ahiret hayati - imam gazali

7/31/2019 Ahiret Hayati - Imam Gazali

1/127

Tercme: Hseyin OkurSemerkand Yaynclk


2/127

NDEKLERKitap Hakknda......11Mukaddime...........13BRNC KISIMLMN NCES ve SURA FRLNCEYE KADAR OLANHALLERBRNC BLMlm Anmak ve Onu Ska Anmaya Tevik....................19'Srekli lm Anmann Fazileti..........................................21slm Byklerinin Konuyla lgili Szleri..............................24lm Hatrlamay Kalbe Yerletirmenin Yollar................27KNC BLMBirinci FaslKsa Emelin Fazileti..... 30kinci FaslUzun Hayal Kurmann Sebepleri ve Tedavi Yollar............36nc FaslUzun ve Ksa Hayaller Peinde Olan nsanlarn Dereceleri.... 41

Drdnc FaslBir An nce Amele Sarlmann nemi ve Ameli Ertelemenin Tehlikeleri ......... 45lmden nce Taat ve badette Acele Etmek ..................50NC BLMCan ekime n ...... 54Yank ve Yaralanma Gibi Olaylarla Can knn Kyaslanmas ....... 55lm Sanclarnn iddeti ve Ruhun k ekli................58lmn fet ve Musibetleri ................................................62 lm Annda Taknlmas Gzel Haller..............................69DRDNC BLMBirinci Ksm

Reslullah'n (s.a.v) Vefat..................................................74 Hz. Peygamberin (s.a.v) Son Vasiyetleri............................76Reslullah'n (s.a.v) Vefat Zaman......................................79Hz. Peygamber (s.a.v) Vefat Ettii Zaman Sahabelerin Tutumu .... 81kinci KsmHz. Eb Bekir-i Sddk'n (r.a) Vefat ..................................84nc KsmHz. mer'in (r.a) Vefat....... 86Drdnc KsmHz. Osman'n (r.a) Vefat....................................................92 Beinci KsmHz. Ali'nin (r.a) Vefat .... 95Hz. Hasan ve Hseyin'in (r.a) Vefatlar..............................96BENC BLMBaz Sahabe, Tabin ve Onlardan Sonra Gelen Tasavvuf Byklerinin SonNefeslerindeki Szleri ... 98ALTINCI BLMCenazeye Katlan Kiinin Dikkat Etmesi Gereken Edepler ..... 108Kabir Ehlinin Durumu ......................................................110 Kabir Ziyareti ve llere Dua............................................111Kabir Ziyaretinin Edepleri..................................................115 llere Dua ve stifarda Bulunmak ................................117lye Telkinde Bulunmak ................................................118 Mezarlkta Kur'an ve eitli Dualar Okumak....................120Kabir Ziyaretinin Asl Maksad..........................................121


3/127

YEDNC BLMBirinci Ksmlmn Hakikati ...... 125Ruhun Bedenden kmas Ne Demektir?........................126lmle Beraber nsann Deiiklie Uramas Ka ekilde Olur? .... 127Ruhun Hakikati ve lmden Sonraki Hali........................130

ller iitir ve Grr m? ................................................131 lmle Birlikte Kiinin Varaca Yeri Grmesi..................132Arifler ve Slihler lm Hakknda Ne Dediler?................133lmle Birlikte Kula Bahedilen Nimetler ........................134len Kii Hayattakilerden Haberdar mdr?......................137kinci KsmKabrin l ile Konumas..................................................140 nc KsmKabir Azab ve Mnker-Nekir Meleklerinin Sorgulamalar .... 143Mminin ve Kfirin Kabirleri..............................................147 Kabir Azab Nasl Olur? Ruh lr m?............................149

Soru ve Cevap ...... 154Mnker ve Nekir Meleklerinin Sorgulamalar....................155lmden Sonra Akl ve uur Kaybolur mu? ....................157KNC KISIM SURA FRLMESNDEN CENNET ya da CEHENNEMEVARINCAYA KADARK DURUMLARBirinci BlmKyametin Kopma Esnasndaki Sra Ufrlme Olay ......163Sr Denilen Aletin kard Ses......................................166Srun ekli ve Mahiyeti....................................................167 Srun frlmesinden Sonraki Bekleyi..........................168kinci Blm

Halkn Maher Meydannda Toplanmas..........................170nc BlmMaher Alanndaki Terleme..............................................174 Drdnc BlmKyamet Gnnn Uzunluu ....................................,.......177 Beinci BlmKyametin Zorluklar ve Tehlikeleri....................................180Kyametin Dier simleri....................................................183 Kyametin Dier zellikleri ve Sfatlar..............................186Altnc BlmSorgulamann Yaplmas ..................................................189 Hesap Gn Allah' Grmek ............................................194Mminlerin Hesaba Gizli ekilmesi..................................196Yedinci BlmAmel Terazisi ........ 200Sekizinci BlmKullar Arasndaki Davalarn Grlmesi .............................203zerinde Kul Hakk Olduu Halde len Kiinin Durumu......204Boynuzsuz Hayvann Boynuzludan Hakkn Almas ..........206Kul Hakkndan Kurtulmak Mmkn m?..........................210Dokuzuncu BlmSrat Kprs ....... 215Srat Kprsndeki Tehlikeler..........................................218 Srat Kprsnden Geenler............................................219 Onuncu Blm


4/127

efaat ......... 222Reslullah'n (s.a.v) efaati..............................................224 Reslullah'n (s.a.v) mmetinden Slihlerin efaati ........229On Birinci BlmKevser Havuzu ......... 233Kevser Havuzunun ekli ve Mahiyeti................................234

On kinci BlmCehennem ........... 238Cehennemin Azap Vadileri................................................241 Cehennemin Dier simleri................................................242 Cehennem Ateinin Mahiyeti............................................243 Cehennem Halknn Alaylar........................................245On nc BlmCennet .......... 251Cennet Nimetlerinin Mahiyeti ve eitleri ........................251Cennet Ehlinin Vasflarn ve Hallerini Anlatan Dier Haberler .... 254On Drdnc Blm

Allah Tel'nn Cemlini Seyir..........................................257On Beinci BlmAllah'n Rahmetinin Genilii............................................259 Hesapsz, Sorgusuz Sualsiz Cennete Girenler................267


5/127

KTAP HAKKINDAKymetli okuyucularmz,Elinizdeki eser, nmzdeki en nemli bir ii ele almaktadr. Dnyadaki birinsann lmden ve lm tesi hayata hazrlanmaktan daha nemli bir ii olamaz.nsan bu dnyada ksa bir sre, hirette ise ebediyen kalacaktr.Yce Allah bizim yaratcmz, sahibimiz ve gerek dostumuzdur. hiret O'nunlabuluma yurdumuzdur. Bu kesin bir hkm, deimez bir sonutur. Akll kimse,bu bulumay inkr ve ihmal edemez.hirete giderken iki trl lm vardr: manl ve imansz. hirette varlacak ikiyurt vardr: Cennet veya cehennem. Orada ise iki sonu vardr: Yce Allah'nrahmeti veya gazab.te byk slm limi, hccet'l-slm unvan ile mehur imam Gazl (rah),elinizdeki eserinde, insanlarn mutlaka yaayacaklar bu gerekleri en gzeekilde anlatmaktadr.Bu alma ebediyete gitmekte olan btn insanlara bir uyardr, yol haritasdr,cennete giden yola ardr, uyanma vesilesidir, tvbe sebebidir.12

LM ve SONRASIBu eser onu inanarak okuyan, hakikatini anlayan ve gereince amel edenherkese cenneti ve Allah'n cemlini mjdelemektedir. Bundan te hangi saadetvardr?Bu kitap, mam Gazl'nin (rah) mehur eseri hy Ulmi'd-Dn'in sonblmdr. Mstakil olarak basklar da vardr. eitli tercmeleri yaplmtr.Bizler bu eseri Semerkand titizlii ve sorumluu ile okuyucularmza yenidensunmay gerekli grdk.Eseri kymetli hocamz Hseyin Okur tercme etti. Hocamz kitabn iinde geenhadislerin kaynaklarn tesbit ederek gzel bir alma yapt. Gerekli yerlereekledii ara balklar ile tercmeye rahatlk kazandrd. Mnaya sadk kalarak dilve slp ynyle en anlalr Trke'yi kullanmaya zen gsterdi. Bunda baarlda oldu.Eser batan sona tarafmzca okunarak gerekli tashih ve dzeltmeler yaplarak sizkymetli okuyucularmza sunuldu.Bu baskda kitabn baz blmleri ksaltld. Bu ksaltmalar kitabn asl konusunabir zarar vermeden yapld. Bu, basm, alm ve okuma kolayl iin dnld.Eser tam tercmesiyle byk boy olarak ayrca baslacaktr.Muhtemel hatalarmz bize ulatranlardan Allah raz olsun.Hamdolsun lemlerin rabbi yce Allah'a.Dr. Dilaver SELVIBismillhirrahmnirrahmMUKADDMElmle zalimlerin ve zorbalarn boyunlarn bken, kis-rlarn bellerini kran,kayserlerin emellerini boa karan Allah'a (c.c) hamdolsun.Bu zalim kimselerin kalpleri lm hatrlamaktan hep nefret etmitir; fakatAllah'n (c.c) hak olan vaadi gereklemi ve onlar helak ukurlarnayuvarlamtr. Onlar, saraylarndan alnp mezarlara konulmu, rahat yataklarnnaydnlndan lahitlerin karanlklarna braklmlardr. Criye ve hizmetileri ileoynamakta iken baykulara ve bceklere yem olmaya terkedilmilerdir. Lezzetliyiyecek ve ieceklerle srdrdkleri hayatlarndan koparlp toprak altndakvranmaya braklmlardr. Dostlaryla beraber iken yalnzla itilmiler,yumuak, atlas yataklarndan felketin kucana atlmlardr.Bir bak! Onlar kendilerine lmn gelmesini engelleyecek bir snak ya da birkurtarc bulabilmiler mi? Kendilerini lmden gizleyecek bir perde veya onu


6/127

kendilerinden uzaklatracak bir koruyucu bulabilmiler mi? Bak yce Allah nebuyuruyor:"Sen, onlarn herhangi birinden (bir varlk emaresi) hissediyor veya on/ara aitclz bir ses olsun iitiyor musun?"1Meryem 19/97.r

14LM ve SONRASIMAM GAZL15Kahr ve istils ile tek olan, ebedlik hakkn kendisinden baka kimseyevermeyen, takdir ettii lmle btn mahlkat zelil eden; lm mttakiler iinbir kurtulu ve kendisiyle buluma sebebi klan; kyamet gnne kadar kabriasiler iin bir zindan ve dar bir hapis yapan Allah' noksan sfatlardan tenzihederim.Zahir (ve btn; apak) nimetleri ihsan etmek, kahry-la intikam almak O'na

mahsustur. Yerdekilerin ve gkteki-lerin kr; ncekilerin ve sonra gelenlerinhamdi O'nadr.Apak mucize ve deliller sahibi Hz. Muhammed'e (s.a.v), onun line ve ashabnaoka salt ve selm olsun.Bundan sonra deriz ki:lmn kendisini yakalayacan, yatacak yerinin toprak olacan, toprakiindeki kurtlarn kendisinden hi ayrlmayacan, Mnker ve Nekir meleklerininsrekli kendisiyle beraber olacan, kabrinin kendisine mekn, toprak altnn dakarargh olacan, kyametin kendisi iin bir szleme yeri, cennet vecehennemin son durak olduunu bilen kiiye gereken; sadece lm dnponu anmak; yalnzca ona hazrlanp onun iin tedbirler almak; ancak onubeklemek, onun derdine dmek; tek kaygs lm olup ona are aramak vedaima onun geliini gzetmek olmaldr.Gerekten, kiinin nefsini llerden sayp kendisini me-zarlardaki insanlararasnda grmesi gerekir. nk gelmekte olan her ey yakndr; uzakta olan isehi gelmeyecek olandr. Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v) bu hususta ylebuyurmutur:"Akll kimse, nefsini slah edip lmden sonras iin hazrlanandr."2Bir eye hazrlanmann en kolay ekli, onu kalben devaml zikretmektir. Devamlzikredebilmek ise onu hatrlatan eylere kulak vermek ve dikkatini ona vermeyisalayacak eylere ynelmekle mmkndr.Bunun iin biz burada lm olaynn, lmden nceki ve sonraki hallerin, kulundevaml hatrlamas ve tekrar etmesi gereken hiret, kyamet, cennet vecehennem ile ilgili konularn zerinde duracaz. Srekli lm dnmek ve onubeklemek, lme hazrlanmaya tevik iindir. Gerekten lmden sonras iinvakit ve kervan yaklat; mrden az bir ey kald; fakat yce Allah'n, nsanlarnhesaba ekilecekleri (gn) yaklat. Hal byle iken onlar, gaflet iinde yzevirmektedirler"3 yetinde buyurduu gibi, insanlar hl bundan gafildirler.lm ve lmle ilgili meseleleri iki ksmda ele alacaz.Tirmiz, Sfat'l-Kyme, 25; ibn Mce, Zhd, 31; Hkim, el-Mstedrek, 4/251;Mn-zir, et-Tergb ve't-Terhb, nr. 4916. Enbiy 21/1.BRNC KISIM LMN NCES ve SRA FRLNCEYE KADAR OLANHALLER lm anmann ve lm anmaya teviketmenin fazileti* Ksa ve uzun emelin ne olduu


