‘तेजस’ कथा प रवत ना या...2 ‘त जस’: कथ प रवत...

1

‘तजेस’

कथा प�रवत�ना�या

2

‘तजेस’: कथा प�रवत�ना�या

महारा�� शासन

�ादे�शक �व�या �ा�धकरण !हणजेच �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (RAA) ह) महारा�� रा+यातील इं/जी

भाषा ��श2ण व उप4म राब�वणार) सव6�च स7ंथा आहे.

सपंक�

दरू;वनी: +९१ २४० २३३ ४४४८

ईमेल: [email protected]

टाटा �7टस

टाटा �7टस ह) भारतातील सवा�त जुFया, स�ंदाय Gनरपे2, लोकोपकार) काम करणार) स7ंथा असनू

सामािजक �वकासाशी GनगKडत �व�वध 2ेLामं;ये काय�रत आहे.

सपंक�

दरू;वनी: +९१ २२ ६६६५ ८२८२


O�वटरवर फॉलो करQयासाठS: @tatatrusts

TUVटश कौिFसल

TUVटश कौिFसल ह) यनुायटेड XकंYडमची आंतररा��)य सघंटना आहे जी सां7कृGतक सबंधं व श2ै]णक

सधंी व�ृ^गंत करQयासाठS काय�रत आहे.

सपंक�

दरू;वनी: +९१ ०१२१० ४५६९००० / ०१२० ६६८४३५३


O�वटरवर फॉलो करQयासाठS: @inBritish and #Tejas4ed

#Tejas4ed हा हॅशTAG वापaन त!ुह) आम�या चचाbम;ये सहभागी होऊ शकता.

Vटdपणी: या पिु7तकेतील छाया�चL ेह) फfत या �काशनासाठS आहेत आ]ण ती इतरL कोठेह) �का�शत

केल) जाणार नाह)त.

अ7वीकारणीय बाबी: या प7ुतकाम;ये काह) ततृीय प2ीय वेबसाईOस�या �लfंस आहेत. gयांची Gनवड

अGतशय काळजीपवू�क करQयात आलेल) असल) तर) gया वेबसाईOसवर)ल मजकूर, माVहती, �चL,े िiहडीओ

यासाठS TUVटश कौिFसल जबाबदार असणार नाह) आ]ण gयांना समथ�नीय जोडपL मानले जाऊ नये. या

�लfंस / वेबसाईOस या पिु7तकेतील �वषयांवर अ�धक माVहतीसाठS सभंाiय सदंभ� �मळावेत !हणून देQयात

आkया आहेत.

3


अन4ुम]णका

�7तावना

ऋणGनदmश

�7तावना

प�रवत�नाचा �स^ांत

‘तजेस’ची आकडवेार)

TAG सरंचना

�ादे�शक �व�या �ा�धकरण (�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट))

7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fस (SARP)

TAG को-ऑKड �नेटस� (TAGC)

�श2क

पालक

प�र�श�ट

4

(Picture of a girl holding page of drawing in her hand)

5

तजेस: कथा प�रवत�ना�या

��तावना

'तेजस' �कkप आपले नाव साथ� करत महारा��ातील अनेक �श2कांचे जीवन 'कंVटFयइंूग �ोफेशनल डiेहलपमqट'

- सीपीडी�या मा;यमातून उजळवत आहे. सव� कामाचंी जबाबदार) �श2क समथ�पणे पेलू शकतात हा दाखवलेला

�वsवास आ]ण gयातनू �मळणाtया यशाचे लाभ �व�याuयाbना �मळणे हे माvया w�ट)ने या �कkपाचे अनोखेपण

आहे. gयामुळे यातनू Gनमा�ण होणारा �भाव द)घ�काळपयbत Vटकून राह)ल. ट)चर ऍिfटिiहट) /ुप – टॅगमधील

(TAG) उप4मांमुळे �श2कानंा ऑफलाईन व ऑनलाईन समFवयाम;ये मदत �मळते. आपkया ना�वFयपूण�

संकkपना व �मळालेले यश इतरापंयbत पोहोचवQयासाठS �श2क उgसुक असतात. आता gयांना gयांचे अनुभव,

�वचार, �sन मांडQयासाठS, gयावर चचा� करQयासाठS एक खाLीलायक dलॅटफॉम� उपल{ध झाला आहे.

टॅगचे उप4म व �रसोस� बकुमुळे �श2कांना भाषा आgमसात करQयात व शै2]णक तggवे �शकQयात मदत होत

आहे. मला असे वाटते क}, दर मVहFया�या टॅग बैठकांमधील उप4म व इतर �शकवण उपयोगात आणQयासाठS

/ अं�गकारQयासाठS आपापkया कृGतयोजना ठरवQयात �श2क 7वतःहून पढुाकार घेत आहेत हे या �कkपाचे

मोठे �ेय आहे. हे सव� ते आपापkया इ�छाशfती�या बळावर करत आहेत, gयां�यावर कोणीह) दबाव आणत

नाह) Xकंवा gयानंा काह) सा�ंगतलेह) जात नाह). यामुळेच ते gयां�या कृGतयोजनांची जबाबदार) घेऊ शकतात

आ]ण एकमेकानंा जबाबदाtया देऊ शकतात. टॅग बठैका �रसोस� बकुवर आधा�रत असतात आ]ण �व�वध

�वभाग gयानंा या प�रवत�नाचा अनुभव घेQयात मदत करतात. 'यशासारखा �े�ठ आनदं नाह)' या उfती�माणे

वगा�त �मळणारे यश �श2कानंा नवनवीन उप4म राबवQयासाठS व ना�वFयपूण� wि�टकोन बाळगQयासाठS �े�रत

करत राहते.

एखा�या भाषवेर �भgुव �मळवणे हे अनेक बाबींवर अवलबंनू असत.े gया भाषचेा वापर करQयासाठS

भरपरू वाव �मळणे आ]ण सराव होत राहणे गरजचेे असत.े टॅग बठैकांमधील वातावरण सहकाया�च े

असkयामळेु �श2कांना चुका होQयाची भीती न बाळगता इं/जीचा वापर करQयात मदत �मळत.े यामळेु

gयांचा आgम�वsवास आ]ण इं/जीवर)ल �भgुव या दोFह)ंम;ये वाढ होत.े

रा+यभरातील इं/जी�या �श2कां�या सीपीडीसाठS (CPD) महारा�� रा+य सरकारने आखलेkया उ�^�टां�या

पूत�तेम;ये 'तेजस' �कkपाने योगदान Vदले आहे. या �कkपाला आ�थ�क पाVठंबा Vदkयाब�ल आ!ह) टाटा

�7Oसचे मनःपवू�क आभार मानतो. मनु�य बळ आ]ण शै2]णक �ोत उपल{ध करवून देऊन TUVटश कौिFसल

अGतशय मोलाची भू�मका बजावत आहे. महारा�� शासन, टाटा �7टस आ]ण TUVटश कौिFसल या तीन

सं7थादंर!यान झालेkया समझोता कराराम;ये वगा�तील वातावरणात आ]ण संवादांम;ये सकाराgमक प�रवत�न

घडवनू आणQयाचा समावेश करQयात आला आहे, यामुळे रा+या�या २७ िजk�यापंयbत या �कkपाचा �व7तार

करता येणार आहे. 'तेजस'ला �मळालेले यश इतर रा+ये व देशानंाह) सीपीडी�या नवीन मॉडलेचा वापर

करQयासाठS �ोgसाVहत करत आहे.

डॉ. सभुाष कांबळे

सचंालक,

�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट)

इंिYलश एf7पट�ज, औरंगाबाद

6


��तावना

एका TAG �शTबरात सहभागी झालेkया �श2कांपकै} एकांनी अGतशय योYय सा�ंगतले क}, ‘तजेस’ !हणज े

महारा��ातील िजkहा प�रषद �श2कांम;ये इं/जी भाषा चळवळीची स�ुवात आहे. या प7ुतकाम;ये

�श2कांमधील 'प�रवत�ना�या कथा' वाचत असताना ठामपणे जाणवले क}, खरोखर)च चळवळ स�ु झाल)

आहे.

आ!ह) असे मानतो क}, अनभुवी �श2कांचे माग�दश�न कaन त े पढेु जाऊन महारा��ातील इतर सव�

�श2कांना ��श2ण व माग�दश�न देऊ शकतील अशी �चंड मोठS 2मता म�ुय �श2ण �णाल)म;ये आहे

आ]ण gयानसुारच ‘तजेस’ची रचना करQयात आलेल) आहे. �श2काचंा सातgयपणू� iयावसाGयक �वकास

(Continuing Professional Development) हे ‘तजेस’चे �मखु ;येय आहे. ‘तजेस’म;ये �श2कां�या

�वकासाचा हाच सवा�त �मखु wि�टकोन आहे. महारा��ा�या नऊ िजk�यांमधील �श2कांनी आपkया

7वतः�या श{दात कथन केलेkया या अनभुवकथा !हणजे आमचा �वचार अगद) योYय असkयाचे �योतक

आहेत.

�gय2 माग�दश�न �शTबराiंयGत�रfत सातgयपणू� �श2ण व पाVठं{यासाठS सोशल मीKडया dलॅटफॉ!स�चा

वापर हा '‘तजेस’' मधील अजून एक अGतशय सGुनयोिजत व नीट काया�िFवत करQयात आलेला भाग आहे.

O�वटरवर होणाtया चचा�, वेTबनास�, मॅ�सiह ओपन ऑनलाईन कोसmस (MOOC), iह�यु�अल कॉFफरिFसगं

dलॅटफॉ!स�चा वापर कaन करQयात येणाtया बठैका आ]ण असेच इतर अनेक माग� हे �श2कांसाठS माVहती

�मळवणे, �ानाची देवाणघेवाण करणे आ]ण सातgयाने काह)तर) �शकत राहQयासाठS नेहमीचे �ोत बनले

आहेत.

महारा��ा�या उरलेkया िजk�यांना सामावनू घेQयासाठS '‘तजेस’'ची नकुतीच वाढवल) गेलेल) iयाdती

आ]ण टाटा �7टस, TUVटश कौिFसल आ]ण महारा�� शासनाचा �श2ण �वभाग यां�या दर!यानची

सातgयपणू� भागीदार) यामधनू शालेय �श2णात सधुारणा घडवनू आणQयासाठS समFवयाgमक �यgन करणे

Xकती गरजेचे आहे हे Vदसनू येत.े सातgयपणू� iयावसाGयक �वकास (सीपीडी) आ]ण प^तशीर प�रवत�न

घडवनू आणQयासाठS तLं�ानाचा अGतशय हुशार)ने वापर कारQया�ती सव� �मखु Vहतधारकांची सयंfुत

वचनब^ता देखील यातनू अधोरे]खत होत.े

'‘तेजस’'ची रचना आ]ण अंमलबजावणी याम;ये योगदान देता आले ह) टाटा �7टससाठS अ�भमानाची बाब आहे.

आ!हाला �वsवास वाटतो क}, येgया काळात �श2कां�या �शकवQया�या प^तींम;ये अनेक सुधारणा घडून येतील,

gयामुळे मुलांना अनेक लाभ �मळतील आ]ण या संपूण� �X4येत ‘तेजस’ एक महggवाचा टdपा ठरेल.

सgयिजत से�लयन

ए+यकेुशन ल)ड

टाटा �7टस

7

तेजस: कथा प�रवत�ना�या

�7तावना

जग मो�या �माणावर आपापसात जोडले जात असkयामुळे इं/जी बोलता येणे खूप जा7त महggवाच ेआहे ह) बाब

आता सव�L माFय केल) जात आहे. एका संशोधनातून असेह) Gनदश�नास आले आहे क}, इं/जी बोलू शकणाtया

iयfती या इतरांपे2ा Xकमान २५% जा7त कमाई कa शकतात (TUVटश कौिFसल, २०१०***). या पाsव�भूमीवर

TUVटश कौिFसलने संपूण� जगभरातील सरकारे, सरकार) सं7था, शाळा आ]ण �श2क यांनी केलेkया �वनंgयांनुसार

सरकार) 2ेLातील इं/जी भाषा �णाल) �वकासाला मदत �दान केल) आहे. दरवष� आ!ह) ६० पे2ाह) जा7त

देशांम;ये, ३३५ सरकार) सं7था, १२,५०० शाळा, १,५०,००० पे2ा जा7त �श2क (�gय2) आ]ण १२ दशल2पे2ा जा7त

�श2क (Kडिजटल प^तीने) यां�यासोबत काम कaन सरकार) 2ेLात इं/जी भाषा सधुारणेसाठS �यgन करतो.

�श2कांसाठS कंVटFयूइंग �ोफेशनल डiेहलपमqट आ]ण सरकार) �वशेष�ांसाठS 2मता Gनमा�ण यावर आ!ह) भर देत

असkयामुळे द)घ�काल)न �चर7थायी सुiयवि7थत सुधारणा घडून येQयास मदत �मळेल.

मला अGतशय अ�भमान वाटतो क}, महारा�� शासन आ]ण टाटा �7टस यां�या सहयोगाने चालवQयात येत असलेkया

तजेस �कkपामुळे महारा��ात इं/जी भाषा �शकवणे आ]ण �शकणे यावर इतका सकाराgमक �भाव झाला आहे आ]ण

सरकार) �वशेष सkलागार, �श2क आ]ण पालकां�या या प�रवत�न कथां�या या असामाFय अशा पुि7तकेतून ते पुरेपूर

जाणवत आहे. �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट)�या अहवालानुसार मो�या �माणात �श2क �वकास काय�4मां�या

iयव7थापन 2मतमे;ये सुधारणा घडून आल) आहे. अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fस !हणून सरकारकडून Gनयुfत

करQयात आलेले इं/जी भाषेचे �वशेष� सांगतात क} अ�धक जा7त �श2कांना सीपीडी �दान करQयासाठS�या

2मतमे;ये वाढ झाल) आहे. सव� 7तरावर)ल �श2कांनी आपkया आgम�वsवासाम;ये आ]ण वगाbम;ये नवीन �श2ण

प^ती अवलंबQया�या 2मतमे;ये वाढ झाkयाच े सां�गतले आहे. या पुि7तकेम;ये पालकांनी सां�गतलेkया

गो�ट)ंमधून तजेसचा �व�याuयाb�या इं/जी भाषा कौशkयांवर, खास कaन बोलQयावर झालेला सकाराgमक �भाव

ठळकपणे जाणवतो.

या पुि7तकेतील अनेक गो�ट)ंमधून एक बाब �कषा�ने Vदसून येत े ती !हणजे तजेसम;ये करQयात आलेला

ना�वFयपूण� प^तींचा वापर. याम;ये ट)चर ऍिfटिiहट) /ुdस �gय2 समोरासमोर आ]ण ऑनलाईन समूहां�वारे

�श2कांम;ये आgम�वsवास Gनमा�ण करतात आ]ण gयांना नवनवीन कौशkये �शकवतात. तंL�ान आ]ण सोशल

मीKडया�या वापरामुळे �श2कानंा वगा��या पल)कड े एकमेकांशी संवाद साधता येतो, चांगले �वचार, नवनवीन प^ती

यांची देवाणघेवाण करता येत ेआ]ण एकमेकांना पाVठंबा देता येतो. मला अGतशय अ�भमान वाटतो क}, या संदभा�त

तजेसला �Gति�ठत बॉQड इंटरनॅशनल डiेहलपमqट अवॉड�साठS �वचाराधीन याद)त समा�व�ट करQयात आले आहे.

GतFह) भागीदार सं7थांचा उgसाह, आपापसातील समFवय आ]ण कामा�तीची Gन�ठा यांच ेतजेस�या यशाम;ये खूप

मोलाच ेयोगदान आहे. महारा�� शासनाने तजेसला यश7वी करQयासाठS उपल{ध करवून Vदलेले सव� �ोत आ]ण या

�कkपासाठSची gयांची वचनब^ता याब�ल मी gयांची मनःपूव�क आभार) आहे. या �कkपा�या अंमलबजावणीसाठS

आ�थ�क Gनधी देऊन �कkपाला मजबूत केkयाब�ल मी टाटा �7टसच े आभार मानत.े आ]ण आम�या TUVटश

कौिFसल ट)मने केलेल) सव6gतम �कkप रचना आ]ण अंमलबजावणी याब�ल gयांच ेआ]ण तजेस�या यशाम;ये +या-

+या सवाbनी सातgयपूण� मेहनतीने मोलाचा हातभार लावला gया सवाbचहे) मी आभार मानत.े

हेलेन �सkiहे7टर

डायरेfटर वे7ट इंKडया TUVटश कौिFसल

***संदभ�: https://www.teachingenglish.org.uk/sites/teacheng/files/Euromonitor%20Report%20A4.pdf

8


ऋणGनदmश

‘तजेस’ ची रचना आ]ण Gन�म�तीम;ये आ!हाला अनेकाचंे वेगवेग�या �कारे सहकाय� लाभले आहे. TUVटश

कौिFसल gया सवाbचे आभार) आहे. ‘तजेस’ला एक ना�वFयपणू� �कkप बनवQयासाठS महारा�� शासन व

टाटा �7टस यां�याकडून �मळत असलेkया सातgयपणू� पाVठं{याब�ल आ]ण या �कkपात gयां�याकडून

केkया जात असलेkया �यgनांब�ल आ!ह) gयांचे आभार) आहोत. आ!ह) पढु)ल iयfतींचे �वशषे आभार

मान ूइि�छतो:

�ी. �वनोद तावड े

- माननीय शालेय �श2ण मLंी, महारा�� शासन

डॉ. वदंना कृ�णा

- म�ुय स�चव, शालेय �श2ण व 4}डा �वभाग

�ी. नदंकुमार

- माजी म�ुय स�चव, शालेय �श2ण व 4}डा �वभाग

�ी. गो�वदं नादेंड े

- सचंालक, एससीईआरट)

डॉ. सवुणा� खरात

- उप स�चव, शालेय �श2ण व 4}डा �वभाग

चा�शीला चौधर)

- उप स�चव, शालेय �श2ण व 4}डा �वभाग

डॉ. सभुाष कांबळे

- सचंालक, �ादे�शक �व�या �ा�धकरण, औरंगाबाद

�ी. रणिजत देशमखु

- �कkप अ�धकार), आरएमएसए

�ीमती �ाची साठे

- �वशषे काया��धकार), शालेय �श2ण �वभाग

ए+यकेुशन ट)म, टाटा �7टस

7कूल, इंिYलश अडँ ि7कkस ट)म, TUVटश कौिFसल, भारत

या पिु7तके�या सकंलना�या कामी योगदान Vदलेkया सवाbचेह) आ!ह) आभार मानतो.

9


�7तावना

'‘तजेस’'�या चाचणी टddयाला तीन वषm पणू� झाल) असनू आता तो समाdत होत आहे. हा �कkप

चालवणाtया स7ंथां�या बरोबर)नेच 7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fस (SARP), TAG Coordinators (TAGC)

आ]ण बदल घडवनू आणQयात +यांनी �gय2 भ�ूमका बजावल) आहे असे �श2क यांनीह) माVहती, �वचार

आ]ण मेहनत यांची ल2णीय गुतंवणूक कaन हा �कkप उभा केला आहे. श2ै]णक �कkपाचंी सांगता

होत असताना gयां�या यशाचे मkूयांकन केले जात ेआ]ण बtयाचदा ह) मkूयांकन आकडवेार)�या 7वaपात

सादर केल) जातात. '‘तजेस’'�या बाबतीत आकडवेार) अGतशय �भावी आहे. महारा��ा�या नऊ

िजk�यांमधील जवळपास १८,००० �श2कांनी शकेडो TAG बठैकांना हजेर) लावल). या बठैका २०० पे2ा

जा7त TAG Coordinatorsनी आयोिजत केलेkया होgया आ]ण gयांना २२ SARPsचे सहकाय� लाभले होत.े

'‘तजेस’'�या �भावाचे आकडवेार)�या 7वaपातील परुावे वगाbमधील Gनर)2णांमधून (शाळांम;ये आ]ण TAGs

दर!यान) आ]ण �कkपांम;ये सहभागी झालेkयांनी भaन Vदलेkया �sनावल)मंधून जमा करQयात आले

आहेत. ‘तजेस’�या �भावाचे मोजमाप करQयासाठS असे आकडवेार)�या 7वaपातील �वsलेषण हा

महggवाचा माग� असला तर) �कkपाम;ये सहभागी झाkयामळेु +यां�या जीवनात आ]ण कामात सधुारणा

घडून आkया अशा अनेक iयfतीचंे ल2णीय अनभुव माL gयातनू समोर येऊ शकत नाह)त. या

पिु7तकेम;ये �व�वध 7तरावर)ल �कkप लाभाथ�नी ‘तजेस’मळेु gयां�याम;ये काय बदल घडून आले याच े

वण�न केलेले असkयामळेु ह) पिु7तका �कkपा�या �भावाचा अ�धक गणुवgताgमक wि�टकोन सादर करत.े

ह) पिु7तका तयार करQयासाठS ‘तजेस’ Whatsapp /dुसम;ये एक आमLंण पाठ�वले गेले होत.े याम;ये

�श2क, TAG Coordinators, SARP व RAA अ�धकाtयांना काह) छोOया �sनांची उgतरे देQयाचे आवाहन

करQयात आले होत.े �कkपाचा gयां�यावर काय �भाव झाला या सदंभा�तील हे सव� �sन होत.े TUVटश

कौिFसल वे7ट इंKडया�या अकॅड�ेमक ट)मने हे सव� �sन तयार केले होत ेआ]ण ऑनलाईन SurveyMoney

फॉम�माफ� त उपल{ध करवनू देQयात आले होत.े ७२ �GतX4या आkया. �कkपा�या �भावाबाबत माVहती

देणाtया �GतX4या �वचारात घेQयात आkया आ]ण काह)वेळा दरू;वनीवaन सपंक� साधून gया iयfतींकडून

अ�धक माVहती �मळवQयात आल). काह) बाबतीत SARP आ]ण TAG Coordinatorsनी �व�श�ट �श2काचंी

नावे सचुवल), gयांना थेट सपंक� केला गेला व अनभुव कथन करQयाची �वनतंी केल) गेल). तसेच काह)

पालकां�या फोनवaन मलुाखती घेतkया गेkया व gयांना gयां�या मलुां�या इं/जी �श2णाब�ल�या

wि�टकोनाब�ल बोलQयास सां�गतले गेले. स�ुवातीचे �ल]खत अनभुव व मलुाखतीं�या नोOस जमा

केkयानतंर (हे सव� २०१८ ऑfटोबर व Kडसqबर मVहFयात करQयात आले) TUVटश कौिFसल ट)मने �gयेक

iयfती�या (एकूण ४५) 7वतLं �ल]खत केसेस तयार केkया. �कkपामळेु कोणत े बदल घडून आले त े

िजतके शfय होतील Gततfया �माणात iयfती�या 7वतः�या श{दांम;ये मांडणे हा �gयेक केसचा उ�शे

होता.

जमा करQयात आलेkया सपंणू� साVहgयाचे पाच भाग करQयात आले - RAA अ�धकार), SARP, TAG

Coordinators, �श2क आ]ण पालक. या सव� अनभुव कथांमधून अनेक �वचार आ]ण सकंkपना Vदसनू

10

येतात आ]ण चार असे �मखु म�ु ेआहेत जे पFुहा-पFुहा वेगवेग�या aपात पढेु येतात: आgम�वsवास,

�ेरणा, तLं�ान आ]ण सवंाद. हे म�ुे वेगवेगळे Vदसत असले तर) त ेपर7परांशी GनगKडत आहेत आ]ण या

अनभुव कथा �लह)णाtया iयfतींवर �कkपाचा जो �भाव झाला gयाम;ये gयांचे योगदान आहे.

सहभागी झालेkया iयfती�ंया आgम�वsवासावर झालेला �भाव हा म�ुा अनेक अनभुवांम;ये �कषा�ने

आढळून येतो. 7वतःचा Xकंवा इतर �श2काचंा �वकास घडवनू आणQयात तLं�ानाचा उपयोग कaन

घेQया�या बाबतीत वाढलेला आgम�वsवास हा म�ुा अनेक लोकांनी मांडला आहे. इं/जी बोलQयातला

आgम�वsवास वाढला हेह) अनेक लोकांनी सां�गतले आहे. अनेक �श2कांनी असेह) सा�ंगतले क},

‘तजेस’मळेु gयां�या �व�याuयाbचा इं/जी बोलQयातला आgम�वsवास वाढला आहे आ]ण ह)च बाब

पालकां�या बोलQयातनूह) Vदसनू आल). अशा�कारे आgम�वsवास वाढणे हे ‘तजेस’चे खूप मोठे फ�लत

आहे कारण जiेहा iयfतीला �वsवास वाटतो क} gयाला / Gतला एखाद) गो�ट करता येत े तiेहा त े

gया�यासाठS पढेु अ�धक जा7त वेळ आ]ण ऊजा� खच� करतात.

�ेरणा, �ोgसाहन हा अजून एक म�ुा आहे जो ‘तजेस’�या अनभुव कथांम;ये Vदसनू येतो. �श2कांना

�ोgसाहन कसे Vदले याब�ल TAG Coordinatorsनी माVहती Vदल) (उदाहरणाथ�, वगा�त नवनवीन

ऍिfटिiहट)ज करणे); �श2कांनी सां�गतले क} कशा�कारे gयांना gयां�या ध�यांम;ये ऍिfटिiहट)वर

आधा�रत �श2ण देQयासाठS �ोgसाVहत केले गेले आ]ण �व�याuयाbना अ�यासाब�ल नवीन wि�टकोन

Gनमा�ण करQयासाठS कसे �ोgसाVहत केले गेले. �कkपातील लोकांना �ोgसाVहत करQयासाठS सोशल

मीKडयाने देखील महggवाची भ�ूमका बजावल), काह) केसेसम;ये लोकानंी ऑनलाईन लGनbग

क!यGुनट)जम;ये सहभागी होऊन आपला iयावसाGयक �वकास सा;य केला. काह) लोकांनी आपkया

वगा�तील ना�वFयपणू� गो�ट) ऑनलाईन शअेर केkया gयामळेु इतरांनाह) आपkया वगाbम;ये gया सादर

करQयाची �ेरणा �मळाल). या सव� अनभुवांमधून हे 7प�टपणे Vदसनू येत े क}, �कkपातील अनेक

Vहतधारकांवर ‘तजेस’चा �भाव आहे, अनेकांना ‘तजेस’मळेु �ेरणा �मळाल) आहे. अशा�कारे �ेरणा,

�ोgसाहन �मळणे खूप महggवाचे आहे. �श2क नवीन माVहती, �ान व कौशkये सपंादन करतात पण

gयांचा वापर करQयासाठS आ]ण पढेु �वकास करQयासाठS �ेरणा �मळणे आवsयक असत.े या अनभुव

कथांमधून Vदसनू येत ेक}, लोकांना �वक�सत होQयासाठS, बदल घडवनू आणQयासाठS अनकूुल वातावरण

Gन�म�ती करQयात ‘तजेस’ �कkप यश7वी ठरला.

आgम�वsवास आ]ण �ेरणा या दोFह) म�ुयांम;ये तLं�ानाचा उkलेख आलेला आहेच. परंत ुतर)ह) gयाचा

�वशषे उkलेख करणे आवsयक आहे कारण तLं�ान हा ‘तजेस’चा कq �भाग आहे आ]ण अनेक अनभुव

कथांम;ये प�रवत�नाचा �मखु भाग !हणून तLं�ानाचा उkलेख आहे. तLं�ान कौशkये �वक�सत

झाkयामळेु �कkपाचा �शासनाgमक भाग �भावीपणे कसा हाताळता आला याब�ल SARPs नी सां�गतले

आहे. TAG Coordinators नी O�वटर चॅOस आ]ण {लॉ�गगं कसे वापरावे हे �शकायला �मळाkयाब�ल

सां�गतले आहे. ‘तजेस’म;ये Whatsapp /पुचा वापर (�श2कांनी देखील) मो�या �माणावर झाला आ]ण

हे एक उपयfुत मा;यम ठरले, gयामळेु सवंाद, देवाणघेवाण आ]ण �श2ण वाढले असे लोकांनी सां�गतले

आहे. तLं�ान �वषयक �ान, कौशkये आ]ण आgम�वsवास लोकांनी आgमसात केले हे महारा��ातील

�श2कां�या iयापक �वकासात ‘तजेस’चे खूप मोठे योगदान आहे.

11

या अनभुव कथांम;ये सवंाद या अजून एका म�ुयाचा उkलेख केलेला Vदसनू येतो. �श2ण जiेहा

सवंादा�या मा;यमातनू होत े तiेहा त े अ�धक �भावी ठरत े हा ‘तजेस’चा एक आधारभतू �स^ांत आहे.

�श2कांनी केलेkया न�द)ंमधून �कषा�ने जाणवणार) बाब !हणजे वगा�तले �शकवणे, धड ेजे आधी �श2क-

कq �) होत ेत े �व�याथ�-कq V�त बनत गेले. वगा�म;ये सवंादाला �ोgसाहन देणाtया ऍिfटिiहट)ज, याम;ये

मलेु इं/जीचा वापर करतात, जो�या-जो�यांनी Xकंवा छोOया समहूांम;ये सवंाद यामळेु हा बदल घडून

आला. TAGs मधून आ]ण खास कaन TAG �रसोस� बकुमधून �श2कांना अनेक नवीन ऍिfटिiहट)ज

�शकता आkया +यामळेु त े आपले �शकवणे अ�धक सवंाद) बनव ू शकले. परंत ु सवंाद हा फfत

�व�याuयाb�या �श2णापरुता महggवाचा नाह). TAG �श2कांनी देखील एकमेकांसोबत, आपkया TAG

Coordinator सोबत सवंाद केला आ]ण gयातनू gयांचा आgम�वsवास वाढला (उदाहरणाथ�, इं/जी बोलणे)

सोशल मीKडयामळेु देखील SARP, TAG Coordinator आ]ण �श2क यां�या दर!यान सवंादा�या सधंी

वेळोवेळी परुवkया.

'तजेस' हा 2मता वृ̂ ी �कkप आहे. �श2क, SARP आ]ण टॅग कोऑKड �नेटस� यां�यावर या �कkपाचा �भाव

झाला आहे. परंत ुयामळेु �व�याuयाb�या वगा�तील वागणुक}वर आ]ण काम�गर)वर कसा प�रणाम झाला

आहे हे समजून घेणे देखील खूप महggवाचे आहे. !हणूनच आपkया मलुांम;ये या �कkपामळेु

कोणकोणत ेसकाराgमक बदल घडून आले हे पालकां�या त�डून ऐकणे खूप जा7त �ोgसाहक ठरले.

या पिु7तकेतील अनभुव कथा 'तजेस' चा �भाव कसा व Xकती झाला आहे याब�ल प�रपणू� माVहती देतात.

आधीपासनू उपल{ध असलेkया परुाiयांना या अनभुव कथा बळ देतात. या सव� कथांमधून 7प�टपणे

Vदसनू येत े क}, महारा��ात इं/जी भाषा �शकवQया�या �X4येत या �कkपाने अGतशय सकाराgमक

योगदान Vदले आहे. हेह) नमदू केले पाVहजे क}, या यशामळेु रोमाGनया, पॅले7टाईन व इिजdत यासार�या

इतर देशांमधील टॅYस�या �वकासाला �ोgसाहन �मळाले. चाचणी टddयाम;ये या �कkपात सहभागी

होताना मला अGतशय आनदं झाला. सपंणू� रा+यभरात या �कkपाचा �व7तार होऊन gयाला अजून जा7त

भरभaन यश �मळेल याची मला खाLी आहे आ]ण gयाब�ल ऐकायला मी उgसकु आहे.

