andhra yogulu book-7 finel - free gurukul“ఉ త ల దయ ష ” వ వ , య ల న దయ...

ఆం -7

ఉత ల దయ ంష www.freegurukul.org

https://www.freegurukul.org

“ఉత ల దయ ంష” వ వ, యల న దయ ఉతం + లభం + ఆకరషయం +

ణయత అంం రయమం గం ఈ సతన ఇంటన ం కం అంతన. కరణ కరత

య, అ మం వ న ఇం కృతజఞత

యంన.

వల సతరణ గం ఈ ంష థంచబన. వ అన వ అంంచబ.

ఇవం సత నటల (క) కత యయం. యధ ఉతం అం

త, తవ ఉననత వ, య కన యధల మన అంంచవచ. క నవ రత

మణ రయమం పట, గవమయం అట ఆసత ఉం సంంచగల.

ఈ ంల ఉతం ఆ చట, మ(ల) ట గల గ:

1) ఉత ల దయ ంష : www.freegurukul.org

2) : https://sites.google.com/site/sairealattitudemanagement

3) ఆ: Free Gurukul

గమక: భత,ఞన,ధరమ రధం ఉతం eBook పం ఇంటన ం కం ఇవవడం జం. ఇ రజన

దృట ఉత వ. ఈ వ అంతజలం(ఇంటన) స / అభయంత అనన సతల

ంచటం జన. అం ఏ అభయంతరకరన ఉనన ప మన, లంచగల అ

మన ంన.

Website: www.freegurukul.org Mobile App: Free Gurukul email: [email protected]

Facebook: www.facebook.com/freegurukul Helpline/WhatsApp: 9042020123

“ మన లకషం: వ, యల న దయ అ ఉతం + లభం + ఆకరషయం + ణయత అంద అంంచబ “

ఉత ల దయ ంష – Free Gurukul Education Foundation

సరవం పరతమ ద సమరపణమత

https://www.freegurukul.org/

https://sites.google.com/site/sairealattitudemanagement

https://www.freegurukul.org/

mailto:[email protected]

https://www.facebook.com/freegurukul

195

Ä+Á<Ûä jÓ÷>∑T\T

(dü|üÔeT uÛ≤>∑eTT)

s¡#·sTT‘·

&Üˆˆ _.sêeTsêE

uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ Hwüq˝Ÿ ØôdsYÃ Ábıô|òdüsY

ôV’≤<äsêu≤<äT

2011 nø√ºãsY

$wüj·Tdü÷∫ø£

1. uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T (1017 `1137) 1

2. |üVü‰&ûwüØ|òt u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé (1178 `1279) 17

3. ì+u≤s¡Tÿ\T (12e X‘êã›eTT) 25

4. dæ+Vü≤–] ø£èwüíe÷#ês¡T´\T (13, 14 X‘êã›eTT\T) 32

5. ‘êfiflbÕø£ nqïeTj·T´ (1424 `1503) 43

6. l e\¢uÛ≤#ês¡T´\T (1478 `1532) 56

7. eT~›e÷qT >∑Ts¡|üŒkÕ«$T (15e X‘êã›+) 69

8. ãyÓTàs¡b˛‘·q (15e X‘êã›+ ñ‘·Ôsês¡ú+) 77

9. uÛÑÁ<ë#·\+ sêeT<ëdüT (1620 `1687) 88

10.ø±ø£s¡¢ ‘ê´>∑sê»kÕ«$T (1767 `1847) 101

11.øö‘êfi+ eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´ (18e X‘êã›+) 118

12.ã+<äs¡T s¡+>±e<Ûä÷‘· (1880 `1905) 128

13.\<ä›–] ∫qsêeT<ëdüT (1902 `1947) 135

14. Vü≤qTeTø=+&É dü∫Ã<ëq+<ä kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T

(1909`1979) 149

15.U≤Jù|≥ •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$T (1950`1988) 167

16. Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ qs¡Vü≤] dü<äTZs¡T |üs¡+|üs¡

(1859 - 2003) 183

düà è‹

<Xdü+düÿè‹ô|’ ñqï n_Ûe÷q+, Ä<Ûë´‹àø£ e÷sêZqTs¡øÏÔ

kÕe÷õø£ <Ûäs¡à+ |ü≥¢>∑\ |ü≥Tº<ä\ Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\ #·]Á‘·

s¡#·q Äs¡+_Û+#·≤ìøÏ ø±s¡D+. Ç|üŒÏøÏ Äs¡TuÛ≤>±\T>±

300 eT+~ jÓ÷>∑T\ #·]Á‘·\T yÓ\Te&çq$. nHês√>±´ìï

ôd’‘·+ …ø£ÿ#j·Tø£ ‘êeTT ùdø£]+∫q 16 eT+~ jÓ÷>∑T\

düe÷#êsêìøÏ dü|üÔeT uÛ≤>∑eTì ù|s¡T ô|ÏºHês¡T. ìs¡+‘·s¡

|ü]XÀ<Ûäq n<Ûä j·THêìøÏ dü+ã+~Û+∫q õC≤„dü≈£î ì<äs¡Ùq+

á ∫e] uÛ≤>∑+. Äs¡T uÛ≤>±\T #·~$q Ä<Ûë´‹àø£ $TÁ‘·T\T

Ç+ø=ø£ dü+|ü⁄≥+ m|ü&ÉT edüTÔ+<äì ÄdüøÏÔ>± n&çπ>yês¡T.

#·<äTes¡T\ Áb˛‘ê‡Vü≤yT sêeTsêE>±] s¡#·q≈£î Áù|s¡D.

yê] J$‘·<Û˚ j·T+ á Á|ü#·Ts¡D. &çÏ|æ #dæq leT‹

lVü≤]>±]øÏ, z|æø£>± n_Ûe÷q+‘√ eTTÁ~+∫q z+ kÕsTT

Á>±|òæø‡ yê]øÏ ø£è‘·»„‘·\T.

≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\T.

n+øÏ‘·+

lll uÛÑ>∑yêHé dü‘· kÕsTT u≤u≤yê]øÏ

Ä+Á<Ûä jÓ÷>∑T\T (dü|üÔeT uÛ≤>∑eTT)

Ábıô|òdüsY _. sêeTsêE

1-8-117/2, ∫ø£ÿ&É|ü*¢, ôV’≤<äsêu≤<äT - 500 020.

bò qT: (040) 27661034

Á|ü<∏äeTeTTÁ<äD: 2011, 1000 Á|ü‘·T\T

yÓ\ s¡÷. 100/-

k˛ Ÿ &çÅdæºã÷´≥sY‡

qy√<äj·T ãTøVü≤Ödt

3-3-865, Äs¡ düe÷»+ m<äTs¡TM~∏,

ø±∫>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<äT - 500 027

bò qT : (040) 24652387

&ç.Ï.|æ.

l dü‘· kÕsTT Á>±|òæø‡

ôd Ÿ : 9866245797

eTTÁ<äD

z+ kÕsTT Á>±|òæø‡

Hêsêj·TD>∑÷&É, ôV’≤<äsêu≤<äT - 500 029

bò qT: (040) 2756 4141.

1

1. uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T (1017`1137)

<Ó’«‘· n<Ó’«‘· $•cÕº<Ó’«‘·eTT\T eT÷&ÉTqT y<ä düeTà‘·eTT …’q

eT‘·eTT\T. MÏH eT‘·Á‘·j·TeT+≤s¡T. <Ó’«‘· eT‘· kÕú|üHê#ês¡T´\T

eT<Ûë«#ês¡T´\T ø£qï&ç>∑\T (1199`1303). n<Ó’«‘·eT‘· kÕú|üHê

#ês¡T´\T X+ø£sê#ês¡T´\T (684`716) πøs¡∞j·TT\T, $•cÕº<Ó’«‘·

eT‘·kÕú|üHê#ês¡T´\T uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTC≤#ês¡T´\T (1017`1137)

Ä+Á<ÛäT\T. Ä‘·àjT |üs¡e÷‘·àj·Tì n<Ó’«‘·eT‘· yê<äeTT. ªªÁãVü≤à

dü‘· +, »>∑ìà<∏ë´, Jy√ ÁãôV’≤àe Hê|üs¡'μμ ÁãVü≤àyÓTTø£ÿfÒ dü‘· eTT,

»>∑‘·TÔ düs¡«eTT $T<∏ä , Je⁄&ÉT ÁãVü≤àyT. ÁãVü≤àeTT ø£+f… ys¡Tø±<äT

nì Bì ‘ê‘·Œs¡ eTT. $X‚wüD j·TTø£ÔyÓTÆq n<Ó’«‘·eTT $•cÕº<Ó’«‘·eTT.

|üs¡ÁãVü≤àeTT $X‚wüDj·TTø£ÔeTT. nq>± >∑TDeTT\T ø£\<ä˙,

leTHêïsêj·TDT&=ø£ÿ& Ä |üs¡ÁãVü≤àeT˙ $•cÕº<Ó’«‘·T\ yê<äeTT.

Ä‘·à (Jyê‘·à) ys¡T, |üs¡e÷‘·à ys¡ , leTVü‰$wüßíy |üs¡e÷‘·àj·T˙

2

Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\T dü|üÔeT uÛ≤>∑eTT

Á|ü‹bÕ~+#·Tq~ <Ó’«‘·eTT. á eT÷&ÉT eT‘·eTT\yê]øÏ y<äeTT\T,

ñ|üìwü‘·TÔ\T, |ü⁄sêDeTT\T Ä<Ûës¡eTT.

ô|’q ù|s=ÿqï eT÷&ÉT eT‘ê\˝À $•cÕº<Ó’«‘·eT‘· Á|ü‹cÕ˜|üHê

#ês¡T´\T uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTC≤#ês¡T´\T. #Óqï|ü≤ïìøÏ düMTbÕq>∑\

l ô|s¡T+ãT<ä÷s¡T˝À (uÛÑ÷‘·|ü⁄]) Ädü÷] sTT+Ïù|s¡T>∑\

πøX¯ekÕ«$Tj·TH˚ Ä+Á<ÛäyÓ’wü íe Áu≤Vü≤àDT\T+&˚yês¡T. nH˚ø£

j·T»„j·÷>±<äT\T ìwü‘√ #dæHês¡T ø£qTø£ Äj·TqqT πøXej·T»«

nHyês¡T. ‹s¡T|ü‹ ‹s¡TeT\˝À e÷qeùde, e÷<Ûäeùde\qT ø£sƒ√s¡

ìj·TeT+‘√ #˚düTÔ+&çq ‹s¡TeT\ q+_øÏ (lXË’\|üPs¡Tí\≈£î)

Çs¡Te⁄s¡T #Ó˝…¢+Á&ÉT— ô|<ä› #Ó˝…¢\T ø±+‹eT‹ì πøX¯ej·T»«≈£î,

∫qï#Ó …¢\T l<$ì eT\yÓ’eT+>∑\+ ø£eT\qj·Tq uÛÑ≥ºs¡T≈£î Ç∫Ã

ô|+&ç¢ #dæHês¡T. πøXej·T»« ø±+‹eT‹ ˇø£]ø√dü+ eTs=ø£s¡T

»ìà+∫qyês¡T. yê]øÏ Bs¡Èø±\+<ëø£ dü+‘êq+ ø£\T>∑ø£b˛‘ yês¡T

ˇø£ #·+Á<ä Á>∑Vü≤D+Hê&ÉT #Óqï|ü≥ï+ düeTTÁ<äkÕïq+ #˚dæ

‹s¡Te[flπøÿDÏ bÕs¡úkÕs¡~∏ Ä\j·T+˝À |ü⁄Á‘·ø±y˚Twæº kÕ«$T

Hêsê~Û+∫Hês¡T. bÕs¡úkÕs¡~∏ Á|”‘·T&Ó’ ªªH˚H˚ MT≈£î |ü⁄Á‘·T&ÉHÓ’

|ü⁄&ÉT‘êμμqì es¡$T∫ÃHê&ÉT. nqïfÒ¢ ø±+‹eT‹ >∑s¡“¤+ <Ûä]+∫q~.

Áø°.X¯. 1017 dü+ˆˆ #Ó’Á‘· X¯ó<ä∆ |ü+#·MT >∑Ts¡Tyês¡+ ÄÁsê›qø£åÁ‘·

ø£sêÿ≥ø£\>∑ï+˝À ˇø£ ~e´u≤\T&ÉT |ü⁄ÏºHê&ÉT. á yês¡Ô $qï

‹s¡TeT\ q+_ ‹s¡T|ü‹ qT+&ç e∫Ã yTq\T¢ì #·T≥Tº yÓ\T>∑T‘·Tqï

ø±+‹eT+&É\+ #·÷∫ lsêeT#·+Á<äTì Á|æj·T‘·eTk˛<äs¡T&Ó’q

\ø£åàDTì $•wüº\ø£åD≤\T >∑T]Ô+∫ sêe÷qTE\ì HêeTø£s¡D+

#dæHês¡T. nq‹ø±\+˝ÀH ø±+‹eT‹ #Ó …¢\T l<$ Á|üdü$+∫

ø=&ÉT≈£îqT ø£+fÒ >√$+<äT&Éì HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T. l

ô|s¡T+ãT<ä÷s¡T˝Àì yÓ’wüíe⁄ \+<äs¡÷ e∫Ã Ä ~e´u≤\Tì n+<ä+,

3

‘˚»düT‡ #·÷∫ ÄX¯Ãsê´q+<ë\T bı+~ B$+∫b˛sTTHês¡T.

Ä e∫Ãq yê]˝À ‹s¡Tø£ÿ∫Ãq+_ nH yÓ’Xó´&ÉT dü+Á|ü<ëj·T |ü]s¡ø£å≈£î&ÉT

ˇø£s¡T. sêe÷qTE\≈£î ◊<äejT≥ nø£åsêuÛ≤´düeTT, >∑sê“¤wüºeTTq

ñ|üqj·TqeTT #dæ πøXyê#ês¡T´ Ò ‘·eT≈£î e∫Ãq düeTdüÔ$<ä \T

H]Œ 16e jT≥ ‘·+»eTà‘√ ô|+&ç¢ #dæHês¡T. ø=&ÉT≈£î ø√&É\T

eTT<äT›eTT#·Ã≥\T #·÷&É≈£î+&ÜH πøXej·T»« |üs¡eT|ü~+∫Hês¡T.

ø=+‘· ø±\eTT ‘·*¢e<ä›Hj·TT+&ç ÄyÓT q÷s¡&ç+∫ sêe÷qTE\T

y˚<ë+‘· eTuÛÑ dæ+#·T≥¬ø’ |æqïeTàø=&ÉT≈£î >√$+<äTì ‘√&ÉTø=ì

ø±+N|ü⁄s¡eTTq qTqï HêÏ >=|üŒ y<ë+‘· |ü+&ç‘·T&ÉT j·÷<äe

Á|üø±Xó\qT ÄÁXsTT+∫Hê&ÉT. j·÷<äe Á|üø±Xó&ÉT >=|üŒ |ü+&ç‘·T&

ø±ì ãTTEes¡ÔqT&ÉT ø±&ÉT, MT<äT $TøÏÿ* $wüßí<˚«wæ. ◊Hê

sêe÷qTE\T >√$+<äT&ÉT j·÷<äeÁ|üø±Xó\qT ùd$dü÷Ô y<ë+‘·

$<ä quÛÑ dædüTÔ+&çHês¡T.

ˇø£Hê&ÉT j·÷<äeÁ|üø±X¯ó\T ªdü‘· + C≤„qeTq+‘·+ ÁãVü≤àμ

nH ‘Ó’‹ÔØjÓ÷|üìwü‘·TÔ Àì yêø±´ìï yêÚ≤´ìdü÷Ô ÁXó‹‘ê‘·Œs¡ +

|üs¡e÷ <Ó’«‘·eTì $e]ùdÔ, sêe÷qTE\T e´‹πsøÏdü÷Ô n$

ÁãVü≤àeTTq≈£î $X‚wüDeTT\T e÷Á‘·y˚T nì ìs¡÷|æ+∫Hês¡T.

j·÷<äeÁ|üø±X¯ó\T ≈£î|æ‘·T˝…’ sêe÷qTE\qT yÓ[flbıeTàHêïs¡T.

sêe÷qTE\T >∑Ts¡Te⁄\‘√ yê~+#· ≈£L&É<äì ìXÃsTT+#·Tø=ì

$<ëúÛ≤´dü+ ø=qkÕ–+∫Hês¡T. Ç+ø=ø£Hê&ÉT sêe÷qTE\T

>∑Ts¡Te⁄\≈£î ‘·\+≥T‘·T+&É>± Äj·Tq ªª‘·dü j·T<∏ë ø£bÕ´dü+ |ü⁄+&ÉØø£

yTe eTøÏåD°μμ nH #Ûê+<√>√´|üìwü<ë«ø±´ìï yêÚ≤´ìdü÷Ô ÁãVü≤àeTT

(leTHêïsêj·TDTì) ø£qTï\T ø√‹|üèwü˜+e˝… mi¿>± ñ+≤j·Tì

$e]ùdÔ sêe÷qTE\T <äT'œ‘·T …’ ø£bÕ´düeT+fÒ dü÷s¡T´ì# ñ˙à*‘·

eTì ns¡ú+ #Ó|æŒ Ä yêø±´ìøÏ uÛÑ>∑e+‘·Tì HÁ‘ê\T dü÷s¡ $ø£dæ‘·

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T

4


|ü<ëà\ e+Ïeì Á|ü‘ê´U≤´ì+∫Hês¡T. j·÷<äeÁ|üø±Xó\T ø√|ü+

|ü≥º˝Òø£ sêe÷qTE\qT yÓ[fl bıeTàHêïs¡T. sêe÷qTE\fÒ¢

eTTqTeTT+<äT Ç+ø± ã©j·TT&Ó’‘˚ n<Ó’«‘êìøÏ Á|üã\ $s√~Û

W‘ê&É˙ ø£qTø£ sêe÷qTE\qT m≤¢¬>’Hê ø£&É‘˚s¡Ãe˝…qì

ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. Ç≥T¢+&É>± ø±+N|ü⁄s¡+ sê»≈£îe÷]ì

ÁãVü≤àsêø£ådüT&Üy•ùdÔ j·÷<äe Á|üø±Xó\T $&ç|æ+#· Òø£ b˛sTTHê&ÉT.

ø±ì sêe÷qTE\T Á>∑Vü≤eTTqT bÕs¡Á<√*‘˚ sêE>±s¡T

>∑Ts¡T•wüß´\qT Çs¡Te⁄]˙ dü‘·ÿ]+∫Hês¡T. Ç~ ≈£L&É j·÷<äe

Á|üø±Xó\≈£î sêe÷qTE\ô|’ ás¡´ ô|s¡>∑≤ìøÏ eTs=ø£ ø±s¡DyÓTÆq~.

j·÷<äeÁ|üø±X¯ó\T ‘·eT≈£î qeTàø£yÓTÆq •wüß´\‘√ dü+Á|ü~+∫

ø±oj·÷Á‘·$Twü‘√ sêe÷qTE\qT ‘·eT yÓ+≥ rdüT≈£îb˛sTT e÷s¡Z

eT<Ûä´+˝À mø£ÿ&√ ˇø£ n&É$˝À #·+|ü ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêïs¡T.

sêe÷qTE\ |æq‘·*¢ ≈£îe÷s¡T&Ó’q >√$+<äT&û $wüj·T+ |üdæø£Ïº

‘êqT>∑÷&É ø±oj·÷Á‘·≈£î ãj·T\T<˚]Hê&ÉT. n<äqT#·÷∫

sêe÷qTE\qT ôV≤#·Ã]+#·e#·TÃ qqT≈£îHêï&ÉT. $+<Ûä´|üs¡«‘·

ÁbÕ+‘ê\T #]q ‘·s¡Tyê‘· >√$+<äT&ÉT nqï>±]ø° $wüj·T+ #Ó|æŒ,

ôV≤#·Ã]+∫Hê&ÉT. sêe÷qTE˝≤ ãè+<ä+qT+&ç yÓqTø£ã&çq≥T¢

qÏ+∫ ø±+N|ü⁄s¡+ u≤≥|üÏºHês¡T. ‘·qqT nqTe÷ì+#·≈£î+&Ü

>√$+<äT&ÉT e÷Á‘·+ >∑Ts¡Te⁄\yÓ+≥ ø±oj·÷Á‘·≈£î b˛sTTHê&ÉT.

j·÷<äeÁ|üø±Xó\T sêe÷qTE\ ø√dü+ yÓ<äøÏ+∫ @<√ Á≈£Ls¡eTè>∑+

yê‘·ã&çj·TT+≤&Éì dü+ãs¡|ü&Ü¶s¡T.

uÛÑ>∑e+‘·Tìô|’ uÛ≤s¡+y˚dæ sêe÷qTE\T <ÛÓ ’s¡´+‘√ <äTs¡Z

e÷s¡D≤´\T <ë≥T‘·÷ sêÁ‘·T\T nqTyÓ’q#√≥¢ $ÁX$Tdü÷Ô ø£ πssTT

n\dæb˛sTT uÛÑ>∑e+‘·Tì düà]dü÷Ô, ìÁ<äb˛sTT Ò#es¡≈£î, m<äT≥

yê´<Ûä<ä+|ü‘·T\T ø£qã&Ü¶s¡T. yês¡T sêe÷qTE\qT $#ê]+∫

5

$wüj·TeTT\T ‘Ó*dæø=ì ‘êeTT sêyTX«sêìøÏ b˛‘·Tqï≥T¢ #Ó|æŒ

‘·eTyÓ+≥ ‘√&ÉTø£b˛sTTHês¡T. ˇø£ eT<Ûä sêÁ‹ yê´<ÛäTì uÛ≤s¡ ≈£î

<ëVü≤+ yùdÔ sêe÷qTE\T düMTbÕq>∑\ u≤$qT+&ç ˙s¡T ‘Ó∫Ã

sTT∫ÃHês¡T. <ä+|ü‘·T\T dü+‘√wæ+∫ ìÁ<ä b˛sTTHês¡T. ‘Ó\¢yê]

sêe÷qTE\T yT˝§ÿì #·÷ùdÔ øÏsê‘· <ä+|ü‘·T\T Òs¡T. sêe÷qTE

\≥TsTT≥T #·÷ùdÔ ‘êeTT ø£+∫ ãj·T≥ ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTø=ì

ø£+∫es¡<äT&ÉT dürdüy˚T‘·+>± e∫Ã ‘·qqT πøåeT+>± ø£+∫øÏ

#]ÃHê&Éì |üs¡e÷q+<ä+ bı+~Hês¡T. sêe÷qTE\T Ç\T¢#]

‘·*¢ ø±+‹eT‹ø° $wüj·÷\˙ï #Ó|æŒHês¡T. ◊Hê á $wüj·÷\˙ï

s¡Vü≤dü +>±H ñ+∫Hês¡T. m|üŒ≥≥T¢ sêe÷qTE\T ø=+‘·ø±\+

j·÷<äeÁ|üø±Xó\qT XóÁXSwæ+∫Hês¡T. ‘·*¢>±] Ä<X+ Á|üø±s¡+

sêe÷qTE\T ø±+N |üPs¡Tí\H XSÁ<äyÓ’wüíejÓ÷– HêÁXsTT+#·>±

Äj·Tq ªªyê´<Ûäs¡÷|ü+˝À e∫Ãq~ ø£+∫es¡<äT&˚, ø£qTø£ ˙e⁄

Ç|üŒÏqT+&ç ø£+∫ ãj·T≥qTqï Ä u≤$qT+&ç ˙s¡T ‘Ó∫Ã

ø£+∫es¡<äTì ‹s¡TeT+»q¬ø’+ø£s¡ + #j·TTμμ eTHêïs¡T. Äfie+<ës¡T

‘·s¡Tyê‘· sêe÷qTE\ Hêj·Tø£‘·«+˝À yÓ’wüíeeT‘· uÛÑ$wü´‘·TÔ

düTs¡øÏå‘·+>± ñ+&É>∑\<äì ø±+N |üPs¡Tí\T $X«dæ+∫Hês¡T.

Ä ø±\+˝À ls¡+>∑+˝À j·÷eTTHê#ês¡T´\T (Äfie+<ës¡T\T),

l yÓ’wüíe ≈£î\|ü‘·T\T. yês¡T $•cÕº<Ó’«‘· dæ<ë∆+‘· Á|ü#ês¡≈£î˝À¢

ÁX‚wüß\T. eTVü‰|üPs¡Tí\T (ô|]j·Tq+_), lXË’\|üPs¡Tí\T (‹s¡TeT\

q+_), ø±+N|üPs¡Tí\T (‹s¡Tø£ÿ∫Ãq+_) e+Ï Á|üeTTKT\+<äs¡÷

yê]e<ä›H $•cÕº<Ó’«‘· dæ<ë∆+‘·Á>∑+<∏äeTT\qT $wüßíuÛÑøÏÔ‘·‘·Ô«eTTqT

nuÛÑ dæ+∫Hês¡T. Äfie+<ës¡T\T sêe÷qTE\ >∑÷]Ã $ì ø£kÕ]

ø£+∫øÏ e∫Ãq|ü⁄&ÉT <ä÷s¡+qT+&ç #·÷∫ eTTqTeTT+<ëj·TH˚

yÓ’wüíeCÀ´‹ì Á|ü»«*+|ü CÒùd düeTs¡Tú &Í‘ê&Éì ìXÃsTT+∫Hês¡T.


6


‹s¡Tø£ÿ∫Ãq+_øÏ sêe÷qTE\T •wüß´ …’q yês¡Ô $ì sêe÷qTE\qT

‘√&ç‘˚s¡ ô|]j·Tq+_ì |ü+|æHês¡T. n|üŒÏπø Äfi¯e+<ës¡T\T

ø£&ÉTeè<äT∆\T, J$‘·#·s¡e÷+ø£+˝À ñHêïs¡T. ô|]j·Tq+_ ˙s¡

¬ø’+ø£s¡ + #düTÔqï sêe÷qTE\qT <ä÷s¡+qT+&ç #·÷∫ yê] Äø±s¡

yÓ’uÛÑyêìøÏ eTT>∑T∆˝…’ Äfi¯e+<ës¡T\ k˛ÔÁ‘·s¡‘·ï+ _>∑Zs¡>± >±q+

#˚dæHês¡T. sêe÷qTE˝≤ >±q+ $ì Äø£èwüßº …’ $#ê]ùdÔ ‘·eT

>∑Ts¡Te⁄\T, ø±+N|üPs¡Tí\≈£î >∑Ts¡Te⁄\ s¡#·qeTì eTVü‰q+<ä+

nqTuÛÑ$+∫Hês¡T. Äfie+<ës¡T\T eTè‘·T´eTTK+˝À ñHêïs¡ì, yê]

Ä<X+ Á|üø±s¡+ ‘·eTqT yê] düìï~ÛøÏ rdüT≈£îb˛e≤ìøÏ e∫Ã

HêeT˙ #Ó|üŒ>∑H sêe÷qTE\T VüQ≥TVüQÏ>± ô|]j·Tq+_ yÓ+≥

ãj·T\T<]Hês¡T. yês¡T ls¡+>∑+ Á|üy•düTÔ+&É>± Äfie+<ës¡T\T

|üs¡eT|ü~+∫Hês¡˙ yê]øÏ n+‹eT dü+kÕÿs¡+ #˚j·T≤ìøÏ

lyÓ’wü íe⁄\+<äs¡÷ nø£ÿ&çøÏ #˚]q≥T¢ ‘Ó*dæ <äT'œ+∫Hês¡T.

Äfi¯e+<ës¡T\ ø£fi‚ãs¡+ #·÷düTÔ+fÒ ≈£î&ç#˚sTT eT÷&ÉT Áy˚fi¯ófl

eTT&ç∫j·TTqï≥T¢ >∑eTì+∫q sêe÷qTE\T <Ûë´q+˝À lyê]øÏ

eT÷&ÉT ø√]ø£\T+&˚eì Á>∑Væ≤+∫Hês¡T. Ä eT÷&ÉT 1) yê´dü

|üsêXs¡T\≈£î XÊX«‘·düàè‹ ∫Vü≤ï+ @sêŒ≥T #j·T≥+, 2) ‘·$Tfi

eTVü‰ø£e⁄\˝À nÁπ>düs¡T˝…’q qe÷àfi≤«s¡T\≈£î Áù|eT >ös¡yê\T

düeT]Œ+#·≥+, 3) ÁãVü≤àdü÷Á‘ê\≈£î $•cÕº<Ó’«‘·|üs¡+>± yê´U≤´q+

Áyêj·T≥eTì ‘Ó*dæ yêÏì ‘êeTT rs¡TÃ‘êeTì X|ü<∏ä+ #dæHês¡T.

Äfie+<ës¡T\ n+‘· ÁøÏj·T\ ‘·s¡Tyê‘· sêe÷qTE\T ls¡+>∑+

˝ÀìøÏ b˛≈£î+&Ü ø£+∫øÏ ‹]–e∫Ã ‘êeTT #dæq Á|ü‹»„\ kÕ<Ûäq¬ø’

ìs¡+‘·sê<Ûä´j·Tqo\T¬s’ j·TT+≥÷ ‘·‘·Ô«∫+‘·q #˚düTÔ+&˚yês¡T.

Ç+‘· À yê] ‘·*¢ ø±+‹eT‹>±s¡T |üs¡eT|ü~+∫q~. ‘·*¢øÏ |üs¡ Àø£

ÁøÏj·T\T #dæ sêe÷qTE\T ø£+∫˝ÀH ø±+N|üPs¡Tí\qT ùd$dü÷Ô

‘·‘· Ô«∫+‘·q #˚düTÔ+&çHês¡T. sêe÷qTE\ uÛ≤s¡´ ‘·+»eTà

7

‹s¡Tø£ÿ∫Ãq+_ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T\H ∫qï#·÷|ü⁄‘√ yê]jÓT&É es¡Tdü>±

eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ‘·|ü #dæq~. sêe÷qTE …+‘· #Ó|æŒHê, ôV≤#·Ã]+∫Hê

$q˝Ò<äT. sêe÷qTE\T ÄyÓTqT @<√ kÕ≈£î‘√ |ü⁄Ïºì+ÏøÏ

|ü+|æHês¡T.

sêe÷qTE\T dü‘·´+ ‘Ó\TdüTø√e≤ìøÏ ‹s¡Tø£ÿ∫Ãq+_ì

ÄÁXsTTùdÔ Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT es¡<äsê»ô|s¡Te÷fifl Ä<X+>±

XÀ¢ ˆ nVü≤yTe |üs¡ÁãVü≤à »>∑‘êÿs¡Dø±s¡D'

πøåÁ‘·πøåÁ‘·»„jÓ÷πs“¤<ädæ‡<ä∆ @e eTVü‰eT‘˚,

yÓ÷øå√bÕjÓ÷ Hê´dü @e »HêHê+ eTTøÏÔ$T#·Ã¤‘ê+

eT<ä“¤ø±ÔHê+ »HêHê+ #· Hê+‹eTdüàè‹]wü ‘

|üPsêí#ês¡ + eTVü‰‘êàq+ düe÷ÁXj·T >∑TD≤ÁXj·TyéT.

nH XÀ¢ø±ìï |ü]ƒ+∫ $e]+∫ ns¡úwü≥ÿÁbÕ|æÔì ø£*–+∫Hês¡T.

lsêe÷qTE\T ls¡+>∑+˝À ô|]j·Tq+_qT+&ç H˚s¡«e\dæq

<Ó+‘√ ñqï~ ø£qTø£ ls¡+>∑+ |üj·TqyÓTÆHês¡T. n< düeTj·T+˝À

ls¡+>∑+ yÓ ’wü íeeT+&É*yês¡T sêe÷qTE\yê]ì ‘√&=ÿì

sêe\dæ+~>± ô|]j·Tq+_H ø±+N|ü⁄s¡+ |ü+|æHês¡T. ô|]j·Tq+_

uÛ≤sê´düVæ≤‘·T …’ ø£+∫øÏ ãj·T\T<˚] Á‘√e˝À eT<ÛäTsê+‘·ø£+˝À

Ä– ø√<ä+&ÉsêeT kÕ«$Tì ùd$+∫Hês¡T. Ä&ÉuÀsTTq rs¡úyÓT<äT

¬s’q≥T¢ Á‹|ü⁄sê+‘·ø£+˝À sêe÷qTE\T ô|]j·Tq+_ì ø£\TdüT

≈£îHêïs¡T. ô|]j·Tq+_ bÕ+#·sêÁ‘ê>∑eTÁb˛ø£Ô Bøå±Á|ü<ëq$~Û

qqTdü]+∫ sêe÷qTE\≈£î |ü+#·dü+kÕÿs¡eTT\T ìs¡«]Ô+∫

ncÕºø £ åØeT+Á‘· $T∫Ã Äfi¯e+<ës¡T\ |üs¡e÷qTÁ>∑Vü‰ìï

n+~+∫Hês¡T. nø£ÿ& ‘·‘·Ô«Á‘·j·÷ìï (Á|üe÷D, Á|üyTj·T, Á|üe÷‘·\T)

$e]+∫Hês¡T. sêe÷qTE\ yÓ+≥ ø£+∫øÏb˛sTT nø£ÿ&É Äs¡T


8


HÓ\\T+&ç Á<ë$&Éy<ä+ 4000 eT+Á‘ê\˝À 3000 eT+Á‘ê\T,

yê´düø£è‘· ÁãVü≤àdü÷Á‘ê\T sêe÷qTE\ ≈£î|ü<˚•+∫Hês¡T.

sêe÷qTE\T uÛ≤s¡´qT ‘·´õ+∫, j·÷eTTHê#ês¡T´\ bÕ<ë\T

<Ûë´ìdü÷Ô ø£+∫˝À es¡<äsê» kÕ«$Tyê]qT+&çjT düHêï´kÕÁXeT+

d”«ø£]+∫ ø±cÕj·TeTT\T Á‹<ä+&ÉeTT ø£eT+&É\eTT <Ûä]+∫Hês¡T.

es¡<äsê»kÕ«$T Ä<˚X¯+‘√ ø±+N|üPs¡T í\T düeTdü Ô>ös¡e

˝≤+#Û·Hê\‘√ sêe÷qTE\≈£î kÕ«$Tdüìï~Û À ns¡Ãø£ eTTK+>±

j·T‹sêE\H Á|üXdæÔ ø£*Œ+∫ Ä eT+~s¡+˝ÀH ˇø£ uÛ≤>∑+˝À

yê]øÏ eTsƒ¡+ @sêŒ≥T #dæHês¡T. n+‘· ∫qï ej·TdüT‡˝À, n+<äyÓTÆq

Äø±s¡+‘√ ~e´s√#·T\T ∫y˚Tà j·T‹sêE\qT |ü\TÁ|ü<˚XÊ\

yÓ’wüíe⁄\T, uÛÑ≈£îÔ\T, kÕe÷qT´\T e∫Ã <ä]Ù+∫ b˛j˚Tyês¡T.

j·T‹sêE\ ø°]Ô <XeT+‘·≥ ÁbÕøÏq~. eTT+<äT>± j·T‹sêE\

yTq\T¢&ÉT |ü⁄s¡Twü eT+>∑fi≤Á>∑Vü‰s¡ yêdæ <ëX¯s¡~∏, ≈£Ls¡ Á>±eTyêdæ

≈£LπsX¯ó\T sêe÷qTE\≈£î •wüß´˝…’ yê]#Ó+‘· düeTdüÔ$<ä´\T

H]ÃHês¡T. á sTTs¡Te⁄s¡T j·T‹sêE\≈£î ≈£î&ç jÓT&ÉeT uÛÑT»eTT\

e+Ïyês¡T. n≥T ‘·s¡Tyê‘· ‘·eTqT #·+|ü j·T‹ï+∫q n<Ó’«‘ê

#ês¡T´\T, |üPs¡«>∑Ts¡Te⁄\T, j·÷<äeÁ|üø±X¯ó\T eTqXÊÙ+‹ì

ø√\Tb˛sTT ‘·*¢>±] Ä<X+, ‹s¡Tø£ÿ∫Ã q+_ Ä<X+ Á|üø±s¡+

sêe÷qTE\qT ÄÁXsTT+∫ •wüß´ …’Hês¡T. n|üŒÏqT+&ç n<Ó’«‘·T\

sTT+&É¢ À ≈£L&É j·T‹sêE\ Á|üXdæÔ ÁbÕøÏ m+<äs√ e∫Ã <ä]Ù+∫

b˛jTyês¡T. j·T‹sêE\ |æqïeTà l<$ ø=&ÉT≈£î XË’e⁄&ÉT>± e÷]

lø±fi¯Vü≤dæÔ À ñ+≥Tqï >√$+<äT&ÉT e∫Ã sêe÷qTE\ •wüß´

&Ó’Hê&ÉT. á q\T>∑Ts¡T n≥T ‘·s¡Tyê‘· lyÓ’wüíe eT‘·eTTq≈£î

dü+ã+~Û+∫q nHø£s¡#·q\T #dæHês¡T.

Äfie+<ës¡T\ Á|ü<Ûëqπø+Á<ä+ ls¡+>∑+. nø£ÿ&ç yÓ’wüíe⁄\T j·T‹

sêE\qT ls¡+>∑+˝À ì\T|üe …qì ìXÃsTT+∫ ˇø£ ñbÕj·T+

9

Ä˝À∫+∫ Äfie+<ës¡T\ eTTK´•wüß´\T uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤bÕÁ‘·T …’q

eTVü‰ >±j·T≈£î\T ‹s¡Tes¡+>∑+ ô|s¡Te÷Áfi≤j·Ts¡T\qT ø£+∫øÏ

|ü+|æHês¡T. Äj·Tq ‘·eT nyÓ÷|òüTyÓTÆq ~e´Á|üã+<Ûä k ÔÁ‘·>±q+‘√

sêe÷qTE\qT yÓT|æŒ+∫, es¡+ bı+~, sêe÷qTE\qT ls¡+>∑+

sêe≤ìøÏ ˇ|æŒ+∫Hês¡T. sêe÷qTE\≈£î ls¡+>∑+˝À >=|üŒ

kÕ«>∑‘·+\_Û+∫+~. Äfie+<ës¡T\≈£î ñ‘·Ôsê~Ûø±]>± j·T‹sêE\T

ls¡+>∑+ <efi+˝À •~∏ ≤edüú À ñqï ø=ìï Á|ü<XÊ\qT u≤>∑T

#sTT+∫ |ü⁄wüŒyêÏø£\T HêÏ+∫ Ä\j·T|üP»˝À Áø=‘·Ô ø£≥T¢u≤≥T¢

#sTT+∫Hês¡T. yÓ’wüíeeT‘·+ πøe\+ |ü+&ç‘·#·s¡Ã\es¡πø |ü]$T‘·+

ø±≈£î+&Ü Ä\j·T+˝À ñ‘·‡yê\T, uÛ≤>∑e‘· |ü⁄sêD>±<∏ä\ dü+^‘·

s¡÷|üø±\T, ~e´Á|üã+<Ûä >±Hê\T @sêŒ≥T #˚sTT+∫ yÓ’wüíe+

kÕe÷q´»qT\≈£î Äø£s¡D°j·T+ #dæHês¡T. ô|]j·Tq+_ Ä<X+‘√

<ä«j·TeT+Á‘·eTVü‰s¡ú+ ‘Ó\TdüTø√e≤ì¬ø’ >√w”|üPs¡í Hêe÷+‘·s¡+>∑\

‹s¡Tø√ÿwæj·T÷s¡Tq+_ düìï~ÛøÏ b˛sTTHês¡T. Äj·Tq j·T‹sêE\

ÁX¯<ä∆qT |üØøÏå+#·≤ì¬ø’ 18 |üsê´j·÷\T ‘·eT Á>±e÷ìøÏ

‹|æŒ+#·Tø=ì, Äj·Tq |ü≥Tº<ä\≈£î uÛÑøÏÔøÏ dü+‘·dæ+∫ ∫e]kÕ]>±

ˇ+≥]>± s¡eTàHêïs¡T. ∫e]kÕ] j·T‹sêE\T ≈£LπsX<ëXs¡<∏äT\qT

‘√&=ÿì b˛‘ >√w”|üPs¡Tí\T +≥]>± s¡eTà+fÒ Çs¡Te⁄]ì ‘√&=ÿì

e∫ÃHêyeTì Á|ü•ïùdÔ <ëXs¡~∏ Hê <ä+&É+, ≈£LπsXó\T Hê <Ûä«»

eTHêïs¡T. >√w”|üPs¡Tí\ Vü≤è<äj·T+ Á<ä$+∫+~. eT+Á‘ês¡ú+ uÀ~Û+∫

Bìï s¡Vü≤dü +>± <ë#·TeTHêïs¡T. yÓ÷ø£å+ Á|ükÕ~+# ~e´ eT+Á‘ês¡ú+

ø=~›eT+~πø |ü]$T‘·+ ø±e≥+ j·T‹sêE*wüº|ü&Éø£ eTs¡THê

&ÉT<äj·T+ ‹s¡Tø=ÿÏºj·T÷sY Ä\j·T>√|ü⁄s¡yÓTøÏÿ n+<ä]ø° eT+Á‘ês¡ú+

#êÏHês¡T. á yês¡Ô $ì >√w”|üPs¡Tí\T ø√|ü+‘√ sêe÷qTE\qT

s¡|æŒ+#·Tø=ì düe÷<ÛëqeT&ç– eT+Á‘ês¡ú+ yÓ\¢&ç #˚dæq+<äT≈£î

qs¡ø£+ b˛‘êe+fÒ sêe÷qTE\T HH=ø£ÿDÏí qs¡ø£+ b˛‘êqT ø±ì


10


‘·eT eT+Á‘ês¡ús¡Vü≤dü´+ $qï Ç+‘·»q+ eTT≈£îÔ˝Ö‘ês¡Hêïs¡T.

>√w”|üPs¡Tí\ Vü≤è<äj·T+ Á<ä$+∫+~. yês¡T j·T‹sêE\ ø±s¡TD≤´ìøÏ,

uÛÑøÏÔø° yÓT∫Ã dü»\qj·THê\‘√ Ä*+>∑q+ #düTø=ì ªm+u…s¡Te÷Héμ

nì dü+uÀ~Û+∫Hês¡T. Ä e÷≥≈£î e÷ Á|üuÛÑTe⁄ nì ns¡ú+.

|ü⁄qs¡TJ®$‘· yÓ’wüíyêìøÏ Hêj·T≈£î&Éqïe÷≥. e÷˝≤<Ûäs¡T\T,

Äfi¯e+<ës¡T\ eTTK‘·' qe÷àfi≤«s¡T\ ‹s¡TyêsTTyÓTT[ì

n<Ûä´j·Tq+ #˚dæqyês¡T. nÏº e÷˝≤<Ûäs¡T\qT ÄÁX¯sTT+∫

‹s¡TyêsTTyÓTT[ì (‘·$Tfi¯y˚<ä+) H˚s¡TÃø=eTàì sêe÷qTE\qT

>√w”˜|üPs¡Tí˝≤<˚•+∫Hês¡T. j·T‹sêE\T e÷˝≤<Ûäs¡T\ #Ó+‘·

ÄeT+Á‘ê\T H˚s¡TÃ≈£î+≥T+fÒ yê]øÏ Áø=‘·Ô nsêú\T ‘√∫q$.

eTT+<äT>± ≈£î|æ‘·T˝… ’Hê j·T‹sêE\ ì•Ã‘êe >±Vü≤q≈£î

e÷˝≤<Û äs ¡ T\T dü+‘√wæ+∫ >∑Ts ¡Te⁄\≈£î > ∑Ts ¡Ty Ó ’Hêeì

n_Ûq+~+∫Hês¡T.

j·T‹sêE\ $<ë´]ú<äX¯ eTT–dæq~. yê] yÓ’wüíe y˚<ë+‘·

uÀ<Ûäq≈£î m+<äs√ Ç‘·s¡ dæ<ë∆+‘·eTT\yês¡T Á|üuÛ≤$‘·T …’Hês¡T. á

düeTj·T+˝ÀH ñ‘·Ôs¡<X+˝À ~–«»j·Tj·÷Á‘· eTT–+∫ dü«<XÊìøÏ

‹]–e∫Ãq j·T»„eT÷]Ô nH n<Ó’«‘·y<ë+‹ e∫Ã sêe÷qTE\‘√

18 ~Hê\T yê~+∫ bÕ<ëÁø±+‘·T …’ $•cÕº<Ó’«‘·+ |ü⁄#·TÃ≈£îHêïs¡T.

j·T‹sêE …’q sêe÷qTE\ ø°]Ô <XeT+‘·≤ e÷s¡TÁyÓ÷–+~.

yês¡T ls¡+>∑ <yê\j·÷ìøÏ düsê«~Û|ü‘· + eVæ≤+∫ yÓ’wüíy√<ä e÷ìøÏ

<ëìì πø+Á<ä+>± eT\∫Hês¡T. nø£\+≈£î&ÉH #√fikÕeT+‘·sêE≈£î

<yê\j·T ìs¡«Vü≤D+ n|üŒ–+∫Hês¡T. Äj·Tq≈£î eTVü‰ã\XÊ*

<ÛäqTsê›düT, n+>∑s¡ø£å≈£î&ÉT. Äj·TquÛ≤s¡ bıHêï∫ $XÊ\HÁ‘ê\T>∑\

ø√eT˝≤+–. Ä <ä+|ü‘·T\T #Ó’Á‘√‘·‡yêìøÏ e∫ÃHês¡T. M~∏˝À

q&ÉTdüTÔ+fÒ ÄyÓT≈£î m+&É ‘·>∑T\≈£î+&Ü <ÛäqTsê›düT >=&ÉT>∑T |ü&ç‘

11

j·T‹sêE\ •wüß´\T j·T‹sêE\ ø±‘·DÏí #·÷|æ+∫ ø±e÷+<ÛäT

&ÉHêïs¡T. sêe÷qTE˝≤‘·&ÉT >=|üŒ Áù|$T≈£î&ÉHêïs¡T. Áù|eTJe⁄\T

ì»+>± uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü‰ìøÏ bÕÁ‘·T˝Ö‘ês¡ì eTs¡THê&ÉT<äj·T+

Ç+‘·ø£+f… düT+<äs¡yÓTÆq H˚Á‘ê\T #·÷|ækÕÔqì sêe÷qTE\T

<ÛäqTsê›düTqT >∑s¡“¤>∑T&ç ÀìøÏ rdüTø£b˛sTT ls¡+>∑Hê<∏äTì HÁ‘ê\T

#·÷|æ+∫Hês¡T. <ÛäqTsê›düT nyê¬ø’ÿb˛sTTHê&ÉT. uÛ≤sê´uÛÑs¡Ô*s¡Te⁄s¡T

j·T‹sêE\ •wüß´ …’ ‘·eT düs¡«dü«+ eTsƒêìøÏ düeT]Œ+∫Hês¡T.

á yês¡Ô ‘Ó*dæq nø£\+≈£î&ÉT sêe÷qTE\ •wüß´&Ó’ yÓ’wüíe⁄\˝À

nÁπ>düs¡T&Ó’Hê&ÉT. Ä<Ûë´‹àø±uÛÑT´qï‹ kÕ~Û+∫qyê] >∑TDeTT\πø

ø±ì ≈£î\eTTq≈£î sêe÷qTE\T ÁbÕ<Ûëq´MTj·T Ò<äT.

sêe÷qTE\ ñqï‘êXj·÷\≈£L Ä\j·T |üPC≤s¡T\ dü+≈£î∫‘·

eTqdüÔ‘ê«ìø° dü]|ü&É Ò<äT. ñs¡+>∑$*¢ Áu≤Vü≤àDÒ‘·s¡T&ÉT. e÷s¡Hs¡ï+_

ndüŒèXó´&ÉT. sêe÷qTE\T yê]ì >=|üŒ>± dü+uÛ≤$+#·≥+ •wüß´\≈£î

>±ì Ä\j·÷s¡Ã≈£î\≈£î ø±ì Çwüº+ ø± Ò<äT. sêe÷qTE\T yê]

W<ës¡ eTT, Á|ü|ü‹Ô, ùdyêuÛ≤eeTT\T |üØø£å\<ë«sê •wüß´\¬øs¡Tø£

|üs¡∫ ø£qT$|ü ø£*–+∫Hês¡T. Ä\j·T|üPC≤] es¡Z+ ≈£îÁ≥|üìï

ˇø£kÕ] $cÕqï+ ø£kÕ] $wü+ ø£*|æq rs¡ú$T∫ÃHês¡T. Ä~X‚wüßì

ne‘ês¡y ÓT Æq j·T‹sêE© >∑+&ÉeTT\T ls¡+>∑Hê<∏ ä Tì

nqTÁ>∑Vü≤+‘√ >∑&É∫Hês¡T. ≈£î\, $<ë´, <Ûäq, eT<äeTT\Tqï •wüß´\

#‘· Ç‘·s¡T\ Ç+&É¢ À <ëdü + #sTT+∫ kÕ‹Ô«ø£ dü+|üqTï\qT

#dæHês¡T. j·T‹sêE\T ‘·eT yTqe÷eT ‹s¡TeT\q+_ #Ó+‘·

sêe÷j·TD≤<Ûä´j·Tq+ #˚j·T≤ìøÏ •wü´düy˚T‘·+>± ‹s¡T|ü‹øÏ

|üj·TqyÓTÆHês¡T. Á‘√e˝À nwüºdüVü≤Ádü Á>±eT+˝À es¡<äsêj·T\H

ìs¡Tù|<ä •wüß´ì uÛ≤s¡´, >∑Ts¡Te⁄\ düeTs¡Ãq¬ø’ düeTø£Ï ºq

‘ê´>∑eTTq≈£î eTVü‰q+<ä uÛÑ]‘·T …’Hês¡T. Á|ü|ü+#· uÛÑøÏÔ kÕVæ≤‘· +˝À


12


ÇÏº eTVü≤‘·Ôs¡ düìïy˚X¯+ ns¡T<äT. es¡<äsêj·T<ä+|ü‘·T\qT

Äo«s¡~+∫, Äj·TeTà e÷qeTT <√#·T ø=q>√]q es¡Ô≈£îì

•wüß´ì>± d”«ø£]+∫, <Ûäq>∑sê«+<ÛäT&Ó’q j·TCÒ„X¯óìøÏ uÛÑ≈£îÔ\T

>∑Ts¡Te⁄\HÓ≥T¢ >ös¡$+#·e …H√ uÀ~Û+∫Hês¡T.

‘·s¡Tyê‘· sêe÷qTE\T |ü$Á‘·yÓTÆq ‹s¡TeT\ø=+&É\T ø±fifl‘√

>±ø£ yÓ÷ø±fi¯flô|’ q&É∫ ô|’øÏ møÏÿ ‘·q •wüß´&ÉT uÛÑ>∑e‘˚‡e¬ø’

ô|+#·T‘·Tqï sêe÷qT» |ü⁄wüŒyêÏì Ç‘·s¡ |ü$Á‘· πøåÁ‘ê\qT

<ä]Ù+∫, ∫es¡≈£î lyÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$TøÏ eT+>∑fi≤XÊdüq+ #˚dæ

y˚Tqe÷eT ‹s¡TeT\q+_ #Ó+‘· ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ $•cÕº<Ó’«‘·

<äèø£Œ<∏ä+‘√ sêe÷j·TD≤<Ûä j·Tq+ #dæHês¡T. l yÓ+ø£fÒX«s¡kÕ«$T

yê]øÏ ~e´X¯+K#·Áø±\T düeT]Œ+∫Hês¡T. ‹s¡TeT\ø=+&É ~–

lXË’\|üPs¡Tí\ sTT+≥ eT÷&ÉT~Hê\T+&ç ‘·eT |æqïeTà ø=&ÉT≈£î

>√$+<äTì yÓ+≥>=ì ls¡+>∑+ #˚] luÛ≤wü´s¡#·q≈£î |üPìø£

#dæHês¡T. Ä~X+ø£s¡T\T ‘·eT uÛ≤wü +˝À Á|üX+dæ+∫q uÀ<Ûëj·Tq

eè‹Ôì #·÷&É≤ì¬ø’ eTTK´ •wüß´\T ≈£LπsX Á|üuÛÑè‘·T\‘√ ãj·T\T<]

m+‘√ ÁX$T+∫ ø±oàs¡+ XÊs¡<ë|”sƒ¡+˝ÀqTqï uÀ<Ûëj·Tq eè‹Ôì

dü+bÕ~+∫Hês¡T. ‹s¡T>∑T Á|üj·÷D+˝À b˛>=≥Tº≈£îqï Ä Á>∑+<∏ëìï

ˇø£ÿkÕ] e÷Á‘·yT #·~$ ø£+sƒ¡düú+ #düT≈£îqï ≈£LπsXó\ C≤„|üø£XøÏÔ‘√

ÁãVü≤àdü÷Á‘·eTT\≈£î $•cÕº<Ó’«‘·|üs¡+>± uÛ≤wü´+ s¡∫+∫Hês¡T.

<ëìøÏ luÛ≤wü´eTì ù|s¡T. áX¯«s¡T&ÉT kÕø±s¡T&É˙, $•wüßº&É˙,

düs¡«eTTq≈£î eT÷\eT˙ Á|ü‹bÕ~+#˚ $•cÕº<Ó’«‘· dæ<ë∆+‘êìï

luÛ≤wü´+ düeTÁ>∑+>± $e]düTÔ+~. sêe÷qTE\T #Ó|ü ‘·T+fÒ

luÛ≤cÕ´ìï Áyêdæqyês¡T ≈£LπsXó Ò. Ç+ø£q÷ ≈£LπsXó\T >∑Ts¡Te⁄\T

#Ó|ü ‘·T+&É>± y˚<ë+‘·B|üeTT, y˚<ë+‘·kÕs¡eTT, y˚<ës¡ ú

dü+Á>∑Vü≤eTT, ^‘êuÛ≤wü´eTT\qT ≈£L&É ÁyêdæHês¡T. sêe÷qT»

13

*‘·' |üPs¡«yT >∑<ä Á‘·j·TeTTqT, ì‘· eTqT uÛÑ>∑e<ësê<Ûäq Áø£eTeTTqT

s¡∫+∫j·TT+&ç]. á Á>∑+<∏ë\ eT÷\+>± leTHêïsêj·TDTì dü«s¡÷|ü

s¡÷|ü>∑TD $uÛÑ÷‘ê´<äT\T ˝Àø£+˝À Á|üø±•+|ü#j·T≥+#‘· lyês¡T

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\ ù|s¡T‘√ Á|üdæ<äT∆ …’Hês¡T. lyês¡T Äfie+<ës¡T\

ˇø£ yê+#Û·qT |üP]Ô#dæqyê¬s’Hês¡T.

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T •wü düyT‘·+>± eTT+<äT>± <äøÏåD<X+

~e´ πøåÁ‘ê\T ‘·s¡Tyê‘· ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘· πøåÁ‘ê\T ùd$+∫ |üs¡yê<äT\qT

|üsêdüÔ+ #˚dæ $•cÕº<Ó’«‘·eT‘· Á|ü‹cÕ˜|üHê#ês¡T´˝…’ yÓ*–Hês¡T.

lyê] j·÷Á‘· À¢ ≈£îs¡Tø±|ü⁄], ≈£îs¡+>∑q>∑], ø±oàs¡ XÊs¡<ä, <ë«s¡ø£,

ø±o, ãè+<ëeq+, »>∑Hêï<∏ä+, l≈£Ls¡à+, dæ+Vü‰#·\+, nôVA_\+

~e´<XeTT\T+&çq$. Äj·÷ Á|ü<˚XÊ˝À¢ nH˚ø£ uÛÑ≈£îÔ\ n<äT“¤‘·

>±<∏ä\T lyÓ’wüíe yêvàj·T+˝À ñqï$. ‘·$Tfi<X+˝À ÄHê&ÉT

Á|üã\+>± ñqï n<Ó’«‘·, $•cÕº<Ó’«‘· XË’e dæ<ë∆+‘ê\≈£î nVü≤eTVü≤$Tø£

ñ+&~. #√fisêC≤´~Û|ü‹ Á|ü<∏äeT ≈£î˝À‘·TÔ+>∑T&ÉT (1070`1118)

|üs¡eTXË’e⁄&ÉT. j·T‹sêE\#˚‘· •e⁄ì ø£+f… |üs¡<Ó’e+ ˝Ò&Éì

ã\e+‘êq ˇ|æŒ+#·≤ìøÏ uÛÑ≥T\qT |ü+|æ‘ sêuÀjT Á|üe÷<ä+

‘Ó*dæ uÛ≤wü ø±s¡T\T ø=\~eT+~ •wüß´\‘√ ls¡+>∑+ $&ç∫ yÓTÆdü÷s¡T

sê»´+ b˛sTTHês¡T. sêe÷qTE\ •wüß´˝…’q ≈£LπsX¯ó\qT,

ô|]j·Tq+_ì sê»uÛÑ≥T\T rdüTø£b˛sTT <ës¡TD+>± •øÏå+∫q

ø£<∏ä\T, >∑Ts¡Te⁄\ø√dü+ •wüß´\T #dæq ‘ê´>±\T &É\T »\<ä]+|ü

CÒdüÔ$. eè<äT∆˝…’q ô|]j·Tq+_ Ä u≤<Ûä‘√H˚ |üs¡eT|ü~+∫Hês¡T.

n+<ÛäT˝…’q ≈£LπsX¯ó\T ls¡+>∑+ #˚]Hês¡T. lsêe÷qTE\T

yÓTÆdü÷s¡Tsê»´+ ˙\–] eHê\˝Àì Ä≥$≈£î\≈£î, ‘=q÷ïs¡T

bÕ*+# ôVQj·Tdü\ $sƒ¡\<e⁄&ÉH C…’qTìøÏ $•cÕº<Ó’«‘· Bø£å\T

Á|ükÕ~+∫ MTq |ü⁄wüÿ]DÏ À |ü&Éydæj·TTqï kÕ«$Tyê] $Á>∑Vü‰ìï


14


|ü⁄q'Á|ü‹wæ+∫Hês¡T. ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ nø£ÿ&ç ñ‘·‡e uÒsê\qT XÁ‘·Te⁄\T

<=+–*+#· Á|üj·T‹ïùdÔ nø£ÿ&ç ndüŒèX¯ó´\T sêe÷qTE\≈£î

düVü‰j·T|ü&ç XÁ‘·Te⁄\qT ‘·]$THês¡T. sêe÷qTE\T ndüŒèX¯ó´\≈£î

Bø£å*∫Ã Ä\j·T Á|üyXÊs¡Ω‘· ø£*Œ+∫Hês¡T. ndüŒèXó´\≈£î <yê\j·T

Á|üyX+ Væ≤+<ä÷ eT‘·#·]Á‘· À Ç< yÓTT<äÏkÕ]. j·T‹sêE\T

yê]ì ‹s¡T≈£î\‘êÔsY ` |ü$Á‘·≈£î˝À<ä“¤e⁄\Hyês¡T. Ä Á|üuÛ≤eyT

>±+BÛeTVü‰‘·Tàì# yê]ì Vü≤]»qT\ì|æ+∫q~.

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T ‹s¡THêsêj·TD|ü⁄s¡+˝À ñqï|ü &˚

lyÓ’wüíe eT‘·+˝À $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq dü+düÿs¡D …H√ï Á|üyXô|ÏºHês¡T.

yÓTÆdü÷s¡T sê»´+˝À lyês¡T 12 @+&ÉT¢Hêïs¡T. Á|ü<∏äeT ≈£î˝À‘·TÔ+>∑Tì

bÕ\q+ eTT–j·T>±H ls¡+>∑+ #] eTT+<äT>± ≈£LπsXó\ sTT+ÏøÏ

b˛sTT Äj·TqqT øö–*+#·Tø=ì ªª˙ düŒs¡Ù# HqT |ü$Á‘·T&ÉHÓ’Hêμμ

qHêïs¡T. ø£qT\T b˛>=≥Tº≈£îqï ≈£LπsXó\qT ø£+∫øÏ ‘√&=ÿìb˛sTT

es¡<äsê»kÕ«$T düìï~Û À ì*|æHês¡T. ≈£LπsXó\T es¡<äsê»düÔe+

bÕ&ç‘˚ ø£+∫es¡<äT&ÉT es¡+ ø√s¡Tø=eTàHêï&ÉT. ø£qT#·÷|ü⁄

ø√s¡T≈£î+≤&Éì n+<äs¡qT≈£îHêïs¡T. ø±˙ ≈£LπsX¯ó\T ‘·qqT

#√fi¯sêE≈£î |üÏºsTT∫Ã ‘·q ø£+&ÉT¢ |”øÏ+#·≤ìøÏ ø±s¡≈£î&Ó’q

q\÷sêHéqT ø£å$T+∫ nqTÁ>∑Væ≤+#·e\dæ+~>± ø√]Hês¡T. yÓ’wüíe

eT‘·+˝À ø£åe÷>∑TD≤ì ø°düìïyX+ |üsê+ø√Ï. Ç+‘·Ï ø£åe÷ <äj·÷

>∑TDeTT\T Jdüdt Á|üuÛÑTe⁄˝ÀH ø£qã&ÉT‘·$. |ü⁄s¡Twüß\‘√ bÕ≥T

|ü‹Áe‘·˝…’q Ád”Ô\≈£î, uÛÑ≈£îÔsê+Á&É≈£î uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T ñ∫‘·

kÕúq+ ø£*Œ+∫Hês¡T. ≈£LπsXó\ #·s¡eT<äX˝À Äj·Tq ø=&ÉT≈£î,

kÕÏ˝Òì |ü+&ç‘·T&ÉT, Á|ü|üqTï&Ó’q |üsêX¯s¡Tì ‘·\ô|’ uÛÑ>∑e

Á<ëe÷qTE\T |ü⁄wüŒøÏØ≥+ ô|Ïº B$+∫Hês¡T. Á|æj·T•wüß´&ÉT

‘·qø£+f… eTT+< b˛e≥+ lsêe÷qTE\T uÛÑ]+#· Òø£b˛sTTHês¡T.

15

≈£LπsX¯ó\≈£î n+‹eTdü+kÕÿs¡+ ø±y˚Ørs¡+˝À »]|æ+∫ Ä

<äT'K+‘√ eTs¡\ ls¡+>∑+ $&ç∫b˛ Ò<äT. ‹s¡THêsêj·TD |ü⁄s¡+

Ä\j·T+˝ÀqT nø£ÿ&ç yÓ’wüíe⁄˝À¢qT uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T Á|üyXô|Ïºq

dü+düÿs¡D\T, ls¡+>∑+˝À Á|üyXô|≥º Òø£ b˛sTTHês¡T. •wüß´\+<äs¡÷

ˇø£ÿs=ø£ÿπs |üs¡eT|ü~düTÔ+fÒ yê]ø£+<ä]ø° lsêeTqTE Ò yÓ’uÛÑe+>±

n+‹eTdü+kÕÿsê\T »]|æ+∫Hês¡T. yê]ì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\yês¡T

<ä]Ù+∫ b˛jTyês¡T. Äfie+<ës¡T\ eT÷&ÉT ø√]ø£\T 1) ÁãVü≤à

dü÷Á‘ê\≈£î luÛ≤wü´+ s¡∫+#·≥+ 2) ≈£LπsX¯ó\ ô|<ä›ø=&ÉT≈£îÿ

|üsêX¯s¡uÛÑ≥ºs¡ì ù|s¡T ô|≥º≥+ 3) qe÷àfi≤«s¡T\≈£î ø£è‘·»„‘·>±

‘·eT Ä<Ûë´‹àø £yês¡d üT& Ó ’q q+_fi¯flqT qe÷àfi≤«s ¡T\ì

dü+uÀ~Û+#·≥+ <ë«sê |üP]Ô>± r]ÃHês¡T. ‘·eT nq+‘·s¡+

lyÓ’wüíeeT‘· Á|ü#ês¡+ düÁø£eT+>± kÕ>∑≤ì¬ø’ 74 eT+~ •wüß´\qT

ìj·T$T+∫ Äùd‘ · To‘ê# ·\| üs ¡ ´+‘ ·+ lyÓ ’w ü íe< Û ä «»+

¬s|ü¬s|ü ≤&ç+∫Hês¡T. 120 @+&ÉT¢ J$+∫q uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T

‘·eT n+‘· + düMT|æ+#·>±H |üsêXs¡uÛÑ≥ºs¡TqT ls¡+>∑Hê<∏ä <ëdü

kÕÁe÷C≤´ìøÏ |ü≥º+ ø£Ïº m+ãs¡T &ç À ‘·\, e&ÉT>∑q+_ &ç À

ø±fiófl #ê∫ ‘·eT n+‹eT dü+<XÊìï $ì|æ+∫ ø£bÕ\uÛÒ<äq+

#düTø=ì |üs¡eT|ü<ä+ #]Hês¡T. yê] bÕ]úeXØsêìï yê] •wüß´\T

ls¡+>∑+ <yê\j·T+˝ÀH áõ|æj·THé eTMTà\≈£î #dæqÏº @<√

s¡kÕj·Tìø£ Á|üÁøÏj·T #˚dæ uÛÑÁ<ä|ü]∫Hês¡T. yê] $Á>∑Vü‰ìï

‹s¡TeT\˝À, ø£+∫˝À, lô|s¡T+ãT<ä÷s¡T˝À Á|ü‹wæ˜+∫Hês¡T.

‘·s¡Tyê‘·ø±˝≤q lyê] uÀ<Ûä\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ã\|ü&çq

nHø£eT‘ê\qT, ì+u≤s¡ÿ, eT<Ûë«#ês¡ , le\¢uÛ≤#ês¡ , sêe÷q+<ä,

lø£èwüí#Ó’‘·q´, HêeT<e, ‘·Tø±sê+, >∑Ts¡THêqø, MTsê, dü÷s¡<ëdt

e+Ï eTVü‰‘·Tà\qT, Ä<ÛäTìø£ø±\+˝À >±+BÛ eTVü‰‘·Tàì Á|üuÛ≤$‘·+

#˚dæq$.


16


Ä<Ûës¡eTT\T :

1) sêe÷qTC≤#ês¡T´\T, Ç+ ¢wüß ÄsY. bÕs¡úkÕs¡~∏, National Book

Trust, India. 1991

2) uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qT» #·]Á‘· ` >∑T~yÓTfifl sêe÷qTC≤#ês¡T´\T.

17

2. |üVü‰&ûwüØ|òt u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé

(1178`1279)

K+&Ü+‘·sê\qT+&ç uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ ÇkÕ¢+ eT‘·Á|ües¡Ô≈£î\T

sêe≥+ ø=ìï e+<ä\ j˚T+&ÉT¢ |üPs¡«y˚T ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq~.

Ä e∫Ãqyês¡T ‘êeTTbı+~q dæ<äT ∆\qT, eTVæ≤eT\qT

Á|ü<ä]Ù+#·≥+ <ë«sê Á|ü»\qT n<äT“¤‘êeVüQ\qT #dæ, Äø£]¸+∫

‘·eT eT‘êìï d”«ø£]+#˚≥≥T¢ #˚dæHês¡T. yêfi¯ófl Vü≤Á»‘Y\T>±

u≤u≤\T>± Á|ü»\ Vü≤è<äj·T |”sƒê\ q~Ûedæ+∫ ø°s¡Ô j·TT\T>±

ì*∫ b˛sTTHês¡T. nÏº eTVü‰qTuÛ≤e⁄\˝À Çsêø˘ qT+&ç

eTq<˚XÊìøÏ e∫Ãq wüs¡Œ¤B›Hé ˇ≈£s¡T. Äj·TqqT u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé

nì ≈£î¢|üÔ+>±q÷ Vü≤Á»‘Y düj·T´~Hê u≤u≤ wüs¡Œ¤B›Hé kÕôV≤uŸ,

œu≤¢ kıÁôV≤eØ› nì Bs¡È+>±q÷ ù|s=ÿ+≤s¡T.

wüs¡Œ¤B›Hé Çsêø˝À 586 Væ≤ÁJ (1175 AD) 16 cÕu≤HéHê&ÉT

ñ<äj·T+ »ìà+∫Hê&ÉT. Äj·Tq ‘·+Á&ç Vü≤Á»‘Y düj·T´<é

18


eTVü≤eT÷<ékÕôV≤uŸ. düj·T´<é e+X+˝À Äj·Tq 12e ‘·s¡+yê&ÉT.

n+<äTe\¢ Á|üdüTÔ‘· ø£<∏ëHêj·T≈£î&Ó’q wüs¡Œ¤B›Hé |ü<äeT÷&Ée ‘·sêìøÏ

#Ó+~qyê&ÉT. wüs¡Œ¤B›Hé ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´uÛ≤´dü+ ‘·+Á&ç<ä>∑Zπs »]–q~.

ÁbÕ|ü+∫ø£ Ø‘·T\qT ne>±Vü≤q #˚dæø=H˚ kÕeTs¡ú + n_“q~.

Ä ‘·s¡Tyê‘· Äj·Tq˝À Ä<Ûë´‹àø£ $<ë´õC≤„dü n+≈£î]+∫q~.

ã>±›<é˝À ùwKTùw¸UŸ (>∑Ts¡Te⁄\≈£î >∑Ts¡TyÓ’q) ùwUŸ wüVü‰ãTB›Hé

kıÁôV≤eØ› •wüß´&Ó’Hê&ÉT. $kÕÔs¡ Á>∑+<∏ä|üsƒ¡q+ <ë«sê ˝ÖøÏø£

$<ë´bÕs¡+>∑‘ê«ìï, ìs¡+‘·s¡uÀ<Ûäq\ <ë«sê Ä<Ûë´‹àø£ $<ë´

bÕs¡e÷´ìï kÕ~Û+∫Hê&ÉT.

ô|’>∑+ãs¡T eTVü≤eTà<äTqT+&ç Äs¡+uÛÑyÓTÆq >∑Ts¡T|üs¡+|üs¡˝À

wüs¡Œ¤B›Hé 20e yê&ÉT. n‘·&ÉT ìdüs¡ZeT<ÛäTs¡uÛ≤wæ, ìsê«´»‘ê´>∑o*.

uÛÑ>∑e<ë∆´qeTT, C≤>∑s¡D Äj·Tq X¯˝≤´\˝À J]í+#·Tø£b˛sTTq

$wüj·÷\T. ìcÕ|üs¡T …’q eTVü≤eTàBj·TT\qT ªª|ü+#Y qe÷Jμ\ì

˝Àø£+ e´eVü≤]düTÔqï~. ~q+ ◊<äTkÕs¡T¢ qe÷E (ÁbÕs¡úq)

#ùdyêfiflì <ëì ns¡ú+. ø±ì wüs¡Œ¤B›Hé ª‘·Vü≤E®<éμ (Äs¡e qe÷E`

sêÁ‹ 1`2 >∑+≥\eT<Ûä ) ≈£L&É bÕÏ+#˚yê&ÉT. á ìj·TeT+

Äj·Tq nkÕe÷q´ ìcÕ|üs¡‘ê«ìøÏ ì<äs¡Ùq+. ñ<äj·T ÁbÕs¡úHê

q+‘·s¡+ Äj·Tq ‘·q >∑Ts¡Te⁄‘√ ø£*dæ $TÁ‘·T\qT, s√>∑T\qT

|üsêeT]Ù+#·≤ìøÏ yÓfi‚¢yê&ÉT. >∑Ts¡T•wüß´\ |üsêeTs¡Ù $TÁ‘·T\≈£î

ñ‘ê‡Vü‰˙ï, s√>∑T\≈£î kÕ«kÕú´ìï Á|ükÕ~+#˚~. Äj·Tq

nHê´j·÷s¡®q≈£î Á|üã\ e´‹πsøÏ. Hê´j·T+>± Ä]®+∫q<ëì˝À ‘·q

J$ø£≈£î dü]b˛qT $T–*q~ ;<ä\≈£î |ü+#˚yê&ÉT. Äj·Tq

bÕÏ+∫q n‹e÷Á‘· dü+j·TeTq+ n≥T Äj·Tq |üPs¡T«\˝À >±ì

‘·s¡Tyê‹ yê]˝À>±ì ø£ìŒ+#·<äT. ìsê&É+ãs¡‘ê«ìøÏ Äj·Tq

19

J$‘·+ Á|ü<∏äyÓ÷<ëVü≤s¡D+. $<ë´s¡Tú\|ü≥¢ Äj·Tq ø£q|üs¡∫q

yê‘·‡\´+, yê] uÛÑ$‘·qT >∑÷]Ãq Äj·Tq ÄXj·÷\T #ÛêÁ‘· Àø±ìøÏ

düeT~Ûø£ Áù|s¡Dì∫Ãq$. >∑Ts¡«qT#·s¡T&Ó’ yÓ[flq ô|≈£îÿ#√≥¢ Äj·Tq

HÓ’‹ø£Jeq HÓ’s¡à˝≤´ìï >∑T]+∫, |üs√|üø±s¡ |ü]D≤e÷ìï >∑T]+∫

#dæq Á|üe#·Hê\T ÁXÀ‘·\qT m+‘√ Á|üuÛ≤$‘·T\qT ø±$+∫q$.

‘·‘·Œ¤*‘·+>± m+<äs√ Á≈£Ls¡T\T, #√s¡T\T ‘·eT e÷sêZ\qT $&ÉHê&ç

düHêàs¡Z>±eTT˝…’Hês¡T.

ˇø£HêÏsêÁ‹ ø£\˝À wüs¡Œ¤B›Hé≈£î eTVü≤eTà<é Á|üeø£Ô ø£ìŒ+∫

uÛ≤s¡‘·<X+ Àì <äøÏåDÁbÕ+‘êìøÏ yÓ[fl Á|üuÀ<Ûä+ kÕ–+#·e\dæq<äì

Ä<•+∫Hês¡T. wüs¡Œ¤B›Hé ìÁ<ä yT˝§ÿì Ä dü«|üïeè‘êÔ+‘êìï ‘·q

n+‘·sê‘·à Á|üuÀ<Ûä+>± uÛ≤$+∫ »qàkÕ|òü˝≤´ìøÏ eTVü≤eTà<é

dü÷∫+∫q ø£s¡Ôe´+>± •s¡kÕeVæ≤+∫ uÛ≤s¡‘·<X >∑eTH√qTàKT&Ó’Hê&ÉT.

631 Væ≤ÁJ (düT˝≤ÔHé wüeTT¸B›Hé n\ÔeTwtø±\+)˝À (1223AD)

wüs¡Œ¤B›Hé uÛ≤s¡‘· <XÊìøÏ e∫ÃHê&ÉT. eT‘·Á|ü#ês¡yT >∑T]>± ô|≥Tºø=ì

‘=$Tà~ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T nsê´es¡Ô+˝Àì $$<ÛäÁbÕ+‘ê\˝À

|üs¡ Ï+∫, Á|üe∫+∫ <äø£ÿqT |”sƒ¡uÛÑ÷$T˝À eTVü≤eTà<äT Ä<XÊqT

kÕs¡+ ‘êqT #|ü≥ºqTqï ñ<ä e÷ìøÏ ø±e\dæq uÛÑ÷$Tø£qT dæ<ä∆+

#dæø=Hêï&ÉT. 640 Væ≤ÁJ˝À <äø£ÿqT˝À Á|üy•+∫ (1232 AD)

Ç|üŒÏ ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑sêìøÏ HÓ’s¡è‹~X>± |ü~yÓTÆfi¢ <ä÷s¡+˝À

ñqï ø£>∑T≥ºMT<ä $&ç~ #düT≈£îHêï&ÉT. Ä ~Hê˝À¢ Ä ÁbÕ+‘·eT+‘ê

Á≈£Ls¡ eTè>±\‘√ ì+&çe⁄qï eq´uÛÑ÷$T, »qdü+#ês¡+ #ê˝≤

‘·≈£îÿe. Ä ø=~›bÕÏ »qT\T≈£L&É $Á>∑Vü‰sê<Ûä≈£î\T. >∑T≥ºô|’qTqï

ˇø£ $Á>∑Vü‰ìï ≈£L\Á<√dæ, n~ ‘·q e÷Vü‰‘·à´+>± #ê≥Tø=ì

|üVü‰&ûwüØ|òt u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé

20


wüs¡Œ¤B›Hé ‘·q kÂeTqdü +‘√, e÷≥yÓT‘·Ôq‘√, düÁ‘·Œes¡Ôq‘√ n#·ÃÏ

»qT\qT eT∫Ãø£ #˚dæø=ì yê] düVü≤yêkÕ˙ï, kÕqTuÛÑ÷‹˙

dü+bÕ~+∫Hê&ÉT. ‘êqT $&ç~ #dæø=qï Ä>∑T≥ºô|’ì ˇø£ >∑TVü≤˝À

‘=$Tà~ dü+e‘·‡sê\T ‘·|üdüT‡ (∫˝≤¢ø£w”) #˚dæ dæ~∆bı+~ ‘·q

sêø£≈£î eTTUÀ´<˚›X¯yÓTÆq ÇkÕ¢+ eT‘· Á|ü#êsêìï kÕ–+∫Hê&ÉT.

Çø£ u≤u≤ #·÷|æq e÷Vü‰‘êà´\T nHø£eTT\T. u≤u≤qT qeTTà≈£îqï

ˇø£ Á>∑T&ç¶yê&ÉT ø=+‘· <ÛäHêìï b˛>∑T #˚dæø=Hêï&ÉT. Ä eT÷≥

HÓ|ü &É÷ uÛÑÁ<ä+>± ñ+#˚ yê&ÉT. ø£Hê&ÉT Ä Á>∑T&ç¶yê&ÉT eT÷≥qT

<ä>∑Zs¡ ô|≥Tºø=ì ìÁ<äb˛sTTHê&ÉT. u≤u≤ ˇø£ ù|<äyêìøÏ Ä

eT÷≥qT #·÷|æ n~ rdæø=ì bÕ]b˛. n+<äT˝À ≈£î ø±e\dæq

&ÉãT“qï~μμ nì Á|üuÀ~Û+∫Hê&ÉT. u≤u≤ #Ó|æŒq~ ;<äyê&ÉT

#dæHê&ÉT. n+‘· À Á>∑T&ç¶yêì ø£\˝À ø£ìŒ+∫ ªª˙ &ÉãT“ rdæø=ì

|üs¡T¬>‘·TÔHêï&Óe&√, yêDÏí |ü≥Tºø√, |üs¡T¬>‘·TÔμμ nì #Ó|æŒHê&ÉT.

Á>∑T&ç¶yê&ÉT Ò∫ ns¡Tdü÷Ô ‘·q eT÷≥ rdæø=ì |üs¡T¬>‘Ô yêìì

yÓ+ã&ç+∫ <ë«s¡ã+<Ûä+ ‘·\≈£î ‘·–* |ü&çb˛sTTHê&ÉT. n|ü &ÉT>±ì

yêìøÏ ‘·q <äèwæºÁbÕ|æÔì >∑÷]Ã ‘Ó*j·T Ò<äT.

u≤u≤ #·÷|æq eTs=ø£ eTVæ≤eT. ˇø£ì m<äT› ‘·|æŒb˛sTT+~.