7/127

lm sarholuu (can ekime), lmn iddeti ve lm annda yaplmasuygun olangzel haller Hz. Reslullah'n (s.a.v) ve ondan sonra gelenrid halifelerin vefatlar* Baz halifelerin, devlet adamlarnn ve slih insanlarn lm annda syledikleriszler Arif kiilerin cenaze ve kabirler hakknda bazszleriyle kabir ziyaretinin hkm lmn hakikati ve lnn kabirde iken srafrlene kadar karlaaca eyler* Ryada keif yoluyla, llerin hallerine dairelde edilen bilgiler hakkndadrBRNC BLMLM ANMAK ve ONU SIKA ANMAYA TEVKBil ki, u dnyaya dalan, onun ssne aldanan ve ehvetlerine ar derecede

muhabbet eden kimsenin kalbi, hi phesiz lm zikretmekten gafil kalr.Hatrlatld zaman da holanmayp ondan tiksinir. Onlar, Allah'n (c.c)haklarnda yle buyurduu kimselerdir:"De ki: Sizin kendisinden katnz lm muhakkak sizi bulacaktr. Sonra sizgrleni ve grlmeyen her eyi bilen Allah'a dndrleceksiniz; O size btnyaptklarnz haber verecektir."4nsanlar ksmdr: Dnyaya ve ehvetlerine dalanlar. Piman olup yeni tvbe edenler. Manev kemltn tamamlam arif kimseler. Dnyaya ve ehvetlerine dalanlar,lm hi akllarnagetirmezler. Bir gn hatrladklarnda da dnyada yapamadklar eyler iinvahlanr, ardndan da onu ktlemeye balarlar.Bu haldeki bir kimsenin lm anmas, hatrlamas onu Allah'a yaklatrmaktandaha ok uzaklatrr.Piman olup tvbe eden kimse ise, kalbinden korku fkrsn, tvbe etmesininmnas tam yerine gelsin diye lm4 Cum'a 62/8.2021ska anar. Bazan o, daha azn hazrlamadan ve tvbesi tamam olmadanlmn yakasna yapverecei korkusundan dolay lm ho grmeyebilir.Fakat o, bu ynyle lmden holanmamas bakmndan mazur grlr. Bu kiiReslullah Efendimizin (s.a.v),"Kim Allah'a kavumay (lm) istemezse, Allah da ona kavumay istemez"5hadisinin tehdidi altna girmez. nk bu kii, lm ve Allah'a (c.c) kavumaykt gryor deil; kusurlarndan dolay Allah'a kavuabilme frsatn eldenkaraca korkusundan dolay bunlar sylemektedir.Bu kiinin durumu, sevgilisinin raz ve honut olaca bir ekilde ona kavumakiin hazrlklar yapan ve bu nedenle kavumay erteleyen sevdalnn durumunabenzer. te o, bu mna ile Allah'a (c.c) kavumay kt gren biri saylmaz.Kiinin lmden bu maksatla holanmadnn almeti, onun lm iin daima birhazrlk iinde bulunmas, ondan baka eylerle megul olmamasdr. Yoksadnya sevgisine dalan kimselerin bulunduu gruba dahil olur.Manev kemltn tamamlam arif kimseye gelince o dima lm hatrlar.nk lm, sevgiliye kavuma zamandr. Seven hibir zaman sevdiinekavuaca zaman unutmaz. Hatta bu arifler ou zaman lmn geliini yava


8/127

bulurlar; bir an nce gnahkr kimselerin doldurduu bu dnyadan kurtuluplemlerin rabbine kavumak iin lmn gelmesini isterler. Nitekim sahabedenHuzeyfe (r.a) vefatnn son anlarnda yle demitir:"Dost (lm), bana fakirlik halimde geldi. (Bu saatten sonra) pimanlk duyaniflah olmaz. Allahm! Muhakkak5 Buhr, Rikk, 41; Mslim, Zikir, 17; Tirmiz, Ceniz, 68; Nes, Ceniz, 10; ibnM-ce, Zhd, 31.sen biliyorsun ki fakirlik zenginlikten, hastalk shhatten, lmm de yaammdanbana daha sevimli idi. yleyse bana lm kolaylatr da sana kavuaym."6Gnahlarndan tvbe edip Allah'a gzel amellerle kavumak arzusunda bulunanbir kimse, lm ho grmemesinde mazur olduu gibi, arif kimse de lmistemesi ve onu temenni etmesinde mazur saylr.Bu ikisinden daha yksek bir mertebe ise, iini Allah'a havale eden, nefsi iinlm veya yaam tercih etmeyen kimsenin mertebesidir. O kimse iin her eyinen iyisi ve en sevimlisi mevls iin en sevimli olandr. Byle bir kimse ileriseviyedeki sevgi ve muhabbetinin okluundan dolay rza ve teslimiyet

makamna ulamtr; ite asl gaye ve hedef budur.

Her halkrda lm anmakta bir sevap ve fazilet vardr. nk dnya sevgisinedalan dahi lm anmakla yava yava dnyadan uzaklamaya balar. Zira artkonun iin dnyann nimetleri sknt vermeye balar, dnyann lezzeti gider.nsana dnyann lezzet ve ehvetlerini ac-latran her ey aslnda onun iin birkurtulu sebebidir.SREKL LM ANMANIN FAZLETReslullah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmulardr: "Lezzetleri kesip atan lmoka zikrediniz."7Yani, lm zikrederek dnya zevklerini kendinize ac-latrn ki, ona olanballnz kopsun ve bu vesileyle de Allah'a ynelebilesiniz. Resl-i Ekrem(s.a.v) bir hadis-i eriflerinde,6 Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy, 1/352.,7 Hadisin bir baka rivayetinde geen "hadim" ifadesi ile mna, "Lezzetleri ykpyok eden lm oka ann" eklinde olmaktadr. Hadis iin bk. Tirmiz, Zhd, 4;Nes, Ceniz, 3; ibn Mce, Zhd, 31; Hkim, el-Mstedrek, 4/321.22LM ve SONRASI"Eer insanlarn lm hakkndaki bildiklerini hayvanlar bilselerdi, (korkudanerirlerdi de) onlardan besili bir et yiyemezdiniz"8 buyurmulardr.Hz. ie (r.anh) Hz. Reslullah'a, "Ey Allah'n Resul, ehitlerle beraberhasredilecek biri var mdr?" diye sorduunda Reslullah (s.a.v),"Evet, bir gn ve gecede yirmi defa lm anan kimse ehidlerle beraberharedilecektir"9 buyurmulardr.lm anmann bu kadar faziletli olmasnn nedeni, insan bu aldatc dnyadanuzaklatrmas ve hiret iin hazrlk yapmaya tevik etmesidir. lmden gafilkalmak ise insann dnyann ehvetlerine dalmasna sebep olur. Hz. PeygamberEfendimiz (s.a.v) buyururlar ki: "lm mminin hediyesidir."10Hz. Peygamber'in (s.a.v) byle sylemesinin sebebi udur: Bu dnya mmininzindandr; nk orada daima bir sknt ierisinde olur. O, nefsine karmcahede, dnyann zevklerine kar bir riyazet ve eytann hilelerine kardaima bir savunmann ierisindedir. lm, onun bu ikenceden kurtuluudur.Dolaysyla bu kurtulu da kendisi iin bir hediye olmu olur.Yine Resl-i Ekrem bir hadis-i eriflerinde, "lm, her mmin iin bir

kefarettir"11 buyurmulardr.Beyhak, uab'l-imn, nr. 10557; Deylem, Msned'l-Firdevs, nr. 5126; ayrcabk. Deylem, a.g.e., nr. 5099.


9/127

Irk hadisi bu lfzlarla bulamadn syler. Zebd, thf's-Sde isimli eserinde,isnadn Tabern'nin el-Evsat'nda geen rivayetini zikretmitir. Rivayet yledir;"Ey iel mmetimin ehidleri azald zaman, kim her gn yirmi be defa,'Allahml Bu gnm ve bugnden sonrasn benim iin hayrl ve bereketli kl' derde, sonra ya-tandayken lrse, Allah ona ehidlerin kazandklar mkfat verir"

(bk. Tabern, el-Evsat, nr. 7672; Zebd, ithaf, 12/274).

Beyhak, uab'l-imn, nr. 9884; Hkim, el-Mstedrek, 4/319; ibn HacerAskaln, el-Metlib'l-liye, nr. 807; bn'l-Mbrek, ez-Zhd, nr. 599; Mnzir,et-Tergb ve't-Terhb, nr. 5123.Beyhak, uab'l-imn, nr. 9885, 9886; Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy, 3/143;Hatb, Trhu Badat, 1/347; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42122.MAM GAZL23Peygamber Efendimiz (s.a.v) bu szleriyle unu kastetmitir: Gerek mslman,samimi mmin; mslmanlarn, onun elinden ve dilinden emin olduu kimsedir.Onda mminlerin gzel ahlklar yerlemitir; o ufak tefek kk gnahlarn

dnda byk gnahlarla kirlenmemitir. te lm, kendisini o kkgnahlardan arndrr; farzlar ed etmi ve byk gnahlardan saknm ise, onakefaret olur (ktlklerini temizler).At-i Horasn anlatyor: Reslullah (s.a.v) iinden kahkahalarn ykseldii birmeclise urad ve, "Meclisinizi zevkleri bulandran eyle kartrnz" buyurdu.Oradakiler, "Ey Allah'n Resul, nedir o zevkleri bulandran ey?" diye sordular.Reslullah (s.a.v), "lmdr"cevabn verdi.12Enes b. Mlik'ten (r.a) rivayet edilen bir hadis-i erifte Reslullah (s.a.v) ylebuyurmutur: "lm oka ann; zira o, gnahlar temizler ve gnl dnyadanuzaklat-rr.'13Hz. Peygamber (s.a.v) bir hadis-i eriflerinde de, "Ayrc (dnyadan kopana)olarak lm yeter"u buyururlar.Bir baka hadislerinde ise, "Bir nasihati olarak lm yeter" buyurmutur.15Bir gn Allah Resul (s.a.v) mescide vardnda birtakm insanlarn konuupgltklerini duydu; onlara,12 bn Eb'd-Dny hadisi, Kitb'l-Mevt a.h eserinde At-i Horasn'denmrsel olarak rivayet etmitir, bk. Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42112;Zebd, thaf, 14/18.13 Sehv, el-Mekasid'l-Hasene, 1/143; ibn Tolun, e-ezre, 1/132; Zebd,thaf, 14/19. Beyhak uab'l-imrfda Hz. Peygamber'in kahkaha atarak glenbir topluluun yanna uradktan sonra, "Lezzetleri yakp yok eden lm okaann" hadisini nakleder; bk. a.g.e., nr. 826.14 Zebd, ibn Eb'd-Dny'nn hadisi, Bin ve's-Sla adl eserinde mrsel olarakrivayet ettiini zikreder, bk. a.g.e., 14/19; Acln, Kef'l-Haf, nr. 1931;Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42115; Sehv, Makd'l-Hasene adleserinde, Beyhak'nin Zhd kitabnda bu rivayetin Fudayl b. iyz'a ait bir szolarak kaydedildiini zikreder.15 Tabern, el-Mu'cem'l-Kebr, nr. 8331; Heysem, Mecmau'z-Zevid, nr.18204; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42117.24"lm ann! Nefsimi kudret elinde bulunduran Allah'a yemin olsun ki, ayetbenim bildiklerimi sizler bilseydiniz, az gler ok alardnz"^ buyurdu.Bir defasnda, Allah Resl'nn yannda bir adamn ismi anlnca oradakiler onuvmeye baladlar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.v), "O arkadanz lm


10/127

nasl anard?"diye sordu; oradakiler, "Biz onun lm andn hi iitmedik"dediler. Hz. Peygamber (s.a.v),"O halde arkadanz sizin vdnz gibi deilmi" buyurdular.17Abdullah b. mer (r.a) anlatyor: Reslullah'n yannda on kii bulunuyordu, enson ben gelmitim. Ensardan bir zat, "Ey Allah'n Resul! insanlarn en aklls ve

en ereflisi kimdir?" diye sordu. Reslullah (s.a.v) u cevab verdi:

nsanlarn en aklllar lm oka anan, ona en fazla hazrlananlardr. te enakll olanlar onlardr. Onlar dnyada eref kazanp hirete Allah 'm ikramlar ilegiderler."18SLM BYKLERNN KONUYLA LGL SZLERHasan- Basr der ki: "lm dnyann btn rezilliklerini ortaya kard da aklsahipleri iin onda zevk alnacak bir ey brakmad."Reb' b. Huseym, "Kiinin beklediklerinin ierisinde lmden daha hayrls yoktur"demitir. Yine Reb yle diyordu: "Beni kimseye anlatmaynz; yalnzca rabbimehavale ediniz."Buhr, Eymn ve'n-Nzr, 3 (nr. 6637); Tirmiz, Zhd, 9 (nr. 2319); Ahmed b.

Han-bel, el-Msned, 2/313;

Bezzr, el-Bahr'z-Zehhr, nr. 3622; Heysem, Mecmau'z-Zevid, nr. 18207.Tabern, el-Mu'cem'l-Kebir, nr. 12/13536; Bezzr, el-Bahr'z-Zehhr, nr.1676; Heysem, Mecmau'z-Zevid, nr. 9615; Zebd, ithl, 14/20.MAM GAZL25Hikmet ehlinden bir zat dostlarndan birine gnderdii mektubunda ylediyordu: "Ey kardeim! lm arayp da bulamayacan diyara (hirete) getmeden nce bu dnyada iken ondan sakn, hazrlkl ol."ibn Srn'in yannda lm anld zaman btn azalar sanki hayatiyetinikaybetmiesine dona kalrd.mer b. Abdlaziz her gece limleri bir araya toplar; beraberce lmden,kyametten ve hiretten bahseder, sonra da sanki nlerinde cenaze varmasnaalarlard.brahim-i Teym yle der: "ki ey benden dnya zevkini kesip att; lmhatrlamak ve Allah Tel'nn huzurunda nasl hesap vereceimi dnmek."K'b Ahbr, "lm bilen kimseye dnyann btn musibetlerini ve kederlerinizmek kolay gelir" demitir.Eb Bekir Mutarrif yle anlatr: "Bir gn Basra Mesci-di'nde idim. Uykudakibirinin grd gibi ben de birinin yle seslendiini grdm: "lm anmak,Allah'tan korkanlarn kalplerini parampara etti. Allah'a (c.c) yemin olsun onlarakn bir halde grrsn."Eb Hn E'as anlatyor: "Hasan- Basr'nin sohbetlerine devam ederdik. Onunsohbetlerinin konusu daima cehennem, hiret olaylar ve lm anmakoluyordu."Tabinden Safiyye (rah) anlatyor: "Kadnn biri, Hz. i-e'ye (r.anh) kalbininkatlndan yaknd. Hz. ie (r.anh) ona, 'yleyse lm oka an; kalbinyumuar' dedi. Kadn Hz. ie'nin dediini yapt; kalbi yumuad. Sonra ona gelipteekkr etti."Hz. sa'nn (a.s) yannda lmden bahsedilince vcudundan ter yerine kandamlard.Hz. Davud'un (a.s) yannda lm ve kyametten sz edildiinde, mafsallarbirbirinden ayrlma dercesine gelin-26LM ve SONRASIceye kadar alar; Allah'n rahmetinden bahsedilince de kendisine gelirdi.