�ोफेसर सायमन बॉग�

मॉGनटर)ंग अडँ इiहाkयएुशन कFसkटFट

12


प�रवत�नाचा �स�ांत (on in English booklet)

शाळांम;ये �शकवQया�या �X4ये�या गणुवgतमे;ये सधुारणा घडवनू आणणे आ]ण RAAम;ये 2मता

Gनमा�ण करणे ह) दोFह) उ�ी�Oये पणू� करQयासाठS या काय�4मा�या मा;यमातनू एक सरंचना परु�वल)

जात ेिज�यामळेु �श2कां�या iयावसाGयक �वकासाला वाव �मळतो. या सरंचनेम;ये �श2कां�या कामाला

पाVठंबा Vदला जातो तसेच gयावर सातgयाने देखरेख केल) जात.े रा+य पातळीवर)ल यLंणे�या 2मतांम;ये

सधुारणा घडवनू आणणे हे चाचणी टddयातील उ�^�ट आहे. काय�4माची 7वतLंपणे अमंलबजावणी करता

यावी यासाठS �व�वध घटकांचे स7ंथाकरण (instutionalisation) हा देखील या �X4येचा आणखी एक

महggवाचा wि�टकोन आहे.

तजेसचे ल�य (on Page 13 in English booklet)

सपंणू�तः काय�रत, साधनसाम/ीने ससु+ज व �ोतांनी प�रपणू� असे RAA dलॅFस �श2कांना gयां�या ��श2ण

व �वकासात मदत करतो तसेच gयाचे iयव7थापन करतो. �श2क TAGs �या मा;यमातनू gयां�या

7थाGनक भागात �gय2 सपंक� होऊ शकतील असे तसेच Kडिजटल समदुाय तयार करतात +यामळेु gयांना

gयां�या भाषा �शकQया�या आ]ण �शकवQया�या कौशkयांम;ये तसेच माVहती व अनभुवांम;ये वाढ करता

येत.े या �X4येतनू अ�धक �े�रत �श2क Gनमा�ण होतात ज ेमाVहती, �ान, �ोतसाधनांची देवाणघेवाण व

�शकQया�या स7ंकृतीत सहभागी होतात. 7वाभा�वकपणे वगा�म;ये �शकवQयाचा व �शकQयाचा दजा�

उंचावतो.

(on Page 12 in English booklet)

7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fस (SARPs) यांना English Language Training (ELT) iयव7थापनाच ेआ]ण ट)चर

ऍिfटिiहट) /dुसची (TAGs) ची देखरेख व मkूयांकनाचे ��श2ण Vदले जात.े

TAG Coordinators ना TAGs चे iयव7थापन तसेच gयांना कामात सलुभता Gनमा�ण करवनू देऊन पढेु

नेQयासाठS ��श2ण देQयात आलेले असत.े

��श�2त TAG Coordinators Gनय�मतपणे TAGs ना पढेु नेत असतात, gयांना SARPs चा पाVठंबा �मळत

असतो.

Gनवडक िजk�यांमधील �श2क Kडिजटल कंVटFयइंूग �ोफेशनल डiेहलपमqट �रसोसmस�या साहा�याने TAGs

म;ये येतात.

�श2क gयांचा 7वतःचा iयावसाGयक �वकास आ]ण gयां�या वगा�तील ऍिfटिiहट)जम;ये सधुारणा करत

राहतात.

13

(on in English booklet)

Gन�कष� SARPs समोर मांडले जातात.

वत�मान TAGs च ेiयव7थापन करQयासाठS तसेच इतर िजk�यांम;ये नवीन TAGs 7थापन कaन त ेकायम

स�ु राहावेत यासाठS RAA gयाम;ये कौशkयांचा समावेश करतात.

एका सलंYन Gनगराणी व मkूयांकन सरंचनेमाफ� त SARPs वर देखरेख केल) जात ेआ]ण TAGs चे मkूयाकंन

केले जात.े

�श2क gयां�या iयावसाGयक �वकासासाठS gयां�या 7थाGनक भागात �gय2 सपंक� होऊ शकतील असे

तसेच Kडिजटल समदुाय तयार करQयात स2म होतात. RAA 7वतLंपणे TAGs आ]ण �श2कां�या

�वकासासाठS Gनयोजन, iयव7थापन व समथ�न कa शकत.े

(on Page 12 in English booklet)

सहभागी iहा

�शका

(on page 13 of English booklet)

कृती करा

प�रणाम सा;य करा

(on page 12 of English booklet)

स�ं2dत aपांचे अथ�

TAG: ट)चर ऍिfटिiहट) /पु

ELT: इंिYलश लँYवेज �ेGनगं

RAA: �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट)

SARP: 7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�न

14


तजेसची आकडवेार)

7वaप, iयाdती आ]ण �माण या सवाbमळेु तजेस हा एक महggवाकां2ी �कkप मानला जातो. या

�कkपाचे खूप मो�या �माणावर आ]ण द)घ�काल)न प�रणाम घडून येऊ शकतात.

महारा�� रा+य

नदंरुबार यवतमाळ

ना�शक अमरावती

औरंगाबाद नागपरू

बीड गड�चरोल)

Vहगंोल)

Kडिजटल समथ�न

४७२

सहभागींनी Kडिजटल सेkफ-ऍfसेस कोसmस घेतले

३०

सहभागींनी Kडिजटल ई-मॉडरेटेड कोसmस घेतले

७५०

WhatsApp /dुस तयार करQयात आले व gयां�यावर पणू� देखरेख ठेवल) गेल)

15


१८,००० �श2क सहभागी

७५० ट)चर ऍिfटिiहट) /dुस तयार करQयात आले

सरकार) पायाभतू सोयीस�ुवधांचा �कkपाम;ये समावेश

९ - िजkहा �श2ण स7ंथा व कंVटFयअूस �ोफेशनल डiेहलपमqट

२२ - 7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fस

२५० - TAG Coordinators

१०८ - {लॉक �रसोस� सqटर अ�धकार)

१२० - कq � �मखु

५४०००० – �व�याथ�

16


TAG सरंचना

१ अदंाजे तमु�या गेkया TAG बठैक}तील कृती Gनयोजना�या म�ुयांचा पडताळा �या आ]ण नतंर

खाल)ल �gयेक �वभागामधनू एक �वषय Gनवडा.

२ अदंाज े�gयेक} भाषा �वकास वाचनातनू �शकणे पाहून �शकणे

३ अदंाज े त!ुह) वगा�त +या कkपना राब�वQयाचा �यgन करणार आहात gया कृती Gनयोजन

�वभागात �लहा. तसेच त!ुह) तमु�या 7वतःम;ये भाषा �वकासासाठS काय करणार

आहात त ेदेखील नमदू करा.

४ वगा�म;ये नवनवीन कkपना राबवा फेसबकु, O�वटर, WhatsApp वर तमु�या कkपना /

�ोतसाधने यांची देवाणघेवाण करा.

17


RAA, औरंगाबाद, अ�धकार)

औरंगाबाद येथील �ादे�शक �व�या �ा�धकरण !हणजचे �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (RAA) चे आधीच े

नाव 7टेट इिF7टटयटू ऑफ इंिYलश असे होत.े १७ ऑfटोबर २०१६ रोजी सरकार) अ;यादेशानसुार त े

नाव बदलQयात आले. आता �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (RAA), औरंगाबाद ह) महारा��ातील इं/जी

भाषा �श2ण आ]ण ��श2ण यासाठSची �मखु स�मती !हणून काम पाहत.े gयाचबरोबर)ने

मराठवा�यातील औरंगाबाद, बीड, जालना, परभणी, Vहगंोल), लातरू, नांदेड आ]ण उ7मानाबाद या आठ

िजk�यांम;ये इतर �वषयां�या �श2कांना श2ै]णक मदत देखील परुवत.े

�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (RAA) ह) 'तजेस'म;ये Gनयोजन, काया�Fवयन, देखरेख आ]ण मkूयांकन यांच े

कq �7थान असनू आरएएम;ये Gनयfुत करQयात आलेले SARPs हे सव� कामकाज पाहतात. आरएएकडून

�श2कांना Vदल) जाणार) मदत तसेच �श2कांना उपल{ध करवनू Vदkया जाणाtया कंVटFयइंूग �ोफेशनल

डiेहलपमqट (CPD) ऍिfटिiहट)ज यां�या 7वaपाम;ये झालेला बदल ह) आरएए�या कामकाजातील सवा�त

�मखु सधुारणा आहे. आता आरएए 'तजेस'�याह) पल)कड ेजाऊन महारा��ात इं/जी भाषा �शकवणे आ]ण

�शकणे यां�याशी सबं�ंधत Xकतीतर) ना�वFयपणू� �कkप राबवत असत.े

18


सीपीडीचे बदलत े7वaप

महारा��ाम;ये �श2कांचे �श2ण आ]ण �वकास याम;ये घडून आलेkया सधुारणा अनेक �व�वध उप4माचं े

फ�लत आहेत. �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (आरएए) ची सiुयवि7थत पनुर�चना करQयात आkयामळेु

रा+यभरातील शाळांम;ये �शकवत असलेkया �श2कांना परेुशी मदत �मळत.े श2ै]णक 7तरावर शाळांम;ये

�शकवत असलेkया �श2कांकडून कंVटFयइंूग �ोफेशनल डiेहलपमqट (सीपीडी) चा लाभ घेQया�या

प^तीम;ये 'तजेस' �कkपाने खूप मोठे योगदान Vदले आहे. उदाहरणाथ�, कधीतर) होणाtया ��श2णां�या

ऐवजी आता 'तजेस'मळेु दर मVहFयाला Gनय�मत बठैका होऊ लागkया आहेत. हे खtया अथा�ने सीपीडी

आहे.

RAAचे 7वaप, कामकाज, Gनयमांचे तसेच श2ै]णक w�Oया सबल)करण करQयात आले आहे. महारा��

रा+य सरकारने या स7ंथ�ेया पायाभतू सोयीस�ुवधाचंे नतूनीकरण केले आहे. TUVटश कौिFसलने 7टेट

अकॅड�ेमक �रसोस� पस�Fसना (SARPs) तीन वषाbम;ये ५० Vदवसाचंे सखोल ��श2ण देऊन श2ै]णक

सबल)करणात महggवाची भ�ूमका बजावल) आहे.

TUVटश कौिFसलकडून ��श2ण �मळालेkया SARPs आ]ण TAG Coordinators ना साVहgयसाम/ी तयार

करQयाब�ल आ]ण ��श2ण �शTबरां�या आयोजनाब�ल माVहती �मळाल). 7पोकन इंिYलश ��श2णा�या

मो�यलु�या �वकासात gयांनी योगदान Vदले आहे. हा आरएएचा एक 7वतLं उप4म आहे. TAG

Facilitation ��श2णामळेु gयांना सLातील मजकूर व साVहgय इतरांपयbत पोहोचवQयात मदत �मळाल).

आता SARPs इतर आरएए उप4मां�या समFवयनाची जबाबदार) 7वतLंपणे साभंाळत आहेत. gयामळेु

आरएएने गरजेनसुार ��श2णासाठS आपल) 7वतःची ��श2ण मो�यkूस �वक�सत करQयास स�ुवात केल)

आहे. gयाच�माणे आरएए मkूयांकन तLं ेव अ�यास साVहgय देखील �वक�सत करत आहे.

फोटो कॅdशन : TAG Coordinators साठS TUVटश कौिFसलने तयार केलेले अ�यास साVहgय

19


मो�या �कkपांम;ये काम करQया�या आम�या प^तींवर 'तजेस'चा �भाव पडला आहे. परंत ु भाषा

�शकQयासाठS राबवले जाणारे उप4म आ]ण gयांची अमंलबजावणी, TAG Coordinators �या कौशkयांचा

�वकास आ]ण वगा�त मलुानंा जा7तीत जा7त सX4य ठेवणे या तीन बाबतीत सवा�त जा7त बदल घडून

आले आहेत.

TUVटश कौिFसल�या �ेGनगं कFसkटFटकडून मी फॅ�स�लटेशन व मेFटॉ�रगं कौशkये �शकलो. नेहमी dलॅन-

बी अथा�त पया�यी योजना 7वतःकड ेतयार ठेवावी ह) TUVटश कौिFसलकडून मला �मळालेल) सवा�त मोठS

�शकवण आहे. सभंाiय धोके ओळखणे आ]ण �भावी �कkप Gनयोजन यामळेु सव� आरएए उप4मांम;ये

यश �मळत.े

'तजेस' �कkपामधून �श2कांना �मळत असलेले यश पाहून मला �ेरणा �मळाल). TAG बठैकां�या

Gन�मgताने Vदलेkया भेट), शाळांना Vदलेkया भेट), �श2कांसोबत बातचीत आ]ण वगाbचे Gनर)2ण यामधून

�मळालेkया माVहतीमळेु मला माझी माग�दश�न धोरणे तयार करQयात मदत �मळाल). !हणूनच मी असे

मानतो क}, �श2क हे माvयासाठS �ेरणा�ोत आहेत.

या सपंणू� वाटचाल)त आम�यासमोर अनेक अडीअडचणी आkया. TAG Coordinators साठS हे सव� काम

कंटाळवाणे होऊ नये, gयांचा उgसाह Vटकून रहावा हे खूप मोठे आiहान होत.े +या भागांम;ये iयव7थापन

Xकंवा �शासक}य मदत नiहती अशा भागांम;ये हे आiहान अ�धक गभंीर होत.े माvया अनभुवांनसुार

+याVठकाणी fल7टर हे�स उgसाह) आहेत आ]ण TAG बठैका घेQयात TAG Coordinators ना मदत करतात

gया भागांम;ये TAGs चे कामकाज सरुळीतपणे चालले आहे. iयव7थापन आ]ण सपंक� याबाबतीत fल7टर

हे�सची भ�ूमका खूप महggवाची आहे. �कkपातील �gयेक Vहतधारकाने आपापkया भ�ूमका व

जबाबदाtयांवर ल2 कq �)त करावे यावर मी भर Vदला. यामळेु आ!हाला कामाच ेसकाराgमक वातावरण

Gनमा�ण करता आले, +यामळेु महारा��ातील �श2कां�या �वकासाला वाव �मळाला. 7वाभा�वकपणे मलुां�या

अ�यासात, �गतीत सधुारणा झाल).

डॉ. उ++वल जनाद�न करवदें

�सGनयर लेfचरर

�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट), औरंगाबाद

20


सम7यांकड ेपाहQयाचा नवा wि�टकोन - उपायावर ल2 कq �)त करा

'तजेस' !हणजे �श2कांचा सातgयपूण� iयावसाGयक �वकास. २०१६ साल) महारा��ातील ३६ पैक} ९ िजk�यांम;ये

चाचणी �कkपाला सु�वात झाल). आज जे �श2क 'तजेस'म;ये नiहत ेत ेTAG बैठकांना येQयासाठS उgसुक आहेत

आ]ण 'तजेस' म;ये सहभागी न होऊ शकलेkया �श2कांना ��श2ण देQयासाठS TAG Coordinators ना सतत आमंTLत

केले जात आहे. सीपीडी अथा�त सातgयपूण� iयावसाGयक �वकासाची ह) वाटचाल �श2कांसाठS Xकती उgसाहवध�क

आ]ण लोक��य ठरल) हे यावaन Vदसून येत.े

२०१६ साल) �रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट)कड े(आधीच ेनाव 7टेट इिF7टटयूट इंिYलश (एसआयई)) आठ इतर समांतर

उप4म होत.े !हणजेच आम�याकड ेTAGs �सारासाठS पुरेशी 2मता नiहती आ]ण सतत�या ��श2णामुळे थकलेkया

�श2कांना �े�रत करणे कठSण होत.े �श2कांचा सहभाग वाढावा यासाठS एक मंच Gनमा�ण करQयाबाबत आ!ह) शाळा

मु�या;यापक व 7थाGनक �श2ण अ�धकाtयांसोबत बोललो. �कkपा�या कामासाठS आ]ण तो सुरळीतपणे चालावा

यासाठS �X4या �वकासासाठS मला मोकळेपणाने काम करQयाची मुभा देQयात आल). या संपूण� वाटचाल)त माvया

7वतः�या संवाद कौशkयांम;ये ल2णीय सुधारणा झाल) आहे.

TUVटश कौिFसल�या मदतीने आ!ह) २२ SARPs आ]ण ४०० पे2ा जा7त TAG Coordinators ना ��श2ण Vदले आहे.

�शकवQया�या प^तींम;ये सुधारणा घडवून आणQयात gयांना स2म केले गेले, अशा�कारे ह) प�रवत�नाची गंगा पुढे

गेल). �श2क ��श2णाथ� व �व�याuयाbसोबत कसा संवाद साधायचा, �व�श�ट उ�^�ट डो�यासमोर ठेऊन Gनयोजन

कसे करावे, धड ेकसे �शकवावे आ]ण वेळेचे पfके Gनयोजन कसे करावे त े�श2कांना 'तजेस' म;ये �शकवले गेले.

/ामीण दगु�म भागातील �श2कां�या 2मता यामुळे वाढkया. आता अंतग�त ��श2णे तसेच SARPs म;ये याचे

अनुकरण करत आहेत.

शै2]णक बाबी, iयव7थापन आ]ण संचालन या तीन बाबतीत आ!हाला अडीअडचणींचा सामना करावा लागला.

तंL�ाना�या साहा�याने आ!ह) शै2]णक आiहानांचा सामना केला. आधी आ!ह) तंL�ान !हणजे फfत ईमेल

वापरात होतो. पण आता आ!ह) ऑनलाईन बैठकांसाठS झूम िiहडीओ कॉFफरिFसंग सॉ�टवेअर वापरतो, सीपीडी

सरावासाठS ऑनलाईन समुदाय तयार करQयासाठS फेसबुक व WhatsApp चा वापर करतो. यामुळे आम�या कामाला

एक �व�श�ट आकार �मळाला आहे. आज महारा��ातील सव� भागातील �श2क तंL�ानाचा, खासकaन मोबाईलचा

वापर कaन एकमेकांसोबत, �व�याuयाb�या पालकांसोबत आ]ण �श2ण �वभागासोबत संपक� करत असतात. हे सव�

फfत 'तजेस' मुळे शfय झाले आहे.

संपूण� रा+यभरात एखा�या �कkपाच ेiयव7थापन करQयात अडीअडचणी येतातच आ]ण सवा�त मोठS अडचण !हणजे

�रपोट�ग, कामाचा अहवाल सादर करणे हे आम�यासमोर)ल मोठे आiहान होत.े आता आ!ह) 'तजेस' ऍप �वक�सत

केले आहे, +याम;ये आ!हाला TAGs मधील उपि7थतीची संपूण� माVहती �मळेल, �श2कांना आ]ण TAG Coordinators ना

TAGs च ेआयोजन कधी होणार याची आठवण कaन Vदल) जाईल आ]ण {लॉक �रसोस� पस�Fसना (बीआरपी) TAGs चे

�भावी Gनयोजन करता येईल. {लॉfसच े इन-चाज� असलेkया बीआरपीजपासून त े िजk�यांच े इन-चाज� असलेkया

SARPs पयbत सवाbकड ेआवsयक माVहती व अहवाल असतील.

सम7यांकड ेपाहQयाचा आमचा wि�टकोन आता बदलला आहे. आता SARPs देखील माग�दश�न, मूkयांकन व �कkप

जोखीम iयव7थापन याब�ल �वचार करतात. आ!ह) सपूंण� महारा��ात ६००० fल7टस�ची आखणी केल) असून

gयांना मदतीसाठS {लॉक Vदले आहेत आ]ण �gयेक TAG Coordinator आपापkया fल7टरम;ये आ]ण बाजू�या दोन

fल7टस�म;ये काम करतो. /ामीण महारा��ात दोन Vठकाणांमधील अंतर हे एक आiहान आहे. TAG Coordinator

Xकती �वास कa शकेल हे या अंतरानुसार ठरत.े

21

संचालनातील आiहानांम;ये �श2कांना TAG बैठकांसाठS वेळेवर सोडले जाणे, �ोतसाधने आ]ण Vठकाण Gनयोजनाबाबत

{लॉक �रसोस� पस�Fस व कq द �मुखांची मदत यांचा समावेश होता. याVठकाणी पुFहा एकदा संवाद कौशkयांनी

महggवाची भू�मका बजावून या सम7या सोडवQयात मदत केल). TAG Coordinators व / Xकंवा SARPs WhatsApp

/ुdसवर मु�े, सम7या मांडतात आ]ण आ!ह) gया सोडवू शकतो. gयामुळे Kडि7�fट इिF7टटयूट ऑफ ए+युकेशन अँड

कंVटFयूअस �ोफेशनल डiेहलपमqट (DIECPD) आ]ण SARPs / इंिYलश स{जेfट अ�स7टंOस (ESA) यां�यासोबत माझ े

चांगले संबंध �7था�पत झाले आहेत, साहिजकच कामे वेगाने होतात. फfत एक WhatsApp पो7ट Xकंवा एक फोन

केला क} मदत �मळत.े

डॉ. �मोद कुमावत

लेfचरर

�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट), औरंगाबाद

फोटो कॅdशन : ३१ जानेवार) २०१९ रोजी Gतसtया प�रसंवादाम;ये SARPs

22

Photo of kids in pink school uniform

23


�टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस� स (SARPs)

�रजनल अकॅड�ेमक अथॉ�रट) (आरएए) म;ये सुधारणा घडवून आणणे आ]ण 2मता Gनमा�ण करणे हे 'तजेस'

�कkपाच ेएक �मुख उ�^�ट होत.े तातडीने कम�चार) Gनयुfत करQयाची गरज होती. आरएएम;ये सुधारणा घडवून

आणQयासाठS योYय पाLता असलेkया iयfतीं�या ट)मची आवsयकता होती. gयातून SARPs ची संकkपना पुढे आल).

'तजेस'ची अंमलबजावणी आ]ण gयाचा �भाव �चर7थायी Vटकून राहQयासाठS SARPs ची भू�मका महggवाची ठरल).

SARPs म;ये पाच मु�य पाLता असणे आवsयक होत:े

१) �श2क ��श2णाच ेGनयोजन व अंमलबजावणी करणे

२) �श2क व TAG Coordinators ना मदत व माग�दश�न करणे

३) देखरेख, मूkयांकन व अहवाल �लखाण

४) सोशल मीKडया iयव7थापन

५) साम/ी �वकास

या पाचह) बाबतीत ४० Vदवसांच े�gय2 ��श2ण आ]ण TUVटश कौिFसलच ेऑनलाईन कोसmस यामुळे आता SARPs

Gनयोजन व संपूण� महारा��ातील �श2कां�या सीपीडीची अंमलबजावणी करQयात सराईत झाले आहेत.

गेkया तीन वषा�त २२ SARPs �या या ट)मने महारा��ातील अमरावती, औरंगाबाद, बीड, Vहगंोल), नागपूर, नंदरुबार,

ना�शक, गड�चरोल) आ]ण यवतमाळ या नऊ िजk�यांम;ये ३०० TAG Coordinators ना Gनयोजनात मदत केल) आहे

तसेच ��श2ण Vदले आहे. वग� Gनर)2णात त ेTUVटश कौिFसल ��श2ण कFसkटFटस�या सोबत होत ेव ��श2ण

�शTबरां�या कामकाजाच ेदेखील gयांनी Gनर)2ण केले.

SARPs म;ये घडून आलेला �वकास 7प�टपणे Vदसून येतो असे आणखी एक 2ेL !हणजे gयांना तंL�ानाची माVहती

�मळाल) आ]ण आता �श2कांना मदत करQयासाठS त े तंL�ानाचा वापर करत आहेत. �श2कांसाठS O�वटर व

WhatsApp चॅOस करणे SARPs नी �शकून घेतले आहे. gयांनी झूमचा (iह�यु�अल िiहडीओ कॉFफरिFसंग dलॅटफॉम�)

वापर कaन ऑनलाईन बैठका (उदाहरणाथ�, TAG Coordinators �या बैठका) घेतkया आहेत. काह) SARPs नी तंL�ान

�शकून घेQयात पुढाकार घेतला आ]ण नंतर आपkयाला �मळालेल) माVहती इतर SARPs व TAG Coordinators पयbत

पोहोचवल). gयांनी पुढे जाऊन �श2कांना मदत पुरवQयासाठS तंL�ानाचा वापर केला आहे. एका iयfतीकडून

दसुtयाकड े अशा�कार�या �शकQया�या प^तीमुळे तंL�ान �शकून घेताना नेहमी जी भीती मनात असत े ती दरू

होQयास मदत झाल).

SARPs �या 2मता २०१८ मधील तजेस प�रसंवादाम;ये Vदसून आkया. भाषणां�या अनेक �7तावांमधून

सादर)करणासाठS �व�श�ट iयfतींची Gनवड करQयात gयांनी महggवाची भू�मका Gनभावल). या �X4येतील gयां�या

सहभागामुळे ठळकपणे जाणवले क}, �श2कासंाठS इं/जी भाषा �शक�वQया�या उप4मांच े Gनयोजन, आयोजन आ]ण

�gय2ात अंमलबजावणी करQया�या संपूण� 2मता gयां�याम;ये आkया आहेत.

यापुढ)ल भागात काह) SARPs नी आपले अनुभव, gयां�या कामाच े ना�वFयपूण� 7वaप आ]ण gयांना +या सम7या

भेडसावत होgया gया कशा �कारे दरू केkया त ेआपkयासमोर मांडले आहे.

24

�श2क व TAG Coordinators च ेसीपीडी व माग�दश�नासाठS आयसीट)

अशोक चiहाण २००५ साल) �ाथ�मक �श2क !हणून �जू झाले. २०१६ सालापासून त ेना�शक िजk�यात SARP in-

charge आहेत.

अशोक चiहाण यांचा {लॉग वाचQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

तजेस�या �भावासंदभा�त अशोक चiहाण यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

'तजेस' म;ये मला �मळालेल) सवा�त मोठS गो�ट !हणजे तंL�ाना�या वापराच े �ान. शै2]णक व �शासक}य

कामांसाठS सवाb�या समFवयाने काम करQयासाठS तंL�ानाने खूप मदत केल). मी काह) वषाbपूव� क!dयुटरचा एक

बे�सक कोस� केलेला होता. पण सोशल मीKडया, {लॉग �लVहणे इतकेच काय तर, ईमेल करणे देखील मला जमत

नiहत.े 'तजेस'म;ये सहभागी झाkयानंतर मी O�वटर, WhatsApp, फेसबुक ह) मा;यमे आ]ण गूगल डॉfस, झूम

�मट)ंYस आ]ण पॅडलेट ह) सॉ�टवेअस� वापa लागलो.

मु�या;यापक, TAG Coordinators आ]ण �श2ण अ�धकार) यां�यासाठS मी एक WhatsApp /ुप बनवला. या /ुपवर

TAG Coordinators gयां�या सम7या सांगत आ]ण gयाचVठकाणी gया तातडीने सोडवkया जात असत. मी काम करत

असलेkया िजk�याम;ये TAGs सु� करQयात याची मदत झाल). TAG मधील उपि7थतीवर देखरेख ठेवQयासाठS या

/ुdसचा उपयोग होतो. TAG Coordinators बैठका कशा�कारे घेतात हे या /ुdसमधून इतरांपयbत पोहोचवQयासाठS

gयांना �ोgसाहन देQयात आले. TAGs आ]ण gयां�या वगाbच े फोटो व िiहडीओज /ुपमधील इतरांसोबत शेअर

करQयासाठS देखील gयांना �ोgसाहन Vदले जात.े TUVटश कौिFसल �ेGनगं कFसkटFटससोबत वग� आ]ण TAG

Gनर)2णांम;ये मला आढळून आलेkया गो�ट), माझी मत े देखील मी शेअर केल). यामधून सकाराgमक �GतX4या

देQयावर भर Vदला जात असkयामुळे आता �श2क मला gयां�या वगाbच े Gनर)2ण करQयासाठS आमंTLत करतात.

आता �श2कांसाठS वग� Gनर)2ण हे gयांना सकाराgमक �ोgसाहन, �ेरणा �मळवून देणारे बनले आहे.

एका SARP ��श2णाम;ये डेमन7�ेशन चाट� दाखवला गेkयानंतर मी O�वटर वापरायला सु�वात केल). O�वटर

�भावीपणे कसे वापरता येऊ शकत ेत ेपVहkयांदाच अनुभवले. तiेहापासून मी माvया 7वतः�या सीपीडीसाठS आ]ण

�श2कांना माग�दश�न करQयासाठS O�वटरचा Gनय�मतपणे वापर करतो. इंिYलश लँYवेज ट)�चगं �ॅिfटशनस�ना फॉलो

करता येत,े अनेक नवनवीन कkपनांची माVहती �मळत.े �श2कां�या उपयुfत पो7Oस शेअर केkयामुळे जे �श2क

फारसे Gनपुण नाह)त gयांनाह) भरपूर माVहती उपल{ध होते आ]ण gयाचा त ेफायदा कaन घेऊ शकतात. मला हे

सांगताना अGतशय आनंद होतो क}, मी आजवर ९९५ O�वOस केल) आहेत आ]ण माझ े१३९५ फॉलोअस� आहेत. TAG

बैठकांनंतर TAG Coordinators जी मत ेमांडतात ती देखील मी O�वट करतो आ]ण माvया �GतX4येसोबत फोटो शेअर

करतो. माvया ८०% O�वOस तजेस �कkपाब�ल आहेत. यामुळे �श2क व SARPs ना देखील O�वटरवर येऊन

इं/जी भाषा �शकवQयाब�ल अ�धक जा7त माVहती �मळवQयाची �ेरणा �मळाल).

मी एक �चतंनशील पTLका ऑनलाईन सु� करQयाब�ल �वचार करत होतो आ]ण gयातून {लॉ�गगंची सु�वात केल).

WhatsApp, O�वटर हे काह) कायम7वaपी नाह)त पण {लॉग द)घ�काळपयbत Vटकून राहून शकतो आ]ण {लॉगमधील

मजकूर शोधून काढला जाऊ शकतो. मे २०१७ म;ये मी {लॉ�गगं करायला स�ुवात केल). (माझा {लॉग

वाचQयासाठS कृपया खाल)ल fयूआर कोड 7कॅन करावा). आजवर मी ३० पे2ा जा7त {लॉYस �लVहले आहेत. मी

TAGs ना Vदलेkया भेट) आ]ण वगा�तील Gनर)2णे हे याच े�मुख �वषय आहेत. (हे माझे �लखाण �श2कांना देखील

खूप आवडत)े

तजेसम;ये तंL�ाना�या वापराला �ोgसाहन Vदले गेkयामुळे महारा��ातील �श2कांना एकL येQयासाठS एक dलॅटफॉम�

�मळाला. माVहतीची अमया�द देवाणघेवाण आ]ण पूव� कधीह) �मळाkया नiहgया इतfया मुfत �श2णा�या संधी

याम;ये याची खूप मदत झाल).

