`એકતર’નો ગરથ-ગલાલwe share, we celebrate

આપણી મધર ગજરાતી ભાષા અન એના મનભાવન સાહિતય માટના સનિ-પમ-મમતા અન ગૌરવથી પરાઈન `એકતર’ પહરવાર સાહિતયના ઉતતમ ન રસપદ પસતકોન, વીજાણ માધયમથી, સૌ વાચકો ન મકતપણ પિોચાડવાનો સકલપ કરલો છ.

આજ સધીમા અમ જ જ પસતકો અમારા આ વીજાણ પકાશન-ebook-ના માધયમથી પકાશશત કરલા છ એ સવવ આપ www.ekatrafoundation.org પરથી વાચી શકશો.

અમારો દષટિકોણ:

િા, પસતકો સૌન અમાર પિોચાડવા છ – પણ દશટિપવવક. અમારો `વચવાનો’ આશય નથી, `વિચવાનો’ જ છ, એ ખર; પરત એટલ પરત નથી. અમાર ઉતતમ વસત સરસ રીત પિોચાડવી છ.

આ રીત –

* પસતકોની પસદગી `ઉતતમ-અન-રસપદ’ના ધોરણ કરીએ છીએ: એટલ ક રસપવવક વાચી શકાય એવા ઉતતમ પસતકો અમ, ચાખીચાખીન, સૌ સામ મકવા માગીએ છીએ.

* પસતકનો આરભ થશ એના મળ કવરપજથી; પછી િશ તના લખકનો પરા કદનો ફોટોગાફ; એ પછી િશ એક ખાસ મિતવની બાબત – લખક પહરચય અન પસતક પહરચય (ટકમા) અન પછી િશ પસતકન શીષવક અન પકાશન શવગતો. તયાર બાદ આપ સૌ પસતકમા પવશ કરશો.

– અથાવત, લખકનો તથા પસતકનો પથમ પહરચય કરીન લખક અન પસતક સાથ િસતધનન કરીન આપ પસતકમા પવશશો.

તો, આવો. આપન સવાગત છ ગમતાના ગલાલથી.

L

આ પસતકના લખકનો અન પસતકનો પહરચય રમણ સોનીના છ એ માટ અમ તમના આભારી છીએ.

L

Ekatra Foundation is grateful to the author for allowing distribution of this book as ebook at no charge. Readers are not permitted to modify content or use it commercially without written permission from author and publisher. Readers can purchase original book form the publisher. Ekatra Foundation is a USA registered not for profit organization with objective to preserve and spread Gujarati literature. For more information, Please visit: http://www.ekatrafoundation.org.

શગજભાઈ બધકા

સરજક-પરરચય

ષગરભાઈ ભગવાનજી બધકા (ર. 15, નવ. 1885 – અવ. 25, રન, 1939)

અનવાદક

ભાવનગરમા જનમલા શગજભાઈએ મબઈમાનો વકીલનો વયવસાય છોડીન, દશષિણામશતવ શાળામા આજીવન શશષિક બનવાન પસદ કરલ. બીબાઢાળ શશષિણ-પદધશતન બદલ મૉનટસરી પદધશતએ બાળકના મકત શવકાસની હદશામા એમણ ઘણ કામ કય, બાળ-સાહિતયના અન શશષિણ શવશના અનક પસતકો લખયા – એ સવાઓ માટ એમન `રણશજતરામ સવણવચદરક’(1929) એનાયત થયલો.

`મિાતમાના ચહરતરો’, `ઇસપની કથાઓ’, `બાળસાહિતય ગથમાળા’ તમ જ `વાતાવન શાસતર’ એમના મિતવના પસતકો છ.

મકત શશષિણના દશનયાભરના એક મોટા શશષિણશવદ એ. એસ. નીલના પસતકનો અનવાદ કરવાન શગજભાઈન સઝય એ મિતવન ગણાય.

મળ લખક

એ. એસ. નીલના નામ જાણીતા Alexander Sutherland Neill (1883–1973) સકૉટીશ શશષિણશવદ અન નવી આબોિવા જનમાવનાર પયોગશીલ ન કલપનાશીલ શશષિક િતા. એમણ શવકસાવલી `સમરિીલ સકલ’ 1920-30ના સમયગાળાની મકત બાળ-શવકાસ માટની એક કાશતકારી શાળા િતી. નીલ Problem Triology (Problem Child, Problem Parents, Problem Teachers), The Free Child, એવા 20 ઉપરાત પસતકો લખયા છ. એમના બધા પસતકોમાથી ચટલા લખાણોન પસતક Summerhill(1960) 1960-70ના દાયકાની Free School Movementનો આધારસતભ બનલ બસટ સલર પસતક છ.

`રખડ ટોળી’ નીલના The dominees’s Five પસતકનો અનવાદ છ.

L

`રખડ ટોળી’

1923મા લખાયલી નીલની લાબી વાતાવનો શગજભાઈએ માતર 5 વષવ પછી કરલો સરળ રશસક અનવાદ ત આ `રખડ ટોળી’.

આ વાતાવમા શશષિક એના પાચ હકશોર શવદાથથીઓન તથા શમતર શપકરફટન એક વાતાવ કિ છ. એમા બાળકો માતર વાતાવ સાભળનાર શોતાઓ જ નથી, વાતાવમા ભાગ લનાર પાતરો પણ છ– એવી લાષિશણક ઢબ વાત કિવાય છ. વાતાવ એટલ શશષિક કિલી કાલપશનક વારતા અન વચચ વાતચીત એટલ બાળકોની એના પર મજાક-મસતી ભરલી ટીકા-હટપપણ. પસતકમા વારાફરતી આ વાતાવ અન વચચ વાતચીત આવયા કર છ પણ એ અટપટ બનવાન બદલ કઈક નવી રીત રસ પમાડનાર બન છ.

તો, આપણ શર કરીએન?

6

રખડ ટોળી

શગજભાઈ બધકા

અપજણ

એકાએક મારા િાથમા આ ચોપડી આવી અન એ િ રસભર ઝપાટાબધ વાચી ગયો. વાચતા ઓર મજા આવી. જાણ િ આધડ મટી જવાન બની ગયો િોઉ! જાણ િ પોત જ આહરિકાના જગલોમા ભટક છ. જાણ િ ચોપડીના મસાફરો સાથ રણમા ફર છ ન િવામા ઉડ છ.

મન થય: આવી સદર ચોપડી સાિસ ન શૌયવભયાવ મારા ગજરાતના નવજવાનોન માટ િ ઉતાર. તઓ તો મારા કરતા ય વધાર રસથી વાચશ. એટલ મ આ ચોપડી અગજીમાથી ગજરાતીમા ઉતારી. અન જમન માટ મ આ ચોપડી ઉતારી તમન જ એ આપી દતા મન અતયત આનદ થાય છ.

- શગજભાઈ

લખકનર ષનવદન

વાચો ત પિલા –

આ ચોપડીની રચના આવી છ. નીલ નામના એક શશષિક એક શાળા કાઢલી છ. તમા પાચ બાળકો ભણ છ : ડોનાલડ, િલગા, શગલબટવ, જ રરિ અન ડરહરક. એ શાળાન નામ સવતતર શાળા છ. એક વાર નીલ પોતાના પાચ શવદાથથીઓન વાતાવ કિવા બસ છ. વાતાવમા મખય પાતરો સાત છ: પાચ બાળકોના નામ ડોનલડ, િલગા, શગલબટવ, જ રરિ અન ડરહરક – એટલ ક જ બાળકો વાતાવ સાભળ છ તમના જ નામ વાતાવમા મકયા છ; છઠ પાતર શપકરફટ એક અમહરકાનો વપારી છ; સાતમ પાતર પોતાના જ નામન એટલ નીલ છ. આ વાતાવ કિનાર નીલ એક અજબ જવી મોટરકાર શોધી કાઢી છ. આ મોટરમા બસી સાત પાતરો આહરિકાની મસાફરીએ ઉપડ છ.

વાતાવના પાતરોના અન સાભળનાર શવદાથથીઓના નામો એક જ િોઈ વારવાર ભલાવામા પડાય છ. સાભળતા સાભળતા સાભળનારન એમ થઈ આવ છ ક અર આ તો આપણી જ વાત! અર આ તો િ બોલયો! આવી તલીનતા થવાથી તઓ વાતાવની વચચ બોલી ઉઠ છ ન વાતાવ સબધ વાતચીતો ચાલ છ. આ વાતચીત પણ વાતાવના એક અગ તરીક `વચચ વાતચીત’ એમ કરીન મકલી છ. વાતાવ કિનાર પણ નીલ અન વાતાવનો નાયક પણ નીલ િોવાથી ગમમત ઉડ છ. વાતાવ સાભળનારાઓ અન વાતાવના પાતરો જદા છ. એ વાચતા વાચતા ભલી ન જવાય ત ધયાનમા રાખશો, નહિતર જરર ગોટાળો થશ. આટલ ધયાનમા રાખી િવ વાતાવ વાચો. શરઆતના બચાર પાના સિજ મદ લાગ તો પણ આગળ વાચય જજો. પછી તો મારી ખાતરી છ ક તમ આખી ચોપડી એક જ બઠક વાચી નાખશો.

6

બીજો ખરડ પરો કરીન

પિલો ભાગ પશસદધ થયા પછી થોડો વખત બીજો ભાગ `કમાર’ માશસકમા પશસદધ થયો. `કમાર’ આપલ તની પશસશદધ માટ િ તનો ઉપકાર માન છ. સજોગવસાત `કમાર’ આ વાતાવન આગળ છાપી શકય નહિ, એટલ થોડો વખત વાચનારાઓન રાિ જોવડાવવી પડી ત માટ માફી માગવાની રિી.

આ વાતાવની રચના એવી છ ક ઘણા વાચનારાઓન પિલા વાચન ઓછી મજા આપ છ. પણ જઓ કઈક વધાર બશદધવાળા બાળકો છ, અન અમક વાતાવરણથી પહરશચત છ તઓન આ વાતાવ અતયત ગમ છ. એટલ જ નહિ, પરત તઓએ પિલા ભાગન વારવાર વાચયાન જાણવામા આવય છ. િવ બન ભાગો બિાર આવ છ એટલ રસષિશત શવના આખી વાતાવ વચાઈ જશ.

શશષિકો અન માબાપોન આ વાતાવ, વાતાવ કિવાની કલાના ભોશમયારપ છ. એટલ જ નહિ પરત બાલમાનસના અભયાસ માટ વાતાવમા ગથલ માનસશાસતર છ. આવી જાતની વાતાવ કિવાનો પયોગ બાલમહદરમા મ કરી જોયો છ અન ત બિ ફતિમદ નીવડયો છ. નીલ પોતાના શવદાથથીઓન કિલી વાતાવ પશસદધ કરવાની તન સદભાગય મળ; તવ સદભાગય મન પણ મ કિલી વાતાવ પશસદધ કરવાન મળશ એવી ખાતરીથી શવરમ છ.

25-5-1933

શગજભાઈ

6

વાતાજ લખવાનર પરયોરન

િલોરાની મારી આતરરાટિટીય શનશાળના બાળકો પાસ કીગ સોલોમનસ માઈનસ (King Soloman’s Mines) નામની ચોપડી વાચવી શર કરી. સાભળનારાઓમા મારા પાચ શવદાથથીઓ િતા :

યૉકવશાયરનો ડરહરક ઉમર વષવ 9

તનો ભાઈ ડોનલડ ઉમર વષવ 7

ઓકસફડવશાયરનો જ રરિ ઉમર વષવ 9

સકૉટલાનડની િલગા ઉમર વષવ 8

બશલજયમની શગલબટવ ઉમર વષવ 14

િ ઉપર લખી ચોપડી વાચતો િતો. દરશમયાન તઓ વારાફરતી ઝોક જવા લાગયા. ફકત શગલબટવ એકલીએ અત સધી ત સાભળી.

મ આ બાબત ઉપર શવચાર કરી જોયો. અન િ શનણવય ઉપર આવયો.

`તઓન કટાળો આવતો િતો કારણ ક વાતાવમા તઓના અિ(ego)ન કઈ અવકાશ મળતો નિોતો. તઓન એવી વાતાવ કિવી જોઈએ ક જમા તઓ પોત કઈક ભાગ ભજવતા િોય.’

મ કહ : `બાળકો! કાલ િ તમન એક બીજી વાત કિીશ.’

આ રીત આ સવતતર શાળાની વાતાવનો જનમ થયો.

આ વાતાવ કવા વાતાવરણમા કિવામા આવી િતી તનો થોડોક સામાનય ખયાલ આપવા માટ િ િલરો શનશાળન થોડક વણવન આપીશ.

અમારી શનશાળ મોટી િતી. એના તરણ શવભાગો િતા. એકમા યરશમકસન શશષિણ અપાત િત; તનો મળ સથાપક દાલકોઝ છ. એમા મોટી ઉમરના સાઠ શવદાથથીઓ ભણ છ. બીજો શવભાગ જમવન િાઈસકલનો છ; એમા બાર શશષિકો કામ કર છ. છલામા મારી આતરરાટિટીય શાળા આવી છ; એ િજી છક નવી અન નાની છ. જમવન શાળા સવાવલબી નિોતી. એક માશસક હિસાબ ઉપરથી એમ માલમ પડય ક તર શવદાથથીઓની મારી શાળાની ઉપજ પચાસ લાખ માકવની િતી, જયાર સો શવદાથથીઓવાળી જમવન શનશાળની ઉપજ ચાળીશ લાખ માકવની િતી. પરત જોક મારો અન યરશમકસનો શવભાગ જમવન શવભાગન આશથવક સિાય આપતા િતા છતા કળવણીની બાબતમા અમારી કશી

દખલગીરી ન િતી. આ સાિસ કટલ બધ મશકલીભય િત ત અિી કિવાની જરર નથી. મોટી મશકલી એ િતી ક તરણ શવભાગન માટ એક જ િૉસટલ િતી. અમારી વચચ સિકાર અશકય િતો કારણ ક અમારા કળવણી શવષયક શસદધાતોમા ધવોન અતર િત. જમવન શાળા હફલોસોફીના પાયા પર રચાઈ િતી. જયાર મારી શનશાળનો પાયો માનસશાસતર િતો. બીજી બાબતો સાથ તઓ સસકાહરતા અન સૌદયવ (aestheticism)મા માનતા િતા. જયાર િ બીજી બાબતો સાથ ચાલથી ચપલીન અન ફૉકસ ટટોટશગ (નતય)મા માનતો િતો.

અલબતત જોક શવભાગના ઉપરીઓ પાસ શાળાન કામ સાથ કરવાન માટ કોઈ સામાનય ધોરણ નિોત, છતા બાળકો વચચ સારો સિકાર િતો. એક જ રરિ ઇગલાડર તરીક જદો પડતો િતો.

ત મન કિતો િતો ક, `ત ઘણો ચાલાક છ. ત આવી સરસ શાળા કાઢી છ. શા માટ ત આ બીજી પજાના બાળકોન રજા આપતો નથી, અન ફકત અગજ છોકરાઓન રાખતો નથી?’

અલબતત ભાષાથી શવભાગ પડી જતા િતા. સામાનય રમતોમા સિ જમવન બોલતા. પરત જયાર પાચ અગજના છોકરાઓ મારા ઓરડામા આવીન વાતાવ સાભળવા બસતા તયાર સવાભાશવક રીત જમવન, યગોસલાવ, િગહરયન અન રશશયન બાળકોન તમની અદખાઈ થતી. શગલબટવ જોક બશલજયન િતી. પણ લડાઈ દરશમયાન ત ઇગલાડમા શરણ આવી િતી એટલ ત અગજ છોકરા સાથ ભળી ગઈ િતી. એમ વારવાર બનત ક યગોસલાવ શવદાથથીઓ અમારી વાતાવમા દખલ કરવા મારા ઓરડાના બારણા ઉપર ધકા મારતા. જયાર અમ તમન ઠપકો આપતા તયાર તઓ બોલી ઉઠતા : `આન નામ સવતતર શાળા!’

ખરખર આ શાળા સવતતર જ િતી. કામદાર વગવન માટ સમયપતરક િત. નવ વાગ િ ગશણત લવા બસતો. પણ કોઈ કદી આવત જ નહિ. ડૉકટરનો રિૉનો ભગોળનો સમય દસ વાગયાનો િતો; ભાગય જ તમા કોઈ ગરિજાર રિત. અલબતત સવરાજસભામા સિએ એકમતીથી ગશણતન બદલ ભગોળ શીખવવાન માર માથ નાખય િત. મન ભગોળમા કશ ય આવડત નિોત તથી મન બિ મશકલી પડતી. અમાર તયા અમારા કારખાનામા સઘડો (લથ), મોટર પાવર અન બધી જાતના ઓજારો િતા. પસતકો બાધવાનો શવભાગ સદર િતો અન તનો શશષિક પણ ફકડ િતો. શસદધાતમા મન એમ લાગય ક આ શનશાળ વનશવિાર જટલી રશસક થશ. બધા બાળકો આખો હદવસ િાથકામ ઉપર મડયા રિશ.

અનભવથી માલમ પડય ક શસદધાતવાદ કટલો શનષફળ નીવડી શક છ. આ બાળકોન જાનની ભખ િતી. તઓ સવારના નવથી ત રાત સધી પશો પછવાન ઇતજર િતા. સદભાગય જાવામા ઘણા વષષો ગાળલ એક ડચ ઍકટર (નટ) કલૉપસવ મળી આવયો. ત માહિતીનો ભડાર િતો. એક અઠવાહડયા સધી તણ બાળકોન આનદ આપયો. અમહરકાથી આવલ ફોરમન બાળકોન માણસો માણસો વચચ ચામડીના રગન લીધ પાડવામા આવતા

ભદ શવષ કહ. શરવડટટસક નામના આનદી અમહરકન સકલ માસતર મધયપશચિમના દશોની વાતો કિી. સૌથી સરસ વાતો નટસનની િતી; ત ઘણા વષષો િવાઈમા રહો િતો. અન શાકવના શશકારની તની વાતો ઘણી રશસક િતી.

આ અનભવી માણસો આવયા અન ગયા. મારા શવદાથથીઓએ આખર મારી પાસથી વાતાવ માગી.

શગલબટટ નાકન ટરવ ચડાવી કહ : બઢા નીલ! ત કશ સાર જાણતો નથી. જમવનીમા આવયા પિલા કોઈ હદવસ ઇગલાડમાથી બિાર નીકળો િો તયાર ના?’

જ રરિએ કહ : `ભગોળમાથી વાચી વાચીન આપણન બધ કિ છ!’

ડરહરક કહ : `એમા શ વળ? સકૉટલાડ શવષ પણ પર કિી શક એમ નથી.’

મ નમરતાથી કહ : `િ સકૉટલાડમા માછલા પકડતો, અન એક વાર મ નાસી છટલા ઘોડાન જોયલો.’

તઓ સિ મારી સામ દયાથી જોઈ રહા. િ ધાર છ ક આ સવતતર શાળાની વાતાવ મ મારી આબર રાખવા માટ કિી. અલબતત કલૉપસવ-ફોરમનની કપની રશસક િકીકત કિી શક; પણ ગપપા િાકવામા િ ચડી જાઉ. વાતાવથી જટલો મારા અિન સતોષ થયો તટલો જ મારા સાભળનારાઓના અિન પણ થયો.

િ કબલ રાખ છ ક વાતાવ આથી વધાર રશસક અન કળવણીદાયક બની શકી િોત, જો મન લોકો અન દશોન સવવતોમખી જાન િોત તો ત દારા મ ભગોળના અદભત પાઠો આપયા િોત. આ કામ િ માબાપો અન શશષિકો ઉપર છોડ છ. િ પોત આટલાથી સતટિ છ. કારણ ક િ માતર િકીકતોન બિ મિતવની ગણતો નથી. બાશઝલમા વાઘ િોય ક ન િોય તન મિતવ બિારનાઓન શ છ? તમ જ શતબટમા સશિો ન િોય તોપણ શ?

વાતાવ કિવામા મારો આતર િત શો િતો ત િ જાિર રીત કિી શકતો નથી. શવયનાના સપશસદધ માનસપથકરણશાસતરી મારા શમતર ડૉકટર શવલિલમ સટરકલ મન વાતાવન આતમલષિી રિસય કહ છ, અન ત બિ આનદદાયક છ. મારો જાગત િત મારા પાચ શવદાથથીઓન રશસક વાતાવ કિીન સખી કરવાનો િતો; તમા િ સફળ થયો છ. જ માબાપો અન શશષિકોમા કલપના અન શવનોદ િોય તઓન િ આ ઢબ પોતાના બાળકોન વાતાવ કિવાની ભલામણ કર છ. મોટી ઉમર બાલયાવસથાનો અનભવ લવાની અનક રીતો છ. મશશનગનસની ક સશિોની વાતાવ કિવી એ એક સૌથી સારી રીત છ.

વાતાવ કહા પછી રાજકીય બનાવોન કારણ માર જમવની છોડવ પડય છ. શનશાળન ઑશસટટયાના સોનટબગવના એક ડગરના શશખર ઉપર લઈ જવામા આવી છ. શગલબટવ, જ રરિ, ડરહરક, ડોનલડ સૌ પોતાન ઘર શનશાળ ઉઘડવાની રાિ જોઈ રહા છ. જાનયઆરીમા િ શનશાળ ઉઘાડીશ. કદાચ અદભત સબમહરનની વાતાવ કિવાનો અવકાશ તાજતરમા નહિ

મળ, કારણ ક આજબાજની વાસતશવકતામા તઓ લાબો વખત સધી રસ અન આનદ લશ. અિી અમાર ખતર છ. એમા બળદ, ગાયો અન ડકરો છ. વળી લપસવાન એક તળાવ પણ છ. જાનયઆરીમા બરફ ઉપર ચાલવાન અન લપસવાન ચાશચયાઓ સાથ લડત કરતા વધાર આકષવક નીવડશ. કશલપત સબમહરન ચલાવવા કરતા સાચા ખચચર ઉપર સવારી કરવાન ડોનલડન વધાર ગમશ.

સોનટબગવ બાળકોન સવગવસમ નીવડશ. િ ધાર છ ક તઓ વિાલા િલરો અન તના આનદો શવષ અનક વખત વાતો કરશ.

સોનટબગવ : રોઝનો

એ. એસ. નીલ

ઑશસટટયા

નવમબર : 1923

6

રખડ ટોળી

અનકરમ

રખડ ટોળી ખરડ પહલો

રખડ ટોળી ખરડ બીજો

ખરડ પહલો

૧

લડનમા શપકરહડલી નામના શીમત લતતામા એક િોટલ િતી. જમવાના એક સદર ઓરડામા એક જવાન માણસ પાચ બાળકો સાથ ખાણ ખાતો બઠો િતો.

જવાન બીઅર પીતો િતો અન છોકરાઓ લીબ પીતા િતા. રાતા વાળવાળા છોકરાએ કહ : `િ નીલ! આગળ ચલાવો. કઈક મોટરકાર શવષ કિો ન ?’

વચચ વાતીચત

જફર ભભકયો : `હયોઈા! આ તયો મારી વાત!’

ગિલબરટ કહય : `ઉહ! આ તયો માલ ગવનાની વાતાતા છર, જયવાન શાનયો? મારા બાપ કરતા મયોરયો દરખા છર. મારયો બાપ ચયોસઠ વરતાનયો છર.’

ડયોનાલડ કહર : `ગિલબરતા! મિી મર. હ , નીલ! મયોરરકારનય શય થય?’

મ કહય : `આ વાતાતામા ગિલબરતા આવવાની છર કર નહહ એની મનર બરાબર ખબર નથી.’

હરલિા કહર : `લર લરતી જા, ગિલબરતા!’

ગિલબરટ દાત ભીસા નર કહય : `એવી રર હિાળ વાતાતામા તર કયોણ આવર?’

ડહરકર અધીરા થઈનર કહય : `અરર ભાઈ, ચયપ રહયો નર? નીલ! વાતાતા ચલાવયો.’

વાતાજ

પલો સપશસદધ શોધક બીઅરનો ગલાસ ગટગટાવી ગયો ન બોલયો : `િા, મોટરકાર તો તયાર છ. પણ....’

આતરતાથી ડરહરક પછ : `આપણ કાલ ઉપડશ ક?’

શોધક હદલગીરીથી માથ ધણાવય. ત બોલયો : `શ કરીએ? એમ જ ચાલય આવ છ. અકલ તો ઘણી િોય; પસા શવના શ બન?’

પાસના ટબલ ઉપર એક માણસ જમતો િતો. આ વાતચીત સાભળીન ત ઉઠયો, ન મિતાજી ન પાચ પાસ આવયો.

તણ કહ : ‘માફ કરજો, ભાઈ! બશક િ આપની ખાનગી વાતમા પડવા નથી માગતો, પણ આપ આ બાળકો સાથ વાત કરતા િતા ત માર કાન પડી ગઈ. ઠીક, લયો આ માર નામઠામ આ પમાણ છ. શસલાસ ક. શપકરફટ, રિવાશી નયયૉકવના. આપની વાત િ બરાબર સમજયો િોઉ તો િ ધાર ચ ક આપ આ બધાન મસાફરીએ લઈ જવા માગો છો. કમ, એમ જ છ ન?

નીલ િસયો. ત બોલયો : `વાત એમ છ ક –’

પણ એટલામા જ રક વચચ બોલી ઉઠયો : `શમ. નીલ એક અજબ જવી મોટરકાર શોધી કાઢી છ. અમન બધાન દશનયાની મસાફરીએ ઉપાડવાન એન ઘણ મન છ, પણ શબચારાની પાસ રર હડશ ખરીદવાના પસા નથી.’

સાચિયવ શપકરફટ બોલયો : `રર હડશ? એ શ વળી?’

જ રક તરફ શતરસકારથી જોઈન િલગાએ કહ : `એ તો રહડયસ કિ છ.’

ડરહરક કિ : `બવકફ છો! રહડયનડ કિો ન?’

શપકરફટ તમની તરફ શવસમયથી તાકી રહો.

આખર પલા મોટરકારના શોધક જરા િસીન કહ : `િ ધાર છ ક એમન રહડયમ કિવ છ. િ િમણા જ એમન પટટોલન બદલ રહડયમથી ચાલી શક તવા મોટરકાર એશજનની મ શોધ કરી છ ત સમજાવતો િતો. સયવના હકરણન લીધ રહડયમ ઘણી જ ઝડપથી સકોચ-શવસતાર પામ છ.’

આમ કિીન શનશાસ નાખી શોધક આગળ બોલયો : `પણ વાત કયટ શ વળ? એક એશજન ગોઠવવા માટ કઈ શનિ તો એક લાખ પૌડ બસ તમ છ.’

શપકરફટ દાઢી ઉપર િાથ ફરવયો.

વચચ વાતચીત

હરલિાએ તાળી પાડીનર કહય : `ચયોકકસ! હય ધાર છય કર આ કયોઈ લખપગત છર.’

જફર કહર : `લખપગત ન હયો તયો કહયો તર હાર .’

વાતાજ

શપરિરકટ દાઢી ઉપ િાથ ફરવતા ફરવતા બબડયો : `અધાવ લાખની વાત છ.’

એક ષિણ શવચાર કરી ત બોલયો : `વાર ભાઈઓ! મારી આગળ થોડાક વધારાના ડોલસવ છ ત નાિકના બરનકમા સડ છ. મન બાળકો ગમ છ. અન િ કાઈક તમન ઉપયોગી....’

વચચ વાતચીત

ડહરકર સીરી પાડી : `સ સ સ...’

કડકાઈથી ગિલબરટ કહય : `બરવકફ ડહરક! આ તયો ખાલી વાતાતા છર. માલ ગવનાની! એહ... એવયો લખપગત તર કરવયો છર કર લયોકયોનર પહરલરથી કઈએ ઓળખા પાળખા ગવના એરલય બધય કરવા નીકળર?’

હરલિા કહર : `ના. ના., લખપગત છર તયો સારયો માણસ.’

રયોરથી જફર કહર : દરરક વખતર આ મખાતાઓ આમ વાતાતા બિાડવાના હયો તયો એમનર વાતતામાથી જ કાિી નાખયો. માતર મનર, ડહરકનર અનર ડયોનલડનર જ રાખયો.’

ગિલબરતા કહર : `લયો, બહય ડાહા! નીલમ, આિળ ચલાવયો.’

વાતાજ

ઉપલી વાતચીતન પહરણામ એ આવય ક બીજ હદવસ સવાર પટનીમા આવલા મિાન શોધકના કારખાનામા પલો શમ. શપકરફટ આવયો. જયાર તણ મોટરકારન જોઈ તયાર ત આચિયવથી લગભગ મશછવત જવો થઈ ગયો. ખરખર અદભત કાર િતી.એ કાચની િતી. એવા જાડા કાચની ક બદકની ગોળી સોસરી ન જઈ શક. કારમા તરણ ખડ િતા : રસોડ, સવાનો ઓરડો અન ડટાઈવરની બઠક. ખાટલા એવા બનાવયા િતા ક સકલી લતા તની દીવાલ બની જાય; એટલ સવાનો ઓરડો હદવસ દીવાનખાન બની જઈ શક.

શપકરફટ કિ : `કવા અદભત પડાઓ!’

નીલ કિ : `િા, એ પણ એક નવી જ શોધ છ. પોલાદ પણ રબબર વાળીએ તમ વળી શક તવ બનાવી શકાય. એ શોધતા મ વરસો કાઢયા છ. તઓ સાધારણ રબબર ટાયરના જવા જ છ. તમા િવા પણ એવી જ રીત ભરી શકાય છ. પણ તમા કદી પકચર પાડવાન જ નહિ. અલબતત, ખરાબ રસત જતા એન કાઢી લઈશ અન તન બદલ કરટરશપલરના પડા ચડાવી દઈશ. તન કારની નીચ રાખવામા આવયા છ.’

વચચ વાતચીત

ડહરક જફરના કાનમા કહય : `એમા જો મગશનિન ન હયો તયો એક લાખ પૌડ હાર !’

વાતાજ

શપકરફટ પછ : `પલા વાયરલસના થાભલા પાસ પલી બાજ શ છ?’

શોધક કિ : `એ તો મશીનગન છ. તમ જઓ. કારમા તરણ મશશનગનસ છ : એક

પલી જગયાએ, બીજા િાકનારની જગયાએ ન તરીજી રસોડાની પછવાડ.’

શપકરફટ િાકનારની જગયાએ ગયો અન પછ : `આ ચકર કમ ચલાવાય છ?’

નીલ કિ : `બિ જ સાદી રીત. શવચાર કરીએ એટલ બધ ચાલ. તમ આ િરનડલ પકડો એટલ બીજ બધ કામકામ મગજ ઉપાડી લશ. ધારો ક તમ સામથી મોટર આવતી જઓ છો. એની મળ જ તમ તમારી જાતન કિો છો, માર ડાબી બાજએ મોટર લવી જોઈએ. શવચાર આવતાની સાથ તરત જ ત િાથમા ઉતર છ અન ચકર ચલવ છ. આમ ચકર એની મળાએ ચાલ છ.’

શપકરફટ કિ : `અદભત! અદભત શોધ! ન આ બટન શાન છ?’

શપકરફટ બટનન અડકવા જતો િતો એટલામા કદકો મારીન નીલ આગળ ગયો ન એન કાડ પકડી રાખય. `ખદા ખાતર બટનન ન અડકતા. એ વીજળીના તારોન બટન છ. બટન ફરવીએ ક તરત જ કાચ ફરતા જ વાળાઓ છ તમા વીજળી દાખલ થઈ જાય છ.’

શપકરફટ પાછો િઠયો.

ડરહરક િસયો, ત કિ : `એમા િજ ભય જવ કાઈ નથી. વીજળી પદા કરવા માટ એશજનમા િજી રહડયમ ઉયા આવય છ?’

બધા િસી પડયા.

િસીન શપકરફટ કિ : `ઠીક, ઠીક. િ ધાર છ ક કાલ પડશ ત પિલા આ બટન જોખમકારક થઈ પડશ. આજ બપોર રહડયમ આવી પિોચશ.’

વચચ વાતચીત

મ કહય : `જમવાનયો ઘર વાગયો. કરવી રીતર સાહગસકયો પરવાસર નીકળા તર ગવરર કાલર કહીશ.’

ગિલબરતા કહર : `ઇચછય છય કર તમર અમારી સાથર ન આવયો.’

ડહરક અનર જફરનયો મત ગિલબરતા પરમાણર થયો. પણ ડયોનલડ અનર હરલિાનયો મત મનર સાથર લરવાનયો પડયો.

હરલિા કહર : `કદાચ રસતામા જ િલી લયોકયો મળર તયો!’

ડયોનલડ કહર : `અનર નીલર તયો મયોરરકાર શયોધી કાિી છર નર?’ આપણનર ચલાવતા ન આવડર તયો? નીલ તમર તયો સાથર જ આવયો.’

કડકાઈથી ગિલબરટ કહય : `આપણર એનય કામ નથી.’

મ પછય `ગપકફરનર લરશયો કર?’

જફર ગવચારમા પડયો. તરણર કહય : આપણર એનય ખરરખર કામ નથી. પણ એનર આવવય

હયો અનર આપણર સાતર ન લઈએ તયો ખયોરય દરખા. આપણનર એણર પસા આપા છર.’

મ ભાર દઈનર પછય : `અનર કાર કયોણર શયોધી કાિી?’

ગનણતાપવતાક ગિલબરટ કહય : તમારર નથી આવવાનય અનર ગપરકફરનર પણ નથી આવવાનય.’

મ કહય : `હા. હજી વાતાતાનયો થયોડયો ભાિ આજ ર કહરવાનયો બાકી છર; સાભળયો.’

વાતાજ

રહડયમ ચાર વાગ આવી પિોચય અન સાજ છ વાગ એશજન તયાર થઈ ગય.

પછી ભયકર બનાવ બનયો. નીલ ચકરન ગોઠવતો િતો એટલામા ભલભલમા વીજળીના બટનન એનો િાથ અડયો. એક કારમી ચીસ સભળાઈ અન શગલબટવ વીજળીના તાર ઉપર શબ જમ પડી. શબચારી શગલબટવ!

વચચ વાતચીત

િલગા બોલી ઉઠી : `િઈયા!’

ડોનલડ શખજાતો બોલયો : `લ, નીલ અન શપકરફટન સાથ. આવવાની ત ના પાડ છ ન ત ખાતી જા!’

બદરકારીથી શગલબટટ કહ : અિી કોણ પરવા કર છ? અદખાઈન લીધ મારી નાખ છ. નીલ કિ છ ક આ સવતતર શાળા છ, પણ જયાર એન ગમત આપણ ન કરીએ તયાર આપણન મારી નાખ છ.’

જ રરિ કિ : `શગલબટવ! ચપ! ત તો િવ ગઈ.’

શગલબટટ જીભ કાઢીન વર વાળ : `તયાર ત સાત ગયો.’

૨

શશનવારની સવાર મસાફરી શર થવાની િતી. ત હદવસ ગરવાર િતો. ઉપડતા પિલા ઘણી તયારી કરવાની િતી.

ખાવાપીવાનો સરસામાન ખરીદવાનો િતો. એમ નકી કરવામા આવય િત ક મસાફરીના દરક સભય મસાફરીમા પોતાન જોઈતી ચીજોની એક યાદી કરી મોકલવી.

પિલી મસાફરી આહરિકા સોસરી િતી. નીલન મળલી યાદીઓ નીચ પમાણ િતી.

ડરહરકની યાદી : –

દરક જણ માટ બ કારતસવાળી હરવૉલવર; તરણ િાથીન મારવાની રફલો; આઠ

બદકો; દરક માટ 2000 કારતસની પટીઓ; છ સગીનવાળી લશકરી બદકો અન તરણ મામવલડની બાટલીઓ.

જ રરિની યાદી :–

વધારમા બ મશશનગનસ; હરવૉલવર; રફલો; માછલા પકડવાના સશળયા; કપાસ; ટશલસકોપ; પશનસલો; લખવાના કાગળો; નકશાઓ.

ડોનલડની યાદી :–

ચાકલટ; મીઠાઈ; નીલન ગામોફોન; સકટર અન આઈસકીમ.

િલગાની યાદી :–

મારી ઢીગલીઓ; સીવવાનો સામાન; કપડ; બટ સમા કરવા માટ ચામડ; સદર સદર વાતોની ચોપડીઓ.

શગલબટવની યાદી :–

એક મોટી છરી અન —

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા કહર : `અરર , હ ય તયો મરી િઈ છય ! હય કાથી ાદી આપવાની હતી?’

ગવચારમા પડી મ માથય ખજવાળય.

ડયોનલડ કહર : `એનર જીવતી કરયો.’

ધીમરથી મ કહય : `ખરી રીતર ગિલબરતા સાવ મરી નહયોતી િઈ. સદભાગર વીજળીનયો પરવાહ એરલયો બધયો સખત ન હતયો પણ એ લિભિ મઆ જ રવી તયો થઈ જ િઈ હતી.’

ગિલબરટ દાગતા કાા નર મ મારી વાતાતા આિળ ચલાવી.

વાતાજ

શગલબટવની યાદી :–

એક મોટી છરી અન દવાની પટી; સખયાબધ બાબો; નીલન માટ થોડોક બીઅર.... ના ના, એ તો આવવાનો જ નથી. ઠીક થય.

એમ ઠરાવવામા આવય ક શપકરફટ અન નીલ મસાફરીના બધા માણસોની ઇચછાઓ ધયાનમા રાખી એક નવી યાદી બનાવી કાઢવી. આખરની યાદી નીચ પમાણ બની :–

દરક મસાફર માટ બ ઑટોમરહટક શપસતોલો; એક લશકરી રફલ; બ શશકારની બદકો; એક જમયો; એક તલવાર; એક શખસસાછરી; એક કાતર; એક જોડી વધારાના જોડા; એક જોડી કપડા; આખી મડળીન માટ એક કપાસ; તરણ ટશલસકોપ; બ બાયનોકયલસવ; જાતજાતના કપડા સીવવાના સાધનો; અન નાનો સરખો સીવવાનો સચો; જાતજાતના િશથયારો; તયાર ખોરાક ભરલા ડબબાઓ; રાધવાના વાસણો; રાધવા ઉપરની શાસતરીય ચોપડીઓ તમજ જગલી જનાવર અન ઝરી સાપ ઉપરની ચોપડી; આહરિકાના નકશા; ગામોફોન; બયગલ.

બરાબર ઉપડતી વખત શપકરફટ એક મોટ પોટક લઈન આવી પિોચયો.

તણ કહ : `મ આહરિકાની ભાષાઓનો દરકદરક શબદકોશ ખરીદી લીધો છ.’ તણ પોટક ડરહરકન સોપય ન કહ : `ત ભાષામા ઠીક પવીણ છ.’

આમાથી કશજયો ઉભો થયો. શગલબટવ છછડાઈ. ત કિ : `િ રિનચ, ઈટાશલયન, અગજી અન જમવન જાણ છ. ડરહરક તો માતર ઇશગલશ ન જમવન જાણ છ. તના કરતા િ િોશશયાર છ.’

બન એકબીજા સામ ઘરકવા લાગયા. છવટ શપકરફટ કહ : `ખરાબ ભાષા વાપરવાની તમારી બનની કશળતા અદભત છ. તમારા િાથમા વધાર ભાષાઓ આપવી એ જોખમભય છ. માટ પસતકો સામાનય પસતકાલયમા મકવામા આવશ.’

નવાઈ જવી વાત છ ક શગલબટવ અન ડરહરક બન આ ઠરાવથી ખબ ખશ થયા. એકબીજા `લ, ખાતો જા!’ એમ કિી એકબીજાન ખીજવવા લાગયા.

જન માસની અદર સવાર બરાબર દસ ઉપર 7| શમશનટ મોટરકાર મોટરખાનામાથી બિાર પડી. નીલ ચકર પાસ િતો. એની પાસ શપકરફટ બઠો. નીલન ઘણી અગવડતા પડી કારણ ક શપકરફટ ઘણો જાડો માણસ િતો. જયાર ત નાટક શાળામા જતો તયાર િમશા બ સીટ હરઝવડવ કરાવતો. એક વાર ટશલફોનથી હિપોડટોમ શથયટરમા એણ બ સીટ રીઝવડવ કરાવી. સાજ જયાર એ તયા ગયો તયાર તન માલમ પડય ક સભય મડળી માટની પાચમી િારમા નબર 12 અન નબર 24ની જગયાઓ તન માટ રોકી રાખવામા આવી િતી!

થોડી જ વારમા પૉટવસમથના રસતા ઉપર તઓ સરસરાટ દોડ જતા િતા.

વચચ વાતચીત

ડહરક કહર : `કાર હજી વધારર ન જઈ શકર તયો કહયો કર તર

વાતાજ

જવા તઓ લાબા, સીધા ન સરખા રસતા ઉપર પિોચયા ક શપકરફટ કહ : `જવા

દો બરાબર.’

નીલ એકસલરટરન અડયો. સપીડોમીટર જોઈન જ રરિએ બમ પાડી : `એક કલાક તરણસો ન પચાસ માઈલ!’

શપકરફટ તો ભયથી મશછવત થઈ ગયો. િલગાએ ચીસ પાડી. એકબીજા એકબીજાન પકડી રાખવા માડયા. િાકનાર િસયો અન ગશતન ધીમી પાડી પાછી કલાકના પાતરીશ માઈલની કરી.

િાફતા િાફતા શપકરફટ બોલયો : `આ કોઈ શવશચતર મોટર છ. એમા પૉટવસમથથી આગળ નથી જવાન એટલ િ બિ ખશી થયો છ.’

પૉટવસમથ ઉપર પોતાન માટ સટીમ-બોટ િાજર રિ એવી અગાઉથી ગોઠવણ કરી િતી. અશગયારમા નવ શમશનટ બોટ ઉપર મોટરકાર આવી પિોચી અન દસ શમશનટમા તો મડળી દહરયા ઉપર ચાલી.

મોરોકો સધીની મસાફરી સબધ કશ કિવાની જરર નથી. એમા કાઈ ખાસ બનાવ બનયો ન િતો; કાઈ ખાસ જાણવા જવ પણ ન િત. અલબતત, ડોનલડ પાચ શાકવ અન એક વિલ જોઈ િતી.

િલગાએ બાશઝલનો હકનારો બતાવયો. જ રરિએ ટશલસકોપમાથી નીચ જોય તો શબસકના અખાતન તશળય સોન ભરલ વિાણ જોય. ડરહરક ટોળીન કહ ક િમણા તઓ ભમધયરખા ઉપરથી પસાર થાય છ.

વચચ વાતચીત

જોરથી ડહરકર કહય : `એ તયો ગિલબરટ કહય હતય કર હય તયો ઘણી ભિયોળ જાણ. વાતાતામા આવા િપિયોળા ચાલતા હયો તયો મારર વાતાતામા નથી રહરવય. હય તયો મારર આ ચાલયો.’

વાતાજ

પણ આમા મોટ ગપ તો એ િત ક નીલ કોઈ જમીનનો હકનારો બતાવયો ન કહ ક એ તકવસતાનનો હકનારો છ. ખરી રીત તો માતર શપકફટ જ ભગોળમા કાઈક જાણતો િતો.

જયાર તઓ ટટરજીઅરના બારામા પિોચયા તયાર વખત સવારનો િતો. દશય સદર િત. અિી તઓ છટા પડવાના િતા. આ નાના સાિશસકો આહરિકાની અદર જવાના િતા અન નીલ શપકરફટ બોટમા બસી ઇગલાડ પાછા ફરવાના િતા. આખી મડળી ભોજનગિમા એકઠી મળી. પયાલાઓમા દાર રડાયો અન શપકરફટ તથા નીલ આ બિાદર બાળકોન તદરસતી ઇચછી.

મિાન શોધક કહ : `બાળકો! તમ ભયકર અધકારવાળા આહરિકામા જાઓ છો.

એક ઇશર જાણ છ ક તમ સિીસલામત પાછા આવશો ક કમ.’

આ સાભળી િલગા ભયથી સાવ હફકી થઈ ગઈ. તણ કહ : `માર તો બોટમા બસી પાછા જવ છ. મન.... મન... દહરયાઈ મસાફરી ગમ છ.’

શતરસકારથી શગલબટટ કહ : `આખ રસત ખરખરો દહરયો તો તન જ લાગયો િતો. બીકણ છો! કા જ રરિ. ખર ના?’

જ રરિ કિ : `િ...’ તની દાઢી ડગડગતી િતી. `િ તો બીતો તો કાઈ નથી, પણ નીલ આપણી સાથ આવ તો ઠીક.’

શોધક કહ : `એમ બનવ અશકય છ. માર મારી પયોગશાળામા જવ જોઈએ. િવા કરતા પાતળી ધાતની માર શોધ કરવી છ.’

જ રરિએ શપકરફટ તરફ જોય અન કહ : `વખત શપકરફટ આવી શક તો?’

શપકરફટ કહ : `િ તો સાચસાચ કિ છ ક કરનીબાલના દશમા મારા જવાન કામ નહિ. આપણો દિ રહો આકષવક!’

બધા હદલગીર દખાવા લાગયા પણ શગલબટટ કહ : ચાલો, મોટર િ ચલાવીશ. અિી પડયા રિવામા શો માલ છ?’

ડરહરક કહ : `નહિ, િ ચલાવીશ.’

ત કાર તરફ દોડયો. બીજાઓએ ધાય ક પોત પાછળ રિી જશ, એટલ બધા એકબીજા ઉપર પડતા પડતા ગાડીમા ચડી ગયા.

મોટર ઉપડી.

નીલ ભગળામાથી જોરથી કહ : `યાદ રાખો ક તમ ગમ તયાર અમન વાયરલસથી બોલાવી શકશો. સફર મબારક! ખદા ખાતર, પલા વીજળીના બટનના અળવીતરા કરશો નહિ.’

વચચ વાતચીત

દમ લઈ હરલિાએ કહય : `છી! હવર આપણર એકલા છીએ.’

જફરએ કહય : `હય બરન પાસર બરસવાનયો છય .’

ડહરક કહર : `હય મગશનિન પાસર બરસીશ.’

ગિલબરતા કહર : `ઉહ! સભવ તયો એવયો છર કર તમર બનર રસયોડામા ખયોરાક પાસર બરસશયો.’

તરણર મારી સામર જોય નર કહય : `જોય, ન આવા નર? મ નહયોતય કહય? તમર તયો માનતા હતા કર તમારા ગવના અમાર નહહ ચાલર!’

મ કહય : `રણમા પહોચયો તા સયધી ધીરજ રાખયો. તમનર થશર કર હય આવયો હયોત તયો સાર થાત.’

ગતરસકારથી ગિલબરતા હસી નર બયોલી : `તમારા કરતા હય હયગશાર છય . અમનર તમારી મદદની કશી જરર નથી. ડહરક! જો તયો, ભાઈ ધારર છર કર એનર જ બધય આવડર છર?’

જફએ કહય : `અરર ગિલબરતા! મનર ખબર છર એ મરખ છર. પણ... િમર તરમ, મયોરરકાર તયો એણર શયોધી છર નર?’

ગિલબરટ તરના તરફ ઘણાથી જોય નર કહય : `એરલી ખબર નથી? એણર તયો વાતાતામા આવવા મારર કારનર શયોધી છર.’

મ મારી હયોકલી સળિાવી.

મ કહય : મનર જરાક બીક લાિર છર કર કદાચ ગિલબરતા આહફકામાથી પાછી ન આવર!’

ડયોનલડ કહર : `એ બહય દયોિદાહી છર.’

મ કહય : `ડયોનલડ! એ તયો હય આહફકાના કનીબાલસ, સાપ અનર સલીપગિ ગસકનરસનયો ગવચાર કરતયો હતયો. પણ હવર વાત જ આિળ ચલાવીએ.’

વાતાજ

મોરોકો રમણીય પદશ િતો. કડક સયવ બળી ગયલી ધરતી ઉપર તપતો િતો. ટટજીઅરથી ફઝ સધીના સાકડા રસતા ઉપરથી પસાર થતા તઓએ તયાના વતનીઓએ પિરલા સદર તરિના રાતા પીળા અન જાબલી રગના કપડાઓન ખબ વખાણયા. રસત જતા લાબા વાળવાળા બકરાઓના ટોળા પાસથી, બળદ જોડલા ભાર ગાડાઓ પાસથી, શિર તરફ ખોરાક લઈ જતા ગામહડયાઓના ટોળા પાસથી તઓ પસાર થયા. રસતો સાકડો અન ખરબચડો િતો તથી િાકવાન શગલબટવન બદલ ડરહરક કરતો િતો. ગરમી અસહ િતી.

ડૉનલડ ચીસ પાડી : `પાણી, પાણી!’

બીજાઓ બોલી ઉઠયા : `પાણી, પાણી!’

ડરહરક મોટર ઉભી રાખી ન બધા પાણીનો શવચાર કરવા લાગયા.

શગલબટટ કહ : `નીલ કવો મખષો! દશનયામા સૌથી આ ગરમ દશ છ અન છતા ગધડો પાણીની ગોઠવણ કરવાન સાવ ભલી ગયો છ!’

ડરહરક સચના કરી : `ચાલો વાયરલસ કરીએ.’

શગલબટવ કદીન વાયરલસના સચા પાસ ગઈ. બ શમશનટમા નીલની સાથ વાતચીત

શર થઈ.

શગલબટટ વાયરલસમા કહ : `ગધધા! અમાર પાણી જોઈએ છ.’

`ત પાણી તો રોજ માગયા જ કર છ. મ તન ઘણી ઘણી રીત શીખવય પણ ત કદી શીખી જ નહિ ક પાણી ધોવા માટ છ.’

શગલબટટ કહ : `પાણી પીવા માટ જોઈએ છ.’

`અર ! િ માન છ ક ત કદાચ ન ભલથી અમહરકા તો નથી પિોચી ગઈ? બીઅર ક પટટોલ પી.’

શગલબટવ શખજાઈ : `અર ! અમ બધા તરસ મરી જઈએ છીએ!’

`રસોડાની દીવાલ ઉપર પખાનો સચો છ એ જોવાની તસદી નથી લતા ત તમ તરસથી, મરકીથી અન વીછીથી મરી જવાના લાગના છો.’

અલબતત દરક જણ રસોડા તરફ ઘસય. ખરખર તયા દીવાલ ઉપર શવશચતર દખાવની ટાકી િતી. ડરહરક બટન દાબય અન પખો ખબ ઝડપથી ફરવા લાગયો. તરત જ પાણીની સર સભળાઈ અન જયાર િલગાએ ચકલી દાબી તયાર બરફ જવ ઠડ પાણી ધસી આવય! પછીથી વાયરલસથી થયલ વાતચીતમા શોધક પાણીના સચાની બનાવટ કવી છ ત સમજાવય. પાણી ઑશકસજન અન િાઈડટોજનન બનલ છ. આ બન તતવો િવામા િોય છ. આ સચો બન પદાથષોન એકઠા કર છ અન રહડયમ-વીજળીની મદદથી એન પાણી બનાવ છ. પખાની ગશત વધારવાથી પાણીનો બરફ બનાવી શકાય. સવાભાશવક રીત દરક જણ મિાન શોધકના વખાણ કરવા લાગય – એક માતર શગલબટવ શસવાય. એનો અશભપાય એવો િતો ક ખરખર જો નીલ કાઈક શકમતી શોધક િોત તો તણ એક એવો સચો બનાવયો િોત ક જનાથી ગમ ત બની શક. માતર તમાર બટનન અડવ જોઈએ! સફરજદ જોઈએ તો સફરજદ મળ, ન બ શમશનટ પછી તમાર `ડઈલી મલ’ની જરર િોય તો ત માટ વવી ફરી વાર બટનન અડો.

વચચ વાતચીત

આ વખતર મ જોય કર ડયોનલડનર કરાળયો આવતયો હતયો.

વાતાજ

ડોનલડ રસતા ઉપર લપાયલા એક જનાવર તરફ આગળી ચીધીન ચીસ પાડીન કહ : `પલ શ છ?’

ડરહરક બમ પાડી : `સશિ!’ ન િાથમા શપસતોલ લીધી.

બિાદર ડોનલડ કહ : `એ મારો શશકાર છ. પિલા મ એન જોયો છ. શગલબટવ ! મારી હરવૉલવરો, રાઈફલ અન તલવાર આપ.’

વચચ વાતચીત

ઉશકરરાઈનર ડયોનલડર કહય : `હય કારની બહાર િયો જ ન હતયો.’

વાતાજ

ડોનલડ એકલા બિાર જવાન કહ પણ બીજાઓએ તન જવા ન દીધો. સવાભાશવક રીત જ ત શનરાશ થયો પણ છતા કારમા બઠા બઠા તણ બદક છોડી ન એટલથી સતોષ માનયો.

`ઘડમ!’

સશિ િલયો નહિ.

`ઘડમ!’ બીજો ધડાકો થયો.

સશિ િલયાચાલયા શવના પડયો રહો.

એકાએક ઝાડી પાછળથી એક માણસ દખાયો. ત ગસસ જણાયો અન તણ કાર તરફ એક મોટી લાકડી સમણી. ત ગાળો દતો િોય એમ લાગય પણ તણ શ કહ ત કોઈ સમજી શકય નહિ.

િલગા કિ : `શગલબટવ! પછ તો ખરી ક એન રિચ બોલતા આવડ છ?’

શગલબટટ તન પછ.

સાચ જ તન રિચ બોલતા આવડત િત. અટકયા શવના ત દસ શમશનટ સધી બોલયો. પછી શગલબટટ તન ભાષાતર કય. એની તકરાર એ િતી ક `આ તમ બધા પરદશીઓ મારા ગધડાન મારી નાખીન શ સમજો છો?’ એની માગણી િતી ક તઓએ નકસાન ભરી આપવ જોઈએ. શગલબટટ વાધો લીધો ન કહ : `ગધડ િજી જીવત છ અન કશી ઈજા થઈ નથી.’ પણ તથી તો માલક ઉલટો વધાર અપમાન સમજયો. તણ કાર ઉપર ઈટનો ઘા કયષો. િલગાન વીજળીન બટન દબાવવાન મન થઈ ગય; જ રરિએ ધાય ક મશશનગનથી એનો ઠીક શનકાલ થશ. દરશમયાન ધીર ધીર લોકોન ટોળ એકઠ થવા લાગય િત એટલ ડરહરક િાકવાના ચકર પાસ કદીન ગયો અન કાર આગળ ઉપડી.

તયાર પછી ફઝન રસત કાઈ ખાસ બનય નહિ. તઓ પિોચયા ત પિલા રાત પડી ગઈ. પણ તઓએ સચવલાઈટન બટન દબાવય અન રસતા ઉપર અજવાળ ઝોકાર થઈ ગય.

ફજ સધરલી ઢબન શિર િત. તયા મોટરો ન િોટલો પષકળ િતા.

તઓ રાત આખી મોટરમા પડી રહા. ન સવારમા શિરની સાકડી શરીઓમા ફરવા નીકળા. તઓએ ઘણી ઘણી સદર વસતઓ ખરીદી. કોથળીઓ જવી ચામડાની ચીજો અન ડાયરીઓ લીધી. ડોનલડ આશર દશ શશશલગના ફળો લીધા; સડી જતા એપીકોટસ, ખારક, લીબ અન અજીરોથી કાર ગધાઈ ઉઠી.

સધારામાથી નાસી જવા દરક જણ અધીર િત. બપોર તઓ ઉપડયા. શતરપોલીન રસત તઓએ કરો જવાન ઠરાવય. પણ ડરહરક કહ : `દશષિણમા આવલ ચાડ સરોવરન માગટ જઈએ તો ઠીક. એ રસત ટોરગસ રિ છ – સિરાના જગલી માણસો : ઉતતમ લડવયા.’ બીજાન એ યોજના સારી લાગી. એમની શરત માતર એટલી િતી ક કોઈ કારમાથી નીચ ન ઉતર.

તઓ સળગતા રણ ઉપર ઈશાન ખણામા ઉપડયા. રસતો ન િતો એટલ તઓન કરટરશપલરના પડા ચડાવવા પડયા િતા. એમની સામ રતી ન રતી શસવાય બીજ કશ ન િત. ગરમી અસહ િતી. િલગા સચા પાસ બઠી બઠી બધો વખત બરફ જ બનાવયા કરતી િતી.

એકાએક શગલબટટ શષિશતજ ઉપર જણાવતા ધળના વાદળ તરફ આગળી ચીધી બમ પાડી : `કાફલો !’

થોડા જ વખતમા તમના તરફ ધીમ ધીમ ચાલી આવતી ઊટોની િાર જોવામા આવી.

ડરહરક, જ રરિ અન ડોનલડ મશશનગન સભાળવા માડયા. શગલબટવ વીજળીન બટન દબાવવા તયાર થઈ ગઈ. િલગા બૉમબની પટી પાસ પિોચી.

જ રરિએ કહ : `જયાર િ કિ ચલાવ.’ તયાર બધાએ મારો ચલાવવો.

ડરહરક કહ : `પણ કદાચ તઓ ભલા આરબો િોય!’

શગલબટટ કહ : `જો નીલ િોત તો આપણન કિી શકત.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `એહ ! જો તયો, શય બકર છર? મારર એની િરજ પડી છર એમ ધારર છર! તય અમારા કરતા આરબ ગવરર વધારર ઉા જાણર છર? અમર તનર ન લીધયો એની અદરખાઈ કરર છર, ખર નર?’

હરલિાએ પછય : `ખરરખર, શય એ જ િલી આરબયો હતા?’

ડહરક કહય : `છપા વરશર એ લયોકયો લરારા ન હયો તયો કહર તર હાર . મ એમનર ગવરર વાચય છર. તરઓ ગમતરયો હયોવાનયો િોિ કરર છર અનર જારર તમાર ધાન ન હયો તયો તમારા

ઉપર છરયો હયલાવર છર અનર પસા વિરરર આચકી લર છર.’

હરલિાએ કહય : `િમર તર હયો. આપણર તયો કારમા બરસી રહરવાના.’

વાતાજ

જયાર તઓ કાફલાની નજીક આવયા તયાર ઊટ ઉપર શતરજીઓ અન ચામડા લાદલા તમની નજર પડયા.

એક કાફલામાથી એક ઊચો આરબ મોટરની નજીક આવયો. તણ રિનચમા કહ : `સબલ ખર! અમ માલ લઈન મરઝક જઈએ છીએ. અમન તરસ લાગી છ. ખદા કર અન તમારી પાસ પાણી િોય.’

શગલબટટ અથવ કહો ન િલગાએ ઠડા પાણીન વાસણ ભરી આપય. વીશ વખત તણ વાસણ ભય તયાર આરબોની તરસ છીપી.

આરબ કહ : `અિશાનમદ છ. હકસમત. અલાિો અકબર. આવો અન આ શખ બલરખ તરફથી એક મામલી ભટ રપ એક શતરજી પસદ કરો.’ આમ કિી તણ નીચા વળી નમન કય.

શગલબટવ જવા માટ બારણ ઉઘાડા ગઈ તયા તો ડોનલડ તન પકડી રાખી.

તણ કહ : `બિાર ન જા; એમા દગો છ. એ લોકો આપણન બધાન મારી નાખશ.’

સાશભમાન શગલબટટ કહ : `િ ડરતી નથી. િ જઈશ અન શતરજી લાવીશ. પણ....’ તણ ધીમથી કહ : `ડરહરક ! જરા મશશનગન ઉપર િાથ રાખજ.’

ડરહરક બિાદરીથી કહ : `હફકર નહિ; િ બઠો છ ના!’

શગલબટટ બારણ ઉઘાડય. અન ઊચા આરબ સાથ ત કાફલા તરફ ચાલી. બીજાઓ કારમા બઠા બઠા ભયથી જોઈ રહા.

તઓ શવચારવા લાગયા : `ધારો ક આરબો શગલબટવન લઈ જાય, તો? અન શગલબટવ તમના ટોળા વચચ િોય તયાર મશશનગન પણ કમ છોડી શકાય? ભયાનક ષિણ!’

જ રરિએ બમ પાડી : `િા, સમજયો. વીજળીન બટન દબાવશ અન કારન વચચ િાકી જઈશ.’

