मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश...

64
मय-�व या था भाषाको खनश ली ता�वत परी�ण स करण शाख २०७१ (April 2014)

Upload: others

Post on 12-Oct-2020

4 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

मधय-पवरया थार भाषाको लखनशली

परसतावत परीण ससकरण

बशाख २०७१ (April 2014)

वषय सची पिरचय 3

उददशय 5

शदध लखनशलीका सदधानतहर 6

अधयाय १ वयञ जनवणरहर 7

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

हलनतको परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तारhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

अधयाय २ सवरवणरहर 27

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

lsquoउrsquoकार () को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

सवरवणरहरको परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली 33

अधयाय ४ थार वणरमाला 34

अधयाय ५ वभक त र नपातको परयोग 35

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

करया रपावलीhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

नपात शबदहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

अधयाय ६ सयक त शबदहर 40

सयक त नाम शबदहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

सहायक करयाहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip41

अधयाय ७ बराम चनहहरको परयोग 43

अधयाय ८ थार भाषाको कथा 45

पिरचय

यो पसतका lsquoमधय-पवरया थार भाषाको लखनशलीrsquo मातभाषा कनदर नपाल र SIL International Nepal को सय पहलमा काठमाडौमा मत २०७० साल चतर २४ गतदख २०७१ साल बशाख ४ गतसमम सचालत कायरशालामा तयार गिरएको हो मधय-पव या थार भाषा मकवानपर पसार बारा रौतहट सलारही महोरी धनषा सरहा सप तरी उदयपर सनसरी मोरङ र झापा जल लाहरमा बोलनछन यस पसतका नमारणमा नमन वयहरको योगदान रहको छ

शरी परमलाल गछदार थार (९८४२०२६८३५) मोरङ

शरी भोलाराम चौधरी थार (९८४२१२२६०५) मोरङ

शरी आननद कमार गछदार थार (९८४१२६४२८९) मोरङ

शरी समपत लाल चौधरी थार (९८४२४२०९६५) सनसरी

शरी राम दीपक चौधरी थार (९८४२९०२८६७) उदयपर

शरी सन त कमार चौधरी थार (९८४२८०७१२२) सरहा

शरी गलदव चौधरी थार (९८०७८८३४३०) धनषा

शरी चनदर नारायण धामी थार (९८४४१५३७९०)सलारही

शरी आश नारायण चौधरी थार (९८४४१५१०५१) सलारही

शरी कनन चौधरी थार रौतहट

शरी तरयोगी नारायण चौधरी थार (९८४५१३२१६७) रौतहट

शरी मधसदन चौधरी थार (९८४५२८२६५१) बारा

शरी मोहन दास थार (९८४५१३१७११) पसार 3

परामशरदाता

शरीमती मारी-ससको खड गी (SIL International Nepal)

सहजकतार

शरी नतरमण दमीराई

थार भाषाको लखनशली नधाररण सतरीकरण तथा वकास र उतथानको लाग समपणर थार भाषा-भाषीहरको अमलय सझाव र सल लाहको लाग यो पसतका परसताव गिरएको छ आवशयक सझाव र सल लाहको लाग माथका वयहरलाई समपकर गनर सकनहनछ

4

उददशय थार भाषीहरको सल लाह र सझाव अनसार थार भाषाको लखनशलीलाई सतरीकरण बनाउन हामील यस पसतका परसताव गरका छौ यसका मखय तीनवटा उददशयहर छन

१ थार भाषीहर बीच यस परसतावत लखनशलीको परयोगल लखाईमा एकरपता लयाउन चाहनछौ साथ यो पसतकाल सब थार भाषीहरलाई पठन पाठनमा उतसाहत बनाउनछ भन न आशा गरका छौ २ नपाली भाषामा लखपढ गिररहका तथा थार भाषामा बना कठनाई लखपढ गनर चाहन जास वयहरलाई यस लखनशलीको माधयमबाट सहयोग पर याउन चाहनछौ ३ यस लखनशलीलाई सकदो सहज बनाई थार भाषीहरका लाग औपचािरक तथा अनौपचािरक शामा पठन पाठन गनर सकन बनाउन चाहनछौ

5

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 2: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

वषय सची पिरचय 3

उददशय 5

शदध लखनशलीका सदधानतहर 6

अधयाय १ वयञ जनवणरहर 7

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip23

हलनतको परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तारhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip24

अधयाय २ सवरवणरहर 27

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

lsquoउrsquoकार () को परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip27

सवरवणरहरको परयोगhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip28

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली 33

अधयाय ४ थार वणरमाला 34

अधयाय ५ वभक त र नपातको परयोग 35

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip35

करया रपावलीhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip37

नपात शबदहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip39

अधयाय ६ सयक त शबदहर 40

सयक त नाम शबदहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip40

सहायक करयाहरhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip41

अधयाय ७ बराम चनहहरको परयोग 43

अधयाय ८ थार भाषाको कथा 45

पिरचय

यो पसतका lsquoमधय-पवरया थार भाषाको लखनशलीrsquo मातभाषा कनदर नपाल र SIL International Nepal को सय पहलमा काठमाडौमा मत २०७० साल चतर २४ गतदख २०७१ साल बशाख ४ गतसमम सचालत कायरशालामा तयार गिरएको हो मधय-पव या थार भाषा मकवानपर पसार बारा रौतहट सलारही महोरी धनषा सरहा सप तरी उदयपर सनसरी मोरङ र झापा जल लाहरमा बोलनछन यस पसतका नमारणमा नमन वयहरको योगदान रहको छ

शरी परमलाल गछदार थार (९८४२०२६८३५) मोरङ

शरी भोलाराम चौधरी थार (९८४२१२२६०५) मोरङ

शरी आननद कमार गछदार थार (९८४१२६४२८९) मोरङ

शरी समपत लाल चौधरी थार (९८४२४२०९६५) सनसरी

शरी राम दीपक चौधरी थार (९८४२९०२८६७) उदयपर

शरी सन त कमार चौधरी थार (९८४२८०७१२२) सरहा

शरी गलदव चौधरी थार (९८०७८८३४३०) धनषा

शरी चनदर नारायण धामी थार (९८४४१५३७९०)सलारही

शरी आश नारायण चौधरी थार (९८४४१५१०५१) सलारही

शरी कनन चौधरी थार रौतहट

शरी तरयोगी नारायण चौधरी थार (९८४५१३२१६७) रौतहट

शरी मधसदन चौधरी थार (९८४५२८२६५१) बारा

शरी मोहन दास थार (९८४५१३१७११) पसार 3

परामशरदाता

शरीमती मारी-ससको खड गी (SIL International Nepal)

सहजकतार

शरी नतरमण दमीराई

थार भाषाको लखनशली नधाररण सतरीकरण तथा वकास र उतथानको लाग समपणर थार भाषा-भाषीहरको अमलय सझाव र सल लाहको लाग यो पसतका परसताव गिरएको छ आवशयक सझाव र सल लाहको लाग माथका वयहरलाई समपकर गनर सकनहनछ

4

उददशय थार भाषीहरको सल लाह र सझाव अनसार थार भाषाको लखनशलीलाई सतरीकरण बनाउन हामील यस पसतका परसताव गरका छौ यसका मखय तीनवटा उददशयहर छन

१ थार भाषीहर बीच यस परसतावत लखनशलीको परयोगल लखाईमा एकरपता लयाउन चाहनछौ साथ यो पसतकाल सब थार भाषीहरलाई पठन पाठनमा उतसाहत बनाउनछ भन न आशा गरका छौ २ नपाली भाषामा लखपढ गिररहका तथा थार भाषामा बना कठनाई लखपढ गनर चाहन जास वयहरलाई यस लखनशलीको माधयमबाट सहयोग पर याउन चाहनछौ ३ यस लखनशलीलाई सकदो सहज बनाई थार भाषीहरका लाग औपचािरक तथा अनौपचािरक शामा पठन पाठन गनर सकन बनाउन चाहनछौ

5

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 3: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

पिरचय

यो पसतका lsquoमधय-पवरया थार भाषाको लखनशलीrsquo मातभाषा कनदर नपाल र SIL International Nepal को सय पहलमा काठमाडौमा मत २०७० साल चतर २४ गतदख २०७१ साल बशाख ४ गतसमम सचालत कायरशालामा तयार गिरएको हो मधय-पव या थार भाषा मकवानपर पसार बारा रौतहट सलारही महोरी धनषा सरहा सप तरी उदयपर सनसरी मोरङ र झापा जल लाहरमा बोलनछन यस पसतका नमारणमा नमन वयहरको योगदान रहको छ

