विश्िभारती - bmm shala...level 4 च थ – पस तकम ल व ष य...

बहृन्महाराष्ट्रातील मराठी मातभृाषा असलेल्या विद्यार्थयाांसाठी सचित्र पसु्तकमाला

विश्िभारती पसु्तक िौथ े

पहहली आितृ्ती - २०१४

बहृन्महाराष्ट्र मंडळ पुस्तक सममती

उत्तर अमेररका संपकक : [email protected]

Level 4 – चौथी पसु्तकमालेविषयी मनोगत मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक

BMM Marathi Shala eBook Team Page 1

पसु्तकमालेविषयी मनोगत बहृन्महाराष्ट्र मंडळाच्या ितीने महाराष्ट्राच्या बाहेर राहणाऱ्या विद्यार्थयाांना मराठी

शिकिण्यासाठी उपयोगी अिी विश्िभारती पुस्तकमाला प्रकाशित करताना आम्हाला फार आनंद होत

आहे.

या पुस्तकांचा सिााधिक उपयोग मराठी मातभृाषा असलेल्या परंतु अमराठी प्रदेिात राहणाऱ्या मुलांसाठी होईल अिी आमची िारणा आहे. भाषा ही एखाद्या संस्कृतीिी ननगडडत असते. मराठीसारख्या प्रादेशिक भाषेसाठी तर हे नाते अनतिय महत्िाचे आहे. त्यामुळे मराठी संस्कृतीिी रोजचा संपका नसलेल्या विद्यार्थयाांना मराठी कसे शिकिायचे याचा वििेष विचार करािा लागतो. यासाठीच हा स्ितंत्र

पाठ्यपुस्तकांचा खटाटोप.

कोणतीही भाषा शिकण्यासाठी आिश्यक कौिल्ये असतात - आकलन, बोलणे, िाचणे आणण

शलहहणे. भाषाकौिल्यांची ही उतरंड या क्रमानेच असािी असे आम्हाला िाटते. त्यानुसार भाषेचे आकलन

सिाात महत्िाचे आहे. मराठी मातभृाषा असलेल्या मुलांना घरात मराठी ऐकायला शमळणे अनतिय

महत्िाचे आहे. त्यानंतर त्यांना मराठीत बोलायला प्रोत्साहन हदले पाहहजे. त्यानंतर येते िाचन आणण

लेखन.

असे असताना आम्ही िाचन आणण लेखनासाठी उपयुक्त पुस्तके तयार करण्यािर भर का हदला?

तर संिादांमध्ये विवििता आणण्यासाठी, निीन िब्दसंपदा आणण ननरननराळे िाक्यप्रयोग मुलांना शिकिण्यासाठी िाचनाशििाय गत्यंतर नाही. िाचनातून आपण ननरननराळ्या प्रसंगांना सामोरे जातो. निीन िब्द आणण िाक्यरचना शिकतो. म्हणून िाचनािर भर असलेला हा अभ्यासक्रम आम्ही विकशसत

केला आहे. परंतु या अभ्यासक्रमाचा िापर करताना शिक्षकांनी हे भान ठेिणे आिश्यक आहे की याचा िापर

करून मुलांना जास्तीत जास्त बोलायला उद्युक्त केले पाहहजे.

प्रस्तुत पाठ्यपुस्तकांमध्ये अनेक प्रकारचे िडे समाविष्ट्ट करण्याचा आम्ही प्रयत्न केला आहे.

त्यात काल्पननक कथा (fiction) आहेत, माहहतीपर उतारे (non-fiction) आहेत. नाटुकल्या आहेत. बडबड

गीते आहेत, तसेच कविता आहेत. या सिाांचा उद्देि विद्यार्थयाांना अनेक विषयांिी ननगडडत िब्दसंपदा देता यािी असा आहे. ननरननराळ्या पररस्स्थतींचा िापर करून व्याकरणाचे प्रयोग शिकिणे हा आहे. िगाात

विद्यार्थयाांिी गप्पा मारण्यासाठी विषय पुरिणे हा आहे. परंतु िड्यातली माहहती घोकून पाठ करून घेणे हा मात्र आमचा उद्देि मुळीच नाही. त्यामुळे शिक्षकांनी हे िडे तश्या प्रकारे िापरू नयेत. विद्यार्थयाांनी हे िडे पूणातः िाचािेत परंतु प्रश्नपत्रत्रकांमध्ये िड्यांतील माहहती ककंिा पाठांतरािर भर हदला जाऊ नये अिी आमची अपेक्षा आहे. पुस्तकामालेतील प्रत्येक िडा शिकिायला सािारणत: ६० ते ९० शमननटे लागतील अिी आमची अपेक्षा आहे.

पहहल्या आितृ्तीत आम्ही पहहली ते चौथीची पुस्तके प्रकाशित करीत आहोत. या िगाांमध्ये प्रिेि

घेण्यासाठी आमच्या सािारण अश्या अपेक्षा आहेत:

Level 4 – चौथी पसु्तकमालेविषयी मनोगत मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक


पहहली: सोप ं मराठी संभाषण समजते. मराठी अक्षर ओळख अपेक्षक्षत नाही. पुस्तकातील अभ्यासक्रम ५ ते ७ िषाांच्या विद्यार्थयाांसाठी अनुरूप आहे.

दसुरी: मुळाक्षरे आणण बाराखडी िाचता येणे अपेक्षक्षत आहे. पुस्तकातील अभ्यासक्रम ७ ते ९ िषाांच्या विद्यार्थयाांसाठी अनुरूप आहे.

नतसरी: जोडाक्षर िाचन अपेक्षक्षत आहे. पुस्तकातील अभ्यासक्रम ९ ते ११ िषाांच्या विद्यार्थयाांसाठी अनुरूप आहे.

चौथी: मराठी िाचनात सहजता अपेक्षक्षत आहे. पुस्तकातील अभ्यासक्रम ११ ते १३ िषाांच्या विद्यार्थयाांसाठी अनुरूप आहे.

उत्तर अमेररकेतील अनेक गािांमध्ये गेली ककत्येक िषे मराठी िाळा चालू आहेतच. परंतु

२००७ मध्ये कफलाडेस्ल्फया येथे भरलेल्या बहृन्महाराष्ट्र मंडळाच्या पररषदेत या सिा िाळांना एका छत्राखाली आणण्याच्या विचाराला चालना शमळाली. सिा िाळांसाठी एकसंि अभ्यासक्रम तयार करण्याच्या कामाची मुहूतामेढ रोिली गेली. श्रीमती सुनंदा टुमणे यांनी या अभ्यासक्रमाचा आराखडा तयार केला. प्रस्तुत पुस्तकमाला त्याच अभ्यासक्रमािर आिाररत आहे. प्रत्यक्ष साहहत्य शलहहण्याचे

काम कोमल चौककर, मंस्जरी गणपुले-मुदलगी, दीप्ती पंडडत, विनायक पिाते आणण सुस्जत उपाध्ये यांनी केले आहे. पुस्तकांचे मुखपषृ्ट्ठ केले आहे मंगेि पारकर यांनी. याव्यनतररक्त या पुस्तकमालेसाठी विद्यार्थयाांपासून ते पालकांपयांत अनेक मराठी पे्रमींचा हातभार लागला आहे. त्या सिाांचे आम्ही मनःपूिाक

आभारी आहोत.

विद्यार्थयाांना िाचायला रोचक िाटतील, त्यांच्या कल्पनेला चालना देतील आणण उत्सुकतेला डडिचतील असे िडे शलहायचा आम्ही प्रयत्न केला आहे. मराठीचा अभ्यास हा कंटाळिाणा न िाटता मजेदार कसा होईल याचा विचार केला आहे. हे करताना भाषेिी तडजोड न करता जास्तीत जास्त सकस

मराठी द्यायची भूशमका आहे. अथाात ही अनतिय अिघड उहद्दष्ट्टे आहेत आणण ती सिााथााने साध्य झालेली नाहीत याची आम्हाला पुरेपूर जाणीि आहे. त्यामुळे हे काम पूणा झाले नसून ही फक्त सुरुिात आहे असे

आमचे मत आहे. या कामात सुिारणा करण्यासाठी सिा शिक्षक, पालक आणण मराठी पे्रमींची आम्हाला मदत हिी आहे. आपल्या सूचना आम्हाला अिश्य कळिा. आम्ही त्यांचा पुढील आितृ्यांमध्ये ननस्श्चत

उपयोग करू.

विश्िभारती पुस्तक सशमती

बहृन्महाराष्ट्र मंडळ, उत्तर अमेररका

Level 4 – चौथी अनकु्रमणणका मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक


अनुक्रमणिका

अक्षर ओळख ........................................................................................................................................ 4

१ - एक िेगळाच तारा .............................................................................................................................. 6

२ - कपाटातला प्राणी ............................................................................................................................. 10

३ - बुच ओ’हेअर .................................................................................................................................. 14

४ - आमचा पाळीि प्राणी ........................................................................................................................ 18

५ – इच्छा .......................................................................................................................................... 23

६ - माई आजीचा रेडडओ ........................................................................................................................ 26

७ – पत्र ............................................................................................................................................... 30

८ - मी करणार आहे .......................................................................................................................... 35

९ - मकर संक्रांती ................................................................................................................................ 39

१० – सौर उजाा – सूयााची िक्ती ......................................................................................................... 42

११ – अनूचे स्िप्न .............................................................................................................................. 45

१२ - व्हीनसचे कीटक जाळे .................................................................................................................. 49

१३ - आजारीपण ................................................................................................................................. 54

१४ – फ्लो जो .................................................................................................................................... 57

१५ - डहाणूची भटकंती ......................................................................................................................... 61

१६ - ननसगा ........................................................................................................................................ 67

१७ – पॉप फट पॉप ............................................................................................................................ 71

१८ – माझा निीन शमत्र ...................................................................................................................... 76

१९ – खोपा......................................................................................................................................... 81

२० – विनायक दामोदर सािरकर ............................................................................................................ 84

२१ – प्रदषूण ........................................................................................................................................ 87

आिांतर िाचन .................................................................................................................................... 92

पररशिष्ट्ठ :बाराखडी ......................................................................................................................... 101

Level 4 – चौथी अक्षर ओळख मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक


अक्षर ओळख

क (ka)

ख (kha)

ग (ga)

घ (gha)

ङ (gna)

च (cha)

छ (cHa)

ज (ja)

झ (za)

ञ (yna)

ट (Ta)

ठ (tHa)

ड (Da)

ढ (dHa)

ण (Na)

त (ta)

थ (tHa)

द (da)

ि (dHa)

न (na)

प (pa)

फ (pHa)

ब (ba)

भ (bHa)

म (ma)

Level 4 – चौथी अक्षर ओळख मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक


य (ya)

र (ra)

ल (la)

ि (va)

ि (sha)

ष (Sha)

स (sa)

ह (ha)

ळ (La)

क्ष (kSha)

ज्ञ (dnya)

अ(a) आ(aa) इ(e) ई(ee) उ(u) ऊ(oo) ए(a) ऐ(ai) ओ(o) औ(ou) अ(ंum) अ(aha)

क(ka) का(kaa) कक(ki) की(kee) कु(ku) कू(koo)

के(kay) कै(kai) को(ko) कौ(kou) कं(kum) कः(kaha)

Level 4 - चौथी १ - एक िेगळाच तारा मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक

BMM Marathi Shala eBook Team © BMM Copyright 2013. All rights reserved. Page 6

१ - एक िेगळाि तारा

मानसीला रात्री आकाि पाहायला खूप आिडायचे. आकािात ककती तरी चमचमणारे तारे असायचे. भला मोठा चंद्र सुद्धा असायचा. किी किी ती बाबाच्या खांद्यािर बसायची. नतथे नतला अगदी एखाद्या राजकुमारी सारखे

िाटायचे. ताऱ्यांच्या खूप जिळ

गेल्यासारखे िाटायचे. एके हदििी बाबा म्हणाला, "आपण समुद्र ककनाऱ्यािर सहलीला जायचय. आिडले

तुला?"

मानसीला काही खात्री नव्हती. "नतथे माझे तारे असतील का?"

"असतील कदाधचत." बाबा म्हणाला. जेंव्हा ते ककनाऱ्यािर पोहोचले तेंव्हा रात्र झाली होती. पण आकािात ढगांची खूपच

दाटी झाली होती. त्यामुळे तारे हदसतच नव्हते. बाबा म्हणाला, "उद्या बघूयात काय होतंय

ते." "बरं..." ननराि होत मानसी म्हणाली. दसुऱ्या हदििी सकाळी त ेपुन्हा ककनाऱ्यािर पोहोचले. मानसी िंख-शिपंले गोळा

करू लागली. तेिढ्यात मानसीला एक मजेदार िस्तू सापडली. ती एका मोठ्या, खडबडीत,

केिरी रंगाच्या ताऱ्यासारखी हदसत होती. ती आकािातून पडली होती का? आणण ती चमकत का नव्हती?



तेिढ्यात नतथे बाबा आला. तो हसून म्हणाला, "तो काही तारा नाहीये. तो तर

तारामासा आहे. तो समुद्रात राहतो." मानसीला त े ऐकून खूप गम्मत

िाटली. नतने तो तारामासा पुन्हा समुद्रात

सोडून हदला. परत जाणाऱ्या लाटांबरोबर

तो पुन्हा आपल्या घरी गेला. त्यानंतर मानसीने आणखी

तारामासे िोिले आणण पुन्हा समुद्रात

सोडून हदले. आता नतला तारे आणण

तारामासे सुद्धा आिडायला लागले.

~ मूळ कथा: अननता अमीन स्िाध्याय: १ खालील िब्दांचा िाक्यात उपयोग करा: तारा, गम्मत, खात्री, ककनारा, सहल, ननराि, मजेदार



२ खालील िाक्ये ितामानकाळात बदलून शलहा: मानसीला रात्री आकाि पाहायला खूप आिडायचे.

आकािात ढगांची खूपच दाटी झाली होती.

मानसीला ते ऐकून खूप गम्मत िाटली.

३. मानसीला तारामासा किी सापडला?

अ) समुद्र ककनाऱ्यािर आ) रात्री इ) नतच्या अंगणात ई) सकाळी ४. तारामासा सापडल्यािर मानसीने काय केले?

अ) नतने िंख-शिपंले गोळा केले. आ) ती ककनाऱ्यािर गेली. इ) ती बाबाच्या खांद्यािर बसली. ई) नतने तारामाश्याला समुद्रात सोडले.

५. तारामासा सापडायच्या आिी मानसीने काय केले?



अ) नतने आकािात पाहहले. आ) नतने िंख-शिपंले गोळा केले.

इ) नतने आणखी तारामासे िोिले. ई) नतने लाटांबरोबर जाणारा तारामासा पाहहला. ६. ककनाऱ्यािर रात्री मानसीला तारे का हदसले नाहीत?

७. मानसीचे िय ककती असेल? का?

८. या गोष्ट्टीसाठी आणखी एक छान नाि सुचिा.

मिक्षकांसाठी.. ● समाविष्ट्ट अभ्यासक्रम: काळ - या िड्यात भूतकाळाचा िापर केला आहे. भूतकाळातील िाक्ये

िोिायला सांगा. ितामानकाळातील िाक्ये भूतकाळात बदलायला सांगा (प्रश्न २च्या उलट). ● मुलांची आिडती सहल, त्यांनी नतथून गोळा करून आणलेल्या िस्तू या विषयांिर गप्पा मारा.

सिा मुलांना सहभागी करून घ्या.

Level 4 - चौथी २ – कपाटातला प्राणी मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


२ - कपाटातला प्रािी

िाड! िाड! िाड! राजूनी डोळे ककलककले करून

पाहहले आणण पांघरूण ओढून चेहऱ्यािर

घेतले. कपाटातून पुन्हा आिाज आला. आतून दारािर कोणीतरी िडक देत होते.

"कोण आहे नतथे?" राजूने

थरथरत्या आिाजात विचारले.

हळूहळू दार उघडायला लागले. राजूने पलंगािरून उडी मारली. पळत जाऊन त्याने

कपाटाचे दार िाडकन बंद केले. त्याने खुची ओढून दारापुढे आणून ठेिली. राजू पळत

खोलीच्या बाहेर गेला. सरळ दादाच्या खोलीत जाऊन राजू त्याच्या पांघरूणात घुसला. "राजू, तू इथे काय करतोयस?" दादाने डोळे चोळत विचारले.

"माझ्या कपाटात कोणीतरी आहे." राजूने दादाचा हात ओढत सांधगतले.

"तुला स्िप्न पडले असेल. जा परत जाऊन झोप." दादा म्हणाला. "नाही. नाही. मी जागा होतो. कपाटातून आिाज येत होता. आणण दार सुद्धा

उघडायला लागले." राजूने आता दादाचे पांघरूण ओढले.

"ठीक आहे, मी येतो. पण जर का कपाटात काही नसेल, तर मग मला नंतर त्रास

द्यायचा नाही." दादाने राजूला बजािले.

