bhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ majjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ · the pŒ£i alphabet in...

$: BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ · THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS ____ VOWELS t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | {e Mo o CONSONANTS$
MajjhimapaÓÓÈsaÔÔhakathÈya AtthavaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ

TathÈ–

UparipaÓÓÈsaÔÔhakathÈya AtthavaÓÓanÈbh|tÈ

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ ____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1961

© BuddhasÈsana Society

®ÊkÈ Series 15

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

1. Gahapativagga

1. KandarakasuttavaÓÓanÈ ... ... 1 2. AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈ ... ... 7 3. SekhasuttavaÓÓanÈ ... ... 9 4. PotaliyasuttavaÓÓanÈ ... ... 20 KÈmÈdÊnavakathÈvaÓÓanÈ ... ... 23 5. JÊvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 24 6. UpÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 27 7. KukkuravatikasuttavaÓÓanÈ ... ... 43 8. AbhayarÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 47 9. BahuvedanÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 50 10. ApaÓÓakasuttavaÓÓanÈ ... ... 51

2. Bhikkhuvagga

1. AmbalaÔÔhikarÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 59 2. MahÈrÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 61 3. C|ÄamÈlukyasuttavaÓÓanÈ ... ... 64 4. MahÈmÈlukyasuttavaÓÓanÈ ... ... 66 5. BhaddÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 70 6. LaÔukikopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 74 7. CÈtumasuttavaÓÓanÈ ... ... 78 8. NaÄakapÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 81 9. GoliyÈnisuttavaÓÓanÈ ... ... 82 10. KÊÔÈgirisuttavaÓÓanÈ ... ... 83

ii MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ


3. ParibbÈjakavagga

1. TevijjavacchasuttavaÓÓanÈ ... ... 91 2. AggivacchasuttavaÓÓanÈ ... ... 92 3. MahÈvacchasuttavaÓÓanÈ ... ... 94 4. DÊghanakhasuttavaÓÓanÈ ... ... 97 5. MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 103 6. SandakasuttavaÓÓanÈ ... ... 107 7. MahÈsakuludÈyisuttavaÓÓanÈ ... ... 112 8. SamaÓamuÓÉikÈputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 127 9. C|ÄasakuludÈyisuttavaÓÓanÈ ... ... 130 10. VekhanasasuttavaÓÓanÈ ... ... 133

4. RÈjavagga

1. GhaÔikÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 135 2. RaÔÔhapÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 139 3. MaghadevasuttavaÓÓanÈ ... ... 147 4. MadhurasuttavaÓÓanÈ ... ... 151 5. BodhirÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 152 6. A~gulimÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 154 7. PiyajÈtikasuttavaÓÓanÈ ... ... 160 8. BÈhitikasuttavaÓÓanÈ ... ... 161 9. DhammacetiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 162 10. KaÓÓakatthalasuttavaÓÓanÈ ... ... 163

5. BrÈhmaÓavagga

1. BrahmÈyusuttavaÓÓanÈ ... ... 166 2. SelasuttavaÓÓanÈ ... ... 181 3. AssalÈyanasuttavaÓÓanÈ ... ... 185

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ iii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 4. GhoÔamukhasuttavaÓÓanÈ ... ... 188 5. Ca~kÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 189 6. EsukÈrÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 195 7. DhanaÒjÈnisuttavaÓÓanÈ ... ... 196 8. VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 198 9. SubhasuttavaÓÓanÈ ... ... 204 10. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 208

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ _____


1. Devadahavagga

1. DevadahasuttavaÓÓanÈ ... ... 211 2. PaÒcattayasuttavaÓÓanÈ ... ... 218 3. KintisuttavaÓÓanÈ ... ... 238 4. SÈmagÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 240 5. SunakkhattasuttavaÓÓanÈ ... ... 247 6. ŒneÒjasappÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 251 7. GaÓakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 259 8. GopakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 260 9. MahÈpuÓÓamasuttavaÓÓanÈ ... ... 262 10. C|ÄapuÓÓamasuttavaÓÓanÈ ... ... 267

2. Anupadavagga

1. AnupadasuttavaÓÓanÈ ... ... 270 2. ChabbisodhanasuttavaÓÓanÈ ... ... 281 3. SappurisadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 286 4. SevitabbÈsevitabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 287 5. BahudhÈtukasuttavaÓÓanÈ ... ... 288 6. IsigilisuttavaÓÓanÈ ... ... 303 7. MahÈcattÈrÊsakasuttavaÓÓanÈ ... ... 305 8. ŒnÈpÈnassatisuttavaÓÓanÈ ... ... 311 9. KÈyagatÈsatisuttavaÓÓanÈ ... ... 315 10. Sa~khÈrupapattisuttavaÓÓanÈ ... ... 317

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ v


3. SuÒÒatavagga

1. C|ÄasuÒÒatasuttavaÓÓanÈ ... ... 321 2. MahÈsuÒÒatasuttavaÓÓanÈ ... ... 324 3. AcchariyabbhutasuttavaÓÓanÈ ... ... 330 4. BÈkulasuttavaÓÓanÈ ... ... 343 5. Dantabh|misuttavaÓÓanÈ ... ... 345 6. Bh|mijasuttavaÓÓanÈ ... ... 346 7. AnuruddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 347 8. UpakkilesasuttavaÓÓanÈ ... ... 349 9. BÈlapaÓÉitasuttavaÓÓanÈ ... ... 352 CakkaratanavaÓÓanÈ ... ... 355 HatthiratanavaÓÓanÈ ... ... 357 AssaratanavaÓÓanÈ ... ... 357 MaÓiratanavaÓÓanÈ ... ... 357 ItthiratanavaÓÓanÈ ... ... 358 GahapatiratanavaÓÓanÈ ... ... 359 PariÓÈyakaratanavaÓÓanÈ ... ... 359 10. Devad|tasuttavaÓÓanÈ ... ... 359

4. Vibha~gavagga

1. BhaddekarattasuttavaÓÓanÈ ... ... 366 2. ŒnandabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ ... ... 368 3. MahÈkaccÈnabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ ... ... 369 4. Lomasakaka~giyabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ ... ... 370 5. C|Äakammavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 371 6. MahÈkammavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 376 7. SaÄÈyatanavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 381 8. Uddesavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 388

vi UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 9. AraÓavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 390 10. DhÈtuvibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 393 11. Saccavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 405 12. DakkhiÓÈvibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 406

5. SaÄÈyatanavagga

1. AnÈthapiÓÉikovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 417 2. ChannovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 420 3. PuÓÓovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 422 4. NandakovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 424 5. RÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 427 6. ChachakkasuttavaÓÓanÈ .... ... 430 7. MahÈsaÄÈyatanikasuttavaÓÓanÈ ... ... 433 8. NagaravindeyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 435 9. PiÓÉapÈtapÈrisuddhisuttavaÓÓanÈ ... ... 437 10. IndriyabhÈvanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 439

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

MajjhimanikÈya

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ

_____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

1. Gahapativagga

1. KandarakasuttavaÓÓanÈ

1. ŒramapokkharaÓÊ-ÈdÊs|ti ÈrÈmapokkharaÓÊ-uyyÈnacetiyaÔÔhÈnÈdÊsu. UssannÈti bahulÈ. AsokakaÓikÈrakoviÄÈrakumbhÊrÈjarukkhehi sammissatÈya taÑ campakavanaÑ nÊlÈdipaÒcavaÓÓakusumapaÔimaÓÉitanti daÔÔhabbaÑ, na campakarukkhÈnaÑyeva nÊlÈdipaÒcavaÓÓakusumatÈyÈti vadanti. BhagavÈ kusumagandhasugandhe campakavane viharatÊti iminÈ na mÈpanakÈle eva tasmiÑ nagare campakarukkhÈ ussannÈ, atha kho aparabhÈgepÊti dasseti. “PaÒcasatamattehi aÉÉhateÄasehÊ”ti evaÑ adassitaparicchedena. Hatthino cÈreti sikkhÈpetÊti hatthÈcariyo, hatthÊnaÑ sikkhÈpako, tassa puttoti Èha “hatthÈcariyassa putto”ti. TadÈ bhagavÈ tesaÑ pasÈdajananatthaÑ attano buddhÈnubhÈvaÑ aniguhitvÈva nisinnoti dassento “chabbaÓÓÈnaÑ ghanabuddharasmÊnan”ti-ÈdimÈha. Bhagavato ceva gÈravenÈti bhagavato garubhÈvena, bhagavati gÈravenÈti vÈ pÈÔho.

NiccaÑ na hotÊti abhiÓhaÑ na hoti, kadÈcideva hotÊti attho. AbhiÓhaniccatÈ hi idha adhippetÈ, na k|ÔaÔÔhaniccatÈ. Loke kiÒci vimhayÈvahaÑ disvÈ hatthavikÈrampi karonti, a~guliÑ vÈ phoÔayanti, taÑ sandhÈya

MajjhimanikÈya 2

vuttaÑ “accharaÑ paharituÑ yuttan”ti. Abh|tapubbaÑ bh|tanti ayaÑ niruttinayo yebhuyyena upÈdÈya ruÄhÊvasena vuttoti veditabbo. TathÈ hi pÈÄiyaÑ “yepi te bho gotama ahesuÑ atÊtamaddhÈnan”ti-Èdi vuttaÑ, kiÒci akattabbampi kariyamÈnaÑ dukkarabhÈvena vimhayÈvahaÑ hoti, tathÈ kiÒci kattabbaÑ, purimaÑ garahacchariyaÑ, pacchimaÑ pasaÑsacchariyaÑ, tadubhayaÑ suttapadaso dassetuÑ “tatthÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

SammÈ paÔipÈditoti sammÈpaÔipadÈyaÑ Ôhapito. EsÈ paÔipadÈ paramÈti etaparamaÑ, bhÈvanapuÑsakaniddesoyaÑ yathÈ “visamaÑ candimas|riyÈ parivattantÊ”ti1. AyaÑ hettha attho–bhagavÈ bhikkhusaÑgho paÔipadÈya tumhehi paÔipÈdito, atÊtepi kÈle buddhÈ etaparamaÑyeva bhikkhusaÑghaÑ sammÈ paÔipÈdesuÑ, anÈgatepi kÈle etaparamaÑyeva bhikkhusaÑghaÑ sammÈpaÔipÈdessantÊti paribbÈjako nayaggÈhena diÔÔhena adiÔÔhaÑ anuminanto sabbesampi buddhÈnaÑ sÈsane saÑghasuppaÔipattiÑ majjhe bhinnasuvaÓÓaÑ viya samasamaÑ katvÈ dasseti, evaÑ dassento ca tesaÑ sudhammataÒca tathÈ dasseti evÈti veditabbo, buddhasubuddhatÈ pana nesaÑ sar|peneva dassitÈti. Na ito bhiyyoti iminÈ pÈÄiyaÑ etaparamaÑyevÈti avadhÈraÓena nivattitaÑ dasseti0 sÊlapadaÔÔhÈnattÈ samÈdhissa, samÈdhipadaÔÔhÈnattÈ ca paÒÒÈya, sÊlepi ca abhisamÈcÈrikapubbakattÈ Èdibrahmacariyakassa vuttaÑ “ÈbhisamÈcÈrikavattaÑ ÈdiÑ katvÈ”ti. 2. PucchÈnusandhi-ÈdÊsu anantogadhattÈ “pÈÔi-ekko anusandhÊ”ti vatvÈ tamevatthaÑ pÈkaÔaÑ kÈtuÑ “bhagavÈ kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. UpasantakÈraÓanti upasantabhÈvakÈraÓaÑ. TaÑ hi ariyÈnaÑyeva visayo, tatthÈpi ca buddhÈnaÑ eva anavasesato visayoti imamatthaÑ byatirekato anvayato ca dassetuÑ “na hi tvan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÒÈtatthacariyÈ kÈkajÈtakÈdivasena veditabbÈ, lokatthacariyÈ taÑtaÑpÈramip|raÓavasena, buddhattacariyÈ mahÈbodhijÈtakÈdivasena. AcchariyaÑ bho gotamÈti-ÈdinÈ kandarakena kataÑ pasÈdapavedanaÑ dasseti.

Yepi teti-ÈdinÈ tena vuttamatthaÑ paccanubhÈsantena bhagavatÈ sampaÔicchitanti caritattÈ Èha “santi hi kandarakÈti ayampi pÈÔi-ekko ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 386 piÔÔhe.

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ 3

anusandhÊ”ti. Yo hi kandarakena bhikkhusaÑghassa upasantabhÈvo kittito, taÑ vibhajitvÈ dassentopi tena apucchitoyeva attano ajjhÈsayena bhagavÈ “santi hÊ”ti-ÈdinÈ desanaÑ Èrabhi. TenÈha “bhagavato kira etadahosÊ”ti-Èdi. KappetvÈti aÒÒathÈ santameva attÈnaÑ aÒÒathÈ vidhÈya. PakappetvÈti sanidassanavasena gahetvÈ. TenÈha “kuhakabhÈvenÈ”ti-Èdi. PaÔipadaÑ p|rayamÈnÈti kÈmaÑ avisesena sekkhÈ vuccanti, te pana adhigatamaggavasena “p|rayamÈnÈ”ti na vattabbÈ kiccassa niÔÔhitattÈ. Maggo hi ekacittakkhaÓikoti Èha “uparimaggassa vipassanÈya upasantÈ”ti. Ito muttÈti maggenÈgat|pasamato muttÈ. KalyÈÓaputhujjane sandhÈya vadati. TenÈha “cat|hi satipaÔÔhÈnehi upasantÈ”ti.

SatatasÊlÈti avicchinnasÊlÈ. SÈtisayo hi etesaÑ sÊlassa akhaÓÉÈdibhÈvo. SuparisuddhasÊlatÈvasena santatÈ vutti etesanti santatavuttinoti Èha “tasseva vevacanan”ti. EvaÑ sÊlavuttivasena “santatavuttino”ti padassa atthaÑ vatvÈ idÈni jÊvitavuttivasena dassento “santatajÊvikÈvÈti0 attho”ti Èha. SÈsanassa jÊvitavutti sÊlasannissitÈ evÈti Èha “tasmin”ti-Èdi.

Nipayati visoseti rÈgÈdisaÑkilesaÑ, tato vÈ attÈnaÑ nipÈtÊti nipako1, paÒÒavÈ. TenÈha “paÒÒavanto”ti. PaÒÒÈya ÔhatvÈ jÊvikÈkappanaÑ nÈma buddhapaÔikuÔÔhamicchÈjÊvaÑ pahÈya sammÈjÊvena jÊvananti taÑ dassento “yathÈ ekacco”ti-ÈdimÈha. Tattha yaÑ vattabbaÑ, taÑ Visuddhimagge2 taÑsaÑvaÓÓanÈyaÒca3 vuttanayeneva veditabbaÑ. RathavinÊtapaÔipadÈdayo tesu tesu suttesu vuttanayena veditabbÈ. Ito aÒÒattha mahÈgopÈlakasuttÈdÊsu4 lokuttarasatipaÔÔhÈnÈ kathitÈti Èha “idha pana lokiyalokuttaramissakÈ satipaÔÔhÈnÈ kathitÈ”ti, satipaÔÔhÈnasuttepi5 vomissakÈva kathitÈti. EttakenÈti ettakÈya desanÈya. ______________________________________________________________ 1. NipÈyati saÑkilesadhamme visoseti nikkhÈmetÊti nipako (SaÑ-®Ê 2. 488 piÔÔhe.) 2. Visuddhi 1. 17 piÔÔhe. 3. Visuddhi-®Ê 1. 41 piÔÔhe. 4. Ma 1. 281 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 4

3. KÈrakabhÈvanti paÔipattiyaÑ paÔipajjanakabhÈvaÑ. Mayampi nÈma gihÊ bahukiccÈ samÈnÈ kÈlena kÈlaÑ satipaÔÔhÈnesu suppatiÔÔhitacittÈ viharÈma, kima~gaÑ pana vivekavÈsinoti attano kÈrakabhÈvaÑ pavedento evaÑ bhikkhusaÑghaÒca ukkhipati. TenÈha “ayaÒhettha adhippÈyo”ti-Èdi. NÈnÈrammaÓesu aparÈparaÑ uppajjamÈnÈnaÑ rÈgÈdikilesÈnaÑ ghanajaÔitasa~khÈtÈkÈrena pavatti kilesagahanena gahanatÈ. TenÈha “anto jaÔÈ bahi jaÔÈ, jaÔÈya jaÔitÈ pajÈ”ti1. ManussÈnaÑ ajjhÈsayagahanena sÈÔheyyampÊti dassento Èha “kasaÔasÈÔheyyesupi eseva nayo”ti. YathÈ sappimadhuphÈÓitÈdÊsu kacavarabhÈvo, so kasaÔoti vuccati, evaÑ santÈne aparisuddho saÑkilesabhÈvo kasaÔanti Èha “aparisuddhaÔÔhena kasaÔatÈ”ti. Attani asantaguÓasambhÈvanaÑ kerÈÔiyaÔÔho. JÈnÈtÊti “idaÑ ahitaÑ na sevitabbaÑ, idaÑ hitaÑ sevitabban”ti vicÈreti deseti. VicÈraÓatthopi hi hoti jÈnÈti-saddo yathÈ “ÈyasmÈ jÈnÈtÊ”ti. SabbÈpi -pa- adhippetÈ “pasupÈlakÈ”ti-ÈdÊsu viya. Idha antara-saddo “vijjantarikÈyÈ”ti-ÈdÊsu2 viya khaÓatthoti Èha “yattakena khaÓenÈ”ti. TenÈti hatthinÈ. TÈnÊti sÈÔheyyÈdÊni.

Atthato kÈyacittujukatÈpaÔipakkhabh|tÈva lobhasahagatacittuppÈdassa pavatti-ÈkÈravisesÈti tÈni pavatti-ÈkÈrena dassetuÑ “tatthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yassÈti pÈÓabh|tassa assassa vÈ hatthino vÈ. ®hassÈmÊti tattheva sappaÔibhaye ÔhÈne gantvÈ ÔhassÈmÊti na hoti. Imassa sÈÔheyyatÈya pÈkaÔakaraÓaÑ vaÒcanÈdhippÈyabhÈvato. TathÈ hi cat|su ÔhÈnesu “vaÒcetvÈ” icceva vuttaÑ, niguhanto pana tattheva gantvÈ tiÔÔheyya. Esa nayo sesesupi. PaÔimaggaÑ ÈrohitukÈmassÈti Ègatamaggameva nivattitvÈ gantukÈmassa. LeÓÉavissajjanÈdÊsu kÈlantarÈpekkhÈbhÈvaÑ “tathÈ”ti iminÈ upasaÑharati.

AntojÈtakÈti attano dÈsiyÈ kucchimhi jÈtÈ. DhanakkÊtÈti dhanaÑ datvÈ dÈsabhÈvena gahitÈ. KaramarÈnÊtÈti dÈsabhÈvena karamaraggÈhagahitÈ. DÈsabyanti dÈsabhÈvaÑ. PessÈti adÈsÈ eva hutvÈ veyyÈvaccakarÈ. ImaÑ vissajjetvÈti imaÑ attano hatthagataÑ vissajjetvÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 13, 167 piÔÔhesu. 2. Ma 2. 112 piÔÔhe.


ImaÑ gaÓhantÈti imaÑ tassa hatthagataÑ gaÓhantÈ. Sammukhato aÒÒathÈ parammukhakÈle kÈyavÈcÈsamudÈcÈradassaneneva cittassa nesaÑ aÒÒathÈ ÔhitabhÈvo niddiÔÔhoti veditabbÈ. 4. Ayampi pÈÔiyekko anusandhÊti etthÈpi anantare vuttanayeneva anusandhiyojanÈ veditabbÈ. TenevÈha “ayaÒhÊ”ti-Èdi. Catuttho hitapaÔipadaÑ paÔipannoti yojanÈ. PuggalasÊsena puggalapaÔipattiÑ dassento “puggale pahÈyÈ”ti Èha. PaÔipatti hi idha pahÈtabbÈ, na puggalÈ. YathÈ assaddhÈdipuggalaparivajjanena saddhindriyÈdibhÈvanÈ ijjhanti, evaÑ micchÈpaÔipannapuggalaparivajjanena micchÈpaÔipadÈ vajjitabbÈti Èha “purime tayo puggale pahÈyÈ”ti. CatutthapuggalassÈti imasmiÑ catukke vuttacatutthapuggalassa hitapaÔipattiyaÑyeva paÔipÈdemi pavattemÊti dassento. SantÈti samaÑ vinÈsaÑ nirodhaÑ pattÈti ayamettha atthoti Èha “niruddhÈ santÈti vuttÈ”ti. Puna santÈti bhÈvanÈvasena kilesapariÄÈhavigamato santÈti ayamettha atthoti Èha “nibbutÈ”ti. SantÈti ÈnetvÈ yojanÈ. Santo haveti ettha samabhÈvakarena sÈdhubhÈvassa visesapaccayabh|tena paÓÉiccena samannÈgatÈ ariyÈ “santo”ti vuttÈti Èha “santo have -pa- paÓÉhitÈ”ti.

Œhito ahaÑmÈno etthÈti attÈ1, attabhÈvo, idha pana yo paro na hoti, so attÈ, taÑ attÈnaÑ. Paranti attato aÒÒaÑ. ChÈtaÑ vuccati taÓhÈ jighacchÈhetutÈya. Anto tÈpanakilesÈnanti attano santÈne attapariÄÈhajananasantappanakilesÈnaÑ. CittaÑ ÈrÈdhetÊti cittaÑ pasÈdeti, sampahaÑsetÊti attho. YasmÈ pana tathÈbh|to cittaÑ sampÈdento ajjhÈsayaÑ gaÓhanto nÈma hoti, tasmÈ vuttaÑ “cittaÑ sampÈdetÊ”ti-Èdi. 5. DukkhaÑ paÔikk|laÑ jegucchaÑ etassÈti dukkhapaÔikk|lo, taÑ dukkhapaÔikk|laÑ. VisesanavisesitabbatÈ hi kÈmacÈrÈ. AÔÔhakathÈyaÑ pana dukkhassa visesitabbataÑ sandhÈya bÈhiratthasamÈsaÑ anÈdiyitvÈ “dukkhassa paÔikk|lan”ti attho vutto. Yena hi bhÈgena purisassa dukkhaÑ paÔikk|laÑ, tena dukkhassa purisopÊti. TenÈha “paccanÊkasaÓÔhitan”ti. ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 2. 369 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 6

6. Cat|hi kÈraÓehÊti dhÈtukusalatÈdÊhi cat|hi kÈraÓehi. KammaÑ karotÊti yogakammaÑ karoti. YasmÈ sambuddhÈ paresaÑ maggaphalÈdhigamÈya ussÈhajÈtÈ, tattha nirantaraÑ yuttappayuttÈ eva honti, te paÔicca tesaÑ antarÈyo na hotiyevÈti Èha “na pana buddhe paÔiccÈ”ti. KiriyaparihÈniyÈ desakassa tasseva vÈ puggalassa tajjapayogÈbhÈvato. “Desakassa vÈ”ti1 idaÑ sÈvakÈnaÑ vasena daÔÔhabbaÑ. MahatÈ atthenÈti ettha attha-saddo ÈnisaÑsapariyÈyoti Èha “dvÊhi ÈnisaÑsehÊ”ti. PasÈdaÑ paÔilabhati “arahanto”ti-ÈdinÈ saÑghasuppaÔipattiyÈ sutattÈ. Abhinavo nayo udapÈdi santatasÊlatÈdivasena anattantapatÈdivasena, sopi taÑ sutvÈ dÈsÈdÊsu savisesaÑ lajjÊ dayÈpanno hitÈnukampÊ hutvÈ sekkhapaÔipadaÑ sÊlaÑ sÈdhento anukkamena satipaÔÔhÈnabhÈvanaÑ paribr|heti. TenÈha bhagavÈ “mahatÈ atthena saÑyutto”ti. 8. ParesaÑ hananaghÈtanÈdinÈ rodÈpanato luddo, tathÈ vighÈtakabhÈvena kÈyacittÈnaÑ vidÈraÓato dÈruÓo, viruddhavÈdatÈya kakkhaÄo, bandhanÈgÈre niyutto bandhanÈgÈriko. 9. KhattiyÈbhisekenÈti khattiyÈnaÑ kattabba-abhisekena. SanthÈgÈranti santhÈravasena2 kataÑ agÈraÑ yaÒÒÈvÈÔaÑ3. SappitelenÈti sappimayena4 telena. Yamakasinehena hi tadÈ kÈyaÑ abbhaÒjati. VacchabhÈvaÑ taritvÈ Ôhito vacchataro. ParikkhepakaraÓatthÈyÈti vanamÈlÈhi5 saddhiÑ dabbheti6 vediyÈ parikkhepanatthÈya. YaÒÒabh|miyanti avasesayaÒÒaÔÔhÈne. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

KandarakasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Desakassa vÈ puggalassÈti (Ka) 2. SandhÈgÈranti sandhÈnavasena (Ka) 3. YaÒÒÈgÈraÑ (AÑ-®Ê 2. 370 piÔÔhe.) 4. Sappimissena (AÑ-®Ê 2. 370 piÔÔhe.) 5. VanamÈlÈti navamÈlÈhi (Ka) 6. Dabbehi (Ka)


2. AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈ

17. Avid|reti iminÈ pÈÄiyaÑ “vesÈliyan”ti idaÑ samÊpe bhummavacananti dasseti. SÈrappattakulagaÓanÈyÈti1 mahÈsÈramahappattakulagaÓanÈya. Dasame ÔhÈneti aÒÒe aÒÒeti dasagaÓanaÔÔhÈne. AÔÔhakanagare jÈto bhavo aÔÔhakanÈgaro. KukkuÔÈrÈmoti PÈÔaliputte KukkuÔÈrÈmo, na kosambiyaÑ. 18. Pakatatthaniddeso ta-saddoti tassa “bhagavatÈ”ti-ÈdÊhi padehi samÈnÈdhikaraÓabhÈvena vuttassa yena abhisambuddhabhÈvena bhagavÈ pakato adhigato supÈkaÔo ca, taÑ abhisambuddhabhÈvaÑ saddhiÑ ÈgamanÊyapaÔipadÈya atthabhÈvena dassento “yo so -pa- abhisambuddho”ti Èha. Satipi ÒÈÓadassana-saddÈnaÑ idha paÒÒÈvevacanabhÈve tena tena visesena tasaÑ visayavisese pavattidassanatthaÑ asÈdhÈraÓaÒÈÓavisesavasena vijjÈttayavasena vijjÈ-abhiÒÒÈnÈvaraÓaÒÈÓavasena sabbaÒÒutaÒÒÈÓamaÑsacakkhuvasena paÔivedhadesanÈÒÈÓavasena ca tadatthaÑ yojetvÈ dassento “tesaÑ tesan”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈsayÈnusayaÑ jÈnatÈ ÈsayÈnusayaÒÈÓena. SabbaÑ ÒeyyadhammaÑ passatÈ sabbaÒÒutÈnÈvaraÓaÒÈÓehi. PubbenivÈsÈdÊhÊti pubbenivÈsÈsavakkhayaÒÈÓehi. PaÔivedhapaÒÒÈyÈti apiyamaggapaÒÒÈya. DesanÈpaÒÒÈya passatÈti desetabbadhammÈnaÑ desetabbappakÈraÑ bodhaneyyapuggalÈnaÒca ÈsayÈnusayacaritÈdhimutti-ÈdibhedaÑ dhammadesanÈpaÒÒÈya yÈthÈvato passatÈ. ArÊnanti kilesÈrÊnaÑ, paÒcavidhamÈrÈnaÑ vÈ, sÈsanassa vÈ paccatthikÈnaÑ aÒÒatitthiyÈnaÑ. TesaÑ pana hananaÑ pÈÔihÈriyehi abhibhavanaÑ appaÔibhÈnatÈkaraÓaÑ, ajjhupekkhanameva vÈ, kesivinayasuttaÑ2 cettha nidassanaÑ.

TathÈ ÔhÈnÈÔÔhÈnÈdivibhÈgaÑ jÈnatÈ, yathÈkamm|pagasatte passatÈ,savÈsanÈnaÑ ÈsavÈnaÑ khÊÓattÈ arahatÈ, abhiÒÒeyyÈdibhede dhamme abhiÒÒeyyÈdito aviparÊtÈvabodhato sammÈsambuddhena. Atha vÈ tÊsu kÈlesu appaÔihataÒÈÓatÈya jÈnatÈ, kÈyakammÈdivasena tiÓÓaÑ kammÈnaÑ ÒÈÓÈnuparivattito nisammakÈritÈya passatÈ, davÈdÊnaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 3. 361 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ-®Ê 1. 427 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 8

abhÈvasÈdhikÈya pahÈnasampadÈya arahatÈ, chandÈdÊnaÑ ahÈnihetubh|tÈya akkhayapaÔibhÈnasÈdhikÈya sabbaÒÒutÈya sammÈsambuddhenÈti evaÑ dasabala-aÔÔhÈrasa-ÈveÓikabuddhadhammavasenapi yojanÈ kÈtabbÈ. 19. Abhisa~khatanti attano paccayehi abhisammukhabhÈvena samecca sambhuyya kataÑ. Svassa katabhÈvo uppÈdanena veditabbo, na uppannassa paÔisa~kharaÓenÈti Èha “uppÈditan”ti. Te cassa paccayÈ cetanÈpadhÈnÈti dassetuÑ pÈÄiyaÑ “abhisa~khataÑ abhisaÒcetayitan”ti vuttanti “cetayitaÑ pakappitan”ti atthamÈha. Abhisa~khataÑ abhisaÒcetayitanti ca jhÈnassa pÈtubhÈvadassanamukhena viddhaÑsanabhÈvaÑ ulli~geti. YaÑ hi ahutvÈ sambhavati, taÑ hutvÈ paÔiveti. TenÈha pÈÄiyaÑ “abhisa~khatan”ti-Èdi. SamathavipassanÈdhamme Ôhitoti samathadhamme ÔhitattÈ samÈhito vipassanaÑ paÔhapetvÈ aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈdayo pajahanto anukkamena taÑ anulomaÒÈÓaÑ pÈpetÈ hutvÈ vipassanÈdhamme Ôhito. SamathavipassanÈsa~khÈtesu dhammesu raÒjanaÔÔhena rÈgo, nandanaÔÔhena nandÊti. Tattha sukhumÈ apekkhÈ vuttÈ, yÈ “nikantÊ”ti vuccati.

EvaÑ santeti evaÑ yathÈrutavasena ca imassa suttapadassa atthe gahetabbe sati. samathavipassanÈsu chandarÈgo kattabboti anÈgÈmiphalaÑ nibbattetvÈ tadatthÈya samathavipassanÈpi anibbattetvÈ kevalaÑ tattha chandarÈgo kattabbo bhavissati. KasmÈ? Tesu samathavipassanÈsa~khÈtesu dhammesu chandarÈgamattena anÈgÈminÈ laddhabbassa aladdhÈnÈgÈmiphalena laddhabbattÈ. TathÈ sati tena anÈgÈmiphalampi laddhabbameva nÈma hoti. TenÈha “anÈgÈmiphalaÑ paÔividdhaÑ bhavissatÊ”ti. SabhÈvato rasitabbattÈ aviparÊto attho eva attharaso. AÒÒÈpi kÈci sugatiyoti vinipÈtike sandhÈyÈha. AÒÒÈpi kÈci duggatiyoti asurakÈyamÈha.

Samathadhurameva dhuraÑ samathayÈnikassa vasena desanÈya ÈgatattÈ. MahÈmÈlukyovÈde “vivicca akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈran”ti pÈdakajjhÈnaÑ katvÈ “so yadeva tattha hoti r|pagataÑ vedanÈgatan”ti-ÈdinÈ vipassanaÑ vitthÈretvÈ “so tattha Ôhito ÈsavÈnaÑ


khayaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti1 ÈgatattÈ “mahÈmÈlukyovÈde vipassanÈva dhuran”ti Èha. MahÈsatipaÔÔhÈnasutte2 sabbatthakameva tikkhatarÈya vipassanÈya ÈgatattÈ vuttaÑ “vipassanuttaraÑ kathitan”ti. KÈyagatÈsatisutte3 ÈnÈpÈnajjhÈnÈdivasena savisesaÑ samathavipassanÈya ÈgatattÈ vuttaÑ “samathuttaraÑ kathitan”ti.

AppaÑ yÈcitena bahuÑ dentena uÄÈrapurisena viya ekaÑ dhammaÑ pucchitena “ayampi ekadhammo”ti kathitattÈ ekÈdasapi dhammÈ pucchÈvasena ekadhammo nÈma jÈto paccekaÑ vÈkyaparisamÈpanaÒÈyena. EkavÊsati pabbÈni tehi bodhiyamÈnÈya paÔipadÈya ekar|pattÈ paÔipadÈvasena ekadhammo nÈma jÈtoti. Idha imasmiÑ aÔÔhakanÈgarasutte. NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanadhammÈnaÑ sa~khÈrÈvasesasukhumabhÈvappattatÈya tattha sÈvakÈnaÑ dukkaranti na catutthÈruppavasenettha desanÈ ÈgatÈti catunnaÑ brahmavihÈrÈnaÑ, heÔÔhimÈnaÑ tiÓÓaÑ ÈruppÈnaÒca vasena ekÈdasa. PucchÈvasenÈti “atthi nu kho bhante Œnanda tena -pa- sammÈsambuddhena ekadhammo akkhÈto”ti4 evaÑ pavattapucchÈvasena. AmatuppattiyatthenÈti amatabhÈvassa uppattihetutÈya, sabbÈnipi kammaÔÔhÈnÈni ekarasampi amatÈdhigamapaÔipattiyÈti attho. Evamettha aggaphalabh|mi anÈgÈmiphalabh|mÊti dveva bh|miyo sar|pato ÈgatÈ, nÈnantariyatÈya pana heÔÔhimÈpi dve bh|miyo atthato ÈgatÈ evÈti daÔÔhabbÈ. 21. PaÒca satÈni aggho etassÈti paÒcasataÑ. SesaÑ uttÈnameva.

AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. SekhasuttavaÓÓanÈ

22. SanthÈgÈranti5 atthÈnusÈsanÈgÈraÑ. TenÈha “uyyogakÈlÈdÊs|”ti-Èdi. Œdi-saddena ma~galamahÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. SanthambhantÊti vissamanti, parissamaÑ vinodentÊti attho. SahÈti ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 99, 100 piÔÔhesu. 2. DÊ 2. 31; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 3. Ma 3. 131 piÔÔhe. 4. Ma 2. 12, 13 piÔÔhesu. 5. SandhÈgÈranti (Ka) SaÑ-®Ê 2. 334 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 10

sannivesavasena ekajjhaÑ. Saha atthÈnusÈsanaÑ agÈranti etasmiÑ atthe ttha-kÈrassa ntha-kÈraÑ1 katvÈ santhÈgÈranti2 vuttanti daÔÔhabbaÑ. SantharantÊti3 sammantanavasena tiÔÔhanti.

TepiÔakaÑ buddhavacanaÑ Ègatameva bhavissatÊti buddhavacanassa ÈgamanasÊsena ariyaphaladhammÈnampi ÈgamanaÑ vuttameva, tiyÈmarattiÑ tattha vasantÈnaÑ phalasamÈpattivaÄaÒjanaÑ hotÊti. TasmiÒca bhikkhusaÑghe kalyÈÓaputhujjanÈ vipassanaÑ ussukkÈpentÈ hontÊti ce? AriyamaggadhammÈnaÑ tattha ÈgamanaÑ hotiyeva.

AllagomayenÈti acchena allagomayarasena. OpuÒchÈpetvÈti vilimpitvÈ. CatujjÈtiyagandhehÊti tagaraku~kumayavanapupphatamÈlapattÈni pisitvÈ katagandhehi. NÈnÈvaÓÓeti nÊlÈdivasena nÈnÈvaÓÓe, na bhittivisesavasena. Bhittivisesavasena pana nÈnÈsaÓÔhÈnar|pameva. MahÈpiÔÔhikakojavaketi hatthipiÔÔhÊsu attharitabbatÈya mahÈpiÔÔhikÈti laddhasamaÒÒe kojaveti vadanti. Kuttake pana sandhÈyetaÑ vuttaÑ. HatthattharaÓÈ hatthir|pavicittÈ. AssattharakasÊhattharakÈdayopi assasÊhar|pÈdivicittÈ eva attharakÈ. CittattharakaÑ nÈnÈr|pehi ceva nÈnÈvidhamÈlÈkammÈdÊhi ca vicittaÑ attharakaÑ.

UpadhÈnanti apassayanaÑ. UpadahitvÈti apassayayoggabhÈvena ÔhapetvÈ. Gandhehi katamÈlÈ gandhadÈmaÑ, tamÈlapattÈdÊhi kataÑ pattadÈmaÑ. Œdi-saddena hi~gulatakkolajÈtiphalajÈtipupphÈdÊhi katadÈmaÑ sa~gaÓhÈti. Palla~kÈkÈrena katapÊÔhaÑ palla~kapÊÔhaÑ, tÊsu passesu, ekapasse eva vÈ sa-upassayaÑ apassayapÊÔhaÑ, anapassayaÑ muÓÉapÊÔhaÑ. YojanÈvaÔÔeti yojanaparikkhepe.

SaÑvidhÈyÈti antaravÈsakassa koÓapadesaÒca4 itarapadesaÒca samaÑ katvÈ vidhÈya. TenÈha “kattariyÈ padumaÑ kantanto viyÈ”ti. TimaÓÉalaÑ paÔicchÈdentoti ettha ca yasmÈ buddhÈnaÑ r|pasampadÈ viya ÈkappasampadÈpi paramukkaÑsagatÈ, tasmÈ tadÈ bhagavÈ evaÑ sobhatÊti dassento “suvaÓÓapÈma~genÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha asamena ______________________________________________________________ 1. Ndha-kÈraÑ (Ka) 2. SandhÈgÈranti (Ka) SaÑ-®Ê 2. 334 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. SandharantÊti (Ka) 4. KocchakapadesaÒca (Ka)


buddhavesenÈti-ÈdinÈ tadÈ bhagavÈ buddhÈnubhÈvassa niguhaÓe kÈraÓÈbhÈvato tattha sannipatitadevamanussanÈgayakkhagandhabbÈdÊnaÑ pasÈdajananatthaÑ attano sabhÈvapakatikiriyÈyeva kapilavatthuÑ pÈvisÊti dasseti. BuddhÈnaÑ kÈyappabhÈ nÈma pakatiyÈ asÊtihatthamattameva padesaÑ pharatÊti Èha “asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ aggahesÊ”ti. NÊlapÊtalohitodÈtamaÒjiÔÔhapabhassarÈnaÑ vasena chabbaÓÓÈ buddharasmiyo.

SabbapÈliphulloti m|lato paÔÔhÈya yÈva aggÈ1 phullo vikasito. PaÔipÈÔiyÈ ÔhapitÈnanti-Èdi parikapp|pamÈ. YathÈ taÑ -pa- ala~kataÑ aÒÒo virocati, evaÑ virocittha, samatiÑsÈya pÈramitÈhi abhisa~khatattÈ evaÑ virocitthÈti vuttaÑ hoti. PaÒcavÊsatiyÈ nadÊnanti ga~gÈdÊnaÑ candabhÈgÈpariyosÈnÈnaÑ paÒcavÊsatiyÈ mahÈnadÊnaÑ. SambhijjÈti sambhedaÑ missÊbhÈvaÑ patvÈ. MukhadvÈreti samuddaÑ paviÔÔhaÔÔhÈne.

DevamanussanÈgasupaÓÓagandhabbayakkhÈdÊnaÑ akkhÊnÊti cetaÑ parikappanavasena vuttaÑ. SahassenÈti padasahassena, bhÈÓavÈrappamÈÓena ganthenÈti attho.

Kampayanto vasundharanti attano guÓavisesehi pathavÊkampaÑ uppÈdento, evaÑbh|topi aheÔhayanto pÈÓÈni. SabbadakkhiÓattÈ buddhÈnaÑ dakkhiÓaÑ paÔhamaÑ pÈdaÑ uddharanto. SamaÑ samphusate bh|miÑ suppatiÔÔhitapÈdatÈya. Yadipi bh|miÑ samaÑ phusati, rajasÈnupalippati sukhumattÈ chaviyÈ. NinnaÔÔhÈnaÑ unnamatÊti-Èdi buddhÈnaÑ suppatiÔÔhitapÈdasa~khÈtassa mahÈpurisalakkhaÓapaÔilÈbhassa nissandaphalaÑ. NÈtid|re uddharatÊti atid|re ÔhapetuÑ na uddharati. NaccÈsanne ca nikkhipanti accÈsanne ca ÔhÈne anikkhipanto niyyÈti. HÈsayanto sadevake loke tosayanto. Cat|hi pÈdehi caratÊti catucÈrÊ.

BuddhÈnubhÈvassa pakÈsanavasena gatattÈ vaÓÓÈkÈlo nÈma kiresa2. SarÊravaÓÓe vÈ guÓavaÓÓe vÈ kathiyamÈne dukkathitanti na vattabbaÑ. KasmÈ? AparimÈÓavaÓÓÈ hi buddhÈ bhagavanto, buddhaguÓasaÑvaÓÓanÈ jÈnantassa yathÈdhammasaÑvaÓÓanaÑyeva3 anupavisatÊti. ______________________________________________________________ 1. SÈkhaggÈ (SaÑ-®Ê 2. 336 piÔÔhe.) 2. NÈma hi ayaÑ (Ka) 3. YathÈraddhasaÑvaÓÓanaÑyeva (SaÑ-®Ê 2. 337 piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 12

Duk|lacumbaÔakenÈti ganthitvÈ gahitaduk|lavatthena. NÈgavikkantacaraÓoti hatthinÈgasadisapadanikkhepo. SatapuÒÒalakkhaÓoti anekasatapuÒÒanimmitamahÈpurisalakkhaÓo. MaÓiverocano yathÈti ativiya virocamÈno maÓi viya. Verocano nÈma eko maÓivisesoti keci. MahÈsÈlovÈti mahanto sÈlarukkho viya, koviÄÈrÈdimahÈrukkho viya vÈ. Padumo kokanado yathÈti kokanadasa~khÈtaÑ mahÈpadumaÑ viya, vikasamÈnapadumaÑ viya vÈ.

ŒkÈsaga~gaÑ otÈrento viyÈti-Èdi tassÈ pakiÓÓakakathÈya aÒÒesaÑ dukkarabhÈvadassanaÒceva suÓantÈnaÑ accantasukhÈvahabhÈvadassanaÒca. PathavojaÑ ÈkaÉÉhento viyÈti nÈÄiyantaÑ yojetvÈ mahÈpathaviyÈ heÔÔhimatale pappaÔakojaÑ uddhaÑmukhaÑ katvÈ ÈkaÉÉhento viya. Yojanikanti yojanappamÈÓaÑ. MadhubhaÓÉanti madhupaÔalaÑ.

Mahantanti uÄÈraÑ. SabbadÈnaÑ dinnameva hotÊti sabbameva paccayajÈtaÑ ÈvÈsadÈyakena dinnameva hoti. TathÈ hi dve tayo gÈme piÓÉÈya caritvÈ kiÒci aladdhÈ Ègatassapi chÈy|dakasampannaÑ ÈrÈmaÑ pavisitvÈ nhÈyitvÈ paÔissaye muhuttaÑ nipajjitvÈ uÔÔhÈya nisinnassa kÈye balaÑ ÈharitvÈ pakkhittaÑ viya hoti, bahi vicarantassa ca kÈye vaÓÓadhÈtu vÈtÈtapehi kilamati, paÔissayaÑ pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya muhuttaÑ nisinnassa visabhÈgantati v|pasammati, sabhÈgasantati patiÔÔhÈti, vaÓÓadhÈtu ÈharitvÈ pakkhittÈ viya hoti, bahi vicarantassa ca pÈde kaÓÔako vijjhati, khÈÓu paharati, sarÊsapÈdiparissayo ceva corabhayaÒca uppajjati, paÔissayaÑ pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya nipannassa pana sabbe parissayÈ na honti, ajjhayantassa dhammapÊtisukhaÑ, kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontassa upasamasukhaÑ uppajjati bahiddhÈ vikkhepÈbhÈvato, bahi vicarantassa ca kÈye sedÈ muccanti, akkhÊni phandanti, senÈsanaÑ pavisanakkhaÓe maÒcapÊÔhÈdÊni na paÒÒÈyanti, muhuttaÑ nisinnassa pana akkhipasÈdo ÈharitvÈ pakkhitto viya hoti, dvÈravÈtapÈnamaÒcapÊÔhÈdÊni paÒÒÈyanti, etasmimpi ca ÈvÈse vasantaÑ disvÈ manussÈ cat|hi paccayehi sakkaccaÑ upaÔÔhahanti. Tena vuttaÑ “ÈvÈsadÈnasmiÑ dinne sabbaÑ dÈnaÑ dinnameva hotÊ”ti. Bh|maÔÔhaka -pana sakkÈti ayamattho mahÈsudassanavatthunÈ1 dÊpetabbo. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 139 piÔÔhe.


SÊtanti1 ajjhattadhÈtukkhobhavasena vÈ bahiddha-utuvipariÓÈmavasena vÈ uppajjanakasÊtaÑ. UÓhanti aggisantÈpaÑ. Tassa pana davadÈhÈdÊsu sambhavo daÔÔhabbo. PaÔihantÊti paÔibÈhati. YathÈ tadubhayavasena kÈyacittÈnaÑ bÈdhanÈni na honti, evaÑ karoti. SÊtiÓhabbhÈhate hi sarÊre vikkhittacitto bhikkhu yoniso padahituÑ na sakkoti. VÈÄamigÈnÊti sÊhabyagghÈdivÈÄamige. GuttasenÈsanaÑ hi pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya nisinnassa te parissayÈ na honti. SarÊsapeti ye keci sarantÈ gacchante dÊghajÈtike. Makaseti nidassanametaÑ, ÉaÑsÈdÊnaÑ eteneva sa~gaho daÔÔhabbo. Sisireti sÊtakÈlavasena sattÈhavaddalikÈdivasena ca uppanne sisirasamphasse. VuÔÔhiyoti yadÈ tadÈ uppannÈ vassavuÔÔhiyo paÔihanatÊti yojanÈ.

VÈtÈtapo ghoroti rukkhagacchÈdÊnaÑ umm|labhaÒjanavasena pavattiyÈ ghoro saraja-arajÈdibhedo vÈto ceva gimhapariÄÈhasamayesu uppattiyÈ ghoro s|riyÈtapo ca. PaÔihaÒÒatÊti paÔibÈhÊyati. LeÓatthanti nÈnÈrammaÓato cittaÑ nivattetvÈ paÔisallÈnÈrÈmatthaÑ. Sukhatthanti vuttaparissayÈbhÈvena phÈsuvihÈratthaÑ. JhÈyitunti aÔÔhatiÑsÈrammaÓesu yattha katthaci cittaÑ upanijjhÈyituÑ. Vipassitunti aniccÈdito sabbasa~khÈre sammasituÑ.

VihÈreti paÔissaye. KÈrayeti kÈrÈpeyya. Rammeti manorame nivÈsasukhe. VÈsayettha bahussuteti kÈretvÈ pana ettha vihÈresu bahussute sÊlavante kalyÈÓadhamme nivÈseyya. Te nivÈsento pana tesaÑ bahussutÈnaÑ yathÈ paccayehi kilamatho na hoti, evaÑ annaÒca pÈnaÒca vatthasenÈsanÈni ca dadeyya ujubh|tesu ajjhÈsayasampannesu kammaphalÈnaÑ ratanattayaguÓÈnaÒca saddahanena vippasannena cetasÈ.

IdÈni gahaÔÔhapabbajitÈnaÑ aÒÒamaÒÒ|pakÈrataÑ dassetuÑ “te tassÈ”ti gÈthamÈha. Tattha teti bahussutÈ. TassÈti upÈsakassa. DhammaÑ desentÊti sakalavaÔÔadukkhapanudanaÑ dhammaÑ desenti. YaÑ so dhammaÑ idhaÒÒÈyÈti so puggalo yaÑ saddhammaÑ imasmiÑ sÈsane sammÈpaÔipajjanena jÈnitvÈ aggamaggÈdhigamena anÈsavo hutvÈ parinibbÈyati. ______________________________________________________________

1. SÈrattha-®Ê 3. 393; SaÑ-®Ê 2. 338 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 14

P|jÈsakkÈravaseneva paÔhamayÈmo khepito, bhagavato desanÈya appÈvaseso majjhimayÈmo gatoti pÈÄiyaÑ “bahudeva rattin”ti vuttanti Èha “atirekataraÑ diyaÉÉhayÈman”ti. SandassesÊti1 ÈnisaÑsaÑ dassesi, ÈvÈsadÈnapaÔisaÑyuttaÑ dhammiÑ kathaÑ sutvÈ tato paraÑ “mahÈrÈja itipi sÊlaÑ, itipi samÈdhi, itipi paÒÒÈ”ti sÊlÈdiguÓe tesaÑ sammÈ dassesi, hatthena gahetvÈ viya paccakkhato pakÈsesi. SamÈdapesÊti “evaÑ sÊlaÑ samÈdÈtabbaÑ, sÊle patiÔÔhitena evaÑ samÈdhi, evaÑ paÒÒÈ bhÈvetabbÈ”ti yathÈ te sÊlÈdiguÓe Èdiyanti, tathÈ gaÓhÈpesi. SamuttejesÊti yathÈsamÈdinnaÑ sÊlaÑ suvisuddhaÑ hoti, samathavipassanÈ ca bhÈviyamÈnÈ yathÈ suÔÔhu visodhitÈ uparivisesÈvahÈ honti, evaÑ cittaÑ samuttejesi nisÈmanavasena vodÈpesi. SampahaÑsesÊti yathÈnusiÔÔhaÑ ÔhitasÊlÈdiguÓehi sampati laddhaguÓÈnisaÑsehi ceva upari laddhabbaphalavisesehi ca uparicittaÑ sammÈ pahaÑsesi, laddhassÈsavasena suÔÔhu tosesi. EvametesaÑ padÈnaÑ attho veditabbo.

SamudÈyavacanopi asÊtimahÈthera-saddo tadekadesepi niruÄhoti Èha “asÊtimahÈtheresu vijjamÈnes|”ti. Œnandattheropi hi antogadho evÈti. SÈkiyamaÓÉaleti SÈkiyarÈjasam|he.

PaÔipadÈya niyuttattÈ pÈÔipado. TenÈha “paÔipannako”ti. SikkhanasÊlabhÈdinÈ sekho, odhiso samitapÈpatÈya samaÓo. Sekho pÈÔipado paÔipajjanapuggalÈdhiÔÔhÈnena paÔipadÈdesanaÑ niyamento paÔipadÈya puggalaÑ niyameti nÈmÈti “paÔipadÈya puggalaÑ niyametvÈ dassetÊ”ti. SekhappaÔipadÈ sÈsane ma~galapaÔipadÈ sammadeva asevitabbaparivajjanena sevitabbasamÈdÈnena ukkaÑsavatth|su ca bhÈvato asekhadhammapÈrip|riyÈ ÈvahattÈ ca vaÉÉhamÈnakapaÔipadÈ. AkilamantÈva sallakkhessantÊti idaÑ tadÈ tesaÑ asekhabh|mi-adhigamÈya ayogyatÈya vuttaÑ. AkilamantÈvÈti iminÈ paÔisambhidÈppattassapi anadhigatamaggasaÒÒÈpanÈ bhÈriyÈti dasseti. OsaÔÈti anuppaviÔÔhÈ. SakalaÑ vinayapiÔakaÑ kathitameva hoti tassa sÊlakathÈbÈhullato. Sesadvayepi eseva nayo. TÊhi piÔakehÊti karaÓatthe karaÓavacanaÑ. Tena taÑtaÑpiÔakÈnaÑ tassÈ tassÈ sikkhÈya sÈdhakatamabhÈvaÑ dasseti. ______________________________________________________________ 1. SandassetvÈti (PÈÄiyaÑ)


PiÔÔhivÈto uppajjati upÈdinnakasarÊrassa tathÈr|pattÈ, sa~khÈrÈnaÒca aniccatÈya dukkhÈnubandhattÈ. AkÈraÓaÑ vÈ etanti yenÈdhippÈyena vuttaÑ, tameva adhippÈyaÑ vivarituÑ “pahotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Cat|hi iriyÈpathehi paribhuÒjitukÈmo ahosi SakyarÈj|naÑ ajjhÈsayavasena. TathÈ hi vakkhati “satthÈpi tadeva sandhÈya tattha sa~ghÈÔiÑ paÒÒapetvÈ nipajjÊ”ti. Yadi evaÑ “piÔÔhi me ÈgilÈyatÊ”ti idaÑ kathanti Èha “upÈdinnakasarÊraÒca nÈmÈ”ti-Èdi. 23. “IminÈ pÈtimokkhasaÑvarena -pa- sampanno”ti-ÈdÊsu1 samannÈgatattho sampanna-saddo, idha pana pÈrip|ri-atthoti dassetuÑ “paripuÓÓasÊloti attho”ti vuttaÑ. Yo pana sampannasÊloyeva, so paripuÓÓasÊlo. ParisuddhaÑ hi sÊlaÑ “paripuÓÓan”ti vuccati, na sabalaÑ, kammÈsaÑ vÈ. SundaradhammehÊti sobhanadhammehi. YasmiÑ santÈne uppannÈ, tassa sobhanabhÈvato. Tehi sappurisabhÈvasÈdhanato sappurisÈnaÑ dhammehi. 24. IminÈ ettakena ÔhÈnenÈti “idha mÈhÈnÈma ariyasÈvako”ti ÈrabhitvÈ yÈva “akasiralÈbhÊ”ti padaÑ iminÈ ettakena uddesapadena mÈtikaÑ ÔhapetvÈ. PaÔipÈÔiyÈti uddesapaÔipÈÔiyÈ. EvamÈhÈti “evaÑ kathaÒca mahÈnÈmÈ”ti-ÈdinÈ idÈni vuccamÈnena dassitÈkÈrena Èha. 25. HirÊyatÊti lajjÊyati pÊÄÊyati2. YasmÈ hirÊ pÈpajigucchanalakkhaÓÈ, tasmÈ “jigucchatÊti attho”ti vuttaÑ. OttappatÊti uttappati. PÈputrÈsalakkhaÓaÑ hi ottappaÑ. PaggahitavÊriyoti sa~kocaÑ anÈpannavÊriyo. TenÈha “anosakkitamÈnaso”ti. PahÈnatthÈyÈti samucchindanatthÈya. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ upasampadÈ nÈma adhigamo evÈti Èha “paÔilÈbhatthÈyÈ”ti. SatinepakkenÈti satiyÈ nepakkena tikkhavisadas|rabhÈvena. AÔÔhakathÈyaÑ pana nepakkaÑ nÈma paÒÒÈti adhippÈyena “satiyÈ ca nipakabhÈvena cÈ”ti attho vutto, evaÑ sati aÒÒo niddiÔÔho nÈma hoti. SatimÈti ca iminÈva visesÈ sati gahitÈ, parato ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 255 piÔÔhe. 2. BÊÄiyati (Ka)

MajjhimanikÈya 16

“cirakatampi cirabhÈsitampi saritÈ anussaritÈ”ti satikiccameva niddiÔÔhaÑ, na paÒÒÈkiccaÑ, tasmÈ satinepakkenÈti satiyÈ nepakkabhÈvenÈti sakkÈ viÒÒÈtuÑ. Teneva hi paccayavisesavasena aÒÒadhammanirapekkho satiyÈ balavabhÈvo. TathÈ hi ÒÈÓavippayuttacittenapi ajjhÈyanasammasanÈni sambhavanti.

Cetiya~gaÓavattÈdÊti Èdi-saddena bodhiya~gaÓavattÈdÊni sa~gaÓhÈti. AsÊtimahÈvattapaÔipattip|raÓanti ettha asÊtivattapaÔipattip|raÓaÑ mahÈvattapaÔipattip|raÓanti vattapaÔipattip|raÓa-saddo paccekaÑ yojetabbo. Tattha mahÈvattÈni1 nÈma vattakhandhake2 vuttÈni ÈgantukavattaÑ ÈvÈsikaÑ gamikaÑ anumodanaÑ bhattaggaÑ piÓÉacÈrikaÑ ÈraÒÒikaÑ senÈsanaÑ jantÈgharaÑ vaccakuÔi upajjhÈyaÑ saddhivihÈrikaÑ ÈcariyaÑ antevÈsikavattanti cuddasa. Tato aÒÒÈni pana kadÈci tajjanÊyakammakatÈdikÈle pÈrivÈsikÈdikÈle ca caritabbÈni asÊti khuddakavattÈni sabbÈsu avatthÈsu na caritabbÈni, tasmÈ mahÈvattesu aggahitÈni. Tattha “pÈrivÈsikÈnaÑ bhikkh|naÑ vattaÑ paÒÒapessÈmÊ”ti ÈrabhitvÈ “na upasampÈdetabbaÑ -pana chamÈyaÑ ca~kamante ca~kame ca~kamitabban”ti3 vuttÈni pakatatte caritabbavattÈvasÈnÈni chasaÔÔhi, tato paraÑ “na bhikkhave pÈrivÈsikena bhikkhunÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarena bhikkhunÈ saddhiÑ m|lÈyapaÔikassanÈrahena mÈnattÈrahena mÈnattacÈrikena abbhÈnÈrahena bhikkhunÈ saddhiÑ ekacchanne ÈvÈse vattabban”ti-ÈdÊni4 pakatatte caritabbehi anaÒÒattÈ visuÑ visuÑ agaÓetvÈ pÈrivÈsikavuÉÉhatarÈdÊsu puggalantaresu caritabbattÈ tesaÑ vasena sampiÓÉetvÈ ekekaÑ katvÈ gaÓitabbÈni paÒcÈti ekasattativattÈni, ukkhepaniyakammakatavattesu vattapaÒÒÈpanavasena vuttaÑ “na pakatattassa bhikkhuno abhivÈdanaÑ paccuÔÔhÈnaÑ -pa- nhÈne piÔÔhiparikammaÑ sÈditabban”ti5 idaÑ abhivÈdanÈdÊnaÑ asÈdiyanaÑ ekaÑ, “na pakatatto bhikkhu sÊlavipattiyÈ anuddhaÑsitabbo”ti-ÈdÊni5 ca dasÈti evametÈni dvÈsÊti. Etesveva pana kÈnici tajjanÊyakammÈdivattÈni, kÈnici pÈrivÈsikÈdivattÈnÊti aggahitaggahaÓena dvÈsÊti, evaÑ appakaÑ pana |namadhikaÑ vÈ gaÓanupagaÑ na hotÊti idha “asÊti”cceva vuttaÑ. AÒÒattha pana aÔÔhakathÈpadese “dvÈsÊti khandhakavattÈnÊ”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. M|laÔÊ 2. 163 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Vi 4. 373 piÔÔhÈdÊsu. 3. Vi 4. 83, 86 piÔÔhÈdÊsu. 4. Vi 4. 86 piÔÔhe. 5. Vi 4. 52 piÔÔhe.


SakkaccaÑ uddisanaÑ sakkaccaÑ uddisÈpananti paccekaÑ sakkaccaÑ-saddo yojetabbo. UddisanaÑ uddesaggahaÓaÑ. DhammosÈraÓaÑ dhammassa uccÈraÓaÑ. DhammadesanÈ–

“Œdimhi sÊlaÑ deseyya, majjhe jhÈnaÑ vipassanaÑ. PariyosÈne ca nibbÈnaÑ, esÈ kathikasaÓÔhitÊ”ti1–

evaÑ kathitalakkhaÓÈ dhammakathÈ. UpagantvÈ nisinnassa yassa kassaci gahaÔÔhassa, pabbajitassa vÈ ta~khaÓÈnur|pÈ dhammÊ kathÈ upanisinnakathÈ. BhattÈnumodanakathÈ anumodaniyÈ. SaritÈti ettha na kevalaÑ cirakatacirabhÈsitÈnaÑ saraÓamanussaraÓamattaÑ adhippetaÑ, atha kho tathÈpavattar|pÈr|padhammÈnaÑ pariggahamukhena pavattavipassanÈcÈre satisambojjha~gasamuÔÔhÈpananti dassetuÑ “tasmiÑ kÈyena cirakate”ti-Èdi vuttaÑ. Sakimpi saraÓenÈti ekavÈraÑ saraÓena. PunappunaÑ saraÓenÈti anu anu saraÓena. Satisambojjha~gampi vivekanissitaÑ virÈganissitaÑ nirodhanissitaÑ vosaggapariÓÈmiÒca katvÈ saranto tattha tattha javanavÈre saraÓajavanavÈre parittajavanavasena anussaritÈti veditabbÈ.

Gati-atthÈ dhÈtusaddÈ buddhi-atthÈ hontÊti Èha “udayaÒca vayaÒca paÔivijjhituÑ samatthÈyÈ”ti. MissakanayenÈyaÑ desanÈ ÈgatÈti Èha “vikkhambhanavasena ca samucchedavasena cÈ”ti. TenÈha “vipassanÈpaÒÒÈya cevÈ”ti-Èdi. VipassanÈpaÒÒÈya nibbedhikapariyÈyato. SÈ ca kho padesikÈti nippadesikaÑ katvÈ dassetuÑ “maggapaÒÒÈya paÔilÈbhasaÑvattanato cÈ”ti vuttaÑ. DukkhakkhayagÈminibhÈvepi eseva nayo. SammÈti yÈthÈvato. AkuppadhammatÈya hi maggapaÒÒÈ khepitakhepanÈya na puna kiccaÑ atthÊti upÈyena ÒÈyena yÈ pavatti, sÈ evÈti Èha “hetunÈ nayenÈ”ti. 26. AdhikaÑ ceto abhiceto, mahaggatacittaÑ, tassa pana adhikatÈ kÈmacchandÈdipaÔipakkhavigamena visiÔÔhabhÈvappatti, tannissitÈni ÈbhicetasikÈni. TenÈha “abhicittaÑ seÔÔhacittaÑ sitÈnan”ti. DiÔÔhadhammasukhavihÈrÈnanti imasmiÑyeva attabhÈve phÈsuvihÈrabh|tÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 159; SaÑ-®Ôha 3. 109 piÔÔhesupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 18

tehi pana sama~gitakkhaÓe yasmÈ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ samÈdhijaÑ pÊtisukhaÑ apÊtijaÑ satipÈrisuddhiÒÈÓasukhaÒca paÔilabhati vindati, tasmÈ Èha “appitappitakkhaÓe sukhapaÔilÈbhahet|nan”ti. IcchiticchitakkhaÓe samÈpajjitÈti iminÈ tesu jhÈnesu samÈpajjanavasÊbhÈvamÈha, “nikÈmalÈbhÊ”ti pana vacanato ÈvajjanÈdhiÔÔhÈnÈ paccavekkhaÓavasiyo ca vuttÈ evÈti veditabbÈ. NidukkhalÈbhÊti iminÈ tesaÑ jhÈnÈnaÑ sukhapaÔipadÈkhippÈbhiÒÒataÑ dasseti, vipulalÈbhÊti iminÈ paguÓataÑ tappamÈÓadassitabhÈvadÊpanato. TenÈha “paguÓabhÈvenÈ”ti-Èdi. SamÈpajjituÑ sakkoti samÈpajjanavasÊbhÈvatÈya sÈdhitattÈ. SamÈdhipÈripanthikadhammeti vasÊbhÈvassa paccanÊkadhamme. JhÈnÈdhigamassa pana paccanÊkadhammÈ pageva vikkhambhitÈ, aÒÒathÈ jhÈnÈdhigamo eva na siyÈ. Akilamanto vikkhambhetuÑ na sakkotÊti kicchena vikkhambheti visodheti, kÈmÈdÊnavapaccavekkhaÓÈdÊhi kÈmacchandÈdÊnaÑ aÒÒesaÑ samÈdhipÈripanthikÈnaÑ d|rasamussÈraÓaÑ idha vikkhambhanaÑ visodhananti veditabbaÑ. 27. VipassanÈhitÈya upar|parivisesÈvahattÈ vaÉÉhamÈnÈya pubbabhÈgasÊlÈdipaÔipadÈya. SÈ eva pubbabhÈgapaÔipadÈ yathÈbhÈvitatÈya avassaÑbhÈvinaÑ visesaÑ pariggahitattÈ aÓÉaÑ viyati aÓÉaÑ kilesehi ad|sitatÈya ap|ti aÓÉaÑ etassÈti apuccaÓÉo vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ Ôhitapuggalo, tassa bhÈvo apuccaÓÉatÈ. VipassanÈdiÒÈÓappabhedÈyÈti pubbenivÈsaÒÈÓÈdiÒÈÓapabhedÈya. TatthÈti Cetokhilasutte1 “sa kho so bhikkhave evaÑ ussoÄhipannarasa~gasamannÈgato bhikkhu bhabbo abhinibbidÈyÈ”ti ÈgatattÈ ussoÄhipannarasehi a~gehi samannÈgatabhÈvoti evaÑ yaÑ opammasaÑsandanaÑ ÈgataÑ, taÑ opammasaÑsandanaÑ idha imasmiÑ sekhasutte yojetvÈ veditabbanti sambandho. 28. MahaggatÈdibhÈvena heÔÔhimÈnaÑ jhÈnÈnaÑ anur|pampi attano visesena te uttaritvÈ atikkamitvÈna Ôhitanti anuttaraÑ. TenÈha “paÔhamÈdijjhÈnehi asadisaÑ uttaman”ti. DutiyÈdÊsupi abhinibbhidÈsu. Pubbe nivÈsaÒÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ yathÈ attano visayapaÔicchÈdakaÑ kilesandhakÈraÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 149 piÔÔhe.


vidhamantameva uppajjati, evaÑ attano visaye kaÒci visesaÑ karontameva uppajjatÊti Èha “pubbenivÈsaÒÈÓena paÔhamaÑ jÈyatÊ”ti. SesaÒÈÓadvayepi eseva nayo. 29. CaraÓasminti paccatte bhummavacananti Èha “caraÓaÑ nÈma hotÊti attho”ti. TenÈti karaÓatthe karaÓavacanaÑ agatapubbadisÈgamane tesaÑ sÈdhakatamabhÈvato.

AÔÔha ÒÈÓÈnÊti idha ÈgatÈni ca anÈgatÈni ca ambaÔÔhasuttÈdÊsu1 ÈgatÈni gahetvÈ vadati. VinivijjhitvÈti pubbenivÈsapaÔicchÈdakÈdikilesatamaÑ bhinditvÈ padÈletvÈ. 30. Sana~kumÈrenÈti sanantanakumÈrena. Tadeva hi tassa sanantanakumÈrataÑ dassetuÑ “cirakÈlato paÔÔhÈyÈ”ti vuttaÑ. So attabhÈvoti yena attabhÈvena manussapathe jhÈnaÑ nibbattesi, so kumÈrattabhÈvo, tasmÈ brahmabh|topi tÈdisena kumÈrattabhÈvena carati.

JanitasmiÑ-saddo eva i-kÈrassa e-kÈraÑ katvÈ “janetasmin”ti vutto, janitasminti ca janasminti attho veditabbo. Janitasminti sÈmaÒÒaggahaÓepi yattha catuvaÓÓasamaÒÒÈ, tattheva manussaloke. Khattiyo seÔÔhoti lokasamaÒÒÈpi manussalokeyeva, na devakÈye brahmakÈye vÈti dassetuÑ “ye gottapaÔisÈrino”ti vuttaÑ. PaÔisarantÊti “ahaÑ gotamo, ahaÑ kassapo”ti pati pati attano gottaÑ anusaranti paÔijÈnanti vÈti attho.

EttÈvatÈti “sÈdhu sÈdhu ÈnandÈ”ti ettakena sÈdhukÈradÈnena. JinabhÈsitaÑ nÈma jÈtanti-Èdito paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈ therabhÈsitaÑ buddhabhÈsitameva nÈma jÈtaÑ. “KimpanidaÑ suttaÑ satthudesanÈnuvidhÈnato jinabhÈsitaÑ, udÈhu sÈdhukÈradÈnamattenÈ”ti evar|pÈ codanÈ idha anokÈsÈ therassa desanÈya bhagavato desanÈnuvidhÈnahetukattÈ sÈdhukÈradÈnassÈti. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

SekhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 94 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 20

4. PotaliyasuttavaÓÓanÈ

31. A~gÈ nÈma janapadino rÈjakumÈrÈ, tesaÑ nivÈso ekopi janapado ruÄhivasena a~gÈtveva vuccatÊti Èha “a~gÈyeva so janapado”ti. MahiyÈ panassa uttarena yÈ Èpoti mahiyÈ nadiyÈ yÈ Èpo tassa janapadassa uttarena honti. TÈsaÑ avid|rattÈ so janapado uttarÈpoti vuccati. SÈ pana mahÊ katthaci katthaci bhijjitvÈ gatÈti Èha “kataramahiyÈ uttarena yÈ Èpo”ti. TatthÈti tassÈ mahiyÈ Ègamanato paÔÔhÈya ayaÑ ÈvibhÈvakathÈ. YasmÈ1 lokiyÈ jambudÊpo himavÈ tattha patiÔÔhitasamuddadahapabbatanadiyoti etesu yaÑ yaÑ na manussagocaraÑ, tattha sayaÑ samm|ÄhÈ aÒÒepi sammohayanti, tattha tattha sammohavidhamanatthaÑ “ayaÑ kira jambudÊpo”ti-Èdi mÈraddhaÑ. DasasahassayojapanaparimÈÓo ÈyÈmato ca vitthÈrato cÈti adhippÈyo. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi. Udakena ajjhotthaÔo tadupabhogisattÈnaÑ puÒÒakkheyena.

SundaradassanaÑ k|Ôanti sudassanak|ÔaÑ, yaÑ loke “hemak|Ôan”ti2 vuccati m|lagandho kÈÄÈnusÈriyÈdi. SÈragandho candanÈdi. Pheggugandho salalÈdi. Tacagandho lava~gÈdi. PapaÔikagandho kabitthÈdi. Rasagandho sajjÈdi3. Pattagandho tamÈlahiriverÈdi. Pupphagandho nÈgaku~kumÈdi phalagandho jÈtiphalÈdi. Gandhagandho sabbesaÑ gandhÈnaÑ gandho. Yassa hi rukkhassa sabbesampi m|lÈdÊnaÑ gandho atthi, so idha gandho nÈma. Tassa gandhassa gandho gandhagandho. SabbÈni puthulato paÒÒÈsayojanÈni ÈyÈmato pana ubbedhato viya dviyojanasatÈnevÈti vadanti.

ManoharasilÈtalÈnÊti otaraÓatthÈya4 manuÒÒasopÈnasilÈtalÈni. SupaÔiyattÈnÊti tadupabhogisatÈnaÑ sÈdhÈraÓakammÈnubhÈvena suÔÔhu paÔiyattÈni suppavattitÈni honti. MacchakacchapÈdayo udakaÑ malinaÑ karonti, tadabhÈvato phalikasadisanimmaludakÈni. Tiriyato dÊghaÑ uggatak|Ôanti “tiracchÈnapabbatan”ti5 Èha. ______________________________________________________________ 1. AÑ-®i 3. 228 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. MakuÔanti (Ka) 3. SajjulasÈdi (AÑ-®Ê 3. 228 piÔÔhe) 4. RatanamayattÈ (AÑ-®Ê 3. 228 piÔÔhe.) 5. Pabbatak|Ôanti (Ka)


ŒpaÓÈni eva vohÈrassa mukhabh|tÈnÊti Èha “ÈpaÓamukhasahassÈnÊ”ti. VibhattÈnÊti vavatthitÈni aÒÒamaÒÒÈsambhinnÈni. VasanaÔÔhÈnanti attano yathÈphÈsukaÑ vasitabbaÔÔhÈnaÑ. Œsati etthÈti ÈsanaÑ, nisÊditabbaÔÔhÈnÈni.

AsÈruppaÑ paÔicca uppajjanakassa chÈdanato channaÑ anucchavikaÑ, tadeva ajjhÈsayasampattiÑ patir|peti pakÈsetÊti patir|paÑ. TenÈha “nappatir|pan”ti. KÈraÓavevacanÈnÊti ÒÈpakakÈraÓavevacanÈni. ©ÈpakaÑ hi kÈraÓaÑ adhippetaÑ. AtthaÑ Èkaroti pakÈsetÊti ÈkÈro, tameva lÊnaÑ guÄhaÑ atthaÑ gametÊti li~gaÑ, so tena nimÊyatÊti nimittanti vuccati. IdÈni tamevatthaÑ vivarituÑ “dÊghadasavattha -pa- nimittÈti vuttÈ”ti Èha. Teti ÈkÈrÈdayo. TathÈ hi pana meti-ÈdinÈ potalito gahapati “paribbÈjakaniyÈmena ahaÑ jÊvÈmi, tasmÈ gahapati na homÊ”ti vadati. Ovadantoti anusÈsanto. Upavadantoti paribhÈsanto. 32. Gedhabh|to lobhoti gijjhanasabhÈvo lobho, agijjhanalakkhaÓo na lobho. AnindÈbh|taÑ aghaÔÔananti nindÈya paÔipakkhabh|taÑ paresaÑ aghaÔÔanaÑ. NindÈghaÔÔanÈti nindÈvasena paresaÑ ghaÔÔanÈ akkosanÈ. ByavahÈravohÈropÊti kayavikkayalakkhaÓo sabyohÈropi dÈnaggahaÓaÑ vohÈro. “Datto tisso”ti-ÈdinÈ voharaÓaÑ paÒÒÈpananti paÒÒatti vohÈro. YathÈdhippetassa atthassa voharaÓaÑ kathanaÑ bodhananti vacanaÑ vohÈro. YÈthÈvato ayÈthÈvato ca voharati etenÈti vohÈro, cetanÈ. AyamidhÈdhippetoti ayaÑ cetanÈlakkhaÓo vohÈro idha imasmiÑ atthe adhippeto, so ca kho sÈvajjova samucchedassa icchitattÈ. IdÈni catubbissepi vohÈrassa idha sambhavaÑ dassetuÑ “yasmÈ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. GihÊti cetanÈ natthÊti ahaÑ gihÊti cetanÈpavatti natthi. GihÊti vacanaÑ natthÊti gihÊti attano paresaÒca vacanappavatti natthi. GihÊti paÓÓatti natthÊti gihÊti samaÒÒÈ natthi. GihÊti byavahÈro natthÊti samudÈcÈro natthi. 33. PÈÓÈtipÈtova saÑyojanaÑ. KasmÈ? BandhanabhÈvena pavattanato nissarituÑ appadÈnato. PÈÓÈtipÈtassa atthitÈya so

MajjhimanikÈya 22

puggalo “pÈÓÈtipÈtÊ”ti vuccatÊti Èha “pÈÓÈtipÈtassa -pa- hotÊ”ti. YaÑ hi yassa atthi, tena so apadissatÊti. BahutÈyÈti acakkhukÈdibhedena bahubhÈvato. PÈÓÈtipÈtassa paÔipakkho apÈÓÈtipÈto. So pana atthato kÈyadvÈriko sÊlasaÑvaroti Èha “kÈyikasÊlasaÑvarenÈ”ti. AttÈpi maÑ upavadeyyÈti-Èdi pÈÓÈtipÈte ÈdÊnavadassanaÑ. ŒdÊnavadassino hi tato oramaÓaÑ. DesanÈvasenÈti aÒÒattha sutte abhidhamme ca dasasu saÑyojanesu paÒcasu nÊvaraÓesu desanÈvasena apariyÈpannampi saÑyojanantipi nÊvaraÓantipi idha vuttaÑ. KasmÈ? Tadatthasambhavato. TenÈha “vaÔÔabandhanaÔÔhena hitappaÔicchÈdanaÔÔhena cÈ”ti. PÈÓÈtipÈto hi apÈÓÈtipÈtapaccayaÑ hitaÑ paÔicchÈdentova uppajjatÊti. Eko avijjÈsavoti idaÑ sahajÈtavasena vuttaÑ, upanissayavasena pana itaresampi ÈsavÈnaÑ yathÈrahaÑ sambhavo veditabbo. PÈÓÈtipÈtÊ hi puggalo “tappaccayaÑ atthaÑ karissÈmÊ”ti kÈme pattheti, diÔÔhiÑ gaÓhÈti, bhavavisesaÑ paccÈsÊsati. Tattha uppannaÑ vihanati bÈdhatÊti vighÈto, dukkhaÑ, patiÄÈhanaÑ anatthuppÈdavasena upatÈpanaÑ pariÄÈho, ayametesaÑ viseso. SabbatthÈti sabbesu vÈresu. IminÈ upÈyenÈti atidesena pariggahito attho parato ÈgamissatÊti. 34-40. ImasmiÑ padeti etena sattasupi vÈresu tathÈ ÈgataÑ padaÑ sÈmaÒÒaho gahitaÑ. TenÈha “iminÈ”ti-Èdi. RosanaÑ kÈyikaÑ vÈcasikaÒcÈti tappaÔipakkho arosopi tathÈ duvidhoti Èha “kÈyikavÈcasikasaÑvarenÈ”ti. YathÈ abhijjhÈ lobho, anabhijjhÈ alobho, evaÑ akodh|pÈyÈso abyÈpÈdo, saÑvare sukhanti saÑvaroti daÔÔhabbo, anatilobho pana satisaÑvare, anatimÈno ÒÈÓasaÑvare sa~gahaÑ gacchatÊti daÔÔhabbaÑ. Imesu pana padesu evaÑ sabbavÈresu yojanÈ kÈtabbÈti sambandho.

EvaÑ Èsavuppatti veditabbÈti ettha vuttassapi ekajjhaÑ vuccamÈnattÈ “puna ayaÑ sa~khepavinichayo”ti vuttaÑ. AsammohatthaÑ ÈrammaÓassa. Purimesu tÈva cat|su vÈresu viramituÑ na sakkomÊti vattabbaÑ, “attÈpi maÑ upavadeyyÈ”ti etassa padassa atthavaÓÓanÈyaÑ “na sakkomÊ”ti “anuvijjÈpi maÑ viÒÒ| garaheyy|n”ti etassa padassa atthavaÓÓanÈyaÑ “na


sakkotÊ”ti vattabbaÑ, iminÈ nayena pacchimesupi cat|su yathÈrahaÑ yojanÈ veditabbÈ. AtimÈne bhavÈsava-avijjÈsavÈti vuttaÑ mÈnena saha diÔÔhiyÈ anuppajjanato, atimÈno pana kÈmarÈgenapi uppajjatevÈti “atimÈne kÈmÈsava-avijjÈsavÈ”ti vattabbaÑ siyÈ, svÈyaÑ nayo vuttanayattÈ suviÒÒeyyoti na dassito. PÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ kathitaÑ Èdito cat|hi chaÔÔhena vÈti paÒcahi vÈrehi, sesehi tÊhi pÈtimokkhasaÑvarasÊle Ôhitassa bhikkhuno paÔisa~khÈpahÈnaÑ, sabbehipi pana bhikkhubhÈve Ôhitassa gihivohÈrasamucchodo kathito. Tattha sabbattha vattaÑ “idaÒcidaÒca mayhaÑ kÈtuÑ nappatir|pan”ti paÔisa~khÈnavasena akaraÓaÑ pajahanaÒca paÔisa~khÈpahÈnaÑ.

KÈmÈdÊnavakathÈvaÓÓanÈ

42. UpasumbheyyÈti ettha upa-saddo samÊpattho, sumbhanaÑ vikkhepanaÑ. Teneva tamenanti bhummatthe upayogavacananti Èha “tassa samÊpe khipeyyÈ”ti, tassa kukkurassa samÊpe aÔÔhika~kalaÑ khipeyyÈti attho. NimmaÑsattÈ ka~kalanti vuccatÊti iminÈ vigatamaÑsÈya aÔÔhika~kalikÈya uraÔÔhimhi vÈ piÔÔhikaÓÔake vÈ sÊsaÔÔhimhi vÈ ka~kala-saddo niruÄhoti dasseti. Sunikkantanti nillikhitaÑ katvÈva nibbisesaÑ likhitaÑ.

EkattupaÔÔhÈnassa ajjhupekkhanavasena pavattiyÈ ekattÈ. TenÈha “catutthajhÈnupekkhÈ”ti. YasmÈ panassa ÈrammaÓampi ekasabhÈvameva, tasmÈ Èha “sÈ hÊ”ti-Èdi. LokÈmisasa~khÈtÈti apariÒÒÈtavatthunÈ lokena Èmasitabbato, loke vÈ Èmisoti sa~khaÑ gatÈya vasena kÈmaguÓÈnaÑ kÈmabhÈvo ca ÈmisabhÈvo ca, so eva nippariyÈyato Èmisanti vattabbataÑ arahati. KÈmaguÓÈmisÈti kÈmaguÓe chandarÈgÈ. GahaÓaÔÔhena bhusaÑ ÈdÈnaÔÔhena. 43. �ayanaÑ ÈkÈsena gamananti Èha “uppatitvÈ gaccheyyÈ”ti. GijjhÈdÊnaÑ vÈsipharasu na hotÊti Èha “mukhatuÓÉakena ÉasantÈ taccheyyun”ti. Vissajjeyyunti ettha “vissajjanan”ti ÈkaÉÉhanaÑ adhippetaÑ anekatthattÈ dhÈt|naÑ, ÈkaÉÉhanaÒca anubandhitvÈ pÈtananti Èha “maÑsapesiÑ nakhehi kaÉÉhitvÈ pÈteyyun”ti.

MajjhimanikÈya 24

47. Purisassa ÈrohanayogyaÑ poriseyyaÑ. 48. SampannaÑ sundaraÑ phalamassÈti sampannaphalaÑ. Phal|papannanti phalehi upetanti Èha “bahuphalan”ti. 50. Suvid|ravid|reti ariyassa vinaye vohÈrasamucchedato suÔÔhu vid|rabh|te eva vid|re ahaÑ Ôhito. Kassaci nÈma atthassapi ajÈnanato na ÈjÈnantÊti anÈjÈnÊyÈti kattusÈdhanamassa dassento ajÈnanaketi ajÈnantabhojanasÊsena tesaÑ dÈtabbapaccaye vadati sesaÑ suviÒÒeyyameva.

PotaliyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. JÊvakasuttavaÓÓanÈ

51. KumÈrena bhato posÈpitoti kumÈrabhato, kumÈrabhato eva komÈrabhacco yathÈ “bhisakkameva bhesajjan”ti.

ŒrabhantÊti ettha Èrabha-saddo kÈmaÑ kÈmÈy|hanayaÒÒuÔÔhÈpana-Èpatti-ÈpajjanaviÒÒÈpanÈdÊsupi Ègato, idha pana hiÑsane icchitabboti Èha “ÈrabhantÊti ghÈtentÊ”ti. UddisitvÈ katanti1 attÈnaÑ uddisitvÈ mÈraÓavasena kataÑ nibbattitaÑ. PaÔiccakammanti ettha kamma-saddo kammasÈdhano atÊtakÈlikoti Èha “attÈnaÑ paÔicca katan”ti. NimittakammassetaÑ adhivacanaÑ “paÔicca kammaÑ phusatÊ”ti-ÈdÊsu2 viya. NimittakammassÈti nimittabhÈvena laddhabbakammassa, na karaÓakÈrÈpanavasena. PaÔiccakammaÑ ettha atthÊti maÑsaÑ paÔiccakammaÑ yathÈ “buddhaÑ etassa atthÊti buddho”ti. Tesa nigaÓÔhÈnaÑ. AÒÒepi brÈhmaÓÈdayo taÑladdhikÈ attheva.

KÈraÓanti ettha yutti adhippetÈ, sÈ eva ca dhammato anapetattÈ “dhammo”ti vuttÈti Èha “kÈraÓaÑ nÈma tikoÔiparisuddhamaccha maÑsaparibhogo”ti. AnukÈraÓaÑ nÈma mahÈjanassa tathÈ byÈkaraÓaÑ yuttiyÈ dhammassa anur|pabhÈvato maÑsaÑ paribhuÒjitabbanti anuÒÒÈtaÑ tatheva kathananti katvÈ. Tanti “jÈnaÑ uddissakataÑ maÑsaÑ paribhuÒjatÊ”ti evaÑ vuttaÑ paribhuÒjanaÑ neva ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 3. 225; SÈrattha-®Ê 3. 327 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Khu 5. 102 piÔÔhe JÈtake.


kÈraÓaÑhoti sabbena sabbaÑ abhÈvato sati ca ayuttiyaÑ adhammoti katvÈ. TathÈ byÈkaraÓanti “jÈnaÑ uddissakataÑ maÑsaÑ paribhuÒjatÊ”ti kathanaÑ yuttiyÈ dhammassa ananur|pabhÈvato na anukÈraÓaÑ hoti. Parehi vuttakÈraÓena sakÈraÓo hutvÈti pare titthiyÈ “jÈnan”ti-ÈdinÈ dhammaÑ kathenti vadanti, tena kÈraÓabh|tena sakÈraÓo hutvÈ. Tehi tathÈ vattabbo eva hutvÈ tumhÈkaÑ vÈdo vÈ anuvÈdo vÈ “maÑsaÑ paribhuÒjitabban”ti pavattÈ tumhÈkaÑ kathÈ vÈ parato parehi tathÈ pavattitÈ tassÈ anukathÈ vÈ. ViÒÒ|hi garahitabbakÈraÓanti titthiyÈ tÈva tiÔÔhantu, tato aÒÒehi paÓÉitehi garahitabbakÈraÓaÑ. Koci na ÈgacchatÊti garahitabbataÑ na ÈpajjatÊti attho. AbhibhavitvÈ ÈcikkhantÊti abhibhuyya madditvÈ kathenti, abhibh|tena akkosantÊti attho. 52. KÈraÓehÊti paribhogacittassa avisuddhatÈhet|hi. Bhikkh| uddissakataÑ diÔÔhaÑ. TÈdisamaÑsaÑ hi paribhogÈnÈrahattÈ citta-avisuddhiyÈ kÈraÓaÑ cittasaÑkilesÈvahato. IdÈni diÔÔhasutaparisa~kitÈni sar|pato dassetuÑ “diÔÔhÈdÊs|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha tadubhayavimuttaparisa~kitanti “diÔÔhaÑ sutan”ti imaÑ ubhayaÑ anissÈya “kiÑ nu kho imaÑ bhikkhuÑ uddissa vadhitvÈ sampÈditan”ti kevalameva parisa~kitaÑ. Sabbasa~gÈhakoti sabbesaÑ tiÓÓaÑ parisa~kitÈnaÑ sa~gaÓhanako.

Ma~galÈdÊnanti Èdi-saddena ÈhunapÈhunÈdikaÑ sa~gaÓhÈti. NibbematikÈ hontÊti sabbena sabbaÑ parisa~kitÈbhÈvamÈha. Itaresanti ÈjanantÈnaÑ vaÔÔati, jÈnato evettha Èpatti hoti. TeyevÈti ye uddissa kataÑ, teyeva.

UddissakatamaÑsaparibhogato akappiyamaÑsaparibhogassa visesaÑ dassetuÑ “akappiyamaÑsaÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PurimasmiÑ sacittakÈ Èpatti, itarasmiÑ acittakÈ. TenÈha “akappiyamaÑsaÑ ajÈnitvÈ bhuttassapi ÈpattiyevÈ”ti. Paribhoganti paribhuÒjitabbanti vadÈmÊti attho. 53. TÈdisassÈti tikoÔiparisuddhassa macchamaÑsassa paribhoge. MettÈvihÈrinopÊti api-saddena amettÈvihÈrinopi. MettÈvihÈrino paribhoge sikhÈppattÈ anavajjatÈti dassetuÑ “idha jÊvaka

MajjhimanikÈya 26

bhikkh|”ti-Èdi vuttaÑ. AniyametvÈti avisesetvÈ sÈmaÒÒato. YasmÈ bhagavatÈ “yato kho vaccha bhikkhuno taÓhÈ pahÊnÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ mahÈvacchagottasutte1 attÈ aniyametvÈ vutto. TathÈ hi vacchagotto “tiÔÔhatu bhavaÑ gotamo, atthi pana bhoto gotamassa ekabhikkhupi sÈvako ÈsavÈnaÑ khayÈ -pa- upasampajja viharatÊ”ti Èha, “idha BhÈradvÈja bhikkhu aÒÒataraÑ gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ upanissÈya viharatÊ”ti-ÈdinÈ ca~kÊsutte2 attÈ aniyametvÈ vutto. TathÈ hi tattha parato “yaÑ kho pana ayamÈyasmÈ dhammaÑ deseti, gambhÊro so dhammo duddaso duranubodho santo paÓÊto atakkovacaro nipuÓo paÓÉitavedanÊyo, na so dhammo sudesanÊyo luddenÈ”ti-ÈdinÈ desanÈ ÈgatÈ, tasmÈ vuttaÑ “bhagavatÈ hi MahÈvacchagottasutte, Ca~kÊsutte, imasmiÑ sutteti tÊsu ÔhÈnesu attÈnaÑyeva sandhÈya desanÈ katÈ”ti. MaÑs|pasecanova adhippeto macchamaÑsasahitassa ÈhÈrassa paribhogabhÈvato, macchamaÑsassa ca idha adhippetattÈ.

Agathito appaÔibaddho. TaÓhÈmucchanÈyÈti taÓhÈyanavasena mucchÈpattiyÈ. Anajjhopanno taÓhÈya abhibhavitvÈ na ajjhotthaÔo, gilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ na saÓÔhitoti attho. TenÈha “sabbaÑ ÈlimpitvÈ”ti-Èdi. Idha ÈdÊnavo ÈhÈrassa paÔik|labhÈvoti Èha “ekarattivÈsenÈ”ti-Èdi. Ayamettho ÈhÈraparibhogoti atthasaÑyojanaparicchedikÈ “yÈvadeva imassa kÈyassa ÔhitiyÈ”ti-ÈdinÈ3 pavattÈ ÈhÈrapaÔibaddhachandarÈganissaraÓabh|tÈ paÒÒÈ assa atthÊti nissaraÓapaÒÒo. Idamatthanti etamatthÈya. EvaÑ santeti “brahmÈti ca mettÈvihÈrino samaÒÒÈ”ti avatvÈ ye dhammÈ mettÈvihÈrassa paÔipakkhabh|tÈ, tattha sÈvasesaÑ pahÈsi brahmÈ, anavasesaÑ pahÈsi bhagavÈti sace te idaÑ sandhÈya bhÈsitaÑ, evaÑ sante tava idaÑ yathÈvuttavacanaÑ anujÈnÈmi, na mettÈvihÈritÈsÈmaÒÒamattatoti attho. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 157 piÔÔhe. 2. Ma 2. 383 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 107; Ma 1. 12; Ma 2. 18, 341; Ma 3. 54; SaÑ 2. 323 piÔÔhÈdÊsu.


55. “PÈÔi-ekko anusandhÊ”ti vatvÈ visuÑ anusandhibhÈvaÑ dassetuÑ “imasmiÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. DvÈraÑ thaketÊti macchamaÑ saparibhogÈnuÒÒÈya aÒÒesaÑ vacanadvÈraÑ pidahati, codanÈpathaÑ nirundhati. KathaÑ sattÈnuddayaÑ dasseti? SattÈnuddayamukhena bÈhirakÈnaÑ macchamaÑsaparibhogapaÔikkhepo tayidaÑ micchÈ, tikoÔiparisuddhasseva macchamaÑsassa paribhogo bhagavatÈ anuÒÒÈto. TathÈ hi vuttaÑ “tÊhi kho ahaÑ jÊvaka ÔhÈnehi maÑsaÑ paribhoganti vadÈmÊ”ti-Èdi1. Vinayepi2 vuttaÑ “tikoÔiparisuddhaÑ Devadatta macchamaÑsaÑ mayÈ anuÒÒÈtan”ti. TikoÔiparisuddhaÒca bhuÒjantÈnaÑ sattesu anuddayÈ niccalÈ. “SattÈnuddayaÑ dassetÊ”ti sa~khepato vuttamatthaÑ vivaranto “sace hÊ”ti-ÈdimÈha.

PaÔhamena kÈraÓenÈti desanÈvasenapi payogavasenapi paÔhamena par|paghÈtahetunÈ. KaÉÉhito so pÈÓo. Galena pavedhentenÈti yottagalena karaÓena asayhamÈnena. BahupuÒÒameva hoti ÈsÈdanÈpekkhÈya abhÈvato, hitajjhÈsayattÈ vÈti adhippÈyo. EsÈhaÑ bhanteti-Èdi kasmÈ vuttaÑ, saraÓagamanavaseneva gahitasaraÓoti codanaÑ sandhÈyÈha “ayan”ti-Èdi. OgÈhantoti-Èdito paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈ suttaÑ anussaranto atthaÑ upadhÈrento. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

JÊvakasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. UpÈlisuttavaÓÓanÈ

56. PÈvÈraÑ pÈrupatÊti pÈvÈriko, idaÑ tassa kulasamudÈgataÑ nÈmaÑ, so pana mahaddhano mahÈbhogo nagare seÔÔhiÔÔhÈne Ôhito. TenÈha “dussapÈvÈrikaseÔÔhino”ti. DÊghattÈ dÊghatamattÈ. So kira pamÈÓato upavacchayato diyaÉÉharatanaÑ atikkamma Ôhito. EvaÑladdhanÈmoti “dÊghatapassÊ”ti laddhasamaÒÒo. BÈhirayataneti titthiyasamaye piÓÉapÈtoti vohÈro natthi, tasmÈ sÈsanavohÈrena “piÓÉapÈtappaÔikkanto”ti vuttanti adhippÈyo. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 32 piÔÔhe. 2. Vi 1. 264; Vi 4. 359 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 28

DassetÊti deseti. ®hapetÊti aÒÒamaÒÒasa~karato vavatthapeti. KiriyÈyÈti karaÓena. PavattiyÈti pavattanena. DaÓÉÈni paÒÒapetÊti ettha kasmÈ bhagavatÈ Èditova tathÈ na pucchitanti? YasmÈ sÈ tasmiÑ atthe sabhÈvanirutti na hoti, sÈsane loke samayantaresu ca tÈdiso samudÈcÈro natthi, kevalaÑ pana tasseva nigaÓÔhassÈyaÑ koÔÔhÈlakasadiso samudÈcÈroti imamatthaÑ dassetuÑ “kammÈni paÒÒapetÊ”iccevÈha. Acittakanti cittarahitaÑ, cittena asamuÔÔhÈpitanti attho. KathaÑ pana tadubhayassa cittena vinÈ sambhavoti codanaÑ sandhÈya tattha nidassanamÈha “yathÈ kirÈ”ti-Èdi. PaÔivibhattÈnanti atthato bhinnÈnaÑ. PaÔivisiÔÔhÈnanti visesanapadavasena saddatopi bhinnÈnaÑ. VacanaÑ patiÔÔhapetukÈmoti dÊghatapassino yathÈvuttavacanaÑ patiÔÔhapetukÈmo. TasmiÒhi patiÔÔhÈpite tenappasa~gena Ègato upÈli gahapati tasmiÑ padese dhammaÑ disvÈ sÈsane abhippasÊdissati.

KathÈ eva upari vÈdÈropanassa vatthubhÈvato kathÈvatthu. KathÈyaÑ patiÔÔhapesÊti kathÈvatthusmiÑ, tadatthe vÈ patiÔÔhapesi. YathÈ taÑ vÈdÈropanabhayena na avajÈnÈti, evaÑ tassaÑ kathÈyaÑ, tasmiÑ vÈ atthe dÊghatapassiÑ yÈvatatiyaÑ vÈde patiÔÔhapesi. VÈdanti dosaÑ. 57. IdÈni cetanÈsampayuttadhammampi gahetvÈ kÈyakammÈdivasena sa~gahetvÈ dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ kÈyakammaÑ nÈmÈti-Èdi “kammassa kiriyÈyÈ”ti pÈÄiyaÑ akusalakammassa kadhigatattÈ vuttaÑ, pubbe pana aÔÔhakÈmÈvacarakusalacetanÈti-Èdi sÈvajjaÑ anavajjaÒca sÈmaÒÒato ekajjhaÑ katvÈ dassitaÑ. KasmÈ panettha cetanÈ na gahitÈti Èha “imasmiÑ sutte kammaÑ dhuran”ti. KÈyakammÈdibhedaÑ kammameva dhuraÑ jeÔÔhakaÑ pubba~gamaÑ, na cetanÈmattameva. EvamÈgatepÊti kammÈnÊti evaÑ nÈmena Ègatepi cetanÈ dhuraÑ, tattha cetanaÑ jeÔÔhakaÑ pubba~gamaÑ katvÈ vuttanti adhippÈyo. KathaÑ pana tattha kammanti vÈ kammÈnÊti vÈ Ègate tesaÑ cetanÈya dhurabhÈvoti Èha “yattha katthaci -pa- labhatÊ”ti. Tattha yattha katthacÊti yasmiÑ kismiÒci dvÈre. SÈ vuttÈvÈti sÈ cetanÈ vuttÈva, yÈ kÈyasa~khÈrÈdipariyÈyena (yassa kassaci kammassa kÈyadvÈrÈdÊsu pavattÈpanacetanÈ)1

______________________________________________________________ 1. (VuttÈ yattha katthaci kÈyadvÈrÈdÊsu pavattÈ, yadaggena cetanÈ.) (?)


sampayuttadhammÈpi tadaggena lokiyÈpi lokuttarÈpi kammameva, abhijjhÈdayo pana cetanÈpakkhikÈti daÔÔhabbaÑ.

Mahantanti kaÔukaphalaÑ. Na kilamati sappÈÔihÈriyattÈ paÔiÒÒÈya. IdÈni tesaÑ sappÈÔihÈriyataÑ dassetuÑ “tathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Yadi akusalaÑ patvÈ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ mahantanti vadanto na kilamati, atha kasmÈ bhagavÈ idha akusalaÑ manokammaÑ mahÈsÈvajjaÑ kathesÊti Èha “imasmiÑ pana ÔhÈne”ti-Èdi. YÈvatatiyaÑ patiÔÔhÈpanamattena gatamaggaÑ paÔipajjanto. TenÈha “kiÒci atthanipphattiÑ apassantopÊ”ti. 58. NivÈsaÔÔhÈnabh|to bÈlako etissÈ atthÊti balakinÊ. SatthupaÔiÒÒÈtatÈya nigaÓÔhÈnaÑ mahÈti sambhÈvitattÈ mahÈnigaÓÔho. 60. ŒvaÔÔeti purimÈkÈrato nivatteti attano vasevatteti etÈyÈti ÈvaÔÔanÊ, mÈyÈ. TenÈha “ÈvaÔÔetvÈ gahaÓamÈya”ti. SatthupaÔiÒÒÈnaÑ buddhadassane cittameva na uppajjati, ayamettha dhammatÈ. Sace pana so taÑ paÔiÒÒaÑ appahÈya buddhÈnaÑ sammukhÊbhÈvaÑ upagaccheyya, sattadhÈ muddhÈ phaleyya, tasmÈ bhagavÈ “mÈ ayaÑ bÈlo vinassÊ”ti-Èditova yathÈ sammukhÊbhÈvaÑ na labhati, tathÈ karoti. SvÈyamattho pÈthikaputtasamÈgamena dÊpetabbo. DassanasampattiniyÈmamÈha “tathÈgataÑ hÊ”ti-Èdi. ŒgamÈ nu kho idha tumhÈkaÑ santikaÑ. 61. VacÊsacce patiÔÔhahitvÈti yathÈpaÔiÒÒÈtÈya paÔiÒÒÈya ÔhatvÈ. 62. SÊtodake amatÈ pÈÓÈ pÈnakÈle pana maranti, tepi tena sÊtodakaparibhogena mÈritÈ honti, tasmÈ tapassinÈ nÈma sabbena sabbaÑ sÊtodakaÑ na paribhuÒjitabbanti tesaÑ laddhi. PÈkatikaÑ vÈ udakaÑ sattoti purÈtanÈnaÑ nigaÓÔhÈnaÑ laddhi. TenÈha “sattasaÒÒÈya sÊtodakaÑ paÔikkhipantÊ”ti. TesaÑ taÑ adhunÈtananigaÓÔhÈnaÑ vÈdena virujjhati. Te hi pathavÊ-Èdinavapadatthato aÒÒameva jÊvitaÑ paÔijÈnanti. Cittena sÊtodakaÑ pÈtukÈmo paribhuÒjitukÈmo hoti roge ÔhatvÈpi sattÈnaÑ cittassa tathÈ na vitatatÈ. TenÈha “tenassa manodaÓÉo tattheva bhijjatÊ”ti. TenÈti sÊtodakaÑ pÈtuÑ paribhuÒjituÒca icchanena. AssÈti yathÈvuttassa nigaÓÔhassa. TatthevÈti tathÈcittuppÈdane eva. Bhijjati saÑvarassa vikopitattÈ. TathÈbh|to so nigaÓÔho

MajjhimanikÈya 30

sÊtodakaÑ ce labheyya, katipayaÑ kÈlaÑ jÊveyya, alÈbhena pana parisussamÈnakaÓÔhoÔÔhatÈlujivhÈ-Èdiko sabbaso paridÈhÈbhibh|to mareyya. TenÈha “sÊtodakaÑ alabhamÈno kalaÑ kareyyÈ”ti. KasmÈ? YasmÈ sÊtodakaÑ pivÈya sannissitacittassa1 maraÓaÑ hoti, tasmÈ vuttaÑ “manodaÓÉo pana bhinnopi cutimpi ÈkaÉÉhatÊ”ti. YasmÈ pana tathÈbh|tacittassa nigaÓÔhassa manosattesu nÈma devesu upapatti hotÊti titthiyÈnaÑ laddhi, tasmÈ vuttaÑ “manodaÓÉo pana bhinnopi paÔisandhimpi ÈkaÉÉhatÊ”ti. ItÊti evaÑ “idhÈssa nigaÓÔho”ti-Èdi ÈkÈrena. Nanti upÈliÑ gahapatiÑ. Mahantoti vadÈpesi “manopaÔibaddho kÈlaÑ karotÊ”ti vadantoti adhippÈyo.

UpÈsakassÈti upÈlissa gahapatissa. MucchÈvasenÈti-ÈdinÈ anvayato byatirekato ca manodaÓÉassa mahantataÑ vibhÈveti. CittasantatippavattimattenevÈti vinÈ kÈyadaÓÉena vacÊdaÓÉena ca kevalaÑ cittasantatippavattimattena. BhijjitvÈpÊti ettha pi-saddena abhijjitvÈpi. AniyyÈnikÈti appÈÔihÊrÈ, ayuttÈti attho. Sallakkhesi upÈsakoti vibhattiÑ vipariÓÈmetvÈ yojanÈ. PaÒhapaÔibhÈnÈnÊti ÒÈtuÑ icchite atthe uppajjanakapaÔibhÈnÈni.

“ManopaÔibaddho kÈlaÑ karotÊ”ti vadantena atthato manodaÓÉassa taduttarabhÈvo paÔiÒÒÈto hotÊti Èha “idÈni manodaÓÉo mahantoti idaÑ vacanan”ti. TathÈ ceva vuttaÑ “manodaÓÉhova balavÈ mahantoti vadÈpesÊ”ti. 63. PÈÓÈtipÈtÈdito yamanaÑ yÈmo, catubbidho yÈmo catuyÈmo, catuyÈmasa~khÈtena saÑvarena saÑvuto cÈtuyÈmasaÑvarasaÑvuto. AÔÔhakathÈyaÑ pana yÈma-saddo koÔÔhÈsapariyÈyoti “iminÈ catukoÔÔhÈsenÈ”ti vuttaÑ. PiyajÈtikaÑ r|pÈdi-ÈrammaÓaÑ rÈgavasena bÈlehi bhÈvanÊyattÈ “bhÈvitan”ti vuccatÊti Èha “bhÈvitanti paÒca kÈmaguÓÈ”ti.

Yo sabbaÑ pÈpaÑ ÈsavaÒca vÈretÊti sabbavÈrÊ, tassa navasu padatthesu sattamo padattho, tena sabbavÈrinÈ pÈpaÑ vÈritvÈ Ôhitoti ______________________________________________________________ 1. SÊtodakapipÈsasannissitacittassa (?)


sabbavÈrivÈrito. TenÈha “sabbena pÈpavÈraÓena vÈritapÈpo”ti. Tato eva sabbassa vÈritabbassa Èsavassa dhunanato sabbavÈridhuto. VÈritabbassa nivÈraÓavasena sabbavÈrino phuÔo phusitoti sabbavÈriphuÔo. Sa~ghÈtanti sahasÈ hananaÑ, asaÒcetanikavadhanti attho. KatarasmiÑ koÔÔhÈseti tÊsu daÓÉakoÔÔhÈsesu katarakoÔÔhÈse. 64. Khaliyati samÈdiyatÊti khalaÑ, rÈsÊti Èha “ekaÑ maÑsakhalanti ekaÑ maÑsarÈsin”ti. VijjÈdhara-iddhiyÈ iddhimÈ. SÈ pana iddhi yasmÈ ÈnubhÈvasampannasseva ijjhati, na yassa kassaci, tasmÈ Èha “ÈnubhÈvasampanno”ti. VijjÈnubhÈvavaseneva ÈnubhÈvasampanno. Citte vasÊbhÈvappatto ÈnubhÈvÈya eva vijjÈya paguÓabhÈvÈpÈdanena. Etena vasÊbhÈvaÑ lokiyasamaÒÒÈvasena bhagavÈ upÈliÑ gahapatiÑ paÒÒapetukÈmo evamÈha. LokikÈ hi “bhÈvanÈmaya-iddhiyÈ iddhimÈ cetovasÊbhÈvappatto par|paghÈtaÑ karotÊ”ti maÒÒanti. TathÈ hi te isayo paresaÑ saÑvaÓÓenti, isÊnaÑ ÈnubhÈvaÑ kittenti. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ parato ÈgamissatÊti. 65. AraÒÒameva hutvÈti sabbaso araÒÒameva hutvÈ araÒÒabhÈvena araÒÒaÑ jÈtaÑ, na nÈmamattena. IsÊnaÑ atthÈyÈti isÊnaÑ ÈsÈdanatthÈya.

GodhÈvarÊtÊrato nÈtid|re. Us|yamÈnoti “na maÑ esa jano parivÈretÊ”ti us|yaÑ karonto. KiliÔÔho vatÈti pa~kadantarajasiratÈdÊhi kiliÔÔhasarÊro. AnaÒjitamaÓÉitoti anaÒjitakkhiko, sabbena sabbaÑ amaÓÉito ca. TasmiÑ kÈle “kÈlasseva akkhÊnaÑ aÒjanaÑ ma~galan”ti manussÈnaÑ laddhi, tasmÈ anaÒjanaÑ visuÑ gahitaÑ.

RÈjÈ tassa vacanaÑ gahetvÈti “vedesu ÊdisaÑ ÈgataÑ bhavissatÊti evaÑ bhante”ti rÈjÈ tassa purohitassa vacanaÑ gahetvÈ. UsumajÈtahadayoti uttattahadayo. NÈsikÈnaÑ appahonte mukhena assasanto.

Vijitajayehi ÈgantvÈ nakkhattayuttaÑ Ègamentehi nisÊditabbaÔÔhÈnaÑ jayakhandhÈvÈraÔÔhÈnaÑ. UdakavuÔÔhipÈtanÈdi tasmiÑ pÈpakamme asama~gibh|tÈnampi

MajjhimanikÈya 32

samanuÒÒatÈya antokaraÓatthaÑ kataÑ. KatabhaÓÉavuÔÔhÊti ÈbharaÓavassaÑ. MahÈjano samanuÒÒo jÈtoti yojanÈ. MÈtuposakarÈmoti mÈtari sammÈpaÔipanno rÈmo nÈma eko puriso. Asama~gibh|tÈnanti asamanuÒÒÈnaÑ.

AvakiriyÈti asuss|sataÑ paÔicca. Phuli~gÈnÊti aggikaÓÈni. Patanti kÈyeti kÈye ito cito nipatanti. Ete kira nirayaÑ vivaritvÈ mahÈjanassa dassenti.

YathÈphÈsukaÔÔhÈnanti mayaÑ kaÒcipi desaÑ uddissa na gacchÈma, yattha pana vasantassa pabbajitassa phÈsu hoti, taÑ yathÈphÈsukaÔÔhÈnaÑ gacchÈmÈti adhippÈyo. SaÑghÈti saÑhatÈ. GaÓÈti taÑtaÑseÓibhÈvena gaÓitabbatÈya gaÓÈ. GaÓÊbh|tÈti ekajjhÈsayÈ hutvÈ rÈsibh|tÈ. AdinnÈdÈnanti-ÈdÊsupi niraye paccitvÈ manussalokaÑ Ègatassa vipÈkÈvasesenÈti ÈnetvÈ yojetabbaÑ.

PaggaÓhissÈmÊti sambhÈvanaÑ uppÈdessÈmi. NesaÑ kattabbanti cintesÊti yojanÈ. KiÑ cintesi? ŒghÈtaÑ uppÈdetvÈ anatthakaraÓ|pÈyaÑ. TenÈha “so dhammakathÈpariyosÈne”ti-Èdi. NÈgabalapicchillÈdÊnanti nÈgabalasÈsapa-a~kolatelakaÓikÈraniyyÈsÈdÊnaÑ cikkhallanaÑ. ViheÔhayiÑsu nirayÈdikathÈhi ghaÔÔentÈ. ChadvÈrÈrammaÓeti cakkhÈdÊnaÑ channaÑ dvÈrÈnaÑ ÈrammaÓabh|te r|pÈdivisaye.

Nava vuÔÔhiyoti udakavuÔÔhi sumanapupphavuÔÔhi mÈsakavuÔÔhi kahÈpaÓavuÔÔhi ÈbharaÓavuÔÔhi ÈvudhavuÔÔhi a~gÈravuÔÔhi pÈsÈÓavuÔÔhi vÈlikÈvuÔÔhÊti imÈ nava vuÔÔhiyo. AvaÒcayÊti sakkÈraÑ karonto viya hutvÈ asakkÈraÑ karonto anatthacaraÓena vaÒcayi. Ad|saketi anaparÈdhe.

“DiÔÔhama~galikÈ brÈhmaÓakaÒÒÈ”ti jÈtakaÔÔhakathÈdÊsu1 ÈgataÑ, idha pana “seÔÔhidhÊtÈ”ti. VÈreyyatthÈyÈti ÈvÈhatthÈya. AssÈti pesitapuggalassa. TÈdisena nÊcakulasaÑvattaniyena kammunÈ laddhokÈsena caÓÉÈlayoniyaÑ nibbatto. ______________________________________________________________ 1. JÈtaka-®Ôha 4. 377 piÔÔhe.


Cammageheti cammena chÈdite gehe. MÈta~gotvevassa nÈmaÑ ahosi jÈtisamudÈgataÑ. Tanti ghaÓÔaÑ. VÈdento tÈlanena saddaÑ karonto. MahÈpathaÑ paÔipajji diÔÔhama~galikÈya gehadvÈrasamÊpena.

TassÈ veyyÈvaccakarÈ ceva upaÔÔhÈkamanussÈ paÔibaddhÈ ca surÈsoÓÉÈdayo jÈÓukapparÈdÊhi sukoÔÔitaÑ koÔÔitabhÈvena mucchaÑ ÈpannattÈ matoti saÒÒÈya chaÉÉesuÑ.

Atha bodhisatto Èyu-avasesassa atthitÈya mandamande vÈte vÈyante cirena saÒÒaÑ paÔilabhati. TenÈha “mahÈpuriso”ti-Èdi. Geha~gaÓeti gehassa mahÈdvÈrato bahi vivaÔa~gaÓe. Patitoti pÈtaÑ katvÈ icchitatthanipphattiÑ antaraÑ katvÈ anuppavesena nipanno. DiÔÔhama~galikÈyÈti diÔÔhama~galikÈkÈraÓena.

Yasanti vibhavaÑ kittisaddaÒca. Candanti candamaÓÉalaÑ, candavimÈnanti attho. UcchiÔÔhageheti parehi paribhuttagehe. MaÓÉapeti nagaramajjhe mahÈmaÓÉape.

KhÊramaÓim|lanti khÊram|laÑ, pÈdesu baddhamaÓim|laÒca. YÈvatÈ vÈcuggatÈ pariyattÊti yattako manussavacÊdvÈrato uggato nikkhanto pavatto, yaÑkiÒci vacÊmayanti attho. ÈkÈsa~gaÓeti vivaÔa~gaÓe.

DummavÈsÊti1 dh|mo dh|saro, anaÒjitÈmaÓÉitoti adhippÈyo. Otallakoti2 nihÊnajjhÈsayo, appÈnubhÈvoti attho. PaÔimuÒca kaÓÔheti yÈva galavÈÔakÈ pÈrupitvÈ. Ko re tuvanti are ko nÈma tvaÑ.

Pakatanti paÔiyattaÑ nÈnappakÈrato abhisa~khataÑ. UttiÔÔhapiÓÉanti antaragharaÑ upagamma ÔhatvÈ laddhabbapiÓÉaÑ, bhikkhÈhÈranti attho. Labhatanti lacchatu. SapÈkoti mahÈsatto jÈtivasena yathÈbh|taÑ attÈnaÑ Èvikaroti.

AtthatthitaÑ saddahatoti samparÈyikassa atthassa atthibhÈvaÑ saddahantassa. ApehÊti apagaccha. Ettoti imasmÈ ÔhÈnÈ. JammÈti lÈmaka. ______________________________________________________________ 1. DuppavÈsÊti (Ka) JÈtaka-®Ôha 4. 380 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Okallakoti (Ka)

MajjhimanikÈya 34

An|pakhetteti aja~gale udakasampanne khette phalavisesaÑ paccÈsÊsantÈ. EtÈya saddhÈya dadÈhi dÈnanti ninnaÑ thalaÒca p|rento megho viya guÓavante nigguÓe ca dÈnaÑ dehi, evaÑ dento ca appeva ÈrÈdhaye dakkhiÓeyyeti. DakkhiÓeyyeti sÊlÈdiguÓasamannÈgate.

TÈnÊti te brÈhmaÓÈ. VeÓupadarenÈti veÄuvilÊvena.

GiriÑ nakhena khaÓasÊti pabbataÑ attano nakhena khaÓanto viya ahosi. Ayoti kÈlalohaÑ. PadahasÊti abhibhavasi, attano sarÊrena abhibhavanto viya ahosi.

Œvedhitanti calitaÑ viparivattetvÈ ÔhitaÑ. PiÔÔhitoti piÔÔhipassena. BÈhuÑ pasÈreti akammaneyyanti akammakkhamaÑ bÈhudvayaÑ thaddhaÑ sukkhadaÓÉakaÑ viya kevalaÑ pasÈreti, na samiÒjeti, setÈni akkhÊni parivattanena kaÓhamaÓÉalassa adissanato.

JÊvitanti jÊvanaÑ.

VehÈyasanti ÈkÈse. Pathaddhunoti pathabh|taddhuno viya.

SaÒÒampi na karotÊti “ime kulappasutÈ”ti saÒÒÈmattampi na karoti. DantakaÔÔhakucchiÔÔhakanti khÈditadantakaÔÔhattÈ vuttaÑ. Etasseva upari patissati appaduÔÔhapadosabhÈvato, mahÈsattassa tadÈ ukkaÑsagatakhettabhÈvato. Iddhivisayo nÈma acinteyyo, tasmÈ kathaÑ s|riyassa uggantuÑ nÈdÈsÊti na cintetabbaÑ. AruÓuggaÑ na paÒÒÈyatÊti tasmiÑ padese aruÓapabhÈ na paÒÒÈyati, andhakÈro eva hoti.

YakkhÈvaÔÔo nu kho ayaÑ kÈlavipariyÈyo. MahÈpaÒÒanti mahantÈnaÑ paÒÒanaÑ adhiÔÔhÈnabh|taÑ. Janapadassa mukhaÑ passathÈti imassa janapadavÈsino janassa upaddavena ma~kubh|taÑ mukhaÑ passatha.

Etassa kathÈ etasseva patissatÊti yÈhi tena pÈramitÈparibhÈvanasamiddhÈhi nÈnÈsamÈpattivihÈraparip|ritÈhi sÊladiÔÔhisampadÈhi susa~khatasantÈne mahÈkaruÓÈdhivÈse mahÈsatte ariy|pavÈdakamma-abhisapasa~khÈtÈ pharusavÈcÈ pavattitÈ, sÈ abhisapi tassa khettavisesabhÈvato tassa ca ajjhÈsayapharusatÈya diÔÔhadhammavedaniyakammaÑ


hutvÈ sace so mahÈsattaÑ na khamÈpeti, sattame divase vipaccanasabhÈvaÑ jÈtaÑ, khamÈpite pana mahÈsatte payogasampattipaÔibÈhitattÈ avipÈkadhammataÑ Èpajjati ahosikammabhÈvato. AyaÑ hi ariy|pavÈdapÈpassa diÔÔhadhammavedaniyassa dhammatÈ. Tena vuttaÑ “etassa kathÈ etasseva upari patissatÊ”ti-Èdi1. MahÈsatto pana taÑ tassa upari patituÑ na adÈsi, upÈyena mocesi. Tena vuttaÑ cariyÈpiÔake2–

“YaÑ so tadÈ maÑ abhisapi, kupito duÔÔhamÈnaso. Tasseva matthake nipati, yogena taÑ pamocayin”ti.

YaÑ hi tattha sattame divase bodhisattena s|riyuggamananivÈraÓaÑ kataÑ, ayamettha yogoti adhippeto. Yogena hi ubbaÄhÈ sarÈjikÈ parisÈ nagaravÈsino negamÈ ceva jÈnapadÈ ca bodhisattassa santikaÑ tÈpasaÑ ÈnetvÈ khamÈpesuÑ. So ca bodhisattassa guÓe jÈnitvÈ tasmiÑ cittaÑ pasÈdesi. YaÑ panassa matthake mattikÈpiÓÉassa ÔhapanaÑ, tassa ca sattadhÈ phÈlanaÑ kataÑ, taÑ manussÈnaÑ cittÈnurakkhaÓatthaÑ. AÒÒathÈ hi “ime pabbajitÈ samÈnÈ cittassa vase vattanti, na pana cittaÑ attano vase vattÈpentÊ”ti mahÈsattampi tena sadisaÑ katvÈ gaÓheyyuÑ, tadassa tesaÑ dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈyÈti. TenÈha “athassÈ”ti-Èdi.

Lohak|Ôavassanti ayaguÄavassaÑ. TadÈ hi ratanamattÈni diyaÉÉharatanamattÈnipi tikhiÓaÑsÈni ayaguÄamaÓÉalÈni ito cito ca nipatantÈ manussÈnaÑ sarÊrÈni khaÓÉakhaÓÉakÈni akaÑsu. Kalalavassanti tanukakaddamapaÔalakaddamaÑ. UpahaccÈti ÈghÈÔetvÈ. Tadeva majjhÈraÒÒaÑ. 67. AnuviccakÈranti anuviccakaraÓaÑ. KÈraÓehi dvÊhi aniyyÈnikasÈsane ÔhitÈnaÑ attano sÈvakattaÑ upagate paggahaniggahÈni dassetuÑ “kasmÈ”ti-Èdi vuttaÑ. 69. AnupubbiÑkathanti3 anupubbiyÈ anupubbaÑ kathetabbakathaÑ, kÈ pana sÈ? DÈnÈdikathÈ. DÈnakathÈ tÈva pacurajanesupi pavattiyÈ sabbasÈdhÈraÓattÈ sukarattÈ sÊle patiÔÔhÈnassa upÈyabhÈvato ca Èditova ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 61 piÔÔhe. 2. Khu 4. 404 piÔÔhe. 3. DÊ-®Ê 2. 66; AÑ-®Ê 3. 221 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 36

kathitÈ. PariccÈgasÊlo hi puggalo pariggahavatth|su nissa~gabhÈvato sukheneva sÊlÈni samÈdiyati, tattha ca suppatiÔÔhito hoti. SÊlena dÈyakapaÔiggahaÓavisuddhito parÈnuggahaÑ vatvÈ parapÊÄÈnivattivacanato, kiriyadhammaÑ vatvÈ akiriyadhammavacanato, bhogayasasampattihetuÑ vatvÈ bhavasampattihetuvacanato ca dÈnakathÈntaraÑ sÊlakathÈ kathitÈ. TaÒca sÊlaÑ vaÔÔanissitaÑ, ayaÑ bhavasampatti tassa phalanti dassanatthaÑ, imehi ca dÈnasÊlamayehi paÓÊtacariyabhedabhinnehi puÒÒakiriyavatth|hi etÈ cÈtumahÈrÈjikÈdÊsu paÓÊtatarÈdibhedabhinnÈ aparimeyyÈ bhogabhavasampattiyoti dassanatthaÑ tadanantaraÑ saggakathÈ. SvÈyaÑ saggo rÈgÈdÊhi upakkiliÔÔho, sabbadÈ anupakkiliÔÔho ariyamaggoti dassanatthaÑ saggÈnantaraÑ maggo, maggaÒca kathentena tadadhigam|pÈyasandassanatthaÑ saggapariyÈpannÈpi pageva itare sabbepi kÈmÈ nÈma bahvÈdÊnavÈ aniccÈ addhuvÈ vipariÓÈmadhammÈti kÈmÈnaÑ ÈdÊnavo, hÊnÈ gammÈ pothujjanikÈ anariyÈ anatthasaÒhitÈti tesaÑ okÈro lÈmakabhÈvo, sabbepi bhavÈ kilesÈnaÑ vatthubh|tÈti tattha saÑkileso, sabbaso kilesavippamuttaÑ nibbÈnanti nekkhamme ÈnisaÑso ca kathetabboti ayamattho maggantÊti ettha iti-saddena dassitoti veditabbaÑ.

SukhÈnaÑ nidÈnanti diÔÔhadhammikÈnaÑ samparÈyikÈnaÑ nibbÈnasaÒhitÈnaÒcÈti sabbesampi sukhÈnaÑ kÈraÓaÑ. YaÒhi kiÒci loke bhogasukhaÑ nÈma, taÑ sabbaÑ dÈnanidÈnanti pÈkaÔo ayamattho. YaÑ pana jhÈnavipassanÈmaggaphalanibbÈnapaÔisaÑyuttaÑ sukhaÑ, tassapi dÈnaÑ upanissayapaccayo hotiyeva. SampattÊnaÑ m|lanti yÈ imÈ loke padesarajjasirissariyasattaratanasamujjalacakkavattisampadÈti evaÑpabhedÈ mÈnusikÈ sampattiyo, yÈ ca cÈrimahÈrÈjÈdigatÈ dibbÈ sampattiyo, yÈ vÈ panaÒÒÈpi sampattiyo, tÈsaÑ sabbÈsaÑ idaÑ m|lakÈraÓaÑ. BhogÈnanti bhuÒjitabbaÔÔhena “bhogo”ti laddhanÈmÈnaÑ manÈpiyar|pÈdÊnaÑ, tannissayÈnaÑ vÈ upabhogasukhÈnaÑ patiÔÔhÈ niccalÈdhiÔÔhÈnatÈya. VisamagatassÈti byasanappattassa. TÈÓanti rakkhÈ tato paripÈlanato. LeÓanti byasanehi paripÈtiyamÈnassa1 olÊyanapadeso. GatÊti gantabbaÔÔhÈnaÑ. ParÈyaÓanti paÔisaraÓaÑ. Avassayoti vinipatituÑ adento nissayo. ŒrammaÓanti olubbhÈrammaÓaÑ. ______________________________________________________________ 1. ParipÈciyamÈnassa (DÊ-®Ê 2. 67 piÔÔhe.)


RatanamayasÊhÈsanasadisanti sabbaratanamayasatta~gamahÈsÊhÈsanasadisaÑ mahagghaÑ hutvÈ sabbaso vinipatituÑ appadÈnato. MahÈpathavisadisaÑ gatagataÔÔhÈne patiÔÔhÈsambhavato1. YathÈ dubbalassa purisassa Èlambanarajju uttiÔÔhato tiÔÔhato ca upatthambho, evaÑ dÈnaÑ sattÈnaÑ sampattibhave upapattiyÈ ÔhitiyÈ ca paccayo hotÊti Èha “ÈlambanaÔÔhena Èlambanarajjusadisan”ti. DukkhanittharaÓaÔÔhenÈti duggatidukkhanittharaÓaÔÔhena. SamassÈsanaÔÔhenÈti lobhamacchariyÈdipaÔisattupaddavato sammadeva assÈsanaÔÔhena. BhayaparittÈÓaÔÔhenÈti dÈliddiyabhayato paripÈlanaÔÔhena. MaccheramalÈdÊhÊti maccheralobhadosa-issÈmicchadiÔÔhivicikicchÈdicittamalehi. AnupalittaÔÔhenÈti anupakkiliÔÔhatÈya. Tesanti maccheramalÈdÊnaÑ. EtesaÑ eva durÈsadaÔÔhena. AsantÈsanaÔÔhenÈti asantÈsahetubhÈvena. Yo hi dÈyako dÈnapati, so sampatipi na kutoci santasati, pageva ÈyatiÑ. BalavantaÔÔhenÈti mahÈbalavatÈya. DÈyako hi dÈnapati sampati pakkhabalena balavÈ hoti, ÈyatiÑ pana kÈyabalÈdÊhi. Abhima~galasammataÔÔhenÈti “vuÉÉhikÈraÓan”ti abhisammatabhÈvena. Vipattito sampattiyÈ nayanaÑ khemantabh|misampÈpanaÑ.

IdÈni mahÈbodhicariyabhÈvenapi dÈnaguÓaÑ dassetuÑ “dÈnaÑ nÈmetan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha attÈnaÑ niyyÈdentenÈti etena dÈnaphalaÑ sammadeva passantÈ mahÈpurisÈ attano jÊvitampi pariccajanti, tasmÈ ko nÈma viÒÒujÈtiko bÈhire vatthumhi sa~gaÑ kareyyÈti ovÈdaÑ deti. IdÈni yÈ lokiyÈ lokuttarÈ ca ukkaÑsagatÈ sampattiyo, tÈ sabbÈ dÈnatoyeva pavattantÊti dassento “dÈnaÒhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha sakkamÈrabrahmasampattiyo attahitÈya eva, cakkavattisampatti pana attahitÈya ca parahitÈya cÈti dassetuÑ sÈ tÈsaÑ parato vuttÈ. EtÈ lokiyÈ, imÈ pana lokuttarÈti dassetuÑ “sÈvakapÈramÊÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ. TÈsupi ukkaÔÔhukkaÔÔhatarukkaÔÔhatamameva dassetuÑ kamena ÒÈÓattayaÑ vuttaÑ. TesaÑ pana dÈnassa paccayabhÈvo heÔÔhÈ vuttoyeva. Eteneva tassa brahmasampattiyÈpi paccayabhÈvo dÊpitoti veditabbo.

DÈnaÒca nÈma hitajjhÈsayena, p|jÈvasena vÈ attano santakassa paresaÑ pariccajanaÑ, tasmÈ dÈyako purisapuggalo paresaÑ santakaÑ ______________________________________________________________ 1. PatiÔÔhÈya labhÈpanato (DÊ-®Ê 2. 68 piÔÔhe), patiÔÔhÈnassa labbhÈpanato (AÑ-®Ê 3. 222

piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 38

harissatÊti aÔÔhÈnametanti Èha “dÈnaÑ dadanto sÊlaÑ samÈdÈtuÑ sakkotÊ”ti. SÊlÈla~kÈrasadiso ala~kÈro natthi sobhÈvisesÈvahattÈ sÊlassa. SÊlapupphasadisaÑ pupphaÑ natthÊti etthÈpi eseva nayo. SÊlagandhasadiso gandho natthÊti ettha “candanaÑ tagaraÑ vÈpÊ”ti-ÈdikÈ1 gÈthÈ, “gandho isÊnaÑ ciradikkhitÈnaÑ, kÈyÈ cuto gacchati mÈlutenÈ”ti-ÈdikÈ2 jÈtakagÈthÈyo ca ÈharitvÈ vattabbÈ. SÊlaÑ hi sattÈnaÑ ÈbharaÓaÒceva ala~kÈro ca gandhavilepanaÒca dassanÊyabhÈvÈvahaÒca. TenÈha “sÊlÈla~kÈrena hÊ”ti-Èdi.

AyaÑ saggo labbhatÊti idaÑ majjhimehi chandÈdÊhi samÈdÈnasÊlaÑ sandhÈyÈha. TenÈha sakko devarÈjÈ–

“HÊnena brahmacariyena, khattiye upapajjati. Majjhimena ca devattaÑ, uttamena visujjhatÊ”ti3.

IÔÔhoti sukho. Kantoti kamanÊyo. ManÈpoti manavaÉÉhanako taÑ pana tassa iÔÔhÈdibhÈvaÑ dassetuÑ “niccamettha kÊÄÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Dosoti aniccatÈdinÈ appassÈdÈdinÈ ca d|sitabhÈvo yato te viÒÒ|naÑ cittaÑ nÈrÈdhenti. Atha vÈ ÈdÊnaÑ vÈti pavattetÊti ÈdÊnavo, paramakapaÓatÈ. TathÈ ca kÈmÈ yathÈbh|taÑ paccavekkhantÈnaÑ paccupatiÔÔhanti. LÈmakabhÈvoti aseÔÔhehi sevitabbo, seÔÔhehi sevitabbo nihÊnabhÈvo. SaÑkilissananti vibÈdhakatÈ upatÈpatÈ ca.

Nekkhamme ÈnisaÑsanti ettha yattakÈ kÈmesu ÈdÊnavÈ, tappaÔipakkhato tattakÈ nekkhamme ÈnisaÑsÈ. Apica “nekkhammaÑ nÈmetaÑ asambadhaÑ asaÑkiliÔÔhaÑ nikkhantaÑ kÈmehi, nikkhantaÑ kÈmasaÒÒÈya, nikkhantaÑ kÈmavitakkehi, nikkhantaÑ kÈmapariÄÈhehi, nikkhantaÑ byÈpÈdasaÒÒÈyÈ”ti-ÈdinÈ4 nayena nekkhamme ÈnisaÑse pakÈsesi, pabbajjÈya jhÈnÈdÊsu ca guÓe vibhÈvesi vaÓÓesi. Kallacittanti heÔÔhÈ pavattitadesanÈya assaddhiyÈdÊnaÑ cittadosÈnaÑ vigatattÈ uparidesanÈya bhÈjanabhÈv|pagamanena kammakkhamacittaÑ. AÔÔhakathÈyaÑ5 pana yasmÈ assaddhiyÈdayo cittassa ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 21; Khu 11. 317 piÔÔhesu. 2. Khu 6. 6 piÔÔhe sarabha~gajÈtake. 3. Khu 5. 183; Khu 6. 185 piÔÔhesu. 4. SÈrattha-®Ê 3. 194; DÊ-®Ê 2. 69 piÔÔhesupi. 5. Ma-®Ôha 3. 65 piÔÔhe.


rogabh|tÈ, tadÈ te vigatÈ, tasmÈ Èha “arogacittan”ti. DiÔÔhimÈnÈdikilesavigamena muducittaÑ. KÈmacchandÈdivigamena vinÊvaraÓacittaÑ. SammÈpaÔipattiyaÑ uÄÈrapÊtipÈmojjayogena udaggacittaÑ. Tattha saddhÈsampattiyÈ pasannacittaÑ. YadÈ bhagavÈ aÒÒÈsÊti sambandho. Atha vÈ kallacittanti kÈmacchandavigamena arogacittaÑ. Muducittanti byÈpÈdavigamena mettÈvasena akathinacittaÑ. VinÊvaraÓacittanti uddhaccakukkuccavigamena vikkhepassa vigatattÈ tena apihitacittaÑ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alÊnacittaÑ. Pasannacittanti vicikicchÈvigamena sammÈpaÔipattiyaÑ adhimuttacittanti evamettha sesapadÈnaÑ attho veditabbo.

SeyyathÈpÊti-ÈdinÈ upamÈvasena upÈlissa saÑkilesappahÈnaÑ ariyamagganipphÈdanaÒca dasseti. ApagatakÈÄakanti vigatakÈÄakaÑ. SammadevÈti suÔÔhu eva. Rajananti nÊlapÊtÈdira~gajÈtaÑ. PaÔiggaÓheyyÈti gaÓheyya pabhassaraÑ bhaveyya. TasmiÑyeva Èsaneti tissaÑ eva nisajjÈyaÑ. Etenassa lahuvipassakatÈ tikkhapaÒÒatÈ sukhapaÔipadÈkhippÈbhiÒÒatÈ ca dassitÈ hoti. Virajanti apÈyagamanÊyarÈgarajÈdÊnaÑ vigamena virajaÑ. AnavasesadiÔÔhivicikicchÈmalÈpagamena vÊtamalaÑ. TiÓÓaÑ maggÈnanti heÔÔhimÈnaÑ tiÓÓaÑ maggÈnaÑ. Tassa uppatti-ÈkÈradassananti kasmÈ vuttaÑ, nanu maggaÒÈÓaÑ asa~khatadhammÈrammaÓanti codanaÑ sandhÈyÈha “taÑ hÊ”ti-Èdi. Tattha paÔivijjhantanti asammohapaÔivedhavasena paÔivijjhantaÑ. TenÈha “kiccavasenÈ”ti.

TatridaÑ upamÈsaÑsandanaÑ–vatthaÑ viya cittaÑ, vatthassa Ègantukamalehi kiliÔÔhabhÈvo viya cittassa rÈgÈdimalehi saÑkiliÔÔhabhÈvo, dhovanasilÈ viya anupubbÊkathÈ, udakaÑ viya saddhÈ, udake temetvÈ |sagomayachÈrikÈbharehi kÈÄakapadese sammadditvÈ vatthassa dhovanapayogo viya saddhÈsinehena temetvÈ satisamÈdhipaÒÒÈhi dose sithile katvÈ sutÈdividhinÈ cittassa sodhane vÊriyÈrambho, tena payogena vatthe kÈÄakÈpagamo viya vÊriyÈrambhena kilesavikkhambhanaÑ, ra~gajÈtaÑ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhÈvo viya vikkhambhitakilesassa citassa maggena pariyodapananti.

“DiÔÔhadhammo”ti vatvÈ dassanaÑ nÈma ÒÈÓadassanato aÒÒampi atthÊti tannivattanatthaÑ “pattadhammo”ti vuttaÑ. Patti ca ÒÈÓasampattito aÒÒÈpi

MajjhimanikÈya 40

vijjatÊti tato visesanatthaÑ “viditadhammo”ti vuttaÑ. SÈ panesÈ viditadhammatÈ dhammesu ekadesanÈpi hotÊti nippadesato viditabhÈvaÑ dassetuÑ “pariyogÈÄhadhammo”ti vuttaÑ. Tenassa saccÈbhisambodhaÑyeva dÊpeti. MaggaÒÒÈÓaÑ hi ekÈbhisamayavasena pariÒÒÈdikiccaÑ sÈdhentaÑ nippadesena catusaccadhammaÑ samantato ogÈhantaÑ nÈma hoti. TenÈha “diÔÔho ariyasaccadhammo etenÈti diÔÔhadhammo”ti. TiÓÓÈ vicikicchÈti sappaÔibhayakantÈrasadisÈ soÄasavatthukÈ aÔÔhavatthukÈ ca tiÓÓÈ vicikicchÈ tiÓÓavicikicchÈ. VigatakathaÑkathoti pavatti-ÈdÊsu “evaÑ nu kho, kiÑ nu kho”ti evaÑ pavattikÈ vigatÈ samucchinnÈ kathaÑkathÈ. SÈrajjakarÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÊnattÈ tappaÔipakkhesu sÊlÈdiguÓesu suppatiÔÔhitattÈ vesÈrajjaÑ visÈradabhÈvaÑ veyyattiyaÑ patto. AttanÈ eva paccakkhato diÔÔhattÈ na tassa paro paccetabbo atthÊti aparappaccayo. 71. PaÓÉitoti paÒÒavÈ. 72. Tena hi sammÈti dovÈrikena saddhiÑ sallapatiyeva “etthevÈ”ti tena vuttavacanaÑ sutvÈpi tassa atthaÑ sallakkhento. KasmÈ? ParidevatÈya. TenÈha “balavasokena abhibh|to”ti. 73. TenevÈti yena uttarÈsa~gena ÈsanaÑ sammajjati, teneva udare parikkhipanto “mÈhaÑ satthÈraÑ mama sarÊrena phusin”ti antaraÑ karonto uttarÈsa~gena taÑ udare parikkhipanto pariggahetvÈ. “DattapaÒÒattan”ti-ÈdÊsu1 viya datta-saddo ettha bÈlapariyÈyoti Èha “jaÄosi jÈto”ti. UpaÔÔhÈkassa aÒÒathÈbhÈvenÈti pubbe attano upaÔÔhÈkassa idÈni anupaÔÔhÈkabhÈvena. 75. AviÒÒÈÓasaÑ dÈrusÈkhÈdimayaÑ. BahalabahalaÑ pÊtÈvalepanaÑ ra~gajÈtanti ativiya bahalaÑ pÊtavaÓÓamaÒjiÔÔha-Èdi-avalepanarajanaÑ. GhaÔÔetvÈ uppÈditacchaviÑ, yÈ ra~gaÑ pivati. Nillomatanti punappunaÑ anulimpanena. KhaÓÉakhaÓÉitanti khaÓÉakhaÓÉitabhÈvaÑ. Ra~gakkhamo rajaniyo. TenÈha “rÈgamattaÑ janetÊ”ti. Anuyoganti codanaÑ. VÊmaÑsanti vicÈraÓaÑ. ThusekoÔÔetvÈ taÓÉulapariyesanaÑ viya kadaliyaÑ sÈrapariyesanaÑ viya ca nigaÓÔhavÈde ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 52 piÔÔhe.


sÈravÊmaÑsanaÑ. Tato eva ca taÑ vÊmaÑsanto rittako tucchakova hotÊti. Sabbampi buddhavacanaÑ catusaccavinimuttaÑ natthi, taÒca vÊmaÑsiyamÈnaÑ viÒÒ|naÑ pÊtisomanassameva janeti, atappakaÒca asecanÈbhÈvenÈti Èha “catusaccakathÈhÊ”ti-Èdi. YathÈ yathÈti yadi khandhamukhena yadi dhÈtÈyatanÈdÊsu aÒÒataramukhena buddhavacanaÑ ogÈhissati, tathÈ tathÈ gambhÊraÒÈÓÈnaÑyeva gocarabhÈvato gambhÊrameva hoti. Yo cettha paÓÉito nipuÓo kataparappavÈdo paÓidhÈya sabbathÈmena codanaÑ Èrambhati, tassa codanÈ kesaggamattampi cÈletuÑ na sakkoti. Puna sucirampi kÈlaÑ vicÈrentesupi vimaddakkhamato, evaÑ tathÈgatavÈdo svÈkhyÈtabhÈvatoti Èha “anuyogakkhamo ca vimajjanakkhamo cÈ”ti. 76. VisayapariÒÒÈÓena dahati paÔipakkhe sodhetÊti dhÊro, svÈyamassa dhÊrabhÈvo sabbaso sammohaviddhaÑsanatÈyÈti Èha “yÈ paÒÒÈ -pa- tena samannÈgatassÈ”ti. PabhinnakhÊlassÈti samucchinnasabbacetokhÊlassa. KilesamaccumÈravijayeneva abhisa~khÈrakhandhamÈrÈ jitÈva hontÊti tesaÑ dvinnaÑ idha aggahaÓaÑ. ¢gha-saddo dukkhapariyÈyoti Èha “niddukkhassÈ”ti. Tattha sa-upÈdisesanibbÈnappattiyÈ kilesena niddukkhatÈ, anupÈdisesanibbÈnappattiyÈ vipÈkadukkhena niddukkhatÈ. RajjanadussanamuyhanÈdivasena vividhaÑ Êsanato vÊsaÑ, vÊsameva vesaÑ, rÈgÈdÊti Èha “vesantarassÈti rÈgÈdivÊsaÑ1 taritvÈ vitaritvÈ ÔhitassÈ”ti.

TusitassÈti karuÓÈyanavasena tusiyÈ itassa saÑvattassa. EvaÑ sati “muditassÈ”ti idaÑ punaruttameva hoti. ManujassÈti paÔhamÈya jÈtiyÈ bhagavÈ manussajÈtiyo hutvÈ vuttÈnaÑ vakkhamÈnÈnaÒca vasena sadevakaÑ abhibhavitvÈ Ôhito acchariyo bhagavÈti dasseti. SadevakaÑ lokaÑ saÑsÈrato nibbÈnasukhaÑ narati neti pÈpetÊti naro, nÈyakoti attho, tassa narassa. TenÈha “punaruttan”ti. “ManujassÈ”ti vatvÈ “narassÈ”ti punaruttaÑ padaÑ. Atthavasena aÒÒathÈ vuccamÈne ekekagÈthÈya dasaguÓÈ nappahonti, na p|rentÊti attho.

VinetÊti vinayo, vinayo eva veneyikoti Èha “sattÈnaÑ vÊnÈyakassÈ”ti. ViÒÒ|naÑ ruciÑ rÈti, ÊretÊti vÈ ruciro, svÈyamassa ______________________________________________________________ 1. VesamantarassÈti rÈgÈdivisamaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ)

MajjhimanikÈya 42

rucirabhÈvo kusalatÈyÈti Èha “sucidhammassÈ”ti. PabhÈsakassÈti ÒÈÓÈlokena pabhassarabhÈvakarassa. Nissa~gassÈti1 aÔÔhasupi parisÈsu, sadeve vÈ sabbasmiÑ loke aggaÓhÈpanapariccÈgena nissaÔassa. GambhÊraguÓassÈti paresaÑ ÒÈÓena appatiÔÔhabhÈvÈ gambhÊraguÓassa. TenÈha bhagavÈ “atthi bhikkhave aÒÒevadhammÈ gambhÊrÈ”ti-Èdi2. AriyÈya vÈ tuÓhÊbhÈvena monappattassa. Dhamme ÔhitassÈti dhammakÈye suppatiÔÔhitassa. SaÑvutattassÈti arakkhiyakÈyasamÈcÈrÈditÈya saÑvutasabhÈvassa.

ŒguÑ na karotÊti-ÈdÊhi cat|hi kÈraÓehi, pantasenÈsanassÈti vivittasenÈsanassa. PaÔimantanapaÒÒÈyÈti sabbaparappavÈdÈnaÑ viparÈvattamantanapaÒÒÈya. MonaÑ vuccati ÒÈÓaÑ sabbato kilesÈnaÑ nidhunanato.

IsisattamassÈti sabba-isÊsu jeÔÔhassa sÈdhutamassa. SeÔÔhappattassÈti seÔÔhaÑ uttamaÑ sammÈsambodhiÑ pattassa. AkkharÈdÊnÊti akkharapada byaÒjanÈkÈra nirutti niddesa saÑkÈsana pakÈsana vivaraÓa vibhajanuttÈnÊkaraÓÈnÊti byaÒjanatthapadÈni samodhÈnetvÈ vineyyajjhÈsayÈnur|paÑ pakÈsanato kathanato padakassa. Puri-saddo “pubbe”ti iminÈ samÈnatthoti Èha “purindadassÈti sabbapaÔhamaÑ dhammadÈnadÈyakassÈ”ti. BhagavÈ asayhaÑ sahituÑ samatthoti Èha “samatthassÈ”ti. TenÈha “tathÈgataÑ buddhamasayhasÈhinan”ti3. Te pattassÈti te guÓe anavasesato pattassa. VitthÈretvÈ saÑkilesavodÈnadhammaÑ byÈkarotÊti byÈkaraÓo byÈkaraÓo eva veyyÈkaraÓo. Tantipadanti tantiÑ ÈropetvÈ ÔhipitaÑ padaÑ.

TaÓhÈbandhanena, sabbena vÈ kilesabandhanena abaddhassa. MahÈpaÒÒÈyÈti mahÈnubhÈvÈya paÒÒÈya, mahÈvisayÈya vÈ paÒÒÈya. SabbÈ hi bhagavato paÒÒÈ mahÈnubhÈvÈ, yathÈsakaÑ visaye mahÈvisayÈ ca ekÈdivasena anavasesato mahÈvisayÈ nÈma sabbaÒÒutÈva. ŒnubhÈvadassanaÔÔhenÈti acchariyÈcinteyyÈparimeyyassa attano ÈnubhÈvassa lokassa dassanaÔÔhena. YakkhassÈti vÈ lokena ______________________________________________________________ 1. PÈÄiyaÑ AÔÔhakathÈyaÒca “nisabhassÈ”ti dissati. 2. DÊ 1. 11 piÔÔhe. 3. Khu 1. 217 piÔÔhe Itivuttake.


p|janÊyassa. AyaÑ upÈsako khujjuttarÈ viya upÈsikÈ sekhapaÔisambhidÈppattoti Èha “so tÈpattimaggeneva paÔisambhidÈ-ÈgatÈ”ti. KilesappahÈnavaÓÓaÑ kathentoti kilesappahÈnaÑ visayaÑ nimittaÑ katvÈ vaÓÓaÑ kathento. 77. SampiÓÉitÈti sannicitÈ1, ganthitÈti attho. Ime sattÈti yaÑ yadeva paribbhamantÈ sattÈ. Attanova cintayantÊti avÊtataÓhatÈya sakaÑyeva payojanaÑ cintenti. TathÈ hi mate ÒÈtake anusocantÈpi tehi sÈdhetabbassa attano payojanasseva vasena anusocanti. UÓhaÑ ahosÊti balavatÈ cittassa santÈpena santattaÑ abbhantaraÑ hadayaÔÔhÈnaÑ khadira~gÈrasantÈpitaÑ viya uÓhaÑ ahosi. TenÈha “lohitaÑ vilÊyitthÈ”ti. Pattamattanti ekapattap|ramattaÑ. AbhisamayasÈdhikÈya catusaccadesanÈya sa~khepeneva desitattÈ Èha “ugghaÔitaÒÒupuggalassa vasena dhammadesanÈ pariniÔÔhitÈ”ti.

UpÈlisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. KukkuravatikasuttavaÓÓanÈ

78. Koliyes|ti bahuvacanavasenÈyaÑ pÈÄi ÈgatÈ. EvaÑnÈmake janapadeti atthavacanaÑ kasmÈ vuttanti Èha “so hÊ”ti-Èdi. Na niyamitoti “asukamhi nÈma vihÈre”ti na niyametvÈ vutto. SenÈsaneyevÈti ÈvÈseyeva, na rukkham|lÈdike. VesakiriyÈghÈsaggahaÓÈdinÈ samÈdÈtabbaÔÔhena govataÑ, tasmiÑ niyutto govatiko. TenÈha “samÈdinnagovato”ti. YaÑ sandhÈyÈhu vedavedino “gacchaÑ bhakkheti, tiÔÔhaÑ mutteti, upÈhÈ udakaÑ dh|peti, tiÓÈni chindatÊ”ti-Èdi. AyaÑ aceloti acelakapabbajjÈvasena acelo, purimo pana govatiko. Kukkuravatikoti ettha vuttanayÈnusÈrena attho vattabbo. PalikuÓÔhitvÈti2 ubho hatthe ubho pÈde ca samiÒjitvÈ. “UkkuÔiko hutvÈ”tipi vadanti. GamanaÑ nipphajjanaÑ gatÊti Èha ______________________________________________________________ 1. SannimmitÈ (Ka) 2. PalikujjitvÈ (PÈÄiyaÑ AÔÔhakathÈyaÒca.)

MajjhimanikÈya 44

“kÈ gatÊti kÈ nipphattÊ”ti. NipphattipariyosÈnÈ hi vipÈkadhammappavatti. Kat|pacitakammavasena abhisampareti etthÈti abhisamparÈyo, paraloko. Tatthassa ca nipphattiÑ pucchatÊti Èha “abhisamparÈyamhi kattha nibbattÊ”ti. KukkuravatasamÈdÈnanti kukkurabhÈvasamÈdÈnaÑ, “ajja paÔÔhÈya ahaÑ kukkuro”ti kukkurabhÈvÈdhiÔÔhÈnaÑ. 79. ParipuÓÓanti yattakÈ kukkuravikÈrÈ, tehi paripuÓÓaÑ. TenÈha “an|nan”ti. AbbokiÓÓanti tehi avomissaÑ. KukkurÈcÈranti kukkurÈnaÑ gamanÈkÈroti-Èdi-ÈcÈrena kukkurabhÈvÈdhiÔÔhÈnacittamÈha. Tatha tathÈ Èkappetabbato Èkappo, pavatti-ÈkÈro. So panettha gamanÈdikoti Èha “kukkurÈnaÑ gamanÈkÈro”ti-Èdi. ŒcÈrenÈti kukkurasÊlÈcÈrena. VatasamÈdÈnenÈti kukkuravatÈdhiÔÔhÈnena. KukkuracariyÈdiyeva dukkaratapacaraÓaÑ. Tena gativipariyesÈkÈrena pavattÈ laddhi. Assa kukkuravatikassa aÒÒÈ gatinatthÊti itaragatiÑ paÔikkhipati, itarÈsaÑ pana sambhavo eva natthÊti. NipajjamÈnanti vatasÊlÈdÊnaÑ saÑgopanavasena sijjhamÈnaÑ. YathÈ sakammakadhÈtusaddÈ atthavisesavasena akammakÈ honti “vibuddho puriso vibuddho kamalasaÓÉo”ti, evaÑ atthavisesavasena akammakÈpi sakammakÈ hontÊti dassento “na paridevÈmi na anutthunÈmÊ”ti-ÈdimÈha. Anutthunasaddo ca sakammakavasena payujjati “purÈÓÈni anutthunan”ti-ÈdÊsu. AyaÑ cettha payogoti iminÈ gÈthÈyaÒca anutthunanarodanaÑ adhippetanti dasseti. 80. VuttanayenevÈti iminÈ govatanti govatasamÈdÈnaÑ. GosÊlanti gavÈcÈraÑ. Gocittanti “ajja paÔÔhÈya gohi kÈtabbaÑ karissÈmÊ”ti uppannacittanti imamatthaÑ atidisati. GvÈkappe pana vattabbaÑ avasiÔÔhaÑ “kukkurÈkappe vuttasadisamevÈ”ti iminÈva atidiÔÔhaÑ, visiÔÔhaÒca yathÈ pana tatthÈti-ÈdinÈ vuttameva. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ kukkuravatÈdÊsu vuttanayameva. 81. EkaccakammakiriyÈvasenÈti ekaccassa akusalakammassa kusalakammassa karaÓappasa~gena. Imesanti govatikakukkuravatikÈnaÑ. KiriyÈti govatabhÈvanÈdivasena pavattÈ kiriyÈ. PÈkaÔÈ bhavissatÊti “imasmiÑ kammacatukke idaÑ nÈma kammaÑ bhajatÊ”ti pÈkaÔÈ bhavissati.