शरी परमलाल गछदार थार (९८४२०२६८३५) मोरङ

शरी भोलाराम चौधरी थार (९८४२१२२६०५) मोरङ

शरी आननद कमार गछदार थार (९८४१२६४२८९) मोरङ

शरी समपत लाल चौधरी थार (९८४२४२०९६५) सनसरी

शरी राम दीपक चौधरी थार (९८४२९०२८६७) उदयपर

शरी सन त कमार चौधरी थार (९८४२८०७१२२) सरहा

शरी गलदव चौधरी थार (९८०७८८३४३०) धनषा

शरी चनदर नारायण धामी थार (९८४४१५३७९०)सलारही

शरी आश नारायण चौधरी थार (९८४४१५१०५१) सलारही

शरी कनन चौधरी थार रौतहट

शरी तरयोगी नारायण चौधरी थार (९८४५१३२१६७) रौतहट

शरी मधसदन चौधरी थार (९८४५२८२६५१) बारा

शरी मोहन दास थार (९८४५१३१७११) पसार 3

परामशरदाता

शरीमती मारी-ससको खड गी (SIL International Nepal)

सहजकतार

शरी नतरमण दमीराई

थार भाषाको लखनशली नधाररण सतरीकरण तथा वकास र उतथानको लाग समपणर थार भाषा-भाषीहरको अमलय सझाव र सल लाहको लाग यो पसतका परसताव गिरएको छ आवशयक सझाव र सल लाहको लाग माथका वयहरलाई समपकर गनर सकनहनछ

4

उददशय थार भाषीहरको सल लाह र सझाव अनसार थार भाषाको लखनशलीलाई सतरीकरण बनाउन हामील यस पसतका परसताव गरका छौ यसका मखय तीनवटा उददशयहर छन

१ थार भाषीहर बीच यस परसतावत लखनशलीको परयोगल लखाईमा एकरपता लयाउन चाहनछौ साथ यो पसतकाल सब थार भाषीहरलाई पठन पाठनमा उतसाहत बनाउनछ भन न आशा गरका छौ २ नपाली भाषामा लखपढ गिररहका तथा थार भाषामा बना कठनाई लखपढ गनर चाहन जास वयहरलाई यस लखनशलीको माधयमबाट सहयोग पर याउन चाहनछौ ३ यस लखनशलीलाई सकदो सहज बनाई थार भाषीहरका लाग औपचािरक तथा अनौपचािरक शामा पठन पाठन गनर सकन बनाउन चाहनछौ

5

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 4: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

परामशरदाता

शरीमती मारी-ससको खड गी (SIL International Nepal)

सहजकतार

शरी नतरमण दमीराई

थार भाषाको लखनशली नधाररण सतरीकरण तथा वकास र उतथानको लाग समपणर थार भाषा-भाषीहरको अमलय सझाव र सल लाहको लाग यो पसतका परसताव गिरएको छ आवशयक सझाव र सल लाहको लाग माथका वयहरलाई समपकर गनर सकनहनछ

4

उददशय थार भाषीहरको सल लाह र सझाव अनसार थार भाषाको लखनशलीलाई सतरीकरण बनाउन हामील यस पसतका परसताव गरका छौ यसका मखय तीनवटा उददशयहर छन

१ थार भाषीहर बीच यस परसतावत लखनशलीको परयोगल लखाईमा एकरपता लयाउन चाहनछौ साथ यो पसतकाल सब थार भाषीहरलाई पठन पाठनमा उतसाहत बनाउनछ भन न आशा गरका छौ २ नपाली भाषामा लखपढ गिररहका तथा थार भाषामा बना कठनाई लखपढ गनर चाहन जास वयहरलाई यस लखनशलीको माधयमबाट सहयोग पर याउन चाहनछौ ३ यस लखनशलीलाई सकदो सहज बनाई थार भाषीहरका लाग औपचािरक तथा अनौपचािरक शामा पठन पाठन गनर सकन बनाउन चाहनछौ

5

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 5: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

उददशय थार भाषीहरको सल लाह र सझाव अनसार थार भाषाको लखनशलीलाई सतरीकरण बनाउन हामील यस पसतका परसताव गरका छौ यसका मखय तीनवटा उददशयहर छन

१ थार भाषीहर बीच यस परसतावत लखनशलीको परयोगल लखाईमा एकरपता लयाउन चाहनछौ साथ यो पसतकाल सब थार भाषीहरलाई पठन पाठनमा उतसाहत बनाउनछ भन न आशा गरका छौ २ नपाली भाषामा लखपढ गिररहका तथा थार भाषामा बना कठनाई लखपढ गनर चाहन जास वयहरलाई यस लखनशलीको माधयमबाट सहयोग पर याउन चाहनछौ ३ यस लखनशलीलाई सकदो सहज बनाई थार भाषीहरका लाग औपचािरक तथा अनौपचािरक शामा पठन पाठन गनर सकन बनाउन चाहनछौ

5

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 6: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

शदध लखनशलीका सदधानतहर नमन सदधानतहरलाई धयानमा राखी यस थार भाषा लखनशली तयार गिरएको हो १ उच चारणको सही परतनधतव २ लखनशलीमा एकरपता ३ सकनको लाग सजलो ४ सबसतासहजता ५ सवीकायर र सहमतपणर

6

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 7: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय १

वयञ जनवणरहर उच चारणको आधारमा थार भाषामा ३० वटा वयञजनवणरहर पाइनछन ती सब वयञजनवणरहर दवनागरी लपीको परयोग गरी नमन अनसार लखन परसताव गिरनछ

शबदका सरमा बीचमा र अनतयमा आउन व यञ जनवणरहरका उदाहरणहर नम न अनसार छन

क थार शबद नपाली अथर

सरमा करम भागय कपाड़ नधार कलकल बसतार बसतार

बीचमा पकड़ समातन अकल बदध औकात मता

अनतयमा धमक चाल पाउन चमक चमकन भटक भौतािरन

ख थार शबद नपाली अथर

सरमा खसली झनर

7

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 8: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

खलक छट याउन खपटा माटोको भाडोको फटको टकरा

बीचमा तखन तयतखर खोखा खाली सखल सकर गयो

अनतयमा दख हनर रोख िरसाउन चोख धािरलो

ग थार शबद नपाली अथर

सरमा गाव गाउ गलजार भरीभराउ गाछ रख

बीचमा अगहन मङ सर महना सोरगबास मनर सङ ग साथमा (साथ)

अनतयमा भाग भाग न जग य जाग उठ न

घ थार शबद नपाली अथर

8

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 9: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

सरमा

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

घतहा अल छ घरनी पतनी

बीचमा सङ घत मतरता उघार उघानर घनघोर बाकलो

अनतयमा मघ बादल माघ महनाको नाम बाघ बाघ

ङ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- --- --- ---

बीचमा

नङ ट नाङग सङ सग

घोङ ही पानीमा पाईन एक परकारको जीव

अनतयमा सङ साथी टाङ झणड याउन माङ मागन

9

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 10: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

च थार शबद नपाली अथर

सरमा चल जाऊ चर चनर चकचोन ही आखा तरमराउन

बीचमा मचक मकर न काच रामररी नपाकको काची चपरा

अनतयमा नोच चथोनर खच तान न मोच जगा

छ थार शबद नपाली अथर

सरमा छपरी सानो छापरो छनगर रामरो असल छत तर सापको फन

बीचमा पछवा पछ याउन मछर लामखटट कछ नी नाचदा लाउन पोशाक

अनतयमा काछ पाछन चाछ ताछ न

10

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 11: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

लाछ माकराल जीउमा छदा घाउ हन

ज थार शबद नपाली अथर

सरमा जन काम गन मानस जरना दाउरा जाबी मोहला

बीचमा सजन भदर भलाद मी अनजान थाहा नभएको बजर साहरो कडा

अनतयमा जाइज सही साचो बज खया लागन पज पीप

झ थार शबद नपाली अथर

सरमा झोर झोल झकझक टलकन झख चनतत

बीचमा मझला माहलो झन झट झगडा ओझरा जलटन

अनतयमा सोझ सधा

11

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 12: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

बोझ भारी साझ राती

ट थार शबद नपाली अथर

सरमा टाट अभाव टक कर चनौत टठह हटीट याउ

बीचमा मोटका मोटो लटक झणडन फाटक बासल बनको ढोका

अनतयमा नाट पडक काट काढा खोट खराबी

ठ थार शबद नपाली अथर

सरमा ठोक पट न ठहवा नलकणठ चरा ठस ठोकाउन

बीचमा ठकठक ढकढक बठका बठक ठनठन सकको कडा ठाउ

12

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 13: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अनतयमा पठ कम मरको तलको भाग माठ घयामपो साठ समान मलाएर राखन

ड थार शबद नपाली अथर

सरमा डघर बाटो डमा अणडा डगडग पाइला पाइला

बीचमा पडार तरकारी खान फल डगडगया डमर बडका ठलो

अनतयमा तोड भाचन मोड पट याउन फोड फटाउन

ड़ थार शबद नपाली अथर

सरमा --- ---

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) कड़क चक खड़क महलाल लगाउन लगा