11/127

Hasan- Basr der ki: "Ne kadar akll insan grdysem, muhakkak onun zerindelm korkusunu ve zntsn hissetmiimdir."mer b. Abdlaziz limlerden birine, "Bana tte bulun" dedi. lim, "Sen lecekilk halife deilsin" dedi. mer, "Biraz daha nasihat et" deyince lim yle devametti:"Hz. dem'e (a.s) varncaya kadar btn atalarn lm tatt; nbet sras sanagelmitir." Bunlar duyan Halife mer alamaya balad.Reb' b. Huseym evinde bir kabir kazmt. Her gn birka kez buraya girer,iinde lm zikreder ve, "Bir an olsun kalbimden lm hatrlamak ksa kalbimbozulur" derdi.Mutarrif b. Abdullah b. hhr yle diyordu: "u lm var ya, servet sahiplerinehayat zehir etti. yleyse lm olmayan yer iin servetler hazrlaynz."mer b. Abdlaziz, Anbese'ye unlar sylemitir: "lm oka an, eer rahatiinde yayorsan onu sana daraltr; darlkta isen onu sana geniletir, tesellieder."Eb Sleyman Drn (rah) anlatyor: mm Harun'a (rah), "lmden holanr

msn?" diye sordum. O, "Hayr, holanmam" dedi. "Niin?" diye sordum, "nkbir adama kar koysam, bir daha onunla karlamak istemem. Allah'a isyaneden biri olarak, beni ona ulatracak olan lm nasl isteyebilirim ki!" diyecevap verdi.MAM GAZAL27LM HATIRLAMAYI KALBE YERLETRMENN YOLLARIBil ki, lm korkutucu, tehlikesi ise ok byktr. nsanlarn ondan gafilolmalarnn sebebi onu az dnp az zikretmeleridir. Onu ananlar da kalpleriniher eyden arndrarak temiz bir kalple deil, dnya ehvetleri ile megul birkalple andklarndan, bu onlarn kalplerinde bir tesir meydana getirmez.Bunun aresi, kulun gznn nndeki lmden baka, kalbindeki her eyikarp atmasdr. Bu aynen, tehlikeli bir l veya deniz yolculuuna kacakkiinin dncelerini sadece bu yolculuk zerine younlatrmasna benzer.lmn zikri kulun kalbine yerletii zaman, ok srmez, ona hemen tesiretmeye balar. Bunun sonucunda o kiinin dnyaya kar keyfi azalr, kalbi onunehvetlerine meyletmez.lm hatrlamann kalbe fayda salamasnn en tesirli yolu, senden nce genakranlarn ve emsallerini oka anman, onlarn lmlerini ve yklp toprak altnagirdikleri durumlarn hatrlaman, makam ve mevkilerindeki gzel ekillerinigznn nne getirmenle olur. Sonra, topran onlarn gzel suretlerini naslrttn dnmen, kabirlerinde zalarnn nasl birbirinden ayrldnhayaline getirmen, kadnlarn dul; ocuklarn nasl yetim braktklarn, mallarnterkettiklerini grmen; onlarn mes-cidlerde ve meclislerdeki bo kalan yerlerineibretle bakmanla olur.Bir insan, len birinin btn hayat safhalarn ve hallerini dndnde,kalbinden onun nasl ldn dnr; onun eklini hayaline getirir; naslneelendiini, ko-uturmacalarn, hayat ve yaam mitlerini, lm hi ha-28OLUM ve SONRASItrna getirmediini, dnyalk eylere aldann, kuvvetine ve genliinegveniini, glmeye, oyun ve elenceye meylediini, nnde duran ve abucakkendisine yetien lmden ve felketten nasl habersiz olduunu, hayatta ikenhareket halinde olduunu fakat imdi ayaklarnn ve mafsallarnn ryp yok

olduunu, konuan dilinin kurtlar ve bcekler tarafndan nasl yenildiini, glendilerinin arasnn nasl topraklarla dolduunu, belki lmne bir ay dahikalmad halde, ihtiyac olmamasna ramen on yln sonrasnn derdine dp


12/127

tedbirlerini aldn, hi ummad gafil bir annda lmn penesineyakalandn, lm meleinin kendisine gzkp cennetlik mi, cehennemlik miolduunu haber verdiini hatrna getirir.te bu dncelere dalan kimse nefsine bir bakar ve kendisinin de onun gibiolduunu dnr. Gafletinin onun gafleti, akbetinin de onun akbeti gibi

olacan anlar (ona gre alr ve maksadna ular).

Eb'd-Derd (r.a) yle demitir: "lleri andnda kendini de onlardan biriolarak say."bn Mesud (r.a), "Bahtiyar kii bakasndan ibret alandr" demitir.mer b. Abdlaziz (rah) der ki: "Her gn, sabah akam birini hazrlayp Allah'ayolcu ettiinizi, sonra da onu topran iine braktnz grmez misiniz? Byleceo, topra kendisine yastk ediniyor, dostlarndan ayrlp btn her eydenilikisini kesmi bulunuyor."Bu ve buna benzer dnceleri devam ettirmek, kabirlere gitmek ve hastalarziyaret etmek kalpte lm dncesini taze tutar; hatta bu dnce onda yle birhal alr ki lm gznn nnden ayrlmaz. te o zaman lme hazrlk balam

ve dnyadan uzaklam olur. Yoksa sadece lm kalbin dyla anmann, onunhakknda tatl tatlMAM GAZL29konumann, ikaz ve uyar hususunda faydas gerekten ok azdr.nsan, dnya nimetlerinden bir ey houna gittiinde, hemen o anda bir gnondan ayrlacan aklna getirmelidir.Bir gn bn Mut' evine bakt; onun gzelliine hayran kald. Sonra, "Allah'ayemin olsun ki, eer lm olmasa seninle sevinir, varacamz dar bir mezarolmasayd dnya ile gzlerimiz aydn olurdu" dedi ve yksek sesle alamayabalad.30KNC BLM (UZUN EMELN TEHLKES KISA EMELN FAZLET, UZUNEMELN SEBEPLER ve TEDAV YOLLARI)BRNC FASILKISA EMELN FAZLETReslullah Efendimiz (s.a.v) Abdullah b. mer'e (r.a) yle buyurmutur:"Sabah olunca akama kacan, akam olunca da sabaha kacan dnme.Hayatndan lmn, shhatinden de hastaln iin bir eyler ayr. Ey Abdullah,yarn isminin (halinin) ne olacan hi bilemezsin." 19Hz. Ali'den (r.a) gelen bir rivayette Reslullah (s.a.v) yle buyurmutur:"Sizin iin beni en ok korkutan ey; hevya (ehvetlere) uymak ve uzunemeldir. Hevya uymak sizin Hakk'a ulamanz engeller. Uzun emel ise dnyasevgisindenBuhr, Rikk, 3; Tirmiz, Zhd, 25; Beyhak, uab'l-mn, nr. 10543; Ahmed b.Hanbel, el-Msned, 2/41.MAM GAZL31kaynaklanr." Hz. Peygamber (s.a.v) sonra yle devam etmitir:"Dikkat edin! Allah Tel dnyay sevdiklerine de sevmediklerine de verir. Fakatbir kulunu sevdii zaman ona iman baheder. Dikkat edin! Baz insanlar dinin,bazlar ise dnyann derdine derler. Sizler dinin derdine dn, dnyann kuluklesi olmayn.sDikkat edin! Dnya arkasn dnp gitmektedir. Dikkat edin! hiret ynelmi(size doru) gelmektedir. yi biliniz ki, sizler amelin olduu fakat hesabn


13/127

olmad bir dnyadasnz. yi biliniz ki, sizler amelin olmad hesap gnnedoru yaklamaktasnz."20mm'l-Mnzir (r.anh) anlatyor: Bir akam vakti Reslullah (s.a.v) bir grubunyanna vard, onlara, "Ey insanlar! Allah'tan utanmyor musunuz?" buyurdu.Oradakiler, "Ne oldu ey Allah'n Resul?" diye sordular. Allah Resul (s.a.v),"nk yiyemeyeceiniz eyleri biriktiriyor, ulaamayacanz hayallere kaplyorve iinde oturamayacanz evler ina ediyorsunuz" buyurdular.21Eb Sad-i Hudr (r.a) anlatyor: sme b. Zeyd, bir ay sonra demek zere 100altna Zeyd b. Sbit'ten (r.a) bir criye satn ald. Bu haberi iiten Reslullah'n(s.a.v) yle dediini iittim:20 Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 44167; Zebd, thaf, 14/36. Irk, hadisintamamn ibn Eb'd-Dny'nn Kasr'l-Emel adl kitabnda zikrettiini syler.21 Tabern, el-Mu'cem'l-Kebtr, 25/172; ibn Eb'd-Dny, Kasr'l-Emel, nr. 5;Beyhak, uab'l-mn, nr. 10562; Heysem, Mecmau'z-Zevid, 10/284; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 44162; Zebd, thaf, 14/36.32"sme'nin bir aylk vade ile yapt alveri sizin tuhafnza gitmiyor mu?Gerekten sme uzun emel (uzun hayal) sahibi biriymi. Nefsimi kudret elindebulunduran Allah'a yemin olsun ki, gzlerimi atmda bir daha kapatmadan,yukar kaldrdmda aaya indirmeden leceimi, azma bir lokma aldmdada onun boazmda taklp kalacan ve Allah'n (c.c) ruhumu kabzederekleceimi dnrm." Sonra Reslullah (s.a.v) yle buyurdu:"Ey demoullarl Eer akll iseniz kendinizi llerden saynz. Nefsimi kudretelinde bulunduran Allah'a yemin ederim ki, size vaad edilen (lm) mutlakagelecektir, siz bunu engelleyemezsiniz."22bn Abbas (r.a) anlatyor: Reslullah Efendimiz su dktnde (hela ihtiyacngiderdiinde) hemen akabinde teyemmm alrd. Ben kendisine, "Ey Allah'nResul, yaknnzda su varken bu teyemmm niye?" diye sorduumda ylebuyurdu: "Bilemem; belki suya ulaamam diye!"23Rivayet edildiine gre; bir keresinde Reslullah (s.a.v) eline tane sopa ald.Birini nne, dierini yan tarafna dikti. ncsn de uzak bir yere... Sonraashabna hitaben, "Bunun ne anlama geldiini biliyor musunuz?" diye sordu.Ashab, "Allah ve Resul daha iyi bilir" dediler. Re-sl-i Ekrem (s.a.v) onu yleanlatt:"Bu insan, bu eceli, bu da emelleridir (hayalleri). nsanolu emellerinin peindenkoarken, daha ona ulaamadan eceli onu yakalayverir."24Beyhak, uab'l-imn, nr. 10564; ibn Askir, Trhu Medineti Dmak, 8/75; EbNuaym, Hilyet'l-Evliy, 6/94.Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 1/288; bn'l-Mbrek, ez-Zhd, nr. 292; Begav,er-hu's-Snne, nr. 4031; Hatb-i Tebrz, Mikt, nr. 5276.Deylem, Msned'l-Firdevs, nr. 6760. Zebd, ithaf, 14/38; bk. Tirmiz, Emsal, 7.MAM GAZAL33Hz. Peygamber (s.a.v) yle buyuruyor:"nsanolunun durumu, etrafn doksan dokuz tane temenninin (arzu ve istein)kuatmasna benzer. Eer bu arzular onun yakasn brakmsa, artk iyiceyalanm demektir."25bn Mesud (r.a) demitir ki: "u inan, unlar da onun etrafn saran tehlikelerdirve ona doru gelmektedir. Bu tehlikelerin tesinde ihtiyarlk vardr. Uzun emel

(bo beklentiler) ise ihtiyarlktan sonra gelir. nsan eitli temenniler ierisindeiken bu tehlikeler ona doru gelmektedir. Allah neye emrederse, o kulun bana


14/127

gelir. Bunlardan hibiri bana gelmeze, onu ihtiyarlk ldrr. O ise ihtiyarlntesindeki bir eyleri temenni edip durmaktadr."Abdullah b. Mesud (r.a) anlatyor: "Bir defasnda Reslullah (s.a.v) bize bir eyanlatmak iin yere drtgen izdi. Ardndan bu drtgenin ortasna bir izgi ekti.Bu izginin yan tarafna doru birok izgi ektikten sonra da bir izgiyi drtgenin

dna tard. Sonra bize, 'Bunun ne anlama geldiini biliyor musunuz?' diyesordu. Bizler, 'Allah ve Resul daha iyi bilir' dedik. Reslullah (s.a.v) ortadakiizgiyi gstererek, 'Buinsandr'; (etrafndakini gstererek) 'Buda onu kuatanecelidir'; (ortadaki izginin etrafn saran izgileri gstererek) 'Bunlar ise insandevaml sknt ile eriten olaylardr. Biri baa gelmese dieri gelir, insan ypra-tr.'Darya kan izgiyi gstererek, 'u da insann emelleridir' (hayalleri)buyurdular."2625 Tirmiz, Kader, 14; Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy, 2/241; Hatb-i Tebrz,Mikt, nr. 1579.26 Buhr, Rikk, 4; Tirmiz, Sfat'l-Kyme, 22; ibn Mce, Zhd, 27.34LM ve SONRASI

MAM GAZL35Enes b. Mlik'ten (r.a) rivayet edilen bir hadis-i erifte Reslullah Efendimiz(s.a.v) yle buyurmulardr:nsanolu yaland halde kendisiyle birlikte iki huyu srekli kalr. Bunlar, dnyahrs ve emelleridir (nihayetsiz hedefleri)."Hadis bir dier rivayette yledir: nsanolu ihtiyarlad halde kendisiyle beraberiki haslet gen kalr. Bunlar, dnya malna ve uzun yaamaya olan hrs."27Reslullah (s.a.v) yle buyurur: "Bu mmetin ilk dne-mindekiler yaknimanlar ve zhdleri sayesinde kurtuldular. Son dneminde gelenler ise cimrilikve uzun emel (nihayetsiz arzu ve istekler) nedeniyle helak olacaklardr."25yle anlatlr: Bir ara is (a.s) otururken yal bir adamn krekle yeri kazdngrd ve, "Allahm! Onun kalbinden nihayetsiz emelleri kar" diye dua etti. Birazsonra adam iini brakp yere yatt, ylece bir mddet bekledi. Bunu gren s(a.s), "Allahm! Ona emelleri iade et" diye duada bulundu. O anda adam ayaakalkarak tekrar almaya balad, is (a.s) adamn yanna giderek neden buekilde davrandn sordu. Yal adam yle dedi:"Bir ara almakta iken nefsim bana, 'htiyarladn, daha ne zamana kadaralacaksn?' dedi, ben de krei bir tarafa atp yan yattm. Bu sefer de nefsimbana, 'Hayatta olduun mddete maietinin temini iin almak zorundasn'dedi, ben de kalktm, kreime sarlp almaya baladm."27 Mslim, Zekt, 114-115 (nr. 1046-1047); ibn Mce, Zhd, 27 ; Tirmiz, Zhd,28; Ah-med b. Hanbel, el-Msned, 3/192; Begav, erhu's-Snne, nr. 4087.28 Syt, Cmiu's-Sagr, nr. 9256; Miittak-i Hindi, Kenz'l-Umml, nr. 7388;Hatb-i Tebrz, Mikt, nr. 5281.Hasan- Basr (rah) anlatyor: Bir gn Reslullah (s.a.v) sahabelerine, "Hepinizcennete girmek istiyor musunuz?" diye sordu. Sahabeler, 'Evet, ey Allah'nResul" dediler. Resl-i Ekrem (s.a.v),"O zaman emellerinizi ksa tutun, lmnz gzlerinizin nne getirin veAllah'tan tam manasyla haya edin"buyurdular.29Reslullah (s.a.v) bir duasnda yle demitir:"Allahm! hirefm hayrlarna engel olan dnyadan sana snrm. lmn

hayrlarn engelleyen hayattan sana snrm. Salih amel ilemeye mani olanuzun emelden sana snrm."30