¬s+&ÉT HÓ\\T>± yÓ<äøÏyÓ<äøÏ ykÕ] u≤u≤qT ÄÁXsTT+∫ m<äT› Òø£

‘êqT, ‘·q ≈£î≥T+ã+ m+‘· Çã“+~ |ü&ÉT‘·THêïs√ #Ó|ü ø=ì

$\|æ+∫Hê&ÉT. u≤u≤ n‘·ìì z<ë]Ã, ˇø£ u§eTàqT ^dæ n‘·ì

#˚‹øÏ∫Ã ˇø£ dü+πø‘·düú ≤ìï ìπs›•+∫ Ä u§eTàqT nø£ÿ&Éô|Ïº

s¡eTàHêï&ÉT. n‘·&ÉT u≤u≤ #Ó|æŒq≥T¢>± #dæ ‹]–edüTÔ+fÒ ‘·q

m<äT› ‘·q≈£î m<äTs¡Tedü÷Ô+&É>± #·÷∫Hê&ÉT. u≤u≤≈£î y˚sTT

qeTkÕÿsê\T n]Œ+∫Hê&ÉT. >√\ø=+&É yêdüÔe⁄´&ÉT yÓ+ø£≥¬s&ç¶

21

ˇø£ bÕ*ø±|ü⁄. n‘·ìøÏ πø ˇø£ÿ ø=&ÉT≈£î. Ä u≤\T&ÉT yê´~Û

Á>∑düTÔ&Ó’Hê&ÉT. ‘·q e+XÊ+≈£îsêìï s¡øÏå+#·Tø√e≥+ ø=s¡≈£î n‘·&ÉT

ÄÁXsTT+#·ì yÓ’<äT´\T Òs¡T. #j·Tì |üP»\T Òe⁄. ∫es¡≈£î u≤u≤

wüs¡Œ¤B›Hé Xs¡DT y&çHê&ÉT. Ä bÕ*ø±|ü⁄ H√<ë]Ã u≤u≤ Äu≤\Tì

XØsêìï ˇø£kÕ] ÄeTdüÔø£bÕ<ä+ ì$T]Hê&ÉT. u≤\TìøÏø£ eTπsMT

uÛÑj·T+˝Ò<äT rdæø=ì bıeTàHêï&ÉT. ‘·+Á&ç ≈£îe÷s¡Tì rdüTø£

b˛sTTHê&ÉT. Ä |æ\¢yê&ÉT Áø£yTD ø√\Tø=ì dü+|üPs¡í kÕ«kÕú ìï

bı+~Hê&ÉT. yÓ+ø£≥¬s&ç¶ Äq+<ëìøÏ ne<ÛäT\T Òe⁄. u≤u≤|ü≥¢

ø£è‘·»„‘·\T yÓ*ãT∫ÃHê&ÉT. <˚e⁄&=ø£ÿ&˚ nì ìs¡÷|æ+#·≤ìøÏ

u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé J$‘·+˝À ø£ ∫Á‘·yÓTÆq |òüT≥q »]–+~. ø£Hê&=ø£

kÕ<ÛäTe⁄ (|òüø°s¡T) u≤u≤qT ø£*dæø=ì, e÷≥\ dü+<äs¡“¤+˝À

<e⁄&=ø£ÿ&Ü, nH≈£î˝≤? nì n&ç–Hê&ÉT. <ëìøÏ u≤u≤ ªˇø£ÿ&Éì

#Ó|üŒ≤ìøÏ y˚πs ñ|ü|ü‘·TÔ \qedüs¡+μ nHêï&ÉT. ªá #Ó≥Tº Ä

$wüj·÷ìï ìs¡÷|æ+#·>∑\<ë?μ nì kÕ<ÛäTe⁄ Á|üXï. ªìdü‡+<Vü≤+>±μ

nì u≤u≤ düe÷<Ûëq+. yê<ä$wüj·÷ìï bı&ÉT–+#·≈£î+&Ü Ä #Ó≥Tº

Ä≈£î\T <ä÷dæ ‘ÓeTàì u≤u≤ kÕ<ÛäTe⁄≈£î #Ó|æŒHê&ÉT. kÕ<ÛäTe⁄ <ä÷dæ

‘Ó∫ÃHê&ÉT. u≤u≤ Ä Ä≈£î\qT ¬s+&ÉT¬s+&ÉT>± …ø£ÿô|≥TºeTHêï&ÉT.

kÕ<ÛäTefÒ¢ #dæHê&ÉT. ∫es¡≈£î ø£ÿ Ä≈£î $T–*+~. ªnH˚≈£î\sTT‘˚

¬s+&Ü≈£î\ ˝…ø£ÿ dü]b˛sTT ñ+&˚~. ˇø£ÿ&˚ ø±ãÏº ˇø£ÿ Äπø

$T–*+~μ nì ‘*Ã #Ó|æŒHê&ÉT. kÕ<ÛäTe⁄ ìs¡T‘·Ôs¡T&Ó’Hê&ÉT.

u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé ìyêdü+>± #˚dæø=qï Ä>∑T≥º≈£î |üPs¡«+ @

ù|s¡T+&<√ ‘Ó*j·T<äT. ø±ì Äj·Tq ø±\<Ûäs¡à+ #Ó+~q ‘·s¡Tyê‘·

n~ |üVü‰&ûwüØ|òt>± Á|üdæ~∆bı+~q~. Ä>∑T≥ºMT<ä ª|ò”ø° ;; Á‘√eμ

nH e÷sêZìï >∑÷]Ã ˇø£ ◊‹Vü≤´+ Á|ü#ês¡+˝À ñqï~. |üPs¡«+


22


n~ ˇø£ $kÕÔs¡yÓTÆq ~ã“. ne‘·*yÓ’|ü⁄ b˛e …qqTø=qï uÛÑ≈£îÔ\≈£î

<ëìì #·TÏº b˛e≥+ ø£wüº+>± ñ+&~. n≤¢ b˛e≥+ ÁXeT‘√

≈£L&çq |üHø±ø£ ø±\+≈£L&Ü eè<∏ë njT´~. Ä~ã“qT u≤u≤ ‘·q

#˚‹ø£Ás¡‘√ ‘êøÏ ¬s+&ÉT>± N*b˛j˚T≥≥T¢ #˚dæHê&É≥. uÛÑ≈£îÔ©

$wüj·÷ìï Äj·Tq eTVæ≤eT\˝À ˇø£Ï>± #Ó|ü ≈£î+≤s¡T.

u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé ÁbÕs¡úq\˝À |ü]|üPs¡íÁ|üuÛ≤e+ ñ+&˚~. s√>∑T\T,

s√>∑T …’q _&É¶\‘·\T¢\T Äj·Tq <äs¡Ùq+ #dæø=ì ‘·eT, ‘·eT|æ\¢\

s¡T>∑à‘·\qT ìy˚~+#·T≈£îH˚yês¡T. Äj·Tq yê]ø=s¡≈£î ÁbÕ]ú+∫

yê]<Ó’Væ≤ø£ e÷qdæø£yê´<ÛäT\qT <ä÷s¡+ #ùdyê&ÉT.

Ä>∑+‘·T≈£î\ ø√¬sÿ\qT yês¡T #Ó|üŒ≈£î+&ÜH˚ ‘Ó*dæø=ì rs¡Ã≥+

u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé Á|ü‘˚´ø£‘·. áHêÏø° uÛÑ≈£îÔ\T ‘·eT ø√¬sÿ\qT

#Ó|ü ø=ì Äj·Tq düe÷~ÛeTT+<äT kÕcÕº+>∑|ü&ÉT‘·T+≤s¡T. n$

‘·|üŒ≈£î+&Ü rs¡T‘êj·Tì yê] $XÊ«dü+. |üVü‰&ûwüØ|òt nH Ä>∑T≥ºô|’øÏ

yÓfifl≤ìøÏ 312 yÓT≥T¢HêïsTT. nìïyÓT≥T¢ møÏÿb˛e≥+ n+<ä]ø°

n+‘·düT\uÛÑ+ ø±<äT. ø±ì |æ\¢\T, eè<äT∆\T≈£L&É nHêj·÷dü+>±,

ñ‘ê‡Vü≤+‘√ møÏÿb˛e≥+ eTq≈£î nqT~q+ Á|ü‘·´ø£åeTÚ‘·Tqï

<äèX´+. BìyÓqTø£ u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé ã\+ ñqï<äì n+≤s¡T. Äj·Tq

eTVæ≤eT\T m+‘√ ÁbÕ#·Ts¡ + bı+~q$. yêÏì >∑T]+∫ Äj·Tq

J$‘·ø±\+˝ÀH˚ø±ø£ áHê&ÉT ≈£L&Ü s¡÷sê yê&Éyê&É˝≤

Äu≤\>√bÕ\+ ^‘ê\T bÕ&ÉT≈£î+≥÷ ñ+≤s¡T.

eT‘·Á|ü#ês¡+ eTTUÀ´<›XyÓTÆHê e÷qeø£ ≤´D+ n+‘·dü÷‡Á‘·+>±

J$‘·+ >∑&ç|æ ‘·q ‘·s¡Tyê‘· ‘·q ÄXj·TkÕ<Ûäq≈£î ns¡TΩ …’q •wüß´\≈£î

•ø£åDì∫Ã 101 dü+e‘·‡sê\T J$+∫q wüs¡Œ¤B›Héu≤u≤ 19cÕu≤Hé

23

687Væ≤ÁJ (1279AD) sêÁ‹ bÕ+#·uÛÖ‹ø£yÓT Æq X¯Øsêìï

|ü]‘· õ+∫ n˝≤¢ À ◊ø£ + #Ó+~Hê&ÉT. ‘·q k˛<äs¡T&Ó’q düj·T´<é

eT÷kÕ kÕôV≤ãT ≈£îe÷s¡Tì, düj·T´<é |òüØ<äTB›HéqT yês¡düT&ÉT>±

Á|üø£Ï+∫Hê&ÉT. |üVü‰&û wüØ|òtô|’ u≤u≤ wüs¡Œ¤B›Hé düe÷~Û ñqï#√≥H

|òüØ<äTB›Hé düe÷~Û≈£L&É ñqï~.

u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé J$‘êX¯j·÷\qT eTqkÕeTìï+∫q $‘·s¡D

o\T¬s’q uÛÑ≈£îÔ\T Äj·Tq düe÷~ÛMT<äqT, Ä >∑T≥ºMT<äqT ‘·eT≈£î

‘√∫q ø=ìï ìsêàD≤\T ø±$+∫Hês¡T. 1288 Væ≤ÁJ˝À eTTqe«sY

U≤Hé ≈£îe÷s¡T&Ó’q <Í\‘YU≤Hé u≤u≤wüs¡Œ¤B›Hé düe÷~ÛMT<ä ˇø£

eT+≥|ü+ ø£Ïº+∫Hê&ÉT. 1317 |òüdü©˝À qyêuŸ KTØ¸<é C≤

ãVü≤<ä›sY nø£ÿ&=ø£ bÕ\sê‹ y˚~ø£ ø£Ïº+∫Hê&ÉT. |üVü‰&ûwüØ|òt ô|’øÏ

yÓfi‚fl≥|ü &ÉT nsTT<äT <ë«sê\T ø£ì|ækÕÔsTT. yÓTT<äÏ <ë«s¡+ u≤˝Àõ

#Í<ä] ø£Ïº+∫Hê&ÉT. sêC≤ sê+øÏwüHé ¬s+&Ée <ë«sêìøÏ, qyêuŸ

ÄkÕàHéC≤ ãVü≤<ä›s¡T eT÷&Ée<ë«sêìøÏ ìsêàDø£s¡Ô\T. <ë«sê

\ìïÏ À ∫qï<Ó’q Hê\T>∑e <ë«sêìï nVü≤à<écÕ cÕJ #Íø±›sY

ì]à+|üCÒdæHê&ÉT. ◊<äe<ë«s¡+ ˝ÀVü≤ì]à‘·eTT. eTTdüMTà n©

‘êJ nH ø£s¡÷ï\T es¡Ô≈£î&=ø£&ÉT Bìì ø£Ïº+∫Hê&ÉT.

düeTø±©q e÷qe⁄\qT ‘·eT düÁ‘·Œes¡Ôq#˚‘·qT, e÷qyê

r‘·yÓTÆq eTVæ≤eT\#˚‘·qT ˝À>=qï eTVü≤eTàBj·TjÓ÷>∑T\T

eTs¡DÏ+∫q #√≥ düe÷<ÛäT\T+&É≥+ düVü≤»+. yêÏ#·T≥Tº

#·‘·Ts¡ÁbÕø±s¡|ü⁄ ≈£î&É ìsêàD+ Á|üyX<ë«s¡j·TTø£Ô+>± ø£qŒ&ÉT‘·T+~.

<ëìì <äsêZ (<ä¬s>±Vt≤) n+≤s¡T. >±Vt≤ nq>± düú\+ (düe÷~Û

nsTTq#√≥T) <äsY nq>± <ë«s¡+. nÏº <äsêZ\ <ä>∑Zs¡ Á|ü‹jT≥


24


C≤‘·s¡ (ñsY‡)\T »s¡T>∑T‘·T+≤sTT. n$ ø=ìï @ø£~q|üs¡ +‘·eTT\T

ø±>± eT]ø=ìï Á‹|ü+#·dü|üÔ~q|üs¡ +‘·eTT\T. @&ÉTs√E\T »]π>

C≤‘·s¡˝À ÄjÓ÷– #·ìb˛sTTq~q+ q&ç$T<Ó ’ ñ+≥T+~.

á Ä#êsêìï ãÏº |üVü‰&û wüØ|òtMT<ä 16 cÕu≤Hé qT+&ç 22

cÕu≤Hé es¡≈£î wüs¡Œ¤B›Hé u≤u≤ düe÷~Û <ä>∑Zs¡ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+

C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. y\ø=\~ uÛÑ≈£îÔ\T e∫Ã bòÕ‘ÓVü‰ (HÓ’y<ä

|üPs¡«ø£yÓTÆq ÁbÕs¡úq\T) düeT]ŒdüTÔ+≤s¡T. u≤u≤ wüs¡Œ¤B›Hé düe÷~Ûø°,

Äj·Tq yês¡düT&ÉT u≤u≤ |ò üØ<äTB›Hé düe÷~Ûø°, Äj·Tq

düVü≤<Ûäs¡à#ê]DÏ |ò”øÏ ;; düe÷~ÛøÏ |ü⁄cÕŒ+»\T\T |òüTÏ+∫ ‘·eT

uÛÑøÏÔÁ|ü‘· j·÷\qT #ê≥T≈£î+≤s¡T.

Ä<Ûës¡+ :

1. ªdüyêHÓVt≤ eTTu≤s¡øμ (Vü≤Á»‘Y u≤u≤ wüs¡Œ¤B›Hé s¡Vü≤à‘·T˝≤¢*j·÷)

s¡#·q : eTVü≤eTà<ä©U≤Hé eTT»<ä› BqUŸã+B.

2. ªdüT˝≤ÔqT Ÿ Äs¡|ò”Héμ (düj·T´~Hê u≤u≤ wüs¡Œ¤B›Hé)

s¡#·q: düj·T´<é eTVü≤à<é <ädüÔ sY bÕcÕ

25

3. ì+u≤s¡Tÿ\T (12e X¯‘êã›eTT)

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\e˝… $wüßíbÕs¡e÷´˙ï, leTVü‰$wüßíe⁄

|üPsêí e‘ês¡yÓTÆq lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà˙ uÛÑøÏÔ ùde\<ë«sê bı+<ä

e#·TÃqì Á|üuÀ~Û+∫qyês¡T ì+u≤s¡Tÿ\T Ä+Á<ÛäT\T. Äj·Tq

Ä~X+ø£s¡T\ø£+f… ÁbÕNqT\ì ø=+<äs¡+fÒ eT<Ûë«#ês¡T´\ø£+f…

‘·s¡Tyê‹yês¡ì ø=+<äs¡Hêïs¡T. leTVü‰$wüßíe⁄ düT<äs¡ÙHêj·TT<Ûä+

n+X‘√ |ü⁄Ïºq ‘Ó\T>∑T Áu≤Vü≤àDT&É <eqB (>√<ëeØ) rsêq

|ü⁄ÏºHês¡ì ø=+<äs¡+fÒ, j·TeTTHê rs¡+˝À ø±ØÔø£|üP]íeTHê&ÉT

|ü⁄Ïºq Á‘Ó’*+>∑Áu≤Vü≤àDT&Éì ø=+<äs¡Hêïs¡T. Äj·Tq ‘·+Á&ç

ns¡TDT&Éì ‘·*¢ »j·T+‹ n˙, ‘·+Á&ç »>∑Hêï<∏äT&Éì ‘·*¢ düs¡dü«‹

j·T˙ ãè+<ëeq+ >√es¡∆q–] düMTbÕq ì+ãÁ>±eT+˝À |ü⁄Ïºq

Ä»qà ÁãVü≤à#ê], Á‹<ä+&ç dü+Hê´dæj·T˙ _Ûqïyê<äeTT\Tqï$.

n+<äs¡÷ Äj·Tq ‘Ó\T>∑T Áu≤Vü≤àDT&Éì e÷Á‘·+ n+^ø£]+∫Hês¡T.

26


Äj·Tq ø£ eTVü‰ |ü+&ç‘·T&Ó’q C…’qdü+Hê´dæì yê<ä+˝À z&ç+∫Hês¡≥.

dü÷sê´düÔeTj·T+ ◊q+<äTq uÛÀ»q+ #j·Tqqï Ä |ü+&ç‘· dü+Hê´dæøÏ

‘·eT sTT+Ï eTT+<äTqï ì+ãeèø£å+ô|’q ns¡Tÿì nq>± dü÷s¡T´ì

#·÷|æ+∫ uÛÀ»q+ #ùd≥≥T¢ n+^ø£]+|üCÒdæq+<äTq Äj·Tq≈£î

ì+u≤s¡ÿ, ì+u≤~‘· nH ù|s¡T¢ @s¡Œ&Ü¶j·T≥. Vü≤èw”πøX+ kÕ«$T

•yêq+<äT\T Ä+Á<Ûä<X+ >√<ëeØrs¡+ yÓ’&É÷s¡ |ü≥ºD+˝À Á‘Ó’*+>∑

Áu≤Vü≤àDT\T »j·T+r ns¡TDeTTì <ä+|ü‘·T\ dü+‘êqyÓTÆq Äj·Tq

11.12e X‘êu≤› À¢ ñ+&çq yê&Éì Äj·TqqT ì+u≤s¡ÿ, ìj·Te÷

q+<ë#ês¡ , Vü≤]Á|æj·÷ #ês¡T´\H eT÷&ÉT ù|s¡¢‘√ |æ ÒÃyês¡ì

nHêïs¡T. ñ|üqj·Tq+ ‘·s¡Tyê‘· ‘·*¢<ä+Á&ÉT ˝≤j·TqqT y˚<ä

y<ë+>∑eTT\T düeTdüÔXÊgeTT\T Hs¡TÃø√e≥+ ø√dü+ ãTTw”πøX+

|ü+|æHês¡˙, leTVü‰$wüßíe⁄ n+XÊe‘ês¡yÓTÆq Äj·Tq. ∫qï

ej·TdüT‡˝ÀH˚ düeTdüÔ $<ä´\TH˚]Ã ÁãVü≤à#ê]>±H˚ ñ+&çHê&É˙,

yÓ’wüíeeT‘·+ yê´|æ+|üCÒdæHê&É nHêïs¡T.

ì+u≤s¡Tÿ\T düø£\ dü<äTZD dü+|üqTï\T— <äj·T, ø±s¡TD´+,

bÕ$Á‘· +, Áù|eT eT÷ØÔuÛÑ$+∫q eTVü‰‘·Tà\T, ì+ãÁ>±eT+˝À

rÁe‘·|üdüT‡ #˚dæ leTVü‰$wüßíe⁄qT kÕøå±‘·ÿ]+|üCÒdüT≈£îqï

eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T, ì+ã Á>±eT+˝ÀH˚ Äj·Tq nH˚ø£ eTVæ≤eT\T

Á|ü<ä]Ù+∫ yÓ’wüíeeT‘·+ Á|ü#ês¡+ #˚dæHês¡T. á eT‘·+yê]øÏ

ì+ãÁ>±eT+ Á|ü<Ûëq πø+Á<ä+, ¬s+&Ée ô|<ä›πø+Á<ä+ sêC≤kÕúHé Àì

kÕ˝…e÷u≤<äT, nø£ÿ&É Äj·Tq eT+~s¡+ ≈£L&É ñqï~. á

eT‘·+yê]øÏ q+<äÁ>±eT+, ãsê‡Hê, >√es¡∆q+, ì+ã Á>±eT+

Á|ü<Ûëqπø+Á<ë\T Ç+ø£qT Áe»uÛÑ÷$T, ø±sê, uÛÑs¡‘Y|üPsY, C…’|üPsY,

CÀ<Ûé|üPsY, >∑e˝≤´sY, ãTsê›«Hé, eT<Ûä uÛ≤s¡‘·+, _Vü‰sY, ˇ]kÕ‡,

27

|ü•ÃeT u…+>± Ÿ\˝À á eT‘êqTj·÷j·TT \~Ûø£dü+U≤´≈£î\T. M]øÏ

sê<Ûëø£èwüí j·TT>∑fi¯eT÷s¡TÔ ≤sê<ÛäT´\T. uÛ≤>∑e‘·+ Á|ü<∏ëqÁ>∑+<∏ä+.

Áe»uÛÑ÷$T #·T≥Tº 168 yÓTÆfió¢ |ü]Áø£eT+ #j·T≥+ ì+ãÁ>±eT+

<ä]Ù+#·≥+ Á|ü<Ûëq ø£s¡ÔeéTT\T. X¯+ø£s¡T\T πøe˝≤<Ó’«‘·+,

sêe÷qTE\T $•cÕº<Ó’«‘·+, eT<Ûë«#ês¡T´\T <Ó’«‘·+, e\¢uÛ≤

#ês¡T´\T Xó<ë∆<Ó’«‘·+, ì+u≤s¡Tÿ\T <Ó’«‘ê<ÛÓ’«‘·+ dæ<ë∆+‘·eTT\qT

kÕú|æ+∫q eTVü‰‘·Tà\T. Ms¡+<äs¡÷ >=|üŒyêπs. ø£s¡T m≈£îÿe ø£s¡T

‘·≈£îÿe nì #Ó|üŒ≥+ ‘·|ü . ˇø=ÿø£ÿ s=ø=ÿø£ÿ e÷sêZìï Äj·÷

ø±˝≤\≈£î nqT>∑TD+>± kÕú|æ+∫ Á|ü#ês¡+#dæ Á|ü»\qT #Ó’‘·q´

e+‘·T\T>± ~~›r]Ãq eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\T. _\«|üø£åÁ>±eT+ #·T≥Tºqï

_˝≤«≥$˝À •e⁄ì _\«|üÁ‘ê\‘√ n]Ã+∫ <Ûë´ì+∫ •yêqTÁ>∑Vü≤+

bı+~q q\TZs¡T ≈£îe÷s¡T\ nqTÁ>∑Vü≤+‘√ ÁãVü≤à$<ë´ bÕs¡>∑T …’q

eTVü‰‘·Tà\T ì+u≤s¡Tÿ\T. ø£qTø£H yê]~ ≈£îe÷s¡ dü+Á|ü<ëj·T

eTHêïs¡T. sêe÷qT»<äs¡Ùq+˝Àe … ì+u≤s¡ÿ<äs¡Ùq+˝ÀqT ∫‘·TÔ,

n∫‘·TÔ, áX«s¡T&ÉT eT÷&ÉT ‘·‘·Ô«eTT\T. ì+u≤s¡Tÿ\T, le\¢uÛÑT\T

‘Ó\T>∑Tyê¬s’Hê Ms¡T kÕú|æ+∫q eT‘ê\≈£î Ä+Á<Ûä<X+˝À Á|ü#ês¡+

˝Ò<äT. uÛ≤>∑e‘·eT‘·+ ù|s¡T‘√ Á|üU≤´‹#Ó+~q á eT‘êìøÏ

ì+u≤s¡Tÿ\T ÁãVü≤àdü÷Á‘ê\ô|’ Áyêdæq y<ë+‘· bÕ]C≤‘· kÂs¡uÛÑ+,

<Ó’«‘ê<Ó’«‘· dæ<ë∆+‘êìï Á|üe∫+# lø£èwüí düÔesê»+ nH 25 XÀ¢ø±\T,

18 XÀ¢ø±\Tqï eT+Á‘· s¡Vü≤dü c˛&Éo (>√bÕ\ ncÕº<äXÊø£ås¡eT+Á‘·

yêÚ≤´q+), dæ<ë∆+‘· Á|ü‹bÕ<äø£eTT …’q <äX 10 XÀ¢ø±\T, eTT≈£î+<ä

Xs¡DeT+Á‘·s¡Vü≤dü + #Óù|Œ Á|ü|üqïø£\Œe©¢, ‘ê yêø±´s¡ú+, dü<ë#ês¡

Á|üø±X¯+ eTTKýÓTÆq Á>∑+<∏ë\T. >√bÕ\ eT+Á‘êìï, eTT≈£î+<ä

eT+Á‘êìï Hês¡<äeTVü≤s¡T¸ Ò ì+u≤s¡Tÿ\≈£î ñ|ü <•+∫Hês¡≥.

ì+u≤s¡Tÿ\T

28


ì+u≤s¡Tÿ\ •wüß´˝À¢ eTTKT´\T lìyêkÕ#ês¡T´\T, W<äT+ãsê

#ês¡T´\T, >ös¡eTTU≤#ês¡T´\T, \ø£åàD uÛÑ≤º#ês¡T´\T. á eT‘·+˝À

Á|üdæ<ë∆#ês¡´ |ü⁄s¡Twüß\T |ü⁄s¡Tc˛‘·Ôe÷#ês¡T´\T, <˚yê#ês¡T´\T,

düT+<äs¡ uÛÑ≤º#ês¡T´\T, πøXeø±oàØ. á πøXe ø±oàØ>±] •wüß´˝À¢

n‘·´+‘· Á|üdæ<äT∆&ÉT, eT<ÛäTs¡uÛ≤y√bÕdü≈£î&ÉT luÛÑ≥º|ü+&ç‘·T&ÉT.

Äj·Tq lø£èwüí |üs¡e÷‘·Tàì sêdü©˝≤kÂ+<äsê´ìï nqTuÛÑ$+∫q

<ÛäqT´&ÉT— ì+u≤s¡ÿ dü+Á|ü<ëj·T+˝À Á|ü»uÛ≤wü À nHø£s¡#·q\T#dæq

eTVü‰|ü+&ç‘·ø£$. ì+u≤s¡ÿ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q lVü≤]<ëdü

kÕ«$T e÷<ÛäTs¡ uÛ≤yêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫Ã >√|”uÛ≤e+<ë«sê kÕ<ÛäHê

e÷sêZìï @s¡Œs¡∫q |ü⁄D´|ü⁄s¡Twüß&ÉT. eTVü‰>±j·T≈£î&ÉT uÛÑ≈£îÔ&É÷

◊q Vü≤]<ëdükÕ«$T yê] •wüß´&˚ dü+^‘·düÁe÷Ÿ ‘êHéùdHé

á dü+Á|ü<ëj·T+˝À dü+kÕs¡<äX˝À HêHê‘·àø£yÓTÆq Je⁄ìø°, @ø±‘·àø£

yÓTÆq ÁãVü≤à≈£î uÛÒ<ä+ ñ+~. eTTø£Ô<äX˝À #Ó’‘·Hê´‘·àø£‘· e\q á

¬s+&ç+Ïø° uÛÒ<ä+ Ò<äT. n+<äTπø Bìì uÛÒ<ëuÛÒ<ä dæ<ë∆+‘·eT+≤s¡T.

u≤<äsêj·TDT\≈£î |üPs¡«yT á uÛÒ<ëuÛÒ<ä dæ<ë∆+‘êìï W&ÉT˝À$T,

nXàs¡<∏äT´\T Á|üe]Ô+|üCÒdæHês¡≥. nXàs¡<∏ë´#ês¡T´\T ø±s¡D≤‘·àHê

JeÁãVü≤à\≈£î @ø£‘·«eTTqï<ä , ø±sê´‘·àHê nHø£‘·« eTTqï<ä

dæ<ë∆+rø£]+∫Hês¡T. ø±s¡D≤‘·àHê ã+>±sêìø° ÄuÛÑs¡D≤\≈£î

@ø£‘·«+, ø±s¡´s¡÷|ü+˝À nH˚ø£‘·«+. ªªø±s¡´s¡÷ù|D HêHê‘·«+,

nuÛÒ<ä' ø±s¡D≤‘·àHê ùV≤e÷‘·àHê j·T<∏ë -uÛÒ<ä', ≈£î+&É ≤<ë´‘·àHê

_Û<ëμμ ÁãVü≤à dü>∑TD dü«s¡÷|ü⁄&ÉT, ÁbÕø£è‘·<√wüs¡Væ≤‘·T&ÉT, düeTdüÔ

ø£ ≤´D >∑TDdü+|üqTï&ÉT, Äj·TH ø£eT Òø£åDT&ÉT, lø£èwüßí&ÉT, lVü≤].

ì+u≤s¡ÿ dü+Á|ü<ëj·T+˝À j·TT>∑fi¯eT÷s¡TÔ bÕdüq≈£î $•wüºkÕúq+

ñqï~. sê<ÛësêDÏ düπs«X«s¡T&Ó’q lø£èwüßíì Vü‰¢~˙XøÏÔ— |üs¡ø°j·T ø±<äT.

29

dü«uÛ≤e‘√ -bÕdüÔdüeTdüÔ<√wü eTX‚wüø£ ≤´D>∑TD…Æø£sê•yéTˆ

eP´Vü‰+–q+ ÁãVü≤à|üs¡+ eπsD´+ <Ûë´jTeT ø£èwüí+ ø£eT Òø£åD+ Vü≤]yéTˆˆ

n+π>‘·T yêyT eèwüuÛ≤qTC≤+ eTT<ë, $sê»e÷Hê eTqTs¡÷|ükÂuÛÑ>±yéTˆ

düFdüVü≤Áôd’' |ü]ùd$‘ê+ dü<ë, düàπseT <M+ düø£ Òwüºø±eT<ëyéTˆˆ

|ü⁄s¡Twü dü÷ø£Ô+˝Àì ªªlX¯Ã‘˚ \ø°ÎX¯Ã |ü‘Íï´μμ nH <ëì˝Àì

l sê<Ûë<$>±qT, \ø°Î<$ s¡TøÏàDÏ>±qT ne‘·]+∫Hês¡T. yÓ’wüíe

dü+Á|ü<ëj·÷\ìï+Ï˝À X¯s¡D≤>∑‹øÏ n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ñqï~.

<äX¯XÀ¢ø° °ø£ À Vü≤]yê´kÕ#ês¡T´\T ªª‘·kÕà‘Y ø£èwüí @e |üs√ <e',

‘·+ <Ûë´jT‘Y, ‘·+ s¡ùd‘Y, ‘·+ uÛÑCÒ‘Y, ‘·+ j·TCÒ‘Y, z+ ‘·‘·‡~‹μμ

nHêïs¡T. lø£èwüí ÁbÕ|æÔøÏ uÛÑøÏÔj˚T n‘·T´‘·ÔeT kÕ<Ûäq+. e÷qe⁄\˝À

1) XÊ+‘· 2) <ëdü 3) düK´ 4) yê‘·‡\´, ñ»®«\ uÛ≤yê\T>± uÛÑøÏÔ

dü÷Œ ¤]Ô ø£\T>∑T‘·T+~. ì+u≤s¡ÿeT‘êìø° >ö&ûj·T yÓ ’wü íe

dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #ê˝≤ b˛*ø£\Tqï$. ì+u≤s¡ÿ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ,

Vü≤+dü dü+Á|ü<ëj·TeTì, <˚e]¸ dü+Á|ü<ëj·TeTì, düqø±~

dü+Á|ü<ëj·TeTì eT]ø=ìï ù|s¡T¢. ì+u≤s¡ÿ eT‘êqT j·÷j·TT\≈£î

sê<Ûëø£èwü í j·TT>∑fi¯eT÷s¡TÔ\T, e\¢uÛ ÑeT‘êqT j·÷j·TT\≈£î

u≤\ø£èwüßí&ÉT Äsê<ÛäT´\T.

dü|üÔ–] 1973 pHé dü+∫ø£ À R Padmanabhan B.A; B.T.,

Vellore-12 Ç+ ¢wüß˝À ˇø£ ∫qïyê´dü+ Á|üø£Ï+∫Hês¡T— <ëì

kÕsê+X¯+. Ä+Á<Ûä<˚X¯+ >√<ëeØ rsêq yÓ’&É÷s¡´|ü≥ºD+˝À

ns¡TDeTTì »j·T+r<˚$ nH˚ Áu≤Vü≤àD <ä+|ü‘·T\≈£î 11e

X¯‘êã›+˝À |ü⁄Ïºq ne‘ês¡|ü⁄s¡Twüß&ÉT ìj·Te÷q+<äT&ÉT. yêπs

ì+u≤s¡Tÿ\T

30


ì+u≤sêÿ#ês¡T´\ ù|s¡T‘√ Á|üdæ<äT∆ …’Hês¡T. eTôVA»®«\ eT÷s¡TÔ …’

yÓ*–q Ä~X+ø£s¡T\T uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\ ‘·s¡Tyê‘· |ü⁄Ïºq á

eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT, ‘·s¡Tyê‘· ø±˝≤q u…+>±˝ŸqT sêe÷q+<äT\T,

>∑Ts¡THêqø |ü+C≤uŸqT yÓ*–+∫q≥T¢ ‘Ó\T>∑T<XÊìï yÓ*–+∫Hês¡T.

e\¢uÛ≤#ês¡T´\T, #Ó ’‘·q´ eTVü‰Á|üuÛ ÑTe⁄\e˝… uÛ ÑøÏ Ô>∑+>∑\T

bÕ]+∫Hês¡T. dü+Á|ü<ëj·T yê<äT˝≤j·TqqT dü÷s¡´uÛÑ>∑yêqTì

ne‘ês¡eT+≤s¡T. dü«j·T+>± Hês¡<äeTVü‰eTTqT˝Ò, ìj·Te÷

q+<äT\≈£î >√bÕ\eT+Á‘· eTT|ü<•+∫ lø£èwüí |üs¡e÷‘·Tàì n]Ã+#

$<Ûëq+ uÀ~Û+∫Hês¡T. Ä ø±\+˝À >√<ëeØ &Ó ≤º À C…’qT\~Ûø£+>±

ñ+&çHês¡T. ìj·Te÷q+<äT ˝§ø£Hê&=ø£ Á|üdæ<ä∆ C…’qeTTì‘√

yê~düTÔ+&É>± dü÷s¡T´&ÉdüÔ$T+∫Hê&ÉT. ìj·Te÷q+<äT ≤C…’qeTTìì

‘·eT Ä‹<∏ä´+ d”«ø£]+#· e\dæ+~>± ÁbÕ]úùdÔ Ábı<äT› ≈£î+øÏq

‘·s¡Tyê‘· C…’qT\+ uÛÀ»q+ #j·TeTì MT≈£î ‘Ó*j·T<ë nHêï&ÉT.

∫qïuÀsTTq ìj·Te÷q+<äT&ÉT ¬s+&ÉT ì$TcÕ\T <Ûë´qeT>∑Tï&Ó’Hê&ÉT.

düMTbÕq>∑\ ì+ã (y˚|ü) eèø£å+ô|’ dü÷s¡T´&ÉT >√#·]+∫Hê&ÉT.

dü÷s¡T´&ÉdüÔ$T+#· Ò<äì C…’qeTTì uÛÀ»q+ #dæ b˛sTTHê&ÉT. á

n<äT“¤‘·+ lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tàì nqTÁ>∑Vü≤eTì ìj·Te÷q+<äT\T

|üs¡e÷q+<ä+ bı+~Hês¡T. á n<äT“¤‘· dü+|òüT≥q+ »]–q|üŒÏ

qT+&ç ìj·Te÷q+<äT\qT ì+u≤sêÿ#ês¡T´\H˚yês¡T. Äj·TqqT

dü÷s¡T´ì ne‘ês¡+>± ø=*#yês¡T. yês¡T s¡∫+∫q ô|≈£îÿ ø£è‘·T\˝À,

ÁãVü≤àdü÷Á‘·uÛ≤wü +, bÕ]C≤‘· kÂs¡uÛÑ+ #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq$. yês¡T

<Ó’«‘ê<Ó’«‘·eTT\ düeTq«j·T+ #˚dæHês¡T. yê] e÷sêZqTj·÷j·TT

\+<äs¡÷ sê<Ûëø£èwüßí\qT ñbÕdækÕÔs¡T. eT<ÛäTsêãè+<ëeHê˝À¢qT

Ç‘·s¡Á‘· lø£èwüí eT+~sê˝À¢qT Äj·Tq #Ó|æŒqfÒ¢ #kÕÔs¡T. yê]øÏ

31

uÛ≤>∑e‘·yT eTTK´yÓTÆq Á>∑+<∏ä+. yês¡T uÛ≤>∑e‘·+˝Àì lø£èwüßíì

©\\T uÀ~Û+#yês¡T. e\¢uÛ≤#ês¡T´\T ‘·Tø±sê+e … uÛÑ>∑eÁ‘ŒeTjT

eT‘·eTì, ns¡ÃqeTT, dü«#·Ã¤Vü≤è<äj·TeTT, düeTdüÔ ÁbÕDT\jÓT&É

Áù|eTj˚T eTTK´eTT\Hêïs¡T. <˚X¯+ n\¢ø£˝À¢\+>± ñ+&çq Ä

ø±\+˝À m+‘· <ä÷s¡yÓTÆHê yês¡T ø±*q&Éø£H ‹]–Hês¡T _Ûøå±qïyT

‹Hêïs¡T... zø£ècÕí ÁbÕDÏùdeπø qqTï $ìjÓ÷–+#·TeT˙, Hê

eTqdüT‡ Áù|eT‘√ ì+|ü⁄eT˙, HêH√≥ eT+∫ e÷≥ Ò sêìeTà˙

ÁbÕ]ú+#yês¡T. lyês¡T y<ë+‘·eT‘êìøÏ |ü⁄qs¡TJ®eq+ ø£*–+∫

Hês¡T. ì+u≤s¡Tÿ\T sê~Ûø±<$ì düTÔ‹+∫q XÀ¢ø±\T : `

XÀ¢ ˆdü<ë sê~Ûø±HêeT õVü‰«Á>∑‘·' kÕ´‘Y, dü<ë sê~Ûø±s¡÷|ü eT<Ûä ø£åe÷kÕÔyéTˆ

ÁXó‘ sê~Ûø±ø°]Ô s¡+‘·' dü«uÛ≤y, >∑TD√ sê~Ûø±j·÷' Á|æj·÷j·÷düTÔ <ùV≤ˆˆ

XÀ¢ ˆqeTùdÔ Á•jÓÆT sê~Ûø±jÓÆT |üsêjÓÆT, qeTùdÔ qeTùdÔ eTT≈£î+<äÁ|æj·÷jÓÆTˆ

dü<ëq+<äs¡÷ù| Á|üd”<ä‘·«eTqÔ', Á|üø±X‚ düTŒ¤s¡ Ô eTT≈£î+<e kÕs¡úyéT ˆ

Ä<Ûës¡eTT\T

1) ne‘ês¡‘·‘·Ô« $y#·q, Ä#ês¡ ø=‘·Ô|ü*¢ Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄ 1998

2) A.S.Á|ükÕ<é, >∑T+≥÷s¡T ` |ü+|æ+∫q düe÷#ês¡+

3) Ä+Á<Ûä $C≤„q düs¡«dü«eTT ` @&Ée dü+|ü⁄≥eTT ` 1962

ì+u≤s¡Tÿ\T

32


4. dæ+Vü≤–] ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

(13, 14 X¯‘êã›eTT\T)

Ä+Á<Ûäe#·q π>j·Tyêvàj·T Á|ü<∏äe÷#ês¡T´&ÉT, #ê‘·Ts¡¢ø£åÁ>∑+<∏ä

dü+ø°s¡Ôq s¡#·sTT‘·, ‘·q bÕ≥\‘√ dæ+Vü‰#·\kÕ«$Tì Á|ü‘· ø£å+

#sTT+#·Tø=ì Hê≥´e÷&ç+∫q |üs¡eT uÛ≤>∑e‘·T&ÉT ø£èwüíe÷#ês¡T´\T.

Äj·Tq »qàÁ|ü<X+ »qqø±\+ Ç<ä$T‘·ú+>± ‘Ó*j·Te⁄. Äj·Tq

s¡∫+∫q Á>∑+<∏ë\T, sê–πs≈£î\ô|’ #ÓøÏÿ+∫q #ê‘·Ts¡¢ø£åÁ>∑+<∏ä+

dü+ø°s¡Ôq ÒyÓTÆb˛sTTqy√ ‘Ó*j·T<äT. Äj·÷ |ü+&ç‘·|ü]XÀ<Ûä≈£î\T

dæ+Vü≤–] e#·qeTT\ ù|s¡T‘√ Á|üø£Ï+∫q$ 250øÏ $T+#·e⁄.

l ì&ÉT<äy√\T yÓ+ø£≥sêe⁄>±s¡T (uÛ≤s¡‹`bÕ]úe uÛ≤Á<ä|ü<ä+)

l ‹e÷àeE®\ ø√<ä+&ÉsêeTj·T´>±s¡T (uÛ≤s¡‹`q+<äqyÓ’XÊK+)

ø£èwü íe÷#ês¡T´\T ø±ø£‹ Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì (1295`1323)

ø±\+yê&ÉHêïs¡T. ì&ÉT<äy√\T yÓ+ø£≥sêe⁄>±s¡T ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

33

»ìà+∫q dü+‘·÷s¡ Á>±eT+ ‘·$Tfi <X+˝Àì~ ø±e#·TÃqHêïs¡T.

á $wüj·TyÓTÆ $X‚wü|ü]XÀ<Ûäq #˚dæq Ä#ês¡ myéT. ≈£î\X‚Ks¡

sêe⁄>±s¡T, Ï.|æ. sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T>±s¡T, Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì

düeTø±©q‘·«+ n+^ø£]+∫Hê »qà‹~∏ >∑T]+∫ n_Û»q+ >∑T]+∫

_ÛHêï_ÛÁbÕj·TeTT\T Á|üø£Ï+∫Hês¡T. ≈£î\X‚Ks¡sêe⁄>±s¡T

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T eTVü≤ã÷uŸq>∑s¡+ õ˝≤¢ ø£|üŒÏ dü+‘·÷s¡T áHêÏ

dü+‘·ePs¡T Á>±eT+˝À |ü⁄Ïºj·TT+≤s¡˙, Äj·Tq bı+~+∫q

ø£\÷¢s¡T Á>±eT+ ≈£L&É eTVü≤ã÷uŸq>∑s¡+ õ˝≤¢ À ñ+<ä nHêïs¡T.

sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T>±s¡T dæ+Vü‰#·\+ düMTbÕq>∑\ dü+‘·\÷πs

n\HêÏ dü+‘·÷s¡Hêïs¡T. Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT ø£èwüíe÷#ês¡T´\qT

dü‘·ÿ]+∫ ø£qø£–]d”eT˝À @ã~ Á>±e÷\T Ç∫Ãq≥T¢ dæ<∆X¯«s¡

#·]Á‘·+ ù|s=ÿ+fÒ Ä ø£qø£–]d”eT HÏ ø£ì–] ø±e#·TÃqì eT]jÓTTø£

s¡÷Væ≤+∫Hês¡T. n+‘·s¡+>∑ kÕøå±´\qTãÏº ø£èwüíe÷#ês¡T´\

‘·*¢<ä+Á&ÉT\T \ø£ÎeTà Hêsêj·TDj·T´\T, Äj·Tq dæ+Vü≤–]kÕ«$T

dü+ø°s¡Ôqs¡#·q≈£î ñ|üÁø£$T+∫ Hê&ÉT. q÷q÷>∑TMTkÕ\‘√ c˛&ÉX

ø£fi≤|üPs¡Tí&Ó ’q #·+Á<äTìe˝… Äfi≤«s¡T˝À¢ $Á|üHêsêj·TDTì,

Ä#ês¡T´˝À¢ uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\qT ‘·\|æ+# kÂ+<äs¡ +‘√ Äj·Tq

bÕ&ÉT‘·T+fÒ ns¡Ãø£kÕ«eTT\T, nø£ÿ&ç ô|<ä›\T j·÷Á‘·¬ø’ e#Ã uÛÑø£Ô>∑D+,

|üs¡«‘·+ ÁøÏ+<ä |ü …¢yêdüT\T yÓTÆeTs¡∫ $Hyês¡T. ˇø£Hê&ÉT sêÁ‹

ø£\˝À qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T esêVü≤s¡÷|ü+˝À e∫Ã ‘·qô|’ #ê‘·Ts¡¢ø£å

e#·q dü+ø°s¡Ôq yê≈£LŒ» #j·TTeTì ø√]Hê&ÉT. kÕ«$T ø√]ø£yTs¡≈£î

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘·q |ü<äTHês¡e jT≥ |üsêuÛÑedü+e‘·‡s¡ ÄcÕ&ÛÉ

X¯ó<ä∆ <ë«<ä•Hê&ÉT 24`6`1306 e#·q dü+ø°s¡Ôq\T s¡∫+#·≥+

ÁbÕs¡+_Û+∫Hê&ÉT. ø=Hêïfi¯fl≈£î ø£èwü íe÷#ês¡T´\ y˚Tqe÷eT

dæ+Vü≤–] ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

34


s¡+>±#ês¡T´\T dæ+Vü≤–]øÏ e∫Ã n‘·DÏí >∑T]Ô+∫ ‘·q _&É¶ì∫Ã

ô|+&ç¢ #˚dæHê&ÉT. Ä ô|+&ç¢øÏ esêVü≤ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T ≈£L&É

e∫ÃHê&É≥. ø£èwü íe÷#ês¡T´\ <ë+|ü‘·´+ dæ+Vü‰#·\+˝ÀH˚

ø=+‘·ø±\+ düTK+>± >∑&É∫+~. Ä <ä+|ü‘·T\≈£î ˇø£ |æ\¢yê&ÉT

≈£L&É |ü⁄ÏºHê&ÉT ø±ì <äTs¡<äèwüºeXeTTq #·ìb˛sTTHê&ÉT. esêVü≤

qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Ä\j·T+˝À #ê˝≤eT+~ <˚e<ëd”\T+&˚yês¡T.

ÁbÕNqø±\+˝À ô|<ä› ô|<ä› <˚efi≤˝À¢ <˚e<ëd”\T uÛÑ>∑e+‘·TìøÏ

Hê≥´ ¬ø’+ø£s¡´+ #˚j·T≥+ Ä#ês¡+. n≥Te+Ï <˚e<ëd”\˝À

Hê≥´yÓ’<äTwü´+ >∑\ ˇø£ nqTs¡÷|üe‹ì ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

eT≈£îÿe|ü&çHê&ÉT. Ä <e<ëdæ ≈£L&É eTVü‰uÛÑ≈£îÔ&ÉT n+<ä>±&ÉT ◊q

ø£èwüíe÷#ês¡T´\qT e\∫q~.

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T <˚e<ëdæ sTT+ÏøÏ sêø£b˛ø£\T kÕ–+∫Hê

n‘·ì uÛÑøÏÔøÏ, s¡#·Hê yê´dü+>±ìøÏ uÛÑ>∑e‘·ÿè|ü≈£î mÏº ˝À≥T

ø£\T>∑˝Ò<äT. Äj·Tq U≤´‹ <˚X¯eT+‘·≥ ÁbÕøÏq~. ˇø£kÕ]

Äj·TqqT <ä]Ù+#·e˝…qì nôVA_\ qeHês¡dæ+VüQ\ Hê≥´

$H√<äT\T, bı‘·ø£eT÷] uÛ≤>∑e‘·T\T Hêsêj·TDj·T´, Wãfij·T´,

n#·T´‘·j·T´, \ø£Îj·T´, #ÓqïeTj·T´ k˛<äs¡T\T dæ+Vü‰#·\+

e∫ÃHês¡T. yês¡T |ü≥+ |üìï nôVA_\kÕ«$T dü+ø°s¡Ôq n_Ûqj·T

|üPs¡«ø£+>± Á|ü<ä]Ù+#yês¡T. dæ+Vü‰#·\+˝À yês¡T ø£èwüüíe÷#ês¡T´\

sTT\T¢ yÓ<äøÏyÓ<äøÏ ∫es¡ø± <e<ëdæ sTT+ÏøÏ e∫Ã ø£èwüíe÷#ês¡T´

\qT >∑Ts¡TÔ|ü≥º˝Òø£ Äj·TqH˚ Ä#ês¡T´\yê] C≤&É\&ç–Hês¡T.

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T #ê˝≤ >=|üŒ uÛÑ≈£îÔ\T uÛÑ>∑e+‘·Tì 11e ne‘ês¡

eTì $ì #ê˝≤<ä÷s¡+ qT+&ç e∫ÃHêeTHêïs¡T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

yês¡T ≈£L&É bı‘·ø£eT÷] uÛ≤>∑e‘·T\ >∑÷]Ã, yê] dü+^‘ê_Û

35

qj·÷\≈£î nôVA_\ Hês¡dæ+VüQ&ÉT Äq+~+# yê&Éì $q≥+

#‘· n|üŒÏ ‘·q <äTdæú‹øÏ ˝À˝Àq e>∑∫Hê&ÉT. ø£èwüíe÷#ês¡T´\

sTT\T¢ #·÷|ækÕÔqT s¡+&Éì yê]ì ‘√&=ÿìb˛‘·÷ ˇø£#√≥ yê]ì

ì*|æ ‘êqT eTT+<äT>± b˛sTT ‘·\yÓ+Á≥Tø£\T, MTdüeTT\T

ø=]–+#·Tø=ì $sê– ywü+‘√ Ä uÛ≤>∑e‘·T\qT ø£\TdüT≈£îHêï&ÉT.

ˇø£]H=ø£s¡T dü>ös¡e+>± dü+uÛ≤$+#·T≈£îHêïs¡T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T

uÛ≤>∑e‘·T\ Hê≥´$H√<ä+ #·÷∫ |üs¡e÷q+<äuÛÑ]‘·T˝…’Hês¡T.

ø£èwüíe÷#ês¡T´\ dü+ø°s¡Ôq+ $ì uÛ≤>∑e‘·T\T <ÛäqT´\yÓTÆHêeTHêïs¡T.

ˇø£ |üdæu≤\Tì s¡÷|ü+˝À qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T e∫Ã bı‘·ø£eT÷]

uÛ≤>∑e‘·T\ Hê≥´$H√<ä+ #·÷∫Hês¡T. u≤\Tì s¡÷|ü+˝À e∫Ã

uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT uÛ≤>∑e‘·T\ Hê≥´+ ø£èwüíe÷#ês¡T´\ dü+^‘·+

$q≥+ >∑T]Ô+∫q Ä ñuÛÑj·TT\T, MT eT÷\+>±H uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT

e∫ÃHê&É+fÒ ø±<äT MTeT÷\+ >±H˚ e∫ÃHê&Éì ˇø£]H=ø£s¡T

>ös¡$+#·T≈£îHêïs¡T. ‘êqT <e<ëdæ sTT+À¢ ñ+&É≥+ bı‘·ø£eT÷]

uÛ≤>∑e‘·T\T m]–q≥T¢ >∑T]Ô+∫q ø£èwüíe÷#ês¡T´\T dæ>∑TZ|ü&ç

yÓ’sê>∑ + |üPìHês¡T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘êeTT n|üŒÏøÏ #ê‘·Ts¡¢ø£å

e#·q dü+ø°s¡Ôq˝À¢ Ç+ø£qT \ø£åjTã~y\T Áyêj·Te\dæ j·TTqï≥T¢

bı‘·ø£eT÷] uÛ≤>∑e‘·T\≈£î #Ó|æŒHês¡T.

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T dü+ø°s¡Ôq\T bÕ&ÉT‘·T+fÒ dæ+Vü≤–]kÕ«$T

|òüT+≥+‘√ Áyêùdyê&Éì Á|ür‹. uÛÑ≈£îÔ\bÕ≥\T uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT

Áyêj·T≥+ eTq+ #ê˝≤eT+~ uÛÑø£Ôø£e⁄\ #·]Á‘· À¢ #·÷kÕÔeTT.

leTHêïsêj·TDT&ÉT ‘·q |üs¡àHÓ+≥T nÁ&ÉdüT ªªeT<ä“¤ø±Ô' j·TÁ‘·

>±j·T+‹ ‘·Á‘· ‹cÕ˜$T Hês¡<äμμ nì #Ó|æŒq≥T¢ uÛ≤s¡rj·TuÛÑø£Ô

|üs¡+|üs¡#·]Á‘· À¢ #·÷kÕÔeTT. ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À Ä dü+ø°s¡Ôq\˙ï


36


sê–πs≈£î\ô|’ #ÓøÏÿ+∫ dæ+Vü‰#·\+ uÛ≤+&Ü >±s¡+˝À uÛÑÁ<ä|üs¡∫Hês¡≥.

‘êfiflbÕø£yê] ns¡ ‹s¡TeT\ l yÓ+ø£fÒX«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+˝À

ñ+&çq≥T¢ dæ+Vü‰#·\+ ˝À ≈£L&É ø£èwüíe÷#ês¡T´\ dü+ø°s¡Ôq

uÛ≤+&Ü>±s¡+ ñ+&˚~ ø±uÀ\T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘·eT dü+ø°s¡Ôq\T

bÕ&ÉT‘·÷ dæ+Vü‰#·\+, zs¡T>∑\T¢, ls¡+>∑+˝À J$‘·+ >∑&É|æq≥T¢

◊‹Vü≤´eTT\Tqï$. dü+‘·÷s¡T˝À ø£èwüíe÷#ês¡T´\ ‘·eTTà&ÉT

nq+‘ê#ês¡T´\T ˇø£ s¡»ø£Ád”Ô‘√ bı+<äT #˚düTÔ+fÒ ˇø£Hê&ÉT

ÄyÓT uÛÑs¡Ô #·÷∫ Ä sTTs¡Te⁄]˙ bı&ç∫ #·+|æHê&ÉT. Xe<äVü≤HêìøÏ

dü+‘·÷s¡T Áu≤Vü≤àD´+ düVü≤ø£]+#·ø£b˛‘˚ Ä yês¡ Ô‘Ó*dæ

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T dü«j·T+>± b˛sTT yêdüT<edü+ø°s¡Ôq+ #dæHês¡≥.

‘·eTTàì Xe+ ‘êHÓ’ ø£<ä*b˛sTT ∫‹˝À ø±*q<ä≥. dü+‘·÷s¡T

Áu≤Vü≤àD´+ ‘·~‘·s¡T\T n~ #·÷∫ ø£èwüíe÷#ês¡T´\ bÕ<ë\ô|’ã&ç

ø£åe÷s¡ŒD ø√]Hês¡T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘êeTT sê>∑<˚«cÕ\

ø£r‘·T˝…’q≥T¢ #Ó|æŒHês¡T. á yês¡Ô Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTìøÏ ‘Ó*dæ

ø£èwüíe÷#ês¡T´\qT zs¡T>∑\T¢≈£î s¡|æŒ+#·Tø=ì |üPõ+∫ ø£qø£–]

d”eT˝À Hê\ZeuÛ≤>∑+ 50 Á>±e÷\ô|’ n~Ûø±s¡+, ˇø£ Á>±eT+

nÁ>∑Vü‰s¡+>± Ç∫Ã dü‘·ÿ]+∫Hê&ÉT. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T dü+‘·÷s¡T≈£î

‹]–e∫Ã nø£ÿ&É ‘·q≈£îqï düs¡«dü«+ |ü+∫ô|Ïº Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ç∫Ãq

Á>±e÷\T @\T‘·÷ ø£\÷¢s¡H Á>±eT+ bı+~+∫Hês¡T. Ç+‘·ø±\+>±

‘êeTT s¡∫düTÔ+&çq qs¡Vü≤] dü+ø°s¡ Ôq\T #ê‘·Ts¡¢ø£ åÁ>∑+<∏ä+

sê– πs≈ £ î\ ô| ’ # Óø Ï ÿ+∫ lyÓ ’w ü íe ⁄\≈ £ î n‹eTTK´y Ó T Æq

ls¡+>∑πøåÁ‘·eTTq≈£î |üj·Tq yÓTÆHês¡T. sê»Á<äe´+ <äT]«ìjÓ÷>∑+

#dæ sê–πs≈£î\T #ÓøÏÿ+∫ ã+&É¢ô|’ ydüTø=ìb˛‘·THêï&Éì mes√

øÏ≥ºìyês¡T Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTìøÏ #Ó|æŒHês¡T. Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT Ä yês¡Ô\T

37

‘Ó∫Ãqyê]‘√ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T eTVü‰‘·Tà&ÉT, Äj·Tqπø~ sTTwüºyÓ÷

Hê≈£L n<˚ sTTwüºeTHêï&ÉT. XË’e⁄&Ó’q Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT yÓ’wüíe⁄&Ó’q

ø£èwüíe÷#ês¡T´\qT dü‘·ÿ]+#·≥+ Äj·Tq ÇcÕºìï >ös¡$+#·≥+

ÁbÕNHê+Á<Ûä sêE\ eT‘·kÕeTs¡dü eTTq≈£î ‘·–q≥T¢>±H ñ+~.

Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&Éqï e÷≥\T ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘Ó*dæø=ì yêdüT<e⁄ì

Äsê~Û+∫ ˇø£ ø°s¡Ôq #Ó|æŒ‘ zs¡T>∑\T¢ À ø£qø£es¡+ ≈£î]dæ+<ä≥.

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ls¡+>∑+ yÓ[flHês¡≥. n#·ÃÏqT+&ç eTs¡\

Ä+Á<Ûä<XÊìøÏ ‹]– e∫ÃHês√ Ò<√ ‘Ó*j·T<äT.

Ä+‘·]ø£ kÕøå±´\qTãÏº ø£èwüíe÷#ês¡T´\T nôVA_\+,

ls¡+>∑+, yÓ+ø£≤#·\+ ø±o <ë«s¡ø£ njÓ÷<Ûä , l |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTT

e+Ï |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T <ä]Ù+∫Hês¡T. ‘êfi¯flbÕø£ yê]ø£+f… #ê˝≤

eTT+<˚ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘·eT dü+ø°s¡ Ôq\T sê– πs≈£î\ô|’

#ÓøÏÿ+∫Hês¡T. Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+qT+&ç

>∑T≥º\ô|’q, sê‹düÔ+uÛ≤\ MT<ä, sê–πs≈£î\ô|’q #ê]Á‘·ø£ XÊdüHê\T

#ÓøÏÿ+∫qfÒ¢ ø£e⁄\ø±yê´\T ≈£L&É #ÓøÏÿ+# Ä#ês¡+ ñ+&çq~. $wüßí

dü+ø°s¡Ôqø±s¡T˝À¢ dæ+Vü≤–] ø£èwüíe÷#ês¡T´\T, ‘êfi¢bÕø£ ø£e⁄\T

á dü+Á|ü<ëj·÷ìï bÕÏ+∫Hês¡T. ø£èwüíe÷#ês¡T´\ s¡#·q\T>±

|ü]XÀ<Ûä≈£î\T >∑T]Ô+∫q$. 1) ø£èwüíe÷#ês¡ dü+ø°s¡ÔqeTT 2) ‘·T\d”

e÷Vü‰‘·à´eTT 3) sêeTHêe÷\T 4) sêe÷e‘ês¡ø£<∏ ä 5)

nq+‘ê#ês¡T´\ô|’ düàè‹ø±e´+ 6) qèdæ+Vü≤Hêe÷\T 7) sêeTHêeT

dü+ø°s¡ÔqeTT Äj·Tq s¡∫+∫q ø£è‘·T\˙ï eTq≈£î <äø£ÿ≈£b˛e≥+

$#ês¡ø£s¡+.

uÛÑø£ÔjÓ÷– ø£èwüíe÷#ês¡T´\T s¡∫+∫q nqTã+<Ûä ø£$‘ê«ìøÏ

#Ó+~q ‘êfi>∑+~Û e#·qeTT\T Ò<ë $qï|üeTT\T ø=ìï e÷Á‘·yT


38


Á|üø£Ï‘·yÓTÆq$. n$j·T˙ï dæ+Vü≤–] kÕ«$TqT<›•+∫ dü+uÀ~Û+∫q

e#·qeTT Ò. á e#·qeTT˝À¢ j·T‹sêE …’q uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\qT,

q÷‹qT+&ç ‘·q qT<ä∆]+∫ kÕøÏ dæ+Vü‰#·\kÕ«$Tø£]Œ+∫q

ø£èwüí≈£îe÷s¡T (≈£îyê«s¡T)\qT, ø£èwüíe÷#ês¡T´\T düà]+∫Hês¡T.

‘êfiflbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\T ‘·eT Xè+>±s¡ eT+»] l yÓ+ø£fÒX«s¡

kÕ«$TøÏ düeT]ŒùdÔ kÕ«$T ªªÄ&ÉT#·T |ü‘·ø£e÷ ø£qï\CÀ\, bÕ&É>±

Hê&Ó\¢ |üdæ_&É¶HÓ ’‹, Hê ø£èwüíe÷#ês¡T´ q<Ûë´‘·à$qT‹, sêø£

>=Hêïfiófl $s¡≈£îÔ+&ÉHÓ’‹, »>∑‹ ˙ Xè+>±s¡dü+ø°s¡ÔqeTT\, ø£>∑|ü&ç

eT+∫ ÁbÕj·T|ü⁄ yê&ÉHÓ’‹μμ qHêï&Éì nqïe÷#ês¡´ #·]Á‘· kÕø£å´+.

‘êfi¯flbÕø£ ‹s¡TyÓ+>∑fi¯Hê<∏äT&ÉT dü+ø°s¡Ôq \ø£åD Á>∑+<∏ä+˝À ªª<Ûäs¡

ø£ècÕí#êsê´~ø£, |ü]ø£*Œ‘·|ü<äeTT ‘êfiã+<Ûä#·Ã+<√, $s¡Væ≤‘·yÓT Æ

#·÷sêíK´+, ãs¡>∑T qìs¡T´ø£Ô HêeTuÛ≤dæ‘·eT>∑T#·THéμμ nì \ø£åD+

#Ó|æŒHê&ÉT. ‘êfiflbÕø£ ∫qïqï>±s¡T ‘·eT |üs¡eTjÓ÷– $˝≤dü+˝À

ªªXsƒ¡eT‘· sê<ë∆+‘· dü+Vü‰]jÓÆTq, Xsƒ¡ø√|üeTTì uÀ\T Xsƒ¡ø=|ü

eTÚì, y˚<ä+ãT ‘ÓqT>∑T >±$+∫ dü+kÕs¡ UÒ<ä+ãT e÷ìÃq

ø£èwüíe÷#ês¡T´μμ\qT düTÔ‹+∫Hê&ÉT. ø£èwüíe÷#ês¡T´\T uÛÑ>∑e

Á<ëe÷qTE\T dæ<ë∆+r ø£]+∫q $•cÕº<Ó’«‘· eT‘êqTj·÷sTT.

uÛÑ>∑Á‘˚ŒeT, X¯s¡D≤>∑‹, Á|ü|ü‹Ô yÓ’wüíe⁄\≈£î |üs¡yÓ÷ bÕ<˚j·TeTT\T.

mìï #·<äTe⁄\T #·~$Hê, mìï j·T»„eTT\T #dæHê, mìï |ü⁄D´

πøåÁ‘·eTT\T <ä]Ù+∫Hê $wüßí uÛÑøÏÔ Òìyê&ÉT Áu≤Vü≤àDT&Ó’Hê uÛÑøÏÔ >∑\

X¯«|ü#·Tì ø£+f… ‘·≈£îÿeyê&É , ≈£î\, Ád”Ô|ü⁄+$eø£å $wüßí uÛÑ≈£îÔ\≈£î

≈£L&É<ä˙, düs¡« düe÷q‘·«eTTqT #êÏqyêØ uÛÑø£ÔjÓ÷>∑T\T.

Äfi≤«s¡T\T, j·÷eTTqT\T, uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T, n+<äT≈£î

Á|üe÷DeTT. $eTs¡Ù≈£î\T ø£èwüíe÷#ês¡T´\ e#·qeTT\qT 1) l

39

yÓ’wüíeeT‘· dæ<ë∆+‘· Á|ü‹bÕ<äø£eTT\ì 2) |ü⁄sêD dü+ã+<ÛäT\ì

3) y˚<ë+‘·|üs¡eTT\ì 4) ˙‹uÀ<Ûäø£eTT\ì 5) d”«j·T #·]Á‘·

dü+ã+<ÛäT\ì $uÛÑõ+∫Hês¡T. ÇÏºyêì˝À eT#·TÃq≈£î ø=ìï.

1) ªª<yê! @&ÉT sêe÷j·TD+ãT\T, |ü<äTHÓì$T~ |ü⁄sêD+ãT\T,

<ë«<äXdüÿ+<ä+ãT\T, uÛÑ>∑eBZ‘·\T, düVü≤ÁdüHêeT+ãT\T, yÓTT<ä …’q$

#·~$πs$T, $ìπs$T, Áyêdæπs$T, dü+ø°s¡Ôq≈£î yÓj·T´e bÕ*+ÏøÏ

dü]sêe⁄. ø£&ÉeT dü+ø°s¡Ôq nH˚ø£kÕs¡T¢ $Hêïs¡T. Ç+<äT≈£î ‘·|üŒ<äT,

MT X¯+K#·Áø£+ãT ˝≤q, MT bÕ<ä|ü<äà+ãT˝≤q, Hêsêj·TD

Hêsêj·TD eT+Á‘·+ ãìπs$T <ä÷~ø=+&É\MT<ä e≥;»e÷Á‘·eT–ï

ôVAÁ‘·T&ÉT Á|üy˚•+∫q <ä>∑∆+u…’ b˛<ë! lyÓ’wüíe⁄ Ò Áu≤Vü≤àDT\T,

lyÓ’wüíe⁄ Ò ÇVü≤|üs¡kÕ<Ûä≈£î\T, jÓT≥¢qqïqT` ªªX«|ü#√|æ eTV”≤bÕ\

$wüßíuÛÑø√Ô ~«C≤~Ûø£'ˆ $wüßíuÛÑøÏÔ $V”≤qdüTÔj·T‹X¯Ã X¯«|ü#ê<ÛäeT'ˆˆμμ

nHÓ&ÉT yêø£ +ãT ©X«s¡T+&Üq‹∫Ãq yê&ÉT>±q MT <ëdüT\≈£î

≈£î\ >√Á‘·+ãT˝…qï H˚$TÏøÏ? e÷ j·T‹ sêe÷qT»eTTì

es¡eTT<ë‘ês¡T. nHê<∏ä|ü‹ jÓÆTq kÕ«MT dæ+Vü≤–] qs¡Vü≤Ø

qyÓ÷qyÓ÷ <äj·÷ìBÛ ˆ

2) <˚yê! ô|<ä›‘·q+ãT ùddæ $TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<äq+ÏHê

C≤+ãe+‘·T&ÉT MT düìï~ÛH j·TTHêï&. <yê! ãT~∆ì yÓT|æŒ+#Ó<ä

q+ÏHê $;ÛwüDT+&ÉT MT düìï~ÛH j·TTHêï&. <yê! ã+≥T<äq+ãT

ùddæ $TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<ä q+ÏHê, n+»HêdüT‘·T+&ÉT Vü≤qTeT+‘·T&ÉT

MT düìï~ÛH j·TTHêï&. <yê! rs¡ú+ãT˝≤&ç $TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<ä

q+ÏHê >∑+>±uÛÑyêì MT j·T+>∑Twü˜+ãT q+<˚ j·TT<ä“¤$+∫

j·TTqï<. <yê! Á|ü<äøÏåDeTT\T #dæ $TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<ä q+ÏHê


40


dü÷s¡ #·+Á<ë<äT\T MT düìï~ÛH j·TTHêïπs. <yê y<äy<äT´+&ÉyÓ’q

$TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<äq+ÏHê ÁãVü≤à MTHê_Ûø£eT\eT+<äT<ä“¤$+∫

j·TTHêï& <yê! ‘· Á|üã+<ÛäeTT\#‘· $TeTTà yÓT|æŒ+#Ó<äq+ÏHê

øÏqïs¡øÏ+|ü⁄s¡Twü >∑s¡T&É>∑+<Ûäs¡« düqø£düq+<äq düq‘·Tÿe÷s¡ |üs¡eT

uÛ≤>∑e‘·T\T Hês¡<ë<äT\T MT düìï~ÛH j·TTHêïπs... (ÇfÒ¢ eTVü‰\øÏåà,

uÛÑ÷<$, $<äTs¡, uÛÑs¡<ë«», Xã], s¡Tø±à+>∑<ä Á|üVü‰¢<ä, >∑s¡T&É,

<ë«s¡bÕ\, X‚cÕVæ≤ yÓTT<ä …’qyês¡T)... j·T‹ sêe÷qTC≤, nHê<∏ä|ü‹

kÕ«MT dæ+Vü≤–] qs¡Vü≤Ø qyÓ÷qyÓ÷ <äj·÷ìBÛμμ

3) <yê! |üs¡eTs¡Vü≤dü ø±]j·T>∑T |ü⁄s¡TcÕø±s¡ Á|üdüqTïì ‘·|ü

…qTï<äTs¡T. ÖøÏ≈£î …s¡T+>∑s¡T. nC≤„qT …’ sös¡yê~ qs¡ø£eTTqT+&ç

dü+#·]+#·T≥jT BìøÏ ø±s¡DeTT. qs¡Vü≤Ø bÕeqT&Ó’q j·T–ï

<e‘·qT eTTÏºq+ >±\<Ó ? Ä j·T|ü#ês¡eTT ø£åeTyÓÏºq+>±ì

bÕj·T<äT. nœ˝≤+&Éø√Ï düs¡«eTT düπs«X«s¡T e÷j·÷ø£*Œ‘·yT$T

#˚j·TT<äTeTì ìs¡|üsê~Ûì »+‘·Te⁄ \œ˝≤+&Éø√Ï düs¡«eTT

düπs«X«s¡T e÷j·Tø£*Œ‘·yT$T #j·TT<äTeTì ìs¡|üsê~Ûì »+‘·Te⁄

\œ˝≤+&É|üP]‘·eTT˝…’q$. »sêeTs¡D yê´<ÛäT\#˚‘· qø£ÿ≤

j·TqT#·Tqï$. ás¡¸´ ‘·>∑<äT. HÓ’s¡à˝≤´düŒ<äeTT˝…’q Ä‘·à\+<äT

>∑TD≤e>∑TDeTT\T ∫+‹+#·T≥ j·T$˙‹. düs¡«uÛÑ÷‘·<äj·÷ e´e>∑‘·

sê>∑<«wüeT‘·‡s¡ XeT<äe÷~ >∑TD+ãT …qï+&ÉT >∑\T>∑TH√! kÕ«MT

dæ+Vü≤–] qs¡Vü≤Ø qyÓ÷qyÓ÷ <äj·÷ìBÛ!μμ

4) <˚yê! ‘êqT>±ì <˚Vü≤eT+<äT ‘êqì <äT'K|ü&ÉT≥

j·T$<ë´πø¢X¯eTT, <˚Vü‰<äT\+<ä_Ûe÷qeTT e\q <äT'K|ü&ÉT≥

j·Tdæà‘êπø¢X¯eTT, $wüj·TeTT\T ø√] <äT'K|ü&ÉT≥ sê>∑πø¢X¯eTT,

41

$wüj·TeTT\T <=s¡Tø£ø£ <äT'K|ü&ÉT≥ ` <«wüπø¢XeTT, $wüj·TeTT

\+<äT ∫øÏÿ <äT'K|ü&ÉT≥ n_Ûìy˚X¯πø¢X¯eTT. á |ü+#·πø¢X¯eTT\

õøÏÿH=∫ÃHê&ÉqT. á <äT'KeTT\ Á<äT+|üy |üs¡ÁãVü‰à dæ+Vü≤–]

qs¡Vü≤Ø qyÓ÷qyÓ÷ <äj·÷ìBÛ!μμ

5) <yê! n+‘·≥ q+<ÛäT+&Ó’q u≤\T+&ÉT ≈£î˝≤<Ûës¡T+&ÜjÓTqì

‘·q »q˙ »q≈£î\T, ‘·q u≤+<Ûäe⁄\TqT, >√Á‘ê~es¡T\TqT,

düôVA<äs¡T\TqT, |æ‘·è|æ‘êeTVü≤ Á|ü|æ‘êeTVüQ\TqT »qT<Ó+∫

j·÷XÃs¡ |ü&ç ≈£îyê«s¡T+ p∫ j·T|ü &ç≥¢ì]. z eTVü‰‘êà! sT÷

u≤\Tì uÛÑ$wü <ä«s¡Ôe÷q+ãT …]+– s¡øÏå+∫ ~e´<äèwæº H=dü+–

|üs¡eTuÛ≤>∑e‘√‘· ÔeTTì>± CÒdæ‹s¡ì j·÷q+<äu≤wüŒeTT\T

>∑T]j·TT#·T ‘·eT ≈£îe÷s¡T+&É>∑T ø£èwüíe÷#ês¡T´ì øö–≥ CÒs¡TÃø=ì

|ü⁄q'|ü⁄qsê*+>∑qeTT CÒdæ, j·T#·Ã≥qTqï eTVü‰‘·Tà\ >∑qT+>=ì

z eTVü‰‘·Tà˝≤sê! á u≤\TìøÏ C≤‘·ø£sêàqïÁbÕXq #Í˝À|üqj·T

Hê<äT˝…’q Áu≤Vü≤àD ø£s¡àeTT\T #˚j·Te˝…qì ≈£îyê«s¡T düìï~ÛøÏ

düø£\eTT+CÒdæ Ä‘êàyÓ’|ü⁄Á‘·Hêe÷dæj·Tqï ÁX¯ó‹ #ê≥+>±qT

Hê$<Ûä+ãTq <ä\+∫ ÖøÏø£ ø£s¡àeTT˝≤#·]+∫]. <yê! á yê´yÓ÷Vü≤

yT\ ø£*Œ+∫‹$? <yê! sT÷ #ê‘·Ts¡¢ø£å Á>∑+<∏äeTT H $|òüTïeTT

#˚j·Tø£ ˙&˚s¡TÃeTT. <˚yê! j·÷#ês¡+u…s¡T+>∑, nHê#ês¡+ãT>±

~s¡T>±&ÉT#·T+<äTqT. C≤„qeTT Òì |ü+#+Á~j·T e´eVü‰]ì. <yê!

MT Hêe÷e[ qT#·Ã]+#·T uÛ≤>∑e‘·T\T <ÛäHê´‘·Tà\T...dæ+Vü≤–]

qs¡Vü≤Ø qyÓ÷qyÓ÷ <äj·÷ìBÛ!μμ

Ç+ø£qT $eTs¡Ù≈£î\T $wüßíuÛ Ñ≈£î Ô\T e]í+#·T e#·Hê\ì,

sêe÷j·TD ø£<∏ä\T e]í+#·T e#·Hê\ì rs¡Trs¡T>± $uÛÑõ+∫Hês¡T.


42


ø£èwüíe÷#ês¡T´\ e#·qeTT\ô|’ uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\ >∑<ä´Á‘·j·T

Á|üuÛ≤e+, ãdüyX«s¡Tì e#·Hê\ Á|üuÛ≤e+ ñqï≥T¢, ø£èwüíe÷#ês¡T´\

e#·Hê\ Á|üuÛ≤e+ ‘êfi¯flbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\ dü+ø°s¡Ôq\ô|’q,

ô|<ä‹s¡Te÷˝≤#ês¡T´\ yÓ+ø£fÒX«s¡ e#·qeTT\ô|’q, >∑+>±<Ûäs¡j·T´

e#·Hê\ô|’q, uÛÑyê˙eTH√Vü≤s¡ e#·Hê\ô|’q ñqï≥T¢ $eTs¡Ù≈£î\T

>∑T]Ô+∫Hês¡T.

Äfi≤«s¡T\ eT÷\+>± ‘·$Tfi¯+˝À ˇø£ÿkÕ] y˚<ä+ yÓ\dæ‘˚,

ø£èwüíe÷#ês¡T´\ eT÷\+>± ˇø£kÕ], nqïe÷#ês¡T´\ eT÷\+>±

¬s+&ÉekÕ] y<ä+ ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\j·T≥+ Ä+Á<ÛäT\ n<äèwüº+. n+‘·Ï

uÛÑø£ÔjÓ÷– s¡#·q\˙ï <äø£ÿø£b˛e≥+ <äTs¡<äèwüº+.

Ä<Ûës¡+ :`

1) dæ+Vü≤–] e#·qeTT\T ` ø£èwü íe÷#ês¡´ Á|üD°‘·eTT,

dü+bÕ<ä≈£î&ÉT, |ü]wüÿs¡Ô Ä#ês¡ myéT. ≈£î\X‚Ks¡sêe⁄, Ä+Á<Ûä

s¡#·sTT‘·\ dü+|òüTeTT, ôV’≤<äsêu≤<äT 1968

2) dæ+Vü≤–] e#·qeTT\T ` ø£èwüíe÷#ês¡ Á|üD°‘·eTT, Ï.|æ.

sêeT#·+Á<ë#ês¡ . dæ+Vü‰#·\ <ekÕúq+ Á|ü#·Ts¡D.

3) ø£èwüíe÷#ês¡T´ì ø£è‘·T\ |ü]o\q, dæ.ôV≤#Y. yÓ+ø£fÒX«s¡sêe⁄,

ø£&É|ü 1986.

43

5. ‘êfi¯flbÕø£ nqïeTj·T´

(1424`1503)

‘Ó\T>∑T |ü<äø£$‘ê |æ‘êeTVüQ\ì ù|s¡T>±+∫q ‘êfi¯flbÕø£

nqïe÷#ês¡T´\T dü+^‘· kÕVæ≤‘·´eTT\ e÷s¡Z<˚• dü+Á|ü<ëj·÷

\≈£î @‘·yÓT‹Ô ‘Ó\T>∑T e÷>±D+˝À uÛÑøÏÔ dükÕ´\T |üPÏ>±

|ü+&ç+∫q |üs¡eT uÛ≤>∑e‘√‘·ÔeTT\T— uÛÑøÏÔjÓ÷>∑+‘√ yÓ+ø£fÒX«s¡Tì

yÓT|æŒ+∫q <ÛäqT´\T. Äj·Tq yÓ+ø£fÒX«s¡ kÕ«$T düìï~Û À π>j·T

ø£$‘·≈£î |ü≤º_Ûùwø£+ #˚dæHês¡T. |ü˝…¢|ü≥Tº˝À¢ uÛÑø£Ô ãè+<ë\˝À

ôd\j˚Ts¡Te˝… |üs¡T¬>‘˚Ô π>j·TÁdüe+‹ nqïe÷#ês¡T´\ H√Ï

#·\Te‘√ yÓ+ø£fÒX«s¡ kÕ«$T bÕ<äeTT\ø£&É dü+^‘·eTT ì+|ü⁄ø=ì

|üPs¡í düs¡dü«‹jÓÆTq~. Äfi≤«s¡T\eT÷\+>± ‘·$Tfi¯+˝À y˚<ä+

yÓ\dæ+~. ø±ì dæ+Vü≤–] qs¡Vü≤] uÛÑ≈£îÔ&Ó’q ø£èwüíe÷#ês¡T´\

eT÷\+>±qT, ‹s¡T|ü‹ yÓ+ø£qï uÛÑ≈£îÔ&Ó’q nqïeTj·T´ eT÷\+>±qT

44


y˚<ä+ ‘Ó\T>∑T˝À ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ yÓ\dæ+~. Äj·Tq ‘Ó\T>∑TC≤‹øÏ

ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·TT&ÉT. Äj·Tq eT÷\+>± |ü<äø£$‘ê düs¡dü«‹

$Vü≤]+|üì ‘Ó\T>∑T bı\y˚T ˝Ò<äT. ‘êfi¯flbÕø£ e+X¯eT+‘ê

|ü<äø£$‘·\≈£î |ü+≥ bı\yÓTÆq~. ªªHH=ø£ÿ+&É Ò≈£î+&ç‘, ø£è|ü≈£î

bÕÁ‘·y˚T~? |üPì Hêe\¢H˚ ø°]Ôu§+<˚ <˚e⁄&Éμμeì kÕ«$Tì

nq>∑*–q eTVü‰jÓ÷–, ªªˇø£ÿ dü+ø°s¡ÔH˚ #ê\T y=~›¬ø’ eTeTTà

s¡øÏå+#·>∑, ‘·øÏÿq$ uÛ≤+&Ü>±sêq <ë∫ ñ+&É μμ nqï Á|üdüqTï&ÉT

nqïeTj·T´.

ø£&É|üõ˝≤¢ sê»+ù|≥ ‘ê\÷ø±˝À ‘êfiflbÕø£ Á>±eT+ ñqï~.

nø£ÿ&É ãTTπ>«<äT\T ÄX«˝≤j·Tq dü÷Á‘·T …’q q+<äeØø£ Áu≤Vü≤àDT

\T+&˚yês¡T. nqïeTj·T´≈£î eTT+<äT Hê\TZ ‘·s¡eTT\yê&ÉT

Hêsêj·TDj·T´. Äj·Tq ø=&ÉT≈£î $sƒ¡\j·T´, Äj·Tq ø=&ÉT≈£î

Hêsêj·TDT&ÉT, Äj·Tq ø=&ÉT≈£î Hêsêj·TDdü÷], $sƒ¡\j·T´ ø=&ÉT¬ø’q

Hêsêj·TDj·T´≈£î #·<äTe⁄ dü+<Û ä´\ã“˝Ò<äT. düMTbÕq>∑\

≥T≈£Ls¡T ã+<ÛäTe⁄\e<ä› #·<äTe⁄\ ø√dü+ ñ+∫Hês¡T. nø£ÿ&É

≈£L&É Hêsêj·TDj·T´≈£î #·<äTe⁄\ã“˝Ò<äT. Hêsêj·TDj·T´ ‘·q

Áã‘·T≈£î ô|’ s√dæ ≥T≈£Ls¡T Á>±eTXøÏÔ ∫+‘·\eTà >∑T&çeTT+<äTqï

bÕeTT|ü⁄≥º˝À #˚sTTô|Ïº Ä‘·àVü≤‘ê´Á|üj·T‘·ï+ #˚dæHê&ÉT.

∫+‘·\eTà Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ ‘êfi¯flbÕø£˝À yÓ\dæq #ÓqïπøX¯ekÕ«$T

nqTÁ>∑Vü≤+‘√ ˙e⁄ düø£\$<ä \T Hs¡TkÕÔeì B$+∫ |ü+|æq~.

Hêsêj·TDj·T´ ‘êfiflbÕø£≈£î ‹]–e∫Ã #ÓqïπøXekÕ«$Tì ùd$+∫

düø£\$<ä \T H]ÃHê&ÉT. á Hêsêj·TDj·T´ ø=&ÉTπø, nqïeTj·T´

‘·+Á&ç >±¬s’q Hêsêj·TDdü÷]. Hêsêj·TDdü÷] uÛ≤s¡ \ø£ÿe÷+ã.

