

એમે કળો ભાગશ ફતાલી ના ળક્યા.”

“શા ં! શા ં! એભ કયો દેલ, બ્રહ્મવિને જ ાઠલો,

કશો કે સ્લગશના દેલો, બક્તના ંબજનોત્સકુ.

એક લાય કશો અલી બગંો સણુલે સ્વ્મમ,્

ના નશં ક્શ”ે “િયે દેલી ! રુુોને િતાયણા

વલદ્યા શળે, સ્ત્રીઓનો તો જન્ભિાપ્ત સ્લબાલ છે.”

“ના, ના િતાયણા એના, ભાયે બક્ત વનશાલા

તણા કોડ,—ને વાથે વતીનેમે—” “બરે બરે,

વતવેલાયતા વનત્મે વતબોગાવળકાડયણી.

ને શલે નાયદને ભફંૄ છુ ંજૈ.”

અજે બક્ત તકુાયાભ ઉઠી બ્રાહ્મમહુતૂશભા ં

ગુજંતા સ્લય ધીભાથી બગંો સ્ફુયતા સ્લમમ.્

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 80

ત્મા ંવતીએ કહ્યુ ંઅલી: “સ્નાનલેા થઇ ગઇ.”

“જાગ્મા ંછો ? ન સણુી અજે લરોણુ ંધાયુ ંભં શત ુ.ં

શજી ઉઠયા ંનડશ શળો.” “લરોણુ ંફધં છે થયુ.ં

કેભ કાઇં શત ુ ંકશવે ુ ં?” “અજે સ્લપ્ન વલળે ભને

લીણાાણણ ઉ્લશ વળિ વલટણબુક્ત ભળ્મા, ને

કહ્યુ ંદેલો વનભિેં છે સણુલા બજનો ભને

ને લી ઈ્િમાશ કે વતીને કશી યાિજો

વાજ વબંાલા ભાટે તભાયી વાથ અલલા.

તો કશો—” કય રફંાલી વતીને સ્કંધ મકૂતા ં

છૂયુ ંબક્તે: “કશો વાથે તભેમે અલળો જને ?”

વતી નીચુ ંયશી જોઇ, ઢંિણે ભાથુ ંટેકલી.

“ડયા ંશુ ંકં વલિાયે કે ?” “ના, ના, એવુ ંકંઇ નથી

ભાયે તો એ જ ક્શવે ુ‖ંત ુ,ં તભે જે સ્લપ્નભા ંદીઠંુ

તે ફધુ ંભંમ દીઠંુ‖ત ુ,ં ભોટે યોડ સ્લપ્નભા.ં”

“ત્માયે તો ક્શો. કશ ેછે કે િાતઃસ્લપ્ના ંિયા ંડે.

અલળો વાથ ને ત્માયે ?” ડકંત ુવનશ્વાવ દૈ કશ ે:

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 81

“ભનેમે એ જ ણિંતા છે તભાયી વાથ અવુ ંતો

ધન્મબાગ્મ થઇ જાઉં, ડકન્ત ુશુ ંતભને કહુ ં?

તભે બોા, ભો સ્ત્રીના ંબાગ્મ ના વભજો તભે

ભશી લસકુી ગૈ છે, વલમાળે િાય ભાવભા,ં

ભાયે કૌતકુ છે ભોટંુ, ાડો કે ાડી અલળે ?

તભે બાગ્મવલધાતા છો, િાશો તેભ કયી ળકો,

ભે વવંાયગ ૂથંામા,ં ધાયુ ંન ળકીએ કયી.”

“કારે જલાફ છે દેલો, ળી ઈતાલ છે શજી,

વલિાયીને છી ક્શજેો.” કશી બક્ત વલયાવભમા.

જોડામા વનત્મકભશભા.ં

“શજી કશો કા ંગભગીન દેલ :

અલી ગમા બક્ત તકુાજી સ્લગે,

ગામા બગંો, વાબંી હુ ંકૃતાથશ.

છતામં સ્લસ્થ, વલભાવણે કા ં?”