25

माग�दश�न व Gनर)2ण कौशkयांचा �वकास

कkपना बनसोड यांनी २००२ साल) �ाथ�मक �श2क !हणून आपkया कारXकद�ला सु�वात केल). २०१६ सालापासून

गड�चरोल) िजk�यात gया SARP !हणून काम करत आहेत.

तजेस�या �भावाब�ल कkपना यांच ेमनोगत gयां�याच त�डून ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

TUVटश कौिFसल �ेGनगं कFसkटFटससोबत तजेस �कkपाची देखरेख आ]ण मूkयांकन कामे करत असताना मला वग�

Gनर)2ण कसे करावे त े�शकायला �मळाले. �श2कांना gयां�या काम�गर)ब�ल सकाराgमकता आ]ण रचनाgमकतकेड े

नेणारा, gयां�या �वकासाला �ोgसाहक ठरेल असा �Gतसाद कसा �यायचा त ेमी या कामातून �शकले. मी सँड�वच

फ}डबॅकब�ल वाचले होत े पण जेiहा मी �ेGनगं कFसkटFटसना त ेवापरताना पाVहले तiेहा मला कळून आले क},

gयाचा �श2क आ]ण TAG Coordinators वर Xकती सकाराgमक �भाव होऊ शकतो.

उदाहरणाथ�, माvया असे Gनदश�नास आले क}, एक �श2क TAG बैठकांम;ये जे काह) �शकले होत े त े अंमलात

आणQयाचा �यgन करत होत.े काह) �व�याuयाbनी एक नाVटका सादर केल) आ]ण इतर �व�याuयाbनी ती पाVहल).

�े2क �व�याuयाbनी gयावर �GतX4या Vदkया. �श2कांना माVहती होत ेक}, मी हे पाहणार आहे आ]ण gयांनी gया

पाच �व�याuयाbकडून संवाद पाठ कaन घेतले होत.े gयामुळे �व�याuयाbनी काह)च चुका केkया नाह)त. माvया

�Gतसादात मी दोन गो�ट)ंवर भर Vदला: gयांनी gया पाच मुलांना का Gनवडले आ]ण +यांनी फfत गdप बसून त े

पाVहले gयांच ेकाय. gया मुलांना अजून कसे समा�व�ट कaन घेता आले असते? gया �श2कांनी माFय केले क}, gया

पाच �व�याuयाbच े इं/जी चांगले होत ेआ]ण gयांनी असेह) सां�गतले क}, यापुढे त ेसं�म� /ुdस बनवतील +यामुळे

�gयेकाला संधी �मळेल. माझा दसुरा मु�ा पाठांतराब�ल होता. �श2कांनी माFय केले क}, मुलांना 7वतःच ेसंवाद

तयार करQयासाठS �ोgसाहन Vदले गेले पाह)जे. काह) Vदवसांनी अचानक Vदलेkया भेट)त मला gयांचा एक नाVटका

उप4म बघायला �मळाला आ]ण मला अGतशय आनंद झाला क}, gयांनी �gयेक चार �व�याuयाbच ेतीन समूह तयार

केले होत.े �gयेक समूहाला वेगवेगळे �वषय Vदले होत े- 'बाजारहाट' '�मLांसोबत' इgयाद). �श2कांनी �व�याuयाbना

7वतःच ेसंवाद तयार करQयासाठS �ोgसाहन Vदले. एवढेच नiहे तर, �gयेकाला आळीपाळीने सहभागी होQयासह) वाव

Vदला. मुलांना एकमेकांना समजून, सांभाळून घेQयाची सवय झाल) होती आ]ण काह) चुका जर) झाkया असkया तर)

gयांनी सवाbनी अGतशय आgम�वsवासाने हा उप4म पूण� केला.

�GतX4या देताना �श2का�या बल7थानावर ल2 कq �)त करायच ेहे मी �शकले. एखादा �श2क खूप जा7त चुका जर)

करत असेल तर) gया�याम;ये काह) न काह) बल7थान असत,े जसे मुलांसोबत gयांच ेस�य Xकंवा एखादा उप4म

राबवQयाची प^त इgयाद). नंतर सुधारणेला कुठे-कुठे वाव आहे gयाब�ल चचा� करताना सूचना करणे योYय ठरत.े

असे करत असताना नकाराgमक भाषा न वापरQयाची काळजी घेतल) गेल) पाVहजे. सुधारणेला कुठे वाव आहे gयाची

चचा� करताना �sन �वचारणे नेहमी चांगले असत,े उदाहरणाथ�, जर तु!ह) या ऐवजी हे केले असत ेतर जा7त चांगले

झाले असत ेअसे तु!हाला वाटत ेका? हे तंL वापरले तर �श2क सूचनांचा, चचmचा अ�धक मोक�या मनाने �वचार

करतात. आपला �Gतसाद त े 7वे�छेने 7वीकारतात. सवा�त शेवट) gयां�या आणखी एखा�या बल7थानाचा उkलेख

ठळकपणे केkयाने चचmचा समारोप सकाराgमकतनेे होतो.

तर असा असतो सॅFड�वच फ}डबॅक!

26

TAG Coordinators व �श2कांना मदत व माग�दश�न

स�चन यादव हे गेल) १८ वषm �शकवत आहेत. त ेना�शक िजk�याच े�भार) SARP आहेत.

तजेस आ]ण gया�या �भावाब�ल स�चन यादव यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया या fयूआर कोडला 7कॅन करा.

SARP !हणून ��श2णातून मी माग�दश�क बनलो. जेiहा मी एखादा �श2क Xकंवा TAG Coordinator �या �वकासा�या

एखा�या मु�यावर �वचार करत असतो तiेहा तजेसम;ये मला �मळालेल) �शकवण वापaन सकाराgमक, रचनाgमक

�Gतसाद देतो, gयामुळे �श2कानंा �ोgसाहन �मळत ेआ]ण त े7वतःच उपाययोजना शोधून काढतात.

सकाराgमक भाषेचा वापर, चुका द�ु7त करQया�या �व�वध प^ती आ]ण �Gतसादा�वषयीची �व�श�ट धोरणे यामुळे

माग�दश�क !हणून माझी भू�मका अ�धक सशfत बनल) आहे. यातून मला व मी +यांना माग�दश�न करतो gया

सवाbना लाभ �मळत आहेत. उदाहरणाथ�, �वकासा�या अनेक संधी सांगQयापे2ा मी आता फfत एकाच गो�ट)ची

Gनवड करतो (जसे, सूचना देणे, सव� �व�याuयाbना सहभागी कaन घेणे, गGतबोध उप4म वापरQयासाठSची कारणे)

आ]ण gयाब�ल सखोल चचा� करतो. �Gतसादाब�ल�या चचा� देखील अ�धक साचबे^ असतात, कारण आता मी

��ऑबजवmशन त ेपो7टऑबजवmशन फॉरमॅट वापरतो. Gनर)2ण पूव� चचmमुळे जवळीक Gनमा�ण होQयास मदत होत,े

�श2कांना ध�यामधून बोलता येत ेव Gनर)2णासाठS तयार होता येत.े दसुर)कड ेGनर)2णानंतर�या चचmमुळे �श2क

वेगळे, नवीन काय कa शकतात याब�लच ेgयांच े�वचार, कkपना iयfत करQयास वाव �मळतो. सरतशेेवट) मी काह)

सूचना मांडतो. परंतु gयाआधी +याच े Gनर)2ण करQयात आले आहे gया �श2का�या बल7थानांब�ल जाणीवपूव�क

ठळकपणे उkलेख करतो.

या संपूण� �X4येत मला जी �शकवण �मळाल) gयाची माग�दश�क !हणून काम करताना मला खूप फायदा झाला.

Gनर)2णांमुळे सातgयाने सुधारणांना वाव �मळतो, �श2कां�या �व�श�ट गरजा आ]ण संदभ� ओळखून gयानुसार काम

करता येत.े gयामुळे आता अशी प�रि7थती Gनमा�ण झाल) आहे क}, �श2क 7वतःहून �GतX4या मागतात, gयांना

�GतX4यांची उgसुकता असत,े दडपण नाह)!

फोटो कॅdशन - वगा�तील उप4मात �व�याuयाbचा सX4य सहभाग

27

�ाgय�2क}करण: शेकडो श{दांइतक} �भावी ठरणार) एक कृती

कृGतका बुरघाटे यांनी १९९८ साल) Vहदं), मराठS आ]ण इं/जी भाषा �श2क !हणून कारXकद�ची सु�वात केल). आता

SARP !हणून gया गड�चरोल) िजk�या�या �भार) आहेत.

तजेस आ]ण gया�या �भावाब�ल कृGतका बुरघाटे यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

गड�चरोल)म;ये काम करत असताना TAG Coordinator बनQयासाठS पुरेशा सं�येने �श2कांकडून अज� �मळवणे हे

माvयासमोर)ल सवा�त मोठे आiहान होत.े काह) �श2क आ]ण कq � �मुख सु�वातीला या �कkपात सहभागी होQयास

तयार नiहत.े भाषणे, माVहती �वsलेषण, अहवाल, यश7वी TAGs ची �चLे, उदाहरणे आ]ण िiहडीओज यांचा वापर कaन

�श2कांना �ोgसाVहत करQयाचा मी �यgन केला. पण याचा फारसा काह) फायदा झाला नाह). �श2कां�या मनात

��श2ण काय�4मांब�ल आधीपासून काह) कkपना होgया, ��श2ण हे iयावहार)क कमी आ]ण सै^ांGतक जा7त असत,े

gयाचा वगा�त �gय2 �शकवQयाम;ये फारसा फायदा होत नाह) हे gयां�या मनात पfके बसलेले होत.े अशा

��श2णासाठS �वास कaन जाQयासाठS �श2क नाखूष असायच.े तiेहा मला आठवले क}, तजेस ��श2णात

कोणgयाह) ऍिfटिiहट)�या आधी �ाgय�2के दाख�वल) जायची, gयामुळे ��श2णातील �वषय जा7त 7प�टपणे,

सहजपणे समजायचा. ��श2णात �श2कांचा सहभाग वाढावा यासाठS मी हाच wि�टकोन वापरQयाच ेठरवले.

मी TAG बैठका कशा असतात आ]ण Kडिजटल मीKडया कसा वापरायचा gयाची �ाgय�2के देQयास सु�वात केल) आ]ण

अGतशय उgतम �Gतसाद �मळू लागला. TAG बैठक आ]ण बाहेरह) TAG Coordinator ची भू�मका काय असत ेत ेमी

समजावून सांगू लागले. यामळेु प�रि7थतीत सुधारणा होऊ लागल).

तजेस �कkपात �कkप Gनयोजनाब�ल जे ��श2ण Vदले होत े gयाचाह) खूप फायदा झाला. Vदवसा�या �gयेक

टddयावर कोण, काय, कधी आ]ण कसे काम करणार gयाची आखणी मी केल). TAG Coordinators सोबत आ!ह)

Gनिsचत केले क}, �रसोस� बुकच े कोणत े भाग आ!ह) वापरणार आहोत आ]ण gयामागची कारणे देखील ठरवल).

सवा�त शेवट) आ!ह) संपूण� ि74dट एकL जुळवल), हे सव� करताना सोdया इं/जीचा वापर केला. +या �श2कांना

इं/जी बोलQयाचा �वशेष सराव नiहता gयांना दडपण येऊ नये हा यामागचा उ�ेश होता. gयांना 7वतःहून जाणवावे

क} TAG सहजशfय आहे, हा उ�ेश मी डो�यासमोर ठेवलेला होता.

उदाहरणाथ�, �सर�चाम;ये TAG Coordinators नiहत े आ]ण gयाVठकाणी TAGs सु� होणे खूप गरजेच े होत.े

�वभाग�मुख, मु�या;यापक आ]ण {लॉक �रसोस� पस�Fस यां�याकडून सहकाय� �मळणे माvयासाठS आवsयक होत.े

बैठकांनंतर बीआरपीज कडून �gयेक कk7टरमधून कमीत कमी दोन उमेदवार पाठवले. �श2कांकडून +यांना चांगला

�Gतसाद �मळाला होता अशा TAG Coordinator ना आ!ह) यशि7वतांच ेअनुभव, िiहडीओज पाठ�वले आ]ण आम�या

योजनेनुसार TAG बैठक घेतल). सLा�या शेवट) �श2क खूपच उgसाह) झालेले होत.े या सLाम;ये आपkयाला खूप

काह) �शकायला �मळाले याची जाणीव gयांना झालेल) होती. त ेसहभागी होQयासाठS उgसुक होत.े इतकेच नiहे

तर, gयांनी असेह) सां�गतले क}, जर त ेTAG Coordinator !हणून Gनवडले जाऊ शकले नाह)त तर ते भ�व�यात TAGs

साठS सोयी उपल{ध करवून देQयासाठS Gनिsचतपणे �यgन करतील.

ह) प^त खूपच यश7वी झाल). लवकरच माvया ल2ात आले क}, आता 7वयंसेवकांची सं�या भरपूर झालेल) होती

आ]ण �gयेक fल7टरसाठS फfत एकाचीच Gनवड करQयाचे काम कठSण होऊन बसणार होत.े �ाgय�2क प^तीचा

हा प�रणाम Vदसून आला होता.

एक कृती १०० श{दांपे2ा कैक पट)ंनी जा7त �भावी ठरल)!

28

सीपीडी १४० श{दात

Gनसार शेख हे १३ वषm �शकवत आहेत. SARP !हणून त ेऔरंगाबाद िजk�याच े�भार) आहेत.

Gनसार शेख तजेस आ]ण gया�या �भावाब�ल काय बोलतात त ेपाहQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

तजेस �कkपात सहभागी झाkयामुळे माvयाम;ये �श2क त े �श2क ए+युकेटर असे प�रवत�न घडून आले. तजेस

��श2णाम;ये इतर गो�ट)ंबरोबर)नेच आ!हाला माVहती पुि7तकांच े �लखाण, �कkप राब�वणे आ]ण Vहतधारकांसोबत

संवाद याचहे) ��श2ण Vदले गेले होत.े पस�नल लGनbग नेटवfस� (पीएलएन) आ]ण सीपीडीसाठS सोशल मीKडयाचा

वापर या दोन अGतशय रोचक आ]ण �ेरणादायी गो�ट) मला �शकायला �मळाkया.

आज मी O�वटरवर खूप सX4य आहे. माझ े ६७० फॉलोअस� असून मी ५६० वेळा O�वOस केले आहेत.

#teachingspeaking #elt #fluency #accuracy यासारखे हॅशटॅYस वापaन मी माvया पो7Oस करत असतो. यामधून

मला सीपीडीचा �भाव Vदसून आला. इं/जी भाषा �शकवQया�या बाबतीत कोणकोणgया घडामोडी होत आहेत gयाची

इgयंभूत माVहती मला यामुळे �मळत राहत.े मी �q�सवर ल2 ठेऊन असतो, �व�वध प�रषदा, प�रसंवाद आ]ण

वेTबनास�ची माVहती घेत राहतो आ]ण शfय असेल तर gयात सहभागी होतो. O�वटरमळेु मला भाषेब�ल माVहती

�मळवQयात मदत होत,े श{दसं/ह वाढवणारे खेळ, �वचार �वgृत करणार) उपकरणे यांची माVहती �मळत.े �श2क

आ]ण �व�याuयाbसोबत मी gयांचा उपयोग करतो.

एका सहकाtयासोबत मी पVहले O�वटर चॅट (#Tejas4ed) आयोिजत केले, ज ेमVहFयातून एकदा होते. जेiहा आ!हाला सवा�त

पVहkयांदा O�वटर चॅट करQयास सां�गतले गेले तेiहा मला वाटले होते क} यासाठS काह)च तयार) आ]ण Gनयोजनाची आवsयकता

नाह) पण हा माझा गैरसमज ठरला! द)घ� चचा�, चॅOस कसे आयोिजत करायचे याची तपशीलवार माVहती आ]ण भरपूर तयार)नंतर

आ!ह) अखेर)स स+ज झालो. एखा�या �वषयावर सशंोधन करणे आ]ण आधीच �sन तयार कaन ठेवणे यामुळे मला �वषयावर

ल2 कq V�त करQयात मदत झाल). �sन खुkया 7वaपाचे असणे आवsयक असते जेणेकaन सहभागींना १५ ते २० �मGनटे तर)

चॅट करता येऊ शकेल. चॅट खूप यश7वी झाला, �श2कांकडून भरघोस �Gतसाद �मळाला. �श2कानंी आपkया सम7या मांडkया

तसेच एकमकेांना सम7या सोडवQयात सहकाय� केले. अशा �कारे सव� 7ने�यांचा एक सहयोग समूह तयार झाला. पुढ)ल

चॅOससाठS आ!ह) इतर SARPs आ]ण TAG Coordinators ना माग�दश�न आ]ण �ोgसाहन देQयास सु�वात केल).

आजवर आ!ह) इं/जी भाषा �शकवQयासंदभा�त साधारण डझनभर तर) O�वटर चॅOस आयोिजत केले आहेत. ह) तासाभराची सL े

असतात, याम;ये जा7तीत जा7त १४० श{दां�या पो7Oस करता येतात आ]ण जवळपास ८०-९० �श2क सहभागी होतात. ज ेया

चॅOसम;ये सहभागी होऊ शकत नाह)त gयां�यासाठS आयोजक {लॉYस तसचे WhatsApp पो7Oस म;ये चॅOसचा साराशं उपल{ध

करवून देतात. माvया सीपीडीसाठS मी 7वयंपूण� असावे अशी माझी इ�छा होती आ]ण ते कसे कराव ेहे मला ‘तेजस’ने �शकवले.

29

Gनर)2णे: �ोgसाहन व माग�दश�नाची सधंी

�ीधर नागरगोजे हे १९९१ सालापासून इं/जी �वषय �शकवत आहेत. २०१६ सालापासून ते बीड िजk�याचे SARP �भार) आहेत.

�ीधर नागरगोजे यांच ेतेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

TAG Coordinators व �श2कानंी आपापkया सीपीडीची जबाबदार) �यावी यासाठS gयांना माग�दश�न करणे, �ोgसाहन देणे हे

SARP या नाgयान ेमाझ ेकाम आहे. माझ ेअस े ठाम मत आहे क}, �श2क हे जोपयbत ना�वFयाचा ;यास घेऊन काम करत

नाह)त तोपयbत वगा�त काह)ह) प�रवत�न घडून येऊ शकत नाह). �श2क िजतका जा7त �े�रत असेल Gततके जा7त प�रवत�न

वगा�त घडून येईल. इं/जी �शकवQया�या बाबतीत 7वयंपूण� बनाव,े मोकळेपणाने, नवनवीन कkपना, �वचार अंमलात आणून

�शकवावे अशी इ�छा �श2कांम;ये Gनमा�ण होणे गरजेच ेआहे.

दर मVहFयाला मी तीन Xकंवा चार TAG बैठकांचे आ]ण TAG �श2कां�या ध�यांचे Gनर)2ण करतो. पVहkया वष� मी TUVटश

कौिFसल �ेGनगं कFसkटFटससोबत राहून Gनर)2ण कस े कराव े त े �शकलो, TAG Coordinators तसचे �श2कांना gयां�या

ध�यां�या मांडणीम;ये मदत कशी करावी आ]ण gयां�या �वकासाला पोषक ठरेल असा �Gतसाद कसा �यावा त े मी �शकलो.

gयामुळे जेiहा मी Gनर)2णाला स�ुवात केल) तेiहाह) मी gयाच प^तीचा वापर केला. काह) �व�श�ट मु�यांवर ल2 कq V�त कaन

gयानुसार माझा �Gतसाद Vदला.

सु�वाती�या Gनर)2णांम;ये जा7तीत जा7त वेळ TAG Coordinators बोलत असत आ]ण Xकतीतर) �श2क अिजबात बोलत नसत.

TAG Coordinators सोबत होणाtया माvया चॅOसम;ये मी gयानंा बैठक}ब�ल �वचार �कट करQयास मदत केल) आ]ण �श2कांना

जा7त सX4यपणे कस ेसहभागी कaन घेता येईल gयासाठS नवनवीन उपाय शोधून काढQयासाठS �ोgसाहन Vदले. उदाहरणाथ�,

TAG Coordinator �श2कांना Gनयुfत कa शकतात Xकंवा gयापे2ाह) चांगले !हणजे आळीपाळीन े�श2कांना सहभागी करवून घेऊ

शकतात. अशा�कारे बुजरे �श2क देखील सोप े इं/जी श{द, वाf�चार वापaन सहभागी होQयास सु�वात करतात. मी gयांना

असा सkला Vदला क}, जर gयानंा काह) श{द इं/जीम;ये बोलता येत असतील तर gयांना काह) श{द मराठSत बोलू �यावेत, पण

gयांनी बोलणे आवsयक आहे. अशा�कारे TAG Coordinators नी इतर �श2कांना इं/जी बोलQयासाठS �ोgसाVहत केले.

TAG Coordinators व �श2कांम;ये प�रवत�न आ]ण �वकास घडून आलेला पाहणे खूप उgसाहवध�क आहे. �वचार, कkपना �कट

कराय�या !हणजे काय ते सु�वातीला �श2कांना समजत नiहते. 'तु!ह) हे आधीपे2ा वेगळेपणान ेकसे कa शकाल?' असे �sन

�वचारkयाने gयानंा �कट)करणात मदत �मळाल). माvया 7वतः�या कkपना, उपाय gयांना सांगणे मी कटा2ाने टाळले. आपले

Gनर)2ण केले जात आहे याब�ल �श2कामं;ये खूप उgसकुता असायची, !हणून मी धडा सु� असताना माvयासोबत फ}डबॅक

फॉ!स� नेत नसे. माvया नोOस मी नंतर तयार करायचो. आपले Gनर)2ण केले जात आहे याची gयांना सवय होणे गरजेचे आहे,

Gनर)2णाची भीती न वाटता gया�वषयी सकाराgमक �वकासाचा wि�टकोन Gनमा�ण झाला पाVहज े हे मी �शकलो. काह)वेळा धड े

घेQया�या पया�यी प^ती मला सचुवाiया लागत. पण जेiहा �श2क 7वतःहून काह)च कkपना देQयात असमथ� ठरत तेiहाच मी

माvया सूचना देत अस.े जेiहा �श2कां�या ल2ात आले क}, वगा�त नवनवीन �योग करणे मजेशीर आहे तेiहा ते याम;ये

सहभागी झाले. यानंतरची माझी Gनर)2णे ठरवून Vदलेkया फॉरमॅटनुसार पार पडू लागल).

आता मला Vदसून येते क}, जे TAG Coordinators आधी इं/जी बोलायला घाबरायच ेते आता अGतशय आgम�वsवासाने इं/जी

बोलू शकत आहेत. आता मुले देखील �श2कांसोबत संवाद साधतात. gयां�या इं/जी भाषा वापरात सुधारणा झाल) आहे आ]ण

उgसाह देखील वाढला आहे. TAG Coordinators व �श2क WhatsApp /ुdसवर आपापले वगा�तील अनुभव एकमेकांना सांगतात.

आता तेजस ह) सवाbचा सहभाग असलेल) चळवळ बनल) आहे.

30

ईएलट) चचाbसाठS WhatsApp चा वापर

सु�चता माहोरकर या गेल) १७ वषm �श2क आहेत. गेkया दोन वषाbपासून gया SARP !हणून औरंगाबाद िजk�या�या �भार)

आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल सु�चता यांचे मत ऐकQयासाठS कृपया हा fयआूर कोड 7कॅन करा.

SARPs !हणून आ!हाला �व�वध �वषयांच े��श2ण देQयात आले. याम;ये सोशल मीKडया iयव7थापन, माग�दश�न कस ेकराव े

आ]ण साम/ी �लखाण यांचा समावेश होता. सु�वातीला मला सोशल मीKडया वापराच ेखूप दडपण आले होत ेपण आता माvया

सीपीडीसाठS मी सोशल मीKडयाचा Gनय�मतपणे वापर करत.े मी अनेक वेबसाईOसना भेट) Vदkया आहेत, ईएलट)ब�ल लेख वाचले

आहेत आ]ण काह) मॅ�सiह ओपन ऑनलाईन कोसmसदेखील (MOOC) केले आहेत. इतरांच े अनुभव वाचून मला भाषा

�शकवQयासंदभा�तील अनेक नवनवीन मु�े समजले. चुका द�ु7ती, �Gतसाद यंLणा, �श2ण साVहgयाचा वापर कसा करावा आ]ण

वगा�तील फळा �भावीपणे कसा वापरावा या बtयाच गो�ट) मी यातून �शकले. �शकQयाचा हा एक उgतम माग� आहे. सोशल

मीKडयामुळे माझ ेपीएलएनदेखील (PLN) �व7तारले आहे.

तेजसम;ये मी +यांना माग�दश�न देते gयां�यासोबत देखील सोशल मीKडया वापरणे मी सु� केले. TAG Coordinators आ]ण

�श2कांसाठS मी WhatsApp वर दोन /ुdस तयार केले आहेत. gयाम;ये २५० पे2ा जा7त सद7य आहेत. या /ुdसवर आ!ह)

�व�वध शै2]णक �वषयांवर चचा� करत असतो. वष�भरापूव� मी पVहkयांदा चॅट केले आ]ण तेiहापासून �श2कानंा मदत

करQयासाठS WhatsApp /ुdसचा वापर कसा करायचा त े मी �शकले. ऑनलाईन चॅOस करत असताना आपले आचरण कस े

असायला हव ेहा अGतशय महggवाचा मु�ा मला �शकावा लागला. उदाहरणाथ�, सद7यांनी अनावsयक संदेश आ]ण फॉरव��स पो7ट

कaन /ुप 7पॅम कa नये हे खूप गरजेच ेअसते. सद7य चॅट�या मा;यमातनू Xकती वेगवेग�या �कारे संवाद साधतात, सहभागी

होतात हे पाहणे खूप रोचक ठरत.े काह)वळेा जेiहा ते �व�श�ट �ोतांसह)त चॅटसाठS तयार) करत नाह)त तेiहा वाईट वाटते. पण

काह)वेळा आवsयक ते सव� वाचन कaन माVहती गोळा कaन �श2क मला आsचय�चXकत करतात. gयांच ेहे वागणे माvयासाठS

�ेरणादायी असते. काह)वेळा आयोजकांपैक} एकजण चांगल) तयार) कaन आलेला असतो पण इतरांची तयार) झालेल) नसते.

चॅOसचे Gनयोजन करताना मला हे सव� मु�े ल2ात �यावे लागतात. मी माग�दश�क असkयामुळे मला नीट तयार) करावी लागत,े

�वषयाचे चांगले वाचन कराव ेलागते. �वषयावर चार �sन तयार कaन मी आयोजकांना मदत देखील करते. हे �sन एखा�या

iयfतीला �वचारले जाऊ शकतील अस ेअसाव ेलागतात, gयामधून �वषया�या मु�य गा�यावर ल2 कq V�त कराव ेलागत,े काय, कधी

आ]ण का वापरले जावे आ]ण gयासोबत काय करावे आ]ण काय कa नये यांचाह) समावेश gयाम;ये असावा लागतो. सद7यांपैक}

काह)जण सX4य योगदान देत नाह)त पण मला अस ेल2ात आले आहे क}, ते नंतर gयां�या सवडीनसुार सव� चॅOस वाचतात.

चॅOसम;ये आ!ह) �श2कांनी दरVदवशी सराव करावा यावर भर देतो आ]ण gयां�याम;ये सुधारणा कशा घडून येतील त ेपाहतो,

!हणूनच मी मानते क}, या चॅOसमुळे �श2कां�या सीपीडीला चालना �मळत.े उदाहरणाथ�, एका चॅटम;ये आ!ह) एक�वसाiया

शतकातील चार कौशkयांचा आ]ण ती आम�या �व�याuयाbम;ये कशी आणता येतील याचा समावशे केला. मी MOOCs साठS

काह) महggवा�या �लfंस देखील शेअर केkया +या काह) �श2कांनी पाVहkया आहेत. एकाच मु�यावर काम करणाtया

�मLमंडळींच ेछोटे WhatsApp /ुdस, जस े�व�वध इयgतांना �शकवणारे �श2क Xकंवा उदू� मा;यमात �शकवणारे �श2क यांच े/ुdस

केkयामुळे सहकार) एकमेकांसोबत संवाद साध ूलागले आहेत आ]ण gयामळेु सहकाया�ला �ोgसाहन �मळाले आहे. या /ुdसम;ये

सम7या व आiहान े मांडल) जातात आ]ण gयावर)ल उपायांब�ल चचा� केल) जात.े या चचाbम;ये सहभागी झाkयामळेु मला

आiहानांचा सामना कसा करायचा gयाच ेनव ेउपाय समजतात. WhatsApp कसे वापरायच ेहे �शकkयामुळे माvया �ानात भर

पडल). मी आता TAG Coordinators व �श2कांना अ�धक स2मतेने माग�दश�न कa शकत.े

31

Gनयोजन न करणे !हणजे अपयशाचे Gनयोजन

सुरq� करवंदे हे गेल) २४ वषm �श2क !हणून काय�रत आहेत. SARP !हणून ते औरंगाबाद व यवतमाळ िजk�यांचे �भार) आहेत.

सुरq� करवंदे यांचे तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

'तेजस' सु� होQया�या आधी शाळेत माझ ेइं/जी �शकवणे खूप वरवरचे होते आ]ण एखादे iया�यान �यावे gया�कारे मी �शकवत

असे. आज मी कोणgयाह) ध�याची तयार) िजतfया सखोलपणे करतो Gततक} तयार) मी याआधी करत नiहतो. तजेसम;ये मी

�शकलो क}, कामाच ेGनयोजन न करणे !हणज ेgया कामात अपयशाच ेGनयोजन करQयासारखेच आहे. आता जेiहा मी ध�याचं े

Gनयोजन करतो तेiहा मी सवा�त आधी प�रणाम, उ�ी�Oये, वेळ, �व�वध टdपे आ]ण कोणता wि�टकोन, कोणती प^त वापरायची त े

ठरवतो. मी संवादासाठS कोणती प^त वापरणार आहे ते देखील ठरवतो. एंगेज 7टडी ऍिfटiहेट (ईएसए), �ेझFेट �ॅिfटस

�ो�युस आ]ण टोटल Xफिजकल �र7पॉFस या �शकवQया�या �व�वध प^ती मी �शकलो. यामधून इं/जी कसे �शकवायचे याच े

माझ े�ान �व7तारात गेले. याचा थेट प�रणाम वळे iयव7थापनावर झाला आ]ण ट)चर टॉक टाइम (ट)ट)ट)) कमी करQयात मदत

�मळाल). Gनयोजनामळेु मला �व�याuयाbना कसे व कधी सहभागी कaन �यायचे ते ठरवQयातह) मदत होते आ]ण मी

�लॅशका��स, हॅFडआउOस अशी उपकरणे आधीपासून तयार कa शकतो. आधी �व�याथ� आनंद) Vदसायच े पण आता gयां�या

�गतीमधूनह) �शकवQयाच ेचांगले प�रणाम Vदसून येतात. �sनावल)ं�या मा;यमातून घेतkया गेलेkया �Gतसादांमधूनह) gयांना

कसे �श2ण �मळत आहे ते Vदसनू येते.