KÈÄakanti1 malinaÑ, cittassa apabhassarabhÈvakaraÓanti attho. TaÑ panettha kammapathasampattameva adhippetanti Èha “dasa-akusalakammapathan”ti. KaÓhanti kaÓhÈbhijÈtihetuto vÈ kaÓhaÑ. TenÈha “kaÓhavipÈkan”ti. apÈy|papatti manussesu ca dobhaggiyaÑ kaÓhavipÈko, yathÈ tamabhÈvo vutto, ekattaniddesena pana “apÈye nibbattanato”ti vuttaÑ, nibbattÈpanatoti attho. Sukkanti odÈtaÑ, cittassa pabhassarabhÈvakaraÓanti attho, sukkÈbhijÈtihetuto vÈ sukkaÑ. TenÈha “sukkavipÈkan”ti. Sagg|papatti manussaloke sobhaggiyaÒca sukkavipÈko, yathÈ ca jotibhÈvo vutto, ekattaniddesena pana “sagge nibbattanato”ti vuttaÑ, nibbattÈpanatoti attho. Vomissakakammanti kÈlena kaÓhaÑ, kÈlena sukkanti evaÑ missakavasena katakammaÑ. “SukhadukkhavipÈkan”ti vatvÈ sukhadukkhÈnaÑ pavatti-ÈkÈraÑ dassetuÑ “missakakammaÑhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Kammassa kaÓhasukkasamaÒÒÈ kaÓhasukkÈbhijÈtihetutÈyÈti apaccayagÈmitÈya tadubhayavinimuttassa kammakkhayakarakammassa idha sukkapariyÈyopi2 na icchitoti Èha “ubhaya -pa- asukkanti vuttan”ti. Tattha ubhayavipÈkassÈti yathÈdhigatassa vipÈkassa. SampattibhavapariyÈpanno hi vipÈko idha “sukkavipÈko”ti adhippeto, na accantaparisuddho.

Sadukkhanti attanÈ uppÈdetabbena dukkhena sadukkhaÑ, dukkhasaÑvattanikanti attho. “ImasmiÑ sutte cetanÈ dhuraÑ, upÈlisutte3 kamman”ti heÔÔhÈ vuttampi atthaÑ idha sÈdhayati vijÈnanatthaÑ. Abhisa~kharitvÈti Èy|hitvÈ. TaÑ pana paccayasamavÈyasiddhito saÑkaÉÉhanaÑ piÓÉanaÑ viya hotÊti Èha “sa~kaÉÉhitvÈ, piÓÉaÑ katvÈti attho”ti. SadukkhaÑlokanti apÈyalokamÈha. VipÈkaphassÈtu phassasÊsena tattha vipÈkapavattamÈha. Bh|takammatoti nibbattakammato attanÈ kat|pacitakammato. YathÈbh|tanti yÈdisaÑ. KammasabhÈgavasenÈti kammasarikkhakavasena. Upapatti hotÊti apadÈdibhedÈ upapatti. Kammena viya vuttÈti yaÑ karoti, tena upapajjatÊti ekakammeneva jÈyamÈnÈ viya vuttÈ apadÈdibhedÈ. Upapatti ca nÈma vipÈkena hoti vipÈke sambhavante ekaÑsena te upapattisesÈ sambhavanti. Yadi evaÑ kasmÈ “tena upapajjatÊ”ti upapattikammahetukÈ vuttÈti Èha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. Yena kammavipÈkena ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 2. 387 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SukkavipÈkassapi (Ka) 3. Ma 2. 35 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 46

nibbattoti yena kammavipÈkena vipaccamÈnena ayaÑ satto nibbattoti vuccati. TaÑkammavipÈkaphassÈti tassa tassa kammassa vipÈkabh|tÈ phassÈ. Kammena dÈtabbaÑ dÈyaÑ tabbipÈkaÑ ÈdiyantÊti kammadÈyÈdÈ, phassÈ1. Kammassa dÈyajjatÈ kammaphalassa dÈyajjaÑ, tasmÈ vuttaÑ “kammadÈyajjÈ”ti. TenÈha “kammameva nesaÑ dÈyajjaÑ santakan”ti.

Tisso ca heÔÔhimajjhÈnacetanÈti idaÑ abyÈbajjhavedanaÑ vediyana-ekantasukhuppattiyÈ hetubhÈvasÈdhanaÑ. Yadi evaÑ yathÈvuttÈ jhÈnacetanÈ tÈva hotu ekantasukhuppattihetubhÈvato, kÈmÈvacarÈ kintÊti kÈmÈvacarÈ pana kusalacetanÈ taÑsabhÈvÈbhÈvato kinti kena pakÈrena abyÈbajjhamanosa~khÈro nÈma jÈtoti codeti, itaro pana na sabbÈ kÈmÈvacarakusalacetanÈ tathÈ gahitÈ, atha kho ekacca jhÈnacetanÈnuk|lÈti dassento”kasiÓasajjanakÈle kasiÓÈsevanakÈle labbhantÊ”ti Èha. Tattha kasiÓÈsevanacetanÈ gahetabbÈ, sÈ upacÈrajjhÈnassa sÈdhikÈ. Tena kÈmÈvacaracetanÈ paÔhamajjhÈnacetanÈya ghaÔitÈti kasiÓasajjanacetanÈpi kadÈci tÈdisÈ hotÊti gahitÈ. ParikammÈdivasena hi pavattÈ bhÈvanÈmayÈ kÈmÈvacarakusalacetanÈ paÔhamajjhÈnassa ÈsannatÈya vuttÈ. CatutthajjhÈnacetanÈ tatiyajjhÈnacetanÈya ghaÔitÈti idaÑ ekattakÈya-ekattasaÒÒÊsattÈvÈsavatÈya taÑsarikkhakÈ upekkhÈpi Êdisesu ÔhÈnesu sukhasarikkhatÈ, evaÑ santasabhÈvatÈ ÒÈÓasahitatÈ ca. Keci pana catutthajjhÈnacetanÈnuguÓÈti nidassentÈ kasiÓasajjanakÈle kasiÓajjhÈnakÈle kasiÓÈsevanakÈle labbhatÊti tatiyajjhÈnacetanÈya ÈsannaghaÔitatÈ vuttÈti vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ, vuttanayeneva tÈsaÑ ghaÔitatÈ veditabbÈ. UbhayamissakavasenÈti ubhayesaÑ kusalÈkusalasa~khÈrÈnaÑ sukhadukkhÈnaÒca missakabhÈvavasena. VemÈnikapetÈnanti idaÑ bÈhullato vuttaÑ, itaresampi vinipÈtikÈnaÑ kÈlena dukkhaÑ hotiyeva.

Tassa pahÈnÈyÈti tassa yathÈvuttassa kammassa anuppattidhammatÈ pÈdanÈya. YÈ cetanÈti yÈ apacayagÈminicetanÈ. KammaÑ patvÈti sukhakammanti vuccamÈne maggacetanÈya aÒÒo paÓÉarataro dhammo nÈma ______________________________________________________________ 1. KammÈ (Ka)


natthi accantapÈrisuddhibhÈvato. AkaÓhÈ asukkÈti ÈgatÈti ettha sukkabhÈvapaÔikkhepakÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. TenÈha “idaÑ pana kammacatukkaÑ patvÈ”ti-Èdi. 82. AniyyÈnikapakkheti aceÄakapabbajjÈya kukkuravate ca. Yogeti ÒÈyadhammapaÔipattiyanti attho. YonenÈti yo titthiyaparivÈso tena bhagavatÈ paÒÒatto. YaÑ titthiyaparivÈsaÑ samÈdiyitvÈti ayamettha yojanÈ. GhaÑsitvÈ suvaÓÓaÑ viya nighaÑsoppale. KoÔÔetvÈ hatthena viya kulÈlabhÈjanaÑ.

V|pakaÔÔhoti vivitto ekÊbh|to. Pesitattoti nibbÈnaÑ pati pesitatto. KÈmaÑ tadanuttaraÑ brahmacariyapariyosÈnaÑ -pa- vihÈsÊti iminÈva arahattanik|Ôena desanÈ niÔÔhÈpitÈ hoti, Èyasmato pana seniyassa paÔipattikittanaparametaÑ ujukaÑ Èpanna-arahattabhÈvadÊpanaÑ1, yadidaÑ “aÒÒataro kho panÈ”ti-Èdivacananti Èha “arahattanik|ÔenevÈ”ti. ArahattÈdhigamoyeva tassa tesaÑ abbhantaratÈ. SesaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyameva.

KukkuravatikasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

8. AbhayarÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈ

83. JÈtiyÈ asamÈno nihÊnÈcariyo paradatt|pajÊvikÈya mÈtuyÈ kucchiyaÑ jÈto pÈdasikaputto. NindÈvasena vadati etenÈti vÈdo, aguÓoti Èha “vÈdaÑ ÈropehÊti dosaÑ ÈropehÊ”ti. Nibbattavasena nirayaÑ arahati, nirayasaÑvattaniyena vÈ kammena niraye niyutto nerayiko. ŒpÈyikoti etthÈpi eseva nayo. AvÊcimhi uppajjitvÈ tattha ÈyukappasaÒÒitaÑ antarakappaÑ tiÔÔhatÊti kappaÔÔho. Niray|papattipariharaÓavasena tikicchituÑ sakkuÓeyyoti tekiccho, na tekiccho atekiccho. Dve ante mocetvÈti pharusaÑ vÈ appiyaÑ vÈ kappeyyÈti dve koÔÔhÈse ______________________________________________________________ 1. Œpanna-arahattÈnametaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 48

muÒcitvÈ te anÈmasitvÈ pucchitaÑ atthaÑ tato bahi karonto uggilati nÈma. TaÑ pana evaÑ kÈtuÑ na sakkotÊti Èha “uggilituÑ bahi nÊharituÑ na sakkhitÊ”ti. EvamevÈyaÑ pucchÈ na gahetabbÈ, ayamettha dosoti taÑ apucchaÑ karonto apanayanto ogilati nÈma, tathÈ pana asakkonto patiÔÔhÈpento na ogilati nÈma, bhagavÈ pana tamatthaÑ okÈsampi akaronto ubhayathÈpi asakkhÊti veditabbo. KathaÑ? BhagavÈ hi “na khvettha rÈjakumÈra ekaÑsenÈ”ti vadanto nigaÓÔhassa adhippÈyaÑ viparivatteti, ubho ante mocetvÈ paÒhaÑ vissajjesi, evaÑ tÈva uggilituÑ asakkhi. “Na tatra rÈjakumÈra ekaÑsenÈ”ti vadanto eva ca “nÈyaÑ pucchÈ evaÑ avibhÈgena pucchitabbÈ, vibhajitvÈ pana pucchitabbÈ”ti pucchÈya dosaÑ dÊpento taÑ hÈrento ogilitumpi sakkhatÊti.

UÔÔhÈtuÑ na sakkhissati cittassa aÒÒathÈ pavattiyÈ. Abhayo dve magge kataparicayo cheko nipuÓo vÈdasÊlo ca hutvÈ vicarati. TenÈha “so vÈdajjhÈsayatÈya tassa vacanaÑ sampaÔicchanto ‘evaÑ bhante’ti ÈhÈ”ti. 85. Evar|panti yÈ paresaÑ appiyÈ amanÈpÈ duruttavÈcÈ, evar|pÈ vÈcÈ, na pana pharusavÈcÈ. PharusavÈcÈya hi setughÈto tathÈgatÈnaÑ. CetanÈpharusatÈya hi pharusavÈcÈ icchitÈ, na paresaÑ appiyatÈmattena. NaÔÔhÈ nigaÓÔhÈ ogilikÈdisammatassa paÒhassa ekavacanena viddhaÑsitattÈ. 86. DÈrakassa a~ke nisÊdanassa kÈraÓaÑ dassetuÑ “lesavÈdino”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha lesavÈdinoti chalavÈdino, vÈdamagge vÈ aparipuÓÓatÈya lesamatteneva vÈdasÊlÈ. OsaÔasa~gÈmoti anekavÈraÑ paravÈdamaddanavasena1 otiÓÓavÈdasa~gÈmo. VijjhitvÈti nakhena vijjhitvÈ. ImamevÈti yvÈyaÑ dÈrako attano vÈdabha~gapariharaÓatthaÑ iminÈ a~ke nisÊdÈpito, imameva assa dÈrakaÑ upamaÑ nissayaÑ katvÈ vÈdaÑ bhindissÈmi. “Assa vÈdaÑ appaÔihatÈya upamÈya bhaÒjissÈmÊ”ti cintetvÈ. ______________________________________________________________ 1. ParavÈdamathanavasena (Ka)


ApaneyyaÑ assa ahanti assa dÈrakassa mukhato ahaÑ taÑ apaneyyaÑ. Abh|tatthova abh|taÑ uttarapadalopenÈti Èha “abh|tanti abh|tatthan”ti. Atacchanti tasseva vevacananti Èha “atacchanti na tacchan”ti. Abh|tanti vÈ asantaÑ avijjamÈnaÑ. Atacchanti atathÈkÈraÑ. AnatthasaÑhitanti diÔÔhadhammikena, samparÈyikena vÈ anatthena saÑhitaÑ, anatthe vÈ saÑhitaÑ, na atthoti vÈ anattho, atthassa paÔipakkho sabhÈvo, tena saÑhitanti anatthasaÑhitaÑ, pisuÓavÈcaÑ samphappalÈpaÒcÈti attho. Evamettha catubbidhassapi vacÊduccaritassa gahitatÈ daÔÔhabbÈ.

Duppayuttoti duppaÔipanno. Na taÑ tathÈgato bhÈsati abh|tatÈdidosaduÔÔhattÈ. Tampi tathÈgato na bhÈsati bh|tatthepi anatthasaÑhitatÈdidosaduÔÔhattÈ.

®hÈnaÑ kÈraÓaÑ etissÈ atthÊti ÔhÈniyÈ ka-kÈrassa ya-kÈraÑ katvÈ, na ÔhÈniyÈti aÔÔhÈniyÈ, nikkÈraÓÈ ayuttiyuttÈ, sÈ eva kathÈti aÔÔhÈniyakathÈ. AttapaccakkhakathaÑ kathemÈti attanÈ eva paccakkhaÑ katvÈ pavattiyamÈnaÑ chalakathaÑ kathema.

GÈmikamahallako “ime maÑ vaÒcetukÈmÈ, ahameva dÈni ime ÒcessÈmÊ”ti cintetvÈ “evaÑ bhavissatÊ”ti-ÈdimÈha. “Na mayaÑ dÈsÈ”tipi vattuÑ nÈsakkhiÑsu pubbe tathÈkatikÈya katattÈ.

TatiyaÑ tatiyamevÈti dvÊsupi pakkhesu tatiyaÑ tatiyameva vÈcaÑ. BhÈsitabbakÈlaÑ anatikkamitvÈti yassa yadÈ yathÈ bhÈsitabbaÑ, tassa tadÈ tatheva ca bhÈsanato bhÈsitabbaÑ kÈraÓaÑ bhÈsitabbakÈlaÒca anatikkamitvÈva bhÈsati. 87. ®hÈnuppattikaÒÈÓenÈti ÔhÈne eva uppajjanakaÒÈÓena. TasmiÑ tasmiÑ kÈraÓe tassa taÑtaÑavatthÈya uppajjanakaÒÈÓena, dhammÈnaÑ yathÈsabhÈvato avabujjhanasabhÈvoti dhammasabhÈvo. Dhamme sabhÈvadhamme, anavasese vÈ yÈthÈvato upadhÈretÊti dhammadhÈtu, sabbaÒÒutÈ. TenÈha “sabbaÒÒutaÒÒÈÓassetaÑ adhivacanan”ti. SuppaÔividdhanti sabbaÑ ÒeyyadhammaÑ suÔÔhu paÔivijjhanavasena, suÔÔhu paÔividdhanti attho. TenÈha “hatthagataÑ bhagavato”ti. Neyyapuggalavasena pariniÔÔhitÈti kathÈparivibhÈgena

MajjhimanikÈya 50

ayameva desanÈ cattÈri ariyasaccÈni dassento arahattaÑ paccakkhÈsÊti.

AbhayarÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. BahuvedanÊyasuttavaÓÓanÈ

88. PaÒcaka~goti vaÉÉhakÊkiccasÈdhane vÈsi-ÈdipaÒcakaÑ a~gaÑ saÑdhanaÑ etasminti paÒcaka~go. ThambhÈdivatth|naÑ thapanaÔÔhena thapati. PaÓÉita-udÈyitthero, na KÈÄudÈyÊ thero1. 89. PariyÈyati attano phalaÑ vattetÊti pariyÈyo, kÈraÓaÑ. VedanÈsannissito ca kÈyikacetasikabhÈvo kÈraÓaÑ. TenÈha “kÈyikacetasikavasena dve veditabbÈ”ti. Tattha pasÈdakÈya sannissitÈ kÈyikÈ, cetosannissitÈ cetasikÈ. SukhÈdivasena tissoti ettha sukhanadukkhanupekkhanÈni sukhÈdivedanÈya kÈraÓaÑ. TÈni hi pavattinimittÈni katvÈ tattha sukhÈdisaddappavatti, iminÈ nayena sesesupi yathÈrahaÑ kÈraÓaÑ niddhÈretvÈ vattabbaÑ. UpavicÈravasenÈti ÈrammaÓaÑ upecca savisesapavattivasena. YasmiÒhi ÈrammaÓe somanassavedanÈ pavattati, ÈrammaÓatÈya taÑ upagantvÈ itaravedanÈhi visiÔÔhatÈya savisesaÑ tattha pavatti. TenÈha “somanassaÔÔhÈniyaÑ r|paÑ upavicaratÊ”ti. Esa nayo sesavedanÈsu. GehassitÈnÊti gehanissitÈni. 90. PariyÈyenÈti “idamettha dukkhasminti vÈdÈmÊ”ti vuttaÔÔhÈnaÑ sandhÈya vadati. TaÑ dassentoti kÈmaÒcettha sutte “dvepŒnanda vedanÈ vuttÈ”ti dve ÈdiÑ katvÈ vedanÈ dassitÈ, ekÈpi pana dassitÈ evÈti dassento. Upatthambhetunti ekÈpi vedanÈ vuttÈ mayÈ pariyÈyena, evaÑ sati dvepi vattabbÈti evaÑ tassa vÈdaÑ upatthambhetuÑ. KathaÑ pana ekÈ vedanÈ vuttÈti? YaÑ kiÒci vedayitaÑ sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ, idamettha dukkhasminti vadÈmÊti. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ itivuttakavaÓÓanÈyaÑ2 paramatthadÊpaniyaÑ vuttanayena veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Na lÈÄudÈyitthero (SaÑ-®Ê 2. 359 piÔÔhe.) 2. Itivuttaka-®Ôha 175 piÔÔhÈdÊsu.


KathaÑ panettha r|pÈvacaracatutthe ar|pesu saÒÒÈvedayitanirodhe sukhaÑ uddhatanti Èha “ettha cÈ”ti-Èdi. SantaÔÔhenÈti paÔipakkhadhammÈnaÑ v|pasantabhÈvena. PaÓÊtaÔÔhenÈti bhÈvanÈvisesavisiÔÔhena atappakabhÈveneva seÔÔhabhÈvena ca, paccayavisesena padhÈnabhÈvaÑ nÊtantipi paÓÊtaÑ. VedayitasukhaÑ nÈma vedanÈbh|taÑ sukhanti katvÈ. AvedayitasukhaÑ nÈma yÈvatÈ niddukkhatÈ, tÈvatÈ sukhanti vuccatÊti. Atha vÈ nirodho suÔÔhu khÈdati khanati kÈyikacetasikÈbÈdhanti vattabbataÑ arahati sattÈhampi tattha dukkhassa nirujjhanato. TenÈha “niddukkhabhÈvasa~khÈtena sukhaÔÔhenÈ”ti. 91. YasmiÑ yasmiÑ bhave, cittuppÈde, avatthÈya vÈ niddukkhabhÈvo, dukkhassa paÔipakkhatÈ, anupalabbhanena dukkhavivittaÑ, taÑ sukhasmiÑyeva paÒÒapeti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BahuvedanÊyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

10. ApaÓÓakasuttavaÓÓanÈ

93. NÈnÈvidhÈti nÈnÈvidhadiÔÔhikÈ. SamaÓabrÈhmaÓÈti pabbajjÈmattena samaÓÈ, jÈtimattena brÈhmaÓÈ ca. Dassananti diÔÔhi. Gahitanti abhinivissa gahitaÑ. Iti te attano dassanaÑ gahetukÈmÈ pucchanti. VinÈ dassanena loko na niyyÈtÊti vimokkhabhÈvanÈya ekena dassanena vinÈ loko saÑsÈradukkhato na nigacchati. EkadiÔÔhiyampi patiÔÔhÈtuÑ nÈsakkhiÑsu saddhÈkÈrÈbhÈvato. TathÈ hi te imÈya desanÈya saraÓesu patiÔÔhahiÑsu. YasmÈ aviparÊte saddheyyavatthusmiÑ uppannasaddhÈ “ÈkÈravatÊ”ti adhippetÈ, tasmÈ yo loke aviparÊtadhammadesano, ayamevesÈti pavattÈ maggasÈdhanagatÈya saddhÈya kÈraÓabhÈvato tannissayÈ saddhÈ, sÈ ÈkÈravatÊti vuttÈ. AvatthusmiÑ hi saddhÈ ayuttakÈraÓatÈya na ÈkÈravatÊ. ŒkÈravatÊti ettha vatÊ-saddo na kevalaÑ atthitÈmattadÊpako, atha kho atisayatthadÊpako, pÈsaÑsatthadÊpako vÈ daÔÔhabbo, tena ÈkÈravatÊti saddheyyavatthuvasena atisayakÈraÓavatÊti vÈ pÈsaÑsakÈraÓavatÊti

MajjhimanikÈya 52

vÈ ayamettha attho. ApaÓÓakoti ettha yathÈ kaÒci atthaÑ sÈdhetuÑ Èraddhassa payogo viraddho, tattha ÈkÈrako viya hoti punapi ÈrabhitabbatÈya. Aviraddho pana atthassa sÈdhanato apaÓÓako, evaÑ ayampi dhammo abhibhavitvÈ pavattanato ekaÑsato “apaÓÓako”ti vutto. TenÈha “aviraddho advejjhÈgÈmÊ ekaÑsagÈhiko”ti. 94. TabbipaccanÊkabh|tÈti tassÈ micchÈdiÔÔhiyÈ paccanÊkabh|tÈ. 95. Nesanti kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ. Akusalato nikkhantabhÈveti asaÑkiliÔÔhabhÈve. ŒnisaÑsoti suddhavipÈkatÈ. Visuddhipakkhoti visuddhibhÈvo pariyodÈtatÈ. Abh|tadhammassa diÔÔhibhÈvassa saÒÒÈpanÈ ÈcikkhanÈ abh|tadhammasaÒÒÈpanÈ. SÈvajjesu paramavajje micchÈdassane paggahaÓanti kuto susÊlyassa paggahoti Èha “micchÈdassanaÑ gaÓha ntasseva susÊlyaÑ pahÊnaÑ hotÊ”ti. MicchÈdiÔÔhi-Èdayoti ettha micchÈsa~kappoparalokÈbhÈvacintÈ, micchÈvÈcÈ paralokÈbhÈvavÈdabh|to musÈvÈdo, ariyÈnaÑ paccanÊkatÈdayo. AparÈparaÑ uppajjanavasenÈti punappunaÑ citte uppajjanavasena. PÈpakÈ akusalÈ dhammÈti paccavekkhaÓasaÒÒÈpanÈdikÈle uppajjanakÈ1 tathÈpavattÈ akusalakhandhÈ.

Kaliggahoti anatthapariggaho. So pana yasmÈ diÔÔheva dhamme abhisamparÈyaÒca parÈjayo hotÊti Èha “parÈjayaggÈho”ti. Dussamattoti ettha du-saddo “samÈdinno”ti etthÈpi ÈnetvÈ yojetabboti Èha “dupparÈmaÔÔho”ti. YathÈ dupparÈmaÔÔho hoti, evaÑ samÈdinno dussamatto dusamÈdinno vutto. SakavÈdameva pharitvÈti attano natthikavÈdameva “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti2 avadhÈrento aÒÒassa okÈsa-adÈnavasena pharitvÈ. TenÈha “adhimuccitvÈ”ti. “Sambuddho”ti-Èdi adhimuccanÈkÈradassanaÑ. RiÒcatÊti viveceti apaneti. TenÈha “vajjetÊ”ti. 96. KaÔaggahoti kataÑ sabbaso siddhimeva katvÈ gahaÓaÑ. So pana jayalÈbho hotÊti vuttaÑ “jayaggÈho”ti. Suggahitoti suÔÔhukaraÓavasena gahito. SuparÈmaÔÔhoti suÔÔhu parÈparaÑ Èsevanavasena ______________________________________________________________ 1. Uppajjanato (Ka) 2. Ma 2. 150; Ma 3. 22, 23 piÔÔhesu.


ÈmaÔÔho. Ubhayenapi tassa kammassa kat|pacitabhÈvaÑ dasseti, sotthibhÈvÈvahattaÒca saggupapattisaÑvattanato pÈpasabhÈvapahÈnato ca. 97. SahatthÈ karontassÈti1 sahattheneva karontassa. NissaggiyathÈvarÈdayopi idha sahatthakaraÓeneva sa~gahitÈ. PacanaÑ dahanaÑ vibÈdhananti Èha “daÓÉena pÊÄentassÈ”ti. SokaÑ sayaÑ karontassÈti parassa sokakÈraÓaÑ sayaÑ karontassa, sokaÑ vÈ uppÈdentassa. Parehi attano vacanakarehi. Sayampi phandatoti parassa vibÈdhanapayogena sayampi phandato. AtipÈtayatoti padaÑ suddhakattu-atthe hetukattu-atthe ca vattatÊti Èha “hanantassapi hanÈpentassÈpÊ”ti.

Gharassa titti anto bahi ca sandhitÈ hutvÈ ÔhitÈ gharasandhi. KiÒcipi asesetvÈ niravasesameva lopoti nillopo. EkÈgÈre niyutto vilopo ekÈgÈriko. Parito sabbaso panthe hananaÑ paripantho. PÈpaÑ na karÊyati pubbe asato uppÈdetuÑ asakkuÓeyyattÈ, tasmÈ natthi pÈpaÑ. Yadi evaÑ kathaÑ sattÈ pÈpaÑ paÔipajjantÊti Èha “sattÈ pana karomÈti evaÑsaÒÒino hontÊ”ti. EvaÑ kirassa hoti “imesaÒhi sattÈnaÑ hiÑsÈdikiriyÈ na attÈnaÑ phusati tassa niccatÈya nibbikÈrattÈ, sarÊraÑ pana acetanaÑ kaÔÔhakali~gar|pamaÑ, tasmiÑ vikopitepi na kiÒci pÈpan”ti. KhuraneminÈti nisitakhuramayaneminÈ. Ga~gÈya dakkhiÓadisÈ appatir|padeso, uttaradisÈ patir|padesoti adhippÈyena “dakkhiÓaÒce”ti-Èdi vuttanti “dakkhiÓatÊre manussÈ kakkhaÄÈ”ti-ÈdimÈha.

MahÈyÈganti mahÈvijitayaÒÒasadisaÑ mahÈyÈgaÑ. SÊlasaÑyamenÈti kÈyikavÈcasikasaÑvarena. SaccavacanenÈti2 saccavÈcÈya. Tassa visuÑ vacanaÑ loke garutarapuÒÒasammatabhÈvato. YathÈ hi pÈpadhammesu musÈvÈdo garu, evaÑ puÒÒadhammesu saccavÈcÈ. TenÈha bhagavÈ “ekaÑ dhammamatÊtassÈ”ti-Èdi3. VuttanayenevÈti kaÓhapakkhe vuttanayena. Tattha hi “natthi pÈpaÑ, natthi pÈpassa Ègamo”ti ÈgataÑ, idha “atthi puÒÒaÑ, atthi puÒÒassa Ègamo”ti ÈgataÑ, ayameva viseso. SesaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 221; SaÑ-®Ê 2. 226 piÔÔhÈdÊsupi PassitabbaÑ. 2. SaccavÈcenÈti (Ka) 3. Khu 1. 39 piÔÔhe Dhammapade.

MajjhimanikÈya 54

vuttasadisamevÈti “tesametaÑ pÈÔika~khan”ti evamÈdiÑ sandhÈya vadati, taÑ heÔÔhÈ purimavÈrasadisaÑ. 100. UbhayenÈti hetupaccayapaÔisedhavacanena. SaÑkilesapaccayanti saÑsÈre paribbhamanena kilinnassa1 malinabhÈvassa kÈraÓaÑ. VuttavipariyÈyena visuddhipaccayanti saddattho veditabbo. Balanti-ÈdÊsu sattÈnaÑ saÑkilesÈvahaÑ vodÈnÈvahaÒca ussÈhasa~khÈtaÑ balaÑ vÈ s|ravÊrabhÈvasa~khÈtaÑ vÊriyaÑ vÈ purisena kattabbo purisathÈmo vÈ so eva paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanappattiyÈ purisaparakkamo vÈ natthÊ na upalabbhati.

Satvayogato, r|pÈdÊsu sattavisattatÈya ca sattÈ. PÈÓanato assÈsapassÈsavasena pavattiyÈ pÈÓÈ. Te pana so ekindriyÈdivasena vibhajitvÈ vadatÊti Èha “ekindriyo”ti-Èdi. AÓÉakosÈdÊsu bhavanato bh|tÈti vuccantÊti Èha “aÓÉakosa -pa- vadantÊ”ti. JÊvanato pÈÓaÑ dhÈrento viya vaÉÉhanato jÊvÈti evaÑ sattapÈÓabh|tajÊvesu saddattho veditabbo. Natthi etesaÑ saÑkilesavisuddhÊsu vasoti avasÈ. Natthi nesaÑ balaÑ vÊriyaÒcÈti abalÈ avÊriyÈ. NiyatatÈti acchejjasuttÈvutÈbhejjamaÓi viya niyatapavattanatÈya gatijÈtibandhapajahavasena2 niyÈmo. Tattha tattha gamananti channaÑ abhijÈtÊnaÑ tÈsu tÈsu gatÊsu upagamanaÑ samavÈyena samÈgamo. SabhÈvoyevÈti yathÈ kaÓÔakassa tikkhatÈ, kabiÔÔhaphalÈnaÑ parimaÓÉalatÈ, migapakkhÊnaÑ vicittÈkÈratÈ, evaÑ sabbassapi lokassa hetupaccayena vinÈ tathÈ tathÈ pariÓÈmo, ayaÑ sabhÈvoyeva3 akittimoyeva. TenÈha “yena hÊ”ti-Èdi.

SakuÓe hanatÊti sÈkuÓiko, tathÈ s|kariko. L|ddhoti aÒÒopi yo koci mÈgaviko nesÈdo. PÈpakammapasutatÈya kaÓhÈbhijÈti nÈma. Bhikkh|ti SÈkiyÈ bhikkh| macchamaÑsakhÈdanato nÊlÈbhijÈtÊti vadanti. ©Èyaladdhepi paccaye bhuÒjamÈnÈ ÈjÊvakasamayassa vilomagÈhitÈya “paccayesu kaÓÔake pakkhipitvÈ khÈdantÊ”ti vadanti. Eke pabbajitÈ, ye savisesaÑ attakilamathÈnuyogamanuyuttÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑkilissanassa (DÊ-®Ê 1. 222; SaÑ-®Ê 2. 268 piÔÔhesu.) 2. GatijÈtibandhÈpavaggavasena (DÊ-®Ê 1. 223; SaÑ-®Ê 2. 268 piÔÔhesu.) 3. SayaÑsabhÈvoyeva (DÊ-®Ê 1. 223 piÔÔhe.)


tathÈ hi te kaÓÔake vattentÈ viya hontÊti kaÓÔakavuttikÈti vuttÈ. ®hatvÈ bhuÒjanadÈnapaÔikkhepÈdivatasamÈyogena1 paÓÉaratarÈ. AcelakasÈvakÈti ÈjÊvakasÈvake vadati. Te kira ÈjÊvakaladdhiyÈ visuddhacittatÈya nigaÓÔhehipi paÓÉaratarÈ. NandÈdayo hi tathÈr|pÈya paÔipattiyÈ pattabbÈ, tasmÈ nandÈdayo nigaÓÔhehi ÈjÊvakasÈvakehi ca paÓÉaratarÈti vuttÈ “sukkÈbhijÈtÊ”ti.

AyametesaÑ laddhÊti sÈkuÓikÈdibhÈv|pagamanena kaÓhÈbhijÈti-ÈdÊsu dukkhaÑ sukhaÒca paÔisaÑvedentÈ anukkamena mahÈkappÈnaÑ cullÈsÊtisahassÈni khepetvÈ ÈjÊvakabhÈv|pagamanena paramasukkÈbhijÈtiyaÑ ÔhatvÈ saÑsÈrato sujjhantÊti ayaÑ tesaÑ niyati ÈjÊvakÈnaÑ laddhi.

“Natthi dinnan”ti vadanto natthiko dÈnassa phalaÑ paÔikkhipatÊti Èha “natthikadiÔÔhi vipÈkaÑ paÔibÈhatÊ”ti. TathÈ ceva heÔÔhÈ saÑvaÓÓitaÑ “natthikadiÔÔhi hi natthitamÈhÈ”ti. AhetukadiÔÔhi ubhayanti kammaÑ vipÈkaÒca ubhayaÑ. So hi “ahet| apaccayÈ sattÈ saÑkilissanti visujjhantÊ”ti vadanto kammassa viya vipÈkassapi saÑkilesa visuddhÊnaÑ paccayattÈbhÈvavacanato tadubhayaÑ paÔibÈhati nÈma. VipÈko paÔibÈhito hoti asati kamme vipÈkÈbhÈvato. KammaÑ paÔibÈhitaÑ hoti asati vipÈke kammassa niratthakabhÈvÈpattito. Atthatoti sar|pena. UbhayapaÔibÈhakÈti visuÑ visuÑ taÑtaÑdiÔÔhitÈ vuttÈpi sabbe te natthikÈdayo natthikadiÔÔhi-Èdivasena paccekaÑ tividhadiÔÔhikÈ eva ubhayapaÔibÈhakattÈ. “UbhayapaÔibÈhakÈ”ti hi hetuvacanaÑ. AhetukavÈdÈ cÈti-Èdi paÔiÒÒÈvacanaÑ. Yo hi vipÈkapaÔibÈhanena natthikadiÔÔhiko, so atthato kammapaÔibÈhanena akiriyadiÔÔhiko, ubhayapaÔibÈhanena ahetukadiÔÔhiko ca hoti. Sesadvayepi eseva nayo.

SajjhÈyantÊti taÑ diÔÔhidÊpakaÑ ganthaÑ uggahetvÈ paÔhanti. VÊmaÑsantÊti tassa atthaÑ vicÈrenti. Tesanti-Èdi vÊmaÑsanÈkÈradassanaÑ. TasmiÑ ÈrammaÓeti yathÈparikappitakammaphalÈbhÈvadÊpake “natthi dinnan”ti-ÈdinayappavattÈya laddhiyÈ ÈrammaÓe. MicchÈsati santiÔÔhatÊti “natthi ______________________________________________________________ 1. BhuÒjananahÈna... (DÊ-®Ê 1. 224; SaÑ-®Ê 2. 270 piÔÔhesu.)

MajjhimanikÈya 56

dinnan”ti-Èdivasena anussav|paladdhe atthe tadÈkÈraparivitakkanehi saviggahe viya sar|pato cittassa paccupaÔÔhite cirakÈlaparicayena “evametan”ti nijjhÈnakkhamabhÈv|pagamanena nijjhÈnakkhantiyÈ tathÈ gahite punappunaÑ tatheva Èsevantassa bahulÊkarontassa micchÈvitakkena samÈdiyamÈnÈ micchÈvÈyÈmupatthambhitÈ ataÑsabhÈvaÑ “taÑsabhÈvan”ti gaÓhantÊ micchÈsatÊti laddhanÈmÈ taÑladdhisahagatÈ taÓhÈ santiÔÔhati. CittaÑ ekaggaÑ hotÊti yathÈvuttavitakkÈdipaccayalÈbhena tasmiÑ ÈrammaÓe avaÔÔhitatÈya anekaggaÑ pahÈya ekaggaÑ appitaÑ viya hoti. MicchÈsamÈdhipi hi paccayavisesehi laddhabhÈvanÈbalehi kadÈci samÈdhÈnapatir|pakiccakaro hotiyeva vÈlavijjhanÈdÊsu viyÈti daÔÔhabbaÑ. JavanÈni javantÊti anekakkhattuÑ tenÈkÈrena pubbabhÈgiyesu javanavÈresu pavattesu sabbapacchime javanavÈre satta javanÈni javanti. PaÔhamajavane pana satekicchÈ honti, tathÈ dutiyÈdÊs|ti dhammasabhÈvadassanametaÑ, na pana tasmiÑ khaÓe tesaÑ1 satekicchabhÈvÈpÈdanaÑ kenaci sakkÈ kÈtuÑ.

TatthÈti tesu tÊsu micchÈdassanesu. Koci ekaÑ dassanaÑ okkamatÊti yassa ekasmiÑyeva abhiniveso ÈsevanÈ ca pavattÈ, so ekaÑyeva dassanaÑ okkamati. Yassa pana dvÊsu, tÊsupi vÈ abhinivesanÈ pavattÈ, so dve tÊÓi okkamati. Etana yÈ pubbe ubhayapaÔibÈhanatÈmukhena vuttÈ atthasiddhÈ sabbadiÔÔhikatÈ, sÈ pubbabhÈgiyÈ. YÈ pana micchattaniyÈmokkantibh|tÈ, sÈ yathÈsakaÑ paccayasamudÈgamasiddhito bhinnÈrammaÓÈnaÑ viya visesÈdhigamÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ ekajjhaÑ anuppattiyÈ asaÑkiÓÓÈ evÈti dasseti. EkasmiÑ okkantepÊti-ÈdinÈ tissannampi diÔÔhÊnaÑ samÈnabalataÑ samÈnaphalataÒca dasseti, tasmÈ tissopi cetÈ ekassa uppannÈ aÒÒamaÒÒaÑ abbokiÓÓÈ eva, ekÈya vipÈke dinne itarÈ anubalappadÈyikÈ honti. VaÔÔakhÈÓu nÈmÈti idaÑ vacanaÑ neyyattaÑ, na nÊtatthanti taÑ vivaritvÈ dassetuÑ “kiÑ panesÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AkusalaÑ nÈmetaÑ abalaÑ dubbalaÑ, na kusalaÑ viya mahÈbalanti Èha “ekasmiÑ yeva attabhÈve niyato”ti. AÒÒathÈ sammattaniyÈmo viya micchattaniyÈmopi accantiko siyÈ. Yadi evaÑ vaÔÔakhÈÓukajotanÈ kathanti Èha “Èsevanavasena panÈ”ti-Èdi, tasmÈ yathÈ “sakiÑ ______________________________________________________________ 1. Te (Ka)


nimuggo nimuggova hotÊ”ti1 vuttaÑ, evaÑ vaÔÔakhÈÓukajotanÈ. YÈdise hi paccaye paÔicca ayaÑ taÑtaÑdassanaÑ okkanto puna kadÈci tappaÔipakkhe paccaye paÔicca tato sÊsukkhipanamassa na hotÊti na vattabbaÑ. Tena vuttaÑ “yebhuyyenÈ”ti.

TasmÈti yasmÈ evaÑ saÑsÈrakhÈÓubhÈvassapi paccayo akalyÈÓajano, tasmÈ. Bh|tikÈmoti diÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthÈnaÑ vasena attano guÓehi vaÉÉhikÈmo. YaÑ panettha keci vadanti “yathÈ cirakÈlabhÈvanÈya paripÈk|pagamaladdhabalattÈ upanissayakusalÈ akusale sabbaso samucchindanti, evaÑ akusaladhammÈ tatopi cirakÈlabhÈvanÈsambhavato laddhabalÈ hutvÈ kadÈci kusaladhammepi samucchindanti. EvaÒca katvÈ daÄhamicchÈbhinivesassa micchÈdiÔÔhikassa vaÔÔakhÈÓukabhÈvajotanÈpi samatthitÈ hotÊ”ti yathÈ taÑ “vassabhaÒÒÈnaÑ diÔÔhÊ”ti, taÑ na, micchattaniyatadhammÈnaÑ cirakÈlabhÈvanÈmattena na paÔipakkhassa pajahanasamatthatÈ, atha kho dhammatÈsiddhena paccayavisesÈhitasÈmatthiyena attano pahÈyakasabhÈvena pahÈyakabhÈvo bhÈvanÈkusalÈnaÑyeva vutto, akusalÈnaÑyeva ca pahÈtabbabhÈvo “dassanena pahÈtabbÈ”ti-ÈdinÈ nayena, akusalÈnaÑyeva dubbalabhÈvo “abalÈnaÑ balÊyantÊ”ti-ÈdinÈ2 (yuttinÈpi nÈmato vÈ adhigamaniyo Èloko ÈlokabhÈvato bÈhirÈraÓekÈ viya na cettha paÔiÒÒatte bhÈvesatÈ sotuno ÈsaÑkitabbÈ visesavassa sÈdhetabbato sÈmaÒÒassa ca sotubhÈvena adhippetattÈ veda-saddassa lopo dÊpe sabhÈve sÈdhane yathÈ taÑ saddayabhÈvassa nÈpi visuddhaka-anumÈnÈdivirodhasambhÈvato. Na hi sakkÈ antarÈlokassa bÈhirÈlokassa viya r|pakÈyaÑ upÈdÈya r|patÈ cakkhuviÒÒeyyattÈdike patiÔÔhÈpetuÑ sakkÈti vuttaÑ, nanupi antarÈloko aviggahattÈ vedanÈ viyÈti saddheva ÒÈÓÈlokassa avijjandhakÈrÈ viya vidhamaniyabhÈve sabbesampi kusaladhammÈnaÑ kenacipi akusaladhammena samucchindanÊyatÈ siddhÈva hoti.)3 VaÔÔakhÈÓukacodanÈya yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttamevÈti tiÔÔhatesÈ bÈlajanavikatthanÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 403 piÔÔhe. 2. Khu 1. 399; Khu 7. 9, 14 piÔÔhesu. 3 ( ) Etthantare pÈÔhÈ khalitÈti maÒÒe.

MajjhimanikÈya 58

103. JhÈnacittamayÈti r|pÈvacarajjhÈnacittena nibbattÈ. TathÈ hi tesaÑ visesena jhÈnamanassa nibbattattÈ “manomayÈ”ti vuttÈ, avisesena pana abhisa~khÈramanasÈ sabbepi sattÈ manomayÈ eva. SaÒÒÈmayÈti etthÈpi eseva nayo. TenÈha “ar|pajjhÈnasaÒÒÈyÈ”ti. Ayanti r|pibhÈbhÈvapaÔipajjanakapuggalo. AppaÔiladdhajjhÈnoti anadhigatar|pajjhÈno. TassapÊti takkinopi. R|pajjhÈne ka~khÈ natthi anussavavasena laddhavinicchayattÈ. 104. SÈrÈgÈyÈti sarÈgabhÈvÈya. Santiketi samÊpe, na thÈmagatÈ diÔÔhinÈtid|rattÈ sarÈgÈ, na sampayuttattÈ. SÈ hi na thÈmagatÈ vaÔÔapariyÈpannesu dhammesu rajjatÊti viÒÒÈyatÊti Èha “rÈgavasena vaÔÔe rajjanassÈ”ti. Sabbepi saÑyojanÈ taÓhÈvaseneva sambhavantÊti Èha “taÓhÈvasena saÑyojanatthÈyÈ”ti. Œruppe panassa ka~khÈ natthÊti anussavavasena laddhanicchayaÑ sandhÈya vuttaÑ. KÈmaÑ duggatidukkhÈnaÑ ekantasaÑvattanena natthikadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ apaÓÓakatÈ pÈkaÔÈ eva, nippariyÈyena pana anavajjassa atthassa ekantasÈdhakaÑ apaÓÓakanti katvÈ codanÈ, sÈvajjassapi atthassa sÈdhane ekaÑsikabhÈvaÑ gahetvÈ parihÈro. TenÈha “gahaÓavasenÈ”ti-Èdi. Tena ruÄhÊvasena “natthi dinnan”ti-ÈdÊni apaÓÓaka~gÈni jÈtÈnÊti dasseti. 105. HeÔÔhÈ tayo puggalÈva hontÊti attantapo parantapoti imasmiÑ catukke heÔÔhÈ tayo puggalÈ honti. YathÈvuttÈ paÒcapi puggalÈ duppaÔipannÈva, tato atthikavÈdÈdayo paÒca puggalÈ sammÈpaÔipannatÈya imasmiÑ catukke eko etutthapuggalova hoti. EtamatthaÑ dassetunti idha heÔÔhÈ vuttapuggalapaÒcakadvayaÑ imasmiÑ catukke eva sa~gahaÑ gacchatÊti vibhÈgena duppaÔipattisuppaÔipattiyo dassetuÑ bhagavÈ imaÑ desanaÑ ÈrabhÊti. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

ApaÓÓakasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca gahapativaggavaÓÓanÈ.

2. Bhikkhuvagga

1. AmbalaÔÔhikarÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ

107. AmbalaÔÔhikÈyanti ettha ambalaÔÔhikÈ vuccati sujÈto taruÓambarukkho, tassa pana avid|re kato pÈsÈdo idha “AmbalaÔÔhikÈ”ti adhippeto. TenÈha “VeÄuvanavihÈrassÈ”ti-Èdi. PadhÈnagharasa~khepeti bhÈvanÈgehappakÈre, yogÊnaÑ geheti attho. TikhiÓova hoti, na tassa tikhiÓabhÈvo kenaci kÈtabbo sabhÈvasiddhattÈ. Evameva attano vimuttiparipÈcanakammunÈ tikkhavisadabhÈvappattiyÈ ayampi ÈyasmÈ -pa- tattha vihÈsi. PakatipaÒÒattamevÈti pakatiyÈ paÒÒattaÑ buddhÈnaÑ upagamanato puretarameva cÈrittavasena paÒÒattaÑ. 108. UdakaÑ anena dhÊyati, ÔhapÊyati vÈ etthÈti udakÈdhÈnaÑ. UdakaÔÔhÈnanti ca khuddakabhÈjanaÑ. “OvÈdadÈnatthaÑ ÈmantesÊ”ti vatvÈ taÑ panassa ovÈdadÈnaÑ na idheva, atha kho bah|su ÔhÈnesu bahukkhattuÑ pavattitanti tÈni tÈni sa~khepato dassetvÈ idha saÑvaÓÓanatthaÑ “bhagavatÈhÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha sabbabuddhehi avijahitanti iminÈ sabbesaÑ buddhÈnaÑ sÈsane kumÈrapaÒhÈ nÈma hotÊti dasseti. Ekakato paÔÔhÈya yÈva dasakÈ pavattÈ dasa pucchÈ etassÈti dasapucchaÑ, ekakato paÔÔhÈya yÈva dasakÈ ekuttaravasena pavattaÑ vissajjanatthÈya paÒcapaÓÓÈsavissajjanaÑ sÈmaÓerapaÒhanti sambandho. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ paramatthajotikÈyaÑ khuddakaÔÔhakathÈyaÑ1 vuttanayeneva veditabbaÑ. AnÈdÊnavadassitÈya abhiÓhaÑ musÈ samudÈcaraÓato “piyamusÈvÈdÈ”ti vuttaÑ. UdakÈvasesachaÉÉana-udakÈdhÈnanikujjanakkujjanadassanasaÒÒitÈ catasso udakÈdhÈn|pamÈyo. Sabbassa yuddhakammassa akaraÓakaraÓavasena dassitÈ dve hatthi-upamÈyo.

Tattha rÈhulasuttanti SuttanipÈte ÈgataÑ RÈhulasuttaÑ2. AbhiÓhovÈdavasena vuttanti iminÈ antarantarÈ taÑ suttaÑ kathetvÈ bhagavÈ theraÑ ovadatÊti dasseti. IdaÒca panÈti idaÑ yathÈvuttaÑ bhagavato taÑtaÑkÈlÈnur|paÑ attano ovÈdadÈnaÑ sandhÈya. BÊjanti aÓÉhaÑ. Passasi ______________________________________________________________ 1. KhuddakapÈÔha-®Ôha 62 piÔÔhe. 2. Khu 1. 328 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 60

n|ti nu-saddo anujÈnane, nanu passasÊti attho. SaccadhammaÑ la~ghitvÈ Ôhitassa kiÒcipi akattabbaÑ nÈma pÈpaÑ natthÊti Èha “sampajÈnamusÈvÈde saÑvararahitassa opammadassanatthaÑ vuttÈ”ti. TathÈ hi–

“EkaÑ dhammamatÊtassa, musÈvÈdissa jantuno. VitiÓÓaparalokassa, natthi pÈpamakÈriyan”ti1.

UruÄhavÈti uruÄho hutvÈ ussito. So pana damavasena abhiruyha vaÉÉhito Èrohanayogyo ca hotÊti Èha “abhivaÉÉhito Èrohasampanno”ti. ŒgatÈgateti attano yogyapadesaÑ ÈgatÈgate. PaÔisenÈya phalakakoÔÔhakamuÓÉapÈkÈrÈdayoti paÔisenÈya attano ÈrakkhatthÈya Ôhapite phalakakoÔÔhake ceva uddhacchadapÈkÈrÈdike ca. EtaÑ padesanti etaÑ parasenÈpadesaÑ. EttakenÈti olokanamattena, tassa olokanÈkÈradassaneneva. Satampi sahassampi senÈnÊkaÑ dvedhÈ bhijjati, tÊrapÈtikaÑ madditaÑ hutvÈ padÈtÈ hutvÈ dvedhÈ hutvÈ palÈyanti. KaÓÓehi paharitvÈti pageva sarÈnaÑ ÈgamanasaddaÑ upadhÈretvÈ yathÈ vogo na hoti, evaÑ samuÔÔhÈpetvÈ tehi paharitvÈ pÈtanaÑ. PaÔihatthipaÔi-assÈti-ÈdinÈ paccekaÑ pati-saddo yojetabboti. DÊghÈsilaÔÔhiyÈti dÊghalatÈya asilaÔÔhiyÈ.

KaraÓeti kammakaraÓe. MaÒÒati hatthÈroho. Ayamuggaranti tÈdise kÈle gahitamuggaraÑ. OloketvÈti ÒÈÓacakkhunÈ disvÈ, abhiÓhaÑ sampajaÒÒaÑ upaÔÔhapetvÈti attho. 109. Sasakkanti2 passituÑ yuttaÑ katvÈ ussÈhaÑ janetvÈ na karaÓÊyaÑ, tÈdisaÑ niyamato akattabbaÑ hotÊti Èha “ekaÑseneva na kÈtabban”ti. PaÔisaÑhareyyÈsÊti karaÓato sa~kocaÑ ÈpajjeyyÈsi. YathÈbh|to asanto nivatto akaronto nÈma hotÊti Èha “nivatteyyÈsi mÈ kareyyÈsÊ”ti. AnupadeyyasÊti anubalappadÈyÊ bhaveyyÈsi. TenÈha “upatthambheyyÈsÊ”ti. TaÑ pana anubalappadÈnaÑ upatthambhanaÑ punappunaÑ karaÓamevÈti Èha “punappunaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 93 piÔÔhe Dhammapade. 2. SaÑsakkanti (Ka)


kareyyÈsÊ”ti. SikkhamÈnoti taÑyeva adhisÊlasikkhaÑ tannissayaÒca sikkhÈdvayaÑ sikkhanto sampÈdento. 111. Kittake pana ÔhÈneti kittake ÔhÈne pavattÈni. Avid|re eva pavattÈnÊti dassento “ekasmiÑ purebhatteyeva sodhetabbÈnÊ”ti Èha. EvaÑ hi tÈni susodhitÈni honti suparisuddhÈni. ParesaÑ appiyaÑ garuÑ gÈrayhaÑ, yathÈvuttaÔÔhÈnato pana aÒÒaÑ vÈ kammaÔÔhÈnamanasikÈreneva kÈyakammÈdÊni parisodhitÈni hontÊti na gahitaÑ. PaÔighaÑ vÈti ettha vÈ-saddena asamapekkhaÓe mohassa sa~gaho daÔÔhabbo. 112. Vuttanayena kÈyakammÈdiparisodhanaÑ nÈma idheva, na ito bahiddhÈti Èha “buddhÈ -pa- sÈvakÈ vÈ”ti. Te hi atthato samaÓabrÈhmaÓÈ vÈti. TasmÈti yasmÈ sabbabuddhapaccekabuddhasÈvakehi ÈruÄhamaggo rÈhula mayÈ tuyhaÑ Ècikkhito tasmÈ. Tena anusikkhantena tayÈ evaÑ sikkhitabbanti ovÈdaÑ adÈsi. SesaÑ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

AmbalaÔÔhikarÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. MahÈrÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ

113. IriyÈpathÈnubandhanenÈti iriyÈpathagamanÈnubandhanena, na paÔipattigamanÈnubandhanena. AÒÒameva hi buddhÈnaÑ paÔipattigamanaÑ aÒÒaÑ sÈvakÈnaÑ. VilÈsitagamanenÈti “d|re pÈdaÑ na uddharati, na accÈsanne pÈdaÑ nikkhipati, nÈtisÊghaÑ gacchati nÈtisaÓikan”ti-ÈdinÈ1 vuttena sabhÈvasÊlena buddhÈnaÑ cÈturiyagamanena. Tadeva hi sandhÈya “pade padaÑ nikkhipanto”ti vuttaÑ. PadÈnupadikoti rÈhulattherassapi lakkhaÓapÈrip|riyÈ tÈdisameva gamananti yattakaÑ padesaÑ antaraÑ adatvÈ bhagavato piÔÔhito gantuÑ Èraddho, sabbattha tameva gamanapadÈnupadaÑ gacchatÊti padÈnupadiko. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 17; SaÑ-®Ôha 3. 91; UdÈna-®Ôha 373; SÈrattha-®Ê 3. 311 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 62

VaÓÓanÈbh|mi cÈyaÑ tattha bhagavantaÑ theraÒca anekar|pÈhi upamÈhi vaÓÓento “tattha bhagavÈ”ti-ÈdimÈha. Nikkhantagajapotako viya virocitthÈti padaÑ ÈnetvÈ yojanÈ. EvaÑ taÑ kesarasÊho viyÈti-ÈdÊsupi ÈnetvÈ yojetabbaÑ. TÈrakarÈjÈ nÈma cando. DvinnaÑ candamaÓÉalÈnanti-Èdi parikappavacanaÑ, buddhÈveÓikasantakaÑ viya buddhÈnaÑ ÈkappasotÈ ahosi, aho sirÊsampattÊti1 yojanÈ.

ŒdiyamÈnÈti gaÓhanti. “PacchÈ jÈnissÈmÈ”ti na ajjupekkhitabbo, idaÑ na kattabbanti vutteti idaÑ pÈÓatipÈtanaÑ na kattabbanti vutte idaÑ daÓÉhena vÈ leÉÉunÈ vÈ viheÔhanaÑ na kattabbaÑ, idaÑ pÈÓinÈ daÓÉhakadÈnaÒca antamaso kujjhitvÈ olokanamattampi na kattabbamevÈti nayasatenapi nayasahassenapi paÔivijjhati, tathÈ idha tÈva sammajjanaÑ kattabbanti vuttepi tattha paribhaÓÉhakaraÓaÑ vihÈra~gaÓasammajjanaÑ kacavarachaÉÉanaÑ vÈlikÈsamakiraÓanti evamÈdinÈ nayasatena nayasahassena paÔivijjhati. TenÈha “idaÑ kattabbanti vuttepi eseva nayo”ti. ParibhÈsanti tajjanaÑ. LabhÈmÊti paccÈsÊsati.

Sabbametanti sabbaÑ etaÑ mayi labbhamÈnaÑ sikkhÈkÈmataÑ. AbhiÒÒÈyÈti jÈnitvÈ. SahÈyoti raÔÔhapÈlattheraÑ sandhÈyÈha. So hi bhagavatÈ saddhÈpabbajitabhÈve etadagge Ôhapito. DhammÈrakkhoti satthu saddhammaratanÈnupÈlako dhammabhaÓÉÈgÈriko. Pettiyoti c|ÄapitÈ. SabbaÑ me jinasÈsananti sabbampi buddhasÈsanaÑ mayhameva.

ChandarÈgaÑ ÒatvÈti chandarÈgaÑ mama citte uppannaÑ ÒatvÈ. AÒÒatarasmiÑ rukkham|leti vihÈrapariyante aÒÒatarasmiÑ rukkham|laÔÔhÈne anucchavike.

TadÈti aggasÈvakehi pasÈdÈpanakÈle aÒÒakammaÔÔhÈnÈni ca~kamana-iriyÈpathepi piÔÔhipasÈraÓakÈlepi samijjhanti, na evamidanti Èha “idamassa etissÈ nisajjÈya kammaÔÔhÈnaÑ anucchavikan”ti. ŒnÈpÈnassatinti ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaÑ.

SamasÊsÊ hotÊti sace samasÊsÊ hutvÈ na parinibbÈyati. Pacceka bodhiÑ sacchikaroti, no ce paccekabodhiÑ sacchikaroti. KhippÈbhiÒÒoti khippaÑ lahuÑyeva pattabbachaÄabhiÒÒo. ______________________________________________________________ 1. SarÊrasampattÊti (Ka)


ParipuÓÓÈti soÄasasu ÈkÈresu kassacipi atÈpanena sabbaso puÓÓÈ. SubhÈvitÈti samathabhÈvanÈya vipassanÈbhÈvanÈya ca anupubbasampÈdanena subhÈvitÈ. GaÓanÈvidhÈnÈnupubbiyÈ ÈsevitattÈ anupubbaÑ paricitÈ.

OmÈnaÑ vÈti avajÈnanaÑ uÒÒÈtanti evaÑvidhaÑ mÈnaÑ vÈ. AtimÈnaÑ vÈti “kiÑ imehi, mameva ÈnubhÈvena jÊvissÈmÊ”ti evaÑ atimÈnaÑ vÈ kuto janessatÊti. 114. Visa~kharitvÈti visaÑyutte katvÈ, yathÈ sa~gÈkÈrena gahaÓaÑ na gacchati, evaÑ vinibhuÒjitvÈti attho. MahÈbh|tÈni tÈva vitthÈretu sammasan|pagattÈ, asammusan|pagaÑ ÈkÈsadhÈtuÑ atha kasmÈ vitthÈresÊti Èha “upÈdÈr|padassanatthan”ti. ŒpodhÈtu sukhumar|paÑ, itarÈsu oÄÈrikasukhumatÈpi labbhatÊti Èha “upÈdÈr|padassanatthan”ti. HeÔÔhÈ cattÈri mahÈbh|tÈneva kathitÈni, na upÈdÈr|panti tassa panettha lakkhaÓahÈranayena ÈkÈsadassanena dassitatÈ veditabbÈ. TenÈha “iminÈ mukhena taÑ dassetun”ti. Na kevalaÑ upÈdÈr|paggahaÓadassanatthameva ÈkÈsadhÈtu vitthÈritÈ, atha kho pariggahasukhatÈyapÊti dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha paricchinditabbassa r|passa niravasesapariyÈdÈnatthaÑ “ajjhattikenÈ”ti visesanamÈha. ŒkÈsenÈti ÈkÈsadhÈtuyÈ gahitÈya. Paricchinnar|panti tÈya pariccinditakalÈpagatampi pÈkaÔaÑ hoti, vibh|taÑ hutvÈ upaÔÔhÈti.

IdÈni vuttamevatthaÑ sukhaggahaÓatthaÑ gÈthÈya dasseti. TassÈti upÈdÈyar|passa. EvaÑ ÈvibhÈvatthanti evaÑ paricchinnatÈya ÈkÈsassa vasena vibh|tabhÈvatthaÑ. Tanti ÈkÈsadhÈtuÑ. 118. ŒkÈsabhÈvaÑ gatanti cat|hi mahÈbh|tehi asamphuÔÔhÈnaÑ tesaÑ paricchedakabhÈvena ÈkÈsanti gahetabbataÑ gataÑ, ÈkÈsameva vÈ ÈkÈsagataÑ yathÈ “diÔÔhigataÑ1, attha~gatan”ti2 ca. Œdinnanti imanti taÓhÈdiÔÔhÊhi ÈdinnaÑ. TenÈha “gahitaÑ parÈmaÔÔhan”ti. AÒÒattha kammajaÑ “upÈdinnan”ti vuccati, na tathÈ idhÈti Èha “sarÊraÔÔhakanti attho”ti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 93; Khu 7. 37 piÔÔhesu. 2. AÑ-®Ôha 1. 72 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 64

pathavÊdhÈtu-ÈdÊsu vuttanayenevÈti mahÈhatthipadopame1 vuttanayadassanaÑ sandhÈya vadati. 119. TÈdibhÈvo nÈma niÔÔhitakiccassa hoti, ayaÒca vipassanaÑ anuyuÒjati, atha kimatthaÑ tÈdibhÈvatÈ vuttÈti? PathavÊsamatÈdilakkhaÓÈcikkhaÓÈhi vipassanÈya sukhappavatti-atthaÑ. TenÈha “iÔÔhÈniÔÔhes|”ti-Èdi. GahetvÈti kusalappavattiyÈ okÈsadÈnavasena pariggahetvÈ. Na patiÔÔhitoti na nissito na laggo. 120. BrahmavihÈrabhÈvanÈ asubhabhÈvanÈ ÈnÈpÈnassatibhÈvanÈ ca upacÈraÑ vÈ appanaÑ vÈ pÈpento vipassanÈya pÈdakabhÈvÈya aniccÈdisaÒÒÈya vipassanÈbhÈvena ussakkitvÈ maggapaÔipÈÔiyÈ arahattÈdhigamÈya hotÊti “mettÈdibhÈvanÈya pana hotÊ”ti vuttaÑ. Yattha katthaci sattesu sa~khÈresu ca paÔihaÒÒanakilesoti ÈghÈtabhÈvameva vadati ÒÒÈyabhÈvato aÒÒesampi. AsmimÈnoti r|pÈdike paccekaÑ ekajjhaÑ gahetvÈ “ayamahamasmiÑ”ti evaÑ pavattamÈno. 121. IdaÑ kammaÔÔhÈnanti ettha gaÓanÈdivasena ÈseviyamÈnÈ assÈsapassÈsÈ yogakammassa patiÔÔhÈnatÈya kammaÔÔhÈnaÑ. Tattha pana tathÈpavatto manasikÈro bhÈvanÈ. Ettha ca tasseva therassa bhagavatÈ bah|naÑ kammaÔÔhÈnÈnaÑ desitattÈ caritaÑ anÈdiyitvÈ kammaÔÔhÈnÈni sabbesaÑ puggalÈnaÑ sappÈyÈnÊti ayamattho siddho, atisappÈyavasena pana kammaÔÔhÈnesu vibhÈgakathÈ kathitÈti viditabbÈ.

MahÈrÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. C|ÄamÈlukyasuttavaÓÓanÈ

122. EvaÑ ÔhapitÈnÊti “sassato loko”ti-ÈdinayappavattÈni diÔÔhigatÈni aniyyÈnikatÈya na byÈkÈtabbÈni na kathetabbÈni, evaÑ ÔhapanÊyapakkhe ÔhapitÈni ceva niyyÈnikasÈsane chaÉÉanÊyatÈya paÔikkhittÈnica, apicettha atthato paÔikkhepo eva byÈkÈtabbato. YathÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 242 piÔÔhe.


eko kammakilesavasena itthattaÑ Ègato, tathÈ aparopi aparopÊti satto

tathÈgato vuccatÊti Èha “tathÈgatoti satto”ti. TaÑ abyÈkaraÓaÑ mayhaÑ na

ruccatÊti yadi sassato loko, sassato lokoti, asassato loko, asassato lokoti,

jÈnÈmÈti byÈkÈtabbameva, yaÑ pana ubhayathÈ abyÈkaraÓaÑ, taÑ me

cittaÑ na ÈrÈdheti ajÈnanahetukattÈ abyÈkaraÓassa. TenÈha “ajÈnato kho

pana apassato etadeva ujukaÑ, yadidaÑ na jÈnÈmi na passÈmÊ”ti. Sassatoti-

ÈdÊsu sassatoti sabbakÈliko, nicco dhuvo avipariÓÈmadhammoti attho. So hi

diÔÔhigatikehi lokÊyanti ettha puÒÒapÈpatabbipÈkÈ, sayaÑ vÈ

tabbipÈkÈkarÈdibhÈvena aviyuttehi lokÊyatÊti lokoti adhippeto. Etena

cattÈropi sassatavÈdÈ dassitÈ honti. Asassatoti na sassato, anicco addhuvo

bhedanadhammoti attho, asassatoti ca sassatÈbhÈvapaÔikkhepena ucchedo

dÊpitoti sattapi ucchedavÈdÈ dassitÈ honti. AntavÈti parivaÔumo

paricchinnaparimÈÓo, asabbagatoti attho. Tena “sarÊraparimÈÓo,

a~guÔÔhaparimÈÓo, yavaparimÈÓo, paramÈÓuparimÈÓo attÈ”ti1 evamÈdivÈdÈ

dassitÈ honti.

TathÈgato paraÑ maraÓÈti tathÈgato jÊvo attÈ maraÓato imassa kÈyassa

bhedato paraÑ uddhaÑ hoti atthi saÑvijjatÊti attho. Etena

sassatabhÈvamukhena soÄasa saÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha ca

nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ dassitÈ honti. Na hotÊti natthi na upalabbhati. Etena

ucchedavÈdo dassito hoti. Apica hoti ca na ca hotÊti atthi natthi cÈti. Etena

ekaccasassatavÈdo dassito. Neva hoti na na hotÊti pana iminÈ

amarÈvikkhepavÈdo dassitoti veditabbaÑ. BhagavatÈ pana aniyyÈnikattÈ

anatthasaÑhitÈni imÈni dassanÈnÊti tÈni na byÈkatÈni, taÑ abyÈkaraÓaÑ

sandhÈyÈha ayaÑ thero “taÑ me na ruccatÊ”ti. SikkhaÑ paÔikkhipitvÈ

yathÈsamÈdinnasikkhaÑ pahÈya.

______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 308; DÊ-®Ê 1. 172 piÔÔhesupi.

MajjhimanikÈya 66

125. TvaÑ neva yÈcakoti ahaÑ bhante bhagavati brahmacariyaÑ carissÈmÊti-ÈdinÈ. Na yÈcitakoti tvaÑ mÈlukyaputta mayi brahmacariyaÑ carÈti-ÈdinÈ. 126. ParasenÈya Ôhitena purisena. BahalalepanenÈti bahalavilepanena. MahÈsupiyÈdi sabbo muduhidako veÓuviseso saÓho. MaruvÈti makaci. KhÊrapaÓÓinoti khÊrapaÓÓiyÈ, yassÈ chindanamatte paÓÓe khÊraÑ paggharati. Gacchanti gacchato jÈtaÑ, sayaÑjÈtagumbato gahitanti adhippÈyo. Sithilahanu nÈma dattÈ kaÓÓo pata~go. EtÈya diÔÔhiyÈ sati na hotÊti “sassato loko”ti etÈya diÔÔhiyÈ sati maggabrahmacariyavÈso na hoti, taÑ pahÈya eva pattabbato. 127. Attheva jÈtÊti-ÈdinÈ etÈ diÔÔhiyo paccekampi saÑsÈraparibr|hanÈ kaÔasivaÉÉhanÈ nibbÈnavibandhanÈti dasseti. 128. TasmÈtihÈti idaÑ aÔÔhÈne uddhaÔaÑ, ÔhÈneyeva pana “vuttapaÔipakkhanayena veditabban”ti imassa parato katvÈ saÑvaÓÓetabbaÑ. Attano phalena araÓÊyato anugantabbato kÈraÓampi “attho”ti vuccatÊti Èha “kÈraÓanissitan”ti. TenÈha “brahmacariyassa ÈdimattampÊ”ti. PubbapadaÔÔhÈnanti paÔhamÈrambho. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

C|ÄamÈlukyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. MahÈmÈlukyasuttavaÓÓanÈ

129. OraÑ vuccati kÈmadhÈtu, tattha pavattiyÈ saÑvattanato oraÑ bhajantÊti orambhÈgiyÈni, heÔÔhimamaggavajjhatÈya orambhÈge heÔÔhÈkoÔÔhÈse bhajantÊti orambhÈgiyÈni ka-kÈrassa ya-kÈraÑ katvÈ. TenÈha “heÔÔhÈkoÔÔhÈsikÈnÊ”ti-Èdi. KammunÈ hi vaÔÔena ca dukkhaÑ saÑyojentÊti saÑyojanÈni, orambhÈgiyasaÒÒitÈni saÑyojanÈni yassa appahÊnÈni, tasseva vaÔÔadukkhaÑ. Yassa pana tÈni pahÊnÈni, tassa taÑ natthÊti. AppahÊnatÈya anusetÊti ariyamaggena asamucchinnatÈya


kÈraÓalÈbhe sati uppajjati, appahÊnabhÈvena anuseti. AnusayamÈno saÑyojanaÑ nÈma hotÊti anusayattaÑ pharitvÈ pavattamÈno pÈpadhammo yathÈvuttenatthena saÑyojanaÑ nÈma hoti. Etena yadi pana anusayato saÑyojanaÑ pavattaÑ, tathÈpi ye te kÈmarÈgÈdayo “anusayÈ”ti vuccanti, teyeva bandhanaÔÔhena saÑyojanÈnÊti dasseti.

EvaÑ santepÊti yadeva orambhÈgiyasaÑyojanaÑ bhagavatÈ pucchitaÑ, tadeva therenapi vissajjitaÑ, tathÈpi ayaÑ1 laddhi sannissayÈ, tattha dosÈropanÈti dassetuÑ “tassa vÈde”ti-Èdi vuttaÑ. SamudÈcÈrakkhaÓeyevÈti pavattikkhaÓe eva. Na hi sabbe vattamÈnÈ kilesÈ saÑyojanatthaÑ pharantÊti adhippÈyo. TenÈti tena kÈraÓena, tathÈladdhikattÈti attho. Cintesi “dhammaÑ desessÈmÊ”ti yojanÈ. Attano dhammatÈyevÈti ajjhattÈsayeneva. VisaÑvÈditÈti satthu cittassa anÈrÈdhanena vivecitÈ. EvamakÈsi evaÑ dhammaÑ desÈpesi. 130. SakkÈyadiÔÔhipariyuÔÔhitenÈti pariyuÔÔhÈnasamatthasakkÈyadiÔÔhikena. TathÈbh|taÒca cittaÑ tÈya diÔÔhiyÈ vigayhitaÑ ajjhotthaÔaÒca nÈma hotÊti Èha “gahitena abhibh|tenÈ”ti. DiÔÔhinissaraÓaÑ nÈma dassanamaggo tena samucchinditabbato, so pana nibbÈnaÑ Ègamma taÑ samucchindati, tasmÈ vuttaÑ “diÔÔhinissaraÓaÑ nibbÈnan”ti. AvinoditÈ anÊhaÔÈti padadvayenapi samucchedavasena appahÊnattaÑyeva vadati. AÒÒaÑ saÑyojanaÑ aÒÒo anusayoti vadanti, sahabhÈvo nÈma aÒÒena hoti. Na hi tadeva tena sahÈti vuccatÊti tesaÑ adhippÈyo. AÒÒenÈti atthato aÒÒena. AvatthÈmattato yadipi avayavavinimutto samudÈyo natthi, avayavo pana samudÈyo na hotÊti so samudÈyato aÒÒo evÈti sakkÈ vattunti yathÈvuttassa parihÈrassa appÈÔihÊrakataÑ Èsa~kiÑtvÈ pakkhantaraÑ ÈsallitaÑ “athÈpi siyÈ”ti-ÈdinÈ. Pakkhantarehi parihÈrÈ hontÊti yathÈvuttaÒÈyenapi aÒÒo puriso athÈpi siyÈ, ayaÑ panettha aÒÒo dosoti Èha “yadi tadevÈ”ti-Èdi. AthÈpi siyÈ tuyhaÑ yadi parivitakko Êdiso yadi tadeva saÑyojananti-Èdi. ImamatthaÑ sandhÈyÈti paramatthato so ______________________________________________________________ 1. YaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 68

eva kileso saÑyojanamanusayo ca, bandhanattha-appahÊnatthÈnaÑ pana attheva bhedoti imamatthaÑ sandhÈya. 132. Tacacchedo viya samÈpatti kilesÈnaÑ samÈpattivikkhambhanassa sÈracchedassa anusayassa d|rabhÈvato. Pheggucchedo viya vipassanÈ tassa ÈsannabhÈvato. Evar|pÈ puggalÈti abhÈvitasaddhÈdibalatÈya dubbalanÈmakÈyÈ puggalÈ, yesaÑ sakkÈyanirodhÈya -pa- nÈdhimuccati. EvaÑ daÔÔhabbÈti yathÈ so dubbalako puriso, evaÑ daÔÔhabbo so puriso ga~gÈpÈraÑ viya sakkÈyapÈraÑ gantuÑ asamatthattÈ. VuttavipariyÈyena sukkapakkhassa attho veditabbo. 133. UpadhivivekenÈti iminÈ upadhivivekÈti karaÓe nissakkananti dasseti, upadhivivekÈti vÈ hetumhi nissakkavacanassa upadhivivekenÈti hetumhi karaÓavacanena paÒcakÈmaguÓaviveko kathito. KÈmaguÓÈpi hi upadhÊyati ettha dukkhanti upadhÊti vuccantÊti. ThinamiddhapaccayÈ kÈyavijambhitÈdibhedaÑ kÈyÈlasiyaÑ. TatthÈti antosamÈpattiyaÑ samÈpatti-abbhantare jÈtaÑ. TaÑ pana samÈpattipariyÈpannampi apariyÈpannampÊti tadubhayaÑ dassetuÑ “antosamÈpattikkhaÓeyevÈ”ti-Èdi vuttaÑ r|pÈdayo dhammeti r|pavedanÈdike paÒcakkhandhadhamme. Na niccatoti iminÈ niccapaÔikkhepato tesaÑ aniccatamÈha, tato eva udayavayantato vipariÓÈmato tÈvakÈlikato ca te aniccÈti jotitaÑ hoti. YaÑ hi niccaÑ na hoti, taÑ udayabbayaparicchinnaÑ jarÈya maraÓena cÈti dvedhÈ vipariÓataÑ ittarakhaÓameva ca hoti. Na sukhatoti iminÈ sukhapaÔikkhepato tesaÑ dukkhatamÈha, ato eva abhiÓhaÑ paÔipÊÄanato dukkhavatthuto ca te dukkhÈti jotitaÑ hoti. UdayabbayavantatÈha hi te abhiÓhaÑ paÔipÊÄanato nirantaradukkhatÈya dukkhasseva ca adhiÔÔhÈnabh|tÈti. PaccayayÈpanÊyatÈya rogam|latÈya ca rogato. DukkhatÈs|layogitÈya1 kilesÈsucipaggharaÓato uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtapakkabhijjanato ca gaÓÉato. PÊÄÈjananato antotudanato dunnÊharaÓato ca avaddhi-Èvahato aghavatthuto ca aserÊbhÈvato ÈbÈdhapadaÔÔhÈnatÈya ca ÈbÈdhato. Avasavattanato avidheyyatÈya ______________________________________________________________ 1. DukkhatÈm|larogato (Ka) Visuddhi 2. 247 piÔÔhe passitabbaÑ.


parato. ByÈdhijarÈmaraÓehi palujjanÊyatÈya palokato. SÈmÊnivÈsÊkÈrakavedakadhiÔÔhÈyakavirahato suÒÒato. AttapaÔikkhepaÔÔhena anattato, r|pÈdidhammÈpi na ettha attÈ hontÊti anattÈ, evaÑ ayampi na attÈ hotÊti anattÈ. Tena abyÈpÈrato nirÊhato tucchato anattÈti dÊpitaÑ hoti. LakkhaÓattayameva avabodhatthaÑ ekÈdasahi padehi vibhajitvÈ gahitanti dassetuÑ “tatthÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

AntosamÈpattiyanti samÈpattÊnaÑ sahajÈtatÈya samÈpattÊnaÑ abbhantare. CittaÑ paÔisaÑharatÊti tappaÔibaddha chandarÈgÈdi upakkilesa vikkhambhanena vipassanÈcittaÑ paÔisaÑharati. TenÈha “mocetÊ”ti. SavanavasenÈti “sabbasa~khÈrasamatho”ti-ÈdinÈ savanavasena. ThutivasenÈti tatheva thomanÈvasena guÓato saÑkittanavasena. PariyattivasenÈti tassa dhammassa pariyÈpuÓanavasena. PaÒÒattivasenÈti tadatthassa paÒÒÈpanavasena. ŒrammaÓakaraÓavaseneva upasaÑharati maggacittaÑ. EtaÑ santanti-Èdi pana avadhÈraÓanivattitatthadassanaÑ. YathÈ vipassanÈ “etaÑ santaÑ etaÑ paÓÊtan”ti-ÈdinÈ asa~khatÈya dhÈtuyÈ cittaÑ upasaÑharati, evaÑ maggo nibbÈnaÑ sacchikiriyÈbhisamayavasena abhisamento tattha labbhamÈne sabbe visese asammohato paÔivijÈnanto tattha cittaÑ upasaÑharati. TenÈha “iminÈ pana ÈkÈrenÈ”ti-Èdi. So tattha Ôhitoti so adandhavipassano yogÊ tattha tÈya aniccÈdilakkhaÓattayÈrammaÓÈya vipassanÈya Ôhito. Sabbasoti tassa maggassa adhigamÈya nibbattitasamathavipassanÈsu. Asakkonto anÈgÈmÊ hotÊti heÔÔhimamaggavahÈsu eva samathavipassanÈsu chandarÈgaÑ pahÈya aggamaggavahÈsu tÈsu nikantiÑ pariyÈdÈtuÑ asakkonto anÈgÈmitÈyameva saÓÔhÈti.

SamatikkantattÈti samathavasena vipassanÈvasena cÈti sabbathÈpi r|passa atikkantattÈ. TenÈha “ayaÑ hÊ”ti-Èdi. AnenÈti yoginÈ. TaÑ atikkammÈti idaÑ yo vÈ paÔhamaÑ paÒcavokÈrabhavapariyÈpanne dhamme sammadeva sammasitvÈ te vivajjetvÈ tato ar|pasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ ar|padhamme sammasati, taÑ sandhÈya vuttaÑ. TenÈha “idÈni ar|paÑ sammasatÊ”ti.

MajjhimanikÈya 70

Samathavasena gacchatoti samathappadhÈnaÑ pubbabhÈgapaÔipadaÑ anuyuÒjantassa. CittekaggatÈ dhuraÑ hotÊti tassa vipassanÈbhÈvanÈya tathÈ pubbe pavattattÈ vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈ samÈdhippadhÈnÈ hoti, maggepi cittekaggatÈ dhuraÑ hoti, samÈdhindriyaÑ pubba~gamaÑ balavaÑ hoti. So cetovimutto nÈmÈti so ariyo cetovimutto nÈma hoti. VipassanÈvasena gacchatoti “samathavasena gacchato”ti ettha vuttanayÈnusÈrena attho veditabbo. AyaÒca puggalavibhÈgo suttantanayena idhÈbhihito pariyÈyo nÈma, abhidhammanayena parato kÊÔÈgirisuttavaÓÓanÈyaÑ dassayissÈma. AyaÑ sabhÈvadhammoyevÈti pubbabhÈgapaÔipadÈ samathappadhÈnÈ ce samÈdhi dhuraÑ, vipassanÈpadhÈnÈ ce paÒÒÈ dhuranti ayaÑ dhammasabhÈvoyeva, ettha kiÒci na Èsa~kitabbaÑ.

IndriyaparopariyattaÑ indriyavemattatÈ. TenÈha “indriyanÈnattaÑ vadÈmÊ”ti. Indriya nÈnattatÈ kÈraÓanti idaÑ dasseti–aniccÈdivasena vipassanÈbhiniveso viya samathavasena vipassanÈvasena ca yaÑ pubbabhÈgagamanaÑ, taÑ appamÈÓaÑ taÑ vuÔÔhÈnagÈminivipassÈnaÑ, yassa samÈdhi dhuraÑ pubba~gamaÑ balavaÑ hoti, so ariyo cetovimutti nÈma hoti. Yassa paÒÒÈ dhuraÑ pubba~gamaÑ balavaÑ hoti, so ariyo aÒÒÈvimutto nÈma hoti. IdÈni tamatthaÑ buddhivisiÔÔhena nidassanena dassento “dve aggasÈvakÈ”ti-ÈdimÈha, taÑ suviÒÒeyyameva.

MÈhÈmÈlukyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. BhaddÈlisuttavaÓÓanÈ

134. AsiyatÊti asanaÑ, bhuÒjanaÑ bhojanaÑ, asanassa bhojanaÑ asanabhojanaÑ, ÈhÈraparibhogo, ekasmiÑ kÈle asanabhojanaÑ ekÈsanabhojanaÑ. So pana kÈlo sabbabuddhÈnaÑ sabbapaccekabuddhÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓavasena pubbaÓho eva idhÈdhippetoti Èha “ekasmiÑ purebhatte asanabhojanan”ti. VippaÔisÈrakukkuccanti “ayuttaÑ vata mayÈ kataÑ, yo attano sarÊrapakatiÑ ajÈnanto ekÈsanabhojanaÑ bhuÒji, yena me idaÑ sarÊraÑ kisaÑ jÈtaÑ brahmacariyÈnuggaho nÈhosÊ”ti


evaÑ vippaÔisÈrakukkuccaÑ bhaveyya. EtaÑ sandhÈya satthÈ Èha, na bhaddÈlimeva tÈdisaÑ kiriyaÑ anujÈnanto. ItarathÈti yadi ekaÑyeva bhattaÑ dvidhÈ katvÈ tato ekassa bhÈgassa bhuÒjanaÑ ekadesabhuÒjanaÑ adhippetaÑ. Ko sakkotÊti ko evaÑ yÈpetuÑ sakkoti. AtÊtajÈtiparicayopi nÈma imesaÑ sattÈnaÑyeva anubandhatÊti Èha “atÊte”ti-Èdi. ViravantassevÈti anÈdare sÈmivacanaÑ. TaÑ madditvÈti “ayaÑ sikkhÈ sabbesampi buddhÈnaÑ sÈsane ÈciÓÓaÑ, ayaÒca bhikkhu imaÑ sikkhatevÈ”ti vatvÈ taÑ bhaddÈliÑ tassa vÈ anussÈhapavedanaÑ abhibhavitvÈ. BhikkhÈcÈragamanatthaÑ na vitakkamÈÄakaÑ agamÈsi, vihÈracÈrikaÑ caranto tassa vasanaÔÔhÈnaÑ bhagavÈ gacchati. 135. D|sayanti garahanti etenÈti doso, aparÈdho, so eva kucchitabhÈvena dosako. GarahÈya pavattiÔÔhÈnato okÈso. TenÈha “etaÑ okÈsaÑ etaÑ aparÈdhan”ti. Dukkarataranti patikÈravasena atisayena dukkaraÑ. AparÈdho hi na khamÈpentaÑ yathÈpaccayaÑ vitthÈrito hutvÈ duppatikÈro hoti. TenÈha “vassaÑ hÊ”ti-Èdi.

AlaggitvÈti imampi nÈma apanÊtaÑ akÈsÊti evaÑ avinetvÈ, taÑ taÑ tassa hitapaÔipattiÑ nivÈraÓaÑ katvÈti attho. ©ÈyapaÔipattiÑ aticca eti pavattatÊti accayo, aparÈdho, purisena madditvÈ pavattito aparÈdho atthato purisaÑ aticca abhibhavitvÈ pavatto nÈma hoti. TenÈha “accayo maÑ bhante accagamÈ”ti. AvasesapaccayÈnaÑ samÈgame eti phalaÑ etasmÈ uppajjati pavattati cÈti samayo, hetu yathÈ “samudÈyo”ti Èha “ekaÑ kÈraÓan”ti. YaÑ panettha bhaddÈlittherassa aparip|rakÈritÈya bhikkhu-ÈdÊnaÑ jÈnanaÑ, tampi kÈraÓaÑ katvÈ “ahaÑ kho bhante na ussahÈmÊ”ti-ÈdinÈ vattabbanti dasseti. 136. EkacittakkhaÓikÈti paÔhamamaggacittakkhaÓena ekacittakkhaÓikÈ. EvaÑ ÈÓÈpetuÑ na yuttanti sa~kamatthÈya ÈÓÈpetuÑ na yuttaÑ payojanÈbhÈvato. AnÈciÓÓaÑ cetaÑ buddhÈnaÑ, yadidaÑ padasÈ akkamanaÑ. TathÈ hi–

“AkkamitvÈna maÑ buddho, saha sissehi gacchatu. MÈ naÑ kalalaÑ akkamittha, hitÈya me bhavissatÊ”ti1. ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 310 piÔÔhe buddhavaÑse.

MajjhimanikÈya 72

SumedhapaÓÉitena paccÈsÊsitaÑ na kataÑ. YathÈha–

“DÊpa~karo lokavid|, ÈhutÊnaÑ paÔiggaho. UssÊsake maÑ ÔhatvÈna, idaÑ vacanamabravÊ”ti1.

bhagavatÈ ÈÓatte sati tesampi evaÑ kÈtuÑ na yuttanti etthÈpi eseva nayo. EtesaÑ paÔibÈhituÑ yuttanti idaÑ aÔÔhÈnaparikappanavaseneva vuttaÑ. Na hi buddhÈnaÑ kÈtuÑ ÈraddhaÑ nÈma kiccaÑ kehici paÔibÈhituÑ yuttaÑ nÈma atthi paÔibÈhituÑyeva akaraÓato. SammattaniyÈmassa anokkantattÈ vuttaÑ “bÈhirato”ti. 137. Na kammaÔÔhÈnaÑ allÊyatÊti cittaÑ kammaÔÔhÈnaÑ na otarati. 140. PunappunaÑ kÈrentÊti daÓÉakammapaÓÈmanÈdikÈraÓaÑ punappunaÑ kÈrenti. SammÈvattamhi na vattatÊti tassÈ tassÈ ÈpattiyÈ vuÔÔhÈnatthaÑ bhagavatÈ paÒÒattasammÈvattamhi na vattati. Anulomavatte na vattatÊti yena yena vattena saÑgho anulomiko hoti, tasmiÑ tasmiÑ anuloma vatte na vattati. Vilomameva gaÓhÈti, paÔilomena hoti. NitthÈraÓakavattamhÊti yena vattena saÑgho anulomiko hoti, sÈpattikabhÈvato nitthiÓÓo hoti, tamhi nitthÈraÓavattasmiÑ na vattati. TenÈha “ÈpattÊ”ti-Èdi. DubbacakaraÓeti dubbacassa bhikkhuno karaÓe. 144. YÈpetÊti vattati, sÈsane tiÔÔhatÊti attho. AbhiÒÒÈpattÈti “asuko asuko ca thero sÊlavÈ kalyÈÓadhammo bahussuto”ti-ÈdinÈ abhiÒÒÈtabhÈvaÑ pattÈ adhigata-abhiÒÒÈtÈ. 145. Sattesu hÈyamÈnes|ti kilesabahulatÈya paÔipajjanakasattesu parihÈyantesu paÔipathesu jÈyamÈnesu. AntaradhÈyati nÈma tadÈdhÈratÈya. DiÔÔhedhammikÈ par|pavÈdÈdayo. SamparÈyikÈ apÈyadukkhavisesÈ. Œsavanti tena tena paccayena pavattantÊti ÈsavÈ, nesanti par|pavÈdÈdi-ÈsavÈnaÑ. Teti vÊtikkamadhammÈ.

AkÈlaÑ dassetvÈti sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ akÈlaÑ dassetvÈ. Uppattinti ÈsavaÔÔhÈniyÈnaÑ dhammÈnamuppattiÑ. SikkhÈpadapaÒÒattiyÈ kÈlaÑ, ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 311 piÔÔhe buddhavaÑse.


tÈva senÈsanÈni pahonti, tena ÈvÈsamacchariyÈdihetunÈ sÈsane ekacce ÈsavaÔÔhÈniyÈ dhammÈ na uppajjanti. IminÈ nayenÈti iminÈ pana hetunÈ padasodhammasikkhÈpadÈnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo.

Yasanti kittisaddaÑ parivÈraÒca. SÈgatattherassa nÈgadamanakittiyasÈdivasena surÈpÈnasa~khÈto ÈsavaÔÔhÈniyo dhammo uppajji.

Rasena rasaÑ saÑsandetvÈti upÈdinnakaphassarasena anupÈdinnakaphassarasaÑ saÑsandetvÈ. 146. Na kho bhaddÈli eseva hetu, atha kho aÒÒampi atthÊti dassento bhagavÈ “apicÈ”ti-ÈdimÈha. Tena dhammassa sakkaccasavane theraÑ niyojeti. 147. VisevanÈcÈranti adantakiriyaÑ. ParinibbÈyatÊti v|pasammati. Tattha adantakiriyaÑ pahÈya danto hoti. YugassÈti rathadhurassa.

Anukkameti anur|paparigame. TadavatthÈnur|paÑ pÈdÈnaÑ ukkhipane nikkhipane ca. TenÈha “cattÈro pÈde”ti-Èdi. RajjubandhanavidhÈnenÈti pÈdato bh|miyÈ mocanavidhÈnena. EvaÑ karaÓatthanti yathÈ asse nisinnasseva bh|miÑ gahetuÑ sakkÈ, evaÑ cattÈro pÈde tathÈ katvÈ attano niccalabhÈvakaraÓatthaÑ. MaÓÉaleti maÓÉaladhÈvikÈyaÑ. PathavÊkamaneti pathaviÑ phuÔÔhamattena gamane. TenÈha “aggaggakhurehÊ”ti. OkkantakaraÓasminti okkantetvÈ parasenÈsammaddana-okkantakaraÓe. EkasmiÑ ÔhÈneti cat|su pÈdesu yattha katthaci ekasmiÑ ÔhÈne gamanaÑ codentÊti attho, so panettha sÊghataro adhippeto. Davatteti mariyÈdÈkopanehi nÈnappayojane, parasenÈya pavattamahÈnÈdapaharaÓehi attho. TenÈha “yuddhakÈlasmin”ti-Èdi.

RaÒÒÈ jÈnitabbaguÓeti yathÈ rÈjÈ assassa guÓe jÈnÈti, evaÑ bhena jÈnitabbaguÓakÈraÓaÑ kÈreti. AssarÈjavaÑseti dussahaÑ dukkhaÑ patvÈpi yathÈ ayaÑ rÈjavaÑsÈnur|pakiriyaÑ na jahissati, evaÑ sikkhÈpane. SikkhÈpanameva hi sandhÈya sabbattha “kÈraÓaÑ kÈretÊ”ti vuttaÑ tassa karaÓakÈrÈpanapariyÈyattÈ.

MajjhimanikÈya 74

YathÈ uttamajavo hotÊti javadassanaÔÔhÈne yathÈ hayo uttamajavaÑ na hÈpesi, evaÑ sikkhÈpeti. UttamahayabhÈve, yathÈ uttamahayo hotÊti kammakaraÓakÈle attano uttamasabhÈvaÑ aniguhitvÈ avajjetvÈ yathÈ atthasiddhi hoti, evaÑ paramajavena sikkhÈpeti. YathÈ kiriyÈ vinÈ dabbampi vinÈ kiriyaÑ na bhavati, evaÑ daÔÔhabbanti dassetuÑ “tattha pakatiyÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

TatrÈti tasmiÑ pakatiyÈ uttamahayasseva uttamahayakÈraÓÈrahattÈ uttamajavapaÔipajjane. MÈsakhÈdakaghoÔakÈnanti mÈsaÑ khÈditvÈ yathÈ tathÈ viguÓakhalu~gakÈnaÑ. ValaÒjakadaÓÉanti raÒÒÈ gahetabbasuvaÓÓadaÓÉaÑ. DhÈtupatthaddhoti attanÈva samuppÈditadhÈtuyÈ upatthambhito hutvÈ.

Uttame sÈkhalyeti paramasakhilabhÈve sakhilavÈcÈya eva dametabbatÈya. TenÈha “muduvÈcÈya hÊ”ti-Èdi.

ArahattaphalasammÈdiÔÔhiyÈti phalasamÈpattikÈle pavattasammÈÒÈÓaÑ. SammÈ ÒÈÓaÑ pubbe vuttasammÈdiÔÔhiyevÈti pana idaÑ phalasammÈdiÔÔhibhÈvasÈmaÒÒena vuttaÑ. Keci pana “paccavekkhaÓaÒÈÓan”ti vadanti, taÑ na yujjati “asekkhenÈ”ti visesitattÈ. Tampi asekkhaÒÈÓanti ce? Evampi nippariyÈyasekkhaggahaÓe pariyÈyasekkhaggahaÓaÑ na yuttameva, kiccabhedena vÈ vuttanti daÔÔhabbaÑ. EkÈ eva hi sÈ paÒÒÈ nibbÈnassa paccakkhakiriyÈya sammÈdassanakiccaÑ upÈdÈya “sammÈdiÔÔhÊ”ti vuttÈ, sammÈjÈnanakiccaÑ upÈdÈya “sammÈÒÈÓan”ti. AÒÒÈtÈvindriyavasena vÈ sammÈdiÔÔhi, paÒÒindriyavasena sammÈÒÈÓanti evamettha attho daÔÔhabbo. MaggaphalÈvahÈya desanÈya sa~khepatova ÈgatattÈ vuttaÑ “ugghaÔitaÒÒupuggalassa vasenÈ”ti.

BhaddÈlisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. LaÔukikopamasuttavaÓÓanÈ

148. MahÈ-udÈyittheroti kÈÄudÈyi ÄÈludÈyittherehi aÒÒo mahÈdehatÈya mahÈ-udÈyÊti sÈsane paÒÒÈto thero. Apahari apaharati apaharissatÊti apahattÈ. TekÈliko hi


ayaÑ saddo. UpahattÈti etthÈpi eseva nayo. ApahÈrakoti apanetÈ. UpahÈrakoti upanetÈ. 149. Yanti bhummatthe paccattavacanaÑ, tena ca anantaraniddiÔÔhasamayo paccÈmaÔÔhoti Èha “yasmiÑ samaye”ti. Na bhagavantaÑ paÔiccÈti na bhagavantaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ.

Kammanipphannatthanti attanÈ ÈyÈciyamÈnakammasiddhi-atthaÑ. BhavatÊti bh|, na bh|ti abh|, bhayavasena pana sÈ itthÊ “abhuÑ”ti Èha. Œtu mÈt|ti ettha yathÈ–

“A~gÈ a~gÈ sambhavasi, hadayÈ adhijÈyase. AtthÈ ve putta nÈmÈsi, sa jÊva saradosatan”ti–

ÈdÊsu1 putto “attÈ”ti vuccati kulavasena santÈne pavattanato, evaÑ pitÈpi “puttassa attÈ”ti vuccati, yasmÈ “bhikkhussa atthÈ mÈtÈ”ti vattukÈmÈ bhayavasena “Ètu mÈt|”ti Èha. TenÈha “Èt|ti pitÈ”ti-Èdi. 150. Evamevanti idaÑ garahatthajotananipÈtapadanti vuttaÑ “garahanto ÈhÈ”ti. TathÈ hi naÑ vÈcakasaddeneva dassento “idhekacce moghapurisÈ”ti Èha. ŒhaÑs|ti tesaÑ tathÈ vacanassa avicchedena pavattidÊpananti Èha “vantÊ”ti, kiÑpanimassa appamattakassÈti pahÈtabbavatthuÑ avamaÒÒamÈnehi vuttaÑ. TenÈha “kiÑ panÈ”ti. TenÈha “appamattakassa het|”ti. Nanu apassantena viya asuÓantena viya bhavitabbanti? SatthÈrÈ nÈma appamattakesu dosesu apassantena viya ca asuÓantena viya ca bhavitabbanti tesaÑ dhippÈyena vivaraÓaÑ. Tesu cÈti sikkhÈkÈmesu ca appaccayaÑ upaÔÔhÈpentÊti ÈnetvÈ sambandhitabbanti dasseti. Tesantiye “moghapurisÈ”ti vuttÈ puggalÈ, tesaÑ. Gale baddhaÑ mahÈkaÔÔhanti gale olambetvÈ baddhaÑ rukkhadaÓÉamÈha. P|tilatÈyÈti galociyÈ. PÈrÈjikavatthu viya duppajahaÑ hotÊti chandakappahÈnavasena taÑ pajahituÑ na sakkoti. ______________________________________________________________ 1. KosÊtakÊ brÈhmaÓa-upanisaganthe 2 ajjhÈye 11 mante.

MajjhimanikÈya 76

151. AnussukkÈti tassa pahÈtabbassa pahÈne ussukkarahitÈ. ApaccÈsÊsanapakkheti tÈya paradattavuttitÈya kassaci paccayassa kutoci apaccÈsÊsakapakkhe ÔhitÈ hutvÈ suppajahaÑ hoti, na tassa pahÈne bhÈriyaÑ atthi. 152. Daliddo duggato. Assakoti asÈpateyyo. GehayaÔÔhiyoti gehachadanassa ÈdhÈrÈ, tÈ ujukaÑ tiriyaÑ ÔhapetabbadaÓÉÈ. Samantato bhittipÈdesu ÔhapetabbadaÓÉÈ maÓÉalÈ. KÈkÈtidÈyinti ito cito kÈkehi atipÈtavasena uÉÉetabbaÑ. TenÈya “yattha kiÒcidevÈ”ti-Èdi. S|rakÈkÈti kÈkÈnaÑ uÉÉepanÈkÈramÈha. Naparamar|panti hÊnar|paÑ. VilÊvamaÒcakoti tÈlavettakÈdÊhi vÊtamaÒcako. SÈ panassa santÈnÈnaÑ chinnabhinnatÈya oluggaviluggatÈ, tathÈ sati sÈ visamar|pÈ hotÊti Èha “oÓÈtÈ”ti-Èdi. So puggalo l|khabhojÊ1 hotÊti Èha “dhaÒÒaÑ nÈma kudr|sako”ti. SamakÈlaÑ vapitabbatÈya samavÈpakaÑ, yathÈ-utu vapitabbabÊjaÑ. JÈyikÈti kucchitÈ bhariyÈ, sabbattha garahÈyaÑ ka-saddo. So vatÈhaÑ pabbajeyyanti sohaÑ kesamassuÑ ohÈretvÈ pabbajjeyyaÑ, yohaÑ puriso nÈma assaÑ vatÈti pabbajjÈvasena attano purisaÑ bodheyya. TaÑsabhÈve Ôhitassa bodhÈ na tu dukkarÈ, sÈ khaÔopikÈ. SÈ kumbhÊ. MeÓÉhakaseÔÔhino aÉÉhateÄasÈni koÔÔhÈgÈrasatÈni viya. 153. SuvaÓÓanikkhasatÈnanti anekesaÑ suvaÓÓanikkhasatÈnaÑ. Cayoti santÈnehi nicayo avÊci niccappabandhanicayo. TenÈya “santÈnato katasannicayo”ti. 154. HeÔÔhÈ kiÒcÈpi appajahanakÈ paÔhamaÑ dassitÈ, pajahanakÈ padhÈnÈ, tesaÒca vasenettha puggalacatukkaÑ dassitaÑ. Te taÒceva pajahantÊti pajahanakÈ paÔhÈmaÑ gahitÈ. RÈsivasenÈti “idhudÈyi ekacco puggalo”ti-ÈdinÈ catukke ÈgatavibhÈgaÑ anÈmasitvÈ “te te”ti pacuravasena vuttaÑ. TenÈha “na pÈÔiyekkaÑ vibhattÈ”ti. AvibhÈgena gahitavatth|su vibhÈgato gahaÓaÑ lokasiddhametanti dassetuÑ “yathÈ ______________________________________________________________ 1. SÈkabhojÊ (Ka)


nÈmÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PajahanakapuggalÈti “te taÒceva pajahantÊ”ti evaÑ pajahanakapuggalÈ eva.

Upadhi-anudhÈvanakÈti upadhÊsu anu-anudhÈvanakÈ upadhiyo ÈrabbhapavattanakÈ. VitakkÈyevÈti kÈmasa~kappÈdivitakkÈyeva. IndriyanÈnattatÈti vimuttiparipÈcakÈnaÑ indriyÈnaÑ paropariyattaÑ. Tassa hi vaseneva te cattÈro puggalÈ jÈtÈ. AggamaggatthÈya vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ yÈva na taÑ maggena samugghÈtenti, tÈva nappajahanti nÈma. Iti heÔÔhimÈ tayopi ariyÈ appahÊnassa kilesassa vasena “nappajahantÊ”ti vuttÈ, pageva puthujjanÈ. Vuttanayena pana vipassanaÑ maggena ghaÔentÈ te cattÈro janÈ aggamaggakkhaÓe pajahanti nÈma, te eva tattha sÊghakÈrino khippaÑ pajahanti nÈma. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi.

SaÑvegaÑ katvÈ aggiÑ akkantapuriso viya. MaggenÈti anukkamÈgatena aggamaggena. MahÈhatthipadopameti mahÈhatthipadopamasutte1. Tattha hi “tassa dhÈtÈrammaÓameva cittaÑ pakkhandati pasÊdati santiÔÔhati adhimuccatÊ”ti2 ettha atitikkhanÈtitikkhanÈtimanda-atimandapuggalavasena aÔÔhakathÈyaÑ3 tayo vÈrÈ uddhaÔÈ, tattha majjhimavaseneva paÒho kathito. IndriyabhÈvaneti indriyabhÈvanÈsutte, tatthÈpi majjhimanayeneva paÒho kathito. TenÈha “imes|”ti-Èdi.

Tanti “upadhÊ”ti vuttaÑ khandhapaÒcakaÑ. Dukkhassa m|lanti sabbassapi vaÔÔadukkhassa kÈraÓaÑ. NiggahaÓoti nirupÈdÈno. TenÈha “nittaÓho”ti. 155. Ye pajahantÊti “te taÒceva pajahantÊ”ti evaÑ vuttapuggalÈ. Te ime nÈma ettake kilese pajahantÊti ye te puthujjanÈ lÈbhino ca paÒca kÈmaguÓe ettake taÑtaÑjhÈnÈdivatthuke ca taÑtaÑmaggavajjhatÈya paricchinnattÈ ettake kilese pajahanti. Ye nappajahantÊti ettha vuttanayÈnusÈrena attho veditabbo. AsucisukhaÑ kÈyÈsucisannissitattÈ. AnariyehÊti aparisuddhehi. PaÔilÈbhato bhÈyitabbaÑ kilesadukkhagatikattÈ. VipÈkato bhÈyitabbaÑ apÈyadukkhagati kattÈ. GaÓatopi kilesatopi vivittasukhanti gaÓasa~gaÓikato ca ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 242 piÔÔhe. 2. Ma 1. 243 piÔÔhe. 3. Ma-®Ôha 2. 129 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 78

kilesasa~gaÓikato ca vivittasukhaÑ. RÈgÈdiv|pasamatthÈyÈti rÈgÈdiv|pasamÈvahaÑ sukhaÑ. Na bhÈyitabbaÑ sampati ÈyatiÒca ekantahitabhÈvato. 156. IÒjitasminti paccatte bhummavacananti Èha “iÒjanan”ti-Èdi. IÒjati tenÈti iÒjitaÑ, tassa tassa jhÈnassa khobhakaraÑ oÄÈrikaÑ jhÈna~gaÑ. CatutthajjhÈnaÑ aniÒjanaÑ sannisinnÈbhÈvato. TathÈ hi vuttaÑ “Ôhite ÈneÒjappatte”ti1.

AlaÑ-saddo yuttatthopi hoti “alameva nibbindituÑ, alaÑ vimuccitun”ti-ÈdÊsu2, tasmÈ analaÑ anusa~gaÑ3 kÈtuÑ ayuttanti attho. TenÈha “akattabba-Èlayanti vadÈmÊ”ti. SanniÔÔhÈnanti sammÈpaÔipattiyaÑ alaÑ ettÈvatÈti ussÈhapaÔippassambhanavasena sanniÔÔhÈnaÑ na kÈtabbanti yojanÈ. UddhambhÈgiyasaÒÒitaÑ aÓuÑ vÈ orambhÈgiyasaÒÒitaÑ th|laÑ vÈ, r|parÈgoti evar|paÑ aÓuÑ vÈ kÈmÈsavo paÔighanti evar|paÑ th|laÑ vÈ, mudunÈ pavatti-ÈkÈravisesena appasÈvajjaÑ, kammabandhanaÔÔhena vÈ appasÈvajjaÑ, tabbipariyÈyato mahÈsÈvajjaÑ veditabbaÑ. NÈtitikkhapaÒÒassa vasena desanÈya pavattattÈ “neyyapuggalassa vasenÈ”ti vuttaÑ. Sabbaso hi pariyÈdinnanikantikassa ariyapuggalassa vasena saÒÒÈvedayitanirodhassa ÈgatattÈ “arahattanik|Ôeneva niÔÔhÈpitÈ”ti vuttaÑ. YaÑ panettha atthato na vibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

LaÔukikopamasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. CÈtumasuttavaÓÓanÈ

157. YathÈ-upanissayenÈti yo yo upanissayo yathÈ upanissayo, tena yathÈ-upanissayena sammÈpayogena. PatiÔÔhahissanti sÈsane patiÔÔhaÑ paÔilabhissanti. VasanaÔÔhÈnÈnÊti vassaggÈdivasena vasanaÔÔhÈnÈni. SaÓÔhÈpayamÈnÈti suvibhattabhÈvena ÔhapentÈ.

Avinibbhogasaddanti vinibhuÒjitvÈ gahetuÑ asakkuÓeyyasaddaÑ. VacÊghosopi hi bah|hi ekaccaÑ pavattito ÔhÈnato ca d|rataro kevalaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 76, 77; Ma 1. 314, 315, 346, 347; Vi 1. 5 piÔÔhesu. 2. DÊ 2. 161; SaÑ 1. 387, 390, 393, 397, 398 piÔÔhesu. 3. Anusa~gÈya (Ka)


mahÈnigghoso eva hutvÈ sotapathamÈgacchati. Macchavilopeti macche vilumpitvÈ viya gahaÓe, macchÈnaÑ vÈ nayane. 158. Vavassaggattheti nicchayatthe, idaÑ tÈva amhehi vuccamÈnavacanaÑ ekantasotabbaÑ, pacchÈ tumhehi kÈtabbaÑ karothÈti adhippÈyo. VacanaparihÈroti tehi SakyarÈj|hi vuttavacanassa parihÈro. Lesakappanti kappiyalesaÑ. DhuravahÈti dhuravÈhino, dhorayhÈti attho. PÈdam|lanti upacÈraÑ vadati. VigacchassatÊti hÈyissati. PaÔippharitoti na bhagavato sammukhÈva, SakyarÈj|naÑ puratopi vippharitova hoti. 159. Abhinandat|ti abhimukho hutvÈ pamodatu. Abhivadat|ti abhir|pavasena vadatu. pasÈdaÒÒathattanti appasÈdassa vipariÓÈmo hÊnÈyÈvattanasa~khÈtaÑ parivattanaÑ. TenÈha “vibbhamantÈnaÑ. VipariÓÈmaÒÒatatthan”ti. KÈraÓ|pacÈrena sassesu bÊjapariyÈyoti Èha “bÊjÈnaÑ taruÓÈnanti taruÓasassÈnan”ti. TaruÓabhÈveneva tassa bhÈvino phalassa abhÈvena vipariÓÈmo. 160. Kattabbassa saraseneva karaÓaÑ cittaruciyaÑ, na tathÈ parassa ussÈdanenÈti Èha “pakkosiyamÈnÈnaÑ gamanaÑ nÈma na phÈsukan”ti. Mayampi bhagavÈ viya diÔÔhadhammasukhavihÈreneva viharissÈmÈti dÊpeti. PakatiyÈ vivekajjhÈsayabhÈvato viraddho Ègatassa bhÈrassa avahanatoyeva. TenÈha “attano bhÈrabhÈvaÑ na aÒÒÈsÊ”ti. 161. KasmÈ ÈrabhÊti? SappÈyato. PaÒcasatÈ hi bhikkh| abhinavÈ, tasmÈ tesaÑ ovÈdadÈnatthaÑ bhagavÈ imaÑ desanaÑ ÈrabhÊti. 162. KodhupÈyÈsassÈti ettha kujjhanaÔÔhena kodho, sveva cittassa kÈyassa ca atippamaddanamathanuppÈdanehi daÄhaÑ ÈyÈsaÔÔhena upÈyÈso. AnekavÈraÑ pavattitvÈ attanÈ samavetaÑ sattaÑ ajjhottharitvÈ sÊsaÑ ukkhipituÑ adatvÈ anayabyasanapÈpanena kodhupÈyÈsassa |misadisatÈ daÔÔhabbÈ. TenÈha “kodhupÈyÈse”ti-Èdi. 163. Odarikattena khÈditoti odarikabhÈvena Èmisagedhena micchÈjÊvena jÊvikÈkappanena nÈsitasÊlÈdiguÓatÈya khÈditadhammasarÊro.

MajjhimanikÈya 80

164. PaÒcakÈmaguÓÈvaÔÔe nimujjitvÈti ettha kÈmarÈgÈbhibh|te satte ito ca etto, etto ca itoti evaÑ manÈpiyar|pÈdivisayasa~khÈte ÈvaÔÔe attÈnaÑ saÑsÈretvÈ yathÈ tato bahibh|te nekkhamme cittampi na uppÈdeti, evaÑ ÈvaÔÔetvÈ byasanÈpÈdanena kÈmaguÓÈnaÑ ÈvaÔÔasadisatÈ daÔÔhabbÈ. TenÈha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. 165. RÈgÈnuddhaÑsitenÈti rÈgena anuddhaÑsitena. CaÓÉhamacchaÑ ÈgammÈti susukÈdicaÓÉhamacchaÑ Ègamma. MÈtugÈmaÑ ÈgammÈti mÈtugÈmo hi yonisomanasikÈrarahitaÑ adhÊrapurisaÑ itthikuttabh|tehi attano hÈvabhÈvavilÈsehi abhibhuyya gahetvÈ dhÊrajÈtiyampi attano r|pÈdÊhi palobhanavasena anavasesaÑ attano upakÈradhamme sÊlÈdike sampÈdetuÑ asamatthaÑ karonto anayabyasanaÑ pÈpeti. TenÈha “mÈtugÈmaÑ Ègamma uppannakÈmarÈgo vibbhamatÊ”ti.

BhayaÑ nÈma yattha bhÈyitabbavatthu, tattha otarantasseva hoti, na anotarantassa, taÑ otaritvÈ bhayaÑ vinodetvÈ tattha kiccaÑ sÈdhetabbaÑ, itarathÈ catthasiddhi na hotÊti imamatthaÑ upamopamitabbasar|pavasena dassetuÑ “yathÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha udakaÑ nissÈya ÈnisaÑso pipÈsavinayanaÑ sarÊrasuddhi pariÄÈh|pasamo kÈya-utuggÈhÈpananti evamÈdi. SÈsanaÑ nissÈya ÈnisaÑso pana sa~khepato vaÔÔadukkh|pasamo, vitthÈrato pana sÊlÈnisaÑsÈdivasena anekavidho, so Visuddhimagge1 vuttanayena veditabbo. VuttappakÈro ÈnisaÑso hoti tÈni bhayÈni abhibhuyya pavattassÈti adhippÈyo. ImÈni abhÈyitvÈti imÈni kodh|pÈyÈsÈdibhayÈni abhibhuyya pavattitvÈ abhÈyitvÈ. Kodh|pÈyÈsÈdayo hi bhÈyati etasmÈti bhayanti vuttÈ. Theroti mahÈdhammarakkhitatthero. KÈmaÑ pahÈnÈbhisamayakÈlo eva sacchikiriyÈbhisamayo, sammÈdiÔÔhiyÈ pana saÑkilesavodÈnadhammesu kiccaÑ asaÑkiÓÓaÑ katvÈ dassetuÑ samÈnakÈlikampi asamÈnakÈlikaÑ viya vuttaÑ “taÓhÈsotaÑ chinditvÈ nibbÈnapÈraÑ daÔÔhuÑ na sakkotÊ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

CÈtumasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 9 piÔÔhe.


8. NaÄakapÈnasuttavaÓÓanÈ

166. Yattha bodhisattapamukho vÈnaro naÄakena pÈnÊyaÑ pivi, sÈ pokkharaÓÊ, tassÈmanto bh|mippadeso, tattha niviÔÔhagÈmo ca “naÄakapÈnan”teva paÒÒÈyittha, idha pana gÈmo adhippetoti Èha “naÄaka pÈneti evaÑnÈmake gÈme”ti. IdÈni tamatthaÑ Ègamanato paÔÔhÈya dassetuÑ “pubbe kirÈ”ti-ÈraddhaÑ. PaÒÒavÈti itikattabbatÈya paÒÒÈya paÒÒavÈ.

Th|ladÊghabahulabhÈvena mahatÊhi dÈÔhikÈhi1 samannÈgatattÈ mahÈdÈÔhiko. “Udakarakkhaso ahan”ti vatvÈ vÈnarÈnaÑ kaÒci amuÒcitvÈ “sabbe tumhe mama hatthagatÈ”ti dassento “tumhe pana sabbe khÈdissÈmÊ”ti Èha. Dhami -pa- piviÑs|ti bodhisattena gahitanaÄo anavaseso abbhantare sabbasandhÊnaÑ nibbÈdhena2 ekacchiddo ahosi. Neva maÑ tvaÑ vadhissasÊti udakarakkhasa tvaÑ vadhitukÈmopi mama purisathÈmena na vadhissasi.

EvaÑ pana vatvÈ mahÈsatto “ayaÑ pÈpo ettha pÈnÊyaÑ pivante aÒÒepi satte mÈ bÈdhayitthÈ”ti karuÓÈyamÈno “ettha jÈyantÈ naÄÈ sabbe apabbabandhÈ ekacchiddÈva hont|”ti adhiÔÔhÈya gato. TenÈha “tato paÔÔhÈyÈ”ti-Èdi. 167. AnuruddhappamukhÈ bhikkh| bhagavatÈ “kacci tumhe anuruddhÈ”ti pucchitÈti thero “taggha mayaÑ bhante”ti-Èha.

Sace pabbajati, jÊvitaÑ labhissati, no aÒÒathÈti raÒÒÈ pabbajjÈya abhinÊtÈti rÈjÈbhinÊtÈ. CorÈbhinÊtÈti etthÈpi eseva nayo. CorÈnaÑ m|laÑ chindanto “kaÓÔakasodhanaÑ karissÈmÊ”ti. ŒjÊvikÈyÈti ÈjÊvena jÊvitavuttiyÈ. Imesu pana AnuruddhattherÈdÊsu.

Vivekanti pubbakÈlikakiriyappadhÈnaÑ “abyÈpajjaÑ upetan”ti-ÈdÊsu viyÈti Èha “viviccÈ”ti, viviccitvÈ vivitto hutvÈ vinÈ hutvÈti attho. Pabbajitakiccanti pabbajitassa sÈruppakiccaÑ. SamaÓakiccanti samaÓabhÈvakaraÓakiccaÑ. Yadaggena hi pabbajitakiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti, tadaggena samaÓabhÈvakarampi kiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti. TenÈha “soyevÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. DÈÔhÈhi (?) 2. AbhÈvena (Ka)

MajjhimanikÈya 82

168. AppaÔisandhike tÈva byÈkaronto pavattÊsu ÔhÈnaÑ atÊtoti katvÈ upapattÊsu byÈkaroti nÈma tattha patisandhiyÈ abhÈvakittanato. MahantatuÔÔhinoti vipulapamodÈ. 169. ImassÈti “assÈ”ti padassa atthavacanaÑ. Imassa Ôhitassa Èyasmato sÈmaÑ diÔÔho vÈ hoti anussavasuto vÈti yojanÈ. SamÈdhipakkhikÈ dhammÈ dhammÈti adhippetÈ, samÈdhi pana evaÑvihÈrÊti ettha vihÈrasaddena gahito, evaÑvimuttÈti ettha pana vimuttisaddena phalavimutti gahitÈ. CaratopÊti samathavipassanÈcÈrena caratopi viharantassapi. UpÈsaka-upÈsikÈÔhÈnesu labbamÈnampi1 arahattaÑ appakabhÈvato2 pÈÄiyaÑ anuddhaÔanti daÔÔhabbaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

NaÄakapÈnasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. GoliyÈnisuttavaÓÓanÈ

173. PadasamÈcÈroti taÑtaÑpaccayabhedadassanÈya vigatattÈ pakÈrehi daliddasamÈcÈro, sithilasamÈcÈroti attho. YasmÈ pana tÈdiso samÈcÈro thiro daÄho nÈma na hoti, tasmÈ vuttaÑ “dubbalasamÈcÈro”ti. “SÈkhasamÈcÈro”ti vÈ pÈÔho, tattha tattha lagganaÔÔhena sÈkhÈsadisassÊloti attho. TenÈha “oÄÈrikÈcÈro”ti paccayesu sÈpekkhoti paccayesu sÈpekkhatÈya eva hissa oÄÈrikÈcÈratÈ veditabbÈ. GarunÈ kismiÒci vutte gÈravavasena patissavanaÑ patisso, patissavacanabh|taÑ taÑsabhÈgaÒca yaÑ kiÒci gÈravanti attho. Saha patissenÈti sappatissena, sappatissavena ovÈdasampaÔicchanena. PatissÊyatÊti vÈ patisso, garukÈtabbo, tena saha patissenÈti sabbaÑ pubbe viya. TenÈha “sajeÔÔhakenÈ”ti. SerivihÈro nÈma attappadhÈnavÈso. TenÈha “nira~kusavihÈrenÈ”ti.

AnupakhajjÈti anupakaÉÉhitvÈ, garuÔÔhÈniyÈnaÑ antaraÑ anÈpucchÈ anupavisitvÈti imamatthaÑ dassetuÑ “tattha yo”ti-Èdi vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Labhantampi (Ka) 2. AppattabhÈvato (Ka)


ŒbhisamÈcÈrikanti abhisamÈcÈre bhavaÑ. KiÑ pana tanti Èha “vattapaÔipattimattampÊ”ti. NÈtikÈlasseva saÑghassa purato pavisitabbaÑ, na pacchÈ paÔikkkamitabbanti adhippÈyena atikÈle ca gÈmappaveso atidivÈ paÔikkamanaÒca nivÈritaÑ, taÑ dassetuÑ “na atipÈto”ti-Èdi vuttaÑ. Uddhaccapakatikoti vibbhantacitto. AvacÈpalyenÈti daÄhavÈtÈpahatapallavasadisena lolabhÈvena.

PaÒÒavatÈti iminÈ bhikkhusÈruppesu itikattabbesu upÈyapaÒÒÈ adhippetÈ, na sutamayapaÒÒÈ. Abhidhamme abhivinaye yogoti iminÈ bhÈvanÈpaÒÒÈ-uttarimanussadhamme yogo pakÈsito. Yogoti ca paricayo uggaÓhavasena.

ŒruppÈti iminÈ catassopi ar|pasamÈpattiyo gahitÈ, tÈ pana cat|hi r|pasamÈpattÊhi vinÈ na sampajjantÊti Èha “ÈruppÈti ettÈvatÈ aÔÔhapi samÈpattiyo vuttÈ hontÊ”ti. KasiÓeti dasavidhe kasiÓe. EkaÑ parikammakammaÔÔhÈnanti yaÑ kiÒci ekabhÈvanÈparikammadÊpanaÑ khandhakammaÔÔhÈnaÑ. TenÈha “paguÓaÑ katvÈ”ti. KasiÓaparikammaÑ pana taggahaÓeneva gahitaÑ hoti, lokiyÈ uttarimanussadhammÈ heÔÔhÈ gahitÈti Èha “uttarimanussadhammeti iminÈ sabbepi lokuttaradhamme dassetÊ”ti. Neyyapuggalassa vasenÈti jÈnitvÈ vitthÈretvÈ ÒÈtabbapuggalassa vasenÈti.

GoliyÈnisuttavaÓÓanÈya lÊnatthapakÈsanÈ samattÈ. _____

10. KÊÔÈgirisuttavaÓÓanÈ

174. PaÒca ÈnisaÑseti appÈbÈdhatÈdike paÒca guÓe. Tattha akkhirogakucchirogÈdÊnaÑ abhÈvo appÈbÈdhatÈ. SarÊre tesaÑ kuppanadukkhassa abhÈvo appÈta~kaÑ. SarÊrassa uÔÔhÈnasukhatÈ lahuÔÔhÈnaÑ. BalaÑ nÈma kÈyabalaÑ. PhÈsuvihÈro iriyÈpathasukhatÈ. AnupakkhandÈnÊti duccajanavasena sattÈnaÑ anupaviÔÔhÈni. SaÒjÈnissathÈti ettha iti-saddo Èdi-attho, tasmÈ iti evaÑ ÈnisaÑsanti attho. 175. ŒvÈse niyuttÈti ÈvÈsikÈ tassa anativattanato. TenÈha “nibaddhavÈsino”ti, niyatavÈsinoti attho.

MajjhimanikÈya 84

TannibandhÈti nibandhaÑ vuccati byÈpÈro, tattha bandhÈ pasutÈ ussukÈti tannibandhÈ. KathaÑ te tattha nibandhÈti Èha “akataÑ senÈsanan”ti-Èdi. Uppajjanakena kÈlena pattabbaÑ kÈlikaÑ. So pana kÈlo anÈgato eva hotÊti Èha “anÈgate kÈle pattabban”ti. 178. EttakÈ vedanÈ sevitabbÈti aÔÔhÈrasapi nekkhammanissitÈ vedanÈ sevitabbÈ, gehassitÈ na sevitabbÈ. 181. TaÑ kataÑ soÄasavidhassapi kiccassa niÔÔhitattÈ. AnulomikÈnÊti utusukhabhÈvena anur|pÈni. TenÈha “kammaÔÔhÈnasappÈyÈnÊ”ti. SamÈnaÑ kurumÈnÈti omattataÑ adhimattataÒca pahÈya samakiccataÑ sampÈdentÈ. 182. Te dve hontÊti te Èdito vuttÈ dve.

Ubhato1 ubhayathÈ ubhohi bhÈgehi vimuttoti ubhatobhÈgavimutto ekadesasar|pekasesanayena. TathÈ hi vuttaÑ abhidhammaÔÔhakathÈyaÑ2 “dvÊhi bhÈgehi dve vÈre vimuttoti ubhatobhÈgavimutto”ti. Tattha keci tÈva therÈ “samÈpattiyÈ vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttoti ubhatobhÈgavimutto”ti vadanti. AÒÒe therÈ “ayaÑ ubhatobhÈgavimutto r|pato muccitvÈ nÈmaÑ nissÈya Ôhito puna tato muccanato nÈmanissitako”ti vatvÈ tassa ca sÈdhakaÑ–

“AccÊ yathÈ vÈtavegena khittÈ, (UpasivÈti bhagavÈ,) AtthaÑ paleti na upeti sa~khaÑ. EvaÑ muni nÈmakÈyÈ vimutto, AtthaÑ paleti na upeti sa~khan”ti3–

imaÑ suttapadaÑ vatvÈ “nÈmakÈyato ca r|pakÈyato ca suvimuttattÈ ubhatobhÈgavimutto”ti vadanti. Sutte hi ÈkiÒcaÒÒÈyatanalÈbhino upasivabrÈhmaÓassa bhagavatÈ nÈmakÈyÈ vimuttoti ubhatobhÈgavimuttoti akkhÈtoti. Apare pana “samÈpattiyÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 3. 149 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi-®Ôha 3. 41 piÔÔhe. 3. Khu 1. 440; Khu 8. 12, 108, 110 piÔÔhesu.


vikkhambhanavimokkhena ekavÈraÑ vimutto, maggena samucchedavimokkhena ekavÈraÑ vimuttoti evaÑ ubhatobhÈgavimutto”ti vadanti. Ettha paÔhamavÈde dvÊhi bhÈgehi vimuttoti ubhatobhÈgavimutto. DutiyavÈde ubhatobhÈgato vimuttoti ubhatobhÈgavimutto. TatiyavÈde pana dvÊhi bhÈgehi dve vÈre vimuttoti ayametesaÑ viseso. Kilesehi vimutto, kilesÈ vÈ vikkhambhanasamucchedehi kÈyadvayato vimuttÈ assÈti ayamattho daÔÔhabbo. TenÈha “dvÊhi bhÈgetÊ”ti-Èdi.

Soti ubhatobhÈgavimutto. KÈmaÒcettha r|pÈvacaracatutthajjhÈnampi ar|pÈvacarajjhÈnaÑ viya duva~gikaÑ ÈneÒjappattanti vuccati, taÑ pana padaÔÔhÈnaÑ katvÈ arahattaÑ patto ubhatobhÈgavimutto nÈma na hoti r|pakÈyato avimuttattÈ. TaÑ hi kilesakÈyatova vimuttaÑ, na r|pakÈyato, tasmÈ kato vuÔÔhÈya arahattaÑ patto ubhatobhÈgavimutto na hotÊti Èha “catunnaÑ ar|pa -pa- paÒcavidho hotÊ”ti. “R|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-Èdike nirodhasamÈpatti-ante aÔÔha vimokkhe vatvÈ1 “yato ca kho Œnanda bhikkhu ime aÔÔha vimokkhe kÈyena phusitvÈ viharati, paÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ honti, ayaÑ vuccati Œnanda bhikkhu ubhatobhÈgavimutto”ti yadipi mahÈnidÈne2 vuttaÑ, taÑ pana ubhatobhÈgavimuttaseÔÔhavasena vuttanti idha sabba-ubhatobhÈgavimuttasa~gahaÓatthaÑ “paÒcavidho hotÊ”ti vatvÈ “pÈÄi panettha -pa- abhidhamme aÔÔhavimokkhalÈbhino vasena ÈgatÈ”ti Èha. IdhÈpi hi kÊÔÈgirisutte “idha bhikkhave ekacco puggalo -pa- ubhatobhÈgavimutto”ti ar|pasamÈpattivasena cattÈro ubhatobhÈgavimuttÈ, seÔÔho ca vutto vuttalakkhaÓ|papattito. YathÈvuttesu hi paÒcasu purimÈ cattÈro nirodhaÑ na samÈpajjantÊti pariyÈyena ubhatobhÈgavimuttÈ nÈma. AÔÔhasamÈpattilÈbhÊ anÈgÈmÊ taÑ samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pattoti nippariyÈyena ubhatobhÈgavimuttaseÔÔho nÈma.

Katamo ca puggaloti-ÈdÊsu katamoti pucchÈvacanaÑ, puggaloti asÈdhÈraÓato pucchitabbavacanaÑ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Ekaccoti ______________________________________________________________ 1. PatvÈ (Ka) M|laÔÊ 3. 34 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 2. DÊ 2. 60 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 86

eko. AÔÔha vimokkhe kÈyena phusitvÈ viharatÊti aÔÔha samÈpattiyo sahajÈtanÈmakÈyena paÔilabhitvÈ viharati. PaÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hontÊti vipassanÈpaÒÒÈya sa~khÈragataÑ, maggapaÒÒÈya cattÈri saccÈni passitvÈ cattÈropi ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hontÊti evamattho daÔÔhabbo.

PaÒÒÈvimuttoti visesato paÒÒÈya eva vimutto, na tassÈ1 patiÔÔhÈnabh|tena aÔÔhavimokkhasa~khÈtena sÈtisayena samÈdhinÈti paÒÒÈvimutto. Yo ariyo anadhigata-aÔÔhavimokkhena sabbaso Èsavehi vimutto, tassetaÑ adhivacanaÑ. Adhigatepi hi r|pajjhÈnavimokkhe na so sÈtisayasamÈdhinissitoti na tassa vasena ubhatobhÈgavimutto hotÊti vuttovÈyamattho. Ar|pajjhÈnesu pana ekasmimpi sati ubhatobhÈgavimuttoyeva nÈma hoti. Tena hi aÔÔhavimokkhekadesena taÑnÈmadÈnasamatthena aÔÔhavimokkhalÈbhÊtveva vuccati. SamudÈye hi pavatto vohÈro avayavepi dissati yathÈ “sattisayo”ti. PÈÄÊti abhidhammapÈÄi. EtthÈti etissaÑ paÒÒÈvimuttikathÈyaÑ. AÔÔhavimokkhapaÔikkhepavasenevÈti avadhÈraÓena idhÈpi paÔikkhepavaseneva ÈgatabhÈvaÑ dasseti. TenÈha “kÈyena phusitvÈ viharatÊ”ti.

PhuÔÔhantaÑ sacchikarotÊti phuÔÔhÈnaÑ anto phuÔÔhanto, phuÔÔhÈnaÑ ar|pajjhÈnÈnaÑ anantaro kÈloti adhippÈyo. AccantasaÑyoge cetaÑ upayogavacanaÑ, phuÔÔhÈnantarakÈlameva sacchikaroti sacchikÈtabbopÈyenÈti vuttaÑ hoti. BhÈvanapuÑsakaÑ vÈ etaÑ “ekamantaÑ nisÊdÊ”ti-ÈdÊsu2 viya. Yo hi ar|pajjhÈnena r|pakÈyato nÈmakÈyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasa~khÈto vimokkho Èlocito pakÈsito viya hoti, na pana kÈyena sacchikato, nirodhaÑ pana ÈrammaÓaÑ katvÈ ekaccesu Èsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmÈ so sacchikÈtabbaÑ nirodhaÑ yathÈ-ÈlocitaÑ nÈmakÈyena sacchikarotÊti “kÈyasakkhÊ”ti vuccati, na tu “vimutto”ti ekaccÈnaÑ ÈsavÈnaÑ aparikkhÊÓattÈ. ______________________________________________________________ 1. Na tassa (AÑ-®Ê 3. 151 piÔÔhe.) 2. Vi 1. 1 piÔÔhe.


TenÈha “jhÈnaphassaÑ paÔhamaÑ phusati, pacchÈ nirodhaÑ nibbÈnaÑ sacchikarotÊ”ti. AyaÑ catunnaÑ ar|pasamÈpattÊnaÑ ekekato vuÔÔhÈya sa~khÈre sammasitvÈ kÈyasakkhibhÈvaÑ pattÈnaÑ catunnaÑ, nirodhÈ vuÔÔhÈya aggamaggappatta-anÈgÈmino ca vasena ubhatobhÈgavimutto viya paÒcavidho nÈma hoti. Tena vuttaÑ abhidhammaÔÊkÈyaÑ1 “kÈyasakkhimhipi eseva nayo”ti.

DiÔÔhantaÑ patthoti dassanasa~khÈtassa sotÈpattimaggaÒÈÓassa anantaraÑ pattoti vuttaÑ hoti. “DiÔÔhattÈ patto”tipi pÈÔho. Etena catusaccadassanasa~khÈtÈya diÔÔhiyÈ nirodhassa pattataÑ dÊpeti. TenÈha “dukkhÈ sa~khÈrÈ, sukho nirodhoti ÒÈtaÑ hotÊ”ti. Tattha paÒÒÈyÈti maggapaÒÒÈya. PaÔhamaphalaÔÔhato yÈva aggamaggaÔÔhÈ, tÈva diÔÔhippatto. TenÈha “sopi kÈyasakkhi viya chabbidho hotÊ”ti. YathÈ pana paÒÒÈvimutto paÒcavidho vutto, evaÑ ayampi sukkhavipassako, cat|hi r|pajjhÈnehi vuÔÔhÈya diÔÔhippattabhÈvappattÈ cattÈro cÈti paÒcavidho hotÊti veditabbo. SaddhÈvimuttepi eseva nayo. IdaÑ dukkhanti ettakaÑ dukkhaÑ na ito uddhaÑ dukkhanti. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti ÔhapetvÈ taÓhaÑ upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ dukkhasaccanti yathÈvato pajÈnÈti. YasmÈ pana taÓhÈ dukkhaÑ janeti nibbatteti, tato taÑ dukkhaÑ samudeti tasmÈ naÑ “ayaÑ dukkhasamudayo”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. YasmÈ pana idaÑ dukkhaÑ samudayo ca nibbÈnaÑ patvÈ nirujjhati appavattiÑ gacchati, tasmÈ “ayaÑ dukkhanirodho”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. Ariyo pana aÔÔha~giko maggo taÑ dukkhanirodhaÑ gacchati, tena “ayaÑ dukkhanirodhagÈminipaÔipadÈ”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. EttÈvatÈ nÈnakkhaÓe saccavavatthÈnaÑ dassitaÑ. IdÈni taÑ ekakkhaÓe dassetuÑ “tathÈgatappaveditÈ”ti-Èdi vuttaÑ, tassattho Ègamissati.

SaddhÈya vimuttoti etena sabbathÈ avimuttassapi saddhÈmattena vimuttabhÈvo dÊpito hoti. SaddhÈvimuttoti vÈ saddhÈya adhimuttoti attho. VuttanayenevÈti “sotÈpattiphalan”ti-ÈdinÈ vuttanayena. SaddahantassÈti “ekaÑsato ayaÑ paÔipadÈ kilesakkhayaÑ Èvahati sammÈsambuddhena bhÈsitatthÈ”ti evaÑ saddahantassa. YasmÈ panassa ______________________________________________________________ 1. M|laÔÊ 3. 35 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 88

aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈpahÈnavasena bhÈvanÈya pubbenÈparaÑ visesaÑ passato tattha tattha pacakkhatÈpi atthi, tasmÈ vuttaÑ “saddahantassa viyÈ”ti. SesapadadvayaÑ tasseva vevacanaÑ. Ettha ca pubbabhÈgamaggabhÈvanÈti vacanena ÈgamanÊyapaÔipadÈnÈnattena saddhÈvimuttadiÔÔhippattÈnaÑ paÒÒÈnÈnattaÑ hotÊti dassitaÑ. AbhidhammaÔÔhakathÈyampi1 “nesaÑ kilesappahÈne nÈnattaÑ natthi, paÒÒÈya nÈnattaÑ atthiyevÈ”ti vatvÈ “ÈgamanÊyanÈnatteneva saddhÈvimutto diÔÔhippattaÑ na pÈpuÓÈtÊti sanniÔÔhÈnaÑ katan”ti vuttaÑ.

PaÒÒÈsa~khÈtaÑ dhammaÑ adhimattatÈya pubba~gamaÑ hutvÈ pavattaÑ anussaratÊti dhammÈnusÈrÊ. TenÈha “dhammo”ti-Èdi. SaddhaÑ anussarati saddhÈpubba~gamaÑ maggaÑ bhÈvetÊti imamatthaÑ “eseva nayo”ti atidisati. PaÒÒaÑ vÈhetÊti paÒÒÈvÈhÊ, paÒÒaÑ sÈtisayaÑ pavattetÊti attho. TenÈha “paÒÒÈpubba~gamaÑ ariyamaggaÑ bhÈvetÊ”ti. SaddhÈvÈhinti ettha vuttanayena attho veditabbo. UbhatobhÈgavimuttÈdikathÈti ubhatobhÈgavimuttÈdÊsu Ègamanato paÔÔhÈya vattabbakathÈ. Etesanti yathÈvuttÈnaÑ ubhatobhÈgavimuttÈdÊnaÑ. IdhÈti imasmiÑ kÊÔÈgirisutte. Nanu ca aÔÔhasamÈpattilÈbhivasena ubhatobhÈgavimutto kÈyasakkhÊ-Èdayo ca abhidhamme2 ÈgatÈ, kathamidha ar|pajjhÈnalÈbhÊvaseneva uddhaÔÈti codanaÑ sandhÈyÈha “yasmÈ”ti-Èdi.

PhusitvÈ patvÈ. PaÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hentÊti na ÈsavÈ paÒÒÈya passÊyanti3, dassanakÈraÓÈ paÒÒÈya parikkhÊÓÈ “disvÈ paÒÒÈya parikkhÊÓÈ”ti vuttÈ. DassanÈyattaparikkhayattÈ eva hi dassanaÑ ÈsavÈnaÑ khayassa purimakiriyÈ hotÊti. TathÈgatena paveditÈti BodhimaÓÉe nisÊditvÈ tathÈgatena paÔividdhÈ viditÈ pacchÈ paresaÑ pÈkaÔÊkatÈ. “CatusaccadhammÈ”ti vatvÈ tadantogadhattÈ sÊlÈdÊnaÑ “imasmiÑ ÔhÈne sÊlaÑ kathitan”ti-Èdi vuttaÑ. AtthenÈti avippaÔisÈrÈdipayojanena tasmiÑ tasmiÑ pÊti-Èdikena4 atthena. KÈraÓenÈti sappuris|panissayÈdinÈ kÈraÓena tasmiÑ tasmiÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 3. 43 piÔÔhe. 2. Abhi 3. 117 piÔÔhe. 3. Passanti (M|laÔÊ 3. 35 piÔÔhe.) 4. SÊlÈdikena (Ka)


samÈdhi-ÈdipadaÔÔhÈnatÈya sÊlÈdikÈraÓe. CiÓÓacaritattÈti saddhÈciÓÓabhÈvena sambodhÈvahabhÈve. Tattha tattha vicaritÈ visesena caritÈ, tesu tena paÒÒÈ suÔÔhu carÈpitÈti attho. PatiÔÔhitÈ hoti maggena ÈgatattÈ. MattÈya parittappamÈÓena. OlokanaÑ khamanti, paÒÒÈya gahetabbataÑ upenti.

Tayoti kÈyasakkhidiÔÔhippattasaddhÈvimuttÈ. YathÈÔhitova pÈÄi-attho, na tattha kiÒci niddhÈretvÈ vattabbaÑ atthÊti suttantapariyÈyena avuttaÑ vadati. Tassa maggassÈti sotÈpattimaggassa yaÑ kÈtabbaÑ, tassa adhigatattÈ. Upari pana tiÓÓaÑ maggÈnaÑ atthÈya sevamÈnÈ anulomasenÈsanaÑ, bhajamÈnÈ kalyÈÓamitte, samannÈnayamÈnÈ indriyÈni anupubbena bhÈvanÈmaggappaÔipÈÔiyÈ arahattaÑ pÈpuÓissanti maggassa anekacittakkhaÓikatÈyÈti ayamettha suttapadese pÈÄiyÈ attho.

Imameva pÈÄiÑ gahetvÈti “katamo ca puggalo saddhÈnusÈrÊ”ti maggaÔÔhe puggale vatvÈ “imassa kho ahaÑ bhikkhave”ti-ÈdinÈ tesaÑ vasena anulomasenÈsanasevanÈdÊnaÑ vuttattÈ imameva yathÈvuttaÑ pÈÄipadesaÑ gahetvÈ “lokuttaradhammo bahucittakkhaÓiko”ti vadati. So vattabboti so vitaÓÉavÈdÊ evaÑ vattabbo. Yadi maggaÔÔhapuggale vatvÈ anulomikasenÈsanasevanÈdi pÈÄiyaÑ vuttanti maggasama~gino eva hutvÈ te tathÈ paÔipajjanti, evaÑ sante senÈsanapaÔisaÑyuttar|pÈdivipassanaggahaÓasmiÑ tava matena maggasama~gino eva ÈpajjeyyuÑ, na cetaÑ evaÑ hoti, tasmÈ suttaÑ me laddhanti yaÑ kiÒci mÈ kathehÊti vÈretabbo. TenÈha “yadi aÒÒena cittenÈ”ti-Èdi. Tattha evaÑ santeti nÈnÈcitteneva senÈsanapaÔisevanÈdike sati. Tattha pÈÄiyaÑ yadi lokuttaradhammasama~gino eva paÒcaviÒÒÈÓasama~gikÈlepi lokuttarasama~gitaÑ sace sampaÔicchasi, satthÈrÈ saddhiÑ paÔivirujjhasi suttavirodhadÊpanato. TenÈha “satthÈrÈ hÊ”ti-Èdi. DhammavicÈraÓÈ nÈma tuyhaÑ avisayo, tasmÈ yÈguÑ pivÈhÊti uyyojetabbo. 183. ŒdikenevÈti paÔhameneva. AnupubbasikkhÈti anupubbeneva pavattasikkhÈya. TenÈha “karaÓatthe paccattavacanan”ti. SaddhÈ jÈtÈ etassÈti saddhÈjÈto, agyÈhitÈtipakkhepena jÈta-saddassa

MajjhimanikÈya 90

pacchÈvacanaÑ. Evametanti adhimuccanaÑ okappaniyasaddhÈ. Santike nisÊdati upaÔÔhÈnavasena. SÈdhukaÑ katvÈ dhÈretÊti yathÈsutaÑ dhammaÑ vÈcuggatakaraÓavasena taÑ paguÓaÑ katvÈ sÈravasena dhÈreti. Chando jÈyatÊti dhammesu nijjhÈnakkhamesu ime dhamme bhÈvanÈpaÒÒÈya paccakkhato ÒassÈmÊti kattukamyatÈkusalacchando jÈyati. UssahatÊti chando uppÈdamatte aÔÔhatvÈ tato bhÈvanÈrambhavasena ussahati. Tulayati sammasanavasena sa~khÈre. TÊraÓavipassanÈya tulayantoti tÊraÓapariÒÒÈya jÈnitvÈ upari pahÈnapariÒÒÈya vasena paritulayanto paÔijÈnanto. MaggapadhÈnaÑ padahatÊti maggalakkhaÓaÑ padhÈnikaÑ maggaÑ padahati. Pesitacittoti nibbÈnaÑ pati pesitacitto. NÈmakÈyenÈti maggappaÔipÈÔiyÈ taÑtaÑmaggasampayuttanÈmakÈyena. Na pana kiÒci ÈhÈti d|ratÈya samÈnaÑ na kiÒci vacanaÑ bhagavÈ Èha te daÄhataraÑ niggaÓhituÑ. 184. PaÓena vohÈrena byÈkaraÓaÑ paÓaviyÈ, paÓaviyÈ abhÈvena opaÓaviyÈ. Na upetÊti na yujjati. Tanti idaÑ idha adhippetaÑ paÓopaÓaviyaÑ dassetuÑ. TayidaÑ sabbaÑ bhagavÈ “mayaÑ kho Èvuso sÈyaÒceva bhuÒjÈmÈ”ti assajipunabbasukehi vuttaÑ sikkhÈya avattanabhÈvadÊpanavacanaÑ sandhÈya vadati.

UkkhipitvÈti sÊsena gahetvÈ viya samÈdÈya. Anudhammoti anur|po sabhÈvo, sÈvakabhÈvassa anucchavikÈ paÔipatti. RohanÊyanti viruÄhibhÈvaÑ. Siniyhati ettha, etena vÈti sineho, kÈraÓaÑ. TaÑ ettha atthÊti sinehavantaÑ, pÈdakanti attho. Taco ekaÑ a~ganti taco vÊrapakkhabhÈve ekama~gaÑ. PadhÈnaÑ anuyuÒjantassa hi tace palujjamÈnepi taÑ nimittaÑ avosÈnaÑ anÈpajjanakasseva vÊriyassa ekaÑ a~gaÑ ekaÑ kÈraÓaÑ. EvaÑ sesesu vattabbaÑ. TenÈha “arahattaÑ appatvÈ na vuÔÔhahissÈmÊti evaÑ paÔipajjatÊ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

KÊÔÈgirisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca bhikkhuvaggavaÓÓanÈ.

3. ParibbÈjakavagga

1. TevijjavacchasuttavaÓÓanÈ

185. TatthÈti ekapuÓÉarÊkasaÒÒite paribbÈjakÈrÈme. AnÈgatapubbo lokiyasamudÈhÈravasena “cirassaÑ kho bhante”ti-ÈdinÈ vuccati, ayaÑ panettha ÈgatapubbataÑ upÈdÈya tathÈ vutto. BhagavÈ hi kesaÒci vimuttijanatthaÑ, kesaÒci indriyaparipÈkatthaÑ, kesaÒci visesÈdhigamatthaÑ kadÈci titthiyÈrÈmaÑ upagacchati. AnanuÒÒÈya ÔhatvÈti ananujÈnitabbe ÔhatvÈ. AnujÈnitabbaÑ siyÈ anaÒÒÈtassa Òeyyassa abhÈvato. YÈvatakaÑ hi ÒeyyaÑ, tÈvatakaÑ bhagavato ÒÈÓaÑ, yÈvatakaÒca bhagavato ÒÈÓaÑ, tÈvatakaÑ ÒeyyaÑ. TenevÈha “na tassa adiÔÔhamidhatthi kiÒci, atho aviÒÒÈtamajÈnitabban”ti-Èdi1. SabbaÒÒutaÒÒÈÓena hi bhagavÈ ÈvajjetvÈ pajÈnÈti. VuttaÑ hetaÑ “ÈvajjanapaÔibaddhaÑ buddhassa bhagavato ÒÈÓan”ti2. Yadi evaÑ “caraÑ samÈhito nÈgo, tiÔÔhaÑ nÈgo samÈhito”ti3 idaÑ suttapadaÑ kathanti? VikkhepÈbhÈvadÊpanapadametaÑ, na anÈvajjanenapi ÒÈÓÈnaÑ pavattiparidÊpanaÑ. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vitthÈrato vuttameva. 186. YÈvadevÈti idaÑ yathÈruci pavatti viya aparÈparuppattipi icchitabbÈti tadabhÈvaÑ dassento Èha “sakiÑ khÊÓÈnaÑ ÈsavÈnaÑ puna khepetabbÈbhÈvÈ”ti. PaccuppannajÈnanaguÓanti idaÑ dibbacakkhuÒÈÓassa paribhaÓÉaÒÈÓaÑ anÈgataÑsaÒÈÓaÑ anÈdiyitvÈ vuttaÑ, tassa pana vasena anÈgataÑsaÒÈÓaguÓaÑ dassetÊti vattabbaÑ siyÈ.

GihiparikkhÈres|ti vatthÈbharaÓÈdidhanadhaÒÒÈdigihiparikkhÈresu. Gihili~gaÑ pana appamÈÓaÑ, tasmÈ gihibandhanaÑ chinditvÈ dukkhassantakarÈ hontiyeva. Sati pana dukkhassantakiriyÈya gihili~ge te na tiÔÔhantiyevÈti dassento “yepÊ”ti-ÈdimÈha. SukkhÈpetvÈ samucchinditvÈ. ArahattaÑ pattadivaseyeva pabbajanaÑ vÈ parinibbÈnaÑ vÈti ayaÑ nayo na sabbasÈdhÈraÓoti Èha “bh|madevatÈ pana tiÔÔhantÊ”ti. Tattha ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 280; Khu 8. 93; Khu 9. 127 piÔÔhesu. 2. Khu 11. 109 piÔÔhe. 3. AÑ 2. 304 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 92

kÈraÓavacanaÑ “nilÊyanokÈsassa atthitÈyÈ”ti. AraÒÒapabbatÈdipavivekaÔÔhÈnaÑ nilÊyanokÈso. SesakÈmabhaveti kÈmaloke. LaÄitajanassÈti ÈbharaÓÈla~kÈranaccagÊtÈdivasena vilÈsayuttajanassa.

SopÊti “so aÒÒatra ekenÈ”ti vutto sopi. Karato na karÊyati pÈpanti evaÑ na kiriyaÑ paÔibÈhati. Yadi attÈnaÑyeva gahetvÈ katheti, atha kasmÈ mahÈsatto tadÈ ÈjÊvakapabbajjaÑ upagacchÊti Èha “tadÈ kirÈ”ti-Èdi. TassapÊti na kevalaÑ aÒÒesaÑ eva pÈsaÓÉÈnaÑ, tassapi. VÊriyaÑ na hÈpesÊti tapojigucchavÈdaÑ samÈdiyitvÈ Ôhito virÈgatthÈya taÑ samÈdiÓÓavattaÑ na pariccaji, satthusÈsanaÑ na chaÉÉesi. TenÈha “kiriyavÈdÊ hutvÈ sagge nibbattatÊ”ti.

TevijjavacchasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. AggivacchasuttavaÓÓanÈ

187. Lokassa sassatatÈpavattipaÔikkhepavasena pavatto vÈdo ucchedavÈdo eva hotÊti sassataggÈhÈbhÈve ucchedaggÈhabhÈvato puna paribbÈjakena “asassato loko”ti vadantena ucchedaggÈho pucchito, bhagavatÈpi so eva paÔikkhittoti Èha “dutiye nÈhaÑ ucchedadiÔÔhiko”ti. AntÈnantikÈdivasenÈti ettha antÈnantikaggahaÓena antavÈ loko anantavÈ lokoti imaÑ vÈdadvayamÈha. Œdi-saddena “taÑ jÊvaÑ taÑ sarÊran”ti-Èdi vÈdacatukkaÑ sa~gaÓhÈti, itaraÑ pana dvayaÑ sar|peneva gahitanti. PaÔikkhepo veditabboti “tatiye nÈhaÑ antavÈdiÔÔhiko, catutthe nÈhaÑ anantavÈdiÔÔhiko”ti evamÈdinÈ paÔikkhepo veditabbo. “Hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti ayampi sassatavÈdo, so ca kho aparantakappokavasena, “sassato loko”ti pana pubbantakappikavasenÈti ayametesaÑ viseso. “Na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti ayampi ucchedavÈdo, so ca kho sattavasena, “asassato loko”ti pana sattasa~khÈravasenÈti vadanti.


189. SappatibhayaÑ uppajjanato saha dukkhenÈti sadukkhaÑ. TenÈha “kilesadukkhenÈ”ti-Èdi. TesaÑyevÈti kilesadukkhavipÈkadukkhÈnaÑyeva. Sa-upaghÈtakanti sabÈdhaÑ. Sa-upÈyÈsanti saparissamaÑ sa-upatÈpaÑ sapÊÄaÑ. SapariÄÈhanti sadarathaÑ.

