मराठीचेगोमटे! - mns blueprintmnsblueprint.org/pdf/marathi.pdf ·...
TRANSCRIPT
मराठीच गोमट...!मराठी भाषा - नीलत
माझा मर हाटािच बोल कौतक । पिर अमतातही पजािस िजक । ऐसी अकषर रिसक । मळवीन ॥१॥
- सत जञानशवर
िवनय मावळणकर Ð महाराषटर सामािजक नविनमारण अकादमी माचर २०१३ l पिहला मसदा (मानयतसाठी) © महाराषटर नविनमारण सना
_hmamï´> Zd{Z_m©U goZm
_amR>rMo Jmo_Q>o...! _amR>r ^mfm : ZrbàV
hm ZrbàVrMm {b{IV AmamIS>m
g§`wº$ _hmamï´> Am§XmobZmVrb 106 hþVmË_o,
Ë`m Am§XmobZmVrb eya bT>dæ`o d {dMmad§V
Am{U Á`m§Zr _hmamï´> KS>{dbm d amï´>r`-Am§Vaamï´>r` nmVirda gwà{gÕ Ho$bm
Aem `wJàdV©H$ ì`{º$_Îdm§Zm;
VgoM g§nyU© _hmamï´>r` OZVobm
An©U H$arV AmhmoV.
_èhmQ>r ^mfmgw§Xar
O¡gr Xrnm§_m{P {XdQ>r& H$m§ {VWt_m{P ny{U©_m Jmo_Q>r&
V¡gr ^mfm§_Ü`o _èhmQ>r& gdm}Îm_&&1&&
O¡gr g[aVm§_Ü`o JmoXmdar& H$m§ nd©Vm§_Yo aËZ{Jar&
V¡gr ^mfm§_Ü`o gmOar& _èhmQ>r n¡&&2&&
haim§_Ü`o aËZ{H$im& H$m§ nwînm§_Ü`o H$_i&
V¡gr ^mfm§_Ü`o gmoÁdi& emo{^d§V {Xgo&&3&&
XþJm©d[a emo^o Mar& H$m§ _wº$m\$io emo^Vr hmar&
V¡gr emo^o ^mfm§_mPmar _èhmQ>r n¢&&4&&
VrWmª_Ü`o H$mer& d«Vm§_Ü`o EH$mXer&
^mfm§_Ü`o V¡er& _èhmQ>r emo{^d§V&&5&&
n[a_im§_Ü`o H$ñVwar& H$m§ A§~am_Ü`o e§~amar&
V¡gr _èhmQ>r gw§Xar& ^mfm§_Ü`o&&6&&
- g§V kmZoœa
_hmamîQ´> amÁ`, _hmamï´> àXoe Am[U _amR>r ^mfm `m§Zm
^m¡{VH$ d gm§ñH¥${VH$ d¡^d àmá H$ê$Z XoUo ho
_hmamîQ´> Zd{Z_m©U goZoMo Ü o` Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...! _amR>r ^mfm : ZrbàV
AZwH«$_{UH$m
àñVmdZm ............................................................... 01
1. ^mfoMo ñdê$n d _hÎd Am{U _amR>rMm B{Vhmg ................. 04
^mfm{df`H$ _yb^yV d gyÌ~Õ d¡km{ZH$ {dMma.
_mV¥^mfoMo _hÎd ñnï> H$aUmao {dMma.
_amR>r ^mfoMm g§[já B{Vhmg.
(nwT>rb àH$aU 2 Vo 5 _Ü`o àñVmdZm, gÚ:pñWVr, g_ñ`m d Cnm` `m _Wù`m§À`m A§VJ©V {df`mMo d _wÔo - Cn_wÚm§Mo g{dñVa {ddoMZ H$aÊ`mV Ambo Amho. )
2. _amR>r ^mfo "VyZ' {ejU d _amR>r ^mfo "Mo' {ejU ............. 23
{ZamemOZH$ gÚ:pñWVr. _amR>rMm {VañH$ma d B§J«OrMm nwañH$ma. _amR>r emim d B§J«Or emim. _amR>r "Mo' d _amR>r "VyZ' Am{U B§J«Or"Mo' d B§J«Or"VyZ' {ejU. _amR>r ^mfm {dÚmnrR>. kmZ^mfoH$S>o dmQ>Mmb.
3. _hmamï´>mVrb gmd©O{ZH$ OrdZmV _amR>rMm dmna .................. 47
emgH$s` H$m`m©b`m§Vrb dmna d B©-Jìh©ZÝg. Ý`m` à{H«$`oVrb dmna. godm, CÚmoJ joÌ d àgma_mÜ`_m§Vrb dmna. ^mfm dmna d amoOJma
4. _amR>r ^mfm Am{U g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ .................... 65
^mfoMoo g§JUH$sH$aU d à_mUrH$aU.
`w{ZH$moS> àUmbr - g§emoYZ, à{ejU d àgma.
_hmOmbmda _amR>r ^mfm d _amR>r g§Ho$VñWio.
g§nyU© _amR>r g§JUH$.
5. ^mfmg_¥Õr d ^mfm{dH$mg ............................................ 75
_amR>r ^mfm {d^mJ Am{U g§~§{YV emgH$s` d AemgH$s` g§ñWm.
A{^OmV ^mfoMm XOm©
_amR>r ^mfoVrb H$moe {Z{_©Vr
_amR>r ^mfm ^dZ
^mfm{dH$mgmMo AZwH$aUr` à`ËZ
6. g_mamon ................................................................... 98 n[a{eï>o - 2(A) Vo 2(Am¡) - 3(A) Vo 3(N>) - 4(A) Vo 4(E) - 5(A) Vo 5(C) - 6 (A). g§X^© gyMr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
1
àñVmdZm
_hmamï´>mMr Apñ_Vm åhUOo _amR>r ^mfm!
_amR>r _mUgmÀ`m ApñVËdmMr AmoiI åhUOo _amR>r ^mfm!
_amR>r g§ñH¥$VrMo H$mbm¡KmV g_W©nUo dhZ H$aUmao _mÜ`_ åhUOo _amR>r ^mfm!
_hmamï´> Y_© {Q>H$dUmam d dmT>dUmam gdm©{YH$$ _hÎdmMm KQ>H$ åhUOo _amR>r ^mfm!
`mM _amR>r ^mfobm H|$ÐñWmZr R>odyZ 1960 _Ü`o ^mfmdma àm§VaMZoZwgma _hmamï> amÁ`mMr {Z{_©Vr
H$aÊ`mV Ambr. Iao Va g§`wº$ _hmamï>mMm bT>m bT>yZ _amR>r OZVoZo g§`wº$ _hmamï´> {_idbm. Vmo bT>m
Ho$di gr_ogmR>r qH$dm O{_ZrÀ`m VwH$S>çmgmR>r ZìhVm, Va Vmo _amR>r ^mfm d g§ñH¥$VrgmR>rMm bT>m hmoVm.
nwT>o H$m`ÚmZwgma _amR>rbm amÁ`mÀ`m amO^mfoMm XOm© ~hmb H$aÊ`mV Ambm. amÁ`KQ>ZoVrb AmR>ì`m
n[a{eï>mV AZwgy{MV ^mfm (Seheduled Language) åhUyZ _amR>rMm g_mdoe AWm©VM AmhoM.
`m nmœ©^y_rda, _amR>r ^mfoMo _hmamï>mVrb d _amR>r _mUgmÀ`m OrdZmVrb _hÎd ñnï> Amho. na§Vw
Ag§»` H$maUm§_wio, Joë`m AZoH$ XeH$m§nmgyZ _amR>r ^mfoÀ`m {dH$mgmMr JVr _§Xmdbr Amho. H$mhr
joÌm§_Ü`o Va _amR>rMr AYmoJVr hmoVo Amho. ^mfmemó, ^mfmg§emoYZ, ^mfm{ejU Am{U ^mfoMm dmna d
à{Vð>m... `m gd©M ~m~VrV _amR>r ^mfoMm {dH$mg Wm§~bm Amho. ^mfm{^_mZ d ^mfoMm gÝ_mZ `m Jmoï>r
AmO à{VJm_r R>adë`m OmV AmhoV. Ë`m_wio _hmamï´>mÀ`m gmd©O{ZH$ OrdZmVrb _amR>rÀ`m ñWmZmbm YmoH$m
{Z_m©U hmoVmo Amho. n`m©`mZo _hmamï´>mMr d _amR>r _mUgmMr Apñ_Vm d g§ñH¥$Vr `m _hÎdnyU© KQ>H$m§Mo
ApñVËd nwgQ> hmoV Mmbbo Amho.
_amR>r ^mfoVyZ {ejU d ^mfoMo {ejU; _amR>r ^mfoMm gmd©O{ZH$ - gmd©{ÌH$ dmna Am{U g§JUH$
d _m{hVr V§ÌkmZmV _amR>rMm A§V^m©d... `m gd© Ñ{ï>H$moZmVyZ {dMma H$aVm _amR>r ^mfm AYmoJVrÀ`m
_mJm©da Amho. `mMm Jm§^r`m©Zo {dMma H$moUVmhr KQ>H$ H$aV Zmhr. CbQ> _amR>r ^mfm hr Ho$di nañnam§er
~mobÊ`mMr (Vr gwÕm BVa ^mfm§Vrb eãX dmnê$Z AewÕ ñdê$nmV ~mobÊ`mMr) ^mfm Amho, Agm J¡ag_O
ÑT> hmoV Mmbbm Amho. hr _hmamï>mMr d _amR>r ^mfoMr emoH$m§{VH$m Amho.
_hmamï>mÀ`m gwdU©_hmoËgdr dfm©V `m eoH$m§{VHo$Mm gm_Zm Amnë`mbm H$amdm bmJVmo Amho, ho
Amnbo XþX£d! dV©_mZ d ^{dî` A§Yma_` Amho Ago dmQ>V Agob, Va Oam ^yVH$mimV S>moH$mdyZ nmhmdo Ago
åhUVmV. Vgo Ho$bo AgVm bjmV `oVo H$s `m~m~V AmnU Z¸$sM Iyn g_¥Õ AmhmoV. Joë`m 1000-1200
dfmªnmgyZ _hmamï>mÀ`m _mVrV éObobm, _hmamï>mÀ`m _mVrVyZ CJdbobm d `oWrb _mVrVM dmT>bobm _amR>r
^mfoMm dQ>d¥j àM§S> _moR>m Va AmhoM, Ë`mMr _wiohr Iyn Imobda Jobobr AmhoV. kmZoœa-VwH$mam_m§nmgyZ Vo
Hw$gw_mJ«O-qdXm§n`ªVÀ`m à{V^oVyZ gmH$ma Pmbobr Am_Mr _amR>r ^mfm Amho. \w$bo-{Q>iH$-Am§~oS>H$a-
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
2
gmdaH$a-à~moYZH$ma-AÌo-nwb§ Aem `wJàdV©H$m§À`m boIUr d dmUrÛmao Am_À`m _Zm§Zm AmH$ma XoUmar
Am_Mr _amR>r ^mfm Amho. _hÎdmMo åhUOo N>ÌnVr {edmOr _hmamOm§Zr {Obm amÁ` ì`dhmamMr ^mfm
~Zdbr, Aer Am_Mr _amR>r "amOm^mfm' Amho. `m g_¥Õ dmaemnmgyZ àoaUm KoD$Z Am_À`m njmZo
"_amR>rMo Jmo_Q>o' H$aÊ`mMo R>adbo Amho. "_amR>r ^mfm, _amR>r _mUyg d _hmamï> àXoe `m§Mm gdmªJrU
{dH$mg', ho àW_ Ü`o` Agbobm nj åhUyZ Amåhr "`m' _wÚm~m~V J§^ra d AmJ«hr AmhmoV.
AmO EImÚm àXoemMm {dH$mg H$am`Mm åhQ>bo H$s {d{eï> Ñ{ï>H$moZmVyZ, {d{eï> _wÚm§daM {dMma
Ho$bm OmVmo. CÚmoJ, amoOJma, drO, nmUr, añVo... AmXr _wÚm§MmM {dH$mgmÀ`m g§H$ënZoV R>iH$nUo {dMma
Ho$bm OmVmo. na§Vw `m _hÎdmÀ`m ^m¡{VH$ KQ>H$m§~amo~aM àmXo{eH$ ^mfm, Apñ_Vm d g§ñH¥$Vr `m _wÚm§Mmhr
VodT>çmM Jm§^r`m©Zo {dMma H$am`bm hdm Agm Am_Mm AmJ«h Amho.
VgoM AmOn`ªV "_amR>r' Mm _wÔm _`m©{XV AWm©ZoM d CWinUo _m§S>bm Jobm. _amR>rMm _wÔm åhUOo
_amR>r _mUgmbm amoOJma, ñWm{ZH$ ^y{_nwÌm§À`m H$mhr h¸$mMo g§ajU, àg§Jr N>moQ>çm-_moR>çm gm§ñH¥${VH$
_hmoËgdm§Mo Am`moOZ, H|$ÐmH$Sy>Z _hmamï´>mbm `mo½` Vo _hÎd XoÊ`mMm AmJ«h Am{U H$mhr doim 1 _o bm
nR>S>rVë`m H$m`©H«$_m§Mo Am`moOZ... ~ñg, EdT>oM!
`m Jmoï>r Á`m_wio ghO gmÜ` hmoUma AmhoV Ë`m "_amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr' À`m Jmä`mbm H$moUr
ñne©M H$aV ZìhVo. Amåhr hm {dMma H$aV AmhmoV. _amR>r ^mfoMm A{^_mZ d gÝ_mZ; _amR>r ^mfoMo
ApñVËd d {VMr g_¥Õr; _amR>r Apñ_VoMm d g§ñH¥$VrMm {dH$mg Am{U A§{V_V: _hmamï> Y_m©Mo g§dY©Z...
hr Am_À`m njmMr C{Ôï>o AmhoV. hr C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mgmR>rMm à`ËZ åhUOo hm {dH$mg AmaIS>m Amho.
_amR>r ^mfoMm A{^_mZ ì`º$ H$aVmZm d ^mfoMm gdmªJrU {dH$mg gmYÊ`mMm à`ËZ H$aVmZm B§J«Or
^mfoer d B§J«Or d¥Îmrer gm_Zm H$am`Mm Amho ho Iao! nU Aer _m§S>Ur H$aVmZm Amåhmbm B§J«OrÀ`m
gm_Ï`m©Mr d Cn`wº$VoMr OmUrd Amho, `mMrhr gdmªZr Zm|X ¿`mdr.
H$moUË`mhr ^mfoMm Ûof qH$dm H$moUË`mhr ^mfobm {damoY H$aÊ`mMm `oWo {dMma Zmhr. B§J«OrMr ^rVr
åhUyZ _amR>rMm nmoH$i A{^_mZ Agohr Zmhr. B§J«Or ^mfH$m§Zr Ë`m§Mm "^m{fH$ nwéfmW©' OJ^amV JmOdbm,
VgmM ^m{fH$ nwéfmW© Amåhr _amR>r ^mfo~m~V _hmamï> àXoe nmVirda H$m`m©pÝdV H$aÊ`mMm à`ËZ H$aV
AmhmoV.
VgoM _amR>r ^mfo~ÔbMm A{^_mZ ì`º$ H$aV AgVmZm qhXr ^mfoÀ`m ÛofmMmhr `oWo _wÔm Zmhr.
Am_Mm nj àm_w»`mZo `oWrb gm_mdyZ KoÊ`mMr j_Vm g§nboë`m eham§_Ü`o ñWbm§V[aV hmoUmè`m qhXr
^mfH$m§~Ôb ~mobVmo. BH$S>o `oD$Z Ë`m§Zr amOH$s` dM©ñd JmOdÊ`mMm à`ËZ H$ê$ Z`o Am{U Oo AZoH$ df}
amhV AmhoV, Ë`m§Zr _amR>r g§ñH¥$VrMm AmXa amImdm d {H$_mZ H$m_MbmD$ _amR>rV ì`dhma H$aÊ`mMr
BÀN>m ~miJyZ, Vgo à`ËZ H$amdoV; Ago Am_Mo ñnï> YmoaU Amho. `m_Ü`o qhXr ^mfoÀ`m ÛofmMm àýM
Zmhr.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
3
_amR>rbm _hmamï>mÀ`m OZOrdZmV gÝ_mZmgh gdm}ƒ ñWmZ àmá hmoÊ`mgmR>r Am{U _amR>r
Apñ_Vogh _hmamï> Y_© dmT>Ê`mgmR>r _amR>r ^mfoMm gd©ì`mnr dmna Am{U gdmªJrU {dH$mg `m XmoÝhr Jmoï>r
gmYUo AË`mdí`H$ Amho. hr C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mgmR>r ^mfoer g§~§{YV H$moUË`m {d{dY joÌo-CnjoÌm§Mm d
_wÔo - Cn_wÚm§Mm {dMma H$am`bm hdm; Ë`m§~m~V H$moUr, H$go d H$m` H$am`bm hdo `mMm Vnerb nwT>rb
N>moQ>çm à~§YmV {Xbm Amho. WmoS>Š`mV _amR>r ^mfoMr gÚ:pñWVr H$m` Amho, _amR>r ^mfm {dH$mgm_Ü o
g_ñ`m H$moUË`m AmhoV, Ë`mda H$moUVo Cnm` H$am`bm hdoV `mMr _m{hVr {Xbr Amho. {ejU d _amR>r
^mfm; _amR>rMm gmd©O{ZH$ - gmd©{ÌH$ dmna; g§JUH$, _m{hVr V§ÌkmZ d _amR>r Am{U J«§Wmb`mgh AÝ`
gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Ûmao _amR>rMm {dH$mg... BË`mXr à_wI {df`m§Mm g{dñVa Chmnmoh `m à~§YmV Ho$bobm
Amho. VgoM EH$m àH$aUmV ^mfm `m g§H$ënZoMo ñdê$n d _hÎd ñnï> Ho$bo Amho.
EH$ gj_ {damoYr amOH$s` nj åhUyZ H$m_ H$aVmZm _hmamï> Zd{Z_m©U goZm g§~§{YV emgZm§Zm
^mfm {dH$mgm~m~VMr H$m_o H$aÊ`mg ^mJ nmS>ob, X~md AmUob d gH$mamË_H$ nmqR>~mhr XoB©b. _hÎdmMo
åhUOo Ooìhm nj gÎmo_Ü`o gh^mJr hmoB©b, gÎmmñWmZr {damO_mZ hmoB©b, Voìhm ^mfm{dH$mg d
^mfmg_¥ÕrÀ`m (`m ZrbàVrV C„oI Ho$boë`m) gd© _wÚm§da Q>ßß`mQ>ßß`mZo H$m`© H$aob.
AmOhr Amåhr `m g_ñ`m§da H$m_ H$aV AmhmoV ho _hÎdmMo! CnH«$_-H$m`©H«$_-àH$ën d Am§XmobZo
`m _mÜ`_mVyZ Am_Mo {d{dY ñVam§darb H$m`©H$V}, nXm{YH$mar d bmoH$à{V{ZYr ho H$m`©aV AmhoVM. nwT>o
_hmamï>mV Am_Mm nj gÎmoda Amë`mZ§Va Amåhr `m AmamIS>çmgh A{YH$ n[aUm_H$maH$arË`m H$m`© H$ê$.
_amR>r ^mfm{df`H$ AZoH$ C{Ôï>o gmÜ` H$aÊ`mÀ`m à`ËZm§Vrb EH$ _hÎdmMm Q>ßnm åhUOo hr
ZrbàV hmo`, `m {dMmamZoM hr ZrbàV Amåhr njmÀ`m _hmamï´> gm_m{OH$ Zd{Z_m©U AH$mX_rÀ`m
_mÜ`_mVyZ g§nyU© _hmamï>mg_moa gmXa H$aV AmhmoV. AH$mX_rMo g§MmbH$ A{Zb {eXmoao `m§À`m
_mJ©Xe©ZmImbr Aä`mgH$ {dZ` _mdiUH$a `m§Zr `m AmamIS>çmMo boIZ Ho$bo Amho.
hm ZrbàVrMm {b{IV AmamIS>m Amåhr g§`wº$ _hmamï> Am§XmobZmVrb 106 hþVmË_o, Ë`m
Am§XmobZmVrb eya bT>dæ`o d {dMmad§V; Á`m§Zr _hmamï> KS>{dbm d amï´>r` - Am§Vaamï>r` nmVirda
gwà{gÕ Ho$bm Aem `wJàdV©H$ ì`{º$_Îdo Am{U g§nyU© _hmamï>r` OZVm `m§Zm An©U H$arV AmhmoV.
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
4
^mfoMo ñdê$n d _hÎd Am{U _amR>rMm B{Vhmg
^mfoMo ñdê$n :
"^mfm' ho _Zwî` àmÊ`mMo ì`dÀN>oXH$ bjU Amho. ^mfm ho _mUgmMo ñdV§Ì, AmJiodoJio d¡{eîQ>ç
Amho. `m {dYmZmMm {dñVma Agm H$aVm `oB©b H$s, EImXr {d{eï> ^mfm EImÚm àXoemMo ì`dÀN>oXH$ bjU
AgVo d Vr ^mfm Ë`m àXoemVrb _mUgm§Mo ì`dÀN>oXH$ bjU AgVo. Vr {d{eï> ^mfm Ë`m àXoemVrb
_mUgm§À`m ApñVËdmMr ñdV§Ì AmoiI AgVo.
^mfm ho H$mbm¡KmV _mUgmZo ñdV:M ñdV:gmR>r {Z_m©U Ho$bobo daXmZ Amho. ^mfm _mUgmbm {dMma
H$aÊ`mgmR>rMo gmYZ nwadVo; ^mfm eãXm§À`m AWmªMr g§aMZm R>adVo; ^mfm _mUgmbm A{^ì`º$
hmoÊ`mgmR>r ghH$m`© H$aVo; ^mfm _mUgm-_mUgmVë`m g§dmXmgmR>r Cn`wº$ R>aVo; Am{U ^mfm _mUgmbm
"AmoiI' XoVo, _mUgmMo ApñVËd gmH$ma H$aVo. ^mfm kmZmÀ`m {Z{_©Vrbm d g§H«$_Umbm gJwU ñdê$n XoVo.
{dœH$moe I§S= 12 _Yrb ^mfm{df`H$ {dMma :
_mZdr {dH$mgmÀ`m B{VhmgmV ^mfoMo ñWmZ A{Ve` _hÎdmMo Amho. ^mfoer g§~§{YV Aer AW© hr
H$ënZm ZrQ> g_OyZ KoVbr nm{hOo.
àË`oH$ _mUgmbm Ë`mÀ`m B§{Ð`m§À`m Ûmao ~mø {dœmMo Xe©Z hmoVo. ho Xe©Z Oar AI§S> Agbo, Var
gVV g§nH$m©_wio d n[aM`m_wio Ë`mMo ^mJ nmS>Uo, Ë`mMo n¥W¸$aU H$aUo, `m Jmoï>r _mUgmH$Sy>Z hmoVmV.
Ë`mMm n[aUm_ åhUyZ `m {dœmMo {d{dY KQ>H$, Ë`m§Mo JwUY_© B. Ë`mÀ`m ZOaobm `oVmV. `m{edm`
OJmVrb àmUr, dñVy, KQ>Zm, g_mOì`dñWm, ì`º$sì`º$sVrb ì`dhma B. Ag§»` Jmoï>tZm Vmo gmjr
AgVmo. `m gdmªMm R>gm B§{Ð`m§Ûmao Ë`mÀ`m _Zmda C_Q>Vmo. nU O|ìhm Vmo R>gm B§{Ð`J«mø {d{Z_`mgmR>r
gmH$ma H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm ^mgVo, Voìhm `mVë`m àË`oH$ nXmWm©bm, dñVybm, KQ>Zobm, {H«$`obm ñnï> d
n¥WH$ g§Ho$V R>adUo Am{U Ë`mMmM gdm©§Zr gd©Ì Cn`moJ H$aUo An[ahm`© hmoVo. `mgmR>r Amnë`m
AZw^d{dœmMo gyú_ Am{U gmo`rMo n¥W¸$aU H$amdo bmJVo Am{U ho n¥W¸$aU EH$Ì ì`dhma H$aUmè`m
ì`{º$g_yhmgmR>r, åhUOoM ^m{fH$ g_mOmgmR>r, EH$mM àH$maMo AgVo. Ë`mgmR>r dmnabo OmUmao Üd{Zê$n
g§Ho$V, Ë`m§Mr _m§S>Ur, Ë`m§Zm hmoUmao {dH$ma EH$mM àH$maMo Agmdo bmJVmV. EH$Ì Zm§XUmam ^m{fH$ g_mO
Aem g§Ho$Vì`dñWoZo ~m§Ybm Joë`mIoarO H$m`©j_ amhÿ eH$V Zmhr.
AWm©V `m g§Ho$Vì`dñWo_mJo ÜdZr d AW© `m§Mm H$m`©H$maU^md Zgbm, Var Ë`mM XOm©Mr EH$
gm_m{OH$ {eñV Agmdr bmJVo. Vr åhUOo EH$M g§Ho$V EH$mM AWm©Zo, EH$mM àH$mao, gdmªZr gd©Ì
nmiÊ`mMr. ñdmV§Í` AgVo Vo _yi g§Ho$V R>adÊ`mMo. nU Vmo EH$Xm {Z{üV Pmbm H$s Vmo ~XbUo, Q>mHy$Z XoUo
qH$dm Amnë`mbm dmQ>ob Ë`mà_mUo dmnaUo, ì`º$sbm eŠ` ZgVo. g_mO Aem àH$maÀ`m hñVjon ñdrH$maV
Zmhr. H$maU g§Ho$VmV T>dimT>di H$aÊ`mMr àd¥Îmr gwb^nUo EH$Ì OrdZ ì`VrV H$aÊ`mÀ`m Am{U Ë`mVyZ
àJVr gmYÊ`mÀ`m g_mOmÀ`m _yb^yV hoVybm KmVH$ Amho. `m Ñï>rZo ^m{fH$ g§Ho$Vm§Mo ñdê$n Y_©, H$m`Xm,
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
5
amÁ`ì`dñWm BË`mXtÀ`m {Z`_m§à_mUo g_mOmbm ~§YZH$maH$ AgVo Am{U åhUyZM ^mfm hr EH$ gm_m{OH$
g§ñWm Amho.
^mfoMo ñdê$n ho Aem àH$mao g_mO aMZoer ~m§Ybo Jobobo Agë`m_wio {VMo ^{dVì` {Z{üV Pmbo
Amho. g_mOmMm {dH$mg, àJVr, n[adV©Z, Ë`mVbo g§Kf©, Ë`mÀ`m AmH$m§jm `m gdmªMo Vr ñdm^m{dH$ dmhZ
~Zbr Amho. g_mOmMo `WmW© à{Vq~~ ^mfoÀ`m aMZoV, Cnm`moJmV Am{U AW©g§nÎmrV {XgyZ `oVo.
Oo g_mOmV AgVo qH$dm KS>Vo Vo ^mfoV gmnS>Vo, åhUyZM ^mfoMo gm_m{OH$ËM, åhUOoM {VMo
Eo{Vhm{gH$Ëd, bjmV R>odyZM {VMm Aä`mg Pmbm nm{hOo.
^mfmd¡km{ZH$ S>m°. a_oe Ym|JS>o `m§Zr _m§S>bboo gyÌ~Õ d _yb^yV {dMma :
"g§Ho$V~Õ eãXm§Mr qH$dm {MÝhm§Mr ì`dñWm Am{U dmŠ`m§Mm g§M åhUOo ^mfm.'
"_wImdmQ>o ì`º$ hmoUmar Am{U g_mOmV ghH$mamgmR>r Amdí`H$ Aer EH$ ì`dñWm åhUOo ^mfm.'
"H$ënZm, ^mdZm d BÀN>m Xþgè`mbm gm§JÊ`mMo, ñdV:À`m BÀN>oda Adb§~yZ Agbobo _mZdr gmYZ
åhUOo ^mfm.'
"g_mOrH$aUmÀ`m (g_mOemór` g§H$ënZm) à{H«$`oV {d{eï> ^mfoer g§nH©$ Amë`mZo A§J^yV Aem
^m{fH$ j_Vo_wio Vr {d{eï> ^mfm _mZdmbm `oVo. `m à{H«$`obm ^mfmJ«hU Ago åhUVmV. `m ^mfmJ«hUmVyZ
_mUgmbm AmË_gmV hmoUmar ^mfm åhUOo Ë`mMr àW_ ^mfm qH$dm _mV¥^mfm. `m_Ü`o _mUgmÀ`m _|XÿMm
S>mdm ^mJ _hÎdmMr ^y{_H$m ~OmdVmo. ^mfmj_Vm (S>mì`m _|XÿMr ^mfm AmË_gmV H$aÊ`mMr j_Vm) hr
d`mÀ`m 2 Vo 13-14 dfm©§n`ªV {dH${gV hmoVo. hm H$mbmdYr ^mfmJ«hUmgmR>r _hÎdmMm AgVmo.'
"Hw$Qw>§~, emim, ~±H$m `m Oem gm_m{OH$ g§ñWm AmhoV, VerM ^mfm hr gm_m{OH$ _mb_Îmm qH$dm
gm_m{OH$ g§ñWm Amho. ^mfm hr gdmªV _hÎdmMr gm_m{OH$ g§ñWm Amho, H$maU emim-~±H$m ~§X nS>ë`m
Var g_mO amhÿ eH$Vmo, nU bmoH$ ^mfmM hadyZ ~gbo Va _moR>m Jm|Yi {Z_m©U hmoD$ eH$Vmo.'
"X¡Z§{XZ ì`dhmamV EImXm g_mO Or ^mfm dmnaVmo, Vr ^mfm Ë`m g_mOm_wioM AgVo. VgoM Vmo
g_mO Ë`m ^mfo_wioM EH$g§K amhÿ eH$Vmo. åhUyZM ^mfm hr g_mOmÀ`m YmaUog Amdí`H$ Aer gm_m{OH$
ì`dñWm Amho.'
_amR>r ^mfoÀ`m B{VhmgmV A{Ve` _hÎdmMo ñWmZ Agboë`m XmVo-H$d} eãXH$moemV "^mfoMr
ì`m»`m' nwT>rbà_mUo Ho$br Amho. "_ZmVë`m H$ënZm eãXm§À`m Ûmao ~mhoa àH$Q>{dÊ`mMo gmYZ åhUOo
^mfm. _Zwî`mÀ`m _Zmod¥Îmrg qH$dm A§V:H$aUmg jmo^ hmoD$Z Oo Va§J C_Q>VmV, Vo Á`m ê$nmZo àH$Q> hmoVmV
Vo ê$n åhUOo ^mfm hmo`.'
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
6
^mfoMo Am{U ñd^mfoMo / _mV¥^mfoMo _hÎd ñnï> H$aUmao {dMma : ^mfoMo _Zwî` àmÊ`mÀ`m OrdZmVrb ñWmZ Am{U ñd^mfoMo / _mV¥^mfoMo g§~§{YV _mUgmÀ`m
Am`wî`mVrb d g§~§{YV g_mOOrdZmVrb ñWmZ `m§{df`r AZoH$ ^mfm{dÛmZm§Zr d ^mfm{^_mZr {X½JOm§Zr
Amnbo {dMma _m§S>bo AmhoV. ho {dMma Ë`m§À`m g§emoYZmVyZ, Aä`mgmVyZ d AZw^dmVyZ {Z_m©U Pmbo AmhoV.
^mfm d àXoe, ^mfm d g_mO, ^mfm d g§ñH¥$Vr, ^mfm d Apñ_Vm Am{U ^mfm d ^m{fH$ _mUyg `m
gdmªMo Am§Vag§~§Y d nañnag§~§Y g_OyZ KoVmZm nwT>o {Xbobo ho g¡Õm§{VH$ {dMma Amnë`mbm {Z{üV
Cn`moJr nS>Vrb.
Ë`mM~amo~a AZoH$ Wmoam§Zr d gm{hpË`H$m§Zr _amR>r ^mfo{df`r ì`º$ Ho$bobo {dMma nwT>o XoV AmhmoV. ho
{dMma ^mfoMm gmW© A{^_mZ d Apñ_VoMr Vrd« OmUrd `m§VyZ {Z_m©U Pmbobo AmhoV. `m§Ûmao Amnë`mbm
^mfm{dH$mgmMr àoaUm {_iob.
Hw$gw_mJ«O ({d. dm. {eadmS>H$a) :
{XZm§H$ 12, 13 Am°JñQ> 1989 gmbr ^aboë`m n{hë`m OmJ{VH$ _amR>r n[afXoMo AÜ`j åhUyZ
Hw$gw_mJ«O VWm {d. dm. {eadmS>H$a `m§Zr {dMma ì`º$ Ho$bo. Ë`m AÜ`jr` ^mfUmMm A§e nwT>o {Xbm Amho.
ho ^mfU åhUOo EH$m AWm©Zo "_amR>r ^mfm{dH$mgmÀ`m KQ>ZoMm gaZm_m'M Amho.
^mfm åhUOo eãXm§M§ g§H$bZ Zìho. g_mOmM§ d¡Mm[aH$ Am{U Om{UdmË_H$ g§{MV H$mimVyZ nwT>o
ZoUmar Am{U n[aUm_V: g_mOmÀ`m ~XbË`m OrdZmbm AI§S>Vm, AmH$ma Am{U Ame` XoUmar ^mfm hr EH$
_hmeº$s AgVo. gyÌmV Amodboë`m _Ê`m§à_mUo g_mOOrdZmÀ`m gmè`m YmaUm Am{U {dH$mgmÀ`m àoaUm
{VÀ`mV Amodboë`m AgVmV. åhUyZ _amR>rdarb g§H$Q> ho {VÀ`m eãXH$moemdarb dm gm{hË`mdarb g§H$Q>
Zmhr. Vo _hmamï´>mÀ`m Apñ_Vodarb, _amR>rnUmdarb Am{U `oWrb bmoH$m§À`m ^{dVì`mdarbhr g§H$Q> Amho.
g_mOmMr àJVr dm H«$m§Vr ñd^mfoÀ`m {H$Zmè`mda noaVm `oVo Ago H«$m§{VH$maH$m§À`m àUoË`mZo
åhQ>bobo Amho. g§ñH¥$V ^mfm Xodo Ho$br, àmH¥$V H$m` MmoamnmgyZ Pmbr? Agm g§Vá àíZ g§V EH$ZmWm§Zr
{dMmabm hmoVm. AmO VmoM àíZ B§J«OrÀ`m g§~§YmV {dMmaVm `oB©b. g§ñH¥$VM§ ñVmo_ _mOdyZ VoìhmMm
nwamo{hVdJ© Amnbr gÎmm g_mOmda JmOdrV hmoVm. AmO Ë`m nwamo{hVdJm©Mr OmJm B§J«OrV nma§JV
Agboë`m Mma-nmM Q>¸o$ bmoH$m§Zr KoVbr Amho. `m nmM Q> o$dmë`m§À`m àñWm{nV {hVg§~§YmgmR>r AmR> H$moQ>r
bmoH$m§M§ ^{dVì` YmoŠ`mV bmoQ>m`M§ H$m, `mMm {dMma J§^ranUmZ§ ìhm`bm hdm.
H$mJXmonÌr _amR>r ^mfm hr amO^mfm Pmbobr Amho. nU ì`dhmamV {VMm hm A{YH$ma \$magm _mÝ`
Pmë`mM§ {XgV Zmhr. S>moŠ`mda gmoZoar _wHw$Q> Am{U A§Jmda \$mQ>Ho$ H$nS>o Aem AdñWoV Vr _§Ìmb`mÀ`m
Xmamer C^r Amho. gaH$mar Am{U {Z_gaH$mar g§ñWm§V _amR>rbm AÚmnhr ImbÀ`m _mZoZ§M dmdamd§
bmJV§. nU _amR>rbm amO^mfoM§ amñV ñWmZ AmO Zm CÚm bm^ob. A{YH$ YmoH$m Amho Vmo bmoH$^mfm åhUyZ
{VÀ`mda hmoUmè`m AmH«$_Um§Mm. _w§~B©V åhUOo _hmamï>mÀ`m amOYmZrV _amR>rM§ ñWmZ H$moUV§ hm àý
AñdñW H$aUmam Amho. _w§~B©Vrb _OboXma B_maVr - Ë`m ~m§YUmao dm Ë`mV amhUmao - H$moUrhr AgmoV -
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
7
Ë`m _amR>r _mVrda C^maboë`m AmhoV. _w§~B© hr _hmamï´>mVrb _amR>r ^mfH$m§Mr OrdZYmÌr _mVm Amho. `m
_mCbrÀ`m dËgb gmdbrV H$moUrhr `md§, amhmd§, {Zdm©hgmYZm H$amdr - Adí`. "ho {dœMr _mPo Ka' hm
g§Vm§Mm g§Xoe `m _mVrV éObobm Amho. nU AmR> H$moQ>tÀ`m `m AmB©bm YZgÎmoÀ`m ~imda Amnbr ~Q>rH$
H$aÊ`mMm à`ËZ H$moUr H$ê$ Z`o. _§Ìmb`mV OmD$Z, _§Í`mer dm _w»`_§Í`mer AmnU _amR>rV ~moby eH$Vmo.
nU H$moUË`mhr hm°Q>obmVrb doQ>aer dm XþH$mZmVrb {dH«o$Ë`mer Amnë`mbm qhXrV dm B§J«OrV ~mobmd§ bmJV§
- hr n[apñWVr emoMZr` Amho.
H$bH$Îmm, _Ðmg hr eha§hr gdm©l`r AmhoV. nU VoWrb ~hþVm§e ì`dhma ~§Jmbr, V{_i ^mfoVM
MmbVmV. _w§~B©_Ü`o dmdaVmZm _mÌ ho eha _hmamï´>mV Amho H$s CÎma àXoemV dm B§½b§S>_Ü`o Amho, Agm
g§^«_ {Z_m©U hmoVmo. hr n[apñWVr ~Xbm`Mr Agob Va ho joÌ XþH$mZXmarM§, ho ì`mnmamM§, ho H$maImÝ`mM§,
Ag§ åhUyZ ZmH$ CS>dU§ `mo½` hmoUma Zmhr. ^mfoMm Mm¡ag {dH$mg ìhm`Mm Agob, ~mob^mfm åhUyZ {Vbm
_mOKamV T>H$bm`M§ Zgob, Va gm_m{OH$ ì`dhmamÀ`m gd© joÌm§V {VMm àdoe ìhm`bm hdm. _hmamï>mV
Agboë`m àË`oH$ ì`dhmamer hmoUmam emgH$s` Am{U {Z_emgH$s` g§dmX Oa _amR>rVyZ Pmbm, Va hr
n[apñWVr hbHo$hbHo$ gwYmaÊ`mMr eŠ`Vm Amho.
bmoH$_mÝ` {Q>iH$ :
ñd^mfoÀ`m A{^d¥Õr_Ü`oM àË`oH$ XoemÀ`m ñdmV§Í`mMo ~rO Amho. amï´>mMm Aä`wX` d ^mfoMr
A{^d¥Õr `m AÝ`moÝ`gmnoj d AÝ`moÝ`ml`r ~m~r AmhoV. (bmoH$_mÝ` {Q>iH$ `m§Mm ^mfm{dMma, n¥ð> 4 d 16)
_hmË_m Jm§Yr : Amnë`m _mV¥^mfonojm B§J«Orda {deof ào_ Agbobo gw{e{jV d amOH$maUr d¥ÎmrMm dJ© Am{U gd©gm_mÝ`
OZVm `m§_Ü`o EH$ AË`§V Imob \$Q> nS>br Amho. qhXþñWmZmVrb ^mfm lrhrZ Pmë`m AmhoV... Omon`ªV AmnU øm
AZWm©Mo {ZamH$aU H$aV Zmhr, Vmon`ªV OZVoMr ~wÕr namdb§~r amhrb.
{dZmo~m ^mdo :
"H°$ÝQ=a~ar Q=oëg' hm B§J«OrVrb ~mamì`m eVH$mVrb J«§W Amho. Ë`mM doir {b{hbobm kmZoœa
_hmamOm§Mm "kmZoœar J«§W' hm _amR=rV Amho. XmoÝhr nwñVHo$ _r dmMbr AmhoV. XmoKm§Mmhr _r Aä`mg Ho$bm
Amho. kmZoœar_Ü`o OodT=o eãX AmhoV, Ë`mÀ`m EH$MVwWmªeXoIrb eãX "H°$ÝQ=a~ar Q=oëg' _Ü`o ZmhrV...
Am{U kmZoœar hm H$mhr _amR=rVrb n{hbm J«§W Zmhr. Ë`mÀ`mnyduhr nwñVHo$ {b{hbr AmhoV. åhUyZM Amnbr
^mfm g_W© Zmhr hm {dMma _ZmVyZ H$mTy>Z Q>mH$m.
H$m°_«oS> S>m§Jo :
ñdamÁ` Pmë`mda ^mfoMm àý Ambm. ñdamÁ`mV ^mfm H$moUVr, \$maer H$s _amR>r? àý Ambm.
{edmOrZo H${_eZo Zo_br ZmhrV! Ë`mZo gm§{JVbo, "_hmamï´>mMr ^mfm _amR>r. _amR>rMm H$Vm©, H$_©, {H«$`mnX
R>odm, ~mH$s dmQ>ob Vo OmoS>m!' "H$Vm© _r _amR>r, H$_© _mPo, {H«$`m _mPr, ~mH$s gd© Vw_Mo!' Ago gm§JyZ dmX
{ZH$mbmV H$mT>bm! _amR>r hr amO^mfm Ho$br.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
8
AmO ^mfoMm dmX Amho. Vmo _mV¥^mfm R>odyZM gwQ>ob. ~wÕmZo g§ñH¥$V Q>mHy$Z OZVoMr AY©_mJYr, nmbr
KoVbr. OZVoMr ^mfm KoUo hmM dmX gmoS>{dÊ`mMm _mJ©.
^mfoMm bT>m hm Vm§{ÌH$ ZgyZ OrdZmMm bT>m Amho. {edmOrZo OZVoMr, OrdZmMr ^mfm KoVbr.
ñdamÁ`m~amo~aM ñd^mfm gmYbr! Aem arVrZo ñdamÁ`, ñdamÁ`mMr EH$s, ñdamÁ`mÀ`m OZVoMo {hV d
ñdamÁ`mMr ^mfm KoD$Z {edmOr _amR>r amÁ`mMm g§ñWmnH$ ~Zbm!
(g§X^© : n¥ð> 41, lrnmX A_¥V S>m§Jo - {d{dY {dMma g§J«h, {dMma ^maVr àH$meZ, _w§~B©.)
ñd.`ed§Vamd MìhmU :
Am_À`m XoemVbo Cƒ{ejU ho _mV¥^mfoVyZM Pmbo nm{hOo. {ejU Amåhmbm g_mOmÀ`m ImbÀ`m
Wamn`ªV nmohmoMdm`Mo Agob, Va Vo naŠ`m ^mfoVyZ VoWn`ªV OmUma H$go> Xoem_Ü`o Amåhmbm bmoH$emhrMr
dmT> H$amd`mMr Amho, Amåhmbm gm_mÝ` _mUgmbm _moR>o H$amd`mMo Amho, nU AemZo gm_mÝ` _mUyg _moR>m
hmoUma H$gm? Ë`mMr gwédmVrMr gJir eº$s Oa naH$s ^mfm {eH$Ê`mV {ZKyZ Jobr, Va Vmo nwT> o H$m`
H$aUma Amho?
H«$m§Vr hmoD$Z, gm_m{OH$ CbWmnmbW H$ê$Z EH$ àH$maMo ZdrZ VèhoMo OrdZ ~Zbo, Ago \$mago
qhXþñWmZmV H$Yr KS>bobo Zmhr. `mMo Iao H$maU Ago Amho H$s, gm_mÝ` _mUgmn`ªV _hÎdmMm {dMma
qH$dm kmZ Amåhr H$Yr OmD$M {Xbo Zmhr. WmoS=Š`mV kmZ^mfm Am{U bmoH$^mfm EH$ Pmë`m{edm`
g_mOmMo OrdZ g_W© hmoV Zmhr, CÞV hmoV Zmhr, {dH${gV hmoV Zmhr. kmZ^mfm EH$ Am{U bmoH$^mfm
Xþgar Aer qhXþñWmZÀ`m OrdZmMr na§namJV H$hmUr Amho. F${f_wZtMr Am{U n§{S>Vm§Mr kmZ^mfm hmoVr
g§ñH¥$V Am{U OZgm_mÝ`m§Mr ^mfm hmoVr àmH¥$V. ñdmV§Í`mZ§Va Ooìhm OZOrdZ Amåhmbm {dH${gV
H$amd`mMo Amho Ago Amåhr åhUVmo, Voìhm hr bmoH$^mfm kmZ^mfm hmoUma Zgob Va kmZ^mfm hm Á`m§Mm
_º$m hmoVm Ë`m§MoM g§ñH$ma Am{U Ë`m§MoM gm_«mÁ` gm§ñH¥${VH$ OrdZm_Ü`o {Z_m©U hmoB©b. Vo hmoD$ XoVm H$m_m
Z`o, Ago _mPo ñdV:Mo I§~ra _V Amho.
Iao åhUOo ^mfm hr {dMmamÀ`m nmR>r_mJo `oV AgVo. ^mfoMo Iao gm_Ï`© {dMma ì`º$ H$aÊ`mV
Amho. g§emoYZmÀ`m joÌmV Zdo {dMma AmUÊ`mMm à`ËZ H$aUmar _mUgo OgOer {Z_m©U hmoVrb, dmT>Vrb,
VgVer ^mfm dmT>V OmB©b.
O{_ZrVbo nmUr, O{_ZrVbr gÎdo Am{U O{_ZrV BVa Or H$mhr eº$s Agob, Vr KoD$Z-{nD$Z d
O{_ZrVbr gÎdo Am{U O{_ZrV BVa Or H$mhr eº$s Agob, Vr KoD$Z-{nD$Z O{_ZrVyZ D$g Ogm dmT>V
OmVmo, Ver ^mfm hr {Od§V Agbr nm{hOo. _amR>r ^mfoZo _amR>r _ZmMm H$g KoD$ZM dmT>bo nm{hOo, VaM
Iè`m AWm©Zo ^mfm dmT>ob, A{YH$m{YH$ CËH$f© nmdob. (g§X^© : "bmoH$^mfm hrM kmZ^mfm', `wJm§Va, n¥. 172)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
9
qdXm H$a§XrH$a :
gm{hpË`H$, {ejH$, {dMmad§V d emgZ ^mfogmR>r H$moUVo H$m`© H$ê$ eH$VmV? Vo ^mfobm AZoH$
A§Jm§Zr àJë^ d AZoH$ àH$mao g§nÞ ~Zdy eH$VmV. "àJë^' `mMm AW© {Vbm A{YH$ gyú_, A{YH$
bdMrH$, A{YH$ bm{bË`nyU©, A{YH$ Ame`KZ, A{YH$ gm_Ï`©dmZ d A{YH$ OrdZdoYr H$ê$ eH$VmV,
"g§nÞ' `mMm AW© {Vbm AÚ`mdV Aem gd© kmZ{dkmZm§Zr {d^y{fV H$ê$Z {d{dY joÌm§Vrb {Za{Zamù`m
H$m`mªgmR>r gj_ H$ê$ eH$VmV. kmZoœam§nmgyZ _T=}H$am§n`ªVÀ`m AZoH$ à{V^md§Vm§_wio _amR>rbm àJë^
~ZdÊ`mMo H$m_ ~è`mM à_mUmV Pmbobo Amho; nU g§nÞ ~ZdÊ`mMo H$m_ _mÌ \$ma _moR>çm à_mUmV AOyZ
~mH$s Amho. Cƒ {ejUmÀ`m joÌmVrb Xhm-~mam _hÎdmÀ`m {df`m§Mo AÜ``Z d AÜ`mnZ _amR>rVyZ H$aUo
Mm§Jë`m àH$mao eŠ` Amho. OmJ{VH$ dmL²=_`mVrb Ë`m Ë`m {df`mdarb _m¡{bH$ d à_mU J«§Wm§Mo _amR>rV
^mfm§Va H$amdo Am{U ì`mg§Jr d g§emoYH$ d¥ÎmrÀ`m {dMmad§Vm§Zr Ë`m Ë`m {df`mda ñdV§ÌnUo _amR>rV
J«§W{Z{_©Vr _moR>çm à_mUmda H$amdr.
{dœ{dÚmb`mV _amR=r _mÜ`_mbm à{Vð=m àmá Pmbr H$s, _amR=r _mÜ`_mÀ`m emioV Amnë`m
_wbm_wbtZm àdoe {_iÊ`mgmR>r daÀ`m dJm©Vbo nmbH$ C§~ao {POdy bmJVrb.
(g§X^© - "dmX gm{hË` g§_obZmMm,' bmoH$gÎmm 28 \o$~«w., 1999)
nw. J. ghò~wÕo :
_mZdmMr ^m¡{VH$ d _Zmo_` g¥ï>r åhUOoM g§ñH¥$Vr! AmÜ`mpË_H$ d Am{Y^m¡{VH$ eº$s¨Zm gm_m{OH$
OrdZmg Cn`wº$ ~Z{dÊ`mMr H$bm åhUOo g§ñH¥$Vr.
B§J«OrV H$ëMa Am{U {gpìh{bPoeZ Ago XmoZ g§ñH¥${VdmMH$ eãX AmhoV. {gpìh{bPoeZ `mMm
AW© ^m¡{VH$ àJVr Agm AbrH$S>o Ho$bm OmVmo. CÚmoJY§Xo, {JaÊ`m-H$maImZo, AZ§V{dY eómóo `m§Mm
{gpìh{bPoeZ_Ü`o A§V^m©d hmoVmo. _Zmo_` g¥ï>r `mhÿZ {Zamir Amho. Y_©, VÎdkmZ, g_mOemó, amOZrVr,
gm{hË`, H$bm, {dkmZ `m§Mm `m g¥ï>rV g_mdoe hmoVmo. H$ëMa `mMm hm AW© Amho. H$ëMa d {gpìh{bPoeZ
`m XmohtMmhr A§V^m©d _amR>r g§ñH¥$Vr `m eãXmV Ho$bobm Amhoo.
_hmamï> g§ñH¥$Vr åhUOoM `m ^y_rV {Z_m©U Pmbobo dm ê$T> Pmbobo Y_©emó, VÎdkmZ, `oWrb
amOZrVr, `oWrb gm_«mÁ`o, `oWo {Z_m©U Pmbobr emóo, gm{hË` g¥ï>r, H$bm g¥ï>r... B. hmo`.
^mfm, ^yàXoe d Ë`m àXoemVrb bmoH$ `m§_wio Ë`m àXoemg d bmoH$m§g àmá Pmbobr {^ÞVm d
n¥WJmË_Vm Am{U n¥WJmË_VoMr bmoH$m§À`m _ZmV OmJ¥V$Agbobr OmUrd åhUOo àmXo{eH$ Apñ_Vm hmo`.
(g§X^© - _hmamï´> g§ñH¥$Vr)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
10
adtÐ Ho$ioH$a :
kmZnrR> nwañH$maàmá H$moH$Ur gm{hpË`H$ adtÐ Ho$ioH$ma `m§À`m "Am_moaoa' `m {Z~§Yg§J«hmVrb
"A_o[aHo$À`mZ {H$V| KodZ Am`bmo?' `m {Z~§YmVrb ^mfog§~§YrMm n[aÀN>oX. (nwT>rb CVmam boIH$mZo H$moH$Ur
^mfoÀ`m g§X^m©V {b{hbm Amho. Vmo _amR>r ^mfobmhr bmJy hmoVmo. )
"^mfoH$S>o \$º$ g§nH$m©M§ EH$ gmYZ - a means of communication åhUyZ nmhU§ `mo½` Zmhr.
^mfm Iao åhUOo EH$ _mÜ`_, gm§ñH¥${VH$ A{dîH$mamM§ -a medium of cultural expression. ^mfm
_mUgmbm Apñ_Vm, doJir AmoiI (identity) XoVo. Ë`mMr Ë`mbmM Am{U OJmbm Ë`mMr AmoiI H$ê$Z XoVo.
"_r n§Om~r, ~§Jmbr, _amR>r Agbo H$moUVoM ^oX^md _mZV Zmhr. _r ^maVr`!' Ag§ _r {H$Vrhr
_moR>çmZo AmaoSy>Z gm§Jy Xo, "Vy H$m|H$Ur'- Ag§ _mPr ^mfm _bm gm§JVo Am[U "hm H$m|H$Ur' Aer OJmbmhr Vr
_mPr AmoiI H$ê$Z XoVo. ^mfoMr identity Y_m©À`m identity nojm A{YH$ Vrd«. \«$mÝg, BQ>br Am{U ñnoZ
Y_m©À`m Ñï>rZ§ EH$ : amo_Z H°$W{bH$ {¼ñVr. ^mfoÀ`m Ñï>rZ§ EH$_oH$m§nmgyZ doJio. Y_m©_wio ~§Jmb àm§VmMm
EH$ VwH$S>m qhXþñWmZmnmgyZ doJim Pmbm Am{U "nyd© nm{H$ñVmZ' Pmbm. ^mfoZo Ë`mbm nm{H$ñVmZnmgyZ
doJim Ho$bm Am{U Ë`mMm "~m§JbmXoe' Ho$bm.
Hw$R>b§hr amonQ>§ Hw$R>ohr ZoD$Z bmdb§ åhUOo Vo _yi Yê$ eH$V Zmhr. VgoM Hw$R>brhr ^mfm Hw$R>ohr ZoD$Z
éOdbr, Var Vr VoWo _yi Yê$ eH$V Zmhr. àË`H ^mfoMr EH$ ^y_r AgVo Am{U hr ^y_r _mUgmÀ`m _|XÿV
AgVo. hm _|Xÿ bmImo dfmªÀ`m g§ñH$mam§Zr KS>bobm AgVmo. H$moUVrhr ^mfm bm¡{H$H$ÑîQ>çm {H$Vrhr _mJo
nS>bobr Agmo, Vr ~mobUmè`mMr dmT> Ë`mM ^mfoV `mo½` àH$mao hmoVo. JmodoH$am§Mm _|Xÿ H$m|H$Ur. `m _|XÿV
B§J«Or ^mfm H$YrM _wi§ Yê$ eH$Uma Zmhr. Vr _aUma ZmhrV; na§Vw dmTy>hr eH$Uma ZmhrV. Vr ^mfm åhUyZ
H$er~er VJ Yê$Z amhrb. \w$bUma, \$iUma Zmhr. {Vbm nmi§ AgUma ZmhrV.
B§J«Or ^mfm "KoD$Z' dmT>bobm JmodoH$a {Xgob JmodoH$amgmaIm; na§Vw Vmo JmodoH$a AgUma Zmhr. Vmo
"~moÝgm` JmodoH$a' Agob. g^m, g§_obZ§, n[afXm§Zm emo^m AmUÊ`mnwaVmM Ë`mMm Cn`moJ hmoB©b. B§J«OrV
boIZ H$ê$Z Zmdmê$nmbm Ambobo H$mhr ^maVr` boIH$ AmhoV. Iyn am°`ëQ>r {_iVo Ë`m§Zm; na§Vw
Ë`m§À`mVrb EH$mMrhr ào_M§X, eaƒ§Ð, Vmame§H$a ~§XmonmÜ`m`, VKir [de§H$a {n„o, dm`H$_ _whå_X
~era, {edam_ H$ma§W `m§À`m nm`mnmer ~gÊ`mMr `mo½`Vm Zmhr. gJio Cnao. gJio ~moÝgm` boIH$,
R>|JUo. Ë`m§Zr ñdV:bm _J {H$Vrhr _moR>§ g_Oy Xo.
B§J«OrMr Amåhmbm {H$Vrhr Amdí`H$Vm Agmo, Vr "Am§Vaamï>r` ^mfm'hr H$m AgoZm, B§J«Or KoD$Z
Hw$R>bmhr JmodoH$a _moR>m hmoD$ eH$Uma Zmhr. R>|JUm H$Yr {YßnmS> hmoD$ eH$V Zmhr. "Am§Vaamï>r`' hmoÊ`mgmR>r
Amnbr ^mfm gmoSy>Z {Xbr nm{hOo Ago Zmhr. Q>m°bñQ>m°`Zo Vr gmoS>br ZìhVr. amo_m amobm±Zo gmoS>br ZìhVr.
adtÐZmWm§Zr gmoS>br ZìhVr. ho gJio ñdV:À`m ^mfobm _moR>§ H$ê$ZM "Am§Vaamï>r`' Pmbo. \$º$ 'stature'
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
11
ZoM Zìho, Va {dMmamZohr. JmodoH$a Ooìhm ñdV:~amo~a ñdV:À`m ^mfobmhr _moR>§ H$arb, VoìhmM Ë`mbm
"Am§Vaamï>r`' AmH$ma àmá hmoB©b.1
AemoH$ Ho$iH$a :
^mfm ho g§ñH$mam§M§ EH$ _hÎdmM§ _mÜ`_ AgV§. ^mfoÀ`m _m\©$V ~mobUmam EoH$Umè`mda H$iV
ZH$iV g§ñH$ma H$aV AgVmo. ^mfm gmYZ AgÊ`mÀ`m nbrH$S>o OmD$Z _mÜ`_ ~ZVo. BVam§er ~mobVm
~mobVm AmnU ñdV:erhr ~mobV AgVmo. Amnb§ _ZmoJV Zo_H§$ H$m` Amho, ho {Z{üV H$aÊ`m_Ü`o ^mfoMmhr
dmQ>m AgVmo. ^mfm ho H$iÊ`mM§ åhUOo kmnZmM§ _mÜ`_hr AgV§. n[aUm_r ^mfoMm {dH$mg Am{U Vr
EoH$Umè`m Am{U ~mobUmè`m _§S>itMm ~m¡{ÕH$, ^md{ZH$, Z¡{VH$ {dH$mg hmVmV hmV KmbyZ hmoV AgVmo.
_amR>rMm {dH$mg Am{U _hmamï´>mMm {dH$mg `m§Zm doJi§ H$mT>Vm `oUma Zmhr. (g§X^© : "_amR>r ^mfm Am{U
g§ñH¥$Vr', gH$mi, 1 _o, 1997)
am. J. OmYd :
B§J«OrÀ`m _¥JOim_mJo åhUm qH$dm gwdU©^y_rH$S>o åhUm, _amR>r g_mOM Ymdy bmJë`mMo {XgVo.
_amR>r~m~VMr gdªH$f CXmgrZVm, Amig, {Za§Hw$e d¥Îmr `m§Zm Ëd[aV Amda KmVbm nm{hOo. gJù`m ^mfm
ì`dhmamV g§ñH$ma^mfm, gm{hË`^mfm d kmZ^mfm åhUyZ _amR>rMoM _mob Ho$dT>o _moR>o R>aVo, ho R>gR>erVnUo
nQ>dyZ XoUo {ZH$S>rMo Amho. _amR>r g_mOmZo `mgmR>r ñd`§ñ\y$VuZo EH$ {d{dYñVar` ^m{fH$ MidiM Iao Va
gwê$ Ho$br nm{hOo. Amnbr ^mfm ha{dUmam g_mO ñdV:bm hadyZ ~gÊ`mMr {Z`Vr Q>miy eH$V Zmhr.
Amnbr _amR>r ^m{fH$Vm {Q>H${dUo ho ñd`§{gÕ gm§ñH¥${VH$ _yë` Amho Am{U Vo AmO - CÚmÀ`m ~hþ^m{fH$
- ~hþgm§ñH¥${VH$ {dœ ì`dñWoer gwg§JVhr Amho. (AÜ`jr` ^mfU - 2004 gm{hË` g§_obZ,
Am¡a§Jm~mX.)
{dë`_ h§Q>a : (19 ì`m eVH$mVrb {~«{Q>e àemgH$)
"_amR>o' hr Ho$di bT>mD$ OmV ZgyZ Vr gm{hpË`H$ O_mVhr (Literary race) Amho.
_amR>r ^mfm hr Am`© Hw$bmVrb EH$ àJV Aer ^mfm AgyZ, {VÀ`mV Aä`mgH$m§Zm AmH${f©V
H$aUmar g§aMZmË_H$ O{Q>bVmhr Amho AZ² VmoM _amR>rMm _yi Añgb KQ>H$ Amho.
darb {dMmam§dê$Z ^mfoMo g_mOOrdZmVrb ñWmZ, ^mfoMo EImÚm àXoemÀ`m d Ë`mVrb _mUgm§À`m
OrdZmVrb ñWmZ `m Jmoï>r H$mhr à_mUmV ñnï> hmoVmV. Ë`mM~amo~a ñd^mfm, g§ñH¥$Vr, Apñ_Vm `m
g§H$ënZm d Ë`m§Mm nañnag§~§Y Amnë`m bjmV `oVmo.
_hmamï> àXoemMr ^mfm _amR>r, _hmamï´>r` g_mOmbm ~m§YyZ R>odUmar ^mfm _amR>r! nU AmOÀ`m
KS>rbm EH$ _hÎdmMr gm_m{OH$ g§ñWm åhUyZ _amR>r ^mfoMo _hmamï´>mV H$m` ñWmZ Amho ? ^mfm hr
g_mOmMm {dH$mg, àJVr, n[adV©Z, Ë`mVbo g§Kf©, Ë`mÀ`m AmH$m§jm `m gdmªMo Vr ñdm^m{dH$ dmhZ AgVo,
1 g§X^© : bmoH$gÎmm , 5 {S>g|~a 2009. AZwdmX : àdrU H$m. {eaJmdH$a
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
12
_w»` åhUOo ^mfm g_mOmbm YmaU H$aVo. `m n[apñWVrV _amR>r g_mOmMo ^mfoÀ`m AZwf§JmZo ^{dVì`
H$m` Amho, Ago àý {Z_m©U hmoVmV.