15/127

29 bn Eb'd-Dny, hadisin tamamn Kasr'l-Emel adl kitabnda Hasan-Basr'den mrsel olarak rivayet etmitir. Zebd, thaf, 14/41. Hadisin son ksmiin bk. Tabe-rn, el-Mu'cem'l-Keb"\r, 20/216; Ahmed b. Hanbel, el-Msned,1/387.30 ibn Eb'd-Dny, hadisi, Kasr'l-Emel adl kitabnda Haveb'den rivayet

etmitir.(bk. Zebd, thaf, 14/41).

t'36LM ve SONRASIMAM GAZL37KNC FASILUZUN HAYAL KURMANIN SEBEPLER ve TEDAV YOLLARIBil ki, uzun emel kurmann (uzun hayaller peinde olmann) iki temel sebebivardr: Dnya Sevgisi Cahillik

Dnya SevgisiDnya sevgisine balanp uzun hayaller peinde olmak yle olur:Kul dnyaya muhabbet gsterip onun ehvetlerine, lezzetlerine ve onunla alkaleylere baland zaman ondan ayrlmak kendisine zor gelir. Muhabbetlebaland eylerden kendisini ayracak olan lm anmay istemez.Holanmad tm eylerden kendini uzak tutar. nsann kalbi birok kuruntu iledoludur. Nefsi daima muradna uygun dler peindedir. Btn arzusu dilediikadar dnyada kalabilmektir. Bunun iin hep dnyay dnr ve iinde hepdnya iin bir eyler lp bimeye balar.Dnyada devaml kalabilmek arzusuna bal olarak; mal, evlt, ev, dost, binecekve dier ihtiyalar zerinde planlar kurup hazrlklar yapar. Kalbi bu dncelerinzerinde durur, hep bunlar dnr. lm anmaktan gafil kalr. Onun yaknolduunu dnmez.Kimi zaman lm aklna gelse, onun iin hazrlk yapma gereini farketse dekendi kendine, "Daha gensin, nnde ok uzun zaman var, vakti geldiindetvbe edersin" der. Ya biraz ilerlediinde de, "htiyarlaynca tvbe edersin" der.htiyarlk gelip atnca ise, "Bu evin inaatn bitir, u araziyi bakml hale getir,bu yolculuktan dn yle, u ocuunu byt, evlendir, ev-bark sahibi yap, ubeni kahreden dmanmn bana bir musibetin geldiini greyim yle tvbeedeyim" diye hep erteler.Cehennem ehlinin ekserisinin feryad bugnn iini yarna brakmaktandr. Onlarorada, "Yapmamz gerekenleri ertelediimiz iin eyvahlar olsun bize!"diyeceklerdir.badet ve itaatlerini daima erteleyen zavall kimse, bugn iin ertelemek istediieyin, yarn tekrar kendisiyle beraber olacan bilmez ki! Ancak o, bu sreyiuzatarak dncelerinin daha da kuvvetlenmesini ve derinlemesini salamolur. Dnyaya dalann, onun bekiliini yapann bo vakti olacan sanr. Eyvahki eyvah! Dnyann megalelerinden ancak onu atanlar kurtulabilir. airin dededii gibi:Bitirememitir hi kimse dnyadan muradn, Bir haceti tkenirken dieri alryerini.Btn bu temennilerin ve bo hayallerin temelinde dnya sevgisi, onunehvetlerine ballk ve Reslullah Efen-dimiz'in (s.a.v) u hadisinin mnasndan

gaflet vardr:"Sevdiini dilediin kadar sev; hi phesiz ondan ayrlacaksn. "31I


16/127

Tabern, el-Mu'cem's-Sagr, nr. 705; Hkim, el-Mstedrek, 4/324; Hatb,Trhu Badat, 4/10; Acln, Kef'l-Haf, nr. 1729, 1732.38LM ve SONRASIMAM GAZL39

Cahilliknsan bazan genliine gvenerek lmn yaknln uzak grr. O zavall, ayetbeldesindeki ihtiyarlar saylsa saylarnn genlerin onda biri kadar bile olmadnhi dnmez. Bunun sebebi, lmn genlerde yallara oranla daha okolmasndandr. yle ki, bir ihtiyar lene kadar bin ocuk ve gen lmektedir.Bazan da kii shhatine gvenerek lm ve onun anszn kp gelivermesini uzakbir ihtimal olarak grr. O gafil insan lmn kendisine uzak olmadn bilmez.ayet lmn onun yakasna yapmas uzak bir ihtimal olsa bile ansznhastalanmas pek yakndr. Zira tm hastalklar hi beklenmedik bir anda belirir.Kii hastalandnda da lm ona uzak olmu olmaz.Eer bu gafil insan biraz dnse, lmn belli bir vaktinin olmadn; gen,olgun, ihtiyar, yaz, k, sonbahar, ilkbahar, gece, gndz ayrm yapmadn bilirve ona hazrlk yapmakla megul olurdu. Fakat bu gibi eylerden cahil olmas,dnyaya olan sevgisi onu uzun hayaller kurmaya armas ve yakn olan lmhatrlamaktan gafil kalmas nedeniyle o kimse devaml lmn kendisinden oktede olduunu zanneder. Bir gn lmn bana gelip kendisini penesinealacan dnmez.O hep bakasnn cenazesini kefenleyeceini zanneder; kendisinin kefenleneceinidnmez. Bunun nedeni lm ve kefenlenmeyi daima bakalarnn zerindegrmesin-dendir.Kendisinin lmne gelince; ondan holanmaz; onu dnmez bile! nk okendisi iin hi olmamtr. Oldu mu da baka bir defa daha gereklemez. Bu ilkve sondur. Bunun iin onun takip edecei yol, kendisini daimabakalar ile kyaslamas, hi phesiz kendisinin de cenazesinin omuzlar zerindetanp kabre braklacan bil-mesidir.Belki de, u an kiinin kabri boaltlm, lahdinin zerine konulacak tulalarhazrlanmtr; onun ise hibir eyden haberi yoktur. Gerekten bugnn iiniyarna ertelemek koyu bir cehalettir.Uzun hayaller peinde olmann sebeplerinin cehalet ve dnya sevgisi olduunubildiin zaman onun tedavisinin bu sebepleri ortadan kaldrmak olduunuanlarsn.Cehaleti ortadan kaldrmann yolu, huzurlu bir kalp ve safi bir dnceyletefekkre dalmak, kalpleri tertemiz olan insanlarn hikmetli szlerine kulakvermektir.Dnya sevgisini kalpten karp atmaya gelince; bunu gnlden karmakgerekten zor bir itir. Bu yle mzmin bir hastalktr ki onun tedavisindencekiler ve sonrakiler ciz kalmlardr. Onun tek bir ilc vardr, o da hiretgnne iman etmek; oradaki azabn byklne ve sevabn okluunainanmaktr. Kii ne zaman bunlara yakn bir iman ile inanrsa dnya sevgisiondan ekip gider. nk deeri byk olan eyleri istemek, kymetsiz olaneyleri kalpten silmek demektir.Kul dnyann basitliini grd, hiretin'de ihtiamnn farkna vard zamanartk dnyaya tenezzl etmez. Doudan batya dnyann btn nimetlerikendisine verilse dahi o dnp bakmaz. Dnyadaki nasibinin azck bir ey

olduunu, bunun da insan kederlendiren, midesini bulandran eyler olduunubildikten sonra nasl ona iltifat etsin ki? nsan byle bir dnya ile nasl sevinebilir?hirete iman eden birinin kalbinde dnya sevgisi yerleebilir mi?


17/127

I40OLUM ve SONRASIMAM GAZL41Allah Tel'dan slih kullarnn dnyay grdkleri gibi bize de gstermesinidileriz.lm hatrlayabilmek iin, emsal ve akranlarnn lmlerini dnmekten,onlarn cenazelerine ibretle bakmaktan daha etkili bir tedavi yolu yoktur. Bak,lm nasl hi ummadklar bir anda onlar yakalayverdi?lme ve lmden sonraki hayata hazrlanan gerekten byk bir kurtuluaermitir. Uzun hedefler peinde koan ise gerekten byk bir hsran ve zararierisindedir.ite bunun iin insan her an, her saat etrafna ve azalarna ibret nazarylabakmal, kabirde kurtlarn kendisini nasl kemireceklerini, kemiklerinin naslufalanp dalacan, haere ve bceklerin hangi gz bebeinden yemeye

balayacaklarn, vcudunda ne varsa hepsinin o bceklere yem olacandnp orada Allah rzs iin renilen ilimden ve yaplan amelden bakasnnfayda vermeyeceini tefekkr etmesi gerekir.Yine ayn ekilde karlaaca kabir azabn, Mnker ve Nekir'in sorgulamalarn,tekrardan dirilmeyi ve hesap iin toplanmay, kyametin korkutucu hallerini, obyk arz gnndeki hesaba gelin arsn dnp hayalinde canlandrmaldr.te bu ve benzeri dnceler lm anmay kalbe sevimli hale getirir ve insanona hazrlk yapmaya sevkeder.NC FASILUZUN ve KISA HAYALLER PENDE OLAN NSANLARIN DERECELERBil ki, insanlar bu hususta farkl derecelere sahiptir. Bazs dnyada ebed olarakkalmay ister ve buna arzu duyar. Bunlarn durumu hakknda yet-i kerimedeyle buy-rulur:".. (Onlardan) her biri bin yl yaamay arzular."32Kimileri yalanncaya kadar grd en ihtiyar insanlar kadar yaamay ister.Bunlar dnyaya kar ar muhabbet besleyenlerdir. Bunlar hakknda ReslullahEfendimiz (s.a.v) yle buyurmutur:"htiyar kimse yallktan dolay boyun kemikleri birbirine gese dahi o, dnyasevgisinde gentir. Ancak takva sahipleri byle deildir. Onlar ise pek azdr."33nsanlardan bir ksm sadece nndeki bir yln temennileri ierisindedir. Osenenin haricindeki zamanlar iin herhangi bir eyle megul olmaz, gelecek ylyaayabileceklerini dnmezler. Onlar yazn k iin; kn da yaz iin hazrlklaryaparlar. Kendilerine bir yl kadar yetecek miktarda erzak topladklar zamanibadete koyulurlar.I32 Bakara 2/96.33 bn'l-Mbrek, ez-Zhd, 1/243. Ayrca bk. Buhr, Rikk, 5 (nr. 6420-6421);Mslim, Zekt, 113-115 (nr. 1046).42LM ve SONRASIBir ksm mevsimlik mitler iindedir; yazda ise yaz, kta ise kn hazrlklarnyaparlar. Onlar yazda iken klk; kta iken de yazlk elbise telna dmezler.Onlardan bir ksm temennilerini sadece bir gn ve geceye yani yirmi drt saatehasretmilerdir. Yalnzca o gnn hazrln yaparlar, yarn iin asla bir hazrlkta

bulunmazlar.


18/127

s (a.s) yle demitir: "Yarnn rzk iin dnp durmayn. Eer yarn iinmrnz varsa elbette rzknz da onunla beraber gelir. Yok, eer yarnaulaamayacaksanz bakasnn hayat iin kayglanmayn."Baz insanlar da vardr ki onlarn temennileri bir saati bile gemez. Bu husustaHz. Peygamber (s.a.v) Hz. mer'in olu Abdullah'a yle buyurmutur:"Sabah olunca akama kacan, akam olunca da sabaha kacandnme."34Ayn ekilde baz insanlar da bir saat dahi yaayabileceklerini dnemezler.Nitekim Reslullah Efendimiz (s.a.v) su dktkten sonra suya yakn olmasnaramen hemen orackta teyemmm alm, bunun nedenini soranlara da, "Belkisuya ulaamam diye (byle yaptm)!"35 demitir.Kimilerinin de lm hep gzlerinin nndedir. Sanki her an leceklermi gibi onugzetleyip dururlar. Bu kiiler, namazlarn sanki dnyaya veda edecek olankiilerin namazlar gibi klarlar. Bu hususta Muz b. Cebel'den (r.a) gelen birrivayet vardr; yle ki:Buhr, Rikk, 3; Tirmiz, Zhd, 25; Beyhak, uab'l-imn, nr. 10543; Ahmed b.

Hanbel, el-Msned, 2/41.

Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 1/288; bn'l-Mbrek, ez-Zhd, nr. 292; Begav,er-hu's-Snne, nr. 4031; Halb-i Tebrz, Mikt, nr. 5276.MAM' GAZAL43Reslullah (s.a.v) kendisine, imannn hakikati nedir diye sorduunda Muz (r.a),"Bir adm attmda dier admm yere basamayacam dnyorum"36demitir.Habeistanl slihlerden olan Esved hakknda yle anlatlr: Bir gece namazklarken (her namaz bitirdiinde) sana soluna baknyormu. Oradan biri,"Neden sana soluna baknp duruyorsun?" diye sorduunda Esved, "lmmelei hangi tarafmdan gelecek diye bakmyorum" demitir.te insanlarn mertebeleri bunlardr. Her birinin Allah (c.c) katnda derecelerivardr. Bir ay bir gn yaam arzusunda bulunan biriyle sadece bir ay yaamakarzusunda bulunan elbette bir deildir. Bu ikisinin arasnda Allah katndadereceler vardr. Zira yet-i kerimelerde,"phe yok ki Allah zerre kadar hakszlk etmez"37"Kim zerre miktar hayr yapmsa onu grr"3a buyrul-mutur.Emelleri (hedefleri) ksa tutmann belirtileri, amel ve ta-atlerde acelecidavranmada belli olur. Her insan hedeflerini ksa tuttuunu iddia eder; fakatyalan hemen belli olur, nk yaptklar bunu gsterir. Zira bazan yle eylerezen gsterir ve nem verir ki, o sene iinde asla ona ihtiyac olmaz. te bunlar,onun emelini uzun tuttuunun gstergesidir.Allah'n yardm ile hayrlarda muvaffak olmann almeti, kiinin lm daimagznn nnde bulundurmas, ondan bir an dahi gafil kalmamas ve lmn heran kendisine geleceini dnerek hazrlklar yapmasdr. Bu kul,36 Eb Nuaym, Hilyet'l Evliya, 1/304-305.37 Nisa 4/40.38 Zilzl 99/7.44LM ve SONRASIMAM GAZAL45lakama kavuursa Allah'a, kendisine itaat etme kuvvetini ve kudretini bahettiiiin kreder. Gndzn zayi etmedii, bilakis ondan nasibini tamamlayp


19/127

hireti kazanma yolunda nefsi iin azklar toplad iin sevinir. Sabaha ktzaman da ayn ekilde yapar.Ne var ki, bu dncelere sahip olmak, ancak kalbini yarna ait temennilerdenboaltmakla mmkn olur. te byle biri ld zaman mutlu bir ekilde hayatagzlerini kapar ve hiret zengini olur. Eer lmez de hayata devam ederse lm

ve tesi iin daha gzel hazrlklar yapabilecei, Allah'a daha ok mnctabulunaca iin sevinir. lm onun iin bir mutluluk, hayat ise amel defterlerinihayrl doldurmak iin bir frsattr.Ey zavall insan! Durum ve hal byle olunca, lm hep aklnda bulunsun. Zira buyolculuk ierisinde lm daima seni kendine doru ekmekte, sen ise bundangafil bir halde bulunmaktasn. Belki sen alacan yolu bitirdin, menziline oktanvardn!lme hazrlanmann son yolu, evvelce boa harcad nefesleri imdi birerganimet bilerek hemen amele sarlmaktr.DRDNC FASILBR AN NCE AMELE SARILMANIN NEM ve AMEL ERTELEMENN