KiÒci diÔÔhigatanti imÈ tÈva aÔÔha diÔÔhiyo mÈ hontu, atthi pana bho gotama yaÑ kiÒci diÔÔhigataÑ gahitaÑ. Na hi tÈya diÔÔhiyÈ vinÈ kaÒci samayaÑ pavattetuÑ yujjatÊti adhippÈyena pucchati. Apaviddhanti samucchedappahÈnavasena chaÉÉitaÑ. PaÒÒÈya diÔÔhanti vipassanÈpaÒÒÈsahitÈya maggapaÒÒÈya bhagavatÈ paÔividdhaÑ. Yattha uppajjanti, taÑ sattaÑ mathenti sammaddantÊti mathitÈti Èha “mathitÈnanti tesaÑyeva vevacanan”ti. KaÒci dhammanti r|padhammaÑ, ar|padhammaÑ vÈ. AnupÈdiyitvÈti aggahetvÈ. 190. Na upetÊti sa~khaÑ na gacchatÊti atthoti Èha “na yujjatÊ”ti. AnujÈnitabbaÑ siyÈ anupÈdÈvimuttassa kaÒcipi1 uppattiyÈ abhÈvato. “EvaÑ vimuttacitto na upapajjatÊ”ti kÈmaÒcetaÑ sabhÈvapavedanaÑ parinibbÈnaÑ, eke pana ucchedavÈdino “mayampi ‘satto ÈyatiÑ na upapajjatÊ’ti vadÈma, samaÓo gotamopi tathÈ vadatÊ”ti ucchedabhÈveyeva patiÔÔhahissanti, tasmÈ bhagavÈ “na upapajjatÊti kho vaccha na upetÊ”ti Èha. “UpapajjatÊ”ti pana vutte sassatameva gaÓheyyÈti yojanÈ. Sesadvayepi eseva nayo. AppatiÔÔhoti ucchedavÈdÈdivasena patiÔÔhÈrahito. AnÈlamboti tesaÑyeva vÈdÈnaÑ olambÈrammaÓassa abhÈvena anÈlambo. SukhapavesanaÔÔhÈnanti tesaÒÒeva vÈdÈnaÑ sukhapavesanokÈsaÑ mÈ labhat|ti. AnanuÒÒÈya ÔhatvÈti “na upapajjatÊ”ti-ÈdinÈ anujÈnitabbÈya paÔiÒÒÈya ÔhÈnahetu. AnuÒÒampÊti anujÈnitabbampi dutiyapaÒhaÑ paÔikkhipi. Pariyatto pana dhammo atthato paccayÈkÈro evÈti Èha “dhammoti paccayÈkÈradhammo”ti. AÒÒattha payogenÈti imamhÈ niyyÈnikasÈsanÈ aÒÒasmiÑ micchÈsamaye pavattappayogena, aniyyÈnikaÑ vividhaÑ micchÈpaÔipattiÑ paÔipajjantenÈti attho. “AÒÒavÈdiyakenÈ”tipi pÈÔho, paccayÈkÈrato aÒÒÈkÈradÊpaka-ÈcariyavÈdaÑ paggayha tiÔÔhantenÈti attho. ______________________________________________________________ 1. KÈyacipi (?)

MajjhimanikÈya 94

191. Appaccayoti anupÈdÈno, nirindhanoti attho. 192. Yena r|penÈti yena bh|tupÈdÈdibhedena r|padhammena. TaÑ r|paÑ tappaÔibaddhasaÑyojanappahÈnena khÊÓÈsavatathÈgatassa pahÊnaÑ anuppattidhammataÑ ÈpannaÑ. Tena vuttaÑ pÈÄiyaÑ “anuppÈdadhamman”ti-Èdi. AÒÒesaÑ jÈnanÈya abhÈvaguÓatÈya guÓagambhÊro. “EttakÈ guÓÈ”ti pamÈÓaÑ gaÓhituÑ na sakkuÓeyyo. “¢disÈ etassa guÓÈ”ti pariyogÈhituÑ asakkuÓeyyatÈya duppariyogÈÄhoti. DujjÈnoti agÈdhatÈya gambhÊro “ettakÈni udakaÄhakasatÈnÊ”ti-ÈdinÈ pametuÑ na sakkÈti appameyyo, tato eva dujjÈno. EvamevÈti yathÈ mahÈsamuddo gambhÊro appameyyo dujjÈno, evameva khÊÓÈsavopi guÓavasena tasmÈ ayaÑ r|pÈdiÑ gahetvÈ r|pÊti-ÈdivohÈro bhaveyya, parinibbutassa pana tadabhÈvÈ tathÈ paÒÒÈpetuÑ na sakkÈ, tato taÑ Èrabbha upapajjatÊti-Èdi na yujjeyya. YathÈ pana vijjÈmÈno eva jÈtavedo byattena purisena nÊyamÈno puratthimÈdidisaÑ gatoti vucceyya, na nibbuto, evaÑ khÊÓÈsavopÊti dassento “evamevÈ”ti-ÈdimÈha.

AniccatÈti ettha aniccatÈgahaÓaÑ asÈranidassanaÑ. Tena yathÈ so sÈlarukkho sÈkhÈpalÈsÈdi-asÈrÈpagamena suddho sÈre patiÔÔhito, evamayaÑ dhammavinayo sÈsavasa~khÈta-asÈravigamena lokuttaradhammasÈre patiÔÔhitoti dasseti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AggivacchasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. MahÈvacchasuttavaÓÓanÈ

193. Saha kathÈ etassa atthÊti sahakathÊ, “mayaÑ pucchÈvasena tumhe vissajjanavasenÈ”ti evaÑ sahapavattakathoti attho. Etasseva kathitÈni, tattha paÔhame vijjÈttayaÑ desitaÑ, dutiye agginÈ dassitanti tevijjavacchasuttaÑ aggivacchasuttanti nÈmaÑ visesetvÈ vuttaÑ. SÊghaÑ laddhiÑ na vissajjenti, yasmÈ sa~khÈrÈnaÑ niyatoyaÑ vinÈso anaÒÒasamuppÈdo, hetusamuppannÈpin ne1 cirena nijjhÈnaÑ khamanti, na lahuÑ. TenÈha ______________________________________________________________ 1. HetusamuppannÈnampi nesaÑ (Ka)


“vasÈtela -pa- sujjhantÊ”ti. PacchimagamanaÑ ÒÈÓassa paripÈkaÑ gatattÈ. YaÔÔhiÑ ÈlambitvÈ udakaÑ tarituÑ otaranto puriso “yaÔÔhiÑ otaritvÈ udake patamÈno”ti vutto. Kammapathavasena vitthÈradesananti saÑkhittadesanaÑ upÈdÈya vuttaÑ. TenÈha “m|lavasena cetthÈ”ti-Èdi. VitthÈrasadisÈti kammapathavasena idha desitadesanÈva m|lavasena desitadesanaÑ upÈdÈya vitthÈrasadisÈ. VitthÈradesanÈ nÈma natthÊti na kevalaÑ ayameva, atha kho sabbÈpi buddhÈnaÑ nippariyÈyena ujukena niravasesato vitthÈradesanÈ nÈma natthi desanÈÒÈÓassa mahÈvisayatÈya karaÓasampattiyÈ ca tajjÈya mahÈnubhÈvattÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa. SabbaÒÒutaÒÒÈÓasama~gitÈya hi avasesapaÔisambhidÈnubhÈvitÈya aparimitakÈlasambhataÒÈÓasambhÈrasamudÈgatÈya kadÈcipi parikkhayÈnarahÈya anaÒÒasÈdhÈraÓÈya paÔibhÈnapaÔisambhidÈya pah|tajivhÈditadanur|par|pakÈyasampattisampadÈya vitthÈriyamÈnÈ bhagavato desanÈ kathaÑ parimitÈ paricchinnÈ bhaveyya, mahÈkÈruÓikatÈya pana bhagavÈ veneyyajjhÈsayÈnur|paÑ tattha tattha parimitaÑ paricchinnaÑ katvÈ niÔÔhapeti. AyaÒca attho mahÈsÊhanÈdasuttena1 dÊpetabbo. SabbaÑ saÑkhittameva attajjhÈsayavasena akathetvÈ bodhaneyyapuggalajjhÈsayavasena desanÈya niÔÔhÈpitattÈ. Na cettha dhammasÈsanavirodho pariyÈyaÑ anissÈya yathÈdhammaÑ dhammÈnaÑ bodhitattÈ sabbalahuttÈ cÈti. 194. Satta dhammÈ kÈmÈvacarÈ sampattasamÈdÈnaviratÊnaÑ idhÈdhippetattÈ.

AniyametvÈti “sammÈsambuddho, sÈvako”ti vÈ niyamaÑ visesena akatvÈ. AttÈnameva -pa- veditabbaÑ, tathÈ hi paribbÈjako “tiÔÔhatu bhavaÑ gotamo”ti Èha. 195. SatthÈva arahÈ hoti paÔipattiyÈ pÈrip|ribhÈvato. TasmiÑ byÈkateti tasmiÑ “ekabhikkhupi sÈvako”ti-ÈdinÈ suÔÔhu paÒhe kathite. 196. SampÈdakoti paÔipattisampÈdako. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 97 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 96

197. SekhÈya vijjÈyÈti sekhalakkhaÓappattÈya maggapaÒÒÈya sÈtisayaÑ katvÈ karaÓavasena vuttÈ, phalapaÒÒÈ pana tÈya pattabbattÈ kammabhÈvena vuttÈ. TenÈha “heÔÔhimaphalattayaÑ pattabban”ti. ImaÑ panettha aviparÊtamatthaÑ pÈÄito eva viÒÒÈyamÈnaÑ appaÔivijjhanato vitaÓÉavÈdÊ “yÈvatakaÑ sekhena pattabbaÑ, anuppattaÑ taÑ mayÈ”ti vacanalesaÑ gahetvÈ “arahattamaggopi anena pattoyevÈ”ti vadati. Evanti idÈni vuccamÈnÈya gÈthÈya.

KilesÈni pahÈya paÒcÈti paÒcorambhÈgiyasaÑyojanasa~khÈte saÑkilese pahÈya pajahitvÈ, pahÈnahetu vÈ. ParipuÓÓasekhoti sabbaso vaÉÉhitasikhadhammo. AparihÈnadhammoti aparihÈnasabhÈvo. Na hi yassa phÈtigatehi sÊlÈdidhammehi parihÈni atthi, samÈdhimhi parip|rakÈritÈya cetovasippatto. TenÈha “samÈhitindriyo”ti. AparihÈnadhammattÈva Ôhitatto.

AnÈgÈminÈ hi asekhabhÈvÈvahÈ dhammÈ parip|retabbÈ, na sekhabhÈvÈvahÈti so ekantaparipuÓÓe sekho vutto. EtaÑ na buddhavacananti “maggo bahucittakkhaÓiko”ti etaÑ vacanaÑ na buddhavacanaÑ anantarekantavipÈkadÈnato, bahukkhattuÑ payojanÈbhÈvato ca lokuttarakusalassa, “samÈdhimÈnantarikaÒÒamÈhu1, na pÈraÑ diguÓaÑ yantÊ”ti2 evamÈdÊni suttapadÈni etassatthasÈdhakÈni. OrambhÈgiyasaÑyojanappahÈnena sekkhadhammaparip|ribhÈvassa vuttatÈya attho tava vacanena virujjhatÊti. Assa Èyasmato Vacchassa. 198. AbhiÒÒÈ vÈ kÈraÓanti yaÑ hi taÑ tatra tatra sakkhibhabbatÈsa~khÈtaÑ iddhividhapaccanubhavanÈdi, tassa abhiÒÒÈ kÈraÓaÑ. Atha iddhividhapaccanabhavanÈdi abhi-aÒÒÈ, evaÑ sati abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ kÈraÓaÑ. AvasÈne chaÔÔhÈbhiÒÒÈya pana arahattaÑ. Ettha ca yasmÈ paÔhamasutte Èsavakkhayo adhippeto, ÈsavÈ khÊÓÈ eva, na puna khepetabbÈ, tasmÈ tattha “yÈvadevÈ”ti na vuttaÑ, idha phalasamÈpatti adhippetÈ, sÈ ca punappunaÑ samÈpajjÊyati, tasmÈ “yÈvadevÈ”ti vuttaÑ. Tato eva hi “arahattaÑ vÈ kÈraÓan”ti vuttaÑ. TaÑ hi “kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 390 piÔÔhe SuttanipÈte.


viharissÈmi, yadarihÈ etarahi upasampajja viharantÊ”ti1 anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhapetvÈ abhiÒÒÈ2 nibbattentassa kÈraÓaÑ, tayidaÑ sabbasÈdhÈraÓaÑ na hotÊti sÈdhÈraÓavasena naÑ dassento “arahattassa vipassanÈ vÈ”ti Èha. 200. Paricaranti nÈma vippakatabrahmacariyavÈsattÈ. PariciÓÓo hotisÈvakena nÈma satthu dhamme kattabbÈ paricariyÈ sammadeva niÔÔhÈpitattÈ. TenÈha “iti -pa- thero evamÈhÈ”ti. TesaÑ guÓÈnanti tesaÑ asekkhaguÓÈnaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈvacchasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. DÊghanakhasuttavaÓÓanÈ

201. KhananaÑ khataÑ, s|karassa khataÑ ettha atthÊti s|karakhatÈ, s|karassa vÈ imasmiÑ buddhuppÈde paÔhamaÑ khataÑ upÈdÈya s|karakhatÈ, tÈya. EvaÑnÈmaketi evaÑ itthili~gavasena laddhanÈmake. PaÑsudhoteti3 dhotapaÑsuke. OtaritvÈ abhiruhitabbanti pakatibh|mito anekehi sopÈnaphalakehi otaritvÈ puna leÓadvÈraÑ katipayehi abhiruhitabbaÑ.

®hitakovÈti mÈtulassa ÔhitattÈ tattha sagÈravasapatissavasena Ôhitakova. KiÒcÈpi sabba-saddo avisesato anavasesapariyÈdÈyako, vatthu-adhippÈyÈnurodhÊ pana saddappayogoti tamatthaÑ sandhÈya paribbÈjako “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti Èha. YÈ loke manussa-upapattiyoti-ÈdikÈ upapattiyo, tÈ anatthasamudÈgatÈ tattha tattheva sattÈnaÑ ucchijjanato, tasmÈ samayavÈdÊhi vuccamÈnÈ sabbÈ ÈyatiÑ uppajjana-upapatti na hoti. JalabubbuÄakÈ viya hi ime sattÈ tattha tattha samaye uppajjitvÈ bhijjanti, tesaÑ tattha paÔisandhi natthÊti assa adhippÈyo. TenÈha “paÔisandhiyo”ti-Èdi. Assa adhippÈyaÑ muÒcitvÈti yenÈdhippÈyena paribbÈjako “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti Èha, taÑ tassa adhippÈyaÑ jÈnantopi ajÈnanto viya hutvÈ tassa akkhare tÈva dosaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 378; Ma 3. 261 piÔÔhesu. 2. ChaÔÔhÈbhiÒÒaÑ (?) 3. PaÑsudhoto (AÔÔhakathÈyaÑ.)

MajjhimanikÈya 98

dassentoti padesasabbaÑ sandhÈya tena vuttaÑ, sabbasabbavisayaÑ katvÈ tattha dosaÑ gaÓhanto. YathÈ loke kenaci “sabbaÑ vuttaÑ, taÑ musÈ”ti vutte tassa vacanassa sabbantogadhattÈ musÈbhÈvo Èpajjeyya, evaÑ imassapi “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti vadato tathÈ pavattÈ diÔÔhipi nakkhamatÊti atthato Èpannameva hoti. TenÈha bhagavÈ “esÈpi te diÔÔhi nakkhamatÊ”ti. YathÈ pana kenaci “sabbaÑ vuttaÑ musÈ”ti vutte adhippÈyÈnurodhinÊ saddappavatti, tassa vacanaÑ muÒcitvÈ tadaÒÒesameva musÈbhÈvo ÒÈyÈgato, evamidhÈpi “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti vacanato yassÈ diÔÔhiyÈ vasena “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti tena vuttaÑ, taÑ diÔÔhiÑ muÒcitvÈ tadaÒÒameva yathÈdhippetaÑ sabbaÑ nakkhamatÊti ayamattho ÒÈyÈgato, bhagavÈ pana vÈdÊvaro sukhumÈya ÈÓiyÈ th|laÑ ÈÓiÑ nÊharanto viya upÈyena tassa diÔÔhigataÑ nÊharituÑ tassa adhippÈyena avatvÈ saddavasena tÈva labbhamÈnaÑ dosaÑ dassento “yÈpi kho te”ti-ÈdimÈha. Tena vuttaÑ “assa adhippÈyaÑ muÒcitvÈ akkhare tÈva dosaÑ dassento”ti.

ParibbÈjako pana yaÑ sandhÈya “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti mayÈ vuttaÑ, “ayaÑ so”ti yathÈvuttadosapariharaÓatthaÑ tasmiÑ atthe vuccamÈne esa doso sabbo na hoti, evampi samaÓo gotamo mama vÈde dosameva ÈropeyyÈti attano ajjhÈsayaÑ niguhitvÈ yathÈvuttadosaÑ pariharitukÈmo “esÈ me”ti-ÈdimÈha. Tattha tampassa tÈdisamevÈti yaÑ “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti gahitaÑ vatthu, tampi tÈdisameva bhaveyyÈti. AyaÒca sabbantogadhadiÔÔhi mayhampi diÔÔhivatthu, taÑ me khameyyavÈti. YasmÈ pana “esÈpi diÔÔhi tuyhaÑ nakkhamatÊ”ti yÈpi diÔÔhi vuttÈ bhavatÈ gotamena, sÈpi mayhaÑ nakkhamati, tasmÈ sabbaÑ me nakkhamatevÈti paribbÈjakassa adhippÈyo. TenÈha “taÑ pariharÈmÊti saÒÒÈya vadatÊ”ti. TathÈ ca vakkhati “tasmÈpi ucchedadiÔÔhi mayhaÑ nakkhamatÊ”ti. “EsÈ me diÔÔhÊ”ti yÈ Ôhitibh|tÈ diÔÔhi, tÈya “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti panettha sabbaggahaÓena gahitattÈ Èha “atthato panassa esÈdiÔÔhi na me khamatÊti ÈpajjatÊ”ti. AyaÑ dosoti dassento Èha “yassa panÈ”ti-Èdi. EsÈti diÔÔhi. Rucitanti diÔÔhidassanena abhinivisitvÈ rocetvÈ gahitaÑ. Tena hi diÔÔhi-akkhamena arucitena bhavitabbanti sati diÔÔhiyÈ akkhamabhÈve tato tÈya gahitÈya khameyya rucceyya yathÈ, evaÑ sabbassa


akkhamabhÈveti aparabhÈge sabbaÑ khamati ruccatÊti Èpajjati. Na panesa taÑ sampaÔicchatÊti esa “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti evaÑ vadanto ucchedavÈdÊ taÑ vuttanayena sabbassa khamanaÑ ruccanaÑ na sampaÔicchati. ©Èyena vuttamatthaÑ kathaÑ na sampaÔicchatÊti Èha “kevalaÑ tassÈpi ucchedadiÔÔhiyÈ ucchedameva gaÓhÈtÊ”ti. SabbesaÑ hi dhammÈnaÑ ÈyatiÑ uppÈdaÑ aruccitvÈ taÑ sandhÈya ayaÑ “sabbaÑ me nakkhamatÊ”ti vadati, ucchedadiÔÔhikesu ca ucchinnesu kuto ucchedadiÔÔhisabhÈvoti.

TenÈti tena kÈraÓena, yasmÈ idhekacce sattÈ ÊdisaÑ diÔÔhiÑ paggayha tiÔÔhanti, tasmÈti vuttaÑ hoti. Pajahanakena vÈ cittena ekajjhaÑ gahetvÈ pajahanakehi appajahanake niddhÈretuÑ bhagavÈ “ato -pa- bahutarÈ”ti avocÈti Èha “pajahanakesu nissakkan”ti yathÈ “paÒcasÊlehi pabhÈvanÈ paÒÒavantatarÈ”ti. “Bah|”ti vatvÈ na kevalaÑ bah|, atha kho ativiya bah|ti dassento “bahutarÈ”ti Èha. Bah| hÊti nayidaÑ nissakkavacanaÑ, atha kho paccattavacanaÑ. KathaÑ hi-saddoti Èha “hi-kÈro nipÈtamattan”ti. AnissakkavacanaÑ tÈva tassa pajahanakÈnaÑ bahubhÈvato tepi parato “bahutarÈ”ti vuccÊyanti. M|ladassananti ye tÈdisaÑ dassanaÑ paÔhamaÑ upÈdiyanti, tajjÈtikameva pacchÈ gahitadassanaÑ. VijÈtiyaÑ hi paÔhamaÑ gahitadassanaÑ appahÈya vijÈtiyassa gahaÓaÑ na sambhavati viruddhassa abhinivesassa saha anavaÔÔhÈnato. AviruddhaÑ pana m|ladassanaÑ avissajjitvÈ visayÈdibhedabhinnaÑ aparadassanaÑ gahetuÑ labbhati. TenÈha “ettha cÈ”ti-Èdi.

Tattha kiÒcÈpi ekaccasassatavÈdo sassatucchedÈbhinivesÈnaÑ vasena yathÈkkamaÑ sassatucchedaggÈhanajÈtiko, ucchedaggÈhena pana sassatÈbhinivesassa taÑgÈhena ca asassatÈbhinivesassa virujhanato ubhayatthapi “ekaccasassataÑ vÈ gahetuÑ na sakkÈ”ti vuttaÑ, tathÈ “sassataÑ, vÈ ucchedaÑ vÈ na sakkÈ gahetun”ti ca. M|lasassataÑ hi paÔhamaÑ gahitaÑ. Œyatanesupi yojetabbanti paÔhamaÑ cakkhÈyatanaÑ sassatanti gahetvÈ aparabhÈge na kevalaÑ cakkhÈyatanameva sassataÑ, sotÈyatanampi sassataÑ, ghÈnÈyatanÈdipi sassatanti gaÓhÈtÊti-ÈdinÈ yojetabbaÑ. ŒyatanesupÊti pi-saddena dhÈt|naÑ indriyÈnampi gÈho daÔÔhabbo. IdaÑ

MajjhimanikÈya 100

sandhÈyÈti “m|le sassatan”ti-ÈdinÈ vuttapaÔhamaggÈhassa samÈnajÈtiyaÑ aparaggÈhaÑ sandhÈya.

DutiyavÈre paÔhamavÈre vuttasadisaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ. Tattha ÈdÊnavaÑ disvÈti “yadi r|paÑ sassataÑ siyÈ, nayidaÑ ÈbÈdhÈya saÑvatteyya. YasmÈ ca kho idaÑ r|paÑ asassataÑ, tasmÈ abhiÓhapaÔipÊÄanaÔÔhena udayavayavantatÈya r|paÑ aniccaÑ sa~khataÑ paÔiccasamuppannaÑ, sassatÈbhiniveso micchÈ”ti-ÈdinÈ tattha sassatavÈde ÈdÊnavaÑ dosaÑ disvÈ. OÄÈrikanti tasmÈ paÔipÊÄanaÔÔhena ayÈthÈvaggÈhatÈya r|paÑ na saÓhaÑ oÄÈrikameva. VedanÈdÊnampi aniccÈdibhÈvadassanaÑ r|pavedanÈ-ÈdÊnaÑ samÈnayogakkhamatthÈ. VissajjetÊti pajahati.

Tisso laddhiyoti sassatuccheda-ekaccasassatadiÔÔhiyo. YasmÈ sassatadiÔÔhikÈ vaÔÔe rajjanassa ÈsannÈ. TathÈ hi te olÊyantÊti vuccanti, bhavÈbhavadiÔÔhÊnaÑ vasena imesaÑ sattÈnaÑ saÑsÈrato sÊsukkhipanaÑ natthÊti etÈva tisso visesato gahetabbÈ.

IdhalokaÑ paralokaÒca atthÊti jÈnÈtÊti ettÈvatÈ sassatadassanassa appasÈvajjatÈkÈraÓamÈha, vaÔÔaÑassÈdeti, abhinandatÊti iminÈ dandhavirÈgatÈya. tenÈha “tasmÈ”ti-Èdi. IdhalokaÑ paralokaÒca atthÊti jÈnÈtÊti iminÈ tÈsu tÈsu gatÊsu sattÈnaÑ saÑsaraÓaÑ paÔikkhipatÊti dasseti, sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ atthÊti jÈnÈtÊti iminÈ kammaphalaÑ. KusalaÑ na karotÊti iminÈ kammaÑ, akusalaÑ karonto na bhÈyatÊti iminÈ puÒÒÈpuÒÒÈni sabhÈvato jÈyantÊti dasseti. VaÔÔaÑ assÈdeti abhinandati tanninnabhÈvato. SÊghaÑ laddhiÑ jahituÑ na sakkoti vaÔÔupacchedassa aruccanato. UcchedavÈdÊ hi tasmiÑ bhave ucchedaÑ maÒÒati. Tato paraÑ idhalokaÑ paralokaÒca atthÊti jÈnÈti sukatadukkaÔÈnaÑ phalaÑ atthÊti jÈnÈti kammaphalavÈdÊbhÈvato. Yebhuyyena hi ucchedavÈdÊ sabhÈvaniyatiyadicchÈbhinivesesu aÒÒatrÈbhiniveso hoti. SÊghaÑ dassanaÑ pajahati vaÔÔÈbhiratiyÈ abhÈvato. PÈramiyo p|retuÑ sakkonto paccekabuddho1 hutvÈ, lokavohÈramatteneva so sammÈsambuddho hutvÈ parinibbÈyatÊti yojanÈ. Asakkontoti buddho hotuÑ asakkonto. ______________________________________________________________ 1. Buddho (AÔÔhakathÈyaÑ.)


AbhinÊhÈraÑ katvÈ aggasÈvakÈdibhÈvassa abhinÊhÈraÑ sampÈdetvÈ. SÈvako hutvÈti aggasÈvako mahÈsÈvako hutvÈ, tatthÈpi tevijjo chaÄabhiÒÒo paÔisambhidÈppatto vÈ sukkhavipassako eva vÈ buddhasÈvako hutvÈ parinibbÈyati. SabbamidaÑ ucchedavÈdino kalyÈÓamittanissayena sammattaniyÈmokkamane khippavirÈgatÈdassanatthaÑ ÈgataÑ. TenÈha “tasmÈ”ti-Èdi. 202. KaÒjiyenevÈti ÈranÈÄena, kaÒjiyasadisena ucchedadassanena. P|ritoti paripuÓÓajjhÈsayo. Soti paribbÈjako. AppahÈyÈti abhinditvÈ. Viggahoti kalaho idameva saccaÑ, moghamaÒÒanti aÒÒamaÒÒaÑ viruddhaggÈhoti katvÈ. VivÈdanti viruddhavÈdaÑ. VighÈtanti virodhahetukaÑ cittavighÈtaÑ. Vihesanti viggahavivÈdanimittaÑ kÈyikaÑ cetasikaÒca kilamathaÑ. ŒdÊnavaÑ disvÈti etÈsaÑ diÔÔhÊnaÑ evar|po ÈdÊnavo, aniyyÈnikabhÈvatÈya pana sampati ÈyatiÒca mahÈdÊnavoti evaÑ ÈdÊnavaÑ disvÈ. 205. “Esohamasmi, eso me attÈ”ti-ÈdinÈ1 kÈyaÑ anvetÊti kÈyanvayo, soyeva, tassa vÈ sam|ho kÈyanvayatÈ, kÈyapaÔibaddho kileso. TenÈha “kÈyaÑ -pa- attho”ti.

AsammissabhÈvanti asa~karato vavatthitabhÈvaÑ. Tena tÈsaÑ yathÈsakaÑ paccayÈnaÑ uppajjitvÈ vigamaÑ dasseti. EvaÑ hi tÈsaÑ kadÈcipi sa~karo natthi. TenÈha “tatrÈyaÑ sa~khepattho”ti-Èdi. Sar|paÑ aggahetvÈ “aÒÒÈ vedanÈ”ti aniyamena vuttattÈ tameva vigamaÑ dassento “anuppannÈva honti antarahitÈ vÈ”ti Èha, sar|pato niyametvÈ vuccamÈne kÈci anuppannÈ vÈ hoti, kÈci antarahitÈ vÈti. CuÓÓavicuÓÓabhÈvadassanatthanti khaÓe khaÓe bhijjamÈnabhÈvadassanatthaÑ.

Na kenaci saÑvadatÊti kenaci puggalena saddhiÑ diÔÔhirÈgavasena saÑkiliÔÔhacitto na vadati. TenÈha “sassataÑ gahetvÈ”ti-Èdi. Na vivadatÊti viruddhabhÈvo hutvÈ na vivadati. ParivattetvÈti ucchedaÑ gahetvÈ ekaccasassataÑ gahetvÈ evaÑ vuttanayena tayopi vÈdÈ parivattetvÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 188; SaÑ 2. 16 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 102

yojetabbÈ. Tena voharatÊti tena lokavohÈrena lokasamaÒÒaÑ anatidhÈvanto

satto puriso puggaloti-ÈdinÈ voharati, na pana ito bÈhirakÈ viya abhinivisati.

TenÈha “aparÈmasanto”ti. KaÒci dhammanti r|pÈdÊsu ekaÑ dhammampi.

ParÈmÈsaggÈhena aggaÓhantoti “niccan”ti-ÈdinÈ, “etaÑ mamÈ”ti-ÈdinÈ ca

dhammasabhÈvaÑ atikkamitvÈ parato ÈmasitvÈ gahaÓena aggaÓhanto.

KatÈvÊti katakicco. So vedeyyÈti khÊÓÈsavo bhikkhu

aha~kÈramama~kÈresu sabbaso samucchinnesupi ahaÑ vadÈmÊti vadeyya.

Tattha ahanti niyakajjhattasantÈne. Mamanti tassa santakabh|te vatthusmiÑ

lokaniruÄhe. SamaÒÒanti tattha sukusalatÈya loke samaÒÒÈ kusalo viditvÈ.

VohÈramattenÈti kevalaÑ paccekabuddho hutvÈ mahÈbodhipÈramiyo

p|retuÑ asakkonto sÈvako hutvÈ desavohÈramattena na appahÊnataÓho viya

andhaputhujjano abhinivesanavasena.

206. SassatÈdÊs|ti sassatÈbhinivesÈdÊsu. TesaÑ tesaÑ dhammÈnanti

niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ. SassataÑ abhiÒÒÈyÈti sassatadiÔÔhiÑ samudayato

attha~gamato assÈdato nissaraÓato abhivisiÔÔhÈya paÒÒÈya paÔivijjhitvÈ.

PahÈnanti accantappahÈnaÑ samucchedaÑ. R|passa pahÈnanti r|passa

tappaÔibaddhasaÒÒojanappahÈnena pahÈnaÑ. AnuppÈdanirodhena

niruddhehi Èsavehi aggahetvÈva cittaÑ vimucci, “Èsavehi cittaÑ vimuccÊ”ti

ettha kiÒcipi aggahetvÈ asesetvÈ. SoÄasa paÒÒÈti mahÈpaÒÒÈdikÈ soÄasa

paÒÒÈ. Catura~gasamannÈgatoti puÓÓa-uposathadivasatÈ, kenaci

anÈmantitameva anekasatÈnaÑyeva anekasahassÈnaÑ vÈ bhikkhunaÑ

sannipatitatÈ, sabbesaÑ ehibhikkhubhÈvena upasampannatÈ, chaÄabhiÒÒatÈ

cÈti. TenÈha “tatrimÈni a~gÈnÊ”ti-Èdi. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ

suviÒÒeyyameva.

DÊghanakhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


5. MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈ

207. Dve mÈgaÓÉiyÈti dve mÈgaÓÉiyanÈmakÈ. Devagabbhasadisanti devÈnaÑ vasana-ovarakasadisaÑ. EtaÑ vuttanti “BhÈradvÈjagottassa brÈhmaÓassa agyÈgÈre tiÓasanthÈrake”ti etaÑ vuttaÑ. Na kevalaÑ taÑ divasamevÈti yaÑ divasaÑ mÈgaÓÉiyo paribbÈjako tiÓasanthÈrakaÑ paÒÒattaÑ, na kevalaÑ taÑ divasameva bhagavÈ yenaÒÒataro vanasaÓÉo, tenapasa~kamÊti yojanÈ. GÈm|pacÈreti gÈmasamÊpe. SaÒÒÈÓaÑ katvÈti saÒÒÈÓaÑ katvÈ viya. Na hi bhagavato tassa saÒÒÈÓakaraÓe payojanaÑ atthi.

SamaÓaseyyÈnur|panti samaÓassa anucchavikÈ seyyÈ. PÈsaÑsattho hi ayaÑ r|pa-saddo. TenÈha “imaÑ tiÓasanthÈrakan”ti-Èdi. AnÈkiÓÓoti viluÄito aghaÔÔito. HatthapÈdasÊsehi tattha tattha pahaÔena na calito abhinno, acalibhattÈ eva abhinnaÑ attharaÓaÑ. ParicchinditvÈ paÒÒatto viyÈti ayaÑ chekena cittakÈrena cintetvÈ tulikÈya paricchinnalekhÈya paricchinditvÈ likhitÈ cittakataseyyÈ viya. Bh|naÑ vuccati vaÉÉhitaÑ, taÑ hantÊti bh|nahuno. TenÈha “hatavaÉÉhino”ti. TaÑ panÈyaÑ cakkhÈdÊsu saÑvaravidhÈnaÑ vaÉÉhihananaÑ maÒÒati. TenÈha “mariyÈdakÈrakassÈ”ti. Br|hetabbanti uÄÈravisay|pahÈrena vaÉÉhetabbaÑ pÊÓetabbaÑ. TaÑ pana ananubh|tÈnubhavanena hotÊti Èha “adiÔÔhaÑ dakkhitabban”ti. Anubh|taÑ pana apaÓÊtaÑ hotÊti vuttaÑ “diÔÔhaÑ samatikkamitabban”ti. SesavÈresupi eseva nayo. ParamadiÔÔhadhammanibbÈnavÈdÊ kiresa paribbÈjako, tasmÈ evaÑ chasu dvÈresu vaÉÉhiÑ paÒÒapeti. YasmÈ yaÑ channampi cakkhÈdÊnaÑ yathÈsakaÑ visayaggahaÓaÑ paÔikkhipanto lokassa avaÉÉhitaÑ vinÈsameva paÒÒapeti, tasmÈ so sayampi vaÉÉhihato hatavaÉÉhito.

SaÑkilesato ÈrakattÈ ariyo. NiyyÈnikadhammabhÈvato ÒÈyo dhammo. Vajjalesassapi abhÈvato kusalo. TenÈha “parisuddhe kÈraÓadhamme anavajje”ti. UggatassÈti uccakulÊnatÈdinÈ uÄÈrassa. Mukhe ÈrakkhaÑ ÔhapetvÈti mukhena saÑyato hutvÈ. Ambajamb|-ÈdÊni gahetvÈ viya ap|rayamÈnoti ambajamb|-ÈdÊni aÒÒamaÒÒavisadisÈni viya p|raÓakathÈnayena yaÑ kiÒci akathetvÈ. TenÈha “mayÈ kathitaniyÈmenÈ”ti.

MajjhimanikÈya 104

208. PhalasamÈpattiyÈ vuÔÔhitoti divÈvihÈrato vuÔÔhitoti attho. DivÈvihÈropi hi “paÔisallÈnan”ti vuccati “rabhogatassa paÔisallÊnassa evaÑ cetaso parivitakko udapÈdÊ”ti-ÈdÊsu1. BhagavÈ hi phalasamÈpattito vuÔÔhÈnuttarakÈlaÑ tesaÑ kathÈsallÈpaÑ sutvÈ divÈvihÈrato vuÔÔhÈya tattha gato. SaÑvego nÈma sahottappaÒÈÓaÑ, taÑ nibbindanavasenapi hoti, saÑveganissitaÑ sandhÈyÈha “pÊtisaÑvegena saÑviggo”ti. So pana yasmÈ purimÈvatthÈya calanaÑ hoti cittassa, tasmÈ Èha “calito kampito”ti. TikhiÓasotena purisenÈti bhagavantaÑ sandhÈyÈha. 209. DhammadesanaÑ Èrabhi yathÈ vineyyadamanakusalo. VasanaÔÔhÈnaÔÔhenÈti idaÑ ÈramitabbabhÈvassa bhÈvalakkhaÓavacanaÑ. Œramati etthÈti ÈrÈmo, r|paÑ ÈrÈmo etassÈti r|pÈrÈmaÑ, tato eva tanninnabhÈvena r|pe ratanti r|parataÑ, tena sammoduppattiyÈ r|pena sammuditanti r|pasammuditaÑ, tadetaÑ tadabhihatajavanakiccaÑ tattha ÈropetvÈ vuttaÑ. Dantanti-ÈdÊsupi eseva nayo. DantaÑ damitaÑ. Nibbisevananti vigatavisukÈyikaÑ. Guttanti satiyÈ guttaÑ. Rakkhitanti tasseva vevacanaÑ. SaÑvutanti apanÊtaÑ pavesanivÈraÓena. TenÈha “pihitan”ti. 210. UppajjanapariÄÈhanti uppajjanakilesapariÄÈhaÑ. KiÑ vacanaÑ vattabbaÑ assÈti r|pÈrammaÓaÑ anubhavitvÈ samudayÈdipahÈnaÑ pariggaÓhitvÈ parinibbinditvÈ virajjitvÈ yo vimutto, tattha kiÑ vuddhihatapariyÈyo avassaÑ labhati na labhatÊti pucchati. ParibbÈjako tÈdise sÈrabaddhavimuttike2 vuddhihatoti na vadeyyÈti Èha “na kiÒci bho gotamÈ”ti. 211. Teti tayÈ, ayameva vÈ pÈÔho. VassaÑ vÈso vassaÑ uttarapadalopena, vassituÑ arahatÊti vassiko, vassakÈle nivÈsÈnucchavikoti attho. NÈti-ucco hoti nÈtinÊcoti gimhiko viya ucco, hemantiko viya nÊco na hoti, atha kho tadubhayavemajjhalakkhaÓatÈya nÈti-ucco hoti nÈtinÊco. NÈtitan|nÊti hemantikassa viya na khuddakÈni. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 8 piÔÔhe. 2. SaÑsÈrabandhanavimuttike (?)


NÈtibah|nÊti gimhikassa viya na atibah|ni. MissakÈnevÈti hemantikagimhikesu vuttalakkhaÓavomissakÈni. UÓhapavesanatthÈyÈti niy|hesu purebhattaÑ pacchÈbhattaÒca patitas|riyobhÈsavasena uÓhassa abbhantarapavesanatthÈya. Bhittiniy|hÈni nÊharÊyantÊti dakkhiÓapasse bhittÊsu niy|hÈni nÊharitvÈ karÊyanti. VipulajÈlÈnÊti puthulachiddÈni. UdakayantÈnÊti udakavÈhakayantÈni.

NÊluppalagacchake katvÈti vikasitehi nÊluppalehi gacchake naÄinike katvÈ. Gandhakalalanti gandhamissakakaddamaÑ. YamakabhittÊti yugaÄabhitti, tassÈ antare nÈÄi, yato udakaÑ abhiruhati. LohanÈÄinti lohamayayantanÈÄiÑ. JÈlanti tambalohamayaÑ jÈlaÑ. HeÔÔhÈ yantaÑ parivattentÊti heÔÔhÈbhÈge udakayantaÑ gamenti. Udakaphusite temente vivaÓÓatÈ mÈhosÊti nÊlapaÔaÑ nivÈseti. DivÈkÈleti divasavelÈya. AjjhattaÑ v|pasantacitto viharÈmÊti etena attano phalasamÈpattivihÈro bhagavatÈ dassitoti Èha “tÈya ratiyÈ ramamÈnoti idaÑ catutthajjhÈnikaphalasamÈpattiratiÑ sandhÈya vuttan”ti. 212. MahÈ ca nesaÑ papaÒcoti nesaÑ rÈj|naÑ mahÈpapaÒco rÈjiddhivasena sabbadÈ sampattivisayo ca, anubhavituÑ na labhantÊti adhippÈyo. Mante gavesantÈ vicaranti, na bhogasukhaÑ. GaÓanÈ nÈma acchinnagaÓanÈ, na vigaÓagaÓanÈ na paÓagaÓanÈ1. ŒvaÔÔoti yathÈdhigate dibbe kÈme pahÈya kÈmahetu ÈvaÔÔo nivatto parivattito bhaveyya. EvaÑ mÈnusakÈ kÈmÈti yathÈ koci kusaggena udakaÑ gahetvÈ mahÈsamudde udakaÑ mineyya, tattha mahÈsamudde udakameva mahantaÑ vipulaÑ paÓÊtaÒca, evaÑ dibbÈnaÑ kÈmÈnaÑ samÊpe upanidhÈya mÈnusakÈ kÈmÈ appamattakÈ oramattakÈ nihÊnÈ, dibbÈva kÈmÈ mahantÈ vipulÈ uÄÈrÈ paÓÊtÈ. SamadhigayhÈti sammÈ adhigamanavasena niggayha dibbampi sukhaÑ hÊnaÑ katvÈ tiÔÔhati. 213. ŒrogyahetukaÑ sukhaÑ assa atthÊti sukhÊ, taÑ panassa rogavigamatovÈti Èha “paÔhamaÑ dukkhito pacchÈ sukhito”ti. SerÊ nÈma attÈdhÊnavuttÊti Èha “serÊ ekako bhaveyyÈ”ti. Attano ______________________________________________________________ 1. VigaÓhigaÓanÈ saÓhigaÓanÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 106

vaso sayaÑvaso, so etassa atthÊti sayaÑvasÊ. A~gÈrakapallaÑ viya kÈmavatthupariÄÈhahetuto. TacchetvÈti ghaÔÔetvÈ, kaÓÉ|yitvÈti attho. 214. Yena kÈyo madhurakajÈto hoti, taÑ kira kuÔÔhaÑ chaviÑ vinÈseti, cammaÑ chiddajÈtaÑ viya hoti. TenevÈha “upahatakÈyappasÈdo”ti. PaccalatthÈti paÔilabhi. AvijjÈbhibh|tatÈya virodhipaccayasamÈyogena paÒÒindriyassa upahatattÈ. ŒyatiÑ dukkhaphalatÈya etarahi ca kilesadukkhabahulatÈya kÈmÈnaÑ dukkhasamphassatÈ, tadubhayasaÑyuttesu tesu ca taÑ asallakkhitvÈ ekantasukhÈbhiniveso viparÊtasaÒÒÈya, na kevalÈya sukhavedanÈya sukhÈti pavattasaÒÒÊ. 215. TÈnÊti kuÔÔhasarÊre vaÓamukhÈni. AsucÊnÊti asubhÈni. DuggandhÈnÊti vissagandhÈni. P|tÊnÊti kuÓapabh|tÈni. IdÈnÊti etarahi. Nakhehi vippatacchana-aggiparitÈpanehi atinippÊÄanakÈle pÈÓakÈ -pa- paggharanti, tena vedanÈ tanukÈ hoti. Evanti vuttanayena vedanÈya tanukabhÈvato.

ŒrogyabhÈve dhanalÈbhÈdilÈbhuppattito, asati ca Èrogye lÈbhassa niratthakabhÈvato, diÔÔhadhammikÈdisabbasampattÊnaÑ lÈbhassa nimittabhÈvato ca ÈrogyaparamÈ lÈbhÈ. NibbÈne sukhuppattito, asati ca nibbÈnÈdhigame tÈdisassa sukhassa anupalabbhanato, sabbasa~khatavivittattÈ ca sabbaso ca saÑsÈradukkhÈbhÈvato, adhigate ca tasmiÑ sakalavaÔÔadukkhÈbhÈvato ca nibbÈnaÑ paramaÑ sukhaÑ. PubbabhÈgamaggÈnanti kÈyÈnupassanÈdibhedabhinnÈnaÑ ariyamaggassa pubbabhÈgiyÈnaÑ maggÈnaÑ. TesaÒca amatagÈmitÈ nÈma tanninnatÈvaseneva sacchikiriyÈvasenÈti Èha “pubbabhÈgagamaneneva amatagÈminan”ti. AÔÔha~giko ariyamaggo khemo sabbaparissayasamugghÈtanena anupaddutattÈ, taÑsama~gÊnaÑ sabbaso anupaddutattÈ, taÑsama~gÊnaÑ sabbaso anupaddavahetuto ca. Laddhivasena gahitÈti sassatavÈdÈdÊhi kevalaÑ tesaÑ laddhivasena tathÈ gahitÈ. Khema-amatagÈminanti iminÈ hi “khemaÑ amatagÈminan”ti vibhatti-alopena niddeso, attho pana vibhattilopena daÔÔhabboti dasseti.


216. AnomajjatÊti anu anu omajjati. AparÈparaÑ hatthaÑ heÔÔhÈ otÈrento majjati. 217. Chekanti ghanabhÈvena vÊtaÑ. GhanamaÔÔhabhÈvena sundaraÑ1 hotÊti Èha “sampannan”ti. SÈdh|hi paramappicchasantuÔÔhehi lÈto gahitoti sÈhuÄi. Sa~kÈracoÄakaÑ niccakÈÄakaÑ. 218. Tattha tattha rujanaÔÔhena vibÈdhanaÔÔhena rogova bh|to. VipassanÈÒÈÓenapi sikhÈppattena ÈrogyaÑ ekadesena passati, nibbÈnaÒca vaÔÔapaÔipakkhatoti Èha “vipassanÈÒÈÓaÒcevÈ”ti. 219. AntarÈti paÔhamuppatti jarÈmaraÓÈnaÑ vemajjhe. Upahatoti pittasemhÈdidosehi d|sitabhÈvena kathito. PittÈdidose pana bhesajjasevanÈya nivattento upahataÑ paÔipÈkatikaÑ karonto cakkh|ni uppÈdeti nÈma. VinaÔÔhÈnÊti anuppattidhammataÑ ÈpannÈni. 220. Pubbe vutte sÈhuÄiyacÊre. VaÔÔe anugatacittenÈti anamatagge saÑsÈravaÔÔe anÈdÊnavadassitÈya anugÈmicittena. 221. DhammassÈti nibbÈnassa. Anudhammanti anur|paÑ niyyÈnadhammaÑ. TenÈha “anucchavikaÑ paÔipadan”ti. PaÒcakkhandheti paÒcupÈdÈnakkhandhe dasseti. DÊgharattaÑ vata bho”ti-ÈdinÈ pÈÄiyaÑ vivaÔÔaÑ dassitaÑ. TenÈha “upÈdÈnanirodhÈti vivaÔÔaÑ dassento”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MÈgaÓÉiyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. SandakasuttavaÓÓanÈ

223. Devena vassena kato sobbho devakatasobbho. TenÈha “vasso -pa- rahado”ti. GuhÈti paÑsuguhÈ pÈsÈÓaguhÈ missakaguhÈti tisso guhÈ. Tattha paÑsuguhÈ udakamuttaÔÔhÈne ahosi, ninnaÔÔhÈnaÑ pana udakena ajjhotthataÑ. Uma~gaÑ katvÈti heÔÔhÈ suduggaÑ katvÈ. ______________________________________________________________ 1. PaÓÉaraÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 108

anamataggiyaÑ paccavekkhitvÈti “na kho so sattÈvÈso sulabhar|po, yo iminÈ dÊghena addhunÈ anÈvutthapubbo”ti-ÈdinÈ1 idaÒca taÄÈkaÑ mayÈ vutthapubbaÑ bhavissati, tampi ÔhÈnaÑ so ca attabhÈvo apaÒÒattikabhÈvaÑ gatoti evaÑ anamataggiyaÑ paccavekkhitvÈ tÈdisaÑ ÔhÈnaÑ gantuÑ vaÔÔati. IminÈ nayena samuddapabbatadassanÈdÊsupi paccavekkhaÓÈvidhi veditabbo.

UccaÑ nadamÈnÈyÈti uccaÑ katvÈ saddaÑ karontiyÈ. KÈmassÈdabhavassÈdÈdi vatthunti “ayaÒca ayaÒca kÈmo iÔÔho kanto manÈpo, asuko bhavo iÔÔho kanto mÈnÈpo, evamayaÑ loko piyehi piyataro”ti evaÑ kÈmassÈdabhavassÈdalokassÈdÈdisa~khÈtaÑ vatthuÑ. Duggatito saÑsÈrato ca niyyÈti etenÈti niyyÈnaÑ, saggamaggo mokkhamaggo ca, taÑ niyyÈnaÑ arahati, niyyÈne vÈ niyuttÈti niyyÈnikÈ, niyyÈnaÑ vÈ phalaÑ etissÈ atthÊti niyyÈnikÈ, vacÊduccaritÈdisaÑkilesato niyyÈtÊti vÈ niyyÈnÊyÈ, Ê-kÈrassa rassattaÑ, ya-kÈrassa ca ka-kÈraÑ katvÈ niyyÈnikÈ, cetanÈya saddhiÑ samphappalÈpÈ veramaÓi. TappaÔipakkhato aniyyÈnikÈ, tassÈ bhÈvo aniyyÈnikattaÑ, tasmÈ aniyyÈnikattÈ. TiracchÈnabh|tÈti tirokaraÓabh|tÈ. GehassitakathÈti kÈmapaÔisaÑyuttakathÈ. KammaÔÔhÈnabhÈveti aniccatÈpaÔisaÑyuttacatusaccakammaÔÔhÈnabhÈve. Saha atthenÈti sÈtthakaÑ, hitapaÔisaÑyuttanti attho. VisikhÈti gharasanniveso, visikhÈgahaÓena ca tannivÈsino gahitÈ “gÈmo Ègato”ti-ÈdÊsu2 viya. TenevÈha “s|rÈ samatthÈ”ti, “saddhÈ pasannÈ”ti ca. KumbhaÔÔhÈnappadesena kumbhadÈsiyo vuttÈti Èha “kumbhadÈsikathÈ vÈ”ti. 228. VohÈro viya tesaÑ tathÈ vohÈramattaÑ gahetvÈ vuttaÑ “brahmacariyavÈse”ti. AkatÈti samena, visamena vÈ kenaci hetunÈ na katÈ na vihitÈ. Katavidho karaÓavidhi natthi etesanti akaÔavidhÈ. Padadvayenapi loke kenaci hetupaccayena nesaÑ anibbattataÑ dasseti. IddhiyÈpi na nimmitÈti kassaci iddhimato cetovasippattassa devassa, issarÈdino vÈ iddhiyÈpi na nimmitÈ. AnimmÈtÈti kassaci animmÈpitÈ. R|pÈdijanakabhÈvanti r|pasaddÈdÊnaÑ paccayabhÈvaÑ, r|pÈdayopi ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 116 piÔÔhe. 2. SÈrattha-®Ê 1. 174 piÔÔhepi.


pathaviyÈdÊhi appaÔibaddhavuttikÈti tassa adhippÈyo. YathÈ pabbatak|ÔaÑ kenaci anibbattitaÑ, kassaci ca anibbattanakaÑ, evametepÊti Èha “pabbatak|ÔÈ viya ÔhitÈti k|ÔaÔÔhÈ”ti. YamidaÑ bÊjato a~kurÈdi jÈyatÊti vuccati, taÑ vijjamÈnameva tato nikkhamati, nÈvijjamÈnaÑ, aÒÒathÈ aÒÒatopi aÒÒassa upaladdhi siyÈti adhippÈyo. EvaÑ ÔhitÈti evaÑ nibbikÈrÈ ÔhitÈ. UbhayenapÊti atthadvayenapÊti vadanti. K|ÔaÔÔhÈ esikaÔÔhÈyiÔÔhitÈ”ti padadvayenapi. TesaÑ sattannaÑ kÈyÈnaÑ. ®hitattÈti nibbikÈrÈbhÈvena ÔhitattÈ. Na calantÊti vikÈraÑ nÈpajjanti. VikÈrÈbhÈvato hi tesaÑ sattannaÑ kÈyÈnaÑ esikaÔÔhÈyiÔÔhitatÈ. AniÒjanaÒca atthato pakatiyÈ avaÔÔhÈnamevÈti dassetuÑ “na vipariÓÈmentÊ”ti vuttaÑ. TathÈ avipariÓÈmadhammattÈ eva te aÒÒamaÒÒaÑ na byÈbÈdhenti1. Sati hi vikÈraÑ ÈpÈdetabbatÈya byÈbÈdhakatÈpi2 siyÈ, tathÈ anuggahetabbatÈya anuggÈhakatÈti tadabhÈvaÑ dassetuÑ pÈÄiyaÑ “nÈlan”ti-Èdi vuttaÑ.

PathavÊ eva kÈyekadesattÈ pathavÊkÈyo. HantuÑ vÈ ghÈtetuÑ vÈ samattho nÈma natthi jÊvasattamÈnaÑ kÈyÈnaÑ niccatÈya nibbikÈrabhÈvato, eteneva nesamahantabbatÈ aghÈtetabbatÈ atthato vuttÈyevÈti daÔÔhabbÈ. TathÈ hi vuttaÑ “sattannaÑ tveva kÈyÈnan”ti-Èdi. SotuÑ vÈ sÈvetuÑ vÈ samattho nÈma natthÊti paccekaÑ nesaÑ savanesu asamatthattÈ tadekadesÈdÊsupi asamatthataÑ dÊpeti. Yadi koci hantÈ natthi, kathaÑ satthappahÈroti Èha “yathÈ muggarÈsi-ÈdÊs|”ti-Èdi. KevalaÑ saÒÒÈmattameva hoti, hananaghÈtanÈdi pana paramatthato nattheva kÈyÈnaÑ avikopanÊyabhÈvatoti adhippÈyo. KevalaÑ takkamattena niratthakaÑ diÔÔhiÑ dÊpetÊti etena yasmÈ takkikÈ nira~kusatÈya parikappanassa yaÑ kiÒci attanÈ parikappitaÑ sÈrato maÒÒamÈnÈ tatheva abhinivissa takkadiÔÔhiggÈhaÑ gaÓhanti, tasmÈ na tesaÑ diÔÔhivatthusmiÑ viÒÒ|hi vicÈraÓÈ kattabbÈti dasseti. KecÊti sÈrasamÈsÈcariyÈ. PaÒcindriyavasenÈti paÒcar|pindriyavasena. Kammanti laddhi kammabhÈvena supÈkaÔattÈ. Ava~kakathÈtÈraÓÈdikÈ dvÈsaÔÔhi paÔipadÈ. EkasmiÑ kappeti ekasmiÑ mahÈkappe. ______________________________________________________________ 1. ByÈpÈdenti (Ka) 2. ByÈpÈdakatÈpi (Ka)

MajjhimanikÈya 110

Purisabh|miyoti padhÈnapuggalena niddeso, itthÊnampetÈ bh|miyo icchanteva. Bhikkhu ca pannakoti-Èdi tesaÑ pÈÄiyeva. Tattha pannakoti bhikkhÈya vicaranakoti vadanti, tesaÑ vÈ paÔipattiÑ paÔipannako. Jinoti jiÓÓo, jarÈvasena nihÊnadhÈtukoti vadanti, attano vÈ paÔipattiyÈ paÔipakkhaÑ jinitvÈ Ôhito. So kira tathÈbh|to kassacipi dhammaÑ na katheti. TenÈha “na kiÒci ÈhÈ”ti. AlÈbhinti “so na kumbhimukhÈ paÔiggaÓhatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena vutta-alÈbhahetusamÈyogena alÈbhiÑ. Tato eva jighacchÈdubbalaparetatÈya sayanaparÈyaÓaÑ samaÓaÑ pannabh|mÊti vadati.

ŒjÊvavuttisatÈnÊti sattÈnaÑ ÈjÊvabh|tÈni jÊvikÈvuttisatÈni. PasuggahaÓena eÄakajÈti gahitÈ, migaggahaÓena rurugavayÈdisabbamigajÈti. Bah| devÈti cÈtumahÈrÈjikÈdibrahmakÈyikÈdivasena nesaÑ antarabhedavasena bah| devÈ. Tattha cÈtumahÈrÈjikÈnaÑ ekacco antarabhedo mahÈsamayasuttena2 dÊpetabbo. MÈnusÈpi anantÈti dÊpadesakulavaÑsÈjÊvÈdivibhÈgavasena mÈnusÈpi anantabhedÈ. PisÈcÈ eva pesÈcÈ, te aparapetÈdayo mahantÈ veditabbÈ.

ChaddantadahamandÈkiniyo kuÄÊramucalindanÈmena vadati. GaÓÔhikÈti pabbagaÓÔhikÈ. PaÓÉitopi -pa- uddhaÑ na gacchati, kasmÈ? SattÈnaÑ saÑsaraÓakÈlassa niyatabhÈvato.

AparipakkaÑ saÑsaraÓanimittaÑ sÊlÈdinÈ paripÈceti nÈma sÊghaÑyeva visuddhippattiyÈ. ParipakkaÑ phussa phussa patvÈ patvÈ paripakkabhÈvÈpÈdanena byantiÑ karoti nÈma. SuttaguÄeti suttavaÔÔiyaÑ. NibbeÔhiyamÈnameva paletÊti upamÈya sattÈnaÑ saÑsÈro anukkamena khÊyateva, na tassa vaddhÊti dasseti paricchinnar|pattÈ. 229. NiyativÈde pakkhipantoti sabbaÒÒutaÑ paÔijÈnitvÈpi padesaÒÒutÈya asampÈyamÈno tattha attano aÒÒÈÓakiriyaÑ pariharituÑ asakkonto ca “evamesÈ niyatÊ”ti niyativÈde pakkhipanto. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 157 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 203 piÔÔhe.


230. DhammakathÈya apassayabh|to anussavo etassa atthÊti anussavÊ, tenevassa apassayavÈdaÑ dassetuÑ “anussavanissito”ti Èha. SavanaÑ saccatoti yaÑ kiÒci anussavaÑ, taÑ savanaÑ saccanti gahetvÈ Ôhito. PiÔakasampadÈyÈti ganthasampÈdanena, tÈdisaÑ ganthaÑ paguÓaÑ vÈcuggataÑ katvÈ taÑ nissÈya dhammaÑ katheti. TenÈha “vaggapaÓÓÈsakÈyÈ”ti-Èdi. 232. MandapaÒÒoti parittapaÒÒo. Mom|hoti sammuyhako. “Evantipi me no”ti-ÈdinÈ vividho nÈnappÈkÈro khepo vÈcÈya paravÈdÈnaÑ khÊpanaÑ vÈcÈvikkhepo, taÑ vÈcÈvikkhepaÑ, na marati na pacchijjati yathÈvutto vÈdavikkhepo etÈyÈti amarÈ, tattha pavattÈ diÔÔhi amarÈvikkhepo, taÑ amarÈvikkhepaÑ. Apariyantavikkhepanti “evampi me no”ti-ÈdinÈ pucchitassa apariyosÈpanavasena vikkhepaÑ. Ito cito ca sandhÈvati ekasmiÑ sabhÈve anavaÔÔhÈnato. GÈhaÑ na upagacchatÊti micchÈgÈhatÈya uttaravidhÈnÈya purimapakkhaÑ ÔhapetvÈ gÈhaÑ na upagacchati. AmarÈsadisÈya amarÈya vikkhepoti amarÈvikkhepo.

IdaÑ kusalanti ettha iti-saddo pakÈrattho, iminÈ pakÈrenÈti attho. AmarÈvikkhepiko yathÈ kusale, evaÑ aÒÒasmiÑ yaÑ kiÒci kenaci pucchitaÑ atthaÑ attano aruccanatÈya “evantipi me no”ti-ÈdinÈ tattha tattha vikkhepaÒÒeva Èpajjati, tasmÈ “evantipi me no”ti-Èdi tattha tattha pucchitÈkÈrapaÔisedhanavasena vikkhipanÈkÈradassanaÑ. Nanu cettha vikkhepavÈdino vikkhepapakkhassa ananujÈnanaÑ vikkhepapakkhe avaÔÔhÈnaÑ yuttanti? Na, tatthÈpi tassa samm|Ähassa paÔikkhepavaseneva vikkhepavÈdassa pavattanato. Tena vuttaÑ “no”ti. TathÈ hi saÒcayo belaÔÔhaputto raÒÒÈ ajÈtasattunÈ sandiÔÔhikaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ puÔÔho paralokattikÈdÊnaÑ1 paÔisedhanamukhena vikkhepaÑ byÈkÈsi.

EtthÈha “nanu cÈyaÑ sabbopi amarÈvikkhepiko kusalÈdayo dhamme paralokattikÈdÊni ca yathÈbh|taÑ anavabujjhamÈno tattha tattha paÒhaÑ puÔÔho samÈno pucchÈya vikkhepamattaÑ Èpajjati, tassa kathaÑ diÔÔhigatabhÈvo. Na hi avattukÈmassa viya pucchitamatthaÑ ajÈnantassa ______________________________________________________________ 1. ParalokaÔÔhitÈdÊnaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 112

vikkhepakaraÓamattena tassa diÔÔhigatikatÈ yuttÈ”ti? Vuccate–na heva kho pucchÈya vikkhepakaraÓamattena tassa diÔÔhigatikatÈ, atha kho micchÈbhinivesavasena. SassatÈbhinivesena micchÈbhiniviÔÔhoyeva hi puggalo mandabuddhitÈya kusalÈdidhamme paralokattikÈdÊni ca yÈthÈvato appaÔipajjamÈno attanÈ aviÒÒÈtassa atthassa paraÑ viÒÒÈpetuÑ asakkuÓeyyatÈya musÈvÈdabhayena ca vikkhepaÑ ÈpajjatÊti. Atha vÈ puÒÒapÈpÈnaÑ tabbipÈkÈnaÒca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayÈya pucchÈya vikkhepakaraÓaÑyeva sundaranti khantiÑ ruciÑ uppÈdetvÈ abhinivisantassa uppannÈ vusuÑyeva sÈ ekÈ diÔÔhi sattabha~gadiÔÔhi viyÈti daÔÔhabbÈ, indriyabaddhato ca tatiyaÔÔhÈnabhÈve dassito. 234. SannidhikÈrakaÑ kÈmeti ettha anindriyabaddhÈni adhippetÈnÊti tilataÓÉulÈdiggahaÓaÑ, tassa lokassa appasÈdaparihÈratthaÑ kadÈci taÓÉulanÈÄi-Èdisa~gahaÓakaraÓaÑ sandhÈya vuttaÑ “tilataÓÉulÈdayo paÒÒÈyantÊ”ti. 236. ŒjÊvakÈ matÈ nÈmÈti ime ÈjÊvakÈ sabbaso sammÈpaÔipattirahitÈ micchÈ eva ca paÔipajjamÈnÈ adhisÊlasa~khÈtassa sÊlajÊvitassa abhÈvena matÈ nÈma. PuttamatÈti mataputtÈ. SamaÓe gotame brahmacariyavÈso atthÊti samaÓaÑ eva gotamaÑ parisuddho suparipuÓÓo takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈvaho brahmacariyavÈso atthi. Etenettha dhammasudhammatÈdidÊpanena buddhasubuddhataÒca dÊpeti, aÒÒattha natthÊti iminÈ bÈhirakesu tassa abhÈvaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SandakasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. MahÈsakuludÈyisuttavaÓÓanÈ

237. AbhiÒÒÈtÈti ediso ediso cÈti abhilakkhaÓavasena ÒÈtÈ. Appasaddassa vinÊto, appasaddatÈya mandabhÈÓitÈya vinÊtoti ca appasaddavinÊtoti vuccamÈne aÒÒena vinÊtabhÈvo dÊpito hoti, bhagavÈ pana sayambhuÒÈÓena sayameva vinÊto. TasmÈ pÈÄiyaÑ “appasaddavinÊto”ti na vuttaÑ. TenÈha “na hi bhagavÈ aÒÒena vinÊto”ti.


238. HiyyodivasaÑ upÈdÈya tato ÈsannÈni katipayÈni divasÈni purimÈni nÈma honti, purimÈnÊti ca pubbakÈni, atÊtÈnÊti attho. Tato paranti yathÈvutta-atÊtadivasato anantaraÑ paraÑ purimataraÑ atisayena purimattÈ. Iti imesu dvÊsu pavattito yathÈkkamaÑ purimapurimatarabhÈvo, evaÑ santepi yadettha “purimataran”ti vuttaÑ, tato pabhuti yaÑ yaÑ oraÑ, taÑ taÑ paraÑ, yaÑ yaÑ paraÑ, taÑ taÑ “purimataran”ti vuttaÑ hoti. Kut|halayuttÈ salÈ kut|halasÈlÈ yathÈ “ÈjaÒÒaratho”ti. Ime dassanÈdayo.

AyathÈbh|taguÓehÊti ayathÈbh|taÑ micchÈdÊpita-atthamatteneva ugghositaguÓehi samuggato ghosito. Taranti atikkamanti etenÈti titthaÑ, aggamaggo. DiÔÔhigatikamaggo pana ayathÈbh|topi tesaÑ tathÈ vitaraÓaÑ1 upÈdÈya titthanti voharÊyatÊti taÑ karontÈ titthakarÈ. OsaratÊti pavisati. 239. Sahitanti pubbÈparÈviruddhaÑ. Na kiÒci jÈtanti paÔiÒÒÈdosa hetudosa udÈharaÓadosa duÔÔhadosatÈya na kiÒci jÈtaÑ. TenÈha “Èropito te vÈdo”ti. Vadanti tena paribhÈsantÊti vÈdo, doso. SabhÈvakkosenÈti sabhÈvato pavattakoÔÔhÈsena. 240. PÊÄeyyÈti madhubhaÓÉena saha bhajane pÊÄetvÈ dadeyya. SabrahmacÈrÊhi sampayojetvÈti sahadhammikehi viheÔhanapayogaÑ katvÈ. TenÈha “vivÈdaÑ katvÈ”ti. 241. ItarÊtarenÈti paÓÊtato itarena. TenÈha “lÈmakalÈmakenÈ”ti. 242. BhattakosakenÈti kosakabhattena, khuddakasarÈvabhattakenÈti attho. BeluvamattabhattÈhÈrÈti billapamÈÓabhattabhojanÈ. OÔÔhÈvaÔÔiyÈti mukhavaÔÔiyÈ. SabbÈkÈrenevÈti sabbappakÈreneva. AnappÈhÈroti na vattabbo kadÈci appÈhÈroti katvÈ. Tattha ativiya aÒÒehi avisayhaÑ appÈhÈrataÑ bhagavato dassetuÑ “padhÈnabh|miyan”ti-Èdi vuttaÑ. MayÈti nissakkavacanaÑ. VisesatarÈti tena dhammena visesavantatarÈ. ______________________________________________________________ 1. VigamanaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 114

VatasamÈdÈnavaseneva paÑsuk|laÑ dhÈrentÊti paÑsuk|likÈti Èha “samÈdinnapaÑsuk|lika~gÈ”ti, saddattho pana Visuddhimagge1 vuttanayena veditabbo. PiÓÉapÈtikÈ sapadÈnacÈrinoti-ÈdÊsupi eseva nayo. Tattha tattha satthena chinditattÈ satthal|khÈni. YaÑ yaÑ sappÈyaÑ, tasseva gahaÓaÑ uccinanti Èha “uccinitvÈ -pa- thiraÔÔhÈnameva gahetvÈ”ti. AlÈbulomasÈnÊti alÈbulomÈni viya sukhumatarÈni cÊvarasuttaÑs|ni etesaÑ santÊti alÈbulomasÈni. PÈtitasÈÓapaÑsuk|lanti kaÄevarena saddhiÑ chaÉÉitasÈÓamayaÑ paÑsuk|laÑ, yaÑ tumbamatte puÄave odhunitvÈ satthÈ gaÓhi.

“YathÈpi bhamaro pupphan”ti-ÈdinÈ2 vuttaÑ madhukarabhikkhÈcÈravataÑ “piÓÉiyÈlopabhojanaÑ nissÈya pabbajjÈ”ti3 vacanato bhikkh|naÑ pakatibh|taÑ vatanti vuttaÑ “uÒchÈsake vate ratÈ”ti. Vata-saddo cettha pakativatasa~khÈtaÑ sakavataÑ vadati. TenÈha “uÒchÈcariyasa~khÈte bhikkh|naÑ pakativate”ti. UccanÊcagharadvÈraÔÔhÈyinoti mahantakhuddakagehÈnaÑ bahidvÈrakoÔÔhakaÔÔhÈyino. KabaramissakaÑ bhattaÑ saÑharitvÈti kaÓÈjakamissakaÑ bhattaÑ sampiÓÉitvÈ. UmmÈrato paÔÔhÈyÈti gharummÈrato paÔÔhÈya.

CÊvarÈnuggahatthanti cÊvarÈnurakkhaÓatthaÑ. Ettha ca yasmÈ buddhÈ nÈma sadevake loke anuttaraÑ puÒÒakkhettaÑ, sÈ cassa puÒÒakkhettatÈ paramukkaÑsagatÈ, tasmÈ sattÈnaÑ tÈdisaÑ upakÈraÑ ÈcikkhitvÈ te ca anuggaÓhantÈ gahapaticÊvaraÑ sÈdiyanti, catupaccayasantose pana ne paramukkaÑsagatÈ evÈti daÔÔhabbaÑ. 244. Sappaccayanti sahetukaÑ sakÈraÓaÑ hutvÈ dhammaÑ desetÊti ayamettha attho. Codako pana adhippÈyaÑ ajÈnanto “kiÑ panÈ”ti-ÈdimÈha. Itaro “no na desetÊ”ti-ÈdinÈ adhippÈyaÑ vivarati. NidÈnanti cettha ÒÈpakaÑ uppattikÈraÓaÑ adhippetaÑ, taÒca tassa tassa anuppattiyuttassa atthassa paÔipakkhaharaÓato “sappÈÔihÈriyan”ti vuccatÊti Èha “purimassevetaÑ vevacanan”ti. RÈgÈdÊnaÑ vÈ paÔiharaÓaÑ paÔihÈriyaÑ, tadeva pÈÔihÈriyaÑ, saha pÈÔihÈriyenÈti sappÈÔihÈriyaÑ. RÈgÈdipaÔisedhavaseneva hi satthÈ dhammaÑ deseti. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 59, 60 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 20 piÔÔhe Dhammapade. 3. Vi 3. 73, 133 piÔÔhesu.


245. Tassa tassa paÒhassÈti yaÑ yaÑ paÒhaÑ paro abhisa~kharitvÈ bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ pucchati, tassa tassa paÒhassa. Upari ÈgamanavÈdapathanti vissajjane kate tato upari ÈgacchanakaÑ vÈdamaggaÑ. VisesetvÈ vadantoti vattati “bho gotama vattumarahatÊ”ti attano vÈdabhedanatthaÑ ÈhataÑ kÈraÓaÑ attano mÈraÓatthaÑ ÈvudhaÑ nidassento viya visesetvÈ vadanto pahÈrakena vacanena. Antarantareti mayÈ vuccamÈnakathÈpabandhassa antarantare. Dadeyya vadeyya. Evar|pesu ÔhÈnes|ti paravÈdÊhi saddhiÑ vÈdapaÔivÈdaÔÔhÈnesu. Te niggahetuÑ mayÈ desitaÑ suttapadaÑ ÈnetvÈ mamayeva anusÈsaniÑ ovÈdaÑ paccÈsÊsanti. 246. SampÈdemÊti manorathaÑ sampÈdemi. Parip|remÊti ajjhÈsayaÑ parip|remi. AdhisÊleti adhike uttamasÊle. SÈvakasÊlato ca paccekabuddhasÊlato ca buddhÈnaÑ sÊlaÑ adhikaÑ ukkaÔÔhaÑ paramukkaÑsato anaÒÒasÈdhÈraÓabhÈvato. TenÈha “buddhasÊlaÑ nÈma kathitan”ti. ®hÈnuppattikapaÒÒÈti tattha tattha ÔhÈnaso uppannapaÒÒÈ. TenÈha “tattÈ”ti-Èdi. AvasesÈ paÒÒÈti idha pÈÄiyaÑ ÈgatÈ anÈgatÈ ca yathÈvuttaÒÈÓadvayavinimuttÈ paÒÒÈ. 247. VisesÈdhigamÈnanti satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ adhigandhabbavisesÈnaÑ. AbhiÒÒÈ nÈma cha abhiÒÒÈ, tÈsu ukkaÔÔhaniddesena chaÄabhiÒÒÈrahatova1 aggamaggapaÒÒÈ idha abhiÒÒÈti adhippetÈ, tassa vosÈnaÑ pariyosÈnaÑ pÈramÊ paramukkaÑsÈti avakaÑsÈti ca aggaphalaÑ vuccatÊti Èha “abhiÒÒÈ -pa- arahattaÑ pattÈ”ti.

UpÈyapadhÈneti ariyaphalÈdhigamanassa upÈyabh|te padhÈne “anuppannapÈpakÈnuppÈdÈdi-atthÈ”ti gahitÈ tatheva honti, taÑ atthaÑ sÈdhentiyevÈti etassa atthassa dÊpako sammÈ-saddoti yÈthÈ-adhippetatthassa anuppannapÈpakÈnuppÈdÈdino upÈyabh|te, padhÈna-upÈyabh|teti attho. SammÈ-saddassa vÈ yoniso atthadÊpakataÑ sandhÈya “yoniso padhÈne”ti vuttaÑ. ChandaÑ janetÊti kattukamyatÈkusalacchandaÑ uppÈdeti pavatteti vÈ. VÈyamatÊti payogaparakkamaÑ karoti. VÊriyaÑ ÈrabhatÊti kÈyikacetasikavÊriyaÑ karoti. CittaÑ ______________________________________________________________ 1. ChaÄabhiÒÒÈrahattÈpi (Ka)

MajjhimanikÈya 116

ukkhipatÊti teneva sahajÈtavÊriyena kosajjapakkhato cittaÑ ukkhipati. PadahatÊti sammappadhÈnabh|taÑ vÊriyaÑ pavatteti. PaÔipÈÔiyÈ panetÈni cattÈri padÈni ÈsevanÈbhÈvanÈbahulÊkammasÈtaccakiriyÈhi yojetabbÈni. “PadahatÊ”ti vÈ iminÈ ÈsevanÈdÊhi saddhiÑ sikhÈpattaÑ usseÄhivÊriyaÑ yojetabbaÑ. VaÉÉhiyÈ parip|raÓatthanti yÈvatÈ bhÈvanÈpÈrip|riyÈ parip|raÓatthaÑ. YÈ ÔhitÊti yÈ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ paÔipakkhavigamena avaÔÔhiti. So asammosoti so avinÈso. YaÑ vepullanti yo sabbaso vipulabhÈvo mahantatÈ. BhÈvanÈpÈrip|rÊti bhÈvanÈya parip|ritÈ. Atthotipi veditabbaÑ purimapacchimapadÈnaÑ samÈnatthabhÈvato.

PubbabhÈgapaÔipadÈ kathitÈ taÑtaÑvisesÈdhigamassa paÔipadÈvibhÈvanÈya ÈraddhattÈ. AkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppajjanena anatthÈvahatÈ nÈma natthÊti vuttaÑ “uppajjamÈnÈ”ti vacanaÑ uppannÈnaÑ rÈsantarabhÈvena gahitattÈ. TathÈ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppajjanenÈti vuttaÑ “anuppajjamÈnÈ”ti vacanaÑ uppannÈnaÑ rÈsantarabhÈvena gahitattÈ. NirujjhamÈnÈti paÔipakkhasamÈyogena vinassamÈnÈ, na khaÓanirodhavasena1 nirujjhamÈnÈ.

LobhÈdayo veditabbÈ, ye ÈraddhavipassakÈnaÑ uppajjanÈrahÈ. SakiÑ uppajjitvÈti sabhÈvakathanamattametaÑ. EkavÈrameva hi maggo uppajjati. NirujjhamÈnoti saraseneva2 nirujjhamÈno. Na hi tassa paÔipakkhasamÈyogo nÈma atthi. PhalassÈti anantarakÈleva uppajjanakaphalassa. PaccayaÑ datvÈva nirujjhatÊti iminÈ maggo sampatti ÈyatiÒca ekanteneva atthÈvahoti dasseti. PurimasmimpÊti “anuppannÈ me kusalÈ dhammÈ anuppajjamÈnÈ anatthÈya saÑvatteyy|n”ti etasmiÑ tatiyavÈrepi. “SamathavipassanÈva gahetabbÈ”ti vuttaÑ aÔÔhakathÈyaÑ, taÑ pana maggassa anuppannatÈya sabbhÈvato,3 anuppajjamÈne ca tasmiÑ vaÔÔÈnatthasabbhÈvatoti4 maggassapi sÈdhÈraÓabhÈvato5 na yuttanti paÔikkhipati. Yadi samathavipassanÈnampi anuppatti anatthÈvahÈ, maggassa anuppattiyÈ vattabbaÑ natthÊti. ______________________________________________________________ 1. VinassamÈnÈ khaÓanirodhavasena (Ka) 2. Parameneva (Ka) 3. AbhÈvato (Ka), bhÈvato (M|laÔÊ 2. 162 piÔÔhe.) 4. VaÔÔÈnivattasambhavato (Ka), vaÔÔÈnatthasaÑvattanato (M|laÔÊ 2. 162 piÔÔhe.) 5. AsÈdhÈraÓakÈraÓabhÈvato (Ka)


MahantaÑ gÈravaÑ hoti, tasmÈ “saÑghagÈravena yathÈruci vandituÑ na labhÈmÊ”ti saÑghena saha na nikkhami. EttakaÑ dhÈt|naÑ nidhÈnaÑ nÈma aÒÒatra natthi, mahÈdhÈtunidhÈnato hi nÊharitvÈ katipayÈ dhÈtuyo tattha tattha cetiye upanÊtÈ, idha pana rÈmagÈmath|pe vinaÔÔhe nÈgabhavanaÑ paviÔÔhÈ doÓamattÈ dhÈtuyo upanÊtÈ. AtimandÈni noti nanu ativiya mandÈni.

SaÑvijjitvÈti “kathaÑ hi nÈma mÈdiso ÊdisaÑ anatthaÑ pÈpuÓissatÊ”ti saÑvegaÑ janetvÈ. ¢disaÑ nÈma mÈdisaÑ Èrabbha vattabbanti kiÑ vadatÊti taÑ vacanaÑ anÈdiyanto.

SantasamÈpattito aÒÒaÑ santhambhanakÈraÓaÑ balavaÑ natthÊti tato parihÊno sammÈpaÔipattiyaÑ patiÔÔhÈ kathaÑ bhavissatÊti Èha “santhÈya -pana sakkotÊ”ti. Na hi mahÈrajjuyÈ chinnÈya suttatant| santhambhetuÑ sakkontÊti. Samathe dassetvÈ tena samÈnagatikÈ imasmiÑ visaye vipassanÈpÊti iminÈ adhippÈyenÈha “evaÑ uppannÈ samathavipassanÈ -pa- saÑvattantÊ”ti.

KÈsÈvanti kÈsÈvavatthaÑ. KacchaÑ pÊÄetvÈ nivatthanti pacchimaÑ ovaÔÔikaÑ pÊÄento viya daÄhaÑ katvÈ nivattaÑ addasaÑs|ti yojanÈ. ( )1

VuttanayenÈti2 “kÈmÈ nÈmete aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ”ti-ÈdinÈ vatthukÈmakilesakÈmesu ÈdÊnavadassanapubbakanekkhammapaÔipattiyÈ chandarÈgaÑ vikkhambhayato samucchindantassa ca “anuppanno ca kÈmÈsavo na uppajjatÊ”ti-ÈdinÈ heÔÔhÈ sabbÈsavasuttavaÓÓanÈdÊsu3 vuttanayena. ŒrammaÓarasaÑ anubhavitvÈ niruddhavipÈkoti tadÈrammaÓamÈha. AnubhavitvÈ bhavitvÈ ca vigataÑ bh|tavigataÑ. Anubh|tabh|tÈ hi bh|tatÈsÈmaÒÒena bh|ta-saddena vuttÈ. SÈmaÒÒameva hi upasaggena visesÊyatÊti. Anubh|tasaddo ca kammavacanicchÈya abhÈvato anubhavakavÈcako daÔÔhabbo. VipÈko ÈrammaÓe uppajjitvÈ niruddho bhutvÈvigatoti vattabbataÑ arahati, vikappagÈhavasena rÈgÈdÊhi tabbipakkhehi ca akusalaÑ kusalaÒca kammaÑ ÈrammaÓarasaÑ anubhavitvÈ vigatanti vattabbataÑ ______________________________________________________________ 1. (UpaÉÉhajjhÈyamÈnÈnaÑ dÈr|naÑ kalÈpaÑ. ImesaÑyeva pÈdÈnaÑ pÈdakathalikaÑ

katvÈ) (Ka) 2. AÑ-®Ê 1. 240 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 3. Ma 1. 9; Ma-®Ôha 1. 69 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 118

arahati. YathÈvutto pana vipÈko kevalaÑ ÈrammaÓarasÈnubhavanavaseneva pavattatÊti anubhavitvÈ vigatattÈ nippariyÈyeneva1 vutto, tassa ca tathÈ vuttattÈ kammaÑ bhavitvÈ vigatapariyÈyena, yaÑ “uppannÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya, uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ”ti ettha “uppannan”ti gahetvÈ taÑsadisÈnaÑ pahÈnaÑ, vucchi ca vuttÈ. VipacchituÑ okÈsakaraÓavasena uppattitaÑ atÊtakammaÒca tato uppajjituÑ Èraddho anÈgato vipÈko ca “okÈsakatuppanno”ti vutto. YaÑ uppannasaddena vinÈpi viÒÒÈyamÈnaÑ uppannaÑ sandhÈya “nÈhaÑ bhikkhave saÒcetanikÈnan”ti-Èdi2 vuttaÑ.

Tes|ti vipassanÈya bh|mibh|tesu khandhesu. AnusayitakilesÈti anusayavasena pavattÈ appahÊnÈ maggena pahÈtabbÈ kilesÈ adhippetÈ. TenÈha “atÊtÈ -pana vattabbÈ”ti. TesaÑ hi ambarukkhopamÈya vattamÈnÈditÈ na vattabbÈ maggena pahÈtabbÈnaÑ tÈdisassa vibhÈgassa anuppajjanato. AppahÊnÈva hontÊti iminÈ appahÊnaÔÔhena anusayaÔÔhoti dasseti. IdaÑ bh|miladdhuppannaÑ nÈmÈti idaÑ tesu khandhesu uppattirahakilesajÈtaÑ tÈya eva uppattirahatÈya bh|miladdhuppannaÑ nÈma, tebh|makabh|miladdhÈ nÈma hotÊti attho. TÈsu tÈsu bh|mÊs|ti manussadevÈdi-atabhÈvasa~khÈtesu upÈdÈnakkhandhesu. TasmiÑ tasmiÑ santÈne anuppatti-anÈpÈditatÈya asamugghÈtitÈ. Ettha ca laddhabh|mikaÑ bh|miladdhanti vuttaÑ aggi-Èhito viya.

OkÈsakatuppanna-saddepi ca okÈso kato etenÈti, okÈso kato etassÈti ca atthadvayepi kata-saddassa paranipÈto daÔÔhabbo. ŒhatakhÊrarukkho viya nimittaggÈhavasena adhiggahitaÑ ÈrammaÓaÑ, anÈhatakhÊrarukkho viya avikkhambhitatÈya antogadhakilesaÑ ÈrammaÓaÑ. NimittaggÈhakÈvikkhambhitakilesÈ vÈ puggalÈ ÈhatÈnÈhatakhÊrarukkhasadisÈ. PurimanayenevÈti avikkhambhituppanne viya “imasmiÑ nÈma ÔhÈne nuppajjissantÊti na vattabbÈ, kasmÈ? AsamugghÈtitattÈ”ti yojetvÈ vitthÈretabbaÑ.

VuttaÑ paÔisambhidÈmagge. Tattha ca maggena pahÊnakilesÈnameva tidhÈ navattabbataÑ apÈkaÔaÑ supÈkaÔaÑ kÈtuÑ ajÈtaphalarukkho upamÈbhÈvena ______________________________________________________________ 1. Nissayeneva (Ka) 2. AÑ 3. 497, 503 piÔÔhesu.


Ègato. AtÊtÈdÊnaÑ appahÊnatÈdassanatthampi “jÈtaphalarukkhena dÊpetabban”ti vuttaÑ. Tattha yathÈ acchinne rukkhe nibbattÈrahÈni phalÈni chinne anuppajjamÈnÈni na kadÈci sasabhÈvÈni ahesuÑ honti bhavissanti cÈti tÈna atÊtÈdibhÈvena na vattabbÈni, evaÑ maggena pahÊnakilesÈ ca daÔÔhabbÈ. YathÈ chede asati phalÈni uppajjissanti, sati ca nuppajjissantÊti chedassa sÈtthakatÈ, evaÑ maggabhÈvanÈya ca sÈtthakatÈ yojetabbÈ.

Tepi pajahatiyeva kilesappahÈneneva tesampi anuppattidhammatÈpÈdanato. Abhisa~khÈraviÒÒÈÓassÈti paÔisandhiviÒÒÈÓassa. UpÈdinna-anupÈdinnatoti upÈdinnakhandhato ceva kilesato ca. Upapattivasena vuÔÔhÈna dassetumÈha “bhavavasena panÈ”ti-Èdi. Ye sotÈpannassa satta bhavÈ appahÊnÈ, tato paÒca ÔhapetvÈ itare dve “sugatibhavekadesÈ”ti adhippetÈ. SugatikÈmabhavatoti sugatibhavekadesabh|takÈmabhavato. Arahattamaggo r|pÈr|pabhavato vuÔÔhÈti uddhambhÈgiyasaÑyojanasamugghÈtabhÈvato. Yadi arahattamaggo eva ariyamaggo siyÈ, so eva sabbakilese pajaheyya, sabbabhavehipi vuÔÔhaheyya. YasmÈ pana odhisova kilesÈ pahÊyanti, tasmÈ heÔÔhimaheÔÔhimamaggehi pahÊnÈvasese kilese so pajahati, iti imaÑ sÈmatthiyaÑ sandhÈya “sabbabhavehi vuÔÔhÈtiyevÈtipi vadantÊ”ti vuttaÑ. TathÈ hi so eva “vajir|pamo”ti vutto.

Hotu tÈva vuttanayena anuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ anuppÈdÈya, uppannÈnaÑ uppannasadisÈnaÑ pahÈnÈya anuppattidhammatÈpÈdanÈya maggabhÈvanÈ, atha maggakkhaÓe kathaÑ anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ uppÈdÈya uppannÈnaÒca ÔhitiyÈ bhÈvanÈ hoti ekacittakkhaÓikattÈ tassÈti codeti, itaro “maggappavattiyÈyevÈ”ti parihÈramÈha. Maggo hi kÈmaÒcekacittakkhaÓiko, tathÈr|po panassa pavattiviseso, yaÑ anuppannÈ kusalÈ dhammÈ sÈtisayaÑ uppajjanti, uppannÈ ca savisesaÑ pÈrip|riÑ pÈpuÓanti. TenÈha “maggo hÊ”ti-Èdi. KiÒcÈpi ariyamaggo vattamÈnakkhaÓe anuppanno nÈma na hoti, anuppannapubbataÑ1 upÈdÈya upacÈravasena tathÈ vuccatÊti dassetuÑ “anÈgatapubbaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AyamevÈti ayaÑ maggassa ______________________________________________________________ 1. AnuppannapubbavacanaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 120

yathÈpaccayapavatti eva Ôhiti nÈmÈti, maggasama~gÊ puggalo maggampi bhÈvento eva tassa ÔhitiyÈ bhÈvetÊti vattuÑ vaÔÔati.

UpasamamÈnaÑ gacchatÊti vikkhambhanavasena samucchedavasena kilese upasamentaÑ vattati. PubbabhÈgindriyÈni eva vÈ adhippetÈni. TenevÈha “kiles|pasamatthaÑ vÈ gacchatÊ”ti. 248. AdhimuccanaÔÔhenÈti1 adhikaÑ savisesaÑ muccanaÔÔhena, tenÈha “suÔÔhu muccanaÔÔho”ti. Etena satipi sabbassapi r|pÈvacarajjhÈnassa vikkhambhanavasena paÔipakkhato vimuttabhÈve yena bhÈvanÈvisesena taÑ jhÈnaÑ sÈtisayaÑ paÔipakkhato vimuccitvÈ pavattati, so bhÈvanÈviseso dÊpito. Bhavati hi samÈnajÈtiyuttopi bhÈvanÈvisesena pavatti-ÈkÈraviseso. YathÈ taÑ saddhÈvimuttato diÔÔhippattassa, tathÈ paccanÊkadhammehi suÔÔhu vimuttatÈya eva aniggahitabhÈvena nirÈsa~katÈya abhirativasena suÔÔhu adhimuccanaÔÔhenapi vimokkho. TenÈha “ÈrammaÓe cÈ”ti-Èdi. AyaÑ panatthoti ayaÑ adhimuccanattho pacchimavimokkhe nirodhe natthi. Kevalo vimuttattho eva tattha labbhati, taÑ sayameva parato vakkhati.

R|pÊti yenÈyaÑ sasantatipariyÈpannena r|pena samannÈgato, taÑ yassa jhÈnassa hetubhÈvena visiÔÔhaÑ r|paÑ hoti. Yena visiÔÔhena r|pena “r|pÊ”ti vucceyya r|pÊ-saddassa atisayatthadÊpanato, tadeva sasantatipariyÈpannar|panimittaÑ jhÈnamiva2 paramatthato r|pÊbhÈvasÈdhakanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “ajjhattan”ti-Èdi. R|pajjhÈnaÑ r|paÑ uttarapadalopena. R|pÈnÊti panettha purimapadalopo daÔÔhabbo. Tena vuttaÑ “nÊlakasiÓÈdÊni r|pÈnÊ”ti.

Anto-appanÈyaÑ subhanti Èbhogo natthÊti iminÈ pubbÈbhogavasena adhimutti siyÈti dasseti. EvaÑ hettha tathÈvattabbatÈ patticodanÈ anavakÈsÈ hoti. YasmÈ suvisuddhesu nÊlÈdÊsu vaÓÓakasiÓesu tattha katÈdhikÈrÈnaÑ abhirativasena suÔÔhu adhimutti siyÈ, tasmÈ aÔÔhakathÈyaÑ tathÈ tatiyo vimokkho saÑvaÓÓito. YasmÈ pana mettÈdivasena pavattamÈnÈ bhÈvanÈ satte appaÔik|lato ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 118; AÑ-®Ê 3. 249 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SasantatipariyÈpannar|passa vasena paÔiladdhajjhÈnaÑ idha (DÊ-®Ê 2. 118; AÑ-®Ê 3. 249 piÔÔhesu.)


dahati, te subhato adhimuccitvÈva pavattati, tasmÈ paÔisambhidÈmagge1

brahmavihÈrabhÈvanÈ “subhavimokkho”ti vuttÈ, tayidaÑ ubhayampi tena tena pariyÈyena vuttattÈ na virujjhatÊti daÔÔhabbaÑ.

Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaÑ ar|pakkhandhÈnaÑ ekadesopi tattha avasiÔÔhoti. VissaÔÔhattÈti yathÈparicchinne kÈle nirodhitattÈ. Uttamo vimokkho nÈma ariyeheva samÈpajjitabbato, ariyaphalapariyÈsÈnattÈ diÔÔheva dhamme nibbÈnappattibhÈvato ca. 249. AbhibhavatÊti abhibhu2, parikammaÑ, ÒÈÓaÑ vÈ. Abhibhu ÈyatanaÑ etassÈti abhibhÈyatanaÑ, jhÈnaÑ. AbhibhavitabbaÑ vÈ ÈrammaÓasa~khÈtaÑ ÈyatanaÑ etassÈti abhibhÈyatanaÑ, jhÈnaÑ. ŒrammaÓÈbhibhavanato abhibhu ca taÑ ÈyatanaÒca yogino sukhavisesÈnaÑ adhiÔÔhÈnabhÈvato manÈyatanadhammÈyatanabhÈvato cÈtipi sasampayuttaÑ jhÈnaÑ abhibhÈyatanaÑ. TenÈha “abhibhavanakÈraÓÈnÊ”ti-Èdi. TÈnÊti abhibhÈyatanasaÒÒitÈni jhÈnÈni. SamÈpattito viÔÔhitassa Èbhogo pubbabhÈgabhÈvanÈvasena jhÈnakkhaÓe pavattaÑ abhibhavanÈkÈraÑ gahetvÈ pavattoti daÔÔhabbo. Parikammavasena ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ, na appanÈvasena. Na hi paÔibhÈganimittÈrammaÓÈ appanÈ ajjhattavisayÈ sambhavati. TaÑ pana ajjhattaparikammavasena laddhaÑ kasiÓanimittaÑ asuvisuddhameva hoti, na bahiddhÈparikammavasena laddhaÑ viya visuddhaÑ.

ParittÈnÊti yathÈladdhÈni suppasarÈvamattÈni. TenÈha “avaÉÉhitÈnÊ”ti. ParittavasenevÈti vaÓÓavasena Èbhoge vijjamÈnepi parittavaseneva idamabhibhÈyatanaÑ vuttaÑ. ParittatÈ hettha abhibhavanassa kÈraÓaÑ. VaÓÓÈbhoge satipi asatipi abhibhÈyatanabhÈvanÈ nÈma tikkhapaÒÒasseva sambhavati, na itarassÈti “ÒÈÓuttariko puggalo”ti. AbhibhavitvÈ samÈpajjatÊti ettha abhibhavanaÑ samÈpajjanaÒca upacÈrajjhÈnÈdhigamasamanantarameva appanÈjhÈnÈppÈdananti Èha “saha nimittuppÈdenevettha appanaÑ pÈpetÊ”ti. Saha nimittuppÈdenÈti ca appanÈparivÈsÈbhÈvassa lakkhaÓavacanametaÑ. Yo “khippÈbhiÒÒo”ti ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 235 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ê 2. 159; AÑ-®Ê 3. 245 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 122

vuccati, tatopi ÒÈÓuttarasseva abhibhÈyatanabhÈvanÈ. EtthÈti etasmiÑ nimitte. AppanaÑ pÈpetÊti bhÈvanÈ appanaÑ neti.

Ettha ca keci “uppanne upacÈrajjhÈne taÑ Èrabbha ye heÔÔhimantena dve tayo javanavÈrÈ pavattanti, te upacÈrajjhÈnapakkhikÈ eva, tadanantaraÒca bhava~gaparivÈsena upacÈrÈsevanÈya ca vinÈ appanÈ hoti, saha nimittuppÈdeneva appanaÑ pÈpetÊ”ti vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ. Na hi pÈrivÈsikaparikammena appanÈvÈro icchito, nÈpi mahaggatappamÈÓajjhÈnesu viya upacÈrajjhÈne ekantato paccavekkhaÓÈ icchitabbÈ, tasmÈ upacÈrajjhÈnÈdhigamato paraÑ katipayabhava~gacittÈvasÈne appanaÑ pÈpuÓanto “saha nimittuppÈdenevettha appanaÑ pÈpetÊ”ti vutto. “Saha nimuttuppÈdenÈ”ti ca adhippÈyikamidaÑ vacanaÑ, na nÊtatthaÑ, adhippÈyo vuttanayeneva veditabbo.

Na antosamÈpattiyaÑ tadÈ tathÈr|passa Èbhogassa asambhavato, samÈpattito vuÔÔhitassa Èbhogo pubbabhÈgabhÈvanÈvasena jhÈnakkhaÓe pavattaÑ abhibhavanÈkÈraÑ gahetvÈ pavattoti daÔÔhabbaÑ. AbhidhammaÔÔhakathÈyaÑ1 pana “iminÈ panassa pubbabhÈgo2 kathito”ti vuttaÑ. AntosamÈpattiyaÑ tathÈ ÈbhogÈbhÈve kasmÈ “jhÈnasaÒÒÈyapÊ”ti vuttanti Èha “abhibhava -pa- atthÊ”ti.

VaÉÉhitappamÈÓÈnÊti vipulappamÈÓÈnÊti attho, na eka~guladva~gulÈdi vasena vaÉÉhitappamÈÓÈnÊti3 tathÈ vaÉÉhanassevettha asambhavato. TenÈha “mahantÈnÊ”ti.

R|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti r|pasaÒÒÊ, na r|pasaÒÒÊ ar|pasaÒÒÊ. SaÒÒÈsÊsena jhÈnaÑ vadati. R|pasaÒÒÈya anuppÈdanamevettha alÈbhitÈ. BahiddhÈva uppannanti bahiddhÈvatthusmiÑyeva uppannaÑ. Abhidhamme pana “ajjhattaÑ ar|pasaÒÒÊ bahiddhÈ r|pÈni passati parittÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈni, appamÈÓÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti evaÑ catunnaÑ abhibhÈyatanÈnaÑ ÈgatattÈ abhidhammaÔÔhakathÈyaÑ4 “kasmÈ pana yathÈ suttante ‘ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ eko bahiddhÈ r|pÈni passati parittÈnÊ’ti-Èdi vuttaÑ, evaÑ avatvÈ idha cat|supi abhibhÈyatanesu ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 233 piÔÔhe. 2. PubbÈbhogo (Ka) 3. VaÉÉhiÑ pÈpitÈnÊti (DÊ-®Ê 2. 161; AÑ-®Ê 3. 247 piÔÔhesu.) 4. Abhi-®Ôha 1. 234 piÔÔhe.


ajjhattaÑ ar|pasaÒÒitÈva vuttÈ”ti codanaÑ katvÈ “ajjhattar|pÈnaÑ anabhibhavanÊyato”ti kÈraÓaÑ vatvÈ “tattha vÈ hi idha vÈ bahiddhÈr|pÈneva abhibhavitabbÈni, tasmÈ tÈni niyamato vattabbÈnÊti tatrÈpi idhÈpi vuttÈni. ‘AjjhattaÑ ar|pasaÒÒÊ’ti idaÑ pana satthu desanÈvilÈsamattamevÈ”ti vuttaÑ.

Ettha ca vaÓÓÈbhogarahitÈni sahitÈni ca sabbÈni “parittÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti vuttÈni, tathÈ “appamÈÓÈnÊ”ti daÔÔhabbÈni. Atthi hi eso pariyÈyo “parittÈni abhibhuyya tÈni ce kadÈci vaÓÓavasena ÈbhujitÈni honti suvaÓÓadubbaÓÓÈni abhibhuyyÈ”ti. PariyÈyakathÈ hi suttantadesanÈti. Abhidhamme1pana nippariyÈyadesanattÈ vaÓÓÈbhogarahitÈni visuÑ vuttÈni, tathÈ sahitÈni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanapariyÈyoti “ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ”ti-ÈdinÈ paÔhamadutiya-abhibhÈyatanesu paÔhamavimokkho, tatiyacatutthÈbhibhÈyatanesu dutiyavimokkho, vaÓÓÈbhibhÈyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito sa~gahito, abhidhamme1pana nippariyÈyadesanattÈ vimokkhÈbhibhÈyatanÈni asa~karato dassetuÑ vimokkhe vajjetvÈ abhibhÈyatanÈni kathitÈni, sabbÈni ca vimokkhakiccÈni jhÈnÈni vimokkhadesanÈyaÑ vuttÈni. TadetaÑ “ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ”ti Ègatassa abhibhÈyatanadvayassa abhidhamme abhibhÈyatanesu avacanato, “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnaÒca sabbavimokkhakiccasÈdhÈraÓavacanabhÈvato vavatthÈnaÑ katanti viÒÒÈyati.

“Ajjhattar|pÈnaÑ anabhibhavanÊyato”ti idaÑ abhidhamme katthacipi “ajjhattaÑ r|pÈni passatÊ”ti avatvÈ sabbattha yaÑ vuttaÑ “bahiddhÈr|pÈni passatÊ”ti, tassa kÈraÓÈvacanaÑ. Tena yaÑ aÒÒahetukaÑ, taÑ tena hetunÈ vuttaÑ, yaÑ pana desanÈvilÈsahetukaÑ ajjhattaÑ ar|pasaÒÒitÈya eva abhidhamme vacanaÑ, na tassa aÒÒaÑ kÈraÓaÑ maggitabbanti dasseti. Ajjhattar|pÈnaÑ anatibhavanÊyatÈ ca tesaÑ bahiddhÈr|pÈnaÑ viya avibh|tattÈ, desanÈvilÈso ca yathÈvuttavavatthÈnavasena veditabbo veneyyajjhÈsayavasena vijjamÈnapariyÈyakathanabhÈvato. “SuvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti eteneva siddhattÈ nÊlÈdi-abhibhÈyatanÈni na vattabbÈnÊti ce? Na, ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 55 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 124

nÊlÈdÊsu katÈdhikÈrÈnaÑ nÊlÈdibhÈvasseva abhibhavanakÈraÓattÈ. Na hi tesaÑ parisuddhÈparisuddhavaÓÓÈnaÑ parittatÈ, tadappamÈÓatÈ vÈ abhibhavanakÈraÓaÑ, atha kho nÊlÈdibhÈvo evÈti. Etesu ca parittÈdikasiÓar|pesu yaÑ caritassa imÈni abhibhÈyatanÈni ijjhanti, taÑ dassetuÑ “imesu panÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Sabbasa~gÈhikavasenÈti sakalanÊlavaÓÓanÊdassananÊlanibhÈsÈnaÑ sÈdhÈraÓavasena. VaÓÓavasenÈti sabhÈvavaÓÓavasena. NidassanavasenÈti passitabbatÈvasena. ObhÈsavasenÈti sappabhÈsatÈya avabhÈsanavasena. UmÈpupphanti atasipupphaÑ. NÊlameva hoti vaÓÓasa~karÈbhÈvato. BÈrÈÓasiyaÑ bhavanti bÈrÈÓasiyaÑ samuÔÔhitaÑ.

Te dhammeti te satipaÔÔhÈnÈdidhamme ceva aÔÔhavimokkhadhamme ca. CiÓÓavasÊbhÈvÈyeva tattha abhivisiÔÔhÈya paÒÒÈya pariyosÈnuttaraÑ sataÑ1gatÈ abhiÒÒÈvosÈnapÈramippattÈ. 250. SakalaÔÔhenÈti2 sakalabhÈvena, asubhanimuttÈdÊsu viya ekadese aÔÔhatvÈ anavasesato gahetabbaÔÔhenÈti attho. YathÈ khettaÑ sassÈnaÑ uppattiÔÔhÈnaÑ vaÉÉhiÔÔhÈnaÒca, evameva taÑtaÑsampayuttadhammÈnanti Èha “khettaÔÔhÈnÈ”ti. ParicchinditvÈti idaÑ uddhaÑ adho tiriyanti yojetabbaÑ. ParicchinditvÈ eva hi sabbattha kasiÓaÑ vaÉÉhetabbaÑ. Tena tena kÈraÓenÈti upari-ÈdÊsu tena tena kasiÓena. YathÈ kinti Èha “Èlokamiva r|padassanakÈmo”ti, yathÈ dibbacakkhunÈ uddhaÑ ce r|paÑ daÔÔhukÈmo, uddhaÑ ÈlokaÑ pasÈreti, adho ce, adho, samantato ce r|paÑ daÔÔhukÈmo, samantato ÈlokaÑ pasÈreti, evaÑ sabbakasiÓanti attho. EkassÈti pathavÊkasiÓÈdÊsu ekekassa. AÒÒabhÈvÈnupagamanatthanti aÒÒakasiÓabhÈvÈnupagamanadÊpanatthaÑ, aÒÒassa vÈ kasiÓabhÈvÈnupagamanadÊpanatthaÑ3. Na hi aÒÒena pasÈritakasiÓaÑ tato aÒÒena pasÈritakasiÓabhÈvaÑ upagacchati, evampi nesaÑ aÒÒakasiÓasambhedÈbhÈvo veditabbo. Na aÒÒaÑ pathavÊ-Èdi. Na hi udakenaÔhitaÔÔhÈne sasambhÈrapathavÊ atthi. AÒÒakasiÓasambhedoti ÈpokasiÓÈdinÈ ______________________________________________________________ 1. PariyosÈnaÑ katakiccatanti bhavitabbaÑ. 2. DÊ-®Ê 3. 267; AÑ-®Ê 3. 320 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. KasiÓabhÈvadÊpanatthaÑ (Ka)


sa~karo. SabbatthÈti sabbesu sesakasiÓesu. Ekadese aÔÔhatvÈ anavasesapharaÓaÑ pamÈÓassa aggahaÓato appamÈÓaÑ. Teneva hi nesaÑ kasiÓasamaÒÒÈ. TathÈ hi “taÒhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha cetasÈ pharantoti bhÈvanÈcittena ÈrammaÓaÑ karonto. BhÈvanÈcittaÑ hi kasiÓaÑ parittaÑ vÈ vipulaÑ vÈ sakalameva manasi karoti.

KasiÓugghÈÔimÈkÈse pavattaÑ viÒÒÈÓaÑ pharaÓa-appamÈÓavasena “viÒÒÈÓakasiÓan”ti vuttaÑ. TathÈ hi taÑ “viÒÒÈÓan”ti vuccati. KasiÓavasenÈti ugghÈÔitakasiÓavasena kasiÓugghÈÔimÈkÈse uddhaÑadhotiriyatÈ veditabbÈ. YattakaÑ hi ÔhÈnaÑ kasiÓaÑ pasÈritaÑ, tattakaÑ ÈkÈsabhÈvanÈvasena ÈkÈsaÑ hotÊti. EvaÑ yattakaÑ ÔhÈnaÑ ÈkÈsaÑ hutvÈ upaÔÔhitaÑ, tattakaÑ ÈkÈsameva hutvÈ viÒÒÈÓassa pavattanato Ègamanavasena viÒÒÈÓakasiÓepi uddhaÑadhotiriyatÈ vuttÈti “kasiÓugghÈÔimÈkÈsavasena tattha pavattaviÒÒÈÓe uddhaÑadhotiriyatÈ veditabbÈ”ti Èha. 252. Vuttoyeva vammikasutte. NissitaÒca chavatthunissitattÈ vipassanÈÒÈÓassa. PaÔibaddhaÒca tena vinÈ appavattanato kÈyasaÒÒitÈnaÑ r|padhammÈnaÑ ÈrammaÓakaraÓato ca. SuÔÔhu bhÈti obhÈsatÊti vÈ subho. KuruvindajÈti-ÈdijÈtivisesopi maÓi ÈkarapÈrisuddhim|lako evÈti Èha “suparisuddha-ÈkarasamuÔÔhito”ti. DosanÊharaÓavasena parikamma-nipphattÊti Èha “suÔÔhu kataparikammo apanÊtapÈsÈÓasakkharo”ti. DhovanavedhanÈdÊhÊti cat|su pÈsÈÓesu dhovanena ceva kÈÄakÈdi-apaharaÓatthÈya suttena ÈvunanatthÈya ca vijjhanena, tÈpasaÓhakaraÓÈdÊnaÑ sa~gaho Èdi-saddena. VaÓÓasampattinti suttassa vaÓÓasampattiÑ.

MaÓi viya karajakÈyo paccavekkhitabbato. ŒvutasuttaÑ viya vipassanÈÒÈÓaÑ anupavisitvÈ ÔhitattÈ. CakkhumÈ puriso viya vipassanÈlÈbhÊ bhikkhu sammadeva tassa dassanato. TadÈrammaÓÈnanti r|padhammÈrammaÓÈnaÑ. PhassapaÒcamakacittacetasikaggahaÓena gahitadhammÈpi vipassanÈcittuppÈdapariyÈpannÈ evÈti veditabbaÑ. EvaÑ hi tesaÑ vipassanÈÒÈÓagatikattÈ “ÈvutasuttaÑ viya vipassanÈÒÈÓan”ti vacanaÑ avirodhitaÑ hoti.

MajjhimanikÈya 126

©ÈÓassÈti paccavekkhaÓaÒÈÓassa. Yadi evaÑ ÒÈÓassa vasena vattabbaÑ, na puggalassÈti Èha “tassa panÈ”ti-Èdi. Maggassa anantaraÑ, tasmÈ lokiyÈbhiÒÒÈnaÑ parato chaÔÔhÈbhiÒÒÈya purato vattabbaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ. EvaÑ santepÊti yadipÈyaÑ ÒÈÓÈnupubbaÔÔhiti, evaÑ santepi. Etassa antarÈ vÈro natthÊti paÒcasu lokiyÈbhiÒÒÈsu kathitÈsu Èka~kheyyasuttÈdÊsu1viya chaÔÔhÈbhiÒÒÈ kathetabbÈti etassa anabhiÒÒÈlakkhaÓassa vipassanÈÒÈÓassa tÈsaÑ antarÈ vÈro na hoti, tasmÈ tattha avasarÈbhÈvato idheva r|pÈvacaracatutthajjhÈnÈnantarameva dassitaÑ vipassanÈÒÈÓaÑ. YasmÈ cÈti ca-saddo samuccayattho. Tena na kevalaÑ tadeva, atha kho idampi kÈraÓaÑ vipassanÈÒÈÓassa idheva dassaneti imamatthaÑ dÊpeti. Dibbena cakkhunÈ bheravar|paÑ passatoti ettha iddhividhaÒÈÓena bheravaÑ r|paÑ nimminitvÈ cakkhunÈ passatoti vattabbaÑ, evampi abhiÒÒÈlÈbhino apariÒÒÈÓavatthukassa bhayasantÈso uppajjati uccavÈlikavÈsÊmahÈnÈgattherassa viya. IdhÈpÊti imasmiÑ vipassanÈÒÈÓepi, na satipaÔÔhÈnÈdÊsu evÈti adhippÈyo. 253. ManomayiddhiyaÑ ciÓÓavasitÈya abhiÒÒÈvosÈnapÈramippattatÈ veditabbÈti yojanÈ. Manena nibbattanti abhiÒÒÈmanena nibbattitaÑ. TaÑsadisabhÈvadassanatthamevÈti saÓÔhÈnatopi vaÓÓatopi avayavavisesatopi sadisabhÈvadassanatthameva. SajÈtiyaÑ Ôhito, na nÈgiddhiyÈ aÒÒajÈtir|po. SuparikammakatamattikÈdayo viya iddhividhaÒÈÓaÑ vikubbanakiriyÈya nissayabhÈvato. 255. AppakasirenevÈti akiccheneva. 256. Mando uttÈnaseyyakadÈrakopi “daharo”ti vuccatÊti tato visesanatthaÑ “yuvÈ”ti vuttaÑ. YuvÈpi koci anicchanato amaÓÉanasÊlo hotÊti tato visesanatthaÑ “maÓÉanakajÈtiko”ti vuttaÑ. Tena vuttaÑ “yuvÈpÊ”ti-Èdi. KÈÄatilappamÈÓÈ bindavo kÈÄatilakÈni. NÈtikammÈsatilappamÈÓÈ bindavo tilakÈni. Va~kaÑ nÈma piya~gaÑ. YobbanapÊÄakÈdayo mukhad|sipÊÄakÈ. Mukhagato doso mukhadoso, lakkhaÓavacanaÒcetaÑ mukhe adosassapi pÈkaÔabhÈvassa ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 39 piÔÔhe.


adhippetattÈ. YathÈ vÈ mukhe doso, evaÑ mukhe adosopi mukhadoso saralopena, mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daÔÔhabbo. EvaÑ hi paresaÑ soÄasavidhaÑ cittaÑ pÈkaÔaÑ hotÊti vacanaÑ samatthitaÑ hoti. 259. PaÔipadÈvasenÈti yathÈrahaÑ samathavipassanÈmaggapaÔipadÈvasena. AÔÔhasu koÔÔhÈses|ti satipaÔÔhÈnÈdÊsu bodhipakkhiyadhammakoÔÔhÈsesu, vimokkhakoÔÔhÈsesu vÈti imesu aÔÔhasu koÔÔhÈsesu. Seses|ti vuttÈvasesesu abhibhÈyatanakoÔÔhÈsÈdÊsu. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈsakuludÈyisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

8. SamaÓamuÓÉikÈputtasuttavaÓÓanÈ

260. Uggahitunti sikkhituÑ. UggÈhetunti sikkhÈpetuÑ, pÈÔhato attanÈ yathÈ-uggahitamatthaÑ tabbibhÈvanatthÈya uccÈraÓavasena paresaÑ gÈhetunti attho. Samayanti diÔÔhiÑ. SÈ hi saÑyojanabhÈvato sameti sambandhÈ eti pavattati, daÄhaggahaÓabhÈvato vÈ saÑyuttÈ ayanti pavattanti sattÈ yathÈbhinivesaÑ etenÈti samayoti vuccati. DiÔÔhisaÑyojanena hi sattÈ ativiya bajjhantÊti. S|riyassa uggamanato attha~gamÈ ayaÑ ettako kÈlo rattandhakÈravidhamanato divÈ nÈma, tassa pana majjhimapahÈrasaÒÒito kÈlo samujjalitapabhÈtejadahanabhÈvena divÈnÈma. TenÈha “divasassapi divÈbh|te”ti. PaÔisaÑharitvÈti nivattetvÈ. EvaÑ cittassa paÔisaÑharaÓaÑ nÈma gocarakkhette Ôhapananti Èha “jÈnaratisevanavasena ekÊbhÈvaÑ gato”ti. Etena kÈyavivekapubbakaÑ cittavivekamÈha. SÊlÈdiguÓavisesayogato manasÈ sambhÈvanÊyÈ, te pana yasmÈ attano sÊlÈdiguÓehi viÒÒ|naÑ manÈpÈ honti (kilesa-aniggahassa paÒcapasÈdÈyattattÈ,)1 tasmÈ Èha “manavaÉÉhanakÈnan”ti-Èdi. Tattha unnamatÊti udaggaÑ hoti. VaÉÉhatÊti saddhÈvasena vaÉÉhatÊ. TenÈha bhagavÈ “anussaraÓampahaÑ bhikkhave tesaÑ bhikkh|naÑ bah|pakÈraÑ vadÈmÊ”ti2. ______________________________________________________________ 1. ( ) AyaÑ pÈÔho adhiko viya dissati. 2. Khu 1. 267; SaÑ 3. 61 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 128

261. PaÒÒapemÊti pajÈnanabhÈvena ÒÈpemi tathÈ vavatthapemi. TenÈha “dassemi ÔhapemÊ”ti. ParipuÓÓakusalanti sabbaso puÓÓakusaladhammaÑ. Uttamakusalanti uttamabhÈvaÑ seÔÔhabhÈvaÑ pattakusaladhammaÑ. Ayojjhanti vÈdayuddhena ayodhanÊyaÑ, vÈdayuddhaÑ hotu, tena parÈjayo na hotÊti dasseti. TenÈha “vÈdayuddhenÈ”ti-Èdi. SaÑvarappahÈnanti paÒcasu saÑvaresu yena kenaci saÑvarena saÑvaralakkhaÓaÑ pahÈnaÑ. PaÔisevanappahÈnaÑ vÈti vÈ-saddena parivajjanappahÈnÈdiÑ sa~gaÓhÈti. Sesapades|ti “na bhÈsatÊ”ti-ÈdÊsu padesu. Eseva nayoti iminÈ “abhÈsanamattameva vadatÊ”ti evamÈdiÑ atidisati.

NÈbhinandÊti na sampaÔicchi. SÈsane tiÓÓaÑ duccaritÈnaÑ micchÈjÊvassa vivajjanaÑ vaÓÓÊyati, ayaÒca evaÑ katheti, tasmÈ sÈsanassa anulomaÑ viya vadati, vadanto ca sammÈsambuddhe dhamme cassa appasÈdaÑ na dasseti, tasmÈ pasannakÈrampi vadatÊti maÒÒamÈno tassa vÈdaÑ na paÔisedheti. 262. YathÈ tassa vacanaÑ, evaÑ santeti yathÈ tassa paribbÈjakassa vacanaÑ, evaÑ samaÓabhÈve sante labbhamÈne. MayaÑ pana evaÑ navadÈmÈti etena samaÓabhÈvo nÈma evaÑ na hotÊti dasseti. Yo hi dhammo yÈdiso, tatheva taÑ buddhÈ dÊpenti. VisesaÒÈÓaÑ na hotÊti kÈyavisesavisayaÒÒÈÓaÑ tassa tadÈ natthi, yato parakÈye upakkamaÑ kareyyÈti dasseti, tassa pana tattha visesaÒÈÓampi natthevÈti. YasmÈ kÈyapaÔibaddhaÑ kÈyakammaÑ, tasmÈ taÑ nivattento Èha “aÒÒatra phanditamattÈ”ti. KilesasahagatacittenevÈti dukkhasamphassassa asahananimittena domanassasahagatacitteneva. DutiyavÈrepi eseva nayo. JighacchÈpipÈsadukkhassa asahananimittena domanasseneva. Vik|jitamattÈti ettha vir|paÑ k|jitaÑ vik|jitaÑ pubbenivÈsasannissayaÑ upayaÑ, taÑ panettha rodanahasanasamuÔÔhÈpakacittasahagatanti dosasahagataÑ lobhasahagataÒcÈti daÔÔhÈbbaÑ. Cittanti kusalacittaÑ. AkusalacittaÑ pana atÊtÈrammaÓaÑ pavattatÊti vattabbameva natthi. SaritvÈti yÈva na satisaÓÔhÈpanÈ dhammÈ uppajjanti, tÈva supinante anubh|taÑ viya dukkhaÑ saritvÈ rodanti. HasantÊti etthÈpi eseva nayo. AyaÒca nayo ye laddhasukhÈrammaÓÈ hutvÈ gahitapaÔisandhikÈ mÈtukucchitopi sukheneva nikkhamanti, tesaÑ vasena vuttoti daÔÔhabbo. PÈyantiyÈti attano


janapadadesar|pena pÈyantiyÈ. AyampÊti ÈjÊvopi mÈtu aÒÒavihitakÈle ca lokassÈdavasena kilesasahagatacitteneva hoti. 263. SamadhigayhÈti sammÈ adhigatabhÈvena gahetvÈ abhibhavitvÈ visesetvÈ visiÔÔho hutvÈ. KhÊÓÈsavaÑ sandhÈyÈti byatirekavasena khÊÓÈsavaÑ sandhÈya. AyaÑ hettha attho–khÊÓÈsavampi sotÈpannakusalaÑ paÒÒapeti sekkhabh|miyaÑ ÔhitattÈ. Sesapadesupi eseva nayo.

TÊÓi padÈni nissÈyÈti na kÈyena pÈpakaÑ kammaÑ karoti, na pÈpakaÑ vÈcaÑ bhÈsati, na pÈpakaÑ ÈjÊvaÑ ÈjÊvatÊti imÈni tÊÓi padÈni nissÈya kusalasÊlam|lakÈ ca akusalasÊlam|lakÈ cÈti dve paÔhamacatukkÈ ÔhapitÈ. EkaÑ padaÑ nissÈyÈti na pÈpakaÑ sa~kappaÑ sa~kappetÊti imaÑ ekapadaÑ nissÈya kusalasa~kappam|lakÈ akusalasa~kappam|lakÈ cÈti ime dve pacchimacatukkÈ ÔhapitÈ. 264. Vicikicchuddhaccasahagatacittadvayampi vaÔÔati balavatÈ mohena samannÈgatattÈ. TathÈ hi tÈni “mom|hacittÈnÊ”ti vuccanti.

Kuhinti kiÑnimittaÑ. KataraÑ ÔhÈnaÑ pÈpuÓitvÈti kiÑ kÈraÓaÑ Ègamma. Ettheteti etthÈti kÈyavacÊmanosucaritabhÈvanÈsÈjÊvanipphattiyaÑ. SÈ pana heÔÔhimakoÔiyÈ sotÈpattiphalena dÊpetabbÈti Èha “sotÈpattiphale bhumman”ti. YasmÈ ÈjÊvaÔÔhamakaÑ avasiÔÔhaÒca sÊlaÑ pÈtimokkhasaÑvarasÊlassa ca pÈrisuddhipÈtimokkhÈdhigamena sotÈpattiphalappattiyÈ siddho hotÊti Èha “pÈtimokkha -pa- nirujjhatÊ”ti. “SukhasÊlo dukkhasÊlo”ti-ÈdÊsu viya pakati-atthasÊlasaddaÑ1 gahetvÈ vuttaÑ “akusalasÊlan”ti-Èdi. 265. KÈmÈvacarakusalacittameva vuttaÑ sampattasamÈdÈnaviratipubbakassa sÊlassa adhippetattÈ. TenÈha “etena hi kusalasÊlaÑ samuÔÔhÈtÊ”ti.

SÊlavÈti ettha vÈ-saddo pÈsaÑsatthova veditabboti Èha “sÊlasampanno hotÊ”ti. Yo sÊlamatte patiÔÔhito, na samÈdhipaÒÒÈsu, ______________________________________________________________ 1. Sakkati-atthasÊlasaddaÑ. TassÊla-atthasÊlasaddaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 130

so sÊlamayadhammap|ritatÈya sÊlamayo. TenÈha “alamettÈvatÈ”ti-Èdi. YatthÈti yassaÑ cetovimuttiyaÑ paÒÒÈvimuttiyaÒca. TadubhayaÒca yasmÈ arahattaphale sa~gahitaÑ, tasmÈ vuttaÑ “arahattaphale bhumman”ti. AsesaÑ nirujjhati sukhavipÈkabhÈvassa sabbaso paÔippassambhanato. 266. KÈmapaÔisaÑyuttÈ saÒÒÈ kÈmasaÒÒÈ. Sesesupi eseva nayo. ItarÈ dveti byÈpÈdavihiÑsÈsaÒÒÈ.

AnÈgÈmiphalapaÔhamajjhÈnanti anÈgÈmiphalasahagataÑ paÔhamajjhÈnaÑ. EtthÈti yathÈvutte paÔhamajjhÈne. Ettha ca ujuvipaccanÊkena paÔipakkhappahÈnaÑ sÈtisayanti paÔhamajjhÈnaggahaÓaÑ. TenÈha “aparisesÈ nirujjhantÊ”ti. NekkhammasaÒÒÈnaÑ kÈmÈvacaracittasahagatatÈ, tassa sÊlassa samuÔÔhÈnatÈ ca sampayuttanayena veditabbÈ. 267. Kusalasa~kappanirodhadutiyajjhÈnika-arahattaphala-akusalasa~kappanirodhapaÔhamajjhÈnika-anÈgÈmiphalaggahaÓena samaÓo dassito1. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SamaÓamuÓÉikÈputtasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. C|ÄasakuludÈyisuttavaÓÓanÈ

271. PaÒhoti ÒÈtuÑ icchito attho, tadeva dhammadesanÈ nimittabhÈvato kÈraÓaÑ. UpaÔÔhÈt|ti ÒÈÓassa gocarabhÈvaÑ upagacchatu. Yena kÈraÓenÈti yena tuyhaÑ upaÔÔhitena kÈraÓena dhammadesanÈ upaÔÔhaheyya, taÑ pana paribbÈjakassa ajjhÈsayavasena tathÈ vuttaÑ. TenÈha “etena hi -pa- dÊpetÊ”ti. Eka~gaÓÈnÊti pidhÈnÈbhÈvena eka~gaÓasadisÈni. TenÈha “pÈkaÔÈnÊ”ti.

JÈnantoti attano tathÈbhÈvaÑ sayaÑ jÈnanto. SakkaccaÑ suss|satÊti “tathÈbh|taÑyeva maÑ tathÈ avocÈ”ti sÈdaraÑ suss|sati tasmÈti dibbacakkhulÈbhino anÈgataÑsaÒÈÓalÈbhato. EvamÈhÈti ______________________________________________________________ 1. SaÑvaÓÓitaÑ (Ka)


“yo kho udÈyi dibbena cakkhunÈ”ti ÈrabhitvÈ “so vÈ maÑ aparantaÑ Èrabbha paÒhaÑ puccheyyÈ”ti evaÑ avoca.

Itaranti avasiÔÔhaÑ imasmiÑ ÔhÈne vattabbaÑ. VuttanayamevÈti “yo hi lÈbhÊ”ti-ÈdinÈ vuttanayameva. AtÊteti pubbenivÈsÈnussatiÒÈÓassa visayabh|te atthe. AnÈgateti anÈgataÑsaÒÈÓassa visayabh|te anÈgate atthe.

PaÑsupadese nibbattanato paÑsusamokiÓÓasarÊratÈya paÑsupisÈcakaÑ. EkaÑ m|laÑ gahetvÈti dÊghaso heÔÔhimantena catura~gulaÑ, uparimantena vidatthikaÑ rukkhagacchalatÈdÊsu yassa kassaci ekaÑ m|laÑ gahetvÈ aÒÒajÈtikÈnaÑ adissamÈnakÈyo hoti. AyaÑ kira nesaÑ jÈtisiddhÈ dhammatÈ. TatrÈti tassa m|lavasena adissamÈnakatÈya. Na dissati ÒÒÈÓena na passati. 272. Na ca atthaÑ dÊpeyyÈti adhippetamatthaÑ sÈ vÈcÈ sar|pato na ca dÊpeyya, kevalaÑ vÈcÈmattamevÈti adhippÈyo. PaÔiharitabbaÔÔhena parasantÈne netabbaÔÔhena paÔihÈriya-saddadvÈrena viÒÒÈtabbo bhÈvattho, sova pÈÔihÊrako niruttinayena, natthi etassa pÈÔihÊrakanti appÈÔihÊrakataÑ, ta-saddena padaÑ vaÉÉhetvÈ tathÈ vuttaÑ, aniyyÈnaÑ. TenÈha “niratthakaÑ sampajjatÊ”ti. SubhakiÓhadevaloke khandhÈ viya jotetÊti iminÈ “dibbo r|pÊ manomayo sabba~gapacca~gÊ ahÊnindriyo attÈ”ti imamatthaÑ dasseti. 273. Sa-upasaggapadassa attho upasaggena vinÈpi viÒÒÈyatÊti Èha “viddheti ubbiddhe”ti. SÈ cassa ubbiddhatÈ upakkilesavigamena sucibhÈvena upaÔÔhÈnanti Èha “meghavigamena d|rÊbh|te”ti. IndanÊlamaÓi viya dibbati jotetÊti devo, ÈkÈso. “AÉÉharattasamaye”ti vattabbe bhummatthe vihitavacanÈnaÑ accantasaÑyogÈbhÈvÈ upayogavacanaÑ veditabbaÑ. PuÓÓamÈsiyaÑ hi gamanamajjhassa purato vÈ pacchato vÈ ante Ôhite aÉÉharatte samayo bhinno nÈma hoti, majjhe eva pana Ôhito abhinno nÈma. TenÈha “abhinne aÉÉharattasamaye”ti.

Ye anubhontÊti ye devÈ candimas|riyÈnaÑ ÈbhÈ anubhonti vinibhuÒjanti vaÄaÒjanti ca, tehi devehi bah| ceva bahutarÈ ca candimas|riyÈnaÑ

MajjhimanikÈya 132

ÈbhÈ ananubhonto. TenÈha “attano sarÊrobhÈseneva ÈlokaÑ pharitvÈ viharantÊ”ti. 274. PucchÈm|Äho pana jÈto “ayaÑ paramo vaÓÓo”ti gahitapadassa vidhamanena. AcelakapÈÄinti “acelako hoti muttÈcÈro”ti-ÈdinayappavattaÑ1

acelakapaÔipattidÊpakaganthaÑ, ganthasÊdeneva tena pakÈsitavÈdÈni vadati. SurÈmerayapÈnamanuyuttapuggalassa surÈpÈnato2 virati tassa kÈyaÑ cittaÒca tÈpentÊ saÑvattakÊti surÈpÈnavirati (tapo, soyeva guÓo. TenÈha “surÈpÈnaviratÊti attho”ti.)3 275. EkantaÑ accantameva sukhaÑ assÈti ekantasukhaÑ. PaÒcasu dhammes|ti “pÈÓÈtipÈtÈ paÔiviratÊ”ti-ÈdÊsu paÒcasu sÊlÈcÈradhammesu. Na jÈniÑs|ti sammosena anupaÔÔhahanti tadatthaÑ na bujjhanti. BuddhuppÈdena kira vihatatejÈni mahÈnubhÈvÈni mantapadÈni viya bÈhirakÈnaÑ yogÈvacaraganthena saddhiÑ yogÈvacarapaÔipadÈ nassati. UggaÓhiÑs|ti “paÒca pubbabhÈgadhamme”ti-ÈdivacanamattaÑ uggaÓhiÑsu. TatiyajjhÈnatoti kÈraÓopacÈrena phalaÑ vadati, phalabh|tato tatiyajjhÈnato. 276. Ekantasukhassa lokassa paÔilÈbhena pattiyÈ tattha nibbatti paÔilÈbhasacchikiriyÈ. Ekantasukhe loke anabhinibbattitvÈ eva iddhiyÈ tattha gantvÈ tassa sattalokassa bhÈjanalokassa ca paccakkhato dassanaÑ paccakkhasacchikiriyÈ. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi. 277. UdaÒcanikoti udaÒcano. ViÒjhapabbatapasse gÈmÈnaÑ aniviÔÔhattÈ tiÑsayojanamattaÑ ÔhÈnaÑ aÔavÊ nÈma, tattha senÈsaÑ, tasmiÑ aÔavisenÈsane4. PadhÈnakammikÈnaÑ bhikkh|naÑ bah|naÑ tattha nivÈsena ekaÑ padhÈnagharaÑ ahosi.

C|Äasakula-udÈyisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 157 piÔÔhe. 2. SurÈmerayapÈnamanuyuttapuggalo surÈpÈnaÑ, tato (Ka) 3. (Theroti mahÈdhammarakkhitatthero Èha.) (Ka) 4. VatthanisenÈsane (AÔÔhakathÈyaÑ.)


10. vekhanasasuttavaÓÓanÈ

280. Saha vatthukÈmena kilesakÈmo garu garukÈtabbo etassÈti kÈmagaru. Tesveva kÈmesu ninnapoÓapabbhÈrajjhÈsayoti kÈmÈdhimutto. PabbajjÈpaÔhamajjhÈnÈdikaÑ nekkhammaÑ garu garukÈtabbaÑ etassÈti nekkhammagaru. Tattha ninnapoÓapabbhÈrajjhÈsayo nekkhammÈdhimutto. SvÈyamattho yathÈ ekacce gahaÔÔhe labbhati, evaÑ ekacce anagÈrepÊti Èha “pabbajitopÊ”ti-Èdi. AyaÑ pana vekhanaso paribbÈjako. So hi vekhanasatÈpasapabbajjaÑ upagantvÈ vekhanasena iminÈ diÔÔhimÈdÈya samÈdiyitvÈ ÔhitattÈ “vekhanaso”ti vuccati. YathÈ loko sayaÑ ekÈdasahi aggÊhi Èdittopi samÈno paccakkhato anubhaviyamÈnaÑ sÈlÈkikaÑ aggisantÈpaÑ viya anÈdikÈlÈnugatasammÈkavacarasantÈpaÑ ÈdittatÈya na sallakkheti, sammÈsambuddhena pana mahÈkaruÓÈsamussÈhitamÈnasena “sabbaÑ bhikkhave Èdittan”ti ÈdittapariyÈye1 desiyamÈne sallakkheti, evaÑ ayampi anÈdikÈlaparibhÈvitaÑ atta-ajjhÈsaye avaÔÔhitaÑ kÈmÈdhimuttaÑ sarasena anupadhÈrento satthÈrÈ “paÒca kho ime kaccÈna kÈmaguÓÈ”ti-ÈdinÈ kÈmaguÓesu kÈmasukhe bhÈsiyamÈne “kÈmÈdhimuttaÑ vata pabbajitassa cittan”ti upadhÈressatÊti Èha “imÈya kathÈya kathiyamÈnÈya attano kÈmÈdhimuttataÑ sallakkhessatÊ”ti. KÈmaggasukhanti kÈmetabbavatth|hi aggabh|taÑ sukhaÑ. Sabbe hi tebh|makadhammÈ kÈmanÊyaÔÔhena kÈmÈ, te paÔicca uppajjanasukhato nibbÈnasukhameva aggabh|taÑ sukhaÑ. YathÈha “yÈvatÈ bhikkhave dhammÈ sa~khatÈ vÈ sa~khatÈ vÈ, virÈgo tesaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti2, “nibbÈnaÑ paramaÑ sukhan”ti3 ca. Tena vuttaÑ “nibbÈnaÑ adhippetan”ti. 281. PubbenivÈsaÒÈÓalÈbhino pubbantaÑ Èrabbha vuccamÈnakathÈ anucchavikÈ tadatthassa paccakkhabhÈvato, tadabhÈvato vekhanasassa ananucchavikÈti Èha “yasmÈ -pa- natthÊ”ti. AnÈgatakathÈya -pa- natthÊti etthÈpi eseva nayo. ŒrakkhatthÈyÈti devatÈhi mantapadehi saha ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 251; Vi 3. 44 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 254; AÑ 1. 343 piÔÔhesu. 3. Ma 2. 176, 177; Khu 1. 43 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 134

ÔhitÈ tattha ÈrakkhatthÈya. AvijjÈyÈti idaÑ lakkhaÓavacanaÑ, taÑm|lakattÈ vÈ sabbakilesadhammÈnaÑ avijjÈva gahitÈ. JÈnanaÑ pahÊnakilesapaccavekkhaÓaÒÈÓena. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

VekhanasasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca paribbÈjakavaggavaÓÓanÈ.

4. RÈjavagga

1. GhaÔikÈrasuttavaÓÓanÈ

282. Cariyanti bodhicariyaÑ, bodhisambhÈrasambharaÓavasena pavattitaÑ bodhisattapaÔipattinti attho. SukÈraÓanti bodhiparipÈcanassa ekantikaÑ sundaraÑ kÈraÓaÑ, kassapassa bhagavato payirupÈsanÈdiÑ sandhÈya vadati. TaÑ hi tena saddhiÑ mayÈ idha katanti vattabbataÑ labhati. Mandahasitanti ÊsakaÑ hasitaÑ. KuhaÑ kuhanti hÈsa-saddassa anukaraÓametaÑ. HaÔÔhapahaÔÔhÈkÈramattanti haÔÔhapahaÔÔhamattaÑ. YathÈ gahitasa~ketÈ “pahaÔÔho bhagavÈ”ti saÒjÈnanti, evaÑ ÈkÈradassanamattaÑ.

IdÈni iminÈ pasa~gena tÈsaÑ samuÔÔhÈnaÑ vibhÈgato dassetuÑ “hasitaÒca nÈmetan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hÈso na sambhavati, pageva domanassavasenÈti Èha “terasahi somanassasahagatacittehÊ”ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantÊti? Na, tesampi yaÑ taÑ kodhavatthu, tassa mayaÑ dÈni yathÈkÈmakÈritaÑ ÈpajjissÈmÈti duviÒÒeyyantarena somanassacitteneva hÈsassa uppajjanato. Tes|ti paÒcasu somanassasahatagatacittesu. BalavÈrammaÓeti uÄÈra-ÈrammaÓe yamakamahÈpÈÔihÈriyasadise. DubbalÈrammaÓeti anuÄÈre ÈrammaÓe. ImasmiÑ pana ÔhÈne -pa- uppÈdesÊti idaÑ porÈÓaÔÔhakathÈyaÑ tathÈ ÈgatattÈ vuttaÑ, na ahetukasomanassasahagatacittena bhagavato sitaÑ hotÊti dassanatthaÑ.

AbhidhammaÔÊkÈyaÑ1 pana “atÊtaÑsÈdÊsu appaÔihataÑ ÒÈÓaÑ vatvÈ ‘imehi tÊhi dhammehi samannÈgatassa buddhassa bagavato sabbaÑ kÈyakammaÑ ÒÈÓapubba~gamaÑ ÒÈÓÈnuparivattan’ti-Èdivacanato2 ‘bagavato idaÑ cittaÑ uppajjatÊ’ti vuttavacanaÑ vicÈretabban”ti vuttaÑ. Tattha iminÈ hasituppÈdacittena pavattiyamÈnampi bagavato sitakaraÓaÑ pubbenivÈsa-anÈgataÑsasabbaÒÒutaÒÒÈÓÈnaÑ anuvattakattÈ ÒÈÓÈnuparivattiyevÈti, evaÑ pana ÒÈÓÈnuparivattibhÈvesati na koci pÈÄi-aÔÔhakathÈnaÑ virodho. TathÈ hi abhidhammaÔÔhakathÈyaÑ3 ______________________________________________________________ 1. M|laÔÊ 1. 137 piÔÔhe. 2. Khu 7. 139, 278; Khu 8. 175; Khu 9. 376; Khu 10. 16; DÊ-®Ôha 3. 176; M|laÔÊ 2. 2;

DÊ-®Ê 3. 54, 198 piÔÔhesu. 3. Abhi-®Ôha 1. 333 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 136

“tesaÑ ÒÈÓÈnaÑ ciÓÓapariyante idaÑ cittaÑ uppajjatÊ”ti vuttaÑ. AvassaÒca etaÑ evaÑ icchitabbaÑ, aÒÒathÈ Èvajjanassapi bagavato pavatti tathÈr|pe kÈle na saÑyujjeyya. Tassapi hi viÒÒattisamuÔÔhÈpakabhÈvassa icchitattÈ. TathÈ hi vuttaÑ “evaÒca katvÈ manodvÈrÈvajjanassapi viÒÒattisamuÔÔhÈpakattaÑ upapannaÑ hotÊ”ti. Na ca viÒÒattisamuÔÔhÈpakatte taÑsamuÔÔhitÈya viÒÒattiyÈ kÈyakammÈdibhÈvaÑ ÈpajjanabhÈvo vibandhatÊti tameva sandhÈya vadati. TenÈha “evaÑ appamattakampÊ”ti. SateritÈ vijjulatÈ nÈma sateratÈvijjulatÈ. SÈ hi itaravijjulatÈ viya khaÓaÔÔhitikÈ sÊghanirodhÈ ca na hoti, apica kho dandhanirodhÈ, taÒca sabbakÈlaÑ catudÊpikamahÈmeghatova niccharati. TenÈha “cÈtuddÊpikamahÈmeghamukhato”ti. AyaÑ kira tÈsaÑ rasmivaÔÔÊnaÑ dhammatÈ, yadidaÑ tikkhattuÑ siravaraÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dÈÔhaggesuyeva antaradhÈnaÑ. 283. Yadipi cattÈri asa~khyeyyÈni kappÈnaÑ satasahassaÒca paÒÒÈpÈramitÈ pÈribhÈvitÈ, tathÈpi idÈni taÑ buddhantaraÑ tassÈ paÔipÈdetabbattÈ vuttaÑ “aparipakkaÒÈÓattÈ”ti. KÈmaÒcassa ÒÈÓÈya idÈnipi paÔipÈdetabbatÈ atthi, evaÑ santepi nanu sammÈsambuddhesu pasÈdena sambhÈvanÈya bhavitabbaÑ tathÈ cirakÈlaÑ paribhÈvitattÈ, kathaÑ tattha hÊÄanÈti Èha “brÈhmaÓakule”ti-Èdi. CirakÈlaparicitÈpi hi guÓabhÈvanÈ appakenapi akalyÈÓamittasaÑsaggena viparivattati aÒÒathattaÑ gacchati. Tena mahÈsattopi jÈtisiddhÈyaÑ laddhiyaÑ ÔhatvÈ jÈtisiddhena mÈnena evamÈha “kiÑ pana tena muÓÉhakena samaÓakena diÔÔhenÈ”ti. TathÈ hi vuttaÑ aÔÔhakathÈyaÑ–

“TasmÈ akalyÈÓajanaÑ, ÈsÊvisamivoragaÑ. ŒrakÈ parivajjeyya, bh|tikÈmo vicakkhaÓo”ti1.

NhÈnacuÓÓena suttena katÈ sotti, kuruvindaguÄikÈ, sÈ eva sinÈyanti kÈyaÑ visodhenti etÈyÈti sinÈnaÑ. TenÈha “sottisinÈnati2 sinÈnatthÈya katasottin”ti. 284. AriyaparihÈrenÈti ariyÈnaÑ parihÈrena, anÈgÈmÊnaÑ nhÈnakÈle attano kÈyassa parihÈraniyÈmenÈti attho. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 150; Ma-®Ôha 3. 85 piÔÔhesu. 2. SottisinÈniÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


attano ÒÈÓasampattiyÈ vibhavasampattiyÈ pasannakÈraÑ kÈtuÑ sakkhissati. Etadatthanti “ahitanivÈraÓaÑ, hite niyyojanaÑ, byasane parivajjanan”ti yadidaÑ, etadatthaÑ mittÈ nÈma honti. Keci “yÈvettha ahupÊ”ti paÔhanti, tesaÑ yÈva ettha kesaggagahaÓaÑ, tÈva ayaÑ nibandho ahupÊti attho. 285. SatipaÔilÈbhatthÈyÈti bodhiyÈ mahÈbhinÊhÈraÑ katvÈ bodhisambhÈrapaÔipadÈya p|raÓabhÈve satiyÈ paÔilÈbhatthÈya. IdÈni tassa satuppÈdanÊyakathÈya pavattitÈkÈraÑ sa~khepeneva dassetuÑ “tassa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha na lÈmakaÔÔhÈnaÑ otiÓÓasattoti iminÈ mahÈsattassa paÓÊtÈdhimuttataÑ dassetvÈ evaÑ paÓÊtÈdhimuttikassa pamÈdakiriyÈ na yuttÈti dassento “tÈdisassa nÈma pamÈdavihÈro na yutto”ti Èha. TadÈ bodhisattassa nekkhammajjhÈsayo telappadÊpo viya visesato nibbatti, taÑ disvÈ bagavÈ tadanur|paÑ dhammakathaÑ karonto “tÈdisassa -pa- kathesÊ”ti. ParasamuddavÈsÊ therÈ aÒÒathÈ vadanti. AÔÔhakathÈyaÑ pana nÈyaÑ buddhÈnaÑ bhÈro, yadidaÑ p|ritapÈramÊnaÑ bodhisattÈnaÑ tathÈ dhammadesanÈ tesaÑ mahÈbhinÊhÈrasamanantarampi bodhisambhÈrassa sayambhuÒÈÓeneva paÔividitattÈ, tasmÈ bodhisattabhÈvapavedanameva tassa bhÈgavÈ akÈsÊti dassetuÑ “satipaÔilÈbhatthÈyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. SatipaÔilÈbhatthÈyÈti sammÈpaÔipattiyÈ ujjalane pÈkaÔakarasatipaÔilÈbhÈya. 286. ©ÈÓaÑ hi kilesadhammavidÈlanapadÈnanehi si~gaÑ viyÈti si~gaÑ. TaÒhi paÔipattiyÈ upatthambhitaÑ ussitaÑ hoti, tadabhÈve patitaÑ nÈma. Keci pana vÊriyaÑ si~ganti vadanti. KasmiÑ sammappadhÈnavasena pavatte bÈhirapabbajjaÑ upagatÈpi mahÈsattÈ visuddhÈsayÈ appicchatÈdiguÓasama~gino yathÈrahaÑ ganthadhuraÑ vÈsadhuraÒcaparibr|hayantÈ viharanti, pageva buddhasÈsane appicchatÈdÊhÊti Èha “catupÈrisuddhisÊle panÈ”ti-Èdi. VipassanaÑ br|hentÈ sikhÈppattavipassanÈ hontÊti vuttaÑ “yÈva anulomaÒÈÓaÑ Èhacca tiÔÔhantÊ”ti, anulomaÒÈÓato orameva vipassanaÑ ÔhapentÊti attho. MaggaphalatthaÑ vÈyÈmaÑ na karonti paÒÒÈpÈramitÈya sabbaÒÒutaÒÒÈÓagabbhassa aparipuÓÓattÈ aparipakkattÈ ca.

MajjhimanikÈya 138

287. TherehÊti vuddhatarehi. NivÈse satÊti yasmiÑ ÔhÈne pabbajito, tattheva nivÈse. VappakÈlatoti sassÈnaÑ vappakÈlato. Pubbe viya tato paraÑ tikhiÓena s|riyasantÈpena payojanaÑ natthÊti vuttaÑ “vappakÈle vitÈnaÑ viya upari vatthakilaÒjaÑ bandhitvÈ”ti. PuÔaketi kalÈpe. 288. PaccayasÈmaggihetukattÈ dhammappattiyÈ padesato pariÒÒÈvatthukÈpi ariyÈ upaÔÔhite cittavighÈtapaccaye yadetaÑ nÈtisÈvajjaÑ, tadevaÑ gaÓhantÊti ayamettha dhammatÈti Èha “alÈbhaÑ Èrabbha cittaÒÒathattan”ti-Èdi. Soti kikÊ kÈsirÈjÈ. BrÈhmaÓabhattoti brÈhmaÓesu bhatto. Deveti brÈhmaÓe sandhÈyÈha. Bh|midevÈti tesaÑ samaÒÒÈ, tadÈ brÈhmaÓagaruko loko. TadÈ hi kassapopi bagavÈ brÈhmaÓakule nibbatti. DhÊtu avaÓÓaÑ vatvÈti “mahÈrÈja tava dhÊtÈ brÈhmaÓasamayaÑ pahÈya muÓÉapÈsaÓÉikasamayaÑ gaÓhÊ”ti-ÈdinÈ rÈjaputtiyÈ aguÓaÑ vatvÈ. VaraÑ gaÓhiÑsu ÒÈtakÈ. RajjaÑ niyyÈtesi “mÈ me vacanaÑ musÈ ahosi, aÔÔhame divase niggaÓhissÈmÊ”ti.

PÈvana-asmanayanavasena sammÈ pÈvÊkatattÈ parisuddhataÓÉulÈni. PÈÄiyaÑ taÓÉulapaÔibhastÈnÊti taÓÉulakhaÓÉÈni1. MuggapaÔibhastakaÄÈyapaÔibhastesupi eseva nayo. 289. Ko nu khoti bhummatthe paccattavacananti Èha “kuhiÑ nu kho”ti. PÈrip|riÑ yojÊyanti byaÒjanabhojanÈni etthÈti pariyogo, tato pariyogÈ. TenÈha “s|pabhÈjanato”ti. SaÒÒaÑ datvÈti vuttaÑ sabbaÑ ÈcikkhitvÈ tumhÈkaÑ atthÈya sampÈdetvÈ nikkhitto upaÔÔhÈkoti bagavato ÈrocethÈti saÒÒaÑ datvÈ. Ativissatthoti ativiya vissattho. PaÒcavaÓÓÈti khuddikÈdivasena paÒcappakÈrÈ. 290. Kinti nissakke paccattavacanaÑ, kasmÈti attho. Dhammikoti iminÈ ÈgamanasuddhiÑ dasseti. Bhikkh|naÑ patte bhattasadisoti iminÈ upÈsakena satthu pariccattabhÈvaÑ, tattha satthuno ca aparisa~kataÑ ______________________________________________________________ 1. TaÓÉulakhinnÈni taÓÉulavinnÈni (Ka)


dasseti. SikkhÈpadavelÈ nÈma natthÊti dhammassÈmibhÈvato sikkhÈpadamariyÈdÈ nÈma natthi paÓÓattivajje, pakativajje pana setughÈto eva. 291. ChadanaÔÔhÈne yadÈkÈsaÑ, tadeva tassa gehassa chadananti ÈkÈsacchadanaÑ. PakatiyÈ utupharaÓamevÈti chÈdite yÈdisaÑ utu, chadane uttiÓabhÈvepi tamhi gehe tÈdisameva utupharaÓaÑ ahosi. TesaÑyevÈti tesaÑ ghaÔikÈrassa mÈtÈpit|naÑ eva. 292. “Catasso muÔÔhiyo eko kuÉuvo, cattÈro kuÉuvÈ eko pattho, cattÈro patthÈ eko ÈÄhako, cattÈro ÈÄhakÈ ekaÑ doÓaÑ, cattÈri doÓÈni ekÈ mÈnikÈ, catasso mÈnikÈ ekÈ khÈrÊ, vÊsati khÈrikÈ eko vÈhoti tadeva ekasakaÔan”ti suttanipÈtaÔÔhakathÈdÊsu1 vuttaÑ, idha pana “dve sakaÔÈni eko vÈho”ti vuttaÑ. TelaphÈÓitÈdinti Èdi-saddena sappi-ÈdiÑ maricÈdikaÔukabhaÓÉaÒca sa~gaÓhÈti. NÈhaÑ raÒÒÈ diÔÔhapubbo, kuto paripphassoti adhippÈyo. NaccitvÈti naccaÑ datvÈ.

GhaÔikÈrasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. RaÔÔhapÈlasuttavaÓÓanÈ

293. Th|lameva thullaÑ, thullÈ vipulÈ mahantÈ koÔÔhÈ jÈtÈ imassÈti thullakoÔÔhikanti odanap|papah|tavasena laddhanÈmo nigamo. AÔÔhakathÈyaÑ pana “thullakoÔÔhan”ti attho vutto. Tena pÈÄiyaÑ ika-saddena padavaÉÉhanaÑ katanti dasseti. 294. RaÔÔhapÈloti idaÑ tassa kulaputtassa nÈmaÑ. PaveÓivasena ÈgatakulavaÑsÈnugatanti samudÈgamato paÔÔhÈya dassetuÑ “kasmÈ raÔÔhapÈlo”ti-Èdi vuttaÑ. SandhÈretunti vinÈsanato pubbe yÈdisaÑ, tatheva sammadeva dhÈretuÑ samattho. SaddhÈti kammaphalasaddhÈya sampannÈ. SÈmaÓeraÑ disvÈti sikkhÈkÈmatÈya etadagge ÔhapiyamÈnaÑ disvÈ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 197 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 140

Saha raÒÒÈti sarÈjikaÑ, raÒÒÈ saddhiÑ rÈjaparisaÑ. CÈtuvaÓÓanti brÈhmaÓÈdicatuvaÓÓasamudÈyaÑ. Posetunti vaddhetuÑ, dÈnÈdÊhi sa~gahavatth|hi sa~gaÓhituÑ. YaÑ kulaÑ. PayossatÊti sakkhissati.