બીજાઓન આ શવચાર ગમયો અન જયા તઓ કારન આગળ ધપાવવાની તયારી કરતા િતા એવામા તો તમણ શગલબટવન પાછી આવતી જોઈ. એની પાછળ સદર રાતી શતરજી ઉપાડીન બ માણસો આવતા િતા.

વચચ વાતચીત

કરાળીનર હરલિાએ કહય : `ઉહ! આખરર તરઓ ભલા આરબ નીકળા!’

જફરએ કહય : `મનર તયો આ વાતાતા રર હિાળ લાિર છર. જ રનર મળીએ એ ગમતરયો જ થા તયો પછી આપણી સાતર તરણ તરણ મગશનિનયો શય કામ વિારવી?’

ડહરકર કહય : `રયોરરગસ પાસર તયો પહોચવા દયો?’

વાતાજ

આ લોકો ઘણા શમલનસાર િતા. તઓએ ડોનલડન એક ઊટની ભટ આપવાન ધાય અન ડોનલડ ત ભટ સવીકારવાનો પણ શવચાર કયષો. તણ કહ : આપણ ઊટન સિલાઈથી રસોડા રાખીન લઈ જઈશ. માતર એના પગ બારણા બિાર રિશ.’ બીજાઓએ તમ કરવાની ના પાડી ન રોનલડ રડયો.

આરબોન છલી સલામ કરતી વખત ડરહરક શગલબટવન કહ : `ટોરગસ કયા િશ?’

શખ કહ : `અર! િ તમન ચતવણી આપ છ ક રસત સાવધાન રિજો. અિીથી પરા એક હદવસન માગટ તઓ છ. જો તમ ધોળા ઘોડા ઉપર બઠલા માણસન જઓ તો પઠ પકડીન ભાગજો.’

ડરહરક સશસમત કહ : `અિશાન!’ અન તઓ રસત પડયા.

એક કલાક ચાલયા તયા એકાએક અધાર થઈ ગય.

ડરહરક કહ : `મન લાગ છ ક વાવાઝોડાની િવ શરઆત થઈ છ.’

થોડીક ષિણોમા તો પવન કાર ફરતો ઘઘવવા લાગયો.

ડોનલડ બમ પાડી કહ : `િ! આ તો રતીન તોફાન છ.’

એમ જ િત. ગાડી જરા પણ આગળ ચસકી નહિ. મોટા સસવાટા સાથ રતી કારની બાજએથી ઉડતી િતી. થોડા વખતમા કાર અરધી ધરબાઈ ગઈ. િલગાએ કહ : `વીજળીન બટન દબાવો.’

પણ તઓ એટલા બધા બી ગયા િતા ક તઓ િસી શકયા નહિ.

થોડી વાર પછી શગલબટટ કહ : `િવ તો પવન પડી ગયો લાગ છ.’

ડરહરક કહ : `ના, આપણ તદદન દટાઈ ગયા છીએ ન તથી તોફાન સાભળી શકતા નથી.’

પણ ત રાતર કોઈન ઊઘ આવી નહિ. સવાર પડય. ઘહડયાળથી એમણ જાણય ક સવાર છ; બાકી આસપાસ બધ અધાર િત.

જ રરિએ કહ : `કદાચ એક માઈલ જટલા ઊડ દટાઈ ગયા િોઈશ!’ તન મો

વીજળીના પકાશમા હફક દખાત િત.

ડરહરક કહ : `આપણ બધ ખોદીન બિાર આવવ જોઈશ.’

ત વખત તમન સાભય ક કારમા પાવડો ન િતો. શગલબટવ મરખ શોધક ઉપર શચડાઈ. કિ : `મરખ રતીના તોફાનનો તો શવચાર કરવો િતો?’

િલગા કિ : `પયાલા અન બીજા વાસણો વાપરીએ.’

અન બધા કામ કરવા માડયા. બારણા સાફ કરતા જ બ કલાક વીતી ગયા અન આકાશના તારાઓ જોઈ શક ત પિલાતો રાત પડી. મોડી રાત સધી સૌએ કામ કય અન પછી સવાર સધી ઘસઘસાટ ઊયા.

શગલબટટ તના શવષનો પોતાનો અશભપાય નીલન જણાવવાનો શનચિય કયષો. તણ વાયરલસ કયષો. નીલ લડનમા િતો. તમની વાતચીત શર થઈ.

`એ બવકફ! આમા પાવડાબાવડા કમ મકયા નથી?’

`આવ આવ શ પછ છ, મખાવઈ ભરલ? સિરામા શ મ તમન કરનલ કરવા મોકલયા છ? કદાચ તમ નાના છોકરા પઠ એક દહરયાકાઠો ધારી રતીથી રમવા ધરતા િશો! ઠીક રમો. બીજી વાર જશો તયાર િ તમન બાલદીઓ, લાકડાના પાવડા, ઢીગલીઓ, બગલીઓ વગર આપીશ. િમણા ગડબડ નહિ; બસ કરો.’

તઓએ રણમા મોટર આગળ ઉપાડી.

ડરહરક કહ : `અર! આ પલ ધળન વાદળ દખાય! કાફલો િશ અથવા તો ટોરગસ િશ.’

ખરખર કાફલો િતો.

નજીક આવતા તમન માલમ પડય ક કાફલામા સો ઊટ િતા. છતા સાથ માતર છ માણસો જ િતા. ઊટ ઉપર કશો ભાર લાદો ન િતો. ડરહરક કારન ઉભી રાખી અન તમન પછ. તઓએ માથ ધણાવય. તમન અગજી આવડત નથી એમ સમજાય. ડરહરક જમવનમા સમજાવય. શગલબટટ રિનચમા; પણ તમણ ફરી વાર માથ ધણાવય. પછી શગલબટટ ઈટાશલયન વાપરી અન છમાથી એક જણ આગળ આવયો. ત ભાગય-તટય. ઈટાશલયન બોલતો િતો.

તણ પોતાની દ:ખભરી કથા કિી : `ફઝથી અમારો સો માણસોનો કાફલો રવાના થયો િતો. છલા ઓએએસ (રણદીપ) પાસ ટોરગસ અમારા ઉપર િમલો કયષો. તમણ બધાન કાપી નાખયા ન માલ લટયો. અમ માતર છ જણા બચયા છીએ.’

તણ આગળ કહ : લટારો રહફયા િતો. સિરામા એ એક ભયકર માણસ છ. મારા એકના એક દીકરાન ત ઉપાડી ગયો છ. અરર! એ દટિ કા તો એન કાપી નાખશ અથવા ગલામ તરીક વચશ! ઓ મારા વિાલા અજીઝ!’ આટલ કિી શબચારો રડવા લાગયો.

ડરહરક ઠડ પટ કહ : `અમ તારા દીકરાન વર લશ.’

શગલબટટ ભાષાતર કય : `ચાલ, અમારી સાથ કારમા આવ. અમન રહફયા પાસ લઈ જા. પછી જો શ થાય છ.’

આરબ ખશીથી ત સવીકાય. તઓએ તન કારમા બસાડયો અન જ હદશામા રહફયા ગયો િતો ત દશષિણ હદશામા તઓ ઉપડયા. ડરહરક કારન પર વગમા મકી દીધી. પણ પડા કરટરશપલરના િતા. એટલ ગશત માતર કલાક 64 માઈલની થઈ. અરધા કલાકમા જોવાના બરજ ઉપરથી જ રરિએ બમ પાડી : `ઓ પલા દશમન દખાય!’

ટોરગસ ઓએએસમા તબ નાખી પડયા િતા. જવી તઓએ કારન નજીક આવતી જોઈ ક તરત જ બધા બદકડીઓ લઈન બિાર ધસયા ન લડવાની લાઈનમા ગોઠવાઈ ગયા. એક સાથ વીશ ગોળીઓ મોટરના કાચો સાથ તડશગ તડશગ કરતી અથડાઈ પણ કાચ બલટપફ િતો એટલ તટયો નહિ.

આરબના િાથમા બોલવાન ભગળ આપય એટલ કારમાથી તણ પોતાની ભાષામા કહ : `અમાર રહફયા સાથ વાત કરવી છ.’

ટોરગસ મસલત કરી. પછી એક ઊચો માણસ આગળ આવયો. એ ઘણા ભયકર દખાવનો િતો. બાળકો તો એન જોઈન હફકા પડી ગયા. તણ જમવનમા પછ : તમ કોણ છો અન તમાર શ જોઈએ છ?’ એનો અવાજ ઘોઘરો અન ઊડો િતો.

ડરહરક કહ : `તમ કાફલાન લટયો છ. એટલ એમનો જ બધો માલ લઈ લીધો છ ત અન તમારા કબજામા જ બધા કદીઓ છ ત, તમાર અમન સપરત કરવાના છ.’

રહફયા શતરસકારથી િસયો. તણ અરશબકમા પોતાના માણસોન કાઈક કહ. તઓ આગળ ધસયા અન કારન પકડી લીધી.

શગલબટટ વીજળીના બટન ઉપર િાથ મકયો પણ ડરહરક કહ : `એક વાર એન આપણન એમના કરમપમા લઈ જવા દો.’

આરબો કારન પોતાના મકામ તરફ ધકલી લઈ ચાલયા.

ડરહરક કહ : `િવ લગાવા દ.’ તણ બટન ફરવય અન કાર ઢસડતા સોળ માણસો ટટાર અન શાત ઉભા થઈ ગયા.

રહફયાએ બમ પાડી અન તમના તરફ ચાબક લઈન ધસયો : `ચલાવ!’ પણ પલા માણસો આગળ ચાલયા નહિ.

ડરહરક વીજળીનો પવાિ બધ કયષો અન સોળસોળ શબ આસતથી રતી ઉપર ઢળી પડયા.

ડરહરક ચીસ પાડી : નાપાક કતતા! ત જ ચોરી લીધ છ ત પાછ આપ દ છ ક નહિ?’

રહફયા મરણ પામલા સોળ માણસો તરફ જોઈ રહો. શવષાદથી તણ કહ : `િ િાયષો. તમારા િશથયારો મારા કરતા સારા છ. કદીઓ અન લટ િ પાછા આપીશ પણ યાદ રાખજો, રહફયા આજ સધી કદી િાયષો નથી. એનો ગસસો કદી શાત થતો નથી. ત વખતની જ રાિ જએ છ. યાદ રાખજો. ધોળા-છોકરાઓ! રહફયા વર લીધા વગર નહિ રિ!’

તણ તના માણસો તરફ જોઈન કહ : `કદીઓન છોડો; લટન િાજર કરો.’ માણસોએ આજા ઉઠાવી.

પછી રહફયાએ શનશાની કરી. એના માણસો ઘોડા ઉપર સવાર થઈ ગયા અન તની સાથ ઉપડી ગયા.

િાથની મઠી બતાવી બમ પાડી તણ કહ : `વર! મારી પશતજા છ.’

દસ કદીઓમા એક આરબનો દીકરો િતો. શપતાપતર ખબ ભટયા અન ડસક ડસક રડયા. પછી તઓએ િલગાના પગન બચી લીધી.

િલગાએ શરમાઈન કહ : `ગાડા મા થાઓ!’

અલબતત બીજાન આ ગમય નહિ. ડરહરક અન શગલબટટ દાવો કયષો ક બચાવનાર તો તઓ િતા, પછી શા માટ તમણ િલગાના પગન ચમવા જોઈએ?

જ રરિએ કહ : `તયાર ત તારા મોજા તો ઉતાર? જો ક િ સમજતો નથી ક પગ બચી લવરાવવામા શી મજા છ. મન તો એ મખાવઈ લાગ છ.’

શગલબટવ સામ જોઈન ડોનલડ કહ : `એ ગદ પણ છ.’

શગલબટટ ડોનલડન મો ઉપર માય અન ....

પછી આગળ બીજ વખત.

વચચ વાતચીત

મઝાઈનર જફર કહય : `રહફાનર શા મારર જવા દીધયો? અણધાયો એ પાછયો આવી ચડશર. હય કહય છય કર એ પાછયો આવશર જ. હટ નીલ! તય મરખ છયો.’

મ કહય : `િાડા છયોકરાઓ! પહરલા એ તયો કહયો કર વાતાતા કયોણ કહર છર? તમર કર હય? તમર ધાન નહહ રાખયો તયો તમર ડરગઝઝ ફલયો લરવા જશયો તારર રહફા તમનર કનડશર.

જફરએ કહય : `હય બરપરવા છય . એરલય ખર કર એનર જવા દીધયો એમા તયો મખાતાઈ જ કરી છર. એ લયોકયો ઘયોડર ચડીનર નાસી જતા હતા તર જ વખતર આપણર તરમનર મશીનિનથી ઠરકાણર પાડા હયોત. મગશનિન તમારર અમનર કા ર વાપરવા જ દરવી નથી.’

ડહરકર કહય : `પણ જફર! આ ઠીક થય. હવર આપણર બધયો વખત ધાન રાખવય પડશર.

વીજળીનય બરન ચાલય રાખીનર હમરશા આપણર સવય પડશર. કરવય મજાનય?’

ગિલબરતા કહર : `લર! આ તયો વાતાતા છર.’

ડહરક કહય : `અનર તય બરવકફ મરખી છયો!’

ડયોનલડ ગચડાઈનર બયોલયો : `નીલ! રહફા પાસર આ ગિલબરતાનર ઉપાડી લરવરાવ નર? ગિલબરતા હમરશની એક નડતર છર.’

ગિલબરતા કહય : `રહયો, મારા ગવના તમનર ચાલર એમ જ નથી. મારા ગવના ઈરાગલન નર ફચ કયોણ જાણર છર? બસ ! થઈ રહય?’

૩

આ સાિશસક બાળકોએ પાછા સોપાયલા કદીઓન કારમા લઈ લીધા અન તમના કાફલા તરફ ઉપડવાની તયારી કરતા િતા. એવામા ડોનલડ કહ : `પણ રહફયા પાછો આવશ અન બધી ચીજો તમ જ શતરજીઓ ઉપાડી જશ તો?’

શગલબટવ કહ : `આપણ અિી ચોકીદાર મકીએ. મારી એવી દરખાસત છ ક જ રરિ અન ડરહરક માલન સાચવતા બસ. આપણ તમન પાછા લવા આવશ.’

ડરહરક અન જ રરિ શસવાય દરકન આ યોજના અતયતતમ લાગી.

શગલબટટ કહ : `શતરજીઓના ઢગલા ઉપર મશશનગન રાખો. પછી છ કાઈ?’

બ બિાદર નરોના ચિરા ઉપર સરખી આવી. ડરહરક કહ : `સરસ! અમ માલનો બચાવ કરશ.’

મશશનગન કારમાથી બિાર કાઢી અન શતરજીના ઢગલા ઉપર ખડી કરી પાસ બ િજાર કારતસો મકયા. ડરહરક અન જ રરિએ આરબોન સાલમ કરી અન કાર ઉપડી.

વચચ વાતચીત

`અર ડરરક! આ તો આપણ એકલા રહા. પલો રરિયા આવશ તો?’

`અન રફ! કારતસોનો પટો િર નરહ અથવા કારઈક એવર થઈ જાય તટ?’

વાતાજ

બ છોકરાઓ શષિશતજ તરફ જોતા બઠા. એકાએક જ રરિએ ડરહરકનો િાથ પકડયો. ભયભીત થઈન તણ ધીમથી કહ : `ધળ!’

ડરહરક કહ : `િવ વખત આવી લાગયો છ!’

તણ કારતસના પટાનો એક છડો ઉપાડયો. એકાએક તનો ચિરો હફકો પડી ગયો. ન મોમાથી ભયની કારમી ચીસ નીકળી : `જ રરિ! મારી નાખયા! આપણ ખોટા કારતસ લીધા છ. આ પટો કા તો બીજી મશશનગનનો છ.’

એક ષિણ બન એકબીજા સામ તાકીન જોઈ રહા.

પછી તઓએ ટોરગસના નજીક આવતા ધોળા ઘોડાઓ તરફ નજર ફરવી.

દરક પોતાની શપસતોલ ખચી. બન પાસ થઈન માતર ચાલીસ કારતસ િતા.

ટોરગસ અધવ ચદરાકારમા ગોઠવાઈન ઝપાટાબધ તમના તરફ ધસી આવતી િતા. આ બ બિાદર વીરોએ િાથ મળવી લીધો.

રધાયલા અવાજ ડરહરક કહ : િવ આ મામલામાથી આપણ કદાચ પાર ન ઉતરીએ તો....’

જ રરિ ધજતા અવાજ બોલયો : `કદાચ શગલબટવ વખતસર કાર લઈન આવી પિોચ.’

શનરાશાથી ડરહરક કહ : `પણ શગલબટવ કપાસ વાચી શકતી નથી!’

ડરહરકની વાત સાચી િતી. કાર આરબન કાફલા તરફ નઋતય ખણામા લઈ જવાન બદલ વાયવય તરફ લઈ જતી િતી. શગલબટવ કપાસ વાચી શકી નિી.

દરશમયાન બ છોકરાઓએ શતરજીઓની દીવાલ બનાવી અન િવ શ થશ તનો શવચાર કરતા બઠા.

જ રરિએ કહ : `આપણ કાર છોડી એ બિ ખોટ થય! કટલી બધી મખાવઈ!’ તની આખમાથી આસ ખરી પડયા.

રહફયા પોત જ ઘોડા ઉપર આગળ ધસયો. તણ કહ : `તમ િવ મારા કદીઓ છો. શરણ આવો એટલ સિીસલામત છો. સામ થશો તો ભડ િાલ મઆ સમજજો. કદાચ તમ મારા થોડા માણસોન મારી શકશો. પણ બસો માણસોન મારવાની તમારી તાકાત નથી.’

છોકરાઓન શકા આવી ક રહફયા કદાચ જઠ બોલ છ. પણ છતા તમની શસથશત ભયકર િતી.

ડરહરક કહ : `આપણી પાસ એક જ ઉપાય છ અન ત શરણ જવાનો. આપણન તઓ મારી નાખ ત પિલા કાર પાછી આવ એવો ભરોસો રાખીએ.’

જ રરિએ કહ : `આ એક જ માગવ છ.’

તમણ શરણ આવયાની શનશાની તરીક ધોળો વાવટો ચડાવયો.

પરત આમા ગરસમજતી ઉભી થઈ. એક વખત જ રરિનો રમાલ ધોળો િતો, પણ િમણા ત મલો ભખરો થઈ ગયો િતો. ટોરગસન લાગય ક શરણ આવવાન બદલ આ તો સામ થવાની શનશાની છ. ટોરગસોએ ભડાકા કરવાન બદકો તાકી, પણ ડરહરક પોતાની શપસતોલ ફકી દીધી અન કદીન આગળ આવયો એટલ આ ગભીર શસથશતમા બચાવ થયો. જ રરિએ પણ એમ જ કય. એક ષિણમા તઓ રહફયાન કદી થયા!

શતરસકારથી ખડખડ િસીન રહફયાએ કહ : `િા! આખર ધોળા માણસો, તમ મારા પજામા સપડાયા છો!’

ડરહરક કહ : `તમ વચન આપય િત ક અમન તમ મકત કરશો.’

િસીન રહફયાએ કહ : `િ િમશા માર વચન પાળ છ. એક કલાકમા તમન મશકત આપવામા આવશ... જો શરિસતી માટ સાચ જ મશકત િોય તો! િા િા, ધોશળયા લોકો! એક જ કલાકમા. પણ એ એક કલાકમા તમ જાણશો ક ટોરગસ પોતાના દશમન તરફ કમ વતટ છ.’

જ રરિ ગભરાટથી બોલયો : `શ અમન હરબાવીન મારશો?’

પણ રહફયાએ માતર દટિતાથી શસમત કય.

વચચ વાતચીત

મ કહય : `હવર અહી આપણર આજ ર અરકીએ.’

છયોકરાઓએ `નહહ, ગનહ, નહહ’નયો પયોકાર કયો. તરઓએ બમ પાડી : `આિળ ચલાવયો. ગિલબરતા વખતસર આવી પહોચી કર નહહ તર કહયો.’

ડહરકર કહય : `િમર તરમ બનય હયો. આપણનર તરણર મારી તયો નહયોતા નાખા, કારણ કર આ રહા આપણર જીવતા! નહહ જફર?’

ગિલબરટ કહય : `મનર વાચતા નથી આવડતય – શય? પરલય શય વાચતા નથી આવડતય – એમ તમર કહયો છયો તર ખયોરય છર. તમારા કરતા હય કપાસ સારયો જાણ છય . તમર િગણતમા વાપરયો છયો તર કર નહહ?’

છયોકરાઓ ગતરસકારથી હસા. તરઓનર કપાસની બધી ખબર હતી.

ડયોનલડર કહય : `મનર પણ ખબર છર. કપાસ એરલર એક કારાવાળય ઘહડાળ અનર એ કારયો હમરશા કદા કરર છર.’

મ કહય : `ભારર કરી! ઠીક હવર આિળ ચાલીએ.’

વાતાજ

આપણા બ બિાદર છોકરાઓન એટલ તો સમજાય ક તમન કવી રીત હરબાવીન મારવા ત સબધ ટોરગસ વચચ મતભદ ઉભો થયો િતો. અલબતત, એ લોકો શ બોલતા િતા ત સમજાત ન િત. પરત એક માણસ બ મોટા જગલી ઘોડા તરફ આગળી ચીધતો િતો. ઘોડા તોફાન ચડયા િતા એમ જણાત િત કારણ ક તઓ દોરડાન ખચતા િતા.

ડરહરક ભયથી જ રરિના કાનમા કહ : `ત મશશયા શવષ સાભળ છ? એન જગલી ઘોડાની પીઠ ઉપર બાધવામા આવયો; પછી ઘોડાન છોડી મકયો. ફરી કદી ત દખાયો નહિ.’

આશાથી જ રરિએ કહ : `જો આપણન ઘોડા ઉપર બાધીન છટા મક તો છટકારાની કઈક આશા છ!’

પરત રહફયા સામ જોતા જ તમની આશા ગળી ગઈ.

એમ સપટિ રીત દખાત િત ક ઉપરની યોજના સામ રહફયાન વાધો િતો. તણ ઝડપથી થોડાએક િકમો આપયા અન કટલાએક મજબત િશો છોકરાઓન તાડના ઝડ તરફ ઉપાડી ચાલયા. દરક છોકરાન ઝાડ સાથ બાધવામા આવયો અન બીજાઓ સકા પાદડા અન ડાળીઓન એકઠા કરવા લાગયા.

ડરહરક ડસકા ભરતા કહ : `અર, આ તો આપણન જીવતા બાળી મકશ!’

જ રરિ તો કાઈ બોલી જ ન શકયો.

શચતાઓ ઊચી ખડકાઈ. માતર છોકરાઓના માથાઓ શચતા ઉપર દખાતા િતા. રહફયા અદબ વાળીન ઉભો િતો. શછટકારીન તણ કહ : `િા, િા... મખાવઓ! તમ રહફયા સામ લડવા આવયા િતા. ખર? ડકરો!’

સામ થઈન ડરહરક કહ : `ડકર ત!’

રહફયા તના તરફ ધસી આવયો અન ચાબકથી તના ગાલ ઉપર એક ધરી દીધી.

`ઠીક છ! ચાબકન આ શનશાન જશદગી સધી રિશ.’

વચચર વાતચીત

ડહરકર પયોતાનયો િાલ તપાસી જોયો. તરનર ખબર પણ ન પડી કર પયોતર િાલ ઉપર હાથ કારર ફરરવયો.

વાતાજ

દટિ રહફયાએ િકમ કયષો : `આગ લગાડો.’

બ માણસો શચતા સળગાવવા આવયા.

ધજત અવાજ જ રરિએ કહ : `મન તો માતર એટલ જ કાઈક સાભર છ ક ત તારા પાડોશીના બળદનો ક ગધડાનો મોિ કરીશ નહિ.’

જ રરિએ કહ : `એન ચલવી જોઈએ. જો ક આ વખતન માટ એ બધબસતી પાથવના લાગતી નથી. તન કમ લાગ છ?’

આગ સળગાવવા માડી. છોકરાઓના પગ તપવા લાગયા. ધમાડાથી તમન ઉધરસ આવી.

ડરહરક કહ : `આ ધમાડો આપણન િમણા બભાન કરી મકશ. એટલ ઠીક થશ ક વધાર દ:ખ જોવાન મટય.’

એકાએક તમના જોવામા આવય ક ટોરગસ ઉશકરાયલા દખાયા. તઓ પોતાની બદકો ઉપાડીન આમતમ દોડવા લાગયા; તયા તો મશશનગનનો કડકડાટ સભળાયો.

એકી સાથ બન છોકરાઓએ બમ પાડી : `િાશ, બચયા!’

કોઈએ જાણ કહ : `પરા નહિ.’

તઓએ ઊચ જોય. તમની બદકો રહફયાના િાથમા દખાઈ. આ બદકો સફટી બદકો િતી.

રહફયાએ ઘોડો પાડયો પણ અવાજ થયો નહિ. તણ બદક ફરી વાર તપાસી. ઘોડો ફરી પાછો ખચયો અન છોકરાઓ સામ શપસતોલ ધરી.

ડરહરક અન જ રરિએ પોતાની આખો બધ કરી દીધી. પણ મોત આવતા ઘણી જ વાર થતી જણાઈ. જઓએ ફરી વાર આખ ઉઘાડી અન...

વચચ વાતચીત

`કદાચ આ પરસિ આપણર કાલર પરયો કરશય.’

પાચ અવાજો એકી સાથર બયોલા : `બરવકફ! આિળ ચલાવ.’

મ વાતાતા આિળ ચલાવી.

વાતાજ

તઓએ ફરી વાર આખ ઉઘાડી અન રહફયાન મડદ જમીન ઉપર પડલ જોય. તની પાસ ડોનલડ િાથમા શપસતોલ રાખીન ઉભો િતો તયા તો બ બિાદર વીરો ફરી મશછવત થયા.

જયાર તમન ભાન આવય તયાર તઓ કારમા પથારીમા પડયા િતા. િલગા ઠડા પાણીથી તમના ચિરા લછતી િતી. નબળ અવાજ જ રરિએ પછ : `તમ અમન કવી રીત શોધી કાઢયા?’

િલગાએ કહ : `શગલબટવ કિ છ ક આપણ ડાબી તરફ જવ જોઈએ. મ ન ડોનલડ કહ ક જમણી બાજએ જવ જોઈએ. તણ અમાર માનય નહિ. ત કિ િ તમારાથી મોટી છ.’

ડોનલડ કહ : `એ ખર. પણ શગલબટવન ડાબા જમણાની ખબર જ કયા પડ છ? આપણન એણ જમણી બાજએ ઉપાડયા ન ધાય ક પોત ડાબી બાજએ જાય છ.’

ડરહરક પછ : `પછી?’

શગલબટટ કહ : `અમ આરબો અન બળતી આગન જોઈ. તરત જ મશશનગન દાબી અન એમનો પણ ઘાણ વાળી નાખયો. ફટફટ તઓ નીચ પડવા લાગયા; ત જોવાની મજા આવતી િતી.’

ડોનલડ કહ : `રહફયાન મ ઉડાડયો િતો.’

પછી ડરહરક કહ : `આપણ અિીથી ઉપડીએ ત પિલા આપણી મશશનગન અન શપસતોલો લઈ લઈએ.’

બિાર જઈન શગલબટવ મશશનગન અન શપસતોલો અદર લઈ આવી; પરત શતરજીઓ અન બીજી વસતઓ તયા જ રિવા દીધી.

રહફયાની ખોપરી સાથ ઉપાડી લવાની ડોનલડન મરજી થઈ; અન િલગાએ કહ ક શવચાર સારો છ. પરત ખોપરી કાઢી લવાની કોઈની િશમત ચાલી નહિ.

વચચ વાતચીત

ડહરકર કહય : `સહરામા તમર ખયોપરી ઉતારતા નહહ.’

મ પછય : `શા મારર નહહ?’

`માતર રાતા જ જ િલીઓ ખયોપરી ઉતારર છર. વળી ડયોનલડ એરલયો બધયો નાનયો છર કર તર કયોઈનર મારી શકર નહહ.’

મ ગખજવાઈનર કહય : `કયતઘની ડયકકર! તમનર બચાવા કયોણર?’

ગચડાઈનર તરણર કહય : `ડયોનલડર; તમારર એમ જ કહરવય છર નર?’ પણ એકાદ રરતીનય તયોફાન થય હયોત તયો ર બચી જાત.’

ગિલબરટ કહય : `હા ડહરક! ડયોનલડ છયોકર છર.’

ડયોનલડર દિતાથી કહય : `રહફાનર તયો મ જ માયો છર. નહહ નીલ?’

મ કહય : `ડયોનલડ! ખરરખર ત બર નાલાક માણસયોનર બચાવા. હય ધાર છય કર એ લયોકયો જારર બીજી વાર ભમા આવી પડશર તારર સાવ તય બીજી રીતર વતતાજ ર. ચાલયો. હવર વાતાતા આિળ કહીએ.’

વાતાજ

પછી ઈશાન ખણામા શતરપોલી પિોચવા માટ સિરા ઓળગી જવાનો શનણવય કયષો. એક વખત શગલબટવના શપતા શતરપોલીમા અમલદાર તરીક િતા. આ િકીકતના જોર ઉપર શગલબટટ દાવો કયષો ક આખા શતરપોલી શવભાગના મડળીના ભોશમયા તરીક પોત કામ કરશ.

પછી ઘણા કટાળાભરલા હદવસો આવયા. રતી, રતી, રતી! કોઈ કોઈ વાર ઓએસસમા ઊચા તાડ ક ખજરીના ઝાડ નીચ તઓ આરામ લતા; કોઈ વાર રસત મળતા માયાળ વપારીઓ સાથ વાતાવલાપ થતો. આ વપારીઓ રહફયાના મતયના સમાચાર સાભળીન ખશી થતા.

આખર તઓ શતરપોલીની સરિદ ઉપર પિોચયા. અિી તઓએ એક લીલવણીમા પડાવ નાખયો. સથળ શીતળ િત. પાણી અન નાશળયરીના ઝાડ સારા િતા. તમન નિાવાની ઇચછા થઈ. પણ બીક લાગી ક રખ ન મગરો ખાઈ જાય! ડરહરક કિી રાખય િત ક ઉપડવાનો વખત થતા પોત બયગલ વગાડશ.

બ વાગ બયગલ વાગય.

બધા દોડતા કાર પાસ આવયા.

ના, બધા નહિ; એક ખટત િત. શગલબટવ આવી નિોતી. એ કિતી િતી ક િ અિી અમરવલના ફલ શોધ છ.

ફરી વાર ડરહરક બયગલ ફકય. ઉતતર મળો નહિ.

જ રરિએ કહ : `ચાલો આપણ કારન તળાવ ફરતી લઈએ.’

તઓ તળાવ ફરતા ફયા. પણ કયા ય શગલબટવનો પતતો લાગયો નહિ.

એકાએક ડોનલડ બમ પાડી અન આગવી બતાવી સૌન ધયાન ખચય : `જઓ તો, અિી ઘોડાના ડાબલાના શનશાન છ.’

ડરહરક ઝડપથી નીચ ઉતયષો અન તણ શનશાનો પોતાના કાચથી તપાસી જોયા. તણ કહ : `આપણ આ સગડ સગડ ચાલયા જવ જોઈએ.’

તઓ આગળ ચાલયા.

સાચિયવ િલગાએ કહ : `દખો તો, અિી એક કાગળનો કટકો પડયો છ!’

પથમ તો બીજાઓન એન કશ મિતવ સમજાય નહિ. પણ જ રરિન થય ક આવા જગલી મલકમા કાગળનો કટકો િોવો અસભશવત છ.

તણ કહ : `ચાલો જરા પાછા ફરીન એન ઉપાડી લઈએ.’

તઓએ તમ કય. એ કાગશળયો `ટાઈમસ’નો ટકડો િતો. એના ઉપર ઉતાવળમા લખલ િત : `મન જગલીઓ ઉપાડી જાય છ. બચાવો, શગલબટવ.’

બિાદર ટોળીએ ઉદગાર કાઢયો : `વિાર ચડો!’

કાર ઝપાટાબધ આગળ ઉપડી. તરત જ તઓની નજર ઘવના વટોશળયા જવ દખાય. ડરહરક મોટરન પર ગશતમા છોડી દીધી. થોડા જ વખતમા તઓ દરથી તોપ મારી શક તટલા નજીક આવી પિોચયા.

િલગાએ કહ : `આપણ ભડાકો કરવો નહિ. વખત શગલબટવન ઈજા થાય.’

ડરહરક કહ : `તયાર તો વીજળીના તારનો ઉપયોગ કરીએ.’

સામ ધળના ગોટા શસવાય કશ દખાત ન િત. ડરહરક મોટર અદર લીધી. તરત જ કઈ ઘન પદાથવ જવ દખાય. ડરહરક મોટર આગળ લીધી. એક મોટી દીવાલ સાથ મોટરન નાક ભટકાય.

તણ શનરાશાથી કહ : `લટારાઓ હકલામા પસી ગયા છ!’

કાર ઉપર ગોળીઓનો વરસાદ વરસવા લાગયો. ડરહરક કારન હકલા ફરતી ધીમ ધીમ ફરવી જોઈ. જબબર મજબત બારણા તપાસયા. તોડીન અદર પસાશ ક કમ તનો શવચાર કયષો. સૌન લાગય ક એ અશકય છ.

જ રરિએ કહ : `જઓ, પલી બારીમાથી કોઈન માથ દખાય.’

ખરખર, કોઈ માણસનો ચિરો દખાતો િતો. ચિરો બિ ભયકર અન દટિ િતો.

પલા માણસ કહ : `કમ, જમવન સમજો છો ક?’

ડરહરક કહ : `િા, સમજ છ.’

પછી માણસ કહ : `િ બબવર લોકોનો મખી છ. માર નામ બબવહરકો છ. િ ધોળી કમાહરકાન ચાિ છ. િ એન મારી મોટી બીબી બનાવીશ. તમ ચાલયા જાઓ. ત કિ છ ક તમારી સાથ એન નથી આવવ. એ મન ચાિ છ.’

ડોનલડ જમવનમા કહ : `ત જઠો છ.’ પણ મખીએ મશકરીભય િાસય કય ન બોલયો : `ચાલયા જાવ, નહિતર તમ ગીધડાનો મીઠો ખોરાક થશો!’ આમ કિી ત અદશય થઈ ગયો.

પસતાઈન જ રરિએ કહ : `આપણ એ માણસન બદક દવો જોઈતો િતો.’

યદધમતરીઓએ મસતલ ચલાવી. એમ ઠય ક અધાર થાય તયા સધી થોભાવ; પછી મોટો દરવાજો બૉમબથી ઉડાડવો.

રાત પડી અન તઓએ બટન દાબય. આખી રાત કોઈન ઊઘ આવી નહિ. વાર ઘડીએ જ રરિ સચવલાઈટ ફરવતો િતો. મધરાત થતા ડોનલડ કાર પાસ કઈક ધોળ ધોળ દખય. તણ બીજાઓન કહ અન તરણ શપસતોલો સજજ થઈ. પરત પલી ધોળી વયશકતએ પોતાના િાથ ઊચા કયાવ, ડરહરક બારણ ઉઘાડય.

વયશકતએ અગજીમા કહ : `બાસાિબ પાસથી િ એક સદશો લાવી છ.’

તણ એક શચઠી આપી. ડરહરક આતરતાથી ત ઉઘાડી. તમા લખય િત : `ડરહરક! મન બચાવજ. મખી પશ છ. આ બાઈ શમતર છ. ત તન મારી પાસ લાવશ.’

જ રરિએ કહ : `સમાલજો, દગો ન િોય!’

ડરહરક કહ : `અશકય! દશનયામા માતર એક જ માણસ છ ક જ આવી ભાષા લખી શક.’ તણ પલી સતરી તરફ મો ફરવીન પછ : `ત કોણ છ?’

બાઈએ કહ : `સાિબ! િ મખીની મોટી બગમ છ. પણ વષષો પિલા બાના બાપજી જયાર ઈટાશલયન લશકરમા અમલદાર તરીક કામ કરતા િતા તયાર િ તની નોકરીમા િતી. િ બબવહરકોન શધકાર છ. એ દટિ રાષિસ છ. ચાલો. િ તમન રસતો બતાવ. સાથ િશથયાર લઈ લયો. પણ જોજો. ખડખડાટ ન કર તવા લજો.’

તઓએ અદર અદર મસલત કરી લીધી અન છવટ એમ ઠરાવય ક –

વચચ વાતચીત

હરલિાએ ડરીનર કહય : `મનર ન મયોકલતા.’

જફરએ મશકરી કરી : `તય છર જ નકામી. તનર કારમા જ રાખશય.’

ડયોનલડર બહાદયરીથી કહય : `પણ હય જઈશ.’

જફરએ ધજતા ધજતા કહય : `અરર ! આ તયો આપણનર હકલામા ઉપાડી જવાની યગકત છર. મનર જવય િમતય નથી.’

મ પછય : `ડહરક ! તાર કરમ છર?’

ડહરકર મારયો પરશન સાભળયો નહહ. તરની આખયો મયોરી નર ચકચકતી હતી. કરમ જાણર હકલામા પહોચી િયો હયો!

વાતાજ

છવટ એમ ઠય ક ડરહરક અન ડોનલડ જવ. તઓએ પોતાની સાથ એક એક છરો અન એક એક શપસતોલ લઈ લીધા. ડરહરક જરર પડ તો વાપરવા પોતાના શખસસામા બ બૉમબ સરકાવી દીધા. જ રરિ અન િલગાન કારમા રાખયા અન કહ ક ગમ તમ થાય તોપણ તમણ કાર છોડવી નહિ.

િલગાએ કહ : `િ કાઈ કાર થોડીક છોડવાની િતી!’

અધારામા લથહડયા ખાતા બન ભાઈઓ ચાલયા. પલી સતરી હકલામા એક નાની બારી િતી તયા તમન લાવી. ચાવીથી તણ બારી ઉઘાડી. સામ અધારી ગલી િતી. ડરહરકન વીજળીની બતતી વાપરવાન મન થય પણ સતરીએ કહ : એ ભાર જોખમભરલ છ.’ તઓ અધારામા આગળ ચાલયા. આખર દર એક દીવો દખાયો.

સતરીએ કાનમા કહ : `પલો ચોકીદાર. પણ બદક વડ મારવાથી વાત બગડી જશ. એન ચપકીદીથી મારવો જોઈએ.’

ડરહરકન લાગય ક પોતાના જીવનની આ એક મિાન ષિણ છ. તન થય ક પોતાન લપાઈન આગળ જવ પડશ અન પિરગીની પીઠ ઉપર બાયલાની પઠ પાછળથી ઘા કરવો પડશ.

તના મનમા એક યશકત સફરી : `જો ક એમ કરવ માનભય નથી છતા આ તો યદધ છ’ એમ શવચારી તણ ડોનલડ સાથ િાથ શમલાવયો. પછી દાત કચકચાવી િાથમા છરો લઈ ત લપાતો લપાતો આગળ ચાલયો, પણ નસીબ પશતકળ િત. ચાલતા ચાલતા પગ નીચનો એક પથરો ખસી ગયો. પિરગીર ભયની ચીસ પાડી. ડરહરક ભડાકો કયષો. `ધડમ!’ ગોળી ચોકીદારની છાતી સોસરી પસાર થઈ. પિરગીર ધબ લઈન નીચ પડયો. િશથયારબધ માણસો ધસી આવયા અન બ બદકોની મતયન ચાખવા લાગયા. પરત દશમનોની સખયા મોટી િતી; અન એમ લાગત િત ક આ છોકરાઓન પાછા િઠવ પડશ.

ડોનલડ બમ પાડી : `બૉમબ લગાવો.’

ડરહરક બૉમબ ફકયો. પોત, ડોનલડ અન પલી સતરી તરણ જણા જમીન ઉપર ચતતાપાટ પડયા. ભડાકો કાન ફોડી નાખ તવો િતો. જયાર ધમાડો દર થયો તયાર જોવામા આવય ક તયા નરદમ શબ પડયા િતા. બીજા કટલાએક ભયભીત થઈ નાસી ગયા િતા.

ડરહરક કહ : `આગળ ચાલો.’

સતરી તમન આગળ લઈ ચાલી. એક પણ શસપાઈ જોવામા ન આવયો.

તઓ વીજળીની બતતીઓ સળગાવી આગળ વધયા. છોકરાઓએ શપસતોલો ફરી ભરી લીધી િતી. આગળ વધતા એક બારણા પાસ સતરી અટકી. ત િળવથી બોલી : `આ

સરદારનો ઓરડો છ.’

ડરહરક આસતથી બારણ ઉઘાડય. અદરનો દખાવ જોઈન ત પાછો િઠી ગયો. શગલબટવન એક ખરશી સાથ બાધી િતી; મખી તની સામ હરવોલવર ધરીન ઉભો િતો.

મખીએ શખજાઈન કહ : `િા, ઠીક વખતસર આવયો! આ જો, િવ તારી દોસતદારન મોત તારી નજર જ થશ. તાર િશથયાર જરા પણ ઉપાડીશ તો ત જ પળ હરવોલવરની ગોળી છોકરીન વીધી નાખશ!’

વચચ વાતચીત

મ મજાથી કહય : `છયોકરાઓ! હય હવર થાકી િયો છય . આવતી કાલ સયધી ગિલબરતાનર તા જ પરી રાખીએ.’

ગિલબરટ કહય : `તય એમ ધારર છર કર હય બીઉ છય . પણ એ મયખીથી હય લરશમાતર બીતી નથી.’

હરલિા કહર : `હવર ભાઈ ઉતાવળ કરયો નર શય થય તર કહયો નર?’

મ કહય : `ડહરકનર પછ; એ તા હતયો.’

ડહરકર કહય : `િમર તરમ, અમર એનર મારી નાખયો.’

જફરએ કહય : `એનર મારી નાખયો એ જાણીએ છીએ; પણ કરવી રીતર એ કહયો નર? નીલ ઝર કરયો નર?’

મ કહય : `ઠીક તારર . જરા આિળ ચાલીએ.’

વાતાજ

છોકરાઓ ભયભીત બની ખીલો થઈ ગયા – પણ માતર એક જ ષિણ. ડરહરકન ભજ તવરાથી કામ કરત િત.

એકાએક ત ખડખડાટ િસયો.

તણ બમ પાડી : `મરખ! એટલ જાણતો નથી ક પાછળથી જ રરિ તન શપસતોલથી ઉડાવી દવા ઉભો છ?’

બબવહરકોએ ઝડપથી પાછ વાળીન જોય. પણ તયા તો ડરહરકની ગોળીએ તનો જમણો િાથ વીધી નાખયો. પણ મખીએ હરવોલવર ડાબા િાથમા લીધી, શગલબટવ સામ તાકી અન એની છાતી સામ ધડાકો કયષો.

એક સીચ! અન....

વચચ વાતચીત

હરલિાએ કહય : `ચયોકકસ! ગિલબરતા મરી નહયોતી િઈ.’

વાતાજ

ચીસ પડી અન મખીની સતરી જમીન ઉપર તરફડતી પડી. એ શબચારી શગલબટવન બચાવવા જતી િતી. એટલામા પોત જ જખમી થઈન ભોય પર પડી. બબવહરકો શખજાયો અન ફરી વાર શનશાન તાકય; પણ ડરહરકની ગોળી છટી અન લટારાઓનો સરદાર ધળ ચાટતો થયો.

તરત જ બ ભાઈઓએ શગલબટવના બધ કાપી નાખયા. ભયથી શગલબટવ બભાન બની ગઈ િતી.

ડોનલડ કહ : `આપણ એન ઊચકીન લઈ જઈએ.’

ધીમથી ડરહરક કહ : `ડોનલડ! આપણ એન માટ લડી શકીએ, જીવ પણ આપી શકીએ; પણ એનો અરધો ટન બોજો ન ઊચકી શકીએ!’

ખરશી ઉપરથી દદવભયટ અવાજ શગલબટટ કહ : `તમ મારાથી વધાર ભાર છો.’

શગલબટવ આ વખત ભાનમા િતી.

વચચ વાતચીત

મ કહય : `તરઓ કરવી રીતર હકલામાથી બહાર આવા તર કાલર કહીશ.’

જફરએ કહય : `મયખી તયો મરી િયો છર. હવર બહાર આવવામા શી મયશકરલી છર?’

મ કહય : `હકલામાથી બહાર ન નીકળયો તા સયધી બડાઈ ન મારયો.’

જફરએ કહય : `હ ય કા હકલામા છય ? હય તયો કારમા છય . લરતા જાવ!’

૪

શગલબટવન ભાન આવય એટલ ડરહરક આતરતાથી કહ : `આપણ જમ બન તમ તવરાથી અિીથી નીકળી જવ જોઈએ. મખી મરી ગયો છ, પણ તના માણસો િજી જીવતા છ.’

બારણા આગળથી ડોનલડ ભયભીત થઈ બમ પાડી : `અર, આપણ તો પરાયા છીએ!’

ગભરાટમા તઓ એકબીજા સામ જોવા લાગયા.

ડરહરક ભયપવવક કહ : `જાળમા સપડાયા !’

તઓ ખરખર ખરાબ શસથશતમા િતા. બારણ ઉઘડ તોપણ રસતો શોધવો મશકલ િતો. કારણ ક હકલામા સખયાબધ રસતાઓ િતા.

વચચ વાતચીત

જફરએ ગિલબરતાનર કહય : `ત કાર છયોડવામા ભારર િભીર ભલ કરી.’

હરલિાએ કહય : `આપણર ફરી વાર કદી પણ કારનર છયોડવી જ નહહ.’

વાતાજ

દરશમયાન િલગા અન જ રરિ ઘણા જ બીતા બીતા કારમા બસી રહા િતા. તઓએ ભડાકાનો અવાજ સાભળો િતો. પછી શાશત પથરાઈ ગઈ અન તઓ ધજવા લાગયા.

િલગાએ ડસકા ભરતા કહ : `આ વખત તઓ જરર માયાવ ગયા. આપણ શ કરીશ.’

ધજતા ધજતા જ રરિએ કહ : `સમજણ પડતી નથી.’

એકાએક િલગાએ કહ : `આપણ નીલન વાયરલસ કરીએ.’

નપલસના બદરમા નીલન સદશો મળો. ત શપકફટની બોટમા બસી ઇશજપત જતો િતો.

જ રરિએ સદશો આપયો : શગલબટવ, ડરહરક અન ડોનલડ હકલામા પરાઈ ગયા છ. અમ ધારીએ છીએ ક એ બધા મરાઈ ગયા છ.’

વાયરલસની શચહાહકત ભાષા જ રરિન બરાબર આવડતી ન િતી. નીલના જવાબથી ત વધાર ગચવાયો.

નીલ કહ : `પણ એ બધા શાનાથી ભરાઈ ગયા છ? ખારકથી ક નાશળયરથી?’

જ રરિએ કહ : `આ ગમમત ઉડાડવાનો વખત નથી.’

નીલ જવાબ આપયો : `તયાર શગલબટવ, ડરહરક અન ડોનલડ હકસસામા પરાઈ ગયા છ અન ભરાઈ ગયા છ તનો શો અથવ છ? હકસસો ભરાઈ ગયો છ ક બાળકો ભરાઈ ગયા છ? કાઈ સમજાત નથી.’

જ રરિએ કહ : `મરાઈ ગયા છ; ભરાઈ નહિ.’

નીલ કિ : `હકસસાન ન મરાઈ ગયાન શ લાગવળગ? તયા શતરપોલીમા જઈ કયો

હકસસો ઉપાડયો છ?’

િલગા કિ : `મન કિવા દ.’

િલગાએ ધકો મારીન જ રરિન દર િટાડયો. ત કિ : લટારાઓએ તમન પકડયા છ. અમ ધારીએ છીએ ક તમન રામશરણ પિોચાડયા છ.’

નીલનો જવાબ આવયો : `શ ખરખર? તમારા અષિાશ રખાશ કયા છ? જલદી કરો.’

જ રરિ અન િલગા ગભરાટમા એકબીજા સામ જોઈ રહા. નીલ શ કિ છ ત સમજી ન શકયા.

નીલ પછ : `તમ કયા છો?’

જ રરિએ જવાબ વાળો : `આહરિકામા; માર એમ ધારવ છ.’

આનો જવાબ કહો જાય તવો નિોતો. નીલની ગદી ભાષાથી યતર ધજવા લાગય.

નીલ કહ : `કારની બિાર નીકળીન જઓ, ન શ દખાય છ ત વણવવો. દરમા કાઈ પવવતો દખાય છ?’

જ રરિએ કહ : `િા, એક પવવતની િાર દખાય છ. એક શખના આકારની ટકરી જોવામા આવ છ.’

નીલની ભાષા સાભળી ન જાય એવી િતી. તણ કહ : `શખ! ફરી વાર બોલ.’

જ રરિએ કહ : `ધમાહડયાના માથા જવી લાગ છ.’ જ રરિએ બીજ વણવન આપય પણ જવાબ ન આપયો.

એક કલાક, બ કલાક, તરણ કલાક, ચાર કલાક પસાર થઈ ગયા. એકાએક િલગાએ બમ પાડી : `પણ જો, આકાશમા ટપક દખાય છ.’

જ રરિએ કહ : `પષિી?’

િલગાએ કહ : `િવાઈ જિાજ’

ટપક જરા મોટ થય.

અશત ઉતસાિથી જ રરિએ કહ : `આ તો િવાઈ જિાજ જ છ!’

પણ એ િવાઈ જિાજ ન િત. એ તો કાચની કાર િતી, અધધર ગોળ ચકર ફરતી િતી.

િલગાએ કહ : `સદશો મોકલો.’

જ રરિએ િવાઈ ઉડાડી. શનશાન જોવામા આવય અન કાર નીચ ઉતરી; ન આ લોકોની

કારથી વીશ યાડવન અતર તણ મકામ કયષો.

નીલ અન શપકરફટ બિાર કદી પડયા અન બ શમશનટમા તઓએ િકીકત જાણી લીધી.

દરક ષિણ હકલામાથી બદકના અવાજો સભળાઈ રહા િતા.

નીલ કહ : `શપકરફટ! એક ષિણ પણ ગમાવી ન શકીએ. આપણ હકલામા ઉતરવ જોઈએ. ચલાવ.’

તઓ િવાઈ કાર તરફ ઉપડયા, અદર બઠા, આકાશમા ઊચ ઉડયા. હકલા ઉપર ચકર લીધ અન અદર ઉતયાવ. અદરથી ગોળીઓનો વરસાદ વરસયો.

શપકરફટ િસયો અન બોલયો : `તયાર તમારા પણ એ જ િાલ!’

એણ બૉમબ નીચ ફકયો અન જમ તોફાનમા પાદડાઓ શવખરાઈ જાય તમ લટારાઓ વીખાયા. તરત જ ઉડત જિાજ શનજ વન મદાનમા ઉતય. બારીઓ અન બારણામાથી ગોળીઓની તરમઝટ ચાલી.

નીલ કપતા કહ : `આ આગમા આપણ બિાર ન નીકળી શકીએ. એ તરણન મરવા જ દવા પડશ.’

એકાએક બારીમાથી શબદો આવયા : `એ કાર આપણી નથી, આ તો આપણી કારથી મોટી છ!’

નીલ કહ : `આ તો શગલબટવ બોલ છ.’

તણ બ માળ ઊચની બારીમાથી શગલબટવનો અવાજ આવતો સાભળો.

શપકરફટ કહ : `ચાલો તયા જઈએ.’

તણ ચકર પકડય. ધીમ ધીમ કારન ત બારીની પાસ લઈ ગયો પણ તન માલમ પડય ક એમા તો જાડા લોઢાના સશળયા જડલા છ.

બિાદર ડરહરક કહ : `ધાત કાપવાની કરવત ફકો.’

નીલ કહ : `જની સડલી વાત કર નહિ. જો આ ભગળાનો છડો પકડ અન આ દીવાસળી લ. અમારી પાસ ઑશકસજન અન િાઈડટોજન છ અન આ ઑશકસિાઈડટોજન ફકવાની ભગળી છ.’

ડરહરક કહ : `સદર!’

તરણ શમશનટમા આગ સશળયાન બાળી નાખયા.

વળી પછી મશકલી ઉભી થઈ. કાર બારીથી ચાર ફટ દર તરતી િતી. આગળ પડત છજ કારન પાસ જતા આડ આવત િત.

ડરહરક કહ : `િ કદી પડ છ’

પણ ડોનલડ અન શગલબટટ કહ : `બાપ! એમ કરશો જ નહિ. નીચના માણસોન તમ એક ષિણભર પણ દખાશો તો ગોળીઓનો વરસાદ વરસાવશ.’

નીલ કહ : `પાહટયા ઉપર ચાલીન અવાશ.’ તણ ઓરડામા કડાિી ફકી ન કહ : `લાકડાની ભોયમાથી પાહટય કાપી કાઢ.’

શગલબટવ કિ : `અર! અિી તો પથથર જડલા છ.’

ડરહરક કિ : `િા, મન સાભય. આ આપણી કારના કરટરપીલર પડામાથી કટકો કાપીએ.’

નીલ કહ : `બાપદાદાના વખતની વાત! આવા મશશનગનમા ત એવી ચીજો િોય?’

શગલબટટ બમ પાડી કહ : `તો બીજી કારમાથી ઉપાડી આવો ન?’

નીલ કહ : `બરાબર.’

તરત જ કાર ઝડપથી હકલા ઉપર ઉડી. પરત જયાર ત કરટરપીલર પડા લઈન પાછી આવી તયાર તરણ બાળકો ભયકર શસથશતમા િતા.

તઓએ ફશનવચર આડ મકી બારણા બધ કયાવ િતા. પરત દશમનો ફશળયામાથી િમલો કરતા િતા. બ શનસરણીઓ માડવામા આવી િતી; માણસો શનસરણી ઉપર ચડી રહા િતા. નીલ અન શપકરફટ ભયકર લડાઈ ચાલતી જોઈ. બાળકો દખાતા ન િતા, પરત શનસરણીએથી દરક માણસ બારી આગળ જતો િતો ક તરત જ તના િાથમાથી િશથયાર પડી જતા િતા અન ત ઊધ માથ ગબડી પડતો િતો.

આચિયવથી શપકરફટ કહ : `આ ટાબહરયા બદક વાપરી શક છ?’

નીલ જવાબ આપયો નહિ. ત બારી પાસ કારન લઈ ગયો અન એક બૉમબથી િમલો કરનારાઓન ઠકાણ પાડયા. કરટરપીલરન ગોઠવતા એક શમશનટ લાગી.

નીલ કહ : `િવ દોડયા આવો.’

ડોનલડ પાહટયા ઉપર દોડયો આવયો.

`શગલબટવ! ત પણ ચાલી આવ’

શગલબટવ ચાલતા ચાલતા લપસી ગઈ અન કદાચ નીચ જ પડી જાત; પણ નીલ એન બાવડ પકડી લીધ અન એન કારમા ખચી લીધી.

ડરહરક ઊચ માથ રાખી શનરાત પાહટયા ઉપરથી ચાલયો પણ એટલામા એક ગોળીથી તની ટોપી ઉડી, એટલ તો ત પણ સસલા જમ ચીસ નાખી કારમા કદી પડયો.

બ ષિણથી ય ઓછા વખતમા તઓ હકલાના ચૉકમાથી સિીસલામત બિાર આવયા.

નીલ ભગળામાથી જોસથી કહ : `જ રરિ! તમ અિીથી નીકળી જાઓ.’

નીલ િવામા આગળ ચાલયો. જમીન ઉપરની કાર ધીમ ધીમ જમીન ઉપર પાછળ ચાલી. એક કલાક જટલો સમય આગળ નીકળી ગયા પછી તઓ એકઠા થયા અન એકબીજા સાથ િાથ મળવયા.

વચચ વાતચીત

ડહરકર કહય : `ત આવીનર અમનર બચાવા એ તયો ભારર થઈ!’

ગિલબરટ ઉહ કરી કહય : `તારા વિર અમર બચી શકા હયોત. એ તયો તનર અદરખાઈ આવી એરલર તય આવયો. વાતાતામા દાખલ થવય હતય કરમ? એમ ધારર છર કર અમનર તારા વિર ન ચાલર?’ જફર સામર જોઈનર તરણર ઉમરયા : `જો તયો ! કરવય કરર છર? પયોતા મારર સરસ કાર રાખર છર. હમરશ એ એમ જ કરર છર. સવારર બયોર લાવયો નર આપણનર ખરાબ દીધા. ભાઈ ધારર છર કર પયોતર બહય સારા! અનર વળી કાર તર કરવી રીતર ઉડતી હશર?’

ડયોનલડ કહર : `એ તયો નવી શયોધ હતી. હય કહય છય કર નીલ આવયો એ બહય સાર થય.’

ગિલબરટ કહય : `પણ એ કાઈ આપણી સાથર રહરવાનયો નથી. આપણર એની જરર જ નથી.’

ડહરક જરા ગવચાર કરવા લાગયો. એણર કહય : `ફરી વાર ચાલયો જા તયો મનર કશી પરવા નથી. પણ નવી કાર આપણનર આપતયો જા નર જની કાર તર પયોતર લરતયો જા.’

હરલિા કહર : `એ આપણી સાથર આવર એમ હય ઇચછય છય .’

ડયોનલડર કહય : `હય પણ એમ જ.’

જફરએ કહય : `ચાલયો તારર , આપણર સભા ભરીએ. જ રઓ નીલનર આપણી સાથર લરવા માિતા હયો તર હાથ ઊચયો કરર .’

ગિલબરટ ગવરદધ મત આપયો. ડહરક કહર : `આવર તયો ઠીક. ન આવર તયો ર ઠીક.’

જફરએ, હરલિાએ અનર ડયોનલડર આવવાના પકષમા મત આપયો.

મ કહય : `ચાલયો તારર હય આવય છય . પણ અલબતત બનર કાર અપરયડરર જોઈએ.’

ડહરકર કહય : `કરરયો પહોચા પછી તય અમારી કારનર ઉડતી બનાવી દરજ ર.’

ગિલબરટ કહય : `એહ! એ કહર છર કર પયોતર શયોધ કરી શકર. પણ સાભળયો નર, બધી બનાવર છર. ઘરડા નીલ! તારા કરતા તયો મારયો કતરયો હયોગશાર છર. ઘરર કરરલી ર સયદર ચીજો શયોધી કાિર છર.

ડયોનલડર પછય : `કાર અનર એવી બીજી વસતયઓ? ઉડી શકર તરવી કાર?’

ગિલબરટ દાદ ન દીધી. `ડહરક! તય શય ધારર છર? તય માનર છર કર નીલ પયોતર કહર છર તર

બનાવી શકર?’

ડહરકર જરા ગવચાર કયો : ઉડી શકર તરવી કાર? હા બની શકર. પણ પાણી બનાવવાના મગશનની વાત મખાતાઈભરરલી લાિર છર. મ આપણા ગવજાનના ગશકષક ગમ. ગસફરતાનર એ બાબતમા પછય હતય. એ કહર છર કર હવામા હાઈડયોજન બહય થયોડયો છર. ઘરડા નીલ! હવામાથી પાણી બનાવવાનય મગશન તય કાથી બનાવવાનયો હતયો?’

ગિલબરટ કાિડયોજન બયોલાવયો. પછી કહય : `જો, જો તયો ખરયો, કરવયો મરખયો છર!’

હય મયોરરથી હસયો.

મ કહય : `એક મયોરા શયોધકનર હાઈડયોજન કરમ મરળવવયો એ શીખવવાની શરખી કરર છર? ગમ. ગસફરતા કબલ કરર છર કર સતામા હયોઈડયોજન છર. પણ તરનર ખબર છર કર રર હડમ લયોહચયબક જ રમ હયોઈડયોજનનર નીચર ખચર છર? તરનર ખબર છર કર ગિલબહરતા મની મદદથી તમર વાદળમાથી હાઈડયોજન ખચી શકયો છયો?’

ગિલબરટ શકાથી પછય : `ગિલબહરતા મ વળી શય?’