TEHLKELER

unu iyi bil ki, bir kimsenin gurbette iki kardei olsa ve onlardan birinin yarn,dierinin de bir ay ya da bir sene sonra geleceini beklese, elbette bir gn sonragelecek olan kardei iin hazrlklar yapmaya balar. Hazrlk yapmak bekleneninyakn olduu anlamna gelir. u halde lmn kendisine bir yl sonra geleceinibekleyen kimse, bu sre ile oyalanr durur. Bu mddetin tesindeki eyleriunutur. Artk o her sabah bir seneyi bekler durur. Geen hibir gn o senedenhibir ey eksiltmez, ite bu, srekli onun amel ve ibadetlere komasn engeller.Bu bir senenin kendisi iin ok uzun bir zaman olduunu dnerek devamlamellerini yarna erteler. Bu kimseler hakknda Hz. Peygamber Efendimiz (s.a.v)yle buyurmutur:"Sizden birinizin dnyadan bekledii, azdran bir zenginlik veya hireti unutturanbir fakirlik veya (safsatalar ierisinde) bunatan bir ihtiyarlk yahut ifsat eden birhastalk veya acele gelmesini istediiniz bir lm ya da decclden46LM ve SONRASIbakas deildir. Deccl ise (imdilik) gzkmeyen, beklenen bir serdir. Yahutdnyadan beklediiniz kyamettir; kyamet ise ok dehetli ve ok acdr. "39bn Abbas (r.a) rivayet ediyor: Hz. Peygamber (s.a.v) adamn birine nasihattebulunurken unlar syledi:"u be eyden nce be eyin kymetini bil: htiyarlndan nce genliinin. Hastalndan nce shhatinin. Fakirlikten nce zenginliinin. Meguliyetinden nce bo zamanlarnn. lmnden nce hayatnn."40Reslullah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmutur:"ki nimet vardr ki insanlarn ou onda aldanmlardr: Bunlar salk ve bozamandr."^ Yani insanlarn ou bu iki nimetin kymetini ellerinden kana kadarbilmezler.Yine Reslullah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmutur:"(Tehlikelerden) korkan kimse, gecenin ilk ksmnda yol alr. Geceden yol alan damenziline varr. yi bilin ki Allah'n (sizlere vermek istedii) mal pek pahaldr.Dikkat edin! Allah'n mal cennettir."4239 Tirmiz, Zhd, 3; Mnzir, et-Tergfb ve't-Terhb, nr. 4913.40 Hkim, el-Mstedrek, 4/306; Begav, erhu's-Snne, nr. 44031.


20/127

41 Buhr, Rikk, 1 (nr. 6412); Tirmiz, Zhd, 1 (nr. 2304); ibn Mce, Zhd, 15(nr. 4170).42 Tirmiz, Sfat'l-Kyme, 18 (nr. 2450); Hkim, el-Mstedrek, 4/308; Begav,erhu's-Snne, nr. 4173; Hatb-i Tebrz, Mikt, nr. 5348. bn'l-Al demitir ki:"Hadis-i erifte bahsedilen korkudan maksat, Allah korkusudur. Gecenin ilk

ksmndan kastedilen, hiret yolculuudur. Hadisi zahir mnada aldmzda,gecenin iik ksmn yolculua tercih etmek ekyalardan korunmak iindir. Hadis-ierifte anlatlmak istenen ey, eytann hile ve tuzaklarna dmemek iin bir annce slih amellere sarlmaktr. Menzile ulamaktan kastedilen ise, hayrl amellerileyerek kurtulua ermektir (bk. Zebd, thaf, 14/67).MAM GAZL47Hz. Peygamber (s.a.v) bir dier hadislerinde yle buyurmutur:"Sra ilk frlmenin zaman geldi. Ardndan ikinci f-rl gelecek. lm isetm arl ile gelmitir. "43Reslullah (s.a.v) ashabnda bir gaflet veya aldan sezdiinde yksek sesle

onlara, "lm size kesin olarak gelecek! Ya ekavetle ya da saadetle."44

Eb Hreyre'nin (r.a) rivayet ettiine gre, Reslullah Efendimiz (s.a.v) ylebuyurmutur:"Ben bir uyarcym, lm size aniden gelecek bir eydir, kyamet ise buluma (vehesaplama) yeridir."45Abdullah b. mer (r.a) anlatyor: "Gnein hurma dallarnn zerinde grldve artk batmaya doru meylettii bir (ikindi) vaktinde Allah Resul (s.a.v)yanmza geldi ve yle buyurdu:"u gnmzden geen sre ierisinde (akama kadar) ne kadar vakit kald ise,dnyann mrnden de (kyametin kopmas iin) o kadar vakit kalmtr."46Bir dier hadis-i eriflerinde ise yle buyurmutur:"Dnya batan aa yrtlm, sonundan (tek bir iple) bal kalm bir elbisegibidir. O ip de nerdeyse kopmak zeredir."47Tirmiz, Sfat'l-Kyme, 23 (nr. 2457); Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 5/136;Hkim, el-Mstedrek, 2/513, ibn Askir, Trhu Medineti Dmak, 7/331;Beyhak, uab'l-imn, nr. 10579; Kurtub, el-Cmi', 10/170. Rivayetin ilk ksmyledir: Hz Peygamber (s.a.v) gecenin drtte biri getii zaman kalkar ve ylebuyururdu: "Ey insanlar! Allah' zikredin..."Beyhak, uab'l-imn, nr. 10568, 10569; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr.42099 Eb Ya'l, el-Msned, nr. 6149; Heysem, Mecmau'z-Zevid, nr. 17693;ibn Kesr, Tefsiru Kur'ni'l-Azm, 6/2601.Tirmiz, Fiten, 26 (nr. 2191); Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 3/19; Eb Ya'l, el-Msned, nr. 1101; Hkim, el-Mstedrek, 4/505.Beyhak, uab'l-imn, nr. 10240; Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy, 8/138, Mttak-iHind, Kenz'l-Umml, nr. 6301.48LM ve SONRASICbir (r.a) anlatyor: "Hz. Reslullah (s.a.v) hutbelerinde kyametten bahsettiizaman sanki bir dmann geliini haber veriyormu gibi sesini ykseltirdi. yleki yanaklar kpkrmz olurdu.Yine bir defasnda byle bir hutbe okudu ve yle buyurdu: "Sizinle berabersabahladm ve sizinle beraber akamladm. Ben kyamete yakn bir zamandagnderilmi bir peygamberim."48Hz. Peygamber (s.a.v) bunu, orta ve iaret parmaklarn birletirerek ifade

etmiti.


21/127

Abdullah b. Mesud (r.a) anlatyor: Bir defasnda Reslullah (s.a.v) En'msresinin 125. yeti olan, "Allah kimi doru yola iletmek isterse onun kalbinislm'a aar"49 yetini okuduktan sonra yle buyurdu:"man nuru kiinin gsne (kalbine) girdii zaman gs geniler." Oradakisahabeler, "Ey Allah'n Resul, bunun almeti var mdr?" diye sordular.

Reslullah (s.a.v),

"Evet, bu aldatan dnyadan uzaklamak, ebediyet yurduna ynelmek ve lmgelip atmadan nce onun iin hazrlklar yapmaktr" buyurdu.50Sdd, Mlk sresinin ikinci yeti olan, "O (Allah) ki, hanginizin daha gzeldavranacan snamak iin lm ve hayat yaratmtr"^ yetinin tefsirinde,"Hanginiz daha ok lm hatrlar, hanginiz lm iin daha gzel hazrla-48 Buhr, Rikk, 39, (nr. 6503-6505); Mslim, Cum'a, 43 (nr. 867); Nes,Ideyn, 22 (nr. 1577); ibn Mce, Mukaddime, 7 (nr. 45); Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 3/124; ibn Haoer, Feth'l-Bri isimli eserinde hadisin son ksm iin umnay da verir: "Benimle kyametin kopuu arasnda az bir zaman kalmtr"(bk. a.g.e., 13/151).49 En'm 6/125.

50 Beyhak-, uab'l-imn, nr. 10552; Hkim, el-Mstedrek, 4/311; Mttak-iHind, Ken-z'l-Umml, nr. 302; Syt, ed-Drr'l-Mensr, 3/355.51 Mlk 67/2.49nr ve ondan korkarak saknr ve tedbirler alr diye bunlar yaratt" demitir.Sahabeden Huzeyfe (r.a) demitir ki: "Her sabah ve akam bir mnadi, 'Eyinsanlar! Yolculuk var, yolculuk var!' diye seslenir, zira yet-i kerimede, lmhakknda,'O (cehennem) insanlk iin, sizden ileri gitmek ya da geri kalmak isteyenkimseler iin byk uyarc musibetlerden biridir' 52> denilmitir."Temmoullan'nn azatlsndan heym-i Meden yle demitir: "Bir keresindemir b. Abdullah'n yanna uradm, namaz klyordu; ben de oturdum. O acelecenamaz bitirdi, bana dnd ve, 'Hacetini syle, nk acelem var' dedi. Ben,'Hayrola, acelen neyedir?' diye sordum, bana, 'Allah sana rahmetiyle muameleetsin! lm melei yaklamakta' dedi ve benim hacetimi giderdi. Ben onunyanndan kalktktan sonra hemen namaza koyuldu."Davud-i T bir yerden gemekte iken adamn biri ona bir ey sordu. Davud-i Tona, "Beni brak, canm kacak diye acele ediyorum (yapmam gereken ilerimvar)" dedi.Hz. mer (r.a) yle diyordu: "Her eyde ardan alarak ve ihtiyatl davranmakhayrldr; ancak hiret ilerinde acele etmek gereklidir."Mnzir b. Sa'lebe anlatyor: "Mlik b. Dnr'n nefsine yle seslendiini iittim:'Yazklar olsun sana! lm gelmeden nce acele et. Yazklar olsun sana! lmgelmeden nce acele et.' yle ki bunu tam altm defa tekrarlad. Ben ise benigremeyecei bir yerde onu dinliyordum."Hasan- Basr bir vaaznda yle demitir: "Acele edinJ Acele edin! O nefeslerinizvar ya, ayet iinizde kalp bir daha dar veremezseniz kendisiyle Allah'ayaklatnzMddessir 74/35-37.50LM ve SONRASIMAM GAZL51amelleriniz kesilir. Allah (c.c), gnahlarnn okluuna bakp da gz yalar dkenkuluna merhamet etsin."


22/127

Sonra, "Biz onlar iin (gnlerini ve nefeslerini) teker teker sayyoruz"53 yetiniokudu ve, "Saynn sonu ruhunun kmasdr; saynn sonu ailenden, olukocuundan ay-rlmandr; saynn sonu kabir ukuruna girmendir, dedi."LMDEN NCE TAAT ve BADETTE ACELE ETMEKEb Musa-i E'ar (r.a) lmnden nce ibedet ve taat hususunda o kadar aba

sarfetmi ve o kadar almt ki, kendisinin bu durumunu gren yaknlar, "Birazkendine acsan da yavalasan, nefsine birazck efkat gstersen olmaz m?"dediklerinde o, "Atlar yar iin serbest brakldklarnda ve var yerine doruyaklatklarnda olanca kuvvetlerini harcarlar. Yeminle sylyorum ki ite benimde mrmden bundan daha az bir zaman kald." Bu olay anlatan rvi diyor ki:Eb Musa-i E'ar lnceye kadar bu hal zerine ibadete devam etti.Eb Musa-i E'ar hanmna diyordu ki: "Ykn bala, yolculua hazrlan. nkcehennem zerinden geilecek bir geit yoktur."Halifelerden biri54 minberde yapt bir konumasnda unlar sylemitir: "EyAllah'n kullan! Elinizden geldii kadar Allah'tan (c.c) korkun. Hak yolaarldnda uyanan kimselerden olun. unu iyi bilin: Dnya insanlar iin

kalnacak bir yer deildir. yleyse onu brakp ebed olan yurda ynelin. lm iinhazrlann, nk o glgesini ze-53 Meryem 19/84.54 Zebd iaret edilen halifenin Hz. Ali (r.a) olduunu kaydeder (bk. Zebd, ithaf,14/72).rinize sarktm vaziyettedir. Bu dnyadan g iin hazrlann, zira o sizin iin okciddi bir olaydr.Dnya gibi her an noksanlaan ve her saat yklan bir hedef iin, en lyk olanuzun emelli olmamaktr. Gece ve gndzn her an nmze getirmekte olduubir gaip (hi-ret) iin lyk olan derhal ona ynelmektir.En gzel hazrlk, kula saadet ya da azap getiren lm iin olmaldr.Allah katnda takva sahibi olan kimse, nefsine tlerde bulunan, lmeden ncetvbe yapan ve ehvetlerini yenen kimsedir. Zira insann lm saati kendisindengizlenmitir. Bo emelleri onun iin bir tuzak olmakta, kendisine musallat edileneytan onu, "ileride tvbe edersin" diye oyalamakta ve ilemesi iin gnahlarkendisine ssl gstermektedir. Bu hal insann en gafil bir annda lmnkendisini yakalamasna kadar devam eder.u bir gerek ki, sizinle cennet ya da cehennem arasnda lmden baka hibirey yoktur. Gnlerini Allah'a isyan iinde rten, mrn kendi aleyhinde delilyapan gaflet sahiplerine yazklar olsun.Allah bizleri ve sizleri, nimetlerinin okluuyla marma-yan, gnah ilemeyerekO'na itaatte kusur etmeyen, ldkten sonra hasret ve pimanlk iindebrakmad kullarndan eylesin.Gerekten o Allah (c.c) btn dualar iitir. Btn hayrlar O'nun elindedir. Odilediini yapandr."Mfessirlerden biri Hadd sresinde geen, "...Fakat siz kendi banz belyasoktunuz; frsat beklediniz; pheye dtnz ve kuruntular sizi aldatt. O okaldatan sizi, Allah hakknda bile aldatt. Nihayet Allah'n emri gelip att"55yetini u ekilde tefsir etmitir:55 Hadd 57/14.52LM ve SONRASI"...Fakat sizler ehvetlere ve lezzetlere meylederek banz belya soktunuz.Tvbe etmek iin frsatlar bekleyip durdunuz. phelere dtnz ve kuruntular

sizleri aldatt. O ok aldatan eytan sizleri Allah hakknda hak olmayandncelerle aldatt. Nihayet Allah'n emri olan lm gelip att."