�श2क ए+युकेटर !हणून 7पोकन इंिYलश व ऍडiहाF7ड 7पोकन इंिYलश या RAA�या �ोजेfटम;ये जेiहा मी काम करायला

सु�वात केल) तेiहा हे खूप जा7त उपयुfत ठरले. 'तेजस'म;ये मी +या प^ती �शकलो gयामुळे मी संवाद आ]ण सहभागाचा

समावेश असलेल) साम/ी तयार कa शकलो. याम;ये ट)ट)ट) तसेच 7टुडOंस टॉXकंग टाईम या मु�यांचाह) याम;ये समावशे

असतो. gयाच�माणे धडा Gनयोजनाब�ल मी जे ��श2ण घेतले gयाम;ये या प^तीचा समावेश केला आ]ण सहभागींना आपkया

ध�यांचे Gनयोजन �भावीपणे करता यावे यासाठS iयवहाय� उपकरणे पुर�वल), संवादाला अनकूुलता Gनमा�ण कaन Vदल) आ]ण

�व�याuयाbना इं/जी बोलQयाचा सराव iहावा यावर भर Vदला.

जेiहा मी TAG �श2कां�या काह) वगाbचे Gनर)2ण केले तेiहा gयांनी ध�यां�या Gनयोजनाची प^त वापरल) तसेच WhatsApp

चॅटम;ये मी जो ESA wि�टकोन आणला होता तो देखील gयांनी वापरला हे पाहून मला अGतशय आनंद झाला. gयांनी अGतशय

तपशीलवार Gनयोजन केले होते. gयाम;ये संवाद आ]ण �gयेक टddयासाठS �व�श�ट वेळ Vदलेला असणे यांचा समावेश होता.

माvया तंL�ान कौशkयांचा झालेला �वकास तर मला 7वतःलाह) अचंTबत करणारा आहे. TUVटश कौिFसलचा �ाथ�मक

�श2णासंदभा�तील एक ऑनलाईन कोस� मी केला, gयाम;ये मी ईमले आ]ण ऑनलाईन मसेेज कस ेपाठवायच ेत े�शकलो. आधी

मला लॉग इन कसे करायच ेते देखील माVहती नiहते आ]ण मी आता झमूवर �मट)ंYस घेतो. Vदलेले काम वेळेत पूण� करणे,

संवाद कौशkयाचंा �वकास, 7Lोताचंे यश7वी iयव7थापन आ]ण आgम�वsवास वाढवQयात 'तेजस'ने माझी मदत केल). सवा�त

महggवाचे !हणज ेया �कkपाने मला Gनयोजनात मदत केल) - Gनयोजन यशाचे!

32

फोटो: TAG Coordinators साठS TUVटश कौिFसलचे ��श2ण साVहgय

33

TAG Coordinators

'तेजस' म;ये TAG Coordinator अथा�त ट)चर ऍिfटिiहट) /ुप कोऑKड �नटरची भू�मका अGतशय महggवाची आहे. RAA आ]ण

TUVटश कौिFसलन े काटेकोर Gनवड �X4ये�या मा;यमातून २१२ पाL �श2कांची Gनवड केल). gयांना TUVटश कौिFसलन े १९

Vदवसांचे �gय2 ��श2ण व एक ऑनलाईन कोस� Vदला गेला आ]ण TAG Coordinator !हणून Gनयfुत करQयात आले. ��श2ण

व ऑनलाईन कोस�म;ये या �श2कांना फॅ�स�लटेशन कौशkये �शकवल) गेल). या ��श2णामुळे gया�ंया इं/जी भाषा नैपुQयांम;ये

सुधारणा झाल), वग� �श2णशा7Lासंबंधीच ेgयांच े�ान व समज याम;येह) मोलाची भर पडल).

�gयेक TAG Coordinator हा दोन Xकंवा तीन TAGs चा �मुख असतो. �gयेक /ुपची दर मVहFयातून एकदा तीन तासांची बैठक

होते. �gयेक TAG बैठक}ला एकाच भागातील जवळपास २० सरकार) �श2क उपि7थत असतात. gयामळेु या बैठकांम;ये

7थाGनक पातळीवर �श2कांना भडेसावणाtया अडचणी व gयांवर)ल उपाययोजना यावर भर Vदला जाऊ शकतो. gयां�या 7वतः�या

सीपीडीशी संबं�धत गरजा व इतर आवsयक गो�ट) पूण� केkया जाऊ शकतात. TAG Resource Book मधील मजकूर वापaन

TAG Coordinators बैठक घेतात आ]ण आपापkया समूहातील �श2कांसाठS gयाचा �ोत !हणून वापर करतात. �gयेक TAG

साठS सरावा�या w�ट)ने उपयुfत ठराव े !हणून त ेWhatsApp सु�वधेचा वापर करतात, gयामळेु �श2कांना वगा�त येणाtया

अडीअडचणी व उपाययोजना याब�ल एकमेकांशी चचा� करता येते. वगा�म;ये ते कोणकोणत े उप4म राबवत आहेत याच े

िiहडीओज /ुपसोबत शअेर कa शकतात. या संवाद व देवाणघेवाणीचा उपयोग कaन �श2क TAG बैठकां�या iयGत�रfत देखील

ते आपkया सीपीडीम;ये सधुारणा घडवून आणू शकतात.

TAG Coordinators नी �श2क ए+युकेटर !हणून gयां�या 7वतः�या ि7कkसवर, TAGs म;ये सहभागी होणाtया �श2कांवर आ]ण

gयां�या 7वतः�या वगाbवर �कkपाचा कसा �भाव पडला याचे अनुभव यापुढ)ल भागात सां�गतले आहेत.

34

तेजस: कथा प�रवत�ना�या

सकाराgमक wि�टकोन - उgतम स�ुवात!

��यांका दळवी या �ाथ�मक शाळेतील �श�2का आहेत. gया औरंगाबाद िजk�याम;ये TAG Coordinator आहेत. gया Gतसर) त े

पाचवी इयgतां�या एकूण २१ �व�याuयाb�या मkट)-/ेड वगा�ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल ��यांका दळवी यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

��यांका यांच े�व�याथ� आ]ण gयाचंे अनुभव याब�ल वाचQयासाठS कृपया पान 4मांक ८० वर जा.

फोटो कॅdशन - मुलांचा श{दसं/ह वाढावा यासाठS मा�ड मॅपचा वापर करताना

wि�टकोन व उ�^�टांम;ये बदल

तेजसम;ये सहभागी होQयाआधी मला �व�वध �ोतसाधनांचा शोध कसा �यायचा, gयाचंा उपयोग कसा कaन �यायचा gयाची

काह)च माVहती नiहती. �व�याuयाbसोबत माझा फारसा संवाद होत नसे. माvया �शकवQया�या प^ती देखील खूपच पारंप�रक

आ]ण �श2क-कq V�त होgया. नेमनू Vदलेला अ�यास4म पूण� करणे हा माझा उ�ेश असायचा. 'तजेस'मुळे माvया �शकवQयाम;ये

खूप जा7त सकाराgमकता आल). मला आ]ण माvया �व�याuयाbना याचा खूप फायदा झाला. तेजसम;ये सहभागी झाkयापासून

�शकवणे आ]ण �शकणे या दोFह) �X4यांब�लचा माझा संपूण� wि�टकोनच बदलला.

TAG Resource Book म;ये मला अनेक उप4मांची माVहती �मळाल) ज ेमला वगा�त �व�याuयाbसोबत करता येQयाजोगे होत.े

माझी �शकवQयाची प^त कशी चुक}ची आहे ते मला यातील लेख वाचून समजले. इतकेच नiहे तर, माझ ेवगा�तील �शकवणे

�व�याuयाbसाठS जा7तीत जा7त रोचक, मजेशीर आ]ण उपयुfत कसे ठरेल याचा �वचार करQयातह) मला याची खूप मदत झाल).

सवा�त महggवाचे !हणजे TAG बैठकांम;ये सहकाtयांसोबत साधलेला संवाद, �वचार, चचा� याचंी देवाणघेवाण यामुळे मला

iयावसाGयक �वकासात मदत �मळाल).

35

वग� ते प�रसंवाद

'�लसGनगं अँड यंग 7टुडOंस' या TAG Resource Book मधील लेखाम;ये वगा�त बोलfया बाहुkया वापरQयाची कkपना मला

वाचायला �मळाल). मी ध�यांम;ये gयाचा वापर केला आ]ण माvया ल2ात आले क}, माvया �व�याuयाbचा gया ध�यातील रस

लगेचच वाढला. हातातkया बोलfया बाहुkया, काठSवर �चटकवQया�या बोलfया बाहुkया आ]ण बोटावंर�या बाहुkया वापaन गो�ट)

सां�गतkया, नाVटकाचंा सराव कaन घेतला आ]ण सूचना देQयासाठS देखील gयांचा वापर केला. मुलांना याची इतक} गंमत वाटते

क}, त े7वतःहून या बोलfया बाहुkयांसोबत इं/जीत बोलू लागतात.

मग मी याची माVहती इतर �श2कांनाह) देQयाचे ठर�वले. यातूनच मला जानेवार) २०१८ म;ये भरवQयात आलेkया तेजस

प�रसंवादात सादर)करणाची संधी �मळाल). नऊ िजk�यातून आलेले TAG Coordinators आ]ण �श2कांनी माvया सादर)करणाच े

कौतुक केले. gयानंा ह) कkपना खूप आवडल). यामळेु �ोgसाह)त होऊन मी फेUुवार) २०१८ म;ये मुंबईतील चौuया इंटरनॅशनल

एआयएनईट) प�रषदेत सादर)करण केले. 'How to create teaching-learning environment in my classroom with puppetry' हा

माvया सादर)करणाचा �वषय होता. याVठकाणी देखील देशभरातून आलेkया �श2कानंी माvया कामाची �शंसा केल) व माvयाकडून

सूचना घेतkया. यातूनच झालेkया एका संवादातून मी ऍdट)स ऍfशन �रसच� मqटर 7क}म (AARMS) म;ये सहभागी झाले.

याम;ये कृती सशंोधनावर भर देQयात येतो. स;या मी या �कkपाम;ये एक ��श2णाथ� आहे. कमी आgम�वsवास असलेkया

मुलांचा वगा�तील सहभाग कसा वाढवू शकतो याब�ल एका कृती संशोधन �कkपाम;ये मी काम करत आहे. तेजसमळेु मला

माvया पीएलएनचा �व7तार करQयात मदत �मळाल).

�श2कांचे जस े TAGs असतात, gया�माणे माvया वगा�तील �व�याuयाbच े SAGs (Students Activity Groups) सु� करQयात

पुढाकार घेतला. या /ुdसम;ये �व�याथ� gयां�या अ�यासातील अडचणी एकमकेांना सांगू शकतात आ]ण gया अडचणींवर 7वतःच

आपापसात उपाय शोधून काढू शकतात. माझा मkट)-/ेड वग� असkयामळेु वर�या इयgतांमधील �व�याथ� लहान �व�याuयाbना

मदत करतात. अस ेकरत असताना मो�या �व�याuयाbचा आgम�वsवास वाढतो, त ेआपले �वचार, कkपना दसुtयासंमोर मांडQयात

स2म बनतात. मुलां�या इं/जी बोलQयावर तर याचा खूप मोठा �भाव पडला आहे. इं/जी बोलQया�वषयी मुलां�या मनात

असलेल) भीती कायमची पसुल) गेल) आहे. �व�याथ� नवनवीन इं/जी श{द शोधून काढतात, आपापसात इं/जीत बोलतात,

बोलfया बाहुkया वापaन गो�ट) सांगतात. जेiहा मी WhatsApp /ुपवर वगा�तील उप4मांचे िiहडीओज शेअर करते तेiहा पालक,

�व�याथ� त ेबघतात. पालक देखील खुश आहेत. gयांनी नमूद केले आहे क} मुलांचे इं/जी सधुारले आहे.

सवbकष �वकास

'तेजस'मुळे मला iयिfतशः आ]ण iयावसाGयकw�Oया �वकासात मदत �मळाल). माझा आgम�वsवास वाढला. �शकवQया�या

नवीन प^ती�या �भावामुळे मला आ]ण माvया �व�याuयाbना अनेक सकाराgमक लाभ �मळाले आहेत, पालक आ]ण माvया

सहकाtयांनीह) याची दखल घेतल) आहे. मला �मळालेल) �शकवण इतरांपयbत पोहोचवQया�या संधी मला या �कkपामुळे

�मळाkया, साहिजकच मी �श2ण2ेLासाठS योगदान देऊ शकले.

फोटो कॅdशन - �व�याuयाbसोबत बोलfया बाहुkया वापरताना

��यांका दळवी (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, कावीतखेडा

fल7टर - वडोदबाजार

{लॉक - फुलांबर)

िजkहा – औरंगाबाद

36

�व�याथ� gयां�या �श2णाब�ल अ�धक जबाबदार)न ेवागू लागले आहेत.

�ती2ा गायकवाड या गेल) १० वषm �शकवत आहेत. gया चौथी�या मुलानंा सव� �वषय �शकवतात. gया ना�शक िजk�या�या

TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल �ती2ा यांच ेमनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - 'ज!प ले�ट, ज!प राईट' उप4म

सवा�त आधी एक �श2क

मी जर) एक TAG Coordinator असले तर) तेजसन ेमला सवा�त आधी एक �श2क !हणून �भा�वत केले. या �भावामुळेच आता

मी माvया �व�याuयाbसाठS ना�वFयपूण� �श2ण अनुभव Gनमा�ण करत,े gयानंी मौजमजनेे इं/जी भाषा �शकावी हा माझा उ�ेश

असतो. तजेस �कkपातील साVहgयातून मी अनेक नवनवीन उप4म आ]ण कkपना �शकले, तसेच माvया �व�याuयाbसाठS gयांचा

वापर कसा करायचा तेह) मला यामधून समजले.

इतर Xकतीतर) गो�ट)ंबरोबर)ने माझी �श2णाची प^त देखील सुधारल) आहे. उदाहरणाथ�, मलुांना जोडीन े Xकंवा समूहात आखनू

Vदले क} �श2णाला �ोgसाहन �मळते, मुले उgसाहाने �शकतात हे मला �शकता आले. माvया वगा�त याची �gय2ात

अंमलबजावणी करताना माvया असे ल2ात आले क}, यामुळे �व�याथ� अ�धक चांगले इं/जी बोलू व �लहू शकत आहेत. आता

�व�याuयाbना इं/जी सोपी वाटू लागल) आहे. मुले आता इं/जीला अिजबात घाबरत नाह)त.

�श2णा�वषयी जबाबदार)ची भावना

आपkया अ�यासाची जबाबदार) मलुांनी 7वतःवर �यावी, gयांना इं/जीचा Gनय�मतपणे सराव करQयात मदत करQयासाठS मी अस े

वातावरण Gनमा�ण केले आहे +याम;ये gयांना इं/जी बोलQया�या भरपूर संधी �मळत राहतात. यासाठS मी दसुर) ते चौथी

इयgतांम;ये �gयेक बॅचम;ये 7कूल इंिYलश लँYवेज अ!बॅसॅडस�ची Gनयुfती केल) आहे. जेiहा जेiहा एखादा तास मोकळा असले

Xकंवा मुलांना मोकळा वेळ असले तेiहा हे एसईएलएज 7लॅप द बोड�, ज!प ले�ट ज!प राईट, चेन K�ल, बॉल गेम, लॅडर रेस

यासारखे उप4म कaन घेतात. लहान वयात �व�याuयाbम;ये आgम�वsवास आ]ण नेतgृव गुण अशा�कारे �वक�सत होताना पाहणे

खूपच �ोgसाहक असते. माvया �शकवQयाची संपूण� जबाबदार) माvया 7वतःवर असावी हे मी �शकले आहे. gयाच�माणे माझ े

�व�याथ� देखील gयां�या अ�यासाची जबाबदार) घेQयास �शकले आहेत.

�ती2ा गायकवाड (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद शाळा, Vद2ी

fल7टर - ओझर टाऊन�शप

{लॉक - Gनफाड

िजkहा - ना�शक

37

�श2कांम;ये आgम�वsवास व लव�चकता Gनमा�ण झाल)

अशXफया �स�ीक} या आठ वषm �श�2का होgया व आता डीआयईसीपीडीम;ये स{जेfट अ�स7टंट आहेत. gया गड�चरोल)

िजk�यात TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल अशXफया यांच ेमनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

सखोल �श2ण

मी +या िजk�यात काम करते gयाVठकाणी �व�याuयाbची मातभृाषा ग�डी, छgतीसगढ), मराठS, तेलगू यां�यासह)त आठ भाषांपैक}

कोणतीह) अस ूशकत.े मराठS मा;यमा�या शाळेत �शकवताना अशा �व�याuयाbना मराठS आ]ण इं/जी या दोन ��वतीय भाषा

कशा �शकवणार असा �sन माvया सहकाtयांना नेहमी पडलेला असायचा. 'तेजस'मळेु gयांचा wि�टकोन बदलला आ]ण 'शfय

आहे' अशी भावना �श2कांम;ये Gनमा�ण झाल).

इतर �कkप आ]ण तेजस यां�याम;ये फरक असा आहे क} इतर �कkपांम;ये ��श2ण काह) Vदवस चालते आ]ण वगाbवर

परतेपयbत �श2क ज ेकाह) �शकलेले असतात त े�वसaन जातात. पण तजेसम;ये आ!ह) दर मVहFयाला भेटतो आ]ण gयामुळे

��श2णात �मळालेल) माVहती पुFहा पुFहा ताजी होत राहत.े प�रवत�न Vदसून यायला काह) मVहने जातात पण त ेप�रवत�न खपू

जा7त सखोल आ]ण द)घ�काळपयbत Vटकून राह)ल अस े असते. TAG Resource Book चा वापर �श2क एखा�या माVहती�या

�ोतां�माणे करतात, gयामधून �शकतात. gयाम;ये देQयात आलेले ओGनयन �रYंस आ]ण �लॅशका��स यासारख े उप4म आ]ण

प^ती, तंL ेत े7वतः�या गरजा, प�रि7थती आ]ण वेळे�माणे वापरतात. �gयेक �श2काचा 7वतःचा �शकQयाचा वेग असतो आ]ण

�रसोस� बुक gयांना माग�दश�न करते.

सराव समुदाय �वक�सत करणे

'तेजस'ने आ!हाला Vदशा Vदल). WhatsApp, O�वटर, फेसबुक या सोशल मीKडयाचा वापर तसचे सीपीडीच ेऑनलाईन कोसmस

यांचा उपयोग कaन घेQया�वषयी �श2कांम;ये खपू उgसाह Gनमा�ण झाला आहे. मी 7वतः हे सव� वापरतेच �शवाय माvया

�श2कांनाह) gयासाठS �ोgसाहन देत राहते. 'Becoming a Better Teacher' यासारख ेMOOCs मी तयार केले आहेत, +यामुळे

मला माझी iयावसाGयक कौशkये �वक�सत करQयात मदत �मळते. मी WhatsApp आ]ण O�वटर चॅOस देखील आयोिजत करते.

TAGs म;ये सहभागी झाkयापासून �श2कांम;ये इं/जी बोलQयातला आgम�वsवास वाढला आहे. gयांनी सा;या-सोdया

उप4मांमधनू इं/जी �शकवQयास सु�वात केल) आहे. आपले �वचार कसे �कट करायच,े कृती Gनयोजन कस ेकरायचे हे देखील त े

�शकले आहेत. माvया 7वतःम;ये देखील या कौशkयांचा �वकास झाला आहे.

अशXफया �स�ीक} (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, झगडवाडी

fल7टर - बेटकाठS

{लॉक - कोरची

िजkहा – ना�शक

38

भीती ते आgम�वsवास: इं/जी सभंाषणाचा �वास

स�चन इंझळकर हे गेल) २१ वषm �शकवत आहेत. ते उ�च �ाथ�मक �श2क असून सहावी आ]ण सातवी�या वगाbना �शकवतात.

ते अमरावती िजk�यात TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल स�चन यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

स�चन इंझळकर यांचे �व�याथ� व gयांच ेअनुभव याब�ल वाचQयासाठS कृपया पान 4मांक ८१ वर जा.

फोटो कॅdशन - मा�ड मपॅ सोबत श{द �शकवणे

साVहgय-साम/ीचा उपयोग कaन घेणे

तेजस TAG Resource Book अGतशय उपयुfत आहे. TAG बैठकांम;ये वापरQयासाठS अनके उप4म मी यामधून �शकू शकलो.

साVहgय-साम/ीचा वापर करणे आ]ण भाषा संवाद कौशkयांचा �वकास हे माvयासाठS दोन �मुख मु�े ठरले. माझ ेपVहले आiहान

होते क} मला TAG Resource Book मधून कkपना अशा �कारे वापराय�या होgया क} माvया �व�याuयाb�या गरजा पूण� झाkया

पाVहजेत आ]ण मला पु7तकातील जे धड े �शकवायचे आहेत त े नीटपणे �शकवले गेले पाVहजेत. �gयेक ध�याचा इि�छत

प�रणाम, �भाव साधला जावा अशा प^तीने उप4मांची रचना करQयात मला �रसोस� बकुने मदत केल). उदाहरणाथ�, Vदशा

दाखवणे आ]ण एखाद) पाककृती ऐकणे.

माvया ध�यांम;ये मी हे आवजू�न पाहतो क} भाषा ह) 7थाGनक संदभाbबरोबर)नेच माvया �व�याuयाb�या पातळीलाह) अनुसaन

असावी. उदाहरणाथ�, TAG �रसोस� बुक�या लँYवेज डiेहलपमqट सेfशनम;ये '�ग�वगं पस�नल इFफॉरमेशन' असा एक उप4म

आहे. याम;ये �व�याuयाbना 7वतःची ओळख कaन �यायची असत.े

39

पु7तकाम;ये पाच ते सहा वाfये आहेत. पण मी gयाम;ये वाढ केल). मुले 7वतःब�ल बोलतात, आपkया कुटंुबाब�ल बोलतात.

आणखी एक उदाहरण !हणज े'गोइंग टू हॉटेल' हॉटेलमधील /ाहक व वेटर यां�यातील एक संवाद याम;ये आहे. मी याम;ये वाढ

कaन पदाथाb�या पाककृतीब�ल�या संवादाचा याम;ये समावेश केला. गहृपाठ !हणून मुलांना gयां�या पालकांसोबत एका

पाककृतींब�ल बोलQयास सां�गतले होत.े नंतर वगा�त समूहांम;ये मुलानंी आपापkया पाककृती इं/जीम;ये इतरांना सां�गतkया.

यामधून मुले जे काह) �शकल) त ेनाVटके�या अंGतम सादर)करणात समा�व�ट करQयात आले.

अ7ख�लतपणा �व. अचूकपणा

बदल Xकती आ]ण कसा घडून आला आहे हे पाहQयाचे �भावी साधन !हणजे अ7ख�लतपणा. एक TAG Coordinator या

नाgयान े मी अस े मानतो क}, उदाहरणांमधून �व�याuयाbना पुढे नेले जाऊ शकते. मी माvया �व�याuयाbम;ये अ7ख�लतपणा

�वक�सत करQयासाठS खूप मेहनत केल). दररोज�या नमेून Vदलेkया तीस �मGनटांम;ये हे काम करणे खूप िजXकर)च ेआहे. मी

असे मानतो क}, सभंाषण कौशkये �वक�सत करताना आधी अ7ख�लतपणा आला पाVहज ेआ]ण अचकूता नंतर. !हणूनच पVहkया

वष� मी ध�याचा �Gतसाद टdपा सोडला तर इतरL कोठेह) मुला�ंया चुका द�ु7त केkया नाह)त. दसुtया व Gतसtया वष� मी

अचूकतेवर काम करायला सु�वात करतो.

�ेरणा ह) यशाची गु�Xकkल) असते. माvया कामाची सु�वात मी �व�याuयाbना �े�रत करQयापासून केल). तु!ह) सव� गो�ट)

वगा�त �शकू शकत नाह), !हणून मी मलुांना आरशासमोर सराव करायला सांगतो. सव� नाVटकांचा ते सराव करतात, उदाहरणाथ�,

डॉfटरांची मुलाखत. दोFह) भू�मकांचा ते आरशासमोर सराव करतात आ]ण दसुtया Vदवशी संपूण� वगा�समोर सादर करतात. gयानंा

तयार सवंाद Vदkयान ेदेखील फायदा होतो. मुले गावातील �व�वध भागांमधून येतात. gयामुळे आ!ह) gयांच ेसमूह तयार केले

आहेत. शाळेत येताना gयांना इं/जीत बोलQयास सां�गतले आहे, ट)iह)वर काय पाVहले, गहृपाठाब�ल इgयाद) �वषय त ेइं/जीम;ये

बोलतात. म;याFह जेवणा�या वळेी तसचे शाळा सुटkयावर घर) परत जाताना देखील ते तसचे करतात. यामुळे दररोज इं/जी

बोलQयाचा वळे वाढतो.

समुदायाला �भा�वत करणे

अ7ख�लतपणा �वक�सत करQयाचा एक माग� !हणज ेशहरात राहणाtया एखा�या नातेवाईकाची इं/जीत मुलाखत घेQयास मुलांना

सांगणे. पालकां�या मदतीन े मलेु या मुलाखतींची तयार) करतात. नंतर या मुलाखतींचा वgृतांत आपkया �मLांना येऊन

सांगतात. मुलाखतींचे रेकॉKडbग पालक आम�या वगा��या WhatsApp /ुपवर शेअर करतात. आता संपूण� गाव इं/जी सभंाषण

सरावात सहकाय� करत.े

फोटो कॅdशन - वगा�बाहेर)ल एक उप4म

स�चन इंझळकर (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद उ�च �ाथ�मक मराठS शाळा, �पपंळगाव, Gनपाणी

fल7टर - सलोड

{लॉक - नांदगाव खांदेsवर

िजkहा – अमरावती

40

�चतंनशील �श2क बनणे

खाजा मोईनु�ीन यानंा �श2ण2ेLातील कामाचा २० वषाbचा अनुभव आहे. �ाथ�मक शाळा �श2क !हणून काम करत असताना

gयांना RAA औरंगाबाद येथ ेस{जेfट अ�स7टंट बनQयाची संधी �मळाल). आता त े�श2क ए+यकेुटर आ]ण TAG Coordinator

!हणून काम पाहतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल खाजा यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

वगा�त खाजा कशा�कारे उप4म राबवतात ते पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८८ वर जा.

�श2क कq �) ते �व�याथ� कq �)

'तेजस'म;ये सहभागी होQयाआधी माझ े वग� इं/जी भाषे�या इतर कोणgयाह) पारंप�रक वगा�सारखेच असायचे. वगा�च े संपूण�

GनयंLण सदासव�काळ �श2काकडचे ह)च माझी देखील प^त होती. माvया �व�याuयाbना कोणते श{द कठSण वाटतील हे देखील

मीच ठरवत असे. 'तेजस'म;ये मी माvया �शकवQया�या प^तीब�ल �वचार करायला �शकलो. जेiहा मी मागे वळून पाहतो

तेiहा मला जाणवते क} मी ज ेकाह) करत होतो ते फारसे �भावी नiहते. 'तेजस'मळेु भाषा �श2ण मौजमजेच,े रोचक आ]ण

मुलांना सामावून घेणारे बनले. माvया तसेच माvया TAG �श2कां�या वगाbम;ये उप4मांवर आधा�रत �श2ण सु� झाले. आता

मी अ�भमानान ेसांगू शकतो क}, माझ े�व�याथ� इं/जी�या तासाची वाट पाहत असतात. मी �शकवQयापे2ा �शकQयावर जा7त

भर देतो. TAG Resource Book म;ये अनेक उप4म आहेत, ते उपयुfत आहेतच �शवाय ते राब�वणे खूप सोप ेआहे.

41

आम�या संदभा�त �वचार करता या सव� कkपना iयवहाय� आहेत. या उप4मां�या मदतीन ेमाvया �व�याuयाbना वगा�म;ये भाषा

सराव करणे सोपे बनले आहे. मुलांना सहभागी कस ेकरवून �यायचे, मुलांकडून कृती आ]ण प�रणाम कसा साधून �यायचा,

gयां�यासाठS अ�यास सोपा कसा करायचा त ेमी �शकलो.

सहयोगाgमक वाचन काय�

TAG बैठकांम;ये +या गो�ट) �शकलो gया माvया वगाbम;ये राब�वQयास मी सु�वात केल). उदाहरणाथ�, चेन K�ल Xकंवा

�लॅशका��स. माvया TAGs आ]ण वगाbम;ये मी iयिfतगत, जोडीजोडीन ेXकंवा समूह काय� अशा प^ती वापरतो. मी राब�वलेल)

सवा�त रोचक बाब ठरल) िजगसॉ वाचन. वाचन संवाद) आ]ण सहयोगाgमक बनाव ेयासाठS हा �योग केला गेला. मुलांच ेतीन

Xकंवा पाच गट केले आ]ण gयानुसार वाचन मजकूर देखील �वभागला गेला. �gयेक �व�याथ� gयाला नेमून Vदलेला प�र�छेद

वाचतो आ]ण आपापkया समूहाम;ये gयावर चचा� करतो. gयानंतर �व�याuयाbचे नवीन गट तयार केले जातात. आता सद7य

नवे असतात, ते वेगळे प�र�छेद वाचतात. gयामळेु समूहाला सपंूण� मजकूर वाचता येतो. आपण काय वाचन केले ते मुले

एकमेकानंा सांगतात आ]ण gयावर �sनांब�ल चचा� करतात. हे एक चांगले धोरण आहे कारण याम;ये �gयेकाला खूप जा7त

वाचावे लागत नाह). gयामुळे gयां�याकड ेवाचलेला मजकूर समजून घेQयासाठS आ]ण gयावर �वचार करQयासाठS, आपले �वचार

�कट करQयासाठS वेळ असतो. लेख 7वaपात मजकूर असेल तर हे सोप ेअसत ेपण संवाद असतील तर माL कठSण जात.े

माvयासार�या �श2कांसाठS सkला

'तेजस'चा माvयावर खूप �भाव पडला. 7वतःचे �वचार �कट करQयासाठS, नवीन कkपना समजनू घेQयासाठS TAGs हा अगद)

योYय मंच आहे. मी एका Tबगर-इं/जी शाळेतून आलो आहे पण आता मला इं/जी बोलQयाचा आgम�वsवास �मळाला आहे.

माvयासार�या इतर �श2कांना मी सांगू इि�छतो क}, जर तु!हाला काह) �शकQयाची इ�छा असेल तर तु!हाला gयाब�ल बोलाव े

लागेल. �श2ण2ेLातील नेटवfस�ब�ल माVहती शोधनू काढावी लागेल. तु!ह) अशा ऑनलाईन समुदायांम;ये सहभागी झाले

पाVहजे +याVठकाणी तु!हाला चचा� करता येतील, �वचार शअेर करता येतील आ]ण �कट होता येईल. तु!ह) एकमेकानंा सहकाय�

केले पाVहजे. �श2णासाठS मुfत आ]ण सकाराgमक वातावरण असणे गरजेच ेआहे. gयामळेु तु!ह) तुम�या आजूबाजूला तस े

वातावरण Gनमा�ण केले पाVहजे. सग�यात महggवाची गो�ट !हणजे सकाराgमक wि�टकोन आ]ण �बळ इ�छाशfती. यश7वी

होQयासाठS या दोन गो�ट) खूप आवsयक आहेत. सु�वात 7वतःपासून करा.