राजू आणण दादा त्याच्या खोलीत गेले. कपाटातून आिाज येतच होता. दादानी पांघरूण हातात घेतले. तो राजूला म्हणाला, "तू कपाट उघड. मी त्या प्राण्याला पकडतो."

राजूनी खुची बाजूला करून हळूच दार उघडले. कुठलातरी केसाळ प्राणी बाहेर आला. दादानी पटकन त्याला पांघरूणात पकडले.



राजूने खोलीतला हदिा लािला. पाहतात तर काय, दादाच्या हातात होती त्यांची मांजर - मनी!

दादा हसायला लागला. "त्रबचारी मनी! तुझ्या कपाटात अडकली - तुझ्या िास

येणाऱ्या बुटाबरोबर! बाहेर येण्यासाठी िडपड करणारच ना?"

"त्रबचारी मनी! माझ्यापेक्षा तूच जास्ती घाबरली असिील." राजू म्हणाला.

~ (मूळ कथा: केली हििे)

स्िाध्याय: १ कक्रयापदाबद्दल अधिक माहहती देणारा िब्द म्हणजे “कक्रयावििषेण.” खालील

कक्रयावििषेणांचा िाक्यात उपयोग करा. ककलककले, थरथरत, हळूहळू, िाडकन, पटकन

२. या गोष्ट्टीतली मुख्य पात्र ेकोणती आहेत? प्रत्येकाची एका िाक्यात माहहती द्या.



३. ही गोष्ट्ट कुठे घडली आहे?

४. मुख्य पात्राची अडचण काय आहे?

५. ती अडचण किी सोडिली?

६. दादा कसा आहे? का? (दोन वििषेणे शलहा.)

-------------------- कारण... ---------------------------------------------------------------------

-------------------- कारण... ---------------------------------------------------------------------



७. तुम्हाला ही गोष्ट्ट आिडली का नाही? का?

मिक्षकांसाठी.. ● व्याकरण:

● वििेषण (adjective): िगाात समजािून सांगा. वििेषणांचा िापर करून िाक्ये तयार करायला सांगा. वििेषणांचा खेळ खेळा:

○ सिा मुलांना सुचतील ती वििेषणे सांगायला सांगा. ○ मुलांनी सांधगतलेली वििेषणे फळ्यािर शलहा. ○ मुलांना विचारा की त्यातील त्यांना आत्ता सिाात जास्त लागू पडते ते ननिडा. ○ ते वििेषण का लागू पडते हे समजािून सांगायला सांगा.

● कक्रयावििेषण (adverb): िगाात समजािून सांगा. िाक्यात िापर करा. ● या िड्यात िाचन, आकलन आणण त्यािर स्ितंत्र विचार यािर भर द्यािा.

Level 4 - चौथी ३ – बुच ओ’हेअर मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


३ - बिु ओ’हेअर

शमत्रांनो, युद्धाच्या कथा रोमांचक असतात. ही अिीच एक युद्धाची कथा आहे. दसुऱ्या महायुद्धात अमेररकेच्या िायुदलात बुच ओ’हेअर नािाचा िैमाननक होता. लेस्क्संग्टन नािाच्या नौकेिर तो िाइल्ड कॅट नािाचे विमान उडित असे.

२० फेब्रुिारी १९४२ हा तो हदिस होता. लेस्क्संग्टन नौकेला जपानच्या एका बंदरािर हल्ला करायचा आदेि शमळाला होता. लेस्क्संग्टन समुद्रातून जात असताना जपानच्या विमानाने नतला पाहहले आणण जपानी ठाण्याला कळिले. आता लेस्क्संग्टनिर हल्ला करण्यासाठी जपानी विमाने हिेत झपेािली.

इकड े जपानी ठाण्यािर हल्ला करण्यासाठी अमेररकेची िाइल्ड कॅट हिेत झपेािली. त्यातच बुचचे विमान सुद्धा होते. अचानक बुचला आपल्या नौकेकडे जाणारी जपानी विमाने हदसली. त्याच्या लक्षात आले की जर जपानी विमाने लेस्क्संग्टन पयांत पोहोचली, तर लेस्क्संग्टनला िोका आहे. बुचच्या बरोबरीची इतर विमाने पुढे गेली होती. तो एकटाच होता. पण विचार करायलाही िेळ नव्हता.

बुचने एकदम ननणाय घेतला. त्याने एकट्याने त्या आठ विमानांिर हल्ला केला. आठही विमानांकडून होणारा गोळ्यांचा मारा चुकित त्याने प्रनतकार करायला सुरुिात केली. नेम िरून त्याने एका विमानाच्या पंखािर गोळ्या झाडल्या. त्या गोळ्यांनी विमानाचे इंस्जन तुटून खाली पडले. मागोमाग ते विमान समुद्रात कोसळले. असे करत बुचने चार विमाने पाडली. आता मात्र त्याच्याकडच्या गोळ्याही संपत आल्या होत्या. तरीही िीर न सोडता बुचने पाचव्या विमानािर हल्ला चढिला. तेिढ्यात इतर िाइल्ड कॅट नतथे आली आणण त्यांनी उरलेल्या जपानी विमानांिर



हल्ला चढिला. ितू्रच्या विमानांना पाडून िाइल्ड कॅट लेस्क्संग्टन िर सुखरूप परत उतरली.

बुचच्या सहकाऱ्यांना त्याच्या िौयााचे अनतिय कौतुक िाटले. त्याच्यामुळेच आज लेस्क्संग्टन आणण नतच्यािरचे सगळे िाचले होते.

बुचच्या या असामान्य कामधगरीचे कौतुक करण्यासाठी त्याला कााँगे्रस चे सन्मान पदक देण्यात आले. हा देिातला सिाात मोठा सन्मान आहे.

शिकागोच्या विमानतळाचे नाि “ओ’हेअर” आहे हे तर सिाांना माहहतीच आहे. पण ते बुच ओ’हेअरची आठिण म्हणून ठेिले आहे हे ककती जणांना माहहती आहे?

~~~

स्िाध्याय: १. एखाद्या होऊन गेलेल्या गोष्ट्टीबद्दल बोलणे म्हणजे “भूतकाळ.” कक्रयापदाचा भूतकाळात िापर करताना सहसा ििेटी “ला,” “ली” अथिा “ले” येतात. उदाहरणाथा गेला, झाली, पडले इ. िड्यातील भूतकाळाच्या कक्रयापदांखाली रेघ मारा. कोणत्याही सहा कक्रयापदांचा भूतकाळात िापर करून िाक्ये करा.



२. खालील िाक्यातील वििषेण िोिा. ते िापरून आणखी एक िाक्य तयार करा.

शमत्रांनो, युद्धाच्या कथा रोमांचक असतात.

बुच ओ’हेअर िाडसी िैमाननक होता.

बुचने असामान्य कामधगरी केली.

कााँगे्रसचे पदक हा मोठा सन्मान आहे.

३. खालील िब्द ओळीने शलहा.

नतसरा ििेटचा पाचिा नििा पहहला सातिा दसुरा आठिा दहािा चौथा सहािा



४ गाळलेल्या जागा भरा:

या िषी माझा िाढहदिस आहे.

अस्जतने ियात स्जंकली. म्हणजेच तो ियातीत आला.

परृ्थिी हा सूयाापासून ग्रह आहे.

िननिार हा आठिड्यातील हदिस आहे.

५ तुम्हाला आिडलेली एक सत्य कथा भूतकाळात सांगा.

मिक्षकांसाठी.. ● ही एक सत्यकथा आहे. सत्यकथा िाचन आणण कथन यािर भर द्यािा. यादृष्ट्टीने पाचिा

प्रश्न महत्त्िाचा आहे. ● या िड्यात खूप निीन िब्द आहेत. प्रत्येक निीन िब्द मुलांना आलाच पाहहजे असा आग्रह

न िरता गोष्ट्ट म्हणून िडा िाचािा. ● व्याकरण:

● भूतकाळाचा िापर. ● वििेषणांचा िापर करून िाक्ये तयार करायला सांगा. ● संख्यािाचक वििेषणांचा िापर.

Level 4 - चौथी ४ – आमचा पाळीि प्राणी मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


४ - आमिा पाळीि प्रािी (मुलांचा रंगमंच)

(या नाटुकलीत आहेत तीन मुले. आई बाबांनी त्यांना एक पाळीि प्राणी ननिडायला सांधगतले आहे. मुलांच्या ननिडीने आई बाबांना जरा आश्चयाच िाटते...)

पात्र पररचय: ननिेदक, बाबा, आई, राजू, शमनी, नीतू

ननिेदक: मुलांना किीपासून एक पाळीि प्राणी हिा आहे. किीही विचारले तरी आई

बाबांचे आपले एकच उत्तर...

राजू: आपण एक मनी माऊ आणायची का?

आई: नाही. तुझ्या बहहणीला मनीच्या केसांचा त्रास होतो. शमनी: मग आपण मासे आणायचे का?

बाबा: नाही. मािांचं भांडं साफ कोण करणार?

नीतू: आपल्या अंगणात मी एक साप पाहहलाय. त्याला पाळायचं का?

आई: मुळीच नाही!

ननिेदक: एक हदिस आई आणण बाबा चांगल्या मूड मध्ये होते. त्यांनी तीनही मुलांना बोलािून बसायला सांधगतले.

आई: बाबा आणण मी बोललो. आम्हाला िाटतंय की तुम्ही आता मोठे झाला आहात. जबाबदार झाला आहात. तुम्हाला आता...

बाबा: ...एक पाळीि प्राणी आणता येईल. तुम्हाला पाहहजे तो प्राणी ननिडा. पण

त्याची जबाबदारी मात्र तुम्ही घेतली पाहहजे.

आई: तर मग आता तुम्ही सगळे शमळून ठरिा तुम्हाला काय पाहहजे ते.



ननिेदक: मुले मोठ्या आनंदाने आपल्या खोलीत ननघून जातात. सािारण दहा शमननटांनी मुले पुन्हा बाहेर येतात.

राजू: आम्ही सगळ्यांनी विचार केला... शमनी: आम्हाला पाहहजे आहे...

नीतू: एक अस्िल!

आई: अस्िल? म्हणजे... टेडी बेअर?

राजू: नाही, नाही! एक खरं खुरं अस्िल! बघा ना, अस्िल कोणाकडचे नसते. म्हणजे आमचा प्राणी अगदी िेगळा असेल नाही?

शमनी: त्यांना खायला देणं सुद्धा सोपं आहे. जांभळे आणण मि हदला की बस्स!

नीतू: आणण ते थंडीत झोपतात. म्हणजे आपल्याला सहलींना जायला सोपं! राजू: शििाय, आपल्या घरी जर अस्िल असेल, तर चोरांची भीतीच नाही! शमनी: मग, तुम्हाला काय िाटतंय?

नीतू: घ्यायचं ना आपण अस्िल?

ननिेदक: आई बाबांनी एकमेकांकडे पाहहले. मुलांच्या ननिडीचे त्यांना चांगलेच

आश्चया िाटले होते. पण आई बाबांच्या उत्तराने मुलांना आणखीच आश्चया िाटले.

आई: हो, आणुयात आपण अस्िल.

बाबा: आईला आणण मला िाटतंय की ही छानच कल्पना आहे.

आई: आपण जर अस्िल घेतलं, तर तुम्ही मुलं त्याला खायला प्यायला देणार,

नाही का? ककती बरं खाईल अस्िल?

बाबा: हं... मला िाटतंय की दररोज २० पौंड जांभळे आणण ५-६ तरी मासे खाईल,

नाही?

आई: आणण इतकं समान काही मला दकुानातून आणता येणार नाही. मुलांनाच

दररोज चालत दकुानात जाऊन आणायला लागेल.

बाबा: थंडीत, बफाात, एक मैल चालायला लागेल त्यांना.



राजू: एक मैल चालायला लागेल?

शमनी: दररोज जायला लागेल?

नीतू: थंडीत सुद्धा जायला लागेल?

आई: शििाय, इतक्या सामानाचा खचाही बराच होईल, नाही?

बाबा: हो ना. आठिड्याला ५०० रुपये तरी लागतीलच. मुलांना त्यांच्या पैिातूनच

आणायला लागेल.

राजू: आमचे पैसे?

शमनी: आठिड्याला ५०० रुपये?

नीतू: पण आम्हाला तर तुम्ही फक्त १० रुपये देता. आई: खरच की, आम्ही याचा तर विचारच नाही केला. बाबा: ठीक आहे. तुम्ही आणखी काही कामे करून जास्त पैसे शमळिू िकता.

राजू: पण बाबा... आई: हो ना, कपड ेिुणं, स्ियंपाक करणं...

शमनी: पण आई...

बाबा: अंगण साफ करणं, बागेतली कामं करणं...

मुलं: थांबा, थांबा...

ननिेदक: मुलांना आता काही सहन होत नव्हतं...

राजू: आम्हाला अस्िल नकोच.

शमनी: आमचा दसुरा प्राणीच छान आहे.

नीतू: हो... आम्हाला आता पाहहजे...

आई: काय पाहहजे? हत्ती का घोडा?

बाबा: िाघ का शसहं?

सगळी मुलं: नाही! राजू: आम्हाला पाहहजे एक कुत्र्याचं वपल्लू.

शमनी: एक गोड वपल्लू.

नीतू: जे आमच्या बरोबर पळापळी खेळेल.



आई: ही ननिड बाकी छान आहे!

बाबा: पण तुमच्या वपल्लाचं नाि काय ठेिणार?

सगळी मुलं: भालू!

~ (मूळ कथा: एला केनन) ~~~

स्िाध्याय: १. मुलांना अस्िल का हि ेहोते? तीन कारणे सांगा.

२. मुलांना अस्िल नकोसे का िाटले? तीन कारणे सांगा.

३. तुम्हाला एखादा िेगळाच प्राणी पाळािासा िाटतो का? का?



मिक्षकांसाठी.. ही एक नाटुकली आहे. िगाात मुलांकडून िाचून घेताघेता काही मुलांना पुढे येऊन अशभनय

करून म्हणायला लािता येईल. संिादांची फेक, भाि, आिाजातील चढ उतार याचा सराि करािा. निीन िब्दांची ओळख आणण उपयोग. नाटकाची पररभाषा समजािून सांगता येईल – पात्र, पररचय, ननिेदक, रंगमंच इ.

Level 4 - चौथी ६ – माई आजीचा रेडडओ मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


५ – इच्छा रोज िाटे एका फुला किी उडता येईल मला?

हिं नतथं जाता येईल

भारी भारी मज्जा होईल. पाकळी पाकळी लागता पसरू

फूलच झालं फुलपाखरू. इकडून नतकड ेउडत जाता कोण त्याला अडविल आता?

एक िात शमणशमणत

मनात असे गुणगुणत. जर का मला उडता येईल

भारी भारी मज्जा येईल. गंुगत असता सुटलं भान

िातीला फुटले पंख छान. राहील आता किी घरात

काजिा होऊन गेली िात.

मलाही िाटतं घोडा व्हािं माळािरून दौडत जािं. किी िाटतं होऊन मासा पाण्यात पोहत राहीन खासा. किी िाटतं पक्षी व्हािं आकािातून उंच उडािं. किीच नाही का होणार असं

जसं मनात येतं तसं?

(मूळ किी: रिीन्द्रनाथ टागोर, अनुिाद: पु. ल. देिपांड)े



स्िाध्याय: १. खालील िब्दांचा उपयोग करून िाक्ये तयार करा:

पाकळी, िात, गुणगुणणे, गंुगणे, दौडणे

२. फुलाला काय िाटत असे?

३. िातीचा काजिा कसा झाला?



४. तुम्हाला काय व्हािं असं िाटतं? का?

मिक्षकांसाठी.. मूळ कवितेत चार कडिी आहेत. सुलभतेसाठी त्यातील तीनच घेतली आहेत. कविता पाठ करून घ्यािी. चांगले िब्द आणण िाक्यरचना तोंडात बसण्यासाठी त्याचा उपयोग

होईल. “मुलांना काय व्हािेसे िाटते” यािर खूप गप्पा मारता येतील. “यमक” ही संकल्पना समजािून सांगािी. यमक जुळणारे िब्द िोिायचा खेळ खेळता येईल.



६ - माई आजीिा रेडडओ

[१] माझी माई आजी आमच्या घराच्या जिळच राहते. त्यामुळे माझी खूपच मजा असते. मी िाळेतून सरळ नतच्याकडचे

जातो. ती मला काहीतरी खाऊ देते. किीकिी मी रात्रीच्या जेिणापयांत नतथे थांबतो.

[२] माई आजीच्या िजेारी माझे शमत्र राहतात. किीकिी खाऊ खाऊन झाल्यािर मी त्यांच्याकडे खेळायला जातो. इतर िेळेला मी आजीला नतच्या कामांमध्ये मदत करतो. [३] मी नतच्या बागेतले तण काढतो ककंिा ओसरी झाडतो. ती मला नतच्या लहानपणीच्या गोष्ट्टी सांगते. नतला आणण नतच्या भािंडांना खूप खेळणी नव्हती, पण तरीसुद्धा ते खूप

मजा करायचे. ते लंगडी, शििाशििी, लगोरी खेळायचे. रात्री काजिे पकडायचे. उन्हाळ्यात

ते सारे अंगणातच झोपायचे. [४] जेव्हा माई आजी मला बागेतल्या कामात मदत करायला सांगते, तेव्हा मला माहहती असतं की नंतर मला एक गोष्ट्ट ऐकायला शमळणार आहे. आजी झाडांना पाणी घालते. मी तण काढतो. मग आजी मला गोष्ट्ट सांगते. अिीच एकदा आजीनी मला नतच्या जुन्या लाकडी रेडडओची गोष्ट्ट सांधगतली. खरं तर तो रेडडओ नतच्या आईचा होता. [५] आजी म्हणते की पूिी लोक रेडडओच्या भोिती जमून कायाक्रम ऐकत - जसे आता आपण टीव्ही बघतो ना, तसे. रेडडओिर कलाकार नाटकं िाचून दाखित. संगीताचे कायाक्रम असत. जगातल्या बातम्या सांगत. कक्रकेटच्या खेळाच्या बातम्या सांगत. मी खूप विचार करतो की टीव्ही न बघता नुसतच बसून ऐकायला कसं िाटत असेल? मी माई

आजीला विचारतो, "रेडडओ ऐकायला खूप कंटाळा यायचा का?" ती तर म्हणते, "छे, खूपच


BMM Marathi Shala eBook Team

© BMM Copyright 2013. All rights reserved. Page 27

मजा यायची." लोकांना रेडडओ इतका आिडायचा, की टीव्ही लोकवप्रय व्हायला खूपच काळ

लागला. [६] मी नतला विचारतो, “आपण रेडडओ चालू करून ऐकायचा का?” आणण काय गम्मत, रेडडओचे बटण दाबताच तो चालू देखील होतो. आजीच्या आिडत्या स्टेिनिरची गाणी सुरु होतात. मी आणण माई आजी हसायला लागतो.