^mfm `m à_wI KQ>H$mMm Jm§^r`m©Zo {dMma Z Ho$ë`m_wio; ^mfoMo g_mOemór` _hÎd bjmV Z
KoVë`m_wio d ^m{fH$-àmXo{eH$ Apñ_Vm d àmXo{eH$ g§ñH¥$Vr `m KQ>H$m§Zm _hÎd Z {Xë`m_wio _amR>r ^mfm
g§H$Q>mV Amho Am{U _hmamï´>r` g_mO EH$m AWm©Zo nmaV§Í`mÀ`m C§~aR>çmda C^m Amho.
`m nmœ©^y_rda Amåhr _amR=r ^mfoÀ`m g_¥Õ B{VhmgmH$S=o nmhÿZ àoaUm KoV AmhmoV. ^mfoMo g_mO
g§KQ>ZmVrb d g_mO {dH$mgmVrb ñWmZ bjmV KoD$Z ^mfoÀ`m gÚ…pñWVrMm d {VÀ`m ^{dî`mMm {dMma
H$aV AmhmoV.
_amR>r ^mfoMm g§{já B{Vhmg : gw_mao 2000 Vo 2200 dfmªnydunmgyZ _amR>r ^mfm _hmamï> àXoemV ApñVËdmV Amho. 1000
dfmªnydu _hmamï´> àXoemVrb _hmamï´>r` bmoH$m§_Ü`o gmd©O{ZH$ ì`dhmam§gmR>r Vr dmnabr OmV hmoVrM, {edm`
_amR>r ^mfoV Ë`mH$mir dmL²>_` {Z{_©Vrhr hmoV hmoVr.
àmH¥$V - _hmamï´>r - An^«§er - _amR>r `m H«$_mZo gw_mao 2000 dfmªnmgyZ _amR>r ^mfoMm {dH$mg
hmoV Jobm. Aem g_¥Õ _amR>r ^mfoMm B{Vhmg g§{já ñdê$nmV nwT>o {Xbm Amho.
H$mhr _hÎdmMo _wÔo :
- _amR>r hr ^m{fH$ÑîQ>çm B§S>mo-Am`©Z Hw$imVrb ^mfm Amho.
- 1 _o, 1960 amoOr _amR>r ^mfH$m§Mo amÁ` åhUyZ _hmamï>mMr ñWmnZm Pmbr.
- _hmamï> A{Y^mfm {Z`_ 1964 Zwgma _amR>rbm _hmamï>mMr amÁ`^mfm åhUyZ H$m`Xoera A{Yð>mZ
àmá Pmbo.
- ^maVr` amÁ`KQ>ZoÀ`m 8 ì`m n[a{eï>mV AH$ma{dëho (dUm©ZwH«$_mZwgma) 13 ì`m H«$_m§H$mda _amR>r
^mfoMm C„oI Amho.
- 2001 À`m OZJUZoZwgma g§nyU© ^maVmVrb _amR>r ^mfH$m§Mr g§»`m 7, 19, 36, 894 Amho.
- 2001 À`m OZJUZoZwgma 9,68,78,627 `m _hmamï>mÀ`m EHy$U bmoH$g§»`on¡H$s _amR>r _mV¥^mfm
AgUmao 6,66,43,942 bmoH$ _hmamï´>mV AmhoV. åhUOoM _hmamï´>mVrb _amR>r ^mfH$m§Mr
(_mV¥^m{fH$m§Mr) g§»`m amÁ`mÀ`m EHy$U bmoH$g§»`oÀ`m 68.79% Amho.
- 2001 À`m OZJUZoZwgma ^maVm_Ü`o ^mfH$m§À`m g§»`oZwgma _amR>r ^mfm hr 4 Ï`m H«$_m§H$mda
Amho. (qhXr, ~§Jmbr, VobJy `m ^mfm AZwH«$_o n{hë`m 3 H«$_m§H$mda AmhoV.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
13
- ^mfm{df`H$ AmH$S>odmar~m~VÀ`m www.ethnologue.com `m _hÎdmÀ`m g§Ho$VñWimdarb
_m{hVrZwgma (2009 À`m AmH$S>odmarZwgma) ^mfH$m§À`m g§»`oZwgma _amR>r ^mfoMm OJmV 15 dm
H«$_m§H$ hmoVm.
gm[aUr - _amR=r ^mfoVrb àmMrZV_ C„oI :
AZw df© Vnerb g§X^© 1 B.g. nyd©
220 (gw_mao)
~«m÷r {bnrVrb _amR>r ^mfoVrb {ebmboI ZmUoKmQ>, OwÞa `oWo gmnS>bm Amho.
A{^OmV _amR>r g{_VrMo AÜ`j àm. a§JZmW nR>mao d gXñ` àm. har ZaHo$ `m§Zr {Xbobr _m{hVr.
2 B. g. 680 Vm_«nQ>mda "nÞmg d {àWdr' ho eãX gmnS>bo. http://mr.upakram.org/node/1239
àm.S>m°. {Xbrn {~éQ>o `m§Mm boI 3 B. g. 739 {b{IV nwamdm - Vm_«nQ> - {dO`m{XË`mMm
Vm_«nQ> gmVmam ^mJmV gmnS>bm worldlingo.com
4 B. g. 778 CÚmoVZgwar (O¡Z g§Ý`mgr) `m§Mm J«§W "Hw$db`_mbm' 778 _Ü`o aMbm. `m J«§WmV _amR>r d _amR=o `m§Mm ñnï= C„oI.
_hmamï´> g§ñH¥$Vr, n¥ð> 27, nw.J. ghò~wÕo
5 B.g. 859 "Y_m}nXoe_mbm'2 `m J«§WmVhr ^mfoMm C„oI. _hmamï´> g§ñH¥$Vr, n¥ð> 45,
6 B.g. 983 (eHo$905)
"lr Mmdw§S>am`o H$a{d`bo, lr J§JamOo gwÎmmbo H$a{d`bo' hm {ebmboI ldU~oiJmoi `oWo (åh¡gyaOdi, H$Zm©Q=H$mV) lr Jmo_Q=oœamÀ`m nm`mer AmT>ibm. hr _hmH$m` _yVu B.g. 981 _Ü`o C^maÊ`mV Ambr.
_hmamï´> g§ñH¥$Vr, n¥ð> 36, ldU~oiJmoi g§Ho$VñWi - gm. gH$mi, 19 OyZ, 2010
7 B. g. 1060
{XdoAmJa `oWrb Vm_«nQ>- _amR>r ^mfoVrb C„oI
hm Vm_«nQ> gÜ`m ^maV B{Vhmg g§emoYZ _§S>i, nwUo `oWo Amho.
8 B.g. 1012 (eHo$ 934)
Ajr, Vm. A{b~mJ, {O. am`JS> - {ebmboI (S>m°. e§. Jmo. Vwinwio)
--
9 B.g. 1018 (eHo$ 940)
gmobmnyaOdirb Hw$S=b g§J_ `oWrb g§J_oœa _§{XamÀ`m g^m_§S>nmÀ`m VwiB©da EH$ {ebmboI - "dm{N> Vmo {dO|`m hmoEodm'
http://www.hnlibrary.org/
lr. {hamM§X Zo_M§X dmMZmb`mMo g§Ho$VñWi
10 B. g. 1289
CZHo$œa `oWrb {ebmboI --
2 Y_m}nXoe_mbm hm Zdì`m eVH$mVrb J«§W Amho. Ë`mV "_ahÇ> ^mgm' {hMm nwT>rbà_mUo {deof Jm¡ad Ho$bm Amho.
g{bb`nXg§Mmam, n`{S>` ^`Um, gwdÊU a`Uo„m, _ahÇ> ^mgm H$m{_{U ` AS>dr` aohÝVr...
åhUOoM _amR>r ^mfm gwdU©aMZmdVr, gb{bVnXg§Mmam, àH${Q>V_XZm Aer H$m{_Zr Amho. Amnë`m d¡^dmV Vr {damOV Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
14
g§{já B{Vhmg :
nmϩ^y_r -
^yVH$mimVrb _amR>rÀ`m ApñVËdmÀ`m nmD$bIwUm - EImXr ^mfm Zo_H$s Ho$ìhm ApñVËdmV Ambr ho
gm§JU§ H$R>rU Amho. nU {VÀ`m ApñVËdmÀ`m IwUm {H$Vr _mJÀ`m H$mimn`ªV emoYVm `oVmV ømMm emoY
B{VhmgH$ma KoV AgVmV. CÚmoVZgyar øm AmR>ì`m eVH$mVë`m J«§WH$mamÀ`m "Hw$db`_mbm' øm J«§WmV
_amR>o Am{U _amR>r øm§Mm ñnï= C„oI Ho$bobm AmT=iVmo. (Vwinwio, 1973 n¥. 5)
XT>_S>h gm_b§Jo g{hao A{h_mU H$bhgrbo `
{XÊUbo J{h„o C„{dao VËW _ahÅ=o
Ë`mV {YßnmS=, gmdù`m, H$mQ=H$, Ah§H$mar Am[U ^m§S=Imoa Aem _amR=çm§Mm (_ahÅ=o) C„oI `oVmo
VgoM Vo "{Xbo, KoVbo Ag§ ~mobVmV' ({XÊUbo J{h„o) Ago åhUVmZm Ë`m§À`m ^mfoMmhr C„oI `oVmo. B.g.
859 _Yë`m Y_m}nXoe_mboVhr _ahÅ> Ag§ ^mfoM§ Zmd Amb§ Amho. _amR>rÀ`m ApñVËdm{df`rMo ho AàË`j
nwamdo AmhoV. B.g. 1060 _Yë`m {Xdo AmJaÀ`m Vm_«nQ>mV _amR>rM§ ApñVËd AmoiIVm `oB©b BVnV
_hÎdmMo C„oI AmT=iVmV. (Vwinwio, 1973, n¥. 5-6)
`mXdH$mi , bmoH$^mfoMm d¡^dH$mi -
_amR=rÀ`m ApñVÎdm{df`rMo gd© VwaiH$ C„oI nmhV AmnU `mXdH$mimV Ambmo H$s _amR=rM§ R=iH$
{MÌ aoImQ>Vm `oD$ bmJV§. AWm©V nydu ^mfm Zm|XdÊ`mgmR>r _wÐU Üd{Z_wÐU BË`mXr gmYZ§ CnbãY ZìhVr.
Ë`m_wio Amnë`mbm _w»`Ëdo {b{n~Õ Pmboë`m ^mfm§{df`rMrM WoQ> gmYZ§ AmT>iy eH$VmV. _hmZw^d n§WmM§
gm{hË` åhUOo `mXdH$mbrZ _amR>r ^mfoÀ`m Aä`mgmM§ AË`§V _hÎdmM§ gmYZ Amho.
_amR>r hr _hmZw^md n§WmMr Y_©^mfm hmoVr. _hmZw^md n§WmMo AmMm`© lr MH«$Yañdm_r ho OÝ_bo
JwOamVoV. nU Ë`m§Zr Amnë`m {eî`m§Zm "_hmamï´>r Agmdo'Agm AmXoe {Xbm Am{U Ë`m§À`m {eî`m§Zr Vmo
AmJ«hmZo nmibm. "brimM[aÌ' øm B. g.1200 À`m gw_mamg (H$mobVo, 1978, àñVmdZm n¥. 65)
aMboë`m lr MH«$Yañdm_tÀ`m _h{_^Å>a{MV M[aÌmV Ho$di MH«$Yañdm_tM§M Zìho, Va `mXdH$mimVë`m
_amR>rÀ`m {d{dY Am{dîH$mamM§hr Xe©Z KS=V§. "H$mD$io`mMo Ka goUmMoŸ& gmi¡Mo _oUmMoŸ& nmD$gmio`m
H$mD$io`mMo Ka nwao Om`Ÿ&...'' hr brimM[aÌmV AmT=iUmar H$mD${MD$Mr Jmoï= AmOhr _amR=r Kam§V bhmZ
_wbm§Zm gm§{JVbr OmVo.
_hmZw^mdm§Zr _hmamï´>mÀ`m gr_m R>adVmZm _amR>r ^mfoMm {ZH$f åhUyZ dmna Ho$bobm AmT>iVmo.
Vg§M _amR>rÀ`m àm§VnaËdo hmoUmè`m ^mfm^oXm§Mrhr Ë`m§Zm OmUrd Agbobr {XgVo. nwT>rb _OHw$amV hr
OmUrd ñnï> hmoVo.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
15
""Xoe ^{UOo I§S>_§S>i : O¡go \$boR>mUmnmgrZ X{jUogr : _èhmQ>r ^mfm OoVwbm R>m`r dV} VoVwbo EH$
_§S>i: V`mgr CÎmao ~mboKmQ>mMm godQ> : Eog| EH$ I§S>_§S>i: _J C^o (C^`) J§JmVra V|{h EH$ I§S>_§S>i :
Am{U V`mnmgm¡{Z _oK§H$aKmQ> (_ohH$a, {O. AH$mobm) V| EH$ I§S>_§S>i V`mnmgm¡{ZAmdKo damS> V| EH$
I§S>_§S>i : n[a AdKt {_im¡{Z _hmamï>{M ~mo{bOo : qH${MV² qH${MV² ^mfoMm nmbQ> : ^Um¡{Z I§S>_§S>io
^Umdr'' (Vwinwio, 1973, n¥. 24)
øm H$mimV _amR>r hr bmoH$^mfm åhUyZ pñWamdbobr {XgVo. gmd©O{ZH$ {R>H$mUr AmT>iUmè`m
{ebmboIm§Mr ^mfm _amR>r hrM Agbobr {XgVo. Y_m©À`m joÌmVhr g§ñH¥$V ^mfoMm A{^_mZr dJ© kmZmMr
^mfm hr g§ñH¥$VM Agë`mMo gm§JV AgVm XwgarH$S>o _mÌ bmoH$^mfm hoM Amnë`m CnXoemM§ _mÜ`_ åhUyZ
dmnaUmao {d{dY Y_©n§W øm H$mimV CX`mbm Ambobo {XgVmV. ZmW, _hmZw^d, dmaH$ar, XÎm øm n§Wm§À`m
AZw`m`m§Zr _amR>r {d{dY àH$mao g_¥Õ Ho$bobr {XgVo.
ZmWn§WmMr na§nam bm^boë`m kmZXodm§Zr kmZoœar aMVmZm _amR=r ^mfo{df`r Amnë`mbm dmQ>V
Agbobm AmË_{dœmg ì`ŠV Ho$bm Amho.
_mPm _èhmQ=m{M ~mobw H$d{VHo$Ÿ& n[a A_¥VmV|{h n¡Om{g qOHo$Ÿ&
Eogr Ajao a{gHo$ Ÿ& _oidrZŸ&&
hr à{Vkm kmZXodm§Zr Ajae: Iar Ho$bobr AmT>iVo. Ë`m§Zr Amnbm A_¥VmZw^d hm ñdV§Ì {gÕmÝV
_m§S>Umam J«§Whr _amR>rVM aMyZ _amR>r hr Ho$di bmoH$^mfmM Zìho, Va kmZ^mfmhr Amho ho {gÕ Ho$b§ Amho.
kmZXod Am{U Ë`m§Mr ^md§S>§, Zm_Xod, OZm~mB©, MmoIm_oim, gmdVm _mir, Jmoamo~m Hw§$^ma øm gd© dmaH$ar
g§Vm§Zr Amnë`m A{^ì`º$sM§ ñdm^m{dH$ _mÜ`_ åhUyZ _amR>rMmM dmna Ho$ë`mM§ AmT>iV§. øm X¥ï>rZo
nmhVm `mXdH$mi hm _amR>rMm CËH$fm©Mm H$mi Amho Ag§ gmW©nUo åhUVm `oV§.
naMH«$ -
1296 øm dfu _hmamï´>mda AbmCÔrZ {IbOr ømZo ñdmar Ho$br Am{U `mXdm§Mm nam^d Ho$bm
(_oh|Xio, 1996, n¥. 109). 1315 øm dfu `mXdgÎmoMm AñV Pmbm (_oh|Xio, 1996, n¥. 111) Am{U
nwT>À`m H$mimV _hmamï´> H$mhr eVH§$ {d{dY gwbVmZm§À`m Am{YnË`mImbr hmoVm. øm H$mimV àemgZmV
àm_w»`mZo \$magr, Aa~r øm ^mfm§Mm dmna hmoD$ bmJbm. gd©gm_mÝ` bmoH$m§er g§nH$m©M§ _mÜ`_ åhUyZ
_amR>rMm dmna hmoV Agbm, Var øm _amR>rda \$magrMm àM§S> à^md nS>bobm AmT>iVmo. _amR>rV àM§S>
à_mUmV \$magr eãXm§Mm g_mdoe ømM H$mimV Pmbobm AmT>iVmo.
_mÌ Ym{_©H$ ì`dhmamV g§ñH¥$VmM§ àm~ë` {Q>Hy$Z hmoV§. g§V EH$ZmWm§À`m {bImUmV Ë`m§Zr
""g§ñH¥$V ^mfm Xodo Ho$brŸ& àmH¥$V H$m` Mmoamnmgm¡Z PmbrŸ&&''
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
16
Agm àý {dMmabobm AmT>iVmo ømdê$Z Ym{_©H$ ì`dhmamV _amR>rÀ`m dmnambm g§nyU©nUo à{Vð>m bm^bobr
ZìhVr Ag§ {XgV§. _mÌ ZmWm§Zr Am{U AÝ` dmaH$ar g§Vm§Zr bmoH$^mfoMm nwañH$ma gmoS>bobm {XgV Zmhr.
Xmgmon§Vm§gmaIm H$dr AWm©À`m A{^ì`º$sV g§ñH¥$Vmnojm _amR=rM A{YH$ g_¥Õ Amho Agm `w{ŠVdmX
H$aVmZm AmT>iVmo, Vmo nwT>rbà_mUo...
g§ñH¥$Vo KQw= åhUVr & AmVm§ V`mMo ^oX {H$VrŸ&
H$dUm KQ=mMr àmárŸ& nmdmdr VoU|>
hmam, S=oam, am§OUwŸ& H¡$gr>...
Eogo à{V^mfo doJimboŸ& KQ= AgVr Zm_m{WboŸ&
EH|$ g§ñH¥$V| gd© H$ioŸ& Eog| H¡$goZ> (_hmamï³= - JmWm, n¥. 28)
_amR>rÀ`m {bß`m -
øm H$mimV _amR>r ^mfm {b{hÊ`mgmR>r XmoZ doJdoJù`m {bß`m§Mm dmna hmoV Agbobm AmT>iVmo. EH$
åhUOo ~mi~moY qH$dm XodZmJar {bnr Am{U Xwgar {bnr åhUOo _moS>r {bnr. _moS>r {bnr hr ho_mS>n§V øm
`mXdm§À`m àYmZmZo emoYbr Ag§ EH$ _V Amho. Va H$mhtÀ`m _Vo _moS>r ho XodZmJarM§M erK« boIZmgmR>r
dmnam`M§ ê$n Amho. _moS>rMm dmna _w»`Ëdo àemgH$s` ì`dhmamV hmoV Agbobm {XgVmo.
_amR>rbm amo_rVyZ _wÐUg§ñH$ma -
ømM H$mimV `wamonr` {¼ñVr Y_©àgmamH$m§Zr Amnë`m Y_©àgmamgmR>r _amR>r ^mfoMm Adb§~
Ho$bobm AmT>iVmo. BWë`m Zì`mZo {¼ñVr hmoUmè`m bmoH$m§H${aVm Ë`m§À`m ^mfm§VyZ Y_©nwñVHo$ nwadmdrV
ømgmR>r _amR>rVyZ Am{U Y_©àgmamgmR>r BWo `oUmè`m Amnë`m Y_©~m§Ydm§Zm BWë`m ^mfm {eH$Vm `mì`mV
ømgmR>r _amR>r{df`r Ë`m§Zr Amnë`m ^mfm§VyZ aMZm Ho$ë`m. \$mXa ñQ>r\$Ýg øm§Zr {b{hbob§ Amodr~Õ
_amR>r ""{H«$ñVnwamU'' amo_r (amo_Z){bnrVyZ B.g. 1616 øm dfu am`Vyabm N>mnb§ Job§. Ë`mÀ`m JÚ
àñVmdZoV \$mXa ñQ>r\$Ýg åhUVmV. ""ho gd© _amR>r ^mgoZ {b{hbo Amho. hoAm Xo[g§MoAm ^mgm§{^Vwa hr ^mg
na_oñdamMo`m dñVw {Zamonw§{g `mo½`o Egr {Xgbr åhUCZw'' (_mbeo n¥. 42) Ë`m§ZrM ""AmV© X qb½d
H$mZm[a_²'' ho _amR>rÀ`m H$moH$Ur ~mobrM§ ì`mH$aU nmoVw©Jmbr ^mfoV {b{hb§. Vo B. g. 1640 øm dfu _w{ÐV
Pmb§.
{edH$mb : amO^mfoM§ gm¡»` -
N>ÌnVr {edmOr _hmamOm§Zr eHo$ 1562 (B.g.1641-42) øm gw_mambm Amnbm
ñdamÁ`ñWmnZoÀ`m H$m`m©Mm Ama§^ Ho$bm Am{U nwT>rb H$mimV Ë`mbm `ehr Amb§. {edH$mbmV N>ÌnVr
{edmOr _hmamOm§À`m amÁ`ì`dhmamMr ^mfm AWm©VM _amR>r hmoVr. Ë`m H$mimV AÝ` amOdQ>tV
amÁ`H$ma^mamMr _w»` ^mfm \$maer hr hmoVr. {edH$mbrZ _amR>rdahr \$maerMm àM§S> à^md Agbobm
{XgyZ `oVmo. _wOw_Xma, gaZmo~V, hdmbXma B. A{YH$mè`m§Mr Zmd§, nrbImZm, OdmhaImZm B. {d^mJm§Mr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
17
Zmd§, gwÎmaZmb, Vmo\$ B. eóm§Mr Zmd§ Ago AZoH$ \$magr eãX _amR>rV Ambo hmoVo. AWm©V {edH$mbmV
Pmboë`m nÚ_` gm{hË`ì`dhmamV _mÌ \$maerMm à^md {VVH$m OmUdV Zmhr.
øm nmœ©^y_rda N=ÌnVr {edmOr _hmamOm§À`m AmkoZo øm \$maer eãXm§Zm g§ñH¥$V à{VeãX XoUmam
amÁ`ì`dhmaH$moe aMbm Jobm. {edmOr _hmamOm§À`m A{YH$mè`m§À`m _wÐm øm H$mhr AndmX dJiVm _amR>r
dm g§ñH¥$VmVM hmoË`m (_oh|Xio, 1996, n¥. 640). {edH$mimV amÁ`ì`dhma _w»`Ëdo _amR>rV hmoVmZm
AmT>iVmo.
B§J«Om§H$Sy>Z _amR>çm§H$S>o Or boIr H$amaņ B. OmV Vr _amR>rVM AgV. _amR>çm§H$Sy>Z B§J«Om§Zm
OmUmar H$mhr ņ Var _amR>rV AgmdrV Ag§ AZw_mZ H$am`bm dmd Amho. Mm¡bMm gagw^oXma ~{hamon§V
ømZo _w§~B©Mm JìhZ©a hoZ«r Am°pŠP¨S=oZ ømbm nmR>dbob§ nÌ _amR>rV hmoV§ Am{U Z§Va Ë`mM§ ^mfm§Va H$aÊ`mV
Amb§ Aer _m{hVr AmT>iVo. (_amR>r g§eoYZn{ÌH$m, OmZodmar, 1954 n¥. 13)
{edH$mbmV Am{U Ë`mZ§VaÀ`m H$mimV JÚ _amR>r ^mfoda \$maerMm H$mhr EH$ à^md AmT>iVmo. øm
Ñï>rZo ~IatMr ^mfm nmhÊ`mgmaIr Amho.
noedoH$mimV amÁ`ì`dhmamMr ^mfm _amR>rM hmoVr. {VÀ`mda \$maerMm à^mdhr Agbobm {XgyZ
`oVmo. øm H$mimV _amR>r gaXmam§Mr g§ñWmZ§ _hmamï´>m~mhoa {Z_m©U Pmbr. Ë`m ^mJm§V _amR>r ^m{fH$ OZVoM§
dmñVì` hmoD$ bmJb§.
{~«{Q>eH$mi : {_eZar Am{U _amR>r _wÐUmMm Ama§^ -
^maVmV Y_©àgmamÀ`m hoVyZo Amboë`m {dë`_ Ho$argma»`m B§J«O Y_m}nXoeH$m§Zr H$mobH$Ë`mnmgyZ
CÎmaobm 15 _¡bm§da Agboë`m lram_nya øm {R>H$mUr {_eZ Am{U _wÐUmb` ñWmnZ Ho$b§. Ho$arZo Amnë`m
nXar Agboë`m d¡OZmW øm _amR>r n§{S>VmÀ`m gmhmæ`mZo 1805 À`m _mM© _{hÝ`mV Amnb§ "_amR>r ^mfoMo
ì`mH$aU' XodZmJarV N>mnyZ à{gÕ Ho$b§. Vo _amR>rVb§ XodZmJar {bnrVb§ n{hb§ _w{ÐV nwñVH$ R>aV§. Z§Va
lram_nya {_eZZ§ AmUIrhr _amR>r nwñVH§$ N>mnbr. Vr _moS>r {bnrV N>mnbr. H$maU _amR>rMr {bnr hr
_moS>rM Amho Aer Ë`m§Mr g_OyV hmoVr. 1817 øm dfu A_o[aH$s {_eZè`m§Zr _w§~B©V ""_mËWrCH¥$V
ew^dV©_mZ'' à{gÕ Ho$b§ ho _w§~B©V N>mnbob§ n{hb§ _amR>r nwñVH$ Agmd§. øm {_eZè`m§Zr _w§~B©V _amR>r
Am{U JwOamVr øm ^mfm§V {eH$dUmè`m emim H$mT>ë`m.
B§J«Or amOdQ> : amO^mfmnXmbm J«hU -
B.g. 1818 øm dfu e{ZdmadmS>çmda `w{Z`Z O°H$ \$S>Hy$ bmJbm. Zì`m naH$s` emgZmMr amOdQ> gwê$
Pmbr. AWm©VM Ë`mV OoË`m§À`m ^mfobm àmYmÝ` {_iy bmJb§. B§J«Or hr àemgH$s` H$m_H$mOmMr _w»`
^mfm ~Zbr. B§J«Or amOdQ>rgmo~V {eñV~Õ àemgZ Amb§. BVa gmd©O{ZH$ gw{dYm Amë`m.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
18
B§J«Om§Zr øm XoemV AZoH$ Zì`m Jmoï>r AmUë`m. Ë`m§n¡H$s EH$ _hÎdmMr Jmoï> åhUOo Am¡nMm[aH$
{ejUnÕVr. _w§~B© Bbm»`mMm n{hbm JìhZ©a _mD§$Q> ñQw>AQ>© Eb{\$ÝñQ>Z `mZo {XZm§H$ 21 Am°JñQ,> 1822
øm {Xder OJÞmW e§H$aeoQ>, YmH$Or XmXmOr, _H$~m B. _w§~B©Vrb ZmJ[aH$ nwT>mè`m§À`m gmhmæ`mZo "_w§~B©Mr
h¢Xemim Am{U emimnwñVH$_§S>ir' øm ZmdmMr g§ñWm H$mT>br. øm _§S>irZo 1835 n`ªVÀ`m 10-12 dfmªV
{d{dY embmon`moJr J«§W _amR>rV V`ma Ho$bo (_mS>ImobH$a, 1954 n¥. 21-23). _moëñdW©Mm ""_amR>r
H$moe'' Am{U XmXmo~m nm§Sw>a§J øm§M§ ""_hmamï> ^mfoMo ì`mH$aU'' hr øm nwñVH$m§Vbr H$mhr CXmhaU§. ømVyZ
{Z_m©U Pmboë`m _amR>rÀ`m YmQ>Urbm _hm_hmonmÜ`m` X. dm. nmoVXma øm§Zr "_amR>r JÚmMm B§J«Or AdVma'
Ag§ åhQ>b§ Amho.
_amR>r JÚmMm B§J«Or AdVma -
øm H$mimVë`m ^mfoda B§J«OrMr N>mn AgU§ ñdm^m{dH$ hmoV§. OwÝ`m _amR>rV X§S>, {dgmdm
(_hmZw^mdr` gm{hË`) Aer H$mhr _moOH$s {dam_{MÝh§ dmnaV. B§J«OrVbr {dam_{MÝh§ _amR>rVhr AmVm
dmnamV Ambr. eãXg§J«h nm{hbm Va {b{hUmao bmoH$ g§ñH¥$V emórn§{S>V Agë`mZo Ë`m§À`m ^mfoda
g§ñH¥$VmMm Am{U \$maerMmhr \$ma à^md AmT>iVmo. "à^mH$a' {Z`VH$m{bH$mÀ`m {XZm§H$ 26 _mM©, 1848
øm A§H$mVrb hm CVmam nmhm.
""nwÊ`mgmaIo eham§V {dÚmemim ~è`mM AmhoV. na§Vw J«§W dmMÊ`mMr OmJm AÚmn bmoH$m§g _mhrV
ZìhVr d {VMm Cn`moJ H$moUm Zo{Q=ìh bmoH$m§g _mhrV ZìhVm; na§Vw gm§àVMo JdZ©agmho~ ga OmO© ŠbmH©$
`m§Ur§ bmoH$m§Mo gwYmaUoH$S=o bj XoD$Z O‚mgmho~ hoZar ~«m¡Z `mg gwM{db| H$s¨, nwÊ`m§V bm`~«ar ñWmnÊ`mMm
~oV H$amdm.'' (nmoVXma, 1976, n¥. 226-227)
Zì`m amOdQ>rV _amR>rÀ`m nyd©na§naoMr AmR>dU am{hbr ZìhVr. ""_amR>r hr Ho$di ~mobÊ`mMr ^mfm
Amho. JÚ qH$dm nÚ J«§WH$mam§Zr Vr _wirM g§nÞ qH$dm gwg§ñH¥$V Ho$bobr Zmhr.'', Ag§ _V ìhmÝg Ho$ZoS>r
ømZo ì`ŠV Ho$bob§ AmT=iV§. (_mS=ImobH$a, 1954 n¥. 33)
g§ñH¥$V nmR>emim -
lmdUmV ~«m÷Um§Zm XmZY_© H$aÊ`mMr noeì`m§Mr àWm ~§X H$ê$Z ""X{jUm \§$S>'' hm {ZYr
Eb{\$ÝñQ>ZZo {Z_m©U Ho$bm. Ë`m n¡em§VyZ 1823 øm dfu nwÊ`mV g§ñH¥$V nmR>emioMr ñWmnZm Ho$br
(Hw$bH$Ur© A. am., 2004). Ë`m emioV _amR>r Am{U g§ñH¥$V øm ^mfm {ejUmM§ _mÜ`_ åhUyZ dmnaë`m
OmV (nmQ>UH$a, 1984). 1828 øm dfu øm nmR>emioV B§J«Or {ejUmMrhr OmoS> {Xbr Jobr.
{Z`VH$m{bH$m§Mm CX` -
1832 øm dfu _w§~B©bm ~miemór Om§^oH$a øm§Zr "Xn©U' ho _amR>r - B§J«Or gmám{hH$ d¥ÎmnÌ gwê$
Ho$b§. Ë`m§ZrM nwT>o H$mT>bob§ {X½Xe©Z, ^mD$ _hmOZ øm§M§ à^mH$a BË`mXr {Z`VH$m{bH$m§VyZ ì`dhmamon`moJr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
19
Aem {d{dY {df`m§da {b{hb§ OmD$ bmJb§. øm H$mimVë`m _amR>r ^mfoMr KS>U hr _w»`Ëdo øm
{Z`VH$m{bH$m§Zr Ho$br Amho.
_mÜ`{_H$ {ejUmVyZ _amR>rM§ {dñWmnZ -
1840 øm dfu ñWmnZ Pmboë`m àm§V{Zhm` {ejU _§S>im§n¡H$s (~moS>© Am°\$ EÁ`wHo$eZ) _w§~B©
Bbm»`mÀ`m _§S>imMm AÜ`j AmñH$sZ noar ømZo gd©Ì {ejUmM§ _mÜ`_ ho B§J«Or H$aÊ`mMm R>amd _m§S>bm.
Ë`mbm H$Z©b Opìh©g Am{U VrZ ^maVr` g^mgX øm§Zr {damoY Ho$bm. ""_Ü` `wJmV `wamonmV gd© Xoem§V
Cƒ kmZ b°{Q=Z øm ^mfoVM {Xbo OmV hmoVo. Ë`m_wio gm_mÝ` OZVm Ë`m kmZmbm nmaIr hmoV Ago. nwT=o gd©
emIm§Vrb kmZ Ë`m Ë`m XoemÀ`m ^mfoV Úmd`mMr àWm nS>br. ømMm n[aUm_ Agm Pmbm H$s, Cƒ kmZmMo
Pao gm_mÝ` OZm§n`ªV nmohmoMbo. Ë`m B{VhmgmnmgyZ H$mhrM YS>m Z KoVm _yR>^a B§J«Om§Zr _mV¥^mfm bjmdYr
^maVr`m§da bmXm`Mr H$m`?'' (nmQ>UH$a, 1984 n¥.5), Agm àý Opìh©g øm§Zr {dMmabm hmoVm. noarZo
hÅ>mZo AmXoe H$mTy>Z MdWr Vo gmVdr (VËH$mbrZ _°{Q´>H$) øm dJm©V _amR>r dJiVm AÝ` gd© {df`m§À`m
{ejUmM§ _mÜ`_ B§J«Or ho Ho$b§ Am{U hr ì`dñWm nwT>o 100 df} VerM am{hbr (nmQ>UH$a, 1984 n¥. 6).
Cƒ {ejUmVyZ _amR=rM§ CƒmQ=Z -
1857 øm dfu _w§~B© {dÚmnrR>mMr ñWmnZm Pmbr. Voìhm _amR>r hm {df` d¡H$pënH$ åhUyZ _°{Q´>H$ Vo
E_. E. øm gd© narjm§Zm KoVm `oV Ago. {X. 18 Zmoìh|~a, 1862 øm {Xder _w§~B© {dÚmnrR>mMo Hw$bJwê$
AboŠP°ÊS=a J«°ÊQ= øm§Zr _°{Q³=H$Z§Va Ho$di A{^OmV (g§ñH¥$V, b°{Q=Z B.) ^mfm§MmM g_mdoe Aä`mgH«$_mV
Agob Agm R>amd _m§S>bm. S>m°. {dëgZ øm§Zr øm R>amdmbm {damoY Ho$bm. nU 1864 øm dfm©nmgyZ _amR>rM§
Cƒ {ejUmVyZ CƒmQ=Z Pmb§. (nmQ=UH$a, 1984 n¥. 9-14)
gm_m{OH$ _§WZmM§ _mÜ`_ -
_mÌ g_mOgwYmaH$m§Zr, {dMmad§Vm§Zr d¡Mm[aH$ _§WZmgmR>r _amR>rMmM Adb§~ Ho$bobm AmT>iVmo.
{d{dY kmZ{dñVma, kmZmoX`, à^mH$a B. {Z`VH$m{bH$m§Zr ømV \$ma _moR>r H$m_{Jar Ho$br. _hmË_m \w$bo,
{dîUwemór {MniyUH$a, AmJaH$a, {Q>iH$ øm bmoH$ZoË`m§Zr Amnë`m bmoH$g§dmXmM§ gmYZ åhUyZ _amR>rMmM
Adb§~ Ho$bobm {XgVmo. ñdmV§Í`mMr Midi hiyhiy AmH$mamg `oV hmoVr. Ë`mV ^mfm ho ñdËdmM§ àVrH$
_mZb§ Joë`mZ§ ñd^mfoMr g_¥Õr hm EH$ _hÎdmMm _wÔm _mZyZ Ë`mgmR>r à`ËZ Pmbobo AmT>iVmV.
B§J«Or dmL²>_`mÀ`m à^mdmImbr _amR>r dmL²>_`mMr Zdr na§nam AmH$ma KoV hmoVr. H$mX§~argmaIm
Zdm dmL²>_àH$ma ømM H$mimV CX`mbm Ambm. _amR>r dmL²>_`mM§ jo̧ øm H$mimV {dñVmaV Agbob§ {XgV§.
Ý`m`_yVu amZS>o øm§Mo à`ËZ -
Ý`m`_yVu _hmXod JmoqdX amZS>o øm§Zr Xoer ^mfm§Mm {dÚmnrR>m§V g_mdoe Pmë`mg Ë`m§V A{YH$
Mm§Jbr nwñVH§$ V`ma hmoVrb, Aer gyMZm a{Oï´>ma Am°\$ Zo{Q>ìh npãbHo$eÝg øm§À`mH$Sy>Z H$adyZ
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
20
{dÚmnrR>mÀ`m H$m`©H$m[aUrV MMm© KS>dyZ AmUbr. {VWo ~hþ_V {_iV Zmhr Ag§ nmhÿZ E_. E., E_.S>r.
(d¡ÚH$s`), Eb. Eb. ~r. øm narjoV {dÚmÏ`mªZm Ë`m Ë`m {df`mdarb EH$ à~§Y _mV¥^mfoV {b{hÊ`mMr
AQ> Kmbmdr Agm àñVmd _m§S>bm. nU Vmo _mÝ` Pmbm Zmhr. eodQ>r Ý`m`_yVvÀ`m {ZYZmZ§Va 13 ì`m
{Xder, {X. 29 OmZodmar, 1901 øm {Xder dmB©ëg øm§À`m à`ËZm§VyZ E_. E. bm {dH$ënmZo _amR>r
dmL²>_` øm {df`mMr àýn{ÌH$m gwê$ Pmbr. _mÌ àýn{ÌH$m B§J«OrV AgUma hmoVr Am{U CÎma§hr
B§J«OrVM {b{hÊ`mM§ ~§YZ hmoV§. AWm©V _°{Q´>H$ Vo E_.E. øm§À`m _Yë`m nmVirda _amR>rM§ ApñVËd Hw$R>oM
ZìhV§. (nmQ>aH$a, 1984, n¥. 24-33)
Mdbr-nmdbrMr gwYmaUm -
1921-22 nmgyZ ~r.E. À`m narjobm _amR>rÀ`m XmoZ àýn{ÌH$m KoÊ`mMr gdbV XoÊ`mV Ambr. nU
gÝ_mZmg{hV (Am°Zg©gh) ~r.E. hmoÊ`mgmR>r _amR>r KoVm `oV Zgo. Ë`m_wio {dÚmÏ`mªMm H$b _amR>r Z
KoÊ`mH$S>o Ago.
AmYw{ZH$ H$mi : kmZ^mfm ~ZdÊ`mMo à`ËZ -
{dÚmnrR>mV _amR>rbm àdoe Zgbm, Var _amR>r ^mfm kmZg_¥Õ ìhmdr øm ÑîQ>rZo g_mOmV {d{dY
_§S>itZr à`ËZ Ho$bobm AmT>iVmo. S>m°. lrYa ì`§H$Q>oe Ho$VH$a øm§Zr 1916 Vo 1927 øm H$mbmdYrV
""_hmamï´>r` kmZH$moe'' hm kmZH$moe _amR>rV {Z_m©U Ho$bm. gd© ñVam§da _amR>rVyZM {ejU XoUmar g§ñWm
{Z_m©U H$aÊ`mMm A`eñdr à`ËZ {dîUw JmoqdX {dOmnyaH$a øm§Zr Ho$bm. {d{dY ì`ŠVr Am{U g§ñWm øm§Zr
ñd^mfmd¥ÕrÀ`m hoVyZo _amR>r ^mfoV _mobmM§ dmL²>_` {Z_m©U Ho$b§.
^mfmewÕrMr Midi -
_amR>rV Amboë`m \$maer Am{U B§J«Or eãXm§Zm n`m©` XoÊ`mgmR>r ñdmV§Í`dra gmdaH$a, _mYdamd
nQ>dY©Z øm§Zr ^mfmewÕrMr Midi C^mabr. AZoH$m§Zr øm Midirbm {damoY Ho$bm Agbm Var {XZm§H$,
H«$_m§H$, {d{Y_§S>i, _hmnm¡a, ZJanm{bH$m, ZJagodH$, g§MbZ, JUdoe, XyaÜdZr, Q>§H$boIZ Ago AmOÀ`m
_amR>rV éibobo AZoH$ eãX øm MidirZoM ê$T> Ho$bo.
g§`wŠV _hmamîQ³= : _amR=r ^mfH$m§À`m EH$sH$aUmMm à`ËZ -
bm°S>© H$P©ZZo Ho$bobr ~§JmbMr \$miUr ~m§½bm ^mfH$m§À`m Am§XmobZm_wio 1911 øm dfu aÔ
H$aÊ`mV Ambr. Ë`m g§X^m©V Ho$garV {b{hboë`m boImV Z. qM. Ho$iH$a øm§Zr ""_amR>r ^mfm ~mobUmè`m§Mr
gd© bmoH$g§»`m EH$m A§_bmImbr Agmdr'', Aer gyMZm Ho$br. (\$S>Ho$, 1997, n¥. 353)
{XZm§H$ 6 OmZodmar, 1940 øm {Xder C‚m¡ZÀ`m gm{hË` g§_obZmV J. Í`§. _mS=ImobH$a øm§Zr
Amnë`m AÜ`jr` ^mfUmV EH$^m{fH$ amÁ`mÀ`m _mJUrM§ AmdmhZ Ho$b§. (\$S>Ho$, 1997, n¥. 355) øm
EH$sH$aUm{df`r _V_Vm§Va§ Agbr, Var _amR>r ^mfH$m§M§ EH$sH$aU ìhmd§ øm _mJUrMm Omoa dmTy> bmJbm.
ømVyZM g§`wŠV _hmamï³=mMr Midi CX`mbm Ambr. 1946 À`m gw_mamg g§`wŠV _hmamï³= n[afX hr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
21
gd©njr` g§KQ>Zm ñWmnZ H$aÊ`mV Ambr. 1921 nmgyZ H$m±J«og nj ^mfmdma àm§VaMZoMm nwañH$ma H$aV
hmoVm. nU ñdmV§Í` Odi `oD$ bmJVmM hm àý AJ«H«$_mZo gmoSd>Ê`mMr {ZH$S> Zmhr Ag§ Zohê$ AmXr Á`oð>
ZoË`m§M§ _V hmoV§. ñdmV§Í`moÎma H$mimVhr øm àýmdê$Z ~a§M _moR>§ Am§XmobZ hmoD$Z {XZm§H$ 1 _o, 1960 øm
{Xder _hmamï´> ho EH$^m{fH$ amÁ` ApñVËdmV Amb§.
amO^mfm _amR>r -
_hmamîQ´>mM§ ^m{fH$ amÁ` ApñVËdmV Amë`mda _amR>r ^mfm hr {edH$mbmZ§Va nwÝhm amO^mfmnXr
{damO_mZ Pmbr àemg{ZH$ ì`dhmamV _amR>rMm dmna A{Zdm`©nUo ìhmdm Ago AmXoe {ZKmbo. _hmamï´>mMo
n{hbo _w»`_§Ìr `ed§Vamd MìhmU øm§À`m nwT>mH$mamVyZ {d{dY ì`dñWm ApñVËdmV Amë`m. B§J«OrVyZ
MmbUmam amÁ`H$ma^ma _amR>rVyZ MmbdÊ`mgmR>r "^mfm_§S>im'Mr ñWmnZm Pmbr Am{U amO^mfm åhUyZ
_amR>rÀ`m dmnamMr nyd©V`mar H$aÊ`mgmR>r "^mfm-g„mJma-_§S>im' Mr ñWmnZm Pmbr. 26 OmZodmar,
1965 À`m JUamÁ` {XZmnmgyZ "_hmamîQ´>-amO^mfm-A{Y{Z`_' ApñVËdmV Ambm. (H$mobVo, 1989, n¥.
52-54)
emgH$s` H$m`m©b`m§À`m d A{YH$manXm§À`m B§J«Or g§km§Mo _amR>r n`m©` XoUmam "nXZm_H$moe'
àH$m{eV Pmbm. 1973 øm dfu "emgZ-ì`dhma-H$moe' àH$m{eV Pmbm. {d{dY kmZemIm§Vrb
nm[a^m{fH$ g§km§Mo _amR>r n`m©` gwMdUmao {d{dY H$moe ApñVËdmV Ambo. øm H$moem§À`m ^mfo{df`r "hr
Xw~m}Y Am{U g§ñH¥$VàMwa Amho', Aer Q>rH$mhr Pmbr. nU AmO øm nm[a^m{fH$ g§km emgZì`dhmamV
~è`mM à_mUmV éiboë`m AmT>iVmV. _amR>r ^mfm, _amR>r g§ñH¥$Vr øm§À`m {dH$mgmgmR>r emgZmÀ`m dVrZo
{d{dY g§ñWm, _hm_§S>i§ øm§Mr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr.
dèhmS>r, A{hamUr B. _amR>r ^mfoÀ`m {d{dY ~mobr AgyZ àm§VnaËdo ^mfoÀ`m aMZoV ^oX AmhoV.
_amR>rÀ`m à_mUrH$aUmÀ`m Ñï>rZo _amR>r-gm{hË`-_hm_§S>imZo _amR>r ewÕboIZmMr {Z`_mdbr 1972 øm
dfu V`ma Ho$br. {ejUì`dhmamV _amR=rMm g_mdoe _mÜ`{_H$ ñVamn`ªV Pmbm. _mÌ Cƒ {ejUmÀ`m
g§X^m©V H$mhr AndmX dJiVm gd© {df` _amR>rVyZ {eH$Ê`m-{eH$dÊ`mMo à`ËZ \$mago Pmbobo {XgV
ZmhrV. {ejUmM§ _mÜ`_ åhUyZ _amR>rMm nwaogm {dH$mg Pmbm Zmhr. {Vbm Ver g§YrM \$ma H$_r bm^br.
_mÌ _amR>r dmL²>_` hm {df` KoD$Z nXì`wÎma {ejUmn`ªV {eH$Ê`mMrhr gmo` CnbãY Pmbr. {MÌnQ>,
ZmQ>H$, dmL²>_` Aem joÌm§V _amR>r ^mfoVë`m H$bmH¥$VtMm X~X~m Amho. ñdmV§Í`moÎma H$mimV hr _mÜ`_§
Amnë`m narZo g_¥Õ na§nam {Z_m©U H$aV AmhoV.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
22
_amR>r ^mfm{df`H$ VÁk, Aä`mgH$, g§emoYH$ :
~m. Jmo. nam§Ono M§.X. B§XmnyaH$a {dœZmW I¡ao
_w. lr. H$mZS>o `. am. XmVo Zm.Jmo. H$mbobH$a
H¥$. nm§. Hw$bH$Uu lr. ì`§. Ho$VH$a gamo{OZr ~m~a
Xodrqgh Mm¡hmZ J§.~. J«m_monmÜ`o e§. Jmo. Vwinwio
S>m°. J§. Zm. OmoJioH$a {d. ~m. à^wXogmB© _. A. _oh|Xio
AemoH$ Ho$iH$a `w. _. nR>mU a_oe Ym|JS>o
H$ë`mU H$mio gwhm{gZr bhÿ lr. Z. JO|ÐJS>H$a
AZwamYm nmoVXma à. Zm. nam§Ono {_qbX _mbeo
gÎderbm gm_§V AéU \$S>Ho$ S>m°. à_moX VbJoar
S>m°. JUoe Xodr àm. _Zmoha amB©bH$a S>m°. H$ë`mU H$mio
àm. a§JZmW nR>mao àm. har ZaHo$ àm. Zr{b_m Jw§S>r
àm. gwYra agmi H$m¡{VH$amd R>mbo-nmQ>rb
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
23
_amR>r ^mfo"VyZ' {ejU d _amR>r ^mfo"Mo' {ejU
àñVmdZm :
"Amåhr Am_À`m KamV EH$_oH$m§er ~mobVmZm _amR>rVM ~mobVmo H$s...' EdT>oM Ho$di A{^_mZmZo
~mobyZ MmbUma Zmhr. hm EH$m AWm©Zo ~oJS>r, nmoH$i d {ZaW©H$ A{^_mZ Amho.
Amnbr ^mfm "KamVM' R>odyZ ^mJUma Zmhr. Vr gmd©O{ZH$ dmnamV A{YH$ n[anyU©VoZo `m`bm hdr;
Vr g§JUH$mda d _m{hVr V§ÌkmZmV `m`bm hdr Am{U _w»` åhUOo Amnbr ^mfm gd© àH$maÀ`m {ejUmV
`m`bm hdr- åhUOoM Amnë`m ^mfoV gd© àH$maMo {ejU {Xbo Omdo.
H$moUË`mhr ^mfoMm gdmªJrU {dH$mg hmoÊ`mgmR>r; ^mfm g_W©nUo {Q>H$Ê`mgmR>r, {dñVmaÊ`mgmR>r Vr
Ho$di ~mobr^mfm qH$dm bmoH$^mfm AgyZ/amhÿZ MmbUma Zmhr. ^mfm{dH$mgmgmR>r Vr ^mfm {ejU-^mfm d
A§{V_V: kmZ^mfm ~Zm`bm hdr. Ago Pmë`mg Ho$di Ë`m ^mfoMm {dH$mg gmYbm OmB©b Ago Zìho; Va
Ë`m ^m{fH$m§Mmhr {dH$mg gmÜ` hmoD$ eHo$b. H$maU ì`º$sÀ`m gdmªJrU {dH$mgmgmR>r Ë`m ì`º$sZo
_mV¥^mfoVyZ {ejU ({H$_mZ 5-8 dr n`ªVMo {ejU) KoUo Amdí`H$ Amho, Ago AZoH$ VÁk gm§JVmV.
^mfmVÁk, {ejUVÁk, _mZgemók ho _mV¥^mfoVyZ {ejUmMm AmJ«h YaVmV. 21 \o$~«wdmar hm _mV¥^mfm
{Xdg gmOam H$aUmar `wZoñH$mo hr g§ñWmXoIrb _mV¥^mfoVyZ {ejUmMmM nwañH$ma H$aVo. VgoM AZoH$ Wmoa
ZoVohr ñd-^mfobm {ejUmV _hÎd XoVmV.
n[a{eï>mV `wZoñH$moÀ`m _hmg§MmbH$m§Zr 2010_Ü`o g§emoYZm§Vr _m§S>bobo {dMma; 1949_Ü`o
^maVmVrb àm§Vr` {ejU _§Í`m§Zr Ho$bobm R>amd Am{U adtÐZmW Q>mJmoa, bmoH$_mÝ` {Q>iH$, {dZmo~m ^mdo,
n§{S>V Zohé, O`§V ZmairH$a, `ed§Vamd MìhmU, ^mbM§Ð Zo_mS>o, gwYra agmi...BË`mXtZr ì`º$ Ho$bobo
{dMma OmoS>bo AmhoV.3 $
~mamì`m - Voamì`m eVH$mn`ªV _hmamï>mÀ`m ^y_rda g§ñH¥$VMm à^md hmoVm; gmoimì`m - gVamì`m
eVH$mnmgyZ {~«{Q>em§Zr B§J«OrMo _hÎd OmUrdnyd©H$-à`ËZnyd©H$ dmT>dbo. AmnU B§J«OrMo àm~ë` AmZ§XmZo
ñdrH$mabo, H$mhr à_mUmV AmoT>dyZ KoVbo. B§J«OrMo (d B§J«Om§Mohr) H$m¡VwH$ d bm§JybMmbZ H$aÊ`mV AZoH$
VWmH${WV Cƒ^«y _§S=ir AmKmS=rda hmoVr. OmVr` CVa§S=rÀ`m {d{eï= gm_m{OH$ n[apñWVrV B§J«Or ^mfm
{PanV Jobr. na§Vw `m JXmamoimV ñWm{ZH$ ^mfm _mJo nS>br; H$_r XOm©Mr _mZÊ`mg gwédmV Pmbr.
_amR>rMm "e¡j{UH$ {dH$mg' B§J«OrÀ`m doJmZo, Ë`m à_mUmV KS>bmM Zmhr, qH$~hþZm Vmo Wm§~bmM.
da C„oI Ho$boë`m XmoÝhr H$mbmdYtV ~hþOZ g_mO hm B§J«Or {ejU qH$dm _amR=r {ejU (H$s Oo
B§J«OrEdT>o {dH${gV PmboM Zmhr) `m XmoÝhtnmgyZ _moR>çm à_mUmda d§{MVM am{hbm.
3 nhm n[a{eï> 2(A)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
24
EH$m ~mOybm B§J«Or {ejUm_wio ^maVmbm Zdo {dMma, Zdr VÎdo, Zì`m ì`dñWm {_imë`m ho gw§Xa
gË` Amho; na§Vw Xþgè`m ~mOybm {dMma - VÎdo - ì`dñWm VodT>çmM doJmZo ñWm{ZH$ ^mfm§V à{Vq~{~V
Pmë`m ZmhrV, Ë`m_wio ñWm{ZH$ ^mfm A{dH${gV amhÿZ "B§J«OrMo àñW dmT>bo' ho H$Qy> gË` Amho, ho Z¸$s!
`mMo _w»` H$maU åhUOo ñWm{ZH$ ^mfm (_hmamï´>mV _amR>r) `m kmZ^mfm ~Zboë`m ZmhrV; _amR>rMm Ë`m
{XeoZo àdmghr Mmby Zmhr. _amR>r hr AmO ~mobr ^mfm Amho (bmoH$m§À`m ~mobÊ`mVhr na^m{fH$ eãX
`oVmVM...); bmoH$^mfm Amho, nU AmO Vr n[anyU©VoZo {ejUmMr ^mfm Zmhr åhUyZM kmZ^mfmhr Zmhr.
{OÀ`m_Ü`o OJmVrb H$moUË`mhr {df`mMo kmZ gm_mdbo OmD$ eH$Vo; {OÀ`mÛmao OJmVrb
H$moUVmhr {df`, H$moUVohr kmZ A{^ì`º$ Ho$bo OmD$ eH$Vo Am{U Á`m ^mfoVyZ {dewÕ kmZmMr {Z{_©Vr hmoD$
eH$Vo... Aer kmZ^mfm åhUyZ _amR>rMm {dH$mg gmYUo ho Am_Mo C{Ôï> Amho.
ho C{Ôï> gmÜ` H$aÊ`mgmR>r "_amR>r ^mfoMo CËH¥$ï> {ejU Am{U _amR>r ^mfoVyZ gd© {df`m§Mo {ejU'
hr _hÎdmMr nm`ar Amåhr gmÜ` H$aÊ`mMo `moObo Amho. H$maU ^mfoMo {ejU d ^mfoVyZ {ejU Am{U Ë`m
^mfoVyZ {dewÕ kmZ{Z{_©Vr `m nañnanyaH$ d nañnamdb§~r Jmoï>r AmhoV.
gÚ:pñWVr :
AmO àmW{_H$ {ejUmnmgyZ Vo Cƒ _hm{dÚmb`rZ {ejUmn`ªV _amR=r ^mfoMm gÝ_mZmZo,
ñdV§ÌnUo {dMma Ho$bm OmV Zmhr. H$mhr e¡j{UH$ Q>ßß`m§da "_amR>r ^mfm' hm Ho$di EH$ {df` åhUyZ
{eH$dbm OmVmo. _wimV "_amR>r ^mfoVyZ {ejU' hr g§H$ënZmM hÔnma Ho$br OmV Amho. H$moUVohr {ejU
KoÊ`mgmR>r _amR>r hr ^mfm AnyU©, {~ZH$m_mMr Amho Agm (J¡a) g_O {d{dY H$maUm§_wio _hmamï>mV à~i
hmoVmo Amho. _amR>rVyZ {ejU ZmhrM, nU _amR>rMohr {ejU Zmhr... Aer n[apñWVr {Z_m©U Pmbr Amho.
Iao Va _mV¥^mfoVyZ {ejUmMo _hÎd AZoH$ Wmoa ì`º$sZr, VÁkm§Zr doimodoir AYmoao{IV Ho$bo Amho.
kmZmMr àVrVr d Ë`m AdñWoVyZ nwT>o kmZmMr {Z{_©Vr `m XmoÝhr à{H«$`m _mV¥^mfoÀ`m gmhmæ`mZoM n[anyU©VoZo
KSy= eH$VmV, ho d¡{œH$ gË` {gÕ Pmbo Amho. kmZ{Z{_©Vr hr _mZdr ~wÕrMm d {dMma gm_Ï`m©Mm gd©loð>
A{dîH$ma AgVmo. {dMma gm_Ï`© ho _mV¥^mfoVyZM {dH${gV hmoD$ eH$Vo, H$maU {dMma H$aÊ`mMr à{H«$`mM
_wir _mV¥^mfoVyZ KS>V AgVo. åhUyZM {ejUmMo _mÜ`_ _mV¥^mfmM Agmdo Ago {ejU emókm§Zr dma§dma
gm§{JVbo Amho. nU B§J«Or ^mfoÀ`m à^mdm_wio kmZmMr àVrVr d {Z{_©Vr `m XmoÝhtnmgyZ _amR>r ^m{fH$
eoH$S>mo `moOZo Xÿa AmhoV.
AmO _hmamï>mV {ejUmMr _mÜ`_-^mfm H$moUVr Agmdr `m~m~V H$mhr nmbH$m§_Ü`o g§^«_mMo
dmVmdaU Amho. EH$sH$S>o _amR>r _mV¥^mfm Am{U XþgarH$S>o Cn`wº$ B§J«Or ^mfm `m noMmV nmbH$ d {dÚmWr©
gmnS>bm Amho. H$mhr nmbH$m§Zr _mV¥^mfm{^_mZ dJ¡ao {dMma Z H$aVm B§J«Or _mÜ`_mMr {ZdS> H$ê$Z Q>mH$br
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
25
Amho. `mMm \$m`Xm KoD$Z H$_-Añgb XOm©À`m B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim àM§S> ewëH$ AmH$maV AmhoV,
nmbH$m§Mr {nidUyH$ hmoV Amho.
{ejUmV _amR>r _mÜ`_mbm d "_amR>r ^mfm' `m {df`mbmhr _mZmMo ñWmZ Zmhr. AmYw{ZH$ kmZ d
_m{hVr gdm©{YH$ à_mUmV B§J«Or ^mfoVM CnbãY Amho. {d{dY H$maUm§_wio `m~m~V _amR>r ^mfm H$mimÀ`m
Iyn _mJo nS>br Amho. Ë`m_wio {ejU KoVmZm _amR>r ^mfoMo d _mÜ`_mMo _hÎd hiyhiy g§nV Mmbbo Amho.
n[aUm_r _hmamï´>mV B§J«Or emim§Mo à_mU dmT>Vo Amho Am{U _amR>r emim§Mo à_mU KQ>Vo Amho. `m
n[apñWVrMm gImob {dMma Z H$aVm, _amR>r ^mfoÀ`m àJVr-AYmoJVrMm {dMma Z H$aVm emgZ B§J«Or
{ejUmMo _hÎd AZmR>m`r dmT>dV Amho d Ë`mM doir _amR>rMr AdhobZm H$aV Amho. "_amR>rMm {VañH$ma d
B§J«OrMm nwañH$ma' Ago pñWVrMo dU©Z H$aVm `oB©b. B§J«OrM o d B§J«OrVyZ `m XmoZ doJù`m Jmoï>r AmhoV.
nU `m~m~V gdmªMmM Jm|Yi CS>Vmo Amho, qH$~hþZm Jm|Yi {Z_m©U Ho$bm OmVmo Amho. OmJ{VH$sH$aUmÀ`m
aoQ>çmV AmO B§J«OrMo Mm§Jbo {ejU KoUo Amdí`H$ Am{U nwaogoXoIrb Amho. nU Agm g§^«_ {Z_m©U Pmbm
Amho / Ho$bm Jobm Amho H$s, B§J«OrVyZ gd© {df` {eH$Ê`mH$S>o H$b dmT>Vmo Amho. B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim
dmT>V AmhoV, {dÚmWu g§»`m PnmQ>çmZo dmT>V Amho. OJmVrb KS>m_moS>tMm, B§J«Or ^m{fH$m§À`m H$V¥©ËdmMm,
Am{U _amR>r ^mfoVrb AH$m`©j_VoMm d emgZmÀ`m YmoaUm§Mm n[aUm_ hmoD$Z _hmamï>r` OZVoVhr B§J«Or
_mÜ`_mMo d ^mfoMo Iyi dmT>Vo Amho.