फोटो कॅdशन - नवीन श{द �शकवQयासाठS K�ल

खाजा मोईनो�ीन (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, पंढरपूर

fल7टर - पंढरपूर

{लॉक - औरंगाबाद

िजkहा - औरंगाबाद

42

अ7ख�लतपणा सुधारणे आ]ण �व�याuयाbना अ�धका�धक मोकळेपणा �मळवून देQयाच ेमाग�

7वानंद थोरवे हे २३ वषm �शकवत आहेत. सहावी त ेआठवी�या वगाbना त े इं/जी �शकवतात. बीड िजk�याम;ये ते TAG

Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल 7वानंद थोरवे यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - नवीन श{द समजावून सांगताना हावभावांचा वापर

इं/जी बोलQयातला आgम�वsवास Gनमा�ण करणे

इं/जी �शकायचे असले तर आgम�वsवास हवा. आधी TAG बैठकांम;ये �श2क फfत ऐकायच ेपण आता बरेच �ोgसाहन Vदले

गेkयानंतर ते चचाbम;ये उgसाहान ेसहभागी होतात, gयांच ेअनुभव आ]ण कkपना इतरांना सांगतात. �श2कामं;ये अ7ख�लतपणा

आ]ण आgम�वsवास वाढला आहे. दोन वषाbनंतर त ेमाvया�शवाय TAG बैठका कa शकत आहेत. मुलांना मदत !हणून आ!ह)

पVहला तास इं/जीसाठS राखीव ठेवतो कारण gयावेळी मुले ताजीतवानी आ]ण उgसाह) असतात. या सरावामुळे �श2कानंा gयांची

भाषा कौशkये �वक�सत करता येतात �शवाय �व�याuयाbचाह) �वकास घडवून आणता येतो. हेच 'तेजस'चे उ�^�ट आहे.

तेजसम;ये आ!ह) अनेक उप4म आ]ण तंL े �शकलो आहोत +यां�या मदतीन े �व�याuयाbना वगा�म;ये इं/जी बोलQयासाठS

�ोgसाहन Vदले जाऊ शकते. गाणी, कथाकथन यांचा वापर कसा करायचा, बहुभा�षक मलेु असतील तर कसे �शकवायचे, चकुा

द�ु7त करQया�या वेग�या प^ती हे सव� याम;ये �शकायला �मळाले.

43

सवा�त महggवाच े!हणजे आ!ह) वेगवेग�या गो�ट)ंचा अवलंब करणे आ]ण कामे वेग�या �कारे करणे �शकलो.

अ7ख�लतपणा सुधारणे आ]ण �व�याuयाbना अ�धका�धक मोकळेपणा �मळवून देणे

अ7ख�लतपणा सुधारणे महggवाचे आहे आ]ण gयासाठS केले जाणारे उपाय मजेशीर असणे आवsयक आहे. नवीन भाषा

�शकQयासाठS संधी Gनमा�ण करणे, आपkया संदभा�त gयाचा समावेश करणे हे एक तंL आहे.

TAG Resource Book म;ये लGनbग बाय र)Kडगं सेfशन आहे, gयाम;ये �म� भाषा वापaन कथाकथनाब�ल एक लेख आहे. मी

माvया �शकवQयाम;ये gयाचा वापर केला. मुले गाऊ शकतील अशी २० गाणी �लVहल). उदाहरणाथ�, ए�लफंट दादा, ए�लफंट

दादा,

iहॉट डू य ुडू?

बोला .... iहॉट डू यु डू?

आय ईट /ीन /ास अँड वॉक iहेर) 7लो

अशा�कारे गाQयात माकड, मांजर, गाय हे �ाणी येतात. मी मुलांकडून काह) हावभावांची गाणी !हणवून घेतो. �सfस �लVटल

माईस यासार�या गाQयांम;ये मुले नाकावर बोट ठेऊन उंद)र दाखवतात आ]ण काLी�माणे बोटे चालवून कापQयाची कृती

दश�वतात.

गाणी बनवणे आ]ण ती वगा�त बसवून घेणे हे तजेस�या ��श2णातून मला �मळालेले खूप मोठे फ�लत आहे. माvया

�व�याuयाbना या क�वता इतfया आवडतात क} ती मधkया सु�ीत देखील gयाचा सराव करताना मला Vदसतात.

मी इतर उप4म देखील कaन घेतो. लँYवेज डiेहलपमqट सेfशनम;ये एक धडा आहे - माय फॅ�मल) �), याम;ये माझ े�व�याथ�

एका झाडाच े�चL काढतात आ]ण आपkया कुटंुबातील सद7यांची नावे gयाम;ये �लVहतात. नंतर ते एकमेकानंा आपkया कुटंुबाची

माVहती कaन देतात. वगा�त आ]ण TAG बैठकांम;ये सु�वातीची ऍिfटिiहट) !हणून हे खूप यश7वी झाले.

तेजस बैठकांम;ये मी वगा�तील फळा �भावीपणे कसा वापरायचा त े�शकलो. आता मी फ�याची �वभागणी करतो, gयावर नवीन

श{द �लVहतो आ]ण ध�याची उ�ी�Oये �लVहतो. मी वगा�तील माझा बोलQयाचा वेळ कमी करQयाचा �यgन करतो आ]ण

�व�याuयाbचा बोलQयाचा वेळ वाढवतो.

माvया �व�याuयाbना अGतशय मोकळेपणाने �शकता यावे हा माझा �यgन असतो. उदाहरणाथ�, जiेहा मी gयां�या �लखाणातील

चुका दाखवून देतो तेiहा मी gयांना उgतरे सांगत नाह). मी चकुा द�ु7त करतानाचे काह) कोड बनवले आहेत, जस े7पे�लगं

चुक}साठS एसपी, श{द 4मासाठS ड{kयुओ आ]ण �वराम�चFहांसाठS पीयु. मी कोड �लVहतो आ]ण मग �व�याथ� Kडfशनर) पाहून

Xकंवा आपापसात चचा� कaन उgतरे �मळवतात. अशा�कारे मुले �श2कावर अवलंबनू राहत नाह)त आ]ण आपkया अ�यासाची

जबाबदार) 7वतः घेतात. अथा�त जेiहा जेiहा gयानंा गरज लागेल तेiहा gयां�या मदतीसाठS मी असतोच!

7वानंद थोरवे (TAG Coordinator)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, पांगुळगाचान

fल7टर - U�मगाव

{लॉक - आ�ट)

िजkहा – बीड

44

Gनभ�ड �व�याथ� आ]ण उgसाह) वग�

संजीवनी भारदे या गेल) १४ वषm �शकवत आहेत. स;या gया Gतसर) इयgतेला सव� �वषय �शकवतात. gया अमरावती

िजk�याम;ये TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल संजीवनी यांचे मनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - संजीवनी यां�या वगा�तील सुiयवि7थत फळा

इं/जी एक साधन

तेजस�या आधी आम�याकड े इं/जी �शकवणे आ]ण इं/जी�या अ�यासाला पोषक अस े वातावरणच नiहते. आ!ह) क�वता

वाचायचो, श{द आ]ण 7पे�लYंस वाचायचो. �व�याuयाbना वाfये बनवता यायची नाह)त. इं/जी एक कला आहे जी �शकावी

लागते आ]ण आता इं/जी एक साधन बनले आहे. आता आ!ह) जेiहा हवामान अंदाज Xकंवा Xकराणा दकुानात असा एखादा

उप4म करतो तेiहा मलेु वाfये बोलQयाचा सराव करतात आ]ण ती वाfये दैनंVदन जीवनात वापरतात. �शकणे हे पूव�पे2ा

जा7त मजेशीर बनले असkयामळेु पाठांतर प^तीतून आ!ह) बाहेर पडलो आहोत आ]ण उप4मांवर आधा�रत अ�यास करत

आहोत. आधी �व�याuयाbना इं/जीची भीती वाटायची पण त ेवगा�त एकमकेांसोबत बोलताना साधी वाfये बोलतात. उदाहरणाथ�,

एक बोलतो, 'I forgot my eraser today.' gयावर दसुरा !हणतो, 'Oh! No problem, you can use mine.' माझ े�व�याथ� Gनभ�ड

बनले आहेत आ]ण वगा�त उgसाह वाढला आहे.

45

फोटो कॅdशन - iयिfतगत वाचनाचा वेळ

नेहमी�या जीवनातील इं/जी

TAG Resource Book �या लँYवजे डiेहलपमqट सेfशनमधील एक उप4म खूप वळेा वापरत.े gयाच ेनाव आहे 'Fयूज �रपोट�'. मी

तो माvया TAG बैठकांम;ये आ]ण माvया वगा�त देखील वापरला आहे. दर Vदवशी मी माvया मुलांना सांगत ेक}, आदkया

Vदवशी ते शाळेतून घर) पोहोचले तेiहा gयां�या घरातील iयfती काय काय करत होgया याचा वgृतांत वगा�त येऊन �यावा.

gयांनी संपूण� वाfय इं/जीत बोलनू हा वgृतांत �यावा अशी अपे2ा असत.े उदाहरणाथ�, 'When I reached home yesterday, my

grandmother was watching TV and my father was reading the newspaper.'

हे उप4म मुलां�या दैनंVदन जीवनाशी संबं�धत असkयामुळे gयां�यासाठS भाषा �शकणे एक मजेशीर अनुभव बनतो. जेiहा आ!ह)

एकL जेवतो तेiहा मलेु मला ड{यातील पदाथाbची इं/जी नावे �वचारतात. उदाहरणाथ�, एकदा एका मलुाने मला करवंदांसाठS इं/जी

श{द कोणता असे �वचारले.

आशेचा Xकरण

माvया TAG चा एक WhatsApp /ुप देखील आहे, याम;ये मी वगा�तील िiहडीओज शेअर करते आ]ण इतर �श2क देखील तेच

करतात. हा /ुप �श2कांसाठS �योग, �श2ण आ]ण �वचार �कट)करणाचा माग�दश�क बनला आहे.

�शकवQयाचा दजा� वाढावा यासाठS तेजसने सरकार) शाळांम;ये आशेचा Xकरण Gनमा�ण केला आहे. आता �श2क आपkया TAGs

म;ये नवनवीन उप4म करत असतात आ]ण gयांचा समावेश आपkया ध�यामं;ये करतात. gयामुळे इं/जीच े �श2ण अ�धक

जा7त �भावी बनले आहे. इं/जी �शकवQया�या प^तींचे �श2कांचे �ान वाढले आहे gयामुळे ते अ�धक जा7त �योग, उप4म

करत आहेत.

आता मी ना�वFयपूण� उप4मांचा ऑनलाईन शोध घेत ेआ]ण माझ ेTAGs आ]ण वगाbम;ये ते राबवते. याचा Gनय�मत सराव

केkयामुळे माझी भीड चेपल) आहे. Tबक�मगं अ बेटर ट)चर, ट)�चगं फॉर सfसेस व अंडर7टँKडगं इंिYलश हे ऑनलाईन कोसmस

करQयाची मला संधी �मळाल). यामुळे माझी �शकवQयाची कौशkये वाढल), मुलांना नेमके काय हव ेआहे त ेमी आधीपे2ा जा7त

चांगkया�कारे समजून घेऊ शकते.

तेजसने आ!हाला �शकवQयाकड े बघQयाचा एक नवा wि�टकोन Vदला आहे. इतकेच नiहे तर, जीवना�वषयीचे आमचे �वचार

बदलले आहेत. तजेसमधून मी �शकले क} चांगले ��श2क हे �gयेक iयfतीला एक समान महggव आ]ण Gन�प2 वागणूक

देतात. ते कधीह) भेदभाव करत नाह)त. मला जाणवले क}, �gयेकाम;ये 2मता आहेत, gयामुळे �Gतसाद सकाराgमकतेने Vदले

गेले पाVहजेत. आता माझ ेउ�^�ट आहे - तु!ह) Xकतीह) जाणकार असाल तर) �वन रहा आ]ण �gयेकाला आपkया वेगाने आ]ण

आपkया वळेेत �शकQयाची सधंी �या.

संजीवनी भारदे (TAG Coordinators)

शाळा - नगर प�रषद �ाथ�मक शाळा 4मांक ९, मोश�

fल7टर - मोश�

{लॉक - मोश�

िजkहा – गड�चरोल)

46

ध�यातील भाषा कौशkयाकंड े�वशषे ल2

योगेश वाढाई हे गेल) १३ वषm �शकवत आहेत. त ेपाचवी ते सातवी�या वगाbना �शकवतात आ]ण गड�चरोल) िजk�याम;ये TAG


तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल योगेश यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

या उप4माब�ल अ�धक माVहती जाणून घेQयासाठS कृपया पान 4मांक ९१ वर जा.

मी तजेसम;ये काय �शकलो

तेजस �कkपातून मी अनके वेगवेगळी कौशkये �शकलो, खासकaन वेळेच ेआ]ण लोकाचंे iयव7थापन. संवादा�या �व�वध प^ती

आ]ण एFगेज 7टडी ऍिfटiहेट (ईएसए) हा wि�टकोन मी �शकलो. वगा�म;ये उप4मांवर आधा�रत �शकवणे कसे असते ते देखील

मी या �कkपात �शकलो. यामळेु आधीचे श{द आ]ण वाf�चार पुFहा एकदा समजून घेQयात मदत �मळते. उदाहरणाथ�, गेkया

वष� माvया चौथी इयgते�या बॅचला भा+यांवर एक धडा होता (युGनट ७). gयावेळी मी भा+यांची माVहती देणारे हावभावांसह)त

सादर करता येईल अस ेगाणे तयार केले. याम;ये गाजर, कोबी, वांगे आ]ण इतर भा+यांचा समावेश केला होता. हा सहभागाचा

टdपा होता. gयानंतर अ�यासासाठS मी gयांना �लॅशका��स दाखवल) आ]ण �sन �वचारले, जसे, 'Do you like cabbage?' मग

gयांनी उgतरादाखल 'Yes, I do.' Xकंवा 'No I don't.' असे !हणणे अपे�2त होते. संपूण� वगा�त हे K�ल कaन झाkयानंतर मी

gयां�या जो�या तयार केkया आ]ण आपापसात संवाद बोलQयास सां�गतले. gयानंतर मी सX4यता टddयाकड े वळलो. यावेळी मी

उदाहरणादाखल चॉकलेट, दधू आ]ण चहा हे पदाथ� घेतले होत.े gयानंतर जीFस, ¡ॉfस, 7कO�स असे कप�यांच े�कार वापरले.

gयांनी एकमकेांशी बोलताना ह) उदाहरणे वापरल).

माvया वगा�त मी Gनय�मतपणे करत असलेkया ऍिfटिiहट)ज

मी ग]णत आ]ण इं/जीचा �श2क आहे. स;या मी फfत पाचवी�या वगा�ला इं/जी �शकवत आहे. Year 1 TAG

Resource Book मधील 'When is the festival?' ह) ऍिfटिiहट) मी केल) होती. याम;ये आ!ह) जो�याजो�यामं;ये मVहFयाच े

नाव बोललो. gयानंतर पु7तकात Vदलेल) काम ेजो�या व समूहात पूण� केkयानंतर शेवट�या ऍिfटिiहट)साठS �gयेकान ेएकमेकाला

होळी Xकंवा 7वातं¢य Vदन यासार�या सणांब�ल �वचारले. मी हे TAG बैठक आ]ण माvया वगा�त केले आ]ण TAG WhatsApp

/ुपवर gयाचा िiहडीओ शेअर केला. �श2कानंी याच ेकौतुक केलेच, �शवाय ह)च ऍिfटिiहट) आपापkया वगा�त करQयासाठS त े

�ोgसाVहत झाले. पुढ)ल TAGs म;ये gयानंी gयांच ेिiहडीओज शअेर केले.

आमूला/ बदल

आधी आ!ह) फfत अ�यास4म पूण� करQयावर भर �यायचो. पण आता आ!ह) जो धडा �शकवत आहोत gयामधून भाषा

कौशkये कशी �वक�सत होतील यावर भर देतो. इं/जी सभंाषणाचा आ!ह) खूप सराव करतो आ]ण �gयेक �वषयात 'fलासaम

लँYवेज' हा मु�ा असतोच. सवा�त महggवाचे !हणजे जेiहापासून आ!ह) �व�याथ� कq �) वग� तयार केले आहेत तेiहापासून माvया

�व�याuयाbचा इं/जी बोलQयातला आgम�वsवास वाढला आहे. आधी जेiहा मी gयांना इं/जीत बोलायला सांगायचो तेiहा त े

अ7व7थ iहायच ेपण आता ते सपूंण� वगा�समोर बोलायला नेहमी तयार असतात!

योगेश वाढई (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद उ�च �ाथ�मक शाळा, �मचगाव (बूज)

fल7टर - रांगी

{लॉक - धानोरा

िजkहा - गड�चरोल)

47

संवादाgमक X4यांमधून �व�याuयाbना �ेरणा

�ानेsवर गु�कर हे गेल) १४ वषm �शकवत आहेत. स;या ते पाचवी�या वगा�ला �शकवत आहेत आ]ण gयां�या वगा�त ३३ �व�याथ�

आहेत. ते नागपूर िजk�यात TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल �ानेsवर याचंे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

�ानेsवर gयां�या वगा�म;ये ऍिfटिiहट) घेत असताना पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८६ वर जा.

इं/जी�या ध�यांम;ये �ेजर हंट

तेजसम;ये सहभागी होQयापूव� माझी प^त अशी होती क}, मी जे काम �यायचो ते माझ े �व�याथ� करायच.े आता gयांना

अ�यासात िजतक} मजा येते Gततक} मजा तेiहा येत नiहती. तजेसम;ये मला अनेक मनोरंजनपर आ]ण संवादाgमक उप4मांची

माVहती �मळाल). माvया �व�याuयाbना 'फा�ड द �ेजर' हा खळे तर खूपच आवडला कारण याम;ये gयांना वगा�बाहेर जाऊन

Vदलेkया खाणाखुणा, Vदशा ओळखनू, ल2पूव�क ऐकून आ]ण खtया प�रि7थतीत इं/जीचा वापर करायचा असतो. �व�याuयाbना दोन

समूहांम;ये �वभागले जात.े एक ट)म व7तू लपवते. दसुtया ट)मचे डोळे बांधलेले असतात आ]ण पVहल) ट)म gयांना व7त ूकुठे

लप�वल) आहे gया�या खाणाखुणा सांगते. 'go left',

'go right', 'jump', 'bend down' अशी वाfये मुले वापरतात. �gयेक ट)म आळीपाळीन ेहे करते.

इतरांसोबत शेअ�रगं

मी या ऍिfटिiहट)जचे िiहडीओज बनवतो व त ेयुOयुबवर शेअर करतो. माझ े�व�याथ� आ]ण TAG �श2कांना मी ते दाखवतो.

मुले खूप उgसाहाने ते बघतात. �श2कांना आपापkया वगाbम;ये gया ऍिfटिiहट)ज करQयाची �रेणा �मळते. नंतर ते आपले

िiहडीओज TAG बैठकांम;ये शेअर करतात. असे काह)वळेा केkयानंतर TAG मधील सव� �श2क याम;ये सहभागी झाले व gयानंी

TAG यश7वी केले.

�ानेsवर गु�कर (TAG Coordinator),

शाळा - िजkहा प�रषद उ�च �ाथ�मक शाळा, चाचेर

fल7टर - चाचेर

{लॉक - मौदा

िजkहा – नागपूर

48

एका SEN* �व�याuया�ची कथा

मनीषा वै�य या गेल) १७ वषm �शकवत आहेत. गेल) १२ वषm gया {लॉक 7तरावर स{जेfट �रसोस� पस�न !हणून काय�रत आहेत.

२०१६ म;ये gयानंी अमरावती िजk�याम;ये TAG Coordinator !हणून तेजस �कkपात काम करQयास सु�वात केल).

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल मनीषा वै�य यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

या उप4माब�ल अ�धक माVहती जाणून घेQयासाठS कृपया पान 4मांक ९१ वर जा.

फोटो कॅdशन - TAG मधील �श2कांना माग�दश�न करताना

�ेरणा ह) गु�Xकkल)

�ेरणा Xकती महggवाची असत े ते मला 'तेजस'न े �शकवले. इतरांना �े�रत करायच े असेल तर �शंसा करणे आवsयक आहे.

माvया TAGs मधील �श2कासंोबत काम करत असताना मी हे नेहमी करते. gयाच�माणे माvया �व�याuयाbसोबत देखील मी

अशीच वागत.े �व�याuयाbसोबत असे वागणे जा7त महggवाचे आहे कारण सव��या सव� मुलानंा अ7ख�लतपणे बोलता आले पाVहज े

हे उ�^�ट मला पूण� करायचे आहे. इतरांनी माvया कामाची �शंसा केल) !हणूनच २०१८ साल) औरंगाबाद येथे पार पडलेkया

रा+य7तर)य तेजस प�रसंवादाम;ये मी आgम�वsवासान ेसादर)करण कa शकले. यावळेी माvया सादर)करणाला पुर7कार �मळाला.

gयामुळे माझा उgसाह ��वगु]णत झाला!

49

अ7ख�लतपणा - आiहान त ेसंधी

मी +याVठकाणी काम करत ेgया /ामीण भागात �श2कांना इं/जी बोलQयाची फारशी सधंी �मळत नाह). बोलQया�या सरावाचा

अभाव असkयामळेु ते घाबरतात आ]ण इं/जी बोलायला संकोच करतात. पण जेiहा मी gयांना TAG बैठक}ची संरचना समजावून

सां�गतल) तेiहा gयांना पटले क} 7वतःला iयfत करQयाची ह) योYय जागा आहे. लँYवेज डiेहलपमqट सेfशनमधील नाVटका

Gनय�मतपणे केkयामुळे gयाचंी भीती देखील दरू झाल). इतर सहकार) देखील अशा�कारे इं/जी बोलतात हे gयांना Vदसू लागले.

gयातून gयानंा सतत �यgन करत राहQयासाठS �ोgसाहन �मळत गेले. मला देखील इं/जी बोलQयाचा सराव नiहता पण आता

मी TAG बैठकांम;ये इं/जी बोलत,े 7पधा� व सादर)करणामं;ये सहभागी होत.े आता माझा आgम�वsवास खूप जा7त वाढला आहे.

�gयेक मूल �शकू शकत े

{लॉक �रसोस� पस�न !हणून मी 7थाGनक शाळांना Gनय�मतपणे भटे) देत असत.े चांदरूबाजारमधील एका SEN �व�या�थ�नीब�ल

मला तु!हाला सांगायचे आहे. तसेच आ!ह) Gत�याम;ये आ]ण Gत�या वातावरणाम;ये जो ल2णीय बदल घडवून आणू शकलो

gयाब�ल देखील मी सांगणार आहे. ह) लहान मुलगी वगा�तील कोणgयाह) काय�4मात सहभागी होत नसे. पण जेiहा मी खेळ

खेळQयास सु�वात केल) तेiहा Gतने सु�वातीला संकोच केला पण नंतर ती 7वतःहून सहभागी झाल). Gतला वाटले आ!ह) खळे

खेळत आहोत. ती अिजबात बोलत नस ेपण या खेळांम;ये Gतन ेकाह) इं/जी श{द आ]ण वाf�चार बोलQयास सु�वात केल).

ती इतरांपे2ा मागे होती हे खरे पण कोणीह) Gतला घाई केल) नाह) आ]ण Gत�या �मLमंडळींनी देखील Gतची मदत केल). Gतच े

वग��श2क हे तेजस �कkपातील नiहते. gयामळेु Gतला इतर TAG �श2कां�या �व�याuयाb�या बरोबर)ला आणQयासाठS मला

Gत�यासोबत 7वतंLपणे बोलाव ेलागत असे. इतरांना �ोgसाहन कसे �यायचे, उप4म कसे कaन �यायच ेत ेमी Gतला �शकवले.

आता ह) �व�या�थ�नी अGतशय उgसाहान े सहभागी होत,े वगा�त पुढे येत े (तसचे शाळे�या असq{ल)म;ये देखील), ती काय काय

�शकल) आहे ते सवाbसमोर सादर करते हे पाहून सवाbनाच आsचय� वाटते. हे सगळे घडून येQयासाठS दोन वषm जावी लागल)

आ]ण Gतला अचूक बोलता जर) येत नसले तर) गावातील सगळे Gतला सहभागासाठS �ोgसाहन देतात. iयिfतगत माVहती

देQयासाठS ओGनयन �रगं ह) Gतची आवडती ऍिfटिiहट) आहे. �चLकला, भाषणे अशा 7पधाbम;ये देखील ती भाग घेत.े

फोटो कॅdशन - TAG बैठक}त �श2कांचा उप4मात सहभाग

मनीषा वै�य (TAG Coordinator)

{लॉक �रसोस� पस�न,

िजkहा - अमरावती

50

इं/जी बोलQयाचा आgम�वsवास �वक�सत करQयासाठS �श2काचंी मदत

हर)श पातोडकर हे गेल) १५ वषm �शकवत आहेत. त े Vहगंोल) िजk�यातील आVदवासी भागातील �व�याuयाb�या लहानशा

(�ोतसाधने कमी �माणात आहेत अशा) शाळेत पाचवी�या वगा�ला सव� �वषय �शकवतात. ते Vहगंोल) िजk�यात TAG

Coordinator देखील आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल हर)श यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - मुलांना सहभागी करवून घेQयासाठS �लॅशका��सचा वापर

आgम�वशास आ]ण स�य Gनमा�ण करQयासाठS उपाययोजना

तीन fल7टस�म;ये TAG Coordinator !हणून काम करत असताना �श2कांकडून Vदkया जाणाtया योगदानाला �ोgसाहन देणे हे

माझ े पVहले काम होते. जे �श2क इं/जी बोलायला संकोच करत gयांना सवा��धक �ाधाFय Vदले जाणे गरजेचे होते.

आgम�वsवासपूण� आ]ण संकोची सहभागींचे सं�म� समूह तयार कaन ह) बुजरेपणाची सम7या सोड�वल) गेल) व सवाbसोबत

जवळीक Gनमा�ण झाल). gयानंतर उgतरे देQयासाठS आ]ण चचmतनू �GतX4या देQयासाठS मी संकोची �श2कानंा Gनवडू लागलो.

बैठक}�या आधी WhatsApp /ुपवर मी �श2कानंा �वचारतो क} gयांना पुढ)ल TAG बैठक}म;ये काय करायच ेआहे. याVठकाणी

देखील मी संकोची �श2कांना gयांची मते, �वचार इतरांसमोर माडंQयास आ]ण एखादे �व�श�ट काय� कसे करता येईल याब�ल

सूचना देQयास सांगायला सु�वात केल). WhatsApp /ुप हे अGतशय उgतम मा;यम आहे कारण याचे 7वaप औपचा�रक आहे

आ]ण gयामळेु हळूहळू स�य Gनमा�ण होQयास मदत होते.

51

�श2कांम;ये इं/जी बोलQयाचा आ]ण gयांच े�वचार �कट करQयाचा आgम�वsवास Gनमा�ण करणे हे तेजसमधील माझ े�मुख काम

आहे.

�शकवQयाचा आनंद पुFहा एकदा �मळाला

माझ े �व�याथ� बजंारा समाजातील आहेत. जर) त ेमराठS मा;यमा�या शाळेत �शकत असले तर) त ेघर) बंजारा आ]ण Vहदं)

बोलतात. gयामळेु इं/जी ह) gयांची चौथी भाषा आहे. �शवाय आम�या शाळेत फारशी �ोतसाधने उपल{ध नाह)त. gयामळेु

आम�यासमोर)ल आiहानामं;ये अ�धकच भर पडत.े परंतु मी एक आनंद), उgसाह) आ]ण नवनवीन प^ती राब�वणारा इं/जी

�श2क बनQयाचा �यgन करतो, +याचे �व�याथ� इं/जी �श2णाचा पुरेपूर आनंद घेतात.

फोटो कॅdशन - आळीपाळीने �sनाचंी उgतरे देणे

TAG Resource Book मधील उप4म आ]ण कामे माvया संदभा�त सहज करQयाजोगी आहेत. लGनbग बाय वॉ�चगं सेfशनमधील

िiहडीओजमधील एक उप4म मी नेहमी करतो. याम;ये �श2क �लॅशका��स दाखवून नवीन श{द मुलांना �शकवतात आ]ण

'What's this? This is an orange.' अशी सोपी इं/जी वाfये वापaन सराव कaन घेतात. श{द वापरQयाचा आgम�वsवास

मुलांम;ये आला क} �श2क gयातनू एक खेळ तयार करतात. एखादे काड� पटकन दाखवले जात ेआ]ण मुलांना श{द ओळखायच े

असतात. याम;ये हळूहळू नवनवीन श{दांची ओळख होत असkयाने आ]ण नवीन श{दानंा �चLाचंीह) जोड असkयाने माvया

�व�याuयाbसाठS याचा खूप चांगला फायदा होतो. मुलांना मदत !हणून मी gयांची मातभृाषा वापरतो. TAG म;ये मी इतर +या

गो�ट) �शकलो gया देखील मी माvया �व�याuयाbसाठS वापरतो. काह) गो�ट) gयां�यासाठS अगद)च अनोळखी आहेत, जसे,

�वमानतळ. gयानंी �वमानतळ कधीच पाVहलेला नाह) आ]ण ते काय असते तेह) gयांना माVहती नाह). परंतु �चL ेदाखवून आ]ण

सुiयवि7थत प^तीन ेनवीन श{दाचंी ओळख करवून Vदkयाने gयांच े�2Gतज �व7तारत आहे.

फोटो कॅdशन - �व�याथ� चायनीज िiह7पर हा उप4म करत आहेत.

हर)श पातोडकर (TAG Coordinator)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, जांभaन अंध तांडा

fल7टर - नरसी नामदेव

{लॉक - Vहगंोल)

िजkहा - Vहगंोल)

52

�श2क �शकले तर �व�याथ� �शकतील

Gनशा सोनावणे या गेल) ९ वषm �शकवत आहेत. gया Gतसर) व चौथी�या १८ �व�याuयाbना एकाच वगा�त �शकवतात. gया

नंदरुबार िजk�यात TAG Coordinator आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल Gनशा यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

Gनशा gयां�या वगा�म;ये उप4म कशा�कारे घेतात ते पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८७ वर जा.

फोटो कॅdशन - श{द �शकवताना फ�याचा वापर

अनेक इयgतांचा �ाथ�मक वग�

माझ े�व�याथ� माvयासोबत गेल) दोन-तीन वषm आहेत. जेiहा त ेपVहkया इयgतेत होते तेiहापासनू मी gयांना �शकवत ेआहे.

माझ ेएकूण १८ �व�याथ� असून ते सव� एकाच वगा�त बसतात. माझ े�व�याथ� आVदवासी समाजातील आहेत आ]ण त ेअVहराणी,

�भलोर) व इतर भाषा बोलतात. मराठS, Vहदं), इं/जी (या भाषा gयां�या अ�यास4मात आहेत) या भाषा �शकताना gयांना बtयाच

अडचणी येतात. खरेतर या gया�ंयासाठS ��वतीय, ततृीय आ]ण चतुथ� भाषा आहेत. आ!ह) मराठSतील काह) सोdया श{दांपासून

सु�वात केल). याVठकाणी लोक मराठS आ]ण Vहदं) बोलतात gयामुळे मुलांना या भाषा ऐकायला �मळतात. परंतु gयांना इं/जी

भाषा ऐकQयाची, बोलQयाची संधी �मळत नाह). तेजसम;ये �शकवQयाची प^त �व�याथ�कq �) असkयामुळे आता gयानंा इं/जी

बोलQयाची संधी �मळते.