Tena1 tena me upaparikkhatoti “kÈmÈ nÈmete aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ, aÔÔhika~kal|pamÈ”ti2 ca ÈdinÈ yena yena ÈkÈrena kÈmesu ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÑ, tabbipariyÈyato nekkhamme ÈnisaÑsaÑ guÓaÑ pakÈsentaÑ bagavatÈ dhammaÑ desitaÑ ÈjÈnÈmi, tena tena pakÈrena upaparikkhato vÊmaÑsantassa mayhaÑ evaÑ hoti evaÑ upaÔÔhÈti. Sikkhattayabrahmacariyanti adhisÊlÈdisikkhattayasa~gahaÑ seÔÔhacariyaÑ. AkhaÓÉÈdibhÈvÈpÈdanena akhaÓÉaÑ. LakkhaÓavacanaÑ hetaÑ. KaÒcipi sikkhekadesaÑ asesetvÈ ekanteneva parip|retabbatÈya ekantaparipuÓÓaÑ. CittuppÈdamattampi saÑkilesamalaÑ anuppÈdetvÈ accantameva visuddhaÑ katvÈ pariharitabbatÈya ekantaparisuddhaÑ. Tato eva sa~khaÑ viya likhitanti sa~khalikhitaÑ. TenÈha “likhitasa~khasadisan”ti. DÈÔhikÈpi massuggahaÓeneva gahetvÈ “massu”tveva vuttaÑ, uttarÈdharamassunti attho. KasÈyena rattÈni kÈsÈyÈni. AnanuÒÒÈtaÑ puttaÑ na pabbÈjeti “mÈtÈpit|naÑ lokiyamahÈjanassa cittaÒÒathattaÑ mÈ hot|”ti. TathÈ hi suddhodanamahÈrÈjassa tathÈ varo dinno. 295. PiyÈyitabbato piyoti Èha “pÊtijanako”ti. Manassa appÈyanato manÈpoti Èha “manavaÉÉhanako”ti. Sukhedhito taruÓadÈrakakÈle. Tato paraÒca sappikhÊrÈdisÈdurasamanuÒÒabhojanÈdi-ÈhÈrasampattiyÈ sukhaparibhato3. Atha vÈ daÄhabhattikadhÈtijanÈdiparijanasampattiyÈ ceva paricchadasampattiyÈ ca uÄÈrapaÓÊtasukhapaccay|pahÈrehi ca sukhedhito, akiccheneva dukkhappaccayavinodanena sukhaparibhato. Ajjhattika~gasampattiyÈ vÈ sukhedhito, bÈhira~gasampattiyÈ sukhaparibhato. KassacÊti upayogatthe sÈmivacanaÑ, kiÒcÊti vuttaÑ hoti, ayameva vÈ pÈÔho. TathÈ hi “appamattakampi kalabhÈgaÑ dukkhassa na jÈnÈsÊ”ti attho vutto. EvaÑ santeti nanu mayaÑ raÔÔhapÈla maraÓÈdÊsu kenaci upÈyena appatÊkÈrena maraÓenapi tayÈ ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 2. 3 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Ma 1. 182; Vi 2. 175; Khu 7. 5, 15 piÔÔhesu. 3. Sukhaparihato (SÈrattha-®Ê 2. 4 piÔÔhe.)


akÈmakÈpi vinÈ bhavissÈma, evaÑ sati. YenÈti yena kÈraÓena. KiÑ panÈti ettha kinti kÈraÓatthe paccattavacananti dassento Èha “kena pana kÈraÓenÈ”ti. 296. ParicÈrehÊti parito tattha tattha yathÈsakaÑ visayesu cÈrehi. TenÈha “ito cito ca upanehÊ”ti. ParicÈrehÊti vÈ sukh|pakaraÓehi attÈnaÑ paricÈrehi, attano paricaraÓaÑ kÈrehi. TathÈbh|to ca yasmÈ laÄanto kÊÄanto nÈma hoti, tasmÈ “laÄÈ”ti-Èdi vuttaÑ. NiccadÈnaÑ dÈnaÑ nÈma, uposathadivasÈdÊsu dÈtabbaÑ atirekadÈnaÑ padÈnaÑ nÈma. PaveÓÊrakkhaÓavasena vÈ dÊyamÈnaÑ dÈnaÑ nÈma, attanÈva paÔÔhapetvÈ dÊyamÈnaÑ padÈnaÑ nÈma. PacurajanasÈdhÈraÓaÑ vÈ nÈti-uÄÈraÑ dÈnaÑ nÈma, anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ ati-uÄÈraÑ padÈnaÑ nÈma. UddassetabbÈti uddhaÑ dassetabbÈ. Kuto uddhaÑ te dassetabbÈ? Pabbajitato uddhaÑ attÈnaÑ mÈtÈpitaro dassetabbÈ. TenÈha “yathÈ”ti-Èdi. 299. BalaÑ gahetvÈti ettha balaggahaÓaÑ nÈma kÈyabalassa uppÈdanamevÈti Èha “kÈyabalaÑ janetvÈ”ti. EvaÑ viharantoti yathÈ pÈÄiyaÑ vuttaÑ, evaÑ eko v|pakaÔÔho appamatto viharanto. TasmÈti yasmÈ neyyo, na ugghaÔitaÒÒ|, na ca vipaÒcitaÒÒ|, tasmÈ. Cirena pabbajito dvÈdasame vasse arahattaÑ pÈpuÓi. YaÑ pana vuttaÑ pÈÄiyaÑ “na cirassevÈ”ti, taÑ saÔÔhi vassÈni, tato adhikampi vipassanÈparivÈsaÑ vasante upÈdÈya vuttaÑ.

SattadvÈrakoÔÔhakassÈti sattagabbhantaradvÈrakoÔÔhakasÊsena gabbhantarÈni vadati. PakarÈpetÊti vayovuÉÉhÈnur|paÑ kappÈpanÈdinÈ ala~kÈrÈpeti. AntojÈtatÈya ÒÈtisadisÊ dÈsÊ ÒÈtidÈsÊ. P|tibhÈveneva lakkhitabbo doso vÈ abhidoso, sova Èbhidosiko, abhidosaÑ vÈ pacc|sakÈlaÑ gato patto atikkantoti Èbhidosiko. TenÈha “ekarattÈtikkantassÈ”ti-Èdi. Aparibhogoraho p|tibh|tabhÈvena. AriyavohÈrenÈti ariyasamudÈcÈrena. AriyÈ hi mÈtugÈmaÑ bhaginivÈdena samudÈcaranti. NissaÔÔhapariggahanti pariccattÈlayaÑ. VattuÑ vaÉÉatÊti nirapekkhabhÈvato vuttaÑ, idha pana visesato aparibhogÈrahattÈva vatthuno. NimÊyati saÒÒÈyatÊti nimittaÑ, tathÈsallakkhito ÈkÈroti Èha “ÈkÈraÑ aggahesÊ”ti.

MajjhimanikÈya 142

300. GharaÑ pavisitvÈti gehasÈminiyÈ nisÊditabbaÔÔhÈnabh|taÑ antogehaÑ pavisitvÈ. Œlapaneti dÈsijanassa Èlapane. Bahi nikkhamantÈti yathÈvutta-antogehato bahi nikkhamantiyo. Gharesu sÈlÈhontÊti gharesu ekamante bhojanasÈlÈ honti pÈkÈraparikkhittÈ susaÑvihitadvÈrabandhÈ susammaÔÔhavÈlika~gaÓÈ.

AnokappanaÑ asaddahanaÑ. AmarisanaÑ asahanaÑ. AnÈgatavacanaÑ anÈgatasaddappayogo, attho pana vattamÈnakÈlikova. TenÈha “paccakkhampÊ”ti. Ariyiddhiyanti “paÔik|le apaÔik|lasaÒÒÊ viharatÊ”ti1 evaÑ vutta-ariyiddhiyaÑ.

P|tikummÈso chaÉÉanÊyadhammo tassa gehato laddhopi na dÈtabbayuttako dÈsijanena dinnoti Èha “deyyadhammavasena neva dÈnaÑ alatthamhÈ”ti. “Imehi muÓÉakehÊ”ti-ÈdinÈ nitthunanavacanena paccakkhÈnaÑ atthato laddhameva, tassa pana ujukaphÈsusamÈcÈravasena aladdhattÈ vuttaÑ “na paccakkhÈnan”ti. TenÈha “paÔisanthÈravasena paccakkhÈnampÊ na alatthamhÈ”ti. “Neva dÈnan”ti-Èdi paccÈsÊsÈya akkhantiyÈ ca vuttaÑ viya pacurajano maÒÒeyyÈti tannivattanatthaÑ adhippÈyamassa vivarituÑ “kasmÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. SuttikÈpaÔicchannanti sippikÈchadÈhi channaÑ.

UkkaÔÔha-ekÈsanikatÈyÈti idaÑ bh|takathanamatthaÑ therassa tathÈbhÈvadÊpanato. Mudukassapi hi ekÈsanikassa yÈya nisajjÈya kiÒcimattaÑ bhojanaÑ bhuttaÑ, vattasÊsenapi tato vuÔÔhitassa puna bhiÒjituÑ na vaÔÔati. TenÈha tipiÔakac|ÄÈbhayatthero “ÈsanaÑ vÈ rakkheyya bhojanaÑ vÈ”ti. UkkaÔÔhasapadÈnacÈrikoti purato pacchato ca ÈhaÔabhikkhampi aggahetvÈ bahidvÈre ÔhatvÈ pattavissajjanameva karoti. Eteneva therassa ukkaÔÔhapiÓÉhapÈtikabhÈvo dÊpito. TenÈha “svÈtanÈya bhikkhaÑ nÈma nÈdhivÈsetÊ”ti. Atha kasmÈ adhivÈsesÊti Èha “mÈtu anuggahenÈ”ti-Èdi. PaÓÉitÈ hi mÈtÈpit|naÑ ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vÈ kÈtabbaÑ anuggahaÑ ajjhupekkhitvÈ dhuta~gasuddhikÈ na bhavanti. 301. Payuttanti vaddhivasena payojitaÑ, taddhitalopaÑ katvÈ vuttanti veditabbaÑ yathÈ aÒÒatthÈpi “pitÈmahaÑ dhanaÑ laddhÈ, sukhaÑ jÊvati ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 150 piÔÔhe.


saÒcayo”ti. JeÔÔhakitthiyoti padhÈnitthiyo. Itoti imasmiÑ kule anubhavitabbavibhavasampattito. AÒÒatoti imassa dinnattÈ aÒÒasmiÑ kule anubhavitabbasampattito. 302. Cittavicittanti kappanÈya ceva arahar|pena ala~kÈrÈdinÈ ca cittitaÒceva vicittitaÒca. VaÓakÈyanti vaÓabh|taÑ kÈyaÑ. Samantato ussitanti heÔÔhimakÈyavasena heÔÔhÈ upari ca sannissitaÑ. NiccÈturanti abhiÓhappaÔipÊÄitaÑ, sadÈ dukkhitaÑ vÈ. Bahusa~kappanti rÈgavatthubhÈvena abhijanehi hÈvabhÈvavilÈsavasena, Èmisavasena ca soÓasi~gÈlÈdÊhi bah|hi sa~kappetabbaÑ. ®hitÊti avaÔÔhÈnaÑ avipariÓÈmo natthi. TenÈha “bhijjanadhammatÈva niyatÈ”ti, parissavabhÈvÈpatti ceva vinÈsapatti ca ekantikÈti attho.

CittakatampÊti gandhÈdÊhi cittakatampi. R|panti sarÊraÑ.

AlattakakatÈti piÓÉi-alattakena suvaÓÓakatÈ. TenÈha “alattakena raÒjitÈ”ti. CuÓÓakamakkhitanti dosanÊharaÓehi tÈpadahanÈdÊhi katÈbhisa~khÈramukhaÑ gorocanÈdÊhi obhÈsanakacuÓÓehi makkhitaÑ. TenÈha “sÈsapakakkenÈ”ti-Èdi.

RasodakenÈti saralaniyyÈsarasamissena1 udakena. Œvattanaparivatte katvÈti Èvattanaparivattanavasena nate katvÈ. AÔÔhapadakaracanÈyÈti bhittik|ÔaddhacandÈdivibhÈgÈya aÔÔhapadakaracanÈya.

ViravamÈneti “ayaÑ palÈyati, gaÓha gaÓhÈ”ti viravamÈne. HiraÒÒasuvaÓÓa-orodheti vattabbaÑ. 303. UssitÈya ussitÈyÈti kulavibhavabÈhusaccapaÒÒÈsampattiyÈ uggatÈya uggatÈya. Abhilakkhito uÄÈrabhÈvena. 304. ParijuÒÒÈnÊti parihÈnÈni. Ye byÈdhinÈ abhibh|tÈ sattÈ jiÓÓakappÈ vayohÈnisattÈ viya honti, tato nivattento “jarÈjiÓÓo”ti Èha. VayovuÉÉho, na sÊlÈdivuÉÉho. MahattaÑ lÈti gaÓhÈtÊti mahallako, jÈtiyÈ mahallako, na vibhavÈdinÈti ______________________________________________________________ 1. ChadikaniyyÈsarasamissena (Ka)

MajjhimanikÈya 144

jÈtimahallako. DvattirÈjaparivattasa~khÈtaÑ saddhÈnaÑ kÈlaÑ gato vÊtivattoti addhagato. TathÈ ca paÔhamavayaÑ majjhimavayaÒca atÊto hotÊti Èha “addhÈnaÑ atikkanto”ti. JiÓÓÈdi-apadehi paÔhamavayamajjhimavayassa bodhitattÈ anuppattatÈvisiÔÔho vaya-saddo osÈnavayavisayoti Èha “pacchimavayaÑ anuppatto”ti.

“Appiccho, appaÉaÑsamakasavÈtÈtaparÊsapasamphasso”ti1evamÈdÊsu viya appa-saddo abhÈvatthoti adhippÈyenÈha “appÈbÈdhoti arogo, appÈta~koti niddukkho”ti. Appattho vÈ idha, tatthÈpi appa-saddo daÔÔhabbo. EvaÑ hi “yo hi gahapati imaÑ p|tikÈyaÑ pariharanto muhuttampi ÈrogyaÑ paÔijÈneyya kimaÒÒatra bÈlyÈ”ti2 suttapadaÑ samatthitaÑ hoti. VipaccanaÑ vipÈko, so eva vepÈko, samo vepÈko etissÈ atthÊti samavepÈkinÊ, tÈya. TenevasamavepÈkinibhÈvena sabbampi sammadeva gaÓhÈti dhÈretÊti gahaÓÊ. GahaÓisampattiyÈ hi yathÈbhutta-ÈhÈro sammadeva jÊranto sarÊre tiÔÔhati, no aÒÒathÈ. Bhuttabhutto ÈhÈro jÊrati gahaÓiyÈ tikkhabhÈvena. Tatheva tiÔÔhatÊti bhuttÈkÈreneva tiÔÔhati gahaÓiyÈ mandabhÈvato. Bhattacchando uppajjateva bhutta-ÈhÈrassa sammÈ pariÓÈmaÑ gatattÈ. TenevÈti samavepÈkinibhÈneva. PattÈnaÑ bhogÈnaÑ parikkhiyamÈnaÑ na sahasÈ ekajjhaÑyeva parikkhayaÑ gacchanti, atha kho anukkamena, tathÈ ÒÈtayopÊti Èha “anupubbenÈ”ti. ChÈtakabhayÈdinÈti Èdi-saddena byÈdhibhayÈdiÑ sa~gaÓhÈti. 305. UddesasÊsena niddeso gahitoti Èha “dhammaniddesÈ uddiÔÔhÈ”ti. YasmÈ vÈ ye dhammÈ uddisetabbaÔÔhena “uddesÈ”ti vuccanti, teva dhammÈ niddisitabbaÔÔhena niddesÈti “dhammaniddesÈ uddiÔÔhÈ”ti attho vutto atha vÈ ye dhammÈ aniccatÈdivibhÈvanavasena uddhaÑ uddhaÑ desessanti, te dhammÈ tatheva nissesato desessantÊti evaÑ uddesaniddesapadÈnaÑ anatthantaratÈ veditabbÈ. TatthÈti jarÈmaraÓasantike. Addhuvoti niddhuvo, na thiro aniccoti attho. TenÈha “dhuvaÔÔhÈnavirahito”ti, ajÈtÈbh|tÈsa~khatadhuvabhÈvakÈraÓavivittoti attho. UpaniyyatÊti ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 268 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 1 piÔÔhe.


vÈ jarÈmaraÓena loko sammÈ nÊyati, tasmÈ addhuvoti evamettha attho daÔÔhabbo. TÈyitunti jÈti-Èdibyasanato rakkhituÑ samatthena issarena attanÈ virahitoti. “ImaÑ lokaÑ ito vaÔÔadukkhato mocessÈmi, jarÈbyÈdhimaraÓÈnaÑ1 taÑ adhibhavituÑ na dassÈmÊ”ti evaÑ abhisaratÊti abhissaraÓaÑ, lokassa sukhassa dÈtÈ hitassa vidhÈtÈ koci issaro, tadabhÈvato Èha “anabhissaroti asaraÓo”ti. Nissako mamÈyitabbavatthu-abhÈvato. TenÈha “sakabhaÓÉavirahito”ti-Èdi. TaÓhÈya vase jÈto taÓhÈya vijitoti2 katvÈ “taÓhÈya dÈso”ti vuttaÑ. 306. HatthivisayattÈ, hatthisannissitattÈ vÈ hatthisippaÑ “hatthÊ”ti gahitanti Èha “hatthisminti hatthisippe”ti. Sesapadesupi eseva nayo. SÈtisayaÑ |rubalaÑ etassa atthÊti |rubalÊti Èha “|rubalasampanno”ti. TamevatthaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ dassetuÑ “yassa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AbhinnaÑ parasenaÑ bhindato bhinnaÑ sakasenaÑ sandhÈrayato upatthambhayato. BÈhubalÊti etthÈpi “yassa hi phalakaÒca ÈvudhaÒca gahetvÈ”ti-ÈdinÈ attho vattabbo, idha pana parahatthagataÑ rajjaÑ ÈharituÑ bÈhubalanti yojanÈ. YathÈ hi “|rubalÊ”ti etthÈpi bÈhubalaÑ anÈmasitvÈ attho, evaÑ “bÈhubalÊ”ti ettha |rubalaÑ anÈmasitvÈ attho veditabbo. Œhito ahaÑmÈno etthÈti attÈ, attabhÈvo. AlaÑ samattho attÈ etassÈti alamattoti Èha “samattha-attabhÈvo”ti.

PariyodhÈyÈti vÈ parito ÈrakkhaÑ odahitvÈ. “SaÑvijjante kho bho raÔÔhapÈla imasmiÑ rÈjakule hatthikÈyÈpi -pa- vattissantÊ”ti idampi so rÈjÈ upari dhammuddesassa kÈraÓaÑ Èharanto Èha.

Vuttasseva anu pacchÈ gÈyanavasena kathanaÑ anugÊti. TÈ pana gÈthÈ dhammuddesÈnaÑ desanÈnupubbiÑ anÈdiyitvÈti yathÈrahaÑ sa~gaÓhanavasena anugÊtÈti Èha “catunnaÑ dhammuddesÈnaÑ anugÊtin”ti. 307. Ekanti ekajÈtiyaÑ. VatthukÈmakilesakÈmÈ visayabhedena bhinditvÈ tathÈ vuttÈti daÔÔhabbo. ______________________________________________________________ 1. JarÈbyÈdhimaraÓaÑ taÑ (Ka) 2. Vivasoti (Ka)

MajjhimanikÈya 146

SÈgarantenÈti sÈgarapariyantena.

Aho vatÈti socane nipÈto “aho vata pÈpaÑ kataÑ mayÈ”ti-ÈdÊsu viya. AmarÈti-ÈdÊsu Èh|ti kathenti. MataÑ uddissa “amhan”ti vattabbe sokavasena “amaran”ti vuccati.

VosÈnanti niÔÔhaÑ, pariyosÈnanti attho. SÈvÈti paÒÒÈ eva. Netoti sabbadhanato. UttamatarÈ seÔÔho. TenevÈha “paÒÒÈjÊviÑ jÊvitamÈhu seÔÔhun”ti1.

Tesu pÈpaÑ karontesu sattesu. NiddhÈraÓe cetaÑ bhummavacanaÑ. ParamparÈyÈti attabhÈvaparamparÈya. SaÑsÈraÑ ÈpajjitvÈti bhavÈdÊsu saÑsÈrassa ÈpajjanahetuÑ Èpajjanto paralokaÑ upeti, paralokaÑ upentova bahuvidhadukkhasa~khÈtaÑ gabbhaÒca upeti. TÈdisassÈti tathÈr|passa gabbhavÈsadukkhÈdÊnaÑ adhiÔÔhÈnabh|tassa appapaÒÒassa aÒÒo appapaÒÒo ca abhisaddahanto hitasukhÈvahanti pattiyÈyanto.

“PÈpadhammo”ti vuttattÈ tÈdisassa paraloko nÈma duggati evÈti Èha “paramhi apÈyaloke”ti.

Vividhar|penÈti r|pasaddÈdivasena tatthapi paÓÊtatarÈdivasena bahuvidhar|pena.

SÈmaÒÒamevÈti samaÓabhÈvo eva seyyo. Ettha ca Èdito dvÊhi gÈthÈhi catuttho dhammuddeso anugÊto, catutthagÈthÈya tatiyo, paÒcamagÈthÈya dutiyo, chaÔÔhagÈthÈya dutiyatatiyÈ, sattamagÈthÈya paÔhamo dhammuddeso anugÊto, aÔÔhamÈdÊhi pavattinivattÊsu kÈmesu nekkhamme ca yathÈrahaÑ ÈdÊnavÈnisaÑsaÑ vibhÈvetvÈ attano pabbajjakÈraÓaÑ paramato dassento yathÈvuttadhammuddesaÑ nigameti. Tena vuttaÑ “tÈ pana gÈthÈ dhammuddesÈnaÑ desanÈnupubbiÑ anÈdiyitvÈpi yathÈrahaÑ sa~gaÓhanavasena anugÊtÈ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

RaÔÔhapÈlasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 216; Khu 1. 306 piÔÔhesu.


3. MaghadevasuttavaÓÓanÈ

308. Pubbe maghadevo nÈma rÈjÈti atÊtakÈle imasmiÑ yeva kappe anekavassasahassÈyukena manussesu paÔipÈÔiyÈ uppannÈnaÑ caturÈsÊtisahassÈnaÑ cakkavattirÈj|naÑ Èdipuriso maghadevoti evaÑnÈmo rÈjÈ.

Dhammoti rÈjadhammoti lokikÈ vadanti. MahÈbodhinidhÈnapÈramitÈsa~khÈto pana dhammo atthÊti dhammiko. DhammenÈti ÒÈyena. TadÈ brahmavihÈrÈdibhÈvanÈdhammassa raÒÒo anadhigatattÈ tassapi vÈ anabhijjhÈdÊhi samÈnayogakkhamattÈ vuttaÑ “dasakusalakammapathe Ôhito”ti. Dhammanti dhammato anapetaÑ. TathÈ hi ca so pakkhapÈtÈbhÈvato “samo”ti vuccatÊti Èha “samaÑ caratÊ”ti. PakatiniyÈmenevÈti paveÓiyÈ ÈgataniyÈmena. YasmÈ nigamajanapadesu yebhuyyena gahapatÊnaÑ sa~gaho, tasmÈ aÔÔhakathÈyaÑ “gahapatikÈnan”tveva vuttaÑ. PÈÄiyaÑ pana aÒÒameva nÈgaracÈrittaÑ, aÒÒaÑ negamajanapadacÈrittanti te visuÑ gahitÈ “negamesu ceva janapadesu cÈ”ti. Paccuggamananiggamanavasena uposathassa paÔiharaÓaÑ pÈÔihÈriyo, so eva pÈÔihÈriko, pakkho. Ime divasÈti ime cattÈro divasÈ. 309. Devoti maccu abhibhavanaÔÔhena. YathÈ hi devo pakatisatte abhibhavati, evaÑ maccu satte abhibhavati. “AhaÑ asukaÑ maddituÑ ÈgamissÈmi, tvaÑ tassa kese gahetvÈ mÈ vissajjehÊ”ti maccudevassa ÈÓÈkarÈ d|tÈ viyÈti d|tÈti vuccanti. Ala~katapaÔiyattÈyÈti idaÑ attano dibbÈnubhÈvaÑ ÈvikatvÈ ÔhitÈyÈti dassetuÑ vuttaÑ. DevatÈbyÈkaraÓasadisameva hoti na cireneva maraÓasambhavato. VisuddhidevÈnanti khÊÓÈsavabrahmÈnaÑ. Te hi carimabhave bhodhisattÈnaÑ jiÓÓÈdike dassenti.

DukhitaÒca byÈdhitanti byÈdhibhÈvena saÒjÈtadukkhanti attho. AntimabhavikabodhisattÈnaÑ visuddhidevehi upaÔÔhÈpitabhÈvaÑ upÈdÈya tadaÒÒesaÑ tehi anupaÔÔhÈpitÈnampi paÓÉitÈnaÑ tathÈ voharitabbatÈ pariyÈyasiddhÈti Èha “iminÈ pariyÈyenÈ”ti.

MajjhimanikÈya 148

DisampatÊti vibhatti-alopena niddeso, disÈsÊsena desÈ vuttÈti desÈnaÑ adhipatirÈjÈti attho. Uttama~ge sirasi ruhantÊti uttama~garuhÈ, kesÈ. Te panettha yasmÈ palitattÈ avisesato sabbapacchimavayasandassakÈ honti, tasmÈ “vayoharÈ”ti vuttÈ.

Purisayugo yasmÈ tasmiÑ vaÑse saÒjÈtapurisaÔÔhitiyÈ paricchinno, tasmÈ Èha “vaÑsasambhave purise”ti. RÈjÈgehato ÈhaÔabhikkhÈya yÈpentoti iminÈ kumÈrakapabbajjÈya upagatabhÈvaÑ dasseti.

ParihariyamÈnovÈti aÒÒena aÒÒena parihariyamÈno viya velÈya velÈya tena mahatÈ parijanena upaÔÔhiyamÈno kumÈrakÊÄaÑ kÊÄÊti attho. Keci pana “parihariyamÈno evÈ”ti avadhÈraÓavasena atthaÑ vadanti, tathÈ sati caturÈsÊtivassasahassÈni thaÒÒapÈyÊ taruÓadÈrako ahosÊti ÈpajjatÊti tadayuttaÑ. KumÈrakÈlaÑ vatvÈ tadanantaraÑ oparajjavacanato viruddhaÑ cetaÑ. (PaÒcama~galavacanena unna~galama~gala ukkantanama~galakammahÈyama~galadussama~galÈni samupagatÈni eva ahesunti daÔÔhabbaÑ)1. 311. SavaÑsavasena ÈgatÈ puttanattu-Èdayo putto ca paputtÈ ca etissÈti puttapaputtakÈ, paramparÈ. Nihatanti nihitaÑ ÔhapitaÑ, pavattitanti attho. Nihatanti vÈ satataÑ patiÔÔhitabhÈvena vaÄaÒjitanti attho. TenÈha “kalyÈÓavattan”ti. AtirekatarÈ dve guÓÈti mahÈsattassa maghadevakÈlato atirekatarÈ dve guÓÈ itararÈj|hi pana atirekatarÈ anekasatasahassappabhedÈ eva guÓÈ ahesunti. 312. TettiÑsa sahapuÒÒakÈrino ettha nibbÈttÈti taÑsahacaritaÔÔhÈnaÑ tettiÑsaÑ, tadeva tÈvatiÑsaÑ, taÑnivÈso etesanti tÈvatiÑsÈ. NivÈsabhÈvo ca tesaÑ tattha nibbattanapubbakoti Èha “devÈnaÑ tÈvatiÑsÈnanti tÈvatiÑsabhavane nibbattadevÈnan”ti. RaÒÒoti nimimahÈrÈjassa. OvÈde ÔhatvÈti “sÊlaÑ arakkhanto mama santikaÑ mÈ Ègacchat|”ti niggaÓhanavasenapi, “ekantato mama vijite vasantena sÊlaÑ rakkhitabban”ti evaÑ pavattita-ovÈdavasenapi ovÈde ÔhatvÈ. ______________________________________________________________ 1. ( ) IdaÑ ÔhÈnaÑ atÊva byÈkulaÑ, tasmÈ suÔÔhu vicÈretabbaÑ.


Atha nanti mahÈjutikaÑ mahÈvipphÈraÑ mahÈnubhÈvaÑ nimirÈjÈnaÑ. “Sakkohamasmi devindo, tava santikamÈgato”ti attano sakkabhÈvaÑ pavedetvÈ “ka~khaÑ te paÔivinodessÈmÊ”ti-Èha. TenÈha “sabbabh|tÈnamissarÈ”ti-Èdi.

SÊlaÑ upÈdÈya omakatÈya “kin”ti hÊÄento vadati. GuÓavisiÔÔhatÈyÈti lÈbhayasÈdÊnaÒceva piyamanÈpatÈdÊnaÒca ÈsavakkhayapariyosÈnÈnaÑ nimittabhÈvena uttamaguÓatÈya. TadÈ sakko anuruddhatthero, so attano purimajÈtiyaÑ paccakkhasiddhaÑva dÈnato sÊlaÑ mahantaÑ vibhÈvento “ahaÒhÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha attanÈ vasiyamÈnaÑ kÈmÈvacaradevalokaÑ sandhÈya “pettivisayato”ti vuttaÑ. Tassa hi kappasatasahassaÑ vivaÔÔajjhÈsayassa p|ritapÈramissa devaloko petaloko viya upaÔÔhÈsi. TenevÈha “accharÈgaÓasaÑghuÔÔhaÑ, pisÈcagaÓasevitan”ti1.

Khattiyeti khattiyajÈtiyaÑ. VisujjhatÊti brahmalok|papattiÑ sandhÈya vadati kÈmasaÑkilesavisujjhanato. KÈyÈti ca brahmakÈyamÈha.

Imassa mama adiÔÔhapubbar|paÑ disvÈ “ahudeva bhayan”ti cintetvÈ Èha “avikampamÈno”ti. BhÈyanto hi cittassa aÒÒathattena kÈyassa ca chambhitattena vikampati nÈma. TenÈha “abhÈyamÈno”ti. SukhaÑ kathetuÑ hotÊti puÒÒaphalaÑ kathetuÑ sukhaÑ hoti. 313. ManaÑ Ègamma yuttÈyeva hontÊti mÈtalissa sakkasseva cittaÑ jÈnitvÈ yuttÈ viya honti, rathe yutta-ÈjÈnÊyakiccaÑ karonti devaputtÈ. EvaÑ tÈdise kÈle tathÈ paÔipajjanti, yathÈ erÈvaÓo devaputto hatthikiccaÑ. Naddhito paÔÔhÈyÈti rathapaÒjarapariyantena akkhassa sambandhaÔÔhÈnaÑ naddhiÑ, tato paÔÔhÈya. Akkho bajjhati etthÈti akkhabaddho, akkhena rathassa baddhaÔÔhÈnaÑ. YathÈ devalokato yÈva candamaÓÉalassa gamanavÊthi, tÈva attano ÈnubhÈvena heÔÔhÈmukhameva rathaÑ pesesi, evaÑ candamaÓÉalassa gamanavÊthito yÈva raÒÒo pÈsÈdo, tÈva tatheva pesesi. Dve magge dassetvÈti patodalaÔÔhiyÈ ÈkÈsaÑ vilikhanto viya attano ÈnubhÈvena nirayagÈmÊ devalokagÈmÊ cÈti dve ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 30 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 150

magge dassetvÈ. KatamenÈti-Èdi desanÈmattaÑ, yathÈ tena rathena gacchantassa nirayo devaloko ca pÈkaÔÈ honti, tathÈ karaÓaÑ adhippetaÑ.

VuttakÈraÓameva sandhÈyÈha mahÈsatto “ubhayeneva maÑ mÈtali nehÊ”ti. Dugganti duggamaÑ. VettaraÓinti evaÑnÈmakaÑ nirayaÑ. Kuthitanti pakkuthitaÑ nipakkatelasadisajÈlaÑ. KhÈrasaÑyuttanti khÈrodakasadisaÑ.

RathaÑ nivattetvÈti nirayÈbhimukhato nivattetvÈ. BÊraÓÊdevadhÊtÈyÈti “bÊraÓÊ”ti evaÑnÈmikÈya accharÈya. SoÓadinnadeva puttassÈti “soÓadinno”ti evaÑnÈmakassa devaputtassa. GaÓadevaputtÈnanti gaÓavasena puÒÒaÑ katvÈ gaÓavaseneva nibbattadevaputtÈnaÑ.

PattakÈleti upakaÔÔhÈya velÈya. Atithinti paccekasambuddhaÑ. Kassapassa bagavato sÈsane ekaÑ khÊÓÈsavattherantipi vadanti. MÈtÈva puttaÑ sakimÈbhinandÊti yathÈ pavÈsato ÈgataÑ puttaÑ mÈtÈ sakiÑ ekavÈraÑ Ègatakele abhinandati, tathÈ niccakÈle abhinandi sakkaccaÑ parivisi. SaÑyamÈ saÑvibhÈgÈti sÊlasaÑyamÈ saÑvibhÈgasÊlÈ. JÈtaketi nimijÈtake1.

Cittak|Ôanti devanagarassa dakkhiÓadisÈya dvÈrakoÔÔahakaÑ. Sakko cittaÑ sandhÈretuÑ asakkontoti mahÈsatte pavattaÑ devatÈnaÑ sakkÈrasammÈnaÑ paÔicca uppannaÑ attano us|yacittaÑ bahi anÈvikatvÈ abbhantareyeva ca naÑ ÔhapetuÑ asakkonto. AÒÒesaÑ puÒÒena vasÈhÊti sakkassa mahÈsattaÑ rosetukÈmatÈya ÈrÈdhanaÑ nidasseti. PurÈÓasakko dÊghÈyuko, taÑ upÈdÈya jarÈjiÓÓaÑ viya katvÈ “jarasakko”ti vuttaÑ. 315. SesaÑ sabbanti pabbajjupagamanÈ sesaÑ attano vaÑse porÈÓarÈj|naÑ rÈjacÈrittaÑ. PÈkatikanti puna sabhÈvattameva gato ahosi, apabbajitabhÈvavacanenevassa brahmavihÈrabhÈvanÈdÊnaÑ pabbajjÈguÓÈnaÑ abhÈvo dÊpito hoti. 316. VÊriyaÑ akaronto samucchindati, na tÈva samucchinnaÑ, kalyÈÓamittasaÑsaggÈdipaccayasamavÈye sati sÊlavataÑ kalyÈÓavattaÑ pavattetuÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 187 piÔÔhe.


sakkoti. DussÊlena samucchinnaÑ nÈma hoti tassa tattha nirÈsabhÈvena paÔipattiyÈ eva asambhavato. Satta sekhÈ pavattenti kalyÈÓavattassa apariniÔÔhitakiccattÈ. KhÊÓÈsavena pavattitaÑ nÈma pariniÔÔhitakiccattÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MaghadevasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. MadhurasuttavaÓÓanÈ

317. MadhurÈyanti uttaramadhurÈyaÑ. GundÈvaneti kÈÄasippalivane. Atimuttakavaneti ca vadanti. Cat|su vaÓÓesu brÈhmaÓova seÔÔho vaÓÓo. PaÓÉaroti parisuddho. KÈÄakoti aparisuddho. JÈtigottÈdipaÒÒÈpanaÔÔhÈnes|ti jÈtigottÈdivasena suddhacintÈyaÑ brÈhmaÓÈ eva suddhajÈtikÈ, na itareti adhippÈyo. SaÑsÈrato vÈ suddhacintÈyaÑ brÈhmaÓÈva sujjhanti vedavihitassa suddhavidhino aÒÒesaÑ avisayattÈti adhippÈyo. TaÑ panetaÑ tesaÑ virujjhati khattiyavessÈnampi mantajjhenassa anuÒÒÈtattÈ, mantajjhenavidhinÈ ca saÑsÈrasuddhiyÈbhÈvato. PuttÈ nÈma anorasÈpi honti, na tathÈ imeti Èha “orasÈ”ti. Ure saÑvaÉÉhitaputtopi “orasan”ti vuccati, ime pana mukhato niggato hutvÈ ure saÑvaÉÉhÈti dassetuÑ “orasÈ mukhato jÈtÈ”ti vuttaÑ. Tato eva brahmato jÈtÈti brahmajÈ, brahmasambh|tÈpi “brahmajÈ”ti vuccanti, na tathÈ ime, ime pana paccakkhato brahmunÈ nimmitÈti brahmanimmitÈ, tato eva brahmato laddhabbavijjÈdidÈyajjadÈyÈdÈti brahmadÈyÈdÈti sabbametaÑ brÈhmaÓÈnaÑ katthanÈpalÈpasadisaÑ1 viÒÒ|naÑ appamÈÓaÑ avimaddakkhamaÑ vÈcÈvatthumattaÑ brahmakuttasseva2 abhÈvato. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ visuddhimaggavaÓÓanÈyaÑ3 vuttameva. TenÈha “ghosoyevÈ”ti-Èdi. VohÈramattamevetanti etaÑ “brÈhmaÓova seÔÔho vaÓÓo”ti-Èdi vacanamattameva, na tassa attho tehi adhippetabbakÈro atthi. 318. SamijjheyyÈti diÔÔhidÊpanavasena attano ajjhÈsayo nipphajjeyya. TenÈha “manoratho p|reyyÈ”ti. KhattiyopÊti ______________________________________________________________ 1. AttanoÔÔhÈlÈtasadisaÑ (Ka) 2. Brahmagottasseva (Ka) 3. Visuddhi-®Ê 2. 121 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 152

parakhattiyopi. AssÈti samiddhadhanÈdiÑ pattassa. TenÈha “issariyasampattassÈ”ti. Nesanti etesaÑ catunnaÑ vaÓÓÈnaÑ ettha pubbuÔÔhÈyibhÈvÈdinÈ itarehi upacaritabbatÈya na kiÒci nÈnÈkaraÓanti yojanÈ. 322. AhaÑ cÊvarÈdÊhi upaÔÔhÈko, tumhÈkaÑ icchiticchitakkhaÓe vadeyyÈtha yenatthoti yojanÈ. CorÈdi-upaddavanisedhanena rakkhÈgutti, dÈnÈdinimitta-upaddavanisedhanena ÈvaraÓagutti. PaccuppannÈnatthanisedhanena vÈ rakkhÈgutti, ÈgÈmi-anatthanisedhanena ÈvaraÓagutti. Ettha ca khattiyÈdÊsu yo yo issaro, tass itarena anuvattetabbabhÈve, kusalÈkusalakaraÓena nesaÑ vasena laddhabba-abhisamparÈye, pabbajitehi laddhabbasÈmÊcikiriyÈya ca aÓumattopi viseso natthi tasmÈ so visesÈbhÈvo pÈÄiyaÑ tattha tattha vÈre “evaÑ sante”ti-ÈdinÈ vibhÈvito. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MadhurasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. BodhirÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈ

324. Olokanakapadumanti lÊlÈ-aravindaÑ. TasmÈti kokanadasaÓÔhÈnattÈ Kokanadoti sa~khaÑ labhi. 325. YÈva pacchima -pa- phalakaÑ vuttaÑ tassa sabbapacchÈ santhatattÈ uparimaphalagataÑ hi sopÈnamatthakaÑ. OlokanatthaÑyevÈti na kevalaÑ bagavato ÈgamanaÒÒeva olokanatthaÑ, atha kho attano patthanÈya santharÈpitÈya celapaÔikÈya akkamanassapi.

SakuÓapotaketi kÈdambaÔiÔÔibhaputtake1. AÒÒova bhaveyyÈti tasmiÑ attabhÈve mÈtugÈmato aÒÒo idÈni bhariyÈbh|to mÈtugÈmo bhaveyya. PuttaÑ labheyyÈti attano kammavasena puttaÑ no tassa. UbhohÊti imehi eva ubhohi. Imehi kÈraÓehÊti tassa rÈjakumÈrassa buddhaÑ paÔicca micchÈgahaÓaÑ, titthiyÈnaÑ ujjhÈyanaÑ, anÈgate manussÈnaÑ bhikkh|naÑ uddissa vippaÔisÈroti imehi tÊhi kÈraÓehi. PaÒÒattanti santhataÑ celapaÔikaÑ. Ma~galaÑ icchantÊti ma~galikÈ. ______________________________________________________________ 1. KhajjadÊpavirabha~gaputtake (Ka)


326. TatiyaÑ kÈraÓanti iminÈ bhikkh|su vippaÔisÈrÈnuppÈdanamÈha. YaÑ kiÒci paribhuÒjanasukhaÑ kÈmasukhallikÈnuyogoti adhippÈyena kÈmasukhallikÈnuyogasaÒÒÊ hutvÈ -pa- maÒÒamÈno evamÈha. 327. Atha naÑ bagavÈ tato micchÈbhinivesato vivecetukÈmo “so kho ahan”ti-ÈdinÈ attano dukkaracariyaÑ dassetuÑ Èrabhi. MahÈsaccake1 vuttanayeneva veditabbaÑ “so kho ahan”ti-ÈdipÈÔhassa tattha ÈgataniyÈmeneva ÈgatattÈ. PÈsarÈsisutte2 vuttanayenÈti etthÈpi eseva nayo. 343. A~kusaÑ gaÓhanti etena, tassa gahaÓe cheko hotÊti a~kusagahaÓasippaÑ. Megha-utunti meghaÑ paÔicca uppannasÊta-utuÑ. Pabbata-utunti pabbataÑ paÔicca uÓha-utuÑ. Ubhayavasena ca tassa tathÈ sÊtuÓha-ututo eno Ègatoti ta-kÈrassa da-kÈraÑ katvÈ udenoti nÈmaÑ akÈsi.

TÈpaso ogÈÄhaÒÈÓavasena raÒÒo matabhÈvaÑ ÒatvÈ. Œdito paÔÔhÈyÈti Kosambinagare parantaparaÒÒo aggamahesibhÈvato paÔÔhÈya. Pubbeti sÊlavantakÈle. Hatthiganthanti hatthÊnaÑ attano vase vattÈpanasatthaÑ. Tenevassa taÑ sikkhÈpeti, kiccaÒca ijjhati. 344. PadahanabhÈvoti bhÈvanÈnuyogo. PadhÈne vÈ niyutto padhÈniyo, padhÈniyassa bhikkhuno, tasseva padhÈniyabhÈvassa a~gÈni kÈraÓÈni padhÈniya~gÈni. SaddhÈ etassa atthÊti saddho. KiÒcÈpi paccekabodhisattÈnampi abhinÊhÈrato paÔÔhÈya ÈgatÈ ÈgamanasaddhÈ eva, mahÈbodhisattÈnaÑ pana saddhÈ garutarÈti sÈ eva gahitÈ. AcalabhÈvena okappanaÑ “sammÈsambuddho bagavÈ, svÈkhyÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho”ti kenaci akampiyabhÈvena ratanattayaguÓe ogÈhitvÈ kappanaÑ. PasÈduppatti ratanattaye pasÊdanameva. Bodhinti catumaggaÒÈÓanti vuttaÑ taÑnimittattÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa, bodhÊti vÈ sammÈsambodhi. SabbaÒÒutaÒÒÈÓapadaÔÔhÈnaÑ hi maggaÒÈÓaÑ, maggaÒÈÓapadaÔÔhÈnaÒca sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ “sammÈsambodhÊ”ti vuccati. NicchitasubuddhatÈya dhammassa sudhammatÈ saÑghassa suppaÔipatti vinicchitÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 299 piÔÔhe. 2. Ma 1. 216 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 154

eva hotÊti Èha “desanÈsÊsameva cetan”ti-Èdi. Tassa padhÈnaÑ vÊriyaÑ ijjhati ratanattayasaddhÈya “imÈya paÔipadÈya jarÈmaraÓato muccissÈmÊ”ti padhÈnÈnuyoge avaÑmukhasambhavato.

AppÈbÈdhoti-Èdi heÔÔhÈ vuttameva. AguÓaÑ pakÈsetÈ ÈyatiÑ saÑvaraÑ ÈpajjitÈ sammÈpaÔipattiyÈ visodhanatthaÑ. UdayaÒca atthaÒca gantunti “avijjÈsamudayÈ”ti-ÈdinÈ paÒcannaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ udayaÒca vayaÒca jÈnituÑ. TenÈha “etenÈ”ti-Èdi. ParisuddhÈya upakkilesavinimuttÈya. Nibbijjhitunti tada~gavasena pajahituÑ samucchedappahÈnassa paccayo bhavituÑ. YaÑ dukkhaÑ khÊyatÊti kilesesu appahÊnesu tena tadupanissayakammaÑ paÔicca yaÑ dukkhaÑ uppajjeyya, taÑ sandhÈya vuttaÑ. 345. Sesadivaseti sattadivasato paÔÔhÈya yÈva dve rattindivÈ. 346. Kucchisannissito gabbho nissayavohÈrena “kucchÊ”ti vuccati, so etissÈ atthÊti kucchimatÊ. TenÈha “ÈpannasattÈ”ti. Œrakkho panassa paccupaÔÔhito hotÊti mÈtarÈ gahitasaraÓaÑ gabbhavuÔÔhitassa tassa saraÓagamanaÑ pavedayitassa kusalaÑ saraÓaÑ nÈma, mÈtu katarakkho puttassapi paccupaÔÔhitoti. MahallakatÈleti vacanatthaÑ jÈnanakÈle. SÈrentÊti yathÈdiÔÔhaÑ yathÈbalaÑ ratanattayaguÓapatiÔÔhÈpanavasena assa sÈrenti. SallakkhetvÈti vuttamatthaÑ upadhÈretvÈ. SaraÓaÑ gahitaÑ nÈma hoti ratanattayassa saraÓabhÈvasallakkhaÓapubbakatanninnacittabhÈvatova. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BodhirÈjakumÈrasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. A~gulimÈlasuttavaÓÓanÈ

347. A~gulÊnaÑ mÈlaÑ dhÈretÊti iminÈ anvatthÈ tassa samaÒÒÈti dasseti. TatrÈti tasmiÑ Ècariyavacanena a~gulimÈlassa dhÈraÓe, karÊsasahassakhette ekasÈlisÊsaÑ viya apaÒÒÈyamÈnasakakicco1 hotÊti adhippÈyo. TakkasÊlaÑ pesayiÑsu “tÈdisassa Ècariyassa ______________________________________________________________ 1. ApaÒÒÈyamÈnasukÈtiko (Ka)


santike sippuggahasammÈpayogena diÔÔhadhammike samparÈyike ca atthe jÈnanto bhÈriyaÑ na kareyyÈ”ti. BÈhirakÈ ahesuÑ ahiÑsakassa vattasampattiyÈ Ècariyassa cittasabhÈvato nibbattanatibhÈvena. Sineheneva vadanteti sinehena viya vadante.

GaÓanampi na uggaÓhÈtÊti gaÓanavidhimpi na sallakkheti. Tattha kÈraÓamÈha “pakatiyÈ”ti-ÈdinÈ. ®hapitaÔÔhÈneti rukkhagacchantarÈdike ÔhapitaÔÔhÈne sakuntasi~gÈlÈnaÑ vasena a~guliyo vinassanti. Bhaggavoti kosalaraÒÒo purohitaÑ gottena vadati. Coro avissÈsanÊyo sÈhasikabhÈvato. PurÈÓasanthatÈ sÈkhÈ avissÈsanÊyÈ vicchikÈdÊnaÑ pavesanayogyattÈ. RÈjÈ avissÈsanÊyo issariyamadena dhanalobhena ca kadÈci jÊvite sa~kÈbhÈvato. ItthÊ avissÈsanÊyÈ lolasÊlacittabhÈvato. AnuddharaÓÊyo bhavissati saÑsÈrapa~kato. 348. Sa~karitvÈti “mayaÑ ekajjhaÑ sannipatitvÈ coraÑ mÈretvÈ vÈ palÈpetvÈ gamissamÈ”ti sa~karaÑ katvÈ. IddhÈbhisa~khÈranti abhisa~kharaÓaÑ adhiÔÔhÈnaÑ. Abhisa~khÈsÊti adhiÔÔhahi. SaÑharitvÈti saÑkhipitvÈ. OrabhÈgeti corassa orabhÈge. 349. DaÓÉoti paharaÓahatthacchedanÈdiko daÓÉanasa~khÈto daÓÉo. Pavattayitabboti Ènetabbo. ApanetvÈti attano santÈnato samucchedavasena pahÈya. PaÔisa~khÈyÈti paÔisa~khÈnena. AvihiÑsayÈti karuÓÈya. SÈraÓÊyadhammes|ti chasupi sÈraÓÊyadhammesu Ôhito aÔÔhitÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ bodhim|le eva samucchinnattÈ. YathÈ atÊte aparimitaÑ kÈlaÑ sandhÈvitaÑ, evaÑ imÈya paÔipattiyÈ anÈgatepi sandhÈvissatÊti dassento “idÈnÊ”ti-ÈdimÈha.

ItvevÈti iti eva, iti-saddo nidassanattho. TenÈha “evaÑ vatvÈyevÈ”ti. AkirÊti Èkiri, paÒcapi ÈvudhÈni vikiri. Tena vuttaÑ “khipi chaÉÉesÊ”ti. 350. EttovÈti ato eva Ègatamaggeneva sÈvatthiÑ gatÈ. AdhivÈsessatÊti “coraÑ paÔisedhetuÑ gamissÈmÊ”ti vutte tuÓhÊ

MajjhimanikÈya 156

bhavissati. DÈruÓakammena uppannÈnÈmanti “a~gulimÈlo”ti imaÑ nÈmaÑ sandhÈya vadati. 351. HatthÊ araÒÒahatthÊ honti manussÈnaÑ tattha gantuÑ asakkuÓeyyattÈ, evaÑ assÈpi. K|ÔasahassÈnaÑ bhijjanakÈraÓaÑ hoti therassa Ègamanabhayena ghaÔe chaÉÉetvÈ palÈyanena. Gabbham|ÄhÈyÈti byÈkulagabbhÈya. PabbajjÈbalenÈti vuttaÑ, satthu desanÈnubhÈvenÈti pana tattabbaÑ. So hi tassÈpi kÈraÓanti. AriyÈ nÈma jÈti pabbajjÈ ariyabhÈvatthÈya jÈtÊti katvÈ.

MahÈparittaÑ nÈmetanti mahÈnubhÈvaÑ parittaÑ nÈmetaÑ. TathÈ hi naÑ thero sabbabhÈvena ariyÈya jÈto saccÈdhiÔÔhÈnena akÈsi. TenÈha “saccakiriyakataÔÔhÈne”ti. Gambham|Ähanti m|ÄhagabbhaÑ. Gabbho hi paripakko sampajjamÈno vijÈyanakÈle kammajavÈtehi saÒcÈletvÈ parivattito uddhaÑpÈdo adhosÊso hutvÈ yonimukhÈbhimukho hoti, evaÑ so kassaci alaggo sotthinÈ bahi nikkhamati, vipajjamÈno pana viparivattanavasena yonimaggaÑ pidahitvÈ tiriyaÑ nipajjati, tathÈ yassÈ yonimaggo pidahati, sÈ tattha kammajavÈtehi aparÈparaÑ parivattamÈnÈ byÈkulÈ m|ÄhagabbhÈti vuccati, taÑ sandhÈya vuttaÑ “gabbham|Ähan”ti.

SaccakiriyÈ nÈma buddhÈsayaÑ attano sÊlaÑ paccavekkhitvÈ katÈ, tasmÈ saccakiriyÈ vejjakammaÑ na hotÊti daÔÔhabbaÑ. Therassapi cÈti-ÈdinÈ upasa~kamitabbakÈraÓaÑ vadati. Ime dve het| paÔicca bagavÈ theraÑ saccakiriyaÑ kÈresi. JÈtinti m|lajÈtiÑ. 352. PariyÈdÈya Èhacca bhinnena sÊsena. SabhÈgadiÔÔhadhammavedanÊyakammanti niraye nibbattanasakakammasabhÈgabh|taÑ diÔÔhadhammavedanÊyakammaÑ. SabhÈgatÈ ca samÈnavatthukatÈ samÈnÈrammaÓatÈ ekavÊthipariyÈpannatÈdivasena sabbathÈ sarikkhatÈ, sadisampi ca nÈma tadevÈharÊyati yathÈ “tasseva kammassa vipÈko”ti ca “sÈ eva tittirÊ tÈneva osadhÈnÊ”ti ca. IdÈni tameva sabhÈgataÑ dassetuÑ “kammaÑ hÊ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. KariyamÈnamevÈti paccayasamavÈyena paÔipÈÔiyÈ nibbattiyamÈnameva. Tayo koÔÔhÈse p|reti, diÔÔhadhammavedanÊya-aparÈpariyÈyavedanÊya-upapajjavedanÊyasa~khÈte tayo bhÈge p|reti, tesaÑ tiÓÓaÑ bhÈgÈnaÑ vasena pavattati.


DiÔÔhadhammo vuccati paccakkhabh|to paccuppanno attabhÈvo, tattha veditabbaphalaÑ kammaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ. Paccuppannabhavato anantaraÑ veditabbaphalaÑ kammaÑ upapajjavedanÊyaÑ. DiÔÔhadhammÈnantarabhavato aÒÒasmiÑ attabhÈvapariyÈye attabhÈvaparivatte veditabbaphalaÑ kammaÑ aparÈpariyÈyavedanÊyaÑ. PaÔipakkhehi anabhibh|tatÈya, paccayavisesena paÔiladdhavisesatÈya ca balavabhÈvappattÈ tÈdisassa pubbÈbhisa~khÈrassa vasena sÈtisayÈ hutvÈ pavattÈ paÔhamajavanacetanÈ tasmiÑyeva attabhÈve phaladÈyinÊ diÔÔhadhammavedanÊyÈ nÈma. SÈ hi vuttÈkÈrena balavati javanasantÈne guÓavisesayuttesu upÈkÈrÈnupakÈravasappavattiyÈ ÈsevanÈlÈbhena appavipÈkatÈya ca itaradvayaÑ viya pavattasantÈnuparamÈpekkhaÑ okÈsalÈbhÈpekkhaÒca kammaÑ na hotÊti idheva pupphamattaÑ viya pavattivipÈkamattaÑ phalaÑ deti.

TathÈ asakkontanti kammassa phaladÈnaÑ nÈma upadhipayogÈdipaccayantarasamavÈyeneva hotÊti tadabhÈvato tasmiÑyeva attabhÈve vipÈkaÑ dÈtuÑ asakkontaÑ. Ahosikammanti kammaÑyeva ahosi, na tassa vipÈko ahosi, atthi bhavissati vÈti evaÑ vattabbaÑ kammaÑ. AtthasÈdhikÈti dÈnÈdipÈÓÈtipÈtÈdi-atthassa nipphÈdikÈ. KÈ pana sÈti Èha “sattamajavanacetanÈ”ti. SÈ hi sanniÔÔhÈpakacetanÈ vuttanayena paÔiladdhavisesÈ purimajavanacetanÈhi laddhÈsevanÈ ca samÈnÈ anantare attabhÈve vipÈkadÈyinÊ upapajjavedanÊyakammaÑ nÈma. TenÈha “anantare attabhÈve vipÈkaÑ detÊ”ti. Sati saÑsÈrappavattiyÈti iminÈ asati saÑsÈrappavattiyÈ ahosikammapakkhe tiÔÔhati vipaccanokÈsassa abhÈvatoti.

SamugghÈÔitÈni vipaccanokÈsassa anuppattidhammatÈpÈdanena. DiÔÔhadhammavedanÊyaÑ atthi vipÈkÈrahÈbhÈvassa anibbattitattÈ vipaccanokÈsassa anupacchinnattÈ. Kat|pacitaÑ hi kammaÑ sati vipaccanokÈse yÈva na phalaÑ deti, tÈva attheva nÈma vipÈkÈrahabhÈvato. “Yassa kho”ti idaÑ aniyÈmÈkÈravacanaÑ bagavatÈ kammasarikkhatÈvasena sÈdhÈraÓato vuttanti Èha “yÈdisassa kho”ti.

PamÈdakilesavimuttoti pamÈdahetukehi sabbehi kilesehi vimutto.

MajjhimanikÈya 158

PÈpassa pidhÈnaÑ nÈma avipÈkadhammatÈpÈdananti Èha “appaÔisandhikaÑ karÊyatÊ”ti. BuddhasÈsaneti sikkhÈttayasa~gahe buddhassa bagavato sÈsane. Yuttappayutto viharatÊti akattabbassa akaraÓavasena, kattabbassa ca parip|raÓavasena pavattati.

Dissanti kujjhantÊti disÈ, paÔipakkhÈti Èha “sapattÈ”ti. TappasaÑsapakÈranti1 mettÈnisaÑsakittanÈkÈraÑ. KÈlenÈti ÈmeÉitalopena niddesoti Èha “khaÓe khaÓe”ti. Anukaront|ti yesaÑ kalyÈÓamittÈnaÑ santike suÓanti, yathÈsutaÑ dhammaÑ tesaÑ anukarontu, diÔÔhÈnagatikaraÓaÑ Èpajjantu, attano veripuggalÈnampi bagavato santike dhammassavanaÑ sammÈpaÔipattiÒca paccÈsÊsati.

Tasanti gatiÑ patthayantÊti tasÈ bhavantarÈdÊsu saÑsaraÓabhÈvato. TenÈha “tasÈ vuccanti sataÓhÈ”ti.

NetabbaÔÔhÈnaÑ udakaÑ nayantÊti nettikÈ. BandhitvÈti daÄhaÑ bandhitvÈ. TelakaÒjikenÈti telamissitena kaÒjikena.

YÈdisova aniÔÔhe, tÈdisova iÔÔheti iÔÔhÈniÔÔhe nibbikÈrena tÈdÊ. YesaÑ pana kÈmÈmisÈdÊnaÑ vantattÈ rÈgÈdÊnaÑ cattattÈ kÈmoghÈdÊnaÑ tiÓÓattÈ tÈdibhÈvo bhaveyya, tesaÑ bagavatÈ sabbaso vantÈ cattÈ tiÓÓÈ, tasmÈ bagavÈ vantÈvÊti tÈdi, cattÈvÊti tÈdi, tiÓÓÈvÊti tÈdÊ, yehi anaÒÒasÈdhÈraÓehi sÊlÈdiguÓehi samannÈgatattÈ bagavÈ tÈdibhÈvena ukkaÑsapÈramippatto taÑniddeso, tehi guÓehi yÈthÈvato niddisitabbatopi tÈdÊ. YathÈ yantarajjuyÈ yantaÑ nÊyati, evaÑ yÈya taÓhÈya bhavo nÊyati, sÈ “bhavanetti bhavarajj|”ti vuttÈ. TenÈha “tÈya hÊ”ti-Èdi. KammÈni kusalÈdÊnaÑ vipaccayanti apaccayanti etÈyÈti kammavipÈko. ApaccayabhÈvo nÈma ariyamaggacetanÈyÈti Èha “maggacetanÈyÈ”ti. YÈva na kilesÈ pahÊyanti, tÈva ime sattÈ sa-iÓÈ eva aserivihÈrabhÈvatoti Èha “aÓaÓo nikkileso jÈto”ti.

Theyyaparibhogo nÈma sÈmiparibhogÈbhÈvato. BhagavatÈpi hi attano sÈsane sÊlavato paccayÈ anuÒÒÈtÈ, na dussÊlassa, ______________________________________________________________ 1. MettÈpasaÑsakÈnaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


dÈyakÈnaÑ sÊlavatoyeva pariccÈgo, na dussÊlassa attano kÈrÈnaÑ mahapphalabhÈvassa paccÈsÊsanato. Iti satthÈro ananuÒÒÈtattÈ dÈyakehi ca apariccattattÈ “dussÊlassa paribhogo theyyaparibhogo nÈmÈ”ti vuttaÑ. IÓavasena paribhogo iÓaparibhogo. PaÔiggÈhakato dakkhiÓÈvisuddhiyÈ abhÈvato iÓaÑ gahetvÈ paribhogo viyÈti attho. YasmÈ sekkhÈ bagavato orasaputtÈ, tasmÈ te pitusantakÈnaÑ paccayÈnaÑ dÈyÈdÈ hutvÈ te paccaye paribhuÒjantÊti tesaÑ paribhogo dÈyajjaparibhogo nÈma. KiÑ pana te bagavato paccaye paribhuÒjanti, udÈhu gihÊhi dinnanti? GihÊhi dinnÈpi te bagavatÈ anuÒÒÈtattÈ bagavato santakÈ honti ananuÒÒÈtesu sabbena sabbaÑ paribhogÈbhÈvato, anuÒÒÈtesuyeva paribhogasambhavato. DhammadÈyÈdasuttaÑ1 cettha sÈdhakaÑ.

AvÊtarÈgÈnaÑ taÓhÈparavasatÈya paccayaparibhoge sÈmibhÈvo natthi, tadabhÈvena vÊtarÈgÈnaÑ tattha sÈmibhÈvo yathÈruciparibhogasambhavato. Tato hi te paÔik|lampi appaÔik|lÈkÈrena, appaÔik|lampi paÔik|lÈkÈrena tadubhayaÑ vivajjetvÈ upekkhÈkÈrena ca paccaye paribhuÒjanti, dÈyakÈnaÒca manorathaÑ parip|renti. Sesamettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ Visuddhimagge2, taÑsaÑvaÓÓanÈsu3 ca vuttanayeneva veditabbaÑ. Kilesa-iÓÈnaÑ abhÈvaÑ sandhÈya “aÓaÓo”ti vuttaÑ, na paccavekkhitaparibhogamattaÑ. TenÈha ÈyasmÈ ca bÈkulo “sattÈhameva kho ahaÑ Èvuso saraÓo raÔÔhapiÓÉaÑ bhuÒjin”ti4.

VatthukÈmakilesakÈmehi taÓhÈya pavatti-ÈkÈraÑ paÔicca atthi ramaÓavohÈroti Èha “duvidhesupi kÈmesu taÓhÈratisanthavan”ti. Mantitanti kathitaÑ. Uppannehi satthupaÔiÒÒehi. SaÑvibhattÈti kusalÈdivasena khandhÈdÊhi ÈkÈrehi vibhattÈ. SundaraÑ Ègamananti svÈgataÑ. Tato eva na kucchitaÑ ÈgataÑ. SoÄasavidhakiccassa apariyositattÈ Èha “taÑ sabbaÑ mayÈ katan”ti. MaggapaÒÒÈyameva tatiyavijjÈsamaÒÒÈti Èha “tÊhi vijjÈhi navahi ca lokuttaradhammehÊ”ti.

A~gulimÈlasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 15 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 29 piÔÔhÈdÊsu. 3. Visuddhi-®Ê 1. 72 piÔÔhe. 4. Ma 3. 168 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 160

7. PiyajÈtikasuttavaÓÓanÈ

353. PakatiniyÈmenÈti yathÈ sokuppattito pubbe iti kattabbesu asammohavasena cittaÑ pakkhandati, tÈni cassa upaÔÔhahanti, na evaÑ sokassa cittasa~kocasabhÈvato. Tena vuttaÑ “pakatiniyÈmena pana na paÔibhantÊ”ti. Keci pana “sÈmantÈ katipaye na kuÔumbaÑ sandhÈreti. TenÈha ‘na sabbena sabbaÑ paÔibhantÊ’ti” vadanti. EtthÈti dutiyapade. AnekatthattÈ dhÈt|naÑ “na paÔibhÈtÊ”ti padassa “na ruccatÊ”ti atthamÈha. Na paÔibhÈtÊti vÈ bhuÒjitukÈmatÈcittaÑ na upaÔÔhitanti attho. PatiÔÔhitokÈsanti indriyÈviÔÔhaÔÔhÈnaÑ vadati. PiyÈyitabbato piyo jÈti uppattiÔÔhÈnaÑ etesanti piyajÈtikÈ. Piyo pabhuti etesanti piyappabhutikÈti vattabbe u-kÈrassa va-kÈraÑ, ta-kÈrassa ca lopaÑ katvÈ “piyappabhÈvikÈ”ti vuttaÑ. TenÈha “piyato pabhavantÊ”ti. 355. Para-saddena samÈnatthaÑ ajjhatikabhÈvanisedhanatthaÑ “pire”ti padanti Èha “amhÈkaÑ pare”ti. Pireti vÈ “parato”ti iminÈ samÈnatthaÑ nipÈtapadanti Èha “cara pireti parato gacchÈ”ti. 356. DvidhÈ chetvÈti ettha yadi itthÊ tassa purisassa piyÈ, kathaÑ dvidhÈ chindatÊti Èha “yadi hÊ”ti-Èdi. 357. KathaÑ katheyyanti yathÈ bagavÈ etassa brÈhmaÓassa kathesi, so ca me kathesi, tathÈ cÈhaÑ katheyyaÑ. MaraÓavasena vipariÓÈmo attabhÈvassa parivattattÈ. PalÈyitvÈ gamanavasena aÒÒathÈbhÈvo mittasanthavassa samÈgamassa ca aÒÒathÈbh|tattÈ.

ChaÉÉitabhÈvenÈti parivattitabhÈvena. Hatthagamanavasena aÒÒathÈbhÈvo pubbe savase vattitÈnaÑ idÈni vase avattanabhÈvena.

ŒcamehÊti ÈcamanaÑ mukhavikkhÈlanaÑ kÈrehi. YasmÈ mukhaÑ vikkhÈlentÈ hi hatthapÈde dhovitvÈ vikkhÈlenti, tasmÈ “ÈcamitvÈ”ti vatvÈ pacchÈpi tassa atthaÑ dassento “mukhaÑ vikkhÈletvÈti Èha. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

PiyajÈtikasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


8. BÈhitikasuttavaÓÓanÈ

359. SÈvajjatÈya upÈrambhaÑ1 arahatÊti opÈrambho2. TenÈha “dosaÑ ÈropanÈraho”ti. BÈlÈ upÈrambhavatthumaÒÒaÑ am|lakampi naÑ Èropento ugghosenti, tasmÈ te anÈmasitvÈ “viÒÒ|hÊ”ti idaÑ padaÑ gahetvÈ paÒhena ÒÈtuÑ icchitena atthena upÈrambhÈdÊnaÑ upari uttaraÑ parip|retuÑ nÈsakkhimhÈ. TaÑ kÈraÓanti taÑ uppattikÈraÓaÑ. Yadi hi mayÈ “viÒÒ|hÊ”ti padaÑ pakkhipitvÈ vuttaÑ bhaveyya, paÒhÈ me paripuÓÓÈ bhaveyya, na pana vuttÈ, idÈni pana taÑ kÈraÓaÑ uttaraÑ ÈyasmatÈ Ènandena “viÒÒ|hÊ”ti evaÑ vadantena parip|ritaÑ. 360. KosallapaÔipakkhato akosallaÑ vuccati avijjÈ, taÑsamuÔÔhÈnato akosallasambh|to. AvajjaÑ vuccati garahitabbaÑ, saha avajjehÊti sÈvajjo, gÈrayyo. RÈgÈdidosehi sadoso, tehi eva sabyÈbajjho, tato eva sampati ÈyatiÒca sadukkho. SabyÈbajjhÈdiko nissandavipÈko.

TathÈ attho vutto bhaveyyÈti pucchÈsabhÈgenapi attho vutto bhaveyya, pucchantassa pana na tÈva cittÈrÈdhanaÑ. TenÈha “evaÑ byÈkaraÓaÑ pana na bhÈriyan”ti, garukaraÓaÑ na hoti visÈrajjaÑ3 na siyÈti adhippÈyo. TenÈha “appahÊna-akusalopi hi pahÈnaÑ vaÓÓeyyÈ”ti. Evar|po pana yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ na hoti, na evaÑ bagavÈti Èha “bagavÈ”ti-Èdi. EvaÑbyÈkÈsÊti “sabbÈkusaladhammapahÊno kho mahÈrÈja TathÈgato”ti evaÑ byÈkÈsi. Sukkapakkhepi eseva nayoti iminÈ “sabbesaÑyeva kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ upasampadaÑ vaÓÓetÊ”ti vutte yathÈ pucchÈ, tathÈ attho vutto bhavayya, evaÑ byÈkaraÓaÑ pana na bhÈriyaÑ, asampÈditakusaladhammopi upasampadaÑ vaÓÓeyya. BhagavÈ pana sammadeva sampÈditakusalattÈ yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊti dassetuÑ “evaÑ byÈkÈsÊ”ti imamatthaÑ dasseti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BÈhitikasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. UpÈrabbhaÑ (Ka) 2. OpÈrabbho (Ka) 3. SÈrajjanantipi yujjati.

MajjhimanikÈya 162

9. DhammacetiyasuttavaÓÓanÈ

364. MedavaÓÓÈ uÄupavaÓÓÈ ca tattha tattha pÈsÈÓÈ ussannÈ ahesunti medÈÄupanti gÈmassa samaÒÒÈ jÈtÈ. UÄupavaÓÓÈti candasamÈnavaÓÓataya medapÈsÈÓÈ vuttÈti keci. AÔÔhakathÈyaÑ pana “medavaÓÓÈ pÈsÈÓÈ kirettha ussannÈ ahesun”ti idaÑ vuttaÑ. AssÈti senÈpatissa. KathÈsamuÔÔhÈpanatthanti mallikÈya sokavinodanadhammakathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ.

RaÒÒÈti pasenadÊkosalaraÒÒÈ. MagaccÈti mahatiyÈ. PadavipallÈsena cetaÑ vuttaÑ. PasÈdamarahantÊti pÈsÈdikÈni. TenÈha “saha raÒjanakÈnÊ”ti. YÈni pana pÈsÈdikÈni, tÈni passituÑ yuttÈni. PÈsÈdikÈnÊti vÈ saddahanasahitÈni. TenÈha “pasÈdajanakÈnÊ”ti. “AppÈbÈdhan”ti-ÈdÊsu1 viya appasaddo abhÈvatthoti Èha “nissaddÈnÊ”ti. AniyamatthavÈci ya-saddo aniyamÈkÈravÈcakopi hotÊti “yatthÈ”ti padassa “yÈdises|”ti-ÈdimÈha. TathÈ hi a~gulimÈlasutte2 “yassa kho”ti padassa “yÈdisassa kho”ti attho vutto. 366. PaÔicchadanti paÔicchÈdakaÑ. RÈjakakudhabhaÓÉÈnÊti rÈjabhaÓÉabh|tÈni. RayÈhatÊti raho karoti, maÑ ajjhesatÊti attho. 367. YathÈsabhÈvato ÒeyyaÑ dhÈreti avadhÈretÊti dhammo, ÒÈÓanti Èha “paccakkhaÒÈÓasa~khÈtassa dhammassÈ”ti. Anunayoti anugacchanako. DiÔÔhena hi adiÔÔhassa anumÈnaÑ. TenÈha “anumÈnaÑ anubuddhÊ”ti. ŒpÈÓakoÔikanti yÈva pÈÓakoÔi, tÈva jÊvitapariyosÈnaÑ. Etanti dhammanvayasa~khÈtaÑ anumÈnaÑ. Evanti “idha panÈhan”ti vuttappakÈrena. 369. CakkhuÑ abandhante viyÈti apÈsÈdikatÈya passantÈnaÑ cakkhuÑ attani abandhante viya. KulasantÈnÈnubandho rogo kularogo. UÄÈranti sÈnubhÈvaÑ. Yo hi ÈnubhÈvasamanno, taÑ “mahesakkhan”ti vadanti. ArahattaÑ gaÓhantoti ukkaÔÔhaniddesoyaÑ, heÔÔhimaphalÈni gaÓhantopi. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 227 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 3. 235 piÔÔhe.


373. JÊvikÈ jÊvitavutti. 374. DhammaÑ ceteti saÑvedeti etehÊti dhammacetiyÈni, dhammassa p|jÈvacanÈni. Nanu cetÈni buddhasaÑghaguÓadÊpanÈnipi santi, kathaÑ “dhammacetiyÈnÊti dhammassa cittÊkÈravacanÈnÊ”ti vuttanti Èha “tÊsu hÊ”ti-Èdi. Tattha yasmÈ buddharatanam|lakÈni sesaratanÈni tassa vasena laddhabbato, kosalaraÒÒÈ cettha buddhagÈravena dhammasaÑghagÈravaÑ paveditaÑ, tasmÈ “bagavati cittÊkÈre kate dhammopi katova hotÊ”ti vuttaÑ. YasmÈ ca ratanattayapasÈdapubbikÈ sÈsane sammÈpaÔipatti, tasmÈ vuttaÑ “ÈdibrahmacariyakÈnÊti maggabrahmacariyassa Èdibh|tÈnÊ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

DhammacetiyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

10. KaÓÓakatthalasuttavaÓÓanÈ

375. Anantarasutte vuttakaraÓÊyenevÈti “pÈsÈde vÈ nÈÔakesu vÈ cittassÈdaÑ alabhamÈno tattha tattha vicarituÑ Èraddho”ti vuttakaraÓÊyena. AppaduÔÔhapadosÊnaÑ hi evaÑ hotÊti. 376. Pucchitoti “aÒÒaÑ d|taÑ nÈlatthun”ti pucchito. Soti rÈjÈ. TÈsaÑ vandanÈ sace uttarakÈlaÑ, attano ÈgamanakÈraÓaÑ kathessati. 378. EkÈvajjanenÈti ekavÊthijavanena. Tena ekacittaÑ tÈva tiÔÔhatu, ekacittavÊthiyÈpi sabbaÑ jÈnituÑ na sakkÈti dasseti. “IdaÑ nÈma atÊtaÑ jÈnissÈmÊ”ti aniyametvÈ Èvajjato yaÑ kiÒci atÊtaÑ jÈnÈti, niyamite pana niyamitamevÈti Èha “ekena hi -pa- ekadesameva jÈnÈtÊ”ti. Tena cittenÈti “atÊtaÑ sabbaÑ jÈnissÈmÊ”ti evaÑ pavattacittena. Itares|ti anÈgatapaccuppannesu. KÈraÓajÈtikanti yuttisabhÈvaÑ, yuttiyÈ yuttanti attho. SamparÈyaguÓanti samparÈye katakammassa visesaÑ. 379. LokuttaramissakÈni kathitÈni BodhirÈjakumÈrasutte viya lokiyÈ ceva lokuttarÈ ca. YathÈlÈbhavasena cettha

MajjhimanikÈya 164

padhÈniya~gÈnaÑ lokuttaraggahaÓaÑ veditabbaÑ. PaccekaÑ eva nesaÒca padhÈniya~gatÈ daÔÔhabbÈ yathÈ “aÔÔhavimokkhÈ sannissanti lokuttaramissakÈ”ti. LokuttarÈnevÈti cettha yaÑ vattabbaÑ, taÑ parato Èvibhavissati. PadhÈnanÈnatthanti padahananÈnattaÑ, bhÈvanÈnuyogavisesanti attho. Sa~khÈre parimadditvÈ paÔipakkhadhamme ekadesato pajahitvÈ Ôhitassa bhÈvanÈnuyogo sabbena sabbaÑ aparimadditasa~khÈrassa appahÊnapaÔipakkhassa bhÈvanÈnuyogato sukhumo visadova hoti, saccÈbhisamayena santÈnassa ÈhitavisesattÈti Èha “aÒÒÈdisameva hi puthujjanassa padhÈnaÑ, aÒÒÈdisaÑ sotÈpannassÈ”ti-Èdi. AyaÒca viseso na kevalaÑ anariya-ariyapuggalato eva, atha kho ariyesupi sekkhÈdivisesatopi labbhati abhisa~khÈravisesato abhinÊhÈrato ca ijjhanatoti dassento “aÒÒÈdisaÑ sakadÈgÈmino”ti-ÈdimÈha. Na pÈpuÓÈtÊti yasmÈ puthujjano sabbathÈva padhÈnaÑ padahanto sotÈpattimaggaÑ adhigacchati, sotÈpanno ca sakadÈgÈmimagganti heÔÔhimaÑ uparimato oÄÈrikaÑ, uparimaÒca itarato sukhumaÑ tena pahÈtuÑ asakkuÓeyyassa pajahanato, iti adhigantabbavisosena ca adhigamapaÔipadÈya saÓhasukhumatÈ tikkhavisadatÈ ca viÒÒÈyatÊti Èha “puthujjanassa padhÈnaÑ sotÈpannassa padhÈnaÑ na pÈpuÓÈtÊ”ti-Èdi.

Ak|ÔakaraÓanti avaÒcanakiriyaÑ. Anavacchindananti atiyÈnaÑ. AviÒchanaÑ1 na ÈkaÉÉhanaÑ, niyuttataÑ viniveÔhetvÈ samantÈ viparivattitvÈ samadhÈrÈya chaÉÉanaÑ vÈ. Tassa kÈraÓaÑ taÑkÈraÓaÑ, taÑ kÈraÓanti vÈ taÑ kiriyaÑ taÑ adhikÈraÑ. Dantehi gantabbabh|minti dantehi pattabbaÔÔhÈnaÑ, pattabbavatthuÑ vÈ. CattÈropi assaddhÈ nÈma uparima-uparimasaddhÈya abhÈvato. Yena hi yaÑ appattaÑ, tassa taÑ natthi. AriyasÈvakassa -pa- natthi paÔhamamaggeneva mÈyÈsÈÔheyyÈnaÑ pahÈtabbattÈ. TenevÈti sammadeva viruddhapakkhÈnaÑ saddhÈdÊnaÑ idhÈdhippetattÈ. Yadi evaÑ kathaÑ missakakathÈti Èha “assakhaÄu~kasuttante panÈ”ti-Èdi. CattÈrova honti puthujjanÈdivasena.

OpammasaÑsandane adantahatthi-Èdayo viyÈti-ÈdinÈ kaÓhapakkhe yathÈ pana dantahatthi-Èdayoti-ÈdinÈ sukkapakkhe ca sÈdhÈraÓato ______________________________________________________________ 1. AcchindanaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


ekajjhaÑ katvÈ vuttaÑ, asÈdhÈraÓato bhinditvÈ dassetuÑ “idaÑ vuttaÑ hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. 380. SammappadhÈnÈ nibbisiÔÔhavÊriyÈ. TenÈha “na kiÒci nÈnÈkaraÓaÑ vadÈmi, yadidaÑ vimuttiyÈ vimuttin”ti. Na hi sukkhavipassakatevijjachaÄabhiÒÒÈnaÑ vimuttiyÈ nÈnÈkaraÓaÑ atthi. Tena vuttaÑ “yaÑ ekassÈ”ti-Èdi. KiÑ tvaÑna jÈnÈsÊti sambandho. ŒgacchantÊti uppajjanavasena Ègacchanti. NÈgacchantÊti etthÈpi eseva nayo. IdaÑ pucchantoti idaÑ pucchÈmÊti dassento. AppahÊnacetasikadukkhÈ anadhigata-anÈgÈmitÈ. TenÈha “upapattivasena ÈgantÈro”ti. SamucchinnadukkhÈti samugghÈÔitacetasikadukkhÈ. 381. TamhÈ ÔhÈnÈti tato yathÈdhigata-issariyaÔÔhÈnato. Puna tamhÈ ÔhÈnÈti tato duggatÈ. SampannakÈmaguÓanti uÄÈrakÈmaguÓasamannÈgataÑ.

TatthÈti kÈmadevaloke. ®hÈnabhÈvatoti arahattaÒce adhigataÑ tÈvadeva parinibbÈnato. Uparideve cÈti upar|pari bh|mivÈse deve ca, cakkhuviÒÒÈÓadassanenapi dassanÈya nappahontÊti yojanÈ. 382. VuttanayenevÈti devapucchÈya vutteneva nayena. SÈ kira kathÈti “natthi so samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ, yo sakideva sabbaÑ neyyan”ti kathÈ. Teti ViÔaÔÔ|bhasaÒjayÈ. ImasmiÑyeva ÔhÈneti imasmiÑ migadÈyeyeva. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

KaÓÓakatthalasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca rÈjavaggavaÓÓanÈ.

5. BrÈhmaÓavagga

1. BrahmÈyusuttavaÓÓanÈ

383. “MahÈsatto1 mahiddhiko mahÈnubhÈvo”ti-ÈdÊsu2 uÄÈratÈ visayo, “mahÈjanakÈyo sannipatÊ”ti-ÈdÊsu sambahulabhÈvavisayo, idha pana tadubhayampissa atthoti “mahatÈti guÓamahattenapi mahatÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AppicchatÈdÊti Èdi-saddena santuÔÔhisallekhapaviveka-asaÑsagga-vÊriyÈrambhÈdÊnaÑ sa~gaho. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒasa~ghÈtasa~khÈtenÈti ettha “niyato sambodhiparÈyaÓo”3, “aÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo saÒcicca pÈÓaÑ jÊvitÈ voropeyyÈti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti-Èdivacanato diÔÔhisÊlÈnaÑ niyatasabhÈvattÈ sotÈpannÈpi aÒÒamaÒÒaÑ diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatÈ, pageva sakadÈgÈmi-Èdayo. “TathÈr|pÈya diÔÔhiyÈ diÔÔhisÈmaÒÒagato viharati4 tathÈr|pehi sÊlehi sÊlasÈmaÒÒagato viharatÊ”ti vacanato puthujjanÈnampi diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhatabhÈvo labbhatiyeva.

OÔÔhapahatakaraÓavasena atthavibhÈgavasena. SanighaÓÉukeÔubhÈnanti ettha nighaÓÉ|ti vacanÊyavÈcakabhÈvena atthaÑ saddaÒca khaÓÉati vibhajja dassetÊti nikhaÓÉu. So eva idha kha-kÈrassa gha-kÈraÑ katvÈ “nighaÓÉ|”ti vutto. KiÔati6 gameti kiriyÈdivibhÈgaÑ, taÑ vÈ anavasesapariyÈdÈnato gamento p|retÊti keÔubhaÑ. VevacanappakÈsakanti pariyÈyasaddadÊpakaÑ, ekekassa atthassa anekapariyÈyavacanavibhÈvakanti attho. Nidassana-mattaÒcetaÑ anekesampi atthÈnaÑ ekasaddavacanÊyatÈvibhÈvanavasenapi tassa ganthassa pavattattÈ. VacÊbhedÈdilakkhaÓÈ kiriyÈ kappÊyati etenÈti kiriyÈkappo, so pana vaÓÓapadasambandhapadatthavibhÈgato bahuvikappoti Èha “kiriyÈkappavikappo”ti. IdaÒca m|lakiriyÈkappavantaÑ sandhÈya vuttaÑ. So hi satasahassaparimÈÓo nalacariyÈdipakaraÓaÑ7. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 60 piÔÔhe. 2. Vi 3. 33 piÔÔhÈdÊsu. 3. SaÑ 1. 297; SaÑ 3. 299, 311 piÔÔhesu. 4. DÊ 3. 204, 237; Ma 1. 379; Ma 3. 39 piÔÔhesu. 5. DÊ 3. 203; Ma 1. 397; Ma 3. 39; AÑ 2. 256; Vi 5. 168 piÔÔhesu. 6. Kirati (Ka) DÊ-®Ê 1. 291; AÑ-®Ê 2. 131 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 7. NayacariyÈdipakaraÓaÑ (DÊ-®Ê 1. 291 piÔÔhe), namÈcariyÈdippakaraÓaÑ (AÑ-®Ê 2. 131 piÔÔhe.)


®hÈnakaraÓÈdivibhÈgato nibbacanavibhÈgato ca akkharÈ pabhedÊyanti etehÊti akkharappabhedÈ, sikkhÈniruttiyo. Etesanti vedÈnaÑ. Te eva vede padaso kÈyatÊti padako. TaÑ taÑ saddaÑ tadatthaÒca byÈkaroti byÈcikkhati etenÈti byÈkaraÓaÑ, saddasatthaÑ. ŒyatiÑ hitaÑ tena loko na yatati na ÊhatÊti lokÈyataÑ. TaÑ hi ganthaÑ nissÈya sattÈ puÒÒakiriyÈya cittampi na uppÈdenti. VayatÊti vayo, na vayo avayo, na avayo anavayo, ÈdimajjhapariyosÈnesu katthaci aparikilanto avitthÈyanto te ganthe sandhÈreti p|retÊti attho. Dve paÔisedhÈ pakatiÑ gamentÊti dassento “avayo na hotÊ”ti vatvÈ tattha avayaÑ dassetuÑ “avayo -pana sakkotÊ”ti vuttaÑ. 384. Gar|ti bhÈriyaÑ attÈnaÑ tato mocetvÈ gamanaÑ dukkaraÑ hoti. Anatthopi uppajjati nindÈbyÈrosa-upÈrambhÈdi. Abbhuggatoti ettha abhisaddayogena itthambh|tÈkhyÈnatthe upayogavacanaÑ.

LakkhaÓÈnÊti lakkhaÓÈdÊpanÈni mantapadÈni. AntaradhÈyantÊti na kevalaÑ lakkhaÓamantÈniyeva, aÒÒÈnipi brÈhmaÓÈnaÑ ÒÈÓabalÈbhÈvena anukkamena antaradhÈyanti. TathÈ hi vadanti “ekasataÑ addhariyaÑ dipaÒÒÈsamattato sÈmÈ”ti-Èdi1. PaÓidhimahato samÈdÈnamahatoti-ÈdinÈ paccekaÑ maha-saddo yojetabbo. PaÓidhimahantatÈdi cassa buddhavaÑsacariyÈpiÔakavaÓÓanÈdivaseneva2 veditabbo. NiÔÔhÈti nipphattiyo. JÈtisÈmaÒÒatoti lakkhaÓajÈtiyÈ lakkhaÓabhÈvena samÈnabhÈvato. YathÈ hi buddhÈnaÑ lakkhaÓÈni suvisuddhÈni suparibyattÈni paripuÓÓÈni ca honti, na evaÑ cakkavattÊnaÑ. TenÈha “na teheva buddho hotÊ”ti.

Abhir|patÈ, dÊghÈyukatÈ, appÈta~katÈ, brÈhmaÓÈdÊnaÑ piyamanÈpatÈti cat|hi acchariyadhammehi. DÈnaÑ piyavacanaÑ atthacariyÈ samÈnattatÈti imehi cat|hi sa~gahavatth|hi. RaÒjanatoti pÊtijananato. CakkaÑ cakkaratanaÑ vatteti pavattetÊti cakkavattÊ, sampatticakkehi sayaÑ vattati, tehi ca paraÑ sattanikÈyaÑ vatteti pavattetÊti cakkavattÊ, parahitÈvaho iriyÈpathacakkÈnaÑ vatto vattanaÑ etassa atthÊti cakkavattÊ, appaÔihataÑ ______________________________________________________________ 1. EkasataÑ addhariyaÑ sÈkhÈ sahassavattako sÈmÈti-Èdi (DÊ-®Ê 1. 292 piÔÔhe.) 2. BuddhavaÑsa-®Ôha 85; CariyÈpiÔaka-®Ôha 21 piÔÔhÈdÊsu.

MajjhimanikÈya 168

vÈ ÈÓÈsa~khÈtaÑ cakkaÑ vattetÊti cakkavattÊ, khattiyamaÓÉalÈdisaÒÒitaÑ cakkaÑ sam|haÑ attano vase vattetÊti cakkavattÊ. dhammaÑ caratÊti dhammiko. Dhammato anapetattÈ dhammo raÒjanatthena rÈjÈti dhammarÈjÈ. KopÈdÊti Èdi-saddena kÈmalobhamÈnamadÈdike sa~gaÓhÈti. VijitÈvÊti vijitavÈ. Kenaci akampiyaÔÔhena janapadatthÈvariyappatto. DaÄhabhattibhÈvato vÈ janapado thÈvariyaÑ patto etthÈti janapadatthÈvariyappatto. CittÊkatabhÈvÈdinÈpi1 cakkassa ratanaÔÔho veditabbo. Esa nayo sesesupi. RatinimittatÈya vÈ cittÊkatÈdibhÈvassa ratijananaÔÔhena ekasa~gahatÈya visuÑ aggahaÓaÑ.

Imehi pana ratanehi rajÈ cakkavattÊ yaÑ yamatthaÑ paccanubhoti, taÑ taÑ dassetuÑ “imesu panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AjitaÑ jinÈti mahesakkhatÈsaÑvattaniyakammanissandabhÈvato. Vijite yathÈsukhaÑ anuvicarati hatthiratanaÑ assaratanaÒca abhiruhitvÈ tesaÑ ÈnubhÈvena antopÈtarÈseyeva sakalaÑ pathaviÑ anusaÑyÈyitvÈ rÈjadhÈniyaÑ paccÈgamanato. PariÓÈyakaratanena vijitamanurakkhati tena tattha tattha kattabbakiccassa saÑvidhÈnato. SesehÊti maÓiratana-itthiratanagahapatiratanehi. Tattha maÓiratanena yojanappamÈÓe dese andhakÈraÑ vidhamitvÈ ÈlokadassanÈdinÈ sukhamanubhavati, itthiratanena atikkantamÈnusar|pasampattidassanÈdivasena, gahapatiratanena icchiticchitamaÓikanakarajatÈdidhanappaÔilÈbhavasena. UssÈhasattiyogo yena kenaci appaÔihatÈÓÈcakkabhÈvasiddhito. Hatthi-assaratanÈdÊnaÑ mahÈnubhÈvattÈ kosasampattiyÈpi pabhÈvasampattisiddhito “hatthi -payogo”ti vuttaÑ. Koso hi nÈma sati ussÈhasampattiyaÑ (uggatejassa sukumÈraparakkamassa pasannamukhassa sammukhe pÈpuÓÈti.)2 PacchimenÈti pariÓÈyakaratanena. TaÑ hi sabbarÈjakiccesu kusalaÑ avirajjhanapayogaÑ. TenÈha “mantasattiyogo”ti. TividhasattiyogaphalaÑ paripuÓÓaÑ hotÊti sambandho. SesehÊti sesehi paÒcahi ratanehi. Adosakusalam|lajanitakammÈnubhÈvenÈti adosasa~khÈtena kusalam|lena sahajÈtÈdipaccayavasena ______________________________________________________________ 1. KhuddakapÈÔha-®Ôha 143; DÊ-®Ôha 2. 35; SaÑ-®Ôha 3. 190; SuttanipÈta-®Ôha 1. 172; MahÈniddesa-®Ôha 231 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. (DuggaÑ tejaÑ kusumoraÑ parakkamaÑ pabbato mukhaÑ amosapaharaÓaÑ) (DÊ-®Ê 1. 294 piÔÔhe), (uggatejaÑ sukumÈraparakkamassa passaÔÔhato mukhaÑ

pamukhapÈraÓaÑ) (potthake)


uppÈditakammassa ÈnubhÈvena sampajjanti sommatararatanajÈtikattÈ. MajjhimÈni maÓi-itthigahapatiratanÈni. Alobha -pa- kammÈnubhÈvena sampajjanti uÄÈradhanassa uÄÈradhanapaÔilÈbhakÈraÓassa ca pariccÈgasampadÈhetukattÈ. Pacchimanti pariÓÈyakaratanaÑ. TaÒhi amoha -pa- kammÈnubhÈvena sampajjati mahÈpaÒÒeneva cakkavattirÈjakiccassa pariÓetabbattÈ.

SaraÓato paÔipakkhavidhamanato s|rÈ. TenÈha “abhÊrukajÈtakÈ”ti. Asure vijinitvÈ ÔhitattÈ vÊro, sakko devÈnamindo, tassa a~gaÑ devaputto sena~gabhÈvatoti vuttaÑ “vÊra~gar|pÈti devaputtasadisakÈyÈ”ti. SabhÈvoti sabhÈvabh|to attho. VÊrakÈraÓanti vÊrabhÈvakÈraÓaÑ. VÊriyamayasarÊrÈ viyÈti saviggahavÊriyasadisÈ, saviggahaÒce vÊriyaÑ siyÈ, taÑsadisÈti attho. Nanu raÒÒo cakkavattissa paÔisenÈ nÈma natthi, yamassa puttÈ pamaddeyyuÑ, atha kasmÈ “parasenapamaddanÈ”ti vuttanti codanaÑ sandhÈyÈha “sace”ti-Èdi. Tena parasenÈ hotu vÈ mÈ vÈ, te pana evaÑ mahÈnubhÈvÈti dasseti. DhammenÈti kat|pacitena attano puÒÒadhammena. Tena hi saÒcoditÈ pathaviyaÑ sabbarÈjÈno paccuggantvÈ ”svÈgataÑ te mahÈrÈjÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈ attano rajjaÑ raÒÒo cakkavattissa niyyÈdenti. Tena vuttaÑ “so imaÑ -pa- ajjhÈvasatÊ”ti. AÔÔhakathÈyaÑ1 pana tassa yathÈvuttadhammassa cirataraÑ vipaccituÑ paccayabh|taÑ cakkavattivattasamudÈgataÑ payogasampattisa~khÈtaÑ dhammaÑ dassetuÑ “pÈÓo na hantabboti-ÈdinÈ paÒcasÊladhammÈnÈ”ti vuttaÑ. EvaÑ hi “adaÓÉena asatthenÈ”ti idaÑ vacanaÑ suÔÔhutaraÑ samatthitaÑ hoti, yasmÈ rÈgÈdayo pÈpadhammÈ uppajjamÈnÈ sattasantÈnaÑ chÈdetvÈ pariyonandhitvÈ tiÔÔhanti, kusalapavattiÑ nivÈrenti, tasmÈ te “chadanÈ, chadÈ”ti ca vuttÈ.

VivaÉÉetvÈ parivattetvÈ. P|jÈrahatÈ vuttÈ “arahatÊti arahan”ti. TassÈti p|jÈrahatÈya. YasmÈ sammÈsambuddho, tasmÈ arahanti. Buddhattahetubh|tÈ vivaÔÔacchadatÈ vuttÈ savÈsanasabbakilesappahÈnapubbakattÈ buddhabhÈvasiddhiyÈ. ArahaÑ vaÔÔÈbhÈvenÈti phalena hetu-anumÈnadassanaÑ. SammÈsambuddho chadanÈbhÈvenÈti hetunÈ phalÈnumÈnadassanaÑ. HetudvayaÑ vuttaÑ “vivaÔÔo vicchadocÈ”ti. DutiyavesÈrajjenÈti “khÊÓÈsavassa te paÔijÈnato”ti-ÈdinÈ2 Ègatena vesÈrajjena. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 252 piÔÔhe. 2. Ma 1. 103 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 170

PurimasiddhÊti purimassa padassa attasiddhi. PaÔhamenÈti “sammÈsambuddhassa te paÔijÈnato”ti-ÈdinÈ1 Ègatena vesÈrajjena. DutiyasiddhÊti buddhattasiddhi. TatiyacatutthetÊti “ye kho pana te antarÈyikÈ dhammÈ”ti-ÈdinÈ1, “yassa kho pana te atthÈyÈ”ti-ÈdinÈ1 ca Ègatehi tatiyacatutthehi vesÈrajjehi. TatiyasiddhÊti vivaÔÔacchadanatÈ siddhi. YÈthÈvato antarÈyikaniyyÈnikadhammÈpadesena hi satthu vivaÔÔacchadabhÈvo loke pÈkaÔo ahosi. PurimaÑ dhammacakkhunti purimapadaÑ bagavato dhammacakkhuÑ sÈdheti kilesÈrÊnaÑ saÑsÈracakkassa ca arÈnaÑ hatabhÈvadÊpanato. DutiyaÑ padaÑ buddhacakkhuÑ sÈdheti sammÈsambuddhasseva taÑsambhavato. TatiyaÑ padaÑ samantacakkhuÑ sÈdheti savÈsanasabbakilesappahÈnadÊpanato. “sammÈsambuddho”ti hi vatvÈ “vivaÔÔacchado”ti vacanaÑ buddhabhÈvÈvahameva sabbakilesappahÈnaÑ vibhÈvetÊti. S|rabhÈvanti lakkhaÓavibhÈvanena visadaÒÈÓataÑ. 385. GavesÊti2 ÒÈÓena pariyesanaÑ akÈsi. SamÈnayÊti ÒÈÓena sa~kalento samÈnaÑ Ènayi samÈhari. Na sakkoti saÑkucite iriyÈpathe yebhuyyena tesaÑ dubbibhÈvanato. Ka~khatÊti padassa Èka~khatÊti ayamatthoti Èha “aho vata passeyyanti patthanaÑ uppÈdetÊ”ti. KicchatÊti kilamati. “Ka~khatÊ”ti padassa pubbe ÈsÊsanatthataÑ vatvÈ idÈni tassa saÑsayatthattameva vikappantaravasena dassento “ka~khÈya vÈ dubbalÈ vimati vuttÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TÊhi dhammehi tippakÈrehi saÑsayadhammehi. KÈlussiyabhÈvoti appasannatÈya hetubh|to ÈvilabhÈvo. YasmÈ bagavato kosohitaÑ sabbabuddhÈveÓikaÑ vatthaguyhaÑ suvisuddhakaÒcanamaÓÉalasannikÈsaÑ attano saÓÔhÈnasannivesasundaratÈya ÈjÈneyyagandhahatthino vara~gacÈrubhÈvaÑ vikasamÈnatapaniyÈravindasamujjalakesarÈvattavilÈsaÑ saÒjhÈpabhÈnaraÒjitajalavanantarÈbhilakkhitasampuÓÓacandamaÓÉalasobhaÒca attano siriya abhibhuyya virajati, yaÑ bÈhirabbhantaramalehi anupakkiliÔÔhatÈya cirakÈlaÑ suparicitabrahmacariyÈdhikÈratÈya susaÓÔhitasaÓÔhÈnasampattiyÈ ca kopÊnampi santaÑ akopÊnameva, tasmÈ vuttaÑ “bhagavato hÊ”ti-Èdi, ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 103 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ê 1. 309 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


pah|tabhÈvanti puthulabhÈvaÑ. Ettheva hi tassa saÑsayo, tanumudusukumÈratÈdÊsu panassa guÓesu tassa vicÈraÓÈ eva nÈhosi.

HirikaraÓokÈsanti hiriyitabbaÔÔhÈnaÑ. ChÈyanti paÔibumbaÑ. KÊdisanti Èha “iddhiyÈ”ti-Èdi. ChÈyÈr|panti bagavato paÔibumbar|paÑ. TaÒca kho buddhasantÈnato vinimuttaÑ r|pakamattaÑ bagavato sarÊravaÓÓasaÓÔhÈnÈvayavaÑ iddhimayaÑ bimbakamattaÑ, taÑ pana dassento bagavÈ yathÈ attano buddhar|paÑ na dissati, tathÈ katvÈ dasseti. NÊharitvÈti pharitvÈ.

KaÓÓasotÈnaÑ upacitatanutambalomatÈya dhotarajatapanÈÄikÈsadisatÈ vuttÈ. Mukhapariyanteti kesante.

KiriyÈkaraÓanti kiriyÈya kÈyikassa vÈcasikassa paÔipatti. TatthÈti tesu kiccesu. DhammakathikÈnaÑ vattaÑ dassetuÑ bÊjaniggahaÓaÑ kataÑ. Na hi aÒÒathÈ sabbassapi lokassa ala~kÈrabh|taÑ paramukkaÑsagataÑ sikkhÈsaÑyamÈnaÑ buddhÈnaÑ mukhacandamaÓÉalaÑ paÔicchÈdetabbaÑ hoti.

PattharitavitÈna-olambitagandhadÈmakusumadÈmake gandhamaÓÉalamÈÄe. PubbabhÈgena paricchinditvÈti “ettakaÑ velaÑ samÈpattiyÈ vÊtinÈmessÈmÊ”ti evaÑ pavattena pubbabhÈgena kÈlaÑ paricchinditvÈ. PaccayadÈyakesu anurodhavasena parisaÑ ussÈdento vÈ paggaÓhanto, adÈyakesu virodhavasena parisaÑ apasÈdento vÈ.

YogakkhemaÑ antarÈyÈbhÈvaÑ. SabhÈvaguÓenevÈti yathÈvuttaguÓeneva. Bhoto gotamassa guÓaÑ saviggahaÑ cakkavÈÄaÑ atisambÈdhiÑ vitthÈrena sandhÈretuÑ appahontato. BhavaggaÑ atinÊcaÑ upar|pari sandhÈretuÑ appahontato. 386. ®hÈnagamanÈdÊsu1 bh|miyaÑ suÔÔhu samaÑ patiÔÔhitÈ pÈdÈ etassÈti suppatiÔÔhitapÈdo. TaÑ pana bagavato suppatiÔÔhitapÈdataÑ byatirekamukhena vibhÈvetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha aggatalanti aggapÈdatalaÑ. PaÓhÊti paÓhitalaÑ. Passanti pÈdatalassa dvÊsu passesu ekekaÑ, ubhayameva vÈ pariyantaÑ passaÑ. SuvaÓÓapÈdukatalaÑ viya ujukaÑ nikkhipiyamÈnaÑ. EkappahÈrenevÈti ekakkhaÓeyeva. SakalaÑ pÈdatalaÑ bh|miÑ phusati nikkhipane. EkappahÈreneva sakalaÑ pÈdatalaÑ bh|mito uÔÔhahatÊti yojanÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 36 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 172

TatrÈti tÈya suppatiÔÔhitapÈdatÈya anupubbaninnÈva acchariyabbhutaÑ idaÑ vuccamÈnaÑ nissandaphalaÑ. VuttamevatthaÑ satthu tidivagamanena supÈkaÔaÑ kÈtuÑ “tathÈ hÊ”ti-ÈdiÑvatvÈ “na hÊ”ti-ÈdinÈ taÑ samattheti. Tena paÔhamalakkhaÓatopi dutiyalakkhaÓaÑ mahÈnubhÈvanti dasseti. TathÈ hi vakkhati “antamaso cakkavattiraÒÒo parisaÑ upÈdÈya sabbopi cakkalakkhaÓasseva parivÈro”ti1. Yugandharapabbatassa tÈvatiÑsabhavanassa ca pakatipadanikkhepaÔÔhÈnupasa~kamane neva buddhÈnaÑ, na devatÈnaÑ ÈnubhÈvo, atha kho buddhÈnaÑ lakkhaÓÈnubhÈvoti imamatthaÑ nidassitaÑ. SÊlatejena -pa- dasannaÑ pÈramÊnaÑ ÈnubhÈvenÈti idampi lakkhaÓanibbattakammavisesakittanamevÈti daÔÔhabbaÑ. SabbÈvantehÊti sabbapadesavantehi.

NÈbhiparicchinnÈti nÈbhiyaÑ paricchinnÈ paricchedavasena ÔhitÈ. NÈbhimukhaparikkhepapaÔÔoti pakaticakkassa akkhabbhÈhatapariharaÓatthaÑ nÈbhimukhe ÔhapetabbaparikkhepapaÔÔo. NemimaÓikÈti nemisaÑ ÈvaÄibhÈvena ÔhitamaÓikÈlekhÈ.

SambahulavÈroti bahuvidhalekha~gavibhÈvanavÈro. SattÊti Èvudhasatti. Sirivacchoti sirimukhaÑ. NandÊti dakkhiÓÈvaÔÔaÑ. Sovattikoti sovatti-a~ko. VaÔaÑsakoti ÈveÄaÑ. VaÉÉhamÈnakanti purisahÈri purisa~gaÑ2. Morahatthakoti morapiÒchakalÈpo, morapiÒcha parisibbito vÈ bÊjaniviseso. VÈlabÊjanÊti cÈmarivÈlaÑ. SiddhatthÈdipuÓÓaghaÔapuÓÓapÈtiyo. “CakkavÈÄo”ti vatvÈ tassa padhÈnÈvayave dassetuÑ “himavÈ sineru -pa- sahassÈnÊ”ti vuttaÑ.

ŒyatapaÓhÊti idaÑ aÒÒesaÑ paÓhito dÊghataÑ sandhÈya vuttaÑ, na pana atidÊghatanti Èha “paripuÓÓapaÓhÊ”ti. YathÈ pana paÓhilakkhaÓaÑ paripuÓÓaÑ nÈma hoti, taÑ byatirekamukhena dassetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. ŒraggenÈti maÓÉalÈya sikhÈya. VaÉÉetvÈti yathÈ suvaÔÔaÑ hoti, evaÑ vaÔÔetvÈ. RattakambalageÓÉukasadisÈti rattakambalamayageÓÉukasadisÈ.

MakkaÔassevÈti vÈnarassa viya. DÊghabhÈvena samataÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ, niyyÈsatelenÈti chadikaniyyÈsÈdiniyyÈsasammissena3 telena. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 258 piÔÔhe. 2. PurimahÈdÊsu dÊpa~kaÑ (DÊ-®Ê 2. 37 piÔÔhe.) 3. ChattiritaniyyÈsÈdiniyyÈsasammissena (DÊ-®Ê 2. 37 piÔÔhe.)


TalunÈti sukumÈrÈ.

CammenÈti a~gulantaraveÔhitacammena. PaÔibaddha-a~gulantaroti ekato sambaddha-a~gulantaro. EkappamÈÓÈti dÊghato samÈnappamÈÓÈ. YavalakkhaÓanti abbhantarato a~gulipabbeÔhitaÑ yavalakkhaÓaÑ. PaÔivijjhitvÈti taÑtaÑpabbÈnaÑ samÈnadesatÈya a~gulÊnaÑ pasÈritakÈle aÒÒamaÒÒaÑ vijjhitÈni viya phusitvÈ tiÔÔhanti.

Sa~khÈ vuccanti gopphakÈ, uddhaÑ sa~khÈ etesanti ussa~khÈ, pÈdÈ. PiÔÔhipÈdeti piÔÔhipÈdasamÊpe. Sukhena pÈdÈ parivattanti pÈdanÈmanÈdÊsu, teneva gacchantÈnaÑ tesaÑ heÔÔhÈ pÈdatalÈni dissanti. TenÈti gopphakÈnaÑ piÔÔhipÈdato uddhaÑ patiÔÔhitattÈ. Catura~gulamattaÑ hi tÈni uddhaÑ ÈrohitvÈ patiÔÔhahanti, niguÄhÈni ca honti, na aÒÒesaÑ viya paÒÒÈyamÈnÈni. Satipi desantarappavattiyaÑ niccaloti dassanatthaÑ nÈbhiggahaÓaÑ.

YasmÈ eÓÊmigassa samantato ekasadisamaÑsÈ anukkamena uddhaÑ th|lÈ ja~ghÈ honti, tasmÈ vuttaÑ “eÓÊmigasadisaja~gho”ti. ParipuÓÓaja~ghoti samantato maÑs|pacayena paripuÓÓaja~gho. TenÈha “na ekato”ti-Èdi.

EtenÈti “anonamanto”ti-Èdivacanena, jÈÓuphÈsubhÈvadÊpanenÈti attho. AvasesajanÈti iminÈ lakkhaÓena rahitÈ janÈ. KhujjÈ vÈ honti heÔÔhimakÈyato uparimakÈyassa rassatÈya. VÈmanÈ vÈ uparimakÈyato heÔÔhimakÈyassa rassatÈya. Etena ÔhapetvÈ sammÈsambuddhaÑ cakkavattinaÒca itare sattÈ khujjÈ vÈmanÈ cÈti dasseti.

Ohitanti samohitaÑ antogadhaÑ. TathÈbh|taÑ pana taÑ tena channaÑ hotÊti Èha “paÔicchannan”ti.

SuvaÓÓavaÓÓoti suvaÓÓavaÓÓavaÓÓoti ayamettha atthoti Èha “jÈtihi~gulakenÈ”ti-Èdi. SvÈyamattho ÈvuttiÒÈyena ca veditabbo. SarÊrapariyÈyo idha vaÓÓasaddoti adhippÈyena paÔhamavikappaÑ vatvÈ tathÈr|pÈya pana ruÄhiyÈ abhÈvaÑ manasi katvÈ vaÓÓadhÈtupariyÈyameva paÓÓasaddaÑ gahetvÈ dutiyavikappo vutto.

MajjhimanikÈya 174

Rajoti sukhumarajo. Jallanti malÊnabhÈvÈvaho reÓusaÒcayo. TenÈha “malaÑ vÈ”ti. Yadi vivaÔÔati, kathaÑ nhÈnÈdÊti Èha “hatthadhovanÈ”ti-Èdi.

ŒvaÔÔapariyosÈneti padakkhiÓÈvaÔÔÈya ante.

Brahmuno sarÊraÑ purato vÈ pacchato vÈ anonamitvÈ ujukameva uggatanti Èha “brahmÈ viya ujugatto”ti. Passava~kÈti dakkhiÓapassena vÈ vÈmapassena vÈ va~kÈ.

HatthapiÔÔhi-Èdivasena satta ussadÈ etassÈti sattussado.

SÊhassa pubbaddhaÑ sÊhapubbaddhaÑ, paripuÓÓÈvayavatÈya sÊhapubbaddhaÑ viya sakalo kÈyo assÈti sÊlapubbaddhakÈyo. SÊhassevÈti sÊhassa viya. SaÓÔhantÊti saÓÔhahanti. NÈnÈcittenÈti vividhacittena. PuÒÒacittenÈti pÈramitÈpuÒÒacittar|pena. Cittitoti saÒjÈtacittabhÈvo.

DvinnaÑ koÔÔÈnamantaranti dvinnaÑ piÔÔhibÈhÈnaÑ vemajjhaÑ, piÔÔhimajjhassa uparibhÈgo. CitaÑ paripuÓÓanti aninnabhÈvena citaÑ, dvÊhi koÔÔehi samatalatÈya paripuÓÓaÑ. UggammÈti uggantvÈ.

NigrodhaparimaÓÉalo viya parimaÓÉalo nigrodhaparimaÓÉalo ekassa parimaÓÉalasaddassa lopaÑ katvÈ. Na hi sabbo nigrodho maÓÉalo. TenÈha “samakkhandhasÈkho nigrodho”ti. ParimaÓÉalasaddasannidhÈnena vÈ parimaÓÉalova nigrodho gayhatÊti parimaÓÉalasaddassa lopena vinÈpi ayamattho labbhatÊti Èha “nigrodho viya parimaÓÉalo”ti. YÈvatakvassÈti o-kÈrassa va-kÈrÈdesaÑ katvÈ vuttaÑ.

SamavaÔÔitakkhandhoti samaÑ suvaÔÔitakkhandho. KoÒcÈ viya dÊghagalÈ, bakÈ viya va~kagalÈ, varÈhÈ viya puthulagalÈti yojanÈ. SuvaÓÓÈli~gasadisoti suvaÓÓamayakhuddakamudi~gasadiso.

RasaggasaggÊti madhurÈdibhedaÑ rasaÑ gasanti anto pavesantÊti rasaggasÈ, rasaggasÈnaÑ aggÈ rasaggasaggÈ, tÈ etassa santÊti rasaggasaggÊ. TenÈti ojÈya apharaÓena hÊnadhÈtukattÈ te bahvÈbÈdhÈ honti.


“Han|”ti sannissayadantÈdhÈrassa samaÒÒÈ, taÑ bagavato sÊhahanusadisaÑ, tasmÈ bagavÈ sÊhahanu. Tattha yasmÈ buddhÈnaÑ r|pakÈyassa dhammakÈyassa ca upamÈ nÈma nihÊnupamÈva, natthi samÈnupamÈ, kuto adhik|pamÈ, tasmÈ ayampi nihÊnupamÈti dassetuÑ “tatthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TibhÈgavasena maÓÉalatÈya dvÈdasiyaÑ pakkhassa candasadisÈni.

DantÈnaÑ uccanÊcatÈ abbhantarabÈhirapassavasenapi veditabbÈ, na aggavaseneve. TenÈha “ayapaÔÔachinnasa~khapaÔalaÑ viyÈ”ti. AyapaÔÔanti ca kakacaÑ adhippetaÑ. VisamÈti visamasaÓÔhÈnÈ.

VicchinditvÈ vicchinditvÈ pavattasaratÈya chinnassarÈpi. AnekÈkÈratÈya bhinnassarÈpi. KÈkassa viya amanuÒÒasaratÈya kÈkassarÈpi. ApalipuddhattÈti anupaddutavatthukattÈ. Vatthunti ca akkharuppattiÔÔhÈnamÈha. AÔÔha~gasamannÈgatoti ettha aÔÔha~gÈni parato Ègamissanti. MaÒjughosoti madhurassaro.

KaravÊkasaddo yesaÑ sattÈnaÑ sotapathaÑ upagacchati, te attano sarasampattiyÈ pakatiÑ jahÈpetvÈ avase karonto attano vase vatteti, evaÑ madhuroti dassento “tatridan”ti-ÈdimÈha. TaÑ pÊtinti taÑ buddhagataÑ pÊtiÑ. Teneva nÊhÈrena punappunaÑ pavattantaÑ avijahitvÈ vikkhambhitakilesÈ therÈnaÑ santike laddhadhammassavanasappÈyÈ upanissayasampattiyÈ paripakkaÒÈÓatÈya “sattahi -pa- patiÔÔhÈsÊ”ti. Sattasatamattena orodhajanena saddhiÑ padasÈva therÈnaÑ santikaÑ upagatattÈ “sattahi ja~ghÈsatehi saddhin”ti vuttaÑ.

AbhinÊlanettoti adhikanÊlanetto. AdhikanÊlatÈ ca sÈtisayaÑ nÊlabhÈvena veditabbÈ, na nette nÊlavaÓÓasseva adhikabhÈvatoti Èha “na sakalanÊlanettovÈ”ti-Èdi. PÊtalohitavaÓÓÈ setamaÓÉalagatarÈjivasena, nÊlasetakÈÄavaÓÓÈ pana taÑtaÑmaÓÉalavaseneva veditabbÈ.

CakkhubhaÓÉanti akkhidalanti keci, akkhidalapattanti aÒÒe. Akkhidalehi pana saddhiÑ akkhibimbanti veditabbaÑ. EvaÑ hi viniggatagambhÊrajotanÈpi yuttÈ hoti.

MajjhimanikÈya 176

UÓÓÈsaddo loke avisesato lomapariyÈyo, idha pana lomavisesavÈcakoti Èha “uÓÓaloman”ti. NalÈÔamajjhajÈtÈti nalÈÔamajjhagatÈ. OdÈtatÈya upamÈ, na mudutÈya. RajatapubbuÄakÈti rajatamayatÈrakÈ.

Dve atthavase paÔicca vuttanti yasmÈ buddhÈ cakkavattino ca paripuÓÓanalÈÔatÈya paripuÓÓasÊsabimbatÈya ca “uÓhÊsasÊsÈ”ti vuccanti, tasmÈ te dve atthavase paÔicca “uÓhÊsasÊso”ti idaÑ vuttaÑ. IdÈni taÑ atthadvayaÑ bagavati suppatiÔÔhitanti dassetuÑ “tathÈgatassahÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SaÓhatamatÈya suvaÓÓavaÓÓatÈya ca raÒÒo baddha-uÓhÊsapaÔÔo viya virocati. KappasÊsÈti dvidhÈbh|tasÊsÈ. PhalasÊsÈti phalasadisasÊsÈ1. AÔÔhisÊsÈti maÑsassa abhÈvato tacopariyonaddha-aÔÔhimattasÊsÈ. TumbasÊsÈti lÈbusadisasÊsÈ. PabbhÈrasÊsÈti piÔÔhibhÈgena olambamÈnasÊsÈ. PurimanayenÈti paripuÓÓanalÈÔatÈpakkhena. UÓhÊsaveÔhitasÊso viyÈti uÓhÊsapaÔÔena veÔhitasÊsapadeso viya. UÓhÊsaÑ viyÈti chekena sippinÈ viracita-uÓhÊsamaÓÉalaÑ viya.

Kammanti yena yena kammena yaÑ yaÑ lakkhaÓaÑ nibbattaÑ, taÑ taÑ kammaÑ. Kammasarikkhakanti tassa tassa lakkhaÓassa taÑsammÈnur|patÈ. LakkhaÓanti tassa mahÈpurisalakkhaÓassa aviparÊtasabhÈvo. LakkhaÓÈnisaÑsanti taÑlakkhaÓapaÔilÈbhena laddhabbaguÓo. ImÈni kammÈdÊnÊti imÈni anantaraÑ vuttÈni kammakammasarikkhakÈdÊni dassetvÈ taÑ sar|pato vibhÈvetvÈ kathetabbÈni saÑvaÓÓakena.

RatanavicittasuvaÓÓatoraÓaÑ tasmiÑ kÈle manussaloke natthÊti vuttaÑ “devanagare”ti. Sabbaso supupphitasÈlarukkho asÈdhÈraÓasobho manuss|pacÈre na labbhatÊti Èha “selantaramhÊ”ti. KiriyÈcÈranti kÈyikavÈcasikakiriyÈpavattiÑ. 387. SatatapÈÔihÈriyanti satataÑ carimabhave sabbakÈlaÑ lakkhaÓanibbattakakammÈnubhÈvahetukaÑ buddhÈveÓikaÑ pÈÔihÈriyaÑ. BuddhÈnaÑ atid|re pÈdaÑ nikkhipitukÈmÈnampi nÈtid|re eva nikkhipanaÑ hotÊti “na atid|re2 ______________________________________________________________ 1. PhalitasÊsÈ (DÊ-®Ê 2. 42 piÔÔhe.) 2. Avid|re (Ka)


ÔhÈpessÈmÊti uddharatÊ”ti vuttaÑ. PakatisaÒcaraÓavasenetaÑ vuttaÑ, tÈdisena pÈdena anekayojana ÔhapessÈmÊti uddharaÓampi hotiyeva. Atid|raÑ hÊti-Èdi pamÈÓÈtikkame dosadassanaÑ. EvaÑ satÊti evaÑ dakkhiÓapÈdavÈmapÈdÈnaÑ yathÈdhippetapatiÔÔhitaÔÔhÈne sati. Padavicchedoti padavÈravicchedo. YÈdisaÑ pasÈrento vÈmapÈdassa uddharaÓaÑ patiÔÔhÈnaÒca, dakkhiÓapÈdassa tÈdisameva, iti nesaÑ uddharaÓapatiÔÔhÈnÈnaÑ samÈnato aÒÒamaÒÒabhÈvena an|nÈnadhikatÈya vuttaÑ “dakkhiÓapÈdakiccaÑ vÈmapÈdena niyamitaÑ, vÈmapÈdakiccaÑ dakkhiÓapÈdena niyamitan”ti.

DivÈti upakaÔÔhÈya velÈya. VihÈrabhattatthÈyÈti vihÈre yathÈvuddhaÑ gehetabbabhattatthÈya. Pacchato Ègacchantoti pakatigamanena pacchato Ègacchanto. OkÈsaÑ na labhatÊti padanikkhepaÔÔhÈnaÑ na labhati. �rupariyÈyo idha satthi-saddoti Èha “na |ruÑ unnÈmetÊ”ti. DaÓÉa~kusaÑ vuccati dÊghadaÓÉo a~kuso, tena rukkhasÈkhaÑ chindato purisassa yathÈ pacchÈbhÈgena pÈdÈnaÑ osakkanaÑ hoti, evaÑ Bhagavato pÈdÈ na osakkantÊti Èha “rukkhasÈkhÈchedana -pa- osakkÈpetÊ”ti. ObaddhÈnÈbaddhaÔÔhÈnehi pÈdaÑ koÔÔento viyÈti ÈbaddhaÔÔhÈnena anÈbaddhaÔÔhÈnena ca1 pÈdakhaÓÉaÑ koÔÔetvÈ thaddhaÑ2 karonto viya. Na ito cito ca cÈletÊti aparÈparaÑ na cÈleti. Ussa~khapÈdatÈya sukheneva pÈdÈnaÑ parivattanato nÈbhito paÔÔhÈya uparimakÈyo na iÒjatÊti heÔÔhimakÈyova iÒjati. TenÈha “uparima -pa- niccalo hotÊ”ti. Na jÈnÈti aniÒjanato. KÈyabalenÈti gamanapayogasa~khÈtena kÈyagatena visesabalena, javagamanahetubh|tena vÈ kÈyabalena. TenÈha “bÈhÈ khipanto”ti-Èdi. Javena gacchanto hi bÈhÈ khipati, sarÊrato sedÈ muccanti. NÈgÈpalokitavasenÈti nÈgassa apalokanamiva sakalakÈyeneva parivattetvÈ apalokanavasena.

AnÈvaraÓaÒÈÓassÈti anÈvaraÓaÒÈÓabalena dassanassa. AnÈvaraÓavÈro pana kÈye patiÔÔhitar|padassanampi anÈvaraÓamevÈti dassanatthaÑ vutto. IndakhÊlato paÔÔhÈyÈti nagaradvÈre indakhÊlato paÔÔhÈya. ______________________________________________________________ 1. OvaÔÔaÔÔhÈvaÔÔaÔÔhÈnampi sÈÔaÑ koÔÔento viyÈti ÈvattaÔÔhÈnena anavaÔÔaÔÔhÈnenevÈti (Ka) 2. TiÓÓaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 178

pakati-iriyÈpathenevÈti onamanÈdiÑ akatvÈ ujukagamanÈdinÈ eva. Yadi evaÑ koÔÔhakadvÈragehappavese kathanti Èha “daliddamanussÈnan”ti-Èdi. ParivattentenÈti nipajjanatthaÑ kÈyaÑ parivattentena.

Hatthehi gahetvÈti ubhohi hatthehi ubhosu kaÔippadesesu pariggahetvÈ. Patati nisÊdanaÔÔhÈne nipajanavasena patati. OrimaÑ a~gaÑ nissÈya nisinnoti palla~kamÈbhujitvÈ ukkuÔikanisajjÈya uparimakÈyaÑ heÔÔhimakÈye patiÔÔhapentoyeva bhÈrÊkaraÓavasena orima~gaÑ nissÈya nisinno. GhaÑsantoti Ènisadadesena ÈsanaÔÔhÈnaÑ ghaÑsanto. PÈrima~ganti satthibhÈgasammaddaÑ ÈnisadapadesaÑ. TathevÈti ghaÑsanto eva. OlambakaÑ dhÈrento viyÈti olambakasuttaÑ otÈrento viya. Tena ujukameva nisÊdanamÈha. SarÊrassa garukabhÈvahet|naÑ d|rato1 samupÈyitabhÈvena sallahukabhÈvato t|lapicuÑ Ôhapento viya.

AppesakkhÈnaÑ mahÈnubhÈvagehappavese siyÈ chambhitattaÑ, cittakkhobho, darathavasena nÈnappakÈrakappanaÑ, bhayavasena taÓhÈvasena paritassanaÑ, taÑ sabbaÑ bagavato natthÊti dassetuÑ pÈÄiyaÑ “na chambhatÊ”ti-Èdi2 vuttanti Èha “na chambhatÊ”ti-Èdi.

UdakaÑ dÊyati etenÈti udakadÈnaÑ, bhi~kÈrÈdi udakabhÈjanaÑ. BaddhaÑ katvÈti hatthagatamattikaÑ viya attano vase avattantaÑ katvÈ. ParivattetvÈti kujjitvÈ. VichaÉÉayamÈno udakassa vikkhipanavasena chaÉÉayamÈno.

TathÈ na gaÓhÈti, byaÒjanamattÈya eva gaÓhanto3. BhattaÑ vÈ amanÈpanti ÈnetvÈ yojanÈ. ByaÒjanena Èlopa-atinÈmanaÑ, Èlopena byaÒjana-atinÈmananti imesu pana dvÊsu paÔhamameva asÈruppatÈya aniÔÔhaÑ vajjetabbanti pÈÄiyaÑ paÔikkhittanti daÔÔhabbaÑ. SabbatthevÈti sabbasmiÑ ÈharitabbavatthusmiÑ supaÓÊtabhÈvena raso pÈkaÔo hoti ÒÈÓena pariÒÒÈtattÈ. Rasagedho pana natthi setughÈtattÈ.

AssÈti “neva davÈyÈ”ti-Èdipadassa. Vuttametanti “Visuddhimagge4 vinicchayo Ègato”ti sabbÈsavasutte5 saÑvaÓÓayantena vuttametaÑ, ______________________________________________________________ 1. D|rassa (Ka) 2. Ma 2. 339 piÔÔhe. 3. GaÓhÈti (?) 4. Visuddhi 1. 30 piÔÔhe. 5. Ma 1. 12 piÔÔhe.


tasmÈ na ettha taÑ vattabbanti adhippÈyo, tasmÈ yo tasmiÑ tasmiÑ vinicchaye visesavÈdo icchitabbo, so paramatthamaÒj|sÈya visuddhimaggavaÓÓanÈya1 vuttanayeneva veditabbo. Pattassa gahaÓaÔÔhÈnanti hatthena pattassa gahaÓapadesaÑ. VinivattitvÈti patte sabbaÑ ÈmisagataÑ saddhiÑ bhattena vinivattitvÈ gacchati. PamÈÓÈtikkantanti kelÈyanavasena atikkantapamÈÓaÑ ÈrakkhaÑ Ôhapeti. CÊvarabhogantaranti cÊvarapaÔalantaraÑ. Udarena akkamitvÈti udareneva sannirumbhitvÈ.

AppattakÈlaÑ abhimukhaÑ nÈmeti upanÈmetÊti atinÈmeti, pattakÈlaÑ atikkÈmento nÈmeti apanetÊti atinÈmeti. Ubhayampi ekajjhaÑ gahetvÈ pÈÄiyaÑ “na ca anumodanassa kÈlamatinÈmetÊ”ti vuttanti dassento “yo hÊ”ti-ÈdimÈha.

Vegagamanena paÔisaÑmuÒcitvÈ2 dhÈvitvÈ gacchati. AccukkaÔÔhanti ativiya uddhaÑ katvÈ kaÉÉhitapÈrutaÑ. TenÈha “yo hi yÈva hanukaÔÔhito -pa- hotÊ”ti. AccokkaÔÔhanti ativiya heÔÔhÈ katvÈ kaÉÉhitapÈrutaÑ. TenÈha “yÈva gopphakÈ otÈretvÈ”ti. Ubhato ukkhipitvÈti dakkhiÓato vÈmatoti ubhosu passesu uttarÈsa~gaÑ ukkhipitvÈ. Thananti dakkhiÓathanaÑ.

VissaÔÔhoti vimutto. TenÈha “vissaÔÔhattÈyeva cesa viÒÒeyyo”ti. YasmÈ amuttavÈdino vacanaÑ avissaÔÔhatÈya na siniyhati, na evaÑ muttavÈdinoti Èha “siniddho”ti. ViÒÒeyyoti suparibyattatÈya akkharato ca byaÒjanato ca viÒÒÈtuÑ sakkuÓeyyo. TenÈha “pÈkaÔo”ti. ViÒÒÈpaniyoti vijÈnitabbo. ByaÒjanavaseneva cettha viÒÒeyyatÈ veditabbÈ ghosassa adhippetattÈ. Madhuroti piyo pemanÊyo apalibuddho. Savanamarahati, savanassa sotassa hitoti vÈ savanÊyo. SampiÓÉitoti sahito. Bhagavato hi saddo uppattiÔÔhÈnakatÈsaÒcitattÈ sahitÈkÈreneva ÈpÈthamÈgacchati, na ayosalÈkÈya pahaÔakaÑ sathÈlaÑ viya vippakiÓÓo. TenÈha “avisÈrÊ”ti. GambhÊroti yathÈ gambhÊravatthuparicchindanena ÒÈÓassa gambhÊrasamaÒÒÈ, evaÑ gambhÊraÔÔhÈnasambhavato saddassa gambhÊrasamaÒÒÈti Èha “gambhÊroti ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ê 1. 56 piÔÔhÈdÊsu. 2. ParisaÑ muÒcitvÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 180

gambhÊrasamuÔÔhito”ti. NiddÈdavÈti savisesaÑ ninnÈdavÈ. SvÈyaÑ viseso gambhÊrabhÈvasiddhoti Èha “gambhÊrattÈyeva cesa ninnÈdÊ”ti. Evamettha cattÈri a~gÈni catura~ganipphÈdÊni veditabbÈni. AkÈraÓÈ mÈ nassÊti buddhÈnubhÈvena viya sarassa parisapariyantatÈ vuttÈ, dhammatÈvaseneva pana sÈ veditabbÈ tassa m|lakÈraÓassa tathÈ avaÔÔhitatthÈ.

PaccosakkitvÈti paÔinivattitvÈ. SamussitakaÒcanapabbataÑ viya upari indanÊlaratanavitatasikhaÑ vijjullatÈbh|sitaÑ. MahÈpathavÊ-Èdayo satthuguÓapaÔibhÈgatÈya nidassanaÑ1, kevalaÑ mahantatÈmattaÑ upÈdÈya nidassitÈ. 390. AppaÔisaÑviditoti anÈrocito. Œgamanavasena cettha paÔisaÑveditanti Èha “aviÒÒÈta-Ègamano”ti. UggatabhÈvanti kulabhogavijjÈdÊhi uÄÈrabhÈvaÑ. AnuddayasampannÈti kÈruÓikÈ. 391. SahasÈva-okÈsakaraÓena uccakulÊnatÈ dÊpitÈ hotÊti Èha “vegena uÔÔhÈya dvidhÈ bhijjitvÈ”ti-Èdi.

NÈrisamÈnanÈmanti itthi-atthajotakanÈmaÑ. TenÈha “itthili~gan”ti avhÈtabbÈti kathetabbÈ. 394. EkanÊhÈreneva aÔÔha paÒhe byÈkaronto. “PubbenivÈsaÑ -pa- pavuccatÊ”ti iminÈ pubbenivÈsassa viditakÈraÓaÑ vuttanti Èha “tassa pubbenivÈso pÈkaÔo”ti. DibbacakkhuÒÈÓaÑ kathitaÑ tassa paribhaÓÉaÒÈÓabhÈvato yathÈkamm|pagaÒÈÓassa. “JÈtikkhayaÑ patto, abhiÒÒÈ vosito”ti ca vuttattÈ munÊti asekkhamuni idhÈdhippetoti Èha “arahattaÒÈÓa-oneyyena samannÈgato”ti.

KilesarÈgehi kilesavivaÓÓatÈhi. JÈtikkhayappattattÈ “atho jÈtikkhayaÑ patto”ti vuttattÈ. AbhijÈnitvÈti abhivisiÔÔhatÈya aggamaggapaÒÒÈya ÒatvÈ. IdÈni PaÔisambhidÈyaÑ2 Ègatanayena pariÒÒÈpahÈnabhÈvanÈsacchikiriyÈsamÈpattÊnaÑ pÈragamanena pÈrag|ti ayamettha atthoti dassetuÑ “pÈrag|ti vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AbhiÒÒeyyadhammÈnaÑ jÈnanavasena abhiÒÒÈpÈrag|. TÈdisoti yÈdiso “pÈrag| sabbadhammÈnan”ti ______________________________________________________________ 1. Nidassanato (Ka) 2. Khu 9. 23 piÔÔhÈdÊsu.


padadvayena vutto, tÈdiso. Chahi ÈkÈrehÊti pajÈnanÈdÊhi yathÈvuttehi chahi ÈkÈrehi.

KÈmaÑ cettha dve eva pucchÈgÈthÈ dve ca vissajjanÈgÈthÈ, pucchÈpaÔipÈÔiyÈ pana asa~karato ca vissajjanaÑ pavattati, taÑ niddhÈretuÑ “kiÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Vedehi gatattÈti vedehi maggaÒÈÓehi pÈra~gahattÈ. PubbenivÈsanti-ÈdÊhi vijjÈnaÑ atthitÈya bodhitattÈ. PÈpadhammÈnanti chattiÑsapÈpadhammÈnaÑ sotthÈnaÑ maggaÑ pÈpanena nissesato sodhitattÈ. 395. Dhammo nÈma arahattamaggo kusaladhammesu ukkaÑsapÈramippattiyÈ ukkaÔÔhaniddesena. Tassa anur|padhammabhÈvato anudhammo nÈma heÔÔhi-amamaggaphaladhammÈ. Yo satthu santike dhammaÑ sutvÈ yathÈnusiÔÔhaÑ na paÔipajjati, so TathÈgataÑ dhammÈdhikaraÓaÑ viheÔheti nÈma. Yo pana paÔipajjanto ca dandhÈbhiÒÒatÈya kammaÔÔhÈnasodhanatthaÑ antarantarÈ bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ anekavÈraÑ kathÈpeti, so ettÈvatÈ dhammÈdhikaraÓaÑ tathÈgataÑ viheÔhetÊti na vattabbo. Na hi bagavato dhammadesanÈya parissamo atthi, ayaÒca attho mahÈsudassanasuttÈdÊhi1 dÊpetabbo, tasmÈ “saccadhammassa anudhamman”ti vattabbe vuttameva byatirekamukhena vibhÈvetuÑ “na ca maÑ dhammÈdhikaraÓaÑ vihesesÊti vuttanti daÔÔhabbaÑ. Tattha parinibbÈyÊti parakÈle cettha parinibbÈnampi sa~gayhati, taÑ pana imasmiÑ gahitameva hotÊti Èha “desanÈya arahatteneva k|ÔaÑ gahitan”ti.

BrahmÈyusuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. SelasuttavaÓÓanÈ

396. KeÓiyoti tassa nÈmaÑ, pubbe keÓiyÈ jÊvikÈkappanatoti vadanti. JaÔiloti jaÔÈdharo. BrÈhmaÓajÈtikattÈ koÔisÈratÈya ca brÈhmaÓamahÈsÈlo. PayojetvÈ nissayo hutvÈ vasati, rattiÑ kÈmasampattiÑ anubhavatÊti vÈ yojanÈ. Susa~khatanti sappimadhusakkarÈdÊhi ceva maricasi~gÊverÈdÊhi ca suÔÔhu abhisa~khataÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 139 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 182

PaÔikkhepapasannatÈyÈti ahovatÈyaÑ appiccho, yo nimantiyamÈnopi na sÈdiyatÊti upanimantiyamÈnassa paÔikkhepe titthiyÈnaÑ pasannabhÈvatoti. TaÑ kathaÑ? Viruddhametanti “akÈraÓametan”ti paÔikkhipati. 398. Kappasahassehipi -pa- ahosÊti idaÑ nÈnussavasiddhaÑ anumÈnaggahaÓaÑ sandhÈyÈha. Padeti uttarapadalopena niddesoti Èha “padappamÈÓe”ti. Pajjati nikkhipati etthÈti vÈ padaÑ, pakatiyÈ pÈdanikkhipaÔÔhÈnaÑ, tasiÑ pade. KÊÄÈpasutatÈdinÈ pamÈdaÑ Èpajjati. BodhisattacÈrikanti dukkaracariyaÑ sandhÈya vadati. 399. ParipuÓÓatÈyÈti an|natÈya. AhÊna~gatÈyÈti avekallabhÈvato. RocatÊti ruci, dehappabhÈ, sobhaÓÈ ruci etassÈti suruci. Œrohasampatti kÈyassa pamÈÓayutta-uccatÈ. PariÓÈhasampatti kisath|labhÈvavajjitapariÓÈhatÈ. SaÓÔhÈnasampatti avayavÈnaÑ susaÓÔhitatÈ. CÈrudassanoti piyadassano. TenÈha “sucirampÊ”ti-Èdi. SuvaÓÓasadisavaÓÓoti jÈtihi~gulakena madditvÈ silÈnighaÑseneva parikammaÑ katvÈ ÔhapitaghanasuvaÓÓar|pavaÓÓo. MahÈpurisabhÈvaÑ byaÒjenti pakÈsentÊti byaÒjanÈni, mahÈpurisalakkhaÓÈnÊti Èha “paÔhamaÑ vuttabyaÒca nÈnevÈ”ti.

Pubbe vuttanti “surucÊ”ti pubbe vuttaÑ, “Èdiccova virocasÊ”ti puna vuttaÑ. “CÈrudassano suvaÓÓavaÓÓosÊ”ti pubbe vuttaÑ, “kalyÈÓadassano bhikkhu kaÒcanÈbhattaco”ti puna vuttanti imamatthaÑ sandhÈyÈha “uttaragÈthÈyapi eseva nayo”ti. SÈtisayaÑ uttamavaÓÓe vaÓÓetvÈ uttamavaÓÓinoti padena santaÑ pakÈsetÊti Èha “uttamavaÓÓasampannassÈ”ti uttamasÈrathÊti seÔÔhapurisasÈrathi. Tattha tattha jambuvanasaÓÉamaÓÉitathÈya jambudÊpo “jambusaÓÉo”ti1 vuccati. Issariyanti cakkavattissariyaÑ.

JÈtikhattiyÈti jÈtimanto khattiyÈ. RÈjÈbhirÈjÈti ettha abhi-saddo p|jatthoti Èha “rÈj|naÑ p|janÊyo”ti.

AppamÈÓÈti aparimÈÓÈ lokadhÈtuyo. “YÈvatÈ pana Èka~kheyyÈ”ti2 hi vuttaÑ. DhammarÈjÈ anuttaroti ettha vutta-anuttarabhÈvaÑ ______________________________________________________________ 1. JambumaÓÉoti (Ka) 2. AÑ 1. 229 piÔÔhe. Asa~khyeyyÈti (Ka)


“YÈvatÈ hÊ”ti-ÈdinÈ pÈkaÔataraÑ katvÈ dhammarÈjabhÈvaÑ vibhÈvetuÑ “svÈhan”ti-Èdi vuttaÑ. DhammenÈti paÔivedhadhammena. TenÈha”anuttarenevÈ”ti. AnuttarenÈti visiÔÔhena uttamena. ImasiÑ pakkhe dhammenÈti paÔipattidhammenÈtipi sa~gayhati. PariyattidhammenÈti desanÈdhammena ÈÓÈcakkaÑ pavattemÊti yojanÈ. DesanÈÒÈÓapaÔivedhaÒÈÓavibhÈgaÑ dhammacakkameva vÈ. AppaÔivattiyanti paÔivattituÑ asakkuÓeyyaÑ.

TathÈgatena jÈtoti tathÈvatena hetunÈ ariyÈha jÈtiyÈ jÈto. Hetu-atthe karaÓavacanaÑ. AnujÈtoti ca vutte anu-saddassa vasena tathÈgatanti ca upayogavacanameva hoti, so ca anu-saddo hetu-atthajotakoti Èha “tathÈgataÑ hetuÑ anujÈto”ti. AvaÒÒÈtabbabhÈvena jÈtoti avajÈto duppaÔipannattÈ. TenÈha “dussÊlo”ti. TathÈ hi vuttaÑ kokÈlikaÑ Èrabbha “purisantakali avajÈto”ti. Putto nÈma na hoti tassa ovÈdÈnusÈsaniyaÑ aÔÔhitattÈ. EvamÈhÈhi “anujÈto tathÈgatan”ti evamÈha.

VijjÈti maggavijjÈ. UkkaÔÔhaniddesena vimuttÊti phalavimutti. Nanu ca maggo bhÈvetabbena gahitoti? SaccaÑ gahito, sabbe ca pana satta dhammÈ abhiÒÒeyyÈti vijjÈya abhiÒÒeyyabhÈvo vutto. IminÈ vÈ nayena sabbesampi abhiÒÒeyyabhÈvo vutto evÈti veditabbo. Phalena vinÈ hetubhÈvasseva abhÈvato hetuvacanena phalasiddhi, nirodhassa ca sampÈpanena maggassa hetubhÈvo, dukkhassa nibbattanena taÓhÈya samudayabhÈvoti imamatthaÑ sa~gahitameva atthato ÈpannattÈ. YuttahetunÈti yuttittena hetunÈ buddhabhÈvaÑ sÈdheti saccavinimuttassa bujjhitabbassa abhÈvato saccasambodhaneneva ca tassa anavasesato buddhattÈ. AtthavacanaÑ cetaÑ, payogavacanÈni pana–brÈhmaÓa ahaÑ sammÈsambuddho sabbathÈ aviparÊtadhammadesano, sammÈsambuddhattÈ sabbattha aviparÊtamÈcikkhati yathÈhaÑ sabbamaggadesakoti. KiÑ pana bagavÈ sayameva attano sammÈsambuddhabhÈvaÑ ÈrocetÊti? MahÈkaruÓÈya aÒÒesaÑ mahÈvisayato. Tattha “ekomhi sammÈsambuddho, sabbÈbhibh| sabbavid|hamasmiÑ”ti-ÈdÊni1 suttapadÈni idameva ca suttapadaÑ etassa atthassa sÈdhakaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 12; Ma 1. 227; Ma 2. 295; Abhi 4. 218 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 184

Sallakantanoti sallÈnaÑ samucchinnattÈ. RogassÈti kilesarogassa. TasmÈti apunapavattipÈdanena tikicchanato. BrahmaÑ vÈ seÔÔhaÑ sammÈsambodhiÑ pattoti brahmabh|to. EvaÑ ÈgatÈyÈti iminÈ–

“KÈmÈ te paÔhamÈ senÈ, dutiyÈ arati vuccati. TatiyÈ khuppipÈsÈ te, catutthÊ taÓhÈ pavuccati.

PaÒcamaÑ thinamiddhaÑ te, chaÔÔhÈ bhÊr| pavuccati. SattamÊ vicikicchÈ te, makkho thambho te aÔÔhamo.

LÈbho siloko sakkÈro, MicchÈladdho ca yo yaso. Yo cattÈnaÑ samukkaÑse, pare ca avajÈnati.

EsÈ namuci te senÈ, kaÓhassÈbhippahÈrinÊ”ti1.

EvaÑ vuttaÑ navavidhaÑ senaÑ sa~gayhati. Vase vattetvÈti samucchindanena anuppÈdatÈpÈdanena vase vattetvÈ. Kutoci abhayo nibbhayo.

Sayameva daÔÔhabbanti yena yena adhigato, tena tena parasaddhÈya gantabbaÑ hitvÈ asammohato paccavekkhaÓÈÒÈÓeneva sÈmaÑ daÔÔhabbaÑ. TenÈha “pacchakkhan”ti. PasaÔÔhÈ diÔÔhi sandiÔÔhi. YathÈ rathena jayatÊti rathiko, evaÑ idaÑ maggabrahmacariyaÑ sandiÔÔhiyÈ jayatÊti sandiÔÔhikaÑ. Atha vÈ diÔÔhanti dassanaÑ vuccati, diÔÔhameva sandiÔÔhaÑ, sandassananti attho. SantiÔÔhaÑ arahatÊti sandiÔÔhiko yathÈ vatthayugaÑ arahatÊti vatthayugiko. SandiÔÔhikaÑ phaladÈnaÑ sandhÈya nÈssa kÈloti akÈlaÑ, akÈlameva akÈlikaÑ, na kÈlantaraÑ khepetvÈ phalaÑ deti, attano pana pavattisamanantarameva phalaÑ detÊti attho. Atha vÈ attano phalappadÈne pakaÔÔho kÈlo patto assÈti kÈliko, lokiyo kusaladhammo, idaÑ pana samanantaraphalattÈ na kÈlikaÑ. 400. “MahÈyaÒÒaÑ pavattayÊ”ti-ÈdÊsu kevalaÑ dÈnadhammÈdÊsu yaÒÒapariyÈyasambhavato “brÈhmaÓÈnaÑ yaÒÒÈbhÈvato”ti vuttaÑ. BrÈhmaÓÈ hi “aggimukhÈ devÈ”ti aggijuhanapubbakaÑ yaÒÒaÑ vidahanti. TenÈha “aggijuhanappadhÈnÈti attho”ti. “Bh|rbhuvah svah” iti2 sÈvitthÊ pubbakattÈ mukhaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 342 piÔÔhe SuttanipÈte. 2. IdaÑ manudhammasatthe dutiyajjhÈye ekÈsÊtimagÈthaÑ nissÈya vuttaÑ.


pubba~gamaÑ. “Mukhamiva mukhan”ti-ÈdÊsu viya idhÈpi padhÈnapariyÈyo mukha-saddoti dassento “manussÈnaÑ seÔÔhato rÈjÈ ‘mukhan’ti vutto”ti Èha. ŒdhÈratoti ogÈhantÊnaÑ nadÊnaÑ ÈdhÈrabhÈvato. PaÔisaraÓato gantabbaÔÔhÈnabhÈvato. SaÒÒÈÓatoti candayogavasena ajja asukanakkhattanti paÒÒÈyanato. ŒlokakaraÓatoti nakkhattÈni abhibhavitvÈ ÈlokakaraÓato. SommabhÈvatoti sÊtahimavÈsÊtavÈt|pakkharabhÈvato. TapantÈnanti dÊpasikhÈ aggijÈlÈ asanivicakkanti evamÈdÊnaÑ vijjalantÈnaÑ. ŒyamukhaÑ aggadakkhiÓeyyabhÈvena.

Dibbacakkhu cammacakkhu paÒÒÈcakkhu buddhacakkhu samantacakkh|ti imehi paÒcahi cakkh|hi. Te saraÓassÈti te saraÓassa ca, te saraÓabhÈvam|lakattÈ itaradvayassa ca, yathÈvuttate-padena vuttatthato parassa cÈti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti “te tuyhaÑ, itarassa ca saraÓassa aho ÈnubhÈvo”ti. Œvuttivasena vÈ te saraÓassÈti ettha attho vibhÈvetabbo–tuyhaÑ saraÓabh|tassa ca itarasaraÓassa ca ÈnubhÈvoti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SelasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. AssalÈyanasuttavaÓÓanÈ

401. AÒÒamaÒÒavisiÔÔhattÈ visadisaÑ rajjaÑ virajjaÑ, virajjato ÈgatÈ, tattha jÈtÈti vÈ verajjakÈ, evaÑ jÈtÈ kho pana te yasmÈ vatthÈbharaÓÈdivibhÈvena nÈnappakÈrÈ honti, tasmÈ vuttaÑ “nÈnÈverajjakÈnan”ti. AÔÔhakathÈyaÑ pana verajjasseva vasena nÈnappakÈratÈ vuttÈ. YaÒÒupÈsanÈdinÈti yaÒÒÈnubhavanamantajjhenadakkhiÓapariyesanÈdinÈ. CatuvaÓÓasÈdhÈraÓanti khattiyÈdÊnaÑ catunnaÑ vaÓÓanaÑ sÈdhÈraÓaÑ saÑsÈrasuddhipÈpatassanaÑ. NhÈnasuddhiyÈti titthasamuddakhatesu mantajappanapubbakaÑ sÈyaÑtatiya-udakorohanÈdinhÈnasuddhiyÈ. BhavanÈsuddhiyÈti paramajotibh|tÈya purisabhÈvanÈsa~khÈtÈya suddhiyÈ. VÈpitasiroti1 oropitakeso. Tameva hi siro vÈpitanti vuccati. ______________________________________________________________ 1. Vopitasiroti (Ka)

MajjhimanikÈya 186

SabhÈvavÈdÊti yathÈbh|tavÈdÊ. PabbajantÈti1 brÈhmaÓapabbajjaÑ upagacchantÈ, tasmÈ brÈhmaÓÈnaÑ pabbajjÈvidhÈnaÑ sikkhantena bhotÈ “brÈhmaÓÈva sujjhanti, no abrÈhmaÓÈ”ti ayaÑ vidhi sahetuko sa-upÈdÈno sakkaccaÑ uggahito, tasmÈ tuyhaÑ parÈjayo natthi -pa- evamÈhaÑsu. 402. Laddhibhindanatthanti “brÈhmaÓÈva brÈhmuno puttÈ orasÈ mukhato jÈtÈ brahmajÈ”ti evaÑpavattaladdhiyÈ viniveÔhanatthaÑ. PuttapaÔilÈbhatthÈyÈti “evaÑ mayaÑ pettikaÑ iÓadhÈraÑ sodheyyÈmÈ”ti laddhiyaÑ ÔhatvÈ puttapaÔilÈbhatthÈya. AyaÑ hettha adhammikÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ ajjhÈsayo. Nesanti brÈhmaÓÈnaÑ. SaccavacanaÑ siyÈti “brahmuno puttÈ”ti-ÈdivacanaÑ saccaÑ yadi siyÈ, brÈhmaÓÊnaÑ -pa- bhaveyya, na cetaÑ atthi. MahÈbrahmuno mukhato jÈtÈti vÈdacchedakavÈdo mukhatojÈtacchedakavÈdo. AssalÈyano viÒÒujÈtiko “nirakkhepaÑ samaÓena gotamena vuttan”ti jÈnantopi sahagatÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ cittÈnurakkhaÓatthaÑ “kiÒcÈpi bhavaÑ gotamo”ti-ÈdimÈha. 403. IdÈni “brÈhmaÓova seÔÔho vaÓÓo”ti vÈdaÑ bhindituÑ “sutaÑ te yonakakambojes|”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Yadi brÈhmaÓova seÔÔho vaÓÓo, sabbattha brÈhmaÓova seÔÔho bhaveyya, atha kasmÈ yonakakambojÈdijanapadesu brÈhmaÓÈnaÑ seÔÔhabhÈvo natthi? EvaÑ hi tattha vaÓÓÈ, tasmÈ “brÈhmaÓova seÔÔho”ti laddhimattametaÑ. Tesu hi janapadesu janÈ ekajjhaÑ sannipatitvÈ sammantayitvÈ katikaÑ akaÑsu, dÈsaÑ sÈmikaÑ katvÈ itare sabbe taÑ p|jetvÈ tassa vase vattanti, yo tesaÑ ayyo hoti, itare sabbe tassa dÈsÈ honti, te katipayasaÑvaccharÈtikkamena tassa kiÒci dosaÑ disvÈ taÑ tato ÔhÈnato apanetvÈ aÒÒaÑ Ôhapenti, iti so ayyo hutvÈ dÈso hoti, itaro dÈso hutvÈ ayyo hoti, evaÑ tÈva keci “ayyo hutvÈ dÈso hoti, dÈso hutvÈ ayyo hotÊ”ti ettha atthaÑ vadanti. AÔÔhakathÈyaÑ pana purimavaseneva tamatthaÑ dassetuÑ “brÈhmaÓo sabhariyo”ti-Èdi vuttaÑ. Vayappatte putte asatÊti idaÑ vakkhamÈnassa dÈrakassa dÈyajjasÈmikabhÈvassa tÈva dassanaÑ. MÈtito suddhoti ______________________________________________________________ 1. PabbajjÈti (Ka)


ettha yo mÈtito suddhattÈ ayyo, pitito asuddhattÈ dÈso hoti, so eva pitito asuddhattÈ dÈso hutvÈ mÈtito ayyo hotÊti jÈtiÑ sambhedeti. Sova sabbena sabbaÑ hotÊti na sakkÈ vattunti apare. Ko thÈmoti mahante lokasannivÈse anamatagge atÊte kÈle itthÊnaÑ vÈ citte anavaÔÔhite dÈsÈ dÈsÈ eva honti, ayyÈ ayyÈ eva hontÊti ettha ko ekantiko sahetuko avassayo, tassa sÈdhako siddhanto, kiÑ nidassananti attho. 404. SukkacchedakavÈdo nÈmÈti1 “brÈhmaÓova sukko vaÓÓo”ti evaÑ vutto sukkacchedakavÈdo nÈma. 408. SabbasmiÑ aggikiccaÑ karonteti etena yathÈ yato kutoci nissayato uppanno aggi-upÈdÈnasampanno aggikiccaÑ karoti, evaÑ yasmiÑ kismiÒci dÈsakule jÈto upanissayasampanno sammÈpaÔipajjamÈno saÑsÈrato sujjhati evÈti dasseti. 409. PÈdasikavaÓÓoti antarÈÄavaÓÓo. Etesanti khattiyakumÈrena brÈhmaÓakaÒÒÈya uppannaputto, brÈhmaÓakumÈrena khattiyakaÒÒÈya uppannaputtoti etesaÑ dvinnaÑ mÈÓavakÈnaÑ. Matakabhatteti mate uddissa katabhatte. ThÈlipÈketi katama~galabhatte. 410. Tumheti jÈtisÈmaÒÒato mÈÓavaÑ brÈhmaÓehi saddhiÑ ekajjhaÑ sa~gaÓhanto Èha. Ko nu khoti avaÑsiro isivÈdo. TesaÑ brÈhmaÓÊsÊnaÑ asÈmatthiyadassanena jÈtiyÈ apamÈÓataÑ vibhÈvetuÑ gÈmadÈrakavesena upagacchi. Tena vuttaÑ “gÈmaÓÉalar|po viyÈ”ti. KoÓÉadamakoti adantadamako. 411. JanetÊti janikÈ, janetti. Janako pitÈti etthÈpi eseva nayo. GandhabbapaÒhanti gandhabbassa mÈtukucchiyaÑ uppajjanakasattassa khattiyabhÈvÈdipucchaÑ. DabbigahaÓasippampi ekÈvijjÈveditabbÈ. Tattha kira kusalo yaÑ kiÒci ÈhÈr|pagapaÓÓapupphaphalabÊjaÑ antamaso elÈlukampi gahetvÈ bhesajjehi yojetvÈ pacanto sappimadhuphÈÓitehi samÈnarasaÑ katvÈ ______________________________________________________________ 1. SuttacchedakavÈdÈ nÈma (AÔÔhakathÈyaÑ.)