H$moUË`mhr nyaH$ d kmZ_ybH$ KQ>H$m§Mm {dMma Z H$aVm emgZ IoS>monmS>r B§J«Or emim§Zm _mÝ`Vm
XoV Amho. Ë`mM doir _amR>r emim§Zm _mÌ _mÝ`Vm ZmH$mabr OmV Amho. {Zìdi (A)ì`mdhm[aH$
^y{_Ho$VyZ d AkmZmVyZ nmë`m§Zm B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emioV XmIb H$aUmè`m nmbH$m§Mo à_mU PnmQ>çmZo
dmT>V Amho. n[aUm_r _hmamï´>mV _amR>r _mÜ`_mÀ`m {dÚmÏ`mªMo à_mU doJmZo KgaV Mmbbo AgyZ B§J«Or
_mÜ`_mVrb {dÚmÏ`mªMo à_mU AWm©VM doJmZo dmT>V Mmbbo Amho. hr pñWVr nwT>rb AmH$S>odmardê$Z
ñnï>nUo {XgyZ `oVo. hr AmH$S>odmar National University of Educational Planning & Administration
(www.nuepa.org) Am{U DISE - District Information System for Education (www.disc.in) `m
g§ñWm§À`m g§Ho$VñWimdê$Z KoVbr Amho.
_hmamï´>mV {d{dY _mÜ`_mVyZ {eH$Umè`m {dÚmÏ`mªMr g§»`m
_mÜ`_ 2002-2003 2009-2010 2010-2011 2011-2012
EHy$U 92,12,515 1,59,18,204 1,58,54,058 1,60,81,769 _amR>r 81,58,952
(88.56%) 1,08,52,271 (68.17%)
1,21,58,645 (76.69%)
1,16,60,967 (72.51%)
B§J«Or 2,34,619 (2.54%)
18,90,510 (11.87%)
22,49,334 (14.18%)
24,69,889 (15.35%)
qhXr 1,47,695 4,69,719 5,41,784 5,21,341 CXÿ© 4,99,973 8,98,303 10,46,327 10,39,671
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
26
_hmamï>mV Joë`m AZoH$ dfmªnmgyZ n{hbrnmgyZ B§J«Or, "ñnmoH$Z B§p½be' {deof à{ejU; B§J«Or
_mÜ`_mÀ`m emim§gmR>r nm`KS>çm, amOH$s` ZoVo - H$mhr g§ñWmMmbH$ - H$mhr VWmH${WV {ejU VÁk
`m§À`mH$Sy>Z B§J«Or {ejUmMm OmUrdnyd©H$ àMma... Aem AZoH$ Jmoï>r Mmby AmhoV. _hmamï´>mgh BVahr
amÁ`m§_Ü`o H$_r-A{YH$ à_mUmV hrM pñWVr Amho. EdT>o à`ËZ hmoD$Zhr EH$m Am§Vaamï>r` g§ñWoÀ`m (b§S>Z
`oWrb "EÁ`wHo$eZ \$ñQ©>' À`m) 2011 À`m AhdmbmZwgma ^maVmMm English Proficiency Index (B§J«Or
àmdrÊ` {ZX}em§H$) hm ImbÀ`m XOm©Mm Amho. `m g§ñWoZo 44 Xoem§_Ü`o, Jobo 3 df} gd}jU Ho$bo, Ë`m_Ü o
47.35 JwU {_idyZ ^maVmMm H«$_m§H$ 30 dm Amho. ~è`mM A{dH${gV, {dH$gZerb, N>moQ>çm-H$_r
VmH$XrÀ`m Xoem§nojmhr ^maVmMr English Proficiency H$_rM Amho. `mMm AW© ^mfm{df`H$ e¡j{UH$
YmoaUmV H$_VaVm AmhoV. {edm` {dÚmÏ`mªMr _mV¥^mfoMr Proficiency Vnmgbr, Va VrXoIrb H$_r
AgÊ`mMr eŠ`Vm Amho. 4
hr n[apñWVr bjmV KoD$Z AZoH$ ^mfmVÁk d {ejUVÁk EH$ {e\$mag Zoh_r H$aVmV. Vo gm§JVmV
H$s, {dÚmÏ`mªZm {H$_mZ 5 dr qH$dm 8 dr n`ªV Ë`m§À`m _mV¥^mfoVyZM {ejU Úmdo. XoemVrb / naXoemVrb
AÝ` 1-2 ^mfm§Mo (àm_w»`mZo B§J«OrMo) àmW{_H$ {ejUhr XoVm `oD$ eHo$b, nU BVa {df` ho
gwédmVrÀ`m H$mimV _mV¥^mfoVyZM {eH$dmdoV. AÝ` / naH$s` ^mfoVyZM gd© {df` {dÚmÏ`mªZm {eH$dUo ho
Ë`m§À`mda AÝ`m`H$maH$ R>aob. _mV¥^mfoVyZ gd© {df` Am{U EImÚm AÝ` Cn`wº$ ^mfoMo àmW{_H$
{ejU... Ago {ejU KoVë`mg Ë`m {dÚmÏ`m©Mm _mV¥^mfoMm d (_mV¥^mfoV {eH$boë`m) BVa {df`m§Mm
nm`m n¸$m hmoVmo. VgoM Ë`mbm AmUIr EH$m (AÝ` ^maVr`/ naH$s`) ^mfoMr AmoiIhr hmoVo. EH$Xm _yi
{df` n¸$m Pmë`mda; Ë`m {df`mMo AË`mYw{ZH$ - Cƒ nmVirdaMo - AÚ`mdV {ejU {dÚmWu BVa
H$moUË`mhr ^mfoVyZ (àm_w»`mZo B§J«Or) ghOJË`m KoD$ eH$Vmo. `m nÕVrZo {ejU KoVë`mg {dÚmÏ`m©bm
{Vhoar \$m`Xm hmoVmo. _mV¥^mfoV {eH$ë`m_wio Ë`mMo {df` n¸o$ hmoVmV, Ë`mbm B§J«Orhr {eH$Vm `oVo Am{U
_mV¥^mfmhr gwa{jV amhVo.
AmOÀ`m KS>rbm gJioM _amR>r ZmJ[aH$ B§J«OrÀ`m "da{b`m a§Jmbm' ^wbbobo ZmhrV. _hmamï´>mVrb
hOmamo nmbH$ Amnë`m bmImo nmë`m§Zm _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§V àdoe XoD$ BpÀN>VmV. eoH$S>mo
g§ñWmMmbH$ _amR>r emim ñWmnZ H$ê$ BpÀN>V AmhoV. bmImo {dÚmWu-nmbH$-{ejH$-g§ñWmMmbH$-
^mfmào_r gm_m{OH$ H$m`©H$V} _amR>rbm _maH$ AgUmè`m YmoaUmMm {damoY H$aV AmhoV, Am§XmobZo, CnmofUo
H$aV AmhoV. {ejU h¸$ g_Ýd` g{_Vr `m Am§XmobZmMo ZoV¥Ëd H$aV Amho. Am_Mm njhr doimodoir,
{R>H${R>H$mUr `m _mJÊ`m§Zm nmqR>~m XoV Amho. "_amR>r ^mfobm ^m¡{VH$ d gm§ñH¥${VH$ d¡^d àmá H$ê$Z XoÊ`mMo'
àW_ Ü`o` Agbobm nj åhUyZ Amåhmbm hm _amR>r {ejUmMm _wÔm gdm©{YH$ _hÎdmMm dmQ>Vmo.
4 (gXa Ahdmb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 2(Am))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
27
`m_Ü`o B§J«Or ^mfoÀ`m {damoYmMm, ÛofmMm, Xþb©jmMm {dMma A{O~mV Zmhr. Ë`m ^m{fH$m§Mo à`ËZ -
H$ï>; Ë`m ^mfoV CnbãY Agbobo gd© {df`m§Mo, gdm©{YH$ kmZ `m _wÚm§Mm {dMma H$aVm Vr ^mfm
{dÚmÏ`mªZr AmË_gmV H$aUo JaOoMo AmhoM. na§Vw gd©M {df` B§J«Or _mÜ`_mVyZ {eH$Ê`mMm AÅ>mhmg
H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm Zmhr. hm AÅ>mhmg _mV¥^mfobm (_amR>rbm) _maH$ Amho; _hÎdmMo åhUOo {dÚmÏ`mªda
A{V[aº$ ~moOm Q>mH$Umam Amho; _moOHo$ AndmX dJiVm {dÚmWu d nmbH$m§Mrhr _mZ{gH$, emar[aH$ d
Am{W©H$hr Hw$M§~Um H$aUmam Amho Am{U Amnbo ApñVËd d Apñ_Vm nwgyZ Q>mH$Umam Amho. `m~m~V
Hw$gw_mJ«Om§Zr gmW©, Zo_Š`m eãXm§V Amnë`mbm _mJ©Xe©Z Ho$bobo Amho. ñdmV§Í`XodVoMr {dZdUr `m
H${dVo_Yrb Ë`m§À`m Amoir nwT>rbà_mUo...
"na^mfoVhr ìhm nma§JV, kmZgmYZm H$am Var
_m` _amR>r _aVo BH$S>o, naH$sMo nX Mony ZH$m&
^mfm _aVm Xoe{h _aVmo, g§ñH¥${VMmhr {Xdm {dPo
Jwbm_ ^m{fH$ hmoD$Zr Amnwë`m, àJVrMo {ea H$mny ZH$m&
g_ñ`m :
_amR>rMm {VañH$ma, B§J«OrMm nwañH$ma -
_wimV _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§ZmM nadmZJrXoIrb Z XoÊ`mMo YmoaU emgZ Joë`m AZoH$
dfmªnmgyZ Adb§~V Amho. _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nadmZJr ZmH$maUmao d B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Zm
nm`KS>çm KmbUmao _hmamï´> gaH$maMo YmoaU Imbrb Vnerbmdê$Z bjmV `oVo.
emgZ {ZU©` d AÝ` H$mJXnÌm§Mm Vnerb5
H«$. {ZU©`mMr VmarI emgZ {ZU©`mMm Vnerb 1. 29 E{àb, 2008 ZdrZ emim gwê$ H$aÊ`m~m~VMo àñVmd _mJdUmao n[anÌH$. 2. 20 Owb¡, 2009 _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§Mo àñVmd aÔ H$aUmao n[anÌH$. 3. 27 Owb¡, 2009 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m _mÜ`{_H$ emim§Zm nadmZJr XoUmao n[anÌH$. 4. 18 Am°JñQ>, 2009 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m (1190) àmW{_H$ emim§Zm nadmZJr XoUmao n[anÌH$ d
B§J«Or emim§Mr `mXr . 5. 20 Am°JñQ>, 2009 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nadmZJr XoUmao n[anÌH$. 6. 24 Am°JñQ>, 2009 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nadmZJr XoUmao n[anÌH$ d B§J«Or _mÜ`{_H$
emim§Mr `mXr. 7. 31 Am°JñQ>, 2009 qhXr (32), H$ÞS(1) >d JwOamWr (1) _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nadmZJr
XoUmao n[anÌH$
5 (darb emgZ {ZU© d nÌo n[a{eï>mV OmoS>br AmhoV. nhm n[a{eï> 2(B))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
28
H«$. {ZU©`mMr VmarI emgZ {ZU©`mMm Vnerb 8. gßQ>|~a, 2009 emim§Zm nadmZJrMo àñVmd aÔ Ho$ë`mMo H$idUmar nÌo. "\$m¡OXmar JwÝho
XmIb H$ê$' Aer ^mfm. 9. 28 _o, 2010 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m ZdrZ emim gwê$ H$aÊ`mgmR>r df©^amV H$Yrhr àñVmd
gmXa H$amdoV `m Ame`mMo n[anÌH$. 10. 19 OyZ, 2010 AZ{YH¥$V emim§Zm X§S> R>moR>mdÊ`m~m~VMo n[anÌH$. 11. 20 Am°JñQ>, 2010 B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Mo àñVmd _mJdUmao n[anÌH$.
_amR>r emim§Zm "OÝ_mbm `oÊ`mAmYrM _mê$Z Q>mH$Ê`mÀ`m' YmoaUm_wio, Joë`m H$mhr dfmªV _amR>rMr
àJVrM Iw§Q>br Amho. B§J«OrÀ`m ~mJwb~wì`m_wio, H$moUVmhr n`m©` CnbãY Zgë`m_wio nmbH$ B§J«OrH$S>o
dibo AmhoV. VgoM g§ñWmMmbH$hr _amR>rbm nadmZJrM {_iV Zmhr åhUyZ B§J«OrH$S>o diV AmhoV. ñnY}V
g§ñWm {Q>H$dÊ`mgmR>r Ë`m§Zm (H$mhtZm BÀN>m ZgVmZmhr) hm {ZU©` ¿`mdm bmJVmo Amho. `m {ZU©`m§_wioM
eoH$S>mo {ejH$m§Mo d {ejU emó {eH$Umè`m {dÚmÏ`mªMohr (hmoD$ KmVboë`m {ejH$m§Mo) ^{dVì`
A§YH$ma_` Pmbo Amho.
embo` {ejU {d^mJmMm ~¥hX² AmamIS>m -
_amR>r emim§Zm _mÝ`Vm {_imdr `mgmR>r g§ñWmMmbH$ - gm_m{OH$ d amOH$s` H$m`©H$V} - {ejH$ -
nmbH$ d {dÚmWu `m§Zr 2009 nmgyZ AZoH$ Am§XmobZo Ho$br. `m Am§XmobH$m§Zm EH$m AWm©Zo em§V H$aÊ`mgmR>r
emgZmZo doimodoir nmoH$i AmœmgZo {Xbr. VgoM ~¥hX² AmamIS>m ZmdmMo EH$ doJioM ^yV {Z_m©U Ho$bo.
`mVyZ ImOJr {dZmAZwXm{ZV _amR>r emim§Zm d _amR>rào_tZm H$mhrM {_imbo Zmhr. ~¥hX² AmamIS>çmÀ`m
{Z{_ÎmmZo H$m hmoB©Zm _amR>r emim§Zm _mÝ`Vm {_iVrb `mMm AmZ§X H$mhr H$mi {Z_m©U Pmbm hmoVm, nU... ?
`m{df`rMm Vnerb nwT>o {Xbm Amho.
embo` {ejU {d^mJmÀ`m ~¥hX²-AmamIS>çmbm _§{Ì_§S>imZo 2 _o, 2012 amoOr _§Owar {Xbr. `m
AmamIS>çmZwgma J«m_rU _hmamï>mV _amR>r _mÜ`_mÀ`m EHy$U 2372 emim CnbãY Pmë`m AmhoV. hm
J«m_rU ^mJmgmR>rMm AmamIS>m Amho, Ago emgZmZo åhQ>bo Amho.
651 (àmW{_H$) + 1579 (Cƒ àmW{_H$) + 142 (_mÜ`{_H$) < EHy$U emim 2372
`m§Vrb 651+ 1579 < 2230 `m àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$ emim {Oëhm n[afX d ZJanm{bH$m§À`m
_mÜ`_mVyZ MmbdÊ`mV `oUma AmhoV. (hm Ho$di ~¥hX² AmamIS>m ZgyZ àñVm{dV emim H$moUr Mmbdm`À`m
hm _hÎdmMm {ZU©`hr _§{Ì_§S>imZo nañna KoD$Z Q>mH$bobm Amho.) Cd©arV Ho$di 142 _mÜ`{_H$ emim `m
ImOJr g§ñWm§Zm MmbdÊ`mg XoÊ`mV `oUma AmhoV.
A§VamÀ`m d bmoH$g§»`oÀ`m {ZH$fm§Zwgma Am{U JwJbÀ`m _mÜ`_mVyZ gd}jU H$ê$Z; _hmamï> [a_moQ>
gopÝg¨J A°pßbHo$eZ g|Q>a À`m ghH$m`m©Zo hm AmamIS>m V`ma H$aÊ`mV Ambm Amho. J«m_rU ^mJm_Ü`o 1
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
29
{H$._r. A§Vamda ({H$_mZ 200 bmoH$g§»`ogmR=r) àmW{_H$ emim, 3 {H$._r. A§Vamda Cƒ àmW{_H$ emim
Am{U 5 {H$. _r. A§Vamda ({H$_mZ 2000 bmoH$g§»`ogmR>r) _mÜ`{_H$ emim Ago {ZH$f bmdÊ`mV Ambo
AmhoV.
{Oëhm n[afX d ZJanm{bH$m§Ûmao MmbdÊ`mV `oUmè`m àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$ (651+1579)
emim `m AZwXm{ZV AgVrb. ImOJr g§ñWm§Ûmao MmbdÊ`mV `oUmè`m _mÜ`{_H$ emim§Zm (142) 5
dfmªZ§Va Q>ßß`mQ>ßß`mZo AZwXmZ XoÊ`mV `oUma Amho.
H$mhr _yb^yV àý d Amjon : Ho$di _amR>r emim `m EH$mM KQ>H$mMm ~¥hX² AmamIS>m H$m? {ejU
joÌmVrb BVa _mÜ`_mÀ`m emim, A{^`m§{ÌH$s-ì`dñWmnZ Aä`mgH«$_mMr ~¸$i _hm{dÚmb`o `m§Mm
AmamIS>m H$m Zmhr? VgoM BVa joÌm§Vrb nmZnÅ>rMr XþH$mZo, CnmhmaJ¥ho, Xoer-{dXoer XméMr XþH$mZo...
BË`mXtMm AmamIS>m H$m Zmhr? Ago ñdm^m{dH$ àý {Z_m©U hmoVmV. `m àým§Mr g_mYmZH$maH$ CÎmao
emgZmH$S>o ZgUmaM.
_amR>r emim§Mm ~¥hX² AmamIS>m V`ma H$aVmZm bmoH$g§»`m d A§Va `mM ewÕ Vm§{ÌH$ KQ>H$m§MmM {dMma
Ho$bobm Amho. hm AmamIS>m V`ma H$aVmZm {ejUemó, ^mfmemó, ~mb_mZgemó d g_mOemó `m
emóm§Mm gImob {dMma Ho$bobm {XgV Zmhr. _mV¥^mfoVyZ d amO^mfoVyZ {ejU hm {dMmaM Zmhr.
JwJbÀ`m AmYmao (Am^mimVyZ) gd}jU H$ê$Z emim§Mr {R>H$mUo {Z{üV H$aVmZm O{_ZrdaÀ`m ñWm{ZH$
KQ>H$m§Mm {dMmaM Ho$bobm AmT>iV Zmhr.
`m AmamIS>çmMr MMm© AZoH$ _{hZo Zìho, Va AZoH$ df} Pmbr. AmamIS>m V`ma H$aÊ`mgmR>rhr 2-3
df} IMu nS>br. nU `m AmamIS>çmda haH$Vr Zm|XdÊ`mgmR>r d gyMZm H$aÊ`mgmR>r g_ñV(?) _hmamï´>r`
OZVobm Ho$di 15 Vo 20 {Xdg XoÊ`mV Ambo hmoVo. AmamIS>m nmhÊ`mgmR>r d dmMÊ`mgmR>r emgZmÀ`m
g§Ho$VñWimdaM CnbãY hmoVm. B§Q>aZoQ>Mr CnbãYVm, OZVoMr g§JUH$ gmjaVm d _wimV drOoMr
CnbãYVm... Aem AZoH$ _wÚm§Mm {dMma H$aVm {H$Vr bmoH$ Iè`m AWm©Zo haH$Vr d gyMZm Zm|Xdy eH$bo
AgVrb, hm g§emoYZmMm {df` Amho. hoM bmoH$emhr_Ü`o Ano{jV Amho H$m`?
Iao Va ehar ^mJmVM (OoWo B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Mo {ZaW©H$ Iyi A{YH$ dmT>bo Amho, VoWo) _amR>r
_mÜ`_mÀ`m emim§da ^a d Omoa XoUo Amdí`H$ Amho. na§Vw XmoZ emim§_Yrb 1 {H$._r. A§VamMm {ZH$f
~XbÊ`mÀ`m ZmdmImbr hm {ZU©` bm§~Urda Q>mH$Ê`mV Ambm Amho. (EH$m _{hÝ`mV ehar ~¥hX² AmamIS>m
`oUma, Ago _m. {ejU _§Ìr XS>m© `m§Zr gm§{JVbo Amho. nU J«m_rU AmamISm nyU© hmoÊ`mgmR>r bmJbobm
H$mbmdYr nmhVm 1 _{hZm åhUOo {H$Vr df} Agm àý {Z_m©U hmoVmo.)
2372 emim§n¡H$s 651+1579<2230 `m àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$ emim {Oëhm n[afX d
ZJanm{bH$m§À`m _mÜ`_mVyZ MmbdÊ`mV `oUma AmhoV. nU {Oëhm n[afX d ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§À`m
emim§Mr gÜ`mMr AdñWm (amoS>mdbobr {dÚmWu g§»`m, e¡j{UH$ JwUdÎmoMm d gw{dYm§Mm A^md.... B.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
30
bjmV KoVm gw_mao 2230 emim§Mr O~m~Xmar ZmJar d J«m_rU ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$S>o XoÊ`mMm {ZU©`
{H$VnV ì`dhm`© Amho? ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§À`m emim§À`m JwUdÎmoMr O~m~Xmar H$moU KoUma?
_wimVM ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$S>rb gÜ`mÀ`m emim§Mr JwUdÎmm hm _yb^yV àý AZwÎmarV d {^OV
nS>bobm AgVmZm, nwT>o AmUIr Jw§Vm {Z_m©U H$aUo `mo½` Amho H$m`? `m_Ü`o {dÚmÏ`mªMo {ejU d _amR>r
^mfm `m _hÎdmÀ`m KQ=H$m§Mo _moR=o ZwH$gmZ hmoÊ`mMr eŠ`Vm Amho.
emgZmH$S>o _amR>r _mÜ`_mÀ`m àmW{_H$ d _mÜ`{_H$ emim§gmR>rMo hOmamo àñVmd AZoH$ df} nSy>Z hmoVo.
g§ñWmMmbH$ _mÝ`VogmR>r Am§XmobZo H$aV hmoVo. Ë`m doir - `m g§ñWm àW_ {dZmAZwXm{ZV emim§Zm _mÝ`Vm
_mJVmV, nU Z§Va AZwXmZ _mJVmV. AZwXmZ XoÊ`mgmR>r emgZmH$S>o EdT>m n¡gm Zmhr - Ago gm§JV
emgZmZo àñVmd AS>dbo, aÔ Ho$bo.
_J 2230 àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$ AZwXm{ZV emim ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$S=o XoÊ`mMm {ZU©`
KoVmZm EdT>m n¡gm AMmZH$ emgZmH$S>o H$moRy>Z Ambm? emim§Mo g§nyU©V… ImOJrH$aU Pmbo nm{hOo Ago
Zmhr; nU Á`m àm_m{UH$ d JwUdmZ g§ñWmMmbH$m§Zr _mÝ`VoÀ`m AmeoZo emim {Zð>oZo MmbyM R>odë`m hmoË`m,
{H$_mZ Ë`m§Zm Var _mÝ`Vm XoÊ`mMm {dMma H$m Pmbm Zmhr? bmoH$emhrÀ`m d d¡Ym{ZH$ _mJmªZr Oo
g§ñWmMmbH$, {ejH$ d nmbH$-{dÚmWu _amR>r emim§gmR>r Am§XmobZo H$aV hmoVo; Ë`m§À`m emim§Mo H$m`?
Iao Va 4 Vo 5 dfmªnydu gw_mao 11,654 àñVmd _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§À`m _mÝ`VogmR>r emgZmH$S>o
Ambo hmoVo. na§Vw ho gd© àñVmd ~¥hX² AmamIS>çmÀ`m H$maUmñVd emgZmZo aÔ Ho$bo. `mVrb eoH$S>mo
g§ñWmMmbH$, hOmamo nmbH$ d {dÚmWu _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§gmR>r dma§dma Am§XmobZo H$aV AmhoV.
Am§XmobH$m§Zm doimodoir AmœmgZohr XoÊ`mV Ambr.
nU AIoa àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$ (2230) emim `m ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$S=oM XoÊ`mV Amë`m
AmhoV. _mÝ`VoÀ`m AnojoZo Á`m ImOJr g§ñWmMmbH$m§Zr JwUdÎmogh emim Mmby R>odë`m hmoË`m, Ë`m
emim§Mm àý nwÝhm AZwÎmarVM R>odÊ`mV Ambm Amho.
VgoM `m emim§Zm AZ{YH¥$V Ago AZmdí`H$ {deofU bmdyZ g§ñWmMmbH$m§Zm JwÝhoJmam§à_mUo dmJUyH$
XoÊ`mMo àH$ma amÁ`mV MmbyM AmhoV. gd©M g§ñWmMmbH$ nmbH$m§Zm d {dÚmÏ`mªZm \$gdVmV, bwQ>VmV Ago
Amnë`mbm A{O~mV åhUVm `oUma Zmhr. Á`m g§ñWm IamoIaM ~moJg AmhoV Ë`m§À`mda H$madmB© ìhm`bmM
hdr, nU godm d n{dÌ H$m`© åhUyZ {Zð>oZo Oo bmoH$ {ejU g§ñWm MmbdV AmhoV, Ë`m§Mm {dMmahr ìhm`bmM
hdm.
B§J«Or, qhXr, CXÿ© d H$ÞS> `m _mÜ`_mÀ`m emim§Zm, Ë`m {dZmAZwXm{ZV Agë`mZo, Amdí`H$VoZwgma
nadmZJr XoÊ`mV `oUma; ho emgZmMo YmoaUhr AZmH$bZr` Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
31
BVa _mÜ`_m§À`m {dZmAZwXm{ZV emim§Zm AmamIS>çmMo qH$dm AÝ` H$moUVohr ~§YZ Zmhr. nU _amR>r
_mÜ`_mÀ`m emim§Zm _mÌ AmamIS>çmMo ~§YZ... hr emgZmMr ^y{_H$m _amR>r ^mfoda d H$mhr ImOJr
g§ñWmMmbH$m§da AÝ`m` H$aUmar Amho.
`m AmamIS>çmZwgma _amR>r emim J«m_rU ^mJmV ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWmM MmbdUma. gÝ_mZZr`
AndmX dJiVm XþX£dmZo Aem emim§Mr gÜ`mMr pñWVr dmB©Q>M Amho. Ë`m_wio àñVm{dV, ZdrZ 2230
_amR>r emim§À`m JwUdÎmoMr ImÌr XoVm `oUma Zmhr. Ë`m_wio ZH$iVnUo _amR>r emim gj_ ZmhrV, XO}Xma
ZmhrV Ago {MÌ {Z_m©U hmoUma. Ë`mVyZ `m emim§VyZ ~mhoa nS=Umè`m {dÚmÏ`mªZm ZmoH$è`m (VWmH${WV Cƒ
nXm§À`m ZmoH$è`m) {_iV ZmhrV Agohr {MÌ {Z_m©U hmoUma. Jar~-A{VJar~ JQ>mVrb _wboM ZmB©bmOmZo `m
emim§V OmVmV Agohr {MÌ {Z_m©U hmoUma.
CbQ>njr, àm_w»`mZo B§J«Or _mÜ`_mÀ`m {dZmAZwXm{ZV emim {Z_m©U hmoD$Z, Ë`mVyZ ~mhoa nS>Umè`m
{dÚmÏ`mªZm VWmH${WV Cƒ nXm§À`m ZmoH$è`m {_iVmV Ago {MÌ {Z_m©U hmoV OmUma. `m emim§~m~Vhr -
AndmX dJiVm - gd©M B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim XO}Xma (?) AgVmV, Ago AdmñVd {MÌ {Z_m©U Ho$bo
OmUma/ hmoV OmUma.
`m gd© KQ>Zm§Mm n[aUm_ åhUOo, g_mOm_Ü`o ^{dî`mV EH$ doJimM dJ©{dJ«h {Z_m©U hmoÊ`mMr XmQ>
eŠ`Vm Amho. `mMr MwUyH$ gÜ`mhr g_mOmV AZw^dm`bm {_iVo.
_amR>r emim§À`m _mÝ`VoÀ`m _mJUrbm Vm|S>XoIbo CÎma XoÊ`mgmR>r ho AmamIS>çmMo ZmQ>H$ aMbo Amho
H$s H$m`, Aer e§H$m {Z_m©U hmoVo.
AmamIS>çmVrb {ZU©`m§Ûmao _amR>r ^mfmào_r ImOJr g§ñWmMmbH$m§Zm B§J«Or _mÜ`_mMr emim ñWmnZ
H$aÊ`mg ^mJ nmS>bo OmV Amho.
AmamIS>çmVrb {ZU©`mZwgma 2230 àmW{_H$ d CƒàmW{_H$ emim§_Ü`o ^{dî`mV {H$_mZ 10,000
{ejH$ d AÝ` H$_©Mmè`m§Mr ^aVr hmoUma. amoOJmamÀ`m _wÚmMm {dMma H$aVm ho {MÌ AmH$f©H$ dmQ>Vo. na§Vw
{ejU godH$m§Mr gÜ`mMr AdñWm, H$moUË`mhr emgH$s` ^aVr_Ybm ^«ï>mMma Am{U e¡j{UH$ JwUdÎmm `m
_wÚm§Mm {dMma H$aVm {ejU joÌmMo nwT>o H$m` hmoB©b, `mMm {dMmahr H$adV Zmhr.
`m gd© à{H«$`oMm gdm©{YH$ KmVH$ n[aUm_ _amR>r ^mfoda hmoV Amho. _amR>r _mÜ`_mVyZ {ejU
KoÊ`m~ÔbMr AZmñWmM `m AmamIS>çm_wio dmT>rbm bmJUma Amho.
hr EHy$U XÿadñWm bjmV KoD$Z, {X. 4 Am°ŠQ>mo~a, 2010 amoOr njmÜ`j _m. amO R>mH$ao `m§Zr
VËH$mbrZ _w»`_§Ìr _m. AemoH$ MìhmU `m§Mr ^oQ> KoD$Z _amR>r emim§{df`rMr Amnbr ^y{_H$m nÌmÛmao
ñnï> Ho$br.6
6 (nÌ n[a{eï>m_Ü`o OmoS>bo Amho.nhm n[a{eï> 2(B©))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
32
^mfoMm A{^_mZ Zmhr, e¡j{UH$ÑîQ>çm {dH$mg Zmhr, _mV¥^mfm d {ejU `m§À`m nañnag§~§Ym§~Ôb kmZ
Zmhr, emgZ-VÁk-gm{hpË`H$ BË`mXr KQ>H$ `m~m~V ì`mnH$ à_mUmV à~moYZ H$aV ZmhrV, emgZmMo
CbQ> B§J«OrbmM àmYmÝ`, _amR>rbm "_mH}$Q>_Ü`o' qH$_V Zmhr Ago V`ma Pmbobo dmVmdaU... Aem AZoH$
H$maUm§_wio Ag§»` _amR>r nmbH$ B§J«Or _mÜ`_mÀ`m àmW{_H$ emim§Zm àmYmÝ` XoV AmhoV.
B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Mm Aä`mgH«$_ H$m` Amho, nmR>çnwñVHo$ H$er AmhoV, {ejH$m§Zm VodT>çm
à_mUmV B§J«Or `oVo H$m, nmbH$ ñdV: nmë`m§Mm Kar Aä`mg KoD$ eH$Vrb H$m, nmë`mÀ`m _mZ{gH$
Hw$M§~UoM§ H$m`... `m _wÚm§Mm H$moUrM {dMma H$aV Zmhr. gJio B§J«OrÀ`m _mJo ~o\$m_ d ~o^mZnUo YmdV
gwQ>bo AmhoV. Ho$di ehar ^mJmVM Zìho, Va J«m_rU ^mJmVhr B§J«Or _mÜ`_mVyZ {ejUmMo à_mU dmT>V
Mmbbo Amho.
_amR>r "Mo' _yb^yV d gImob {ejU Zmhr -
_amR>r ^mfoMo d dmL²>_`rZ na§naoMo gImob kmZ {dÚmÏ`m©bm ìhmdo. Ë`mMr g_O d A{^éMr g_¥Õ
hmoD$Z dmL²>_`mÀ`m _yë`_mnZmMr j_Vm Ë`mbm àmá ìhmdr `m C{Ôï>m§VyZ {dÚmnrR>r` Aä`mgH«$_ {Z_m©U
hmoV ZmhrV. Ë`m_wio ^m{fH$ d dmL²>_`rZ kmZ Zgbobo, Ho$di à_mUnÌYmaH$ Ago hOmamo {dÚmWu {Z_m©U
hmoV AmhoV. `m {dÚmÏ`mªVyZM _amR>rMo {ejH$ V`ma hmoV AmhoV d Ë`m§Zr Xþæ`_ àH$maMo {dÚmWu KS>dÊ`mMo
H$maImZo Mmby R>odbo AmhoV. åhUyZM _amR>r ^mfoÀ`m joÌmV g§emoYH$m§Mr d dmL²>_`mÀ`m Aä`mgH$m§Mr Zdr
{nT>r KSy> eH$br Zmhr.
XOm©hrZ _amR>r {ejUm_wio _amR>r ^mfm{dkmZ, ^mfmemó, ì`mH$aUemó, H$moedmL²>_`, _amR>r
bmoH$gm{hË` ... B. KQ>H$m§Mm Aä`mg H$aUmè`m Aä`mgH$m§Mr g§»`m A{Ve` H$_r Amho. `m KQ>H$m§Mo H$mhr
Aä`mgH$ EH$ Ü`mg åhUyZ {Zð>oZo d H$ï>nyd©H$ `m {df`m§Mm Aä`mg H$aV AmhoV; _mÌ _amR>r {df`mMo
Mm§Jbo {ejU {_iVo åhUyZ {dÚmWu _amR>r ^mfoÀ`m gImob Aä`mgmH$S>o dimbo Aer KQ>Zm AndmXmZoM
KS>Vo.
_amR>r ^mfoH$S>o Ho$di X¡Z§{XZ ì`dhma H$aVmZm ~mobÊ`mMr ^mfm åhUyZM Ho$di nm{hbo OmVo.
_amR>rH$S>o {ejUmMr ^mfm, {dMma - _m{hVr - kmZmMr ^mfm åhUyZ Jm§^r`m©Zo nm{hboM OmV Zmhr. "_amR>r
^mfoV H$m` {deof {eH$m`Mo qH$dm {eH$dm`Mo' Agm nmoaH$Q> {dMma {dÚmWu - {ejH$ - àmÜ`mnH$
`m§À`mH$Sy>Z Ho$bm OmVmo.
embo` $d _hm{dÚmb`rZ ñVamda _amR>r ^mfm hm {df` dmL²>_`rZ A§JmZoM {eH$dbm OmVmo,
^mfm{dkmZ qH$dm ^mfmemó `m Ñï>rH$moZmVyZ A{YH$ à_mUmV {eH$dbm OmV Zmhr. Ë`m_wio {dÚmWu AZoH
${df`m§~m~VMm {dMma _amR>rVyZ H$ê$ eH$V ZmhrV.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
33
_amR>r"VyZ' {ejU ZmhrM -
_amR=rVyZ Cƒ {ejU hm {dMmaM (H$mhr _moOHo$ AndmX dJiVm) _hmamï´>mV Ho$bm Jobm Zmhr d
AmOhr Ho$bm OmV Zmhr. `m~m~V H¥$Vr Va H$U^ahr Pmbobr Zmhr. _amR>r ^mfm hr _hm{dÚmb`rZ {ejU
ì`dñWoV Ho$di H$bm emIoerM ~m§Ybr Jobr Amho. _amR>rVyZ {dkmZ emIoMo {ejU hm {dMmahr H$moUmÀ`m
_Zmbm {edV Zmhr. H$mhr {dÚmnrR>m§_Ü`o dm{UÁ` emIoMo nXdrn`ªVMo {ejU _amR>rVyZ {Xbo OmVo na§Vw
dm{UÁ` emIoMm CƒñVar` Aä`mg H$amd`mMm Agë`mg B§J«OrMmM AmYma ¿`mdm bmJVmo. _mZì`
{dÚm d gm_m{OH$ emóm§Mo {ejU _amR>rVyZ {Xbo OmVo, na§Vw `m {df`m§Mr XO}Xma nmR>çnwñVHo$ d g§X^©
nwñVHo$ _amR>rVyZ CnbãY ZmhrV. VgoM AmVm _mZì` {dÚm d gm_m{OH$ emóo `m§Mohr {ejU B§J«OrVyZ
KoÊ`mMo à_mU dmT>Vo Amho.
_hmamï>mV Xadfu B. 10 dr À`m {ZH$mbmZ§Va H$bm-{dkmZ-dm{UÁ` emIm§_Ü`o àdoemgmR>r
{dÚmWu-nmbH$m§Mr Ym§Xb CS>mbobr AgVo. Joë`m H$mhr dfmªV B. 11 dr À`m ñVamda àdoe KoVmZmM B§J«Or
_mÜ`_ {ZdS>Ê`mH$S>o H$b dmT>Vmo Amho Ago {XgyZ `oVo. nwT>o nwUo d qnna-qMMdS> `oWo {Xbo Jobobo àdoe;
nwUo d ZmJnya `oWo àdoe AOmªMr Pmbobr {dH«$s d ñdrH¥$Vr `m§Mm Vnerb {Xbm Amho. amÁ` _mÜ`{_H$ d
Cƒ _mÜ`{_H$ {ejU _§S=imMr B. 11, 12 dr {dkmZmMo {ejU _amR>rVyZ KoÊ`mMr _w^m AgVmZmhr
Ë`mH$S>o nyU© Xþb©j Pmë`mMo {XgyZ `oVo. EdT>oM Zìho, Va dm{UÁ` d H$bm emIoMohr {ejU B§J«OrVyZ
KoÊ`mMo à_mU dmT>V Mmbbo Amho.
nwUo d qnnar-qMMdS> : B. 11 dr À`m àdoe AOmªMr {dH«$s d ñdrH¥$Vr- df© 2011-20127
AO© g§»`m H$bm emIm dm{UÁ` emIm {dkmZ emIm {Ûbjr Aä`mgH«$_ d EQ>rHo$Q>rgmR>r
_mÜ`_
_amR>r
B§J«Or
_amR>r
B§J«Or
_amR>r
B§J«Or
{Ûbjr
EQ>rHo$Q>r {dH«$s 71,932
2,170 1,302 11,512 16,590 00 30,503 6,487 _m. C. Zm.
ñdrH¥$Vr 54,898
1,344 846 8,307 12,283 00 24,976 5,025 _m. C. Zm.
7 g§X^© : 7 Owb¡, 2011, X¡{ZH$ gH$mi (11 dr àdoe AOmªMr {dH«$s d ñdrH¥$VrMr _wXV g§në`mZ§VaMr AmH$S>odmar)
(_m.C.Zm. = _m{hVr CnbãY Zmhr.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
34
ZmJnya {d^mJ : B 11 dr À`m àdoe AOmªMr ñdrH¥$Vr- df© 2011-20128
AO© g§»`m
H$bm emIm dm{UÁ` emIm {dkmZ emIm {Ûbjr d EQ>rHo$Q>r
_mÜ`_
_amR>r
B§J«Or
_amR>r
B§J«Or
CX©y
qhXr
_amR>r
B§J«Or
CX©y
{Ûbjr
EQ>r Ho$Q>r
ñdrH¥$Vr 31,388
_m. C. Zm.
_m. C. Zm.
3,899 2162 131 1754 00 15059 287 7831 265
nwUo d qnnar-qMMdS> : B. 11 dr Mo àdoe XoÊ`mV Ambo - df© 2010-20119
EHy$U XoÊ`mV Ambobo àdoe
H$bm emIm dm{UÁ` emIm {dkmZ emIm {Ûbjr Aä`mgH«$_ d EQ>rHo$Q>rgmR>r
EHy$U g§»`m
_amR>r
B§J«Or
_amR>r
B§J«Or
_amR>r
B§J«Or
{Ûbjr
EQ>rHo$Q>r 44,017 1,446 714 9,623 12,216 -- 20,018 _m. C.
Zm. _m. C. Zm.
amÁ` _mÜ`{_H$ d Cƒ _mÜ`{_H$ {ejU _§S=imÀ`m {Z`_m§Zwgma {dkmZ emIoMo {ejU B§J«Or,
_amR>r, qhXr d CXÿ© `m Mma _mÜ`_m§VyZ KoVm `oVo. VgoM H$bm d dm{UÁ` emIoMo {ejU B§J«Or, _amR>r,
qhXr d CXÿ© `m Mma _mÜ`_m§gh JwOamVr d H$ÞS> `m ^mfm§Vhr KoVm `oVo.
nU _hmamï´>mVrb {H$Vr g§ñWmMmbH$m§Zm-_w»`mÜ`mnH$m§Zm-{ejH$m§Zm-nmbH$m§Zm-{dÚmÏ`mªZm hm
{Z`_ _m{hVr Amho hm g§emoYZmMm {df` Amho. `m AZoH$ _mÜ`_m§VyZ narjm XoVm `oVo, {ejU KoVm `oVo
Agm {b{IV {Z`_ Amho, nU Ë`mgmR>rÀ`m ì`dñWoMo H$m`, nmR>çnwñVHo$-Aä`mgH«$_-{ejH$m§Mo
H$m`...Ago àý CaVmVM.
A{^`m§{ÌH$s d d¡ÚH$s` Cƒ {ejUmgmR=r B`Îmm 12 dr Z§Va àdoe narjm (H$m°_Z EÝQ³=Ýg Q=oñQ= -
CET) KoÊ`mV `oVo. hr àdoe narjm (CET) _amR>r _mÜ`_mVyZ (J{UV dJiVm BVa {df`) XoVm `oD$ eH$Vo.
nU hr gw{dYm bmImo {dÚmÏ`mªZm _mhrV ZgÊ`mMrM eŠ`Vm A{YH$ Amho. VgoM _yimV B`Îmm 11, 12 dr
{dkmZmMo {ejUM-_w^m AgyZhr- _amR>r _mÜ`_mVyZ Pmbobo Zgë`mZo (B§J«OrVyZ hmoV Agë`mZo) {dÚmWu
hm _amR>rMm n`m©` ñdrH$maUmaM ZmhrV. 8 g§X^© : 4 Owb¡, 2011, bmoH$gÎmm, ZmJnya Amd¥Îmr.
9 g§X^© : 17 OyZ, 2011, X¡{ZH$ bmoH$gÎmm.
(_m.C.Zm. = _m{hVr CnbãY Zmhr.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
35
A{^`m§{ÌH$s, d¡ÚH$s`, g§JUH$s` d ì`dñWmnZ... BË`mXr emIm§Mo {ejUhr _amR>rVyZ Úm`bm hdo,
hm {dMmaM H$moUr H$aV Zmhr. Ago H$aÊ`mMm "^m{fH$ AmË_{dœmgM' _hmamï³=mZo J_mdbm Amho. {dkmZ -
V§ÌkmZmMo {ejU _amR>rVyZ XoÊ`mMr Amdí`H$VmM Zmhr, hm {dMma gÜ`m ~imdV Mmbbm Amho. _amR>r
AS>MUrMr ^mfm R>aV AgyZ, CbQ> B§J«Or ^mfoMmM Jm¡ad d dmna Ho$bm OmV Amho.
EdT>oM Zìho Va _hmamï´>mV nXdr d nXì`yÎma ñVamdaMo H¥$fr {ejU; {dYr {ejU (H$m`Xo{df`H$
{ejU); gm_m{OH$ {dH$mgmMo {ejU (MSW); J«§Wmb` emómMo {ejU n`m©daU emómMo Cƒ {ejU;
"hm°Q>ob d hm°pñnQ>°{bQ>r _°ZoO_|Q>' Mo {ejU ho VwaiH$ AndmX dJiVm B§J«Or ^mfoVyZM {Xbo OmVo.
(nÌH$m[aVoMo {ejU XoUmè`m _amR>r _mÜ`_mÀ`m g§ñWmhr àm_w»`mZo _w§~B©V H$_r hmoV AmhoV.)
hr Ho$di ^mfoMr g_ñ`m ZgyZ g§~§{YV joÌmMrhr g_ñ`m Amho. B§J«OrVyZ {ejU KoVbobm {dÚmWu
Ë`m kmZmMo, _m{hVrMo Cn`moOZ _hmamï>mVrb eoVrgmR>r-gm_m{OH$ joÌmgmR>r-J«§Wmb`m§gmR>r-
àgma_mÜ`_m§gmR>r H$go H$m` H$ê$ eHo$b? pñWVrMo AmH$bZ; g_ñ`m§Mr Imobr d Vrd«Vm OmUUo Am{U
gw`mo½` Cnm``moOZm H$aUo `m àË`oH$ ~m~VrV, da C„oI Ho$boë`m gd© joÌmV B§J«Or ^mfoVyZ {eH$boë`m
{dÚmÏ`mªZm N>moQ>çm-_moR>çm AS>MUr {Z_m©U hmoUma ho {Z{üV!
Aä`mgH«$_, nmR>çnwñVHo$, n[a^mfm H$moe... ZmhrV -
Jobr AZoH$ XeHo$ _amR>rVyZ darb {df` Aä`mgbo d {eH$dbo OmD$ eH$VmV Agm {dMmaM H$moUr
Ho$bm Zgë`m_wio> `m {df`m§Mo _amR>r Aä`mgH«$_ d nmR>çnwñVHo ~ZÊ`mMr à{H«$`m nyU©nUo Wm§~br Amho.
n[aUm_r$_amR=r _mÜ`_mVyZ Cƒ d AmYw{ZH$ {ejU hr Jmoï=M gdmªZm AeŠ` dmQy bmJbr Amho, _amR=r
_mÜ`_mMo d ^mfoMo {ejUmVrb _hÎd g§nwï>mV `oV Amho.
e¡j{UH$ Ñï>rH$moZmVyZ _amR>r ^mfoMm Z Pmbobm {dH$mg ho darb g_ñ`oMo _yi H$maU Amho.
nm[a^m{fH$ g§H$ënZmË_H$ H$moe {Z_m©U hmoÊ`mMr à{H«$`m Wm§~bobr Amho. Ë`m_wio {dkmZ, V§ÌkmZ, g§JUH$
... BË`mXr AmYw{ZH$ {df`m§Vrb g§H$ënZm d AÝ` KQ>H$m§gmR>rMo _amR>r eãX {Z_m©U hmoUo Wm§~bo Amho. `m
{df`m§Mm (_m{hVr d kmZmMm) {dH$mg _mÌ àM§S> doJmZo hmoV Amho. hm doJ B§J«Or ^m{fH$m§Zr à`ËZnyd©H$
gmYbm Amho.
nm[a^m{fH$ H$moem§~m~V amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm d ^mfm g§MmbZmb` `m§Mr ^y{_H$m _hÎdmMr
R>aVo. H$mhr nm[a^m{fH$ H$moe nydu àH$m{eVhr Pmbo AmhoV. nU Ë`m§Mm àgma Pmbobm Zmhr. gd©gm_mÝ`
OZVobm `mMr H$mhrhr _m{hVr Zmhr. VgoM nm[a^m{fH$ H$moe d emim - _hm{dÚmb`m§VyZ {Xbo OmUmao
{ejU `m§Mm nañnam§er H$mhrhr g§~§Y Zmhr. Ë`m_wio EH$m ~mOybm _amR>r nm[a^m{fH$ H$moe {Z_m©U hmoV
AgVmZm g§~§{YV {df`m§Mo {ejU _mÌ B§J«OrVyZM {Xbo Jobo.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
36
{dkmZ, V§ÌkmZ, dm{UÁ`, A{^`m§{ÌH$r, d¡ÚH$s`, g§JUH$s`... BË`mXr {df`m§er g§~§{YV g§X^©
nwñVHo$ Va gmoS>mM na§Vw embo` - _hm{dÚmb`rZ ñVamdarb nmR>çnwñVHo$hr _amR>r_Ü`o {Z_m©U hmoV ZmhrV.
`m g§X^m©V {dÚmnrR> nmR>çnwñVH$ {Z{_©Vr _§S>i H$m`©aV hmoVo, nU gÜ`m Vo ApñVËdmV Zmhr.
_amR>r{damoYr {ZU©`-
amÁ` qH$dm H|$Ð gaH$maH$Sy>Z qH$dm {d{dY {d^mJ-_hm_§S>io `m§À`mH$Sy>Z _amR>rda (ñWm{ZH$
^mfm§da) àË`j-AàË`jnUo {dnarV n[aUm_ H$aUmao {ZU©` KoVbo OmVmV. ~oYS>H$nUo {ZU©` KoVmZm
gdªH$f {dMma Ho$bm OmV Zmhr, Ago {ZU©` _amR>rÀ`m _wimda `oVmV. H$mhr {ZU©`m§Mr CXmhaUo nwT>o {Xbr
AmhoV...
1. B§J«Or _mÜ`_mV S>r.ES>. Ho$boë`m§gmR>r ZmoH$arV 20% AmajU
_hmamï> emgZmMm 22 Owb¡, 2010 Mm emgZ {ZU©`. {Oëhm n[afXm§À`m emim§_Ü`o {ejU godH$
åhUyZ "^aVr H$aVmZm' (Img emgH$s` eãX) Á`m§Zr S>r.ES>. Mo {ejU B§J«Or _mÜ`_mVyZ KoVbo Amho
Aem {dÚmÏ`mªgmR>r 20% nXo Ama{jV H$aÊ`mV Ambr AmhoV. `m {ZU©`mVrb AmUIr EH$ _wÔm bjUr` d
g§VmnOZH$ Amho. AmajUmMm bm^ {_idÊ`mgmR>r Ho$di S>r.ES>. Mo {ejU B§J«Or _mÜ`_mVyZ KoD$Z
MmbUma Zmhr. g§~§{YV {dÚmÏ`m©Zo / C_oXdmamZo Oa B. 1br Vo 12 dr Ago nyU© {ejU B§J«Or _mÜ`_mVyZ
KoVbo Agob, Va Ë`mbm "àW_ àmYmÝ`' {_iob.
emgZmZo nwT>rbà_mUo àmYmÝ`H«$_ {Xbobm Amho.
- àW_ àmYmÝ` - B`Îmm 1 br Vo 12 dr B§J«Or _mÜ`_ + S>r.ES>. B§J«Or _mÜ`_
- {ÛVr` àmYmÝ` - B. 1 br Vo 10 dr B§J«Or + 11, 12 dr _amR>r / BVa + S>r. ES>. B§J«Or _mÜ`_.
- V¥Vr` àmYmÝ` - B. 1 br Vo 10 dr _amR>r + 11, 12 dr B§J«Or _mÜ`_ + S>r. ES>. B§J«Or _mÜ`_.
- MVwW© àmYmÝ` - B. 1 br Vo 12 dr _amR>r _mÜ`_ + S>r. ES>. B§J«Or _mÜ`_.
`m "^`§H$a' {ZU©`mMo A{Ve` XÿaJm_r, dmB©Q> n[aUm_ _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§da hmoUma AmhoV.
"OmJ{VH$ ñVamda B§J«Or _mÜ`_mbm Agbobo _hÎd bjmV KoD$Z, VgoM amÁ`mVrb _wbm§_Ü o
B§J«Or~ÔbMm Ý`yZJ§S> {Z_m©U hmoD$ Z`o åhUyZ' hm {ZU©` KoÊ`mV Ambm Amho. na§Vw `m_wio ñd-^mfo~ÔbMm
Ý`yZJ§S> {Z_m©U hmoUma; _amR>r _mÜ`_mV {eHy$Z H$mhrM Cn`moJ Zmhr hr ^mdZm bmoH$m§À`m _ZmV {Z_m©U
hmoUma... Ë`mMo H$m`? _yi B§J«Or _mÜ`_mbm qH$dm B§J«Or ^mfobm AdmñVd _hÎd XoÊ`mÀ`m MwH$sÀ`m
YmoaUmV nwÝhm AmUIr MwH$sMo {ZU©` Agm Jw§Vm {Z_m©U hmoVmo Amho. n[aUm_r _amR>r _mÜ`_mV {eHy$Z H$mhr
Cn`moJ Zmhr hr ^mdZm à~i hmoV Mmbbr Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
37
`mM Xaå`mZ (gßQ>|~a, 2010 _Ü`o) VËH$mbrZ Vm{_iZmSy> gaH$maZo "amÁ` emgZmÀ`m
ZmoH$è`m§_Ü`o Vm{_i _mÜ`_mVyZ {eH$boë`m§Zm 20% OmJm Ama{jV', Agm AÜ`mXoe Omhra Ho$bm. `mdê$Z
XmoÝhr emgZm§Mm ^mfoH$S>o, _mÜ`_m§H$S>o nmhÊ`mMm Ñ{ï>H$moZ {XgyZ `oVmo. _hmamï> d Vm{_iZmSy> `m XmoÝhr
emgZm§Mo {ZU©` n[a{eï>mV OmoS>bo AmhoV.10
2. Am`wd}X {ejUm~m~V grgrAm`E_ Mm {ZU©` (àñVm{dV)
g|Q´>b H$m¡pÝgb \$m°a B§{S>`Z _o{S>{gZ (gr gr Am` E_) `m H|$Ðr` g§ñWoZo "Am`wd}X {ejUmMr
ñWm{ZH$ ^mfm§VyZ AÜ``Z-AÜ`mnZ H$aÊ`mMr JaO Zmhr,' Agm {ZU©` AMmZH$nUo Owb¡, 2010 _Ü o
KoD$Z Q>mH$bm. AmVm ñWm{ZH$ ^mfm§VyZ Am`wd}X {ejU XoÊ`mV `oUma Zmhr. Ë`m_wio CÎma ^maVmV qhXrV
VgoM Xm{jUmË` amÁ`m§V Ë`m-Ë`m ñWm{ZH$ ^mfm§_Ü`o Am`wd}X {ejU KoUmè`m hOmamo {dÚmÏ`mªMo ZwH$gmZ
Pmbo Amho. nwT>rb H$mimV B§J«Or _mÜ`_mMmM EH$_od n`m©` {dÚmÏ`mªgmR>r CnbãY AgUma Amho. "½bmo~b
Am`wd}XmgmR>r' Agm {ZU©` KoVbm Amho, Ago hmñ`mñnX g_W©Z g§~§{YV g§ñWm H$aVo.
Xoe^amVrb gw_mao 250 g§ñWm§_Yrb hOmamo {dÚmÏ`mªZm {ejUmgmR>r ñWm{ZH$ ^mfm ZmH$maUmam hm
{ZU©` Amho. _hmamï>mVrb 62 Am`wd}X _hm{dÚmb`m§Vrb gw_mao 2000 {dÚmÏ`mªda `mMm n[aUm_ hmoUma
Amho. åhUOo Zdo {df`, Zì`m g§H$ënZm, AmYw{ZH$ Aä`mgH«$_ ñWm{ZH$ ^mfm§V AmUUo Va XÿaM, nU
ñWm{ZH$ ^mfm§V CnbãY Aä`mgH«$_ ~§X H$aÊ`mM hm C\$amQ>m àH$ma Pmbm.
hm {ZU©` KoUmè`m n[afXoÀ`m amï>r` H$m`©H$m[aUr_Ü`o _hmamï>mMo gdm©{YH$ 11 gXñ` AmhoV, nU
_hmamï>mÀ`m gXñ`m§gh `m {ZU©`mbm {damoY H$aUmè`m gXñ`m§À`m {damoYmbm Ow_mZbo Jobo Zmhr.
(Q>rn : Agm VwKbH$s {ZU©` H|$Ðr` Amamo½` {d^mJmZo AMmZH$ KoVbm hmoVm. `mbm {damoY H$aV, njmZo
gr.gr.Am`.E_. Mo gXñ` S>m°. gwhmg naMwao `m§À`m ghH$m`m©Zo nmR>nwamdm Ho$bm.
njmÀ`m ^y{_Ho$bm `e {_imbo. H|$Ðr` Amamo½` {d^mJmZo {S>g|~a, 2011 _Ü`o gXa {ZU©` _mJo KoVbm.
Ho$di _hmamï´>mVM Zìho, Va gd© amÁ`m§V Am`wd}XmMo {ejU àmXo{eH$ ^mfm§_Ü`o XoÊ`mMr nÕV d
na§nam H$m`_ am[hbr.)
3. _hmamï´> emgZmMm "~oñQ> Am°\$ \$mB©ìh' {ZU©`.
XhmdrÀ`m {ZH$mbmZ§Va gd© {df`m§n¡H$s gdm©{YH$ JwU {_imbobo, H«$_mZo n{hbo nmM {df`
{dÚmÏ`mªMr JwUdÎmm _moOÊ`mgmR>r {dMmamV KoVbo OmVmV. `mda B. 11 dr qH$dm AÝ` Aä`mgH«$_mgmR>rMm
àdoe Adb§~yZ AgVmo. _amR>r hm "ñH$moA[a¨J' Mm {df` Zmhr, _amR>r hm H$[aAagmR>r _hÎdmMm {df` Zmhr,
Ë`mV \$º$ CÎmrU© Pmbo Var Mmbob; Agm {dMma H$ê$Z {dÚmWu (nmbH$m§À`m - {ejH$m§À`m gëë`mZwgma)
_amR>r {df`mbm H$_r _hÎd XoVmV.
10
nhm n[a{eï>(D$)(E)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
38
"~oñQ> \$mB©ìh_wio, JwUm§À`m JioH$mny ñnY}_wio' H$iV-ZH$iVnUo Amnë`m _m`~mobr-_amR>rMo
IƒrH$aU hmoVo Amho. B`Îmm 10 dr _Ü`o "hr' pñWVr Am{U nwT>o B. 11 dr nmgyZ dm{UÁ`, {dkmZ
emIm§_Ü`o Va _amR>r ^mfoMm AZ² {dÚmÏ`mªMm g§~§Y g§nVmoM.
4. {dÚmnrR> AZwXmZ Am`moJmMm nrEM.S>r. à~§Ym~m~VMm {ZU©` (àñVm{dV)
{dÚmnrR> AZwXmZ Am`moJmZo ZwH$VmM EH$ {ZU©` Omhra Ho$bm Amho. ^maVmVrb H$moUË`mhr {dÚmÏ`m©Zo
H$moUË`mhr ^mfoV nrEM.S>r. Mm Aä`mg d à~§Y nyU© Ho$ë`mZ§Va, Ë`m {dÚmÏ`m©Zo Vmo g§nyU© à~§Y B§J«OrV
^mfm§V[aV H$ê$Z Am`moJmH$S>o gynyX© H$amdm. (AndmX AWm©VM ^mfm d dmL²>_`mdarb à~§Ym§Mm)
`m {ZU©`m_mJMr H$maUo doJirM AmhoV. `m joÌmVrb Xþîàd¥Îmr dmT>V AmhoV. EH$mM amÁ`mVrb
_mJ©Xe©H$-àmÜ`mnH$ d {dÚmWu g§JZ_VmZo "g§emoYZ CaHy$Z' Q>mH$V AmhoV. à~§Ym§Mr Z¸$b H$aÊ`mMo
àH$ma dmT>V AmhoV. `mbm Amim KmbÊ`mgmR>r Am`moJmZo, "à~§YmMr d {dÚmÏ`m©Mr VnmgUr doJù`m
amÁ`mVrb EH$ àmÜ`mnH$ H$aVrb,' Agm {ZU©` ZwH$VmM KoVbm. na§Vw JwOamVr qH$dm H$ÞS>r àmÜ`mnH$
(H$moUË`mhr {df`mdaMm) _amR>r ^mfoVrb à~§Y qH$dm _amR>r àmÜ`mnH$ Vm{_i ^mfoVrb à~§Y Vnmgy
eH$Uma ZmhrV, ho bjmV Amë`mda Ë`mda Cnm` åhUyZ "à~§YmMr B§J«Or ^mfm§V[aV àV' hm {ZU©` KoÊ`mV
Ambm.
`m {ZU©`m_wio g§emoYH$m§da EH$ A{V[aº$ ~moOm nS>Uma Amho. {dÚmÏ`mªMm `mda doi IM© hmoUma,
n¡gmhr IM© hmoUma. VgoM `m_Ü`o g§emoYZmMm {df`, Ë`m_Ü`o _m§S>bobm Zdm {dMma, doJim {dMma _mJo
nSy>Z ^mfm§VamÀ`m _wÚmbm _hÎd àmá hmoV Amho. ñd-^mfoV / _mV¥^mfoV {dMma Ho$bm OmVmo, AmoKdË`m
e¡brV A{^ì`º$ hmoVm `oVo...`m_wioM {dÚmÏ`m©Zo _mV¥^mfm {ZdS>bobr AgVo. ^mfm§VamÀ`m à{H«$`oV VrM
Vrd«Vm, gImobVm, VmoM ~m§YogyXnUm à~§YmÀ`m _m§S=UrV CVaÊ`mMr eŠ`Vm H$_rM AgVo. `m B§J«Or
^mfm§V[aV à~§Ymdê$Z naamÁ`mVrb narjH$ narjU qH$dm _mJ©Xe©Z qH$dm JwUm§H$Z H$go H$aUma, hm àý
CaVmoM.
VgoM `m {ZU©`m_wio B§J«OrMo _hÎd dmT>Vo Amho Am{U ñWm{ZH$ ^mfm {~Z_hÎdmÀ`m ~ZV AmhoV.
"nwT>o OmD$Z B§J«Or_Ü`o à~§Y gmXa H$am`Mm Amho, Ë`mdê$Z H$mhr à_mUmV JwUdÎmm Vnmgbr OmUma Amho;
Va _r B§J«Or _mÜ`_mVyZM Aä`mg H$aoZ, g§emoYZ H$aoZ, à~§Y {bhrZ,'... `m {XeoZo {dMma H$aUmè`m§Mr
g§»`m `m {ZU©`m_wio {Z{üVM dmT>V OmB©b.
(Q>rn : 2011-12 `m e¡j{UH$ dfm©nmgyZ {dÚmnrR> AZwXmZ Am`moJ hm {ZU©` bmJy H$aUma Amho. Vgm
AmXoe Am`moJmÀ`m g§Ho$VñWimda CnbãY Zmhr, g§~§{YV ~mVå`m _mÌ d¥ÎmnÌm§V `oV AmhoV.)