23/127

Hasan- Basr demitir ki: "Sabredin, diinizi skn; bu dnya gnleri pek azdr.Sizler bekletilen bir kafilesiniz; ok gemez iinizden biri arlr, o da bir yerekaamadan arya icabet eder. O halde yannzdakilerin en iyisiyle bu dnyadang etmeye bakn."Abdullah b. Mesud (r.a) yle demitir: "Sizlerden sabaha kan her biriniz birer

misafirdir. Mallar ise bakmas iin ona verilmi emanetdir. Misafir yoluna devameder, emanetler ise sahibine iade edilir."Eb Ubeyde-i Bc yle anlatr: Vefatna yakn Hasan- Basr'nin yanna gittik.Bizlere, "Ho geldiniz, safalar getirdiniz. Allah sizleri ve bizleri ebed saadet yurducennetine koysun" diye dua ettikten sonra yle dedi:"Eer sabrederseniz, tasdik edip inanrsanz bu lm gzel bir bildiridir. Sakn habu dinlediklerinizden hisseniz, bir kulanzdan girip brnden kmak olmasn!Zira Hz. Muhammedi (s.a.v) grenler, sabah olsun akam olsun onun hibir tastne ta koyduunu (dnyalk iin altn) grmemilerdir. Fakat onun iinen yksee bir hedef konulmu, o da bu hedefe ulamak iin kollar svam veona ulamtr.Acele edin! Acele edin! Kurtulmaya bakn, kurtulmaya! Siz hangi hedefetrmanyorsunuz? Kabe'nin rabbine yemin olsun ki lmle burun burunagelmisiniz.Allah (c.c) hayat kendine zorlatrmadan maietini kolay bir yoldan temin eden,yeri geldiinde krntlarla karn-MAM GAZL53n doyurup eski elbiseler giyen, topraa sarlan, ibadetlerinde gayret gsteren,gnahlarna alayan, azaptan korkup kaan ve Allah'n rahmetini isterken lmeyakalanp o hal zerine len kuluna rahmet etsin."sim Ahvel anlatyor: Fudayl-i Rakka'ye birtakm sorular sormutum; banaunlar syledi: "Ey dostum! Etrafndaki insanlarn okluu ile aldanp kendiniunutma! nk lm bizzat sana gelecektir, senin yerine kimse lmeyecektir.lm geldiinde uraya gideyim, buraya gideyim de diyemezsin. lmle bir andagnlerin bitiverir, elinde hibir ey kalmaz. Gerekten lm senin iin takdiredilmitir. Dnyada gemi gnahlarn silip yok edecek yeni bir iyilikten dahagzel bir ey grme! Peine dlecek ve elde etmek iin aba sarfedilecek engzel i budur."54NC BLMCAN EKME NIunu iyi bil ki, miskin ve zavall olan bu kulun nnde, can ekimenin dnda,karlaaca keder, korku ve azaptan baka hibir ey olmasayd bile sadeceruhunun k anndaki sanclar onun hayatn zehir etmeye, neesini karmaya,onu gafletten uzaklatrmaya yeterdi. Bu, insann zerinde uzun uzun dnpare aramas ve en byk hazrl yapmas gereken bir haldir. zellikle bu halinsann (bilgisi ve yetkisi dnda) her nefes nne kabilecek bir i olunca,durum daha nazik olmaktadr.Bu konuda hikmet ehlinden biri yle der: "Bakasnn elinde olan bir skntnn nezaman gelip seni saracan bilemezsin."Lokman Hekim oluna u tavsiyede bulunmutur: "Ey olum! lm seni nezaman karlayacan bilemediin bir olaydr. Onun iin sana aniden gelmedennce ona hazrlkl ol."Hayret etmemek elde deil! Eer insan bir elence yerimde zevk safa ierisinde

elenirken bir asker gelip kendisine be sopa vursa hayat zehir olur, aznntad kaar, zevki kalmaz. Ayn insan, her nefes alp veriinde lm meleinin heran cann almas tehlikesiyle kar kar-


24/127

MAM GAZL55ya iken bundan gafildir. Bunun tek sebebi, cehalet ve iinde bulunduu hayatile aldantr.unu da iyi bil ki, lm sanclarnn verdii acy onu tadandan bakas bilemez.

lm sanclarn tatmayanlar ise onu ektii dier aclara kyas ederek ya dainsanlarn son nefeslerini verirken geirdikleri hallere bakarak anlamaya alrlar.lm sanclarnn kyas yoluyla anlalmasna gelince: phesiz ki iinde ruholmayan bir za/organ ac duymaz. Acy ve sancy hisseden ruhtur. Ne zaman kibir aza ya-ralansa veya yansa bunun etkisi ruha sirayet eder, azaya isabet edenmadd zarar nisbetinde ruh etkilenir. Ac veren ey ete, kana ve dier uzuvlaradaldndan ruha bu acdan ok az bir ey isabet eder. Ama bu aclar ierisindedorudan doruya ruha isabet eden, paralara ayrlmayan bir ac bulunursa ogerekten byk, iddetli ve dayanlmaz olur.YANIK ve YARALANMA GB OLAYLARLA CAN IKIININ KIYASLANMASICann kma n, acnn bizzat ruhun kendisine isabet ettii bir olaydr ve ruhun

btn ksmlarn kaplar. Vcudun derinliklerine dalan ruhun her zerresi bu acyhisseder. nsann vcudunun herhangi bir yerine bir diken batsa, kiininhissedecei ac, ruhun dikenin batt yerdeki mevcudiyeti kadardr, sadece oksmda acy hisseder. Yann acsnn iddetli olmasnn nedeni ise atein (yakcmaddenin) bedenin her blmne dalarak sirayet et-mesindendir. Yanan azanngzken ve gzkmeyen her yerine ate demi gibidir. te bu sebeple etinetrafnda olan ruhun dier czleri de bu acy hissederler.- 56Yaralanma sadece ban dokunduu yerde olur; bu adan yaralanmann verdiisz ve ac atein verdii kadar olmaz.Cann k annda duyulan ac ise bizzat ruhta olur ve onun btn ksmlarnkapsar. Zira tepeden trnaa; damarlardan, sinirlerden, mafsallardan veeklemlerden kl diplerine kadar btn vcuttan ekilip karlan ruhtur. Busebeple onun verecei keder ve acy hi sorma!Nitekim lm sanclar hakknda yle denilmitir: "lm kl darbelerinden,testere ile biilmekten ve makaslarla doranmaktan daha ac verici bir olaydr."Bunun sebebi udur: Klla kesilmenin ruha ac vermesinin nedeni kesilen yerinruhla irtibatl olmasdr. Bunun yannda, dorudan doruya ruhu kesen ve bienbir eyin ona verdii elem ve strabn nasl olduunu bir dn!Dayak yiyen biri barp yardm dileyebiliyorsa bu, onun bedeninde ve dilinde gve kuvvetin hl var olduu anlamna gelir. len bir kimsenin bu iddetli sanclarierisinde iken barp aramaynn nedeni; znt ve kederinin en sonsafhaya ulap bu ac ve szlarn btn bedenini kaplamas, etrafndakiinsanlardan yardm dilemeye dahi takat ve kuvvetinin kalmayndandr. O andainsann akl karm hatta gitmi; dili ise tutulmutur. Etrafndakiler ise onayardmda bulunmaktan ciz kalmlardr. ayet iniltilerinden birazck olsunkurtulabilse etrafndakilere seslenmek ve onlardan yardm dilemek ister, amabuna g yetiremez.Eer onda biraz kuvvet kalabilmise ruhunun kartld anda boazndan vegsnden hrltlar gelir. Artk rengi solmu, ehresi ekimitir. Sanki rengi aslyaratld ey olan toprak rengine dnmeye balamtr. (GerginMAM GAZL57olan) damarlar kendi yerlerine ekilmitir. Elem ve strap iine ve dna

vurmutur; yle ki, gz bebekleri gibi yukarya ynelmitir. O anda insanndudaklar kaslr, dili bzr, yumurtalklar merkezine ekilir ve parmak ularyeil gibi bir renk almaya balar.


25/127

Bedeninden btn damarlar ekilen birinin halini bana hi sorma! Damarlarndanbiri ekilen kiinin durumu bile gerekten pek etin olurdu. O halde ac ve strapierisinde ruhu karlan birinin durumu nasl olur! O, bir deil btn damarlarekilen biridir.Sonra her uzuv yava yava lmeye balar. nce ayaklar soumaya balar,

sonra bacaklar, ardndan da uyluklar... Her za ac zerine ac, bel zerine belhissetmeye balar ve nihayet can grtlaa kadar dayanr. te o zaman,baklarn dnyadan ve ailesinden evirir. Artk (nceden tvbe etmemise)tvbe kaps ona kapanr, kendisini hasret ve pimanlk kuatr. Bu husustaReslul-lah Efendimiz (s.a.v) yle buyurmulardr:"Can (ruh) boaza dayanmadka kulun tvbesi kabul olunur."56Mchid (rah) Nisa sresinin, "Ktlkleri yapp yapp da ilerinden birine lmgelip atnca, 'Ben imdi tvbe ettim' diyenler iin kabul olunacak tvbeyoktur"57 yetinin tefsirinde yle demitir:"Bu vakit lm meleinin kiiye grnd vakittir. O vakit Azrail'in yz yavayava grnmeye balar. te bu sebeple can ekime anndaki pe pee gelen

sanclar ve

Tirmiz, Daavt, 98; ibn Mce, Zhd, 30; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 2/132;Hkim, el-Mstedrek, 4/257; Beyhak, uab'l-lmn, nr. 7063. Nisa 4/18.58LM ve SONRASIMAM GAZL59lm acs yle iddetli olur ki, nasl olduunu hi sorma!" Bunun iin Reslullah(s.a.v) yle duada bulunmutur:"Allahm! Muhammed'e (s.a.v) lm sanclarn kolay-latr."5SLM SANCILARININ DDET ve RUHUN IKI EKLnsanlarn lm sanclarnn bykln bilmelerine ramen ondansaknmamalarnn nedeni cahil olmalarndandr. nk bir eyi daha meydanagelmeden nce bilmek (Allah'n izni ve msaadesi ile) ancak peygamberlik vevelayet nuru ile mmkndr. Bu sebeple peygamberlerin ve evliyalarn lmdenkorkular ok byk olmutur. yle ki, s (a.s) ashabna yle demitir:"Ey havariler! Allah'a dua edin de u lm sanclarn bana hafifletsin. Benlmden yle korktum ki, korkum beni lmden lme srkledi."Anlatldna gre sriloullar'ndan bir grup bir mezarln yanndan geerkenbirbirlerine, "Allah'a (c.c) dua etsek de bu kabristahdakilerden birini bizim iindiriltse; biz de ona sorular sorsak" dediler ve hep birlikte dua etmeye baladlar.Derken kabirlerin birinden, alnnda secde izi bulunan bir adam kverdi, onlara,"Ey insanlar! Benden ne istiyorsunuz? lm acsn tadal elli yl oldu, ama hlacs kalbimden gitmedi" dedi.Hz. ie (r.anh) yle demitir: "Hz. Peygamber'in (s.a.v) vefatnn iddetinigrdkten sonra artk hi kimsenin lmnn kolay oluuna imrenmem."Allah Resul Efendimiz (s.a.v) bir duasn u ekilde yapmtr:"Allahm! Ruhu sinir aralarndan, damarlardan ve parmak ularndan ekip alansensin. Ailahml lme kar bana yardm et ve onu bana kolaylatr."59Hasan- Basr (rah) yle anlatmtr: "Bir keresinde Reslullah (s.a.v)sahabelerine lmden, onun verdii sknt ve acdan bahsetti; sonra, 'Onun acs kl darbesi kadardr'60 buyurdu."Reslullah'a (s.a.v) lmden ve onun iddetinden sorulduunda yle cevapvermitir:"lmn en hafifi, ynn iinde bulunan ptraa benzer; hi ptrak ynsz karm? Elbette ki onunla beraber yn de gelir." 61


26/127

Reslullah (s.a.v) lm deinde olan bir hastann ziyaretine gitti; yannavardnda yle dedi: "Onun ektii aclar bilirim! Onun her bir damar lmnacsn ayr ayr hissetmektedir."62Hz. Ali (r.a) cihada tevik eder ve yle derdi: "ayet savata ldrlmeseniz demuhakkak leceksiniz! Nefsimi kudret elinde bulunduran Allah'a yemin olsun ki,

cihad meydannda bin kl darbesiyle ldrlmem bana yatakta lmekten dahakolay gelir."Evza (rah) der ki: "Bana kadar gelen bilgilere gre; l, tekrar dirilinceye kadarlmn acsn hisseder."58 Tirmiz, Ceniz, 8 ; ibn Mce, Ceniz, 64; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 6/64;Hkim, el-Mstedrek, 2/465.59 Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy, 5/186; Mtiak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 3768;Sy-t, erhu's-Sudr, s. 65; Zebd, thaf, 14/81. ibn Eb'd-Dny, hadisiKitb'l-Mevt\e, Ta'me b. Gayln'dan maktu olarak rivayet etmitir.60 Syt, erhu's-Sudr, s. 62: Hatb, Trhu Badat, 3/252; ibn Arrk,Tenzhu'-e-ria, 2/365; ibn Hacer, el-Metlib'l-liye, 1/193.61 Syt, erhu's-Sudr, s. 63; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr, 42174.