MajjhimanikÈya 188

sampÈdetuÑ sakkoti, puÓÓopi tÈdiso. Tena ÒÈtaÑ tvaÑ dabbigahaÓasippamattampi na jÈnÈsÊti sambandho. Saddhoti kammaphalasaddhÈya saddho, pothujjanikeneva ratanattayapasÈdena pasanno. TenevÈha “upÈsakaÑ maÑ bhavaÑ -pa- saraÓaÑ gatan”ti.

AssalÈyanasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. GhoÔamukhasuttavaÓÓanÈ

412. KhemiyÈ nÈma raÒÒo deviyÈ ropitattÈ taÑ ambavanaÑ khemiyambavananti vuccatÊti vadanti. Dhammikoti dhammayutto sabbasova adhammaÑ pahÈya dhamme Ôhito. Paribbajati pabbajati etenÈti paribbajo, gharÈvÈsato nikkhamanapubbakaÑ li~gaggahaÓavasena sÊlasamÈdÈnaÑ. EtthÈti etasmiÑ paribbaje. SabhÈvoti taÑ paribbÈjaniyaÑ, tehi tehi paribbÈjakehi anuÔÔhÈtabbo paÔipattidhammasa~khÈto sabhÈvo. Dhammova pamÈÓanti etena mayaÑ ahirimanÈ cittassa yathÈ-upaÔÔhitaÑ kathema, tasmÈ taÑ appamÈÓaÑ, yo panettha avitatho dhammo, tadeva pamÈÓaÑ. Tumhehi adhigatapaÔipattisa~khÈto sabhÈvo atthi, tassa tumhehi bahunÈ nÈnÈsandassanÈdikammena idha bhavitabbaÑ, bahudevettha vattabbanti adhippÈyo. 414. SÈrattarattÈti sÈrajjanavasena rattÈ, bahularÈgavasena abhirattÈti attho. AttanÈ ÒÈpetabbamatthaÑ anuggahÈpeti bodhetÊti anuggaho, ÒÈpitakÈraÓaÑ, saha anuggahenÈti sÈnuggahÈ. TenÈha “sakÈraÓÈ”ti. KiÑ pana taÑ kÈraÓaÑ? ImassÈdhippÈyo “natthi dhammiko paribbajo”ti mayÈ vutto, addhÈ panÈyasmÈ udeno yÈthÈvato dhammikaÑ paribbajaÑ me ÈcikkhatÊti. TenÈha “vuttaÑ hetan”ti-Èdi. 421. SabbamidaÑ thÈvaraja~gamaÑ purisakataÑ, tasmÈ yaÑ kiÒci katvÈ atthÈ posetabbo rakkhitabboti lokÈyatanissito nÊtimaggo ghoÔamukhakanto, tasmÈ Èha “etassa kira jÈnanasippe”ti-Èdi.


sagge nibbatto nÈma natthi akattabbameva karaÓato. DevalokapariyÈpannadhanaÑ manussÈnaÑ upakappapuÒÒÈbhÈvato pubbe attanÈ nihitadhanaÑ “asuke cÈ”ti ÈcikkhitvÈ gato. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

GhoÔamukhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. Ca~kÊsuttavaÓÓanÈ

422. TasmiÑnti sÈlavane. Uttarena opÈsÈdanti opÈsÈdagÈmassa uttaradisÈyaÑ. UttarenÈti ena-saddayogena hi opÈsÈdanti upayogavacanaÑ. AjjhÈvasatÊti ettha adhi-È-saddÈnaÑ anatthantarataÑ hadaye katvÈ Èha “vasatÊ”ti. IdÈni tesaÑ atthavisesabhÈvitaÑ dassento “abhibhavitvÈ vÈ ÈvasatÊ”ti-ÈdimÈha. EtthÈti opÈsÈdapade. Sattussadanti-ÈdÊsu pana kathanti Èha “tassa anuppayogattÈva sesapades|”ti. Upa-anu-adhi-iti-evaÑ-pubbake vasanakiriyÈÔÔhÈne upayogavacanameva pÈpuÓÈtÊti saddavid| icchantÊti Èha “lakkhaÓaÑ saddasatthato pariyesitabban”ti. TathÈ hi vuttaÑ “upasaggavasena panettha bhummatthe upayogavacanaÑ veditabban”ti. UssadatÈ nÈmettha bahulatÈti taÑ bahulataÑ dassetuÑ “bahujanan”ti-Èdi vuttaÑ. ŒvajjitvÈti1 parikkhipitvÈ.

RaÒÒÈ viya bhuÒjitabbanti vÈ rÈjabhoggaÑ. RaÒÒo dÈyabh|tanti kulaparamparÈya bhoggabhÈvena raÒÒÈ laddhadÈyabh|taÑ. TenÈha “dÈyajjanti attho”ti. RÈjanÊhÈrena paribhuÒjitabbato uddhaÑ paribhogalÈbhassa seÔÔhadeyyatÈ nÈma natthÊti Èha “chattaÑ ussÈpetvÈ rÈjasa~khepena paribhuÒjitabban”ti. TitthapabbatÈdÊs|ti nadÊtittha-pabbatapÈdagÈmadvÈra-aÔavimukhÈdÊsu. NissaÔÔhapariccattanti muttacÈgavasena pariccattaÑ katvÈ. EtesaÑ brÈhmaÓagahapatikÈnaÑ. 423. SaÑhatÈti sannipatitÈ. Yo koci viÒÒ|naÑ icchito paÒho, tassa pucchitassa yÈthÈvato kathanasamattho pucchitapaÒhabyÈkaraÓasamattho. KulÈpadesÈdinÈ mahatÊ mattÈ etassÈti mahÈmatto. ______________________________________________________________ 1. ŒvikatvÈ (Ka), ÈvijjhitvÈ (AÔÔhakathÈyaÑ), ÈvajjhitvÈti parikkhipitvÈ (DÊ-®Ê 1. 289

piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 190

424. Teti “nÈnÈverajjakÈ”ti vuttabrÈhmaÓÈ. “Ubhato sujÈto”ti1 ettake vutte yehi kehici dvÊhi bhagehi sujÈtatÈ viÒÒÈyeyya, sujÈtassaddo ca “sujÈto cÈrudassano”ti-ÈdÊsu2 ÈrohapariÓÈhasampattipariyÈyoti jÈtivaseneva sujÈtataÑ vibhÈvetuÑ “mÈtito ca pitito cÈ”ti vuttaÑ. Anorasaputtavasenapi loke mÈtupitusamaÒÒÈ dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchiyatÊti dassetuÑ “saÑsuddhagahaÓiko”ti vuttaÑ. PitÈ ca mÈtÈ ca pitaro, pit|naÑ pitaro pitÈmahÈ, tesaÑ yugo pitÈmahayugo, tasmÈ yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈti evamettha attho daÔÔhabbo. Yugasaddo cettha ekasesanayena daÔÔhabbo “yogo ca yogo ca yugÈ”ti. EvaÑ hi tattha tattha dvinnaÑ gahitameva hoti. TenÈha “tato uddhaÑ sabbepi pubbapurisÈ pitÈmahaggahaÓeneva gahitÈ”ti. PurisaggahaÓaÑ cettha ukkaÔÔhaniddesavasena katanti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ hi “mÈtito”ti pÈÄivacanaÑ samatthitaÑ hoti. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhathÈlipÈkÈdÊsu na avakkhitto. JÈtivÈdenÈti hetumhi karaÓavacananti dassetuÑ “kena kÈraÓenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ettha ca ubhato -pa- pitÈmahayugÈti etena brÈhmaÓassa yonidosÈbhÈvo dassito saÑsuddhagahaÓikabhÈvakittanato. Akkhittoti iminÈ kiriyÈparÈdhÈbhÈvo. KiriyÈparÈdhena hi sattÈ khepaÑ pÈpuÓanti. AnupakkuÔÔhoti iminÈ ayuttasaÑsaggÈbhÈvo. AyuttasaÑsaggampi hi paÔicca sattÈ akkosaÑ labhanti.

Issaroti adhipateyyasaÑvattaniyakammaphalena ÊsanasÊlo. SÈ panassa issaratÈ vibhavasampattipaccayÈ pÈkaÔÈ jÈtÈti aÉÉhatÈpariyÈyabhÈvena vadanto “aÉÉhoti issaro”ti Èha. MahantaÑ dhanamassa bh|migataÒceva vehÈsaÔÔhaÒcÈti mahaddhano. TassÈti3 tassa tassa. Vadanti “anvayato byatirekato ca anupasa~kamanakÈraÓaÑ kittemÈ”ti.

Adhikar|poti visiÔÔhar|po uttamasarÊro. DassanaÑ arahatÊti dassanÊyo. TenÈha “dassanayoggo”ti. PasÈdaÑ ÈvahatÊti pÈsÈdiko. TenÈha “cittapasÈdajananato”ti. VaÓÓassÈti ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 314; AÑ-®Ê 3. 44 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Ma 2. 351; Khu 1. 367; Khu 2. 331 piÔÔhesu. 3. Tassa tassa (AÔÔhakathÈyaÑ.)


vaÓÓadhÈtuyÈ. SarÊranti sannivesavisiÔÔho karacaraÓagÊvÈsÊsÈdi avayavasamudÈyo, so ca saÓÔhÈnamukhena gayhatÊti “paramÈya vaÓÓapokkharatÈyÈti paramÈya -pa- sampattiyÈ cÈ”ti vuttaÑ. SabbavaÓÓesu suvaÓÓavaÓÓova uttamoti vuttaÑ “seÔÔhena suvaÓÓavaÓÓena samannÈgato”ti. TathÈ hi buddhÈ cakkavattino ca suvaÓÓavaÓÓÈva honti. BrahmavacchasÊti uttamasarÊrÈbho, suvaÓÓabhoti attho. Imameva hi atthaÑ sandhÈyÈha “mahÈbrahmuno sarÊrasadisena sarÊrena samannÈgato”ti, na brahmujugattataÑ. AkhuddÈvakÈso dassanÈyÈti ÈrohapariÓÈhasampattiyÈ avayavapÈrip|riyÈ ca dassanÈya okÈso na khuddako. TenÈha “sabbÈnevÈ”ti-Èdi.

YamaniyamalakkhaÓaÑ sÊlamassa atthÊti sÊlavÈ, taÑ panassa rattaÒÒutÈya vuddhaÑ vaÉÉhitaÑ sÊlaÑ assa atthÊti vuddhasÊlÊ, tena ca sabbadÈ samÈyogato vaÉÉhasÊlena samannÈgato. PaÒcasÊlamattameva sandhÈya vadanti tato paraÑ sÊlassa tattha abhÈvato tesaÒca ajÈnanato.

®hÈnakaraÓasampattiyÈ sikkhÈsampattiyÈ ca katthacipi an|natÈya parimaÓÉalapadÈni byaÒjanÈni akkharÈni etissÈti parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ. Atha vÈ pajjati attho jetenÈti padaÑ, nÈmÈdi, yathÈdhippetamatthaÑ byaÒjetÊti byaÒjanaÑ, vÈkyaÑ, tesaÑ paripuÓÓatÈya parimaÓÉalapadabyaÒjanÈ. AtthaÒÈpanasÈdhanatÈya vÈcÈva karaÓanti vÈkkaraÓaÑ, udÈharaÓaghoso. GuÓaparipuÓÓabhÈvena tassa brÈhmaÓassa, tena vÈ bhÈsitabba-atthassa. P|re puÓÓabhÈve. P|reti ca purimasmiÑ atthe ÈdhÈre bhummaÑ, dutiyasmiÑ visaye. SukhumÈlattanenÈti iminÈ tassÈ vÈcÈya mudusaÓhabhÈvamÈha. ApalibuddhÈya pittasemhÈdÊhi. SandiÔÔhaÑ sabbaÑ dassetvÈ viya ekadesakathanaÑ. VilambitaÑ saÓikaÑ cirÈyitvÈ kathanaÑ. “SandiddhavilambitÈdÊ”ti vÈ pÈÔho. Tattha sandiddhaÑ sandehajanakaÑ. Œdi-saddena khalitÈnukaÉÉhitÈdiÑ sa~gaÓhÈti. ŒdimajjhapariyosÈnaÑ pÈkaÔaÑ katvÈti iminÈ cassa vÈcÈya atthapÈrip|riÑ vadanti. 425. SadisÈti ekadesena sadisÈ. Na hi buddhÈnaÑ guÓehi sabbathÈ sadisÈ kecipi guÓÈ aÒÒesu labbhanti. Itareti attano guÓehi asadisaguÓe. Idanti idaÑ atthajÈtaÑ. Gopadakanti gÈviyÈ pade Ôhita-udakaÑ. KulapariyÈyenÈti kulÈnukkamena.

MajjhimanikÈya 192

TatthÈti maÒcake. SÊhaseyyaÑ kappesÊti yathÈ rÈhu asurindo ÈyÈmato vitthÈrato ubbedhato ca bagavato r|pakÈyassa paricchedaÑ gahetuÑ na sakkoti, tathÈr|paÑ iddhÈbhisa~khÈraÑ abhisa~kharonto sÊhaseyyaÑ kappesi.

ParisuddhaÔÔhena ariyanti Èha “ariyaÑ uttamaÑ parisuddhan”ti. AnavajjaÔÔhena kusalaÑ, na sukhavipÈkaÔÔhena. Katthaci caturÈsÊti pÈÓasahassÈni katthaci aparimÈÓÈpi devamanussÈ yasmÈ catuvÊsatiyÈ ÔhÈnesu asa~khyeyyÈ aparimeyyÈ maggaphalÈmataÑ pivanti. KoÔisatasahassÈdiparimÈÓenapi bah| eva, tasmÈ anuttarÈcÈrasikkhÈpanavaseneva bagavÈ bah|naÑ Ècariyo. Teti kÈmarÈgato aÒÒe bagavato pahÊnakilese.

ApÈpapurekkhÈroti apÈpehi purakkharÊyati, na vÈ pÈpaÑ purato karotÊtipi apÈpapurekkhÈroti imamatthaÑ dassetuÑ “apÈpe nava lokuttaradhamme”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha apÈpeti pÈpapaÔipakkhe pÈparahite ca. Brahmani bhavÈ, brahmuno vÈ hitÈ garukaraÓÈdinÈ, brahmÈnaÑ vÈ maggaÑ jÈnÈtÊti brahmaÒÒÈ, tassÈ brahmaÒÒÈya pajÈya.

TiroraÔÔhÈ tirojanapadÈti ettha rajjaÑ raÔÔhaÑ rÈjanti rÈjÈno etenÈti katvÈ, tadekadesabh|tÈ padesÈ pana janapado janÈ pajjanti ettha sukhajÊvikaÑ pÈpuÓantÊti katvÈ. PucchÈya dosaÑ sallakkhetvÈti sambandho. BhagavÈ vissajjeti tesaÑ upanissayasampattiÑ cintetvÈti adhippÈyo. NavakÈti ÈgantukabhÈvena amhÈkaÑ abhinavÈ. 426. OpÈteti nipÈtetÊti attho. TathÈbh|to ca tattha pesitÈ hotÊti vuttaÑ “pavesetÊ”ti. SaÑpurekkharontÊti sakkaccaÑ pubba~gamaÑ karonti. TenÈha “purato katvÈ vicarantÊ”ti. 427. Sudde bahi katvÈ raho bhÈsitabbaÔÔhena mantÈ eva taÑtaÑatthapaÔipattihetutÈya padanti mantapadaÑ, vedaÑ. TenÈha “vedo”ti. EvaÑ kirÈti paramparabhÈvena Èbhatanti1 ÈcariyaparamparÈya ÈbhataÑ. ______________________________________________________________ 1. Œgatanti (AÔÔhakathÈyaÑ.)


pÈvacanasa~khÈtasampattiyÈti pamukhavacanamhi udattÈdisampattiyÈ. SÈvitti-ÈdÊhi chandabandhehi vaggabandhehi cÈti gÈyattÊ-ÈdÊhi ajjhÈyÈnuvÈkÈdÊhi1 chandabandhehi ca vaggabandhehi ca. SampÈdetvÈti padasampattiÑ ahÈpetvÈ. PavattÈroti vÈ pÈvacanavasena vattÈro. SajjhÈyitanti gÈyanavasena sajjhÈyitaÑ, taÑ pana padeneva icchitanti Èha “padasampattivasenÈ”ti. AÒÒesaÑ vuttanti pÈvacanavasena aÒÒesaÑ vuttaÑ. RÈsikatanti iruvedayajuvedasÈmavedÈdivasena, tatthÈpi paccekaÑ mantabrahmÈdivasena ajjhÈyÈnuvÈkÈdivasena rÈsikataÑ. Dibbena cakkhunÈ oloketvÈti dibbacakkhuparibhaÓÉena yathÈkamm|pagaÒÈÓena sattÈnaÑ kammassakataÑ2, paccakkhato dassanaÔÔhena dibbacakkhusadisena pubbenivÈsaÒÈÓena atÊtakappe brÈhmaÓÈnaÑ mantajjhenavidhiÒca oloketvÈ. PÈvacanena saha saÑsandetvÈti kassapasammÈsambuddhassa yaÑ vacanaÑ vaÔÔasannissitaÑ, tena saha aviruddhaÑ katvÈ. Na hi tesaÑ vivaÔÔasannissito attho paccakkho hoti. AparÈpareti aÔÔhakÈdÊhi aparÈpare pacchimÈ okkÈkarÈjakÈlÈdÊsu uppannÈ. PakkhipitvÈti aÔÔhakÈdÊhi gandhitamantapadesu kilesasannissitapadÈnaÑ3 tattha tattha pade pakkhipanaÑ katvÈ. Viruddhe akaÑs|ti brÈhmaÓadhammikasuttÈdÊsu4 Ègatanayeneva saÑkilesikatthadÊpanato paccanÊkabh|te akaÑsu. 428. PaÔipÈÔiyÈ ghaÔitÈti paÔipÈÔiyÈ sambaddhÈ. ParamparÈsaÑsattÈti ÈdÈniyÈya yaÔÔhiyÈ saÑsattÈ. TenÈha “yaÔÔhiggÈhakena cakkhumatÈ”ti. PurimassÈti maÓÉalÈkÈrena ÔhitÈya andhaveÓiyÈ sabbapurimassa hatthena sabbapacchimassa kacchaÑ gaÓhÈpetvÈ. DivasampÊti anekadivasampi. Cakkhumassa anÈgatabhÈvaÑ ÒatvÈ yathÈ-akkantaÔÔhÈneyeva anupatitvÈ akkamanaÑva sallakkhetvÈ “kahaÑ cakkhumÈ kahaÑ maggo”ti pariveditvÈ.

PÈÄÈgatesu dvÊs|ti saddhÈ anussavoti imesu dvÊsu. Evar|peti yathÈ saddhÈnussavÈ, evar|pe eva paccakkhaggÈhinoti attho. Tayoti ruci-ÈkÈraparivitakkadiÔÔhinijjhÈnakkhantiyo. Bh|tavipÈkÈti bh|tatthaniÔÔhÈyakÈ adhippetatthasÈdhakÈ, vuttavipariyÈyena abh|tatthavipÈkÈ ______________________________________________________________ 1. Obhati-Èbhavehi (Ka) 2. KammassakatÈdiÑ (DÊ-®Ê 1. 308; AÑ-®Ê 3. 57 piÔÔhesu.) 3. KilesasannissitapadÈni (Ka) 4. Khu 1. 322 piÔÔhe SuttanipÈte.

MajjhimanikÈya 194

veditabbÈ. EtthÈti etesu saddhÈyitÈdivatth|su. EkaÑseneva niÔÔhaÑ gantuÑnÈlaÑ anekantikattÈ saddhÈdiggÈhassa. Upari pucchÈya maggaÑ vivaritvÈ Ôhapesi saccÈnurakkhÈya ÒÈtukÈmatÈya uppÈditattÈ. Passati hi bagavÈ–mayÈ “saccamanurakkhatÈ -pa- niÔÔhaÑ gantun”ti vutte saccÈnurakkhaÓaÑ ÒÈtukÈmo mÈÓavo “kittÈvatÈ”ti-ÈdinÈ pucchissati, tassa taÑ vissajjetvÈ saccÈnubodhe pucchÈya avasaraÑ datvÈ tassa upanissaye upakÈradhamme kathessÈmÊti. Tena vuttaÑ “upari pucchÈya maggaÑ vivaritvÈ ÔhapesÊ”ti. 430. AttÈnaÒÒeva sandhÈya vadati, yato vuttaÑ pÈÄiyaÑ “yaÑ kho panÈyamÈyasmÈ dhammaÑ deseti, gambhÊro so dhammo duddaso duranubodho”ti-Èdi. LubbhantÊti lobhanÊyÈ yathÈ “apÈyagamanÊyÈ”ti Èha “lobhanÊyesu dhammes|ti lobhadhammes|”ti. YathÈ vÈ r|pÈdidhammÈ lobhanÊyÈ, evaÑ lobhoti Èha “lobhanÊyesu dhammes|ti lobhadhammes|”ti. TenevÈha “yaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisatÊ”ti1. Esa nayo sesapadadvayepi. 432. NivesetÊti Ôhapeti paÔÔhapeti. PayirupÈsatÊti upaÔÔhÈnavasena upagantvÈ nisÊdati. Suyyati etenÈti sotanti Èha “pasÈdasotan”ti. TaÑ hi sÈvanÈya odahitabbanti. DhÈreti sandhÈreti vattheva manaÑ Ôhapeti. Atthatoti yathÈvuttassa dhammassa atthato. KÈraÓatoti yuttito hetudÈharaÓehi upapattito. Olokananti evametanti yathÈsabhÈvato paÒÒÈcakkhunÈ daÔÔhabbataÑ khamanti, taÒca mahantassa maÓino pajjalantassa viya ÈvikatvÈ atthassa citte upaÔÔhÈnanti Èha “idhÈ”ti-Èdi. KattukamyatÈchandoti kattukÈmatÈsa~khÈto kusalacchando. VÈyamatÊti-Èdito catunnampi vÊriyÈnaÑ vasena vÈyÈmaÑ parakkamaÑ karoti. MaggapadhÈnaÑ padahatÊti maggÈvahaÑ maggapariyÈpannaÒca sammappadhÈnaÑ padahati, padahanavasena taÑ parip|reti. Paramasaccanti amoghadhammattÈ paramatthasaccaÑ. SahajÈtanÈmakÈyenÈti maggapaÒÒÈsahajÈtanÈmakÈyena. TadevÈti tadeva paramasaccaÑ nibbÈnaÑ. TenevÈha “sacchikiriyÈbhisamayena vibh|taÑ pÈkaÔaÑ karonto passatÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 246; Ma 1. 85; Abhi 2. 106 piÔÔhesu.


433-4. MaggÈnubodhoti maggapaÔipÈÔiyÈ bodho bujjhanaÑ, yesaÑ kilesÈnaÑ samucchindanavasena maggappaÔivedho, tesaÑ paÔippassambhanavasena pavattamÈnaÑ sÈmaÒÒaphalaÑ, maggena paÔividdhÈni saccÈni, paramatthasaccameva vÈ anur|pabujjhananti adhippÈyo. “SaccÈnuppattÊti phasacchikiriyÈ”ti vuttaÑ. EvaÑ hi sati heÔÔhÈ vuttÈ saddhÈpaÔilÈbhÈdayo dvÈdasa dhammÈ saccÈnuppattiyÈ upakÈrÈ honti, tasmÈ vuttaÑ “tesaÑyevÈti heÔÔhÈ vuttÈnaÑ dvÈdasannan”ti. NÈyaÑ “tesaÑyevÈ”ti padassa attho. Satipi kusalavipÈkÈdibhÈvena nÈnatte vatthÈrammaÓabh|mikiccÈdivasena pana sadisÈti upÈyatova maggadhammÈ ÈsevitÈ bahulÊkatÈ phalabh|tÈti vattabbataÑ arahatÊti taÑsadise tabbohÈraÑ katvÈ “tesaÑ maggasampayuttadhammÈnan”ti vuttaÑ. EvaÑ hi ÈsevanÈgahaÓaÑ samatthitaÑ, na aÒÒathÈ. Na hi ekacittakkhaÓikÈnaÑ maggadhammÈnaÑ ÈsevanÈ, bahulÊkammaÑ vÈ atthÊti. TulanÈti vipassanÈ. SÈ hi vuÔÔhÈnagÈminibh|tÈ maggappadhÈnassa bahukÈrÈ tassa abhÈve maggappadhÈnasseva abhÈvato, evaÑ ussÈho tulanÈya chando ussÈhassa bahukÈroti-ÈdinÈ heÔÔhimassa uparim|pakÈrataÑ suviÒÒeyyamevÈti Èha “iminÈ nayena sabbapadesu attho veditabbo”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Ca~kÊsuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. EsukÈrÊsuttavaÓÓanÈ

437. KoÔÔhÈsanti maÑsabhÈgaÑ. LaggÈpeyyunti nhÈrunÈ vÈ vÈkena vÈ bandhitvÈ purisassa hatthe vÈ vasanagehe vÈ olambapavasena bandheyyuÑ. Satthadhammanti satthikesu satthavÈhena paÓetabbaÑ ÈÓÈdhammaÑ. Tassa nikkhamanatthanti taÑ m|laÑ satthikehi nittharaÓatthaÑ. PÈpaÑ assÈti paricarantassa pÈricariyÈya ahitaÑva assa. TenÈha “na seyyo”ti. UccÈkulÊnÈdayo dutiyavÈrÈdÊhi vuccanti, idha upadhivipattisampattiyo pÈpiyÈdipadehi vuttÈti adhippÈyo. TenÈha “pÈpiyoti pÈpako lÈmako attabhÈvo assÈ”ti. SeyyaÑsoti hitakoÔÔhÈso, hitasabhÈvoti attho. UccÈkulÊnatÈti karaÓatthe paccattavacananti Èha “uccÈkulÊnattenÈ”ti. “VaÓÓo na khÊyetha

MajjhimanikÈya 196

tathÈgatassÈ”ti-ÈdÊsu1 viya vaÓÓasaddo idha pasaÑsÈpariyÈyoti Èha “vessopi hi uÄÈravaÓÓo hotÊ”ti. 440. “Niravo padasaddo soÄÈragottassa akiÓÓamattikÈpatto tiÔÔheyya asa~gacÈrÊ”ti2 vuttattÈ bhikkhÈ caritabbÈva, ayaÑ tesaÑ kuladhammoti adhippÈyo. HaritvÈti apanetvÈ. SattajÊvo sattavÈÓijako. Gopeti rakkhatÊti gopo, ÈrakkhÈdhikÈre niyutto. Asanti l|nanti tenÈti asitaÑ, lavittaÑ. VividhaÑ bhÈraÑ ÈbhaÒjanti olambandhi etthÈti byÈbha~gÊ, kÈjaÑ. 441. Anussaratoti anussaraÓahetu kulavaÑsÈnussaraÓakkhaÓe khattiyoti-ÈdinÈ sa~khyaÑ gacchati. TenÈha “porÈÓe -pa- anussarÊyamÈne”ti. UccanÊcattajÈnanatthaÒca kulavavatthÈnaÑ kataÑ hotÊti khattiyÈdikulakammunÈ tesaÑ catunnaÑ vaÓÓÈnaÑ sandhanaÑ jÊvikaÑ paÒÒapenti brÈhmaÓÈ, tathÈgato pana lokuttaradhammameva purisassa sandhanaÑ paÒÒapeti tena sattassa lokaggabhÈvasiddhito. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

EsukÈrÊsuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. DhanaÒjÈnisuttavaÓÓanÈ

445. RÈjagahaÑ parikkhipitvÈ ÔhitapabbatassÈti paÓÉavapabbataÑ sandhÈyÈha. RÈjagahanagarassa dakkhiÓadisÈbhÈge pabbatassa samÊpe Ôhito janapado dakkhiÓÈgiri. TaÓÉhulapuÔakÈnaÑ pÈli etthÈti taÓÉhulapÈli. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 257; DÊ-®Ôha 3. 61; Ma-®Ôha 3. 289; UdÈna-®Ôha 305; ApÈdÈna-®Ôha 2.

91; BuddhavaÑsa-®Ôha 163; CariyÈpiÔaka-®Ôha 9. 324; DÊ-®Ê 1. 9; Ma-®Ê 1. 10; SaÑ-®Ê 1. 9; AÑ-®Ê 1. 12; Vajira-®Ê 10; SÈrattha-®Ê 1. 6; Netti-®Ê 8 piÔÔhesu.

2. Nirave padasaddo soÄÈrago tathÈ akiÓÓapattikÈ pahotiyevÈti asa~kucÈrÊ, (potthakesu.) Appamatto care bhikkhaÑ, sÈyanhe nÈtilakkhito. Bhikkh|hi rahite gÈme, yÈtrÈmattamalolupo. . (GÈruÉe 103 ajjhÈyo.) PÈÓa yÈtrÈnimittaÒca, bya~gÈre bhuttavajjane. KÈle pasatthavaÓÓÈnaÑ, bhikkhatthaÑ gehamÈcare. (BisaÓupurÈÓe 3 aÑse 9 ajjhÈyo.)


Tassa kira dvÈrasamÊpe taÓÉulavÈÓijÈ taÓÉulapasibbake vivaritvÈ paÔipÈÔiyÈ ÔhapetvÈ nisÊdanti, tenassa “taÓÉhulapÈlidvÈran”ti samaÒÒÈ ahosi. Sabbameva sassaÑ gaÓhÈtÊti daliddakassakÈnaÑ divasaparibbayamattameva vissajjetvÈ sabbameva Èyato nipphannaÑ dhaÒÒaÑ gaÓhÈti. MandasassÈnÊti mandanipphattikÈni sassÈni. 446. IminÈ nayenÈti dÈsakammakarassa nivÈsanabhattavetanÈnuppadÈnena ma~galadivasesu dhanavatthÈla~kÈrÈnuppadÈnÈdinÈ ca posetabbo. MittÈmaccÈnaÑ piyavacana-atthacariyÈsamÈnattatÈdi mittÈmaccakaraÓÊyaÑ kattabbaÑ, tathÈ ÒÈtisÈlohitÈnaÑ. Tattha ÈvÈhavivÈhasambaddhena “amhÈkaÑ ime”ti ÒÈyantÊti ÒÈtÊ, mÈtÈpitÈdisambaddhatÈya samÈnalohitÈhi sÈlohitÈ. SammÈ dadantesupi asajjanato natthi etesaÑ tithÊti atithi, tesaÑ attanÈ samÈnaparibhogavasena atithikaraÓÊyaÑ kÈtabbaÑ, atithibalÊti attho. ©Ètakabh|tapubbÈ pettivisayaÑ upagatÈ pubbapetÈ, dakkhiÓeyyesu kÈlena kÈlaÑ dÈnaÑ datvÈ tesaÑ uddisanaÑ pubbapetakaraÓÊyaÑ, petabalÊti attho. GandhapupphavilepanajÈlÈbhattehi kÈlena kÈlaÑ devatÈnaÑ p|jÈ devatÈkaraÓÊyaÑ, devatÈbalÊti attho. RÈjakiccakaraÓaÑ upaÔÔhÈnaÑ rÈjakaraÓÊyaÑ. Ayampi kÈyoti attano kÈyaÑ sandhÈya vadati. ImamatthaÑ sandhÈyÈha “iminÈ nayena attho veditabbo”ti. 447. PaÒca dussÊlyakammÈnÊti niccasÊlapaÔipakkhadhammÈ. Dasa-akusalakammapathadhammÈ dasa dussÊlyakammÈni. AdhammacÈrÊ eva visamacÈrÊ kÈyavisamÈdicaraÓatoti visamacÈrÊpadassa attho visuÑ na vutto. 448-453. Osaranti apasakkanti, khÊyantÊti attho. TenÈha “parihÈyantÊ”ti. AbhisarantÊti abhivaÉÉhanavasena pavattanti. TenÈha “vaÉÉhantÊ”ti. TatrÈti brahmaloke. AssÈti brahmaloke uppannassa dhanaÒjÈnisa. Tato paÔÔhÈyÈti yadÈ bagavatÈ “eso bhikkhave sÈriputto”ti-Èdi vuttaÑ, tato paÔÔhÈya. Catusaccavimuttanti niddhÈretvÈ vibhajitvÈ vuccamÈnehi saccehi vimuttaÑ. Atthato pana tato pubbepi saccavimuttaÑ kathaÑ na kathesiyeva saccavimuttassa niyyÈnassa abhÈvato.

DhanaÒjÈnisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

MajjhimanikÈya 198

8. VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈ

454. JÈtiÑ sodhetukÈmo hontÊti sahavÈsÊnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ kiriyÈparÈdhena vÈ asÈruppattena vÈ jÈtiyÈ upakkilesaÑ Èsa~kÈya taÑ sodhetukÈmÈ honti. Mante sodhetukÈmÈ hontÊti mantavacana ÈcariyamaticodanÈya aÒÒena vÈkyena kenaci kÈraÓena saÑsaye uppanne taÑ sodhetukÈmÈ honti. AntarÈti vemajjhe. AÒÒatthe vÈ antarÈ-saddoti tassa aÒÒÈ kathÈti1 vacanaÑ avagantabbaÑ. KhantÊmettÈnuddayÈdiguÓasampanno eva “sÊlavÈti guÓavÈ”ti Èha. Tehi sÊlassa vissajjanakÈlepi “sÊlavÈ”ti vuccati. SampannasÊlattÈ vÈ tehi samannÈgato eva hotÊti Èha “sÊlavÈti guÓÈvÈ”ti. ŒcÈrasampannoti sÈdhu-ÈcÈravatto. 455. SikkhitÈti tevijjÈnaÑ sikkhitÈ tumhe, na dÈni tumhehi kiÒci kattabbaÑ atthÊti attho. PaÔiÒÒÈtÈti paÔijÈnitvÈ ÔhitÈ.

Vedattayasa~khÈtÈ tisso vijjÈ ajjhayantÊti tevijjÈ. TenÈha “tevedÈnan”ti. Tayo vede aÓanti ajjhayantÊti brÈhmaÓÈ, tesaÑ. YaÑ ekaÑ padampi akkhÈtaÑ, taÑ atthato byaÒjanato ca kevalino adhÊyino appapayogena. NiÔÔhÈgatamhÈti nipphattiÑ gatÈ amhÈ tevijjÈya sakasamayassa kathane.

Manokammato hi vattasampadÈtikÈraÓ|pacÈrenayamattho vutthoti Èha “tena samannÈgato hi ÈcÈrasampanno hotÊ”ti.

KhayÈtÊtanti vaÉÉhipakkhe Ôhitanti attho. SukkapakkhapÈÔipadato paÔÔhÈya hi cando vaÉÉhatÊti vuccati, na khÊyatÊti. VandamÈnÈ jÈnÈ namakkÈraÑ karonti.

AtthadassanenÈti vivaraÓena dassanapariÓÈyakaÔÔhena lokassa cakkhuhutvÈ samuppannaÑ. 456. TiÔÔhatu tÈva brÈhmaÓacintÈti “kiÑ jÈtiyÈ brÈhmaÓo hoti, udÈhu bhavati kammunÈ”ti ayaÑ brÈhmaÓavicÈro tÈva ______________________________________________________________ 1. AÒÒathÈ (Ka)


tiÔÔhatu, jÈtidassanatthaÑ tiÓarukkhakÊÔapaÔa~gato paÔÔhÈya loke jÈtivibha~gaÑ vitthÈrato kathessÈmÊti tesaÑ cittasampahaÑsanatthaÑ desetabbamatthaÑ paÔijÈnÈti. Tattha aÒÒamaÒÒÈ hi jÈtiyoti idaÑ kÈraÓavacanaÑ, yasmÈ imÈ jÈtiyo nÈma aÒÒamaÒÒaÑ visiÔÔhÈ, tasmÈ jÈtivibha~gaÑ byÈkarissÈmÊti.

YasmÈ idha upÈdinnakajÈti byÈkÈtabbabhÈvena ÈgatÈ, tassÈ pana nidassanabhÈvena itarÈ, tasmÈ “jÈtivibha~gaÑ pÈÓÈnan”ti pÈÄiyaÑ vuttaÑ, tesaÑ tesaÑ pÈÓÈnaÑ jÈtiyoti attho. Evanti nidassanaÑ kathetvÈ nidassitabbe kathiyamÈne. TassÈti VÈseÔÔhassa. KÈmaÑ “tesaÑ vohaÑ byakkhissan”ti ubhopi mÈÓave nissÈya desanÈ ÈgatÈ, tathÈpi tattha tattha “evaÑ VÈseÔÔha jÈnÈhÊ”ti-ÈdinÈ VÈseÔÔhameva Èlapanto bagavÈ tameva iminÈ niyÈmena pamukhaÑ akÈsi. Tena vuttaÑ “tassÈti VÈseÔÔhassÈ”ti. JÈtibhedo jÈtiviseso jÈtiyÈ bhedo pÈkaÔo bhavissati nidassanena vibh|tabhÈvaÑ ÈpÈditena paÔiÒÒÈtassa atthassa vibh|tabhÈvÈpattito. ŒmanavaÔÔatÊti kammanÈnatÈya eva upÈdinnakanÈnatÈya paÔikkhepapadametaÑ, na bÊjanÈnatÈya anupÈdinnakanÈnatÈya paÔikkhepapadanti dassetuÑ “kammaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tassattho–taÑtaÑyonikhipanamattaÑ kammassa sÈmatthiyaÑ, taÑtaÑyoniniyatÈ pana ye vaÓÓavisesÈ, te taÑtaÑyonisiddhiyÈva siddhÈ hontÊti taÑ pana ye yonikhipanakammaÑ taÑtaÑyonivisiÔÔhavisesÈbhibh|tÈya payoganipphattiyÈ, asaÑmucchitÈya eva vÈ paccayabh|tÈya bhavapatthanÈya abhisa~khatamevÈti viÒÒÈtabbapaccayavisesena vinÈ phalavisesÈbhÈvato etaÑ samÊhitakammaÑ patthanÈdÊhi ca bhinnasattitaÑ visiÔÔhasÈmatthiyaÑ vÈ ÈpajjitvÈ cakkhundriyÈdivisiÔÔhaphalanibbattakaÑ jÈyati, evaÑ yonikhipanataÑyoniniyatavisesÈvahatÈ hotÊti. Therena hi bÊjanÈnatÈ viya kammanÈnatÈpi upÈdinnakanÈnatÈya siyÈ nu kho paccayoti codanaÑ paÔikkhipitvÈ paccayavisesavisiÔÔhÈ kammanÈnatÈ pana paccayoti nicchitanti daÔÔhabbaÑ.

NÈnÈvaÓÓÈti nÈnappakÈravaÓÓÈ. TÈlanÈÄikerÈdÊnaÑ loke abhiÒÒÈtatiÓajÈtibhÈvato visesena gayhati abhiÒÒÈtasotanayena. JÈtiyÈ brÈhmaÓovÈti aÔÔhÈnapayutto eva-saddo,

MajjhimanikÈya 200

jÈtiyÈva brÈhmaÓo bhaveyyÈti yojanÈ. Na ca payhatÊti tiÓarukkhÈdÊsu viya brÈhmaÓesu jÈtiniyatassa li~gassa anupalabbhanato, pivana bhuÒjana kathana hasanÈdikiriyÈya brÈhmaÓabhÈvena ekantikali~ganiyatÈya mantajjhenÈdiÑvinÈ anupalabbhanato ca. VacÊbhedenevÈti Èhaccavacaneneva.

KÊÔe paÔa~geti-Èdisu jÈtinÈnatÈ labbhati aÒÒamaÒÒali~gavisiÔÔhatÈdassanÈ. KunthÈ kÊÔakÈ, khajjakhÈdakÈ kipillikÈ. UppatitvÈti uÉÉetvÈ uÉÉetvÈ. PaÔabhÈvaÑ gacchantÊti vÈ paÔa~gÈ, na khuddakapÈÓakÈ kÊÔÊ nÈma. Tesampi kÊÔakÈnaÑ.

KÈÄakÈdayoti kalandakÈdayo.

UdaraÑyeva nesaÑ pÈdÈ-udareneva sampajjanato.

SaÒÒÈpubbako vidhi1 aniccoti dassento “udake”ti Èha yathÈ “vÊrassa bhÈvo vÊriyan”ti.

PattasamudÈye pakkhasaddoti “pattehi yantÊ”ti vuttaÑ. Na hi avayavabyatirekena samudÈyo atthi.

Sa~khepena vutto “jÈtivasena nÈnÈ”ti-ÈdinÈ. Ettha padatthe dubbiÒÒeyyaÑ natthÊti sambandhamattaÑ dassetuÑ “tatrÈyaÑ yojanÈ”ti-Èdi vuttaÑ. “Na hi brÈhmaÓÈnaÑ edisaÑ sÊsaÑ hoti, khattiyÈnaÑ edisanti niyamo atthi yathÈ hatthi-assamigÈdÊnan”ti idameva vÈkyaÑ sabbattha netabbaÑ. TaÑ sa~khipitvÈ dassento “iminÈ nayena sabbaÑ yojetabban”ti Èha.

TassÈti yathÈvuttanigamanavacanassa ayaÑ yojanÈ idÈni vuccamÈnÈ yojanÈ veditabbÈ. 457. VokÈranti vokaraÓaÑ, yena visiÔÔhatÈya na vokarÊyati jÈtibhedoti attho. TenÈha “nÈnattan”ti.

GorakkhÈdi-upajÊvanena ÈjÊvavipanno, hiÑsÈdinÈ sÊlavipanno, nikkhittavattatÈdinÈ ÈcÈravipannoti. SÈmaÒÒajotanÈ visese niviÔÔhÈ hotÊti Èha “gorakkhantÊ khettarakkhan”ti, “goti hi pathaviyÈ nÈman”ti. Tehi tehi upÈyehi sikkhitabbaÔÔhana sippaÑ, tattha kosallaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vuddhi (?)


ParesaÑ ÊsanaÔÔhena hiÑsanaÔÔhena isso, so assa atthÊti isso, yodhÈjÊviko, issassa kammaÑ paharaÓaÑ usuÑ sattiÒca nissÈya pavattÈ jÊvikÈ issattaÑ. TenÈha “ÈvudhajÊvikan”ti. YaÑ nissÈya assa jÊvikÈ, tadeva dassetuÑ “usuÒca sattiÒcÈ”ti vuttaÑ.

BrahmaÑ vuccati vedo, taÑ aÓati jÈnÈtÊti brÈhmaÓo, jÈnanaÒca porÈÓehi brÈhmaÓehi vihitaniyÈmena brÈhmaÓehi katopasamena anuÔÔhÈnatapena yathÈ “ÈjÊvasÊlÈcÈravipanno natthÊ”ti brÈhmaÓadhammikehi lokiyapaÓÉitehi ca sampaÔicchito, tathÈ paÔipajjanamevÈti Èha “evaÑ brÈhmaÓasamayena -pa- sÈdhetvÈ”ti. EvaÑsanteti evaÑ ÈjÊvasÊlÈcÈravipannassa abrÈhmaÓabhÈve sati na jÈtiyÈ brÈhmaÓo hoti, guÓehi pana ÈjÊvasÊlÈcÈrasampattisa~khÈtehi brÈhmaÓo hoti, tasmÈ guÓÈnaÑyeva brÈhmaÓabhÈvakaraÓato catuvaÓÓavibhÈge yattha kattacikule jÈto yo sÊlÈdiguÓasampannatÈya guÓavÈ, so vuttalakkhaÓena nippariyÈyato bÈhi tapÈpatÈya brÈhmaÓoti ayamettha brÈhmaÓabhÈve ÒÈyoti evaÑ ÒÈyaÑ atthato ÈpannaÑ katvÈ. Nanti tameva yathÈvuttaÑ ÒÈyaÑ. Yo brÈhmaÓassa saÑvaÓÓitÈyÈti mÈtuyÈ1 ubhatosujÈtatÈdikulavaÓÓena saÑvaÓÓitÈya pasatthÈya yathÈr|pÈya brÈhmaÓassa mÈtÈ bhavituÑ yuttÈ, tathÈr|pÈya mÈtarisambh|to. Etena catunnaÑ yonÊnaÑ yattha katthaci visesaniÔÔhÈ katÈ. TenÈha “tatrÈpi visesenÈ”ti. EvaÑ sÈmaÒÒato visesaniÔÔhÈvasena “yonijaÑ mattisambhavan”ti padassa atthaÑ vatvÈ idÈni sÈmaÒÒajotanaÑ anÈdiyitvÈ visesajotanÈvaseneva atthaÑ vattuÑ “yÈcÈyan”ti-Èdi vuttaÑ. Parisuddha-uppattimaggasa~khÈtÈ yoni vuttÈti anupakkuÔÔhabhÈvena parisuddha-uppattimaggasa~khÈtÈ yÈ cÈyaÑ yoni vuttÈti sambandho. Tatopi jÈtasambh|tattÈti tato yonito jatattÈ mÈtÈpettisampattito sambh|tattÈ.

VisiÔÔhattÈti samudÈyabh|tÈ manussÈ rÈgÈdinÈ visiÔÔhattÈ. RÈgÈdinÈ saha kiÒcanenÈti sakiÒcano. Tatheva rÈgÈdisa~khÈtena palibodhanaÔÔhena saha palibodhenÈti sapalibodho. SabbagahaÓapaÔinissaggenÈti upÈdÈnasa~khÈtassa sabbassa gahaÓassa paÔinissajjanena. YasmÈ bÈhitapÈpo attano santÈnato bahikatapÈpo, tasmÈ tamahaÑ br|mi ______________________________________________________________ 1. MÈtÈdÊhi (Ka)

MajjhimanikÈya 202

brÈhmaÓanti attho vattabbo. Evar|po etissÈ kathÈya upadeso nÈnappakÈrato vibhatto, tasmÈ tattha tattha vuttanayeneva veditabbo. 458. GahitadaÓÉes|ti paresaÑ daÓÉena viheÔhanaÑ anidhÈya ÈdinnadaÓÉesu. 459. KiÒci gahaÓanti taÓhÈgÈhÈdÊsu kiÒci gÈhaÑ.

Yena kÈmabhavena mÈnusakehi paÒcahi kÈmaguÓehi yuÒjati, taÑ mÈnusakaÑ yogaÑ. “MÈnusakaÑ yogan”ti ettha ca ekadesaÑ gahetvÈ vuttaÑ, esa nayo “dibbayogan”ti etthÈpi. SabbayogavisaÑyuttanti padadvayena vuttehi sabbakilesayogehi vippayuttaÑ.

Ratinti abhiratiÑ ÈsattiÑ. KusalabhÈvanÈyÈti kÈyabhÈvanÈdikusaladhammabhÈvanÈya ukkaÓÔhitaÑ. VÊriyavantanti vÊriyasambhÈvena vÊraÑ niddisati. VÊrabhÈvo hi vÊriyanti.

SundaraÑ ÔhÈnanti nibbÈnaÑ. SundarÈya paÔipattiyÈ ariyapaÔipattiyÈ.

Nibbattinti pariyosÈnaÑ. AtÊteti atÊtakoÔÔhÈse. KiÒcanakÈrakoti palibodhahetubh|to.

Asekkhe sÊlakkhandhÈdike mahante guÓe. PaÒcannaÑ mÈrÈnaÑ vijitattÈ vijitavijayaÑ. 460. IdaÑ ajÈnantÈti “jÈtiyÈ brÈhmaÓo”ti idaÑ lokasamaÒÒÈmattanti ajÈnantÈ. Ye brÈhmaÓesu nÈmagottaÑ nÈma tatiyaÑ diÔÔhÈtinivesaÑ janenti, sÈva nesaÑ diÔÔhi. KataÑ abhisa~khatanti parikappanavaseneva kataÑ ÔhapitaÑ tadupacitaÑ, na hetupaccayasamÈyogena. SammuccÈti sammutiyÈ. KÈ pana sÈ sammutÊti Èha “samaÒÒÈyÈ”ti, lokasamaÒÒÈtenÈti attho. SammÈ pana paramatthato ajÈnantÈnaÑ nÈmagottaÑ evaÑ kappetÊti Èha “no ce”ti-Èdi. TaÑ pana asantampi paramatthato santatÈyeva abhinivisanti, tesamayaÑ dosoti dassetuÑ “evaÑ pakappitan”ti-Èdi vuttaÑ. TenÈha bagavÈ “janapadaniruttiÑ


nÈbhiniveseyyÈ”ti1. AjÈnantÈ noti ettha no-saddo avadhÈraÓattho “na no samaÑ atthi tathÈgatenÈ”ti-ÈdÊsu2 viyÈti Èha “ajÈnantÈva evaÑ vadantÊ”ti.

NippariyÈyanti bhÈvanapuÑsakaniddeso, nippariyÈyena ujukamevÈti attho, na pubbe viya “yo hi kocÊ”ti pariyÈyavasena. “Na jaccÈ”ti gÈthÈya pubbaddhena jÈtivÈdaÑ paÔikkhipanto pacchimaddhena kammavÈdaÑ patiÔÔhapento. TatthÈti tissaÑ gÈthÈyaÑ. UpaÉÉhagÈthÈya vitthÈraÓatthanti upaÉÉhagÈthÈya atthaÑ vitthÈretuÑ “kassako kammunÈ”ti vuttaÑ. Tattha purimÈya cat|hi pÈdehi, pacchime dvÊhi dvinnampi sÈdhÈraÓato attho vitthÈrito. Tattha kasikammÈdÊti Èdi-saddena sippakammavÈÓijÈdisa~gaho.

PaÔiccasamuppÈdapadhÈnavacanaviÒÒeyyo paccayo paÔiccasamuppÈdasaddassa attho paccayuppannÈpekkhÈya hotÊti Èha “iminÈ paccayena evaÑ hotÊ”ti. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ Visuddhimagge3 taÑsaÑvaÓÓanÈyaÒca4 vuttanayena veditabbaÑ. SammÈnÈvamÈnÈrahakuleti sammÈnÈrahe khattiyÈdikule, avamÈnÈrahe caÓÉÈlÈdikule kammavasena upapatti hoti kammassa vipaccamÈno kÈsakaratÈya vinÈ tÈdisÈya uccanÊcakulanibbattiyÈ abhÈvato. AÉÉhadaliddatÈdi aÒÒapi hÊnapaÓÊtatÈ.

KammunÈti cettha yathÈ lokapajÈsattasaddehi eko evattho vutto, evaÑ sesasaddehipi, adhippÈyaviseso pana tattha atthÊti dassetuÑ “purimapadena cetthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. NÈyaÑ loko brahmanimmito kammena uppajjanato. Na hi sannihitakÈraÓÈnaÑ phalÈnaÑ aÒÒena uppattidiÔÔhi yujjati. TenÈha “diÔÔhiyÈ paÔisedho veditabbo”ti. YaÑ panettha tattabbaÑ, taÑ visuddhimaggasaÑvaÓÓanÈdÊsu5 vuttanayena veditabbaÑ. TathÈ lokassa paÔhamuppattina brahmunÈti6 “kammunÈ hi tÈsu tÈs|”ti-Èdi vuttaÑ. Tatiyena “ayaÑ loko Èdito pabhuti pabhavakammunÈ vattatÊ”ti vuttamatthaÑ nigameti. Vuttassevatthassa s|canaÑ hi nigamanaÑ. TaÑ pana niyamatthaÑ hotÊti Èha “kammeneva baddhÈ hutvÈ pavattanti, na ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 278 piÔÔhe. 2. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 3. Visuddhi 2. 148 piÔÔhÈdÊsu. 4. Visuddhi-®Ê 2. 226 piÔÔhÈdÊsu. 5. Visuddhi-®Ê 2. 328 piÔÔhÈdÊsu. 6. Na brahmani (Ka)

MajjhimanikÈya 204

aÒÒathÈ”ti. Catutthena padena. YÈyatoti gacchato. Nibbattatoti nibbattantassa. Pavattatoti pavattantassa.

DhutadhammÈ visesato taÓhÈya santattavasena vattantÊti Èha “tapenÈti dhuta~gatapenÈ”ti. Methunavirati visesato brÈhmaÓÈnaÑ brahmacariyanti sÈ idha brahmacariyenÈti adhippetÈti Èha “brahmacariyenÈti methunaviratiyÈ”ti. EtenÈti iminÈ “tapenÈ”ti-ÈdÊhi cat|hi padehi vuttena. SeÔÔhenÈti uttamena. SaÑkilesavisuddhiyÈ parisuddhena. Brahmanti brahmabhÈvaÑ seÔÔhabhÈvaÑ. So panettha atthato brÈhmaÓabhÈvoti Èha “brÈhmaÓabhÈvaÑ ÈvahatÊ”ti.

BrÈhmÈ ca sakko cÈti sakkagarukÈnaÑ sakko sakkenapi garukÈtabbato, brahmagarukÈnaÑ brahmÈ brahmunÈpi garukÈtabbato. VijÈnatanti paramatthabrÈhmaÓassa visesaÑ jÈnantÈnaÑ viÒÒunaÑ. AviÒÒuno hi appamÈÓaÑ. TenÈha “paÓÉitÈnan”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

VÈseÔÔhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. SubhasuttavaÓÓanÈ

462. TudisaÒÒÈto gÈmo nigamo etassÈti todeyyo, tassa attajo todeyyaputtoti Èha “tudigÈmÈ”ti-Èdi. Œrodhakoti saÑrÈdhako. Dhammanisanti yasmÈ sampÈdanena parip|raÓena icchitÈ, tasmÈ vuttaÑ “sampÈdako parip|rako”ti. ©Èyati nicchayena gameti nibbÈnaÑ, taÑ vÈ ÒÈyati paÔivijjhÊyati etenÈti ÒÈyo, tato etassa sampÈdakahetubhÈvato ÒÈyo dhammo, ariyamaggo, taÑ ÒÈyaÑ dhammaÑ. TenÈha “kÈraÓadhamman”ti. Anavajjanti avajjapaÔipakkhaÑ. 463. VaÔÔacÈrakato niyyÈtÊti niyyÈnikaÑ ÊkÈrassa rassattaÑ, ya-kÈrassa ca ka-kÈraÑ katvÈ, niyyÈne vÈ niyuttaÑ, niyyÈnaÑ sÊlanti vÈ niyyÈnikaÑ, tappaÔipakkhato aniyyÈnikaÑ. SÈ pana atthato akusalakiriyÈti Èha “akusalapaÔipadan”ti.


BahubhÈvavÈcako idha mahÈsaddo “mahÈjano”ti-ÈdÊsu1 viyÈti Èha “mahantehi bah|hÊ”ti. Atthoti payojanaÑ. MahantÈnÊti bahulÈni. KiccÈnÊti kÈtabbÈni. AdhikaraÓÈnÊti adhikÈrajÊvikÈr|pÈni. GhÈrÈvÈsakammameva paÒcabalikaraÓadasa-atthaÔÔhÈnabhÈvato lokayÈtrÈya ca sampavattiÔÔhÈnabhÈvato jÊvitavuttiyÈ vÈ hetubhÈvato gharÈvÈsakammaÔÔhÈnaÑ. “Appakenapi medhÈvÊ, pÈbhatena vicakkhaÓo. SamuÔÔhÈpeti attÈnaÑ, aÓuÑ aggiÑ va sandhaman”ti2–

gÈthÈya vuttanayena c|ÄantevÈsikassa viya. 464. Ayoniso pavattitaÑ vÈÓijjakammaÑ viya apÈyabh|taÑ kasikammaÑ nidassanabhÈve ÔhapetvÈ ayonisomanasikaraÓavasena pavattaÑ gharÈvÈsakiccaÑ sandhÈyÈha “yathÈ kasi -pa- evaÑ gharÈvÈsakammaÔÔhÈnampÊ”ti. BrÈhmaÓabhatto ahosÊti so kira bah| brÈhmaÓe dhanaÑ datvÈ yaÒÒaÑ kÈresi. UparÊti “upari upaÔÔhÈtÊti vadehÊ”ti brÈhmaÓehi attano samayena ÈcikkhÈpitopi yathÈ-upaÔÔhitameva kathetvÈ kÈlaÑ katvÈ niraye nibbatto, atha brÈhmaÓÈ “iminÈ amhÈkaÑ yaÒÒe doso dinno”ti kujjhitvÈ tassa kaÄevaraÑ susÈnaÑ netuÑ nÈdaÑsu, athassa ÒÈtakehi sahasse dinne taÑ sahassaÑ gahetvÈ gehato nÊharituÑ adaÑsu. Kassapa sammÈsambuddhakÈle chattiÑsa itthiyo “ekÈ vatthaÑ adÈsi, ekÈ gandhaÑ, ekÈ sumanamÈlan”ti-ÈdinÈ taÑ taÑ dÈnamayaÑ puÒÒaÑ katvÈ ÈyupariyosÈne tÈvatiÑsabhavane sakkassa devaraÒÒo paricÈrikÈ hutvÈ nibbattiÑsu sahassa-accharÈparivÈrikÈ, sakkassa devaraÒÒo vejayantarathaÑ pesetvÈ pakkosÈpitena guttilÈcariyabh|tena mahÈbodhisattena pucchitÈ taÑ taÑ attanÈ kataÑ puÒÒaÑ byÈkariÑsu. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “sakalÈya guttilavimÈnakathÈya dÊpetabban”ti. VaÓijjakammaÔÔhÈnaÑ vipajjamÈnanti ettha tassa vipajjamÈnÈkÈro heÔÔhÈ vutto. EvaÑ pabbajjakammaÔÔhÈnampi vipajjamÈnaÑ appaphalaÑ hotÊti ÈnetvÈ sambandho. SÊlesu aparip|rakÈniroti-Èdi tassa vipajjanÈkÈradassanaÑ. JhÈnÈdisukhanti ettha Èdi-saddena abhiÒÒÈvipassanÈdisukhassa viya sabrahmacÈrÊhi saddhiÑ ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 54 piÔÔhe. 2. Khu 5. 2 piÔÔhe JÈtake.

MajjhimanikÈya 206

sÊlasampadÈdisukhassa sa~gaho daÔÔhabbo. Arahattampi pÈpuÓÈti, pageva sekkhaputhujjanasampattiyoti adhippÈyo.

CÈgasÊsenÈti padhÈnabh|tena cÈgena dÈnena taÑ avassayaÑ katvÈ. Ettha te na koci aphÈsukabhÈvoti. UjuÑ katvÈ aviruddhaÑ katvÈ, sampayojetvÈti attho. Tapacariyanti aggiparicaraÓaÑ, tapacariyaÒca brahmacariyaggahaÓÈ duÔÔhullabhÈvato. 466. AjÈnanabhÈvanti asabbaÒÒubhÈvaÑ. Bhagavato pana sabbaÒÒubhÈvo sadevake loke jalatale pakkhittatelaÑ viya pattharitvÈ Ôhito, na me idaÑ patir|paÑ, tato parivattissÈmÊti “brÈhmaÓo bho gotamÈ”ti-ÈdimÈha. PaccÈharituÑ paÔipakkhena apaharituÑ. Setapokkharasadisoti puÓÉarÊkapattasadisavaÓÓo. SuvaÔÔitÈti vaÔÔabhÈvayuttaÔÔhÈne suvaÔÔÈ. NÈmakaÑyevÈti nÈmamattameva vacanamattameva. TathÈbh|tÈnaÑ bhÈvassapi abhÈvena nihÊnaÑ nÈma hoti, nÈma-saddo nihÊnapariyÈyo. TenÈha “lÈmakaÑyevÈ”ti. 467. KatamÈ vÈcÈ tesaÑ seyyoti tesaÑ ca~kiyÈdÊnaÑ brÈhmaÓamahÈsÈlÈnaÑ vuccamÈnavibhÈgÈsu vÈcÈsu katamÈ vÈcÈ seyyÈti. “Seyyo”ti li~gavipallÈsena vuttaÑ. SammutiyÈti avila~ghitasÈdhumariyÈdÈya lokasammutiyÈ. TenÈha “lokavohÈrenÈ”ti. MantÈti mantÈsa~khÈtÈya paÒÒÈya antetvÈ jÈnitvÈ. TenÈha “tulayitvÈ”ti. AtthasaÑhitanti hetusaÒhitaÑ. TaÑ pana ekaÑsato yuttiyuttaÑ hotÊti Èha “kÈraÓanissitan”ti. Œvutoti-ÈdÊsu Èdito abhimukhaÑ ÒÈÓagatiyÈ vibandhanena Èvuto, Èvariyena visesato ÒÈÓagatiyÈ nibandhanena nivuto, evaÑ ophuÔo paliguÓÔhito. Pariyonaddhoti samantato onaddho chÈdito. TenÈha “paliveÔhito”ti. 468. Sace etaÑ kÈraÓamatthÊti “nissaÔÔhatiÓakaÔÔhupÈdÈno aggijalatÊ”ti etaÑ kÈraÓaÑ sace atthi yadi siyÈ, so aparÈ tiÓakaÔÔhupÈdÈno aggi yadi bhaveyya. Sadoso sÈdÊnavo saparikkileso. Parisuddhoti upakkilesÈbhÈvena sabbaso suddho. JÈti-ÈdÊnaÑ abhÈvenÈti jÈtipaccayÈnaÑ kammakilesÈnaÑ niggamena.


469. Na niccalÈ tiÔÔhantÊti tattha pakkhipitabbassa labbhamÈnattÈ yathÈpaÒÒattaÑ hutvÈ niccalÈ akampiyÈ na tiÔÔhanti. TaÑ dosaÑ taÑ |natÈdosaÑ.

AÒÒasmiÑ asatÊti atthabhaÒjakamusÈvÈde asati. So hi attano santakassa adÈtukÈmatÈdivasena pavattassa akammapathappattassa musÈvÈdabhÈvassa viparÊto aÒÒo idha adhippeto. TathÈ hi itaro yebhuyyena vaÄaÒjitabbato voharitabbato vaÄaÒjakamusÈvÈdoti Èha. Na kadÈci musÈvÈdÊti dve kathÈ na kathenti. BÈhirakÈnaÑ anavajjatapasammatÈyapi nissitoti vattuÑ Èha “sÊlavÈ tapanissitako hotÊ”ti. VivaÔamukhÈ mantajjhenamaÓÉitÈ sabbaso sajjhÈyÈ honti, na itareti Èha “pabbajitÈ niccaÑ sajjhÈyantÊ”ti. 470. CiraÑ nikkhantoti niggato hutvÈ cirakÈle. Na sabbaso paccakkhÈ honti satisammosato maggÈnaÒca aÒÒathÈ karaÓato. CirÈyitattanti “ayaÑ maggo”ti kathanassa cirÈyanaÑ. VitthÈyitattanti asappaÔibhÈnaÑ. TaÑ pana sa-upamÈya dassetuÑ “yathÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Balasampannoti kÈyabalena samannÈgato. PamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma pamÈÓakarÈnaÑ rÈgÈdikilesÈnaÑ avikkhambhitattÈ “pamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma kÈmÈvacaran”ti Èha, tesaÑ pana vikkhambhitattÈ vuttaÑ “appamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma r|pÈr|pÈvacaran”ti. TatthÈpi visesato appamaÒÒÈbhÈvanÈ sambhavatÊti Èha “tesupÊ”ti-Èdi. NirÊhakattÈ1 yathÈ appamÈÓasamaÒÒÈ labbhati, taÑ dassetuÑ “pamÈÓaÑ -pa- vuccatÊ”ti Èha. Na ohÊyati na tiÔÔhatÊti kat|pacitampi kÈmÈvacarakammaÑ yathÈdhigate mahaggatajjhÈne aparihÊne taÑ abhibhavitvÈ ÈsÊdetvÈ passe ohÊyakaÑ katvÈ paÔisandhiÑ dÈtuÑ samatthabhÈvena na tiÔÔhati. Laggitunti ÈvarituÑ. ®hÈtunti patiÔÔhÈtuÑ. PharitvÈti paÔippharitvÈ. PariyÈdiyitvÈti tassa sÈmatthiyaÑ khepetvÈ. Kammassa pariyÈdiyanaÑ nÈma vipÈkuppÈdabandhanamevÈti Èha “tassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SubhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. NibyÈpÈrattÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 208

10. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ

473. AbhippasannÈti abhisamecca pasannÈ. TenÈha “aveccappasÈdavasena pasannÈ”ti. BrÈhmaÓÊ vigatamalamaccheratÈya “tuyhaÑ deyyadhammaÑ ruccanakaÔÔhÈne dehÊ”ti Èha. Maggeneva hissÈ macchariyassa pahÊnattÈ buddhapakkhabrÈhmaÓapakkhavasena ubhatopakkhikÈ.

KiÑs|ti kinti pucchÈvacanaÑ. ChetvÈ anÈdiyitvÈ vinÈsetvÈ. SukhaÑ setÊti cittasantÈpÈbhÈvena sukhena supati. Na socatÊti tato eva sokaÑ nÈma vinÈseti. Kodhanti kujjhanalakkhaÓaÑ kodhaÑ. ChetvÈ samucchinditvÈ. SukhaÑ setÊti kodhapariÄÈhena apariÉayhamÈnattÈ sukhaÑ supati. KodhavinÈsena vinaÔÔhadomanassattÈ na socati. Visam|lassÈti dukkhavipÈkassa. MadhuraggassÈti akkosakassa paccakkosanena, pahÈrakassa paÔippaharaÓena yaÑ sukhaÑ uppajjati, taÑ sandhÈyeva “madhuraggo”ti vutto. ImasmiÑ hi ÔhÈne pariyosÈnaÑ “aggan”ti vuttaÑ. AriyÈti buddhÈdayo ariyÈ.

PaÒhaÑ kathesÊti brÈhmaÓo kira cintesi “samaÓo gotamo lokap|jito, na sakkÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ vatvÈ santajjetuÑ, ekaÑ saÓhapaÒhaÑ pucchissÈmÊ”ti. So ekaÑ pucchÈgÈthaÑ abhisa~kharitvÈ “sace asukassa nÈma vadhaÑ rocemÊti vakkhati, ye tuyhaÑ na ruccanti, te mÈretukÈmosi, lokavadhÈya uppanno kiÑ tuyhaÑ samaÓabhÈvenÈti niggahessÈmi. Sace na kassaci vadhaÑ rocemÊti vakkhati, atha naÑ tvaÑ rÈgÈdÊnampi vadhaÑ na icchasi, kasmÈ samaÓo hutvÈ ÈhiÓÉasÊti niggaÓhissÈmÊti imaÑ ubhatokoÔikaÑ paÒhaÑ puÔÔho samaÓo gotamo neva gilituÑ na uggilituÑ sakkhissatÊ”ti evaÑ cintetvÈ imaÑ paÒhaÑ pucchi. Tassa bagavÈ ajjhÈsayÈnur|paÑ kathesi. So paÒhabyÈkaraÓena ÈrÈdhitacitto pabbajjaÑ yÈci. SatthÈ taÑ pabbÈjesi, so pabbajjÈkiccaÑ matthakaÑ pÈpesi. Tena vuttaÑ “pabbajitvÈ arahattaÑ patto”ti.

Avabh|tÈti adhobh|tÈ. AdhobhÈvo sattÈnaÑ avaÉÉhi avama~galanti Èha “avaÉÉhibh|tÈ avama~galabh|tÈyevÈ”ti. Parabh|tÈti1 paribhavappattÈ. VijjamÈnÈnanti pÈÄiyaÑ anÈdare sÈmivacananti tadattaÑ dassento “vijjamÈnes|”ti Èha. PakaÔÔhaÑ, pavaÉÉhaÑ vÈ ÒÈÓanti paÒÒÈÓanti bagavato ÒÈÓaÑ visesetvÈ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Paribh|tÈti (Ka)


474. AbhijÈnitvÈti abhivisiÔÔhena ÒÈÓena jÈnitvÈ. VositavosÈnÈti katakaraÓÊyatÈya sabbaso parisositaniÔÔhÈ. PÈramÊsa~khÈtanti paramukkaÑsabhÈvato pÈramÊti sa~khÈtaÑ. TenÈha “sabbadhammÈnaÑ pÈrabh|tan”ti, brahmacariyassÈti sÈsanabrahmacariyassa Èdibh|tÈ. TenÈha “uppÈdakÈ janakÈ”ti. “IdamevaÑ bhavissati idamevan”ti takkanaÑ takko, so etassa atthÊti takkÊ. YasmÈ so taÑ taÑ vatthuÑ tathÈ tathÈ takkitvÈ gaÓhÈti, tasmÈ vuttaÑ “takkagÈhÊ”ti. VÊmaÑsanasÊlo vÊmaÑsÊ paccakkhabh|tamatthaÑ vÊmaÑsanabh|tÈya paÒÒÈya kevalaÑ vÊmaÑsanato. TenÈha “paÒÒÈcÈraÑ carÈpetvÈ evaÑvÈdÊ”ti. YathÈvuttatakkÊvÊmaÑsÊbhÈvena takkapariyÈhataÑ vÊmaÑsÈnucaritaÑ sayaÑpaÔibhÈnaÑ evametanti vatvÈ. 485. AÔÔhatapadhÈnavatanti aÒÒattha kismiÒci puggale aÔÔhitapadhÈnavataÑ anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ bhoto gotamassa padhÈnaÑ ahosi. SappurisapadhÈnavataÑ ahosi sappurisapadhÈnavatÈdhigatÈnaÑ etÈdisÈnaÑ arahataÑ acchariyapuggalÈnaÑyeva ÈveÓikapadhÈnavataÑ ahosi. AjÈnantova pakÈsetÊti ayaÑ pucchitamatthaÑ sayaÑ paccakkhato ajÈnanto eva kevalaÑ saddaÑ uppÈdetvÈva pakÈsetÊti saÒÒÈya Èha. AjÈnanabhÈve santeti ime adhidevÈti paccakkhato jÈnane asati. PaÓÉitena manussenÈti lokavohÈrakusalena manussena, tvaÑ pana lokavohÈrepi akusalo. VacanatthaÒhi ajÈnanto yaÑ kiÒci vadati. Uccena sammatanti uccaÑ supÈkaÔaÑ sabbaso taruÓadÈrakehipi sammataÑ. ©ÈtametaÑ yadidaÑ atthi devÈti. TenÈha “susudÈrakÈpÊ”ti-Èdi. DevÈti upapattidevÈ. AdhidevÈ nÈma sammutidevehi adhikadevÈti katvÈ, tadaÒÒe ca manusse adhikabhÈve kimeva vattabbaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

PapaÒcas|daniyÈ majjhimanikÈyaÔÔhakathÈya Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca brÈhmaÓavaggavaÓÓanÈ.

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ samattÈ.

MajjhimanikÈya

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

1. Devadahavagga

1. DevadahasuttavaÓÓanÈ

1. Dibbanti kÈmaguÓehi kÊÄanti laÄanti, tesu vÈ viharanti, vijayasamatthatÈyogena paccatthike vijetuÑ icchanti, issariyaÔÔhÈnÈdisakkÈradÈnaggahaÓaÑ taÑtaÑatthÈnusÈsanaÒca karontÈ voharanti, puÒÒÈnubhÈvappattÈya jutiyÈ jotenti vÈti devÈ vuccanti rÈjÈno. TathÈ hi te cat|hi sa~gahavatth|hi janaÑ raÒjayantÈ sayaÑ yathÈvuttehi visesehi rÈjanti dibbanti sobhantÊti ca “rÈjÈno”ti vuccanti. TatthÈti tasmiÑ nigamadese. SÈti pokkharaÓÊ. Tanti taÑ “devadahan”ti laddhanÈmaÑ pokkharaÓiÑ upÈdÈya tassa ad|rabhavattÈti keci. SabbaÑ sukhÈdibhedaÑ vedayitaÑ. Pubbeti purimajÈtiyaÑ. KatakammapaccayÈti katassa kammassa paccayabhÈvato jÈtaÑ kammaÑ paÔicca. Tena sabbÈpi vedanÈ kammaphalabh|tÈ eva anubhavitabbÈti dasseti. TenÈha “iminÈ”ti-Èdi. AniyametvÈ vuttanti “santi bhikkhave eke samaÓabrÈhmaÓÈ evaÑvÈdino”ti evaÑ ime nÈmÈti avisesetvÈ vuttamatthaÑ. NiyametvÈti “evaÑvÈdino bhikkhave nigaÓÔhÈ”ti evaÑ visesetvÈ dasseti.

KalisÈsananti parÈjayaÑ. KalÊti hi anattho vuccati, kalÊti sasati vippharatÊti kalisÈsanaÑ, parÈjayo. KalÊti vÈ kodhamÈnÈdikilesajÈti, tÈya pana yuttavÈditÈ kalisÈsanaÑ. TaÑ ÈropetukÈmo

MajjhimanikÈya 212

vibhÈvetukÈmo. Ye kammaÑ kataÑ akataÑ vÈti na jÈnanti, te kathaÑ taÑ edisanti jÈnissanti. Ye ca kammaÑ pabhedato na jÈnanti, te kathaÑ tassa vipÈkaÑ jÈnissanti, vipÈkapariyositabhÈvaÑ jÈnissanti, ye ca pÈpassa kammassa paÔipakkhameva na jÈnanti, te kathaÑ tassa pahÈnaÑ kusalakammassa ca sampÈdanavidhiÑ jÈnissantÊti imamatthaÑ dassento “uttaripucchÈyapi eseva nayo”ti Èha. 2. KiÒcÈpi c|Äadukkhakkhandhepi1 “evaÑ sante”ti iminÈ tesaÑ nigaÓÔhÈnaÑ ajÈnanabhÈvo eva ujukaÑ pakÈsito heÔÔhÈ desanÈya tathÈ pavattattÈ. TathÈ hi aÔÔhakathÈyaÑ2 vuttaÑ “evaÑ santeti tumhÈkaÑ evaÑ ajÈnanabhÈve satÊ”ti, tathÈpi tattha uparidesanÈya sambaddho evamattho vuccamÈno yujjati, na aÒÒathÈti dassetuÑ idha “mahÈnigaÓÔhassa vacane sacce santeti attho”ti vuttaÑ. Ettakassa ÔhÈnassÈti yathÈvuttassa paÒcaparimÈÓassa kÈraÓassa. 3. AnekavÈraÑ visaraÒjanaÑ idha gÈÄhÈpalepanaÑ, na sÈÔakassa viya littatÈti Èha “bahal|pa -pa- littena viyÈ”ti. Vuttameva, na puna vattabbaÑ, tattha vuttanayeneva veditabbanti adhippÈyo.

ImesaÑ nigaÓÔhÈnaÑ tÈdisassa tesaÑ abhÈvato “jÈnanakÈlo siyÈ”ti parikappavasena vadati. Tena evaÑ jÈnituÑ tehi sakkÈ siyÈ, tesaÒca dassanaÑ saccaÑ siyÈ. YasmÈ tesaÑ dassanaÑ asaccaÑ, tasmÈ te na jÈniÑs|ti dasseti. Cat|su kÈles|ti vaÓamukhassa parikantanakÈlo, sallassa esanakÈlo, abbuhanakÈlo, vaÓamukhe agada~gÈra-odahanakÈloti imesu cat|su kÈlesu. Suddhanteti suddhakoÔÔhÈse, dukkhassa anavasesato nijjÊraÓaÔÔhena niddukkhabhÈveti attho. EkÈya upamÈyÈti “sallena viddhassa hi viddhakÈle vedanÈya pÈkaÔakÈlo viyÈ”ti imÈya ekÈya upamÈya. Tayo atthÈti pubbe ahuvamhÈ vÈ no vÈ, pÈpakammaÑ akarimhÈ vÈ no vÈ, evar|paÑ vÈ pÈpakammaÑ akarimhÈti ime tayo attho. Cat|hi upamÈhÊti vaÓamukhaparikantanÈdÊhi cat|hi upamÈhi. Eko atthoti “ettakaÑ dukkhaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 130 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 1. 368 piÔÔhe.

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ 213

nijjiÓÓan”ti-ÈdinÈ vutto eko attho. So hi dukkhanijjÊraÓabhÈvasÈmaÒÒÈ eko atthoti vutto. 4. Ime pana nigaÓÔhÈ. Œsa~kÈya viddhosmÊti saÒÒaÑ uppÈdetvÈ. PaccÈharitunti paccÈvattituÑ, pariharitunti attho. 5. AtÊtavÈdaÑ saddahantÈnanti “atthi kho bho nigaÓÔhÈ pubbe pÈpakammaÑ katan”ti evaÑ atÊtaÑsaÑ Èrabbha pavattaÑ mahÈnigaÓÔhassa vÈdaÑ saddahantÈnaÑ. Bh|tattÈti yathÈbh|tattÈ kiÑ aviparÊtameva atthaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattÈti pucchati. Sesapadesupi eseva nayo. Saha dhammenÈti sahadhammo, so eva sahadhammiko yathÈ “venayiko”ti1. “Dhammo”ti ettha kÈraÓaÑ adhippetanti Èha “sahetukaÑsakÈraÓan”ti. PaÔiharati paÔivattetÊti paÔihÈro, vÈdo eva paÔihÈro vÈdapaÔihÈro, taÑ, uttaranti attho. TenÈha “paccÈgamanakavÈdan”ti, codanaÑ parivattetvÈ paÔipÈkatikakaraÓanti attho. Tesanti idaÑ Èvuttivasena gahetabbaÑ “tesaÑ saddhÈchedakavÈdaÑ nÈma tesaÑ dassetÊ”ti. 6. AvijjÈ aÒÒÈÓÈ sammohÈti pariyÈyavacanametaÑ. AvijjÈti vÈ avijjÈya karaÓabh|tÈya. AÒÒÈÓenÈti ajÈnanena. SammohenÈti sammuyhanena mahÈmuÄhatÈya. SÈmaÑyeva opakkamikÈ etarahi attano upakkamahetu dukkhavedanaÑ vediyamÈnaÑ “yaÑkiÒcÈyaÑ -pa- pubbekatahet|”ti viparÊtato saddahatha. PubbekatahetuvÈdasaÒÒitaÑ vipallÈsaggÈhaÑ gaÓhatha. 7. DiÔÔhadhammo vuccati paccakkhabh|to, tattha veditabbaÑ phalaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ. TenÈha “imasmiÑyeva attabhÈve vipÈkadÈyakan”ti. PayogenÈti kÈyikena payogena vÈ vÈcasikena vÈ payogena. PadhÈnenÈti padahanena cetasikena ussÈhanena. Œsanne bhavantare vipÈcetuÑ na sakkÈ, pageva d|reti dassetuÑ “dutiye vÈ tatiye vÈ attabhÈve”ti vuttaÑ. NibbattakabhÈvato sukhavedanÈya hitanti sukhavedanÊyaÑ. SÈ pana vipÈkavedanÈbhÈvato ekantato iÔÔhÈrammaÓÈ eva hotÊti Èha “iÔÔhÈrammaÓavipÈkadÈyakan”ti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 191; AÑ 3. 20; Vi 1. 3 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 214

viparÊtanti aniÔÔhÈrammaÓavipÈkadÈyakaÑ. Nipphanneti saddhiÑ aÒÒena kammena nibbatte. SamparÈyavedanÊyassÈti upapajjavedanÊyassa aparÈpariyavedanÊyassa. EvaÑ santepÊti kÈmaÑ paripakkavedanÊyanti diÔÔhadhammavedanÊyameva vuccati, tathÈpi atthettha abhisayo diÔÔhadhammavisesabhÈvato paripakkavedanÊyassÈti dassetuÑ “ayametthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. YasmiÑ divase kataÑ, tato sattadivasambhantare.

TatrÈti tasmiÑ paripakkavedanÊyakammassa sattadivasabbhantare vipÈkadÈne. EkavÈraÑ kasitvÈ nisÊdi chÈtajjhatto hutvÈ. ŒgacchantÊ Èha “uss|re bhattaÑ aharÊyitthÈ”ti domanassaÑ anuppÈdetvÈ yathÈ katapuÒÒaÑ anumodati. VijjotamÈnaÑ disvÈ “kiÑ nu kho idampi tappakÈro, mama cittavikappamattaÑ, udÈhu suvaÓÓamevÈ”ti vÊmaÑsanto yaÔÔhiyÈ paharitvÈ.

VÈÄayakkhasaÒcaraÓattÈ rÈjagah|pacÈrassa nagare sahassabhaÓÉikaÑ cÈresuÑ. UppannarÈgo c|ÄÈya ÉaÑsi. RaÒÒo ÈcikkhitvÈti taÑ pavattiÑ raÒÒo ÈcikkhitvÈ. MallikÈya vatthu dhammapadavatthumhi1 Ègatena nayena kathetabbaÑ.

MaraÓasantikepi kataÑ, pageva tato puretaraÑ atÊtattabhÈvesu ca kataÑ. Idha nibbattitavipÈkoti vutto avassaÑbhÈvibhÈvato. SamparÈyavedanÊyameva bhavantare vipÈkadÈyakabhÈvato. Idha nibbattitaguÓotveva vutto, na idha nibbattitavipÈkoti vimuttibhÈvato. ParipakkavedanÊyanti veditabbaÑ heÔÔhÈ vuttaparipakkavedanÊya-lakkhaÓÈnativattanato. SabbalahuÑ phaladÈyikÈti etena phaluppÈdanasamatthatÈyogena kammassa paripakkavedanÊyatÈti dasseti.

CatuppaÒcakkhandhaphalatÈya saÒÒÈbhav|pagaÑ kammaÑ bahuvedanÊyanti vuttaÑ. EkakhandhaphalattÈ asaÒÒÈbhav|pagaÑ kammaÑ appavedanÊyaÑ. Keci pana “ar|pÈvacarakammaÑ bahukÈlaÑ veditabbaphalattÈ bahuvedanÊyaÑ, itaraÑ appavedanÊyaÑ. R|pÈr|pÈvacarakammaÑ vÈ bahuvedanÊyaÑ, parittakammaÑ appavedanÊyan”ti vadanti. SavipÈkaÑ kammanti paccayantarasamavÈye vipÈkuppÈdanasamatthaÑ, na ÈraddhavipÈkameva. AvipÈkaÑ kammanti paccayavekallena vipaccituÑ asamatthaÑ ahosikammÈdibhedaÑ. ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 75 piÔÔhe.


8. DiÔÔhadhammavedanÊyÈdÊnanti diÔÔhadhammavedanÊyÈdÊnaÑ dasannaÑ kammÈnaÑ upakkamena kammÈnaÑ aÒÒathÈbhÈvassa anÈpÈdanÊyattÈ yathÈsabhÈveneva kammÈni tiÔÔhanti. Tattha nigaÓÔhÈnaÑ upakkamo nippayojanoti Èha “aphalo”ti. NigaÓÔhÈnaÑ padahanassa micchÈvÈyÈmassa nipphalabhÈvappavedano padhÈnacchedakavÈdo. Parehi vuttakÈraÓehÊti1 yehi kÈraÓehi nigaÓÔhÈnaÑ vÈdesu dosaÑ dassenti, tehi parehi vuttakÈraÓehi. Na hi lakkhaÓayuttena hetunÈ vinÈ paravÈdesu dosaÑ dassetuÑ sakkÈ. TenÈha “sakÈraÓÈ hutvÈ”ti. NigaÓÔhÈnaÑ vÈdÈ ca anuvÈdÈ cÈti nigaÓÔhehi vuccamÈnÈ sakasakasamayappavedikÈ vÈdÈceva sÈvakehi vuccamÈnÈ tesaÑ anuvÈdÈ ca. ViÒÒ|hi garahitabbaÑ kÈraÓaÑ ÈgacchantÊti “ayamettha doso”ti tattha tattha viÒÒ|hi paÓÉitehi garahÈrahaÑ kÈraÓaÑ upagacchanti, pÈpuÓantÊti attho. Tassatthoti-ÈdÊsu ayaÑ sa~khepattho “vuttanayena parehi vuttena kÈraÓena sakÈraÓÈ hutvÈ dosadassanavasena nigaÓÔhÈnaÑ vÈdÈ anuppattÈ, tato eva taÑ vÈdaÑ appasÈdanÊyabhÈvadassanena sosentÈ hetusampattivohÈrasukkhanena milÈpentÈ dukkaÔakammakÈrinoti-Èdayo dasa gÈrayhÈpadesÈ upagacchantÊ”ti. 9. Sa~gatibhÈvahet|ti2 tattha tattha yadicchÈya samuÔÔhitasa~ganimittaÑ. SÈ pana sa~gati niyatilakkhaÓÈti Èha “niyatibhÈvakÈraÓÈ”ti. AcchejjasuttÈvuta-abhejjamaÓi viya hi paÔiniyatatÈ niyatipavattÊti. ChaÄabhijÈtihet|ti kaÓhÈbhijÈti nÊlÈbhijÈti lohitÈbhijÈti haliddÈbhijÈti sukkÈbhijÈti paramasukkÈbhijÈtÊti imÈsu abhijÈtÊsu jÈtinimittaÑ. PÈpasa~gatikÈti nihÊnasa~gatikÈ. 10. Anaddhabh|tanti ettha adhi-saddena samÈnattho addha-saddoti Èha “anaddhabh|tanti anadhibh|tan”ti. YathÈ ÈpÈyiko attabhÈvo mahatÈ dukkhena abhibhuyyati, na tathÈ ayanti Èha “dukkhena anadhibh|to nÈma anussattabhÈvo vuccatÊ”ti. “Acelako hotÊ”ti-ÈdinÈ3 vuttÈya nÈnappakÈrÈya dukkarakÈrikÈya kilamathena. Yadi ______________________________________________________________ 1. VuttakÈraÓena (AÔÔhakathÈyaÑ.) 2. Visuddhi-®Ê 2. 218; AnuÔÊ 2. 64, 65 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 3. DÊ 1. 157 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 216

evaÑ kathaÑ dhuta~gadharÈti Èha “ye panÈ”ti-Èdi. NiyyÈnikasÈsanasmiÑ hi vÊriyanti vivaÔÔasannissitaÑ katvÈ pavattiyamÈnaÑ vÊriyaÑ sarÊraÑ khedantampi sammÈvÈyÈmo nÈma hoti ÒÈyÈraddhabhÈvato.

Theroti ettha ÈgatamahÈrakkhitatthero. Tisso sampattiyo manussadevanibbÈnasampattiyo, sÊlasamÈdhipaÒÒÈsampattiyo vÈ. KhuraggeyevÈti khure sÊsagge eva, khure sÊsaggato apanÊte evÈti adhippÈyo. Ayanti “issarakule nibbatto”ti-ÈdinÈ vutto. Na sabbe eva sakkÈrapubbakaÑ pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓantÊti Èha “yo dÈsikucchiyan”ti-Èdi. Rajatamuddikanti rajatamayaÑ a~gulimuddikaÑ. Gorakapiya~kumattenapÊti kapitthachallika~gupupphagandhamattenapi.

Dhammena ÒÈyena ÈgatasukhaÑ dhammasukhanti1 Èha “saÑghato vÈ -pa- paccayasukhan”ti. Amucchitoti anajjhÈpanno. IdÈni taÑ anajjhÈpannataÑ tassa ca phalaÑ dassetuÑ “dhammikaÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. ImassÈti samudayassa. So hi paÒcakkhandhassa dukkhassa kÈraÓabh|tattÈ Èsanno paccakkho katvÈ vutto. TenÈha “paccuppannÈnan”ti-Èdi. Sa~khÈranti yathÈraddhÈya sÈtisayaÑ karaÓato sa~khÈranti laddhanÈmaÑ balavavÊriyaÑ ussoÄhiÑ. Padahatoti payuÒjantassa pavattentassa. Maggena virÈgo hotÊti ariyamaggena dukkhanidÈnassa virajjanÈ hoti. TenÈha “idaÑ vuttaÑ hotÊ”ti. IminÈ sukhÈpaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ kathitÈ akasireneva sÊghataraÑ maggapajÈnatÈya bodhitattÈ. MajjhattatÈkÈroti vÊriy|pekkhamÈha. Sa~khÈraÑ tattha padahatÊti padhÈnasa~khÈraÑ tattha dukkhanidÈnassa virajjananimittaÑ virajjanatthaÑ padahati. KathaÑ? MaggappadhÈnena catukiccappadhÈne ariyamagge vÈyÈmena padahati vÈyamati. Ajjh|pekkhatoti vÊriyassa anaccÈraddhanÈtisithilatÈya vÊriyasamatÈyojane byÈpÈrÈkaraÓena ajjhupekkhato. TenÈha “upekkhaÑ bhÈventassÈ”ti. UpekkhÈbhÈvanÈ ca nÈmettha tathÈpavattÈ ariyamaggabhÈvanÈ evÈti Èha “maggabhÈvanÈya bhÈvetÊ”ti.

Ettha ca evaÑ pÈÄiyÈ padayojanÈ veditabbÈ “so evaÑ pajÈnÈti, kathaÑ? Sa~khÈraÑ me padahato sa~khÈrapadahanÈ imassa dukkhanidÈnassavirÈgo ______________________________________________________________ 1. DhammikaÑ sukhaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


hoti, ajjhupekkhato me upekkhanÈ imassa dukkhanidÈnassa virÈgo hotÊ”ti. PaÔipajjamÈnassa cÈyaÑ pubbabhÈgavÊmaÑsassÈti gahetabbaÑ. Tattha sa~khÈrappadhÈnÈti sammasanapadena sukheneva khippataraÑ bhÈvanÈ-ussukkÈpanavÊriyaÑ dassitanti sukhÈpaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ dassitÈ. Ajjhupekkhatoti ettha kassaci nÈtidaÄhaÑ katvÈ pavattitavÊriyenapi dukkhanidÈnassa virÈgo hoti, vipassanamanuyuÒjatÊti dassitaÑ. UbhayatthÈpi catutthÊyeva1 paÔipadÈ vibhÈvitÈti daÔÔhabbaÑ. IdÈni “yassa hi khvÈssa -pa- upekkhaÑ tattha bhÈvetÊ”ti vÈrehi tÈsaÑyeva paÔipadÈnaÑ vasena tesaÑ puggalÈnaÑ paÔipatti dassitÈ. VaÔÔadukkhanidÈnassa parijiÓÓaÑ imehi vÈrehi dukkhakkhayo vibhÈvito. 11. Baddhacittoti sambaddhacitto. Bahalacchandoti bahalataÓhÈchando. AticaritvÈti atikkamitvÈ. NaÔasatthavidhinÈ naccanakÈ naÔÈ, naccakÈ, itare. SomanassaÑ uppajjati “ÊdisaÑ nÈma itthiÑ pariccajin”ti. ChijjÈti dvidhÈ hotu. BhijjÈti bhijjatu. “Chijja vÈ bhijjavÈ”ti padadvayenapi vinÈsameva vadati. ©atvÈti pubbabhÈgaÒÈÓena jÈnitvÈ. Tadubhayanti sa~khÈrapadahana-upekkhÈbhÈvanaÑ. 12. PesentassÈti vÈyamantassa. TaÑ sandhÈyÈti dukkhÈya paÔipadÈya niyyÈnataÑ sandhÈya.

UsukÈro viya yogÊ tejanassa viya cittassa ujukaraÓato. Gomuttava~kaÑ candalekhÈ kuÔilaÑ na~galakoÔi jimhaÑ cittaÑ. AlÈtÈ viya vÊriyaÑ ÈtÈpanaparitÈpanato. KaÒcikatelaÑ viya saddhÈ sinehanato. NamanadaÓÉako viya lokuttaramaggo nibbÈnÈrammaÓe cittassa nÈmanato. Lokuttaramaggena cittassa ujukaraÓaÑ bhÈvanÈbhisamayato daÔÔhabbaÑ. AntadvayavajjitÈ majjhimÈ paÔipattÊti katvÈ kilesagaÓavijjhanaÑ2 pahÈnÈbhisamayo. ItarÈ pana paÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈti imesaÑ dvinnaÑ bhikkh|naÑ imÈsu dvÊsu yathÈvuttÈsu khippÈbhiÒÒÈsu kathitÈsu itarÈpi kathitÈva honti lakkhaÓahÈranayena paÔipadÈsÈmaÒÒato. SahÈgamanÊyÈpi vÈ paÔipadÈ kathitÈva “na heva anaddhabh|taÑ attÈnan”ti-ÈdinÈ pubbabhÈgapaÔipadÈya kathitattÈ. “ŒgamanÊyapaÔipadÈ pana na ______________________________________________________________ 1. TetthiÑsayeva (Ka) 2. KilesagahanavisajjanaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 218

kathitÈ”ti idaÑ savisesaÑ ajjhupekkhassa akathitataÑ sandhÈya vuttanti daÔÔhabbaÑ. Nikkhamanadesananti nikkhamanupÈyaÑ desanaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

DevadahasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. PaÒcattayasuttavaÓÓanÈ

21. Eketi ettha eka-saddo aÒÒattho, na gaÓanÈdi-atthoti taÑ dassento “ekacce”ti Èha. YaÑ pana pÈÄiyaÑ “santÊ”ti vuttaÑ. Tena tesaÑ diÔÔhigatikÈnaÑ vijjamÈnatÈya avicchinnatÈ, tato ca nesaÑ micchÈgahaÓato sithilakaraÓavivecanehi attano desanÈya kiccakÈritÈ avitathatÈ ca dÊpitÈ hoti. ParamatthasamaÓabrÈhmaÓesu aparantakappikatÈya lesopi natthÊti Èha “paribbajupagatabhÈvenÈ”ti-Èdi. SassatÈdivasena aparantaÑ kappentÊti aparantakappino, te eva aparantakappikÈ. YasmÈ tehi aparantaÑ purimatarasiddhehi taÓhÈdiÔÔhikappehi kappetvÈ ÈsevanabalavatÈya ca vikappetvÈ aparabhÈgasiddhehi abhinivesabh|tehi taÓhÈdiÔÔhiggÈhehi gaÓhanti abhinivisanti parÈmasanti, tasmÈ vuttaÑ “aparantaÑ kappetvÈ vikappetvÈ gaÓhantÊ”ti. TaÓhupÈdÈnavasena kappanagahaÓÈni veditabbÈni. TaÓhÈpaccayÈ hi upÈdÈnaÑ. Vuttampi cetaÑ mahÈniddese1. UddÈnato sa~khepato. TaÓhÈdiÔÔhivasenÈti taÓhÈya diÔÔhiyÈ ca vasena, diÔÔhiyÈ vÈ upanissayabh|tÈya sahajÈtÈya abhinandanakÈya ca taÓhÈya sassatÈdi-ÈkÈrena abhinivisantassa micchÈgÈhassa ca vasena. AnÈgatadhammavisayÈya adhippetattÈ anÈgatakÈlavÈcako idha apara-saddo, r|pÈdikhandhavinimuttassa kappanavatthuno abhÈvÈ anta-saddo bhÈgavÈcakoti Èha “anÈgataÑ kandhakoÔÔhÈsan”ti. KappetvÈti ca tasmiÑ aparante taÓhÈya nÈbhinivesÈnaÑ samattanaÑ pariniÔÔhÈpanamÈha. ®hitÈti tassÈ laddhiyÈ avijahanaÑ.

AnugatÈti ÈrammaÓakaraÓavasena anu anu gatÈ aparante pavattÈ. ŒrabbhÈti ÈlambitvÈ. Visayo hi tassÈ diÔÔhiyÈ paranto. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 74 piÔÔhe.


VisayabhÈvato eva hi so tassÈ ÈgamanaÔÔhÈnaÑ ÈrammaÓapaccayo cÈti vuttaÑ “Ègamma paÔiccÈ”ti. AdhivacanapadÈnÊti paÒÒattipadÈni, dÈsÈdÊsu sirivaÉÉhakÈdisaddo viya vacanamattameva adhikÈraÑ katvÈ pavattiyÈ adhivacanaÑ paÒÒatti. Atha vÈ adhi-saddo uparibhÈve1, vuccatÊti vacanaÑ, upari vacanaÑ adhivacanaÑ, upÈdÈnabh|tar|pÈdÊnaÑ upari paÒÒÈpiyamÈnÈ upÈdÈpaÒÒattÊti attho, tasmÈ paÒÒattidÊpakapadÈnÊti attho. PaÒÒattimattaÑ hetaÑ vuccati, yadidaÑ “attÈ, loko”ti ca, na r|pavedanÈdayo viya paramattho. AdhikavuttitÈya2 vÈ adhivuttiyoti diÔÔhiyo vuccanti. AdhikaÑ hi sabhÈvadhammesu sassatÈdiÑ pakati-ÈdiÑ drabyÈdiÑ jÊvÈdiÑ kÈyÈdiÒca abh|tamatthaÑ ajjhÈropetvÈ diÔÔhiyo pavattantÊti. AbhivadantÊti “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti abhinivisitvÈ vadanti, “ayaÑ dhammo, nÈyaÑ dhammo”ti-ÈdinÈ vivadanti. AbhivadanakiriyÈya ajjÈpi avicchedabhÈvadassanatthaÑ vattamÈnakÈlavacanaÑ.

SaÒÒÈ etassa atthÊti saÒÒÊti Èha “saÒÒÈsama~gÊ”ti. Natthi etassa rogo bha~goti arogoti arogasaddassa niccapariyÈyatÈ veditabbÈ. RogarahitatÈsÊsena vÈ nibbikÈratÈya niccataÑ paÔijÈnÈti diÔÔhigatikoti Èha “arogoti nicco”ti. IminÈti “saÒÒÊ attÈ arogo paraÑ maraÓÈ”ti iminÈ vacanena. SoÄasa saÒÒÊvÈdÈti r|pÊcatukkaÑ, ar|pÊcatukkaÑ, antavÈcatukkaÑ, ekantasukhÊcatukkanti imesaÑ catunnaÑ catukkÈnaÑ vasena soÄasa saÒÒÊvÈdÈ kathitÈ, imesuyeva purimÈnaÑ dvinnaÑ catukkÈnaÑ vasena aÔÔha saÒÒÊvÈdÈ aÔÔha ca nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ veditabbÈ. Satta ucchedavÈdÈti manussattabhÈve kÈmÈvacaradevattabhÈve r|pÈvacaradevattabhÈve catubbidhÈruppattabhÈve cavitvÈ sattassa ucchedapaÒÒÈpanavasena satta ucchedavÈdÈ kathitÈ. Asato vinÈsÈsambhavato atthibhÈvanibandhano ucchedavÈdoti vuttaÑ “satoti vijjamÈnassÈ”ti. YÈvÈyaÑ attÈ na ucchijjati, tÈva vijjati evÈti gahaÓato nirudayavinÈso idha ucchedoti adhippetoti Èha “upacchedan”ti. Visesena nÈso vinÈso, abhÈvo, so pana maÑsacakkhupaÒÒÈcakkhudassanapathÈtikkamovÈti Èha “adassanan”ti. ______________________________________________________________ 1. UparibhÈge (SaÑ-®Ê 2. 228; AÑ-®Ê 3. 319 piÔÔhesu; DÊ-®Ê 1. 141 piÔÔhepi

passitabbaÑ.) 2. AdhivuttitÈya (AÑ-®Ê 3. 320 piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 220

Adassane hi nÈsa-saddo loke niruÄho. Bhavavigamanti sabhÈvÈpagamanaÑ. Yo hi nirudayavinÈsavasena ucchijjati, na so attano sabhÈveneva tiÔÔhati.

PaÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈti paÒcakÈmaguÓasukhamanubhogavasena catubbidhar|pajjhÈnasukhaparibhogavasena ca diÔÔhadhamme nibbÈnappattipaÒÒÈpanavÈdÈ. DiÔÔhadhammoti dassanabh|tena ÒÈÓena upaladdhadhammo. Tattha yo anindriyavisayo, sopi supÈkaÔabhÈvena indriyavisayo viya hotÊti Èha “diÔÔhadhammoti paccakkhadhammo vuccatÊ”ti. Teneva ca “tattha tattha paÔiladdha-attabhÈvassetaÑ adhivacanan”ti vuttaÑ. SaÒÒÊti Èdivasena tÊhÈkÈrehi santanti saÒÒÊ asaÒÒÊ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊti imehi ÈkÈrehi vijjamÈnaÑ, sadÈ upalabbhamÈnaÑ sassatanti attho. SaÒÒÊ attÈti-ÈdÊni tÊÓi dassanÈni. Santa-atthavasena ekanti sassatassa attano vasena ekaÑ dassanaÑ. ItarÈni dveti ucchedavÈdadiÔÔhadhammanibbÈnavÈdasaÒÒitÈni dve dassanÈni. TÊÓi hutvÈ paÒca hontÊti idaÑ “santa-atthavasena ekan”ti sa~gahavasena vuttassa saÒÒÊti ÈdivibhÈgavasena vuttattÈ suviÒÒeyyanti aÔÔhakathÈyaÑ na uddhaÔaÑ. 22. R|piÑvÈti ettha1 yadi r|paÑ assa atthÊti r|pÊti ayamattho adhippeto, evaÑ sati r|pavinimuttena attanÈ bhavitabbaÑ saÒÒÈya viya r|passapi attaniyattÈ. Na hi saÒÒÊ attÈti ettha saÒÒÈ attÈ. TathÈ hi vuttaÑ suma~galavilÈsiniyaÑ2 “tattha pavattasaÒÒaÒcassa saÒÒÈti gahetvÈti3 vuttan”ti. EvaÑ sante “kasiÓar|paÑ attÈti gaÓhÈtÊ”ti idaÑ kathanti? Na kho panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ “r|paÑ assa atthÊti r|pÊ”ti, atha kho “ruppanasÊlo r|pÊ”ti. RuppanaÒcettha r|pasarikkhatÈya kasiÓar|passa vaÉÉhitÈvaÉÉhitakÈlavasena visesÈpatti, sÈ ca natthÊti na sakkÈ vattuÑ parittavipulatÈdivisesasabbhÈvato. Yadi evaÑ imassa vÈdassa sassatadiÔÔhisa~gaho na yujjatÊti? No na yujjati kÈyabhedato uddhaÑ attano nibbikÈratÈya tena adhippetattÈ. TathÈ hi vuttaÑ “arogo paraÑ maraÓÈ”ti. Atha vÈ “r|paÑ assa atthÊti r|pÊ”ti vuccamÈnepi na doso. KappanÈsiddhenapi hi bhedena sÈminiddesadassanato yathÈ “silÈputtakassa ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 170 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. DÊ-®Ôha 1. 109 piÔÔhe. 3. KappetvÈti (Ka)


sarÊran”ti. RuppanaÑ vÈ ruppanasabhÈvo r|paÑ, taÑ etassa atthÊti r|pÊ, attÈ “r|pino dhammÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. EvaÒca katvÈ r|pasabhÈvattÈ attano “r|paÑ attÈ”ti vacanaÑ ÒÈyÈgatamevÈti “kasiÓar|paÑ attÈti gaÓhÈtÊ”ti vuttaÑ. Ar|pinti etthÈpi vuttanayÈnusÈrena yathÈrahaÑ attho vattabbo. SantasukhumaÑ muÒcitvÈ tabbiparÊtassa gahaÓe kÈraÓaÑ natthÊti lÈbhÊ “kasiÓar|paÑ attÈ”ti gaÓhÈtÊti lÈbhitakkino ÔhapetvÈ sesatakkÊ lÈbhiggahaÓeneva gahitÈ. Anussutitakkikopi suddhatakkikopi vÈ nira~kusattÈ2 takkanassa kasiÓar|pampi attÈti kadÈcipi gaÓheyyÈti vuttaÑ “ubhopi r|pÈni gaÓhÈtiyevÈ”ti. Suddhatakkikassa ubhayaggahaÓaÑ na kataÑ3, tasmÈ sÈsa~kavacanaÑ.

KasiÓugghÈÔimÈkÈsapaÔhamÈruppaviÒÒÈÓanatthibhÈva-ÈkiÒcaÒÒÈyatanÈni ar|pasamÈpattinimittaÑ. ®hapetvÈ saÒÒÈkkhandhanti idaÑ saÒÒÈya attaniyataÑ hadaye katvÈ vuttaÑ. “R|piÑ vÈ”ti ettha vuttanayena pana atthe vuccamÈne saÒÒÈkkhandhaÑ bahiddhÈ akatvÈ “ar|padhamme” icceva vattabbaÑ siyÈ. MissakaggÈhavasenÈti r|pÈr|pasamÈpattÊnaÑ nimittÈni ekajjhaÑ katvÈ “eko attÈ”ti, tattha pavattasaÒÒaÒcassa “saÒÒÈ”ti gahaÓavasena. AyaÑ hi diÔÔhigatiko r|pÈr|pasamÈpattilÈbhitÈya taÑnimittaÑ r|pabhÈvena ar|pabhÈvena ca gahetvÈ upatiÔÔhati, tasmÈ “r|pÊ ar|pÊ cÈ”ti abhinivesaÑ janeti ajjhattavÈdino viya, takkamatteneva vÈ r|pÈr|padhamme missakavasena gahetvÈ “r|pÊ ca ar|pÊ ca attÈ hotÊ”ti. TakkagÈhenevÈti sa~khÈrÈvasesasukhumabhÈvappattadhammÈ viya ca accantasukhumabhÈvapattiyÈ sakiccasÈdhanÈsamatthatÈya thambhakuÔÔahatthapÈdÈnaÑ saÑghÈto viya neva r|pÊ, r|pasabhÈvÈnativattanato na ar|pÊti evaÑ pavattatakkagÈhena. LÈbhivasenapi vÈ antÈnantikacatutthavÈde4 vakkhamÈnanayena aÒÒamaÒÒapaÔipakkhavasena attho veditabbo. KevalaÑ pana tattha desakÈlabhedavasena tatiyacatutthavÈdÈ icchitÈ, idha kÈlavatthubhedavasenÈti ayameva viseso. KÈlabhedavasena cettha tatiyavÈdassa pavatti r|pÈr|panimittÈnaÑ saha anupaÔÔhÈnato, catutthavÈdassa pana ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 5 piÔÔhe. 2. NirÈsa~kattÈ (Ka) 3. Na pÈkaÔaÑ (?) 4. AttÈnaÑ tatiyacatutthavÈde (Ka)

MajjhimanikÈya 222

vatthubhedavasena pavatti r|pÈr|padhammÈnaÑ sam|hato “eko attÈ”ti takkavasenÈti tattha vakkhamÈnanayÈnusÈrena veditabbaÑ.

Yadipi aÔÔhasamÈpattilÈbhino diÔÔhigatikassa vasena samÈpattibhedena saÒÒÈnÈnattasambhavato dutiyadiÔÔhipi samÈpannakavasena labbhati, tathÈpi samÈpattiyaÑ ekar|peneva saÒÒÈya upaÔÔhÈnato “paÔhamadiÔÔhi samÈpannakavÈrena kathitÈ”ti Èha. Tenevettha samÈpannakaggahaÓaÑ kataÑ. EkasamÈpattilÈbhino eva vÈ vasena attho veditabbo. SamÈpattibhedena saÒÒÈbhedasambhavepi bahiddhÈ puthuttÈrammaÓe saÒÒÈnÈnattena oÄÈrikena nÈnattasaÒÒÊti “dutiyadiÔÔhi asamÈpannakavÈrenÈ”ti Èha. AvaÉÉhitakasiÓavasena parittasaÒÒitaÑ, vaÉÉhitakasiÓavasena appamÈÓasaÒÒitaÑ dassetuÑ “tatiyadiÔÔhi suppamattena vÈ sarÈvamattena vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. “A~guÔÔhappamÈÓo vÈ attÈ yavappamÈÓo, aÓumatto vÈ attÈ”ti-Èdidassanavasena1 paritto saÒÒÊti parittasaÒÒÊ. KapilakaÓÈdÈdayo2 viya attano sabbagatabhÈvapaÔijÈnanavasena appamÈÓo saÒÒÊti appamÈÓasaÒÒÊti evampettha attho daÔÔhabbo.

Etanti “r|piÑ vÈ”ti-ÈdinÈ yathÈvutta-attavÈdaÑ. Ekesanti ekaccÈnaÑ. UpÈtivattatanti atikkamantÈnaÑ. NiddhÈraÓe cetaÑ sÈmivacanaÑ. ViÒÒÈÓakasiÓameke abhivadantÊti yojanÈ. TenÈha “saÒÒaÑ -pa- abhivadantÊ”ti. Tattha “saÒÒaÑ ÔhapetvÈ sesÈni tÊÓÊ”ti idaÑ saÒÒÈya catukkampi paripuÓÓameva gahetvÈ apare aÔÔhakanti vadanti. Tadubhayanti taÑ saÒÒÈ-aÔÔhakanti vuttaÑ ubhayaÑ. Parato Èvi bhavissatÊti “catasso r|pasaÒÒÊ”ti-ÈdinÈ upari pakÈsessati. Vakkhati hi “koÔÔhÈsato aÔÔha, atthato pana satta saÒÒÈ hontÊ”ti3. EtthÈti “etaÑ vÈ panÈ”ti etasmiÑ vÈkye. SamatikkamituÑ sakkonti tattha ÈdÊnavadassanena taduddhaÑ ÈnisaÑsadassanena ca br|hitasaddhÈdiguÓattÈ, vipariyÈyena asakkuÓanaÑ veditabbaÑ. Ye sakkonti, teva gahitÈ tesaÑyeva vasena vakkhamÈnassa visesassa vattuÑ sakkuÓeyyattÈ. SakkontÈnaÒca nesaÑ upÈtivattanaÑ attano ÒÈÓabalÈnur|panti imamatthaÑ upamÈya dassetuÑ “tesaÑ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha appamÈÓanti ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 308; DÊ-TÊ 1. 172 piÔÔhesupi. 2. AnuÔÊ 2. 65 piÔÔhe passitabbaÑ. 3. Ma-®Ôha 4. 12 piÔÔhe.


appamÈÓÈrammaÓo, appamÈÓÈrammaÓatÈ cassa Ègamanavasena veditabbÈ anantÈrammaÓato vÈ. Na hi ÈrammaÓe anantanti paramÈnantassa pamÈÓaÑ vÈ gaÓhÈti. Sukhadukkhehi aniÒjanato r|pavirÈgabhÈvanÈvisesatÈya ca ÈneÒjaÑ patvÈ tiÔÔhati, ayaÑ no attÈti abhivadantÈ tiÔÔhanti. ViÒÒÈÓakasiÓameketi viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ eke diÔÔhigatikÈ attÈti vadanti. TenÈha “viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ tÈva dassetun”ti. Tassa pana ÈrammaÓabh|taÑ kasiÓugghÈÔimÈkÈse pavattaviÒÒÈÓanti apare. TaÑ hi kasiÓaÑ manasikÈravasena “viÒÒÈÓakasiÓan”ti, viÒÒÈÓaÒca taÑ ÈrammaÓaÔÔhena ÈyatanaÒcÈti “viÒÒÈÓaÒcÈyatanan”ti ca vuccati. ŒkiÒcaÒÒÈyatanameketi etthÈpi eseva nayo.

Tayidanti ya-kÈro padasandhikaroti Èha “taÑ idan”ti. DiÔÔhigatanti yathÈ vuttaÑ “saÒÒÊ attÈ”ti, evaÑ vuttaÑ diÔÔhiÑ. DiÔÔhiyeva hi diÔÔhigataÑ “muttagataÑ1, sa~khÈragatan”ti-ÈdÊsu2 viya. GantabbÈbhÈvato vÈ diÔÔhiyÈ gatamattaÑ diÔÔhigataÑ, diÔÔhiyÈ gahaÓamattanti attho. DiÔÔhipakÈro vÈ diÔÔhigataÑ. LokiyÈ hi vidhayuttagatapakÈra-sadde samÈnatthe icchanti. DiÔÔhipaccayo diÔÔhikÈraÓaÑ, avijjÈdi diÔÔhiÔÔhÈnanti attho. Tattha avijjÈpi hi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ upanissayÈdibhÈvato. YathÈha “assutavÈ bhikkhave puthujjano ariyÈnaÑ adassÈvÊ ariyadhammassa akovido”ti-Èdi3. Phassopi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. YathÈha “tadapi phassapaccayÈ”ti4. SaÒÒÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. YathÈha “saÒÒÈnidÈnÈ hi papaÒcasa~khÈ”ti5. Vitakkopi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. YathÈha “takkaÒca diÔÔhÊsu pakappayitvÈ, saccaÑ musÈti dvayadhammamÈh|”ti6. AyonisomanasikÈropi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. YathÈha “tassevaÑ manasikaroto channaÑ diÔÔhÊnaÑ aÒÒatarÈ diÔÔhi uppajjati, atthi me attÈti tassa saccato thetato diÔÔhi uppajjatÊ”ti7. DiÔÔhÈrammaÓanti diÔÔhi-ÈrammaÓabh|taÑ upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ. TenÈha “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti-Èdi8. R|pavedanÈdivinimuttassa diÔÔhiyÈ ÈrammaÓassa abhÈvato anÈdiyitvÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 87; AÑ 3. 181 piÔÔhesu. 2. Khu 7. 96 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 208 piÔÔhe. 4. DÊ 1. 38 piÔÔhe. 5. Khu 1. 414; Khu 7. 216 piÔÔhesu. 6. Khu 1. 416; Khu 7. 228 piÔÔhesu. 7. Ma 1. 10 piÔÔhe. 8. Khu 9. 137 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.

MajjhimanikÈya 224

idameva dasseti “iminÈ paccayena idaÑ nÈma dassanaÑ gahitan”ti. IminÈ paccayenÈti vÈ ettha paccayaggahaÓena ÈrammaÓampi gahitamevÈti daÔÔhabbaÑ.

TadevÈti diÔÔhigataÒceva diÔÔhipaccayaÒca. R|pasaÒÒÈnanti ettha iti-saddo Èdi-attho, evaÑ-saddo pakÈrattho, “yadi r|pasaÒÒÈnan”ti-ÈdinÈ pakÈrena vuttasaÒÒÈnanti attho. NirupakkilesÈ nÊvaraÓÈdi-upakkilesavimuttito. UttamÈ paÓÊtabhÈvappattito, tato eva seÔÔhÈ, seÔÔhattÈ eva uttaritarÈbhÈvato anuttariyÈ. AkkhÈyatÊti upaÔÔhÈti. ŒkiÒcaÒÒÈyatanasaÒÒÈya visuÑ vuccamÈnattÈ, catutthÈruppasaÒÒÈya ca imasmiÑ saÒÒÊvÈde anotaraÓato “yadi ÈruppasaÒÒÈnanti iminÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaviÒÒÈÓaÒcÈyatanasaÒÒÈ” icceva vuttaÑ. Itarehi pana dvÊhÊti “yadi ekattasaÒÒÈnaÑ, yadi nÈnattasaÒÒÈnan”ti imehi dvÊhi padehi. SamÈpannakavÈro ca tathÈ idha kathitoti adhippÈyo. KoÔÔhÈsato aÔÔha saÒÒÈ catukkadvayasa~gahato. EkattasaÒÒÊpadaÑ ÔhapetvÈ atthato pana satta saÒÒÈ honti aggahitaggahaÓenÈti adhippÈyo. TenÈha “samÈpannaka -pasa~gahitoyevÈ”ti.

SaÒÒÈgatanti saÒÒÈvasena gataÑ, saÒÒÈsa~gahaÑ gataÑ vÈ. Tassa pana adiÔÔhigatassapi upalabbhamÈnattÈ “saddhiÑ diÔÔhigatenÈ”ti vuttaÑ. Paccayehi samÈgantvÈ katanti saha kÈraÓabh|tehi paccayehi teneva saha kÈraÓabhÈvena samÈgantvÈ nibbattitaÑ, paÔiccasamuppannanti attho. Sa~khatattÈ oÄÈrikaÑ uppÈdavayaÒÒathattasabbhÈvato. Yassa hi uppÈdo paÒÒÈyati vayo paÒÒÈyati, Ôhitassa aÒÒatthattaÑ paÒÒÈyati, taÑ khaÓe khaÓe bhijjanasabhÈvato passantassa pÈkaÔabh|tavikÈraÑ oÄÈrikaÑ siyÈ. Na cettha maggaphaladhammÈ nidassetabbÈ tesaÑ tathÈ ananupassitabbato, tesampi sa~khatabhÈvena itarehi samÈnayogakkhamatÈya dunnivÈrayabhÈvato. TathÈ hi “asesavirÈganirodhÈ”ti1 vacanato maggassapi nissaraÓabhÈvena “atthi kho pana sa~khÈrÈnaÑ nirodho”ti nibbÈnamevettha paÔiyogabhÈvena uddhaÔaÑ “nirujjhanti etthÈ”ti katvÈ. Nirodhasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ nÈma atthÊti ettha “atthi bhikkhave ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 79; Vi 3. 1 piÔÔhesu.


ajÈtaÑ abh|taÑ asa~khatan”ti suttapadaÑ1 ÈnetvÈ vattabbaÑ. NibbÈnadassÊti sacchikiriyÈbhisamayavasena nibbÈnadassÊ, tato eva itarÈbhisamayatthasiddhiyÈ taÑ sa~khataÑ atikkanto. 23. AÔÔhasu asaÒÒÊvÈdes|ti idaÑ brahmajÈle2 Ègatanayena vuttameva hi sandhÈya heÔÔhÈ “saÒÒÊti iminÈ aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ kathitÈ”ti vuttaÑ. Idha pana cattÈro vÈdÈ eva uddhaÔÈ. TenÈha “asaÒÒÊ”ti-Èdi. Esa nayo parato “aÔÔhasu nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdes|”ti etthÈpi. SaÒÒÈya sati tÈya vedanÈgÈhasabbhÈvato “ÈbÈdhanaÔÔhena saÒÒÈ rogo”ti vuttaÑ. DukkhatÈs|layogato kilesÈsucipaggharaÓato uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtapakkapabhijjanato ca saÒÒÈgaÓÉo, svÈyamattho dosaduÔÔhatÈya eva hotÊti Èha “sadosaÔÔhena gaÓÉo”ti. PÊÄÈjananato antotudanato duruddharaÓato ca saÒÒÈ sallaÑ, svÈyamattho attabhÈvaÑ anupavisitvÈ avaÔÔhÈnenÈti Èha “anupaviÔÔhaÔÔhena sallan”ti. PaÔisandhiggahaÓe viÒÒÈÓaÑ kutoci ÈgataÑ viya hotÊti vuttaÑ “paÔisandhivasena Ègatin”ti. Gatinti pavattiÑ. SÈ pana tÈsu tÈsu gatÊsu vutti hotÊti vuttaÑ “cutivasena3 gatin”ti, vaÉÉhanavasena ghanapabandhavasenÈti attho. TenÈha “aparÈparan”ti. AparÈparaÑ hi pabandhavasena pavattamÈnaÑ viÒÒÈÓaÑ nand|pasecanaÑ, itaraÑ khandhattayaÑ vÈ nissÈya abhivuddhiÑ patiÔÔhaÑ mahantaÒca pÈpuÓÈtÊti. PavaÉÉhavasena vÈ gatiÑ, nikkhepavasena cutiÑ, tato aparÈparaÒca r|papavattanavasena upapattiÑ, indriyaparipÈkavasena vuÉÉhiÑ, tassa tassa kammassa kat|pacitabhÈvena viruÄhiÑ, tassa kammassa phalanibbattiyÈ vepullanti yojetabbaÑ.

KÈmaÒcÈti-ÈdinÈ “aÒÒatra r|pÈ”ti-ÈdikÈ codanÈ lakkhaÓavasena vuttÈti dassetvÈ ayaÒca nayo codanÈya avisiÔÔhavisayatÈyÈ siyÈ, visiÔÔhavisayÈ panÈyaÑ codanÈti dassetuÑ “ayaÑ pana paÒho”ti-Èdi vuttaÑ. Ettake khandheti yathÈvutte r|pavedanÈdike cattÈro khandhe. AÒÒatra r|pÈti iminÈ yattha katthaci r|pena vinÈ viÒÒÈÓassa pavatti natthÊti dÊpÊtaÑ hoti. BhavavisesacodanÈya ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 178 piÔÔhe UdÈne. 2. DÊ 1. 28 piÔÔhe. 3. Gativasena (Ka)

MajjhimanikÈya 226

sabhÈvato eva viÒÒÈÓena vinÈ r|passapi pavatti natthÊti dÊpitaÑ hotÊti Èha “ar|pabhavepi r|paÑ, asaÒÒÈbhave ca viÒÒÈÓaÑ atthÊ”ti. NirodhasamÈpannassÈti saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpannassapi viÒÒÈÓaÑ atthi. ByaÒjanacchÈyÈya ce atthaÑ paÔibÈhasÊti yadi saddatthameva gahetvÈ adhippÈyaÑ na gaÓhasi neyyatthaÑ suttanti. Ettha ca asaÒÒabhave nibbattasattavasena paÔhamavÈdo, saÒÒaÑ attato samanupassatÊti ettha vuttanayena saÒÒaÑyeva attÈti gahetvÈ tassa kiÒcanabhÈvena ÔhitÈya aÒÒÈya saÒÒÈya abhÈvato asaÒÒÊti pavatto dutiyavÈdo, tathÈ saÒÒÈya saha r|padhamme, sabbe eva vÈ r|pÈr|padhamme attÈti gahetvÈ pavatto tatiyavÈdo, takkaggÈhavaseneva pavatto catutthavÈdo. Tesu yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdepi asaÒÒabhave nibbattassa sattassa cutipaÔisandhÊsu, sabbattha vÈ paÔusaÒÒÈkiccaÑ kÈtuÑ asamatthÈya sukhumÈya saÒÒÈya atthibhÈvapaÔijÈnanavasena paÔhamavÈdo, asaÒÒÊvÈde vuttanayena sukhumÈya saÒÒÈya vasena saÒjÈnanasabhÈvatÈpaÔijÈnanavasena ca dutiyavÈdÈdayo pavattÈti evamettha etesaÑ vÈdÈnaÑ sabbhÈvo veditabbo. SesaÑ vuttanayemeva. 24. Yattha na saÒÒÈ, tattha ÒÈÓassa sambhavo eva natthÊti Èha “asaÒÒÈ sammoho”ti, asaÒÒabhÈvo nÈma sammohappavattÊti attho. YathÈ niyyantÊti niyyÈniyÈti bahulaÑ vacanato kattusÈdhano niyyÈniyasaddo, evaÑ idha viÒÒÈtabbasaddoti Èha “vijÈnÈtÊti viÒÒÈtabban”ti, vijÈnanaÑ viÒÒÈÓanti attho. Tena1 diÔÔhasutamutaviÒÒÈtabbamattenÈti diÔÔhasutamutaviÒÒÈÓappamÈÓenÈti attho daÔÔhabbo. TenÈha “paÒcadvÈrikasaÒÒÈpavattimattenÈ”ti, nibbikappabhÈvato paÒcadvÈrikasaÒÒÈpavattisamena bhÈvanÈbhinÊhÈrenÈti attho. OÄÈrikasa~khÈrappavattimattenÈti oÄÈrikÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ pavattiyÈ. OÄÈrikasa~khÈrÈti cettha ÈkiÒcaÒÒÈyatanapariyosÈnÈ samÈpattidhammÈ adhippetÈ. Upasampadanti ye saÒÒÈya, asaÒÒibhÈve ca dosaÑ disvÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ vaÓÓentÈpi r|pajjhÈnapaÔilÈbhamattena tassa sampÈdanaÑ paÔilÈbhaÑ adhigamaÑ paÒÒapenti, tesaÑ tassa byasanaÑ ______________________________________________________________ 1. TenÈha (Ka)


akkhÈyati anupÈyabhÈvato. TenÈha “vinÈso”ti-Èdi. VuÔÔhÈnanti ( )1

sadisasamÈpajjanapubbakaÑ parivuÔÔhÈnaÑ. SamÈpatti eva tesaÑ natthi anadhigatattÈ. OÄÈrikasa~khÈrappavattiyÈ antamaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanasa~khÈrappavattiyÈpi pattabbanti na akkhÈyati tepi samatikkamitvÈ pattabbato. Sa~khÈrÈnanti niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ. AvasesÈti ito paraÑ sukhumabhÈvo nÈma natthÊti sukhumabhÈvÈpattiyÈ avasesÈ. TenÈha “bhÈvanÈvasena sabbasukhumabhÈvaÑ pattÈ sa~khÈrÈ”ti. Etanti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ pattabbaÑ nÈma hoti tÈdisasa~khÈrappattiyaÑ tabbohÈrato. Sa~khataÑ samecca sambhuyya paccayehi katattÈ. 25. “Ye te samaÓabrÈhmaÓÈ sato sattassa ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapentÊ”ti2 vakkhamÈnattÈ sabuddhiyaÑ3 viparivattamÈne ekajjhaÑ gahetvÈ “tatrÈ”ti bagavatÈ vuttanti Èha “tatrÈti sattasu ucchedavÈdesu bhumman”ti. UddhaÑ saranti uddhaÑ gataÑ sarantÈti taÑ dassento Èha “uddhaÑ vuccatÊ”ti-Èdi. SarantÈti yattha patthenti na labhanti, taÑ jÈnantÈ. Œsattinti ÈsÊsanaÑ. PeccÈti paraloke. VÈÓij|pamÈ viyÈti bhavapariyÈpannaphalavisesÈpekkhÈya paÔipajjanato. SakkÈyassa bhayÈti santo kÈyoti sakkÈyo, paramatthato vijjamÈno dhammasam|hoti katvÈ upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ, tato bhÈyanena. MÈ khÊyi mÈ parikkhayaÑ agamÈsi. MÈ osÊdi mÈ heÔÔhÈ bhassi. Abbhanti4 ÈkÈsaÑ mÈ undrÊyi mÈ bhijjitvÈ pati. Gaddulena baddho gaddulabaddho. DaÄhathambho viya khÊlo viya ca sakkÈyo dummocanÊyato. SÈ viya diÔÔhigatiko tassa anuparivattanato. DaÓÉako viya diÔÔhi chedanakaraÓÈya5 asamatthabhÈvakaraÓato. Rajju viya taÓhÈ bandhanato ca, ÈrammaÓakaraÓavasena samannÈgamanavasena ca sambaddhabhÈvato. Tena vuttaÑ “diÔÔhidaÓÉake pavesitÈya taÓhÈrajjuyÈ”ti. 26. BhagavÈ attano desanÈvilÈsena veneyyajjhÈsayavasena (CatucattÈrÊsa aparantakappikavÈdÈ tattha tattha antogadhÈti)6 uddesavasena paÒceva sa~gahetvÈ yathuddesaÑ nigamento “imÈneva ______________________________________________________________ 1. (Na) (?) 2. Ma 3. 21 piÔÔhe. 3. TaÑvuddhiyaÑ (Ka) 4. AmbhÈ (AÔÔhakathÈyaÑ.) 5. BandhaniyakaraÓÈya (Ka) 6. (CatucattÈrÊsÈya aparantakappikavÈresu kattha antogadhÈdi) (Ka)

MajjhimanikÈya 228

paÒcÈyatanÈnÊ”ti Èha. Tattha dukkhassa nimittabhÈvato diÔÔhitÈnaÑ kÈraÓaÔÔhena Èyatanatthoti vuttaÑ “imÈneva paÒca kÈraÓÈnÊ”ti. SaÒÒÊ-Èdivasena tÊÓi, ucchedavÈdoti cattÈri bhÈjitÈni. ItaraÑ pana diÔÔhadhammanibbÈnaÑ kuhiÑ paviÔÔhaÑ? Sar|pato abhÈjitattÈ yathÈbhÈjitesu vÈdesu kattha antogadhanti pucchati. Uddese pana sar|pato gahitameva “diÔÔhadhammanibbÈnaÑ vÈ paneke abhivadantÊ”ti. Itaro ekattasaÒÒÊvÈde nÈnattasaÒÒÊvÈde antogadhanti dassento “ekatta -pa- veditabban”ti Èha. YathÈsukhaÒcetaÑ vuttaÑ. PaÔhamo hi diÔÔhadhammanibbÈnavÈdo nÈnattasaÒÒÊvÈde antogadho, itare cattÈro ekattasaÒÒÊvÈde. 27. AtÊtakoÔÔhÈsasa~khÈtanti atÊtaÑ khandhakoÔÔhÈsasa~khÈtaÑ pubbantaÑ. Pubbe nivutthadhammavisayÈ kappanÈ idhÈdhippetÈ, tasmÈ atÊtakÈlavÈcako idha pubba-saddo, r|pÈdikhandhavinimuttaÒca kappanÈvatthu natthi, antasaddo ca koÔÔhÈsavÈcako1. Tena vuttaÑ “atÊtakoÔÔhÈsasa~khÈtaÑ pubbantaÑ kappetvÈ”ti. “KappetvÈ”ti ca tasmiÑ pubbante taÓhÈyanÈbhinivisÈnaÑ samatthanaÑ pariniÔÔhÈpanaÑ vadati. SesampÊti “pubbantÈnudiÔÔhÊ”ti evamÈdikaÑ. Pubbe vuttappakÈranti “aparantÈnudiÔÔhino”ti-ÈdÊsu vuttappakÈraÑ. EkekasmiÒca attÈti Èhito ahaÑmÈno etthÈti katvÈ, lokoti lokiyanti ettha puÒÒapÈpÈni tabbipÈkÈ cÈti katvÈ taÑ taÑ gahaÓavisesaÑ upÈdÈya paÒÒÈpanaÑ hotÊti Èha “r|pÈdÊsu aÒÒataraÑ attÈti ca lokoti ca gahetvÈ”ti. SabbadÈbhÈvena sassato. Amaro nicco dhuvoti tasseva vevacanÈni. MaraÓÈbhÈvena amaro, uppÈdÈbhÈvena sabbakÈlaÑ vattanato nicco, thiraÔÔhena vikÈrÈbhÈvena dhuvo. YathÈhÈti-ÈdinÈ yathÈvuttamatthaÑ niddesapaÔisambhidÈpÈÄÊhi vibhÈveti. AyaÒca attho “r|paÑ attato samanupassati, vedanaÑ, saÒÒaÑ, sa~khÈre, viÒÒÈÓaÑ attato samanupassatÊ”ti2 imissÈ paÒcavidhÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ vasena vutto. “R|pavantan”ti-ÈdikÈya2 pana paÒcadasavidhÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ vasena cattÈro cattÈro khandhe “attÈ”ti gahetvÈ tadaÒÒaÑ “loko”ti paÒÒapentÊti ayampi attho labbhati, tathÈ ekaÑ khandhaÑ “attÈ”ti gahetvÈ tadaÒÒe “loko”ti paÒÒapentÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Eseva nayoti iminÈ yathÈ “r|pÈdÊsu aÒÒataraÑ ______________________________________________________________ 1. BhÈvavÈcako (Ka) 2. Khu 9. 137 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


attÈti ca lokoti ca gahetvÈ sassato -pa- dhuvo”ti attho vutto, evaÑ asassato anicco adhuvo ucchijjati vinassati na hoti paraÑ maraÓÈ, nicco ca anicco ca nevanicco nÈniccoti evamÈdimatthaÑ atidisati.

CattÈro sassatavÈdÈti lÈbhÊvasena tayo, takkÊvasena ekoti evaÑ cattÈro. PubbenivÈsaÒÈÓalÈbhÊ titthiyo mandapaÒÒo anekajÈtisatasahassamattaÑ anussarati, majjhimapaÒÒo dasa saÑvaÔÔavivaÔÔakappÈni, tikkhapaÒÒo cattÈrÊsa saÑvaÔÔavivaÔÔakappÈni, na tato paraÑ, so evaÑ anussaranto attÈ ca loko cÈti abhivadati. TakkÊ pana takkapariyÈhataÑ vÊmaÑsÈnucaritaÑ sayaÑpaÔibhÈnaÑ sassato attÈ ca loko cÈti abhivadati. Tena vuttaÑ “lÈbhÊvasena tayo, takkÊvasena ekoti evaÑ cattÈro sassatavÈdÈ”ti. Eteneva ca adhiccasamuppattikavÈdo viya sassatavÈdo kasmÈ duvidhena na vibhattoti ce? PaÔikkhittattÈti daÔÔhabbaÑ.

Ettha ca “sassato attÈ ca loko cÈ”ti vÈde ayamayuttatÈvibhÈvanÈ–yadi hi parena parikappito attÈ, loko vÈ sassato siyÈ, tassa nibbikÈratÈya purimar|pÈvijahanato kassaci visesÈdhÈnassa1 kÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya ahitato nivattanatthaÑ hite ca paÔipatti-atthaÑ upadeso eva nippayojano siyÈ sassatavÈdino, kathaÑ vÈ so upadeso pavattÊyati vikÈrÈbhÈvato, evaÒca attano ajaÔÈkÈsassa viya dÈnÈdikiriyÈ hiÑsÈdikiriyÈ ca na sambhavati, tathÈ sukhassa dukkhassa ca anubhavananibandho eva sassatavÈdino na yujjati kammabaddhÈbhÈvato, jÈti-ÈdÊnaÑ asambhavato kuto vimokkho. Atha pana dhammamattaÑ tassa uppajjati ceva vinassati ca, yassa vasenÈyaÑ kiriyÈdivohÈroti vadeyya, evampi purimar|pÈvijahanena avaÔÔhitassa attano dhammamattanti na sakkÈ sambhÈvetuÑ, te vÈ panassa dhammÈ avatthÈbh|tÈ tato aÒÒe vÈ siyuÑ anaÒÒe vÈ, yadi aÒÒe, na tÈhi tassa uppannÈhipi koci viseso atthi. Yo hi karoti paÔisaÑvedeti cavati upapajjati cÈti icchitaÑ, tasmÈ tadavattho eva yathÈvuttadoso, kiÒca dhammakappanÈpi niratthakÈ siyÈ, atha anaÒÒe, uppÈdavinÈsavantÊhi ______________________________________________________________ 1. VisesakaraÓassa (Ka)

MajjhimanikÈya 230

avatthÈhi anaÒÒassa attano tÈsaÑ viya uppÈdavinÈsasambhavÈpattito kuto niccatÈvakÈso, tÈsampi vÈ attano viya niccatÈti1 bandhanavimokkhÈnaÑ asambhavo evÈti na yujjati eva sassatavÈdo, na cettha koci vÈdÊ dhammÈnaÑ sassatabhÈve parisuddhaÑ yuttiÑ vattuÑ samattho atthi, yuttirahitaÒca vacanaÑ na paÓÉitÈnaÑ cittamÈrÈdhetÊti viÒÒ|hi chaÉÉito evÈyaÑ sassatavÈdoti.

Satta ucchedavÈdÈti ettha te sar|pamattato heÔÔhÈ dassitÈ eva, tattha dve janÈ ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhanti lÈbhÊ ca alÈbhÊ ca. Tattha lÈbhÊ nÈma dibbacakkhuÒÈÓalÈbhÊ dibbena cakkhunÈ arahato cutiÑ disvÈ upapattiÑ apassanto, yo vÈ puthujjanÈnampi cutimattameva daÔÔhuÑ sakkoti, pubbayogÈbhÈvena parikammÈkaraÓena vÈ upapÈtaÑ daÔÔhuÑ na sakkoti, so “tattha tattheva attÈ ucchijjatÊ”ti ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. AlÈbhÊ “ko paralokaÑ jÈnÈti, ettako jÊvavisayo, yÈva2 indriyagocaro”ti attano dhÊtuyÈ hatthaggaÓhanakarÈjÈ viya kÈmasukhagiddhatÈya vÈ, “yathÈ rukkhapaÓÓÈni rukkhato patitÈni na paÔisandhiyanti, evaÑ sabbepi sattÈ appaÔisandhikamaraÓameva gacchanti, jalabubbuÄak|pamÈ sattÈ”ti takkamattavasena vÈ ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Tattha yaÑ heÔÔhÈ vuttaÑ “manussattabhÈve kÈmÈvacaradevattabhÈve r|pÈvacaradevattabhÈve catubbidha-ar|pattabhÈve cavitvÈ sattassa ucchedapaÒÒÈpanavasena satta ucchedavÈdÈ kathitÈ”ti, tattha yuttaÑ tÈva purimesu tÊsu vÈdesu “kÈyassa bhedÈ”ti vuttaÑ paÒcavokÈrabhavapariyÈpannaÑ attabhÈvaÑ Èrabbha pavattattÈ tesaÑ vÈdÈnaÑ, na yuttaÑ catuvokÈrabhavapariyÈpannaÑ attabhÈvaÑ nissÈya pavattesu catutthÈdÊsu cat|su vÈdesu “kÈyassa bhedÈ”ti vuttaÑ. Na hi ar|pÊnaÑ kÈyo atthÊti? SaccametaÑ, r|pabhave pavattavohÈreneva diÔÔhigatiko ar|pabhavepi kÈyavohÈramÈropetvÈ Èha “kÈyassa bhedÈ”ti. YathÈ diÔÔhigatikehi diÔÔhiyo paÒÒattÈ, tatheva bagavÈ dassesÊti. Ar|pakÈyabhÈvato vÈ phassÈdidhammasam|habh|te ar|pattabhÈve kÈyaniddeso daÔÔhabbo.

EtthÈha “kÈmÈvacaradevattabhÈvÈdiniravasesavibhavapatiÔÔhÈpakÈnaÑ dutiyavÈdÈdÊnaÑ yutto aparantakappikabhÈvo anÈgataddhavisayattÈ ______________________________________________________________ 1. NiccabhÈvÈpattÊti (Ka) 2. Ettako eva visayo, yoyaÑ (Ka) Visuddhi-®Ê 2. 120 piÔÔhe passitabbaÑ.


tesaÑ vÈdÈnaÑ, na pana diÔÔhigatikapaccakkhabh|tamanussattabhÈvasamucchedapatiÔÔhÈpakassa paÔhamavÈdassa paccuppannavisayattÈ”ti. Yadi evaÑ yathÈ hi dutiyÈdivÈdÈnaÑ, purimapurimavÈdasa~gahitasseva attano uttaruttarabhavopapattiyÈ samucchedanato yujjati aparantakappikatÈ, tathÈ ca “no ca kho bho ayaÑ attÈ ettÈvatÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. EvaÑ anÈgatasseva manussattabhÈvasamucchedassa adhippetattÈ paÔhamavÈdassapi aparantakappikatÈ yujjati. EvaÑ sabbassapi pubbantato Ègatassa ucchedapaÒÒÈpanavasena idha pubbantakappikesu desanÈ gatÈ. Ete ucchedavÈdÈ heÔÔhÈ aparantakappikesu tattha tattheva ucchijjati, na tato uddhaÑ pavatti atthÊti dassanatthaÑ vuttÈ. JalabubbuÄak|pamÈ hi sattÈti tassa laddhi.

IdhÈti pubbantakappikesu. Idheva manussattabhÈvÈdike ucchijjati vinaÔÔhavinÈsavasena. EvaÑ anÈgate anuppattidassanaparÈnaÑ ucchedavÈdÈnaÑ aparantakappikesu gahaÓaÑ, pubbantato pana Ègatassa attano idheva ucchedadassanaparÈnaÑ pubbantakappikesu gahaÓaÑ. Ito paraÑ na gacchatÊti pana idaÑ atthato Èpannassa atthassa dassanaÑ. Sattesu sa~khÈresu ca ekaccasassatanti pavatto ekaccasassatavÈdo, so pana brahmakÈyikakhiÉÉÈpadosikamanopadosikattabhÈvato cavitvÈ idhÈgatÈnaÑ takkino ca uppajjanavasena catubbidhoti Èha “cattÈro ekaccasassatavÈdÈ”ti. “Sa~khÈrekaccasassatikÈ”ti idaÑ tehi sassatabhÈvena gayhamÈnÈnaÑ dhammÈnaÑ yathÈsabhÈvadassanavasena vuttaÑ, na panekaccasassatikamatadassanavasena. Tassa hi sassatÈbhimataÑ asa~khatamevÈti laddhi. TathÈ hi vuttaÑ brahmajÈle1 “cittanti vÈ manoti vÈ viÒÒÈÓanti vÈ ayaÑ attÈ nicco dhuvo sassato avipariÓÈmadhammo sassatisamaÑ tatheva ÔhassatÊ”ti. Na hi yassa bhÈvassa paccayehi abhisa~khatabhÈvaÑ paÔijÈnÈti, tasseva niccadhuvÈdibhÈvo anummattakena na sakkÈ2 paÔiÒÒÈtuÑ. Etena “uppÈdavayadhuvatÈyuttabhÈvÈ siyÈ niccÈ, siyÈ aniccÈ, siyÈ navattabbÈ”ti-ÈdinÈ pavattassa sattabha~gavÈdassa ayuttatÈ vibhÈvitÈ hoti. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 20 piÔÔhe. 2. SakkÈ (DÊ-®Ê 1. 152 piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 232

TatthÈyaÑ1 ayuttatÈvibhÈvanÈ–yadi “yena sabhÈvena yo dhammo atthÊti vuccati, teneva sabhÈvena so dhammÈ natthÊ”ti-ÈdinÈ vuccayya, siyÈ anekantavÈdo, atha aÒÒena, siyÈ na anekantavÈdo, na cettha desantarÈdisambaddhabhÈvo yutto vattuÑ tassa sabbalokasiddhattÈ vivÈdÈbhÈvato. Ye pana vadanti “yathÈ suvaÓÓaghaÔe makuÔe kate ghaÔabhÈvo nassati, makuÔabhÈvo uppajjati, suvaÓÓabhÈvo tiÔÔhatiyeva, evaÑ sabbabhÈvÈnaÑ koci dhammo nassati, koci uppajjati, sabhÈvo pana tiÔÔhatÊ”ti, te vattabbÈ–kiÑtaÑ suvaÓÓaÑ, yaÑ ghaÔe makuÔe ca avaÔÔhitaÑ, yadi r|pÈdi, so saddo viya anicco, atha r|pÈdisam|ho, sam|ho nÈma sammutimattaÑ, tassa vohÈramattassa atthitÈ natthitÈ niccatÈ vÈ na vattabbÈ tassa paramatthasabhÈvena2 anupalabbhanatoti anekantavÈdo na siyÈ, dhammÈ ca dhammito aÒÒe vÈ siyuÑ anaÒÒe vÈ, yadi aÒÒe, na tesaÑ aniccatÈya dhammÊ anicco aÒÒattÈ. Na hi r|pÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ aÒÒattÈ, na ca3 r|pe cakkhuviÒÒÈÓasaddo4 hoti, kiÒca dhammakappanÈpi niratthikÈ5 siyÈ dhammino niccÈniccatÈya asijjhanato. Atha anaÒÒe, uppÈdavinÈsavantehi anaÒÒassa dhammino tesaÑ viya uppÈdavinÈsasabbhÈvato kuto niccatÈvakÈso, tesampi vÈ dhammino viya niccatÈpatti siyÈ. Apica niccÈniccanavattabbar|po attÈ ca loko ca paramatthato vijjamÈnatÈpaÔijÈnanato yathÈ niccÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ r|paÑ, yathÈ vÈ dÊpÈdayo. Na hi dÊpÈdÊnaÑ udayabbayasabhÈvÈnaÑ niccÈniccanavattabbasabhÈvatÈ sakko vattuÑ jÊvassa niccÈdÊsu aÒÒataraÑ r|paÑ viyÈti evaÑ sattabha~gassa viya sesabha~gÈnampi asambhavoyevÈti sattabha~gavÈdassa ayuttatÈ veditabbÈti.

Ettha ca “issaro nicco, aÒÒe sattÈ aniccÈ”ti evaÑ pavattavÈdÈsattekaccasassatavÈdÈ seyyathÈpi issaravÈdÈdayo, “paramÈÓavo niccÈ dhuvÈ, dvi-aÓukÈdayo aniccÈ”ti6 evaÑ pavattavÈdÈ sa~khÈrekaccasassatavÈdÈ seyyathÈpi kaÓÈdavÈdÈdayo. Nanu ca “ekacce dhammÈ sassatÈ, ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 152 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. PurimattabhÈve (Ka) 3. CakkhuviÒÒÈÓatthÈ na hi (Ka) 4. CakkhuviÒÒeyyasaddo (Ka) 5. KiÒci dhammaÑ niratthakaÑ (Ka) DÊ-®Ê 1. 149 piÔÔhe passitabbaÑ. 6. Visesikadassane sattamapariccede paÔhamakaÓÉe passitabbaÑ.


ekacce asassatÈ”ti etasmiÑ vÈde cakkhÈdÊnaÑ asassatatÈsanniÔÔhÈnaÑ yathÈsabhÈvÈvabodho eva, tayidaÑ kathaÑ micchÈdassananti, ko evamÈha “cakkhÈdÊnaÑ asassatabhÈvasanniÔÔhÈnaÑ micchÈdassanan”ti? Asassatesuyeva pana kesaÒci dhammÈnaÑ sassatabhÈvÈbhiniveso idha micchÈdassanaÑ, tena pana ekavÈre pavattamÈnena cakkhÈdÊnaÑ asassatabhÈvÈvabodho vid|sito saÑsaÔÔhabhÈvato, visasaÑsaÔÔho viya sappimaÓÉo sakiccakÈraÓÈsamattatÈya sammÈdassanapakkhe ÔhapetabbataÑ nÈrahati. Atha vÈ asassatabhÈvena nicchitÈpi cakkhu-Èdayo samÈropitajÊvasabhÈvÈ eva diÔÔhigatikehi gayhantÊti tadavabodhassa micchÈdassanabhÈvo na sakkÈ nivÈretuÑ. TathÈ hi vuttaÑ brÈhmajÈle1 “cakkhunti vÈ -pa- kÈyoti vÈ ayaÑ me attÈ”ti-Èdi. EvaÒca katvÈ asa~khatÈya sa~khatÈya ca dhÈtuyÈ vasena yathÈkkamaÑ ekacce dhammÈ sassatÈ, ekacce asassatÈti evaÑ pavatto vibhajjavÈdopi ekaccasassatavÈdo ÈpajjatÊti evaÑpakÈrÈ codanÈ anokÈsÈ hoti aviparÊtadhammasabhÈvasampaÔipattibhÈvato.

Na maratÊti amarÈ. KÈ sÈ? “Evantipi me no”ti-ÈdinÈ2 nayena pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ca vÈcÈ ca, amarÈya diÔÔhiyÈ vÈcÈya vividho khepoti amarÈvikkhepo, so etassa atthÊti amarÈvikkhepo. Atha vÈ amarÈti ekÈ macchajÈti, sÈ ummujjananimujjanÈdivasena udake sandhÈvamÈnÈ gÈhaÑ na gacchati, evamevaÑ ayampi vÈdo ito cito ca sandhÈvati gÈhaÑ nÈgacchatÊti amarÈvikkhepo, so eva amarÈvikkhepiko. SvÈyaÑ vÈdo musÈvÈda-anuyogachandarÈgamohahetukatÈya catudhÈ pavattoti Èha “cattÈro amarÈvikkhepikÈ vuttÈ”ti. Nanu cettha3 catubbidhopi amarÈvikkhepiko kusalÈdike dhamme paralokattikÈdÊni ca yathÈbh|taÑ anavabujjhamÈno tattha tattha paÒhaÑ puÔÔho pucchÈya vikkhepanamattaÑ ÈpajjatÊti tassa kathaÑ diÔÔhigatikabhÈvo. Na hi avattukÈmassa viya pucchitamatthaÑ ajÈnantassa vikkhepakaraÓamattena diÔÔhigatikatÈ yuttÈti? Na hevaÑ pucchÈvikkhepakaraÓamattena tassa diÔÔhigatikatÈ icchitÈ, atha kho micchÈbhinivesena. Sassatavasena micchÈbhiniviÔÔhoyeva hi mandabuddhitÈya kusalÈdidhamme ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 20 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 24 piÔÔhe. 3. DÊ-®Ê 1. 165 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 234

paralokattikÈdÊni ca yÈthÈvato appaÔipajjamÈno attanÈ aviÒÒÈtassa atthassa paraÑ viÒÒÈpetuÑ asamatthatÈya musÈvÈdÈdibheyena ca vikkhepaÑ ÈpajjatÊti. TathÈ hissa vÈdassa sassatadiÔÔhisa~gaho vutto. Atha vÈ puÒÒapÈpÈnaÑ, tabbipÈkÈnaÒca anavabodhena, asaddahanena ca “tabbisayÈya pucchÈya vikkhepakaraÓaÑyeva yuttaÑ sundaraÒcÈ”ti khantiÑ ruciÑ uppÈdetvÈ abhinivisantassa uppannÈ visuÑyevekÈ esÈ diÔÔhi sattabha~gadiÔÔhi viyÈti daÔÔhÈbbÈ. TathÈ ceva vuttaÑ “pariyantarahitÈ diÔÔhigatikassa diÔÔhi ceva vÈcÈ cÈ”ti1. KathaÑ panassÈ sassatadiÔÔhisa~gaho? Ucchedavasena anabhinivesato. “Natthi koci dhammÈnaÑ yathÈbh|tavedÊ vivÈdabahulattÈ lokassa, ‘evamevan’ti pana saddantarena dhamme nijjhÈnanÈ anÈdikÈlikÈ loke”ti gÈhavasena sassatalesopettha labbhatiyeva.