5. H|$Ðr` bmoH$godm Am`moJmMm nyd© narjo~m~VMm {ZU©` :
H|$Ðr` bmoH$godm Am`moJmÀ`m Zì`m Aä`mgH«$_mZwgma, 2011 nmgyZ nyd©narjoV àýn{ÌH$m - 2
_Ü`o B§J«Or ^mfoÀ`m àmdrÊ`mda {deof ^a XoÊ`mV Ambm Amho. B`Îmm 10 drÀ`m nmVirdarb B§J«Or ^mfm
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
39
àmdrÊ` Vnmgbo OmUma Amho. {df`mÀ`m EHy$U 200 JwUm§n¡H$s 20-25 JwU "`m àým§Zm / àýmbm' Agy
eH$VmV. `m {ZU©`mMr _wio H|$Ðr` nmVirda MmbUmè`m B§J«Or H$ma^mamV AmhoV.
daH$aUr {Xgm`bm hm N>moQ>m {ZU©` Amho, nU `mMm AàË`j n[aUm_ _amR>r ^mfoda d B§J«OrMr
H$mhr à_mUmV ^rVr Agboë`m _amR>r {dÚmÏ`mªda hmoUma Amho. "BVa {df`m§Mm Mm§Jbm Aä`mg, nU AZoH$
H$maUm§_wio B§J«OrMm H$_r Aä`mg AgUmao {dÚmWu Am`moJmÀ`m narjm XoÊ`mg X~H$Vrb. Ho$di B§J«OrVrb
H$m¡eë` H$_r åhUyZ ñWm{ZH$ ^m{fH$ {dÚmÏ`mªÀ`m CÎmrU© hmoÊ`mÀ`m à_mUmda n[aUm_ hmoD$ eH$Vmo. Oo
n{hë`mnmgyZ B§J«Or _mÜ`_mV {eH$V AmhoV ( d Oo BVahr {df`m§V VodT>oM hþema AmhoV) Aem {dÚmÏ`mªZm
`mMm A{YH$ \$m`Xm hmoB©b. `mMm AW© eodQ>r "Mm§Jbo B§J«Or {ejU' KoUo n`m©á R>aVo Amho. VgoM Ü`o`ào[aV
hmoD$Z Aä`mg H$aUmao {dÚmWu, Amnë`m nmë`m§Zm nwT=o Cƒ àemgH$s` A{YH$mar ~ZdÊ`mMo ñdßZ
~miJUmao nmbH$... BË`mXr gd© KQ>H$m§_Ü`o B§J«OrMo _hÎd d Cn`wº$VmM AYmoao{IV hmoV Amho. _amR>r
_mÜ`_mnojm B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emioV àdoe KoUoM H$go `mo½` Amho; `mÀ`m H$maUm§À`m `mXrV ^a
KmbUmam hm {ZU©` Amho.
{dÚmnrR> H$m`ÚmH$S>o Xþb©j -
"_amR>r ^mfoVyZ {ejU, g§emoYZ', hm {dMma PmbmM Zmhr, Ago Zmhr. doimodoir H$mhr
Aä`mgH$m§Zr, g§emoYH$m§Zr Ë`mMm AmJ«h Yabm, Ë`m AmJ«hmMo H$mhr doim H$m`ÚmVhr ê$nm§Va Pmbo. nU
`mMr A§_b~OmdUrM Pmbr Zmhr.
Iao Va _hmamï´> {dÚmnrR> H$m`Úm_Ü`o (1994) "{dÚmnrR>m§Zr _amR>r ^mfoÀ`m Aä`mgmbm àmYmÝ`
Úmdo, àmoËgmhZ Úmdo. VgoM AÜ`mnZ, AÜ``Z, narjm d g§emoYZmMo _mÜ`_ åhUyZhr _amR>r ^mfobm
àmYmÝ` Úmdo,' Ago Z_yX Ho$bobo Amho. {dÚmnrR>m§Mm A{YH$ma d H$V©ì`o `m ^mJmV _wÔm H«$_m§H$ 55 _Ü`o hr
~m~ {Xbobr Amho. H$m`ÚmÀ`m _yi _gwÚm_Ü`o (nmZ H«$. 12 da) {Xbobm _OHy$a nwT>rbà_mUo Amho.
Powers and Duties of University :
To promote by itself , or in Co-operation with other universities the study of 'Marathi'
and the use of Marathi as a medium of instruction, study, research and examination.
na§Vw `m _yb^yV _wÚmH$S>o H$moUË`mhr {dÚmnrR>mZo, H$moUË`mhr Hw$bJwê§$Zr qH$dm _amR>r ^mfm {d^mJ
à_wIm§Zr, àmÜ`mnH$m§Zr Jm§^r`m©Zo nm{hbobo Zmhr, `m~m~V AmœmgH$ H¥$Vr Ho$bobr Zmhr.
The Maharashtra University Act 1994 `m H$m`ÚmVrb {d{eï> VaVyX n[a{eï>m_Ü`o OmoS>br Amho.
_wimV hm H$m`XmM _hmOmbmda B§J«Or ^mfoVM dmMÊ`mg {_iVmo.11
11
nhm n[a{eï 2>(Eo) )
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
40
^mfm {dÚmnrR>mMr JaO -
_hmamï>mVrb gd© emim, gd© àH$maMr _hm{dÚmb`o `m§VyZ gd© ñVam§da _amR>r ^mfoMo {ejU Am{U
_amR>r ^mfoVyZ gd© {df`m§Mo {ejU `m _yb^yV {df`mda g§emoYZ H$aÊ`mgmR>r, `m~m~VÀ`m kmZmMr d
_m{hVrMr {Z{_©Vr H$aÊ`mgmR>r VgoM `m g§X^m©Vrb à{ejU XoÊ`mgmR>r "ñdV§Ì _amR>r ^mfm {dÚmnrR>mMr'
_hmamï´>mV {ZVm§V Amdí`H$Vm Amho.
_amR>r {dÚmnrR> hm _wÔm _hmamï´>mV, _amR>r gm{hË` d {ejUmÀ`m joÌmV Jobr gw_mao 90 df} _m§S>bm
OmVmo Amho. 1921 gmbr ~S>moXm `oWo Pmboë`m A{Ib ^maVr` _amR>r gm{hË` g§_obZmV AÜ`jr`
^mfUmV gm{hË`g_«mQ> Z. qM. Ho$iH$a `m§Zr ñdV§Ì {dÚmnrR>mÀ`m Amdí`H$Voda ^a {Xbm hmoVm. nwT>rb
H$mimV AZoH$ doim gm{hpË`H$ d {ejUVÁkm§Zr `mMr doimodoir _mJUr Ho$bobr Amho. na§Vw `m~m~V
H$moUVohr gH$mamË_H$ nmD$b CMbbo Jobobo Zmhr. g§`wº$ _hmamï>mMr ñWmnZm hmoV AgVmZm 1960 gmbr
Pmboë`m gm{hË` g§_obZmVhr VËH$mbrZ AÜ`j am. lr. OmoJ `m§Zr _amR>r hr kmZ^mfm hmoÊ`mgmR>r Omo_mZo
à`ËZ H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm AYmoao{IV Ho$br hmoVr.
n[aUm_
OrdZ OJVmZm {d{dY OrdZ ì`dhmamV ZdZì`m g_ñ`m {Z_m©U hmoV AgVmV. Ë`m g_ñ`m
gmoS>dÊ`mgmR>r VgoM Amnbo OJUo A{YH$ AW©nyU©, Mm§Jbo d g_¥Õ ~ZdÊ`mgmR>r Oa AmnU Amnë`m
^mfoVM kmZ{Z{_©Vr H$ê$ bmJbmo, Va Vr ^mfm kmZ^mfm ~ZVo. EImXr ^mfm kmZ^mfm hmoÊ`mgmR>r Vr
{ejUmMo _mÜ`_ hmoUo Amdí`H$ AmhoM, {edm` Ë`m ^mfoVyZ kmZ {Z_m©U hmoUo d ngaUohr Amdí`H$ Amho.
na§Vw darb gd© Jmoï>tMm n[aUm_ hmoD$Z _amR>r ^mfm hr kmZ^mfm åhUyZ {dH${gV hmoÊ`mMr à{H«$`m _§Xmdbr
Amho, qH$~hwZm Wm§~brM Amho.
ì`mdhm[aH$ {dMma H$aVm _amR>r _mÜ`_mVyZ dm{UÁ` d H$bm emIoMo {ejU KoVbo, Va Ë`m
{dÚmÏ`mªgmR>r gÜ`m ZmoH$arÀ`m g§Yr H$_r à_mUmV CnbãY AmhoV. IwÔ _amR>r ^mfoMo-gm{hË`mMo {ejU
KoUmè`m§Zmhr A{Ve` H$_r g§Yr CnbãY AmhoV. hm H$irMm _wÔm Amho. n[aUm_r {eH$Umè`m§V Ý`yZJ§S>
{Z_m©U hmoVmo Amho; VgoM `m {Xeobm {\$aH$m`bmM ZH$mo Agm {dMma ~imdV Mmbbm Amho.
"H$moUVohr kmZ OZgm_mÝ`m§À`m qMVZ H$joV (Ë`m§À`m ^mfoV) `oV Zmhr, Vmon`ªV Vo {dH${gV hmoV
Zmhr.' ^maVm_Ü`o kmZ-{dkmZ {dH${gV Z hmoÊ`mMo H$maU hoM Amho. nydu g§ñH¥$V ^mfo_wio, {d{eï>
CVa§S>rÀ`m g_mOì`dñWo_wio kmZ ~hþOZm§n`ªV nmohmoMbo Zmhr. Jm¡V_ ~wÕ, _hmdra (nmbr, AY©_mJYr),
kmZoœa, MH«$Ya d ~gdoœa (àmH¥$V-_amR>r, H$mZS>r) `m§Zr ~§S> Ho$bo. g§ñH¥$V ^mfoVrb kmZ bmoH$^mfm§_Ü o
AmUbo. Iao Va `m à_mUoM "kmZ{dñVmamgmR>r Xoer -bmoH$^mfm§Mm {dH$mg' KS>Uo Ano{jV hmoVo. na§Vw
_amR=r_Ü`o nwÝhm kmZoœa, MH«$Ya {Z_m©U Z Pmë`m_wio B§J«Or _mÜ`_mVyZ {ejUmMo Xþï=MH«$ {Z_m©U Pmbo
Amho. n[aUm_r EH$ "B§J«Or {ejU-^mfm H|$ÐrV g_mOì`dñWm' {Z_m©U hmoV Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
41
B§J«OrMo dmT>Vo _hÎd, B§J«OrVyZ hmoUmar kmZ{Z{_©Vr, Ë`m ^mfoMr bdMrH$Vm, AÚ`mdVVm hr Ë`m
^mfoMr {deofVm ZgyZ `m_mJo Ë`m ^m{fH$m§Mo AWH$ d {Zð>mdmZ à`ËZ AmhoV. `mCbQ> _amR>r ^mfm gj_
AgyZhr Vr kmZ^mfm Z ~ZUo, AmYw{ZH$ {dkmZmMo-Cƒ {ejUmMo _mÜ`_ Z ~ZUo d amoOJmamMo gmYZ Z
~ZUo hm _amR>r ^mfoMm Xmof ZgyZ hm _amR>r ^mfH$m§À`m AH$m`©j_VoMm, AmigmMm d {Za{^_mZmMm
n[aUm_ Amho.
`m gd© g_ñ`m§Mm _hÎdmMm n[aUm_ åhUOo "Vobhr Jobo, Vynhr Jobo' hr AdñWm hmo`. "Zm YS>
_amR>r, Zm YS> B§J«Or' Am{U "H$[a`ahr KS>V Zmhr' Aer ~hþg§»` {dÚmÏ`mªMr AdñWm hmoV Amho.
"_amR>rMm {dH$mg Zmhr AZ² n`m©`mZo amÁ`mMmhr YS> {dH$mg Zmhr', Aer amÁ`mMr AdñWm Amho.
Cnm` :
_amR>r ^mfoVyZ kmZ{Z{_©Vr Pmbr, VaM _amR>rVyZ {ejU XoVm `oD$ eHo$b Am{U _amR>r ^mfm ñdV§Ì
à^ogh {Q>Ho$b, {dñVma nmdob. kmZ^mfm hr g§H$ënZm g_OyZ KoD$Z _amR>r ^mfm kmZ^mfm H$er hmoB©b
`mgmR>r VÁk Aä`mgH$m§Mo ghH$m`© KoÊ`mV `oB©b. bmoH$^mfm Vo kmZ^mfm Aem _amR>rÀ`m àdmgmgmR>r
AW©gmhmæ` H$aUo Am{U H$m`Xo, {Z`_ d VaVwXr H$aUo, Aem gd© Jmoï>r Q>ßß`mQ>ßß`mZo H$aÊ`mV `oVrb.
_w»` åhUOo _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nadmZJrM ZmH$maUmao Am{U Ë`mM doir B§J«Or
_mÜ`_mÀ`m emim§Zm nm`KS>çm KmbUmao, Ë`m emim§Mo _hÎd dmT>dUmao YmoaU Amåhr aÔ H$ê$. Á`m gj_,
XO}Xma, AZw^dr, H$ënH$ d CËgmhr g§ñWmMmbH$m§Zr _amR>r _mÜ`_mÀ`m emiogmR>r àñVmd nmR>dbo AmhoV,
Ë`m§Mr `mo½` Ë`m H$m`Xoera à{H«$`oÛmao N>mZZr H$ê$Z; _amR>r emim§Zm ËdarV nadmZJr XoÊ`mV `oB©b.
Ag§»` _amR>r emim ñWmnZ hmoD$Z, Ë`m§_Ü`o ñnYm© {Z_m©U Pmbr, Va Vo _amR>r ^mfm d {ejUmgmR>r EH$
gwbjUM R>aob. CJmMM à_mUmÀ`m ~mhoa B§J«Or emim§Zm nadmZJr XoÊ`mV `oUma Zmhr. B§J«Or emim§À`m
nadmZJr~m~V gT>i hmV, A{YH$ gdbVr Am{U _amR>r~m~V _mÌ AmIS>Vm hmV Ago Am_À`m amÁ`mV
KS>Uma Zmhr. _hmamï´>mV _amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§Zm àmYmÝ` d `mo½` Vmo gÝ_mZ {Xbm OmB©b.
~¥hX² AmamIS>m{df`H$ Cnm`
H$moUË`mhr e¡j{UH$ YmoaUm§Mm {dMma H$aVmZm _mV¥^mfoVyZ {ejU d _hmamï´>mMr amO^mfm _amR>r;
`m XmoZ _yb^yV gyÌm§Mm {dMma emgZmZo H$am`bmM hdm.
~¥hX² AmamIS>çmV Z ~gUmè`m na§Vw H$m`_ {dZmAZwXm{ZV Aem XO}Xma d gj_ _amR>r emim§Zm
emgZmZo nadmZJr Úm`bmM hdr. (emgZmMo `m emim§da {Z`_m§À`m AmYmao H$mhr à_mUmV {Z`§ÌUhr
Oê$a Agmdo.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
42
`m emim Jobr 4-5 df} _mÝ`VoÀ`m AnojoZo Mmby AmhoV, Á`m§Zr emgZmH$S>o _mÝ`VogmR>r àñVmd
gmXa Ho$bobo AmhoV Aem emim§Mo àñVmd gagH$Q> aÔ Z H$aVm, Ë`m§Mr JwUdÎmm d {dÚmWu{à`Vm nmhÿZ
Ë`m§Zm ËdarV _mÝ`Vm Úmdr.
EHy$U 2230 emim (àmW{_H$ d Cƒ àmW{_H$) `m gd©À`m gd© ñWm{ZH$ ñdamÁ` g§ñWm§H$S>o Z
XoVm, `m {d^mJmVrb AJmoXaM Ambobo ImOJr g§ñWm§Mo àñVmd Vnmgbo OmdoV. Ë`m§Mr JwUdÎmm d j_Vm
OmoIyZ H$mhr XO}Xma ImOJr g§ñWm§Zmhr Mmbdm`bm XoÊ`mV `mì`mV.
`m ImOJr d emgH$s` emim§VyZ Cƒ àVrMo {ejU {Xbo OmD$Z, `m emim§Mr à{V_m C§MmdUmao
`eñdr {dÚmWu `mVyZ ~mhoa nS>Vrb; VgoM _amRr emioVyZhr VodT>oM JwUdmZ {dÚmWu V`ma hmoVmV Agm
{dœmg g_mOm_Ü`o {Z_m©U hmoB©b... Aem e¡j{UH$ ~m~tH$S=o {ejU {d^mJmZo A{YH$ bj Úmdo.
ehar ~¥hX² AmamIS>mhr bdH$amV bdH$a OZVog_moa gmXa H$amdm. Vmo H$aVmZm ImOJr d
emgH$s` emim d emim§Mr JwUdÎmm `m§_Yrb g§VwbZ gmYmdo.
ñdV§Ì _amR>r ^mfm {dÚmnrR>mMr ñWmnZm H$aUo Amdí`H$ Amho.
Ho$di Am{U Ho$di _amR>r ^mfoMm gdªH$f Aä`mg H$aUmè`m ñdV§Ì {dÚmnrR>mÀ`m ñWmnZoMr
Amdí`H$Vm Amho. ^mfm{dH$mgmMr nwT>rb H$m_o `m {dÚmnrR>mÀ`m _mÜ`_mVyZ H$aÊ`mV `oVrb.
emim, _hm{dÚmb`o Aem {d{dY ñVam§da _amR>r ^mfoMo {ejU H$emàH$mao {Xbo Omdo `m~m~VMo
g§emoYZ d {Z`moOZ "_amR>r {dÚmnrR>mVyZ' hmoB©b. VgoM H¥$fr, {dYr, gm_m{OH$ {dH$mg, J«§Wmb` emó,
nÌH$m[aVm `m emIm§gh A{^`m§{ÌH$s, d¡ÚH$s`, g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ, ì`dñWmnZ... BË`mXr AmYw{ZH$
Aä`mgH«$_m§Vrb gd© {df`m§Mo {ejU _amR>rVyZ H$go {Xbo Omdo `m~m~VMohr g§emoYZ d {Z`moOZ `m ñdV§Ì
{dÚmnrR>mÛmao H$aÊ`mV `oB©b.
_hmamï>mVrb {dÚmnrR>m§V d {ejU g§ñWm§V _amR>r ^mfm {eH$dUmao àmÜ`mnH$, {ejH$ Am{U
{eH$Umao {dÚmWu `m§Mo {Z`{_V à{ejU `m {dÚmnrR>mÛmao hmoB©b. OoUoH$ê$Z ^mfm{df`H$ g§emoYZ Am{U
AÚ`mdV _m{hVr Ë`m§À`mn`ªV nmohmoMob.
^mfmemó, ì`mH$aU, Cƒma emó `m§Mm AÚVZ Aä`mg {dÚmnrR>mV Ho$bm OmB©b.
_amR>rÀ`m ~mobr hm ^mfoÀ`m Ñï>rZo EH$ _hÎdmMm KQ>H$ Amho. ^mfm{dH$mgm_Ü`o `m ~mobtMo OVZ
hm EH$ _hÎdnyU© ^mJ Amho. _amR>rÀ`m ~mobr, _hmamï>mVrb Am{Xdmgr O_mVtÀ`m ~mobr OVZ
H$aÊ`mgmR>rMo àË`j H$m`© Am{U ~mobt~m~VMo g§emoYZ, boIZ d à{ejU `m {dÚmnrR>mVyZ H$m`m©pÝdV
Ho$bo OmB©b.
_amR>r ^mfoMr n{hbr {bnr åhUOo _moS>r {bnr hmo`. ^mfoÀ`m B{VhmgmV _moS>r {bnrbm AWm©VM
_hÎdmMo ñWmZ Amho. _moS>r {bnrV _amR>r ^mfoVrb àM§S>, g_¥Õ Ago Eo{Vhm{gH$ _hÎdmMo gm{hË` CnbãY
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
43
Amho. _hmamï>mÀ`m B{VhmgmÀ`m Ñï>rZo Am{U ^mfm{dH$mgmÀ`m Ñï>rZohr _moS>r {bnr à{ejU d _moS>r
{bnrVrb nwamVZ H$mJXnÌm§Mo XodZmJar {bnrV {bß`§Va `m XmoZ Jmoï>r AË`mdí`H$ AmhoV. _amR>r
{dÚmnrR>mÀ`m _mÜ`_mVyZ `m Jmoï>r ghOJË`m hmoD$ eH$VmV. `m {dÚmnrR>m_Ü`o _moS>r {bnrMm ñdV§Ì {d^mJ
ñWmnZ H$ê$Z g§~§{YV H$m_o H$aÊ`mV `oVrb. _amR>rÀ`m ~mobr d _moS>r {bnr{df`r A{YH$ _m{hVr
n[a{eï>mV OmoS>br Amho.12
B`Îmm 11 dr nmgyZ Mr {dkmZ d dm{UÁ` emIoMo _amR>r Aä`mgH«$_ V`ma H$aUo; H¥$fr, {dYr,
gm_m{OH$ {dH$mg (MSW), J«§Wmb` emó; nÌH$m[aVm (d¥ÎmnÌo d d¥Îmdm{hÝ`m) `m emIm-{df`m§Mo
nX{dH$m, nXdr d nXì`yÎma {ejUmMo Aä`mgH«$_ gd© {dÚmnrR>m§gmR>r {Z_m©U H$aUo; A{^`m§{ÌH$s, d¡ÚH$s`,
g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ Am{U ì`dñWmnZ `mhr emIm§Mo nXdr-nXì`yÎma ñVamdarb Aä`mgH«$_ V`ma
H$aUo; VgoM darb gd© emIm§Mr Aä`mgH«$_mZwgma nmR>çnwñVHo$ V`ma H$aUo. Aer gd© H$m_o _amR>r
{dÚmnrR>mVyZ MmbVrb. ho Aä`mgH«$_ Q>ßß`mQ>ßß`mZo bmJy H$aÊ`mgmR>rMm H$m`©H«$_hr {dÚmnrR>mVyZ
AmIÊ`mV `oB©b.
BVa Cnm` :
"{dkmZ-A{^`m§{ÌH$s - d¡ÚH$s` `m emIm§gmR>r _amR>r Aä`mgH«$_ d nmR>çnwñVHo$' `m _wÚmMm
C„oI `m {Q=nUmV Ho$bobm Amho. Aem àH$mao 11 dr, 12 dr Mr {dkmZ emIoVrb, H$mhr {df`m§Mr
nmR>çnwñVHo$ nwÊ`mVrb kmZ^mfm àH$meZmZo {Z_m©U Ho$bobr AmhoV. "_amR>r H$mH$m' åhUyZ ñdV:bm
A{^_mZmZo g§~moYUmao Am{U Ë`mM ZmdmZo bmoH${à` Agbobo àm. A{Zb Jmoao `m§Zr hr AmœmgH$ gwédmV
Ho$br Amho. ^m¡{VH$emó, Ordemó d agm`Zemó `m {df`m§Mr nwñVHo$ VÁk d _amR>r ^mfm{^_mZr
àmÜ`mnH$m§À`m ghH$m`m©Zo V`ma Pmbr AmhoV. Ë`m§Mm dmnahr eoH$S>mo {dÚmÏ`mªZr gwê$ Ho$bm Amho.
`m Cn`wº$ CnH«$_mMm doJ d à^mdjoÌ dmT>m`bm hdo, Agm Am_Mm {dMma Amho. _mÜ`{_H$ d Cƒ
_mÜ`{_H$ {ejU _§S>imÀ`m {Z`_mZwgma 11 dr d 12 dr Mr {dkmZ emIoMr narjm {dÚmWu B§J«Or, qhXr,
_amR>r d CXÿ© _mÜ`_mVyZ XoD$ eH$VmV. kmZ^mfm àH$meZm_wio _amR>r _mÜ`_mVyZ narjm XoUmè`m d _amR>r
nmR>çnwñVH$ dmnaUmè`m {dÚmÏ`mªMr g§»`m dmT>V Amho.
Amåhr kmZ^mfm àH$meZmgmaIm CnH«$_ g§nyU© amÁ`^amgmR>r _amR>r {dÚmnrR>mÀ`m qH$dm
~mb^maVrÀ`m _mÜ`_mVyZ H$m`m©pÝdV H$ê$. `mgmR>r g§~§{YV àmÜ`mnH$ - VÁkm§Mo ghH$m`© KoD$. àW_
B`Îmm 11, 12 dr Mo {dkmZ-{ejU _amR>r _mÜ`_mVyZ KoVbo H$s, A{^`m§{ÌH$s-d¡ÚH$s` àdoe narjm
(grB©Q>r) {dÚmWu _amR>r _mÜ`_mVyZ CÎm_ àH$mao XoD$ eHo$b Am{U `m emIm§V {ejU KoUmè`m _amR>r
{dÚmÏ`mªMo à_mU {Z{üV dmT>ob. 13
12
nhm n[a{eï> 2(Amo) 13
_§S=imMm Cnamo„o{IV {Z`_ n[a{eï=mV Om oS>bm Amho. nhm n[a{eï> 2(Am¡)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
44
{d{dY ñVam§darb _amR>r ^mfm Aä`mgH«$_mMm nwZ{d©Mma d Aä`mgH«$_mMr nwZ~mªYUr H$aÊ`mMr
AmO JaO Amho. darb {Q>nUmV g{dñVa {Xboë`m g_ñ`m§Mm {dMma H$aVm AÚ`mdV d AmYw{ZH$ _m{hVr
d kmZ _amR>r_Ü`o AmUÊ`mMm {dMma (d H¥$Vr) Jm§^r`m©Zo H$aÊ`mMr JaO Amho. `m AZwf§JmZo {dÚmnrR>
nmR>çnwñVH$ {Z{_©Vr _§S>i nwÝhm Omo_mZo H$m`©aV hmoÊ`mMr JaO Amho. VgoM amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm d
^mfm g§MbZmb` `m§Mrhr H$m`©j_Vm dmT>Ê`mMr Amdí`H$Vm Amho. Amåhr `m g§ñWm§À`m H$m`©j_Voda ^a
XoD$.
embo` {ejUmnmgyZM {dÚmÏ`mªZm g§JUH$mMr gd` ìhmdr `m Ñï>rZo gmoß`m _amR>r ^mfoVyZ
g§JUH$mMo à{ejU XoUo JaOoMo Amho, VgoM `w{ZH$moS>à{UV _amR>r d BpÝñH«$ßQ>Mm H$i\$bH$hr {eH$dUo
\$m`Xoera R>aob. `m Ñï>rZo Aä`mgH«$_mMr AmIUr H$aÊ`mV `oB©b Am{U `mgmR>r AmH$f©H$ nmR>çnwñVHo$hr
V`ma H$aÊ`mV `oVrb. `mgmR>r VÁk d g§~§{YV g§ñWm§Mo ghH$m`© KoÊ`mV `oB©b.
{X. 1 _o, 1960 amoOr _amR>r ^m{fH$m§Mm _hmamï´> ApñVËdmV Ambm. hm bT>m Ho$di amÁ`mgmR>rMm /
àXoemgmR>rMm bT>m ZìhVm, Va Vmo _amR>r ^mfm, _amR>r g§ñH¥$Vr d _hmamï´> Y_m©gmR>rMm bT>m hmoVm. `m
bT>çmMm B{VhmgM _hmamï>r` OZVobm _mhrV Zgë`m_wio _amR>r ^mfm, g§ñH¥$Vr d àXoe `m§Mo _yë`M
OZVobm C_Jbobo Zmhr. `mMm EHy$U {dnarV n[aUm_ ^mfoÀ`m d àXoemÀ`m {dH$mgmda hmoVmo. åhUyZM
g§`wº$ _hmamï´>mMm B{Vhmg embo` d _hm{dÚmb`rZ nmVirda _amR>rVyZ {eH$dbm OmUo Amdí`H$ Amho.
VÁkm§À`m-Aä`mgH$m§À`m ghH$m`m©Zo AmIUr H$ê$Z Amåhr Aä`mgH«$_mV `mMm g_mdoe H$ê$.
_amR>r _mÜ`_mÀ`m emim§_Ü`o CÎm_ B§J«Or {ejU Am{U B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§_Ü`o CÎm_ _amR>r
{ejU `m gyÌmMm Adb§~ Ho$ë`mg AZoH$ g_ñ`m gwQ>Vrb. B§J«Or _mÜ`_mÀ`m gd© emim§_Ü`o, gd©
àH$maÀ`m Aä`mgH«$_m§_Ü`o CÎm_ XOm©Mo _amR>r {eH$dÊ`mMr ì`dñWm Ho$br OmUo Amdí`H$ Amho.
Ho$di B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§VM Zìho, Va _amR>r _mÜ`_mVhr {eH$dë`m OmUmè`m "_amR>r ^mfm'
{df`m~m~V A{YH$ g§emoYZ ìhmdo; VgoM {ejH$m§Zm `m~m~VMo {deof à{ejUhr {Xbo Omdo. VaM
e¡j{UH$ joÌmVrb Am{U _hmamï´>r` OZOrdZmVrb "_amR>rMm XOm©' H$m`_ amhrb. Ë`mM~amo~a _amR>r
_mÜ`_mÀ`m emim§Vhr CÎm_ XOm©Mo B§J«Or {eH$dbo OmUo, hm _wÔmhr _hÎdmMm.
`m {ejUmVyZ _amR>r g§ñH¥$Vr, _amR>r Apñ_Vm, _hmamï´> Y_© `m g§H$ënZm, _hmamï´>mMm d¡^dembr
B{Vhmg Am{U _w»` åhUOo _amR>r ^mfoMr g_¥Õr {dÚmÏ`mªn`ªV g§H«${_V ìhm`bm hdr. `m Jmoï>r KS>ë`mg
g§^«_mV nS>boë`m nmbH$m§Mr d {dÚmÏ`mªMr gwQ>H$m hmoB©b Am{U _w»` åhUOo _amR>r ^mfoMm {dH$mg d
{dñVma hmoB©b.
amoOJmamÀ`m g§Yr :
Oo {dÚmWu nXdr qH$dm nXì`yÎma ñVamda Img _amR>r ^mfm-gm{hË` hm {df` {eH$V AmhoV,
Ë`m§À`mgmR>r ^mfm§Va, g§JUH$-V§ÌkmZ-^mfm, g§nmXZ d _w{ÐVemoYZ, àgma_mÜ`_o, ^m{fH$ joÌmVrb
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
45
g§emoYZ, _moS>r {bnrMm Aä`mg d {bß`§Va, AÜ`mnZ d ñnYm© narjm...BË`mXr joÌm§V Mm§Jbr g§Yr
CnbãY Amho `mMm Omo_mZo àMma H$aÊ`mV `oB©b. OoUo H$ê$Z Aem {dÚmÏ`mª_Ü`o AmË_{dœmg {Z_m©U
hmoD$Z, nwT>rb H$mimVhr `mMm Mm§Jbm n[aUm_ gmYbm OmB©b.
_amR>r ^mfm Am{U Am{W©H$ CËnÞ / CnOr{dH$m / amoOJma `m§Mm g§~§Y AmUIr KÅ> H$aÊ`mgmR>r
_amR>r {dÚmnrR>mV (àñVm{dV) qH$dm {dÚmnrR>mÀ`m CnH|$Ðm§V nwT>rb N>moQ>o-_moR>o Aä`mgH«$_ à{ejU
H$m`©emim qH$dm nX{dH$m Aä`mgH«$_ `mÛmao {dÚmÏ`mªZm _amR>rVyZ {eH$dÊ`mMr gw{dYm {Z_m©U H$aÊ`mV
`oB©b.
- ^mfm§Va/AZwdmXmMo à{ejU
- àH$meZ ì`dgm`mMo à{ejU
- Üd{ZnwñVHo$, B©-nwñVH$m§À`m {Z{_©VrMo à{ejU
- N>m`m{MÌU, Üd{Z_wÐU d {MÌrH$aUmMo à{ejU
- g§Ho$VñWi (àm_w»`mZo _amR>rVrb) {Z{_©VrMo à{ejU
- d¥Îmdm{hÝ`m§_Yrb nÌH$m[aVm
- g§nmXZ d _w{ÐVemoYZ
- ^m{fH$ g§emoYZ, XñVmdoOrH$aU d _m{hVrMo OVZ (N>mZUr, {S>OrQ>m`PoeZ...BË`mXr)
- H$m`©H«$_ g§`moOZ (àm_w»`mZo _amR>r gm§ñH¥${VH$)
- _hmamï´>mVrb JS>H$moQ>m§Mm Aä`mg
- _hmamï´>mVrb n`©Q>Zm{df`rMm {deof Aä`mgH«$_
- {deofV… ^mdJrV d ZmQ=çg§JrV `m joÌm§Mm Aä`mg
- _amR>r ImÚg§ñH¥$VrMm Aä`mg
- _hmamï´>mVrb bmoH$H$bm§Mm d bmoH$gm{hË`mMm Aä`mg
- ZmQ>H$ d {MÌnQ> {Z{_©Vr
ho gd© Aä`mgH«$_ _amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vrer g§~§{YV AmhoV. `mVyZ _amR>r VéUm§Zm AZoH$ Cn`wº$
{df`m§Mo à{ejU _amR>rVyZ {_iob, Ë`m§Zm AZoH$ g§Yr àmá hmoVrb Am{U Ë`mVyZM _amR>r g§ñH¥$VrMm
{dH$mg gmYbm OmB©b. (_amR>r g§ñH¥$VrMm àgma hmoÊ`mÀ`m Ñï>rZo darb Aä`mgH«$_ naamÁ`m§Vrb d
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
46
naXoem§Vrb {Okmgy {dÚmÏ`mªZmhr -B§J«Or ^mfoVyZ- {eH$dÊ`mMr ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b. na§Vw _wimV
_amR>rVyZM ho Aä`mgH«$_ V`ma H$aÊ`mMr JaO bjmV KoD$Z _amR>rbm àW_ àmYmÝ` XoÊ`mV `oB©b.)
_amR=r emim§Zm _mÝ`Vm, Cƒ _mÜ`{_H$, nXdr, nXì`yÎma ñVam§daMo gd© emIm§Mo ({dkmZ, H$bm,
dm{UÁ`) {ejU _amR>rV; AË`mYw{ZH$ emóm§gh gd© {df`m§Mo {ejU _amR>rV, _amR>r {dÚmnrR>mÛmao
{ejUm~m~VMo g§emoYZ d {dH$mg Am{U _amR>rVyZ {ejU KoUmè`m§Zm Am{W©H$ CËnÞmÀ`m g§Yr... `m
_hÎdmÀ`m Q>ßß`m§Ûmao ^mfm-{ejU-{dH$mg gmYë`mg _amR>rbm kmZ^mfm hmoÊ`mnmgyZ H$moUrhr amoIy
eH$Uma Zmhr Aer Am_Mr ImÌr Amho.
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
47
_hmamï´>mVrb gmd©O{ZH$ OrdZmV _amR>rMm dmna
àñVmdZm : "_hmamï´>mV _amR>r ^mfoMm gmd©{ÌH$ dmna' hm Iao Va EH$ ghO-ñdm^m{dH$ {dMma Amho. VgoM
^m{fH$ Apñ_Vm, ^mfoMm A{^_mZ d ^mfoMo ApñVËd `m Ñï>rZo hm {dMma _hÎdmMm Amho.
^m{fH$ Apñ_Vm R>iH$ hmoÊ`mgmR>r, ^mfoÀ`m ApñVËdmgh àJVrgmR>r d ^mfoÀ`m A{^_mZmMr
^mdZm ZmJ[aH$m§À`m _ZmV H$m`_ Am{U `mo½` Ë`m àIaVoZo amhÊ`mgmR>r ^mfoMm gdmªJrU dmna
(gdmªH$Sy>Z, gd© {R>H$mUr dmna) hm _wÔm A{Ve` _hÎdmMm R>aVmo. VgoM _mV¥^mfm n[anyU©VoZo nwT>À`m
{nT>rH$S>o g§H«${_V hmoÊ`mgmR>r XoIrb "n[anyU© ^mfm dmna' Amdí`H$ Amho.
~mobUo - Jßnm _maUo - ^mfU H$aUo - {b{hUo - H$bm gmXa H$aUo - ~mVå`m gm§JUo - {eH$Uo -
{eH$dUo - Ý`m` XoUo - g§JUH$mda {b{hUo- H$moUË`mhr àH$maMm emgH$s`-AemgH$s` AO© / ànÌ
^aUo... BË`mXr H¥$Vt_YyZ ^mfoMm dmna hiyhiy H$_r hmoV OmUo, ho ^mfm{^_mZ H$_r hmoV Mmbë`mMo,
bmoH$m§Mo ^mfodarb ào_ g§nV Mmbë`mMo bjU AgVo. VgoM `m_wio ^mfoMm {dH$mg Iw§Q>Vmo, Wm§~Vmo.
_hmamï>mV AmO hoM {MÌ {XgV Amho. `mbm emgZ Am{U _amR>r ^m{fH$ OZVmhr H$maUr^yV Amho.
nU ho {MÌ ~XbÊ`mMm g§H$ën Amåhr Ho$bm Amho. ^mfm{dH$mgmÀ`m à{H«$`o_Ü`o "gmd©O{ZH$
ì`dhmamV ^mfoMm gmd©{ÌH$ dmna' hm _hÎdnyU© ^mJ Amho. _hmamï´>mVrb gd© d¡{eîQ>ço -Cnd¡{eîQ>çm§gh
_amR>rMm dmna gmd©O{ZH$ ì`dhmam§V PmbmM nm{hOo, Va Am{U VaM g_¥Õ ^yVH$mi d gw§Xa Ago d¡{dÜ`
Agbobm Amnë`m _amR>r _m`~mobrMm àdmh AI§{S>VnUo dmhV amhrb. hm àdmh AI§{S>VnUo dmhV amhrb
d AmUIr "lr_§V' hmoB©b, Aer ì`dñWm {Z_m©U H$aUo ho Am_Mo H$V©ì` Amho Ago Amåhr _mZVmo.
gÚ…pñWVr : Iao Va _amR>r hr AmO _hmamîQ´>mMr amO^mfm Amho. nU _hmamï´>mV OÝ_-_¥Ë`y XmIë`mnmgyZ Vo
Eg. Q>r. _Yrb {VH$sQ>m§n`ªV AZoH$ joÌm§Vrb - {d^mJm§Vrb H$mJXnÌo g§nyU©nUo _amR>rVyZ XoÊ`mV `oV
ZmhrV. XþH$mZm§À`m nmQ>çm _amR>rV ZgVmV, CnmhmaJ¥hmVrb ImÚnXmWmªMr `mXrhr _amR>rV ZgVo Am{U
Amam_~g_Ü`o _mo\$V åhUyZ {Xbo OmUmao d¥ÎmnÌhr B§J«Or AgVo. _amR>rÀ`m X¡Z§{XZ dmnamV AZmdí`H$
B§J«Or, qhXr eãXm§Mm dmna ^a_gmR> dmT>Vmo Amho. ""dmB\$ {g{d`abr BÝOS>© Pmë`mZo {Vbm AOªQ>br
hm°pñnQ=bmBÁS= H$amd§ bmJb§'' Aer dmŠ` ghO dmQy= bmJbr AmhoV. ømCbQ= ""~m`H$mobm _moR=r XwImnV
Pmë`mZo VmVS=rZo é½Umb`mV R=odmd§ bmJb§'', ho dmŠ` naH§$ dmQy= bmJb§ Amho. d¥ÎmnÌo, ÑH$-lmì`
àgma_mÜ`_o øm§Zm _amR>r _Wio gwMoZmgo Pmbo AmhoV. {Zìdi _amR>r ~mobÊ`m-{b{hÊ`mMm à`ËZ hm
ñd^mfH$m§Zmhr ew{ÕdmXr, à{VJm_r, hQ>dmXr dmQy> bmJbm Amho. _amR>rVM Zdo eãX KS>dÊ`mMm,
dmnaÊ`mMm H§$Q>mim dmT>Vmo Amho. eãX KS>dboM, Va Vo g§ñH¥$VàMya Am{U pŠbï= KS=dbo OmV AmhoV. hr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
48
_amR>rbm IS²=S=çmV KmbUmar d _amR=r ^m{fH$m§Mm AmË_{dœmg H$_r H$aUmar n[apñWVr ~XbUo
AË`mdí`H$ Amho.
gd© joÌm§V _amR>rMm dmna dmT>Ê`mgmR>r, n[anyU©VoZo hmoÊ`mgmR>r H$S>H$ H$m`Xo H$aÊ`mMr JaO Amho,
H$m`Úm§Mr A§_b~OmdUr hmoVo H$s Zmhr `mdahr {Z`§ÌU R>odÊ`mMr JaO Amho. {ejU g§ñWm, amOH$s` nj,
gm§ñH¥${VH$ d gm_m{OH$ g§ñWm... BË`mXr KQ>H$m§Zr ^mfoMm dmna Am[U ^mfm{dH$mg `m g_rH$aUmVrb
Jm§^r`© AmoiIyZ, `m~m~VMr Amnbr ^y{_H$m bjmV KoD$Z Amnmnbr O~m~Xmar nma nmS>m`bm hdr. VgoM
_hÎdmMo åhUOo _amR>r ^m{fH$ OZVoZohr _m`~mobr _amR>rMm A{^_mZ Amnë`m gd© H¥$VtVyZ dma§dma d
H$m`_ ì`º$ Ho$bmM nm{hOo.
g_ñ`m : - "gmd©O{ZH$ OrdZmV _hmamï>mV amÁ`^mfm / _mV¥^mfm/ _m`~mobr _amR>rMm n[anyU©VoZo dmna hmoV
Zmhr', hr EH$ _hÎdmMr g_ñ`m Amho Am{U `m_wio _amR>r ^mfoMr àJVr Wm§~br Amho, `mMr OmUrdM
emgZ, amOH$s` nj, gm_m{OH$ d gm§ñH¥${VH$ g§ñWm Am{U _hmamï>r` OZVm `m§Zm Zmhr. hrM _yi d
_hÎdmMr g_ñ`m Amho. nwT>o {Xboë`m joÌm§_Ü`o, {d^mJm§_Ü`o, KQ>H$m§_Ü`o _amR>rMm n[anyU©VoZo dmna hmoV
Zmhr.
emgH$s` joÌo, {d^mJ d H$m`m©b`o :
_hmamï>mV _amR>r ^mfoÀ`m gmd©O{ZH$ dmnam~m~V d emgH$s` H$m`m©b`m§Vrb _amR>rÀ`m dmnam~m~V
emgZmMo H$S>H$ H$m`Xo ZmhrV. Á`m joÌm§_Ü`o H$m`Xo bmJy AmhoV, Ë`m§Mr H$S>H$ A§_b~OmdUr Zmhr. _amR>r
^mfmdmnam~m~V emgZmZo 1965 nmgyZ Ag§»` emgZ {ZU©` Omhra Ho$bo, nU Ë`m§Mm H$moUmdahr
H$mS>r_mÌ n[aUm_ hmoV Zmhr, Pmbobm Zmhr.
{XZm§H$ 29 Am°ŠQ=mo~a, 1965 nmgyZ 2 Zmoìh|~a, 1989 n`ªV _hmamï³= emgZmZo {d{dY {d^mJm§V
_amR>rMm dmna 100% hmoÊ`mÀ`m Ñï>rZo EHy$U 38 emgH$s` AmXoe (n[anÌHo$ / OrAma) à{gÕ Ho$bo.
na§Vw `m AmXoem§Mo nmbZ Ho$ë`mMo emgH$s` {d^mJm§V {XgyZ `oVo Zmhr. IwÔ amÁ` emgZmZoM {XZm§H$ 15
Zmoìh|~a, 2007 amoOr EH$m emgZ {ZU©`mÛmao da C„oI Ho$boë`m 38 {ZU©`m§Mr `mXr Omhra Ho$br. `m
n[anÌH$mÛmao Ë`m doir "amO^mfm _amR>rÀ`m emgZ ì`dhmamVrb _amR>rÀ`m dmnam~m~V' nwÝhm EH$Xm AmXoe
XoÊ`mV Ambo. nwT>o 2008-09 _Ü`ohr _amR>rÀ`m dmnam~m~VMo AmXoe {ZKmbo, nU ho AmXoe dadaMo
Agë`mZo Ë`m§Mr A§_b~OmdUrhr VerM Pmbr.
WmoS=Š`mV "B©-JìhZ©Ýg' _Ü`o AmOÀ`m KS>rbm _amR>r ^mfobm ñWmZ Zmhr. _amR>r ^mfoÀ`m
dmnam~m~VÀ`m emgZ {ZU©`m§Mr gyMr n[a{eï>mV OmoS>br Amho.14
14
nhm n[a{eï> 3 (A)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
49
emgZ {d{dY YmoaUo, {dH$mg àH$ën àñVmd qH$dm àH$ën Ahdmb gmXa H$aV AgVo. ~hþVm§e doim
hr YmoaUo, ho àñVmd d Ahdmb B§J«OrVyZM àH$m{eV Ho$bo OmVmV. (CXm. H$m_Jma YmoaU, ZJa{dH$mg
àH$ën, _oQ´>mo aoëdo àH$ën, nyb-CÈ>mUnyb àH$ën, ZXr gwYma àH$ën, YaU ~m§YUo...B. ) amÁ` - {Oëhm -
_hmZJanm{bH$m `m gd© ñVam§da `m~m~V _amR>rMr CnojmM Ho$br OmVo. Ë`m Ë`m ^mJmVrb bmoH$m§ZmM Zìho,
Va g§~§{YV ñVamdarb bmoH$à{V{ZYtZmhr `m àñVmdm§Mm qH$dm Ahdmbm§Mm AW© H$iV Zmhr.
hm Ho$di _gwÚmÀ`m ^mfoMm àý Zmhr. B§J«OrVyZ à{gÕ hmoUmè`m _gwÚm§_mJrb {dMmahr "_amR>r
_mVrVbm ZgÊ`mMr' eŠ`Vm A{YH$ AgVo. Ë`m_wioM AZoH$Xm YmoaUo-àH$ën àñVmd Am{U g§~§{YV
{R>H$mUMr _yi g_ñ`m-gÚ…pñWVr d A§_b~OmdUr `m§_Ü`o V\$mdV AmT>iVo.
CXmhaUmW©, H$m_Jma YmoaU (bo~a nm°{bgr) 2010 Mm _gwXm emgZmÀ`m g§Ho$VñWimda
B§J«Or_Ü`oM Amho. Ë`mda gyMZm _mJdÊ`mV Amë`m. g§Ho$VñWimda OmUo/nmhUo - _gwXm CKS>Uo - B§J«Or
_gwXm dmMUo- Ë`mda gyMZm nmR>dUo - `m àË`oH$ nm`arda bmoH$m§Mr g§»`m KQ>V OmUma ho ñnï> Amho.
_wimV _hmamï´>mMr "bo~a nm°{bgr' B§J«OrV H$m, hm ñdm^m{dH$ àý {Z_m©U hmoVmo.
H|$Ð qH$dm amÁ` emgZmÀ`m AZoH$ _hÎdmÀ`m Om{hamVr qH$dm {ZdoXZo _hmamï>mV, _amR>r
dV©_mZnÌm§V _amR>r ^mfoV à{gÕ hmoV ZmhrV. Pmë`mM Va Ë`m Om{hamVr qH$dm Vr {ZdoXZo B§J«Or qH$dm
qhXr ^mfoV àH$m{eV hmoVmV. `m_Ü`o {Ì^mfmgyÌmMo nmbZhr hmoV Zmhr, amÁ` emgZmÀ`m {ZU©`mMo
(OrAma) nmbZhr hmoV Zmhr Am{U _w»` åhUOo Om{hamV qH$dm {ZdoXZmÛmao Or _m{hVr, Omo g§Xoe ñWm{ZH$
OZVon`ªV nmoMdm`Mm Amho, Vmo Zo_Ho$nUmZo d n[anyU©VoZo nmohmoMV Zmhr. åhUOoM bmoH$emhrÀ`m _yë`m§Mo
100% nmbZ hmoV Zmhr.
CXmhaUmW©, {XZm§H$ 13 Zmoìh|~a, 2010 amoOr X¡{ZH$ gH$mi _Ü`o nmZ 4 da ^maVr` g§gXoMo
{ZdoXZ {Xbo Amho. _wimV ho {ZdoXZ B§J«Or ^mfoV Amho. `m {ZdXoZmÛmao àË`j H$a {dYo`H$ - 2010 `m
{dYo`H$m~m~V g§~§{YV g{_VrZo gyMZm d {e\$maer _mJdë`m AmhoV. `m {e\$maer B§J«Or qH$d§m qhXr
^mfoVM nmR>dmì`mV Aer {deof gyMZm XoÊ`mV Ambr Amho. hm gai gai ñWm{ZH$ ^m{fH$m§daMm AÝ`m`
Amho. ~hþVm§e Om{hamVr / {ZdoXZm§~m~V hrM à{H«$`m dmnabr OmVo.15
amÁ`mVrb H|$Ð emgZmÀ`m H$m`m©b`m§_Ü`o _amR>rMm dmna A{Ve` H$_r à_mUmV Ho$bm OmVmo. CXm.
aoëdo {d^mJ, Am`H$a / àm{áH$a {d^mJ, nmoñQ> ImVo...B.
_m{hVr V§ÌkmZ H«$m§VrÀ`m H$mimVhr nmoñQ>mMo _hÎd AOyZ H$_r Pmbobo Zmhr. g§nH$m©À`m gmYZmgh
~MVrMo Mm§Jbo _mÜ`_ åhUyZ bmoH$ nmoñQ>mH$S>o nmhVmV. _hmamï´>mV bmImo ZmJ[aH$ nmoñQ>mÛmao ì`dhma H$arV
AgVmV.
15
CXmhaU {Xbobr Om{hamV n[a{eï>m_Ü o OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 3 (Am)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
50
nmoñQ>mÀ`m _hmamï´>mVrb H$m`m©b`m§V {Ì^mfmgyÌmH$S>o Xþb©j H$ê$Z àm_w»`mZo qhXr d B§J«Or ^mfoMmM
dmna Ho$bm OmVmo. nmoñQ>mVrb nmQ>çm, {d{dY AO©-ànÌo-nmdË`m; {d{dY ~MV à_mUnÌo ... `m gd©
~m~VrV "hr' XþX£dr n[apñWVr {XgVo. nwUo ehamVrb nmoñQ>m§V gd}jU Ho$bo AgVm nwT>rb {ZîH$f© g_moa
Ambo.16
EHy$U H$mJXnÌo Ho$di B§J«Or ^mfoMm dmna
qhXr d B§J«OrMm dmna
\«|$M d B§J«OrMm dmna
B§J«Or, _amR>r d qhXrMm dmna
22 06 13 02 01
IwÔ _hmamï´>mVrb amÁ` ñVamdarb AZoH$ emgH$s` H$m`m©b`m§V _amR>r ^mfoMm dmna n[anyU©VoZo hmoV
Zmhr. àmXo{eH$ n[adhZ H$m`m©b`mV ZmJ[aH$m§Zm doJdoJio AO© B§J«Or ^mfoVyZM ^amdo bmJVmV. dmhZmMo
ñ_mQ>© H$mS>© (dmhZ Zm|XUr à_mUnÌ), dmhZ nadmZm d àXÿfU MmMUr à_mUnÌ `m Jmoï>r B§J«Or ^mfoVyZM
ZmJ[aH$m§Zm {Xë`m OmVmV.
àmXo{eH$ n[adhZ H$m`m©b` (AmaQ>rAmo), nwUo `oWyZ {XZm§H$ 29 OyZ, 2011 amoOr àmá Pmboë`m AOmªMm
Vnerb17
:
EHy$U AO© B§J«OrVrb AO© _amR>rVrb AO©
26 18 08
g§Ho$VñWimdarb EHy$U AO©
(www.rtopune.info)
B§J«OrVrb AO© _amR>rVrb AO©
29 29 00
g|Q´>b _moQ>ma ìhoB©H$b éëg - 1989 `m§Vrb {Z`_ H«$_m§H$ 50(2)(d) `m {Z`_mà_mUo -
dmhZmdarb nmQ>r hr B§J«Or Ajam§V d Aao{~H$ AmH$S>çm§_Ü`o Agmdr.
{XZm§H$ 16 gßQ=|~a, 1993 amoOr _hmamï³=mÀ`m J¥h{d^mJmZo EH$ gyMZmnÌH$ Omhra Ho$bo. da C„oI
Ho$boë`m 1989 À`m {Z`_m§Vrb H«$. 50 d 51 `m {Z`_m§Mo nmbZ H$ê$Z bmoH$ _amR>r ^mfoVrb, XodZmJar
{bnrVrb AmUIr nmQ>r dmhZm§da bmdy eH$Vrb Ago `m gyMZm nÌH$mÛmao Omhra H$aÊ`mV Ambo. nU
16
(nmoñQ>mVrb H$mJXnÌm§Mm Vnerb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 3 (B))
17 (àmXo{eH$ n[adhZ H$m`m©b`mer g§~§{YV Vnerb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 3(B©))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
51
_hmamï>mV AZoH$ {R>H$mUr ZmJ[aH$ BÀN>m AgyZhr {~ZYmñVnUo JmS>rda _amR>r H«$_m§H$mMr nmQ>r bmdy eH$V
ZmhrV. J¥h {d^mJmÀ`m 1993 À`m gyMZm nÌH$m_Ü`o '... registration marks in Marathi Language
may also be displayed...' Aer g§{X½Y ^mfm dmnabobr Amho. `m n[anÌH$mMr gm_mÝ` ZmJ[aH$m§ZmM
Zìho, Va dmhVyH$ nmo{bgm§Zmhr H$ënZm Zmhr. Ë`m_wio _amR>r ^mfoV nmQ>çm bmdUmè`m _amR>rào_r ZmJ[aH$m§Zm
AZoH$ doim, AZoH$ {R>H$mUr X§S> R>moR>mdbm OmVmo.18
_hmamï>mVrb emgH$s` A{YH$mè`m§H$Sy>Z OmV à_mUnÌ, A{Ydmg à_mUnÌ...Aer à_mUnÌo
ZmJ[aH$m§Zm {Xbr OmVmV. AZoH$ {R>H$mUr `m à_mUnÌm§Mr ^mfm B§J«Or AgVo. "_hmamï´>r` ZmJ[aH$mbm
_hmamï>mV' hr à_mUnÌo {Xbr OmVmV, XoUmao d KoUmao ewÕ _amR>r ^m{fH$ AgVmV, nU à_mUnÌo _mÌ
B§J«OrV AgVmV.
amÁ` n[adhZ _hm_§S>imÀ`m H$mhr _mJmªdarb {V{H$Q>o AmO _amR>r ^mfoV ZgVmV, VgoM AZoH$
_hmZJanm{bH$m§_Yrb A§VJ©V àdmgr dmhVyH$ H$aUmè`m ~gMr {VH$sQ>o _amR>r ^mfoV ZgVmV.
aoëdo AmajUmMm AO© qhXr d B§J«Or ^mfoVM CnbãY AgVmo.
amï>r` d Am§Vaamï>r` {d_mZVim§darb CX²KmofUm _amR>rV Ho$ë`m OmV ZmhrV.
_hmamï>mVrb {d{dY {dÚmnrR>m§À`m A§VJ©V H$m`©aV Agboë`m AZoH$ _hm{dÚmb`m§_Ü`o _amR>r
_mÜ`_mÀ`m {df`mgmR>r / emIogmR>r (àm_w»`mZo H$bm, dm{UÁ`) àdoe KoVmZm {dÚmÏ`mªZm B§J«Or ^mfoVrb
àdoe AO© ^amdm bmJVmo. AZoH$ _hm{dÚmb`m§Mr _m{hVrnÌHo$ ({dZmH$maU) B§J«OrV AgVmV.
H¥$fr {dÚmnrR>m§gh amÁ`mVrb à_wI e¡j{UH$ {dÚmnrR>ohr g§Ho$VñWimÛmao _amR>rVyZ _m{hVr XoV
ZmhrV. 4 H¥$fr {dÚmnrR>o d 8 AÝ` _hÎdmMr {dÚmnrR>o gw_mao 95 % _m{hVr B§J«OrVyZM XoVmV.
nwUo {dÚmnrR>mÀ`m g§Ho$VñWimda19
_amR>r dmL²>_` {d^mJmMr _m{hVrhr B§J«Or ^mfoVM {Xbobr Amho,
`m CXmhaUmdê$ZM `m g§X^m©Vrb OmUrd, AmñWm, pñWVr d JVr {XgyZ `oVo.
AZoH$ emgH$s` {d^mJ - _hm_§S>io - g§ñWm `m§Mr g§Ho$VñWio _amR>rV ZmhrV. ~hþVm§e {Oëøm§Mr
_m{hVr XoUmar g§Ho$VñWio, _hmZJanm{bH$m§Mr g§Ho$VñWio _amR>rV _m{hVr XoV ZmhrV. (g§Ho$VñWim§Mm
Vnerb "_amR>r ^mfm Am{U g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ' `m àH$aUmV g{dñVa {Xbm Amho.)
Ý`m` à{H«$`m :
_w»` åhUOo _w§~B © Cƒ Ý`m`mb`mV Ý`m`à{H«$`m _amR=rVyZ MmbV Zmhr. (Cƒ Ý`m`mb`mMo ZmdM
"~m°å~o hm`H$moQ>©' Ago Amho.) `m~m~V Ý`m`mgmR>r PJS>Umè`m _amR>r OZVoÀ`m ~mOyZo {dMmaM Z H$aVm,
18
(darb {Z`_ d nÌH$ n[a{eï>mV OmoS>bo Amho. nhm n[a{eï> 3(C)) 19
(nhm n[a{eï> 3(D$))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
52
AÝ` ^m{fH$ Ý`m`mYre d Cƒ^«y dH$sb (Oo ñWm{ZH$ ^mfobm VwÀN= g_OVmV) `m§À`m ~mOyZoM {dMma
Ho$bm OmVmo.
emgZmMo ñnï= AmXoe AgyZhr Cƒ Ý`m`mb`mImbrb Ý`m`b`m§Vhr ({Oëhm d VmbwH$m) _amR=rVyZ
nyU© Ý`m`à{H«$`m MmbV Zmhr. 1947 _Ü`o ^maV {~«{Q>em§À`m OmoIS>mVyZ _wº$ Pmbm Am{U 1960 _Ü o
g§`wº$ _hmamï>mMr {Z{_©Vr Pmbr, na§Vw _hmamï> amÁ` ñVamdarb gw_mao 200 H$m`Úm§À`m Zmdm§_Ü`o AmOhr
"~m°å~o' hmM eãX dmnabm OmVmo. Iao Va `oWo "_hmamï>' hmM eãX Agm`bm hdm. "~m°å~o' hr {~«{Q>em§À`m
Jwbm_rMr IyU Amho.20
ZmdmVrb ~Xb hm EH$ Q>ßnm Pmbm. nwT>o OmD$Z gd© H$m`Xo gd©gm_mÝ`m§Zm g_OVrb Aem _amR>r
^mfo_Ü`o à{gÕ (N>mnrb àV) hmoUo Amdí`H$ Amho. VgoM gd© H$m`Xo _hmamï³= emgZmÀ`m qH$dm _w§~B© Cƒ
Ý`m`mb`mÀ`m g§Ho$VñWimda "`w{ZH$moS>à{UV _amR>rVyZ' à{gÕ hmoUo AË`mdí`H$ Amho. AmO Ago hmoVmZm
{XgV Zmhr. emgH$s` N>mnImÝ`m§_Ü`o qH$dm g§~§{YV {d^mJm§_Ü`o AZoH$ H$m`Xo _amR>rV CnbãY ZgVmV.
VgoM emgH$s` g§Ho$ñWim§dahr H$m`Xo _amR>r ^mfoV CnbãY ZmhrV. Iao Va àË`oH$s 100 hÿZ A{YH$
H|$Ðr` d amÁ`ñVar` H$m`Úm§Mo ^amR>r ^mfm§Va ^mfm g§MmbZmb`mZo Ho$bo Amho, nU Vo OZVon`ªV
nmohmoMbobo Zmhr.
Ý`m` d H$m`Xo{df`H$ da C„oI Ho$boë`m Jmoï>r KS>Ê`mgmR>r _wimV H$m`ÚmMo {ejU _amR>rVyZ XoUo-
KoUo Amdí`H$ Amho. nU _hmamï´>mV Aer ì`dñWm ApñVËdmV Zmhr; Ë`m {XeoZo H$moUVohr à`ËZ hmoVmZm
{XgV ZmhrV.
_hmamï³= A°ŠQ= XXV, 1996 Zwgma emgZmZo "~m°å~o' ho Zmd ~XbyZ "_w§~B©' Ho$bo, VgoM ~¥hÝ_w§~B©
_hmZJanm{bHo$À`m H«$. 512 `m R>amdmZwgma {XZm§H$ 12 Am°JñQ>, 1996 amoOr "~m°å~o' Mo "_w§~B©' Ago Zmd
~XbÊ`mV Ambo. na§Vw AOyZhr AZoH$ emgH$s` d ImOJr g§ñWm§_Ü`o ~m°å~o hmM eãX dmnabm OmVmo, Va
`mn¡H$s H$mhr g§ñWm§À`m ZmdmVM ~m°å~o hm eãXM dmnabm OmVmo.21
godm d CÚmoJ joÌ :
_amR>r ^mfoMo g§JUH$sH$aU d g§JUH$m_Ü`o _amR>r ^mfoMo à_mUrH$aU `m _hÎdmÀ`m KQ>H$m§~m~V
_hmamï>mV OmUrd Zmhr, bmoH$OmJ¥Vr Zmhr. emgZ, àemgZ, g§JUH$ d _hmOmb joÌmVrb ImOJr
H§$nÝ`m§_Ü`o H$m_ H$aUmao _amR>r ^m{fH$, gm{hpË`H$ d gd©gm_mÝ` OZVm... `m§n¡H$s H$moUmbmhr "g§JUH$mda
_amR>r ^mfoV ghOnUo ì`dhma H$m H$aVm `oV Zmhr,' Agm àý nS>V Zmhr. Ë`m_wio Ë`mda CÎmao
emoYÊ`mÀ`m ^mZJS>rV H$moUr nS>VM Zmhr. (_wimV _r g§JUH$mda _mÂ`m ^mfoVyZ ì`dhma H$arZ, hr
^mdZmM H$moUmÀ`mhr _ZmV ApñVËdmV Zmhr.)