áyÓT |ü⁄Ïºì\T¢ e÷&ÉT|üPs¡T. nø£ÿ&ç #ÓqïπøXe kÕ«$T \ø£ÿe÷+ã

45

|æ*ùdÔ |ü*πøyê&ÉT. Hêsêj·TDdü÷] y˚<äy˚<ë+>∑eTT\T, düeTdüÔ

|ü⁄sêDeTT ˝…]–q |ü+&ç‘·T&ÉT. Bs¡Èø±\+<ëø£ \ø£ÿe÷+ã

dü+‘êqe‹ ø±ø£b˛e≥+‘√ uÛ≤sêúÛÑs¡Ô\T ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹øÏ b˛sTT

<e‘·\qT rs¡úeTT\qT ùd$+∫ yÓ+ø£fÒX«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+ >∑s¡T&É

ø£+ã+e<ä› kÕ–\|ü&Ü¶s¡T. yê]øÏ kÕ«$T ‘·eT K&ÉZ+ q+<äø±ìï

Á|ükÕ~+∫q≥T¢ <äèXýÓTÆq~. dü«|üï+qT+&ç yT˝§ÿqï≥T¢ Ò∫ kÕ«$Tì

ùd$+∫ VüQ≤VüQÏ>± ‹s¡T>∑T|üj·TqyÓTÆHês¡T. q+<äø±+X¯‘√

ø=&ÉT≈£î |ü⁄&ÉT‘ê&Éì kÕ«$T es¡+ ø£qTø£ \ø£ÿe÷+ã nq‹

ø±\+˝ÀH >∑s¡“¤e‹ jÓÆTq~. ˇø£ XóuÛÑeTTVüAsêÔq ~eú≤\Tì

>∑qï~. nqïeTj·T´ »qq+ 9`5`1408, ì<Ûäq+ 1503 nì

nqïe÷#ês¡´ kÕVæ≤‘·´ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T kÕ<ÛäT düTÁãVü≤àD´XÊÅdæÔ,

#ê>∑+Ï X‚wüj·T´, >ö]ô|~› sêeTdüTã“Xs¡à, y≥÷] Á|üuÛ≤ø£s¡XÊÅdæÔ,

y≥÷] Äq+<äeT÷]Ô ìs¡ísTT+∫Hês¡T. ø±ì nqïe÷#ês¡ #·]Á‘·+

Á|üø£Ï+# HêÏøÏ y≥÷] |ü+&ç‘·T*s¡Te⁄s¡T nqïeTj·T´ ø±\+

1424`1503>± ìs¡ísTT+∫Hês¡T. q+<äø±+X¯ dü+uÛÑ÷‘·T&Ó’q

nqïeTj·T´, ‘·q ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, |ü]yês¡+ dü+ãs¡|ü&˚≥≥Tº

yÓ+ø£fÒX«s¡kÕ«$Tô|’ bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ ‹]π>yê&ÉT.

Ä jÓTì$T<+&É¢ u≤\Tì ø£kÕ] Äe⁄\≈£î >∑&ç¶ ø√düT≈£s¡eTà+fÒ

>∑&ç¶ø√düTÔ+&É>± ∫Ï¬øq Áy\T≈£î >±j·TyÓTÆq~. Ä u≤<Ûä‘√ uÛÑøÏÔ‘√bÕ≥T

$s¡øÏÔ |ü⁄Ïºq~. ø=&Ée* n\¢+‘·<ä÷sêq $dü]yÓ’∫q düeTj·T+˝ÀH

nø£ÿ&çqT+&ç ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹øÏ j·÷Á‘·¬ø’ b˛‘·Tqï ø£ ãè+<ä+

ø£qã&ç+~. nqïeTj·T´ Ä uÛÑø£Ôãè+<ä+˝À #] ‘êqT ≈£L&É bÕ≥\T

bÕ&ÉT‘·÷ q&Éø£ kÕ–+∫Hê&ÉT. n+<ä]‘√bÕ≥T >∑+>∑eTàqT ùd$+∫

108 ~e´ ‹s¡T|ü‘·T\qT ø°]Ôdü÷Ô n*|æ] qs¡dæ+Vü≤kÕ«$Tì,

‘êfi¯flbÕø£ nqïeTj·T´

46


‘·\jTs¡T>∑T+&ÉT, lbÕ<äeTT\T ùd$+∫ ªªÁãVü≤à ø£&ç–q bÕ<äeTTμμ

bÕ≥bÕ&ç, ≈£îs¡Teq+_ì ø°]Ô+∫, ø£|ü s¡|ü⁄ ø±\Te <ëÏ yÓ÷ø±fifl

|üs¡«‘·+ #˚]Hê&ÉT. ìsêVü‰s¡+>± q&É∫ q&É∫ yÓTf…¢øÏÿ jÓTøÏÿ

n\dækı\dæHê&ÉT. ˇø£ ô|<ä›eTT‘Ó’Ô<äTe e∫Ã, #Ó|ü \ ø±fi¯fl‘√

yÓTf…¢ø£ÿsê<äì uÀ~Û+∫ Á|ükÕ<ä+ ‹ì|æ+∫ e÷j·TyÓTÆq~. ÄyÓTqT

n\yT\à+>±+ã>± >∑T]Ô+∫q nqïeTj·T´ ÄXóe⁄>± ˇø£ X‘·ø£+

#Ó|æŒ ‹s¡TeT\ #] |ü⁄wüÿ]D° kÕïq+ #dæ esêVü≤kÕ«$Tì ùd$+∫,

ô|<ä >√|ü⁄sêìøÏ, ∫+‘·#Ó≥Tº≈£î Á|üD$T*¢, >∑s¡T&Éø£+u≤ìøÏ kÕ–\|ü&ç

lìyêdüTì, uÛ≤wü ø±s¡T\qT, qs¡dæ+Vü≤kÕ«$Tì ùd$+∫ ø£ ≤´D

eT+&É|ü+, $$<Ûä yêVü≤Hê\T #·÷∫ ã+>±s¡TyêøÏ* #] lìyêdüTì

~eéT+>∑fi $Á>∑Vü‰ìï <ä]Ù+∫Hê&ÉT. ªª<e<e⁄&ç‘·& ~eéT÷]‹μμ

ªªø£+Ï">∑+Ï ì\Te⁄#·ø£ÿì y˚TqT<ä+&É\TqTμμ ªªá bÕ<äy˚Tø£<ë

Ç\jÓT\¢ >=\∫qμμ bÕ≥\‘√ yÓ+ø£fÒX¯«s¡Tì düTÔ‹+∫ |ü+#ê

j·TT<Ûë\qT ø°]Ô+∫Hê&ÉT. Äu≤\Tì uÛÑøÏÔ‘·‘·Œs¡‘·≈£î ns¡Ã≈£î\T yÓT∫Ã

rs¡úÁ|ükÕ<ë\T Xsƒ¡ø√|ü+ Á|ükÕ~+∫Hês¡T. eTs¡THê&ÉT ‹s¡TeT\ô|’q

>∑\ düeTdüÔ~e´rsêú\T ùd$+∫ yêÏ e÷Vü‰‘·à´+ ø=ìj·÷&ç

Ä\j·÷ìøÏ ‹]–eùdÔ >∑T&ç‘·\T|ü⁄\T eT÷dæj·TTqï$. Äj·Tq

uÛÑøÏÔ‘√ yÓ+ø£fÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+ #Ó|æŒ‘˚ >∑T&ç‘·\T|ü⁄\T ‘êyÓTÆ ‘Ós¡T#·T

≈£îqï$. lìyêdüTì ~eéT+>∑fi uÛÑTeq yÓ÷Vü≤q$Á>∑Vü≤+ #·÷dæ

ªªbı&É>∑+ÏeTj·÷´ $TeTTà |ü⁄s¡Tc˛‘·Ôe÷, eTeTTà HÓ&Éj·Tø£ej·T´

ø√HÏsêj·TT&Üμμ ø°s¡Ôq bÕ&çHê&ÉT. ns¡Ã≈£î˝≤X¯Ãs¡ #·øÏ‘·T …’ rs¡ú

Á|ükÕ<äeTT\T Xsƒ¡ø√|ü$T∫ÃHês¡T. ÄHê&ÉT nqïeTj·T´ esêVü≤kÕ«$T

Ä\j·T+˝À $ÁX$T+∫Hê&ÉT.

eTs¡THê&ÉT <ë«<ä•, lìyêdüT&ÉT nqïeTj·T´qT nqTÁ>∑Væ≤+∫q

XóuÛÑ ~q+. ÁbÕ‘· kÕ‡ïqdü+<Ûë´<äT\T eTT–+∫Hê&ÉT. ‹s¡TeT\˝À

47

ìyêdüeTT+≥Tqï |òüTq$wüßíeH˚ yÓ’wüíej·T‹ eTVü‰uÛ≤>∑e‘·T&ÉT

uÛ Ñ>∑e<ë<˚X¯+‘√ j·T»„XÊ\≈£î e∫Ã nqïeTj·T´≈£î |ü+#·

dü+kÕÿs¡eTT\T #˚dæ nqïe÷#ês¡´ HêeT+ Á|ükÕ~+∫Hê&ÉT.

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T $•cÕº<Ó’«‘·eT‘· Á|ües¡Ô≈£î˝…’ ‹s¡TeT\qT

yÓ’wüíeeT‘·πøåÁ‘·+>± ìs¡÷|æ+∫ yÓ’U≤qkÕ>∑eT+ Á|üø±s¡+ Ä\j·T

|üP»\T ø£≥º&ç#˚dæj·TT+&ç]. uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\ $•cÕº<Ó’«‘·

‘·‘êÔ«ìï |òüTq$wüßíe⁄ nqïeTj·T´≈£î uÀ~Û+∫Hê&ÉT. nqïe÷#ês¡T´\

eT÷\+>± ‘êfiflbÕø£yês¡T lyÓ’wüíe+ d”«ø£]+∫Hês¡T. á $<Ûä+>±

mì$T<äejT≥ ‹s¡TeT\ #]q nqïe÷#ês¡T´\T ~qyÓTTø£ ø°s¡Ôq

#=|ü q uÛÑ>∑e+‘·Tì ø°]Ôdü÷Ô nø£ÿ&É lìyêdüTì ùde˝À m+‘·ø±\

eTTHêï&√! ‘êfiflbÕø£ À Äj·Tq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Äj·Tqø√dü+ yÓ<äøÏ

yÓ<äøÏ y˚kÕ] ø£qTï\T ø±j·T\T>±j·T Á|ürøÏådü÷Ô uÛÑ>∑e<ë<˚X¯+

Á|üø±s¡+ ‹s¡TeT\#˚] yÓ’wüíe Bø£å bı+~ lìyêdüTì ø°]ÔdüTÔqï

ø=&ÉT≈£îqT #·÷∫ |üs¡e•+∫Hês¡T. yês¡T ‘·eT yÓ+≥ ‘êfiflbÕø£≈£î

s¡eTàì ø√]‘ Äj·Tq ìsêø£]+∫Hê&ÉT. ø±ì lìyêdüTì Ä<X+

Á|üø±s¡+ nqïeTj·T´ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ yÓ+≥ ‘êfiflbÕø£ #] qe$<Ûä

uÛÑøÏÔe÷sêZ\˝À ø£f…Æq dü+ø°s¡Ôqe÷sêZìï #|üÏº uÛÑ>∑eHêïeT, ©˝≤,

>∑TDeTT\qT ø°]Ôdü÷Ô uÛ Ñ>∑e‘·Ô‘· Ô«uÀ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫Hê&ÉT.

j·TÚeq+˝À n&ÉT–&ÉT‘·Tqï nqïe÷#ês¡T´\T uÛÑøÏÔyÓ’sê>∑ eTT\T

Á|üuÀ~ÛdüTÔ+&É≥+ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î #·T≤º\≈£î $&É÷¶s¡+>± ‘√∫

nqïe÷#ês¡T´\≈£î $yêVü≤Á|üj·T‘êï\T eTTeTàs¡+ #˚dæHês¡T.

nqïe÷#ês¡T´\T ‘·q≈£î $yêVü≤+ e\<äHêï&ÉT ø±ì uÛÑ>∑e<ë<X+‘√

‹s¡TeT\eTà, nø£ÿ\eTà nH˚ Çs¡Te⁄s¡T ø£q´\qT ô|+&Ü¢&ç

>∑èVü≤kÕúÁX¯eT <Ûäs¡à+ ìs¡«Væ≤dü÷Ô, ‘·q dü+ø°s¡Ôq j·TC≤„ìï ~qyÓTTø£


48


dü+ø°s¡Ôq #=|ü q s¡∫dü÷Ô, ì]«|òüTï+>± ø=qkÕ–+∫Hê&ÉT. yÓ’wüíe

y<ë+‘·s¡Vü≤kÕ´\T ‘Ó\TdüTø√e≤ìøÏ nôVA_\eTsƒ¡+ n~Û|ü‹

Ä~eHé X¯sƒ¡ø√|üj·T‹ì ÄÁX¯sTT+∫Hê&ÉT. X¯≥ø√|üj·T‘·T\e<ä›

$•cÕº<Ó ’«‘·y˚<ë+‘·eTT H˚]Ã qèdæ+Vü≤eT+Á‘·+ bı+~ l

yÓ+ø£fÒX«s¡Tìô|’e … nôVA_\qèdæ+VüQì ô|’q nHø£ dü+ø°s¡Ôq\T

s¡∫+∫Hê&ÉT. 32 nø£åsê\T qèdæ+Vü≤eT+Á‘· |üsƒ¡q Á|üuÛ≤e+#‘·

yÓTT‘·Ô+ 32000 ø°s¡Ôq\T s¡∫+∫Hê&ÉT. ø±ì áHê&ÉT eTq≈£î

<äøÏÿq$ 12000 e÷Á‘·yT.

nqïe÷#ês¡T´\ ø°]Ôì $ì ø£&É|üõ˝≤¢ ≥+>∑T≥÷s¡T <ä+&ÉHê<∏äT&ÉT

kÕfi¯óe qs¡dæ+Vü≤sêj·T\T (1486`1491) ÄVü‰«ìùdÔ b˛sTT

dü‘·ÿè‘·T&Ó’Hê&ÉT. á qs¡dæ+Vü≤sêj·T\T ô|qT>=+&É Á|üuÛÑTyÓ’q

‘·s¡Tyê‘· nqïeTj·T´≈£î ô|qT>=+&É À Äyêdü+ ø£*Œ+∫Hê&ÉT.

nqïeTj·T´ dü+ø°s¡Ôqj·T»„+ #dü÷Ô $•cÕº<Ó’«‘·eT‘· yê´|æÔ¬ø’ ø£èwæ

#dæHê&ÉT. ˇø£Hê&ÉT kÕfióeqs¡dæ+Vü≤ sêj·T\T yÓ+ø£≥e\¢uÛÑTì

ô|’ #Ó|æŒq X¯è+>±s¡ ø°s¡Ôq bÕ&Ée\dæ+<äì ø√]‘˚ nqïeTj·T´

ªª@yÓTTø= ∫>∑Ts¡T≥<∏äs¡eTTq jÓT&ÉHÓ&É ø£düTÔ] ì+&ÓqT, uÛ≤$Tì

$uÛÑTq≈£î Áyêdæq |üÁ‹ø£ ø±<äT>∑<ëμμ nH uÛ≤eã+<ÛäTs¡yÓTÆq eT<ÛäTs¡

uÛÑøÏÔø°s¡Ôq bÕ&çHê&ÉT. ÄbÕ≥ø£ãT“s¡|ü&ç sêj·T\T ‘·qô|’ nÏº ø°s¡Ôq

ˇø£Ï bÕ&ÉTeT+fÒ #Óe⁄\T eT÷dæø=ì ªªVü≤] Vü≤Øμμ j·T+≥÷

ªªVü≤]eTT≈£î+<äTì >=ìj·÷&ÉT Hê õVü≤« ìqT >=ìj·÷&É+>∑ Hs¡μμ<äì

ìsêø£]+∫Hê&ÉT. á ~Ûø±ÿsêìøÏ sêj·T\T Äj·Tq≈£î dü+¬ø\\T

ysTT+∫ #Ós¡kÕ\˝À ô|ÏºHê&ÉT. nqïeTj·T´>±s¡T l yÓ+ø£≥$uÛÑTì

y&ÉT≈£î+fÒ dü+¬ø\ \÷&çb˛sTTq$. Äyês¡Ô qeTàì sêj·T\T eTs¡\

dü+¬ø\\T ysTT+∫Hê&ÉT. nqïeTj·T´ Ä y<äq‘√ ªª˙ <ëdüT\

49


uÛÑ+>∑eTT\T ˙e⁄ #·÷‘·Tyêμμ nì y˚&ÉT≈£î+fÒ dü+¬ø\\÷&çq$.

Ç~ Á|ü‘·´ø£å+>± #·÷∫q sêj·T\T nqïeTj·T´≈£î kÕ–\|ü&ç

ø£åe÷s¡ŒD ø√]Hê&ÉT.

nqïe÷#ês¡T´\T sêEqT ø£å$T+∫ sêC≤ÁX¯j·T+ $&ç∫

‹s¡TeT\≈£î #˚] ‘·eT dü+ø°s¡ Ôqj·T»„+ ø=qkÕ–+∫Hês¡T.

nqïeTj·T´ dü+ø°s¡Ôq\T yÓT∫Ã yÓ+ø£fÒX¯«s¡T&Üj·Tq≈£î Á|ü‘·´ø£å

<äs¡Ùq+ Á|ükÕ~+∫ yÓT#·TÃ≈£îH˚yê&ÉT. kÕ«$TøÏ Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+

»]π> ÁãôVAà‘·‡yê˝À¢ nqïeTj·T´ bÕ˝§ZHyês¡T. <Xdü+#ês¡+

#˚dü÷Ô nH˚ø£ πøåÁ‘·eT÷s¡TÔ\ô|’ #ê˝≤ ø°s¡Ôq\T s¡∫+∫Hês¡T.

uÛÑ>∑e<äqTÁ>∑Vü≤+‘√ Äj·Tq≈£î yê≈£îÙ~∆ ø£*–q~. Äj·Tq H√ÏyÓ+≥

e#Ã e÷≥\T nø£åsê˝≤ »]π>$. ˇø£Hê&ÉT kÕ«$TøÏ HÓ’y<ä +>±

ô|Ïºq e÷$T&ç|ü+&ÉT¢ |ü⁄\¢>± ñ+&É≥+ >∑eTì+∫ Ä #Ó≥Tº|ü+&ÉT¢

‹j·T´ìe>∑T>±ø£ n+fÒ ‹j·T´ì |ü+&ÓÌ¢q$. ˇø£ ù|<ä Áu≤Vü≤àDT&ÉT

‘·q ≈£L‘·Ts¡T $yêVü‰ìøÏ nqïeTj·T´qT <Ûäq+ j·÷∫ùdÔ ˇø£sêE

ø±e\dæq <Ûäq+ düeT≈£L]ÃHê&ÉT. n|üŒÏ qT+&ç n+<äs¡T

ªª#Ó\Ty=+<äT Hê>∑Ts¡T lbÕ<äs¡ø£å, ‘·\ì&ç ‘·eT j·÷|ü<ä\T

M&çø=ì]μμ.

nqïe÷#ês¡T´\ø£+f… ej·TdüT˝À ∫qïyê¬s’q |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT

(1484`1564, 1470`1564) >±s¡T <ëdü≈£L≥eTT\ <ë«sê

yÓ’wüíe uÛÑøÏÔ‘·‘ê«ìï ø£sêí≥ø£eT+‘·≥ Á|ü#ês¡+ #dü÷Ô 4,75,000

ø°s¡Ôq\T s¡∫+∫Hês¡T. nqïeTj·T´>±] ø°s¡Ôq\≈£î |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT\

ø°s¡Ôq\≈£î uÛ≤ekÕeT´+ m≈£îÿe. nqïeTj·T´>±] yês¡∆ø£´+˝À

|ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT\yês¡T e∫Ã <ä]Ù+∫ ªªMTs¡T kÕøå±‘·TÔ yÓ+ø£fÒX«s¡Tì

50


ne‘ês¡μμeTì düTÔ‹ùdÔ, nqïeTj·T´ |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT\qT øö–*+#·T

ø=ì ªªMTs¡T dü+<Ûä yês¡TÃ ø√e≤ìøÏ ÄkÕ«$T‘√H fiófl ‘Ó|æŒ+#·T

ø=qï uÛ≤>∑ XÊ\Ts¡T, $sƒ¡\Tì ne‘ês¡μμeTì ø°]Ô+∫Hês¡≥. Ä

sTTs¡Te⁄s¡T ne‘ês¡|ü⁄s¡Twüß\T ‘Ó\T>∑T ø£qï&É uÛÑøÏÔkÕVæ≤‘ê´\≈£î

dü+düÿè‘·T\≈£î #dæq ùde jÓTq Òì~.

nqïeTj·T´ eTVü‰uÛÑ≈£îÔ&ÉT, eTVü‰ø£$, eTVü‰>±j·T≈£î&ÉT— yêdæ À,

sê•˝À yÓ’$<Ûä´+˝À uÛ≤eÁ|ü<ÛëqeTT˝…’q |ü<äø£$‘·\T s¡∫+∫

|ü<äø£$‘ê|æ‘ê eTVüQ&Éì Á|üXdæÔì bı+~Hês¡T. Äj·Tq ø°s¡Ôq\T

uÛÑ>∑e<ä“øÏÔ Á|ü‹ bÕ<äø£eTT\T— qe$<ÛäuÛÑøÏÔ uÒ<Ûë\T, y<√|üìwü‘Y

Á|üe÷D≤\T, <Vü≤<Væ≤ nqTã+<Ûä+, Xs¡D≤>∑‹, e÷j·÷‘·‘·Ô«+,

|üs¡+CÀ´‹ dü‡«s¡÷|ü+, kÕ+|òæTø£, kÕe÷õø£ düeTuÛ≤eq Ä

|ü<äeTT˝À¢ bı+<äT|üs¡∫ kÕe÷qT´\≈£î $•cÕº<Ó’«‘·y˚<ë+‘êìï

sêe÷qT»eT‘êìï düT\uÛÑÁ>±Vü≤´+ #dæHês¡T. ªªbÕeqeTT\T Vü≤]

uÛ ÑøÏÔ $uÛ≤eqeTT\T düs¡«eT+Á‘· |üs¡eTs¡Vü≤k˛´<ë“¤eqeTT\T

>±j·Tø£ìø£sêeqeTT\T ‘êfi¯flbÕø£ nqïj·T |ü<äeTT˝Ÿμμ nì

dü+ø°s¡Ôq\ø£åD+. Äj·Tq s¡∫+∫q Ä<Ûë´‘·à dü+ø°s¡Ôq\e … Xè+>±s¡

dü+ø°s¡Ôq\T ≈£L&É eT<ÛäTs¡uÛÑøÏÔ À ñ#·Ãø√ÏøÏ #Ó+~q$. |üs¡e÷‘·à

dü+jÓ÷>∑+ø√dü+ Jyê‘·à|ü&˚ Äy˚<äq, nwüº$<ÛäHêsTTø£\T yê]

dü+uÛÀ>∑ $Á|ü\+uÛÑ Xè+>±sê\T, n\yT\à+>± lìyêdüT\ ~e´

©˝≤yÓ’uÛÑyê\T, eT<ÛäTs¡uÛ≤yê\T uÛÑø£Ôø√ÏøÏ |ü⁄\ø£]+‘·\T. ‘Ó\T>∑T<•

ø£$‘êØ‘·T\T, C≤q|ü<ä π>j·÷\ es¡Tdü\T nqïeTj·T´>±]

dü+ø°s¡Ôq˝À¢ ø√ø=\¢\T. nqïeTj·T´ |ü<ë\T ø=ìï dü+düÿè‘·+˝À,

ø=ìï C≤q|ü<äT\ j·÷dü À ñqï$. Äj·Tq yê&çq kÕyÓT‘·\T,

qT&çø±sê\T, Ç‘·s¡ ø£e⁄˝À¢ #ê˝≤ ns¡T<äT. Äj·Tq Á|ü<Ûëq+>±

52


es¡Tdü\Tμμ yê´dü+ #·~$HêqT. HêÏ düuÛ≤dü<äT\ ø£+<ä]ø° n~

Áø=‘·Ô$wüj·T+ ø±ì <˚ekÕúq+yê] ÄkÕúq yÓ’DÏø£ $<ë«+düT\T

y˚~ø£ô|’øÏ e∫Ã qqï_Ûq+~+∫b˛sTTHês¡T. n≥T‘·s¡Tyê‘·

¬s+&ÉekÕ] nqïeTj·T´ ÁbÕC…øº &Ó’¬sø£ºsY ø±$TXËÏº lìyêdüT\T

ÄVü‰«q+ n+<äTø=ì nqïeTj·T´>±] Äsê<ÛäH√‘·‡yê\|ü⁄&ÉT

nqïeTj·T´>±] uÛÑøÏÔ kÕVæ≤r yÓ’uÛÑe+ >∑÷]Ã Á|üdü+–+∫HêqT.

ÄHê&ÉT |ü\¢$˝Àì ªª~qeTT <ë«<ä• H˚&ÉT rs¡ ú~edüeTT ˙≈£î,

(»q≈£î+&É) #·]‘ês¡ú nqïe÷#ês¡ $#Ãj·Tyμμ, yÓTT<äÏ #·s¡D+˝À

∫e]bÕ<ä+ ªªyÓqTø=ì (j·÷s¡–+#·) á düuÛ Ñ\≈£î $#˚Ãj·Ty˚,

¬s+&Ée#·s¡D+ ∫e]bÕ<ä+` ªªáø£&É (Hês¡–+#· ì+ÏøÏ)ñ‘·‡yê\

øÏ+|ü⁄>∑$#˚Ãj·Ty˚μμ, eT÷&Ée #·s¡D+ ∫e]bÕ<ä+ ªªq+¬ø\

(e÷sTT+Ï $+<äT˝≤s¡–+#·y) e÷ #j·TT $q‘·T˝≤\øÏ+#·yμμ

nH ∫s¡T e÷s¡TŒ\‘√ bÕ&ç Hê Á|üdü+>∑+ kÕ–+∫HêqT. düuÛ≤

dü<äT˝À¢ì ô|<ä›\ ø£qT\T #ÓeTà–\¢≥+ >∑eTì+∫HêqT.

nqïeTj·T´>±] uÛÑøÏÔ X¯è+>±s¡uÛ≤yê\T bòÕØ‡ Á|üuÛ≤e+ >∑\

ñs¡÷› À ‘·|üŒ Ç‘·s¡ uÛ≤s¡rj·T ÁbÕ+rj·T uÛ≤wü À¢ m#·Ã≥ø±qsêe⁄.

n+<äT≈£î Á|ü<∏äyÓ÷<ëVü≤s¡D+ ªª@yÓTTø√ ∫>∑Ts¡T≥<Ûäs¡eTTq jÓT&ÉHÓ&É

ø£düTÔ] ì+&ÓqTμμ nH˚ bÕ≥. dü+kÕs¡+ »+u≤\+˝À eTTì–

‘˚\T‘·Tqï eTqe+Ïyê]øÏ Äj·Tq #·÷|æq ªªÁãVü≤à>∑&ç–q

bÕ<äeTTμμ, Äj·Tq kÕ«$Tyê] es¡<äVü≤düÔ+ ªªÇ+<ä]øÏ quÛÑj·T+ãT

*#·TÃ#˚sTTμμ #·÷|æ+∫Hê` me]ø±fiÀfl #˚‘·T˝À |ü≥Tºø=ì

ÁbÕ≈£î˝≤&ÉT‘·THêïeTT. á bÕ≥˝Àì #·s¡D≤˝À¢ ‘Ó\T>∑T d”dü|ü<ä +

‘=+–#·÷düTÔqï~.

53


‘êfiflbÕø£ ø£e⁄\T ` á yê´dü+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À nqïe÷#ês¡T´\

yê] |üPs¡T«\qT düà]+∫HêeTT. n≥T ‘·s¡Tyê‹ uÛÑø£Ôø£e⁄\

s¡#·q\T #ê˝≤ ñqï$. nqïeTj·T´>±]øÏ Ç<ä›s¡TuÛ≤s¡ \T 1) ‹eTàø£ÿ

2) nø£ÿ\eTà\T, ‹eTàø£ÿ dü+‘êq+ 1) qs¡dæ+Vü≤ø£$ (uÛ≤s¡´

nq+‘·eTà) yê] dü+‘êq+ Hêsêj·TDj·T´ 2) n|üŒ˝≤#ês¡ 3)

nqïj·÷s¡T´\T, nqïeTj·T´>±] ¬s+&Ée uÛ≤s¡ nø£ÿ\eTà` yê]

dü+‘êq+ 1) ô|<ä‹s¡TeT˝≤#ês¡T´\T 2) qs¡düe÷+ã 3)

‹s¡TeT˝≤+ã. á ô|<ä› ‹s¡TeT˝≤#ês¡T´\ dü+‘êq+ 1) ∫q

‹s¡TeT\j·T´ (uÛ≤s¡´ ô|<ä›eT+>∑eTà) 2) nqïj·T´ 3) ô|<ä

‹s¡TyÓ+>∑fiHê<∏äT&ÉT 4) ∫qïqï 5) ø√HÏ ‹s¡TyÓ+>∑fiHê<∏äT\T.

ô|’q ù|s=ÿqïyê]˝À Hê\Zeyê¬s’q ∫qïqï>±πs ‘ê‘·>±¬s’q

nqïe÷#ês¡T´\ #·]Á‘·+ ÁyêdæHês¡T. á uÛÑø£ÔjÓ÷>∑T\ kÕVæ≤‘·

ùde nbÕs¡+.

uÛÑ>∑eÁ<ëe÷qTE\T e÷qeC≤‹ø£ ≤´D+ ø√dü+ $•cÕº<Ó’«‘·

yÓ’wüíeeT‘·+ dæ<ë∆ Ôø£]ùdÔ, dæ+Vü≤–]qs¡Vü≤] e#·Hê\T s¡∫+∫q

ø£èwüíe÷#ês¡T´\T Ä eT‘·+˝Àì düs¡« ÁbÕDÏø√Ï düeT‘·«+

Á|üuÀ~Û+∫Hês¡T. nqïeTj·T´>±s¡T eTs=ø£ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£î ydæ,

ñ‘·ÔeTe÷qe‘·«+, kÕeT´yê<ä+, n<Ó’«‘·Vü≤è<äj·T+ Á|üuÀ~Û+∫

Hês¡T. yê] ‘·+<äHêq ÄVæ≤, ‘·+<äHêq bÕ≥˝À ÁãVü≤àyÓTTø£ÿfÒ

|üs¡ÁãVü≤àyÓTTø£ÿfÒ, ø£+<äTe>∑T V”≤Hê~Ûø£eTT*+<äT Òe⁄, n+<ä]øÏ

lVü≤πs n+‘·sê‘·à, Ç+<äT˝À »+‘·T≈£î\$T+‘ê H=ø£fÒ, yÓT+&Ó’q

Áu≤Vü≤àDT&ÉT yÓT≥TºuÛÑ÷$T jÓTTø£fÒ, #·+&Ü\T &ÉT+&Ï dü]uÛÑ÷$T

jÓTTø£fÒμμ nHêïs¡T. eTs=ø£ bÕ≥˝À ªª$C≤‘·T\ìïj·TT eè<Ûë eè<Ûë

54


nC≤$Tfi≤<äT\ ø£~jTC≤‹, C≤‹ uÛÒ<äeTT\T XØs¡>∑TDeTT\T, C≤‹

XØs¡eTT‘√&ÉH #Ó&ÉTμμ nHêïs¡T. eTs=ø£bÕ≥˝À ªª@ ≈£î\E&$T

jÓTe«&Ó ’qH˚$T Äø£&É Hê‘·&Ó Vü≤]HÓ]–qyê&ÉT ns¡T<Ó ’q uÛ Ñ÷‘·

<äj·÷ì~Ûj·T>∑Tyê&, |üs¡T\T <ëHj·Tì uÛ≤$+#·Tyê&ÉTμμ nHêïs¡T.

Ç+ø=ø£bÕ≥˝À ªªø√|üeTT e÷ì‘H ø√Ï»bÕ\T ùdj·TT≥, bÕ|üeTT

ùdj·T≈£î+fÒH ã\T‘·|üeTT, |üs¡ø±+‘· q+≥≈£î+fÒ ã\T|ü⁄D≤´\T

ùdj·TT≥ kı]~ Hêdü e÷qTfÒ k˛eTbÕqeTTμμ nHêïs¡T. á $<Ûä+>±

ø£s¡à uÛÑøÏÔ C≤„qeTT\ kÕsê+X+ e÷qyê[ eTqT>∑&É≈£î, dü+kÕs¡

kÕ>∑s¡‘·s¡D≤ìøÏ eTTK´eTT\ì, ‘·eT dü+ø°s¡Ôq\ <ë«sê #êÏHês¡T.

nqïeTj·T´>±s¡T Áø°.1503 <äT+<äT_Û bòÕ\TZq ãVüQfi <ë«<ä•

Hê&ÉT ne‘ês¡+ #ê*+∫Hês¡ì ô|<ä›\T ìs¡ísTT+∫Hês¡T. Ç°e\

Dr. R.X‚wüXÊÅdæÔ>±s¡T nqïe÷#ês¡T´\T 1550 <ëø£ J$+∫j·TTqï≥T¢

Vü≤+|” $»j·Tq>∑s¡+ XÊdüHê\T Ä<Ûës¡+>± eT÷d” |üÁ‹ø£˝À

Á|üø£Ï+∫Hês¡T. eTs=ø£ $wüj·T+. ø±øÏHê&É ø£eT˝≤ eTTÁ<ëø£ås¡

XÊ\yês¡T 1910 dü+ˆˆ düTuÛÑÁ<ëø£ ≤´DeTT ` Ád”Ô\bÕ≥ Á|üø£Ï+∫

Hês¡T. n+<äT˝À ∫es¡q ªªes¡ø£$ (l) ‘êfiflbÕø£ ‹eTà|üŒ, #Óô|ŒqT

$wüßíø£<∏ä »>∑‹˝À|ü\qTμμ nìj·TTqï~. y≥÷] Á|üuÛ≤ø£s¡ XÊÅdæÔ>±s¡T

|ü]wüÿ]+∫q bÕ≥ ∫es¡q ªªneì˝À ‘êfiflbÕø£qïj·T´ >±], ‘·s¡TDÏ

‹eTàø£ #Óô|Œ ‘êqT düTuÛÑÁ<ä ø£ ≤´DeTqTbÕ≥ ø£&ÉTeT+∫‘≥μμ nì

j·TTqï~. düTuÛÑÁ<ëø£ ≤´D+ s¡∫+∫q~ ‹eTà|üŒ>±sê ‹eTàø£ÿ>±sê?

‘êfiflbÕø£ yê¬se«s¡÷ ‹eTàø£ÿqT ø£esTTÁ‹>± #Ó|üŒ Ò<äT. ø£qTø£

Ç~ $yê<ëdüŒ<ä$wüj·T+.

55

Ä<Ûës¡+ :

1) ‘êfiflbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\ J$‘·#·]Á‘· (e#·qs¡#·q) ` Dr.

ø°düs¡¢ yêDÏ T.T.D. Á|ü#·Ts¡D, ‹s¡T|ü‹ 1997.

2) Prof. ∫Á≤E >√$+<äsêE>±s¡T (‹s¡T|ü‹, ÁbÕ#· *œ‘· |ü⁄düÔø£

uÛ≤+&Ü>±s¡+) n+~+∫q düe÷#ês¡+.

3) $»j·Tq>∑s¡ yÓ’wüíe <yê\j·÷\T`‘êfiflbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\T,

Dr. R.X‚wüXÊÅdæÔ. eT÷d” e÷dü|üÁ‹ø£ nø√ºãs¡T 2005.


56


6. le\¢uÛ≤#ês¡T´\T (1478 ` 1532)

le\¢uÛ≤#ês¡T´\T kÕú|æ+∫q~ X¯ó<ë∆<Ó ’«‘·eTH˚ yÓ ’wü íe

dü+Á|ü<ëj·T+. Bìπø |ü⁄wæº e÷s¡ZeTì ù|s¡T. n<Ó’«‘·T\ e÷j·TqT

Ms¡T ìsêø£]+∫ e÷j·÷s¡Væ≤‘· X¯ó<ä∆ ÁãVü≤ày˚T »>∑‘êÿs¡D

eTHêïs¡T. dü>∑TDìs¡TZD dæú‘·T\T ¬s+&É÷ ÁãVü≤à≈£î düVü≤»eTT\T.

Ä |üs¡ÁãVü≤à ªªø£s¡TÔeTø£s¡TÔ+ nq´<∏ë ø£s¡TÔ+μμ düeTs¡Tú&ÉT. |üs¡ÁãVü≤à

n$ø£è‹jÓÆTHê uÛÑ≈£îÔ\MT~ ø£è|ü#˚‘· |ü]D≤eTo\T&Í‘·THêï&ÉT.

M] <äèwæº˝À lø£èwüßí&˚ |üs¡ÁãVü≤à. Äj·Tq ‘·q nq+‘·X¯≈£îÔ\‘√

Ä‘êàq+<ëìï bı+<äT‘·Tqï|ü &ÉT ªªÄ‘êàsêeTT&ÉTμμ n+≤eTT.

ÁãVü≤àÁø°&Éø√dü+ Äj·Tq ‘·q X¯≈£îÔ\qT ãVæ≤s¡Z‘·+ #˚dæq|ü⁄&ÉT

ªª|ü⁄s¡Tc˛‘· ÔeTT&ÉTμμ n+≤eTT. n|ü &ÉT Äj·Tq Äq+<ä

eTj·TT&ÉT, |üs¡e÷q+<ä dü«s¡÷|ü⁄&ÉT. á X¯ó<ë∆<Ó’«‘·eT‘·+

>∑T»sê‘Y, sê»kÕúHé\˝À u≤>± yê´|æ Ô˝À ñqï~. lø£èwü í

57

<˚esêj·T\ yês¡T eT<Ûä« >∑Ts¡Te⁄˝…’q yê´düsêj·T\ n<Ûä´ø£å‘·q

e\¢uÛ≤#ês¡T´\≈£î ø£qø±_Ûùwø£+ #dæHês¡T. Ç+‘·Ï eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT

Ä+Á<ÛäT&ÉT ø±e≥+ Ä+Á<Ûä<˚XÊìøÏ >∑s¡«ø±s¡D+.

ø£ècÕíõ˝≤¢ eT+>∑fi¯–] düMTbÕq ø±ø£s¡yê&É˝À kÕ<ÛäTdü«uÛ≤e⁄

˝…’q yÓ\HêÏ yÓ’~≈£î\T uÛ≤s¡<ë«»dü >√Á‘·T\T, ø£èwüíj·TE

XÊÙU≤<Ûë´j·TT\T, Ä|üdüÔ+ã dü÷Á‘·T\T, ø£+uÛÑ+bÕÏ \ø£ÎDuÛÑ≥Tº

m\¢eTà <ä+|ü‘·T\T+&˚yês¡T. m\¢eTà>±] ‘·+Á&ç düTX¯s¡à $»j·T

q>∑s¡dü+kÕúq |ü⁄s√Væ≤‘·T\T. M] sTT\Ty˚\TŒ πsDTø±<˚$. ø=+‘·

ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· ø±ø£s¡yê&ÉyêdüT\T düMTbÕq>∑\ nÁ>∑Vü‰s¡+˝À

Ç+&ÉT¢ ø£≥Tº≈£îHêïs¡T. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº >=|üŒ |ü+&ç‘·T&ÉT, uÛÑ≈£îÔ&ÉT.

á <ä+|ü‘·T\T ø=\~eT+~ ã+<ÛäTe⁄\‘√ rs¡új·÷Á‘·\T #˚dü÷Ô

ø±o|ü≥ºD+ #˚]Hês¡T. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº <ä+|ü‘·T\≈£î Á|ü‹~q+

>∑+>±kÕïq+, nqï|üPsêí$X¯«Hê<∏äT\ <äs¡Ùq+, ø±o˝À <˚M<˚e‘·

\+<ä]ì n]Ã+#·≥+ |ü]bÕÏ jÓÆTq~. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº>±]

|üPØ«≈£î\T j·T»„Hêsêj·TDuÛÑ≥Tº >=|üŒ ø£èwüíuÛÑ≈£îÔ\T. Äj·Tq

uÛÑøÏÔøÏ yÓT∫Ã lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà&ÉT Äe+X¯+yês¡T q÷s¡T k˛eT

j·TC≤„\T |üP]Ô#˚ùdÔ yê]sTT+À¢ |ü⁄&ÉT‘êqì es¡$T∫ÃHê&ÉT.

j·T»„Hêsêj·TDuÛÑ≥Tº 31, Äj·Tq ø=&ÉT≈£î >∑+>±<Ûäs¡ BøÏå‘·T\T

27, Äj·Tq ø=&ÉT≈£î >∑D|ü‹uÛÑ≥Tº 32, Äj·Tq ø=&ÉT≈£î

e\¢uÛÑuÛÑ≥Tº 5, Äj·Tq Ç<ä›s¡T ø=&ÉT≈£î˝À¢ ô|<ä›yê&Ó’q eTq \ø£ÎD

uÛÑ≥Tº 5 k˛eTj·÷>±\T #˚dæHês¡T. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº ô|<ä›ø=&ÉT≈£î

sêeT#·+Á<äuÛÑ≥Tº Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝ÀH˚ |ü⁄ÏºHê&ÉT. $T>∑‘ê j·TC≤„\T

\ø£ÎDuÛÑ≥Tº ø±o˝ÀH˚ ñ+&ç |üP]Ô #˚dæHês¡T. ‘·‘·Œ¤*‘·+>± ø=\~

ø±˝≤ìπø m\¢eTà uÛÑ>∑e‘·ÿè|ü#˚‘· ¬s+&ÉekÕ] >∑s¡“¤+ <Ûä]+∫q~.

l e\¢uÛ≤#ês¡T´\T

58


\ø£ÎDuÛÑ≥Tº>±s¡T yê] ã+<ÛäTe⁄\T n+<äs¡÷ dü+‘√wæ+∫Hês¡T.

nÏº ‘·s¡TD+˝À ø±oq>∑s¡+ô|’ eTTdæ¢+\T <ä+&Ó‹Ô edüTÔHêïs¡H˚

yês¡Ô Á|üã*+~. ø±o˝À W‘·ÔsêVüQ˝Òø±ø£ q÷s¡¢ø=\~ <ëøÏåD≤‘·´

≈£î≥T+u≤\yês¡T+≥THêïs¡T. ‘Ó\T>∑T, ns¡e, eT\j·÷fi¯,

eTVü‰sêh, ø£sêí≥ø£ ÁbÕ+‘ê\yê] edü‘·T\T yê&É\T Ç|üŒÏø°

ñqï$. eTTdæ¢+\T <ä+&Ó‹Ô e∫Ãq|ü⁄&É˝≤¢ >∑èVü≤<äVü≤Hê\T,

\÷°\T, Vü≤‘· \T, e÷quÛÑ+>±\T »]|æ HêHê;uÛÑ‘·‡+ #˚ùdyês¡T.

n|ü &ÉT <ëøÏåD≤‘·´ ≈£î≥T+u≤\yês¡T ø±oq>∑s¡+ $&ç∫ Ç‘·s¡

düTs¡øÏå‘· ÁbÕ+‘ê\≈£î >±ì dü«düú˝≤\≈£î >±ì b˛j˚Tyês¡T.

@&ÉeHÓ\ #·÷˝≤\T m\¢eTà‘√, ø=\~eT+~ ã+<ÛäTe⁄\‘√

\ø£ÎD uÛÑ≥Tº>±s¡T ø±o $&ç∫Hês¡T. m\¢eTàqT eè<äT∆\qT

|üdæ|æ\¢\qT ˇø£ m&É¢ã+&ç˝À ≈£Ls¡TÃ+&ÉCÒdæ $T>∑‘êyês¡T ø±*

q&Éø£q Á|üj·÷D+ #˚dü÷Ô ø£πssTT eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ sêj·T|üPsY õ˝≤¢

#·+bÕs¡Hé |ü]düsê≥e⁄\>∑T+&Ü b˛‘·T+&çHês¡T. ÄπssTT m\¢eTà≈£î

|ü⁄s¡TÏH=|ü \T yÓTT<ä˝…’q$. ÄyÓT Çø£ Á|üj·÷D+ #˚ùd dæú‹˝À

Ò<äT ø£qTø£ ˇø£]<ä›s¡T qeTàø£yÓTÆq ã+<ÛäTe⁄\qT ‘·eTe<ä› ñ+#·T

ø=ì $T>∑‘êyê]ì düMTbÕq>∑\ #Í<ëq>∑s¡+ |ü+|æHês¡T.

m\¢eTàqT ˇø£ #Ó≥Tº ÁøÏ+~øÏ #˚]Ã ø±|ü˝≤ ø±dü÷Ô uÛÑ>∑e+‘·Tì

ÁbÕ]údü÷Ô •X¯S<äj·T+ ø√dü+ m<äTs¡T #·÷düTÔ+&çHês¡T. ø±ùd|üÏøÏ

m\¢eTà HÓ\\T ‘·≈£îÿe eT>∑_&É¶qT ø£qï~. |üdæø£+<äT @&É«˝Ò<äT.

#·\qs¡Væ≤‘·+>± |ü&çj·TTqï Ä•X¯óe⁄ eTè‘·T&Éì uÛ≤$+∫ Ä

πssTT Ç+ø± n&É$˝À ñ+&É≥+ ÁX‚j·Tdüÿs¡+ ø±<äì eTè‘·•X¯ó

e⁄qT ∫+∫q Ns¡ #Ó+>∑T˝À #·TÏº m+&ÉT≤≈£î˝À¢ ô|Ïº düMTbÕq>∑\

»$Tà#Ó≥Tº ‘=i¿˝À ìπøå|æ+∫, $#ês¡e<äHê\‘√ ãs¡TyÓøÏÿq

59

>∑T+&Ó\‘√ #Í<ë q>∑s¡+ yÓ’|ü⁄ kÕ–Hês¡T. n~ $Áø£eTX¯ø£+

1535 Áø°.X¯. 1478 yÓ’XÊK ãVüQfi¯ @ø±<äo Ä~yês¡+ sêÁ‹

<ë<ë|ü⁄ 8`30 >∑+≥\ düeTj·T+. ‘Ó\¢yês¡T‘·T+&É>± yês¡D≤•

qT+&ç e∫Ãq sö‘·T\T ø£ X¯óuÛÑyês¡Ô $ì|æ+∫Hês¡T. yês¡D≤•ô|’

<ä+&Ó‹Ô e∫Ãq eTTdæ¢+\qT Hê>∑kÕ<ÛäTe⁄\T m~]+∫ b˛sê&ç

bÕs¡Á<√*Hês¡˙ ø£qTø£ n+<äs¡÷ ‹]– ø±oøÏ b˛e#·TÃq˙

#Ó|æŒHês¡T. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº, m\¢eTà, #Í<ëq>∑s¡+˝À ‘·\<ë#·T≈£îqï

ã+<ÛäTe⁄\ eTqdüT‡\T ≈£î<äT≥ |ü&çq$. eTs¡\ ø±o πøåÁ‘êìπø

‹]–b˛e˝…qì ãj·T\T<˚]Hês¡T.

\ø£ÎDuÛÑ≥Tº≈£î m+<äTe\qH√ sêÁ‹ »$Tà#Ó≥Tº ‘=i¿˝À

<ë∫ô|Ïºq eTè‘· •X¯óe⁄qT #·÷∫b˛e …qì|æ+∫q~. <ä+|ü‘·T\T

VüQ≤VüQÏ>±b˛sTT #Ó≥Tº‘=i¿ô|’ ø£|æŒq Ä≈£î\T ‘=\–+∫Hês¡T.

◊‘˚ eTè‘·•X¯óeqTø=qï ‘·eT_&É¶ ø±fi¯ó¢ #˚‘·T\T Ä&çdü÷Ô <Ó’Mø£fi¯‘√

yÓ*–b˛‘·T+&É≥+ #·÷∫ ÄX¯Ãsê´q+<ë\≈£î ˝ÀHÓ’ uÛÑ>∑e+‘·Tì

ø£è|üqT y˚H√fi¯¢ bı>∑&çHês¡T. Ä ~e´•X¯óe⁄ |ü⁄ÏºqHê&˚ düT<ä÷sêq

>∑\ >√es¡∆q |üs¡«‘·+ô|’ ˇø£ n<äT“¤‘·+ »]–+~. nø£ÿ&É |üXóe⁄\T

y˚T|ü⁄‘·Tqï ˇø£‘·ìøÏ |üs¡«‘·+ô|’ ˇø£ q\¢ì eTTU≤s¡$+<ä+

ø£qã&ç+~. Ä |üdüT\ø±|ü] uÛÑj·T|ü&ç ø=+&É ~–e∫Ã nø£ÿ&ç

ô|<ä›\≈£î #Ó|æŒHê&ÉT. nø£ÿ&É >√es¡∆qJ eTTU≤s¡$+<ä <äs¡ÙqeTT,

Çø£ÿ&É •X¯S<äj·TeTT ˇø£ÿkÕ] »s¡>∑≥+#˚‘· >√es¡ úqJ

(ø£èwüí|üs¡e÷‘·à)j˚T Ç≤¢ ne‘·]+∫Hê &ÉHêïs¡T. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº

<ä+|ü‘·T\T ø=+‘·ø±\+ #Í<ëq>∑s¡+˝À >∑&ç|æ u≤s¡kÕ\ Hê&ÉT

•X¯óe⁄≈£î le\¢uÛÑT\ì HêeTø£s¡D+ #˚dæ dü+‘√wæ+∫Hês¡T.

le\¢uÛÑT&É+fÒ Hêsêj·TDT&˚— Hêsêj·TDTì dü+|üPsêíe‘ês¡+


60


lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà&˚. \ø£ÎDuÛÑ≥Tº dü≈£î≥T+ã+>± dü|ü]yês¡+>±

ø±oq>∑s¡+ #˚] <Ó’yê+X¯dü+uÛÑ÷‘·T&Ó’q •X¯óe⁄‘√ ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄

‘·T+&˚yês¡T. uÛÑ≥Tº>±H˚ le\¢uÛÑTìøÏ nø£åsêuÛ≤´dü+ #˚dæ ‘êy˚T

$<ä \T >∑s¡|æHês¡T. sêeT#·+Á<ä uÛÑ≥Tº≈£î le\¢uÛÑTìøÏ ñ|üqj·THê\T

#˚dæ Ç‘·s¡ >∑Ts¡Te⁄\e<ä› #˚]ÃHês¡T.

le\¢uÛÑT\T y˚<äeTT\T <äs¡ÙqeTT\T nq‹ø±\+˝À |üP]Ô#˚dæ

>∑Ts¡Te⁄\πø ÄX¯Ãs¡ + ø£*–+∫Hês¡T. Äj·Tq <Ó’«‘ê<Ó’«‘·$•cÕº<Ó’«‘·

dæ<ë∆+‘·eTT˝À¢ì ∫≈£îÿ\T $|ü ‘·÷ ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T

y˚<äXÊg|ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\ düeTq«j·T+‘√ n+<ä]ø° $X¯B

ø£]+#˚yês¡T. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì rs¡úeTT\T |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T <ä]Ù+∫

nø£ÿ&ç |ü+&ç‘·T\e<ä› q÷‘·q$wüj·÷\T ‘Ó\TdüT ø√e#·TÃqì

‘·+Á&ç>±] Ä»„‘√ le\¢uÛÑT\T 1491 dü+ˆˆ e÷s¡Z•s¡X¯óø£¢ dü|üÔ$T

Hê&ÉT ãj·T\T<˚] |üPØ »>∑Hêï<∏äj·÷Á‘· #˚dæHês¡T. n#·ÃÏ

bÕ\≈£î&ÉT eTVü‰C≤„ì |ü+&ç‘·T&ÉT. Äj·Tq ‘·q sê»<Ûëì˝À

|ü+&ç‘·>√wüß˜\T @sêŒ≥T#˚dæ dü‘ê´H˚«wüD #˚ùdyês¡T. le\¢uÛÑT\qT

‘·eTyê<äeTT ìs¡÷|æ+#·T≥¬ø’ @sêŒ≥T¢ #˚dæq |ü+&ç‘·düuÛÑ≈£î

eTVü‰sêCÒ Ä<Ûä´ø£å+ eVæ≤+∫Hês¡T. n|üŒÏøÏ Ä ÁbÕ+‘·+˝ÀqT

sê»kÕúHé˝ÀqT n<Ó’«‘·T\T Á|üã\+>± ñ+&˚yês¡T. le\¢uÛÑT\T

Ä e÷j·÷yê<äT\‘√ ø=ìï~Hê\T XÊÅkÕ Ôs ¡ ú+#˚dæ yê]ì

z&ç+∫Hês¡T. düuÛ≤<Ûä´≈£åî˝…’q eTVü‰sêE ñuÛÑj·T |üøå±\yê]ì

Hê\T>∑T Á|üX¯ï\&ç–Hês¡T. 1) XÊgeTT\˝À eTTK´yÓTÆq XÊgy˚T~?

2) <Ó’eeTT\˝À Ä~<˚e⁄&Óes¡T? 3) |òü\eTTì#˚Ã eT+Á‘·y˚T~?

4) nìïÏ˝À düT\TyÓ’q |üìj˚T$T? á Á|üX¯ï\T ‘êfi¯ |üÁ‘·eTT\ô|’

Áyêdæ »>∑Hêï<∏ äTì eT+~s¡+˝À ô|Ï º ‘·\T|ü⁄\T eT÷dæ

61

eTs¡THê&ÉT<äj·T+ ‘·\T|ü⁄\T ‘Ós¡∫ #·÷ùdÔ Ä Á|üX¯ï\≈£î

düe÷<ÛëHê\T le\¢uÛÑT\ dæ<ë∆+‘êìï b˛*j·TTqï≥T¢ >∑eTì+∫

e÷j·÷yê<äT\T ‘·eT z≥$Tì n+^ø£]+∫Hês¡T. Ä düe÷<ÛëHê\T

á $<Ûä+>± ñqï$. 1) @ø£+ XÊg+ <˚eø°|ü⁄Á‘·^‘·+ 2) @ø√

<y√ <eø° |ü⁄Á‘· @e 3) eT+Á‘√ô|’ ø£düÔdü Hêe÷ì j·÷ì 4)

ø£sêàô|’ ø£+ ‘·dü <edü ùdyê.

ø=&ÉT≈£î $»j·÷ìøÏ \ø£ÎDuÛÑ≥Tº Äq+~+∫ ‹s¡T|ü‹øÏ

b˛sTT lyÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$Tì <ä]Ù+#·e˝…qHêïs¡T. ‘·+Á&ç>±]

ø√]ø£y˚Ts¡≈£î l e\¢uÛÑT\T |üPØ»>∑Hêï<∏ä+ qT+&ç dü|ü]yês¡+>±

ãj·T\T<˚] n#·Ã≥#·Ã≥ $ÁX¯$Tdü÷Ô ‹s¡T|ü‹ ‹s¡TeT\\T #˚]

@&ÉTø=+&É\yêì ùd$+∫Hês¡T. ‹s¡TeT\ esêVü≤kÕ«$T>∑T&ç˝À

le\¢uÛ≤#ês¡T´\T ≈£Ls¡TÃqï düú˝≤ìï j·÷Á‹≈£î\T <ä]ÙdüTÔ+≤s¡T.

‹s¡TeT\ $&ç∫ \ø£ÎDuÛÑ≥Tº>±s¡T dü«Á>±eT+ nÁ>∑Vü‰s¡+ #˚]

‘·eT u≤<Ûä ‘·\T ø=&ÉT≈£îÿ n|üŒ–+∫ 1491 dü+ˆˆ |üs¡eT|ü~+∫Hês¡T.

le\¢uÛÑT\T ‘·+Á&ç>±]øÏ nÁ>∑Vü‰s¡+˝ÀH˚ n+‘˚´wæº »]|æ uÛ≤>∑e‘·

dübÕÔVü≤+ #˚dæ dü|ü]yês¡+>± $<ë´q>∑s¡+ #˚]Hês¡T. nø£ÿ&É

ø=+‘·ø±\eTT+&ç ‘·eT ≈£î≥T+ã |ü]yêsêìï y˚Tqe÷eT>±]+≥

$&ç∫ nqT#·s¡T\‘√ bÕ<äj·÷Á‘· #˚dæ lsêeT#·+Á<äT&ÉT+&çq

|ü+bÕdüs√es¡ rs¡+˝À $ÁX¯$T+∫Hês¡T. e÷s¡ZeT<Ûä´+˝À Äj·÷

πøåÁ‘ê\˝Àì eT÷s¡TÔ\qT ùd$dü÷Ô, |ü+&ç‘·T\‘√ yê~dü÷Ô uÛ≤>∑e‘·

dübÕÔVü‰\T #˚dü÷Ô, uÛÑøÏÔe÷s¡Z+ Á|ü#ês¡+ #˚dü÷Ô, y˚<äy˚<ë+‘·

kÕs¡eTT\T Á|ü»\≈£î ns¡úeTj˚T´$<Ûä+>± uÀ~Ûdü÷Ô ãT+<˚˝ŸK+&é

sê»<Ûëì zø±ÿq>∑s¡+ #˚]Hês¡T.


62


yês¡T zø±ÿeTVü‰sêE Ä<˚XÊqTkÕs¡+ |òüT≥düs¡dü«‹ nH˚ eTVü‰

|ü+&ç‘·Tì‘√ yê~+∫ z&ç+∫Hês¡T. eTVü‰sêE le\¢uÛÑT\≈£î

ø£qø±_Ûùwø£+ #˚dæHês¡T. le\¢uÛÑT\T zø±ÿqT+&ç |ü\T Á|ü<˚XÊ˝À¢

‘·eT eT‘·+ Á|ü#ês¡+ #˚dü÷Ô >ös¡edüHêàqeTT\+<äT≈£î+≥÷

lø£èwü í|üs¡e÷‘·Tà&ÉT ‘·eT ~e´©\\T #·÷|æq Áe»uÛÑ÷$T

Á|üy˚•+∫ 1493 dü+ˆˆ j·TeTTHêrs¡+ eT<ÛäTsê|ü≥ºD+ #˚]Hês¡T.

‘·Tø£]¢|ò ü÷Ÿe<ä › ø=ìï~Hê\T+&çHês¡T. >√≈£î\+˝À yês¡T

|üs¡e÷‘·à<Ûë´q+ #˚dü÷Ô leT<ë“¤>∑e‘·+ l|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeTTì eTs=ø£

s¡÷|üeT+≥÷ n+<ä]ø° $e]+∫Hês¡T. dæ<ë∆+‘ê\qT øÏ¢wüº+

#˚dæ |ü+&ç‘·T\es¡πø |ü]$T‘·yÓTÆq eT‘êìï kÕe÷q´»qT\≈£î

≈£L&É n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ ‘˚e˝…qì le\¢uÛÑT\ ‘·|üq. n~

Á>∑Væ≤+∫ >√es¡úq Hê<∏äT&ÉT $Áø£eTX¯ø£+ 1549 Áø°.X¯ 1494

bòÕ\TZD X¯ó<ä∆ @ø±<ä• >∑Ts¡Tyês¡+ sêÁ‹ <äs¡Ùq+ Á|ükÕ~+∫

Je⁄ìøÏ lø£èwüßíìøÏ ñqï dü+ã+<Ûëìï (ÁãVü≤àdü+ã+<Ûëìï)

eT+Á‘·+>± $e]+∫Hês¡T. Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT uÛ≤>±\T 1) Je⁄ì

y˚<äq e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTdüÔ+ uÛ≤sê´|ü⁄Á‘·T\T

X¯Øs¡+ Ç+Á~j·÷\T n+‘·'ø£s¡D+ lø£èwüßíìøÏ n+øÏ‘·+ #˚j·T≥+

2) X¯s¡D≤>∑‹`Je⁄ì ∫e] ÄÁX¯j·T+ lø£èwüßíì e<ä›H˚. BìH˚

|ü⁄wæºùde n+≤s¡T. lø£èwüßíì nqTÁ>∑Vü≤+ e\qH˚ e÷qe⁄ìøÏ

‘êqT #˚ùd ø£s¡à \_ÛdüTÔ+~. á |ü⁄wæºe÷sêZìï nqTdü]+∫q

yÓTT<äÏ •wüß´&ÉT <ëyÓ÷<äs¡<ëdt nsê‡˙. á‘·&˚ lyê]øÏ J$‘·

düVü≤#·s¡T&Ó’Hê&ÉT.

|ü$Á‘·Á|ü<˚X¯yÓTÆq Áe»uÛÑ÷$T q+‘·Ï˙ |üs¡´Ï+∫ le\¢uÛÑT\T

eTs¡\ $<ë´q>∑s¡+ #˚]Hês¡T. n|ü &ÉT n<Ó’«‘·T\≈£î <Ó’«‘·T\≈£î

63

sê»düuÛÑ˝À yê<äeTT\T »s¡T>∑T‘·T+&çq$. n<Ó’«‘·T\T Á|üã\+>±

ñqï Ä |ü+&ç‘· eT+&É*˝À le\¢uÛÑT\T e÷<ÛäT«\|üø£å+ eVæ≤+∫,

y˚<√|üìwü‘·TÔ\T, uÛ≤>∑e‘·+, $$<ÛäXÊÅùdÔ‹Vü‰kÕ\T Ä<Ûës¡+>±

yê~+∫ n<Ó’«‘·T\qT z&ç+∫, nK+&ÉeT+&É ≤#ês¡ »>∑<äTZs¡TeH

_s¡T<ä eT+<äTø=ì ‘·T˝≤uÛ≤s¡+ #˚sTT+#·T≈£îHêïs¡T. lø£èwüí

<˚esêj·T\T <äøÏåD>± düeT]Œ+∫q 7000 ã+>±s¡T HêD…eTT˝À¢

7 HêD…eTT\T e÷Á‘·+ rdüTø=ì $T>∑‘ê HêD…eTT\T |ü+&ç‘·T\≈£î

|ü+∫Hês¡T. ø=ìï~Hê\T $<ë´q>∑s¡+˝À ñ+&ç le\¢uÛÑT\T

‘·eT‘·*¢, Ç‘·s¡ ≈£î≥T+ãdüuÛÑT´\‘√ rs¡új·÷Á‘·\≈£î ãj·T\T

<˚]Hês¡T. lyês¡T C≤s¡â+&é |üs¡´ÏdüTÔ+&É>± sƒê≈£îsYJ (lø£èwüí

|üs¡e÷‘·à) Ä<˚X¯+‘√ Á|üj·÷D+ Ä|æ eT<ÛäTs¡≈£î ¬s+&ÉekÕ]

b˛sTT n#·ÃÏ ô|<ä›\ düVü‰j·T+‘√ >√es¡∆q•Ks¡+ #˚] nø£ÿ&ç

lø£èwüßíì eTTU≤s¡ $+<ëìøÏ |üPC≤~ø£eTT\T #˚dæ $Á>∑Vü≤ Á|ü‹wü˜

>√es¡∆HéHê<∏éJ nì HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T. $<ë´q>∑s¡+ qT+&ç

‘Ó#·TÃ≈£îqï 7 ã+>±s¡T HêD…eTT\‘√ Hê<∏é<ë«sê˝À yÓ\dæq

>√es¡úqTìøÏ ã+>±s¡T yÓTT\Á‘ê&ÉT #˚sTT+∫Hês¡T. áHê&Ü

$Á>∑Vü≤yT Hê<∏é<ë«sê˝À |üP»\+<äT≈£î+≥Tqï~. áHêÏø° lyê]

e+oj·TT˝Ò Ä\j·T <Ûäs¡àø£s¡Ô\T. ‹s¡T|ü‹ ‹s¡TeT\ ‘·sê«‘·

n‹dü+|üqïyÓTÆq <˚yê\j·TeT<˚. Äj·Tq eTs¡\ rs¡új·÷Á‘·\

≈£î|üÁø£$T+∫Hês¡T. |ü+&É]j·÷Á‘· #˚düTÔ+&É>± Äj·Tq≈£î dü+Hê´

kÕÁX¯eT+ d”«ø£]+#·e˝…qH˚ ø√]ø£ ø£*–+~. ø±ì $sƒ√u≤ dü«|üï

<äs¡Ùq$T∫Ã >∑èVü≤kÕúÁX¯eT+ d”«ø£]+∫ |ü⁄wæºe÷s¡Z Á|ü#ês¡+

#˚j·TTeTì Ä<˚•+∫Hê&ÉT. le\¢uÛÑT\T dü|ü]yês¡+>± ø±o#˚]

(1505`1506) eT<ÛäTeT+>∑fi¯+ (<˚euÛÑ≥Tº)>±] ≈£L‘·Ts¡T


64


leTVü‰\øÏåàì ô|+&Ü¢&çHês¡T. Ä dü+Á|ü<ëj·TT\+<äs¡÷ leTVü‰

\øÏåàì nø±ÿJ nì |æ*#yês¡T. nø±ÿJ ‘Ó\T–+Ï Ä&ÉT_&É¶jT.

Ä |ü⁄D´ <ä+|ü‘·T\≈£î 1513 dü+ˆˆ ãVüQfi¯ <ë«<ä•Hê&ÉT

>√|”Hê<∏éJ, 1517e dü+ˆˆ |ü⁄wü´ ãVüQfi¯ qe$THê&ÉT $sƒ¡ ŸHê<∏éJ

|ü⁄ÏºHês¡T. le\¢uÛÑT\T ‘·eT ≈£îe÷s¡T\≈£î 8e j˚T≥ ñ

|üqj·TqeTT\T #˚dæ ‘=* $<ë´ >∑Ts¡Te⁄˝…’Hês¡T. ‘ê‹Ô«ø£dæ<ë∆+‘·

Ø‘ê´ le\¢uÛÑ eT‘êìøÏ X¯ó<ë∆<Ó’«‘·eTì ù|s¡T. Ä eT‘·Á|ü#ês¡+

ø√dü+ ÁãVü≤à dü÷Á‘ê\˝À ø=ìï+ÏøÏ nDTuÛ≤wü´+, uÛ≤>∑e‘·+˝À

ø=ìï n<Ûë´j·÷\≈£î düTuÀ~Û˙yê´K´ Ç+ø£qT ‘·‘· Ô«B|ü+,

|ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT düVü≤ÁdüHêeT k˛ÔÁ‘·+ yÓTT<ä˝…’q$ s¡∫+∫Hês¡T. á

Á>∑+<∏ë\≈£î Áyêj·Tdüø±&ÉT e÷<Ûäe|ü⁄] ø±oàØ. lyês¡T ø±o

|ü+&ç‘·T\‘√ #˚dæq #·s¡Ã\T e÷<Ûäe|ü⁄] ø±oàØ ÒK\ eT÷\+>±

$X¯«Hê<∏äeT+~s¡+ >√&É\ ø£+Ï+#˚yê&ÉT. Ä ˝ÒK\˙ï ‘·s¡Tyê‘·

|üÁ‘êe\+ãq eTH˚ Á>∑+<∏ä+>± yÓ&É*q$. düTuÀ~Û˙ yêÚ≤´q+

#ê˝≤ >=|üŒs¡#·q.

Ä s¡#·q #˚düTÔ+&É>± le\¢uÛÑT\≈£î lø£èwüí|üs¡e÷‘·à e<ä›

qT+&ç eT÷&ÉTkÕs¡T¢ |æ\T|ü⁄e∫Ã+~. ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ lyês¡T

s¡#·Hêyê´dü+>∑+˝À eTTì– ‘˚\T‘·T+&ç b˛˝Ò<äT. eT÷&ÉekÕ]

ø£&ÉkÕ] |æ\T|ü⁄ sê>±H˚ 5,9 ÄXÊ«kÕ\ yêÚ≤´q+ $&ç∫ô|Ïº

1,10 ÄXÊ«kÕ\ düTuÀ~Û˙yêÚ≤´q+ |üP]Ô#˚dæ dü+Hê´dü

d”«ø±sêìøÏ uÛ≤s¡´ nqTeT‹ ø√]Hês¡T. ÄyÓT ìsêø£]+#·≥+‘√

düeTj·T+ ø√dü+ ø±#·Tø=ì ñ+&çHês¡T. Á|üj·÷>∑ bı*y˚Ts¡ @&É˝Ÿ

Ç+Ï˝À ñ+&É>± Ç+ÏøÏ ì|üŒ+≥Tø=qï~. n+<äs¡÷ Ç+Ï

ãj·TfÒ ñHêïs¡T. le\¢uÛÑT˝§ø£ÿπs Ç+À¢ ñHêïs¡T. Ç<˚ eT+∫

66


yê´U≤´Hê\T, k˛ÔÁ‘ê\T |üP]Ô#˚dæHês¡T. le\¢uÛÑT\ •wüß´&ÉT

ùdïVæ≤‘·T&ÉT <ëyÓ÷<äs¡<ëdüT dü÷#·q\ y˚Ts¡≈£î $sƒ¡\Hê<∏äT\T

lø£èwüßíì |üP»≈£î ìj·Te÷\T, Vü≤y˚©\˝À yÓ’wüíe⁄\T #˚j·Te\dæq

ùde\T yÓTT<ä˝…’q Áø=‘·Ô $<Ûëq+ ì]à+∫ Ä#·s¡D˝Àô|Ïº 1545`

1583 eT<Ûä´ø±\+˝À Äs¡TkÕs¡T¢ >∑T»sê‘Y |üs¡´Ï+∫ |ü⁄wæºe÷s¡Z

Á|ü#ês¡+ #dæHês¡T. nø£“s¡T #·Áø£e]Ô ø√]ø£ô|’ $sƒ¡\Hê<∏äT\T 1579,

1583 ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ÄÁ>±≈£î yÓ[flHês¡T. yê] Á|üdü+>±\T $ì

eTT>∑T∆&Ó’q nø£“s¡T #·Áø£e]Ô lyê]øÏ >√kÕsTT _s¡T<ëìï, uÛÑ÷$Tì,

>√e⁄\T y˚Tj·T≤ìøÏ $XÊ\yÓTÆq düú˝≤ìï Ç∫ÃHê&ÉT. <√|æ&ç

<=+>∑\T, m+<äs√ eTTdæ¢+\T, l$sƒ¡\Hê<∏äT\ •wüß´˝…’Hês¡T.

nwüº#ê|t ù|s¡T‘√ Á|üdæ<äT∆˝…’q mqeT+&ÉT>∑Ts¡T uÛ≤>∑e‘· ø£e⁄˝À¢

$sƒ¡\Hê<∏äT\ •wüß´\T q\T>∑Ts¡T le\¢uÛÑT\ •wüß´˝À¢ dü÷s¡<ëdt

(1535`1640) Á|ü<∏äeTT&ÉT. le\¢uÛÑT\T 1567 dü+ˆˆ yÓ’XÊU

X¯ó<ä∆ |ü+#·$THê&ÉT dü÷s¡<ëdt≈£î Bø£å Ç∫Ã Äj·Tq s¡#·q\≈£î

ªªdü÷s¡kÕ>∑sYμμ HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T. dü÷s¡<ëdt ÄHêÏqT+&ç

J$‘ê+‘·+ es¡≈£î >√≈£î\+˝ÀH˚ ñ+&çHês¡T. $sƒ¡˝Hê<∏äT\

Á|ü<∏äeT•wüß´&ÉT >√$+<ä<ëdüT >=|üŒ yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT. $sƒ¡\

Hê<∏äT\T 70 dü+e‘·‡s¡eTT\T J$+∫ >∑T»sê‘Y eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ

sê»kÕúHé\˝À |ü⁄wæºe÷s¡Z Á|ü#ês¡+ #dæ 1587 dü+e‘·‡s¡+ –]sê»

|üs¡«‘·>∑TVü≤˝À Á|üy˚•+∫ n<äèX¯ó´˝…’Hês¡T.

lø£èwüßíì ùdyê¬ø’+ø£sê´ Ò e÷qe⁄ì <Ûäs¡àeT˙, lVü≤] ©\\qT

nqTuÛÑ$+#·≥y˚T ns¡úeT˙, uÛÑ>∑e<ä›s¡Ùq+ Ò<ë uÛÑ>∑e‘ê‡+>∑‘·´+

ø√s¡Tø√e≥y˚T ø±eTeT˙, kÕj·TT»´y˚T yÓ÷ø£åeT˙ le\¢uÛ≤

#ês¡T´\yês¡T #·‘·T]«<Ûä |ü⁄s¡TcÕsêú\qT ìs¡«∫+∫Hês¡T. lyês¡T

67

s¡∫+∫q 84 Á>∑+<∏ë\˝À u≤\uÀ<Ûä, dæ<ë∆+‘·s¡Vü≤dü´+, $y˚ø£

<ÛÓ’sê´ÁX¯j·T ìs¡÷|üD+ yÓTT<ä …’q$ eTTK´Á>∑+<∏ë\T. nDTuÛ≤wü +,

‘·‘êÔ«s¡ úB|æø£\T s¡∫+∫ Je⁄&ÉT ÁãVü≤à≈£î n+X¯e÷Á‘·T&Éì

ìs¡÷|æ+∫Hês¡T. düTÁ|üdæ<ä ∆ ªªeT<Û äTsêwü ºø£+μμ le\¢uÛ ÑT\T

s¡∫+∫q<˚. eTq ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À eT+>∑fi¯–], ‹s¡T|ü‹ |ü⁄D´

πøåÁ‘ê\˝À ªªÁ|üuÛÑ÷JøÏ u…’sƒ¡øμμ ù|]≥ e\¢uÛÑ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q

eTsƒê\THêï j·T+≤s¡T. le\¢uÛÑT\~ yê‘·‡\´ uÛÑøÏÔ. u≤\ø£èwüßí&˚

ñbÕdü´<Ó’e+. lì+u≤s¡ÿ dü+Á|ü<ëj·T+yê]~ eT<ÛäTs¡uÛÑøÏÔ yê]øÏ

sê<Ûëø£èwüßí*s¡Te⁄s¡T ñbÕdü´<Ó’e‘·eTT\T.

eT<ÛäTsêwü ºø£yéT

1) n<Ûäs¡+ eT<ÛäTs¡+ e<äq+ eT<∏äTs¡+, qj·Tq+ eT<ÛäTs¡+ Vü≤dæ‘·+ eT<ÛäTs¡+ˆ

Vü≤è<äj·T+ eT<ÛäTs¡+ >∑eTq+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ

2) e#·q+ eT<ÛäTs¡+ #·]‘·+ eT<ÛäTs¡+, edüq+ eT<ÛäTs¡+ e*‘·+ eT<ÛäTs¡+ˆ

#·*‘·+ eT<ÛäTs¡+ ÁuÛÑ$T‘·+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ

3) y˚DTs¡à<ÛäTs√ πsDTs¡à<ÛäTs¡', bÕDÏs¡à<ÛäTs¡' bÕ<Í eT<ÛäTsö

qè‘·´+ eT<ÛäTs¡+ düK´+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘˚ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéT ˆ

4) ^‘·+ eT<ÛäTs¡+ | ”‘·+ eT<ÛäTs¡+, uÛ ÑTø£Ô+ eT<ÛäTs¡+ düT|üÔ+ eT<ÛäTs¡+

s¡÷|ü+ eT<ÛäTs¡+ ‹\ø£+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘˚ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ

5) ø£s¡D+ eT<ÛäTs¡+ ‘·s¡D+ eT<ÛäTs¡+, Vü≤s¡D+ eT<ÛäTs¡+ s¡eTD+ eT<ÛäTs¡+ˆ

e$T‘·+ eT<ÛäTs¡+ X$T‘·+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ

6) >∑T+C≤ eT<ÛäTsê e÷˝≤ eT<ÛäTsê, j·TeTTHê eT<ÛäTsê MN eT<ÛäTsê

dü*\+ eT<ÛäTs¡+ ø£eT\+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ


68


7) >√| ” eT<ÛäTsê ©˝≤ eT<ÛäTsê, j·TTø£Ô+ eT<ÛäTs¡+ uÛ ÑTø£Ô+ eT<ÛäTs¡+ˆ

<äèwüº+ eT<ÛäTs¡+ •wüº+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘˚ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéT ˆ

8) >√bÕ eT<ÛäTsê >±y√ eT<ÛäTsê, j·Twæºs¡à<ÛäTsê düèwæºs¡à<ÛäTsê

e*‘·+ eT<ÛäTs¡+ |òü*‘·+ eT<ÛäTs¡+, eT<ÛäTsê~Û|ü‘˚ s¡œ\+ eT<ÛäTs¡yéTˆˆ

Ä<Ûës¡eTT\T :

1) le\¢uÛ≤#ês¡T´\ J$‘·#·]Á‘· Ç+^¢wüß eT÷\+, |æ. ø£èwüí

≈£îe÷sY, ‘Ó\T>∑T nqTyê<ä+ ô|~›uÛ§≥¢ u≤\ø£èwüí XÊ´eT\

sêe⁄ ` 2000`303 dü«dæ Ôø ˘ ≥esY‡, yÓ÷rq>∑s Y,

ôV’≤<äsêu≤<é ` 18. (040) 23832180

2) ne‘ês¡‘·‘·Ô« $y˚#·q, ø°.X‚. Ä#ês¡´ ø=‘·Ô|ü*¢ Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄

` 1998

3) e\¢uÛ≤#ês¡T´\T Prof. ;ÛeTùdHé ìs¡à˝Ÿ ‹.‹.<˚ekÕúqeTT\T

` 1999

4) l e\¢uÛ≤#ês¡´ ` |üπsø˘uÛ≤sTT eTDÏ˝≤˝Ÿ ` 1940

70


bÂs√Væ≤‘·´+ #˚ùdyês¡T. yê]øÏ ø£ ø=&ÉT≈£î Ç<ä›s¡T _&É¶\T. •e⁄ì

Á|ükÕ<ä+#˚‘· |ü⁄Ïºq Á|ü<ÛäeTdü+‘êq+ ø£qTø£ •esêeTX¯s¡à nì

HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T. •esêeTX¯s¡à ◊<˚+&É¢yê&Éj˚T´<ëø£ @<√

|üs¡<Ûë´q+˝À ñ+≥÷ Ç+ÏeTT+<äT ns¡T>∑TMT<ä ≈£Ls¡TÃ+&ç <ë]

yÓ+≥ b˛j˚Tyê]ì #·÷düTÔ+&˚yê&ÉT. Ä‘·ì n+<ä#·+<ë\≈£î ‘√&ÉT

$uÛÑ÷‹ πsK\T &É\+‘ê $uÛÑ÷‹‘√ ≈£îe÷s¡kÕ«$T e˝… ø£q|ü&˚

yê&ÉT. >∑Ts¡T_&É¶&ÉT ø£qTø£ n+<äs¡T >∑Ts¡|üŒkÕ«$T nì |æ*#˚yês¡T.

>∑Ts¡|üŒkÕ«$T ‘·*¢ |æ*ùdÔH˚ ˝À|ü*øÏ b˛sTT nqï+ ‹ìe∫Ã

eTs¡\ ns¡T>∑Tô|’q ≈£Ls¡TÃ+&˚ yê&ÉT. |”s¡TkÕôV≤ãT |ü˝…¢≈£î <ë<ë

|”s¡TkÕ«$T <äs¡ÙHês¡ú+ b˛j˚Tyês¡T. dü‘·‡+>∑+ #˚j·TuÀj˚T kÕ<ÛäT

dü+‘·T˝≤ u≤\Tì #·÷∫ eTTqTeTT+<äT á‘·&ÉT >=|üŒuÛÑ≈£îÔ&ÉT

dæ<ä∆|ü⁄s¡Twüß&ÉT W‘ê&Éì #Óù|Œyês¡T.

ˇø£kÕ] >∑Ts¡|üŒkÕ«$T <ë<ë|”s¡TkÕ«$Tì <ä]Ù+#·uÀsTTHê&ÉT.

Á|ü<∏äeT <äs¡Ùq+˝ÀH˚ yê]øÏ >∑Ts¡T•cÕ´qTã+<Ûä+ ø£*–+~.

>∑Ts¡|üŒkÕ«$T <ë<ë |”s¡TkÕ«$T <ä|ü+‘·T\≈£î ùde\T #˚dü÷Ô

dü‘·‡+>±ìøÏ e#˚Ã kÕ<ÛäTdü+‘·T\≈£î kÂø£sê´\T düeT≈£Ls¡Tdü÷Ô

m≈£îÿe ø±\+ >∑Ts¡Te⁄\ düìï~Û˝ÀH˚ ñ+&˚yê&ÉT. ~q~q+ Ä

ã+<Ûä+ m≈£îÿyÓ’q~. >∑Ts¡T|ü‹ï ô|Ïºq~ ‹+≥÷ ÄsTT˝Ò¢ ‘·q

sTT\T¢>± uÛ≤$+∫ yê]øÏ ùde\T #˚düTÔ+&˚yê&ÉT. Ç≤¢ 15

dü+e‘·‡sê\T >∑Ts¡T<ä+|ü‘·T\qT ùd$+∫ yê] eTqdüT¬øøÏÿHê&ÉT.

<ë<ë |”s¡TkÕ«$T >∑Ts¡|üŒkÕ«$Tì |üØøÏå+∫ ns¡TΩ&Éì >∑T]Ô+∫

ÁãVü≤à$<ä´ uÀ~Û+∫Hê&ÉT. >∑Ts¡Te⁄>±] ‘·\+|ü⁄>∑T]Ô+∫ eTT+<äT

>±H˚ Ä|üqT\T #˚dü÷Ô, ‘·q kÕ<Ûäq, dü‘ê´H˚«wüD kÕ–dü÷Ô,

dü‘·‡+>±ìøÏ e#˚Ã eTVü‰‘·Tà\ e÷≥\T nqTuÛÑyê\T ‘·q$>±

72


$düÔfi¯ófl rdüTø=ì edüTÔ+&É>± @s¡T bı+–bıs¡\T‘·Tqï~. >∑Ts¡|üŒ

kÕ«$T nÁX¯óqj·THê\‘√ >∑+>±uÛÑyêìì ÁbÕ]ú+∫Hê&ÉT. y˚fi¯≈£î

>∑Ts¡Te⁄>±]øÏ Äj·÷ edüTÔe⁄\T düeT]Œ+#·ø£b˛‘˚ >∑Ts¡TÁ<√Vü≤+

»s¡T>∑T‘·T+~. qqTïs¡øÏå+#·T‘·©¢ Hê≈£î <ë]ÇeTàì ÁbÕ]ú+∫Hê&ÉT.

>∑+>±uÛÑyêì Ä‘·ì dü‘·´dü+<Ûä‘·qT >∑Ts¡TuÛÑøÏÔì, Ä]Ôì yÓT∫Ã

Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ B$+∫ Á|üyêVü‰ìï düÔ+_Û+|üCÒdæ <ë]sTT∫Ãq~.