`એ એક મ શયોધી કાિરલયો પદાથતા છર. એની સાથર કામ પાડવય બહય જોખમભરરલય છર, એરલર એનય નામ...’

ગિલબરટ મારા વાળ જોરથી ખચા.

વાતાજ

મોટી સભા મળી િતી.

બાળકો ઉપરાઉપરી શોધકન કાર શવષ પશો પછવા લાગયા. તણ કહ : `બિ સાદી વાત. કિ જોઈએ. િળવામા િળવી ધાત કઈ?’

ડોનલડ કહ : `કાગળ.’

િલગા કિ : `જા જા, કાગળ કરતા પીછા િળવા.’

ડરહરક કિ : `એલયશમશનયમ.’

નીલ કિ : `ઠીક છ. પણ એલયશમશનયમ િવાથી ભાર છ, ખર? િવ આ કાર રહડયમની બનાવલી છ. એટલ ક એલયશમશનયમ અન રહડયમના શમશણની. એ િવાથી પણ િળવી છ.’

જ રરિ કિ : `એ જમીન ઉપર કમ રિી શકી છ?’

નીલ કહ : `નીચ પાણીની ટાકી છ. ઑશકસજન અન િોઈડટોજનમાથી પાણી બનાવવાન યતર આપણી પાસ છ. જયાર તમ ઉપર િવામા િો ન તયાથી નીચ આવવાની

જરર પડ તયાર ટાકી પાણીથી ભરી દો. બસ, તરત તમ નીચ આવશો.’

આનદથી ડરહરક તાળીઓ પાડી : `ચલાવ. કરો જઈન અમારી કારન પણ ઉડણકાર બનાવીએ.’

નીલ કહ : `િ ધાર છ ક તમ બધા ઉડણકારમા શપકરફટ સાથ જાવ. ન િ આ પરાણો ખટારો લતો આવ છ.’

સખથી શગલબટટ કહ : `શવચાર સારો છ. િ ઇચછ છ ક બઢો નીલ જગલમા ભલો પડી જાય તો ઠીક.’

છ કલાકમા ઉડણ કરો પિોચી. નીલન કરો પિોચતા બ હદવસ લાગયા. રહડયમ આવી પિોચય ન િત. તઓએ દશયો જોવામા વખત ગાળો. ટટામકાર, વીજળીની બતતી, ખલા કાફી િાઉસ અન અનક રગભશમઓવાળ આ કરો શિર નવા જમાનાન શિર િત. તઓ શસનમા જોવા ગયા. ચાલથી ચપશલન ન જકી કગન ન `કીડ’ની હફલમ જોઈ.

શગલબટવ પોત જ સદર અશભનયકશળ િતી; ત એકવાર િસી નહિ. એક શવનોદી નટ બીજાના શવનોદો જોઈ િસતો િતો.

િલગાએ કહ : `માર શપરાશમડો જોવા છ. ડટસડનમા િ આવી ચપશલનન જોઈ શકીશ.’

શગલબટટ પછ : `એ લોકો કયા રિ છ? િ જાણતી ન િતી ક કરોમા ત કોઈન ઓળખતી િોઈશ.’

િલગા કિ : `બવકફ! શપરાશમડ કોઈ લોકો નથી. તઓ તો તમ જાણો છો....’

ડરહરક કહ : `િ જાણ છ. શ એન નામ? પલાએ બાધલ ....’

ગભીરતાથી શોધક કહ : `તમારી ભલ છ. એ તો પલાએ – તમ કિો ન, એણ બાધય છ.’

તઓ શપરાશમડ તરફ ઉપડયા. જયાર તઓ નજીક આવયા તયાર શપકરફટ ડરહરક તરફ જોઈન કહ : `આ શીશીના કારખાના કોના લાગ છ?’

િ ધારતો નથી ક આવી ભાન શવનાની મડળી કયાઈ િોય. એમન ભગોળન અજાન ભયકર િત. શપરાશમડોની અસર મડળીના દરક સભય ઉપર જદી જદી થઈ.

શપકરફટ ધાય ક પોતાની પટટોશલય પટનટની જાિરખબર ચોટાડવાન બિ સારી જગયા છ.

નીલ શવચાય ક એના પથરાની સનાનગિો સાથ એક સદર શનશાળ બાધી શકાય.

શગલબટવ મનમા કિ : `થોડાક પથરા લઈ જઈન શસનમા ન આઈસકીમ સલન બાધી શકાય.’

ડરહરક કિ : `આ જોતા મન મારી ભશમશતની ચોપડી યાદ આવ છ.’

િલગાન અદર શ છ ત જાણવાન મન થય.

ડોનલડન મન પશ થયો ક એ લોકોએ એમા બારીઓ શા માટ નથી મકી?

જ રરિએ તો `ઉિ! એમા કાઈ નથી.’ એમ કિી શપરાશમડની વાત મન ઉપર જ લીધી નહિ.

પછી એક ભોશમયો શોધી કાઢીન બધા મિાન શપરાશમડમા પઠા. પિલા તઓ એક લાબી અધારી ગલીમાથી પસાર થયા અન કોઈન જરા પણ ગમય નહિ. બધ ઠડ ઠડ િત. આખર તઓ વચચ આવયા. એક મોટો ઓરડો. નાની નાની બારીઓ અન ખલી િવા સધીના પીહઢયા િતા. ભોશમયો તયા દાટલા રાજાઓ અન તમની જગયાઓ શવષ ગડબડ ગડબડ બોલય જતો િતો; પોત જ કમાતો િતો તના ઉપર સોળ છોકરા અન એક સતરીન કવી રીત નભાવતો િતો ત પણ તણ કિી દીધ. પણ કોઈએ તન સભાળ નહિ. દરક જણના મનમા થત િત : `આવી ભયકર જગયામાથી કયાર નીકળાય?’

પછીથી નીલ ગાઈડ-બક આણી અન શપરાશમડોન લાબ વણવન વાચય. બીજાઓ સાભળીન આચિયવચહકત થયા તયાર આખર નીલન ખબર પડી ક પોત ખોટ જ પાન વાચતો િતો! ભલથી ત નાઈલ નદીના આસન ડરમ (બધ)ના બાધકામન વણવન વાચતો િતો.

તણ ખર પાન શોધી કાઢય અન વાચીન કહ ક કોઈન ખબર નથી ક શપરાશમડ શા માટ બાધવામા આવયા િતા. મિાન શપરાશમડના પથથરોનો શલવિરપલથી નયયૉકવ સધીનો રસતો બની શક તમ છ.

જ રરિએ કહ : `પથરા પાણીમા ડબી જાય. આ કાઈ ચોપડી જ લાગતી નથી.’

ડરહરક કહ : `એટલાહટક કબલ પઠ દહરયા નીચ રસતો કરી શકાય.’

ડોનલડ પછ : `દહરયામા એ લોકો શા માટ રસતો બનાવ છ?’

રશસક વાતો વાચવાન નીલ છોડી દીધ. દહરયાઈ રસતા ઉપરથી તઓ શાકવની વાતો ઉપર આવયા; અન શાકવ ઉપરથી કચસની વાતો ઉપર આવયા.

ડરહરક એક માણસન શપછાનતો િતો ક જ માણસ બીજાન ઓળખતો િતો ક જણ એક ખારવા સાથ વાત કરી િતી ક જ ખારવો એક માણસન ઓળખતો િતો ક જણ એક માણસન જોયો િતો ક જનો પગ શાકવ કરડી ગઈ િતી; વગર લાબી લાબી વાત થઈ.

તઓ કરો પાછા આવયા એટલ િલગાએ કહ : `માર તતાનખાની કબર જોવી છ.’

વચચ વાતચીત

જફરએ કહય : `આ વાતથી હય કરાળી િયો છય . ઈગજપત જ રવી જગામા શા મારર પડા છીએ? આના કરતા ઘરર સારા. મનર તયો જા જ િલીઓ હયો અનર જા સગહનયો ગશકાર કરવાનય હયો તા જવય િમર છર.’

ડહરકર કહય : `માર મન એમ જ કહરવય છર. મનર તયો સગહનયો ગશકાર કરવયો બહય િમર છર.’

ગિલબરટ કહય : `અરર , સગહ!’

મ કહય : `ઈગલાનડમાથી નવી ધાતય આવર તા સયધી તમારર રયોકાવય પડશર. જની કારમા બરસીનર દગકષણ તરફ ઉપડવય હયો તયો તમારી મરજી.’

જફરએ કહય : `વાર શય લિાડયો છયો? આ જની કારનર ઉડણ બનાવયો એરલર અમર સગહના ગશકારર ઉપડીએ.’

મ હદલિીરીથી કહય : `ખરદની વાત છર કર મ રાત આખી લકસારની કબરયો ગવરર, આસયન ડમની રચના ગવશર, પાણી પાવાની રીત ગવરર નર ઈગજપતની ગનકાસ ગવરર વાચય છર. ઈગજપતની જની કળા ગવરર અનર એ દરશ ગવરર થયોડયએક જાણા ગવના ઈગજપત છયોડી જવય ખરરખર દાજનક છર.’

મડળી કહર : `પણ અમારર સગહની જરર છર.’

મ કહય : `ઠીક તારર , તમનર સગહ મળશર.’

વાતાજ

સીસાની પટીમા રહડયલમ આવી પિોચય. પટી ખોલવાન કામ મશકલ િત, કારણ ક રહડયલમ િવાથી િળવ િોય છ. ડરહરક લગભગ મતયની નજીક કવી રીત પિોચી ગયો ત િકીકત અિી જણાવવી જોઈએ. નીલ ધાતના પતરાન અડવાની ના પાડી િતી; પણ િમશની ઢબ પમાણ નીલ કહ િત ત સમજયા શવના ડરહરક કહ : `ઠીક.’

માણસો સીસાના બટ પિરીન પતરાના નીલ પાસ ઉપાડી લાવતા િતા; અન નીલ પોલાદના પતરાની જગયાએ આ નવા પતરાન જની કારમા બસાડતો િતો.

શોધક ડોનલડન કહ : `ડરહરકન કિ ક માર એન કામ છ. પણ બિાર ચોકમા ઉભો િશ.’

ડોનલડ ગયો પણ બ ષિણમા દોડતો પાછો આવયો; તનો શાસ માતો ન િતો. તણ આવતાવત કહ : `ડરહરક ઉપડી ગયો છ!’

શપકફટ પછ : `કયા?’

ડોનલડ કિ : `એ તો િવામા સીધો િવાઈ માફક ગયો!’

નીલ કહ : `બવકફ રહડયલમના પતરા સાથ ઉપડયો લાગ છ! િરકત નહિ. આપણી આગળ એક પતર વધાર છ.’

ડોનલડ રડતા રડતા કહ : `પણ એ જશ કયા?’

નીલ કિ : `ડોનલડ! એ િમશ ભલો અન ધમથી છોકરો િતો. પણ અન એના શવના નથી ગમત માટ જોઈએ. આપણ એની પાછળ જઈ શકીએ ક કમ.’

તઓ બિાર ગયા. ડોનલડ આકશમા એક નાના એવા ટપકા તરફ આગળી ચીધી; પણ એટલામા ત એ ટપક ય અદશય થઈ ગય.

નીલ કહ : `અર ભગવાન! ઠીક થય ક વખતરસર જોય. ચાલો, કદી પડો બધા ઉડણકારમા. ના તમ નહિ, શપકરફટ! તમ બિ ભાર છો.’

ઉડણકાર થોડા ફટ સધી ધીમથી ઊચ ચડી. પછી નીલ એશજનન ફલસપીડમા મકી દીધ અન તઓ વતવળાકાર ઉપર ચડવા લાગયા.

તણ કહ : `આપણ અતયાર કલાકના તરણસો માઈલ જઈએ છીએ; જયાર ડરહરક માતર આશર સાઠ માઈલની ગશતએ જાય છ. શસવાયક ત નીચ પડી ગયો િોય!’

ડોનલડ તન પોતાના દરબીનમાથી જોયો. ત મતયના મોઢામા લટકી રહો િતો અન તનો ચિરો ભયભીત િતો. તઓ નજીક ન નજીક જતા ગયા.

નીલ એશજન બધ રાખય અન જ હદશામા ડરહરક ચડતો િતો ત હદશામા કારન ચડવા દીધી. એક દોરડ ફકય અન ડરહરક ત ડાબા િાથ પકડી લીધ.

જ રરિએ ચીસ પાડી : `દોરડ તારા િાથ નીચ બાધી દ.’

ડરહરક જમ તમ કરી ત બાધય.

નીલ બમ પાડી : `કદી પડ.’

ડરહરક પતરાન છોડી દીધ. પતર િવામા ઉડત ઊચ ચડી ગય. શબચારો ડરહરક એકાએક પડયો અન કાર નીચ િવામા આમતમ ઝલતો લટકી રહો. કારમા બઠલા બધાએ તન અદર લવા દોરડ ખચય. પણ તમન બીક લાગી ક ઘષવણથી દોરડ કદાચ કપાઈ જશ. નીલ ભગળામાથી કહ : `ગભરાતો નહિ. અમ નીચ ઉતરીએ છીએ અન ત જમીન સાથ અથડા ત પિલા અટકશ.’

ડરહરકનો જવાબ પરો સભળાયો નહિ. કાર નીચ ઉતરવા લાગી. જમીનન પિોચતા એક કલાક લાગયો. આ વખત ડરહરક બભાન િતો. એનો ચિરો કાળો પડી ગયો િતો. કારણ ક દોરડાથી તની છાતી ભીસાઈ જતી િતી. ત મઝારાથી મરવાની અણી ઉપર

િતો. ડૉકટરન બોલાવવામા આવયા. ડૉકટર કહ : `તરણ અઠવાહડયા પથારીવશ રિવ પડશ; અન કદાચ ન સશિના શશકાર ઉપર ત જઈ શકશ નહિ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `જયઓ તયો ભાઈ! આ શય કહર છર? કહર છર કર શાળામા ગશકષા નથી અનર છતા ડહરકનર સગહના ગશકારર જવાની ના પાડર છર, કરમ કર ડહરક ધાતયનર અડયો! ઉહ તારર બીજા ગશકષકમા નર એનામા શયો ફરર?’

દિતાથી ડહરક કહય : `હય કાઈ પાછળ રહરવાનયો નથી.’

મ કહય : `ડૉકરરનયો હયકમ અમાન નહહ થા.’

ડહરક કહર : `કયોનર પરવા છર? હય તયો સાથર આવવાનયો જ.’

જફર કહર : `એ નીલ! ડયકકર થા મા, ડયકકર! એનયો કાઈ ધાતય ચયોરી જવાનયો ગવચાર નહયોતયો.’

વાતાજ

બ હદવસમા કારન ઉડણ બનાવવામા આવી. બન કારન નામ પાડવાન ઠરાવય. િલગાન ફઈબા બનાવી. તણ કારન નામ `ચીચી’ પાડય.

એકદમ બધા બોલી ઉઠયા : `એવ નામ શા માટ?’

િલગાએ કહ : `કબતરન બચચ ઉડવા જવડ થાય છ તયાર આપણ એન `ચીચી’ કિીએ છીએ.’

બધા કિ : `ફઈબાન નામ પાડતા તો આવડ છ!’

પછી બીજી કારન નામ પાડવાન ત ડોનલડન કહ.

એણ એન નામ `મોટ કબતર’ પાડય.

બધા કિ : `બરાબર નહિ; ખોટ નામ.’

જ રરિએ સચના કરી ક `લ ચલી’ અથવા `ઘરભણી’ રાખો.

શગલબટટ કહ : `િા, િા, `ઘરભણી’ ઠીક છ. પછી નીલ એમા બસીન ઘરભણી જશ ન આપણ અ રિીશ.’

બીજી કારન નામ `ઘરભણી’ પડય. કચ કરવાનો હદવસ આવયો. એમ ઠરાવય ક નીલ અન શપકફટ `ચી ચી’મા ન બીજાએ `ઘરભણી’મા બસવ.

કારમા પગ મકતા નીલ કહ : `શબચારા ડરહરકન મકીન જઈએ છીએ ત બિ ખોટ

થાય છ!’

તયા તો `ઘરભણી’માથી ખડખડાટ િસવાનો અવાજ સભળાયો અન િાકનારની જગયા નીચથી ડરહરક બિાર આવયો.

તણ કહ : `આજ સવાર િૉશસપટલમાથી િ સટકી આવયો છ!’

બધા એન જોઈન ખશી ખશી થયા. ખારટમ સધી. તઓ નાઈલ નદીની સાથ ચાલયા. નીલની મરજી નીચ ઉતરવાની અન જનરલ ગૉડવનની કબર જોવાની થઈ, પણ બીજાઓએ કહ : `અમાર સશિો જોવા છ, કબરો નહિ.’

એક કારથી બીજી કાર સાથ સિલાઈથી વાત થઈ શકતી િતી, કમક કરોથી દરકમા વાયરલસ ટશલફોન ગોઠવી લવામા આવયો િતો.

તઓ ઘણી ઊચાઈએ જતા િતા. ફશોડા પાસથી તઓ પસાર થયા. શબટન અન રિાસ વચચ ફશોડાની બાબતમા લડાઈ થતી થતી રિી ગઈ િતી તની વાત શપકરફટ કિી.

જ રરિએ કહ : `ઓિો! નીચ તો ઘણા બધા માણસો કામ કરતા દખાય છ.’

શપકરફટ કહ : `ઓિો! નીચ તો ઘણા બધા માણસો કામ કરતા દખાય છ.’

શપકરફટ કહ : `નવી રલવ નાખતા લાગ છ. તઓ કમ કામ કર છ ત નીચ જઈન જોઈએ.’

કારો નીચ ઉતરી. રલવ નાખનારાઓનો મોટો કપો પડયો િતો. મજરો મોટ ભાગ િશદી િતા, પણ તમનો મખી અગજ િતો. તન નામ બકસ િત. તણ તમની સાથ િાથ શમલાવયો પણ બિ ભાવથી નહિ.

ડરહરક શગલબટવન કહ : `આપણન બિ માન આપતો િોય એમ જણાત નથી.’

બકસ ઝડપથી ડરહરકની સામ જોય. ડરહરક શગલબટવન કહ ત તણ સાભળ િત.

તણ હદલગીરી સાથ િસતા ઉમય : `હદલગીર છ. તમ આવયા ત ખરખર બિ સાર થય. પણ સનમાન કરવામા િ જરા મદ દખાતો િોઉ તો મન મિરબાની કરીન માફ કરશો. િ બિ મશકલીમા છ. છલા તરણ અઠવાહડયાથી દર રાતર એક માણસ અદશય થાય છ.’

નીલ લાગણીપવવક કહ : `ભાગી જાય છ?’

બકસ કહ : `સશિ ઉપાડી જાય છ. ભાર છ! ભાર ભયકર! મ સવાની જગયાની આસપાસ છ ફીટ ઊચી લાકડાની વાડ ઉભી કરી છ છતા સશિ ત કદી આવ છ. તબમા પસ છ, માણસન પકડ છ અન તન ઢસડી લઈ જાય છ, પણ અમ કાઈ કરી શકતા નથી. િ આખી રાત બદક લઈ બસ છ; પણ દરખ વખત ત મારી નજર ચકવી જાય છ.’

ચકચકીત આખ જ રરિએ કહ : `સશિ!’

ડરહરક આનદથી કદતા કહ : `સશિ!’

િલગા ચીસ પાડી ઉઠી : `િ ! સશિ?’ અન ત કારમા સતાઈ ગઈ. િલગાની પાછળ દોડતા ડોનલડ રાડ પાડી : `કયા છ સશિ?’

શપકરફટ કહ : `િ ધાર છ ક આ અમારી નાની મડળી તમન સારી મદદ આપશ. શમ. બકસ! તમન જો વખત િોય તો આપણ યદધસભા બોલાવીએ.’

યદધસભા મળી. આગવાન જમ ડરહરક આગળ પડયો અન કહ : આપણ માચડાઓ ઉભા કરવા જોઈએ. એક શમ. બકસ ન શપકરફટ સાચવ; બીજો િ ન નીલ સાચવશ; તરીજો જ રરિ અન ડોનલડ અન િલગા અન શગલબટવ...’

િલગાએ ઉતાવળથી કહ : `અમ કારમા રિીશ.’

ડરહરક કહ : `સદર! આપણ કારોન માચડાની પાછળ રાખશ; એકમા શગલબટવ અન બીજામા િલગા રિશ. જયાર સશિ આવ તયાર તના ઉપર સચવલાઈટ ધર.’

યોજના સૌએ મજર કરી. િશદીઓન તરણ માચડા બનાવવાન કિવામા આવય.

િમશની જમ એકાએક રાશતર પડી; તઓ માચડાઓન સભાળવાની તયારી કરવા લાગયા. શમ. બકસ કહ : `િવ પિલા તમ સશિન ગજ વના કરતો સાભળશો. પછી એકદમ શાશત ફલાઈ જશ. જયાર સશિ ગજ ટ છ તયાર બીવા જવ નથી; પણ ગજ વના પછી ત અધારી ઝાડીમા આગળ ધપ છ.’

તઓ માચડાઓ ઉપર ચડયા. દરક જણ પાસ એક એશલફટ રાઈફલ ન બ કારતસના પટા િતા. જ રરિ અન ડોનલડ દરક પાસ એક એક બૉબ િતો, િલગા અન શગલબટવન ચોકસ િકમો આપવામા આવયા િતા.

શમ. બકસ કહ : `ઝાડીમા જરા પણ હિલચાલ સાભળો ક તરત જ એકદમ બટન દાબજો. યાદ રાખજો. અમાર જીવન તમારા િાથમા છ.’

પછી શાશત ફલાઈ.

માચડા ઉપરથી શશકારીઓ અધારામા તાકીન બઠા; ચોકી ભય ભરલી િતી.

નીલના દાત કડકડતા િતા ન ટાગા ધજતા િતા. જ રરિના િાથમા રાઈફલ માડ માડ રિતી િતી; એના િાથ એટલા બધા ધજતા િતા. દરક માણસ ભયભીત િતો. જો તઓ એકબીજા સાથ વાત કરી શકતા િોત તો તઓનો ભય ઓછો થાત; પણ તઓ જાણતા િતા ક જો વાત કર તો સશિન મારવાની તક જરર તઓ ગમાવી બસ.

દર લાબી ગજ વના સભળાઈ; પછી એક િળવી ગજ વના થઈ. સશિ અન સશિણ બ િતા. ચોકીદારોએ મજબતીથી રાઈફલો પકડી અન કડકડતા દાતન બધ રાખવા મિનત કરવા લાગયા. એક કલાક ગયો; બ ગયા. પછી એકાએક ઝાડીમા તઓએ હિલચાલ

સાભળી.

પિરગીરો ધીમથી બોલયા : `સચવલાઈટ.’

પરત કારમા બઠલી છોકરીઓએ હિલચાલ સાભળી ન િતી. ડાબી બાજએ એક ભયકર ઘરઘરાટ સભળાયો અન ચીસ પડી. છોકરીઓએ ત જ ષિણ પકાશ કયષો અન તઓની દશટિએ કવ દશય પડય! ડોનલડન મોટો સશિ જમીન ઉપર ઢસડતો િતો. સશિ તનો જમણો િાથ પકડયો િતો. દદવથી ડોનલડ ચીસચીસ નાખતો િતો.

તના બચાવ માટ બીજાઓ છલગ મારી કદા. ડરહરક સૌથી મોખર િતો.

શનરાશાથી તણ બમ પાડી : `મારો ભાઈ!’ અન ત ઝાડીમા ધસયો. દરક પાસ પોતાની વીજળીની બતતી િતી. નીલ પાછળ ઉભો ઉભો આ બધ જોતો િતો. જબરજસત પાણી શશકારન ઉપાડી જતો િતો. પાછળ ડરહરક દોડતો િતો; દોડતા દોડતા શપસતોલ તાકતો િતો. ભડાકો કરવો જોખમ ભરલ િત, કારણ ક કદાચ તના ભાઈન ઈજા થાય. એકાએક બાજથી સનનન ગોળી છટી અન સશિ ગોથ ખાઈ ગયો. શપકરફટ બાજથી િમલો કયષો િતો. ડરહરક એક ષિણ થોભયો; પશની છાતી તરફ તાકય ન ભડાકો કયષો; પશ મરી ગયો.

ડરહરક કહ : `બચયા!’

ત તના ભાઈ તરફ ધસયો. પણ ત જ ષિણ ઝાડીમાથી ઘરઘરાટ સભળાયો, એક જગલી પાણી કદી આવય. બભાન ડોનલડન પકડયો ન ઉપાડીન ચાલત થય. એ સશિણ િતી.

ભયથી ડસકા ભરતો ડરહરક તની પાછળ પડયો. માથ ઉડણ મોટરનો સરસરાટ િતો. પાછળ પડનારાઓન નવી િશમત આવી. ઉપર શગલબટવ ઉડતી િતી. ઝગઝગીત સચવલાઈટથી ત રસત અજવાળ પાડતી જતી િતી.

ડરહરક ચીસ પાડી : `આગળ જા.’

શગલબટવ સશિણની આગળ ઉડી. પકાશના હકરણથી સશિણ મઝાઈન ઉભી રિી, પણ એક જ ષિણ! શશકારન તણ પડતો મકયો ન એકાએક પાછા ફરીન તણ ડરહરક ઉપર છલગ મારી. પરત પોત જમીન ઉપર ત પિલા સશિના મોઢામા ડરહરક ગોળી સાધી.

જ રરિએ વગર શવચાયટ બૉબ ફકયો. પણ સદભાગય ત શપન કાઢી લવી ભલી ગયો િતો અન તથી ભડાકો થયો નહિ.

પલ ઘાયલ પશ દદવથી ગાડ બનય િત. પોતાના પજાથી ત ડરહરકન ચીરત િત.

બકસ અન શપકરફટ એકીસાથ આગળ દોડયા અન એક જ સાથ બ ગોળીઓએ સશિણની છાતી વીધી નાખી.

િઉ... કરતી સશિણ નીચ પડી, છલો શાસ લીધો અન આખર ઢળી પડી.

ડરહરક અન ડોનલડ બન બભાન િતા. બનન સખત ઈજા થયલી િતી. ઠઠ િાડકા સધી ડોનલડનો િાથ ખવાઈ ગયો િતો અન ડરહરકન કડ સખત ઘા થયો િતો. તઓન કરમપમા પાછા લઈ જવામા આવયા અન ઝપાટાબધ ઇશસપતાલ તયાર કરી. નસવ તરીક કામ કરવાન િલગાએ માથ લીધ. પછી કસોટીનો વખત આવયો. બન છોકરાઓન સખત તાવ લાગ પડયો. બભાન અવસથામા તઓ રાડો પાડતા િતા, ત સાભળવ કઠણ િત. આ સનપાતમા તઓ ભયકર બનાવન ફરી ફરી અનભવતા િતા.

શપકરફટ કહ : `મન ભય લાગ છ ક આ આશા થોડી છ. એકાદ ડૉકટર િોય તો...’

જ રરિએ કહ : `થોડા જ કલાકમા કરોમાથી િ ડૉકટર લઈ આવ.’

નીલ કહ : `િ ઇગલડ જઉ અન તમના શપતાન લઈ આવ.’

શગલબટટ આતરતાથી કહ : `િ પણ તમારી સાથ આવીશ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કડવા હાસ સાથર કહય : `હય ... હય તારી સાથર આવય એમ ધારર છર?’

હ ય હસયો. મ કહય : `મારર તયો આહફકાની મયસાફરીની ખરી ગબના કહરવી જ જોઈએ.’

તરણર દિતાથી કહય : `તારી સાથર હય આવવા નથી માિતી!’

`તારર આવવય જ પડશર.’

`શા મારર?’

`કારણ કર તારર આવવય તયો છર; રીિણી!’

ગિલબરતા હસી નર બયોલી : `િમર તરમ, કાર હય હાકવાની છય .’

વાતાજ

જ રરિ કરો તરફ ઉડયો ન રાત પિલા ડૉકટરન લઈ આવયો. ડૉકટર દરદીની તપાસ કરી, ઘા જોયા ન માથ ધણાવય.

તણ ધીમથી કહ : `આશા છ; જરાક.’

િલગા સામ જોઈન વધાય : `બધ તમારી માવજત ઉપર આધાર રાખ છ.’

િલગાએ નમરતાથી માથ નમાવય.

છોકરાઓ િજી સનપાતમા જ િતા. ડરહરક વધાર તો િલરોની શનશાળ સબધ લવતો િતો; ત એક વાર તો બમ પાડી બોલયો : `ચાલયો જા, સશિ! આ સવતતર શાળા છ.’

ડોનલડ િરોગટના પોતાના ઘર સબધ બકતો િતો. એના મનમા કાઈક એવ િત ક કોઈક ફાઉનટન પન બનાવવા માટ એના બાપની મોટરકાર ચોરી ગય છ.

દરશમયાન શગલબટવ અન નીલ સિરા ઉપર થઈન ઉડી જતા િતા. બધો વખત ચચાવ ચાલતી િતી.

નીલ કહ : `પણ નીચ ટશબકટ છ.’

શગલબટટ જવાબ આપયો : `ના, ખોટ. તારા કરતા મન વધાર ખબર છ.’

`તયાર એ કય સથળ છ?’

`મન ખબર નથી. પણ એટલ િ જાણ છ ક ત એમ કિ છ ક એ સથળ છ તયા સથળ િોત નથી.’

તઓ ટયશનસથી શજનોવા સધી ભમધય ઉપરથી પસાર થયા. પછી તઓ ઘણી ઊચાઈએ આલપસ ઉપર થઈન નીકળી ગયા. કરમપ છોડયા પછી બરાબર સતતર કલાક તઓ િરોગટ આગળ ઉતયા.

તઓ જાણીન શનરાશ થયા ક ડૉ. બૉઈડ રજામા બિારગામ ગયલ છ ન કોઈન સરનામ આપી ગયલ નથી. પાછા ફયાવ શસવાય છટકો ન િતો. પણ નીલન સકૉટલડમા પોતાન ઘર જવાનો શવચાર થયો ન એક કલાકથી ઓછા વખતમા તઓ ફોરાર પિોચયા. તણ પોતાના કટબ સાથ શગલબટવનો પહરચય કરાવયો અન તયા તન બિ ગમય.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `હટ! તાર ઘર તયો ભારર ખરાબ! બહય િરીબ લયોકયો.’

મ કહય : `િરીબ પરતય પરામાગણક.’

ગિલબરટ કહય : `મનર તાર ઘર જોવાની મરજી જ નહયોતી.’ પછી જફર તરફ જોઈનર તરણર વધાયા : `એ પયોતર રર હિાળ નાનયો છયોકરયો હતયો તારર જા જા રમયો હતયો તર તર મનર બતાવય. કરમ જાણર મનર એમા બહય રસ હયો! અનર જો તયો, પયોતાની ગનશાળની એનર પરવા છર? જારર અહી ડહરક અનર ડયોનલડ મરવા પડા છર તારર રજામા જતા હયો તરમ ભાઈ ઘરર જા છર! જો તયો ખરયો; છર ભારર રપાળા ગશકષક! શય સવતતર શાળા, િક!’

ડયોનલડર કહય : `ગિલબરતા! ચપ. હય સાજો થયો કર નહહ?’

વાતાજ

જયાર તઓ ચાર હદવસ પછી પાછા આવયા તયાર –

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `જોય, ભાઈસાહરબ બધયો વખત મજા કરતા ઘરર પડા રહા હતા!’

વાતાજ

ચાર હદવસ પછી જયાર તઓ પાછા ફયાવ તયાર –

પરત એટલી બધી વાર કમ લાગી ત જણાવવ જોઈએ. સકૉટલડમા તો ફકત બ જ કલાક રહા. પછી તઓ ઉપડયા. તમણ િૉલડ, સાજબગવ, રોમ અન શતરપોલી થઈન જવાનો માગવ લીધો.

શગલબટટ કહ : `મન રસતાની ખબર છ.’

નીલ થોડીએક નવી ચોપડીઓ લીધી. ત તના વાચનમા એટલો બધો ગથાઈ ગયો િતો ક તઓ કઈ હદશામા જાય છ ત તરફ લગીર પણ ધયાન આપી શકયો નહિ. થોડા એક કલાક પછી તણ કહ : `અર! આપણ કયા છીએ?’

શગલબટટ કહ : `ભમધય ઓળગીએ છીએ.’

ત ફરી પસતક વાચવા લાગયો. બીજા કલાક તણ કહ : `થોભ. આપણ આ ભમધય કદી ઓળગવાના છીએ ક કમ?’

શગલબટટ જવાબ ન આપયો.

નીલન વિમ આવયો ક કાઈક ભલ થઈ છ. નીલ કહ : `નીચ એક આગબોટ દખાય છ. ચાલ, વાયરલસ કર.’ તણ યતર પાસ જઈ વાયરલસ કય : `અમ કયા છીએ ત મિરબાની કરીન કિશો?’

સટીમરમાથી જવાબ આવયો. `નયયૉકવથી એક હદવસન અતર.’

નીલ શગલબટવન તની ભલ સમજાવી.

શગલબટટ કહ : કાઈ હફકર નહિ. પથવી ગોળ છ તથી આપણ આહરિકા સિીસલામત પિોચીશ.’

છતા નીલ િાકવાન ચકર િાથમા લવાનો આગિ રાખયો. શગલબટટ રોષ ધારણ કયષો; પણ એ માતર ધારણ કરલો જ િતો. કારણ ક પિોચયા પછી બીજ હદવસ શગલબટવન જ રરિએ કિતા નીલ સાભળી : `નીલન કયા ખબર છ ક તો મ જાણી જોઈન કય િત! નીલ મખવ લાગતો નથી? એન ખબર પડી ક અમ અમહરકા પાસ છીએ તયાર એન મોઢ જોવા જવ થય િત!’

ડરહરકન પિલા ભાન આવય. તન કડના ઘાની ઘણી પીડા સિવી પડી. ડોનલડ પણ

ધીર ધીર સાજો થયો. એક પખવાહડયામા તો બન જણા સધયાકાળ સયવપકાશમા બિાર બસી શક તવા સાજા થઈ ગયા.

વચચ વાતચીત

ડહરકર કહય : `વાતાતાનયો અત તયો ફયસ જ રવયો. આપણર બીજા સગહના ગશકારર પછી ન િા?’

મ કહય : `બીજી વાર સગહના ગશકારર ન િા.’

જફરએ કહય : મારર હવર વધારર સગહ નથી જોઈતા. હવર મારર મનયષભકષીનર જોવા છર.’

ગિલબરટ કહય : `શય મનયષભકષીઓ? સયદર!’ પછી તરણર હરલિાનર કહય : `કહર જોઈએ, મનયષભકષીઓ એરલર શય?’

હરલિાએ કહય : `હ ય મનયષભકષીઓ વચચર જઈશ.’ તર ઉતસાહથી નાચવા લાિી.

૫

સશિના શશકાર પછી સાિશસકોન થય : `િવ શ કરશ?’

જ રરિએ કહ : `અતયાર સધી તો ભાર અજબ ગમમત થઈ છ.’

`િા, એમ જ.’ ડરહરક કહ : `પણ એન કારણ શ ખબર છ?’ કમક આપણો જીવ મઠીમા િતો. પણ િવ આમા મજા નથી આવતી કારણ ક –’ શગલબટવ અન િલગા તરફ કટાષિથી જોઈ ત આગળ બોલયો : `કારણ ક આમા કાઈ જોખમ જ નહિ. ગોળી ન લાગ એવી કારમા બઠા બઠા તો સૌ બિાદર થઈ શક.’

શગલબટટ કહ : `લટારાના િાથમા કોણ પડય િત? તમારા કરતા વધાર સાિસો તો મ ખડયા છ.’

નીલ કહ : `આપણ તો કારની અદર રિવાન પસદ કરીએ છીએ.’

શપકરફટનો પણ એ જ મત િતો. પણ મડળીના નાના સદગિસથોનો મત એવો પડયો ક કાઈક જોખમ આવ એવ સાિસ ખડવ જોઈએ.

ડોનલડ કહ : `ચાલો સભા ભરીએ.’

અન તયા જ રીતસરની સભા બઠી.

ડરહરક કહ : `િ દરખાસત મક છ ક કારન આપણ કયાક મકી દઈએ અન પગ ચાલીન કાગોના મનષયાિારી જગલીઓન જોવા જઈએ.’

નીલ કહ : `મજર! પણ શપકરફટ ન િ એકાદ સિીસલામત જગયાએ કારમા મકામ કરીન રિીશ અન છએક અઠવાહડયા પછી જગલીઓના રાજાના ઝપડા ફરતી રખડતી િજારો ખોપરીઓમાથી તમારી ખોપરીઓ શોધવા આવશ.’

શપકરફટ ઉતસાિથી કહ : `વાિવાિ! વાિવાિ!’

શગલબટટ શખજવાઈન કહ : `જોઈ લયો બ બાયલાઓ!’

નીલ કહ : `કદાચ શપકરફટ બાયલો છ. એ જગલી લોકોની તરણ ટોળીઓના ઉતસવના ભોજન માટ િ એકલો પરો પડ એવડો મન ખદાએ કયષો િોત તો તો આપણ પણ જતા ડરત. પણ આવા સકલકડી શરીરન લઈન કોણ જાય? િ જાણ છ ક એ લોકો મન તો ખાવાના જ નથી.’

ડરહરક કાઈક શવચારમા પડલો િતો. તણ એકાએક કહ : `િ, સઝય. િ પાદરી તરીક જઈશ. નીલ! યાદ છ? જયાર િ તમારી શનશાળ આવયો તયાર તમ મન પછ િત ક ભણીન શ કરવ છ અન મ જવાબ આપયો િતો ક આહરિકામા પાદરી થઈન જવ છ, ત?’

નીલ કહ : `સરસ! તો તો આપણ બધા ય તયા જઈશ. પણ... િશથયાર શવના.’

બધાએ ગડબડાટ કરીન એ સામ વાધો લીધો. આચિયવથી નીલ કહ : `પણ ડરહરક! આપણ એક િાથમા બાઈબલ અન બીજા િાથમા છ ભડાકાની બદક લઈન જઈએ એ ન ચાલ.’

ડરહરક શવચારમા પડયો. તણ કહ : `િ િાથમા બાઈબલ રાખીશ. ન તમ બધા તમારી પાસ બદકો અન બૉમબ લઈ આવજો.’

જ રરિએ ઉતસાિથી કહ : `ડરહરક! તારી શપસતોલ તો ત તારા પાછળના શખસસામા રાખી શકીશ.’

શપકરફટ જરાક મજાક કરતા કહ : `શવચાર કરતા લાગ છ ક િ િશથયાર શવના જ જઈશ. શલવિશગસટન એક પણ માણસન માયષો નિોતો.’

નીલ કહ : ઉતતમ! ચાલો તયાર. આ નકશામા કાગોની ઉતતર ડગરોની ધારો દખાય છ. આપણી કારન રાખવા માટ તયા એકાદ ગફા શોધીએ. ચાલો. અદર આવી જાઓ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ મો બિાડી કહય : `પયોતર જ વાતાતામા બધા હયકમયો આપર છર. મનર તયો વાતાતા રર હિાળ લાિર છર, નર કરાળયો આવર છર. એ નીલ! બસ કર, બસ કર! હય વાતાતા આિળ ચાલવા જ નહહ દઉ.’ આમ કહી ગિલબરતા િાવા લાિી. ધકકયો મારી તરનર ડયોનલડનર ખયરશી ઉપરથી પાડી નાખયો એરલર ડયોનલડ રડવા લાગયો.

વાતાજ

તઓ ડગરની ધાર પિોચયા અન...

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા િાવા નર પિથી તાલ દરવા લાિી : ટ ટ ટ ટ ટટ ટટ.

વાતાજ

`તઓ ડગર પિોચયા અન કઈક ખદજનક બનાવ બનયો. ઊઘતા દરદન લીધ શગલબટવ માદી પડી ન બ હદવસમા ગજરી ગઈ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ ઉશકરરાઈનર કહય : ધાન રાખજો. આ વખતર મનર મારી નાખી છર. આિળની પરઠર હવર તમર મનર જીવતી લાવી શકશયો નહહ. હય તયો બહય જ ખયશી થઈ. આવી વાતાતામા મારર આવવય જ ન હતય.’

જફરએ િયસસાથી કહય : `ઠીક, નીકળ તારર બહાર!’

ગિલબરટ જવાબ આપયો : `િદધા! હય બહાર જ છય .’

હરલિાએ કહય : `તયો પછી ઓરડામાથી બહાર નીકળ. તય બધય બિાડર છર.’

ગિલબરટ ઓરડામાથી બહાર જવાની ના પાડી.

વાતાજ

ઘણી ખોળ કયાવ પછી તઓન બ કાર રાખી શકાય તવી ગફા િાથ લાગી.

તઓએ પોતાની બદકો અન રાઈફલો સાથ લીધી અન ઉપડયા. પણ ત પિલા લટારાઓ કારન ઉપાડી ન જાય તનો તઓન બદોબસત કરવાનો િતો.

તઓએ કાર ફરતી વીજળી ચાલ કરવાનો શવચાર કયષો પણ એમા મશકલી નડી. કારણ ક જ માણસ કારમા જઈ વીજળી ચાલ કર ત પાછો કવી રીત આવી શક એ પશ િતો.

ડોનલડ કહ : `િા, મન સઝ છ. ચાલો આપણ રબબરન ઝાડ શોધી કાઢીએ અન

રબબરના િાથના મોજા બનાવીએ.’

તઓ કિાડીથી જાતજાતના ઝાડ કાપવા નીકળા. આખર તમન એક ઝાડ જડય ક જમાથી જાડો ધોળો રસ નીકળતો િતો. િવામા આ રસ ઠરી જતો િતો. ડોનલડ તન િાથના મોજા જવ બનાવી લીધ. પછી તઓ બધા ગફા પાસ આવયા. બિાદર ડોનલડ કહ : `એ કામ િ કરીશ.’ અન ખરખર તણ તમ કય જયાર ત પાણઘાતક દરક કારન બારણ બધ કરતો િતો તયાર બીજાઓ તના તરફ ભયભીત ચિર જોઈ રહા િતા.

ડરહરક કહ : `આ પમાણ કારન મકીન જવ એ ઠીક લાગત નથી. કોઈ ભલા જગલીઓ આવી ચડ ન કારન અડ તો શબચારા મરી જાય!’

િલગાએ કહ : `િા, બરાબર છ; આપણ ગફાન મોઢ બધ કરી દઈએ.’

પછી તઓએ મોટા મોટા પથરા એકઠા કરીન મોઢા આગળ ખડકયા અન ગફા બધ કરી; શપકરફટ તો અદર જ રિી ગયલો. આહરિકાની ગરમ િવામા એ ઊઘી જ ગયલો. ફરી વાર ગફા ઉઘાડયા શસવાય બીજો રસતો ન િતો!

શપકરફટન બિાર કાઢી કારન સિીસલામતીથી અદર સતાડી તઓ જીવન જોખમ સાિસ કરવા નીકળા.

કપાસના કશળ જાણકાર તરીક જ રરિ મોખર ચાલયો. તઓ કાગોના ઉષણ કહટબધવાળા પદશની લીલોતરીમાથી પસાર થતા િતા.

પોપટ અન બીજા રગબરગી પીછાવાળા રપાળા પષિીઓ આમતમ ઉડતા િતા.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ તયચછકારીનર કહય : `તનર ભિયોળમા તયો મીડય આવડર છર. તનર પકષીના પરા નામયો પણ આવડતા નથી.’

જફરએ તણાઈનર કહય : `હા, હા, ગિલબરતા! તય મરી િઈ છર એ જ બહય સાર છર. તય મયોરી પીડા રપ છયો.’

ગિલબરટ તરની સામર જીભડયો કાિયો.

વાતાજ

સકડો વાદરાઓ ઝાડ ઉપર શચશચયારી કરતા િતા. કોઈ કોઈ વાર રસતા ઉપરથી એકાદ મોટો અજગર પસાર થતો િતો. હદવસ િોવાથી એક શશકારી જનાવર નજર પડત ન િત; પણ અધાર થય અન દરકના પગ ધજવા લાગયા.

નીલ ગભરાઈન કહ : `આપણ તાપણી કરવી જોઈએ અન કોઈએ આખી રાત

પિરો ભરવો જોઈએ. ડરહરક! શમશનરીન બદલ મોટર ડટાઈવર થવાની તારી આકાષિા િોત તો ઘણ સાર થાત. મારા તો િાજા ગગડી ગયા છ.’

ડરહરક કહ : `િશમત રાખો. પિલા બ કલાક િ પિરો ભરીશ.’

સકા લાકડા ઝટ ઝટ એકઠા કયા. અન થોડા વખતમા તો જગલની ગાળીમા િફાળી તાપણી સળગવા લાગી. િશસક પશઓની ચીસ આખી રાત સભળાઈ ન પિલી રાત તો કોઈ ઊઘવા પણ પામય નહિ. કોઈ કોઈ વાર બ લીલી બતતીઓ – સશિ ક શચતતાની બ આખો સતરીની નજર પડતી િતી. એક વખત તો એક િાથી ઝાડ ભાગતો નજીક આવી લાગયો; પણ આગ દખીન ભયભીત થઈ ચીસ પાડીન આખા જગલન જાણ ક કડકડાવી નાખતો ભાગી ગયો. ખરખર રાશતર ભયાનક િતી અન દરક જણ મનમા કિત િત ક આના કરતા તો કારમા રહા િોત તો ઠીક િત. પોિ ફાટયો અન તઓ સવારનો નાસતો તયાર કરવા લાગયા.

ડરહરક કહ : `જ રરિ! ચાલ આપણ જરા શશકાર કરી આવીએ.’

બન શમતરો સાથ ઉપડયા.

જ રરિએ પછ : `વાદરાનો શશકાર કરશ?’

ડરહરક કહ : `ના, ના; આપણ એકાદ િરણન મારીએ.’ તઓ આગળ ચાલયા.

જ રરિએ એકાએક અટકીન કહ : `પલ શ ગય? પલી ઝાડીમા કાઈક િલય.’

ડરહરક પોતાની રાઈફલ તાકી.

ત જ ષિણ એક કાળો માણસ કદીન બિાર આવયો. `નથી મારો મન. મ ખરાબ માણસ ના. મ દોસત. મ સાસીગીકા.’

ડરહરક રાઈફલ ખસડી. ત આ માણસ સામ તાકીન જોઈ રહો. ન પછી જ રરિ સામ જોય. પછી બન છોકરાઓ િસવા લાગયા.

જગલી દાશતયા કરતો િતો.

`િસવ સારો, મારવો સારો ના. મ ગોરા લોક જાણો. ખબ ખબ.’

એ વખત શપકરફટ તયા આવી પિોચયો.

જગલીએ કહ : `મ દોસત, એ જાહડયા! મ દોસત.’

શપકરફટ તની સામ તાકી રહો ન ત પણ િસયો.

ત બોલયો : `કવો શવશચતર ચિરો છ? કમ અલયા, તાર નામ શ?’

`મ સાસીગીકા – અચછા માણસ. િાથી અચછા માર.’

શપકરફટ પોતાની દાઢી ચચવાળી. તણ કહ : `ઠીક, એ સ-સ-સાસાગગ, ત કામનો

થઈ પડીશ. ચાલ અમાર ઉતાર.’

જગલી બોલયો : `ખદા તારો ફાદો િજી મોટો કર. મ કામનો માણસ. મી. ઘણો રાજી છ.’

આ રીત સાસાગગ આ લોકો સાથ જોડાયો. ત પશચિમ આહરિકાના એશાહટનો રિવાસી િતો અન સિરાના રણમાથી જતા મસાફરોના ભોશમયા તરીક કામ કરતો િતો. તણ ખાટવમ જોયલ િત. ત કિતો ક તયાની િોટલમા તણ થોડાએક હદવસ કામ પણ કરલ છ.

`મ ઘરના. મ બધ રખડો. ઘરમા ભાલો કાટ ખાતો. મ ભાલો ચળકતો ગમ.’

ડરહરક પછ : `કરશનબલસ કયા રિ છ ત તમ જાણો છો?’

`માણસખાઈ માણસ?’ સાસાગગએ પછ ન ડોક ધણાવય. `અિીથી બ હદવસ. ખરાબ માણસો. બાયા કબીસા. ધોળા માણસો કરડી ખાવ અન ધોળી સતરીઓ પિલા પિલા.’

િલગા તરફ આગળી ચીધીન તણ કહ : `ધોળા રપાળા કણા કણા પગ!’

િલગા ધજી ઉઠી અન નીલન પડખ ભરાઈ.

ડરહરક પછ : `માણસખાઉ માણસ પાસ ત અમન લઈ જઈશ?’

સાસાગગ િા િા િા કરીન િસયો : `સાબ! મ સબ ભોશમયા, માણસકાઉ માણસ મી ખાતો ના. મ માણસકાઉ રાજા કો કાચ આણ દતો.’

જ રરિ કદીન બોલયો : `અરર! આપણ તો આપણા મોતી અન હરબનો બધ કારમા મકીન આવયા છીએ!’

શપકરફટ બદરકારીથી કહ : તમ તો ભલી ગયા િતા. પણ જયાર તમ મન ગફામાથી બિાર કાઢતા િતા તયાર રબબરન મોજ પિરીન મ કારમાથી એન પોટક લઈ લીધ િત. લયો આ રહ.’

તઓએ પોટક ઉઘાડય અન સાસાગગની આખો સદર ચકચકીત રગબરગી ઘરણા જોઈ થભી ગઈ!

`માણસો સારો સારો માલ લાવ તન ખાઉ રાજા ખાતો ના. મ પિલા જાતો ન ખાઉ રાજાન કિતો. ધોળો લોકો સારી રગીન ચીજો, ધોળા લોક દોસત શબરાદર.’

િલગાએ નીલન કાનમા કહ : `તમ ધારો છો ક સાચ જ આ સારો માણસ છ?’

નીલ જવાબ આપયો : `જરર, એ મજાનો માણસ છ; અન આપણન તો કાઈ નકસાન તો કરશ જ નહિ.’

સૉસજ ગઝલની જાતની િરણની પાછળ કમ પડવ ત છોકરાઓન બતાવય; જગલના જીવન શવષની તમન કટલીએક માહિતી આપી; તમ જ િાથી ગાડો થઈ ગયો છ એમ કયાર સમજવ એ પણ તણ તમન સમજાવય.

સૉસજ કહ : `િાથી કાન આમ આમ િાલ. તમ મઆ.’ તણ િાથ િલાવીન બતાવય.

તઓએ બ હદવસ સધી મસાફરી ચાલ રાખી. તઓ ખલા મદાનમા આવયા. તયા ડોનલડ સૌન કાઈક બતાવય.

ડરહરક બમ પાડી કહ : `આિા! આ તો કીડીનો મોટો રાફડો.’

સૉસજ ટકામા કહ : `માણસખાઉ માણસ કબા.’

ધોશળયા િતબાઈન ઉભા રહા.

સૉસજ કહ : `ડર ન, ડર ન; માણસખાઉ હદવસ માર નકો. રાત માર ખાઉ. મ માણસખાઉ રાજા જાતો, ન કિતો ધોળા લોક આવતો.’

સૉસજ કહ ક પિલા પોત એકલો આગળ જશ અન મકીન સૌના આવયાની ખબર આપશ. તણ સૌન જગલન છાય આરામ લવાન અન રાિ જોવાન કહ. બ કલાક ત પાછો આવયો. આવીન કહ : `માણસખાઉ રાજા કિતો, મ ઘોલા લોક ગમતો.’

શપકરફટ કહ : `બનવાજોગ છ! એન ધોળા લોક કવા ગમ છ, તલલા ક ભજલા?’

સૉસજ કહ : `મ માણસકાઉ રાજા કીધો, ધોળા લોક ખબ ખબ કાચ કાચ. ધોળા લોક દવા. રાજા જવાબ દતો, ધોળા લોક બીઉ નાિી. સારા સારા હદવસ કાળા લોક માણસ ખાતા.’

ધોળાઓ શકાથી એકબીજાની સામ જોઈ રહા.

િલગાએ કહ : `માર કારમા પાછા જવ છ.’

ડોનલડ ડસકા ભરતા કહ : `માર પણ.’

નીલ બીતા બીતા કહ : `તઓનો સારો હદવસ કય હદવસ આવ છ?’

સૉસજ જવાબ આપયો : `માણસખાઉ બોલલ નહિ. ઓ પણ રાજા ભાલાવાળો આવતો.’ આમ કિી તણ જગલી ભાલાવાળાની ટોળી તરફ આગળી બતાવી. તઓ છક નગન િતા. તઓની પાસ પિોવા પાનાવાળા ભાલા િતા અન ગાયના ચામડાની ઢાલ િતી. આ દશય જોઈ ધોળા મસાફરોના મોઢા હફકા પડી ગયા.

ડરહરક કહ : `િ ડરતો નથી.’ પણ તના અવાજનો કપ િતો. `એ મશતવપજકોન િ સાચા ધમવનો સદશ આપીશ.’

જગલીઓ આગળ આવયા ન અટકયા. તમનો મખી કાઈક બોલયો અન સૌએ પોતાની જીભ બિાર બતાવી. ડોનલડન લાગય ક તઓ ચામઠાવડ કર છ માટ સામથી તણ જીભ બતાવી. એટલ જ નહિ પણ પોતાના નાક ઉપર આગળી મકી. જગલી લોકોની સલામનો આથી જ ઉતતર મળો. અન જગલીઓએ ધાય ક આ માણસ જ મડળીનો મખી છ. જગલીનો મખી ડોનલડના બટ ઉપર થકયો. ડોનલડ તની આખમા થકયો. મખી િા િા. િા કરીન જોરથી િસયો અન બોલયો : `પોકા િીના.’

સૉસજ સમજાવય ક પોકા િીના એટલ સરસ થકયો.

તયારથી ડૉનલડન બધા જગલીઓ સરસ થકનાર તરીક ઓળખવા ન વખાણવા લાગયા.

જગલીના મખીએ ધોળા મિમાનો માટ પરોણાચાકરીની ગોઠવણ સારી કરી િતી. તમન સાચવી સભાળીન લાવવા માટ શસપાઈઓન સામય મોકલય િત. શસપાઈઓની બ િારો વચચ મસાફરો ચાલયા આવતા િતા. લશકરના અમલદાર સૉસજ ફડાકા માયટ આવતો િતો.

તઓ ગામ પાસ આવયા.

તઓના ઘર જોઈ નીલ કહ : `આ ઝપડા ગારા ન પથથરના બનાવલા લાગ છ.’

િલગાએ બાયનોકયલસવ ચડાવયા; તમાથી ઝપડાન જોતાવત ભયભીત થઈ ત ઉભી રિી તણ કહ : `અર, એ પથથર નથી; એ તો ખોપરીઓ છ! ઓ મા!’

સૉસજ કહ : `ચિ! ખોપરી ખબ ખબ. મોટી મોટી લડાઈ. ઘણા ચાદા પિલા મોટી લડાઈ. ઘણા કાળા માણસ મોત. ખબ ખબ, બિ ખબ, ખાવ પીવ. િા, િા, િા!’ એમ કિી ત ખડખડ િસી પડયો.

તઓ ગામમા પઠા અન સતરીઓ તથા છોકરા તમન જોવા નીકળા. બીજા કરતા વધાર મોટા એક ઝપડા તરફ તમન લઈ જવામા આવયા. તના ફરતો ખોપરીનો હકલો િતો.

જ રરિએ કહ : `આ મખીન ઘર િોવ જોઈએ.’

જ રરિએ મનષયાિારી લોકો શવષ ઘણી ચોપડીઓ વાચી િતી.

ઝપડાના દરવાજા પાસ સરઘસ અટકય. બ ઊચા માણસો ઝપડામાથી બિાર આવયા. શપકરફટ પોતાની ટોપી ઊચી કરી તમન માન આપય.

સૉસજ કાનમા કહ : `ત મખી નહિ. ત ગાણાવાળા.’

તઓ નીચ બઠા અન નગારા ઢોલકા વગાડવા લાગયા. અધાવ કલાક સધી એ ચાલય.

અધીરાઈથી ડરહરક પછ : `આપણ િવ કોની રાિ જોઈએ છીએ?’

સૉસજ કહ : `મોટો મખી ઝટ મળતો નાિી. પિલા ગાણ ગાણ.’

આખર ઢોલ તરાસા બધ પડયા. શસપાઈના ઉપરીએ િકમ આપયો અન શસપાઈઓએ જમીન ઉપર લાબા થઈ માથા જમીનન અડાડયા. સાદડીનો પદડો ધીર ધીર બારણા આગળ ખસયો અન સૌની સામ મખી દખાયો. ખરખર તનો દખાવ ભયકર િતો! ત છ ફટ ઊચો અન શપકરફટથી તરણ ગણો જાડો િતો.

ત એકધાર ગણગણ બોલવા લાગયો. વાર વાર ત અટકતો િતો ન તનો તરજમો સૉસજ કરતો િતો.

`બાશલ સાકી ઈનસીન ક આલી ઈનડી ટ લોસો.’ તણ કહ : `ઈયારી કિટશો હટલ ઈની ટીરીસોકો ટીમ બોકાઅર ફિોરો. ટગા સકઓક સીરીમા બીસકો ટીનસૉક ટ શબલસટા અફાલા સીગ સાકી કિટશો બાશલ સૉનડોઈન ટબો....’

દસ શમશનટ સધી ત ચાલય.

સૉસજ કહ : `આ સલામ.’

મખીન ભાષણ પરી પચોતર શમશનટ ચાલય.

સૉસજ કરલ તન ભાષાતર નીચ પમાણ િત –

`સલામ. મ આપ પિલા ધોળા માણસોન જોયા નથી. ભલ પધાયા. કાઈ ભટ લાવયા છો? પલી નાની છોડી મન પરણશ?’

સૉસજની મારફત તઓએ જવાબ આપયો : `અમ ગામના સદર શણગારથી મગધ થયા છીએ. અમારી મસાફરી દરશમયાન અમન જ બધા મળા તમા મખી સૌથી રપાળો માણસ જણાયો છ. અતરના આસ સાથ ધોળી નાની છોકરી કિવાન હદલગીર છ ક પોત મખીન પરણી શકશ નહિ; કારણ ક ત મોટા થકન પરણી ચકલ છ.’

સૉસજન ડોનલડ સાથ ખબ ભાઈબધી થઈ િતી. તન બીક લાગી ક રખન મખી ડોનલડન ખાઈ જાય ન િલગા રાડ! આથી પોતાના તરફથી તણ થોડએક ઉમરીન કહ : `મોટો થક ઘણો ભયકર માણસ છ. એના થકમા જાદ ભરલ છ. કોઈ એન કનડશ તો ત થકશ અન તના થકમાથી રાષિસો જનમશ. એ રાષિસો મખીના શસપાઈઓ, ઢોર અન બાયડીઓન મારી નાખશ.’

ધોળા લોકો આ કથન કયાથી સમજી શક? પણ ડોનલડ તરફ સૌન ભયભીત દશટિએ જોતા દખી તઓ નવાઈ પામવા લાગયા. શપકરફટ ભટના પોટકા છોડયા. અન આચિયવથી મખીના ડોળા ફાટયા રહા. તણ તાળીઓ પાડી ન તની વીશ સતરીઓ દોડતી આવી. તઓએ મોતીના ચીહડયા અન રશમી ફીત જોઈન િષવથી બમ પાડી.

મખીએ કહ : `ધોળા માણસો ભલા શમતરો છ.’

તમ તણ ભવય ખાણ આપવાનો િકમ કયષો.

ડરહરક કહ : `માણસન માસ નહિ જોઈએ.’

સૉસજ ભાષાતર કરી બતાવય. મખીએ કહ : `અલબતત નહિ.’

જ વખત જગલીઓ રગબરગી ભટોથી રમતા િતા. ત વખત નીલ અન શપકરફટ ગપચપ મતરણા કરતા િતા.

નીલ કહ : `આપણ બતાવવ જોઈએ ક આપણ બળવાન છીએ.’

શપકરફટ પછ : `પણ કવી રીત?’