Amati gacchati ettha sabhÈvo osÈnanti anto, mariyÈdo, so etassa atthÊti antavÈ. TenÈha “sapariyanto”ti. AvaÉÉhitakasiÓassa puggalassa evaÑ hotÊti yojanÈ. DutiyavÈdo “anantavÈloko”ti vÈdo. TatiyavÈdo “antavÈca-anantavÈcÈ”ti vÈdo. CatutthavÈdo “nevantavÈnÈnantavÈ”ti vÈdo. Ete eva cattÈro vÈdino sandhÈya brahmajÈle2 “antÈnantikÈ antÈnantaÑ lokassa paÒÒapenti cat|hi vatth|hÊ”ti vuttaÑ. Tattha3 yuttaÑ tÈva purimÈnaÑ tiÓÓaÑ vÈdÊnaÑ antattaÒca anantattaÒca antÈnantattaÒca Èrabbha pavattavÈdattÈ antÈnantikattaÑ, pacchimassa pana tadubhayapaÔisedhavasena pavattavÈdattÈ kathamantÈnantikattanti? TadubhayapaÔisedhavasena pavattavÈdattÈ eva. YasmÈ paÔisedhavÈdopi antÈnantavisayo eva taÑ Èrabbha pavattattÈ. Apare Èhu–“yathÈ tatiyavÈde sambhedavasena etasseva antavantatÈ anantatÈ ca sambhÈvati, evaÑ takkÊvÈdepi kÈlabhedavasena ubhayasambhavato aÒÒamaÒÒapaÔisedhena ubhayaÒÒeva vuccati. KathaÑ? AntavantatÈpaÔisedhena hi anantatÈ vuccati, anantatÈpaÔisedhena ca antavantatÈ, antÈnantÈnaÒca tatiyavÈdabhÈvo kÈlabhedassa adhippetattÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti yasmÈ ayaÑ lokasaÒÒito attÈ jhÈyÊhi adhigatavisesehi ananto kadÈci sakkhi diÔÔho anusuyyati, tasmÈ nevantavÈ, yasmÈ pana ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 106 piÔÔhesu. 2. DÊ 1. 21 piÔÔhe. 3. DÊ-®Ê 1. 161 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


tehi eva kadÈci antavÈ sakkhi diÔÔho anusuyyati, tasmÈ na pana anantavÈ”ti. YathÈ ca anussutitakkÊvasena, evaÑ jÈtissaratakki-ÈdÊnaÒca vasena yathÈsambhavaÑ yojetabbaÑ. AyaÑ hi takkiko avaÉÉhitabhÈvapubbakattÈ paÔibhÈganimittÈnaÑ vaÉÉhitabhÈvassa vaÉÉhitakÈlavasena apaccakkhakÈritÈya anussavÈdimatte ÔhatvÈ “nevantavÈ”ti paÔikkhipati, av−ÉdhitakÈlavasena pana “nÈnanto”ti. Na pana antavantatÈnantatÈnaÑ accantamabhÈvena yathÈ taÑ “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti, avassaÑ ca etaÑ evaÑ viÒÒÈtabbaÑ, aÒÒathÈ vikkhepapakkhaÑyeva bhajeyya catutthavÈdo. Na hi antavantatÈnantatÈtadubhayavimutto attano pakÈro atthi, takkÊvÈdÊ ca yuttimaggako, kÈlabhedavasena ca tadubhayampi ekasmiÑ na na yujjatÊti. Anantaracatukkanti ekattasaÒÒÊti ÈgatasaÒÒÊcatukkaÑ.

EkantasukhÊti ekanteneva sukhÊ. TaÑ panassa sukhaÑ dukkhena avomissaÑ hotÊti Èha “nirantarasukhÊ”ti. EkantasukhamevÈti idaÑ sukhabahulataÑ sandhÈya vuttaÑ. AtÊtÈsu sattasu jÈtÊs|ti idaÑ tato paraÑ jÈtissaraÒÈÓena anussarÊtuÑ na sakkoti katvÈ vuttaÑ. TÈdisamevÈti sukhasama~gimeva attabhÈvaÑ. “EvaÑ sukhasama~gÊ”ti taÑ anussarantassa. JÈtissarassa1 atÊtajÈtiyampi idha viya dukkhaphuÔÔhassa taÑ anussarantassa.

SabbesampÊti lÈbhÊnaÑ takkÊnampi. TathÈti iminÈ “sabbesampÊ”ti idaÑ padaÑ ÈkaÉÉhati. KÈmÈvacaraÑ nÈma adukkhamasukhaÑ anuÄÈraÑ avibh|tanti Èha “catutthajjhÈnavasenÈ”ti. CatutthajjhÈnaÑ kÈraÓabh|taÑ etassa atthi, tena vÈ nibbattanti catutthajjhÈnikaÑ. MajjhattassÈti majjhattabh|tassa majjhattavedanÈbahulassa. Majjhattabh|taÔÔhÈnameva attano majjhattatÈpattameva bh|tapubbaÑ anussarantassa. EkaccasassatikÈti ekaccasassatavÈdino vuttÈ. PuggalÈdhiÔÔhÈnena hi ekaccasassatikÈ. Esa nayo sesesupi. AdhiccasamuppannavÈdo sassatavÈdasamuddiÔÔhoti katvÈ “dve adhiccasamuppannikÈ”ti ca vuttaÑ. 28. DiÔÔhuddhÈranti yathÈvuttÈnaÑ diÔÔhÊnaÑ aniyyÈnikabhÈvadassanavasena paduddharaÓaÑ. PaccattaÑyeva ÒÈÓanti parappaccayaÑ attaniyeva ÒÈÓaÑ. TaÑ pana ______________________________________________________________ 1. EvaÑ sukhasama~gÊ evaÑ jÈtiÑ sarantassa (Ka)

MajjhimanikÈya 236

attapaccakkhaÑ hotÊti Èha “paccakkhaÒÈÓan”ti. SuvaÓÓassa viya dosÈpagamena upakkilesavigamena ÒÈÓassa visuddhanti Èha “parisuddhanti nirupakkilesan”ti. KilesandhakÈravigamato sappabhÈsamujjalameva hotÊti vuttaÑ “pariyodÈtanti pabhassaran”ti. BÈhirasamayasmimpi honti jhÈnassa samijjhanato. MayamidaÑ jÈnÈmÈti “sassato attÈ ca loko ca idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti ca micchÈgÈhavasena aÒÒÈÓabhÈgameva paribr|hetvÈ tato eva yathÈgahitaÑ gÈhaÑ sandhÈya “mayamidaÑ atthaÑ tattha jÈnÈmÈ”ti evaÑ tattha micchÈgÈhe1 avijjamÈnaÑ ÒÈÓakoÔÔhÈsaÑ otarentiyeva anuppavesentiyeva. Na taÑ ÒÈÓaÑ, micchÈdassanaÑ nÈmetaÑ, kiÑ pana taÑ micchÈdassanaÑ nÈma? Sassato attÈ ca loko cÈti-ÈdinÈ micchÈbhinivesabhÈvato. TenÈha “tadapi -pa- attho”ti. YaÑ taÑ diÔÔiyÈ upanissayabh|taÑ ÒÈÓaÑ, taÑ sandhÈyÈha “jÈnanamattalakkhaÓattÈ ÒÈÓabhÈgamattamevÈ”ti. ©ÈÓampi hi diÔÔhiyÈ upanissayo hotiyeva lÈbhino itarassa ca tathÈ tathÈ micchÈbhinivesato. AnupÈtivattanato anatikkamanato. AsÈdhÈraÓato na upÈtivattanti etenÈti anupÈtivattanaÑ, tato. UpÈdÈnapaccayatoti upÈdÈnassa paccayabhÈvato. Etena phal|pacÈreneva upÈdÈnamÈha. Yadi brahmajÈle2 ÈgatÈ sabbÈpi diÔÔhiyo idha kathitÈ honti, evaÑ sante idaÑ suttaÑ brahmajÈlasuttena ekasadisanti Èha “brahmajÈle panÈ”ti-Èdi. “AÒÒatra r|paÑ aÒÒatra vedanÈ sakkÈyaÑyeva anuparidhÈvantÊ”ti vacanato idha sakkÈyadiÔÔhi ÈgatÈ. BrÈhmajÈlaÑ kathitameva hoti tattha ÈgatÈnaÑ dvÈsaÔÔhiyÈpi diÔÔhÊnaÑ idhÈgatattÈ. SassatucchedÈbhiniveso attÈbhinivesapubbako “attÈ sassato attÈ ucchedo”ti pavattanato. 30. DvÈsaÔÔhi -pa- dassetunti kathaÑ panÈyamattho “idha bhikkhave ekacco”ti-Èdi pÈÄiyÈ dassito hotÊti? AppahÊnasakkÈyadiÔÔhikassa pubbantÈparantadiÔÔhi-upÈdiyanajotanato. PariccÈgenÈti vikkhambhanena. CatutthajjhÈnanirodhÈ tatiyajjhÈnaÑ upasampajja viharatÊti ettha na parihÊnacatutthajjhÈnassa tatiyajhÈnaÑ bhavati, tatiyajjhÈnÈ vuÔÔhitassa pana catutthajjhÈnÈ vuÔÔhitassa ca tatiyaÑ paÔilomanayena sambhavati. TenÈha ______________________________________________________________ 1. MicchÈgÈho (Ka) 2. DÊ 1. 21 piÔÔhÈdÊsu.


“ayaÑ panetthÈ”ti-Èdi. EvaÑsampadamidaÑ veditabbanti “pavivekÈ pÊti nirujjhatÊ”ti idaÑ “nirÈmisasukhassa nirodhÈ”ti ettha viya vuÔÔhÈnanirodhavasena vuttanti veditabbanti attho. HÊnajjhÈnapariyÈdÈnakadomanassanti nÊvaraÓasahagatadomanassamÈha. TaÑ hi jhÈnapariyÈdÈnakaraÑ. KammanÊyabhÈvoti samÈpattiÑ patto viya samÈpattisamÈpajjanabhÈve kammakkhamabhÈvo. SomanassavidhurattÈ domanassaÑ viyÈti domanassanti vuttaÑ. “Uppajjati pavivekÈ pÊtÊ”ti puna vuttÈ pÊti jhÈnadvayapÊti. YaÑ ÔhÈnaÑ chÈyÈ jahatÊti yaÑ padesaÑ Ètapena abhibhuyyamÈnaÑ chÈyÈ jahati. Tattha Ètape chÈyÈti padesena ÈtapasaÒÒitÈnaÑ bh|tasa~khatÈnaÑ pahÈnaÔÔhÈnamÈha. TenÈha “yasmiÑ ÔhÈne”ti-Èdi. 31. NirÈmisaÑ sukhanti tatiyajjhÈnasukhaÑ d|rasamussÈritakÈmÈmisattÈ. 32. Adukkhamasukhanti catutthajjhÈnavedanaÑ, na yaÑ kiÒci upekkhÈvedanaÑ. 33. NiggahaÓoti mamaÑkÈrabhÈvena kiÒcipi agaÓhanto. NibbÈnassa sappÈyanti nibbÈnÈdhimagassa, nibbÈnasseva vÈ avilomavasena ekantikupÈyatÈya sappÈyaÑ. TenÈha “upakÈrabh|tan”ti. SabbatthÈti sabbesu tebh|makadhammesu. Etanti etaÑ yathÈvuttasamathabhÈvanÈya kilesÈnaÑ vikkhambhanaÑ. Sabbattha nikantiyÈ asukkhÈpitattÈ kathaÑ nibbÈnassa upakÈrapaÔipadÈ nÈma jÈtaÑ? Na jÈyate vÈtyadhippÈyo. SabbatthÈti pubbantÈnudiÔÔhi-Èdike sabbasmiÑ. AggaÓhanavasenÈti taÓhÈgÈhena aggahaÓavasena. Yattha hi taÓhÈgÈto vimocito, tattha diÔÔhimÈnaggÈhÈ sukkhÈ viya honti tadekaÔÔhabhÈvato. TÈdisassa nibbÈnagÈminÊ paÔipadÈ eva Èsanne, na d|re. Tena vuttaÑ “upakÈrapaÔipadÈ nÈma jÈtan”ti. TÈdisassa ca santohamasmÊti-ÈdikÈ samanupassanÈ adhimÈnapakkhe tiÔÔhatÊti Èha “abhivadatÊti abhimÈnena upavadatÊ”ti. Idameva upÈdiyatÊti niyamÈbhÈvato “aÔÔhÈrasavidhampÊ”ti vuttaÑ. Sesapadepi eseva nayo. DiÔÔhupÈdÈne sati sesa-upÈdÈnasambhavo avuttasiddhoti tadeva uddhaÔaÑ.

Se Èyatane1 veditabbeti nirodhassa kÈraÓaÑ nibbÈnaÑ2 veditabbaÑ. DvinnaÑ ÈyatanÈnanti cakkhÈyatanÈdÊnaÑ dvinnaÑ ÈyatanÈnaÑ. PaÔikkhepena nibbÈnaÑ dassitaÑ veneyyajjhÈsayavasena. ______________________________________________________________ 1. SesÈyatanena (Ka) 2. Nirodhassa ca kÈraÓaÑ nibbÈnanti (Ka)

MajjhimanikÈya 238

Na gÈdhatÊti na patiÔÔhÈti. Atoti asmÈ nibbÈnÈ. SarÈti taÓhÈ. Sa~khÈrapaÔikkhepenÈti sa~khÈrekadesabh|tÈnaÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ paÔikkhepena.

ViÒÒÈÓanti visiÔÔhena ÒÈÓena jÈnitabbaÑ. Tato eva anidassanaÑ acakkhuviÒÒeyyaÑ anindriyagocaraÑ. Anantanti antarahitaÑ, niccanti attho. Sabbato pabhanti kilesandhakÈrÈbhÈvato ca samantato pabhassaraÑ. “Sabbato papan”ti vÈ pÈÔho, sabbato patatitthanti attho, cattÈrÊsakammaÔÔhÈnasa~khÈtehi titthehi otaritvÈ anupavisitabbaÑ amatasaranti vuttaÑ hoti. AnupÈdÈ kaÒci dhammaÑ aggahetvÈ vimuccanti etthÈti anupÈdÈvimokkho, nibbÈnaÑ. AnupÈdÈ vimuccati etenÈti anupÈdÈvimokkho, aggamaggo. AnupÈdÈvimokkhantikatÈya pana arahattaphalaÑ anupÈdÈvimokkhoti vuttaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

PaÒcattayasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. KintisuttavaÓÓanÈ

34. Bhavoti paritto. Abhavoti mahanto. Vuddhi-attho hi ayaÑ a-kÈro “saÑvarÈsaÑvaro, phalÈphalan”ti-ÈdÊsu viya, tasmÈ bhavÈbhavahet|ti khuddakassa mahantassa vÈ bhavassa hetu, taÑ paccÈsÊsamÈnoti attho. TenÈha “tasmiÑ tasmiÑ bhave sukhaÑ vedissÈmÊ”ti-Èdi. 35. Lokuttarabodhipakkhiyadhamme uddissa puthujjanÈnaÑ vivÈdo sambhavatÊti Èha “lokiyalokuttarÈva kathitÈ”ti. LokiyÈpi hi bodhipakkhiyadhammÈ lokuttaradhammÈdhigamassa ÈsannakÈraÓattÈ visesakÈraÓanti yÈva aÒÒehi lokiyadhammehi abhivisiÔÔhoti katvÈ “imesu sattatiÑsabodhipakkhiyadhammes|”ti avisesena vuttaÑ. Atthato nÈnaÑ hotÊti atthato bhedo hoti bodhipakkhiyadhammÈnaÑ samadhigatattÈ. Na hi kÈyÈdayo bhÈvetabbÈ, satiyeva pana bhÈvetabbÈti. ByÈÒjanato nÈnaÑ bhedaÑ. IminÈpi kÈraÓenÈti imÈyapi yuttiyÈ. IdÈni taÑ yuttiÑ dassento “atthaÒca byaÒjanaÒcÈ”ti


ÈdimÈha. Tattha samÈnetvÈti suttantarato samÈnetvÈ, suttantarapadehi ca samÈnetvÈ. AÒÒathÈti aÒÒato, bh|tato apagataÑ katvÈti attho. MicchÈ ropitabhÈvoti ayÈthÈvato ÔhapitabhÈvo. AtthaÒca byaÒjanaÒca viÒÒÈpanakÈraÓamevÈti aviparÊtatthassa saddassa ca bujjhanahetutÈya. 37. Idha dhammavinayaÔÔhÈne satiyeva satipaÔÔhÈnanti gahitÈ, atthato sameti nÈma yÈthÈvato atthassa gahitattÈ. AsabhÈvaniruttibhÈvato byaÒjanato nÈnattanti taÑ li~gabhedena vacanabhedena ca dassento “satipaÔÔhÈnoti vÈ satipaÔÔhÈnÈti vÈ micchÈ ropethÈ”ti Èha. Appamattakanti aÓumattaÑ sallahukaÑ, na garutaraÑ adhanitaÑ katvÈ vattabbampi dhanitaÑ ghosavantaÑ katvÈ ropite vuttadosÈbhÈvatoti. TenÈha “nibbutiÑ pattuÑ sakkÈ hotÊ”ti.

ByaÒjanassa micchÈropanaÑ na visesantarÈyakaraÑ hotÊti ÒÈpanatthaÑ cat|su maggesu paÒhaÑ kathetvÈva parinibbuto. SuttantabyaÒjanaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “appamattakaÑ kho panÈ”ti. 38. Atha catutthavÈre vivÈdo kasmÈ jÈto? YÈvatÈ nesaÑ vacanaÑ atthato ceva sameti byaÒjanato cÈti adhippÈyo. SaÒÒÈya vivÈdoti kiÒcÈpi sameti atthato ceva byaÒjanato ca, saÒÒÈ pana nesaÑ avisuddhÈ, tÈya saÒÒÈya vasena vivÈdo jÈtoti dassento “ahan”ti-ÈdimÈha. AhaÑ satipaÔÔhÈnanti vÈdÈmi, ayaÑ satipaÔÔhÈnoti vadatÊti evaÑ tesaÑ ÒÈÓaÑ hotÊti imamatthaÑ “eseva nayo”ti iminÈ atidisati. 39. Na codanatthÈya vegÈyitabbanti sÊghaÑ sÊghaÑ na codanÈ kÈtabbÈti attho. TasmÈti yasmÈ ekacco kodhanabhÈvena evaÑ paÔipphari, tasmÈ. AnÈdÈnadiÔÔhÊti ÈdiyitvÈ anabhinivisanato anÈdÈnadiÔÔhÊ adaÄhaggÈhÊ. Pakkhipanto viyÈti gilitvÈ pakkhipanto viya.

UpaghÈtoti cittappaghÈto pharasupaghÈto viya. VaÓaghaÔÔitassa viyÈti vaÓe ghaÔÔitassa viya dukkhuppatti cittadukkhuppatti. Dve vÈre vatvÈpi vissajjetÊti suppaÔinissaggÊ evaÑ pageva coditamatte vissajjeti ceti

MajjhimanikÈya 240

adhippÈyo. Kathanavasena ca kÈyacittakilamatho. Evar|poti sahasÈ avissajjentena codakassa vihesÈvÈdo hutvÈpi akkodhanÈdisabhÈvo.

UpekkhÈti sakena kammena paÒÒÈyissatÊti tasmiÑ puggale ajjhupekkhaÓÈ. UpekkhaÑ atimaÒÒati nÈma tassa anÈcÈrassa anajjhupekkhaÓato. 40. VacanasaÒcÈroti pesuÒÒavasena aÒÒathÈvacanusaÑhÈro. DiÔÔhipaÄÈsoti yugaggÈhavasena laddhi. SÈ pana cittassa anÈrÈdhaniyabhÈvo satthucittassa anÈrÈdhakabhÈvo. Kalahoti adhikaraÓuppÈdavasena pavatto viggaho bhaÓÉanassa pubbabhÈgo.

Yena kÈraÓenÈti yena dhammena satthusÈsanena. Temeva hi sandhÈya vadati “dhammoti sÈraÓÊyadhammo adhippeto”ti. EtthÈti “dhammassa cÈnudhamman”ti ettha. Dhammoti sambuddhassa tassa tathÈ pavattaÑ byakaraÓaÑ yathÈ vivÈdÈpannÈ saÒÒattiÑ gacchanti. TenÈha “tesaÑ bhikkh|naÑ saÒÒattikaraÓan”ti.Tadeva byÈkaraÓaÑ anudhammoti bhikkhunÈ vuccamÈno anupavatto dhammo. TenÈha “tadeva byÈkaroti nÈmÈ”ti. KocÊti yo koci. Sahadhammiko sakÈraÓo. AÒÒattho ayaÑ kiÑsaddoti Èha “aÒÒo”ti. AssÈti vuttanayena paÔipannabhikkhuno, tassa paÔipatti na kenaci garahaÓÊyÈ hotÊti attho. SesaÑ sabbaÑ suviÒÒeyyameva.

KintisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. SÈmagÈmasuttavaÓÓanÈ

41. DvedhikajÈtÈti jÈtadvedhikÈ1 saÒjÈtabhedÈ. DvejjhajÈtÈti duvidhabhÈvaÑ pattÈ. BhaÓÔhanti paribhÈsanti etenÈti bhaÓÉanaÑ, viruddhacittatÈ. Tanti bhaÓÉanaÑ. Dhammavinayanti pÈvacanaÑ. VitujjantÈ mukhasattÊhi. SahitaÑ meti mayhaÑ vacanaÑ sahitaÑ siliÔÔhaÑ pubbÈparasambandhaÑ atthayuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. DveÄhakajÈtÈti jÈtadveÄhakÈ (Ka)


TenÈha “atthasaÑhitan”ti. AdhiciÓÓanti ÈciÓÓaÑ. ViparÈvattanti virodhadassanavasena parÈvattitaÑ, parÈvattaÑ d|sitanti attho. TenÈha “cirakÈlavasena -pa- nivattan”ti. PariyesamÈno cara, tattha tattha gantvÈ sikkhÈhÊti attho. Sace sakkosi, idÈnimeva mayÈ veÔhitadosaÑ nibbeÔhehi. MaraÓamevÈti aÒÒamaÒÒaghÈtavasena maraÓameva.

NÈÔaputtassa imeti nÈÔaputtiyÈ. Te pana tassa sissÈti Èha “antevÈsikes|”ti. PurimapaÔipattito paÔinivattanaÑ paÔivÈnaÑ, taÑ r|paÑ sabhÈvo etesanti paÔivÈnar|pÈ. TenÈha “nivattanasabhÈvÈ”ti. KathanaÑ atthassa ÈcikkhanaÑ. PavedanaÑ tassa hetudÈharaÓÈni ÈharitvÈ bodhanaÑ. Na upasamÈya saÑvattatÊti anupasamasaÑvattanaÑ, tadeva anupasamasaÑvattanikaÑ, tasmiÑ. SamussitaÑ hutvÈ patiÔÔhÈhetubhÈvato th|paÑ patiÔÔhÈti Èha “bhinnath|peti bhinnapatiÔÔhe”ti. Th|poti vÈ dhammassa niyyÈnabhÈvo veditabbo aÒÒadhamme abhibhuyya samussitaÔÔhena. So nigaÓÔhassa samaye kehici abhinnasammatopi bhinno vinaÔÔhoyeva sabbena sabbaÑ abhÈvatoti bhinnath|po. So eva niyyÈnabhÈvo vaÔÔadukkhato muccitukÈmÈnaÑ paÔisaraÓaÑ, taÑ ettha natthÊti appaÔisaraÓo, tasmiÑ bhinnath|pe appaÔisaraÓeti evamettha attho veditabbo.

ŒcariyappamÈÓanti ÈcariyamuÔÔhi hutvÈ pamÈÓabh|taÑ. NÈnÈnÊhÈrenÈti nÈnÈkÈrena. “VivÈdo na uppajjÊ”ti vatvÈ tassa anuppattikÈraÓaÑ dassento “satthÈ hi -pa- avivÈdakÈraÓaÑ katvÈva parinibbÈyÊ”ti vatvÈ taÑ vivarituÑ “bagavatÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. PatiÔÔhÈ ca avassayo ca “ayaÑ dhammo ayaÑ vinayo idaÑ satthusÈsanan”ti vinicchayane mahÈpadesÈ, paÒhabyÈkaraÓÈni ca, yasmÈ tesu patiÔÔhÈya te avassÈya dhammavinayadharÈ ca nicchayaÑ gacchanti. TathÈ hi suttantamahÈpadesato vinaye kenaci pucchito attho catunnaÑ paÒhabyÈkaraÓÈnaÑ vasena suvinicchitar|po, tasmÈ dhammavinayo idha satthu kiccaÑ kÈtuÑ sakkotÊti Èha “tenevÈ”ti-Èdi, tasmÈ uÄÈrÈya desanÈya bhÈjananti adhippÈyo. 42. PaÔipaviÔÔhaÑ katvÈ1 Èharitabbato, saccaÑ kÈritabbato pÈhataÑ m|lanti Èha “kathÈpÈbhatan”ti, dhammakathÈya m|lakÈraÓanti attho. ______________________________________________________________ 1. PaÔiviÔÔhaÑ gantvÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 242

YesaÑ vasena vivÈdo uppanno, teyeva adhammavÈdino, tesaÑ tÈva so ahitÈya dukkhÈya saÑvattatu, tato aÒÒesaÑ deva manussÈnaÑ kathanti codanÈ. ParamparÈya saÑkilesavatthubhÈvatoti parihÈro. TenÈha “kosambakakkhandhake viyÈ”ti-Èdi. 43. AbhiÒÒÈ desitÈti abhivisiÔÔhÈya paÒÒÈya jÈnitvÈ bodhitÈ. PatissayamÈnar|pÈti apadissa patissayamÈnÈ1 garukavasena nissayamÈnasabhÈvÈ. TenÈha “upanissÈya viharantÊ”ti, garutaraÑ nissayaÑ katvÈ viharantÊti attho. ParivÈre paÒÒattÈnÊti “ÈjÊvahetu ÈjÊvakÈraÓÈ”ti evaÑ niddhÈretvÈ ParivÈrapÈÄiyaÑ2 asa~karavasena ÔhapitÈni. “EvaÒca pana bhikkhave imaÑ sikkhÈpadaÑ uddiseyyÈ”ti3 vibha~gapÈÔhavaseneva hi tÈni bagavatÈ paÒÒattÈni. TÈni ÔhapetvÈ sesÈni sabbasikkhÈpadÈni adhipÈtimokkhaÑ nÈmÈti idaÑ gobalÊbaddaÒÈyena vuttanti daÔÔhabbaÑ tesampi adhipÈtimokkhabhÈvato.

TatrÈyaÑ nayoti tasmiÑ suppajahanÈya appamattakabhÈve ayaÑ vakkhamÈno. TÈnÊti paÓÊtabhojanÈni. Yo kocÊti bhikkhu vÈ bhikkhunÊ vÈ. DukkaÔavatthukanti yaÑ kiÒci dukkaÔÈpattivatthukaÑ. TenÈti suppajahanabhÈvena m|lÈpattivÊtikkamassa aÓumattatÈya.

PubbabhÈgamagganti lokiyamaggaÑ. TatrÈti tasmiÑ pubbabhÈgamaggaÑ nissÈya vivÈduppÈde. ObhÈsaÒÈÓanti obhÈsassa uppattihetubh|taÑ ÒÈÓaÑ. Tattha pana so maggasaÒÒibhÈvena maggo ca catubbidhoti sutattÈ “paÔhamamaggo nÈmÈ”ti-ÈdimÈha. Evanti evaÑ asandiddhaÑ aparisa~kitaÑ pariccattaÑ katvÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathetuÑ na sakkoti.

CetiyaÑ na diÔÔhanti tassa kataÑ th|paÑ vadati. Nindiye puthujjanabhÈve ÔhitaÑ pÈsaÑsaÑ ariyabhÈvaÑ ÈropetvÈ taÑ micchÈladdhiÑ abhinivissa paggayha voharaÓato saggopi maggopi vÈritoyevÈti. VuttaÑ hetaÑ–

“Yo nindiyaÑ pasaÑsati, taÑ vÈ nindati yo pasaÑsiyo. VicinÈti mukhena so kaliÑ, kalinÈ tena sukhaÑ na vindatÊ”ti4. ______________________________________________________________ 1. AsadisapatissÈyamÈnÈ (Ka) 2. Vi 5. 258 piÔÔhe. 3. Vi 1. 24, 26, 28 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 381; SaÑ 1. 151, 154; AÑ 1. 319; Khu 10. 111 piÔÔhesu.


“KhaÓeneva arahattaÑ pÈpuÓituÑ samatthakammaÔÔhÈnakathaÑ ÈcikkhissÈmÊ”ti hi iminÈ tattha kohaÒÒampi dissati, itaresu pana vattabbameva natthi. UppÈÔetvÈti uddharitvÈ. “Atha te bhikkh|”ti-Èdi sesaÑ nÈma. “AmataÑ te paribhuÒjanti, ye kÈyagatÈsatiÑ paribhuÒjantÊ”ti1 vacanaÑ duggahitaÑ gaÓhÈpetvÈ “ettÈvatÈ vo amataÑ paribhuttaÑ nÈma bhavissatÊ”ti Èha. 44. Evanti ÈkÈralakkhaÓametaÑ, na ÈkÈraniyamanaÑ. Tena iminÈva kÈraÓena ca yo vivÈdo uppajjeyyÈti vuttaÑ hoti. GarusmiÑ gar|ti pavattaÑ cittaÑ garuvisayattÈ taÑsahacaritattÈ garu, tassa bhÈvo gÈravaÑ, garukaraÓaÑ, taÑ ettha natthÊti agÈravo. TenÈha “gÈravavirahito”ti. Garussa gÈravavasena patissayanaÑ patissoti vuccati nÊcavuttitÈ, tappaÔipakkhato appatissoti Èha “appatissayo anÊcavuttÊ”ti. Ettha yathÈyaÑ puggalo satthari agÈravo nÈma hoti, taÑ dassetuÑ “ettha panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha tÊsu kÈlesu upaÔÔhÈnaÑ na yÈtÊti-Èdi samudÈyakittana-anavasesadassanaÑ, avayavato pana agÈravasiddhi yathÈ taÑ sÈmaÒÒato sikkhÈpadasamÈdÈnaÑ tabbiseso bhedo. Esa nayo sesesupi.

SakkaccaÑ na gacchatÊti Èdaravasena na gacchati. SaÑghe katoyeva hoti saÑghapariyÈpannattÈ tassa, yathÈ saÑghaÑ uddissa dinnaÑ ekena bhikkhunÈ paÔiggahitaÑ saÑghassa dinnameva hoti. Aparip|rayamÈnova sikkhÈya agÈravo. TenÈha bagavÈ “sikkhÈya na parip|rakÈrÊ”ti2. Attano parisÈya uppannaÑ vivÈdam|laÑ visesato attanÈ v|pasametabbato attano ca anatthÈvahato “ajjhattan”tveva vuttaÑ. Esa nayo bahiddhÈti etthÈpi. 46. ChaÔÔhÈnÈnÊti cham|lÈni. YathÈ samanavasena samathÈnaÑ vivÈdÈdÊsu adhikattubhÈvo, evaÑ vivÈdÈdÊnaÑ tehi adhikatabbatÈpÊti Èha “v|pasamanatthÈya -pa- adhikaraÓÈnÊ”ti. Tena adhikaraÓasaddassa kammatthataÑ Èha. SamathÈ vÈ samanavasena adhikarÊyanti etthÈti adhikaraÓÈni, vivÈdÈdayo. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 47 piÔÔhe. 2. Ma 2. 102 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 244

VivÈdo uppannamattova hutvÈ parato kakkhaÄatthÈya saÑvattanato yaÑ vatthuÑ nissÈya paÔhamaÑ uppanno vivÈdÈnusÈrena m|lakaÑ viya anubandharogo tameva tadaÒÒaÑ vÈ vatthuÑ katvÈ pavaÉÉhanto vivÈdÈdhikaraÓaÑ patvÈ upari vaÉÉhati nÈma, anuvÈdÈpattikiccÈdhikaraÓaÑ patvÈ vivÈdassa ca vaÉÉhanaÑ pÈkaÔameva. Tena vuttaÑ “cattÈri adhikaraÓÈni patvÈ upari vaÉÉhanto so vivÈdo”ti. UppannÈnaÑ uppannÈnanti1 uÔÔhitÈnaÑ uÔÔhitÈnaÑ. Samathatthanti samanatthaÑ.

AÔÔhÈrasahi vatth|hÊti lakkhaÓavacanametaÑ yathÈ “yadi me byÈdhÊ dÈheyyuÑ, dÈtabbamidamosadhan”ti2, tasmÈ tesu aÒÒatarena vivadantÈ “aÔÔhÈrasahi vatth|hi vivadantÊ”ti vuccanti. UpavadanÈti akkoso. CodanÈti anuyogo.

AdhikaraÓassa sammukhÈva vinayanato sammukhÈvinayo. SannipatitaparisÈya dhammavÈdÊnaÑ yebhuyyatÈya yebhuyyasikakammassa karaÓaÑ yebhuyyasikÈ. KÈrakasaÑghassa sÈmaggivasena sammukhÊbhÈvo, na yathÈ tathÈ kÈrakapuggalÈnaÑ sammukhatÈmattaÑ. Bh|tatÈti tacchatÈ. SaccapariyÈyo hi idha dhamma-saddo “dhammavÈdÊ”ti-ÈdÊsu3 viya. Vineti etenÈti vinayo, tassa tassa adhikaraÓassa v|pasamÈya bagavatÈ vuttavidhi, tassa vinayassa sammukhatÈ vinayasammukhatÈ. VivÈdavatthusa~khÈte atthe paccatthikÈ atthapaccatthikÈ, tesaÑ atthapaccatthikÈnaÑ. SaÑghasammukhatÈ parihÈyati sammatapuggaleheva v|pasamanato.

Nanti vivÈdÈdhikaraÓaÑ. “Na chandÈgatiÑ gacchatÊ”ti-ÈdinÈ4 vuttaÑ paÒca~gasamannÈgataÑ. GuÄhakÈdÊsu alajjussannÈya parisÈya guÄhako salÈkaggÈho kÈtabbo, lajjussannÈya vivaÔako, bÈlussannÈya sakaÓÓajappako. YassÈ kiriyÈya dhammavÈdino bahutarÈ, sÈ yebhuyyasikÈti Èha “dhammavÈdÊnaÑ yebhuyyatÈyÈ”ti-Èdi.

EvaÑ vinicchitanti ÈpattiÑ dassetvÈ ropanavasena vinicchitaÑ, paÔikammaÑ pana ÈpattÈdhikaraÓasamathe parato Ègamissati. Na samaÓasÈruppaÑ assÈmaÓakaÑ, samaÓehi akÈtabbaÑ, tasmiÑ. AjjhÈcÈre vÊtikkame sati. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 3. 260 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SaÑ-®Ê 2. 218; SÈrattha-®Ê 2. 354; Ka~khÈ-®Ê 445 piÔÔhesupi. 3. DÊ 1. 4, 60 piÔÔhesu. 4. Vi 5. 295, 296 piÔÔhesu.


PaÔicaratoti paÔicchÈdentassa. PÈpussannatÈya pÈpiyo, puggalo, tassa kÈtabbakammaÑ tassapÈpiyasikaÑ.

SammukhÈvinayeneva v|pasamo natthi paÔiÒÒÈya, tathÈr|pÈya khantiyÈ vÈ vinÈ av|pasamanato. EtthÈti ÈpattidesanÈyaÑ. PaÔiÒÒÈte ÈpannabhÈvÈdike karaÓakiriyÈ “ÈyatiÑ saÑvareyyÈsÊ”ti, parivÈsadÈnÈdivasena ca pavattaÑ vacÊkammaÑ paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ.

YathÈnur|panti “dvÊhi cat|hi tÊhi ekenÈ”ti evaÑ vuttanayena yathÈ nur|paÑ. EtthÈti imasmiÑ sutte, etasmiÑ vÈ samathavicÈre. Vinicchayanayoti vinicchaye nayamattaÑ. TenÈha “vitthÈro panÈ”ti-Èdi. 47. Sa~khepatova vutto, na samathakkhandhake1 viya vitthÈrato. TathÈti iminÈ “dhammÈ”ti padaÑ ÈkaÉÉhati, ettha iti-saddo Èdi-attho, evamÈdinÈ iminÈ pakÈrenÈti vÈti vuttaÑ hoti. BodhipakkhiyadhammÈnaÑ ekantÈnavajjabhÈvato natthi adhammabhÈvo, bagavato desitÈkÈraÑ hÈpetvÈ vaÉÉhetvÈ vÈ kathanaÑ yathÈdhammaÑ akatanti katvÈ adhammabhÈvoti dassento Èha “tayo satipaÔÔhÈnÈ”ti-Èdi.

NiyyÈnikanti sapÈÔihÊraÑ appaÔivÈnaÑ2 hutvÈ pavattati. TathevÈti iminÈ “evaÑ amhÈkan”ti-ÈdinÈ vuttamatthaÑ ÈkaÉÉhati. Bh|tena -pa- kÈtabbakammaÑ dhammo nÈma yathÈdhammaÑ karaÓato, vuttavipariyÈyato ito paraÑ adhammo. AyaÑ vinayo nÈma rÈgÈdÊnaÑ saÑvaraÓato pahÈnato paÔisa~khÈnato ca, ayaÑ avinayo nÈma rÈgÈdÊnaÑ avinayanato. AyaÑ vinayo nÈma yathÈvinayakaraÓato, vuttavipariyÈyena itaro avinayo. Vatthusampatti-ÈdinÈ eva sabbesaÑ vinayakammÈnaÑ akuppatÈti Èha “vatthusampatti -pa- ayaÑ vinayo nÈmÈ”ti, tappaÔipakkhato avinayo veditabbo. TenÈha “vatthuvipattÊ”ti-Èdi.

SammÈpaÔipattiyÈ nayanaÔÔhena yathÈvutto dhammo eva netti, tato eva sattassa viya rajju asithilapavattihetutÈya dhammarajj|ti attho vutto. SuttantapariyÈyena tÈva dasa kusalakammapathÈ dhammoti evaÑ vuttÈ, sÈ eva vÈ hotu dhammanetti, yo idha imissÈ vaÓÓanÈya “chattiÑsabodhipakkhiyadhammÈ”ti-ÈdinÈ dhammena ca vinayena ca vutto, so ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 188 piÔÔhe. 2. AppaÔihÊnaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 246

eva vÈ dhammanetti hot|ti ÈnetvÈ yojanÈ. TÈya dhammanettiyÈ sameti tÈya yathÈvuttÈya dhammanettiyÈ saÑsandati, ekalakkhaÓameva hotÊti attho. EvaÑ vivÈdavatthubh|to dhammo ce “dhammo”ti, adhammo ce “adhammo”ti, vinayo ce “vinayo”ti, avinayo ce “avinayo”ti nicchinantena ekaccÈnaÑ vivÈdÈdhikaraÓameva dassitaÑ tassa v|pasamadhammÈnaÑ apariyosÈpitattÈ. 48. TaÑ panetanti vivÈdÈdhikaraÓaÑ paccÈmasati. VÈre atthasaÑvaÓÓanÈvasena pattepi. DvÊhÊti yasmiÑ ÈvÈse vivÈdÈdhikaraÓaÑ uppannaÑ, tattha vÈsÊhi dvÊhipi bhikkh|hi atirekatarÈ. 49. KhandhasÈmantanti ÈpattikkhandhabhÈvena samÊpaÑ. ŒpattisÈmantaÑ nÈma pubbabhÈgÈ Èpajjitabba-Èpatti. MethunarÈgavasena kÈyasaÑsagge dukkaÔassa vatth|ti Èha “paÔhamapÈrÈjikassa pubbabhÈge dukkaÔan”ti. SesÈnaÑ tiÓÓaÑ pÈrÈjikÈnaÑ pubbabhÈge thullaccayameva. 50. ParikkamitvÈ upakkamitvÈ. ŒpattÈdhikaraÓaÑ dassitaÑ tattheva visesato paÔiÒÒÈya kÈretabbatÈya icchitabbattÈ. 52. Kammassa vatthu dassitaÑ, na samathoti adhippÈyo. Nanu cÈyaÑ samathÈdhikÈroti? SaccaÑ, samathassa pana kÈraÓe dassite samatho dassitova hotÊti dassetuÑ “evar|passa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. 53. IdaÑ kammanti “idaÑ amhÈkaÑ bhaÓÉanajÈtÈnan”ti-ÈdinÈ vuttakammaÑ. TiÓavatthÈrakasadisattÈti taÑsadisatÈya tabbohÈroti dasseti yathÈ “esa brahmadatto”ti. ŒkÈramattameva tiÓavatthÈrakakammaÑ nÈma, na pana tassa sabbaso karaÓavidhÈnaÑ. TenÈha “khandhake”ti-Èdi. GihÊnaÑ hÊnena khuÑsanambhanaÑ yathÈ “tilasaÑguÄikÈ natthÊ”ti. DhammikapaÔissavesu visaÑvÈdanavasena ÈpannÈ Èpatti. AssÈti kiccÈdhikaraÓassa. SammukhÈvinayeneva v|pasamo saÑghasammukhatÈdinÈva v|pasamanato. 54. SotÈpattiphalasaccikiriyavacanato kosambiyasutte1 sotÈpattimaggasammÈdiÔÔhi kathitÈ, idha pana “diÔÔhisÈmaÒÒagato ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 397 piÔÔhe.


viharati”cceva vuttattÈ “imasmiÑ sutte sotÈpattiphalasammÈdiÔÔhi vuttÈti veditabbÈ”ti vuttaÑ. PÈpakammassa appatÈ mahantatÈ sÈvajjabhÈvassa mudutikkhabhÈvena veditabbÈti Èha “aÓunti appasÈvajjaÑ. Th|lanti mahÈsÈvajjan”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SÈmagÈmasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. SunakkhattasuttavaÓÓanÈ

55. HeÔÔhimamaggehi ÒÈtamariyÈdÈya pajÈnanato aÒÒÈ, maggapaÒÒÈ. Tassa phalabhÈvato aggaphalapaÒÒÈ, taÑsahagatÈ sammÈsa~kappÈdayo ca “aÒÒÈ”ti vuttÈti Èha “aÒÒÈti arahattan”ti. Cat|hi padehi kathitÈ, “pariciÓÓÈ me bagavÈ”ti-ÈdÊsu viya na ekapadeneva. “Lokuttaro dhammo adhigato mayÈ”ti maÒÒanÈmattaÑ adhimÈnoti dassento “appatte pattasaÒÒino”ti-ÈdimÈha. 56. IdaÑ ÔhÈnanti idaÑ obhÈsÈdisammutihetubh|taÑ uÄÈrataraÑ udayabbayaÒÈÓaÑ. UÄÈratarabhÈvena hi taÑ maggaphalapaÒÒÈya paccayo hutvÈ yÈthÈvato dubbiÒÒeyyatÈya vipassakaÑ visaÑvÈdeti. TenÈha “avibh|taÑ andhakÈran”ti. ImaÑ paÒhanti imaÑ suttaÑ gambhÊraÑ lokuttarapaÔisaÑyuttaÑ attanÈ ÒÈtuÑ icchitaÑ atthaÑ. UggahetvÈti kevalaÑ piÔakasampÈdanavaseneva uggaÓhitvÈ. TenÈha “ajÈnitvÈ”ti. VisevamÈnÈti kilesavise avamÈnentÈ, sÈsanassa vÈ anupakÈravir|papaccaye sevamÈnÈ. EvamassÈti evaÑ vuttanayena tesaÑ karaÓahetu assa cittassa dhammadesanÈvasena pavattassa. AÒÒathÈbhÈvo adesetukÈmatÈ hoti. Tanti yathÈvuttamatthaÑ sandhÈya. Etanti “tassapi hoti aÒÒatatthan”ti evaÑ vuttaÑ. 58. Kilesehi ÈmasÊyatÊti ÈmisaÑ, loke pariyÈpannaÑ Èmisanti idha paÒca kÈmaguÓÈ adhippetÈti tesu vaÔÔÈmisabhÈvepi labhite kÈmÈmisabhÈvo siddhoti Èha “vaÔÔÈmisakÈmÈ misalokÈmisabh|tes|”ti. KÈmaguÓÈ hi vaÔÔassa vaÉÉhanato vaÔÔÈmisaÑ, kÈmetabbato kÈmataÓhÈya Èmasitabbato kÈmÈmisaÑ, yebhuyyato sattalokassa

MajjhimanikÈya 248

ÈmisabhÈvato lokÈmisaÑ. KÈmaguÓasabhÈgÈti kÈmaguÓÈnulomÈ kÈmaguÓapaÔisaÑyuttÈ. ŒneÒjasamÈpattipaÔisaÑyuttÈyÈti kilesiÒjanarahitatÈya idha ÈneÒjÈti adhippetÈhi heÔÔhimÈhi ar|pasamÈpattÊhi paÔisaÑyuttÈya. Evar|poti lokÈmisabh|tesu paccayesu adhimutto tanninno taggaruko tappabbhÈro. EttÈvatÈti evaÑ saddhÈnaÑ manussÈnaÑ dassanena tesaÑ pavattitÈsayena ca. SÊsaÑ nikkhantaÑ hotÊti lÈbhÈsÈya sÊsaÑ bahi nikkhantaÑ viya hoti. UdaraÑ phalitanti1 atibahubhaÓÉaÑ pakkhipiyamÈnaÑ pasibbakaÑ viya laddhabbassa atipah|tabhÈvena udaraÑ phÊtaÑ hoti. 59. YathÈ purimÈ dve ar|pasamÈpattiyo attano paccanÊkakilesehi aniÒjanato “aniÒjÈ”ti vuccanti, evaÑ itarÈpi. TaÑ pavuttanti lokÈmisasaÑyojanaÑ vigataÑ. 60. NighÑsanti “ettako ayan”ti paricchedanti attho. SilesenÈti cammakÈrasilesÈdisilesena, vajiralepasilese vattabbameva natthi. TaÑ bhinnanti ÈneÒjasaÑyojanaÑ bhinnaÑ vidhamitaÑ samatikkantaÑ tÈsu samÈpattÊsu apekkhÈbhÈvato. AjjhÈsayena asambaddhattÈvuttaÑ “dvedhÈbhinnÈ selÈ viya hotÊ”ti. TenÈha “taÑ samÈpajjissÈmÊti cittaÑ na uppajjatÊ”ti. 61. Vantanti chaÉÉitaÑ, vissaÔÔhanti attho. 62. UparisamÈpattilÈbhinoti ettha uparisamÈpattÊti arahattaphalasamÈpatti adhippetÈ, arahato ca maggÈdhigameneva anÈgÈmiphalasamÈpatti, sekkhÈnaÑ visayÈ heÔÔhimÈ phalasamÈpattiyo paÔippassaddhÈ. LokiyÈ pana nikantippahÈnena paÔinissaÔÔhÈti Èha “heÔÔhÈ -pana uppajjatÊ”ti. 63. “PaÒca kho ime sunakkhatta kÈmaguÓÈ”ti-ÈdinÈ ÈraddhadesanÈ “sammÈ nibbÈnÈdhimutto purisapuggalo”ti arahattakittanena niÔÔhÈpitÈti tato paraÑ “ÔhÈnaÑ kho panÈ”ti-ÈdikÈ desanÈ “pÈÔiyekko ______________________________________________________________ 1. PhÈlitaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


anusandhÊ”ti vuttÈ. TenÈha “heÔÔhÈ hÊ”ti-Èdi. Tattha yathÈ khÊÓÈsavassa samÈpattilÈbhinoti yojanÈ, evaÑ vÈ khÊÓÈsavassa sukkhavipassakassÈti yojetabbÈ. PaÔikkhittaÑ aÔÔhakathÈyaÑ. Tassa paÔikkhepassa kÈraÓaÑ dassetuÑ “samÈpattilÈbhino hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. YathÈ sukkhavipassako adhimÈniko samÈpattilÈbhino samÈnayogakkhamo appatte pattasaÒÒitÈya bhedÈbhÈvato, evaÑ sukkhavipassako khÊÓÈsavo samÈnayogakkhamo khÊÓÈsavabhÈvena visesÈbhÈvato, tasmÈ “samÈpattilÈbhimhi kathite itaropi kathitova hotÊ”ti vuttaÑ. DvinnaÑ bhikkh|nanti samÈpattilÈbhino adhimÈnikassa khÊÓÈsavassa ca. TenevÈha “puthujjanassa tÈvÈ”ti-Èdi.

YadaggenÈti yena bhÈgena. Yadipi khÊÓÈsavassa asappÈyÈrammaÓaÑ kilesÈnaÑ uppattiyÈ paccayo na hoti tesaÑ sabbaso samucchinnattÈ. SantavihÈraparipantho pana siyÈ visabhÈgatoti vuttaÑ “khÊÓÈsavassapi asappÈyamevÈ”ti. TenÈha “visaÑ nÈma -pa- visamevÈ”ti. Etena “yathÈ visajÈnanaÑ appamÈÓaÑ, vikÈruppÈdanato pana taÑ pariharitabbaÑ, evaÑ pariÒÒÈtampi vatthu atthavisesÈbhÈvena ekar|pamevÈti taÑ pariharitabbamevÈ”ti dasseti. TenÈha “na hÊ”ti-Èdi. Na hi asaÑvutena bhavitabbaÑ asÈruppabhÈvato. YuttapayuttenevÈti sabhÈgÈrammaÓassa ÈlokanÈdÊsu yutteneva bhavituÑ vaÔÔati. 64. Yattha sayaÑ nipatati uppajjati, tassa santÈnassa vippasannavasena ruppanato, visasa~khÈtassa dukkhassa m|labhÈvato ca “avijjÈsa~khÈto visadoso”ti vuttaÑ. RuppatÊti kattabbÈdimucchÈpÈdanena vikÈraÑ uppÈdeti. AnuddhaÑseyyÈti vibÈdheyya. RÈgo hi uppajjamÈnova kusalacittappavattiyÈ okÈsaÑ adento taÑ vibÈdhati, tathÈbh|to saddhÈsinehassa samathavipassanÈbhivuÉÉhiyÈ vamanena ca taÑ visoseti milÈpeti. TenÈha “soseyya milÈpeyyÈ”ti. SagahaÓasesanti gahetabbavisaÑ sÈvasesaÑ katvÈti attho. Na alaÑ na samatthanti analaÑ. S|kapariyÈyo pÈÄiyaÑ vutto suka-saddoti Èha “vÊhisukÈdi ca s|kan”ti.

MajjhimanikÈya 250

Sa-upÈdÈnasalluddhÈro viya appahÊno avijjÈvisadoso daÔÔhabbo mahÈnatthuppÈdanato. AsappÈya -pa- asaÑvutakÈlo daÔÔhabbo attabhÈvassa apariharaÓabhÈvato. MaraÓaÑ viya sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattanaÑ adhisÊlasa~khÈtassa Èyuno apetattÈ. MaraÓamattaÑ dukkhaÑ viya ÈpattiyÈ ÈpajjanaÑ yathÈvuttassa Èyuno upapÊÄanakabhÈvato. IminÈva nayena opammasaÑsandananti ettha anupÈdisesasalluddhÈro viya pahÊno avijjÈvisadoso, sappÈya -pa- susaÑvutakÈlo, tadubhayena vaÓe puthuttaÑ na gate maraÓÈbhÈvo viya sikkhÈya apaccakkhÈnaÑ, maraÓamattadukkhÈbhÈvo viya aÒÒatarÈya saÑkiliÔÔhÈya ÈpattiyÈ anÈpajjananti yojanÈ veditabbÈ. 65. SatiyÈti ettha yasmÈ “ariyÈyÈ”ti na visesitanti Èha “sati paÒÒÈgatikÈ”ti-Èdi. PaÒÒÈ cettha lokiyÈ adhippetÈ, na lokuttarÈti Èha “parisuddhÈya vipassanÈpaÒÒÈyÈ”ti.

KhÊÓÈsavassa balanti uÄÈratamesu dibbasadisesupi ÈrammaÓesu manacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnaÑ anupanamanahetubh|taÑ susaÑvutakÈrisa~khÈtaÑ khÊÓÈsavabalaÑ dassento “saÑvutakÈrÊ”ti vuttaÑ, ukkaÑsagatasativepullattÈ yathÈ asaÑvarassa asaÑvaro hoti, evaÑ satisampajaÒÒabalena cakkhÈdidvÈrÈni saÑvaritvÈ dassanÈdikiccakÈrÊ. EvaÑ jÈnitvÈti “upadhi dukkhassa m|lan”ti evaÑ vipassanÈpaÒÒÈsahitÈya maggapaÒÒÈya jÈnitvÈ. UpadhÊyati dukkhaÑ etehÊti upadhÊ, kilesÈti Èha “kilesupadhipahÈnÈ nirupadhÊ”ti. Tato eva upÈdÊyati dukkhaÑ etehÊti kilesÈ “upÈdÈnÈ”tipi vuccantÊti Èha “nirupÈdÈnoti attho”ti. UpadhÊ sammadeva khÊyanti etthÈti upadhisa~khayo, nibbÈnanti Èha “upadhÊnaÑ sa~khayabh|te nibbÈne”ti. ŒrammaÓatoti ÈrammaÓaÑ katvÈ tadÈrammaÓÈya phalavimuttiyÈ vimutto. KÈmupadhismiÑ kÈyaÑ upasaÑharissatÊti “kÈme sevissÈmÊ”ti tattha kÈyaÑ upanÈmessati, kÈy|pasaÑhÈro tÈva tiÔÔhatu, tathÈ cittaÑ vÈ uppÈdessatÊti etaÑ kÈraÓaÑ natthÊti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SunakkhattasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


6. ŒneÒjasappÈyasuttavaÓÓanÈ

66. KhaÓapabha~gutÈya na niccÈ na dhuvÈti aniccÈ. Tato eva paÓÉitehi na iccÈ na upagantabbÈtipi aniccÈ. So cÈyaÑ aniccattho udayavayaparicchinnatÈya veditabboti dassento “hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccÈ”ti Èha, uppajjitvÈ vinassanatoti attho. AyaÒca aniccatÈ vakkhamÈnÈ ca tucchÈditÈ dvinnampi kÈmÈnaÑ sÈdhÈraÓoti Èha “vatthukÈmÈpi kilesakÈmÈpÊ”ti. RittÈ vivittÈ, tesaÑ niccasÈrÈdÊnaÑ attani abhÈvato tehi visuÑbh|tÈ. YathÈ pana sabbaso sabhÈvarahitamÈkÈsaÑ “tucchaÑ rittan”ti vuccati, na evamete. Ete pana kevalaÑ niccasÈrÈdivirahato eva tucchÈ rittÈti dassento “na panÈ”ti-ÈdimÈha. “Na hi tucchamuÔÔhi nÈma natthÊ”ti idaÑ lokasamaÒÒÈvasena vuttaÑ, lokasamaÒÒÈ lokiyakathÈ na la~ghitabbÈ.

MusÈti ittarapaccupaÔÔhÈnatÈya na dissatÊti Èha “musÈti nÈsanakÈ”ti. VisaÑvÈdanaÔÔhena vÈ musÈ. Ete hi asubhÈdisabhÈvÈpi bÈlÈnaÑ subhÈdibhÈvena upaÔÔhahantÈ subhÈdiggahaÓassa paccakkhabhÈvena satte visaÑvÈdenti. NassanasabhÈvÈti khaÓabha~gattÈ ittarapaccupaÔÔhÈnatÈya dissamÈnÈ viyapi hutvÈ apaÒÒÈyanakapakatikÈ. TenÈha “khettaÑ viyÈ”ti-Èdi. Dhamma-saddo cettha “jÈtidhammÈnan”ti-ÈdÊsu1 viya pakatipariyÈyo, tathÈ sabhÈvasaddo cÈti daÔÔhabbaÑ. Mosadhammoti mosanapakatikÈ, kusalabhaÓÉaharaÓasabhÈvÈti attho. MÈyÈkatanti mÈyÈya kataÑ udakÈdimaÓi-Èdi-ÈkÈrena mÈyÈdinÈ upaÔÔhÈpitaÑ, mÈyÈkataÑ viya mÈyÈkataÑ aÒÒasabhÈvÈ hutvÈ atathÈ upaÔÔhahanatÈ. TenÈha “yathÈ”ti-Èdi. Cakkhupathe eva katavijjÈya, na tato paranti vuttaÑ “dassan|pacÈre Ôhitasseva tathÈ paÒÒÈyatÊ”ti. TayidaÑ sambaravijjÈvasena vuttaÑ.

EvaÑ tÈvakÈlikabhÈvena kÈmÈnaÑ mÈyÈkatabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni tato aÒÒenapi pakÈrena dassetuÑ “yathÈ cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AniccÈdisabhÈvÈnaÑ kÈmÈnaÑ niccÈdisabhÈvadassanaÑ vipallÈsasahagatatÈya veditabbaÑ. BÈlÈnaÑ lÈpanatoti apariÒÒÈtavatthukÈnaÑ andhabÈlÈnaÑ puggalÈnaÑ vipallÈsahetuto. Manussaloke ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 245 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 252

ÔhatvÈ manussÈnaÑ vÈ vasena bagavatÈ bhÈsitattÈ vuttaÑ “diÔÔhadhammikÈ kÈmÈti mÈnusakÈ paÒca kÈmaguÓÈ”ti. Tato eva ca “samparÈyikÈti te ÔhapetvÈ avasesÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha diÔÔhadhammÈ paccakkhabhÈvÈ ÈrammaÓabh|tÈ etÈsaÑ atthÊti diÔÔhadhammikÈ. SamparÈyike kÈme Èrabbha uppannasaÒÒÈ samparÈyikÈ. Te samecca dhÊyati ettha ÈÓÈti dheyyaÑ, ÈÓÈpavattiÔÔhÈnaÑ. MÈrassa dheyyanti mÈradheyyaÑ tasa issariyapavattanattÈ. TenÈha “yehÊ”ti-Èdi. Gahitanti visayavisayÊbhÈvena gahitaÑ, ÈrammaÓavasena ÈrammaÓakaraÓavasena ca gahitanti attho. Tattha ÈrammaÓakaraÓavasena gahaÓaÑ nÈma “idaÑ mayhan”ti avibhÈgena pariggahakaraÓaÑ, ÈrammaÓavasena pana gahaÓaÑ bhÈgaso ÈrammaÓÈnubhavananti vadanti. Ubhayassapi pana taÓhÈrÈgavasena gahaÓaÑ sandhÈya “ubhayametaÑ gahitan”ti vuttaÑ. MÈroti kilesamÈro. Yadaggena kilesamÈro, tadaggena devaputtamÈropi te attano vasaÑ vatteti. TaÑ sandhÈyÈti dhammukhena puggalaggahaÓaÑ sandhÈya.

AppahÊnavipallÈsÈ hi puggalÈ kÈmÈdhimuttÈ mÈrassa issariyavattanaÔÔhÈnatÈya “mÈradheyyan”ti vuttÈ, tathÈ mÈrassa nivÈpagocarapariyÈyehipi te evaÑ vuttÈti dassento “yathÈ coÄassÈ”ti-ÈdimÈha. NivapatÊti nivÈpo, so eva bÊjanti nivÈpabÊjaÑ. Teti kÈmaguÓÈ. YatthÈti yasmiÑ padese.

Manasi bhavÈti mÈnasÈti Èha “cittasambh|tÈ”ti. Te pana avijjÈdayo pÈÄiyaÑ ÈgatÈ. EvaÑ hi lohitasannissayo pubbo viya anurodh|panissayo virodhoti dassento “mamÈyite vatthusmin”ti-ÈdimÈha. TedhÈti1 ettha idhÈti nipÈtamattaÑ “idhÈhaÑ bhikkhave bhuttÈpÊ assan”ti-ÈdÊsu2 viya. KÈmalokanti kÈmaguÓasa~khÈtaÑ sa~khÈralokaÑ, yattha vÈ loke kÈmaguÓavantaÑ lokaÑ. Cittena adhiÔÔhahitvÈti jhÈnÈrammaÓaÑ paÔibhÈganimittaÑ bhÈvanÈcittena uppÈdetvÈ. ParittaÑ nÈma vikkhambhana-asamatthattÈ kilesehi parito khaÓÉitaÑ viya hoti. Tassa paÔikkhepenÈti parittabhÈvapaÔikkhepena. PamÈÓantipi ______________________________________________________________ 1. Teva (PÈÄiyaÑ AÔÔhakathÈyaÒca.) 2. Ma 1. 16 piÔÔhe.


kÈmÈvacarameva pÈpakÈnaÑ pamÈÓakaraÓadhammÈnaÑ vikkhambhanavasena appajahanato. TappaÔikkhepavasena appamÈÓaÑ nÈma mahaggatanti Èha “r|pÈvacaraÑ ar|pÈvacaran”ti. Samucchedavasena kilesÈnaÑ appahÈnena mahaggatajjhÈnampi subhÈvitaÑ nÈma na hoti, pageva parittajjhÈnanti Èha “subhÈvitanti -pa- lokuttarassevetaÑ nÈman”ti. Etassa vasenÈti “subhÈvitan”ti padassa vasena.

Tameva paÔipadanti tameva abhijjhÈdipahÈnÈvahaÑ jhÈnapaÔipadaÑ. Arahatte tassa upÈyabh|tÈya vipassanÈya vÈ catutthajjhÈne tassa upÈyabh|te upacÈre vÈ sati cittaÑ pasannameva hotÊti Èha “arahattaÑ vÈ -pa- upacÈraÑ vÈ”ti. AdhimokkhasampasÈdoti “ajjeva arahattaÑ gaÓhissamÊ”ti vÈ vipassanÈya vÊthipaÔipannattÈ, “ajjeva catutthajjhÈnaÑ nibbattessÈmÊ”ti vÈ upacÈrasamÈdhinÈ cittassa samÈhitattÈ adhimuccanabh|to sampasÈdo. PaÔilÈbhasampasÈdoti arahattassa, catutthajjhÈnassa vÈ adhigamasa~khÈto sampasÈdo. PaÔilÈbhopi hi kilesakÈlusiyÈbhibhavanato cittassa suppasannabhÈvÈvahattÈ “sampasÈdo”ti vutto. PaccayÈti nÈmar|papaccayÈ avijjÈdayo. SabbathÈti samudayato attha~gamato assÈdato ÈdÊnavato nissaraÓatoti sabbappakÈrena. ŒsÈti adhimuccanavasena ÈsÊsanÈ. TenÈha “ÈsÈ santiÔÔhati, adhimokkhaÑ paÔilabhatÊ”ti.

PÈdakanti padaÔÔhÈnaÑ. KilesÈ sannisÊdantÊti nÊvaraÓasahagatÈ eva kilesÈ vikkhambhanavasena v|pasamanti. SatÊti upacÈrajjhÈnÈvahÈ sati santiÔÔhati. Sa~khÈragatanti bhÈvanÈya samatÈya pavattamÈnattÈ ime dhammavicayasambojjha~gÈdayo ekarasÈ hutvÈ pavattantÊti bhÈvanÈcittuppÈdapariyÈpannaÑ sa~khÈragataÑ vibh|taÑ pÈkaÔaÑ hutvÈ upaÔÔhÈti. CittuppÈdoti bhÈvanÈcittuppÈdo. LepapiÓÉeti silesapiÓÉe laggamÈno viya appito viya hoti. UpacÈrena samÈdhiyati upacÈrajjhÈnena samÈdhiyati. Ayanti ayaÑ duvidhopi adhimuccanÈkÈro adhimokkhasampasÈdo nÈma. TasmiÑ sampasÈde satÊti etasmiÑ vipassanÈlakkhaÓe, upacÈrajjhÈne vÈ adhimokkhasampasÈde sati. Yo pana arahattaÑ vÈ paÔilabhati catutthajjhÈnaÑ vÈ, tassa cittaÑ vippasannaÑ hotiyeva, ayaÑ nippariyÈyato paÔilÈbhasampasÈdo, evaÑ santepi idhÈdhippetameva

MajjhimanikÈya 254

dassetuÑ “idha panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. vipassanÈ hÊti-Èdi vuttassa samatthanaÑ. Tattha paÒÒÈyÈti arahattapaÒÒÈya. AdhimuccanassÈti saddahanaÑ ussukkÈpajjanassa. UpacÈranti upacÈrajjhÈnaÑ. ŒneÒjasamÈpattiyÈ adhimuccanassa kÈraÓanti yojanÈ.

Etarahi vÈti idÈnimeva. ŒneÒjaÑ vÈti catutthajjhÈnaÑ vÈ. SamÈpajjatÊti adhigacchati. IdaÑ hÊti-ÈdinÈ sa~khepato vuttamatthaÑ vivarati. ArahattasacchikiriyÈ nÈma aggamaggabhÈvanÈya sati atthato ÈpannÈ hoti, aggamaggapaÒÒÈ eva tadatthaÑ adhimuccitabbÈti dassento “atha vÈ”ti vikappantaramÈha. Tattha yathÈ nÈma pÈsÈdassa atthÈya samÈnÊtadabbasambhÈrÈvayave appahonte k|ÔÈgÈraÑ kÈtuÑ na pahontiyeva, evaÑsampadamidanti dassento “taÑ anabhisambhuÓanto ÈneÒjaÑ vÈ samÈpajjatÊ”ti Èha. CatusaccaÑ vÈ sacchikaroti heÔÔhimamaggÈdhigamanavasena ÈneÒjaÑ vÈ samÈpajjati ubhayassapi hetupariggahitattÈ.

TatrÈti tasmiÑ “paÒÒÈya vÈ adhimuccati, ÈneÒjaÑ vÈ samÈpajjatÊ”ti yathÈvutte visesÈdhigame ayaÑ idÈni vuccamÈno yojanÈnayo. EvaÑ hotÊti idÈni vuccamÈnÈkÈrena cittÈbhinÊhÈro hoti. Kiccanti pabbajitakiccaÑ. Tatoti arahattÈdhigamanato. OsakkitamÈnasoti saÑkucitacitto. AntarÈ na tiÔÔhatÊti asamÈhitabh|miyaÑ na tiÔÔhati. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ upamÈya vibhÈvetuÑ “yathÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TatrÈyaÑ sa~khepattho–yathÈ tassa purisassa vanamahiÑsaÑ gahetuÑ ussÈhavato osakkantassa sasagodhÈdiggahaÓe vattabbameva natthi, evaÑ imassapi bhikkhuno arahattaÑ gahetuÑ ussÈhavato tato osakkitvÈ catutthajjhÈnasamÈpajjane vattabbameva natthÊti. Eseva nayoti yathÈvuttaÑ upamaÑ upamÈsaÑsandanaÒca maggabhÈvanÈyojanÈyaÑ catusaccasacchikiriyÈyojanÈyaÒca atidisati.

Hetu-atthajotano yanti nipÈto, karaÓe vÈ etaÑ paccattavacananti Èha “yena kÈraÓenÈ”ti. Tassa saÑvattanaÑ arahati, taÑ vÈ payojanaÑ etassÈti taÑsaÑvattanikaÑ. ViÒÒÈÓanti vipÈkaviÒÒÈÓaÑ. ŒneÒjasabhÈvaÑ upagacchatÊti ÈneÒj|pagaÑ. YathÈ kusalaÑ ÈneÒjasabhÈvaÑ, evaÑ taÑ vipÈkaviÒÒÈÓampi ÈneÒjasabhÈvaÑ upagataÑ assa bhaveyya. TenÈha “kÈdisameva bhaveyyÈti attho”ti. KecÊti abhayagirivÈsino.


KusalaviÒÒÈÓanti vipÈkaviÒÒÈÓampi taÑ kusalaÑ viya vadanti. TannÈmakamevÈti kusalaÑ viya ÈneÒjanÈmakameva siyÈ. Ettha ca purimavikappe “ÈneÒj|pagan”ti taÑsadisatÈ vuttÈ, dutiyavikappe tato eva taÑsamaÒÒatÈ. So panÈyamatthoti ÈneÒjasadisatÈya vipÈkakÈlepi taÑnÈmakameva assÈti yathÈvutto attho. IminÈ nayenÈti iminÈ vuttanayena. Ettha hi ÈneÒjÈbhisa~khÈrahetuvipÈkaviÒÒÈÓaÑ “ÈneÒj|pagaÑ hoti viÒÒÈÓan”ti vuttattÈ taÑnÈmakameva katvÈ dÊpitaÑ. ArahattassÈpÊti apisaddena aggamaggabhÈvanÈyapi1 heÔÔhimamaggabhÈvanÈyapÊti attho sa~gahitoti daÔÔhabbo. SamÈdhivasena osakkanÈ kathitÈti “vipulena mahaggatena cetasÈ vihareyyan”ti samathanayaÑ dassetvÈ desanÈ kathitÈ. 67. AyaÑ hi bhikkh|ti yaÑ uddissa ayaÑ dutiyÈneÒjasappÈyadesanÈya bhikkhu vutto. PaÒÒavantataroti vatvÈ taÑ dassetuÑ “dvinnampi kammaÔÔhÈnaÑ ekato katvÈ sammasatÊ”ti vuttaÑ. HeÔÔhimassa hi “ye ca diÔÔhadhammikÈ kÈmÈ”ti-ÈdinÈ r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbÈneva r|pamukhena vipassanÈbhiniveso kato, imassa pana “yaÑ kiÒci r|pan”ti-ÈdinÈ sakalar|padhammavasena. BhagavÈ hi kammaÔÔhÈnaÑ kathento kammaÔÔhÈnikassa bhikkhuno kÈraÓabalÈnur|pameva paÔhamaÑ bhÈvanÈbhinivesaÑ dasseti, so pacchÈ ÒÈÓe vipulaÑ gacchante anavasesato dhammaÑ pariggaÓhÈti. R|papaÔibÈhanenÈti r|pavirÈgabhÈvanÈya sabbaso samatikkamena. SabbatthÈti sabbesu tatiyÈneÒjÈdÊsu.

PaÒÒavantataroti paÒÒuttaro. TiÓÓampi kammaÔÔhÈnaÑ ekato katvÈti kÈmaguÓÈ sabbar|padhammÈ kÈmasaÒÒÈti evaÑ tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ kammaÔÔhÈnavasena tidhÈ vutte sammasan|pagadhamme ekato katvÈ “sabbametaÑ aniccan”ti ekajjhaÑ gahetvÈ sammasati yathÈ “yaÑ kiÒci samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti2. TenÈha “ubhayametaÑ aniccan”ti-Èdi. KÈmar|pasaÒÒÈvasena diÔÔhadhammikasamparÈyikabhedato aÔÔha ekekakoÔÔhÈsÈti evaÑ kataÑ ubhayanti vuttanti Èha “diÔÔhadhammika -pavasena sa~khipitvÈ ubhayanti vuttan”ti. TaÓhÈdiÔÔhivasenÈti taÓhÈbhinandanÈvasena “etaÑ mamÈ”ti, ______________________________________________________________ 1. Aggamaggassa bhÈvanÈya (Ka) 2. DÊ 1. 102; SaÑ 3. 371; Vi 3. 16; Khu 8. 31, 34, 38, 40, 43, 46, 71, 75, 77; Khu 9. 332 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 256

diÔÔhÈbhinandanÈvasena “eso me attÈ”ti evaÑ abhinandituÑ. Eseva nayoti iminÈ taÓhÈdiÔÔhivasena “etaÑ mama, eso me attÈ”ti abhinandituÑ ajjhosÈya gilitvÈ pariniÔÔhÈpetvÈ ÔhÈtunti imamatthaÑ atidisati. KÈmapaÔibÈhanenÈti idaÑ ÈgamanapaÔipadÈdassanatthaÑ, vaÓÓabhaÓanatthaÒca vuttaÑ. R|papaÔibÈhanaÑ hissa ÈsannaÑ, tatopi ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamatikkamo, taÑsamatikkamena saheva sabbe tÈ vipassanÈvasena osakkanÈ kathitÈ “ubhayametaÑ aniccan”ti-Èdivacanato. 68. Idha attano cÈti ÈkiÒcaÒÒÈyatanakammaÔÔhÈnaÑ sandhÈyÈha. Nirujjhanti tappaÔibaddhachandarÈganirodhena, samÈpajjanakkhaÓe pana anuppÈdanenapi. TenÈha “ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ patvÈ”ti. AtappakaÔÔhenÈti uÄÈratarabhÈvena jhÈnasamÈpattiyÈ atittikarabhÈvena. Tameva paÔipadanti ÈkiÒcaÒÒÈyatanabhÈvanamÈha. SamÈdhivasena osakkanÈ kathitÈ tatiyÈruppakammaÔÔhÈnassa vuttattÈ “yatthetÈ”ti-ÈdinÈ.

Idha attanoti dvikoÔikasuÒÒatÈmanasikÈrasa~khÈtaÑ vipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ. HeÔÔhÈ vuttapaÔipadanti anantaraÑ vutta-ÈkiÒcaÒÒÈyatanakammaÔÔhÈnaÑ. Sati samathabhÈvanÈyaÑ suÒÒatÈmanasikÈrassa idha sÈtisayattÈ vuttaÑ “dutiyÈkiÒcaÒÒÈyatane vipassanÈvasena osakkanÈ kathitÈ”ti. 70. TatiyÈkiÒcaÒÒÈyatane attanoti catukoÔikasuÒÒatÈmanasikÈrasa~khÈtaÑ vipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ. EtthÈti etasmiÑ suÒÒatÈnupassanÈdhikÈre. KvacÊti katthaci ÔhÈne, kÈle, dhamme vÈ. Atha vÈ kvacÊti ajjhattaÑ, bahiddhÈ vÈ. Attano attÈnanti sakattÈnaÑ. “AyaÑ kho bho brahmÈ -pa- visÊ pitÈ bh|tabhabyÈnan”ti-ÈdinÈ1 paraparikappitaÑ attÈnaÒca kassaci kiÒcanabh|taÑ na passatÊti dassento “kassacÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha parassÈti “parÈ pajÈ”ti2 “paro puriso”ti ca evaÑ gahitassa. Na ca mama kvacanÊti ettha mama-saddo aÔÔhÈnapayuttoti Èha “mamasaddaÑ tÈva ÔhapetvÈ”ti. Parassa cÈti attato aÒÒassa, “paro puriso nÈma atthi mamatthÈya sajito3, tassa vasena mayhaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 17 piÔÔhe. 2. ParajÈti (Visuddhi-®Ê 2. 456 piÔÔhe.) 3. Paro purisoti evaÑ bh|to attho mamatthÈya Ôhito (Visuddhi-®Ê 2. 456 piÔÔhe.)


sabbaÑ ijjhatÊ”ti evaÑ ekaccadiÔÔhigatikaparikappitavasena paraÑ attÈnaÑ, taÒca attano kiÒcanabh|taÑ na passatÊti dassento “na ca kvacanÊ”ti-ÈdimÈha. Ettha ca nÈhaÑ kvacanÊti saka-attano abhÈvaÑ passati. Na kassaci kiÒcanatasminti saka-attano eva kassaci anattaniyataÑ passati. Na ca, mamÈti etaÑ dvayaÑ yathÈsa~khyaÑ sambandhitabbaÑ, atthÊti paccekaÑ. “Na ca kvacani parassa attÈ atthÊ”ti parassa attano abhÈvaÑ passati, “tassa parassa attano mama kismiÒci kiÒcanatÈ na catthÊ”ti parassa attano anattaniyataÑ passati. EvaÑ ajjhattaÑ bahiddhÈ ca khandhÈnaÑ attattaniyasuÒÒatÈ suddhasa~khÈrapuÒjatÈ catukoÔikasuÒÒatÈpariggaÓhanena diÔÔhÈ hoti. HeÔÔhÈ vuttapaÔipadanti idhÈpi ÈkiÒcaÒÒÈyatanakammaÔÔhÈnameva vadati. VipassanÈvaseneva osakkanÈ kathitÈ catukoÔikasuÒÒatÈdassanavisesabhÈvato, tappadhÈnattÈ cassa manasikÈrassa.

Idha attanoti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanakammaÔÔhÈnamÈha. SabbasaÒÒÈti r|pasaÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ nÈnattasaÒÒÈ heÔÔhimÈ tisso ar|pasaÒÒÈti evaÑ sabbasaÒÒÈ anavasesÈ nirujjhantÊti vadanti. “HeÔÔhÈ vuttÈ”ti pana visesitattÈ imasmiÑ ÈgatÈ catutthajjhÈnasaÒÒÈdayo api saÒÒÈti apare. Tanti sammutimattaÑ kÈmasaÒÒÈpaÔibÈhanavaseneva tesaÑ nÈnattasaÒÒÈdinirodhassa atthasiddhattÈ. SamÈdhivasena osakkanÈ kathitÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanabhÈvanÈya samathakammaÔÔhÈnabhÈvato. 71. Pubbe paÒcavidhaÑ kammavaÔÔanti purimakammabhavasmiÑ moho avijjÈ Èy|hanÈ sa~khÈrÈ nikantitaÓhÈ upagamanaÑ upÈdÈnaÑ cetanÈ bhavoti evamÈgato saparikkhÈro kammappabandho. Na Èy|hitaÑ assÈti na cetitaÑ pakappitaÑ bhaveyya. Etarahi evaÑ paÒcavidhaÑ vipÈkavaÔÔanti viÒÒÈÓanÈmar|pasaÄÈyatanaphassavedanÈsa~khÈto paccuppanno vipÈkappabandho nappavatteyya kÈraÓassa anipphannattÈ. Sace Èy|hitaÑ na bhavissatÊti yadi cetitaÑ pakappitaÑ na siyÈ. YaÑ atthÊti yaÑ paramatthato vijjamÈnakaÑ. TenÈha “bh|tan”ti. TaÑ hi paccayanibbattatÈya “bh|tan”ti vuccati. TaÑ pajahÈmÊti tappaÔibaddhachandarÈgappahÈnena tato eva ÈyatiÑ anuppattidhammatÈpÈdanavasena pajahÈmi pariccajÈmi.

MajjhimanikÈya 258

ParinibbÈyÊti1 saha parikappanena2 atÊtattheti Èha “parinibbÈyeyyÈ”ti. ParinibbÈyeyya nu khoti vÈ pÈÔho, so evattho. Na kiÒci kathitanti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ sa~khÈrÈvasesasukhumabhÈvena ÒÈÓuttarasseva visayabhÈvato sar|pato na kiÒci kathitaÑ, nayena panassa visesaÑ ÒÈpetukÈmattÈ. Bhagavato kira etadahosi “imissaÑyeva parisati nisinno Ènando anusandhikusalatÈya nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ pÈdakaÑ katvÈ Ôhitassa bhikkhuno paÔisandhiÑ arahattaÒca sandhÈya paÒhaÑ pucchissati, iminÈ pucchÈnusandhinÈ tamatthaÑ desessÈmÊ”ti. OsakkanÈya ca idhÈdhippetattÈ bhinnarasadesanÈ hotÊti pucchÈnusandhi pucchitÈ. TasmiÑ hi asati anusandhibhedabhinnesÈ desanÈ, na ca buddhÈciÓÓÈ bhinnarasadesanÈti. VipassanÈnissitanti tannissitaÑ. Tassa bhikkhuno. UpÈdiyati etenÈti ca upÈdÈnaÑ. Na parinibbÈyati pahÈtabbassa appajahanato. TenÈha bagavÈ “dhammÈpi kho bhikkhave pahÈtabbÈ, pageva adhammÈ”ti3. UpÈdÈnaseÔÔhanti idaÑ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanabhavassa sabbabhavaggatÈdassanaparaÑ, na pana ariyabhavaggassa upÈdÈnaseÔÔhatÈpaÔisedhaparaÑ. 73. NissÈyÈti bhavapariyÈpannaÑ nÈma dhammaÑ nissÈya tappariyÈpannaÑ nÈma nissÈya oghanittharaÓÈ bagavatÈ akkhÈtÈ, aho acchariyametaÑ, aho abbhutametanti.

Navasupi ÔhÈnesu samathayÈnikasseva vasena desanÈya ÈgatattÈ, idha ca kassacipi pÈdakajjhÈnassa anÈmaÔÔhattÈ vuttaÑ “ariyasÈvakoti sukkhavipassako ariyasÈvako”ti. Navannampi kammaÔÔhÈnaÑ ekato katvÈ sammasatÊti idaÑ jhÈnadhammepi4 anussavaladdhe gahetvÈ sammasanaÑ sambhavatÊti katvÈ vuttaÑ, tebh|makasa~khÈragataÑ idha vuttanti anavasesato pariggahaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ “yÈvatÈ sakkÈyo”ti.

EtaÑ amatanti amataÑ nibbÈnaÑ Èrabbha pavattiyÈ etaÑ arahattaÑ amatarasaÑ. TenÈha “etaÑ amataÑ santaÑ, etaÑ paÓÊtan”ti. “AnupÈdÈya kiÒcipi aggahetvÈ cittaÑ vimuccÊ”ti vuttattÈpi anupÈdÈ cittassa vimokkho nibbÈnaÑ aÒÒattha sutte vuccati. ______________________________________________________________ 1. ParinibbÈyÊti padaÑ etarahi PÈÄi-aÔÔhakathÈsu na dissati. 2. Paraparikappanena (Ka) 3. Ma 1. 188 piÔÔhe. 4. NÈmadhammepi (Ka)


TiÓÓaÑ bhikkh|nanti abhinivesabhedena tividhÈnaÑ. PÈdakaÑ katvÈ Ôhitassa osakkanÈya abhÈve kÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. SamodhÈnetvÈti sammadeva odahitvÈ tasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne asa~karato vavatthapetvÈ. SukathitaÑ nÈma hoti kathetabbassa anavasesetvÈ kathitattÈ.

ŒneÒjasappÈyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. GaÓakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈ

74. YathÈ heÔÔhimasopÈnaphalakaÑ orohantassa pacchimaÑ nÈma hoti, evaÑ Èrohantassa paÔhamaÑ nÈma hotÊti vuttaÑ “yÈva pachimasopÈnakaÄevarÈti yÈva paÔhamasopÈnaphalakÈ”ti. VatthuÑ sodhetvÈti vatthuvijjÈcariyena vuttavidhinÈ pÈsÈdavatthuno sodhanavidhiÑ katvÈ. EtthÈti pÈsÈdakaraÓe. SattadhÈ bhinnassa vÈlaggassa aÑsukoÔivedhako vilavedhi nÈma. ®hÈnasampÈdananti vesÈkhamaÓÉhalÈdÊnaÑ sampÈdanaÑ. MuÔÔhikaraÓÈdÊhÊti usumuÔÔhikaraÓajiyÈgÈhajiyÈvijjhÈdÊhi. EvaÑ gaÓÈpemÈti ekaÑ nÈma ekameva, dve dukÈ cattÈri, tÊÓi tikÈni nava, cattÈri catukkÈni soÄasÈti-ÈdinÈ evaÑ gaÓanaÑ sikkhÈpema. 75. KerÈÔikÈ hontÊti samayassa anupakkiliÔÔhakaraÓamÈyÈsÈÔheyyena samannÈgatÈ honti. TaÑ damanaÑ jÊvitahetupi nÈtikkamati, ayamassa jÈtidosÈbhÈvo. 76. SatisampajaÒÒÈhi sama~gibhÈvatthÈyÈti satatavihÈribhÈvasÈdhanehi satisampajaÒÒehi samannÈgamatthÈya. Nanu ca khÊÓÈsavÈ sativepullappattÈ paÒÒÈvepullappattÈ ca, kathaÑ tassa satisampajaÒÒaÑ payogasÈdhanÊyaÑ pavattanti Èha “dve hÊ”ti-Èdi. SatatavihÈrÊti satataÑ samÈpattivihÈribahulÈ, tasmÈ te icchiticchitakkhaÓe phalasamÈpattiÑ samÈpajjanti, vuttavipariyÈyena nosatatavihÈrino daÔÔhabbÈ. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi. AppetuÑ na sakkoti anÈciÓÓabhÈvato.

TaÑ vitakkentoti “sÈmaÓerassa senÈsanaÑ natthi, araÒÒaÒca sÊhÈdÊhi saparissayaÑ, kiÑ nu kho tassa bhavissatÊ”ti taÑ vitakkento.

MajjhimanikÈya 260

Evar|poti ediso yathÈvuttasÈmaÓerasadiso khÊÓÈsavo. Ime dhammeti imasmiÑ sutte Ègate sÊlÈdidhamme. ŒvajjitvÈvÈti attano parisuddhasÊlatÈdi-Èvajjanahetu eva samÈpajjituÑ sakkhissati. 78. “Yeme bho gotamÈ”ti vacanassa sambandhaÑ dassetuÑ “tathÈgate kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Evanti “yeme bho gotamÈ”ti-Èdi ÈkÈrehi vatthumÈraddho.

Ajjadhammes|ti apurÈtanadhammesu. TakkanamattÈni hi tehi kappetvÈ sayaÑpaÔibhÈnaÑ viracitÈni. PurÈtanatÈya paripuÓÓatÈya ekantaniyyÈnikatÈya ca paramo uttamo. TenÈha “tesu -pa- uttamoti attho”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

GaÓakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈya lÊnatthapakÈsanÈ samattÈ. _____

8. GopakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈ

79. KammaÑyeva kammanto, so ettha atthÊti kammakaraÓaÔÔhÈnaÑ “kammanto”ti vuttaÑ. TenÈha “kammantaÔÔhÈnan”ti. Tehi dhammehÊti buddhaguÓehi. Te pana sabbaÒÒutaÒÒÈÓappamukhÈti katvÈ Èha “sabbaÒÒutaÒÒÈÓadhammehÊ”ti. Sabbena sabbanti sabbappakÈrena anavasesaÑ, ettako guÓÈnaÑ pakÈrabhedo, tesu kiÒcipi pakÈraÑ anavasesetvÈ. SabbakoÔÔhÈsehi sabbanti yattakÈ guÓabhÈgÈ, tehi sabbehi anavasesaÑ nissesameva katvÈ. Yopi ahosÊti yopi kosambivÈsÊnaÑ bhikkh|naÑ vasena kosambiyaÑ kalaho ahosi. Sopi tattheva uppannaÔÔhÈneyeva uppannamatto v|pasamito. parinibbutakÈle panassÈti assa sammÈsambuddhassa parinibbutakÈle pana. Bhiyyoso mattÈya bhikkh| samaggÈ jÈtÈ, kathaÒca saÑvego jÈtoti dassetuÑ “aÔÔhasaÔÔhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SÈtisayaÑ abhiÓhaÒca upasamappattiyÈ ativiya upasantupasantÈ. AnusaÑyÈyamÈnoti anu anu sammadeva jÈnanto vicÈrento vosÈsamÈno. “AnusaÒÒÈyamÈno”ti vÈ pÈÔho. Tattha ya-kÈrassa Òa-kÈraÑ katvÈ niddesoti Èha “anuvicaramÈno”ti.


80. HeÔÔhimapucchamevÈti gopakamoggallÈnena pucchitapucchameva. So hi “tehi dhammehÊ”ti-ÈdinÈ “atthÊ koci tumhÈkaÑ sÈsanassa sÈrabh|to bhikkh|”ti pucchi, ayaÒca tameva “paÔisaraÓo”ti pariyÈyena pucchi. AppaÔisaraÓeti yaÑ tumhe bhikkhuÑ paÔibodheyyÈtha, tÈdisassa abhÈvena appaÔisaraÓe. TathÈgatena pavedito dhammo paÔisaraÓaÑ etesanti dhammapaÔisaraÓÈ. TenÈha “dhammo avassayo”ti. 81. ŒgacchatÊti vÈcuggatabhÈvena Ègacchati. VatthuvÊtikkamasa~khÈte garugarutaralahulahutarÈdibhede ajjhÈcÈre ÈpattisamaÒÒÈti Èha “Èpatti -pa- ÈÓÈtikkamanamevÈ”ti. YathÈdhammanti dhammÈnur|paÑ. YathÈsiÔÔhanti1 yathÈnusiÔÔhaÑ. Dhammo noti ettha no-saddo avadhÈraÓe “na no samaÑ atthi tathÈgatenÈ”ti-ÈdÊsu2 viya. TenevÈha “dhammova kÈretÊ”ti. 83. “YathÈ taÑ tumhÈdisehi rakkhakehi gopakehÊ”ti evaÑ pasannavesena3 attÈnaÑ ukkaÑsÈpetukÈmo. Ariy|pavÈdapÈpaÑ khamÈpane sati antarÈyÈya na hotÊti Èha “iccetaÑ kusalan”ti. Gona~galamakkaÔoti gona~guÔÔha-akkaÔo. 84. AyaÑ ukkaÑsÈpetuÑ icchitaÑ yathÈraddhamatthaÑ visaÑvÈdeti avaÓÓitampi vaÓÓitaÑ katvÈ kathento, imassa vacanassa paÔikkhepena iminÈ kÈtabbapiÓÉapÈtassa antarÈyo mÈ hot|ti evaÑ piÓÉapÈtaÑ rakkhituÑ na kho pana sakkÈti yojanÈ. Idanti “na kho brÈhmaÓa so bagavÈ”ti-ÈdidesanaÑ. AbbhantaraÑ karitvÈti nibbÈnantogadhaÑ katvÈ, antaraÑ vÈ tassa nijjhÈnassa kÈraÓaÑ katvÈ. KÈmarÈgavasena hi taÑ nijjhÈnaÑ hotÊti. IdhÈti imasmiÑ suttapadese. Sabbasa~gÈhikajjhÈnanti lokiyalokuttarassa antarÈyo mÈ hot|ti evaÑ katvÈpi r|pÈvacarassa maggajhÈnassa phalajhÈnassÈti sabbassapi sa~gaÓhanavasena desitattÈ sabbasa~gÈhakajjhÈnaÑ nÈma kathitaÑ.

YaÑ no mayanti ettha noti nipÈtamattaÑ. TaÑ noti ettha pana noti amhÈkanti attho. Us|yati rÈjakiccapasutatÈdhÊnatÈya ______________________________________________________________ 1. YathÈnusiÔÔhaÑ (PÈÄiyaÑ AÔÔhakathÈyaÒca.) 2. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 3. VanapasaÑsÈvasena (?)

MajjhimanikÈya 262

ekatthÈbhinivesabhÈvato. MandapaÒÒatÈya vassakÈragata-issÈbhibh|tacittatÈya paripuÓÓaÑ katvÈ vuttampi atthaÑ anupadhÈrento Èha “ekadesameva kathesÊ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

GopakamoggallÈnasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. MahÈpuÓÓamasuttavaÓÓanÈ

85. TasmiÑ ah|ti tasmiÑ ahanÊti Èha “tasmiÑ divase”ti. AnasanenÈti sabbaso ÈhÈrassa abhuÒjanena sÈsanikasÊlena bÈhiraka-anasanena upetÈ hutvÈti yojanÈ. VÈ-saddena khÊrapÈnamadhusÈyanÈdividhaÑ sa~gaÓhÈti. Upecca vasitabbato uposatho, pÈtimokkhuddeso. Upetena samannÈgatena hutvÈ vasitabbato santÈne vÈsetabbato uposatho, sÊlaÑ. AnasanÈdidhammÈdiÑ vÈ upecca vasanaÑ upavÈso uposatho. TathÈr|pe hatthijÈtivisese uposathoti samaÒÒÈmattanti Èha “uposatho nÈma nÈgarÈjÈti-ÈdÊsu paÒÒattÊ”ti. Vuttanayena upavasanti etthÈti uposatho, divaso. So panesa uposatho. MÈsapuÓÓatÈyÈti mÈsassa p|ritabhÈvena. SampuÓÓÈti sabbaso puÓÓÈ. TÈya hi rattiyÈ vasena mÈso anavasesato puÓÓo hoti. MÈsaddhamÈsÈdibhedaÑ kÈlaÑ mÈti minanto viya hotÊti ca “mÈ” iti cando vuccati. EtthÈti etissÈ rattiyÈ. PuÓÓo paripuÓÓakalo jÈtoti puÓÓamÈ. TaÑ hi candapÈrip|riyÈ mÈsapÈrip|riyÈ evamÈha. Etena tassa uposathabhÈvaÑ dasseti.

Dissati phalaÑ sandissatÊti deso, het|ti Èha “desanti kÈraÓan”ti. SabbaÑ kathenti sabbaÑ attanÈ pariggahitappakÈraÑ kathenti. KathetuÑ na sakkonti avisayattÈ. PÈsÈdapariveÓeti pÈsÈdassa purato vivaÔa~gaÓe. HeÔÔhÈ vuttanayenÈti sekhasutte1 vuttanayena vitthÈretabbaÑ. 86. Ime nu khoti ettha n|ti saÑsayajotanoti Èha “vimatipucchÈ viya kathitÈ”ti. JÈnantenÈti-Èdi pucchÈvattadassanaparaÑ daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 15 piÔÔhe.


na pucchakassa satthu attano ajÈnanabhÈvadÊpanaparaÑ. JÈnÈti hi bagavÈ. AjÈnantena viya hutvÈ pucchite. YathÈbh|tasabhÈvaÑ jÈnanto viya pucchati kohaÒÒe ÔhatvÈ. TenÈha “thero evar|paÑ vacanaÑ kiÑ karissatÊ”ti kÈraÓassa suppahÊnattÈti adhippÈyo.

Chandam|lakÈti taÓhÈchandam|lakÈ. TaÓhÈ hi dukkhasamudayo. KusalasaÒÒo vÈ thiravisadanipuÓasaÒÒo vÈ, kusalasa~khÈro vÈ tikhiÓathiravisadasa~khÈro vÈ, suvisuddhavipulodÈraviÒÒÈÓo vÈti imamatthaÑ “saÒÒÈdÊsupi eseva nayo”ti iminÈ atidisati. KasmÈ panettha anÈgatakÈlavaseneva desanÈ ÈgatÈti Èha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi.

KhandhÈnaÑ khandhapaÓÓattÊti khandhasaddÈbhidheyyÈnaÑ ruppanÈnubhavana-aÒjÈnanÈbhisa~kharaÓavijÈnanasabhÈvÈnaÑ atthÈnaÑ “khandho”ti ayaÑ samaÒÒÈ. KittakenÈti kiÑ parimÈÓena atthena, rÈsatthabhÈgatthÈdÊsu kÊdisenÈti adhippÈyo.

Hetuhet|ti hetupaccayabh|to hetu. Yo hi lobhÈdÊnaÑ sahajÈtadhammesu m|laÔÔhenapakÈrakabhÈvo nippariyÈyena hetuttho, so pathavÊ-ÈdÊsupi paccayabhÈvamattena hetupariyÈyadassanato dutiyena hetu-saddena visesetvÈ vutto “hetuhet|”ti. AvijjÈ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ sÈdhÈraÓapaccayattÈ sÈdhÈraÓahetu, “atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso vipÈkan”ti ettha vijjamÈnesupi aÒÒesu paccayesu iÔÔhÈniÔÔhavipÈkaniyÈmakattÈ kammaÑ tassa padhÈnakÈraÓanti Èha “kusalÈkusalaÑ attano attano vipÈkadÈne uttamahet|”ti. “MahÈbh|tÈ het|”ti ayamevattho “mahÈbh|tÈ paccayo”ti iminÈpi vuttoti hetusaddapaccayasaddÈnaÑ samÈnatthattÈ paccayo eva hetu paccayahetu, yo ca r|pakkhandhassa hetu, so eva tassa paÒÒÈpanÈya paccayoti vuttoti Èha “idha paccayahetu adhippeto”ti. Yadaggena paccayadhammo attano paccayuppannassa uppÈdÈya ÔhitiyÈ ca paccayo, tadaggena tassa bhÈvato samaÒÒÈto paÒÒÈpanÈyapi so paccayoti vattabbataÑ arahatÊti. PÈÄiyaÑ avibhÈgena vuttamatthaÑ vibhÈgena dassetuÑ “tattha pathavÊdhÈt|”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha paÒÒÈpanÈyÈti sahetu-ahetukanti-Èdi ÈkÈrehi

MajjhimanikÈya 264

bodhanÈya. TaÑ pana sambodhanaÑ ÒÈÓena dassanaÑ hotÊti vuttaÑ “dassanatthÈyÈ”ti.

Phassoti phassasama~gÊbhÈvo. So cettha sakiccanipphÈdanasamatthassa phassassa nibbatti. Nibbatto hi phasso thathÈr|pÈya vedanÈya paccayo hotÊti. Etadatthamevettha bagavatÈ puggalÈdhiÔÔhÈnÈ desanÈ katÈ, tasmÈ paccuppannÈtÊtakÈlavasena dvikÈliko phassasaddo veditabbo. Phasse sati vedeti phassapaccayÈ vedanÈ-icceva vuttaÑ hoti. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yatheva hi vedanÈya evaÑ saÒÒÈya sa~khÈrÈnampi phasso visesapaccayo tasmiÑ asati abhÈvato. CetanÈggahaÓena Èy|hanÈnur|patÈya tappadhÈnattÈ sa~khÈrakkhandhadhammÈ gahitÈ. TathÈ hi suttantabhÈjanÊye sa~khÈrakkhandhabhÈjanÊye1 ca “cakkhusamphassajÈ cetanÈ”ti-ÈdinÈ cetanÈva niddiÔÔhÈ. ViÒÒÈÓakkhandhassÈti ettha ekasmiÑ bhave Èdibh|taviÒÒÈÓassa nÈmar|papaccayataÑ dassetuÑ “paÔisandhiviÒÒÈÓena tÈvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha gabbhaseyyakassa sabhÈvakassa r|papavattiÑ2 sandhÈya “uparimaparicchedenÈ”ti vuttaÑ samatiÑsato upari paÔisandhikkhaÓe tassa r|pÈnaÑ asambhavato. IdÈni pavattiviÒÒÈÓassa nÈmar|papaccayaÑ dvÈravasena dassetuÑ “cakkhudvÈre”ti-Èdi vuttaÑ. Nanu ca viÒÒÈÓassapi phasso paccayo, kasmÈ tayo eva khandhÈ phassapaccayÈ vuttÈti? SaccametaÑ, yathÈ pana viÒÒÈÓasahito phasso vedanÈdÊnaÑ paccayo, na evaÑ viÒÒÈÓassa. TenÈha bagavÈ “tiÓÓaÑ sa~gati phasso”ti3 phasso viya nÈmar|paÑ viÒÒÈÓassa visesapaccayo yathÈ nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓanti, tasmÈ imaÑ visesaÑ dassetuÑ nÈmar|passeva viÒÒÈÓapaccayatÈ vuttÈ, na phassassa. 87. YÈva sakkÈyadiÔÔhi samuppajjati, tÈva vaÔÔassa pariyanto natthevÈti appahÊnasakkÈyadiÔÔhiko vaÔÔe paribbhamatÊti Èha “kathaÑ pana bhanteti vaÔÔaÑ pucchanto”ti. YathÈ ca sakkÈyadiÔÔhijotanÈ vaÔÔapucchÈ, evaÑ tabbhedanajotanÈ vivaÔÔapucchÈti Èha “sakkÈyadiÔÔhi na hotÊti vivaÔÔaÑ pucchanto”ti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 8 piÔÔhe. 2. R|p|papattiÑ (Ka) 3. Ma 1. 158, 326; Ma 3. 328, 332, 333; SaÑ 1. 301, 302; SaÑ 2. 261; Abhi 4. 248, 249 piÔÔhesu.


88. AyaÑ r|pe assÈdoti yÈthÈvato dassanaÑ pariÒÒÈbhisamayo, dukkhasaccapariyÈpannaÒca r|panti Èha “iminÈ pariÒÒÈpaÔivedho ceva dukkhasaccaÒca kathitan”ti. “YaÑ r|paÑ aniccann”ti-Èdivacanato aniccÈdibhÈvo tattha ÈdÊnavo, so cassa paccayÈdhÊnavuttitÈya paccayo samudayasaccanti samudayappahÈnena ÈdÊnavasamatikkamoti ÈdÊnavaggahaÓena siddhamatthamÈha “pahÈnapaÔivedho ceva samudayasaccaÒcÈ”ti. Sabbasa~khatanissaraÓaÑ nibbÈnaÒca sacchi kiriyÈbhisamayavasena paÔivijjhitabbanti Èha “iminÈ sacchikiriyÈpaÔivedho ceva nirodhasaccaÒcÈ”ti. Imesu tÊsu ÔhÈnes|ti yathÈvuttesu dukkhÈdÊsu tÊsu abhisamayaÔÔhÈnesu. Ye sammÈdiÔÔhi-Èdayo dhammÈti ye ariyamaggasaÒÒitÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo aÔÔha, satta vÈ dhammÈ. BhÈvanÈpaÔivedho maggasaccanti bhÈvanÈbhisamayavasena pavattaÑ maggasaccaÑ. SesapadesupÊti “ayaÑ vedanÈya assÈdo”ti-Èdipadesupi. 89. Imasminti ÈsannapaccakkhatÈya saka-attabhÈvo gahito, tadeva ajjhattÈ khandhÈti tappaÔiyogitÈya “bahiddhÈti parassa saviÒÒÈÓake kÈye”ti vuttaÑ. Sabbanimittes|ti sabbesu r|panimittÈdÊsupi. TÈni pana indriyabaddhÈnipi anindriyabaddhÈnipi taÑsabhÈvÈnÊti Èha “anindriyabaddhampi sa~gaÓhÈtÊ”ti. ViÒÒÈÓaggahaÓenevettha vedanÈdayopi gahitÈ avinÈbhÈvatoti “saviÒÒÈÓake kÈye”ti vuttaÑ. “KÈyo”ti vÈ khandhasam|hoti attho. 90. Anattani ÔhatvÈti attarahite anattasabhÈve khandhakoÔÔhÈse ÔhatvÈ taÑ ÈdhÈraÑ katvÈ katÈni kammÈni. KatarasmiÑ attani ÔhatvÈti kÊdise attani nissayavipÈkaÑ dassanti vipaccissanti. Etena kÈrakavedakarahitattÈ attapakkhakammakÈni na yujjantÊti dasseti, khandhÈnaÑ khaÓikattÈ ca katanÈsa-akatabbhÈgamadoso ca ÈpajjatÊti.

TatrÈyaÑ1 codanÈsodhanÈvidhi–pÈÓÈtipÈtavasena tÈva kammapathasambandhavibhÈvanÈ, khaÓe khaÓe hi nirujjhanasabhÈvesu sa~khÈresu ko hanti, ko vÈ haÒÒati, yadi cittacetasikasantÈno, so ______________________________________________________________ 1. Itivuttaka-®Ôha 218; SÈrattha-®Ê 1. 342 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 266

ar|pattÈ na chedanabhedanÈdivasena vikopanasamattho, napi vikopanÊyo. Atha r|pasantÈno, so acetanattÈ kaÔÔhakali~gar|pamoti na tattha chedanÈdinÈ pÈÓÈtipÈtÈpuÒÒaÑ pasavati yathÈ matasarÊre. Payogopi pÈÓÈtipÈtassa paharaÓappahÈrÈdiko atÊtesu vÈ sa~khÈresu bhaveyya, anÈgatesu, paccuppannesu vÈ, tattha na tÈva atÊtÈnÈgatesu sambhavati, tesaÑ abhÈvato, paccuppannesu ca sa~khÈrÈnaÑ khaÓikattÈ saraseneva nirujjhanasabhÈvatÈya vinÈsÈbhimukhesu nippayojano payogo siyÈ, vinÈsassa ca kÈraÓarahitattÈ na paharaÓappahÈrÈdippayogahetukaÑ maraÓaÑ, nirÊhakatÈya ca sa~khÈrÈnaÑ kassa so payogo? KhaÓikattÈ vadhÈdhippÈyasamakÈlabhijjanakassa kiriyÈpariyosÈnakÈlÈnavaÔÔhÈnato kassa pÈÓÈtipÈtakammabaddhoti?

Vuccate–yathÈvuttavadhakacetanÈsahito sa~khÈrapuÒjo sattasa~khÈto hanti. Tena pavattitavadhappayoganimittaÑ apagata-usmÈviÒÒÈÓajÊvitindriyo matavohÈrapavattinibandhano yathÈvuttavappeyogakaraÓe uppajjanÈraho r|pÈr|padhammasam|ho haÒÒati, kevalo vÈ cittacetasikasantÈno. VadhappayogÈvisayabhÈvepi tassa paÒcavokÈrabhave r|pasantÈnÈdhÊnavuttitÈya r|pasantÈne parena payojitajÊvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattitavibandhakavisadisar|puppattiyÈ vigate vicchedo hotÊti na pÈÓÈtipÈtassa asambhavo, nÈpi ahetuko pÈÓÈtipÈto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu sa~khÈresu katappayogavasena tadanantaraÑ uppajjanÈrahassa sa~khÈrakalÈpassa tathÈ anuppattito, khaÓikÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ khaÓikamaraÓassa idha maraÓabhÈvena anadhippetattÈ santatimaraÓassa ca yathÈvuttanayena sahetukabhÈvato na ahetukaÑ maraÓaÑ, na ca katturahito pÈÓÈtipÈtappayogo nirÊhakesupi sa~khÈresu sannihitatÈmattena upakÈrakesu attano attano anur|paphaluppÈdane niyatesu kÈraÓesu kattuvohÈrasiddhito yathÈ “padÊpo pakÈseti, nisÈkaro candimÈ”ti. Na ca kevalassa vadhÈdhippÈyasahabhuno cittacetasikakalÈpassa pÈÓÈtipÈto icchito santÈnavasena avaÔÔhitasseva paÔijÈnanato, santÈnavasena


pavattamÈnÈnaÒca padÊpÈdÊnaÑ atthakiriyasiddhi dissatÊti attheva pÈÓÈtipÈtena kammunÈ baddho, tato eva yasmiÑ santÈne pÈÓÈtipÈtacetanÈ pavattÈ, tattheva santÈne paccayantarasamavÈyena bhavantare nirayÈdÊsu tassÈ phalappavattÊti nattheva katavinÈso akatabbhÈgamo ca. IminÈ nayena adinnÈdÈnÈdÊnaÒca vasena yathÈrahaÑ kammapathasambandhavibhÈvanÈ veditabbÈti.

Sabbo diÔÔhiggÈho taÓhÈvasagatasseva hotÊti Èha “taÓhÈdhipateyyenÈ”ti. Tesu tesu dhammes|ti mayÈ desiyamÈnadassanadhammesu. PakatikammaÔÔhÈnanti tassa therassa santike gahetvÈ parihariyamÈnakammaÔÔhÈnaÑ. AÒÒaÑ navakammaÔÔhÈnanti bagavato desanÈnusÈrena gahitaÑ aÒÒaÑ navaÑ kammaÔÔhÈnaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈpuÓÓamasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

10. C|ÄapuÓÓamasuttavaÓÓanÈ

91. TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|tanti ÈmeÉitavacanaÑ byÈpanicchÈvasena vuttanti Èha “yaÑ yaÑ disan”ti-Èdi. AnuviloketvÈti ettha anu saddopi byÈpanicchÈyamevÈti anu anu viloketvÈti attho. TenevÈha “tato tato viloketvÈ”ti. Asanto nÊco purisoti asappurisoti Èha “pÈpapuriso lÈmakapuriso”ti. Soti asappuriso. Tanti asappurisaÑ jÈnituÑ na sakkoti asappurisadhammÈnaÑ yÈthÈvato ajÈnanato. PÈpadhammasamannagatoti kÈyaduccaritÈdi-asantuÔÔhitÈdilÈmakadhammasamannÈgato. Asappurise bhatti etassÈti asappurisabhatti. TenÈha “asappurisasevano”ti. Asappurisadhammo asappuriso uttarapadalopena, tesmÈ cintanasÊloti asappurisacintÊ. TenÈha “asappurisacintÈya cintako”ti, duccintitacintÊti attho. Asappurisamantananti asÈdhujanavicÈraÑ asappurisavÊmaÑsaÑ. AsappurisavÈcanti catubbidhaÑ dubbhÈsitaÑ. AsappurisakammaÑ nÈma tividhampi kÈyaduccaritaÑ. AsappurisadiÔÔhi nÈma visesato dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi, tÈya samannÈgato asappurisadiÔÔhiyÈ samannÈgato,

MajjhimanikÈya 268

asappurisadÈnaÑ nÈma asakkaccadÈnÈdi. SabbopÈyamattho pÈÄito eva viÒÒÈyati.

“PÈÓaÑ hanissÈmÊ”ti-ÈdikÈ cetanÈ kÈmaÑ parabyÈbÈdhÈyapi hotiyeva, yathÈ pana sÈ attano balavataradukkhatthÈya hoti, tathÈ na parassÈti imamatthaÑ dassetuÑ “attano dukkhatthÈya cinteti” icceva vutto. YathÈ asuko asukanti-ÈdÊhi pÈpako pÈpavipÈkekadesaÑ balavaÑ garutaraÑ vÈ paccanubhontopi yathÈ paro paccanubhoti, na tathÈ sayanti dasseti. TenÈha “parabyÈbÈdhÈyÈ”ti. GahetvÈti pÈpakiriyÈya sahÈyabhÈvena gahetvÈ.

Asakkaccanti anÈdaraÑ katvÈ. Deyyadhammassa asakkaraÓaÑ appasannÈkÈro, puggalassa asakkaraÓaÑ agarukaraÓanti imamatthaÑ dassento “deyyadhammaÑ na sakkaroti nÈmÈ”ti-ÈdimÈha. AcittÊkatvÈti na citte katvÈ, na p|jetvÈti attho. P|jento hi p|jetabbavatthuÑ citte Ôhapeti, tato na bahi karoti. CittaÑ vÈ acchariyaÑ katvÈ paÔipatti cittÊkaraÓaÑ, sambhÈvanakiriyÈ. TappaÔikkhepato acittÊkaraÓaÑ, asambhÈvanakiriyÈ. Apaviddhanti ucchiÔÔhÈdichaÉÉanÊyadhammaÑ viya avakhittakaÑ. TenÈha “chaÉÉetukÈmo viyÈ”ti-Èdi. RogaÑ pakkhipanto viyÈti rogikasarÊraÑ odanÈdÊhi pamajjitvÈ vammike rogaÑ pakkhipanto viya. AddhÈ imassa dÈnassa phalaÑ mameva ÈgacchatÊti evaÑ yassa tathÈ diÔÔhi atthi, so ÈgamanadiÔÔhiko, ayaÑ pana na tÈdisoti Èha “anÈgamanadiÔÔhiko”ti. TenÈha “no phalapÈÔika~khÊ hutvÈ detÊ”ti.

KÈmaÒcÈyaÑ yathÈvuttapuggalo asaddhammÈdÊhi pÈpadhammehi samannÈgato, tehi pana sabbehipi micchÈdassanaÑ mahÈsÈvajjanti dassetuÑ “tÈya micchÈdiÔÔhiyÈ niraye upapajjatÊ”ti vuttaÑ. VuttapaÔipakkhanayenÈti kaÓhapakkhe vuttassa atthassa vipariyÈyena sukkapakkhe attho veditabbo. “SadevakaÑ lokan”ti-ÈdÊsu1 devasaddo chakÈmÈvacaradevesu, evamidhÈti Èha “chakÈmÈvacaradevÈ”ti. Tattha brahmÈnaÑ visuÑ gahitattÈ kÈmÈvacaradevaggahaÓanti ce? Idha dÈnaphalassa adhippetattÈ ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 1 piÔÔhe.


kÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ, tatthÈpi chakÈmÈvacaraggahaÓaÑ daÔÔhabbaÑ devamahattatÈdivacanato. TiÓÓaÑ kulÈnaÑ sampattÊti khattiyamahattÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ kulÈnaÑ sampatti, na kevalaÑ kulasampadÈ eva adhippetÈ, atha kho tattha ÈyuvaÓÓayasabhoga-issariyÈdisampadÈpi adhippetÈti daÔÔhabbaÑ uÄÈrassa dÈnamayapuÒÒassa vasena tesampi samijjhanato. SuddhavaÔÔavaseneva kathitaÑ sukkapakkhepi sabbaso vivaÔÔassa anÈmaÔÔhattÈ. SaddhÈdayo hi lokiyakusalasambhÈrÈ evettha adhippetÈti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

C|ÄapuÓÓamasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca devadahavaggavaÓÓanÈ.

2. Anupadavagga

1. AnupadasuttavaÓÓanÈ

93. IddhimÈti guÓo pÈkaÔo paratoghosena vinÈ pÈsÈdakampanadevacÈrikÈdÊhi sayameva pakÈsabhÈvato, dhutavÈdÈdiguÓÈnampi tathÈbhÈve eteneva nayena tesaÑ guÓÈnaÑ pÈkaÔayogato ca paresaÑ nicchitabhÈvato ca. PaÒÒavato guÓÈti paÒÒÈpabhedapabhÈvite guÓavisese sandhÈya vadati. Te hi yebhuyyena paresaÑ avisayÈ. TenÈha “na sakkÈ akathitÈ jÈnitun”ti. VisabhÈgÈ sabhÈgÈ nÈma ayonisomanasikÈrabahulesu puthujjanesu, te pana appahÊnarÈgadosatÈya parassa vijjamÈnampi guÓaÑ makkhetvÈ avijjamÈnaÑ avaÓÓameva ghosentÊti Èha “visabhÈga -pa- kathentÊ”ti.

YÈ aÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ samudayato attha~gamato assÈdato ÈdÊnavato yathÈbh|taÑ pajÈnanÈ, ayaÑ dhÈtukusalatÈ. ŒyatanakusalatÈyapi eseva nayo. AvijjÈdÊsu dvÈdasasu paÔiccasamuppÈda~gesu kosallaÑ paÔiccasamuppÈdakusalatÈ. IdaÑ imassa phalassa ÔhÈnaÑ kÈraÓaÑ, idaÑ aÔÔhÈnaÑ akÈraÓanti evaÑ ÔhÈnaÒca ÔhÈnato, aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnanÈ, ayaÑ ÔhÈnÈÔÔhÈnakusalatÈ. Yo pana imesu dhÈtu-ÈdÊsu pariÒÒÈbhisamayÈdivasena nissa~gagatiyÈ paÓÉÈti laddhanÈmena ÒÈÓena ito gato pavatto, ayaÑ paÓÉito nÈmÈti Èha “imehi cat|hi kÈraÓehi paÓÉito”ti. MahantÈnaÑ atthÈnaÑ pariggaÓhanato mahatÊ paÒÒÈ etassÈti mahÈpaÒÒo. Sesapadesupi eseva nayoti Èha “mahÈpaÒÒÈdÊhi samannÈgatoti attho”ti.

NÈnattanti yÈhi mahÈpaÒÒÈdÊhi samannÈgatattÈ thero “mahÈpaÒÒo”ti-ÈdinÈ kittÊyati, tÈsaÑ mahÈpaÒÒÈdÊnaÑ idaÑ nÈnattaÑ ayaÑ vemattatÈ. Yassa kassaci1 visesato ar|padhammassa mahattaÑ nÈma kiccasiddhiyÈ veditabbanti tadassa kiccasiddhiyÈ dassento “mahante sÊlakkhandhe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha hetumahantatÈya paccayamahantatÈya nissayamahantatÈya pabhedamahantatÈya ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 3. 113; SaÑ-®Ê 1. 161; AÑ-®Ê 1. 277 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


kiccamahantatÈya phalamahantatÈya ÈnisaÑsamahantatÈya ca sÊlakkhandhassa mahantabhÈvo veditabbo. Tattha het| alobhÈdayo, paccayÈ hirottappasaddhÈsativÊriyÈdayo. NissayÈ sÈvakabodhipaccekabodhisammÈsambodhiniyatatÈ taÑsama~gino ca purisavisesÈ. Pabhedo cÈrittÈdivibhÈgo. KiccaÑ tada~gÈdivasena paÔipakkhassa vidhamanaÑ. PhalaÑ saggasampadÈ nibbÈnasampadÈ ca. ŒnisaÑso piyamanÈpatÈdi. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimagge1 Èka~kheyyasuttÈdÊsu2 ca Ègatanayena veditabbo. IminÈ nayena samÈdhikkhandhÈdÊnampi mahantatÈ yathÈrahaÑ niddhÈretvÈ veditabbÈ, ÔhÈnÈÔÔhÈnÈdÊnaÑ pana mahantabhÈvo mahÈvisayatÈya veditabbo. Tattha ÔhÈnÈÔÔhÈnÈnaÑ mahÈvisayatÈ bahudhÈtukasutte3 sayameva Ègamissati. VihÈrasamÈpattÊnaÑ samÈdhikkhandhe niddhÈritanayena veditabbÈ, ariyasaccÈnaÑ sakalasÈsanasa~gahaÓato saccavibha~ge4 taÑsaÑvaÓÓanÈsu5 Ègatanayena. SatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ vibha~gÈdÊsu6 taÑsaÑvaÓÓanÈdÊsu7 ca Ègatanayena. SÈmaÒÒaphalÈnaÑ mahato hitassa mahato sukhassa mahato atthassa mahato yogakkhepamassa nipphattibhÈvato santapaÓÊtanipuÓa-atakkÈvacarapaÓÉhitavedanÊyabhÈvato ca. AbhiÒÒÈnaÑ mahÈsambhÈrato mahÈvisayato mahÈkiccato mahÈnubhÈvato mahÈnipphattito ca. NibbÈnassa madanimmadanÈdimahatthasiddhito mahantatÈ veditabbÈ.

PuthupaÒÒÈti etthÈpi vuttanayÈnusÈrena attho veditabbo. AyaÑ pana viseso–nÈnÈkhandhesu ÒÈÓaÑ pavattatÊti “ayaÑ r|pakkhandho nÈma -pa- ayaÑ viÒÒÈÓakkhandho nÈmÈ”ti evaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ nÈnÈkaraÓaÑ paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati, tesupi “ekavidhena r|pakkhandho, ekÈdasavidhena r|pakkhandho, ekavidhena vedanÈkkhandho, bahuvidhena vedanÈkkhandho, ekavidhena saÒÒÈkkhandho -pa- ekavidhena viÒÒÈÓakkhandho, bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho”ti evaÑ ekekassa khandhassa ekavidhÈdivasena atÊtÈdibhedavasenapi nÈnÈkaraÓaÑ paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati. TathÈ “idaÑ cakkhÈyatanaÑ nÈma -pa- idaÑ dhammÈyatanaÑ nÈma. Tattha dasÈyatanÈ kÈmÈvacarÈ, dve catubh|makÈti evaÑ ÈyatananÈnattaÑ paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 9 piÔÔhe. 2. Ma 1. 39 piÔÔhe. 3. Ma 3. 109 piÔÔhe. 4. Abhi 2. 104 piÔÔhe. 5. Abhi-®Ôha 2. 78 piÔÔhÈdÊsu. 6. Abhi 2. 220 piÔÔhe. 7. Abhi-®Ôha 2. 204 piÔÔhÈdÊsu.

MajjhimanikÈya 272

NÈnÈdhÈt|s|ti “ayaÑ cakkhudhÈtu nÈma -pa- ayaÑ manoviÒÒÈÓadhÈtu nÈma. Tattha soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve catubh|makÈ”ti evaÑ nÈnÈdhÈt|su paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati. TayidaÑ upÈdiÓÓakadhÈtuvasena vuttanti veditabbaÑ. PaccekabuddhÈnaÑ hi dvinnaÒca aggasÈvakÈnaÑ upÈdiÓÓakadhÈt|suyeva nÈnÈkaraÓaÑ paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati, taÒca kho ekadesatova, no nippadesato, anupÈdiÓÓakadhÈt|naÑ pana nÈnÈkaraÓaÑ na jÈnantiyeva, sabbaÒÒubuddhÈnaÑyeva pana “imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannattÈ imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kaÓho, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena evar|paÑ, imassa pupphaÑ nÊlaÑ pÊtaÑ lohitaÑ odÈtaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ, phalaÑ khuddakaÑ mahantaÑ dÊghaÑ vaÔÔaÑ susaÓÔhÈnaÑ maÔÔhaÑ pharusaÑ sugandhaÑ madhuraÑ tittakaÑ ambilaÑ kaÔukaÑ kasÈvaÑ, kaÓÔako tikhiÓo atikhiÓo ujuko kuÔilo lohito odÈto hotÊ”ti dhÈtunÈnattaÑ paÔicca ÒÈÓaÑ pavattati.

Atthes|ti r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu. NÈnÈpaÔiccasamuppÈdes|ti ajjhattabahiddhÈbhedato santÈnabhedato ca nÈnappabhedesu paÔiccasamuppÈda~gesu. AvijjÈdi-a~gÈnaÑ hi paccekaÑ paÔiccasamuppÈdasaÒÒitÈti. TenÈha sa~khÈrapiÔake “dvÈdasa paccayÈ dvÈdasa paÔiccasamuppÈdÈ”ti. NÈnÈsuÒÒatamanupalabbhes|ti nÈnÈsabhÈvesu niccasÈrÈdivirahato suÒÒasabhÈvesu, tato eva itthipurisa-atta-attaniyÈdivasena anupalabbhesu sabhÈvesu1. Ma-kÈro hettha padasandhikaro. NÈnÈ-atthes|ti atthapaÔisambhidÈvisayesu paccayuppannÈdinÈnÈ atthesu. Dhammes|ti dhammapaÔisambhidÈvisayesu paccayÈdinÈnÈdhammesu. NiruttÊs|ti tesaÑyeva atthadhammÈnaÑ niddhÈraÓavacanasa~khÈtÈsu nÈnÈniruttÊsu. PaÔibhÈnes|ti ettha atthapaÔisambhidÈdÊsu visayabh|tesu “imÈni idamatthajotakÈnÊ”ti2 tathÈ tathÈ paÔibhÈnato paÔibhÈnÈnÊti laddhanÈmesu ÒÈÓesu. Puthu nÈnÈsÊlakkhandhes|ti-ÈdÊsu sÊlassa puthuttaÑ nÈnattaÒca vuttameva. ItaresaÑ pana vuttanayÈnusÈrena suviÒÒeyyattÈ pÈkaÔameva. YaÑ pana abhinnaÑ ekameva nibbÈnaÑ, tattha upacÈravasena puthuttaÑ gahetabbanti Èha “puthu nÈnÈjanasÈdhÈraÓe dhamme samatikkammÈ”ti. Tenassa madanimmadanÈdipariyÈyena puthuttaÑ paridÊpitaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. AnupalabbhanabhÈvesu (Ka) 2. Abhi 2. 309, 310 piÔÔhÈdÊsu.


EvaÑ visayavasena paÒÒÈya mahattaÑ puthuttaÒca dassetvÈ idÈni sampayuttadhammavasena hÈsabhÈvaÑ, pavatti-ÈkÈravasena javanabhÈvaÑ, kiccavasena tikkhÈdibhÈvaÒca dassetuÑ “katamÈ hÈsapaÒÒÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha hÈsabahuloti pÊtibahulo. SesapadÈni tasseva vevacanÈni. SÊlaÑ parip|retÊti haÔÔhapahaÔÔho udaggudaggo hutvÈ pÊtisahagatÈya paÒÒÈya. PÊtisomanassasahagatÈ hi paÒÒÈ abhirativasena ÈrammaÓe phullÈ vikasitÈ viya pavattati, na upekkhÈsahagatÈti pÈtimokkhasÊlaÑ ÔhapetvÈ hÈsanÊyaÑ paraÑ tividhampi sÊlaÑ parip|retÊti attho. VisuÑ vuttattÈ puna sÊlakkhandhamÈha. SamÈdhikkhandhanti-ÈdÊsupi eseva nayo.

R|paÑ aniccato khippaÑ javatÊti r|pakkhandhaÑ aniccanti sÊghaÑ vegena pavattiyÈ paÔipakkhad|rÊbhÈvena pubbÈbhisa~khÈrassa sÈtisayattÈ indena vissaÔÔhavajiraÑ viya lakkhaÓaÑ paÔivijjhantÊ adandhÈyantÊ r|pakkhandhe aniccalakkhaÓaÑ vegasÈ paÔivijjhati, tasmÈ sÈ javanapaÒÒÈ nÈmÈti attho. Sesapadesupi eseva nayo. EvaÑ lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈvasena javanapaÒÒaÑ dassetvÈ balavavipassanÈvasena dassetuÑ “r|pan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha khayaÔÔhenÈti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva bhijjanato khayasabhÈvattÈ. BhayaÔÔhenÈti bhayÈnakabhÈvato. AsÈrakaÔÔhenÈti attasÈravirahato niccasÈrÈdivirahato ca. TulayitvÈti tulÈbh|tÈya vipassanÈpaÒÒÈya tuletvÈ. TÊrayitvÈ tÈya eva tÊraÓabh|tÈya tÊretvÈ. VibhÈvayitvÈti yÈthÈvato pakÈsetvÈ paÒcakkhandhaÑ vibh|taÑ katvÈ. R|panirodheti r|pakkhandhassa nirodhabh|te nibbÈne ninnapoÓapabbhÈravasena. IdÈni sikhÈppattavipassanÈvasena javanapaÒÒaÑ dassetuÑ puna “r|pan”ti-Èdi vuttaÑ. VuÔÔhÈnagÈminivipassanÈvasenÈti keci.

©ÈÓassa tikkhabhÈvo nÈma savisesaÑ paÔipakkhasamucchindanena veditabboti “khippaÑ kilese chindatÊti tikkhapaÒÒÈ”ti vatvÈ te pana kilese vibhÈgena dassento “uppannaÑ kÈmavitakkan”ti-ÈdimÈha. TikkhapaÒÒo hi khippÈbhiÒÒo hoti, paÔipadÈ cassa na calatÊti Èha “ekasmiÑ Èsane cattÈro ariyamaggÈ adhigatÈ hontÊ”ti-Èdi.

“Sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ sa~khatÈ paÔiccasamuppannÈ khayadhammÈ vayadhammÈ nirodhadhammÈ”ti yÈthÈvato dassanena saccasampaÔivedho ijjhati, na aÒÒathÈti kÈraÓamukhena nibbedhikapaÒÒaÑ dassetuÑ

MajjhimanikÈya 274

“sabbasa~khÈresu ubbegabahulo hotÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ubbegabahuloti vuttanayena sabbasa~khÈresu abhiÓhaÑ pavattasaÑvego. UttÈsabahuloti ÒÈÓutrÈsavasena sabbasa~khÈresu bahuso utrastamÈnaso. Tena ÈdÊnavÈnupassanamÈha. UkkaÓÔhanabahuloti pana iminÈ nibbidÈnupassanaÑ Èha, aratibahuloti-ÈdinÈ tassÈ eva aparÈparuppattiÑ. Bahimukhoti sabbasa~khÈrato bahibh|taÑ nibbÈnaÑ uddissa pavattaÒÈÓamukho, tathÈ vÈ pavattitavimokkhamukho. NibbijjhanaÑ nibbedho, so etissÈ atthi, nibbijjhatÊti vÈ nibbedhÈ, sÈva paÒÒÈ nibbedhikÈ. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ taÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

Pajjati etena vipassanÈdikoti padaÑ, samÈpatti, tasmÈ anupadanti anusamÈpattiyoti attho. PadaÑ vÈ sammasanupagÈ dhammÈ vipassanÈya pavattiÔÔhÈnabhÈvato. TenÈha “samÈpattivasena vÈ”ti. JhÈna~gavasena vÈti jhÈna~gavasenÈti ca attho. AÔÔhakathÈyaÑ pana kamattho idha padasaddo, tasmÈ anupadaÑ anukkamenÈti ayamettha atthoti Èha “anupaÔipÈÔiyÈ”ti. Dhammavipassananti taÑtaÑsamÈpatticittuppÈdapariyÈpannÈnaÑ dhammÈnaÑ vipassanaÑ. VipassatÊti samÈpattiyo jhÈnamukhena te te dhamme yÈthÈvato pariggahetvÈ “itipi dukkhÈ”ti-ÈdinÈ sammasati. AddhamÈsena arahattaÑ patto ukkaÑsagatassa sÈvakÈnaÑ sammasanacÈrassa nippadesena pavattiyamÈnattÈ, sÈvakapÈramÊÒÈÓassa ca tathÈ paÔipÈdetabbattÈ. EvaÑ santepÊti yadipi MahÈmoggallÈnatthero na cirasseva arahattaÑ patto, dhammasenÈpati pana tato cirena, evaÑ santepi yasmÈ MoggallÈnattheropi mahÈpaÒÒova, tasmÈ SÈriputtattherova mahÈpaÒÒataroti. IdÈni tamatthaÑ pÈkaÔataraÑ kÈtuÑ “MahÈmoggallÈnatthero hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SammasanaÑ carati etthÈti sammasanacÈro, vipassanÈbh|mi, taÑ sammasanacÈraÑ. EkadesamevÈti saka-attabhÈve sa~khÈre anavasesato pariggahetuÒca sammasituÒca asakkontaÑ attano abhinÊhÈrasamudÈgataÒÈÓabalÈnur|paÑ ekadesameva pariggahetvÈ sammasanto. Nanu ca “sabbaÑ bhikkhave anabhijÈnaÑ aparijÈnaÑ avirÈjayaÑ appajahaÑ abhabbo dukkhakkhayÈyÈ”ti1 vacanato vaÔÔadukkhato muccitukÈmena sabbaÑ pariÒÒeyyaÑ parijÈnitabbameva? SaccametaÑ, taÒca kho sammasanupagadhammavasena2 vuttaÑ, tasmÈ sasantÈnagate ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 249, 250 piÔÔhesu. 2. Sammasanar|padhammavasena (Ka)


sabbadhamme, parasantÈnagate ca tesaÑ santÈnavibhÈgaÑ akatvÈ bahiddhÈbhÈvasÈmaÒÒato sammasanaÑ, ayaÑ sÈvakÈnaÑ sammasanacÈro. Thero pana bahiddhÈdhammepi sanatÈvibhÈgena keci keci uddharitvÈ sammasi, taÒca kho ÒÈÓena phuÔÔhamattaÑ katvÈ. Tena vuttaÑ “yaÔÔhikoÔiyÈ uppÊÄento viya ekadesameva sammasanto”ti. Tattha ÒÈÓena nÈma yÈvatÈ neyyaÑ pavattitabbaÑ, tathÈ apavattanato “yaÔÔhikoÔiyÈ uppÊÄento viyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AnupadadhammavipassanÈya abhÈvato “ekadesameva sammasanto”ti vuttaÑ.

BuddhÈnaÑ sammasanacÈro dasasahassilokadhÈtuyaÑ sattasantÈnagatÈ, anindriyabaddhÈ ca sa~khÈrÈti vadanti, koÔisatasahassacakkavÈÄes|ti apare. TathÈ hi addhattayavasena paÔiccasamuppÈdanayaÑ osaritvÈ chattiÑsakoÔisatasahassamukhena buddhÈnaÑ mahÈvajiraÒÈÓaÑ pavattaÑ. PaccekabuddhÈnaÑ sasantÈnagatehi saddhiÑ majjhimadesavÈsisattasantÈnagatÈ anindriyabaddhÈ ca sammasanacÈroti vadanti, jambudÊpavÈsisattasantÈnagatÈti keci. DhammasenÈpatinopi yathÈvuttasÈvakÈnaÑ vipassanÈbh|miyeva sammasanacÈro. Tattha pana thero sÈtisayaÑ niravasesaÑ anupadadhammaÑ vipassi. Tena vuttaÑ “sÈvakÈnaÑ sammasanacÈraÑ nippadesaÑ sammasÊ”ti.

Tattha “sÈvakÈnaÑ vipassanÈbh|mÊ”ti ettha sukkhavipassakÈ lokiyÈbhiÒÒappattÈ pakatisÈvakÈ aggasÈvakÈ paccekabuddhÈ sammÈsambuddhÈti chasu janesu sukkhavipassakÈnaÑ jhÈnÈbhiÒÒÈhi anadhigatapaÒÒÈnepuÒÒattÈ andhÈnaÑ viya icchitapadesokkamanaÑ vipassanÈkÈle icchiticchitadhammavipassanÈ natthi. Te yathÈpariggahitadhammamatteyeva ÔhatvÈ vipassanaÑ vaÉÉhenti. LokiyÈbhiÒÒappattÈ pana pakatisÈvakÈ yena mukhena vipassanaÑ Èrabhanti, tato aÒÒena vipassanaÑ vitthÈrikaÑ kÈtuÑ sakkonti vipulaÒÈÓattÈ. MahÈsÈvakÈ abhinÊhÈrasampannattÈ tato sÈtisayaÑ vipassanaÑ vitthÈrikaÑ kÈtuÑ sakkonti. AggasÈvakesu dutiyo abhinÊhÈrasampattiyÈ samÈdhÈnassa sÈtisayattÈ vipassanaÑ tatopi vitthÈrikaÑ karoti. SamÈdhÈnassa sÈtisayattÈ vipassanaÑ tatopi vitthÈrikaÑ karoti. PaÔhamo pana tato mahÈpaÒÒatÈya sÈvakehi asÈdhÈraÓaÑ vitthÈrikaÑ karoti. PaccekabuddhÈ tehipi mahÈbhinÊhÈratÈya attano abhinÊharÈnur|paÑ tatopi vitthÈrikavipassanaÑ karonti. BuddhÈnaÑ sammadeva parip|ritapaÒÒÈpÈramipabhÈvitasabbaÒÒutaÒÒÈÓÈdhigamanassa anur|pÈyÈti.

MajjhimanikÈya 276

YathÈ nÈma katavÈlavedhaparicayena sarabha~gasadisena dhanuggahena khitto saro antarÈ rukkhalatÈdÊsu asajjÈmÈno lakkhaÓeyeva patati, na sajjati na virajjhati, evaÑ antarÈ asajjamÈnÈ avirajjhamÈnÈ vipassanÈ sammsanÊyadhammesu yÈthÈvato nÈnÈnayehi pavattati. YaÑ mahÈÒÈÓanti vuccati, tassa pavatti-ÈkÈrabhedo gaÓato vuttoyeva.

Etesu ca sukkhavipassakÈnaÑ vipassanÈcÈro khajjotapabhÈsadiso, abhiÒÒappattapakatisÈvakÈnaÑ dÊpapabhÈsadiso, mahÈsÈvakÈnaÑ okkÈpabhÈsadiso, aggasÈvakÈnaÑ osadhitÈrakÈpabhÈsadiso, paccekabuddhÈnaÑ candapabhÈsadiso, sammÈsambuddhÈnaÑ rasmisahassapaÔimaÓÉita saradas|riyamaÓÉalasadiso upaÔÔhÈsi. TathÈ sukkhavipassakÈnaÑ vipassanÈcÈro andhÈnaÑ yaÔÔhikoÔiyÈ gamanasadiso, lokiyÈbhiÒÒappattapakatisÈvakÈnaÑ daÓÉakasetugamanasadiso, mahÈsÈvakÈnaÑ ja~ghasetugamanasadiso, aggasÈvakÈnaÑ sakaÔasetugamanasadiso, paccekabuddhÈnaÑ mahÈja~ghamaggagamanasadiso, sammÈsambuddhÈnaÑ mahÈsakaÔamaggagamanasadisoti veditabbo.

ArahattaÒca kira patvÈti ettha kira-saddo anussavaladdhoyamatthoti dÊpetuÑ vutto. PatvÈ aÒÒÈsi attano vipassanÈcÈrassa mahÈvisayattÈ tikkhavisadas|rabhÈvassa ca sallakkhaÓena. KathaÑ panÈyaÑ mahÈthero dandhaÑ arahattaÑ pÈpuÓanto sÊghaÑ arahattaÑ pattato paÒÒÈya attÈnaÑ sÈtisayaÑ katvÈ aÒÒÈsÊti Èha “yathÈ hÊ”ti-Èdi, mahÈjaÔanti mahÈjÈlasÈkhaÑ ativiya sibbitajÈlaÑ. YaÔÔhiÑ pana sÈraÑ vÈ ujuÑ vÈ na labhati veÓuggahaÓe anuccinitvÈ veÓussa gahitattÈ. EvaÑsampadanti yathÈ tesu purisesu eko veÄuggahaÓe anuccinitvÈ veÄuyaÔÔhiÑ gaÓhÈti, eko uccinitvÈ, evaÑ nipphattikaÑ. PadhÈnanti bhÈvanÈnuyuÒjanaÑ.

SattasaÔÔhi ÒÈÓanÊti paÔisambhidÈmagge1 Ègatesu tesattatiyÈ ÒÈÓesuÔhapetvÈ cha asÈdhÈraÓaÒÈÓÈni sutamayaÒÈÓÈdÊni paÔibhÈnapaÔisambhidÈÒÈÓapariyosÈnÈni sattasaÔÔhi ÒÈÓÈni. TÈni hi sÈvakehi pavicitabbÈni, na itarÈni. SoÄasavidhaÑ paÒÒanti2 mahÈpaÒÒÈdikÈ, navÈnupubbavihÈrasamÈpattipaÒÒÈti idaÑ soÄasavidhaÑ paÒÒaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 1, 5 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ-®Ôha 3. 257; SaÑ-®Ê 2. 480 piÔÔhesu soÄasavidhapaÒhÈ saÑvaÓÓitÈ, na

soÄasavidhapaÒÒÈ.


TatrÈti tassa. IdaÑ hotÊti idaÑ dÈni vuccamÈnaÑ anupubbasammasanaÑ hoti. VipassanÈkoÔÔhÈsanti vitakkÈdisammasitabbadhammavibhÈgena vibhattavipassanÈbhÈgaÑ. 94. PaÔhame jhÈneti upasilese bhummaÑ, tasmÈ ye paÔhame jhÈne dhammÈti ye paÔhamajjhÈnasaÑsaÔÔhÈ dhammÈti attho. AntosamÈpattiyanti ca samÈpattisahagate cittuppÈde samÈpattisamaÒÒaÑ ÈropetvÈ vuttaÑ. VavatthitÈti katavavatthanÈ nicchitÈ. ParicchinnÈti ÒÈÓena paricchinnÈ salakkhaÓato paricchijja ÒÈtÈ. Olokentoti ÒÈÓacakkhunÈ paccakkhato passanto. AbhiniropanaÑ ÈrammaÓe cittassa ÈropanaÑ. AnumajjanaÑ ÈrammaÓe cittassa anuvicÈraÓaÑ. PharaÓaÑ paÓÊtar|pehi kÈyassa byÈpanaÑ, vipphÈrikabhÈvo vÈ. SÈtanti sÈtamadhuratÈ. Avikkhepo vikkhepassa paÔipakkhabh|taÑ samÈdhÈnaÑ. PhusanaÑ indriyavisayaviÒÒÈÓassa tato uppajjitvÈ ÈrammaÓe phusanÈkÈrena viya pavatti. VedayitaÑ ÈrammaÓÈnubhavanaÑ. SaÒjÈnanaÑ nÊlÈdivasena ÈrammaÓassa sallakkhaÓaÑ. CetayitaÑ cetaso byÈpÈro. VijÈnanaÑ1 ÈrammaÓ|paladdhi. KattukamyatÈ cittassa ÈrammaÓena atthikatÈ. TasmiÑ ÈrammaÓe adhimuccanaÑ, sanniÔÔhÈnaÑ vÈ adhimokkho. Kosajjapakkhe patituÑ adatvÈ cittassa paggaÓhanaÑ paggÈho, adhiggahoti attho. ŒrammaÓaÑ upagantvÈ ÔhÈnaÑ, anissajjanaÑ vÈ upaÔÔhÈnaÑ. Samappavattesu assesu sÈrathi viya sakiccapasutesu sampayuttesu ajjhupekkhanaÑ majjhattatÈ. SampayuttadhammÈnaÑ ÈrammaÓe anunayanaÑ saÑcaraÓaÑ anunayo. SabhÈvatoti yathÈbh|tasabhÈvato. SoÄasannaÑ eva cettha dhammÈnaÑ gahaÓaÑ tesaÑyeva therena vavatthÈpitabhÈvato, te evassa tadÈ upaÔÔhahiÑsu, na itareti vadanti. VÊriyasatiggahaÓena cettha indriyabhÈvasÈmaÒÒato saddhÈpaÒÒÈ, sabhiggahaÓeneva ekantÈnavajjabhÈvasÈmaÒÒato passaddhi-Èdayo cha yugaÄÈ, alobhÈdosÈ ca sa~gahitÈ jhÈnacittuppÈdapariyÈpannattÈ tesaÑ dhammÈnaÑ, therena ca dhammÈ2 vavatthÈnasÈmaÒÒato ÈraddhÈ, ( )3 te na upaÔÔhahiÑs|ti na sakkÈ vattunti apare.

ViditÈ uppajjantÊti uppÈdepi4 nesaÑ vedanÈnaÑ pajÈnanaÑ hotiyevÈti attho. Sesapadadvayepi eseva nayo. TaÑ jÈnÈtÊti taÑÒÈÓo, ______________________________________________________________ 1. AbhisandhÈnaÑ (Ka) 2. DhammabhÈva (?) 3. (TasmÈ) (?) 4. UppÈdakkhaÓepi (?)

MajjhimanikÈya 278

tassa bhÈvo taÑÒÈÓatÈ, ÒÈÓassa attasaÑvedananti attho. TaÑsamÈnayogakkhamÈ hi sampayuttadhammÈ. ©ÈÓÈbahutÈti ÒÈÓassa bahubhÈvo, ekacittuppÈde anekaÒÈÓatÈti attho. IdÈni tamevatthaÑ vivarituÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Na sakkÈ jÈnituÑ ÈrammaÓakaraÓassa abhÈvato. AsammohÈvabodho ca Êdisassa ÒÈÓassa natthÊ1. Ekekameva ÒÈÓaÑ uppajjati tasmiÑ khaÓe ekasseva Èvajjanassa uppajjanato, na ca Èvajjanena vinÈ cittuppatti atthi. VuttaÑ hetaÑ–

“CullÈsÊtisahassÈni, kappÈ tiÔÔhanti ye mar|. Na tveva tepi jÊvanti, dvÊhi cittehi saÑyutÈ”ti2 ca,

“Natthi citte yugÈ gatÊ”ti ca.

VatthÈrammaÓÈnaÑ pariggahitatÈyÈti yasmiÑ ca ÈrammaÓe ye jhÈnadhammÈ pavattanti, tesaÑ vatthÈrammaÓÈnaÑ pageva ÒÈÓena paricchijja gahitattÈ. YathÈ nÈma migas|karÈdÊnaÑ Èsaye pariggahite tatra ÔhitÈ migÈ vÈ s|karÈ vÈ tato uÔÔhÈnatopi Ègamanatopi nesÈdassa sukhaggahaÓÈ honti, evaÑ sampadamidaÑ. TenÈha “therena hÊ”ti-Èdi. TenÈti vatthÈrammaÓÈnaÑ pariggahitabhÈvena. AssÈti therassa. TesaÑ dhammÈnanti jhÈnacittuppÈdapariyÈpannÈnaÑ dhammÈnaÑ. UppÈdaÑ ÈvajjantassÈti-ÈdinÈ uppÈdÈdÊsu yaÑ yadeva Èrabbha ÒÈÓaÑ uppajjati, tasmiÑ tasmiÑ khaÓe tassa tasseva cassa pÈkaÔabhÈvo dÊpito. Na hi Èvajjanena vinÈ ÒÈÓaÑ uppajjati. AhutvÈ sambhontÊti pubbe avijjamÈnÈ hutvÈ sambhavanti, anuppannÈ uppajjantÊti attho. UdayaÑ passati tesaÑ dhammÈnaÑ “ahutvÈ sambhontÊ”ti uppÈdakkhaÓasama~gibhÈvadassanato. Pubbe abhÈvabodhako hi attalÈbho dhammÈnaÑ udayo. HutvÈti uppajjitvÈ. PaÔiventÊti paÔi khaÓe khaÓe vinassanti. VayaÑ passati “hutvÈ paÔiventÊ”ti tesaÑ dhammÈnaÑ bha~gakkhaÓasama~gibhÈvadassanato. ViddhaÑsabhÈvabodhako hi dhammÈnaÑ vijjamÈnato vayo.

Tesu dhammesu natthi etassa upayo rÈgavasena upagamananti anupayo, ananurodho. HutvÈ viharatÊti yojanÈ. TathÈ natthi etassa apÈyo paÔighavasena apagamananti anapÈyo, avirodho. “EtaÑ ______________________________________________________________ 1. Atthi (Ka) 2. Khu 7. 32, 90 piÔÔhesu.


mama, eso me attÈ”ti tassa taÓhÈdiÔÔhi-abhinivesÈbhÈvato taÓhÈdiÔÔhinissayehi anissito. AppaÔibaddhoti anupayÈnissitabhÈvato vipassanÈya paribandhavasena chandarÈgena na paÔibaddho na vibandhito. Vippamuttoti tato eva vikkhambhanavimuttivasena kÈmarÈgato vimutto. VisaÑyutto vikkhambhanavaseneva paÔipakkhadhammehi visaÑyutto.

KilesamariyÈdÈ tena katÈ bhaveyyÈti antosamÈpattiyaÑ pavatte soÄasa dhamme Èrabbha pavattamÈnaÑ vipassanÈvÊthiÑ bhinditvÈ sace rÈgÈdayo uppajjeyyuÑ, tassa vipassanÈvÊthiyÈ kilesamariyÈdÈ tena cittena, cittasama~ginÈ vÈ katÈ bhaveyya. Tes|ti tesu dhammesu. AssÈti therassa. EkopÊti rÈgÈdÊsu ekopÊti ca vadanti. VuttÈkÈrena ekaccÈnaÑ anÈpÈthagamane sati vipassanÈ na tesu1 dhammesu nirantarappavattÈti ÈrammaÓamariyÈdÈ bhaveyya. VikkhambhitapaccanÊkattÈti vipassanÈya paÔipakkhadhammÈnaÑ pageva vikkhambhitattÈ idÈnipi vikkhambhetabbÈ kilesÈ natthÊti vuttaÑ.

Itoti paÔhamajjhÈnato. Anantaroti uparimo jhÈnÈdiviseso. Tassa pajÈnanassÈti “atthi uttari nissaraÓan”ti evaÑ pavattajÈnanassa. BahulÊkaraÓenÈti punappunaÑ uppÈdanena.

SampasÈdanaÔÔhenÈti kilesakÈlusiyÈpagamanena, tassa vicÈrakkhobhavigamena vÈ cetaso sammadeva pÈsÈdikabhÈvena.

VÊriyaÑ sati upekkhÈti ÈgataÔÔhÈne pÈrisuddhi-upekkhÈ, adukkhamasukhÈvedanÈti ettha jhÈnupekkhÈti “sukhaÔÔhÈne vedanupekkhÈ vÈ”ti vuttaÑ. SukhaÔÔhÈneti ca paÔhamajjhÈnÈdÊsu sukhassa vuttaÔÔhÈne. PassaddhattÈti samadhuracetayitabhÈvena ÈrammaÓe visaÔavitthatabhÈvato yo so cetaso Èbhogo vutto. SÈmaÒÒaphalÈdÊsu satiyÈ pÈrisuddhi, sÈ pana atthato sativinimuttÈ natthÊti Èha “parisuddhÈsatiyevÈ”ti. PÈrisuddhi-upekkhÈ, na jhÈnupekkhÈdayo. 95. ¢disesu ÔhÈnesu satiyÈ na kadÈcipi ÒÈÓaviraho atthÊti Èha “ÒÈÓena sampajÈno hutvÈ”ti. TathÈ hi tatiyajjhÈne “satimÈ sukhavihÈrÊ”ti ettha sampajÈnoti ayamattho vutto eva ______________________________________________________________ 1. ŒpÈthagamane sati vipassanÈ tesu (Ka)

MajjhimanikÈya 280

hoti. Na sÈvakÈnaÑ anupadadhammavipassanÈ hoti sa~khÈrÈvasesasukhumappavattiyÈ diviÒÒeyyattÈ vinibbhujitvÈ gahetuÑ asakkuÓeyyabhÈvato. TenÈha “kalÈpavipassanaÑ dassento evamÈhÈ”ti. 96. PaÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hontÊti dassanasamakÈlaÑ khÊyamÈnÈ ÈsavÈ “disvÈ parikkhÊÓÈ hontÊ”ti vuttÈ. SamÈnakÈlepi hi ediso saddappayogo dissati–

“CakkhuÒca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓanti1,

“NihantvÈ timiraÑ sabbaÑ, uggatejo samuggato. Verocano rasmimÈlÊ, lokacakkhupabha~karo”ti2 ca–

evamÈdÊsu. Hetu-attho vÈ ayaÑ disvÈsaddo asamÈnakattuko yathÈ “ghataÑ pivitvÈ balaÑ hoti, sÊhaÑ disvÈ bhayaÑ hotÊ”ti3. Dassanahetuko hi ÈsavÈnaÑ parikkhayo pariÒÒÈsacchika-iriyÈbhÈvanÈbhisamaye sati pahÈnÈbhisamayassa labbhanato. YuganaddhaÑ ÈharitvÈti paÔhamajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya tattha jhÈnadhamme sammasanto samathavipassanaÑ yuganaddhaÑ bhÈveti. EvaÑ yÈva nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya tattha sammasanto samathavipassanaÑ yuganaddhaÑ katvÈ yathÈ thero arahattaÑ pÈpuÓi, taÑ sandhÈya vuttaÑ “arahattaÑ pattavÈro idha gahito”ti. IdhÈti imasmiÑ sutte. DÊghanakhasuttadesanÈya4 hi thero arahattaÑ patto. TadÈ ca anÈgÈmÊ hutvÈ nirodhaÑ samÈpajjatÊti vacana-avasaro natthi, tasmÈ vuttaÑ “arahattaÑ pattavÈro idha gahito”ti. Yadi evaÑ “sabbaso nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma saÒÒÈvedayitanirodhaÑ upasampajja viharatÊ”ti idaÑ kasmÈ vuttanti? There vijamÈne paÓÉitaguÓe anavasesato dassetvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpetuÑ. NirodhasamÈpajjanaÑ pana therassa ÈciÓÓasamÈciÓÓaÑ. TenÈha “nirodhaÑ pana -pa- vadantÊ”ti. Tena phalasamÈpattimpi antarÈ samÈpajjatiyevÈti dasseti. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 158, 326; Ma 3. 328, 332, 333; SaÑ 1. 301, 302; SaÑ 2. 261; Abhi 4. 248, 249 piÔÔhesu. 2. Visuddhi-®Ê 2. 238; AnuÔÊ 3. 270 piÔÔhesupi atthato samÈnaÑ. 3. Visuddhi-®Ê 2. 477; SÈrattha-®Ê 2. 1; AnuÔÊ 3. 47 piÔÔhesupi. 4. Ma 2. 168 piÔÔhe.