“ળિી, કહુ ંશુ ં? ક્ષવત એક ટાલા

નેક ભં દુઘશટના ઘટાલી :

અ ડકન્નયો ના વભજ્મા બગંનુ ં

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 82

વગંીત વાદંુ ઊજુ બવ્મ બાલનુ;ં

ને પ્વયા તો સણુી લાત બક્તની

વતી ન અવ્મા ંકુતકેુ ભડશીના,

યોકી ળકી ના સ્સ્ભત કે કટાક્ષો.

ને બક્ત તો િાવી ગમા છ સ્લગશથી—

અ સ્લગશ, અ સ્લગશ તણા વલરાવથી.

સ્ભયો તભે ના બક્તના એ બગંો

ગામા શતા તે ડદન ણિન્ન થૈ જે.”

[યાત્ય યબ્રહ્મ, એક ત ુથંી ભાયે િેભ,

એક િેભ એ જ ધભશ, ફીજી અડી કેડી.

ભત્મશરોકે કભશાળ, સ્લગેભાિ છે વલરાવ,

ફને્ન એક વભા િાવ, દેલા ઈગાયીએ.

યહ્યો હુ ંભત્મે અથડી, સ્લગશ એ છે ભરુાભણી,

શાલા ંદેલા રે અણી ાવે ભને.

દેલા દાવ તાયો, દાવને ઈગાયો,

બલભાથંી તાયો, બાલતીત.]

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 83

“ફીજુ ંકશુ ંતો ભનભા ંરઉં ના,

ડકન્ત ુજાણો ળી દળા છે વતીની ?”

“કશો કશો, કેલી દળા વતીની ?

ઉડી મજુે્છા તો વતી વનિશલાની,

શં યશ ેને કંક અયાભ ાભે,

ત્મા ંતો શુનં ુ ંશુ ંથયુ,ં એ જ નાવ્મા ં?

જોલા આ્છયુ,ં ડકન્ત ુના શાભ િારી.

તભે કશો કેલી દળા વતીની ?”

“એ ાટ ાવે, જશં બક્ત ફેવતા,

ત્મા ંબંમ ફેવી, મકૂીને ળીશ ાટે,

િટતા ળબ્દો ગદ્-ગદ થૈ વલરાતી :

“ભાયા યાજા, ભાયા યાજા,

બોા બક્ત, શડયબક્ત,

તાયા િયણે અવક્ત,

હુ ંએકરી સ્લમતં્મક્ત,

ડકન્ત ુતાયી દાવી વનત્મ,

વાય કયો.”

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 84

“વાથે ર્ શો, નીયખુ ંહુમં, એનુ ંદુઃિવનવભિ હુ.ં

યેયે શજી એ ફેઠી, શજી એ જ વલરાતી.

યે ! દેલ, તભે જોયુ ં? શા, શા, હુ ંવભજી શલે.

વતી વવત્ત્લ છે. ભાિ ભડશી તો શતી વભ.”

ગાધ અ ભાનલબાલ કેયા

વલેંદને ળક્ર ને ળિીમે

ક્ષણેક તો ળાન્ત થઇ યહ્યા.ં છી

ક્શ ેળક્ર : “હુ ંતો વભજી ળકંુ ના

કે ફેભાથંી કોણ વાચુ ંજ ભોટંુ ?

વવંાયથી ઉ્લશ જતા તકુા લા

વવંાયિક્ર નલુતશતી લા ર્જજજાઆ.”

-----------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 85

વાર મફુાયક

“વાર મફુાયક” “ણબનદંન”

“ણબનદંન કેયો અલો

લયવગાઠંનો શબુ િવગં તભ નેક લયવો અલો.”

“એભા ંયે વાર મફુાયકો ળી ?

ને લી અ ણબનદંનો ળા ં?

પયી પયી અલતી લશગાઠં તો

જશં સધુી અ જીલીએ તશં સધુી.”