આ વખત િલગા આવી અન એણ સચવય : `એકાદન બદક ઉડાડો.’

નીલ તની સચના શવચારી. તણ કહ : `િા, મન સઝ છ. એ સૉસજ! મખીન કિ ક અમ અમારા ખાણા માટ જાત શશકાર કરી લશ. બિાર એક બળદ મગાવીન એન ફશળયાના પલા ખણામા બધાવ.’

સૉસજ મખીન કહ. મખી બોલયો : `બળદન એટલ દરથી મારવો અશકય છ. તયા સધી ભાલો પિોચી શક નહિ.’

નીલ કહ : `બળદન લાવો.’

બળદન ફશળયાના ખણામા લઈ જવામા આવયો.

નીલ કહ : શપકરફટ! જઓ તમ સરસ તાકતાવાળા છો. બરાબર ખભામા ફટકારો.’

`શપકરફટ િસયો અન પોતાની રાઈફલ ઉપાડી. ત જ ષિણ બળદ નીચ પડયો. ભડાકાના અવાજથી જગલીઓ પાછા િઠી ગયા અન મખી તો ઝટપટ ઝપડામા સતાઈ ગયો. ત મનમા બળતો બળતો પાછો આવયો અન ભયભીત થઈ શપકરફટ સામ તાકી રહો.

નીલ સૉસજન કહ : `સૉસજ! એન કિ ક એનાથી વધાર દર િોય તો પણ અમ ત મારી શકીએ. અન વળી એમ કિ ક અમારી જાદઈ ભગળીઓ જ ભડાગ બોલ છ, તનાથી અમ માણસોન પણ સિલથી મારી શકીએ.’

સૉસજ નીલના કિવાન ભાષાતર કય અન વધારામા કહ : `ડોનલડ તો આનાથી પણ વધાર ઝડપથી મારી શક.’

શબચારો ડોનલડ તો સમજી જ શકતો ન િતો ક જયાર જયાર પોત ગામમા ચકર દવા નીકળતો તયાર શા માટ બધા ઝપડામા ભરાઈ જતા િતા.

ડરહરક કહ : આ બધા એટલા બધા બી ગયા છ ક તમન ઉપદશ દવા એકઠા કરવા મશકલ છ. સૉસજ! મખીન કિજ ક કાલથી િ ઉપદશન કામ શર કરવાનો છ.’

મખી એટલો બધો ગભરાઈ ગયો િતો ક જો કદાચ ડરહરક એમ કિવડાવય િોત ક

કાલથી ત ગામન ખાવાની શરઆત કરવાનો છ તો તમ કરવાની પણ ત તન રજા આપત.

માનનીય શમજબાનો તરીક તમન એક ખાસ ઝપડામા રાખવામા આવયા િતા.

શપકરફટ કહ : મન લાગ છ ક આપણ રાત આખી વારાફરતી ચોકી ભરવી જોઈએ. રાતર શનરાત સઈ જઈએ ન એકાએક ગામના ચોકમા દખલા પલા રગાડામા બફાતા જાગીએ!’

એમ ઠરાવવામા આવય ક દરક જણ વારાફરતી અરધો અરધો કલાક રાત આખી ચોકી કરવી.

પણ ડરહરક કહ : એની કશી જરર નથી. જો આપણ બારણાના આડ બદક રાખીન સઈ જઈએ તો કોઈના ભાર નથી ક અદર પસવાની િશમત કર!’

છવટ સૌએ આ પમાણ કય. પણ પિલી રાત તો કોઈન ઊઘ આવી જ નહિ.

સવારમા મખીએ પોતાના વિીવટદારન મોકલયો ન પછાવય : `ધમષોપદશન કામ કયાર શર થવાન છ.’

ડરહરક દસ વાગયાનો વખત આપયો. અન દસ વાગય મદાન ઉપર આખ ગામ એકઠ થય. એક મોટ કડાળ કરી સૌ બઠા.

ખોપરીઓનો એક ચોતરો ગોઠવવામા આવયો િતો. એક િાથમા બાઈબલ લઈ ડરહરક ત ઉપર ચડયો. તણ ધોળા લોકોના પભની, સવગવની ન નકવની બધી વાત કરી. પાથવના સમજીન તણ બાઈબલમાથી સોમ ગીત ગાય. જયાર આ પર થય તયાર એક માણસ ચોતરા પાસ આવયો; તણ માથ નમાવય ન બોલયો : `ધોળા છોકરા! િ તમન પછ છ : તમારા દશમા લડાઈઓ છ?’

ડરહરક કહ : `િા.’

`માણસો તયા ચોરી કર છ? માણસો એકબીજા પતય ઘાતકી છ? એકબીજાન મારી નાખ છ? જઠ બોલ છ?’

ડરહરકન કબલ કરવ પડય ક પોતાના દશના માણસો ચોરી કર છ, જઠ બોલ છ ન એકબીજાન મારી પણ નાખ છ.

`ઉિ ઘરડા માણસ કહ : `તયાર તો અમારા દવો તમારા દવો જવા જ સારા છ.’ આમ કિી ઘરડો માણસ ચાલયો ગયો.

પછી સૉસજ ડરહરકન કહ ક તમારા કિવાની લોકો ઉપર ઘણી અસર થઈ છ. ડરહરક નમરતા બતાવી.

સૉસજ કહ : `પણ ઘરડો માણસ, પલો બોલયો, ઘરડો પજારી, મોટો પજારી, મોટી મોટી સતતાવાળો, બહઢયો, ધોળા છોકરા મારવા માગતો.’

દર સવાર દસ વાગ સભાઓ ભરાતી. સભામા બઢો પજારી ચીલા િાજર રિતો ન ભડ મોઢ રાખીન ઉભો રિતો.

શપકરફટ કહ : `પલા ઘરડા જગલીન મોઢ મન ગમત નથી. આવતી કાલ મોટી ધાશમવક શમજબાની છ; સૉસજ પાસથી ખબર મળા છ. અન િ ધાર છ ક તઓ ભોજનમા આપણન ઉડાવવાના છ.’

નીલ કહ : `આપણામા કોઈએ એકલા નીકળવ નહિ.’

ડરહરક વાધો લીધો : `શલવિશગસટન કદી બીતો નિોતો, તો િ શા માટ બીઉ? જો િ બાઈબલ લઈન નીકળીશ તો મન કોણ મારનાર છ?’

જ રરિએ કહ : `તાર માથ ફાટી ગય છ. સવાર દરરોજ બાયડીઓ તારી સામ જોઈ રિ તથી તાર ફટકી ગય છ. ગમ તમ, આપણ તો એકલા બિાર જવાના જ નથી.’

વાતચીત પછી બ કલાક તઓ જમવા બઠા; ત વખત ડરહરક િાજર નિોતો.

િલગાએ કહ : `મ એન િાડકાના ઢગલા ઉપર બાઈબલ વાચતો જોયો િતો.’

અધષો કલાક વીતી ગયો; વળી એક કલાક ગયો.

નીલ કહ : `આમા સાર પહરણામ લાગત નથી. સૉસજ! આમ આવ. જરા જા, ન જો જોઈએ. ડરહરક કયા છ?’

પાચ શમશનટમા તો સૉસજ િાફતો િાફતો પાછો આવયો ન કહ : `એક બાયડી કિતી, ચીલા ડટક વાતો. ચીલા ખડખડ િસતો ન ડટક ખડખડ. ચીલા ડટક ચાલયા જતા.’

શપકરફટ ટકમા કહ : `મધરાત શમજબાની શર થવાની છ. જવાશનયાઓ! બદકો ભરી લો. કદાચ તન આપણ બચાવી શકીએ. ઢીલ ન કરો. એક એક પળ કશમતી છ. સૉસજ! તન ખબર છ. એ લોકો ઉજાણીન માટ કયા બશલદાન આપ છ ત?’

સૉસજ િા પાડી.

શપકરફટ કહ : `મજાન. ચાલ ઉઠાવ આ ડરહરકના િશથયારો. અમન તયા સધી લઈ જા.’

ગામમાથી સૉસજની પાછળ તઓ િારબધ જગલ તરફ ચાલયા. ભયકર શાશત િતી.

એકાએક ડોનલડ અટકયો. તણ કહ : `મારા બટ ઉપર કાઈક લાગ છ : પાતળા ગોળમા જાણ પગ દતો િોઉ એવ.’

નીલ પોતાની બતતી સળગાવી અન ત પાછો િઠયો. ડોનલડના બટ ઉપર મોટી કાળી કીડીઓ ફરી વળી િતી.

ભયભીત થઈ જ રરિએ બમ પાડી કહ : `મન ખબર છ, મ એ શવષ વાચય છ. એ જગલીઓ માણસન જમીન સાથ જડી દ છ. પછી તના ગળામા મધ રડ છ અન પછી કીડીઓના દર સધી મધની લાબી ધાર લઈ જાય છ. અર શબચારો ડરહરક! એમા ન એમા કવ ભયકર મતય!’

શપકરફટ બમ પાડી : `ચાલો. દોડતા દોડતા આ મધની ધારાવાડીની પાછળ પાછળ જઈએ.’

તઓ આગળ દોડયા. ધારાવાડી ડગર ઉપર જતી િતી. પછી તઓ એક ખલી ગાળી આગળ આવયા. ત વખત ચદર ઉગતો િતો. એકાએક તયા તઓ અટકી પડયા. એ સથળ એક ભયકર દશય તમની નજર પડય. તઓ ભયભીત થઈ ગયા. કડાળ વળી પજારીઓ આગળ ઉભા િતા અન કાઈક ભણતા િતા.

`વનના દવોએ આ આપણા દશમનન આપણા િાથમા આપયો છ. નાશસતકન આપણ ખાઈશ નહિ; એ અયોગય છ. એન માસ પટમા જાય તો આપણા માસમા તના ખોટા દવ પસ. આ મોટી કીડીઓ તન આખો ન આખો ખાઈ જાવ. િ કીડીઓ! ધીમ ધીમ ન સરસ રીત તમાર કામ કરજો.’

શપકરફટ િળવથી કહ : `ભડાકો નહિ કરતા. એના ઉપર ધસારો કરો. િશથયાર શવનાના માણસો મારવા ન જોઈએ.’

તઓ આગળ ધસયા. મોટા પજારીએ બમ પાડી અન દરક પજારીએ છરો ખચયો.

મોટા પજારીએ કહ : `થોભો, આપણ પિલા વાત કરી લઈએ.’

સૉસજ કહ : `વાતચીત વાતચીત દગો, ડટક િોઈયા. પજારી! છોકરો આપ ક? નહિ તો મારતા.’

પજારી કડવ િાસય િસયો. તણ કહ : કોના ભાર છ ક પજારીન મારી શક? દવોન એન રષિણ છ.’

જ રરિએ કહ : `વાર, છોડો તયાર એમની સામ.’

ડોનલડ બમ પાડી : `પિલા િવામા ભડાકા કરો.’

ધડમ ધડમ પાચ વખત થય.

પજારીઓ ડગી ગયા. મોટા પજારી પાછળ પાછળ તઓ જગલ તરફ નાઠા. જમીન ઉપર પડલ દિ તરફ ટોળી ધસી. કીડઓ લગભગ તના મોઢા સધી આવી પિોચી િતી.

ડરહરક ભાગાતટ બોલયો : `બચયો!’ પણ તરત જ તન મછાવ આવી.

ઉતાવળથી તઓએ તના બધો કાપી નાખયા. નીલ બાડી આપી ન થોડીક ષિણમા તન ભાન આવય.

સૉસજ ઉશકરાઈન કહ : `પજારીઓ લડવયા લાવશ. ભાગો; ઝટ નાસો.’

આખી રાત તઓ જગલમાથી ચાલયા. શસથશત ભયભીત િતી પણ કોઈ તમન મળ નહિ.

વચચ વાતચીત

મ કહય : `આજ ર આરલય બસ.’

ગિલબરટ કહય : `સડરલ વાતાતા! એમા શી મજા આવર?’

હરલિાએ કહય : `તય એમા નથી એરલર અદરખાઈ આવર છર. કરમ?’

ગિલબરટ કહય : `ઉહ! આવી છયોકહરા વાતાતામા કયોણ આવર?’ મારી સામર જોઈનર આિળ બયોલી : `સાર થય કર હ ય મરી િઈ છય . ભલતા નહહ કર હય િયજરી િઈ છય . ફરી વાર હય વાતાતામા ન આવી શકય. ત જ કહય કર હય મરી િઈ છય . વળી આહફકામા મનયષાહારી માણસયો જ નથી. કાિયો બરગલજમનર તાબર છર નર તરમા જ િલીઓ નથી. તય તારર ડયોનલડનર ખયોરી ભિયોળ શીખવ.’

ડહરકર કહય : `મિી મર. મ જ ર લયોકયોનર ગરિસતી કાા હતા તર મારી મદદર કરમ ન આવા?’

`ત એનર બદલા જ ન હતા. મખાતા! તરઓ તારા રપાળા ચહરરા ઉપર મયોહહત થા હતા.’

જફરએ કહય : `મનર લાિર છર વાતાતા મયખાતાઈભરી છર. કયોઈનર મારવાનય આવતય જ નથી. બધા પજારીઓનર અમારર મારવાનય હયોત તયો ઠીક થાત.’

ડયોનલડર કહય : `મનર નથી િમતય તર એ મયોરા થકની વાત છર. તમર કહરતા હતા કર હય તયો થક તા બધા મરી જા. પણ મ તયો કયોઈનર માાતા નથી!’

હરલિાએ કહય : `હા. અનર બધય ગપકફર જ કરર છર. હય ધારતી નથી કર એ એવયો હયોગશાર ગનશાનબાજ હયો.’

ગિલબરટ કહય : `એમ જ. અનર નીલ પણ બહય ડાહયો થા છર. વાતાતામા પયોતર વારર વારર હયોગશારી બતાવર છર. પણ આપણર જાણીએ જ છીએ નર કર એ મયોરયો મખયો છર! કરમ?’

૬

દસ હદવસ સધી તો તઓ જગલમા ભટકયા. દસમા હદવસની સાજ તઓ તાપણ સળગાવી તની ફરતા બઠા િતા. અન શપકરફટ પોતાના નાનપણની વાતો કિતો િતો. ત સાભળતા િતા. શપકરફટ નાનપણમા ઢોર પણ ચારલા. વાત એટલી બધી જામી ક ડરહરક પિરો ભરતો િતો તયાથી ત સાભળવા આવયો. એકાએક શપકરફટ અટકયો અન તની સામ જોઈ રહો. તના મો ઉપર ભય િતો. સાભળનારાઓએ પાછ વાળીન જોય.

િાથમા ભાલાવાળા ભયકર દખાવના યોદધાઓ તઓની નજર પડયા!

ધોળા લોકોએ ઝડપ દઈન રાઈફલો ઉપર િાથ નાખયા.

સૉસજન જ રરિએ કહ : `એન કિ ક જો એક પણ ભાલો અમારા તરફ ફકયો છ તો અમ તમન સફા કરી નાખશ.’

સૉસજ તમન ત પમાણ કહ.

તમનો મખી ભાલાની અણી જમીન તરફ રાખી આગળ આવયો. એનો અથવ એવો િતો ક ત સલિની વાત કરવા માગ છ.

તણ કહ : `તમ મિાન ધોળી રાણીના મલકમા છો. આ મલકનો કાયદો એવો છ ક જ સઘળા ધોળા લોકો આ જમીન પર પગ મક તમન ઠાર મારવા.’

આચિયવથી સાિશસકો એકબીજાની સામ જોઈ રહા.

શપકરફટ કહ : `મખષો એમ ધારતો લાગ છ ક શવકટોહરયા રાણી િજી જીવતી છ!’

િલગાએ પછ : `તમ કિો છો ત ધોળી રાણી કોણ?’

પલાએ જવાબ આપયો. `શશલબરા. ભલી રપાળી ડાિી શશલબરા.’

વચચ વાતચીત

જફરએ દમ ખચયો નર બયોલયો : `આ તયો ગિલબરતા!’

ગિલબરતા ગચડાઈ.

તરણર વાધયો લીધયો : `હય તયો મરી િઈ છય તમર ડહરકનર બયોલાતા સાભળયો છર નર? તર કહરતયો હતયો કર હ ય તયો મરી િઈ છય . ફરી વાર મનર હવર જીવતી લાવી શકા નહહ.’

ડહરકર કહય : `ભખ! એ શય બયોલયો એ ન સાભળય? ગિલબરરા, સયદરી ગિલબરરા. તય તા કાથી? લરતી જા!’

વાતાજ

નીલ કહ : `અમન ખબર ન િતી ક અમ ગરકાયદ તમારા મલકમા પસીએ છીએ. અન અમન આ તમારી રાણીન મળવાની ઇચછા નથી. જરા મિરબાની કરીન સરિદનો રસતો બતાવો; અમ તમારી િદમાથી ચાલયા જઈશ.’

જયાર સૉસજ આન ભાષાતર કરી સભળાવય તયાર પલા ઘરડા માણસ માથ ધણાવય. તણ શાશતથી કહ : `િ તો િકમનો તાબદાર છ. મન ફરમાન છ ક અમારા પદશમા જ જ ધોળા લોકો આવ તમન માર મારી નાખવા.’

ડરહરક કહ : `સૉસજ! એન સમજાવ ક એમ અમ મરવા માગતા નથી. એન કિ ક બ ષિણમા આ શસપાઈઓની ટકડીન અમ જમીનદોસત કરી શકીશ.’

પણ પલા ઘરડા માણસ ડોક ધણાવય. તણ કહ : `એ અશકય છ; તમ થોડા છો અન અમ ઘણા છીએ.’

ડરહરક કહ : `તયાર એ ઘરડા ડોસાન કિ ક જરા મારી સામ જએ.’ એમ કિી ડરહરક ઝાડની ટોચ ઉપરના એક નાના વાદરા સામ શનશાન તાકય અન ભડાકો કયષો. ગરીબ વાદર જમીન ઉપર પટકાઈ પડય.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `જો, કરવયો ખયોરયો પડયો! કહરતયો’તયો નર એ બધા તાપણ તાપતા હતા? અનર અધારામા વાદરાનર કરવી રીતર અરાય? બરાબર વાતાતા કહરતા કા આવડર છર?’

વાતાજ

સદભાગય જયાર ડરહરક બોલતો િતો તયાર પરોહઢય થય િત. જગલી શસપાઈઓ શપસતોલના ભડાકાથી ભયભીત થઈ ગયા. વાદર સાથી મરી ગય એ તઓ સમજી જ ન શકયા. જાણ તઓ િમણા જ ભાગી જશ એમ લાગય. તમનો વદધ આગવાન થરથર ધજતો િતો.

એકાએક એક ઊચો જગલી ઝાડીમાથી આગળ આવયો. ત અમલદાર િશ એમ લાગય. પલા વદધ આગવાન ડોક નમાવીન તન નમન કય. લાબ લાબ પલા ઘરડાએ તન કાઈક કહ. પલા લશકરના વડાએ (પાછળથી ત લશકરનો વડો છ એમ અમારા જાણવામા આવય િત.) એક પણ શબદ બોલયા વગર બધ સાભળ. પછી ત અગજો સામ ગયો.

તણ કહ : `ઇગલસો સાચ કિ છ. અમારો કાયદો તો એવો છ ક ધોળાઓન મારી નાખવા જોઈએ. પણ છતા તમ િશથયારબધ છો તથી થોડો વખત કાયદાન કોર મકી અમ તમન અમારી રાણી પાસ લઈ જઈએ.’

અગજોએ અદર અદર વાત કરી લીધી.

નીલ કહ : `આપણ એની રાણી નથી જોવી. અિીથી જ રામ રામ ભણીએ.’

િલગાએ કહ : `વખત શગલબટવ િશ.’

ડોનલડ કહ : `શછટ એ તો ક હદવસની મરી ગઈ છ. ન એન ખાઈન ગીધડા ધરાયા છ!’

શકા બતાવતા ડરહરક કહ : `મન ખાતરી નથી. મ ત જ વખત કહ િત ક એના હદયના ધબકારા જણાતા નથી. છતા એ મરલી લાગતી નથી.’

જ રરિએ કહ : `આપણ જો એન દાટી દીધી િોત તો આપણન ખાતરી રિત ક એ રાણી ત શગલબટવ નથી.’

શપકરફટ કહ : આપણ મરી ગયલ માણસની ઇચછાઓન માન આપવ જ ઘટ. મરતા મરતા ત કિતી િતી ક પોતાન દાટસો નહિ. એટલ િવ એ શવષ મૌન રાખીએ. બાકી એમ તો ખર ક ઊઘતા દરદથી માણસ ઊઘી જાય ક મરી જાય એ બધ સરખ જ છ. એટલ આપણ એ શબચારી શગલબટવ શવષ કાઈ બોલીએ જ નહિ.’

ડરહરક કાઈક મશકલીથી બોલવાનો પયતન કયષો. ગચવાઈન તણ કહ : `િા, શગલબટવ મરી ગઈ છ એ તો સાચ. પણ કોણ જાણ કમ, આ ધોળી રાણીન જોવાન મન મન થાય છ.’

નીલ કહ : `સાર. ચાલો તયાર આપણ બધા આની સાથ જઈએ.’ પછી સપટિ રીત સૉસજની મારફત જગલીઓન સમજાવય : `અમારી સાથ કોઈ પણ જાતન તોફાન ચાલશ નહિ. જો કોઈએ આગળી સરખી પણ ઉપાડી છ તો પિલો વડો અમલદાર પોત જ ઉડશ.’

વડાએ કહ : `લયો, તમારી સિીસલામતી માટ િ વચન આપ છ.’

તરણ કલાકની કચન રસત શિર િત. જયાર તઓ તયા પિોચયા તયાર તાકીન જોઈ રિતા જગલી કાળાઓના ટોળ ટોળા નજર પડયા.

ભય સાથ ડોનલડ િળવથી કહ : `માણસખાઉ માણસો! એમ કિી ખોપરીઓના દરવાજા તરફ તણ આગળી ચીધી.’

ગારાના ઝપડા બન બાજએ િતા. રાણીના ઝપડા આગળ તઓ આવી પિોચયા. વડો તની સાથ વાત કરવા અદર ગયો. બિાર આવીન તણ કહ : `રાણીજી ફરમાવ છ ક આપ પથમ ખાનપાન લયો અન પછી પોત આપના મતયનો િકમ કાઢવા માટ મિરબાન થશ.’

દરશમયાન નીલ શસપાઈઓની ગણતરી કરતો િતો. તણ શપકરફટના કાનમા કહ

: `શપકરફટ! જો ડોનલડ અન િલગા આપણન બદકો ભરી આપતા જાય તો આપણ આ બધાન એક ઝપાટ જમીનદોસત કરી શકીએ ક કમ? તાર શ ધારવ છ?’

શપકરફટ જરા હદલગરી થઈન કહ : `અશકય! િમણા આપણો સપ બનાવવાની તયારી થઈ રિી છ, ન અધાવ કલાકમા સપ થઈ રિશ. બાકી મન તો ખબ તરસ લાગી છ.’

દરક માણસન ખબ તરસ લાગી િતી. તયાર તઓન એક મોટા ઝપડામા લઈ જવામા આવયા. અન ફળનો ઠડો દાર પીવા મળો તયાર તઓ િોશશયારીમા આવયા.

ષિણવાર તઓ પોતાની ભયકર શસથશત વીસરી ગયા.

નીલ શપકરફટન કહ : `મન જરા ઊઘ આવ છ.’

પણ શપકરફટ તો જમીન પર કયારનો ઘોરતો િતો! િલગા અન ડોનલડ પણ ઊઘતા િતા.

ડરહરક અન જ રરિ પોતાની આખો ઉઘાડી રાખવાનો ખબ પયતન કરતા િતા.

નીલ કહ : `જ-જરા પાચ શમશનટ ઊ-ઊ-ઊઘવા દો.’

અન તયા તો નીલ ઘોરવા લાગયો.

પછી ત જાગયો અન આખો ચોળવા ગયો. પણ તના િાથ બધાઈ ગયા િતા. તણ આજબાજ ઝડપથી જોય. તના સાથીઓ પણ જમીન સાથ જકડાયા િતા. તણ સૌન યાદ કરીન જગાડયા. તણ બમ પાડી : `મખાવઓ! આપણ માયાવ ગયા છીએ. આપણ કદ પકડાયા છીએ. આપણા િશથયારો જપત થઈ ગયા છ!’

જ રરિએ કહ : `આપણન ઘન આપય િત. એ દારમા જ ઘની ચીજ િતી. િવ આપણો વટાણાનો સપ બનાવશ!’

શપકરફટ હદલગીરીથી કહ : `એમ જ કિ ન ક િાડમાસનો સપ!’

િશથયારબધ માણસો ઝપડામા પઠા અન પલા કદીન ખચીન ઉભા કયાવ.

એમાના એક કહ : `નયાયની જગયાએ.’ અન િલગાન ધકો મારી આગળ કરી.

બીજાઓન પણ અજડાઈથી ખચયા અન ધકા માયાવ. એમ કરતા તમન રાણીના સશિાસન પાસ ખડા કયા.

િલગાએ ધજીન બમ પાડી : `િાય, િાય! એ તો કવી ભયકર દખાય છ!’

અન ખરખર શશલબરા ભયકર જ દખાતી િતી. એણ જની ધાબડી ઓઢી િતી. એનો ચિરો રગલો િતો : રાતા રાતા િોઠ ન કાળી કાળી ભમમરો! એના વાળ પખા જમ ઊચા રાખલા િતા.

તણ અગજીમા બમ પાડી : `ત લોકોન આગળ લાવો.’

એ અગજી કોઈ સરિદના રિીશ જવ િત.

તણીન દમ મારી કહ : `તમ કોણ છો અન મારા પદશમા કમ આવયા છો?’

ડરહરક મખી તરીક આગળ આવયો અન તણ બધાની મસાફરીની, મોટરકારોની અન સાિસોની વાત કિી.

ડરહરક કિી રહો એટલ રાણી મશકરી કરતી િોય તમ ખડખડ િસી. રાણીએ કહ : `વાત ખોટી છ. તમ જઠા છો. તમાર મરવ જ પડશ. બસ, મોત! ચાલો એમન પલા રગાડા પાસ ઉપાડો અન પિલા નાની છોડીન બાફીન લાવો.’

શસપાઈઓએ એમન પકડયા અન તઓ રડતા િતા છતા તમન ઢસરડીન ઉપડયા. એકાએક તઓ અટકયા અન રાણી સામ પાછ વાળીન જોય.

રાણીએ કહ : `ઉભા રિો, મન એની પરીષિા કરવા દો. એમની વાત સાચી િોય તો ભલ તઓ જાય અન એમની ગાડીઓ લઈ આવ. તમાની એક ગાડી િ રાખીશ. અન તમ મારી રયત એ લોકોન ઉડાવી જજો. એ લોકો બિ મીઠા લાગશ.’

િલગાએ કહ : `અર, આ તો શગલબટવ છ!’

રાણી િલગા તરફ ઝડપ કરતી વળી અન બોલી : `કતરી! મગી મર. નહિ તો અબઘડીએ ભરખાઈ જઈશ!’

મશકટાટ કરીન તમન તમના ઝપડામા નાખયા. માતર સૉસજન તયા જવાની અન ખોરાક પાણી આપવાની રજા િતી.

સૉસજ કહ : `િ જાણતો. શસપાઈ લોકો કિતા. વીસ શસપાઈ કાર ઘણા જાતો. જાડો માડ (શપકરફટ) અન વીજશળયો (નીલ) કાર િાકલ. પાછા આવ તો.’

સૉસજની વાત સાચી નીકળી. વીશ માણસની સાથ કારન શોધવા તઓ ઉપડયા. ઉપડતા પિલા રાણી સાથ તઓની મલાકાત થઈ.

રાણીએ કહ : `જવા આવવાના તમન તરણ અઠવાહડયા આપ છ. એકવીશમ હદવસ તમ જયા િો તમન મારી નાખવાનો મારા માણસોન મારો િકમ છ.’

તઓની ભયકર મસાફરી શર થઈ. જ રરિ અન ડરહરક નકશા માટ લડી પડયા અન ખચતાણમા તના ટકડટકડા થઈ ગયા.

નીલ કહ : `કાર કયા રાખલી છ તનો મન તો જરા ય ખયાલ નથી.’

એમાના બીજા કોઈન પણ કશી ખબર જ ન િતી.

શપકરફટ કહ : `તયાર આપણ અતયાર જ તમના ભાલાઓની અણીથી વીધાઈન કા

મરી ન જઈએ? વીશ હદવસમા મોત છ. એના ભયમા જીવવ એના કરતા િમણા જ મરી જવ બિતર છ!’

દરશમયાન િલગા કાગળના કટકા ઉપર નકશો દોરતી િતી.

તણ ડટોઈગ બતાવી કહ : `મન યાદ છ ક તયા આવા આવા ડગરાઓ િતા.’

શનરાશાથી ડરહરક કહ : `એથી કાઈ વળ એમ નથી.’

િલગાએ કાગળનો કટકો ફકી દીધો. સૉસજ પાસ જ ઉભો િતો; તન થય ક કદાચ ભલથી કાગશળયો નાખી દીધો િશ એટલ તણ ત ઊચકી લીધો.

ડટૉઈગ જોઈન તણ કહ : `આિા, મી. ડગરા જાણતો. બ ચાદ માસ મી તયા રિલો.’

જ રરિએ ઉતસાિથી િાથ ભીસતા કહ : `ત અમન તયા લઈ જઈશ?’

તણ કહ : `ભલો, મી તયા જાતો. ઝટ ચાલો આપણા સાથ.’

દસ હદવસ તઓ ગફા પાસ આવયા.

નીલ કહ : `કોઈએ ગફા ઉઘાડી છ.’

અન સાચ જ દરવાજા આડા ખડકલા પથરા કોઈએ ખસડયા િતા. તઓ આગળ ધસયા. તમના મનમા િત ક િમણા તઓની નજર વીજળીના વાળાથી બળી ગયલા કમનસીબ લટારાઓ પડશ પણ તયા કોઈ ન િત.

શપકરફટ કહ : `નવાઈ જવ !’

જગલીઓ કારો ભાળીન શનરાશ થયા.

નીલ કહ : `લચચાઓ આપણન ખાઈ જવા માગ છ. આપણન કારો ન મળ એવી જ એમની ગોઠવણ છ. સવાલ એ છ ક િવ નાસી કમ છટવ.’

જ રરિએ કહ : `િ કિ? જગલીઓના આગવાનન કિો ક એના માણસો કારન ખચીન બિાર કાઢ. એ બધા ખતમ થઈ જશ.’

શપકરફટ કહ : `એ તો ઘાતકી કિવાય. પણ કોઈ રીત આપણ એમાથી છટવ તો જોઈએ જ.’

એટલામા મખીએ તના માણસોન કારન બિાર ખચી લાવવાનો િકમ આપી દીધો િતો. માણસોન કાર તરફ જતા જોઈન છોકારાઓ ઊચ શાસ થભી ગયા. પણ પછી કઈ ન થય. માણસો કારન ખચીન બિાર લાવતા િતા.

ડરહરક કહ : `ઓ ભગવાન! કરટ બધ થઈ ગયો છ. નીલ! એમ કમ બનય િશ?’

નીલ કહ : `સરજના અભાવ બટરી ખલાસ થઈ ગઈ લાગ છ.’

ડોનલડ પછ : `કારન ચલાવવા માટ પરતો પાવર િવ કટલા વખતમા આવશ.’

શનસાસો નાખી નીલ કહ : `છસાત હદવસ લાગશ.’

ડરહરક કહ : `તો તો પાછા જવાન માતર તરણ હદવસ જ રિશ.’

જ રરિએ કહ : `ખરી વાત તો એમ છ ક પાછા જવ એ બવકફીભય છ. આપણ આ લોકોન જ મારી નાખીએ અગર તનાથી નાસી છટીએ એટલ પાછા જવાન પતય.’

ડોનલડ કહ : `પણ આપણી બદકો અન શપસતોલો તો તયા છ!’

િલગાએ કહ : `િ ધાર છ ક આ રાણી શગલબટવ પોત છ.’

શપકરફટ કહ : આ વીશ માણસોમાથી છટવ મશકલ છ. જળો માફક તઓ આપણન ચોટયા છ. આપણામાથી એકાદ જણ `ચી ચી’મા સટકી જાય ન એમના ઉપર મશશનગન ફરવ તો?’

નીલ કહ : `અશકય, આપણ બધા ભગા જ છીએ ન! મશશનગનથી એકલા તમન કમ મરાશ?’

જના ધમાવચાયટ કહ : `વળી બન તો એ દટિોન આપણ નહિ મારીએ. િા, િ કબલ કર છ ક તઓ કરપ છ.પણ એમ કરપ લોકોન આપણ મારીએ તો જ રરિ કયાથી જીવતો રિ?’

જ રરિએ સામથી ફટકાય : `તન તો ત જનમયો ત હદવસ જ મારી નાખત.’

શવશચતર વાત તો એ િતી ક કારમા પાવર આવ તયા સધી સાથ આવલી મડળી રાિ જોવાન તયાર િતી. એકવીશ હદવસ પરા થઈ જાય તયા સધી રોકી રાખવાનો તમણ શનચિય કયષો િતો. સૉસજ કહ જ િત ક તઓની આખ િલગા અન ડોનલડ ઉપર છ; અન રાણી અન એના અમીરોના મો સધી તઓ પિોચ ત કરતા તઓ જ તમન ઉડાવી જાય એ તણ પસદ કય િત!

દરક કારના એશજનન નીલ ફરવી જોય. છઠા હદવસની સવાર તઓન કાન સિજ ઘમમમ એવો અવાજ આવયો.

નીલ કહ : `પાવર આવતો જાય છ.’

માતર નીલન જ કારમા જવાની રજા િતી. અન જયાર જયાર કારમા ત જતો િતો તયાર િાથમા ભાલો તયાર રાખીન જગલી બારણા પાસ ઉભો રિતો.

નીલ ભાગ અથવા િશથયાર વાપરવા કોશશશ કર તો તનો ભાલો નીલ માટ તયાર િતો.

સાતમ હદવસ બપોર નીલ જાિર કય ક એશજનો ફલ પાવરમા આવી ગયા છ.

શસપાઈઓન પાછા વળવાન તયાર થઈ જવાન કિવામા આવય. નીલ અન શપકરફટ િાકનાર તરીક બઠા. દરક િાકનારની પાછળ ખલા ભાલા સાથ એકએક જગલી ખડો િતો.

બાળકોન તો પોલીસચોકી નીચ કારોની પાછળ પાછળ કચ કરવાન િત.

સાજ તઓ અટકયા.

િવ શ કરવ તની તઓ અદર અદર મસલત ચલાવવા લાગયા.

જ રરિએ કહ : `મારી યોજના આ પમાણ છ. જયાર આપણ આગળ ચાલવા માડીએ તયાર નીલ મોટરમાથી એકાએક પાણી કાઢી નાખવ અન િવામા ઉડવ. કા તો જગલીઓ એન પકડવા માટ દોડશ અથવા તો િાકાબાકા બનીન મોઢા ફાડી તની સામ જોઈ રિશ. એ વખત શપકરફટ પોતાની મોટરન બારણ ઉઘાડવ અન આપણ બધાએ તની કારમા બસી જવ.’

નીલ ઠડ પટ કહ : `સદર યોજના! પણ મારી પાછળ ઉભલો જગલી શ કર એ તમ સમજયા? મારી ગરદનમા જો એ ભાલાની અણી ભોકી દ તો માર તો આવી જ બન! અન પછી અધધર ઉડવાનો શો અથવ?’

શપકરફટ કહ : `અન મારો સતરી પણ એમ જ કર.’

ડરહરક કહ : એમ નથી. વાત સાવ સિલી છ. જયાર નીલ અધધર ચડશ તયાર સતરી પણ એકાએક ગભરાઈ જશ અન તન કશો શવચાર સઝશ નહિ. એટલામા તો નીલ જ એન ધકલી પાડ એટલ કામ પતય!’

નીલ કહ : `વાર. યોજના માથ કોર મકીન કરવા જવી છ. પણ જો એ એક જ રસતો િોય તો કાલ સવાર અજમાવીએ. જો શપકરફટ! િ જયાર ભગળ વગાડ તયાર તારા સતરી ત બન તો ધકલી પાડજ.’

બીજી સવાર બધા ઉપડયા. મનમા આશા-શનરાશા તમ જ ભય અન ચશતા બન િતા. નીલ `ઘરભણી’મા આગળ શનકળો; તની પાછળ `ચી ચી’મા શપકરફટ નીકળો. પછી થોડાએક શસપાઈઓ, પાછળ બાળકો અન છલ પાચ શસપાઈઓ. એકાએક ભગળ વાગય. એ જ ષિણ `ઘરભણી’ િવામા કદકો મારતી દખાઈ. જયાર ત જમીનથી દસ ફીટ ઊચ ગઈ તયાર તમાથી પથમ એક ભાલો નીચ પડયો અન તની પાછળ જગલી ગબડયો. દરશમયાન જ રરિની યોજના આબાદ પાર ઉતરતી જતી િતી. જગલીઓ અધધર ચડતી કાર સામ જોઈન થભી ગયા અન બાઘા જમ તાકી જ રહા. દરશમયાન આગળ ડરહરક ન પાછળ બાળકો `ચી ચી’ તરફ દોડયા. અિી જરા મશકલી િતી. શપકરફટનો સતરીએ ઘરભણીન ઊચ ચડતી જોઈ ન િતી, એટલ એ તો શપકરફટની ગરદન ઉપર ભાલો તાકીન જ ઉભો રહો િતો.

ડરહરકની બમ આવતા બાળકો સામ સતરીએ ભાલો તાકયો.

શપકરફટ એકાએક ઉભો થયો અન પાછા િઠી કાળા માણસના પટમા માથ માય. તરત જ સતરી ઢગલો થઈ ગયો. છોકરાઓ કારમા ઘસી ગયા. મખી તમના ઉપર ધસયો આવતો િતો. શપકરફટ જગલીન ઉપાડયો અન તના મખી ઉપર ફકયો. પોતા ઉપર માણસ પડતા મખી પણ ધબ કરતો િઠ પડયો. િલગાએ જોરથી બારણ બધ કય. કાર આગળ કદી અન એક ષિણમા િવામા તરવા લાગી.

એક કલાકમા તો મોટરકારો ધોળી રાણીના શિરની ઉપર અધધર ચકર દવા લાગી.

ડરહરક નીલન ફોન કયષો : `મિલના ચોગાનમા આપણ ઉતરીએ.’

બ મોટા ઉડતા પષિીઓ પઠ કારો સરરર કરતી નીચ ઉતરી. તમન આવતી જોઈ લોકો નાઠા. માતર રાણી અન તના શસપાઈઓ તયાથી ખસયા નિી.

રાણીએ િકમ કયષો : `એમન કદ પકડો.’ અન દરક કાર તરફ શસપાઈઓ ધસયા. વીજળીના તારન તઓ અડયા અન પથથરના પતળા જમ નીચ પડયા. બીજા શસપાઈઓ ભયભીત થઈ ગયા; નાસભાગ થઈ રિી. રાણી ઉઠીન આગળ આવી. તણ બમ પાડીન કહ : `શસપાઈઓ! કારન પકડો.’

એક પણ શસપાઈ આગળ આવયો નહિ.

લશકરના ઉપરીએ કહ : `ઓ રાણીજી! તયા તો મોત છ!’

રાણીએ કહ : `બાયલાઓ!’ જઓ; એક રાણી જોખમ સામ કમ જાય છ ત િ તમન બતાવ છ!’

ત કાર સધી ગઈ અન પોતાનો િાથ લબાવયો. એકદમ કરટ બધ થઈ ગયો. િલગાએ ઝટઝટ બારણ ઉઘાડય. રાણી અદર કદી. શસપાઈઓ સામ મો ફરવી અન નાક ઉપર આગળી મકી તણ કહ : `મખાવઓ! તમારા કરતા િ વધાર િોશશયાર છ.’

વચચ વાતચીત

હરલિાએ કહય : `હ! મનર તયો ખબર જ હતી કર એ રાણી તર ગિલબરતા પયોતર જ હતી!’

હસવય રયોકતા ગિલબરટ કહય : ઉહ! હય કહય છય કર હય તયો મરી િરલી છય . વાતાતા બરાબર કરમ કહરતયો નથી? મારર ફરી વાર જીવતા થવય ન હતય.’

જફરએ કહય : `નીલ! ચલાવ, ગિલબરતા જીવતી કરવી રીતર થઈ તર ઝર કહર.’

વાતાજ

શગલબટટ રોમાચ ઉભા થાય તવી પોતાની કથની કિી સભળાવી : `િ મરી ગયલી દખાતી િતી પણ ખરી રીત તો િ તદરાવસથામા િતી. પછી મન કશ યાદ આવત નથી. એમ સાભર છ ક િ માદી પડી. પણ પછી કાઈ નહિ. પછી તો િ જાગી તયાર મ મારી સામ કટલા ય કરપ ચિરાઓ ભાળા. પિલા મન લાગય ક આ સવપન છ, પણ તરત જ મન ખાતરી થઈ ક એ સવપન ન િત. તઓ મન ઝોળીમા કયાના કયા દર લઈ ગયા. પછી એક મોટા ભડાભખ જવા માણસ મન કાઈક ઘણ ઘણ કહ. પણ એ શ કિતો િતો ત િ તો સમજી નહિ. એ કાશળયો બરાબર નીલ જવો જ કરપ િતો. પછી તઓ બધા મન નમી પડયા. મન તો કશ સમજાય જ નહિ! ધીમ ધીમ િ તમની બોલી થોડી થોડી શીખી. મન એક બાઈએ કહ ક િ તો અિીની રાણી છ. એ બાઈએ કહ... પલ શ કિ છક કાઈક બનવાન િોય એ શવષ કોઈ આગળથી કિ ત ... શ એ?’

નીલ કહ : `ભશવષયવાણી.’

`િા. એક વાર ભશવષય થય િત – ના, ના, ભશવષયવાણી થઈ િતી ક આગળ ઉપર એક મિાન ગોરી રાણી આ દશ ઉપર રાજય ભોગવશ. એટલ એમણ મન ગોરી રાણી બનાવી. પણ એ તો મનષયાિારી લોકો િતા. મન એમની એવી બીક લાગી! મન એ લોકોએ કહ ક માર પણ માણસન માસ ખાવ પડશ. પણ મારો નોકર બિ સારો િતો અન રસોયણ બાઈ એની ઓળખીતી િતી. એ મન બાળકન બદલ વાછડાન ભોજન લાવી આપતો િતો. બિ સારો માણસ. પછી તના મખીના િકમ પમાણ માર તો વતવવ પડય. મારા શમતરો આવશ અન મન લઈ જશ એ જાણીન તઓ બીધા; એટલ તમણ મારી પાસ જ કાયદો કરાવયો ક જ કોઈ ધોળા માણસ આવ તન મારી નાખવા. િ તો એટલી બધી બીતી ક તઓએ જમ કહ તમ મ કય. જયાર તઓએ મન કહ ક તમ બધા પકડાયા છો તયાર િ એટલી બધી ખશી થઈ ક બસ!’

ડોનલડ પછ : `તયાર ત અમન ઘની પીણ કમ શપવડાવય?’

`િા; જો િ કટલી બધી િોશશયાર છ? મારા મનમા એમ િત ક તમ કાર લઈ આવો. એકલી રાઈફલથી તમ લડી શકો એમ ન િત.’

નીલ અધીરાઈથી પછ : `પણ એકવીશ હદવસની મદત શા માટ?’

શગલબટટ કહ : `મદત તો મખીએ આપી િતી. પણ સાર થય ક મારો છટકારો થયો. આવતી કાલ તો મારા લગન થવાના િતા!’ શગલબટટ િસીન કહ : `િા, તઓ કિતા િતા ક મારા લગન પલા ઘરડા ડોસા સાથ થશ. પલો તમ જન પિલવિલો જોયો િતો ત ઘરડો ખખ ડોસલો; નીલથી ય ઘરડો! સાર થય ક નાસી છટાય.’

વચચ વાતચીત

મ કહય : `આ ગિલબરતા પરકરણ આ રીતર પર થય.’

ગિલબરટ જરા વાકય મો કરી મનયોહર હાસ કરી મારી સામર જોય. `નીલ! તય ધારતયો હયોઈશ કર મનર પાછી જીવતી કરવામા ત ભારર ખબી વાપરી; કરમ જફર! નહહ? પણ આ કાઈ બહય ભારર ખબી નથી. ચયોપડીઓમા આવર છર એવી નહહ. સયોલયોમન રાજાની ખાણની વાતાતામા આવય મખાતાઈ ભરરલય નથી આવતય. કરમ ડહરક! ખર ના? સયોલયોમનની ખાણની વાતમા તયો બધય ર બનર. પણ આ વાતાતામા તયો... ‘ અરકીનર જરા મો ધયણાવીનર આિળ કહય : `એવય કાઈ નથી કર ચયોપડીમા લખા. બયોલ, ડહરક! તય શય ધારર છર?’

ડહરકર કહય : `નીલનર જરાક ભિયોળ સારી આવડતી હયોત તયો ચયોપડીનર લાકની વાતાતા થાત.’

જફરએ કહય : `હય માનય છય કર એણર કાઈક સાચી સાચી ગબનાઓ કહી હયોત તયો વધારર સાર થાત. હ ય નથી ધારતયો કર આમા કાઈ વાતાતા જ રવય હયો. આપણર હમરશા બચી જ જઈએ છીએ.’

મ કહય : `ઠીક, બહય સાર . હવર પછીની વાતાતામા જારર આપણર બધા મનયષાહારી લયોકયો ઉપર થઈનર હવામા ઉડતા હઈશય તારર જફરનર કારમાથી નીચર ફકશય. ફરી વાર હવર એ બચવા ન પામર તરની હ ય ખાસ સભાળ રાખીશ.’

ડયોનલડર ઉકળીનર કહય : `હા, નીલ! એ બહય ઠીક થશર. તરણર મારી હયપ (hoop) લઈ લીધી અનર આજ સવારર તર ભાિી નાખી. જફર આ ગનશાળમા ન હયો તયો કરવય સાર?’

ગિલબરટ કહય : `તયો તયો ગનશાળ સારી થા. પણ અહી ઈકા ભણવાનય ન મળર. આ વાતાતા તયો રમતચાળા છર. અનર ડયોનલડનર નર હરલિાનર તયો નયકસાન જ થશર, કરમ કર એ તયો એ વાતાતા સાચી માનર છર. કરમ એ ડયોનલડ! ખરી વાત નર? આવી કાર કાઈ હયોતી હશર? પણ ડયોનલડ સાચય માનર છર!’

ડયોનલડ કહર : `પણ નીલ જારર વાતાતા કહર છર તારર તયો સાવ સાચય લાિર છર.’

ડહરક કહર : `મનર પણ એમ જ લાિર છર. અરર નીલ! તય હયોગશાર છર. જફર! જો તયો ખરયો, કહરતા કહરતા એ વાતાતા બનાવતયો જા છર; આિળ શય આવશર. એની તયો એનર ખબર નથી હયોતી!’

મ િભીરતાથી કહય : `માફ કરજો. જ રમ વાત બની છર તરમ જ હય કહય છય .’

૭

શગલબટવના છટકારા પછી સૌન એમ લાગય ક િમણા તો સાિસોથી ઠીક ધરાયા છીએ.

જ રરિએ કહ : `િ દરખાસત મક છ ક આપણ િવ પાછા ઇગલાડ જઈએ.’

નીલ શસવાય બીજા બધાનો અશભપાય એમ જ પડયો.

નીલ કહ : `મન તો ખાટવમમા ગૉડવનની કબર જોવાન મન છ.’

ડરહરક કહ : `વાર, આપણ એ રસતથી પાછા જઈએ.’

પહરણામ એમ બનય ક એક અઠવાહડયા પછી ખાટવમની કોઈ િોટલની અગાશીમા આખી મડળી બઠી િતી.

જ રરિએ પછ : `ગૉડવન શવષ શી વાત છ?’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ વહરમાઈનર કહય : `જો તય વાતાતામા ઇગતહાસ ભણાવવા માિતયો હયો તયો હય તયો કહીશ કર અમારર એવય િધાર નથી સાભળવય. કરમ જફર? આપણર કાઈ અતારર ગનશાળમા નથી. એ ઠીક બહાનય છર.’

ડહરકર ગખગખારયો કયો. તરણર કહય : `નીલનર ઇગતહાસ આવડર છર જ કર દગવસ!’

જફરએ કહય : `મારર ઇગતહાસ ભણવયો નથી. િૉડતાનની વાતમા શય. રાખ છર?’

હરલિાએ કહય : `મનર તયો સાહસની વાતાતા િમર.’

ડયોનલડર કહય : `મનર પણ સગહ નર મિરયો નર એવય એવય હયો તરવી વાતાતા િમર. હજી સયધી શાકતાની વાતાતા તયો આવી જ નથી.’

મ દિતાથી કહય : `દરખયો, િૉડતાનની વાત સાભળવી છર કર નહહ?’

છયોકરાઓ સામર િાજી ઉઠા : `નહહ; િૉડતાન નહહ. અમારર વાતાતા જોઈએ!’

મ કહય : `ઠીક.’

નર વાતાતા આિળ ચલાવી.

વાતાજ

ત જ ષિણ એક ભયકર બમ ઉઠી ક બોટ બડ છ. પરત વિાણનો કપતાન વિાણ ઉપર ન િતો. ત હકનારા ઉપર બટટા રોપતો િતો.

શોફર બમ પાડી : `શાકવ!’

અન ખરખર તયા શાકવ િતી.

કપતાન િકમ કયષો : `શમઝનબલવકવ તરફ ધસો. Port the leaward top-gallant mast ! Starbord the stern-sheet?’

ત જ ષિણ એક છોકરો કપતાનની કશબન પાસ આવયો. તણ કહ : `બાપ! િ જઠ નહિ બોલ. મ જ એપલના ઝાડન કાપી નાખય છ.’

વચચ વાતચીત

જફરએ કહય : `જો આવી બરવકફીભરી વાતાતા કહરવી હયો તયો હય તયો આ ચાલયો.’

ગિલબરટ કહય : `એમા કશય િમમતભરરલય પણ નથી.’

ડયોનલડર અજાબીથી પછય : `શાકતા વળી શય?’

મ કહય : `કાકડી ચયોરી િઈ તર શાકતા. વાતાતામા તમર શાકતાની માિણી કરી તયો લયો શાકતા. હવર ઇગલાડ પાછા જવય છર કર િૉડતાનની વાત સાભળવી છર?’

ગિલબરટ કહય : િૉડતાનની વાત થવા દયો. હય જાણ છય નર; હમણા મહરરબાન િૉડતાન ગવરર વાચર છર એરલર પયોતર ઇગતહાસ બહય જાણર છર એમ બતાવવા માિર છર!’

થાકીનર ડહરકર કહય : `તારર ભાઈ િૉડતાનર ગવરર કહયો.’

વાતાજ

જ રરિએ પછ : `એ ગૉડવનની વાતાવ શી છ?’

ઘરડો નોકર શગલબટવના ગલાસમા લીબ રડતો િતો. ત અટકી ગયો અન બોલયો : `ઓિો, બાપ! તમ તો જનરલ ગૉડવનન સભાયાવ!’

ઘરડા નોકર શખસસામાથી રમાલ કાઢી આસ લછા. સિાનભશત દશાવવી િલગાએ પછ : `કમ ભાઈ! કમ રડો છો?’

`સાભરી આવય, બા! એ તો સાભરી આવય.’ ત જરા અટકયો અન ફરી બોલયો : `િ એનો નોકર િતો.’

મસાફરોની આખી મડળી પોતાની ઓરડીમા બઠી બઠી ભાગતી રાત ગૉડવનની વાતાવ સાભળતી િતી.

પલો ઘરડો નોકર કિતો િતો : `જો ક િ રાજકાજમા બિ સમજતો નથી. શા માટ ગૉડવનન ખાટવમ મોકલવામા આવયો િતો તની પણ મન ખબર નથી. મન એટલી ખબર છ

ક મિાદી કરીન એક જગલી આરબ િતો, ન ત અગજો સામ થયો િતો તથી અગજોન બચાવવા માટ તન મોકલયો િતો. અિી બીજા ગોરાઓ િતા.’

શપકરફટ કહ : `મ એ શવષ વાચલ છ. ટાઈમસનો ખબરપતરી, રિરનચ કોનસલ અન બીજા વીશક માણસો તયા િતા; ખર?’

નોકર ડોક ધણાવી કહ : `િા, આશર વીશ. શિરન ઘરો ઘાલવામા આવયો િતો અન દરક માણસ હકલબદી કરવામા રોકાયો િતો. હકલા બિાર િજારો દશમનો પડલા િતા. ઘણા હદવસ પછી ગોરો લોકોન વિાણમા બસી સિીસલામતીની જગયાએ પિોચી જવાન ગૉડવન સમજાવી શકયો. તઓ વિાણમા ઉપડયા; અમ તમન િષવભરી શવદાય આપી. પરત તઓ સિીસલામીતની જગાએ પિોચી શકયા નહિ. તઓ હકનારા તરફ ઘસડાઈ આવયા અન મિાદીના માણસોએ તમન કાપી નાખયા. ગોરા પાસથી લીધલા દસતાવજો વગર પડાવીન મિાદીએ જયાર ગૉડવન ઉપર મોકલયા તયાર ગૉડવન કવો છાતીફાટ રડી પડયો િતો ત િજી મન યાદ છ. ગૉડવનન ત વખત જ ખબર પડી ક પોતાના બધા દશભાઈઓ રામશરણ થયા છ!

`અર! સરદાર ગૉડવન ખરખર અદભત માણસ િતો. બ કલાકથી વધાર વખત ત કદી સતો નહિ. પરોહઢય બરજ ઉપરથી ચોમર નજર કરતો. પછી ત બાળકો સાથ િસતો અન મોટાઓન ઉતસાિ આપતો તમની વચચ ફરતો િતો. અમ તન દવ જમ પજતા િતા.’

`એક હદવસ એક આરબ અમારા સધી આવી પિોચયો. સતરીએ તન લગભગ મરણતોલ કરી નાખયો િતો. રાઈફલથી તનો જાન ઉડ ત પિલા તણ બમ પાડી કહ : `િ અગજ કાસદ છ.’

`તન ગૉડવન પાસ લઈ જવામા આવયો. તણ ગૉડવનન સલામ ભરી અન િાથમા કાગશળયા મકયા.’

પાછળથી લોડવ હકચનર તરીક સપશસદધ થયો ત જ આ માણસ! આરબન વશ દશમનના લશકરોની કતારોમાથી પસાર થઈન આવવાન ભયકર જોખમ તણ ખડય િત. બીજ હદવસ ત પોતાના લશકર તરફ વળી નીકળો. હકચનરના આવવાથી જનરલ ગૉડવનમા ઘણો ઉતસાિ વધયો. હકચનર સમાચાર આણયા િતા ક મદદ આવત લશકર દસ હદવસમા આવી પિોચશ.

`પરત પહરશસથશત હદનપશતહદન બગડતી જતી િતી. દશમન વધાર ન વધાર આગળ વધતો જતો િતો. ખોરાક ખટી ગયો િતો અન અમ ઉદરો ખાઈન ચલાવતા િતા. ગૉડવન પોતાની કશી ચશતા કરતો નિોતો; પરત `મારા માણસો!’ `મારા માણસો!’ એમ વારવાર ત ગણગણતો િતો; મ ત કાનોકાન સાભળલ.

`આખર અત આવયો. ભયકર િલો થયો. બચાવની અમારી આગલી કતારન

પાછા િઠવ પડય. ભખ મરતી અન શનરાશ થયલી અમારી બીજી કતાર પણ પાછી િઠી.’

`ગૉડવન આગળ આવયો. િ અતયાર પણ મારી આખ સામ ઉભલો તન ભાળ છ. તન માથ ટટાર િત; િાથ અદબ વાળલી િતી. એના ચિરામા ભય ન િતો; માતર અતયત હદલગીરી િતી. એક જબબર શસપાઈ એની તરફ ધસયો ન એના શરીરની આરપાર ભાલાન ભોકી દીધો! મ મારી આખો મીચી દીધી અન પછી િ નાઠો. િ એક ભડહકયામા ભરાઈ ગયો અન ભયકર કાપાકાપીમાથી બચી ગયો.’

ડરહરક પછ : `પણ મદદ આવતા લશકરન શ થય?’

ઘરડા નોકર કહ : મદદ 48 કલાક મોડી આવી. કોઈન બચાવવાન રહ જ ન િત. ખાટવમ ઉપર દશમનોનો વાવટો જયાર તમણ ફરફરતો જોયો, તયાર તમણ જાણી લીધ ક ગૉડવન મરાયો છ.’

`મિાદીએ સલદીન પાશા નામના એક ઑસટટશલયાન અમલદારન કદ પકડયો િતો. કોઈન કિવ એમ પણ િત ક એ ગૉડવનનો ભતરીજો છ. તન બડી નાખવામા આવી િતી. એક હદવસ તન તબમાથી બિાર બોલાવવામા આવયો. એક શસપાઈ ટોપલી લઈન તયા આવયો.

`શસપાઈએ કહ : `જો.’ અન શસપાઈએ ગૉડવનન માથ ધરી રાખય.

િલગાએ પછ : `પછી એ માણસન શ થય?’

નોકર કહ : `બાર વરસ સધી કદમા રાખવામા આવયો.’

નીલ કહ : `પછી તમણ પોતાની કદની કથા પશસદધ કરી.’

વચચ વાતચીત

જફરએ કહય : `મનર વધારર જાણવાની ઉમરદ છર. પણ ઇગતહાસના પાઠ રપર, વાતાતા રપર નહહ.’

ડહરકર કહય : `રગસક કથા છર. પણ વાતાતા તયો આપણર ગવરર છર, નહહ ગિલબરતા?’

ગિલબરટ કહય : `મક નર કયોરર ! નીલ, શય આ ખર છર?’

ડયોનલડર પછય : `પણ આ ઘરડયો નયોકર શય ખરરખર થઈ િયો? સાચરસાચ?’

મ પછય : `શય ગપકફર સાચરસાચ જીવતય પાતર છર?’

ડહરક જરા ગવચારમા પડયો. તરણર કહય : હય ધાર છય કર જારર તર લયોકયોનર બદકર ઉડાડર છર તારર તરનર જીવતયો સમજી લરવયો. પણ નીલ! હય સમજયો; તય બહય ચાલાક નથી. પહરલા ગપકફર અમરહરકન રીતર બયોલતયો હતયો પણ હવર અગરજની જ રમ તર બયોલર છર.’

ગિલબરટ ખીજવીનર કહય : `લર, કરવી ભલ પડર છર!’

મ કહય : `આ મયસાફરી દરગમાન ગપકફર ઘણયો કરળવાયો. નવાઈ જ રવય છર કર ધીરર ધીરર તરણર અમરહરકન ઉચચાર અનર રહિપરયોિયો છયોડી દીધા છર. પણ હય ધાર છય કર ગિલબરતાના શયદધ અગરજીના સિનર લીધર આમ બનવા પામય છર.’

ગખજાઈનર ગિલબરટ તજ તાની આિળી હલાવી. `સાભળયો! બર વરતા ભાઈ જમતાનીમા રહી આવા છર પણ `બીઅર’ અનર `રબાક’ ગસવાઈ બીજય કાઈ બયોલતા ભાઈનર આવડતય નથી! તય જમતાન બયોલર છર તરના કરતા તયો હય અગરજી સાર બયોલય છય , નહહ ડહરક? અનર હય તયો ફનચ અનર ઈરાગલન પણ બયોલય છય . નીલ! તારી શાળા રર હિાળ છર. ફરીવાર હય અહી આવવાની જ નથી. મા કહર છર કર મનર િમર તર હય કરી શકય; નર હય તયો બીજી ગનશાળર ભણવા જવાની છય . બરસરલસમા હડકયોલીની ગનશાળમા હય હતી તારર ભારર મજા પડતી. બહય સરસ ગનશાળ! આના કરતા તયો કા સારી! તા ગશકષકયો આખયો દહાડયો બીડીઓ ફ કતા નહયોતા અનર આવી બરવકફીભરી વાતયો પણ કહરતા નહયોતા.’