VomissaÑ vivarituÑ “tatthassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “nirodhaÑ samÈpajjissÈmÊ”ti Èbhogena samathavipassanaÑ yuganaddhaÑ ÈharitvÈ Ôhitassa nirodhasamÈpatti sÊsaÑ nÈma hoti, tassa Èbhogavasena nirodhassa vÈro Ègacchati. PhalasamÈpatti g|ÄhÈ hoti “phalasasamÈpattiÑ samÈpajjissÈmÊ”ti Èbhogassa abhÈvato. PhalasamÈpatti sÊsaÑ hotÊti etthÈpi vuttanayena atthÈ veditabbo. Etena ÈbhogapaÔibaddhametesaÑ Ègamananti dÊpitanti veditabbaÑ. JambudÊpavÈsino therÈ panÈti-Èdi aÔÔhakathÈruÄhameva taÑ vacanaÑ. AntosamÈpattiyanti nirodhaÑ samÈpannakÈle. TisamuÔÔhÈnikar|padhammeti utukammÈhÈravasena tisamuÔÔhÈnikar|padhamme. 97. CiÓÓavasitanti1 paÔipakkhad|ribhÈvena subhÈvitavasÊbhÈvaÑ. NipphattiÑ pattoti ukkaÑsaparinipphattiÑ patto. Ure vÈyÈmajanitÈya oraso. PabhÈvitanti uppÈditaÑ. DhammenÈti ariyamaggadhammena. Tassa hi adhigamena ariyÈya jÈtiyÈ jÈto nibbattoti katvÈ “dhammajo dhammanimmito”ti vuccati. DhammadÈyassÈti navavidhassa lokuttaradhammadÈyassa. Œdiyanatoti gaÓhanato, sasantÈne uppÈdanatoti attho. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AnupadasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

2. ChabbisodhanasuttavaÓÓanÈ

98. KhÊÓÈ jÈtÊti attano ( )2 jÈtikkhayaÑ paÔijÈnantena arahattaÑ byÈkataÑ hoti arahato tadabhÈvato. TathÈ vusitaÑ brahmacariyanti maggabrahmacariyavÈso me pariyositoti paÔijÈnantenapi. KataÑ karaÓÊyanti cat|hi maggehi cat|su saccesu pariÒÒÈdivasena soÄasavidhassapi kiccassa attanÈ niÔÔhÈpitabhÈvaÑ paÔijÈnantenapi. NÈparaÑ itthattÈyÈti ÈyatiÑ punabbhavÈbhÈvaÑ, ÈyatiÑ vÈ pariÒÒÈdikaraÓÊyÈbhÈvaÑ paÔijÈnantenapÊti Èha “ekenapi padena aÒÒÈ byÈkatÈva hotÊ”ti. DvikkhattuÑ baddhaÑ pana subaddhaÑ viyÈti vuttaÑ. Idha pana aÒÒÈbyÈkaraÓaÑ cat|hi padehi ÈgataÑ, tasmÈ vattabbameva cettha ______________________________________________________________ 1. HeÔÔhÈciÓÓavasitanti (Ka) 2. (AriyÈya) (Ka)

MajjhimanikÈya 282

natthÊti adhippÈyo. CetanÈya diÔÔhavÈditÈ nÈma ariyavohÈro. SabhÈvoti pakati-attho hi ayaÑ dhamma-saddo “jÈtidhammÈ jarÈdhammÈ”ti-ÈdÊsu1 viya, tasmÈ anudhammoti ariyabhÈvaÑ anugatÈ pakatÊti attho. ParamappicchatÈya ariyÈ attano guÓe anÈvikarontÈpi sÈsanassa niyyÈnikabhÈvapavedanatthaÒceva sabrahmacÈrÊnaÑ sammÈpaÔipattiyaÑ ussÈhajananatthaÒca tÈdisÈnaÑ parinibbÈnasamayeyeva ÈvikarontÊti adhippÈyenÈha “parinibbutassa -pa- kÈtabbo”ti. 99. Dubbalanti pheggu viya subhejjanÊyaÑ balavirahitaÑ, asÈranti attho. VirÈgutanti2 palujjanasabhÈvaÑ. VigacchanasabhÈvanti vinÈsagamanasabhÈvaÑ. AniccadukkhavipariÓÈmattÈ assÈsalesassapi abhÈvato assÈsavirahitaÑ. ŒrammaÓakaraÓavasena samannÈgamanavasena ca yathÈrahaÑ upenti upagacchantÊti upayÈ3, “etaÑ mama, eso me attÈ”ti upÈdiyanti daÄhaggÈhaÑ gaÓhantÊti upÈdÈnÈ. AdhitiÔÔhati cetaso abhinandanabh|tÈti cetaso adhiÔÔhÈnaÑ. TÈhÊti taÓhÈdiÔÔhÊhi. Tanti cittaÑ. AbhinivisatÊti atirativasena nivisati, ayaÑ hettha attho–sakkÈyadhammesu cittaÑ abhinivisati, “etaÑ mama, eso me attÈ”ti ajjhosÈya tiÔÔhati etÈti abhinivesÈhi, tathÈ sakkÈyadhammesu cittaÑ anuseti etÈhÊti anusayÈ, taÓhÈdiÔÔhiyo. Yadaggena hi tebh|makadhammesu rÈgÈdayo anusenti, tadaggena taÑsahagatadhammÈ tattha anusentÊti pariyÈyena “taÑ anusetÊ”ti vuttaÑ. KhayÈ virÈgÈti hetumhi nissakkavacananti “khayena virÈgenÈ”ti hetumhi karaÓavasena attho vutto. VirÈgenÈti ca itisaddo Èdi-attho. Tena “nirodhenÈ”ti evamÈdikaÑ gahitaÑ hoti. AÒÒamaÒÒavevacanÈneva upayÈdÊnaÑ samucchedasseva bodhanato. 100. PatiÔÔhÈti ettha sesabh|tattayaÑ upÈdÈr|paÒcÈti patiÔÔhÈnÈ, nijjÊvaÔÔhena dhÈtu cÈti patiÔÔhÈnadhÈtu. NhÈnÊyacuÓÓaÑ bÈhira-udakaÑ viya sesabh|tattÈyaÑ ÈbandhatÊti ÈbandhanaÑ. PacanÊyabhattaÑ bÈhiratejo viya sesabh|tattayaÑ paripÈcetÊti paripÈcanaÑ. BÈhiravÈto viya sesabh|tattayaÑ vitthambhetÊti vitthambhanaÑ. DhÈtusaddattho vuttoyeva. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 217, 218 piÔÔhesu. 2. VirÈgunaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.) 3. UpÈyÈ (Ka)


AsamphuÔÔhadhÈt|ti asamphusitabhÈvo tesaÑ viparimaÔÔhatÈbhÈvato. VijÈnanaÑ ÈrammaÓ|paladdhi. AhaÑ1 attÈti ahaÑ1 “r|padhammo me attÈ”ti attakoÔÔhÈsena attabhÈvena na upagamiÑ na gaÓhiÑ. NissitanissitÈpi nissitÈ eva nÈmÈti Èha “pathavÊdhÈtunissitÈvÈ”ti. AttanÈ vÈ pana tannissitÈti “ekena pariyÈyenÈ”ti. UpÈdÈr|pampi kÈmaÑ nissitampi hoti, tathÈpi taÑ nissitaÑ hotiyevÈti taÑ na uddhaÔaÑ. ParicchedakarattÈ2 paricchedÈkÈsassa “avinibbhogavasenÈ”ti vuttaÑ. Tena ca tathÈ paricchinnattÈ sabbampi bh|tupÈdÈr|paÑ ÈkÈsadhÈtunissitaÑ nÈma. TaÑ nissÈya pavattiyÈ upÈdÈr|paÑ viya bh|tar|pÈni, ar|pakkhandhÈ viya ca vatthur|pÈni “taÑnissitar|pavatthukÈ ar|pakkhandhÈ”ti vuttanayena ÈkÈsamÈtunissitacakkhÈdir|padhammavatthukÈ vedanÈdayo ar|pakkhandhÈ ÈkÈsadhÈtunissitÈ nÈmÈti imamatthaÑ tathÈ-saddena upasaÑharati. IdhÈpÊti ÈkÈsadhÈtunissitapadepi, na pathavÊdhÈtunissitapadÈdÊsu eva. R|pÈr|panti sabbampi r|pÈr|paÑ gahitameva hoti, aggahitaÑ natthi. SahajÈtÈ -pa- nissitanti idaÑ nippariyÈyasiddhaÑ nissayattaÑ gahetvÈ vuttaÑ. HeÔÔhÈ vuttanayena pariyÈyasiddhe nissayatte gayhamÈne “pacchÈjÈtapaccayoti pacchÈjÈtÈ cittacetasikÈ dhammÈ purejÈtassa imassa kÈyassa pacchÈjÈtapaccayena paccayo”ti3 vacanato sabbaÑ catusamuÔÔhÈnikar|paÑ “viÒÒÈÓadhÈtunissitan”ti vattabbaÑ. TathÈ anantaraviÒÒÈÓadhÈtupaccayÈ pavattanato “viÒÒÈÓadhÈtunissitan”ti vattabbaÑ. 101. Ruppati vaÓÓavikÈraÑ ÈpajjamÈnaÑ hadaya~gatabhÈvaÑ pakÈsetÊti r|panti ayamattho cakkhudvÈre ÈpÈthagate r|pÈyatane nippariyÈyato labbhati, na ÈpÈthamanÈgate. CakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbabhÈvo pana ÈpÈthamanÈgatepi tasmiÑ labbhateva taÑsabhÈvÈnativattanato. R|pÈyatanaÑ dvidhÈ vibhajitvÈ. Thero pana ÈpÈthaÑ anÈgatassapi r|pÈyatanassa r|pabhÈvaÑ na sakkÈ paÔikkhipitunti dvidhÈkaraÓaÑ nÈnujÈnanto channovÈdaÑ nidasseti “upari channovÈde kinti karissathÈ”ti. Tattha hi “cakkhuÑ Èviso channa cakkhuviÒÒÈÓaÑ cakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbe dhamme”ti4 ÈgataÑ, na cettha cakkhudvÈre ÈpÈthaÑ Ègatameva r|pÈyatanaÑ cakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbapadena gahitaÑ, na ÈpÈthaÑ anÈgatanti sakkÈ ______________________________________________________________ 1. AyaÑ (Ka) 2. ViÓÉhakaraÓattÈ (Ka) 3. Abhi 8. 7 piÔÔhe PaÔÔhÈne. 4. Ma 3. 309 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 284

viÒÒÈtuÑ aviseseneva r|pÈtanena taÓhÈmÈnadiÔÔhigÈhÈbhÈvassa jotitattÈ. TenÈha “nayidaÑ labbhatÊ”ti. R|pamevÈti r|pÈyatanameva. Yadi evaÑ “cakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbesu dhammes|”ti padaÑ kathaÑ netabbanti Èha “cakkhuviÒÒÈÓasampayuttÈ panÈ”ti-Èdi. CakkhuviÒÒÈÓena saddhiÑ viÒÒÈtabbes|ti yena manoviÒÒÈÓena cakkhuviÒÒÈÓaÑ aniccanti-ÈdinÈ cakkhuviÒÒÈÓena saddhiÑ tena viÒÒÈtabbesu taÑsampayuttadhammes|ti attho. TaÓhÈchandoti tassanasabhÈvo chando, na kattukamyatÈchandoyevÈti taÓhÈchando. RajjanavasenÈti vatthaÑ viya ra~gajÈtaÑ cittassa anuraÒjanavasena. AbhinandanavasenÈti ÈrammaÓe abhiramitvÈ nandanavasena. SappÊtikataÓhÈ hi nandÊti vuccati, taÓhÈyanavasena taÓhÈ. 102. Aha~kÈroti “seyyohamasmÊ”ti-ÈdinÈ1 ahaÑkaraÓaÑ. Yena hi mamaÑ karoti, etaÑ mama~kÈro. SvevÈti “aha~kÈro”ti vuttamÈno. EvaÑ catutthajjhÈne niddiÔÔhe sabbÈsu lokiyÈbhiÒÒÈsu vuccamÈnÈsu heÔÔhÈ vijjÈdvayaÑ vattabbanti adhippÈyena “pubbenivÈsaÑ dibbacakkhuÒca avatvÈ kasmÈ vuttan”ti Èha. Itaro idha sabbavÈresupi lokuttaradhammapucchÈ adhikatÈ, tasmÈ “so evaÑ samÈhite”ti-ÈdinÈ tatiyÈ vijjÈ kathitÈti dassento “bhikkh| lokiyadhammaÑ na pucchantÊ”ti-ÈdimÈha. EkavissajjitasuttaÑ nÈmetaÑ tatiyavijjÈya eva ÈgatattÈ. Ariyadhammavasenapissa samaÒÒÈ atthevÈti dassento “chabbisodhanantipissa nÈman”ti vatvÈ tesu dhammesu bhedaÑ dassetuÑ “ettha hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. VisuddhÈti tassÈ codanÈya sodhanavasena visodhitÈ. Ekameva katvÈti ekavÈravaseneva pÈÄiyaÑ ekajjhaÑ ÈgatattÈ ekameva akoÔÔhÈsaÑ katvÈ. Yadi evaÑ kathaÑ vÈ chabbisodhanatÈti Èha “cat|hi ÈhÈrehi saddhin”ti. KathaÑ panettha cattÈro ÈhÈrÈ gahetabbÈti? Keci tÈva Èhu–“sÈdh|ti bhÈsitaÑ abhinanditvÈ anumoditvÈ uttari paÒho pucchitabbo”ti heÔÔhÈ Ègatena nayena ÈhÈravÈro ÈharitvÈ vattabboti. “BahiddhÈ sabbanimittes|”ti ettha ÈhÈrÈnampi sa~gahitattÈ ÈhÈrÈ atthato ÈgatÈ evÈti aÒÒe. Apare pana r|pakkhandhaggahaÓena kabaÄÊkÈro ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 255, 245; Abhi 2. 359, 366; SaÑ 2. 308; Khu 7. 61, 336 piÔÔhesu.


ÈhÈro, sa~khÈrakkhandhaggahaÓena phassÈhÈro, manosaÒcetanÈhÈraggahaÓena viÒÒÈÓÈhÈro sar|patopi gahitoti vadanti.

“Chabbisodhanan”ti imassa suttassa samaÒÒÈya anvatthataÑ dassetvÈ Èyatimpi tÈdisena byÈkaraÓena bhikkh|naÑ paÔipattimpi dassanatthaÑ “ime panÈ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. VinayaniddesapariyÈyenÈti vinayaniddese Ègatena kÈraÓena, vinaye1 vÈ ÈgataniddesÈnukkamena.

Adhigantabbato adhigamo, jhÈnÈdi-adhigamapucchÈ. TenÈha “jhÈnavimokkhÈdÊs|”ti-Èdi. UpÈyapucchÈti adhigamopÈyapucchÈ. KintÊti kena pakÈrena vidhinÈti attho.

KatamesaÑ tvaÑ dhammÈnaÑ lÈbhÊti idaÑ pana pubbe “kiÑ te adhigatan”ti aniddhÈritabhedÈ jhÈnÈdivisesÈ pucchitÈti idÈni tesaÑ niddhÈretvÈ pucchanÈkÈradassanaÑ. TasmÈti yasmÈ yathÈvuttehi ÈkÈrehi adhigamabyÈkaraÓaÑ sodhetabbaÑ, tasmÈ. EttÈvatÈvÈti ettakena byÈkaraÓamatteneva na sakkÈro kÈtabbo. ByÈkaraÓaÑ hi ekaccassa ayÈthÈvatopi hoti, yathÈ nÈma jÈtar|papatir|paÑ jÈtar|paÑ viya khÈyatÊti jÈtar|paÑ nighaÑsanatÈpanachedanehi sodhetabbaÑ, evamevaÑ imesu idÈneva vuttesu chasu ÔhÈnesu pakkhipitvÈ sodhanatthaÑ vattabbo. VimokkhÈdÊs|ti Èdi-saddena samÈdhisamÈpattiÒÈÓadassanamaggabhÈvanÈphalasacchikiriyÈ sa~gaÓhÈti.

PÈkaÔo hoti adhigatavisesassa satisammosÈbhÈvato. SesapucchÈsupi “pÈkaÔo hotÊ”ti pade eseva nayo. UggahaparipucchÈkusalÈti sajjhÈyamaggasaÑvaÓÓanÈsu nipuÓÈ. YÈya paÔipadÈya yassa ariyamaggo Ègacchati, sÈ pubbabhÈgapaÔipatti ÈgamanapaÔipadÈ. SodhetabbÈti suddhÈ udÈhu asuddhÈti vicÈraÓavasena sodhetabbÈ. Na sujjhatÊti tattha tattha pamÈdapaÔipattibhÈvato. Apanetabbo attano paÔiÒÒÈya. “SujjhatÊ”ti vatvÈ sujjhanÈkÈraÑ dassetuÑ “dÊgharattan”ti-Èdi vuttaÑ. PaÒÒÈyatÊti ettha “yadÊ”ti padaÑ ÈnetvÈ yadi so bhikkhu tÈya paÔipadÈya yadi paÒÒÈyatÊti sambandho. KhÊÓÈsavapaÔipattisadisÈ paÔipadÈ hoti dÊgharattaÑ vikkhambhitakilesattÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 117 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 286

NadiyÈ samuddaÑ pakkhandanaÔÔhÈnaÑ nadÊmukhadvÈraÑ. MaddamÈnoti badarasÈÄavaÑ sarasaÑ patte pakkhitto hutvÈ maddamÈno. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

ChabbisodhanasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. SappurisadhammasuttavaÓÓanÈ

105. Sappurisadhammanti sappurisabhÈvakaraÑ dhammaÑ. So pana yasmÈ sappurisÈnaÑ paveÓiko dhammo hoti, tasmÈ Èha “sappurisÈnaÑ dhamman”ti, esa nayo asappurisadhammanti etthÈpi. EvaÑ padhÈnaÑ anuÔÔhÈtabbaÒca sappurisadhammaÑ ÈdiÑ katvÈ mÈtikaÑ ÔhapetvÈ ayathÈnupubbiyÈ niddisanto “katamo ca bhikkhave asappurisadhammo”ti-ÈdimÈha. TathÈ pana niddisanto udÈharaÓapubbakaÑ hetuÑ dassetuÑ “yathÈ nÈmÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tena icchitabbapariccÈgapubbakaÑ gahetabbaggahaÓaÑ nÈma ÒÈyapaÔipatti, tasmÈ sappurisadhammÈ sampÈdetabbÈti dÊpento satthÈ ayathÈnupubbiyÈ niddhÈrÊyatÊti imamatthaÑ dasseti, tathÈ aÒÒatthÈpi “asevanÈ ca bÈlÈnaÑ, paÓÉitÈnaÒca sevanÈ”ti. Etadeva hi kuladvayaÑ “uccakulan”ti vuccati nippariyÈyato. TathÈ hi antimabhavikÈ bodhisattÈ tattheva paÔisandhiÑ gaÓhanti. Soti sÈmÊcippaÔipanno bhikkhu. AntaraÑ karitvÈti taÑ kÈraÓaÑ katvÈ. PaÔipadÈ hi viÒÒ|naÑ p|jÈya kÈraÓaÑ, na uccakulÊnatÈ. MahÈkulÈti vipulakulÈ, upÈditoditakulasampavattikÈti attho. 106. Yasasaddo parivÈravÈcako, yasassÊti ca sÈtisayaparivÈravantatÈ vuccatÊti Èha “parivÈrasampanno”ti. ŒdhipateyyÈbhÈvato paresaÑ upari natthi etesaÑ Êso ÊsanaÑ issariyanti akkhÈtabbÈti appesakkhÈ. TenÈha “appaparivÈrÈ”ti. AbhÈvattho hi idha appa-saddo. 107. Naveva dhuta~gÈni ÈgatÈnÊti ettha yathÈ ukkaÔÔhaÑpaÑsuk|likassa tecÊvarikatÈ sukarÈ, evaÑ ukkaÔÔhapiÓÉapÈtikassa sapadÈnacÈrikatÈ sukarÈ, ekÈsanikassa ca pattapiÓÉikakhalupacchÈbhattikatÈ sukarÈ evÈti “paÑsuk|liko hotÊ’ti-Èdivacaneneva pÈÄiyÈ anÈgatÈnampi ÈgatabhÈvo veditabbo pariharaÓasukaratÈya tesampi samÈdÈnasambhavato. TenÈha “terasa hontÊ”ti.


108. KÈmataÓhÈdikÈya tÈya taÓhÈya nibbattÈti tammayÈ, puthujjanÈ, pakatibhÈv|pagamanena tesaÑ bhÈvo tammayatÈ, tappaÔikkhepato atammayatÈ, nittaÓhatÈ. TaÑyeva kÈraÓaÑ katvÈti paÔhakajjhÈnepi taÓhÈpahÈnaÑyeva kÈraÓaÑ katvÈ. Citte uppÈdetvÈti atammayatÈpariyÈyena vutte taÓhÈya paÔipakkhadhamme sampÈdetvÈ. Na maÒÒatÊti maÒÒanÈnaÑ ariyamaggena sabbaso samucchinnattÈ kismiÒci okÈse kÈmabhavÈdike kenaci vatthunÈ hatthi-assakhettavatthÈdinÈ pattacÊvaravihÈrapariveÓÈdinÈ ca puggalaÑ na maÒÒati. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SappurisadhammasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. SevitabbÈsevitabbasuttavaÓÓanÈ

109. AÒÒamaÒÒanti aÒÒaÑ aÒÒaÑ. TenÈha “aÒÒaÑ sevitabban”ti-Èdi. Sattahi padehÊti sattahi vÈkyehi. Pajjati etena yathÈdhippeto atthoti padaÑ, vÈkyaÑ. SÈriputtattherassa okÈsakaraÓaÑ dhammadÈyÈde1 vuttanayena veditabbaÑ. 113. DiÔÔhiyeva paccayavasena paÔiladdhatÈya diÔÔhipaÔilÈbho. SaÒÒÈpaÔilÈbhepi eseva nayo. MicchÈdiÔÔhisammÈdiÔÔhiyo -pana gahitÈ kammapathappattÈnaÑ tesaÑ manosamÈcÈrabhÈvena gahitattÈ. Yadi evaÑ kasmÈ diÔÔhi cittuppÈdavÈre na gahitÈti? KÈmaÑ micchÈdiÔÔhiyÈ avayavibhÈvo labbhati, tathÈpi cittuppÈdakkhaÓe lokiyalokuttaracittuppÈdesu kammapathakoÔÔhÈso na uddhaÔo. 115. KÈmasaÒÒÈdÊnanti ettha Èdi-saddena yathÈ byÈpÈdavihiÑsÈsaÒÒÈ sa~gahitÈ, evaÑ anabhijjhÈ-abyÈpÈda-avihiÑsÈsaÒÒÈ sa~gahitÈ paÔhamena Èdisaddena “anabhijjhÈsahagatÈya saÒÒÈyÈ”ti-ÈdipÈÔhassa sa~gahitattÈ. 117. BhavÈnaÑ apariniÔÔhitabhÈvÈyÈti kÈmabhavÈdÊnaÑ apariyosÈnÈya pariyosÈnaÑ icchatopi tÈdisassa bhavÈnaÑ apariyosÈnameva ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 17 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 288

hoti. CattÈro honti puggalavasena. TenÈha “puthujjanopi hÊ”ti-Èdi. AkusalÈ dhammÈ vaÉÉhantÊti tesaÑ pahÈnÈya appaÔipajjamÈnassÈti adhippÈyo, tato eva kusalÈ dhammÈ pariyÈhanti. Tenassa kilesadukkhena vipÈkadukkhena ca sadukkhameva attabhÈvaÑ abhinibbatteti. OrambhÈgiyasaÑyojanÈni pahÈya suddhÈvÈsesu nibbattanÈraho anÈgÈmÊkathaÑ -pa- abhivaÉÉhantÊti Èha “anÈgÈmÊpÊ”ti-Èdi. Sadukkhameva attabhÈvaÑ abhinibbatteti, yÈya labbhamÈna-akusalÈbhivuddhiÑ kusalapariyÈniÒca gahetvÈ anÈgÈminopi sabyÈbajjha-attabhÈvÈbhinibbattanaÑ vuttaÑ. EvaÑ yathÈlabbhamÈnaÑ akusalaparihÈniÑ kusalÈbhivuddhiÒca gahetvÈ puthujjanassapi antimabhavikassa abyÈbajjha-attabhÈvÈbhinibbattanaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “puthujjanopÊ”ti-Èdi. Akusalameva hÈyati, na kusalaÑ tassa buddhipakkhe ÔhitattÈ. TatthÈpi vipassanameva gabbhaÑ gaÓhÈpeti, na vaÔÔagabbhaÑ antimabhavikatÈya, vivaÔÔ|panissitattÈ ajjhÈsayassa, ÒÈÓassa ca pÈkagamanato. 119. EkaccassÈti sÈmivacanaÑ “abhinandatÊ”ti-ÈdÊsu paccattavasena pariÓÈmetabbaÑ, tathÈ “nibbindatÊ”ti-ÈdÊsupi. UggaÓhÊtvÈpÊti pi-saddo luttaniddiÔÔho. Bhagavato bhÈsitassa atthaÑ ajÈnantÈ tÈva dÊgharattaÑ hitasukhato paribÈhirÈ hontu, jÈnantÈnampi sabbesaÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya hotÊti anekaÑsikataÑ codento “evaÑ santepÊ”ti-ÈdimÈha. Itaro sabbesampi dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya hotiyevÈti “appaÔisandhikÈ”ti-ÈdinÈ anekaÑsikataÑ pariharati. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SevitabbÈsevitabbasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. BahudhÈtukasuttavaÓÓanÈ

124. Bhayanti1 cittasaÑsappatÈti Èha “cittutrÈso”ti. Upaddavoti antarÈyo. Tassa pana vikkhepakÈraÓattÈ vuttaÑ “anekaggatÈkÈro”ti. Upasaggoti upasajjanaÑ. Tato ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 2. 75 piÔÔhepi passitabbaÑ.


appatÊkÈravighÈtÈpatti yasmÈ patÊkÈrÈbhÈvena vihaÒÒamÈnassa kiÒci kÈtuÑ asamatthassa osÊdanakÈraÓaÑ, tasmÈ vuttaÑ “tattha tattha lagganÈkÈro”ti. VaÒcetvÈ ÈgantuÑ yathÈvutte divase anÈgacchantesu. Bahi anikkhamanatthÈya dvÈre aggiÑ datvÈ.

NaÄehÊti naÄacchannasa~khepena upari chÈdetvÈ tehiyeva dÈrukacchadananiyÈmena paritopi chÈditÈ1. Eseva nayoti iminÈ tiÓehi channataÑ, sesasambhÈrÈnaÑ rukkhamayataÒca atidisati. VidhavÈputteti adantabhÈvopalakkhanaÑ. Te hi nippitikÈ avinÊtÈ asaÑyatÈ akiccakÈrino honti.

MatthakaÑ apÈpetvÈva niÔÔhÈpitÈti kasmÈ bagavÈ evamakÈsÊti? Œnandattherassa pucchÈkosalladÊpanatthameva, tattha nisinnÈnaÑ sannipatitabhikkh|naÑ desanÈya jÈnanatthaÒca2. Te kira sa~khepato vuttamatthaÑ ajÈnantÈ andhakÈraÑ paviÔÔhÈ viya ÔhitÈ, pucchÈnusandhivasena pariggayha jÈnissantÊti3. 125. R|papariggahova kathito, na aÒÒaÑ kiÒcÊti attho. IdÈni tato saccÈni niddhÈretvÈ catusaccakammaÔÔhÈnaÑ dassetuÑ “sabbÈpÊ”ti-Èdi vuttaÑ. PaÒcakkhandhÈ hontÊti addhekÈdasa dhÈtuyo r|pakkhandho, addhaÔÔhamÈ dhÈtuyo yathÈrahaÑ vedanÈdayo cattÈro ar|pino khandhÈti evaÑ aÔÔharasa dhÈtuyo paÒcakkhandhÈ honti. PaÒcapi khandhÈ taÓhÈvajjÈ dukkhasaccaÑ. AppavattÊti appavattinimittaÑ. NirodhapajÈnanÈti paÒÒÈsÊsena maggakiccamÈha. SammÈdiÔÔhipamukho hi ariyamaggo. MatthakaÑ pÈpetvÈ kathitaÑ hoti sammasanassa bh|miyÈ nipphattiyÈ ca kathitattÈ. JÈnÈti passatÊti iminÈ ÒÈÓadassanaÑ kathitaÑ, taÑ pana lokiyaÑ lokuttaranti duvidhanti tadubhayampi dassento Èha “saha vipassanÈya maggo vutto”ti.

EtthÈvatÈpi khoti pi-saddaggahaÓena aÒÒena pariyÈyena satthÈ dhÈtukosallaÑ desetukÈmoti thero “siyÈ pana bhante”ti pucchatÊti bhagavÈ pathavÊdhÈtu-Èdivasenapi dhÈtukosallaÑ vibhÈveti. Tattha pathavÊdhÈtu-Èdisaddena desanÈkÈraÓaÑ vibhÈvento “pathavÊdhÈtu -pa- vuttÈ”ti Èha. TÈpi hi Èdito cha dhÈtuyo. ______________________________________________________________ 1. ChÈdetvÈ (Ka) 2. AjÈnanatthaÒca (Ka) 3. ParigayhatÊti (Ka)

MajjhimanikÈya 290

“ViÒÒÈÓadhÈtuto nÊharitvÈ p|retabbÈ”ti vatvÈ kathaÑ r|padhÈtuyo nÊharÊyantÊti codanaÑ sandhÈya taÑ nayaÑ dassetuÑ “viÒÒÈÓadhÈt|”ti-Èdi vuttaÑ. KÈmaÑ cettha kÈyaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ ÈrammaÓaÑ phoÔÔhabbadhÈtupathavÊdhÈtu-Èdivasena desanÈruÄhameva, kÈyadhÈtu pana nÊharitabbÈti ekaÑsameva nÊharaÓavidhiÑ dassento “esa nayo sabbatthÈ”ti Èha. Purimapacchimavasena manodhÈt|ti pacchimabhÈgavasena kiriyÈmanodhÈtu gahetabbÈ tassÈnur|pabhÈvato. Nanu cettha manodhÈtu nÈmÈyaÑ manoviÒÒÈÓadhÈtuyÈ asaÑsaÔÔhÈ, visuÑyeva cesÈ dhÈt|ti? SaccametaÑ aÔÔhÈrasadhÈtudesanÈya, cittavibhattiniddese chaviÒÒÈÓakÈyadesanÈyaÑ pana sÈ manoviÒÒÈÓakÈyasa~gahitÈvÈti daÔÔhabbaÑ. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ VisuddhimaggasaÑvaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayena veditabbaÑ. Atha vÈ purimapacchimavasenÈti purecarÈnucaravasena. ManodhÈt|ti vipÈkamanodhÈtu gahetabbÈ purecaraÓato, parato uppajjanakiriyÈmanoviÒÒÈÓadhÈtuyÈ anantaraÑ manodhÈtuyÈ, kiriyÈmanodhÈtuyÈ anantaraÑ manoviÒÒÈÓadhÈtuyÈ anuppajjanato ca.

DhammÈnaÑ yÈvadeva nissattanijjÊvabhÈvanatthÈya satthu dhÈtudesanÈti aÒÒesu sabhÈvadhÈraÓÈdi-atthesu labbhamÈnesupi ayamettha attho padhÈnoti Èha “esa nayo sabbatthÈ”ti. SappaÔipakkhavasenÈti sappaÔibhÈgavasena sukhaÑ dukkhena sappaÔibhÈgaÑ, dukkhaÑ sukhena, evaÑ somanassadomanassÈti. YathÈ sukhÈdÊnaÑyeva samudÈcÈro vibh|to, na upekkhÈya, evaÑ rÈgÈdÊnaÑyeva2 samudÈcÈro vibh|to, na mohassa, tena vuttaÑ “avibh|tabhÈvenÈ”ti. KÈyaviÒÒÈÓadhÈtu pariggahitÈva hoti tadavinÈbhÈvato. SesÈsu somanassadhÈtu-ÈdÊsu pariggahitÈva hoti avinÈbhÈvato eva. Na hi somanassÈdayo manodhÈtuyÈ vinÈ vattanti. UpekkhÈdhÈtuto nÊharitvÈti ettha cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu-Èdayo catasso viÒÒÈÓadhÈtuyo tÈsaÑ vatthÈrammaÓabh|tÈ cakkhudhÈtu-Èdayo cÈti aÔÔha r|padhÈtuyo, manodhÈtu, upekkhÈsahagatÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu, upekkhÈsahagatÈ eva dhammadhÈt|ti evaÑ pannarasa dhÈtuyo upekkhÈdhÈtuto nÊharitabbÈ. SomanassadhÈtu-Èdayo pana catasso dhÈtuyo ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ê 2. 176 piÔÔhÈdÊsu. 2. Sa~khÈrÈdÊnaÑyeva (Ka)


dhammadhÈtu-antogadhÈ, evaÑ sukhadhÈtuto kÈyaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ tassÈ vatthÈrammaÓabh|tÈnaÑ kÈyadhÈtuphoÔÔhabbadhÈt|naÒca nÊharaÓÈ heÔÔhÈ dassitanayÈti “upekkhÈdhÈtuto nÊharitvÈ p|retabbÈ” icceva vuttaÑ.

KÈmavitakkÈdayo idha kÈmadhÈtu-ÈdipariyÈyena vuttÈti “kÈmadhÈtu-ÈdÊnaÑ dvedhÈvitakke kÈmavitakkÈdÊsu vuttanayena attho veditabbo”ti Èha. Tattha hi “kÈmavitakkoti kÈmapaÔisaÑyutto vitakko, byÈpÈdavitakkoti byÈpÈdapaÔisaÑyutto vitakko, vihiÑsÈvitakkoti vihiÑsÈpaÔisaÑyutto vitakko, nekkhammapaÔisaÑyutto vitakko nekkhammavitakko, so yÈva paÔhamajjhÈnÈ vaÔÔati. AbyÈpÈdapaÔisaÑyutto vitakko abyÈpÈdavitakko, so mettÈpubbabhÈgato paÔÔhÈya yÈva paÔhamajjhÈnÈ vaÔÔati. AvihiÑsÈpaÔisaÑyutto vitakko avihiÑsÈvitakko, so karuÓÈya pubbabhÈgato paÔÔhÈya yÈva paÔhamajjhÈnÈ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. AyaÑ panattho abhidhamme vitthÈrato Ègato evÈti dassetuÑ “abhidhamme”ti-Èdi vuttaÑ. KÈmadhÈtuto nÊharitvÈti ettha kÈmaggahaÓena gahitÈ r|padhÈtu-Èdayo cha, taÑvisayÈ satta viÒÒÈÓadhÈtuyo, tattha paÒcannaÑ viÒÒÈÓadhÈt|naÑ cakkhudhÈtu-Èdayo paÒcÈti aÔÔhÈrasa. NekkhammadhÈtu-Èdayo pana dhammadhÈtu-antogadhÈ eva.

KÈmataÓhÈya visayabh|tÈ dhammÈ kÈmadhÈt|ti Èha “paÒca kÈmÈvacarakkhandhÈ kÈmadhÈt|”ti. TathÈ r|pataÓhÈya visayabh|tÈ dhammÈ r|padhÈtu, ar|pataÓhÈya visayabh|tÈ dhammÈ ar|padhÈt|ti Èha “cattÈro ar|pÈvacarakkhandhÈ”ti-Èdi. KÈmataÓhÈ kÈmo uttarapadalopena, evaÑ r|pÈr|pataÓhÈ r|pÈr|paÑ. ŒrammaÓakaraÓavasena tÈ yattha avacaranti, te kÈmÈvacarÈdayoti evaÑ kÈmÈvacarakkhandhÈdÊnaÑ kÈmataÓhÈdibhÈvo veditabbo. ŒdinÈ nayenÈti etena “uparito paranimmitavasavattideve antokaritvÈ etthÈvacarÈ”ti-ÈdipÈÄiÑ1 sa~gaÓhÈti. EtthÈvacarÈti avÊciparanimmitaparicchinnokÈsÈya kÈmataÓhÈya visayabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, tadokÈsatÈ ca taÓhÈya tanninnattÈ veditabbÈ. Sesapadadvayepi eseva nayo. ParipuÓÓa-aÔÔhÈrasadhÈtukattÈ kÈmÈvacaradhammÈnaÑ “kÈmadhÈtuto nÊharitvÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 436 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 292

p|retabbÈ”ti vuttaÑ. ManoviÒÒÈÓadhÈtudhammadhÈtu-ekadesamattameva hi r|pÈr|pÈvacaradhammÈti.

SamÈgantvÈti sahitÈ hutvÈ. YattakaÑ hi paccayadhammÈ attano phalassa kÈraÓaÑ, tattha tannibbattane samÈgatÈ viya hoti vekalle tadanibbattanato. Sa~khatadhÈtuto nÊharitvÈ p|retabbÈ asa~khatÈya dhÈtuyÈ dhammadhÈtu-ekadesabhÈvato. 126. EvaÑ pavattamÈnÈ mayaÑ attÈti gahaÓaÑ gamissÈmÈti iminÈ viya adhippÈyena attÈnaÑ adhikicca uddissa pavattÈ ajjhattÈ, tesu bhavÈ tappariyÈpannattÈti ajjhattikÈni. Tato bahibh|tÈni bÈhirÈni. ŒyatanakathÈ paÔiccasamuppÈdakathÈ ca Visuddhimagge1 vuttanayeneva veditabbÈti na vitthÈritÈ. 127. AvijjÈmÈnaÑ ÔhÈnaÑ aÔÔhÈnaÑ, natthi ÔhÈnanti vÈ aÔÔhÈnaÑ2. AnavakÈsoti ettha eseva nayo. Tadatthanigamanameva hi “netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti vacananti. TenÈha “ubhayenapÊ”ti-Èdi. Yanti kÈraÓe paccattavacanaÑ, hetu-attho ca kÈraÓatthoti Èha “yanti yena kÈraÓenÈ”ti. UkkaÔÔhaniddesena ettha diÔÔhisampatti veditabbÈti vuttaÑ “maggadiÔÔhiyÈ sampanno”ti. Kuto panÈyamattho labbhatÊti? Li~gato. Li~gaÑ hetaÑ, yadidaÑ niccato upagamanapaÔikkhepo. Catubh|makes|ti idaÑ catutthabh|makasa~khÈrÈnaÑ ariyasÈvakassa visayabhÈv|pagamanato vuttaÑ, na pana te Èrabbha niccato upagamanasabbhÈvato. Vakkhati ca “catutthabh|makasa~khÈrÈ panÈ”ti-ÈdinÈ. Abhisa~khatasa~khÈra-abhisa~kharaÓakasa~khÈrÈnaÑ sappadesattÈ nippadesasa~khÈraggahaÓatthaÑ “sa~khatasa~khÈres|”ti vuttaÑ. Lokuttarasa~khÈrÈnaÑ pana nivattane kÈraÓaÑ sayameva vakkhati. EtaÑ kÈraÓaÑ natthi setughÈtattÈ. TejussadattÈti saÑkilesavidhamanatejassa adhikabhÈvato. TathÈ hi te gambhÊrabhÈvena duddasÈ. AkusalÈnaÑ ÈrammaÓaÑ na hontÊti idaÑ pakaraÓavasena vuttaÑ. AppahÊnavipallÈsÈnaÑ sattÈnaÑ kusaladhammÈnampi te ÈrammaÓaÑ na honti.

Asukhe “sukhan”ti vipallÈso ca idha sukhato upagamanassa ÔhÈnanti adhippetanti dassento “ekanta -pa- vuttan”ti. AttadiÔÔhivasenÈti ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 112, 148 piÔÔhÈdÊsu. 2. AÑ-®Ê 1. 211; M|laÔÊ 2. 207 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


padhÈnadiÔÔhimÈha. DiÔÔhiyÈ nibbÈnassa avisayabhÈvo heÔÔhÈ vutto evÈti “kasiÓÈdipaÓÓattisa~gahatthan”ti vuttaÑ. Paricchedoti sa~khÈrÈnaÑ paricchedo sa~khÈrÈnaÑ paricchijja gahaÓaÑ. SvÈyaÑ yesaÑ niccÈdito upagamanaÑ bhavati, tesaÑyeva vasena kÈtabboti dassento “sabbavÈres|”ti-ÈdimÈha. SabbavÈres|ti niccÈdisabbavÈresu. Puthujjano hÊti hi-saddo hetu-attho, yasmÈ yaÑ yaÑ sa~khÈraÑ1 niccÈdivasena puthujjanakÈle upagacchati, taÑ taÑ ariyamaggÈdhigamena aniccÈdivasena gaÓhanto yÈthÈvato jÈnanto taÑ gÈhaÑ taÑ diÔÔhiÑ viniveÔheti vissajjeti, tasmÈ yattha gÈho, tattha vissajjanÈti catutthabh|makasa~khÈrÈ idha sa~khÈraggahaÓena na gayhatÊti attho. 128. Puttasambandhena mÈtÈpitusamaÒÒÈ, dattakittimÈdivasenapi puttavohÈro loke dissati, so ca kho pariyÈyato nippariyÈyasiddhaÑ taÑ dassetuÑ “janikÈva mÈtÈ janako pitÈ”ti vuttaÑ. TathÈ Ènantariyakammassa adhippetattÈ “manussabh|tova khÊÓÈsavo arahÈti adhippeto”ti vuttaÑ. “AÔÔhÈnametan”ti-ÈdinÈ mÈtu-ÈdÊnaÑyeva jÊvitÈ voropane ariyasÈvakassa abhabbabhÈvadassanato tadaÒÒaÑ ariyasÈvako jÊvitÈ voropetÊti idaÑ atthato ÈpannamevÈti maÒÒamÈno vadati “kiÑ pana ariyasÈvako aÒÒaÑ jÊvitÈ voropeyyÈ”ti. “AÔÔhÈnametaÑ bhikkhave anavakÈso, yaÑ diÔÔhisampanno puggalo saÒcicca pÈÓaÑ jÊvitÈ voropeyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti vacanato “etampi aÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. TenÈha “sacepi hÊ”ti-Èdi. BaladÊpanathanti saddhÈdibalasamannÈgamadÊpanatthaÑ. AriyamaggenÈgatasaddhÈdivalavasena hi ariyasÈvako tÈdisaÑ sÈvajjaÑ na karoti.

PaÒcahi kÈraÓehÊti idaÑ atthanipphÈdakÈni tesaÑ pubbabhÈgiyÈni ca kÈraÓÈni kÈraÓabhÈvasÈmaÒÒena ekajjhaÑ gahetvÈ vuttaÑ, na pana sabbesaÑ paÒcannaÑ sahayogakkhamato. ŒkÈrehÊti kÈraÓehi. AnussÈvanenÈti anur|paÑ sÈvanena. Bhedassa anur|paÑ yathÈ bhedo hoti, evaÑ bhinditabbÈnaÑ bhikkh|naÑ attano vacanassa sÈvanena viÒÒÈpanena. TenÈha “nanu tumhe”ti-Èdi. KaÓÓam|le vacÊbhedaÑ katvÈti ______________________________________________________________ 1. Sa~khÈrÈnaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 294

etena “pÈkaÔaÑ katvÈ bhedakaravatthudÊpanaÑ vohÈro, tattha attano nicchitamatthaÑ rahassavasena viÒÒÈpanaÑ anussÈvanan”ti dasseti.

Kammameva uddeso vÈ pamÈÓanti tehi sa~ghabhedasiddhito vuttaÑ, itare pana tesaÑ pubbabhÈgabh|tÈ. TenÈha “vohÈrÈ”ti-Èdi. TatthÈti vohÈre. Cuti-anantaraÑ phalaÑ anantaraÑ nÈma, tasmiÑ anantare niyuttÈni, tannibbattanena anantarakaraÓasÊlÈni, anantarappayojanÈni cÈti ÈnantariyÈni, tÈni eva “ÈnantariyakammÈnÊ”ti vuttÈni.

Kammatoti “evaÑ ÈnantariyakammaÑ hoti, evaÑ anantariyakammasadisan”ti evaÑ kammavibhÈgato. DvÈratoti kÈyÈdidvÈrato. KappaÔÔhitiyatoti “idaÑ kappaÔÔhitikavipÈkaÑ, idaÑ na kappaÔÔhitikavipÈkan”ti evaÑ kappaÔÔhitiyavibhÈgato. PÈkÈti “idamettha vipaccati, idaÑ na vipaccatÊ”ti vipaccanavibhÈgato. SÈdhÈraÓÈdÊhÊti gahaÔÔhapabbajitÈnaÑ sÈdhÈraÓÈsÈdhÈraÓato, Èdi-saddena vedanÈdivibhÈgato ca.

YasmÈ manussattabhÈve Ôhitasseva ca kusaladhammÈnaÑ tikkhavisadas|rabhÈvÈpatti, yathÈ taÑ tiÓÓampi bodhisattÈnaÑ bodhittayanibbattiyaÑ, evaÑ manussabhÈve Ôhitasseva akusaladhammÈnampi tikkhavisadas|rabhÈvÈpattÊti Èha “manussabh|tassevÈ”ti. PÈkatikamanussÈnampi ca kusaladhammÈnaÑ visesappatti VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈyaÑ1 vuttanayena veditabbÈ. YathÈ vutto ca attho samÈnajÈtiyassa vikopane kammaÑ garutaraÑ, na tathÈ vijÈtiyassÈti vuttaÑ “manussabh|taÑ mÈtaraÑ vÈ pitaraÑ vÈ”ti. Li~ge parivatte ca so eva ekakammanibbatto bhava~gappabandho, jÊvitindriyappabandho ca, na aÒÒoti Èha “api parivattali~gan”ti. Arahantepi eseva nayo. Tassa vipÈkanti-Èdi kammassa ÈnantariyabhÈvasamatthanaÑ, catukoÔikaÑ cettha sambhavati. Tattha paÔhamÈ koÔi dassitÈ, itarÈsu visa~ketaÑ dassetuÑ “yo panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Yadipi tattha visa~keto, kammaÑ pana garutaraÑ ÈnantariyasadisaÑ bhÈyitabbanti Èha “ÈnantariyaÑ Èhacceva tiÔÔhatÊ”ti. AyaÑ paÒhoti ÒÈpanicchÈnibbattÈ kathÈ.

ŒnantariyaÑ phusati maraÓÈdhippÈyeneva Ènantariyavatthuno vikopitattÈ. ŒnantariyaÑ na phusati Ènantariyavatthu-abhÈvato. ______________________________________________________________ 1. VimÈna-®Ôha 16 piÔÔhe.


Sabbattha hi purimaÑ abhisandhicittaÑ appamÈÓaÑ, vadhakacittaÑ pana tadÈrammaÓaÑ jÊvitindriyaÒca ÈnantariyanÈnantariyabhÈve1 pamÈÓanti daÔÔhabbaÑ. Sa~gÈmacatukkaÑ sampattavasena yojetabbaÑ.

TenevÈti teneva payogena. ArahantaghÈto hotiyeva arahato mÈritattÈ. Puthujjanasseva dinnaÑ hotÊti yasmÈ yathÈ vadhakacittaÑ paccuppannÈrammaÓampi pabandhavicchedavasena ca jÊvitindriyaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pavattati, na evaÑ cÈgacetanÈ. SÈ hi cajitabba-atthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ cajanamattameva hoti, aÒÒasantakabhÈvakaraÓaÒca tassa cajanaÑ, tasmÈ yassa taÑ santakaÑ kataÑ, tasseva dinnaÑ hotÊti.

LohitaÑ samosaratÊti abhighÈtena pakuppamÈnaÑ saÒcitaÑ hoti. Mahantataranti garutaraÑ. SarÊrapaÔijaggane viyÈti satthur|pa-kÈyapaÔijaggane viya.

Asannipatiteti idaÑ sÈmaggiyadÊpanaÑ. Bhedo ca hotÊti saÑghassa bhedo hoti. VaÔÔatÊti saÒÒÈyÈti ÊdisakaraÓaÑ saÑghassa bhedÈya na hotÊti saÒÒÈya. Navato |naparisÈyaÑ karontassa tathÈti yojetabbaÑ. TathÈti iminÈ “na Ènantariyakamman”ti imaÑ ÈkaÉÉhati, na pana “bhedo hotÊ”ti idaÑ. HeÔÔhimantena hi navannameva vasena saÑghabhedo. DhammavÈdino anavajjÈ yathÈdhammaÑ avaÔÔhÈnato. SaÑghabhedassa pubbabhÈgo saÑgharÈji.

KÈyadvÈrameva p|renti kÈyakammabhÈveneva lakkhitabbato.

SaÓÔhahante hi2 -pa- muccatÊti idaÑ kappaÔÔhakathÈya na sameti. TathÈ hi kappaÔÔhakathÈyaÑ3 vuttaÑ “ÈpÈyikoti idaÑ suttaÑ yaÑ so ekaÑ kappaÑ asÊtibhÈge katvÈ tato ekabhÈgamattaÑ kÈlaÑ tiÔÔheyya, taÑ ÈyukappaÑ sandhÈya vuttan”ti. KappavinÈseyevÈti pana ÈyukappavinÈseyevÈti atthe sati natthi virodho. Ettha ca saÓÔhahanteti4 idampi “sveva vinassissatÊ”ti viya abh|taparikappavasena vuttaÑ. Ekadivasameva niraye paccati tato paraÑ kappÈbhÈve Èyukappassapi abhÈvatoti ______________________________________________________________ 1. ŒnantariyabhÈve (AÑ-®Ê 1. 213 piÔÔhe.) 2. SaÑgaÔÔehi (Ka) 3. Abhi-®Ôha 3. 234 piÔÔhe. 4. SaÑvaÔÔeti (Ka)

MajjhimanikÈya 296

avirodhato atthayojanÈ daÔÔhabbÈ. SesÈnÊti saÑghabhedato aÒÒÈni ÈnantariyakammÈni.

AhosikammaÑ -pasa~khyaÑ gacchanti, evaÑ sati kathaÑ nesaÑ ÈnantariyatÈ cuti-anantaraÑ vipÈkadÈnÈbhÈvato. Atha sati phaladÈne cuti-anantaro eva etesaÑ phalakÈlo, na aÒÒoti phalakÈniyamena niyatatÈ nicchitÈ, na phaladÈnaniyamena, evampi niyataphalakÈlÈnaÑ aÒÒesampi upapajjavedanÊyÈnaÑ diÔÔhadhammavedanÊyÈnaÒca niyatatÈ Èpajjeyya, tasmÈ vipÈkadhammadhammÈnaÑ paccayantaravikalatÈdÊhi avipaccamÈnÈnampi attano sabhÈvena vipÈkadhammatÈ viya balavatÈ Ènantariyena vipÈke dinne avipaccamÈnÈnampi ÈnantariyÈnaÑ phaladÈne niyatasabhÈvÈ ÈnantariyasabhÈvÈ ca pavattÊti attano sabhÈvena phaladÈnaniyameneva niyatatÈ ÈnantariyatÈ ca viditabbÈ. AvassaÒca ÈnantariyasabhÈvÈ tato eva niyatasabhÈvÈ ca tesaÑ pavattÊti sampaÔicchitabbametaÑ aÒÒassa balavato Ènantariyassa abhÈve cuti-anantaraÑ ekantena phaladÈnato.

Nanu evaÑ aÒÒesampi upapajjavedanÊyÈnaÑ aÒÒasmiÑ vipÈkadÈyake asati cuti-anantaramekantena phaladÈnato niyatasabhÈvÈ anantariyasabhÈvÈ ca pavatti ÈpajjatÊti? NÈpajjati asamÈnajÈtikena cetopaÓidhivasena upaghÈtakena ca nivattetabbavipÈkattÈ anantare ekantaphaladÈyakattÈbhÈvÈ, na pana ÈnantariyakÈnaÑ paÔhakajjhÈnÈdÊnaÑ dutiyajjhÈnÈdÊni viya asamÈnajÈtikaÑ phalanivattakaÑ atthi sabbÈnantariyÈnaÑ avÊciphalattÈ, na ca heÔÔh|papattiÑ icchato sÊlavato cetopaÓidhi viya upar|papattijanakakammaphalaÑ ÈnantariyaphalaÑ nivattetuÑ samattho cetopaÓidhi atthi anicchantasseva avÊcipÈtanato, na a ÈnantariyopaghÈtakaÑ kiÒci kammaÑ atthi, tasmÈ tesaÑyeva anantare ekantavipÈkajanakasabhÈvÈ pavattÊti. AnekÈni ca ÈnantariyÈni katÈni ekanteneva vipÈke niyatasabhÈvattÈ uparatÈvipaccanasabhÈvÈsa~kattÈ nicchitÈni sabhÈvato niyatÈneva. Tesu pana samÈnasabhÈvesu ekena vipÈke dinne itarÈni attanÈ kÈtabbakiccassa teneva katattÈ na dutiyaÑ tatiyaÑ vÈ paÔisandhiÑ karonti, na samatthatÈvighÈtattÈti natthi tesaÑ ÈnantariyakatÈ nivatti, garutarabhÈvo pana tesu labbhatevÈti saÑghabhedassa


siyÈ garutarabhÈvoti “yena -pa- vipaccatÊ”ti Èha. Ekassa pana aÒÒÈni upatthambhakÈni hontÊti daÔÔhabbÈni. PaÔisandhivasena vipaccatÊti vacanena itaresaÑ pavattivipÈkadÈyitÈ anuÒÒÈtÈ viya dissati. No vÈ tathÈ sÊlavatÊti yathÈ pitÈ sÊlavÈ, tathÈ sÊlavatÊ no vÈ hotÊti yojanÈ. Sace mÈtÈ sÊlavatÊ, mÈtughÈto paÔisandhivasena vipaccatÊti yojanÈ.

Pakatattoti anukkhitto. SamÈnasaÑvÈsakoti apÈrÈjiko. SamÈnasÊmÈyanti ekasÊmÈyaÑ.

SatthukiccaÑ kÈtuÑ asamatthoti yaÑ satthÈrÈ kÈtabbakiccaÑ anusÈsanÈdi, taÑ kÈtuÑ asamatthoti bhagavantaÑ paccakkhÈya. AÒÒaÑ titthakaranti aÒÒaÑ satthÈraÑ. 129. AbhijÈti-ÈdÊsu1 pakappanena devat|pasa~kamanÈdinÈ jÈtacakkavÈÄena samÈnayogakkhamaÑ dasasahassaparimÈÓaÑ ÔhÈnaÑ jÈtikhettaÑ, saraseneva ÈÓÈpavattiÔÔhÈnaÑ ÈÓÈkhettaÑ, visayabh|taÑ ÔhÈnaÑ visayakhettaÑ. DasasahassÊ lokadhÈt|ti imÈya lokadhÈtuyÈ saddhiÑ imaÑ lokadhÈtuÑ parivÈretvÈ ÔhitÈ dasasahassÊ lokadhÈtu. TattakÈnaÑyeva jÈtikhettabhÈvo dhammatÈvasena veditabbo. “PariggahavasenÈ”ti keci. “Sabbesampi buddhÈnaÑ tatthakaÑ eva jÈtikhettaÑ tannivÈsÊnaÑyeva ca devatÈnaÑ dhammÈbhisamayo”ti ca vadanti. MÈtukucchi-okkamanakÈlÈdÊnaÑ channaÑ eva gahaÓaÑ nidassanamattaÑ mahÈbhinÊhÈrÈdikÈlepi tassa pakampanassa labbhamÈnato. ŒÓÈkhettaÑ nÈma yaÑ ekajjhaÑ saÑvaÔÔati ca vivaÔÔati ca. ŒÓÈ vattati ÈÓÈya tannivÈsÊnaÑ devatÈnaÑ sirasÈ sampaÔicchenena, taÒca kho kevalaÑ buddhÈnaÑ ÈnubhÈveneva, na adhippÈyavasena, adhippÈyavasena pana “yÈvatÈ vÈ pana Èka~kheyyÈ”ti2 vacanato tato parampi ÈÓÈ pavatteyya.

Na uppajjantÊti pana atthÊti “na me Ècariyo atthi, sadiso me na vijjatÊ”ti-ÈdiÑ3 imissaÑ lokadhÈtuyaÑ ÔhatvÈ vadantena bhagavatÈ, “kiÑ panÈvuso sÈriputta atthetarahi aÒÒe samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 1. 216; DÊ-®Ê 3. 81 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 1. 229 piÔÔhe. 3. Ma 1. 227; Ma 2. 295; Vi 3. 12; Abhi 4. 218; Khu 11. 228, 230 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 298

vÈ bhagavatÈ samasamÈ sambodhiyanti, evaÑ puÔÔho ahaÑ bhante noti vadeyyan”ti1 vatvÈ tassa kÈraÓaÑ dassetuÑ “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso, yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve arahanto sammÈsambuddhÈ”ti imaÑ suttaÑ2 dassentena dhammasenÈpatinÈ ca buddhakhettabh|taÑ imaÑ lokadhÈtuÑ ÔhapetvÈ aÒÒattha anuppatti vuttÈ hotÊti adhippÈyo.

Ekatoti saha, ekasmiÑ kÈleti attho. So pana kÈlo kathaÑ paricchinnoti carimabhave paÔisandhiggahaÓato paÔÔhÈya yÈva dhÈtuparinibbÈnÈti dassento “tatthÈ”ti-ÈdimÈha. NisinnakÈlato paÔÔhÈyÈti paÔilomakkamena vadati. ParinibbÈnato paÔÔhÈyÈti anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈnato paÔÔhÈya. Etthantareti carimabhave bodhisattassa paÔisandhiggahaÓaÑ dhÈtuparinibbÈnanti etesaÑ antare.

AÒÒassa buddhassa uppatti na nivÈritÈ, tattha kÈraÓaÑ dassetuÑ “tÊÓihÊ”ti-Èdi vuttaÑ. PaÔipatti-antaradhÈnena hi sÈsanassa osakkitattÈ aparassa buddhassa uppatti laddhÈvasarÈ hoti. PaÔipadÈti paÔivedhÈvahÈ pubbabhÈgapaÔipadÈ. “Pariyatti pamÈÓan”ti vatvÈ tamatthaÑ bodhisattaÑ nidassanaÑ katvÈ dassetuÑ “yathÈ”ti-Èdi vuttaÑ, tayidaÑ hÊnaÑ katanti daÔÔhabbaÑ. NiyyÈnikadhammassa ÔhitiÑ hi dassento aniyyÈnikadhammaÑ nidasseti.

MÈtikÈya antarahitÈyÈti “yo pana bhikkh|”ti-ÈdinayappattÈ sikkhÈpadapÈÄi mÈtikÈ, tÈya antarahitÈya nidÈnuddesasa~khÈte pÈtimokkhuddese pabbajjÈyupasampadÈkammesu ca sÈsanaÑ tiÔÔhatÊti attho. Atha vÈ3 pÈtimokkhe dharanteyeva pabbajjÈ upasampadÈ ca, evaÑ sati tadubhayaÑ pÈtimokkhe antogadhaÑ tadubhayÈbhÈve pÈtimokkhÈbhÈvato, tasmÈ tayidaÑ tayaÑ sÈsanassa Ôhitihet|hi Èha “pÈtimokkhapabbajjÈ-upasampadÈsu ÔhitÈsu sÈsanaÑ tiÔÔhatÊ”ti. YasmÈ vÈ upasampadÈdhÊnaÑ pÈtimokkhaÑ, upasampadÈ ca pabbajjÈdhÊnÈ, tasmÈ pÈtimokkhe siddhe, siddhÈsu pabbajjÈ-upasampadÈsu ca sÈsanaÑ tiÔÔhati. PacchimapaÔivedhato hi paraÑ paÔivedhasÈsanaÑ, pacchimasÊlato ca paraÑ paÔipattisÈsanaÑ vinaÔÔhaÑ nÈma hoti. OsakkitaÑ nÈmÈti pacchimakapaÔivedhasÊlabhedadvayaÑ ekato katvÈ tato paraÑ vinaÔÔhaÑ nÈma hotÊti attho. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 94 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 95 piÔÔhe. 3. YathÈ vÈ (DÊ-®Ê 3. 83 piÔÔhe.)


Tena kÈmaÑ “sÈsanaÔÔhitiyÈ pariyatti pamÈÓan”ti vuttaÑ, pariyatti pana paÔipattihetukÈti paÔipattiyÈ asati appatiÔÔhÈ hoti, tasmÈ paÔipatti-antaradhÈnaÑ sÈsanosakkanassa visesakÈraÓanti dassetvÈ tayidaÑ sÈsanosakkanaÑ dhÈtuparinibbÈnosÈnanti dassetuÑ “tÊÓi parinibbÈnÈnÊ”ti vuttaÑ.

KÈruÒÒanti paridevanakÈruÒÒaÑ. JambudÊpe dÊpantaresu devanÈgabrahmalokesu ca vippakiritvÈ ÔhitÈnaÑ dhÈt|naÑ mahÈbodhipalla~ke ekajjhaÑ sannipatanaÑ1, rasmivissajjanaÑ, tattha tejodhÈtuyÈ uÔÔhÈnaÑ, ekajÈlÊbhÈvo cÈti sabbametaÑ satthu adhiÔÔhÈnavaseneva veditabbaÑ.

AnacchariyattÈti dvÊsupi uppajjamÈnesu acchariyattÈbhÈvadosatoti attho. BuddhÈ nÈma majjhe bhinnaÑ suvaÓÓaÑ viya ekasadisÈti tesaÑ desanÈpi ekarasÈ evÈti Èha “desanÈya ca visesÈbhÈvato”ti. Etenapi anacchariyattameva sÈdheti. VivÈdabhÈvatoti etena vivÈdÈbhÈvatthaÑ dve2 ekato na uppajjantÊti dasseti.

TatthÈti milindapaÒhe3. EkaÑ buddhaÑ dhÈretÊti ekabuddhadhÈraÓÊ. Etena evaÑsabhÈvÈ ete buddhaguÓÈ, yena dutiyabuddhaguÓe dhÈretuÑ asamatthÈ ayaÑ lokadhÈt|ti dasseti. PaccayavisesanipphannÈnaÑ hi guÓadhammÈnaÑ bhÈriyoviseso4 na sakkÈ dhÈretunti. “Na dhÈreyyÈ”ti vatvÈ tameva adhÈraÓaÑ pariyÈyantarenapi pakÈsento “caleyyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha caleyyÈti paripphandeyya. KampeyyÈti pavedheyya. NameyyÈti ekapassena nameyya. OnameyyÈti osÊdeyya. VinameyyÈti vividhaÑ ito cito ca nameyya. VikireyyÈti vÈtena thusamuÔÔhi viya vippakireyya. VidhameyyÈti vinasseyya. ViddhaÑseyyÈti sabbaso viddhattÈ bhaveyya. TathÈbh|tÈ ca katthaci na tiÔÔheyyÈti Èha “na ÔhÈnamupagaccheyyÈ”ti.

IdÈni tattha nidassanaÑ dassento “yathÈ mahÈrÈjÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha samupÈdikÈti samaÑ uddhaÑ pajjati pavattatÊti samupÈdikÈ, udakassa upari samaÑ gÈminÊti attho. VaÓÓenÈti saÓÔhÈnena. PamÈÓenÈti ______________________________________________________________ 1. SannipatitÈnaÑ (Ka) 2. Te (Ka) 3. Khu 11. 231 piÔÔhe. 4. SabhÈvaviseso (DÊ-®Ê 3. 84; M|laÔÊ 2. 209 piÔÔhesu.)

MajjhimanikÈya 300

Èrohena. Kisath|lenÈti kisath|labhÈvena, pariÓÈhenÈti attho.

ChÈdentanti rocentaÑ ruciÑ uppÈdentaÑ. TandÊkatoti1 tena bhojanena tandÊbh|to. AnonamitadaÓÉajÈtoti yÈvadatthaÑ bhojanena onamituÑ asakkuÓeyyatÈya anonamitadaÓÉo viya jÈto. SakiÑ bhutto vameyyÈti2 ekampi ÈlopaÑ ajjhoharitvÈ vameyyÈti attho.

AtidhammabhÈrena pathavÊ calatÊti dhammena nÈma pathavÊ tiÔÔheyya. SÈ kiÑ teneva calati vinassatÊti adhippÈyena pucchati. Puna thero “ratanaÑ nÈma loke kuÔumbaÑ sandhÈrentaÑ abhimataÒca lokena attano garusabhÈvatÈya sakaÔabha~gassa kÈraÓaÑ atibhÈrabh|taÑ diÔÔhaÑ, evaÑdhammo ca hitasukhavisesehi taÑsama~ginaÑ dhÈrento abhimato ca viÒÒ|naÑ gambhÊrappameyyabhÈvena garusabhÈvattÈ atibhÈrabh|to pathavÊcalanassa kÈraÓaÑ hotÊ”ti dassento “idha mahÈrÈja dve sakaÔÈ”ti-ÈdimÈha. Eteneva tathÈgatassa mÈtukucchi-okkamanÈdikÈle pathavÊkampanakÈraÓaÑ saÑvaÓÓitanti daÔÔhabbaÑ. EkasakaÔato3 ratananti ekasmÈ, ekassa vÈ sakaÔassa ratanaÑ, tasmÈ sakaÔato gahetvÈti attho.

OsÈritanti uccÈritaÑ, vuttanti attho. Aggoti sabbasattehi aggo.

SabhÈvapakatÊti sabhÈvabh|tÈ akittimÈ pakati. KÈraÓamahantatÈyÈti mahantehi buddhakÈrakadhammehi pÈramitÈsa~khÈtehi kÈraÓehi buddhaguÓÈnaÑ nibbattitoti vuttaÑ hoti. Pathavi-ÈdÊni mahantÈni vatth|ni, mahantÈ ca sakkabhÈvÈdayo attano attano visaye ekekÈ eva, sammÈsambuddhopi mahanto attano visaye ekova, ko ca tassa visayo? Buddhabh|mi, yÈvatakaÑ vÈ ÒeyyaÑ. EvaÑ “ÈkÈso viya anantavisayo bhagavÈ ekova hotÊ”ti vadanto paracakkavÈÄesu dutiyassa buddhassa abhÈvaÑ dasseti. ______________________________________________________________ 1. DaÓÉÊbh|toti (Ka) 2. SakiÑ bhuttova mareyyÈti (AÔÔhakathÈyaÑ.) DÊ-®Ê 3. 85; M|laÔÊ 2. 209 piÔÔhesu

passitabbaÑ. 3. EkasmÈ sakaÔato (AÔÔhakathÈyaÑ.)


IminÈva padenÈti “ekissÈ lokadhÈtuyÈ”ti iminÈ eva padena. Dasa cakkavÈÄasahassÈni gahitÈni jÈtikhettattÈ. EkacakkavÈÄenevÈti iminÈ ekacakkavÈÄeneva. YathÈ “imasmiÑyeva cakkavÈÄe uppajjantÊ”ti vutte imasmimpi cakkavÈÄe jambudÊpeyeva, tatthapi majjhimapadese evÈti paricchindituÑ vaÔÔati, evaÑ “ekissÈ lokadhÈtuyÈ”ti jÈtikhette adhippetepi iminÈva cakkavÈÄena paricchindituÑ vaÔÔati.

VivÈdupacchedatoti vivÈdupacchedakÈraÓÈ. DvÊsu uppannesu yo vivÈdo bhaveyya, tassa anuppÈdoyevettha vivÈdupacchedo. EkasmiÑ dÊpeti-ÈdinÈ dÊpantarepi ekajjhaÑ na uppajjanti, pageva ekadÊpeti dasseti. So parihÈyethÈti cakkavÈÄassa padese eva vattitabbattÈ parihÈyeyya. 130. Manussattanti manussabhÈvo tasseva pabbajjÈdiguÓasampatti-ÈdÊnaÑ yoggabhÈvato. Li~gasampattÊti purisabhÈvo. Het|ti manovacÊpaÓidhÈnapubbikÈ hetusampadÈ. SatthÈradassananti satthusammukhÊbhÈvo. PabbajjÈti kammakiriyavÈdÊsu tÈpasesu, bhikkh|su vÈ pabbajjÈ. GuÓasampattÊti abhiÒÒÈdiguÓasampadÈ. AdhikÈroti buddhaÑ uddissa adhiko sakkÈro. ChandatÈti sammÈsambodhiÑ uddissa sÈtisayo kattukamyatÈkusalacchando. AÔÔhadhammasamodhÈnÈti etesaÑ aÔÔhannaÑ dhammÈnaÑ samÈyogena. AbhinÊhÈroti kÈyapaÓidhÈnaÑ. SamijjhatÊti nipphajjatÊti ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana paramatthadÊpaniyÈ cariyÈpiÔakavaÓÓanÈya1 vuttanayeneva veditabbo.

SabbÈkÈraparip|ramevÈti paripuÓÓalakkhaÓatÈya sattussadÈdÊhi sabbÈkÈrehi sampannameva. Na hi itthiyÈ kosohitavatthaguyhatÈ sambhavati, dutiyapakati ca nÈma paÔhamapakatito nihÊnÈ eva. TenevÈha anantarevÈre “yasmÈ”ti-Èdi.

Idha purisassa tattha nibbattanatoti imasmiÑ manussaloke purisabh|tassa tattha brahmaloke brahmattabhÈvena nibbattanato. Tena asatipi purisali~ge purisÈkÈrÈ brahmÈno hontÊti dasseti. TaÑyeva hi ______________________________________________________________ 1. CatiyÈpiÔaka-®Ôha 274 piÔÔhÈdÊsu.

MajjhimanikÈya 302

purisÈkÈraÑ sandhÈya vuttaÑ “yaÑ puriso brahmattaÑ kareyyÈ”ti. TenevÈha “samÈnepÊ”ti-Èdi. Yadi evaÑ itthiyo brahmaloke na uppajjantÊti Èha “brahmattan”ti-Èdi. 131. “KÈyaduccaritassÈ”ti-ÈdipÈÄiyÈ kammaniyÈmo nÈma kathito. SamaÒjanaÑ sama~go, so etassa atthÊti sama~gÊ, samannÈgato. SamaÒjanasÊlo vÈ sama~gÊ. PubbabhÈge Èy|hanasama~gitÈ, sanniÔÔhÈpakacetanÈvasena cetanÈsama~gitÈ. CetanÈsantativasena vÈ Èy|hanasama~gitÈ, taÑtaÑcetanÈkhaÓavasena cetanÈsama~gitÈ. Kat|pacitassa avipakkavipÈkassa kammassa vasena kammasama~gitÈ, kamme pana vipaccituÑ Èraddhe vipÈkappavattivasena vipÈkasama~gitÈ. KammÈdÊnaÑ upaÔÔhÈnakÈlavasena upaÔÔhÈnasama~gilÈ. KusalÈkusalakammÈy|hanakkhaÓeti kusalakammassa ca akusalakammassa ca samÊhanakkhaÓe. TathÈti iminÈ kusalÈkusalakammapadaÑ ÈkaÉÉhati. YathÈ kataÑ kammaÑ phaladÈnasamatthaÑ hoti, tathÈ kataÑ upacitaÑ. VipÈkÈrahanti dutiyabhavÈdÊsu vipaccanÈrahaÑ. UppajjamÈnÈnaÑ upapattinimittaÑ upaÔÔhÈtÊti yojanÈ. CalatÊti parivattati. Ekena hi kammunÈ tajje nimitte upaÔÔhÈpite paccayavisesavasena tato aÒÒena kammunÈ aÒÒassa nimittassa upaÔÔhÈnaÑ parivattanaÑ.

SunakhajÊvikoti sunakhehi jÊvanasÊlo. TalasantharaÓap|janti bh|mitalassa pupphehi santharaÓap|jaÑ. Œy|hanacetanÈkammasama~gitÈvasenÈti kÈyaduccaritassa aparÈparaÑ Èy|hanena sanniÔÔhÈpakacetanÈya tasseva pakappane kammakkhayakaraÒÈÓena akhepitattÈ yath|pacitakammunÈ ca sama~gÊbhÈvassa vasena. 132. EvaÑ sassirikanti vuttappakÈrena anekadhÈtuvibhajanÈdinÈ nÈnÈnayavicittatÈya paramanipuÓagambhÊratÈya ca atthato byaÒjanato ca sasobhaÑ katvÈ.

NaÑ dhÈrehÊti ettha nanti nipÈtamattaÑ. DhÈtu-Èdivasena parivaÔÔÊyanti atthÈ etehÊti parivaÔÔÈ, desanÈbhedÈ. CattÈro parivaÔÔÈ etassa, etasmiÑ vÈti catuparivaÔÔo, dhammapariyÈyo. Dhammo ca so pariyattibhÈvato yathÈvuttenatthena ÈdÈsoti dhammÈdÈso. UpaÔÔhÈnaÔÔhena yathÈdhammÈnaÑ ÈdÈsotipi dhammÈdÈso. YathÈ hi


ÈdÈsena sattÈnaÑ mukhe maladosaharaÓaÑ, evaÑ iminÈpi suttena yogÊnaÑ mukhe maladosaharaÓaÑ. TasmÈti yasmÈ iminÈ suttena kilese madditvÈ samathÈdhigamena yogino jayappattÈ, tasmÈ amatapurappavesane ugghosanamahÈbheritÈya ca amatadundubhi1. Idha vuttanti imasmiÑ sutte vuttaÑ. Anuttaro sa~gÈmavijayoti anuttarabhÈvato kilesasa~gÈmavijayo “vijeti etenÈ”ti katvÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BahudhÈtukasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. IsigilisuttavaÓÓanÈ

133. SamaÒÒÈyati etÈyÈti samaÒÒÈ, nÈmanti attho. AyamayaÑ nÈmÈti paÒÒÈpenti etÈya, tathÈpaÒÒÈpanamattanti vÈ paÒÒatti, nÈmameva. TenÈha “purimapadasseva vevacanan”ti. SesesupÊti “paÓÉavassa pabbatassÈ”ti-ÈdÊsu tÊsu vÈresupi.

SamuÔÔhÈnaÑ tÈva suttassa kathetvÈ atthasaÑvaÓÓanaÑ kÈtuÑ “tadÈ kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Na pabbatehi atthoti na bhagavato pabbatehi kathitehi attho atthi. IsigilibhÈvoti isigilinÈmatÈ. ItÊti iminÈ kÈraÓena, imaÑ aÔÔhuppattiÑ avekkhantoti attho.

Cetiyagabbheti cetiyaghare cetiyassa abbhantare. YamakamahÈdvÈranti yamakakavÈÔayuttaÑ mahantaÑ dvÈraÑ. DvedhÈ katvÈti pabbatassa abbhantare maÓÉapasa~khepena leÓaÑ2 nimminitvÈ dvedhÈ katvÈ tadÈ te tattha vasiÑsu.

VasitakÈlaÒca kathento tesaÑ mÈtuyÈ yÈva tatiyabhÈvato paÔÔhÈya samudÈgamaÑ dassetuÑ “atÊte kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PatthesÊti tassÈ kira khettakuÔiyÈ vÊhayo bhajjantiyÈ tattha mahÈkaraÒjapupphappamÈÓÈ mahantÈ manoharÈ paÒcasatamattÈ lÈjÈ jÈyiÑsu. SÈ tÈ gahetvÈ mahante paduminipatte Ôhapesi. TasmiÒca samaye eko paccekabuddho tassÈ anuggahatthaÑ avid|re khettapÈÄiyÈ gacchati. SÈ taÑ ______________________________________________________________ 1. Amatadudrabhi (Ka) 2. DÊghaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 304

disvÈ pasannamÈnasÈ supupphitaÑ mahantaÑ ekaÑ padumaÑ gahetvÈ tattha lÈje pakkhipitvÈ paccekabuddhaÑ upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ “imassa bhante puÒÒassa ÈnubhÈvena ÈnubhÈvasampanne paÒcasataputte labheyyan”ti paÒca puttasatÈni patthesi. TasmiÑyeva khaÓeti yadÈ sÈ yathÈvuttaÑ patthanaÑ paÔÔhapesi, tasmiÑyeva khaÓe paÒcasatÈ migaluddakÈ sambhatasambhÈrÈ paripakkapaccekabodhiÒÈÓÈ tasseva paccekabuddhassa madhuramaÑsaÑ datvÈ “etissÈ putÈ bhaveyyÈmÈ”ti patthayiÑsu. AtÊtÈsu anekajÈtÊsu tassÈ puttabhÈvena ÈgatattÈ tathÈ tesaÑ ahosÊti vadanti. PÈduddhÈreti pÈduddhÈre pÈduddhÈre. PÈduddhÈrasÊsena cettha nikkhipanaÑ Èha.

GabbhamalaÑ nissÈyÈti bahi nikkhantaÑ gabbhamalaÑ nissayaÑ katvÈ saÑsedajabhÈvena nibbattÈ. OpapÈtikabhÈvenÈti keci. KhayavayaÑ paÔÔhapetvÈti vipassanaÑ ÈrabhitvÈ. VipassanÈti aniccÈnupassanÈpubbikÈ sappaccayanÈmar|padassanapubbikÈ ca, sa~khÈre sammasantassa aniccalakkhaÓe diÔÔhe “yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈ”ti sesalakkhaÓÈni suviÒÒeyyÈneva honti. PaccekabodhiÒÈÓaÑ nibbattayiÑs|ti dve asa~khyeyyÈni kappÈnaÑ satasahassaÒca paccekabodhipÈramitÈya parinipphannattÈ ÒÈÓassa paripÈkattÈ vuttanayena sayameva vipassanaÑ pavattetvÈ matthakaÑ pÈpetvÈ paccekabodhiÒÈÓaÑ adhigacchiÑsu. Sabbepi te taÑyeva gÈthaÑ abhÈsiÑs|ti Èha “ayaÑ tesaÑ byÈkaraÓagÈthÈ ahosÊ”ti.

Saroruhanti sarasi jÈtaÑ. PadumapalÈsapattajanti khuddakamahantehi kamaladalehi sahajÈtaÑ. Khuddakamahantakamaladalasa~khÈtÈni vÈ padumapalÈsapattÈni ettha santÊti padumapalÈsapattaÑ, padumagacchaÑ. Tattha jÈtanti padumapalÈsapattajaÑ. Supupphitanti suÔÔhu pupphitaÑ sammÈ vikasitaÑ. BhamaragaÓÈnuciÓÓanti bhamaragaÓehi anukulaÒceva anuparibbhamitaÒca. AniccatÈyupagatanti khaÓe khaÓe vaÓÓabhedÈdivasena aniccatÈya upagataÑ. ViditvÈti vipassanÈpaÒÒÈsahitÈya maggapaÒÒÈya jÈnitvÈ. Eko careti tasmÈ aÒÒopi mÈdiso hotukÈmo evaÑ paÔipajjitvÈ eko care khaggavisÈÓakappoti.


135. SatisÈrasÊlasÈrÈdisamannÈgamanena sattesu sÈrabh|tÈ. Sabbaso vaÔÔadukkhassa vigatattÈ niddukkhÈ. SamucchinnataÓhatÈya nittaÓhÈ. MÈnacchidoti thutivacanaÑ.

EtesaÑ ekanÈmakÈyevÈti etesaÑ ÈgatÈnaÑ paccekabuddhÈnaÑ pÈÄiyaÑ anÈgatÈ aÒÒe paccekabuddhÈ samÈnanÈmakÈ eva. VuttamevatthaÑ pÈkaÔÊkaraÓatthaÑ “imesu hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. VisuÑ visuÑ avatvÈti paccekaÑ sar|pato avatvÈ. AÒÒe cÈti asÈdhÈraÓattÈ Èha. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

IsigilisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. MahÈcattÈrÊsakasuttavaÓÓanÈ

136. Dosehi ÈrakÈti ariyaÑ. TenÈha “niddosan”ti. SÈ pana niddosatÈ lokuttarabhÈvena savisesÈti Èha “lokuttaran”ti. SammÈ sundaro pasattho niyyÈniko samÈdhi sammÈsamÈdhÊti Èha “sammÈsamÈdhinti maggasamÈdhin”ti. UpanisÊdati ettha phalaÑ tappaÔibaddhavuttitÈyÈti upanisaÑ, kÈraÓanti Èha “sa-upanisanti sappaccayan”ti. Parikaroti parivÈretÊti parikkhÈroti Èha “saparikkhÈranti saparivÈran”ti.

ParivÈritÈti sahajÈtÈdipaccayabhÈvena parivÈrantehi viya upagatÈ. PurecÈrikÈti vuÔÔhÈnagÈminibhÈvanÈ sahajÈtÈdipaccayavasena paccayattÈ purassarÈ. TenÈha “vipassanÈsammÈdiÔÔhi cÈ”ti. IdÈni tÈni kiccato dassetuÑ “vipassanÈsammÈdiÔÔhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha parivÊmaÑsaggahaÓaÑ tattha tattha cittuppÈde vÊmaÑsÈdhipateyyena pavattiyÈ sammÈdiÔÔhiyÈ pubba~gamabhÈvadassanatthaÑ. Tenassa maggasamÈdhissa nÈnÈkhaÓikaÑ pubba~gamabhÈvaÑ dasseti. VÊmaÑsanapariyosÈneti tathÈpavatta-anulomaÒÈÓassa osÈne. Bh|miladdhaÑ vaÔÔaÑ samugghÈÔayamÈnÈti attano santÈne dÊgharattaÑ anusayitaÑ kilesavaÔÔaÑ samucchindantÊ. V|pasamayamÈnÈti tasseva vevacanaÑ. V|vasamayamÈnÈti vÈ tato eva avasiÔÔhampi vaÔÔaÑ appavattikaraÓavasena v|pasamentÊ. TenevÈha “maggasammÈdiÔÔhi -pa- uppajjatÊ”ti. SÈti sammÈdiÔÔhi.

MajjhimanikÈya 306

DuvidhÈpÊti yathÈvuttÈ duvidhÈpi. Idha adhippetÈ vipassanÈpaÒÒÈsahitÈya maggapaÒÒÈya kiccassa dassitattÈ.

LakkhaÓe paÔivijjhamÈne lakkhaÓiko dhammo paÔividdho hotÊti Èha “micchÈdiÔÔhiÑ -pa- ÈrammaÓato pajÈnÈtÊ”ti. VipassanÈsammÈdiÔÔhiyampi eseva nayo. Kiccatoti bhavanÈkiccato. SammÈdiÔÔhiyaÑ tadadhigata-asammohatÈya asammohato pajÈnÈti. Kiccatoti paÔivedhakiccato. TaÑ pana sabbathÈ asammuyhanamevÈti Èha “asammohato”ti. EvaÑ pajÈnanÈti micchÈdiÔÔhi micchÈdiÔÔhÊti yÈthÈvato avabodho. AssÈti taÑsama~gino puggalassa.

DvÈyanti a-kÈro dÊghaÑ katvÈ vutto. TenÈha “dvayaÑ vadÈmÊ”ti. Dve avayavÈ etassÈti dvayaÑ. TenÈha “duvidhakoÔÔhÈsaÑ vadÈmÊ”ti. PuÒÒassa eko bhÈgo so eva puÒÒabhÈgiko, ka-kÈrassa ya-kÈraÑ katvÈ itthili~gavasena “puÒÒabhÈgiyÈ”ti vuttaÑ. Upadhisa~khÈtassÈti khandhapabandhasa~khÈtassa.

AmatadvÈranti ariyamaggaÑ. PaÒÒapetÊti niyyÈnÈdipakÈrato paÒÒapeti. TenÈha “vibhajitvÈ dassetÊ”ti. Tattha sammohassa viddhaÑsanena asammohato dasseti. TasmiÑ attheti amatadvÈrapaÒÒÈpane atthe. Bojjha~gappattÈti bojjha~gabhÈvappattÈ. MaggabhÈvena niyyÈnabhÈvena pavattiyÈ maggapaÒÒÈya aÔÔhannampi sÈdhÈraÓattÈ samudÈyassa ca avayavo a~ganti katvÈ sesadhamme a~gikabhÈvena dassento “ariyamaggassa a~gan”ti Èha. So bhikkh|ti micchÈdiÔÔhiÑ “micchÈdiÔÔhÊ”ti, sammÈdiÔÔhiÑ “sammÈdiÔÔhÊ”ti jÈnanto bhikkhu. PajahanatthÈyÈti samucchedavasena pajahanÈya. PaÔilÈbhatthÈyÈti maggasammÈdiÔÔhiyÈ adhigamÈya. KusalavÈyÈmoti vipassanÈsampayuttova kosallasambh|to vÈyÈmo. SaratÊti sato. TaÑ panassa saraÓaÑ satisama~gitÈyÈti Èha “satiyÈ samannÈgato”ti. KÈmaÑ cettha vipassanÈsammÈdiÔÔhiÑ yathÈbh|tÈ sammÈvÈyÈmasatiyo sahajÈtÈ ca purejÈtÈ ca hutvÈ parivÈrenti, “itiyime tayo dhammÈ sammÈdiÔÔhiÑ anuparidhÈvanti anuparivattantÊ”ti pana vacanato “ettha hÊ”ti-ÈdinÈ maggasammÈdiÔÔhiyÈ eva sesadhammÈnaÑ yathÈrahaÑ sahacaraÓabhÈvena parivÈraÓaÑ yojitaÑ. SammÈsa~kappÈdÊnanti Èdi-saddena sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈnaÑ gahaÓaÑ itaresaÑ parivÈrabhÈvena


gahitattÈ. Na hi sakkÈ te eva parivÈre parivÈravante ca katvÈ vattuÑ sa~karato sammohajananato ca. Tayoti sammÈdiÔÔhivÈyÈmasatiyo sahajÈtaparivÈrÈva honti maggakkhaÓikÈnaÑ tesaÑ adhippetattÈ vipassanÈkhaÓaviratÊnaÑ asambhavato. 137. Takkanavasena lokasiddhenÈti adhippÈyo. “EvaÒcevaÒca bhavitabban”ti vividhaÑ takkanaÑ k|pe viya udakassa ÈrammaÓassa ÈkaÉÉhanaÑ vitakkanaÑ vitakko. Sa~kappanavasenÈti taÑ taÑ ÈrammaÓaÑ gahetvÈ kappanavasena. TakkanaÑ kappananti ca ataÑsahajÈtÈnamevÈti daÔÔhabbaÑ. Ekaggoti iminÈ samÈdhinÈ laddhupakÈrasseva vitakkassa appanÈpariyÈyo hotÊti dasseti. Visesena vÈ appanÈ vitakkassa vasena cittaÑ ÈrammaÓaÑ abhiropeti, vitakke asati kathanti Èha “vitakke panÈ”ti-Èdi. Attanoyeva dhammatÈya cittaÑ ÈrammaÓaÑ abhiruhatÊti etena ÈrammaÓadhammÈnaÑ gahaÓaÑ nÈma sabhÈvasiddhaÑ, na dhammantaramapekkhati, vitakko pana pavattamÈno ÈrammaÓÈbhiniropanavaseneva pavattatÊti dasseti. EvaÑ santepi sabhÈvÈvitakkacittuppÈdato savitakkacittuppÈdassa ÈrammaÓaggahaÓaviseso vitakkena jÈtoti katvÈ vitakko cittassa ÈrammaÓaggahaÓe visesapaccayoti pÈkaÔoyamattho. Apare pana bhaÓanti–yathÈ koci rÈjavallabhaÑ, taÑsambandhÊnaÑ mittaÑ vÈ nissÈya rÈjagehaÑ Èrohati anupavisati, evaÑ vitakkaÑ nissÈya cittaÑ ÈrammaÓaÑ Èrohati vitakkassa ÈrammaÓÈbhiniropanasabhÈvattÈ, aÒÒesaÑ dhammÈnaÒca avitakkasabhÈvato. TenÈha bhagavÈ “cetaso abhiniropanÈ”ti1.

Yadi evaÑ kathaÑ avitakkacittaÑ ÈrammaÓaÑ ÈrohatÊti? Vitakkabaleneva. YathÈ hi so puriso paricayena tena vinÈpi nirÈsa~ko rÈjagehaÑ pavisati, evaÑ paricayena vitakkena vinÈpi avitakkaÑ cittaÑ ÈrammaÓaÑ Èrohati. ParicayenÈti ca santÈne pavattavitakkabhÈvanÈsa~khÈtena paricayena. Vitakkassa hi santÈne abhiÓhaÑ pavattassa vasena cittassa ÈrammaÓÈbhiruhanaÑ ciraparicitaÑ, tena taÑ kadÈci vitakkena vinÈpi tattha pavattateva, yathÈ ÒÈÓasahagataÑ cittaÑ sammasanavasena ciraparicitaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 18 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 308

kadÈci ÒÈÓarahitampi sammasanavasena pavattati, yathÈ vÈ kilesasahitaÑ hutvÈ pavattaÑ sabbaso kilesarahitampi paricayena kilesavÈsanÈvasena pavattati, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ.

VÈcaÑ sa~kharotÊti vÈcaÑ uppÈdeti, vacÊghosuppattiyÈ visesapaccayo hotÊti attho. Lokiyavitakko dvattiÑsacittasahagato vÈcaÑ sa~kharoti vacÊviÒÒattijananato. VacÊsa~khÈrotveva panassa nÈmaÑ hoti ruÄhito, taÑsamatthatÈnirodhato vÈ sambhavato1 pana sa~khÈroti. “LokuttarasammÈsa~kappaÑ parivÈrentÊ”ti vatvÈ tividhe sammÈsa~kappe kadÈci katamaÑ parivÈrentÊti codanaÑ sandhÈyÈha “etthÈ”ti-Èdi. nÈnÈcittesu labbhanti nÈnÈsamannÈhÈrahetukattÈ, pubbabhÈgeyeva ca te uppajjantÊti. TÊÓi nÈmÈni labhati tividhassapi paÔipakkhassa samucchindanena sÈtisayaÑ tiÓÓampi kiccakaraÓato. Esa nayo sammÈvÈcÈdÊsupi. 138. Viramati etÈyÈti veramaÓÊ virati vuccati. SÈ musÈvÈdato viramaÓassa kÈraÓabhÈvato cetanÈpi verassa maÓanato vinÈsanato viratipÊti Èha “viratipi cetanÈpi vaÔÔatÊ”ti. ŒrakÈ ramatÊti samucchinnehi d|rato samussÈreti. VinÈ tehi ramatÊti accantameva tehi vinÈ bhavati. Tato tatoti diÔÔhe adiÔÔhavÈdÈdito musÈvÈdÈ. Visesato anuppattidhammattÈ paÔinivattÈ hutvÈ. 140. Tividhena kuhanavatthunÈti paccayapaÔisevanasÈmantajappana-iriyÈpathapavattanasa~khÈtena pÈpicchatÈnibbattena tividhena kuhanavatthunÈ. EtÈya kuhanÈya karaÓabh|tÈya. ( )2 paccayuppÈdanatthaÑ nimittaÑ sÊlaÑ etesanti yojanÈ. AttavisayalÈbhahetu akkosanakhuÑsanavambhanÈdivasena pisanaÑ ghaÔÔanaÑ viheÔhanaÑ nippeso. Ito laddhaÑ aÒÒassa, tato laddhaÑ parassa datvÈ evaÑ lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsatÊti lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanÈ. PÈÄiyaÑ Ègato kuhanÈdivasena micchÈ-ÈjÊvo. Ko pana soti Èha “ÈjÊvahet|”ti-Èdi. TÈsaÑyevÈti avadhÈraÓaÑ “ÈjÊvo kuppamÈno kÈyacavÊdvÈresu eva kuppatÊ”ti katvÈ vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Asambhavato (Ka) 2. (AnekÈpi kiriyÈ hoti yathÈ anesaraÒjÈya dÊpikÈ yathÈti kathenti.) (sabbattha)


141. SammÈ pasatthÈ sobhanÈ niyyÈnikÈ diÔÔhi etassÈti sammÈdiÔÔhi, puggalo. Tassa pana yasmÈ sammÈdiÔÔhi saccÈbhisamayassa nibbÈnasacchikiriyÈya avassayo, tasmÈ vuttaÑ “maggasammÈdiÔÔhiyaÑ ÔhitassÈ”ti. Pahoti bhavati tÈya saheva uppajjati pavattati. PaccavekkhaÓaÒÈÓaÑ yÈthÈvato jÈnanaÔÔhena sammÈÒÈÓanti idhÈdhippetaÑ, taÒca kho maggasamÈdhimhi Ôhite eva hotÊti imamatthaÑ dassetuÑ Èha “maggasammÈsamÈdhimhi -pa- sammÈÒÈÓaÑ pahotÊ”ti-Èdi. IminÈ kiÑ dassetÊti? YathÈ maggasammÈdiÔÔhiyaÑ Ôhito puggalo “sammÈdiÔÔhÊ”ti vutto, evaÑ maggaphalapaccavekkhaÓaÒÈÓe Ôhito “sammÈÒÈÓo”ti vutto, tassa ca maggaphalasammÈsamÈdhipavattiyÈ pahoti sammÈÒÈÓassa sammÈvimuttiyÈ pahotÊti imamatthaÑ dasseti. PhalasamÈdhi tÈva pavattatu, maggasamÈdhi pana kathanti? Tampi akuppabhÈvatÈya accantasamÈdhibhÈvato kiccanipphattiyÈ pavattatevÈti vattabbataÑ labhati. ®hapetvÈ aÔÔhaphala~gÈnÊti phalabh|tÈni sammÈdiÔÔhi-ÈdÊni aÔÔha~gÈni “sammÈdiÔÔhissa sammÈsa~kappo pahotÊ”ti-ÈdinÈ visuÑ gahitattÈ ÔhapetvÈ. SammÈÒÈÓaÑ paccavekkhaÓaÑ katvÈti paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ sammÈÒÈÓaÑ katvÈ. PhalaÑ kÈtunti phaladhammasahacaritatÈya vipÈkasabhÈvatÈya ca “phalan”ti laddhanÈme phalasampayuttadhamme sammÈvimuttiÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊti vuttaÑ. TathÈ ca vuttaÑ sallekhasuttavaÓÓanÈyaÑ1 “phalasampayuttÈni pana sammÈdiÔÔhi-ÈdÊni aÔÔha~gÈni ÔhapetvÈ sesadhammÈ sammÈvimuttÊti veditabbÈ”ti. 142. NijjiÓÓÈti nijjÊritÈ, viddhastÈ vinÈsitÈti attho. PhalaÑ kathitanti “sammÈdiÔÔhissa bhikkhave micchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ hotÊ”ti iminÈ vÈrena sÈmaÒÒaphalaÑ kathitanti vadanti, nijjÊraÓaÑ paÔippassambhananti adhippÈyo. NijjÊraÓaÑ pana samucchindananti katvÈ majjhimabhÈÓakÈ -pa- maggo kathitoti vadanti. DassanaÔÔhenÈti pariÒÒÈbhisamayÈdivasena catunnaÑ saccÈnaÑ paccakkhato dassanaÔÔhena. ViditakaraÓaÔÔhenÈti paccakkhena yathÈdiÔÔhÈnaÑ maggaphalÈnaÑ pÈkaÔakaraÓaÔÔhena. TadadhimuttaÔÔhenÈti tasmiÑ yathÈsacchikate nibbÈne adhimuccanabhÈvena.

KusalapakkhÈti anavajjakoÔÔhÈsÈ. MahÈvipÈkadÈnenÈti mahato vipulassa lokuttarassa sukhavipÈkassa ceva kÈyikÈdidukkhavipÈkassa ca dÈnena. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 192 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 310

YathÈ mahÈvipÈkassa dÈnena mahÈcattÈrÊsakaÑ, tathÈ bahutÈyapi mahÈcattÈrÊsakoti dassetuÑ “imasmiÒca pana sutte paÒca sammÈdiÔÔhiyo kathitÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Bahu-atthopi hi mahÈsaddo hoti “mahÈjano”ti-ÈdÊsu1. Ettha ca “natthi dinnan”ti-ÈdinÈ vatthubhedena dasa micchÈdiÔÔhidhammÈ kathitÈ, vatthubhedeneva “atthi dinnan”ti-ÈdinÈ dasa sammÈdiÔÔhidhammÈti vÊsati hoti. YathÈ “sammÈdiÔÔhissa bhikkhave sammÈsa~kappo pahotÊ”ti-ÈdinÈ maggavasena dasa sammattadhammÈ, tappaÔipakkhabh|tÈ “micchÈdiÔÔhissa micchÈsa~kappo pahotÊ”ti-ÈdinÈ atthato dasa micchattadhammÈti vÊsati, tathÈ phalavasena tesu evaÑ vÊsati. KathaÑvÈrepi sammÈdiÔÔhi-Èdayo dasÈti vÊsati. Evamete dve cattÈrÊsakÈni purimena saddhiÑ tayo cattÈrÊsakÈ vibhÈvitÈti veditabbÈ. 143. PasaÑsiyassa ujuvipaccanÊkaÑ nindiyaÑ pasaÑsantopi atthato pasaÑsiyaÑ nindanto nÈma hoti. PasaÑsiyassa guÓaparidhaÑsanamukheneva hi nindiyassa pasaÑsÈya pavattanatoti Èha “micchÈdiÔÔhi nÈmÈyaÑ sobhanÈti vadantopi sammÈdiÔÔhiÑ garahati nÈmÈ”ti-Èdi. EvamÈdÊti Èdisaddena “natthi hetu natthi paccayo sattÈnaÑ saÑkilesÈyÈ”ti2 evamÈdiÑ sa~gaÓhÈti, tasmÈ evaÑvÈdinoti evaÑ hetupaÔikkhepavÈdinoti attho. OkkantaniyÈmÈti ogÈÄhamicchattaniyÈmÈ. Evar|paÑ laddhiÑ gahetvÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ c|ÄapuÓÓamasuttavaÓÓanÈyaÑ vuttanayameva, tasmÈ tattha vuttanayeneva veditabbaÑ. Ediso hi “buddhÈnampi atekiccho”ti-Èdi vuttasadiso.

Attano nindÈbhayenÈti “sammÈdiÔÔhiÒca nÈmete garahantÊ”ti-ÈdinÈ upari parehi vattabbanindÈbhayena. GhaÔÔanabhayenÈti tathÈ paresaÑ ÈsÈdanÈbhayena. Sahadhammena parena attano upari kÈtabbaniggaho upÈrambho, garahato parittÈso upÈrambhabhayaÑ, taÑ pana atthato upavÈdabhayaÑ hotÊti Èha “upavÈdabhayenÈ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈcattÈrÊsakasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 54 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 50; Ma 2. 185 piÔÔhesu.


8. ŒnÈpÈnassatisuttavaÓÓanÈ

144. PubbenÈti nissakke karaÓavacanaÑ. “AparaÑ visesan”ti vuttattÈ visesavisayo ca pubbasaddoti Èha “sÊlaparip|raÓÈdito pubbavisesato”ti. 145. Œraddho yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipattiyÈ ÈrÈdhito. YadatthÈya sÈsane pabbajjÈ, visesÈpatti1 ca, tadevettha appattanti adhippetaÑ, taÑ jhÈnavipassanÈnimittanti Èha “appattassa arahattassÈ”ti. KomudÊti kumudavatÊ. TadÈ kira kumudÈni supupphitÈni honti. TenÈha “kumudÈnaÑ atthitÈya komudÊ”ti. KumudÈnaÑ sam|ho, kumudÈni eva vÈ komudÈ, te ettha atthÊti komudÊti. PavÈraÓasa~gahanti mahÈpavÈraÓaÑ akatvÈ ÈgamanÊyasa~gahaÓaÑ.

ŒraddhavipassakassÈti Èrabhitavipassanassa, vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ ussukkÈpetvÈ vipassissa. Bhikkh| idha osarissanti vutthavassÈ pavÈritapavÈraÓÈ “bhagavantaÑ vandissÈma, kammaÔÔhÈnaÑ sodhessÈma, yathÈladdhaÑ visesaÒca pavedissÈmÈ”ti ajjhÈsayena. Ime bhikkh|ti ime taruÓasamathavipassanÈ bhikkh| visesaÑ nibbattetuÑ na sakkhissanti senÈsanasappÈyÈdi-alÈbhena. Apalibuddhanti aÒÒehi anupaddutaÑ. SenÈsanaÑ gahetuÑ na labhanti antovassabhÈvato. Ekassa dinnopi sabbesaÑ dinnoyeva hoti, tasmÈ sutasutaÔÔhÈneyeva ekamÈsaÑ vasitvÈ osariÑsu. 146. Alanti yuttaÑ, opÈyikanti attho “alameva nibbinditun”ti-ÈdÊsu2 viya. PuÔabaddhaÑ pariharitvÈ asitaÑ puÔhosaÑ a-kÈrassa o-kÈraÑ katvÈ. TenÈha “pÈtheyyan”ti. 147. VipassanÈ kathitÈti aniccasaÒÒÈmukheneva vipassanÈbhÈvanÈ kathitÈ. Na hi kevalÈya aniccÈnupassanÈya vipassanÈkiccaÑ samijjhati. Bah| bhikkh| te ca vitthÈrarucikÈti adhippÈyo. TenÈha “tasmÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. PaÔipatti (?) 2. DÊ 2. 161; SaÑ 1. 387, 390, 393, 397, 398 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 312

149. SabbatthÈti sabbavÈresu. “TasmÈtiha bhikkhave vedanÈnupassÊ”ti-ÈdÊsupi pÊtipaÔisaÑveditÈdivaseneva vedanÈnupassanÈya vuttattÈ “sukhavedanaÑ sandhÈyetaÑ vuttan”ti Èha. SatipaÔÔhÈnabhÈvanÈmanasikÈratÈya vuttaÑ “sÈdhukaÑ manasikÈran”ti. SaÒÒÈnÈmena paÒÒÈ vuttÈ tesaÑ payogattÈ. ManasikÈranÈmena vedanÈ vuttÈ bhÈvanÈya paricitattÈ ÈrammaÓassa manasikÈranti katvÈ. VitakkavicÈre ÔhapetvÈti vuttaÑ vacÊsa~khÈrattÈ tesaÑ.

EvaÑ santepÊti yadipi manasikÈrapariyÈpannatÈya “manasikÈro”ti vuttaÑ, evaÑ sante vedanÈnupassanÈbhÈvo na yujjati. AssÈsapassÈsÈ hissa ÈrammaÓaÑ. Vatthunti sukhÈdÊnaÑ vedanÈnaÑ pavattiÔÔhÈnabh|taÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ vedanÈva vediyati, vedanÈya ekantabhÈvadassanena tassa vedanÈnupassanÈbhÈvo yujjati evÈti imamatthaÑ dasseti. Etassa anuyogassa.

DvÊhÈkÈrehÊti ye sandhÈya vuttaÑ, te dassento “ÈrammaÓato asammohato cÈ”ti Èha. SappÊtike dve jhÈneti pÊtisahagatÈni paÔhamadutiyajjhÈnÈni paÔipÈÔiyÈ samÈpajjati. SamÈpattikkhaÓeti samÈpajjanakkhaÓe. JhÈnapaÔilÈbhenÈti jhÈnena sama~gÊbhÈvena. ŒrammaÓato ÈrammaÓamukhena tadÈrammaÓajhÈnapariyÈpannÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓassa paÔisaÑviditattÈ. YathÈ nÈma sappapariyesanaÑ carantena tassa Èsaye paÔisaÑvidite sopi paÔisaÑviditova hoti mantÈgadabalena tassa gahaÓassa sukarattÈ, evaÑ pÊtiyÈ Èsayabh|te ÈrammaÓe paÔisaÑvidite sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ eva hoti salakkhaÓato sÈmaÒÒalakkhaÓato ca tassÈ gahaÓassa sukarattÈ. VipassanÈkkhaÓeti vipassanÈpaÒÒÈpubba~gamÈya maggapaÒÒÈya visesato dassanakkhaÓe. LakkhaÓapaÔivedhÈti pÊtiyÈ salakkhaÓassa sÈmaÒÒalakkhaÓassa ca paÔivijjhanena. YaÒhi pÊtiyÈ visesato sÈmaÒÒato ca lakkhaÓaÑ, tasmiÑ vidite sÈ yÈthÈvato viditÈ hoti. TenÈha “asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊ”ti.

IdÈni tamatthaÑ pÈÄiyÈ vibhÈvetuÑ “vuttampi cetan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha dÊghaÑ assÈsavasenÈti dÊghassa assÈsassa ÈrammaÓabh|tassa vasena. Cittassa ekaggataÑ avikkhepaÑ pajÈnatoti jhÈnapariyÈpannaÑ avikkhepoti


laddhanÈmaÑ cittassekaggataÑ taÑsampayuttÈya paÒÒÈya pajÈnato. Yatheva hi ÈrammaÓamukhena pÊti paÔisaÑviditÈ hoti, evaÑ taÑsampayuttadhammÈpi ÈrammaÓamukhena paÔisaÑviditÈ eva honti. Sati upaÔÔhitÈ hotÊti dÊghaÑ assÈsavasena jhÈnasampayuttÈ sati tasmiÑ ÈrammaÓe upaÔÔhite ÈrammaÓamukhena jhÈnepi upaÔÔhitÈ eva nÈma hoti. TÈya satiyÈti evaÑ upaÔÔhitÈya tÈya satiyÈ yathÈvuttena tena ÒÈÓena suppaÔividitattÈ ÈrammaÓassa tassa vasena tadÈrammaÓÈ sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hoti. AvasesapadÈnipÊti “dÊghaÑ passÈsavasenÈ”ti-ÈdipadÈnipi.

EvaÑ paÔisambhidÈmagge vuttamatthaÑ imasmiÑ sutte yojetvÈ dassetuÑ “itÊ”ti-Èdi vuttaÑ. IminÈpi yoginÈ manasikÈrena paÔilabhitabbato paÔilÈbhoti vuttaÑ “jhÈnasampayutte vedanÈsa~khÈtamanasikÈrapaÔilÈbhenÈ”ti.

AssÈsapassÈsanimittanti assÈsapassÈse nissÈya paÔiladdhapaÔibhÈganimittaÑ ÈrammaÓaÑ kiÒcÈpi karoti, satiÒca sampajaÒÒaÒca upaÔÔhapetvÈ pavattanato ÈrammaÓamukhena tadÈrammaÓassa paÔisaÑviditattÈ citte cittÈnupassÊyeva nÈmesa hoti. EvaÑ cittÈnupassÈnÈpi satisampajaÒÒabaleneva hotÊti Èha “na hÊ”ti-Èdi. Pajahati etena, sayaÑ vÈ pajahatÊti pahÈnaÑ, ÒÈÓaÑ. Domanassavasena byÈpÈdanÊvaraÓaÑ dassitaÑ tadekaÔÔhabhÈvato. TassÈti nÊvaraÓapabbassa. PahÈnakaraÒÈÓanti pajahanaÒÈÓaÑ. VipassanÈparamparanti paÔipÈÔiyÈ vipassanamÈha. SamathapaÔipannanti majjhimasamathanimittaÑ paÔipannacittaÑ ajjhupekkhati. Ekato upaÔÔhÈnanti paÔipakkhavigamena ekabhÈvena upaÔÔhÈnaÑ. SahajatÈnaÑ ajjhupekkhanÈ hotÊti paggahaniggahasampahaÑsanesu byÈpÈrassa anÈpajjitattÈ ÈrammaÓÈnaÑ ajjhupekkhanÈ “yadatthi yaÑ bh|taÑ taÑ pajahati upekkhaÑ paÔilahatÊ”ti evaÑ vuttajjhupekkhanÈ pavattÈti paÔipannÈ. KevalaÑ nÊvaraÓÈdidhammeti nÊvaraÓÈdidhamme eva pahÊne disvÈ, atha kho tesaÑ pajahanaÒÈÓampi yÈthÈvato paÒÒÈya disvÈ ajjhupekkhitÈ hoti. VuttaÑ hetaÑ bhagavatÈ “dhammÈpi kho bhikkhave pahÈtabbÈ, pageva adhammÈ”ti1. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 188 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 314

150. AniccÈdivasena pavicinatÊti aniccÈdippakÈrehi vicinati passati. NirÈmisÈti kelesÈmisarahitÈ. KÈyikacetasikadarathapaÔippassaddhiyÈti kÈyacittÈnaÑ sÈdhubhÈv|pagamanena vikkhambhitattÈ. SahajÈtadhammÈnaÑ ekasabhÈvena pavattiyÈ sahajÈta-ajjhupekkhanÈya ajjhupekkhitÈ hoti.

TasmiÑ kÈye pavattÈ kÈyÈrammaÓÈ sati, pubbabhÈgiyo satisambojjha~go. Esa nayo sesesupi. SomanassasahagatacittuppÈdavasena cetaÑ okkamanaÑ oliyanaÑ kosajjaÑ, tato ativattanaÑ atidhÈvanaÑ uddhaccaÑ, tadubhayavidhurÈ bojjha~gupekkhÈbh|tÈ anosakkana-anativattanasa~khÈtÈ majjhattÈkÈratÈ. IdÈni yatheva hÊti-ÈdinÈ tameva majjhattÈkÈraÑ upamÈya vibhÈveti. TudanaÑ vÈ patodena. ŒkaÉÉhanaÑ vÈ rasminÈ. Natthi na kÈtabbaÑ atthi. EkacittakkhaÓikÈti ekekasmiÑ citte vipassanÈvasena saha uppajjanakÈ. NÈnÈrasalakkhaÓÈti nÈnÈkiccÈ ceva nÈnÈsabhÈvÈ ca. 152. VuttatthÈneva sabbÈsavasuttavaÓÓanÈyaÑ1 ÈnÈpÈnÈrammaÓÈ aparÈparaÑ pavattasatiyo ÈrammaÓasÊsena tadÈrammaÓÈ dhammÈ gahitÈ, tÈ panekasantÈne lokiyacittasampayuttÈti lokiyÈ, tÈ vaÉÉhamÈnÈ lokiyaÑ catubbidhampi satipaÔÔhÈnaÑ parip|renti. VijjÈvimuttiphalanibbÈnanti vimuttÊnaÑ phalabh|taÑ tehiyeva veditabbaÑ kilesanibbÈnaÑ, amatamahÈnibbÈnameva vijjÈvimuttÊnaÑ adhigamena adhigantabbatÈya tathÈ vuttaÑ. Parip|raÓaÒcassa ÈrammaÓaÑ katvÈ amatassÈnubhavanameva. Idha sutte lokiyÈpi bojjha~gÈ kathitÈ lokuttarÈpÊti ettakaÑ gahetvÈ “iti lokiyassa ÈgataÔÔhÈne lokiyaÑ kathitan”ti ca atthavaÓÓanÈvasena aÔÔhakathÈyaÑ kathitaÑ. Theroti mahÈdhammarakhitatthero. AÒÒattha evaÑ hotÊti aÒÒasmiÑ lokiyalokuttaradhammÈnaÑ tattha tattha vomissakanayena Ègatasutte evaÑ lokiyaÑ ÈgataÑ. Idha lokuttaraÑ Ègatanti kathetabbaÑ hoti. LokuttaraÑ upari Ègatanti vijjÈvimuttiÑ parip|rentÊti evaÑ lokuttaraÑ upari desanÈyaÑ ÈgataÑ, tasmÈ lokiyÈ eva bojjha~gÈ vijjÈvimutti parip|rikÈ ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 1. 88 piÔÔhe.


kathetabbÈ lokuttarÈnaÑ bojjha~gÈnaÑ vijjÈgahaÓena gahitattÈ, tasmÈ therena vuttoyevettha attho gahetabbo. SesaÑ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

ŒnÈpÈnassatisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. KÈyagatÈsatisuttavaÓÓanÈ

153-4. TappaÔisaraÓÈnaÑ kÈmÈvacarasattÈnaÑ paÔisaraÓaÔÔhena gehÈ kÈmaguÓÈ, gehe sitÈ Èrabbha pavattiyÈ allÊnÈti gehassitÈ. SarantÊti vegasÈ pavattanti. Vegena hi pavatti dhÈvatÊti vuccati. Sa~kappÈti yekeci micchÈsa~kappÈ, byÈpÈdavihiÑsÈsa~kappÈdayopi kÈmaguÓasitÈ evÈti. GocarajjhattasmiÑyevÈti pariggahite kammaÔÔhÈne eva vattanti. TaÑ hi dhammavasena upaÔÔhitÈya bhÈvanÈya gocarabhÈvato “gocarajjhattan”ti vuttaÑ. AssÈsapassÈsakÈye gatÈ pavattÈti kÈyagatÈ, taÑ kÈyagatÈsatiÑ. SatisÊsena taÑsahagate bhÈvanÈdhamme vadati assÈsapassÈsakÈyÈdike taÑtaÑkoÔÔhÈse samathavatthubhÈvena pariggahetvÈ satiyÈ pariggahitattÈ, tathÈpariggahite vÈ te Èrabbha aniccÈdimanasikÈravasena pavattÈkÈyÈrammaÓÈ satÊ satibhÈvena vatvÈ ekajjhaÑ dassento “kÈyapariggÈhikan”ti-ÈdimÈha.

SatipaÔÔhÈneti mahÈsatipaÔÔhÈnasutte1 cuddasavidhena kÈyÈnupassanÈ kathitÈ, cuÓÓakajÈtÈni aÔÔhikÈni pariyosÈnaÑ katvÈ kÈyÈnupassanÈ niddiÔÔhÈ, idha pana kesÈdÊsu vaÓÓakasiÓavasena nibbattitÈnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ vasena uparidesanÈya vaÉÉhitattÈ aÔÔhÈrasavidhena kÈyagatÈsatibhÈvanÈ. 156. Tassa bhikkhunoti yo kÈyagatÈsatibhÈvanÈya vasÊbh|to, tassa bhikkhuno. Sampayogavasena vijjaÑ bhajantÊti sahajÈta-aÒÒamaÒÒamissayasampayutta-atthi-avigatapaccayavasena vijjaÑ bhajanti, tÈya saha ekÊbhÈvamÊva gacchantÊti attho. VijjÈbhÈge ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 234; Ma 1. 73 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 316

vijjÈkoÔÔhÈse vattantÊti vijjÈsabhÈgatÈya tadekadese vijjÈkoÔÔhÈse vattanti. TÈhi sampayuttadhammÈ phassÈdayo. Nanu cettha vijjÈnaÑ vijjÈbhÈgiyatÈ na sambhavatÊti? No na sambhavati. YÈya hi vijjÈya vijjÈsampayuttÈnaÑ vijjÈbhÈgiyatÈ, sÈ taÑnimittÈya vijjÈya upacarÊyatÊti. EkÈ vijjÈ vijjÈ, sesÈ vijjÈbhÈgiyÈti aÔÔhasu vijjÈsu ekaÑ “vijjÈ”ti gahetvÈ itarÈ tassÈ bhagatÈya “vijjÈbhÈgiyÈ”ti veditabbÈ. SaddhiÑ pavattanasabhÈvÈsu ayameva vijjÈti vattabbÈti niyamassa abhÈvato vijjÈbhÈgo viya vijjÈbhÈgiyÈpi pavattati evÈti vattabbaÑ. ŒpopharaÓanti paÔibhÈganimittabh|tena ÈpokasiÓena sabbaso mahÈsamuddapharaÓaÑ ÈpopharaÓaÑ nÈma. DibbacakkhuÒÈÓassa kiccaÑ pharaÓanti katvÈ, dibbacakkhu-atthaÑ vÈ ÈlokapharaÓaÑ dibbacakkhupharaÓanti daÔÔhabbaÑ. Ubhayasmimpi pakkhe samudda~gamÈnaÑ kunnadÊnaÑ samuddantogadhattÈ tesaÑ cetasÈ phuÔatÈ veditabbÈ. KunnadiggahaÓaÒcettha kaÒcimeva kÈlaÑ sanditvÈ tÈsaÑ udakassa samuddapariyÈpannabhÈv|pagamanattÈ, na bahi mahÈnadiyo viya parittakÈlaÔÔhitikÈti.

OtÈranti kilesuppattiyÈ avasaraÑ, taÑ pana vivaraÑ chiddanti ca vuttaÑ. ŒrammaÓanti kilesuppattiyÈ olambanaÑ. YÈva pariyosÈnÈti mattikÈpuÒjassa yÈva pariyosÈnÈ. 158. AbhiÒÒÈyÈti iddhividhÈdi-abhiÒÒÈya. SacchikÈtabbassÈti paccakkhato kÈtabbassa adhiÔÔhÈnavikubbanÈdidhammassa. AbhiÒÒÈva kÈraÓanti Èha “sacchikiriyÈpekkhÈya, abhiÒÒÈkÈraÓassa pana siddhiyÈ pÈkaÔÈ”ti. MariyÈdabaddhÈti udakamÈtikÈmukhe katÈ.

YuttayÈnaÑ viya katÈya icchiticchite kÈle sukhena paccavekkhitabbattÈ. PatiÔÔhÈkatÈyÈti sampattÊnaÑ patiÔÔhÈbhÈvaÑ pÈpitÈya. AnuppavattitÈyÈti bhÈvanÈbahulÊkÈrehi anuppavattitÈya. ParicayakatÈyÈti ÈsevanadaÄhatÈya suciraÑ paricayÈya. SusampaggahitÈyÈti sabbaso ukkaÑsaÑ pÈpitÈya. SusamÈraddhÈyÈti ativiya sammadeva nibbattikatÈya. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

KÈyagatÈsatisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


10. Sa~khÈrupapattisuttavaÓÓanÈ

160. Sa~khÈrupapattinti vipÈkakkhandhasaÒÒitÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ uppattiÑ, nibbattinti attho. YasmÈ avadhÈraÓaÑ etasmiÑ pade icchitabbanti “sa~khÈrÈnaÑyeva upapattin”ti vatvÈ tena nivattitaÑ dassento “na sattassÈ”ti Èha. Tena satto jÊvo uppajjatÊti micchÈvÈdaÑ paÔikkhipati. EvaÑ uppajjanakadhammavasena uppattiÑ dassetvÈ idÈni uppattijanakadhammavasenapi taÑ dassetuÑ “puÒÒÈbhisa~khÈrena vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈmesu puÒÒÈbhisa~khÈrenapi upapatti hoti, sÈ pana imasmiÑ sutte gahitÈti. PuÒÒÈbhisa~khÈrena vÈti vÈ-saddo avuttatthÈpekkhaÓavikappattho, avuttatthÈpekkhÈya pana na Ègato “ÈneÒjÈbhisa~khÈrenÈ”ti. Atha vÈ upapatti ÈgatÈ, evaÑ kiccaÑ ÈgataÑ, ÈneÒjÈbhisa~khÈro panettha sar|pena anÈgatopi puÒÒÈbhisa~khÈraggahaÓeneva gahitoti daÔÔhabbaÑ. Keci pana “puÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈrenÈ”ti paÔhanti. Bhav|pagakkhandhÈnanti sugatibhav|pagÈnaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ. 161. LokikÈ vaÔÔanti kammavaÔÔassa gahaÓato. BhÈv|papattihetubh|tÈ okappanÊyasaddhÈ catupÈrisuddhisÊlaÑ tÈdisaÑ buddhavacanabÈhusaccaÑ ÈmisapariccÈgo kammassakatÈÒÈÓaÑ kammaphaladiÔÔhi ca ime saddhÈdayo veditabbÈ. ®hÈpetÊti paÓidahanavasena Ôhapeti. PaÓidahatÊti hi ayamettha attho. PatiÔÔhÈpetÊti tattha suppatiÔÔhitaÑ katvÈ Ôhapeti. Saha patthanÈyÈti “aho vatÈhaÑ -pa- upapajjeyyan”ti evaÑ pavattapatthanÈya saha. SaddhÈdayovÈti yathÈvuttÈ saddhÈdayo eva paÒca dhammÈ upapattiyÈ sa~kharaÓaÔÔhena sa~khÈrÈ, tasmÈ eva aÒÒehi visiÔÔhabhav|paharaÓaÔÔhena vihÈrÈ nÈmÈti. TasmiÑ ÔhÈneti tasmiÑ upapattiÔÔhÈne.

PaÒcadhammÈva taÑsama~gÊpuggalo upapattiÑ maggati gavesati etenÈti maggo. PaÔipajjati etÈyÈti paÔipadÈ. CetanÈ panettha suddhasa~khÈratÈya saddhÈdiggahaÓeneva gahitÈ, tasmÈ avadhÈraÓaÑ kataÑ. Upapattipakappanavaseneva pavattiyÈ patthanÈgahaÓeneva tassÈ gahaÓanti keci. Cittatarayuttagatinibbattanadhammavasena avadhÈraÓassa katattÈ. CetanÈ hi nÈma kammaÑ, tassÈ upapattinibbattane vattabbameva natthi, tassÈ pana kiccakaraÓÈ saddhÈdayo pattanÈ cÈti ime dhammÈ sahakÈrino bhav|papattiyÈ niyÈmakÈ hontÊti tatr|papattiyÈ pavattantÊti tesaÑ maggÈdibhÈvo vutto.

MajjhimanikÈya 318

TenÈha “yassa hÊ”ti-Èdi. Tena saddhÈ patthanÈ cÈti ubhaye dhammÈ sahitÈ hutvÈ kammaÑ visesentÈ gatiÑ niyamentÊti dasseti, paÔisandhiggahaÓaÑ aniyataÑ kevalassa kammassa vasenÈti adhippÈyo. KÈmaÒcettha “kammaÑ katvÈ”ti vuttaÑ, kammÈy|hanato pana pageva patthanaÑ Ôhapetumpi vaÔÔatiyeva. KammaÑ katvÈti cettha “tÈpetvÈ bhuÒjati, bhutvÈ sayatÊ”ti-ÈdÊsu viya na kÈlaniyamo, kammaÑ katvÈ yadÈ kadÈci patthanaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊti ca idaÑ cÈrittadassanaÑ viya vuttaÑ. YathÈ hi bhavapatthanÈ yÈva maggena na samucchijjati, tÈva anuppannÈbhinavakat|pacitassa kammassa paccayo hotiyeva. Puna tathÈ visesapaccayo, yathÈ niyametvÈ uppÈditÈ. Tena vuttaÑ “yassa paÒca dhammÈ atthi, na patthanÈ, tassa gati anibaddhÈ”ti. 165. SabbasovÈti “idaÑ kÈÄakaÑ sÈmaÑ setaÑ haritaÑ maÓÉalaÑ aparimaÓÉalaÑ caturaÑsaÑ1 paripuÓÓaÑ khuddakaÑ mahantan”ti-ÈdinÈ sabbasova pÈkaÔaÑ hoti. 167. Sundaroti kÈÄakÈdidosarahitatÈya sobhano. Œkarasampanno sampanna-ÈkaruppattiyÈ. DhovanÈdÊhÊti dhovanatÈpanamajjanÈdÊhi. 168. LokadhÈt|naÑ satasahassaÑ attano vase vattanato satasahasso. Tassa pana tattha obhÈsakaraÓaÑ pÈkaÔanti Èha “ÈlokapharaÓabrahmÈ”ti. Ayameva nayo heÔÔhÈ “sahasso brahmÈ”ti-ÈdÊsupi. Nikkhena katanti nikkhaparimÈÓena jambonadena kataÑ. NikkhaÑ pana vÊsatisuvaÓÓanti keci. PaÒcavÊsatisuvaÓÓanti apare. SuvaÓÓaÑ nÈma catudharaÓanti vadanti. GhaÔÔanamajjanakkhamaÑ na hoti parittabhÈvato. AtirekenÈti paÒcasuvaÓÓa-atirekena nikkhappamÈÓaÑ asampattena. VaÓÓavantaÑ pana na hoti avipulatÈya uÄÈraÑ hutvÈ anupaÔÔhÈnato. AvaÓÓavantatÈya eva pharusadhÈtukaÑ khÈyati. TÈs|ti tÈsu bh|mÊsu, yatthÈ sÈkhÈ vaÉÉhitvÈ ÔhitÈ. Teti suvaÓÓa~kurÈ. PacitvÈti tÈpetvÈ. SampahaÔÔhanti samujjalÊkatanti Èha “dhotaghaÔÔitamajjitan”ti, tambamattikalepaÑ katvÈ dhotaÒceva pÈsÈÓÈdinÈ ghaÔÔitaÒca eÄakalomÈdinÈ pamajjitaÒcÈti attho. ______________________________________________________________ 1. AnuttacaÑ (Ka)


EtadevÈti ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ ettha ÈlokapharaÓameva. Atha vÈ yaÑ dibbacakkhupharaÓaÑ, ÈlokapharaÓampi etadeva. YattakaÑ hi ÔhÈnaÑ yogÊ kasiÓÈlokena pharati, tattakaÑ ÔhÈnaÑ dibbacakkhuÒÈÓaÑ phusatÊti dibbacakkhupharaÓe dassite ÈlokapharaÓaÑ dassitamevÈti attho. SabbatthÈti sabbasmiÑ “pharitvÈ”ti ÈgataÔÔhÈne. AvinÈsentenÈti asambhinnena.

KasiÓapharaÓaÑ viyÈti kasiÓobhÈsena pharaÓaÑ viya dissati upaÔÔhÈti, maÓipabhÈpharaÓassa viya brahmaloke dhÈtupharaÓassa dassitattÈti adhippÈyo. SarÊrapabhÈ pana nikkhapabhÈsadisÈti “nikkhopamme sarÊrapharaÓaÑ viya dissatÊ”ti vuttaÑ. AÔÔhakathÈ nÈma natthÊti pÈÄipadassa atthavaÓÓanÈya nÈma nicchitÈya bhavitabbaÑ, avinicchitÈya pana natthi viyÈti akathanaÑ nÈma aÔÔhakathÈya anÈciÓÓanti tassa vÈdaÑ paÔikkhipitvÈ. YathÈ hi vattabbaÑ, tathÈ avatvÈ “viyÈ”ti vacanaÑ kimatthiyanti adhippÈyo. BuddhÈnaÑ byÈmappabhÈ byÈmappadese sabbakÈlaÑ adhiÔÔhÈti viya tassa brahmuno sarÊrapharaÓaÑ sarÊrÈbhÈya pattharaÓaÑ sabbakÈlikaÑ. CattÈrimÈni itarÈni pharaÓÈni avinÈsetvÈ aÒÒamaÒÒamabhinditvÈ kathetabbaÑ. PharaÓapadasseva vevacanaÑ “adhimuccaneneva pharaÓan”ti. PattharatÊti yathÈvuttaÑ pharaÓavasena pattharati. JÈnÈtÊti adhimuccanavasena jÈnÈti. 169. Œdayoti Èdi-saddena subhe sa~gaÓhÈti. ŒbhÈti dutiyajjhÈnabh|mike deve ekajjhaÑ gahetvÈ sÈdhÈraÓato vuttaÑ. Tato subhÈti tatiyajjhÈnabh|mike. TenÈha “pÈÔiyekkÈ devÈ natthÊ”ti-Èdi. SÈdhÈraÓato katÈyapi patthanÈya jhÈna~gaÑ parittaÑ bhÈvitaÒce, parittÈbhesu upapatti hoti, majjhimaÒce, appamÈÓÈbhesu, maÓÊtaÒce, Èbhassaresu upapatti hotÊti daÔÔhabbaÑ. SubhÈti etthÈpi eseva nayo. HeÔÔhÈ vuttanayeneva suviÒÒeyyoti Èha “vehapphalÈdivÈrÈ pÈkaÔÈyevÈ”ti.

KÈmÈvacaresu nibbattat|ti-ÈdinÈ saddhÈdÊnaÑ ajjhÈnavipassanÈnaÑ kathaÑ tadadhiÔÔhÈnaÑ hotÊti Èsa~kati. Itaro saddhÈdÊnaÑ ajjhÈnasabhÈvattepi jhÈnavipassanÈnaÑ adhiÔÔhÈnaÑ nissayapaccayÈdivasena sappaccayattÈ brahmalok|papattiÑ nibbÈnaÒca ÈvahantÊti dassento “ime paÒca

MajjhimanikÈya 320

dhammÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha sÊlanti sambhÈrasÊlaÑ. AnÈgÈmÊ samucchinna-orambhÈgiyasaÑyojano samÈno sace sabbaso upapattiyo atikkamituÑ na sakkoti, ariyabh|mÊsu eva nibbattati yath|pacitajhÈnakammunÈti Èha “anÈgÈmi -pa- nibbattatÊ”ti. Uparimagganti aggamaggaÑ bhÈvetvÈ. Œsavakkhayanti sabbaso ÈsavÈnaÑ khayaÑ pahÈnaÑ pÈpuÓÈti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Sa~khÈrupapattisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca anupadavaggavaÓÓanÈ.

3. SuÒÒatavagga

1. C|ÄasuÒÒatasuttavaÓÓanÈ

176. KÈlaparicchedaÑ katvÈti samÈpajjantehi nÈma kÈlaparicchedo kÈtabbo, thero pana bhagavato vattakaraÓatthaÑ kÈlaparicchedaÑ karoti “ettake kÈle vÊtivatte idaÑ nÈma bhagavato kÈtabban”ti. So tattakaÑyeva samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈti, taÑ sandhÈya vuttaÑ “kÈlaparicchedaÑ katvÈ”ti. SuÒÒÈtÈphalasamÈpattiÑ appetvÈti etena itare “na sotÈpannasakadÈgÈmÊ phalasamÈpattiÑ samÈpajjantÊ”ti vadanti, taÑ vÈdaÑ paÔisedheti. SuÒÒatoti attasuÒÒato ca niccasuÒÒato ca sa~khÈrÈ upaÔÔhahiÑsu. SekkhÈnaÑ hi suÒÒatÈpaÔivedho pÈdesiko subhasukhasaÒÒÈnaÑ appahÊnattÈ, tasmÈ so thero suÒÒatÈkathaÑ sotukÈmo jÈto. Dhurena dhuraÑ paharantena viyÈti rathadhurena rathadhuraÑ paharantena viya katvÈ ujukameva suÒÒatÈ -pa- vattuÑ na sakkÈti yojanÈ. EkaÑ padanti ekaÑ suÒÒatÈpadaÑ.

PubbepÈhanti-ÈdinÈ bhagavÈ paÔhamabodhiyampi attano suÒÒatÈvihÈrabÈhullaÑ pakÈsetÊti dassento “paÔhamabodhiyampÊ”ti Èha. Ekoti-Èdi therassa suÒÒatÈkathÈya bhÈjanabhÈvadassanatthaÑ. Sotunti aÔÔhiÑ katvÈ manasi katvÈ sabbacetasÈ samannÈharitvÈ sotumpi. UggahetumpÊti yathÈbh|taÑ dhammaÑ dhÈraÓaparipucchÈparicayavasena hadayena uggahitaÑ suvaÓÓabhÈjane pakkhittasÊhavasÈ viya avinaÔÔhe kÈtumpi. KathetumpÊti vitthÈrena paresaÑ dassetumpi sakkÈ. TatthÈti migÈramÈtupÈsÈde. KaÔÔhar|papotthakar|pacittar|pavasena katÈti thambhÈdÊsu ukkiritvÈ katÈnaÑ kaÔÔhar|pÈnaÑ, niyy|hÈdÊsu paÔimÈvasena racitÈnaÑ potthakar|pÈnaÑ, bhittipasse cittakammavasena viracitÈnaÑ cittar|pÈnaÒca katÈ niÔÔhapitÈ. VessavaÓamandhÈtÈdÊnanti paÔimÈr|pena katÈnaÑ vessagaÓamandhÈtusakkÈdÊnaÑ. CittakammavasenÈti ÈrÈmÈdicittakammavasena. SaÓÔhitampÊti avayavabhÈvena saÓÔhitaÑ hutvÈ Ôhitampi. JiÓÓapaÔisa~kharaÓatthanti jiÓÓÈnaÑ niyy|hak|ÔÈgÈrapÈsÈdÈvayavÈnaÑ abhisa~kharaÓatthÈya tasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne rahassasaÒÒÈÓena ÔhapitaÑ. “ParibhuÒjissÈmÊ”ti

MajjhimanikÈya 322

tasmiÑ tasmiÑ kicce viniyuÒjanavasena paribhuÒjitabbassa. EtaÑ vuttanti “ayaÑ migÈramÈtupÈsÈdo suÒÒo”ti-ÈdikaÑ vuttaÑ.

Niccanti sabbakÈlaÑ rattiÒca divÈ ca. EkabhÈvaÑ ekaÑ asuÒÒatanti paccatte upayogavacanaÑ, ekattaÑ eko asuÒÒatoti attho. GÈmoti pavattanavasenÈti gehasannivesavÊthicaccarasi~ghÈÔakÈdike upÈdÈya gÈmoti lokuppattivasena. KilesavasenÈti tattha anunayapaÔighavasena. Eseva nayoti iminÈ “pavattavasena vÈ kilesavasena vÈ uppannaÑ manussasaÒÒan”ti imamatthaÑ atidisati. Ettha ca yathÈ gÈmaggahaÓena gharÈdisaÒÒÈ sa~gahitÈ, evaÑ manussaggahaÓena itthipurisÈdisaÒÒÈ sa~gahitÈ. YasmÈ rukkhÈdike paÔicca araÒÒasaÒÒÈ tattha pabbatavanasaÓÉÈdayo antogadhÈ, tasmÈ tattha vijjamÈnampi taÑ vibhÈgaÑ aggahetvÈ ekaÑ araÒÒaÑyeva paÔicca araÒÒasaÒÒaÑ manasi karoti. OtaratÊti anuppavisati. AdhimuccatÊti nicchinoti. PavattadarathÈti tathÈr|pÈya passaddhiyÈ abhÈvato oÄÈrikadhammappavattisiddhÈ darathÈ. KilesadarathÈti anunayapaÔighasambhavÈ kilesadarathÈ. Dutiyapadeti “ye assu darathÈ manussasaÒÒaÑ paÔiccÈ”ti imasmiÑ pade. ManasikÈrasantatÈya “nÈyaÑ pubbe viya oÄÈrikÈ dhammappavattÊ”ti sa~khÈradassanadarathÈnaÑ sukhumatÈ sallahukatÈ ca caritatthÈti Èha “pavattadarathamattÈ atthÊ”ti.

YaÑ kilesadarathajÈlaÑ, taÑ imissÈ darathasaÒÒÈya na hotÊti yojanÈ. PavattadarathamattaÑ avasiÔÔhaÑ hoti, vijjamÈnameva atthi idanti pajÈnÈtÊti yojanÈ. SuÒÒatÈnibbattÊti suÒÒatanti pavatti. SuÒÒatÈsahacaritaÑ hi suÒÒaÑ, idha suÒÒatÈti vuttÈ. 177. AssÈti bhagavato evaÑ idÈni vuccamÈnÈkÈrena cittappavatti ahosi. AccantasuÒÒatanti “paramÈnuttaran”ti vuttaÑ arahattaÑ desessÈmÊti. AraÒÒasaÒÒÈya visesÈnadhigamanatoti “araÒÒaÑ araÒÒan”ti manasikÈrena jhÈnÈdivisesassa adhigamÈbhÈvato, “pathavÊ”ti manasikÈrena visesÈdhigamanato. IdÈni tamevatthaÑ upamÈya vibhÈvetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. EvaÑ santeti evaÑ vapite sÈli-Èdayo sampajjanti. Dhuvasevananti niyatasevanaÑ pÈrihÈriyakammaÔÔhÈnaÑ. PaÔiccÈti ettha “sambh|tan”ti vacanaseso icchitoti Èha “paÔicca sambh|tan”ti. PathaviÑ paÔicca sambh|tÈ hi saÒÒÈti.


PathavÊkasiÓe so pathavÊsaÒÒÊ hoti, na pakatipathaviyaÑ. TassÈti pathavÊkasiÓassa. TehÊti1 gaÓÉÈdÊhi. SuÔÔhu vihatanti yathÈ valÊnaÑ lesopi na hoti, evaÑ sammadeva ÈkoÔitaÑ. NadÊtaÄÈkÈdÊnaÑ tÊrappadeso udakassa ÈkaraÔÔhena k|laÑ, unnatabhÈvato uggataÑ k|laÑ viyÈti ukk|laÑ, bh|miyÈ uccaÔÔhÈnaÑ. VigataÑ k|lanti vikk|laÑ, nÊcaÔÔhÈnaÑ. TenÈha “uccanÊcan”ti. EkaÑ saÒÒanti ekaÑ pathavÊtisaÒÒaÑyeva. 182. Satipi sa~khÈranimittavirahe yÈdisÈnaÑ nimittÈnaÑ abhÈvena “animittan”ti vuccati, tÈni dassetuÑ “niccanimittÈdivirahito”ti vuttaÑ. CatumahÈbh|tikaÑ catumahÈbh|tanissitaÑ. SaÄÈyatanapaÔisaÑyuttaÑ cakkhÈyatanÈdisaÄÈyatanasahitaÑ. 183. VipassanÈya paÔivipassananti dhammÈnaÒca puna vipassanaÑ. IdhÈti attano paccakkhabh|tayathÈdhigatamaggaphalaÑ vadatÊti Èha “ariyamagge ceva ariyaphale cÈ”ti. UpÈdisesadarathadassanatthanti sabbaso kilesupadhiyÈ pahÊnÈya khandhopadhi avisiÔÔhÈ, tappaccayÈ darathÈ upÈdisesadarathÈ, taÑdassanatthaÑ. YasmÈ visayato gÈmasaÒÒÈ oÄÈrikÈ, manussasaÒÒÈ sukhumÈ, tasmÈ manussasaÒÒÈya gÈmasaÒÒaÑ nivattetvÈ. YasmÈ pana manussasaÒÒÈpi sabhÈgavatthupariggahato oÄÈrikÈ, sabhÈgavatthuto araÒÒasaÒÒÈ sukhumÈ, tasmÈ araÒÒasaÒÒÈya manussasaÒÒaÑ nivattetvÈ. PathavÊsaÒÒÈdinivattane kÈraÓaÑ heÔÔhÈ suttantaresu ca vuttameva. AnupubbenÈti maggappaÔipÈÔiyÈ. NiccasÈrÈdÊnaÑ sabbaso avatthutÈya accantameva suÒÒattÈ accantasuÒÒatÈ. 184. SuÒÒataphalasamÈpattinti suÒÒatavimokkhassa phalabh|tattÈ, suÒÒatÈnupassanÈya vasena samÈpajjitabbattÈ ca suÒÒataphalasamÈpattinti laddhanÈmaÑ arahattaphalasamÈpattiÑ. YasmÈ atÊte paccekasambuddhÈ ahesuÑ, anÈgate bhavissanti, idÈni pana buddhasÈsanassa dharamÈnattÈ paccekabuddhÈ na vattanti, tasmÈ paccekabuddhaggahaÓaÑ akatvÈ “etarahipi buddhabuddhasÈvakasa~khÈtÈ”icceva vuttaÑ. Na hi buddhasÈsane dharante paccekabuddhÈ bhavanti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

C|ÄasuÒÒatasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. TesaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)

MajjhimanikÈya 324

2. MahÈsuÒÒatasuttavaÓÓanÈ

185. ChavivaÓÓena so kÈÄo, na nÈmena. PalÈlasanthÈroti-ÈdÊnÊti Èdi-saddena kocchacimilikÈkaÔasÈrÈdÊnaÑ gahaÓaÑ. GaÓabhikkh|nanti gaÓabandhanavasena bhikkh|naÑ.

Yadi saÑsayo nÈma natthi, “sambahulÈ nu kho”ti idaÑ kathanti Èha “vitakkapubbabhÈgÈ”ti-Èdi. Tattha vitakko pubbabhÈgo etissÈti vitakkapubbabhÈgÈ, pucchÈ. SÈ “sambahulÈ no ettha bhikkh|viharantÊ”ti vacanaÑ, vitakko pana “sambahulÈ nu kho idha bhikkh| viharantÊ”ti iminÈ ÈkÈrena tadÈ bhagavato uppanno cittasa~kappo, tassa parivitakkassa tabbhÈvajotanoyaÑ nu-kÈro vuttoti dassento Èha “vitakkapubbabhÈge cÈyaÑ nu-kÈro nipÈtamatto”ti. KiÒcÈpi gacchanto disvÈ “sambahulÈ no ettha bhikkh| viharantÊ”ti pucchÈvasena bhagavatÈ vutto, atha kho “na kho Œnanda bhikkhu sobhati sa~gaÓikÈrÈmo”ti-Èdi1 uparidesanÈvasena matthakaÑ gacchante avinicchito nÈma na hoti, atha kho visuÑ vinicchito eva hoti, disvÈ nicchinitvÈva kathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ tathÈ pucchati. TathÈ hi vuttaÑ “jÈnantÈpi tathÈgatÈ pucchantÊ”ti2. TenÈha “ito kirÈ”ti-Èdi.

YathÈ nadÊ-otiÓÓaÑ udakaÑ yathÈninnaÑ pakkhandati, evaÑ sattÈ dhÈtuso saÑsandanti, tasmÈ “gaÓavÈso nadÊ-otiÓÓa-udakasadiso”ti vuttaÑ. IdÈni tamatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “nirayatiracchÈnayonÊ”ti-Èdi vuttaÑ. KuruvindÈdinhÈnÊyacuÓÓÈni saÓhasukhumabhÈvato nÈÄiyaÑ pakkhittÈni nirantarÈneva tiÔÔhantÊti Èha “cuÓÓabharitÈ nÈÄi viyÈ”ti. SattapaÓÓÈsa kulasatasahassÈnÊti sattasatasahassÈdhikÈni paÒÒÈsa kulÈnaÑyeva satasahassÈni, manussÈnaÑ pana vasena satta koÔiyo tadÈ tattha vasiÑsu.

Tato cintesi, kathaÑ? KÈmaÒcÈyaÑ lokapakati, mayhaÑ pana sÈsane ayuttova soti Èha “mayÈ”ti-Èdi. Dhammanti sabhÈvasiddhaÑ. SaÑvegoti sahottappaÒÈÓaÑ vuccati. Na kho panetaÑ sakkÈ gilÈnupaÔÔhÈna-ovÈdÈnusÈsani-Èdivasena samÈgamassa icchitabbattÈ. GaÓabhedananti gaÓasa~gaÓikÈya vivecanaÑ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 152 piÔÔhe. 2. Vi 1. 7 piÔÔhe.


186. KataparibhaÓÉanti pubbe katasaÑvidhÈnassa cÊvarassa vuttÈkÈrena paÔisa~kharaÓaÑ. Noti amhÈkaÑ. Anattamanoti anÈrÈdhitacitto.

SakagaÓena sahabhÈvato sa~gaÓikÈti Èha “sakaparisasamodhÈnan”ti. GaÓoti pana idha janasam|hoti vuttaÑ “nÈnÈjanasamodhÈnan”ti. Sobhati yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjamÈnato. KÈmato nikkhamatÊti nikkhamo, evaÑ nikkhamavasena uppannaÑ sukhaÑ. GaÓasa~gaÓikÈkilesasa~gaÓikÈhi pavivitti paviveko. Pavivekavasena uppannaÑ sukhaÑ. RÈgÈdÊnaÑ upasamÈvahaÑ sukhaÑ upasamasukhaÑ. MaggasambodhÈvahaÑ sukhaÑ sambodhisukhaÑ1. NikÈmetabbassa, nikÈmaÑ vÈ lÈbhÊ nikÈmalÈbhÊ. NidukkhaÑ sukheneva labhatÊti adukkhalÈbhÊ. KasiraÑ vuccati appakanti Èha “akasiralÈbhÊti vipulalÈbhÊ”ti.

SamÈyikanti samaye kilesavimuccanaÑ accantamevÈti sÈmÈyikaÑ ma-kÈre a-kÈrassa dÊghaÑ katvÈ. TenÈha “appitappitasamaye kilesehi vimuttan”ti. Kantanti a~gasantatÈya ÈrammaÓasantatÈya ca kamanÊyaÑ manorammaÑ. AsÈmÈyikaÑ accantavimuttaÑ.

EttÈvatÈti-ÈdinÈ sa~gaÓikÈrÈmassa visesÈdhigamassa antarÈyikabhÈvaÑ anvayato byatirekato ca saha nidassanena dasseti. Tattha sÈ duvidhÈ antarÈyikatÈ vodÈnadhammÈnaÑ anuppattihetukÈ, saÑkilesadhammÈnaÑ uppattihetukÈ ca.

Te paÔhamaÑ “sa~gaÓikÈrÈmo”ti-ÈdinÈ vibhÈvetvÈ itaraÑ vibhÈvetuÑ “idÈni dosuppattiÑ dassento”ti-Èdi vuttaÑ. “AÔÔhiÒca paÔiccanhÈruÒca paÔicca cammaÒca paÔicca maÑsaÒca paÔicca ÈkÈso parivÈrito r|pantveva sa~khaÑ gacchatÊ”ti-ÈdÊsu2 viya idha r|pasaddo karajakÈyapariyÈyoti “r|panti sarÊran”ti Èha. “NÈhaÑ Œnanda -pa- domanassupÈyÈsÈ”ti kasmÈ vuttaÑ, nanu kÈye ca jÊvite ca anapekkhacittÈnaÑ ÈraddhavipassakÈnampi asappÈyavajjanasappÈyasevanavasena kÈyassa pariharaÓaÑ hotÊti? SaccaÑ, taÑ pana yo kallasarÊraÑ nissÈya dhammasÈdhanÈya anuyuÒjitukÈmo hoti, tasseva dhammasÈdhanatÈvasena. DhammasÈdhanabhÈvaÑ hi apekkhitvÈ asappÈyaÑ vajjetvÈ sappÈyavasena posetvÈ suÔÔhutaraÑ ______________________________________________________________ 1. SambodhasukhaÑ (Ka) 2. Ma 1. 248 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 326

hutvÈ anuyuÒjanato kÈyassa pariharaÓaÑ, na so kÈye abhirato nÈma hoti paccavekkhaÓÈyattattÈ apekkhÈya vinoditabbo tÈdisoti. UpÈligahapatinoti etthÈpi “dasabalasÈvakattupagamanasa~khÈtenÈ”ti ÈnetvÈ yojetabbaÑ. 187. MahÈkaruÓÈvasena parivutÈya parisÈya majjhe nisinnopi ekantavivekajjhÈsayattÈ ekakova. Etena satthuno pavivittassa pavivekattena vivittataÑ dasseti. R|pÈr|papaÔibhÈganimittehi nivattanatthaÑ “r|pÈdÊnaÑ sa~khatanimittÈnan”ti vuttaÑ. Ativiya santatarapaÓÊtatamabhÈvena visesato sinoti bandhatÊti visayo, so eva sasantatipariyÈpannatÈya ajjhattaÑ. KiÑ pana tanti Èha “suÒÒatanti suÒÒataphalasamÈpattin”ti. UpadhivivekatÈya asa~khatÈ dhÈtu idha vivekoti adhippetoti Èha “vivekaninnenÈ”ti-Èdi. Bha~gamattampi asesetvÈ ÈsavaÔÔhÈniyÈnaÒca dhammÈnaÑ tattha vigatattÈ tesaÑ vasena vigatantena, evaÑbh|taÑ tesaÑ byantibhÈvaÑ pattanti pÈÄiyaÑ “byantÊbh|tenÈ”ti vuttaÑ. UyyojanaÑ vissajjanaÑ, taÑ etassa atthi, uyyojeti vissajjetÊti vÈ uyyojanikaÑ, yasmÈ na sabbakathÈ uyyojanavaseneva pavattati, tasmÈ vuttaÑ “uyyojanikapaÔisaÑyuttan”ti.

TelapÈkaÑ gaÓhanto viyÈti yathÈ telapÈko nÈma paricchinnakÈlo na atikkamitabbo, evaÑ attano samÈpattikÈlaÑ anatikkamitvÈ. YathÈ hi kusalo vejjo telaÑ pacanto taÑ taÑ1 telakiccaÑcintetvÈ yadi vÈ patthinnapÈko, yadi vÈ majjhimapÈko, yadi vÈ kharapÈko icchitabbo, tassa kÈlaÑ upadhÈretvÈ pacati, evaÑ bhagavÈ dhammaÑ desento veneyyÈnaÑ ÒÈÓaparipÈkaÑ upadhÈretvÈ taÑ taÑ kÈlaÑ anatikkamitvÈ dhammaÑ desetvÈ parisaÑ uyyojento ca vivekaninneneva cittena uyyojeti. Dve paÒcaviÒÒÈÓÈnipi tadabhinÊhatamanoviÒÒÈÓavasena nibbÈnaninnÈneva. BuddhÈnaÑ hi sa~khÈrÈnaÑ suÔÔhu pariÒÒÈtatÈya paÓÊtÈnampi r|pÈdÊnaÑ ÈpÈthagamane pageva itaresaÑ paÔik|latÈva supÈkaÔÈ hutvÈ upaÔÔhÈti, tasmÈ ghammÈbhitattassa viya sÊlajalaÔÔhÈnaninnatÈ nibbÈnaninnameva cittaÑ hoti tassa ativiya santapaÓÊtabhÈvato. ______________________________________________________________ 1. TikaÑ (Ka)


188. AjjhattamevÈti idha jhÈnÈrammaÓaÑ adhippetanti Èha “gocarajjhattamevÈ”ti. Idha niyakajjhattaÑ suÒÒataÑ. ApaguÓapÈdakajjhÈnaÑ hi ettha “niyakajjhattan”ti adhippetaÑ vipassanÈvisesassa adhippetattÈ. NiyakajjhattaÑ nijjÊvanissattataÑ, anattatanti1 attho. AsampajjanabhÈvajÈnanenÈti idÈni me kammaÔÔhÈnaÑ vÊthipaÔipannaÑ na hoti, uppathameva pavattatÊti jÈnanena.