13

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 14: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अनतयमा पकड़ समातन पहाड़ पवरत धाकड़ साढ

पन थार भाषामा lsquoड़rsquo को परयोग lsquoडrsquo र lsquoरrsquo को उच चारण बीचमा हनछ

ढ थार शबद नपाली अथर

सरमा ढकना माटोको भाडो ढकया बासल बनको भाडो ढला माटोको डल लो

बीचमा कोढया अलछ ओढनी ओढन लगा कढ ही दहीबाट बनको पिरकार

अनतयमा कोढ मट गढ जमात कल ला पढ पढन

पन थार भाषामा शबदको बीच र अनतयमा पराय lsquoढrsquo को उच चारण भनदा lsquoढ़rsquo को उच चारण बढी सवभावक हनछ तर लखनमा सजलोको लाग lsquoढrsquo को मातर परयोग गिरएको छ

त थार शबद नपाली अथर

14

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 15: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

सरमा तरवा पतालो ताजन चतावनी दन तगड़ा बलयो

बीचमा पातर मसनो मातल मातएको खोता गड

अनतयमा औकात मता अछत अता बखत बला मौका

थ थार शबद नपाली अथर

सरमा थाल हलो थथर अटरी थकरी बासको काईयो

बीचमा चथरी थाङना कथन भनाई कथयोन कह पन होइन

अनतयमा माथ शीर गरहथ मालक (कसान) नाथ पशलाई लगाउन नाथरी

15

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 16: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

द थार शबद नपाली अथर

सरमा दखन दण दखासखी नक कल दार रक सी

बीचमा आदत बानी ओदरल उप कको रौदी खडरी

अनतयमा मरद लोगन मानस बरद गोर नाद डड

ध थार शबद नपाली अथर

सरमा धन समपत धनसर धान राखन भकारी धरा धलो

बीचमा धमधम टाउको दखन अधया आधा भाग साधल बानी बसको

अनतयमा गाध मादलमा लगाउन खरी मौध माहरी बोधबाध फकाउन

16

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 17: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

न थार शबद नपाली अथर

सरमा नोह नङ नजर हराई नढया सयाल

बीचमा बानर बादर अनकर अकारको अन हार अधयारो

अनतयमा मान मान न नदान नाबालक नन ननदरा

प थार शबद नपाली अथर

सरमा पथल ढङ गा पवनी चाडपवर पाछ पछाडी

बीचमा

पपनी परला अपन आफनो धपल तातो

अनतयमा खप पटक चोटी बाप बवा

17

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 18: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

तोप पनर

फ थार शबद नपाली अथर

सरमा फटी बासको भाटो फन फिर फोकड़ा गाउखान कथा

बीचमा

गफ गफाडी फकफक कमजोर अवस था फचफच चकचक

अनतयमा साफ खतम अनत भाफ वाफ गफसफ कराकानी

ब थार शबद नपाली अथर

सरमा

बतल बतको बटा छोरा

बहलमान गोर-गाडा चलाउन वय

बीचमा

जबर गहना जबर ठलो अबल कमजोर

18

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 19: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अनतयमा कहब भन न बझब बझ न लाब लयाउन

भ थार शबद नपाली अथर

सरमा भोर बहान भसर जठाज भस भसी

बीचमा

भटभटया मोटरसाइकल गाभन बयाउन अभाब खाचो

अनतयमा टाभ भोगट गभ धानको बटा जभ जबरो

म थार शबद नपाली अथर

सरमा म तयसमा मरद लोगन मानस मरगा भाल कखरा

बीचमा समय बला बखत

19

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 20: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

चमड़ी छाला हमर मरो

अनतयमा आम आप जलम अनयाय जलम जन मन

य थार शबद नपाली अथर

सरमा यटा यो यकर यसको

बीचमा

तयो त पन मयल मलो बयार हावा

अनतयमा समय हरक पल मदय दशमन

र थार शबद नपाली अथर

सरमा रस झोल राख खरानी राखन रसरस बसतार बसतार

बीचमा खरही कास चर खा दयो

20

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 21: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

करक गराउथयोगथय

अनतयमा दर टाढा कनार छउ लहर माइती

ल थार शबद नपाली अथर

सरमा लह रगत लमपट बदमास लदी नदी

बीचमा

अलग छिटटन छटट चलाख धतर जलदी तरनत

अनतयमा कहल भनको डोल बालटन अकल बदध

व थार शबद नपाली अथर

सरमा वसरा पडी वोकर उसको वढना ओढन

बीचमा थौवा चकनाचर

21

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 22: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

लौवा हजाम तरवा पताला

अनतयमा जव जाब तव तब आव आउन

स थार शबद नपाली अथर

सरमा सन सन न सखी साथी सङ गनी सनल सनको

बीचमा

महसायर मखबाट भन न पसर अञ जली पसार सकाउन

अनतयमा नास नष ट हन लसफस चप लो लसलस चयापचयाप

ह थार शबद नपाली अथर

सरमा हर दी बसार हसली थार आइमाईल घाटीमा

लगाउन गहना

22

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 23: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

हरवा हली

बीचमा

हिरहर हिरयो जहर बष चनरहार थार आइमाईको

घाटीमा लगाउन हार

अनतयमा रह पखर सह सहन दह पानी जमको ठाउ

चनदरबनद () र शीरबनद () को परयोग

थार भाषामा नाक सवर उच चारण हन शबदमा आकार (ा) सग चनदरबनद () र अनय मातराको हकमा शीरबनद () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत आम (आप) बाझ (नसनतान) आख (आखा) खोच (अलझर कपडा फाट न) नोच (रौ उखाल न) एडी (ककर च चा)

lsquoङrsquo lsquoनrsquo र lsquoमrsquo को सटटामा शीरबनदको परयोग नगरी सोही वयञजनलाई आधा गरी लखन परसताव गिरयो जसत अङ क जङ गल सन सार मन दर जन जाल अन चल चम चा चमपा खमहा डम हा

23

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 24: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

हलनतको परयोग

थार भाषामा शबदको अनतयमा पराय lsquoअrsquo सवरवणर आउदन तयसल थार शबदको अनतयमा आउन वयञजनवणरको खटटा नकाटन वा हलनत नराख न परसताव गिरयो जसत lsquoमत rsquo नलख न lsquoमतrsquo (मतर) लख न lsquoसमाद rsquo नलखन lsquoसमादrsquo (खबर) लखन

वयञजनवणरहरको जोडाइ वा सयक तार थार भाषामा शबदमा दईवटा वयञजनहर सगसग आएमा दई तिरकाल लखन सकनछ जसत lsquoखमहाrsquo अथवा lsquoखम हाrsquo = खम बा थार भाषामा चाह अघल लो वयञजन आधा लखन (जसत lsquoखम हाrsquo) परसताव गिरएको छ साथ आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको (जसत lsquoङ छ ट ठ ड ढ द र हrsquo) खटटा काटर वा हलनतको परयोग गरर (जसत lsquoछोट काrsquo=सानो) लखन परसताव गिरयो

आधा अर लखन नमलन वयञ जनहरको जोडाई गदार इकार (ि) आएमा उ हलनत दएको शबदलाई इकार (ि) नदई लखन तर आधा हन सकन वयञजनलाई भन इकार (ि) मा सलग न गरर (जसत lsquoबद धमान बन हया) लखन परसताव गिरयो

यहा कही वयञजनवणरहरको जोडाइको उदाहरणहर दइएका छन

थार शबद नपाली अथर पल ला छाउरा कन जस लोभी

24

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 25: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अन हार अधयारो बर सा झरी मङ गल शभ ओढ ना ओढनी कमहर कभन डो चलहा चील

थार भाषामा शबदको सरमा पन वयञ जनहर एकसाथ आउछन यी व यञ जनहरको सयक तार नम न अनसार लख नको लाग परसताव गिरयो

थार शबद नपाली अथर मयान तरबार राखन दाप सयान वयसक कयाम कन स नान नहाउन

सयक तार हन वयञ जनहरलाई एकसाथ (तल-माथ) नलखी अगाडी र पछाडी लखन परसताव गिरयो जसत लर नलखी शदध रपमा lsquoलङ गरrsquo लखन

परसतावत (शदध) अमानय (अशदध) नपाली अथर

बङ गर बर बर

पल ला पा छाउरा

पर सा पसार जल लाको नाम

25

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 26: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

तर योगी तरयोगी तरयोगी (नाम)

बच चा बा बच चा

पठ ठा पठठा नतमब

खट टा खटटा अमलो

छत तर छर फन (सापको)

गत तर गर जीउ

लक कर लर हडार

कन न क कनका

जम ला जा जल लाको नाम

बद या बदया वदया

बद धमान बदधमान बदधमान

26

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 27: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय २

सवरवणरहर थार भाषामा ८ वटा स वरवणरहर छन

थार भाषाका सवरवणरहर नमन अनसार छन

स वरवण ारहर अ आा इिी उ ए

ए ओो औौ

हरसव lsquoिrsquo र दीघर lsquoीrsquo को परयोग

थार भाषामा शबदको शरमा र बीचमा हरसवको lsquoिrsquo परयोग गन र शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत बट (झाङग) पहना (पहल) खरही (कास) छ (हो छ)

थार भाषामा बहवचनको परयोग गिरएको शबदमा भन मल शबदको अनतयमा दीघरको lsquoीrsquo न परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत थरनीसबथरनीनाथरनीसया (थरनीहर)

lsquoउrsquoकार () को परयोग थार भाषाको शबदमा lsquoउrsquoकार () को परयोग गन परसताव गिरएको छ जसत चगला (करौट) कता (ककर) मल (मखय) मस (मसा) दध (दध)

27

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 28: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

सवरवणरहरको परयोग थार भाषाका सवरवणर परयोग भएका कही शबदहर

अ थार शबद नपाली अथर

सरमा अकल बदध अधया आधा आधा अगहन मङ सर (महना)

बीचमा मरद लोगन मानस हमर मरो मदय दशमन

अनतयमा कहकहा0

1 हसस नोह नङ मह अनहार

आ थार शबद नपाली अथर

सरमा

आक रखको नाम

आग अगाड

आम आप

बीचमा

परापर पहलदख

राख खरानी

पसार सकाउन

1 थार भाषामा lsquoकहrsquo पवरतर बोलनछ भन lsquoकहाrsquo मधयतर बोलनछ 28

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 29: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अनतयमा बडका ठलो

लौवा हजाम तरवा पताला

इ थार शबद नपाली अथर

सरमा इनार इनार इलम सीप इनाम परसकार

बीचमा गाभन बयाउन गरहथ मालक (कसान) जाइज सही साचो

अनतयमा थकरी बासको काईयो लदी नदी गाछ रख

उ थार शबद नपाली अथर

सरमा उघार उघानर उटा तयो उजर सतो

बीचमा धरा धलो बहत धर

29

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 30: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

गलजार भिरभराउ

अनतयमा दार रकसी लह रगत पाछ पछाड

ए थार शबद नपाली अथर

सरमा एक एउटा एतन यक एलौ आयो

बीचमा आएल आयो चथरी थाङ ना थथर अटरी

अनतयमा पहन पहल ज उसल काच रामररी नपाकको

ऐ थार शबद नपाली अथर

सरमा ऐठ मसानर ऐना ऐना ऐसन उसत

बीचमा करक गराउथयोगथय

30

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 31: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

लहर माइती भस भसी

अनतयमा चर चरा छल छ हो गलय गएको

ओ थार शबद नपाली अथर

सरमा ओर तर ओरली सकयो ओढनी ओढ न लगा

बीचमा फोकड़ा गाउखान कथा भोर बहान कठोर नदरयी

अनतयमा कोनो कन नमो कागती जबो जानछ

औ थार शबद नपाली अथर

सरमा औकात मता औरदा आय औठल अढस

31

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 32: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

बीचमा पौड़क ढकर (चरा) मौध माहरी मौगी आइमाई

अनतयमा तयौ त पन गलौ गयो पाकलौ पाकयो

32

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 33: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली

थार भाषामा कही शबदहर अर भाषाहरबाट पन आगनतक शबदको रपमा परयोग भएका छन ती शबदहरलाई थार भाषाको वणरमाला र लखनशली अनसार लखन परस ताव गिरएको छ अथारत अनय भाषाहर (जसत नपाली अङगरजी ससकत) बाट लइएका शबदका हजजहरलाई थार भाषाको मौलक उच चारण र वणरमाला अनसार लख न परसताव गरका छौ तर थार भाषाको वणरमालामा नभएका वणरहर ञ ण श ष तर आएमा दवनागरी वणरमालाको परयोग गरी थार भाषाको उच चारण अनसार लखन परसताव गरका छौ उदाहरणहर

थार भाषाको हजज अनय भाषाको हजज

बान वाण

अन चल अञ चल

सकछा शा पिरकछा परीा बगयान वान

मनतर मनतर

सबदकोस शबदकोष

पहाड़ पहाड अङ ग अग

33

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 34: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ४

थार वणरमाला थार भाषाको उच चारण अनसार सवरवणरहर र वयञजनवणरहरलाई नमन तिरकाल वणरमालामा वयवसथत गनर सफािरस गरका छौ (यहा नपाली भाषाबाट आएका आगनतक शबदका धवनहर सलगन गरका छनौ) यी वणरहरलाई शबदकोशको वणारनकरम अनसार नमन तिरकाल राखएका छन थार भाषामा नमन अनसारका ८ वटा सवरवणरहर छन

अ आ इ उ ए ऐ ओ औ

थार भाषामा नमन अनसारका ३० वटा वयञ जनवणरहर छन

क ख ग घ ङ च छ ज झ ट ठ ड ड़ ढ त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स ह

34

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 35: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ५

वभक त र नपातको परयोग यो अधयायको मखय उददशय भनको थार भाषामा मल शबदसग आउन वभक त र नपातहर कसरी लख न भन न बारमा परसताव गनर हो

नाम वा सवरनाम शबदसग आउन वभक तहर थार भाषामा क (को लाई) म (मा) स (ल बाट दख) जसता वभक त शब दहरलाई मानसको नामसग जोडर लख न र थर लगायत अनय शबदहरमा अलग ग लखन परसताव गिरयो जसत

थार शबद नपाली अथर

दानालाल + क दानालालक दानालालको

दानालाल + म दानालालम दानालालमा

दानालाल + स दानालालस दानालालल

दानालाल + क दानालालक दानालाललाई

दानालाल + स दानालालस दानालालबाट

दानालाल + स दानालालस दानालालदख

35

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 36: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

थार शबद नपाली अथर

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीको

सता चौधरी

+ म सता चौधरी म सता चौधरीमा

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरील

सता चौधरी

+ क सता चौधरी क सता चौधरीलाई

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीबाट

सता चौधरी

+ स सता चौधरी स सता चौधरीदख

थार शबद नपाली अथर

घर + क घर क घरको

घर + म घर म घरमा

घर + स घर स घरल

घर + क घर क घरलाई

घर + स घर स घरबाट

36

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 37: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

घर + स घर स घरदख

थार शबद नपाली अथर

वोकरा + क वोकरा क उसको

वोकरा + म वोकरा म उसमा

वोकर + स वोकर स उसल

वोकर + क वोकरा क उसलाई

वोकर + स वोकर स उ बाट

वोकर + स वोकर स उ दख

थार भाषामा बहवचन जनाउन शबदहर (-सब -ना -सया) लाई भन जोडर लखन परसताव गिरयो जसत आदमीसबआदमीनाआदमीसया (मानसहर)

करया रपावली थार भाषाका करया शबदहरमा वभन न परकारका रपहर जोडन वा सवभावकताका आधारमा अलग आउन सकछन तल करयाका वभन न रपावलीका उदाहरणहर दखाइएका छन

थार भाषा नपाली भाषा

37

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 38: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

करछन करब करछ

गछर

करल छहन करलन छय करन छय करललक कन छ कली कल बारी

गरको छ

करल छली करसकन छलय

कर न छलय

करत रहल

कर छय

कल रह

कल रहली

गरको थयो

करथ छहन

कर छलय

कर रहल छय

कर रहछ करत बारी करत बाडी

गरी रहको छ

न करव गदरन

38

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 39: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

न करब

न करब न कर

न कर

न करब नगर

नपात शबदहर

थार भाषामा नपात शबदहरलाई अघल लो शबदसग नजोडकन अलग ग लखन परसताव गिरनछ उदाहरणहर

थार शबद थार उदाहरण नपाली उदाहरण

क हमह जबौ क म पन जानछ ल

कह हमरो कहय कह मलाई पन भन न ल

त हम त थार क बटा म त थारको छोरा ननी यी काम कर ननी यो काम गर न र तह जवया त न हत र तमी जादा हदन र

ज यटा आद मी ज कत गली

यो मानछ कता गयो त

39

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 40: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ६

सयक त शबदहर थार भाषामा कहलकाही नाम शबदहर एक अकारसग जोडएर सयक त नाम शबद बन दछन यसरी न कहलकाही नाम शबदसग र करया शबद मलर करया पदावली बनछ भन मखय करया र सहायक करया मलर सयक त करया बनछ

सयक त नाम शबदहर थार भाषामा सय नाम शबदहर पन छन सयक त नाम शबदहरमा दई वटा उसत वा अलग नाम शबदहर जोडएर आउछन ती अलग नाम शब दहरको आ-आफन अथर पन हन सकछन जबक सय रपल जोडएर बन न सयक त नाम शबदको छट ट अथर हन सकछ यसरी बन न सयक त नाम शबदहर lsquo-rsquo (हाइफन) चनहल जोडर लखन सफािरस गरका छौ कही उदाहरणहर