53

इं/जी �शकवावे कसे gयाचे �श2ण

इं/जी हा माझा आवडीचा �वषय असला आ]ण जा7त चांगkया प^तीने कस े�शकवायचे हे जाणून घेQयात मला खूप रस होता

तर) तजेसम;ये सहभागी झाkयानंतरच मला माvया �शकवQया�या कौशkयांम;ये सुधारणा करQयाची सधंी �मळाल). ध�यांच े

Gनयोजन करणे, उप4म घेणे आ]ण �व�याuयाbना सहभागी कaन घेऊन संवादातून श{द व iयाकरण �शकवणे हे सव� मी �शकले.

मला इं/जी भाषा नीट येत असल) तर) पारंप�रक प^तीनुसार मी देखील मराठSतनूच �शकवत होत.े तेजसम;ये मला अस े

जाणवले क}, मुलांना भाषा ऐकायला �मळणे गरजचेे असते आ]ण �श2क जर इं/जीतनू बोलतील तरच ते शfय आहे. मी सोप े

इं/जी अगद) धी!या गतीन ेबोलणे सु� केले. माझ ेबोलणे ऐकून, माvयासोबत बोलनू आ]ण हावभावांमधून माvया �व�याuयाbनी

माvया सूचनांना �Gतसाद देणे स�ु केले.

आता मला पfके ठाऊक आहे क} धड े�भावीपणे �शकवणे हे संपूण�पणे �श2का�या Gनयोजन 2मतांवर अवलंवून असत.े जर

मला क�वता �शकवायची असेल तर मला हावभाव वापaन क�वता बोलून दाखवणे �शकले पाVहजे. आधी मी हे संपूण� वगा�चा

उप4म !हणून करत अस.े पण आता आ!ह) हे जो�याजो�यानंी, समूहांम;ये करतो. कधीकधी कोणी एकजण सादर)करण

करतो तर कधी संपूण� वग� एकावेळेस क�वता सादर करतो. अशा�कारे संवाद आ]ण सहभागा�या प^तीम;ये वै�व;य असत.े

यामुळे मला माझ ेधड े�भावीपणे घेQयास आ]ण �शकवQयामधून अपे�2त प�रणाम सा;य करQयात मदत �मळते.

TAG बैठकांम;ये

�श2कांची इं/जी भाषा कौशkये व �शकवQयातील कौशkये �वक�सत करQयाची तजेस ह) एक संधी आहे. जर �श2क �शकले तर

�व�याथ� �शकतील. gयामुळे TAG �श2कांना आपkया सहकाtयांसोबत तसेच gयां�या �व�याuयाbसोबत इं/जी बोलQयासाठS

�ोgसाहन Vदले जात.े आ!ह) अनेक उप4म करतो आ]ण इतर �श2कांनी देखील त े उप4म आपापkया वगाbम;ये राबवावेत

यासाठS �ोgसाहन देतो. जेiहा मी एखादा उप4म करत ेतेiहा मी िiहडीओज बनवते आ]ण ते #Tejas4Ed या फेसबुक /ुपवर

अपलोड करत.े अनेक �श2कानंा कkपना अशा�कारे अमंलात आणणे आवडते. उप4मांमळेु �श2ण हा एक आनंददायी अनुभव

ठरतो.

फोटो कॅdशन - मुले एकL �मळून एक मॉडले बनवत आहेत

फोटो कॅdशन - �भावी साईनपो7ट)ंग

Gनशा सोनवणे (�श�2का)

शाळा - सा�वLीबाई फुले नगर पा�लका शाळा 4माकं ४

fल7टर - नगर पा�लका fल7टर

{लॉक - नंदरुबार

िजkहा – नंदरुबार

54

सीपीडीसाठS {लॉ�गगं

सुयोग द)�2त हे गेल) १३ वषm �शकवत आहेत. त ेइगतपुर)म;ये चौथी�या वगा�ला �शकवतात आ]ण ना�शक िजk�याच ेTAG


तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल सुयोग द)�2त यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

O�वटर चॅटम;ये कस ेसहभागी iहायचे याब�ल सुयोग यांचा िiहडीओ पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८९ वर जा.

फोटो कॅdशन - O�वटर कसे वापरायचे gयाचे सादर)करण करताना सुयोग

�भावी �श2णासाठS 7वतःला प�रवत�नासाठS अनुकूल बनवणे

TAG Coordinators �या ��श2णाम;ये आ!हाला �व�वध उप4मांची माVहती Vदल) गेल), असे उप4म ज े आ!ह) इं/जी�या

तासाला धड ेघेताना आम�या �व�याuयाbसोबत कa शकतो. सु�वातीला माझ ेधड ेघेताना मी तेजस ��श2कांची नfकल करायचो.

पण माvया ल2ात येऊ लागले क} माvया �व�याuयाbना उप4म समजत नाह)त. तस ेका होत आहे त ेमाL मला समजत

नiहते. ध�यांचे Gनयोजन करQयासाठS तेजसम;ये आ!ह) ज ेकाम केले gयामुळे मला ह) अडचण सोडवQयात मदत �मळाल). मी

माvया वगा��या wि�टकोनातून उप4मांची रचना करQयास सु�वात केल). यामुळे माझ ेधड े�भावी होऊ लागले. एक �श2क

आ]ण TAG Coordinator या नाgयाने मी माझ े �व�याथ�, �शकवQयातून अपे�2त असलेले प�रणाम यांना अनुसaन उप4मांच े

Gनयोजन करतो. आता माझ ेवग� उप4म �व�याuयाbना खूप आवडतात आ]ण ते अथ�पूण� ठरतात.

55

माझा {लॉ�गगं �वास

तेजस TAG Coordinator ��श2णात आ!हाला {लॉ�गगंची ओळख करवून Vदल) गेल). इतर �श2क व SARPs च े{लॉYस वाचून

मला देखील {लॉग �लVहQयाची �रेणा �मळाल). मी दर शु4वार) एक {लॉग ��स^ करणे सु� केले. �वचार, कkपना �कट)करण,

रचनाgमकता यावर मी ३७ लेख �लह)ले आहेत. �श2ण अ�धकार अ�धGनयमावर ६ लेख �लह)ले आहेत. आज माझा {लॉग २७

पे2ा जा7त देशांम;ये वाचला जातो.

दर आठव�याला {लॉग ��स^ करणे अGनवाय� असkयामळेु लेखकावर ताण येतो gयामुळे मी पुढ)ल अनेक आठव�यांचे लेख �लहून

तयार ठेवQयाचे ठर�वले जेणेकaन मी ठरलेkया वळेी ते ��स^ कa शकेन. परंतु जेiहा मी सव� लेख एकL वाचले तेiहा माvया

ल2ात आले क} माvया �लखाणात एकसुर)पणा आला आहे आ]ण माvया �वषयांम;ये वै�व;य नiहते. आता मी माझ े�लखाण

थांबवून माझी कौशkये �वक�सत करQयावर भर देत आहे. लवकरच माझ े�लखाण मी सु� करेन.

कथाकथनाचा �वास

तेजस TAG Resource Book मधनू मी �व�वध भाषांचा तसेच वेगवगे�या आवाजाचंा वापर ह) कथाकथनाची तंL े�शकलो.

इयgता चौथी�या इं/जी�या पा�यपु7तकातील ससा आ]ण कासवाची आपणा ंसवाbना माVहती असलेल) गो�ट मी ह) तंL ेवापaन

सां�गतल). गो�ट सांगQयासाठS मी काठSवर �चटकवलेkया �चLांचा वापर केला आ]ण ती गो�ट अनके वेळा इं/जी व मराठSम;ये

सां�गतल). नंतर मी माvया �व�याuयाbना ती गो�ट gयां�या 7वतः�या श{दात सांगQयासाठS �ोgसाहन Vदले. gयां�यापैक}

काह)जण पुढे येऊन संपूण� गो�ट बरेच जा7त इं/जी श{द वापaन सांगू शकले.

जेiहा मी माvया TAGs म;ये हा अनुभव सवाbसमोर मांडला तेiहा एका �श2कान ेअजून एक पाऊल पुढे जात ती गो�ट अ�धक

�व7ताराने सांगQयासाठS आ]ण अ�धक जा7त संवाद) बनवQयासाठS �व�याuयाbकडून मदत घेतल). नंतर एक TAG Coordinator

आ]ण मी �मळून २०१८ साल�या तेजस प�रसंवादाम;ये कथाकथनाची तंL ेसादर केल), जी आ!ह) आम�या वगा�त आ]ण TAGs

म;ये राब�वलेल) होती. सवा�त शवेट) 7टोर)टे�लगं या माvया {लॉगम;ये मी gया अनुभवाब�ल �लह)ले.

माvया पस�नल लGनbग नेटवक� ने माझी मदत कशी केल)

माvया सवा�त मो�या सम7यांपैक} एक !हणज ेभीती, दडपण. माvया सहकार) TAG Coordinators नी WhatsApp /ुपवर शअेर

केलेkया कkपना, �वचार आ]ण अनुभव तसचे सहकार), SARPs यां�याकडून �मळालेले समथ�न यामुळे माvयात आgम�वsवास

Gनमा�ण झाला. WhatsApp, फेसबुक, O�वटरवर मी सX4य असkयामुळे मला अनेक गो�ट) वाचता आkया, �शकता आkया, �वचार

�कट करता आले, कkपना अंमलात आणता आkया आ]ण एक पस�नल लGनbग नेटवक� Gनमा�ण करता आले. मला माvया

सहकाtयांकडून जे �ोgसाहन �मळाले gयामुळेच मी {लॉ�गगंब�ल �वचार कa शकलो. सहकाtयांसोबत स�य Gनमा�ण करणे आ]ण

आपले एक नेटवक� असQयामुळे आपkयाला सम7या सोडवता येतात आ]ण �शकता येत.े

सुयोग द)�2त (TAG Coordinator)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, ठाकूरवाडी (तळोशी)

fल7टर - इगतपुर) २, देवळा, कून6ल)

{लॉक - इगतपुर)


सुयोग द)�2त यांचा {लॉग वाचQयासाठS कृपया या �लकंवर जा - https://dixitsuyog.wordpress.com/

फोटो कॅdशन - �व�याथ� आनंदान ेअ�यास करताना

56

आपणह) अजून �व�याथ� आहोत ह) जाणीव

�शांत �शदें हे गेल) २० वषm �शकवत आहेत आ]ण आता TAG Coordinator !हणून काम पाहत आहेत. ते ना�शक िजk�यातील

एका �ाथ�मक शाळेत पाचवी�या वगा�ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल �शांत यांच ेमनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

�शांत gयां�या वगा�त उप4म कसा घेतात त ेपाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८८ वर जा.

फोटो कॅdशन - 'नॉOस अँड 4ॉसेस' हा उप4म करताना �शांत

संभाषणाला �ोgसाहन

तेजसम;ये सहभागी होQया�या आधी मी इं/जी हा एक �वषय !हणून �शकवत होतो, भाषा !हणून नाह). माvया �व�याuयाbनी

भाषा बोलल) पाVहजे यावर मी कधी भर Vदला नाह). माझ े�शकवणे पारंप�रक प^तीच ेअसायच,े gयाम;ये मी !हणज े�श2क

जा7त बोलत अस.े तेजस �कkपात सहभागी झाkयावर मला समजले क} �व�याuयाbना बोलायला �ोgसाVहत करणे खूप

महggवाचे आहे. यासाठS मी चने K�ल ऍिfटिiहट)चा उपयोग केला, जेणेकaन माvया �व�याuयाbना भाषचेा सराव करता येईल.

उदाहरणाथ�, 'Do you like………?' यावर �व�याथ� उgतर देतात, 'I like/I don't like'. आधी मी संवाद खूप मया�Vदत 7वaपात

आ]ण मया�Vदत प^तीन ेकरत असे - �श2क ते �व�याथ� Xकंवा �व�याथ� ते �श2क इतपत संवाद असे. पण आता मी जो�या

Xकंवा समूह काया�चा वापर Gनय�मतपणे करतो, यामळेु माvया �व�याuयाbना �मळून �मसळून काम करQयाची �ेरणा �मळते.

यावष� मी पाचवी�या वगा�ला �शकवत आहे, पाच मलु) व चार मलुगे असे एकूण ९ �व�याथ� आहेत. मी gयां�यासोबत �व�वध

संवाद प^ती वापa शकतो.

57

उgसाह) �व�याथ� व �श2क

तेजसम;ये �श2कांना पु7तके व ऑनलाईन साम/ी आपापkया �व�याuयाb�या 2मता, गरजा यानुसार वापरQयासाठS �ोgसाहन Vदले

जाते. पनेी उर आ]ण अँ£यू राईट यां�या Five Minute Activities: a resource

book of short activities या पु7तकातील 'Nouns and Adjectives' हा उप4म मी यश7वीपणे माvया वगा�त आ]ण TAGs म;ये

राब�वला. फ�यावर एका बाजूला फळे व भा+यांची नावे �लह)ल) आ]ण रंगांची नावे दसुtया बाजूला �लह)ल). या दोFह) बाजूं�या

जो�या जुळवQयासाठS मुलांच ेसमूह तयार केले होते. समूहांनी एकTLतपणे ते काम केले. gयानतंर एका �व�याuया�न े�ाणी व

gयांची घरे यां�या जो�या जुळवQयाची नवीन कkपना सुच�वल). उदाहरणाथ� - tigerjungle,

cow-cow shed. मुलांचा हा उgसाह आ]ण सहभाग तेजसमुळे घडून आला. या �कkपात सहभागी होणे खरोखर)च �ेरणादायी

आहे.

पुढ)ल TAG बैठक}म;ये मी माझा अनुभव सादर केला. �श2कांनी माvया उप4मांचे कौतुक तर केलेच �शवाय अजून एक

कkपना सुच�वल). मुलां�या नावासोबत gयांचे वण�न करणारा एखादा गुण �लVहणे, जसे, clever, active or prompt. gयांनी हे

gयां�या वगा�त केले. द)पक या एका �ाथ�मक �श2कांनी एक पाऊल पुढे जाऊन आपkया �gयेक �व�याuयाb�या नावासोबत एक

गुण जोडला आ]ण आता जेiहा त ेवगा�त हजेर) घेतात तेiहा मुले उgतरादाखल 7वतः�या नावासोबत नावा�या पVहkया अ2रावaन

सु� होणारा एक गुणदश�क श{द देखील बोलतात. उदाहरणाथ�, Active Anil.

अनोखा मंच

तेजसमुळे �श2कांचा आgम�वsवास जागतृ झाला. gयाचबरोबर)न ेमुले देखील धीट व हुशार बनल). gयां�यातह) आgम�वsवास

आला. आता ते अGतशय उgसाहाने 7थाGनक 7पधाbम;ये भाग घेतात आ]ण िजंकतात देखील! एखा�या पय�टन 7थळावर परदेशी

नाग�रक असतील Xकंवा जेiहा कोणी इं/जी बोलणार) iयfती शाळेला भेट देत ेतेiहा gयां�यासोबत त ेकोणgयाह) दडपणा�शवाय

इं/जी बोलू शकतात.

TAG Coordinator !हणून मी माvया समूहातील �श2कांना gयांची इं/जी भाषा �शकवQयाची कौशkये �वक�सत करQयात मदत

केल). आता आ!ह) इं/जीकड ेएक भाषा !हणून पाहतो, शाळेत �शकQयाचा �वषय !हणून नाह). TAGs तसेच वगाbवर इं/जी

बोलQयाचा कालावधी आ!ह) वाढ�वला आहे. आ!ह) वगा�त काय करतो त ेएकमेकांसोबत शेअर करQयाची संधी आ!हाला TAGs

नी Vदल). WhatsApp /ुdस खूपच उपयुfत आहेत, gयाVठकाणी आ!ह) आमचे िiहडीओज शअेर कa शकतो आ]ण gयावर चचा�

कa शकतो.

आम�या 7वतः�या 2मता समजनू घेऊन gया वापरQयासाठS अनोखा मंच तेजसन ेउपल{ध कaन Vदला. आम�या कोषातून बाहेर

येQयाची संधी आ!हाला �मळाल) तसेच नवीन �श2ण तंL े �शकता आल). तेजसन ेआ!हाला जाणीव कaन Vदल) क} आ!ह)

देखील �व�याथ� आहोत.

�शांत �शदें (TAG Coordinator)

शाळा - िजkहा प�रषद शाळा, अडवत

fल7टर - जळगाव

{लॉक - येवला


फोटो कॅdशन - �व�याथ� �श2णाचा आनंद घेताना

58

नवीन आ]ण खास ओळख �वक�सत करणे

जया इगे या गेल) १५ वषm �शकवत आहेत. gया TAG Coordinator आहेत व बीड िजk�यात चौथी�या वगा�ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल जया यांच ेमनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

जया gयां�या वगा�म;ये ऍिfटिiहट) घेतानाचा िiहडीओ पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८६ वर जा.

या ऍिfटिiहट)ब�ल अ�धक जाणून घेQयासाठS कृपया पान 4मांक ९१ वर जा.

फोटो कॅdशन - 'ज!प ले�ट ज!प राईट' उप4म कaन घेताना

वगा�त आ]ण वगा��या बाहेर इं/जीम;ये �भावीपणे संवाद, संभाषणा�या माvया 2मतेम;ये अ�धक आgम�वsवास यावा असे मला

वाटत होत े!हणून मी तेजसम;ये सहभागी झाले. माझ े�शकवणे अ�धक �भावी असाव,े gयामधनू मला अ�धक जा7त iयfत

होता याव ेअस ेवाटत असे. वगा�त इं/जी �शकवताना मला +या अडचणी याय�या gया इतर �श2कां�या बाबतीत देखील येत

असतील तर gयांना मदत करावी अस े मला वाटत होत.े तजेसने मला या सव� बाबतीत मदत केल). आता मी माvया

सीपीडीसाठS सोशल मीKडया वापरते आ]ण ऑनलाईन कोसmस देखील करते. TUVटश कौिFसलची वेबसाईट यासारखे ऑनलाईन

माVहती �ोत मी वापरते. तेजसम;ये मी जी तंL े�शकले gयाचंाह) मी वापर करते.

�ेरणा ह) गु�Xकkल)!

जेiहा TAG बैठका सु� झाkया तiेहा माvया /ुपमधील �श2कांम;ये पुरेसा आgम�वsवास नiहता. बैठकांम;ये इं/जी बोलताना

gयांना दडपण येत असे. यश7वी �श2कांना चॉकलेOस देणे, gयांची नाव े सोशल मीKडयावर टेf7ट मेसजेेसम;ये �लVहणे अस े

�ोgसाहनपर उप4म कaन मी gयांचा उgसाह वाढवला.

59

मी gयां�या उप4मांच ेिiहडीओज बनवले आ]ण gयांची परवानगी घेऊन ते शेअर केले.

पण काह) �श2क Review सेfशनम;ये सहभागी होत नसत. या सेfशनम;ये �श2क जे काह) �शकले आहेत ते सादर करतात

आ]ण वगा�त ते gयाचा वापर कसा करणार ते इतरानंा सांगतात. gयामुळे मी सवा�त चांगला Review आ]ण सवा�त चांगkया कृती

योजनेचा 'Star of the Month' !हणून गौरव करQयाचे ठरवले. सवा�त चांगल) कृती योजना आखणाtया TAG �श2काला ' 'Star of

the Month' हा गौरव Vदला जात अस.े या कृती योजना �श2क सोशल मीKडयावर आ]ण TAG बैठकांम;ये शेअर करतात. मी

gयांना ४ Xकंवा ५ 7टास�च ेरेVटगं देखील देत अस.े gयानंतर मी gयांच ेफोटो काढून 7टास�सोबत O�वटरवर शेअर करत अस.े असे

असूनह) काह) �श2क �र�लेfशFस गंभीरपणे �लह)त नसत. gयामुळे मी �र�लेfशFसवर छोटे कागद �चटकवायला सु�वात केल)

आ]ण gयांना 7टास�, 7मायल)ज काढून सशुो�भत करत असे, तसेच gयावर good excellent अस ेकौतकुा7पद शेरे देखील देत अस.े

याला �श2काचंा चांगला �Gतसाद �मळाला, जेiहा gयां�या �यgनांच ेकौतुक केले गेले तेiहा त े�ोgसाVहत झाले. या �ोgसाहनामुळे

�श2कांचा सहभाग वाढवQयात मदत �मळाल).

माझा आgम�वsवास वाढला

दोन-तीन वषाbपूव� मी एकह) इं/जी वाfय नीट बोलू शकत नiहते. पण आता मी TAG बैठकामं;ये अGतशय आgम�वsवासान े

इं/जी बोलत.े तेजसन ेमला एक खास ओळख �मळवून Vदल) आहे आ]ण माझा आgम�वsवास वाढ�वला आहे. तजेसमधील

उप4म �व�याथ�कq �) असतात, gया मी माvया वगा�त Gनय�मतपणे वापरते. आता मी माvया वगा�तील उप4म युOयुब, फेसबुक,

O�वटर आ]ण WhatsApp /ुdसवर शेअर करते.

फोटो कॅdशन - व7तूं�या मदतीन ेगो�ट सांगताना �व�या�थ�नी

फोटो कॅdशन - वगा�त सूचना देताना जया

जया इगे (TAG Coordinator)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, मळनाथपूर

fल7टर - मोहा

{लॉक - परळी


60

वगा�त आ]ण TAG बैठकांम;ये आयसीट)चा वापर

समीर देवड े हे गेल) २२ वषm �शकवत आहेत आ]ण आता TAG Coordinator !हणून काम करत आहेत. त ेना�शक िजk�यात

एकूण ७४ �व�याuयाb�या चौथी�या वगा�ला �शकवत आहेत.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल समीर यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

समीर यांचे �व�याथ� आ]ण gयांच ेअनुभव याब�ल जाणून घेQयासाठS कृपया पान 4मांक ८३ वर जा.

समीर gया�या वगा�म;ये उप4म कसा घेतात ते पाहQयासाठS पान 4मांक ८७ वर जा.

फोटो कॅdशन - मुले श{द �शकत आहेत.

तंL�ान कौशkयांचा �वकास

तेजसम;ये सहभागी झाkयावर मला आयसीट) अथा�त माVहती संगणक तंL�ान 7Lोताचंे महggव जाणवले आ]ण मी एक लॅपटॉप

घेतला, जो मी शाळेत उपल{ध असलेkया �ोजेfटरसोबत वापa शकत होतो. आयसीट) अ�धक �भावीपणे वापरQयाचा आणखी

एक माग� !हणज ेएखा�या गो�ट)चा िiहडीओ इं/जीम;ये दाखवkयानंतर मी तो सोdया भाषेत समजावून सांगत असे. नंतर मी

माvया चौथी�या वगा�तील ७४ �व�याuयाbना आपापसात गट तयार कaन इं/जीत gयां�या 7वतः�या श{दात ती गो�ट सादर

करQयास सांगत अस.े gयातील सवा�त चांगले सादर)करण दसुtया Vदवशी शाळे�या असे!{ल)म;ये पFुहा कaन दाखवले जात अस.े

�व�याuयाbनी वेगवेग�या भू�मका कaन सादर)करण करणे या उप4माची माVहती मला तेजसम;ये �मळाल). माvया मुलांना हे

खूप आवडले. उपयुfत साVहgय ऑनलाईन कसे शोधायच ेत ेमी �शकलो. इतर �श2कांनी युOयुबवर अपलोड केलेkया कथा

आ]ण क�वता मी माvया वगा�त वापरतो.

61

यामुळे मला इतक} �ेरणा �मळाल) आहे क}, मी आयसीट)म;ये मा7टस� Kड/ीसाठS �वेश घेतला आहे. माvया TAGs मधील

�श2कांना देखील gयां�या वगाbम;ये आ]ण TAGs म;ये आयसीट)चा वापर करQयासाठS �ोgसाहन �मळत आहे. आता मी TAG

बैठक}त पोचQया�या आधीच सव� उपकरणे स+ज ठेवलेल) असतात.

इतर �वषयांम;ये देखील वापर

मो�या वगा�त �व�याuयाbच ेगट तयार करणे हे िजXकर)च ेकाम असते. तेजसम;ये मी +या /ु�पगं टेिfनfस �शकलो gया मी

माvया ग]णता�या वगा�त देखील वापरkया. मी १, ५, १० आ]ण २० �पयां�या छापील नोटा वगा�त वाटkया आ]ण मुलांकड े+या

नोटा आहेत gयानसुार गट तयार करQयास सां�गतले. नंतर संपणू� समूहाकड े Xकती पैस ेजमा आहेत त ेमोजQयास सां�गतले.

उप4मांसाठS gयांना वगा�बाहेर घेऊन जाQयाचाह) मी �यgन करत असतो पण सायंकाळी चार�या नंतर बाहेर फारसा उजेड नसतो.

अ�धक कुशल आ]ण Gनपुण �श2क

TAGs म;ये �श2क gयां�या वगा�तील सम7या मांडतात आ]ण इतर �श2क, तसेच gयां�या TAG Coordinator कडून gयावर

उपाययोजना �मळवतात. याVठकाणी gयांना इं/जी बोलQयाची आ]ण आयसीट) कौशkये �शकQयाची संधी �मळत.े gयां�या

वगा�तील �शकवQयाम;ये याची मदत होते तसचे ते वाचQया�या आ]ण श{दसं/ह वाढ�वQया�या �व�वध प^ती �शकतात. TAGs

म;ये आ!ह) इं/जी �शकवQयात जा7तीत जा7त नैपुQय �मळवQयाचा �यgन करतो.

तेजसमुळे आ!ह) +या शाळांम;ये काम करतो gयाचंी �याती वाढल) आहे. आम�या सरकार) शाळांम;ये मुलांना पाठवQयासाठS

पालक उgसुक आहेत. हा तजेसचा आणखी एक अ�gय2 पण महggवाचा फायदा होत आहे.

फोटो कॅdशन - एक �व�या�थ�नी अGतशय ल2पूव�क ऐकत आहे.

फोटो कॅdशन - श{द �शकQयाम;ये �व�याuयाbची मदत करताना

समीर देवड े(TAG Coordinator)

शाळा - िजजामाता �ाथ�मक शाळा, लासलगाव

fल7टर - Gनफाड

{लॉक - ना�शक


62

Photo of a teacher showing stick puppet to student

63

�श2क

जवळपास १८,००० सरकार) �ाथ�मक �श2क gयां�या 7वतः�या fल7टस�मधील दर मVहFयाला होणाtया TAG बैठकांम;ये

Gनय�मतपणे सहभागी होत असतात. हे सव� �श2क आपापkया TAG �या WhatsApp /ुdसचे देखील सद7य आहेत. बैठका

आ]ण WhatsApp /ुdसवर होणार) �वचार, कkपना, उप4माचंी देवाणघेवाण यामुळे gयांना gयां�या वगा�त भेडसावणाtया सम7या

मांडQयाची, इतराकंडून उपाययोजनांब�ल सूचना, सkला �मळवQयाची सधंी �मळते. याVठकाणी जी शै2]णक माVहती सादर केल)

जाते gयातून �श2कांना बtयाच महggवा�या गो�ट) �शकता येतात. �श2कांची इं/जीवर)ल पकड घ� iहावी, gयांच े वगा�तील

�शकवणे अ�धक �भावी iहाव ेआ]ण 7वतः�या iयावसाGयक �वकासासाठS उपल{ध असलेkया पया�यांची gयांना माVहती �मळावी

यावर �वशेष भर Vदला जातो.

तेजसमुळे �श2कानंा gयाचंी iयावसाGयक कौशkये �वक�सत करQयात आ]ण �व�याuयाbच े इं/जी सुधारवQयात कशी मदत

�मळाल) ते पुढ)ल भागात आपkयाला वाचता येईल.

फोटो कॅdशन - डावीकडील फोटोम;ये - श{द �शकवQयासाठS �चLांचा वापर

64

यश7वी होQयासाठS कृती Gनयोजन

वषा� लोणारे या गेल) १२ वषm �शकवत आहेत. स;या gया यवतमाळ िजk�यात पVहल), दसुर) आ]ण पाचवी�या �व�याuयाb�या

एकTLत वगा�ला सगळे �वषय �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल वषा� यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयआूर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - फळाचंी नाव े�शकवQयासाठS �लॅशका��सचा वापर

ध�याचे अ�धक चांगले Gनयोजन

TAG Resource Book मधून मला �शकायला �मळालेले सवा�त उपयुfत कौशkय !हणजे कृती Gनयोजन. या सेfशनमुळे मला

वगा�त �शकवQयाआधी ध�यांचे नीट Gनयोजन कसे करायच ेते समजले. आ!हाला +या धडा Gनयोजन टे!पलेटची ओळख कaन

देQयात आल) gयातून मला वगा�त �श2क आ]ण �व�याuयाbची नमेक} भू�मका काय असावी ते समजून घेQयात मदत �मळाल).

या टे!dलेटम;ये वगा�ची संपूण� माVहती, वगा�चा आकार, ध�याची उ�ी�Oये, ध�यासाठS मुलानंा ज ेश{द आ]ण वाf�चार माVहती

असणे गरजेच ेआहेत ते, आवsयक असलेल) साम/ी, टdपे व �X4या, संवाद प^ती आ]ण �शकवताना येऊ शकतील अशा सभंाiय

अडचणी याची माVहती �वचारल) जाते. या टे!dलेटनुसार जर ध�याचे Gनयोजन केलेले असले तर वगा�त �शकवणे सहजसोपे आ]ण

�भावी बनते.

आधी�या ध�यांची उजळणी

Gनयोजन करत असताना मी माvया मलुांना आधीपासून काय काय माVहती आहे ते देखील �वचारात घेते.

65

यामुळे मला अ�धक चांगkया प^तीने Gनयोजन करता येत ेआ]ण धड े�भावी होतात. उदाहरणाथ�, याआधी मुलांनी कृती दश�वणारे

श{द �शकलेले असतात पण आता मला gयाची उजळणी करणे गरजेचे असते. gयासाठS मी एका �व�याuया�ला कृती दश�वणारा

श{द �लVहलेल) �च¤ी देते, gयान ेहावभाव कaन दाखवायचे आ]ण बाक}�या मुलानंी तो श{द ओळखायचा असतो. यानंतर तो

श{द फ�यावर �लहून उ�चाराचा सराव केला जातो. 'shut the door', 'open the window', 'switch off/on the fan' यासार�या

सोdया, सा;या, दैनंVदन सचूना इं/जीम;ये Vदkयान े�श2ण आ]ण रोज�या जगQयाचा संदभ� जोडला जातो. माझ े�व�याथ� आता

रोज वापरले जाणारे श{द Gनय�मतपणे वापa शकतात. शाळेम;ये gयांनी आपापसात इं/जीम;ये बोलQयास सु�वात केल) आहे.

fल7टरमधील काह) पालक सांगतात क}, gयांची मुले घर) देखील इं/जीत बोलतात.