ને, નૌણિત્મ વભક્ષ વૌની

છતા,ં ભને અ જનના જીવ્માના

વભથ્માત્લનો બાલ વલાદ અવ્મો;

વ્માી યહ્યુ ંભૌન ને વલાદનુ.ં

ભાયી ત્મા ંઅલી ડોળી બ્શને

ઓણિંતી, લ્ાબયણા, શભુ્રલસ્ત્રા,

વૌબાગ્મ જેનુ ંશજી લ્ ભાવથી

સ્મવૃત ભશં વીવભત થૈ યહ્યુ‖ંત ુ;ં

અલી જયા વત્લય ામ ભાડંી

ભાયી વભકે્ષ ગરુગુ્ છ મકૂી,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 86

ાવે ઉબેરી વજનીની ઠેૂ

જઇ, િવેડી જયી ળીશલસ્ત્ર,

િફુલ્ર ટુો તણી લેણી ફાધંી.

લેયી શબેુ્છા-કુસભુો વભા ંસ્સ્ભતો,

ભો શજી જાણુ ંન જાણુ ંવલશ

ત્મા ંતો વવધાલી વનજ ઘેય વત્લય.

ભને થયુ ં: અ મજુ લશગાઠં

ન શુ ંભાયા વશજીલનનીમ ગાઠં,

બ્શનેે કયી વ્મક્ત જે ટુકાવ્મે ?

ન તો શુ ંએ ણબનન્દનમોગ્મ ગાઠં ?

ને ધન્મ ને ણુ્મ ન જીલવુ ંએ,

જ્મા ંભાનલી ઢાકંી વનજ વ્મથાને

નદેં-‖ણબનદેં ન્મના ંસ્નેશવૌખ્મે ?

ને હુ ંવલિારંુ: વશજીલન ભાિ રગ્ને

છે ળક્ય, ને ન્મ વફંધંભા ંના ?

અ ટુ કાવ્મ નથી લણાઇ

ગયુ ંભો ફેઈની ર્જજંદગીભા ં?

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 87

ને એભ તો હુ ંકદીમે ન જાણુ ં

એલી યીતે કંક જનોની ગાઠં

શળે લણાતી મજુ ર્જજન્દગીભા ં!

મજુ ર્જજન્દગીભા ં?

યે યે કશુ ંઅ ણબભાન ―હુ‖ંન ુ ં!

જાણે ફધો રોક, વભસ્ત વલશ્વ

પમાશ કયે ભાયી જ અવાવ !

ળો રષ્ટટનો એ ભ્રભ ! ધ્રટૃટતા ળી !

ળી લ્તા ! ળી વલયીત રષ્ટટ !

અ તો ગ ૂથંામ ટ દ્-ભતુ વલશ્વ કેયો,

િૈતન્મનો, વકર જીલ િયાિયોનો;

જેની વભગ્રતણી બાત નલીન વનત્મ

જાણી ળકે ન કદી ભાનલી, તોમ યાિે,

મ્શારે, યભે લય શુ ંવનજ છન્દથી; જે

કલ્માણ ભાટ વહનુા વનત શશ ભાટ,

એનો હુ ંતતં-ુફવ યોભ ફની*સધુન્મ !

ને અ ફધા ં્શામ, ભને ‖ણબનદેં,

અ બાઇ ઉઠી ફવભા ંજગા દે,

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 88

અ બ્શને હુ ંઓખુ ંના તથાવ

શવી યિે વંટુ શાથનો, તે

ભને નશં, ણ વહ ુજ્મા ંગ ૂથંામ તેને.

-------------------------------------------------------------

* ફની=ફનીને, શોઆને

-------------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 89

લેરી ને વકૃ્ષ

વજની તભે યે લેરી ને ભે વકૃ્ષ1

વયજનશાયે વયર્જજમા ંશોજી.

વજની વયજાઆ લલ્રી ત ુ,ં

દ્રભુ હુ,ં શસ્ત વાયી રં તને

કયલા િહુ ંધન્મ અત્ભને

વયજ્મો તોડ યંત ુવજૉકે !

વજની તભે યે લેરી ને ભે તાડ

વયજશાયે વયર્જજમા ંશોજી !