>∑Ts¡|üŒkÕ«$T |üs¡T>∑T|üs¡T>∑Tq b˛sTT ÄedüTÔe⁄\T >∑Ts¡Te⁄\

ø£|üŒ–+∫Hê&ÉT. >∑Ts¡T<ä+|ü‘·T\T dü+ÁuÛ Ñe÷X¯Ãs¡´eTT\≈£î

˝ÀHÓ’Hês¡T. @s¡T<ëÏ m≤¢ sê>∑*–Hêe+fÒ >∑Ts¡|üŒkÕ«$T

»]–q<ä+‘ê $es¡+>± #Ó|æŒHê&ÉT. <ë<ë|”s¡TkÕ«$T ˝À˝Àq

dü+‘√wædü÷Ô ô|’øÏ e÷Á‘·+ ø√|ü+ Á|üø£Ï+∫Hê&ÉT. >∑+>∑qT ì\u…fÒº

X¯øÏÔ ˙¬øe«]∫ÃHês¡T. ˙e⁄ >∑Ts¡Tyê»„qT ~Ûø£ÿ]+∫Hêe⁄, e÷

Ç+ÏqT+&ç yÓ[flb˛ nHêïs¡T. >∑Ts¡|üŒkÕ«$T >∑Ts¡T<ä+|ü‘·T\

ø±fi¯flô|’ã&ç ø£å$T+#·e\dæ+~>± ÁbÕ]ú+∫Hê&ÉT. n|ü &ÉT |”s¡T

kÕ«$T Ç~ ≈£î |üØø£å. >=|üŒ‘·q+ X¯øÏÔ Àø±ìøÏ #ê≥≤ìπø

ìqTï ÇHêïfi¯ófl>± |üØøÏådüTÔHêïeTT. ˙e⁄ ø£è‘ês¡Tú&É yÓ’Hêe⁄. ˙e⁄

•yê+X¯ dü+uÛÑ÷‘·T&Ée⁄. eTT+<äTeTT+<äT e⁄ eT~›e÷qTyÓ’ ìqTï

ø=*#˚yê]øÏ ø=+>∑Tã+>±s¡+ W‘êe⁄. uÛÑ≈£îÔ\ ø√]ø£\T rπsÃ

ø£\Œ‘·s¡Te⁄ W‘êe⁄. ˙eT÷\+>± ÁãVü≤à$<ë´ Á|ü#ês¡+ u≤>±

»s¡T>∑T‘·T+~. ˙e⁄ ø±s¡D»qTà&Ée⁄. ˙eT÷\+>± Hê≈£î

ù|s¡Tô|+|ü⁄\T ø£\T>∑T‘êsTT. ˙≈£î ‘Ó\¢>∑TÁs¡+ yêVü≤q+, m<äTs¡T

yêVü≤q+ q+~, ø±cÕj·T eÁkÕÔ\T, ø±cÕj·T ‘·\bÕ>±, H=dü≥

$uÛÑ÷‹, eT<Ûä dæ+<Ûä÷s¡‹\ø£+, yÓ+&ç »+<ÓeTT, #˚‹˝À #Ó\ø√\,

ã+>±s¡T bÕe⁄ø√fi¯ófl, s¡÷s¡T ‹s¡T>∑T‘·÷ <äTwü ºX¯≈£î Ô\qT

74


dü–˝ÒÏ eT&ÉT>∑T˙fi¯fl˝À q&É∫ b˛sTTsêe≥+ Çã“+~>± ñ+&˚~.

|üPC≤] ‘·q u≤<Ûä´‘·\T >∑Ts¡|üŒkÕ«$T |ü˝…¢˝ÀH˚ me]¬ø’Hê

n|üŒ–+#·e˝…qqT≈£îHêïs¡T. ‘·qqT uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\‘√ u≤<Ûä\ ø√]Ã

n]Ã+#˚ á |üPC≤]øÏ y˚T\T #˚j·Te˝…qqTø=Hêï&ÉT >∑Ts¡|üŒ

kÕ«$T. ø£Hê&ÉT kÕj·T+ø±\+ BbÕs¡Ãq #˚dæ b˛‘·Tqï |üPC≤]

yÓ+≥ ~>∑+ãs¡ u≤\≈£î&ÉT>± yÓqï+ÏHê&ÉT. ˇø£ yÓTÆ\T<ä÷s¡+

b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· ‘·qqT mes√ yÓ+ã&çdüTÔHêïs¡ì yÓqT~]–

#·÷∫q |üPC≤]øÏ ~>∑+ãs¡ u≤\≈£î&ÉT ø£qã&Ü¶&ÉT. mes¡T

Hêj·THê nì n&ç–‘˚ düe÷<Ûëq+ ˝Ò<äT. Ç≤¢ eT] ø=+#Ó+

<ä÷s¡+ b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· eTs¡\ n&ç–Hê düe÷<Ûëq+ ˝Ò<äT.

nu≤“sTT eT÷>∑yê&ÉT ø±uÀ\TqqTø=ì Ç\T¢ #˚]Hê&ÉT. uÛ≤s¡´

á‘·&Óes¡ì n&ç–‘˚ mes√ eT÷>∑yê&ÉT bÕ|ü+. eTqsTT+À¢H˚

ñ+≤&ÉT˝Ò nHêï&ÉT. |üì ñ+&ç eTs¡THê&ÉT<äj·T+ Ä |üPC≤]

y˚πs Á>±e÷ìøÏ b˛sTTHê&ÉT. |üPC≤] uÛ≤s¡´ Äu≤\Tì>∑÷]Ã

n+‘·>± |üÏº+#·Tø√˝Ò<äT. kÕj·T+ dü+<Ûä´y˚fi¯ B|ü+ yÓ*–+∫+~.

uÛÀ»q+ #˚düTÔ+&É>± B|ü+ düqï–*‘˚ ÄyÓT Ä nu≤“sTTì b˛sTT

e‹Ôì m>∑<√dæ q÷HÓ b˛j·TTeTqï~. Ä‘·&ÉT <ä÷s¡+ qT+&˚

Hê\Tø£ kÕ∫ e‹Ô m>∑<√dæ q÷HÓb˛dæHê&ÉT. H√ÏqT+&ç bÕeTT

yÓ&É* e‹Ô m>∑<√j·T≥+ #·÷∫ uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·Tsê˝…’ ÄyÓT ÁøÏ+<ä

|ü&çb˛sTTq~. rÁeyÓTÆq »«s¡+ e∫Ã+~. eTs¡THê&ÉT uÛÑs¡Ôsê>±H˚

ÄyÓT »]–q<ä+‘ê #Ó|æŒ+~. uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´‘√ Hê≈£î>∑÷&É >∑T&çe<ä›

Hê>∑Tu≤eTT ø£ì|æ+∫+~ Á|ü‹~q+ Ç+‘·<ä÷s¡+ e∫Ã ÇÏº

uÛÑj·÷+<√fi¯q\T ø£*–+#˚ düeTj·T+˝À <˚yê˝j·÷s¡Ã ≈£î&ÉT>±

ñ+&ÉC≤\q+fÒ ≈£î y˚T\T#˚kÕÔqT e<äT\Tø√≈£î nì áu≤\T&ÉT

76


Á‘·j·TeTT, áwüDÁ‘·j·TeTT, n]wü&É«s¡ZeTT, dü|üÔe´düqeTT\T,

z+ø±s¡eTT, |ü+#·ÁbÕD≤>∑Tï\ ÄVüQ‘·T\ $es¡eTT\T,

nqïÁbÕX¯q+, dü+∫‘·ÁbÕs¡ã∆ Ä>±$T ø£s¡à\T yÓTT<ä˝… ’q

$wüj·TeTT\T H˚]ÃHês¡T. á $es¡eT+‘·j·TT #ê˝≤ düT\uÛÑyÓTÆq

uÛ≤wü˝À ñ+~.

>∑Ts¡|üŒkÕ«$Tyê] |ü+#·dü÷≈£îÔ\T I ˙ yÓ+≥ e#˚Ã$ b˛j˚T$

1. ù|<ä]ø£+ 2. yê´~Û 3.&ÉãT“ II ˙ yÓ+≥sêì$ 1. ø±\+,

2. j·TÚeq+, 3. |üs¡Te⁄ III yÓ+≥ e∫Ã e<ä*b˛ì$ 1. ø°]Ô,

2. nC≤„qeTT, 3. $<ä´. IV ˙ yÓ+≥ e#˚Ã$ 1. bÕ|ü+,

2. |ü⁄D´+, 3. ˙ ˙&É V ˙e⁄ @$T#˚dæHê #·÷#˚yês¡T |ü>∑\T,

1. dü÷s¡T´&ÉT, 2.Äø±X¯+, 3. >±*, 4.uÛÑ÷$T, 5. ˙˙&É, sêÁ‹

1. #·+Á<äT&ÉT 2. Äø±X¯+ 3. >±* 4. uÛÑ÷$T 5. qø£åÁ‘ê\T

6. ˙&É. M]H˚ |ü+#·uÛÑ÷‘ê\ kÕøÏå n+≤s¡T. Mìì >∑eTì+∫

eTìwæ Áã‘·Tø±˝….

1990 dü+ˆˆ >∑Ts¡|üŒkÕ«$TøÏ >∑s¡“¤>∑T&çø£Ïº Ä\j·T |ü⁄q

s¡T<ä∆s¡D+ #˚dæHês¡T. 2001 dü+ˆˆ á <˚yê\j·T+ m+&√yÓT+≥T

|üs¡´y˚ø£åD˝ÀìøÏ e∫Ã+~. bÕ\ø£eT+&É* <Ûäs¡àø£s¡Ô Hê–¬s&ç¶

Msê¬s&ç¶, düuÛÑT´\T ø=+Á&Ó&ç¶ ∫qï >∑T]$¬s&ç¶ ≥T≈£L] s¡eTDeTà,

Ä~uÀsTTq ∫qø=+&Éj·T´, ã<˚«\T ∫qïyÓ+ø£≥j·T´.

Ä<Ûës¡+ :`

leT~›e÷qT>∑Ts¡|üŒkÕ«$T. s¡#·q ùdø£s¡D, >=&É¢MÏ Ms¡

>∑Ts¡TeT÷]Ô, nqï\÷s¡T Á>±eT+, yÓT Æ<äT≈£Ls¡TeT+&É\+,

ø£&É|üõ˝≤¢ 2007

77

8. ãyÓTàs¡b˛‘·q

(15e X¯‘êã›+`ñ‘·Ôsês¡∆+)

ÁbÕNHê+Á<Ûäø£e⁄\˝À uÛÑøÏÔ, ø£s¡à, C≤„q, jÓ÷>∑e÷sêZ\ <ë«sê

JeqTà≈£î Ô˝… ’q eTVü‰qTuÛ≤e⁄˝…+<äs√ ñHêïs¡T. Á|ü<∏äe÷+Á<Ûä

eTVü‰ø£$ qqïj·T ø£s¡àe÷sêZe\+_, ‹ø£ÿq C≤„q e÷sêZe\+_,

b˛‘·q uÛÑøÏÔe÷sêZe\+_, |üs¡X¯ósêeT |ü+‘·T\ *+>∑eT÷]Ô

jÓ÷>∑e÷sêZe\+_, Ä+Á<Ûä ø£$‘ê«ø±X¯+˝À ‹ø£ÿq b˛‘·q\T

dü÷s¡´ #·+Á<äT\T, b˛‘·q ˇø£ ø£$Á|üeø£Ô. e+>∑<˚X¯+˝À #Ó’‘·q´

eTVü‰ Á|üuÛÑTe⁄ø£+f… ns¡úX¯‘êã›+ eTT+<˚ Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À ø£èwüí‘·‘·Ô«+

Á|ü#ês¡+ #˚dæq eTVü‰qTuÛ≤e⁄&ÉT. yÓ÷ø£åXÊgyÓTÆq uÛ≤>∑e‘·

ø£\Œ‘·s¡Te⁄qT Hês¡<äT&ÉT yÓ’≈£î+sƒ¡+ qT+&ç uÛÑ÷$TøÏ ‘Ó∫Ã

yê´düTìøÏùdÔ <ëìøÏ n+≥T>∑Ïº ‘Ó\T>∑THê≥ ì*Œq |üs¡eTuÛÑ≈£îÔ&ÉT

78


b˛‘·q. zs¡T>∑\T¢ eT+&É\+ »q>±eT ‘ê\÷ø± ãyÓTàs¡Á>±eT+

Äj·Tq »qàdüú\+— |üPs¡T«\ìyêdü+ ≈£L&É. |ü⁄sêD+ Vü≤j·TÁ^e

XÊÁdæÔ yê$*ø=\qT düTu≤“sêe⁄ b˛‘·q sêj·T\d”eT˝Àì ˇ+Ï

$T≥ºyê&Éì ‘=*Hêfi¯fl˝À yê~+∫Hês¡T ø±ì MπsX¯*+>∑+

|ü+‘·T\T, ø=eTi≤¿E \ø£ÎDsêe⁄ |ü+‘·T\T, n≥T ‘·s¡Tyê‘·

ø£$ #·]Á‘·ø±s¡T\+<äs¡T b˛‘·q zs¡T>∑\T¢yê&Éì nH˚ø£ #ê]Á‘·

ø±<Ûës¡eTT\‘√ ìs¡÷|æ+∫Hês¡T.

b˛‘·q ù|s¡T‘√ Á|ü#ês¡+˝À ñqï Ç‘·s¡ø£è‘·T\T Ms¡uÛÑÁ<ä

$»j·TeTT, uÛÀ–˙ <ä+&Éø£eTT, Hêsêj·TD X¯‘·ø£eTT\T Ç+<äT˝À

Ms¡uÛÑÁ<ä$»j·T+ b˛‘·q u≤\´ø£è‹ nì ‘·øÏÿq ¬s+&ÉT Äj·Tq

ø£è‘·T\T ø±eì |ü+&ç‘· $eTs¡Ù≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. ø±ì

#ê]Á‘·≈£î\T e÷Á‘·+ uÛÀ–˙<ä+&Éø£+ b˛‘·q ø£è‹j˚T nì, <ëì

ø£è‹|ü‹ eTTeTà&ç düs¡«»„ uÛ Ñ÷bÕ\T&Éì (1430`1470)

Væ≤+∫Hês¡T. b˛‘·qø±\+ ≈£L&É Ç<ä$T‘·∆+>± ‘Ó*j·T<äT.

Äj·Tq 1410`1510 eT<Ûä´ø±\+˝À m|ü &√ ñ+&çq≥T¢ ø=ÿø£

ø£$#·]Á‘·ø±s¡T ˝§ø=ÿø£ $<Ûä+>± Væ≤+∫Hês¡T. ◊‘˚ 15e

X¯‘êã›+ ñ‘·Ôsês¡∆+ b˛‘·qø±\+>± dü+uÛ≤$+|üe#·TÃ. uÛ≤>∑e‘·+

˝Àì ø=+‘·uÛ≤>∑+ •~∏\yÓTÆ b˛e≤ìøÏ ≈£L&É rs¡Trs¡T ø£<∏ä

\Tqï$. uÛ≤>∑e‘·+˝À ñ‘·‡qï yÓTÆq uÛ≤>±\T wüwü˜, dü|üÔeT,

@ø±<äX¯, <ë«<äX¯ düÿ+<Ûë\T. b˛‘·q •wüß´\T ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢

yÓ*>∑+<ä\ Hês¡j·T, @s¡÷Ã] dæ+>∑q >∑+>∑q\T á uÛ≤>±\T

|üP]+∫Hês¡T.

Ms¡uÛÑÁ<ä$»j·T+˝À b˛‘·q |üP]«≈£î\T Äs¡T‘·sê\ yê]

ù|s¡T¢qï$. yês¡T eT\¢j·T ;ÛeTj·T nqïj·T (uÛ≤s¡´>ös¡eTà)

79

k˛eTq (uÛ≤s¡´eT\¢eT) 1) πs#·q 2) nqïj·T 3) m\¢q

4) nj·T´\T Áô|>∑&É 5) e÷<äj·T. á ◊<äT>∑Ts¡qï<äeTTà\˝À

eT÷&Éeyê&Ó’q m\¢q uÛ≤s¡´ e÷#ê+_ø£. á <ä+|ü‘·T\ dü+‘êq+

1) πødüq (uÛ≤s¡´\ø£åàeTà) 2) e÷<Ûäe⁄&ÉT 3) ÇeTà&ç Hê>∑j·T\T.

á eTT>∑TZs¡qï<äeTTà\˝À CÒ´wüß˜&ÉT πødüq \ø£ÎeTà\ dü+‘êq+

1) ‹|üŒq 2) uÛ≤>∑e‘·ø£s¡Ô b˛‘·q, Äj·Tq uÛ≤>∑e‘·+˝À ù|s=ÿqï

‘·q |üPs¡T«\ù|s¡T¢ øö+&çq´dü>√Á‹≈£î&ÉT ;ÛeTqeT+Á‹ nqïj·T

(uÛ≤s¡´ >ös¡eTà) k˛eTq (uÛ≤s¡´eT\¢eTà) m\¢q (uÛ≤s¡´ e÷#·eTà)

πødüq (uÛ≤s¡´ \ø£ÿe÷+ã). á πødüq \ø£ÿe÷+ã\ dü+‘êq+

1) ‹|üŒq 2) uÛ≤>∑e‘·ø£s¡ Ô b˛‘·q. b˛‘·q lHê<∏ äTìøÏ

u≤eeT]~j·Tì b˛‘·q ø=&ÉT≈£î eT\¢q n˙ #Óù|Œ$ ø£*Œ‘· ø£<∏ä\T.

‘·s¡Tyê‹ ø±˝≤q <ëøå±j·TD° |ü]Dj·Tø£s¡Ô\T πødüq eT\¢q\H˚

»+≥ø£e⁄\T |üPs¡«ø£$düTÔ‹˝À b˛‘·q ‘·eT|üPs¡T«&Éì #Ó|æŒHês¡T.

Ç+ø£qT b˛‘·q ø=&ÉT≈£î πødüq nì n‘·&ÉT ÁbÂ&ÛÉdüs¡dü«‹

_s¡T<ë+∫‘·T&Éì #Ó|æŒHês¡T ÁbÂ&ÛÉdüs¡dü«‹øÏ n|üŒ\eTà Ms¡eTà

Çs¡Te⁄s¡T uÛ≤s¡´\T. n|üŒ\eTà ø=&ÉT≈£î πødüqï Ms¡eTà ø=&ÉT≈£î

eT\¢q. M]øÏ b˛‘·q‘ê‘·. n»®s¡|ü⁄ ù|s¡j·T *+>∑ø£$ &Éj·Tq+_

$˝≤dü+ s¡#·sTT‘·. Äj·Tq ÁbÂ&ÛÉ düs¡dü«‹ _s¡T<ë+∫‘·T&Ó’q

πødüq ô|<ä›uÛ≤s¡´ n|üŒ\eTà ≈£L‘·Ts¡T m\¢eTà |ü⁄Á‘·T&Éq˙, ‘·eT

dü+‘êq+ Ms¡qs¡düeTà >∑+>∑qï\˙ #Ó|æŒHê&ÉT. Ç+<ä] ù|s¡T¢

\_ÛdüTÔHêïsTT ø±ì b˛‘·q uÛ≤s¡´ ù|πs$TÀ mes¡÷ #Ó|üŒ˝Ò<äT.

b˛‘·q ‘·s¡Tyê‘· ãyÓTàs¡e+X¯+˝ÀH˚ ø±ø£ yê] Ä&ÉT_&É¶\

e+X¯+˝ÀqT ø£e⁄\T+&çq≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. ‘·s¡Tyê‹ ø±˝≤q

$•cÕº<Ó’«‘·T\T>± e÷]q b˛‘·q e+oj·TT\T ãyÓTàs¡, ô|+&Ü´\

ãyÓTàs¡b˛‘·q

80


Á>±e÷˝À¢qT #·T≥Tº|ü≥Tº Á>±e÷˝À¢qT Ç|üŒÏø° ñHêïs¡T. b˛‘·q≈£î

|üPs¡T« \+<äs¡T •euÛÑ≈£îÔ\T. b˛‘·q ‘·eT ‘·+Á&ç πødüq XË’e

XÊgeT‘·eTT >∑qïyê&É˙, ‘·*¢ \ø£ÿe÷+ã dü<ë•e bÕ<ä

j·TT>±s¡ÃHêqT ø£+bÕqj·Tyê>∑“¤yêì j·T˙, nqï>±¬s’q ‹|üŒq

áX¯«s¡ ùdyê ø±eTT&É˙ e]í+∫Hê&ÉT.

yê´düT\yê] dü+düÿè‘· uÛ≤>∑e‘·|ü⁄sêD≤ìï ‘Ó\T>∑T˝À j·T<∏ëqT

yê<ä, uÛ≤yêqTyê<ä, dü«‘·+Á‘êqTyê<ä |ü<ä∆‘·T˝À¢ Ä+Á<ÛäeTVü‰

uÛ≤>∑e‘·+>± eT\∫q b˛‘·q≈£î b˛‘·qj˚T kÕÏ. uÛÑøÏ Ôs¡dü

ã+<ÛäTs¡eT÷ düT\uÛÑ düT+<äs¡eTTHÓ’q ‘Ó\T>∑T ø£è‘·T\˝À b˛‘·q>±]

uÛ≤>∑e‘êìøÏ Ä uÛ≤>∑e‘·y˚T kÕÏ. uÛ≤>∑e‘·+ eTTøÏÔ ìedüq+.

|üØøÏ åqàVü‰sêE @&ÉT~Hê\T e÷Á‘·y˚T X¯óø£eTVü≤]¸ H√≥

uÛ≤>∑e‘·+ $ì yÓ÷ø£å+ bı+~Hê&ÉT. n+<äTπø b˛‘·q ‘êq÷

ªªl¬ø ’e\´ |ü<ä+ãT #˚s¡T≥≈£î HÓ ’μμ yÓ÷ø£å Á|ü<ë‘·jÓÆTq eTVü‰

q+<ë+>∑Hê&ç+uÛÑ≈£îì ©˝≤eTVæ≤e÷qT es¡íq+ #˚ùd Ä+Á<Ûä

eTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ s¡∫+∫Hê&ÉT. uÛ≤>∑e‘· s¡#·q≈£î |üPìø£ #˚dæq

b˛‘·q ˇø±H=ø£ #·+Á<äÁ>∑Vü≤D |ü⁄D´ø±˝≤q >√<ëeØ >∑+>∑≈£î

(eT+<Ûäì ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢) b˛sTT kÕïq+ #dæ eTùV≤X«s¡ <Ûë´q+

#˚düTÔ+fÒ ªªyÓTiT>∑T #Ó+>∑≥qTqï y˚T|òüT+ãT ¬ø’e&ç qT$<ä

#Ó+>∑≥qT+&É H=|ü yê&ÉTμμ ªªe©¢j·TT‘· ‘·e÷\ edüTeTr»eTT

uÛÑ+– ã\T$\T¢ eT÷|ü⁄q ãs¡>∑Tyê&ÉTμμ HÓ’q ˇø£sê» eTTKT´&ÉT

Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ ‘êqT sêeTuÛÑÁ<äT&Éq˙ leTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ ‘ÓqT>∑T#˚dæ

‘·q≈£î n+øÏ‘·+ #˚ùdÔ ªª˙≈£î uÛÑeã+<Ûä+ãT\T ‘Ó>∑Tμμq˙ Äq‹∫Ã

‹s√Væ≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. b˛‘·q ªª|ü*¬ø&ç~ uÛ≤>∑e‘·eT≥ |ü*øÏ+#Ó&ÉT

yê&ÉT sêeTuÛ ÑÁ<äT+&É≥, H˚ |ü*øÏq uÛ ÑeVü≤s¡eT>∑Tq≥, |ü*¬ø<ä

81

y˚s=+&ÉT >±<∏ä |ü\Tø£>∑H˚˝≤μμ (yê&ÉT R dü'— H˚RnVü≤+ R k˛ -

Vü≤+. s¡k˛yÓ’dü' s¡dü>¥+ ùV≤´ yêj·T+ \u≤∆« --q+B uÛÑe‹)

nì ø£è‘· ìX¯Ãj·TT&Ó’Hê&ÉT. ªªleTVü‰uÛ≤>∑e‘· |ü⁄sêD bÕ]C≤‘·

bÕ<ä|ü ü düe÷ÁX¯j·T+ãTqqT, Vü≤] ø£s¡TD≤ $X ‚wü+ãTqqT

ø£è‘ês¡ ú‘·«+ãT dæ~∆+#Óqìμμ >∑T]Ô+∫ zs¡T>∑\T¢≈£î ‹]–e∫Ã >∑Ts¡T

eè<ä∆ ãT<Ûä ã+<ÛäT»qT\ Ä»„‘√ uÛ≤>∑e‘·+ s¡∫+∫Hê&ÉT. Ç~

#ê˝≤ $∫Á‘·eT÷ n<äT“¤‘·eT÷ ◊q düìïy˚X¯+ b˛‘·q >∑+>∑ &ÉT¶q

(‘Ó\+>±D+˝À >√<ëe]ì >∑+>∑ n+≤s¡T) #˚dæq~ •e<Ûë´q+,

Á|ü‘·´ø£åyÓTÆq~ sêeTuÛÑÁ<äT&ÉT— Äq‹∫Ãq~ leTVü‰$wüßíe⁄ ©\\T

e]í+#·TeTì, •euÛ Ñ≈ £î Ô&Ó ’q b˛‘·q lVü≤]©\\T e]í+∫

lsêeT#·+Á<äTìøÏ n+øÏ‘·+ #˚dæ JeqTà≈£îÔ&Ó’Hê&ÉT.

qqïj·T‹ø£ÿHê~ |üPs¡«ø£e⁄\T ‘·qø√düy˚T uÛ≤>∑e‘êìï $&ç∫

ô|ÏºHês¡ uÛ≤>∑e‘·+ ‘ÓqT>∑T#˚dæ ‘·q »qàdü|òü\+ #˚düT≈£î+≤q˙

Çø£ ‘·q≈£î |ü⁄qs¡®qà ˝Ò<äH˚ #Ó|æŒHê&ÉT. á $<Ûä+>± ªª\*‘·

düÿ+<ÛäeTT ø£èwüíeT÷\eTT X¯óø±˝≤bÕ_Û sêeT+μμu…’q uÛ≤>∑e‘·

ø£\Œ‘·s¡Te⁄ Ä+Á<ÛäT\≈£î ∫øÏÿ+~. lVü≤] bÕ<√<ä“¤ejÓÆT •e»≤

p≥+qT+∫ uÛÑ÷$Tô|’øÏ ne‘·]+∫q >∑+>± |ü⁄D´kÕïHê\

|òüT≤º\ø£+f… leT<ë“¤>∑e‘·+˝Àì eT<∏äTs¡eT+E\ |ü⁄D´|òüT≤º

\~Ûø£+. n$j·T˙ï ªª∫Á‘·+ãT\T Á‘Ó ’˝Àø£´ |ü$Á‘·+ãT\T uÛ Ñe\‘ê

\$Á‘·+ãT\T düìàÁ‘·+ãT\T eTTì»qeq #Ó ’Á‘·+ãT\T $wüßí<˚e⁄

#ê]Á‘·+ãT˝Ÿμμ.

b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+ |”]ƒø£ l¬ø’e\´|ü<ä+ãT CÒs¡T≥≈£îHÓ’ yÓTT<äÏ

|ü<ä´+˝À ø±e´edüTÔ ìπs›X¯+ #˚dæHê ø£è‹|ü‹ìs¡íj·T+ ¬s+&√|ü<ä´+


82


ªª#˚‘·T˝≤s¡+>∑ •e⁄ì |üPõ+|ü&˚ì, H√s¡T H=e«+>∑ Vü≤]ø°s¡Ô

qT&ÉTe&˚ì, <äj·Tj·TT dü‘·´+ãT˝ÀqT>± <ä\|ü&˚ì, ø£\T>∑H˚ÏøÏ

‘·\T¢\ ø£&ÉT|ü⁄#˚≥Tμμ n+≥÷ ø£s¡à, uÛÑøÏÔ, C≤„q e÷sêZ\ Á|ü|ü+N

ø£s¡D+>± dü÷∫+∫Hê&ÉT. á e÷sêZ\T ≈£î+r<˚Mø£è‘· lø£èwüí

düTÔ‹, ;Ûwüàø£è‘· lø£èwüídüTÔ‹, $<äTs¡yÓTÆÁ‘˚j·T dü+yê<ä+, ø£|æ\

<˚eVüA‹ dü+yê<ä+, |ü⁄s¡+»H√ bÕU≤´q+, Á|üVü‰¢<ë»>∑s¡

dü+yê<ä+, Á|üVü‰¢<ä#·]Á‘·, >∑CÒ+Á<äyÓ÷ø£å+, yêeTq #·]Á‘·,

n+ãØc˛bÕU≤´q+, lø£ècÕíe‘ês¡ |òüT≥º+, ÁX¯ó‹^‘·\T, s¡TøÏàD°

ø£˝≤´D+, qs¡ø±düTs¡e<Ûä ne<Ûä÷‘· j·T<äTdü+yê<ä+, e÷s¡ÿ+&˚

jÓ÷bÕU≤´q+, s¡TÁ<ä^‘· ≈£î#˚˝ÀbÕU≤´q+, Á<ÛäTy√bÕU≤´q+,

>√|æø±^‘·\T, »\Áø°&É\T, ÁuÛÑeTs¡^‘·\T yÓTT<ä˝…’q o]¸ø£˝À¢

>∑T]Ô+#·e#·TÃ. uÛÑ>∑e<ä«s¡íq #ùd dü+<äs¡“¤+˝À b˛‘·q |üs¡eXó&Ó’

eT÷˝≤ìï $T+∫q es¡íq\T #˚dæHê&ÉT. uÛ≤>∑e‘·+˝Àì X¯è+>±s¡+

≈£L&É #ê˝≤ $•wüºyÓTÆq~. Äj·Tq s¡#·q˝À uÛ≤eø£$‘ê dü÷Œ¤]Ô

m≈£îÿe. >∑<ä´+˝À |ü<ä´+˝À b˛‘·q Á|üjÓ÷–+∫q rs¡Trs¡T

nqTÁbÕdü\T X¯ã›|òüT≥q\T eTè<ä+>∑ <Ûä«qT\T>±, eT<ÛäTs¡eT+E\

X¯u≤›\T ‘êfi¯eTT\T>± >∑+>± Á|üyêVü≤<Ûä«qT\qT ‘·\|ækÕÔsTT.

‘Ó\T>∑TbÕsƒ¡≈£î\qT s¡dübÕs¡eX¯´+˝À z\˝≤&çkÕÔsTT. n+<äT

e\qH˚ uÛ≤>∑e‘·+ kÕs¡«»˙qyÓTÆq~— |ü+&ç‘· bÕeTs¡ »HêqT

s¡+»ø£yÓTÆq~. Ä|ü‘·‡eTj·TeTT˝À¢ >∑CÒ+Á<äyÓ÷ø£å+, uÛÑ>∑eBZ‘·\

e˝… >√|æø±^‘·\T, j·TTø£Ôej·Tdüÿ˝…’Hê ô|+&ç¢ø±ì Ä&É|æ\¢\

sTT+&É¢˝À s¡TøÏàD°ø£˝≤´D+ |ü]ƒ+#·≥+ ‘Ó\T>∑THê≥ Ä#ês¡yÓTÆ

b˛sTTq~.

uÛÑ>∑yêHé ldü‘·´kÕsTTu≤u≤ ‘·s¡#·T>± b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+˝Àì

#ê˝≤ |ü<ë´\T ‘·eT ñ|üHê´kÕ˝À¢ ñ<ëVü≤]düTÔ+≤s¡T. düTj·TCÀ„

83

bÕU≤´q+ qT+&ç ªªeT∫Ãø£ M]¬ø\¢ ãVüQe÷Á‘·eTT #√<äéTT

<˚Væ≤|ü⁄≥T º#·T+, »#·TÃ#·TqT+&É p#Ó<äs¡T #êeø£ e÷HÓ&ÉTyê]

uÛÑ+–˙, #·∫Ãqyêì πø&ÓÃ<äs¡T #êe⁄qø=\¢ø£ &Ü>∑e#·TÃH˚, jÓT#·Ã≥

ãTf … º q#·ÃÏøÏ H˚>∑T≥ HÓ ’»eTT ÁbÕDÏø√ÏøÏHéμμ (VII-46) |ü<ä´+

ñ<ëVü≤]+∫ ªªuÛ≤>∑e‘·+ #·~$‘˚ u≤>∑e⁄‘ê+μμ nì #·eT‘·ÿ

]düTÔ+≤s¡T. Á<Í|ü~ >=|üŒ<äq+ #ê≥T‘·÷ ªªñÁ<˚ø£+ãTqsês¡T

X¯g<Ûäs¡T˝ … ’ j·TT<ë∆eìHé Òs¡Tμμ ªªø=&ÉT≈£î\ãÏ º #·+ô|qì ø√|üeTT

H=+<ä<äTμμ (I-162, 168) |ü<ë´\T<ëVü≤]kÕÔs¡T. ≈£î+r<˚Mø£è‘·

lø£èwüídüÔe+ qT+&ç ªªlø£ècÕíj·T<äTuÛ Ñ÷wüD≤ qs¡düU≤ X¯è+>±s¡

s¡‘êïø£sêμμ (I`200), ;Ûwüàø£è‘· lø£èwüídü Ôe+ qT+&ç ªªˇø£

dü÷s¡T´+&ÉT düeTdüÔJe⁄\≈£î <ëH=ø=ÿø£ÿ&Ó ’‘√#·Tμμ (I`226),

ªªVü≤]eTj·TeTT $X¯«eT+‘·j·TTμμ II`17, ªª∫Á‘·+ãT\T

Á‘Ó ’˝Àø£´|ü$Á‘·+ãT\T uÛ Ñe\‘ê\$Á‘·+ãT\T düìàÁ‘·+ãT\T

eTTì»qeq #Ó ’Á‘·+ãT\T $wüßí<˚e⁄ #ê]Á‘·+ãT˝Ÿμμ (VII`6),

Á|üVü‰¢<ä #·]Á‘· qT+&ç ªª‘·qj·T+<äT qœ\ uÛ Ñ÷‘·eTT\+<äTH=ø£

uÛ Ñ+– düeTVæ≤‘·‘· Ô«+ãTq »s¡T>∑Tyê&ÉTμμ ªªbÕ˙j·T+ãT\T

Á<ëe⁄#·T+>∑T&ÉT#·T#·THé uÛ≤wæ+#·T#·THéμμ ªªeT+<ës¡eTø£s¡+<ä

e÷<Û äTs¡éTTq<˚\T eT<Û äT|ü+ãT y√e⁄H˚ eT<äqeTT\≈£îμμ

ªªø£eT˝≤≈£åîq]Ã+#·T ø£qTï\T ø£qTï\Tμμ ªªø£+Ïπs eTqyês¡T.......

Á‘√e yÓ<äøÏø=qT≥ <=&É¶ãT~∆μμ ªªÇ+<äT>∑\&É+<äT Ò&Éì dü+<˚Vü≤eTT

e\<äTμμ (VII`115, 123, 150, 169, 214, 275)

>∑CÒ+Á<äyÓ÷ø£å+ qT+&ç ªªme«ì#˚ »ì+#·T »>∑yÓTe«ì ˝À|ü\

qT+&ÉT ©qyÓT Æμμ ªª˝≤y=øÏÿ+‘·j·TT˝Ò<äT <ÛÓ ’s¡éTT $˝À \+ãjÓT´μμ

ªªdæ]øÏ+C…|üŒ&ÉT X¯+K#·Áø£j·TT>∑eTTHéμμ yêeTq #·]Á‘·eTTqT+&ç


84


ªªø±πs sêE\T sê»´eTT˝Ÿ >∑\T>∑y˚μμ ªªÇ+‹+‘Ó ’ e≥T&ç+‘·jÓ ÆTμμ

(VIII`73,90,96, 590, 622), ªªø£\jÓ÷ yÓ ’wüíe e÷j·TjÓ÷μμ

ªªø£s¡àeTTqãT≥T º »+‘·Te⁄, ø£s¡àeTTqqeè~∆u§+<äT ø£s¡àeTTq

C…&ÉTHéμμ ªªq\¢ìyê&ÉT |ü<äàqj·Tq+ãT\yê&ÉTμμ ªª˙bÕ<äø£eT\

ùdej·TT, ˙bÕ<ës¡Ã≈ £î\‘√&çH Ój·T´eTTqTμμ, (X`342,

884,1010, 1269) e+Ï |ü<ë´\T ñ<ëVü≤]kÕÔs¡T. u≤u≤yê]øÏ

b˛‘·q X¯u≤›\+ø±s¡ Á|üjÓ÷>±\T #˚dæq ø=ìï |ü<ë´\T ≈£L&É

Çwüº+. n+<äT≈£î ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D+. |ü⁄s¡Twüø±s¡+ |òü*+#·ø£

>∑CÒ+Á<äTì düs¡«dü´X¯s¡D≤>∑‘·T&Ó ’ leTVü‰$wüßíe⁄qT ÁbÕ]úùdÔ

>∑CÒ+Á<äTìyÓTTsê\øÏ+∫ leTVü‰$wüßíe⁄ >=|üŒdü+s¡+uÛÑ+‘√

‘=+<äs¡>± ãj·T\T<˚]‘˚ \ø°Î<˚$ Ä dü+s¡+uÛ Ñy˚T$TÀ

‘Ó\TdüTø√e˝…qì ªªn&ç ¬><äqì ø£&ÉTe&ç»qT, q&ç–q‘·qT

eT>∑T&ÉqT&ÉT>∑&Éì HÓ&ÉqT&ÉT>∑THé, yÓ&ÉyÓ&É ∫&ÉTeTT&ç ‘·&Éã&É,

q&ÉT–&ÉT q&ÉT–&É<äT »&çeT q&ÉT–&ÉT HÓ&É\Héμμ (VIII`103)

nH˚ |ü<ä´+ ñ<ëVü≤]kÕÔs¡T. u≤u≤ ñ|üHê´kÕ\T nqTe~+#˚

yê] H√fi¯ófl eT÷‘·\T|ü&ÉT‘·$. ÁXÀ‘·\+‘ê >=\T¢eT+≤s¡T.

dü+<äs¡“¤+ ø±ø£b˛sTTHê b˛‘·q>±] X¯u≤›\+ø±s¡ Á|üjÓ÷>∑

Á|üuÛ≤e+ H˚HÓ]–q~ Ç+ø=ø£Ï eTq$#˚kÕÔqT. düTÁ|üdæ<ä∆ yÓ+ÁÏ

˝≤øÏdtº H˚¬sfi¯fl y˚DTe÷<Ûäyé ˇø£düuÛÑ˝À <Ûä«q´qTø£s¡D ÁbÕMD´+

Á|ü<äs¡ÙdüTÔHêï&ÉT. ÁXÀ‘·˝À¢ H˚H=ø£&ÉqT. Hê Á|üø£ÿq ø£ Ä+Á<Û˚‘·s¡T

&ÉTHêï&ÉT. y˚DTe÷<Ûäyé uÛ≤>∑e‘·+˝Àì qs¡dæ+Vü‰e‘êsê $sê“¤e+

|òüT≥º+˝Àì ¬s+&ÉT|ü⁄≥\ Bs¡È e#·q+ ªªÇ≥T¢ <ëqy˚+Á<äT+&ÉT...

düuÛ≤eT+&É|üdü Ô+uÛ Ñ+ãT Áy˚dæq Áy˚≥T ‘√&Éq <äX¯~X¯\qT

$T&ÉT+>∑TiT\T #Ó<äs¡+ õÏ* ô|Ï*|ü&çã+uÛÑ»´ e÷q+ã>∑T

85

qeTàVü‰düÔ+uÛÑ+ãT e\q Á|üfi¯j·Ty˚fi≤ dü+uÛÑ÷‘· dü|üÔdüÿ+<Ûä

ã+<ÛäTs¡ düMTs¡D dü+|òüTÏ‘·|òüTÀs¡ CÀ|òüTTwüé÷DeTVü‰e˝≤Vü≤ø£

es¡Zìs¡Z‘·ì_&Éìwüß˜s¡ <äTdü‡Vü≤ ìsêÈ‘· dü+|òüT ìs√Èwü ìø±X¯+ãT

…’q #Û·≥#·Ã¤≥düŒ¤≥düŒ¤≥ <Ûä«ì Á|üeTTK uÛÑj·T+ø£sêsêe |ü⁄+»+ãT\T

»+»qé÷q+ãT\sTT (VIII`285) yT|òüT>∑s¡®q e … $ì|æ+∫Hê&ÉT.

Hê Á|üø£ÿqTqï ÁXÀ‘· Ç~ ì»+>±H˚ qs¡dæ+Vü‰e‘ês¡ $sê“¤e+

e … ñqï<äì n_Ûq+~+∫Hê&ÉT. ÇÏº >∑T+&Ó\<ä]+#˚ es¡íq Òø±ø£

eT<ÛäTs¡eT+E\ X¯u≤›\T >∑T]|æ+∫q |ü<ë´\T>∑<äéTT\T b˛‘·q

>±] uÛ≤>∑e‘·+˝À #ê˝≤ ñqï$.

ˇø£|üŒÏ |ü˝…¢≥÷] ã&ÉT\˝À nÄ\T, >∑TDÏ+‘ê\T, ms¡TdüT\

‘·s¡Tyê‘· y˚eTq, düTeT‹, ø£èwüí, qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£eTT\ |ü<ë´\‘√

bÕ≥T uÛ≤>∑e‘·+˝Àì ø=ìï eT+∫ eT+∫ |ü<ë´\T n+<äyÓTÆq

|òüT≤º\T ø£+sƒ¡dü ú+ #˚sTT+#˚yês¡T. n+‘·Ï‘√H˚ #·<äTe⁄\T

eTT–+∫qyês¡T @ eè‹Ô ne\+_+∫Hê ‘·eT dü+kÕÿsêìï

n_Ûs¡T∫ì nqTdü]+∫ sêe÷j·TD uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑e‘ê\T $H˚yês¡T

#·<äTe⁄≈£îH˚yês¡T. Ç≤¢ $qïyês¡T #·<äTe⁄≈£îqïyês¡T Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T

m+<äs√ uÛ≤>∑e‘·+ ˝Àì |ü<ë´\T Ç|üŒÏø° düà]düTÔ+≤s¡T.

‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+&ç H˚]Ãq |æ\¢\T ô|<ä›yê¬s’q ‘·s¡Tyê‘· >∑÷&É

eTs¡∫b˛ì |ü<ë´\T uÛ≤>∑e‘·+˝À eT]ø=ìï.

ªªì>∑eTeTT\T yj·TT #·~$qμμ ªª≈£î|æŒ+∫ jÓT>∑dæq ≈£î+&É\+ãT\

ø±+‹μμ ªªeTqkÕs¡~∏ eTq dü∫e⁄&ÉT (I`140, 222, 358),

ªªVü≤] eTj·TeTT $X¯«eT+‘·j·TTμμ, ªªø£eT˙j·TuÛÑ÷$T uÛ≤>∑eTT\T

˝Ò≈£îqïy˚μμ ªªñ|üyêdü Áe‘·μμ (II`17,21,214), ªªø±yÓ÷‘·ÿ+sƒ¡‘·


86


>√|æø£˝Ÿμμ ªª¬sø£ÿ\Tsêe⁄ |æ\¢\≈£îμμ ªª>±*+≈£î+_Ûì q–ïq+ãTe⁄\μμ

ªªbÕ˙j·T+ãT\T Á<ëe⁄#·THé >∑T&ÉT#·T#·THéμμ ªª˝Àø£eTT\ìïj·TT+

>∑&çj·T˝Àqμμ ªªÇ+<äT>∑\&É+<äT˝Ò&Éìμμ ªª˝Ò<äì jÓTe«] q&ÉT>∑qTμμ

ªªì+~+|üãs¡T\HÓqï&ÉTμμ (VII`18, 63, 90, 123, 267,

275, 439, 440),ªªme«ì# »ì+#·T »>∑yÓTe«ì˝À|ü\ qT+&ÉTμμ,

ªªn\yÓ’≈£î+sƒ¡|ü⁄s¡+ãT˝Àμμ ªªdæ]øÏ+ C…|üŒ&ÉTμμ ªªÄXÊ bÕX¯eTT <ë

ø£&ÉTìï&ÉTe⁄μμ ªªyê]C≤≈£åî\+<äT yÓ’yêVæ≤ø£eTT \+<äTμμ ªªÇ+‹+‘Ó’

e≥T&ç+‘·jÓÆTμμ (VIII`73,95, 96, 575, 585, 622) e+Ï

|ü<ë´\T n|ü &É|ü &ÉT e …¢y˚düT≈£î+≤s¡T. Çø£ <äX¯eTdüÿ+<Ûä+˝Àì

|üPs¡«uÛ≤>∑+ lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tàì Ä$sê“¤e+, q+<äÁe»+˝Àì

dü+ãsê\T, Äj·Tq ©\\T e]ídü÷Ô |ü˝…¢≥÷] Äu≤\>√bÕ\+

Ád”Ô\T, eè<äT∆\T uÛ≤>∑e‘· s¡kÕeTè‘·+ nqTuÛÑ$kÕÔs¡T.

ªªnqïe⁄ ˙e⁄ #Ó˝…¢*øÏμμ ªª>∑Ts¡TbÕØƒqeTyÓ’μμ ªª|ü+ø£»eTTœ

˙fi≤fl&ÉqTμμ ªªdü«#·Ã¤+ãT˝…’ bı+¬>»\sêX¯ó˝Ò&ÉTqTμμ ªªbÕ&ç]

>∑+<Ûäs√«‘·ÔeTT˝≤&ç]μμ ªªnqï X¯$T+|ü⁄eTqïμμ ªª@$TH√eTT|òü\yÓTTμμ

ªªCÀ CÀ ø£eT\ <äfi‚ø£åDμμ ªªu≤\Ts¡≈£î bÕ\T˝Òeìμμ ªªzj·TeTà ˙

≈£îe÷s¡T&ÉTμμ ªªne÷àeTqTï~q+>∑H˚μμ ªªø£\jÓ÷yÓ’wüíe e÷j·TjÓ÷μμ

ªª∫ø£ÿ&ÉT dæ]øö–Ï˝Àμμ ªªm+&ÉHéÁeT–Z‹ sêø£≥+|ü&ç‹μμ ªª@˝≤

ÁãVü≤à|ü<ä+ãTμμ ªªø£Ï#˚\+ãT _–+∫μμ ªªe÷ e÷ e\Te\T

eTT≥º≈£îμμ ªªq\¢ìyê&ÉT |ü<äàqj·Tq+ãT\yê&ÉTμμ ªªnÁ≈£Ls¡T+&Éì

ù|s¡Tô|≥Tºø=ìμμ ªªø£ìïj·TMT<ä Hê ‘·\|ü⁄μμ ªªuÛÑ÷wüDeTT\T ôde⁄\≈£î

ãT<Ûä‘√wüDeTT\Tμμ ªª\>∑ï+u…*¢ $yêVü≤eTT+>∑~ôdμμ ªª|òüTqT&Ü

uÛÑ÷düTs¡T&¬>H√μμ ªªeTè>∑Hê_Û j·T\<ä<äT eTè>∑sê» eT<Ûä eTμμ ñ‘·Ôs¡

uÛ≤>∑+˝Àì ªªes¡Tp#·THé Vü≤]p#·T ªªu§eTà ô|+&ç¢+&É¢≈£îμμ

87

ªªÇ+Bes¡ XÊ´eTT e+~‘·düTÁ‘êeTTμμ ªª@$T ‘·|ü+ãT ùdôdH=ø=μμ

e+Ï |ü<ë´\T |ü˝…¢≥÷] »q+ H√fi¯¢˝À Hêq≥+ eTVü‰ uÛÑ≈£îÔ&ÉT,

|üs¡eT uÛ≤>∑e‘·T&ÉT ãyÓTàs¡b˛‘·q>±s¡T ‘Ó\T>∑Tyê]øÏ ô|Ïºq _Ûø£å.

ªªzj·TeTà ≈£îe÷s¡T&ÉT, e÷sTT+&É¢qT bÕ\Tô|s¡T>∑T eTq˙&Ée÷à,

b˛jÓT<äyÓTø£ÿ&ç¬ø’qqT, e÷j·Tqï\ düTs¡uÛÑT˝≤q eT+E\yêD°

ªªCÀCÀ ø£eT\<äfi‚ø£åD, CÀCÀ eTè>∑sêE eT<Ûä CÀCÀø£ècÕí

CÀ CÀ |ü\¢eø£s¡|ü<ä, CÀCÀ |üPπsí+<äT e<äq CÀCÀ j·TqT

#·THéμμ ªªbÕ|üìøÏ q÷HÓ ‘·\j·T+Ï |üdüT|ü⁄ã÷dæ, uÀs¡T

ø±&ç+∫ Vü≤] s¡ø£å bıeTà≥+#·T, »\eTT˝§ø£ø=ìï #·TÏº

sêõ*¢ ‘=≥¢, qTì∫ B$+∫ bÕ&ç s¡j·TT´$<ä …\¢

ªª˝Àø£eTT\T ì<äTs¡y√e>∑, CÀø=≥Tº#·Tì<äTs¡y√ì düTuÛÑ>∑T&ÉT

s¡eTDT Ÿ, CÀø=ÏºbÕ&É ì<äTs¡+ ¬>’ø=qT ÁøÏj·T q÷s¡

≈ £î+&Ó ø£qT< Ós¡eø£j·TTH éμμ e+Ï |ü<ë´\T ‘Ó\T>∑T ‘·\T¢\T

bÕ&çq+‘·ø±\+ b˛‘·q>±] uÛ≤>∑e‘·+ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ø±X¯+˝À

Á<ÛäTe‘ês¡>± yÓ\T>∑T‘·T+~.

ªªHê≈ £î y˚T\T>√s¡ Hêu Û Ñ≈ £î Ô\≈ £î >±ì, u Û Ñø£Ô»qT\ πøq |üs¡eT> ∑‹j·TT

u Û Ñ≈ £î Ô&Ó+<äT»ìq ãi‘ Ó+‘·T y ÓqTy Ó+≥, >√e⁄y Ó+≥ <ä> ∑T\T

ø√&Óu Û Ñ+– IX`120

lø£èwüí|üs¡e÷‘·Tà&ÉT #˚dæq yê>±›q+ eTs¡∫b˛≈£î+&Ü ñ+<ëeTT.

Ä<Ûës¡+: `

leT<ë+Á<ÛäuÛ≤>∑e‘·eTT ` yê$fi¯flyê] Á|ü#·Ts¡D.


88


uÛ≤s¡rj·T ø£$‘·«+ 1) ÄÁXeTø£$‘· 2) ÄÁXj·Tø£$‘· 3) nqTuÛÑe

ø£$‘· nì eT÷&ÉT rs¡T\T>± Ä#ês¡´ u≤&Ü\ sêeTj·T´>±s¡T

$+>∑&ç+∫Hês¡T. eqyêÏø£˝À¢ ÄÁX¯e÷\˝À ñ+≥÷ ªª˝Àø±'

düeTkÕÔ' düTœH√ uÛÑeqTÔμμ nì Ä•+# ãTTwüß\T eTTqT\T s¡∫+#~

ÄÁX¯eT ø£$‘·. n~ düVü≤»ø£$‘·. <ëì˝À n+‘·sê‘·à Á|üy˚Tj·T

yÓT≈£îÿe. sêC≤kÕúqeTT\˝À bÕ\≈£î\, n~Ûø±s¡T\ n_Ûs¡T#·T\≈£î

düeTø±©q kÕ+|òæTø±_Û s¡T#·T\≈£î nqT>∑TD+>± |ü+&ç‘·ø£e⁄\T

Áyêùd s¡kÕ\+ø±s¡Ø‹X¯j·÷´ bÕø£eTT\ >∑Tu≤[+|ü⁄\T+&˚~

ÄÁX¯j·Tø£$‘·. Ç+<äT˝À ãT~∆Á|üy˚Tj·TyÓT≈£îÿe. Äj·÷ ø£e⁄\

yÓ’j·TøÏÔø£ düTK<äT'U≤\T, sê>∑<˚«cÕ\T, Áù|eTdü+‘√cÕ\ düeTkÕÔ

qTuÛÑyê\qT Á|ü‹_+_+#˚~ nqTuÛÑeø£$‘·. Bì˝À Vü≤è<äj·T

9. uÛÑÁ<ë#·\+ sêeT<ëdüT

(1620`1687)

89

Á|üy˚Tj·T+ m≈£îÿe. Ç~ düeTø±©q sê»ø°j·T kÕ+|òæTø£ eT‘·

e´edüú\qT ~Ûø£ÿ]+∫ Áyêdæq~ ø±e#·TÃ ˝Ò<ë ‘·eT≈£î n_ÛeT‘·

yÓTÆq <Ó’e+, eT‘·+, Áù|eT, uÛÑøÏÔ yÓTT<ä˝…’q$ Ä<Ûës¡+>± yÓ\Te&çq

<Ó’Hê ø±e#·TÃ. düeTø±©qdüe÷C≤ìï dü+düÿ]+#· e˝…qì eT+∫

#Ó&ÉT>∑T\qT #·÷|ü⁄‘·÷ düHêàs√Z|ü<˚X¯+ #˚dæqyê]˝À b˛‘·T\÷]

Ms¡ÁãVü≤à+, y˚eTq e+Ï yês¡THêïs¡T. ‘êeTT q$Tàq <Ó’yêìï

H√sêsê ø°]Ô+∫ ‘êeTT ‘·]+∫ Ç‘·s¡T\qT ‘·]+|ü CÒdæqyê]˝À

nqïeTj·T´, uÛÑÁ<ë#·\+ sêeT<ëdüT, ‘ê´>∑sê»kÕ«$T e+Ï

uÛÑ≈£îÔ\T #˚s¡T‘ês¡T. á eT÷&ÉT rs¡T\ ø£$‘·\˝À nqTuÛÑeø£$‘·

m≈£îÿe $yê<ëdüŒ<äyÓTÆq~. ø±s¡D+— me] nqTuÛÑ÷‘·T\T yê]$.

ÇÏº ø£$‘·\T Áyêdæq yê¬s≈£îÿe ø£&É>∑+&É¢ bÕ …’Hês¡T. ‘êqT q$Tàq

<Ó’eeTTqT ‘·|üŒ sêE\qT ø°]Ô+#· Òqì ~Ûø£ÿ]+∫q nqïeTj·T´≈£î

dü+¬øfi¯ó¢ |ü&çq$. sê»Á<äyê´ìï <˚yê\j·T ìsêàD≤\≈£î ñ

‘·‡yê\≈£î ¬ø’+ø£s¡´+ #˚dæq uÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT 12 @+&ÉT¢

ø±sê>±s¡yêdü+ nqTuÛÑ$+∫Hê&ÉT. sêC≤ÁX¯j·T+ø√dü+ ñã˝≤≥

|ü&˚ nqï>±] ø√bÕìøÏ >∑T]jÓÆT ø£cÕº\qT nqTuÛÑ$+∫q yê&ÉT

‘ê´>∑sêE. á eTT>∑TZ]˝À ø£+#Ós¡¢ >√|üqï nH˚ uÛÑÁ<ë#·\+

sêeT<ëdüT eTq Á|üdüTÔ‘· ø£<∏ëHêj·T≈£î&ÉT.

n~ yÓTT>∑˝≤sTT Á|üuÛÑT‘·«+ |üsê+ø√Ï n+<äT≈£îqïø±\+.

Ws¡+>∑CÒãT #·Áø£e]Ô uÛ≤s¡‘·<˚XÊìï n≥Tº&çøÏdüTÔqï ø±\+. ñ‘·Ô

sê~˝À >∑Ts¡T >√$+<ädæ+>∑T, <äøÏåD≤~˝À #Û·Á‘·|ü‹ •yêJ‘√bÕ≥T,

ìC≤+cÕV”≤\T, KT‘·Tu≤¸V”≤\T Ws¡+>∑CÒãTqT m~]düTÔqï ø±\+.

Væ≤+<ä÷eT‘·+˝Àì $$<Ûä XÊK\yêfi¯ó¢, uÛÑ≈£îÔ\T, kÕ<ÛäTdü+‘·T\T

Á| ü»\qT C≤> ∑è‘ ·+ #˚d ü T Ôqïø±\+. ‘·Tø±sê+, d üeTs ¡ ú

90


sêeT<ëdükÕ«$T eTVü‰sêh+˝ÀqT, <ëdü ≈£L≥eTT\yêfi¯ófl ø£qï&É

<˚X¯+˝ÀqT, zÁ&ÛÉ<˚X¯+˝À #Ó’‘·q´ eTVü‰Á|üuÛÑTe⁄\T, ‘·$Tfi¯<˚X¯+˝À

XË’eyÓ’wüíe uÛÑ≈£îÔ\T, uÛÑøÏÔ ñ<ä e÷\ <ë«sê Á|ü»\qT y˚T˝§ÿ\TŒ‘·Tqï

ø±\+. nÏº 17e X¯‘êã›+ eT<Ûä´uÛ≤>∑+˝À ø£+#Ós¡¢>√|üsêE

uÛÑÁ<ë#·\sêeTTì ø°]Ôì uÛÑøÏÔì Á|ü»˝À¢ yê´|æ+|ü CÒdæHê&ÉT.

|ü+&ç‘·T\T uÛÑ≈£îÔ&É˙, Á|ü»\T eTVü‰qTuÛ≤e⁄&É˙, bÕeTs¡T\T

<˚e⁄&É˙ ø°]Ô+∫q ø£+#Ós¡¢ >√|üsêE sêeTHêeT Ádüe+‘·T\T

bÕ]+∫ uÛÑøÏÔdükÕ´\T ‘Ó\T>∑T<˚X¯+˝À |üPÏ>± |ü+&ç+∫Hê&ÉT.

Äj·Tq |ü⁄Ïºq~ KeTà+õ˝≤¢ H˚\ø=+&É|ü*¢. Ä eTVü‰‘·Tàì

#·]Á‘·+ Äj·Tq s¡#·q\<ë«sê ø=~›>± e÷Á‘·y˚T ‘Ó\TdüTÔqï~.

Äj·Tq s¡∫+∫q <ëXs¡B∏ X‘·ø±ìïãÏº ø£+#Ós¡¢>√|üqï ÄÁ‘j·Tdü

>√Á‘·T&ÉT Á|ü<∏äeTXÊK ìjÓ÷>∑T\T *+>∑qeT+Á‹, ø°s¡Ôq\ Á|üø±s¡+

ø±eTeTà <ä+|ü‘·T\ |ü⁄Á‘·T&ÉT, s¡|òüTTHê<∏äuÛÑ≥ºsê#ês¡T´\≈£î •wüß´&ÉT.

ù|s¡¢qT ãÏº ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T XË’e⁄\T. >√|üqï e÷Á‘·+ s¡|òüTTHê<∏ä

uÛÑ≥ºsê#ês¡T´\ e<ä› yÓ’wüíe+ |ü⁄#·TÃ≈£îHêï&ÉT, sêeT<ëôd’Hê&ÉT.

sêeT<ëdüT>±] #·]Á‘·+ ‘·s¡Tyê‹ uÛÑø£Ôø£e⁄\T Vü≤]ø£<∏ä\T j·Tø£å

>±Hê\T>± ≈£L]Ã Á|ü#ês¡+ #˚dæHês¡T. nÏºyê]˝À j·÷<äe<ëdüT

Á|ü<∏äeTT&ÉT, Vü≤]uÛÑ»q dæ+>∑]<ëdüT ~«rj·TT&ÉT. >∑T+≥÷s¡Tyêdæ

sêC≤ ‘·÷eTT \ø°Îqs¡dæ+Vü≤<ëdüT >=|üŒ uÛÑ≈£îÔ&ÉT yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT.

Äj·Tq ‹s¡Tej·÷´s¡T˝À ‘ê´>∑sêE\yê]ì <ä]Ù+∫, ø£+∫˝À

Hê>∑+&É¢ es¡<äsêeT<ëdüH˚ yêπ>Zj·Tø±s¡Tì ø£*dæ Äj·TqqT

‘√&=ÿì 1832 uÛÑÁ<ë#·\+ #˚]Hê&ÉT. Ä sTTs¡Te⁄] #·s¡eT

J$‘ê\T uÛÑÁ<ë#·\ sêeT#·+Á<äTì düìï~Û ÀH >∑&ç∫q$. Çs¡Te⁄s¡T

uÛÑÁ<ë#·\ πøåÁ‘ê_Ûeè~∆¬ø’ ø£èwæ#˚dæ lsêeT|üPC≤~ø±\T Ç‘√~Ûø£

91

ÁbÕuÛÑe+‘√ »]|æHês¡T. uÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT>±s¡T y˚sTT+∫q

<ëqXÊdüq+ <Ûä+kÕ n\¢s¡T˝À¢ ÁuÛÑwüºyÓTÆb˛‘˚ qs¡dæ+Vü≤<ëdüT n|üŒÏ

ìC≤+ Hêdüs¡T<Í›˝≤ düVü‰j·T+‘√ |ü⁄qs¡T<ä∆]+∫ ‹]– ÁyêsTT+∫

<˚yê\j·T ¬ø’+ø£sê´\T j·T<∏ë$~Û>± »]π> @sêŒ≥T #˚dæHê&ÉT.

Äràj·T$TÁ‘·T&ÉT es¡<äsêeT<ëdüT eTs¡DÏùdÔ Äj·Tq X¯e+

rdüTø=ì uÛÑøÏ Ô bÕs¡eX¯´+‘√ sêeTHêeT dü+ø°s¡ Ôq+ #˚dü÷Ô

>√<ëe]˝À ◊ø£´yÓT Æb˛sTTHê&ÉT. Ç≤¢ $TÁ‘·düVü≤>∑eTq+

#˚dæqyês¡T eTq#·]Á‘·˝À #ê˝≤ ns¡T<äT. es¡<äsêeT<ëdüT

uÛÑø£ÔsêeT<ëdüT ø£<∏äqT dü+Á>∑Vü≤+>± ÁyêùdÔ ‘êqT ô|+∫ Áyêdæq≥T¢

dæ+>∑]<ëdüT #Ó|ü ≈£îHêï&ÉT. sêeT<ëdüT>±] #·]Á‘· Vü≤]ø£<∏ä>±

n*¢q ‹s¡Tø£ÿ&Éj·T÷s¡T ø£èwüí<ëdüT≈£L&É 1800 ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñqï

yê&˚. á s¡#·q˝≤<Ûës¡+>± ‘Ó*ùd uÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT>±]

dü+Á>∑Vü≤#·]Á‘·+ : `

Áø°.X¯. 1324 ø±ø£rj·TkÕÁe÷»´+ |ü‘·qyÓTÆb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘·

bÕ&ÉT|ü&çq Væ≤+<ä÷πøåÁ‘ê˝À¢ uÛÑÁ<ë#·\+ ˇø£Ï. 17e X¯‘êã›+

|üPsê«s¡ú+˝À uÛÑÁ<ë#·\+ düMT|ü Á>±eT+˝À ñ+&˚ b˛ø£\ <äeTàø£ÿ

‘·q≈£î dü«|üï+˝À ø£qã&çq d”‘êsêeT\ø£åàDT\ $Á>∑Vü‰\T

uÛÑÁ<ä–]ô|’ ø£qT>=ì ∫qï>∑T&ç ø£Ïº+∫ Á|ü‹~q+ ns¡ÃHê<äT\T

»]ù|~. Ä ø±\+˝ÀH˚ H˚\ø=+&É|ü*¢˝À ñ+&˚ ø±eTeTà *+>∑qï

<ä+|ü‘·T\≈£î lsêeT#·+Á<äTì nqTÁ>∑Vü≤+‘√ 1620 ÁbÕ+‘·+˝À

ˇø£ ø=&ÉT≈£î |ü⁄&ç‘˚ >√|üsê»ì HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T.

>√|üsêE≈£î ñ>∑TZbÕ\‘√ sêeTuÛÑøÏÔ n\e&ç+~. ô|]– ô|<ä›yê&Ó’

‘Ó\T>∑T dü+düÿè‘ê\‘√ bÕ≥T ÄHêÏ sê»ø°j·÷\≈£î nedüs¡yÓTÆq

ñs¡÷› bòÕØ‡ uÛ≤wü\T H˚]ÃHê&ÉT. u≤\ sêe÷j·TD+ >√|üsêE

uÛÑÁ<ë#·\+ sêeT<ëdüT

93

uÛÑ≈£îÔ\≈£î eTT#·Ã≥ >=*ù|yê&ÉT. ˇø£Hê&ÉT ø£eT\eTà ‘·Bj·÷

sê<ÛäHêø±s¡´ ìeT>∑ïjÓÆTj·TT+&É>± s¡|òüTTsêeTT&ÉT q&ÉT#·T≈£î+≥÷

b˛sTT y˚&ç>∑+õ >∑T+≥˝À |ü&ç düŒèVü≤ ø√˝ÀŒsTTHê&ÉT. nqï

dü+‘·s¡ŒD+ eTT–ùd<ëø£ á s¡Vü≤dü´+ <ë∫ ø£eT\eTà s¡|òüTT

sêeTTì $wüj·T+ >√|üsêE>±]øÏ #Ó|æŒ+~. sêeT<ëdüT Ä

u≤\Tì lsêeT#·+Á<äTì düìï~Û˝À ñ+∫ ªªm+‘· |üì#˚dæ‹$

sêe÷ ìH˚ï eTq+<äTqT kÕs ¡«u ÛÖe÷μμ ªªø√<ä+&ÉsêeT

ø√<ä+&ÉsêeT, ø√<ä+&ÉsêeT ø√≥´s¡ÿ<ÛëeTμμ ªªeTTqT $Á|üdüT‘·Tì

eTì∫q>∑‹ì eTqTq≥T¢ düT‘·Tì eTìï+#·T eT~ìμμ nì Bq+>±

$\|æ+∫Hê&ÉT. sêeT#·+Á<äTì <äj·Te\q s¡|ò üTTsêeTT&ÉT

dü«düTú&Ó’Hê&ÉT. á n<äT“¤‘·+ #·÷∫qyês¡+<äs¡÷ lsêeT#·+Á<äTì

uÛÑø£Ôyê‘·‡\´+ sêeT<ëdüT uÛÑøÏÔì y˚H√fi¯fl bı>∑&çHês¡T.

sêeT<ëdüT, uÛÑ≈£îÔ\T ¬s’‘·T\T Ç∫Ãq <Ûäq+ #ê\ø£b˛‘˚ düsêÿs¡T

dædüTÔ‘√ Ä\j·T>√|ü⁄s¡ ÁbÕø±sê\T, eT+≥bÕ\T, uÛÑs¡‘·TìøÏ

|ü#·Ã\|ü‘·ø£+, X¯Á‘·T|òüTTïìøÏ yÓTT\Á‘ê&ÉT, \ø£åàDTìøÏ eTT‘ê´\

|ü‘·ø£+, lsêeT#·+Á<äTìøÏ ø£*øÏ‘·TsêsTT, d”‘·eTà≈£î ∫+‘ê≈£î

|ü‘·ø£+, yêVü≤Hê\T #˚sTT+∫Hê&ÉT. <ë‘·\T uÛÑ≈£îÔ\T $sêfi≤*ùdÔ

düsêÿs¡T<Ûäq+ 6 \ø£å\T #Ó*¢+#·e#·TÃ qqT≈£îHêï&ÉT. ø±ì n~

HÓs¡y˚s¡˝Ò<äT. á yês¡Ô ‘Ó*dæq >√\Tø=+&É düT˝≤ÔqT sêeT<ëdüT≈£î

12 @+&ÉT¢ ø±sê>±s¡yêdü+ Ä<˚•+∫Hê&ÉT. ø±sê>±s¡+˝À uÛÑ≥T\T

sêeT<ëdüTqT #ê˝≤ Væ≤+dæ+∫Hês¡T. sêeT<ëdüT >±sêu≤<Ûä\T

‘·≥Tºø√ Òø£ lsêeT#·+Á<äTì |ü]|ü]$<Ûë\ y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT. ∫es¡≈£î

ªªqqT ÁuÀe⁄eTì #Ó|üŒy˚ d ”‘·eTà‘·*¢μμ nì Bq+>± y˚&ÉT≈£î+fÒ

sêeT#·+Á<äTì eTqdüT ø£s¡–+~. ÄπssTT sêeT\ø£ÎDT\T uÛÑ≥T\


94


y˚wü+˝À düT˝≤ÔqTe<ä›≈£î b˛sTT Äs¡T\ø£å\ <Ûäq+ #Ó*¢+∫ s¡d”<äT

|ü⁄#·TÃ≈£îHêïs¡T. düT˝≤ÔqT |üXÊÃ‘êÔ|ü|ü&ç sêeT<ëdüTqT #Ós¡

$&ç|æ+∫ dü>ös¡e+>± uÛÑÁ<ë#·\+ kÕ>∑q+|æHê&ÉT. sêeT<ëdüT

‹]–e∫Ã X‚wüJ$‘·+ lsêeT#·+Á<äTì ùde˝À >∑&ÉT|ü⁄‘·÷

Ä\j·T+˝À ns¡Ãq≈£î n+>∑s¡+>∑ yÓ’uÛÑyê\≈£î, ñ‘·‡yê\≈£î ‘·–q

@sêŒ≥T¢#dæ XÊdüq+ ysTT+∫ uÛÑøÏÔjÓ÷>∑+<ë«sê 1687 ÁbÕ+‘·+˝À

lsêeT kÕj·TT»´+ bı+~Hê&ÉT. sêeT<ëdüT ø°s¡ Ôq˝À¢qT

#·]Á‘·˝À¢qT >±<∏ä˝À¢qT ñqï sêeT<ëdüT #·]Á‘·$T~. Ç+<äT˝À

ø=+‘· #·]Á‘·, ø=+‘· eTVæ≤eT, ø=+‘· ø£\Œq+ #√≥T #˚düT≈£îqï$.

ô|’ ø£<∏ä\T Ä<Ûës¡+>± sêeT<ëdüT>±s¡T 1620 ÁbÕ+‘·+˝À

|ü⁄Ïº 1687 ÁbÕ+‘·+˝À |üs¡eT|ü<ä+ n\+ø£]+∫q≥T¢ Væ≤+#·

e#·TÃqT. ø±sê>±s¡ $eTT≈£îÔ&Ó’ ø£˙dü+ eT÷&˚+&Ó¢ÌHê lsêeT

#·+Á<äTì düìï~Û˝À ñ+&çHê&ÉqT ≈£î+fÒ 1677 ‘êHêcÕ

(KT‘·Tu≤¸V”≤\) dæ+Vü‰düq+ n~Ûwæ˜+∫q eT÷&˚+&É¢≈£î ã+<Ûä

$yÓ÷#·q+ ø£*–q≥T¢ uÛ≤$+#·e#·TÃ. Äj·Tq 12 @+&ÉT¢

ø±sê>±s¡yêdü+ nqTuÛÑ$+∫q~ dü‘·´yÓTÆ‘˚ 1665˝À #Ós¡kÕ\

bÕ˝…’ j·TT+&Ée˝…. n~ nãT›˝≤¢ KT‘·Tu≤¸ 1626`1672 |ü]

bÕ*+∫q ø±\+. sêeT<ëdüTqT ã+~U≤Hê˝À ô|Ïº+~ nãT›˝≤¢

KT‘·Tu≤¸j˚T>±ì, ‘êHêcÕ ø±<äT. ‘êHêcÕ |ü]bÕ\q ø±\+

1672`1687.

|æ+–* uÛ≤qT»j·T´ uÛ≤>∑´eTà <ä+|ü‘·T\≈£î nø£ÿqï, e÷<äqï,

$dü‡qï, eT\¢qï\H˚ q\TZs¡T ø=&ÉT≈£î\T, eTT>∑TZs¡T _&É¶\T

|ü⁄ÏºHês¡T. nø£ÿqï e÷<äqï\T >√˝§ÿ+&É düT˝≤ÔqT nãT› ≤¢ KT‘·Tu≤¸

95

1626`1672 ø±\+˝À 1650 ÁbÕ+‘êq ∫qï ñ<√´>±\˝À #˚]

Áø£eT+>± n_Ûeè~∆˝ÀìøÏ e∫Ã ‘êHêcÕ Hêe÷+‘·s¡+ >∑\

nãT˝ŸVü≤düHé KT‘·Tu≤¸ ø±\+˝À 1672`1687 ù|cÕÿs¡T

MTsYEe÷¢ |ü<äe⁄\T n\+ø£]+∫Hês¡T. Mfi¯fl ô|<ä› ‘√ãT≥Tºe⁄

ø£+#Ós¡¢yê]+ÏøÏ, ¬s+&Ée ‘√ãT≥Tºe⁄ bı~*yê]+ÏøÏ, eT÷&Ée

‘√ãT≥Tºe⁄ |ü⁄*|ü*¢ yê]+ÏøÏ ø√&É+Á&Ó’Hês¡T. nø£ÿqï e÷<äqï\T

ñqï‘· |ü<äe⁄˝À¢ ñ+&É>± y˚Tq\T¢+Á&ÉT $dü‡qï Vü≤qTeTø=+&É

Ä$T˝Ÿ, ø£+#Ós¡¢>√|üqï uÛÑÁ<ë#·\+ ÁbÕ+‘√<√´–, s¡TdüTÔ+sêe⁄

_s¡T<ë+øÏ‘·T&ÉT |ü⁄*|ü*¢ yÓ+ø£qï <ä+&ÉHêj·T≈£î&Ó’Hê&ÉT. nø£ÿqï

e÷<äqï\ eT+Á‘ê+>∑+‘√ <äT]ïØø£å´+>± yÓ*–q >√\ø=+&É

sê»´+, 1686˝À yêfi¯fl Vü≤‘·´ »s¡>∑≥+‘√ yÓTT>∑˝Ÿ düÁe÷≥Tº

Ws¡+>∑CÒãT ¬ø’edü+ nsTTb˛sTT+~. á nø£ÿqï e÷<äqï\≈£L

sêeT<ëdüT≈£L mÏº #·T≥º]ø£eT÷ ˝Ò<äì ø=+<äs¡T #ê]Á‘·≈£î

\+≤s¡T. ñqï #·T≥º]ø£+ &Éu…s¡ø£≤ìøÏ >±ì Òì #·T≥º]ø£+

ø£\|ü≤ìøÏ>±ì n~Ûø±s¡T\T, #ê]Á‘·ø£ qe\\T Áyêùd s¡#·sTT‘·\÷

eT]j·TT #ê]Á‘·≈£î\T. nø£ÿqï e÷<äqï, yê] k˛<äs¡T\T, ø£+#Ós¡¢

*+>∑qeT+Á‹ ø±eTeTà\T, yê] ø=&ÉT≈£î ø£+#Ós¡¢ >√|üqï>±s¡\,

»qàdüú\+ H˚\ø=+&É|ü*¢, s¡|òüTTHê<∏ä uÛÑ≥ºsê#ês¡T´\T e÷Á‘·+

#ê]Á‘·ø£ |ü⁄s¡Twüß\H~ dü‘· +. nø£ÿqï e÷<äqï\ >∑÷]Ã ñkÕàìj·÷

$X¯«$<ë´\j·T+˝À |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq ø°.X‚. $TÁ‘·T\T (Deputy

collector) ¬ø.$. uÛÑ÷bÕ\sêe⁄>±s¡T, H˚\ø=+&É|ü*¢ »MT+<ës¡T

Hê düVü‰<Ûë´sTT ø°.X‚. ø£+øÏbÕÏ »>∑H√àVü≤qsêe⁄, Hê düVü‰<Ûë´sTT

ø°.X‚. sêe⁄\bÕÏ Á|ükÕ<äsêe⁄ (Municipal Commissioner,

Hyderabad) Hê≈£î ‘Ó*dæq $wüj·T$T+‘˚. H˚qT ô|]–q


96


eT&çø=+&É <˚X¯eTTKT\T |æ+–* yÓ+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄, es¡+>∑˝Ÿ

<˚X¯eTTKT\T|æ+–* sêCÒX¯«s¡sêe⁄>±s¡T ‘êeTT nø£ÿqï e÷<äqï\

e+X¯E\eT˙ |æ+–*yês¡T eTVü‰sêh <˚X¯+ qT+&ç e\dü

e∫Ãqyês¡ì #Óù|Œyês¡T.

$qTø=+&É yêdüT\T ø£+#·s¡¢ bÕ+&ÉTs¡+>∑ X¯s¡à>±s¡T uÛÑÁ<ë#·\+

sêeT<ëdüT>±]øÏ ‘=$Tà<äe‘·s¡+ yês¡düT\eT˙ uÛ ÑÁ<ë#·\

sêeT<ëdüT #·]Á‘·eTT |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£eTì 2007 Á|üø£Ï+∫q

Á>∑+<∏ä+ Ç°e\ #·÷∫HêqT. >√|üqï>±s¡T <ëX¯s¡B∏X¯‘·ø£+˝À

Á|üø£Ï+∫q Ä~XÊK ns¡ú+ Á|ü<∏äeTXÊK yê»düH˚j·Tø±DT«\T

j·÷»„´e\Tÿ´\ì $e]+∫Hês¡T. >√|üqï »qq+ 21`2`1645

nì ìs¡ísTT+∫Hês¡T. Ä<Ûës¡+ #Ó|üŒ˝Ò<äT. >√|üqï>±] ìsê´D+

‘˚~ #Ó|üŒ˝Ò<äT. sêeT<ëdüT>±s¡T #·ìb˛˝Ò<ä˙ $e÷q+˝À

yÓ’≈£î+sƒ¡+ b˛sTTHês¡˙ nHêïs¡T. sêeT<ëdüT>±s¡T #·ìb˛sTTq

‘˚~>±ì dü+e‘·‡s¡+ >±ì #Ó|üŒ+&Éì H˚qT bò˛qT˝À n&ç–‘˚

#Ó|üŒ˝Òø£ b˛sTTHês¡T. sêeT<ëdüT>±s¡T ‘·eT |üPs¡T«&ÉT ø±e≥+

yê]ø°, sêeT<ëdüT >±] uÛÑ≈£îÔ\+<ä]ø° dü+‘√wü <ëj·Tø£y˚T. ø±ì

1424`1562 HêÏ nqïeTj·T´qT, 1600`1680 HêÏ

πøåÁ‘·j·T´qT 1767`1847 HêÏ ø±ø£s¡¢ ‘ê´>∑sêEqT mø£ÿ&É

qT+&çjÓ÷ uÛÑÁ<ë#·˝≤ìøÏ >∑T+Eø£e∫Ã sêeT<ëdüT >±]øÏ

ÁyÓTTøÏÿ+∫Hês¡T. á eTTe⁄«s¡T uÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT>±]˝À

#·‘·Ts¡T“¤E&Ó’q leTHêïsêj·TDTì <ä]Ù+∫Hês¡≥. á Á>∑+<∏ä+

dü«ø£b˛\ ø£*Œ‘·yÓTÆq #ê]Á‘·ø£ qe\e+Ï~. n~ qe\ø±<äT,

#·]Á‘·eTT ø±<äT. á eTTe⁄«]˝À ˇø£ÿ πøåÁ‘·j·T´>±s¡T e÷Á‘·y˚T

uÛÑÁ<ë#·\+˝À sêeT<ëdüT >±]ì <ä]Ù+∫Hês¡T.

98


#·‘·T]«+X¯‹ HêeTÁ|ü‹bÕ<äø£ #·÷]íø£ ¬s+&Ée~. leTVü‰$wüßíe⁄

≈£îqï πøX¯yê~ #·‘·T]«+X¯‹ Hêe÷\qT lsêeT#·+Á<äTì |üs¡+>±

#Ó|ü ‘·÷ sêe÷j·TD+ dü+Á>∑Vü≤+>± e]í+#·≥+ #˚‘· Bìø±

ù|s¡T. ªªleT<äœ˝≤+&Éø√Ï ÁãVü‰à+&É uÛ≤+&É ‘·+&√|ü ‘·+&É

ø£s¡+&É eT+&É\ XÊ+‘√B ›|æ‘· dü>∑TDìs¡TZD≤r‘· dü∫Ã<ëq+<ä

|üsê‘·Œs¡ ‘ês¡ø£ ÁãVü‰àVü≤«j·T <äX¯~XÊÁ|üø±X¯+ düø£\#·sê#·sê

B ÛX¯+μμ n+≥÷ ÁbÕs¡+uÛ ÑyÓT Æ ªªuÛ Ñe»ì‘· uÛ ÑjÓ÷#˚Ã¤<ä∫Ã¤Á<ä

eT∫Ã¤Á<ä+, uÛ Ñø£Ô»qeTH√s¡<∏√ìïÁ<ä+, uÛ ÑÁ<ë#·\sêeTuÛ ÑÁ<ä+,

sêeT<ëdüÁ|üdüqï+ uÛ ÑC ÒV ü≤+ uÛ ÑC ÒV ü≤+μμ n+≥÷ eTT–ùd

á Bs¡Èdüe÷dü uÛÑ÷sTTwü˜s¡#·q uÛÑÁ<ë#·\+˝À @ø±+‘· ùdyê

dü+<äs¡“¤+>± #·<äe≥+ 30 @+&É¢ ÁøÏ+<ä $HêïqT.

sêeT<ëdüT>±] s¡#·q\ìï+Ï˝À m≈£îÿe Á|ü#ês¡+ bı+~qM,

Äj·Tq Ä]Ô˙ düTK<äT'U≤\q÷, uÛÑøÏÔ uÛ≤yê\q÷ Á|üø£Ï+#˚$

Äj·Tq ø°s¡Ôq\T. sêeT<ëdüT>±s¡T 100`108 ø°s¡Ôq\T s¡∫+∫

ñ+≤s¡ì u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄>±s¡T, 130`140

ø°s¡ Ôq\T s¡∫+∫ ñ+≤s¡ì eT+#êfi¯ »>∑Hêï<∏ äsêe⁄>±s¡T

Væ≤+∫Hês¡T. sêeT<ëdüT <Ûë´qeT+≥|ü+˝À #ÓøÏÿq ø°s¡Ôq\

dü+K´ 220. Ç$ø±ø£ Vü≤]<ëdüT\T, >±j·Tø£ _Û≈£ åî≈£î\T,

uÛÑ»q≈£L≤\yê] e<ä› eT]ø=ìï j·TTqï$. Hê |üs¡´y˚ø£åD˝À

|ü]XÀ<Ûäq #˚dæ m+.|òæ˝Ÿ (M.phill) |ü≥º+ n+<äT≈£îqï (1984)

<äX¯s¡<ÛäT\ u≤\j·T´ 300 ô|’>± ø°s¡Ôq\T dü+bÕ~+∫Hê&ÉT.