જફરએ કહય : `આવતા રમતામા તમર અમનર સબમરીન ગવરર વાતાતા કહરશયો? એક એવી સબમરીન શયોધી કાિયો કર જ ર દહરામા નીચર છ માઈલ ઊડર જઈ શકર.’

ગિલબરટ બમ પાડી મારર િળર હાથ નાખી કહય : `હા... તયો તયો બહય સરસ થા! બયઢા નીલ! મનર સબમરીનની વાત િમર છર, કા?’

મ ભવા ચડાવીનર કહય : `ત તયો કહય નર કર તય તયો પાછી ભણવા આવવાની નથી?’

ગિલબરટ જીભડયો કાિી ખભા હલાવા.

હદલિીરી સાથર ગિલબરટ કહય : `મા મનર કડક ગનશાળર મયોકલવા માિર છર, પણ મારર તા જવય નથી. તારી ગનશાળમા તય કાઈ શીખવતયો નથી, પણ એક સવતતરતા છર. કરવય સરસ! સમજયો?’

હય જરા હસયો એરલર ગિલબરટ આિળ કહય : `પણ હડકયોલી પણ સારી ગનશાળ છર.’ આમ કહી ગિલબરટ મારી સામા ડાગચા કાા.

વાતાજ

પછી સાિશસકો ખાટવમ છોડી નીકળા અન સીધા ઇગલાડ ઉડયા. ઑકસફડવમા જ રરિન મકયો; ડરહરક ન ડોનલડન િરોગટ ઉતાયા; િલગા એહડનબરોમા એની કાકીન મળવા ગઈ અન શગલબટવ નીલ સાથ નીલન ઘર ગઈ.

વચચ વાતચીત

જોરથી શગલબટટ કહ : `ના, િ તારી સાથ નિોતી આવી. િ અન શપકરફટ તો લડન ગયા િતા. કોઈ રીત િ તારી સાથ તાર ઘર ત આવ?’

વાતાજ

એક દિાડો સકૉટલડમા રિીન શગલબટટ કહ : `માર ઑસટરનડમા માર ઘર જવ છ.’

`ઘરભણી’મા ઉડીન ત પોતાન ઘર પિોચી ગઈ.

0

ખરડ બીજો

૧

આ રખડ ટોળી આહરિકામા રખડી આવયા પછી પોતપોતાન ઘર જઈ આરામ લતી િતી પણ થોડી વારમા તો ઘરમા રિી સૌ કટાળી જવા આવય િત.

એક હદવસ નીલ બાગમા બસી વાચતો િતો. એવામા વાયરલસની ઘટડી વાગી.

`ઓિો!’ તણ કહ.

ડરહરક કહ : `નીલ! તમ છો ક? ડોનલડ અન િ તો િવ કટાળી ગયા છીએ. ફરી વાર પવાસ ઉપડવ જોઈએ.’

`પણ... બીજાઓન શ?’ નીલ બોલયો.

ડરહરક કહ : `આજ સવાર જ રરિનો તાર મન મળો છ. એ કિ છ ક તન વરના શશકાર જવાની મરજી છ. રસતામાથી તમ િલગાન લઈ લજો અન આપણ ઑસટરનડ ઉપર જઈન શગલબટવન બોલાવી લઈશ.’

નીલ કહ : `ઘણ મજાન. ચાલો િ િમણા જ શપકરફટન પછ છ ક સાથ આવવાની તની મરજી છ ક નહિ.’

તરણ હદવસ પછી તો મોટર ઑસટરનડ પર ચકર દતી િતી. શગલબટવ હકનાર ઉભી િતી. મોટર જોતાવત તણ બમ પાડી : `િઈ! આ તો આપણ ફરી વાર ઉપડીએ છીએ. ભાર મજા થઈ! ઑસટરનડથી િ તો કયારની કટાળી ગઈ િતી.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `હય એમ કદી કહય જ નહહ. ઑસરનડ તયો બહય સયદર જિા છર. કારમા બરસીનર જવા કરતા તયો ઘણી જ સારી. એમ ધારયો કર હય તમારી સાથર આવી? ના... રર !’

હરલિાએ અધીરાઈથી પછય : `આ વખતર આપણર કા ઉપડવાના છીએ?’

જફર ભભકયો : `ચાલયો આપણર દગકષણ અમરહરકા જઈએ. કરમ ડહરક! તાર શય ધારવય છર?’

ડહરકર કહય : `ઓહયો! એ ખડ હજી પરરપરયો શયોધાયો નથી અનર જ િલી દશામા છર, એરલર વધારર મજા આવશર.’

જફર વીનવી ઉઠયો : `હા, હા, નીલ! બસ દગકષણ અમરહરકા, દગકષણ અમરહરકા!’

મ કહય : `પણ હય કરવી રીતર લઈ જઈ શકય? હય તયો માતર વાતાતા જ રમ બની છર તરમ કહરનારયો છય .’

ગિલબરટ કહય : `રર હિાળ! તય જ વાતાતા કહર છર. તય એમ ધારર છર કર તય હયોગશાર છર? વાતાતાની ચયોપડીઓમા ખપર એવી વાતાતા તયો આવડતી નથી. જો, ડહરક! જો તયો ખરયો એ કરવી ભલ કરર છર તર? િઈ વાતાતામા પછી સૉસરજનય શય થય એ તયો કહરતયો જ નથી! એ જ બતાવર છર કર એનર વાતાતા રચતા કર કહરતા આવડતી જ નથી.’

ડહરકર કહય : `એનયો તયો મનર ખાલ જ ન રહયો. આપણર પરલા વીશ માણસયો પાસરથી ઉડી છરા પછી સૉસરજની વાત કા આવી જ નહહ, એનય શય થય?’

ગિલબરટ કહય : `જો જો! એના સામર તયો જો? કરવયો ભોઠયો પડી િયો છર! શયો જવાબ આપવયો એ એનર સઝતય જ નથી. સૉસરજ ગવરર કાઈ સઝર તયો નર!’

મ ઠડર પરરર કહય : `અચછયો વાતાતાકાર હરહમરશ કઈ નર કઈ સાભળનારની કલપના પર છયોડી દર છર.’

ગિલબરટ હસી પડીનર કહય : `મનર ખબર જ હતી. શય િયોઠવવય એની સળ સઝર તયો કર? કરવયો સપારામા આવયો નીલમજી!’

વાતાજ

આખો ઉનાળો શગલબટટ કારન જરા ય સભાળલી નહિ તથી તના સાિશસક શમતરોન ખબ જ ખીજ ચડી. કારની સભાળ ન લીધી એટલ જ ન નહિ પરત ઉલટી એન બગાડી િતી. જયાર તમણ જોય ક કારમા શગલબટટ કકડીન ઘર બાધય છ અન ગલહડયા ઉછયા છ તયાર તઓન કવ થય િશ તનો ખયાલ તમ જ કરી લયો. સવાભાશવક રીત જ શગલબટવન કડવા વણ કહા અન શગલબટવ રડી. શગલબટટ આખો લછી નાખી જીભડો બિાર કાઢયો અન આખર કહ : `આ તો સવતતર શાળા છ. મન ગોઠ તમ કર!’ આમ કિીન ત છણકાથી ઘરમા ચાલી ગઈ. પછી બીજાઓ કારન દહરય લઈ ગયા અન ઘસી ઘસીન સાફ કરી. સૌ કામ પર કરી રહા એટલ શગલબટવ મો બતાવવા િસતી િસતી ઘરમાથી બિાર આવી.

ખબ િસીન શગલબટટ કહ : `િ તમન સૌન માફ કર છ .’ સૌ આ સાભળીન સડક

જ થઈ ગયા.

`જાઓ, િવથી એવ કરતા નહિ.’ શગલબટટ કહ. `િ જયાર રાણી િતી તયાર તમ આવ કય િોત તો....’ આટલ કિી તણ બોલવ બધ કય. પણ કિવાની મતલબ મૌન ધારણ કરી જાિર કરી.

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા બયોલી ઉઠી : `મ ન કહય કર તનર વાતાતા કહરતા આવડતી જ નથી? એરલર જ તય મારર ગવરર આવય આવય કહર છર. સૉસરજની બાબતમા ભોઠયો પડયો, એરલર હવર તય મારી પાછળ પડયો છર, ખર નર?’

વાતાજ

થોડી ષિણમા બધા એકબીજાના દોસત થઈ ગયા. બધા એક કાફીખાનામા બઠા બઠા જની વાતાવ સભારવા લાગયા.

ડોનલડ કહ : `સશિનો શશકાર સાભર છ ક?’

િલગાએ કહ : `અન ટોરગસ?’

તયા શગલબટટ કહ : `અન સૉસજ? જયાર પલા ઘરડા નોકર કહ ક સૉસજ તનો દીકરો છ અન ત ખોવાઈ ગયો છ તયાર કવી ગમમત આવી િતી? ગજબની વાત િતી, નહિ ક?’

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા બમ પાડી ઉઠી : `અરર , જયઓ તયો કરવય કહર છર? જો નર, સૉસરજ બયઢાનયો દીકરયો થતયો હતયો! મનર ખબર જ છર તયો, કર ચયોપડીમા આવર તરવી વાતાતા તનર કહરતા આવડતી જ નથી! એ એનયો દીકરયો હતયો જ નહહ. જફર! તય ધારર છર કર સૉસરજ બયઢાનયો દીકરયો હતયો? ચલાવ, નીલ! તય તારર લિાવ બરચાર વધારર િપપા. કહર જોઈએ તારર , એ કરવી રીતર ખયોવાયો એ તયો કહર?’

મ કહય : `ભરજામા એક જરાક અકકલ હયો તર તયો કહી શકર કર જારર ખારતામ પડય તારર સૉસરજ બાળક હતયો. એના બાપર એનર તરાપા સાથર બાધી નીલ નદીમા વહરતયો મકી દીધરલયો.’

ગિલબરટ કહય : `એના બાપનય નામ શય?’

મ કહય : `હમીદ આફીદી. પણ એના ગમતરયો એનર રકમા બયોલવા મારર આસાબયગલયોનયોફારીનીડર એવય કહરતા.’

ગખજાવાઈનર હરલિાએ કહય : `ચલ જા! અમનર વચમા આવી મખાતાઈ ભરરલી વાતાતા નથી જોઈતી!’

જફરએ કહય : `અમારર પણ નથી જોઈતી. ગિલબરતા! તય હવર મિી મરીશ? હવર જો વધારર બયોલી છર તયો કારમાથી ધકરલી જ દઈશય.’

ગિલબરટ તરની સામર તહકયો ફકયો નર મ મારી વાતાતા આિળ ચલાવી.

વાતાજ

બીજી સવાર તઓ બાશઝલ જવા ઉપડયા. શપકરફટ તમન કિલ ક બાશઝલના વચલા ભાગમા િજારો માઈલ જમીનનો પદશ િજ સધી નહિ શોધાયલો પડયો છ. િજી તયા કોઈ ગય જ નથી.

શપકરફટ, નીલ, ડોનલડ ન િલગા `ઘરભણી’મા ઉપડયા અન બીજાઓ `ચીચી’મા બઠા. ભગોળન ખા જ રરિ ભોશમયો બનયો િતો. તણ શલસબા, મહડરા, કનરી ટાપઓ, ભશશર વદવ અન પરનામબકોના માગટ સૌન ઉપાડયા. ઑસટરનડથી પરનામબકો આવતા પચીસ કલાક લાગયા.

પરનામબકો પિોચી તઓ શબહટશ કોનસલન મળા અન અદરના ભાગ શવષ માહિતી માગી. એટલ સલાિ મળી ક તમણ આમાઝોન નદીના મખ પાસથી આમાઝોનન કાઠ અદર જવ.

તણ તમન ચતવયા : `જગલ એવ આવશ ક એમા જવ જ અસહ જણાશ. તયાના ઝાડો એટલા ઝડપથી ઉગ છ ક તમ તન ઉગતા જોઈ શકો! લોકોએ તયા રસતા કરવાના બિ પયતનો કયા છ, પણ તયા વનસપશત એટલી ઝડપથી ઉગ છ ક સાજ સદર રસતા બનાવી મજર ઘર જાય ન બીજી સવાર આવીન જએ તો રસતા ઉપર મોટી મોટી લતતાઓ ઉગી નીકળી િોય!’

આ ટોળીએ બીજા માણસોન ય પછપરછ કરી. તમણ જણાવય ક બાશઝલમા મોટો ભયનાના દાતરડીવાળા ડકરોનો છ. ડકર એકલ િોય છ તયાર એ કોઈન ઈજા કરત નથી, પણ જયાર ટોળામા િોય છ તયાર તોબા પોકરાવ છ. એન વશ કરવા ભાર મશકલ છ.

એક માણસ તો કહ : `એ ડકરના ટોળા સામ તમારી મશશનગન કામ કરશ એમ રખ માનતા!’

ડરહરક કહ : `આ વખતની મસાફરી તો ભાર મજદાર થવાની લાગ છ. જામશ બાપ...’

શપકરફટ સચના કરી ક તઓએ બાશઝલનો એક સારો એવો નકશો તો સાથ લઈ જ લવો. પરનામબકોમા સારો નકશો મળો નહિ. આથી નકશા માટ તઓન કારમા ઉડીન રાયો જવ પડય.

રાયોમા પિોચયા તયાર ડોનલડ સચના કરી ક થોડાક સથારી િશથયારો સાથ લઈ લઈએ તો ઠીક; ઝાડ કાપવામા કામ આવ. શપકરફટ બ કરવતીઓ, થોડીએક છરીઓ અન કિાડીઓ તથા થોડા મોટા ખીલા ખરીદી લીધા. િલગાએ દોરડાન ગચળ અન ડોનલડ સાકરલાકડીન ગચળ ખરીદ.

થોડા દિાડા તઓ રાયોમા રહા; પછી પવાસ ઉપડયા. આમાઝોન નદીન પિોળ મખ આવય તયા સધી તો તઓ હકનાર હકનાર ગયા. પછી તઓ નદીના મળ તરફ નદીકાઠ ઉપડયા. નદીના પાણીની નજીક જ જરા ઊચ મોટર ઉડાડય જતા િતા. નીચ નદીમા મોટી મોટી મગરો વારવાર દખાતી િતી. િલગાન શશકાર કરવાન મન થય. પણ બીજાઓએ રોકાવાની નામરજી બતાવી.

કટલા ય રબબરોના ખતરો તમણ પસાર કયા. જગલમા કયાક નજીક કટલા ય નાના ગામો અન ગામડાઓ જોયા. પણ પછી ધીમ ધીમ ગામડાઓ ઓછા અન ઓછા થવા લાગયા અન દર દર પાછળ રિી જવા લાગયા.

નીલ કહ : `િ ધાર છ ક ઉપરવાસ નદીન કાઠ કાઠ ઠઠ સધી આપણન લોકો તો મળા કરશ. આપણ િવ સનટરમ પસાર કરી ગયા છીએ. મનોઝ પિોચયા પછી આપણા નકશા પર જ ભાગ ઉપર `િજી લગી નહિ શોધાયલો’ એવ શનશાન કય છ ત તરફ જવા માટ નઋતય ખણા તરફ ઉપડીશ.’

શગલબટવ શસવાય કોઈએ વાધો લીધો નહિ. અન એ તો વાધો લ જ, કમ ક દરખાસત નીલની િતી; એનાથી િમશા એ અવળી જ િોય!

ડરહરક કહ : `આપણ ખોરાકની જરર છ. સાથ લીધલો ખોરાક ખટી જવા આવયો છ અન િવ નીચ ઉતરીન કઈક શશકાર નહિ કરી લઈએ તો ભખ મરવ પડશ.’

જ રરિએ કહ : `આપણ એકાદ ડકર મારીએ અર, આ શ? નીચ સકડો ડકરો રખડ છ!’

અન એન કિવ સાચ િત. નદીકાઠ ડકરના ટોળટોળા જોવામા આવતા િતા.

તઓ મનોઝ તો પિોચયા. કયાક ચોખખી જગયા મળી આવ તો નીચ ઉતારો કરવાનો શનણવય કયષો. કલાકકમા જગલ વચચ પચાસ વાર ઘરાવાન એક મદાન નજર પડય. ચકર લઈન તઓ નીચ ઉતરી આવયા અન તયા જ રાતવાસો કરવાનો ઠરાવ કયષો.

િલગાએ કહ : `િા...શ. ઉડીઉડીન થાકી ગયા િતા. આ જ તો કટાળો આવયો છ.’

વચચ વાતચીત

મ જરા થાકથી કહય : `હવર આિળ કાલર કહીશય.’

હરલિાએ કહય : `જોજો, ધાન રાખજો. આપણર ઘર છયોડીનર બહાર નીકળવાનય નથી.’

ડહરક કહર : `પણ નીલ આપણનર કયોઈ પણ કારણર જો હરઠા ન ઉતારર તયો કહયો તરરલય હાર . એ બયઢયો નીલ કઈ નર કઈ ધાધલ કરવાનયો જ!’

જફર જરા દય:ખી દરખાયો. તરણર કહય : `એમા જ બધય બિડર છર નર! હય જાણ છય કર જ રવા આપણર કારમાથી હરઠા ઉતાા તરવયો જ નીલ આપણી આજયબાજય ડયકકરયોનર આણશર. કરવય બરવકફીભરરલય! દરરક વખતર એવય જ બનર નર આપણનર મગશનિન ન વાપરવા દર! નીલ! એવી મખાતાઈ હવર ન કરતયો. અમનર મહરરબાની કરી કારમા જ રહરવા દરજ ર.’

તા તયો ડહરક આનદથી બમ પાડી ઉઠયો : પણ જફર! આખરર આપણર સહીસલામત ઉિરી જવાના. હય જાણય છય કર જ િલીઓ આપણી કારનર ઉઠાવી જા તયો પણ આખરર તયો આપણર જીતીએ જ. કરમ, નહહ નીલ?’

મ કહય : `બચચા! ત મારા ઉછીના લીધરલા છરી, સકડાઈવર અનર ગામયોફયોન પહરલા પાછા પહોચાડી દર; પછી ભલર એ લયોકયો કાર ચયોરી જા, મનર વાધયો નથી. ઘણા વખતથી તારાથી હય કરાળરલયો છય . પણ હવર મારી પાસરથી ઉછીનય લરવાનય કામ વધશર તયો નીલનર તારા પારલનનય એક બયતાન લઈનર તારા માબાપ પાસર મારર મયોકલવયો પડશર. મિર તનર િળી િઈ નર ફકત તાર એક બયતાન જ રહી િય. એ જાણી તારા માબાપ દય:ખી થશર!’

ગિલબરટ કહય : `જો વળી! આ તયો ગશકષા કહરવા. ભાઈ અમસતા તયો હમરશ કહર છર કર આ તયો સવતતર શાળા છર અનર અમર મરજી પડર તરમ કરી શકીએ! છતા ભાઈસાહરબ પયોતાની મરજી પરમાણર આપણી પાસર કરાવર છર.’

મ કહય : `કઈ નહહ તયો છરવરર કાર તયો મ શયોધી છર નર?’

ગિલબરટ કહય : `િમર તરમ પણ આજ રાતરર તય અમારી સાથર સરકસમા આવવાનયો નથી.’

પણ છરવરર મનર સરકસમા ઘસડી જવામા આવયો. સરકસ સાર હતય. જોકર ડહરક અનર ડયોનલડ તયો માતર ગવદરકની મશકરીમા જ રસ લઈ શકતા હતા. તરઓનર થયોડયક જમતાન આવડતય હતય. છતા બધાનર િા ચારતા ભરવાડના છયોકરાનયો દરખાવ િમયો. બીજ ર હદવસર કયોઈ ગનશાળર આવય નહહ. તરઓ ડરસડન િા અનર છ અવાજની ગપસતયોલયો કરપ સાથર ખરીદી. આખા અઠવાહડા સયધી કયોઈએ વાતાતાનય નામ ન લીધય. તરઓએ આખયો વખત ગપસતયોલયોના ભડાકા કરવામા િાળયો. અતર જારર બધી કારતસયો ખરી િઈ અનર બદકના ઘયોડા ભાિી િા તારર જફરએ કહય : `હવર નીલ વાતાતા આિળ ચલાવર તયો કરમ?’

બીજાઓએ એ સચના ઉપર બહય ધાન આપય નહહ. બર હદવસ પછી વાતાતા મારર

સવાતાનયમતર માિણી થઈ.

જફરએ કહય : `ડયકકરયો મારવા મારર આપણર નીચર ઉતાા તાથી વાતાતા અધરી છર.’

મ કહય : `બરાબર. તાથી.’

વાતાજ

સવાર ખશનમા િતી. તઓ કારમાથી બિાર કદા અન અકડાઈ ગયલા અગોન છટા કરવા આમતમ દોડવા લાગયા. ષિણભર દરક જણ દ:ખ અન ભય ભલી ગય.

શપકરફટ કહ : `જો જો િો, વાદરાની જમ કદ છ.’ તણ ડાળી પકડવા કદકો માયષો અન ડાળ પકડી. પણ તના ભાર વજનથી એ તટી પડી અન શપકરફટ ભસ લઈન નીચ પડયો! સૌ ખડખડાટ િસી પડયા.

એકાએક નીલ ભડકયો, મો ફાટી રહ અન તણ શનશાની કરીન કહ : `એ... પણ...’

બાળકોન િસવ િસવાન ઠકાણ રહ. તમની અન કારની વચચ સખયાબધ ડકરો જોવામા આવયા.

િલગાએ બમ પાડી : `ઝટ કરો; ઝટ ઝાડ પર.’

ભયાનક છણકા કરતા અન છીકોટા નાખતા ડકરો આગળ ધસયા. તમની તીકણ દાતરડીઓ અન લાલ લાલ જીભો જોતા જ થથરાવ તવી િતી.

દરક જણ ઝાડની ડાળી પર સિીસલામત પિોચી ગય. જ રરિ ડાળી પરથી િીચતો િતો એટલામા તન એક સવર દાતરડી લગાવી.

તરત નીલ બમ પાડી : `કોની પાસ હરવોલવર છ?’

પણ કોઈની પાસ એક પણ િશથયાર ન િત.

જ રરિએ ડસકા ભરતા કહ : `ભખ તો કકડીન લાગી છ અન નીલ! િ તો ધારતો િતો ત કારની સભાળ રાખવા ઉભો છ.’

નીલ કહ : `ત ધાર એ શા કામન? િવ તો આપણ સૌન આવી જ બનય. ઝટ ભગવાનન નામ લવા મડીએ ન પછી ડકરના મોમા કદી પડીએ.’

શપકરફટ કહ : `કાર સધી પિોચવાનો કોઈ ઈલાજ?’

શગલબટટ કહ : એક ઉપાય છ. નીલ નીચ કદી પડ ન જગલ તરફ દોડ; અન જયાર સવરો તની પાછળ પડ તયાર આપણ દોડીન કાર પાસ પિોચી જઈએ!’

આ દરખાસતન સૌએ ધતકારી કાઢી.

આ તરફ ડોનલડ કાર તરફ જવાનો રસતો શોધી રહો િતો. વાદરાની જમ ત એક ડાળીએથી બીજી ડાળીએ જ બાજએ કાર િતી ત બાજએ તની નજીક સધી પિોચી ગયો.

ડરહરક બમ પાડી : `સાબાશ! િવ કદી પડ અન સવરો પર મશશનગન ચલાવ.’

ડોનલડ જવાબ આપયો : `એમ કઈ બાપાજીનો લાડવો છ? કાર તો િજી દસ ફીટ દર છ!’

ડહરક કહ : `ચાલ િવ ઝટ જવા દ મન.’ પણ તયા તો ત મરતા મરતા બચી ગયો. કમક ડાળ તટી અન જો ત સવર ઉપર ન ફસડાયો િોત તો તો તન આવી જ બનત.

તણ બીજી બાજથી બમ પાડી : `મન યશકત જડી છ. નીલ! તાપી પાસ છરી છ?’

સદભાગય નીલ પાસ છરો િતો. તણ ઝાડ લટકતી એક મોટી વલ કાપી, તનો ગાશળયો કયષો અન મોટરના વાયરલસના થાભલાન ભરાવવાન ફાસલો નાખયો. પચાસક વખત મથયા પછી આખર ત ફાવયો. વલ ઝાડ સાથ તો મજબત વળગલી િતી પણ વચમા ત ઝોળો ખાતી િતી. ડરહરકન ભય લાગયો ક પોત ટીગાતો ટીગાતો વચચ આવ તયાર તો ઝોળાન લીધ પગ ખબ નીચ જાય અન સવરો તન વાઢી જ નાખ! વલન ખચીન પકડી રાખવાન તણ નીલ અન શપકરફટન બોલાવયા. તઓ ડાળીએ ડાળીએ કદતા તયા પિોચયા.

પછી ભયકર પયતન શર થયો. નીલ અન શપકરફટ વલન ખચી રાખી, ન ડરહરક તના પર એક પછી એક િાથ મારતો ટીગાલો ચાલયો. ત જગાએ સકડો સવરો દોડી આવયા ન નીચ જોય તો તના િાજા ગગડી ગયા. બરાબર અધવચ પિોચયો તયા તો વલ તટી! કારમી ચીસ નાખતો ત નીચ પડયો, ન છીકોટા નાખતા સવરો તની ફરી વળા.

`ઓ ખદા!’ કરતોક ન શપકરફટ સવરો વચચ કદી પડયો, ન તવો જ ત એક સવરની પીઠ પર બઠો. સવર ચીસ પાડી ભસ દઈન પટકાઈ પડય. શપકરફટ પાટએ પાટએ સવરન ફટકારવા માડયો. ડરહરક તો નીચ પડયો િતો ન ડઝનક સવરોના મોઢા તની આસપાસ િતા.

શપકરફટ ગજ વના કરી : `મદદ! ખદા ખાતર મદદ!’ લાગલો જ નીલ કદી પડયો. િવ કાર તરફ જવાનો રસતો ખલો થઈ ગયો િતો. નીલ કારમા કદી પડયો અન ચાર ભરલી શપસતોલો ઉપાડી. એકદમ તણ એક શપકરફટ તરફ ફકી અન પછી પોત બિાર કદી આવયો.

િવ કામ સિલ િત. નીલ અન શપકરફટ બદકની નળીઓ સવરના મોઢામા ખોસીન તમના માથા ઉડાવી દીધા. પણ બભાન ડરહરકની નજીકમા ભડાકા કરવાન જોખમ ભરલ િત. ધસી આવતા સવરોન તઓ પોતાના પગથી િઠાવતા િતા! પણ એક સવર ડરહરકનો પગ મોઢામા પકડયો િતો અન ત ખસત ન િત. શપકરફટ દોડીન કારમાથી કિાડી લાવયો

અન સવરન માથ તોડી નાખય. િજી જોખમમાથી સિ પાર ઉતયા ન િતા. નીચ પડલા ડરહરકની આસપાસના સવરોન તો મારી િઠાવયા િતા, પણ તયા તો બીજા સકડો સવરો િમલો કરતા આગળ ધસય આવતા િતા.

શપકરફટ કહ : `િવ ભાગો; ડરહરકન ઉપાડો.’ અન તઓ માડમાડ ડરહરકન કારમા પિોચાડી શકયા.

કટલા ય વખત સધી શપકરફટ ડકરના માથા ભાગયા તયાર માડમાડ તઓ મોટરન બારણ બધ કરી શકયા.

આ દરશમયાન નીલ મોટરના અપરડકની મશશનગન વાપરી રહો િતો. ત કામ સિલ િત. ઘાસ વાઢ તમ ત સવરોનો ઢગલો કરી નાખતો િતો; પણ સવરો એટલા બિાદર િતા ક તઓ જરા પણ પાછા િઠતા ન િતા. એકએક સવર તયા જ ઢળી પડય. સવરોના મડદા વચચ થઈન છોકરાઓ કારની પાસ આવયા.

વચચ વાતચીત

જફરએ કહય : `ગબલકયલ દમ ગવનાનય!’

આમ કહરવામા એનય કારણ એ હતય કર આ લડાઈમા તરનયો કશયો હહસસયો ન હતયો.

ગિલબરટ રસ લરતા કહય : `શય સાચરસાચ સવરયો માણસનર ખાઈ જા? બરાગઝલના સવરયો એવા ભકર હશર?’

મ કહય : `તદદન સાચય. કારણ કર મ િઈ રાતરર જ બાલસવતાસગહ (ગચલડનસ એનસાઈકલયોપીહડા)મા સવરયો ગવરર વાચય હતય.’

ડયોનલડર કહય : `જારર ડહરક દયોરડા પર હતયો તારર મ પણ દયોરડય તયો ખચી રાખય હતય.’

`અરર ડયોનલડ! તારા મજબત બાવડાનર લીધર તયો લાજ રહી!’ મ કહય.

હરલિાએ કહય : `તારર મ શય કયા ? બધયો વખત શય હય ઝાડ પર જ બરસી રહી?’

`કા, હરલિા! ત તયો ભારર બહાદયરી બતાવી. હગથાર ન હતા છતા તય નીચર કદી પડી અનર ડહરકનર કાર સયધી લઈ જવામા ત રરકયો આપયો.’

હરલિા હસી. તરણર કહય : `ગિલબરટ કઈ જ મદદ ન કરી, ખર?’

`ગિલબરટ? કહરતા હદલિીરી થા છર કર તરણર કશી મદદ તયો ન કરી, એરલય જ નહહ પણ અમર બધાએ મજાના મલીદા જ રવા એક ડયકકરનર નાસતા મારર તાર કયા તા સયધી ગિલબરતા ઝાડ પર જ બરસી રહી હતી.’

ડહરકર કહય : `એ કાઈ ભખડી નથી તર ડયકકર ખા.’

ગિલબરતા ડહરક તરફ િયસસર થઈનર બયોલી : `ખબર નથી પડતી કર શા મારર વાતાતામા બધયો સારયો સારયો ભાિ તારયો આવર છર! હમરશા ડહરક બહાદયર! પણ ખરી વાત શી છર તર કયોણ જાણર? િઈ કાલર હરનસ સાથર કગજયો થરલયો તારર તયો તય માડ નાસી છરરલયો. બાલયો! નીલ કહર છર તરમ તય સાચર જ કરી શકર તયો તય કહર નર હાર . છયોકરા કરતા તયો છયોકરીઓ આથી વધારર બહાદયરી ભરરલા ઘણા ઘણા કામયો કરી શકર.’

આતયરતાથી જફરએ કહય : `ગિલબરતાનર ફરી વાર મારી નાખયો. રયોજ વાતાતા ગવરર એની એની એ જ પરડ! એનર તયો વાતાતામા ન લાવા હયોત તયો સાર થાત!’

ગિલબરતા એની સામર ગખજાઈ: `શા મારર તય એનયો પકષ લર છર? વાતાતામા તયો તનર કાઈ કરવા દીધય જ નથી. ત કાઈ મારાથી ગવશરર કાય નથી. બધયો વખત તય પણ ઝાડ ઉપર જ બરસી રહયો હતયો કર નહહ?’

જફર ગવચારમા પડયો. તરણર કહય : `ખરી વાત છર, મનર પણ લાિર છર કર નીલર ડહરક પાસર ઘણ કામ કરાવય.’

ડહરકર વાતાતા ગવરર આિળ આશા બતાવતા કહય : `કદાચ દાતરડીના ઘાનર લીધર હય મરી જાઉ. નીલ! આિળ ચલાવ.’

૨

સારા નસીબ ડરહરકન લગભગ કશી જ ઈજા નિોતી થઈ. પગમા પડલો ઘા દખીતો ખરાબ િતો. પણ તપાસતા માલમ પડય ક ત જરા ય ઊડો નિોતો.

શપકરફટ કહ : `ધનરવા (ટીટરનસ)નો ઓછો જ ભય છ. જોક માસાિારી જનાવર કરડય િોય તો ધનન જોખમ રિ ખર.’ િાવવડવમા રિી શપકરફટ થોડોક વદાનો અભયાસ કયષો િતો.

સવરના શકલા માસનો નાસતો લઈ તઓ આગળ ચાલયા.

બપોર પછી ટલસકોપ (દરબીન)માથી શગલબટવન દર કઈક ગામડા જવ દખાય. તઓ તયા પિોચયા. કવી જાતના લોકો એ ગામડામા વસ છ. એ જોવા માટ સૌએ તયા રોકાવાનો શનચિય કયષો. તઓએ ગામની બિાર પડાવ નાખયો. જગલી લોકોનો ખબ જમાવ થયો, પણ િલો કરવાનો તમન ઈરાદો જણાયો નહિ. તઓ જગલી જાશતના જ િતા: ચામડી રાતી ન માથ પીછા ખોસલા.

નીલ કહ : `અજબ! આ લોકો પાસ તો પથથરની કિાડી છ!’

જમણ સધારવાન નામ પણ સાભળ નિોત. એવા લોકો અિી મળી આવયા િતા.

આચિયવની આખો ચમકાવતા ડરહરક કહ : `નવી જ જાશત? આપણ તો ભાર નસીબદાર! આપણી આગળ શવલશગસટન અન સટરનલી કાઈ હિસાબમા નહિ; કમ જ રરિ?’

જ રરિએ કહ : `અર, આની આગળ બધ પાણી ભર! દશનયામા આપણ ખબ પશસદધ થઈશ.’

િલગાએ કહ : `જઓ, જઓ તો! આપણી સામ તઓ કઈ ઇશારત કરતા લાગ છ.’ અન ખરખર તઓ ઈશારત કરતા િતા. એક ઊચો માણસ કારની નજીક આવયો અન તણ િાથ ઊચો કયષો. નીલ બારણ ઉઘાડય અન તના તરફ મો મલકાવય. પલો માણસ કાઈક ન સમજાય તવી ભાષામા બોલયો; પણ તના ઈશારતથી તન કિવ સૌ સમજી શકતા િતા. િાથમાની પથથરની કિાડી તણ નીચ ફકી દીધી.

િલગાએ િળવથી કહ : `એનો અથવ એમ છ ક એ આપણો શમતર થવા માગ છ.’

પછી તણ એક બીજા માણસન નજીક બોલાવયો અન ત બનએ સામસામા નાક ઘસયા.

શગલબટટ િસીન કહ : `ગધડાઓ! તઓ આપણી સાથ પણ એમ નાક ઘસવા માગ છ.’

શપકરફટ કહ : `મન લાગ છ ક આપણ નીચ ઉતરીન તમન ખાતરી કરાવવી જોઈએ ક આપણ શમતરો છીએ.’

શપકરફટની દરખાસત શવચારાઈ અન અત એમ ઠય ક સિીસલામતીની ખાતર શપકરફટ એક કારમા અન નીલ બીજી કારમા રિવ.

પછી છોકરાઓ નીચ ઉતયા અન પલા માણસ ગભીરતાથી પોતાન નાક સૌ છોકરાઓના નાક સાથ ઘસય.

શગલબટટ કહ : `આહરિકામા આપણ જ લોકો જોયા િતા ત કરતા આ લોકો સારા છ.’

છોકરાઓ તમની સાથ ભળા અન તની જોડ વાત કરવાનો પયતન કયષો. પાચ શમશનટમા તો ડોનલડ કવી રીત નાક પર આગળી મકવી ત જગલી છોકરાઓન શીખવય. સીધ કમ થકાય ત િલગાએ કટલીક છોકરીઓન શીખવય.

શગલબટવ ઇશગલશ, રિરનચ, જમવન અન ઈટાશલયનમા બોલય જતી િતી. પણ આ રાતા ઈહડયનો એક પણ શબદ સમજયા નહિ. ડરહરક ત લોકના પથથરના િશથયારો જોવામા પડયો િતો. એક જવાન જગલી િાવભાવથી આવી કિાડીથી ડકરન કવી રીત મારી શકાય ત બતાવવાનો પયતન કરતો િતો.

એકાએક ટોળામા શવશચતર ઘોઘાટ અન ખળભળાટ થયો. છોકરાઓ ભયથી ચમકયા

અન કારમા સિીસલામત પિોચવા ધસતા િતા. પણ તરત જ તઓ શાત પડયા. તઓ જાણી શકયા ક આ ધમાલ તો તયાનો રાજા આવતો િતો તથી થઈ િતી. રાજા ઊચો અન પાતળો િતો; ગરડના પીછા તન માથ શોભતા િતા.

શગલબટટ િલગાન કહ : `વાિ! રપાલો લાગ છ.’

લોકોએ માનપવવક રસતો આપયો અન રાજા આગળ ચાલયો. બાળકોએ તમન નમન કય અન રાજાએ જરા ઉભા રિી સોથી નમન કય. જવી રાજાની નજર કાર ઉપર પડી તવો જ આચિયવચહકત નજર ત તના તરફ જોઈ રહો. એન એમ લાગય િશ ક આમા સૌનો મખી શપકરફટ િશ, કારણ ક તણ શપકરફટન જ શનશાની કરી પોતાની પાસ બોલાવયો. શપકરફટ બિાર આવયો. રાજા તના તરફ બ ડગલા ગયો ન ઘણી જ ગભીરતાથી પોતાના નાકન શપકરફટના નાક સાથ ઘસય.

આ દખાવ ઘણો જ રમજભરલો િતો. રાજા શનશાનીથી પછવા લાગયો : `તમ કોણ છો અન કયાથી આવો છો?’

આ પસગ ડરહરક પોતાની બશદધનો સદર ઉપયોગ કરી બતાવયો. તણ રતીથી જમીન પર નકશો દોયષો. એક ઘાસન તરણ મકી આમાઝોન નદી બનાવી. પછી તણ એક પથરો લીધો અન કાર તરફ ધયષો. કિવાની મતલબ એમ િતી ક આ પથરો એટલ કાર સમજવી. રાજાએ પતો એ વાત સમજયો છ એમ બતાવવા માથ ધણાવય. પછી ડરહરક નદીના મખ આગળથી પથરો ઉપાડયો અન નદીના મળ તરફ તઓ ઉડતા કમ આવયા ત સમજાવય. સમજતા િોય તમ પલા જગલીઓએ માથા ધણાવયા. પછી આખના એક પલકારામા ડરહરક રાજા તરફ આગળી ચીધી અન શપકરફટ તરફ ફરવી એમ સમજાવય ક આ જમ તમારો રાજા છ તમ અમારો રાજા આ શપકરફટ છ. રાજાએ આ વાત પોત સમજયો છ એમ ખાતરી કરી બતાવવા શપકરફટ સાથ ફરી નાક ઘસય. એટલામા શગલબટવના ભજામા કઈક શવચાર આવયો. તણ કારમા બઠલા નીલ તરફ આગળી ચીધી ન તના તરફ સૌન ધયાન ખચય. પછી તણ શપકરફટ તરફ જોઈ િાથ ઊચો રાખી બતાવયો. શગલબટવનો આશય નીલ િલકા દરજજાનો છ એમ બતાવવાનો િતો; રાજા સમજતો દખાયો ક નીલ મોટરનો શૉફર છ.

અલબતત આમ શનશાનીથી વાત કરવાન રસભય િત. પણ આખર તમાથી ગરસમજણ ઉભી થઈ.

પોત ભખયા છ એમ સમજાવવા ડોનલડ આગળી મોઢામા મકી. રાજાએ તરત જ ગામમાથી દાતના દાકતરન બોલાવયો. દાકતર તો પથથરન ટાકણ અન િથોડી લઈ િાજર થયો. ડોનલડ માથ ધણાવય અન પથરો ઉપાડી ત ખાતો િોય તમ બતાવય. રાજા નમરતાથી ડોનલડન નમયો અન તના માણસોન પથથરોનો એક મોટો ઢગલો કરવાનો િકમ આપયો. પછી ડોનલડ અન જગલી લોકો પથરાના ઢગલા તરફ કડાળ વળીન બઠા. તઓ

એમ સમજયા િતા ક ડોનલડ જાદના બળથી એ બધા પથરા ખાઈ જશ!

િલગા બઠી બઠી ગીત ગાતી િતી. જગલીઓ સમજયા ક એ માદી છ. એટલ તમણ વદન તડવા મોકલયો. શગલબટવના બટમા કાકરી ખચતી િતી તથી એણ બટ કાઢયો; પણ એટલામા તો જગલીઓ સસલા પઠ નાસભાગ કરતા દોડયા. એ બધાન એમ જ લાગય ક શગલબટટ સમળગો પોતાનો પગ જ છટો કરી નાખયો છ!

જ રરિ કિ : `જો મારી એકાદ આખ કાચની બસાડલી િોત ક િાથ બચના લાકડાનો િોત તો ભાર ગમમત પડત!’

આ જગલી લોકો ભાર બીકણ િતા. કઈક નવ જોવામા આવ તો તમન કઈ ન કઈ થઈ જાય. ડોનલડ પથરાન ઠબ માય તયા તો બધા િબકીન સડક થઈ ગયા! કોઈ હદવસ માણસન ન ભાળ િોય એવા રોઝ જવા આ લોકો િતા. બીતા બીતા પણ નવાઈથી કતિલથી આગળ આવ. ઝટઝટ પાસ આવતા ય વાર નહિ ન ભાગી જતા ય વાર નહિ.

રાજાએ તાળી પાડી ન સતરીઓ ખાવાન લાવી. જગલી ઈહડયનોએ ઉભા ઉભા ખાધ. તઓની પાસ થાળીવાટકા તો શાના િોય? િાથમા જ ખાવાન રાખી તઓ ખાતા િતા. તમની પાસ છરીકાટા પણ ન િતા. એમના દાત કતરાની જવા મજબત અન ધોળા િતા. દાતથી િાડકા પણ ચોટલ માસ તઓ ઉખડી ઉખડી ખાતા િતા.

આપણા મસાફરોન પણ સાથ ખાણ લવાન આમતરણ મળ. પરત ખોરાકમા મોટ ભાગ કાચ માચ િત, તથી તઓએ આભાર સાથ માફી માગી.

જ રરિએ શગલબટવન કહ : `આ લોકોન અશગનની ખબર જ નહિ િોય શ?’

બરાબર આ જ વખત નીલ કારમાથી બિાર આવી પોતાની ચગી તમાકથી ભરતો િતો.

શગલબટવ કિ : `જયાર નીલ ચગી સળગાવ છ તયાર આ જગલીઓના મોઢા તરફ જોજો!’

નીલ ચગી સળગાવી ક જોઈ લયો મજા! જવા પલાએ ભડકો ભાળો ક તરત તઓએ ભયકર ચીસ નાખી. ખાવ ખાવાન ઠકાણ રહ ન બધા જાય ભાગયા! રાજાએ કઈક િશમત બતાવવાનો પયતન કયષો. પણ જયાર નીલની િોકલીમાથી ધમાડાના ગોટગોટા નીકળવા માડયા તયાર તો ત પણ ભાગયો ન મિલભગો થઈ ગયો!

શપકરફટ કિ : `આ લોકોન આપણ શબવડાવશ એ નહિ ચાલ. ચાલો ગામોફોન વગાડીએ. એટલ તઓ પાછા આવશ.’

િલગા ગામોફોન લાવી અન રકડવ ચડાવી. પથમ તો કોઈ દખાય નહિ; પણ થોડી વાર એક જણ, પછી બીજો જણ, પછી તરીજો, એમ ઘણાએ ડોકા બિાર કાઢવા માડયા.

જરા વખત જતા તઓ દર દરથી આવતા દખાયા. શપકરફટ તમની શનશાની કરી પાસ બોલાવયા અન તઓ ધીમ ધીમ નજીક આવયા. એકાએક નીલન એક શવચાર સઝયો. તણ શગલબટવનો િાથ પકડયો ન નાચવા લાગયો. જગલીઓન આ જોઈ બિ મજા આવી ન થોડાક બાળકો તો આ જોઈ સાથ નાચવામા જોડાયા.

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા કહર : `તારી સાથર હય નાચય જ નહહ તયો! ડહરક! જોય નર ત, ભાઈ કરવા નાચર છર તર? નાચતા કાઈ ભાઈ ડૉળ કરર છર! કાઈ પિલા મકર છર! પણ એ રીત તયો જરીપયરાણી થઈ િઈ છર, જરીપયરાણી! બરસરલસ અનર પારીસમા તયો તારી જ રમ એક પણ જણ નહહ નાચર.’

મ દમામથી કહરવય શરી કયા : `ગવરનામા....’

પણ હરલિા વચચર બયોલી ઉઠી : `ગવરનામા લયોકયો કરમ નાચર છર એ જાણવાની અમારી મરજી નથી. અમારર તયો વાતાતા સાભળવી છર, ચાલયો આિળ.’

મ ગચડાઈનર કહય : `ગિલબરટ બધી િરબડ આદરી છર.’

ગિલબરતા બયોલી : `અલબતત, કરમકર તય મારી ગવરર જઠાણ હાકર છર. હય તારી સાથર શાળામા પણ નાચી નથી, નર વાતાતામા પણ નાચી નથી. વાતાતામા ફરરફાર નહી કરર તયો હય વાતાતાનર આિળ ચલાવવા જ નહહ દઉ.’

િયસસાથી ડહરકર કહય : `અરર , એનર ફરી વાર વાતાતામાથી પડતી જ મકયો નર!’

જફરએ બરાડયો પાડયો : `શાળાની સભા બયોલાવયો. ચાલયો, મત લઈએ કર ગિલબરતાનર વાતાતામા રાખવી કર નહહ.’

ડહરક, જફર અનર ડયોનલડર એનર કાિી નાખવાનયો મત આપયો; મ અનર હરલિાએ એનર રાખવાનયો મત આપયો.

જફરએ કહય : `તરણ ગવરદધ બર. ગિલબરતા! ફરી વાર તાર ય આવી બનય. આશા રાખય છય કર તનર એ િમશર!’

મ કહય : `મત આપવામા પરરપરયો ના સચવાયો નથી. અલબતત ગપકફર અહી આ વખતર હાજર નથી, પણ તરણર મનર એક વાર કહય હતય કર શાળાની સભામા નીલ! તય મારર બદલર મત આપજ ર. હય તરનયો મત ગિલબરતાની તરફરણમા આપય છય .’

ડહરક કહર : `તારર તયો તરણ ગવરદધ તરણ થા. ગનણાતાક (કાસરગિ) મત કયોણ આપશર?’

મ કહય : `બરશક ગિલબરતા જ આપશર.’

ગિલબરટ મો બતાવી દાગતા કાા : `મારર વાતાતામા તયો રહરવય છર પણ મારર તારી સાથર

નાચવય નથી.’

મ કહય : `વાર ; તારર આિળ ચલાવય છય .’

વાતાજ

નીલ નાચવા માટ શગલબટવનો િાથ પકડયો, પણ શગલબટટ ના પાડી જણાવય ક પોત બિ થાકી ગઈ છ. આથી નીલ શગલબટવન છોડી િલગાન લીધી. તરત જ પલા જગલીઓ ન નાના છોકરાઓ તમા ભળા. પણ તઓ બિ કઢગા દખાતા િતા. ચોખખ દખાઈ આવત િત ક તમણ બાપગોતર કદી સગીત સાભળ નહિ િોય. આપણા આ મસાફરોન માલમ પડય ક આ પોટોમન લોકો (એ જગલીઓની જાત એ િતી) માતર એક જ પકારન સગીત સમજ છ અન ત ગાયના ચામડાથી મઢલ ઢોલક બજાવવાન.

ડરહરક કહ : `ઈગલડના પથથરયગમા એક વખત જવા માણસો િતા તવા આ લોકો લાગ છ. તમના વણવનન આ લોકો મળતા આવ છ. તઓએ અશગનન જાન નથી; ધાતઓન ગાળવાન જાણતા નથી; તઓએ િજ સધી પડાની શોધ કરી િોય એમ લાગત નથી. કવો શવશચતર દશ! અિી ગાડા નથી, શનશાળો નથી, દવળો નથી, કાગળ નથી, કશ જ નથી. માતર પથથરની કિાડીઓ અન માટીના ઝપડા છ. નવાઈ લાગ છ ક આખો દિાડો આ લોકો કરતા િશ શ?’

પછી પોટોમન લોકોના રાજાએ આ મડળીન થોડો વખત પોતાના મિમાન થઈ રોકાવાન આમતરણ આપય. તણ તરણ વખત ચદરની સામ આગળી કરી તથી લાગય ક તન આમતરણ તરણ માસન છ. આ આમતરણ તો સવીકાય પણ કોઈએ એમના માટીના ઝપડામા રિવાન પસદ ન કય. સૌ કારમા જ રહા.

પદરક હદવસમા ડરહરક અન શગલબટવ પોટોમન લોકો સાથ વાતો કરતા થઈ ગયા! એ લોકોની ભાષામા માડ તરણસો જટલા શબદો િશ. વળી નવાઈ જવ એ િત ક `મારી નાખવ’ એવો શબદ એમની ભાષામા િતો, પણ `ખન કરવ’ એવો શબદ ન િતો; `ચોરી’ન માટ એમની ભાષામા શબદ જ ન મળ! ચોરવાનો ખયાલ જ એમન આવતો નહિ.

શરઆતમા થોડા અઠવાહડયામા જ બનય ત વણવવવ અશકય છ. આવી પજાની શોધ શવષ સપણવ લખવા બસીએ તો પસતકોના પસતકો ભરાય! એમાના કોઈ કોઈ પસગો જ વણવવી શકાશ.

અશગન તો આ લોકોન અદભત વસત લાગલી. નીલ અગર શપકરફટ શસગાર ક િોકલી સળગાવ ત જોવા તો તઓ કલાકના કલાક સધી ખડ પગ ઉભા રિતા. આ વખત તો ડોનલડ અન ડરહરક પણ ખબખબા બીડીઓ પીવા લાગયા. અલબતત તઓ કિતા : `આ અમ બીડીઓ પીએ છીએ ત તો પોટોમન લોકોન શીખવવા સાર જ છ.’ પણ એમની આ

વાત સાવ સાચી ન િતી.

નીલ એમન કહ : `આપણ આમ ન આમ દીવાસળી સળગાવયા કરશ તમા તમન કાઈ નહિ વળ. તઓ બિ બિ તો દીવાસળીઓ સળગાવતા શીખશ. તમા શ રળશ? આપણા ગયા પછી તઓ દીવાસળી કયાથી કાઢવાના? પછી તઓ દવતા માટ શ કરશ?’

શોધક ભજાના ડરહરક પયોગ કરવા માડયા. તણ બ લાકડીઓ સામસામી ઘસી જોઈ પણ કઈ વળ નહિ. પછી તણ પોલાદ અન પથથરન એક બીજા સાથ અફાળીન તણખા પાડવા પયતન કયષો. તણ કહ : `આ રીત કઈ થશ એમ લાગ છ.’

`પણ ડરહરક! એ લોકો પાસ પોલાદ નથી એન કમ?’ શગલબટટ કહ.

ડરહરક ખાતરીપવવક કહ : `આપણા જતા પિલા તો તમન પોલાદ મળી રિશ.’

અિી આવયાન લગભગ તરણ અઠવાહડયા થયા િશ. એક રાતર જગલીઓના થોડા છોકરાઓની સાથ િલગા અન ડોનલડ ફરવા નીકળા પોટોઈકી શિરથી (રાજધાનીન નામ પોટઈકી િત) તઓ લગભગ બ માઈલ દર નીકળી ગયા અન એક પવવતની િાર નજીક આવયા. આ િારન શગલબટવ-આલપસના નામથી ઓળખવામા આવ છ. એન પીડોનલડ શશખર 547 ફટ ઊચ છ. આ પવવતમાળામાથી ડરહરકો અન કરરોટીજયૉફ નામની નદીઓ નીકળ છ. ભગોળની ચોપડીઓમા લખય છ ક આમાઝોનની આ મોટી શાખાઓ ડરહરકો નામના એક ઈટાશલયન અન કરરોટીજયૉફ નામના એક રશશયન ઉમરાવ, એ બ પશસદધ શોધકોએ શોધી કાઢી છ! ભગોળમા જમ અનક ગપપા િાક છ તવો આ એક ગપપો!

પલા છોકરાઓ તો ડગર પર ચડયા. રમતરમતમા િલગાએ જમીન ઉપરથી એક ઢફ ઉપાડય અન ડોનલડ પર ફકય. ડોનલડન ત કપાળમા વાગય અન તમમર ખાઈ ત નીચ પડયો.

ડોનલડ ભાનમા આવયો તયાર િલગાએ કહ : `અર, મ ફકય તયાર મન ખયાલ નહિ ક એ એટલ બધ ભાર િશ.’

ડોનલડ કહ : `ન એ એટલ ભાર િોવ પણ ન જોઈએ. િરોગટ અન િલરામા માટી આટલી બધી ભાર િોતી નથી. એકક ઢફ સાથ લઈ લો; જઈન નીલન તન કારણ પછીશ.’

નીલ પણ ઢફ જોઈ બીજાની જમ મઝવણમા પડયો તયા શગલબટવ બોલી ઉઠી : કમ? આ તો માટી સાથ સોન મળલ લાગ છ. જઓ, કટલ પીળ છ?’

જ રરિ બોલયો : `સોન િોય તો તો બખખા!’

ડરહરક કિ : િમણા ખબર.’ એટલ કિીન તણ દોડતા મોટરમા જઈન તરણ શમશનટમા ઑશકસિાઈડટોજનનો ભડકો કયષો અન તના ઉપર ઢફાન મકય. ઢફ કડકડવા લાગય અન તમા ફાટો પાડીન માિથી પીળો પીળો રલો ચાલવા માડયો. લાગલા જ સૌ બમ બાડી

ઉઠયા : `સોન, સોન, સોન!’

છોકરાઓ આનદથી નાચવા લાગયા.

ડરહરક કહ : `િવ તો આપણ સોનામાથી ગમ ત બનાવી શકીશ.’

આ શોધથી રાજા અચબો પામયો. તણ પોતાના દરક માણસન ટોપલી ભરી ઢફા લાવવાનો િકમ કયષો. સાજ પડી તયા તો ચોકમા ઢફાનો ગજ થઈ ગયો! એક બાજ કોટ કાઢી નાખીન છોકરાઓ કામ મડી પડયા િતા. રતીમા તમણ ઓઠા બનાવયા િતા અન પીળા ધગધગતા સોનાની ઈટો પડતી િતી. પછી જ રરિએ કિાડીના માથાનો ઢાળો કયષો અન તમા સોન રડય. રાજા તો આ પિલવિલ ધાતન િશથયાર જોઈન આચિયવથી થભી ગયો!

પણ એટલામા તો ઑશકસજન ખટયો. િોશમા ન િોશમા આનો તો કોઈન શવચાર જ નિોતો આવયો.

નીલ બોલયો : `ચાલો કમાયા! આપણી નાની ભઠીન કામ પર થય.’

જ રરિએ કહ : `પણ આકરી અશગનઝાળ ઉતપન કરવાન માટ કઈક બીજો રસતો િોવો જોઈએ જ!’

કટાળીન નીલ કહ : `રસતા તો અનક છ. ઑકસફડવન ગરસન કારખાન અિી લાવો ન બનસનસન તમ વાપરી શકો. ફાલકકવમા ટશલફોન કરીન પછો ક કયાયથી ધમવાની ધમણ મળશ?’

િલગાએ કહ : `(નીલ કહ ત તણ સાભળ નિોત.) `િા, િા, મન સઝય; આપણ ટાયરનો પપ વાપરી શકીએ?’

આ રીત સૌથી સરસ િતી કારણ ક પપ એશનજનથી ચાલતો િતો અન િવાનો પવાિ સારી પઠ સતત મળા કર એમ િત.

ડોનલડ કહ : `પણ બાળશ શ?’

જ રરિ બબડવા લાગયો : `િમશા આપણ આમ જ કરીએ છીએ : પિલાન પછી અન પછીન પિલા. પિલો આપણ કોલસો શોધવો િતો, પણ એન બદલ આ બવકફ ગદધા ડોનલડ અન િલગા સોન શોધી લાવયા! િમશના એવા જ મખાવ રહા!’

શગલબટટ કહ : `અલબતત, મખાવઓ જ ખરખર. કઈક નવ શોધવ િોય તયાર સાથ છોકરાઓન ઉપાડવા એ બિ ખરાબ.’

િલગા બરાડી : `એ તો ઠીક; પણ ત િવ કમ જઈન કોલસો શોધી લાવતી નથી?’

નીલ કહ : `સાબાશ, ભલ કીધ!’

ડરહરક ઉભો થઈ ગયો. તણ જાિરમા કય : `િ અન શગલબટવ કોલસાની શોધ માટ

એકાદ કારમા ઉપડીએ છીએ.’

તઓ ઉપડયા. તયા સધી બીજાઓએ લાકડામાથી કામ ચાલ રાખય. લાકડ તો જલદી બળવા લાગય એટલ જ રરિએ ત ભીન કરીન વાપરવાન સઝાડય. આથી ઘણી ફતિ મળી.

બ હદવસ પછી કાર આવી અન સમાચાર લાવી ક પવવતની એક બાજ ભરા કોલસાની ખાણ લાગ છ. ડરહરક અન શગલબટવ સાથ નમનો લાવયા િતા. ગાળવાના કામ માટ ત કોલસો ઘણો સદર માલમ પડયો. પણ તયા બીજી મશકલી ઉભી થઈ એ કોલસાન તયાથી લાવવો શી રીત?’

શપકરફટ કહ : આપણ િવ પડા અન ગાડીઓ બનાવવી જોઈએ.’ પણ આ રમતવાત નિોતી. મોટરકાર સાથ ઓજારો બિ થોડા િતા.

શપકરફટ કહ : `બ ક તરણ રધાથી આપણ ગાડીઓ બનાવવા જઈએ તો એક જ ગાડ બનાવતા આપણી જશદગી જાય.’ તણ એક શવચાર કયષો. ત કાર પાસ ગયો અન નવા નવા લગડા પિરવા લાગયો. નીલ પછ : `કયા ચાલયા? કોઈ નાટકમા ક નાચવા?’

તણ જવાબ આપયો : `િ રાયો જાઉ છ.’

આમ કિીન ત `ચી ચી’મા કદો. ચાર હદવસ પછી ત બ ગોળ કરવતીઓ એક પટો, એક શગયર, એક ફલાઈવિીલ અન એક વાકલી કરવત લઈન પાછો આવયો. મોટરમાથી પાવર લવાન શર કય. તના પાછલા બ પડા કાઢી નાખયા અન તની જગયાએ બ ફલાઈવિીલ લગાડયા. પછી કરવતીઓન ગોઠવીન થોડા જ વખતમા લાકડા વિરવાન એક કારખાન ઉભ કય.

મિોગનીના મોટા મોટા લાકડા વિરી કાઢીન વાકલી કરવતથી પડાના ભાગો કાપી કાઢયા. ડરહરક અન જ રરિ વિરવાના કામ પર દખરખ રાખતા િતા; ડોનલડ અન શગલબટવ વાકલી કરવત ઉપર દખરખ રાખતા િતા; જગલીઓ ક જઓ જદા જદા કટકા જોડતા િતા તના ઉપર શપકરફટ અન િલગા ધયાન રાખતા િતા; અન સાધા જોડવાન મશકલ કામ નીલ કરતો િતો.

વચચ વાતચીત

ડહરક જ િલીની જ રમ ખડખડાર હસી ઉઠયો. તરણર કહય : `તમર શાળાની વકતાશયોપમા જ રવય કામ કરયો છયો તરનાથી કઈક સાર કામ તા કયા હશર!’

ગિલબરટ મારા વાળ ખચા : `એઈ બયઢા! હમરશા અઘર અઘર કામ જ લર છર નર? તનર મળર સયતારીકામ આવડર છર જ કા? વારતા કહરવી હયો તયો કાઈ સાચય બનતય હયો એવય કહર. જઠાણ ન ચલાવ!’

મ કહય : `શાળામા કદાચ માર સયતારીકામ સૌથી સરસ છર.’

જફર બયોલયો : `તનર ખબર નથી. ડહરક! તરણર પરલય ગામયોફયોન કરવય સયધારી આપય હતય તર?’

ડહરકર હસીનર કહય : `એ તયો હય ભલી જ િયો. વાતાતામા ભલર નર એ અઘરા કામ કરતયો!’