જકડાઆ યશી જભીનભા2ં

વલણ અળા વલણ ઈન્નવત વદા

કુસભુો ડશભણફન્દુ વાથ હુ ં

ગયતા ંધણૂર વનશાફંૄ તાશયા ં!

વજની તભાયે યોવુ ંને ભાયે જોવુ ં

વયજશાયે ભાડંડયુ ંશોજી.

ભમાશદલેરી3 વજની ! સ્ત્રજી તને

ભવૂભ ને વાગયની વીભા યે,

ને શં એકર હુ ંયહ્યો ઉબો

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 90

તને ને વાગયને વનશાતો

વજની તભે યે લેરી ને ભે વકૃ્ષ

વયજશાયે વયર્જજમા ંશોજી.

નશદ વાગય કેયી વભક્ષ

ઝૂયતા ંને ઝૂરતા ંબરે ડયમા ંશોજી.4

---------------------------------------------------------

1. ફીજો ાઠ : વજની તભને લેરી ને ભને વકૃ્ષ

2. ફીજો ાઠ : જકડાઇ યશરેી ભવૂભભાં

3. ફીજો ાઠ : ભયજાદલેરી ...

4. ફીજો ાઠ : ઝૂયતા ંને ઝૂરતા ંલવી ડયમા ંશોજી.

વયર્જજમા ંશોજી.

-----------------------------------------------------------

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 91

મશુ્કેર છે (૧) અ વલશ્વના વલસ્તાયને વભજલો—

રેલો ાય એ મશુ્કેર છે. અ વલશ્વનો વલસ્તાય ! જ્મા ંનક્ષિ ય નક્ષિ કંઇ લયતામ છે, ને જ્મા ંલી નક્ષિ કંઇ વતંામ છે ! જેને નાડદ નતં ડપરસપૂો કશ ે

જેને લી લૈજ્ઞાવનકો ફૂટફોર શુ ંફૂરત ુ ંકશ ેજેભા ંનતં ભા લેગે વ્મોભગગંાઓ કર કોઇ ડદળે

યગુના યગુોથી ક્ષણેક્ષણે ધવતી દીવે; જેભા ંકદીક લી છેક ઈજ્જલર કોઇ તાયો ફૂદડી પયે વનમ્તેજ કાા કોઇ તાયા વાથ એ વભજવુ ંમશુ્કેર છે ! ને કદી અંધાયભા ંઅંધાય ગ ૂિંામો જ ભાિ કામ ! એ ક્યા ંજઇ ફૂદડી પયે, એ ક્યા ંજઇ થડામ !

ક્યા ંદોડત ુ,ં ક્યા ંરગ થૈ મિુ ભોડત ુ,ં વનજથીમ વનજને િોયત ુ,ં ક્યા ંમ્શોયત ુ ંક્યા ંસ્શોયત ુ ંએકશુ ંનશં જ કામ ! ભાનલીનુ ંઈય વભજવુ ંએભ વત મશુ્કેર છે.

કાવ્મ – કોડડમા ં ળેના ંચટેૂરા કાવ્મો

નકુ્રભણણકા 92

વહ ુતતંલુાદ્યો ભાડંશ લીણા ફજલલી મશુ્કેર છે, ણ એ થકીમે ભાનલી ઉયતણી

લીણા ફજલલી મશુ્કેર છે. એભા ંક્યા છે મખુ્મ તાયો, તયપના તાયો ક્યા ? એની વભજ કળી ના ડે ! નડશ વનમત કો ડદા જડે !

ક્યા ંસ્ળશલાથી સ્લય ક્યા યણઝણ થળે ? ક્યા ંભંડ રેતા ંકેટરા સ્લય ઉઠળે ? ને કેટરેથી વલળે કવતા ંતાય એ તટૂી જળે ? ને તટૂતા ંત્મા ંતાય ફીજો ફેવળે ? એલી કળીમે િફય ઈયલીણા વલળે કોને નશં. શા ! ભાનલીના ઈયતણી લીણા ફજલલી વલશથી મશુ્કેર છે. ---------------------------------------------------