‘ê´>∑sêj·T\yês¡T ‘·eT ‘·*¢ bÕ&ÉT‘·T+fÒ sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T

$Hêïs¡T. n|üŒÏπø sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T <äøÏåD≤~˝À yê´|æ+∫Hê

99


j·Tqïe÷≥. ‘ê´>∑sêE\yês¡T ‘·eT ø£è‘·T˝À¢ sêeT<ëdüT>±]ì

Hê\T¬>’<äT e÷s¡T¢ uÛÑøÏÔ‘√ düà]+∫Hês¡T. Á|üVü‰¢<ä uÛÑøÏÔ $»j·T+

j·Tø£å>±q+˝À ø£ |ü<ä´+˝À düà]+∫Hês¡T. Äq+<äuÛ…’s¡$ sê>±ìï

dü+ø°s¡Ôq˝À¢ Á|ü<∏äeT+>± Á|üy˚X¯ô|Ïº+~ sêeT<ëdüT >±πsq≥.

nqT|ü\¢$ì ø°s¡Ôq˝À ‘ê´>∑sêj·T\ø£+fÒ eTT+< Á|üyX ô|ÏºHê&Éì

q÷ø£\ ∫qdü‘·´Hêsêj·TD>±] ñyê#·. sêeT<ëdüT>±] ø°s¡Ôq\ô|’

ø£sêí≥ø£dü+^‘· $<ë«+düT\≈£î ∫qï#·÷|ü⁄. u≤\eTTs¡∞ø£èwüí >±]

eT÷\+>± Ç°e\ sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\ô|’ á $<ë«+düT\≈£î

eT≈£îÿe ø£*–+~. nqïeTj·T´>±] ø°s¡Ôq\≈£î ≈£L&É Ç°e*<ëø±

∫qï#·÷ù| ñ+&~. sêeT<ëdüT>±] ø°s¡Ôq\qT HêeT>∑TD ø°s¡Ôq

\˙, Ä‘·àìy˚<äø£eTT\˙, ‘ê‹Ô«ø£ eTT\˙ eT÷&ÉT $<ÛäeTT\T>±

#Ó|üŒe#·TÃ. ø±\Áø£e÷ìïãÏº ‘=*ø°s¡Ôq\˙, ã+~ÛU≤Hê ø°s¡Ôq\˙,

eT* ø°s¡Ôq\˙ $+>∑&ç+#· e#·TÃ. ‘ês¡ø£eT+Á‘·eTT ø√]q <=]¬øqT

ø°s¡Ôq˝ÀqT, Hêsêj·TD j·Tqsê<ë ø°s¡Ôq˝ÀqT ªªsêeTsêeTj·Tì

H√≥ s¡e«+‘·ùdô| ’qμμ ø°s¡Ôq˝ÀqT, ªªlsêeTT\ ~e´düàs¡Dμμ

ø°s¡Ôq˝ÀqT sêeT<ëdüT>±s¡T Á|üø£Ï+∫q e÷qe‘êeT÷˝≤´\T,

kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+, Ä<ÛäTì≈£î\≈£î dü+|òüTdü+düÿs¡Ô\eTì #Ó|ü ≈£îH˚

yê]øÏ ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–düÔ$. ªª‘ês¡ø£ eT+Á‘·eTT ø√]q <=]¬øqTμμ

ªªlsêeTHêeT+ eTs¡Tyê+ eTs¡Tyê+μμ ªª‘·≈£îÿy˚$T eTq≈£Lμμ

ªª@ rs¡T>∑ qqT <äj·T #·÷#Ó<äy√μμ ªªÇøå±«≈£î ≈£î\‹\ø£μμ

ªªsêeT#·+Á<äT\T Hêô| ’ #·\eTT #˚dæHês¡Tμμ ªªd ”‘êsêeTkÕ«MT H˚

C Òdæq H˚s¡+uÒ$Tμμ ªª#·s¡DeTT˝Ò q$Tà‹μμ ªªqs¡Vü≤] qeTàø£

qs¡T\qT q$Tà‘Óμμ e+Ï ø°s¡Ôq\T lsêeT#·+Á<äTì ‘Ó\T>∑T<˚XÊìøÏ

ø£Ïºy˚ùd$. b˛‘·q>±] uÛ≤>∑e‘·+, sêeT<ëdüT>±] ø°s¡Ôq\T

‘Ó\T>∑TC≤‹øÏ ÁbÕ‘·'düàs¡D°j·TeTT\T.

100


á yê´dü+ ô|ò’q˝Ÿ Á|òüP|òü⁄\T ~<äT›‘·T+&É>± m.mdt. Á|ükÕ<é>±]

<ë«sê ø£+#Ós¡¢ bÕ+&ÉTs¡+>∑Xs¡à>±s¡T yÓ’<X«s¡Hé ø√sTT Ÿ n>∑düÔ Hê&ç

˝Àì sêeT<ëdüT>±] ‘˚B\ $esê\T ùdø£]+∫q~ ‘Ó*|æHês¡T.

ÄHê&û Á>∑+<∏ä+˝À sêeT<ëdüT>±] »qq+ 21`2`1645 ì<Ûäq+

9`3`1727, ø£eT˝≤+ã>±] »qq+ 30`11`1650, ì<Ûäq+

24`9`1695, yê] ø=&ÉT≈£î s¡|òüTTsêeTTì »qq+ 29`4`1670

nì ñ+<ä≥. uÛÑÁ<ë#·\+ <˚ekÕúq+yês¡T sêeT<ëdüT>±] 376e

»j·T+‘·T´‘·‡yê\T 2009 dü+ˆˆ »qe] 30,31 ‘˚B˝À¢

»s¡T|ü⁄‘·Tqï≥T¢ Ï.$. Á|üø£≥q #·÷∫HêqT. Çø£ #·<äTes¡T˝Ò

sêeT<ëdüT>±] ø±\+ ìπsí‘·\T.

Ä<Ûës¡+ : `

1) ‘Ó\T>∑T˝À ‘=*düe÷»ø£e⁄\T ` dü+bÕ<ä≈£î\T Ábı.¬ø.¬ø.

s¡+>∑Hê<∏ë #ês¡T´\T, Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ ôV’≤Á<ëu≤<äT,

1983.

2) Ä+Á<Ûä yêπ>Zj·Tø±s¡ #·]Á‘·eTT ` Á|ü<∏äeT ~«rj·TuÛ≤>∑eTT\T

` u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄ bıÏº lsêeTT\T ‘Ó\T>∑T

$X¯«$<ë´\j·TeTT, 2001

3) sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq\T dü+bÕ<ä≈£î\T, eT+#êfi¯ »>∑Hêï<Ûäsêe⁄,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ dü+^‘· Hê≥ø£ nø±&ÉMT, 1975.

101

10. ø±ø£s¡¢ ‘ê´>∑sê»kÕ«$T

(1767 ` 1847)

‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT ªª<˚X¯uÛ≤wü\+<äT ‘Ó\T>∑T ˝…dü‡μμ nì lHê<∏ä

eTVü‰ø£$, lø£èwüí <˚esêj·T\yês¡T "Italian of the East" nì

bÕXÊÃ‘·´ |ü+&ç‘·T\T bı>∑&çHês¡T. á bı>∑&ÉÔ\≈£î ø±s¡D+

uÛ≤s¡rj·T<˚X¯uÛ≤wü\+<äT ‘Ó\T>∑T n»+‘·uÛ≤wü ø±e≥+, dü+^‘·

ø£è‘·T\≈£î e÷<ÛäTs¡´+ düeT≈£Ls¡Ã≥+. ‘Ó\T>∑T˝À dü+^‘·ø£è‘·T\T

s¡∫+∫qyês¡T ‘ê´>∑sê»kÕ«$T ø£+f… eTT+<äT, ‘·s¡Tyê‘·,

m+<äs√ ñHêïs¡T ø±ì ñ|üìwü‘·TÔ\T e]í+#˚ ªªz+ Ç‘˚´ø±ø£ås¡+

ÁãVü≤àμμ eTH˚ uÛ≤eq‘√ z+ø±s¡s¡÷|ü⁄&Ó’q lsêeTT&˚ Ä |üs¡e÷‘·à

nì Hê<√bÕdüq #˚dæ ¬ø’e\´+ bı+~q l‘ê´>∑sê»kÕ«$T—

ãj·Tø±s¡T˝À¢ nÁ>∑>∑DT´&ÉT. ªªl¬ø’e\´ |ü<ä+ãT CÒs¡T≥≈£îHÓ ’μμ j·Tqï

102


ãyÓTàs¡b˛‘·q>±] e˝… ‘ê´>∑sê»kÕ«$Tyês¡T ≈£L&É düs¡dü«r<˚$

#·qTu≤\T ≈£î&ç∫qyêπs, ˇø£s¡T ≈£î&ç eTs=ø£s¡T m&ÉeT. ‘Ó\T>∑T

yês¡T <äøÏåD<˚XÊìøÏ Áø°düTÔX¯ø£+ |üPs¡«+qT+&˚ e\dü\T b˛sTTq≥T¢

#·]Á‘·ø±s¡T\e÷≥. ˇø£|ü &ÉT ‘Ó\T>∑T<˚X¯|ü⁄ <äøÏåDdü]Vü≤<äT›

ø±+N|ü⁄s¡+. ø£<∏ä ø£+∫øÏ b˛sTT+<äH˚ ÄuÛ≤Dø£+ n|üŒÏ<˚. ‘·$Tfi¯

<˚X¯+˝À ‘Ó\T>∑Tyês¡T ‘·+C≤ePs¡T eT<ÛäTs¡ sêC≤´\T kÕú|æ+∫

q|ü &ÉT HêHêesêí\ ‘Ó\T>∑Tyêsê ÁbÕ+‘·eTT\≈£î e\dü

b˛sTTHês¡T. y˚<äy˚<ë+>∑ |ü+&ç‘·T\T HêHêXÊg ø√$<äT\T,

^sê«D≤+Á<Ûä uÛ≤cÕ–sê+<ÛäTs¡+<Ûäs¡T˝…+<äs√ nÁ>∑Vü‰sê\T bı+~

Ä sêC≤´˝À¢ dæús¡|ü&Ü¶s¡T. n≤¢ e\düb˛sTTq ≈£î≥T+ãeTT˝À¢

‘ê´>∑sê» kÕ«$Tyê] |üP]«≈£î\ ≈£î≥T+ã+ ˇø£Ï. ø£s¡÷ï\T

õ˝≤¢ ø£+ã+ ‘ê\÷ø± ø±ø£s¡¢ Á>±eTyêdüT˝…’q uÛ≤s¡<ë«»dü

>√Ár≈£î\T, Ä|üdüÔ+ã dü÷Á‘·T\T, eTT*øÏHêÏ yÓ’~ø£XÊK≈£î #Ó+~q

#Ós¡T≈£Ls¡T Ç+Ïù|s¡Tqï yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àDT\T. Áø°.X¯. 1600≈£î

eTT+<˚ á ≈£î≥T+ã+yês¡T <äøÏ åD<˚XÊìøÏ b˛sTTHês¡T.

ÄHêÏqT+&ç yê] sTT+Ïù|s¡T ø±ø£s¡¢yê¬s’q~. á e+X¯+˝Àì

yês¡+<äs¡T >=|üŒ |ü+&ç‘·T\T, |ü⁄sêDÒ‹Vü‰dü ø√$<äT\T. kÕ«$Tyê]

eTT‘êÔ‘· ø±ø£s¡¢ |ü+#·q<ä ÁãVü≤à+>±s¡T ‘·+C≤ePs¡T õ˝≤¢

‹s¡Tyês¡÷s¡T˝À ñ+&˚yês¡T. ‹s¡Tyês¡÷s¡T ø±y˚Ø‘·≥eT+<ä*

|ü⁄D´πøåÁ‘·+. nø£ÿ&ç <Ó’e+ ‘ê´π>X¯ó&ÉT. ‹s¡TGÄs¡TG s¡TR

‹s¡Tyês¡÷s¡TR |ü$Á‘·yÓTÆq @Ï &ÉT¶q yÓ\dæq s¡T. |ü+#·q<ä

ÁãVü≤à+>±]øÏ ◊<äT>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î\T 1) dü<ë•eÁãVü≤à+ 2)

dü<ëq+<ä ÁãVü≤à+ 3) dü∫Ã<ëq+<äÁãVü≤à+ 4) u≤\ÁãVü≤à+ 5)

–]sê»ÁãVü≤à+. ∫e]yê&Ó’q –]sê» ÁãVü≤à+ –]sêEø£$>±

103

Á|üdæ<äT∆\T, dü+^‘· $<ë«+düT&ÉT, dü+^‘·Hê≥ø£s¡#·sTT‘·, yêπ>Zj·T

ø±s¡T&ÉT, ‘·+C≤ePs¡T H*q XÊVü≤J eTVü‰sêE (1684 1711)

ÄkÕúq |ü+&ç‘·T&ÉT— n≥T ‘·s¡Tyê‘· X¯s¡uÛÀJ eTVü‰sêE (1712`

1728) ÄkÕúq$<ë«+düT&ÉT. Äj·Tq s¡#·q\T XÊùV≤+Á<ä#·]Á‘·+,

sê»yÓ÷Vü≤q ≈£îs¡e+õ, ©˝≤er ø£ ≤´D+, yê<ä»j·T+, düsê«+>∑

düT+<äØ$˝≤dü+ yÓTT<ä˝…’q j·Tø£å>±Hê\T X¯s¡uÛÀõ sêE ø£<∏ë

Hêj·T≈£î&ÉT>± ø=ìï bÕ≥\T ÁyêdæHê&ÉT. –]sê»ø£$ ◊<äT>∑Ts¡T

ø=&ÉT≈£î˝À¢ ø£&ÉT sêeTÁãVü≤à+ Äj·Tq uÛ≤s¡´ d”‘·eTà (XÊ+‘·eTà

j·Tì ø=+<äs¡T). sêeTÁãVü≤à+>±s¡T eTs¡T<äq\÷¢s¡T eTsƒ¡+

kÕ«eTT\e<ä › sêeTeT+Á‘·+ bı+~ ‘·T\C≤J eTVü‰sêE

ÄkÕúq+˝À lsêeTqe$T ñ‘·‡yê\|ü⁄&ÉT sêe÷j·TD Á|üdü+>±\T

#˚j·T≥+#˚‘· ‘·+C≤ePs¡T bÕ\≈£î\T Äj·Tq≈£î ‹s¡Tyês¡÷s¡T

˝ÀqT ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T˝ÀqT Ç+&ÉT¢ uÛÑ÷eTT\T Ç∫ÃHês¡T. d”‘·eTà

(XÊ+‘·eTà) sêeT ÁãVü≤à+ <ä+|ü‘·T\ ‘=*#·÷\T »ù|X¯ó&ÉT,

eT*#·÷\T sêeTHê<∏ä+ #·<äTe⁄dü+<Ûä´\T |ü≥ºø£ n\¢]∫\¢]>±

‹]π>yês¡T. <ä+|ü‘·T\T <äT'œ‘·T˝…’ e+XÊìøÏ eT+∫ù|s¡T ‘Ó#˚Ã

ø=&ÉT≈£î ø√düyÓTÆ ‹s¡Tyês¡÷s¡T ‘ê´>∑sê»kÕ«$Tì y˚&ÉTø=q>± Ä

<˚e⁄&ÉT dü«|üï <äs¡Ùq$T∫Ã lsêeT#·+Á<äTì ø°]Ô+#˚ dü+^‘·

kÕVæ≤‘·´ì~Û ø=&ÉT≈£î>± |ü⁄&ÉT‘ê&ÉT, Ä‘·ìøÏ Hê ù|πs ô|≥Tºø=+&Éì

es¡$T∫Ã n+‘·]Ω‘·T&Ó’Hê&ÉT.

Ä ‘ê´>∑sê»kÕ«$T es¡Á|ükÕ<ä+‘√ XÊ.X¯. 1639 düs¡«õHêïeT

dü+e‘·‡s¡ yÓ’XÊK X¯ó<ä∆ wüwæ˜ k˛eTyês¡+Hê&ÉT (4`5`1767)

eTq ‘ê´>∑sêE |ü⁄ÏºHê&ÉT. u≤s¡kÕ\ Hê&Üj·Tq≈£î πøåÁ‘·<Ó’e‘·+

ù|s¡T‘√ ‘ê´>∑sê»ì ù|s¡T ô|ÏºHês¡T. ‘ê´>∑sêE ñj·T´\˝ÀqT,

ø±ø£s¡¢ ‘ê´>∑sê»kÕ«$T

104


n&Ü¶\˝ÀqT ñqï|ü⁄&˚ eTTqT eTT+<ëj·Tq >=|üŒ uÛÑ≈£îÔ&É÷

>±j·T≈£î&É÷ W‘ê&ÉH˚ \ø£åD≤\T ø£ì|æ+∫q$. uÛÑ>∑eHêïeT+

‘·*¢>±ì mes¡T>±ì #˚dæHê @&ÉTŒ e÷ì πø]+‘·\T ø=fÒºyê&ÉT.

‘·+Á&ç‘√bÕ≥T |üPC≤eT+~s¡+˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç k˛ÔÁ‘ê\T bÕ&˚

yê&ÉT. ø£ |”≥ô|’ ∫qï sêeTTì $Á>∑Vü≤+ ô|Ïº bÕ≥\T bÕ&yê&ÉT.

‘√&ç u≤\Ts¡‘√ Ä≥bÕ≥\≈£î b˛ø£ ‘êfi≤\T ∫s¡T‘·\T |ü≥Tºø=ì

ø°s¡Ôq\T bÕ&˚yê&ÉT. •X¯óe⁄>± Äj·Tq Vü≤è<äj·T+˝À Hê≥T≈£îqï

sêeTuÛÑøÏÔ ;»+ Áø£eT+>± e÷sê≈£î\T ‘=&ç–+~. ◊<äej˚T≥

u≤\ ‘ê´>∑j·T´≈£î ø£&ÉT|ü⁄H=|æŒ eùdÔ mes√ ˇø£ jÓ÷– e∫Ã

eTs¡THêÏøÏ ‘·–Zb˛‘·T+<äì Äos¡«~+∫b˛sTTHê&ÉT. ‘ê´>∑j·T´

ø£&ÉT|ü⁄H=|æŒ eTs¡THê&ÉT<äj·÷ìøÏ eT≥Te÷j·TyÓTÆq~. ‘ê´>∑j·T´

Ç+ø± ô|]– ô|<ä›yê&ÉT ø±ø£eTT+<˚ Äj·Tq nqï\T »ù|X¯ó&ÉT

sêeTHê<∏ä+ #˚ùd <äT&ÉT≈£î|üqT\ eT÷\+>± Ä j·T÷]yê]‘√

b˛≤¢≥\T e∫Ã ‘·˝…‘·TÔø=ì ‹s¡T>∑˝Òì |ü]dæú‘·T ˝Òs¡Œ&É>±

sêeTÁãVü≤à+>±s¡T dü≈£î≥T+ã+>± Ä ePs¡T $&ç∫ ‘·T\C≤J

eTVü‰sêE>±]∫Ãq ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T Á>±eT+˝Àì eTs=ø£ sTT+ÏøÏ

b˛sTTHês¡T. ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T˝À ‹s¡TeT+»q+ M~∏˝À ñqïB

sTT\T¢. ‹s¡TG nsTT+<äTG ÄiT R ‹s¡TyÓ’j·÷s¡+fÒ (nsTT<äT

bÕj·T\ |ü⁄D πøåÁ‘·+). áπøåÁ‘·+˝Àì eTTK´<Ó’e‘·+ |ü+#·qBX«s¡T&ÉT.

‘ê´>∑j·T´>±s¡T J$‘·|üs¡ +‘·+ á ‹s¡Tej·T÷´s¡T˝ÀH ñ+&çHês¡T.

Äj·Tq≈£î 8e j˚T≥ ñ|üqj·Tq+ »]–+~. ‹s¡Tyês¡÷s¡T˝À

ñ+&çq|ü &˚ ‘·*¢>±] e<ä› b˛‘·q uÛ≤>∑e‘·+ |ü<ë´\T, ‘·+Á&ç

>±] e<ä› sêe÷j·TD uÛ≤s¡‘·eTT˝À¢ì XÀ¢ø±\T ø£+sƒ¡düú+ #˚dæq

@ø£dü+<∏ëÁ>±Væ≤ ‘ê´>∑j·T´. ‹s¡Tej·÷´s¡T˝À dü+düÿè‘·bÕsƒ¡XÊ\˝À

105

Ä+Á<Ûä^sê«D uÛ≤wü˝À¢ ø£$‘·«+ #Ó|üŒ>∑*π> bÕ+&ç‘·´+ n\e&ç+~.

‘·*¢<ë«sê »j·T<˚e⁄ì nwüº|ü<äT\T, |ü⁄s¡+<äs¡<ëdüT ø£qï&É

ø°s¡Ôq\T, ‘êfi¯flbÕø£ nqïe÷#ês¡T´\T, uÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT

s¡∫+∫quÛÑøÏÔ ø°s¡Ôq\T bÕ&É≥+ H˚]Ã, |üPC≤q+‘·s¡+ ˇ+≥]>±

≈£Ls¡TÃ+&ç ‘·q≈£î e∫Ãq bÕ≥\≈£î XÀ¢ø±\≈£î sê>±\T ≈£L]Ã

ÁXÊe´+>± bÕ&˚yê&ÉT.

ˇø£Hê&ÉT ‘·q≈£î kı+‘·yÓTÆq sê>∑es¡Tdü˝À¢ ø£$‘·«<Û√s¡DÏ |ü⁄Ïº

ˇø£ bÕ≥ Äj·Tq H√≥ yÓ\Te&ç+~. n~ (<˚•ø£‘√&ç sê>∑+`

Á‹ÁX¯\|òüTT\j·T) ªªqyÓ÷ qyÓ÷ sê| ò üTyêj·T ` nìX¯+` qyÓ÷

qyÓ÷ sê| ò üTyêj·Tμμ l‘ê´>∑sêE\yês¡T ≈£L]Ãq yÓTT<äÏ ~e´

HêeTø°s¡Ôq. ‘êfi¯flbÕø£ nqïeTj·T´>±s¡T l yÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T

ô|’e˝… ‘ê´>∑j·T´ lsêeTTìô|’ nH˚ø£ ñ‘·‡edü+Á|ü<ëj·T ø°s¡Ôq\T

s¡∫+∫bÕ&˚yês¡T. (X¯+ø£sêuÛÑs¡D+ Ä~‘êfi¯+) ªHêbÕ* lsêeT

uÛ Ñ÷bÕ\ø£k˛ÔeT, ø±bÕ&É düeTj·TeTT ˙ bÕ<äeTT©sêμ. (kÂsêh

sê>∑+ s¡÷|üø£ ‘êfi¯+) ªªy˚T\Tø√ <äj·÷ìB Û y˚T\Tø√ <ëX¯s¡B ∏,

y˚T\Tø√ <äj·÷ìB Û $TÁ‘√<äj·TeTÚy˚fi¯μμ e+Ï ø°s¡Ôq\Ïºy˚. á

bÕ≥˝À¢ n+<äyÓTÆq e÷≥\≈£Ls¡TŒ Vü≤+¬>’q kÕ+Á|ü<ësTTø£

dü+^‘·+‘√ bÕ≥T, u≤\uÛÑ≈£îÔì |ü≥Tº<ä\ Çwüº<Ó ’e‘·+ |ü≥¢

$qj·TeT÷, #·qTe⁄, $XÊ«düeT÷ <ä+&ç>± ñqï$. ‘·+Á&ç

sêeTÁãVü≤à+>±sê ø°s¡Ôq\T ‘êÏj·÷≈£î\ô|’ Áyêdæ ‹s¡Tej·÷´s¡T

˝Àì dü+^‘· $<ë«+düT\≈£î #·÷|æùdÔ yêsêX¯Ãs¡´#·øÏ‘·T˝…’ Ä

bÕ≥˝À¢ì uÛÑøÏÔ˙ ø£$‘êX¯øÏÔ˙ yÓT∫Ã uÛÑÁ<ä+>± <ë∫ ñ+#·+&Éì

Áb˛‘·‡Væ≤+∫Hês¡T. ˇø£Hê&ÉT ‘ê´>∑j·T´ ‘·+Á&ç |üP»ø√dü+,

n+<ëD≤sY≈£î]∫Ã qT+&ç |üP\T ‘ÓdüTÔ+fÒ Á‘√e˝À X§+]ƒ yÓ+ø£≥


106


s¡eTDj·T´ >±] dü+^‘· >∑Ts¡T≈£î\+qT+&ç dü+^‘· $<ë´s¡Tú\

>±q+ $ì nø£ÿ&˚ #ê˝≤ ùd|ü⁄Hêï&ÉT. Ä dü+>∑‹ ‘Ó*dæ dü+‘√wæ+∫

sêeTÁãVü≤à+>±s¡T ø=&ÉT≈£îqT yÓ+≥>=ìb˛sTT X§+]ƒ yÓ+ø£≥

s¡eTDj·T´>±] ≈£|üŒ–+∫ dü+^‘·+ H˚s¡Œ+&Éì ø√]Hê&ÉT. X§+]ƒ

yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´>±s¡T ‘ê´>∑j·T´ dü+^‘· kÕVæ≤‘·´ düVü≤»

yÓ’<äTwü´+ >∑eTì+∫ ø£ÿ j˚T&Ü~˝ÀH˚ dü+^‘·XÊg s¡Vü≤kÕ´\˙ï

uÀ~Û+∫ Çø£ ˙≈£î H˚qT #Ó|üŒe\dæ+<˚MT ˝Ò<äT. ˙e⁄ eTVü‰

>±j·T≈£î&ÉyÍ‘êe⁄ nì B$+∫ |ü+|æHês¡T.

‘ê´>∑j·T´ ‘·eT y˚Tqe÷eT MD ø±fi¯Vü≤düÔj·T´ Ç+≥>∑\

dü+^‘·XÊg Á>∑+<∏ë\˙ï dü«\Œø±\+˝ÀH˚ #·~$ MD yêsTT+#·≥+

H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. Ç+‘· H˚]ÃHê eT]ø=ìï dü+<˚Vü‰\T $T–*‘˚

‘·eT ‘·+Á&ç>±]øÏ sêeTeT+Á‘·$T∫Ãq eTs¡T<äq\÷¢s¡T eTsƒ¡+

sêeTø£ècÕíq+<äkÕ«$T HêÁX¯sTT+∫ Hês¡<√bÕdüq eT+Á‘·+

ñ|ü<˚X¯+ bı+~ |ü+#·qBX¯«s¡ eT+~s¡+˝À uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\‘√ Ä

eT+Á‘·+ ø=Hêïfi¯ófl »|æ+∫Hê&ÉT. Hês¡<äT˝§ø£Hê&ÉT düHêï´dæ

s¡÷|ü+˝À e∫Ã ‘ê´>∑j·T´≈£î ªdü«sês¡íeeTTμ ªªHês¡Bj·TeTTμμ nH˚

¬s+&ÉT dü+^‘·XÊg Á>∑+<∏ë*∫Ã ‹s√Væ≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. ‘ê´>∑j·T´

ªªsêõ\T¢ MDø£\TZ >∑Ts¡Tsêj·Tμμ ªªlHês¡<ä Hê<ädüs¡d ”s¡TVü≤uÛ Ñè+>∑

X¯óuÛ≤+>∑μμ ªªes¡Hês¡<ä Hêsêj·TDdüàs¡D≤q+<ëqT uÛ ÑeeTT>∑\μμ

ø°s¡Ôq˝À¢ Hês¡<äTì >∑Ts¡Te⁄>± Á|üø£Ï+#·T≈£îHêï&ÉT. Äj˚T&˚

sêeTø£ècÕíq+<ä kÕ«$T ‘ê´>∑j·T´≈£î 18e j˚T≥ sêeT‘ês¡ø£

eT+Á‘· eTT|ü<˚•+∫Hê&ÉT. Ä j˚T&˚ sêeTÁãVü≤à+>±s¡T

‘ê´>∑j·T´≈£î düT>∑TDe‹jÓÆTq bÕs¡«‹‘√ ô|+&ç¢ #˚dæHê&ÉT. ô|<ä›qï

»ù|X¯j·T´ bÂs√Væ≤‘ê´ìøÏ dü+uÛ≤eq\≈£î b˛sTT e´düHê\≈£î

107

eTs¡– ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó&É¶ù|s¡T ‘ÓdüTÔHêï&ÉT. ¬s+&Ée ø=&ÉT≈£î

ø=+#Ó+ eTT+<äT>±H˚ #·ìb˛sTTHê&ÉT. ‘·q e+X¯+ ‘·]+|üCÒùd~

‘ê´>∑j˚T´ nì ø£\\Tø£+≥÷, ‘ê´>∑j·T´ 20e j˚T≥ ‘·+Á&ç

sêeTÁãVü≤à+>±s¡T ø±\+ #˚dæHês¡T. Hê\T¬>’<˚+&ÉT¢ ø±|ü⁄s¡+#˚dæ

nqT≈£L\e‹jÓÆTq uÛ≤s¡´ bÕs¡«‘·eTà #·ìb˛‘˚ lsêeTT\

¬ø’+ø£sê´ìøÏ uÛÑ+>∑+ ø£\T>∑>∑÷&É<äì ô|<ä›\T ‹Ô&ç #˚ùdÔ ‘ê´>∑j·T´

bÕs¡«‘·eTà #Ó˝…¢\T ø£eT\eTàqT ô|+&Ü¢&çHê&ÉT. ‘ê´>∑j·T´ 36e

jT≥ ‘·*¢ d”‘·eTà>±s¡T ~e+>∑‘·Tsê …’q~. ‘ê´>∑j·T´ Vü≤è<äj·T+˝À

lsêeT#·+Á<äT\T dü+|üPs¡í+>± ì+&ÉTø=Hêïs¡T. Äj·Tq≈£î

˝ÖøÏø£yÓTÆq \+|ü≤\‘√ ñ<√´>±\T #˚dæ &ÉãT“ dü+bÕ~+#·

e˝…qH˚ ø√]πø ˝Ò<äT. #˚‘· ‘·+ãTsê #·+ø£≈£î CÀ˝… ˇø£]<ä›s¡T

•wüß´\T eT<Ó›\ ‘êfi≤\T yêsTTdüTÔ+fÒ sêeTø°s¡Ôq\T bÕ&ÉT‘·÷

eT÷&ÉTHê\TZ M<∏äT\T ‹]– >∑èVü≤düTú*#˚Ã _Ûø£å‘√ J$+#˚yê&ÉT.

n~ Äj·Tq ~q#·s¡´ Bìì ñ+#Û·eè‹Ô n+≤s¡T. »ù|X¯j·T´≈£î

‘ê´>∑j·T´ yê\ø£+ dü]|ü&Éø£ Ç\T¢ |ü+#·T≈£îHêï&ÉT. ‹s¡TeT+»q+

M~∏˝Àì Ç+Ï ‘·÷s¡TŒyê≤ »ù|X¯j·T´ rdüT≈£îHêï&ÉT. <äøÏåD

|ü⁄yê≤ ‘ê´>∑j·T´ øÏ∫ÃHê&ÉT. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T |üPõdüTÔ+&çq

lsêeT |ü+#êj·T‘·q eT+~s¡+ ‘ê´>∑j·T´>±] yê≤˝ÀH˚

ñ+&ç+~. |üX¯ó|ü‹ ø√yÓ\e<ä› ñ+&˚ uÛÑ÷$T ¬s+&ÉT yê≤\T>±

|ü+#·T≈£îHêïs¡T. y˚s¡Tã&çq sêÁ‹ Ç+À¢ _j·T´+ ñ|ü |ü|ü \˙ï

ì+&ÉT≈£î+fÒ ‘ê´>∑j·T´<ä+|ü‘·T\T ∫+‹dü÷Ô ñ|üyêdüeTT+&É>±

ã+ÁÀ‘·T‘√ ˇø£ <ä+|ü‘·T\ »+≥ e∫Ãq~. yês¡T _j·T´+

Ç‘·s¡ e´+»Hê\˙ï Ç∫Ã e+≥ #˚sTT+#·+&ÉHêïs¡T. sêÁ‹

11`30 >∑+≥\|ü⁄&ÉT lsêeTTìøÏ HÓ’y˚<ä´+ ô|Ïº n+<äs¡÷


108


uÛÀ»Hê\T #˚dæ eTT#·Ã≥˝≤&ÉT‘·÷ |ü&ÉT≈£îHêïs¡T. ‘Ó\¢yê] ˝Ò∫

#·÷ùdÔ e∫Ãq <ä+|ü‘·T\T ã+ÁÀ‘·T ø±qsê˝Ò<äT. d”‘êsêe÷+»

H˚j·TT\T á $<Ûä+>± e∫Ã ‘·qqT nqTÁ>∑Væ≤+∫ Hês¡ì ‘ê´>∑j·T´

¬s+&ÉT ø°s¡Ôq˝À¢ düTÔ‹+∫Hês¡T.

‘·eTTàDÏí @<Ó’Hê <Ûäqdü+bÕ<äqe÷s¡Z+˝À ô|≥ºe …qì »ù|Xj·T´

Á|üj·T‹ï+∫ $|òü\T&Ó’ ø√|æ+∫ ˇø£Hê&ÉT ‘ê´>∑j·T´ n]Ã+#˚

eT÷s¡TÔ\qT s¡Vü≤dü´+>± ø±y˚]˝À bÕs¡y˚dæHê&ÉT. ‘Ó\¢yê] ‘·eT

nsêÃeT÷s¡TÔ\T ø£q|ü&Éø£b˛‘˚ ‘ê´>∑j·T´ <äT'œ+∫ ªªm+<äT

<ë–Hê&√μμ nH˚ ø£è‹˝À ‘·q |ü]‘êbÕìï e´ø£Ô+ #˚dæHê&ÉT. Ç≤¢

~>∑T\T‘√ ‘ê´>∑j·T´ ø=ìï ~Hê\T u≤<Ûä|ü&Ü¶&ÉT. ø£Hê&ÉT ø£\˝À

lsêeTT&ÉT ø£qã&ç ø±y˚Ø q~˝À ÄeTTø£düú\+˝À ñHêïqì

#Ó|æŒHê&ÉT. ‘ê´>∑j·T´ b˛sTT yÓ<äøÏ‘˚ ‘·q nsêÃeT÷s¡TÔ\T

\_Û+∫q$. n|ü &Üj·Tq @qT ¬>ø Ï ÿq+‘· d ü+ãs ¡+‘√

ªªø£qT>=+Ïì lsêeTTìμμ ªªsêsê e÷ sTT+Ï<ëø±, s¡| ò üTTMsêμμ

ªªm≤¢ <=]øÏ‹y√μμ nì |ü]|ü] $<ÛäeTT\ bÕ&ÉT‘·÷ |ü\¢øÏ˝À

πs–+∫ Ç+ÏøÏ rdüT≈£e∫ÃHê&ÉT. ‘·qøÏ+‘· ø°&ÉT#˚dæq nqï

ˇø£kÕ] »ãT“|ü&ç‘˚ ‘ê´>∑j·T´ ªªmH√ï ‘·|ü\T #˚dæqyê]ì

sê»q´ ˙e⁄ ÁuÀ∫Hêe⁄μμ nH˚ bÕ≥ bÕ&ç y˚&ÉT≈£î+fÒ »ù|X¯j·T´

kÕ«düú´+ bı+~ eTqdüTe÷] sêeTuÛÑ≈£îÔ&Ó’ ‘·eTTàì uÛÑ»q>√wüß˜˝À¢

#˚]b˛sTTHê&ÉT.

‘ê´>∑sêE\ dü+^‘·>∑Ts¡Te⁄ X§+]ƒ yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´>±s¡T

•wüß´ì Á|ü»„≈£î dü+‘√wæ+∫ ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T˝À dü+^‘·düuÛÑ ô|Ïº+∫

‘ê´>∑sêE\qT bÕ&ÉTeTHêïs¡T. Äj·Tq ªª<=s¡T≈£îHê Ç≥Te+Ï

109

ùdeμμ ø°s¡Ôq n<äT“¤‘·+>± bÕ&ç n+<ä]˙ yÓT|æŒùdÔ |üs¡eX¯ó˝…’q

>∑Ts¡Te⁄>±s¡T ªª<=s¡T≈£îHê Ç≥Te+Ï •wüß´&ÉTμμ nì yÓT#·TÃ≈£î+≥÷

‘·q≈£î ‘·+C≤ePs¡T eTVü‰sêE*∫Ãq ãVüQeT‘·T\‘√ dü‘·ÿ]+∫

Hê&ÉT. yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´ >±] ‘·+Á&ç yÓ+ø£≥ düTã“j·T´>±s¡T

‘·+C≤ePs¡T˝À @sêŒ≥T#˚dæq dü+^‘·düuÛÑ˝À ªªeT] eT] ìH˚ï

yÓTTs¡*&É˙μμ nH˚ ø°s¡Ôq @ø£<ÛëÏ>± mì$T~ >∑+≥\T bÕ&ç nø£ÿ&ç

dü+^‘·E„\+<ä]˙ Äq+<ëX¯Ãsê´\˝À z\˝≤&ç+∫Hês¡T. á

dü+>∑‹ $ì X¯s¡uÛÀJ eTVü‰sêE ‘·eT düuÛÑ˝À ‘·qô|’ bÕ≥\T

bÕ&ç‘˚ uÛÑ÷$T ã+>±s¡eTT ÇkÕÔqì yês¡Ô |ü+|æ‘˚ ‘ê´>∑j·T´

(ø£˝≤´DÏsê>∑+`Á‹|ü⁄≥ ‘êfi¯+˝À) ªªì~Û #ê\düTKe÷ sêeTTì

düìï~Ûùde düTKe÷μμ nì sêC≤Vü‰«q+ ‹s¡düÿ]+∫Hês¡T.

‘ê´>∑sêE\qT ‘√&ÉTø£sêe≤ìøÏ eTVü‰sêE <ä÷‘·\qT |ü+|ü>∑H˚

Äj·Tq≈£î ñ<äs¡X¯S\ ˝Ò∫q~. ‘·q ‘·|ü ‘Ó\TdüT≈£îqï sêE

y˚>∑s¡T\qT |ü+|æ+∫ eTT+<äT>± |ü+|æq <ä÷‘·\qT yÓqTø£≈£î

s¡|æŒ+∫Hê&ÉT. X¯s¡uÛÀJeTVü‰sêE n|üŒÏqT+&ç ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T≈£î

‘êH˚ b˛sTT ‘ê´>∑j·T´ Ç+≥ @ø±<ä• ñ‘·‡yê˝À¢ bÕ˝§Zì

e#˚Ãyê&ÉT. ‘ê´>∑sêEqT eTVü‰sêE ‘·q kıeTTàqT @ $<Ûä+>±

HÓ’Hê <Ó’eùde≈£î ñ|üjÓ÷–+#·+&Éì ÁbÕ]úùdÔ ‘ê´>∑j·T´ eTVü‰sêE

>±] ø£˝≤´D eTVü≤˝Ÿ˝À ‘·q •wüß´\T ø=+<ä]øÏ uÛÀ»q

dü<äTbÕj·T+ ø£*–+#·≤ìøÏ |ü ≈£îHêïs¡T. ÇÏº~ l ‘ê´>∑sê»

kÕ«$Tyê] n|ü]Á>∑Vü≤Bø£å.

‘ê´>∑j·T´≈£î lsêeTø£ècÕíq+<äkÕ«$T Ç∫Ãq yÓTT<äÏ eT+Á‘·+

eT÷\+>± Hês¡<äT\ nqTÁ>∑Vü≤+ ø£*–+~. ¬s+&Ée~ ‘ês¡ø£

eT+Á‘·+. ‘ê´>∑j·T´ |ü+#·qBX¯«sê\j·T eT+≥|ü+˝À Á|ü‹~q+


110


ìwü˜‘√ ‘·eT≈£î 38 j˚T+&ÉT¢ |üP]Ô nj˚T´HêÏøÏ 125000 kÕs¡T¢

»|æ+∫ 96 ø√≥T¢ |üP]Ô#˚dæ lsêeTkÕøå±‘êÿs¡+ bı+~Hês¡T.

n|ü &ÉT #Ó|æŒq<˚ ªªu≤\, ø£qø£eTj·T#˚\, düT»q|ü]bÕ\,

ls¡e÷˝À\, $<ÛäèX¯X¯s¡C≤\, X¯óuÛ Ñ<ä, ø£s¡TD≤\yê\, | ò üTq©\,

qe´e÷*ø±uÛ Ñs¡D, @˝≤ ˙<äj·Tsê<äT!μμ nH˚ ø°s¡Ôq. ‘ê´>∑sê»

kÕ«$T dü+^‘·kÕVæ≤‘ê´\T ¬s+&É÷ yê] uÛÑøÏÔs¡dü+˝À ‘Ó\T>∑T

uÛ≤wüqT ‘Ó\T>∑T C≤‹ì |ü⁄˙‘·+ #˚dæq$.

‘ê´>∑j·T´>±] dü+>∑‹ ‘Ó*dæ yê]e<ä› dü+^‘·+ Hs¡TÃø√e≤ìøÏ

#˚]q •wüß´˝…+<äs√! ñ+#Û·eè‹Ô‘√ \_Û+#˚ _j·T´+ yÓTT<ä˝…’q

|ü<ësêú\‘√, ‘·eTyê≤≈£î e∫Ãq uÛÑ÷$TqT+&ç e#˚Ã Ä<ëj·T+‘√

yê] dü+^‘·>∑Ts¡T≈£î\+ u≤>±H˚ kÕπ>~. $$<ÛäuÛ≤yê\ Äy˚X¯+‘√

‘ê´>∑j·T´>±s¡T ø°s¡Ôq\T #Ó|ü ‘·T+fÒ ø£ •wüß´&ÉT |ü\¢$, eTs=ø£

•wüß´&ÉT nqT |ü\¢$, Ç+ø=ø£ •wüß´&ÉT #·s¡D+ Áyêdæ >∑Ts¡Te⁄>±]øÏ

#·÷ù|yês¡T. ‘·eTø£+f… |üPs¡T«˝…’q yêπ>Zj·Tø±s¡T\ s¡#·q\T

•wüß´\≈£î uÀ~Ûdü÷Ô ‘êeTT @ $<Ûä+>± Ä dü+Á|ü<ëj·÷ìï m≤¢

ô|+|ü⁄ #˚j·T>∑\s√ ìs¡÷|ædü÷Ô ‘ê´>∑j·T´>±s=ø£ >∑Ts¡T•wü´

dü+Á|ü<ëj·÷ìï >∑Ïº |ü⁄Hê<äT\ô|’ ì*ŒHês¡T. Äj·Tqe+Ï >∑Ts¡Te⁄,

Äj·Tq •wüß´\e+Ï •wüß´\T dü+^‘· kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À¢ #ê˝≤

ns¡T<äT>± \_ÛkÕÔs¡T. ‘ê´>∑j·T´ ¬s+&Ée uÛ≤s¡´ ø£eT\eTà>±]øÏ

ˇπø ≈£L‘·Ts¡T. d”‘ê\øÏåà. d”‘ê\øÏåàì ne÷àfiŸ nÁ>∑Vü‰s¡+˝À

ñ+&˚ ≈£î|ü kÕeTj·T´øÏ∫Ã ô|+&ç¢ #˚dæHês¡T. n|ü &ÉT Äj·Tq

•wüß´\T n_Ûe÷qT\T ø±qTø£\T ‘Ó∫ÃHês¡T. |ü\¢$ m\¢j·T´ nH˚

•wüß´&ÉT d”‘ê\ø£ÎDdüy˚T‘· ø√<ä+&ÉsêeTTì ∫Á‘·|ü≥+ ÇùdÔ

#·÷∫q ‘ê´>∑j·T´>±s¡T m+‘√ eTT]dæ ªªqqT bÕ*+|ü q&É∫

111

e∫Ã‹y√ Hê ÁbÕDHê<∏äμμ nH˚ ø£è‹ s¡∫+∫Hês¡T. ‘ê´>∑j·T´>±]

50e @≥ ø£eT\eTà >±s¡T X¯Øs¡+ #ê*+∫+~. >∑Ts¡T≈£î\+˝Àì

•wüß´\T nj·÷´ uÛ≤>∑e‘·T\T, düTã“sêeT uÛ≤>∑e‘·T\Te+Ïyês¡T

e+≥ yês¡TŒ, ô|s¡Ï˝À ≈£Ls¡>±j·T\ bÕ<äT\T yÓTT<ä˝…’qyêÏì

>∑eTìdü÷Ô uÛÑøÏÔÁX¯<ä∆\‘√ >∑Ts¡Te⁄\ ùde >∑Ts¡T≈£î\ùde #˚ùdyês¡T.

ÄHêÏ ø£+∫ |”sƒê~∏|ü‘·T\T ñ|üìwüÁ<ä“ùV≤à+Á<äkÕ«eTT\yês¡T

‘ê´>∑j·T´ ù|s¡T Á|üU≤´‘·T\T $ì ø±+N|ü⁄s¡+ sêe\dæ+~>±

yês¡Ô |ü+|æ‘˚ ‘ê´>∑j·T´ >±s¡T ø=\~eT+~ •wüß´\‘√ ãj·T\T<˚]

Á‘√e˝Àì πøåÁ‘ê\T <ä]Ùdü÷Ô, ø=ìï#√≥¢ ø£*–q nqTuÛÑyê\T

ø°s¡Ôq\T>± ≈£L]ÃHês¡T. n|üŒÏø±j·Tq ej·TdüT‡ 67 @+&ÉT¢.

yê] yÓTT<äÏ eTõ© ‹s¡Ty=‹Ôj·T÷s¡T. nø£ÿ&ç Á‹|ü⁄s¡düT+<ä]ô|’

Hê\T>∑T ø°s¡Ôq\T, eTÁ<ëdüT ‹s¡Te[flπøÿDÏ bÕs¡úkÕs¡~∏ kÕ«$Tô|’q

ø°s¡ Ôq\T s¡∫+∫Hês¡T. düT+<äπsX¯ yÓTT<ä*j·÷s¡T ø√]ø£ô|’

ø√ePs¡T≈£î b˛sTT nø£ÿ&ç düT+<äπsX¯kÕ«$Tô|’ ◊<äT ø°s¡Ôq\T `

ø√eP] |ü+#·s¡‘êï\T s¡∫+∫Hês¡T. ø√eP]qT+&ç Hê>∑T˝≤|ü⁄s¡+

MT<äT>± ‹s¡T|ü‹ ãj·T\T<˚]Hês¡T. kÕ«$Tyê]øÏ ‘Ó*j·T≈£î+&Ü

1000 ã+>±s¡T HêD…eTT\ eT÷≥ |ü\¢øÏ˝À ô|Ïº lsêeT

¬ø’+ø£sê´ìøÏ $ìjÓ÷–+#·+&Éì düT+<äπsX¯ yÓTT<ä*j·÷sY kÕ«$T

yê] •wüß´\≈£î #Ó|æŒHê&ÉT. Hê>∑T˝≤|ü⁄s¡+ <ä]<ë|ü⁄˝À¢ |ü\¢ø°˝À

<ÛäqeTT+<äì ‘Ó*dæq <=+>∑\T <ë&ç#˚ùdÔ •wüß´\T ‘·eT≈£î ‘Ó*dæq

s¡Vü≤dü´|ü⁄ eT÷≥ kÕ«$TøÏ ìy˚~ùdÔ lyês¡T ÄeT÷≥ <=+>∑\

ø°j·T+&Éì #Ó|ü ‘·T+&É>± ø√<ä+&ÉbÕDT …’q sêeT\ø£ÎDT\T e∫Ã

<=+>∑\qT bÕs¡Á<√*Hês¡≥. kÕ«$Tyês¡T ªªeTT+<äT, yÓqTø£,

Çs¡TÁ|üø£ÿ\ ‘√&Ó ’μμ nH˚ ø°s¡Ôq bÕ&ç sêeT\ø£ÎDT\ kÕøå±‘êÿs¡+


112


bı+~q Ä <=+>∑\qT n_Ûq+~+∫Hês¡T. Ç~ &É\T »\<ä]+|ü

CÒùd n<äT“¤‘·©\. ‘ê´>∑j·T´>±s¡T •wü´düy˚T‘·+>± ‹s¡TeT\

–s¡T˝…øÏÿ nqTcÕ˜Hê<äT\T eTT–+∫ yÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T <äs¡ÙHêìøÏ

b˛‘˚ |üPC≤s¡T\T ‘Ós¡y˚dæ ˝À|ü\ @<√ ns¡Ãq\T #˚düTÔHêïs¡T.

n|ü &ÉT s¡∫+∫qy˚ düTÁ|üdæ<ä∆ ø°s¡Ôq\T ªª‘Ós¡rj·T>∑sê<ë Hê˝Àì

‘Ós¡μμ ªªyÓ+ø£fÒX¯ ìqT ùd$+|üqT |ü~y˚\ ø£qTï\T ø±e˝ …qj·÷´μμ

nH˚$. ‘ê´>∑j·T´>±s¡T •wü´düy˚T‘·+>± |ü⁄‘·÷Ôs¡T MT<äT>±

b˛‘·T+&É>± Ä πssTT nø£ÿ&É ø√yÓ\ Á|üVü≤]øÏ ˝ÀuÛ≤>∑+˝À ñqï

u≤$˝À ø£ j·÷Á‹≈£î&ÉT |ü&ç #·ìb˛‘˚ ‘ê´>∑j·T´ ªªHê JeHê<Ûës¡.

Hê H√eTT | ò ü\e÷μμ nH˚ ø°s¡Ôq bÕ&ç Ä e´øÏÔ˝À #Ó’‘·q´+ ø£*–+∫

Hês¡≥. ‘ê´>∑j·T´>±s¡T •wü ãè+<ä+‘√ ø£+∫øÏb˛sTT ñ|üìwüÁ<ä“

ùV≤à+Á<äT\ yÓT|ü \+<äTø=ì ø£+∫ es¡<äsê» kÕ«$T ô|’q

ø±e÷ø°å<˚$ô|’q ø°s¡Ôq\T bÕ&ç yê˝≤C≤ù|≥˝À Á|æj·T•wüß´&ÉT

yÓ+ø£≥s¡eTD uÛ≤>∑e‘·T\ sTT+≥ ø=ìï ~Hê\T+&çHês¡T.

ø=ìï~Hê\ ‘·s¡Tyê‘· ‘ê´>∑j·T´>±s¡T yê˝≤C≤ù|≥qT+&ç

•wü´düy˚T‘·+>± ls¡+>∑+#˚] s¡+>∑Hê<∏ äkÕ«$T ñ‘·‡yê˝À¢

bÕ˝§ZHêïs¡T. ls¡+>∑Hê<∏äT\ #Ó’Á‘√‘·‡e+ »qdüeTàs¡∆+ eT÷\+>±

kÕ«$Tì nX¯«yêVü≤q|ü⁄ πs–+|ü⁄ <ä>∑Zs¡qT+&ç #·÷&É˝Òø£ <ä÷sêq

dü+<äT˝À ì\T#·T+&ç ªªsêE yÓ&É˝ … #·÷‘êeTT, sêπs ø£dü÷Ô]

s¡+>∑sêE yÓ&É˝ … #·÷‘êeTTμμ nH˚ ø°s¡Ôq bÕ&çHês¡T. nX¯«yêVü≤q+

ø£<ä\ø£b˛‘˚ ns¡Ãø£kÕ«eTT\T e∫Ã ‘ê´>∑sê» kÕ«$Tì <˚e⁄ì

düìï~ÛøÏ rdüTø£b˛sTT <äs¡Ùq+ #˚sTT+∫Hês¡T. n|ü &ÉT

‘ê´>∑sê»kÕ«$T ªª$qsê<ë Hê eTq$μμ nH˚ ø°s¡Ôq bÕ&ç‘˚H˚

πs–+|ü⁄ kÕ–+<ä≥. ‘ê´>∑sê»kÕ«$T ls¡+>∑ìô|’ #ê˝≤ ø°s¡Ôq\T

113

bÕ&ç ø=ìï~Hê\≈£î Hê>∑|ü≥ºD+ MT<äT>± ˝≤\TZ&ç #˚] |ü+#·

s¡‘êï\T bÕ&ç c˛*+>∑sY #˚] jÓ÷>∑\ø°Î qs¡dæ+Vü≤kÕ«$Tì

jÓ÷>±+»H˚j·TTì ø°s¡Ôq\<ë«sê ùd$+∫ dü«Á>±eT+ ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T

#˚]Hês¡T.

‘ê´>∑sê»kÕ«$T <äøÏ åD<˚X¯j·÷Á‘·˝À Äj·÷ Á|ü<˚XÊ\˝À

dü+ø°s¡Ôq >√wüß˜\T ìs¡«Væ≤+∫q+<äTq nø£ÿ&É dü+^‘·>√wüß˜\T

ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ |üPs¡« uÛÑø£Ôø£e⁄\ ø°s¡Ôq\‘√bÕ≥T ‘ê´>∑j·T´>±s¡T

r]Ãq sê>±\T Áø=‘·Ô n+<ë\T ~<äT›ø=ì ø£sêí≥ø£dü+^‘·+

$]$˝ÀqT ñs¡e⁄˝ÀqT |üs¡Te⁄˝ÀqT #ê˝≤ <=&É¶<Ó’ eTT+<äT≈£î

kÕ–+~. uÛÑø£Ô yêπ>Zj·Tø±s¡T˝À¢ ‘ê´>∑j·T´>±] ø£è‘·T\T dü+^‘·

dü+Á|ü<ëj·TeTT ‘·|üŒìdü]jÓÆTq$. ‘ê´>∑sê»kÕ«$T ø=ìïy˚\

ø°s¡Ôq\‘√bÕ≥T ‘êeTT ∫qï|ü &ÉT Ä\j·÷˝À¢qT sê»uÛÑeq+

˝ÀqT #·÷∫q j·Tø£ å>±Hê\qã&˚ dü+^‘·s¡÷|üø±\e+Ï$

uÛÑøÏ Ôs¡düÁ|ü<Ûëq+>± eT÷&ÉT dü+^‘· Hê≥ø±\T 1) Á|üVü‰¢<ä

uÛÑøÏ Ô$»j·TeTT 2) HÍø±#·]Á‘·eTT 3) d”‘êsêeT$»j·TeTT

s¡∫+∫Hês¡T. ∫e] ø£è‹ eTq≈£î <äø£ÿ Ò<äT ø±ì yÓTT<äÏ Á|üVü‰¢<äuÛÑøÏÔ

$»j·T+ ◊<ä+ø±\ Hê≥ø£+. uÛ≤>∑e‘·+˝Àì Á|üVü‰¢<ä#·]Á‘·+

Bìø±<Ûës¡+. Ç+<äT˝À 45 bÕ≥\T uÛÑ»qø°s¡Ôq\qT ø£è‘·T\qT

b˛*q$ ø±ø£ |ü<ë´\T, #·÷]íø£, e#·qeTT\Tqï$. Ç+<äT˝Àì

ø£<∏ë|òüT≤º\T ‘ê´>∑j·T´>±] kı+‘·ø£\Œq\T. Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄ì bÕÁ‘·

˝Ò<äT. $wüßíeT÷]Ôì ‘ê´>∑j·T´>±s¡T sêe÷ nì dü+uÀ~ÛkÕÔs¡T.

Bìø£+f… m≈£îÿe Á|üdæ~∆ bı+~q~ HÍø± #·]Á‘·+ @ø±+øÏø£.

BìøÏ eT÷\+ uÛ≤>∑e‘·+˝À ˝Ò<äT. á ø£<∏ä u…+>±˝Ÿ˝À m≈£îÿe

Á|ü#ês¡+˝À ñ+<ä≥. uÛ≤>∑e‘·+˝Àì sêdüÁø°&É\, »\Áø°&É\


114


Á|üuÛ≤e+‘√ yÓ\dæq >√|æø£\‘√ @&˚+&É¢ ø£èwüßí&ÉT HÍø±$Vü‰s¡+

#˚dü÷Ô sêdüÁø°&É\T dü\Œ≥+, >±*yêq≈£î HÍø£˝À ∫*¢|ü&ç ˙s¡T

ì+&ÉT‘·T+fÒ >√|æø£\T <˚Vü‰_Ûe÷q+ $&ç∫ ‘·eT Ns¡˝§*∫

s¡+Á<Ûä+ |üP&ÉÃ≥+, ø£èwüíe÷j·T‘√ >±*yêq ‘·>∑Z≥+ Á|ü<Ûëqø£<∏ä.

Ç+<äT˝Àì ø£èwüßí&ÉT e÷Á‘·+ sêeTT&ÉT ø±<äT >±ì sêeTTìe˝…

‘ê´>∑sêC≤|ü⁄Ô&ÉT, ‘ê´>∑sê»düT‘·T&ÉT. Hê≥ø£eTTq ø£edüs¡yÓTÆq

dü+|òüT≥q\T y˚s¡Ty˚s¡T s¡düuÛ≤yê\ b˛° Ç+<äT˝À u≤>±

neT]+~. d”‘êsêeT $»j·T+ \_Û+#·ø£b˛e≥+ Ä+Á<ÛäT\

<äTs¡<äèwüº+.

‘ê´>∑j·T´>±]øÏ #ê˝≤ |üPs¡«+ nqïeTj·T´>±] HêÏqT+&ç

∫qïj˚Ts¡T>± bÕs¡T‘·T+&çq dü+^‘·Á|üyêVü≤+ ‘ê´>∑sêj·T

ø£è‘·T\‘√ eTVü‰q~jÓÆTq~. yê] uÛÑ»q>√wüß˜\T $q≤ìøÏ

dü+^‘·$<ë«+düT\T uÛ≤>∑e‘ês¡T¢ düHêï´düT\T eTVü‰sêE\T

kÕe÷qT´\T ≈£L&É e#˚Ãyês¡T. lyê] ~e´HêeTdü+ø°s¡Ôq\T ñ

‘·‡edü+Á|ü<ëj·T ø°s¡Ôq\T $ì uÛÑøÏÔ ‘·qàj·TT˝…’ lyê] bÕ<ä<Ûä÷[

rdüTø=ìb˛j˚Tyês¡T. Äj·Tq ø£è‘·T\˝À uÛ ÑøÏ Ô, dü+^‘·+,

kÕVæ≤‘·´+ eTTù|Œ≥\T>± n\T¢ø=qï$. kÕ«$Tyês¡T ø=ìïy˚\

ø°s¡Ôq\T s¡∫+∫Hê yê] •wüß´\ ø±˝≤ìøÏ 3600 $T–* Ç|üŒÏøÏ

600 ø°s¡Ôq\T e÷Á‘·y˚T <äøÏÿHêj·T+≤s¡T. Äj·Tq 72 y˚Tfi¯ø£s¡Ô

sê>±\˝À s¡∫+∫q ø£è‘·T\˝À 200 sê>±\T|üjÓ÷–+∫Hês¡≥.

Äj·Tq ø£è‘·T\T nqïeTj·T´>±] ø£è‘·T\e˝… kÕe÷õø£ düŒèVü≤,

˙‹uÀ<Ûä, nuÛÒ<äuÛÑøÏÔ |ü⁄wüÿ\+>± Á|ü‹_+_düÔ$. Äj·Tq düeT

ø±©qT\T XÊ´eTXÊÁdüTÔ\T, eTT‘·TÔkÕ«$T BøÏå‘·T\T ns¡e<˚XÊìøÏ

e\düb˛sTTq Ä+Á<Ûäyêπ>Zj·Tø±s¡T\T. ‹s¡Tyêq÷ÿs¡T @*ø£ kÕ«‹

115

‹s¡THêfiŸ, ø±oyêdæ >√|”Hê<∏ä uÛÑ≤º#ês¡T´\T, e÷j·Tes¡+ >√bÕ\

ø£èwüíuÛ≤s¡‹, πøs¡∞j·T sêeTeT+>∑fi¯+, wü≤ÿ\ >√$+<ä e÷sêsY,

‘Ó\T>∑T<˚X¯|ü⁄ >∑T+≥÷s¡T ‘·÷eTT qs¡dæ+Vü≤<ëdüT, n\÷¢]

yÓ+ø£≤Á~kÕ«$Te+Ï yêπ>Zj·Tø±s¡T˝≤j·TqqT <ä]Ù+∫Hês¡T.

Äj·Tq •wüß´˝À¢ XÊ´eTXÊÁdüTÔ\ ø=&ÉT≈£î düTã“ sêj·TXÊÁdæÔ,

e÷Hê+ãT#êe&ç yÓ+ø£≥düTã“j·T´, yê˝≤C≤ù|≥ yÓ+ø£≥s¡eTD

uÛ≤>∑e‘·T\T, ø£èwüí uÛ≤>∑e‘·T\T, düT+<äs¡ uÛ≤>∑e‘·T\T, ‘·+C≤ePs¡T

sêe÷sêe⁄, nj·÷´ uÛ≤>∑e‘·T\T, düTã“sêj·T uÛ≤>∑e‘·T\T, k˛\®]

d”‘êsêeTj·T´, neTè‘·*+>∑+ |æfiËfl e+Ïyê¬s+<äs√ yêπ>Zj·T

ø±s¡T˝…’ >∑Ts¡Te⁄\ ø£è‘·T\≈£î ãVüQfi¯Á|ü#ês¡+ ø£*Œ+∫q <ÛäqT´\T.

l‘ê´>∑sê»kÕ«$T dü+^‘·kÕ<Û äqjÓ÷>∑+˝À dæ~∆bı+~,

lsêeT kÕøå±‘êÿs¡+ n+~q eTVü‰jÓ÷–. ªªyÓ÷ø£åeTT >∑\<ë

uÛ ÑT$˝À JeqTà≈£îÔ\T ø±ìyês¡\≈£îμμ n+≥÷ JeqTà≈£îÔ&Ó’q

|üs¡eTjÓ÷–. 1847 |üsêuÛÑe dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄wü´X¯ó<ä∆ <äX¯$THêÏ

sêÁ‹ lsêeTT&ÉT ø£qã&ç ªªìqTï |ü~ |üP≥\ô| ’ ø£s¡TDÏ+#Ó<äμμ

qì #Ó|æŒ e÷j·TyÓTÆHê&ÉT. Äj·Tq Ä $wüj·T+ Ç+ø=ø£rs¡T>±

|ü⁄wü´ãVüQfi¯|ü+#·$THê&=ø£ n<äT“¤‘·+ »s¡T>∑T‘·T+~. MTs¡+<äs¡÷

‘·|üŒø£ sêe˝…qì •wüß´\≈£î uÛÑ≈£îÔ\≈£î Ä|ü⁄Ô\≈£î #Ó|æŒ |ü⁄wü´ãVüQfi¯

#·‘·T]úHê&ÉT |üs¡eTVü≤+dü ÁãVü‰àq+<˚+Á<äkÕ«$T <ë«sê dü+Hê´kÕ

ÁX¯eT+ d”«ø£]+∫ Hê<äÁãVü‰àq+<äkÕ«$T jÓÆTHê&ÉT. eTs¡THê&ÉT

|ü+#·$T ñ<äj·T+ 11 >∑+≥\≈£î ªªqqTï lsêeT#·+Á<äeT÷]Ô

‘·q ø£&É≈£î rdüTø£b˛qTHêï&ÉT. ø£qTø£ Ä|ü≈£î+&Ü uÛ Ñ»q>√wæ˜

kÕ–+#·+μμ&Éì Ä<˚•+∫Hês¡T. ‹s¡TyÓ’j·÷s¡T n+‘·≤ áyês¡Ô

ÁbÕøÏ uÛÑ≈£îÔ\T •wüß´\T sêCÀ<√´>∑T\T Ä uÛÑ»q>√wæ˜˝À #˚]Hês¡T.


116


kÕ«$Tyês¡T ªª|üs¡e÷‘·Tà&ÉT yÓ*π> eTT#·Ã≥ u≤>∑ ‘Ó\TdüTø√s√μμ

nH˚ ø°s¡Ôq bÕ&ç jÓ÷>∑düe÷~Û˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç ø£bÕ\uÛÒ<äq+

#˚düTø=ì |üs¡e÷‘·Tàì yÓ\T>∑T˝À XÊ.X¯. 1769 |üsêuÛÑe |ü⁄wü´

ãVüQfi¯ |ü+#·$T ãT<Û äyês¡+ (6`1`1847)Hê&ÉT ©qyÓTÆ

b˛sTTHês¡T. Hê<ädüT<Ûë s¡dü+_\qT qsêø£è‘Ó’qyê&ÉT Hê<ä˝À\T&Ó’

ÁãVü‰àq+<ä+˝À ø£*dæb˛sTTHês¡T. XÊgÁ|üø±s¡+ Äj·TqqT

(‹s¡TyÓ’j·÷s¡T˝À) >∑Ts¡Te⁄ X§+]ƒ yÓ+ø£≥s¡eTDj·T´>±] düe÷~Û

Á|üø£ÿH˚ düe÷~Û#˚dæ ãè+<ëeq+ ì]à+∫Hês¡T. 1907 qT+&ç

Äj·Tq •wü´ |üs¡+|üs¡˝Àì uÛÑ≈£îÔ\T dü+^‘· $<ë«+düT\T @fÒ≥

|ü⁄wü´ãVüQfi¯|ü+#·$THê&ÉT kÕ«$Tyê] düe÷~Û #Ó+‘· ‘ê´>∑sê»

kÕ«$T Äsê<ÛäH√‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.

yÓTÆdü÷s¡T sê»kÕúq qs¡ÔøÏ leT‹ u…+>∑Tfi¯Ss¡T Hê>∑s¡‘·ï+

(3`11`1878, 19`5`1952)>±s¡T dü+^‘· kÕVæ≤‘·´qè‘·´

ø£fi¯˝À¢ >=|üŒ $<äTw”eTDÏ. ÄyÓT ‘ê´>∑sê»kÕ«$T uÛÑ≈£îÔsê\T—

‘ê´>∑sê»kÕ«$Tyê] düe÷~ÛeT+~s¡+ 1`7`1925 ø£Ïº+∫

≈£î+uÛ≤_Ûùwø£+ #˚sTT+∫q~. @fÒ≥ kÕ«$Tyê] Äsê<ÛäH√‘·‡yê\T

»]ù|≥|ü &ÉT |ü\T<˚XÊ\ dü+^‘· $<ë«+düT\T e∫Ã |òüTqsê>∑

|ü+#·s¡‘·ïø°s¡Ôq\T bÕ&˚ @sêŒ≥T #˚dæ+~. ÄyÓT ‘·q dü+|ü<ä

düs¡«dü«+ kÕ«$Tyê] ¬ø’+ø£sê´ìøÏ düeT]Œ+∫q~. 7`1`1952

kÕ«$Tyê] $Á>∑Vü≤Á|ü‹wü˜ #˚sTT+∫q~. kÕ«$Tyê] eT+~sêìøÏ

eTT+<äT ÄyÓT düe÷~Û eT+~s¡+ ≈£L&É ñ+~. Äj·TeTà ¬ø’+ø£s¡´+

eT÷\+>± ‘ê´>∑sêj·TkÕ«$Tyê] düe÷~ÛeT+~s¡+ ˇø£ |ü$Á‘·

πøåÁ‘·yÓTÆq~.

117

‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹ <˚ekÕúq+yês¡T ‘êfi¯¢bÕø£yê] s¡#·q\qT

e˝…, ‘ê´>∑sê»>±q düuÛÑ\yês¡T ‘ê´>∑sê» kÕ«$Tyê] ø£è‘·T\T,

j·Tø£å>±Hê\T ˇø£#√ #˚]Ã Á|ü#·T]ùdÔ u≤>∑T+&ÉTqT.

Ä<Ûës¡+ : `

1) ‘ê´>∑sê»kÕ«$T u≤˝≤+Á‘·|ü⁄ s¡»˙ø±+‘·sêe⁄. ◊_ôV≤#Y

Á|üø±X¯q, ôV’≤<äsêu≤<äT ` 1976

2) u…+>∑Tfi¯Ss¡T yêdüT\T Ä#ês¡´ X¯+ø£s¡Hêsêj·TDsêE>±s¡T

(080) 65988635` n+~+∫q düe÷#ês¡+.


118


11. øö‘êfi¯+ eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´

(18e X‘êã›+)

uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT me]ì m|ü &ÉT nqTÁ>∑Væ≤kÕÔ&√ ‘Ó*j·T<äT.

Äj·÷ eTVü‰ |ü⁄s¡Twüß\ |üPs¡«»qà\ düTø£è‘·+ #˚‘·H√ eT¬s+<äT

#˚‘·H√ >±ì ˇø=ÿø£ÿ e´øÏÔøÏ nqTø√ì $<Ûä+>± uÛÑ>∑e‘·ÿ≤ø£å+

\_ÛdüTÔ+~. nÏºyês¡T ø=+<äs¡T ÁãVü≤à#ês¡T\T>±H˚ ñ+&ç ‘·eT≈£î

ÁbÕ|æÔ+∫q eTVæ≤eT\ #˚‘· ˝Àø£ ø£˝≤´D+ #˚dü÷Ô Á|ü»\qT ‘·eT

~e´X¯≈£îÔ\<ë«sê Äø£]¸+∫ yê]<ë«sê ˝Àø√|ü ø±s¡ø£eTT˝…’q

|üqT\T #˚sTTdü÷Ô Ä uÛÑ≈£îÔ\qT >∑÷&É düHêàs¡Z>±eTT\T>± ~<äT›‘ês¡T.

nÏº eTVü‰|ü⁄s¡Twüß\˝À øö‘êfi+ eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´>±s=ø£s¡T.

ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ Ä<√ì (j·÷<äe–]) ‘ê\÷ø±˝À øö‘êfi¯+

nH˚ Á>±eTeTTqï~. Ä<√ì ø£s¡÷ï\T eTTqï>∑T ÁbÕ+‘ê\T

eTTdæ¢+\ @\Tã&ç˝À ñ+&˚$. Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\T ~«rj·TuÛ≤>∑+˝À

119

ñs¡T≈£î+<ä ás¡DíkÕ«$T #·]Á‘·eTTqï~. ñs¡T≈£î+<ä, øö‘êfi¯+

Á|üø£ÿ Á|üø£ÿ Á>±e÷\T ñs¡T≈£î+<ä ás¡Díø±\+ 1625`1686

Ä ø±\+˝À Ä<äyêì dæ~∆eTdü÷<éU≤Hé (1662`1687)

@\Tã&ç˝À ñ+&˚~. ás¡Dí eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´ >±]ø£+f…

60`70 @+&ÉT¢ eTT+<äT|ü⁄Ïºqyê&ÉT. s¡+>∑j·T´>±] ‘·+Á&ç ‘ê‘·\T

ás¡Dí (Væ≤s¡D´)kÕ«$T uÛÑ≈£îÔ\T. eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´ Ä<äyêì

@*ø£ Vü≤|ò”CŸU≤Hé düeTø±©qT&ÉT ø£qTø£ Äj·Tq 18e X¯‘êu≤›ìøÏ

#Ó+~qyê&ÉT. Vü≤|ò”CŸ U≤Hé e<ä› ø=\Te⁄+&çq ~yêHé ø£ècÕísêe⁄

eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´>±] uÛÑ≈£îÔ&ÉT, •wüß´&ÉT.

øö‘êfi¯+˝À øö+&çq´dü >√Á‘·E˝…’q yÓ’~ø£ Áu≤Vü≤àDT\T

<Ó’eE„˝…’q ù|<ä |ü⁄s√Væ≤‘·T\T yÓ+ø£≥uÛÑ≥Tº. Äj·TqqT n+ãDí

uÛÑ≥Tº nì |æ*#˚yês¡T. Äj·Tq≈£î eTT>∑TZs¡T ø=&ÉT≈£î\T ¬s+&Ée

ø=&ÉT≈£î eTVü‰ |ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´. s¡+>∑j·T´>±] ø£+f… ô|<ä›yê&ÉT

s¡+>∑|üŒ, ∫qïyê&ÉT düKâ|üŒ. yÓ+ø£≥uÛ Ñ≥Tº ìcÕ˜>∑]wüß ˜\T

bÂs√Væ≤‘·´y˚T yê] JeHê<Ûës¡+ ø£qTø£ #ê©#ê\ì sêã&ç‘√H˚

eTT>∑TZs¡T ø=&ÉT≈£î\‘√ yÓ+ø£≥uÛÑ≥Tº Jeqj·÷Á‘· kÕ–+∫Hês¡T—

düø±\+˝À eTT>∑TZs¡T ø=&ÉT≈£î\ e&ÉT>∑T\T #˚dæHês¡T. ‘·+Á&ç>±]

n<äT|ü⁄ Ä»„˝À¢ eTdü\T‘·÷ eTT>∑T Zs ¡qï<äeTTà\T Á‹ø±\

dü+<Ûë´e+<äq+ Ä#·]dü÷Ô j·÷J„ø£+ H˚s¡TÃ≈£î+≥÷ nH√´q´+>±

ñ+≥THêïs¡T. s¡+>∑j·T´ 10,11 @+&É¢yê&Ó’Hê&ÉT. ˇø£Hê&ÉT

s¡+>∑j·T´ ã+<ÛäTe⁄\qT #·÷&É≤ìøÏ düMT|üÁ>±eT+ ‘√$øÏ

ãj·T\T<˚]Hê&ÉT. n~ eT+&ÉTf…+&É\ y˚dü$. s¡+>∑j·T´ #ÓeT≥\T

‘·T&ÉT#·T≈£î+≥÷ ø=\~ düMTbÕq e+ø£ À <ëVü≤+ rs¡TÃø√e≤ì¬ø’

e&çe&ç>± b˛‘·THêï&ÉT. n‘·ìøÏ yÓqTø£ >∑\T¢>∑\T¢eTqT ∫s¡T>∑C…®\

øö‘êfi¯+ eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´

120


#·|ü &ÉT $q|ü&çq~. ‘·q yÓqTø£ mes√ edüTÔHêïs¡ì s¡+>∑j·T´

yÓqT~]– #·÷ùdÔ mes¡÷ ø£qã&É˝Ò<äT. s¡+>∑j·T´ ‘·q<ë]q

b˛‘·THêï&ÉT. eTs¡\ >∑C…®\ #·|ü &ÉT >∑\T¢>∑\T¢eTì $q|ü&çq~.

s¡+>∑j·T´ Ä– eTs¡\ yÓqTø£≈£î #·÷∫Hê&ÉT— mes¡÷ ˝Òs¡T.

q\T~≈£îÿ\T |ü]øÏ+∫ #·÷∫Hê&ÉT— mes¡÷ ø£qã&É˝Ò<äT. ‘êqT

ÁuÛÑeT |ü&Ü¶qqT≈£îHêï&ÉT e&ç e&ç>± @s¡T düMT|æ+∫ eT+∫˙fi¯fl

ø√dü+ #Ó\eT ‘√&ÉT‘·÷ ÇdüTø£ n≥TÇ≥T y˚düTÔHêï&ÉT. Ç+‘·˝À

ˇø£ >=\¢|æ\¢yê&ÉT e∫Ã s¡+>∑j·T´‘√&çq #Ó\eTqT |üP&ÉTÃ‘·÷

πs ˙Ï˝À ÇdüTø£ #·\T¢‘·THêï&ÉT. s¡+>∑j·T´ kÂeTT´&ÉT ø£qTø£

>=\¢|æ\¢ yêDÏí yÓT\¢>± eT+<ä*+∫Hê&ÉT. ªª@eTj·÷´ <ä|æŒø£

rs¡TÃø√e≤ìøÏ H˚qT #Ó\eT ‘√&ÉT‘·T+fÒ |ü≥Tº<ä\‘√ ÇdüTø£

#·*¢ |üP&ÉTÃ‘·THêïe⁄. Hê≈£î u≤>± <ä÷|ü W‘·Tqï~, H√¬s+&ç

b˛‘·Tqï~, qqTï ø£wü º ô|&ç‘˚ ˙πø+ ˝≤uÛ Ñ+? qqTï ˙fi¯ófl

Á‘ê>∑˙j·TTμμeTHêï&ÉT.

>=\¢|æ\¢yê&ÉT ªª˙e⁄ Hê •wüß´&ÉyÓ’‘˚ ø√]ø£ rs¡TkÕÔμμqHêï&ÉT.

s¡+>∑j·T´ nyê¬ø’ÿHê&ÉT. ø£ÿ ìeTTwü+ Ä >=\¢|æ\¢yêDÏí m>±~>∑

#·÷∫ ªª@$T e÷≥\j·÷´, H˚qT ≈£î •wüß´DÏí ø±e …Hê? m+<äT≈£î

ø±yê˝…. H˚qT Áu≤Vü≤àDÏí, ˙e⁄ X¯SÁ<äT&Ée⁄. H˚HÓ≤¢ ˙ •wüß´DÏí

W‘êqT? H˚qT ≈£î <ëdüTDÏí ø±e≥+ ndü+uÛÑe+. e⁄ <˚e⁄&Éyê?

qTe⁄« ø£qTø£ ø£*j·TT>∑ yÓ’≈£î+sƒ¡yêdüT&ÉyÓ’‘˚ H˚qT ˙≈£î <ëdüTDÏí

W‘êqT— ˝Òø£b˛‘˚ ˝Ò<äTμμ nHêï&ÉT. >=\¢|æ\¢yê&ÉT ˇø£ÿ ø£åD+˝À

düVü≤»s¡÷|ü+˝À X¯+K#·Áø£<Ûë] l ø£*j·TT>∑<Ó’e+ lyÓ+ø£fÒX¯«s¡

kÕ«$T>± <äs¡Ùq$T∫ÃHê&ÉT. s¡+>∑j·T´ dü+ÁuÛÑe÷X¯Ãsê´\‘√

ø£qT\yÓ+≥ Äq+<äu≤cÕŒ\Tsê\Tdü÷ Ô yÓ+ø£≥s¡eTDTì

121

bÕ<äeTT\ô|’ Áyê*Hê&ÉT. lìyêdüT&ÉT <äj·÷<äèwüßº\‘√ s¡+>∑j·T´qT

˝ÒeHÓ‹Ô ≈£Ls¡TÃ+&Éu…Ïº Ä‘·ì Hê\ÿô|’ @<√ ;C≤ø£åsê\T Áyêdæ

‹s√Væ≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. lìyêdüTì <ä]Ù+∫q s¡+>∑j·T´≈£î <ëVü≤+

r]+~. Äq+<ëeTè‘· kÕ>∑s¡+˝À z\˝≤&çqf…¢Ìq~. n|üŒÏqT+&ç

s¡+>∑j·T´ J$‘·y˚T e÷]b˛sTT+~.

s¡+>∑j·T´ ìs¡+‘·s¡+ <Ó’e<Ûë´q+˝À ñ+&˚yê&ÉT. Ä‘·ì

#·<äTe⁄\T, ÁbÕ|ü+∫ø£ J$‘·+ eTT–dæq~. yÓ+ø£≥uÛÑ≥Tº, s¡+>∑j·T´

˝Àì yÓ’\ø£åD´+ >∑T]Ô+∫Hê&ÉT. s¡+>∑j·T´ Ç+À¢H ˇø£ eT÷\q

dü<ë ÁãVü≤àìwüß&Ó’ ñ+&yê&ÉT. m|ü &Ó’Hê Ç\T¢ $&ç∫b˛‘ me]‘√qT

e÷≤¢&Éø£ ‹]– ‹]– e#˚Ãyê&ÉT. Ç≤¢ ø±\+ >∑&ÉTdüTÔ+&É>±

ô|+&ç¢ ¬ø~–q CÒwüß˜ìøÏ ø£ìwüß˜ìøÏ yÓ+ø£≥uÛÑ≥Tº <ä+|ü‘·T\T

$yêVü‰\T #˚dæ, s¡+>∑j·T´ yê\ø£+ >∑eTì+∫ Ä‘·ì Çwüº Á|üø±s¡y˚T

$yêVü≤+ #˚j·T˝Ò<äT. s¡+>∑j·T´ Äu≤\ ÁãVü≤à#ês¡T\T ÁãVü≤à

ìcÕ˜|üsêj·TDT\T>± $T–*b˛sTTHês¡T. Äj·Tq ñs¡T≈£î+<ä

lqèdæ+Vü≤kÕ«$T Ä\j·T+˝À ns¡Ã≈£î&ÉT>± ùde#˚ùdyê&ÉT.

Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ s¡+>∑j·T´‘·*¢ lìyêdüTì ÁãôVAà‘·‡yê\T

<ä]Ù+#·≤ìøÏ ‹s¡TeT\≈£î b˛j˚T~. ø£ j˚T&ÉT s¡+>∑j·T´ ≈£L&É

‘·*¢yÓ+≥ ‹s¡TeT\≈£î b˛‘˚ lyÓ+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$T ø£\˝À ø£qã&ç

ªªs¡+>∑j·÷´! ˙yÓ+<äT≈£î e∫ÃHêe⁄? ˙e⁄qï #√≥H˚ H˚qTHêïqT

ø£<ë! ˙≈£î qeTàø£+ ˝Ò<ë!μμ nHêï&ÉT. eTs¡THê&˚ s¡+>∑j·T´

øö‘êfi+˝À Á|ü‘· ø£åyÓTÆHê&ÉT. ‘·+Á&ç>±s¡T, s¡+>∑|üŒ, düKâ|üŒ s¡+>∑j·T´‘√

neTà>±]ì nø£ÿ&˚ $&ç∫ ˙y˚\ e∫ÃHêeì n&ç–‘˚ ªneTà>±s¡T

m\T¢+&ç ‹]–ekÕÔs¡T H˚qT nø£ÿ&É #·÷∫q ÁuôVAà‘·‡yê\T


122


>=|üŒ>± ñ+&çq$ n+≥÷ Ä $esê\˙ï #Ó|æŒHê&ÉT. ÁãôVAà‘·‡

yê\T <ä]Ù+∫ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· s¡+>∑j·T´>±s¡T ‘·*¢øÏ, ‘·qyê]øÏ

ã+<ÛäTe⁄\≈£î nø£ÿ&ç $X‚cÕ\T #Ó|æŒHê&ÉT. øö‘êfi¯+ Á|ü»\T

s¡+>∑j·T´ ‹s¡TeT\≈£î b˛≈£î+&ÜH˚ @yÓ÷ #Ó|ü ‘·THêï&ÉT |æ∫Ã

yê&ÉHêïs¡T. ø±ì n≥T ‘·s¡Tyê‘· s¡+>∑j·T´ ˇπø düeTj·T+˝À

Çø£ÿ&É øö‘êfi¯+˝ÀqT nø£ÿ&É ‹s¡TeT\ ˝ÀqT ñqï≥T¢ ‘Ó*dæø=ì

Äj·Tq jÓT&É uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\T ø£\yê¬s’Hês¡T. s¡+>∑j·T´qT eTVü‰

|ü⁄s¡Twüß&ÉHêïs¡T. ‹s¡TeT\ ‹s¡T|ü‹øÏ j·÷Á‘· #˚j·T˝Òìyês¡T

s¡+>∑j·T´ düìï~Û˝ÀH˚ ‘·eT ÁyÓTT≈£îÿ\T #Ó*¢+#·Tø=H˚yês¡T—

Äosê«<äeTT\+<äTø=H˚yês¡T. á$<Ûä+>± s¡+>∑j·T´>±] eTVæ≤eT

#·T≥Tº|ü≥Tº Á>±e÷\yê]øÏ ‘Ó*dæ Äj·Tq≈£î ø=+<äs¡T uÛÑ≈£îÔ˝…’Hês¡T.

øö‘êfi¯+ Á>±e÷ìøÏ ‘·÷s¡TŒq eT÷&ÉT yÓTÆfi¯fl <ä÷sêq ∫s¡T‘·|ü*¢

Á>±eT+ ñqï~. nø£ÿ&É eT+∫˙Ï ø=s¡‘·. n+<äTe\q ]

ô|<ä›\T e∫Ã ‘·eT≈£î eT+∫˙Ïu≤$ Á‘·y˚« ‘êe⁄ #·÷|ü+&Éì

y˚&çHês¡T. s¡+>∑j·T´ yê] yÓ+≥ ∫s¡T‘·|ü*¢øÏ b˛sTT ˇø£ düú\+

#·÷|æ nø£ÿ&É u≤$ Á‘·e«+&Éì Ä<˚•+∫Hês¡T. yÓ+≥H˚ n#·Ã≥

#ê˝≤ ˝À‘Ó’q u≤$ Á‘·$«Hês¡T ø±ì n&ÉT>∑Tq ã+&É |ü&çq~.

s¡+>∑j·T´>±]ø± düe÷#ês¡+ ‘Ó\T|ü>∑H˚ Äj·Tq nø£ÿ&çøÏ b˛sTT

q÷‹˝Àì ã+&Éô|’ bısTT´ yÓ*–+∫ nqï+ ñ&çøÏdüTÔ+&çHês¡T.

ÄHê&ÉT <ë«<ä• ø£qTø£ Áu≤Vü≤àD dü+‘·s¡ŒD #˚sTT+#·+&ç ˙s¡T

‘·|üŒ≈£î+&Ü |ü&ÉT‘·T+<äHêïs¡T. s¡+>∑j·T´>±] e+≥ dæ<ä∆eTj˚T´

es¡≈£î Ä ã+&É |ü–* ˙Ï<Ûës¡\T m>∑õ$Tàq$. s¡+>∑j·T´>±]

uÛÀ»q+ |üP]Ô nj˚T´es¡≈£î q÷‹ì+&Ü ˙s¡÷]+~. Áu≤Vü≤àD

dü+‘·s¡ŒD+ »]–+~. nø£ÿ&ç Á|ü»\+<äs¡÷ s¡+>∑j·T´>±]

123

n|üs√ø£å C≤„HêìøÏ nãT“s¡|ü&ç y˚H√fi¯¢ bı>∑&çHês¡T. Ç|üŒÏø°

∫s¡T‘·|ü*¢˝Àì u≤$˝À m|ü &É÷ s¡T+≥T+~. <ëìì nj·T´>±]

u≤$ n+≤s¡T. nø£ÿ&˚ ˇø£|ü &ÉT s¡+>∑j·T´>±] ‘√≥ ñ+&˚~.

ø±\Áø£e÷q Ç‘·s¡ Á>±eTyêdüT\T≈£L&É s¡+>∑j·T´>±]ì ‘·eT‘·eT

Á>±e÷\≈£î ‘√&=ÿìb˛sTT eT+∫˙fi¯fl u≤e⁄\T |ü&˚ düú˝≤\T

#·÷|æ+#·T≈£îHêïs¡T. s¡+>∑j·T´>±s¡T ‘·eT‘·eT Á>±e÷\≈£î #˚dæq

ñ|üø±s¡+ ‘·s¡‘·sê\T>± Ç|üŒÏø° nø£ÿ&ç Á|ü»\T #Ó|ü ≈£î+≤s¡T.

eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´>±s¡T Ä<√ì (j·÷<äe–])˝À ø=+‘·ø±\

eTT+&çHês¡T. Á|ü‹~q+ ÁbÕ‘·'ø±\+ nø£ÿ&ç ø=+&É ÁbÕ+‘êìøÏ

b˛sTT kÕïqdü+<Ûë´<ä´qTcÕ˜qeTT\T #˚düT≈£îH˚yês¡T. n|üŒÏøÏ

lyê] ej·TdüT‡ 40 dü+e‘·‡sê\T. ˇø£HêÏ y˚≈£îeC≤eTTq

dü«|üï+˝À l #ÓqïπøX¯ekÕ«$T Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ H˚qT ø=+&É ÁbÕ+‘·eTTq

q÷‹Á|üø£ÿH˚ uÛ Ñ÷kÕú|æ‘·yÓT Æj·TTHêïqT. qqTï Çø£ÿ&çqT+&ç

rdüTø£b˛sTT øö‘êfi¯+˝À Á|ü‹wæ˜+#·TeTHêï&ÉT. lyêsê $wüj·T+

Ä˝À∫+∫ øö‘êfi¯+˝À <˚yê\j·T ìsêàD≤ì¬ø’ jÓ÷»q#˚dæ

düeTj·T+ø√dü+ y˚∫j·TTHêïs¡T. ø=+‘·ø±\+ á $<Ûä+>±

>∑&É∫b˛sTT+~. ˇø£kÕ] lyês¡T lXË’\+ j·÷Á‘·¬ø’ dü+ø£*Œ+∫

‘·eT nqT+>∑T•wüß´&ÉT ~yêHé ø£ècÕísêe⁄>±]øÏ yês¡Ô |ü+|æHês¡T.

ø£ècÕísêe⁄>±s¡T ø£s¡÷ï\T qyêãT Vü≤|ò”CŸU≤Hé #Ó+‘· ~yêHé>±

ø=\Te⁄+&çHês¡T. ø£ècÕísêe⁄ >∑Ts¡Te⁄>±] lXË’\+ j·÷Á‘· ø£s¡÷ï\T

eTõ©˝À |òüTqyÓTÆq kÕ«>∑‘· dü‘êÿsê\T @sêŒ≥T#˚dæ eT+>∑fi¯yê<ä´

|ü⁄s¡dü‡s¡+>± ø£s¡÷ï\T ãj·T≥ y˚∫j·TT+&çHês¡T. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T

sê>±H˚ bÕ<ä|üP»#˚dæ |ü\¢øÏ˝À πs–dü÷Ô ‘·eT uÛÑeHêìøÏ

rdüTø£b˛sTT ã+<ÛäT$TÁ‘·j·TTø£Ô+>± bÕ<ä|üP» #˚dæ Áu≤Vü≤àD


125


dü÷#·q˝ÒMT Òe⁄. eT÷&ÉeHê&ÉT eT<Ûë´Vü≤ïyÓTÆb˛sTTq~. ~yêHé

ø£ècÕísêe⁄≈£L Äj·Tq >∑Ts¡Te⁄≈£î ‘·|üŒø£ •ø£ å|ü&ÉT‘·T+<äì

øÏ≥ºìyê]øÏ dü+‘√wüyÓTÆq~. qyêãT #˚‘· ‘êq÷ ‘·q >∑Ts¡Te⁄

nee÷q|ü&ç eTs¡DÏ+#·≥+ ø£+f… $wü+ Á‘ê– #êe≥+ y˚T\ì

ø£ècÕísêe⁄ ìX¯ÃsTT+#·T≈£îHêï&ÉT. qyêãT <ä÷‘·\T e#˚Ã düeTj·T+

düMT|ædüTÔ+&É>± ø£ècÕísêe⁄ dæ<ä∆+ #˚dæ ô|≥Tº≈£îqï $wübÕÁ‘·qT

‘˚e\dæ+~>± uÛ≤s¡´qTø√]Hê&ÉT. ÄyÓT uÛÑs¡ Ô Ä»„ bÕÏ+∫

$wübÕÁ‘· ‘ÓdüTÔ+&É>± >∑Ts¡Te⁄>±sêyÓTqT ì*|æ Á|üe÷<äy˚TMT

˝Ò<äì yê]+∫Hês¡T. Ç+‘·˝À qyêãT <ä÷‘·\T e∫ÃHês¡T.

ø£ècÕísêe⁄ >∑Ts¡Te⁄\qT ‘√&=ÿì qyêãT <äsê“s¡T≈£î b˛sTTHê&ÉT.

qyêãT s¡+>∑j·T´qT @$TkÕ«MT MTe÷≥ HÓs¡y˚s¡˝Ò<äHêï&ÉT.

‘=+<äs¡|ü&Éø£+&ç qyêãT>±s¡÷ n+≥÷ ˇø£ f…+ø±j·T ‘Ó|æŒ+∫

ø£ècÕísêe⁄ øÏ∫Ã ã\eT+‘ê Á|üjÓ÷–+∫ Ä f…+ø±j·TqT $dü]

y˚j·TTeTì Ä<˚•+∫ es¡TD<˚e⁄ì ÁbÕ]ú+∫Hês¡T. Ç+‘·es¡≈£î

ìs¡à\+>± ñqï Äø±X¯+ ˇø£ÿkÕ] y˚T|òü÷eè‘·yÓTÆq~ ≈£î+uÛÑ

Á<√D+>± eT÷&ÉT ~Hê\T m&É‘Ó>∑ì yêq≈£î]dæ yê>∑T\T e+ø£\T

bı+–b˛sTTq$. |üP]+&ÉT¢ ≈£î|üŒ>∑÷*q$. qyêãT uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T&Ó’

uÛ≤sê´j·TTø£Ô+>± s¡+>∑j·T´>±]ì Áã‹e÷* es¡¸+ Ä|ü⁄eTì

ø√]Hê&ÉT. s¡+>∑j·T´>±] Ä<˚X¯+‘√ es¡¸+ ì*∫b˛sTT+~.

s¡+>∑j·T´>±s¡T lXË’\+ j·÷Á‘·eTT–+∫ eTs¡\ ø£s¡÷ï\T≈£î

‹]–e∫ÃHês¡T. qyêãT‘√ ÇcÕº>√wæ˜ #˚dæ MT |ü<äe⁄\T ‘·qTe⁄\T

XÊX¯«‘·+ ø±<äT. <Ûäs¡à‘·‘·Œs¡T˝…’ Á|ü»\qT bÕ*+#·+&ç. H˚qT

dü+ø£*Œ+∫q #ÓqïπøX¯ekÕ«$T <˚efi¯+ ø√dü+ $]$>± <Ûäq+

Çe«+&ç MT≈£î y˚T\T »s¡T>∑T‘·T+<äì Äos¡«~+∫ b˛sTTHês¡T.

126


qyêãT <Ûäq+ |ü+|ækÕÔqHêï&ÉT. s¡+>∑j·T´>±s¡T dü«Á>±eT+ b˛sTT

<˚yê\j·T düú\+ #·÷∫ Ä<äyêìøÏ b˛sTTHês¡T. nø£ÿ&É n\Hê&ÉT

dü«|üï+˝À dü÷∫+∫q Äqyêfiófl ‘Ó*dæø=ì l #ÓqïπøX¯ekÕ«$T

$Á>∑Vü‰ìï q÷‹Á|üø£ÿq>∑\ düú\+ qT+&ç yÓ*øÏrsTT+∫ øö‘êfi¯+

rdüTø£b˛sTTHês¡T. ø£s¡÷ï\T qyêãT≈£î <Ûäq+ |ü+|üe\dæ+~>±

yês¡Ô |ü+|æ+∫Hês¡T qyêãT <Ûäq+ |ü+|ü>∑H˚ kÕ«$Tyês¡T

øö‘êfi¯+˝À <˚yê\j·T+ ì]à+∫ eT÷\$sê≥TºqT kÕú|æ+∫Hês¡T.

<˚yê\j·T ÁbÕ+>∑DeTT $XÊ\+>± ñ+∫ ñ≥¢düÔ+uÛÑ+ ì*|æHês¡T.

eT+Á‘ê\j·T+ |”sƒê~Û|ü‘·T\T j·TrX«s¡T\T edüT<Û+Á<äbÕ<äT\T

ˇø£kÕ] øö‘êfi¯+ e∫Ã ˇø£ uÛÑ≈£îÔì+≥ |üP»\+<äT≈£î+≥T+&É>±

n#·ÃÏ Áu≤Vü≤àD düeTT<ëj·T+˝À ñqï s¡+>∑j·T´qT #˚s¡_*∫

ªªHêj·THê! s¡+>∑j·÷´ ˙e⁄ e÷ eTsƒêìøÏ •wüß´&Ée⁄ ø£eTàìμμ

ø√s¡>± n+<äT≈£î s¡+>∑j·T´ >±s¡+^ø£]+∫Hês¡T. |”sƒê~Û|ü‘·T\T

s¡+>∑j·T´qT @ø±+‘êìøÏ ‘√&ÉTø£b˛sTT ‘·|ü ÔeTTÁ<ä <Ûës¡D

#˚j·T≤ìøÏ dæ<ä∆yÓTÆHês¡T. ø±ì edüT<Û˚+Á<äbÕ<äT\≈£î s¡+>∑j·T´>±]

X¯Øs¡+˝À X¯+K#·Áø£eTT\T düVü≤»+>± ø£qã&çq$. |”sƒê~Û|ü‘·T\T

dü+‘√wæ+∫ ªªs¡+>∑j·÷´ ˙e⁄ düVü≤»+>±H˚ uÛÑ≈£îÔ&Ée⁄ eTVü‰

|ü⁄s¡Twüß&Ée⁄ ˙≈£î Á|ü‘˚´ø£+>± eTTÁ<ä<Ûës¡D #˚sTT+|üqedüs¡+

˝Ò<äTμμ nì $s¡$T+#·T≈£îHêïs¡T. á dü+|òüT≥q Áø°.X¯. 1753,

1754 ÁbÕ+‘·+˝À »]–+~. n|üŒÏøÏ eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´

>±] ej·TdüT‡ Ç+#·T$T+#·T 56 dü+e‘·‡sê\T. eTVü‰|ü⁄s¡Twü

s¡+>∑j·T´>±s¡T uÛÑ÷$Tô|’ ne‘·]+∫ #˚j·Te\dæq ø±s¡´eTT\˙ï

eTT–+∫Hês¡T. ‘·eT n+‘·´ø±\+ düMT|æ+∫q≥T¢ >∑T]Ô+∫

‘·qyê]ì ã+<ÛäTe⁄\qT |æ*|æ+#·Tø=ì ªªHê J$‘ê+‘·+ Hê

127

X¯Øsêìï <äVü≤q+ #˚j·Te<äT›, düe÷~Û #˚j·T+&Éìμμ #Ó|æŒHês¡T.

eT]ø=ìï ~Hê\≈£î ‘·eTyê]øÏ ã+<ÛäTe⁄\≈£î >∑Ts¡Te⁄\≈£î

dü«|üï+˝À ø£ì|æ+∫ Hê≈£î ãè+<ëeq+ ì]à+#·+&Éì #Ó|æŒHês¡T.

ø±ì lyês¡T X¯Øs¡+ #ê*+∫q ‘·s¡Tyê‘· nø£ÿ&ç Áu≤Vü≤àD´+

e‹Ô&ç eT÷\+>± yê] bÕ]úe XØsêìï ã+<ÛäTe⁄\T <äVæ≤+∫Hês¡T.

ã+<ÛäTe⁄\T <äVü≤q düú\+˝À yÓ~øÏ‘˚ s¡+>∑j·T´>±] ‘·T\dæe÷\,

øö|”qeTT, ∫Ï¬øq Áy˚\T eT÷&ÉT edüTÔe⁄\T <=]øÏq$. yêÏì

n–ï<˚e⁄&ÉT <äVæ≤+#·≈£î+&Ü $T–*ÃHê&Éì s¡+>∑j·T´>±]

|ü]yês¡+ >∑T]Ô+∫Hês¡T. ≈£î+uÛÑø√D+ qT+&ç s¡+>∑j·T´>±]

>∑Ts¡Te⁄\Te∫Ã y˚Tfi¯‘êfi≤\‘√ ÄeT÷&ÉT edüT Ôe⁄\T uÛ Ñ÷

ìøÏå|üÔ+#dæ ãè+<ëeq+ ì]à+∫Hês¡T. á ãè+<ëeq+ #ÓqïπøXe

kÕ«$T <˚yê\j·÷ìøÏ <äøÏåD ~X¯˝À ñqï~. uÛÑ≈£îÔ\T Ä ãè+<ë

eHêìï ùd$düTÔHêïs¡T. lyê] Äsê<Ûäq Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ yÓ’XÊK

ãVüQfi¯<ë«<ä•Hê&ÉT »s¡T>∑T‘·Tqï~. eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´>±s¡T

düMT|üÁ>±eT+ ñs¡T≈£î+<ä˝À lVæ≤s¡DT´\yê] düìï~Û>±$+#·T

ø=qï lqs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T <˚ekÕúq+˝À eTVü‰|ü⁄s¡Twü s¡+>∑j·T´

>±s¡T |üPC≤~¬ø’+ø£sê´\T ìs¡«Væ≤+#·≥+#˚‘· Ä qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T

Á|üuÛ≤e+ #˚‘·H˚ yês¡T eTVæ≤e÷~Û≈£î˝…’Hês¡ì Á|ü»\ $XÊ«dü+.

1. l ñs¡T≈£î+<ä ás¡Dí πøåÁ‘·eTVæ≤eT

s¡#·sTT‘· ` eT+<ä–] ns¡fi¯|üŒ (nX¯«‘·ú|üŒ)

Ä<äyêì ` 1972 e÷]Ã

Á|ü#·Ts¡D: ñs¡T≈£î+<ä qs¡dæ+Vü≤ <˚ekÕúqø£$TÏ, ñs¡T≈£î+<ä,

Ä<äyêì ‘ê\÷ø£, ø£s¡÷ï\Tõ˝≤¢.

2. n]ôdÏ ºkÕsTT Á|ükÕ<é>±s¡T (>∑T+≥÷s¡T) |ü+|æ+∫q

düe÷#ês¡+.


128


12. ã+<äs¡T s¡+>±e<Ûä÷‘·

(1880 ` 1905)

ø±s¡D»qTà\T |üPs¡«»HêàeX‚wüø£s¡à |üP]Ô#˚dæ ‘êeTT e∫Ãq

|üì ø±>±H˚ X¯Øs¡+ #ê*kÕÔs¡T. ø=+<äs¡T Bs¡Èø±\+ J$kÕÔs¡T.

ø=+<äs¡T #ê˝≤ dü«\Œø±\y˚T J$kÕÔs¡T. |üPs¡í|ü⁄s¡TcÕj·TTwü+

q÷πs+&É¢+≤s¡T. n+<äT˝À Hê\Zee+‘˚ J$+∫ j·TX¯'ø±j·TT˝…’q

yês¡T ã+<äs¡T s¡+>±e<Ûä÷‘·\yês¡T. eT∫© ã+<äs¡T ˝Ò<ë

eT∫©|ü≥ï+ ø£ècÕíõ˝≤¢ À ÁbÕNqq>∑s¡+— ø£ècÕíõ˝≤¢≈£î kÕ+düÿè‹ø£

πø+Á<ä+. nø£ÿ&É ‘·˝≤] ø£èwüíy˚DeTà düTã“j·T´\H˚ ø±|ü⁄ <ä+|ü‘·T

\T+&˚yês¡T. yê] |üPs¡«»qàdüTø£è‘·+ |ü+&ç ˇø£ eTVü‰jÓ÷–,

ne<Ûä÷‘·jÓÆTq ~e´u≤\T&ÉT 8`6`1880 eT+>∑fi¯yês¡yÓ÷

11`6`1880 X¯óÁø£yês¡yÓ÷ s√Væ≤D° qø£åÁ‘·+˝À |ü⁄ÏºHê&ÉT.

u≤s¡kÕ\Hê&Ü u≤\TìøÏ s¡+>∑j·T´ nì HêeTø£s¡D+ #˚dæHês¡T.

129

|ü⁄e⁄« |ü⁄≥º>±H˚ |ü]eT[+∫q≥T¢ •X¯óe⁄ s¡+>∑j·T´ #·÷|ü⁄\T

#˚wüº\T nkÕ<Ûës¡D+>± ñ+&˚$. n+<äTe\q ‘·*¢<ä+Á&ÉT˝≤

u≤\TDÏí 8e j˚T≥ ã&ç˝À #˚]Œ+∫Hês¡T. s¡+>∑j·T´ ÁX¯<ä∆>±H˚

#·<äTe⁄≈£îHêï&ÉT ø±ì ‘√&çu≤\Ts¡‘√ Ä≥bÕ≥˝À¢>±ì y˚&ÉTø£˝À¢

>±ì bÕ˝§Zqø£b˛j˚Tyê&ÉT. ˇ+≥]>± uÛÑ»qø°s¡Ôq\T bÕ&ÉT‘·÷

‹]π>yê&ÉT. düVü‰<Ûë´j·TT\qT ˇø£#√ #˚]Ã uÛÑ»q\T #˚ùdyê&ÉT.

@y√ $Á>∑Vü‰\T ô|Ïº n\+ø£]+∫ |üP»\T #˚ùdyê&ÉT. ùdïVæ≤‘·T\T

sêø£b˛‘˚ yê]+&É¢≈£î ô|≈£îÿkÕs¡T¢ b˛sTT rdüT≈£e∫Ã uÛÑ»q\T

#˚sTT+#˚yê&ÉT. ‘√&çyês¡T uÛÑ»q #˚düTÔ+fÒ yÓTÆeTs¡#˚yê&ÉT.

@‘·s¡Tø=ì ùdïVæ≤‘·T\≈£î uÛÑ>∑e+‘·Tì >∑÷]Ã |üPs¡«ø±\|ü⁄ Á<ÛäTe⁄&ÉT

Á|üVü‰¢<äTì >∑÷]Ã #Óù|Œyê&ÉT. ã&ç J‘·+ ø£≥º≤ìøÏ ‘·+Á&ç>±s¡T

&ÉãT“*ùdÔ ù|<äyê]øÏ _#·Ã>±+Á&É≈£î |ü+#˚yê&ÉT. ø=+‘·ø±\+

‘·s¡Tyê‘· bÕsƒ¡XÊ\≈£î b˛e≥+ e÷ì @ø±+‘·+>± ñ+&˚yê&ÉT.

s¡+>∑j·T´ $qj·T kÂo\´eTT\eT÷]Ô. ‘·qø£+f… ∫qïyê]ì

>±ì ô|<ä›yê]ì>±ì, |üìbÕ≥T\ yêfi¯flqT>±ì, nj·÷´ ne÷à

nì |æ*#˚yê&ÉT. Ád”Ô\q+<ä]˙ ‘·\T¢\T>±, ‘√ãT≥Tºe⁄\T>±

dü+uÛ≤$+#˚yê&ÉT. Vü≤]ø£<∏ä\T »]π> #√ÏøÏ b˛sTT uÛÑøÏÔÁX¯<ä∆\‘√

$H˚yê&ÉT. me¬s’Hê eTVü‰‘·Tà\T ã+<äs¡T≈£î e∫ÃHês¡ì ‘Ó*ùdÔ

yê] düìï~ÛøÏb˛sTT ùd$+∫ e#˚Ãyê&ÉT. ˇø£Hê&ÉT ‘·+Á&ç>±s¡T

ô|’ø£$T∫Ã |ü+&ÉT¢ ø=qTø=ÿì s¡eTà+fÒ eÏº #˚‘·T\‘√ Ç+ÏøÏ

‹]–e∫ÃHê&ÉT. ‘·+Á&ç>±s¡T |ü+&ÉT¢ ‘ Ò<ë nì n&ç–‘ ªªø£åDø±\+

düTK$T#˚Ã |ü+&ÉT¢ ø=qø£ MTø√dü+ XÊX¯«‘· düTK$T#˚Ã |ü+&ÉT¢

‘Ó∫ÃHêμμ qHêï&ÉT. mes√ Äø£*>=ì nqï+ n&ÉT>∑T‘·÷ _#·Ã+

ø√dü+ Ç*¢\T¢ ‹]π>yê]øÏ∫Ã XÊX«‘· |ü⁄D´+ ≈£LπsÃ |ü+&ÉT¢ ø=qï≥T¢

ã+<äs¡T s¡+>±e<Ûä÷‘·

130


#Ó|æŒHê&ÉT. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ìyÓ«s¡b˛sTTHês¡T. á $<Ûä+>± s¡+>∑j·T´

14`15 @+&É¢ ÁbÕj·T+ e#Ães¡≈£î yÓ’sê>∑ |üPs¡Tí&Ó’Hê&ÉT.

Ç≥T¢+&É>± s¡+>∑j·T´≈£î ‘·eT≈£î düMTbÕq>∑\ ø√≥ ô|<ä›M~∏˝À

ñ+&˚ #·+<äeTà nH˚ >∑èVü≤düTúsê*‘√ |ü]#·j·TyÓTÆq~. #·+<äeTà

>±s¡T |ü+#·es¡¸ ÁbÕj·TeT+<˚ eTVü‰ uÛÑ≈£îÔsê\T>± ù|¬sìïø£>∑qï~.

ÄyÓT n#·\‘·‘·Ô«+ ˇ+≥ãÏº+#·T≈£îqï kÕ~Û«. ÄyÓT ‘Ó\¢Ns¡

q\¢s¡$ø£ <Ûä]+#˚~. ˙fi¯flu≤$øÏ b˛‘˚ me]‘√qT e÷≤¢&Éø£ ‘·q

|üì‘êqT #·÷#·Tø=ìb˛j˚T~. #·+<äeTàqT eTVü‰‘·Tàsê\ì

>∑T]Ô+∫q s¡+>∑j·T´ ÄyÓTqT ÄÁX¯sTT+∫Hê&ÉT. #·+<äeTà>±s¡T

s¡+>∑j·T´qT |ü⁄Á‘· ì]«X‚wü+>± dü+uÛ≤$+∫ Áù|eT‘√ Ä<ä]+∫

C≤„quÀ<Ûä #˚düTÔ+&˚~. s¡+>∑j·T´ ‘·q sTT+À¢ ø£+f… #·+<äeTà

>±]+À¢H˚ m≈£îÿeùd|ü⁄ >∑&çù|yê&ÉT. s¡+>∑j·T´ yê\ø£+ ø£ìô|Ïºq

‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Äj·Tq≈£î düMT|ü ã+<ÛäTe⁄*+Ï ø£q´‘√ ô|+&ç¢

#˚<ë›eTqT≈£îHêïs¡T. s¡+>∑j·T´ ‘·q≈£î dü+kÕs¡»+C≤≥+ Çwüº+

˝Ò<ä+fÒ ô|<ä›\#˚‘· #Ó|æŒ+∫Hês¡T. ◊Hê s¡+>∑j·T´ ˇ|ü ø√˝Ò<äT.

|ü+&çq |ü+&ÉT #Ó≥TºqT+&ç ÁøÏ+<ä |ü&ç‘˚ eTs¡\ Ä |ü+&ÉTqT

#Ó≥Tº≈£î n‹øÏ+#·>∑\e÷? s¡+>∑j·T´≈£î dü+|üPs¡íyÓ’sê>∑ + n_“+~.

Çø£ eTÚqkÕ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫Hê&ÉT. s¡+>∑j·T´ kÕ<Ûäq Äj·Tq

kÕ|òü\´+ >∑T]Ô+∫q #·+<äeTà ‘êH˚ s¡+>∑j·T´≈£î •wüß´sê\qï≥T¢

e]Ô+#˚~. ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· #·+<äeTà düe÷~Û #Ó+~q~.

s¡+>∑j·T´ m≈£îÿeø±\+ n&É$˝ÀqT, düeTTÁ<ärsêq @ø±+‘·+>±

ñ+≥÷ o‘ê‘·|üeTT\T düs¡≈£î#˚j·Tø£, Äø£* <ä|ü \T ˝Òø£,

ìÁ<äb˛≈£î+&Ü πssTT+ãe\T @ø±Á>∑∫‘·TÔ&Ó’ ‘·|üdüT‡ #˚ùdyê&ÉT.

‘Ó*dæq yê¬se¬s’Hê m<äTs¡T|ü&ç |ü\ÿ]ùdÔ ˇø£kÕ] eTÚq+>±

131

ñ+≥÷ Ç+ø=ø£kÕ] qe⁄«‘·÷ ñ+&˚yê&ÉT. ÁãVü‰àq+<äeT>∑Tï&Ó’

‘·q˝À‘êqT qe⁄«ø=H˚yê&ÉT. n+<äs¡÷ s¡+>∑<ëdüT |æ∫Ãyê&ÉH˚

yês¡T. s¡+>∑<ëdüT e÷Á‘·+ nC≤„Hê+<Ûäø±s¡+‘√ ø£qTïø±qø£

ñ+&˚ dü+kÕs¡T\ ô|’ C≤*>=ì bÕ≥\s¡÷|ü+>±, |ü<ë´\

s¡÷|ü+>±, e#·q<Û√s¡DÏ˝ÀqT nqs¡Zfi¯+>± uÀ<Ûä\T #˚ùdyê&ÉT.

Äj·Tq ø£$‘êHÓ’|ü⁄D´+ Ä e÷≥\ e÷<ÛäTs¡´+, >±+;Ûs¡´+

#·$p∫qyês¡T #·<äTe⁄dü+<Ûä´\+‘·>± sêì |æ∫Ãs¡+>∑j·T´

$\TeqT >∑T]Ô+∫ Äj·TqqT s¡+>±e<Ûä÷‘·>± eTìï+∫Hês¡T.

ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· Äj·Tq≈£î #ê˝≤eT+~ •wüß´\T Áb˛¬>’

Äj·Tq bÕ&˚ bÕ≥\T, |ü<ë´\T Áyêdæô|fÒºyês¡T. Äj·Tq≈£î

X¯óÁX¯Swü\T #˚ùdyês¡T. ˇø£Hê&ÉTqï≥T¢+&ç s¡+>±e<Ûä÷‘·\yês¡T

‘·q#·T≥Tº eT÷–q •wüß´\‘√ Çø£ Äs¡T e÷kÕ\≈£î ì»dæú‹øÏ

#˚s¡T‘·THêïqHêïs¡T. MTs¡T y˚T\Tø=q+&ç nì ôV≤#·Ã]+∫Hês¡T.

ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· Çø£ 15 ~Hê\≈£î <˚Vü≤+ #ê*kÕÔeTì

#Ó|æŒ, |üs¡e÷‘·à˝À |üP¬síÌø£´+ bı+<˚<ëø£ •wüß´\≈£î uÀ<Ûä\T

#˚düTÔ+&çHês¡T. >∑Ts¡Te⁄>±s¡T eTq\ $&ç∫b˛‘·THêïs¡ì <äT'œ+#˚

•wüß´\≈£î H˚qT Òqì MTs¡T u≤<Ûä|ü&Ée\<äT. H˚qT #Ó|æŒq$ ÁX¯<ä∆>±

Ä#·]+∫qyê]øÏ <äs¡Ùq $TkÕÔqì yê>±›q+ #˚dæ 4`12`1905

Hê&ÉT ÁãôV’≤àø£´+ #Ó+~Hês¡T.

s¡+>±e<Ûä÷‘·\yês¡T #Ó|æŒq ‘·‘êÔ«\T bÕ≥\T |ü<ë´\T yê]

•wüß´\T Áb˛>∑T #˚j·T>± lyê] •wüß´\T >∑T+≥÷s¡TyêdüT˝…’q

Ä‘·÷à] sêeTyÓ÷Vü≤q sêjYT>±s¡T 1915 dü+e‘·‡s¡+ eTTÁ~+∫

õC≤„düTe⁄\≈£î n+~+∫Hês¡T. n≥T ‘·s¡Tyê‘· Ä Á>∑+<∏ë\T


132


n\uÛÑ´yÓTÆb˛‘˚ sêeTyÓ÷Vü≤HésêjYT>±] |ü⁄Á‘·T\T Äq+<äyÓ÷Vü≤q

k˛eTj·÷õ, G.M.k˛eTj·÷õ nìï Vü≤≈£îÿ\‘√ eTTÁ~+#·T≥≈£î

@πsŒ&ÉT yê´kÕÁX¯eT+ n~Û|ü‘·T\T l $eT˝≤q+<ä kÕ«eTT\≈£î

n|üŒ–+∫Hês¡T. yê´kÕÁX¯eT+yêØ Á>∑+<∏ëìï 1971 dü+e‘·‡s¡+

|ü⁄qs¡TàÁ<äD >±$+∫Hês¡T. á Á>∑+<∏ëìøÏ |”]ƒø±s¡÷|ü+>±

sêeTyÓ÷Vü≤q sêjYT>±s¡T ne<Ûä÷‘·\yê] #·]Á‘·+ #ê˝≤

dü«\Œ+>± ÁyêdæHês¡T. ne<Ûä÷‘·\yê] •wüß´sê\T u…»yê&É yêdæì

C≤„qe÷+ã. ªls¡+>±e<Ûä÷‘·\yê] ~e´J$‘·eTT C≤„quÀ<Ûäμ

ù|s¡T‘√ ˇø£ |ü<ä´ø£è‹ s¡∫+∫q~. Äø£è‹ 1909˝À ã+<äs¡T˝À

eTTÁ~+|üã&çq~. Bì Zerox copy >∑T+≥÷s¡T yêdæ $TÁ‘·T\T

A.S. Á|ükÕ<é>±s¡T Hê≈£î |ü+|æHês¡T. Ç~ 88 $$<Ûäeè‘·ÔeTT\

ø£è‹. Ç+<äT˝À ≈£L&É s¡+>±e<Ûä÷‘·\ C≤„quÀ<Ûä\ >∑÷]Ãj˚T

n~Ûø£+>± ñ+~. lyê] J$‘·$X‚cÕ\T m≈£îÿe>± ˝Òe⁄.

Çø£ ls¡+>±e<Ûä÷‘·\yê] C≤„quÀ<Ûä\T ø=ìï ù|s=ÿ+≤qT.

ø°s¡Ôq \ìïj·TT sê>∑‘êfi¯ ìπs›X¯eTT\‘√ ñqï$. s¡+>±e<Ûä÷‘·

‘·eT >∑Ts¡Te⁄ #·+<äeTàqT ô|≈£îÿ ø°s¡Ôq˝À¢ düTÔ‹+∫Hê yÓTT<äÏ

ø°s¡Ôq >∑Ts¡Tø°s¡Ôqy˚T. n+<äT˝À >∑Ts¡Te⁄\ù|s¡T Ò<äT ¬s+&Éeø°s¡Ôq˝À

ªªqj·THê¬s #·+<äe÷àμμ nì dü+uÀ~Ûdü÷Ô ∫e]bÕ<ä+˝À ªªyêdæ>∑

<Ûäs¡ s¡+>∑<ëdüT&Éqe÷à, yÓ÷düy˚T$Tø£ qqTï b˛wæ+#·TeTe÷àμμ

j·Tì y˚&çHê&ÉT. eT÷&Ée ø°s¡ Ôq˝À >∑Ts¡Te⁄+&˚ ô|<ä›M~∏ì

ù|s=ÿHêïs¡T. ◊<äe ø°s¡Ôq˝À >∑Ts¡Te⁄>±] y˚wüuÛ≤wü\T rs¡T‘ÓqTï\T

ªª‘Ó\¢ì Ns¡ø£Ïº, q\¢ì s¡$ø£ ‘=&ç–... ˇ+Ïø±düT q\¢|üPdü,

ø£+sƒ¡eTTq ‘ê*u§≥Tº... ø±fi¯¢≈£î ø£&çj·÷\T, Áy˚fi¯fl≈£î yÓ+&çeTf…º˝Ÿ,

˙fi¯flu≤$ jÓTT<ä ›HÓ ’q ì\T#·T+&ÉTf…s¡T>∑<äμμì ù|s=ÿHêïs¡T.

133

@&Éeø°s¡Ôq ∫e] #·s¡D+˝À ªªs¡+>∑<ëdüTdüT‘·T&=+–, ùde\T

bıŒ+>∑T#·T CÒj·TTH√ j·Te÷à ` n+>∑qs√ |üs¡dü+>∑‘Ós¡T+>∑ø£

uÛÑ+>∑|ü&ç‹ #·+<äe÷àμμ j·Tì y˚&ÉT≈£îHêïs¡T. 13e ø°s¡Ôq ∫e]

bÕ<ä+˝À yêdæ>∑ ‘·˝≤]yê] e+X¯eT+<äTq s¡+>∑<ëdüTì e÷≥\T

yÓ÷ø£å|ü⁄ u≤≥\Tμμ nì 15e ø°s¡Ôq˝À ªªyêdæ>± H˚f…Æq ã+<äs¡T

ÁbÕ‘·sêeTqù|≥˝Àq, uÛ≤düTs¡+ãT>∑ yÓ\dæ s¡+>∑, <ëdüTHÓ’

H˚HÓ\¢yê]øÏ e+<äq+ u§q]+‘·Tμμqì ‘·q dü+>∑‹ #Ó|æŒHês¡T.

‘·øÏÿqeìïj·TT n#·\ y˚<ë+‘· ‘·‘·Ô«eTT\T— ∫e] 30e ø°s¡Ôq

>∑Ts¡Te⁄\ eT+>∑fi¯Vü‰s¡‹. $T>∑‘ê$ C≤„quÀ<Ûä\T e#·q s¡÷|ü+˝À

>∑Ts¡T•wü´ dü+yê<äs¡÷|ü+˝À ñqï$. n≥T ‘·s¡Tyê‘· C≤„qe÷s¡Z

|ü<ä´eTT\T 32, ø£+<ës¡∆<äs¡Te⁄\T 12 ñqï$.

dü<äTZs¡T ls¡+>±e<Ûä÷‘·\yê] ~e´J$‘·eTT C≤„quÀ<Ûä

|ü<ä´ø£è‹ s¡∫+∫q~ lC≤„qe÷+ã>±s¡T. ne<Ûä÷‘·\yê]

Á|æj·T•wüß´&ÉT d”‘êsêe÷e<Ûä÷‘·\yês¡T uÀ~Û+#·>± s¡∫+∫qB

ø£è‹. ls¡+>±e<Ûä÷‘· uÛÑø£ Ô»qe÷dü+ >∑T+≥÷s¡T ø±s¡´<ä]Ù

Ä‘·÷à] sêeTyÓ÷Vü≤qsêjYT>±s¡T Á|üø£Ï+∫qB ø£è‹. Ç+<äT˝À

‘=* 88 |ü<ë´\‘√ s¡+>±e<Ûä÷‘·\ e´øÏÔ‘·«+ eT* 137

|ü<ë´\˝À πøe\+ y˚<ë+‘· $wüj·TeTT\Tqï$. 84e |ü<ä´+˝À

s¡+>±e<Ûä÷‘·\ •wüß´sê\T eTÚHêq+<äyêDÏ, 85e |ü<ä´+˝À

lyê] •wüß´\T ø=+< äs ¡ T u Û Ñø £ Ô»qe÷»+>± @s ¡ Œ& çq

$wüj·÷\Tqï$. u…»yê&É e<ä› d”‘êq>∑s¡+˝À düe÷~Û #Ó+~q

eTÚHêq+<ä ne<Ûä÷‘·neTà 1874 ` 1989 (Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\T

#·‘·Ts¡ úuÛ≤>∑+) s¡+>±e<Ûä÷‘·\ •wüß´sê\T eTÚHêq+<äyêDÏ

_ÛqTï\T.


134


Ä<Ûës¡+:

1) ls¡+>±e<Ûä÷‘·\yê] C≤„quÀ<Ûëe[ @πsŒ&ÉT yê´kÕÁXeTeTT,

1971.

2) ls¡+>±e<Ûä÷‘·\yê] ~e´J$‘·eTT C≤„quÀ<Ûä, |ü<ä´ø£è‹,

lC≤„qe÷+ã 1909.

135

13. \<ä›–] ∫qsêeT<ëdüT

(1902 ` 1947)

ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ ø√&ÉTeT÷s¡T eT+&É\+ Vü≤+ÁBqB rsêq>∑\

\<ä›–] n‘·´+‘· ÁbÕNqdüú\+. ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ qT+&ç e∫Ã

nø£ÿ&É dæús¡|ü&çq sêeT<ëdüT (1833`1893) ne<Ûä÷‘· düe÷~Û

nø£ÿ&ÉTqï~. ne<Ûä÷‘·\ yê]ì <Ó’e+>± ø=*∫q uÛÑ≈£îÔ˝…+<ä]ø√

jÓ÷>∑X≈£îÔ\\e&çq$. nÏºyê]˝À ø£eTà] ∫qsêeT<ëdüT eTTKT´&ÉT.

m\¢j·T´XÊ+‘·eTà nH˚ uÛÑ≈£îÔ\≈£î ô|<äsêeT<ëdüT es¡+#˚‘· |ü⁄Ïºq

á ∫qsêeT<ëdüT ≈£L&É nH˚ø£eTVæ≤eT\T #·÷|æq ne<Ûä÷‘·.

Äj·Tq |ü]yês¡+yêπs ô|<äsêeT<ëdüT >∑T&ç |üPC≤s¡T\T. ∫q

sêeT<ëdüT es¡+#˚‘· |ü⁄Ïºqyês¡T ø£\÷¢s¡T ~>∑+ãsêe<Ûä÷‘·

sê$T¬s&ç¶ ‘ê‘· (1947`1993). ô|<ä sêeT<ëdüTqT uÛÑøÏÔ‘√ ø=*∫q

ô|<äe÷<äqï ∫qe÷<äqï nH˚ eTqTÁãVü≤à\T (ø£eTàs¡T\T)

136


>∑Ts¡T<e⁄\T es¡+ ø√s¡Tø=+&ç n+fÒ ‘·eT e+X+ yêπs |üs¡+|üs¡+>±

MTdüe÷~Û |üPC≤s¡T\T>± ñ+&Ée˝…q˙, ‘·eT düe÷<ÛäT\T ≈£L&É

nø£ÿ&˚ ñ+&Ée˝…q˙ ø√s¡T≈£îqïuÛÑ≈£îÔ\T. ô|<äsêeT<ëdüT yê]øÏ

Ä¬s+&ÉTesê\T Ç∫Ã yês¡T ø√s¡ì eTs=ø£ es¡+ Á|ükÕ~+∫Hês¡T.

ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· MT e+X¯+˝À Hê n+X¯‘√ eTs=ø£ |ü⁄Á‘·T&ÉT

ø£\T>∑T‘ê&ÉT— Ä‘·ìøÏ Hêù|πs ô|≥Tºø=+&ç nì B$+∫Hês¡T. yês¡T

B$+∫qfÒ¢ ∫qe÷<äqï ø=&ÉT≈£î m\¢j·T´ Äj·TquÛ≤s¡ XÊ+‘·eTà

ø£qï ◊<äT>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î˝À¢ n‹ ‘»dü«+‘·T&ÉT>± »ìà+∫q (1902)

eT÷&Ée •X¯óe⁄≈£î ∫q sêeT<ëdüì ù|s¡T ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.

∫qsêeT<ëdüT u≤\´+ \<ä›–]˝ÀH˚ >∑&É∫+~. Äj·Tq ‘·+Á&ç

ô|<äsêeT<ëdüT >∑T&ç|üPC≤] ø£qTø£ øöe÷s¡ÁbÕj·T+ qT+&ç

∫qsêeT<ëdüT ‘·+Á&ç‘√bÕ≥T >∑T&ç ÀH m≈£îÿeø±\+ >∑&çù|yê&ÉT.

‘·+Á&ç>±s¡T ã&ç˝À #˚]Œ+∫Hê dü]>± ã&çøÏ b˛ø£ \<ä›–]

ø=+&É˝À¢H√ mø£ÿ&√ ‹]–‹]– sêÁ‹ >∑T&çøÏ #˚πsyê&ÉT. Ä‘·ì

$+‘· Á|ües¡Ôq≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝À˝Àq u≤<Ûä|ü&çHê >∑Ts¡Te⁄\

es¡+#˚‘· |ü⁄Ïºqyê&ÉT ø£qTø£ @MT nq˝Òø£b˛j˚Tyês¡T— >∑Ts¡Te⁄\

ô|’H˚ uÛ≤s¡+ y˚ùdyês¡T. øöe÷s¡+ <ë≥>∑H˚ ∫qsêeT<ëdüT˝À

Ä<Ûë´‹àø£∫+‘·q uÛÑ$wü´C≤„q+ $ø£dæ+|ükÕ–q$. n&ÉT>∑≈£î+&ÜH˚

m<äTs¡T |ü&çqyê]øÏ, ‘·eT sTT+ÏøÏ e∫Ãqyê]øÏ MT≈£î Ç≤¢

»s¡T>∑T‘·T+~— MT Ç+À¢ Ç≤¢ W‘·T+~ nì #Óù|Œyê&ÉT. Ä

e÷≥\T ì»eTj˚T´$. j·TÚeq+ Á|üy˚•+#·>∑H˚ ∫qsêeT<ëdüT

\<ä›–] #·T≥TºÁ|üø£ÿ\ Á>±e÷\˙ï ‹]π>yê&ÉT. @|üP≥ mø£ÿ&ÉT+≤&√

me]ø° ‘Ó*j·T<äT. ø£kÕ] ‘·eT Á|ü‹Ô#˚qT˝À eT+#Óô|’ |ü&ÉTø=ì

Ä<ë]q b˛j˚Tyê]ì Á|ü‹Ô @s¡Tø£bı+&ç nì |æ*Ã #˚qT \÷°

ô|ÏºHê&ÉT.

137

ˇø=ÿø£ÿkÕ] ‘·eTÁ>±eT+ M<∏äT\yÓ+≥ @&ÉTdü÷Ô ‹]π>yê&ÉT.

»qT\T Ä‘·&ÉT |æ∫Ãyê&ÉHêïs¡T. ô|<äsêeT<ëdüT>∑T&ç˝À ˇø£

eT÷\q Hê˝ÒZdæ ~Hê\T ìÁ<ëVü‰sê\T e÷ì |üs¡<Ûë´q+˝À

ñ+&yê&ÉT— >∑T&çøÏ e#Ãyê]ô|’ sêfiófl $dæπsyê&ÉT. >∑T&ç &Ée≤ìøÏ

e∫ÃHêyÓTqT u≤>± ø=&ç‘˚ ÄyÓT Á>±eT+ ô|<ä› ¬s&ç¶>±]‘√ yÓTTs¡

ô|≥Tº≈£îqï~. ¬s&ç¶>±s¡T |æ∫ÃsêeT<ëdüTqT ø£Ïºydæ ø=≥ºuÀ‘·T+&É>±

ô|<ä›qï e÷<äqï e∫Ã ‘êH˚ u≤>± ø=ÏºHê&ÉT. sêeT<ëkÕ Hê&É+‘ê

ã+~>±H˚ ñ+&ç eTs¡THê&ÉT Á>±eT+ e<ä* bÕ]b˛sTTHê&ÉT.

ø£s¡÷ï\T, q+~ø=≥T≈£Ls¡T, Ä‘·à≈£Ls¡T yÓTT<ä˝…’q#√≥¢ meπs$T

ô|ÏºHê ‹+≥÷ #ê$&û˝À¢ |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT. n‘·&ÉT Ç\T¢ $&ç∫

b˛sTTq ¬s+&ÉTHÓ\\≈£î XÊ+‘·eTà Áã‹e÷\>± Áã‹e÷\>±

e÷<äqï ‘·eTTàì yÓ<äT≈£î‘·÷ Á>±e÷\T ‹]–‹]– q+~

ø=≥T≈£Ls¡Te<ä› >±πsZj·T|ü⁄s¡+˝À |ü≥Tºø=ì \<ä›–]øÏ rdüTø£

b˛sTTHê&ÉT. ø±ì ∫qsêeT<ëdüT \<ä›–]˝À ñ+&Éø£ Á>±e÷\T

#·TÏº ‘·q eTVæ≤eT\T Á|ü<ä]Ù+∫Hê&ÉT. ‘·eT ô|<ä›ø£ÿ ô|<ä› yÓ+ø£eTà

ì∫Ãq eT\¢>∑T]ÔøÏ ‘·s¡#·T>± b˛j˚Tyê&ÉT. nø£ÿ&É ø£Ïø£ sêeTqï≈£î

dü+‘êq+ Á|ükÕ~+∫Hê&ÉT.

ˇø£Hê&ÉT sêeT<ëdüT ÇÏ¬ø\bÕ&ÉT≈£î e∫Ãq$wüj·T+ ‘Ó*dæ

düMT|üÁ>±eT+ e÷qebÕ&ÉT Á>±eTdüTú\T ã+&ç ø£Ïº+#·Tø£b˛sTT

Äj·TqqT ‘·eTÁ>±e÷ìøÏ dü>ös¡e+>± rdüT≈£e∫ÃHês¡T. n|üŒÏ

qT+&ç sêeT<ëdüT dü+#·]+#˚ Á>±e÷˝À¢ e÷qebÕ&ÉT m≈£îÿe

ÁbÕ<Ûëq´+ dü+‘·]+#·T≈£îqï~. e÷qebÕ&ÉT˝À n+‘·≈£î |üPs¡«+

ˇø£ >∑Ts¡Te⁄\eTà >=|üŒ eTVü‰‘·Tàsê\T+&˚~. ÄyÓTe<ä› eT+Á‘·

BøÏå‘·T˝…’q yê]˝À n|üŒ\¬s&ç¶— ;ÛeT*+>∑+ yÓ+ø£≥sêeTj·T´

\<ä›–] ∫qsêeT<ëdüT

138


nH˚ ø£eTà] k˛<äs¡T\T eTTKT´\T. >∑Ts¡Te⁄\eTà ‘·eT •wüß´\‘√

ˇø£Hê&ÉT Hê‘·s¡Tyê‘· Çø£ÿ&çøÏ eTs=ø£ eTVü‰‘·Tà&ÉT ekÕÔ&ÉT. Ä‘·DÏí

ùd$+#·+&Éì #Ó|æŒq~. eTq sêeT<ëdüT>±s¡ø£ÿ&çøÏ #˚s¡ø£eTT+<˚

ÄyÓT <˚Vü≤+ #ê*+∫q~. >∑Ts¡Te⁄\eTà düe÷~Û e÷qebÕ&ÉT

Á>±eT+ ãj·T≥ ¬s’˝Ò«ùdºwüHé düMTbÕq ñqï~.

sêeT<ëdüT eTTK+ ‘·\yÓ+Á≥Tø£\T ì>∑ì>∑˝≤&ÉT‘·T+&˚$.

Äj·Tq n+‘· bı&ÉT>∑] ø±<äT, bıÏºyê&ÉT ø±<äT, Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq

<˚Vü≤j·Twæºô|’ ì\Te⁄≥+^ <Ûä]+#˚yê&ÉT. e÷qebÕ&ÉT≈£î e∫Ãq

‘·s¡Tyê‘· ñ˝…¢+<äø=+&É yêdæ Vü≤]»qT&ÉT ãT&É¶qï, ø£\÷¢s¡T

sê$T¬s&ç¶, nqT>=+&É Vü≤]<ëdüT Äj·Tq≈£î eTTK´ •wüß´˝…’Hês¡T.

>∑Ts¡T|ü⁄Á‘·T&Ó’q ;ÛeT*+>∑+≈£î sêeT<ëdüTô|’ uÛÑøÏÔ ≈£î~]q+<äTe\q

Äj·TqsTT\T¢ sêeT<ëdüT≈£î uÛÀ»qπø+Á<ä+, ø±s¡´Áø£e÷\πø+Á<ä+

◊q~. e÷qebÕ&ÉT˝Àì $X¯«ø£s¡à≈£î\E\+<äs¡÷ Äj·Tq

•wüß´˝… ’Hês¡T. sêeT<ëdüT ìs¡+‘·s¡+ sêeTHêeT+ #˚dü÷Ô

uÛÑ≈£îÔ\#˚‘· •wüß´\#˚‘· uÛÑ»q\T #˚sTT+#˚yês¡T. ◊‘˚ yê] Ç+&É¢

eT<Ûä´q ñqï eTTdæ¢+\≈£î áuÛÑ»q\T, uÛÑ»q#˚dü÷Ô πs>∑≥+

øÏ≥º˝Ò<äT. ;ÛeT*+>∑+ |æq‘·+Á&ç bÕ|üj·T´. sêeT<ëdüT ;ÛeT

*+>∑+ Ç+ÏqT+&ç bÕ|üj·T´ Ç+ÏøÏ b˛‘·÷ sêeTuÛÑ»q #˚düTÔ+fÒ

á¬s+&ç+&É¢ eT<Ûä´q>∑\ ‘·Ts¡ø£\ Ç+&É¢˝Àìyês¡T ø√|æ+#˚yês¡T.

ˇø£Hê&ÉT n©Hêj·Tø˘ sêeT<ëdüTqT >∑~›+∫ u…<ä]ùdÔ HêÏqT+&ç

Äj·Tq ªªÄjÓTs¡ n©kÕôV≤uŸ ` ‘Ó&ÉT¶ø£f…º cÕ© kÕôV≤uŸμμ nì

bÕ&ÉT‘·÷ b˛j˚Tyê&ÉT. eT÷&ÉT~Hê\ ‘·s¡Tyê‘· ÄkÕôV≤ãT≈£î

sêeT<ëdüT ø£\˝À ø£qã&çHê&É≥. @$T »]–+<√ ‘Ó*j·T<äT

>±ì ÄkÕôV≤ãT eTs¡THê&ÉT<äj·T+ f…+ø±j·T, X¯s¡ÿs¡ rdüTø=ì

139

uÛ≤sê´düy˚T‘·+>± b˛sTT uÛÑ»q#˚düTÔqï sêeT<ëdüTø£]Œ+∫ <ä+&É+

ô|Ïº b˛sTTHê&ÉT. n$ s¡C≤ø±s¡¢ <äTsê>∑‘ê\T $T‹MTs¡T‘·Tqï

~Hê\T. nø£ÿ&ç s¡C≤ø±s¡¢ ô|<ä› ø£‘ê˝ŸkÕôV≤ãT ô|<ä›uÛÑeq+

ø£Ïº+#·T≈£î+≥THêï&ÉT. sêeT<ëdüT ˇø£Hê&ÉT q+_ ‹s¡TeT\eTà

sTT+ÏøÏb˛‘·÷ #Ó+‘·H˚ ìsêàD+˝À ñqï Ä uÛÑeq+ #·÷∫Hê&ÉT.

‹s¡TeT\eTàsTT+ÏøÏ b˛sTTq‘·s¡Tyê‘· ÄyÓT‘√ sêeT<ëdüT

ªªásTT\T¢ ì\Te<äe÷à m+<äT≈£î Ç+‘·ô|<ä›>± ø£&ÉT‘·THêï&ÉTμμ

nHêïs¡T. ‹s¡TeT\eTà uÛÑj·T+uÛÑj·T+>± Äe÷≥ nqø£+&ç yêìøÏ

‘Ó*ùdÔ eTq\+<ä]˙ #·+|ü⁄‘ê&Éqï~. H˚qT ì»y˚T #Ó|ü ‘·THêï

qe÷à nì sêeT<ëdüT>±s¡Hêïs¡T. yêsê e÷≥\qï |ü~ùV≤qT

~Hê\πø ôV’≤<äsêu≤<äTô|’ b˛©düT#·s¡´ »]–+~. s¡C≤ø±¬s¢+<äs√

$T*≥Ø HÓ~]+∫ ã*jÓÆTb˛sTTHês¡T. Væ≤+<äTe⁄˝≤ ø£‘ê˝Ÿ

kÕôV≤ãT Ç\T¢ ≈£L\>=ÏºHês¡T. ÄsTT+Ï <ä÷˝≤\T <ä+‘Ó\‘√

e÷qebÕ&ÉT ]yêøÏ* ø£ÏºHês¡T.

;ÛeT*+>∑+ ô|<ä‘·+Á&ç yÓ+ø£≥sêeTj·T´ Ç+ÏeTT+<äTqï

¬s+&ÉTô|<ä› ns¡T>∑T\ô|’ n|ü &É|ü⁄&ÉT sêeT<ëdüT>±s¡T ≈£Ls¡TÃ+&˚

yês¡T. ˇø£ ns¡T>∑Tô|’ >∑#·TÃ #˚dæq ô|<ä› ˙Ï≈£î+&çø£ ñ+&˚~.

ˇø£Hê&ÉT yÓ+ø£≥sêeTj·T´ ∫qïø=&ÉT≈£î bÕsê&ÉT≈£î+≥÷ eùdÔ

sêeT<ëdüT yêDÏí rdüTø=ì Ä»\≈£î+&çø£˝À y˚dæHês¡T. yê&ÉT

ø±fi¯ófl #˚‘·T\T ø=≥Tºø=ì n&ÉT>∑T |üfÒºes¡≈£î #·÷∫qyê]≤¢

m+<äT≈£î #˚dæÔ] kÕ«MT n+fÒ yÓ+≥H˚ ãj·TÏøÏ rdæ ˙fi¯ófl

‘·T&ç∫Hês¡T. yê&ÉT πø]+‘·\T ø=&ÉT‘·÷ b˛sTTHê&ÉT. sêeT<ëdüT

>±sêu≤\Tì Ç≤¢ eT÷&ÉTkÕs¡T¢ y˚j·T≥+, yê&ÉT ñøÏÿ]_øÏÿ¬s’

n&ÉT>∑+≥≥+ ãj·TÏøÏ rdæ ‘·T&Ée≥+ »]–+~. Hê\T>∑ekÕ]øÏ


140


Äu≤\T&ÉT Ï˝À eTTq>∑ø£ s¡ã“s¡Tã+‹ e˝… ô|’q ‘˚*j·÷&ÉT‘·÷

πø]+‘·\T ø=ÏºHê&ÉT. ÇfÒ¢ eTs=ø£ ∫qï|æ\¢yêDÏí mi¿f…+&É˝À

eT\eT\e÷&˚ ã+&Éô|’ n≥TÇ≥T q&ç|æ+∫q n<äT“¤‘ê\T

e÷qebÕ&ÉTyêdüT\T Ç|üŒÏø° #Ó|ü ‘·T+≤s¡T.

sêeT<ëdüT>±s¡T e÷qebÕ&ÉT˝À ñ+≥÷ n|ü⁄&É|ü⁄&ÉT \<ä›–]øÏ

b˛sTT edüTÔ+&˚yês¡T. ˇø£kÕ] Äj·Tq yÓ+≥ ;ÛeT*+>∑+,

bÕ|üj·T´ Á|üuÛÑè‘·T\T dü≈£î≥T+ã dü|ü]yês¡+>± ã+&ÉT¢ø£≥Tºø=ì

ñ˝≤Ã\MT<äT>± b˛‘·T+&É>± nø£ÿ&ç <=s¡ yêkÕ¬s&ç¶ Äj·TquÛ≤s¡´

(sêeT<ëdüT>±] es¡+#˚‘· |ü⁄ÏºHêyÓT) Ä ã+&É¢qT Ä|æ ‘·eT

sTT+À¢ ¬s+&ÉTeT÷&ÉT ~Hê\T+#·Tø=ì n‹~∏ eTsê´<ä\T

dü‘êÿsê\T #˚dæHês¡T. n|üŒÏøÏ ;ÛeT*+>∑+ ø=&ÉT≈£î sêeTÁãVü≤à+

Äs¡THÓ\\yê&ÉT. ˇø£ kÕj·T+ø±\+ Ä u≤\Tì yêøÏ* e<ä›

eT+#·+ ô|’q |ü&ÉTø√u…Ïº‘˚ >√<Ûä÷[y˚fi¯ ‹]–e∫Ãq Hê\T>∑T

Äe⁄\T yêøÏ*øÏ n&É¶+>± ñqï eT+#·+ô|’qT+&ç <ä÷øÏ ˝À|ü*øÏ

b˛sTTq$. Ä <äèX¯´+ #·÷∫q yês¡+<äs¡÷ Ç~ sêeT<ëdüT>±s¡T

Á|ü<ä]Ù+∫q n<äT“¤‘·©\>± >∑T]Ô+∫Hês¡T. ÄHêÏ u≤\T&ÉT

sêeTÁãVü≤à+ áHê&ÉT $ÁXÊ+‘√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT ∫qsêeT<ëdüT>±]

#·]Á‘· s¡#·sTT‘·.

sêeT<ëdüT>± ¬sø£ÿ&ÉT+fÒ nø£ÿ&É Ä~Ûyê´~Û|”&ç‘·T\T eT÷–

ñ+&˚yês¡T. yês¡T ‘·eT u≤<Ûä\T #Ó|ü ≈£î+≥T+fÒ sêeT<ëdüT>±s¡T

yê]øÏ |ü]cÕÿs¡eTT\T #Ó|ü ‘·T+&˚yês¡T. ø=+<ä]ì ‹fÒºyês¡T,

ø=+<ä]ì ø=fÒºyês¡T. n≤¢ ‹≥T¢ ‹qïyês¡T <Óã“\T ‹qïyês¡T

‘·eT >∑+&Ü\T >∑&ç∫q≥T¢>± ‘·\#˚yês¡T. sêeT<ëdüT>±]øÏ

141

|ü≥ºsêì ø√|ü+ eùdÔ Äj·Tq yÓT&Éqs¡+ ˇø£Ï u≤>± ñuÒ“~.

n~ >∑eTì+∫ #·T≥Tºqïyês¡T <ä÷s¡+ b˛j˚Tyês¡T. nÏº

düeTj·T+˝À Äj·Tq #˚‹øÏ @~ ∫øÏÿ‘˚ <ëìï yê]ô|’øÏ $düπsyês¡T.

Ò<ë ÄedüTÔe⁄qT H\≈£î ø=fÒºyês¡T. ø£kÕ] sêeT<ëdüT>±s¡T ø√|ü+>±

ñqï~ >∑eTì+∫ yÓ+ø£≥sêeTj·T´ Ä‘·ì |ü]yês¡+ <ä÷s¡+

b˛sTTHês¡T. kÕ«$T ∫qï |æ\¢\πø$T Vü‰ì #˚j·Ts¡T>∑<ë nì

sêeTÁãVü≤à+qT nø£ÿ&˚ $&ç∫b˛sTTHês¡T. sêeT<ëdüT>±s¡T

ø√b˛<˚«>∑+‘√ #˚‹øÏ ∫øÏÿq |”≥ Ä u≤\Tìô|’øÏ $dü]Hês¡T.

sêeTÁãVü≤à+ eTT≈£îÿ |ü–* HÓ‘·TÔs√&çq~. u≤\T&ÉT ø±ùd|ü⁄

Äu≤<Ûä‘√ @&çÃHê Ä‘·ì eTs¡D>∑+&É+ >∑&É∫+<äqT≈£îHêïs¡+<äs¡T.

sêeT<ëdüT>±s¡T me] sTT+Ï eTT+<Ó|ü⁄&Ó ’Hê ≈£Ls¡TÃ+&ç

@&çÃHês¡+fÒ yê] sTT+À¢ ˇø£ |”qT>∑T yÓ[flqfÒ¢ ˝…ø£ÿ.

sêeT<ëdüT>±s¡T e÷qebÕ&ÉT˝À C≤‹uÛÒ<ä+ Ò≈£î+&Ü n+<ä]˙

ˇø£#√≥ ≈£Ls¡TÃ+&ÉCÒdæ sêeTuÛÑ»q #˚sTT+#˚yês¡T. n|ü &É|ü &ÉT

sêeT<ëdüT>±s¡T ªªsêeT<ëdüT edüTÔHêï&ÉT sêeT ãC≤s¡T˝Àq, <˚e⁄

&=düTÔHêï&ÉT sêeT ãC≤s¡T˝Àq, XÊ+‘·e÷+ã edüTÔ+~ sêeT

ãC≤s¡T˝Àq, Ms¡ÁãVü≤à+ edüTÔHêï&ÉT sêeT ãC≤s¡T˝Àq, dæ<ä›j·T´

edüTÔHêï&ÉT sêeT ãC≤s¡T˝Àqμμ n+≥÷ bÕ&˚yês¡T. n|ü &É|ü &ÉT

uÛÑ»q #˚düTÔqïyê] q&ÉTeT ≈£Ls¡TÃ+&ç @yÓTÆHê $wüj·÷\T

#Óù|Œyês¡T. uÛÑ»q eT+∫ |ü⁄ n+<äT≈£îqï düeTj·÷q ˝Ò∫

Äy˚X¯+‘√ ∫+<äT\T y˚ùdyês¡T. Ç≥Te+Ï düeTj·÷˝À¢H˚ Ä>∑‘ê

Hê>∑‘ê\T #Óù|Œyês¡T. yÓ+ø£≥sêeTj·T´ ˇø£Hê&ÉT sêeT<ëdüT

>±]‘√ ªªHêj·THê MTs¡THêïs¡T ø£qTø£ eTeTTà\+<ä]˙ @ø£ |ü+øÏÔq

MT düìï~Û˝À ≈£Ls¡TÃ+&Éu…≥Tº≈£îHêïs¡T. MT‘·s¡Tyê‘· e÷>∑‘˚$TÏ


142


n+fÒ n|òüTÀs¡kÕ«$T ñHêï&ÉHêïs¡T. eTs=ø£kÕ] yÓ+ø£≥ sêeTj·T´

ªªkÕ«MT! ]˝À ø=+<äs¡T MTs¡T ø£qTø£≥Tº$<ä´\T >±s¡&û\T

#˚düTÔHêïs¡T n+≥THêïs¡T. MTπs<Ó’Hê ˇø£ eTVæ≤eT #·÷|ü+&ç.

MT]ø£ÿ&É ñ+&É>± yêøÏ* y˚kÕÔeTT. e÷ ∫Hêïj·Tq ;ÛeT*+>∑+

>±]+À¢ ø£qã&É+&çμμ n+fÒ sêeT<ëdüT>±s¡T @MT nq˝Ò<äT.

ÄsêÁ‹ sêeT<ëdüT>±s¡T yÓ+ø£≥sêeTj·T´≈£î ‘ê&ç#Ó≥Tº Á|üe÷D+˝À

<äs¡Ùq $T∫ÃHês¡T. n+‘·Ï‘√ yÓ+ø£≥sêeTj·T´ H√s¡T eT÷‘·

|ü&çq~. eTπsMT n&ÉT>∑˝Ò<äT. |üs¡eTuÛÑ≈£îÔ&Ó’q >∑+>∑T ø£ècÕí¬s&ç¶øÏ

≈£L&É ÇÏº <äèX¯´y˚T ø£q|ü&çq~. e÷qebÕ&ÉT Á>±e÷ìøÏ

ô|<ä›>∑+>∑T ø£ècÕí¬s&ç¶ ‘·eTsTT+À¢ uÛÑ»q @sêŒ≥T #˚dæHê&ÉT.

n+<äT˝À Vü≤qTeT+‘·¬s&ç¶ n|üŒ\¬s&ç¶ ø=+<äs¡T Vü≤]»qT\T q+_

‹s¡TeT\eTà uÀj·Tyês¡THêïs¡T. uÛ Ñ»q |ü+<äTø=q>∑H˚

sêeT<ëdüT >±s¡T ˝Ò∫ Äy˚X¯+‘√ ªª@~sê >∑+Á&É>=&É¶*μμ n+≥÷

Á>∑T&ÉT¢]$THê&ÉT. me]ø° ns¡ú+ ø±˝Ò<äT. Vü≤+ÁBrsêq ˇø£

ÁbÕNq•e*+>∑+ ãj·TÏ |ü&çq|ü &ÉT |ü⁄wüŒ–] |”sƒê~Û |ü‘·T\T

e∫Ã n~ |üs¡X¯ósêeT Á|ü‹wü˜ n˙, |üs¡X¯ósêeTT&ÉT dü+#·]+∫q

Á|ü<˚X¯eT˙ nHêïs¡T. n+<äTπø ø±uÀ\T sêeT<ëdüT>±s¡|ü &ÉT

|üs¡X¯ósêe÷y˚X¯+ bı+~Hês¡T. Ç|üŒÏø° Ä ÁbÕ+‘·+˝À >∑+Á&É

>=&É¶+&É¢ y˚≥˝…≈£îÿe. Ä uÛÑ»q˝À bÕ˝§Zqï eTs=ø£¬s&ç¶ ‘·qqT

¬s+&ÉT ~Hê\ÁøÏ+<ä >∑+Á&É>=&É¶+&É¢‘√ y˚≤&Ée∫Ãq m<äTÏ

>∑T+|ü⁄yês¡T ‘êqT sêeT<ëdükÕ«$Tì _>∑Zs¡>± |æ*∫q+‘·H˚ bÕ]

b˛sTTHês¡Hêï&ÉT.

Ç|ü &ÉT e÷qebÕ&ÉT˝À ñ+≥Tqï yÓTTVü≤ØsY sê+¬s&ç ¶

u≤\´+˝À eq|ü]Ô˝À #·~y˚yê&ÉT. Äj·Tq ‘·*<ä+Á&ÉT\T

143

|ü]yês¡eT+‘ê sêeT<ëdüT>±] uÛÑ≈£îÔ˝Ò. |ü+&ÉT>∑T Hê\TZ~Hê\

ôd\e⁄\≈£î sê+¬s&ç¶ e÷qebÕ&ÉT≈£î e∫ÃHê&ÉT. ‹]–b˛j˚THê&ÉT

‘·*¢ <ä+Á&ÉT\‘√bÕ≥T sêeT<ëdüT>±] <äs¡ÙHêìøÏ e∫Ã ôd\e⁄

rdüT≈£îHêï&ÉT. ø±ì sêeT<ëdüT >±sê u≤\Tì eq|ü]ÔøÏ eT÷&ÉT

~Hê\<ëø£ |ü+|üe<ä›ì ‘·*¢<ä+Á&ÉT\qT Ä<˚•+#·≥+#˚‘· n‘·&ÉT

e÷qebÕ&ÉT˝ÀH˚ ì*∫b˛sTTHê&ÉT. n~ esê¸ø±\+ ≈£î+uÛÑeèwæº

≈£î]dæ kÕj·T+ø±\+ ñ≈£îÿôdÏ º yê>∑Tô|’>∑\ ¬s’\Te+‘Óq

≈£L*b˛sTT Ä kÕj·T+ø±\+ b˛j˚T ¬s’\T ô|f…º\˙ï |ü&çb˛sTT

#ê˝≤ eT+~ #·ìb˛sTTHês¡T. sê+¬s&ç¶ì eq|ü]ÔøÏ kÕ«$T m+<äT≈£î

b˛e<ä›Hêïs√ n|ü &ÉT ‘Ó*dæ+~. ÇÏº uÛÑ$wü´C≤„q+ ‘Ó*dæ uÛÑ≈£îÔ\

Hê<äT≈£îH˚ yêπs uÛÑ>∑e‘·‡«s¡÷|ü⁄˝…’q eTVü‰‘·Tà\T, ne<Ûä÷‘·\T.

eTs=ø£ yêqø±\+ sêeT<ëdüT>±s¡T e÷qebÕ&ÉT˝À uÛÑ≈£îÔ\T

|ü]y˚wæº+∫ j·TTqï|ü &ÉT njÓ÷´ eTTì–bÕjÓT, eTTì–bÕjÓT,

#·∫Ã], #·∫Ã] nì ns¡∫Hês¡T. n|ü &É~ me]ø° ns¡ú+ ø±˝Ò<äT.

eTs¡THê&ÉT<äj·T+ yêsêÔ|üÁ‹ø£˝À¢ ªª‘·T+>∑uÛÑÁ<ä˝À |ü+#·*+>±\

<ä>∑Zs¡ |ü⁄ÏºeTTqø£μμ nH˚ |ü‘êø£ o]¸ø£‘√ #ê˝≤eT+~ <äTs¡às¡D+

bÕ˝…’q≥T¢ e∫Ã+~.

sêeT<ëdüT>±s¡T e÷qebÕ&ÉT˝À ñ+≥÷ n|ü &É|ü &ÉT

j·T<∏˚#·Ã>± #·T≥Tº|ü≥Tº Á>±e÷\T ‹]π>yês¡T. yês¡T mø£ÿ&çøÏ

b˛sTTHê e÷~>∑ãT&É¶qï ‘·q uÛÑTC≤\ô|’ kÕ«$Tì ne©\>±

m+‘·<ä÷s¡yÓT ÆHê yÓ÷düTø£b˛j˚Tyê&ÉT. ãT&É ¶qïô|’ ás¡¸´

ô|+#·T≈£îqïyê]˝À neTs¡yêsTT Hêj·Tø˘ >√bÕ˝Ÿ ø£&ÉT. kÕ«$T~

ãø£ÿ|ü\T#·ì <˚Vü≤+, ãs¡Ty˚MT ñ+&É<äT. m+‘·<ä÷s¡yÓTÆHê yÓ÷j·T

e#·TÃqH˚ nVü≤+ø±s¡+ n‘·ì˝À Á|üã*+~. n‘·ì >∑sê«Vü≤+ø±


144


s¡eTT\T >∑T]Ô+∫q kÕ«$T ˇø£Hê&ÉT Hêj·Tø˘ >√bÕ˝Ÿ‘√ qqTï

MTÁ>±eT+ neTs¡yêsTTøÏ rdüT≈£îb˛‘êyê n+fÒ n‘·&ÉT #ê˝≤

dü+‘√wæ+∫ kÕ«$Tì ‘·q uÛÑTC≤\ô|’ møÏÿ+#·Tø=ì ãj·T\T

<˚]Hê&ÉT. neTs¡yêsTTøÏ e÷qebÕ&ÉT≈£î eT<Ûä´q ø£ yê>∑Tqï~.

Äyê>∑Tes¡≈£î b˛j˚Tes¡≈£î kÕ«$T ø=+&É+‘· ãs¡TyÓ’Hê&ÉT. Hêj·Tø˘

>√bÕ˝Ÿ kÕ«$Tì yê>∑Te<ä› ~+∫ Çø£ H˚qT yÓ÷j·T˝ÒqT kÕ«MT

nì Áã‹e÷*Hê&ÉT. Ä‘·ì nVü≤+ø±s¡+ nD–b˛sTT+~. n|ü &ÉT

sêeT<ëdüT>±s¡T Çø£ H˚qT ãs¡Te⁄ø±qT˝Ò nì Ä‘·ì uÛÑT»

yÓTøÏÿHês¡T. u…+&ÉTe˝… ‘˚*¬ø’q kÕ«$Tì Hêj·Tø£ >√bÕ˝Ÿ ‘·q

]øÏ yÓ÷düTø£b˛sTTHê&ÉT. ÇfÒ¢ e÷qebÕ&ÉT ∫qdüTu≤“¬s&ç¶øÏ

ãT&É¶qïô|’>∑\ ás¡¸´qT >∑T]Ô+∫ Ä‘·ìøÏ kÕ«$T ÇÏº nqTuÛÑey˚T

ø£*–+∫Hês¡T. >∑sê«Vü≤+ø±s¡eTT ásê¸´<˚«cÕ\T kÕ«$TyêØ

$<Ûä+>± ‘=\–+∫ ‘·q uÛÑ≈£îÔ\qT eT+∫ e÷qe⁄\T>± ~<˚›yês¡T.