थार शबद नपाली अथर धन-माल धनसमपत

कल-कलरस-रस बसतार बसतार

आगी-पान आगो-पानी गाइ-भस गाईभसी झाड़ी-झड़ी झारपात

थकनी-मकनी थकाई-सकाई

40

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 41: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

खसी-बकरी खसी-बोका दख-सख दखसख माल-जाल गाईबसत

सहायक करयाहर

थार भाषामा कन दई वटा करयाहर गासएका हनछन जसमा पहलो करयाल मल अथर दनछ भन दोसरो करयाल तयसको कही वासतवक अथर बोकको हनछ यसता सयक त करया लखदा नपाली भाषामा जसत गरी अलग लखन परसताव गिरयो कही उदाहरणहर

थार सयक त करया नपाली अथर

कर पर त

कर पर त

कर क पर त

गनर पछर

कर खोजछन

कर चाहछ

कर क चाहसी

कर क चाहत बानी

गनर चाहनछगनर मन छ

41

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 42: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

कर साकव

कर सक ब

कर सकम

गनर सकछ

करी दवौ

कर दबौ

क दबौ

कर दहम

गरी दनछ

कर लगवो

कर ल लगब

कर लगब

कर क लगब

कर क लगबौ

गनर लगाउछ

42

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 43: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ७

बराम चनहहरको परयोग सामानय नपाली भाषामा परयोग गिरएका बराम चनहहर न थार भाषामा पन परयोग गनर परसताव गिरनछ बराम चनहको अगाड खाली ठाउ राखदन थार भाषामा बराम चनहहरको परयोग गिरएका कही उदाहरणहर यस परकार दखाइएका छन

पणर बराम आज खसी क दन (आज खसीको दन हो)

परशन वाचक चनह आइ कोन दन (आज कन दन हो)

वसमयादबोधक चनह

आहा (ओहो)

अलप बराम

हम दाल भात साग और मास खब (मल दाल भात साग र मास खानछ)

अधर बराम हम भात खबी उ रोटी खत (मल भात खानछ उसल रोटी खानछ)

बसगर यी चजसब खो दाल भात साग और दध (यी चीजहर खानहोस दाल

43

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 44: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

भात साग र दध)

यहा दईवटा समह गरी थारमा परतय कथन र अपरत य कथन (वा भनाइ) लाई बराम चनहहरको परयोग सहत परसतत गिरएको छ परतय कथनमा कसको भनाइलाई उदधरण चनह भतर समट न गिरनछ जबक अपरतय कथन वा भनाइहरमा उदधरण चनहको परयोग गिरदन उदाहरणहर यस परकार छन

परतय कथन उ कहल क ldquoत कrdquo (उसल भनयो ldquoतमी को हौrdquo)

अपरतय कथन उ कहलक वकरा उ क (उसल उ को हो भनर सोधयो)

44

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 45: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

अधयाय ८

थार भाषाको कथा यस अधयायमा हालसाल लखएका ___ वटा थार भाषाको सामगरीहर समावश गिरएका छन यी सब सामागरीहरका शबदहर परसतावत लखनशली अनसार तयार पािरएका छन

परबाबा क जाद परापर समय म एकदन हमर परबाबा हर जोत खत म गल घर म दादी क कहलक क जलखय लक खत म ऐह तब दादी कहल क क जलखय त लब लकन पानी कथी म लबय परबाबा कहलक क पानी धमर म लयह ओह अनसार जब दस बजल आनी जलखय क बर भलइ त दादी रोटी या धमर म पानी लक खत म जाइत समय खरपिरया रसता म सरन चरयाबाला अबत छल सरन चरयाबाला सोचल क हम एगो जादबाला छ त आदमी क डोड़ी पर नचब छ लकन हमरो स बड़का जादबाला कत स अइलय स धमर म पानी लक जाइत ह सरन चरया बाला क मन म घमन ड आगल अपन जाद स पानी क हरा दल दादी पानी बना जलखय लक खत म जब पहचल हमर परबाबा बइझ गल तयो पछल ज रास ता म कोइ भटलौ तब दादी कहल क एगो सरन चरयाबाला खला करबला गाव दसन जाइछलय तब परबाबा सब बात बइझगल हर क पालो कलन हिरस सब भाग अलग अलग कर क खत म चारो ओर फक दल आ घर म आकर सइत रहल

45

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 46: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

जब सरन चरयाबाला खला सर कल आ बच चा क डोड़ी म चढइल तही बखत हमर परबाबा जाद चलल लड़क क हात गोर मरी दह सब जहनाइत खत म हर छर आइल छल तहनाइत लड़क क सबकछ छरयागल सरन चरयाबाला लागल कान गाव क आदमी सब लागल पछ क त कछो कलही तब सरन चरयाबाला कहलक घमर म पानी एगो जनानी लजाइ छलय स हम जाद स गरा दलीय तब गाव क आदमी सब कहलक ज उकरा ल जो आ माफ माङ ग सरन चरयाबाला जब ओकरा ल पहचल त टाङ ग ताकय त मरी मातर भटय जमहर स भी मरी मातर भटय तब दोनो हात जोड़क परनाम कल क हम ज कली स पली हमरा माफ कद तब परबाबा उठक कहलक क लड़क क हात गोर मरी दह सब कछक एक ठाम जमा कर दउ जहनाइत कहलक ओहन कलक सरन चरयाबाला जादगर वमहर परबाबा हमर खत म जाक हर पालो लगीना सब एक ठाम म जम मा कल परबाबा अपन जाद मारल त लड़क जन दा भगल सरन चरयाबाला खला न करक गाव क दछन भर चल गल जब समा टपल तब फर सरन चरयाबाला परबाबा पर जाद चलल एमहर स परबाबा भी जाद फर चलल तब परबाबा क जाद स सरन चरयाबाला वही ठाम मरगल यी सत य बात गाव क अखन तो हर बढा-पाका आदमी सब कह छय

-गलदव चौधरी थार औरहा-९ धनषा

गजर पहलमान

कनकाल कनजग स अखनतक एकटा गाछ स आदमी सब काछ चढत

46

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 47: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

आबी रहल छ उटा जगह क गजर पहलमान क नाम स चन हल जछ ज समय म पातर बसकता रहक चरौमहर गलजार गाछ बिरक छ स कजकज रहक सड़क कात गाछ क ठारी म काछ बान हल रहक तफौत रहला क बजह स उठाम बटपन थसब कछ समय तक आराम बस राम करी क थकनी-मकनी झाड़ी-झड़ी क कनमन सनस रहक त उठाम खोटी क चढावक दध दही क ढार द याक आपन ज यावला दसर जक कहनो चारोकात जानलवा जङ गली जानवर हतहव भी उठाम एला स आदमी सरक छत बझक उठामकरा कन आदमी जाङ म ताली नइ मारक क यामक पहलमान क डह हला क कारन स बतावक अखनतक उटा िरत चलथ एल छ कथारा वोरल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

छातापपरा गाव

पर ब सर सया लदी पछम क यासत लदी उतर झोङ गर-झाङ गर दखन उपजाउ बराबर भ-भाग क बच म एगो पपर क गाछ रह उ पपर क गाछ तर एगो बारा सथर तनचक फस क घर रह उह फस क घर म एगो बालक क जलम भल जकर नाव ओकर बाप महतारी पपर पाती रखलक कलान तर म पपर अउर पपर पाती क अकार अउर सन तान बढ त गल पपर बढ क एगो बड़क छाता जइसन गोल बन गल अउर ओकरा क छाता जइसन पपर कह लागल अइसही छाता-पपर छाता-पपर कहत-कहत छातापपरा भ गल इह छातापपरा आज नपाल म नारायनी अन चल बारा जल ला क गाव मद ध एगो गाव बाट

-मधसदन चौधरी थार छातापपरा बारा

47

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 48: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

बधयार कौवा

एक सम क बात छयौ एकटा कौवा छल एक दन कौवा क पयास लागल तब उ पाइन खोजल नकलल ओकरा पाइन कतौ न भटल उ थाइक क बठ रहल कौवा फन स पाइन खोज नकलल उ जाइत जाइत एक ठाम घला दखलक घला म कोसस करल क उ पाइन न छम ह सकल क ओकरा एकदम पयास लागल छल उ एकछन सोच लाग ल आब हम कथी करब ओकर मन म एकटा बचार यल य घला म पाथर खसब त पाइन उपर यत उ पाथर ढोइब क घला म खसाब लागल उ लागातार घला म पथर खसाइत रहल खसाइत खसाइत रहल त पाइन उपर उपर आब लाग ल जखन पाइन घला क ठोठ तक यल उ तब पाइन पयलक उ पाइन पक आपन हर दय जरलक और पयास बझल क