20
("~m°å~o' Cƒ Ý`m`mb`mÀ`m g§Ho$VñWimdarb "Aem' 197 H$m`Úm§Mr gyMr n[a{eï=mV OmoS=br Amho. nhm n[a{eï= 3 (E)) 21
(1996Mm gXa H$m`Xm n[a{eï>mÛmao OmoS>bm Amho, VgoM ~m°å~o hm eãX dmnaUmè`m H$mhr emgH$s` d ImOJr g§ñWm§Mr CXmhaUmXmIb gyMrhr n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 3(Eo) d 3(Amo))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
53
_amR>r g§JUH$m§da éibr d dmnaH$Ë`mªÀ`m gd`rMr Pmbr H$s, AZoH$ joÌm§_Ü`o / {d^mJm§_Ü`o
_amR>rMm dmna AmnmoAmn dmT>ob. na§Vw _m{hVr V§ÌkmZmÀ`m d g§JUH$mÀ`m `wJmV ^mfoÀ`m {dH$mgmgmR>r d
àgmamgmR>r ^mfoMo g§JUH$sH$aU hm {df` AË`§V _hÎdmMm Amho ho XþX£dmZo H$moUrM bjmV KoV Zmhr.
AmO gd©M joÌm§_Ü`o g§JUH$mMm dmna A{Zdm`© Pmbm Amho, na§Vw `m~m~VMm _amR>rMm {dH$mg
Pmbobm Zgë`mZo gd© g§~§{YV joÌm§_Ü`o B§J«OrMm dmna Ho$bm OmVmo. Vmo AmVm ZmJ[aH$m§À`m gd`rMm ^mJ
~Zbm Amho. {d{dY {R>H$mUr {_iUmar Xo`Ho$ / nmdË`m, ^«_UÜdZr, ~±H$m...BË`mXr {R>H$mUr _amR>r
dmnaVmM `oV Zmhr; B§J«Or hrM dmnaÊ`mMr d g§JUH$mbm H$iUmar ^mfm Amho, Agm J¡ag_O A{YH$
n¸$m hmoV Mmbbm Amho. `m_wio _amR>rMm dmna H$_rV H$_r hmoVmo Am{U `mMm ZH$mamË_H$ n[aUm_ ^mfoÀ`m
{dH$mgmda hmoVmo.
VgoM `mMm n[aUm_ {ejUmÀ`m _mÜ`_mdahr hmoVmo. AmOy~mOybm, gmd©O{ZH$ {R>H$mUr (àm_w»`mZo
N>mnrb gm{hË` d boIr ì`dhmam§À`m ~m~VrV) B§J«OrMm dmna A{YH$ hmoV Amho, ho {XgV Agë`mZo
"ñnY}V {Q>H$Ê`mgmR>r (?) nmë`m§Zm B§J«Or _mÜ`_mVyZ {eH$dbo nm{hOo', hr ^mdZm _amR>r nmbH$m§À`m _ZmV
ÑT> hmoV Mmbbr Amho.
`w{ZH$moS= àUmbrÀ`m _mÜ`_mVyZ g§JUH$mda _amR=rVyZ ì`dhma H$aUo AmVm eŠ` Pmbo Amho. nU
hr àUmbr, `m àUmbrMo V§Ì d \$m`Xo `m§Mm nwaogm àMma-àgma Pmbobm Zmhr. g§JUH$ A{^`§Ë`m§Zm,
VÁkm§Zm, g§JUH$ {dH«o$Ë`m§Zm d g§JUH$YmaH$m§Zm `m àUmbrMr H$mhrhr _m{hVr Zmhr. VgoM `w{ZH$moS>à{UV
_amR>r~m~VMo g§emoYZ d {dH$mgmMo H$m_ AnyU© AdñWoV Amho. n[aUm_r _hmOmb d _m{hVr V§ÌkmZ
joÌm§Vrb _amR>r ^mfoMm dmna d {dH$mg A{V@@e` Hy$_©JVrZo Mmby Amho. (`m~m~VMr g{dñVa _m{hVr
"_amR>r ^mfm Am{U g§JUH$, _m{hVr V§ÌkmZ ' `m ^mJmV {Xbobr Amho.)
ImOJr CÚmoJ joÌhr _amR>rÀ`m dmnam~m~V àM§S> CXmgrZ Amho. H§$nZrMo _w»` H$m`m©b`
_hmamï>mV, CËnmXZ H|$Ð _hmamï´>mV, CËnmXZ {dH«$s àm_w»`mZo _hmamï>mV, _hmamï>mVrbM _yb^yV
gmo`rgw{dYm§Mm nwaonya dmna Am{U H$m_Jma d A{YH$m[ahr ~hþVm§e _amR>rM ... Ago AgyZhr OdiOdi gd©
_moR>çm CÚmoJm§_Ü`o OmñVrV OmñV ì`dhma B§J«Or_Ü`oM MmbVmV.
ZmoH$ar _mJUmè`m C_oXdmamÀ`m n[aM` nÌH$mnmgyZ (~m`moS>mQ>m) Vo CËnmXZmÀ`m _m{hVr nÌH$mn`ªV
gd©Ì B§J«OrMmM dmna AmT>iVmo. Iao Va H$mhr _m{hVr J«mhH$m§Zm Ë`m§À`m ^mfoV {_iUo AË`mdí`H$ Amho.
na§Vw Vgo KS>VmZm {XgV Zmhr. gmYo C§Xra _maUmao Am¡fY qH$dm S>mgm§Zm nidÊ`mÀ`m dS>çm {dH$V
KoVë`mg d Ë`m_Yrb gyMZm§Mm H$mJX nm{hë`mg, Ë`mdahr B§J«Orgh AÝ` 8-10 ^maVr` ^mfm
{XgVmV, nU _amR>r gyMZm AmT>iV ZmhrV. ho EH$M CXmhaU gÚ:pñWVrda àH$me Q>mH$Umao Amho.
~±H$m§_Ü`ohr (A{YH$mofm§_Ü`o) gd© ì`dhma (boIr d Vm|S>r) _amR>r_Ü`o hmoV ZmhrV. ~hþVm§e
emIm§_Ü`o _m{hVr \$bH$, {d{dY AO© - ànÌo - nmdË`m - {ddaU nÌo - ImVonwñVH$ (nmg~wH$) BË`mXr
H$mJXnÌo hr B§J«Or_Ü`oM AgVmV. AZoH$ EQ>rE_ H|$Ðm§_Ü`o _amR>rMm n`m©` CnbãY ZgVmo. [aPìh© ~±Ho$Zo
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
54
ñWm{ZH$ ^mfo_Ü`o gd© ì`dhma H$aÊ`mMo {ZX}e {Xbo AgyZhr Ë`m§Mo nmbZ Ho$bo OmV Zmhr. [aPìh© ~±H$
Am°\$ B§{S>`mÀ`m EH$m n[anÌH$mZwgma (n[anÌH$ H«$. RBI/2008-09/261 (DBOD. No. Leg.
BC.75/09.07.005/2008-09) Dt. 3-11-2008) ì`dhma ñWm{ZH$ ^mfo_Ü`o hmoUo Ano{jV Amho. nU ho
_hmamï>mV KS>V Zmhr. `m_wio _amR>r ZmJ[aH$m§Mo d _amR>r ^mfoMohr ZwH$gmZ hmoVo.22
{d{dY {d_m H§$nÝ`m B§J«OrVyZM ì`dhma H$aVmV. J«mhH$mbm `moOZo~m~V / nm°{bgr~m~V _amR>rVyZ
boIr _m{hVr {Xbr OmV Zmhr. OrdZ {d_m, AnKmV {d_m, dmhZ {d_m... BË`mXtgh AZoH$ àH$maÀ`m {d_m
ì`dgm`mMm ì`mn dmT>Vmo Amho. CXmarH$aUmÀ`m YmoaUmZ§Va AZoH$ ~hþamï>r` H§$nÝ`m ^maVmV-_hmamï´>mV
{d_m ì`dgm` H$aV AmhoV. `m H§$nÝ`m§Mm _hmamï´>mVrb 99% ì`dhma hm B§J«Or ^mfoVyZM MmbVmo. `m_wio
_amR>r ^mfoÀ`m àgmamda {dnarV n[aUm_ Va hmoVmoM, {edm` g§~§{YV `moOZo~m~V J«mhH$mbm n[anyU©
_m{hVr Z {_iÊ`mMr, àg§Jr J«mhH$mMr \$gdUyH$ hmoÊ`mMr eŠ`Vm dmT=Vo.
amÁ`mVrb àm_w»`mZo eoH$S>mo eham§V XþH$mZm§À`m, H$m`m©b`m§À`m nmQ>çm _amR>rV ZmhrV. H$mhr nmQ>çm
\$º$ B§J«OrV AmhoV, H$mhr nmQ>çm B§J«Or d _amR>r_Ü`o AmhoV. nU _amR>r Ajao bhmZ AmH$mamV AmhoV.
_mV¥^mfoMm A{^_mZ d {VÀ`m{df`r AmñWm qH$dm AmnU _hmamï´>mV AmhmoV, _hmamï>r` ì`mdgm{`H$
AmhmoV, _amR>r ^mfH$ AmhmoV åhUyZ _amR>rV nmQ>r hr ñdm^m{dH$ ^mdZm...`m§n¡H$s H$moUVrhr ^mdZm
_hmamï>r` XþH$mZXmam§À`m _ZmV {XgyZ `oV Zmhr. XþH$mZXmam§Zm g§~§{YV H$m`ÚmMohr (Xr ~m°å~o em°ßg A±S>
EñQ=°pãbe_|Q²=g A°ŠQ=, 1948 Am{U _hmamï³= em°ßg A±S= EñQ=°pãbe_|Q²=g éëg, 1961) ^` Zmhr, H$maU
Ë`m H$m`ÚmMr A§_b~OmdUr H$S>H$nUo Ho$br OmV Zmhr. 23
nwUo ehamVrb 5 à_wI añË`m§darb EHy$U 1321 nmQ>çm§Mo gd}jU OyZ, 2011 _Ü`o Amåhr Ho$bo.
`m gd}jUmVyZ nwT>rb {MÌ g_moa Ambo...
\$º$ B§J«Or nmQ>çm d _moR>çm AjamVrb B§J«Or nmQ>çm AgUmè`m XþH$mZm§Mo à_mU 39.33% Amho.
B§J«Or d _amR>r Zmdo g_mZ AmH$mamV àX{e©V Ho$boë`m XþH$mZm§Mo à_mU 30.37% Amho Am{U
\$º$ _amR>r nmQ>çm d _moR>çm AjamVrb _amR>r nmQ>çm AgUmè`m XþH$mZm§Mo à_mU 30.30% Amho.
na§Vw darb AmH$S>odmarVyZ _amR>r nmQ>çm§Zm A{YH$ _hÎd XoUmam bú_r añVm dJibm, Va doJir n[apñWVr
{XgyZ `oVo. {ZîH$f© nwT>rbà_mUo...
\$º$ B§J«Or nmQ>çm d _moR>çm AjamVrb B§J«Or nmQ>çm AgUmè`m XþH$mZm§Mo à_mU 46.11% Amho.
B§J«Or d _amR>r Zmdo g_mZ AmH$mamV àX{e©V Ho$boë`m XþH$mZm§Mo à_mU 32.64% Amho Am{U
\$º$ _amR>r nmQ>çm d _moR>çm AjamVrb _amR>r nmQ>çm AgUmè`m XþH$mZm§Mo à_mU 21.24% Amho.
22
(`m{df`rÀ`m gd}jUmMm Vnerb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eîQ> 3 (Am¡)) 23
`m~m~VÀ`m gd}jUmMr AmH$S>odmar n[a{eï>mV {Xbr Amho. VgoM H$m`ÚmVrb g§~§{YV {Z`_hr n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 3 (H$)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
55
_hmamï>mVrb à_wI ehamVrb Ag§»` CnmhmaJ¥hm§_Ü`o ZmdmMr nmQ>r, ImÚnXmWmªMr gyMr d Xo`Ho$
- nmdË`m `m§darb ^mfm nm{hë`mg gw_mao 80-85% CnmhmaJ¥hm§_Ü`o B§J«Or ^mfoMmM dmna hmoV
Agë`mMo {XgyZ `oVo. hr ~m~ CnmhmaJ¥h _mbH$, H$_©Mmar d J«mhH$ `m gdmªÀ`m A§JdiUr nS>br Amho.
OyZ, 2011 _Ü`o nwUo ehamVrb {d{dY ^mJm§Vrb CnmhmaJ¥hm§_Ü`o nwT>rb _wÚm§À`m AmYmao gd}jU
H$aÊ`mV Ambo.
EHy$U CnmhmaJ¥ho
ImÚnXmW© gyMrMr ^mfm
nmdVrdarb ^mfm CnmhmaJ¥hmÀ`m nmQ>rdarb ^mfm
_amR>r B§J«Or _amR>r + B§J«Or
_amR>r B§J«Or _amR>r +
B§J«Or
_amR>r B§J«Or _amR>r + B§J«Or
76
04
62
10
01
75
00
20
02
54
~±H$m, {d_m H§$nÝ`m, ^«_UÜdZr H§$nÝ`m, {S>>e Q>rìhr, {d{dY dm{hÝ`m BË`mXr joÌm§_Ü`o H$m°b
g|Q>g©Ûmao (_m{hVr H|$ÐmÛmao) _m{hVrMo MbZdbZ hmoV AgVo. hr _m{hVr _hmamï>mVrb J«mhH$m§Zm Ë`m-Ë`m
KQ>H$m§H$Sy>Z _amR>rVyZ {_iV Zmhr.
àm_w»`mZo ^«_UÜdZr H§$nÝ`m AOyZhr _amR>rMm n[anyU© dmna H$aV ZmhrV. \$moZda ~mobVmZm J«mhH$
godm XoUmè`m H$_©Mmè`mH$Sy>Z H$mhr doim _amR>rVyZ _m{hVr {Xbr OmV Zmhr. OoWo _amR>rMm n`m©` CnbãY
H$ê$Z {Xbm OmVmo, VoWo Vmo B§J«Or d qhXr Z§Va AgVmo. {g_H$mS>© KoÊ`mgmR>rMm AO©, Xo`Ho$ d nmdË`m...`m
gd© Jmoï>r 101 % B§J«OrVM AgVmV.
AZoH$ ^«_UÜdZr g§Mm§_Ü`o _amR>rVyZ bKwg§Xoe godm (EgE_Eg) CnbãY Zmhr. åhUOoM _amR>rVyZ
bKwg§Xoe nmR>dVm `oV Zmhr. `m~m~V ^«_UÜdZr g§M {Z_m©U H$aUmè`m H§$nÝ`m d \$moZ godm XoUmè`m
H§$nÝ`m `m Xmohm|Mr O~m~Xmar _hÎdmMr R>aVo.
àgma_mÜ`_o d _Zmoa§OZ dm{hÝ`m :
_hmamï>mVrb _amR>r àgma_mÜ`_m§Vhr _amR>rMm dmna n[anyU©VoZo hmoV Zmhr. d¥ÎmnÌm§_Ü`o,
{Z`VH$m{bH$m§_Ü`o _Wio qH$dm _OHw$am_Ü`o B§J«Or eãXm§Mm dmna {Xdg|{Xdg dmT>Vmo Amho. "bmoH$m§Zm hoM
g_OV§, AmdS>V§', Aer g~~ {Xbr OmVo. H$ï>nyd©H$ _amR>r eãX AmR>dyZ, {dMma H$ê$Z, emoYyZ {b{hbm
OmV Zmhr. _w{ÐVemoYZ d ewÕboIZ `m Jmoï>r Va XÿaM.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
56
_amR>r gm{hË` _hm_§S>i `m g§ñWoZo ewÕboIZmMo 18 {Z`_ (d Cn{Z`_) V`ma Ho$bobo AmhoV.
1962 _Ü`oM V`ma Pmboë`m `m {Z`_m§Zm emgZmZo _mÝ`Vm {Xbobr Amho. `m {Z`_m§Mo {H$_mZ nmbZ
d¥ÎmnÌm§_Ü`o hmoUo Ano{jV Amho.
d¥Îmdm{hÝ`m§Mr d _amR>r _Zmoa§OZ dm{hÝ`m§Mr pñWVr-_amR>r ^mfoMm {dMma H$aVm - ^`§H$a `m
eãXmVM dUm©dr bmJob. d¥Îm{ZdoXH$, _m{bHo$Vrb H$bmH$ma, {d{dY H$m`©H«$_m§Mo gyÌg§MmbH$ OUy B§J«Or
^mfm ~mobVm ~mobVm _amR>rV ~mobV AmhoV, Aem àH$mao gmXarH$aU H$aVmV.
AbrH$S>À`m H$mimV PnmQ>çmZo {dH${gV Pmboë`m d bmImo bmoH$m§n`ªV nmohmoMboë`m E\$ E_
AmH$medmUr dm{hÝ`m Va qhXr, B§p½be qH$dm qhp½be ^mfoVM H$m`©H«$_ gmXa H$aVmV. `m§Mo {ZdoXZ d
gyÌg§MmbZhr _amR>rVyZ ZgVoM. Ho$di _amR>r ^mfoVrbM H$m`©H«$_ gmXa H$aUmar AmH$medmUr dm{hZr hr
Jmoï> _hmamï´>mVM ñdßZdV dmQy> bmJbr Amho.
àgma_mÜ`_o, _Zmoa§OZ d d¥Îmdm{hÝ`m ho g_mO_Zmda Imob d n¸$m n[aUm_ H$aUmao _moR>o KQ>H$
AmhoV. `m§Ûmao ì`º$ Ho$ë`m OmUmè`m _V-{dMmam§gh `m§_Ü`o dmnaë`m OmUmè`m ^mfoMmhr n[aUm_ H$iV-
ZH$iVnUo ZmJ[aH$m§da hmoVmo. Ë`m_wio "`m _mÜ`_m§Ûmao dmnabr OmUmar B§J«Or{_{lV _amR>r ^mfm hrM
Iar, àM{bV _amR>r ^mfm Amho' qH$dm "Amnbr ^mfm dmnam~m~V n[anyU© d gj_ Zmhr'...Ago AZoH$
J¡ag_O ÑT> hmoV Mmbbo AmhoV.
AÝ` g_ñ`m :
gmd©O{ZH$ OrdZmV _amR>rMm dmna H$aUo ho H$_r XOm©Mo _mZÊ`mMr àWm H$mhr {R>H$mUr, H$mhr
joÌm§V, H$mhr dJmªV àM{bV Amho. _amR>r ^mfm d Vr dmnaUmam _mUyg `m§Zm AZoH$ {R>H$mUr Xþæ`_ ñWmZ
{Xbo OmVo. Ë`m§À`mH$S>o {VañH$mamÀ`m Am{U VwÀN>VoÀ`m ^mdZoZo nm{hbo OmVo, Ë`m§Zm Ver dmJUyH$hr {Xbr
OmVo. XþX£dmZo Ago H$aÊ`m_Ü`o AÝ` ^m{fH$m§gh IwÔ _amR>r ^m{fH$hr AmKmS>rda AgVmV.
_hmamï³=mVrb à_wI eham§V, eham§Vrb Cƒ^«y ^mJm§V, H$mhr _hm{dÚmb`m§V, H$mhr CÚmoOH$m§À`m
H$m`m©b`m§_Ü`o, H$mnm}aoQ> H§$nÝ`m§_Ü`o, Vmam§{H$V CnmhmaJ¥hm§_Ü`o...Aem AZoH$ {R>H$mUr _amR>rVyZ g§dmX
gmYUmè`m§H$S>o VwÀN>VoÀ`m ZOaoZo nm{hbo OmVo. n[aUm_r _amR>r _mUyg Aem AZoH$ {R>H$mUr Ý`yZJ§S>mgh
dmdaVmo Am{U AÝ` ^mfoV (àm_w»`mZo B§J«Or) ~mobUmao Ah§J§S> ~miJyZ AgVmV.
AmO _hmamï´>mVrb gd© ñVam§darb, gd© joÌm§Vrb ~hþVm§e ZmJ[aH$ ^mfm{^_mZ, ^m{fH$ Apñ_Vm,
^mfoMm dmna, ^mfoMm {dñVma d {dH$mg `m _wÚm§nmgyZ Xÿa AmhoV. `m {Q>nUmV da _m§S>boë`m g_ñ`m§gh
BVa H$mhr à^mdr KQ>H$m§_wio Amnbr _amR>r ^mfm {b{IV qH$dm ~mobr A{^ì`º$sgmR>r Ag_W© Amho Agm
J¡ag_O _amR>r _mUgmÀ`m _ZmV n¸$m éObobm Amho. B§J«OrMm à^md AWm©VM _moR>m Amho. B§J«OrMo
gmd©{ÌH$sH$aU hm Ë`m ^mfonojmhr B§J«Or ^m{fH$m§À`m H$V¥©ËdmMm n[aUm_ Amho. _amR>r ^mfoMr AYmoJVr hr
^mfoMr H$_VaVm ZgyZ Vmo _amR>r ^m{fH$m§À`m Am¡Xm{gÝ`mMm d AmigmMm n[aUm_ Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
57
Ë`m_wioM EH$_oH$m§er H$m_m~Ôb ~mobVmZm, Jßnm _maVmZm, XÿaÜdZrdê$Z g§dmX gmYVmZm,
{b{hVmZm, g§JUH$mda H$m_ H$aVmZm, {d{dY dñVy- nXmW© - CnH$aUo - `§Ìo - à{H«$`m `m§Mm Zm_mo„oI
H$aVmZm ... _amR>r _mUyg OmUrdnyd©H$, AmdOy©Z _amR>rMm dmna Z H$aVm ghOJË`m, gd`rZo B§J«Or
eãXm§MmM dmna H$aVmo.
OmJ{VH$sH$aUmMm aoQ>m d Am{W©H$ CXm[aH$aUmÀ`m YmoaUmMm ñdrH$ma `m§_wio eharH$aUmMo à_mU
gd©Ì dmT>V Amho. _hmamï> ho VwbZoZo A{YH$ {dH${gV amÁ` Agë`m_wio oWo eharH$aUmMm doJ d à_mU
A{YH$ Amho. eham§_Ü`o amoOJma _moR>çm à_mUmda CnbãY Amho. `m Am{W©H$ KQ>H$m§Mm n[aUm_ àË`j-
AàË`jnUo ^mfoÀ`m dmnamda hmoVmo. amoOJmamÀ`m CnbãYVo_wio ñWbm§V[aV ZmJ[aH$m§Mo à_mU
_hmamï>mVë`m _w§~B©, nwUo, R>mUo, Zm{eH$.... B. eham§_Ü`o doJmZo dmT>Vo Amho. amÁ`m§VJ©V ñWbm§Va Va
KS>VoM, {edm` àm_w»`mZo CÎma ^maVmVyZ _moR>çm à_mUmda bmoH$ _hmamï´>mVrb eham§_Ü`o `oV AmhoV.
`mMm n[aUm_ åhUOo gmd©O{ZH$ {R>H$mUr nañnam§er ~mobVmZm qhXr ^mfoMo à_mU dmT>Vo Amho Am{U
AWm©VM _amR>rMm dmna _mJo nS>Vmo Amho.24
_amR>r _mÜ`_m§À`m emim§Zm nadmZJr Z XoÊ`mMo d B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emim§Zm nm`KS>çm
KmbÊ`mMo YmoaU emgZ Adb§~V Amho. ñWm{ZH$ ^mfm§VyZ {ejU KoVbo AgVm Mm§Jbr H$maH$s©X KSy> eH$Vo
Agm AmË_{dœmmg {Z_m©U H$aÊ`mV emgZ A`eñdr R=aVo Amho. CbQ= B§J«Or _mÜ`_mVrb {ejUmbmM
_hÎd àmá hmoB©b, nmbH$ d {dÚmÏ`mªnwT>o B§J«Or{edm` n`m©`M CaUma Zmhr Aer pñWVr H|$Ð d amÁ`
emgZ {Z_m©U H$aV Amho. `mMm {dnarV n[aUm_ AWm©VM _amR>r ^mfoÀ`m gmd©O{ZH$ dmnamdahr hmoVmo
Amho.
{dkmZ d V§ÌkmZ, g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ `m§gh AZoH$ joÌm§_Ü`o àJVr hmoV Amho. Zdo {df`,
Zdr `§Ìo, AmYw{ZH$ KQ>H$ `m§Mr XIb B§J«Or ^mfm doJmZo KoVo. Ë`m_wio _amR>r OZVobmhr B§J«Or eãXM
dmnamdo bmJVmV. Zdo nm[a^m{fH$ eãX {Z_m©U H$aUmar H$moUVrhr _Ü`dVu `§ÌUm _amR>r ^mfogmR>r H$m`©aV
Zmhr. nydu amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm d ^mfm g§MmbZmb` `m§Zr H$mhr nm[a^m{fH$ H$moe {Z_m©U Ho$bo hmoVo.
na§Vw Joë`m AZoH$ XeH$m§nmgyZ ho H$m_ R>ßn Pmbo Amho. VgoM {Z_m©U Pmboë`m H$moem§Mr _m{hVr
gd©gm_mÝ` OZVobmM Zìho Va Aä`mgH$m§Zmhr Zmhr.
`m {Q>nUm_Ü`o _amR>rÀ`m dmnam~m~V Á`m N>moQ>çm-_moR=çm joÌm§Mm C„oI Ho$bobm Amho, Ë`m joÌm§Vrb
A{YH$mè`m§da, bmoH$m§da emgZmMm d gd©gm_mÝ` _amR>r OZVoMm _amR>r ^mfoÀ`m dmnamgmR>r H$moUË`mhr
àH$maMm X~md ApñVËdmV Zmhr. emgZ H$mhr joÌm§~m~V H$m`Xo, {Z`§ÌH$ {Z`_ H$aV Zmhr, Oo H$m`Xo
ApñVËdmV AmhoV Ë`m§Mr H$S>H$ A§_b~OmdUr H$arV Zmhr. VgoM _amR>r ZmJ[aH$ _mV¥^mfoÀ`m dmnamMr
_mJUr H$aV ZmhrV, AmJ«h YaV ZmhrV, Am§XmobZo H$aV ZmhrV, Am{U _amR>rMm dmna hmoV Zgë`mg
g§~§{YV KQ>H$mda ~{hîH$ma Q>mH$Ê`mMm Va {dMmaM H$aV ZmhrV. 24
(hm _wÔm ñnï> H$aUmar AmH$S>odmar n[a{eï>m_Ü`o OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 3(I))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
58
Cnm`
emgH$s` d AÝ` H$m`m©b`m§Vrb ì`dhma
_amR>rMm gmd©{ÌH$ dmna hmoÊ`mgmR>r emgZmZo A{YH$ H$S>H$ {Z`_ ~ZdUo d Ë`m§Mr A§_b~OmdUr
{VVŠ`mM H$S>H$nUo H$aUo JaOoMo Amho. amÁ`m§VJ©V H$m_ H$aUmè`m gd© àH$maÀ`m H$m`m©b`m§V (emgH$s`,
{Z_emgH$s`, ImOJr) H$moUVmhr boIr AJa Vm|S>r ì`dhma hm _amR>rVM Pmbm nm{hOo `mgmR>r
OmUrdnyd©H$, gmVË`mZo d {Zð>oZo à`ËZ H$aUo JaOoMo Amho.
H$moUË`mhr g§ñWoÛmao-H$m`m©b`mÛmao à{gÕ hmoUmar/N>mnbr OmUmar {ZdoXZo, Om{hamVr, Ahdmb,
_m{hVrnÌHo$, Xo`Ho$-nmdË`m...BË`mXr Jmoï>r `m _hmamï´>mV _amR>rVyZ à{gÕ Pmë`mM nm{hOoV qH$dm N>mnë`m
Joë`m nm{hOoV. aoëdo, nmoñQ>, ~±H$m, XÿaÜdZr (emgH$s` d ImOJr H§$nÝ`m), àm{áH$a H$m`m©b`, {d_mZVio,
àmXo{eH$ n[adhZ H$m`m©b`, e¡j{UH$ {dÚmnrR>o... Aem gd© [R>H$mUm§Mr CXmhaUo "g_ñ`m' `m ^mJmV {Xbr
AmhoV. Aem gd© {R>H$mUr boIr d Vm|S>r H$ma^ma _amR>rVyZ hmoUo Amdí`H$ Amho. JaO Agob VoWo _amR>rgh
B§J«OrMm dmna H$aÊ`mMr _w^m g§~§{YVm§Zm Agmdr, na§Vw XmoZ _hmamï>r` ZmJ[aH$ nañnam§er H$moUË`mhr
àH$maÀ`m H$m`m©b`rZ H$m_mgmR>r N>mnrb gm{hË`mÀ`m _mÜ`_mVyZ g§nH©$ gmYVmZm _amR>r ^mfoMm dmna
H$aVrb Aer ì`dñWm {Z_m©U H$aUo Amdí`H$ Amho.
`m Amdí`H$Vm bjmV KoD$Z Am_Mm nj gÚ…pñWVrMm gd}jUm§gh AmT=mdm KoUo; OwZo H$m`Xo d
{Z`_ `m§Mm AmT>mdm KoUo; Amdí`H$ VoWo Zdo H$m`Xo d {Z`_ ~ZdUo Am{U Ë`m§À`m H$S>H$ A§_b~OmdUrMr
ì`dñWm H$aUo...Aem Q>ßß`m§gh H$m_ H$aob.
IwÔ emgH$s` H$m`m©b`m§_Ü`o _amR>rMm n[anyU©VoZo dmna hmoÊ`mÀ`m Ñï>rZo dma§dma n[anÌHo$ qH$dm
emgZ {ZU©` (Or.Ama.) à{gÕ H$aÊ`mnojm EH$XmM _wimnmgyZ, J§^ranUo d H$R>moanUo H$m`©dmhr (àg§Jr
H$madmB©gwÕm) H$aÊ`mV `oB©b. gd© emgH$s` H$m`m©b`m§Vrb Zm_\$bH$, {XemXe©H$ \$bH$ _amR>rV H$aÊ`mV
`oVrb. gd© emgH$s` AO© / ànÌo _amR>rVyZ CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oVrb.
amÁ`-{Oëhm-_hmZJanm{bH$m-ZJanm{bH$m-J«m_rU àemgZ...`m§n¡H$s H$moUË`mhr ñVamdarb
H$moUVmhr YmoaUmË_H$ _gwXm, {dH$mg àH$ën àñVmd, H$moUVmhr Ahdmb BË`mXr gd© _gwXo ho _amR>rVyZ
à{gÕ hmoVrb; `m_mJMm {dMma hm _amR>r ^mfoVbm d _amR>r _mVrVbm Agob `mMr H$miOr Amåhr KoD$.
amÁ`mVrb H|$Ðr` H$m`m©b`m§V {H$_mZ boIr (d A{YH$m{YH$ Vm|S>r) ì`dhma _amR>rVyZ hmoVrb `mMr
I~aXmar KoVbr OmB©b. Amdí`H$ Ë`m gd© {R>H$mUr {Ì^mfmgyÌmMm `Wmo{MVnUo dmna hmoVmo Amho Zm, `mda
bj R>odÊ`mV `oB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
59
~±H$m d {d_m joÌ
~±H$ hm ZmJ[aH$m§À`m amoOÀ`m ì`dhmamer OmoS>bobm _hÎdmMm KQ>H$ Amho. _hmamï´>mVrb ZmJ[aH$m§Zm
~±qH$JMr godm _amR>r ^mfoVyZ {_iUo ñdm^m{dH$ Ý`m`mZo d H$m`ÚmZohr Ano{jV Amho. ñd^mfoVyZ ì`dhma
Pmë`mg J«mhH$m§À`m \$gdUwH$sMo à_mUhr H$_r hmoD$ eHo$b.
[aPìh© ~±H$ Am°\$ B§{S>`mÀ`m EH$m n[anÌH$mZwgma (n[anÌH$ H«$. RBI/2008-09/261 (DBOD. No.
Leg. BC.75/09.07.005/2008-09) Dt. 3-11-2008) ~±H$m§_Ü`o J«mhH$m§er Ho$bm OmUmam gd© àH$maMm
ì`dhma (boIr/Vm|S>r) {Ì^mfmgyÌmà_mUo hmoUo A{Zdm`© Amho. {Ì^mfmgyÌmà_mUo åhUOoM _hmamï´>mV
_amR>r/qhXr/B§J«Or `m ^mfm§_Ü`o ì`dhma hmoUo Ano{jV Amho. `m n[anÌH$m_Ü`o {Xboë`m gyMZm§Zwgma gd©
~±H$m§Zr ì`dhma H$amdoV Am{U ZmJ[aH$m§Zrhr _amR>rVyZ ì`dhmamMr _mJUr AmJ«hmZo H$amdr.
`m nmœ©^y_rda {d{dY ~±H$m§_Yrb _m{hVr \$bH$, {d{dY AO© - ànÌo - nmdË`m - {ddaU nÌo -
ImVonwñVH$ (nmg~wH$) BË`mXr H$mJXnÌo hr _amR>r_Ü`o CnbãY hmoVrb, VgoM gd© EQ>rE_ H|$Ðm§da _amR>rMm
n`m©` CnbãY Agob Aer ì`dñWm _hmamï´>mV {Z_m©U H$aÊ`mV `oB©b. 25
{d_m joÌmVrb _m{hVrMr XodmU-KodmU _amR>rVyZ hmoÊ`mgmR>r Amåhr à`ËZ H$ê$. _m`H«$mo BÝewaÝg
joÌmVrb gd© H$mJXnÌo ñWm{ZH$ ^mfoVyZ J«mhH$m§Zm ÚmdrV Aer A{YgyMZm Zmoìh|~a, 2005 _Ü`o {d_m
{Z`_Z d {dH$mg àm{YH$aUmZo (IRDA) à{gÕ Ho$br Amho. na§Vw `m A{YgyMZoMo nmbZ _hmamï´>mV hmoV
Zmhr. `m A{YgyMZoMo H$mQ>oH$moa nmbZ hmoÊ`mgmR>r Amåhr `mo½` Vr H$m`©dmhr H$ê$. amÁ`ñVamdahr `m~m~V
H$m`Xo-{Z`_ {Z_m©U H$aÊ`mV `oVrb, OoUoH$ê$Z _amR>r ^mfoMm dmna dmT>ob Am{U J«mhH$m§Mr \$gdUyH$
hmoÊ`mMr eŠ`Vm H$_r hmoB©b.26
Ý`m`à{H«$ oV _amR>rMm dmna
_hmamï>mVrb gd©gm_mÝ` OZVoMr ^mfm hr _amR>r Amho. "ñd^mfoVyZ Ý`m` åhUOoM Iam d n[anyU©
Ý`m`' hm {dMma g_moa R>odyZ Ý`m`mb`rZ ì`dhmamV _amR>rMm A{YH$m{YH$ dmna hmoÊ`mgmR>r nwT>rb
Cnm``moOZm Q>ßß`mQ>ßß`mZo H$aÊ`mV `oVrb.
gd©àW_ _hmamï´> amÁ` ñVamdarb gd© H$m`Úm§À`m ZmdmVyZ "~m°å~o' hm eãX H$mTy>Z Ë`m {R>H$mUr
"_hmamï³=' `m eãXmMm C„oI H$aUo Amdí`H$ Amho. `mgmR>r {d{Y_§S>imV Amdí`H$ Vo {dYo`H$ nm[aV
H$aÊ`mV `oB©b. `m{df`rÀ`m à`ËZm§Mr gwédmV njmZo AJmoXaM Ho$br Amho. njmMo Am_Xma {ZVrZ
gaXogmB© `m§Zr "~m°å~o' Mo "_hmamï´>' Agm ~Xb H$m`ÚmÀ`m Zmdm§_Ü`o H$amdm Ago {dYo`H$ {dYmZ_§S>imV
gmXa Ho$bo Amho.
25
(n[anÌH$mMm Vnerb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 3(J)) 26
(A{YgyMZm n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 3(K))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
60
JwOamV gaH$maZo "JwOamV gwdU©_hmoËgdmMo' {Z{_Îm gmYyZ `m~m~V nwT>Mo nmD$b Q>mH$bo Amho.
JwOamV amÁ`mÀ`m EHy$U gw_mao 67 H$m`Úm§À`m ZmdmVyZ "~m°å~o' hm eãX H$mTy>Z Q>mH$Ê`mV Ambm Amho Am{U
Ë`m {R>H$mUr "JwOamV' hm eãX KoÊ`mV Ambm Amho.
AZoH$ emgH$s` g§ñWmÀ`m Zmdm§_Ü`o ~m°å~o hm eãX Amho, Ë`mV _w§~B© Agm ~Xb H$aÊ`mV `oB©b.
_w»` åhUOo ~m°å~o Cƒ Ý`m`mb`mMo Zmd "_w§~B© Cƒ Ý`m`mb`' Ago ~XbÊ`mMm Amåhr A{YH$m{YH$
à`ËZ H$ê$. `mgmR>rÀ`m gd© d¡Ym{ZH$ à{H«$`m Amåhr H$ê$. H$mhr ImOJr g§ñWm§Zrhr ~m°å~oMo _w§~B© H$amdo
`mgmR>r à`ËZ H$aÊ`mV `oB©b.
_amR>rV Ý`m`ì`dhma ìhmdm ømgmR>r Am§XmobZ§ Ho$br OmV AmhoV. 1995 nmgyZ Am§XmobZ§ Pmë`mda
emgZmZo 1998 øm dfu Ë`m{df`rMr A{YgyMZm H$mT=br Am{U 2005 øm dfu Cƒ Ý`m`mb`mZo
n[anÌH$ H$mTy>Z ImbÀ`m ñVamdarb ({Oëhm, VmbwH$m...B.) Ý`m`mb`mVrb {H$_mZ 50 Q>¸o$ H$m_H$mO
_amR>rV Pmb§ nm{hOo Agm AmXoe {Xbm. `m AmXoemMo d 1998 À`m A{YgyMZoMo H$mQ>oH$moanUo nmbZ hmoUo
AË`mdí`H$ Amho.
VgoM Cƒ Ý`m`mb`mMr àm{YH¥$V ^mfmhr _amR=r hmoUo JaOoMo Amho. Ë`mgmR=r {Z`moOZ~Õ arVrZo,
Q>ßß`mQßß`mZo H$m`©dmhr H$aUo JaOoMo Amho. _yi {dYr{df`H$ / H$m`ÚmMo {ejU _amR>rV Zmhr, H$m`Úm§Mr
g§X^© nwñVHo$ d nmR>çnwñVHo$ _amR>rV ZmhrV, B§J«OrV Ý`m`ì`dhma H$aUo d{H$bm§À`m-Ý`m`mYrem§À`m
A§JdiUr nS=bo Amho, AZoH$ dH$sb _amR=r ^m{fH$ ZmhrV, Cƒ Ý`m`mb`mV nyU© _amR=rMm dmna H$am`Mm
Pmë`mg _moR>çm à_mUmda Vm§{ÌH$ d ì`dñWmË_H$ ~Xb H$amdo bmJVrb...Aer AZoH$ H$maUo gm§{JVbr
OmVmV. na§Vw `m gdmªda _mV H$aUo ghO eŠ` Amho.
KQ=ZoMo H$b_ 348 Zwgma amÁ`mÀ`m Cƒ Ý`m`mb`mV B§J«Or ^mfoMmM dmna Ho$bm OmVmo. Iao Va
348 (2) Zwgma amÁ` gaH$ma amÁ`nmbm§À`m _mÜ`_mVyZ àmXo{eH$ ^mfoMm (_amR>r) dmna H$aÊ`mMm {ZU©`
KoD$ eH$Vo.
"hm`H$moQ>m©Mo {ZH$mbnÌ B§J«OrV Agmdo ho ~§YZ Agbo, Var hm`H$moQ>m©À`m BVa gd© ì`dhmam§Mr
^mfm àmXo{eH$ (qH$dm qhXr) H$aÊ`mMm amÁ` gaH$mabm A{YH$mahr Ë`mM H$b_mÝd`o {Xbobm Amho.'
(Ý`m. amOZ H$moMa, {Zd¥Îm Ý`m`_yVr, _w§~B© Cƒ Ý`m`mb`, g§X^© : hm`H$moQ=m©V _amR=r, {ZdS=H$ gmYZm-
I§S> 6, n¥ð> 125.) `m KQ>ZmË_H$ VaVwXrMm dmna H$ê$Z Am_Mm nj amÁ`nmbm§À`m _mÜ`_mVyZ `mo½` Vr
H$m`©dmhr H$aob.
H|$Ð d amÁ` emgZmH$Sy>Z doimodoir {d{dY H$m`Xo-A{Y{Z`_ à{gÕ Ho$bo OmVmV. `m§n¡H$s H|$ÐmH$Sy>Z
`oUmè`m H$m`Úm§Mo ËdarV _amR>rV ^mfm§Va hmoUo JaOoMo Amho. ho _amR>r ^mfm§Va ËdarV H$ê$Z gd© {Oëhm d
VmbwH$m Ý`m`mb`m§n`ªV nmohmoMdÊ`mV `oB©b, VgoM `w{ZH$moS>à{UV _amR>rVyZ Vo emgZmÀ`m g§Ho$VñWimda
àH$m{eV Ho$bo OmB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
61
amÁ` ñVamda {Z_m©U Ho$bo OmUmao H$m`Xo ho _amR>rVyZM (_amR>r {dMma H$ê$Z, _amR>r _mVrMm,
_hmamï>mVrb pñWVrMm {dMma H$ê$Z) V`ma H$aUo Amdí`H$ Amho. AndmXmË_H$ pñWVrV H$m`ÚmMm _gwXm
B§J«Or ^mfoVyZ V`ma Pmë`mg Ë`mMo ËdarV _amR>rV ^mfm§Va H$aÊ`mV `oB©b. amÁ` ñVamdarb ho
H$m`XoXoIrb `w{ZH$moS>à{UV _amR>rVyZ emgZmÀ`m g§Ho$VñWimda àH$m{eV Ho$bo OmVrb.
ñdmV§Í`mnmgyZ d g§`wº$ _hmamï>mÀ`m ñWmnZonmgyZ AmÎmmn`ªV {Z_m©U Pmboë`m d Omhra H$aÊ`mV
Amboë`m H|$Ð d amÁ` ñVamdarb gd© H$m`Úm§Mo _amR>rV ^mfm§Va H$aÊ`mV `oB©b. nydu ^mfm§Va Ho$boë`m
H$m`Úm§À`m àVr A{YH$ à_mUmV CnbãY hmoVrb Aer ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.
Ag§»` H$m`Úm§Mo _amR>rV ^mfm§Va hr EH$ _moR>r _mohr_M Amho. `m Amdí`H$ _mo{h_oMr {Z`moOZ~Õ
AmIUr H$aÊ`mV `oB©b. ^mfm§VamÀ`m _hÎdmÀ`m H$m_mV à{gÕ H$m`XoVÁk, {Zd¥Îm Ý`m`mYre, {ZdS>H$
dH$sb, {ZdS>H$ àmÜ`mnH$ d àg§Jr {ZdS>H$ {dÚmWu `m§Mo ghH$m`© KoÊ`mV `oB©b. hr ^mfm§Va _mohr_ {dYr
d Ý`m` {d^mJ, ^mfm g§MmbZmb`, _amR>r ^mfm {d^mJ d AZoH$ {dÚmnrR>m§_Yrb {dYr {ejU {d^mJ
`m§À`m g_Ýd`mVyZ H$m`m©pÝdV H$aVm `oD$ eHo$b.
_amR>rVyZ H$m`Xo{df`H$ {ejU `m~m~V emgZmÀ`m dVrZo _hmamï´>mVrb {dÚmnrR>m§Zm ~amo~a KoD$Z
EH$m _hÎdmH$m§jr H$m`©H«$_mMr {Z`moOZ~Õ AmIUr d Ë`mMr H$mb~Õ A§_b~OmdUr H$aÊ`mV `oB©b.
EH$-EH$ joÌ qH$dm {d^mJ d g§~§{YV H$m`Xo `m§Mm àmYmÝ`H«$_ R>adyZ EH$ -EH$ {df`; EH$-EH$
H$m`Xm Aä`mgH«$_mV g_m{dï> H$aÊ`mV `oB©b. g§~§{YV _hm{dÚmb`m§V _amR>r _mÜ`_mVyZ {dYr {ejU
KoUmè`m {dÚmÏ`mªMr EH$-EH$ VwH$S>r {Z_m©U H$aV Q>ßß`mQ>ßß`mZo dmT>dÊ`mV `oB©b.
gd© (H|$Ð d amÁ` ñVamdarb) H$m`Úm§Mo-A{Y{Z`_m§Mo _amR>r ^mfm§Va Ho$ë`mZ§Va g§~§{YV
nmR>çnwñVHo$ d g§X^© nwñVHo$ {Z_m©U H$aÊ`mgmR>rhr EH$ _moR>m nU AË`mdí`H$ H$m`©H«$_ H$m`m©pÝdV H$amdm
bmJob. `m H$m_mVhr {Zd¥Îm Ý`m`mYre, Á`oð> H$m`XoVÁk, àmÜ`mnH$ d {dÚmWu `m§Mo ghH$m`© KoVm `oD$
eHo$b.
gÜ`m {~hma, CÎma àXoe, amOñWmZ d _Ü` àXoe `m Mma amÁ`m§_Ü`o B§J«Orgh ñWm{ZH$ (qhXr)
^mfoMm Ý`m` à{H«$`oV dmna Ho$bm OmVmo. Vm{_iZmSy>, H$Zm©Q>H$ d Ho$ai hr amÁ`o `m~m~V à`ËZ H$aV AmhoV.
Vm{_iZmSy= gaH$maZo ^mfo~m~VMm àñVmd H|$ÐmH$S=o d gdm}ƒ Ý`m`mb`mH$S=o nmR=dbm Amho.
BVa Cnm``moOZm
_amR>rMo g§JUH$sH$aU d g§JUH$mMo _amR>rH$aU `m§~m~V {deof Omo_mZo à`ËZ H$aÊ`mV `oVrb.
`w{ZH$moS> àUmbr d `w{ZH$moS>à{UV _amR>r `m§Mm gd©Ì àgma H$aÊ`mV `oB©b. g§emoYZ, {ejU - à{ejU d
àgma Am{U H$m`Xo d {Z`_ `m _mÜ`_mVyZ `w{ZH$moS> - _amR>rMo gmd©{ÌH$sH$aU H$aÊ`mV `oB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
62
g§JUH$mda _amR>rMm dmna A{YH$m{YH$ Pmë`mZ§Va g§JUH$mÀ`m _mÜ`_mVyZ hmoUmam H$moUË`mhr
joÌmVrb, H$moUVmhr ì`dhma _amR>rVyZ hmoUo ghO gmÜ` hmoB©b. (`m {df`rMo g{dñVa {ddoMZ _amR>r ^mfm
Am{U g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ `m ^mJmV H$aÊ`mV Ambo Amho.)
gd© ñVam§darb àemgZm_Ü`o `w{ZH$moS>à{UV _amR>rMm A§V^m©d H$aÊ`mV `oB©b. Ë`m_wio nañna
g§nH$m©V EH${OZgrnUm d gwgyÌVm `oB©b. VgoM B©-JìhZ©ÝgMm `mo½` Vmo n[aUm_ gmYbm OmB©b.
Ë`mMà_mUo ImOJr CÚmoJ, {d{dY àH$maÀ`m godm g§ñWm, Ë`m§Mr H$m`m©b`o, XþH$mZo... BË`mXr KQ>H$m§Zrhr
`w{ZH$moS> à{UV _amR>rMm dmna g§JUH$mda H$amdm `mgmR>r `mo½` Vr Cnm``moOZm H$aÊ`mV `oB©b.
_hmamï>mVrb H$moUË`mhr ^mJmVrb (ehamVrb, JmdmVrb...) XþH$mZo d H$m`m©b`o `m§À`m nmQ>çm
_amR>rV AgVrb, _amR>rbm àmYmÝ` XoUmè`m AgVrb `mMr H$miOr KoÊ`mV `oB©b. ~m°å~o XþH$mZo d
AmñWmnZo H$m`Xm, 1948 d _hmamï´> XþH$mZo d AmñWmnZm {Z`_, 1961 `m§_Ü`o XþH$mZm§darb nmQ>çm§{df`r
_amR>rbm _hÎd XoÊ`mar H$b_o ñnï>nUo {Xbobr ZmhrV.
"àË`oH$ XþH$mZmda _amR>r ^mfoVrb (XodZmJar {bnrVrb) nmQ>r AgbrM nm{hOo. _amR>r d AmUIr
EH$ qH$dm A{YH$ ^mfm§V nmQ>r àX{e©V H$am`Mr Agë`mg Ë`mVhr _amR>r Ajam§Mm AmH$ma AÝ` ^mfoVrb
Ajam§nojm _moR>m Agmdm. VgoM _amR>r - XodZmJar {bnrVrb Zmd ho AÝ` {bnrVrb ZmdmÀ`m da {bhbobo
Agmdo.'
Ago darbà_mUo gwñnï> {Z`_ H$aÊ`mV `oVrb Am{U Ë`mMr H$S>H$nUo A§_b~OmdUr H$aÊ`mV
`oB©b.
dmhZmdarb H«$_m§H$mÀ`m nmQ>çm `m~m~VMm ZmJ[aH$m§À`m d dmhVyH$ nmobrg A{YH$mè`m§À`m _ZmVrb
Jm|Yi Xÿa H$aÊ`mV `oB©b. gwa{jVVm; dmhZm§Mo naamÁ`m§V hmoUmao ñWbm§Va qH$dm BVa amÁ`m§VyZ _hmamï>mV
`oUmar dmhZo... `m _wÚm§Mm `Wm`mo½` {dMma H$ê$Z _hmamï>mVrb dmhZm§da _amR>r ^mfoVrb, XodZmJar
{bnrVrb H«$_m§H$-nmQ>r bmdÊ`mMm gwñnï> {Z`_ V`ma H$aÊ`mV `oB©b.
H$m°b g|Q>g© Ûmao {Xbr OmUmar gd© joÌm§Vrb gd© àH$maMr godm;
^«_UÜdZr /Mb^mfmdarb bKwg§Xoe H$aÊ`mMr gw{dYm;
gd© àH$maÀ`m XþH$mZm§Vrb d AmñWmnZm§Vrb Xo`Ho$, nmdË`m, _m{hVr - gyMZm nÌHo$, AO©-ànÌo;
CnmhmaJ¥hm§Vrb ImÚ nXmWmªMr gyMr;
amÁ`n[adhZ _§S>imÀ`m d _hmnm{bH$m§À`m A§VJ©V dmhVyH$ H$aUmè`m JmS>çm§_Yrb {VH$sQ>o,
g§JUH$m§da `w{ZH$moS> à{UV Q>§H$boIZmMr gw{dYm...
... `m gd© godm-gw{dYm _hmamï>r` ZmJ[aH$m§Zm _amR>r ^mfoVyZ {_iVrb `mMr I~aXmar KoÊ`mV `oB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
63
EH$_oH$m§er H$m_m~Ôb ~mobVmZm, Jßnm _maVmZm, XÿaÜdZrdê$Z g§dmX gmYVmZm, {b{hVmZm,
g§JUH$mda H$m_ H$aVmZm, {d{dY dñVy- nXmW© - CnH$aUo - `§Ìo - à{H«$`m `m§Mm Zm_mo„oI H$aVmZm ...
_amR>r _mUyg OmUrdnyd©H$, AmdOy©Z _amR>rMm dmna Z H$aVm ghOJË`m, gd`rZo B§J«Or eãXm§MmM dmna
H$aVmo. `m_mJo _amR>r à{VeãX _mhrV ZgUo, Ë`mMm àMma ZgUo, _wimV _amR>r à{VeãXmMr {Z{_©Vr
Pmbobr ZgUo Aer AZoH$ H$maUo AmhoV. `m H$maUm§Mm {dMma H$ê$Z amoOÀ`m dmnamVbo gmYo-gmono _amR>r
eãX V`ma H$aUmar, Vo ê$T> H$aUmar EH$ `§ÌUm H$m`©aV H$aÊ`mV `oB©b.
Ë`mM~amo~a {dkmZ V§ÌkmZ, g§JUH$ - _m{hVr V§ÌkmZ Aem AZoH$ {df`m§er g§~§{YV Zì`m
eãXm§Mr - g§H$ënZm§Mr Zm|X KoUmar, Ë`m§gmR>r AMyH$, gmono _amR>r à{VeãX d nm[a^m{fH$ eãX V`ma
H$aUmar `§ÌUmhr H$m`©aV H$aÊ`mV `oB©b. _amR>r à{VeãX embo` {ejUmnmgyZM Aä`mgH«$_mÀ`m
_mÜ`_mVyZ {dÚmÏ`mªn`ªV nmohmoMob Aer ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.
Amnbr _amR>r ^mfm Ag_W© Amho hm Ý`yZJ§S> _amR>r _mUgmÀ`m _ZmVyZ H$mT>Ê`mgmR>r, _amR>r
_mUgmMr ^m{fH$ AH$m`©j_Vm d Ë`mMm ^m{fH$ Amig Xÿa H$aÊ`mgmR>r Am{U _mV¥^mfoMo _hÎd, _amR>r
^mfoMr _hmZVm d _amR>r ^mfoMo gm_Ï`© _amR>r _mUgmÀ`m _ZmV éOdÊ`mgmR>r N>moQ>çm-_moR>çm H$m`©H«$_ d
CnH«$_m§gh EH$ OmUrd OmJ¥Vr _mohr_ H$m`m©pÝdV H$aÊ`mV `oB©b. g^m-g§_obZo, n[ag§dmX-_oimdo,
à{ejUmË_H$ H$m`©H«$_ d gU-CËgd `m _mÜ`_mVyZ emgH$s` d ImOJr H$m`m©b`m§Vrb H$_©Mmar d
A{YH$mar VgoM gd©gm_mÝ` OZVm `m§À`mn`ªV hm {df` nmohmoMdÊ`mV `oB©b.
^mfm{^_mZmÀ`m ^mdZoÀ`m Mm§Jë`m AWm©Zo {dH$mg hmoÊ`mgmR>r 27 \o$~«wdmar - _amR>r ^mfm {Xdg d
1 _o- _hmamï´> {XZ ho _hmoËgd Xadfu ^ì`VoZo gmOao H$aÊ`mV `oVrb. `mMr gwédmV njmZo Ho$brM Amho.
EH$m AWm©Zo njmMm à^md d n[aUm_m§_wioM ho XmoÝhr CËgd gd©gm_mÝ` ZmJ[aH$hr AbrH$S>À`m H$mimV
A{YH$ CËgmhmZo gmOao H$aV AmhoV.
ho XmoÝhr CËgd H$go gmOao H$amdoV `mgmR>rÀ`m _mJ©X{e©H$m njmZo V`ma Ho$ë`m AmhoV. 27
^mfoÀ`m dmnamMm amoOJmamer g§~§Y
_hmamï>mV _amR>r ^mfoMm dmna hm Apñ_Vm, A{^_mZ d ApñVËdmÀ`m Ñ{ï>Zo _hÎdmMm _wÔm AmhoM,
nU Ë`mM~amo~a hm _wÔm amoOJmamerhr OmoS>bobm Amho. qH$~hþZm ^mfmdmnamMm _wÔm amoOJmamer OmoS>bm
Joë`mg EH$ Mm§Jbm n[aUm_ gmYbm OmD$ eH$Vmo.
_amR>r ^mfoMm gd©ì`mnr d gdmªJrU dmna Am{U _hmamï>r` ñWm{ZH$m§Zm amoOJma `m XmoZ Jmoï>r
nañnam§da Adb§~yZ d nañnanyaH$ AmhoV. gmW© A{^_mZmgh d H$m`Xo - {Z`_m§À`m H$S>H$
27
(Ë`m n[a{eï>m_Ü o OmoS>ë`m AmhoV. nhm n[a{eï> 3(M) d 3(N>))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
64
A§_b~OmdUrgh _amR>r ^mfoMm gmd©{ÌH$ dmna Pmbm, Va ñWm{ZH$ ^y{_nwÌm§Zm A{YH$ à_mUmV ZmoH$è`m
{_iVrb ho {Z{üV!
emgH$s`-ImOJr H$m`m©b`m§V _amR>r, dmT>Ë`m à_mUmV _amR>r emim, AmYw{ZH$ {df` _amR>rVyZ
{eH$Ê`mMr ì`dñWm, g§JUH$mda d _m{hVr V§ÌkmZmV A{YH$ _amR>r, Ý`m`mb`mV _amR>r, _amR>rVyZ B©-
JìhZ©Ýg², gd©Ì _amR>r nmQ>çm d gyMZm \$bH$... BË`mXr Jmoï>r n[anyU©Vogh gmÜ` Pmë`m, Va bmImo _amR>r
^m{fH$m§Zm ghO amoOJma CnbãY hmoB©b. `mVyZ amoOJmamMr CnbãYVm d _amR>r ^mfoMm {dH$mg d {dñVma
`m XmoÝhr Jmoï>r gmÜ` hmoD$ eH$Vrb.
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
65
_amR>r ^mfm Am{U g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ
àñVmdZm : AmOMo `wJ ho g§JUH$mMo d _m{hVr V§ÌkmZmMo `wJ Amho. 1990 nmgyZ `m joÌmMm {dH$mg
PnmQ=çmZo Pmbm. `m joÌmÀ`m {dH$mgm_wio BVa gd© joÌm§À`m àJVrMm doJhr A{dœgZr` arVrZo dmT=bm.
`m `wJmMr à_wI d¡{eîQ>ço åhUOo àM§S> _m{hVrMr A{Ve` ghOJË`m, AJXr H$_r doimV
XodmUKodmU; àM§S> _m{hVr A{Ve` H$_r "OmJoV' gmR>dÊ`mMr j_Vm; _m{hVrda H$moUVrhr à{H«$`m doJmZo
H$aÊ`mMr j_Vm Am{U H$_r doimV bmImo-H$amoS>mo bmoH$m§n`ªV nmohmoMÊ`mMr j_Vm!
`m gd© Jmoï>r H$m`©j_Vogh KS>Ê`mgmR>r Ë`m _m{hVrMr ^mfm H$moUVr Amho, hm _wÔm _hÎdmMm Amho.
hr ^mfm Oa B§J«Or Agob, Va da C„oI Ho$bobr d¡{eîQ=ço `m "B§J«Or _m{hVrbm' {dZmgm`mg bmJy hmoVmV.
H$maU g§JUH$m~m~VMo g§emoYZ d {dH$mgmMo ~hþVm§e H$m_ B§J«OrVyZM Pmbobo Amho.
Ë`mM~amo~a MrZ, OnmZ, H$mo[a`m, O_©Zr AmXr Xoem§Zr Amnmnë`m ^mfmhr g§JUH$mda à_m{UV
Ho$ë`m, _m{hVr V§ÌkmZmÀ`m àdmhmV AmUë`m. ho Xoe B§J«OreaU àd¥ÎmrMo ZmhrV, Ë`m§Zm Amnë`m ^mfm§Mm
A{^_mZ Amho. _m{hVr V§ÌkmZmV Amnbr ^mfm B§J«Orà_mUoM ghOJË`m dmnabr OmD$ eH$V Zmhr, hr
~m~ Ë`m XoemVrb emgH$m§Zm - ZmJ[aH$m§Zm An_mZOZH$ dmQ>br. VgoM _m{hVr V§ÌkmZmÀ`m `wJmV àJVr
gmYm`Mr Agob, Va ñd^mfoV _m{hVr V§ÌkmZ d _m{hVr V§ÌkmZmV ñd^mfm AmUë`m{edm` n`m©` Zmhr ho
Ë`m§Zr AmoiIbo. n[aUm_r `m gd© Xoem§Zr g§~§{YV ^mfm§Mo g§JUH$sH$aU CÎm_arË`m gmYbo. `m joÌmVë`m
"B§J«Or' EH$m{YH$maemhrbm `m Xoem§Zr N>oX {Xbm.