જફરએ કહય : `આપણર લયોિય પણ શયોધી કાિવય જોઈએ. સયોનામાથી છરીઓ અનર બીજા હગથારયો આપણર બનાવી શકીશય નહહ.’

વાતાજ

થોડા જ વખતમા છ ગાડા તયાર થયા અન માણસો ત કોલસાની જગયાએ ઘસડી ગયા. આગળ જતા જગલી ઘોડા પકડવાન શગલબટટ મોટો કાફલો ઉપાડયો િતો એની, તથા આ ઘોડાન કવી રીત પલોટયા (માતર વછરા જ ત પલોટી શકી) એની વાત લાબી છ. કિતા ઘણો વખત જાય એમ છ.

દરશમયાન ઢાળવાન કામ સરસ રીત ચાલી રહ િત. મોટરકારની દરકદરક વસત સોનાની બનાવી લવામા આવી િતી. ગામની દરકદરક સતરી સોનાના ઘડામા પાણી ગરમ કરવા લાગી. રાજાએ પોતાન માટ િરટ બનાવડાવી. એન ઓઠ શપકરફટના ટોપાથી પાડવામા આવય િત. છતા પોટોમન રાજા એ નવો ટોપ િમશ પિરતો.

પણ લોકોન સૌથી વધાર ખચાણકારક તો પલ પડ લાગય. તમણ પોતાના ઝપડા પાડી નાખયા અન સોના તથા લાકડામાથી પડાના આકારમા નવસરથી બાધયા. ખાટલા, પથારીઓ, ટબલ, ખરશી અન કિાડીઓ સધધા તમણ ગોળ બનાવી. રાજાના સતાર સોનાની સદર કિાડી બનાવી, પણ અલબતત કાપવા માટ ત નકામી િતી.

જ રરિએ અશભપાય આપયો : `બધ આમ એકલ સોન જ વાપરવ એ તો મખાવઈ લાગ છ. આપણ જો લોઢ કાઢી ન શકીએ તો આ લોકોન સધારવાનો પયતન આપણ છોડી દવો જોઈએ.’

સૌનો અશભપાય પણ એ જ થયો અન લોઢાની શોધમા નીકળવાનો ઠરાવ થયો. `ચીચી’ અન `ઘરભણી’ બન મોટરો ઉપડી. રાજાન આ લોકોના જવાની ખબર પડી એટલ પિલા તો ત ગળગળો થઈ ગયો, પણ જયાર તણ જાણય ક એકબ હદવસમા સૌ પાછા ફરશ તયાર તન શાશત થઈ.

વચચ વાતચીત

આ વખતર રપાલી આવયો તર રપાલ ઉપર નજર નાખવા હય જરા અરકયો.

ગિલબરટ કહય : `ડહરક! રસ આવર છર ખર? પણ જ િલીઓ બહય ભલા; ખર કર

નહહ?’

જફરએ કહય : `હા, એક રીતર રસ આવર છર: પણ બહય મજા તયો નથી આવતી.’

હરલિાએ અગભપરા આપયો : `આના કરતા મનર તયો કરનીબાલ(માણસખાઉ) માણસયો પાસર જવય િમર.’

ડયોનલડર કહય : `મનર પણ. કરમ ડહરક! તાર શય કહરવય છર?’

ડહરકર કહય : `બનર; સયોનય અનર આવી ચીજોની શયોધખયોળ કરવાનય ર મનર તયો િમર છર. પણ વચચર વચચર લડાઈ, મારામારી નર એવય કાઈક તયો જોઈએ જ નર? ચલાવ, નીલ! આિળ, હમણા કાિળયોનર કયોરર મક જરા.’

વાતાજ

વાર, તઓ પશચિમ હદશામા ઉપડયા. પોટોઈકીથી વીસક માઈલ દર તઓ આવયા િશ. એટલામા શપકરફટની નજર નીચ કઈક ધયાન ખચ એવ દખાય. તણ દરબીન લઈ જોય. જોતાવત તણ બમ પાડી : `અર, આ તો નીચ લશકર છ!’

નીલ આખ ચશમા ચડાવીન કહ : `િ.... છ તો એમ જ. પોટોમન લોકોના શિર પોટોઈકી તરફ જાય છ.’

તઓ તરત જ પાછા ફયા અન પાચ શમશનટમા તો રાજાન મળા. તમના જોવામા જ આવય િત ત બધ રાજાન કહ.

રાજાએ કહ : િાય િાય! આ તો અમાઝી લોકો : દશનયામા દટિમા દટિ માણસખાઉ જગલીઓ! િમશા િ એમનાથી ડરતો આવયો છ. મારા બાપ અન ત પિલા એના બાપન તમણ ફાડી ખાધા િતા. મારી પાસ વીસ િજાર લડવયા છ. પણ એની પાસ તો એક લાખ છ. તઓ અમારા માણસોન મારી નાખશ અન અમારી સતરીઓન ઉપાડી જશ. િવ શ કરીશ?’

જ રરિએ કહ : `તારા લશકરન એકદમ બિાર બોલાવ. અન આ માણસખાઉ કવી જાતના િશથયારો વાપર છ?’

રાજાએ કહ : `પથથરના.’

જ રરિએ કહ : `અન તારા માણસો પાસ તો સોનાની કિાડીઓ અન ભાલા છ. તઓ એનાથી સરસ લડશ!’

નીલ પછ : `દશમનો તમારી પોટોમનીઝ ભાષા સમજ છ ખરા?’

રાજાએ કહ : `િા. એ લોકોની ભાષા લગભગ અમારા જવી જ છ.’

નીલ કહ : `આપણ જઈન તની સાથ વાત કરીએ. તના સરદારન શ કિ છ?’

રાજા કહ : `અમાઝ.’

નીલ કહ : `ત અમારી સાથ ચાલ. તની સાથ વાતો અમ કરશ.’

તઓ દશમનોન મળવા માટ ઉડયા. ઉડતી મોટરન આવતી જોઈન દશમનો ગભરાટમા પડી ગયા. તરત તમણ કચ અટકાવી અન આગળની ટકડી પાછી િઠી. મોટરકારો નીચ ઉતરી આવી. નીલ બારી ઉઘાડી પોટોમનીઝ ભાષામા બમ પાડી કહ : `અમાર મખી સાથ વાતો કરવી છ.’

એક ઊચો માણસ આગળ આવયો. તણ કહ : `િ અમાઝ છ.’

જ રરિએ કહ : `મન તની સાથ વાત કરવા દો.’

જ રરિએ નીલન કોર ખસડયો અન પછ : `તમ પોટોમનો ઉપર િમલો કરવા આવો છો?’

અમાઝ જવાબ આપયો : `એના બાપદાદાએ અમારા પર િમલો કરલો.’

પોટોમનો રાજા ગસસો કરી રાડી નાખી બોલયો : `સાલા જઠા! અમ શબચારા શાશતથી પડયા રિીએ છીએ. પણ તમ ચોરટાઓ, ખનીઓ, લટારાઓ, માણસખાઉ! અમન શનરાત રિવા દતા નથી. વારવાર અમન તરાહિ તરાહિ પોકરાવો છો; અન પાછા અમન બદનામ કરો છો?’

કડવાશથી અમાઝ ખડખડ િસયો. પછી ત ઘરકયો : `યાદ રાખજ! આ બધા વચનો માટ મારા શસપાઈઓ બરાબર વર લશ. સરજ સવા જશ ત પિલા તાર શિર સમશાન થશ. લોિીની નદીઓ ચાલશ. તારા જવાશનયાના માથા કિાડીથી િઠા પડશ. તારી સતરીઓન અમ લટી લઈશ અન તારા છોકરાઓન અમ ચાવી જઈશ!’

આમ કિીન તણ પોટોમનના રાજા તરફ જોરથી ઘા કયષો. મોટરના કાચમા તડ પડી. પણ તટી પડયો નહિ.

શગલબટટ કહ : `એન ગોળીથી વીધી નાખો.’

જ રરિએ કહ : `િજી વાર છ.’ એણ અમાઝ તરફ ફરીન કડકાઈથી કહ : `અમ તન િકમ કરીએ છીએ ક પાછો ફર અન ઘર જા. અમારી પાસ એવા િશથયારો છ ક તન અન તારા લશકરન એક ષિણમા જમીનદોસત કરીશ; પાછો ફર. જો ત િમણા જ પાછો ફરીશ તો તાર એકએક માણસ સલામત છ; પણ જો મારફાડ કરવા આગળ વધયો તો સામ જ મોત છ. બસ, િ કિી ચકયો.’

બન કારો િવામા અધધર ઉપડી અન દશમન માથ વીશ ફટ ઊચ ચકર દવા લાગી. એમ જણાય ક મખીએ પોતાના આગવાનો સાથ મસલત કરી અન એકાએક

કિાડી ઊચી કરી. નીચથી તણ પાડી : `આગળ ધસો!’

ડરહરક શનસાસો મકયો. બૉમબ િાથમા લતા ત ગણગણયો: `શબચારાઓન માટ દયા આવ છ, પણ એ જ માગવ છ!’ આમ કિી તણ બૉમબ પડતો મકયો.

વીશ ષિણ પછી આ બૉમબ ફટનાર િતો. કારમા બઠલાઓની આ કવી શવશચતર અન તાણવાળી પહરશસથશત િતી? મખીના પગ આગળ પડલી નાની ચીજન તઓએ જોઈ. આ ચીજ પોતાના માથા પર પડતી રિી ગઈ તથી તચછકારબશદધથી મખી િસતો િતો ત પણ તમણ જોય. અતયત દયાની લાગણી તના હદયમા ઉભરાઈ. િમણા જ એકાએક બૉમબ ફટશ અન ગરીબ, અજાની જગલીઓ મરી જશ એથી તમન દ:ખ થત િત. પોટોમન રાજા શસવાયના બીજા બધા વીસ સકડ પસાર થઈ ગઈ તયા સધી આખો મીચીન બસી રહા.

ભડાકો કાન ફોડી નાખ એવો થયો. જ રરિએ નીચ જોય તો તણ મખીન જમીનદોસત થતો ભાળો. તના ચાર અમલદારોના મડદા પણ પાસ પડયા િતા. બાર જણા ઘાયલ થયા િતા. આ અવાજ અન દશયથી લશકર પાછ િટય િત. પણ થોડી વારમા એ જગયાએ એક જવાન માણસ દોડતો દોડતો આવયો. ત અમાઝ પાસ ધસી ગયો અન ઊચકવા પયતન કયષો. પણ જયાર તન માલમ પડય ક ત મરી ગયો છ, તયાર તન તણ િળવથી નીચ મકી દીધો. પછી ત તની મરી પાસ ઘટણીએ પડયો અન બન િાથ ધરીન કિાડી ઊચ પકડી રાખી મોટા અવાજ પાથવના કરતો અન કઈક બોલતો જણાયો.

પોટોમન રાજાએ કહ : `આ એનો કમાર નાલો છ. અમાઝનો સૌથી મોટો દીકરો અન િવનો નવો રાજા.’

િલગાએ કહ : `શ એ પોતાના શપતાના આતમા માટ પાથવના કર છ?’

બીતા બીતા પોટોમન કહ : `ત પાથવના નથી કરતો. ત મારા પર વર લવાના સોગદ ખાય છ. ત બોલ છ ક મારા ગામનો એક પણ જીવ જીવતો નહિ રિવા દઉ.’

નવો રાજા ઉભો થયો. લશકરન આગળ વધવા િકમ કયષો અન પોત લશકરન મોખર આગળ ચાલયો.

ડોનલડ ડરહરકન બીજો બૉમબ િાથમા આપતા કહ : આમ નવા રાજાન આપણ કયા સધી બૉમબથી ઉડાવતા જઈશ? એમાથી તો એક પછી એક રાજા થશ, પણ આપણી પાસ એટલા બૉમબ જ કયા છ? ચાલો આપણ લશકરની સામ જ જઈન મોરચો માડીએ!’ આ દરખાસત સૌન ઠીક લાગી.

આગળ વધતા લશકરની સામ તરણ માઈલ દર જઈ મદાન ઉપર કારોએ પડાવ નાખયો. અમાઝ રાજાના છોકરા નાલોએ જવી સામ પડલી કારો જોઈ ક તરત િલો કરવાનો તણ લશકરની િાર ગોઠવી. આખ મદાન માણસોથી કાળ કાળ થઈ ગય.

આ દરશમયાન કારવાળાઓએ પોતાના બચાવની ગોઠવણ કરી લીધી. ડરહરક અન શગલબટટ છાપરા પરની મશશનગનો સભાળી. ડોનલડ અન િલગા પાછળની મશશનગનો સાચવીન બઠા અન જ રરિ તથા નીલ આગળની મશશનગનો પર ગોઠવાયા. શપકરફટ શસપનશગથી આગવાનોન ઉડાવવાન માથ લીધ.

િોકારા કરત નાલોન લશકર આગળ ધપય. બાળકોન જોક કારન રષિણ િત, છતા ષિણભર તો આ ધસયા આવતા ઝનની લશકરન જોઈ તમના મો હફકા પડી ગયા. પછી તો ટરટરવ મશશનગનો ચાલી.

પણ એ ભયકર ખનરજીન વણવન કરવાન રિત જ નથી. એ કાઈ યદધ નિોત; તયા તો કવળ કસાઈખાન ચાલત િત. માતર જ થોડા જગલીઓ બચયા ત કાર પર ધસયા. પણ તયા તો વીજળીના તારથી ભસમ થઈ િઠ પડયા. બીજા કટલાક નાસી છટયા.

ભાગતા દશમનોની પાછળ પોતાના માણસોન મોકલવાની રાજા પોટોમનન મરજી થઈ. પણ આ મસાફર બાળકોએ આજીજી કરી તન તમ કરતા રોકયો અન કહ : `તમન જવ િોય તો ભલ જાય. િવ બીજ તોફાન ન કર એટલ બસ.’ પછી તમણ ઘાયલ થયલાઓન સાથ લઈ લવા રાજાન કહ ક જથી તમની સારવાર થાય. આ સાભળી પોટોમનન ખબ નવાઈ લાગી. ઘાયલ દશમનન જતો કરવો એટલ જ નહિ પણ ઉલટી તની સારવાર કરવી એ વાત તનાથી સમજાઈ જ નહિ.

તણ કહ : `અમારા જવી બધી જાતોમા દશમનોન મારી નાખવાનો જ હરવાજ છ. અમ જમન જતા કરીએ તો ઉલટા તઓ અમન જ માર.’

છતા તમણ િકમ આપયો ન ઘાયલ લોકોન છાવણીમા લાવયા. િલગાની સચના નીચ સૌની સારવાર થવા લાગી. ઘાયલ થયલાઓમા ખદ નાલો પણ િતો. સાથળમા બદકની ગોળી લાગવાથી ત જખમી થયો િતો. રાજા પોટોમન એન માટ એક ખાસ ઝપડ આપય અન એન એક રાજાના મોભાથી માનપવવક રાખવામા આવયો. છતા નાલોએ આભારની લશમાતર લાગણી દશાવવી નહિ. ઉલટો શખજાઈન ત બબડયો : `ધોળા લોકોના િશથયારથી િ ઘવાયો.’

શગલબટવ એની સાથ વાત કરવા ગઈ. ત બોલી : `િ. િવથી ત અિી આવતા શવચાર કરીશ. અમારી પાસ તારા કરતા વધાર સારા િશથયારો છ.’

વચચ વાતચીત

જફર : `નીલ! આપણર આ લડાઈમા કરરલાનર મારી નાખા?’

`વીસ હજારનર મારી નાખા અનર ચાલીસ હજારનર ઘાલ કાા.’

ડયોનલડ : `જ રઓ નાસી છરા તરમની પાછળ આપણર પડવય જોઈતય હતય અનર નાલયોનર પણ ઠારર કરવયો જોઈતયો હતયો. નહહતર સાજો થઈ એ ઘરર જશર એરલર પાછયો વધારર લશકર

ભરિય કરી લડવા આવશર.’

જફર : `હય પણ એમ જ ધાર છય . નીલ હમરશનયો મખયો જ રહયો. હમરશા આવી રીતર દયશમનયોનર જવા દર છર; પછી જારર આપણર તાર નથી હયોતા તારર તરઓ આવીનર આપણા પર હલયો કરર છર. જો એ પાછયો ન આવર અનર કારની ચયોરી ન કરર તયો દસ લાખ પાઉડ હય હાર .’

ડહરકર આનદથી બમ પાડી : `એ નીલ! તારર એની પાસર કારની ચયોરી જ કરાવજ ર.’

મ કડકાઈથી કહય : `આ વાતાતા તમર કહયો છયો કર હય ?’

વાતાજ

નાલોએ શગલબટવન જવાબ આપયો : `ત બિ ખબસરત છો અન િ તન ચાિ છ. ત મન પરણ તો િ વચન આપ છ ક ફરીથી પોટોમન લોકો પર કદી પણ િમલો આણ નહિ.’

શાશતથી શગલબટટ કહ : `િ બીજાન ચાિ છ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા : `કયોનર? કહર જોઈએ? કહર તયો? તય ધારતયો હયોઈશ કર તનર? ના રર ; તારા જ રવા બયઢા ખખનર હય ચાહય કરમ? તય તયો મારા બાપ કરતા ર ઘણયો મયોરયો લાિર છર. તારા ઉપર હય મયોહહત છય એમ માનર છર? તનર પરણ એના કરતા તયો હય નાલાનર જ પરણ, નહહ હરલિા? ધયોળા વાળ અનર રાતા પડી િરલા તારા દાત. છી! તનર તર કયોણ પરણર?’

જફર : `ભાઈ! અમનર વાતાતામા ચાહવાબાહવાનય નથી જોઈતય. એ બધી મખાતાઈ છર.’

મ કહય : `તયો તયો પછી આ મધયરી સયદરી ગિલબરતાનર આપણર ઘરર જ રાખવી જોઈએ.’

ડયોનલડ : `અથવા કાળા સાથર ભલર એ પરણર. પછી આપણર એની કાશ મરી.’

મ પછય : `આ સૌની ખાતર તય કાળા રાજાનર પરણીશ, ગિલબરતા?’

ગિલબરટ દાગતા કાા નર કહય : `હા, જો તય કાળા રાજાની બહરનનર પરણર તયો.’

મ ના પાડી નર વાતાતા આિળ ચલાવી.

વાતાજ

શગલબટટ નાલોન તની સાથ પરણવાની ના પાડી એટલ નાલો તો ગસસાથી રાતોપીળો થઈ ગયો. તન મો ચડી ગય. ત પછી કદી કોઈની સાથ ત બોલતો નહિ. આખર ત સાજો

થયો ન ઘર જવાનો વખત આવયો. તણ શગલબટવન મળવાની મરજી બતાવી. શગલબટવન તણ કહ : `એક હદવસ િ લશકર લઈન તારા માટ આવીશ.’

શગલબટવ જો ભવય અદભત છોકરી ન િોત તો તણ આ નાલોની ધમકીની વાત સિન કિી િોત. પણ ખરી રીત તો એ સાભળતા તના ગાલમા શરમના શરડા પડયા ન ત િસી; મનમા ન મનમા મલકી. એના મનમા કઈક એવ પણ થય ક પોતાન લવા ત પાછો આવ તો સાર.

અન ત સવગત ગણગણી : `િા, એ જરા કાળો તો છ પણ ગમ તમ તો ય જરા સસકારી પણ છ.’

વચચ વાતચીત

મ કહય : `હવર, અહી અરકીએ. આ પરકરણ અહી પર ય. જરા કરણાત તયો ખર .’

ડહરક : `હાસતયો, કરરલા ર લયોકયો મરણ પામા.’

મ કહય : `હય એનયો ગવચાર નહયોતયો કરતયો, ડહરક! હય ગિલબરતાના લગનના ગવચારમા પડયો હતયો કર પછી શય થય? એ પરલા જ િલી દયશમન સાથર ભાિી િઈ એ કરવય ખરાબ? કરમ હરલિા! તનર શય લાિર છર?’

હરલિાએ બચાવ કરતા કહય : `હ ય નથી માનતી કર એણર એમ કયા હયો.’

ગિલબરતા જાણર સમજતી હયો એમ હસીનર બયોલી : `નીલર વાતાતામા આવય શય કામ આણય એનય કારણ કહય? સવારર મારી પાસર ચૉકલરર હતી તર નીલ કહર, મનર કરકયો આપ અનર મ ન આપયો. જો હય વાતાતા કહરતી હયોત તયો જરર મ ઘરડા નીલનર માણસખાઉ કદરપી બાઈ સાથર પરણાવયો હયોત.’

મ કહય : `મારી એવી દરખાસત છર કર આ વાતાતા હવર ગિલબરતા જ આિળ ચલાવીનર પરી કરર .’

જફરએ બમ પાડી : `ગિલબરતા?’ નર એ ગધકકારથી હસયો.

ગિલબરટ કહય : `એમ ધારર છર કર હય વાતાતા પરી ન કરી શકય? જો સાભળ. એ પછી તરઓ તા રહીનર થાકી િા નર ઘરર ઉપડા. પણ નીલર ગબર (દાર) ઠીક ઠાસયો હતયો એરલર એનય માથય ભમવા લાગ ય. તર કાર બરાબર ચલાવી શકયો નહહ. કાર ઝાડ સાથર અથડાઈનર ડહરક, જફર, ડયોનલડ, ગપકફર અનર નીલ પયોતર, બધા મરી િા! માતર હય અનર હરલિા સહીસલામત ઘરર આવા.’

ગતરસકાર સાથર ડહરકર કહય : `હ! પણ નીલર ગબર કાિયો કાથી?’

ગિલબરટ ખયલાસયો કયો : `કારમા જ હતયો. તય એમ ધારર છર કર નીલ ગબર ગવના મયસાફરીએ નીકળર?’

ડયોનલડર કહય : `પણ વાતાતામા નીલર કદી પણ ગબર પીવાની વાત કહી નથી.’

મ કહય : જયઓ, તમર ાદ લાવશયો કર પહરલવહરલા મયસાફરીએ નીકળતી વખતર ચીજો સાથર લરવાની જ ર ાદી કરી હતી તરમા ગિલબરતાની ાદીમા નીલનર મારર ગબર હતયો.’

ગિલબરટ ડયોકય ધયણાવીનર કહય : `હા, એ જ ગબર કારમાથી નીલર પીધયો તર. મારા મનમા એમ હતય કર જો સાથર ગબર લઈએ તયો નીલ પીનર ભાન ભલશર અનર કારમાથી નીચર િબડી જશર.’

સમગત દશાતાવતયો હયોઉ તરમ મ તરના સામર જોય નર કહય : `ખરરખર, વાતાતા કહરનારના ઉતતમ િયણયો ગિલબરતામા છર. એ સવભાવથી જઠી છર. લાિણી જ રવય તયો એનામા કશય જ નથી. પરકગતથી એ ગવનયોદી છર. કા તયો ઉતતમ નવલકથાકાર થા કર કા તયો ભરાડી તયોફાની થા. મનર તયો લાિર છર કર બનર વસતય તરનામા છર. કારણ કર દરરક નવલકથાકાર જનમથી જ ભરાડી હયો છર.’

ગતરસકાર સાથર ગિલબરતા તાથી ઉઠી : `ચાલયો અહીથી ઉઠીએ. ભાઈએ માડી છર બધી માનસપથકકરણની પરડ!’

ઉભા થઈનર બધા ચાલા િા.

૩

સાિશસકોન તરત જ માલમ પડય ક પોટોમનન પિલી જરર તો બચાવના સાધનોની છ. એમન એકાએક સધારાના સાધનો આપવાનો કશો અથવ નથી. જગલીઓની એકાદ પાડોશની જાશત ગમ ત ષિણ તમના પર ચડી આવ અન તમની આખી પજાનો નાશ કરી શક. રમશતયાળ જ રરિએ કહ : `આપણ તમન યદધ કરતા પણ શીખવવ જોઈશ.’

શપકરફટ સધારીન બોલયો : `યદધ નહિ. આજના જમાનાની લડત એ યદધ નથી; એ તો માતર એકબીજાની ખનામરકી છ. ફરક માતર સાધનોમા. આમા કશતરમ મઘગજ વના અન ભકપથી શવનાશ કરવાનો છ. અરધો ડઝન મશશનગન અન બ પાચ િજાર બદકો આપણ તમન ભટ આપીએ એટલ એક પઢી સધી તઓ તદદન સિીસલામત.’

આ વાત થયા પછી નીલ અન શપકરફટ થોડા હદવસ `ઘરભણી’મા બસી રાયો ગયા. રાયોમાથી શપકરફટ મશશનગનસ અન રાઈફલો ખરીદી. બધો સરજામ તઓ કારમા નાખી લાવી શકયા નહિ તથી ડરહરક અન જ રરિએ બીજો આટો ખાધો અન િજારો કારતસો લઈ આવયા. રાયોના એક વતવમાનપતરમા ખબરપતરીએ કારમા દારગોળો જોયો. બીજ હદવસ અમહરકાના વતવમાનપતરોમા ખબર ઉડયા ક મધય અન દશષિણ અમહરકામા પજાસતતાક

રાજયોએ પોતપોતાન લશકર ભગ કરવા માડય છ. એમન ભીશત લાગી િતી ક તરતમા એક બળવો થશ.

પછી આ સાધન વડ પોટોમનન લશકર કવી રીત ગોળીબાર કરતા શીખય િશ અન છાતી કાઢી શનશાન તાકત િશ, તની આપણ કલપના કરી શકીએ.

એક વખત નીલ અન ડોનલડ શનશાનબાજી શશખવાતી િતી ત જોતા બઠા િતા, એટલામા તયા રાજા આવયો.

નીલ કહ : `િમણા જ િ તમારો શવચાર કરતો િતો. વખત રાજમા અદર અદર કઈ તોફાન થાય તો લશકર તમન જ જોખમરપ થઈ પડ. ધારો ક તમારો ભતરીજો કમાર એકો તમારા રાજયથી અસતોષ પામયો અન તન મોટી પદવીની લાલસા જાગી.’

રાજા િબકી ગયો. તણ કહ : `િ! ના; એકો વફાદાર છ. િમશા ત મન વફાદાર રહો છ.’ પણ પછી ગભરાતા ગભરાતા તણ નીલનો િાથ પકડયો અન પછ : `તમ કઈ એવ સાભળ છ?’

નીલ િસયો ન કહ : `એમા કઈ ગભીર નથી. એ તો જરા કલપના િતી. એનો કશો શવચાર પણ ના કરતા. એના કરતા કઈ વધાર અગતયન શવચારવાન છ. ડોનલડ એક સદર સચના રજ કરી છ. એન કિવ એવ છ ક તમારા થોડાએક જવાન માણસોન એકાદ સધરલા શિરમા લઈ જઈ અન તયા તમન આજની બધી નવી નવી બાબતો – સચાકામ, ભાષાઓ, વગર શીખવીએ.’

રાજાએ કહ : `બિ સરસ શવચાર છ, ડોનલડ!’

રાજા પોટોમન ઉતસાિી માણસ િતો, બીજ દિાડ સવાર જયાર નીલ વગર કારમાથી બિાર પડયા તયાર સામ છ જવાનો ખડ પગ િાજર િતા.

ડરહરક પછ : `કા? કમ આવયા છો?’

`રાજાસાિબ અમન આવવાન અન જવાન કહ છ.’

જરા મીઠાશથી શગલબટટ કહ : `તયાર જાઓ.’

ડોનલડ કહ : `ચપ શગબલટવ! િ ધાર છ ક પલા રાયો લઈ જવાના એ જ આ જવાન માણસો છ. એમન તયા લઈ જઈ ભણવા મકવા છ.’ ડોનલડ ફરી પછ : `તયાર બોલો, તમારા નામ શ?’

એમના નામ એનટસી, મોસથી, ઈનડનો, ટબક, લાપટા અન મટસરક િતા.

શગલબટવ અગજીમા બોલી : `આ છલો મટસરક મન જરા ય ગમતો નથી. એનો ચિરો કવી ખરાબ છ!’

િલગાએ કહ : `દટિ ચિરો!’

તયા જ રરિએ કહ : `એમ તો તરીજો પણ ભરોસો રાખવા જવો નથી.’

નીલ કહ : `એઈ, બસ કરો! જઓ પસદ કરવાન કામ આપણ નથી. રાજાએ એ છન પસદ કયાવ છ. આપણ કામ એ નથી ક રાજા પાસ જઈ એન કિીએ ક અમન એમના ચિરા ગમતા નથી. આપણા ચિરા એન ગમતા િશ એની ખાતરી શી?’

શપકરફટ કહ : `સાભળો, સાભળો. એવ પણ દશનયામા છ ક ઘણા કરપ ચિરાની પાછળ સદર હદય છપાયલ િોય છ.’ અન આમ કિીન તણ જ રરિ તરફ આગળી ચીધી. જ રરિનો ચિરો લાલચોળ થઈ ગયો.

શગલબટટ િળવથી કહ : `જઓ તો, જ રરિ શખજાયો છ.’ અન સાચ જ આ સાભળીન જ રરિન મો ઉતરી ગય. ત ભોઠો પડી ગયો.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ બમ પાડી કહય : `જયઓ તયો ખરા, જફર કરવયો લાલ લાલ થઈ િયો છર!’ ગબચારયો જફર મઝાઈ િયો.

ગિલબરતા બયોલી : `તમયો કહયો તરરલી વાર એનર રાતયોચયોળ કરી દઉ; મનર ખીજવતા બરાબર આવડર છર. પણ હય તયો કદી લાલચયોળ થાઉ જ નહહ. કરવય સરસ!’

નીલ : `શય સરસ, ધળ? ઉલરા કમનસીબ! માણસ કદી લાલચયોળ પણ ન થઈ શકર?’

ડયોનલડર ભવા ચડાવી કહય : `એઈ.... હવર આિળ કહરશયો? કર બસ વચચર આવી લપ લઈનર જ બરસશયો?’

વાતાજ

આખર એમ ઠય ક છ ય જણન લઈન ડોનલડ રાયો ઉપડવ જશદગીમા પિલવિલ જ આ વખત ડોનલડન એકલા જવાન િત. એટલ ત મનમા ન મનમા ખબ મલકાતો િતો. પણ િવ મશકલીની વાત એ આવી ક પલા ભાઈબધોન પિરવા કપડા જ ન િતા.

િલગાએ કહ : `સધરલા શિરમા આવા છ નગન માણસોન ન લઈ જવાય.’

ડોનલડ કહ : `છ, એનો ઉપાય મારી પાસ છ.’

સાચ જ ડોનલડની યોજના સારી િતી. તણ રાયો પિોચીન મોટરન ગામ બિાર નીચ ઉતારી અન તના ઉડવાના પોપલર કાઢી નાખીન ઉડતી મોટરન સાદી ચાલ કાર બનાવી લીધી. પછી પડદા પાડી મોટરન તણ બજાર વચચ લીધી. અન દરજીની દકાન જઈ છ જણ માટ છ જોડ તયાર કપડા ખરીદા : છ પિરણ, છ પાટલન, છ કૉલર, છ

ટાઈ વગર. આ જગલી લોકોન બટન અન કૉલર બીડવાન શીખવતા તન ભાર માથાકટ પડી. આખર જમ તમ કરીન તમના શરીર ઉપર લગડા તો ચડાવયા, કઈ નહિ તો ગામમા િરીફરી શક તવા તઓ થયા.

િવ વળી બીજી મશકલી એ ઉભી થઈ ક ઉતરવ કોન ઘર?

ડોનલડ શબહટશ કૉનસલ પાસ ગયો ન તન બધી વાત કરી. કૉનસલ એક શાત લતતામા તન એક મકાન બતાવય. અિી આ મડળીએ ઉતારો કયષો. આવી પહરશસથશતમા આ શબચારા જગલીઓની કવી વલ થઈ િશ તની તમ ફકત કલપના જ કરી લજો! શબચારાઓએ બાપગોતર પલગ જોયલા નહિ; છરી અન કાટા કદી ભાળલા નહિ; બારી અન શનસરણી પણ પિલવિલા અિી જ જોઈ, શબચારાઓ ડગલ ન પગલ ગભરાતા િતા; પતયક પળ ગભરામણની જતી િતી.

ગોઠવણ એવી િતી ક ડોનલડ આ લોકોન રાયોમા મકીન તરત પાછા વળવ અન પછી શપકરફટ જઈ તમના ભણતરની વયવસથા કરવી. પણ કોણ જાણ શ બનય ક ડોનલડન પાછા ફરતા બિ વાર થઈ. શમતરમડળી એની ચશતા કરવા લાગી.

જ રરિએ બીકથી કહ : `િ ધાર છ ક એ લોકોએ એન મારી નાખયો ન કારન ઉપાડી ગયા.’

ડરહરક આ સાભળી તરત જ હફકો પડી ગયો.

એક અઠવાહડય ગય; બ અઠવાહડયા પસાર થઈ ગયા પણ ડોનલડનો કશો પતતો લાગયો નહિ. ડરહરક કહ : `આ ઢીલ તો િવ નથી ખમાતી. આપણ તો ઉપડવાના એની શોધમા.’

જવો ત કારમા બસવા જતો િતો તયા જ ઍરોપલનના પખાનો ઘરઘરાટ સભળાયો. ડોનલડ પાછો આવતો દખાયો. દરક જણ તન પછવા લાગય : `આટલ બધ મોડ કમ થય?’

ડોનલડ જવાબ આપયો નહિ પણ તણ દરકન એકએક પારસલ ભટ આપય.

`શપકરફટ! તમન જ જાતની તમાક ગમ છ ત જાત રાયોમા ન મળી તથી એ માટ િ નયયૉકવ ગયો િતો.’

દરક જણ આચિયવથી બોલી ઉઠય : `િ!’

`વળી નયયૉકવમા નીલન જોનકૉટન મન મળ નહિ, એથી માર લડન સધી જવ પડય.’

વળી દરક જણ બોલી ઉઠય : `િ , િ!’

`પછી મન યાદ આવય ક શગલબટવ કિતી િતી ક પોત પોતાન લીલ જપર ઘર ભલી

ગઈ છ, તથી ત લાવવા માટ િ ઑસટનડ ઉપડયો. પછી મન લાગય ક આટલ સધી આવયો છ તયાર કસલમા ચાલ ન િલગાના માબાપન મળતો જાઉ? િલગા! એમણ તાર માટ આ કક મોકલી છ. તયાર પછી િ આપણી શનશાળ કવી દખાય છ ત જોવા માટ િલરો ઉપડયો.’

શવનોદમા ડરહરક પછ : `શસડન અગર પકીન જરા જઈ આવવાનો શવચાર ન આવયો?’ ડરહરકન આ મસાફરીની જરાક અદખાઈ આવી િતી.

જ રરિએ કહ : `િ ધાર છ ક આપણ સભા બોલાવવી જોઈએ. કમ ક ડોનલડન આટલો બધો વખત બિાર રિવાનો િક નિોતો.’

ડોનલડ કહ : `અર જ રરિ! એ તો િ કિવ જ ભલી ગયો ક િ ઑકસફડવ પણ ગયો િતો અન તારી માએ તારા ઉપર વિાણો ઉપરની ચોપડી મારી સાથ મોકલી છ.’

પોતાન મળલ ભટથી દરક જણ એટલ બધ ખશ થઈ ગય ક સભાનો શવચાર સૌએ માડી જ વાળો.

બીજ હદવસ શપકરફટ ઉપડયો અન જવાનોના અભયાસ માટ ગોઠવણ કરી. એનટસી અન ઈનડનાન ઈજનરી કામ શીખવ િત. મોસથીન ભાષાઓ, ટબકન સતારી, લૉપટાન ધાતકામ અન મટસરકન કલઈકામ શીખવ િત. શપકરફટ ઠરાવય ક દરક િમશા સપશનશ ભાષા પણ જાણવી.

િવ આ પદશમા શાત કામ કરવાનો વખત આવી લાગયો. નીલ શનશાળ કાઢી અન તમા ત છોકરાઓન અગજી અન સપશનશ ભણાવવા લાગયો. િલગાએ સતરીઓ માટ વગષો કાઢયા અન તમા ત સીવણકામ શીખવવા લાગી. છોકરાઓ મરદોન ઘણી બાબતો શીખવવા લાગયા, પણ લોઢાના અભાવ િશથયાર બનાવવા ત અશકય િત. છતા ઘણી શોધ પછી તઓએ કાચ લોઢ શોધી કાઢય અન થોડા જ વખતમા તઓ લોઢાન શદધ કરવા લાગયા. સથાશનક લોકોએ કારના િશથયારો જવા િશથયારો બનાવયા. પણ થોડા જ વખતમા તઓન માલમ પડય ક કાપવાના િશથયાર તરીક લોઢ સોના જટલ જ શનરપયોગી છ.

ડરહરક કહ : `આપણ પોલાદ બનાવીએ તો કવ સાર? નીલ! ત શવદાપીઠમા ભણયો છ. પોલાદ કમ બન?’

નીલન ખબર નિોતી પણ તણ કલપના કરી ક સટીલ બનાવવા મોટા લોઢા સાથ કાબવન અન મગનીઝ ભળવવા જોઈએ.

ડરહરક પછ : `મગનીઝ શ િશ?’

નીલ જવાબ આપયો : `વખત મગનીઝ ઝાડમાથી અથવા ખડકમાથી અથવા ઘાસમાથી નીકળત િશ. પણ ના, એ આયોડાઈન છ.’ તન એટલ યાદ િત ક મગનીઝ

ડાયોકસાઈડ રગ કાળો િોય છ.

છોકરાઓએ બધા કાળા પદાથષો ઉપર અજમાયશ કરી જોઈ પણ તઓ પોલાદ બનાવી શકયા નહિ.

તરાબ મળી આવય. અન સથાશનક લોકોએ એકલી સોનાની વસતઓન બદલ સોન અન તરાબ મળવીન વાસણો અન બીજી વસતઓ બનાવવાન પસદ કય.

ધોળા લોકોએ આ દશમા શરમ આણી િતી. જયાર પિલા તઓ આવયા તયાર લોકો નગન શસથશતમા ફરતા િતા; પણ થોડા વખત પછી તયાના વતનીઓ પોતાન માટ પિરવાના જાડા કપડા બનાવવા લાગયા.

નીલ શપકરફટન કહ : `ઈડનના બાગની અદર બનય િત તમ.’

શપકરફટ ડકરોન ગારામા આળોટતા જોતા જોતા કહ : `ખરખર.’ શપકરફટ એમ ધારતો િતો ક નીલ ડકરો શવષ કઈક કિ છ.

પોટોમન લોકોનો ધમવ સયવપજા િતો. તઓ એમ ધારતા િતા ક સયવ એક આખવાળો મનષય છ. રાતર સયવદવ જગલમા સતાઈ જાય છ અન એટલા માટ રાતર જગલમા જવ જોખમકારક છ. જો કોઈ રાતર પભન જોવા જ જગલમા જાય તો પભ ગસસ થાય અન પોતાની આખમાથી તન મારી નાખવા માટ હકરણ ફક. વીજળીન તઓ આ હકરણ તરીક માનતા, મઘગજ વનાન તઓ ઇશરનો ગસસો સમજતા. ડરહરક સચન કય ક પોત દર રશવવાર શાળા ચલવ અન તમન શરિસતી ધમવ શીખવ. બીજાઓએ તનો સખત શવરોધ કયષો.

શપકરફટ કહ : `છોકરા! એ લોકોના ધમવની બાબતમા ના પડતો! એ લોકોની આખ ઉપર વિમના પડળો આવયા છ. એમન જવા જ દ!’

પોટોમન લોકો જાદમા માનતા િતા. જો તમન કોઈ દશમન િોય અન તન િરાન કરવો િોય તો તઓ તની માટીની મશતવ બનાવતા. પછી એ મશતવના કાટા ખોસતા ન માનતા ક તથી દશમનન દ:ખ થશ. એ ગામમા નાલોની એક િજાર માટીની મશતવઓ િતી. ખરખર નાલો ખબ િરાન થતો િશ!

વખત આવી લાગયો અન શપકરફટ શવદાથથીઓન પાછા લાવવા માટ રાયો ઉડયો. તઓ કવળ જગલી બની ગયા િતા. તઓએ માથા ઉપર ઘાસની ટોપીઓ ચડાવી િતી અન તમના મોઢામા શસગારટો િતી. એટનસી અન ઈનડનાએ ઈજનરી કારખાનામા છ મહિના ગાળા િતા. તઓ બિ સિલાઈથી શપસટનરશગઝ અન મગનટોઝ શવષ વાતો કરતા િતા. મોટરકારની યતરરચનામા તમન ખબ રસ આવયો િતો. રાજાએ ધોળા લોકોન આ ઈજનરોન યાશતરક તરીક ભટ આપયા. ટબક સતારીકામ શીખયો િતો; ત રાજાનો મખય સતાર બનયો. લૉપટા ધાતકામનો ઉપરી શનમાયો. મોસથી ભાષાઓ શીખયો અન તથી ત લોકોન કઈ પણ વયવિાર કશમતનો લાગયો નહિ. કદરપા મટસરકન કમાર એકોની નીચ

લશકરનો સનાપશત બનાવયો.

જ રરિએ શપકરફટન કહ : `પવાસથી આ લોકોન કઈ ફાયદો થયો લાગતો નથી. મારી ખાતરી છ ક ઈનડના જયાર કારન સાફ કરતો િતો તયાર દારથી ગધાતો િતો.’

શપકરફટ કહ : `પણ એણ દાર મળવયો કયાથી?’

જ રરિએ કહ : `િ જાણ છ ક ત પોતાની સાથ રમની બાટલી લાવયો િતો. મ જગલમા બાટલી જોઈ િતી.’

આખર એમ બિાર આવય ક ઈનડના દશી દાર બનાવવાન શીખી લાવયો િતો. બીજા લોકો પરતા દારશનષધક તરીક શપકરફટ દારના ઝરથી રાજાન ચતવયો અન રાજાએ દારની ભઠીઓ ચલાવવાની મના કરી. એ વખતની ઈનડના ધોળા લોકોનો દશમન થયો. એમ જોવામા આવય ક ઈનડના અન મટસરક બિ દોસત બનયા િતા. મટસરક અસહ િતો. પોત પોતાની સાથી એક જનો રિચ લશકરી ડટસ આણયો િતો ત પિરતો અન જઓ તન સલામ ભરતા નહિ તન દબડાવતો દબડાવતો ગામમા ફયાવ કરતો. ત એટલ સધી ગયો ક તણ ધોળાઓન પણ જયા મળ તયા સલામ કરવાન કહ. અલબતત આમ કરવાની ધોળા લોકોએ ના પાડી.

શપકરફટ કહ : `કતરો!’

મટસરક પોતાની જાતન સારો એવો શનશાનબાજ ધારતો િતો. તણ જાિરનામ કાઢય ક શનશાનબાજીમા ત કોઈ પણન િરાવી દવા તતપર છ. દસ શસપાઈઓ સામ આવયા પણ દસન તણ સિલાઈથી િરાવી દીધા.

ગસસાથી ડરહરક કહ : આવા અશભમાન માટ મટસરકન િ શધકાર છ. મન જો સારી રીત શનશાન લતા આવડત િોત તો િ પોત જ તની સામો પડત.’

જ રરિએ કહ : `શપકરફટ! ત જા. જા જા, એ બડાઈખોરન એક વાર તો પાછો પાડ.’

શપકરફટ િસયો અન આગળ ગયો.

તણ કહ : `મટસરક! લાવ જોઈએ. િ શનશાન તાક?’

શનશાન મકવામા આવય. મટસરક એક ભડાકો બરાબર આખ ઉપર કયષો. બ અદરના વતવળમા અન એક બિારના વતવળમા શનશાન માયા; તના બીજા તરણ ભડાકા ખાલી ગયા. શપકરફટ સાત વખત આખમા શનશાન માય. શપકરફટ બિ અચછો શનશાનબાજ િતો. પાચસો વાર દર દોડતા િરણન ત અચક તાકી શકતો.

મટસરકન મો ઉતરી ગય.

નીલ કહ : `શપકરફટ! અિી જોખમ વધત જાય છ. િો! મટસરક અન કમાર એકો કઈક કરી રહા િોય એમ લાગ છ. પલો ઈનડના એમની સાથ િોય એમ લાગ છ. તમ જ

પલો ધધા શવનાનો મોસથી જ ભાષા ભણયો છ ન આમતમ આથડ છ, ત પણ એમા ભળો છ. િ ચોકસ કિ છ ક તઓથી ચતવા જવ છ.’

ધોળા લોકોએ અદર અદર મસલત કરીન નકી કય ક આ વાત રાજાન જાિર કરવી.

નીલન કિવ રાજાએ ખબ ધયાનપવવક સાભળ.

રાજાએ કહ : `િ તમન ખાતરી આપ છ ક અિી કશ જ જોખમ નથી. મારો ભતરીજો એકો સપણવ શવશાસપાતર છ. મટસરકન િ બાળપણથી ઓળખ છ; કોઈ રીત ત જોખમકારક નથી. એમ છતા અલબતત તમના ઉપર નજર રાખીશ.’

ડરહરક ગણગણયો : `િ પણ એમ જ કરીશ.’

ધીર ધીર ડરહરકન ખાતરી થતી જતી િતી ક પોતાન ખર કામ ધમવપચારન નથી પણ છપી પોલીસન છ.

રાજા લશકરની તાપસ કરવાનો િતો અન પછી ખાલી કારતસોથી ખોટી લડાઈ ચાલવાની િતી. લશકરના એક ભાગનો આગવાન રાજા થવાનો િતો અન બીજાનો કમાર એકો બનવાનો િતો.’

જ રરિએ કહ : `એકો ખાલી કારતસો વાપરશ ક કમ ત શવષ મન શકા છ.’

સવાર પડી અન લશકરી તપાસ શર થઈ. દખાવ ભવય િતો. સશનકોએ પોતાની સોનાની ફરસીઓ અન ભાલાઓ ચકચહકત કયાવ િતા. અમલદારો ટટઓ ઉપર બસી આમતમ ફરતા િતા અન તઓના તાબાના અન સોનાના ટોપાઓ સરજના તડકામા ચકચકતા િતા.

ધોળા લોકોન સનમાનપવવક એક ઊચી કરલી જગયા ઉપર આ બધ જોવાન માટ બસાડવામા આવયા િતા.

જ રરિએ કહ : `િ અિી આવયો ત પિલા `ઘરભણી’ન તાળ દવાની મ પરપરી સભાળ લીધી છ. નીલ! તમ પણ `ચીચી’ન તાળ દીધ છ ક?’

નીલ ગનગાર પઠ ચમકયો.

ત બોલયો : `અર ભગવાન! એ તો િ તદદન ભલી જ ગયો છ!’ તણ વધારામા કહ : `એ બધા અતયાર મદાન ઉપર છ. કાઈ હફકર નહિ.’

તન ખબર નિોતી ક પલો હફટર ઈનડના લશકરી મદાન ઉપર નિોતો.

લશકરી તપાસ થઈ ગઈ. પછી બન લશકરો એકબીજા ઉપર િમલો કરવાન માટ ખસયા. તઓ એકબીજાની સામ ગોઠવાયા. એકાએક મટસરકના િકમથી તન લશકર જમીન ઉપર લાબ થઈન સઈ ગય. તરત જ કડડડ કરતી બદકની ગોળીઓ છટી.

ભયથી િલગાએ બમ પાડી : `રાજા પડયો. નીલ! શા માટ એ બધા પડ છ?’

ડોનલડ કહ : `મખથી! એ તો ખોટી લડાઈ છ, પણ ખરખરની લડાઈ છ એમ તઓ ઢોગ કર છ.’

શગલબટટ િસીન નીલ તરફ આગળી ચીધી : `જઓ, બઢો નીલ ધોળો પણી જવો થઈ ગયો!’

નીલ કહ : `એમ થવાન કારણ છ. તઓ સાચા કારતસો વાપર છ. અન િવ તઓએ આપણી સામ શનશાન તાકયા છ. ગોળીઓનો સનસનાટ નથી સાભળતા?’

જ રરિન મો ફાટી ગય. ત બોલયો : `િ ! શ સાચસાચી ગોળીઓ?’

એક સાથ બધા જયા ગાડીઓ િતી ત તરફ ઉભી પછડીએ નાઠા.

િલગાના િાથન ઘસાઈન એક ગોળી ચાલી ગઈ. તણ ચીસ પાડી. તઓએ પાછ વળીન જોય તો દખાય ક એકોન લશકર રાજાના લશકરની પાછળ પડય િત.

શપકરફટ બમ પાડી : `માયાવ!’

`ચીચી’ જમીન ઉપરથી અધધર ઉડતી દખાઈ. શનરાશ થઈન ડરહરક બમ પાડી : `અર! એ લોકોએ `ચીચી’ ચોરી લીધી છ!’

નીલ બમ પાડી : `દોડો! આપણી `ઘરભણી’ બચાવીએ.’

એટલા તો `ચીચી’ માથ દખાઈ. તઓએ ઈનડનાન બાજ પર નમતો અન નીચ બૉમબ ફકતો જોયો. સદભાગય તન શનશાન ખોટ ગય અન બૉમબ તમનાથી તરીશ વાર દર પડયો. પકડવા પાછળ પડલાઓન બૉમબ એક ષિણ આગળ વધતા રોકયા. તયા તો નાસલાઓ કાર પાસ આવી પિોચયા અન જ રરિએ ચાવી માટ શખસસ ખોળવા લાગયો.

શગલબટટ ચીસ પાડી : `જલદી કરો, જલદી કરો! તઓ આ આવયા.’

વચચ વાતચીત

મ મજાથી કહય : `આજ બપયોરર આપણર નાહવા જઈશય?’

`અરર મખાતા! વાતાતા આિળ ચલાવ.’

મ કહય : `આપણર નહાવા જવાના હયોઈએ તયો આજ ર વહરલા જમી લરવય જોઈએ.’

જફરએ ઉતસયકતાથી કહય : `આિળ કહયો. પછી મનર મારા ગખસસામાથી ચાવી જડી.’

વાતાજ

અલબતત શોધતા શોધતા છલા શખસસામાથી ચાવી મળી આવી. ઉતાવળથી તણ

તાળ ઉઘાડય. સૌ ઝટપટ અદર ઘસી ગયા, પણ તયા તો એક સશનકનો િાથ કાર ઉપર દખાયો.

શગલબટટ કદીન બટન દબાવય. અન સશનક શબ જમ નીચ પડો. ડોનલડ ધડ કરત બારણ બધ કરી દીધ.

દરશમયાન ભાર ભડાકાના અવાજો એમના કાન ઉપર આવી રહા િતા.

ડરહરક કહ : `પલો ઈનડના રાજા લશકરન બૉમબથી ઉડાવ છ, ચાલો આપણ તની મદદ જઈએ.’

બટન દાબતા જ કાર િવામા ઉડી કાર જ રરિ ચલાવતો િતો.

શગલબટટ કહ : `ઈનડના ઉપર જ લયો અન એન જ બૉમબથી ઉડાવો.’

પણ ઈનડના મરખ નિોતો. ધોળા લોકોનો વયિ ત તરત સમજી ગયો અન તરત જ તણ પોતાની કાર આકાશમા ઉડાવી.

શપકરફટ કહ : `િવ આપણ શ કરવ અન શ થશ એની ભગવાનન ખબર!’

શગલબટટ નીલ સામ જોય ન કહ : `ત કાર શોધી કાઢી છ કિ, િવ શ કરવ?’

શોધક માથ ધણાવય. કહ : `મન કઈ સઝત નથી. મશશનગનથી ઈનડનાન આપણ પિોચી શકીએ તમ નથી. કમક તની કાર ગોળીથી અભદ છ. બૉમબ એક જ ઉપાય છ.’

ડોનલડ કહ : `એમા કશ વળ નહિ. આમા બલન સાથ અફળાવા જવ નથી. અિી તો કારની ધાત િલકી છ એટલ ઉલટી ત િવામા તરતી ચાલી જાય.’

વચચ વાતચીત

હય અરકયો અનર મ મારી હયોકલી સળિાવી.

ગિલબરટ કહય : `હવર આિળ શય કહરવય તર ભાઈશા’બનર સઝતય જ નથી. જયઓ નર મયોિય જ કહી દર છર, બયઢા નીલ! વાતાતા બરાબર કહરતા નથી આવડતી ના? ડહરક! જો તયો, એના ચહરરા ઉપરથી જણાશર કર આિળ શય કહરવય તરની મઝવણમા ભાઈ પડા છર.`

વાત તદદન સાચી હતી. હવર પછી શય આવવાનય છર તરની મનર પણ ખબર નહયોતી.

મ કહય : `વાર , જફર! તય શય ધારર છર, પછી શય બનય હશર?’

જફરએ જવાબ આપયો : `ખબર નથી પડતી પણ `ચીચી’નર બૉમબથી ઉડાડવી તર શરમભરરલય લાિર છર.’

ડહરકર ભાર દઈનર કહય : `આપણર તયો કારનર ઈજા કાતા ગવના ઈનડનાનર મારવયો છર.’

ડયોનલડર સચના કરી : `કદાચ આપણનર જ એ મારી નાખર!’

ડહરકર ગતરસકારથી તરની સામર જોય.

તરણર કહય : `મખાતા! એરલી ખબર નથી પડતી કર વાતાતાના નાકનર કદી પણ મારી નાખવામા નથી આવતયો?’

હરલિાએ કહય : `હય ધાર છય કર નીલનર સરખી રીતર વાતાતા કહરતા ન આવડી.’

ગિલબરટ હયકમથી કહય : `એનર જરા ર મદદ કરશયો નહહ. હય જાણતી જ હતી કર એનર વાતાતા પરી કરતા આવડશર નહહ.’

વાતાજ

નીલ કહ : `ફકત એક ઉપાય છ. પણ કોણ જાણ એમા ફાવશ ક નહિ. કાર ઉપર એક જગયા એવી છ ક જ ગોળીથી અભદ નથી.’

શપકરફટ પછ : `ત કઈ?’

`શપકરફટ! તરણ ઈચ વયાસની પલી ગોળ ચકતી દખાય છ ના? બરાબર ઈનડનાના િાથની સમાનતર છ ત. મળ તો રસતાઓ ઉપર ચાલતા શનશાન બતાવવા માટ ત બનાવવામા આવલ છ. ગોઠવણ એવી િતી ક જમ મોટર ડટાઈવરો િાથ બિાર કાઢી શનશાન કર છ, તમ અિી એક ધાતનો િાથ રાખવો.’

શપકરફટ માથ ધણાવય.

નીલ આગળ ચલાવય : `પાતળા લાકડાનો એમા દાટો મારલો છ. એમાથી જો ગોળી મારીએ તો બરાબર ઈનડનાના માથામા લાગ.’

શપકરફટ િાથમા રાઈફલ લતા કહ : `ચાલો, પયતન કરીએ.’

પણ કલાકના તરણસો માઈલની ઝડપ ઉડતી કારમાથી બરાબર શનશાન તાકવ રમતની વાત નિોતી. જ રરિએ `ચીચી’ની સપાટીમા `ઘરભણી’ન બસો વાર દર આણી.

ચાળીશમ ભડાક શનશાન વશધાય. ઈનડના પડતો દખાયો.

`ઘરભણી’ના ચલાવનારાઓ બમ પાડી : `વાિવાિ, વાિવાિ!’

પણ તઓનો આનદ લાબો ટકયો નહિ. િાકનાર શવનાની ચીચી’ કઢગી રીત ચકર ચકર ફરવા લાગી. એક વાર તો ફરતી ફરતી લગભગ `ઘરભણી’ન અડી ગઈ; જ રરિની સમયસચકતાથી સૌ બચયા. અથડાવાના ભયમાથી તણ સૌન બચાવી લીધા.

હદલગીરી સાથ નીલ કહ : `આપણ િવ `ચીચી’ન તના નસીબ ઉપર છોડવી પડશ.’

`ચીચી’ નીલની પિલી બનાવટ િતી. પિલ બાળક સૌન વિાલ િોય છ.

િલગાએ કહ : `શસનમામા મ એક માણસન ઍરોપલનમાથી બીજા ઍરોપલનમા કદતો જોયો છ.’ આમ કિી તણ ડરહરક સામ જોય. ડરહરક બીજી બાજ જોય.

શપકરફટ બમ પાડી: `જઓ તો, `ચીચી’નો વગ ધીમો પડવા આવયો છ.

કાર ધીમી પડતી જતી િતી. ઈનડનાન શરીર કલચ ઉપર ઘસી આવય િત. આથી કાર એક માઈલ સધી છટી ગશતએ ચાલી. અન આખર દસ િજાર ફીટની ઊચાઈએ િવામા અધવચ શસથર ઉભી રિી. ઘણી મશકલીથી જ રરિ `ઘરભણી’માથી કદો અન `ચીચી’ના બિારના પાહટયા ઉપર ચડી ગયો. શબચારાન ઈનડનાના શરીર ઉપર જ બસીન મોટર િાકવી પડી.

શિરથી આશર પાચ માઈલ દર બન કાર જમીન ઉપર આવી. તયા તઓએ ઈનડનાના શબન કાઢી નાખય અન બન કારોમા બધા સરખા વિચાઈન તઓ ફરી વાર ઉડયા અન શિર નજીક આવયા.

એક જ નજર ફકતા જ બનય િત ત સમજાય. એકો અન મટસરક જીત મળવી િતી. ભલો રાજા પોટોમન માયષો ગયો િતો; તના લશકરના કટલાએક માણસો માયાવ ગયા િતા તયાર બીજા કટલાએક કદી બનયા િતા. કટલાએક લોકો શિરમાથી નાસી જતા જોવામા આવયા િતા. સૌથી મોટી ટોળી પાછળ ધોળા લોકો પડયા. નીચ ઉતરી તઓએ જોય તો માલમ પડય ક પોટોમનન કવર પણ નાસી છટયો િતો. ધોશળયાઓએ તન કહ : અમારી સાથ ત પાછો ચાલ. અમ તન તારા બાપની ગાદીએ બસારશ.’

રાજી થઈન ત `ઘરભણી’મા ચડયો.

શગલબટવ અન િલગાએ િવ તણ શ કરવાન છ ત તન સમજાવય. `કાર શિર ઉપર અધધર ઉભી રિશ. ત વખત તાર ભગળામાથી લોકોન તારી મદદન માટ બોલાવવા.’

દ:ખી થતા કમાર કહ : `તઓ એકો અન મટસરકથી એટલા બધા બીએ છ ક મન મદદ આપશ નહિ.’

કડકાઈથી ડરહરક કહ : `શપકરફટ એન સભાળશ.’

તઓ ઉડયા અન એકો અન મટસરક પોતાના લશકરન ઉજાણી આપતા િતા તનાથી સાઠ ફીટ ઊચ આકાશમા થોભયા. કમાર શસપાઈઓન પોતાની બાજએ આવવાની શવનવણી કરી અન પોટોમનના વશન સાથ આપવાન સમજાવયા.

દરશમયાન એકો અન મટસરક કારની સામ મશશનગનો ખડી કરી દીધી અન જોસભર ગોળીઓ છોડવા માડી.

શપકરફટ ધીરથી કહ : `જરા મારી રાઈફલ આપ તો?’

િલગાએ રાઈફલ આપી.

શપકરફટ શનશાન તાકય અન ધડ કરતો એકો નીચ પડયો. મટસરક ભયથી ભાગયો પણ શપકરફટની બીજી ગોળી તના વાસામા લાગી. આનદના પોકાર સાથ ધોશળયાઓ જમીન ઉપર ઉતયા. કમાર બિાર કદી પડયો અન તણ પોતાનો િાથ ઊચો કયષો. નતા શવનાન અન શનરતસાિ બનલ લશકર તન પગ પડય.

કમાર કહ : `ભાઈઓ! િ તમન સિન માફી આપ છ. આજના કરણાજનક કતયોન માટ િ કોઈન શશષિા કરીશ નહિ. કટિોનો આજ નાશ થયો છ.’

ડરહરક પોકાર કયષો : `મિારાજા ઘણ જીવો!’