~~~

स्िाध्याय: १ ही गोष्ट्ट एक मुलगा सांगतो आहे का मुलगी? तुम्हाला पहहल्यांदा कोणत्या िाक्यामुळे

समजले? जर ही गोष्ट्ट मुलीनी सांधगतली असती, तर ते िाक्य कसे झाले असते?

____________________________________________________________

____________________________________________________________

२ माई आजी लहानपणी कायकाय मजा करायची?

____________________________________________________________

____________________________________________________________

३ मुलाला त्याच्या आजीबद्दल काय िाटते? तुमच्या उत्तरासाठी उताऱ्यातून उदाहरणे

द्या.




____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

४ पाचव्या पररच्छेदाची मुख्य कल्पना काय आहे?

____________________________________________________________

____________________________________________________________

५ खालील िब्दांच्या अथाात फरक आहे. त्यांचा िाक्यात उपयोग करा. किी, किीकिी ____________________________________________________________

____________________________________________________________

अश्याच आणखी दोन जोड्या िोिा. ____________________________________________________________

____________________________________________________________




६ तुमच्या आजीला नतच्या लहानपणीच्या रेडडओच्या आठिणी विचारा. ____________________________________________________________

____________________________________________________________

____________________________________________________________

मिक्षकांसाठी.. शलगं: क्रीयापदाच्या आणण सिाानामाच्या िापरातून शलगं कसे ओळखायचे ते शिकिा. िणाानातून भािना कश्या ओळखायच्या आणण व्यक्त करायच्या ते दाखिा. (प्रश्न ३) आजी-आजोबांिी फोनिरून बोलायला प्रोत्साहन द्यािे.

Level 4 - चौथी ७ - पत्र मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक



७ – पत्र २४ फेब्रुिारी, २०१३

वप्रय आत्यास,

सा. न. वि. वि.

अगं अगं अगं, चार फूट िर उडाली असिील ना अिी फॉमाल सुरुिात िाचून? पण इतकी आश्चयाचकीत होऊ नकोस. आईने सांधगतलं “सा. न. वि. वि.” असं शलहायला, आणण त्याचा अथाही समजािून सांधगतला. म्हणून तसं शलहीलं. असो.

तुला मुद्दाम ई-मेलने पत्र शलहायचं असं ठरिलंच होतं मी आज. मी बास्केटबॉल खेळायला जाते हे तर तुला माहहतीच आहे ना? काल-आजमध्ये आमच्या स्पिाा होत्या. अगं, आमची टीम अंनतम फेरीत पोहोचली, आणण आम्ही अंनतम फेरी स्जंकलोसुध्दा. ककत्ती ककत्ती आनंद झाला म्हणून सांगू तुला!

जेव्हा आम्ही स्जंकलो तेव्हा सिाात पहहल्यांदा तुझी आठिण झाली मला. तू गेल्या िषी इकड ेरहायला आली होतीस तेव्हा तू माझा खेळ पाहहला होतास. तूपण िाळा कॉलेजमध्ये असताना बास्केटबॉल चस्म्पयन होतीस ना? तुझ्याबरोबर मारलेल्या सगळ्या सगळ्या गप्पा आठित होत्या मला. बाकी आमचा खेळ कसा रंगला आणण काय काय गमतीजमती झाल्या ते तुला सगळं सांगायचंय. पण त्याविषयी सविस्तर गप्पा मारायला मी तुला फोनच करेन.

मला आता मराठीतून टाईप करता येतं. म्हणूनच तुला दोन दोन आश्चयााचे िक्के एकदम द्यािे असं ठरिलं. “एका दगडात दोन पक्षी” म्हणतात ना तसं.




बाकी काय शलहू? धचनूदादा, चैतु्रताई दोघे कसे आहेत? त्यांना नक्की िाचून दाखि हां माझ ेहे पहहले-िहहले मराठी पत्र. काकांना नमस्कार कळि. तुम्ही पुन्हा इकड ेरीप काढा. आपण खूप खूप मज्जा करू!

चला. अच्छा.

कळािे,

तुझी लाडकी भाची,

प्राची.

~~~

स्िाध्याय:

१. ककतीतरी इंग्रजी िब्द मराठीत शलहहता-बोलताना जसेच्या तसे िापरले जातात.

असे काही िब्द िरील पत्रात आहेत. ते िोिा पाहू.

असे अजून कोणते िब्द तुम्हाला पटकन आठितात का? असे काही िब्द खाली शलहून

काढा.

२. काही िेळा एकच िब्द सलग दोन िेळा िापरतात. उदा. काय काय केलंत?

कुठे कुठे गेला होतात?




अिा प्रकारची िाक्ये िरील पत्रात आहेत का? कोणती कोणती िाक्यं शमळाली सांगा बरं! अिा प्रकारची २ िाक्ये तुम्ही स्ितः तयार करा ि पुढे शलहा.

३. तुमच्या एका भािंडाला पत्र शलहा. पत्रात एका सुटीच्या हदििी तुम्हाला त्याची/नतची खूप आठिण का झाली हे नमूद करा. तुम्ही बहीण-भािाला पत्र शलहहताना “सा. न. वि. वि.” असे शलहाल का? - विचार करा!




४. पुढील तक्ता पाहून मुलांना त्यांचा स्ितःचा िंििकृ्ष तयार करायला सांगा. तसेच गंमत म्हणून मुलांना नात्यांिर आिारीत कोडी तयार करायला सांगा.

“मी माझ्या . . .”

पणजी-पणजोबांचा/ची

कोण?

पणतू / पणती

आजी-आजोबांची/चा कोण?

नात / नातू

काका-काकूचा/ची कोण?

आत्या-काकांचा/ची

कोण?

मामा-मामीचा/ची

कोण?

माििी-काकांचा/ची

कोण?

पुतण्या /

पुतणी भाचा / भाची




माझे कोण?

मिक्षकांसाठी: १ म्हणी – मुलांना सोप्या म्हणी ि त्यांचा अथा सांगा. उदा. “एका दगडात दोन पक्षी”, “पालर्थया

घड्यािर पाणी”, “अनत तेथे माती” इ.

मुलांना अिा म्हणींचा उपयोग कोणत्या प्रसंगात करता येईल ते विचारा. २ िाक्प्रचार ि म्हणी यातील फरक – ““चार फूट िर उडणे”” हा एक िाक्प्रचार आहे. ती म्हण

नाही. ज्याचा िाक्यात उपयोग करतात त्याला ‘िाक्प्रचार’ म्हणतात. जी जिीच्या तिी िापरतात नतला ‘म्हण’ म्हणतात.

३ टोपणनाि – मुलांना माहहती असलेली इंग्रजी ि मराठी अिी दोन्ही टोपणनािे विचारा. धचनू, चैत्रु ह्या मुलांची खरी नािे काय असू िकतील याचे उत्तर मुलांना विचारा. धचनू, चैत्रु हे प्राचीचे नात्याने कोण लागतात याचेही उत्तर मुलांना विचारा.

४ “ठरिलंच होतं मी आज.”, “तुझी आठिण झाली मला.”, “िाचून दाखि हां पत्र.” अिा प्रकारची िाक्ये मुलांना अनौपचाररक बोलण्यात िापरली जातात हे समजािून सांगा. यात व्याकरणाचे ननयम थोडे बाजूला ठेिून चालतात. उदा. िाक्याचा िेिट कक्रयापदानेच होईल असे नाही. ह्या पत्रातील अिा प्रकारची िाक्ये मुलांना िोिायला सांगा.

माझ्या काका-काकूची

मुलं

माझ्या

मामा-मामीची मुलं

माझ्या

आत्या-काकांची मुलं

माझ्या

माििी-काकांची मुलं

चुलत

बहीण-भाऊ

आत्ते


मामे


मािस


Level 4 - चौथी ८ – मी करणार आहे मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक



८ - मी करिार आहे मीना: नमस्कार अमोल .काय म्हणतोस?

अमोल: नमस्कार मीना .मी छान आहे .तू काय म्हणतेस?

मीना: मी मजेत आहे .तू आज दपुारी काय करणार आहेस?

अमोल: मी आज दपुारी थोडा अभ्यास करणार आहे .त्यानंतर वपयानो िाजिणार आहे .तू काय करणार आहेस?

मीना: पुढच्या आठिड्यात माझी परीक्षा आहे ,त्यामुळे मी पण अभ्यास करणार आहे .नंतर संध्याकाळी आम्ही शसनेमा पाहणार आहोत .तू येिील का?

अमोल: मला खूपच आिडले .पण आईला विचारायला पाहहजे .मी नतला विचारीन.

मीना: परीक्षा संपल्यािर आम्ही सहलीला जाणार आहोत.

अमोल: अरे िा !तुम्ही सहलीला कोठे जाणार आहात?

मीना: आम्ही सहलीला कोकणात जाणार आहोत .कोकणात आम्ही खूप मजा करणार .समुद्रात पोहायला जाणार.

अमोल: नतथे आंबे आणण फणस खाणार का?

मीना: हो तर, आणण खूप मासे पण खाणार.

अमोल: कोकणात कोणाकड ेजाणार आहात?

मीना : कोकणात माझ ेमामा-मामी राहतात .आम्ही त्यांच्याकड ेजाणार आहोत.

अमोल: कोकणात खूप गरम असते ना?

मीना: हो .पण दपुारी नारळाच्या झाडांखाली छान थंड िाटते. ~~~




स्िाध्याय: १. हदिसाचे भाग असतात - पहाट, सकाळ, दपुार, संध्याकाळ आणण रात्र. या प्रत्येक

िेळेला तुम्ही काय करता ते शलहा.

२. विरुद्ध अथााचे िब्द िड्यातून िोिा.

थोडा

गरम

३. खालील िाक्ये भविष्ट्यकाळात शलहा.

मी रोज व्यायाम करतो. ---------------------------------------------------------------

मी दपुारी टेननस खेळते. ---------------------------------------------------------------

अमोल खूप अभ्यास करतो. ---------------------------------------------------------------

मी आईला प्रश्न विचारते. ---------------------------------------------------------------

आम्ही सहलीला जातो. ---------------------------------------------------------------

तू आंबा खातोस का? ---------------------------------------------------------------




तुम्ही समुद्रात पोहोता का? ---------------------------------------------------------------

४. “त्यामुळे,” “म्हणून” या िब्दांनी दोन िाक्ये जोडता येतात. प्रत्येकी दोन िाक्ये तयार करा.

५. महाराष्ट्राच्या पस्श्चम हदिेला समुद्राचा ककनारा आहे. या ककनाऱ्याला कोकण असे नाि आहे. कोकणाबद्दल माहहती िोिून चार िाक्ये शलहा. नकािात कोकण रंगिा.




मिक्षकांसाठी.. हदिसाचे भाग शिकिािेत. तसेच आज, उद्या, काल, परिा इ. िब्दांचा िापर करून घ्यािा. भविष्ट्य काळाचा िापर शिकिािा. मुलांना एखाद्या सुट्टीची अथिा सहलीची योजना करून त्याबद्दल बोलायला सांगािे. यात

भविष्ट्यकाळाचा िापर करािा. महाराष्ट्राचा भूगोल, भौगोशलक लक्षणे (कोकण, सह्याद्री, घाट, विदभा, मराठिाडा, नद्या),

महत्िाची िहरे (मुंबई, पुणे, नाशिक, कोल्हापूर, नागपूर औरंगाबाद इ.), इत्यादींविषयी माहहती िोिून चचाा करा. या विषयािर प्रकल्प करता येईल.

Level 4 - चौथी ९ – मकर संक्रातंी मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक



९ - मकर संक्रांती आपण परृ्थिीिरून जेव्हा उगित्या सूयााकडे पाहतो, तेव्हा एक गोष्ट्ट आपल्या

लक्षात येईल. ती म्हणजे सूयााच्या उगिण्याची जागा िषाभर सारखी नसते. एका ठराविक हदििी सूयााचे ‘उत्तरायण’ सुरू होते. म्हणजे त्या हदिसापासून सूयााच्या उगिण्याची जागा उत्तरेकड ेसरकू लागते. हा हदिस म्हणजेच मकरसंक्रांती!

मकर संक्रांती हा भारतीयांच्या राष्ट्रीय सणांपैकी एक सण आहे. हा एकमेि भारतीय सण आहे जो इंग्रजी कॅलेंडरच्या तारखेप्रमाणे साजरा करतात. तो दरिषी १४ जानेिारीला असतो. हा सण भारतात िेगेिेगळ्या नािांनी ओळखला जातो. उदा. गुजरात, राजस्थानमध्ये ‘उत्तरायण’, पंजाबमध्ये ‘लोहरी’, तर ताशमळनाडूमध्ये ‘पोंगल’ अिा नािांनी तो ओळखला जातो.

महाराष्ट्रात ह्या सणाला घरी हलिा, नतळगूळ, गुळाची पोळी असे पदाथा करतात. सुगडाची हळदी-कंुकू लािून, फुले िाहून पूजा करतात. ह्या सणाच्या ननशमत्ताने स्स्त्रया इतर स्स्त्रयांना, मुलींना घरी बोलािून हळदी-कंुकू करतात, िाण लुटतात. निीन लग्न झालेल्या स्स्त्रया हलव्याचे दाधगने घालून हळदी-कंुकूचं िाण लुटतात. ह्या सणाला लहान मुलांचे बोरन्हाण करतात. लहान मुलांना हलिा िापरून तयार केलेले दाधगने घालतात. लहान, मोठे सिा लोक एकत्र येऊन पतंग उडिायचा आनंद लुटतात.

हा सण साजरा करण्याच्या विविि पद्धती आपण िर पाहहल्या. ह्या सिाात एक गोष्ट्ट सारखी आहे. ती म्हणजे एकी ि एकीमिून मनोरंजन. मग नतळगूळ,




गुळाची पोळी, ककंिा हलिा असू दे, पतंग उडिायला एकत्र जमणे असू दे, हळदी कंुकू म्हणून एकत्र येणे असू दे िा इतर काही असू दे. सिाांनी एकत्र यायचे ि आनंदाने राहायचे हा महत्िाचा संदेि मकरसंक्रांतीचा सण आपल्याला देतो. म्हणूनच एकमेकांना नतळगूळ देताना आपण म्हणतो -

“नतळगूळ घ्या

गोड गोड बोला,

आमचे नतळगूळ सांडू नका,

आमच्यािी किी भांडू नका!”


१. मुलांना एके हदििी िगाात पतंग ककंिा नतळगूळ ठेिायची परडी तयार करायला सांगा. हे करताना मुलांना फक्त मराठीतून बोलायचे आहे अिी सूचना द्यायची. एखाद्या गोष्ट्टीिर एकत्र शमळून काम करताना मुले एकमेकांिी संिाद किी साितात ह्याकड ेभर द्या. मराठीतून बोलायला त्यांना मदत करा.

२. मुलांना घरी एक प्रकल्प तयार करू दे. मुलांनी कोणताही एक भारतीय सण ननिडायचा. त्या सणािर आिारीत माहहती गोळा करायची ि त्यािर एक प्रकल्प तयार करायचा. काही मुदे्द खाली हदले आहेत. मुले ह्या मुद्दयांचा िापर करू िकतात.

हा सण कोणत्या मराठी महहन्यात येतो ह्या सणाच्या िेळी भारतात हिामान कसे असते ह्या सणाला कोणता / कोणते पदाथा करतात

तो पदाथा त्या सणाला करण्यामागे काही कारण असल्यास ते कारण सांगणे

एखादा पदाथा तयार करायची कृती सांगणे.

सण साजरा करायची एखादी पद्धती सविस्तर सांगणे.




३. खाली मराठी सण, सणाच्या हदििी केले जाणारे खाद्यपदाथा, ि सण साजरा करायची एखादी पद्धती याविषयीचे कोष्ट्टक हदले आहे. ते िाचून योग्य जोड्या जुळिा.

सण

पदाथा साजरा करायाची पद्धत

रक्षाबंिन/

नारळीपौणणामा फराळ

हंडी फोडतात.

दहीहंडी/

गोकुळाष्ट्टमी पुरणपोळी

पणत्या, कंदील लाितात, अभ्यंगस्नान

करतात.

हदिाळी नारळीभात लाकडे गोळा करून

त्याची होळी पेटितात.

होळी दहीकाला बहीण भािाला राखी

बांिते.

मिक्षकांसाठी.. राष्ट्र – राष्ट्रीय, िास्त्र – िास्त्रीय अिा प्रकारे िेिटी ‘ईय’ प्रत्यय जोडून निीन िब्द तयार

होतात. हे मुलांना सांगािे. इतर उदाहरणे – आतंरराष्ट्रीय, परराष्ट्रीय, िंदनीय.

उगिणे – उगित्या अिा प्रकारे िब्द तयार होतात. हे मुलांना सांगािे. इतर उदाहरणे – पडत्या, उडत्या, चढत्या, घटत्या, मािळत्या.

मुलांना घरच्या बोलण्यात ककंिा लोकांच्या नेहमीच्या बोलण्यात िरील प्रकारचे िब्द ऐकू येतात का ते नमूद करायला सांगािे.

Level 4 - चौथी १० – सौर उजाा – सूयााची िक्ती मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक



१० – सौर उजाक – सूयाकिी िक्तीआपल्याला तर माहहतीच आहे की

सूया आपल्यासाठी खूप महत्िाचा आहे.

परृ्थिीिरचे सिा प्राणी आणण िनस्पती सूयाापासून उजाा शमळितात. पण सूया ही उजाा किी तयार करतो?

सूयााची उजाा आपल्या पयांत प्रकाि आणण उष्ट्णतेच्या रूपाने पोहोचते. माणसाने

हजारो िष े सूयााच्या उष्ट्णतेचा िापर केला आहे. आपण सूयााच्या उष्ट्णतेने कपडे िाळिू िकतो, पाणी गरम करू िकतो, अन्न शिजिू िकतो. तुम्ही किी शभगं सूयाप्रकािात िरले

आहे का? शभगं सूयाप्रकाि एकत्र करून खूप उष्ट्णता तयार करू िकते. त्यामुळे आग सुद्धा लागू िकते.

Solar panel िापरून आपण िीज सुद्धा तयार करू िकतो. या विजेचा िापर करून आपण calculator पासून अगदी गाडी सुद्धा चालिू िकतो. पण मग आकािात ढग

आले तर काय करायचे? त्यासाठी सोलर पनेल मिून तयार झालेली िीज आपण साठिू िकतो. अिी साठिलेली िीज रात्री ककंिा पािसाळ्यात िापरता येते.

अिी सौर ऊजेपासून िीज करायला माणसाने नुकतीच सुरुिात केली आहे. पण

त्याच्या िापराला काहीच मयाादा नाहीये. माणसाने आत्तापयांत परृ्थिीिर जेिढी उजाा िापरली आहे, त्याच्यापेक्षा जास्त उजाा तर सूया एका सेकंदात तयार करतो. विचार करा, जर का आपण ही सगळी उजाा िापरू िकलो, तर काय होईल बरे?