-सन त कमार चौधरी थार सस खनी-५ सरह

हरयाल बटा

कोनो एकटा लोक क दइटा बटा छल छोटका बटा एक दन यपान बाब स कहलक बाब जी हमर भाग परबला धन सम पती हमरा द त उ यपन सम पती दन बटाक बाइड दल क कछ दन क बाद ओकर छोटका बटा यपन भाग सम पती ल याक दर दस चल गल और यपन धन सम पती होटल म ज याक मौज मोजा म ओरया लल क ओइ समय म ओइ दस म बरका अनकाल लगल त ओकरा अभाब आ समस या भल उ ज याक दस क बरका जमदार क घर म ज याक काम मागलक त उ जमदार यपन खत म सगर चराब बला काम दलक त उ

48

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 49: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

सगर चराबल लाग ल त उ सगर खाइबला अहरा स यपन पट भरल लागल त उकरा कोइन कछ दत रह जब ओकरा ग यान भल उ सोचलक ज हमर बाब क घर म बहौत नोकर चाकर भर पट खाइयो क उगार छ हम य दस म भख स मरल जाइछ स हम आब यपन बाब लग जबइ आ कहब बाब हम सोर ग क बरोध म और अहा क दरस टी म पाप कन छली अब स हम यहा क बटा कहक योग य क न चय हम

-राम दपक चौधरी जोगीदह-३ उदयपर

शायरी चटकला

१) बना बादल बरस असरसा अङना सखल घर म भजल लामीकसा उठह स वामी बारह यजोर खम बा हलबा दर लगल चोर

२) भाङ एगो चजबा भाङ न दहा गवारनक भाङ पक भङयायल रह हाढी क भात सङहारनक बच चा पय त अटपट कर बढबा खोखनहारन क जवान पय त मस ती म रह हाथी क दात उखारन क

३) जकर सोर पताल खल माथपार अन डा य पहानी बझल गोरी तब उठह गन डा बापो क नाम स पतो क नाम नात क नाम कछ और यपहानी कहद पाड़ तब उठह कौर जकर रस स हाथी मात साव लगाब घानी त पाड़ कौर उठाबा गोरी लजाइ घर पानी

49

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 50: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

४) चलल ती चक क दख क रह कबरा रोय दो पाटन क बच म

रहन जन दा कोय

फदा कारबाला चज

५) अगहन म करथी माघ म तल चत म नम बसाख म बल

-कनन चौधरी थार

लक छमनया- ६ रौतहट

रप नारायण गढ बस ती स बाहर तफौत म चारौकात माटी क धर लखान घरल बच म गाछ बिरक छ स कजकज ओह या ठना एकटा छम या सनक गराम धामी क घर (थानघर) बनल पर-दखन महर स टङ गर पाड़ नामक बर बलवान सहासी आदमी क खोड़ल लदी टङ गरा गलस लया बच छर क तसर दन बड़खा एक दनया सारथ लाग छ सारथीराम उना आसपाली क आदमी सब आपन-आपन करकटम स भटघाट अपसर आर बालबच चाना क उत साह उमङ ग एक दोसर क लया बच छर सनस आदान परदान करथ साझ तक सबकोइ आपन-आपन घर एछ यठाम कर जगह स अनमान कर साकछन क पहनकर समय म राजारजौटा क बसकता रहक सनसरी औराबनी गावस वा न ९ भमरी बजार क बढपरान समाजसवी पर ब परधान पङ च शरी कालीराम चौधरी थार आर थान पजारी शरी हम नारायन सरदार थार जी क कहलानसार रप नारायान नामक थार राजा राजकाज करल क छल

-सम पत लाल चौधरी थार तनमना-४ सन सरी

50

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 51: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

गाव

नपाल दस क मध यमा अन चल बकास छतर जनकपर अन चल सर लाही जल ला जब दी गाव बकास समती म रहल एगो छोट गाव जकर नाउ सस वा रह वइ गाव क मलबासी थार जात क साथ पहड़ीया बाभन छतरी एक द घर कमया हजाम जात सब बठत रह छोटगो गाव म बहत कसम क जात-जाती सब बठल क वजह स वइ गाव क बोलाइ-चलाइ भसभसा पन हाइ-ओर हाइ खान-पन रहन-सहन फरक रङ क रह वइ गाव क आदमीसब क मल काम खती-पाती रह पहल थारसब महनत पिरसरम करक जङ गल फाड़क खती-बारी क लागी खतीहोएबाला जमन बनलक खतीकरकलल बयल पाड़ा दध खाएकलल गाइ भसी मासखाएकलल खसी बकरी मरगा हासन परवा सब घर म पालए खाना म मल रप स दाल-भात रोटी बगया भफउरी सतवा तरकारी म अल कोभी भन टा प याज लसन मछरी घोङ गही सथवा कोखरा सब क झौरवा भजवा तरवाबघरवा बनाक खाइए दही-दध करही-बरही साग क चोखा बनाक खाइए वइ गाव क दछन म बरहम थान पस छम म राजदबी थान अउर उत तर म चर च भी ह हन द धरमावलम बीसब दबीदवता क पजा करए त किरस चनसब चर च म जाक परथना करए वइ गाव क थारसब तलासकरात नया बिरस क रप म मनाइए त और पबनीसब म जतया सकराती होली जरसतल अउर समाचकवा मनाइए वहन परतक बरस गाव क आद मी स मलकर बहबान धरबान बर हम पजा आखारी पजा और नमान पजा मनाए साथ दसम गोसलबाह खलए वइ गाव क पहल क मरदा थारसब लङ वटा धोतीकर ता लङ गी पजामा गम छा आ थरनीसब खोरक नवा चोलया लगाइत रहल

51

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 52: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

लकन अखनता पन ट सर ट कर ता सरवाल लगाइए गहनासब म हसली पात नथनी करा पायल कन डल कनउसी पन हत रहल नाचगान म परबीनाच पस छमीनाच झझया नाच ठकरा नाच गतसब म खत रोप क बर म बरहनी लगनी झमरा चाचर बरमासा बबाह म कोहवर सन दावन गतसब गबइए थारसब क जबन-यापन क मल आधार खती-पाती ह धान रोपक काटक काम सब मलकरक करए धानबाली काटक एकजगह खिरयान म रखए धान-पान समटलाक बादम थारसब धान मलाक भोज भतर करए जकरा खिरयानी भोज कहए गाव क कोनो बकास क काम करक होय चाह बादबबाद सलझायक होय त गाव क भरभलादमीसब एकठाइ बठक बातचत करक नमन बातजोन ह सकरा सबलोक मलक पास करए या मानए

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

खलाबाला

झमलदी क पखा म सस वा नाव क गाव रह वहा क आदमीसब खतीपाती करक अपन जीवन आपन करत आएल रह उब जाउ जमन सचाइक सवधा क कारण स वहा क आदमीसब बहत खशी स जबन बताइत रह एकबर ओइठाम एहन जोर स पानी परल क झमलदी म बड का बढयारी आएल परा गाव पानी स भरगल वतन न क वही झमलदी क बढयारी म दहलाक एगो बड का साप आएल जकर नाम अजगर साप रह बहत नमन अउर हसी-खसी स जबन बताइत रहल सस वा गाव क लागी एगो बड का बपती क रप म उ साप क आगमन होएल रह

52

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 53: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

साप गाव क चौरी म चर आएल खसी बकरी गाइ भस बयल (घर म पालवाला जनावरसब क) सवदन एगो दगो पालपाल करक खाए लागल कछ दन म वइ गाव क सभ पालल मालजाल क खाललक वतन न उ साप त छोट छोट लइका सब क भी खायलागल त वइ गाव क आदमीसब बहत चन ताफकर म परगल एकदन गाव क अगवा सब गावभर क आदमीसब क अपना दरा म बोललक आ समस या क बार म बातचत कलक बहत बात-चीत क बाद भी कोन उपाए गाव क आदमीसब स न आएल सन योग स खलाबाला वहदन खला दखाव गाव म आयल रह बहत आदमीसब क एक ठाव गोटहोल दखक खलाबाला वही ठाव म गल या क बात ह कहक बझलक गाव क मल आदमी सभ बात बतादलक खलाबाला सनक यी समस या हम समाधान करदव कहलक त गाव क सभ आदमीसब क मह म खशी दखाएल गाव क आदमीसब खलाबाला क सङ ह लदी क ओर लगल आ साप रह तोन ठाउ दखादलक खलाबाला अपन बक सा स जाद क छौक नकालक मन तर मारलक त साप लदी म स सो फो करत बहरा नकलल फर खलाबाला दोसरा मन तर मारलक त सापक एगो बहत सन दर लाठ म बदल दलक आ लाठ वही लदी म फकदलक गाव क सब आदमीसब क कहदलक क उ लाठ बिरस म एक बार दखा परत त उ लाठ वही लदी म फकदव लकन उ लाठ कोनो गोरा नतोरब लाठ टट जायत त फर साप बन जायत आ दख दवलागत यतना कहक खलाबाला अपन घरओर चलगल खलाबाला क कहल अनसार उ लाठ बिरस म एकबार लदी क पखा म दखा पर त गाव क जकरा भट स वइ लाठ क फर लदी म फकदव त कोनो समस या नहोए समय बतत गल दस बिरस क बाद लदी क