શસપાઈઓ ઉભા થયા અન પોતાના જમણા િાથો િવામા િલાવી તમણ પણ જયઘોષ કયષો : `ઘણ જીવો મિારાજા!’

રાજાએ આસભરી આખ કહ : `તમારો િ ઉપકાર માન છ. દર દશના આ બિાદર બાળકોન માર જીવન અન ગાદી આભારી છ.’

આ પસગથી ઉતતશજત થઈ ડોનલડ ઊચથી કહ : `આપણ િલગાન રાજા સાથ પરણાવીએ.’

િલગાન ગાલ શરમના શરડા પડયા. ડોનલડનો તણ કાન ખચયો.

વચચ વાતચીત

મ કહય : `હવર હય થાકી િયો છય . આપણર હવર અરકીએ.’

પાચર જણાના મો ઉપર અસતયોર દરખાયો.

ડહરકર કહય : `ત પહરલા હવાઈ યદધમા બરાબર ન કયા. બહય રસ ન જામયો. મયરસક અનર એકયોનર `ચીચી’મા રાખવા જોઈતા હતા, લડાઈ લાબી ચલવવી જોઈતી હતી અનર આપણામા કયોઈકનર ઘાલ કરવય જોઈતય હતય!’

ગિલબરટ જરા મારા તરફ માથય હલાવી રાપશી પરી : `અિર કયોઈનર મરાવી નાખવય જોઈતય હતય.’

જફરએ કહય : `ખર ય છર, નીલ! તારર કબલ કરવય જોઈએ કર વાતાતાનયો એ ભાિ તનર બરાબર જમાવતા આવડયો નહહ. પરલયો દયષટ નાલયો કહરતયો હતયો કર ગિલબરતાનર ઉપાડી જવા તર આવશર; પણ તર તયો કદી આવયો જ નહહ!’

મ તરત જવાબ આપયો : `નાલયો તયો અછબડાથી મરી િયો હતયો.’

ચપળતાથી ગિલબરટ કહય : `અછબડાનયો રયોિ સયધરરલા દરશનયો રયોિ છર.’

હરલિાએ કહય : `ગબચારા ભલા રાજા પયોરયોમનનર મારી નાખયો એ શરમભરરલી વાત છર. અનર હય કાઈ નવા રાજાનર પરણી નથી. ભડીભખ કાળયો માણસ!’

મ ભલ સયધારી : `એ તયો રાતયો હતયો. રપાળયો નવજયવાન. રાતા માણસનર પરણવાના કામ કરતા પણ વધારર ખરાબ કામ તય કરી શકર તરવી છર.’

જફરએ કહય : `વાતાતામા આ પરણવા બરણવાની વાત આપણનર મખાતાઈભરરલી લાિર છર. હ ય તયો આ દરશ અનર આ લયોકયોથી હવર કરાળી િયો છય .’

બીજાઓએ જફરના કહરવામા હા ભણી. બધા પયોરયોમન લયોકયોથી કરાળી િા હતા.

મ કહય : `બહય સાર . તારર આપણર હવર અહીથી નીકળી જઈએ.’

વાતાજ

બીજ હદવસ તઓએ રાજાની રજા લીધી અન તઓ આટલાહટક ઉપરથી ઉપડયા. તઓ લડન પિોચયા અન તયાથી તઓ છટા પડયા. સૌ પોતપોતાન ઘર પાછા ગયા અન ખાધ પીધ ન મોજ કરી. વાતાવ પરી.

વચચ વાતચીત

જફર ફયિરાઈનર બયોલયો : `િધરડયો થા મા, િધરડયો!’

ગિલબરટ કહય : `ભાઈશા’બ ગચડાયો છર, આપણનર વાતાતા િમતી નથી એમ કહય તરથી. છયોકરી જ રવયો! જરાકમા ગચડાઈ પડયો. એ છયોકરી!’

હરલિાએ પછય : `ફરી વાર વાતાતા ગવરર હવર કહરવાના છયો કર નહહ?’

જફરએ કહય : `વાતાતા આિળ તયો કહરવી જ પડશર. હજી તયો વરના ગશકારની વાત બાકી છર.’

ડહરકર ઉમરયા : `અથવા તયો ભરદી માિતાવાળા હકલાની વાત કહરવાની છર.’

ગિલબરતાની આખયો તરજથી તિતિી. તર બયોલી : `હ ! ભરદી માિતા? અરર ઘરડા નીલ! એકાદ ભરદી માિતા તયો બતાવ?’

જફરએ ઉતસાહથી કહય : `પણ એમાથી ચર નીકળવા જોઈએ.’

ડયોનલડર ઉમરયા : `અનર હાડપગજરયો!’

વળી જફર બયોલયો : `અનર નકશયો! એકાદ સતાડરલયો નકશયો પણ હયોવયો જોઈએ.’

હય આશચતાથી જફર સામર જોઈ રહયો.

મ કહય : `હય એમ ધારતયો હતયો કર તનર વરનયો ગશકાર સૌથી વધારર િમર છર.’

જફરએ કહય : `હ ; મનર એ િમર છર, પણ ભરદી માિતા અનર નકશયો પણ. એમા વધારર િમમત આવર એવય છર.’

મ ધીમરથી કહય : `વખતર બની આવર કર સાહગસક મયસાફરયોનર ભરદી માિતા હાથ લાિર!’

૪

બીજ હદવસ ટોળીએ પોટોમનન રામરામ કયાવ. રાજએ તમન રોકાવાનો ઘણો આગિ કયષો પણ તઓએ કહ ક િવ અિી વધાર વખત રોકાવવાની જરર નથી. તમણ તમન જ બધ શીખવવા જવ િત ત શીખવી દીધ છ. તઓએ રાજાન માણસખાઉ લોકોથી પોતાની જાતન બચાવવા માટ પષકળ દારગોળો આપયો અન પછી તઓ ઉપડયા.

શપકરફટ લોગ આયલરનડમા સૌન પોતાન ઘર આવવાન આમતરણ આપય.

તણ કહ : `અતયાર સપટમબર મહિનો ચાલ છ અન શશયાળો આવતા પિલા આપણ વરના શશકાર જઈ શકીએ તમ નથી. કારણ ક શશયાળાની ઠડીમા જ વરઓ ટોળાબધ એકઠા થાય છ. આપણ માર તયા રખડશ, નાિશ, મોટરમા ફરશ એટલામા હડસમબર નજીક આવશ.’

તરણ અઠવાહડયા સધી તઓ લોગ આયલરનડમા શનરાત ફયાવ િયા. છોકરાઓ બિ લિરમા રહા. તઓએ બસો વખત મીઠાઈ અન આઈસકીમ ખાધા કયા.

શગલબટટ મલાઈ સાથ મળવલો સટટૉબરી ખાઈન િોઠ ચાટતા કહ : લષિાશધપશત સાથ રિવાની મજા તો બિ જ!’

મોમા ચૉકલટનો બડકો મારતા િલગાએ કહ : `સદર!’

પણ થોડા જ વખતમા તઓ કટાળા. બધી રીત મજા િતા. પણ ખાસ કઈ કરવાન નિોત. એટલ તઓન નીલના શપતાએ નીલ ઉપર લખલો કાગળ સાભળવાની ભાર મજા પડી.

`તમારા ગયા કાગળમા તમ ભદી માગવવાળો એકાદ હકલો િાથ આવવા શવષ લખય િત. `ગલાસગો િરરોલડમા જાિરાત આવી છ ક ડનસકોબીનો હકલો વચવાનો છ, એ હકલા શવષ દતકથા એવી છ ક એમા એક ભદી માગવ છ, પણ એ તો ખોટ પણ િોય. ગમ તમ પણ તમ એ શવષ એ લષિાશધપશત શમતરન વાત તો કરજો!’

ઉતસાિના પર આવયા. છોકરાએ નાચાકદ કરી મકી. દોડાદોડમા શપકરફટના ચીની વાસણોન તોડી નાખયા. તન પણ કોઈન ભાન ન રહ. તઓ રૉલસરૉયમા કદી પડયા અન તની ઑહફસમાથી શપકરફટન તડી લાવયા. તઓ નયયૉકવ ઉપડયા.

`શપકરફટ! એકદમ સકૉટલાડ ચાલો. તયા ભદી માગવવાળો હકલો છ.’

આનદી શપકરફટ િસીન કહ : `કબલ. પણ િ પોત ચાલી શક એટલો પિોળો

માગવ ન િોય તો સાટ સધરસ નહિ. તમ અદર જાઓ અન ભતડાઓન ભાળીભાળીન ટશલફોનથી રાડો પાડીન મન જણાવો એવ કરવાના આપણ નથી!’

બીજ હદવસ તઓ `ચીચી’મા બસી ઉપડયા. સાત કલાકમા તઓ આટલાહટક ઓળગી ગયા. સધનવલરનડના હકનારાની ઊચી ટકરી ઉપર ડનસકોગીનો હકલો િતો. મળ હકલામા જોક વધારો થયો િતો. છતા અસલ હકલો દસમા સકામા બાધવામા આવયો િતો.

અગસ મરકડોનલડ નામનો એક બિરો બઢો તનો રખવાળ િતો. ત સકૉટ િતો; ભાગય જ ત બોલતો. શપકરફટ તના િાથમા એક શગની મકી તો પણ `અિ!’ કરીન ત મગો બસી રહો.

જાિરખબરમા એમ િત ક હકલો ફશનવચર સાથ વચવાનો છ. પણ ફશનવચરમા થોડાએક ટબલખરશીઓ અન દીવાલ ઉપરના શચતરો શસવાય બીજ કશ નિોત.

િમસડોલમા રિતા જ વકીલ પાસ હકલાન વચાણખત થવાન િત તની પાસ ઉપડયા. શપકરફટ ચરક લખી આપયો અન ત હકલાનો માલક થયો.

શપકરફટ કહ : કદાચ બધ પોકળ નીકળ પણ તમ છતા જયાર રિરનચ લોકો જમવનીનો કબજો લઈ લશ અન નીલન િલરોમાથી ભાગવ પડશ તયાર તની શનશાળ માટ આ હકલો ઠીક પડશ.’

તઓએ થોડીએક જરહરયાતની ચીજો ખરીદી : પથારી, બલરનકટો અન રસોઈના વાસણો.

જ રરિએ કહ : `રસતો શોધવાન માટ આપણ થોડાએક કરવતી વગર ઓજારોની જરર પડશ.’

આ બધ તઓએ ખરીદ. તઓ એટલા બધા ઉતાવળા થઈ ગયા િતા ક રાત માડમાડ ગઈ.

પાચ વાગ તો છોકરાઓ ઉઠી ગયા. નવ વાગ નીલની પથારી આગળ તઓ આવયા અન તન જગાડયો. ડરહરક શનરાશાથી કહ : `અમ ચારકોર શોધી વળા પણ કયાઈ કશ જડત નથી!’ નીલ તના તરફ જોડાનો ઘા કયષો અન પડખ ફરી ઊઘવા લાગયો.

આખો હદવસ તઓએ શોધયા કય; ફરી ફરીન ફયા; દીવાલો ઉપર િથોડા માયાવ પણ કયાઈથી બોદો અવાજ આવયો નહિ. બધી મિનત પાણીમા ગઈ. તઓએ જમીન ઉપર િથોડા મારી જોયા; તયા પણ કયાઈ પોલાણ જણાય નહિ. બઢા અગસન તો એમ જ લાગય િશ ક નીલ અન શપકરફટ ગાડાઓની શાળાના મોટા ડૉકટરો િશ અન તઓ ગાડા છોકરાઓન લઈન આવયા િશ.

રાતર સૌ થાકયાપાકયા શનરતસાહિત મન સઈ ગયા. સવાર સૌ તાજગીમા ઉઠયા.

ડરહરક કહ : `િ ધાર છ ક રસતો કદાચ આ શચતરમાના એકાદ શચતરની પાછળ િોય. મારી દરખાસત છ ક આપણ એ બધાન નીચ ઉતારીએ.’

સૌન આ શવચાર પસદ પડયો અન ડરહરક જમવાના ઓરડાન ટબલ દીવાલ પાસ ઘસડી લાવયો. તણ કોઈ નૉવટના મખીના શચતરથી શરઆત કરી. શચતરની સપાટી ત તપાસતો િતો એટલામા શગલબટટ ટબલ િલાવય; ડરહરક લપસયો અન તની આગળી પલા મખીના શચતરની જમણી આખમા પસી ગઈ! બધા આચિયવથી મોઢ ફાડીન શચતર સામ જોઈ રહા: શચતરનો વીટો થતો િતો! ડરહરક ગપત ભદન ખોળી કાઢયો િતો. શચતર નીચ દીવાલમા એક નવ બારણ દખાય. કદકો મારી જ રરિ કિાડી લઈ ત તરફ ધસયો. થોડા જ ઘામા તખતી તટી પડી. બ શમશનટમા તો બારણ ખલી ગય. અદર અધાર િત. બીજ કશ દખાત નિોત.

ડરહરક બમ પાડી : `ટોચવ લાવો.’

કોઈક ઈલશકટટક ટોચવ લઈ આવય.

એક પથથરની સીડી અદર ઉતરતી િતી.

િલગા ધજી અન બોલી : `િ પિલી અદર નહિ જાઉ.’

ડોનલડ કહ : `િ પણ નહિ.’

શગલબટટ બિાદરીથી કહ : `િ આગળ ચાલીશ.’

િવ પોતાની સાથ દરક શ લવ તનો સૌ શવચાર કરતા બઠા. દરક પાસ ડાયનમો ટૉચવ તો િતી જ. ડરહરક સચના કરી ક આપણ હરવૉલવરો લઈએ, પણ બીજાઓએ કહ ક ત નકામી પડશ. િલગાન સચન ડિાપણભય િત. `આપણ જાતજાતના િશથયારો લઈ ક જથી ખજાનાની પટીઓ ઉઘાડી શકાય અન બારણાઓ પણ તોડી શકાય.’ જ રરિએ િીરા ભરી લવા માટ પોતાની થલી લીધી. તઓએ જમવાના ઓરડાન અદરથી તાળ દીધ ક જથી અગસન કશી ખબર પડ નહિ.

િવ મિાન સાિસ શર થય. શગલબટવ આગળ ચાલી. તની પાછળ ડરહરક, જ રરિ, ડોનલડ, િલગા, નીલ અન શપકરફટ ચાલયા. સૌએ શપકરફટન જાણી જોઈન પાછળ રાખયો િતો. શપકરફટ આગળ ચાલ અન સાકડા રસતામા વખત સલવાઈ રિ તો આગળ વધવ શી રીત?

ધીમ ધીમ તઓ નીચ ઉતયા. તઓ તરીશ પગલાથી વધાર નીચ નહિ ગયા િોય એટલામા શગલબટવના પગ નીચથી એક પથરો દડી ગયો. થોડક ગબડયો અન અટકી પડયો. તરત જ પથરાયલી શાશતમા એકાએક ધબાકો સભળાયો. ડરહરક શગલબટવનો િાથ જોરથી પકડયો. ત બોલી ઉઠયો : `સમાલો! રસત કવો આવ છ.’ છ ડગલા આગળ ગયા અન તઓની નજર એક મોટી ખાઈ પડી. તઓએ પોતાની ટૉચવ દબાવી પણ ખાઈમા

પાણી દખાય નહિ. ડરહરક એક પથરો ફકયો.

તણ કહ : `સો ફીટથી ઓછી ઊડી નહિ િોય.’

તઓ તયા અટકી રહા અન એકબીજા સામ શનરાશાથી જોઈ રહા. `આટલી બધી મિનતન આ જ ફળ?’ તઓ રડવા જવા થઈ ગયા.

એકાએક િલગાએ આનદથી બમ પાડી : `જઓ તો, અિી ડાબી બાજએ સીડી જાય છ.’

સાચ જ ડાબી બાજએ સીડીના પગશથયા િતા.

નીલ પછ : `પણ રસતામા ખાઈ શા માટ?’

ડરહરક કહ : `એ જાળ છ. તમ જોતા નથી? કોઈ દશમન ખજાનો લવા આવ તો તન ભલાવામા નાખવા માટ છ.’

જ રરિએ કહ : `અલબતત, એમ જ છ. કોણ જાણ કટલા ય િાડપશજરો એમા પડયા િશ.’ ધજતા ધજતા તણ પોતાની આખો ખાઈ તરફથી પાછી ફરવી લીધી.

તઓ આગળ ચાલયા. વીશ પગશથયા આગળ ગયા પછી એક વાર જટલો પિોળો સપાટ રસતો આવયો. તઓ આગળ વધયા. તઓ એક લોઢાના બારણા પાસ પિોચયા. તાળામા ચાવી િતી પરત કાટન લીધ ત ફરી શકતી નિોતી.

નીલ કહ : `કોઈક તલ લવા માટ પાછા જવ પડશ.’

શપકરફટ કહ : `અિી તલન શ કામ છ?’ આમ કિી શપકરફટ જોરથી બારણાન પોતાનો ખભો માયષો અન પલકારામા તાળ તટી ગય ન બારણા ઉઘડી ગયા. તરણ પગશથયા નીચ ઉતયા એટલ એક મોટો ઓરડો દખાયો. સાવધાનીથી તઓ અદર ગયા. શગલબટવન પગ કઈક અથડાય અન દડી ગય.

ગભરાઈન શગલબટટ કહ : `ખોપરી!’

સિ તયા પડલ િાડપશજરની સામ જોઈ રહા. િાડપશજરની મઠીમા કાટ ખાઈ ગયલી તલવાર િતી.

ડોનલડ કહ : `આ કવી રીત મરી ગયો િશ?’

નવાઈથી તઓ ઓરડો તપાસવા નીકળા. ઓરડો વીશ ફટ ઓરસચોરસ િતો. એક ખણામા બ ભાર પટીઓ પડી િતી.

જ રરિએ બમ પાડી : ખજાનો!’ ન એ ત તરફ દોડતો ગયો પણ પટીઓ ખાલી માલમ પડી.

ઓરડાની પછીત એક બારણ અઘખોલ દખાય. તયાથી રસતો આગળ ચાલતો િતો.

તઓ આગળ વધયા. સોવાર ચાલતા તઓ એક બીજા ઓરડામા આવયા. આ ઓરડો પિલા ઓરડા કરતા મોટો િતો. એક ભયકર દખાવ તમની નજર પડયો : ટબલ ફરતા સોળ િાડપશજરો બઠા િતા! એમ જણાત િત ક તઓ જમવા બઠા િશ. દરકના મોઢા આગળ દારનો ગલાસ િતો.

શપકરફટ કહ : `આનો શો અથવ?’

`િ જાણ છ.’ ડરહરક કહ : `રસતામા પડલો નોકર આ રહો. આ લડાઈની ખોપરી છદાયલી છ. આ લોકો જમતા િતા અન કોઈએ દારમા ઝર નાખય િત. જયાર તઓન ખબર પડી ક આમા કોઈએ ઝર નાખય છ તયાર તમાનો એક ઉઠીન આ નોકરન મારી નાખયો. િ ધારતો નથી ક આ નોકર ઝર નાખય િોય.’

સિન વાત બધબસતી લાગી. નીલ કહ : `િશથયારો ઉપરથી જણાય છ ક ચૌદમા સકામા આ બનય િશ.’

જ રરિએ કહ : `પણ એમા આપણ શ કરીએ?’ આપણ તો ખજાનો શોધવો છ.’

તઓએ ઘણી શોધ કરી પણ તમન ખજાનાનો ઓરડો જડયો નહિ.

વચચ વાતચીત

મ કહય : `આજ ર હવર આરલરથી બસ.’

સૌ : `નહહ નહહ!’ કરી ઉઠા.

આગહથી જફરએ કહય : `આપણર તયો આજ ર નર આજ ર જ ખજાનયો શયોધવયો છર.’

મ કહય : `અહી ખજાનયો મળશર જ તરવી વધારા પડતી ખાતરી રાખીશ નહહ, હયો!’

જફરએ કહય : `અલબતત, અહી ખજાનયો હતયો એરલય જ નહહ પણ સાથર નકશયો પણ હતયો.’

મ કહય : `નકશયો? નકશયો વળી શાનયો? જમીન નીચર સહરામા બરરની આશા તયો નથી રાખતયો ના?’

તરણર કહય : `રસતામા ખજાનયો હતયો એની મનર ખાતરી છર. તમર કહયો તર હાર . અનર સાથર નકશયો પણ હતયો. અનર એમા ખજાનયો ઉા છર તર ચયોખખય બતાવય હતય.’

ગિલબરટ કહય : નકશા ગવનાની વાતાતામા કાઈ માલ નહહ. રરઝર આલનડ–`ખજાનાની બરર’ની વાતાતા જ રવી વાતાતા એનર કહરતા જ કા આવડર છર, ખર જફર? એનર કહરતા જ કા આવડર છર? વાતાતામા એક ચાગચયો પણ નથી આવતયો.’

મયોરાઈથી મ કહય : `ચાગચયો? ચાગચાનયો જમાનયો તયો િયો!’

ગિલબરટ કહય : `એમ જ રાતા ઇહડનયોનયો અનર એમ જ માણસખાઉ માણસયોનયો

જમાનયો પણ િયો! વાતાતામા અમારર નકશાની જરર હયો તયો તારર તર આપવયો જોઈએ.’

ડહરકર આતયરતાથી કહય : `નકશયો અનર સાથર ખાનિી ભારા. મનર ખાનિી ભારા બહય િમર છર.’

મ ધીમરથી કહય : વખત મળી આવર. એ ઐગતહાગસક હકીકત સભારતા નકશયો મળી આવશર તયો હય તમનર જણાવીશ. મારી સાભરણ પરમાણર તયો તરમા નકશયો નહયોતયો.’

જફરએ આનદથી કહય : `હરઈા! મનર ખાતરી હતી કર નકશયો આવશર જ!’

વાતાજ

બિાર જવાનો રસતો િાથ લાગતો નિોતો.

જ રરિએ કહ : `કયાક િોવો તો જોઈએ જ. જઓએ આ લોકોન ઝર આપય િશ તઓએ ખજાનાની શોધ કરી જ િશ.’

નીલ કહ : `મારો અશભપાય એવો છ ક આપણ પાછા જઈએ અન થોડક ખાઈ આવીએ. અિી ખજાનો ખોળવો નકામ છ.’

શગલબટટ કહ : `િ...અ. ભાઈન બીક લાગતી લાગ છ! િાડપશજરો કોઈન મારી નહિ નાખ!’

એકાએક િલગા િસવા લાગી.

ડરહરક પછ : `છ શ?’

િલગાએ જવાબ આપયો : `એ તો િ જરા શવચારતી િતી ક આ િાડપશજરો પાસ શપકરફટ બસ તો કવો લાગ?’

દરક જણ િસવા લાગય. માતર નીલ જાણતો િતો ક તઓ પોતાનો ભય સતાડવા માટ જ િસતા િતા.

નીલ પછ : `કમ, જમવા માટ કોણ આવો છો?’

શપકરફટ કહ : `િ.’

છોકરાઓએ આવવાની ના પાડી.

બ કલાક નીલ અન શપકરફટ જમવાના ઓરડામા શચરટ પીતા બઠા િતા.

નીલ કહ : `શપકરફટ! મન તઓના પગલા સભળાય છ.’

એટલામા તો બાળકો પાછા આવતા દખાયા.

શપકરફટ પછ : `કા, કઈ જડય?’

કોઈએ જવાબ ન આપયો.

નીલ કહ : એમના પડી ગયલા મોઢા સામ તો જઓ! શબચારા કમનસીબ બાળકો!’

નીલ પછ : `કમ, કાઈ ફાવયા?’

શગલબટટ ડરહરક સામ ભવા ચડાવયા. ઉડાઉ રીત ડરહરક કહ : `િજ િ માન છ ક એ ઓરડાની બિાર જવાન બારણ છ.’

નીલ કહ : `શપકરફટ! ચાલો આપણ ઉપડીએ. આ છોકરાઓ જમ એટલામા આપણ શોધખોળ કરીએ.’

છોકરાઓ ભયભીત દખાયા.

જ રરિ બોલયો : `જમયા પછી િ તો તરત જ ન જાઉ, નીલ! તયા બધ ભજવાળ છ. જમયા પછી તાર નિાવ ન જોઈએ?’

ડોનલડ કહ : `અર, ત કવામા પડી જઈશ.’

ડરહરક કહ : `આવા સદર રશળયામણ હદવસ એવા અધારા ભોયરામા ત કોણ જાય? સકચશગ કરવા માટ કવો સરસ દખાવ છ? નીલ! ત સકચશગ કરવા માટ ઉપડ તો કવ સરસ!’

નીલ કહ : `બરાબર છ. શપકરફટ! ચાલો આપણ ટકરીઓમા ફરવા જઈએ.’

તઓ બન સાથ ઉપડયા.

શપકરફટ મોઢ નીચ કરી કહ : `રહઢયાળોન કઈક જડય લાગ છ. જો તો, આપણન કવા દર રાખ છ?’

નીલ કહ : `એક કલાક જવા દો. પછી આપણ એમન છકડ ખવરાવશ.’

તઓએ એમ જ કય. જયાર તઓ િાડપશજરવાળા ઓરડામા પઠા તયાર ચાર તરફ અધકાર િતો. માતર જમીનમાથી પકાશન હકરણ આવત િત. તઓ નજીક ગયા તયાર તમની નજર એક ગપત બારણ પડય. તયાથી નીચ ઉતરવા માટ પગશથયા િતા. તઓએ નીચા નમી અદર જોય તો તમની નજર છોકરાઓ પડયા. તઓ એક ખલી પટી ફરતા બઠા િતા. ટૉચવ લાઈટના અજવાળામા ચળકત કઈક શગલબટટ આપય.

આચિયવથી નીલ બોલી ઉઠયો : `િીરાઓ!’

અમલય ખજાનો છોકરાઓન િાથ લાગયો િતો.

શપકરફટ ગણગણયો : `િ ધારતો િતો ક િ પસાદાર છ. પણ શગલબટવના િાથમા રિલા પલા એક િારની કશમત જટલી ય મારી દોલત નથી.’

નીલ અન શપકરફટ ધીમ ધીમ છોકરાઓ પાસ ગયા. છોકરાઓ ખજાનામા એટલા

બધા એકાગ થઈ ગયા િતા ક નવા આવનારાઓની તમન ખબર પડી નહિ.

શગલબટવ બડબડી : `કઈક મોટ િાથ આવય લાગ છ.’

િીરા, માણક અન મોતી જડલો એક સોનાનો તાજ તણ પટીમાથી બિાર કાઢયો.

ડરહરક બમ પાડી : `અર ! આ તો રોબટવ બસનો તાજ છ. કમ, ખર નીલ?’

નીલ કહ : `અશકય! બસનો તાજ તો એહડનબરોના હકલામા છ. આ તાજ તો બસની પિલાના વખતનો છ. િ ધાર છ ક અશગયારમા સકાનો િશ. જો જોઈએ, એના પર શ લખલ છ?’

ડરહરક લખાણ વાચવા પયતન કયષો.

તણ કહ : `લરહટન લાગ છ. નીલ! ભાષાતર કર તો?’

પણ નીલ તો લરહટન ભલી ગયો િતો. પછી શગલબટટ પોતાન ઈટાશલયન ભાષાન જાન વાપરીન જમ તમ કરીન અથવ બસાડયો. તાજ રાજા ઑસકરનો િતો.

જ રરિએ કહ : `નૉવટનો. કયાર થઈ ગયો િશ?’

ડરહરક કહ : `િ ધાર છ ક આ પટી સકૉટલાનડની નથી. એકાદ ચાશચયો ઉઠાવી લાગયો લાગ છ. કદાચ નૉવટના રાજાના વિાણન લટય િોય.’

કદાચ ડરહરકન અનમાન સાચ િોય. કારણ ક પટીમાથી બીજી ચીજ જડી ત એક સોનારપાન નાનકડ વિાણ િત. એ વિાણ નૉવટન િત.

િલગાએ બમ પાડી : `આિ! િવ આપણ બધા પસાદાર થઈ જશ. આપણ િવ ખબ ખબ મીઠાઈ ખરીદી શકશ.’

દરશમયાન ડોનલડ ઓરડાની બીજી પટીઓ તપાસતો િતો. તણ બમ પાડી : `અર! પટીઓ સાત છ અન આપણ પણ સાત છીએ. દરક એકક પટી ખોલશ.’

સૌ ખબ ઉતસાિમા આવી ગયા. શપકરફટ પિલવિલા પોતાની પટી ઉઘાડી. પિલવિલા એટલા માટ ક ત સૌથી જાડો િતો. જાડાન પિલી તક શા માટ આપવી જોઈએ ત કિવ મશકલ છ. પણ શગલબટવની સચનાથી તમ કરવામા આવય િત. કિાડીથી ખબ મિનત કયા પછી ઢાકણ ઉઘડી શકય. પટી ખાલી નીકળી. છોકરાઓ ગમમતમા બમબમ પાડી ઉઠયા. પછી નીલ પોતાની પટી ઉઘાડી. એમાથી એક ખબ જનો જોડો નીકળો. બધાએ ખબ મોટી બમો પાડી અન સિ ખડખડાટ િસયા. પછી ડોનલડનો વારો આવયો. ડોનલડ પટીન બારણ ઉઘાડતો િતો તયાર સિ એકીટસ તની સામ જોઈ રહા િતા. શનરાશાનો તીવર અવાજ સભળાયો. પટીમા ગરડના થોડાએક પીછા િતા.

ઉતસાિથી ડરહરક કહ : `યા હકસમત!’ અન ત પોતાની પટી ઉઘાડવા લાગયો. તના મોમાથી પણ શનરાશાની ચીસ નીકળી. એની પટી પણ ખાલી જ િતી.

પોતાની પટી ઓરડાના મધયમા ઢસરડી લાવતા જ રરિએ કહ : `ગમ ત નીકળ પણ મારી પટી ભાર તો છ.’ િથોડા મારી તણ ઢાકણ ઉઘાડી નાખય.

કટાળીન ત બોલયો : `જના સડલા થોથા!’

શગલબટટ કહ : `િવ મારો વારો.’

શગલબટવ નસીબદાર નીકળી. એની પટીમા સદર રશમના તાકાઓ િતા.

િલગાએ કહ : `િવ હકસમતની છલી પટી.’

એની પટી ઉઘાડવી મશકલ િતી કમક લાકડાન બદલ ત લોઢાની િતી.

આખર તઓએ મિનત કરી ઢાકણ ઉઘાડય. શનરાશાથી િલગા પાછી િઠી. તણ ચીસ પાડી : `ખાલીખમ!’

જ રરિએ િસીન કહ : `નહિ, કવળ ખાલી નથી. એની અદર એક ગદા કાગશળયાનો કટકો છ.’

તણ કાગશળયો લીધો અન પિોળો કરી પાથયષો. ત એક દસતાવજ જવ િત. જ રરિએ બમ પાડી : `ઓિો! આ તો નકશો છ!’

નકશો જોવા દરક જણ આગળ ધસય. જ રરિએ કહ : `નકશો રાતા રગનો છ. અન િ ધાર છ ક ત લોિીથી દોરલો છ!’

એ ભસાઈ ગયલા લખાણમાથી વાચીન અથવ કાઢવો લગભગ અશકય િતો.

ડોનલડ સચના કરી : `સકમદશવક યતરની જરર છ.’ તઓ જમવાના ઓરડામા જઈન ત લઈ આવયા. ઘણી મિનત પછી નીચ પમાણ તઓ વાચી શકયા.

`િાxxજરના xડકથી 12 ડxx x2 એક પxx xચ સતા xણીના xxડામા ખxxના બxનો xકશો છ.’

દરક ગપત ભાષા ઉકલવાનો પયતન કયષો. નીલ નીચ પમાણ ઉકલય : િા, ગાજરની સડકથી 12 ડબલા ઉપર એક પિોચ સતાર રાણીના ઓરડામા ખજરીના બટનો નકશો છ.’

ડરહરક બમ પાડી : `રાખ નીલ, રાખ! ગપપા ન માર. ગાજરની સડક ત કયાઈ જોઈ છ?’

શપકરફટ બોલી ઉઠયો : `િા, િા, મન ઉકલય છ. `િાજરના ખડક...’ પણ પછી ઉકલત નથી.

`િાજરના ખડક ત બોલાય?’ જ રરિએ કહ : `ડરહરક! તન કાઈ ઉકલ છ?’

`આખના પલકારમા કિી દઉ.’ ડરહરક બોલયો. `િાડપશજરના ખજાનાના ખડકથી

12 ડગલા દર એક પથથર નીચ સતામણીના ઓરડામા ખજાનાના બટનો નકશો છ.’

નીલ કહ : `િશશયાર, ડરહરક! ત િશશયાર ખરો. પણ હદલગીરીની વાત એ છ ક સતામણીનો ઓરડો કયા છ ત ત જાણતો નથી.’

જ રરિએ બમ પાડી : `િઈયા! આખર તવો બટ છ ખરો!’

નીલ વધાય : `અન સતામણીનો ઓરડો પણ છોકરા! એ ન ભલતો.’

શપકરફટ ઉમય : `ખશચત, આપણ ઘણા ઓરડાઓ િજ ખોળવાના છ.’

જ રરિએ એકાએક કહ : `આ જની ચોપડીઓમાથી એ શવષ મળી આવ.’

સિન આ સચના પસદ પડી અન તઓ ઓરડામા ગયા. ચોપડીઓ મોટ ભાગ લરહટનમા િતી. શપકરફટ સચના કરી ક તન ભાષાતર કરવા માટ આપણ આબાહડવનથી પોફસરન બોલાવીએ. પણ છોકરાઓએ કહ : `એ તો જોખમ ભરલ થઈ પડ. પોફસર ખોટ ભાષાતર કર અન નકસો પોત જ ઉપાડી જાય.’

એમ ઠરાવવામા આવય ક નીલ લરહટનનો શબદકોશ લાવવો. અન પોતાના જાન વડ જટલ બન તટલ ઉકલવ. ચોપડીઓ િાથ લખલી િતી. તમા ડનસકોબી કટબનો ઇશતિાસ િતો. પિલી ચોપડી ઈ. સ. 467ની િતી. ફાધર આલપસ નામના સાધએ લખલી િતી અન શલશપ ઝાખી ભખરી િતી.

`માર કમભાગય છ ક મારા પોતાના જ લોિી વડ માર આ ભયકર વષવના બનાવો લખવા પડ છ. િ વદધ થયો તયા સધી મ `ગનો’ની સવા કરી. પછી દટિ મકડોનલડ પશચિમમાથી ઉતયષો અન તણ મારા વિાલા શઠ અન તના નોકરોન કાપી નાખયા. ભોયરામા પડલા એક કદી તરીક મારા પોતાના હદયના લોિીથી આ ઇશતિાસ પરો કર છ.’

સાભળવાથી કશી અસર ન થઈ િોય તમ જ રરિએ કહ : આમા નકશા શવષ તો કશ કિવામા આવય નથી. ચાલો આપણ બીજી ચોપડીઓ જોઈએ.’

નીલ કહ : `બીજી ચોપડીમા તો માતર માણસોની સાલવારી છ. સાભળો. `અગસ મકડોનલડ 967-68; ગનો સામ લડતા લડાઈમા મરાયો. તનો પતર શપટર 968-72. લડાઈમા મરાયો. તનો ભતરીજો અગસ 972-98.....’ એન શ થય ત લખય નથી. `ડોનલડ મકફરસન 998-1005.’ પછી ખાલી છ. `પછીનો રાજા ક ઠાકોર જ થયો િોય ત શપટર મકફરસન િતો. 1157-64.’ એનો અથવ એવો છ ક મકફરસનોએ હકલો જીતયો અન રાખયો િ, િવ પછીન લખાણ ધયાન ખચ તવ છ. `શરમશ મકફરસન 1164...’ કયા અન કય વખત મયષો ત જણાત નથી. પછી નોધ તના ભાઈ ડોનલડ મકફરસનના (1168-78) નામ આગળ અટક છ.`

તરીજી ચોપડીમા એક સાધએ લખલી વાતાવ િતી. `બળવાન શરમસના મતય શવષ જ િ જાણ છ ત લખવાની મારી ફરજ છ. િ સારી રીત જાણતો િતો ક જયાર તણ રપાળી

એલનન તની સતરી કરી તયાર તનો ભાઈ બલરક ડોનલડ તન શધકારતો િતો અન તન વર લવાની ત ગોઠવણ કરતો િતો. િા. વારવાર મ શરમસન સાવધ રિવા કહ િત. પણ ત િસી કાઢતો અન કિતો ક મારો ભાઈ મન વફાદાર છ. મન બિ વિાલો છ. એક હદવસ બલરક ડોનલડનો જનમહદવસ આવયો અન તણ તના ભાઈન ભોજનગિમા આનદ કરવા બોલાવયો. શરમસ પોતાના અમીરો સાથ તયા બઠો િતો એટલામા ડોનલડ ઝર નાખલો દાર આણયો અન પોત પણ ખોટો ખોટો પીવા બઠો. પછી ત તયાથી ચાલયો ગયો અન શરમસ ધોળો શતર જવો થઈ ગયો. માલકમ ગન બમ પાડી : `દગો!’ અન તણ શબચારા નોકરન થપાટ મારી જમીનદોસત કરી દીધો. આ જોનારો િ એક જ િતો. ભખ અન તરસ મરણશરણ થવા મન આ અધારા ભોયરામા નાખવામા આવયો છ, કારણ ક મન ખબર િતી અન ડોનલડ જાણતો િતો ક મન ખબર િતી. આ ચોપડીના પાના ઉપર િ કાળા અધારામા આ કલમથી લખ છ. ફરીવાર િ સયવન દશવન કરવાનો નથી. આમીન!’

આનદથી ડરહરક કહ : `મારી કલપના સાચી ઠરી!’

જ રરિએ અધીરાઈથી કહ : `કલપના ન બલપના! માર તો નકશાન કામ છ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `હરલિા! વાતાતામા માર નર તાર કઈ કામ પડતય જ નથી. જ ર થા તર બધય જફર અનર ડહરકનર કરવાનય હયો છર, સમજી? નીલ હમરશા છયોકરાઓનયો પકષપાત કરર છર. અનર એનર લહરન તયો વાચતા જ આવડતય નથી. ખર ના?’

હરલિાએ કહય : `નકશયો તયો મારી પરરીમાથી નીકળયો હતયો. પણ જફર એમ માનર છર કર એ પયોતાનયો છર.’

ડયોનલડર કહય : `હય ધાર છય કર ડહરક અનર જફર વાતાતામા મયોરયો હહસસયો મરળવી જા છર.’

ડહરકર કહય : `એ તયો બધય નીલ ભારાતર કરર છર અનર એ જ મયખ ભાિ ભજવર છર. આપણર કશય કરતા નથી.’

મ કહય : `હય શય કર? મારર લહરન વાચર જ છરકયો. જો ડહરકર લહરનના અભાસમા ધાન રાખય હયોત તયો જરર એનર ભારાતર કરતા આવડત.’

જફરએ કહય : `ભારાતરની વાત જ કા છર?’ નીલ પયોતાના ઓરડામા ચયોપડીઓ લઈ િયો, વાચી કાિી, નર પછી આવીનર પયોતર કહય કર સતામણીનયો ઓરડયો કા છર?

ગિલબરતા બબડી : `આ બધી તારીખયો કરમ જાણર ઇગતહાસનયો પાઠ ન હયો? પણ પરલા ભાઈએ ઝરર આપય તર વાતાતા મનર િમી.’

મ પછય : `તમારર એમ કહરવય છર નર, કર મારર હવર આિળ વાતાતા ન કહરવી અનર ઘયોડા ગવરર કહરવય?’

ડયોનલડર સામરથી કહય : `ઘયોડા કા?’

કયોઈ બયોલય નહહ.

ડયોનલડર કડકાઈથી કહય : `વાતાતામા ઘયોડા ગવરર તયો કાઈ આવતય જ નથી. મખાતાઈ જ રવય શય બયોલર છર? અતાર સયધી વાતાતા સારી ચાલી હતી. પણ આ ચયોપડીઓ જડી તારથી વાતાતા બિડી છર, િયપત માિતામા ઘયોડાઓ પરસી શકતા હશર?’

ડહરક બયોલયો : `મનર તયો ચયોપડીઓવાળયો ભાિ બહય િમર છર. કરરલય બધય વાસતગવક છર?’

જફર કહય : `ભલર. મારી દરખાસત એવી છર કર આ બધી સાલવારી આવવી ન જોઈએ.’

મ કહય : `કબલ છર. હવરથી સાલવારી નહહ આવર.’

જફરએ શરત મકી : `અનર તારર બરરનયો નકશયો શયોધી કાિવાનયો.’

હય તરઓનર કડક દરખાયો હયોઈશ. કરમકર ગિલબરટ મારી સામર આિળી ચીધી બમ પાડી : `જયઓ તયો, તરના ચહરરા સામર તયો જયઓ! આપણા ઉપર ગખજાયો છર. જરર કાઈક ખરાબ બનાવ બનાવશર.’

વાતાજ

અકસમાતથી શપકરફટન એક રસતો િાથ આવયો. એ જમણી બાજએ જતો િતો. તઓ બધા પટીઓવાળા ઓરડામા આવયા. શપકરફટ દીવાલન અઢલીન ઉભો િતો. એકાએક દીવાલમા કાણ પડય અન એમાથી રસતો દખાયો.

જ રરિએ બમ પાડી : `સતામણીના ઓરડાનો રસતો! ચાલો મારી પાછળ.’

પચાસ વાર દર ગયા એટલ એક લોઢાન બારણ આવય. તના ઉપર તાળ માય િત.

નીલ કહ : `િ િશથયાર લવા માટ જાઉ છ.’

ત ઝપાટાથી પાછો ઉપડયો. તની રાિ જોતા સૌ થાકી ગયા અન કટાળા.

શગલબટટ સચના કરી : `તાળામા ગોળી લગાવો.’

ગોળીથી તાળાના ભકા થઈ ગયા અન આનદ સાથ સિએ બારણાન ધકો મારી ઉઘાડય. તમની સામ એક મોટો ઓરડો દખાયો.

ડરહરક બોલી ઉઠયો : `સતામણીનો ઓરડો! દીવાલ ઉપરની બડીઓ તો જઓ!’

ત જ વખત મઘગજ વના જવો અવાજ સભળાયો. તઓ જ રસતથી અદર આવયા િતા ત રસતા તરફથી ત આવતો િતો. હફકા પડી ગયલ ચિર જ રરિ બોલી ઉઠયો : `ઓ

ભગવાન! છત તટી પડી છ. બદકના અવાજથી રસતો ભાગી પડયો લાગ છ!’

શગલબટટ ડસકા ભરતા કહ : `સતામણીના ઓરડાની અદર ફસાયા!’

બધા ધજવા અન રડવા લાગયા.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `હય નહયોતી કહરતી કર આપણા ઉપર કઈક આફત નીલ લાવશર? જો, એણર શય કાય? ભાઈ પાછા જતા રહા અનર આપણર જીવતા દરાઈ મરવાનય રહય. કરવયો સરસ ગશકષક! કઈક આપણર વાતાતા ગવરદધ કહીએ એરલર કા તયો આપણનર મયોરરમાથી નીચર ફકી દર અથવા તયો આપણનર જીવતા નર જીવતા દારી મારવાનય િયોઠવર.’

મ ઠડર પરરર કહય : `મનર તર વખતર લાગય જ હતય કર પરલી ઉપયોિી ચયોપડીઓનર છયોડી જવામા બધા ભલ જ કરર છર. એનયો અભાસ કરવાની જરર હતી.’

ડહરકર હસી કાિી કહય : `હરઈ! આપણર નકશયો શયોધી કાિશય અનર નીલનર એમા શય છર તર નહહ કહીએ.’

ડયોનલડર કહય : `ડહરક! પણ આપણર અહીથી બહાર જ નહહ નીકળી શકીએ.’

ડહરકર ખાતરીથી કહય : `નીલ આપણનર બચાવશર.’

મ કહય : `છયોકરા! બહય વધારર પડતયો ગવશાસ નહહ રાખતયો.’

ગિલબરતા હસી : `અલબતત તર આપણનર બચાવશર જ, કરમકર લાબા વખત સયધી તર વાતાતામાથી બહાર રહી શકશર નહહ.’

જફરએ જરા ગવચાર કરીનર કહય : `મનર લાિર છર તરવય કહય છય . ધારયો કર આપણનર નકશયો જડયો અનર જારર આપણર પરલા પરરર પહોચીએ તારર આપણનર માલમ પડર કર ખજાનયો તયો બીજા માણસયો લઈ િા છર...’

ગિલબરટ કહય : `પણ નકશા ગવરર કયોઈ જાણતય નથી તયો!’

ડયોનલડર સચન કાય : `આપણર ઓરડામા છીએ એરલામા નીલ તા જઈનર કરમ ન લઈ લર?’

ગિલબરટ કહય : `પણ બરર કા છર એની જ એનર કા ખબર છર?’

મ કહય : `વાતાતા કહરનાર તયો હય છય ના?’

ડહરકર કહય : `એમા શય થઈ િય? તનર ખબર નથી કર બરર કા છર. બયોલ, છર ખબર?’

નીલર કહય : મનર એરલી ખબર છર કર જારર હ ય ઉપરના ઓરડામા બરઠયો બરઠયો ગસિારરર પીતયો હયોઉ છય તારર તમર જીવતા દરારલા પડા છયો. અનર આવતી કાલ સયધી હય તમનર તા જ રાખવાનયો છય . અનર જફરએ સવારર છ વાિર આજ ર કયા તરમ મનર કયોઈક જિાડવા

આવશર નર મીણબતતી બળીનર ખલાસ થઈ જા છર.’ એમ મનર પછશર તયો હય સયોિદ ખાઈનર કહય છય કર તયો હય તમનર બધાનર ભખર નર તરસર બરહાલ રીતર મરતા તર જ ઓરડામા રાખીશ.’

બહાર જતા જતા ગિલબરતા હરલિાનર કહરતી સભળાઈ : `હવર આિળ વાતાતામા શય કહરવય એની જ એનર ખબર નથી પડતી. અનર એરલા મારર ભાઈ અરકા છર! બીજી વાતાતાની ચયોપડીઓમા આવર છર એવી વાતાતા ભાઈનર કા આવડર છર?’

૫

ડનસકોબીની સલયટશન િોટલના પીઠા શવભાગમા તરણ માણસો બઠા િતા.

એક કહ : `જીજર! ત કામ બિ સરસ રીત પાર પાડય!’

જીજર િસયો અન બોલયો : `વીલી! ત તાર મારા ઉપર શવશાસ રાખ ન!’

તરીજા માણસ ડટમડ પછ : `પણ તન ખબર કવી રીત પડી ક શપકરફટ ખજાનાન શોધવા નીકળો િતો?’ ડનસકોબીમા સિ એન દારહડયા ડટમડ તરીક ઓળખતા િતા. કારણ ક એ બિ મોટો દારહડયો િતો.’

જીજર કહ : `પલા નાના છોકરાઓમાથી એકની સાથ મ ભાઈબધી કરી િતી. તઓ અદર અદર િીરાઓ શવષ વાતો કરતા િતા, તથી મ એક છોકરાન કહ : `શ, ખજાનો શોધો છો?’ છોકરો ઘણો જ િોશશયાર િતો. ચપળતાથી તણ જવાબ આપયો : `ના, ના.’ િ િસયો અન મ કહ : િ અન મારા શમતરો ભદી માગવ શોધી કાઢશ.’ છોકરાએ કહ : `તયા કોઈ ભદી માગવ છ નહિ અન વધારામા તમ એ બાજએ જશો તો ઉલટા તયા કવો છ એમા પડી જશો.’

વચચ વાતચીત

ડહરકર પછય : `અમારામાથી કયો છયોકરયો હતયો?’

મ જવાબ ન વાળયો.

ગિલબરટ કહય : `એ ડયોનલડ હતયો. એ ભખભગખયો જ છર.’

ડયોનલડર ગિલબરતા સામર ગખજાઈનર કહય : છયોકરાઓ ભખભગખા હયોતા જ નથી. મારર કા તયો તય હયોઈશ. નહહતર હરલિા હશર.’

જફરએ કહય : `હય ધાર છય કર હરલિા જ હતી. જો નર, એના મો સામર જો નર?’

ગિલબરટ કહય : `જ રનયો ચહરરયો એકદમ લાલ થઈ જા એનર સમજવય.’ ગિલબરટ સખતાઈથી જફરની સામર જોય.

જફરનયો ચહરરયો એકદમ લાલ થઈ િયો.

ગિલબરટ બમ પાડી : `જયઓ જયઓ. એનયો ચહરરયો જયઓ!’ એણર જ કહય લાિર છર.’

ડહરક વચચર પડયો અનર બયોલયો, `એ બધયો ગિલબરતાનયો જ વાક છર. એ જ કહર છર કર આ તયો વાતાતા છર.’

ગિલબરતા હાથ પછાડી બયોલી : `સાચયોસાચ એણર એમ જ કયા હયોત.’ પછી તર મારા તરફ ફરી અનર બયોલી : `નીલ! આિળ ચલાવ. જીજરનર કયોણર કહય તર તયો કહર?’

હરલિા બયોલી : `મનર બરાબર સમજાતય નથી. એ લયોકયો તયો ચાગચા હતા કર લરારા હતા?’

મ જવાબ આપયો : `હય કાઈ આ વાતાતા ગનશાળના સમની બહાર નથી કહરતયો.’ તરઓ આશચતાથી મારા સામર જોઈ રહા કારણ કર હય વાતાતા ગનશાળના સમની બહાર જ કહરતયો હતયો.

વાતાજ

જીજર લડનનો રિવાસી િતો. તણ અડધી જશદગી જલમા ગાળી િતી. તણ કહ : `આપણન એટલી વાતની તો ખાતરી થઈ છ ક ત લોકોન ગપત માગવ અન ખજાનો િાથ લાગયો છ. િવ વીલી! બધો આધાર તારા ઉપર છ. જયાર મ તન શપકરફટના શૉફર તરીક નોકરી અપાવી તયાર માર બરાબર શ કરવ જોઈએ ત િ જાણતો િતો. જયાર અમ ડયકના મોતીઓ ચોરતા િતા તયાર ત જમ કય તમ જ તાર કરવાન છ, અથાવત તાર પામાશણક માણસના જવો ચિરો ધારણ કરવાનો છ. પલા નાના છોકરાઓ સાથ વાત કરવાની છ; અન પછી તો આખના શમચકારામા આપણ કામ થઈ જશ.’

વીલીએ કહ : `િ જાણ છ શ કરવાન છ ત. પિલવિલા તો આપણ પલા લબસ પીલ ક એવા નામવાળા શખસન આપણા રસતામાથી દર કરવો જોઈએ. શપકરફટન અન એન ઉડાવયા એટલ બધ સિલ છ.’

જીજર કહ : `બની શક તયા સધી એન ન મારતા. ગોટાળો થઈ પડશ ન પોલીસ આવશ.’

ડટમડ બબડયો : `એમન મારી જ નાખો ન! તઓ આવયા છ તયારથી એક વાર મન દાર પાયો નથી.’

વીલી ઉભો થયો ન બોલયો : `કાલ બપોર સધીરમા જો િ રસતો શોધી ન કાઢ તો િ મારી ટોપી ખાઈ જાઉ. જમવાના ઓરડાની બીજી ચાવી મારી પાસ છ; અન તયા ગપત માગવ છ.’

વીલી હકલામા પાછો ગયો. ખડખડાટ કયાવ શવના જમવાનો ઓરડો તણ ખોલયો. એટલામા તો શચતર પાછળના બારણામાથી નીલન અદશય થતા તણ જોયો. ત તની પાછળ ગયો. ખજાનાના ઓરડામા આવતા જ જયાર તણ ઝવરાતની ઉઘાડી પડલી પટી જોઈ તયાર ત તયા જ અટકયો; નીલની પાછળ જવાનો શવચાર તણ માડી વાળો. તયા જ પરતો ખજાનો િતો.

દરશમયાન નીલ રસતાનો જ ભાગ તટી પડયો િતો તયા આવી લાગયો. આ ભયકર બનાવ જોઈન ત મદદ મળવવા માટ પાછો ફયષો. આ આપદથી ત એટલો ગભરાઈ ગયો િતો ક ખજાનાના ઓરડામા વીલીના િાથમાથી ટૉચવ લાઈટથી પડલ અજવાળ ત જોઈ શકયો નહિ. વીલીએ નીલના પગલા સાભળીન ઝડપથી ટૉચવ ઓલવી નાખી. નીલ ઓરડામા આવયો ક તરત જ એક મજબત મોઘરીના ઘાથી તણ તન નીચ પાડી દીધો. પછી વીલી ઝડપથી ઉપર હકલામા ગયો અન મસાફરીની બરગ લઈ ઉપડયો.

મોડી રાત આ તરણ િરામખોરો એક એકાત ઝપડામા આ ખજાનો કયા વચવો તનો શવચાર કરતા બઠા િતા. શબચારો નીલ તટી પડલા માગવની આ બાજએ તમમર ખાઈન પડયો િતો અન શરીરમાથી લોિી વિત િત; તો બીજી બાજએ શપકરફટ અન બાળકો નીકળવાનો કોઈ બીજો માગવ શોધતા ચારકોર ઘમતા િતા.

વચચ વાતચીત

હરલિાએ કહય : `તારા ઉપર ઘા કરનાર પરલયો શૉફર હતયો કર?’

મ માથય ધયણાવય.

જફરએ કહય : `એ લયોકયો ખજાનયો લઈ િા એવય આવય એ તયો બહય મખાતાઈભરરલય! અમનર એ બધય એની પાસરથી પાછય અપાવ.’

ડહરકર સચના કરી : `એનયો ભાિ પાડવામા તરણર જણા વચચર બાઝણ કરાવ અનર સહય એકબીજાનર મારી નાખર એવય કર. વાતાતાઓમા લરારાઓનય ખન વાતાતાના નાકનર હાથર થતય નથી. એ તયો... એ તયો... શય કહય?’

મ કહય : `એ તયો કાઈ ઇશરી સકરતથી બની જા.’

ગિલબરટ કહય : `પણ આ વાતાતામા નાક જ કયોણ છર?’

ડહરક ઉભયો થઈનર બયોલયો : `હય . હય જ નાક છય !’

જફરએ વાધયો લીધયો : `તારા કરતા તયો મ વધારર કામ કયા છર.’

ડયોનલડર કહય : `હ ય ધાર છય કર નીલ જ નાક છર, કારણ કર વાતાતા એણર જોડી કાિી છર.’

મ કહય : `ડયોનલડ! ખરરખરયો ડાહયો છર, હયો!’

ગિલબરતા મજાકથી બયોલી : `હા...હા... હા... જો ભાઈ નાક! કાલર મ એનર રસતયો

ઠરકીનર ભાિતા ભાળયો હતયો – ગમ. બરનયો કતરયો ભસતયો હતયો એથી. તા તયો િલહડય હતય, િલહડય!’

મ જવાબ આપયો : `અરર , એ તયો બહય ભસતયો હતયો. તનર બીજી ખબર છર? બધા નાકયો કઈ નર કઈથી બીતા હયો છર. હય એક ગવકરયોહરા કયોસવાળાનર ઓળખય છય ; તર ઉદરથી બીએ છર. હકચનર દહરાઈ મયસાફરીથી બીતા. હરમલરર કરયોગળાથી, સમ વરલર વાદાથી અનર સીઝર મયોરરબસની મયસાફરીથી બીતયો. અનર મહાન અલરકઝાનડર ઍરયોપલરનમા જવાની હમરશા ના પાડતયો અનર ઓથરલયો હમરશા ગપસતયોલથી બીતયો. આવા તયો હય એક હજાર દાખલા આપય?’

ડહરકર કહય : `અમનર બનાવ નહહ. હવર આ વાતાતામા ખરયો નાક કયોણ છર એ તયો કહર?’

મ મારી ગસિારરર સળિાવી અનર કહય : `ડહરક! આ વાતાતા જ નાક ગવનાની છર.’

જફરએ કબલ કયા : `પણ વાતાતા બહય સરસ છર, હયો! પણ મનર લાિર છર કર આપણર આથી વધારર જોખમભયા કામ કરી શકા હયોત. જ રવય કર રરગલફયોન વાર ઉપર એકબીજાનર હાથ આપી સળિતા ઘરમાથી નાસી છરવય. વિરરર .’

ડહરકર કહય : અથવા તયો હ ય ડયિરની કરાડ ઉપર દયોરડાથી લરકતયો હયોઉ અનર જીજર દયોરડય કાપવાનર આવતયો હયો.’

મ કહય : `ગમસતર ડિલાસ ફરરબનસ! હ ય કયોઈ ગસનરમાહફલમ સાથર સપધાતામા ઉતરવા નથી માિતયો.’

ગિલબરતાના ચહરરા ઉપર ખયશાલી દરખાઈ. તર બયોલી : `એ બયઢા નીલ! આ વાતાતાની અમર તયો હફલમ બનાવશય અનર શાળાના ગસનરમા ઉપર દરખાડશય.’

ડહરક બયોલી ઉઠયો : `સયદર!’

જફરએ ઉમરયા : `બહય મજાનય.’

ડયોનલડર કહય : `હા. પણ ગપકફર ગવના શય થા?’

મ સચના કરી : `ગિલબરતાના પયોલકામા તરણ ઓશીકા રાખવા એરલર ગિલબરતા બરવડયો પારતા ભજવી શકશર.’

ગિલબરટ દાગતા કાા અનર બયોલી : `હય જો લખપગત હયોત તયો નીલનર વાતતામા જ ન આવવા દરત.’

મ કહય : `બહય સાર . ચાલયો હય વાતતામાથી નીકળી જાઉ. રામ રામ! જોઉ છય , પરલા ઓરડામાથી બહાર જવાનયો રસતયો તમનર કરવી રીતર જડર છર!’

હય જવાનયો મારર ઉભયો થયો; તરઓએ મનર જોરથી પકડીનર પાછયો બરસાયો અનર

ગિલબરટ મનર માાથી વાતાતામા ચાલય રહરવા દીધયો.

વાતાજ

જયાર નીલન ભાન આવય તયાર ત ધીર ધીર હકલા ઉપર પિોચયો. તન એટલા બધા ચકર આવયા િતા ક બધ થયલા રસતા શવષ ક તન ઘા લાગયો િતો તના શવષ તન કશ યાદ જ નિોત રહ. જમવાના ઓરડામા પિોચતા જ ત બભાન થઈન પડયો. બ કલાક ઘરડા મકડોનલડ તન ભાળો. સદભાગય નીલન શચતરન બારણ બધ કરવા જટલ ભાન િત. મકડોનલડ એકદમ ડૉકટરન લઈ આવયો. ડૉકટર કહ : `કસ ગભીર છ. મન ભય છ ક તન મગજનો સોજો થયો છ. એન દવાખાન લઈ જવો પડશ. કારણ ક અિી કોઈ તની ચાકરી કરી શક તમ નથી.’

આ બાજએ જ ઘડીએ નીલ દવાખાનાની પથારીમા પડયો િતો ત ઘડીએ આશાથી શગલબટવ રોતી િતી : `નીલ આવશ અન આપણન બચાવશ. પથરાઓ ખસડવાન માટ ત માણસો લાવશ.’

પદર કલાકથી છોકરાઓ કદખાનામા આવી પડયા િતા. આતરતાથી તઓ કોદાળી પાવડાના અવાજની રાિ જોતા િતા. ભખ અન તરસથી તઓ ઘરાયલા િતા. તઓની ટૉચષો ડાયનમોવાળી િતી. બટરીવાળી નિોતી, ત માટ તઓ પોતાન ભાગયશાળી માનતા િતા.

એકાએક જ રરિએ બમ પાડી : અર, આપણ બધા ભલી ગયા. િાડપશજરના ખડકથી બાર પગલા દર સતામણીના ઓરડામા એક પથરો છ. બઠા બઠા રડવા કરતા આપણ એ જ શોધી કાઢીએ.’