~~~

स्िाध्याय: १. या िड्यात खूप निीन िब्द आहेत. खालील िब्दांचा उपयोग करून िाक्ये तयार करा.



उजाा, िनस्पती, उष्ट्णता, सूयाप्रकाि, शभगं, िीज, मयाादा

२. सूयााची उजाा आपण आणखी कश्या प्रकारे िापरू िकतो? दोन उदाहरणे शलहा.

३. सूयााची उजाा आपण आणखी जास्त िापरायला लागलो तर काय होऊ िकेल बरे?



मिक्षकांसाठी.. हा िास्त्रीय माहहतीिर आिाररत िडा आहे .मुलांना िास्त्रीय माहहतीिर आिाररत चचाा

करायला प्रोत्साहन द्या .इंग्रजी िब्दांचा िापर अपररहाया असेल ,त्याला विरोि करू नये .इंग्रजी पाररभावषक िब्द िापरून सुद्धा चांगली मराठी िाक्ये किी करता येतात ते दाखिा आणण तसे करायला प्रोत्साहन द्या.

िास्त्रीय विषयांिर िाद -वििाद घ्या .उदा: o सेल फोनचा िापर िोकादायक आहे का नाही? o िाहनांमुळे प्रदषूण होते .िाहनांचा िापर कमी करािा का नाही? o िाकाहार चांगला आहे का नाही?

Level 4 - चौथी ११ – अनूचे स्िप्न मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


११ – अनिेू स्िप्न

अनूला नतची कारखान्यातली नोकरी आस्जबात आिडत नव्हती. त्यामुळे कामाचा विचार मनातून काढून टाकत ती चालली होती. तेिढ्यात नतला बाजूच्या दकुानात रचून ठेिलेल्या कंुड्या हदसल्या.

अनूचे दररोजच दकुानाकड ेलक्ष जाई. कंुड्या तश्याच होत्या. एक हदिस िीर करून ती दकुानात गेली. नतने विचारले, “या कंुड्या नाहीतरी पडूनच आहेत, तर मला थोड्या देता का?”

दकुानातून थोड्या कंुड्या घेऊन ती घरी आली. नतने कंुड्या मागच्या गच्चीत रचून ठेिल्या. नतच्या मनातले विचार चालूच होते.

असेच काही हदिस गेले. अनूला एका दकुानात माती आणण त्रबया हदसल्या. माती स्िस्तही होती. माती घेऊन चालतच ती घरी गेली. दसुऱ्या हदििी सकाळीच अनू गच्चीत गेली. नतने सगळ्या कंुड्यांमध्ये माती घातली. सगळ्यात मोठ्या कंुड्यांमध्ये टोमाटो, त्यापेक्षा लहान कंुड्यांमध्ये काकड्या आणण सगळ्यात लहान कंुड्यांमध्ये फुले लािली.

रात्री झोपल्यानंतर नतच्या डोळ्यांपुढे फुलांचे ताटिे येऊ लागले. जागेपणी देखील नतला आपल्याच बागेतल्या भाज्यांचे विचार येऊ लागले. रसाळ टोमाटो खायला ककती मजा येईल? काकडीची कोशिबंीर ककती छान होईल? बागेतली नाजूक फुले कारखान्यातल्या मैत्रत्रणींना देता येतील. त्या तर विचारातील की कुठल्या फुलांच्या दकुानािर िाड टाकली?

एक हदिस खूपच गरम झाले. अनूला नतच्या रोपांची काळजी िाटू लागली. ती भरभर चालतच घरी पोहोचली. गच्चीत जाऊन पाहते तो काय, नतच्या रोपांनी माना



टाकल्या होत्या. ती आगदी सुकून गेली होती. अनूनी त्यांना पाणी घालायला सुरुिात केली. आता समोरच्या घराची सािली नतच्या रोपांिर पडली होती. थोड्याच िेळात रोपे पुन्हा तरारली. तेव्हा कुठे अनूच्या स्जिात जीि आला.

अंिार पडपेयांत अनू नतच्या बागेत बसून राहहली. नंतर सुद्धा नतच्या डोक्यात विचार होते आपल्या दकुानाचे, आणण नतथे विकायला ठेिलेल्या आपल्याच बागेतल्या भाज्यांचे.

~~~

स्िाध्याय: १ खालील िाक्प्रचारांचा उपयोग करून िाक्ये तयार करा. िीर करणे, पडून असणे, मजा येणे, िाड टाकणे, स्जिात जीि येणे, मान टाकणे

२ विरुद्ध अथााचे िाक्प्रयोग िड्यातून िोिून शलहा: मान टाकणे ----------------------------------------------------------



काळजी िाटणे ----------------------------------------------------------

३ रचून काय काय ठेितात? दोन उदाहरणे शलहा.

४ एक हदिस िीर करून... (तुम्ही काय केले ते शलहा.)

५ अनू श्रीमंत होती का गरीब? तुम्हाला तसे का िाटते?

६ एका हदििी अनूला नतच्या रोपांची काळजी का िाटली?

७ अनू कुठे नोकरी करते? नतला नतची नोकरी आिडते का? नतचे स्िप्न काय आहे?



मिक्षकांसाठी.. िाक्प्रचार म्हणजे ठराविक िाक्यांचे भाग विशिष्ट्ठ अथााने िापरणे. उदा. “मान टाकणे.”

िाक्प्रचारांच्या िापरणे भाषा समदृ्ध होते. मुलांना िाक्प्रचारांची ओळख करून द्यािी. त्यांचा िाक्यात िापर कसा करायचा याचा सराि घ्यािा.

काही प्रश्नांची उत्तरे िड्यात िब्दिः शमळणार नाहीत. मुलांनी त्यांची कल्पनािक्ती िापरून उत्तरे देणे आपेक्षक्षत आहे. त्यामुळे उत्तरात विवििता येईल, पण ते योग्यच आहे.

मुलांना त्यांच्या भविष्ट्याबद्दल/स्िप्नांबद्दल बोलायला प्रोत्साहन द्यािे.

Level 4 - चौथी १२ – व्हीनसचे कीटक जाळे मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१२ -व्हीनसिे कीटक जाळे व्हीनस फ्लाय रॅपला नॉथा कॅरोलायनाच्या ककनारपट्टीचा भाग आिडतो, कारण

नतथल े हहिाळे सौम्य असतात. गरम ि ओल्या मातीत ही मांसाहारी िनस्पती फोफािते.िसंत ऋतूत पांढरीिुभ्र फुले येणाऱ्या व्हीनस झाडाची वििषे गोष्ट्ट म्हणजे, व्हीनस फ्लाय रॅप कीटकभक्षक आहे. नॉन-व्हेज खाणारे झाड! आहे की नाही ननसगााची ककमया?

या िनस्पतीच्या पानांचे िैशिष्ट्ट्य असे, की पानाच्या टोकाचा आकार जणू फुलपाखराच्या पंखांसारखा असतो. ककडे पानािर बसले, की पाने पटकन बंद होतात, म्हणून ककड ेपानांतच अडकून बसतात. जसे आपल्या जेिणाचे पचन पोटात होते, तसे या ककड्यांचे पानांतच पचन होते.

व्हीनसची रोपे घरी लािणे कठीण असते, पण ती ठराविक दकुानांत सहज शमळू िकतात. तुम्ही जर एखादे रोप आणले तर कंुडी गरम उन्हाच्या जागी, ककंिा णखडकीजिळ ठेिा. भरपूर पाणी आणखी लख्ख सूयाप्रकाि शमळताच, व्हीनस आनंदाने आपले कीटक जाळे पसरेल आणण तुमची परतफेड करेल!

निीन िब्द:

कीटक-insect, ककनारपट्टी-coastline, व्हीनस फ्लाय रॅप-Venus fly trap, हहिाळे-winters, सौम्य-mild, वििषे-special,मांसाहारी-carnivore, िनस्पती-plant, फोफािणे-to flourish, कीटकभक्षक-insectivore, ननसगा-nature, ककमया-wonder, िैशिष्ट्ट्य- speciality, पचन-digestion,रोपे-plantings/saplings, ठराविक-certain/particular, सहज-easily, कंुडी-pot, लख्ख-bright, जाळे-web, परतफेड-to return a favor.




निीन िब्द: िाक्यात उपयोग करा.

कीटक :

---------------------------------------------------------------------------------------

मांसाहारी : ---------------------------------------------------------------------------------------

ननसगा : ---------------------------------------------------------------------------------------

परतफेड :

---------------------------------------------------------------------------------------

१ व्हीनस फ्लाय रॅप कुठे उगिते?

________________________________________________________

________________________________________________________

२ व्हीनस फ्लाय रॅप या िनस्पतीचे िैशिष्ट्ट्य काय?

________________________________________________________

________________________________________________________



३ या िनस्पतीला कोणत्या प्रकारची माती आिडते?

________________________________________________________

________________________________________________________

४ व्हीनसची पाने किी बंद होतात?

________________________________________________________

________________________________________________________

५ व्हीनस तुमची परतफेड किी करेल?

________________________________________________________

________________________________________________________

िड्यातील उभयान्ियी अव्ययांभोिती गोल करा. कोणत्याही तीन अव्ययांचा िाक्यात उपयोग करा.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________



िड्यातील वििषेणे िोिा ि शलहा. कोणत्याही तीन वििषेणांचा िाक्यात िापर करा.

__________________________________________________________

__________________________________________________________

__________________________________________________________

विरुद्धाथी िब्द शलहा.

(पाठिणे,नािडणे,देणे,प्रखर,मंद,उन्हाळा,खुरटणे,िाकाहारी,अपुरे,सामान्य, काळेकुट्ट, सोपे,अपचन,हळू,भक्ष्य, समानाथी)

आिडणे x पटकन x

सौम्य x पचन x हहिाळा x कठीण x

मांसाहारी x भरपूर x

वििषे x फोफािणे x

पांढरेिुभ्र x लख्ख x

भक्षक x शमळणे x

आणणे x विरुद्धाथी x



मिक्षकांसाठी.. ● समाविष्ट्ट अभ्यासक्रम:

उभयान्ियी अव्यये, विरुद्धाथी िब्द,वििेषणे, अॅ,ऑ िब्द सराि, उतारा िाचन आणण आकलन. ● सूचना:

उभयान्ियी अव्यये- दोन ककंिा अधिक िब्द,अथिा दोन ककंिा अधिक िाक्ये यांना जोडणाऱ्या अविकारी िब्दांना उभयान्ियी अव्यये म्हणतात.

उदा-आणण, शििाय, कारण,की,परंतु , अथिा, ककंिा, म्हणून, म्हणजे,जर-तर, जरी-तरी इत्यादी.

Level 4 - चौथी १३ - आजारीपण मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१३ -आजारीपि पडू आजारी | मौज हीच िाटे भारी | नकोच जाणे मग िाळेला, काम कुणी सांगेल न मजला, मऊ मऊ गादी ननजाियाला, चैनच सारी | मौज हीच िाटे भारी ||१|| शमळेल सांजा साबुदाणा, खडीसाखर, मनुका, बेदाणा, संत्री, साखर-शलबंू आणा, जा बाजारी | मौज हीच िाटे भारी ||२|| भिती भािंडांचा मेळा, दंगा थोडा जरी कुणी केला, मी कािुन सांगेन तयाला, जा बाहेरी | मौज हीच िाटे भारी ||३|| कामे करनतल सारे माझी, झटनतल ठेिाया मज राजी, बसेल गोष्ट्टी सांगत आजी, मज िेजारी | मौज हीच िाटे भारी ||४|| असले आजारीपण गोड, असुनी कण्हती का जन मूढ? हे मजला उकलेना गूढ, म्हणुन विचारी | मौज हीच िाटे भारी ||५||

~~~



स्िाध्याय: १ खालील िब्दांचा िाक्यात उपयोग करा: मौज, चैन, ननजणे, झटणे, कािणे, कण्हणे, गूढ

२ आजारी आणण भारी या दोन िब्दात ििेटी “री” हा उच्चार (syllable) आला आहे. पुढील कडव्यातील असे जुळणारे िब्द िोिा.

िाळेला -----------------------------------------------

साबुदाणा -----------------------------------------------

मेळा -----------------------------------------------

माझी -----------------------------------------------



३ कवितेतल्या मुलाला आजारीपण का आिडते? कोणत्याही दोन गोष्ट्टी शलहा.

४ आजारीपण तुम्हाला आिडते का? का (नाही ते शलहा.

मिक्षकांसाठी.. यमक ही कल्पना समजािून सांगा. गट करून िरील िब्दांना जुळणारे आणखी िब्द

िोिण्याचा खेळ खेळता येईल. यमक जुळणारी िाक्ये केली तर अधिक गुण द्या! कवितेतून जुन्या काळातील राहणीबद्दल कल्पना येते. मुलांना त्या राहणीची त्यांच्या

पररस्स्थतीिी तुलना करायला सांगा. कवितेत खूप छान जुने िब्द आहेत. त्यांचा िापर करायला प्रोत्साहन द्या. कविता पाठ करून म्हणायला प्रोत्साहन द्या.