^maV _mÌ `m_Ü`o _mJo am{hbm. ^maVmZo Amnbr B§J«OreaU d¥Îmr H$m`_ R>odbr. gd© ^maVr`
^mfm§Zm Cn`wº$ R>aUmar `w{ZH$moS> àUmbr {Z_m©U Pmbr nU `m àUmbrMm g§nyU© {dH$mg Pmbobm Zmhr;
VgoM `m àUmbrMm àgmahr Pmbobm Zmhr. ^maVr` ^mfm§Mo (H$mhr à_wI àmXo{eH$ ^mfm§Mo) g§JUH$sH$aU
H$aÊ`mÀ`m WmoS=çm AdKS= (AeŠ` Zìho) _mJm©nojm B§J«Or ^mfm dmnaÊ`mMm gmonm _mJ© AmnU ñdrH$mabm
Amho. nU Ë`m_wio ñWm{ZH$ ^mfm§Mo ZwH$gmZM hmoV Amho, `mMr Amåhmbm (_hmamï´> Zd{Z_m©U goZobm)
OmUrd Amho. H$maU AmO A{YH$m{YH$ ì`dhma ho g§JUH$mÛmao hmoV AmhoV. `m g§JUH$s` ì`dhmamVyZ Oa
_amR>r bwá Pmbr, Va H$mhr dfmªZr _amR>r Ho$di EH$ ~mobr ^mfmM ~ZyZ OmB©b. `m gd© _wÚm§Mm {dMma
H$ê$Z Amåhr _amR>rMo g§JUH$sH$aU d à_mUrH$aU `m {df`mH$S>ohr {deof bj Úm`Mo R>adbo Amho. Am_Mo
C{Ôï> gai Am{U ñnï> Amho. B§J«Or ^mfm Á`mà_mUo g§JUH$mda ghOnUo dmnabr OmVo, Ë`mMà_mUo _amR>r
^mfmhr dmnaVm Ambr nm{hOo.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
66
gÚ:pñWVr : AmOÀ`m g§JUH$ `wJmV _amR>r ^mfoMm g§JUmH$m_Ü`o dmna ghOgmonm Zmhr. g§JUH$mda OJ^a
(^maVmV d _hmamï´>mV) B§J«Or ^mfm Á`mà_mUo {XgVo, àX{e©V hmoVo, Q>§H${b{IV Ho$br OmVo, Ë`mà_mUo
_amR>r ^mfm ({H$_mZ _hmamï´>mV) gd© g§JUH$m§da {Xgob, dmnaVm `oB©b Aer n[anyU© ì`dñWm ApñVËdmV
Zmhr. "hr EH$ _hÎdmMr g_ñ`m Amho', `mMr OmUrdhr emgH$s` nmVirda Zmhr. VgoM gm§ñH¥${VH$ g§ñWm,
gm{hpË`H$, àmÜ`nH$, g§JUH$ VÁk, g§JUH$ gmja _amR>r ZmJ[aH$... `m§n¡H$s H$moUrhr `m g_ñ`oMm,
`m_wio hmoUmè`m _amR>r ^mfoÀ`m AYmoJVrMm {dMma H$aV Zmhr.
`m g_ñ`o_wio _hmamï>mVrb ({d{dY Jmdm§Vrb) g§JUH$YmaH$m§Zm hOmamo AS>MUtMm gm_Zm H$amdm
bmJVmo. _amR>r Q>§H$boIZ ghOJË`m, H$_r doimV, H$_r IMm©V H$aVm `oV Zmhr. _amR>r _m{hVrMo
B§Q>aZoQ>Ûmao AmXmZàXmZ ghOnUo H$aVm `oV Zmhr. Á`m ghOVoZo B§J«Or ^mfm g§JUH$mda {XgVo, dmnabr
OmVo d AmH$f©H$ nÕVrZo àX{e©V H$aVm `oVo, VodT>çmM ghOVoZo _amR>r ^mfo~m~V `m Jmoï>r KS>V ZmhrV.
gwX¡dmZo `w{ZH$moS= àUmbrVyZ ~aoM àý gwQ=Ê`mMr eŠ`Vm {Z_m©U Pmbr Amho. nU `w{ZH$moS> àUmbrMm
AmUIr {dH$mg, A{YH$ àMma `m Jmoï>r AmJ«hmZo KS>V ZmhrV. Amnbr ^mfm g§JUH$mda d _m{hVr
V§ÌkmZmV Zgë`mZo ~hþVm§e ZmJ[aH$ `m "^mZJS>rnmgyZ' bm§~ amhV AmhoV. Á`m Á`m joÌmV g§JUH$m§Mm
dmna Ho$bm OmVmo, VoWo Ë`m g§JUH$sH$aUmMm Iam \$m`Xm Ag§»` ZmJ[aH$m§Zm {_iV Zmhr. _m{hVr V§ÌkmZ
H«$m§Vr hr "Ë`m§À`m ^mfoV' Zgë`m_wio, AOyZhr bmImo ZmJ[aH$m§n`ªV hr H«$m§Vr nmohmoMbobrM Zmhr.
g§JUH$mMr {Z{_©Vr, Ë`m{df`rMo g§emoYZ d {dH$mg `m Jmoï>r àm_w»`mZo B§J«Or ^m{fH$m§H$Sy>ZM
KS>ë`m AmhoV, Ë`m_wio g§JUH$ d B§J«Or Ago ñdm^m{dH$ g_rH$aU V`ma Pmbo Amho. `m ñdm^m{dH$
g_rH$aUm_wio Am{U ñd^mfmào_ d ñd^mfm{^_mZ Zgë`m_wio ^maVmVrb (AWm©VM _hmamï´>mVrbhr)
~hþg§»` ZmJ[aH$m§Zm g§JUH$mbm B§J«Or ^mfmM H$iVo Ago dmQ>Vo. g§JUH$ Ho$di B§J«Or ^mfoVyZM H$m_
H$ê$ eH$Vmo, Ago gdmªZm dmQ>Vo. Agm J¡ag_O H$m`_ R>odyZ bmoH$ B§J«Or ^mfm {eH$VmV, g§JUH$mda à^wËd
{_idVmV, nU ñd^mfm ghOJË`m g§JUH$mda H$m dmnaVm `oV Zmhr hm {dMmahr H$aV ZmhrV.
`m{df`r g§emoYZ Pmbobo Zmhr Agohr Zmhr. `m {df`mVbo VÁk _hmamï´>mV AmhoV. g§~§{YV
g§ñWmhr _hmamï´>mV AmhoV. na§Vw _amR>rMo g§JUH$sH$aU Am{U amÁ`mV KS>V AgUmar B©-H«$m§Vr `m§À`mV
AmUIr KÅ> ZmVo {Z_m©U hmoÊ`mMr JaO Amho; Xmohm|Mm doJ g_mZ amIÊ`mMr JaO Amho. _hÎdmMo åhUOo
ho gd© H$aÊ`mgmR>r à~i BÀN>meº$sMr Amdí`H$Vm Amho.
g_ñ`m :
`w{ZH$moS> àUmbrÀ`m _mÜ`_mVyZ OJ^amV H$moUË`mhr g§JUH$mda {Xgy eHo$b Agm ñWm{ZH$
^m{fH$ Q>§H$ V`ma Pmbm Amho. hr `w{ZH$moS> àUmbr H|$Ð emgZmZoM gd© ^maVr` ^mfm§gmR>r V`ma Ho$bobr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
67
Amho. hr àUmbr g§JUH$mda H$m`©pÝdV H$ê$Z KoÊ`mgmR>r A{Ve` H$_r doi (OmñVrV OmñV 1 Vmg)
bmJVmo d H$moUVmhr IM© `oV Zmhr.
na§Vw hr `w{ZH$moS> àUmbr g§JUH$mda H$er H$m`m©pÝdV H$am`Mr, _amR>r Q>§H$ H$gm H$m`m©pÝdV
H$am`Mm VgoM Amdí`H$ H$i\$bH$ H$go H$m`m©pÝdV H$am`Mo... Aem AS>MUr _hmamï´>mVrb
g§JUH$YmaH$m§g_moaM Zìho Va V§Ìkm§g_moahr AmhoV. hr gmonr `w{ZH$moS> àUmbr g§JUH$YmaH$m§Zm _mhrVM
Zmhr. `mÀ`m àgmamMo H$m_ ^mfmào_r g§KQ>Zm-H$m`©H$V} H$aV AmhoV, nU emgZ `m~m~V J§^ra Zmhr.
`m~m~VMo amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWo_m\©$V Ho$bo OmUmao à`ËZ VmoH$S>o AmhoV, Vo A{Ve` Hy$_© JVrZo
Mmby AmhoV.
_yimV _amR>r g§JUH$mda dmnaVm `m`bmM hdr, _amR>r {bnr OJmV gd©Ì H$mhrhr AS>MU Z `oVm
{Xgm`bm hdr hm AmJ«h Zmhr, `m _wÚm{df`r H$moUmbmhr AmM Zmhr.
AmJ«h Zgë`m_wio g§JUH$ CËnmXH$, g§JUH${dH«o$Vo, gm`~a H°$\o$ MmbH$, XoI^mb-XþéñVr H$aUmao
(hmS>©doAa, gm°âQ>doAadmbo), g§JUH$ A{^`§Vo Am{U gd©gm_mÝ` g§JUH$YmaH$, g§JUH$ dmnaUmao...
`m§n¡H$s Iyn H$_r OUm§Zm `w{ZH$moS>à{UV _amR>rMr _m{hVr Amho.
Ë`m_wio g§JUH$m§Mr IaoXr-{dH«$s hmoVmZm, H$mhr N>moQ>çm-_moR>çm àUmbr (gm°âQ>doAg©) V`ma
H$aVmZm qH$dm XoI^mb XþéñVr hmoVmZm `w{ZH$moS>-_amR>r `m _wÚmMm {dMmaM hmoV Zmhr.
emgZhr `m AË`mdí`H$ _wÚmMm Jm§^r`m©Zo {dMmaM H$aV Zmhr. emgZ ì`dhma gd©Ì, n[anyU©VoZo
`w{ZH$moS> _amR>rV hmoV ZmhrV. amÁ` emgZmÀ`m gd© {d^mJm§n`ªV `m~m~VMo OrAma nmohmoMbo AmhoV, nU
`w{ZH$moS> àUmbr d {VMo à{ejU nmohmoMbobo Zmhr.
g§JUH$mda _amR>r ^mfm `oÊ`mgmR>r AmJ«h Zmhr; emgZmMm H$m`Xm Zmhr; Ë`m_wio CËnmXH$m§Zmhr `m
{df`mer XoUo-KoUo Cabobo Zmhr. Ë`m_wio ImOJr CÚmoJ, H§$nÝ`m, Ë`m§Mr H$m`m©b`o, AZoH$ Am{W©H$-
e¡j{UH$-Am¡Úmo{JH$ g§ñWm; N>moQ>r-_moR>r XþH$mZo, _m°ëg... Aem Á`m Á`m {R>H$mUr g§JUH$mÀ`m _mÜ`_mVyZ
ì`dhma hmoVmV; Ë`m Ë`m {R>H$mUmn`ªV `w{ZH$moS>-_amR>r nmohmoMbobr Zmhr. J«mhH$hr AmdOy©Z "_amR>r'Mr
_mJUr H$aV ZmhrV. Ë`m_wio `m gd© {R>H$mUMo g§JUH$s` ì`dhma B§J«OrVyZM hmoVmV.
`w{ZH$moS> _amR>r hm {df` embo` g§JUH$ Aä`mgH«$_mV {eH$dbm OmV Zmhr. MSCIT À`m
H$moUË`mhr ñVamdarb Aä`mgH«$_mV `mMm g_mdoe Zmhr, VgoM nXdr-nXì`yÎma ñVamdarb g§JUH$
{ejUmVhr `mMm g_mdoe Zmhr.
_amR>r ^mfm, XodZmJar{bnrMm {dMma H$aVm "`w{ZH$moS>-_amR>r' AOyZhr n[anyU© àUmbr Zmhr.
`m_Ü`o AmUIr g§emoYZ d {dH$mg hmoÊ`mMr JaO Amho. `w{ZH$moS> àUmbr g§JUH$mda H$m`m©pÝdV H$aVmZm
N>moQ>çm-_mmoR>çm Vm§{ÌH$ g_ñ`m CX²^dVmV; H$i\$bH$mMo n`m©` ho qhXr-XodZmJar {bnrdê$Z V`ma Ho$bobo
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
68
AmhoV; _m°S>çyba, JmoXaoO... B. H$i\$bH$ dmnaUmè`m Q>§H$boIH$m§Zm doJmZo Q>§H$Z H$aÊ`mV AS>MUr `oVmV,
Q>§H$m§Mo AmUIr eoH$S>mo n`m©` - Mm§Jbo n`m©` CnbãY hmoÊ`mMr JaO Amho; N>mnrb àV H$mT>br Va Ë`mda
H$mhr Ajao {d{MÌ C_Q>VmV... Aem AZoH$ AS>MUr AmhoV. `m§da CÎmao emoYy eH$Umè`m g§ñWm-g§emoYH$
Amnë`mH$S>o AmhoV. nU ho H$moU KS>dyZ AmUUma, H$adyZ KoUma... hm àý Amho.
B§J«Or d _amR>r Ajao Agbobm Û¡^m{fH$ H$i\$bH$ (BpÝñH«$ßQ> H$i\$bH$) _hmamï>mV ghOnUo
CnbãY hmoV Zmhr, Ë`mgmR>r g§emoYZ H$amdo bmJVo. MrZ, OnmZ, BòmEb `m Xoem§_Ü`o AZwH«$_o MrZr,
OnmZr, {h~«y `m ^mfm d B§J«Orgh Û¡^m{fH$ H$i\$bH$M dmnabo OmVmV, Ë`m_wio Ë`m§Zm ñWm{ZH$ ^mfm§~m~V
H$moUVrM g_ñ`m {Z_m©U hmoV Zmhr. `m Û¡^m{fH$ H$i\$bH$m§Mr N>m`m{MÌo n[a{eï>mV {Xbr AmhoV.28
B§J«Or ^mfmM g§JUH$mbm H$iVo, g§JUH$mda dmnaVm `oVo Agm ~hþg§»` bmoH$m§Mm J¡ag_O Amho.
na§Vw _amR>rhr g§JUH$mda ghO dmnaVm `oVo hr Iar gÚ:pñWVrhr Amho.
`mda Cnm` åhUyZ _amR>rÀ`m g§JUH$sH$aUmMm àgma, `mMo à{ejU d AmUIr g§emoYZ BË`mXr
Jmooï>r H$aUo AË`mdí`H$ Amho. nU Ë`m Z H$aVm AmnU g§JUH$mbm B§J«OrM H$iVo Agm J¡ag_O H$m`_
R>odyZ B§J«Or {eH$Vmo, Ë`mMo _hÎd dmT>dVmo d B§J«OrVyZM g§JUH$ dmnaVmo. (nU _amR>rÀ`m
g§JUH$sH$aUmH$S>o OmV Zmhr.) ho EH$m AWm©Zo Ð{dS>r àmUm`m_ Amho.
g§JUH$mbm {dÚmWu Km~aVmV - H$mhr {~KS>ob H$m`, g_OV Zmhr, gd` Zmhr, Vm§{ÌH$ CnH$aUmMr
^rVr... B. Oar ^rVrMr H$maUo Agbr, Var _yi H$maU gd© _OHy$a B§J«Or_Ü`o (Zoh_rÀ`m dmnamV
Zgboë`m ^mfoV) AgVmo ho Amho. nQ=H$Z pŠbH$ H$ê$Z nwT=o OmUo, `mo½` _OHw$amMr {ZdS= H$aUo, Q=§H$boIZ
H$aUo... gJioM AdKS>. `mda Cnm` g§JUH$mMo _amR>rH$aU d _amR>rMo g§JUH$sH$aU hm Amho. nU AmnU
B§J«Or {ejU d B§J«OrVyZ g§JUH$ {ejU Ago XþßnQ> AmoPo {dÚmÏ`mªZm XoVmo AmhmoV.
_amR>r g§Ho$VñWim§{df`r g_ñ`m :
"B§Q>aZoQ> H$m°nm}aoeZ \$m°a AgmB§S> Zoåg A°ÊS> Z§~g©' (Am`grEEZEZ) `m g§ñWoZo gmV ^maVr`
^mfm§À`m "`yAmaEb' bm _mÝ`Vm {Xbr Amho. qhXr, n§Om~r, JwOamVr, Vm{_i, VobJw, ~§Jmbr Am{U CXÿ© `m
^mfm§Mm `mV g_mdoe Amho. "`yAmaEb' åhUOo "`w{Z\$m°_© [agmog© bmoHo$Q>a'. Amnbr gmBQ> àmXo{eH$
^mfm§_Ü`o Agbr Var, Ë`mMm A°S´>og _mÌ B§J«OrV AgVmo. AmVm hm A°S´>og àmXo{eH$ ^mfm§_Ü`oM AgUma
Amho. AWm©V `mgmR>r Amnë`mH$S>o Ë`m ^mfm§Mo `w{ZH$moS> ìhO©Z AgUo JaOoMo Amho. ^maVmÀ`m AmYr
nm{H$ñVmZZo `m_Ü`o ~mOr _maV Ë`m§Mr amï´>r` ^mfm CXÿ©Mm "`yAmaEb' {_i{dbm hmoVm.
AmVm H|$Ð gaH$ma _amR>r, _ë`mi_ Am{U H$mZS>r ^mfoMo "`yAmaEb' {_imdo `mgmR>r à`ËZerb
Amho. `mMm gdm©{YH$ \$m`Xm J«m_rU ^mJmV VgoM Á`m§Zm B§J«Or `oV Zmhr Aem bmoH$m§Zm hmoUma Amho.
28
(nhm n[a{eï> 4(A))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
69
"Am`grEEZEZ' Zo _mÝ` Ho$boë`m `m ^mfm§Mo S=mo_oZ XoÊ`mMm A{YH$ma ^maVmV "Z°eZb B§Q=aZoQ= EŠñM|O
Am°\$ B§{S>`m' bm XoÊ`mV Ambo Amho. `m§À`mV\}$ XoÊ`mV Amboë`m S>mo_oZ_Ü`o A°S´>ogÀ`mnwT>o "S>m°Q> BZ' ho
EŠñQ=oÝeZ bmJUma AgyZ àW_ `oUmè`mg àW_ àmYmÝ` `m VÎdmda hr H§$nZr S=mo_oZ XoUma Amho.
_amR>r ^mfobm AmOn`ªV darb gw{dYm àmá Pmbobr Zmhr. `mgmR>r _hmamï> emgZmMm _m{hVr
V§ÌkmZ {d^mJ {H$VnV à`ËZerb Agob `m~m~V e§H$mM AmhoV. ^maVmÀ`m AmYrM nm{H$ñVmZZo CXÿ©gmR>r
hr gw{dYm {_idbr hm _wÔmhr bjUr` Amho.
Vm§{ÌH$ g_ñ`m§_wio Am{U _w»` åhUOo ^mfm{^_mZ, {df`mMo Jm§^r`© d BÀN>meº$s Zgë`m_wio
_hmamï>mV A{Ve` H$_r à_mUmV _amR>r g§Ho$VñWio {Z_m©U hmoV AmhoV. emgZmMr `m~m~VMr ^y{_H$m d
H¥$Vr A{Ve` {ZamemOZH$ d g§VmnOZH$ Amho._hmamï> emgZmÀ`m AZoH$ {d^mJm§Mr, _hm_§S>im§Mr,
emgH$s` g§ñWm§Mr g§Ho$VñWio Ho$di B§J«Or_Ü`oM _m{hVr XoVmV. H$mhr g§Ho$VñWim§da _Wio Am{U _w»`
nmZmdarb Xþì`m§Mr Zmdo _amR>r_Ü`o AmhoV, na§Vw AmVrb _m{hVr _mÌ B§J«Or_Ü`oM Amho.
amÁ`mVrb {Oëho, _hmZJanm{bH$m `m§Mr A{YH¥$V g§Ho$VñWiohr ~hþVm§e _m{hVr B§J«OrVyZM XoVmV.
amÁ`mVrb à_wI {dÚmnrR>ohr Amnbr _m{hVr {dÚmÏ`mªgmR>r _amR>rVyZ àX{e©V H$aV ZmhrV. emgZmMo
{d^mJ-_hm_§S>io, {Oëho, _hmZJanm{bH$m, {dÚmnrR>o... `m§À`m ~hþg§»`oZo B§J«OrVyZ _m{hVr XoUmè`m
g§Ho$VñWim§Mr gyMr n[a{eï>mÛmao OmoS>br Amho. 29
g§Ho$VñWim§Mr AmH$S>odmar
H«$. g§Ho$VñWi Vnerb B§J«Or B§J«Or+ _amR>r
B§J«Or + qhXr
_amR>r ApñVËdmV /H$m`m©pÝdV
Zmhr.
1. emgH$s` {d^mJ, _hm_§S>io d H$mhr
emgH$s` g§ñWm (EHy$U 64)
39 22 02 01 --
2. amÁ`mVrb {Oëøm§Mr g§Ho$VñWio.
(EHy$U35)
27 07 -- 00 01
3. _hmamï´>mVrb _hmZJanm{bH$m (EHy$U
23)
11 05+01
(B§+_+CXÿ©)
-- 02 04
4. _hmamï´>mVrb à_wI {dÚmnrR>o d
e¡j{UH$ g§ñWm (EHy$U 14)
09 04 01 00 --
EHy$U (136) 86 39 03 03 05
Q>rn : B§J«Or d _amR>rVyZ _m{hVr XoUmè`m g§Ho$VñWim§da gw_mao 75 Vo 95% _m{hVr hr B§J«OrVyZM {Xbobr Amho.
29
(nhm n[a{eï> 4(Am), 4(B), 4(B©), d 4 (C))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
70
_hmOmbmda A{YH$m{YH$ _amR>r kmZ d _m{hVr CnbãYVo~m~V g_ñ`m :
B§J«Or, ñn°{Ze, O_©Z, {MZr, V{_i, H$ÞS>, VobJy ... B. Am§Vaamï>r` d amï>r` ^mfm§Vrb
_hmOmbmdarb _m{hVrer VwbZm H$aVm _amR>r ^mfoVrb kmZ d _m{hVrMo à_mU A{Ve` H$_r Amho.
AmYw{ZH$ H$mimMm d g§JUH$ - _m{hVr V§ÌkmZ `wJmMm {dMma H$aVm _amR>r ^mfoVrb A{YH$m{YH$ kmZ d
_m{hVr _hmOmbmda àX{e©V H$aUo JaOoMo Amho. _amR>r ^mfoMm dmna, _amR>r ^mfoMo {ejU Am{U
^mfmg_¥Õr d ^mfoMm àMma-àgma `m gd©M Ñï>tZr _hmOmbmda _amR>r Cn`wº$ R>aob.
_m{hVrMo OVZ H$aUo d _m{hVr àX{e©V H$aUo hr _m{hVr V§ÌkmZmMr à_wI Cn`wº$Vm Amho. nU
_amR>r _m{hVr d kmZmMm {dMma H$aVm `m Cn`wº$VoMm \$m`Xm AmnU A{O~mVM KoVbobm Zmhr Ago {XgyZ
`oVo. _amR>r ^mfo_Ü`o 12 ì`m - 13 ì`m eVH$mnmgyZMo àM§S> kmZ d _m{hVr CnbãY Amho. AZoH$ OwZr
J«§Wmb`o; OwÝ`m g§emoYZ g§ñWm-g§J«hmb`o, AZoH$ KamUr... `m§À`mH$S>o Xþ_ui, àmMrZ H$mJXnÌo AmhoV.
VgoM AmYw{ZH$ H$mimVhr AZoH$ gm{hpË`H$m§Zr - g§emoYH$m§Zr - B{VhmgH$mam§Zr Aà{V_ H$bmH¥$Vr {Z_m©U
Ho$ë`m AmhoV; g§emoYZm§Vr àoaH$ {dMma Amnë`mg_moa R>odbo AmhoV.
`m Xþ_ui, àmMrZ, _hÎdnyU© Aem H$mJXnÌm§Mo, J«§Wm§Mo g§JUH$sH$aU (ñH°$qZJ,
{S>{OQ>m`PoeZ...B.) H$aÊ`mMr {ZVm§V JaO Amho. nU Vgm H$moUVmhr _moR>m, _hÎdmH$m§jr, gmVË`mZo d
{Zð>oZo MmbUmam, EH$gyÌr àH$ën _hmamï´>mV amÁ` ñVamda Mmby Zmhr.
B©-nwñVHo$, Üd{ZnwñVHo$ (Am°{S=Amo ~wŠg) `m Zì`m KQ=H$m§Mm {dMma H$aVm, Ë`m Ñ{ï=Zohr {Z`moOZ~Õ
{dMma d H¥$Vr {XgyZ `oV Zmhr.
_amR>r Ioi, _amR>r bmoH$H$bm, bmoH$gm{hË` Am{U _amR>rVrb d¡{eîQ>çnyU© ^mdg§JrV d ZmQ>çg§JrV
`m§Mohr ÑH$ûmmì` _mÜ`_mÛmao XñVmdoOrH$aU H$ê$Z hr _m{hVr AmH$f©H$Vogh _hmOmbmda àX{e©V H$aUo
Amdí`H$ Amho. nU `m {XeoZo XoIrb à`ËZ hmoVmZm {XgV ZmhrV.
Cnm` :
`w{ZH$moS> àUmbr - g§emoYZ, à{ejU d àgma :
lr {bnr, AmH¥$Vr, {edmOr, H¥$VrXod, bmoH$gÎmm Aem {d{dY {R>H$mUr dmnaë`m OmUmè`m {d{dY
"\$m±Q²>g' nojm _hmamï´> emgZmZo à_m{UV Ho$bobr "EH$M _amR>r {bnr' (`m {bnrMo 20-25 \$m±Q²>gMo
àH$ma) IaoVa g§JUH$YmaH$m§gmR>r CnbãY Agm`bm hdr. hr à_m{UV {bnr (g§JUH$ CËnmXH$m§À`m d
{dH«o$Ë`m§À`m _mÜ`_mVyZ) _hmamï>mVrb àË`oH$ g§JUH$YmaH$mH$S>o Agm`bmM hdr Agm H$m`Xm emgZ
[Z{üVM H$ê$ eH$Vo. ho H$aÊ`mMr BÀN>meº$s Am_À`mH$S>o Amho.
_amR>r ^mfm (XodZmJar {bnr) Q>§H${b{IV H$aUo, _amR>r _m{hVr OJmVrb gd© g§JUH$m§da {XgUo
`m§~m~V nydu H$mhr g_ñ`m hmoË`m nU AmVm `w{ZH$moS> àUmbr_wio `m gd© g_ñ`m gwQ>ë`m AmhoV. `w{ZH$moS>
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
71
àUmbrÀ`m _mÜ`_mVyZ _amR>rMo g§JUH$sH$aU ghO eŠ` Pmbo Amho. åhUOoM _amR>r g§JUH$m§da dmnaUo
d _amR>r _m{hVr d kmZ _hmOmbmda CnbãY H$ê$Z XoUo ghO gmÜ` Pmbo Amho, `m gmÜ`m-gmoß`m-N>moQ>çm
nU _hÎdmÀ`m _wÚmMm H$ënH$VoZo d à^mdrnUo àgma H$aÊ`mV `oB©b. à{ejU H$m`©H«$_ d àgma_mÜ`_o
`m§À`m _mÜ`_mVyZ A{YH$m{YH$ bmoH$m§n`ªV hm {df` nmohmoMdbm OmB©b.
_hmamï>mVrb àË`oH$ g§JUH$YmaH$mn`ªV `w{ZH$moS> àUmbrMm d g§~§{YV _amR>r Q>§H$mMm àgma
hmoÊ`mgmR>r àË`oH$ g§JUH$ {dH«o$Ë`mZo g§JUH$ {dH$VmZm _amR>r ^mfm `w{ZH$moS> àUmbrÀ`m _mÜ`_mVyZ
H$m`m©pÝdV H$ê$Z Úmdr Agm H$m`XmM H$aÊ`mV `oB©b. `m~m~V g§JUH$ CËnmXH$, àUmbr ~ZdUmè`m
H§$nÝ`m `m§À`merhr g§nH©$ gmYÊ`mV `oB©b.
g§JUH$ {dH«o$Vo, gm`~a H°$\o$ MmbH$, emim-emim§Vrb g§JUH$ {ejH$, gd© {dÚmWu,gd©
g§JUH$YmaH$ `m§Zm g§JUH$mda `w{ZH$moS> àUmbrÀ`m _mÜ`_mVyZ _amR>r H$m`m©pÝdV H$aUo d Q>§H$boIZ H$aUo
`m~m~VMo N>moQ>o, 1 Vo 3 Vmgm§Mo à{ejU XoÊ`mV `oB©b. `mgmR>r à{ejU H$m`©H«$_mMo gw`mo½` {Z`moOZ d
ì`dñWmnZ H$aÊ`mV `oB©b.
MSCIT À`m à{ejU Aä`mgH«$_mV `w{ZH$moS> à{UV _amR>rMm g_mdoe H$aÊ`mV `oB©b.
emgH$s` H$m`m©b`mVrb Q>§H$boIH$m§Zm d Amdí`H$ Ë`m gd© H$_©Mmè`m§Zm `w{ZH$moS>à{UV à{ejU
XoÊ`mV `oB©b.
Q>ßß`mQ>ßß`mZo {d{Y_§S>i Vo J«m_n§Mm`V Agm gd© H$ma^ma `w{ZH$moS>à{UV _amR>rVyZ Mmbob Aer
ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.
_wimV "g§JUH$' d _m{hVr V§ÌkmZ hm {df` g§JUH$mMm B{Vhmg, Ë`mÀ`m ^mJm§Mr Zmdo, Ë`mMo
\$m`Xo... Aem "{WAar' À`m ñdê$nmVM OmñV à_mUmV {eH$dbm OmVmo. g§JUH$ hmVmim`bm {_iUo,
Ë`mMr gd` hmoUo, Cn`mo{JVoÀ`m Ñï>rZo OmñV à_mUmV {ejU XoUo... `m Jmoooï>r KS>Uo Amdí`H$ Amho.
"_amR>rVyZ g§JUH$ {ejU d g§JUH$mda _amR>rMo {ejU' `m Jmooï>r S>moù`mg_moa R>odyZ; ñdV§Ì
{df`mMr, Aä`mgH«$_mMr AmIUr H$ê$Z Vmo embo` {dÚmÏ`mªn`ªV nmohmoMdUo Amdí`H$ Amho. Aem
Aä`mgH«$_mMr AmIUr H$aÊ`mV `oB©b. `w{ZH$moS> à{UV _amR>rMo {ejU embo` d _hm{dÚmb`rZ
ñVamdarb gd© emIm§Vrb {dÚmÏ`mªZm XoÊ`mV `oB©b. _w»` åhUOo g§JUH${df`H$ {ejU _amR>rVyZ
XoÊ`mMr ì`dñWm Q>ßß`m Q>ßß`mZo H$aÊ`mV `oB©b. _amR>r ^mfm à_m{UV BpÝñH«$ßQ> H$i\$bH$mMo {ejUhr
embo` OrdZmVM {dÚmÏ`mªZm XoÊ`mV `oB©b.
_hm{dÚmb`rZ ñVamdahr {deofV: _amR>r gm{hË` d dmL²>_` {df` KoD$Z nXdr d nXì`yÎma {ejU,
KoUmè`m {dÚmÏ`mªZm "g§JUH$ d _amR>r ^mfm' `mMo à{ejU Aä`mgH«$_mVyZM {Xë`mg {dÚmÏ`mªÀ`m
H$m¡eë`mV ^a nS>ob d _amR>r ^mfoMm àgma d H$mhr à_mUmV {dH$mg gmYbm OmB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
72
`w{ZH$moS> àUmbrVrb A{YH$ AmH$f©H$ _amR>r Q>§H$ CnbãY H$ê$Z XoÊ`mgmR>r g§emoYZ hmoUo JaOoMo
Amho. `m g§emoYZmbm `mo½` Vo àmoËgmhZ XoÊ`mV `oB©b d `m Q>§H$mMm àgmahr doJmZo hmoB©b Aer ì`dñWm
H$aÊ`mV `oB©b.
`w{ZH$moS> àUmbr~m~V AmOhr H$mhr N>moQ>çm Vm§{ÌH$ AS>MUr AmhoV, Ë`m§Mo VÁkm§À`m gmhmæ`mZo
{ZamH$aU H$aÊ`mV `oB©b.
g§emoYH$m§À`m _Vo _amR>r ^mfoVrb Q>§H$boIZmgmR>r à_m{UV Agbobm BpÝñH«$ßQ>Mm H$i\$bH$
g§JUH$YmaH$m§Zm ghOJË`m CnbãY hmoUo Amdí`H$ Amho. `m H$i\$bH$mÀ`m CnbãYVogmR>r {deof à`ËZ
H$aÊ`mV `oVrb.
_hmOmbmda A{YH$m{YH$ _amR>r :
^mfm{dH$mg d ^mfmàgma hmoÊ`mÀ`m Ñï>rZo g§JUH$mda d _hmOmbmda _amR>rMm dmna dmT>Uo, _amR>r
^mfoVrb àM§S> _m{hVr _hmOmbmda àX{e©V H$aUo A{Ve` _hÎdmMo Amho, ho gyÌ gd©gm_mÝ`
g§JUH$YmaH$m§n`ªV A{YH$m{YH$ Vrd«Vogh nmohmoMdÊ`mV `oB©b.
_hmamï>mVrb gd© emgH$s`, {Z_emgH$s`, AemgH$s` ImOJr g§ñWm-H§$nÝ`m-g§KQ>Zm `m§À`m
g§Ho$VñWim§Mo _amR>rH$aU hmoÊ`mgmR>r doi àg§Jr H$m`Xoera VaVyX H$ê$Z gd© g§Ho$VñWio _amR>rVyZ _m{hVr
XoVrb Aer ì`dñWm {Z_m©U H$aÊ`mV `oB©b.
_w§~B© Cƒ Ý`m`mb`mMo g§Ho$VñWi _amR=r_Ü`o AZwdm{XV H$aÊ`mV `oB©b. VgoM Ë`mM
g§Ho$VñWimda gd© amÁ`ñVar` H$m`Úm§Mr _m{hVr _amR>rVyZ XoÊ`mV `oB©b.
_amR>r ^mfoVrb J«§W, nwñVHo$, {Z`VH$m{bHo$, hñV{b{IVo, H$moedmL²>_`... B. _m{hVr _hmOmbmda
àX{e©V H$aÊ`mMo N>moQ>o-_moR>o àH$ën EH$ Midi åhUyZM H$m`m©pÝdV H$aÊ`mMr Amdí`H$Vm Amho. `m~m~V
gm§ñH¥${VH$ g§ñWm, àH$meZ g§ñWm Am{U g§JUH$s` à{ejU KoUmao {dÚmWu d AÝ` emIm§Mo {dÚmWu `m§Mm
g_Ýd` gmYyZ; H$ënH$ CnH«$_ am~dyZ A{YH$m{YH$ _amR>r gm{hË` _hmOmbmda àX{e©V H$aÊ`mV `oB©b.
AmO _amR>r ^mfoVhr AZoH$ gH$g g§Ho$VñWio {Z_m©U hmoV AmhoV. IwÔ _hmamï´> Zd{Z_m©U goZm
njmMo A{YH¥$V g§Ho$VñWi ho eãXg§»`m, AmH$ma_mZ, {df` d JwUdÎmm `m _wÚm§Mm {dMma H$aVm _amR>r
^mfoVrb CËH¥$ï> g§Ho$VñWi Amho, ho A{^_mZmZo Z_yX H$amdogo dmQ>Vo. `mMr g{dñVa _m{hVr n[a{eï>mV
OmoS>br Amho.30
_amR>r gm{hË`, g§ñH¥$Vr, _hmamï>mMm B{Vhmg, ^yJmob, n`©Q>Z, à^mdr ì`{º$_Îdo ... B. {df`r
_m{hVr XoUmar AZoH$ g§Ho$VñWio gÜ`m H$m`©aV AmhoV, H$mhr {Z_m©U hmoV AmhoV. gw_mao 100
g§Ho$VñWim§Mr gyMr n[a{eï>m_Ü`o OmoS>br Amho. Aem g§Ho$VñWim§Zm àmoËgmhZ d nmR>~i XoÊ`mV `oB©b.
30
nhm n[a{eï> 4(D$)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
73
`m§Mm àgma H$aÊ`mV `oB©b. àË`oH$ gm`~a H°$\o$_Ü`o, J«§Wmb`mV `m~ÔbMo _m{hVrnÌH$ d gyMr R>odÊ`mMr
ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.31
hr g§Ho$VñWio emgZ, àgma_mÜ`_o, ImOJr gm§ñH¥${VH$ g§ñWm `m§À`m _mÜ`_mVyZ {Z_m©U Pmbobr
AmhoV. `m g§Ho$VñWim§Mm _hmOmbmdaM EH${ÌV Agm _hmH$moe / _hmgyMr ~ZÊ`mMr Amdí`H$Vm Amho
qH$dm `m§_Ü`o {H$_mZ EH$gyÌVm AmUÊ`mMr JaO Amho.
`m Ñï>rZo {Z_m©U hmoUmè`m _amR>r g§Ho$VñWim§Mr _hmOmbmda d {b{IV ñdê$nmV Zm|X R>odUmar d
g_J« gyMr ~ZdUmar EImXr emgH$s` qH$dm AemgH$s` _Ü`dVu `§ÌUm {Z_m©U H$aÊ`mV `oB©b.
_hmOmbmda _amR>r `m _wÚmMo Jm§^r`© bjmV KoD$Z d `m~m~VMo gmono V§Ì {eHy$Z gd©gm_mÝ` _amR>r
g§JUH$YmaH$ AZw{XZr (ãbm°J), \o$g~wH$, g§Ho$VñWio `m _mÜ`_mVyZ _amR>r ^mfoVrb _m{hVr àX{e©V H$ê$
bmJbm, Va _amR>r ^mfoÀ`m _hmOmbmdarb {dH$mgmbm H$moUrhr amoIy eH$Uma Zmhr.
B§Q>aZoQ>À`m _mÜ`_mVyZ Vm{_i {dH$mg d àgma; OJ^amVrb Vm{_itMo Omio {dH${gV H$aUo;
OJmV Vm{_iMo à{ejU XoUo; Vm{_i ^mfm g§JUH$-gwb^ H$aUo `m {df`m§da Vm{_iZmSy>_Ü`o 2001
nmgyZ H$m`©aV AgUmè`m Tamil Virtual University À`m YVuda _hmamï´>mV "_amR>r g§JUH$ {dÚmnrR>' qH$dm
"_amR>r g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ {dÚmnrR>' ñWmnÊ`mV `oB©b. `m {dÚmnrR>m_Ü`o gd© joÌm§V (emgH$s`,
Am¡Úmo{JH$, Am{W©H$, e¡j{UH$... B.) {d{dY g§JUH$sH¥$V à{H«$`m H$aVmZm _amR>rMm ghOVoZo dmna hmoB©b -
`m {XeoZo àm_w»`mZo g§emoYZ H$aÊ`mV `oB©b. VgoM ho g§emoYZ g§JUH$ àUmbr ~ZdUmè`m g§ñWm, emgZ-
Am{W©H$-Am¡Úmo{JH$ g§ñWm§_Yrb {ZdS>H$ ì`º$s d AÝ` {dÚmnrR>m§Vrb g§JUH$ {d^mJ AmXr KQ>H$m§n`ªV
nmohmoMdÊ`mV `oB©b. `mgmR>r {Z`moOZ~Õ arVrZo ~¡R>H$m - à{ejU H$m`©H«$_ `moOÊ`mV `oVrb.
emgH$s` ì`dhma Vo N>moQ>çm XþH$mZmVrb-H$m`m©b`mVrb g§JUH$s` ì`dhma ho _amR>rV hmoÊ`mgmR>r
g§emoYZ-à{ejU-àgma-{Z`_-H$m`Xo Aem gd© gmYZm§Mm dmna H$aÊ`mV `oB©b.
g§nyU© _amR>r g§JUH$m~m~V Cnm`
AmO H$moUË`mhr g§JUH$mda Amkm, H¥$Vr `m B§J«Or ^mfoVyZM {Xboë`m AgVmV, H$i\$bH$ B§J«Or
^mfoVrbM AgVmo. åhUOoM g§JUH$ B§J«Or ^mfoVyZM MmbVmo, H¥$Vr H$aVmo d B§J«Or ^mfoVrb eãXM
àX{e©V H$aVmo.
Iao Va g§JUH$mbm H$moUVrhr ^mfm WmoS>çm \$ma \$aH$mZo gmaIrM AgVo. \$º$ `m{df`r AmJ«h d
{Zð>ogh g§emoYZ d {dH$mg hmoUo JaOoMo Amho. Agm AmJ«h MrZ, OnmZ, BòmEb BË`mXr Xoem§Vrb
ZmJ[aH$m§Zr Yabm, g§~§{YV emgZmZohr `mH$S>o Jm§^r`m©Zo nm{hbo. Ë`m_wioM Ë`m Ë`m ^mfoVrb g§JUH$ qH$dm
Û¡^m{fH$ (Vr ^mfm d B§J«Or) g§JUH$ {Z_m©U Pmbo. AgmM _amR>r ^mfoVrb g§JUH$ qH$dm _amR>r d B§J«Or
31
(nhm n[a{eï> 4(E))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
74
^mfoVrb Û¡^m{fH$ g§JUH$ {Z_m©U H$aUo eŠ` Amho H$m, `mMm Jm§^r`m©Zo {dMma H$aUo Amdí`H$ Amho.
H$mhr g§emoYH$m§À`m _Vo ho eŠ` Amho.
_amR>r d g§JUH$ `m {df`rMo Amnbo gd© Ý`yZJ§S= Zï= hmoÊ`mgmR=r Am{U EH$ AmË_{dœmg {Z_m©U
hmoÊ`mgmR>r "g§nyU© _amR>r g§JUH$' V`ma hmoUo, Vmo gm_mÝ` ZmJ[aH$m§n`ªV nmohmoMUo Amdí`H$ Amho.
`m g§JUH$mda _amR=r ^mfoVrb Amkm AgVrb. Am`H$m°ÝgMr ({IS=Š`m) Zmdo _amR=rV AgVrb.
`mgmR>r g§JUH$s` n[a^mfm {dH${gV H$aUo JaOoMo Amho. gwédmVrbm H$mhr B§J«Or eãX / g§H$ënZm
XodZmJar {b{nV dmnaÊ`mg haH$V Zmhr. AWm©VM `mda _amR>r Q>§H$boIZ ghOnUo H$aVm `oB©b.
H$moUË`mhr g§JUH$mda {Xgy eH$Vrb, dmMVm `oD$ eH$Vrb Ago `w{ZH$moS> àUmbrVrb Q>§H$ (`w{Zìhg©b
\$m±Q²>g) `mda AgVrb. B§J«Orà_mUoM {d{dY àH$maMo AmH$f©H$ Q>§H$ g§JUH$YmaH$mbm CnbãY AgVrb.
JaO nS>ob Voìhm B§J«OrMm dmnahr H$aVm `oD$ eHo$b...Agm gd©JwUg§nÞ, AmXe© _amR>r g§JUH$ _hmamï´>mV
{Z_m©U hmoUo Am{U bmoH$m§n`ªV nmohmoMyZ Vmo Ë`m§Zr dmnaUo...`m Jmoï>r KS>Uo Amdí`H$ Amho.
_amR>r g§JUH$m~m~V Amåhr {Z{üV à`ËZ H$ê$. _hmamï´>mVrb VÁk na_g§JUH$ V`ma H$ê$
eH$VmV, Va _amR>r g§JUH$ H$m Zmhr V`ma H$ê$ eH$Uma!
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
75
^mfmg_¥Õr d ^mfm{dH$mg
àñVmdZm :
EImXr ^mfm gdmªJmZo {dH${gV hmoÊ`mgmR>r, Ë`m ^mfoMm gd©ì`mnr dmna, ^mfm{df`H$ H$m`Xo,
{Z`_, emgH$s` {ZU©` `m§Mr H$S>H$ A§_b~OmdUr, gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§À`m dVrZo CÎm_moÎm_ H$m`©H«$_m§Mo
Am`moOZ `m§gh àJV d ^mfoMo g§JUH$sH$aU, AÚ`mdV ^mfm {ejU, ^mfoMm Aä`mg-AÜ``Z;
^mfm{df`H$ g§emoYZ, ^mfmemómMo H$mbgwg§JV bdMrH$ {Z`_Z... BË`mXr Jmoï>r gdm©{YH$ _hÎdmÀ`m
AmhoV.
^mfm{df`H$ H$m`Xo, {Z`_ ^mfoMo g§ajU
^mfoMm OZVoH$Sy>Z gd©ì`mnr dmna ^mfoMo OVZ d {dñVma
^mfoMo AÜ``Z, Aä`mg, g§emoYZ d ^mfoMo g§JUH$sH$aU ^mfoMr H$mimer gwg§JVr, ^mfoMo
g§dY©Z
`m gdmªMm EH${ÌV n[aUm_ åhUOo ^mfm{dH$mg d ^mfmg_¥Õr hmo`.
darb g§JVrdê$Z qH$dm g_rH$aUm§dê$Z AZoH$ Jmoï>r ñnï> hmoVmV.
`m AmYrÀ`m àH$aUm§_Ü`o _amR>r ^mfm d {ejU, _amR>rMm gmd©O{ZH$ dmna Am{U _amR>r d
g§JUH$ `m {d{eï> {df`m§~ÔbMo {dMma _m§S>bo AmhoV. `m àH$aUmV emgZmMo ^mfo~m~VMo YmoaU, ^mfm d
g§ñH¥$VrH$S>o nmhÊ`mMm Ñ{ï>H$moZ, g§emoYZ g§ñWm - gm§ñH¥${VH$ g§ñWm d J«§Wmb`o... BË`mXr _wÚm§~m~V
{dMma _m§S>bo AmhoV.
gÚ:pñWVr : _hmamï> emgZ d _amR>r ^mfm - g§ñH¥$Vr `m Xmohm|Mm {dMma H$aVm, emgZmZo ^mfm d g§ñH¥$Vr `m
_hÎdmÀ`m {df`mH$S>o Ajå` Xþb©j Ho$ë`mMo {XgyZ `oVo. g§`wº$ _hmamï>mMo n{hbo _w»`_§Ìr ñd. `ed§Vamd
MìhmU `m§Mm AndmX dJiVm nwT>rb H$moUË`mhr emgZmZo `m {df`mH$S>o Jm§^r`m©Zo nm{hboM Zmhr.
ñd. `ed§Vamd MìhmU `m§À`m H$mimV `m~m~VMr g§ñWmË_H$ C^maUr d ~m§YUr Pmbr. _amR>r-
{ejUm~m~V {deof à`ËZ Pmbo; H$moem§Mr _moR>çm à_mUmda {Z{_©Vr Pmbr. nU nwT>rb H$mimV H$m_o
W§S>mdbr. {dH$mgmÀ`m g§H$ënZoVrb ^mfm d g§ñH¥$Vr hm _wÔm _mJo nS>V Jobm; Ñ{ï>H$moZ T>mo~i d CWi hmoV
Jobm; gÎmoÀ`m amOH$maUmbm A{YH$ _hÎd àmá Pmbo; B§J«Or ^mfoMo _hÎd dmT>V Jobo (dmT>dV ZoÊ`mV
Ambo); `m _wÚmbm "_Vm§À`m Ñï>rZo' _hÎdM Zgë`mZo _amR>r ^mfoMm _wÔm AS>JirV Jobm. ^m¡{VH$ àJVr
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
76
gmYm`Mr Agob, Va _amR>r ^mfm Cn`wº$ Zmhr Aem {dMmamZo _amR>r _mUyg J«mgyZ Jobm; "Ver' n[apñWVr
{Z_m©U Pmbr, qH$~hþZm {Z_m©U Ho$br Jobr. `m n[apñWVrVyZ H$moUË`m g_ñ`m {Z_m©U Pmë`m d Ë`m_wio
H$m` n[aUm_ Pmbo `mMm Vnerb BVa àH$aUm§_Ü`o {Xbobm AmhoM.
"_amR>r ^mfm' hm ñdV§Ì {d^mJ ñWmnZ hmoÊ`mgmR>r _hmamï>mMo gwdU©_hmoËgdr df© COmS>mdo bmJbo,
`mVM gd© H$mhr Ambo.
`m nmœ©^y_rda Amåhr _amR=r ^mfm d g§ñH¥$Vr~m~VMr YmoaUmË_H$ CXmgrZVm d Ë`m~m~VMm CWi
Ñ{ï>H$moZ Zï> H$am`Mo R>adbo Amho. ^mfm d g§ñH¥$VrÀ`m g_¥ÕrgmR>r nwaoem {ZYrMr VaVyX; g§ñWmË_H$
AmIUr-C^maUr-~m§YUr, nyaH$ YmoaUo Am{U `m {df`mH$S>o ~KÊ`mMm A{^_mZmË_H$ d {ZH$mon Ñ{ï>H$moZ
`m§gh Amåhr nwT>rb dmQ>Mmb H$aÊ`mMo R>adbo Amho.
g_ñ`m :
^mfm {d^mJ d AÝ` g§ñWm gdmªJrU ^mfm{dH$mgmMm {dMma H$aVm _hmamï´>mVrb _amR>r ^mfoMr n{hbr g_ñ`m åhUOo AmOn`ªV
amÁ`mV ^mfm{dH$mgmMo ñdV§Ì Ago YmoaUM AmIbo Jobo Zmhr. ^mfm{dH$mgmgmR>r ñdV§Ì, _moR>çm d nwaoem
{ZYrMr VaVyXM Ho$br OmV Zmhr, H$maU _wimV _amR>r ^mfm `m {df`mbm ñdV§Ì _hÎdM {Xbo OmV Zmhr.
df© 2010 n`ªV ^mfm {d^mJ hm ñdV§Ì ZìhVmM.
{ejU, n`©Q>Z d H«$sS>m-`wdH$ {d^mJm§er OmoS>boë`m H$bm d g§ñH¥$Vr {d^mJmgmR>r VaVyX Ho$br OmV
Ago. H$bm d g§ñH¥$Vr {d^mJmgmR>r (2008-09 gwYm[aV A§XmO) 152 H$moQ>r é. VaVyX Ho$ë`mMo {XgyZ
`oVo. nU `m {d^mJmV ^mfm {dH$mgmMo Zmdhr ZìhVo. H$bm d g§ñH¥$Vr {d^mJmV nwamVÎdemó, nwam{^boI,
ZmQ>ç, {MÌnQ>, Z¥Ë`, bmoH$H$bm, g^mJ¥ho, qhXr-CXÿ©-qgYr-JwOamVr AH$mX_r, dñVwg§J«hmb`o, H$bmH$mam§Zm
{dÎm gmhmæ`... Ago AZoH$ Cn{d^mJ `oVmV. `m_YyZ "_amR>r ^mfo' Mm {dH$mg H$gm gmYbm OmUma?
amÁ` gm{hË` g§ñH¥$Vr _hm_§S=i, _amR=r {dœH$moe {Z{_©Vr _§S=i d amÁ` _amR=r {dH$mg g§ñWm `m
à_wI g§ñWm§Zm {Xë`m OmUmè`m {ZYrMr ~oarO 2 H$moQ>r é. À`m nwT>o (2008-09 A§XmOnÌH$mZwgma) OmV
Zmhr. 2010 _Ü`o ñdV§Ì _amR>r ^mfm {d^mJmMr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr, na§Vw ñWmnZm hmoVmZm 10 H$moQ>r
é. Mr VaVyX dJiVm, nwT>rb H$mimV AOyZ H$moUË`mhr àH$maÀ`m {ZYrMr VaVyX `m {d^mJmgmR>r H$aÊ`mV
Ambobr Zmhr. `m~m~V KmofUm ^anya H$aÊ`mV Amë`m AmhoV.
_amR=r ^mfm {d^mJmÀ`m A§VJ©V _amR=r ^mfm g„mJma g{_VrMr ñWmnZm H$aÊ`mV Ambr. Ý`m.
Za|Ð MniJmdH$a `m§À`m AÜ`jVoImbrb `m g{_VrV amÁ`mVrb Zm_d§V gm{hpË`H$, g_rjH$ d g§emoYH$
`m§Mm g_mdoe Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
77
Ý`m. MniJmdH$a `m§Zr CËgmhmZo H$m_mbm gwédmV Ho$br hmoVr. H$mhr Cng{_Ë`m Zo_ë`m hmoË`m.
_amR>rMo g§JUH$sH$aU, Am{XdmgtÀ`m ~mobr, _amR>r AZwdmX H|$Ð, gr_m ^mJmVrb emim...BË`mXr {df`m§da
g{_VrZo H$m_mbm gwédmVhr Ho$br hmoVr. _mM©, 2011 _Ü`o g{_VrZo emgZmbm 10 _wÚm§Mo EH$ {Q>nUhr
nmR>dbo hmoVo. VgoM Ý`m. MniJmdH$a `m§Zr g{_VrgmR>r H$_©Mmar dJm©Mr _mJUr Ho$br hmoVr, Ë`m§Zr
g{_VrMo H$m`m©b` Am¡a§Jm~mX `oWo Agmdo Aer Anojm ì`º$ Ho$br hmoVr. na§Vw `m~m~V emgZmZo H$moUVmhr
à{VgmX g{_Vrbm / Ý`m. MniJmdH$a `m§Zm {Xbm Zmhr. n[aUm_r Ý`m. MniJmdH$a `m§Zr "H$m`©j_ d
CËgmhr' ì`dñWobm H§$Q>miyZ 7 Owb¡, 2011 amoOr AÜ`jnXmMm amOrZm_m {Xbm. g§~§{YV Cng{_Ë`mhr
H$mhr Vm§{ÌH$ H$maUm§_wio H$m`©aV Pmboë`m ZmhrV. (2012 _Ü`o àm. ZmJZmW H$moÎmmn„o `m§Mr ^mfm
g„mJma g{_VrMo AÜ`j åhUyZ {Z`wº$s H$aÊ`mV Ambr Amho. )
^mfm {dÚmnrR> d ^mfm ^dZ
Jobr gw_mao 90 df} _mJUr hmoV AgyZhr d Amdí`H$Vm AgyZhr _hmamï´>mV AmOn`ªV _amR>r ^mfm
{dÚmnrR>mMr ñWmnZm Pmbobr Zmhr. (`m~m~VMr g{dñVa MMm© {ejU{df`H$ àH$aUmV Ho$br Amho.)
- _amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr{df`H$ XñVmdoOrH$aU, gmXarH$aUo, à{ejUo, VgoM emgH$s` H$m_H$mO;
AS>MUtMo {ZamH$aU... BË`mXr Jmoï>r `mo½` VèhoZo KS>Ê`mgmR>r _amR>r ^mfm ^dZmMr {ZVm§V Amdí`H$Vm
Amho. ^mfm{dH$mgmer g§~§{YV gd© g§ñWm§Mo H$m_H$mO `oWyZ Mmbë`mg g§nyU© ì`dñWoMo gygyÌrH$aU hmoB©b.
^mfm^dZmMr _mJUrXoIrb AZoH$ gm{hpË`H$ Joë`m AZoH$ dfmªnmgyZ H$aV AmhoV, nU `mH$S>o Xþb©jM Ho$bo
OmV Amho.
amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm
amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm `m _amR>r ^mfm joÌmVrb {eIa g§ñWoMr {b{IV C{Ôï>o A{Ve`
AmH$f©H$ d à^mdr AmhoV. nU A§_b~OmdUrMm {dMma Ho$bm, Va H$moe{Z{_©VrMm EImXm Mm§Jbm AndmX
dJiVm _amR>r ^mfoÀ`m nXar {ZamemM Ambobr Amho, `oV Amho. {X½JO ì`{º$_Îdm§Zr `m g§ñWoMo
AÜ`jñWmZ ^yf{dbobo AgyZhr "Aer doi' H$m Ambr hm _moR>m àý Amho.32
^mfm g§MmbZmb`
^mfm§Vao, n[a^mfm H$moe{Z{_©Vr d _amR>r ^mfoMo g§JUH$sH$aU `m _hÎdmÀ`m joÌm§V g§MmbZmb`mZo
C„oIZr` d XO}Xma H$m_ H$aUo Ano{jV Amho. na§Vw emgZmÀ`m {d{dY Ahdmbm§Mo _amR>rH$aU
H$aÊ`mnbrH$S>o ho g§MmbZmb` H$m_ H$aVmZm {XgV Zmhr. _w»` ^mfm g§MmbH$m§Mo nX XrK©H$mi [aº$ amhUo,
nwUo `oWrb {d^mJr` H$m`m©b`mV EH$hr g§JUH$ ZgUo... `mdê$Z ^mfm g§MmbZmb`mMr XÿadñWm bjmV
`oVo.
32
(g§ñWoMr C{Ôï>o n[a{eï>mV OmoS>br AmhoV. nhm n[a{eï> 5(A))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
78
J«§Wmb` g§MmbZmb`
emgZmÀ`m dVrZo amÁ`mVrb gmd©O{ZH$ J«§Wmb`m§Zm J«§W IaoXrgmR>r AZwXmZ {Xbo OmVo. `m
AZwXmZmÀ`m dmnam_Ü`o ^«ï>mMma d d{ebo~mOr ~moH$mibr Amho. J«§W {ZdS> g{_VrÀ`m Zo_UwH$mhr
nmaXe©H$VoZo hmoV ZmhrV. n[aUm_r A{Ve` {ZH¥$ï> XOm©Mr nwñVHo$ J«§Wmb`m§H$Sy>Z IaoXr Ho$br OmVmV.
XO}Xma, bmoH${à` hmoD$ eH$Vrb Aer nwñVHo$ J«§Wmb`m§n`ªV n`m©`mZo gm_mÝ` dmMH$m§n`ªV nmohmoMVM Zmhr.
AmOÀ`m KS>rbm _hmamï´>mV gw_mao 13 hOma J«§Wmb`o AmhoV. `mVrb H$m_ H$aUmè`m hOmamo
H$_©Mmè`m§Mo doVZ, H$m`©nÕVr, gmYZo-gw{dYm BË`mXr~m~VMo AZoH$ àý àb§{~V AmhoV.
J«§Wmb` g§MmbZmb` d Ë`m A§VJ©V H$m`©aV Agbobr J«§Wmb`o dmMH$m§Zm AmH${f©V H$aÊ`mgmR>r,
dmMZg§ñH¥$Vr {dH${gV H$aÊ`mgmR>r H$moUVohr H$ënH$ CnH«$_ am~dVmZm {XgV ZmhrV. (AJXr _moOHo$
AndmX dJiVm)
H|$Ðr` _hmboIm narjH$m§À`m AhdmbmZwgma Xoe^amVrb Ho$di 5% àH$meH$ àH$m{eV J«§Wm§Mr Zm|X
amï>r` J«§Wmb`mV H$aVmV. Iao Va àH$m{eV gm{hË`mMr Zm|X amï>r` J«§Wmb`mV H$aUo àH$meH$m§Zm
~§YZH$maH$ Amho. _hmamï´>mVrb _amR>r àH$meH$hr Zm|X Z H$aÊ`mV AmKmS>rda AmhoV.
_hmamï>mV 100 dfmªnojm A{YH$ H$mi H$m`©aV Agbobr (gw_mao 100) J«§Wmb`o AmhoV. `m§gh
Ag§»` J«§Wmb`m§_Ü`o OwZr, Xþ_ui H$mJXnÌo d àmMrZ J«§W AmhoV. nU `m g_¥Õ R>oì`mbm YmoH$m CËnÞ
Pmbobm Amho. H$maU ho J«§W d H$mJXnÌo OVZ H$aUo ho {Xdg|{Xdg AdKS> hmoV Mmbbo Amho. VgoM H$mhr
{R>H$mUr `m§H$S>o {ZîH$miOrnUm_wio Xþb©jhr Ho$bo OmV Amho. H$mJXnÌm§Mo d J«§Wm§Mo g§JUH$sH$aU d
{S>{OQ>m`PoeZ `m§gmR>r nwaogm {ZYr CnbãY Zmhr d amÁ` ñVamda `mgmR>rMr H$moUVrhr `moOZmhr
ApñVËdmV Zmhr. n[aUm_r _hmamï>, _amR>r g§ñH¥$Vr `m Ñï>rZo _hÎdmMo Agbobo kmZ d _m{hVr Zï> hmoV
Mmbbobr Amho.33
_o, 2012 _Ü`o amÁ`mVrb EHy$U 12,861 AZwXm{ZV J«§Wmb`m§Mr VnmgUr _hgyb {d^mJm_m\©$V
H$aÊ`mV Ambr. Ë`m_Ü`o EHy$U 912 J«§Wmb`o nyU©nUo ~§X Agë`mMo AmT>iyZ Ambo. emgH$s` AZwXmZo
bmQ>Ê`mgmR>rM {Z_m©U Pmbobr hr ~ZmdQ> J«§Wmb`o AmhoV. `m nmhUrV Ho$di 5,598 J«§Wmb`m§Mm XOm©
CËH¥$ï> Agë`mMo AmT>ibo Amho.
J«§Wmb` H$_©Mmè`m§H$S>o H$_mbrMo Xþb©j. hr EH$ _moR>r g_ñ`m Amho. Oo_Vo_ CnOr{dHo$gmR>rhr
nwaUma ZmhrV, EdT>o H$_r nJma H$_©Mmè`m§Zm {Xbo OmVmV. J«§Wmb` H$_©Mmè`m§Zr {Zame hmoD$Z AmË_hË`m
33
(g§ñWoMr C{Ôï>o n[a{eï>mV OmoS>br AmhoV. nhm n[a{eï> 5(A))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
79
Ho$ë`m AmhoV, BVH$m hm àý ^rfU ~Zbm Amho. `m_Ü`o H$_©Mmar, J«§Wmb`o d _amR>r ^mfm `m {VÝhr
KQ>H$m§Mo ZwH$gmZM Amho.