આ ભયકર શસથશતમા છટવાનો શવચાર આવતા તઓ કદા. િાડપશજરનો ખડક બરાબર વચમા આવલો િતો. પણ બાર પગલા માપવાન અઘર િત. દરક જણ જદી જદી હદશા બતાવવા લાગય. જમીન ઉપર લાદી જડલી િતી; એમાથી િાડપશજરના ખડકથી બરાબર બાર પગલા દરનો ચોકસ પથરો શોધવો અશકય િતો. દરક પથરો ટૉચવથી ઠપકારી જોવાનો શવચાર િલગાએ સઝાડયો. એમ કરતા એક પથરો બોદો બોલયો.

ડરહરક કહ : `આન જ ઊચો કરીએ.’

પણ તમની પાસ િશથયારો નિોતા. શપકરફટ પાસ દાતના િાથાવાળી નાની શખસસાની છરી િતી. ડરહરકની પાસ જોડા પિરવાન શીગડ િત. િલગા પાસ ટાકણી િતી. શગલબટવ

પાસ પશનસલ અન ડોનલડ પાસ...

પણ ડોનલડન એકાએક પોતાના શખસસાની હરવોલવર યાદ આવી.

શપકરફટ કહ : `અર, એ શપસતોલ ઘણ નકસાન કય છ. કોર મક એન.’

જ રરિએ કહ : `ના. એન ખાલી કરી નાખ એટલ આપણ એનાથી પથરો ઊચો કરી શકીશ.’

ઘણી મિનત પછી શપસતોલની નળીન પડખ ભરાવી; પથરો માડ એક દોરા જટલો ઊચકયો.

શપકરફટ કહ : `જરા વધાર ઊચકો એટલ આગળીઓ નીચ જઈ શકશ.’

ડરહરક જરા વધાર દબાવય અન શપકરફટ પથરાની નીચ આગળા ભરાવયા.

ડરહરક કહ : `ઊચકો.’

પથરો ધીમથી ઉપડયો.

ડોનલડ ચીસ પાડી : `અર, નીચ પગશથયા છ!’

સૌ તરણ પગશથયા નીચ ઉતયા. છલા પગશથયા ઉપર કાટ ખાઈ ગયલી લોઢાની નાનકડી ભગળી િતી.

બધા એકી સાથ બોલી ઉઠયા : `નકશો!’

બધાએ મળી ભગળી ઉઘાડવાની મિનત કરી પણ ઉઘડી શકી નહિ.

શપકરફટ કહ : `જઓ, અિીથી રસતો ઉપર જાય છ. મન લાગ છ ક ત હકલા તરફ જાય છ.’

ડરહરક કહ : `મન પણ એમ જ લાગ છ. ચાલો ઉપડીએ.’

તઓ બિ મશકલીથી ઉપર ચડતા િતા કારણ ક રસતો ઉભી ચઢાણવાળો િતો. ડરહરક મોખર િતો. એકાએક ગભરાઈન તણ બમ પાડી : `અર, અિી તો સામ કાળી દીવાલ છ!’

ડોનલડ કહ : `હકલો!’

શગલબટટ કહ : `એમ િોય તો ઉઘાડવાનો કોઈ રસતો િોવો જોઈએ. ખીલી ક િાથ ક એવ કઈ િશ જ.’

દીવાલમા લોઢાની એક ખીતી િતી. શપકરફટ ત ખચી. ધકો માયષો, તન વાળી જોઈ...

િલગાએ કહ : `ફરવી જઓ જોઈએ?’

ખીલો ચાવી જમ ફયષો. તરત જ બારણ તમના તરફ જ ઉઘડત જણાય. બારણ

ધીમથી ખલય અન સૌ દારની બાટલીઓ રાખવાની ઓરડીમા આવી પિોચયા!’

બધા બોલી ઉઠયા : `બચયા બચયા!’

શપકરફટ બોલયો : બિ સારા ઓરડામા આવી પિોચયા.’ તણ દારની બાટલી ઉપાડી અન તન માથ ઉડાડી દીધ.

ખબ ખાધાપીધા પછી જ તમન નીલ સાભયષો. તઓએ તન શોધી કાઢવાનો શનચિય કયષો અન જમવાના ઓરડાવાળા રસત ઉતયાવ. તઓ પડી ગયલા ભાગ સધી પિોચયા અન તયાથી પાછા ફયા. જયાર તઓ ખજાનાના ઓરડા પાસ આવયા તયાર ડોનલડ એકાએક અવાજ કયષો : `અર, અિી કઈક લોિી જવ છ!’

જ રરિએ કહ : `જગલી! પલા િીરાઓ તો આપણ જોઈ લઈએ! મખાવઈથી આપણ ત અિી જ મકતા ગયા િતા.’

ડરહરક પટીન ઢાકણ ઉઘાડતા કહ : `હકલા કરતા અિી ઉઘાડવ સાર.’

ગભરાટની બમ પડી : `િીરા તો ઉપડી ગયા છ!’

શપકરફટ પછ : `પણ અિી લોિી શાન છ?’

શગલબટટ જવાબ આપયો : `તણ પોત જ પોતાની આગળી કાપી િશ. આપણન કોઈ ચોર આવયાન લાગ માટ.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ જરા ગખજવાઈનર કહય : `તય હમરશા મારી પાસર િદી વાત જ બયોલાવર છર. તાર લયોહી હયો કર િમર તરનય હયો; મારર શય?’

મ ગિલબરતાનયો હાથ પકડયો અનર કહય : `ડયોશીમા! એ તયો માતર વાતાતા છર. સાચા જીવનમા તય કદી પણ િદય નથી બયોલતી.’

`પણ હ ય એમ બયોલય છય ના.’

`હા, તય બયોલર છર. પણ વાતાતાનય દય:ખ એ છર કર જારર તય વાતાતામા એવય બયોલર છર તારર તય બયોલતી વખતર હસર છર તર કયોઈ જોઈ શકતય નથી.’

ગિલબરટ જરા વહરમથી પછય : `એનય નામ માનસશાસતર?’

મ તરનર ખાતરી આપી કર ના.

સૌનર ગિલબરટ કહય : `હય માનસશાસતરમા માનતી નથી. માનસશાસતર એરલર તમનર ચાકલરર િમર એનયો અથતા એ કર તમનર ચાકલરર નથી િમતી, પણ બિડી િરલય દધ િમર છર. કરમ, એમ જ ના નીલ?’

મઝાઈનર હરલિાએ પછય : `પણ માનસશાસતર એરલર શય?’

`હરલિા! માનસશાસતર એરલર ગિલબરતાનર કાઈ ધધાપાણી ન કરવા હયો તયો ન કરવાની રજા આપર. માનસશાસતર કહર છર કર બાળકનર જારર રસ આવશર તારર જ શીખશર. કાઈ ભણવય ા ન ભણવય એ એની મયનસફીની વાત છર. એક વરસથી હય ગિલબરતાનર જોા કર છય અનર જોઉ છય કર માનસશાસતરથી કાઈ વળર છર?’ નીલર કહય.

ગિલબરતા હસી : `તય એમ કહરવા માિર છર કર હય કામ કરતી થાઉ છય કર નહહ?’

દરગમાન જફર અનર ડહરક સબમહરન ગવરર કાઈક ચચાતામા પડા હતા અનર ડયોનલડ ઊઘવા લાગયો. એરલર હય ઠડર પરરર રમમાથી બહાર સરકી િયો.

બીજી સવારર મ વાતાતા આિળ શર કરી.

વાતાજ

છોકરા પતયના નયાયની ખાતર કિવ જોઈએ ક નીલ ગનગાર છ એવ માનવાની છોકરાઓએ સાફ ના પાડી. શગલબટવ તો માતર મશકરી કરતી િતી. અન એ તો શગલબટટ જ એન ખોળી કાઢવાન માટ હકલ આવવાનો રસતો બતાવયો િતો. તયા મકડોનલડ નીલન માયા ઉપર વાગયાની અન તન િૉશસપટલ લઈ જવાની વાત કરી. શૉફર વીલી નાસી ગયો િતો એટલ દવાખાન જતી વખત મોટર ડરહરક િાકી િતી. નીલ ઘણો જ માદો દખાયો છતા ત જરા જરા બોલી શકતો િતો. તણ તમન કશી વાત કરી નહિ; તઓએ પણ માદા માણસન લટની વાત કરી નહિ.

જયાર તઓ હકલામા પાછા ફયા તયાર તઓ શવચાર કરવા બઠા. સૌન ચોખખ ભાસય ક આમા પોલીસન બોલાવવા જવ નથી. મખય મદદાનો સવાલ એ િતો ક ચોર કોણ િશ?

ડરહરક કહ : `આપણન હકલાની કયા પરી માહિતી છ? અન ઘરડો મકડોનલડ, કામવાળી શમશસસ મકલીલન, ચાકરડી જની, બધા સોનાના કટકા જવા પામાશણક છ.’

ડોનલડ કહ : `વીલી?’

શપકરફટ કહ : `બન નહિ. બલમચારના ડયક મન તન માટ ખાસ ભલામણ કરલી છ. અન એ િમશા ગરજમા જ રિ છ.’

જ રરિ કહ : `તયાર ખજાનો કોણ ચોરી ગય?’

શવશચતર કલપનાઓ ઉપડી.

ડરહરક સચન કય ક મકડોનલડ વખત ઊઘમા ઊઘમા ચોરી કરી િોય.

િલગા કિ : `વખત મશકરી કરવા ખાતર ખજાનો નીલ લઈન સતાડી દીધો િોય.’

જ રરિનો વિલ બલરક િનડ ગરનગ ઉપર િતો. આ વિમ એટલા ઉપરથી િતો ક બ હદવસ ઉપર તણ ધમાહડય સાફ કરનારન રસતા ઉપર જોયો િતો. બ કલાક ઈધરઉધર વાતો કયાવ પછી ડોનલડ બોલયો : `અલયા આપણ પલી કાસકટભગળી લાવયા છીએ, ત ઉઘાડવાન તો ભલી જ ગયા?’

ગમ થયલા ખજાનાની વાત ભલાઈ ગઈ. લોઢાની કાસકટ ખોલવાન સિ આતર બનયા. એક કલાક ત ઉઘડી. જ રરિએ કહ : `વાધો નહિ. એક અઠવાહડયાની મિનત પડી િોત તોપણ લખ છ કારણ ક આમાથી આપણ ઝાખો, લોિીના ડાઘાવાળો પણ આખઆખો નકશો િાથ આવયો છ.’

નકશામા બટનો દખાવ િતો.

ડરહરક બોલયો : `જગલ પણ છ.’

િલગા કિ : `સરોવર પણ દખાય છ.’

ડોનલડ કહ : `બરફ ઉપર ટકડી ચાલ છ તયાર જવા શનશાનો પડ છ તવા શનશાનો દખાય છ.’

નકશો સાદો િતો. મધયમા + (કૉસ) િતો અન તનાથી એક ઈચ દર એક ઝાડ દોરલ િત. શબદો શવના નકશો નકામો થઈ પડત પણ તમા આ પમાણ લખય િત :

શઓની વચચ જાઓ. ઓકન ઝાડ જઓ તયા સધી ઉતતર તરફ િકારો. ખજાનો 21થી 42 પગલા છ. ઇશરની ઇચછાએ િ ઘાયલ થવાથી મરી જાઉ છ. કોઈ ભલા માણસન આ િાથ આવ.

સિી : ડગલ મકફરસન : 17 મી જન 1569.

આતરતાથી જ રરિએ કહ : `મદદાની વાત એ છ ક શઓની વચચ એટલ શ?’

ડરહરક કહ : `કદાચ એ શઓન અથવ શળો કરીએ તો શળા િશદસતાનમા મોટા થાય છ; માટ િશદસતાન િશ.’

શગલબટટ કહ : `બરાબર નહિ, કયા િશદસતાન અન કયા આપણ?’ ખોટ અનમાન.

િલગા કાગળ ઉપર કાઈક લખતી િતી તણ કહ : `જઓ શ અન ઓની વચચ કયા અષિરો છ? શ ષ સ િ ળ ષિ જ અ આ ઇ ઈ ઉ એ ઐ ઓ. આમા વચલો અષિર આ છ, ખર? બસ. આથી શર થતી કોઈ જગયાન આપણ કામ છ.’

બધા એક પછી એક આથી શર થતા શબદો બોલવા લાગયા. આટલાહટક, આકડો, આલમગીર, આદામાન, આબડથીન, ડરહરક આદામાન જ િોવ જોઈએ એમ કહ; ડોનલડ આબડથીન ઉપર ભાર મકયો. બધાએ ડોક ધણાવય. જ રરિનો આલમગીર પણ નકામો ગયો. ખાતરીપવવક શગલબટટ આકડો કહો. બધા િસી પડયા અન કહ : `આકડો નામનો દશ

પથવીના કયા ભાગ ઉપર છ શગલબટવ?’ ત પણ નામજર થયો. આખર િલગાની શોધ રદ થઈ.

શપકરફટ છલ સઝાડય : `કદાચ એ શએઓ એટલ શટલાડ-ઑકવની. અથાવત ઑકવની-શટલાડ નહિ િોય?’

બધાએ `િા, િા, િા!’ કિીન શપકરફટન કિવ વધાવી લીધ.

વચચ વાતચીત

ડહરકર કહય : `જયઓ, નીલ કરરલયો હયોગશાર છર? જો તરણર મારી પાસર જગાનય નામ શયોધાવય હયોત તયો તમર સહય મારી અદરખાઈ કરત. એરલર જ એણર ગપકફરનર શયોધનય માન આપય.’

લડતી હયો તરમ ગિલબરતા બયોલી : `તારી પાસર એ શાનયો શયોધાવર?’

લડત જામત પણ વચચર પડી મ વાતાતા આિળ ચાલય કરી.

વાતાજ

મોડી રાતર વીલી અન જીજર ગપત જગયાએ એકઠા થયા.

લિરથી વીલીએ કહ : `કામ પાકય છ. િ પાહટયા પાછળ સતાઈ રહો િતો અન વધાર ખજાનો કયા છ ત મ તમની વાતમાથી જાણી લીધ છ. આજ રાતર બાર વાગ દારડાશય ડટમનડન બોલાવો અન આપણ ઉડતી મોટર ચોરીન ઉપડીએ.’

સવારમા ઉઠીન બાળકો જએ છ તો કાર ઉપડી ગયલી િતી. તઓન ખાતરી થઈ ક વીલી બદમાશ િતો. એક પણ ષિણ ગમાવયા શવના શપકરફટ નયયૉકવ તાર કયષો અન એકદમ પોતાની `ઘરભણી’ મગાવી. સાજ પિલા `ઘરભણી’ ડનસકોબી આવી પિોચી. સદભાગય `ઘરભણી’ના શૉફર મોટરમા માથ બદકો અન શપસતોલો આણી િતી. જલદીથી તઓન ભાત લઈ લીધ અન એક કલાકમા તઓ ઉપડવા માટ તયાર થયા.

શગલબટટ કહ : `શબચારો ઘરડો નીલ આવી શકશ નહિ! શબચારાન સાર થઈ ગય િોય તો ઠીક.’

તઓ નીલની પાસ પિોચયા. ડૉકટર અશભપાય આપય ક મસાફરથી તન સાર થશ. આ પમાણ તઓએ તન સાથ લીધો અન બિાદર સાત જણાએ ફરી વાર પોતાની મસાફરીએ ઉપડયા.

વચચ વાતચીત

`જફર! આપણર વરના ગશકારની વાત તયો કરી જ નહહ?’

જફરએ કહય : `આપણર એક વાર જીજર નર વીલીનર મારી નાખીએ. પછી આપણર ઉતતર ધયવ ઉપર થઈનર આલાસકા જઈશય.’

ડહરકર કહય : આપણનર ખબર પડશર કર પીરીએ ખરરખર તર શયોધી કાિરલ છર કર કરમ? કારણ કર તરણર તા વાવરયો અથવા કાઈક ખયોડય હશર.’

મ તરમનર કપરન સકૉરની વાત કરતા છયોડા. એક વાર સકૉરના બાળકયો ગિલબરતાના ભાઈબધયો હતા અનર આ હકીકતના આધારર ધયવયો કરમ હાથ આવર તરના ગનમયો ગવરર તર બયોલતી હતી.

૬

િશશયાર જ રરિએ તમન ઑકવની શટલાડના મધયમા આણી મકયા. પછી તણ નકશા પર આગળી ફરવીન મઝાઈન કહ : `અિી તો ઉતતરમા દહરયા શસવાય કાઈ નથી અન આગળ બરફ છ. બરફમા કાઈ બટ ન જ િોય.’

ડરહરક કહ : `ધારો ક બટ મળી આવ તો પણ અિી ઉતતર સમદરમા ઑકન ઝાડ કયાથી ઉગ?’

દલીલો એટલી મજબત િતી ક શપકરફટ અન નીલ ઠરાવય ક સિએ પાછા ઘર જવ.

શગલબટટ કહ : `િ ઘર આવવાની નથી.’

ડોનલડ કહ : `િ પણ નહિ.’

િલગો કહ : `આપણ વીલી અન જીજરન મારીએ પછી વાત.’

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `મનર ખાતરી જ હતી. નીલ! કર તનર સારી વાતાતા કહરતા આવડતી જ નથી. જીજર ગવરર અમર કઈ જાણતા જ નથી અમર એરલય જાણીએ છીએ કર વીલી કાર ચયોરી િયો છર. ભાઈનર વાતાતા કહરતા આવડર નહહ અનર ડહાપણ ડયોળર!’

વાતાજ

નીલ કહ : `જીજર? પલો કદરપો માણસ? એન શવષ વાત કરો છો? એન શી લવા દવા છ?’

િલગાએ કહ : `અર, તન બધી વાતની ખબર જ નથી. ગરજમાથી વીલી પાસ ત વારવાર આવતો; પલો દારહડયો પણ.’

ડોનલડ ટાપસી પરી : `દારહડયો ડટમનડ.’

જ રરિએ કહ : `િ માન છ ક તરણ જણા આ કામમા સામલ છ. તરણ જણા સાથ જ િોય છ.’

ડરહરક કહ : `આમા પણ એમ િશ. આપણ એમની પાછળ લાગવ પડશ. કાઈ નહિ તો આપણી કાર માટ.’

િલગાએ કહ : `અન િીરાઓ માટ પણ.’

વચચ વાતચીત

હસીનર ડહરકર કહય : `જો, ગિલબરતા! તય નીલનર નહહ પહોચી શકર.’

ગિલબરટ કહય : `અહ . હયગશાર શાનયો? જીજર તા છર એની હરલિાનર ખબર જ શી રીતર પડર?’

િયસસાથી જફરએ કહય : `ભાઈ! કરમર કરીનર ગિલબરતાનર બહાર કાિશયો? આપણર તયો આિળ જઈનર ખજાનયો શયોધવયો છર.’

ગિલબરટ કહય : `બરાબર છર. મનર વાતાતામાથી બહાર જ કાિયો. આવી બરવકફી ભરરલી વાતાતામા મારર રહરવય જ નથી. એક તયો નીલ વાતાતા કહરતા કરરલી ભલયો કરર છર અનર ઉલરયો ડયોળ કરર છર કર ભાઈનર બધય આવડર છર!’

મ કહય : `આ મીઠી છયોકરીનર હય વાતાતામાથી છયોડી દરવાનયો નથી. ગિલબરતા ગવના માિતામા કશયો સવાદ જ ન રહર. અલબતત વાતાતામા નાક નથી, પણ વાતાતાની નાગકા તયો છર ના – રાણી ગશલબરરા! ઘણ જીવયો રાણી ગશલબરરા!’

હયોઠ કાિી ગિલબરતા બયોલી : `એમ ખયશામત કટ વાતાતામા નહહ રહય .’

ગિલબરતા હસી એરલર મ આિળ ચલાવય.

વાતાજ

કારન ઉતતર તરફ ચલાવી. એક પણ વિાણ નજર પડત નિોત. એક રઝળતી સટીમર – ઘણ કરી નૉવટની – આઈસલરનડ તરફ જતી દખાઈ.

થોડી જ વારમા બરફના ડગરા (આઈસબગવ) દખાયા. જયાર હટટશનક બરફના ડગરા સાથ અથડાવવાથી તટી ગઈ તયાર શપકરફટ તમા િતો. તણ કવી રીત આગબોટ તટી ગઈ તની ભયકર વાત કિી. ધીર ધીર ઠડી ખબ વધી ગઈ િતી તથી તઓએ કારમાન અશગનયતર ચાલ કય.

શગલબટટ કહ : `િ નિોતી કિતી ક આપણ ફર (રવાટીવાળા કપડા) અન એવી

બીજી ચીજો લઈ લઈએ? જયાર િ કરપટન સકૉટના છોકરાઓ સાથ રમતી િતી તયાર....’

પણ બીજાઓએ તની વાત ઉપર ધયાન આપય નહિ અન તન `ખશ’ પાડી.

બરફ પડવા લાગયો. સયવનો અસત થયો અન તઓએ કોઈક જગયાએ રાત ગાળવાન નકી કય. જામી ગયલ બરફ ઉપર તઓએ મકામ નાખયો અન રાત તયા ગાળી. સવાર પડતા ફરી વાર તઓ ઉતતર તરફ ઉપડયા.

ડરહરક બમ પાડી : `ઓ પલ કાઈક કાળ દખાય!’ આખ બાયનોકયલર ચડાવી ત બોલયો : `સીલ લાગ છ. પણ ના ના, ઉતતરધવ િશ. વાવટો ફડફડતો દખાય છ.’

શગલબટટ પોતાના બાયનોકયલરમાથી બારીકીથી જોય અન કહ : `અર, એ તો તબ છ!’

જ રરિ કારન સીધો તના તરફ િાક જતો િતો.... નજીક આવતા તમન માલમ પડય ક ખરખર તયા તબ જ િતો.

ડોનલડ બમ પાડી : `અર, એની પાસ એક ઑકન ઝાડ પણ છ!’

તઓ બરફ ઉપર ઉતરી પડયા. એમની નવી શોધ એટલી અદભત િતી ક કોઈ પણ શબદ બોલી શકય નહિ. ઑકન ઝાડસકાઈ ગયલ િત; એના ઉપર છાલન નામ-શનશાન પણ નિોત. ગરમ મલકમાથી તયા કોઈએ એન આણય િત. તટી-ફાટી ગયલો તબ, વિાણના ડોલકવા અન ભખરા સઢનો ત બનાવલો િતો. બોટના િલસાઓ બાજમા પડયા િતા; તબમા તટલી તલવાર અન ટોપો િતા અન પાસ જ િલસાથી બનાવલો એક ખાટલો િતો.

જ રરિએ કહ : `ખજાનો કયા છ?’ દરક જણ ખજાના માટ આમતમ શોધવા લાગય. શગલબટટ બમ પાડી : `ઈ...’ બધા ત જ બતાવતી િતી ત જોવા તની પાસગયા. તયા બરફમા દટાયલો માણસ િતો. કોઈએ તયા એની કબર ખોદી િશ અન તમા તન દાટયો િશ. જાણ કાચની પટીમા િોય તમ ત બરફમા દખાતો િતો. એ િવામા માણસન શરીર સડત નથી. બધા આચિયવથી ત સામ જોઈ રહા.

િળવથી શગલબટટ કહ : `ચિરો તો ઘરડા નીલ જવો લાગ છ!’

શપકરફટ કહ : `લાગ છ તો એવ જ.’

નીલ કહ : `િ.... આ તો મરકનીલ લાગ છ. મોટો ચાશચયો િતો ત. મરકનીલન કટબ બારાબટમાથી ઉતરી આવલ. મોટ ભાગ તઓ ચાશચયાગીરી કરતા. પછી તો તઓ પકડાયા અન ફાસીએ ગયા.’

ડરહરક કહ : `િવ ખબર પડી. આ તો નીલની બાપનો... બાપનો... બા... અન તનો ન તનો ન ત... નો બાપ છ! એ ચાશચયો િતો અન ખજાનો ચોરી ગયલો!’

નીલ કહ : `મારા વડવા આ બાબતમા શનદષોષ છ. અિી ખજાનો જ કયા છ?’

બધાન છોડીન જ રરિ આમતમ તપાસ કરવા નીકળો િતો. તણ સાદ પાડી કહ : `અિી આવો; જઓ તો?’

બધા તના તરફ દોડયા. તબથી તરીશ ફીટ અન ઝાડથી પોણોસો ફીટ દર નીચ દટાયલી ચાર મોટી લાકડાની પટીઓ િતી. પાવડા અન કોદાળીઓ માટ બધા ગાડા જમ કાર તરફ દોડયા. ડરહરક જોસમા ન જોસમા પોતાના ગરમ મોજા ફકી દીધા. બીજી જ ષિણ એની આગળીઓ ઠઠવાઈ ગઈ. િલગાએ કયાક પવાસના પસતકમા વાચલ ક આવ વખત બરફ ઘસવો જોઈએ. ડરહરકની આગળીન તરત જ બરફ ઘસવામા ન આવયો િોત તો આગળીઓ ખરી પડત.

બધા જોરથી ખોદકામ કરતા િતા. એક કલાક તઓએ પટી જમીનમાથી ખોદી કાઢી.

જમીનમાથી નહિ પણ બરફમાથી.

ડોનલડ કહ : `પિલા આપણ બધી પટીઓ બિાર કાઢીએ. ઉઘાડશ પાછળથી.’

છલી પટી બિાર કાઢતા સાજ પડી.

નીલ કહ : `આપણ િવ સચવલાઈટ ચાલ કરીએ.’

નીલ કાર પાસ ગયો.

સચવલાઈટ કરતા તન બિ વાર લાગી.

બીજાઓએ બમ પાડી : `ઝટ કર!’

કારમાથી નીલ કહ : `કરટ ગયો છ!’

પટીઓ સવાર ઉઘાડશ એમ સૌએ ઠરાવય. તઓ કારમા ગયા અન અધાર વાળ કય.

ધજતા ધજતા શગલબટટ કહ : `િ ઠરી જાઉ છ. નીલ! ત કરટ ચાલ કયષો છ?’

નીલ જવાબ આપયો : `ચાલ તો કયષો છ પણ ત આવ છ કયા? િ ધાર છ ક સયવન અભાવ એશજન બધ પડય છ. સયવના હકરણ શવના રહડયમ કામ કરી શકશ નહિ.’

અધારામા બઠલા સિના ચિરા હફકા પડી ગયા.

ભયથી જ રરિએ પછ : `શ એનો અથવ એવો છ ક આપણ આ શસથશતમા જ રાત ગાળવી પડશ?’

નીલ ઠડ પટ કહ : `મન એમ જ લાગ છ.’

બિ ખરાબ રીત તઓની રાત પસાર થઈ. ઠડી એટલી બધી સખત િતી ક તમની

પાસ કોટ અન ધસા િતા છતા તઓ જરા પણ ઊઘી શકયા નહિ.

નીલ બોલયો : `નવાઈ લાગ છ ક અતયાર પલા ચોરો કયા િશ?’

કોઈએ આ કથન ઉપર જરા ય ધયાન આપય નહિ.

જ રરિએ કહ : `એક વાર આ મશકલીમાથી ઉગર તો ફરી વાર ઘર બિાર જ ન નીકળ. બાપના ખતરની વાડની બિાર ડગલ ય ન મક! િ મરખ ક ખજાનો શોધવા નીકળો. બધો વાક નીલનો છ, કારણ ક એણ આવી કાર બનાવી.’

શગલબટવ ખડખડાટ િસી : `આ તો સવતતર શાળા છ, જ રરિ! નીલ! કમ, એમ જ ના? નીલન ઠીક પડ એવી કાર ત ખશીથી બનાવ.’

િલગાએ કહ : `શગલબટવ! ઠડીથી ત મરવા પડીશ તયાર આમ નહિ િસી શક.’

`આ તો સવતતર શાળા! મન ઠીક પડ તો િ બરફથી થીજીન પણ મર!’

શનરાશાથી ડોનલડ કહ : `તો તો પલી પટીઓ પટ લાખો િજારો વષષો સધી એવા ન એવા જ બરફમા રિવાના!’

થોડો વખત સપણવ શાશત ફલાઈ.

ડરહરક એકાએક કહ : `આપણ વાયરલરસ કરીએ.’

નીલ કહ : `પણ કરટ કયા છ?’

આખર સવાર પડી.

શપકરફટ કહ : `પટીઓ ઉઘાડવાની નથી.’

છોકરાઓ તની સામ સમત થયા નહિ.

તઓએ પટીઓ ઉઘાડી. પિલી પટી સોનાના લાટાઓથી ભરલી િતી. બીજીમા રપાની ચીજો િતી. જના પાણી પીવાના પયાલા, વાલસટ અન રપાના િાથાવાળા જમયાઓ. તરીજી અન ચોથીમા જાતજાતન કશમતી ઝવરાત િત; િીરા, માણક, નીલમ, શશન, ઓપલ વગર. બધા પાસા પાડયા શવનાના િતા. બાળકોએ તમન નકામો કચરો ધાયષો પણ નીલ એક વખત પિલદારન કામ કરતો િતો તથી તણ તમની કશમત સિન સમજાવી.

વચચ વાતચીત

ગિલબરતા બબડી : `સાચચર?’

`હા.’

`હીરાઓ અનર બીજી ચીજોનયો પહરલદાર! તાર મયોિય કહી આપર છર કર તય જઠય બયોલર છર. માતર હીરાઓ ત ભાળા છર. કહર તયો ખરયો, બીજા કા ઝવરરાત ઉપર ત પાસા પાડા

છર?’

મ કહય : `મયોરર ભાિર એિરઈટસ.’

`હીરાઓનર પહરલ પાડા છર?’

મર અચકાતા કહય : `કરમ થા છર એની મનર ખબર છર.’

`અનર માણરક પણ?’

`ખરી વાત કહય તયો માણરકની ખબર નથી. પણ...મયોતીની બાબતમા...’

ડહરક બયોલયો : `મયોતી તયો કાળય માછલીમા થા છર.’

ગિલબરટ મારી સામર દાગતા કાા.

મ કહય : `ખયદા ખાતર વાતાતામા તમર આરલા બધા હયગશારી શા મારર બતાવયો છયો? થયોડાએક રતનયોની બાબતમા હય હયગશારી બતાવય છય તયોપણ તમર મારી અદરખાઈ કરયો છયો. જફર કયશળ વહાણવરી છર; ડહરક નાગસતકયોનર આગસતક કરવામા કયશળ છર; ડયોનલડ `મયોરા થક’ તરીકર ચાલાક નીવડયો છર; ગિલબરતા કાળા લયોકયો તરફ કરાકષ ફકવામા ચાલાકી બતાવી છર; સામાન બયગદધમા હરલિા પરવીણ નીવડી છર; ગપકફર ગનશાનબાજ તરીકર પરગસદધ થયો છર; હય પણ કયોઈ બાબતમા હયગશાર નીકળય ના?’

ગિલબરટ કહય : `ત તયો કાર જ બનાવી છર ના? બીજ ય , કાળા માણસયો ગવરર તય કહર છર તર સાચય નથી.’

જફર કહય : `ભાઈ! લડવામા શયો માલ છર? હ ય તયો વાતાતાથી કરાળી િયો છય . પહરલા ર આપણનર હીરાઓ જડા હતા. હવર તયો હીરાથી ધરાઈ િા! કાઈક ખાવાનય મળર તયો સાર .’

મ પછય : `વાતાતા આિળ ચલાવય.’

કયોઈએ હાથ ઊચયો કયો નહહ. મ કહય : `બહય સાર , ચાલયો અત આવયો!’

તરઓ ઉઠીનર ચાલતા થા.

દસ હદવસ પછી જયવાળ આવયો. ગિલબરટ આવીનર મનર પછય : અહી હરલરરયોમા કયોઈ આઈસકીમ વરચર છર?’

મ કહય : `ના.’

થયોડી વાર મારા ઓરડામા તર ઉભી રહી અનર પછી બયોલી : `હય છયોકરાઓનર બયોલાવી લાવય છય . પછી પરલી પરરીઓનય શય થય તર કહરવાનય હજી બાકી છર.’

આ રીતર વાતાતા પાછી ચાલય થઈ.

વાતાજ

પટીમાથી નીકળલ અઢળક ધનની સામ તઓ તાકીન જોઈ રહા.

નીલ કહ : `અથવશાસતર ભણાવતી વખત જ મ તમન શીખવય િત ક સોન એ ધન નથી, એ િવ તમ સમજી શકશો. એક રોટલાના બદલામા ડરહરક આ ચાર પટીઓ આપવાન તયાર છ.’

ડરહરક ઉતસાિથી કહ : `ના, ન આપ! પણ જ રોટલો લાવ તન િ એક રપાનો પયાલો આપ અન કિ ક એની બોટમા ત મન પાછો લઈ જાય.’

શપકરફટ કહ : `પવન નીકળો લાગ છ.’

પાચ બાળકોન એકી સાથ જ શવચાર આવયો :`પલા તબનો આપણ સઢ બનાવીએ.’

આ શવચાર સિન ગમયો. શોધક કહ ક કાર તરી શક એટલા માટ પોત પાણીની ટાકી ખાલી કરી નાખશ. પણ એમ બનવ મશકલ િત. કારણ ક ટાકીન પાણી બરફ થી ગય િત. િલગાની સચના ઉપરથી બોટના િલસાની તાપણી કરીન તઓએ બરફનો શપગાળો. કાર જરા ઊચી આવી.

નીલ કહ : `પિલા બધા અદર બસી જાઓ.’

ડરહરક કહ : `ચાલો આપણ લવાય તટલો ખજાનો સાથ લઈ લઈએ.’

બધા પટીઓ લવા દોડયા.

નીલ બોલયો : `જલદી કરો. કાર ઊચી થાય છ!’

બીકમા ન બીકમા બાળકો પાછા દોડી આવયા. તઓ પોતાની સાથ તરણ સોનાના લાટા, ચાર રપાના પયાલા, વીશ પાસા પાડયા શવનાના િીરા, બાર માણક અન બ નીલમ લાવયા િતા.

રડતા રડતા જ રરિએ કહ : `અરર, બધો ખજાનો તયા રિવા દવો પડશ!’

શપકરફટ ઘરકયો : `રડ છ શ? એક એક જણ લષિાશધપશત થાઓ એટલ તો મળ છ! ઉલટ િ તો ઇચછ છ ક એ પણ તમ ખઓ. પસાન એવ છ ક મફત મળલા િરામના પસા િરામમા જ જાય. જો દશનયાન ભલ ન થઈ શક તો પસા મળ શ થય?’

ડરહરક બમ પાડી : ઓ પણ સપષો દખાય! આપણ ઉતતર તરફ જતા લાગીએ છીએ.’

પછી પીડા અન ભયના હદવસો શર થયા. હદવસ હદવસ ઠડી વધવા લાગી. તઓ પાસ ખોરાક િતો પણ ઠડા પદશનલાયક ત નિોતો. સાથ લીધલા ડબલામા ચરબી થોડી રિી િતી અન માખણ ખટી જવા આવય િત. ડરહરક આતરતાથી કહ : `િ કાચી ન કાચી વિલ ખાઈ જાઉ!’

જ રરિએ કહ : `આપણ જમીન ઉપર ઉતરીએ અન સીલનો શશકાર કરીએ તો જ.’

તઓન ભય એ િતો ક તઓ કદી નીચ જમીન પર આવી શકશ જ નહિ. નીલ માનતો િતો ક જયાર તઓ ઉતતર ધવવતત પાસ પિોચશ તયાર પાછ એશનજન ચાલ થશ : અલબતત, જો અશતશય ઠડીન કારણ રહડયમન કાઈ ઈજા ન પિોચ તો.

પાચમ હદવસ તઓ ધવ ઉપરથી પસાર થયા. ડોનલડ તારા અન પટાવાળો વાવટો પોતાના દરબીનમાથી જોયો. પીયરીન કિવ સાચ ઠય.

વચચ વાતચીત

ડહરકર કહય : `ધયવ ગવરર વધારયો કહયો. કપાસની શયોધ કરમ ચાલતી હતી? િયોળ િયોળ ફાતા કરતી હતી? ઉતતર ધયવનયો તારયો કા હતયો? અનર મધરાગતરનયો સતા તા નહયોતયો?’

મ સખતાઈથી કહય : `હય તમનર આ બધય પહરલા શીખવતયો જ હતયો; પણ તમર જ બધાએ ના પાડી હતી.’

ગિલબરટ કહય : એનયો અથતા એ કર તનર નથી આવડતય. કબલ કર નર? તનર જો સથળયોની બરાબર ખબર ન હયો તયો તારર વાતાતા જ કહરવી ન જોઈએ.’

મ કહય : `બહય સાર . હડફયોએ રૉગબનસન કસયો લખયો પણ કદી બયોરમા બરઠયો જ નહયોતયો.’

ડહરકર કહય : `અનર વરલસ કદી ચદામામા િયો જ નહયોતયો. છતા તર વાત કહર છર તારર બરાબર ચદ કરવયો હશર તર તમનર સમજા છર.’

મ કહય : `િમર તર હયો. હય કહય છયય કર આપણર ઉતતર ધયવ ઉપરથી પસાર થઈએ છીએ. કયોઈનર શકા હયો તયો ડહરકની ચયોરણીની છતરી કરી નીચર ઉતરી પડર. હવર છર કયોઈનર વાધયો?’

કયોઈએ વાધયો દશાતાવયો નહહ.

વાતાજ

બિ કટાળાભયષો વખત પસાર થયો િતો. ગરમીન માટ બધા પાસ બઠા િતા. ચરબીવાળા જાડા શપકરફટમા સૌથી વધાર ગરમી િતી. કોઈ બોલત નિોત. દરક જણ પોત ઊઘી ન જાય ત માટ સાવધ િત. કારણ ક તઓન ખબર િતી ક બરફના તોફાનમા આવી પડલા માણસો જો ઊઘી જાય તો ફરી વાર જાગ જ નહિ. બરફની ધરતી ઉપર તઓ માઈલોના માઈલો સધી આગળ ન આગળ ધપયા. એક જગયાએ તમન જનો ન તટી ગયલો તબ ભાળો; એની પાસ બ મત દિો પડલા િતા.

ડરહરક કહ : `કદાચ રિનકલીન િોય.’

આખર આગળ ચાલતા બરફના થરન બદલ તટલો બરફ આવયો. આ ઉપરથી તઓ સમજયા ક િવ તઓ ઉતતર ધવવતતની સરિદમા આવી પિોચયા છ. દર થોડાએક પાઈનના ઝાડો પણ દખાયા.

િલગાએ કહ : `િવ ઠડી એટલી બધી નથી.’

બધા ખશાલીમા આવી ગયા. જ રરિએ કપાસ અન નકશો લીધા. ડરહરક અન તણ મળી હિસાબ કાઢયો અન સતતાવાર રીત જાિર કય ક તઓ અતયાર આલાસકા ઓળગી રહા છ.

જ રરિએ બમ પાડી : `ઓિ! આખર વરનો શશકાર કરવાન મળશ. નીચ તો જઓ!’

દરક જણ નીચ જોય તો તમની નજર ઘણ જ નીચ એક વરન લાબ ટોળ જત દખાય. આગળ વરનો આગવાન િતો. દરબીનમાથી જોતા માલમ પડય ક તઓ ભખ મરતા િતા; તઓની પાસળીઓ દખાતી િતી; રાતી જીભો મોમાથી લટકતી િતી. તઓ આમતમ અસવસથતાથી િત શવના રખડતા િતા. એકાએક તના આગવાન િઉ... કય, બરફ સયો ન છલગ મારતો નાઠો. થોડા જ વખતમા માલમ પડય ક આગવાનન મઝ જાતના િરણની વાસ આવી િતી. થોડીક ષિણમા તઓની નજર શીગડાવાળ િરણ જીવ લઈન નાસત દખાય. વરઓ તની પાછળ પડયા અન તની નજીક આવી લાગયા. આગવાન તના ઉપર તરાપ મારી. પણ મઝ શીગડાથી તન અધધર િવામા ઉડાડયો. આગવાન ઉછળીન નીચ પડયો અન ઠરી ગયો. મઝ આગળ દોડય પણ વરન ટોળ પડી ગયલા આગવાન પાસ અટકી ઉભ.

શગલબટટ કહ : `તઓ પોતાના આગવાન ઉઠાવવા મિનત કરતા લાગ છ.’

બ શમશનટમા ટોળ આગળ ધસય. તઓએ તમનામાથી નવો આગવાન બનાવી લીધો િતો; પિલા આગવાનના અવશષમા માતર રાતા િાડકા રહા િતા!

જ રરિએ ધજતા કહ : `ભાઈ! માર વરનો શશકાર નથી કરવો!’

પવનની હદશા બદલાઈ અન તઓ મઝ પાછળ પડલા વરઓન જોતા બધ થયા.

િલગાએ કહ : `મારી ખાતરી છ ક તઓ મઝન પકડી શકશ નહિ.’

ગચવાઈન ડોનલડ કહ : `મન એમ લાગત િત ક વરઓ મઝન પકડી પાડશ.’

વચચ વાતચીત

જ રરિએ કહ : `જમીન ઉપર ઉતરીએ વરઓનો શશકાર કરવાન નહિ મળ?’

`જમીન ઉપર ઉતરી શકાય એમ જ નથી.’

જ રરિએ કહ : `એ કાઈ ઠીક ન કિવાય. ત લગભગ વચન આપય િત ક અમન વરઓનો શશકાર કરવાન મળશ.’

શગલબટટ કહ : `નીલ! એવ ન કર. એન વરનો શશકાર કરવો િોય તો ભલ એની પાસ કરાવ. વાતાવ જરા ય સારી નથી. ખર િલગા?’

`પિલા િતી એવી નહિ. ખરી રીત જ આપણી કાર ઉઠાવી ગયો એન આપણ મારી નાખવો જોઈતો િતો.’

ડોનલડ કહ : `અન બધો ખજાનો તયા જ મકીન આપણ નીકળી આવવ પડય એ પણ કટલ બધ ખરાબ? નીલન વાતાવ કિતા આવડ છ કયા?’

શગલબટટ કહ : `જો, તારી વાતાવ કોઈન ગમતી નથી. મન તો ખાતરી જ િતી ક તન વાતાવ કિતા નથી આવડતી.’

મ શનસાસો મકયો.

વાતાવ

નીલ એકાએક બમ પાડી : `જઓ, માટો સાપો! પવન બદલાયો છ અન ફરી પાછા આપણો ધવ તરફ ઉપડીએ છીએ.’

છોકરાઓ હફકાફસ થઈ ગયા. તઓન અનભવ િતો ક એ મસાફરી કવી ભયકર છ. તઓ ઉતતર તરફ આગળ ઢસડાયા.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `દરખયો તયો, કરવયો ખરાબ ગશકષક છર? આપણર કહય કર વાતાતા ખરાબ છર એરલર વળી આમ ઉપાડા! આ કાઈ સારયો માણસ કહરવા? ભલયો માણસ કહરવા?’

જફરએ કહય : `નીલ! જ િલી ન થા. મારર તયો માતર વરના ગશકારનય કામ છર. એ થઈ જા પછી ઘરર જવય છર.’

વાતાજ

એક કલાક સધી ભયભીત શસથશતમા તઓ ઉતતર તરફ ઢસડાયા. પણ પછી તો પવન પશચિમનો થયો અન પછી નઋતયનો થયો. થોડી જ વારમા બરફ વચચ લીલી જમીન દખાવા લાગી અન િવા ખશનમા બની ધીમ ધીમ એશનજન ઝણઝણવા લાગય.

નીલ કહ : `બ કલાકમા કરટ આવી જશ.’

પાણીન એશનજન ધીમ ધીમ ફરવા લાગય. ટાકીમા પાણી ટપકવા લાગય. ધીર ધીર તઓ નીચ ઉતરવા લાગયા. જગલની અદર એક લીલી ખીણ નજીક આવી નીચ ઉતાયષો. ધીર ધીર કાર જમીન પર ઉતરી આવી. આનદના અવાજો સાથ સાિશસકો ઘાસ ઉપર કદી પડયા. પાસ જ એક ઝરણ વિી રહ િત. તઓએ તાજ અન ઠડ પાણી ધરાઈ

ધરાઈન પીધ. આવ સદર પાણી તઓએ કદી પણ પીધ નિોત.

જ રરિએ કહ : `આજ રાત અિી મકામ નાખીએ.’

નીલ જવાબ આપયો : `ના.’

શપકરફટ કહ : મારી પણ ના છ. અતયાર સધીમા ઘણા જોખમો સહા છ. િ ઇચછતો નથી ક આપણો આ પવાસ કરણાત બન.’

શગલબટટ કહ : `તમ બન બાયલાઓ છો.’

નીલ કહ : `કબલ છ. તમન ઠીક પડ તો તમ બિાર જમીન ઉપર મકામ નાખો. િ અન શપકરફટ કારમા સશ. િ તમન કિી રાખ છ ક અમ શનરાત ઊઘશ અન વરઓ આવીન તમન ચાવશ તયાર પણ જાગવાના નથી.’

સાજ પડી. પલા બ બાયલાઓ કારમા જઈન સતા. બાળકોએ સકી ડાળીઓ અન લાકડાના કટકા શોધયા અન ધણી સળગાળી. તઓએ ધણી ગોળાકારમા ગોઠવી િતી. ધણીની વચચ તઓ ઊઘવાના િતા. વળી તઓ ચોકી કરવા માટ વારાફરતી જાગવાના િતા. જ રરિએ પિલો વારો માગયો.

તણ મનમા શવચાર કયષો : `આપણ વરઓથી ઘણા બધા દર છીએ.’

દર દર કોઈ પાણીનો િઉ... િઉ... અવાજ આવયો. જ રરિ જરા ધજયો.

ત મનમા બોલયો : `એકાદ ભટકત વર િશ. બાકી વરન ટોળ અિી િોવાનો સભવન નથી.

બઠો બઠો ત શવચાર કરતો િતો : `વીલી અન જીજર કયા િશ? તઓ િાથ ન આવયા એ બિ ખોટ થય.’ તન શનશાળ સાભરી. ત ગણગણયો : `આવી સરસ અન અદભત સાિસભરી મસાફરી કયા પછી ચોપડીમાથી ભગોળ શીખવી ત કમ ગમશ?’

ત એકાએક ચમકયો. `ધણીની પછવાડ પલા બ લીલા દીવા જવ શ િશ?’

દીવા થોડી વાર દખાયા અન પછી પાછા અદશય થયા.

જ રરિ બોલયો : `એ તો ખાલી ભરમણા છ.’

ફરી વાર બતતીઓ દખાઈ. પિલા તો બ િતી; િવ તો કટલી ય બધી દખાતી િતી!

`અર, આ તો વરઓન ટોળ!’ તન મો ફાટી રહ ન તણ ઝટઝટ સાથીઓન જગાડયા.

ઝટપટ તઓએ અશગન ઉપર નવા લાકડા નાખયા. આગ ભભકી ઉઠી અન તના પકાશમા થોડા જ વારન અતર વરઓન ટોળ દખાય. મગની પાછળ પડલા ભખયા ડાસ જવા વરઓના ટોળા જવ આ ટોળ િત. ભખન લીધ તઓ મરશણયા બનયા િતા. તથી તઓ આગથી જરા પણ બીધા શવના ઉભા િતા. તમાન એક આગવાન વર શબલકલ

નીડરપણ આગળ આવય અન આગની છક પાસી આવી ઘરકય. જ રરિએ સળગત લાકડ ઉપાડય અન એના મો ઉપર ફકય. ચીસ નાખત વર ભાગય પણ થોડી જ ષિણમા શવકરાળ ચિર ત પાછ આવય.

િલગાએ કહ : `બદક ઉડાવો.’

પણ બીજાઓએ કહ : `ઉતાવળ ન કરો. બીજો ઉપાય નહિ રિ તો ગોળીએ દશ.’

તઓ શવચાર કરતા િતા એટલામા પલ આગવાન વર તમની પાછળ આવીન આગન ટપી જઈ અદર આવય અન િલગાન પકડી. િલગા ચીસચીસ પાડવા લાગી. એ જ વખત શગલબટટ તનીસામ જોઈ કહ : `જો, તારા કરતા િ વધાર બિાદર છ.’ એમ કિતા જ શગલબટટ વરના કપાળમા ગોળી છોડી અન તન વીધી નાખય.

ભડાકાના અવાજતી વરઓ પાછા િઠયા. પણ ત માતર એક ષિણભર જ. તઓ નજીક આવવા લાગયા અન બાળકોની સામ દાશતયા કરતા બસવા લાગયા. કોણ જાણ ગમ ત કારણ તઓ સૌ જ રરિ સામ તાકી તાકીન જોતા િતા.

વચચ વાતચીત

ગિલબરટ કહય : `કારણ કર તર બહય જાડયો છર. હમરશ તર ખાધા જ કરર છર. વરઓનર કાઈ ખબર નહયોતી કર તરમનર ગશકાર જફરએ જ યોજયો હતયો. એમ માનવય એ તયો મખાતાઈ જ છર!’

ડહરક હસયો : `પણ આમા ગશકાર જ રવય તયો કાઈ દરખાય નથી.’

ડયોનલડર પછય : `નીલ! આ બધયો વખત તય કા હતયો?’

નીલર જવાબ આપયો : `ડયોનલડ ! હય તયો કારમા ગનરાતર ઊઘતયો હતયો.’

ગિલબરટ પછય : `તારર તનર આ બધી વાતની ખબર કાથી પડી?’

મ કહય : `ઇગતહાસકારયોનર લડાઈમા ભાિ લરનારાઓ પાસરથી હમરશા હકીકતયો મળી રહર છર.’

ગિલબરટ કહય : `જયઓ, બાઈ કરવયો ઉડાઉ જવાબ આપર છર!’

જફર કહય : `ચપ રહર, ગિલબરતા! પછી વરઓનય શય થય તર હય જાણવા માિય છય . પછી મારર આ વાતાતા સાભળવી નથી. મારર તયો દહરામા ઊડર છ માઈલ જઈ શકર અનર પાણીના ભારથી દબાઈ ન જા એવી સબમહરનની વાતાતા સાભળવી છર.’

ડહરકર કહય : `મનર પણ એમ જ લાિર છર. હવર તયો આ વાતાતાથી થાકા.’

વાતાજ

ડરહરક ગભરાઈન બમ પાડી : `િ ભગવાન! િવ તો લાકડા ખટયા.’

આગ ધીમી પડતી િતી. તઓ સળગલા લાકડાન ભગા કરી આગ વધારતા િતા. થોડાક ભડકા થઈન આગ ધીમી પડતી િતી અન વરઓ પાછા િઠી વળી નજીક આવતા િતા. આગ છક જ નરમ પડી એટલ વરઓ ઝપાટાબધ આગળ ધસી આવયા.

જ રરિએ બમ પાડી : `ચાલો આપણ િમલો કરીએ!’ તણ પોતાની શપસતોલ છોડી; બીજાઓએ પણ ભડાકા કયા અન વીશ વરઓ ઢગલો થઈન પડયા.

ડોનલડ કહ : `િવ બાકીના વરઓ મદડાન ખાશ.’

પણ બનય એમ ક શખજાયલા વરઓ આગળ ધસયા અન ખનખાર લડાઈ જામી.

છોકરાઓન ફરી બદકો ભરવાનો વખત મળો નહિ. તણ બદકોન લાકડીની જમ વાપરવા માડી. ડોનલડ પોતાની રાઈપલ એક મોટા વરના મોઢામા ખોસી અન ત તયા જ રિી. ડરહરકનો િાથ ઘાયલ થયો. જ રરિન ગળા ઉપ જમખ થયો. શગલબટવના નાક ભાર ઈજા થઈ. િલગાનો પગ જ શચરાઈ ગયો અન ડોનલડનો િાથ ભાગી ગયો. તઓએ ચીસચીસ પાડવા માડી : `મદદ! મદદ!’

બમ સાભળી પચાસ વાર દર કારમા સતલા માણસો જાગયા. નીચ સચાવલાઈટ કરી અન તની નજર વરઓન ટોળ જાણ કઈક લવાન ધસત દખાય.

નીલ કહ : `ઓ ખદા! આ તો વરઓ તમન ખાય છ.’

ઝડપથી તઓ લડાઈની નજીક કારન લાવયા. છોકરાઓન ઈજા ન થાય તવી રીત શપકરફટ વરઓ તરફ બદક તાકી.

નીલ કહ : `એમા જોખમ છ. વળી આપણ બૉમબ અન મશશનગન પણ વાપરી શકીશ નહિ. માતર કિાડીઓ વાપરી શકીએ.’

તઓ િાથમા કિાડીઓ લઈન કારમાથી નીચ ઉતરી પડયા. વરઓન કાપતા કાપતા તઓ વચચ આવયા. ભયકર દખાવ તમની નજર પડયો. ડોનલડ અન િલગા નીચ પડયા િતા અન બીજા તરણ બદકોન લાઠીઓ જમ વાપરી તમનો બચાવ કરી રહા િતા! જબરજસત શપકરફટ રસતો ચોખખો કયષો અન ત વરઓ અન છોકરાઓ વચચ ઉભો.

તણ કહ : `ચલાવો, તમારી બદકો ભરો. તયા સધી િ તમન પાછા િઠાવ છ.’

બાળકોએ પોતાની બદકો ભરી કાઢી અન થોડી ષિણમા વરના મડદાનો ઢગલો થયો. ડરહરક મોટરકાર તરફ ધસયો અન મોટરમાથી વરઓ ઉપર મશશનગન ચાલ કરી, આખર જીત થઈ.

નીલ કપાળ ઉપરથી પરસવો લછતા કહ : `ગમ તમ પણ વરઓનો શશકાર થયો.

અલબતત એમા જ રરિ ઘવાયો.’

પછી તઓ જોસભર વાનકવર તરફ ઉપડયા અન તયા ઘવાયલા બાળકોની સારવાર કરવામા આવી. બીજ હદવસ તઓ નયયૉકવ પિોચયા અન તયાથી સૌએ ગળગળા થઈ શપકરફટની રજા લીધી.

શપકરફટ કહ : `ખરખર! તમ બિાદર લોકો વઠ વતયાવ છો અન િ તમારા સાિસમા સાથ િતો તથી મગરબ છ. શગલબટવ! િ જો જવાન િોત... પણ કાઈ નહિ, કાઈ નહિ. ભગવાન સિન ભલ કરો. અન જો કદાચ ઘરડો નીલ સબમહરન શોધી કાઢ તો બઢા શપકરફટન સામલ થવા તાર કરજો. કરશો ના?’

થોડા હદવસ કાર િલરો આવી પિોચી અન બાળકો ફરી વાર શનશાળ ગયા..

અિી વાતાવનો અત આવયો.

વચચ વાતચીત

જફર કહય : કરવયો રર હિાળ અત?’ ત વીલી અનર જીજરનર માાતા તયો નહહ? ત એ પણ કહય નહહ કર અમર હીરાઓ અનર રતનયો વરચા અનર ખબ પસાદાર થા અનર પછી બાદશાહ જ રમ રહરવા લાગા. ડહરક! કરમ, તનર પણ એમ નથી લાિતય કર વાતાતાનયો અત રર હિાળ છર?

ગવચાર કરીનર ડહરકર કહય : `એમ છરક જ નહહ. ચયોરનર મારી નાખવાનય કદા યોગ ન લાગ ય હયો, કરમકર આખી વાતાતામા આપણર એકર ધયોળા માણસનર માયો નથી. વળી મનર ખાતરી છર કર જારર આપણર સબમહરનમા ઉપડશય તારર આપણનર જીજર અનર વીલી ફરી વાર મળવાના છર.’

ગિલબરટ કહય : `વાતાતાનયો અત ઠીક છર. મયોિરથી કહરવાની વાતતામા ચાલર; એની ચયોપડી છાપવી હયો તયો ઠીક ન દરખા.’

મ કહય : `હય એની ચયોપડી છાપવાનયો છય .’

તરઓ મારી સામર મો ફાડીનર જોઈ રહા.

હરલિાએ પછય : `સાચર જ?’

જફરએ પછય : `મશકરી તયો નથી કરતયો ના?’

`ના, જરા ર નહહ. સાચય જ કહય છય .’

ડહરકર પછય : `અમારા સાચા નામ એમા આવશર?’

મ કહય : `હા.’

ગિલબરટ જરા ચગતાથી કહય : `મારા નામ ઉપરથી તરઓ હય છયોકરયો છય એમ ધારશર. ઇગલાડમા ગિલબરતા છયોકરાનય નામ હયો છર.’

સૌ ખયશગમજાજમા હતા. જફર આનદથી બયોલયો : `ઓહયો! આપણા નામ ચયોપડીમા આવવાના કર? તારર તયો હય આજથી જ વાચતા શીખવાનયો છય .’

ડયોનલડર કહય : `હય પણ.’

ગિલબરટ કહય : `ચયોપડી કઈ સારી થવાની નથી. અનર ચયોપડી વરચવાવાળાઓ છાપશર જ નહહ. નીલ તયો કહર કર ગપકફર કહરતયો હતયો કર `હય જયવાન હયોઉ તયો...’ એનયો શયો અથતા? એમ ધારર છર કર હય સમજી નથી? એવા જાડા માણસનર હય ન પરણ; વખતર હય તનર પરણ.’

ડહરકર કહય : `મનર ગપકફર બહય િમર છર. મ જારથી સાભળય કર એ ગબચારયો િયજરી િયો તારથી મનર રયોઉરયોઉ થા છર.’

ગિલબરટ કહય : `પહરલા તયો મનર એ નહયોતયો િમતયો, પણ પછીથી એ બહય િમયો. બયઢા નીલ! તારા કરતા એ બહય સારયો હતયો.’

મ કહય : ગપકફરનર તય એરલા મારર સારયો કહર છર કર એનામા સારા સારા િયણયો હતા?’

ગિલબરતા ઉભી થઈ િઈ.

હદલિીરી સાથર તર બયોલી : `ચાલ, જફર! જવાનયો વખત થયો. બયઢયો નીલ હવર માનસશાસતરની વાત કરર છર.’

મ કહય : `એક ગમગનર; ચયોપડીનય નામ શય રાખશય?’

ઉતસાહથી ગિલબરતા નીચર બરઠી.

જફરએ કહય : `હય કહય? હરલરરયોની ગનશાળ ઉડતી કારમા કરવી રીતર આવી એવય નામ પાડશય?’

મ કહય : `એવા નામની સામર વાધયો એ છર કર એ બહય લાબય છર. ઉતાવળથી િાડીમા બરસતા બરસતા બયકસલરની દયકાનરથી ઝરપર ચયોપડી ખરીદનાર મારર આવય લાબય નામ નકામય છર. કયોઈ ચયોપડીનય નામ પછવા જ રયોકા નહહ. નામ બહય રકય જોઈએ.’

ડહરકર કહય : `આપણા નામનયો પહરલયો અકષર મકીનર ચયોપડીનય નામ બનાવીએ. નીલ, ગપકફર, ડહરક, ડયોનલડ, હરલિા, જફર, ગિલબરતા-નીપડહયોહરજગિ.’

જફરએ રીકા કરી : `આવય નામ તર હયો? બયોલતા ન ફાવર.’

ગિલબરટ સચન કયા : તારર આવય જ નામ પાડયો નર? બયઢયો નીલ – મયોરયો િપયોડીદાસ.’

ડયોનલડર કહય : આપણર વાતાતામા આવતા કયોઈના નામ ઉપરથી નામ રાખીએ તયો? સૉસરજ, જીજર....?’

હરલિાએ કહય : `એ કાઈ મહતવના નામયો નથી. તારર `મયોરી થક’ નામ રાખીએ તયો?

ગિલબરટ બમ પાડી : `નહહ; `ઘરડયો નીલ – મયોરયો િપયોડીદાસ’ એ જ નામ રાખયો!’

બીજાઓએ સામી બમ પાડી : `નહહ, એમ નહહ!’

બધા રાડયો પાડવા માડા.

ગિલબરટ કહય : `આ તયો સવતતર શાળા છર. મનર ઠીક લાિર તર નામ હય પાડય.’

મ કહય : `સવતતર શાળા. ચાલયો એ જ નામ રાખીએ.’

સૌ સમત થા અનર `સવતતર શાળા’ `સવતતર શાળા’ એમ બયોલતા સહય ઓરડાની બહાર દયોડી િા.

lll