53

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 54: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

पखामाह एगो भखारी भक खा माग वही गाव म आयल उ भखारी लदी क पखा म बहत नमन लाठ दखलक त उ लाठ उठाललक या सोच लागल क यी लाठ क हम बजार म बचबत बहत ढौवा होत ढौवा क नमन नमन पन हवाला सामान खाएवाला सामान कन व कहक सोचत सोचत म ठस लागक गरगल दरभाग य वस उ लाठ टटक फन साप म बदल गल आ साप उ भखारीक खाललक साप फर स वइ गाव क आदमीसब क दख कस ट दवलागल सब जीवजन तसब क खायलागल गाव क आदमीसब फर चन ता करलागल गाव क आदमीसब मलक खलाबाला क खोजक फर गाव म बोलाक ललक या फर सब बात बतलक खलाबाला लदी क ओर गल आ मन तर मारलक त साप सो फो करक लदी स बहरा नकल लक फर दोहराक मन तर मारलक त साप क मखी म बदल दलक आ वइ मखक अपना बक सा म मनक अपन साथ लगल वही दनस गाव क आदमीसब हसी-खसी स मलक अपन जबन-यापन बताव लागल

-आस नारायन चौधरी थार जब दी-४ सर लाही

धनपाल गढी (ऐतहासक एक पिरचय) मोरङ ग राज क राजधानी धनपाल गढी छली अखनकर सनसरी मोरङ ग झापा जल ला स पर टस टा लदी तक मानल जक जकरनाम राजा धनपाल थार राजा क नाम स चन हल जछ राजधानी धनपाल गढी क रप आकार भगनाबस स थाह पाब साकल जछ क राजारा सपिरवार यह या ठना स सासन सत ता चलाबक गढी क बच म सात रा पोखर दखा परछ तीनटा पोखर क स थानीय बासी क सहयोग स

54

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 55: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

जनध दार करल गलीस एकटा पोखरीक भतर सन दर कच कप नकलली ओह यारा कप म राजपिरवार क सदस यसब ओसलान करक गढी रा क भतर म गाछ बिरच छ स एकदम असल कजकज दख लगना लाग छ गराम धामी क थान आर बनभोज ख यावला जगह क उठामकर बद धजवी समाजसवी क मदत स बनल क शहर बजार जल ला बजल ला क बनभोज मनाववला सया सबदन एत एछ लया बच छर क पन दरहवा दन बसाख म बड खा सारथ लाग छ थार जात क पजगरी धामी चौर अछत पान सपाडी तलसी पत ता फलघोडा दार परवा छागर पाठ सगरमाकर आर बहत परकार क मरमठाइसब चढछ सडीयो धामी क नाम स मोरङ ग कसनी गा ब स वा न २ कसनी सनहाट स उत तर १ क मी ३६ बघा जग गा म स थापत छ ओकर स दखन २ क मी रानी गढी लोहन दरा लदी क पछयारकात १० बघा क जग गा म गाछ बिरच छ स ढकमोर छ यकर नाम स दखन महर क थार बसकता गढी टोल (भरचोल ) क नाम स जानल जछ एत रानी परा व क नाम क चट सार (वदयालय) भी उठामकर बासी वन या क वालबच चाना क सक छा दक छा दय छ आबबला समय म धनपाल गढी क नाम स बास तवक बात उजागर करती कहक इतहासकारबद सस कतबद स बडखा आस राखल क

-परम लाल गछदार थार पोखिरया-१ बराटनगर मोराङ

55

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 56: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

गाव नाव कस परल

डह पर ती पर एगो बल क गाछ रह ओतही गोर क हरात रह गर मी क दन म बल क गाछ तर ठनढाय पाकल बल गर त बछ फोड़ क खाए ओतही फस क छपड़ी बना क रह क सरआत कइलक अस त- अस त उहा बहतो लोग बस लागल थार मसहर अहर धानक अउरीओ जात क बास भइलक तब जाक एगो गाव भइलक जकर नाव पहल बलवा बथान रखलक उह आज गाव क नाम बलवा रह गइलक उ गाव आज नारायनी अन चल क पर सा जल ला क गाव म स एगो बाट

-मोहनदास थार बलवा-१ पर सा

बढया आर खटया

एकटा गाव म बढवा आर बढया रहक एक दन दनझन बाडी म सकरकन रोपक उम हर झोखी स खटयाना लोक या क दखक तख न एकटा खटया आवी क कहछ

खटया हया ग बढया कन करछ या बढया सकरकन रोपछन खटया सझ या क रोपनी बहत पघनल त बढया सन चरवया कहछ या र खटया ह ग

खटयारा बढयारा क ज ज कहलक वह यावग करलक जव बढया सझल सकरकन रोपी क गली तव राती एक जरह खटया आवी क सवना सकरकन उखाडी क खछ

56

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 57: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

तकर बहान आवी क बढयारा सकरकनना दखछ त दखी क चोहन दरा लाग छ बढया झख मारथ सोच छ ह खटयाना स बदला लव क उपाय नकालछ दइ चार दन क बाद बढयारा आरी म बठ क कान लागली तख न खटयारा आवी क कहछ

खटया हया ग बढया क याम कान छ या बढया कान थ हमर बढवा मोरली वह या स खटया आव कानला स कन हत मत कान बढया ल र खटयासब बढवा त मोिरए गली परससब का

बढवा क भोज ख या यहयान बढया क बात सनक सवटा खटया खसी हली आव भोज ख या पवी कहक भोज क दन सवटा खटया बढया कत गली बढयारा सबटा खटया क कला लाग या क बान हलक

खटया ह या ग बढया हमरासया क क याम बानछ या बढया एक ठम ख या दवो त झगडा कख या वह यास सवटा खटया क बान हला क वाद बढया कहछ दौड़ बढवा

ढट ठा ल याक दौड़ बढवा ढट ठा लयाक बढवा ढट ठा लयाक दौड़थ यछ ह खटयाना क द चोट दथ कहछ बोल त आर खव या सकरकन बोल त आर खव या सरकन

-भोलाराम चौधरी टन क सनवारी-८ बौराहा मोरङ

थार चाड़पर ब क महत व

परकत आर पयारवरण क तरह-तरह क समय म आदमी सङ गसङ ग क एकखलक मनाव क बध बधान स पजापाठ आर चाड़पर ब क रप म

57

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 58: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

ललजछ िरत आर मौसम क बदलथ मतर दखा परबला गरमी बरखा रौदी लखना क कारन स धरती म रहल जानवर चरचटकन आर मानवसमदाय म बडखी पर भाव रहछ गर मी बर खा आर रौदी क कारन स जनमाल रोगव याध स अपना बच क खातर मानव समदाय म बहत खलक सस कार आर पर बसबक बकास हल रहछ यटा अवसर म पजापाठ आपन अपनापर स भटघाट मलजोल हछ आर सवाद-सवाद खानपन करछ असल-असल लया-लया अहरन-पहरन लगछ मनोरन जन करछ आर नयमत क थकान स जराव क खातर पहनए स एल एक परकार क रप म मनल जछ यना पर बसब थार समदाय म भी बड़खा ठाम लछ धर ती पतर परकतपरमी कहलावबला थारना पहनए स ही पराकत क पजापाठ करछ सद य स करी रहल पजापाठ आजकल चाड़पर ब क रप म बदलथ आवरहल छ थारना मनावबला बहत खलक पर बसब छ जना एकदम हासी खसी स बच चा जवान बढवासब कोइ धमधाम मनछ सदयौ स थारसया मनोरन जनक साधन नइ रहत हव भी चाड़परब मनावक अखन कर बदलत समय क साथ वभन न परकार क किरती क साथ चाड़परब मनल जछ जवक चाड़पर ब क असली रप क बगाड़ी क खरचाल रप म अपनाक बडपन दखछ ओह या स पर ब क असली रप आर बदलत समय अनसार कम खर च म मनन स चाड़पर ब क महत व बढती आर समाज म एक दोसरा स सद भाव सहकार य आत मीयता बढ त जती सब खलक पर ब क भगोल क अनसार आपन आपन िरती नयम छ समदाय म रहवला आर जातसया क सस कत पच छ क बार म उजागर करथ दोसर दसर सामाजक आर थक पच छ म भी बिरय करत जछ

58

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 59: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