_hmamï´> gm{hË` n[afX d {d^mJr` gm{hË` n[afXm
`m g§ñWm _moR>çm à_mUmda "Bìh|Q> _°ZoO_|Q>'_Ü`o Jw§Vboë`m g§ñWm Pmboë`m AmhoV. gm{hË` g§_obZo
`moOUo, nwañH$ma gmohio `moOUo, H$mhr àH$meZ H$m`©H«$_ `moOUo...`mM H$m_m§V `m g§ñWm JTy>Z Joë`m AmhoV.
H§$nyemhr, JQ>~mOr, amOH$maU `m§_wio `m g§ñWm H$mhr à_mUmV nmoIaë`m Joë`m AmhoV. J«m_rU ^mJmVrb
bmoH$, Am{Xdmgr... `m gd©gm_mÝ`m§n`ªV `m g§ñWm§Mo H$m`©H«$_ d {dMma nmohmoMV ZmhrV. gd©gm_mÝ`
a{gH$m§n`ªV nmohmoMÊ`mg `m g§ñWm H$_r nS>V AmhoV. _amR>r ^mfm d g§ñH¥$VrÀ`m g§dY©ZmVrb `m§Mm dmQ>m -
O~m~Xmar d Anojm gdm©{YH$ AgVmZm - H$_r H$_r hmoV Mmbbm Amho.34
_hmamï´> amÁ` {dÚmnrR> J«§W{Z{_©Vr _§S>i
Cƒ {ejUmMo _mÜ`_ _amR=r H$aÊ`mgmR>r Am{U Ë`mgmR>r {d{dY {df`m§Mr CÎm_moÎm_ nmR>çnwñVHo$
{Z_m©U H$aÊ`mgmR>r `m _§S>imMr ñWmnZm amÁ`mÀ`m ñWmnZoZ§Va H$aÊ`mV Ambr hmoVr. na§Vw gd©M
KQ>H$m§À`m AZmñWo_wio ho _§S>i ~§X nS>bo Am{U g§~§{YV ^mfm{dH$mgmMr H$m_ohr R>ßn Pmbr. Ë`mMoM
Xþîn[aUm_ AmO _amR>r ^mfm ^moJV Amho.
_amR>r ^mfm d g§ñH¥$VrgmR>r gH$mamË_H$nUo, gmVË`mZo H$m`©aV Agboë`m BVa g§ñWm.
nwT>o _amR>r ^mfoÀ`m d g§ñH¥$VrÀ`m {dH$mgmV _hÎdmMr ^y{_H$m ~OmdUmè`m H$mhr g§emoYZ -
gm§ñH¥${VH$ - gm{hpË`H$ g§ñWm§Mr gyMr {Xbobr Amho. `mVrb A{YH$m§e g§ñWm§Zm AdH$im àmá Pmbr Amho.
`m g§emoYZ g§ñWm§Mo _hÎd H$moUrhr (emgZ, gm{hpË`H$, àmÜ`mnH$ - {ejH$, gm_mÝ` a{gH$) bjmV Z
KoVë`m_wio Ë`m§Zm OwZmQ>, nS>PS> Pmboë`m JT>rMo ñdê$n Ambo Amho. `m g§ñWm§Zm Am{W©H$ nmR>~imgh
A{YH$m{YH$ àmoËgmhZ XoÊ`mMr JaO Amho. `m g§ñWm§À`m g§emoYZmË_H$ Aä`mgmVyZ nwT>o `oUmao _wÔo, nwT>o
`oUmè`m {e\$maer `m§H$S>o Jm§^r`m©Zo bj XoÊ`mMr JaO Amho.
`m§n¡H$s H$mhr g§ñWm AmO Mm§Jë`m VèhoZo H$m`©aVhr AmhoV, nU Ë`m§Mo H$m`© A{YH$m{YH$ bmoH$m§n`ªV
nmohmoMbobo Zmhr; H$mhtZm {ZYrMr H$_VaVm Amho.
- _amR=r {dœH$moe {Z{_©Vr _hm_§S=i - _amR>r {dkmZ n[afX - JmoIbo g§ñWm, nwUo. - b{bV H$bm H|$Ð, nwUo {dÚmnrR>. - Xmgmon§V g§emoYZ _§S>i, A§~mOmoJmB©, ~rS>. - amOdmS>o g§emoYZ _§S>i, Ywio. - g_W© dm½XodVm _§{Xa, Ywio (d A_amdVr). - emaXml_ g§emoYZ g§ñWm, `dV_mi. - ^m§S>maH$a àmÀ`{dÚm g§emoYZ g§ñWm, nwUo. - ^maV B{Vhmg g§emoYZ _§S>i, nwUo. - S>o¸$Z _hm{dÚmb`, nwUo - E{e`m{Q>H$ gmogm`Q>r, _w§~B©.
34
(g§ñWo{df`r A{V[aº$ _m{hVr n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 5(A))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
80
- _amR>r ^mfm n[afX, nwUo - {d{dY g§J«hmb`o - H$mhr {dÚmnrR>m§Vrb H$mhr AÜ`mgZo - {d{dY H$moem§Mr ñdV§ÌnUo {Z{_©Vr H$aUmè`m g§ñWm d H$mhr ì`º$s.
darb ImOJr d emgH$s` g§ñWm§g_moarb AS>MUr :
g§ñWm MmbdÊ`mgmR>r, AÚVZ R>odÊ`mgmR>r, g§emoYZmgmR>r bmJUmao Am{W©H$ nmR>~i nwaogo ZgVo.
g§ñWm§Zm {ZYrMr H$_VaVm `m _w»` g_ñ`og Vm|S> Úmdo bmJVo.
OwZo J«§W, _hÎdmMr hñV{b{IVo OVZ H$aÊ`mgmR>r àJV V§ÌkmZmMr Amdí`H$Vm AgVo. {ZYrÀ`m
H$_VaVo_wioM ho V§ÌkmZ g§ñWm§Zm dmnaVm `oV Zmhr. n[aUm_r OwZo J«§W d hñV{b{IVo hiyhiy Zï> hmoV
AmhoV.
{H$_mZ {ZdS>H$, _hÎdmÀ`m gm{hË`mMo g§JUH$sH$aU, {S>{OQ>bm`PoeZ, ñH°$qZJ hmoUo JaOoMo Amho,
nU Vohr {ZYrÀ`m A^mdr Am{U à{e{jV _Zwî`~imÀ`m A^mdr hmoD$ eH$V Zmhr.
_wimV emgZmbm d g§emoYH$ - gm{hpË`H$ - àmÜ`mnH$ `m§ZmM g§emoYZ g§ñWm§Mo ñWmZ d _hÎd
nyU©nUo H$imbo Zgë`m_wio qH$dm H$mhr KQ>H$m§Zm Vo bjmV `oD$Zhr H$moUVrhr gH$mamË_H$ H¥$Vr Z Pmë`m_wio
darb g§ñWm§Mr AdñWm dmB©Q> Pmbr Amho. gd©gm_mÝ` OZVobm `m g§ñWm§Mo _hÎd bjmV `oUo, Ë`m§Zr `m
g§ñWm§Mm àg§Jr Aä`mgmgmR=r dmna H$aUo... `m Jmoï=r Va H$YrM KS=Uo eŠ` Zmhr, Ago dmVmdaU
_hmamï>mV Amho.
nwZ{d©MmamMr JaO
darb g§ñWm§Mr H$mJXmonÌr C{Ôï>o nmhVm, A{Ve` AmXe© pñWVr {XgyZ `oVo. nydu H$mhr ì`º$s¨Zr
H$mhr g§ñWm§gmR>r (n`m©`mZo _amR>r ^mfm d g§ñH¥$VrgmR>r) AZ_mob Ago `moJXmZ {Xbo Amho. nU AmOMr
pñWVr nmhVm darb g§ñWm _w»` C{Ôï>m§nmgyZ ^aH$Q>ë`mMo R>iH$nUo {XgVo. `m AH$m`©j_VoMm Xþîn[aUm_
_amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vrda hmoVmo.
gd© emgH$s` d {Z_emgH$s` g§ñWm§À`m C{Ôï>m§Mr COiUr H$ê$Z Zo_H$m Aä`mg H$aÊ`mMr JaO
Amho. gd© g§ñWm H$moe{Z{_©Vr H$aVmV, nwñVH$ àH$meZo H$aVmV. C{Ôï>m§Mr gw`mo½` {d^mJUr Am{U H$m_m§Mo
Zo_Ho$ dmQ>n hmoÊ`mMr JaO Amho. gd©M g§ñWm§Zm "_amR>r ^mfoMm {dH$mg' gmYm`Mm Amho, nU KS>V _mÌ
H$mhrM Zmhr.
åhUyZM darb g§ñWm§Mr C{Ôï>o, H$m`}, H$m`©nÕVr, H$m`©j_Vm d _Zwî`~i `m gd©M ~m~VrV
nwZ{d©Mma H$aUo JaOoMo Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
81
A{^OmV ^mfm :
A{^OmV ^mfm hr ^mfoMr àmMrZVm d g_¥ÕVm `m§À`mer OmoS>bobr g§H$ënZm Amho. b°{Q>Z,
g§ñH¥$V... AmXr ^mfm A{^OmV _mZë`m OmVmV. ^maVmV 2004 nmgyZ hm XOm© Am¡nMm[aH$nUo EImÚm
^mfobm ~hmb H$aÊ`mg gwédmV Pmbr. AmÎmmn`ªV Vm{_i, g§ñH¥$V, H$ÞS> d VobJy `m Mma ^mfm§Zm hm XOm©
àmá Pmbm Amho.
H$moUË`mhr ^maVr` ^mfobm "A{^OmV ^mfm' hm XOm© àmá H$ê$Z KoÊ`mgmR>r H|$ÐmH$S>o àñVmd
nmR>dmdm bmJVmo. gm{hË` AH$mX_rMr VÁk g{_Vr `m~m~V {ZU©` KoVo. H|$Ðr` n`©Q>Z d gm§ñH¥${VH$
_§Ìmb` Am{U _wZî`~i {dH$mg _§Ìmb` hr `m {df`mer g§~§{YV _§Ìmb`o AmhoV.
H|$Ð emgZmÀ`m dVrZo {Xbm OmUmam hm _hÎdnyU© XOm© "_amR>r' H$[aVm {_idÊ`mgmR>r _hmamï´>
emgZmZo, d _amR>r gm{hpË`H$m§Zrhr AmOn`ªV à`ËZ Ho$bobo ZmhrV. OmZodmar, 2010_Ü`o à{gÕ Ho$boë`m
gm§ñH¥${VH$ YmoaUmÀ`m _gwÚmVhr `mMm C„oI Zmhr. A{Ve` H$_r Aä`mgH$m§Zm `m g§H$ënZoMr _m{hVr
Amho, gd©gm_mÝ` OZVobm _mÌ `m{df`r A{O~mV _m{hVr Zmhr.
_amR>r ^mfm A{^OmV ^mfoÀ`m {ZH$fm§Mr nyV©Vm H$aVo; nU amÁ` emgZmZo `m~m~V H$moUVohr à`ËZ
Z Ho$ë`m_wio "^mfo' À`m Aä`mgmgmR>r, g§emoYZmgmR>r H|$ÐmH$Sy>Z {_iUmè`m H$amoS>mo én`m§À`m {ZYrnmgyZ
AmnU d§{MV AmhmoV. _hÎdmMo åhUOo {ZYr Z {_imë`m_wio _amR>r ^mfm Aä`mg, g§emoYZ d
{dH$mgmnmgyZ d§{MV Amho Am{U nmÌVm AgyZhr Ho$di AZmñWo_wio _amR>r ^mfm `m ~hþ_mZmnmgyZ d§{MV
Amho. VgoM hm XOm© àmá H$aÊ`mÀ`m à{H«$`oXaå`mZ _hmamï>mV ^mfm{^_mZ - ^mfm Aä`mg `m§Mr EH$ bmQ>
{Z_m©U hmoD$ eHo$b; Ë`mnmgyZhr AmnU d§{MV AmhmoV.35
kmZ d H$moe :
^mfm{dH$mgmÀ`m Ñï>rZo OJ^amVrb AZoH$ _hÎdmÀ`m {df`m§Mo kmZ _amR>r ^mfo_Ü`o AmUUo
(gmVË`mZo `oV amhUo) A{Ve` JaOoMo Amho.
gm{hË`, {ejU, amOH$maU - AW©H$maU - g_mOH$maU, H$bm-g§ñH¥$Vr, {dkmZ-V§ÌkmZ,
g§JUH$-_m{hVr V§ÌkmZ BË`mXr joÌm§_Ü`o A{Ve` gH$g, Cn`wº$ Aem (AÝ` ^mfm§_Yrb) _OHw$amMr
^a nS>V AgVo. `mVrb OmñVrV OmñV _m{hVr B§J«Or_Ü`o CnbãY AgVo, Ho$br OmVo. nU _amR>r ^mfoV
Aer ì`dñWm Zmhr.
H$moe{Z{_©VrÀ`m ~m~VrV _amR>r ^mfoMr pñWVr Mm§Jbr Agbr, Var H$moem§Mm àMma, _amR>r ^mfoÀ`m
{ejUmV Ë`m§Mm g_mdoe, Aä`mgH$ - àmÜ`mnH$ - {ejH$ - {dÚmWu - gd©gm_mÝ` dmMH$ `m§À`mH$Sy>Z
H$moem§Mm dmna d H$moem§Mo g§JUH$sH$aU `m gd© _wÚm§~m~V gwYmaUm§Mr JaO Amho.
35
(A{^OmV ^mfm `m g§H$ënZoMr g{dñVa _m{hVr n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 5(Am))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
82
H$moem§Mr {Z{_©Vr Am{U e¡j{UH$ nmR>çnwñVH$m§Mr {Z{_©Vr `m XmoZ KQ>Zm g_m§VanUo KS>V AmhoV. `m
nañna nyaH$ d nañnamdb§~r KQ>H$m§Mm g§~§YM `oV Zmhr. Ë`m_wio _amR>r ^mfoVrb Ag§»` eãX
{dÚmÏ`mªZmM Zìho Va àmÜ`nH$ - {ejH$m§Zmhr _mhrV hmoV ZmhrV. CnbãY H$moem§Mr, H$moe Hw$R>o {dH$V
¿`mdm-H$gm nmhmdm... `m Jmoï>tMr _m{hVrM H$moUmbmhr ZgVo. n[aUm_r gdmªMmM _amR>r eãXg§J«h H$_r
nS>Vmo, AgVmo. Ë`m_wio H$moem§Mr g§»`m Mm§Jbr AgyZhr AZoH$ KQ>H$m§À`m ZmH$V}nUm_wio _amR>r ^mfm g_¥Õ
d gj_ Zmhr Agm J¡ag_O Omo_mZo ngaV Mmbbm Amho. Ë`m_wioM B§J«Or ^mfoMm CXmoCXmohr Ho$bm OmV
Amho.
_amR>rVrb gd© (2003 n`ªVMr _amR>r H$moem§Mr g§»`m -819) H$moe N>mnrb nwñVH$m§À`m
_mÜ`_mVyZM CnbãY AmhoV. `m§Vrb Ag§»` H$moem§À`m àVr {dH«$sgmR>r H$moR>ohr CnbãY ZmhrV.
AndmXmZoM EImXm H$moe qH$dm Ë`mVrb EImXm I§S> _hmOmbmda (B§Q>aZoQ>da) CnbãY Amho. hm CnbãY
Agbobm H$moe qH$dm I§S>hr N>mZUr (ñH°$qZJ) Ho$boë`m ñdê$nmVM _hmOmbmda àX{e©V Ho$bobm Amho.
Ë`m_wio _hmOmbmdarb H$moemV EImXm eãX emoYUo (gM© H$aUo) ho _hmH$R>rU d doiImD$ H$m_ Amho.
H$moe/I§S> `w{ZH$moS>à{UV _amR>rVyZ àX{e©V Ho$bobo ZmhrV, Ë`m_wio hr g_ñ`m CX²^dVo.36
CXmhaUmW© , {dœH$moemMo H$mhr I§S= ñH°$qZJ H$ê$Z _hmOmbmda àX{e©V Ho$bo AmhoV. ñH°$qZJ_wio
`m _m{hVrZo _hmOmbmdarb OmñV OmJm (do~ ñnog) ì`mnbr Amho, Ë`m_wio hr _m{hVr _hmOmbmbm d
g§JUH$m§Zmhr ~moOS> R>aVo Amho. (_hmOmbmgmR>r hm ñH°$Z Ho$bobm S>mQ>m hodr R>aVmo Amho.)
_hmamï>mVrb J«m_rU OrdZ d Am{Xdmgr g§ñH¥$Vr `m~m~Vhr ñdV§Ì d n[anyU© H$moem§Mr {Z{_©Vr hmoUo
Amdí`H$ Amho.
_amR>r ^mfoV {Z_m©U hmoUmao {MÌnQ>, ZmQ>Ho$ `m§Mo gyMr-H$moe {Z_m©U hmoUo Amdí`H$ Amho. AmO `m
{df`mdaMo H$m_ hmoVmZm {XgV Zmhr. Á`oð> {MÌnQ> A{^ZoVo M§ÐH$m§V _m§T>ao `m§À`m à`ËZm§VyZ 1980-85
À`m Xaå`mZ Ë`m doion`ªVMr _amR>r {MÌnQ>gyMr Vn{ebmgh à{gÕ Pmbr hmoVr. na§Vw nwT>rb H$mimV hr
`mXr AÚ`mdV H$aÊ`mV Ambobr Zmhr. (M§ÐH$m§V _m§T>ao `m§Zr gyMrgh à{gÕ Ho$bobm "{MÌemaXm' A§H$ hm
gÜ`m amï>r` {MÌnQ> g§J«hmb`, nwUo `oWo CnbãY Amho.)
{MÌnQ> JrVo, ^mdJrVo, ZmQ>çJrVo... `m§Mo H$moe, {MÌnQ>-{eënH$bm - {MÌH$bm-ZmQ>Ho$-bmoH$H$bm
AmXr joÌm§Vrb H$bmH$mam§Mo ì`{º$M[aÌ H$moe {Z_m©U H$aUmarXoIrb H$moUVrM EH$gyÌr `§ÌUm CnbãY
Zmhr. `m~m~V Ü`o`doS>o bmoH$ ñdV:À`m qh_Vrda H$m_ H$aV hmoVo, AmhoV.
gm{hË` d ZmQ>ç g§_obZm§Mo ^mfm d g§ñH¥$Vr {dH$mgmVrb `moJXmZ (?) :
_amR>r ^mfm d _amR>r g§ñH¥$Vr {dH$mgmer g§~§{YV _hÎdmMo dm{f©H$ CnH«$_ åhUOo A{Ib ^maVr`
_amR>r gm{hË` d ZmQ>ç g§_obZo hmoV. "hm' AmVm nmoH$i, Vmob T>ibobm dm{f©H$ CnMma ~ZV Mmbbobm
36
(H$moem§{df`rMm Vnerb n[a{eï>mV OmoS>bm Amho. nhm n[a{eï> 5(B))
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
83
Amho. amOH$maUr ì`º$s¨Mm `m§dahr daMî_m dmT>Vmo Amho. H$bmH$mam§_Yrb "amOH$maU' dmT>Vo Amho. (g§X^© :
A§VZm©X : _o, 2009; _Yw _§Joe H${U©H$)
Xadfu ho "CËgd' ^admdoV H$m, Agm àý {Z_m©U hmoVmo Amho. "ñdmJVmÜ`j' `m nXmda ñWm{ZH$,
"~bembr' ZoV¥ËdM AgVo. g§_obZmÜ`j {ZdS>r~m~Vhr amOH$maU dmT>V Mmbbo Amho. g§_obZmVrb
n[ag§dmXmMo {df`, R>amdmMo {df`, AÜ`jnXmÀ`m C_oXdmam§Mo gm{hË`, Ë`m§Mm AZw^d...BË`mXr {df`m§da
MMm© KS>Ê`mnojm "doJioM' dmX a§JVmV Am{U {Zamù`mM MMm© PS>VmV. hm AmVm "H$boÀ`m Vì`mda
amOH$s` nmoir' ^mOÊ`mMm àH$ma ~ZV Mmbbm Amho. ho I{M©H$ dm{f©H$ gmohio Am{U "_amR>r ^mfoMm d
g§ñH¥$VrMm {dH$mg' `m§Mm nañnam§er g§~§Y (Cabm) Amho H$m, _Ü`dVu gm{hË` Am{U ZmQ>ç g§_obZo
amÁ`mVrb XþJ©_ ^mJm§n`ªV Ho$ìhm nmohmoMUma Ago AZoH$ àý AZwÎm[aV AmhoV.
`m~m~V ZmdrÝ` d H$ënH$VoMmhr A^md {XgyZ `oVmo. g§_obZm_Ü`o hmoUmè`m n[ag§dmXm§Mo {df`
Xadfu VoMVoM AgVmV. R>amdhr eãX ~XbyZ VoMVoM Ho$bo OmVmV. `mMmM AW© H$mhr {df` g§_obZm§À`m
_mÜ`_mVyZ nwT>oM OmV ZmhrV ho ñnï> Amho.
_hmamï>mV {d{dY ñVam§da AZoH$ g§_obZo hmoVmV, Ë`mVrb H$mhr Z¸$sM H$gXma AgVmV. `m~m~V
AZoH$ g_ñ`m Oê$a AmhoV, nU Ë`m-Ë`m g§_obZmÀ`m AÜ`jm§Mo ^mfU, H$mhr n[ag§dmXmVyZ nwT>o `oUmao
{dMma, g§~§{YV g§_obZmV Ho$bo OmUmao R>amd.... `m Jmoï>r Z¸$sM _amR>r ^mfoÀ`m g_¥ÕrÀ`m Ñï>rZo
_hÎdmÀ`m AmhoV.
AmÎmmn`ªV (OyZ, 2011 n`ªV) EHy$U 84 g§_obZo Pmbr. na§Vw AmO `m g§_obZm§Vrb ^mfUo-
{dMma-R>amdm§Mo g§H$bZ N>mnrb AWdm AÝ` ñdê$nmV H$moR>ohr CnbãY Zmhr. Ago g§H$bZ H$aUmar
ì`dñWm AmO _amR>r ^mfm OJVmV ApñVËdmV Zmhr. ñdV: gm{hpË`H$, emgZ-gm§ñH¥${VH$ {d^mJ, _amR>rMo
àmÜ`nH$-{ejH$-{dÚmWu Am{U gd©gm_mÝ` _amR>r ZmJ[aH$ `m R>amdm§H$S>o {H$Vr Jm§^r`m©Zo nmhVmV, hm
g§emoYZmMm {df` Amho.
H$mhr g§_obZm§À`m AÜ`jr` ^mfUm§Mr g§H$bZo nwñVH$ ñdê$nmV CnbãY AmhoV, nU ho à`ËZ Anwao
AmhoV, ImOJr àH$meZm§Zr Ho$bobo AmhoV. (CXm. {XbrnamO àH$meZZo A.^m. _amR>r gm{hË` g§_obZmÀ`m
AÜ`jr` ^mfUm§Mo 3 I§S> àH$m{eV Ho$bo AmhoV. Á`oð> Aä`mgH$ àm. a_oe Ym|JS>o `m§Zr `m ^mfUm§Mo
g§H$bZ Ho$bo Amho. Aem J§^ra d ñVwË` CnH«$_m§Zm ^¸$_ nmR>~i XoUo JaOoMo Amho.)
{d^mJr` g§_obZo, {dMmadoY g§_obZ, g_agVm gm{hË` g§_obZ, {dÐmohr gm{hË` g§_obZ, _wñbr_
gm{hË` g§_obZ... Aem {d{dY g§_obZm§Mmhr darb KQ>H$m§À`m AZwf§JmZo {dMma hmoUo JaOoMo Amho.
ZmQ>çJ¥hm§Mr pñWVr :
_hmamï>mV ZmQ>H$m§À`m {Z{_ÎmmZo gd©Ì g§Mma AgUmè`m Am{U ZmQ>çH$boÀ`m Ñï>rZohr àJë^
H$bmH$ma Agboë`m àem§V Xm_bo `m§Zr _hmamï´>mVrb ZmQ>çJ¥hm§~Ôb Amnbr _Vo ì`º$ Ho$br AmhoV.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
84
AmO amÁ`mV _amR>r ZmQ>Ho$ Xe©dUmar gw_mao 73 ZmQ>çJ¥ho AmhoV. nU Ë`m§Vrb Ho$di 10 Vo 12
ZmQ>çJ¥hoM AÚ`mdV gmo`r-gw{dYm§Zr `wº$ AmhoV, ñdÀN> AmhoV d gwpñWVrV AmhoV. Cd©arV 60-62
ZmQ>çJ¥hm§Mr AdñWm dmB©Q> Amho.
VwQ=Š`m, \$mQ=Š`m IwÀ`m©; Yyi, ~§X n§Io, C§Xam§Mm gwigwimQ=, a§J_§Mmda VwQ=Š`m \$ù`m, a§JnQ>mV
(J«rZ é_){Xdo ZmhrV, H$nS>o AS>H$dÊ`mMr OmJm Zmhr... Aem AZoH$ N>moQ>çm - _moR>çm g_ñ`m AmhoV. `mV
H$bmH$mam§Mo d ZmQ>ça{gH$m§Mo ZwH$gmZ AmhoM, nU ^mfm d g§ñH¥$VrMo _moR>o ZwH$gmZ Amho.
_wimV amÁ`mV 353 VmbwHo$ AgVmZm 73 ZmQ>çJ¥ho hm AmH$S>mM gm§ñH¥${VH$ pñWVr Xe©dVmo.
{H$_mZ VmbwH$m ñVamda Mm§Jbo ZmQ>çà`moJ Pmbo ZmhrV Am{U ZmQ>çg§Hw$b Zgë`m_wio, ZmQ>çJ¥hm§Mr
AdñWm dmB©Q> Agë`mZo Mm§Jbo H$bmH$ma {VH$S>o {\$aH$boM ZmhrV, Va _w§~B©-nwUo-R>mUo-Zm{eH$ dJiVm
BVa ZmQ>ça{gH$ Mm§Jë`m ZmQ>H$m§nmgyZ d§{MV amhVrb. a{gH$ åhUyZ àojH$m§Mm {dH$mgM hmoUma Zmhr, `mV
^mfoMo d g§ñH¥$VrMo ZwH$gmZ Amho. (g§X^© - J«oQ> ^oQ>, Am`~rEZ bmoH$_V d¥Îmdm{hZr.)
Zm{eH$_Yrb Hw$gw_mJ«O H$mì` CÚmZmMr ^`§H$a AdñWm :
27 \o$~«wdmar hm _amR>r ^mfm {Xdg! kmZnrR> nwañH$ma {dOoVo _amR>r H$dr Hw$gw_mJ«O `m§Mr O`§Vr,
VgoM 2011-2012 ho Hw$gw_mJ«Om§Mo OÝ_eVmãXr df©. na§Vw `mM H$mbmdYrV Hw$gw_mJ«Om§À`m Zmdo
C^maÊ`mV Amboë`m Zm{eH$_Yrb CÚmZmMr- XÿadñWm hm eãX Anwam nS>ob Aer- ^`§H$a AdñWm
Pmbobr Amho.
df© 2001 _Ü`o Zm{eH `oWo (Hw$gw_mJ«Om§À`m H$_©^y_rV) Hw$gw_mJ«O H$mì` CÚmZ C^maÊ`mV
Ambo. VËH$mbrZ _§Ìr H¡$. lr. am_H¥$îU _moao d S>m°. emo^m ~ÀN>md `m§À`m hñVo `m H$ënH$ àH$ënmMo
CX²KmQ>Z Pmbo.
na§Vw AmO `m CÚmZmMr "dg§V gabm, gabo Hy$OZ& gabo Vo Hw$gw_m§{H$V Z§XZ&' `m H$mì`n§º$sà_mUo
pñWVr Pmbobr Amho. Joë`m 10 dfmªV `m CÚmZmH$S>o H$moUrhr bj {Xbobo Zmhr. _hmZJanm{bHo$À`m
AW©g§H$ënmV CÚmZmÀ`m XoI^mbrgmR>r bmImo én`m§Mr VaVyX Ho$br OmVo; nU `oWo H$moUË`mhr àH$maMr
XoI^mb XþéñVr Pmbobr Zmhr, AmOn`ªV `oWo {H$_mZ ñdÀN>Vmhr Ho$br Jobobr Zmhr.
AmUIr g§VmnmMr Jmoï> åhUOo Hw$gw_mJ«Om§À`m H${dVm§Mo C^o Ho$bobo H$mhr ñ§V^hr H$mogibo AmhoV.
àX{e©V Ho$boë`m H${dVm§da àM§S> Yyi gmMbobr Amho. `m ñV§^m§Zm Q>oHy$Z / ñV§^m§À`m AmS>moembm ~gyZ Xmê$
{nUo, Jm§Om AmoT>Uo, {gJmaoQ> AmoT>Uo Ago àH$ma `oWo gaamg MmbVmV.
AmOÀ`m KS>rbm `m CÚmZmV àM§S> H$Mam, nmbmnmMmoim, Yyi... BË`mXrMo gm_«mÁ` ngabo Amho.
H$ma§Oo ~§X nS>bo Amho, IoiUr _moSy>Z nS>br AmhoV; H$mhr IoiUr Mmoarbm OmÊ`mÀ`m _mJm©da AmhoV; VgoM
CÚmZmVrb PmS>ohr VmoS>Ê`mV Ambr AmhoV.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
85
Amnë`m g_¥Õ dmaemH$S>o Ajå` Xþb©j H$ê$Z AmnU "_amR>r g§ñH¥$VrMm {Xdm' {dPdV Mmbbmo
AmhmoV H$m`, Agm àý {Z_m©U H$aUmao ho EH$ à{VH$mË_H$ CXmhaU !
gm§ñH¥${VH$ AZweof :
eharH$aU, Am¡Úmo{JH$sH$aU, {dH$mgmMo H|$ÐrH$aU AmXr _wÚm§_wio _hmamï>mV _w§~B©, R>mUo, nwUo,
Zm{eH$ `m eham§Zm A{YH$ _hÎd àmá Pmbo Amho. Ë`mMm àË`j-AàË`j n[aUm_ ^mfm d g§ñH¥$Vrda
hmoVmo. `m eham§Vrb H$bmH$mam§Zm A{YH$ g§Yr àmá hmoVmV. àgma_mÜ`_m§Mr à_wI H$m`m©b`o `m eham§VM
Agë`m_wio à{gÕr~m~Vhr ehamVrb H$bmH$mam§Zm - Aä`mgH$m§Zm - g§emoYH$m§Zm - {dMmad§Vm§Zm A{YH$
\$m`Xm {_iVmo. emgH$s` ì`dhma, {ejUmÀ`m gw{dYm `m§~m~Vhr AWm©VM hr ehaoM H|$ÐñWmZr AmhoV.
`mMm VmoQ>m {dX^©, _amR>dmS>m, CÎma _hmamï´> d H$mhr à_mUmV H$moH$UmVrb bmoH$m§Zmhr hmoVmo. EH$m AWm©Zo
_hmamï>mVrb H$mhr ^mJm§Mm "gm§ñH¥${VH$ AZweof' hm amhVmoM.
Cnm` :
_amR>r ^mfm {dH$mgm~ÔbMm hm _gwXm Omhra H$ê$Z Amåhr _hmamîQ´>mÀ`m B{VhmgmV àW_M ^mfm
{dH$mgmMo ñdV§Ì YmoaU _hmamï>mg_moa _m§S>V AmhmoV.
_amR>r ^mfoÀ`m {dH$mgmgmR>r _moR>çm {ZYrMr VaVyXM Ho$br OmV Zmhr, hr à_wI g_ñ`m bjmV
KoD$Z _amR>r ^mfm {d^mJmgmR>r ñdV§Ì d nwaoem {ZYrMr VaVyX Xadfu H$aÊ`mV `oB©b. `m {d^mJm§VJ©V
amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm, ^mfm g§MmbZmb`, J«§Wmb` g§MmbZmb`, _amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr ^dZ
(àñVm{dV), _amR>r ^mfm {dÚmnrR> (àñVm{dV) d _amR>r g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZ {dÚmnrR> (àñVm{dV)
...BË`mXr g§ñWm§gmR>r {ZYr C^maÊ`mV `oB©b d nwa{dÊ`mV `oB©b.
gm§ñH¥${VH$ YmoaUmVrb Mm§Jë`m {ZU©`m§Mm nmR>nwamdm -
_hmamï emgZmZo 2009-2010 _Ü`o (gwdU©_hmoËgdr dfm©V) _hmamï´> amÁ`mMm gm§ñH¥${VH$
YmoaUmMm _gwXm Omhra Ho$bm. `m gm§ñH¥${VH$ YmoaUmV ^mfm d g§ñH¥$Vr {dH$mgmMo AZoH$ _wÔo _m§S>Ê`mV Ambo
AmhoV. `m§Vrb AZoH$ {ZU©` A{^Z§XZr` AmhoV. `m {ZU©`m§Mm Amåhr nmR>nwamdm H$ê$. H¥$Vr H$aUo Amdí`H$
Amho, Aem H$mhr {ZU©`m§Mr gyMr nwT>o {Xbr Amho.
- 4% a¸$_ gm§ñH¥${VH$ joÌmgmR>r
- ^mfm^dZmMr C^maUr
- _hmamï> {dÚm kmZemIm d _hmamï´> àJV AÜ``Z H|$ÐmMr ñWmnZm
- H|$Ðr` AmñWmnZm§_Ü`o _amR>r A{YH$mar
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
86
- naXoemV _amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr{df`H$ AÜ`mgZo
- Am{Xdmgr H$moe d J«m_rU OrdZ H$moemMr {Z{_©Vr
- Xþ_ui J«§W gyMr d ho J«§W g§Ho$VñWimda àX{e©V H$aUo.
- _hmamï> dm{f©H$sMo àH$meZ
_amR>rbm A{^OmV ^mfoMm XOm© àmá H$ê$Z XoÊ`mgmR>r...
_amR>r ^mfoMm Iè`m AWm©Zo {dH$mg gmYm`Mm Agob, Va "_amR>r' bm "A{^OmV' XOm© àmá
ìhm`bmM hdm.
hm XOm© àmá H$ê$Z KoÊ`mgmR>rMm nmR>nwamdm, Ë`mVyZ hmoUmam Aä`mg d g§emoYZ; Ë`mgmR>rMo à`ËZ
Am{U Ë`mVyZ {Z_m©U hmoUmar ^mfm{^_mZmMr gH$mamË_H$ bmQ> Am{U _w»` åhUOo XOm© àmá Pmë`mZ§Va
{_iUmao Am{W©H$ d Vm§{ÌH$ gmhmæ`...Agm gdmªJrU bm^ _amR>r ^mfobm (n`m©`mZo _hmamï>mbm) hmoB©b.
åhUyZM hm {df` _hÎdmMm Amho ho bjmV KoD$Z `m~m~V à`ËZ H$aÊ`mV `oVrb. ^mfmVÁk, _amR>rMo
Aä`mgH$ d gm{hpË`H$ `m§À`m gw{Z`mo{OV ~¡R>H$m KoD$Z; g§~§{YV àñVmd V`ma H$ê$Z H|$ÐmH$S>o nmR>dÊ`mV
`oB©b. `m~m~V e¡j{UH$ {dÚmnrR>o, Ë`m§Vrb _amR>r {d^mJ Am{U àgma_mÜ`_o d _hmamîQ´>r` ImgXma
`m§Mohr ghH$m`© KoÊ`mV `oB©b.
(_amR>rbm A{^OmV XOm© {_imdm `mgmR>r njmZo doimodoir X~md {Z_m©U Ho$bm. VgoM `m~m~V njmMo
Am_Xma {ZVrZ gaXogmB© `m§Zrhr nmR>nwamdm Ho$bm. n[aUm_r emgZmZo àm. a§JZmW nR>mao `m§À`m
AÜ`jVoImbr A{^OmV _amR>r g{_Vr Zo_br. `m g{_VrZo A{^OmV XOm©~m~VMo {ZH$f _amR>r nyU© H$aVo,
Ago à{VnmXZ H$aV EH$ Ahdmb V`ma Ho$bm Amho. gXa Ahdmb H|$Ð emgZmbm 2013 _Ü`o gmXa
H$aÊ`mV `oUma Amho. )
gd© {df`m§Mo kmZ d _m{hVr _amR>r ^mfo_Ü`o AmUÊ`mgmR>r
nwT>o {Xboë`m gd© {df`m§Mo kmZ d _m{hVr _amR>r ^mfo_Ü`o AmUÊ`mgmR>r Amåhr gmVË`nyU© à`ËZ d
nmR>nwamdm H$ê$.
OJmVrb H$moUË`mhr {df`mer g§~§{YV Agm Zdm eãX, Zdr g§H$ënZm _amR>r ^mfoV {Z_m©U
H$aUmar, Zdo eãX bmoH$m§n`ªV ZoUmar d Zdo eãX, Zì`m nm[a^m{fH$ g§H$ënZm _amR>r ^mfoV ê$T> H$aUmar
_Ü`dVu `§ÌUm Amåhr C^mê$. Am°Šg\$S>©à_mUo H$m_ H$aUmar Aer `§ÌUm _hmamï>mV AgUo JaOoMo Amho.
g§JUH${df`H$ àJVrMr _m{hVr.
{dkmZ-V§ÌkmZ {df`mVrb àJVr, Zdo emoY `m§Mr _m{hVr - CXm. Zmo~ob nwañH$ma {dOoË`m
emókm§Zr bmdboë`m emoYm§Mr _m{hVr.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
87
amï>r`, Am§Vaamï>r` ñVamdarb {Z`VH$m{bH$m§Vrb A{Ve` _hÎdmÀ`m Aem {d{dY {df`m§darb
boIm§Mm _amR>r AZwdmX nwñVH$ ê$nmV qH$dm _hmOmbmda. (CXm. b°ÝgoQ>, hm°d©S>© {~PZog [aìøy, BnrS>ãë`y,
S>mD$Z Qy> AW©, X BH$m°Zm°{_ñQ> ...B.)
^maVmMm AW©g§H$ën, n§Mdm{f©H$ `moOZm, {dÎm Am`moJmMm Ahdmb `m XñVEodOm§Mo _amR>r ê$nm§Va ho
amÁ`mVrb Aä`mgH$-{dÚmWu-ZmJ[aH$m§gmR>r `mo½` doioV CnbãY H$ê$Z XoÊ`mV `oB©b.
AZoH$ _hÎdmÀ`m {df`m§da - àým§da Zo_boë`m Am`moJm§Mo Ahdmbhr ({H$_mZ Ë`m§Mm Jmofdmam)
_amR>r ^mfoV `m`bm hdoV. (H$mhr doim H$mhr Ahdmb nwñVH$ê$nmZo - ~amM H$mi bmoQ>ë`mZ§Va -à{gÕ
hmoVmV. H$mhr Ahdmb _amR>r d¥ÎmnÌm§VyZ bmoH$m§g_moa `oVmV. nU EH$m {d{eï>, Zo_boë`m `§ÌUoH$Sy>Z
Ahdmbm§Mo _amR>rH$aU hmoD$Z, Vo à{gÕ hmoUo Ago KS>V Zmhr.)
½bmo~b dm°{_ªJ (OmJ{VH$ Vmn_mZ dmT>), OmJ{VH$sH$aU, ImOJrH$aU, CXmarH$aU, OmJ{VH$
nmVirdarb AW©ì`dñWm `m OmJ{VH$ ñVamdarb _wÚm§{df`r kmZ d _m{hVr _amR>r ^mfoV H$_r à_mUmV
Amho. ho à_mU à`ËZnyd©H$ dmT>dÊ`mV `oB©b.
"Z°eZb BZmoìhoeZ \$mC§S>oeZ, Ah_Xm~mX hr g§ñWm Xoe^amVrb N>moQ>çm-N>moQ>çm Jmdm§Vrb g§emoYH$
eoVH$è`m§Zm emoYyZ H$mT>Vo, d Xadfu Ë`m§À`m g§emoYZmMm Vnerbdma Ahdmb à{gÕ H$aVo. hm Ahdmb
B§J«Or ^mfoVM à{gÕ hmoVmo. Ë`m_wio _hmamï>mVrb N>moQ>çm eoVH$è`m§n`ªV ho g§emoYZ nmohmoMUo eŠ`M Zmhr.
hm Ahdmb _amR>rVyZhr à{gÕ Pmë`mg (Ë`mMo _amR>rH$aU/^mfm§Va Ho$ë`mg)XmoZ C{Ôï>o gmÜ` hmoVrb.
eoVr{df`H$ Cn`wº$ d XO}Xma _m{hVr _amR>rV `oB©b, _amR>r ^mfm g_¥Õ hmoB©b Am{U _amR>r eoVH$è`m§Zmhr
Ë`mMm \$m`Xm hmoB©b.
Am§Vaamï>r` nwañH$ma {dOoVo, Am°ñH$a nwañH$ma {dOoVo, amï>r` nwañH$ma {dOoVo AÝ` ^mfm§Vrb
{MÌnQ> Am{U CËH¥$ï> _m{hVrnQ> d bKwnQ> ho _amR>r g~Q>m`Q>ëg²gh qH$dm _amR>r S>q~Jgh a{gH$m§g_moa
`m`bm hdoV.
nwamVZ H$mimVrb H$mhr XO}Xma gm{hË` AmOhr g§ñH¥$V ^mfoV ~§{XñV Amho, Vohr _amR>rV `m`bm
hdo.
nydu _moS>r hr _amR>rMr {bnr hmoVr. `m _moS>r {bnrVhr àM§S> kmZ d _m{hVr CnbãY Amho. `m§Vrb
_hÎdmÀ`m XñVmdoOm§Mo _amR>r ^mfm§Va/^mdm§Va hmoUo Amdí`H$ Amho. darb à{H«$`m gmVË`mZo, {MH$mQ>rZo d
AZoH$ df} nÕVeranUo Ho$ë`mZ§VaM - EImÚm amï>r` / Am§Vaamï>r` ñVamdarb _hÎdmÀ`m _wÚmMm /
{df`mMm {dMma "_wimV àW_ _amR>rVyZM' Pmbm - Aer A{^_mZmñnX KQ>Zm KS>ob.
gd© {df`m§Mo kmZ d _m{hVr _amR>r_Ü`o AmUÊ`m~amo~aM, _amR>r ^mfoVrb kmZ d _m{hVr BVa
^mfm§À`m _mÜ`_mVyZ Ë`m-Ë`m ^mfH$m§n`ªV nmohmoMdÊ`mgmR>r à`ËZ H$aÊ`mV `oVrb Am{U ^mfm{dH$mgmMo
dVw©i nyU© H$aÊ`mV `oB©b.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
88
Am§Vaamï>r`, amï´>r` ñVamdarb CËH¥$ï> nwñVH$m§Mo _amR>rV ^mfm§Va H$aÊ`mMr gmVË`nyU© d XO}Xma
Aer _Ü`dVu ì`dñWm _hmamï>mV Agm`bm hdr. VgoM _amR>rVrb CÎm_moÎm_ gm{hË`H¥$VtMo B§J«Or (qH$dm
AÝ` H$mhr) ^mfm§_Ü`o AZwdmX hmoUohr JaOoMo Amho. kmZnrR> nwañH$ma, Zmo~ob nwañH$ma, ~wH$a nwañH$ma,
gm{hË` AH$mX_rMo AÝ` ^mfm§gmR>rMo nwañH$ma... Aem nwañH$ma {dOoË`m gm{hË`mMo ^mfm§Va, ^mdm§Va
_amR>r_Ü`o Pmë`mg Vo ^mfm{dH$mgmbm nyaH$ R>aob. ho KS>Ê`mgmR>r _amR>r àH$meH$m§Zm àmoËgmhZ XoÊ`mV
`oB©b.
g§_obZo
g§_obZo Xa XmoZ dfmªZr ìhmdrV hr Hw$gw_mJ«Om§Mr gyMZm A{Ve` Am¡{MË`nyU© Amho. g§_obZmgmR>r
hmoUmam IM©, Ë`mVyZ {Z_m©U hmoUmao {ZaW©H$ dmX Am{U ^mfm {dH$mgmV g§_obZm§Mo Ajae: eyÝ` `moJXmZ
`m Jmoï>tMm {dMma H$aVm _Ü`dVu _hmg§_obZ IamoIaM Xa 2 dfmªZr hmoÊ`mMr JaO Amho. `m{df`r Á`oð>
gm{hpË`H$, _mOr g§_obZmÜ`j, g§~§{YV gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Mo nXm{YH$mar BË`mXtMo _V {dMmamV KoD$Z
{ZU©` KoÊ`mV `oB©b.
gm{hË` g§_obZo _amR>r ^mfm d g§ñH¥$VrÀ`m Ñï>rZo A{YH$m{YH$ \$bXm`r hmoÊ`mgmR>r Á`oð>
gm{hpË`H$, g_rjH$-g§emoYH$, nÌH$ma-g§nmXH$, {ZdS>H$ gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Mo nXm{YH$mar d {ZdS>H$ a{gH$
BË`mXtÀ`m ~¡R>H$m (3-4) d n[ag§dmX (1-2) `moOÊ`mV `oVrb. `m _§WZmVyZ ~mhoa Amboë`m {dMmam§À`m
AmYmao AmXe© g§_obZo `moObr OmVrb, Agm à`ËZ Amåhr H$ê$.
Zdgm{hpË`H$m§Mo à{ejU, dmMH$m§Mo à{ejU, nwñVH$m§Mo MMm©Ë_H$ narjU, bmoH$m§g_moa _hÎdmÀ`m
{df`m§da J§^ra MMm©... Aem ñdê$nmV g§_obZo `moObr OmVrb `mMr Amåhr H$miOr KoD$.
^ì` g§_obZ ho hmoB©bM, nU H$mhr N>moQ>r g§_obZohr {Oëhm nmVirda qH$dm {H$_mZ {d^mJ nmVirda
ìhmdrV Agm Amåhr à`ËZ H$ê$. hr g§_obZo OmñV I{M©H$ ZgVrb, na§Vw gm{hË`, ^mfm d g§ñH¥$VrÀ`m
Ñï>rZo A{YH$ n[aUm_H$maH$ R>aVrb.
gÜ`mMo XadfuMo gm{hË` g§_obZ àm_w»`mZo ehar ^mJmVM `moObo OmVo. J«m_rU ^mJmVrb a{gH$-
ZmJ[aH$hr `mV A{YH$ _moR>çm g§»`oZo gh^mJr hmoVrb `mgmR>r Amåhr à`ËZ H$ê$. J«m_rU OrdZmer /
J«m_rU _hmamï>mer {ZJ{S>V {df`m§da g§_obZm§_Ü`o `mo½` à_mUmV MMm© hmoB©b `mgmR>r Amåhr à`ËZ H$ê$.
VgoM g§_obZm§Mo Am`moOZ A{YH$m{YH$ doiobm J«m_rU ^mJmV hmoÊ`mgmR>r Amåhr à`ËZ H$ê$.
g§_obZm§À`m ì`mgnrR>m§Mm "amOH$s` dmna' hmoUma Zmhr d Ë`m§da "amOH$s` dmda' KS>Uma Zmhr
`mMr Amåhr XjVm KoD$.
{dÚmnrR>o, _hm{dÚmb`m§_Yrb àm_w»`mZo _amR>r {d^mJmMo {dÚmWu (qH$dm BVa emIm§Mo BÀNw>H$
{dÚmWu) g§_obZm§_Ü`o CËgmhmZo gh^mJr hmoVrb `mgmR>r Amåhr àmoËgmhZna `moOZm H$m`m©pÝdV H$ê$.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
89
ZmQ>çJ¥ho
EH$m dfm©V gw_mao 1000 ZmQ>çà`moJ H$aUmè`m àem§V Xm_bo `m§Mo ZmQ>çJ¥hm§{df`rMo {ZarjU
{Z{üVM _hÎdmMo R>aVo. Á`oð>, {Zd¥Îm H$bmH$mam§À`m _mÜ`_mVyZ ZmQ>çJ¥hm§À`m gwYmaUo~m~V {e\$maer
KoD$Z - H$m`©dmhr H$aVm `oD$ eHo$b, Aer gyMZmhr Xm_bo `m§Zr Ho$br Amho. emgZmZo EH$XmM _moR>m {ZYr
{Xbm, Va gw_mao 73 ZmQ>çJ¥hm§Mr AdñWm H$m`_gmR>r gwYmaVm `oD$ eHo$b. g§~§{YV _hmZJanm{bH$m /
ZJanm{bH$m `m§Mrhr ^y{_H$m _hÎdmMr AmhoM. AWm©VM emgZmgh g§~§{YV H$bmH$ma d _amR>r a{gH$àojH$
`m§Zrhr ZmQ>çJ¥ho ñdÀN>, gwpñWVrV d AÚ`mdV amhÊ`mgmR>r Amnmnë`m narZo `moJXmZ XoUo Amdí`H$
Amho.
_amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr ^dZ
`m àñVm{dV ^dZmV H$m` Agob, `oWyZ H$moUVo H$m`© Mmbob `mMm Vnerb :
_amR>r ^mfm, _amR>r gm{hË`mgh BVa H$bm d {ejU `m§À`mer g§~§{YV gd© g§ñWm§Mo {Z`_Z `m
^mfm ^dZmVyZ Ho$bo OmB©b. amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm, ^mfm g§MmbZmb`, J«§Wmb` g§MmbZmb` `m
à_wI g§ñWm§gh _amR>r ^mfm {d^mJmMo H$m`© ^mfm^dZmVyZM Mmbob. àñVm{dV _amR>r {dÚmnrR>mMmhr
EImXm H$j `oWo H$m_ H$aob.
_hmamï>r` J«m_rU OrdZ, Am{Xdmgr g§ñH¥$Vr, bmoH$gm{hË` d bmoH$H$bm `m Cn{d^mJm§Mo g§emoYZ,
XñVmdoOrH$aU d AÝ` Am¡nMm[aH$ H$m_H$mO ^mfm^dZmVyZ Mmbob.
_amR>r gm{hË` - g§JrV (^mdg§JrV+ZmQ>çg§JrV)- ZmQ>ç - {MÌ - {eën- Z¥Ë`-bmoH$H$bm `m§Mo
{d^mJ Am{U `m {d^mJm§er g§~§{YV g_ñ`m _m§S>Ê`mMo d gmoS>dÊ`mMo {R>H$mU ho ^mfm^dZ Agob. `m
H$bm§Mr {H$_mZ _hmamï´> ñVamdarb gdªH$f, H$moemË_H$ _m{hVr `oWo CnbãY Agob.
gd© H$bm§er g§~§{YV H$bmH$mam§Zm `oWo gamdmgmR>r OmJm CnbãY H$ê$Z {Xbr OmB©b.
gwg‚m J«§Wmb` + XñVmdoOrH$aU {d^mJ `m {R=H$mUr Agob.
H$bmH$ma, H$bm àH$ma d H$bmH¥$Vr `m§Mr AÚ`mdV _m{hVr + hr _m{hVr {b{IV ñdê$nmV d grS-
S>rìhrS>r _Ü`o g§H${bV H$ê$Z R>odÊ`mMr ì`dñWm.
_hmamï>mVrb Ag§»` _hm{dÚmb`m§Vrb _amR>r ^mfm / dmL²>_` {d^mJmV {eH$Umè`m {dÚmÏ`mªMo
à{ejU dJ© `oWo hmoVrb, g§~§{YV àmÜ`mnH$m§Mo n[ag§dmX hmoVrb.
_moS>r{bnr à{ejU; _moS>r Vo _amR>r XodZmJar {bß`§Va àH$ën... Aer H$m_o `oWyZ MmbVrb.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
90
{d{dY {R>H$mUÀ`m, {d{dY ñVam§darb g§_obZm§Mo Ahdmb, Ë`m-Ë`m g§_obZm§V hmoUmao R>amd,
g§_obZmÜ`jm§Mr ^mfUo (ÜdZr, ÑH²$lmì`) ^mfm^dZmV CnbãY AgVrb. ^dZmV `m§Mo g§H$bZ H$aÊ`mV
`oB©b.
`m R>amdm§Mo-{dMmam§Mo g§H$bZ H$ê$Z, Ë`m§Mm gImob Aä`mg H$ê$Z {H$Vr àý gwQ>bo, H$moUVo Zì`mZo
{Z_m©U Pmbo... `mMm AmT>mdm KoUo JaOoMo Amho. R>amdm§Mm Aä`mg Ho$ë`mda H$moUVo R>amd nwÝhm nwÝhm (eãX
~XbyZ) Ho$bo OmV AmhoV, hoXoIrb bjmV `oB©b. Ë`mdê$Z n[apñWVr ~XbÊ`mgmR>r "{H$Vr H$ï>' H$amdo
bmJUma ho gdmªÀ`mM bjmV `oB©b.
_amR>r ^mfoV {Z_m©U hmoUmao {MÌnQ>, ZmQ>Ho$ `m§Mr Zm|X KoUmam g§~§{YV H$j ^mfm^dZmV Agob
Am{U hm gyMr-H$moe gmVË`mZo Vnerbmgh AÚ`mdV H$aÊ`mMr ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.
_hmamï³=mÀ`m H$mZmH$monè`mV H$~È=r, _„Im§~, AmQ=çmnmQ=çm... Ago Ioi Ioibo OmVmV. Xm§S=nÅ=m -
Vbmdma MmbdUo, bmR>rH$mR>r ... Ago YmS>gr Ioihr Ioibo OmVmV. Ë`mM~amo~a Am{Xdmgr, _{hbm§Mohr
Ioi àM{bV AmhoV. `m gd© Ioim§~m~VMo g§emoYZ d XñVmdoOrH$aU H$aÊ`mV `oB©b. ho gd© H$m_ ^mfm
^dZmVyZ H$aÊ`mV `oB©b.
_amR>r ^mfoV 2003 n`ªV {Z_m©U Pmbobo 819 H$moe; VgoM nwT>rb H$mimV {Z_m©U Pmbobo {d{dY
H$moe ho EH$mM {R>H$mUr nmhÊ`mg, dmMÊ`mg, g§X^m©gmR>r CnbãY AgVrb Aer ì`dñWm H$aÊ`mV `oB©b.
àñVm{dV ^mfm^dZmV ho gd© H$moe CnbãY AgVrb. Zì`mZo {Z_m©U hmoUmè`m H$moedmL²>_`mMrhr AWm©VM
`mV ^a nS>V amhrb.
BVa Cnm``moOZm :
`w{ZH$moS> àUmbrVrb _amR>r Q>§H$boIZ H$ê$Z gd© H$moem§Mo g§JUH$sH$aU H$aUo hm AË`mdí`H$
àH$ën Amho. gw_mao 820 H$moem§Mo g§JUH$sH$aU H$aUo hm EH$ _hmàH$ën Amho. nU ^mfmào_, {Zð>m, Jm§^r ©
d A§_b~OmdUrVrb H$ënH$Vm `m KQ>H$m§gh H$m_ Ho$ë`mg hm _hmàH$ën 5 dfm©n`ªVÀ`m H$mimV nyU© hmoD$
eH$Vmo. _amR>r ^mfoMm àMma, {dH$mg, Cn`wº$Vm, ^mfm g_¥Õr, dmna, H$mimer gwg§JVr Aem gd©M
~m~VrV hm àH$ën ^mfoÀ`m B{VhmgmVrb EH$ à_wI Q>ßnm R>ê$ eHo$b.
_amR>r ^mfoZo ^maVmbm 3 kmZnrR> n[aVmo{fH$ {dOoVo {Xbo. _amR>r _mVrVrb AZoH$ gañdVr nwÌm§Zr
_amR>r ^mfoMr godm Ho$br, _amR>r a{gH$m§Mo _Zmoa§OZ Ho$bo. Aem gm{hpË`H$m§Mr (H$dr, ZmQ>H$H$ma,
H$mX§~arH$ma...B.) VgoM AÝ` bmoH${à` d XO}Xma H$bmd§Vm§Mr AmR>dU H$m`_ R>odÊ`mgmR>r Am{U Ë`m§À`m
ñ_¥VtVyZ nwT>À`m _amR>r {nT>çm§Zm àoaUm {_iÊ`mgmR>r N>moQ>r-_moR>r, gw~H$, gw§Xa d Amem`KZ ñ_maHo$ Amåhr
{Z_m©U H$ê$. _hmamï´>mV AZoH$ joÌo (g_mOH$maU, amOH$maU, AW©H$maU, nÌH$m[aVm, CÚmoJ, H«$sS>m,
d¡km{ZH$ g§emoYZ, gm_m{OH$ g§emoYZ...B. ) g_¥Õ H$aUmar ì`{º$_Îdo hmoD$Z Jobr. `m§À`mhr ñ_¥Vr {d{dY
_mÜ`_mVyZ OnÊ`mMm Amåhr à`ËZ H$ê$. `mVyZ gm§ñH¥${VH$ n`©Q=Zhr gmYbo OmB©b. eŠ` Agob VoWo
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
91
ñ_maH$ Ë`mM~amo~a OrdZM[aÌna> CËH¥$ï> nwñVH$; g§~§{YV ì`º$sdarb CÎm_ bKwnQ> / _m{hVrnQ>... AmXr
ñdê$nmV Ë`m ì`º$s~m~VMo XñVmdoOrH$aU H$aÊ`mV `oB©b.
^mfm{dH$mgmMo AZwH$aUr` à`ËZ :
^mVmVrb BVa amÁ`o Am{U AÝ` H$mhr Xoem§Zr g§~§{YV ^mfm§À`m {dH$mgmgmR>r Ho$boë`m à`ËZm§Mm,
àH$ën - CnH«$_m§Mm AmT>mdm nwT>o KoÊ`mV Ambm Amho. `m Xoe-àXoem§Mo d ^m{fH$m§Mo AZwH$aU
^mfm{dH$mgmgmR>r _hmamï´>mZo-emgZmZo-_amR>r ^m{fH$m§Zr Z¸$sM H$am`bm hdo.
^maVmV àm_w»`mZo Xm{jUmË` amÁ`o Amnmnë`m ^mfm§{df`r A{^_mZ ~miJVmV. ^mfm, g§ñH¥$Vr d
^m{fH$ Apñ_Vm `m _wÚm§Zm Vm{_iZmSy>, Ho$ai, Am§Y«àXoe d H$Zm©Q>H$ `m amÁ`m§_Ü`o {deof _hÎd Amho.
^mfoMm dmna, ^mfoMm A{^_mZ d ^mfm {dH$mg `m Jmoï>r `m amÁ`m§_Ü`o ghO ñdm^m{dH$nUo KS>VmZm
{XgVmV. Amåhr Aem à`ËZm§H$S>o _mJ©Xe©H$ åhUyZ nmhV AmhmoV. _amR>r ^mfoMm d n`m©`mZo _hmamï´>mMm
{dH$mg gmYÊ`mMm à`ËZ H$aV AgVmZm Amåhr `m à`ËZm§H$S>o S>moignUo nmhV AmhmoV, nwT>ohr nmhÿ.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
92
BVa amÁ`m§Vrb ^mfm{dH$mgmMo à`ËZ nwT>rbà_mUo
H«$. amÁ` ^mfm{dH$mgm~m~VMm Vnerb 1. Vm{_iZmSy> "^mfm {dH$mg' hm ñdV§Ì {d^mJ AgyZ H°${~ZoQ> XOm©Mo _§Ìr O~m~Xmar gm§^miVmV.
{Zìdi ^mfm{dH$mgmgmR>r dfm©bm gw_mao 25 H$moQ>r én`m§Mr VaVyX Ho$br OmVo. 2009-10 _Yrb {Zìdi "Vm{_i {dH$mg' `m {d^mJmgmR>rMr "nm°{bgr ZmoQ>' /
YmoaUmË_H$ {Q>nU gw_mao 30 nmZm§Mo Amho. gßQ>|~a, 2010 _Ü`o VËH$mbrZ Vm{_iZmSy> gaH$maZo "amÁ` emgZmÀ`m
ZmoH$è`m§_Ü`o Vm{_i _mÜ`_mVyZ {eH$boë`m§Zm 20% OmJm Ama{jV', Agm AÜ`mXoe Omhra Ho$bm.
Vm{_i (^mfm, gm{hË`, ì`mH$aU, ^mfm{dkmZ) {dH$mgmgmR>r 1981 nmgyZ Vm{_i {dÚmnrR> ñdV§ÌnUo H$m`© H$aVo Amho.
B§Q>aZoQ>À`m _mÜ`_mVyZ Vm{_i {dH$mg d àgma; OJ^amVrb Vm{_itMo Omio {dH${gV H$aUo; OJmV Vm{_iMo à{ejU XoUo; Vm{_i ^mfm g§JUH$-gwb^ H$aUo `m {df`m§da H$m`© H$aÊ`mgmR>r 2001 _Ü`oM Tamil Virtual University Mr ñWmnZm.
OyZ, 2010 _Ü`o ^ì` Aem OmJ{VH$ "A{^OmV Vm{_i' g§_obZmMo Am`moOZ. `mgmR>r gw_mao 300 H$moQ>r é. IM©.
EHy$U 2605 à{V{ZYr CnpñWV. `m§_Ü`o 49 Xoem§VyZ Ambobo 840 naXoer à{V{ZYr.