Level 4 - चौथी १४ – फ्लो जो मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१४ – फ्लो जो

फ्लोरेंस धग्रकफथ जॉयनर १९८८ सालच्या ऑशलवंपकनंतर खूपच प्रशसद्ध झाली. अमेररकेच्या महहलांना िािण्याच्या ियातीत शमळालेल्या ६ सुिणा पदकांपैकी ३ एकट्या फ्लोरेंसने शमळिली. नतने १०० आणण २०० मीटरच्या ियातींमध्ये जागनतक विक्रम सुद्धा केले. नतचे हे विक्रम अजूनही कोणी मोडलेले नाहीत. म्हणजे आज सुद्धा फ्लोरेंस हीच जगातील सिाात िेगिान िािपटू आहे.

फ्लोरेंसच्या नािातील पहहली अक्षरे घेऊन नतचे टोपण नाि तयार झाले –

“फ्लो-जो.” फ्लो-जोचे कुटंुब लॉस एंजेशलस इथले. नतच्या कुटंुबात अकरा भािंड ेहोती. नतचे आई िडील िेगळे झाले होते. फ्लो-जो नतच्या आई बरोबर राहायची. ती नतच्या िडडलांना भेटायला मोहािी िाळिंटात जात असे. नतथेच सिांच्या मागे पळताना ती िेगात िािायला लागली.

फ्लो-जोची आई खूपच कडक होती. नतचे अनेक ननयम होते. रवििार सोडून इतर हदििी टीव्ही बघायला परिानगी नसे. फ्लो-जो मोठी झाल्यािर सुद्धा आईचे ननयम पाळत असे. ती रोज बायबल िाचत असे. जेिायच्या आिी प्राथाना म्हणत असे.

फ्लो-जोने कमी अंतराच्या ियातींमध्ये पदके स्जंकली. पण ती रोज तेरा मैल पळत असे. ती ३२० पौंड िजनाने बैठका मारणे असे. फ्लो-जो अनतिय कष्ट्टाळू होती.



नतचा ठाम विश्िास होता – जोपयांत तुम्ही प्रयत्न थांबित नाही, तोपयांत तुम्ही हारत नाही.

फ्लो-जो अनेक प्रकारच्या केिरचना करत असे. नतची नखे सहा इंच लांब होती आणण त्यांना ती अनेक चमकदार रंगांनी रंगित असे. नतला धचत्रे काढायला आिडत. तसेच ती कविता करत असे आणण मुलांसाठी पुस्तके सुद्धा शलहहत असे.

~~~

स्िाध्याय: १. िाक्यात उपयोग करा:

प्रशसद्ध, ियात, िेगिान, िािपटू, स्पिाा, कष्ट्टाळू, ठाम, केिरचना



२. फ्लो-जो हे टोपण नाि कसे तयार झाले?

३. हा िडा शलहहण्यामागे लेखकाचा उदे्दि काय आहे?

क माहहती देणे. ख मनोरंजन करणे ग मन िळिणे

४. फ्लो-जो च्या यिाचे कारण काय आहे?

५. नामांचा पुन्हा पुन्हा िापर टाळण्यासाठी सिानामांचा िापर करतात. मी, तो, ती, मला, त्याला, नतला, नतची इ. सिानामांची काही उदाहरणे आहेत. िरील िड्यातील सिानामे िोिा ि त्यांच्याखाली रेघ मारा.

६. तुमच्या आिडत्या खेळाडू बद्दल एक छोटा ननबंि शलहा. ननबंिात सुरुिात,

माहहतीपर मध्य आणण ििेट आले पाहहजेत.



मिक्षकांसाठी.. हा माहहतीपर िडा आहे. यात अनेक इंस्ग्लि िब्दांचा िापर केला आहे. इंस्ग्लि िब्द मराठीत

कसे शलहायचे ते विद्यार्थयाांना दाखिािे. भूतकाळ: सामान्य भूतकाळ (उदा. “होती”) आणण “करत असे” यातला फरक समजािून सांगा.

“करत असे” याचा िापर एखादी गोष्ट्ट जी ननयशमतपणे होत असे पण आता होत नाही हे सांगण्यासाठी होतो.

सिानाम: सिानामांच्या िापराचा सराि घ्यािा. मुलांच्या आिडत्या खेळाडूबंद्दल चचाा करािी. मुलांना घरात अथिा िाळेत काही टोपण नािे आहेत का? गप्पा माराव्यात.

Level 4 - चौथी १५ – डहाणूची भटकंती मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१५ - डहािूिी भटकंती दोन िषाांपूिी आम्ही भारतात गेलो होतो. तेव्हा भारतात पािसाळा होता. त्या

सुट्टीत अख्खा एक आठिडा मी मामाकडे राहीले होते. माझा मामा ठाण्याला असतो. माझी मामेबहीण ि मी सािारण एकाच ियाच्या आहोत. माझा मामेभाऊ आम्हा दोघींहून चार

िषाांनी मोठा आहे. आम्हा नतघांना एकत्र हंुदडायला खूप आिडतं. ह्या सुट्टीत एक हदिस

असेच आम्ही भटकायला डहाणूला गेलो.

डहाणू गाि ठाणे स्जल्ह्यात आहे. गािाला संुदर आणण िांत समुद्रककनारा आहे.

गािाजिळ एक ककल्ला आहे. पूिी इथल्या पररसरात पुष्ट्कळ आहदिासी लोक होते. आजही नतथे आहदिासी पारंपाररक सण साजरे करतात.

सिाात वििषे म्हणजे मी नतथे िारली धचत्रकला बनघतली. िारली धचत्रकलेचा भारतािी संबंि आहे असे सािारण मला माहहती होते. पण त्या धचत्रकलेचा उगम असलेले

एक हठकाण डहाणू आहे हे मला निीन कळले. मला धचत्रकला आिडत.े त्यामुळे िारली धचत्रांचा इनतहास ऐकायला मला आिडले आणण मजासुद्धा िाटली. िारली धचत्रांची मजा लुटून आम्ही समुद्रािर गेलो.

समुद्रककनारी पोहोचलो तेव्हा संध्याकाळ झाली होती. नतथे लोकांची फारिी गदी नव्हती. खूप िांत, छान िाटत होतं. आम्ही िाळूिर बसून भरपूर गप्पा मारल्या. थोडा िेळ

पाण्यात खेळलो.

लाटांिी खेळत असताना आकािात छान छान रंग हदसू लागले. सूयाास्ताचे संुदर

रूप आठित आम्ही घरी परत आलो.

रात्री जेिणानंतर डहाणूच्या गप्पा रंगल्या. गप्पा मारताना मला कळले की माझी आई अनतिय संुदर िारली धचत्र काढते. ते ऐकून मला खूपच आनंद झाला. भारतातून



ननघण्यापूिी एक िारली धचत्र काढायचा हट्ट मी आईकड े िरला. आईने तारेिरची कसरत

केली आणण माझा हट्ट पूणा केला.

आईने काढलेले ते धचत्र आता आम्ही आमच्या घरात लािले आहे. माझ्यासाठी ते धचत्र म्हणजे भारताच्या सुट्टीची आणण वििेष करून डहाणूच्या भटकंतीची खूप गोड

आठिण आहे.

~~~


१. मुलांना खाली हदलेल्या कक्रयापदांचा अथा विचारा:

मारणे, िरणे, येणे, लागणे, शमळणे, लुटणे, साठिणे, रंगणे, कसरत करणे, काढणे.

आता मुलांना पुढील िाक्ये िाचण्यास सांगा. त्यांचा अथा विचारा.

गप्पा मारल्या / थापा मारल्या / हाका मारल्या.

हट्ट िरला.

कल्पना आली / कल्पना सुचली.

हदसू लागल्या / कळू लागल्या.

पहायला शमळाली.

मजा लुटली / आनंद लुटला.



रूप साठिले.

गप्पा रंगल्या / गप्पा रंगिल्या.

तारेिरची कसरत केली.

धचत्र काढले / पैसे काढले / उकळी काढली / केर काढला / िेळ काढला.

िर हदलेल्या िाक्यांमध्ये कक्रयापदांचा मूळ अथा लोप पाितो. संदभााप्रमाणे िाक्याचा अथा बदलतो. मुलांना िरील ककंिा अिा प्रकारची इतर कक्रयापदे िापरून अथापूणा िाक्ये तोंडी सांगू दे ि त्यातील मजा लुटू दे.

उदा. - गणपती उत्सिात पहहल्या हदििी आम्ही उकडीच्या मोदकांिर ‘ताि मारतो’ / ’तुटून

पडतो’.

२. अनेकदा दोन कक्रयापदांचा एकत्र िापर होतो.

उदा. - शमळू िकतात, पहायला शमळाली, जाणून घेताना, येऊन पोहोचलो, हदसू लागल्या इ.

मुलांनो, तुम्ही नेहमीच्या बोलण्यात अिा प्रकारची िाक्ये ऐकली आहेत का? मुद्दाम ऐका. तुम्हाला नक्की सापडतील. अिी िाक्ये लक्षात ठेिा. पुढच्या िेळी िगाात सांगा.

३. खाली महाराष्ट्राचा नकािा हदला आहे. डहाणू नकािात कुठे आहे ते िोिा ि खालील

नकािात दाखिा.



मदतीसाठी विककपीडडयािर जाऊन पहा. (http://en.wikipedia.org/wiki/Dahanu)

४. तेव्हा, त्यामुळे, पण, तोपयांत अिा प्रकारचे िब्द/अव्यय िापरून दोन िाक्ये जोडता येतात. िड्यामिील असे इतर िब्द िोिा. अिा प्रकारचे िब्द िापरून िाक्यात उपयोग

करा.

५. आठितंय, लाभलाय असे िब्द बोली भाषेत जास्त िापरले जातात. त्यात “आहे” हा िब्द

लपलेला असतो. ह्या िब्दांची फोड किी होते ते खाली पहा.

आठितंय – आठित आहे

लाभलाय – लाभला आहे

असे अधिक िब्द आठिा/शमळिा. बोलाताना नकळत तुम्हीसुद्धा हे िब्द िापरता! लक्ष द्या म्हणजे नक्की कळेल आणण मजा िाटेल!

६. गणणती िब्दकोडी सोडिा. उत्तर अंकात ि िब्दात असे दोन्ही प्रकारे शलहा.

(१) मी चौदा िषाांची आहे. अजून पंचिीस िषाांनी माझे िय काय असेल?

(२) एक हजार िह्या दोनिे पन्नास मुलांना समान िाटल्या. तर प्रत्येक मुलाला ककती िह्या शमळतील?

http://en.wikipedia.org/wiki/Dahanu



(३) िषाातले एकिे ऐंिी हदिस मी पोहायला जातो. त्या प्रत्येक हदििी मी अिाा तास पोहतो. तर िषाात एकूण ककती तास माझे पोहणे होते?

(४) एका टेननस बॉलची ककंमत ब्याण्णि सेंट्स आहे. तर तीन टेननस बॉल्सची ककंमत ककती?

७. तुम्हाला खालील धचत्र ओळखीचे आहे का? नसल्यास “िोिा म्हणजे सापडेल”!

मुलांनो, अिा प्रकारचे अजून एक धचत्र शमळिा. त्या धचत्राचे तुमच्या िब्दात िणान करा. तुम्हाला ककतीतरी गमतीजमती, आणण ककतीतरी बारकािे सापडतील.



मिक्षकांसाठी..

(१) हा िडा नकािा, गणणती िब्दकोडी, मुख्य ३ ऋतू, नात्यांची नािे यांच्या अभ्यासासाठी/सरािासाठी उपयोगी आहे.

(२) भाषा – बोली भाषेत िापरले जाणारे िब्द, इतर सहज िापरले जाणारे िब्द ह्या िड्यात आले आहेत.

जसे –

हंुदडणे / भटकणे, पुष्ट्कळ, अख्खा, वििेष, सािारण, असेच, थेट, ननगडीत, मनसोक्त.

ह्या िब्दांचा मुलांना त्यांच्या संभाषणात योग्य िेळी िापर करण्यास सांगा.

(३) इंग्रजीतील अनेक कक्रयापदे एका िब्दाची असतात. त्यांची पयाायी मराठी कक्रयापदे मात्र दोन िब्द

िापरून तयार होतात. ही संकल्पना मुलांना समजािून सांगािी.

उदा. - to jump उडी मारणे, to study अभ्यास करणे, to chat गप्पा मारणे, to sweep केर काढणे, to

clean स्िच्छ करणे, to insist आग्रह करणे/िरणे इ.

Level 4 - चौथी १६ - ननसगा मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१६ - ननसगक

ननसगा म्हणजे कोणी जादगूारच आहे की काय? तो दररोज आकािात दोन मोठे हदिे लाितो. एक सकाळी आणण एक रात्री. सकाळचा हदिा म्हणजे सूया. रात्रीचा हदिा म्हणजे चंद्र.

सूया प्रखर असतो, तर चंद्र थंड, िीतल असतो. सूयाामुळे ननसगााचे जलचक्र चालते. चंद्रामुळे

समुद्रात भरती-ओहोटी येते.

समुद्र हीसुद्धा ननसगाातील एक मोठी जाद ू आहे असं िाटतं. ककती अफाट असतो समुद्र! नजर जाईल नतकडे पाणीच पाणी हदसते. अगदी क्षक्षतीजापयांत. एिढे पाणी आले तरी कुठून? समुद्राच्या लाटा पहात समुद्रककनारी तुम्ही किी उभे राहहले आहात का? ककती विलक्षण िाटते, नाही का?

समुद्राला जेव्हा भरती येते तेव्हा समुद्राच्या लाटा ककनारा गाठू पाहतात. ओहोटीच्या िेळी मात्र समुद्राकाठची बरीचिी िाळू कोरडीच असते. भरती-ओहोटीचे िेळापत्रक ठरलेले

असते. मराठी नतथी पाहून त्या हदििी समुद्राला भरती असेल की ओहोटी असेल हे कळते. त्यामागचे सविस्तर कारण तुम्ही स्ितःच िोिून काढा.

ननसगाातल्या जलचक्राचेसुद्धा िेळापत्रक ठरलेले असते. सूयााच्या उष्ट्णतेने समुद्राच्या पाण्याची िाफ होते. िाफ िर आकािात जाते. िाफेचे ढग तयार होतात. ढगांना गार हिा लागली की िाफेचे पाणी होते. ढगांमिून हे पाणी खाली पडते. ह्यालाच पाऊस म्हणतात.

पािसाच्या पाण्याने नद्या, नाले, तलाि भरून िाहू लागतात. डोंगरांमिून झरे िाहू

लागतात. िाहणारे सिा पाणी ििेटी समुद्राला जाऊन शमळते. अिाप्रकारे जलचक्र पूणा होते.

ननसगााची ही जाद ूअिा प्रकारे चालू रहायला इतर ककतीतरी गोष्ट्टी आिश्यक आहेत.

उदा. पाऊस पडायला पुरेिी झाडं, जंगलं हिीत. ढग अडिायला पुरेसे डोंगर, टेकड्या हव्यात.

प्रदषूण स्जतके कमी असेल नततके चांगले असते. बांिकाम ककंिा इतर कोणतेही काम

करताना त्या कामामुळे ननसगााचे नुकसान होणार नाही ही काळजी घ्यायला हिी.