लया बच छर क पहनकर दन आपन बच चा जवान बढवा बढीयासब खलक क उमरबला आदमीसब बोड़ आदमी स आसर बाद पर म पानी द याक आर बड़खाना आदमी छम माना क मडाना म कन जान पानी दथ जडीसतल क नाम स थपथप या क आसर बाद दछ रौदी हला स पानी नई परला म गौवासब मली क परस जाती क कन उमर क आदमीसया भी मली क झोमका खल या क पानी क राजा इन द र भगवान स पानी माङ गछ ठन डजड़ आर खतीपाती म बाली लगाव लगना मलजल क पानी ख या लगना क पजा कर छ खती म धानबाली लगाव लगना गव पजा करल जछ बाली काटी क घर ल याजी क खमार म माडी क बाली घर भतर कर बखत खमारी पजा करल जछ बड़खा दन क उपलच छ म तलासकड़ा पर ब मनछ यटा पर ब म तल क लाड खछ माघ क पहनकर दन म माघी पर ब धमधाम स चौर दाल आर परकार क गिरय तत कयन कसम क सवाद अनसार पकवान खल जछ आङसङान बालबच चा नई जन मन स पिरक छा म पास हल कसम क मनोकामना परा हला स भाखल पर ब मानछ य खलक क पर ब चरचना जतया कडपावन एकादसी गौबधी छठ एतवारी आद परछ कन परब उत सब क रप म मनल जछ किरस न जन म अस टमी नाग पजा होली रक छा बन धन सब आदी पर ब क मान ल जछ सनसरी मोरङ ग क थारसया सब स बड़खा सकरात पर ब ५ दन तक बहत खलक दवता क पजा करल जछ आपन अपनापर स मलजोल क अवसर हछ आपनत व भी बढछ होली म बहत पर कार क रङ स रङ गीन पर ब क रप म मनल जछ बहत पर ब दोसर जात स एल छ जकरा मनाव लगना हमरासया क आपन औकात स बसी खर च-बर च किरक दोसर जातसङ घच मलछन छठ रक छाबन धन जलम अस टमी मधसी

59

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 60: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

समदाय स ओह न सकराती क भाइटीका ब राह मन छत री क दखासक स एलछ थार समदाय क पर ब नइ छक पहनकर चाड़पर ब पजापाठ महोत सब यनासब आधनककरन बसाइसराइ सक छा गिरबी जवनसली एक दोसर स दखासकऐ एलछ थार क पहनकर पहचान जोगाव लगना एकदम जररी छ राज य क सगसग आपन सया सभ क जमबारी छ

- आनन द कमार गछदार थार बनगाव-५ मोराङ

पइग जत

फल याल फल न चाही हमरा वसयाल पता हत त पइग जत लाखक धन न चाही हमरा सब दन खाइल पगत त पइग जत पका पकवान घर न चाही हमरा छौट क छपरी हत त पइग जत खर सहारी न चाही हमरा नोन रोटी हत त पइग जत महग महग बस तर न चाही हमरा आङ ग झापल हत त पइग जत मोटर बस न चाही हमरा साइकलो हत त पइग जत लोभी स वार थी कामचोर सङ ग न चाही हमरा

हमर भाबना बइझ क आगा बरहबला साथी हत त पइग जत

60

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 61: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

जबन म धोखा दबला साथी न चाही हमरा सख-दख म साथ दबला साथी हत त पइग जत और क भासा भासी न चाही हमरा थार भासा भासी हत त पइग जत मधसी कह क हम न मानब हमर थार क पहचान हत त पइग जत और क बर न बन यास न चाही हमरा

मध य-पर बीया थार क बर न बन यास हत त पइग जत दोसर भासा क ब याकरन न चाही हमरा मध य-पर बीया थार भासा क ब याकरन हत त पइग जत

-राम दपक चौधरी जोगदह-३ उदयपर

अपना क चन ह आफलाई चनौ

हमनी क हटया जगत यी हाट हामी हटया जगत यो हाट बकाइत बासब कर कछ आट बक द छ सब गरौ कही आट रोज खोज क सौदा कछ कन रोजी खोजी सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह

61

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 62: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

म को आफलाई चनौ हमनी माटी क जवत पतला हामी माटोको जवत पतला पनच तत व क समयोग पञच तत वको सयोग बर मह रचत हमनी क मानव बरम ह रचत हामी मानव परम रस क मलभोग परम रसको मलभोग आय म हमनी छोट-बड हामी आयमा घटबढ परानी बारी कसन पराणी हामी कस तो दख म बहत सथर हनरमा साहर सन दर मान ढला जसन तर माटो को डल लो जस तो उह स रोज खोज क त यसल रोजी खोजी सौदा कछ कन सौदा कही कनौ बारी क अपना क चन ह म को आफलाई चनौ

-मधसदन चौधरी थार छतापपरा-४ बारा

62

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 63: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

धनक आदमी

एक जना धनक आदमी रह ज क परतक दन लयाndashलया धोती करता लगाए ओकरा कवनो कसीमक कमी न रह उ बराबर मोजमस ती मही दन बताइत रह ओकर घरक दवारी क अगाड़ी लाजरस नाम क एक जना गिरब आदमी क लजा क रखदब यी आदमी क दह भर घावndashघाव स भरल रह उ धनक आदमी खा लला क बाद जवन उबर जाए उ जठाndashकठा दब उ खाक अपन पट भर आ कत तासब आक ओकर घावसब चाट क सफा कदब मगर यी धनक आदमी सहायता न कएलख यी गरीब आदमी मरगल तब लाजरस क लजा क गाड़ दलख यी गिरब आदमी क आत मा स वरगदतसब लगल आ परमश वर क साथ म लजा क रख दलख उ धनक आदमी भी मर गल आ ओकरो लजा क जमन म गार दलख ओकर आत मा क स वरगदतसब लजा क नरक म फक दलख जब उ कठोर दख भोगत रह उह समय म यी धनक आदमी अपन नजर उठा क उपरी क ओर दखलख तब यी धनक आदमी परमस वर क गोदी म गिरब लाजरस क दखलख तब यी धनक आदमी कहलख क ldquoह परमस वर हमरो उपरी दया करrdquo आ लाजरस क भजाद ताक लाजरस अपन अङ गरी पानी म भजा क पानी क एक बन द पया द त हमरा सानती मलत काहक यी आग म भयङ कर दख भोग रहल छ मगर परमस वर कहलख क ldquoबटा त याद कर त अपन जबन काल म बहत बन हीयाndashबन हीया बात सब भोगी कएल आ गरीब लाजरस दखndashदख क जबन बतलख ओहीस एकरा अराम बा आ तोहरा दख हौ यहबा स कवनो चज उहबा न जाए आ उह बा क चज यहा न आए कहक बचम एगो बहत बड़का खधया बा ओही स उहा क समान यहा न आए सक आ यहा क समान उहा न जाए सकrdquo तब धनक आदमी परमस वर स कहलख क ldquoओही स

63

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा
Page 64: मध्यपू वर्या थारू भाषाको लेखनश ैली€¦ · मध्य-पू वर्या थारू भाषाको लेखनश

हम बन ती करत छ लाजरस क हमर बाब क घरम पठाद काहक हमनी क पाच भाइ छ उ जाक हमर भाइक चतावनी दी न त ओकनीयो क भी हमर जसन यी कस ट क जग ह म आजाइrdquo मगर परमस वर कहलख क ldquoओकनी क पास म परमस वर क बचनसब बा ओकनी क उह पढी आ सनक जबन पाइrdquo मगर धनक अदमी कहलख क ldquoनख मरल म स कह एक जना जाइ त नरक क दख बतादी त ओकनी क अपन पाप स फरजाइrdquo तब परमस वर यी धनीक आदमी स कहलख क ldquoजब ओकनी परमस वर क बचन न सनत बा त मरल म स कह जक भी उहबा जाइ त ओकरा उपरी ओकनी क बसबास करीrdquo

-तर योगी नारायन चौधरी चपर-७ रौतहट

64

  • परिचय
  • उददशय
  • शदध लखनशलीका सिदधानतहर
  • अधयाय १ वयञzwjजनवरणहर
    • चनदरबिनद () र शीरबिनद () को परयोग
    • हलनतको परयोग
    • वयञजनवरणहरको जोडाइ वा सयकzwjताकषर
      • अधयाय २ सवरवरणहर
        • हरसव lsquoिrsquo र दीरघ lsquoीrsquo को परयोग
        • lsquoउrsquoकार () को परयोग
        • सवरवरणहरको परयोग
          • अधयाय ३ आगनतक शबदहरको लखनशली
          • अधयाय ४ थार वरणमाला
          • अधयाय ५ विभकzwjति र निपातको परयोग
            • नाम वा सरवनाम शबदसग आउन विभकzwjतिहर
            • करिया रपावली
            • निपात शबदहर
              • अधयाय ६ सयकzwjत शबदहर
                • सयकzwjत नाम शबदहर
                • सहायक करियाहर
                  • अधयाय ७ बिराम चिनहहरको परयोग
                  • अधयाय ८ थार भाषाको कथा