ñ˝…¢+<äø=+&É e÷~>∑ düT+ø£qï>∑÷&É ãT&É¶qïe+Ï >=|üŒ uÛÑ≈£îÔ&ÉT.

sêeT<ëdükÕ«$Tì 12 @+&ÉT¢ ‘·q uÛÑTC≤\ô|’ yÓ÷dæq <ÛäqT´&ÉT.

bÕD´+ eT+&É\+ mi¿bÕ&ÉT Á>±eTyêdüT\≈£î ádüT+ø£qï

ne<Ûä÷‘· sêeT<ëdüT eTVæ≤eT\T #Óù|Œyê&ÉT. nø£ÿ&ç yês¡+‘ê

kÕ«$TuÛ Ñ≈£î Ô˝… ’ Ç|üŒÏø° \<ä›–]øÏ b˛sTT kÕ«$T düe÷~Ûì

ùd$düTÔ+≤s¡T.

sêeT<ëdüT>±s¡T düT<ä÷s¡uÛÑ$wü ‘·TÔ À »]π>$ ≈£L&É #Óù|Œyês¡T.

e÷qebÕ&ÉT ¬s’˝Ò«ùdºwüHé. ùdºwüHé≈£î düMTbÕq>∑\ >∑Ts¡Te⁄\eTà

düe÷~Û, Á|üø£ÿq ‘·T\X¯eTà>±] Ä¬sø£sê\ #˚qT, Á|üø£ÿH˚ eTs=ø£

ô|<ä›#˚qT\T+&˚$. kÕ«$T mø£ÿ&ç¬ø’Hê ¬s’\TÁ|üj·÷D+ #˚j·T<ä\#·T

≈£î+fÒ ¬s’\T sêø£b˛ø£\T Ä\dü´yÓTÆq|ü⁄&ÉT kÕ«$T Ä ÁbÕ+‘ê\T

145

‹s¡T>∑T‘·÷ nuÀ“ @$T ã+>±¢\T @$T ã+>±¢\T m+‘·»q+

m+‘·»q+ nH˚yês¡T. n|ü &Ü e÷≥\T me]ø° ns¡ú+ ø±˝Ò<äT.

kÕ«$T düe÷~Û>∑‘·T …’q 20 @+&É¢≈£î Ä ÁbÕ+‘·eT+‘ê ô|<ä› ø±\˙,

dæyÓT+≥T uÛÑeHê\T, ÄdüT|üÁ‹, dæìe÷~∏j˚T≥sY @s¡Œ&çq$.

ne<Ûä÷‘·\ yê]øÏ #ê˝≤ eTTqTeTT+<äT »s¡>∑uÀj˚T $wüj·T

|ü]C≤„q+ ø£s¡‘·\>∑‘·eTqïe÷≥. sêeT<ëdüT>±] Á|ü‘˚´ø£‘· uÛÑ≈£îÔ\

ø£\˝À¢ Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ yê]yê] ø√]ø£\T rs¡Ã≥+. e÷qebÕ&ÉT

e÷s¡TeTTq>±\ >=\¢sêeTT\T, nqT|üPs¡T düTu≤“sêj·TT&ÉT

e+Ïyê]øÏ dü«|üï+˝ÀH˚ Á|ü‘·´ø£ åyÓTÆ kÕ«$Tyês¡T dü+‘êq+

Á|ükÕ~+∫Hês¡T. Ä+Á<Ûäsêh+ eT+Á‹es¡Z+˝À ñqï ñ˝…¢+<äø=+&É

u≤cÕ$Tj·÷ kÕ«$T es¡Á|ükÕ<äy˚T. eT+Á‹es¡ Z+˝À ñqï

_.$.yÓ÷Vü≤Hé ¬s&ç¶>±] ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î dü«|üï+˝À u≤˝…+‘·

s¡÷|ü+˝À ø£qã&ç e÷$T&ç |ü+&ç∫ÃHês¡≥. kÕ«$T n&ÉT>∑≈£î+&ÜH˚

ø=+<ä]øÏ yê#ê, eT]ø=+<ä]øÏ ø£s¡àD≤ yê] uÛÑ$wü´‘·TÔqT

dü÷∫+#˚yês¡T. m\›+&É ø=≤º\ Vü≤qTeT+‘·T $<ë´]ú<äX¯˝À

kÕ«$Tì <ä]Ù+#·uÀsTTq|ü⁄&ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´]úì u…‘·Ô+‘√

u…<ä]+∫q $<Ûä+>± u…<ä]+∫Hês¡≥. ‘·‘·Œ¤*‘·+>± Vü≤qTeT+‘·T

#·<äTe⁄ |üP]Ô#˚dæ ñbÕ<Ûë´j·TT&Ó’Hê&ÉT. yÓ+ø£≥sêeTj·T´ uÛ≤s¡´

dü+‘êq+ ø√dü+ |ü<˚ |ü<˚ ÁbÕ]údüTÔ+fÒ m+<äTø° Äsê≥+, ˙≈£î

≈£L‘·Ts¡T ø=&ÉT≈£î |ü⁄&ÉT‘ês¡T>±ì @ø±≈£î˝…’b˛‘ês¡Hêïs¡≥. kÕ«$T

nqïfÒ¢ áHê&ÜyÓT ~≈£îÿ˝Òì<Ó’b˛sTTq~. uÒ‘·+#Ós¡¢ •yê¬s&ç¶

kÕ«$Tì ‘·q Á>±e÷ìøÏ rdüTø£b˛sTT eTsê´<ä\T #˚dæ ‘·q

uÛÑ÷$T#·÷dæ ã+&É\>∑ì |ü&ÉT‘·T+<ë nì n&ç–‘˚ kÕ«$T ‘·|üŒø£

|ü&ÉT‘·T+~. uÒ‘·+#Ós¡¢ yêdüT\+<ä]ø° ã+&É\>∑qT˝Ò nqï+


146


ô|&ÉT‘êsTT nHêïs¡T. áHê&É<˚ »s¡T>∑T‘·Tqï~. e÷qebÕ&ÉT

Á|üø£ÿÁ>±eT+ j·T+»s¡¢. <ëìH˚ Hêsêj·TD |ü⁄s¡eT+≤s¡T. Ä

Á>±eT+ Hêsêj·TD u≤\T&ÉT>± kÕ«$Tì <ä]Ù+#·e#˚Ãyê&ÉT.

sêeT<ëdükÕ«$T Ä‘·DÏí ‘·q<ä>∑Zs¡ ≈£Ls¡TÃ+&Éu…≥Tºø=ì u≤\jÓ÷^

nHyês¡≥. yê] e÷≥\T ì»yÓTÆq$. Ç|ü &Ü u≤\T&ÉT Hêsêj·TD

nH˚ jÓ÷–|ü⁄+>∑e⁄&ÉT ÄVü‰s¡+ rdüTø√&ÉT bÕ\T|ü+&ÉT¢ e÷Á‘·y˚T

ÄVü‰s¡+. ÄÁ>±eTyêdüT ˝≤j·Tq≈£î ˇø£ ÄÁX¯eT+ n+<äT˝À ˇø£

>∑T&ç ø£Ïº+∫Hês¡T.

ne<Ûä÷‘·\ Á|ües¡Ôq #ê˝≤ $+‘·>± $&É÷¶s¡+>± ñ+≥T+~.

sêeT<ëdüT ne<Ûä÷‘· ø£\T¢ kÕsêsTTe+Ï eT‘·TÔ|ü<ësêú\T ≈£L&Ü

ùd$+#˚yês¡T. ˇø£kÕ] sêeT<ëdüT>±s¡T ø£\T¢ô|+≥≈£î b˛sTT

ø£\¢&É–‘ j·T»e÷ì >ö&ÉT $düT≈£îÿHêï&ÉT, <äTs¡TdüT>± e÷≤¢&çHê&ÉT.

kÕ«$T n*–b˛‘·÷ ‹‹Ô |ü>∑T\T‘·T+<äHêïs¡T. nqïfÒ¢ eTs¡THê&ÉT

ã+&çô|’ ø£\T¢‹‹Ô ‘Ó∫Ã >√˝…+˝À ì+|ü⁄‘·T+&É>± Ä‹‹Ô |ü–*

ø£\¢+‘ê H\bÕ …’q~. HêÏqT+&ç >ö&ÉT kÕ«$TjÓT&É uÛÑj·TuÛÑ≈£îÔ\‘√

yÓT\T>∑T‘·T+&˚yê&ÉT. kÕ«$T ì»+>± ø£\T¢ Á‘êπ>yês√ Ò<√ me]ø°

‘Ó*j·T<äT. yês¡T ø£\T¢eTT+‘· H√ÏøÏ |ü≥º>±H˚ ø£\¢+‘ê >∑&É¶+

yÓ+≥ <Ûës¡>± ÁøÏ+<ä|ü&ÉT‘·T+fÒ uÛÑ≈£îÔ\T bÕÁ‘·˝À¢ <√dæfi¯fl˝À

|ü≥Tºø=ì rs¡ú+>± |ü⁄#·TÃ≈£îH˚yês¡≥.

sêeT<ëdüT ùd«#êÃ¤J$. e÷qebÕ&ÉT˝À ñHêï #·T≥Tº|ü≥Tº

Á>±e÷\T, n&Ée⁄\T ø=+&É\T πssTT+ãe\T ‹]π>yês¡T.

ˇø=ÿø£ÿkÕ] q&çπssTT ãj·T\T<˚] ˇ+≥]>± mÀ b˛sTT

e#˚Ãyês¡T. n|ü &É|ü &ÉT X¯àXÊq+˝À |ü&ÉT≈£îH˚yês¡T. Äj·Tq≈£î

147

#·T≥Tº|ü≥Tº Á>±e÷˝À¢ ù|<äyês¡T leT+‘·T\T nìï≈£î˝≤\yês¡T

#ê˝≤eT+~ uÛÑ≈£îÔ˝…’Hês¡T. yê]yê] edüTÔe⁄\T b˛‘˚ kÕ«$T

#Ó|æŒq#√≥¢ #Ó|æŒq ~Hê\≈£î \_Û+#˚$. ˇø£kÕ] ø√&ÉTeT÷s¡T

eT+&É\+ øÏcÕº|ü⁄s¡+˝À ñ+&˚ eT˝≤¢¬s&ç¶ ‘·*¢ kÕ«$T<äs¡ÙHêìøÏ

edüT Ô+fÒ Á‘√e˝À Vü≤+ÁBq~˝À #˚‹ ã+>±s¡T ø£&çj·T+

C≤]b˛sTT+~. m+‘· yÓ<äøÏHê \_Û+#·˝Ò<äT. kÕ«$T <äs¡Ùq+

‘·s¡Tyê‘· ÄyÓT á$wüj·T+ eTq$#˚j·T>± kÕ«$T ÄyÓT

yÓ+≥b˛sTT Vü≤+ÁBq~ q&ÉT+ã+Ï ˙fi¯fl˝À Äø£&çj·T+ rdæ

ÄyÓTøÏ∫ÃHês¡T. \<ä›–]˝À ã*» n+>∑Ï Ms¡qï, nqT>=+&É˝À

e&É¢ ‹eTàbÕŒ#ê] kÕ«$Tyê]øÏ ≈£Ls¡TÃ uÛÑ≈£îÔ\T. ∫qï sêeT<ëdü

kÕ«$T J$+∫q~ 45@+&˚¢ ◊Hê ø£s¡÷ï\Tõ˝≤¢ ô|≈£îÿ Á>±e÷˝À¢

‘·eT eTVæ≤eT\T Á|ü<ä]Ù+∫ \<ä›–] ‹]–e∫Ã 27`7`1947

XÊ.X¯. 1869 düs¡«õ‘Y dü+e‘·‡s¡+ ÁXÊeD X¯ó<ä∆<äX¯$T Ä~yês¡+

Hê&ÉT ‘·eT ‘·qTe⁄ #ê*+∫Hês¡T. e÷qebÕ&ÉT, eTT+&É¢>∑T]Ô

yÓTT<ä˝…’q Á>±e÷\ uÛÑ≈£îÔ\T e∫Ã lyê] bÕ]úeX¯Øsêìï ‘·eTøÏùdÔ

düe÷~ÛeT+~sê\T ø£ÏºkÕÔeTHêïs¡T. ø±ì lyê] k˛<äØk˛<äs¡T\T

<ëìø£+^ø£]+#·˝Ò<äT. $~Û$<ÛëH√ø£Ô+>± yê]ì πs–+∫ ô|<ä›

sêeT<ëdüT Ä\j·T+ m&ÉeTÁ|üø£ÿq ‘·÷s¡TŒeTTK+>± ≈£Ls¡TÃ+&É

u…Ïº |üPõ+∫ düe÷~Û#˚dæHês¡T. ø±˝≤+‘·sêq kÕúì≈£î˝…’q ¬s&ÉT¢

lyê]øÏ ô|<ä ›sêeT<ëdüT≈£îe˝… ô|<ä › düe÷~Û eT+~s¡+,

j·÷Á‹≈£î\≈£î edü‘·T\T @sêŒ≥T #˚dæHês¡T.

áHê&ÉT \<ä›–] >=|üŒ |ü⁄D´πøåÁ‘·+. ô|<ä›sêeT<ëdüT ∫qï

sêeT<ëdüT düe÷~Û eT+~sê\T <ä]Ù+#·≤ìøÏ <ä÷s¡<ä÷sê\

qT+∫ Ädæ Ô≈ £î\T e∫Ã ‘·eT ÁyÓTT≈£îÿ\T #Ó*¢+∫ XÊ+‹


149

14. Vü≤qTeTø=+&É dü∫Ã<ëq+<ä

kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T (1909 ` 1979)

ø£&É∫q »qà˝À dü>±q Ä–b˛sTTq ‘·|ükÕ‡<Ûäq eTs¡T»qà˝À

|üPs¡« dü+∫‘· |òü\+>± \_ÛdüTÔ+<ä˙, á eTs¡T»qà˝À Ä ‘·|ü

kÕ‡<Ûäq|üP]Ô #˚düTø=ì ÁãVü‰àqTuÛÑe+ bı+<äT‘ês¡˙ n+≤s¡T.

nÏº ÁãVü‰àqTuÛÑe+ bı+~qyê]˝À l dü∫Ã<ëq+<ä kÕ+ãeT÷]Ô

kÕ«$T ˇø£s¡T. ◊<äT ‘·sê\≈£î |üPs¡«+ ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢

>√<ëeØrs¡ |ü⁄D´πøåÁ‘·+ <Ûäs¡à|ü⁄]˝À ñ+&˚ n&É÷¢] C§ø£ÿj·T´

nH˚ $X¯«ø£s¡à dü+uÛÑe⁄&Ó’q j·TTe≈£î&ÉT. es¡+>∑˝Ÿõ˝≤¢ ñs¡T‡

C≤^s¡T˝À ñ+&˚ \øÏåà nH˚ ne÷àsTTì ô|+&Ü¢&ç ñs¡T‡˝ÀH˚

dæús¡|ü&Ü¶&ÉT. Ä <ä+|ü‘·T\ ø=&ÉT≈£î yÓ+ø£≥sêeTj·T´ Äj·Tq

uÛ≤s¡´ \ø£ÎeTà. á <ä+|ü‘·T\≈£î ◊<äT>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î\T. Hê\Ze

150


ø=&ÉT≈£î sê»j·T´ Äj·Tq (uÛ≤s¡´sêeT\øÏåà) M]øÏ Ç\Ty˚\TŒ

ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢ y˚eTT\yê&É sê»sêCÒX¯«s¡T&ÉT. á <ä+|ü‘·T\≈£î,

@&ÉT>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î\T. n+<äT˝À ¬s+&Éeyê&ÉT #·+Á<äj·T´

Äj·TquÛ≤s¡´ yÓ+ø£≥sêeTeTà, yÓ+ø£≥sêeTeTà >=|üŒ •e

uÛÑ≈£îÔsê\T. y˚eTT\yê&É sê»sêCÒX¯«s¡Tì ◊qy√\T Ms¡uÛÑÁ<äkÕ«$T

eT\¢qï\qT ø=+&É|ü]Ô düMTbÕq>∑\ |òüDÏø£\ sêeT*+π>X¯«s¡

kÕ«$Tì Äsê~Û+#˚~. M] dü+‘êq+ 1) sêeT\øÏåà 2) sê»j·T´

3) *+>∑j·T´ 4) kÕ+ãeT÷]Ô. Hê\Ze dü+‘êqyÓTÆq kÕ+ãeT÷]Ô

>±πs eTq ø£<∏ëHêj·T≈£î\T dü∫Ã<ëq+<ä kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T.

Äj·Tq »qq+ XÊ.X¯. 1831 kÂeT´dü+e‘·‡s¡ uÛ≤Á<ä|ü<ä ãVüQfi¯

Á‘·jÓ÷<ä• eT+>∑fi¯yês¡+ 12`10`1909 kÕj·T+ 6.49

>∑+≥\|ü &ÉT Äj·Tq C≤‘·ø£+ >∑TDÏ+∫q ô|<ä›\T e+X¯bÕeqT&Éì

eTVü‰C≤‘·≈£î&Éì #Ó|æŒHê Äj·Tq e÷‘·è>∑s¡“¤+˝À ñqï|ü⁄&˚

–<ä›\÷s¡T |æ#·Ãe÷+ã jÓ÷–ì zs¡T>∑\T¢ ÁbÕ+‘·eTT\T |üs¡´Ï+∫

q|ü⁄&ÉT #·÷˝≤\T yÓ+ø£≥sêeTeTà ÄyÓT e<ä› |ü+#êø£åØ eT+Á‘√|ü

<˚X¯eTTqT bı+~q~. >∑s¡“¤e‹>± ñqï|ü⁄&˚ |òüDÏø£\ sêeT

*+π>X¯«s¡kÕ«$T düìï~Û˝À ˇø£ sêÁ‹ ìÁ~+∫q~. ø£\˝À |üs¡eT

•e⁄&ÉT ø£q|ü&ç ª˙ >∑s¡“¤+˝À |ü⁄≥ºuÀj˚T •X¯óe⁄ ÁãVü≤ày˚‘·Ô>±

yÓ\T>=+<ä>∑\μμ&Éì Äos¡«~+∫Hê&É≥. ákÕ+ãeT÷]Ô |ü⁄≥ºø£

|üPs¡«y˚T nø£ÿ sêeT\ø£ÎeTà≈£î »q>±eT ‘ê\÷ø± ô|+ã]Ô

nsTT˝≤ãT#·Ãj·T´‘√ $yêVü≤+ »]–+~. kÕ+ãeT÷]Ô u≤\T&ÉT>±

~q~qÁ|ües¡úe÷qT&ÉT W‘·T+&É>± 3e j˚T≥H˚ ‘·+Á&ç #·+Á<äj·T´

#·ìb˛sTTHê&ÉT. ô|<ä›ø=&ÉT≈£î sê»j·T´ ≈£î≥T+ãuÛ≤s¡+ eVæ≤+∫Hê&ÉT.

151

kÕ+ãeT÷]ÔøÏ ◊<äej˚T≥ M~Û ã&ç|ü+‘·T\T \ø°Îqs¡dæ+Vü‰

#ês¡T´\#˚‘· nø£åsêuÛ≤´dü+ »]–+~. kÕ+ãeT÷]Ô Áø£eT+>±

nø£åsê\T >∑TDÏ+‘ê\T n+¬ø\T mø±ÿ\T düTeT‹, ø£èwüí, Hês¡dæ+Vü≤

X¯‘·ø±\T ô|<ä› u≤\•ø£å yÓTT<ä˝…’q$ ÁX¯<ä∆>± H˚]ÃHê&ÉT. ÁXÊe´+>±

|ü<ë´\T bÕ&ÉT‘·÷ ‘·q düTŒ¤s¡Á<ä÷|ü+‘√ n+<ä]˙ Äø£]¸+#˚yê&ÉT.

nqï\ #Ó+‘· ≈£î\$<ä´\T H˚]ÃHê&ÉT. ô|<ä›qï sê»j·T´≈£î

ø=ø=ÿ+&É d”‘êsêeTj·T´ ≈£L‘·Ts¡T »>∑<ë+ã‘√qT ∫qïqï

*+>∑j·T´≈£î MDe+ø£ <˚es¡ø=+&É <Ûäs¡àj·T´ ≈£L‘·Ts¡T ø£èwüí

u≤j·TeTà‘√qT $yêVü‰\T »]–q$. kÕ+ãeT÷]Ô ≈£î\eè‹Ô˝À

Ä]‘˚] ‘êeTT #˚ùd Ç‘·Ô&ç bÕ‘·Á\T <ä÷s¡<ä÷s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î

ã+&É¢ô|’ rdüTø£b˛sTT $Áø£sTT+∫ e#˚Ãyê&ÉT. n|ü &É|ü &ÉT

ô|+ã]ÔøÏ b˛sTT nø£ÿ sêeT\ø£ÎeTàqT #·÷∫e#˚Ãyê&ÉT. ‘·*¢

yÓ+ø£Á≤eTeTà nHês√>∑´+‘√ ñ+fÒ ÄyÓT≈£î ùde\T #˚ùdyê&ÉT.

nqï*<ä›s¡T dü+‘êqe+‘·T˝…’Hês¡T. kÕ+ãeT÷]Ô j·TÚeq+˝À

n&ÉT>∑T ô|ÏºHê&ÉT. |üPs¡«»qà dü+kÕÿs¡+#˚‘· kÕ+ãeT÷]ÔøÏ

<Ó’yêsê<Ûäq, ñbÕdüq, dü‘·ÿsêà#·s¡D, dü‘·‡+>∑+ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï$.

uÛÑ»qø°s¡ Ôq\T ÁXÊe´+>± bÕ&ÉT‘·÷ <˚yê\j·÷˝À¢ Äsê<Ûäq\T

#˚j·T≥+, @ø±<äo ñ|üyêdü+ k˛eTyês¡+ •yêsê<Ûäq, M~Û

Hê≥ø±\T, Vü≤]ø£<∏ä\T, ‘√\Tu§eTà˝≤≥\T yÓTT<ä˝…’qyêì˝À uÛÑøÏÔ

ÁX¯<ä∆\T ô|]–q$. nqï\≈£î ‘·*¢øÏ kÕ+ãeT÷]Ô dü+Hê´dæ

◊b˛‘ê&√ @yÓ÷ nqï uÛÑj·T+ |ü≥Tº≈£îqï~. Ç≥T¢+&É>± ø£Hê&=ø£

nC≤„‘· kÕ<ÛäTe⁄ e∫Ã _Ûø£å ø√s¡>∑H˚ kÕ+ãeT÷]Ô <√ôd&ÉT_j·T´+

‘Ó∫Ã Ä‘·ì CÀ˝…˝À b˛dæHê&ÉT. Ä kÕ<ÛäTe⁄ kÕ+ãeT÷]Ôì ‘·q‘√

] ãj·TÏøÏ rdüTø£b˛sTT ˇø£ nX¯«‘·úeèø£å+ ÁøÏ+<ä |ü+#êø£åØ

Vü≤qTeTø=+&É dü∫Ã<ëq+<ä kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T

152


eT+Á‘·+ <˚MeT+Á‘·+ ñ|ü<˚•+∫ |üPs¡«»qà˝À e⁄ >=|üŒC≤„ì$.

á »qà˝À <Ó’euÛÑøÏÔ C≤„q+ Ä]®+∫ <Ó’yêqTÁ>∑Vü≤+ bı+<äTeTì

Äos¡«~+∫ b˛sTTHê&ÉT. nqï\T ‘·~‘·s¡ ã+<ÛäTe⁄\T kÕ+ã

eT÷]Ôø√dü+ e<ÛäTe⁄qT nH˚«wæ+#· kÕ–Hês¡T. ø£Ø+q>∑s¡+ õ˝≤¢

ø£eT˝≤|ü⁄s¡+ yêdüT\T dæ]ø=+&Éyê]+Ï ne÷àsTT ø±+‘·\øÏåà‘√

yÓ’uÛÑe+>± $yêVü≤+ »]|æ+∫Hês¡T. ø=+‘·ø±˝≤ìøÏ Ç+ÏøÏ ô|<ä›

sêeT\ø£ÎeTà #·ìb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· ñs¡T‡˝À ‘·–q+‘· #˚‹|üì

\_Û+#·ø£b˛e≥+#˚‘· kÕ+ãeT÷]Ô ‘·q ìyêdü+ 1932 ∫es¡q

ô|+ã]ÔøÏ e÷]ÃHê&ÉT. ô|+ã]Ô˝À dü>∑+ »qdü+K´ $X¯«Áu≤Vü≤àDT

\<˚. á ≈£î\+ yê]øÏ Äsê<Ûä´<˚e‘· @ø±+ãπsX¯«s¡ eTVü‰e÷sTT

neTàyê] <˚yê\j·T+ ≈£L&É yês¡T+&˚ M~Û˝ÀH˚ ñ+&˚$.

kÕ+ãeT÷]Ô ô|+ã]ÔøÏ Áø=‘·Ôø±<äT |üPs¡«+ Äj·Tq nø£ÿsêeT\øÏåà

Ç+ÏøÏ ‘·s¡#·T>± e∫Ã ø=+‘·ø±\+ ñ+&çb˛j˚Tyê&ÉT. Äj·Tq

ñ<äj·Ty˚T ÁãVü≤àeTTVüAs¡Ô+˝À ˝Ò∫ X¯ó∫jÓÆT >∑T&çøÏb˛sTT •e

bÕs¡«‘·T\qT n]Ã+∫ <Ûë´q+ #˚düTø=ì 8 >∑+≥\≈£î JeH√bÕ~Û

ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕ˝§Z+≥÷ ‘·s¡Tyê‘· eTs¡\ >∑T&çøÏb˛sTT

ÁyÓTT≈£îÿ\T #Ó*¢+∫ Ç+ÏøÏe∫Ã uÛÀ»Hêq+‘·s¡ düÁ<äZ+<∏ä |üsƒ¡q+

#˚dæ $ÁX¯$Tdü÷Ô ìj·TeTã<ä∆ J$‘·+ >∑&çù|yê&ÉT. Ç≥T¢+&É>±

ˇø£kÕ] kÕ+ãeT÷]ÔøÏ @πsŒ&ÉT yê´kÕÁX¯eT+ yês¡T Á|üø£Ï+∫q

dü<äTZs¡T eT\j·÷fi¯ kÕ«$T (1885`1962) $s¡∫‘· X¯ówüÿy˚<ë+‘·

‘·yÓ÷ uÛ≤düÿs¡eTH Á>∑+<∏ä+ ∫øÏÿq~. n+<äT˝Àì $wüj·T $es¡D\T

k˛ÔÁ‘ê\T kÕ+ãeT÷]ÔøÏ u≤>± q∫Ãq$. Äj·Tq≈£î Ä Á>∑+<∏ä+

bÕsêj·TD Á>∑+<∏äy˚T ø±ø£ e÷s¡Z<äs¡Ùø£ Á>∑+<∏ä+>± ‘√∫ n+<äT˝Àì

$wüj·÷\˙ï kÕø£\´+>± Á>∑Væ≤+∫Hês¡T. BìøÏ‘√&ÉT lø£èwüí

153

|üs¡e÷‘·Tà&ÉT uÛÑ>∑BZ‘·˝À #Ó|æŒq ø£s¡àjÓ÷>∑+ u≤>±q∫Ãq~.

ì‘· ø£sêàqTcÕ˜q+ #˚düTÔqï kÕ+ãeT÷]ÔøÏ ìcÕÿeTø£s¡à @ø±Á>∑‘·‘√

≈£L&çq dü+ø£\Œ s¡Væ≤‘· <Ûë´qe÷s¡Z+ <Û˚´j·TeTT˝…’q$. Äj·Tq

ô|+ã]Ô˝À $X¯«Áu≤Vü≤àD uÛÑ»qdüe÷»+ Ád”Ô\ uÛÑ»qdüe÷C≤\T

kÕú|æ+∫ ì]›wüºyÓTÆq ìj·Te÷e[ì ø±s¡´Áø£e÷\qT @sêŒ≥T#˚dæ

q&ç|æHês¡T. Ä~Hê˝À¢ <˚X¯eT+‘·≤ |ü+&É] uÛÑ»q\T uÛÑÁ<ë#·\

j·÷Á‘·\T u≤>± ñ+&˚$. n~ uÛÑøÏÔ Á|ü#ês¡j·TT>∑eTì #Ó|üŒe#·TÃ.

uÛÑøÏÔe÷s¡Z+ Ç‘·s¡ e÷sêZ\ø£+f… düT\uÛÑyÓTÆq<ä+≤s¡T ô|<ä›\T.

kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T uÛÑøÏÔ‘√ bÕ≥T ‘·eTkÕ<Ûäq˝À 1) ì‘ê´ì‘· edüTÔ

$yø£+ 2) ÇVü≤eTT Á‘ês¡ú |òü\uÛÀ>∑ $sê>∑+ 3) Xe÷~ wü≥ÿdü+|ü‹Ô

4) eTTeTT≈£åî‘·«+ á Hê\TZe÷sêZ\T |ü≥Tº<ä\‘√ Ä#·]+∫

|ü]|üø£«‘· #Ó+~Hês¡T. ◊‘˚ ø£sêàqTcÕ˜q+ <ë«sê ãVüQfi¯ »HêìøÏ

y˚T\T ø£\T>∑T ‘·T+<äì Ä#·s¡D |üPs¡«ø£+>± ‘êeTT #˚ùd<˚ Ç‘·s¡T\

≈£î|ü<•düTÔ+&yê&ÉT. yê] n_Ûeè~∆ì düVæ≤+#· Òì ≈£åîÁ<äe÷+Á‹≈£î\

Á|üjÓ÷>±\qT Á‹|æŒ ø=ÏºHês¡T. ô|+ã]Ô Á>±eT+˝Àì #ê˝≤eT+~

kÕ+ãeT÷]Ô>±] uÛÑøÏÔ Á|ü#êsê\ eT÷\+>± nø£åsêdüT´˝…’Hês¡T.

nÏº ‘·s¡TD+˝À kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T sêeTø√Ï Áyêùd $<Ûä+

nqTø£]dü÷Ô •eø√Ï Áyêùd |ü<ä∆‹ì Á|üy˚X¯ ô|ÏºHês¡T. <ëìøÏ

ø±e\dæq H√≥TãT≈£îÿ\T |ü+∫Hês¡T. n~ ˇø£ ñ<ä eT+>± Ç≥T

ôV’≤<äsêu≤<äT dæøÏ+Á<ëu≤<äT q>∑sê\ es¡≈£î n≥T es¡+>∑˝Ÿ

ø£Øq>∑s¡+ õ˝≤¢˝À¢ yê´|æÔ >±+∫q~. •eø√Ï *œ‘· »|ü+

|üP]ÔjÓÆTq ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ ñ‘·‡e+ #˚j·÷˝…. •eø√Ï Á>∑+<∏ë\T

|üPõ+∫ j·TC≤„\T Vü≤eq s¡TÁ<ë_Ûùwø±\T #˚j·Te˝…. |üPE´˝…’q

yê]ì dü‘·ÿ]+#ê˝…. n+<äT¬ø’ Á<äe´+ ø±yê˝…. ô|+ã]Ô yêdüT\T


154


á e´j·T+ uÛÑ]+#· Òs¡T ø£qTø£ kÕ+ãeT÷]Ô |üs¡ ≥q≈£î|üÁø£$T+∫

ì‘· + n_Ûùwø£+ »|ü+ <Ûë´q+ ÁbÕs¡úq\‘√ bÕ≥T ÄVü‰s¡ìj·TeT+

ˇπø|üP≥ uÛÀ»q+‘√ ø=+<äs¡T düVü≤#·s¡T\‘√ »q>±eT, uÛÀq–],

dæøÏ+Á<ëu≤<äT, zs¡T>∑\T¢, dæ~∆ù|≥, ø±e÷¬s&ç¶, ìC≤e÷u≤<äT,

»–‘ê´\, ø£Ø+q>∑sY eTTK´|ü≥ºD ÁbÕ+‘ê\T ‹s¡T>∑T‘·÷

uÛÑ≈£îÔ\qT Á|üuÀ~Ûdü÷Ô Á|ü#ês¡+ #˚dæ <ÛäHês¡®q#˚dæHês¡T. Äj·Tq≈£î

HêÏ Á|üeTTK dü+düÿs¡Ô ¬ø.m˝Ÿ. Hêsêj·TD≤#ê]>±] ‘√&ÜŒ≥T

\_Û+∫q~. Ç≤¢ n+<ä] düVü≤ø±s¡+‘√ yês¡T •eø√Ï j·T»„+

n‘·´+‘· yÓ’uÛÑe+>± ìs¡«Væ≤+∫Hês¡T. ÇHêïfi¯ófl m+‘√ ÁX¯$T+∫

<Ó’eø±s¡´+ eTT–+∫q HêÏsêÁ‹ kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T Vü‰sTT>±

ìÁ~+∫Hês¡T. ◊‘˚ yê] Ä‘·à ¬ø’˝≤düeTTq≈£î Á|üj·÷DÏ+∫

•ebÕs¡«‘·T\qT Á|üeT<Ûä>∑D≤ìï <ä]Ù+∫ Äq+<äbÕs¡eX¯´+‘√

eT÷&ÉT~Hê\T nfÒ¢ düTwüß|üÔ edüú À ñ+&çHês¡T. yê]øÏ Ä <äs¡Ùq+

|üs¡y˚TX¯«s¡Tì Ä»„. ˝Àø£ø£˝≤´D ø±s¡ø£eTT˝…’q ø±sê´\T #˚dæ

ø£sêàqTuÛÑe+ |üP]Ô#˚dæ, ˙ dü+ø£\Œ+ |üP]Ô #˚düT≈£î+≤e⁄ nH˚

Ä<˚X¯+ ÄodüT‡\T \_Û+∫q$. eT÷&Ée~q+ yês¡T düVü≤»+>±

ìÁ<äqT+&ç Ò∫q≥T¢ Ò∫Hês¡T. ‘·eT≈£î ø£*–q nqTuÛÑe+ uÛÑ≈£îÔ\≈£î

#Ó|æŒHês¡T. •e˝Àø£+qT+&ç eTs¡\ á Á|ü|ü+#·+ ˝ÀìøÏ e∫Ã

q+<äT≈£î ø±ùd|ü⁄ ∫+‹+∫Hê |üs¡eT•e⁄ì Ä»„Á|üø±s¡+ ‘·q

ø£s¡Ôe´+ HÓs¡y˚s¡Ã e˝…qqT≈£îHêïs¡T.

l kÕ+ãeT÷]Ô>±Ø$<Ûä+>± ì‘·´ dü‘·ÿsêà#·s¡D+ #˚düTÔ+&É>±

ˇø£Hê&ÉT uÛ Ñø£ Ô e÷s¡ÿ+&˚j·T dæìe÷ #·÷&É≥+ »]–+~.

e÷s¡ÿ+&˚j·TT&ÉT |üs¡eTuÛÑøÏÔ‘√ •e⁄ì |üPõdüTÔ+fÒ Ä |üPC≤

|ü⁄cÕŒ\T ¬ø’˝≤dü+˝À ñqï |üs¡eT•e⁄ì #˚]q <äèX¯´+ Äj·Tq≈£î

155

u≤>±q∫Ã+~. ‘êqT |üPõ+#˚ |üP\T ≈£L&É |üs¡eT•e⁄ìøÏ #˚s¡

e˝…qH˚ ñ<˚›X¯+‘√ ÁX¯<ë∆uÛÑ≈£îÔ\‘√ ˇø=ÿø£ÿ |ü⁄wüŒ+ y˚dü÷Ô Bø£å‘√

|üPõ+∫Hês¡T. •e*+>∑eT+‘ê |ü⁄cÕŒ\‘√ ì+&çb˛sTT+~.

Çe˙ï ˇø£ÿ |ü⁄e⁄« $T>∑\≈£î+&Ü •e⁄ì #˚s¡e˝… qqT≈£îì ø£+&ÉT¢

eT÷düT≈£îHêïs¡T. ì»+>±H˚ ø£ÿ |üPe⁄ $T>∑\≈£î+&Ü Ä |üP\˙ï

•e⁄ìøÏ #˚]b˛sTTq$. kÕ+ãeT÷]ÔøÏ #ê˝≤ dü+‘√wü+ ø£*–+~

á $wüj·T+ ‘·eT uÛÑ≈£îÔ\≈£î #Ó|æŒHês¡T. ô|+ã]ÔøÏ #˚]q ¬s+&ÉT

eT÷&˚+&É¢≈£î kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T <Ûäs¡à Á|ü#êsêìøÏ Vü≤]ø£<∏ä\T

Hê≥ø±\ <ë«sê düT\uÛÑ+>± #˚j·Te#·TÃ qqT≈£îHêïs¡T. Ä

ñ<ä´eT+˝À Äj·Tq≈£î y˚Tq\T¢+Á&ÉT u≤\*+>∑j·T´ X¯+ø£s¡j·T´\T

‘√&ÉT|ü&Ü¶s¡T. bÂsêDÏø£ Vü≤]ø£<∏ä\T, Ms¡ÁãùV≤à+Á<äkÕ«eTT\

#·]Á‘·, uÛÑø£ÔÁ|üVü‰¢<ä, uÛÑø£Ôe÷s¡ÿ+&˚j·T Hê≥ø±\T Á|ü<ä]Ù+∫ Á|ü»˝À¢

>=|üŒ Á|üuÛ≤e+ ø£*Œ+∫Hês¡T. $Hêj·Tø√‘·‡yê\|ü⁄&ÉT πs–+|ü⁄

rj·T≤ìøÏ eTVü≤eTàBj·TT\T nuÛÑ´+‘·s¡ ô|&ç‘˚ (1938`1939)

Ä+Á<Ûä |æ‘êeTVü≤ e÷&ÉbÕÏ Vü≤qTeT+‘·sêe⁄>±]ì s¡|æŒ+∫

Ä düeTdü´qT |ü]wüÿ]+∫Hês¡T. Ç+ø£qT lsêeTqe$T lø£èwüí

»j·T+‹ ‘=* @ø±<ä•, ÁãVü≤à+>±] Äsê<ÛäH√‘·‡yê\T #ê˝≤

ìwü˜‘√ #˚dü÷Ô rs¡úÁ|ükÕ<ë\T |ü+#˚yês¡T. Ç≤¢ Á‹ø£s¡D X¯ó~∆>±

<Ó’eø±sê´\T #˚dü÷Ô yÓTT<äÏkÕ] eTÚqÁe‘·+ eT+&É\+ ~Hê\T

bÕÏ+∫ Bø£å $s¡eTD+ #˚dæ kÕeT÷Væ≤ø£ ns¡Ãq\T n_Ûùwø±\T

nqï<ëq+‘√ eTT–+∫Hês¡T. kÕ+ãeT÷]Ô>±] <Ûë´q+ ‘·|üdüT‡

n~Ûø£yÓTÆq ø=\~ yê]øÏ yêø˘X¯ó~∆ dü+ø£\Œdæ~∆ e+Ï dæ<äT∆\T

düeT≈£L&çq$. yêÏ<ë«sê kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T |”&ç‘·T\≈£î

ùde#˚dæHês¡T. ø£Hê&ÉT ìX¯Ã\ <Ûë´Hêedüú˝À ñ+&É>± düŒèVü≤‘·|æŒ


156


ˇ]–b˛sTTHês¡T. uÛÑ≈£îÔ\T ø±e* ø±düTÔHêïs¡T. ‘Ó\¢yês¡T C≤eTTq

4 >∑+≥\|ü⁄&ÉT kÕ«$T düŒèVü≤˝ÀìøÏe∫Ã ªq˙ï Àø±ìøÏ m+<äT≈£î

‘Ó∫ÃHês¡ì nHêïs¡T. n≥T‘·s¡Tyê‘· bıs¡bÕ≥Tq j·TeTuÛÑ≥T\T

yê]ì j·TeT˝Àø±ìøÏ rdüT≈£b˛sTTq≥T¢ j·TeTT&ÉT »]–q

bıs¡bÕ≥T≈£î uÛÑ≥T\qT ø√|æ+∫q≥T¢ ‘êeTT eTs¡\ á ˝Àø±ìøÏ

e∫Ãq≥T¢ ‘·eT sTT+&É¢ <ä>∑Zs¡ ñ+&˚ ˇø£ #êø£* eè<äT∆sê\T

#·ìb˛sTTq≥T¢ #Ó|æŒHês¡T. ÇÏº nqTuÛÑyê\T kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$TøÏ

mH√ï ø£*–q$. ‘êeTT |üPs¡«»qà˝À ˇø£ neTàyê] >∑T&ç

|üPC≤]>± ñ+&çq≥T¢ Ä»qà˝À ‘·eT≈£î düìïVæ≤‘·+>± ñ+&çq

uÛÑ≈£îÔ\T ‘·eT nø£ÿ sêeT\øÏåà, ‘·eT ‘·*¢ yÓ+ø£≥sêeTeTà, ‘·eTuÛ≤s¡

ø±+‘·\øÏåà yÓTT<ä˝…’qyês¡T>± >∑T]Ô+∫Hês¡T. Ç≤¢ yê] Ä<Ûë´‹àø£

J$‘·+ ì‘ê´_Ûeè~∆>± »s¡T>∑T‘·T+fÒ ‘·eT≈£î »>∑<äTZs¡Te⁄ \_ÛùdÔH˚

‘·eT kÕ<Ûäq dü]jÓÆTq e÷s¡Z+˝À q&ÉTdüTÔ+<äì ‘√∫ >∑Ts¡Te⁄\¬ø’

nH«wüD ÁbÕs¡+_Û+∫Hês¡T. ÇÏº ‘·s¡TD+˝À e÷‘êeTTqT\kÕÏ

Ms¡|æ#·Ãe÷+ã>±s¡T ô|+ã]ÔøÏ |üs¡´≥q≈£î e∫ÃHês¡T. ÄyÓT

ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ –<ä›\÷s¡T˝À ñ+&˚ >=|üŒ jÓ÷–ì. $X¯«Áu≤Vü≤àDT

\+<ä]ø° ÄyÓT Äsê<Ûä´ >∑Ts¡Te⁄ kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T>±s¡T ÄyÓT

e<ä› eT+Á‘·BøÏå‘·T˝…’ Á|ü<Ûëq •wüß´˝…’Hês¡T. Äj·TeTà ¬ø+<äs√

•wüß´\T ø±ì kÕ+ãeT÷]Ô>±]e˝… ñ#·Ãø√ÏøÏ #Ó+~q kÕ<Ûä≈£î\T

mes¡÷˝Òs¡T. kÕ+ãeT÷]Ô>±]‘√bÕ≥T Äj·Tq nø£ÿu≤e\T,

y˚Tq\T¢+Á&ÉT ô|<ä› y˚Tq>√&É\T ø£qø£eTà, uÛ≤s¡´ ø±+‘·\øÏåà e+Ï

yê¬s+<äs√ ÄyÓTe<ä› eT+Á‘·BøÏå‘·T˝…’Hês¡T. kÕ+ãeT÷]Ô>±]

<äèwæº˝À ‘·eT uÛ≤s¡´ ø±+‘·\øÏåà‘√ nqT≈£L\ ø£åD≤\T Ò≈£î+&ÓqT.

n< ∫+‘· À Äj·Tq≈£î ø£kÕ] <Ûë´q+˝À X+ø£s¡T&ÉT <äs¡Ùq$T∫Ã

157

ªª˙e⁄ áyÓTqT uÛ≤s¡´>± d”«ø£]+#·ø£‘·|üŒ<äT. d”«ø£]+∫q|üŒÏøÏ

áyÓT ˙≈£î <äø£ÿ<äTμμ nì Ä<˚X¯yÓTÆq~. Äj·Tq≈£î ‘·q ø£s¡Ôe´+

‘Ó*dæ e∫Ã+~. ÄyÓTqT Ä<Ûë´‹àø£ e÷s¡Z+˝À ô|≥º≤ìøÏ ø£èwæ

#˚dæHês¡T. 1934dü+ˆˆ $X¯«ø£s¡à Áu≤Vü≤àD e+XÊ>∑eTeTT s¡#·sTT‘·

e&Ó¶bÕÏ ìs¡+»qXÊÁdæÔ ô|+ã]ÔøÏ e∫Ãq|ü⁄&ÉT yê]ì ø£*dæ

kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T nH˚ø£ yÓ’~ø£ XÊÅd”Ôj·T <Ûäs¡àeTT\ kÕs¡+

m]–Hês¡T. ô|+ã]Ô˝À kÕ«$Tyês¡T XÊ´eT˝≤+ã nH˚ >∑èVæ≤DÏøÏ

|üÏºq \+u≤&ç <äj·T´eTTqT $&ç|æ+∫Hês¡T. uÛÑTeq–]yêdüT\T

ñ‘·Œ\ yÓ+ø£Á≤e⁄ kÕ«$Tyês¡T |òüDÏø£\ sêy˚TX¯«sê\j·T+˝À

Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚dæq|üŒÏqT+&ç |ü]#·j·TyÓTÆ n≥T

‘·s¡Tyê‘· kÕ«$Tyê]øÏ #ê˝≤ düìïVæ≤‘·T˝…’Hês¡T. kÕ«$T ø=+<äs¡T

nqT#·s¡T\T •wüß´\‘√ ø£\dæ Ä+Á<Û ä<˚X¯+˝Àì πøåÁ‘ê\T.

dü+<ä]Ù+∫Hês¡T. ã+<äs¡T düeTTÁ<äkÕïqeT|ü⁄&ÉT yÓTTdü* yê‘·|ü&É

≈£î+&Ü ø£ ~e´|ü⁄s¡Twüß&ÉT e÷s¡Z <äs¡Ùq+ #˚dæHês¡T. kÕ«$Tyês¡T

yê´kÕÁX¯eT leT\j·÷fi¯kÕ«$Tì <ä]Ù+∫ Ä<Ûë´‹àø£ >√wæ˜

#˚dæHês¡T. eT\j·÷fi¯ kÕ«$T kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$Tyê] Ä<Ûë´‹àø£

Á|ü>∑‹ì >∑T]Ô+∫Hês¡T. n≥Te+Ï ÄÁX¯eT+ ‘êeTT ≈£L&É kÕú|æ+#·

e˝…qqT≈£îHêïs¡T. kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T eT\j·÷fi¯kÕ«$T yê]øÏ

dæøÏ+Á<ëu≤<äT |üs¡´≥q˝À yÓ+≥ ñ+&ç düVü≤ø£]+∫Hês¡T.

kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T dü<äTZs¡T eT\j·÷fi¯ kÕ«$TøÏ eTqdüT¬øøÏÿq

jÓ÷–|ü⁄+>∑e⁄˝…’Hês¡T. eT\j·÷fi¯kÕ«$T dæøÏ+Á<ëu≤<äT qT+&ç

‹s¡T>∑T Á|üj·÷DyÓTÆ ¬s’\T˝À b˛‘·÷+&É>± Ä ¬s’\T ã+&çì

m≈£îÿeùd|ü⁄ ô|+ã]Ô˝À Ä|æ+∫ nø£ÿ&çyê]ø£+<ä]ø° <äs¡Ùq+

#˚sTT+∫Hês¡T. ô|+ã]Ô yêdüT\ô|’ kÕ«$Tyê]øÏ >∑\ Áù|eT nÏº~.


158


kÕ«$Tyês¡T kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T ø±fi¯Vü≤dæÔ ‹s¡T|ü‹ ÁãVü≤à+>±]

eTsƒ¡eTT\qT <ä]Ù+∫Hês¡T. ‹s¡T|ü‹˝À ‘·eT ‘·eT dü+ø£\Œ

Á|üø±s¡+>± lyÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T düsê«\+ø±s¡uÛÑ÷wæ‘·T&Ó’ dü«|üï

<äs¡Ùq+ Á|ükÕ~+∫Hês¡T.

ô|+ã]Ô˝À kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T JeH√bÕ~Û¬ø’ ø±+dü´s¡õ‘· •\Œ

eè‘·TÔ\e\+_+∫Hês¡T. y˚Tq\T¢+Á&ÉTb˛sTT Ç+ø£qT 10`12

eT+~ •\TŒ\T yê]ÁøÏ+<ä |üì#˚ùdyês¡T. qyêãT\≈£î C≤^sê›s¡T

\≈£î dü+kÕúHê~Û |ü‘·T\≈£î ø±e\dæqìï s¡»‘· ø±+dü´ bÕÁ‘·\T

dæ<ä∆+ #˚ùdyês¡T. >∑<ë«\ dü+kÕúHêBÛX¯ó\¬ø’ q÷‘·q dæ+Vü‰düq+

#˚dæ yê] yÓT|ü bı+~Hês¡T. kÕ+ãeT÷]Ô>±s¡T ô|+ã]Ô˝À ‘·eT

nø£ÿ sêeT\øÏåà Ç+≥H˚ ñ+&˚yês¡T sêeT\øÏåà uÛÑs¡Ô ÁãVü≤àj·T´

$X¯«Áu≤Vü≤àDT\+<ä]ø° düuÛ≤|ü‘·T\T. Ä <ä+|ü‘·T\ q\TZs¡T

ø=&ÉT≈£î\T ≈£L‘·Ts¡T kÕ+ãeT÷]Ô>±]øÏ •wüß´\T. >∑Ts¡Te⁄

|æ#·Ãe÷+ã>±s¡T kÕ+ãeT÷]Ô jÓ÷>∑e÷s¡Z+˝À kÕ~Û+∫q

Á|ü>∑‹øÏ yÓT∫Ã Äj·Tq≈£î uÀ<Ûë~Ûø±s¡ $T∫Ãq~. kÕ+ãeT÷]Ô

kÕ«$T >∑Ts¡T|”sƒ¡+ n~Ûs√Væ≤+∫Hês¡T. es¡+>∑˝Ÿ ∫ÏeT\¢ \ø°Î

Hêsêj·TD <ä+|ü‘·T\T ø=+ô|\¢ sê»eT\¢j·T´ e+Ïyês¡T ô|+ã]Ô

yêdüT\T #ê˝≤eT+~ lyê] e<ä› BøÏå‘·T˝…’Hês¡T. nø£ÿu≤e\T

>∑‹+∫q ‘·s¡Tyê‘· kÕ«$Tyês¡T ô|+ã]Ô$&ç∫ Væ≤e÷\j·÷˝À¢

ñ+≥÷ ‘·|üdüT‡ #˚düTø√e˝…qH˚ dü+ø£\Œ+ ø£*–+~. es¡+>∑˝Ÿ

•wüß´\T lyê]ì ô|+ã]Ô À <ä]Ù+∫ n< ¬s’\Tã+&ÓøÏÿ ø±Jù|≥˝À

~– b˛<ëeTqT≈£îHêïs¡T. n~ 1942 dü+e‘·‡s¡+ #ê˝≤eT+~

Ä ¬s’\T˝À møÏÿHês¡T. es¡+>∑ Ÿ˝Àì uÛÑ≈£îÔ\T U≤Jù|≥≈£î e∫ÃHês¡T

ø±ì Ä uÛÑ≈£îÔ\T •wüß´\ nqTs√<Ûä+ eT÷\+>± kÕ«$Tyê]

159

Væ≤e÷\j·T j·÷Á‘· dü+ø£\Œ+ e÷]b˛sTTq~. |òüDÏø£\ sêeT|üŒ

ø=+&Éô|’ ìedædü÷Ô Ä Á|üXÊ+‘· Á|ü<˚X¯+˝À ‘·|üdüT‡ ø=qkÕ–+#·

e˝…qqT≈£îHêïs¡T. es¡+>∑˝Ÿ ˇø£]<ä›s¡T •wüß´\≈£î yÓ+≥qT+&˚

sêe⁄\ j·÷<ä–]øÏ >∑T&ç|üPC≤]øÏ e÷Á‘·y˚T á $wüj·T+ ‘Ó\TdüT.

|òüDÏø£\ sêeT|üŒ πøåÁ‘·+ U≤Jù|≥≈£î Hê\TZ øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À

ñ+≥T+~. \ø°ÎHêsêj·TD <ä+|ü‘·T\T lyê]øÏ ø±e\dæq

@sêŒ≥T¢ #˚dæHês¡T. ø£sêàqTcÕ˜q+ ÁãVü≤àìwü˜ ¬s+&ÉT e÷sêZ\T

kÕ«$TøÏ Á|”‹bÕÁ‘·eTT\T. lyês¡T ø£sƒ√s¡Bø£å ø=qkÕ–düTÔ+&É>±

ˇø£Hê&ÉT |üø°s¡T ˇø£ kÕ<ÛäTe⁄ _Ûø£å #˚dæ ‘·eT≈£î _Ûø£å>± ô|Ïºq

>√<ÛäTeT s=f…º˝À ˇø£ uÛ≤>∑+ kÕ«$TøÏ ˇø£ uÛ≤>∑+ yÓ+≥qTqï

ø£qø£eTà≈£î Ç∫Ã $T>∑‘ê eT÷&Ée uÛ≤>∑+ ‘êeTT‹ì Çø£ÿ&É Ç+‘·

‘·|üdüT‡ kÕ>∑T‘·T+fÒ mes¡÷ |üÏº+#·Tø√˝Ò<ë H˚qT yê]øÏ

#Ó|ü ‘êqT nHêïs¡T nø£ÿ&É kÕ«$Tô|’øÏ ≈£L&É m>∑Áu≤≈£î‘·Tqï

NeT‘√ @jYT NeT\÷ MTs¡+‘ê Çø£ ÿ& Ó+<äT≈ £ îHêïs ¡T.

á ÁbÕ+‘·+˝À MTs¡T+&É e<ä›+≥÷ XÊdæ+∫ ãj·T\T<˚] ø=\~

<ä÷s¡+˝À ‹s√Væ≤‘·T &Ó’Hê&ÉT. kÕ«$T ‘·|üdüT‡ #˚düTø=H˚ #√≥+‘ê

yê´|æ+∫q Ä NeT\T u≤s¡T\Tr] mÀ yÓ[flb˛sTTq$. n≤¢

‹s√Væ≤‘·T&Ó’ b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· nø£ÿ&É NeT\˙ï eT≥Te÷j·TyÓTÆ

b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· Ä kÕ<ÛäTe⁄ |üs¡eT•e⁄&Éì >∑T]Ô+∫Hês¡T.

kÕøå±‘·TÔ X¯+ø£s¡T&˚ eùdÔ >∑T]Ô+#·˝Òø£b˛‹H˚ nì kÕ+ãeT÷]Ô

kÕ«$T <äT'œ+∫ •e⁄ì ÁbÕ]ú+∫Hês¡T. ¬s+&ÉeHê&ÉT es¡+>∑˝Ÿ

es¡Ô≈£î\T sê$Tì sê»eTÚ[ dü«j·T+>± ã+&çì+&Ü _j·T´+

Ç‘·s¡ düs¡T≈£î\T ‘Ó∫Ã kÕ«$T ø£|üŒ–+∫Hê ÁøÏ+<ä yê] ‘√≥˝À

ñqï |üìyê]øÏ kÕ«$TøÏ @ nedüs¡+ ø£*–Hê rs¡Ãe\dæ+~>±


160


ÄC≤„|æ+∫Hês¡T. Á|ü‹yês¡+ ˇø£Hê&ÉT e∫Ã lyê]ì <ä]Ù+∫

ø±e\dæq kÕeTÁ– Ç∫Ãb˛‘˚ 1944 ‘ês¡D HêÏøÏ kÕ«$T yê]

ñìøÏ #ê˝≤eT+~øÏ ‘Ó*dæb˛sTT+~. es¡+>∑˝Ÿ, s¡+>∑XÊsTTù|≥,

ñs¡T‡ ÁbÕ+‘ê\yês¡T #ê˝≤eT+~ kÕ«$T #Ó+‘· BøÏå‘·T˝…’Hês¡T.

23`4`1944 sêÁ‹ 4 >∑+≥\|ü⁄&ÉT kÕ«$Tyê] ô|<ä›e~q

»>∑<ë+ã e∫Ã kÕ«$Tì ø£åe÷s¡ŒD ø√]‘˚ ÄyÓTqT ˝À|ü*øÏ

s¡+&Éì|æ\∫Hês¡T. ÄyÓT ˝À|ü*øÏ sê≈£î+&Ü yÓqTø£≈£î q&ÉTdü÷Ô

n<äèX¯´yÓTÆq~. ‘Ó\¢yê] Ä e∫Ãq~ »>∑<ë+ã e~q>±]

Áù|‘ê‘·à>± >∑T]Ô+∫Hês¡T. Ä düeTj·÷ìπø nø£ÿ&É ñs¡T‡˝À

»>∑<ë+ã eTs¡DÏ+∫q~. kÕ«$Tyê] nø£ÿ ∫qï ø=&ÉT≈£î ô|+&ç¢

1944 nø√ºãs¡T˝À Vü≤qTeTø=+&É˝À »]–q|ü⁄&ÉT kÕ«$T nø£ÿ&çøÏ

b˛sTT n+<ä]˙ B$+∫ e∫ÃHês¡T. yê]ø£+f… ô|<ä›yê¬s’q nqï\T

≈£L&Ü kÕ«$TøÏ ˝Ò∫ qeTdüÿ]+#·uÀ‘˚ kÕ«$T yê]+∫ yê]øÏ

‹\ø£+ ~~›Hês¡T. Ç~yê] $qj·Tdü+|ü<ä≈£î >∑Ts¡TÔ. kÕ«$T |òüDÏø£\

sêeT|üŒ ÄÁXeT+˝À ñ+≥÷ uÛÑ≈£îÔ\T •wüß´\ ø√dü+ Á|ü‹ Ä~yês¡+

uÛÑ>∑eBZ‘· kÕeT÷Væ≤ø£ bÕsêj·TD+ dü+e‘·‡s¡ @ø±<äoìj·Te÷\T

@sêŒ≥T #˚dæHês¡T. ø±ØÔø£ X¯ó<ä∆ @ø±<ä•Hê&ÉT kÕ«$T ≈£Ls¡TÃH˚

ns¡T>∑Tô|’ ˇø£ ≈£îø£ÿ #·∫Ã|ü&ç ñ+&É≥+ n~ n|üeTè‘·T´eì

>∑eTì+∫ <ëìô|’ s¡TÁ<ë_Ûùwø£ »\+ Áb˛øÏå+∫ nø£å‘·\T #·*¢‘˚

n~ eTs¡\ Áã‹øÏq+‘·ø±\+ >∑T&çe<ä› kÕ«$Tyê]‘√ ñ+&çq~.

bòÕ\TZD ãVüQfi¯ @ø±<äo Áe‘· düe÷|æÔHê&ÉT ø±s¡´Áø£eT+ n+‘ê

eTT–dæ uÛÀ»Hê˝…’q ‘·s¡Tyê‘· ˇø£ ãø£ÿ kÕ<ÛäTe⁄ e∫Ã _Ûø£å

ø√]Hê&ÉT. n|ü &˚MT $T>∑\˝Ò<äT. Ä e∫Ãq kÕ<ÛäTe⁄qT e÷≥˝À¢

ô|Ïº ø£qø£eTà>±]‘√ e+≥ #˚sTT+∫ uÛÀ»q+ ô|&ç‘˚ Ä kÕ<ÛäTe⁄

161

ãj·TÏøÏb˛sTT n<äèX¯ó´&Ó’Hê&ÉT. Ä e∫Ãq kÕ<ÛäTe⁄ kÕ<ÛäTe⁄ø±<äT.

kÕøå±‘·TÔ |üs¡y˚TX¯«s¡T&Éì >∑T]Ô+∫Hês¡T. Ä<Ûë´‹àø£ ø±s¡´Áø£e÷\T

n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É e˝…qì kÕ«$Tyês¡T Á|üDe

|ü+#êø£ åØ @ø±Vü≤eTT˝≤s¡+_Û+∫Hês¡T. •eπøX¯e⁄\≈£uÛ Ò<ä+

‘Ó\T|ü⁄‘·÷ Vü≤]Vü≤s¡ @ø±Vü≤eTT ˝ÒsêŒ≥T#˚dæHês¡T. <Ó’eìπs›X¯+

Á|üø±s¡+ n+<ä]ø° nqï dü+‘·s¡ŒD CÒj·T>∑*–q+‘· _j·T´+

Ç‘·s¡ edüTÔe⁄\T e∫Ã|ü&˚$. |òüDÏø£\ sêeT|üŒ ÄÁX¯eT+ ˝ÀìøÏ

ˇø£ ô|<ä›bÕeTT e∫Ã |ü&É>∑$|æŒ kÕ«$Tì #·÷#˚~. »q+

uÛÑj·T|ü&ÉT‘ês¡T ˙yÓ+<äT≈£î ekÕÔeì kÕ«$T eT+<ä*ùdÔ n~

<ä÷s¡+b˛sTT+~ n|ü &É|ü &ÉT e∫Ã uÛÑ≈£îÔ\T qeTdüÿ]+#·>±

yÓ[flb˛j˚T~. ø=+&É|ü]Ô Á>±eTø£s¡D+ kÕ+ã•esêe⁄ uÛ≤s¡´

düTo\eTàqT |üÏºq |æXÊ#êìï bÕs¡Á<√*Hês¡T. ˇø£kÕ] >=|üŒ

jÓ÷>∑dü+|üqTï˝…’q ¬ø+bÕ|ü⁄s¡ nÁ>∑Vü‰s¡+ u…+>∑Tfi¯Ss¡T yêdæ ø£&É|ü

dü∫Ã<ëq+<äjÓ÷^X¯«s¡T\T (1865`1957) (lJe ÁãôV’≤´ø£´

sê»jÓ÷>∑kÕsêeTè‘· s¡#·sTT‘·, eTqkÕ«$Tì #·÷&É≤ìøÏ

|òüDÏø£\ sêeT|üŒ≈£î #ê˝≤eT+~ •wüß´\‘√ #·÷&Ée∫Ãq|ü⁄&ÉT

ø=~›bÕÏ $T>∑T\T edüTÔe⁄\‘√ n+<ä]ø° dü]|ü&ÉTq+‘· Á|ükÕ<ä+

#˚sTT+∫ e&ç¶+∫Hês¡T. ø£&É|ü jÓ÷^+Á<äT\T kÕ+ãeT÷]Ô uÛÑøÏÔø°

jÓ÷>∑ìwü˜ø° m+‘√ dü+‘√wæ+∫ Äos¡«~+∫ b˛‘·÷ ‘·eTqT

<ä]Ù+#·e∫Ãq Ç‘·s¡ Á|ü<˚XÊ\ yê]ø£+<ä]ø° kÕ+ãeT÷]Ô

kÕ«$Tì ÄÁX¯sTT+#·+&Éì #Ó|æŒb˛sTTHês¡T.

kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$T ‘·eT >∑Ts¡Te⁄\T Ms¡ |æ#·Ãe÷+ã düe÷~Û

Vü≤qTeTø=+&É dæ<˚›X¯«sê\j·T+ e<ä› n&É÷¢] eT\¢j·T´ ‘√≥˝À

1937 y˚T HÓ\˝À @s¡Œs¡∫Hês¡T. kÕ«$Tyês¡T ‘·s¡#·T>± e∫Ã


162


>∑Ts¡Te⁄\ düe÷~Ûì ùd$+∫b˛j˚Tyês¡T. >∑Ts¡Te⁄\ düe÷~Ûô|’

HÓ\ø=*Œq •e*+>∑+ _ÛqïyÓTÆq+<äTq kÕ«$Tyês¡T nø£ÿ&É

eT+~s¡ ìsêàD≤ìøÏ |üPìø£ #˚dæHês¡T. n|ü &˚ ‘·eT≈£îqï dæ>∑¬s≥T¢

Á‘êπ> e´düq+ e÷ìy˚dæHês¡T. Ä düeTj·T+˝À yês¡T dæ<˚∆X¯«sê

\j·T+˝À ñ+&˚yês¡T. nø£ÿ&ç #Ó≥¢ HêÁX¯sTT+∫ ñqï |æXÊ#ê\qT

bÕs¡Á<√*Hês¡T. eT+~s¡ ìsêàD+ ø√dü+ Hê\T>∑T yÓ’|ü⁄\ ì*|æq

sê‹düÔ+uÛ≤\T ˇ]–b˛‘˚ dü<äTZs¡Te⁄\ HêeT+ düà]+∫ f…+ø±j·T

ø=Ïº n$ |ü&çb˛≈£î+&Ü Ä|æ eTs¡THê&ÉT ÁπøHé <ë«sê #·ø£ÿ>±

ì*|æHês¡T. Ä~Hê˝À¢H˚ Væ≤+<äTe⁄\qT uÛÑj·TÁuÛ≤+‘·T\qT #˚dü÷Ô

#·+|ü⁄‘·÷ ôV’≤Á<ëu≤<äT sê»´+˝À ;uÛÑ‘·‡+ düèwæº+∫q s¡C≤ø±s¡T¢

kÕj·TT<ÛäT …’ dæ<∆X«sê\j·÷ìøÏ kÕ«$T|üP» yfi e∫ÃHês¡T. kÕ«$T

bÕs¡«r|üs¡y˚TX¯«s¡T\ øÏ∫Ãq Vü‰s¡‹ì Ä s¡C≤ø±s¡¢ yÓ’|ü⁄ Á‹|æŒ‘˚

yês¡T qeTdüÿ]+∫ ∫\¢s¡ &ÉãT“\T y˚dæ b˛e≥+ kÕ«$Tyê]

ny˚Tj·TeTVæ≤e÷ Á|üuÛ≤e+. eT+~s¡ ìsêàD+ ‘·s¡Tyê‘· uÛÑ≈£îÔ\

ø√dü+ düÁ‘ê\T ì]à+∫ u≤$ Á‘·$«+∫Hês¡T. Ä~Hê˝À¢H˚ ø=+<äs¡T

n#·\>∑Ts¡Te⁄\T e∫Ã kÕ«$Tì |üØøÏå+∫ dæ>∑TZ‘√ ‘·\\Te+∫

b˛sTTHês¡T. kÕ«$T ìsêàD eT+~s¡+ eTT+<äTqï |ü+~]˝À

^‘êbÕsêj·TD+ »s¡T>∑T‘·T+&É>± ñ<ä∆è‘·yÓTÆq >±* e∫Ã+~.

kÕ«$T ‘·eT •wüß´\ uÛÑøÏÔ mÏº<√ |üØøÏå<ë›eTì ˇø=ÿø£ÿ]H˚ e∫Ã

B|ü+ yÓ*–+#·TeTHêïs¡T. eTTÏº+∫q eTs¡Tø£åDy˚T >±*øÏ B|ü+

Ä]b˛‘˚ ∫≥º∫es¡≈£î kÕ«$Tyêπs B|ü+ yÓ*–+∫Hês¡T. n~

ìsê«‘· B|üø£[ø£ e˝…ì*∫q~. ÇÏ º~ yê] ìX¯Ã\uÛ ÑøÏ Ô.

kÕ«$Tyês¡T •wüß´\‘√ ˇø£kÕ] >∑Tfi¯flsêeT|üŒ nø£ÿ&ç •˝≤Œ\T

sêeT|üŒ #Ós¡Te⁄ #·÷∫Hês¡T. nø£ÿ&ÉTqï ÁãVü≤àsêø£ådæì <ä÷s¡

163

ÁbÕ+‘ê\≈£î |ü+|æHês¡T. kÕ«$Tyês¡T 1955 y˚dü$˝À ñ‘·Ôs¡

<˚X¯ j·÷Á‘·\T, n\Vü‰u≤<äT, Á‹y˚DÏ dü+>∑eT+ ø±o>∑j·÷

>√s¡UŸ|üPsY\T dü+<ä]Ù+∫ ‘·eT |üPs¡T«\≈£î #˚j·Te\dæq

ô|’‘·èø£eTT\T #˚dæ ‹]–e∫ÃHês¡T. yê]øÏ U≤Jù|≥˝À ô|<ä›kÕ«>∑‘·

dü‘êÿs¡+ \_Û+∫+~. 1960 qT+&ç Ms¡ |æ#·Ãe÷+ã>±] eT+~s¡

ÁbÕ+‘·eTT yê]øÏ ÄÁX¯eTyÓTÆq~. n|ü &˚ >∑Ts¡T<Ó’euÛÑø£Ô düe÷»+

@sêŒ≥T#˚dæHês¡T. yÓTT<äÏ ∫≥eTfi¯¢ \ø°ÎHêsêj·TD 1982

es¡≈£î n≥T ‘·s¡Tyê‘· 1983 n&É÷¢] Ä>∑j·÷#ês¡´ (Author)

á düe÷C≤ìøÏ ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚dü÷Ô Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+

1) edü+‘·qesêÁ‘·T´‘·‡yê\T 2) yÓ’XÊK+ Ms¡ÁãùV≤à+Á<äT\

Äsê<ÛäH√‘·‡e+ 3) yÓ’XÊK ãVüQfi¯+˝À Ms¡|æ#·Ãe÷+ã>±]

Äsê<Û äH√‘·‡e+ 4) ÄcÕ&Û É X¯óˆˆ @ø±<äoÁe‘·+ •yês¡Ãq

5) ÁXÊeDeTT ì‘·´s¡TÁ<ë_Ûùwø±\T 6) •esêÁ‹ 7) <˚M X¯s¡qïe

sêÁ‘·eTT\T 8) n|ü &˚ ∫e]Hê&ÉT Vü≤]Vü≤s¡ @ø±Vü≤eTT »s¡|ü≥+

$~Û>± »s¡T>∑T‘·THêïsTT. 1951 y˚dü$˝À kÕ«$Tyê]øÏ rÁe

»«s¡+e∫Ã n|ükÕàs¡ø£ dæú‹øÏ C≤]Hê kÕ«$Tyês¡T dü«s¡ZdüTú˝…’q≥T¢

es¡+>∑\T¢ Vü≤qTeTø=+&É À¢ yês¡Ô Á|ü#ês¡yÓTÆq~ mø£ÿ&Óø£ÿ&ç uÛÑ≈£îÔ\T

•wüß´\T @&ÉTdü÷Ô e∫ÃHês¡T. sêÁ‹ 9øÏ kÕ«$TøÏ n|üeTè‘·T´e⁄

‘=\–b˛sTT+~. ˇø£kÕ] >=|üŒ Vü≤]ø£<∏ä≈£î\T ø=eT÷à] u≤\

s¡‘êïq+<ä<ëdüT>±] Vü≤]ø£<∏ë >±q+ ..... eTsƒê~Û |ü‘·T\T

lìyêdü kÕ«eTT\T <ä+|ü‘·T\T e∫Ã Çø£ÿ&É »]π> ø±s¡´Áø£e÷\T

#·÷∫Hês¡T. 1967`68 dü+ˆˆ ø£+∫ »>∑<äTZs¡Te⁄\T l #·+Á<ä

X‚Kπs+Á<äkÕ«$Tyês¡T es¡+>∑˝Ÿ≈£î e∫Ãq|ü⁄&ÉT kÕ+ãeT÷]Ô

kÕ«$T‘√ n<Ó’«‘· y˚<ë+‘· Á|üdü+>∑+ #˚dæHês¡T. eTVü‰ kÕ«$Tyês¡T


164


ns¡Ãq ‘·s¡Tyê‘· kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«$TøÏ 5 s¡÷. <äøÏåD Ç∫ÃHês¡T.

#Óqï|ü⁄]yêdüT\T lø£èwüí $X¯«s¡÷|ü <äs¡Ùq ∫Á‘·|ü≥ s¡÷|ü•\TŒ\T

e÷ø£+ ‹eTàj·T´ ÁX‚wæ ˜>±s¡T kÕ«$Tì <ä]Ù+∫ ÄodüT‡\T

bı+~Hês¡T. kÕ«$Tyê]ì ùd$+∫ n<Ó’«‘·dæ~∆ bı+~qyê]˝À

Á≈£Ls¡ø£s¡Tà\T ãT#·Ãqï kÕ«$Tì <ä]Ù+∫ uÛÑ≈£îÔ˝… ’ jÓ÷>∑T˝…’

Ä‘·àkÕøå±‘êÿs¡+ bı+~ kÕ«$T düìï~Û˝À ÁãôV’≤àø£´+ bı+~Hês¡T.

¬s+&Éee´øÏÔ <ëqø£s¡Tí\ì ù|s¡T >±+∫q #·+<ë ø±+‘·j·T´>±s¡T

kÕ«$T •wüß´\T uÛÑ≈£îÔ\T ø£\dæ >∑Ts¡T|üPC≤ ø±s¡´Áø£eT+ »s¡T|üe˝…

qqT≈£îHêïs¡T. kÕ«$Tyês¡T n+<äs¡T •wüß´\ Á>±eT+ b˛e≥+

ø£wüº+ ø£qTø£ Á|ü<∏äeT|üP» ∫es¡ |üP»\T kÕ«$Tdüìï~Û˝À »s¡T|ü

e˝…qqT≈£îHêïs¡T. Á|ü<∏äeT|üP» kÕ«$Tyê]øÏ n‘·´+‘· uÛÑ≈£îÔ\T

•wüß´\T n&É÷¢] Ä>∑j·÷#ês¡T´\T. kÕ«$T ô|<ä›qï sê»j·÷#ês¡T´\T

»>∑<ë+ã\ ø=&ÉT≈£î kÕ«$T #·]Á‘·+ Áyêdæq |ü+&ç‘·T&ÉT n&É÷¢]

Ä>∑j·÷#ês¡T´\T. |üPC≤ø±\+˝À kÕ«$T ÁãVü≤àìwü˜˝À ñ+&ç

ÁbÕs¡úq˝À ãVæ≤s¡TàKT˝…’ u§≥Tº rs¡ú+ Á|ükÕ<ä+ ÇkÕÔs¡T. Á|ü‹

Á>±eT+˝À kÕ«$T|ü≤ìøÏ |üP»#˚dæ bÕsêj·TD, y˚<ë+‘√

|üHê´kÕ\T uÛÑ»q\T rs¡ú Á|ükÕ<ë\T nqï<ëq+ Ç≤¢ »]|æ

∫e] ø±s¡´Áø£eT+ Vü≤qTeTø=+&É eT+~s¡+˝À »]|æHês¡T. ˇø£

dü+e‘·‡s¡+ Á|ü‹ Ä~yês¡+ düÁ<äZ+<Ûä|üsƒ¡q+ ÁbÕD≤j·÷eT kÕ<Ûäq

1945˝À ÁbÕs¡+_Û+∫Hês¡T. @ø±Vü≤eTT\T |òüDÏø£\ sêeT|üŒ≈£î

ÄcÕ&ÛÉX¯óˆˆ ñ|üyêdü+ s¡TÁ<ë_Ûùwø£+ uÛÑ»q C≤>∑s¡D+ ñ<äj·T+

bÕs¡D »]π>$. kÕ«$Tyês¡T Áã‹øÏj·TTqï ∫e]~q+ <ëø±

ì‘·´düe÷~Û dæú‹ Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡ dæú‹˝À ñ+&˚yês¡T. ì‘·´+

ñ<äj·T+ n_Ûùwø£+, •yêsê<Û äq, >∑Ts¡T|üP», uÛ Ñ> ∑eBZ‘·

165

bÕsêj·TD+, kÕeT÷Væ≤ø£ ÁbÕs¡úq ì‘·´uÛÑ»q ìs¡«Væ≤+∫Hês¡T.

ˇø£Hê&ÉT kÕ«$TøÏ >∑T+&Ób˛≥T e∫Ã+~. kÕ«$Tì ÄdüT|üÁ‹˝À

#˚]ÃHês¡T. ¬s+&ÉT~Hê\T ∫øÏ‘·‡ »]–+~. eT÷&ÉeHê&ÉT XÊ.X¯.

1901 dæ<ë∆]ú dü+ˆˆ ø±ØÔø£ ãVüQfi¯ <äX¯$T eT+>∑fi¯yês¡+

13`11`1979 sêÁ‹ 11 >∑+≥\T kÕ«$Tyês¡T Áu≤V”≤à

uÛÑ÷‘·T˝…’Hês¡T. eTs¡THê&ÉT y˚\ uÛÑ≈£îÔ\T •wüß´\T j·T<Ûë$~Û>±

14`11`79 ãT<Ûäyês¡+ sêÁ‹ 8`30 >∑Ts¡Te⁄ lMs¡ |æ#·Ãe÷+ã

düe÷~ÛeT+~s¡+ ñ‘·Ôs¡+ yÓ’|ü⁄ düe÷~Û #˚dæ eT+&É\+ ~Hê\T

Ä‘·à kÕøå±‘êÿs¡+ bı+~q eTVü‰‘·Tà\≈£î #˚j·Te\dæq ì‘·´

ø±s¡´Áø£e÷\T »]|æ eT+~s¡ ìsêàD+ #˚dæHês¡T.

á eT+~s¡+ Vü≤qTeTø=+&É qT+&ç XÊj·T+ù|≥ yÓfi‚fl s√&ÉT¶≈£î

nqT≈£îì |ü<ëàøÏå Ä\j·T+ dæ<˚∆X¯«sê\j·TeTT eT<Ûä´q $XÊ\yÓTÆq

düú\+˝À ñ+~. uÛÑ≈£îÔ\T Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq #˚düTø√e≤ìøÏ

nqTyÓ’q edü‘·T\T kÕ«$Tyê] •wüß´sê\T leT‹ düTo\eTà

eT+~s¡ ø±s¡´Áø£e÷\T uÛÑ≈£îÔ\ ‘√&ÜŒ≥T‘√ »s¡T|ü⁄‘·THêïs¡T.

∫s¡THêe÷ ` l dü<äTZs¡Tdü∫Ã<ëq+<äkÕ+ãeT÷]Ô kÕ«eTT\

yê] ÄÁX¯eT+ le÷‘êeTTqT\bÕÏ Ms¡ |æ#·Ãe÷+ã eT+~s¡

ÁbÕ+‘·eTT |ü<ëàøÏå <˚yê\j·TeTT düMTeTTq XÊj·T+ù|≥ s√&ÉT¶

Vü≤qTeTø=+&É es¡+>∑˝Ÿõ˝≤¢ Ä+.Á|ü. |æ.dæ. 506011

kÕ+ãeT÷]Ô>±] ‘·‘êÔ«\T, CÀ\bÕ≥\T, eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T

#ê˝≤ s¡∫+∫Hê Ä bÕ≥˝À¢ ∫es¡ yê] Hêe÷+øÏ‘· eTTÁ<ä

ñ+&É≥+ n+<äT˝À ‘·eTqT kÕ+ãj·T<ëdüT>± #Ó|ü ≈£îHêïs¡T.

uÛ ÑøÏ Ô<ë«sê C≤„qe÷s¡Z+ n~Û>∑$T+∫q yês¡+<äs¡T ‘·eTqT

uÛÑ>∑e<ë›düT\T>±H˚ #Ó|ü ≈£î+≤s¡T.


166


Ä<Ûës¡+ :`

l l dü<äTZs¡T dü∫Ã<ëq+<ä kÕ+ãeT÷]Ô kÕ«eTT\yês¡T `

s¡#·sTT‘· &Üˆˆ n&É÷¢] Ä>∑j·÷#ês¡T´\T. myéT.m. |æôV≤#Y.&ç.

myéTÇ&ç. 12`5`188/7/1 $»j·T|ü⁄] ˝≤˝≤>∑÷&É b˛düTº,

dæøÏ+<äsêu≤<äT 500017 bò˛Hé: 27002782

167

15. U≤Jù|≥ •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$T

(1950`1988)

uÛ≤s¡rj·T $$<ÛäeT‘ê\yês¡T >∑Ts¡Te⁄qT Á‹eT÷]Ôdü«s¡÷|ü⁄ì

>±qT, >∑Ts¡Ty˚ uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT>±q÷ Äsê~ÛkÕÔs¡T. uÛ≤s¡rj˚T‘·s¡

eT‘ê\yês¡T ≈£L&É >∑Ts¡Te⁄≈£î Á|üeTTK kÕúq$TkÕÔs¡T. jÓ÷>∑T\T,

eTVü‰‘·Tà\T, dæ<äT∆\T, uÛÑ≈£îÔ\T n+<äs¡÷ >∑Ts¡÷|ü~wüº eT+Á‘·yÓ÷

ñ|ü<˚X¯yÓ÷ bı+~ kÕ<Ûäq #˚dæ ø£è‘·ø£è‘·T´˝…’qyêπs. ø±ì e÷qe

XØs¡<Ûës¡T …’q >∑Ts¡Te⁄\Tø±ø£ kÕøå±‘·TÔ •e⁄&√ $wüßíy√ <ä‘êÔÁ‘j·TT&√

neTàyês√ Á|ü‘· ø£å+>±H√ dü«|üï+˝ÀH√ kÕøå±‘·ÿ]+∫ ñ|ü<˚•+∫q

ñ<ëVü≤s¡D\T #ê˝≤ ñqï$. ñ<ëVü≤s¡D≈£î b˛‘·T\÷]

Ms¡ÁãùV≤à+Á<äkÕ«$T (1608`1693), l<Ûäs¡yÓ+ø£fÒX¯ nj·T´yêfiŸ

(1635`1720), e÷düºsY dæ.$.$ (1868`1922), eTT$Tà&çes¡+

169

düTu≤“¬s&ç¶ Äe⁄\qT ùd«#·Ã¤>± $&ç∫ ø=+&É møÏÿ Hêπ>X¯«sê

\j·T+˝À <Ûë´qeT>∑Tï&Éj˚T´yê&ÉT. ˇø=ÿø£Hê&ÉT neTàyê]

eTT+<äT ≈£Ls¡TÃ+&ç <Ûë´q+ #˚dü÷Ô m+‘· Ábı<äT› >∑&ç∫+<√! ø£+&ÉT¢

‘Ós¡#˚es¡≈£î kÕj·T+ø±\ yÓTÆq≥T¢ ‘Ó*dæ+~. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶

ne÷à bÕs¡«r Hê Äe⁄˝ÒyÓTÆqy√! ‘√&ç |æ\¢\T ‘·eT >√e⁄\‘√

‘·eT‘·eT Ç+&É¢≈£î b˛j·TT+≤s¡T. Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T Hê ø√dü+

m+‘· Ä+<√fi¯q|ü&ÉT‘·THêïs√μμ nì Bq+>± y˚&ÉT≈£îHêï&ÉT.

bÕs¡«r<˚$ ªªHêj·THê >√e⁄\T πøåeT+>± ø=+&É ÁøÏ+<ä ø√dü+

#·÷düTÔHêïsTT. Ç+ÏøÏ ‘√\T≈£b˛μμ nqï~. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ ‘·q

Äe⁄\‘√ πøåeT+>± Ç\T¢#˚]Hê&ÉT.

n+‘· u≤\´+˝ÀH˚ •ebÕs¡«‘·T\ Á|ü‘·´ø£å<äs¡Ùq+ #˚düT≈£îqï

uÛÑ≈£îÔ&Ü‘·&ÉT. ˇø£ Ä~yês¡+ ôd\e⁄Hê&ÉT ∫qï düTu≤“¬s&ç¶

ñ<äj·Ty˚T ø=+&Éô|’øÏ b˛sTT Ä\j·T+˝À eT<Ûë´Vü≤ï+ <ëø£ <Ûë´q+

#˚düTø=ì ø=+&É ~>∑T‘·T+&É>± 2 >∑+≥\|ü⁄&ÉT ˇø£ ô|<ë›j·Tq

yÓT≥¢ô|’ ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. n+‘·˝À ø£ bÕeTT e∫Ã Äeè<äT∆ì ø±≥T

y˚j·TqT+&É>± ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ bÕeTTø±≥T y˚j·T≈£î+&Ü •e⁄ì

ÁbÕ]ú+∫Hê&ÉT. bÕeTT yÓ&É*b˛sTT+~. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ Ä eè<äT∆ì

düMT|æ+∫ ªª‘ê‘ê! ˇø£ bÕeTT ìqTï ø±≥T y˚j·T≤ìøÏ |ü&É>∑

$|æŒ+~. qqTï #·÷∫ yÓ[flb˛sTT+~μμ nHêï&ÉT. eè<äT∆&ÉT e\e˝≤

@&ÉTdü÷Ô ªªqqTï m+<äT≈£î s¡øÏå+∫Hêej·÷´ n~ ø±≥T y˚ùdÔ H˚qT

#·#Ãyê&çì, Hê ø£cÕº\T r]b˛jT$ ø£<ëμμ nHêï&ÉT. n‘·ì <äT'K+

#·÷∫ ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ ø£qT\T #ÓeTà–*q$. ªªH˚qT #˚dæq~ ‘·bÕŒ

‘ê‘êμμ nì Ä eè<äT∆ì ø√H˚Ï e<ä›≈£î rdüTø£b˛sTT ‘·q #=ø±ÿ

˙Ï˝À eTT+∫ Ä‘·ì H√Ï˝À |æ+&ç <ä|æŒr]Ã ªªÇ+ø± @&ÉTe⁄

U≤Jù|≥ •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$T

170


‘ê‘ê! ˙ >∑T+&Ó˝Àì ãs¡Te⁄ ~+#·Tø√— ø£˙ïs¡T‘√ ˙ <äT'U≤ìï

ø£&çπ>düTø√μμ nHêï&ÉT. Ä eè<äT∆&ÉT eTqkÕsê @&çÃ @&çÃ ø=+‘·

≈£î<äT≥ |ü&É>±H˚ ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ ªª#êe⁄≈£î #√Ïe«≈£î ‘ê‘ê!

n~ ns¡ú+ ø±ì~. uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT eTq˝À Ä‘·àqT ô|Ïºq ‘·s¡Tyê‘·

<ëìì ø±bÕ&ÉTø√e≥+ eTq u≤<Ûä´‘·μμ n+≥÷ #˚j·T÷‘·‘√ Ä

eè<äT∆ì Ä‘·ì Ç+ÏøÏ rdüTø£b˛sTTHê&ÉT. eè<äT∆ì uÛ≤s¡´ mqï&√

>∑‹+∫q~. ø=&ÉT≈£î ø√&É\T, eTqTeT\T ñHêïs¡T. Ms¡T Ç+Ï

yêøÏ* düMT|ædüTÔ+&É>± eè<äT∆ì ø√&É\T sêÁ‹ $T–*q nqï+

bÕdæb˛‘˚ ãj·T≥ bÕs¡y˚düTÔqï~. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ ªªne÷à Ç≤¢

nqï+ $T–*Ã bÕdæb˛‘˚ bÕs¡y˚ùd ã<äT\T á ‘ê‘·≈£î ô|&ç‘˚

‘ê‘· MTsTT+Ï ø±e*>± ñ+≤&ÉT > ∑< äe÷à! ‘ê‘·qT

yÓfi¯fl>=≥º≥+ m+<äT≈£î? nqï+ bÕs¡y˚j·T≥+ m+<äTø£e÷à

eTVü‰bÕ|ü+ >∑<ëμμ n+≥÷ ãT~›#Ó|æŒ C≤„H√<äj·T+ ø£*–+∫Hê&ÉT.

n|üŒÏøÏ Äj·Tq ej·TdüT‡ 13 dü+e‘·‡sê\T e÷Á‘·y˚T. ∫qï

düTu≤“¬s&ç¶ e÷≥\T Á|ües¡Ôq >∑eTì+∫qyês¡T ø=+<äs¡T Äj·TqqT

‹ø£ÿdüTu≤“¬s&ç ¶ nH˚yês¡T eTVü‰‘·Tà\+<ä]ø° á ‹ø£ÿX¯ã›+

nC≤„qT\T eT÷s¡Tâ\T _s¡T<äT>± Çe«≥+ #ê˝≤eT+~ #·]Á‘·˝À¢

>∑eTì+#·e#·TÃ.