जर आपण योग्य काळजी घेतली तर ननसगा त्याच्या जादुंनी आपल्याला नेहमी



सुखाित राहील.

~~~~~


१. गाळलेले िब्द भरा. (खबरदारी, वििाल, अफाट, प्रखर, नजर, नुकसान, िीतल, उसळले, योग्य, काळजी)

१) चंदनाचा लेप िरीरासाठी ................ असतो.

२) उन्हाळ्यात भर दपुारी .................... ऊन असते.

३) हत्तीची ताकद .................... असते.

४) ती सभा एका .................... पटांगणािर आयोस्जत केली होती.

५) लहान मुलाची .................... स्स्थर व्हायला काही हदिस लागतात.

६) कोणाला कळायच्या आत त्याने सूर मारला आणण पाणी िर .................... .

७) आजी आम्हाला नेहमीच .................... सल्ला देते.

८) आपल्यामुळे इतरांना .................... पोहोचणार नाही ह्याची ............................... आपण सदैि घेतली पाहहजे.

२. समानाथी ककंिा विरुद्धाथी िब्द िापरून समपाक िाक्ये तयार करा, कक्रयापदात ि इतर

िब्दात आिश्यक तो बदल करा. (गरम झाले, िाफ, नेहमी, भरपूर, गोठले, बफा , पद्धतिीरपणे, जाद,ू जादगूार, किीच,

पाण्याचा तुटिडा नसतो, बंिने )

समानाथी िब्द:

१) जो ककमया करून दाखितो त्याला ककमयागार म्हणतात.



--------------------------------------------------------------------

२) त्या नदीला कायम मुबलक पाणी असते.

--------------------------------------------------------------------

३) पाणी तापले की पाण्याचे बाष्ट्प होते.

--------------------------------------------------------------------

४) शिस्त लागािी यासाठी किी-किी ननयंत्रण आिश्यक असते.

--------------------------------------------------------------------

५) माझी आजी आज नव्िद िषाांची आहे. तरीही नतच्या रोजच्या गोष्ट्टी अगदी सुरळीतपणे चालू असतात.

--------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------

विरुद्धाथी िब्द: (िाक्याचा अथा तोच राहतो) १) त्या नदीला कायम मुबलक पाणी असते.

--------------------------------------------------------------------

२) पाणी तापले की पाण्याचे बाष्ट्प होते.

--------------------------------------------------------------------

३. ‘समुद्रात भरती-ओहोटी किी येते’ यािर एक प्रकल्प तयार करून तो िगाात सादर करा.



मिक्षकांसाठी.. समाविष्ट्ट अभ्यासक्रम:

1) बांिकाम – बांिण्याचे काम, िेळापत्रक – िेळेचे पत्रक, जलचक्र – पाण्याचे/जलाचे चक्र : हे िब्द

अिा पद्धतीने तयार झाले आहेत हे मुलांना समजािून सांगा. त्यांना इतर असे कोणते िब्द

सुचातात का ते विचारा. 2) माहहत्ये – म्हणजे “माहहती आहे”. काही िब्द एकामागोमाग उच्चारले की अिा प्रकारचा संयुक्त

िब्द तयार होतो. ही िब्दाची फोड मुलांना समजािून सांगा. 3) मुलांना ऐकून माहहती असलेले परंतु त्यांना स्ित: िापरायला कठीण असे ककतीतरी िब्द ह्या

िड्यात आले आहेत. असे िब्द मुलांना सांगा. मुलांना त्या िब्दांचा िाक्यात उपयोग करायला सांगा. उदा. मात्र, एिढा/एिढी/एिढे, अमुक, नतथी, सविस्तर/सविस्तरपणे, सारी, पुरेसे, मग,

ककतीतरी, आिश्यक इ.

Level 4 - चौथी १७ – पॉप फट पॉप मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१७ – पॉप फट पॉप (मुलांिा रंगमंि: हा प्रसंग बागेत घडत आहे. खो-खो खेळून मुले खूप दमलेली आहेत.

त्यांना काहीतरी खायला पाहहजे आहे...)

पात्र पररिय:

आिाज एक आिाज दोन आिाज तीन

आिाज चार आिाज पाच आिाज सहा फेरीिाला फेरीिाल्याची नात

सगळे: व्िा! काय मस्त खेळ झाला! आिाज एक: अरे, खो-खो खेळून मस्त भूक लागलीये आता. आिाज दोन: मला पण!

आिाज तीन: मला सुद्धा! आिाज िार: आत्ता आपल्याकडे काहीतरी खाऊ असता तर काय मज्जा आली असती नाही?

आिाज पाि: हो ना. काहीतरी हलकं, पॉपकॉना सारखं...

आिाज सहा: हो ना. काहीतरी कुरकुरीत, पॉपकॉना सारखं...

आिाज एक: हो ना. काहीतरी खारट...

सगळे: पॉपकॉना सारखं!

आिाज दोन: बरोब्बर! काहीतरी आगदी... सगळे: पॉपकॉना सारखं!

आिाज तीन: पण आपली इच्छा पूणा किी होणार?

आिाज िार: इथे आपल्याला पॉपकॉना कसा शमळणार?

आिाज पाि: ते सुद्धा इथे बागेत?

सगळे: अगदीच अिक्य आहे. आणण हास्यास्पद!

आिाज पाि: हे मात्र खरं बोललास.

आिाज सहा: त्यासाठी काहीतरी जादचू झाली पाहहजे.



आिाज एक: एsss, ते बघा, ते बघा! आिाज दोन: कुठे? कुठे?

आिाज तीन: तेsss बघ नतकड.े रस्त्यािर.

आिाज िार: तो फेरीिाला हातगाडी घेऊन चालला आहे का?

आिाज पाि: हो. आणण ती छोटी मुलगी त्याच्या िजेारी उड्या मारतीये.

आिाज सहा: आणण त्या जुन्या पुराण्या, लाल-लाल हातगाडी मध्ये काय असेल बरं?

आिाज एक: तो फेरीिाला आपल्याकडे बघून हसतोय.

आिाज दोन: आणण आपल्याला हात करून बोलाितोय.

आिाज तीन: जणू काही आपल्यासाठी काहीतरी गम्मत आहे त्याच्याकडे. फेरीिाला: इकडे या ताई, माई, अक्का. पॉप फट काय होतंय ऐका! मुलगी: पॉप फट पॉप!

आिाज एक: मला ऐकू येतंय.

सगळे: आम्हाला ऐकू येतंय.

मुलगी: पॉप फट पॉप!

फेरीिाला: मक्याच्या त्रबया भरकन फुलतात. पांढऱ्या लाह्या खुदकन हसतात.

आिाज दोन: मला हदसतंय.

सगळे: आम्हाला हदसतंय.


फेरीिाला: लोण्याचा गंि मस्तच येतो. िाऱ्या बरोबर दरिळतो. आिाज तीन: मला िास येतोय.

सगळे: आम्हाला िास येतोय.


फेरीिाला: तडतड थांबली. लाह्या तयार झालेल्या हदसतायत.

आिाज िार: मग, बघायचं का पॉपकॉना कसे लागतायत?

फेरीिाला: या रे या, सगळे या. पॉपकॉनाची माझ्या चि बघाया. मुलगी: पॉप फट पॉप!

आिाज पाि: कुरकुरीत चि तर छानच आहे.



सगळे: कुरकुरीत चि तर छानच आहे. पॉप फट पॉप!

~~~


१. पॉपकॉना हदसतात कसे?

२. पॉपकॉनाचा आिाज कसा येतो?

३. पॉपकॉनाचा िास कसा येतो?

४. पॉपकॉना लागतात कसे?

अिोरेणखत िब्दांचा योग्य अथा ननिडा.

५. तो फेरीिाला आहे का?

अ) स्ियंपाक करणारा आ) जाद ूकरणारा इ) िस्तू विकणारा ई) गाणी गाणारा



६. त्या जुन्या पुराण्या, लाल-लाल हातगाडी मध्ये काय असेल?

अ) मोडून गेलेली आ) पॉपकॉना भरलेली इ) छान िास येणारी ई) खूप जुनी

७. लोण्याचा गंि मस्तच येतो. िाऱ्या बरोबर दरिळतो. अ) गरम

आ) छान चि

इ) िास

ई) जोराचा िारा

८. पांढऱ्या लाह्या खुदकन हसतात.

अ) पॉपकॉनाची वपििी आ) एक प्रकारचे फूल

इ) मुलगी ई) फुललेले दाणे

९. खालील अथााचे जोडिब्द िोिून त्यांच्याखाली रेघ मारा. लागली आहे

हसतो आहे

येत आहे

हदसत आहेत

बोलाितो आहे



मिक्षकांसाठी.. ही छोटी नाटुकली आहे. मुलांकडून िाचून घ्या आणण नाट्य-प्रयोग करून घ्या. उच्चार,

हािभाि यािर भर द्या. िड्यात अनेक जाणणिांचा (senses) िापर केला आहे – हदसणे, ऐकणे, चि, िास इ. यािर

चचाा करािी. फेरीिाल्याच्या िाक्यांमध्ये लय आणण यमक आहे. त्याकडे मुलांचे लक्ष िेिािे. यमक

जुळणारी िाक्ये िगाात करता येतील.

Level 4 - चौथी १८ – माझा निीन शमत्र मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१८ – माझा निीन ममत्र माझ्या निीन शमत्राचे नाि आहे िाघ्या. तो मला भेटला आमच्या िाळेच्या

जत्रते. आता िाघ्या हे नाि जरा िेगळेच आहे, नाही का? पण असतात कोणाची नाि ंजरा िेगळी. आता माझचे नाि आहे मोरू. लोकांना माझ्या नािाचे सुद्धा थोड ेआश्चया िाटते.

दर िषी आमच्या िाळेचे संमेलन असते. खूप खेळ असतात. सगळ्या मुलांचे आई-बाबा, छोटे भाऊ-बहीण येतात. काही मुलांना या छोट्या भािंडांना मदत करायचे काम शमळते. ददैुिाने मलाही तेच काम शमळाले. लहान मुलांची काळजी घ्यायच ेकाम मला आस्जबात आिडत नाही. असं बघा, मला सुद्धा एक छोटी बहीण आहे. आणण ती मला सारखी सतािून सोडते. पण या कामातून एक गोष्ट्ट मात्र चांगली घडली. मला नतथे िाघ्या भेटला.

तसं जत्रतेील माझं काम काही िाईट नव्हतं. मी छोट्या मुलांना तटू्ट िरून फेरी मारून आणत होतो. तटू्ट खूपच िांत आणण समजूतदार होता. त्याला बहुतेक मुलं खूप आिडत असािीत. मला मात्र मुलांना रांगेत थांबा म्हणून सांगण्याचा कंटाळा आला होता. त्यांच्या रडण्याचा कंटाळा आला होता. पण सगळ्यात जास्त कंटाळा आला होता तो फेरी मारत असताना त्यांचं आईस-क्रीम पकडण्याचा. छे,

मोठेपणाबरोबर फारच जबाबदारी येते!

हदिस अजून ननम्मा सुद्धा संपला नव्हता, पण माझ्या अंगािर हठकहठकाणी आईस-क्रीम सांडलं होतं. तेिढ्यात एक छोटा मुलगा ककंचाळतच ररगंणात आला. “आई गं,” मी विचार केला, “आणखी एक रडणारं बाळ का?”

तेिढ्यात त्या मुलानी तटू्टचा लगाम िरून ओढला. त्रबचारा तटू्ट, एकदम थांबला. त्याच्या पाठीिर बसलेला मुलगा घसरून पडायला लागला. मी त्या मुलाला



पकडायला झपेािलो. तेिढ्यात माझ्या पायांमिून एक तपककरी रंगाचा केसाळ चेंडूच पुढे झपेािला.

िाघ्यानी तटू्टचा लगाम ओढून त्याला पडणाऱ्या मुलापासून बाजूला नेले. आणण मी त्या मुलाला जशमनीिर पडता-पडता झलेले. मी खाली आणण तो मुलगा माझ्या अंगािर पडला. माझ्या चेहऱ्यािर सांडलेल्या आईस-क्रीम कड ेबघून तो हसत होता. “िा, छान!” मी माझी पाठ चोळता-चोळता विचार करत होतो. “पुढच्या िेळेला तुला तसाच पडून देईन.”

मी िाघ्याकड े पहहले. तो अजून तटू्टचा लगाम तोंडात िरून उभा होता. त्याने तटू्टला पुढे ओढलं नसतं, तर मी नक्कीच त्याच्या पायांिर आदळलो असतो. िाघ्यामुळेच आज मी आणण तो मुलगा िाचलो होतो.

िाघ्या, जगातील सिाात हुिार आणण चपळ कुत्रा, आणण मी एकदम घट्ट शमत्र झालो होतो.

~~~



स्िाध्याय: आत्मकथन (personal narrative) म्हणजे स्ितः बद्दल एखादी गोष्ट्ट. आत्मकथनात खालील मुदे्द महत्त्िाचे आहेत.

प्रथमपुरुषी ननिेदन मला माझा निीन शमत्र कसा शमळाला...

कथानक - एखाद्या प्रसंगाचे िणान

स्ितःबद्दल एखाद्या खऱ्या अथिा काल्पननक प्रसंगाचे िणान .प्रसंगात एखादी अडचण असते आणण त्यािर केलेला उपाय असतो.

सुरुिात ,मध्य आणण ििेट गोष्ट्टीची थोडक्यात सुरुिात

मुख्य प्रसंगाचे िणान

ििेटी गोष्ट्टीचे सार

पररच्छेद िापरा आत्मकथनात पररच्छेदांचा िापर करा .एका पररच्छेदात एकच संकल्पना idea (मांडा.

आपल्या मनातले विचार आणण भािना मांडणे

गोष्ट्टीतला प्रसंग घडत असताना तुमच्या मनात काय विचार येत होते ?प्रसंगाबद्दल अथिा इतर व्यक्तींबद्दल तुम्हाला काय िाटत होते?

संिाद स्ितःिी अथिा इतरांिी संिाद .संिाद अितरण धचन्हात शलहा.

गोष्ट्टीला नाि देणे तुमच्या कथानकाला नाि द्या .त्यातून तुमच्या कथानकाबद्दल िाचकाला उत्सुकता िाटली पाहहजे.



एखाद्या प्रसंगाबद्दल आत्मकथन शलहा. िरील सिा मुद्दयांचा िापर करा.



मिक्षकांसाठी.. पडता-पडता, चोळता-चोळता – असे काही िब्दप्रयोग िापरले आहेत. त्यांचा अथा (~करत

असताना) आणण उपयोग मुलांना समजािून सांगा. या िड्यात आत्मकथन (realistic fiction) हा साहहत्य प्रकार हाताळला आहे. िड्याखाली

एक तक्ता (rubric) आहे. त्यातील प्रत्येक मुद्दा िड्यात िोिून तो कसा िापरला आहे यािर चचाा करा.

िड्याखाली नेहमीसारखे प्रश्न नाही आहेत. त्याऐिजी एक आत्मकथन शलहहणे आपेक्षक्षत आहे. मुलांच्या कल्पनेला आणण विचारिक्तीला पुरेपूर िाि द्या. परंतु तक्त्यातील प्रत्येक मुद्दयाचा िापर झाला पाहहजे. तक्ता िापरून आत्मकथन तपासा.

मुलांचे आत्मकथन संस्करण करून त्यांना ते पुन्हा शलहायला सांगा. तुमच्या िाळेच्या, मंडळाच्या अथिा BMM च्या इ-अंकात आपण हे प्रकाशित करू िकता. यातून मुलांना अशभमान िाटेल आणण आत्मविश्िास िाढेल.

Level 4 - चौथी १९ - खोपा मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


१९ – खोपा अरे खोप्यामिी खोपा सुगरणीचा चांगला देखा वपलांसाठी नतने

झोका झाडाला टांगला १

वपलं ननजले खोप्यात

जसा झुलता बंगला नतचा वपलामिी जीि

जीि झाडाले टांगला २

खोपा विणला विणला जसा धगलक्याचा कोसा पाखराची काराधगरी जरा देख रे माणसा ३

नतची उलूिीच चोच

तेच दात, तेच ओठ

तुला हदले रे देिाने

दोन हात दहा बोटं ४

- बहहणाबाई चौिरी

~~~



स्िाध्याय: ५ खालील िब्दांचा िाक्यात उपयोग करा: बंगला, विणला, कामधगरी, खोपा, टांगला

६ पहहल्या कडव्यात चांगला आणण टांगला या दोन िब्दात ििेटी “ला” हा उच्चार (syllable) आला आहे. पुढील कडव्यातील तसे िब्द िोिा.

(२) -----------------------------------------------

(३) -----------------------------------------------

(४) -----------------------------------------------

तुम्ही विचार करून आणखी दोन जोड्या शलहा:

-----------------------------------------------

-----------------------------------------------



७ “नतचा वपलामध्ये जीि” या िाक्याचा अथा काय असेल? तुमचा जीि किात आहे?

८ ही कविता का शलहहली आहे असे तुम्हाला िाटते?

मिक्षकांसाठी.. धगलक्याचा कोसा – डोक्याला बांिायचे जाळीदार िस्त्र मुलांना बहहणाबाईंबद्दल माहहती सांगा: बहहणाबाई चौिरी (११८०-१९५१) – स्ितः ननरक्षर

होत्या, पण आपले अनुभि व्यक्त करणारे काव्य त्यांना सहज स्फुरे. ह्या दररोजचे काम करताना सुचलेल्या कविता आहेत. त्यात गािातल्या िेतकरी जीिनाचे आणण ननसगााचे संदभा आहेत. अश्या साध्या संदभाातून त्यांनी सहजपणे जीिनाचा अथा व्यक्त केला आहे. त्यांच्या कविता त्यांच्या मुलाने (सोपानदेि चौिरी) नंतर आठिणीतून शलहून काढल्या आणण प्रकाशित केल्या.

बहहणाबाईंच्या कवितेला छंद (rhythm) आहे. कविता म्हणताना तो छंद मुलांना दाखिून द्या. कविता पाठ करून म्हणायला प्रोत्साहन द्या. सुगरणीच्या (weaver bird) घरट्याच्या आकाराबद्दल चचाा करा. या आकाराचा काय उपयोग

असेल?

Level 4 - चौथी २० – विनायक दामोदर सािरकर मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


२० – विनायक दामोदर सािरकर वि. दा. सािरकरांची ओळख काय काय म्हणून करून द्यायची? ते स्िातंत्र्य सैननक

होते. त े किी आणण लेखक होते. त्यांनी मराठी आणण इंग्रजी भाषेत पुष्ट्कळ शलहीले,

ककतीतरी भाषांतरे केली. “ने मजसी ने," “जयोस्तुते" ही त्यांची काव्ये अजरामर आहेत.