दोन भाषांम;ये गो�ट सांगणे

कथाकथन �व�याuयाbना सग�यात जा7त आवडत.े पा�यपु7तकातील गो�ट Gनवडून मी आधी ती मराठSम;ये सांगत.े नंतर

हावभाव आ]ण संवाद वापaन तीच गो�ट इं/जीम;ये सांगते. नतंर हावभावासंVहत गो�ट सां�गतल) जात.े सवा�त शेवट) !हणज े

दसुtया Vदवशी शाळे�या प�रपाठात �व�याथ� ती गो�ट सादर करतात. याम;ये मुले वेगवेग�या भू�मका करतात. gयाiयGत�रfत

TAG बैठक}त माVहती झालेल) �व�वध तंL ेमी वापरत.े माझ े�शकवणे जा7त संवादाgमक असते कारण मी मुलां�या जो�या Xकंवा

गट तयार कaन उप4म कaन घेते. gयाच�माणे मी खूप �श2ण साम/ी आ]ण उप4मांचा �शकवQयाम;ये वापर करते.

TAG बैठकांमुळे देवाणघेवाण सलुभतेने करता येते

TAG बैठका अGतशय उपयुfत ठरतात कारण TAG उप4माचंा वापर मी माvया वगा�त कa शकत ेतसचे माvया कkपना इतर

�श2कांसमोर मांडू शकत.े माvया वगा�त करQयासाठS मी आता इतर उप4म देखील तयार कa शकत ेआ]ण वापa शकत.े

�शकवQया�या �व�वध मु�यांवर सहकाtयांसोबत चचा� केkयान े मला माvया �व�याuयाbना �श2णाम;ये अ�धक जा7त सहभागी

कaन घेQयात मदत �मळाल) आहे. WhatsApp /ुपवर इतर �श2क जे िiहडीओज शअेर करतात ते देखील नवनवीन गो�ट)

�शकQया�या w�ट)ने उपयुfत असतात. TAG बैठकांमुळे आ!हाला एकL काम करQयात व आपापसात �वचारांची देवाणघेवाण

करQयात मदत �मळाल) आहे.

फोटो कॅdशन - श{द �शकवताना �लॅशका��सचा वापर

वषा� लोणारे (�श�2का)

शाळा - िजkहा प�रषद मराठS �ाथ�मक शाळा, मकb डा

fल7टर - मेVटfकेडा

{लॉक - कळंब

िजkहा – यवतमाळ

66

माvया वगा�त इं/जी वापरQयासाठS Gनयोजन, तयार) आ]ण सातgय

�पाल) आथरे या गेल) ७ वषm �शकवत आहेत. gया ना�शक िजkहातील एका मराठS मा;यमा�या शाळेत इयgता दसुर)�या वगा�ला

�शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल �पाल) यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - �व�या�थ�नी श{दाचंा सराव करत आहे.

आधी माझा 7वभाव फार बुजरा होता. तेजसम;ये सहभागी होQयाआधी इं/जी तर सोडूनच �या, मी चार लोकांसमोर मराठSत

देखील फार बोल ूशकत नiहते. गेल) दोन शै2]णक वषm TAG बैठकांम;ये Gनय�मतपणे सहभागी झाkयानंतर माझा आgम�वsवास

वाढला आहे. मी इं/जीम;ये सूचना देQयाचा �यgन करते पण +यांना gया नीट समजू शकणार नाह)त अशा मुलांसाठS

हावभावाचंा वापर करते. gयाच�माणे मराठSम;ये देखील समजावून सांगत.े अशा�कारे मी आ]ण माvया वगा�न े भाषा

नैपुQयांम;ये हळूहळू वाढ केल) आहे.

सराव आ]ण संवाद वाढ�वQयासाठS पुन�fती आ]ण wढ)करण

मी इयgता दसुर)�या एकूण ३५ �व�याuयाb�या वगा�ला �शकवत.े �वषय पुFहा पुFहा समजावून सांगQयाची प^त मी Gनय�मतपणे

वापरते. मलेु एक वतु�ळ तयार करतात. मी �व�याuयाbना एक �sन �वचारते. उदाहरणाथ�, What is your favourite colour?

एक �व�याथ� उgतर देतो आ]ण तोच �sन पुढ�या �व�याuया�ला �वचारतो. असे हे वतु�ळ पूण� होते. अशा�कारे आ!ह) �sन

आ]ण उgतरे या दोFह)ंचा पुFहा पFुहा सराव करतो. या उप4मामळेु वाfयांच े/ �sनांच े�कार, उ�चार याचंा सराव करता येतो.

वगा�तील संवाद वाढला

TAGs मुळे माvया वगा�त संवाद वाढला आहे. आधी मी फfत पाठयपु7तकापुरती मया�द)त असायच,े माझ े�लखाण, वाचन फfत

gयातूनच iहायचे. ऐकQया�या कौशkयांचा तर gयाम;ये समावेश नiहताच. मी फ�याचा वापर खूप करायचे. मुलानंा जेiहा

काह) उgतर �वचारले जाई तेiहाच gयाचंा आवाज ऐकू जायचा. माvया वगा�त मी !हणज े�श2कच सवा�त जा7त बोलत असे.

माझ ेबोलणे जा7त कaन मराठSम;ये चाले. आता मी इं/जी आ]ण मराठS दोFह) भाषांम;ये बोलते. संवादाgमक उप4माचंा

वापर केला जात असkयाने माvया �व�याuयाbना बोलQया�या संधी भरपूर �मळतात, प�रणामी gयाचंा आgम�वsवास वाढला आहे.

इं/जी बोलQयाची जोखीम उचलायला आता माझ े �व�याथ� तयार असतात. माझा देखील आgम�वsवास वाढला आहे. आधी

माvयाकड ेकौशkये होती आ]ण आता माvयाकड ेती कौशkये वापरQयाची संधी देखील आहे.

�पाल) आथरे (�श�2का)

शाळा - िजkहा प�रषद शाळा, लासलगाव 7टेशन

fल7टर - लासलगाव

{लॉक - Gनफाड


67

�शकQयातला आनंद �मळू लागला आहे

त7नीम रौफ या गेल) नऊ वषm �शकवत आहेत. स;या gया नंदरुबार िजk�याम;ये इयgता सातवी�या वगा�ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल त7नीम यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयआूर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - 7लॅप द बोड� उप4म कaन घेताना

तेजसम;ये सहभागी होQया�या आधी मी पूण�पणे इं/जी�या पा�यपु7तकावर अवलबूंन असायचे. मी माvया �व�याuयाbकडून

पु7तकात Vदलेल) कामेच कaन घेत असे, जस ेश{द वाचणे, वाfये बन�वणे आ]ण �sनांची उgतरे देणे. आता देखील मी जे धड े

�शकवते त ेतेच आहेत पण मी +या प^तीन े�शकवत ेती माL बदललेल) आहे. उदाहरणाथ�, जर मी रंगाचंी नाव े�शकवत असेन

तर फfत पाठयपु7तकातील काम ेकaन घेQयाबरोबर)नेच मी खळे देखील खेळत.े 'What colour do you like?', 'Which

colour do you like, red or blue?' Xकंवा 'Do you like mangoes?' यासार�या �sनांचा सराव कaन घेQयासाठS मी पास द बॉल

सारख ेखळे घेते. �व�याथ� एका वतु�ळात उभ ेराहतात. एक �व�याथ� दसुtयाकड ेचqडू फेकतो आ]ण एक �sन �वचारतो. दसुरा

�व�याथ� चqडू झलेतो आ]ण �sनाचे उgतर देतो. अशा�कारे �sन �व�याथ�च �वचारतात आ]ण gयांची उgतरे देखील �व�याथ�च

देतात.

माvया �व�याuयाbना वाचन आ]ण श{द �शकताना खूप अडचणी येतात. मी gयानंा एक Kडfशनर) बनवQयात मदत केल) आहे.

एका वह)त gयांनी �gयेक अ2रावaन सु� होणारे पाच श{द �लहून काढले आहेत आ]ण आता gयां�याकड ेभरपूर श{द जमा झाले

आहेत. मी दोन गट बनवते. एका गटातील एक �व�याथ� फ�यावर श{द �लVहतो आ]ण दसुtया गटातील �व�याuया�ला

आधी�या श{दा�या शेवट�या अ2रावaन सु� होणार श{द पुढे �लहायचा असतो. उदाहरणाथ�, yellow-water-rat. या खेळामंुळे

�शकQयातला आनंद �मळू लागला आहे. मी आता एक सज�नशील �श�2का बनले आहे.

गेल) दोन वषm Resource Book मधील अनेक उप4म कaन घेतkयानंतर आता माझा आgम�वsवास वाढला आहे. मी वगा�त

माvया �व�याuयाbसोबत अ�यासाचा आनंद घेऊ शकत.े आधी लाजरेबुजरे असणारे माझ े �व�याथ� आता 7वतःहून पुढे येतात

आ]ण उप4मामं;ये सहभागी होतात हे मला �मळणारे सव6gतम पा�रतो�षक आहे.

त7नीम रौफ (�श�2का)

शाळा - डॉ. झाक}र हुसेन नगर पा�लका शाळा 4माकं १७

fल7टर - नंदरुबार



68

इं/जी संभाषण

श�म�ला माने या गेल) १७ वषm �शकवत आहेत. gया गड�चरोल) िजk�यात उ�च �ाथा�मक �व�याuयाbना इं/जी व ग]णत

�शकवतात. gया 7थाGनक TAG म;ये सहभागी होतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल श�म�ला यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयआूर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - वगा��या बाहेर एक भाषा खेळ घेताना श�म�ला

मो�या वगाbसाठS वै�व;यपूण� आ]ण रोचक उप4म

यावष� मी सहावी, सातवी आ]ण आठवी�या वगाbना �शकवत आहे. माvया �gयेक वगा�त जवळपास ५० �व�याथ� आहेत. मला

कायम असचे वाटत होत े क} इतfया मो�या वगाbम;ये संभाषण उप4म घेणे शfय नाह). पण TAG बैठकांम;ये सहभागी

iहायला लागkयापासून मला हे समजू लागले आहे क} मी हे नfक}च कa शकते. उदाहरणाथ�, सभंाषण उप4म घेQयासाठS मी

वगा�चे दोन गट करते. एक गट संभाषण उप4म करतो तर gयाचवेळेस दसुरा गट वाचन इgयाद) काह)तर) दसुरे करतो. उप4म

पूण� झाkयानंतर गट बदलतात. यामळेु मला मो�या वगाbम;ये देखील संभाषण उप4म सहजपणे राब�वता येतात. �gयेक

�व�याथ� काय आ]ण कसे बोलतो ते मी ऐकू शकते, चांगले वाf�चार सांगू शकत,े चुका द�ु7त कa शकते.

69

फोटो कॅdशन - �व�याuयाbचा सX4य सहभाग

जवळीक

TAG Resource Book मधून अनके उप4म �शकले. ओGनयन �रगं, चqज युअर dलेस, रोल dले, 7लॅप द {लॅक बोड�, आ]ण डू आय

ल)iह अ ट)प अस ेअनके उप4म आमचे खूप आवडीच ेझाले आहेत. माvया �व�याuयाbना खरंच या सग�यांम;ये खूप मजा येते,

ते मजेमजते इं/जी बोल ूशकत आहेत. या उप4मांमळेु माझी �व�याuयाbसोबत जवळीक Gनमा�ण झाल) आहे. मी असे मानत ेक}

एक �श�2का या नाgयाने मुलामं;ये आgम�वsवास Gनमा�ण iहावा यासाठS gयाचंी मदत करणे हे माझ ेकत�iय आहे. तरच माझ े

�व�याथ� भीती Xकंवा दडपणा�शवाय इं/जी बोलू शकतील. मी TAGs म;ये जे संभाषण उप4म �शकले gयांची मला खूपच मदत

झाल). gयातून मुलांना वगा�त मोकळेपणाने बोलQयास �ोgसाहन �मळाले. मी हे देखील �शकले क} हे उप4म करत असताना

मुलां�या काह) चकुा होत असतील तर gयांना लगेच थांब�वणे योYय नाह). आज माvया �व�याuयाb�या संभाषण कौशkयांचा होत

असलेला �वकास gयानंा भ�व�यात खूप उपयोगी पडले, gयांचा आgम�वsवास वाढेल, पुढे मो�या पर)2ा व मलुाखतींम;ये gयांना

यश7वी होQयात याची मदत होईल.

अ�धक आgम�वsवासपूण� �श�2का

TAG बैठकांमधील सहभागामळेु मला अस े संभाषण उप4म माvया वगा�त Gनय�मतपणे करQयाचा आgम�वsवास �मळाला.

माvयासाठS घडून आलेले आणखी एक मोठे प�रवत�न !हणजे माझा 7वतःचा इं/जी बोलQयाचा आgम�वsवास वाढला. TAGs

म;ये सहभागापुव� मी इं/जी बोलू शकत होते पण माझा आgम�वsवास कमी पडत होता. TAGs म;ये मला माvया

सहकाtयांसोबत इं/जीम;ये बोलQयाची संधी �मळाल) आ]ण आता मला gयाचे अिजबात दडपण येत नाह). धड े �शकवताना

देखील मी मराठSपे2ा इं/जीचा वापर जा7त करते. मी माvया सहकाtयांना देखील जा7तीत जा7त इं/जी बोलQयासाठS �ोgसाहन

देते कारण तस े केkयास त े �व�याuयाbसोबत इं/जी बोल ू शकतील. दररोज�या सरावामळेु आता �व�याuयाbना वगा�त इं/जी

बोलQयाची सवय झाल) आहे. �श2कांम;ये जर आgम�वsवास असेल तर त ेआपkया �व�याuयाbचा आgम�वsवास देखील जागतृ

कa शकतात.

फोटो कॅdशन - श{द �शकवताना �लॅशका��सचा वापर

श�म�ला मान े(�श�2का)

शाळा - जवाहरलाल नेहa अपर �ायमर) !युGन�सपल कौिFसल 7कूल

fल7टर - गड�चरोल)

{लॉक - गड�चरोल)


70

जर �श2क इं/जी बोलत नसेल तर �व�याथ� देखील बोलणार नाह)त

अझहर मोह!मद हे गेल) ८ वषm �शकवत आहेत. ते नंदरुबार िजk�यातील उदू� मा;यमा�या शाळेत पVहल) व दसुर) इयgतांच े

�व�याथ� एकL असलेkया वगा�ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल अझहर यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

फोटो कॅdशन - यमक जुळणारे श{द �शकताना �व�याथ�

माझ ेउप4म

तेजसम;ये सहभागी होQयाआधी आ!ह) !हणजे मी 7वतः आ]ण माझ े�व�याथ� इं/जी +या�कारे बोलत होतो gयावर 7थाGनक

भाषे�या �भावाची मला �चतंा वाटायची. मी ऐकQयाचा आ]ण बोलQयाचा जा7तीत जा7त सराव करQयास सु�वात केल).

उदाहरणाथ�, मी चायनीज िiह7पर आ]ण उ�चार K�ल वापरतो. �व�याथ� एक वतु�ळ कaन बसतात. �श2क एका �व�याuयाb�या

कानात एक श{द कुजबुजतात. उदारहरणाथ�, apple. gयान ेतो श{द पुढ�या �व�याuयाb�या कानात सांगायचा. हा श{द शेवट�या

�व�याuयाbपयbत पोहोचे7तोवर gयाचा उ�चार काह)तर) वेगळाच झालेला असतो. नंतर मी तो श{द मो�याने बोलतो आ]ण

�व�याथ� एकेकOयाने Xकंवा गटान ेतो श{द बोलतात. चायनीज िiह7पर या उप4मात नेहमी वाfये वापरल) जातात पण मी श{द

वापरतो कारण माvया �व�याuयाbचा भाषेचा 7तर कमी आहे. या उप4मामुळे gयांना मदत तर होत े पण �शकायला देखील

�मळते. रोल द डायस हा आणखी एक उप4म आ!ह) करतो. एका ड{यात मी कागदा�या �च¤य्ा ठेवतो.

71

gयावर काह) �चL ेकाढलेल) असतात. फ�यावर मी व7तूच े वण�न करणारे �sन �लVहतो उदाहरणाथ�, नाव, आकार, रंग आ]ण

उपयोग. �gयेक �sनाला एक ते सहा यातील एक 4मांक Vदलेला असतो. एक �व�याथ� �च¤ी उचलतो उदाहरणाथ�, apple.

दसुरा �व�याथ� डायस Xफरवतो आ]ण gयावर जो आकडा येईल gया 4मांका�या �sनाच ेउgतर देतो. उदाहरणाथ�, ३ आकडा आला

असेल तर �व�याuयाbचे उgतर असेल - An apple is a red coloured fruit.

माvया �व�याuयाbचा श{दसं/ह वाढावा यासाठS मी एक 7वतंL १६ पानी वह) वापरतो, याम;ये २/३/४/५ अ2रांच ेश{द असतात.

gयापैक} काह) श{द यमक जुळणारे असतात उदाहरणाथ�, can, pan, fan, ran. +यामळेु यमक जुळत े तो उ�चार मी gयांना

�शकवतो आ]ण मग gयांना ते श{द �शकणे सोपे जात.े मग मी तीन गट बनवतो. एका गटाला मी अ2रांचा ठोकळा देतो,

दसुtया गटाला लॅ�मनेटेड �च¤य्ा देतो आ]ण Gतसtया गटाला अkफाबेट रोलर देतो. या रोलरम;ये तीन रांगांम;ये अ2रे असतात.

यामुळे मुले छोटे छोटे श{द तयार कa शकतात. मुले यावर एकेक अ2र Xफरवून श{द तयार कa शकतात. उदाहरणाथ�, C-A-

T. नंतर मी gयांना दोन अ2रे देतो, जस ेAT. मग मुले B-A-T, M-A-T, S-A-T यासारखे श{द बनवतात.

�व�याuयाbना फोनेVटfस �शकवत असताना आ]ण माvया TAG म;ये उ�चार �शकवत असताना �gयेक वेळी मला माझ ेसंभाषण

सुधारQयाची संधी �मळत.े आधी मला इं/जी बोलQयाचा आgम�वsवास नiहता पण मी जेiहा-जेiहा सधंी �मळेल तेiहा

जाणीवपूव�क इं/जी बोलQयाचा �यgन करतो. माvया TAG म;ये मी जा7तीत जा7त वेळ इं/जी बोलतो आ]ण एखादा श{द

अडला तर दसुर) भाषा वापरतो. मी नेहमी साध ेसोप ेइं/जी वापरतो जेणेकaन माvया �व�याuयाbना इं/जी सूचना समजतील.

जर �श2क इं/जी बोलत नसेल तर �व�याथ� देखील इं/जी बोलणार नाह)त!

अझहर मोह!मद (�श2क)

शाळा - नगर प�रषद 7कूल नंबर १४ (उदू� मा;यम)

fल7टर - नगर पा�लका नंदरुबार



72

मी एक पाठ�या बाकांवरचा �श2क होतो.

पुंड�लक देशमुख हे गेल) १७ वषm �शकवत आहेत. ते स;या इयgता Gतसर) व चौथी�या वगाbना �शकवतात आ]ण गड�चरोल)

िजk�यातील TAG म;ये सहभागी होतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल पंुड�लक यांच ेमनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयआूर कोड 7कॅन करा.

पुंड�लक यांच े�व�याथ� आ]ण gया�ंया अनुभवांब�ल अ�धक माVहती �मळवQयासाठS कृपया पान 4माकं ८४ वर जा.

या उप4माब�ल अ�धक जाणून घेQयासाठS कृपया पान 4मांक ९१ वर जा.

फोटो कॅdशन - हावभावांसVहत गाणे सादर)करणा�या उप4मात �व�याuयाbचा सहभाग

तेजसम;ये सहभागी होQयाआधी

TAG बैठकांम;ये सहभागी होQयापूव� मी एक बॅक-बेFच �श2क होतो. माझ े �शकवणे कृतीशूFय होते, माvयात आgम�वsवास

नiहता. याच ेकारण !हणजे मला अिजबातच नीट इं/जी बोलता येत नiहते. मी पारंप�रक प^तीने �शकवायचो. २०१६ साल)

मला तेजस आ]ण TAG बैठकांब�ल समजले. gयाम;ये सहभागी iहायला लागkयापासून मी हळूहळू �शकवQयाम;ये �वशेष रस

घेऊ लागलो आ]ण आधीपे2ा वेग�या तंLाने इं/जी �शकवू लागलो.

TAGs म;ये मी काय �शकलो

माझी भाषा कौशल आ]ण आgम�वsवास वाढ�वQयासाठS TAGs खपूच उपयुfत ठरत आहे. माझा 7वतःचा श{दसं/ह, iयाकरण

आ]ण बोलQयातील अ7ख�लतपणा सुधारला आहे. माझा आgम�वsवास एवढा वाढला आहे क} मी TAGs �या फॅ�स�लटेशनची

संधी देखील 7वीकारल) आहे. आता मी ना�वFयपूण� आ]ण �व�याथ�कq �) प^तींचा वापर करतो. या प^ती मी TAG Resource

Book मधून �शकलो. यांचा वापर केkयाने माvया �व�याuयाb�या इं/जी बोलQया�या आ]ण ऐकQया�या 2मतेम;ये सधुारणा होत

आहेत.

73

TAG बैठकांम;ये सहभागी झाkयामुळे मी �शकवQया�वषयीच ेमाझ े�वचार मांडू शकतो, gयावर)ल चचाbम;ये भाग घेऊ शकतो आ]ण

माvया ध�यांचे Gनयोजन अ�धक �भावीपणे कa शकतो.

तेजसनंतर

मी गड�चरोल)म;ये एका मराठS मा;यमा�या शाळेत इयgता Gतसर) आ]ण चौथी�या वगाbना �शकवतो. मी माvया �व�याuयाbसाठS

एक fलब सु� केला आहे +याम;ये आ!ह) इं/जीम;ये खळे खेळतो. मी पालकांना Gनय�मतपणे भटेतो, युOयुब चॅनेलवर माvया

वगा�तील उप4माचंे िiहडीओज अपलोड कaन पालकांना gयाम;ये सहभागी कaन घेतो.

माvया �व�याuयाbम;ये अGतशय आवडती असलेल) एक ऍिfटिiहट) !हणजे 7लॅप द बोड� / वॉल. मी ह) ऍिfटिiहट) TAG म;ये

�शकलो. अगद) सु�वातीला मी �व�याuयाbना �चL े काढQयात आ]ण तfत े तयार करQयात मदत केल). आता ह) फळे व

भा+यांची �चL ेवगा��या �भतंींवर लावलेल) आहेत. मी फळाचंी Xकंवा भा+यांची नावे पुकारतो आ]ण मुले धावत gया �चLापाशी

जातात व gयावर हात ठेवतात. फ�यावर श{द �लहून gयासोबत देखील मी हा उप4म करतो. हा उप4म खूपच सोपा आहे.

पण यातून अGतशय मजशेीर प^तीने �व�याuयाbचा श{दसं/ह वाढत जातो.

माvया वगा�त सव� �व�याथ�, अगद) मागील बाकांवर)ल �व�याथ� देखील अशा उप4मांम;ये उgसाहाने सहभागी होतात व gयाचा

पुरेपूर आनंद घेतात. आता माझ े �व�याथ� काह) �माणात 7वतःला iयfत कa शकतात. त ेआपापkया गतीने उप4म पूण�

करतात. आता gयां�यात आgम�वsवास Gनमा�ण झाला आहे आ]ण gयांना इं/जीची भीती वाटत नाह). हेच मी माvया 7वतःब�ल

देखील !हणू शकतो याचा मला आनंद आहे!

फोटो कॅdशन - उप4म सु� करQयापूव� सूचना देताना

फोटो कॅdशन - 7लॅप द बोड� म;ये सहभागी झालेले �व�याथ�

पुंड�लक देशमुख (�श2क)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, सुवण�नगर

fल7टर - वधा�

{लॉक - आरमोर)

िजkहा - गड�चरोल)

74

सहभाग आ]ण सहकाtयाकंडून सहकाया�साठS संवाद प^ती

द)पाल) देशमखु या गेल) १२ वषm �शकवत आहेत. स;या gया अमरावती िजk�यात इयgता Gतसर)ला �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल द)पाल) यांचे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

या उप4मा�वषयी अ�धक माVहती �मळ�वQयासाठS कृपया पान 4मांक ९१ वर जा.

फोटो कॅdशन - �व�याuयाbना नवीन श{द �शकवताना

संवादाला �ोgसाहन

TAGs म;ये मला �शकायला �मळालेल) एक अGतशय महggवाची बाब !हणजे �व�याuयाbना एकमेकां�या सहकाया�ने काम

करQयासाठS �ोgसाहन देQयासाठS �व�वध �कार�या संवाद प^तींचा वापर. आता मी चचा�, नाVटका, �sन सोडवणे आ]ण �Gतसाद

अशा उप4मासंाठS �व�याuयाb�या जो�या Xकंवा गट तयार करते. ह) काम ेअ�धक मनोरंजक प^तीने iहावीत यासाठS गटानंा

ऐGतहा�सक iयfतींची नाव ेदेत,े जसे सा�वLीबाई फुले. +या मलुांना गो�ट) समजून �यायला थोडा जा7त वेळ लागतो gयां�यासाठS

जो�या आ]ण गटांम;ये काम करणे उपयुfत ठरते. जो�या करताना मी हुशार आ]ण थोड ेकमी हुशार, +यांना थो�या मदतीची

गरज असते अशा �व�याuयाb�या जो�या करते. जेiहा �मL Xकंवा मैLीण एखादे काम समजावून सांगते तेiहा ते �व�याuयाbना

सोपे वाटत.े संपूण� वगा�ला एकाच पातळीवर आणणे माvयासाठS देखील सोपे बनते. हळूहळू बुजरे �व�याथ� धीट बनले आहेत,

वगा�समोर बोलQयासाठS, नाVटका सादर करQयासाठS त े7वतःहून पुढे येतात.

75

फोटो कॅdशन - उgतर देQयाची आपल) वळे येQयासाठS वाट पाहणार) �व�या�थ�नी

संवादाची ��स^ प^त

ओGनयन �रगं या उप4माच ेमाvया वगा�ला अनुसaन तयार केलेले 7वaप मी Gनय�मतपणे वापरत असत.े हे मी TAG म;ये

�शकले आ]ण मला हे खूप आवडते. याम;ये �व�याथ� एकात एक अशी दोन वतु�ळे तयार करतात आ]ण मी gयांना सूचना देत.े

या सचूना इं/जीतनू असतात. सूचना मुलांना समजkया आहेत अथवा नाह) हे gयां�या मातभृाषतेून �वचाaन तपासते. समजा

मी gयांना फळांची Xकंवा फुलांची नाव े �शकवत असेन तर मी सगंीत सु� करते, एक वतु�ळ डावीकड ेतर दसुरे वतु�ळ उजवीकड े

सरकायला सु�वात करत.े जेiहा संगीत थांबते तेiहा �व�याथ� आपkया समोर उ�या असलेkया दसुtया �व�याuया�ला फळाच े

Xकंवा फुलाच ेनाव �वचारतात. +या जोडीच ेकाम पूण� होत ेती जोडी हात वर करते व �वजतेा ठरते.

ओGनयन �रगंचा आणखी एक �कार !हणज े�व�याथ� दोन सरळ रांगांम;ये (वतु�ळ नाह)) एकमकेांकड ेत�ड कaन उभे राहतात.

एका रांगेतील �व�याथ� एका व7तूचे नाव घेतो तर बाजू�या रागेंतील gया�या समोर�या �व�याuया�ला gया व7तूशी संबं�धत

�वशेषण बोलायचे असते. उदाहरणाथ�, sun - bright, flower - red इgयाद). +या जोडीचे काम सवा�त आधी पूण� होते ती जोडी

हात वर करते व �वजेता ठरते.

अ�धक जा7त आgम�वsवास

तेजसम;ये सहभागी होQया�या आधी मी इं/जी जा7त बोलत नसे, चुका होतील याची मला भीती वाटे. पण आता मी TAGs

म;ये माvया सहकाtयांसोबत इं/जी बोलत,े चुका होतील याच े दडपण माvयावर नसत.े मला कळून चकुले आहे क}, िजतके

जा7त इं/जी मी बोलेन आ]ण िजतका जा7त सराव करेन Gततका जा7त आgम�वsवास आ]ण अ7ख�लतपणा वाढेल. तसेच मी

माvया �व�याuयाbसोबत सोपे इं/जी वापरत,े जेणेकaन gयांचाह) आgम�वsवास वाढQयास मदत होईल.

फोटो कॅdशन - �व�याuयाbना �sन �वचारताना

द)पाल) देशमखु (�श�2का)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, तळवेल

fल7टर - जवळा

{लॉक - चांदरूबाजार


76

बहुभा�षक वगा�तील �व�याuयाbचा श{दसं/ह वाढ�वणे

कkयाणी पंKडत या गेल) सात वषm �शकवत आहेत. gया बीड िजk�यात मराठS मा;यमा�या शाळेत इयgता पVहल) व Gतसर)�या

वगाbना �शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल कkयाणी याचंे मनोगत ऐकQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

कkयाणी gयां�या वगा�त उप4म करत असताना पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८७ वर जा.

फोटो कॅdशन - व7तूचंा वापर कaन गो�ट सांगताना

तेजसमुळे आgम�वsवास वाढला

TAGs �या सु�वाती�या Vदवसांम;ये मला जरा संकोच वाटायचा. पण नंतर मी �gयेक काय�4मात भाग घेQयास सु�वात केल).

माझा आgम�वsवास वाढू लागला. वगा�त आ]ण TAG बैठकांम;ये आgम�वsवासाने बोलणे, हावभावातून नवीन श{द समजावून

सांगणे मला Gततकेसे जमत नiहते. तेजस �कkपाम;ये मी अनके नवनवीन उप4म �शकत आहे, माvया वगा�म;ये gयांचा वापर

कaन वगा�तील �श2ण मुलासंाठS आनंददायी iहाव ेयासाठS �यgन करत आहे.

बहुभा�षक श{दसं/ह �वक�सत करणे

बहुभा�षक वातावरणात अनके भाषांमधील श{दसं/ह वाढ�वणारे उप4म घेतkयान े �व�याuयाbच े भाषा नैपुQय वाढत.े हे

करQयासाठS मला TAG म;ये मी जे �शकले gयाची मला खूप मदत झाल). मराठSम;ये श{द साखळी वापaन �व�याथ� sugar-

tea-hot यासार�या साख�या तयार करतात. ते इं/जी 7पे�लYंस �शकतात, उ�चार �शकतात आ]ण मराठSम;ये gयाचा अथ�

�शकतात. यामळेु श{द gयां�या ल2ात राहतात. काह) मVहन े हे केkयानंतर मलुांकड ेकमीत कमी ३० श{द असतात ज ेत े

Gनय�मतपणे वापरतात. पुढ)ल मVहFयांम;ये मी हे उप4म सायFससार�या इतर �वषयांम;ये वापरणार आहे. हे �वषय मी

मराठSम;ये �शकवत.े माझ े �व�याथ� हे उप4म करत असतानाच े िiहडीओ माvया युOयुब चॅनेलवर अपलोड करत,े TAG

बैठकांम;ये, WhatsApp /ुपम;ये शेअर करते. मला यातून सकाराgमक �Gतसाद �मळतो. TAG बैठकांम;ये होणारे �र�लेfशन व

Gनयोजनाच ेफ�लत !हणजे हा उप4म आहे.