{d{dY 55 {df`m§da 913 emoY{Z~§Y gmXa37
2. H$Zm©Q>H$ "^mfm {dH$mg' hm ñdV§Ì {d^mJ AgyZ H°${~ZoQ> XOm©Mo _§Ìr O~m~Xmar gm§^miVmV. ^mfm, J«§Wmb`, gm{hË`-ZmQ>ç _hm_§S>io AmXr gd© gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Mr H$m`m©b o
amÁ`mÀ`m amOYmZrV EH$mM "g§ñH¥$Vr ^dZmV'! ^mfm d g§ñH¥$Vr {dH$mgmMm EH$ gw{Z`mo{OV à`ËZ.
H$ÞS {dÚmnrR> H$m`Xm ({dÚmnrR>mÀ`m {Z{_©Vrgh) 1991 nmgyZ bmJy. H$ÞS= S=oìhbn_|Q= A°Wm°[aQ=r A°ŠQ= (1994) bmJy . H$ÞS> S>oìhbn_|Q> A°Wm°[aQ>r : 6 H$moQ>r. é. Mr VaVyX H$ÞS> gm{hË` n[afX : 2 H$moQ>r é. Mr VaVyX àË`oH$ {OëømVrb gm{hË` g§_obZmgmR>r àË`oH$s : 5 bmI é.
B§Q>aZoQ>da H$ÞS> H$moe (encyclopedia) {dH${gV H$aÊ`mgmR>r 2 H$moQ>ré. H$ÞS> S>oìhbn_|Q> A°Wm°[aQ>r {dH$mgmË_H$ H$m_m§gh H$ÞS> nmQ>çm, emgZ ì`dhmamV
H$ÞS>Mm dmna `m§~m~V {ZarjH$ d {Z §ÌH$mMr ^y{_H$m ~OmdVo. H|$Ð emgZ d H$Zm©Q=H$ emgZ `m§À`m g§`wº$ {dÚ_mZo ~|Jiwê$ _oQ³=mo aoëdo àmoOoŠQ=Mo
H$m_ MmbVo. 2009 _Ü`o A{^`§Vo d Vm§{ÌH$ A{YH$mar `m§À`m Zo_UwH$m H$aVmZm "C_oXdmamMo H$ÞS> ^mfoMo kmZ' `m _wÚmbm {deof _hÎd {Xë`mMo Om{hamVrdê$Z {XgyZ `oVo.
38
37
(`m g§_obZm{df`rMr g{dñVa _m{hVr n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 5(B©)). 38
(gXa Om{hamV n[a{eï>mV OmoS>br Amho. nhm n[a{eï> 5(C)).
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
93
H«$. amÁ` ^mfm{dH$mgm~m~VMm Vnerb
3. Am§Y« àXoe {Zìdi ^mfm{dH$mgmgmR>r dfm©bm gw_mao 25 H$moQ>r én`m§Mr VaVyX Ho$br OmVo. gd© àH$maÀ`m emim§_Ü`o B`Îmm 1br Vo 10 dr n`ªVÀ`m gd© B`Îmm§_Yrb
{dÚmÏ`mªZm VobJy {eH$Uo A{Zdm`©, Agm AÜ`mXoe \o$~«wdmar, 2013 _Ü`o H$mT>bm.
^mfm, J«§Wmb`, gm{hË`-ZmQ>ç _hm_§S>io AmXr gd© gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Mr H$m`m©b o amÁ`mÀ`m amOYmZrV EH$mM "g§ñH¥$Vr ^dZmV'! ^mfm d g§ñH¥$Vr {dH$mgmMm EH$ gw{Z`mo{OV à`ËZ.
nmoÅ>r lram_wby VobJy {dÚmnrR> - gm{hË`, g§JrV, ZmQ>ç, Z¥Ë` AH$mX_r, ^mfm g{_Vr, ^mfm-gm{hË`-g§ñH¥$Vr `m~m~VMo à{ejU d g§emoYZ `m {d^mJm§gh - 1985 nmgyZ H$m`©aV.
4. Ho$ai Ho$ai ^mfm BpÝñQ>Q>çyQ, Ho$ai gm{hË` AH$mX_r, Xr ñQ>oQ> BpÝñQ>Q>çyQ> Am°\$ EÝgm`Šbmo{nS=rH$= npãbHo$eZg² B. g§ñWm§À`m _mÜ`_mVyZ _ë`mi_² ^mfoMm d g§ñH¥$VrMm {dH$mg gmYbm OmVmo.
H$bm§Mo gmXarH$aU H$aÊ`mgmR>r, g^m-g§_obZo-MMm©gÌo-n[ag§dmX `moOÊ`mgmR>r "ì`mbmo{ßn„r g§ñH¥$Vr ^dZ' H$m ©aV. `m ^dZmV H$m ©H«$_ gmXa H$aUmè`m {ZdS>H$ H$bmH$mam§Zm àdmg IM© d _mZYZhr {Xbo OmVo.
5. JwOamV ^mfm, J«§Wmb`, gm{hË`-ZmQ>ç _hm_§S>io AmXr gd© gm§ñH¥${VH$ g§ñWm§Mr H$m`m©b o amÁ`mÀ`m amOYmZrV EH$mM "g§ñH¥$Vr ^dZmV'! ^mfm d g§ñH¥$Vr {dH$mgmMm EH$ gw{Z`mo{OV à`ËZ.
JwOamVÀ`m gwdU©_hmoËgdm{Z{_Îm ñdV§Ì g§Ho$VñWimMr {Z{_©Vr H$aÊ`mV Ambr hmoVr (swarnimgujarat.org).
`m g§Ho$VñWimda JwOamVnr{S>`m ZmdmMm Xþdm CKS>Ê`Vm Ambm Amho. `m Xþì`mda JwOamVMr g§ñH¥$Vr, H$bm , B{Vhmg, ^yJmob, {ejU, n`©Q>Z d JwOamV_Yrb {Oëho, IoS>r B. {df`m§~ÔbMr _m{hVr ñdV: bmoH$ àX{e©V H$ê$ eH$VmV. hr gw{dYm B§J«Or d JwOamVr `m XmoÝhr ^mfm§_Ü`o CnbãY Amho.
6. {~hma `m amÁ`mZo ^ì` Ago "Zmb§Xm {dÚmnrR>' ñWmnZ H$aÊ`mMo R>adbo Amho. hr à{H«$`m 2006 nmgyZ gwê$ Amho. àmMrZ Zmb§Xm {dÚmnrR>mBVHo$M ^ì`, XO}Xma {dÚmnrR> ñWmnZ hmoÊ`mgmR>r à`ËZ Mmby AmhoV. S>m°. A_Ë`© goZ `m àH$ënmMo à_wI åhUyZ H$m_ nmhV AmhoV. O_rZ A{YJ«hUmnmgyZ Vo {d{dY Aä`mgH«$_ V`ma H$aÊ`mn`ªVMr H$m_o Mmby AmhoV. MrZ, OnmZ AmXr Xoem§Mr _XVhr KoV Amho.
`m {dÚmnrR=mV 7 _hÎdmÀ`m emIm§Mo Cƒ {ejU {Xbo OmUma Amho. `m
emIm§_Ü`o (Schools) "^mfmemó d gm{hË`' `mMohr {ejU {Xbo OmUma Amho ho _hÎdmMo. gw_mao 450 EH$amMm n[aga, 1000 H$moQ>r é. Mm EHy$U IM©, hOmamo {dÚmÏ`mªMr d eoH$S>mo {ejH$m§Mr {ejU-{Zdmg-^moOZ ì`dñWm...Agm hm Am§Vaamï´>r` e¡j{UH$ àH$ën df© 2013 _Ü o gwê$ hmoUma Amho. `m_wio {~hmaMr amï´>r` d Am§Vaamï´>r` ñVamda EH$ doJir AmoiI {Z_m©U hmoÊ`mg gwédmV hmoUma Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
94
MrZ_Yrb `eñdr à`ËZ :
OmJ{VH$sH$aUmÀ`m H$mimVhr "Amnbr ^mfm' {Q>H$dVm `oVo, EdT>oM Zìho Va Am§Vaamï>r` ñVamda
{dH${gV ^mfm åhUyZ nwT>o AmUVm `oVo ho MrZZo {MZr ^mfo~m~V {gÕ H$ê$Z XmIdbo Amho.
_m`H«$mogm°âQ>Mo {MZrH$aU - _m`H«$mogm°âQ>À`m qdS>moO `m àmoJ«m__Ü`o B§J«Or ^mfoVrb Amkmdbr
Agë`m_wio MrZ gaH$maZo _m`H«$mogm°âQ> H§$nZrbm ì`dgm`mgmR>r XoemV àdoe {Xbm Zmhr. "qdS>moO
Amkmdbrda {MZr ^mfm H$m`m©pÝdV H$am, Am{U _JM Vw_Mo àmoJ«måg², gm°âQ>doAg© MrZ_Ü`o {dH$m', Aer
AQ> MrZ gaH$maZo H§$nZrbm KmVbr. _m`H«$mogm°âQ>Zo {MZr {MÌ{bnr g§JUH$mda, {d{dY gm°âQ>doAg©_Ü o
H$m`m©pÝdV Ho$ë`mdaM MrZÀ`m ~mOmamV H§$nZrMm àdoe Pmbm.
MrZ_Ü`o gM© B§{OZ åhUyZ _hmOmbmda {MZr ^mfoVrb ~¡Xÿ ho gM© B§{OZ dmnabo OmVo. VgoM
MrZ_Ü`o gd©Ì {MZr -B§J«Or ^mfoVrb H$i\$bH$ CnbãY AmhoV.
ZwH$Ë`mM MrZ_Ü`o Pmboë`m Am{e`mB© ñnYmªgmR>rMo {Z_m©U Ho$bobo g§Ho$VñWi ho B§J«Orgh
MrZ_Yrb 2 ^mfm§_Ü`o H$m`m©pÝdV hmoVo. (Amnbo amï´>Hy$b ñnYmªMo g§Ho$VñWi _mÌ Ho$di B§J«OrVM _m{hVr
XoV hmoVo.)
amï>Hy$b ñnYm© - www.cwgdelhi2010.org - \$º$ B§J«Or ^mfoVyZ _m{hVr.
16 ì`m Am{e`m`r ñnYm© - www.gz2010.c - B§J«Orgh XmoZ àH$maÀ`m MrZr ^mfm§_Ü`o _m{hVr.
AmO MrZ_Ü`o B§J«OrMm {eaH$md hmoD$Z, B§J«Or {ejUmMo _hÎd dmT>Vo Amho, Aem àH$maMm àMma
Ho$bm OmVmo. nU Ë`mM~amo~a AmO A_o[aHo$V {MZr ^mfm {eH$Ê`mgmR>r bmoH$m§Mr Pw§~S> CS>Vo Amho hohr
A{YH$ _hÎdmMo.
{h~«y ^mfm{dH$mg :
gw_mao 300 dfmªnydu {h~«y ^mfm Ajae: _¥V Pmbr hmoVr. nU Ebm`Pa ~oZ `ohþXm `m {h~«y ^m{fH$
Agm_mÝ` H$m`©H$Ë`m©Zo EH$ hmVr {h~«y ^mfm {Od§V Ho$br. ~oZ `hþXmÀ`m _yb^yV à`ËZm§_wio AmO {h~«y ^mfm
BòmEb_Ü`o A{^_mZmZo dmnabr OmVo.
19 ì`m eVH$mV {h~«y hr Ho$di {b{IV ^mfm hmoVr, ~mobr ^mfm ZìhVr. ^mfoMm {dH$mg Wm§~bm
hmoVm. Bòm`br ZmJ[aH$m§Mm ^mfm{^_mZ OmJ¥V ZìhVm, Zdo eãX ^mfoV `oÊ`mMr à{H«$`m Wm§~br hmoVr.
bmoH$m§Mo g§KQ>Z hmoÊ`mgmR>r, Apñ_Vm OmJ¥Vr hmoÊ`mgmR>r ^mfm hm KQ>H$ nyaH$ d _hÎdmMm Amho ho AmoiIyZ
~oZ-_ohþXmZo Amnbo Am`wî` ^mfm{dH$mgmgmR>r doMbo. Ë`mÀ`m à`ËZm§_wio ^mfm{dH$mg Va gmYbm JobmM,
nU Á`y bmoH$ g§K{Q>V Pmbo, Bòm`br amï´>dmXhr ~iH$Q> Pmbm.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
95
~oZ `ohþXmZo VrZ H$b_r H$m`©H«$_ H$m`m©pÝdV Ho$bm.
Kam_Ü`o {h~«y - emio_Ü`o {h~«y - eãX, eãX Am{U eãX
ñdV: ~oZ `ohþXmZo àË`oH$ Á`yer Ho$db {h~«y ^mfoVM ~mobÊ`mMo R>adbo. hm g§H$ën BVH$m ÑT->
{Zü`r hmoVm, H$s EImXm eãX AS>ë`mg Vmo ~mobUo Wm§~dV Ago. Zdm eãX {Z_m©U Pmë`mdaM Vmo g§dmX
nyU© H$aV Ago. `m Zd-eãX-{Z{_©Vrbm H$mhr Vmg, Va H$Yr H$mhr {Xdg bmJV. n[aUm_r {h~«y ^mfm
hiyhiy g_¥Õ hmoV Jobr.
^mfoÀ`m {dH$mgmMr Vi_i, ^mfoMm A{^_mZ BVH$m namH$moQ>rMm hmoVm H$s, `ohþXm `mZo ñdV:À`m
_wbmbm (OÝ_-1882) AmYw{ZH$ H$mimVrb "n{hbm g§nyU© {h~«y ^m{fH$ _mUyg' ~ZdÊ`mMm AmUIr EH$
{Zü` Ho$bm Am{U Vmohr {Zü` `eñdrarË`m nyU© H$ê$Z XmIdbm. Amnë`m _wbmÀ`m H$mZmda \$º$ Am{U
\$º$ {h~«yM ^mfm nS>ob `mMr nwaonya H$miOr `ohþXmZo KoVbr. bhmZnUr Hw$Í`mMo ^w§H$Uo, JmT>dmMo AmoaS>Uo,
nú`m§Mm {Md{MdmQ>... `mhr Jmoï>r (`hþXmÀ`m Ñï>rZo na^mfm) _wbmÀ`m H$mZmda nS>Uma ZmhrV, Ago à`ËZ
`ohþXmZo Ho$bo.
emio_Ü`o {h~«y ^mfm {eH$dÊ`mÀ`m _yb^yV nÕVr ~oZ-`hþXm `m§Zr {dH${gV Ho$ë`m. {ejH$m§Mo
à{ejU, {h~«y ^mfm-{df`mÀ`m nmR>çnwñVH$m§Mr {Z{_©Vr, JmUr-Ioi d nm[a^m{fH$ eãXm§Mr {Z{_©Vr...
Aem gd© Jmoï>tV `hþXm `m§Zr ^ard `moJXmZ {Xbo.
~oZ -`ohþXm `m§Zr "h°ËÂdr' ho {h~«y ^m{fH$ d¥ÎmnÌ (1884) gwê$ Ho$bo. `mÛmao Ë`m§Zr {h~«y ^mfmhr
bmoH$m§Zm {eH$dbr Am{U à~moYZhr Ho$bo. Zì`m {h~«y eãXm§Mr AmoiIhr Ë`m§Zr d¥ÎmnÌmÛmao H$ê$Z {Xbr.
^mfoÀ`m àgmamgmR>r ~oZ `ohþXm ^mfoMo emór` Aä`mgH$-g§emoYH$-H$moeH$ma ~Zbo. `hþXm `m§À`m
AZoH$ dfmªÀ`m AWH$ n[al_mZ§Va 17 I§S>m§Mm "{h~«y H$moe' (A Complete Dictionary of Ancient and
Modern Hebrew) {Z_m©U Pmbm.`hþXm `m§À`m _¥Ë`yZ§Va Ë`m§À`m nËZrZo d _wbmZohr `m H$moemV ^a
KmVbr.
~oZ `ohþXm `m§Zr 1890 _Ü`o {h~«y ^mfm n[afXoMr (Hebrew Language Council) ñWmnZm Ho$br.
`mM g§ñWoMo ê$nm§Va nwT>o {h~«y ^mfm AH$mX_r / à~mo{YZr_Ü`o Pmbo. AmO hrM à~mo{YZr (Hebrew
Language Academy) {h~«y ^mfo~m~VMr gdm}ƒ d gd©ì`mnr g§ñWm Amho.
~oZ-`ohþXm `m§À`m Agm_mÝ`, A{ÛVr` `moJXmZm_wio EH$ dmŠàMma àM{bV Pmbm Amho; "Before Ben-Yehuda... Jews could speak Hebrew; after him they did."
~oZ-`ohþXmÀ`m nwT=rb dmŠ`m§VyZ _amR=r _mUgmbm Z¸$sM àoaUm {_iob. "For everything there is needed only one wise, clever and active man, with initiative to devote all his
energies to it, and the matter will progress. In every new event, every step, even the smallest in the
path of progress it is necessary that there be one pioneer who will lead the way without leaving any
possibility of turning back.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
96
_amR>r emgH$m§Zr - àemgH$m§Zr, _amR>r OZVoZo Oa _amR>r ^mfogmR>r Agm "hþema, ehmUm d
H¥${Verb _mUyg' ìhm`Mo R>adbo, Va...! BòmEbgmR>r - 1880 Vo 1925 `m H$mimVrb - {h~«y ^mfoMm
{dH$mg, hm Ho$di ^mfoMm {dH$mg ZìhVm, Va Vmo Á`y amï´>dmXmMm {dH$mg hmoVm, hm _wÔm gdm©{YH$
bjUr` R>aVmo.
H$mhr Xoem§_Yrb _m`H«$mogm°âQ> H§$nZrMr g§Ho$VñWio :
MrZ, OnmZ, B§S>moZo{e`m, pìhEVZm_, H$mo[a`m, a{e`m, Wm`b§S> BË`mXr Xoem§gmR>rMr _m`H«$mogm°âQ>
H§$nZrMr g§Ho$VñWio hr Ë`m-Ë`m Xoem§À`m ^mfoV AmhoV. _mÌ ^maVmgmR>rMo g§Ho$VñWi \$º$ B§J«Or ^mfoV
Amho. Iao Va ^maVmÀ`m gd© ^mfm§_Ü`o _m`H«$mogm°âQ> H§$nZrMo g§Ho$VñWi {Z_m©U hmoD$ eH$Vo, nU
^maVmVë`m amÁ`m§Zr Ver _mJUrM Ho$bobr Zmhr. hm Ho$di Ë`m H§$nZrMo g§-ñWi B§J«OrV AgÊ`mnwaVm
àý Zmhr. g§~§{YV gaH$ma Amnë`m ^mfm§{df`r {H$Vr AmJ«hr d OmJê$H$ Amho ho Xe©{dUmar hr KQ>Zm
Amho. g§~§{YV g§Ho$VñWim§Mo Xþdo nwT>o {Xbo AmhoV.
http://www.microsoft.com/ja-jp/default.aspx Japan http://www.microsoft.com/ru/ru/default.aspx - Russia
http://www.microsoft.com/en/in/default.aspx - India http://www.microsoft.com/zh/cn/default.aspx - China
http://www.microsoft.com/en/id/default.aspx - Indonesia http://www.microsoft.com/ko/kr/default.aspx - Korea
http://www.microsoft.com/th/th/default.aspx - Thailand http://www.microsoft.com/vi/vn/default.aspx - Vietnam
B§J«OrMr \«|$M d b°{Q>Zda _mV :
gw_mao 800-900 dfmªnydu B§J«Or hr AË`§V _mJmgbobr ^mfm hmoVr. IwÔ B§½b§S>_Yrb B§J«Or
bmoH$m§Zmhr ñd^mfo~Ôb AmË`§{VH$ Ý`yZJ§S> dmQ>V hmoVm. gZ 1100-1200 `m H$mimV gw_mao 150 df}
Zm°_©Z åhUOoM \«|$M bmoH$m§Mr B§½b§S>da A{YgÎmm hmoVr. Ë`mH$mir \«$mÝg hm gm{hË` d g§ñH¥$VrÀ`m Ñï>rZo
àJV `wamonr` Xoe hmoVm. \«|$M amOm§Zr B§½b§S>_Yrb H$m`Xm, g§gXr` H$ma^ma d Ý`m` g§ñWm ho gd© \«|$M
^mfoVyZM Mmbdbo. nwT>o AZoH$ eVHo$ B§½b§S>_Yrb g§gX, Ý`m` ì`dñWm Am{U amÁ` H$ma^mamMr ^mfm
\«|$MM hmoVr. b°{Q>ZMmhr B§J«Om§da à^md hmoVm. ga Am`P°H$ Ý`yQ>Z `m§Zr Amnë`m AZoH$ emoYm§Mo à~§Y
b°{Q=Z_Ü`oM {b{hbobo hmoVo. B§J«Or g_mOmÀ`m Cƒ dVw©imV \«|$M d b°{Q>Z ^mfm à{Vð>oMr _mZbr OmV Ago.
16 ì`m eVH$mn`ªV ~m`~b `m n{dÌ J«§WmMo ^mfm§Vahr B§J«Or_Ü`o CnbãY ZìhVo. Am_Mr ^mfm AàJV
Amho, B§J«OrMm eãXg§J«h AW©nyU©VoÀ`m Ñï>rZo H$_r Amho. Aer {dYmZo B§½b§S>_Yrb gm{hpË`H$ d {dMmad§V
H$aV AgV. d¡ÚH$s` Aä`mgH«$_ B§J«OrVyZ Ho$bm, Va amoJr XJmdVrb Aer g_OyVhr ApñVËdmV hmoVr.
nwT>rb 300-400 dfmªV `m Imob JV}VyZ B§J«Or ^mfobm VoWrb Aä`mgH$m§Zr, A{^_mÝ`m§Zr ~mhoa H$mT>bo.
(Á`mà_mUo AmO H$mhr _amR>r ^m{fH$ B§J«Orbm à{Vð>oMr ^mfm _mZVmV, Ë`mà_mUo B§½b§S>_Ü`o \«|$M d
b°{Q>Zbm _mZbo OmV Ago.)
`m nmœ©^y_rda 1647 _Ü`o B§½b§S=_Yrb b°Q=Z~J© `m ImgXmamZo bmoH$g^onwT=o EH$ `m{MH$m gmXa
Ho$br. Ë`m_Ü`o \«|$M d b°{Q>Z ^mfm§Mr Jwbm_{Jar d Ë`mMo dmB©Q> n[aUm_ `m§{df`rMo {dMma _m§S>bo. Ë`mZo
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
97
_mJUr Ho$br H$s, Amnë`m XoemÀ`m gaH$maMo gd© H$m`Xo{Z`_, ar{V[admO VmËH$mi _mV¥^mfoVM {b{hbo
Jobo nm{hOoV. nwT>o B§J«Or ^mfoÀ`m {dH$mgmMr Midi gwê$ Pmbr. {X. 22 Zmoìh|~a, 1650 amoOr B§½b§S>À`m
bmoH$g^oZo nwT>rb Eo{Vhm{gH$ {ZU©` KoVbm. {X. 1 OmZodmar, 1651 nmgyZ Am{U Ë`mnwT>o Zoh_r
Ý`m`mYrem§Zr {Xboë`m {ZU©`mÀ`m gd© Zm|XnwpñVH$m d H$m`Xo{df`H$ à{gÕ hmoUmar gd© nwñVHo$ B§J«OrVM
AgVrb. `m {ZU©`mZwgma amÁ`H$ma^ma d Ý`m` g§ñWm `m§Mr ^mfm gº$sZo B§J«Or H$aÊ`mV Ambr. Varhr
àW_ H$mhr df} b°{Q>Z d \ «|$MMm à^md AgUmè`m Cƒ^«y ZmJ[aH$m§Zr `mbm {damoY Ho$bm. nU eodQ=r
VËH$mbrZ B§J«O gaH$mam§Zr `m{df`r _moR>m X§S>hr bmJy Ho$bm. `m {ZU©`mZ§Va B§J«OrÀ`m àJVrbm Iè`m
AWm©Zo gwédmV Pmbr.
[aMS>© \$m°ñQ>a OmoÝg `m§Zr {b{hboë`m "Q´>m`å\$ Am°\$ Xr B§p½be b±½doO' `m nwñVH$mV B§J«Or
^mfoÀ`m àJVrMm B{Vhmg {Xbobm Amho.
----
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
98
g_mamon
Bgdr gZ 1674 _Ü`o N>ÌnVr {edam`m§Mm amÁ`m{^foH$ g§nÞ Pmbm Am{U 1960 _Ü`o g§`wº$
_hmamï>mMr _moR>çm g§Kfm©Z§Va ñWmnZm Pmbr. _hmamï´>mÀ`m B{VhmgmVbo Am{U _amR>r _mUgmÀ`m H$miOmV
A{^_mZmgh KÅ= ê$VyZ ~gbobo ho XmoZ na_moƒ CËH$f© q~Xÿ!
N>ÌnVr {edmOr _hmamOm§Zr amÁ`m{^foH$mZ§Va EH$ _hÎdmMr Jmoï> Ho$br, Vr åhUOo _amR>r
amÁ`ì`dhma H$moemMr {Z{_©Vr Ho$br. g§`wº$ _hmamï>mÀ`m ñWmnZoZ§Vahr _amR>rbm amO^mfoMm XOm© {_imbm,
AZoH$ nm`m^yV g§ñWm§Mr ñWmnZm Pmbr... `m AmUIr _hÎdmÀ`m KQ>Zm.
g§ñH¥$VÀ`m dM©ñdmbm EH$m AWm©Zo AmìhmZ XoD$Z, _amR=rbm A_¥Vmnojm loð= åhUyZ g§V kmZoœam§Zr
Ho$bobr kmZoœarMr {Z{_©Vr BWnmgyZ Vo Im§S=oH$a-Hw$gw_mJ«O-qdXm `m§Zm {_imbobo kmZnrR> `oWn`ªV _amR>r
^mfoÀ`m joÌmVbo AZoH$ _mZq~Xÿhr Amnë`mbm gm§JVm `oVrb. bmoH$_mÝ` {Q>iH$ d ñdmV§Í`dra gmdaH$a
`m§Zr XoemgmR>r H$m` Ho$bo ho AmnU OmUVmoM. nU _hÎdmMo åhUOo Ë`m§Zr _hmamï>mbm ^mfm{dMma {Xbm;
^m[fH$ MidirMo _hÎd AYmoao{IV Ho$bo. ^mfo~m~VÀ`m `m Xmohm|À`m H$m`m©H$S>o d {dMmam§H$S>ohr Xþb©j H$ê$Z
MmbUma Zmhr. nU hm Pmbm B{Vhmg!
_amR>r ^mfoÀ`m Ñ{ï>H$moZmVyZ _hmamï>mMm B{Vhmg Z¸$sM VoOñdr Amho, g_¥Õ Amho. nU _amR>r
^mfoMo dV©_mZ H$mhrgo H$mid§S>bo Amho; Ë`m_wioM ^{dî` A§YH$ma_` hmoÊ`mMr eŠ`Vm {Z_m©U Pmbr Amho.
H$mhr H$bmH$mam§Zr _amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr g_¥Õ H$aÊ`mMm à`ËZ Ho$bm, {d{dY joÌmVrb {X½JOm§Zrhr
_amR>r ^mfoMm A{^_mZmZo nwañH$ma Ho$bm. na§Vw gVamì`m eVH$mnmgyZMm B§J«Om§Mm d B§J«OrMm à^md;
ñd^mfoV gd© àH$maMo {ejU ZgUo; ñd^mfoV emgH$s`-Ý`m{`H$ -gmd©O{ZH$ ì`dhma Z KS>Uo Am{U
AbrH$S>À`m H$mimV OmJ{VH$sH$aUmÀ`m à{H«$`oV ^mfm Am{W©H$ Ñ{ï>H$moZmVyZhr {Q>Hy$Z amhÊ`mgmR>r Z Ho$bobo
à`ËZ... BË`mXr H$maUm§_wio _amR>rMm Ano{jV CËH$f© gmYbm Jobm Zmhr. `mMr Vnerbdma MMm©
AmÎmmn`ªVÀ`m àH$aUm§V Ho$bobrM Amho.
B{VhmgmMm`© amOdmS>o `m§Zr _amR>r ^mfm _¥VdV Pmbr Amho, Ago _V _m§S>bo. VoìhmnmgyZ AmOn`ªV
_amR>r ^mfoÀ`m XÿadñWoda _moR>çm à_mUmda MMm© Pmbr Amho. AmOhr àË`oH$ gm{hË` g§_obZmV qH$dm
gm§ñH¥${VH$ H$m`©H«$_m§V `m {df`mda ZH$mamË_H$(M) {dMma _m§S>bo OmVmV. nU XþX£dmZo H¥$Vr H$_r hmoVo Amho.
`m§Vrb H$mhr (g_ñ`m§À`m ê$nmZo nwT>o `oUmao) {dMma Z¸$sM _hÎdmMo AmhoV. na§Vw AmVm AmUIr OmñV
{dMma d MMm© Z H$aVm R>mog d ì`mnH$ H¥$Vr H$aÊ`mMr doi Ambr Amho Ago Amåhmbm dmQ>Vo. `m Ñï>rZo
"_amR>rMo Jmo_Q>o' H$aÊ`mÀ`m à{H«$`oVrb ho Am_Mo EH$ _hÎdmMo nmD$b Amho. _amR>r ^mfoÀ`m gdmªJrU
{dH$mgmMr hr gZX åhUOo Am_Mr gwédmV Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
99
Iao Va _hmamï´> Zd{Z_m©U goZoÀ`m ñWmnZonmgyZM Amåhr _amR>r ^mfm d _amR>r _mUgmÀ`m
àJVrgmR>r H$m`© H$aÊ`mg gwédmV Ho$br Amho. "_mUyg {Q>H$bm, Va ^mfm {Q>Ho$b' Am{U "^mfm{dH$mg
åhUOo _mUgmMm d àXoemMm {dH$mg' hr XmoÝhr gyÌo Am_À`m S>moù`mg_moa AmhoV.
Am_Mr Am§XmobZo d H$m`©H«$_-CnH«$_ `m§_wioM "_amR>r'Mm _wÔm _hmamï´>mÀ`m amOH$maUmV _Ü`dVu
ñWmZmda Ambm, ho Z_«nUo nU A{^_mZmZo Z_yX H$amdogo dmQ>Vo. ^ì` J«§W àXe©ZmMo ZoQ>Ho$ Am`moOZ;
{edamÁ`m{^foH$mMm ZoÌXrnH$ gmohim; _hmamï´>mMr A{^_mZmñnX Aer àM§S> _m{hVr _amR>rVyZ XoUmè`m
EH$_odm{ÛVr` Aem g§Ho$VñWimMr {Z{_©Vr Am{U _amR>r nmQ>çm§gmR>rMo Am§XmobZ, Mb^mf (_mo~mB©b)
H§$nÝ`m§Zm _amR>rÀ`m dmnamgmR>r g_O; _amR>rV enW Z KoUmè`m A~y AmP_rMm {dYmZg^oV {damoY;
_amR>r emim§À`m Am§XmobZmbm nmqR>~m... Aer AZoH$ CXmhaUo XoVm `oVrb.
`m nmœ©^y_rda `m AmamIS=çmÛmao Amåhr EH$ nwT=Mo nmD$b Q=mH$V AmhmoV. `m_Ü`o _amR=r ^mfm d
{ejU; gmd©O{ZH$ ì`dhmamV _amR>r; g§JUH$ d _m{hVr V§ÌkmZmV _amR>r Am{U ^mfoMm YmoaUmË_H$ d
g§ñWmË_H$ {dH$mg... `m à_wI {df`m§Vrb g_ñ`m Am{U Cnm` `m§Mm Chmnmoh Ho$bobm Amho. ho gd© {df`
nañnam§V Jw§Vbobo AmhoV; nañnam§er {ZH$Q>Mm g§~§Y Agbobo AmhoV. (CXmhaUmW© : gmd©O{ZH$ ì`dhmamV
_amR>rMm A{YH$m{YH$ dmna Pmbm, Va bmoH$ _amR>r {ejUmH$S>o diVrb. g§JUH$mda _amR>r éibr H$s Vmo
AmnmoAmn Ag§»` gmd©O{ZH$ ì`dhmam§V dmnaUo eŠ` hmoB©b. VgoM `m Jmoï=r KS=Ê`mgmR=r ^mfoMm
YmoaUmË_H$ d g§ñWmË_H$ {dH$mg PmbmM nm{hOo...BË`mXr.)
`m gd© {df`m§Mm amoOJmamerhr g§~§Y OmoS>Ê`mV Amåhr `eñdr R>ê$ Aer Amåhmbm ImÌr Amho.
A{^_mZ, Apñ_Vm d ApñVËd ho _wÔo Va _hÎdmMo AmhoVM nU Am{W©H$ CËnÞmerhr `m {df`m§Mm g§~§Y
Amho. `m _gwÚmVrb {d{dY àH$aUm§V {Xboë`m Cnm``moOZm§Mr Oa A§_b~OmdUr Pmbr, (Vr Amåhr
H$ê$M) Va ^mfmjoÌmVyZhr Ag§»` amoOJma {Z_m©U hmoVrb.
_amR>r _mUgmbm Ë`mÀ`m ^mfoV {ejU Zmhr; Ë`mÀ`m ^mfoV Ý`m` Zmhr; Ë`mÀ`m ^mfoV g§JUH$
ì`dhma H$aVm `oV Zmhr; Ë`mÀ`m ^mfoV emgZ g§dmX gmYV Zmhr... hr pñWVr nmbQ>brM nm{hOo. hm EH$
àH$mao {ejU, Ý`m`, emgZ ì`dñWm d AmYw{ZH$ kmZ `m§nmgyZ _amR>r _mUgmbm d§{MV R>odÊ`mMmM àH$ma
Amho. hm àH$ma {Xdg|{Xdg J§^ra hmoV Mmbbm Amho. 'A Language dies when nobody speaks it
anymore,' Aem gmoß`m, ñnï> d ^oXH$ eãXm§V {~«{Q>e ^mfmVÁk S>opìhS> {H«$ñQ>b `m§Zr ^mfm_aU hr
g§H$ënZm _m§S>br Amho. Ë`m§Zr àm_w»`mZo Am{Xdmgr ~mobr^mfm§~Ôb hr g§H$ënZm _m§S>br Amho. na§Vw
_amR>r~m~V darb Jmoï>r Oa KS>ë`m ZmhrV, Va _amR>rbmhr nwamVÎdr` ^mfm ìhm`bm \$ma df} bmJUma
ZmhrV.
nU _hmamï´> Zd{Z_m©U goZm Ago H$Xm{n KSy> XoUma Zmhr. "_amR>r ^mfm d g§ñH¥$Vr' `m nm`m^yV
_wÚm§Mm Amåhr {dH$mg d àJVr~m~V ~mobVmZm J§^ranUo {dMma H$aV AmhmoV. qH$~hþZm AÝ` ^m¡{VH$
_wÚm§BVHo$M Amåhr `mbm _hÎd XoV AmhmoV.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
100
2006 _Ü`o njmMr ñWmnZm Pmbr. VoìhmnmgyZ CnH«$_, H$m`©H«$_ d Am§XmobZo `m _mÜ`_m§VyZ
_hmamï> Zd{Z_m©U goZm _amR>r ^mfm hm _wÔm OZVog_moa d emgZmg_moa AmJ«hmZo _m§S>V Amho. Joë`m 7
dfmªV `m AmJ«hr ^y{_Ho$Mo H$mhr Mm§Jbo n[aUm_ {XgyZ Ambo. Ë`m§Vrb H$mhr {ZdS>H$ A{^_mZmZo _m§S>V
AmhmoV.
njmÀ`m "_amR>r'{df`H$ AmJ«hr ^y{_Ho$Mo _hmamï´>mdarb àË`j d AàË`j n[aUm_
emgZmdarb n[aUm_ :
qhXr d CXÿ© `m ^mfm§Zm "A{V[aº$' ^mfm§Mm XOm© Úmdm. VgoM gaH$mar ZmoH$a ^aVrgmR>r hmoUmè`m
E_nrEggr À`m narjm _amR>rgh qhXr d CXÿ© ^mfm§_Ü`ohr ¿`mì`mV Agm àñVmd amÁ`mÀ`m Aëng§»`mH$
{dH$mg {d^mJmZo V`ma Ho$bm hmoVm.
na§Vw, njmÜ`j _m. amO R>mH$ao `m§Zr `m àñVmdmbm ËdarV {damoY Ho$bm. H$moëhmnyaÀ`m g^oV Ë`m§Zr `m àñVmdmbm H$S>H$ ^mfoV {damoY H$ê$Z Vrd« Am§XmobZmMm Bemam {Xbm.
n[aUm_r, emgZmZo hm àñVmd bJoM _mJo KoVbm.
_amR>r ^mfH$m§À`m h¸$m§Mo Am{U _amR>r ^mfoMo g§ajU Pmbo. (2013)
df© 2010 _Ü`o emgZmÀ`m dVrZo ñdV§Ì Agm _amR>r ^mfm {d^mJ (àemgH$s` {d^mJ) ñWmnZ H$aÊ`mV Ambm.
_amR>r ^mfobm A{^OmV ^mfoMm XOm© {_idÊ`mgmR>r Jm§^r`m©Zo hmbMmbr gwê$ Pmë`m AmhoV.
`m{df`rMr VÁkm§Mr g{_Vr à^mdr H$m_ H$arV Amho.
_§Ìmb`mV d gd© emgH$s` H$m`m©b`m§_Ü`o g§JUH$m§da à_m{UV _amR>r `w{ZH$moS> nÕVrMm dmna
H$aÊ`mgmR>r A{YH$ à`ËZ hmoV AmhoV. Vgo emgZ {ZU©` {ZKV AmhoV.
"Am`wd}XmMo {ejU àmXo{eH$ ^mfm§_Ü`o {Xbo OmUma Zmhr', Agm VwKbH$s {ZU©` H|$Ðr` Amamo½`
{d^mJmZo AMmZH$ KoVbm hmoVm. `mbm {damoY H$aV, njmZo nmR>nwamdm Ho$bm. njmÀ`m ^y{_Ho$bm `e {_imbo.
H|$Ðr` Amamo½` {d^mJmZo gXa {ZU©` _mJo KoVbm. Ho$di _hmamï>mVM Zìho, Va gd© amÁ`m§V Am`wd}XmMo
{ejU àmXo{eH$ ^mfm§_Ü`o XoÊ`mMr nÕV d na§nam H$m`_ am[hbr. ({S>g|~a, 2011)
_hmamï>mÀ`m _w»`_§Í`m§Zr "~m°å~o hm`H$moQ>©' Mo Zmd "_w§~B© hm`H$moQ=© / _w§~B© Cƒ Ý`m`mb`' Ago
~XbÊ`mÀ`m hmbMmbr gwê$ Ho$ë`m AmhoV. (Aem ~mVå`m `oV AmhoV.)
emgZmÀ`m dVrZo AmVm 27 \o$~«wdmar hm "_amR>r ^mfm Jm¡ad {Xdg' åhUyZ gmOam H$aÊ`mV `oUma
Amho. `m dfu _{hZm^a AmYrM Vgo {ZX}e XoUmam emgZ {ZU©` H$mT>Ê`mV Ambm Amho. (nydu 2-4 {Xdg
AmYr `m~m~VMo Vm|S>XoIbo emgZ {ZU©` H$mT>bo OmV hmoVo.)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
101
BVa n[aUm_ :
{X. 27 \o$~«wdmar 2009 amoOr _.Z.go. À`m g§Ho$VñWimMo CX²KmQ>Z Pmbo. Ë`mdarb
_hmamï>m{df`rÀ`m A{^_mZ ì`º$ H$aUmè`m _m{hVrMm à^md _m{hVr - V§ÌkmZ joÌmda nS>bm.
_hmamï>m{^_mZr d _amR>r ^mfoVrb g§Ho$VñWim§Mr bmQ>M _hmamï´>mV Ambr. _.Z.go. Mo g§Ho$VñWi
{XemXe©H$ d _mJ©Xe©H$ R>abo.
_mo~mB©b H§$nÝ`m§gh AZoH$ joÌm§Vrb H$m°b g|Q>g©À`m A{YH$m{YH$ godm _amR>rVyZhr XoÊ`mg gwédmV
Pmbr.
ñWbm§Vam_wio naàm§Vr`m§Mr dmT>Vr g§»`m, CÎma ^maVr`m§Mm _hmamï´>mÀ`m amOH$maU-AW©H$maU-
g_mOH$maUmda dmT>Vm à^md... ho _wÔo _hmamï´>mÀ`m amOH$maUmV EoaUrda Ambo.
_hmamï> {XZ (1 _o) Am{U _amR>r ^mfm {Xdg (27 \o$~«wdmar) ho {Xdg gmOao H$aÊ`m_Yrb CËgmh
d Ë`m§Mr ^ì`Vm dmT>br.
_hmamï> Y_©; _amR>r Apñ_Vm; _amR>r g§ñH¥$Vr; _amR>r ^mfm d _amR>r ~mUm... `m g§H$ënZm§Zm d
eãXm§Zm "EH$ gmW© AmH$ma' àmá hmoV Amho.
^mfm, ^m{fH$ Apñ_Vm d g§ñH¥$Vr ho àIa gm_m{OH$ d amOH$s` Om{UdoMo _wÔo AmhoV, ho _amR>r
bmoH$m§À`m bjmV `oÊ`mg gwédmV Pmbr Amho.
_mÜ`_m§da AàË`j n[aUm_ :
àgma _mÜ`_m§_Ü`o (d¥ÎmnÌo d dm{hÝ`m) "_amR>r' nUmbm _hÎd XoUmar gXao d H$m`©H«$_ gwê Pmbo.
27 \o$~«wdmarÀ`m Xaå`mZ _amR>r ^mfo{df`r XO}Xma boI à{gÕ hmoVmV; dm{hÝ`m§da XO}Xma H$m`©H«$_
XmIdbo OmVmV.
Pr 24 Vmg dm{hZrZo _amR>rÀ`m ~mobr ^mfm§VyZ ~mVå`m§Mm ñVwË` CnH«$_ gwê$ Ho$bm. (2013)
bmoH$gÎmm_Ü`o "_m`~mobr (_amR>rÀ`m ~mobr)' d "amOYmZrda _amR>r _mohmoa' øm boI _m{bH$m gwê$
Pmë`m. (2013)
_hmamï> Q>mB©åg_Ü`o {d{dY joÌm§Vrb `eñdr _amR>r bmoH$m§Mr _m{hVr XoUmao "_amR>r _wÐm' ho X¡Z§{XZ
gXa gwê$ Pmbo. (2013)
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
102
OZVoH$Sy>Z Z_« Anojm _hmamï´>r` bmoH$m§Zr _amR>rgmR>r AmdOy©Z H$mhr Jmoï>r H$aUo AmVm H$mimMr JaO ~Zbr Amho. `m
g§nyU© AmamIS>çmVrb (ZrbàVrVrb) gd© _wÔo-Cn_wÔo nmhVm gmVË`mZo, {Zð>oZo _moR>çm à_mUmda H$m_o
H$amdr bmJVrb `mMr Amåhmbm OmUrd Amho. hr {Zð>m H$m`_ amhÊ`mgmR>r d àoaUmgmVË` H$m`_
amhÊ`mgmR>r D$Om© åhUyZ Amåhmbm OZVm OZmX©ZmÀ`m g{H«$` nmqR>ã`mMr JaO Amho. EH$m amÌrV AMmZH$
~Xb hmoUma ZmhrV, Ë`mgmR>r PQ>mdo bmJob, H$ï> H$amdo bmJVrb. åhUyZM Amåhmbm _amR>r OZVoÀ`m
ghH$m`m©Mr JaO Amho. `m Anojm§Mmhr Vnerb nwT>o XoV AmhmoV.
_hmamï>r` OZVoZo gd©àW_ Amnë`m _ZmVrb _amR>r ^mfo{df`rMm Ý`yZJ§S> _ZmVyZ H$mTy>Z Q>mH$Uo
Ano{jV Amho. Zdo {df`, Zì`m-AmYw{ZH$ g§H$ënZm, {dkmZ-V§ÌkmZ{df`H$ _m{hVr d kmZ gm_mdyZ
KoÊ`mg Amnbr ^mfm Ag_W© Amho, hr ^mdZm _ZmVyZ H$mTy>Z Q>mH$mdr.
B§J«Or ^m{fH$ Aä`mgH$m§Zr, g§emoYH$m§Zr, VÁkm§Zr Amnbm ^m{fH$ nwé$fmW© (AmMm`© {dZmo~m
^md|Mr g§H$ënZm) H$m`_ OmJ¥V d H$m`©aV R>odbm. Ë`m_wioM AmO B§J«OrZo OJmbm ì`mnbo Amho, gd©
{df`m§Zm gm_mdyZ KoVbo Amho. H$moUË`mhr {df`mMo gdªH$f d CƒV_ kmZ (qH$dm _m{hVr) {_idm`Mo
Agë`mg, Amnë`mbm B§J«Or ^mfoMmM AmYma ¿`mdm bmJVmo. ho B§J«Or ^mfonojmhr, B§J«Or ^m{fH$m§Mo
H$V¥©Ëd Amho. ho bjmV KoD$Z AmnU _amR>rgmR>r "^m{fH$ nwéfmW©' gmYÊ`mMm à`ËZ H$amdm.
EImÚm {df`mMr g§X^©nwñVHo$ _amR>rV ZmhrV, Zì`m-AmYw{ZH$ g§H$ënZm§Zm _amR>r à{VeãX ZmhrV,
Z_ñH$ma / am_am_ nojm "h°bmo / hm`' åhUUo gmono dmQ>Vo; "H§$Q>mim Ambm' åhUÊ`mnojm "~moAa hmoVo Amho'
åhUUo AmYw{ZH$ dmQ>Vo... BË`mXr Jmoï>tMo H$maU åhUOo _amR>r ^mfoMr H$_VaVm, Ý`yZVm Zìho, Va
^m{fH$m§Mr AH$m`©j_Vm, Ë`m§Mm {Za{^_mZ d Amig... hr `m_mJMr H$maUo AmhoV. ho _wÔo bjmV KoD$Z
B§J«OrMm d¥Wm, AZmR>m`r "Ah§J§S>' d _amR>rMm {dZmH$maU "Ý`yZJ§S>'... `m Xmohm|Mo CƒmQ=Z _amR=r
OZVoZo ñdV:M H$amdo. H$maU _yb^yV kmZmbm H$moUVrhr ^mfm dÁ`© ZgVo.
_hmamï>mV gmd©O{ZH$ {R>H$mUr _amR>r OZVoZo ~mobVmZm d {b{hVmZm Ho$di Am{U Ho$di _amR>rMmM
dmna H$amdm. AJXrM AndmXmË_H$ n[apñWVrV Xþgam n`m©`M ZgVmZm B§J«Or qH$dm AÝ` ^mfoMm dmna
H$amdm.
nmbH$m§Zr B§J«Or ^mfoMo Mm§Jbo {ejU XoUmè`m "_amR>r _mÜ`_mÀ`m' emioV nmë`m§Zm Kmbmdo.
Á`m§Mr _wbo B§J«Or _mÜ`_mÀ`m emioV AmhoV, Ë`m§Zr Amnë`m _wbm§Zm _amR>r ^mfoMo CÎm_ {ejU {Xbo OmV
Amho Zm, `mMr H$miOr ¿`mdr.
àË`oH$ _amR>r Hw$Qw>§~mVrb àË`oH$ ì`º$sZo OdiÀ`m gmd©O{ZH$ J«§Wmb`mMo g^mgX ìhm`bm hdo.
1/2/3 _{hÝ`m§VyZ EImXo _amR>r nwñVH$ {dH$V KoD$Z dmMmdo.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
103
àË`oH$ _amR>r Hw$Qw>§~mZo {H$_mZ EH$ _amR>r d¥ÎmnÌ {dH$V ¿`mdo. {H$_mZ EH$ {Z`VH$m{bH$
(gmám{hV/nm{jH$/_m{gH$) Kar {dH$V ¿`mdo.
_amR>r OZVoZo d¡`{º$H$, H$m¡Qw>§{~H$ d gmd©O{ZH$ nmVirda 27 \o$~«wdmar (_amR>r ^mfm {Xdg) d 1 _o
(g§`wº$ _hmamï´> ñWmnZm {Xdg) ho XmoZ _hmoËgd _moR>çm {X_mImV d Jm§^r`m©gh gmOao H$amdoV.
g§JUH$mda d _hmOmbmda Ooìhm JaO Agob, VoìhmM B§J«OrMm dmna H$ê$, BVa doir `w{ZH$moS>
àUmbrVrb _amR>r (XodZmJar {bnr) ^mfoMmM dmna H$ê$, Agm g§H$ën gd© _hmamï>r` g§JUH$YmaH$m§Zr
H$amdm.
AmnU Amnbo OJUo A{YH$ AmZ§XXm`r H$aÊ`mgmR>r n`©Q>Z, _Zmoa§OZ, Ym{_©H$ H$m`©H«$_,
CnmhmaJ¥hm§V OmUo, CÎm_moÎm_ H$nS>o dmnaUo... BË`mXr Jmoï>r ghOnUo H$aVmo. `m§_Ü`o _amR>r {MÌnQ> -
ZmQ>Ho$ - _amR>r dm{hÝ`m§darb H$m`©H«$_ nmhUo, _amR>r JrVo EoH$Uo, _amR>r ImÚnXmWmªZm _hÎd XoUo, _amR>r
g§ñH¥$Vrer g§~§{YV n`©Q>Z ñWim§Zm ^oQ>r XoUo ... BË`mXr Jmoï>r AmdOy©Z d AmJ«hmZo H$amì`mV.
gÜ`mÀ`m H$mimV, "\$mñQ> OJmV', "\$mñQ> \y$S>À`m, BÝñQ>§Q>À`m O_mÝ`mV' Am{U "H$Q> W«moQ>
H$m°pån{Q>eZ d ½bmo~b pìhboOÀ`m' O_mÝ`mV, "^m{fH$ A{^_mZ' ~miJm`bm doi H$moUmbm Amho', "Ë`mMr
JaOM H$m` Amho', Agm {dMma H$aUmam EH$ àM§S> _moR>m JQ> _hmamï´>mV ApñVËdmV Amho. VgoM "ñd^mfoMm
A{^_mZ ~miJUo åhUOo OUy d¡{œH$ d amï³=r` ^mdZm§er àVmaUm H$aUoM hmo`', Ago _mZUmamhr EH$ JQ=
_hmamï>mV Amho. A{^{Zdoe Va nwT>Mr Jmoï>, nU EH$ ñdm^m{dH$Vm åhUyZhr ^mfm{^_mZmMr nwgQ>er
OmUrdhr Ag§»` bmoH$m§Zm Zmhr.
... _mJy `m ngm`XmZm! Voamì`m eVH$mV Á`m ^mfoVyZ {dœmgmR=r ngm`XmZ _m{JVbo Jobo, Aer hr g_¥Õ ^mfm Amho ho
gdmªZrM bjmV ¿`mdo. gÚ:pñWVrV _amR>r ^mfogmR>r OUy nwÝhm EH$Xm ngm`XmZ _mJÊ`mMr doi Ambr
Amho. åhUyZM ñd^mfmào_, ^mfm{^_mZ, _mV¥^mfoMr _hVr d _hÎd, ^mfm{ddoH$, ^m{fH$ VmaVå`, ^mfoMm
dmna Am{U ^mfmg_¥Õr d ^mfm{dH$mg `m gd© _wÚm§Mm {dMma gH$mamË_H$VoZo H$amdm. {dMma, Cƒma d
AmMma `m gd© ~m~VrV _amR>rMmM nwañH$ma H$amdm.
AmO AmnU bm¡{H$H$ `e {_idÊ`mgmR>r, amoOJmamMo gmYZ {_idÊ`mgmR>r "Cn`wº$' {ejU KoD$Z,
nQ>mnQ> `emÀ`m {eS>çm MT>V AmhmoV. EH$ àH$mao AmnU _mVrÀ`m daÀ`m Wam_Ü`o "~r' éOdV AmhmoV;
Ë`mbm amgm`{ZH$ IVm§Mm nwadR>m H$aV AmhmoV. amonm§Mr - PmS>m§Mr PQ>nQ> dmT> KS>dyZ AmUV AmhmoV.
Omo_Xma {nH$mMr PQ>nQ> H$mnUr H$aV AmhmoV, doJmZo {nH$dbobr \$io MmIV AmhmoV. na§Vw hm {dH$mg, hr
dmT> Am{U Ë`mMr \$io MmIUmao AmnU "~moÝgm`' H$m`©nÕVrbm ~ir Va nS>V Zmhr AmhmoV Zm, Agm
{dMma _hmamï´>r` OZVoZo H$am`Mr doi Ambr Amho.
_amR>rMo Jmo_Q>o...!
104
gdmªZr EH$ Z¸$s bjmV ¿`m`bm hdo H$s, ^mfm, Apñ_Vm d g§ñH¥$Vr ho _yb^yV, gH$g KQ>H$ ho
"_mVrImbÀ`m _mVrV' AgVmV, dQ>d¥jmÀ`m KÅ> éOboë`m, éVboë`m _wim§à_mUo gImob nmVirda
AgVmV. Ë`m§À`m_wioM gdmªZm gmdbr d \$io XoUmam _hmd¥j {X_mImV C^m AgVmo.
Am_Mo H$m`©H$V} - nXm{YH$mar - bmoH$à{V{ZYrhr Cnamoº$ gd© _wÚm§~m~V OmJê$H$ amhVrb, ñdV:
H$m`©aV amhVrbM. H$maU Am_À`m njmMo n{hbo Ü`o` Amho, "_hmamï´> amÁ`, _hmamï> àXoe d _amR>r ^mfm
`m§Zm ^m¡{VH$ d gm§ñH¥${VH$ d¡^d àmá H$ê$Z XoUo.' ho Ü`o` gmÜ` H$aÊ`mgmR>r Amåhr H${Q>~Õ AmhmoV.
AmÎmmn`ªVÀ`m Am_À`m à`ËZm§_wio "_amR>r' hm _wÔm _hmamï´>mÀ`m amOH$s` ZH$memda _Ü`^mJr
Ambm AmhoM. AmVm OJmÀ`m ZH$memda _amR>r ^mfoMo (n`m©`mZo _hamï´>mMo) ApñVËd d à^md AmUIr
R>iH$ H$aÊ`mMm g§H$ën Amåhr Ho$bm Amho. _hmamï>r` OZVobm gmX KmbV hm g§H$ën nwT>rb AmoitÛmao
ì`º$ H$aV AmhmoV.
ho _amR>r _Zm! _amR>r _Zm!! _amR>r _Zm!!!
B{Vhmg _amR>r ñ_aVmZm; _mJy `m ngm`XmZm&&
em§Vr, ^º$s, em¡`© g§ñH¥$Vr, gmoZoar B{Vhmg _amR>r
àJ{Verb n[adV©Z `wJ Vo; à~moYZmMm H$mi _amR>r
àým§Mo S>m|Ja C^o, Var nU; ^{dVì`mMr Amg _Zm&&
ñ_ê$ EH$eo ghm hþVmË_o, Am§XmobZ Vo eya _amR>r
ñWm{nbm Xoe g§`wº$ _amR>r, AOw{Z am{hbm eof _amR>r
g§Kfm©Mr Yma _amR>r, noQ>dy _embr nwÝhm &&
OJVmZmMm œmg _amR=r, Y_Ý`m§VyZhr aº$ _amR=r
nmobmXr _ZJQ>o _amR>r, öX`m§Vrb ñn§XZo _amR>r
AmË_m Am_wMm Ago _amR>r, VmR> nmR>rMm H$Um &&
Anma Vi_i, CX§S= Amem, ^{dî` C‚db KS=o _amR=r
Vy _amR>r, Vwåhr _amR>r; _r _amR>r, Amåhr _amR>r
H$doV {dœmbm KoÊ`mMr, H$ê$ {OÔrZo KmofUm&&
B{Vhmg _amR>r ñ_aVmZm; _mJy `m ngm`XmZm&&39
O` _hmamï´>!
39
nyU© H${dVm nhm - n[a{eï> 6 (A)
_amR>rMo Jmo_Q>o...! / g§X^© gyMr/ 1
g§X^© gyMr
nwñVHo$
_amR>rMo ^{dVì`; g§nmXH$-A{dZme AmdbJmdH$a, _¥Um{bZr ehm, _mZgÝ_mZ àH$meZ, nwUo, 2001.
bmoH$_mÝ` {Q>iH$ `m§Mm ^mfm {dMma; g§nmXH$- `.e§.H$m{ZQ>H$a, bmo. {Q>iH$ ñ_maH$ Q´>ñQ>, nwUo, 2000.
^mfm Am{U ^mfm{dkmZ; S>m°. a_oe Ym|JS>o, {XbrnamO àH$meZ àm. {b., nwUo, 2006.
_hmamï> Am{U _amR>r ^mfm; S>m°. J§. Zm. OmoJioH$a, lr{dÚm àH$meZ, nwUo, 2008.
_hmamï> g§ñH¥$Vr; nw. J. ghò~wÕo, H$m°pÝQ>ZoÝQ>b àH$meZ, nwUo, 1979.
^mfm-Amnbr gdmªMrM; A{dZme {~Zrdmbo, amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm, _w§~B©, 2000.
_amR>r ^mfm : dmT> Am{U {~KmS>; lr. Ho$. jragmJa, amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm, _w§~B©, 2000.
eVH$mMr {dMma -e¡br (A{Ib ^maVr` _amR>r gm{hË` g§_obZmVrb AÜ`jr` ^mfUo d Ë`m§Mr {M{H$Ëgm - 3 I§S>),
S>m°. a_oe Ym|JS>o, {XbrnamO àH$meZ, 2002.
kmZ Vo gm§JVmo nwÝhm; {dZmo~m ^mdo, H¥$fr-CÚmoJ d Am{Xdmgr H$ë`mU à{Vð>mZ, ~moS>u, R>mUo, 2004.
^mfmì`dhma d ^mfm{ejU, g§nmXH$-gwaoÝÐ J«m_monmÜ o, H$mgoJmd EÁ wHo$eZ gmogm`Q>r, H$mgoJmd, gm§Jbr, 2006.
EH$M A_moK Cnm` - _amR>r EH$OyQ> (bmoH$gÎmm_Ü o à{gÕ Pmboë`m boIm§Mo g§H$bZ); gbrb Hw$iH$Uu, 2009.
B§J«Or _mÜ`_mMo gm_Ï ©; A{Zb Jmoao, g_W© _amR>r g§ñWm, nwUo, 2009.
_amR>rMm OmhraZm_m; _amR>r Aä`mg H|$Ð, 2009.
bT>m _amR>r emim§Mm; àm. drUm gmZoH$a, _amR>r Aä`mg H|$Ð, 2010.
Ý`m`mÀ`m àVrjoV _amR>r; A°S>. g§Vmof AmJ«o, _amR>r Aä`mg H|$Ð, 2010.
_amR>rÀ`m Cƒ {ejUmMr Xem Am{U {Xem; S>m°. àH$me na~, _amR>r Aä`mg H|$Ð, 2010.
Ý`m`b`rZ ì`dhma Am{U _amR>r ^mfm, `ed§Vamd MìhmU à{Vð>mZ,_w§~B©, J«§Wmbr àH$meZ, 2007.
_hmamï> -JrV JmWm, g§H$bZ-{X. _m. à^wXogmB©, T>dio àH$meZ, _w§~B©, 1988.
_amR>r {dœH$moe, I§S>-12, _hmamï´> amÁ` {dœH$moe {Z{_©Vr _§S>i, _w§~B©.
_hmamï> eãXH$moe-{d^mJ 5, XmVo -H$d}, daXm ~wŠg, 1936.
_mV¥^mfm, na^mfm d {ejUmMo _mÜ`_; gwYmH$a {dZm`H$ Omoer, gwJmdm àH$meZ, nwUo, 2003.
{ZdS>H$ gmYZm - I§S> 6, gm_m{OH$ d gm§ñH¥${VH$, g§nm.- J.à. àYmZ, am.J. OmYd, gmYZm, nwUo, 2007.
_amR>rMo Jmo_Q>o...! / g§X^© gyMr/ 2
_amR>r H$moe d g§X^©gmYZo `m§Mr g_J« gyMr; S>m°. dg§V {dîUw Hw$bH$Uu, amÁ` _amR>r {dH$mg g§ñWm, _w§~B©,2007.
OmJ{VH$ B{VhmgmMo AmoPaVo Xe©Z, n§. Zohê$, AZw.- {edam_ ^mdo, H$m°pÝQ>ZoÝQ>b àH$meZ, nwUo, 1951.
A§VZm©X (_m{gH$), g§nmXH$ - ^mZy H$mio.
^mfm Am{U OrdZ (Ì¡_m{gH$), _amR>r Aä`mg n[afX, nwUo.
JOm© _hmamï>, gmám{hH$ gH$mi - 1 _o, 2009 nmgyZMr gXmZ§X _moao `m§Mr boI_mbm
_hmamï>mgmR>r _m{hVr V§ÌkmZ, _amR>rVyZ _m{hVr V§ÌkmZ! ; Am°ãPìh©a [agM© \$mC§S>oeZ, Ahdmb, 2010.
g§Ho$VñWio
- www.maharashtra.gov.in
- www.manase.org
- www.swarnimgujarat.org
- www.rtopune.info
- www.modilipi.com
- www.amrutmanthan.wordpress.com
- www.bombayhighcourt.nic.in
- www.bhashaindia.com/Pages
- www.marathivikas.org
- www.ibnlokmat.tv
- www.loksatta.com
- www.esakal.com
- maharashtratimes.indiatimes.com
- www.ef-india.in
- www.languageinindia.com
---*---