त्यांनी मराठी भाषेत सुिारणा करायचं काम केलं. प्राध्यापक, हुतात्मा असे ककतीतरी निीन

िब्द त्यांनी मराठीत आणले. भारताला स्िातंत्र्य शमळाल्यानंतर ते महाराष्ट्रात रत्नाधगरी येथे राहत होते. नतथे राहून त्यांनी पुष्ट्कळ समाज सुिारणा केल्या. ते एक उत्तम िक्ता होते. हे सारे असले तरी एक “क्रांनतकारक" म्हणून सािरकर जगाला सिाात जास्त ओळखीचे आहेत.

सािरकर तरुण असताना फग्युासन महाविद्यालयात शिक्षण घेत होते. तेव्हाच

त्यांच्या क्रांनतकारी कामाची सुरुिात झाली होती. त्याच सुमारास इंग्लंडला जायची संिी त्यांना शमळाली. इंग्लंडला क्रांनतकारी काम चालू ठेिायच्या इराद्याने सािरकर मे १९०६

मध्ये नतथे गेले. नतथे त्यांना रशियन क्रांनतकारक भेटले. त्यांच्याकडून सािरकरांनी बॉम्ब

कसा तयार करायचा हे शिकून घेतले. अनतिय हुिारीने त्यांनी लंडनमिून भारतात विविि

हठकाणी वपस्तुली पाठिल्या. ह्या वपस्तूलांचा भारतातील क्रांनतकारी कामाला मोठा हातभार

लागला.

जानेिारी १९१० मध्ये त्यांनी लंडन सोडले ि ते Paris ला येऊन पोहोचले. लिकरच

त्यांनी लंडनला परत यायचे ठरिले. त्रब्रहटि त्यांना लंडनमध्ये अटक करू िकतात हे माहहत

असतानाही त े लंडनला परत आले. तोपयांत त्रब्रहटि सरकारने सािरकरांना अटक

करण्यासाठी पुरेसा पुरािा शमळिला होता. सािरकर लंडनला येताच त्यांना पकडण्यात

आले.



सािरकरांिर भारतात खटला भरण्याचे ठरले. त्रब्रस्टलच्या तुरंुगातून सािरकरांना हहन्दसु्थानकडे घेऊन एक बोट ननघाली. पूिी इंग्लंडमध्ये रहात असताना आपल्या मातभूृमीची तीव्र आठिण येऊन त्यांनी कळिळून सागराला विनिले होते -

‘ने मजसी ते परत मातभूृमीला’

सागराने त्यांचे म्हणणे ऐकले. परंतु हहदंसु्थानात नेले ते कारािासासाठी!

बोट मासेशलसच्या ककनाऱ्याजिळ आली. मासेशलस हा फ्रान्सचा ककनारा होता. बोटीिर कडक पहारा होता. अिा कडक पहाऱ्यात असतानाही असे काही अलौककक केले

पाहहजे की ज्यामुळे अख्ख्या जगात हहदंूंबद्दल भीती बसेल असे सािरकरांना िाटू लागले.

अचानक त्यांच्या मनात एक विलक्षण विचार आला. त्यांनी पहारेकऱ्याला सांधगतले,

“मला प्रातविािीला जायचे आहे.” पहारेकरी त्यांना घेऊन िौचकुपाकडे गेले. िौचकुपाला काचेचे दार होते. त्यांनी आपल्या अंगातला झगा काचेच्या दारािर टाकला. सगळ्या अंगाला साबण फासला ि पोटाहोलच्या छोट्या भोकातून िाडहदिी समुद्रात उडी मारली. ककती भयंकर विचार! ककती कठीण ननणाय!

एिढ्यािा भोकातून आपले िरीर समुद्रात झोकताना त्यांना खूप यातना झाल्या. सारे िरीर सोलिटून ननघाले. समुद्राचे खारे पाणी लागून त्यांचे अंग झोंबले असेल. बापरे!

कल्पनेने अंगािर काटा उभा राहतो! पण सािरकरांनी किाची पिाा केली नाही. ते झपाट्याने ककनाऱ्याच्या हदिेने पोहत राहहले.

सािरकर सुटले कळल्यािर बोटीिर हाहाकार झाला. सारे पहारेकरी घाबरले.

सािरकरांिर गोळ्यांचा िषााि सुरु झाला. त्यांचा मारा चुकित सािरकर ककनाऱ्याला पोहोचले. मागोमाग त्रब्रहटि पहारेकरी येतच होते. मासेलीसमध्ये सािरकरांना ताबडतोब

कोणतीच मदत शमळाली नाही. त्यामुळे त्रब्रहटि पोशलसांनी सािरकरांना पुन्हा पकडले.



सािरकरांचे हे िाडस बघता बघता जगभर पसरले. त्यांच्या िाडसाची िाताा अनेक

देिात गौरिाने िणणाली गेली. प्रयत्न फसला, पण उदे्दि सफल झाला.

अखेर डडसेंबर १९१० मध्ये सािरकरांना ५० िषे काळ्या पाण्याची शिक्षा सुनािली गेली. त्यासाठी त्यांना अंदमानच्या तुरंुगात ठेिण्यात आले. असे असूनही सािरकर कायम

खंबीर राहहले. त्यांच्यासारखा तेजस्िी माणूस अपिादानेच होत असतो.

सािरकरांकडून शिकािं तेिढं कमीच आहे. त्यांच्या अजोड बुद्धीला, िैयााला, स्जद्दीला आपण िंदन करूया.

मिक्षकांसाठी.. १. मुले ही गोष्ट्ट स्ितः िाचू िकतील. तरीसुद्धा िरील गोष्ट्ट ि माहहती मुलांना आिी तोंडी सांगा. नंतर त्यांना ती िगाात िाचू दे.

२. स्िातंत्र्यिीर सािरकरांची ओळख मुलांना करून देणे हा मूळ हेतू आहे. त्यांची दसुरी एखादी गोष्ट्ट मुलांना सांधगतली तरी चालेल. अधिक गोष्ट्टी सांगता आल्या तर अधिक चांगले.

३. ज्या शिक्षकांना, पालकांना, मुलांना आिड असेल त्यांनी राम िेिाळकरांचे सािरकरांिरील व्याख्यान

नक्की ऐकािे. मुलांना भाषा खधचतच जड जाईल. मात्र एखाद्या रशसक, अभ्यास ू मुला-मुलीसाठी ,

मोठ्यांसाठी, शिक्षकांसाठी हे व्याख्यान अनतिय मागादिाक आहे. YouTube शलकं येथे देत आहोत.

Lecture on Veer Savarkar - Ram Shevalkar 1/10 and links to the following parts. OR Veer Savarkar - Prof. Ram Shewalkar - Vyakhyanmala - Part 1 - Marathi Interview and links to the following parts.

https://www.youtube.com/watch?v=K2lscwAgMMA&list=PL73F11565D7451332

https://www.youtube.com/watch?v=tpYMRPNqIbE

Level 4 - चौथी २१ - प्रदषूण मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


२१ – प्रदषूि पुढील संिाद घरातील िेगिेगळ्या व्यक्तींमध्ये हदिसातील िेगिेगळ्या िेळी घडतो.

संिादातील पात्रे: (जुळ्या बहहणी: विजू आणण अनु, मुलींचे आई, बाबा ि आजी)

संिाद एक (संध्याकाळची िेळ):

बाबा: विजू, आजच्या अख्ख्या हदिसात तू शिकलेली कोणतीही एक निीन गोष्ट्ट सांग बरं.

विजू: आज िाळेत सामान्य विज्ञानाच्या तासाला आम्ही असं शिकलो की समुद्रात काही हठकाणचे मासे पाण्याच्या प्रदषूणामुळे मरत आहेत.

बाबा: प्रदषूण म्हणजे नेमकं काय गं?

अनु: बाबा, मी सांगते. प्रदषूण म्हणजे ननसगाात ज्या गोष्ट्टी आहेत त्या अिुद्ध करणे, खराब

करणे.

विजू: आणण असं केल्याने माणसांना, पिुपक्ष्यांना, पूणा जीिसषृ्ट्टीला त्याचे दषु्ट्पररणाम

भोगािे लागतात.

अनु: हो ना! जसे कारखान्यातून ककंिा गाड्यातून ननघणारा िूर, उघड्यािर ककंिा पाण्यात

टाकलेला कचरा... हे सगळे प्रदषूणाचेच प्रकार आहेत.

संिाद दोन (रात्रीची िेळ):

बाबा: अगं ऐकलं का! आज म्हणे ह्या दोघीना प्रदषूण आणण त्याचे प्रकार ह्याविषयी शिकिलं!

आई: अच्छा! मग मुलींनो, मला सांगा की हे प्रदषूण करतो कोण?

विजू, अनु: आपण माणसंच!



आई: आणण आपण ते टाळू िकतो का?

विजू: टाळणं खरं सोपं आहे. त्यासाठी माणसाने अखंड जागरूक रहायला हि!ं

अनु: बरोबर. माणसाने आपण काय करत आहोत आणण त्याचा पररणाम काय होणार आहे

याचा अखंड विचार करायला हिा.

बाबा: बापरे! तुम्ही तर एकदम मोठ्यासारखंच बोलताय!

अनु: अहो बाबा! आता आम्ही मोठ्या झालोय. आम्हालाही कळतात छोट्यामोठ्या गोष्ट्टी!

संिाद तीन (दसुया हदििी सकाळची िेळ):

आजी: अरे ककती मोठ्याने रेडडओ लािून ठेिलाय! अरे माििा, आिाज कमी कर पाहू!

बाबा: (थटे्टने) अगं आई, हा काय मोठा आिाज आहे का! कमीच आहे की आिाज!

आई: (शमस्श्कलपणे) अहो, कमी करा नाहीतर मुलीपण येतील ध्िनी प्रदषूणाचे िड े

द्यायला!

बाबा: (हसत हसत) अरे हो! कालच शिकून आल्या आहेत नाही का! पहहला आिाज कमी करतो! सकाळी सकाळी माझा िडा नको घ्यायला!

आजी:(हसून) छान! िडडलांचा मुलींना िाक असण्याऐिजी गंगा उलटीच िाहते म्हणायची!