∫qïdüTu≤“¬s&ç¶ U≤Jù|≥˝À ‘·q ôV’≤dü÷ÿ\T $<ä´|üP]Ô #˚dæ

nq+‘·|ü⁄s¡+ À ◊Ï◊ yÓTø±ìø£ Ÿ ø√s¡T‡ #dæHê&ÉT. nq+‘·|ü⁄s¡+˝À

ñHêï sêÁ‘·T\T ìs¡+‘·s¡+ •e<Ûë´q+ #˚dü÷Ô uÛÑøÏÔ bÕs¡eT´eTTqT

nqTuÛÑ$+∫Hê&ÉT. ˇø£Hê&ÉT ∫qï düTu≤“¬s&ç¶ ∫\eT≈£Ls¡T

(j·TÁs¡>∑T+≥¢ <ä>∑Zs¡) ‘Ó*dæq yê]+ÏøÏ yÓ[¢q|ü⁄&ÉT ÄsTT+Ï

ø£q´ ‹s¡T|ü‘·eTàqT #·÷∫ ÄyÓTj˚T ‘·q≈£î uÛ Ñ>∑e+‘·T&ÉT

171

ìX¯ÃsTT+∫q uÛ≤s¡´>± >∑T]Ô+∫ ô|<ä›\ nqTeT‹‘√ ÄyÓTqT

ô|+&Ü¢&É ìX¯ÃsTT+∫ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î düMT|ü ã+<ÛäTe⁄\≈£î

#Ó|æŒHê&ÉT. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶øÏ ô|+&û¢&ÉT e∫Ã+~ ø£qTø£ yês¡T

∫\eT≈£Ls¡T ‹s¡T|ü‘·eTà ‘·+Á&ç uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Hêsêj·TD¬s&ç¶

sTT+ÏøÏ b˛sTT e÷≤¢&çHês¡T. Hêsêj·TD¬s&ç¶ <ä+|ü‘·T\T

düπsqHêïs¡T. ø±ì ñ<√´>∑+ \_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘· ô|+&ç¢ #˚kÕÔ

eTHêïs¡T. áX¯«sêqTÁ>∑Vü≤+‘√ ∫qï düTu≤“¬s&ç¶øÏ sêj·T#√Ï

‘ê\÷ø± |æ+#Ûê ÁbÕC…øº À |òæ≥ºsY yÓTø±ìø>± ñ<√´>∑+ \_Û+∫q~.

uÛÑ>∑e+‘·T&ÉT Hêsêj·TD¬s&ç¶ ndü\Tù|s¡T dæ+>∑eT¬s&ç¶ Hêsêj·TD

¬s&ç¶. Äj·Tq yÓTT<äÏ uÛ≤s¡´ \ø°Îqs¡düeTà. ÄyÓT dü+‘êqy˚T

‹s¡T|ü‘·eTà. \ø°Îqs¡düeTà #·ìb˛‘˚ Hêsêj·TD¬s&ç¶ »j·T\ø£åàeTà

qT<ë«Vü≤yÓTÆHê&ÉT. ÄyÓT dü+‘êq+ lìyêdüT\T¬s&ç¶, yÓ+ø£≥\øÏåà,

|ü<ëàe‘·eTà, eT<ÛäTdü÷<äq¬s&ç¶. ∫qï düTu≤“¬s&ç¶øÏ ñ<√´>∑+

\_Û+#·>∑H˚ ‹s¡T|ü‘·eTà‘√ ô|+&ç¢ ≈£î~]+~. n|üŒÏø±yÓT

ej·TdüT‡ 18 @+&ÉT¢. ‘=$Tà<äe ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄≈£îqï~.

26.3.1976 Hê&ÉT Ábı<äT›≥÷s¡T n>∑ùdÔ´X¯«sê\j·T+˝À ∫qï

düTu≤“¬s&ç ¶ ‹s¡T|ü‘·eTà\ ô|+&ç¢ »]–+~. yê]~ Ä<äs¡Ù

<ë+|ü‘·´+. ø=Hêïfi¯fl≈£î ∫qïdüTu≤“¬s&ç¶ ‘·eTTà&ÉT #ÓHêï¬s&ç¶øÏ

‹s¡T|ü‘·eTà #Ó˝…¢\T yÓ+ø£≥\ø£ÎeTà‘√ ô|+&ç¢ »]–+~.

∫qï düTu≤“¬s&ç¶ •euÛÑøÏÔ Äj·Tq #·s¡´\T >∑eTì+∫qyês¡+<äs¡T

Äj·TqqT kÕ«$T nì •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$T nì |æ˝ÒÃyês¡T. u≤\´+

qT+&ç Äj·Tq •yê\j·T+˝À @ø±+‘·+>± <Ûë´qeT>∑Tï&ÉjT´yê&ÉT.

Äj·Tq≈£î qsêø±s¡+˝À y˚πs >∑Ts¡Te⁄ ˝Ò&ÉT. kÕøå±‘·TÔ •e⁄&˚

Äj·Tq≈£î >∑Ts¡Te⁄. Ä |üs¡eT•e⁄ì Ä<˚X¯+ m≤¢ e#˚Ã<√ Ä


172


uÛ≤wü @$TÀ Äj·Tq≈£î e÷Á‘·y˚T ‘Ó\TdüT. |æ+#Ûê ÁbÕC…≈£îº˝À

#˚]q ‘·s¡Tyê‘· Äj·Tq nø£ÿ&˚ ø±|ü⁄s¡+ ô|ÏºHê&ÉT. yê] <ë+|ü‘·

|òü˝≤\T 1) düT<Ûëø£sY (Á|üdüTÔ‘·+ ø£+|üP´≥sY Ç+»˙sY) 2) düTπsXŸ

(Á|üdüTÔ‘·+ ôVA$TjÓ÷ &Üø£ºs¡T). |æ+#Û·˝ÀH˚ ø±|ü⁄s¡eTT+≥Tqï

nø£ÿeTà áX¯«s¡j·T´ <ä+|ü‘·T\ dü+‘êq+ q\TZs¡T eT>∑yês¡T

Äs¡TZs¡T Ä&Éyês¡T. Ä q\TZs¡T eT>∑yê]˝À Hêπ>+Á<äu≤ãT ø£s¡T.

Äj·Tq ∫qï|üŒÏqT+&ç ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ |”˝Òs¡T ‘ê\÷ø± ô|<ä›

ø=+|ü˝…¢yêdüT\T neTàeTà qs¡düeTà, ‘ê‘· yÓ+ø£≥|üŒHêj·TT&ÉT

e<ä› ô|]–Hê&ÉT. á eè<ä∆<ä+|ü‘·T\T 7 @+&É¢ Hêπ>+Á<äu≤ãTqT

1976 dü+ˆˆ |æ+#Ûê ÁbÕC…≈£îº≈£î rdüT≈£e∫Ã •euÛÑπøÔ+Á<ä kÕ«$TøÏ

n|üŒ–+∫Hês¡T. á Hêπ>+Á<äu≤ãT ‘·s¡Tyê‘· ø±˝≤q u≤ãT

kÕ«$T>± Á|üdæ<äT∆\T. l •euÛÑπøÔ+Á<äT˝≤ u≤\Tì #·÷&É>∑H˚ ªª@+Ï

<=sê! Ç˝≤ edüTÔHêïs¡T? m≥T¢Hêïs¡T? Ç≥Ts¡+&çμμ n+≥÷ <ä>∑Zs¡≈£î

rdüT≈£îHêïs¡T. n≥T ‘·s¡Tyê‘·H˚ áX¯«s¡j·T´ nø£ÿeTà <ä+|ü‘·T\T

e∫Ã ø=&ÉT≈£î Hêπ>+Á<äu≤ãTqT ‘·eT sTT+ÏøÏ rdüT≈£b˛sTTHês¡T.

•euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$T Hêπ>+Á<äu≤ãT\ |üPs¡«»qà nqTã+<Ûä yÓTÏº<√

‘Ó*j·T<äT. kÕ«$Tyês¡T Hêπ>+Á<äu≤ãTqT ˇø£≥e ‘·s¡>∑‹˝À

#˚]Œ+∫ #·~$dü÷Ô |ü⁄Á‘·ì]«X‚wü+>± #·÷∫Hês¡T.

ˇø£Hê&ÉT düT<Ûëø£sY, düTπsXŸ, Hêπ>+Á<äu≤ãT eTT>∑TZs¡T ã&çqT+&ç

‹]–edüTÔ+&É>± sö+&ÉT ≤+ø˘e<ä› ˇø£ bÕeTT ˇø£ ñ&ÉTeTT

m<äTs¡T e∫Ãq$. yêÏì #·÷∫ eTT>∑TZs¡T u≤\Ts¡T ˇø£<ëìì

#·+|üe˝… qqT≈£îHêïs¡T. kÕ«MTJ ô|<ä›ø=&ÉT≈£î düT<Ûëø£sY bÕeTTqT

∫qïø=&ÉT≈£î düTπsXŸ ñ&ÉTeTTqT #·+|üe˝…qHêïs¡T. ø=~› ùd|üÏøÏ

bÕeTT yÓ[¢b˛sTT+~. ñ&ÉTeTT e÷Á‘·eTT nø£ÿ&˚ ñ+~. á

173

eTT>∑TZs¡T ø£*dæ ñ&ÉTeTTqT #·+|æHês¡T. mes√ e∫Ã Ä #·∫Ãq

ñ&ÉTeTTqT rdüTø£b˛sTT e+&ÉTø£‹Hêïs¡T. á$wüj·T+ kÕ«$TJøÏ

‘Ó*dæ+~. kÕ«MTJ ªª@ ÁbÕDÏì #·+|ü≈£L&É<äTμμ nì Væ≤‘·uÀ<Ûä

#dæ ªªuÛÑ>∑e+‘·T&ÉT ñ&ÉTeTT≈£î eT+∫ s¡÷|ü+ düèwæº+∫Hêμμ&ÉHêïs¡T.

ˇø£|ü &=ø£ sêE ñ&ÉTeTT\T ‹H˚yê&ÉT. Ä sêCÒ á ñ&ÉTeTT

ne‘ês¡yÓT‹ÔHê&ÉT. m<äTs¡T e∫Ãq bÕeTT‘√ ‘·qqT #·+|ü⁄eTì

Ä ñ&ÉTeTT ø√]‘˚ ø=\~ùd|üÏøÏ ˙y˚ #·ìb˛‘êe⁄ H˚qT

#·+|üe\dæq |üì˝Ò<ä+≥÷ Ä bÕeTT yÓ[flb˛sTT+~. Ä‘·s¡Tyê‘·

MTs¡T eTT>∑TZs¡T <ëìì #·+|æHês¡T. <ëì e÷+dü+ ‹qïyê]øÏ

ñ‘· ÔeT »qàedüT Ô+<äì kÕ«MTJ Ä |æ\¢\‘√ nHêïs¡T.

(Hêπ>+Á<äu≤ãT) u≤ãTkÕ«$T #·<äTe⁄ e÷ìy˚dæHê&ÉT. eTT>∑TZs¡T

u≤\Ts¡T ø£*dæ ¬s+&ÉT ñ&ÉT‘· |æ\¢\qT ô|+∫Hês¡T. yêÏì #·÷∫

kÕ«MTJ dü+‘√wæ+#yês¡T. ˇø£Hê&ÉT kÕ«MTJ u≤<Ûä‘√ Ä ñ&ÉT‘·\T

yÓ[flb˛‘êsTT nHêïs¡T. ø=\~ ~Hê˝À¢H˚ Ä ñ&ÉT‘·\qT ≈£îø£ÿ\T

‹qï$. kÕ«MTJ ªªÄ ñ&ÉT‘·\T Hêø√dü+ e∫Ãq$. n$ eTs¡\

Ç+ø=ø£ »qà m‘·Ôe˝… ø£qTø£H˚ ≈£îø£ÿ\T yêÏì ‹ì ‘·eT <Ûäs¡à+

ìs¡«]Ô+∫q$μμ nHêïs¡T. Á|ü‹~q+ kÕ«MTJ Ä eTT>∑TZs¡T

u≤\Ts¡qT ñ<äj·T+ 4 >∑+≥\≈£î ˝Ò|æ õ+ø£#·s¡à+ô|’ ≈£Ls¡TÃ+&ç

<Ûë´qeT>∑Tï\j˚T´yês¡T.

1982 qT+&ç kÕ«MTJ n&Ée⁄˝À¢øÏ b˛sTT <Ûë´q+ #˚ùdyês¡T.

‘·eTyÓ+≥ u≤ãTkÕ«$Tì ‘√&=ÿì b˛j˚Tyês¡T. u≤ãTkÕ«$Tì

ˇø£ •yê\j·T+˝À •e*+>±ìøÏ m<äTs¡T>± ≈£Ls¡TÃ+&Éu…Ïº

ø=+‘·ùdô|’q ‘·s¡Tyê‘· ø£ ìs¡®q Á|ü<˚XÊìøÏ rdüTø£b˛sTT ø£#√≥

eè‘êÔø±s¡+ ^dæ n+<äT˝À ≈£Ls¡TÃ+&ç Ä •yê\j·T+˝À •e⁄ì


174


#·÷düTÔqï≥T¢ <Ûë´ì+#·TeTH˚yês¡T. n≥T ‘·s¡Tyê‘· ‘êeTT

<Ûë´qeT>∑Tï\j˚T´yês¡T. ‘êy˚T eTs¡\ b˛sTT u≤ãT kÕ«$Tì

˝Òù|yês¡T. u≤ãT kÕ«$TøÏ Äø£˝…’‘˚ ‹q≤ìøÏ <˚e<ës¡T Ä≈£î*∫Ã

‹qTeTH˚yês¡T. |æ+#Ûê˝À nø£ÿ>±]ø√q |ü]øÏã+&Ée<ä› ø=+&Éô|’

ø√H˚s¡Tqï~. kÕ«MTJ nø£ÿ&É 29 ~Hê\T ‘·|üdüT‡ #˚dæHês¡T.

u≤ãTkÕ«$T ≈£L&É 29 ~Hê\T nø£ÿ&˚ <Ûë´qeT>∑Tï …’ j·TT+&çHês¡T.

u≤ãTkÕ«$TøÏ Ä 29 ~Hê\T ˇø£ÿHê&˚ <Ûë´qeT>∑Tï˝…’q≥T¢

nqTuÛÑeyÓTÆq~. Ç+ø± kÕ«$Tyês¡T u≤ãTkÕ«$T‘√ ªª˙e⁄ Hê

X¯ØsêìøÏ ø±|ü˝≤! Hê Jyê‘·à uÛÑ>∑e+‘·Tì <ä>∑Zs¡ ñ+≥T+~.

H˚qT nø£ÿ&É ùde #˚kÕÔqT. Ç‘·s¡T\≈£î #Ó|üŒ≈£L&Éì eTVü≤‘·TÔ\T

˙≈£î #Ó|æŒHêqTμμ nHêïs¡T. kÕ«MTJ ø=ìï ÁbÕ+‘ê\ ù|s¡T¢ #Ó|æŒ

ªªHqT nø£ÿ&ÉT+≤qT. eP nø£ÿ&çøÏ b˛μμ nHêïs¡T. |æ+#Ûê ÁbÕC…≈£îº

Ä+»H˚j·TkÕ«$T >∑T&çe<ä› kÕ«MTJ u≤ãTkÕ«$Tì ‘êeTT #Ó|æŒq

ÁbÕ+‘ê\≈£î bıeTà+fÒ Äj·Tq b˛˝Ò<äT. kÕ«MTJ ªªb˛ø£b˛‘˚

m≤¢μμ? nì >∑Ïº>± eT+<ä*+∫Hês¡T. kÕ«MTJ nø£ÿ&˚ ñHêïs¡T.

u≤ãTkÕ«$T ÁøÏ+~øÏ e∫ÃHê&ÉT. Äø£˝…’‘˚ f…+ø±j·T˙s¡T Á‘ê–

#Ó≥Tºô|’H˚ ìÁ<äb˛sTTHê&ÉT. ¬s+&ÉT ~Hê\≈£î ˝Ò∫ #Ó≥Tº ~–

f…+ø±j·T\T C≤eTø±j·T\T Ä+»H˚j·T kÕ«$TøÏ rdüT≈£b˛‘·T+fÒ

\düÿsYø=&ÉT≈£î u≤ãTkÕ«$Tì n&É¶–ùdÔ Ä‘·DÏí <ä÷s¡+ $dü]y˚dæ

Ç+ÏøÏe∫Ã kÕ«$Tyê] X¯+KTe÷s¡Tÿ Ä≈£î|ü#·Ã\T+^ rdüTø=ì

dæyÓT+≥T ≤Ø møÏÿ sê»+ù|≥ bÕ‘·ãdüT‡ kÕº+&ÉT e<ä› ~–Hê&ÉT.

Äj·Tq≈£î ‘Ó*dæq yê¬se«s¡÷ nø£ÿ&É˝Òs¡T. sê»+ù|≥ b˛j˚T

e÷s¡Z+˝À neTàyê] >∑T&ç˝À |ü&ÉT≈£î+fÒ mes√ ô|<ë›j·Tq e∫Ã

nqï+ ô|Ïº b˛sTTHê&ÉT. ‘Ó\¢yês¡TC≤eTTq 4 >∑+≥\≈£î l

•euÛÑ πøÔ+Á<äkÕ«$T e∫Ã ªª˙ yÓ+≥ H˚qTHêïqTμμ nHêïs¡T.

u≤ãTkÕ«$T Áô|’y˚≥T ãdüT‡ ≤|t møÏÿ ø£&É|ü ne<Ûä÷‘˚+Á<äkÕ«$T

175

<˚yê\j·T+ e<ä› ~–Hê&ÉT. 40 ~Hê\T ne<Ûä÷‘˚+Á<äkÕ«$T

>∑T&çe<ä› ùde\T #˚dæHê&ÉT. kÕ«MTJ Ä»® Á|üø±s¡+ <√sêï\≈£î

b˛sTT 4 ~Hê\T eÁ&É+>∑+ |üì#˚dæ lXË’\+ yÓ[fl >∑T&ç À Á|ükÕ<ä+

‹ì Ä&Ée⁄˝À¢øÏ b˛sTTHê&ÉT. nø£ÿ&É kÕ«MTJ ‘√&ÉT>± ñHêïs¡T.

u≤ãTkÕ«$T 1983 <ëø± lXË’\+ n&Ée⁄˝À¢ ñ+fÒ kÕ«MTJ

n|ü &É|ü &ÉT e∫Ã #·÷∫b˛j˚Tyês¡T. Ç<ä›s¡÷ eTVü‰q+~˝À 40

~Hê\THêïs¡T. kÕ«MTJ ˙fi¯flô|’ ‘·|üdüT‡ #˚düTÔ+fÒ u≤ãTkÕ«$T

ø±|ü˝≤ ñ+&çHê&ÉT. ‘·s¡Tyê‘· ø=+‘·ø±\+ n&Ée⁄˝À¢ ñ+&çHês¡T.

1984 u≤ãTkÕ«$T HÓ\÷¢s¡T #˚]qø=\~ ø±˝≤ìøÏ kÕ«MTJ

nø£ÿ&çøÏ #˚]Hês¡T. ˇø£Hê&ÉT yê]s¡Te⁄s¡T kÕïq+ #˚düTÔ+&É>±

kÕ«MTJ ªªˇø£ <˚XÊ~ÛH˚‘· Jyê‘·à yÓfi¯ó Ôqï~μμ nHêïs¡T. eTs¡THê&˚

leT‹ Ç+~sê>±+~Û Vü≤‘·´ »]–+~. kÕ«MTJ ªª>=\>∑eT÷&ç

yÓ+ø£j·T´kÕ«$T õ˝≤¢ ø£˝…ø£ºsY ≤>± yÓ\T>∑T‘ê&ÉμμHêïs¡T. Çs¡Te⁄s¡T

ˇ+>√\T ≥+>∑T≥÷s¡T dæ+>∑sêj·Tø=+&É #·T≥Tº Á>±e÷\T

∫\ø£\÷]ù|≥ dü+#ês¡+ #˚dæHês¡T. kÕ«MTJ Ä<˚X¯+ Á|üø±s¡+

u≤ãT kÕ«$T ã+>±s¡T ø=≥Tº˝À |üì#˚dæHê&ÉT. u≤ãTkÕ«$T

‘·*¢<ä+Á&ÉT\T kÕ«MTJ‘√ ‘·eT nu≤“sTT>∑÷]Ã yê<äT˝≤&ç‘˚ ªª<=s¡

ekÕÔ&ÉT˝Òμμ nHêïs¡T. kÕ«MTJ |æ+#Ûê˝À uÛÖ‹ø£+>± ñ<√´>∑+

#˚dü÷Ô jÓ÷>∑X¯Øs¡+‘√ u≤ãTkÕ«$T yÓ+≥ ñ+&˚yês¡T. 1984

&çôd+ãs¡T˝À u≤ãTkÕ«$T |æ+#Ûê ÁbÕC…≈£îº #˚s¡T≈£îHêï&ÉT. ˇø£

e÷+Á‹≈£î&ÉT kÕ«MTJì |æ+#Ûê˝À yÓ+≥q+Ï ñ+&ç ‘·q X¯≈£îÔ\‘√

#ê˝≤eT+~ì yÓ÷dü–+∫ kÕ«MTJ edüTÔe⁄\T ≈£L&É <=+>∑*düTÔ+fÒ

u≤ãTkÕ«$T Ä‘·ì Ä≥\T ø£Ïº+∫Hê&ÉT. 1985 dü+ˆˆ kÕ«MTJøÏ

|æ+#ÛêqT+&ç dü–˝Òs¡T ÁbÕC…≈£îº≈£î ã~© »]–+~. u≤ãTkÕ«$T

‘·q |ü⁄s¡Twüø±s¡+‘√ kÕ«MTJ kÕe÷qT ˝≤Ø˝À ‘·s¡*+∫Hê&ÉT.

1986 dü+ˆˆ Çs¡Te⁄s¡÷ dæ+Vü‰#·\+ yÓ[flHês¡T. ‘·s¡Tyê‘·

nqïes¡+, uÛÑÁ<ë#·\+, X¯ã]eT˝…’ ÁbÕ+‘ê\T ‹]–Hês¡T. Ä≈£î\T


177

>±] eTsƒêìøÏb˛sTT Ms¡ÁãùV≤à+Á<äkÕ«eTT\‘√ e÷≤¢&çHês¡T.

Ms¡ÁãùV≤à+Á<äT*∫Ãq &ÉãT“ eTs¡\ VüQ+&û ÀH˚ y˚dæ MT nqTÁ>∑Vü≤

yÓTTø£fÒ #ê\TqHêïs¡T. nÏº ìdüèŒVüQ\T $sê>∑T\T l kÕ«MTJ

yês¡T. yês¡T 1988 dü+ˆˆ »qe] qT+&ç nH˚ø£ ‘êfi¯|üÁ‘·

Á>∑+<∏ë\T Áyêdæ uÛÑ÷$T˝À |üP&çÃ yêì #·T≥Tº BbÕ\T ô|ÏºHês¡T.

nedüs¡yÓTÆq|ü⁄&ÉT H˚qT Áyêdæq Á>∑+<∏ë\T yê≥+‘·≥ ny˚

ekÕÔj·THêïs¡T. Ä >√‹˝À ÄHêÏ BbÕ\T Ç|üŒÏø° yÓ\T>∑T

‘·THêïj·T≥. kÕ«MTJ ‘·eT n+‘·´+ >∑T]+∫ ªª@˝≤Ï Çã“+~

˝Ò≈£î+&Ü H˚qT düe÷~Û ø±e˝…. H˚HÓ\¢|üŒÏø° ñ+≤qT. qH=ïø£

>∑~˝À ñ+#·+&çμμ nì ÁyêdæHês¡T. lkÕ«MTJ u≤ãTkÕ«$Tì <e⁄ì

ø£&É|ü≈£î rdüTø£b˛sTT ªªHqqT≈£îqï~ kÕ~Û+∫HêqT. HqT yÓfióÔHêïqT.

˙e⁄ u≤<Ûä|ü&Ée<ä›μμì #Ó|æŒHês¡T. ‘·eT u≤eeT]~ lqT ø£qã&ç‘˚

#˚‹ì+&Ü \&É÷¶\T y˚dæb˛sTTHês¡T. Á‘√e˝À eTs¡\ lqT≈£î

ø£qã&ç‘˚ n‘·&ÜX¯Ãs¡´+‘√ nø£ÿ&É Hê≈£î \&É÷¶*∫Ã eTs¡\ Çø£ÿ&É

m≤¢ ø£qã&ÉT‘·THêïs¡+fÒ ªªqqTï MT]+‘·es¡≈£î ‹ø£ÿdüTu≤“¬s&ç¶

nì ÁuÛÑ$T+∫Hês¡T. Ç|üŒÏ¬ø’Hê dü‘·´+ ‘Ó\TdüTø=+μμ&ÉHêïs¡T.

ø£&É|ü˝À ‘·eT uÛ≤s¡´ |æ\¢\Tqï Ç+ÏøÏb˛sTT Ç+À¢ n&ÉT>∑T

ô|≥º≈£î+&Ü ªªn+<ä]˙ ø±bÕ&˚ n~Ûø±s¡+ HêøÏ∫ÃHês¡T. Çø£MT<ä≥

@ ã+<ÛäeT÷ ˝Ò<äTμμ nì bÕ‘· ãdtkÕº+&ÉT≈£î b˛sTT ‘·eTe<ä›

ñqï &Éã“+‘ê u≤ãT kÕ«$TøÏ∫Ã πøe\+ #ÛêØ®\≈£î e÷Á‘·+

dü]|ü&˚≥+‘· ô|’ø£+ rdüTø=ì b˛sTTHê&ÉT.

l •euÛÑπøÔ+Á<ä kÕ«MTJ ‘·eT ìsê´D+ >∑÷]Ã me]ø° #Ó|üŒ Ò<äT

>±ì eTVü‰_ÛìÁwüÿeTD+ »]π> $<Ûä+ 1988 dü+ˆˆ ÁyêdæHês¡T.

‘·eTqT ø£ >∑~˝À 5 @+&ÉT¢ ‘êfi¯+ y˚dæ ñ+#·TeT+fÒ ‹s¡T|ü‘·eTà


178


>±s¡T ˇ|ü ø√q+<äTq ÄyÓTqT |æ\¢\qT ‘·eTTà&ÉT #ÓHêï¬s&ç¶‘√

ø£&É|ü≈£î |ü+|æ+∫Hês¡T. •e⁄&ÉT y˚DT>√bÕ\T&ÉT ÄC≤„|æ+∫

q+<äTq \düÿsY eT~›¬s&ç¶ì ìÁ<ä˝Ò|æ ‘√&=ÿì b˛s¡Te÷$Tfi¯fl≈£î

&Üø£ºs¡T e<ä›≈£î b˛sTT ‹s¡T>∑T Á|üj·÷D+˝À y˚DT>√bÕ\ kÕ«$T

Ä\j·T+˝À |ü&ÉT≈£îHêïs¡T. eT~›¬s&ç¶ eT+∫˙s¡T ‘ÓùdÔ kÕ«MTJ

Á‘ê– ‘·eT #˚‹≈£îqï >∑&çj·÷s¡+ ñ+>∑s¡+ >∑Ts¡TÔ>± Ç+Ïe<ä›

ÇeTàì #Ó|æŒ >∑s¡“¤>∑T&ç˝À eT~›¬s&ç¶ ‘=&Éô|’ |ü&ÉT≈£îHêïs¡T. eT~›¬s&ç¶

@&ÉTdüTÔ+fÒ y˚DT>√bÕ\kÕ«$T Ä eT~›¬s&ç¶ì m+<äT≈£î ‘√&ÉTø£

e∫ÃHêe+fÒ Hê <Vü≤+ eTTø£ÿ\T ø±≈£î+&Ü ø±bÕ&É≤ìøÏ ‘√&ÉT>±

rdüTø£e∫ÃHêeTHêïs¡T. y˚DT>√bÕ\kÕ«$T uÛ≤s¡´_&É¶\ $wüj·T+

n&ç–‘˚ ªªuÛÑ>∑e+‘·T&ÉT n+<ä]˙ ø±bÕ&≥+<äT≈£î yÓ\T>∑TìkÕÔ&ÉT.

Ä yÓ\T>∑T˝À Hê uÛ≤s¡ _&É¶\T≈£L&É ñ+≤μμ s¡Hêïs¡T. n≥T ‘·s¡Tyê‘·

uÛÑ÷<˚$øÏ ø£è‘·»„‘·\T ‘Ó*|æ ÁbÕD+ $&ç∫Hês¡T. •wüß´&ÉT uÛÑ≈£îÔ&ÉT

°#·sY >∑T]$¬s&ç¶øÏ dü«|üï+˝À ø£qã&ç #Ó|æŒ‘˚ Äj·Tq n+<ä]ø°

á yês¡Ô |ü+|æHê&ÉT. u≤ãTkÕ«$T ‘·~‘·s¡T\T ø±s¡T˝À b˛sTT

kÕ«$T X¯Øsêìï rdüTø=ìb˛sTT kÕ«MTJ nqï>±] düú\+˝À

24`11`1988 U≤Jù|≥ Áø±dæ+>¥ s√&ÉT¶e<ä› düe÷~Û#˚dæHês¡T.

leT‹ ‹s¡T|ü‘·eTà>±]øÏ ø£\˝À ø£qã&ç ªªH˚qTHêïqT.

rj·Te<äT›μμ nHêïs¡T. ◊Hê lyê] ~qyêsê\Hê&ÉT Äj·TeTà

|üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT >±E\T ‘ê[u§≥Tº rdæy˚dæq~. lyê]ì düe÷~Û

#˚dæq ‘·s¡Tyê‘· 11 HÓ\\≈£î >∑T]$¬s&ç¶øÏ ø£\˝À ø£qã&ç Hê

düe÷~ÛøÏ 9kÕs¡T¢ Á|ü<äøÏåD\T #˚sTT. H˚qT uÛÑ÷>∑s¡“¤+qT+&ç

ñ<ä“¤$kÕÔeTHêïs¡T. >∑T]$¬s&ç¶ ñ<äj·T+ 11>∑+. Á|ü<äøÏåD\T #˚dæq

‘·s¡Tyê‘· 19`10`1989 kÕj·T+ 6.30 >∑+≥\≈£î dü«j·T+uÛÑ÷

179

$Á>∑Vü≤+>± ã+>±s¡T >±E\T eTf…º\T ‘ê[u§≥Tº eTT≈£îÿ|ü⁄&Éø£

|üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT\‘√ yÓ*øÏ e∫ÃHês¡T. ‹s¡T|ü‘·eTà>±s¡T yêÏì

<Ûä]+∫ eTs¡\ eTT‘ÓÔÌ<äTe⁄>±H˚ ñ+≥Tqï~. |üPs¡«+ ˇø£|ü &ÉT

kÕ«MTJ ‹s¡T|ü‘·eTà>±]‘√ ‘·eTqT ˇø£ >∑~˝À 5 j˚T+&ÉT¢

ñ+∫ ‘êfi¯+ y˚j·TTeT+fÒ ÄyÓT $qq+<äTq kÕ«$T ¬ø’˝≤dü+

#˚s¡Tø√e≥+ø√dü+ ìsê´D+ #Ó+~Hês¡≥.

kÕ«MTJ uÛÑ÷>∑s¡“¤+ qT+&ç yÓ*øÏe∫Ãq düeTj·T+˝À u≤ãT

kÕ«$T Ábı<äT›≥÷s¡T˝À ñ+&çHês¡T. Äj·Tqe∫Ã Ä $wüj·T+

ìs¡÷|üD¬ø’ >∑T]$¬s&ç¶ sTT+ÏsTTb˛sTT ø£ ô|f…º ‘êfi+ rsTT+#·>±

n+<äT˝À |üdüT|ü⁄>∑T&É¶˝À #·TÏºq ø£ ô|ò’\T ãj·T≥|ü&ç+~. >∑T]$

¬s&ç¶ ‘·|üŒ eT¬se«s¡÷ n~ ‘Ós¡∫ #·<äTesê<ä˙, me¬s’Hê ‘Ós¡∫

#·~$‘˚ ‘·\ 12 eTTø£ÿ˝Ö‘·T+<ä˙ ô|ò’\Tô|’ Áyêdæ ñ+~. >∑T]$¬s&ç¶

>±sê ô|ò’\T #·~$ ‹s¡T|ü‘·eTà>±]ì eTT‘ÓÔÌ<äTe⁄>± n\+ø£]+∫

Hês¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ yê]øÏ kÕ«$T $Á>∑Vü‰ìï kÕ«$T $Á>∑Vü≤+‘√

bÕ≥T e∫Ãq q>∑\qT n|üŒ–+∫Hês¡T. yêÏì ø£&É|ü Áf…»Ø˝À

ô|ÏºHês¡T.

kÕ«MTJ uÛÑ≈£îÔ˝≤ $Á>∑Vü‰ìï kÕú|æ+#·Tø√e≤ìøÏ ø£˝…ø£ºsY leT‹

#·+<äHêU≤HéqT ÒK<ë«sê nuÛÑ´]ú+∫Hês¡T. •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«eTT\

•wüß´\T uÛÑ≈£îÔ\T düe÷y˚X¯yÓTÆHês¡T. Ä\j·TìsêàD+ ø√dü+

$sêfi≤\T ùdø£]+∫Hês¡T. eT+~s¡+ @ $<Ûä+>± ø£≥ºe˝…H√ nì

u≤ãTkÕ«$T |üP»˝À ≈£Ls¡TÃHêï&ÉT. bÕ¢Hé ø±–‘·+ e∫Ã+~,

n+<ä]ø° ÄX¯Ãs¡´+ ø£*–+~. <ëì Á|üø±s¡+ Ä\j·T+ ìsêàD+

»s¡T>∑>∑H˚ düuŸ Áf…»Ø ø±sê´\j·T+ qT+&ç kÕ«MTJ $Á>∑Vü‰ìï


181

5) b˛s¡Te÷$Tfi¯¢ Ád”Ôô|’ ÄeVæ≤+∫q sêø£ådæ #˚‹˝À ø£qø£<äTs¡Z

j·T»„+ ì|ü ø£DÏø£\T b˛dæ bÕs¡Á<√*Hês¡T.

6) 1987 dü–˝Òs¡T˝À |ü⁄≥ºeTÏº‘√ >∑+>±<˚$ $Á>∑Vü≤+ #˚dæ

bÕ\‘√ n_ÛùwøÏ+∫ ˇø£ >∑+≥˝À es¡¸+ ≈£î]|æ+∫Hês¡T.

7) \ø°åà<˚$ ‘·eT Ç+À¢ <Ûäq+ ≈£î]|æ+∫Hê, Ms¡ÁãùV≤à+Á<äT\T

Á|ü‘·´ø£åyÓTÆ ô|’ø£$T∫ÃHê |ü]Á>∑Væ≤+#·˝Ò<äT.

8) 24`11`1988 düe÷~Û#˚dæq ‘·s¡Tyê‘· °#·sY >∑T]$¬s&ç¶øÏ

dü«|üï+˝À 11 HÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· Hê düe÷~ÛøÏ 9 Á|ü<äøÏåD\T #˚ùdÔ

uÛÑ÷>∑s¡“¤+ qT+&ç ekÕÔqì 19`10`89 kÕj·T+ø±\+ nfÒ¢ Ä$s¡“¤

$+#·≥+ n<äT“¤‘·yÓTÆq #·s¡ .

9) 2000 dü+ˆˆ Äsê<ÛäqHê&ÉT ìsêàD+˝À ñqï nqï<ëq

düÁ‘·+ MT~qT+&ç Hê>∑CÀ´‘·eTà ÁøÏ+<ä|ü&ç n+<äs¡T eT÷–q

‘·s¡Tyê‘· ‘·qqT kÕ«MTJ ÁøÏ+~øÏ ~+∫q≥¢ì|æ+∫q<äqï~.

ÄyÓT yÓHÓïeTTø£ $]–Hê eTs¡THêÏπø u≤>∑T ø±e≥+ Ç+ø=ø£

|üs¡e÷<äT“¤‘·+.

10) m>∑Te|ü˝…¢ düTu≤“¬s&ç¶ eTqTeTìøÏ e÷≥\Tsêe⁄. ‹+fÒ

yê+‹ #˚düT≈£î+≤&ÉT. Ä |æ\¢yêì ‘·*¢ XÊs¡<ä m+<äs√ &Üø£ºs¡¢qT

dü+Á|ü~+∫+~. me«s¡÷ @MT #˚j·T˝Òø£b˛sTTHê ÄyÓT kÕ«MTJ

eT+~sêìøÏ eùdÔ u≤ãT kÕ«$T >∑T&ç˝À ìÁ<ä #˚j·T+&ÉHêïs¡T.

yês¡T ìÁ<ä#˚ùdÔ kÕ«MTJ Ä nu≤“sTTøÏ Ä|üπswüHé #˚dæq≥T¢ eT#·Ã

@s¡Œ&ç+~. ‘Ó\¢yêπses¡≈£î dü«düTú&Ó’Hê&ÉT.

11) HÓ\÷¢s¡T #Ó+#·Tsêe÷¬s&ç¶ #êe⁄Áã‘·T≈£î˝À¢ ñ+&ç e∫Ã

ÁbÕ]úùdÔ ªªÄs¡THÓ\\ ‘·s¡Tyê‘· Äsê<ÛäH√‘·‡e+ eTs¡THê&ÉT


182


#·ìb˛‘êμμeì u≤ãT kÕ«$T‘√ #Ó|æŒ+∫Hês¡T. Ä e÷≥\T

ì»yÓTÆq$.

12) |æ+#Ûê ÁbÕC…≈£îº˝À |üì#˚düTÔ+&É>± e&É¢$T\T¢ j·T»e÷ì

sêeTdüTu≤“¬s&ç¶ uÛ≤s¡´≈£î yÓT&É#·T≥Tº ø±q‡sY >∑&É¶˝…’‘˚ kÕ«MTJ

eT÷&ÉT eTTwæº–+»\T ‹ì|æ+∫ ˇø£ÿyês¡+˝À me«s¡÷ qj·T+

#˚j·T˝Òì Ä >∑&É¶\T ø£]π>≥≥T¢ #˚dæHês¡T.

á $<Ûä+>± kÕ«$T düJe⁄˝…’j·TT+&É>±qT düe÷~Û>∑‘·T˝…’q

‘·s¡Tyê‘·qT nH˚ø£ ©\\T Á|ü<ä]ÙdüTÔHêïs¡T.

Ä<Ûës¡+ : `

HÓ\÷¢s¡TqT+&ç $TÁ‘·T\T sêe÷es¡aT\ lXË’\+>±s¡T |ü+|æq

Á>∑+<∏ä+ l •euÛÑπøÔ+Á<äkÕ«$Tyê] ~e´#·]Á‘· ` s¡#·q ≈£Ls¡TŒ

#Óqï+XËÏº \ø°ÎHêsêj·TD 2/659 lVü≤]sêe⁄ M~∏ Hê>∑sêE

ù|≥ ` ø£&É|ü (08562) 279680— Á|ü#·Ts¡D ` lu≤ãTkÕ«$T

l•euÛ Ñ πø Ô+Á<äkÕ«$T <˚ekÕ úq+ U≤Jù|≥ ` 516203

(ø£&É|üõ˝≤¢) 2006.

183

ˇπø ≈£î≥T+ã+˝À eT÷&ÉT‘·sê\yês¡T dü<äTZs¡Te⁄˝…’, ‘·eT

HêÁX¯sTT+∫q yê]ì yÓ÷ø£ å>±eTT\T>± ~~›q ñ<ä+‘·+

Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\ #·]Á‘·˝À ns¡T<Ó’q $wüj·T+. ÁãVü‰àqTuÛÑe+

bı+~q eTVü‰‘·Tà˝…+<äs√ n‘·´+‘· ÁbÕNq ø±\+ qT+&ç H˚Ï

es¡≈£î eTq uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\qT |ü⁄˙‘·+ #˚düTÔHêïs¡T.

ÁãVü≤à$<ä«πsDT´˝Ò ‘·eTHêÁX¯sTT+∫q •wüß´\≈£î dü]jÓÆTq e÷s¡Z

<äs¡Ùq+ #˚sTTkÕÔs¡T. nÏº yê]H˚ dü<äT Zs¡Te⁄\+≤s¡T. Ä

dü<äTZs¡Te⁄\ ø√e˝Àìyêπs nq+‘·|ü⁄s¡+õ˝≤¢ Væ≤+<äT|ü⁄sêìøÏ

#Ó+~q qs¡Vü≤] dü<äTZs¡T |üs¡+|üs¡. Væ≤e÷\j·T|üs¡«‘ê˝À¢ ‘·|üdüT‡

#˚düT≈£îH˚ Hêsêj·TD j·TrX¯«s¡T\T 1830 ÁbÕ+‘ê˝À¢ <äøÏåD

uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ |üs¡´Ïdü÷Ô eTVü≤ã÷ãTq>∑s¡+ õ˝≤¢ >∑<ë«\

16. Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ qs¡Vü≤] dü<äTZs¡T

|üs¡+|üs¡ (1859`2003)

184


dü+kÕúHêìøÏ e∫ÃHês¡T. n~ Ä~eTVü‰\ø£ÎeTà>±s¡T |ü]bÕ*+#˚

ø±\+. Äj·TeTà≈£î |ü⁄s√Væ≤‘·T\T lìyêdüj·T´ düs¡«XÊg

bÕs¡+>∑‘·T\T n<Ûë´‘·à$<ë´ø√$<äT\T. yêqÁ|üdüTú˝…’q ‘·s¡Tyê‘·

ˇø£Hê&Üj·Tq áX¯«s¡ <˚ekÕúq+˝À uÛÑ>∑eBZ‘· V`18 e XÀ¢ø£+

ÁXÀ‘·\≈£î $e]düTÔ+&É>± <˚ekÕúq+ ˇø£ eT÷\q ≈£Ls¡TÃqï

Hêsêj·TD j·TrX¯«s¡T\T $ì Ä XÀ¢ø£+˝À #Ó|üŒã&çq 1) $<ë´

$qj·Tdü+|üH˚ï Áu≤Vü≤àDÒ 2) >∑$ 3) Vü≤dæÔì 4) X¯óì 5) X¯«|ü#·T&ÉT

á ◊~+Ï j·T+<˚ |ü+&ç‘·T\T düeT<äs¡TÙ\T>± m+<äT≈£î+&Ée˝…

á dü+U≤´ìj·TeT+ m+<äTø£ì Á|ü•ï+∫Hês¡T. lìyêdüj·T´≈£î

m≥÷ ‘√#· Ò<äT. Hêsêj·TD j·TrX¯«s¡T\T n~ #ê˝≤ s¡Vü≤dü yÓTÆq

$wüj·TeT˙, >∑Ts¡÷|ü<˚X¯+ #˚‘· e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´eT˙, ‘Ó\TdüT

ø√e˝…qH˚ rÁeyÓTÆq Ç#·Ã¤ ñ+fÒ HêyÓ+≥ s¡+&É˙ Ä<˚•+∫Hês¡T.

lìyêdüj·T´ ªªj·T<äVü≤πse $s¡C Ò‘Y ‘·<äVü≤πse Á|üÁeC Ò‘Yμμ ÁX¯ó‹

yêø£´+ ‘·\#·Tø=ì >∑Ts¡Te⁄\ yÓ+≥ ãj·T\T<˚] yÓ’|òü÷qB

rs¡+˝Àì ø£ >∑TVü≤ #˚]Hês¡T. >∑TVü≤<ë«s¡+˝À •wüß´&ÉT, >∑TVü≤˝À

>∑Ts¡Te⁄˝…’q Hêsêj·TDj·TrX«s¡T\T nqïbÕqeTT \T&ç– 3 ~Hê\T

düe÷~Û À ñ+&çHês¡T. á $<Ûä+>± Hêsêj·TD j·TrX¯«s¡T\T

lìyêdüj·T´qT |üØøÏå+∫Hês¡T. lìyêdüj·T´≈£î uÛÑ>∑eBZ‘· yÓTT<äÏ

6 n<Ûë´j·÷\ ns¡ú+, ÁXeDeTqqì~Û <Ûë´düqeTT …’q$. >∑Ts¡Te⁄\T

eTs¡\ Væ≤e÷\j·÷\≈£î yÓ[flb˛sTTHês¡T. lìyêdüj·T´ >∑<ë«\≈£î

‹]–e∫ÃHês¡T. Hêsêj·TD j·TrX¯«s¡T\T lìyêdüj·T´≈£î

ªªq πøe\+ ‘ê«eTT<ä∆s¡TÔ+ |üs¡+ ‘·‘·Ô«+ düMT]‘·yéT

øÏ+‘·T yÓ÷Vü≤$|üHêïHê eTH˚´cÕ+ Væ≤‘·MT|æ‡‘·yéTμμ

185

H˚qT|ü<˚•+∫q |üs¡‘·‘·Ô«+ ñ<ä∆s¡D ø√düy˚Tø±<äT— nC≤„q+˝À

∫øÏÿqyê] ñ<ë∆s¡+ ≈£L&É ˙e⁄ #˚j·Te˝…qì ÄC≤„|æ+∫Hês¡T.

lìyêdüj·T´ >∑Ts¡Te⁄\ Ä<˚X¯+ •s¡eTTq <Ûä]+∫Hês¡T.

>∑<ë«\ dü+kÕúq+˝À @fÒ≥ |ü+&ç‘· düuÛÑ\T »]π>$. yê]yê]

ns¡Ω‘·qT ãÏº Äj·÷ |ü+&ç‘·T\≈£î dü‘êÿsê\T »]π>$. ø£sêí≥ø£

<˚X¯+ ∫Á‘·<äTs¡Zõ˝≤¢ #Ófi¯fl¬ø¬s ‘ê\÷ø±˝À •]yêfi¯+ (zãfi≤|ü⁄s¡+)

Á>±eT+˝À \ø£ÎDj·T´ nH˚ Ä»qà ÁãVü≤à#ê] ÁãVü≤àes¡Ãdæ«

‘Ó\T>∑T ø£qï&É dü+düÿè‘· uÛ≤wü˝À¢ ñ<ä›+&É |ü+&ç‘·T&ÉT+&˚yê&ÉT.

Äj·Tq |ü+&ç‘· düHêàq+ ø√dü+ ø£ j˚T&ÉT >∑<ë«\≈£î e∫ÃHê&ÉT.

lìyêdüj·T´ \ø£ÎDj·T´ dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T >∑T]Ô+∫ ÁãVü≤à

$<ä´qT <Ûës¡b˛dæ jÓ÷>∑T´˝…’q •wüß´\≈£î Ä $<ä´qT uÀ~Û+#·T

eTHêïs¡T. \ø£ÎDj·T´ ãfi≤fl], sêj·T<äTs¡Z+, #·fi¯fl¬ø¬s, •]yêfi¯+

ÁbÕ+‘ê\T dü+#·]dü÷Ô dü<ä“¤≈£îÔ\≈£î ÁãVü‰àq+<ëqTuÛÑ÷‹ ø£*–+#˚

yês¡T. ˇø£kÕ] \ø£ÎDj·T´ sêj·T<äTs¡Z+ yÓ[flq|ü⁄&ÉT j·÷<ëÏ

qs¡Vü≤] XÊÅdæÔ j·TH˚ j·TTe≈£îì >∑T]Ô+∫ ÁãVü≤àC≤„q+ yÓ’|ü⁄

eT[fl+∫Hês¡T. (á qs¡Vü≤] XÊÅdüTÔ\ y˚Tq‘·Ô \ø°Î<˚eeTà

Ç‘·'|üPs¡«y˚T \ø£ÎDj·T´>±] e<ä› Bø£å rdüT≈£îqï~ ø£qTø£ qs¡Vü≤]

XÊÅdæÔ \ø£ÎDj·T´>±] |ü]|üPsêíqTÁ>∑Vü‰ìøÏ bÕÁ‘·T˝…’Hês¡T.)

á $<Ûä+>± qs¡Vü≤] >∑Ts¡T|üs¡+|üs¡≈£î ;C≤yê|ü+ »]–+~.

\ø£ÎDj·T´>±s¡T •]yêfi¯+ Á>±eT+˝À ˇø£ bòÕ\TZD X¯ó<ä∆ <äX¯$T

Hê&ÉT Jedüe÷~Û #Ó+~Hês¡T. Ç|üŒÏø° Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ bòÕ\TZD

Xó<ä∆ <äX$THê&ÉT Ä Jedüe÷~Û#Ó+‘· |üP»\T $X‚wü ø±s¡ Áø£e÷\T

»s¡T>∑T‘·Tqï$.

Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ qs¡Vü≤] dü<äTZs¡T |üs¡+|üs¡

186


1) qs¡Vü≤] dü<äTZs¡TkÕ«eTT\T (1859`1929)

nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ sêj·T<äTs¡Z+˝À øö+&çq´dü >√Á‘·T\T

eTT*øÏHêÏ XÊK yÓ’~≈£î\T j·÷<ëÏ zãfi‚X¯«s¡XÊÅdüTÔ\T+&˚yês¡T.

Äj·Tq uÛ≤s¡´ z+ø±s¡eTà |ü⁄Ïºì\T¢ ∫Á‘·<äTs¡Z+ ‘ê\÷ø±

‘·Ts¡Teq÷s¡T. ˝ÀVü‰#·\+ wüDTàK<e⁄ì nqTÁ>∑Vü≤+‘√ Äj·TeTà

1859 dü+ˆˆ dæ<ë∆]ú dü+ˆˆ |ü⁄wü Xó<ä∆ <ë«<ä•Hê&ÉT ‘·eT |ü⁄Ïº+Ï˝ÀH˚

ˇø£ eT>∑•X¯óe⁄qT ø£qï~. u≤s¡kÕ\ Hê&Ü •X¯óe⁄≈£î qs¡Vü≤]

nì HêeTø£s¡D+ »]–+~. qs¡Vü≤] u≤\´+ 10 dü+e‘·‡sê\T

‘·Ts¡Teq÷s¡T˝ÀH˚ >∑&ç∫+~. 10e j˚T≥ ‘·+Á&ç zãfi‚X¯«s¡ XÊÅdæÔ

|üs¡eT|ü~+#·≥+ #˚‘· ‘·*¢>±] ÄC≤„qTkÕs¡+ qs¡Vü≤] ø£qï&É

‘Ó\T>∑T sêC≤´˝À¢ ô|≈£îÿs¡T |ü+&ç‘·T\qT kÕ<ÛäTe⁄\qT ùd$dü÷Ô

y˚<ä y˚<ë+>∑eTT\T, ñ|üìwü‘· sêDÒ‹Vü‰kÕ\˝À ˝À‘Ó’q C≤„q+

dü+bÕ~+∫ sêj·T<äTs¡Z+ ‹]–e∫Ã ‘·eT dü+^‘· kÕVæ≤‘·éTT\

ÁbÕMD´+˝ÀqT Ä<Ûë´‹àø£ C≤ „q+˝ÀqT ù|s¡T ô|+|ü⁄\T

dü+bÕ~+∫Hês¡T. Äj·Tq <˚X¯ dü+#ês¡+ #˚dü÷Ô >∑<ë«\˝À

jÓ÷–|ü⁄+>∑e⁄\T \ø£ÎDj·T´>±]˙, \ø£ÎDj·T´>±] >∑Ts¡Te⁄\T

lìyêdüj·T´>±]˙ ùd$+∫ y˚<ë+‘·‘·‘· Ô« s¡Vü≤düéTT\T

Á>∑Væ≤+∫Hês¡T. sêj·T<äTs¡Z+ ‘ê\÷ø± yÓT#ÓÃ] Á>±eTø£s¡D+

;ÛeT|üŒ>±] ≈£L‘·Ts¡T Ä~\ø£ÎeTàqT ô|+&Ü¢&ç ◊<äT>∑Ts¡T

ø=&ÉT≈£î\T ˇø£ _&É¶qT ø£Hêïs¡T. jÓ÷>∑e÷s¡ZeTT ø£wüº‘·s¡eTT.

C≤„qe÷s¡Zy˚T >∑èVü≤kÕúÁX¯e÷ìøÏ jÓ÷>∑éTì >∑T]Ô+∫q qs¡Vü≤]

>±s¡T wü≤Ã¤ÅkÕÔ\T düeTdüÔ y˚<ë+‘·Á>∑+<∏ë\T X¯+ø£s¡T\ uÛ≤cÕ´\T,

$<ë´s¡DT´\ |ü+#·<ä•, düTπsX¯«sê#ês¡T´\ HÓ’wüÿs¡à´dæ~∆ kÕ<ÛäT

187

ìX¯Ã\ <ëdüT\ $#ês¡ kÕ>∑s¡e÷~>± >∑\ Á>∑+<∏ë\T |ü]XÀ~Û+∫

‘·eT >∑Ts¡Te⁄˝≤q‹∫Ãq yêø±´\‘√ düeTq«j·T |üs¡∫ ‘·eTqT

ÄÁX¯sTT+∫q eTTeTT≈£åîe⁄\≈£î n‘·<ë«´eè‹Ô, ‘·≥düú dü«s¡÷|ü

\ø£åDeTT\# ì»‘·‘êÔ«ìï |ü+&ç‘· bÕeTs¡T\≈£î uÀ~Ûdü÷Ô m+<ä]H√

ñ<ä∆]+∫Hês¡T. yê] s¡#·q ªªy˚<ë+‘· s¡Vü≤kÕ´s¡úeTTμμ kÕ<Ûäq

#·‘·Twüºj·TeTT dü+bÕ~+∫qyê]øÏ ø£\Œ‘·s¡Te⁄.

qs¡Vü≤] kÕ«eTT\yês¡T, H˚Á‘·|ü*¢, yÓ+ø£≥+|ü*¢, >=\¢|ü*¢

|ü⁄\≈£î+≥, s¡+>∑düeTTÁ<ä+, ∫Á‘·<äTs¡Z+õ˝≤¢˝À ‘·Ts¡eq÷s¡T,

u…fi¯>∑≥º, #·fi¯fl¬ø¬s, ô|<ä›dæ<ä›+|ü*¢ Á>±e÷˝À¢qT, Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+

|ü≥ºD+˝ÀqT •eyÓTT>∑Zõ˝≤¢ •sêfi¯ø=|üŒ kıs¡ã˝À |üs¡´Ïdü÷Ô

‘Ó\T>∑T ø£qï&É uÛ≤wü˝À¢ ÁXÊe´+>± ‘·eTs¡#·q\T bÕ&ÉT‘·÷

‘·‘·Ô«s¡Vü≤kÕ´\T uÀ~Û+#˚yês¡T. >=\¢|ü*¢ áX¯«sê\j·T+˝À

•esêÁ‘·T´‘·‡yê\T, >∑Ts¡Te⁄\ Äsê<ÛäHê ø±s¡´Áø£e÷\T »]ù|yês¡T.

yês¡T 1929 dü+ˆˆ sêj·T<äTs¡Z+˝À ñ+&É>± nø£kÕà‘·TÔ>± ñ<äs¡

X¯S\≈£î ÀHÓ’ ‘·eT≈£î n+‘·´ø±\e÷düqïyÓTÆq<äì >∑T]Ô+∫Hês¡T.

ø£sêí≥ø±+Á<Ûä Á|ü<˚X¯eTT\+<ä* ô|≈£îÿÁ>±e÷\ uÛÑ≈£îÔ\T •wüß´\T

e∫ÃHês¡T. 16`1`1929 X¯óø£¢ dü+ˆˆ |ü⁄wü´ ãVüQfi¯ ‘·~j·T

X¯óÁø£yês¡+ ñ<äj·T+ 7 >∑+≥\|ü⁄&ÉT ªªnVü≤+ ÁãVü‰àdæàμμ n+≥÷

eT÷&ÉTkÕs¡T¢ ñ#·Ã]+∫ uÛÖ‹ø£ø±j·T+ $&ç∫ $X¯«yê´|ü⁄Ô˝…’Hês¡T.

lqs¡Vü≤] dü<äTZs¡Te⁄\T y˚<äs¡Vü≤kÕ´\T J]í+#·T≈£îHêï yê]˝À

y˚<äyê´düT\qT, ÁãVü≤à$<ë´ düeTTbÕs¡®q˝À X¯óø£eTVü≤]¸ì,

>∑èVü≤kÕúÁX¯eT ìs¡«Vü≤D˝À »qø£ eTVü‰sêE\qT, Ä<Ûë´‹àø£

‘·‘·Ô«Á|ü#ês¡+˝À Ä~X¯+ø£sê#ês¡T´\qT ‘·\|æ+#˚yês¡T.


188


l\ø°Îqèdæ+Vü≤ dü<äTZs¡Te⁄\T (1890`1966)

l qs¡Vü≤] dü<äTZs¡Te⁄\ CÒ´wü˜ |ü⁄Á‘·T\T l\ø°Îqèdæ+Vü≤

dü<äTZs¡Te⁄\T. yê] nqTE\T l|ü⁄≥º qs¡dæ+Vü≤XÊÁdüTÔ\T, l

nôVAãfi¯ qs¡dæ+Vü≤ XÊÅdüTÔ\T, l C≤«˝≤ qs¡dæ+Vü≤XÊÅdüTÔ\T,

lø£+Øƒs¡e qs¡dæ+Vü≤XÊÅdüTÔ\T, qs¡Vü≤] dü<äTZs¡Te⁄\ Ç\Ty˚\T|ü⁄

\ø°Î qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T ø±e≥+#˚‘· ‘·eT ◊<äT>∑Ts¡T ø=&ÉT≈£î\≈£î

Çwüº <˚e‘êHêeTeTT˝Ò ñ+∫Hês¡T. l \ø°Îqèdæ+Vü≤ XÊÅdüTÔ\T

|ü⁄Ïºq~ sêj·T<äTs¡Z+ ‘ê\÷ø± yÓT#ÓÃ] Á>±eT+˝À yê] »qà‹~∏

(1890 E˝…’) q+<äqdü+e‘·‡s¡+ ÄcÕ&ÛÉ ãVüQfi¯ #·‘·Ts¡›•.

ÁbÕ<∏ä$Tø£ e÷<Ûä´$Tø£ $<ä´\T sêj·T<äTs¡Z+˝ÀH˚ |üP]Ô#˚dæHês¡T.

nø£ÿ&˚ dü+^‘êuÛ≤´dü+ »]–+~— Hê≥ø£eTT˝À¢ bÕ˝§Zq≥+˝À

n$T‘√‘ê‡Vü≤+ Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T ∫Á‘· ÒKq+˝À |ü≤º bı+~Hês¡T.

ãfi≤fl]˝À ñbÕ<Ûë´j·T •ø£åD |üP]Ô#˚dæ ôd+Ÿ C≤Hé‡ ñqï‘·

bÕsƒ¡XÊ\˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\T>± ñ+≥÷ ‘·+Á&ç>±] e<ä› Á|ükÕúq

Á‘·j·T+ |üP]Ô#˚dæHês¡T. 1911 dü+ˆˆ yê]øÏ ø£˝≤´D <äTs¡Z+

yêdüT\T Ä<Ó|üŒXÊÅdæÔ>±] ≈£L‘·Ts¡T sê»eTà‘√ $yêVü≤yÓTÆq~.

Ä<ä+|ü‘·T\ Á|ü<∏äeT dü+‘êq+ l dæ+Vü‰Á~kÕ«eTT\T »qq+

(1921). n≥T‘·s¡Tyê‘· \ø£ÎeTà, |ü<ëàø£ÎeTà, eqC≤ø£åeTà\T

|ü⁄ÏºHês¡T. 1911`1929 eT<Ûä´ø±\+˝À \ø°Îqèdæ+Vü≤XÊÅdüTÔ\T,

$<ÛäT´ø£Ô+>± >∑èVü≤kÕúÁX¯eT+ bÕ*dü÷Ô, ñbÕ<Ûë´j·T eè‹Ô Á‹ø£s¡DX¯ó

~∆‘√ #˚dü÷Ô \*‘·ø£fi¯˝À¢ >∑&ç<˚] |æ‘·èbÕ<äT\T qs¡Vü≤]

dü< äT Zs ¡ Te⁄\qT+&ç Ä‘·à‘ ·‘ · Ô « s ¡V ü≤kÕ´\T ÄeT÷˝≤Á> ∑+

Á>∑Væ≤+∫Hês¡T. 16`1`1929 X¯óø£¢ dü+ˆˆ |ü⁄wü´ãVüQfi¯ ‘·~j·T

X¯óÁø£yês¡+ qs¡Vü≤] dü<äTZs¡Te⁄\T ãfi≤fl]˝À ne‘ês¡+ #ê*+#·>±

189

nqTE\‘√ ø£*dæ |æ‘·è ø±s¡´eTT\T eTT–+∫ ‘·+Á&ç>±s¡T ô|+∫q

Ä<Ûë´‹àø£ eèøå±ìï XÊUÀ|ü XÊK\T>± ~~› rs¡Ã≤ì¬ø’ ø£+ø£D

ã<äT∆˝…’Hês¡T. ‘·*¢ Ä~\ø£ÎeTà>±] e÷s¡Z<äs¡Ùq+ \_Û+∫q~.

ø±ì Vü≤sƒê‘·TÔ>± 1939 nsêú+– sê»eTà |üs¡eT|ü~+∫q~.

ø=&ÉT≈£î dæ+Vü‰Á~ XÊÅdæÔ #˚‘· $<ÛäT´ø£Ô ø±sê´\T #˚sTT+∫ ‘·+Á&ç>±]

e÷s¡Z+˝À q&ÉTdü÷Ô uÛÑ≈£îÔ\qT<ä∆]+#˚ ø±s¡´+ #˚|üÏºHês¡T. 1940

dü+ˆˆ e÷‘·è$jÓ÷>∑+ »]–+~. dæú‘·Á|üE„˝…’q \ø°Îqèdæ+Vü≤

dü<äTZs¡Te⁄\T Ä+Á<Ûä<˚X¯+˝À nq+‘·|ü⁄s¡+õ˝≤¢ ø£sêí≥ø£˝À

∫Á‘·<äTs¡ Z+, ãfi≤fl], •eyÓTT>∑ Z ñ‘· Ôs¡ø£qï&É õ˝≤¢˝À¢ 30

dü+e‘·‡sê\T ì]«sêeT+>± dü+#·]+∫, ÁbÕs¡úq\T, Á|üe#·qeTT\T,

uÛÑ»q\T #˚dü÷Ô, #˚sTTdü÷Ô bÕeTs¡T\≈£î ôd’‘·+ ~e´uÀ<ÛëeTè‘·+

|ü+∫Hês¡T. Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+, sêj·T<äTs¡Z+, sêeTCÀ– |ü˝…¢˝À

ÄÁX¯e÷\T kÕú|æ+∫ ‘·eT•wüß´\T •wüß´sê+Á&É<ë«sê >=|üŒ

Ä<Ûë´‹àø£ $|ü¢e+ kÕ~Û+∫Hês¡T. yês¡T dü+#·]+∫q Á|ü‹

Á>±eT+˝À ø£˙dü+ 15 ~Hê\T, Á|ü<Ûëq πø+Á<ë˝À¢ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT

HÓ\\T ñ+≥÷ ‘·eT >∑+;Ûs¡ Á|üe#·qeTT\<ë«sê $y˚ø±q+<äT\

e˝… ÁXÀ‘·\qT ñi÷¿‘· \÷–+#˚yês¡T. l\ø°Îqèdæ+Vü≤

dü<äTZs¡Te⁄\T ≈£L&É 1965`1966 dü+e‘·‡sê˝À¢ ñ<äs¡X¯S\‘√

<Ó’Væ≤ø£u≤<Ûä nqTuÛÑ$+∫Hês¡T. Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ •wüß´\T uÛÑ≈£îÔ\T

lyê]ì Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ Á|ü<ÛëHêÁX¯e÷ìøÏ ‘·s¡*+∫Hês¡T.

nÁ>∑düT‘·T\T dæ+Vü‰Á~kÕ«eTT\T yê] |ü‹ï Hê>∑y˚DeTà>±s¡T

|ü]#·s¡´\T #˚dæHês¡T. ‘·eT dü+ø£\Œã\+#˚‘· ‘˚s¡Tø=ì, n‘·´+‘·

yÓ’sê>∑´ Á|ü|ü‹Ô >∑\ •wüß´\qT kÕ«‹eTT‘ÓÔ|ü⁄ ∫|üŒ\e+Ï yê]ì

mqTïø=ì yê]˝À Ä<Ûë´‹àø£ ;C≤\T HêÏ yê]ì eTTeTT≈£åîe⁄

\T>± eT+Á‘·|æ+&Ü\T>± r]Ã~~›Hês¡T.


190


lyê] e´øÏÔ‘·«eTT #ê˝≤ $•wüºyÓTÆq~. ø£|ü≥eTT, ndü‘·éTT,

Ä&É+ãs¡eTT\T yê]øÏ q#˚Ã$ø±<äT. •wüß´˝À¢ á>∑TD≤\T+fÒ

ñÁ>∑T˝…’ yê]ì dü]~~› eTs¡\ XÊ+‘·T\j˚Týês¡T. mÏº ˝ÖøÏø£

düeTdü´˝…’Hê bÕs¡e÷]úø£ <äèwæº‘√ |ü]wüÿ]+#˚yês¡T. ‘·eT |ü⁄Á‘·T\T

dæ+Vü‰Á~ XÊÁdæÔìe˝…H˚ •wüß´\+<ä]ì düeT+>± #·÷#˚yês¡T. yê]

•wüés¡Z+˝À Vü≤]»qT\T eTTdü˝≤àqT\T ≈£L&Ü ñHêïs¡T. á

$<Ûä+>± yês¡T Bs¡Èø±\+ dü<äTZs¡T dü+Á|ü<ëj·T \øå±´ìï kÕ~Û+#·

≤ìπø n+øÏ‘·yÓTÆ 1966 dü+ˆˆ uÛÖ‹ø£eTT>± ø£qTeTs¡T¬>’Hê yês¡T

Á|ükÕ~+∫q C≤„q_Ûø£å #·÷|æq ÁøÏj·÷o\‘·, uÛÑ≈£îÔ\|ü≥¢ yê‘·‡\´

Á|ü<äs¡Ùq nqT|üeTeTT\T.

l\ø°åà qèdæ+Vü≤ dü<äTZs¡Te⁄\ ‘·s¡Tyê‘· yê] |ü⁄Á‘·T\T l

dæ+Vü‰Á~ dü<äTZs¡TkÕ«eTT\T dü+Á|ü<ëj·T |ü]s¡ø£åD ø±s¡úÛ≤s¡+

eVæ≤+∫Hês¡T. 26`6`1921 Hê&ÉT <äTs¡à‹ dü+ˆˆ CÒ´wü˜ ãVüQfi¯

wüwæ˜ Ä~yês¡+ ãfi≤fl] ø£q´ø±|üs¡y˚TX¯«Ø Ä\j·T+ áXÊqéT÷\

∫qï >∑~˝À |ü⁄Ï ºHês¡T. 5e j˚T&ÉT<ëø£ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T

leT‹sê»eTà l\ø°Îqèdæ+Vü≤kÕ«eTT\ >±sêu≤ìøÏ bÕÁ‘·T

˝…’Hês¡T. ‘ê‘·>±¬s’q dü<äTZs¡T qs¡Vü≤] kÕ«eTT\yês¡T nø£åsêuÛ≤´dü+

#˚sTT+∫ uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑e‘· sêe÷j·TD≤\T uÀ~Û+∫Hês¡T. 15`20

@+&É¢ ej·TdüT‡˝À jÓ÷>±uÛ≤´düeTT #˚dæ ‘·+Á&ç>±] Ä<˚X¯+

Á|üø±s¡+ C≤„qe÷s¡Z+ Á|üy˚•+∫Hês¡T. 17e j˚T≥ eTH˚ïø√≥

yêdüT\T C≤qø£eTà lìyêdü sêe⁄\ |ü⁄Á‹ø£ Hê>∑y˚DeTà‘√

$yêVü≤+ »]–+~. |ü˝Ò¢|ü*¢ Á>±eT+˝À düTe÷s¡T 7 dü+e‘·‡sê\T

yÓ’yêVæ≤ø£ J$‘·+ >∑&ç|æHês¡T. ñ<√´>∑Ø‘ê´ yês¡T ø√dæ– Á>±eT+˝À

18 dü+e‘·‡sê\THêïs¡T. yê] ìyêdüeTT e÷s¡ÿ+&˚X¯«s¡ <˚ekÕúq+

191

eT+≥bÕ\T, nø£ÿ&É ‘·eT |æ\¢\T #ê˝≤eT+~ $<ë´s¡Tú\T yê]

sTT+≥H uÛÀ»q+ $<ë´uÛ≤´dü+, edü‹ |üPs¡« ø±\|ü⁄ >∑Ts¡T≈£î˝≤ìï

‘·\|æ+#˚~. ñ<äj·T+ 10 >∑+≥\qT+&ç kÕj·T+ 5 >∑+≥\<ëø£

ñqï‘· bÕsƒ¡XÊ\˝À n<Ûë´|üø£ eè‹Ô #˚dæ <˚yê\j·÷ìøÏ ‹]–e∫Ã

|ü⁄sêD Á|üe#·q+ #˚ùdyês¡T. leT‹ Hê>∑y˚DeTà>±s¡T

•wüß´\+<ä]˙ |ü⁄Á‘· ì]«X‚wü+>± dü+uÛ≤$+#˚ yês¡T. Á|ü‹

dü+e‘·‡s¡+ ‘·+Á&ç, >∑Ts¡Te⁄˝…’q l\ø°Îqèdæ+Vü≤ kÕ«$Tyês¡T

e∫Ã eT÷&ÉTe÷kÕ\T+&ç dæ+Vü‰Á~kÕ«eTT\ Á|ü>∑‹ •wü´es¡Z+

Á|ü>∑‹ ns¡dæø=H˚yês¡T. l\ø°Î qèdæ+Vü≤kÕ«eTT\yês¡T <˚Vü≤+

#ê*+#·>∑H˚ dæ+Vü‰Á~kÕ«$Tyês¡T ñ<√´>∑+ $s¡$T+∫ ‘·+Á&ç>±s¡T

n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ |ü˝…¢\T |ü≥ºD≤\T dü+#·]dü÷Ô, uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹,

y˚<ë+‘·$wüj·÷\T, X¯è‹, j·TTøÏÔ nqTuÛÑe |üPs¡«ø£+>± nH˚ø£

<äècÕº+‘· Á<ëcÕº+‹ø£eTT\ <ë«sê n<Ûë´‹àø£ Á|ü#ês¡+ #˚dæHês¡T.

yê] <Ûäs¡à|ü‹ï Hê>∑y˚DeTà>±s¡T eTVæ≤fi≤ uÛÑ≈£îÔ\≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùq+

#˚dü÷Ô, Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+, #·fi¯fl¬ø¬s, sêj·T<äTs¡Z+, ãfi≤fl], •eyÓTT>∑Z

|üs¡´Ï+#˚yês¡T. Äj·TeTà <ä[‘·T\≈£î ù|<ä\≈£î BqT\≈£î

yê]eT<Ûä´H˚ ñ+≥÷ #˚dæq ùde ìs¡T|üe÷q+ C≤‹eT‘· Á|üdüøÏÔ

˝Ò≈£î+&Ü m+<äs√ eTVæ≤fi¯\≈£î |üP]>∑T&çôd˝À¢ ñ+&˚ yê]øÏ

eT+Á‘√|ü<˚X¯+ #˚dæ yê]˝À q÷‘·q #Ó’‘·Hê´ìï ø£*–+∫q~.

#Ófi¯fl¬øs¡˝À (qs¡Vü≤]q>∑sY) Ä ãTTwæ <ä+|ü‘·T\T ˇø£ Ç\T¢

ø£≥Tº≈£îHêïs¡T. ‘·eT#Ó+‘·≈£î e#˚Ã yê]øÏ uÛÀ»q dü<äTbÕj·TeTT\¬ø’

ø=+‘·bı\+ ø=Hêïs¡T uÛÑ≈£îÔ\T eTT+<äT≈£î e∫Ã qs¡Vü≤πsX¯«s¡

|ü+#êj·T‘·q+˝À <˚ekÕúq+ @sêŒ≥T#˚dæHês¡T. yê] Ç+ÏøÏ

Hêsêj·TD ì\j·TeTì ù|s¡T. ldæ+Vü‰Á~ kÕ«eTT\T yê] |ü‹ï


192


Hê>∑y˚DeTà |üs¡íXÊ\˝À uÛÑ≈£îÔ\ eT<Ûä H˚ ñ+≥÷ uÀ<Ûä\T #˚ùdyês¡T.

ø±e\dæq, n‘·´edüs¡yÓTÆq edü‘·T\T yê] dü+ø£\Œ ã\+‘√

‘·eT+‘· ‘êy˚T düeT≈£Lπs$. Ç≥T¢+&É>± 12`10`1989

ÄX¯«j·TT» X¯óø£¢ Á‘·jÓ÷<ä•Hê&ÉT ãTTwæ|ü‹ï Hê>∑y˚DeTà>±s¡T

|üs¡eT|ü~+∫Hês¡T. dæ+Vü‰Á~ dü<äTZs¡Te⁄\T dæú‘· Á|üE„\T ø£qTø£

Ä <äT'U≤ìï n\y√ø£>± uÛÑ]+∫Hês¡T. dü<äTZs¡Te⁄\ uÀ<Ûä\T +≥

ãÏº+#·T≈£îqï ‘·qT dü+C≤‘·T\T, ø£s¡dü+C≤‘·T\T ≈£L&É Ä rs¡ì

˝À≥TqT ø=+‘·ø±\+ ‘·s¡Tyê‘· n~Û>∑$T+∫Hês¡T. kÕ«eTT\T

ìs¡+‘·s¡ |üs¡´≥q\T ì]«sêeT uÀ<Ûä\T #˚dü÷Ô (1994 pHé)

‘·fiø±&ÉT dü+#ês¡+˝À >∑T+&Ób˛≥T nqTuÛÑ$+∫Hês¡T. 5`8`1994

eTÁ<ëdüT nb˛˝À ÄdüT|üÁ‹˝À u…’bÕdt düs¡®Ø »]–q~. ‘·«s¡˝ÀH˚

eTs¡\ |üs¡´≥q\ ≈£î|üÁø£$T+∫q+<äTq |üø£åyê‘·+ eTs¡\ e∫Ã

≈£î&çø±\T ≈£î&ç#˚sTT |ü&çb˛sTTq$. e÷≥≈£L&É |ü&çb˛sTTq~.

2002 qe+ãsY˝À yÓT<ä&ÉT X¯g∫øÏ‘·‡ »]–+~. 29`1`2003

|ü⁄wü´ãVüQfi¯ <ë«<ä• sêÁ‹ 11`30 >∑+. u…+>∑Tfi¯Ss¡T eT˝Ò¢X¯«s¡+

dü«>∑èVü≤+˝À ‘·qTe⁄ #ê*+∫Hês¡T.

l dæ+Vü‰Á~ dü<äTZs¡TkÕ«eTT\T (1921`2003) dü+Á|ü<ëj·T

|ü]s¡ø£åD¬ø’ ÁãVü≤à$<ë´ Á|üuÀ<ÛäeTTq¬ø’ uÛÑ≈£îÔ\qT •wüß´\qT

ñ<ä ∆]+#·≤ì¬ø’ 1966`2002 eT<Û ä´ø±\+˝À 500000

øÏ˝ÀMT≥s¡T ¢ 500 Á>±e÷\T |üs¡´Ï+∫ 25000 uÛ Ñ≈£î Ô\

qT<ä∆]+∫Hês¡T. 22 πø+Á<ë˝À¢ lqs¡Vü≤] dü<äTZs¡T ÄÁX¯e÷\T

kÕú|æ+∫Hês¡T. 250 ^‘êC≤„q j·TC≤„\T ìs¡«Væ≤+∫Hês¡T.

uÛÑ≈£îÔ\qT •wüß´\qT ñ<˚›•dü÷Ô 100000 ˝ÒK\T ÁyêdæHês¡T.

35 dü+e‘·‡sê\T lqs¡Vü≤] dü<äTZs¡Te⁄\T l\ø°Îqèdæ+Vü≤

193


dü<äTZs¡Te⁄\ Äsê<ÛäH√‘·‡yê\T yÓ’uÛ Ñe+>± ìs¡«Væ≤+∫Hês¡T.

Ä sTTs¡Te⁄] $Á>∑Vü‰\T |ü\T‘êe⁄\ Á|ü‹wæ˜+∫Hês¡T. 30

dü+e‘·‡sê\T \*‘ê Á‹|ü⁄s¡düT+<äØ neTàyê]qTbÕdæ+∫ Á|ü‹

X¯óÁø£yês¡+ eTÚq+ bÕÏ+∫Hês¡T qs¡Vü≤] q>∑sY À lqs¡Vü≤πsX¯«s¡

kÕ«$T <˚ekÕúq+ •e |ü+#êj·T‘·q+ kÕú|æ+∫Hês¡T. <=&É¶

dæ<ä›e«qVü≤[fl˝À •esêÁ‘·T´‘·‡yê\T #˚dü÷Ô y˚\dü+K´˝À Vü≤]»q

uÛÑ≈£îÔ\ qT<ä∆]+∫Hês¡T. ∫Á‘· <äTs¡Z •eyÓTT>∑Z õ˝≤¢ À¢ lsêeTqe$T

ñ‘·‡yê\T lsêyTX«s¡ s¡<∏√‘·‡yê\T ÁbÕs¡+_Û+∫Hês¡T bÕsƒ¡XÊ\\T

˝Òì Á>±e÷˝À¢ bÕsƒ¡XÊ\\T kÕú|æ+∫ ;<ä $<ë´s¡Tú\≈£î nHê<∏ä\≈£î

ÄÁX¯j·T+ ø£*Œ+∫ #·<äTe⁄\T #Ó|æŒ+∫Hês¡T. ñ∫‘· yÓ’<ä´ |üØøå±

πø+Á<ë\T H˚Á‘·∫øÏ‘ê‡ •_s¡eTT\T ìs¡«Væ≤+∫Hês¡T. ndü+U≤´ø£

Á>∑+<∏ë\T ‘Ó\T>∑T, dü+düÿè‘·+ ø£qï&ÉuÛ≤wü˝À¢ Á|üø£Ï+∫Hês¡T.

lqs¡Vü≤] yêDÏ Á‘Ó’e÷dæø£ |üÁ‹ø£qT kÕú|æ+∫Hês¡T. d”«j·T #·]Á‘·

Á|üø£Ï+∫Hês¡T. |ü˝…¢≥÷] bÕ≥\ es¡Tdü˝À¢ bÕ≥\T ≈£L]Ã

‘·‘·Ô«Á|üuÀ<Ûä+ #˚dæHês¡T. yê] <Ûäs¡à|ü‹ï e÷‘·èl Hê>∑y˚DeTà>±s¡T

e÷eT>±]øÏ, uÛÑs¡Ô>±]øÏ, e∫Ãb˛j˚T n‹<∏äT\≈£î, •wüß´\≈£î ø£qï

dü+‘êHêìøÏ, Á>±e÷˝À¢ uÛÑ≈£îÔ\≈£î, ne÷j·Tø£ C≤q|ü<äT\≈£î

ø£qïø=&ÉT≈£î\≈£î #˚dæqùde nqq´yÓTÆq~. Ä dü<äTZs¡Te⁄\e˝…

Äj·TeTà ≈£L&É ˇø£ ø±s¡D»qTàsê\T. ÄyÓT dü+‘êqeTT

1) |üP»´l dü<äTZs¡TeT÷]Ô 2) lXÊ+‘êsê+ 3) lsêC≤sê+

4) ls¡|òüTTsê+, 5) l @ø±+‘·sê+ 6) lqs¡Vü≤]>±s¡\T,

á k˛<äs¡T\+<äs¡T eT÷&ÉT‘·sê\ ‘·eT|üPs¡T«\T yê´|æ+|üCÒdæq

dü‘·‡+Á|ü<ëj·÷ìï n»sêeTs¡+>± ì\T|ü≤ì¬ø’ nVü≤s¡Vü≤eTT

ÁX¯$TdüTÔHêïs¡T. >∑èVü‰kÕúÁX¯eT <Ûäs¡à+ bÕ*dü÷Ô Á‹ø£s¡DX¯ó~∆,

andhra yogulu book-7 finel - free gurukul“ఉ త ల దయ ష ” వ వ , య ల న దయ...

Documents