पालकासंोबत अ�धक घGन�ठ संबधं

जेiहापासून मी माvया वगा�तील उप4मांच ेिiहडीओ युOयुबवर शेअर करQयास सु�वात केल) तेiहापासून पालकांना gयां�या मुलांची

�गती कशी सु� आहे ते पाहता येऊ लागले आहे. यामळेु gयां�यासोबत घGन�ठ संबंध तयार झाले आहेत. पालक खूप चांगले

सहकाय� करतात. काह) पालकांकड े 7माट� फोFस नाह)त, त े इतर पालकां�या 7माट� फोFसवर िiहडीओ बघतात. यामुळे

पालकामं;ये आपापसात देखील चांगले संबंध Gनमा�ण झाले आहेत. सव� मुले चांगल) �शकत आहेत आ]ण gयांचा आgम�वsवास

वाढत आहे हे पाहून gयांना आनंद होतो.

कkयाणी पंKडत (�श�2का)

शाळा - िजkहा प�रषद �ाथ�मक शाळा, कासार)

fल7टर - अ7थी नंबर १

{लॉक - अ7थी


77

इं/जी बोलQया�या खेळांमधून आgम�वsवास आ]ण अ7ख�लतपणा वाढला

7वाती सवाई या गेल) १८ वषm �शकवत आहेत. स;या gया अमरावती िजk�याम;ये एका शाळेत इयgता सातवी�या वगा�ला

�शकवतात.

तेजस आ]ण gया�या �भावाब�ल 7वाती यांच ेमनोगत जाणून घेQयासाठS कृपया हा fयूआर कोड 7कॅन करा.

7वाती यांच े�व�याथ� व gयां�या अनुभवांब�ल वाचQयासाठS कृपया पान 4मांक ८३ वर जा.

या उप4माब�ल अ�धक जाणून घेQयासाठS पान 4माकं ९१ वर जा.

7वाती gयां�या वगा�म;ये उप4म करत असताना पाहQयासाठS कृपया पान 4मांक ८७ वर जा.

�व�याuयाbना �ोgसाVहत करQयासाठS िiहडीओजचा वापर

TAG बैठकांम;ये मी जे उप4म आ]ण खेळ �शकले gयांचा वापर मी माvया इं/जी�या ध�यांम;ये करते. gयाचे िiहडीओ कaन

ते युOयुब चॅनेलवर अपलोड करते. जेiहा पालक आ]ण इतर �श2क हे िiहडीओ पाहतात, त ेमाvया �व�याuयाbच ेकौतुक करतात.

आधी�या आ]ण आता�या िiहडीओजची तुलना केल) तर माvया �व�याuयाbनी Xकती �गती केल) आहे त े देखील समजून येत.े

यामुळे �व�याuयाb�या सहभागाला �ोgसाहन �मळते. मुले या सव� उप4मांचा खूप आनंद घेतात.

एकTLतपणे तक� करणे, वण�न करणे आ]ण �शकणे

माvया TAG म;ये मी �म7�) बगॅ हा उप4म �शकले आ]ण माvया �व�याuयाbना gयाची माVहती Vदल). एका बॅगम;ये पाQयाची

बाटल), जेवणाचा डबा, पेन, पेिFसल, संL,े सफरचंद व वांगे अशा व7तू ठेवkया. मग मी एकेक व7तू बाहेर काढत गेले, मुलांना

gयांचा रंग, आकार, उपयोग असे वण�न करQयास सां�गतले. काह) बुजर) मुले बोलQयासाठS पुढे आल) नाह)त. मग मी gयांना

gयां�या बॅगमधून पेन, पेिFसल अशा व7तू बाहेर काढQयास सां�गतले. पुFहा gयानंाच gया व7तूंचे वण�न करQयास सां�गतले.

हळूहळू मुलांना मजा वाटू लागल). TAG WhatsApp /ुपवर मी याचा िiहडीओ शेअर केला. अनके सहकाtयांनी माvया �यgनाचं े

कौतुक केले. TAG म;ये सहभागी असलेkया माvयाच शाळेतील अजून दोन �श2कांनी आपापkया वगा�त हा उप4म केला.

माvयासाठS हे खूपच �ोgसाहक ठरले.

आधी माvयाम;ये आgम�वsवास नiहता पण तेजस �कkपात सहभागी झाkयापासून माझा आgम�वsवास वाढला आहे. जेiहा

लोक आम�या ध�यांचे Gनर)2ण करQयासाठS येतात तेiहा देखील �व�याथ� खूप उgसाह) असतात, इं/जी बोलायला उgसुक

असतात.

7वाती सवाई (�श�2का)

शाळा - नगर प�रषद शाळा 4माकं ८ यशवंत नगर

fल7टर - मोश�

{लॉक - मोश�


78

Photo of students

79

पालक

या �वभागाम;ये तेजसब�ल पालकांचे अनुभव व gयाचंी मते यांचा समावशे करQयात आला आहे. मलुां�या इं/जी भाषा

कौशkयांवर या नवीन �श2ण प^तीचा कसा �भाव पडला आहे, वगा�म;ये gयामुळे कसे बदल घडून आले आहेत gयाब�ल

पालकानंी �GतX4या Vदkया आहेत. या सव� मुलाखती आधी मराठSम;ये घेQयात आkया होgया आ]ण नंतर gयाचंा इं/जी अनुवाद

करQयात आला.

फोटो कॅdशन - भाषा �श2णाचा एक खळे खेळताना �व�याथ�

80

इं/जी वातावरण तयार करणे

पालक : सुभाष सोमदे

�व�याथ� : आVदती सोमदे - इयgता पाचवी

(औरंगाबाद�या ��यांका दळवी याची �व�या�थ�नी)

माvया मुल)�या आVदती�या बाबतीत इं/जीम;ये ल2णीय सुधारणा घडून आल) आहे. आता ती Gत�या �मLमैTLणींसोबत आ]ण

भावंडांसोबत इं/जीत बोलQयाचा �यgन करते. water, door, eating यासारखे इं/जी श{द ती वापरत,े वाfये जुळवQयाचा �यgन

करते. कधीकधी जेiहा जेवणानतंर आ!ह) शतपावल)साठS बाहेर जायला Gनघतो तेiहा ती माझा हात पकडून !हणते - 'Let's go

for a walk.' Gतचे �श2क Gतला +या�कारे इं/जी �शकवत आहेत त ेपाहून मला खूप आनंद होतो. मी खूपदा शाळेत जातो आ]ण

मला Vदसते क} दळवी मॅडम काह) न काह)तर) उप4म घेQयात iय7त असतात. एकदा मी पाVहले क} gया मुलानंा बोलfया

बाहुkयांसोबत बोलायला सांगत होgया. मला वाटले क} gया मुलानंा थोडी मजाम7ती कa देत आहेत. पण जेiहा आVदती घर)

आल) तेiहा Gत�याकडून मला समजले क} खरे तर gया मुलांकडून इं/जी संभाषणाचा सराव कaन घेत होgया. इं/जी भाषा

�शकता येईल असे कोणतेह) वातावरण उपल{ध नसलेkया आVदतीसार�या मुलांसाठS ह) खूप मोठS उपयुfत बाब आहे.

मी इं/जी �शकतो आहे!

पालक : Gनगु�ण सोमदे

�व�याथ� : ऋतू सोमदे - इयgता - चौथी

(औरंगाबाद�या ��यांका दळवी याचंी �व�या�थ�नी)

माझी मुलगी ऋत ूखूप हुशार आहे आ]ण शाळे�या पर)2ांम;ये ती नेहमी पVहला 4मांक पटकावत.े पण इं/जी बोलायची माL

Gतला फार भीती वाटत अस.े पण इं/जीचा अ�यास आ]ण इं/जीचा वापर याबाबतीत ऋतूम;ये खपू मोठा बदल घडून येत आहे

असे हkल) माvया ल2ात येत आहे.

आम�या शेतात उगवणाtया सव� भा+या, फळे, कडधाFये यांची इं/जी नावे ऋतूला येतात. काह)वळेा ती मला gयाब�ल सांगत

असते. बटाOयाची भाजी अस े!हणQयाऐवजी ती want to eat potatoes for lunch today अस े!हणते. Gत�यामुळे मी देखील

इं/जी �शकायला सु�वात केल) आहे, जेणेकaन मी Gत�यासोबत बोलू शकेन. मी श{दांच ेपु7तक आणले आहे व नवनवीन श{द

�शकQयाचा मी परोपर)ने �यgन करत असतो. मला खाLी आहे क} एके Vदवशी मी माvया मलु)सोबत इं/जीत बोलेन आ]ण

Gतला आsचया�चा सखुद धfका देईन!

81

इं/जी �शकQयासाठS समान संधी

पालक : सतीश सोमदे

�व�याथ� : ऋतुजा सोमदे - इयgता - पाचवी

(औरंगाबाद�या ��यांका दळवी याचंी �व�या�थ�नी)

माझी पgनी आ]ण मी काह) फार �शकलेलो नाह). पण ऋतुजान ेअ�यासात उgतम �गती करावी, अ7ख�लतपणे इं/जी बोलाव े

असे आ!हाला नेहमी वाटायच.े उgतम इं/जी येत असेल तर �गती�या अनेक वाटा आपkयासाठS खkुया होऊ शकतात अस ेमला

वाटते. ऋतुजाला एका िजkहा प�रषद शाळेम;ये दाखल करताना सु�वातीला मी साशकं होतो पण माझी सामािजक, आ�थ�क

पाsव�भूमी ल2ात घेता gयावेळी हाच एक iयवहाय� पया�य माvयासमोर होता. पण आता जेiहा मी आम�या भागातील समेी-

इंिYलश Xकंवा खाजगी शाळांम;ये जाणार) मुले पाहतो तेiहा मला जाणवते क} माझी मुलगी gयां�यापे2ा उgतम इं/जी बोलत.े

खाजगी शाळेत जाणाtया इतर मुलां�या तलुनेन ेऋतुजाला Gत�या शाळेम;ये इं/जी बोलQया�या Xकतीतर) जा7त संधी Vदkया

जातात. gयामुळे आता मला माvया Gनण�याचा आनंद होतो. मला असे वाटते क} तेजससार�या �कkपांनी िजkहा प�रषद

शाळामंधील �श2कानंा पाVठंबा देत राVहले पाVहजे जेणेकaन ऋतुजासार�या �व�याuयाbना gयाचा फायदा होईल.

इं/जीचा आgम�वsवास!

पालक : रेखा घवाले

�व�या�थ�नी : वेदांती घवाले - इयgता सातवी

(अमरावतीहून स�चन इंझळकर याचंी �व�या�थ�नी)

माvया मुल)च ेइं/जी खूप छान सुधारले आहे. ती आता Gत�या �मLमैTLणी आ]ण भावंडासंोबत इं/जीत बोलQयाचा �यgन करत.े

मीसु^ा इं/जीम;ये बोलावे यासाठS ती सारखी मला आ/ह करत असते. पण मला ते जमत नाह)! एकदा मी बाजारातून घर)

परत आले तर कोणतर) आम�या घरात इं/जी बोलत असkयाचा आवाज ऐकू आला. मला वाटले क} कोणीतर) शहरातनू आले

असेल. !हणून मी उgसुकतनेे घरात डोकावले तर वेदांती आरशासमोर उभी राहून शाळेतील एका काय�4मासाठS सराव करत होती!

82

माझी मलुगी मला इं/जी �शकवत.े

पालक : अच�ना लवंगे

�व�या�थ�नी : ईsवर) लवंगे - इयgता आठवी

(अमरावतीहून स�चन इंझळकर याचंी �व�या�थ�नी)

माझी मुलगी ईsवर) खूप मन लावून अ�यास करत ेआ]ण पर)2ामं;ये Gतने चांगले यश �मळवले आहे. माझ ेपती आ]ण मी

काह) फार �शकू शकलो नाह). gयामुळे ईsवराला उgतम �श2ण देऊन Gत�या भ�व�याचा पाया भfकम करावा असे आ!हाला

वाटते. आ�थ�क प�रि7थतीनुसार आ!हाला Gतला िजkहा प�रषद शाळेत घालणेच परवडQयासारख ेहोते. पण आज जेiहा आ!ह)

Gतला इं/जी बोलताना ऐकतो तेiहा आ!हाला Gतचा आ]ण आम�या Gनण�याचा खूप अ�भमान वाटतो.

भा+या (tomato, potato, cauliflower, drumstick) आ]ण मसाले (turmeric, cloves) यांची इं/जी नावे ईsवर) मला �शकवत.े ती

नाव े मी Gत�यामागून !हणावीत असा Gतचा आ/ह असतो, मी व7त ूओळख ू शकत ेआहे का हे ती �sन �वचाaन तपासते.

सं;याकाळी घर) परतkयावर ती Gत�या शाळेतील इतर मैTLणींसोबत इं/जी बोलQयाचा सराव करते. या मुल) एका मैTLणी�या

घर) जमून इं/जीत मुलाखती घेतात. कधीकधी gया असा �सगं रचतात क} gया कोणी ��स^ iयfती आहेत, तर कधीकधी

एखाद) घटना घडल) आहे अशी कkपना करतात. मला खाLी आहे क} Gतला असचे माग�दश�न �मळत राVहले तर माझी मलुगी

इं/जी खूप चांगले �शकू शकेल आ]ण अ7ख�लतपणे बोल ूशकेल!

भाऊ एकमेकांना सरावात मदत करतात.

पालक : हेमंत जगताप

�व�या�थ�नी : संकेत जगताप व साथ�क जगताप - इयgता चौथी

(अमरावतीहून स�चन इंझळकर याचंे �व�याथ�)

संकेत आ]ण साथ�क हे माझ ेमुलगे जर) लहान असले तर) ह) भाषा �शकQयाचा gयां�याम;ये Gनमा�ण झालेला उgसाह खूप मोठा

आहे. त ेGनय�मतपणे इं/जीत बोलतात, �sन �वचारतात आ]ण क�वता !हणणे, पु7तके वाचणे याम;ये एकमेकाचंी मदत करतात.

माझ े �श2ण मराठSतून झाले आहे, मला काह) श{द व वाfये समजतात पण मी इं/जीतून संभाषण कa शकत नाह). आता

मला एखादा श{द येत नसेल तर माझी मुले मदत करतात. हkल)च मी gयांना इं/जी अजून जा7त सुधारावे यासाठS खाजगी

�शकवणीला जाQयासाठS सुचवले तेiहा gयांनी सां�गतले क} gयांचे �श2क खूप छान �शकवतात gयामुळे मलुांना खाजगी

�शकवणीची गरजच नाह)!

83

��श�2त �श2क प�रवत�न घडवून आणतात.

पालक : शरद दोड

�व�या�थ�नी : �ानेsवर) दोड - इयgता सातवी

(अमरावतीहून 7वाती सवाई यांची �व�या�थ�नी)

िजkहा प�रषद शाळांम;ये �श2णाचा दजा� कसा असले याब�ल मला साशंकता होती. माझी इ�छा होती क} माvया मुल)न े

अ7ख�लतपणे इं/जी बोलाव.े gयामुळे मी �ानेsवर)ला एका जवळ�या खाजगी शाळेत घातले. वष�भरानंतर माvया असे ल2ात

आले क} माvया मुल)च े इं/जी काह) खास सुधारलेले नाह). ती घर) साधे साध े इं/जी श{दसु^ा वापरायला उgसकु नसायची.

पण आता ती ते करते आ]ण आता ती एका िजkहा प�रषद शाळेत �शकते आहे! माvया असे ल2ात आले क} याVठकाणी �श2क

आम�या भागातील इतर खाजगी शाळांमधील �श2कां�या तलुनेत जा7त ��श�2त आहेत. मला खाLी आहे क}, 7वाती सवाई

यां�यासार�या �श2कां�या माग�दश�नामुळे माvया मुल)ची इं/जी संवाद कौशkये सुधारतील, ती पुढे जाऊन एखा�या महानगरात

ि7थर नोकर) कa शकेल.

श{दसं/ह Gनमा�ण करणे.

पालक : बाबासाहेब चवनके

�व�या�थ�नी : देवयानी चवनके - इयgता चौथी

(ना�शकहून समीर देवड ेयांची �व�या�थ�नी)

शाळेम;ये देवयानी +या�कारे इं/जी �शकत ेआहे ते पाहून मला खूप समाधान वाटते. ती 7वतःची ओळख कaन देऊ शकत,े

कुटंुबाब�ल सांगू शकते, शाळेब�ल काह) सा;या �sनांची उgतरे देऊ शकते. इं/जीचा सराव ती खूप गंभीरपणे करते.

आजूबाजू�या नेहमी�या गो�ट)बं�लचे सोपे श{द काढून gयांचा स/ंह ती करत आहे. Gतला गाणी !हणायला आवडतात आ]ण

हावभावावंर आधा�रत गाणी देखील ती ऐकत.े कधीकधी ती माvया फोनवर इं/जी बालगाणी देखील ऐकत असत.े

मला खाLी आहे क} �श2ण पूण� होईपयbत ती अ7ख�लतपणे इं/जी बोल ूशकेल आ]ण याच ेसंपूण� �ेय Gत�या �श2कांचे आहे!

84

आ!हाला आम�या लेक}चा अ�भमान वाटतो!

पालक: �काश राऊत

�व�या�थ�नी: यश7वी राऊत इयgता - Gतसर)

(गड�चरोल)हून पंुड�लक देशमुख यांची �व�या�थ�नी)

माझी मुलगी यश7वी अGतशय हुशार आ]ण खूप अ�यास ूआहे. ती क�वता !हणत,े दोन Xकंवा तीन अ2रांच ेश{द Gतला येतात

आ]ण इं/जीम;ये वाfये बनवQयाचा देखील ती �यgन करते. आ!ह) अ�श�2त आहोत, ती इं/जीम;ये काय बोलत े खरेतर

आ!हाला समजत नाह). आम�या मलु)�या इं/जीम;ये सधुारणा iहावी यासाठS Gतचे �श2क जी मेहनत घेत आहेत gयाब�ल

आ!ह) gयांचे आभार) आहोत!

इं/जी वाचन आ]ण संभाषण

पालक: ईsवर सयाम

�व�याथ� - मयूर सयाम इयgता - दसुर)

(गड�चरोल)हून पंुड�लक देशमुख यांचा �व�याथ�)

मयूरला gया�या आजूबाजू�या नेहमी�या गो�ट)चंी इं/जी नावे माVहती झाल) आहेत. लोकांसोबत बोलताना तो काह) साधी वाfये

वापa शकतो. तो gया�या भावंडां�या पु7तकांमधून छोOया गो�ट) वाचQयाचा �यgन करतो, �ाणी, फळे, फुले आ]ण भा+या यांची

नावे सांगतो.

मला खाLी आहे क} मयूरला gया�या �श2काकंडून आता जसा पाVठंबा आ]ण माग�दश�न �मळत आहे तसेच कायम �मळत राVहले

तर तो इं/जी उgतम �कारे बोलेल.

85

प�र�श#ट

86

यु%युब ि(हडीओची याद-

�श.क व TAG Coordinators नी /यां�या यु%युब चॅने0सवर अपलोड केले0या ि(हडीओजची ह- याद- आहे.

याम3ये �श.कांनी आपाप0या वगा5म3ये 6व7या8या5ची इं:जी भाषा नैपु>ये 6वक�सत (हावीत यासाठ@ केलेले 6व6वध

उपCम पाहता येतील.

�श2काच ेनाव िiहKडओची �लकं आ]ण fयूआर कोड िiहडीओच ेथोडfयात वण�न

�ानेsवर गु�कर

हॅF�स ऑन माय साईड,

�गल) �गल) बूम!

http://bit.ly/2RE3FXV या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेतील �व�याथ�

एक मजेशीर गाणे बोलत बोलत श{दांचा

सराव करत आहेत. शर)रा�या �व�वध

भागांची नावे �शकत आहेत. जे श{द मुलांना

�शकवायच ेआहेत gयांचा समावेश गाQयाम;ये

कaन हावभाव आ]ण चाल यामाफ� त �श2क

मुलांनी या उप4मात सहभागी iहावेत यासाठS

�ोgसाहन देत आहेत.

�ानेsवर गु�कर

कलेिfटiह नाउFस

http://bit.ly/2FEO977 या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेतील �व�याथ�

�लॅशका��सचा वापर कaन एका मजेशीर

उप4मातून कलेिfटiह नाउFसचा सराव करत

आहेत. �gयेक कलेिfटiह नाउन आ]ण

gया�याशी जुळणारा योYय श{द यां�या जो�या

जुळवणे आ]ण नंतर त े पुFहा पुFहा करणे

यावर भर देQयात आला आहे. �व�याuयाbनी

आपkया �मLांकडून उgतरे �मळवायची आ]ण

सवाbनी �मळून सराव करायचा अशी प^त

वापaन �श2क जा7तीत जा7त मलुांना

याम;ये सहभागी कaन घेत आहेत.

जया इगे

इंिYलश सॅटडm + बुगी वूगी

गाणे

http://bit.ly/2TT0DeY या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �व�याथ�

शGनवार) होणाtया प�रपाठाम;ये इं/जीम;ये

बोलत आहेत. gयानंतर मुले एक गाणे

हावभावांसVहत बोलतात. याम;ये त े इं/जीत

Vदkया जाणाtया सा;या सूचनांच े पालन

करतात. मुलांची इं/जी ऐकQयाची कौशkये

वाढवीत यासाठS एक मजेशीर आ]ण

हावभावांसVहत करता येईल असे गाणे वापरले

आहे. मुलांना एका वतु�ळात उभे कaन 7वतः

सगळे हावभाव कaन दाखवून �श�2का सव�

मुलांना याम;ये सहभागी कaन घेत आहेत.

87


कkयाणी पंKडत

इजी इंिYलश भाषा �श2ण

खेळ - फॅ�मल) �)

http://bit.ly/2Rzhyqh या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेतील �व�याथ�

एका कुटंुबव2ृाचा वापर कaन gयां�या

कुटंुबाच ेवण�न करत आहेत. ह) कुटंुबव2ृाची

आकृती मुलांनी काढल) आहे. gयाब�ल काह)

�sन इं/जीम;ये �वचाaन �श2क मुलांच े

माग�दश�न करत आहेत. मुलांनी जो�या-

जो�यांनी कामे करावीत यासाठS �श�2केने

ओGनयन �रगं उप4माचा वापर केला आहे.

इं/जीम;ये काह) सोपी वाfये वापaन

�व�याथ� भाषेच े�ान वाढवत आहेत.

7वाती सवाई

7लॅप द बोड�

http://bit.ly/2Hjp8AT या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �व�याथ�

My English Book –6 या पु7तकातून श{दांचा

सराव करत आहेत. �श�2केने मुलां�या दोन

ट)!स केkया आहेत आ]ण एका मुलाला गुण

�लVहQयासाठS व हा उप4म कaन घेQयासाठS

Gनयुfत केले आहे. �श�2का ध�यातील श{द

पुकारतात, मुले श{द ओळखतात आ]ण

फ�यावर gया श{दाला हात लावतात. संपूण�

खेळ अGतशय उgसाहात घेऊन मुलांचा संपूण�

सहभाग याम;ये राह)ल हे �श�2का पाहतात.

समीर देवड े

चने K�ल

http://bit.ly/2RT0PxC या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �व�याथ�

काह) �व�श�ट भाषा संरचना �शकत आहेत - 'What's your name', 'my name is…', 'what's

your father's name', 'my father's name is…',

इgयाद). �व�याथ� एक वतु�ळ कaन बसतात

आ]ण इं/जीम;ये �sन �वचारतात व उgतरे

देतात. सव� मुलांना सहभागी कaन

घेQयासाठS �श2क चने K�लचा वापर करतात.

Gनशा सोनावणे

गे�सगं गेम

http://bit.ly/2FyamVd या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �श2क

श{द व gयांच े वण�न यांचा सराव करतात.

gयासाठS एक मजेशीर उप4म वापरQयात

आला आहे. �श2क एका गो�ट)च े वण�न

करतात, �व�याथ� त ेऐकतात आ]ण श{द काय

असेल gयाचा तक� लावतात. ऐकून समजून

घेणे, वण�न आ]ण श{द यां�या जो�या जुळवणे

यावर �वशेष भर देQयात आला आहे.

88


�शांत �शदें http://bit.ly/2RycYIW या िiहKडओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �व�याथ�

�sन आ]ण उgतर संरचनेचा सराव करत

आहेत. यासाठS त े चने K�ल उप4म करत

आहेत. फळांचा संदभ� घेऊन �श2क उप4म

आखून देतात, सूचना देतात आ]ण नंतर मुले

तो उप4म करतात.

खाजा मोईनो�ीन http://bit.ly/2CvRaDg या िiहडीओम;ये �ाथ�मक शाळेच े �व�याथ�

मूका�भनय आ]ण हावभाव यांचा वापर कaन

X4यापदांचा सराव करत आहेत. एक

�व�याथ� हावभाव करतो व दसुरा �व�याथ�

X4यापद ओळखतो. उदाहरणाथ�, Rahul is

singing. हावभाव आ]ण मूका�भनय मुलांनाच

करायला लावून �श2क gयां�या सहभागाला

�ोgसाहन देत आहेत आ]ण वग� �व�याथ�कq �)

बनवत आहेत.

TAG संरचनेब�ल माVहती देQयासाठS तसेच O�वटर आ]ण WhatsApp कसे वापरावे यासाठS पुढ)ल युOयुब िiहडीओज शेअर

करQयात आले होते.


TUVटश कौिFसल वे7ट

इंKडया ट)म

तजेसमधील ट)चर

ऍिfटिiहट) /ुdस (TAGs)

http://bit.ly/2ARoF2V तजेसमधील सवा�त महggवाची ना�वFयपूण�

बाब !हणजे TAGs. TAGs चा एक भाग !हणून

�श2क मVहFयातून एकदा भेटतात आ]ण

gयां�या सीपीडी अथा�त कंVटFयूइंग �ोफेशनल

डiेहलपमqट अथा�त सातgयपूण� iयावसाGयक

�वकासासाठS �व�वध �ोतांचा वापर करतात.

यामुळे gयांना gयां�या वगा�तील

�शकवQयाम;ये सकाराgमक प�रवत�न घडवून

आणQयात मदत �मळत.े या Xफkममधे

TAGs या संकkपनेची आ]ण TAG बैठकां�या

संरचनेची माVहती Vदल) आहे.

89


सुयोग द)�2त

O�वटर चॅटम;ये कसे

सहभागी iहावे

http://bit.ly/2DhWhZo या िiहKडओम;ये सुयोग द)�2त हे TAG

Coordinator 'how to participate in the

#Tejas4Ed Twitter chat' या �वषयी संपूण�

�X4या समजावून सांगत आहेत. O�वटरला

लॉग इन कसे करावे, #Tejas4Ed चा शोध कसा

�यावा, नवीन O�वOस कसे शोधाव,े O�वOस

लाईक कसे करावे, र)-O�वट आ]ण O�वOसना

�Gतसाद कसा �यावा त े या िiहKडओम;ये

सां�गतले आहे. तु!ह) या िiहKडओमधील

माVहतीचा अवलंब कaन #Tejas4Ed �या दर

मVहFया�या O�वटर चॅOसम;ये सहभागी होऊ

शकता.

श{दावल)

उप4म �लकं fयूआर कोड

ए ए आर एम एस �रसच�

�ोजेfट

http://bit.ly/2AQrH7O

इएसए अ�ोच एंगेज 7टडी ऍिfटवेट अ�ोच

http://bit.ly/2VYwrRC

http://bit.ly/2T31mKA

90

श{दावल)

उप4म �लकं fयूआर कोड

मkट)-/ेड fलासa!स याम;ये दोन Xकंवा gयापे2ा अ�धक इयgतांच े�व�याथ� एकाच वगा�त असतात.

पीपीपी अ�ोच �ेझqट �ॅिfटस �ो�युस

http://bit.ly/2FzMPTE

http://bit.ly/2FGubJ3

तजेस �स!पो�सयम २०१८ साल) तजेस सु� झाkयानंतर दसुtया वष� हा प�रसंवाद आयोिजत करQयात

आला होता. याम;ये SARPs, TAG Coordinators व �श2क सहभागी झाले होत.े

आपkयाला �मळालेल) �शकवण, उपाययोजना इतरांसोबत शेअर करQयाची तसेच

चाचणी �कkपाम;ये नऊ िजk�यांम;ये वगा�तील �शकवणे आ]ण �शकणे याम;ये

सुधारणा घडवून आणQयात मेहनतीने आ]ण Gन�ठेने काम केkयाब�ल Vहतधारकांच े

आभार मानQयाची ह) संधी होती.

तजेस �ेGनगं SARPs, TAG Coordinators यांनी TUVटश कौिFसलने आयोिजत केलेले ��श2ण घेतले

आहे व अनेक ऑनलाईन कोसmसचाह) gयांनी लाभ घेतला आहे.

91

उप4मां�वषयी श{दावल)

उपCम �लकं Dयूआर कोड

बॉल गेम http://bit.ly/2FEQtuR

चqज dलेसेस

http://bit.ly/2DhvvQZ

चेन K�ल http://bit.ly/2DheuWZ http://bit.ly/2svUt97

http://bit.ly/2RB1RyP

चायनीज िiह7पस� http://bit.ly/2U1Ri4V

92



िजगसॉ र)Kडगं http://bit.ly/2TXAJ9U http://bit.ly/2swqYnJ

�म7�) बॅग http://bit.ly/2RRq97k �रयॅ�लया http://bit.ly/2szhfx2

http://bit.ly/2T1gEzI ओGनयन �रगं http://bit.ly/2RyHhiI

93



dलॅGनगं http://bit.ly/2TghcS8 रोल dले http://bit.ly/2szh5FF

रोल द डाईस http://bit.ly/2S1mEvb 7लॅप द बोड� / वॉल Xकंवा रन

अँड टच

http://bit.ly/2REiJFf

7नो बॉल http://bit.ly/2DiAEby फ�याचा वापर कसा करावा http://bit.ly/2Mgu9J7

94



�लॅशका��सचा वापर http://bit.ly/2VYZbJX

http://bit.ly/2VXXX1P Kडfशनर) वापरणे http://bit.ly/2W9ukL0 वkड� लॅडर रेस http://bit.ly/2Cua5hU

95

संF.Gत Hपांचे अथ�

एआयएनईट) ऑल इंKडया नेटवक� ऑफ इंिYलश ट)चस�

बीआरपी {लॉक �रसोस� पस�न

सीपीडी कंVटFयूइंग �ोफेशनल डiेहलपमqट

डीआयईसीपीडी Kडि7�fट इिF7टटयूट ऑफ ए+युकेशन अँड कंVटFयूअस �ोफेशनल डiेहलपमqट

ईएलट) इंिYलश लँYवेज ट)�चगं

ईएसए इंिYलश स{जेfट अ�स7टFट

एचओडी हेड ऑफ Kडपाट�मqट

आयसीट) इFफॉम�शन अँड क!युGनकेशन टेfनॉलॉजी

केपी कq � �मखु

एमओओसी मॅ�सiह ओपन ऑनलाईन कोस�

पीएलएन पस�नल लGनbग नेटवक�

आरएए �रजनल अकॅड�ेमक ऍथॉ�रट)

एसएआरपी 7टेट अकॅड�ेमक �रसोस� पस�न

एसईएन 7पेशल ए+युकेशनल नी�स

एसआयई 7टेट इिF7टटयूट ऑफ इंिYलश

ट)एजी ट)चर ऍिfटिiहट) /ुप

‘तेजस’ कथा प रवत ना या...2 ‘त जस’: कथ प रवत...

Documents