आई: (हसून) काय करणार सासूबाई! काळ बदललाय! आम्हालाही काळाप्रमाणे बदलायला हि!ं

आजी: खरं बोललीस अगदी! कालाय तस्मै नमः!

~~~




1. तुमच्या घरात कोण कोण आहे? त्यांची नािे सांगा.

2. तुमच्या घरात िेगिेगळ्या िेळी, िेगिेगळ्या व्यक्तींमध्ये झालेला एखादा संिाद शलहून

आणा. संिाद छोटासा असेल, ि २-३ व्यक्तींमध्येच झाला असेल तरी चालेल.

3. पुढीलपैकी कोणत्या सियी चांगल्या ि कोणत्या िाईट ते शलहा. 1) पाणी िाया न घालविणे / नळ आिश्यक नततकाच िेळ सोडून पाण्याचा िापर

गरजेपुरता करणे –

2) रस्त्यािर कचरा फेकून देणे –

3) तलािाच्या पाण्यात झाडाच्या सुकलेल्या फांद्या टाकणे –

4) नम्रपणे बोलणे –

5) जेिणापूिी हात स्िच्छ िुणे / जेिणानंतर हात, तोंड स्िच्छ िुणे –

6) ककंचाळून बोलणे –

7) लोकांची िस्ती असलेल्या हठकाणी मोठ्या आिाजात ध्िननक्षेपक लािून कायाक्रम

करणे –



8) गरज असेल तेव्हाच कागद छपाई करणे / क्षुल्लक कारणासाठी कागद छपाई टाळणे

–

4. िरील उता-यात प्रदषूणाचे कोणते प्रकार आले आहेत? त्याव्यनतररक्त प्रदषूणाचे अजून

कोणते प्रकार तुम्हाला माहहती आहेत?

5. प्रदषूण हा परृ्थिीसाठी एक मानिननशमात िोका आहे. तो टाळण्यासाठी तुम्ही कोणती काळजी घेता ककंिा यापुढे घ्याल?

6. प्रदषूणासारखे परृ्थिीला भेडसािणारे इतर मानिननशमात िोके तुम्हाला माहहती आहेत

का? तुम्हाला असलेली माहहती सांगा.

7. िरील संिादामध्ये विजू आणण अनु अिी टोपण नािे आली आहेत. गंमत म्हणून त्या मुलींची खरी नािं काय असू िकतात ह्याचा अंदाज बांिा.

8. आज कोणते निीन मराठी िब्द, ककंिा माहहती असलेल्या मराठी िब्दांचा निीन

पद्धतीने िापर तुम्हाला कळला?




१. या िड्यातून मुलांना संिाद ही कल्पना सांधगतली आहे. मुलांना त्यंच्या कल्पनेने एखादा विषय घेऊन

त्यािर आिारीत संिाद तयार करायला सांगा. ककंिा मुलांना एकत्रपणे काम करून संिाद असलेली छोटी नाटुकली सादर करायला सांगा. त्यातून मुलांचा बोलण्याचा विश्िास िाढेल.

२. िाहतुकीची सािने ि प्रदषूण ह्यािर आिारीत एक प्रकल्प मुलांना िगाात ककंिा एखाद्या कायाक्रमात

सादर करू दे. प्रकल्पासाठी हे मुद्द ेिापरू िकता -

१) िाहतुकीचे विविि प्रकार कोणते? - हिाई, जल, लोहमागा/रेल्िेचे रूळ, रस्ता

२) प्रत्येक प्रकारात असलेली सािने, इंिने -

अ) हिाई - केरोसीन/रॉकेल

आ) जल - केरोसीन/रॉकेल

इ) लोह - पूिी कोळसा िापरत. आता विद्युत उजाा (पाणी, पिनचक्की). सौर उजाा.

ई) रस्ता - डडझेल, पेरोल. सौर उजाा.

३) कोणत्या प्रकारात / इंिनामुळे जास्त प्रदषूण होते?

४) िाहतुकीच्या सािनांनी होणारे प्रदषूण कमी कसे करता येईल?

Level 4 - चौथी आिांतर िाचन मराठी भाषा पाठ्यपुस्तक


आिांतर िािन अ १ - मनाि ेश्लोक

गणािीि जो ईि सिाा गुणांचा मुळारंभ आरंभ तो ननगुाणांचा||

नमू िारदा मूळ चत्िार िाचा गमू पंथ आनंत या राघिाचा||१||

मना सज्जना भस्क्तपंथेची जािे तरी श्रीहरी पाविजे तो स्िभािे||

जनी ननदं्य ते सिा सोडूनी द्यािे जनी िंद्य ते सिा भािे करािे||२||

प्रभाते मनी राम धचतंीत जािा पुढे िैखरी राम आिी िदािा||

सदाचार हा थोर सांडू नये तो जगी तोधच तो मानिी िन्य होतो||३||

मना िासना दषु्ट्ट कामा न ये रे

मना सिाथा पापबुद्धी नको रे||

मना सिाथा नीनत सोडू नको हो|

मना अंतरी सार विचार राहो||४||



अ २ - जे का रंजले गांजले

जे का रंजले गांजले ।

त्यांसी म्हणे जो आपुले ॥ १ ॥

तोधच सािू िोळखािा ।

देि तेथेधच जाणािा ॥ २ ॥

मदृ ूसबाह्य निनीत ।

तैसे सज्जनांचे धचत्त ॥ ३ ॥

ज्याशस आपंधगता नाही ।

त्याशस िरी जो हृदयीं ॥ ४ ॥

दया करणे जे पुत्रासी ।

तेधच दासा आणण दासी ॥ ५ ॥

तुका म्हणे सांगू ककती ।

त्याधच भगिंताच्या मूती ॥ ६ ॥

रिना: संत तुकाराम



अ ३ - समथक रामदास ि कल्यािस्िामी

महाराष्ट्र राज्यात सातारा नािाचा स्जल्हा आहे.

त्याच्याजिळ सज्जनगड नािाचा गड आहे. फार फार िषाांपूिी त्या गडािर रामदासस्िामी नािाचे संत राहत होते. त्यांच्यासोबत त्यांचे शिष्ट्यसुद्धा राहत असत. कल्याण नािाचा शिष्ट्य रामदास स्िामींचा अनतिय लाडका होता. तो अभ्यास करत असे पण त्याचबरोबर पुष्ट्कळ काम करत असे. इतर शिष्ट्य शिकण्यात जास्त िेळ घालािीत असत.

सज्जनगडािर तेव्हा पाण्याची सोय नव्हती. लांबून पाणी भरून आणािे लागत असे. कल्याण हे काम अनतिय आिडीने आणण ननष्ट्ठेने करत असे. मात्र काम करण्याच्या िेळेत त्याचा अभ्यास बुडत असे. तो इतर शिष्ट्यांइतका अभ्यासासाठी िेळ देऊ िकत नसे. असे असले तरी रामदास स्िामींना कल्याणविषयी वििषे कौतुक िाटत होते. ते पाहून इतर शिष्ट्य मात्र नाराज होत.

त्यांना िाटे की आपण इतका िेळ ननयमाने अभ्यास करतो, तरीदेखील आपल्या गुरूला कल्याण जास्त आिडतो! रामदास स्िामींच्या ही गोष्ट्ट लक्षात आली.

एक हदिस नेहमीप्रमाणे रामदास स्िामी त्यांच्या शिष्ट्यांना शिकित होते. शिकिताना कल्याण तेथे नव्हता. नंतर रामदास स्िामींनी त्यांच्या शिष्ट्यांना एक प्रश्न विचारला. तो प्रश्न कठीण होता. कोणालाच त्याचे उत्तर देता आले नाही. इतक्यात कल्याण नतकडून जात होता. रामदास स्िामींनी त्याला बोलािले आणण त्याला तो प्रश्न विचारला. काय आश्चया! कल्याणला त्या प्रश्नाचे अचूक उत्तर देता आले. इतर शिष्ट्यांना आश्चया िाटले. त्यांनी रामदास स्िामींना विचारले, “कल्याण तर पूणा िेळ शिकायला नसतो. त्याला एिढ्या कठीण प्रश्नाचे उत्तर कसे काय देता आले?” तेव्हा रामदास स्िामी म्हणाले, “कल्याण जरी थोडा िेळ काम करत असला तरी तो जे शिकतो ते आचरणात आणतो. तो काम करतो आणण काम करताना त्याला तुमच्यापेक्षा अधिक शिकायला शमळतं. म्हणून केिळ पुस्तकी ज्ञान शिकून



उपयोग होत नसतो. त्याला आचरणाची जोड हिी. आपण जे काम करतो त्या कामािर आपली ननष्ट्ठा हिी.”

हे ऐकून शिष्ट्यांना त्यांची चूक लक्षात आली. कल्याण िेगळा का आहे हे त्यांच्या ध्यानात आले. तेव्हापासून त्यांच्या मनात कल्याणविषयी आदर िाढला.

कल्याण ि रामदास स्िामी यांची गुरु-शिष्ट्य म्हणून प्रशसद्ध जोडी आहे.

त्यांच्या इतर अनेक गोष्ट्टी प्रशसद्ध आहेत.

मुलांना रामदास स्िामींच्या अजून गोष्ट्टी जमा करायला सांगािे.

रामदास स्िामींची माहहती खाली हदली आहे. ती मुलांना सांगािी. मुले ही माहहती स्ितः िाचू िकतील.

समथक रामदास – थोडक्यात माहहती समथा रामदास एक संत होते. ते सतराव्या ितकात होऊन गेले. सािारण

त्याच काळात छत्रपती शििाजी महाराज ि संत तुकाराम होऊन गेले.

समथा रामदासांचा जन्म रामनिमीच्या हदििी झाला होता. त्यांचे मूळचे नाि नारायण होते. रामदास लहान असतानाची एक गोष्ट्ट प्रशसद्ध आहे. ते एकदा कुठेच सापडत नव्हते. त्यांची आई त्यांना सगळीकडे िोिून आली. ििेटी ते एका कपाटाच्या आत बसलेले सापडले. ते डोळे शमटून ध्यान करीत बसले होते. जेव्हा त्यांना विचारले की “नारायणा, अरे काय करतो आहेस?” तेव्हा त्यांनी काय उत्तर हदले माहहती आहे? ते म्हणाले, “धचतंा करीतो विश्िाची!”

ियाच्या बाराव्या िषी त्यांनी घर सोडले. ते पायी प्रिास करत नाशिकला पंचिटीला आले. नंतर एक तप म्हणजे बारा िषे त्यांनी कडक तप केले. ते रोज पहाटे उठत, ि १२०० सूयानमस्कार घालीत. रोज गायत्री मंत्राचा ि रामनामाचा जप करीत. त्यांनी रामनाम मंत्राचा १३ कोटी िेळा उच्चार केला होता. रामदासांच ेगुरू प्रभू श्रीराम होते.



नंतरचे एक तप रामदास पूणा भारतात कफरले.

त्यांनी जागोजागी हनुमानाची देिळे बांिली. हनुमानाच्या देिळात ते तरुणांना एकत्र करत, ि त्यांना व्यायाम शिकित. व्यायाम, उपासना, ि अभ्यास ह्या तीन गोष्ट्टींिर रामदासांनी भर हदला.

रामदास होते त्याच काळात राजा शििाजीने हहदंिी स्िराज्य स्थापन केले. असे स्िराज्य ननमााण व्हािे याकरीता रामदास त्याआिी गािोगािी कफरले. गािातील लोकांिी ते बोलले. रामदासांनी स्िराज्याचा पाया भक्कम तयार केला.

“जय जय रघुिीर समथा” हे िचन रामदासांनी प्रशसद्ध केले. लोकाना सहज समजेल अिा भाषेत त्यांनी “दासबोि” हा गं्रथ शलहीला. चार ओळींचे कळायला ि म्हणायला सोपे असे “मनाचे श्लोक” शलहीले. अनतिय संुदर “भीमरुपी” मारुती स्तोत्र शलहीले. आपण नेहमी म्हणतो अिा ककतीतरी आरत्या स्ितः रामदासांनी शलहहल्या आहेत. उदा. ‘सुखकताा दखुहताा’, ‘लिथिती विक्राळा’, ‘दगेु दघुाट’, ‘सत्राणे उड्डाणे’ इ.

नंतरच्या काळात शििाजीच्या विनंतीिरून रामदासस्िामी सज्जनगडािर येऊन राहहले होते.

तुम्हाला जमले तर तुम्ही सज्जनगडािर नक्की जा. रामदास स्िामी कोण होते हे तुम्हाला सज्जनगडािर जाऊन जास्त चांगल्या प्रकारे कळेल. सज्जनगड तुम्हाला खूप आिडेल!




१. मुलांना रामदास स्िामी कोण होते हे कळािे हा हेतू आहे. एखादी गोष्ट्ट सांगून नंतर त्यांच्याविषयी माहहती सांधगतली तर मुले अधिक रस घेऊन ती ऐकतील.

२. मुलांना रामदास स्िामींिर आिारीत एक प्रकल्प कारायला सांगा. ३. राम निमीला “मनाचे श्लोक पाठांतर” ककंिा “रामदास स्िामी कथा” अिा प्रकारच्या

सोप्या स्पिाा आयोस्जत करा. ४. मुलांना खालील नकािा पाहून त्यांना काय समजले ते सांगू दे.



अ ४ - महाभारत

महाभारत हे एक महाकाव्य आहे. महाकाव्य म्हणजे खूप मोठं काव्य. आपण कल्पना करू िकू त्यापेक्षा ते ककतीतरी मोठं आहे. महाभारतात ककती श्लोक असतील कल्पना करा बरं. महाभारतात एक लाखाहून जास्त श्लोक आहेत.

महाभारत महषी व्यासांनी सांधगतलं आणण गणपतीने शलहीलं. महाभारतात पुष्ट्कळ

लहान मोठ्या अद्भुत गोष्ट्टी आहेत. आपल्या जीिनात घडू िकणारा प्रत्येक प्रसंग

महाभारतात गोष्ट्टीच्या रुपात सापडतो. म्हणून महाभारतातल्या गोष्ट्टींनी करमणूक तर

होतेच पण जीिनाचा बोिसुद्धा शमळतो.

आपण आता जी गोष्ट्ट िाचणार आहोत त्यात अजुान आहे, द्रोणाचाया आहेत, कौरि

आहेत, पांडि आहेत. पांडि म्हणजे पांडू राजाची मुले. पांडि पाच होते. अजुान एक पांडि

होता.

पांडू राजाचा मोठा भाऊ ितृराष्ट्र होता. त्याच्या मुलांना कौरि म्हणत. कौरि िंभर

होते. म्हणजे पांडि आणण कौरि एकमेकांचे चुलत भाऊ होते.

महाभारतात पांडि आणण कौरि यांच्यात घनघोर युद्ध झाले. पांडि िमााच्या बाजूने

लढले. युद्धात पांडि स्जंकले, सिा कौरि मारले गेले.

कौरि-पांडि लहान असतानाची एक गोष्ट्ट आहे. गुरू द्रोणाचाया त्यांना शिक्षण देत

होते आणण कौरि-पांडि शिकत होते. भीम आणण दयुोिन गदायुद्धात तरबेज झाले. मात्र

िनुष्ट्य-बाणाची विद्या सिाांना यायला हिी होती. िनुष्ट्याला बाण जोडायचा आणण सांगू

नतथे अचूक बाण सोडायचा याला खूप महत्त्ि होते.

एक हदिस द्रोणाचायाांनी सिा शिष्ट्यांची नेमबाजीची परीक्षा घेण्याचे ठरिले. परीक्षेचा हदिस ठरला. परीक्षा बघण्यासाठी सिा लोक मैदानािर जमले. द्रोणाचायाांनी मैदानातील

एका झाडािर एक मातीचा पोपट टांगून ठेिला. त्यांनी शिष्ट्यांना झाडािरचा पोपट दाखिला आणण म्हणाले, “बरोबर नेम िरून या पोपटाचा डोळा तुम्ही फोडायचा आहे.”



असे सांगून त्यांनी प्रत्येकाला जिळ बोलािलं आणण नेम िरायला सांधगतलं.

“झाडािर तुला काय हदसते?” असा प्रश्न त्यांनी प्रत्येकाला विचारला. बहुतेकांनी ‘पोपट

हदसतो, झाडाची पाने हदसतात , फळे हदसतात, फांद्या हदसतात' अिी उत्तरे हदली. यामुळेच कोणाचाही पोपटाच्या डोळ्याला नेम बसला नाही. ििेटी अजुानाची पाळी आली.

अजुानाने िनुष्ट्याला बाण जोडला आणण नेम िरला. गुरुजींनी विचारले, “अजुाना, तुला काय हदसत आहे?” अजुानाने उत्तर हदले, “गुरुदेि, मला झाड हदसत नाही, फांदी हदसत

नाही, पोपट हदसत नाही, मला फक्त पोपटाचा डोळा हदसतो.” द्रोणांनी “िाबास” म्हटले

आणण बाण सोडण्याची आज्ञा हदली. अजुानाने बाण सोडला. तो बाण बरोबर पोपटाच्या डोळ्यात घुसला आणण पोपटाचा डोळा फुटला. जमलेल्या लोकांनी कडकडून टाळ्या िाजिल्या. सिाांना अजुानाचे फार कौतुक िाटले. कौरि मात्र अजुानाची अचूक नेमबाजी पाहून नाखूष झाले.

अजुान िनुविाद्येत ननपुण झाला. आपल्या अचूक नेमबाजीच्या जोरािर त्याने नंतर

दौपदी स्ियंिर स्जंकले, इंद्र देिाकडून गांडीि िनुष्ट्य शमळिले. त्याच्या िनुविाद्येतील

अलौककक कौिल्यामुळे अजुान “िनुिाारी" म्हणून प्रशसद्ध आहे.

महाभारतात अिा ककतीतरी व्यक्तीरेखा आहेत. त्या सिा व्यक्तीरेखांचे आणण

विविि प्रसंगांचे अनतिय संुदर िणान महाभारतात केले आहे.


१. मुले ही गोष्ट्ट स्ितः िाचू िकतील. तरीसुद्धा िरील गोष्ट्ट ि माहहती मुलांना आिी तोंडी सांगा. नंतर

त्यांना ती िगाात िाचू दे.

२. महाभारत काय आहे हे काही अंिी मुलांपयांत पोहोचिणे हा मूळ हेतू आहे. महाभारतामिील दसुरी एखादी गोष्ट्ट मुलांना सांधगतली तरी चालेल. अधिक गोष्ट्टी सांगता आल्या तर अधिक चांगले. मुलांना ह्या गोष्ट्टी ऐकायला खूप आिडते असा अनुभि आहे.

३. महाभारतातील मुख्य पात्रांची ओळख व्हािी हा उद्देश्य असेल तर गोष्ट्टी सांगायला “निनीत"

प्रकािनाची “अमरसाहहत्य" पुस्तक माशलका उपयोगी ठरेल. त्या माशलकेत महाभारताची ५ पुस्तके आहेत.



४. मुलांना त्यांच्या आिडीनुसार महाभारतातील गोष्ट्टी गोळा करायचा छंद जोपासायला सांगा. त्यांना मजा येईल. मुले आजी-आजोबा, आई-बाबांकडून गोष्ट्टी ऐकून जमि ूिकतात. तसेच इतर पुस्तकात िाचून ककंिा इतर हठकाणी िाचून गोष्ट्टी जमिू िकतात.

५. प्रत्येक गोष्ट्टीतून आपल काहीतरी शिकतो, बोि घेतो. िरील गोष्ट्टीतून मुले काय शिकली हे त्यांना विचारा.

६. ह्या िड्यात उल्लेख नसलेल्या परंतु महाभारतात असलेल्या इतर कोणत्या व्यक्ती मुलांना माहहती आहेत का ते विचारा.

७. एखाद्या कायाक्रमात मुलांना िरील गोष्ट्ट नाटीका स्िरूपात सादर करू दे.

८. ह्या िड्यात भाषेच्या दृष्ट्टीने निीन वििेषणे शिकायला शमळतात.

Level 2 - दसुरी पररशिष्ट्ठ: बाराखडी मराठी भाषा पाठ्यपसु्तक


पररमिष्ट्ठ: बाराखडी

अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अं अः

स्िर धचन्ह अ आ काना ‍ा ा इ पहहली िेलांटी स्‍ा ई दीघा िेलांटी ‍ाी उ पहहला उकार ‍ुा ऊ दीघा उकार ‍ूा ए एक मात्रा ‍ेा ऐ दोन मात्रा ‍ाौ ओ काना आणण एक मात्रा ‍ाो औ काना आणण दोन मात्रा ‍ाौ अ ं अनुस्िार ‍ंा अः विसगा ‍ाः



अ

आ ‍ा ा

इ स्‍ा

ई ‍ाी

उ ‍ुा

ऊ ‍ूा

ए ‍ेा

ऐ ‍ाौ

ओ ‍ाो

औ ‍ाौ

अं ‍ंा

अ: ‍ाः

क का कक की कु कू के कै को कौ कं कः ख खा णख खी खु खू खे खै खो खौ खं खः ग गा धग गी गु गू गे गै गो गौ गं गः घ घा नघ घी घ ु घू घे घै घो घौ घं घः च चा धच ची चु चू चे चै चो चौ चं चः छ छा नछ छी छु छू छे छै छो छौ छं छः ज जा स्ज जी जु जू जे जै जो जौ जं जः झ झा णझ झी झ ु झ ू झ े झ ै झो झौ झ ं झः ट टा हट टी टु टू टे टै टो टौ टं टः ठ ठा हठ ठी ठु ठू ठे ठै ठो ठौ ठं ठः ड डा डड डी डु डू ड े ड ै डो डौ ड ं डः ढ ढा हढ ढी ढु ढू ढे ढै ढो ढौ ढं ढः ण णा णण णी णु णू णे णै णो णौ णं णः त ता नत ती तु तू ते तै तो तौ तं तः थ था धथ थी थु थू थे थै थो थौ थं थः द दा हद दी द ु द ू दे दै दो दौ दं दः ि िा धि िी िु िू िे िै िो िौ िं िः न ना नन नी न ु नू ने नै नो नौ नं नः



अ

आ ‍ा ा

इ स्‍ा

ई ‍ाी

उ ‍ुा

ऊ ‍ूा

ए ‍ेा

ऐ ‍ाौ

ओ ‍ाो

औ ‍ाौ

अं ‍ंा

अ: ‍ाः

प पा वप पी प ु पू पे पै पो पौ पं पः फ फा कफ फी फु फू फे फै फो फौ फं फः ब बा त्रब बी ब ु बू बे बै बो बौ बं बः भ भा शभ भी भु भू भे भ ै भो भौ भं भः म मा शम मी मु मू मे म ै मो मौ मं मः य या नय यी य ु यू ये यै यो यौ यं यः र रा रर री रु रू रे रै रो रौ रं रः ल ला शल शल लु लू ले ल ै लो लौ लं लः ि िा वि िी ि ु िू िे िै िो िौ िं िः ि िा शि िी िु िू िे ि ै िो िौ िं िः ष षा वष षी ष ु षू षे षै षो षौ षं षः स सा शस सी सु सू से स ै सो सौ सं सः ह हा हह ही हु हू हे है हो हौ हं हः ळ ळा शळ ळी ळु ळू ळे ळै ळो ळौ ळं ळः क्ष क्षा क्षक्ष क्षी कु्ष कू्ष के्ष कै्ष क्षो क्षौ कं्ष क्षः ज्ञ ज्ञा क्षज्ञ ज्ञी जु्ञ जू्ञ जे्ञ जै्ञ ज्ञो ज्ञौ जं्ञ ज्ञ

विश्िभारती - bmm shala...level 4 च थ – पस तकम ल व ष य...

Documents