62 Tabern, el-Mu'cem'l-Kebr, nr. 6185; ibn Hacer, el-Metlib'l-liye, nr.691; Hey-sem, Mecmau'z-Zevid, nr. 3930; bk. Eb Nuaym, Hilyet'l-Evliy,5/211; Zebd, thaf, 14/82.60LM ve SONRASIeddd b. Evs (r.a) ise yle demitir: "Mmin iin dnya ve hiret aclarndanen korkutucusu lmdr. nk o, testere ile biilmekten, makaslarladoranlmaktan, kazanlarda kaynatlmaktan daha iddetli bir ac verir. ayet lenbiri tekrar dirilip dnya ehline lmn acsn haber verse, onlar ne hayattan birzevk alrlar ne de gzlerine uyku girerdi."Zeyd b. Elem (r.a) babasnn yle dediini anlatr:"Mmin bir kulun (hirette yksek mertebelere kavumak iin) ameliyleulaamad bir derece kalmsa, cennetteki derecesine ulaabilmesi iin lmsanclar ona zorlatrlr ve artrlr. Kfir birinin karln gremedii bir iyilii devarsa yapt iyiliklerin karln fazlasyla alabilmesi iin lm ona kolaylatrlr,bylece o cehennemi boylar."Adamn biri zaman zaman hastalar dolar ve onlara, "lm ve onun sanclarnnasl buluyorsun? diye sorard. Gn gelip de kendisi lm deine dtndeona, "Peki, lm sanclarn sen nasl buldun?" diye sorduklarnda adam ylecevap vermitir: "Sanki gk yere yaptrlm, ruhum ise sanki ine deliindenkyor gibi."Resl-i Ekrem (s.a.v) buyurmulardr ki: "Ani lm mmin kul iin bir rahatlk,gnahkr iinse hicrandr (nk onun bir hazrl yoktur)."63Mekhl-i m'nin rivayet ettii bir hadis-i erifte Res-lullah (s.a.v) ylebuyurmutur:"ayet lnn kllarndan birine isabet eden lm sancs yer ve gk ehlininzerine konulsayd Allah'n izniyle hepsi lrd. nk (lm sanclar ekenbirinin) her tynde63 Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 6/136; Beyhak, uab'l-imn, nr. 10218;Tabern, el-Mu'cemu'l-Evsat, nr. 3153, Abdrrezzk, el-Musannef, nr. 6781. bk.Eb Davud, Ceniz, 14 (nr. 3110).MAM GAZL61lm vardr. lm de bir eye yapt m muhakkak onu ldrr."Bu hadis yle de rivayet edilmitir: "Eer lm sancsndan bir damla dnyadalarnn zerine konulsayd muhakkak hepsi erirdi."64


27/127

Rivayete gre, Hz. brahim (a.s) vefat ettii zaman Allah Tel kendisine:"Hallim! lm nasl buldun?" diye sordu, "Islak yn yumann iine batrlmkzgn bir i gibi hissettim" diye cevap verdi. Bunun zerine Allah (c.c), "Unutmaki biz o lm sana kolaylatrdk" buyurdu.Hz. Musa (a.s) vefat edip de ruhu Allah'a ulanca rab-bi ona, "Ey Musa, lm

nasl buldun?" diye sordu, o da, "Kendimi kzgn bir tavann zerine konulmucanl bir sere gibi hissetim; lmez ki rahata kavusun, kurtulamaz ki uupgitsin."Bir baka rivayete gre Hz. Musa (a.s) u cevab vermitir: "Kendimi kasabnelinde diri diri yzlen koyun gibi zannettim."Rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v) vefat edecei sralarda yannda birtas su vard. Ara sra elini tasa daldrr, ardndan karp yzne srdkten sonra,"Al-lahm! Bana lm sanclarn hafiflet"65 diye duada bulunurdu.Hz. Peygamberin (s.a.v) bu sknt ve sanclar ierisinde byle duadabulunduunu iiten Hz. Ftma (r.anh), "Vah bamza gelenler! Babacm nedirbu ektiin skn-64 Hadisi Eb Bekir Mervez, Ceniz adl kitabnda, Eb Meysere'den rivayetetmitir (bk. Syt, erhu's-Sudr, s. 63; Zebd, ithaf, 14/84-85).65 Tirmiz, Ceniz, 8; ibn Mce, Ceniz, 64; Hkim, el-Mstedrek, 2/465. bk.Buhar, Ri-kk, 41.62LM ve SONRASIMAM GAZL63tlar! diye zntsn dile getirince Resl-i Ekrem (s.a.v), "Bugnden sonra artkbaban iin sknt yo/cftyr"buyurdu.66Hz. mer (r.a) K'b Ahbr'a (rah), "Ey K'b! Bize lmden bahset" deyince K'b(rah), "Olur, ey mminlerin em-ri" dedi ve yle anlatt:"lm bir adamn karnna sokulan ok dikenli bir dal gibidir. Dikenler her birdamara yapm iken baka bir adam gelip o dikenli dal yle bir eker ki, kimidikenlerle beraber kopup kar, kimi de ylece kalr (ite ruhun bedenden kmasbuna benzer)."Hz. Reslullah (s.a.v) bir hadis-i eriflerinde yle buyurmutur:"Kul lm sanclar arasnda kvranrken mafsallar birbirlerine, 'Artk kyametedein birbirimizle gremeyece-iz; selmette kaln!' derler."67ite bu anlattklarmz Allah'n vel kullarnn ve sevgili dostlarnn ektii lmsanclardr. Ya bizler! Gnaha ve isyana dalan bizlerin hli nasl olacak?zerimize lm sanclaryla beraber daha birok felket de gelecek.LMN FET ve MUSBETLERinsan lm annda trl felketle kar karyadr. Can ekimenin (ruh knn) zorluu. Azrail'in suretinin grlmesi. syankrlarn cehennemdeki yerlerini grmeleri.66 ibn Mce, Ceniz, 65; Tirmiz, email, s. 217; Ahmed b. Hanbel, el-Msned,3/141; ibn Hibbn, es-Sahh, nr. 6613; Hatb, Trhu Badat, 6/262; Beyhak,Delil'n-N-bvve, 7/212-213;67 Syt, erhu's-Sudr, s. 66; ibn Arrk, Tenzth'-era, 2/375; Zebd, thaf,14/87; Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42183; Kueyr, er-Risle, s. 381.Birincisi: Can ekimenin ZorluuBu ruhun, bedenin btn damarlarndan ve azalarndan ekilip alnmasdr ki, biz

bunu getiimiz konuda anlatmtk.kincisi: Azrail'in Suretinin Grlmesi


28/127

Bu hal, Azrail'in eklinin grlmesi ve bu sebeple kalbin korku ve dehetlekaplanmas durumudur. ayet lm meleinin gnahkr bir kulun ruhunu alrkengirdii ekli, en kuvvetli insan dahi grse, buna tahamml edemezdi.Rivayet edildiine gre Hz. brahim (a.s) lm meleine, "Gnahkrlarn ruhunualrken brndn eklini bana gsterir misin?" diye ricada bulundu. Azrail

(a.s), "Sen o halimle bana bakmaya g yetiremezsin" dedi. brahim (a.s),"Olsun dayanrm" dedi. Bunun zerine Azrail (a.s), "O zaman bana arkan dn"dedi.brahim (a.s) ksa bir zaman sonra yzn tekrar ona evirdiinde, karsndarengi kapkara, sa-sakal karm, etrafna pis kokular saan, simsiyah elbiseli,azn-dan-burnundan ate ve dumanlar karan bir adam vaziyetinde grd veorackta bayld.Bir mddet sonra ayldnda onu eski ekline geri dnm olarak grd ve,"Gnahkr bir kimse, lm annda baka hibir zorluk ve sknt ile karlamasada sadece senin eklini grse, bu onun hesabnn grlmesi iin yeterlidir" dedi.Eb Hreyre'den rivayet edilen bir hadis-i erifte Reslullah (s.a.v) yle

buyurmutur:

"Davud (a.s) kskan bir adamd, evinden ktnda kaplarn kilitlerdi. Yine birgn Davud (a.s) kapy kapatp evinden kt. Hanm evin iinde bir adam grdve, 'Bu64LM ve SONRASImda kim? Bu adam eve kim soktu? Eer imdi Davud gelirse bamza ok eygelecek" dedi. Biraz sonra Davud (a.s) kageldi ve adam grd, ona, 'Sen dekimsin?' diye sordu. Adam,'Ben, hibir hkmdardan korkmayan, hibir kapcnn beni engelleyemeyeceibiriyim' dedi. Bunlar duyan Davud (a.s), 'Allah'a (c.c) yemin olsun ki, sen lmmeleisin' dedi ve olduu yere kp ylece kalakald."68Rivayet edildiine gre s (a.s) yolda yrrken bir ka-fatasna rastlad, onaaya ile vurduktan sonra, "Allah'n (c.c) izni ile konu" dedi. Kafatas, "EyRuhullah! Ben falanca zamann hkmdarlarndan idim. Ben, bamda tacm,etrafmda askerlerim ve yaknlarmla tahtmda oturmakta iken birden lmmelei bana gzkt. Onu grnce her uzvum yerine ekildi, sonra ruhumu ald.Keke etrafmda o kalabalk insanlar olmasayd; nk imdi onlar fena ayrlnsebebi oldular. Keke bana faydas dokunmayan insanlarla nsiyetim olmasayd;zira imdi onlar yalnzlma sebep oldular" dedi.te bunlar, gnahkrlarn karlaacaklar, itaat edenlerin ise ibret alpkorunacaklar musibetlerdir.Peygamberler sadece lm annda ekilen aclardan bahsetmiler, fakat lmmeleini gren kiinin kalbini kaplayan korkuya fazla deinmemilerdir. Oysa birkii ryasnda lm meleini grse, hayatnn geri kalan ona zehir olur. Acabaonu lm annda grenin hali nice olur!Allah'a ibadette kusur etmeyip itaat edenler, lm meleini en gzel haliylegrrler.68 Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 2/419; ibn Kesr, el-Bidye ve'n-Nihye, 2/16;Mtta-k-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 32327.MAM GAZL65ikrime (rah), bn Abbas'n yle anlattn nakleder:"brahim (a.s) kskan biriydi. Devaml olarak ibadetlerini yapt bir evi vard,karken kapsn kilitlerdi. Yine bir gn dar kmt, geri dndnde evindeyabanc birinin olduunu grnce hemen, 'Seni evime kim soktu?' diye sordu,


29/127

adam, 'Bu evin sahibi' diye cevap verdi. brahim (a.s), 'Bu evin sahibi benim.'Adam, 'Beni bu eve senden ve benden daha fazla sahip olan soktu.' brahim(a.s), 'Peki, sen meleklerden hangisisin?' Adam, 'Ben lm meleiyim' dedi.brahim (a.s), 'Bana mminin ruhunu aldn zamanki suretini gsterebilir misin?'diye sordu. lm melei, 'Olur, ama nce arkan dn' dedi. brahim (a.s) arkasn

dnd, bir mddet sonra tekrar ona bakp da gzel yzl, temiz elbiseli, etrafnagzel kokular saan bir gen grdnde ona, 'Ey lm melei! Mmin bir kimselm annda sadece senin suretini grse bu ona yeter' dedi."lm annda kiinin bana gelen hallerden biri de onun yazc (hafaza) meleklerigrmesidir.Vheyb b. Verd-i Mekk anlatyor: "Bize kadar ulaan bilgilere gre, lmek zereolan herkesin gznn nne yazc melekler gelir ve ona amelini gsterirler.Eer o kimse itaatkr biri ise ona, 'Bizden taraf Allah seni hayrlarlamkfatlandrsn; bizi hep iyilerin meclisinde oturttun; karmza daima slihamellerle ktn' derler.Fakat lmek zere olan kii gnahkr ise melekler ona, 'Bizden taraf, Allah seni

hayrla mkfatlandrmasn. Sen nice kereler bizleri ktlerin meclislerindeoturttun, karmza hep kt amellerle ktn, kt laflar iittirdin' diye bedduadabulunurlar."te bu durum, lnn gzlerini bir daha asla dnyaya geri evirmemek zere oiki melee diktii zamandr.66LM ve SONRASIncs: syankrlarn Cehennemdeki Yerlerini Grmesilm anndaki musibetlerden biri de Allah'a isyan eden gnahkrlarn ncekalplerini bir korkunun kaplamas, ardndan da cehennemdeki yerlerinigrmeleridir. nk onlar can ekime annda btn takatlerini kaybederler. Artkruhlar bedenlerinden kmak iin boyun eer. Fakat ruh, lm meleinin, "EyAllah'n dman! Haberin olsun, varacan yer cehennemdir" ya da, "Ey Allah'nsevgili kulu! Sana mjdeler olsun, varacan meknn cennettir" diye ikihaberinden birini iitmedike bedenden kmaz. te gerek akl sahiplerininkorkular bu sebeptendir.Hz. Peygamber (s.a.v) yle buyurmulardr:"Sizlerden herhangi biri, gidecei yeri bilmeden, hatta yerinin cennet mi yoksacehennem mi olduunu grmeden bu dnyadan ayrlmaz."69Resl-i Kibriya (a.s) bir dier hadis-i eriflerinde de yle buyurmutur:"Kim Allah'a kavumay severse Allah da ona kavumay sever; kim de Allah'akavumaktan holanmazsa Allah da ona kavumaktan holanmaz."Reslullah (s.a.v) byle buyurunca sahabeler,"Ey Allah'n Resul, biz hepimiz lmden holanmyoruz" dediler. Bunun zerineReslullah (s.a.v),"Bu sizin durumunuz deildir. Mmine varaca yer (cennet) gsterildiindeAllah'a kavumay ister, Allah da ona kavumay ister" buyurdular.7069 Farkl lafzlarla ayn mnadaki hadisler iin bk. Buhr, Ceniz, 89; Tirmiz,Ceniz, 71; ibn Mce, Zhd, 32; Ahmed b. Hanbel,e/-Msned, 2/16; ibn Hibbn,es-Sahh, nr. 3130.70 Buhr, Rikk, 41; Tirmiz, Ceniz, 68; Nes, Ceniz, 10; ibn Mce, Zhd, 31;Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 2/313, 346, 420.MAM GAZL67yle rivayet edilmitir:Huzeyfe b. Yemn (r.a) ar hasta olduu zamanlard. Vefat edecei geceninsonlarna doru idi. Yannda hastal baladndan beri ayrlmayan Eb Mesud71


30/127

bulunuyordu. Bir ara Huzeyfe (r.a) ona, "Kalk bir bak, saat kaa yaklam" dedi.Eb Mesud kalkt, darya bakt, sonra tekrar yanna geldi ve, "afak skm"dedi. Huzeyfe (r.a), "Atee gtren sabahtan Allah'a snrm" diyerek dua etti.Bir gn Mervn b. Hakem, lm deinde yatmakta olan Eb Hreyre'nin (r.a)ziyaretine geldi. Yanna vardnda, "Allahm! Onun aclarn hafiflet" diye dua etti.

Bunu iiten Eb Hreyre,"Ey Allahm, daha da artr" deyip alamaya balar,sonra, "Allah'a yemin olsun ki, dnya iin h-znlendiimden dolayalamyorum, sizlerden ayrlacam iin de tellanmyorum, sadece bana haberverilecek olan cehennem veya cennet mjdesini beklediim iin alyorum" dedi.Allah Resul (s.a.v) yle buyurmutur:"Allah Tel bir kulundan raz olduu zaman lm meleine, 'Falan kulumunyanna git, bana ruhunu getir de onu rahata kavuturaym. Onun yapt amelleryeterlidir. Ben onu trl trl imtihanlardan geirdim; o her zaman benim honutolduum amelleri iledi' buyurur.Bunun zerine lm melei, her birinde gzel kokular saan zaferan kkleri vereyhan demetleri bulunan be yz melekle beraber yeryzne inerler. Onlardan

her biri birbirine hi benzemeyen mjdeler verir. Sonra melekler iki saf halindeellerinde gzel kokularla beraber o kiinin ruhunun kn beklerler.71 Elimizde hya nshasnda bu isim ibn Mesud eklindedir. Fakat Zebd buhatann tm ihya nshalarnda yapldn; dorusunun Eb Mesud eklindeolduunu belirtmitir. Eb Mesud, sahabenin byklerindendir. ismi, Akabe b.Amr b. Sa'lebe-i En-sr'dir (bk. Zebd, thaf, 14/93).68LM ve SONRASIbls bu manzaray grnce ellerini bana koyarak haykrmaya, lklar atmayabalar. Askerleri kendisine, 'Efendimiz, size neler oluyor byle?' diyesorduklarnda bls, 'u adama yaplan ikramlar grmyor musunuz?Nerelerdeydiniz; neden onu azdrmadnz' der. Askerleri, 'Bizler onu azdrmak iinok aba sarfettik, lkin o (Allah tarafndan) korunmutu' diye cevap verirler."72Hasan- Basr (rah) diyor ki: "Mmin ancak rabbine kavutuu an rahata erer.Rahatn Allah'a kavumakta bulan kiinin lm, onun sevin, nee, emniyet veizzet bulduu gndr."Cbir b. Zeyd'e (rah) lm deinde iken, "Ne istersin?" diye soranlara, "Hasan- Basr'yi grmek istiyorum" diye cevap verdi. Hasan- Basr (rah) onun yannagelince etrafndakiler, "Bak ite Hasan geldi" dediler. Cbir gz kapaklarnkaldrd ve Hasan- Basr'ye doru bakarak, "Kardelerim! Zaman geldi. Cenneteya da cehenneme gitmek zere sizlerden ayrlyorum" dedi.Muhammed b. Vs son anlarnda unlar sylemitir: "Ey kardelerim, sizlereselm olsun! Ya atee gidiyorum ya da rabbimin mafiretine."Slihlerin her biri ebediyen can ekiip, gnahlarn veya sevaplarn hesabnvermemek iin tekrar dirilmemeyi temenni etmilerdir.Son nefes anlarnn kt geme korkusu, ariflerin kalplerini dehete dren bireydir. Gerekten bu durum, lm annda insann bana gelebilecek enkorkutucu hallerden biridir.ibn Kesr, Tefsr'l-Kur'ni'l-Azm, 4/1932; Syt, ed-Drr'l-Mensr, 8/32;erhu's-Sudr, s. 93; Zebd, ithaf, 14/94-97; ayrca bk. Nes, Ceniz, 9; es-Snen'1-Kb-r, nr. 1959.MAM GAZL69Biz daha nce Havfve Rec kitabnda, kt sonun (s-i hatime) ve ariflerin bu

husustaki korkularn ilemitik. Aslnda o hususlar bu kitapta anlatlmaya dahalyktr, fakat tekrar o mevzuya dnerek konuyu uzatmak istemiyoruz.LM ANINDA TAKINILMASI GZEL HALLER


31/127

Son demlerini yaayan bir kimsenin yapmas gerekenler; huzur ve skn iindeolmas; rpnma, yrtlma, debelenme gibi davranlarda bulunmamas, kelime-iehdet getirmesi ve Allah'a hsnzan iinde bulunmasdr (O'na kavuacanasevinmesidir).lm Annda Azalarda Grlen Gzel HallerBu hususta Hz. Peygamber (s.a.v) buyurmulardr ki: "len bir kiinin durumunuu hususta inceleyin; alnndan terler szd, gzlerinden yalar akt vedudaklar kuruduu zaman. te bu hal Allah'n kendisine inen bir rahmetidir.Boaz sklm biri gibi hrlar, rengi kpkrmz olur ve dudaklar da morarmolursa, bu da Allah'n kendisine inen bir azabdr. "73lm Annda Dilde Grlen Gzel Haller: Kelime-i ehdetlmek zere olan birinin kelime-i ehdet getirmesi hayra almettir. Eb Sad-iHudr'den (r.a) rivayet edilen bir hadiste Reslullah (s.a.v),73 Mttak-i Hind, Kenz'l-Umml, nr. 42178; Syt, erhu's-Sudr, s. 59;evkn, el-Fevid'l-Mecma, 367. Ayrca bk. Tirmiz, Ceniz, 10; ibn Mce,Ceniz, 5; Nes, Ceniz, 5; Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 5/350; Hkim, el-

Mstedrek, 1/361; Hakm-i Tirmiz, Nevdir'l-Usl, nr. 85.

70LM ve SONRASI"llerinize (lmek zere olanlara) l ilahe illallah zikrini telkin edin"74buyurmutur.Huzeyfe'nin (r.a) rivayetinde, "...nk kelime-i tevhid, gemi gnahlar silipyok eder" ksm da vardr.Hz. Osman'n (r.a) rivayetinde ise Resl-i Ekrem (s.a.v) yle buyurmutur:"Allah'tan (c.c) baka ilh olmadn bilerek len kimse cennete girer."7SUbeydullah (r.a) bu rivayete, "lmek zere olan kii e-hdetgetirirken..."76ilvesini de eklemitir.Hz. Osman (r.a) der ki: "Son anlarn geiren birine, l ilahe illallah zikrini telkinedin. nk dnyadaki son anlarn bu kelimelerle bitiren kiinin hiretteki az(mkfat) muhakkak cennet olur."Hz. mer (r.a) demitir ki: "lmek zere olan hastalarnzn yanlarnda bulunun,onlara Allah' (c.c) hatrlatn. nk onlar sizin gremediklerinizi grrler. Onlara,l ilahe iiiallah zikrini telkin edin."Eb Hreyre (r.a) anlatyor: Reslullah'n (s.a.v) yle dediini iittim: "Bir gnAzrail lmek zere olan birinin yannda hazr bulunduu bir srada kalbini yoklad,orada bir ey bulamaynca enesini ayrarak diline bakt; onu, ucu bir tarafayapm, kelime-i tevhidi sylerken bulur. te o adam ihls kelimesini (l ilaheillallah zikrini) sylemesi sebebiyle affedildi."7774 Mslim, Ceniz, 1; Tirmiz, Ceniz, 7; Eb Davud, Ceniz, 20; Nes, Ceniz,4; Ibn Mce, Ceniz, 3. Huzeyfe (r.a) rivayeti iin bk. Deylem, Msned'l-Firdevs, nr. 5450.75 Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 1/65; ibn Hibbn, es-Sahh, nr. 201; EbAvne, el-Msned, nr. 10-12; Bezzr, el-Bahr'z-Zehhr, nr. 415.76 Beyhak, uab'l-imn, nr. 7; Hatb, Trhu Badat, 2/221; Heysem,Mecmau'z-Ze-vid, nr. 20.77 Hatb, Trihu Badat, 9/125; Beyhak, uab'l-imn, nr. 9235; Mttak-iHind, Ken-z'l-Umml, nr. 1770.MAM GAZAL71lmek zere bulunan kiiye telkin veren kii bunda fazla srarc olmamal, son

derece nazik davranmaldr. nk ou zaman bu durumdaki kiilerin dilleridnmeyebilir ve ona zorla ehdet veya l ilahe illallah kelimesini sy-letmeye


32/127

almak ona ar gelebilir ve o anda bir ey sylemekten holanmayabilir. Bylebir zorlama onun iin kt bir lme sebep olabilir, bundan kanlmaldr.lmek zere olan birine, l ilahe illallah zikrini telkin etmekten maksat, onunAllah' dnmesini salayarak ruhunu teslim etmesini temin etmektir. Kalbindebir olan Hakk' istemekten baka bir ey kalmaynca, lm ile beraber dostuna

kavumas kendisi iin nimetlerin en by olur.

Ama o anda kalbi hl dnya muhabbetine bal kalm ve onun lezzetleriniyitirme endiesi tayorsa bununla beraber tevhid kelimesi sadece dilinin ucundadolap kalbine nfuz etmemise, ite o zaman kii ilh takdirin tehlikesi altnagirer. nk sadece dilin hareket etmesi pek de makbul deildir, fakat Allah (c.c)bir ihsanda bulunup kabul ederse bu mstesnadr.lm Annda Allah'a Hsnzanda BulunmakSon nefesleri verirken Allah'a kar hsnzanda bulunmak (O'na kavuaca iinsevinmek ve Allah'n rahmet ve ihsannn bol olduuna inanmak) gzel bir eydir.Biz bu konuyu Rec kitabnda teferruatyla anlatmtk. lm annda Allah'ahsnzanda bulunmann fazileti hakknda rivayet edilen pek ok hadis ve haber

vardr.

Sahabeden Vasile b. Eska' (r.a) bir hastann ziyaretine gitmiti. Ona, "Allah'a olanzannn bana anlatr msn? O'nun sana ne ekilde muamelede bulunacandn-LM ve SONRASIMAM GAZAL73yorsun?" diye sordu. Hasta, "Gnahlarm grtlama kadar dayanm helak olmakzereyim, ama hl rabbimin rahmetinden midimi kesmi deilim" diye cevapverince Vasile (r.a) tekbir getirdi, onunla beraber ev halk da tekbir getirdi. Vasile(r.a) tekrar Allahekber dedikten sonra, "Ben Reslullah'n (s.a.v) yle dediiiittim" diyerek u hadis-i erifi nakletti:"Allah Tel buyurur ki: Ben kulumun zann zereyim; o halde beni diledii gibidnsn."78Hz. Peygamber (s.a.v) son anlarn yaamakta olan bir gencin yanna girdi veona, "Kendini nasl hissediyorsun?" diye sordu. Gen, "Allah Tel'dan midimikesmedim, lkin gnahlarmdan tr korkuyorum" dedi. Bunun zerine AllahResul (s.a.v) yle buyurdu:"Bu korku ile mit hali, u lm annda hangi kulun kalbinde bir arada bulunursa,Allah Tel ona umduunu verir, korktuundan emin klar."79Sabit b. Eslem-i Bnn (rah) yle anlatmtr: "Akl. hep oyun ve elencedeolan bir gen vard. Annesi her zaman kendisine tlerde bulunur ve, 'Olum,senin bir gnn vardr, o gn aklndan karma!' derdi. Bir gn kendisine Allah'nemri gelip atarak lm deine dtnde annesi onun zerine kapand ve,'Yavrucuum, ite ben seni her dim oyun ve elenceden sakndrarak, senin birgnn var dediim gn bugndr' dedi. Olu, 'Ey anneciim! Benim ihsan vekeremi bol bir rabbim var. Ben yle78 Ahmed b. Hanbel, el-Msned, 3/491; Tabern, el-Mu'cem'l-Kabr, 22/211;el-Ev-sat, nr. 7947; Beyhak, uab'l-mn, nr. 1005-1006; ibn Askir. TrhuMedneti D-mak, 14/441; 15/373, 65/114-116. Hadisin bir baka rivayetinde uifadeler de vardr: "Ben kulumun beni zann zereyim, eer hayrl eylerdnrse kendisi iin hayr; yok, kt eyler dnrse kendisi iin er olur."ibn Askir, lm deindeki hastann tabinden Eb'l-Esved olduunu kaydeder(bk. a.g.e., 15/373).79 Tirmiz, Ceiiz, 11; ibn Mce, Zhd, 31; Ahmed b. Hanbel, Kitb'z-Zhd, nr.132; Syt, erhu's-Sudr, s. 51.


33/127

mit ediyorum ki, rabbim beni bugn o ihsanlarnn bir ksmndan mahrumetmeyecek' dedi."Sabit b. Eslem-i Bnn (rah) demitir ki: "Allah Tel o gence kendisine duyduuhsnzannmdan dolay mafiret etti."Cbir b. Veda anlatyor: "Devaml hareketli ve neeli, en akrak bir gen vard.

Bir gn geldi lm deine dt. Annesi ba ucuna gelerek, 'Olum, banavasiyet edecein bir ey var m? diye sordu. Olu, 'Yzm anne...Ben ldmzaman sakn onu parmamdan karmayn. nk onda Allah'n ad yazl. Belkionun hrmetine Allah Tel beni balar' dedi.Delikanl defnedildikten sonra kendisini ryasnda gren bir kiiye, 'Annemesyleyin ki, yzmn zerinde yazl olan kelimenin faydasn grdm; AllahTel beni balad' dedi."Mu'temir b. Sleyman yle anlatmtr: "Babam son anlarn yaarken bana, 'EyMu'temir! Bana Allah'n kullarna tand kolaylklardan bahset, iimde olan gzelniyetlerimle Allah Tel'ya kavumay arzuluyorum' dedi."Salih insanlar, lm deinde olan kiinin rabbinden gzel beklentiler iinde

olmasn salamak amacyla yapm olduu iyi amellerinden sz edilmesini gzelbulmulardr.74DRDNC BLM (RESLULLAH'IN (s.a.v) ve ONDAN SONRAK DRTHALFENN VEFATLARI)BRNC KISIMRESLULLAH'IN (s.a.v) VEFATIbn Mesud (r.a) anlatyor: Reslullah'n (s.a.v) hirete irtihal etmesine yaknzamanlard. Hz ie'nin (r. anh) evinde kalyordu, ziyaretine gittik. Bizlerigrnce gzleri yaard ve yle buyurdu:"Ho geldiniz. Allah'n selm zerinize olsun. Allah Te-l sizleri korusun veyardm etsin. Sizlere Allah'tan korkmanz ve ondan saknmanz tavsiye ederim.Sizleri Allah'a emanet ediyorum. Ben O'nun sizlere gnderdii apak biruyarcsym. Sakn ha Allah'n beldelerinde ve kullar arasnda O'na karbyklk taslamayn. Artk ecelim yaklat. Allah'a, sidret'l-mntehya, me'vcennetine ynelme vakti geldi. Kendinize ve benden sonra dinimize girenlereAllah'n rahmetini ve benim selmm iletiniz."80Rivayet edildiine gre Hz. Peygamber (s.a.v) vefat edecei sralarda Cebrail'e(a.s),80 ibn Sa'd, et-Tabakt'l-Kbr, 2/256; Bezzr, el-Msned, nr. 847; ibn Hacer,el-Me-tlib'l-liye, nr. 4392.MAM GAZL75"Benden sonra mmetimin bana kim geecek? Onlar kim idare edecek?" diyesordu. Allah Tel Cebrail'e vahyederek,"mmeti hakknda kendisini mahcup etmeyeceimi ha-bbime mjdele. Ve yineona, insanlar dirilecekleri zaman, kabirden en nce kalkacak olann o olacan,maherde tm mahlkatn efendisi olduunu, kendisi ve mmeti cennetegirmeden nce baka mmetlerin girmelerinin yasak olduunu mjdele."Hz. Peygamber (s.a.v) bu mjdeleri alnca, "imdigzlerim aydnoldu/sevindim"buyurdu.81Hz. ie (r.anh) validemiz yle anlatmtr: "Reslullah (s.a.v) hastalandndabize yedi ayr kuyudan alnm yedi krba su ile kendisini ykamamz emretti. Bizde dediini yaptk, biraz rahatlad, kalkt mescide gitti ve namaz kldrd. Uhud

ehidlerine dua ve istifarda bulundu. Sonra ensarn hukukuna riayet hususundayle buyurdu:


34/127

"Bundan sonra: Ey muhacirler topluluu, sizler artarsnz, ensarise bu olduuhalden daha fazlalaacak deildir. Hi phesiz ensar, benim srdam ve zeldostlarmdr. Onlarn ihsan sahibi olanlarna ikramda bulunun; kusurlu olanlar daaffedin."BZSonra, "Kul, dnya ile Allah katnda olanlar arasnda serbest brakld; o Allah

katnda olan tercih e

ahiret hayati - imam gazali

Documents