KasmÈ panettha bhagavatÈ vipassanÈya eva pÈdake jhÈne avatvÈ pÈdakajjhÈnaÑ gahitanti Èha “appaguÓapÈdakajjhÈnato”ti-Èdi. Na pakkhandati sammÈ na samÈhitattÈ. So pana “ajjhattadhammÈ mayhaÑ nijjaÔÈ nigumbÈ hutvÈ na upaÔÔhahanti, handÈhaÑ bahiddhÈdhamme manasi kareyyaÑ, ekaccesu sa~khÈresu upaÔÔhitesu itarepi upaÔÔhaheyyumevÈ”ti parassa -pa- manasi karoti. PÈdakajjhÈnavasena viya sammasitajjhÈnavasenapi ubhatobhÈgavimutto hotiyevÈti Èha “ar|pasamÈpattiyaÑ nu kho kathanti ÈneÒjaÑ manasi karotÊ”ti. Na me cittaÑ pakkhandatÊti mayhaÑ vipassanÈcittaÑ vÊthipaÔipannaÑ hutvÈ na vahatÊti. PÈdakajjhÈnamevÈti vipassanÈya pÈdakabh|tameva jhÈnaÑ. PunappunaÑ manasi kÈtabbanti punappunaÑ samÈpajjitabbaÑ vipassanÈya tikkhavisadatÈpÈdanÈya. Avahante nipuÓÈbhÈvena chedanakiriyÈya appavattante. SamÈpajjitvÈ vipassanÈya tikkhakammakaraÓaÑ samathavipassanÈvihÈrenÈti Èha “kammaÔÔhÈne manasikÈro vahatÊ”ti. 189. Sampajjati meti vÊthipaÔipattiyÈ pubbenÈparaÑ visesÈbhÈvato sampajjati me kammaÔÔhÈnanti jÈnanena. IriyÈpathaÑ ahÈpetvÈti yathÈ parissamo nÈgacchati, evaÑ attano balÈnur|paÑ tassa kÈlaÑ netvÈ pamÈÓameva pavattanena iriyÈpathaÑ ahÈpetvÈ. SabbavÈres|ti ÔhÈnanisajjÈsayanavÈresu. KathÈvÈresu pana visesaÑ tattha tattha vadanti. IdaÑ vuttanti idaÑ “iminÈ vihÈrenÈ”ti-ÈdivacanaÑ vuttaÑ. 190. KÈmavitakkÈdayo oÄÈrikakÈmarÈgabyÈpÈdasabhÈgÈti Èha “vitakkapahÈnena dve magge kathetvÈ”ti. KÈmaguÓes|ti niddhÈraÓe bhummaÑ. KismiÒcideva kilesuppattikÈraÓeti tassa puggalassa ______________________________________________________________ 1. GocarajjhattattÈ nidinisattatanti anantataÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 328

kilesuppattikÈraÓaÑ sandhÈya vuttaÑ, aÒÒathÈ sabbepi paÒca kÈmaguÓÈ kilesuppattikÈraÓameva. SamudÈcaratÊti samudÈcÈroti Èha “samudÈcaraÓato”ti. So pana yasmÈ cittassa, na sattassa, tasmÈ vuttaÑ pÈÄiyaÑ “cetaso”ti. Ma-kÈro padasandhikaro e-kÈrassa ca a-kÈro katoti Èha “evaÑ sante etan”ti. 191. Anusayoti mÈnÈnusayo bhavarÈgÈnusayo avijjÈnusayoti tividhopi anusayo pahÊyati arahattamaggena. VuttanayenevÈti “tato maggÈnantaraÑ phalaÑ, phalato vuÔÔhÈya paccavekkhamÈno pahÊnabhÈvaÑ jÈnÈti, tassa jÈnanena sampajÈno hotÊ”ti vuttanayena.

Kusalato ÈyÈtÊti Èyato, so etesanti kusalÈyatikÈ. TenÈha “kusalato ÈgatÈ”ti. TaÑ pana nesaÑ kusalÈyatikattaÑ upanissayavasena hoti sahajÈtavasenapÊti tadubhayaÑ dassetuÑ “seyyathidan”ti-Èdi vuttaÑ.

YasmÈ pana yathÈvuttadhammesu keci lokiyÈ, keci lokuttarÈ, atha kasmÈ visesena “lokuttarÈ”ti vuttanti Èha “loke uttarÈ visiÔÔhÈ”ti. Tena lokiyadhammesu uttamabhÈvena jhÈnÈdayo lokuttarÈ vuttÈ, na lokassa uttaraÓatoti dasseti. YaÑ kiÒci mahaggatacittaÑ mÈrassa visayo akÈmÈvacarattÈ, pageva taÑ vipassanÈya pÈdakabh|taÑ suvikkhÈlitamalanti Èha “jÈnituÑ na sakkotÊ”ti. Eko ÈnisaÑso atthi bhÈvanÈnuyogassa sappÈyadhammakathÈpaÔilÈbho. 192. Etadatthanti kevalassa sutassa atthÈya. SappÈyÈsappÈyavasenÈti kasmÈ vuttaÑ, nanu sappÈyavasena dasakathÈvatth|ni ÈgatÈnÊti? SaccametaÑ, asappÈyakathÈvajjanapubbikÈya sappÈyakathÈya vasena ÈgatattÈ “sappÈyÈsappÈyavasena ÈgatÈnÊ”ti vuttaÑ. SutapariyattivasenÈti sar|pena tattha anÈgatÈnipi dasakathÈvatth|ni suttageyyÈdi-antogadhattÈ “sutapariyattivasena ÈgatÈnÊ”ti vuttaÑ. Parip|raÓavasena sar|pato ÈgatattÈ imasmiÑ ÔhÈne ÔhatvÈ kathetabbÈni. Atthoti sÈmaÒÒattho.


193. Anu-ÈvattantÊti anu anu abhimukhÈ hutvÈ vattanti, payirupÈsanÈdivasena anuk|layanti. MucchanataÓhanti paccayesu mucchanÈkÈraÑ. TaÓhÈya patthanÈ nÈma tenÈkÈrena pavattÊti Èha “pattheti pavattetÊ”ti. Kiles|paddavenÈti kilesasa~khÈtena upaddavena. KilesÈ hi sattÈnaÑ mahÈnatthakaraÓato “upaddavo”ti vuccanti. Attano abbhantare uppannena kiles|paddavena antevÈsino upaddavo antevÈs|paddavo, brahmacariyassa upaddavo brahmacÈrupaddavoti imamatthaÑ “sesupaddavesupi eseva nayo”ti iminÈ atidisati. GuÓÈmaraÓaÑ kathitaÑ, na jÊvitamaraÓaÑ.

AppalÈbhÈti appamattakalÈbhÊ visesÈnaÑ. EvaÑ vuttoti yathÈvuttabrahmacÈrupaddavo dukkhavipÈkataro ceva kaÔukavipÈkataro cÈti evaÑ vutto. ŒcariyantevÈsik|paddavo hi bÈhirakasamayavasena vutto, brahmacÈrupaddavo pana sÈsanavasena. DurakkhÈte hi dhammavinaye duppaÔipatti na mahÈsÈvajjÈ micchÈbhinivesassa sithilavÈyÈmabhÈvato, svÈkhyÈte pana dhammavinaye duppaÔipatti mahÈsÈvajjÈ mahato atthassa bÈhirabhÈvakaraÓato. TenÈha “sÈsane panÈ”ti-Èdi. 196. TasmÈti idaÑ pubbaparÈpekkhaÑ purimassa ca atthassa kÈraÓabhÈvena paccÈmasananti Èha “yasmÈ”ti-Èdi. MittaÑ etassa atthÊti mittavÈ, tassa bhÈvo mittavatÈ, tÈya. Mittavasena paÔipajjananti Èha “mittapaÔipattiyÈ”ti. SapattavatÈyÈti etthÈpi eseva nayo.

DukkaÔadubbhÈsitamattampÊti iminÈ pageva itaraÑ vÊtikkamantoti dasseti. SÈvakesu hitaparakkamanaÑ ovÈdÈnusÈsanÊhi paÔipajjananti Èha “tathÈ na paÔipajjissÈmÊ”ti. Œmakamattanti kulÈlabhÈjanaÑ vuccati. NÈhaÑ tumhesu tathÈ paÔipajjissÈmÊti kumbhakÈro viya ÈmakabhÈjanesu ahaÑ tumhesu kevalaÑ jÈnÈpento na paÔipajjissÈmi. NiggaÓhitvÈti nÊharitvÈ. LokiyaguÓÈpi idha sÈrotveva adhippetÈ lokuttaraguÓÈnaÑ adhiÔÔhÈnabhÈvato. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈsuÒÒatasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

MajjhimanikÈya 330

3. AcchariyabbhutasuttavaÓÓanÈ

197. Vibhattipatir|pakÈ ca nipÈtÈ hontÊti yathÈrahaÑ taÑtaÑvibhatti-atthadÊpakÈ, idha paccattavacano yatrasaddo, hisaddo hetu-attho, nÈmasaddo acchariyattho, padattayassa pana acchariyatthaniddiÔÔhatÈya “acchariyatthe nipÈto”ti vuttaÑ. EkaÑsato panetaÑ padattayaÑ. TathÈ hi vakkhati “yatrÈti nipÈtavasena anÈgatavacanan”ti. PapaÒcasaddo heÔÔhÈ vutto. ChinnavaÔumeti iminÈ sabbakilesavaÔÔassa akusalakammavaÔÔassa ca chinnattÈ vipÈkavaÔÔassa ca upari vakkhamÈnattÈ Èha “vaÔumanti kusalÈkusalakammavaÔÔaÑ vuccatÊ”ti. NipÈtavasena yatrasaddayogena. AnÈgatavacananti idaÑ anÈgatavacanasadisattÈ vuttaÑ. AnÈgatatthavÈcÊ hi anÈgatavacanaÑ, attho cettha atÊtoti. AnussarÊti idaÑ anussaritabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ “na anussarissatÊ”ti saddapayogassa atÊtavisayattÈ. YadÈ pana tehi bhikkh|hi yÈ kathÈ pavattitÈ, tato pacchÈpi bhagavato tesaÑ buddhÈnaÑ anussaraÓaÑ hotiyeva.

KhattiyajaccÈti-ÈdikÈlato paÔÔhÈya asambhinnÈya khattiyajÈtiyÈ uditoditÈya. BrahmajaccÈti brÈhmaÓajaccÈ. EvaÑgottepi eseva nayo. LokiyalokuttarasÊlenÈti pÈramitÈsambh|tena buddhÈveÓikattÈ anaÒÒasÈdhÈraÓena lokiyena lokuttarena ca sÊlena. EvaÑsÊlÈti anavasesasÊlÈnaÑ visuÑ paccavekkhaÓakaraÓena evaÑsÊlÈti anussarissati. Esa nayo sesesu. YathÈ vijjÈbhÈgiyÈ vijjÈsampayuttadhammÈ, evaÑ samÈdhipakkhÈ samÈdhisampayuttadhammÈpi sativÊriyÈdayoti Èha “heÔÔhÈ samÈdhipakkhÈnaÑ dhammÈnaÑ gahitattÈ vihÈro gahitovÈ”ti, tasmÈ samÈdhipakkhadhammavinimutto eva idha vihÈro adhippetoti vuttaÑ “idaÑ hÊ”ti-Èdi.

YathÈ vÈ aÔÔhasamÈpattivipassanÈmaggaphalasa~gahitÈ lokiyalokuttarÈ samÈdhipaÒÒÈ “evaÑdhammÈ evaÑpaÒÒÈ”ti padehi heÔÔhÈ gahitÈpi yathÈsakaÑ paÔipakkhato muccanassa pavattivisesaÑ upÈdÈya “evaÑvimuttÈ”ti ettha puna gahitÈ, tathÈ “evaÑdhammÈ”ti ettha gahitÈpi samÈdhipakkhammo dibbabrahma-ÈneÒja-ariyavihÈrasa~khÈtaÑ attano pavattivisesaÑ upÈdÈya “evaÑvihÈrÊ”ti ettha puna gahitÈti vuccamÈne na koci virodho. PhaladhammÈnaÑ


pavattikÈlepi kilesÈnaÑ paÔippassaddhi na taÑ-ÈnubhÈvajÈtÈ, atha kho ariyamaggena kilesÈnaÑ samucchinnattÈti Èha “maggÈnubhÈvena kilesÈnaÑ paÔippassaddhante uppannattÈ”ti. Yo yaÑ pajahati, so pahÈyako pahÈtabbato vimuttoti vuccati visaÑsaÔÔhabhÈvatoti pahÈnavibhÈgena vuccamÈne apahÈyakassa nibbÈnassa kathaÑ vimuttatÈ? VisaÑsaÔÔhÈbhÈvato eva. TaÑ hi pakatiyÈva sabbaso kilesehi visaÑsaÔÔhaÑ vinissaÔaÑ suvid|ravid|re ÔhitaÑ, tasmÈssa tato nissaÔattÈ nissaraÓavimutti nissaraÓapahÈnanti vuccatÊti Èha “nibbÈnan”ti-Èdi. 199. Ime tathÈgatassa acchariya-abbhutadhammÈ, na sÈvakavisayÈ, mama pana desanÈ tayÈ sutÈ evÈti te therasseva bhÈraÑ karonto “taÑ bhiyyoso mattÈya paÔibhant|”ti Èha. Sato sampajÈnoti ettha kÈlabhedavasena labbhamÈnampi sampajÈnabhÈvaÑ anÈmasitvÈ gativibhÈgena taÑ dassetuÑ “dve sampajaÒÒÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AÔÔha vare gaÓhantoti ettha kathaÑ varaÑ devatÈ deti, parassa dÊyamÈnaÒca taÑ kathaÑ parassa samijjhatÊti? Kammabaleneva. Yadi hi taÑ kammaÑ katokÈsaÑ yassa tadapadesena phalaÑ vipaccati, evaÑ devatÈya tassa varaÑ dinnaÑ, itarena ca laddhanti vohÈro hotÊti. Apica parassa patthitavarÈni nÈma vipaccamÈnassa kammassa paccayabh|to payogavisesoti daÔÔhabbaÑ. TÈni vipaccane ekanti kÈnipi appesakkhÈ devatÈ “ayamassa patthanÈ samijjhissati, no”ti na jÈnanti, sakko pana paÒÒavÈ tÈni ekaccaÑ jÈnÈtiyeva. Tena vuttaÑ “sakkena pasÊditvÈ dinne aÔÔha vare gaÓhanto”ti-Èdi.

PaÔhamajavanavÈreti uppannassa sabbapaÔhamajavanavÈre. So hi paÔisandhiyÈ ÈsannabhÈvato avisado hoti, devabhÈve nikantivasena uppajjanato na jÈnÈti. AÒÒÈhi devatÈhi asÈdhÈraÓajÈnanaÑ hoti dutiyajavanavÈrato paÔÔhÈya pavattanato.

AÒÒepi devÈti-ÈdinÈ bodhisattassa tattha sampajaÒÒeneva ÔhitabhÈvaÑ byatirekamukhena vibhÈveti. ŒhÈr|pacchedena kÈlaÑ karontÊti idaÑ khiÉÉÈpadosikavasena vuttaÑ. Itaresampi dibbabhogehi mucchitataÑ ajjhÈpannÈnaÑ tiÔÔhantÈnaÑ sampajaÒÒÈbhÈvo hotiyeva. KiÑ tathÈr|paÑ

MajjhimanikÈya 332

ÈrammaÓaÑ natthÊti yathÈr|paÑ uÄÈraÑ paÓÊtaÒca ÈrammaÓaÑ paÔicca te devÈ saÑmucchitÈ ÈhÈr|pacchedampi karonti, kiÑ tathÈr|paÑ uÄÈraÑ paÓÊtaÒca ÈrammaÓaÑ bodhisattassa natthÊti bodhisattassa sampajaÒÒÈnubhÈvaÑ vibhÈvetuÑ codanaÑ samuÔÔhÈpeti. Bodhisatto hi yattha yattha nibbattati, tattha tattha aÒÒe satte dasahi visesehi adhiggaÓhÈti, pageva tattha devabh|to, tathÈpi “sato sampajÈno”ti ayamettha acchariyadhammo vutto. 200. Sampattibhave dÊghÈyukatÈ nÈma paÒÒÈbalena hoti, bodhisatto ca mahÈpaÒÒo, tasmÈ tattha tattha bhave tena dÊghÈyukena bhavitabbanti adhippÈyena “sesattabhÈvesu kiÑ yÈvatÈyukaÑ na tiÔÔhatÊ”ti codeti. Itaro “Èma na tiÔÔhatÊ”ti paÔijÈnitvÈ “aÒÒadÈ hÊ”ti-ÈdinÈ tattha kÈraÓamÈha. “Idha na bhavissÈmÊ”ti adhimuccanavasena kÈlakiriyÈ adhimuttikÈlakiriyÈ. PÈramidhammÈnaÑ hi ukkaÑsappattiyÈ tasmiÑ tasmiÑ attabhÈve abhiÒÒÈsamÈpattÊhi santÈnassa visesitattÈ attasinehassa tanubhÈvena sattesu ca mahÈkaruÓÈya uÄÈrabhÈvena adhiÔÔhÈnassa tikkhavisadabhÈvÈpattiyÈ bodhisattÈnaÑ adhippÈyo samijjhanti, citte viya kammesu ca tesaÑ vasibhÈvo, tasmÈ yatthupapannÈnaÑ pÈramiyo sammadeva paribr|henti, vuttanayena kÈlaÑ katvÈ tattha upapajjanti. TathÈ hi ayaÑ mahÈsatto imasmiÑyeva kappe nÈnÈjÈtÊsu aparihÊnajjhÈno kÈlaÑ katvÈ brahmaloke nibbatto appakameva kÈlaÑ tattha ÔhatvÈ tato cavitvÈ idha nibbatto. TenÈha “ayaÑ kÈlakiriyÈ aÒÒesaÑ na hotÊ”ti. SabbapÈramÊnaÑ p|ritattÈti iminÈ payojanÈbhÈvato tattha ÔhatvÈ adhimuttikÈlakiriyÈ nÈma na hotÊti dasseti. Apica carimabhave catumahÈnidhisamuÔÔhÈnapubbikÈya dibbasampattisadisÈya mahÈsampattiyÈ nibbatti viya buddhabh|tassa asadisadÈnÈdivasena anaÒÒasÈdhÈraÓalÈbhuppatti viya ca ito paraÑ mahÈpurisassa dibbasampatti-anubhavanaÑ nÈma natthÊti yÈvatÈyukaÔÔhÈnaÑ ussÈhajÈtassa puÒÒasambhÈrassa vasenÈti daÔÔhabbaÑ. AyaÑ hettha dhammatÈ.

ManussagaÓanÈvasena, na devagaÓanÈvasena. PubbanimittÈnÊti cutiyÈ pubbanimittÈni. AmilÈyitvÈti ettha amilÈtaggahaÓeneva tÈsaÑ mÈlÈnaÑ vaÓÓasampadÈpi gandhasampadÈpi sobhÈsampadÈpi dassitÈti daÔÔhabbaÑ.


BÈhirabbhantarÈnaÑ rajojallÈnaÑ lesassapi1 abhÈvato devÈnaÑ sarÊragatÈni vatthÈni sabbakÈlaÑ parisuddhapabhassarÈneva hutvÈ tiÔÔhantÊti Èha “vatthesupi eseva nayo”ti. Neva sÊtaÑ na uÓhanti yassa sÊtassa patÊkÈravasena adhikaÑ seviyamÈnaÑ uÓhaÑ, sayameva vÈ kharataraÑ hutvÈ adhibhavantaÑ sarÊre sedaÑ uppÈdeyya, tÈdisaÑ neva sÊtaÑ na uÓhaÑ hoti. TasmiÑ kÈleti yathÈvutte maraÓÈsannakÈle. BindubinduvasenÈti muttaguÄikÈ viya bindu bindu hutvÈ sedÈ muccanti. DantÈnaÑ khaÓÉitabhÈvo khaÓÉiccaÑ. KesÈnaÑ palitabhÈvo pÈliccaÑ. Œdi-saddena valittacataÑ sa~gaÓhÈti. Kilantar|po attabhÈvo hoti, na pana khaÓÉiccapÈliccÈdÊhÊti adhippÈyo. UkkaÓÔhitÈti anabhirati, sÈ natthi upar|pari uÄÈruÄÈrÈnameva bhogÈnaÑ visesato rucijanakÈnaÑ2 upatiÔÔhanato.

PaÓÉitÈ evÈti buddhisampannÈ eva devatÈ. YathÈ devatÈ “sampati jÈtÈ kÊdisena puÒÒakammena idha nibbattÈ”ti cintetvÈ “iminÈ nÈma puÒÒakammena idha nibbattÈ”ti jÈnanti, evaÑ atÊtabhave attanÈ kataÑ ekaccaÑ aÒÒampi puÒÒaÑ3 jÈnantiyeva mahÈpuÒÒÈti Èha “ye mahÈpuÒÒÈ”ti-Èdi.

Na paÒÒÈyanti ciratarakÈlattÈ paramÈyuno. AniyyÈnikanti na niyyÈnÈvahaÑ sattÈnaÑ abhÈjanabhÈvato. SattÈ na paramÈyuno honti nÈma pÈpussannatÈyÈti Èha “tadÈ hi sattÈ ussannakilesÈ hontÊ”ti. EtthÈha “kasmÈ sambuddhÈ manussaloke eva uppajjanti, na devabrahmalokes|”ti. Devaloke tÈva nuppajjanti brahmacariyavÈsassa anokÈsabhÈvato tathÈ anacchariyabhÈvato. AcchariyadhammÈ hi buddhÈ bhagavanto, tesaÑ sÈ acchariyadhammatÈ devattabhÈve ÔhitÈnaÑ na pÈkaÔÈ hoti yathÈ manussabh|tÈnaÑ. Devabh|te hi sammÈsambuddhe dissamÈnaÑ buddhÈnubhÈvaÑ devÈnubhÈvatova loko dahati, na buddhÈnubhÈvato, tathÈ sati sammÈsambuddhe nÈdhimuccati na sampasÊdati issarakuttaggÈhaÑ4 na vissajjeti, devattabhÈvassa ca cirakÈlapavattanato ekaccasassatavÈdato na parimuccati. “Brahmaloke nuppajjantÊ”ti etthÈpi ______________________________________________________________ 1. Lepassa (DÊ-®Ê 2. 21 piÔÔhe.) 2. DuvijÈnanÈnaÑ (DÊ-®Ê 2. 22 piÔÔhe.) 3. AttanÈ kataÑ aÒÒadÈpi vÈ ekaccaÑ puÒÒakammaÑ (DÊ-®Ê 2. 22 piÔÔhe.) 4. IssaraguttaggÈhaÑ (DÊ-®Ê 2. 22 piÔÔhe.)

MajjhimanikÈya 334

eseva nayo. SattÈnaÑ tÈdisagÈhavimocanatthaÑ hi buddhÈ bhagavanto manussasugatiyaÑyeva uppajjanti, na devasugatiyaÑ, manussasugatiyaÑ uppajjantÈpi opapÈtikÈ na honti sati ca opapÈtik|papattiyaÑ vuttadosÈnativattanato, dhammaveneyyÈnaÑ atthÈya dhammatantiyÈ Ôhapanassa viya dhÈtuveneyyÈnaÑ atthÈya dhÈt|naÑ Ôhapanassa icchitabbattÈ ca. Na hi opapÈtikÈnaÑ parinibbÈnato uddhaÑ sarÊradhÈtuyo tiÔÔhanti, tasmÈ na opapÈtikÈ honti, carimabhave ca mahÈbodhisattÈ manussabhÈvassa pÈkaÔakaraÓÈya dÈrapariggahampi karontÈ yÈva puttamukhadassanÈ agÈramajjhe tiÔÔhanti, paripÈkagatasÊlanekkhammapaÒÒÈdipÈramikÈpi1 na abhinikkhamanti, kiÑ vÈ etÈya kÈraÓacintÈya, sabbabuddhehi ÈciÓÓasamÈciÓÓÈ, yadidaÑ manussabh|tÈnaÑyeva abhisambujjhanÈ, na devabh|tÈnanti ayamettha dhammatÈ. TathÈ hi tadattho mahÈbhinÊhÈropi manussabh|tÈnaÑyeva ijjhati, na itaresaÑ.

KasmÈ pana sammÈsambuddhÈ jambudÊpeyeva uppajjanti, na sesadÊpes|ti? Keci tÈva Èhu “yasmÈ pathaviyÈ nÈbhibh|tÈ buddhÈnubhÈvasahitÈ acalaÔÔhÈnabh|tÈ bodhimaÓÉabh|mi jambudÊpeyeva uppajjati, tasmÈ jambudÊpeyeva uppajjantÊ”ti, “tathÈ itaresampi avijahitaÔÔhÈnÈnaÑ tattheva labbhamÈnato”ti. AyaÑ panettha amhÈkaÑ khanti2–yasmÈ purimabuddhÈnaÑ mahÈbodhisattÈnaÑ paccekabuddhÈnaÒca nibbattiyÈ sÈvakabodhisattÈnaÑ sÈvakabodhiyÈ abhinÊhÈro sÈvakapÈramÊnaÑ sambharaÓaÑ paripÈcanaÒca buddhakhettabh|te imasmiÑ cakkavÈÄe jambudÊpeyeva ijjhati, na aÒÒattha. VeneyyÈnaÑ vinayanattho ca buddhuppÈdoti aggasÈvakÈdiveneyyavisesÈpekkhÈya ekasmiÑ jambudÊpeyeva buddhÈ nibbattanti, na sesadÊpesu. AyaÒca nayo sabbabuddhÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓoti tesaÑ uttamapurisÈnaÑ tattheva uppatti sampatticakkÈnaÑ viya aÒÒamaÒÒupanissayato aparÈparaÑ vattatÊti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “tÊsu dÊpesu buddhÈ na nibbattanti, jambudÊpeyeva nibbattantÊti dÊpaÑ passatÊ”ti. IminÈ nayena desaniyamepi kÈraÓaÑ vattabbaÑ.

IdÈni3 ca khattiyakulaÑ lokasammataÑ brÈhmaÓÈnampi p|janÊyabhÈvato. RÈjÈ me pitÈ bhavissatÊti kulaÑ passi pituvasena kulassa ______________________________________________________________ 1. ...pÈramiyopi (Ka) 2. AyaÑ panettha dhammatÈ (Ka) 3. DÊ-®Ê 2. 23 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


niddisitabbato. DasannaÑ mÈsÈnaÑ upari satta divasÈnÊti passi tena attano antarÈyÈbhÈvaÑ aÒÒÈsi, tassÈ ca tusitabhave dibbasampatti-paccanubhavanaÑ.

TÈ devatÈti dasasahassicakkavÈÄadevatÈ. KathaÑ pana tÈ bodhisattassa p|ritapÈramibhÈvaÑ bhÈvinaÒca sambuddhabhÈvaÑ jÈnantÊti? MahesakkhÈnaÑ devatÈnaÑ vasena, yebhuyyena ca tÈ devatÈ abhisamayabhÈgino. TathÈ hi bhagavato ca dhammadÈnasaÑvibhÈge anekavÈraÑ dasasahassacakkavÈÄavÈsidevatÈsannipÈto ahosi.

CavÈmÊti pajÈnÈti cuti-Èsannajavanehi ÒÈÓasahitehi cutiyÈ upaÔÔhitabhÈvassa paÔisaÑviditattÈ. CuticittaÑ na jÈnÈti cuticittakkhaÓassa ittharabhÈvato. TathÈ hi taÑ cut|papÈtaÒÈÓassapi avisayo eva. PaÔisandhicittepi eseva nayo. ŒvajjanapariyÈyoti Èvajjanakkamo, yasmÈ ekavÈraÑ Èvajjitamattena ÈrammaÓaÑ nicchinituÑ na sakkÈ, tasmÈ tamevÈrammaÓaÑ dutiyaÑ tatiyaÒca ÈvajjitvÈ nicchÊyati, ÈvajjanasÊsena cettha javanavÈro gahito. TenÈha “dutiyatatiyacittavÈreyeva jÈnissatÊ”ti. CutiyÈ puretaraÑ katipayacittavÈrato paÔÔhÈya maraÓaÑ me Èsannanti jÈnanato “cutikkhaÓepi cavÈmÊti pajÈnÈtÊ”ti vuttaÑ. PaÔisandhiyÈ pana apubbabhÈvato paÔisandhicittaÑ na jÈnÈti. NikantiyÈ uppattito parato asukasmiÑ ÔhÈne mayÈ paÔisandhi gahitÈti pajÈnÈti, dutiyajavanato paÔÔhÈya jÈnÈtÊti vuttovÈyamattho. TasmiÑ kÈleti paÔisandhiggahaÓakÈle. DasasahassÊ kampatÊti ettha kampanakÈraÓaÑ heÔÔhÈ vuttameva. MahÈkÈruÓikÈ buddhÈ bhagavanto sattÈnaÑ hitasukhavidhÈnatapparatÈya bahulaÑ somanassikÈva hontÊti tesaÑ paÔhamamahÈvipÈkacittena paÔisandhiggahaÓaÑ aÔÔhakathÈyaÑ1 vuttaÑ. MahÈsÊvatthero pana yadipi mahÈkÈruÓikÈ buddhÈ bhagavanto sattÈnaÑ hitasukhavidhÈnatapparÈ, vivekajjhÈsayÈ pana visa~khÈraninnÈ sabbasa~khÈresu ajjhupekkhaÓabahulÈti paÒcamena mahÈvipÈkacittena paÔisandhiggahaÓamÈha.

PurepuÓÓamÈya sattamadivasato paÔÔhÈyÈti puÓÓamÈya pure sattamadivasato paÔÔhÈya, sukkapakkhe navamito paÔÔhÈyÈti attho. Sattame ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 23; Abhi-®Ôha 1. 307; Ma-®Ôha 4. 124 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 336

divaseti ÈsÈÄhÊpuÓÓamÈya. IdaÑ supinanti idÈni vuccamÈnÈkÈraÑ supinaÑ. NesaÑ deviyoti mahÈrÈj|naÑ deviyo.

So ca kho purisagabbho, na itthigabbho, putto te bhavissatÊti ettakameva te brÈhmaÓÈ attano supinasatthanayena kathesuÑ. Sace agÈraÑ ajjhÈvasissatÊti-Èdi pana devatÈviggahena bhÈvinamatthaÑ yÈthÈvato pavedesuÑ.

GabbhÈvakkantiyoti ettha gabbho vuccati mÈtukucchi, tattha uppatti avakkanti, tÈva gabbhÈvakkanti, yÈva na nikkhamati. ®hitakÈva nikkhamanti dhammÈsanato otaranto dhammakathiko viya. 201. VattamÈnasamÊpe vattamÈne viya voharÊyatÊti okkamatÊti vuttanti Èha “okkanto hotÊti attho”ti. EvaÑ hotÊti evaÑ vuttappakÈrenassa sampajÈnanÈ hoti. Na okkamamÈne paÔisandhikkhaÓassa duviÒÒeyyattÈ. TathÈ ca vuttaÑ “paÔisandhicittaÑ na jÈnÈtÊ”ti. DasasahassacakkavÈÄa-pattharaÓena vÈ appamÈÓo. Ativiya samujjalabhÈvena uÄÈro. DevÈnubhÈvanti devÈnaÑ pabhÈnubhÈvaÑ. DevÈnaÑ hi pabhaÑso obhÈso adhibhavati, na tesaÑ1 ÈdhipaccaÑ. TenÈha “devÈnan”ti-Èdi.

RukkhagacchÈdinÈ kenaci na haÒÒatÊti aghÈ, abÈdhÈ. TenÈha “niccavivaÔÈ”ti. AsaÑvutÈti heÔÔhÈ upari ca kenaci na pihitÈ. TenÈha “heÔÔhÈpi appatiÔÔhÈ”ti. Tattha pi-saddena yathÈ heÔÔhÈ udakassa pidhÈyikÈ pathavÊ natthÊti asaÑvutÈ lokantarikÈ, evaÑ uparipi cakkavÈÄesu viya devavimÈnÈnaÑ abhavato asaÑvutÈ appatiÔÔhÈti dasseti. AndhakÈro ettha atthÊti andhakÈrÈ. CakkhuviÒÒÈÓaÑ na jÈyati ÈlokassÈbhÈvato, na cakkhuno. TathÈ hi “tena obhÈsena aÒÒamaÒÒaÑ saÒjÈnantÊ”ti2 vuttaÑ. JambudÊpe ÔhitamajjhanhikavelÈyaÑ pubbavidehavÈsÊnaÑ attha~gamanavasena upaÉÉhaÑ s|riyamaÓÉalaÑ paÒÒÈyati, aparagoyÈnavÈsÊnaÑ uggamanavasena, evaÑ sesadÊpesupÊti Èha “ekappahÈreneva tÊsu dÊpesu paÒÒÈyantÊ”ti. Ito aÒÒathÈ pana dvÊsu eva dÊpesu ekappahÈreneva paÒÒÈyatÊti. EkekÈya disÈya nava nava yojanasatasahassÈni andhakÈravidhamanampi iminÈ nayena daÔÔhabbaÑ. PabhÈya ______________________________________________________________ 1. Na deve (Ka) 2. Ma-®Ôha 4. 161 piÔÔhe.


nappahontÊti attano pabhÈya obhÈsituÑ na abhisambhuÓanti. YugandharapabbatamatthakappamÈÓe ÈkÈse vicaraÓato “cakkavÈÄapabbatassa vemajjhena carantÊ”ti vuttaÑ.

VÈvaÔÈti khÈdanatthaÑ gaÓhituÑ upakkamantÈ. ViparivattitvÈti vivaÔÔitvÈ. CijjitvÈti mucchÈpattiyÈ ÔhitaÔÔhÈnato muccitvÈ, a~gapacca~gacchedanavasena vÈ chijjitvÈ. AccantakhÈreti ÈtapasantÈpÈbhÈvena atisÊtabhÈvaÑ sandhÈya accantakhÈratÈ vuttÈ siyÈ. Na hi taÑ kappasaÓÔhÈna-udakaÑ sampattikaramahÈmeghavuÔÔhaÑ pathavÊsandhÈrakaÑ kappavinÈsaka-udakaÑ viya khÈraÑ bhavitumarahati. TathÈ hi sati pathavÊpi vilÊyeyya. TesaÑ vÈ pÈpakammabalena petÈnaÑ pakati-udakassa pubbakheÄabhÈvÈpatti viya tassa udakassa tadÈ khÈrabhÈvÈpatti hotÊti vuttaÑ “accantakhÈre udake”ti. Samantatoti sabbabhÈgato chappakÈrampi. 202. CatunnaÑ mahÈrÈj|naÑ vasenÈti vessavaÓÈdicatumahÈrÈjabhÈvasÈmaÒÒena. 203. SabhÈvenevÈti parassa santike gahaÓena vinÈ attano sabhÈveneva sayameva adhiÔÔhahitvÈ sÊlasampannÈ.

Manusses|ti idaÑ pakaticÈrittavasena vuttaÑ “manussitthiyÈ nÈma manussapurisesu purisÈdhippÈyacittaÑ uppajjeyyÈ”ti, bodhisattamÈtu pana devesupi tÈdisaÑ cittaÑ nuppajjateva, yathÈ bodhisattassa ÈnubhÈvena bodhisattassa mÈtu purisÈdhippÈyacittaÑ nuppajjati, evaÑ tassa ÈnubhÈveneva sÈ kenaci purisena anatikkamanÊyÈti Èha “pÈdÈ na vahanti, dibbasa~khalikÈ viya bajjhantÊ”ti.

Pubbe “kÈmaguÓ|pasaÑhitaÑ cittaÑ nuppajjatÊ”ti vuttaÑ, puna “paÒcÈhi kÈmaguÓehi samappitÈ sama~gÊbh|tÈ paricÈretÊ”ti vuttaÑ, kathamidaÑ aÒÒamaÒÒaÑ na virujjhatÊti Èha “pubbe”ti-Èdi. VatthupaÔikkhepoti abrahmacariyavatthupaÔisedho. TenÈha “purisÈdhippÈyavasenÈ”ti. ŒrammaÓapaÔilÈbhoti r|pÈdipaÒcakÈmaguÓÈrammaÓasseva paÔilÈbho. 204. Kilamathoti khedo. KÈyassa hi garubhÈvakaÔhinabhÈvÈdayopi tassÈ tadÈ na honti eva. “TirokucchigataÑ passatÊ”ti vuttaÑ,

MajjhimanikÈya 338

kadÈ paÔÔhÈya passatÊti Èha “kalalÈdikÈlaÑ atikkamitvÈ”ti-Èdi. Dassane payojanaÑ sayameva vadati, tassa abhÈvato kalalÈdikÈle na passati. PuttenÈti daharena mandena uttÈnaseyyakena. YaÑ taÑ mÈt|ti-Èdi pakaticÈrittavasena vuttaÑ. Cakkavattigabbhatopi hi savisesaÑ bodhisattagabbho parihÈraÑ labhati puÒÒasambhÈrassa sÈtisayattÈ, tasmÈ bodhisattamÈtÈ ativiya sappÈyÈhÈrÈcÈrÈ ca hutvÈ sakkaccaÑ pariharati. PuratthÈbhimukhoti mÈtu puratthÈbhimukho. IdÈni tiro kucchigatassa dissamÈnatÈya abbhantaraÑ bÈhiraÒca kÈraÓaÑ dassetuÑ “pubbe katakamman”ti-Èdi vuttaÑ. AssÈti deviyÈ. Vatthunti kucchiÑ. Phalika-abbhapaÔalÈdino viya bodhisattamÈtukucchitacassa paÔalabhÈvena1 Èlokassa vibandhÈbhÈvato yathÈ bodhisattamÈtÈ kucchigataÑ bodhisattaÑ passati, kimevaÑ bodhisattopi mÈtaraÑ aÒÒaÒca purato r|pagataÑ passati, noti Èha “bodhisatto panÈ”ti-Èdi. KasmÈ pana sati cakkhumhi Èloke ca na passatÊti Èha “na hi antokucchiyaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppajjatÊ”ti. AssÈsapassÈsÈ viya hi tattha cakkhuviÒÒÈÓampi na uppajjati tajjÈsamannÈhÈrassÈbhÈvato. 205. YathÈ aÒÒÈ itthiyo vijÈtapaccayÈ tÈdisena rogena abhibh|tÈpi hutvÈ maranti, bodhisattamÈtu pana bodhisatte kucchigate na koci rogo uppajjati, kevalaÑ Èyuparikkhayeneva kÈlaÑ karoti, svÈyamattho heÔÔhÈ vuttoyeva. Bodhisattena vasitaÔÔhÈnaÑhÊti-ÈdinÈ tattha kÈraÓamÈha. ApanetvÈti aggamahesiÔÔhÈnato nÊharitvÈ. AnurakkhituÑ na sakkotÊti sammÈ gabbhaparihÈraÑ nÈnuyuÒjati, tena gabbho bahvÈbÈdho hoti. VatthuvisadaÑ hotÊti gabbhÈsayo parisuddho hoti. MÈtu majjhimavayassa tatiyakoÔÔhÈse. Bodhisattassa gabbhokkamanampi tassÈ ÈyuparimÈÓavilokaneneva sa~gahitaÑ vayovasena uppajjanakavikÈrassa parivajjanato, itthisabhÈvena uppajjanakavikÈro pana bodhisattassa ÈnubhÈveneva v|pasammati.

SattamÈsajÈtoti paÔisandhiggahaÓato sattame mÈse jÈto. So sÊtuÓhakkhamo na hoti ativiya sukhumÈlatÈya. AÔÔhamÈsajÈto kÈmaÑ sattamÈsajÈtato vuddhi-avayavo, ekacce pana ______________________________________________________________ 1. PatanubhÈvena (DÊ-®Ê 2. 28 piÔÔhe.)


cammapadesÈ vuddhiÑ pÈpuÓantÈ ghaÔÔanaÑ na sahanti, tena so na jÊvati. SattamÈsajÈtassa pana na tÈva te jÈtÈti vadanti.

®hitÈva hutvÈti niddukkhatÈya ÔhitÈ eva hutvÈ. Dukkhassa hi balavabhÈvato taÑ dukkhaÑ asahamÈnÈ aÒÒÈ itthiyo nisinnÈ vÈ nipannÈ vÈ vijÈyanti. UpavijaÒÒÈti upagatavijÈyanakÈlÈ. SakalanagaravÈsinoti kapilavatthuÑ parivÈretvÈ Ôhitesu DevadahÈdÊsu chasu nagaresu vasantÈ.

DevÈ naÑ paÔhamaÑ paÔiggaÓhantÊti lokanÈthaÑ mahÈpurisaÑ mayameva paÔhamaÑ paÔiggaÓhÈmÈti saÒjÈtagÈravabahumÈnÈ attano pÊtiÑ pavedento khÊÓÈsavÈ suddhÈvÈsabrahmÈno Èdito1 paÔiggaÓhanti. S|tivesanti s|tijaggandhÈtivesaÑ. Eketi uttaravihÈravÈsino. MacchakkhisadisaÑ chavivasena. 206. AjinappaveÓiyÈti ajinacammehi sibbetvÈ katapaveÓiyÈ. MahÈtejoti mahÈnubhÈvo. MahÈyasoti mahÈparivÈro vipulakittighoso ca.

BhaggavibhaggÈti sambadhaÔÔhÈnato nikkhamanena vibhÈvitattÈ bhaggÈ vibhaggÈ viya ca hutvÈ. Tena nesaÑ avisadabhÈvameva dasseti. Alaggo hutvÈti gabbhÈsaye yonipadese ca katthaci alaggo asatto hutvÈ. UdakenÈti gabbhÈsayagatena udakena amakkhito nikkhamati sammakkhitassa tÈdisassa udakasemhÈdikasseva tattha abhÈvato. Bodhisattassa hi puÒÒÈnubhÈvena paÔisandhiggahaÓato paÔÔhÈya taÑ ÔhÈnaÑ visuddhaÑ paramasugandhagandhakuÔi viya candanagandhaÑ vÈyantaÑ tiÔÔhati. UdakavaÔÔiyoti udakakkhandhÈ. 207. MuhuttajÈtoti muhuttena jÈto hutvÈ muhuttamattova. AnudhÈriyamÈneti anuk|lavasena nÊyamÈne. ŒgatÈnevÈti taÑ ÔhÈnaÑ upagatÈni eva.

AnekasÈkhanti ratanamayÈnekasatapatiÔÔhÈnahÊrakaÑ. SahassamaÓÉalanti tesaÑ upari patiÔÔhitaÑ anekasahassamaÓÉalahÊrakaÑ. Mar|ti devÈ. ______________________________________________________________ 1. AdiÔÔhÈva (Ka)

MajjhimanikÈya 340

Na kho panevaÑ daÔÔhabbanti sattapadavÊtihÈrato pageva disÈvilokanassa katattÈ. TenÈha “mahÈsatto hÊ”ti-Èdi. Eka~gaÓÈnÊti vivaÔabhÈvena vihÈra~gaÓapariveÓa~gaÓÈni viya eka~gaÓasadisÈni ahesuÑ. Sadisopi natthÊti tumhÈkaÑ idaÑ vilokanaÑ visiÔÔhe passituÑ idha tumhehi sadisopi nattho, kuto uttaritaroti ÈhaÑsu. SabbapaÔhamoti sabbappadhÈno. PadhÈnapariyÈyo hi idha paÔhamasaddo. TenÈha “itarÈnÊ”ti-Èdi. Ettha ca mahesakkhÈ tÈva devÈ tathÈ vadanti, itare pana kathanti? MahÈsattassa ÈnubhÈvadassaneneva. MahesakkhÈnaÒhi devÈnaÑ mahÈsattassa ÈnubhÈvo viya tena sadisÈnampi ÈnubhÈvo paccakkho ahosi, itare pana tesaÑ vacanaÑ sutvÈ saddahantÈ anuminantÈ tathÈ ÈhaÑsu.

JÈtamattasseva bodhisattassa ÔhÈnÈdÊni yesaÑ visesÈdhigamÈnaÑ pubbanimittabh|tÈnÊti te niddhÈretvÈ dassento “ettha cÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha patiÔÔhÈnaÑ catu-iddhipÈdapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ iddhipÈdavasena lokuttaradhammesu suppatiÔÔhitabhÈvasamijjhanato. UttarÈbhimukhabhÈvo lokassa uttaraÓavasena gamanassa pubbanimittaÑ. SattapadagamanaÑ sattabojjha~gÈdigamanassa pubbanimittaÑ, visuddhachattadhÈraÓaÑ suvisuddhavimuttichattadhÈraÓassa pubbanimittaÑ, paÒcarÈjakakudhabhaÓÉÈni paÒcavidhavimuttiguÓaparivÈratÈya pubbanimittaÑ, anÈvaÔadisÈnuvilokanaÑ anÈvaÔaÒÈÓatÈya pubbanimittaÑ, “aggohamasmÊ”ti-ÈdivacanaÑ appaÔivattiyadhammacakkapavattanassa pubbanimittaÑ, ayamantimÈ jÈtÊti ÈyatiÑ jÈtiyÈ abhÈvakittanÈ anupÈdi -pa- pubbanimittanti veditabbaÑ, tassa tassa anÈgate laddhabbavisesassa taÑ taÑ nimittaÑ abyabhicÈrinimittanti daÔÔhabbaÑ. Na Ègatoti imasmiÑ sutte aÒÒattha ca vakkhamÈnÈya anupubbiyÈ anÈgatataÑ sandhÈya vuttaÑ. ŒharitvÈti tasmiÑ tasmiÑ sutte aÔÔhakathÈsu ca Ègatanayena ÈharitvÈ dÊpetabbo.

DasasahassilokadhÈtu kampÊti pana idaÑ satipi idha pÈÄiyaÑ Ègatatte vakkhamÈnÈnamacchariyÈnaÑ m|labh|taÑ dassetuÑ vuttaÑ, evaÑ aÒÒampÊdisaÑ daÔÔhabbaÑ. TantibaddhÈ vÊÓÈ, cammabaddhÈ bheriyoti paÒca~gikat|riyassa nidassanamattaÑ, ca-saddena vÈ itaresampi sa~gaho daÔÔhabbo. BhijjiÑs|ti pÈdesu


baddhaÔÔhÈnesuyeva bhijjiÑsu. VigacchiÑs|ti v|pasamiÑsu. SakatejobhÈsitÈnÊti ativiya samujjalÈya attano pabhÈya obhÈsitÈni ahesuÑ. Na pavattÊti na sandÊ. VÈto na vÈyÊti kharo vÈto na vÈyi, mudusukho pana sattÈnaÑ sukhÈvaho vÈyi. PathavÊgatÈ ahesuÑ uccaÔÔhÈne ÔhÈtuÑ avisahantÈ. Utusampannoti anuÓhÈsÊtatÈsa~khÈtena utunÈ sampanno. VÈmahatthaÑ ure ÔhapetvÈ dakkhiÓena puthupÈÓinÈ hatthatÈÄanena saddakaraÓaÑ apphoÔanaÑ. Mukhena usseÄanaÑ saddamuÒcanaÑ seÄanaÑ. EkaddhajamÈlÈ ahosÊti ettha iti-saddo Èdi-attho. Tena vicittapupphasugandhapupphavassadevÈ vassiÑsu, s|riye dibbamÈne eva tÈrakÈ obhÈsiÑsu, acchaÑ vippasannaÑ udakaÑ pathavito ubbhijji, bilÈsayÈ darisayÈ tiracchÈnÈ Èsayato nikkhamiÑsu, rÈgadosamohÈpi tanu bhaviÑsu, pathaviyaÑ rajo v|pasami, aniÔÔhagandho vigacchi, dibbagandho vÈyi, r|pino devÈ sar|peneva manussÈnaÑ ÈpÈthamagamaÑsu, sattÈnaÑ cutupapÈtÈ nÈhesunti imesaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. YÈni mahÈbhinÊhÈrasamaye uppannÈni dvattiÑsa pubbanimittÈni, tÈni anavasesÈni tadÈ ahesunti.

TatrÈpÊti tesupi pathavÊkampÈdÊsu evaÑ pubbanimittabhÈvo veditabbo, na kevalaÑ sampatijÈtassa ÔhÈnÈdÊsu evÈti adhippÈyo. SabbaÒÒutaÒÒÈÓapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ sabbassa Òeyyassa titthikaramatassa ca cÈlanato. Kenaci anussÈhitÈnaÑyeva imasmiÑ yeva ekacakkavÈÄe sannipÈto kenaci anussÈhitÈnaÑyeva ekappahÈreneva sannipatitvÈ dhammapaÔiggaÓhanassa pubbanimittaÑ, paÔhamaÑ devatÈnaÑ paÔiggahaÓaÑ dibbavihÈrapaÔilÈbhassa, pacchÈ manussÈnaÑ paÔiggahaÓaÑ tattheva ÔhÈnassa niccalasabhÈvato ÈneÒjavihÈrapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ. VÊÓÈnaÑ sayaÑ vajjanaÑ par|padesena vinÈ sayameva anupubbavihÈrapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ. BherÊnaÑ vajjanaÑ cakkavÈÄapariyantÈya parisÈya pavedanasamatthassa dhammabheriyÈ anusÈvanassa amatadundubhighosanassa pubbanimittaÑ. AndubandhanÈdÊnaÑ chedo mÈnavinibandhachedanassa pubbanimittaÑ, supaÔÔanasampÈpuÓanaÑ atthÈdi anur|paÑ atthÈdÊsu ÒÈÓassa bhedÈdhigamassa pubbanimittaÑ.

NibbÈnarasenÈti kilesÈnaÑ nibbÈyanarasena. EkarasabhÈvassÈti sÈsanassa sabbattha ekarasabhÈvassa. VÈtassa avÈyanaÑ kissa pubbanimittanti Èha “dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatabhindanassÈ”ti. ŒkÈsÈdi-appatiÔÔhavisamacaÒcalaÔÔhÈnaÑ

MajjhimanikÈya 342

pahÈya sakuÓÈnaÑ pathavÊgamanaÑ tÈdisaÑ micchÈgÈhaÑ pahÈya sattÈnaÑ pÈÓehi ratanattayasaraÓagamanassa pubbanimittaÑ. DevatÈnaÑ apphoÔanÈdÊhi kÊÄanaÑ pamodanuppatti-udÈnassa bhavavantagamanena dhammasabhÈvabodhanena ca pamodavibhÈvanassa pubbanimittaÑ. DhammavegavassanassÈti1 desanÈÒÒÈÓavegena dhammÈmatassa vassanassa pubbanimittaÑ. KÈyagatÈsativasena laddhajjhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppÈditamaggaphalasukhÈnubhavo kÈyagatÈsati-amatapaÔilÈbho tassa pana kÈyassapi atappakasukhÈvahattÈ khudÈpipÈsÈpÊÄanÈbhÈvo pubbanimittaÑ vutto. AriyaddhajamÈlÈmÈlitÈyÈti sadevakassa lokassa ariyamaggabojjha~gadhajamÈlÈhi mÈlitabhÈvassa pubbanimittaÑ. YaÑ panettha anuddhaÔaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

EtthÈti “sampatijÈto”ti-ÈdinÈ Ègate imasmiÑ ÔhÈne. Vissajjitova, tasmÈ amhehi idha apubbaÑ vattabbaÑ natthÊti adhippÈyo. TadÈ pathaviyaÑ gacchantopi mahÈsatto ÈkÈsena gacchanto viya mahÈjanassa upaÔÔhÈsÊti ayamettha niyati dhammaniyÈmo bodhisattÈnaÑ dhammatÈti idaÑ niyativÈdavasena kathanaÑ. “Pubbe purimajÈtÊsu tÈdisassa puÒÒasambhÈrakammassa katattÈ upacitattÈ mahÈjanassa tathÈ upaÔÔhÈsÊ”ti idaÑ pubbekatakammavÈdavasena kathanaÑ. ImesaÑ sattÈnaÑ upari ÊsanasÊlatÈya yathÈsakaÑ kammameva issaro nÈma, tassa nimmÈnaÑ attano phalassa nibbattanaÑ, mahÈpurisopi sadevakaÑ lokaÑ abhibhavituÑ samatthena uÄÈrena puÒÒakammunÈ nibbattito tena issarena nimmito nÈma, tassa cÈyaÑ nimmÈnaviseso, yadidaÑ mahÈnubhÈvatÈ. YÈya mahÈjanassa tathÈ upaÔÔhÈsÊti idaÑ issaranimmÈnavÈdavasena kathanaÑ. EvaÑ taÑ taÑ bahuÑ vatvÈ kiÑ imÈya pariyÈyakathÈyÈti avasÈne ujukameva evaÑ byÈkÈsi. SampatijÈto pathaviyaÑ kathaÑ padasÈ gacchati, evaÑmahÈnubhÈvo ÈkÈsena maÒÒe gacchatÊti parikappanassa vasena ÈkÈsena gacchanto viya ahosi. SÊghataraÑ pana sattapadavÊtihÈrena gatatthÈ dissamÈnar|popi mahÈjanassa adissamÈno viya ahosi. AcelakabhÈvo khuddakasarÊratÈ ca tÈdisassa iriyÈpathassa ananucchavikÈti kammÈnubhÈvasaÒjanitapÈÔihÈriyavasena ala~kÈrapaÔiyattho viya, soÄasavassuddesiko viya ca mahÈjanassa upaÔÔhÈsÊti veditabbaÑ, ______________________________________________________________ 1. Dhammameghavassanassa (AÔÔhakathÈyaÑ.)


buddhabhÈvÈnucchavikassa bodhisattÈnubhÈvassa yÈthÈvato paveditattÈ buddhena viya -pa- attamanÈ ahosi.

PÈkaÔÈ hutvÈti vibh|tÈ hutvÈ. BuddhÈnaÑ ye ye sa~khÈre vavatthapetukÈmÈ, te te uppÈdakkhaÓepi sabbaso suppaÔividitÈ supÈkaÔÈ hatthatale ÈmalakaÑ viya suÔÔhu vibh|tÈ eva hutvÈ upaÔÔhahanti. TenÈha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. AnokÈsagateti pariggahassa anokÈsakÈle pavatte. Nippadeseti niravasese. OkÈsappatteti ÔhÈnagamanÈdikÈle uppanne, te hi sammasanassa yogyakÈle uppattiyÈ okÈsappattÈti adhippÈyo. Sattadivasabbhantareti idaÑ buddhÈnaÑ pÈkatikasammasanavasena vuttaÑ, Èka~khantÈ pana te yadÈ kadÈci uppannasa~khÈre sammasantiyeva. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AcchariyabbhutasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. BÈkulasuttavaÓÓanÈ

209. YathÈ “dvittiÑsÈ”ti vattabbe dvi-saddassa bÈ-ÈdesaÑ katvÈ bÈttiÑsÈti vuccati, evaÑ ettha bÈ-kÈrÈdesaÑ katvÈ bÈkuloti samaÒÒÈ ahosi, sÈyaÑ tassa anvatthasaÒÒÈti dassetuÑ “tassa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SÊsaÑ nhÈpetvÈti ma~galatthaÑ mahÈga~gÈya sÊsaÑ nhÈpetvÈ. NimujjanavasenÈti jaÓÓupamÈÓe udake thokaÑyeva nimujjanavasena. ChaÉÉetvÈ palÈtÈ maraÓabhayatajjitÈ. PahariyamÈnÈ maranti, na jÈlena bandhitamattena. DÈrakassa tejonÈti dÈrakassa puÒÒatejena. NÊhaÔamattova mato, tassa maraÓatthaÑ upakkamo na kato, yena upakkamena dÈrakassa bÈdho siyÈ. Tanti macchaÑ. SakalamevÈti paripuÓÓÈvayavameva.

Na kelÈyatÊti na mamÈyati kismiÒci na maÒÒati. DÈrakassa puÒÒatejena piÔÔhito phÈlentÊ. DÈrakaÑ labhatÊti ugghosanavasena bheriÑ carÈpetvÈ. PavattiÑ Ècikkhi, attano puttabhÈvaÑ kathesi. KucchiyÈ dhÈritattÈ amÈtÈkÈtuÑ na sakkÈ jananÊbhÈvato. MacchaÑ gaÓhantÈpÊti macchaÑ kiÓitvÈ gaÓhantÈpi. TathÈ gaÓhÈntÈ ca tappariyÈpannaÑ sabbaÑ gaÓhÈti

MajjhimanikÈya 344

nÈmÈti Èha “vakkayakanÈdÊni bahi katvÈ gaÓhantÈ nÈma natthÊ”ti. Ayampi amÈtÈ kÈtuÑ na sakkÈ sÈmikabhÈvato. DÈrako ubhinnampi kulÈnaÑ dÈyÈdo hotu dvinnaÑ puttabhÈvato.

AsÊtimeti jÈtiyÈ asÊtime vasse. PabbajjÈmattena kilesÈnaÑ asamucchijjanato vÊtikkamituÑ kÈmasaÒÒÈ uppannÈpubbÈti pucchÈ pana pucchitabbÈ. TenÈha “evaÒca kho maÑ Èvuso kassapa pucchitabban”ti. 210. NiyametvÈti taÑtaÑvÈre sesavÈrena niyametvÈ. Kammapathabhedakoti kammapathavisesakaro. Tattha kÈmavitakko yathÈ kÈyavacÊdvÈresu copanappatto kammapathappatto nÈma hoti, manodvÈre parabhaÓÉassa attano pariÓÈmanavasena pavatta-abhijjhÈsahagato, evaÑ kÈmasaÒÒÈti, tathÈ byÈpÈdavihiÑsÈvitakkasaÒÒÈti thero “ubhayampetaÑ kammapathabhedakamevÈ”ti Èha. KammapathaÑ appattaÑ saÒÒaÑ sandhÈya “saÒÒÈ uppannamattÈvÈ”ti vuccamÈne vitakkitampi samÈnaÑ kammapathaÑ appattameva, ubhayassa pana vasena suttapadaÑ pavattanti therassa adhippÈyo. 211. Œy|hanakammanti attanÈ Èy|hitabbakammaÑ. LomakiliÔÔhÈnÊti kiliÔÔhalomÈni, kiliÔÔhaÑs|nÊti attho. KimevaÑ bhogesu paranimmitabhave vasavattidevÈnaÑ viya sabbaso Èy|hanakammena vinÈ aÒÒassapi pabbajitassa paccayalÈbho diÔÔhapubbo sutapubboti Èha “anacchariyaÒcetan”ti. Kul|pakatherÈnametaÑ kammaÑ, thero pana kadÈcipi kul|pako nÈhosi.

Gadd|hanamattanti goduhanamattakÈlaÑ. Idha pana sakalo goduhano adhippetoti dassento “gÈviÑ -pa- kÈlamattampÊ”ti Èha. NibandhÊti1 nibaddhadÈtabbaÑ katvÈ Ôhapesi.

Sakilesapuggalassa aseribhÈvakaraÓena raÓena sadisatÈya raÓo, saÑkileso. AÒÒÈ udapÈdÊti panÈha, tasmÈ arahattaÑ na paÔiÒÒÈtanti dasseti. Nanu tathÈ vacanaÑ paÔijÈnanaÑ viya hotÊti Èha “apicÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. Nibaddhanti (Ka)


212. AvÈpurati dvÈraÑ etenÈti avÈpuraÓaÑ. PaÔhamasa~gahato pacchÈ desitattÈ dutiyasa~gahe sa~gÊtaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BÈkulasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. Dantabh|misuttavaÓÓanÈ

213. PhuseyyÈti ÒÈÓaphusanÈ nÈma adhippetÈ, tasmÈ labheyyÈti adhigaccheyya. EvaÑpaÔipannoti “appamatto ÈtÈpÊ pahitatto”ti vuttappakÈrena paÔipanno. AjÈnanakoÔÔhÈseyevÈti avadhÈraÓena attani kataÑ dosÈropanaÑ nivatteti. 214. AppanÈ-upacÈranti appanaÒcave upacÈraÒca pÈpetvÈ kathesÊti atthaÑ vadanti, appanÈsahito pana upacÈro appanÈ-upacaro, taÑ pÈpetvÈ kathesÊti attho.

NikkhimatÊti nikkhamo, avaggÈhakÈmato nikkhamanaÑ, nikkhamo eva nekkhammo, paÔhamajjhÈnÈdi. Sati kilesakÈme attano upahÈraÑ upacÈretvÈ assÈdetvÈ paribhuÒjati nÈmÈti Èha “duvidhepi kÈme paribhuÒjamÈno”ti. DuvidhepÊti hÊnapaÓÊtÈdivasena duvidhe. 215. K|ÔÈkÈranti gÈÄhasÈÔheyyaÑ appatir|pe ÔhÈne khandhagatapÈtanÈdi. Dantagamananti dantehi nibbisevanehi gandhabbagatiÑ. PattabbaÑ bh|minti sammÈkiriyÈya laddhabbasampattiÑ. 216. ByatiharaÓavasena la~ghakaÑ vila~ghakaÑ, aÒÒamaÒÒahatthaggahaÓaÑ. TenÈha “hatthena hatthaÑ gahetvÈ”ti. 217. GahetuÑ samatthoti gaÓikÈrahatthinÊhi upalÈpetvÈ araÒÒahatthiÑ vacanavasena gahetuÑ samattho. AtipassitvÈ atiÔÔhÈnavasena passitvÈ. EtthagedhÈti etasmiÑ araÒÒe nÈgavane pavattagedhÈ. SukhÈyatÊti sukhaÑ ayati pavatteti, “sukhaÑ haratÊ”ti vÈ pÈÔho. �iÓÉimo Ènako. Nahitasabbava~kadosoti apagatasabbasÈÔheyyadoso. ApanÊyakasÈvoti apetasÈrambhakasÈvo.

MajjhimanikÈya 346

219. PaÒcakÈmaguÓanissitasÊlÈnanti akusalÈnaÑ. GehassitasÊlÈnanti vÈ vaÔÔasannissitasÊlÈnaÑ. 222. Esa nayo sabbatthÈti “majjhimo, daharo”ti Ègatesu upamÈvÈresu, “thero”ti-ÈdinÈ Ègatesu upameyyavÈres|ti paÒcasu saÑkilesapakkhiyesu vÈresu esa yathÈvuttova anayoti veditabbo. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Dantabh|mikasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. Bh|mijasuttavaÓÓanÈ

223. ŒsaÒcepi karitvÈti “iminÈhaÑ brahmacariyena devo vÈ bhaveyyaÑ devaÒÒataro vÈ, dukkhato vÈ mucceyyan”ti patthanaÑ katvÈ cepi caranti, abhabbÈ1 phalassa adhigamÈya taÓhÈya brahmacariyassa vid|sitattÈti adhippÈyo. AnÈsaÒcepi karitvÈti vuttanayena patthanaÑ akatvÈ. AbhabbÈ phalassa adhigamÈya aniyamitabhÈvato. PaÓidhÈnavasena hi puÒÒaphalaÑ niyataÑ nÈma hoti, tadabhÈvato kataÑ puÒÒaÑ na labhatÊti adhippÈyo. Tatiyapakkhe ubhayaÔÔhÈnehi vuttaÑ, catutthapakkho sammÈvatÈro2 iti catukoÔiko paÒho jÈlavasena ÈhaÔo, tattha ÈsÈ nÈma patthanÈ, micchÈgÈhasmiÑ sati na vipaccati, sammÈgÈhasmiÑ sati vipaccati, ubhayathÈpi ubhayÈpekkhÈ nÈma, yo micchattadhamme purakkhatvÈ brahmacariyaÑ carati, tassa yathÈdhippÈyaphalaÑ samijjhatÊti na vattabbaÑ ayoniso brahmacariyassa ciÓÓattÈ, yo pana sammattaÑ purakkhatvÈ brahmacariyaÑ carati, tassa yathÈdhippÈyaÑ brahmacariyaphalaÑ na samijjhatÊti na vattabbaÑ yoniso brahmacariyassa ciÓÓattÈ. Tena vuttaÑ “ÈsaÒcepi karitvÈ ayoniso brahmacariyaÑ carantÊ”ti-Èdi. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Bh|mijasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhabbo (Ka) 2. Catutthapakkhe tabbiparÊtato (?)


7. AnuruddhasuttavaÓÓanÈ

230. Upasa~kamitvÈ evamÈhaÑs|ti vuttaÑ upasa~kamanakÈraÓaÑ dassento “tassa upÈsakassa aphÈsukakÈlo ahosÊ”ti Èha. AvirÈdhitanti avirajjhanakaÑ. Yadi vÈ te dhammÈ nÈnatthÈ, yadi vÈ ekatthÈ, yaÑ tattha avirajjhanakaÑ, taÑ taÑyeva paÔibhÈt|ti yojanÈ. JhÈnamevÈti appamÈÓajjhÈnameva, “cetovimuttÊ”ti pana vuttattÈ cittekaggatÈyeva evaÑ vuccatÊti upÈsakassa adhippÈyo. 231. YÈvatÈ majjhanhike kÈle chÈya pharati, nivÈte paÓÓÈni patanti, ettÈvatÈ “rukkham|lan”ti vuccatÊti evaÑ vuttaÑ ekarukkham|lappamÈÓaÔÔhÈnaÑ. KasiÓanimittena ottharitvÈti kasiÓÈrammaÓaÑ jhÈnaÑ samÈpajjanto tasmiÑ kasiÓa -pa- viharatÊti vutto. Œbhogo natthi jhÈnakkhaÓe. KÈmaÑ samÈpattikkhaÓe Èbhogo natthi, tato pana pubbe vÈ siyÈ so Èbhogo, tampi sandhÈya mahaggatanti keci. IdÈni tÈsaÑ cetovimuttÊnaÑ satipi kenaci visesena abhede visayÈdito labbhamÈnabhedaÑ dassetuÑ “etthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. NimittaÑ na vaÉÉhati vaÉÉhetabbassa nimittasseva abhÈvato. PathavÊkasiÓÈdÊnaÑ viya ÈkÈsabhÈvanÈya ugghÈÔanaÑ na jÈyati. TÈni jhÈnÈnÊti brahmavihÈrajjhÈnÈni. Cuddasavidhena paridamanÈbhÈvato abhiÒÒÈnaÑ pÈdakÈni na honti. NimittugghÈÔasseva abhÈvato ar|pajjhÈnÈnaÑ anadhiÔÔhÈnatÈya nirodhassa pÈdakÈni na hontÊti. KammavaÔÔabhÈvena kilesavaÔÔavipÈkavaÔÔÈnaÑ tiÓÓaÑ vaÔÔÈnaÑ paccayabhÈvo vaÔÔapÈdakatÈ. Upapajjanavaseneva taÑ taÑ bhavaÑ okkamati etehÊti bhavokkamanÈni. Dutiyanayassa vuttavipariyÈyena attho veditabbo. UgghÈÔanassa labbhanato ar|pajjhÈnopari samatikkamo hotÊti ayameva viseso. Evanti yathÈvuttena nimittÈvaÉÉhananimittavaÉÉhanÈdippakÈrena. NÈnatthÈti nÈnÈsabhÈvÈ. Evanti appamÈÓamahaggatasaddavacanÊyatÈya nÈnÈbyaÒjanÈ. KÈmaÒcettha appamÈÓasamÈpattitopi nÊharitvÈ vakkhamÈnabhÈv|papattikÈraÓaÑ dassetuÑ sakkÈ, aÔÔhakathÈyaÑ pana kasiÓajhÈnatova nÊharitvÈ yojanÈ katÈti tathÈ vuttaÑ. Atha vÈ mahaggatagahaÓenettha appamÈÓÈti vuttabrahmavihÈrÈnampi sa~gaho veditabbo tassÈ samaÒÒÈya ubhayesampi sÈdhÈraÓabhÈvato.

MajjhimanikÈya 348

232. EvaÑ vuttoti asatipi tathÈr|pe Èbhoge “parittÈbhÈti pharitvÈ adhimuccitvÈ viharatÊ”ti vutto. AppamÈÓaÑ katvÈ kasiÓaÑ vaÉÉhentassa kasiÓavaÉÉhanavasena bahulÊkÈrasambhavo siyÈ jhÈnassa balavataratÈ, tadabhÈve ca dubbalatÈ, ÈciÓÓavasitÈya pana paccanÊkadhammÈnaÑ sammÈ aparisodhane vattabbameva natthÊti paÒcahÈkÈrehi jhÈnassa appaguÓataÑ dassento “suppamatte vÈ”ti-ÈdimÈha. JhÈnassa appÈnubhÈvatÈya eva tannimittÈ pabhÈpi appatarÈ aparisuddhÈva hotÊti Èha “vaÓÓo -pa- saÑkiliÔÔho cÈ”ti. Dutiyanayo vuttavipariyÈyena veditabbo. TatthÈpi kasiÓassa parittabhÈvena vaÓÓassa parittatÈ, parittÈrammaÓÈya anur|patÈya vÈ nimittaÑ pabhÈmaÓÉalakampi parittameva siyÈti adhippÈyo. Vipulaparikammanti vipulabhÈvena parikammaÑ. SesaÑ tatiyacatutthanayesu vattabbaÑ paÔhamadutiyanayesu vuttasadisameva.

VaÓÓanÈnattanti yadi pÊtaÑ yadi lohitaÑ yadi vÈ odÈtanti sarÊravaÓÓanÈnattaÑ. ŒbhÈnÈnattanti parittavipulatÈvasena pabhÈya nÈnattaÑ. AccinÈnattanti tejodhÈtussa dÊghÈdivasena vemattatÈ. AbhinivisantÊti abhirativasena nivisanti nisÊdanti tiÔÔhanti. TenÈha “vasantÊ”ti. 234. Œbhanti dibbantÊti ÈbhÈti Èha “ÈbhÈsampannÈ”ti. Tada~genÈti vÈ tassÈ parittatÈya appamÈÓatÈya ca ÈbhÈkÈraÓaÑ, taÑ pana atthato bhav|papattikÈraÓamevÈti Èha “tassÈ bhav|papattiyÈ a~genÈ”ti. KÈyÈlasiyabhÈvo tandi-ÈdÊnaÑ hetubh|tÈ kÈyassa vitthÈyitatÈ. 235. PÈramiyoti mahÈsÈvakasaÑttanikÈ sÈvakapÈramiyo p|rento. Brahmaloketi brahmattabhÈve, brahmaloke vÈ uppattiÑ paÔilabhi. Vuttampi cetaÑ theragÈthÈsu. AvokiÓÓanti aÒÒehi asammissanti attho. Pubbe saÒcaritanti atÊtabhavesu jÈtivasena saÒcaraÓaÑ mama, saÒcaritanti taÑ mamassÈti attho. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AnuruddhasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


8. UpakkilesasuttavaÓÓanÈ

236. TasmÈti atthakÈmattÈ evamÈha, na bhagavato vacanaÑ anÈdiyanto. Ye pana tadÈ satthuvacanaÑ na gaÓhiÑsu, te kiÒci avatvÈ tuÓhÊbh|tÈ ma~kubh|tÈ aÔÔhaÑsu, tasmÈ ubhayesampi satthari agÈravapaÔipatti nÈhosi.

Yenapi janena na diÔÔoti yena ubhajanena aÒÒavihitatÈya kuÉÉakavÈÔÈdi-antarikatÈya vÈ na diÔÔho. Damanatthanti tehi upÈsakehi nimmadabhÈvaÑ ÈpÈditÈnaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ damanatthaÑ. ®hapayiÑs|ti yo imesaÑ bhikkh|naÑ deti, tassa sataÑ daÓÉoti, sahassanti ca vadanti. 237. VaggabhÈveneva1 nÈnÈsaddo assÈti puthusaddo. Samajanoti bhaÓÉane samajjhÈsayo jano. BÈlalakkhaÓe Ôhitopi “ahaÑ bÈlo”ti na maÒÒati. Bhiyyo cÈti attano bÈlabhÈvassa ajÈnanatopi bhiyyo ca bhaÓÉanassa upari phoÔo viya saÑghabhedassa attano kÈraÓabhÈvampi uppajjamÈnaÑ na maÒÒi naÒÒÈsi.

Kalahavasena pavattavÈcÈyeva gocaro etesanti vÈcÈgocarÈ hutvÈ. MukhÈyÈmanti vivÈdavasena mukhaÑ ÈyametvÈ bhÈÓino. Na taÑ jÈnantÊti taÑ kalahaÑ na jÈnanti. KalahaÑ karonto ca taÑ na jÈnanto nÈma natthi. YathÈ pana na jÈnanti, taÑ dassetuÑ Èha “evaÑ sÈdÊnavo ayan”ti. AyaÑ kalaho nÈma attano paresaÒca atthajÈpanato anatthuppÈdanato diÔÔheva dhamme samparÈye ca sÈdÊnavo, sadosoti attho.

UpanayhantÊti upanÈhavasena anubandhanti. PorÈÓoti purimehi buddhÈdÊhi ÈciÓÓasamÈciÓÓatÈya purÈtano.

Na jÈnantÊti aniccasaÒÒaÑ na paccupaÔÔhÈpenti.

TathÈ pavattaverÈnanti aÔÔhichinnÈdibhÈvaÑ nissÈya upanayavasena cirakÈlaÑ pavattaverÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 3. 350 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

MajjhimanikÈya 350

BÈlasahÈyatÈya ime bhikkh| kalahapasutÈ, paÓÉitasahÈyÈnaÑ pana idaÑ na siyÈti paÓÉitasahÈyassa bÈlasahÈyassa ca vaÓÓÈvaÓÓadÊpanatthaÑ vuttÈ. SÊhabyagghÈdike pÈkaÔaparissaye rÈgadosÈmike paÔicchannaparissaye ca abhibhavitvÈ.

MÈta~go araÒÒe mÈta~garaÒÒeti saralopena sandhi. MÈta~gasaddeneva hatthibhÈvassa vuttattÈ nÈgavacanaÑ tassa mahattavibhÈvanatthanti Èha “nÈgoti mahantÈdhivacanametan”ti. MahantapariyÈyopi hi nÈga-saddo hoti “evaÑ nÈgassa nÈgena, ÊsÈdantassa hatthino”ti-ÈdÊsu1. 238. Kirasaddo anussavas|canattho nipÈto. Tena ayamettha sutiparamparÈti dasseti. BhagavatÈ hi so ÈdÊnavo pageva pariÒÒÈto, na tena satthÈ nibbiÓÓo hoti, tasmiÑ pana antovasse keci buddhaveneyyÈ nÈhesuÑ, tena aÒÒattha gamanaÑ tesaÑ bhikkh|naÑ damanupÈyoti pÈlileyyakaÑ uddissa gacchanto ekavihÈriÑ ÈyasmantaÑ bhaguÑ, samaggavÈsaÑ vasante ca AnuruddhattherÈdike sampahaÑsetuÑ Anuruddhattherassa ca imaÑ upakkilesovÈdaÑ dÈtuÑ tattha gato, tasmÈ kalahakÈrake kirassÈti etthÈpi kirasaddaggahaÓe eseva nayo. Vuttanayameva gosi~gasÈlasutte2. 241. “YathÈ kathaÑ panÈ”ti vuttapucchÈnaÑ pacchimabhÈvato “atthi pana voti pacchimapucchÈyÈ”ti vuttaÑ, na puna “atthi pana vo”ti pavattanassa pucchanassa atthibhÈvato. So pana lokuttaradhammo. TherÈnanti anuruddhattherÈdÊnaÑ natthi. ParikammobhÈsaÑ pucchatÊti dibbacakkhuÒÈÓe katÈdhikÈrattÈ tassa uppÈdanatthaÑ parikammobhÈsaÑ pucchati. ParikammobhÈsanti parikammasamÈdhinibbattaÑ obhÈsaÑ, upacÈrajjhÈnasaÒjanitaÑ obhÈsanti attho. CatutthajjhÈnalÈbhÊ hi dibbacakkhuparikammatthaÑ obhÈsakasiÓaÑ bhÈvetvÈ upacÈre Ôhapito samÈdhi parikammasamÈdhi, tattha obhÈso parikammobhÈsoti vutto, taÑ sandhÈyÈha “obhÈsaÒceva saÒjÈnÈmÈti parikammobhÈsaÑ saÒjÈnÈmÈ”ti. Yattake hi ÔhÈne dibbacakkhunÈ r|pagataÑ daÔÔhukÈmo, tattakaÑ ÔhÈnaÑ obhÈsakasiÓaÑ pharitvÈ Ôhito, ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 127; Vi 3. 500 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 266; Ma-®Ôha 2. 241 piÔÔhÈdÊsu.


taÑ obhÈsaÑ tattha ca r|pagataÑ dibbacakkhuÒÈÓena passati, therÈ ca tathÈ paÔipajjiÑsu. Tena vuttaÑ “obhÈsaÒceva saÒjÈnÈma dassanaÒca r|pÈnan”ti. YasmÈ pana tesaÑ r|pagataÑ passantÈnaÑ parikammavÈro atikkami, tato obhÈso antaradhÈyi, tasmiÑ antarahite r|pagatampi na paÒÒÈyati. Parikammanti hi yathÈvuttakasiÓÈrammaÓaÑ upacÈrajjhÈnaÑ, r|pagataÑ passantÈnaÑ kasiÓobhÈsavasena r|pagatadassanaÑ, kasiÓobhÈso ca parikammavasenÈti tadubhayampi parikammassa appavattiyÈ nÈhosi, tayidaÑ kÈraÓaÑ ÈdikammikabhÈvato therÈ na maÒÒiÑsu, tasmÈ vuttaÑ “nappaÔivijjhÈmÈ”ti.

NimittaÑ paÔivijjhitabbanti kÈraÓaÑ paccakkhato dassetvÈ suvisuddhadibbacakkhuÒÈÓe theraÑ patiÔÔhÈpetukÈmo satthÈ vadati. KiÑ na ÈÄulessantÊti kiÑ na byÈmohessanti, byÈmohessanti evÈti attho. VicikicchÈ udapÈdÊti dibbacakkhuno yathÈ-upaÔÔhitesu r|pagatesu apubbatÈya “idaÑ nu kho r|pagataÑ kiÑ, idaÑ nu kho kin”ti maggena asamucchinnattÈ vicikicchÈ saÑsayo uppajji. SamÈdhi cavÊti vicikicchÈya uppannattÈ parikammasamÈdhi vigacchi. Tato eva hi parikammobhÈsopi antaradhÈyi, dibbacakkhunÈpi r|paÑ na passi. Na manasi karissÈmÊti manasikÈravasena me r|pÈni upaÔÔhahiÑsu, r|pÈni passato vicikicchÈ uppajjati, tasmÈ idÈni kiÒci na manasi karissÈmÊti tuÓhÊ ahosi, taÑ pana tuÓhÊbhÈvappattiÑ sandhÈyÈha “amanasikÈro udapÈdÊ”ti.

TathÈbh|tassa amanasikÈrassa abhÈvaÑ Ègamma uppilaÑ udapÈdi. VÊriyaÑ gÈÄhaÑ paggahitanti thinamiddhachambhitattÈnaÑ v|pasamanatthaÑ accÈraddhavÊriyaÑ ahosi, tena citte samÈdhid|sikÈ gehassitÈ balavapÊti uppannÈ. TenÈha “uppilaÑ uppannan”ti. Tatoti sithilavÊriyattÈ. PatameyyÈti ativiya khinnaÑ bhaveyya. TaÑ mamÈti patthanÈ-abhibhavanÊyamanasÊsena jappetÊti abhijappÈ, taÓhÈ. NÈnattÈ nÈnÈsabhÈvÈ saÒÒÈ nÈnattasaÒÒÈ. Ativiya upari katvÈ nijjhÈnaÑ pekkhanaÑ atinijjhÈyitattaÑ. 243. ParikammobhÈsamevÈti parikammasamuÔÔhitaÑ obhÈsameva. Na ca r|pÈni passÈmÊti obhÈsamanasikÈrapasutatÈya dibbacakkhunÈ r|pÈni na passÈmi. Visayar|pamevÈti tena pharitvÈ ÔhitaÔÔhÈneva dibbacakkhuno visayabh|taÑ r|pagatameva manasi karomi.

MajjhimanikÈya 352

KasiÓar|pÈnaÑ vasenettha obhÈsassa parittatÈti Èha “parittaÔÔhÈne obhÈsan”ti. ParittÈni r|pÈnÊti katipayÈni, sÈ ca nesaÑ parittatÈ ÔhÈnavasenevÈti Èha “parittakaÔÔhÈne r|pÈnÊ”ti. “AppamÈÓaÒcevÈ”ti-ÈdinÈ vutto dutiyavÈro. ObhÈsaparittataÑ sandhÈya parikammasamÈdhi “paritto”ti vutto tasseva obhÈsassa appamÈÓatÈya appamÈÓasamÈdhÊti vacanato. TasmiÑ samayeti tasmiÑ parittasamÈdhino uppannasamaye. Dibbacakkhupi parittakaÑ hoti parittar|pagatadassanato. 245. DukatikajjhÈnasamÈdhinti catukkanaye dukajjhÈnasamÈdhiÑ, paÒcakanaye tikajjhÈnasamÈdhinti yojanÈ. DukajjhÈnasamÈdhinti catukkanaye tatiyacatutthavasena dukajjhÈnasamÈdhiÑ, paÒcakanaye catutthapaÒcamavasena dukajjhÈnasamÈdhiÑ. TikacatukkajjhÈnasamÈdhinti catukkanaye tikajjhÈnasÈmÈdhiÑ, paÒcakanaye catukkajjhÈnasamÈdhinti yojanÈ.

Tividhanti sappÊtikavasena tippakÈraÑ samÈdhiÑ. TadantogadhÈti sappÊtikÈdisabhÈvÈ. KÈmaÑ bhagavÈ purimayÈme pubbenivÈsÈnussatiÒÒÈÓaÑ, pacchimayÈme dibbacakkhuÒÈÓaÑ nibbattentopi imÈni ÒÈÓÈni bhavesiyeva, vipassanÈpÈdakÈni pana ÒÈÓÈni sandhÈya “pacchimayÈme”ti vuttaÑ, tenÈha “bhagavato hÊ”ti-Èdi. PaÒcamajjhÈnassÈti paÒcamajjhÈnikassa vasena paÔhamajjhÈniko maggo natthi. Soti paÒcakanayo bhagavato lokiyo ahosi. Etanti etaÑ “savitakkampi savicÈraÑ samÈdhiÑ bhÈvemÊ”ti-ÈdivacanaÑ. LokiyalokuttaramissakaÑ sandhÈya vuttaÑ, na “lokiyaÑ vÈ lokuttarameva vÈ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.

UpakkilesasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. BÈlapaÓÉitasuttavaÓÓanÈ

246. EtehÊti ducintitÈdÊhi. Etena lakkhaÓasaddassa karaÓatthatamÈha. TÈnevÈti lakkhaÓÈni eva. TassÈti bÈlassa. “AyaÑ bÈlo”ti nimÊyati saÒcÈnÊyati etehÊti bÈlanimittÈni. ApadÈnaÑ vuccati vikhyÈtaÑ kammaÑ. DucintitÈdÊni ca bÈle vikhyÈtÈni, avadhÈraÓabhÈve vÈ, tasmÈ bÈlassa apadÈnÈnÊti bÈlÈpadÈnÈni.


AbhijjhÈdÊhi duÔÔhaÑ d|sitaÑ cintetÊti ducintitacintÊ. LobhÈdÊhi duÔÔhaÑ bhÈsitaÑ musÈvÈdÈdiÑ bhÈsatÊti dubbhÈsitabhÈsÊ. TesaÑ tesaÑyeva vasena kattabbato dukkaÔakammaÑ pÈÓÈtipÈtÈdiÑ karotÊti dukkaÔakammakÈrÊ. TenÈha “cintayanto”ti-Èdi. TÈni upanissÈya jÈtanti tajjaÑ. Tato eva tesaÑ sÈruppaÑ anur|panti tassÈruppaÑ. TenÈha “tajjÈtikan”ti-Èdi. KacchamÈnÈyÈti kathiyamÈnÈya. 248. YasmÈ sattÈnaÑ yath|pacitÈni kammÈni katokÈsÈni tadupaÔÔhÈpitÈni kammanimittagatinimittÈni maraÓassa ÈsannakÈle cittassa ÈpÈthaÑ ÈgacchantÈni, tadÈ olambantÈni viya abhibhavantÈni viya ajjhottharantÈni viya upaÔÔhahanti, tasmÈ vuttaÑ “olambanÈdi-ÈkÈrena hi tÈni upaÔÔhahantÊ”ti. UpaÔÔhÈnÈkÈro eva tadÈ cittassa gocarabhÈvaÑ gacchatÊti Èha “tasmiÑ upaÔÔhÈnÈkÈre ÈpÈthagate”ti. 249. Na sakkÈti na vadatÊti etena dvepi paÔisedhÈ pakati-atthÈti ayamattho vutto hoti. Na sukarÈti pana iminÈ dukkarabhÈvo dÊpito, dukkaraÒca tÈva upÈyena sakkÈ kÈtunti dassento Èha “na sukaraÑ panÈ”ti-Èdi. TenÈti vinivijjhitvÈ gamanena aÒÒamaÒÒaÑ saÑvijjhanena. AssÈti corassa. Ito uttaripÊti majjhanhikasamayaÑ sÈyanhasamayaÒca sattisatena. 250. Sa~khampi na upetÊti iminÈ sa~khÈtabbamattaÑ natthÊti dÊpitaÑ hotÊti Èha “gaÓanÈmattampi na gacchatÊ”ti. UpanikkhepanamattampÊti etthÈpi eseva nayo. KalabhÈganti kalÈnaÑ sa~gaÓanakoÔÔhÈsaÑ. TenÈha “satimaÑ kalan”ti-Èdi. OlokitamattampÊti upanikkhepanavasena olokanamattakampi. TaÑ kammakÈraÓanti taÑ paÒcavidhabandhanakammakÈraÓaÑ catunnampi passÈnaÑ vasena samparivattetvÈ karontiyeva, pÈÄiyaÑ pana ekapassavasena ÈgatÈ. GehassÈti mahato gehassa. Sabbatoti sabbÈvayavato. Sampajjalite ekajÈlÊbh|te. SupakkuthitÈyÈti suÔÔhu nipakkÈya.

Vibhattoti tattha nibbattakasattÈnaÑ sÈdhÈraÓakammunÈ vibhatto viya nibbatto. AyopÈkÈrena parito atto gahitoti ayopÈkÈrapariyatto1, parikkhitto. ______________________________________________________________ 1. AyopÈkÈrapariyanto (PÈÄiyaÑ.)

MajjhimanikÈya 354

YamakagoÄakÈti dÈrakÈnaÑ kÊÄanayugaÄÈ. Evampi dukkhoti yathÈvutta-ussadanirayavasenapi sotaghÈnajivhÈkÈyamanogocaratÈvasenapi iminÈ ÈkÈrena dukkhoti. 251. Dantehi ullehitvÈti uttaradantehi aÒchitvÈ. Rasavasena atitto assÈdo rasÈdo. TenÈha “rasagedhena paribhuttaraso”ti. 252. Dur|poti vir|po. Duddasoti teneva vir|pabhÈvena aniÔÔhadassano. LakuÓÉakoti rasso. PaviÔÔhagÊvoti khandhantaraÑ anupaviÔÔhagÊvo. MahÈdaroti vipulakucchi. Yebhuyyena hi lakuÓÉakÈ sattÈ rassagÊvÈ puthulakucchikÈva hontÊti tathÈ vuttaÑ. KÈÓo nÈma cakkhuvikaloti vuttaÑ “ekakkhikÈÓo vÈ ubhayakkhikÈÓo vÈ”ti. KuÓÊti hatthavikalo vuccatÊti Èha “ekahatthakuÓÊ vÈ ubhayahatthakuÓÊ vÈ”ti. VÈtÈdinÈ upahatakÈyapakkho idha pakkhahatoti adhippeto, na pakkhihatoti Èha “pakkhahatoti pÊÔhasappÊ”ti. DukkhÈnupabandhadassanatthanti aparÈparajÈtÊsu vipÈkadukkhassa anupabandhavasena pavattidassanatthaÑ.

KalÊyati khalÊyati appahÊyati sÈsanaÑ etenÈti kali, jutaparÈjayo. So eva gahasadisatÈya1 “kaliggaho”ti vutto. Adhibandhanti kuÔumbassa adhivutthassa m|labh|tassa attano bandhitabbataÑ. TenÈha “attanÈpi bandhaÑ nigaccheyyÈ”ti2. BÈlabh|miyÈ bÈlabhÈvassa matthakappatti nirayagÈmikammakÈritÈti “niraye nibbattati”cceva vuttaÑ. TaggahaÓeneva pana tato mudumudutarÈdikammavasena sesÈpÈyesu aparÈparanibbattÈdibÈlabh|mi vibhÈvitÈ hotÊti. 253. VuttÈnusÈrenÈti “bÈlo ayan”ti-ÈdinÈ vuttassa atthavacanassa “paÓÉito ayan”ti etehi lakkhÊyatÊti-ÈdinÈ anusÈrena. ManosucaritÈdÊnaÑ vasenÈti cintento anabhijjhÈ-abyÈpÈdasammÈdassanaÑ sucintitamev cintetÊti-ÈdinÈ manosucaritÈnaÑ tiÓÓaÑ sucaritÈnaÑ vasena yojetabbÈni. ______________________________________________________________ 1. GehasadisatÈya (Ka) 2. Attanopi bandhanaÑ gaccheyya (Ka)


CakkaratanavaÓÓanÈ

256. UposathaÑ1 vuccati aÔÔha~gasamannÈgataÑ sabbadivasesu gahaÔÔhehi rakkhitabbasÊlaÑ, samÈdÈnavasena taÑ etassa atthÊti uposathiko, tassa. TenÈha “samÈdinna-uposatha~gassÈ”ti. TadÈti tasmiÑ kÈle, yasmiÑ pana kÈle cakkavattibhÈvasaÑvattaniyadÈnasÊlÈdipuÒÒasambhÈra-samudÈgamasampanno p|ritacakkavattivatto kÈladÊpadesavisesapaccÈjÈtiyÈ ceva kular|pabhogÈdhipateyyÈdiguÓavisesasampattiyÈ ca tadanur|pe attabhÈve Ôhito hoti, tasmiÑ kÈle. TÈdise hi kÈle cakkavattibhÈvÊ purisuttamo yathÈvuttaguÓasamannÈgato rÈjÈ khattiyo hutvÈ muddhÈvasitto visuddhasÊlo anuposathaÑ satasahassavissajjanÈdinÈ sammÈpaÔipattiÑ paÔipajjati, na yadÈ cakkaratanaÑ uppajjati, tadÈ eva. TenÈha “pÈto -pa- dhammatÈ”ti. (Tattha damo indriyasaÑvaro, saÑyamo sÊlasaÑvaro)2.

VuttappakÈrapuÒÒakammapaccayanti cakkavattibhÈvÈvahadÈna-damasaÑyamÈdipuÒÒakammahetukaÑ. NÊlamaÓisa~ghÈÔasadisanti indanÊlamaÓisaÒcayasamÈnaÑ. DibbÈnubhÈvayuttattÈti dassanÊyatÈ manuÒÒaghosatÈ ÈkÈsagÈmitÈ obhÈsavissajjanÈ appaÔighÈtatÈ raÒÒo icchitatthanipphattikÈraÓatÈti evamÈdÊhi dibbasadisehi ÈnubhÈvehi samannÈgatattÈ. Sabbehi ÈkÈrehÊti sabbehi sundarehi ÈkÈrehi. Parip|ranti paripuÓÓaÑ. SÈ cassa pÈrip|ri idÈneva vitthÈrÊyati.

PanÈÄÊti chiddaÑ. SuddhasiniddhadantapantiyÈ nibbivarÈyÈti adhippÈyo. NÈbhipanÈÄiparikkhepapaÔÔes|ti nÈtiparikkhepapaÔÔe ceva nÈbhiyÈ panÈÄiparikkhepapaÔÔe ca. SuvibhattÈvÈti aÒÒamaÒÒaÑ asaÑikiÓÓattÈ suÔÔhu vibhattÈ. Paricchedalekhantaresu maÓikÈ suvibhattÈ hutvÈ paÒÒÈyantÊti vadanti.

ParicchedalekhÈdÊnÊti Èdi-saddena mÈlÈkammÈdiÑ sa~gaÓhÈti. SurattÈti-ÈdÊsu surattaggahaÓena mahÈnÈmavaÓÓataÑ paÔikkhipati, suddhaggahaÓena saÑkiliÔÔhataÑ, siniddhaggahaÓena l|khataÑ. KÈmaÑ tassa cakkaratanassa nemimaÓÉalaÑ asandhikaÑva nibbattaÑ, sabbatthakameva pana kevalaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 139 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. ( ) IdaÑ DÊ-®Ê 2. 194 piÔÔhe natthi.

MajjhimanikÈya 356

pavÈÄavaÓÓova na sobhatÊti1 pakaticakkassa sandhiyuttesu ÔhÈnesu rattajambunadaparikkhataÑ ahosi, taÑ sandhÈya vuttaÑ “sandhÊsu panassÈ”ti-Èdi.

NemimaÓÉalapiÔÔhiyanti nemimaÓÉalassa piÔÔhipadese. DasannaÑ dasannaÑ arÈnamantareti dasannaÑ dasannaÑ arÈnaÑ antarasamÊpe padese. ChiddamaÓÉalacittoti maÓÉalasaÓÔhÈnachiddavicitto. SukusalasamannÈhatassÈti suÔÔhu kusalena sippinÈ pahatassa, vÈditassÈti attho. Vagg|ti manoramo. RajanÊyoti suÓantÈnaÑ rÈguppÈdako. KamanÊyoti kanto. SamosaritakusumadÈmÈti olambitasugandhakusumadÈmÈ. NemiparikkhepassÈti nemipariyantaparikkhepassa. NÈbhipanÈÄiyÈ dvinnaÑ passÈnaÑ vasena “dvinnampi nÈbhipanÈÄÊnan”ti vuttaÑ. EkÈ eva hi sÈ panÈÄi. YehÊti yehi dvÊhi sÊhamukhehi. Puna yehÊti muttÈkalÈpehi.

OdhÈpayamÈnanti sotuÑ avahitÈni kurumÈnaÑ. Cando purato, cakkaratanaÑ pacchÈti evaÑ pubbÈpariyena pubbÈparabhÈgena.

AntepurassÈti anurÈdhapure raÒÒo antepurassa. UttarasÊhapaÒjara-Èsanne2 tadÈ raÒÒo pÈsÈde tÈdisassa uttaradisÈya sÊhapaÒjarassa labbhamÈnattÈ vuttaÑ. Sukhena sakkÈti kiÒci anÈruhitvÈ sarÊraÒca anulla~ghitvÈ yathÈÔhiteneva hatthena pupphamuÔÔhiyo khipitvÈ sukhena sakkÈ hoti p|jetuÑ.

NÈnÈvirÈgaratanappabhÈsamujjalanti nÈnÈvidhacittavaÓÓaratanobhÈsapabhassaraÑ. ŒkÈsaÑ abbhuggantvÈ pavatteti ÈgantvÈ ÔhitaÔÔhÈnato upari ÈkÈsaÑ abbhuggantvÈ pavatte.

Sannivesakkhamoti khandhavÈrasannivesayogyo. SulabhÈhÈr|pakaraÓoti sukhen eva laddhabbadhaÒÒagorasadÈrutiÓÈdibhojanasÈdhano. Paracakkanti parassa raÒÒo senÈ, ÈÓÈ vÈ.

Œgatanandanoti Ègato hutvÈ nindijanano. ŒgataÑ vÈ ÈgamanaÑ, tena nandatÊti Ègatanandano. Gamanena socetÊti gamanasocano. UpakappethÈti upar|pari kappetha saÑvidahatha, ______________________________________________________________ 1. PavÈÄavaÓÓena ca sobhatÊti (DÊ-®Ê 2. 195 piÔÔhe.) 2. UttarasÊhapaÒjarasadiseti (DÊ-®Ê 2. 195 piÔÔhe.)


upanethÈti attho. UpaparikkhitvÈti hetutopi sabhÈvatopi phalatopi diÔÔhadhammikasamparÈyika-ÈdÊnavatopi vÊmaÑsitvÈ.

VibhÈventi paÒÒÈya atthaÑ vibh|taÑ karontÊti vibhÈvino, paÒÒavanto. AnuyantÈti anuvattakÈ. OgacchamÈnanti osÊdantaÑ. Yojanamattanti vitthÈrato yojanamattaÑ padesaÑ. GambhÊrabhÈvena pana yathÈ bh|mi dissati, evaÑ ogacchati. TenÈha “mahÈsamuddatalan”ti-Èdi. Ante cakkaratanaÑ udakena senÈya anajjhottharaÓatthaÑ. 257. Puratthimo samuddo pariyanto assÈti puratthimasamuddapariyanto, puratthimasamuddaÑ pariyantaÑ katvÈ. CÈturantÈyÈti cÈtusamuddantÈya pubbavidehÈdicatukoÔÔhÈsantÈya.

HatthiratanavaÓÓanÈ

258. HaricandanÈdÊhÊti Èdi-saddena catujjÈtiyagandhÈdiÑ sa~gaÓhÈti. ŒgamanaÑ cintethÈti vadanti cakkavattivattassa p|ritatÈya paricitattÈ. Bh|miphusanakehi vÈladhi, vara~gaÑ, hatthoti imehi ca tÊhi, cat|hi pÈdehi cÈti sattahi avayavehi ÔhitattÈ sattapatiÔÔho. ItaresaÑ amaccÈdÊnaÑ cintayantÈnaÑ na Ègacchati. ApanetvÈti attano ÈnubhÈvena apanetvÈ. Gandhameva hi tassa itare hatthino na sahanti.

AssaratanavaÓÓanÈ

Sindhavakulatoti sindhavassÈjÈnÊyakulato.

MaÓiratanavaÓÓanÈ

SakaÔanÈbhisamappamÈÓanti pariÓÈhato mahÈsakaÔassa nÈbhiyÈ samappamÈÓaÑ. Ubhosu antes|ti heÔÔhÈ upari cÈti dvÊsu antesu. KaÓÓikapariyantatoti dvinnaÑ kaÒcanapadumÈnaÑ kaÓÓikÈya pariyantato. MuttÈjÈlake ÔhapetvÈti suvisuddhe muttÈmaye jÈlake patiÔÔhapetvÈ.

MajjhimanikÈya 358

ItthiratanavaÓÓanÈ

“ItthiratanaÑ pÈtubhavatÊ”ti vatvÈ assa pÈtubhavanÈkÈraÑ dassetuÑ “maddarÈjakulato vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. MaddaraÔÔhaÑ kira abhir|pÈnaÑ itthÊnaÑ uppattiÔÔhÈnaÑ. SaÓÔhÈnapÈrip|riyÈti hatthapÈdÈdisarÊrÈvayavÈnaÑ susaÓÔhitatÈya. AvayavapÈrip|riyÈ hi samudÈyapÈrip|risiddhi. R|panti sarÊraÑ. DassanÊyÈti sur|pabhÈvena passitabbayuttÈ. Somanassavasena cittaÑ pasÈdeti yoniso cintentÈnaÑ kammaphalasaddhÈya vasena. PasÈdÈvahattÈti kÈraÓavacanena yathÈ pÈsÈdikatÈya vaÓÓapokkharatÈsiddhi vuttÈ, evaÑ dassanÊyatÈya pÈsÈdikatÈsiddhi, abhir|patÈya ca dassanÊyatÈsiddhi vattabbÈti nayaÑ dasseti. PaÔilomato vÈ vaÓÓapokkharatÈya pÈsÈdi-akatÈsiddhi, pÈsÈdikatÈya dassanÊyatÈsiddhi, dassanÊyatÈya abhir|patÈsiddhi yojetabbÈ. EvaÑ sarÊrasampattivasena abhir|patÈdike dassetvÈ idÈni sarÊre dosÈbhÈvavasenapi te dassetuÑ “abhir|pÈ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yathÈ pamÈÓayuttÈ, evaÑ ÈrohapariÓÈhayogato ca pÈsÈdikÈ nÈtidÊghatÈdayo. EvaÑ manussÈnaÑ dibbar|patÈsampattipÊti “appattÈ dibbavaÓÓan”ti vuttaÑ. KÈyavipattiyÈti sarÊradosassa. AbhÈvoti accanatameva d|rÊbhÈvo.

SatavihatassÈti satakkhuttuÑ vihatassa. SatavihatassÈti ca idaÑ kappÈsapicuvasena vuttaÑ, t|lapicuno pana vihananameva natthi. Ku~kumatagaraturukkhayavanapupphÈni catujjÈti. TamÈlatagaraturukkhayavanapupphÈnÊti apare.

AggidaÉÉhÈ viyÈti Èsanagatena agginÈ daÉÉhÈ viya. PaÔhamamevÈti aÒÒakiccato paÔhamameva, dassanasamakÈlamevÈti attho. TaÑ taÑ attanÈ raÒÒo kÈtabbakiccaÑ kiÑ karomÊti pucchitabbatÈya kiÑ karaÓanti paÔissÈvetÊti ki~kÈrapaÔissÈvinÊ.

MÈtugÈmo nÈma yebhuyyena saÔhajÈtiko, itthiratanassa pana taÑ natthÊti dassetuÑ “svÈssÈ”ti-Èdi vuttaÑ. GuÓÈti r|paguÓÈ ceva ÈcÈraguÓÈ ca. PurimakammÈnubhÈvenÈti tassÈ purimakammÈnubhÈvena. Itthiratanassa tabbhÈvasaÑvattaniyapurimakammassa ÈnubhÈvena, cakkavattinopi parivÈrasaÑvattaniyaÑ puÒÒakammaÑ tÈdisassa phalavisesassa upanissayo hotiyeva. TenÈha “cakkavattino puÒÒaÑ upanissÈyÈ”ti. Etena


sesaratanesupi tesaÑ visesÈnaÑ tadupanissayatÈ vibhÈvitÈ evÈti daÔÔhabbaÑ. Pubbe ekadesavasena labbhamÈnapÈrip|rÊ raÒÒo cakkavattibhÈv|pagamanato paÔÔhÈya sabbÈkÈrapÈrip|rÈ jÈtÈ.

GahapatiratanavaÓÓanÈ

PakatiyÈvÈti sabhÈveneva, cakkaratanapÈtubhÈvato pubbepi.

PariÓÈyakaratanavaÓÓanÈ

NissÈyÈti upanissÈya. 260. KaÔaggaho vuccati jayaggaho sakÈnaÑ paÓÈnaÑ kaÔabhÈvena atthasiddhivasena sa~gaÓhananti katvÈ. TenÈha “jayaggÈhenÈ”ti. EkappahÈrenevÈti ekappayogeneva satasahassÈni adhigaccheyyÈti yojanÈ. SesaÑ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

BÈlapaÓÉitasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

10. Devad|tasuttavaÓÓanÈ

261. Dve agÈrÈti-ÈdÊti Èdi-saddena “sadvÈrÈ1 -pa- anuvicarantepÊ”ti etamatthaÑ sa~gaÓhÈti. Ettakameva hi assapurasutte2 vitthÈritaÑ veditabbaÑ. “Dibbena cakkhunÈ”ti-Èdi pana Visuddhimagge3 tathÈ vitthÈritampi suttasaÑvaÓÓanÈ hotÊti katvÈ “assapurasutte vitthÈritamevÈ”ti vuttaÑ. 262. Nirayato paÔÔhÈya desanaÑ devalokena osÈpetÊti saÑkilesadhammehi saÑvejetvÈ4 vodÈnadhammehi niÔÔhÈpento. DutiyaÑ pana vuttavipariyÈyena veditabbaÑ, tadidaÑ veneyyajjhÈsayavisiÔÔhanti daÔÔhabbaÑ. IdÈni sa~khipitvÈ vuttamatthaÑ vivarituÑ “sace”ti-Èdi vuttaÑ. Soti bhagavÈ. ______________________________________________________________ 1. SannadvÈrÈ (Ka) 2. Ma 1. 347; Ma-®Ôha 2. 224 piÔÔhesu. 3. Visuddhi 2. 33 piÔÔhe. 4. AnubhavitvÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 360

Ekacce therÈti1 andhakÈdike, viÒÒÈÓavÈdino ca sandhÈya vadati. Nerayike niraye pÈlenti tato niggantumappadÈnavasena rakkhantÊti nirayapÈlÈ. NerayikÈnaÑ narakadukkhena pariyonaddhÈya alaÑ samatthÈti vÈ nirayapÈlÈ. Tanti “natthi nirayapÈlÈ”ti vacanaÑ. PaÔisedhitamevÈti “atthi niraye nirayapÈlÈ, atthi ca kÈraÓikÈ”ti-ÈdinÈ nayena abhidhamme2 paÔisedhitameva. Yadi nirayapÈlÈ nÈma na siyuÑ, kammakÈraÓÈpi na bhaveyya. Sati hi kÈraÓike kammakÈraÓÈya bhavitabbanti adhippÈyo. TenÈha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. EtthÈha “kiÑ panete nirayapÈlÈ nerayikÈ, udÈhu anerayikÈ”ti. KiÒcettha–yadi tÈva nerayikÈ, ime nirayasaÑvattaniyena kammunÈ nibbattÈti sayampi nirayadukkhaÑ anubhaveyyuÑ, tathÈ sati aÒÒesaÑ nerayikÈnaÑ yÈtanÈya3 asamatthÈ siyuÑ, “ime nerayikÈ, ime nirayapÈlÈ”ti vavatthÈnaÒca na siyÈ, ye ca ye yÈtenti, tehi samÈnar|pabalappamÈÓehi itaresaÑ bhayasantÈsÈ na siyuÑ. Atha anerayikÈ, nesaÑ tattha kathaÑ sambhavoti? Vuccate–anerayikÈ nirayapÈlÈ anirayagatisaÑvattaniyakammanibbattito. Niray|papattisaÑvattaniyakammato hi aÒÒeneva kammunÈ te nibbattanti rakkhasajÈtikattÈ4. TathÈ hi vadanti sabbatthivÈdino–

“KodhanÈ kur|rakammantÈ, pÈpÈbhirucino sadÈ. Dukkhitesu ca nandanti, jÈyanti yamarakkhasÈ”ti5.

Tattha yadeke vadanti “yÈtanÈdukkhaÑ paÔisaÑvedeyyuÑ, atha vÈ aÒÒamaÒÒaÑ yÈteyyun”ti-Èdi, tayidaÑ asÈraÑ6 nirayapÈlÈnaÑ nerayikabhÈvasseva abhÈvato. Yadipi anerayikÈ nirayapÈlÈ, ayomayÈya pana ÈdittÈya sampajjalitÈya sajotibh|tÈya nirayabh|miyÈ parikkamamÈnÈ kathaÑ dÈhadukkhaÑ nÈnubhavantÊti? KammÈnubhÈvato. YathÈ hi iddhimanto cetovasippattÈ mahÈmoggallÈnÈdayo nerayike anukampantÈ iddhibalena nirayabh|miÑ upagatÈ dÈhadukkhena na bÈdhÊyanti, evaÑsampadamidaÑ daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. AnuÔÊ 3. 149; AÑ-®Ê 2. 112 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Abhi 4. 430 piÔÔhe. 3. GhÈtanÈya (Ka) 4. NidukkhajÈtikattÈ (Ka) 5. AnuÔÊ 3. 149; AÑ-®Ê 2. 112 piÔÔhesupi. 6. ŒkÈsaromaÔÔhanaÑ (AnuÔÊ 3. 149 piÔÔhe.)


Iddhivisayassa acinteyyabhÈvatoti ce? Idampi taÑsamÈnaÑ kammavipÈkassa acinteyyabhÈvato. TathÈr|pena hi kammunÈ te nibbattÈ yathÈ nirayadukkhena abÈdhitÈ eva hutvÈ nerayike yÈtenti, na cettakena bÈhiravisayÈbhÈvo yujjati iÔÔhÈniÔÔhatÈya paccekaÑ dvÈrapurisesu vibhattasabhÈvattÈ. TathÈ hi ekaccassa dvÈrassa purisassa ca iÔÔhaÑ ekaccassa aniÔÔhaÑ, ekaccassa ca aniÔÔhaÑ ekaccassa iÔÔhaÑ hoti. EvaÒca katvÈ yadeke vadanti “natthi kammavasena tejasÈ par|patÈpanan”ti-Èdi, tadapÈhataÑ hoti. YaÑ pana vadanti “anerayikÈnaÑ nesaÑ kathaÑ tattha sambhavo”ti niraye nerayikÈnaÑ yÈtanÈsabbhÈvato. NerayikasattayÈtanÈyogyaÑ hi attabhÈvaÑ nibbattentaÑ kammaÑ tÈdisanikantivinÈmitaÑ nirayaÔÔhÈneyeva nibbatteti. Te ca nerayikehi adhikatarabalÈrohapariÓÈhÈ ativiya bhayÈnakadassanÈ kur|ratarapayogÈ ca honti. Eteneva tattha nerayikÈnaÑ vibÈdhakakÈkasunakhÈdÊnampi nibbatti saÑvaÓÓitÈti daÔÔhabbaÑ.

KathaÑ aÒÒagatikehi aÒÒagatikabÈdhananti ca na vattabbaÑ aÒÒatthÈpi tathÈ dassanato. YaÑ paneke vadanti “asattasabhÈvÈ eva nirayapÈlÈ nirayasunakhÈdayo cÈ”ti, tampi tesaÑ matimattaÑ aÒÒattha tathÈ adassanato. Na hi kÈci atthi tÈdisÊ dhammappavatti, yÈ asattasabhÈvÈ, sampatisattehi appayojitÈ ca sattakiccaÑ sÈdhentÊ diÔÔhapubbÈ. PetÈnaÑ pÈnÊyanivÈrakÈnaÑ daÓÉÈdihatthapurisÈnampi sabbhÈve, asattabhÈve ca visesakÈraÓaÑ natthi. 1SupinopaghÈtopi atthi, kiccasamatthatÈ pana appamÈÓaÑ1 dassanÈdimattenapi tadatthasiddhito. TathÈ hi supine ÈhÈr|pabhogÈdinÈ na atthasiddhi, iddhinimmÈnar|paÑ panettha laddhaparihÈraÑ iddhivisayassa acinteyyabhÈvato. IdhÈpi kammavipÈkassa acinteyyabhÈvatoti ce? TaÑ na, asiddhattÈ. NerayikÈnaÑ kammavipÈkato2 nirayapÈlÈti asiddhametaÑ, vuttanayena pana pÈÄito ca tesaÑ sattabhÈvo eva siddhoti. SakkÈ hi vattuÑ “sattasa~khÈtÈ nirayapÈlasaÒÒitÈ dhammappavatti sÈbhisandhikapar|paghÈtÊ atthi kiccasabbhÈvato3 ______________________________________________________________ 1-1. SupinopaghÈtepi sattakiccasamatthatÈ appamÈÓaÑ (?) 2. KammavipÈko (AÑ-®Ê 2. 114; AnuÔÊ 3. 150 piÔÔhesu.) 3. AtthakiccasabhÈvato (AÑ-®Ê 2. 114; AnuÔÊ 3. 150 piÔÔhesu.)

MajjhimanikÈya 362

ojÈhÈrÈdirakkhasasantati viyÈ”ti. AbhisandhipubbakatÈ cettha na sakkÈ paÔikkhipituÑ tathÈ tathÈ abhisandhiyÈ yÈtanato, tato eva na sa~ghÈtapabbatÈdÊhi anekantikatÈ. Ye pana vadanti “bh|tavisesÈ eva ete vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivisesavanto bheravÈkÈrÈ ‘narakapÈlÈ’ti samaÒÒaÑ labhantÊ”ti, tadasiddhaÑ ujukameva pÈÄiyaÑ “atthi nirayesu nirayapÈlÈ”ti1 vÈdassa patiÔÔhÈpitattÈ.

Apica yathÈ ariyavinaye narakapÈlÈnaÑ bh|tamattatÈ asiddhÈ, tathÈ paÒÒattimattavÈdinopi tesaÑ bh|tamattatÈ asiddhÈva sabbaso r|padhammÈnaÑ atthibhÈvasseva appaÔijÈnanato. Na hi tassa bh|tÈni nÈma paramatthato santi. Yadi paramatthaÑ gahetvÈ voharati, atha kasmÈ cakkhur|pÈdÊni2 paÔikkhipatÊti? TiÔÔhatesÈ anavaÔÔhitatakkÈnaÑ appahÊnasammohavipallÈsÈnaÑ vÈdavÊmaÑsÈ3, evaÑ “attheva niraye nirayapÈlÈ”ti niÔÔhamettha gantabbaÑ. Sati ca nesaÑ sabbhÈve, asatipi bÈhire visaye narake viya desÈdiniyamo hotÊti vÈdo na sijjhati, sati eva pana bÈhire visaye desÈdiniyamoti daÔÔhabbaÑ.

Devad|tasarÈpanavasena satte yath|pacite puÒÒakamme yameti niyametÊti yamo, tassa yamassa vemÈnikapetÈnaÑ rÈjabhÈvato raÒÒo. TenÈha “yamarÈjÈ nÈma vemÈnikapetarÈjÈ”ti. KammavipÈkanti akusalakammavipÈkaÑ. VemÈnikapetÈti kaÓhasukkavasena missakakammaÑ katvÈ vinipÈtikadevatÈ viya sukkena kammunÈ paÔisandhiÑ gaÓhanti. TathÈ hi te maggaphalabhÈginopi honti, pavattiyaÑ pana kammÈnur|paÑ kadÈci puÒÒaphalaÑ, kadÈci apuÒÒaphalaÑ paccanubhavanti. YesaÑ pana ariyamaggo uppajjati, tesaÑ maggÈdhigamato paÔÔhÈya puÒÒaphalameva uppajjatÊti daÔÔhabbaÑ. ApuÒÒaphalaÑ pubbe viya kaÔukaÑ na hoti. ManussattabhÈve ÔhitÈnaÑ mudukameva hotÊti apare. Dhammiko rÈjÈti ettha tassa dhammikabhÈvo dhammadevaputtassa viya uppattiniyamitadhammavaseneva veditabbo. DvÈres|ti avÊcimahÈnarakassa cat|su dvÈresu.

JÈtidhammoti kammakilesavasena jÈtipakatiko. TenÈha “jÈtisabhÈvo”ti. SabhÈvo ca nÈma tejodhÈtuyÈ uÓhatÈ viya na kadÈcipi vigacchatÊti Èha “aparimutto jÈtiyÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. Abhi 4. 430 piÔÔhe. 2. VedanÈdike eva (Ka) 3. TadalaÑvÊmaÑsÈ (Ka)


263. IdÈni jÈtiyÈ devad|tabhÈvaÑ niddhÈretvÈ dassetuÑ “daharakumÈro”ti-Èdi vuttaÑ. Atthato evaÑ vadati nÈmÈti vÈcÈya avadantopi atthÈpattito evaÑ vadanto viya hoti viÒÒ|nanti attho. EvaÑ tumhÈkampi jÈti ÈgamissatÊti evaÑ saÑkiliÔÔhajeguccha asamatthadaharÈvatthÈ jÈti tumhÈkaÑ Ègamissati. KÈmaÒcÈyaÑ ÈgatÈ eva, sÈ pana atÊtÈnÈgatÈya uparipi ÈgamanÈya payogo icchitabbo, anÈgatÈya na icchitabboti Èha “jÈti ÈgamissatÊ”ti. TenevÈha “iti tassÈ -pa- karothÈ”ti. TenÈti tena kÈraÓena, viÒÒ|naÑ vedavatthubhÈvenÈti attho.

�rubalanti |rubalÊ. Tena d|repi gamanÈgamanala~ghanÈdisamatthataÑ dasseti, bÈhubalanti pana iminÈ hatthehi kÈtabbakiccasamatthataÑ, javaggahaÓena vegassa pavattisamatthataÑ. AntarahitÈ naÔÔhÈ. SesaÑ paÔhamadevad|te vuttanayameva.

VividhaÑ dukkhaÑ ÈdahatÊti byÈdhi, visesena vÈ ÈdhÊyati etenÈti byÈdhi, tena byÈdhinÈ. Abhihatoti bÈdhito, upaddutoti attho. 265. KÈraÓÈ nÈma “hatthacchedÈdibhedÈ adhikapÊÄÈ karÊyati etÈyÈ”ti katvÈ yÈtanÈ, sÈ eva kÈraÓikehi kÈtabbaÔÔhena kammanti mammakÈraÓÈ, yÈtanÈkammanti attho. 266. Bahu pÈpaÑ katanti bahuso pÈpaÑ kataÑ. Tena pÈpassa bahulÊkaraÓamÈha. BÈh|ti vÈ mahantaÑ. Mahatthopi hi bahusaddo dissati “bahu vata kataÑ assÈ”ti-ÈdÊsu, garukanti vuttaÑ hoti. Soti garukaÑ bahulaÑ vÈ pÈpaÑ katvÈ Ôhito niraye nibbattatiyeva, na yamapurisehi yamassa santikaÑ nÊyati. Parittanti pamÈÓaparittatÈya kÈlaparittatÈya ca parittaÑ, purimasmiÑ pakkhe agarunti attho, dutiyasmiÑ abahulanti. YathÈvuttamatthaÑ upamÈya vibhÈvetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. KattabbamevÈti daÓÉameva. AnuvijjitvÈ vÊmaÑsitvÈ. VinicchayaÔÔhÈnanti aÔÔakaraÓaÔÔhÈnaÑ. ParittapÈpakammÈti dubbalapÈpakammÈ. Te hi pÈpakammassa dubbalabhÈvato kat|pacitassa ca okÈsÈrahakusalakammassa balavabhÈvato attano dhammatÈyapi saranti.

MajjhimanikÈya 364

ŒkÈsacetiyanti girisikhare vivaÔa~gaÓe katacetiyaÑ. AggijÈlasaddanti “paÔapaÔÈ”ti pavattamÈnaÑ aggijÈlÈya saddaÑ sutvÈ “mÈyÈ tadÈ ÈkÈsacetiye p|jitarattapaÔÈ viyÈ”ti attano p|jitapaÔaÑ anussari. PaÒcahipi na saratÊti balavatÈ pÈpakammena byÈmohito paÒca saÒÒÈÓÈni na gaÓhÈti. TuÓhÊ hoti kammÈraho ayanti tattha patÊkÈraÑ apassanto. 267. AvÊcimahÈnirayo ubbedhenapi yojanÈsatamevÈti vadanti. NavanavayojanikÈ hoti puthulato. MahÈnirayassa mahantattÈ tatthÈpi bhittisataÑ1 yojanasahassaÑ hotÊti ussadassa2 sabbassa parikkhepato “dasayojanasahassaÑ hotÊ”ti vuttaÑ. 268. JhÈyatÊti paÔipÈkatikaÑ hoti. TÈdisamevÈti purimasadisattÈ “ubbhataÑ sadisameva hotÊ”ti evaÑ vuttaÑ. Bahusampattoti vÈ bahuÔÔhÈnaÑ atikkamitvÈ puratthimadvÈraÑ sampatto hoti.

ChannaÑ jÈlÈnanti cat|hi disÈhi heÔÔhÈ upari ubbhatÈnaÑ channaÑ jÈlÈnaÑ. SattÈnaÑ nirantaratÈ nirayasaÑvattaniyakammakatÈnaÒca bahubhÈvato jÈlÈnaÑ tÈva sattÈnaÒca nirantarattÈ avÊci hotu, dukkhassa pana kathaÑ nirantaratÈti taÑ dassento “kÈyadvÈre -pa- ekaÑ dukkhasahagatan”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈvajjanaÑ sampaÔicchanaÑ santÊraÓaÑ voÔÔhabbanaÑ dve tadÈrammaÓacittÈnÊti cha upekkhÈsahagatÈni. EvaÑ santepÊti yadipi tattha upekkhÈsahagatacittÈnipi pavattanti upekkhÈvedanÈpi laddhÈvasarÈ, dukkhavedanÈ pana balavatarÈ nisitanisitena tikhiÓena satthena nirantaraÑ sarÊraÑ chindantÊ viya dukkhaÑ upanentÊ viya tÈ vedanÈ abhibhavantÊ ajjhottharantÊ uppajjantÊ nirantarÈ viya hoti. TenÈha “anudahanabalavatÈyÈ”ti-Èdi. UpekkhÈvedanÈti vÈ tattha ativiya aniÔÔhaphalatÈya aniÔÔhÈrammaÓÈ upekkhÈvedanÈ dukkhÈti vuccati, yathÈ iÔÔhaphalabahutÈya iÔÔhÈrammaÓÈ jhÈnÈdipariyÈpanne ca sugatibhave ca upekkhÈvedanÈ sukhÈti vuccati, evaÑ dukkhassa nirantaratÈya avÊcÊti veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. MahÈnirayassa samantÈ ussÈdÈ, tatthÈpi ekekaÑ (?) 2. Sa-ussadassa (?)


269. Eko pÈdo mahÈniraye hoti, eko g|thaniraye nipatati, kammavegukkhitto antarÈ padamÈvahati sesÈrambhatÈya. HatthigÊvappamÈÓÈ pariÓÈhena. EkadoÓikanÈvÈppamÈÓÈ ÈyÈmena.

PokkharapattÈnÊti khuradhÈrÈsadisÈni tikhiÓaggÈni ayos|lamayÈneva padumapattÈni. HeÔÔhÈ khuradhÈrÈti heÔÔhÈbh|miyaÑ nikkhittÈ, vettalatÈyo ca tikhiÓadhÈrakaÓÔakÈ ayomayÈ eva. TenÈha “so tattha dukkhÈ”ti-Èdi. KusatiÓÈnÊti kusatiÓajÈtitÈya tathÈ vuttÈni. KharavÈlikÈti kharÈ tikhiÓakoÔikÈ si~ghÈÔakasaÓÔhÈnÈ vÈlikÈ. 270. Dante samphusetÊti heÔÔhimadante yathÈ kiÒci mukhe pakkhipituÑ na sakkÈ, evaÑ suphusite karoti. TambalohapÈnato paÔÔhÈyÈti vuttakÈraÓato paÔilomatopi evaÑ kammakÈraÓÈnaÑ kÈraÓamÈha. DutiyenÈti kuÔhÈrÊhi tacchanena. TatiyenÈti vÈsÊhi tacchanena. Avijahitameva saÑvegahetutÈya lokassa mahato atthassa saÑvattanato. 271. HÊnakÈyaÑ hÊnaÑ vÈ attabhÈvaÑ upagatÈ. UpÈdÈneti catubbidhepi upÈdÈne. TaÑ atthato taÓhÈdiÔÔhiggÈhoti Èha “taÓhÈdiÔÔhigahaÓe”ti. Sambhavati jarÈmaraÓaÑ etenÈti sambhavo, upÈdÈnanti Èha “jÈtiyÈ maraÓassa ca kÈraÓabh|te”ti. AnupÈdÈti anupÈdÈya. TenÈha “anupÈdiyitvÈ”ti.

SabbadukkhÈtikkantÈ nÈmÈti sakalampi vaÔÔadukkhaÑ atikkantÈ eva honti carimacittanirodhena vaÔÔadukkhalesassapi asambhavato.

Devad|tasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca suÒÒatavaggavaÓÓanÈ.

4. Vibha~gavagga

1. BhaddekarattasuttavaÓÓanÈ

272. EkÈ ratti ekaratto, bhaddo ekaratto etassÈti bhaddekarattaÑ, vipassanaÑ paribr|hento puggalo. TenÈha “vipassanÈnuyogasamannÈgatattÈ”ti. TaÑ uddissa pavattiyÈ pana bhaddekarattasahacaraÓato bhaddekaratto. TenÈha bhagavÈ “bhaddekarattassa vo bhikkhave uddesaÒca vibha~gaÒca desessÈmÊ”ti. DesetabbamatthaÑ uddisati etenÈti uddeso, sa~khepadesanÈ eva. YasmÈ pana niddesapadÈnaÑ jananiÔÔhÈne ÔhitattÈ mÈtÈ viyÈti mÈtikÈti vuccati, tasmÈha “uddesanti mÈtikan”ti. UddiÔÔhamatthaÑ vibhajati etenÈti vibha~go, vitthÈradesanÈ. TenÈha “vitthÈrabhÈjaniyan”ti “yathÈ-uddiÔÔhamatthaÑ vitthÈrato bhÈjeti vibhajati etenÈ”ti katvÈ.

UppÈdÈdikhaÓattayaÑ patvÈ atikkamaÑ atikkantaÑ atÊtaÑ. TaÑ pana atthato vigataÑ khandhapaÒcakanti Èha “atÊte khandhapaÒcake”ti. TaÓhÈdiÔÔÊhi nÈnugaccheyyÈti taÓhÈdiÔÔhÈbhinandanÈhi nÈnubhaveyya, nÈbhinandeyyÈti attho. YathÈ “niccan”ti-ÈdinÈ viparÊtagÈhavasena atÊtesu r|pÈdÊsu micchÈ-atinivisanaÑ parÈmÈso diÔÔhÈbhinandanÈ, evaÑ “niccan”ti-ÈdinÈ viparÊtaggÈhavasena anÈgatesu r|pÈdÊsu micchÈ-abhinivisanaÑ parÈmÈso diÔÔhi kammasamÈdÈnaÑ diÔÔhipatthanÈti taÑ paÔikkhipanto Èha “taÓhÈdiÔÔhÊhi na pattheyyÈ”ti. YadatÊtanti ettha iti-saddo Èdi-attho. Tena “apattan”ti padaÑ sa~gaÓhÈti. Tampi hi kÈraÓavacanaÑ. TenÈha “yasmÈ cÈ”ti. TatthÈyamadhippÈyo “atÊtaÑ taÓhÈdivasena nÈbhinanditabbaÑ sabbaso avijjamÈnattÈ sasavisÈÓaÑ viya, tathÈ anÈgatampi na patthetabban”ti. Tattha siyÈ–atÊtaÑ nÈbhinanditabbaÑ abhinandanÈya nippayojanattÈ, anÈgatapatthanÈ pana saphalÈpi siyÈti na sabbaso paÔikkhipitabbÈki? Na, tassÈpi savighÈtabhÈvena paÔikkhipitabbato. TenÈha “yasmÈ”ti-Èdi. Tattha pahÊnanti nissaÔÔhasabhÈvaÑ. Niruddhanti bhaggaÑ. Attha~gatanti vinÈsaÑ. Appattanti sabhÈvaÑ uppÈdÈdikaÑ asampattaÑ. AjÈtanti na jÈtaÑ. Anibbattanti tasseva vevacanaÑ.

Yattha yatthÈti yasmiÑ yasmiÑ khaÓe, yasmiÑ yasmiÑ vÈ dhammapuÒje uppannaÑ, taÑ sabbampi asesetvÈ. AraÒÒÈdÊsu vÈti vÈ-saddo aniyamattho.


Tena araÒÒe vÈ rukkham|le vÈ pabbatakandarÈdÊsu vÈti ÔhÈnaniyamÈbhÈvÈ anupassanÈya sÈtaccakÈritaÑ dasseti. YamakÈdivasena paribr|hiyamÈnÈ vipassanÈ viya paÔipakkhehi akopaniyÈva hotÊti Èha “asaÑhÊraÑ asaÑkuppanti idaÑ vipassanÈpaÔivipassanÈdassanatthaÑ vuttan”ti. GÈthÈyamayamattho vipassanÈvasena yujjatÊti Èha “vipassanÈ hÊ”ti-Èdi. KiÑ etÈya pariyÈyakathÈyÈti nippariyÈyatova asaÑhÊraÑ asaÑkuppaÑ dassetuÑ “atha vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. KathaÑ pana niccassa nibbÈnassa anubr|hanÈ hotÊti Èha “punappunan”ti-Èdi. Etena tadÈrammaÓadhammÈ br|hanÈya, tesaÑ1 ÈrammaÓampi atthato anubr|hitaÑ nÈma hoti bahulaÑ manasikÈrenÈti dasseti.

Œdito tÈpanaÑ ÈtÈpanaÑ, tena ÈrambhadhÈtumÈha. Parito tÈpanaÑ paritÈpanaÑ, tena nikkamadhÈtuparakkamadhÈtuyo cÈti. Tassa senÈti tassa maccuno sahakaraÓaÔÔhena senÈ viyÈti senÈ. Sa~garoti-ÈdÊsu mittÈkÈraggahaÓena sÈmapayogamÈha. LaÒjaggahaÓena laÒjadÈnaÑ, tena dÈnappayogaÑ. BalarÈsÊti hatthi-assÈdibalakÈyo. Tena daÓÉabhedÈni vadati. Bhedopi hi balavato eva ijjhati, svÈyaÑ catubbidhopi upÈyayogena sampavattÊyati. Tattha tattha ca sa~gaÑ ÈsattiÑ arati detÊti sa~garo pubbabhÈge vÈ sa~garaÓavasena tassa paÔijÈnanavasena pavattanato.

UÔÔhÈhakaÑ uÔÔhÈnavÊriyasampannaÑ. SaparahitasÊvanalakkhaÓena asÈdhubhÈvaparammukhabhÈvagamanena vÈ santo. 273. ManuÒÒar|pavaseneva evaÑr|po ahosinti atÊtaÑ anvÈgameti tattha nandiyÈsamanvÈnayanato. VedanÈdÊsupi eseva nayo. KusalasukhasomanassavedanÈvasenÈti kusalavedanÈvasena sukhavedanÈvasena somanassavedanÈvasenÈti paccekaÑ vedanÈsaddo yojetabbo. TaÓhÈbhinandanÈya sati diÔÔhÈbhinandanÈ siddhÈ evÈti “taÓhaÑ samanvÈneti” icceva vuttaÑ. HÊnar|pÈdi -pana maÒÒati amanuÒÒopi samÈno samanuÒÒabhÈvasseva vasena maÒÒanÈya pavattanato. NÈnupavattayati vikkhambhanavasena nandiyÈ d|rÊkatattÈ. ______________________________________________________________ 1. Tassa (Ka)

MajjhimanikÈya 368

274. UÄÈrasundarabhÈvamukheneva anÈgatesupi r|pÈdÊsu taÓhÈdiÔÔhikappanÈ pavattatÊti Èha “evaÑr|po -pa- veditabbÈ”ti. 275. VattabbaÑ siyÈti yathÈ nandiyÈ asamanvÈnayanajotanaÑ byatirekamukhena patiÔÔhapetuÑ “atÊtaÑ na nvÈgameyyÈ”ti uddesassa “kathaÒca bhikkhave atÊtaÑ anvÈgametÊ”ti-ÈdinÈ1 vibha~go vutto, evaÑ “paccuppannaÒca yo dhamman”ti-Èdikassa uddesassa byatirekamukhena vibha~ge vuccamÈne vipassanÈpaÔikkhepavasena “kathaÒca -pa- vattabbaÑ siyÈ”ti vuttaÑ. TayidaÑ paramagambhÊraÑ satthudesanÈnayaÑ anupadhÈretvÈ coditaÑ, yasmÈ “paccuppannaÒca yo dhamman”ti-Èdikassa uddesassa byatirekamukheneva vipassanÈpa®ikkhepavasena “kathaÒca bhikkhave paccuppannes|”ti vibha~gadesanÈ sampavattati. TenÈha “yasmÈ panÈ”ti-Èdi. Tattha tassÈ evÈti vipassanÈya eva. AbhÈvaÑ dassetuÑ saÑhÊratÊti mÈtikaÑ uddharitvÈti kathetukamyatÈya mÈtikÈvasena paduddhÈraÑ katvÈ “idha bhikkhave asutavÈ sutavÈ”ti ca ÈdinÈ vitthÈro vutto. VipassanÈya abhÈvatoti vipassanÈya abhÈvitatÈya avikkhambhitatÈya taÓhÈdiÔÔhÊhi sapattehi viya tattha tattha ÔhapanÈya ÈkaÉÉhÊyati, tattha tattha visaye tato eva apÈyasamuddaÑ saÑsÈrasamuddaÑ ÈnÊyati. Sukkapakkho vuttavipariyÈyena veditabbo. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

BhaddekarattasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappÈkasanÈ samattÈ. _____

2. ŒnandabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ

276. BahiddhÈ puthuttÈrammaÓato nivattetvÈ ekasmiÑyeva ÈrammaÓe cittassa sammadeva layanaÑ appanaÑ paÔisallÈnaÑ, yo koci samÈpattivihÈro, idha pana ariyavihÈro adhippetoti Èha “paÔisallÈnÈ vuÔÔhito”ti-Èdi. JÈnantova bhagavÈ kathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ pucchi. VuttaÑ hetaÑ “jÈnantÈpi tathÈgatÈ pucchanti, jÈnantÈpi na pucchantÊ”ti-Èdi2. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 226 piÔÔhe. 2. Vi 1. 7 piÔÔhe.


278. SÈdhukÈramadÈsÊti sÈdhusaddaÑ sÈvesi. TaÑ pana pasaÑsÈ hotÊti pasaÑsattho sÈdhusaddo. TenÈha “desanaÑ pasaÑsanto”ti. VijjamÈnehi vaÓÓehi guÓavante udaggatÈkaraÓaÑ sampahaÑsanaÑ, kevalaÑ guÓasaÑkittanavasena thomanÈ pasaÑsÈti ayametesaÑ viseso.

ŒnandabhaddekarattasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. MahÈkaccÈnabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ

279. UÓhabhÈvena tapanato tapaÑ udakaÑ etassÈti tapodÈ, rahado. TenÈha “tattodakassa rahadassÈ”ti. Sa~khepena vuttamatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “VebhÈrapabbatassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tato udakarahadato, taÑ rahadaÑ upanissÈyÈti attho. NÈgabhavanÈgatopi hi so rahado tato upari manussaloke jalÈsayena sambaddho hoti. Tena vuttaÑ “tapodÈ nÈma nadÊ sandatÊ”ti. EdisÈti kuthitÈ uÓhÈ, anvatthanÈmavasena tapodÈti ca vuccatÊti attho. Petalokoti petÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ paccekanirayaÑ sandhÈyÈha. Imassa pana ÈrÈmassÈti tapodÈrÈmassa. Tatoti tapodÈsa~khÈtanadito. MahÈ-udakarahadoti mahÈ-udakabharitaÑ pallalaÑ. 280. Samiddhoti uÄÈro, paripuÓÓoyevÈti attho. Œdimhi brahmacariyamassÈti Èdibrahmacariyo, so eva Èdibrahmacariyako. TenÈha “pubbabhÈgappaÔipattibh|to”ti. “AtÊtaÑ anÈgataÑ paccuppannan”ti addhabhedamukhena sa~khatadhammabodhavacanaÑ. 282. KÈmaÑ khandhÈdivasena vibhajanaÑ sÈdhÈraÓaÑ, paÔhamadutiyacatutthasuttesu pana khandhavasena vibhajanaÑ katvÈ idha tathÈ akatvÈ evaÑ desanÈya ÔhapanaÑ tato aÒÒathÈ Èyatanavasena vibhajanatthaÑ. EvaÑ vibhinnÈ hi sa~khepavitthÈrato anavasesÈ sammasanupagÈ dhammÈ vibhajitvÈ dassitÈ honti, ayaÑ kirettha bhagavato ajjhÈsayo therena nayato gahitoti dassetuÑ “imasmiÑ kirÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha dvÈdassÈyatanavaseneva mÈtikaÑ ÔhapesÊti lokiyÈni dvÈdasÈyatanÈni eva

MajjhimanikÈya 370

sandhÈya mÈtikaÑ Ôhapesi, yathÈ tÊsu suttesu khandhavasena vibhattaÑ, evaÑ yadi bhagavatÈ idhÈpi vibhajanaÑ icchitaÑ siyÈ, tathÈ vibhajeyya, yasmÈ pana tathÈ avibhajitvÈva gandhakuÔiÑ paviÔÔho, tasmÈ dvÈdasÈyatanavasenevettha vibhajanaÑ bhagavatÈ ca adhippetanti nayaggÈhe ÔhatvÈ thero vibhaji. TenÈha “nayaÑ paÔilabhitvÈ evamÈhÈ”ti. BhÈriyaÑ katanti dukkaraÑ kataÑ. Apade padaÑ dassitaÑ ÈkÈse padaÑ kataÑ sÈdhÈraÓassa atthassa visiÔÔhavisayatÈya dassitattÈ. NikantiviÒÒÈÓanti nikantitaÓhÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ “chandarÈgappaÔibaddhaÑ hotÊ”ti vacanato. Manoti bhava~gacittaÑ manodvÈrikajavanÈnaÑ dvÈrabh|taÑ. 283. PatthanÈvasena ÔhapesÊti patthanÈvasena cittaÑ pavattesi. MahÈkaccÈnabhaddekarattasuttasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappÈkÈsanÈ samattÈ.

_____

4. Lomasakaka~giyabhaddekarattasuttavaÓÓanÈ

286. Ghananicitalomo lomaso, ayaÑ pana appatÈya lomasakoti Èha “ÊsakalomasÈkÈratÈyÈ”ti, lomasako a~giko lomasakaka~giyo, paÔhamo ka-kÈro appattho, dutiyaÑ pana padavaÉÉhanameva. RattakambalasilÈyanti rattakamabalavaÓÓasilÈyaÑ. OruyhÈti ÈkÈsato otaritvÈ. PÈÔihÈriyaÑ disvÈ dinnalÈbhasakkÈrassa asÈdiyanato manussapathe na vasanti.

Dasahi cakkavÈÄasahassehÊti nissakkavacanato ÈgantvÈti adhippÈyo. SannipatitÈhi devatÈhÊti karaÓavacanaÑ. PaÒÒÈpayogamandatÈya paÔivijjhituÑ asakkontÈnaÑ devÈnaÑ ÒÈÓassa tikkhavisadabhÈvÈpÈdanena samuttejetuÑ saÑvegajananatthaÑ -pa- abhÈsi. TatrÈti tasmiÑ devasannipÈte, tissaÑ vÈ desanÈyaÑ. DevattassÈti devabhÈvassa, dibbasampattiyÈti attho. Bhaddekarattassa suttassa etÈti bhaddekarattiyÈ.

Savanamukhena byaÒjanato atthaso ca upadhÈraÓaÑ uggaÓhananti Èha “tuÓhÊbh|to nisÊditvÈ suÓanto uggaÓhÈti nÈmÈ”ti. VÈcuggatakaraÓaÑ pariyÈpuÓananti Èha “vÈcÈya sajjhÈyaÑ karonto pariyÈpuÓÈti nÈmÈ”ti. Ganthassa pariharaÓaÑ dhÈraÓaÑ, taÑ pana paresu


patiÔÔhÈpanaÑ pÈkaÔaÑ hotÊti Èha “aÒÒesaÑ vÈcento dhÈreti nÈmÈ”ti. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.

Lomasakaka~giyabhaddekarattasuttavaÓÓanÈya.

LÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. C|Äakammavibha~gasuttavaÓÓanÈ1

289. A~gasubhatÈyÈti a~gÈnaÑ hatthapÈdÈdisarÊrÈvayavÈnaÑ sundarabhÈvena. YaÑ apaccaÑ kucchitaÑ muddhaÑ vÈ, tattha loke mÈÓavavohÈro, yebhuyyena sattÈ daharakÈle muddhadhÈtukÈ hontÊti vuttaÑ “taruÓakÈle vohariÑs|”ti. AdhipatittÈti issarabhÈvato.

SamÈhÈranti sannicayaÑ. PaÓÉito gharamÈvaseti yasmÈ appatarepi byayamÈne bhogÈ khÊyanti, appatarepi saÒcayamÈne vaÉÉhanti, tasmÈ viÒÒujÈtiko kiÒci byayaÑ akatvÈ ayameva uppÈdento gharÈvÈsaÑ anatiÔÔheyyÈti lobhÈdesitamatthaÑ vadati.

Dhanalobhena -pa- nibbatto. Lobhavasikassa hi gati nirayo vÈ tiracchÈnayoni vÈ. VuttaÑ hetaÑ “nimittassÈdagathitaÑ vÈ bhikkhave viÒÒÈÓaÑ tiÔÔhamÈnaÑ tiÔÔhati anubyaÒjanassÈdagathitaÑ vÈ, tasmiÑ samaye kÈlaÑ kareyya, dvinnaÑ gatÊnaÑ aÒÒataraÑ gatiÑ vadÈmi nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ”ti2. Niraye nibbattissati katokÈsassa kammassa paÔibÈhituÑ asakkuÓeyyabhÈvato.

Pattakkhandha-adhomukhabhÈvaÑ sandhÈya “onÈmetvÈ”ti vuttaÑ. BrÈhmaÓacÈrittassa bhÈvitataÑ sandhÈyÈha “brahmaloke nibbatto”ti. TaÑ pavattiÑ pucchÊti sutametaÑ mayÈ “mayhaÑ pitÈ sunakho hutvÈ nibbatto”ti, etaÑ BhotÈ gotamena vuttanti, kimidaÑ vuttanti imaÑ pavattiÑ pucchi.

Tatheva vatvÈti yathÈ sunakhassa vuttaÑ, tatheva vatvÈ. AvisaÑvÈdanatthanti “todeyyabrÈhmaÓo sunakho jÈto”ti attano vacanassa avisaÑvÈdanatthaÑ, visaÑvÈdanÈbhÈvadassanatthanti adhippÈyo. ______________________________________________________________ 1. SubhasuttavaÓÓanÈ (Ka) 2. SaÑ 2. 377 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 372

ÒÈtomhi iminÈti iminÈ mama puttena mayhaÑ purimajÈtiyaÑ pitÈti evaÑ ÒÈto amhÊti jÈnitvÈ. BuddhÈnubhÈvena kira sunakho tathÈ dasseti, na jÈtissaratÈya. BhagavantaÑ disvÈ bhukkaraÓaÑ pana purimajÈtisiddhavÈsanÈya. BhavapaÔicchannanti bhavantarabhÈvena paÔicchannaÑ. NÈma-saddo sambhÈvane. PaÔisandhi-antaranti aÒÒajÈtipaÔisandhiggahaÓena heÔÔhimajÈtaÑ gatiÑ. A~gavijjÈpÈÔhako kiresa, tena appÈyukadÊghÈyukatÈdivasena cuddasa paÒhe abhisa~khari, evaÑ kirassa ahosi “imesaÑ sattÈnaÑ appÈyukatÈdayo visesÈ a~gapacca~gavasena sallakkhiyanti, na kho panetaÑ yuttaÑ ‘a~gapacca~gÈni yÈva tesaÑ tesaÑ kÈraÓan’ti, tasmÈ bhavitabbamettha aÒÒeneva kÈraÓena, samaÓo gotamo taÑ kÈraÓaÑ vibhajitvÈ kathessati, evÈyaÑ sabbaÒÒ|ti nicchayo me apaÓÓako bhavissatÊ”ti. Apare pana bhaÓanti “tiracchÈnagataÑ manussaÑ vÈ ÈvisitvÈ icchitatthakasÈvanaÑ nÈma mahÈmantavijjÈvasena hoti, tasmÈ na ettÈvatÈ samaÓassa gotamassa sabbaÒÒutÈ sunicchitÈ hoti, yaÑ n|nÈhaÑ kammaphalamassa uddissa paÒhaÑ puccheyyaÑ, tattha ca me cittaÑ ÈrÈdhento paÒhaÑ byÈkarissati, evÈyaÑ sabbaÒÒ|ti vinicchayo me bhavissatÊti te paÒhe pucchatÊ”ti.

BhaÓÉakanti sÈpateyyaÑ, santakanti attho. KammunÈ dÈtabbaÑ ÈdiyantÊti kammadÈyÈdÈ, attanÈ kat|pacitakammaphalabhÈgÊti attho. TaÑ pana kammadÈyajjaÑ kÈraÓopacÈrena vadanto “kammaÑ etesaÑ dÈyajjaÑ bhaÓÉakanti attho”ti Èha yathÈ “kusalÈnaÑ bhikkhave dhammÈnaÑ samÈdÈnahetu evamidaÑ puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊ”ti1. Yavati phalaÑ sabhÈvato2 bhinnampi abhinnaÑ viya missitaÑ hoti etenÈti yonÊti Èha “kammaÑ etesaÑ yoni kÈraÓan”ti. Mamattavasena bajjhati saÑbajjhatÊti bandhu, ÒÈti sÈlohito ca. KammaÑ pana ekantasambandhamevÈti Èha “kammaÑ etesaÑ bandh|”ti. PatiÔÔhÈti avassayo. Kammasadiso hi sattÈnaÑ avassayo natthi, aÒÒo koci issaro brahmÈ vÈ na karoti tÈdisaÑ kattuÑ sajjituÑ asamatthabhÈvato. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ visuddhimaggasaÑvaÓÓanÈyaÑ3 vuttanayena veditabbaÑ. KammamevÈti kasmÈ avadhÈritaÑ, nanu kilesÈpi sattÈnaÑ hÊnapaÓÊtabhÈvakÈraÓaÑ, na ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 48 piÔÔhe. 2. EsÈnisaÑsabhÈvato (Ka) 3. Visuddhi-®Ê 2. 328, 381 piÔÔhÈdÊsu.


kevalanti? SaccametaÑ, kilesapayogena vipÈkavaÔÔaÑ nibbattaÑ kammapavattitamevÈti katvÈ vuttaÑ. “Kathitassa atthaÑ na saÒjÈnÈsÊ”ti1 sa~khepato vatvÈ nanu bhagavÈ mahÈkÈruÓiko paresaÑ ÒÈpanatthameva dhammaÑ desetÊti Èha “mÈnanissito kiresÈ”ti-Èdi. 290. SamattenÈti pariyattena, yathÈ taÑ phalaÑ dÈtuÑ samatthaÑ hoti, evaÑ katena, upacitenÈti attho. TÈdisaÑ pana attano kicce an|naÑ nÈma hotÊti Èha “paripuÓÓenÈ”ti. SamÈdinnenÈti ettha samÈdÈnaÑ nÈma taÓhÈdiÔÔhÊhi gahaÓaÑ parÈmasananti Èha “gahitena parÈmaÔÔhenÈ”ti. PaÔipajjati etÈya sugatiduggatÊti paÔipadÈ, kammaÑ. TathÈ hi taÑ “kammapatho”ti vuccati.

EsÈti paÔipadÈ. DubbalaÑ upaghÈtakameva siyÈti upapÊÄakassa2 visayaÑ dassetuÑ “balavakammenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. BalavakammenÈti puÒÒakammena. Vadati nÈmÈti vadanto viya hoti. NibbattÈpeyyanti kasmÈ vuttaÑ, nanu upapÊÄakasabhÈvaÑ kammaÑ janakasabhÈvaÑ na hotÊti? SabbametaÑ parikappanavacanaÑ, yathÈ manussÈ paccatthikaÑ paÔipakkhaÑ kiÒci kÈtuÑ asamatthÈpi keci Èlambanavasena samatthÈ viya attÈnaÑ dassenti, evaÑ sampadamidanti keci. Apare pana bhaÓanti–yassidaÑ kammassa vipÈkaÑ pÊÄeti, sace tasmiÑ anokÈse eva sayaÑ vipaccituÑ okÈsaÑ labheyya, apÈyesu eva taÑsama~gipuggalaÑ nibbattÈpeyya, yasmÈ taÑ kammaÑ balavaÑ hutvÈ avasesapaccayasamavÈyena vipaccituÑ ÈraddhaÑ, tasmÈ itaraÑ tassa vipÈkaÑ vibÈdhentaÑ upapÊÄakaÑ nÈma jÈtaÑ. Etadatthameva cettha “balavakammena nibbattan”ti balavaggahaÓaÑ kataÑ. Kiccavasena hi nesaÑ kammÈnaÑ etÈ samaÒÒÈ, yadidaÑ upapÊÄakaÑ upacchedakaÑ janakaÑ upatthambhakanti, na kusalÈni viya upatthambhÈni honti nibbattatthÈya. PÊÄetvÈti viheÔhetvÈ paÔighÈÔanÈdivasena ucchutelayantÈdayo viya ucchutilÈdike vibÈdhetvÈ. Nirojanti nittejaÑ. Niy|santi nirasaÑ. KasaÔanti nissÈraÑ. ParissÈyanti upaddavaÑ.

IdÈni parissayassa upanayanÈkÈraÑ dassentena tattha “dÈrakassÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈ bhogÈnaÑ vinÈsanÈkÈraÑ dassetuÑ puna “dÈrakassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. KumbhadohanÈti kumbhap|rakhÊrÈ. GomaÓÉaleti goy|the. ______________________________________________________________ 1. NaÒÒÈsÊti (Ka) 2. UpapÊÄikassa (Ka)

MajjhimanikÈya 374

AÔÔhusabhagamanaÑ katvÈti aÔÔha-usabhappamÈÓaÑ padesaÑ paccatthikaÑ uddissa dhanuggaho anuyÈyiÑ katvÈ. Tanti saraÑ. AÒÒoti paccatthiko. Tattheva pÈteyya accÈsannaÑ katvÈ sarassa khittattÈ. VÈÄamacchodakanti makarÈdivÈÄamacchavantaÑ udakaÑ.

PaÔisandhinibbattakaÑ kammaÑ janakakammaÑ nÈma paripuÓÓavipÈkadÈyibhÈvato, na pavattivipÈkamattanibbattakaÑ. BhogasampadÈdÊti Èdi-saddena ÈrogyasampadÈdiparivÈrasampadÈdÊni gaÓhÈti. Na dÊghÈyukatÈdÊni hi appÈyukatÈsaÑvattanikena kammunÈ nibbattÈni, aÒÒaÑ dighÈyukatÈkaraÓena upatthambhetuÑ sakkoti, na atidubbaÓÓaÑ appesakkhaÑ nÊcakulÊnaÑ duppaÒÒaÑ vÈ vaÓÓavantatÈdivasena. TathÈ hi vakkhati “imasmiÑ pana paÒhavissajjane”ti-Èdi1, taÑ pana nidassanavasena vuttanti daÔÔhabbaÑ.

PurimÈnÊti upapÊÄakopacchedakÈni. UpapÊÄakupaghÈtÈ nÈma kusalavipÈkapaÔibÈhakÈti adhippÈyena “dve akusalÈnevÈ”ti vuttaÑ. UpatthambhakaÑ kusalamevÈti ettha yathÈ janakaÑ ubhayasabhÈvaÑ, evaÑ itaresampi ubhayasabhÈvatÈya vuccamÈnÈya na koci virodho. DevadattÈdÊnaÑ hi nÈgÈdÊnaÑ ito anuppavacchitÈnaÑ petÈdÊnaÒca2 narakÈdÊsu akusalakammavipÈkassa upatthambhanupapÊÄanupaghÈtanÈni na na sambhavanti. EvaÒca katvÈ yÈ heÔÔhÈ bah|su Ènantariyesu ekena gahitapaÔisandhikassa itaresaÑ tassa anubalappadÈyitÈ vuttÈ, sÈpi samatthitÈ hoti. YasmiÑ hi kamme kate janakanibbattaÑ kusalaphalaÑ vÈ akusalaphalaÑ vÈ byÈdhidhÈtusamatÈdinimittaÑ vibÈdhÊyati, tamupatthambhakaÑ. YasmiÑ pana kate jÈtisamatthassa paÔisandhiyaÑ pavattiyaÒca vipÈkakaÔattÈr|pÈnaÑ uppatti hoti, taÑ janakaÑ. YasmiÑ pana kate aÒÒena janitassa iÔÔhassa vÈ aniÔÔhassa vÈ phalassa vibÈdhÈvicchedapaccayÈnuppattiyÈ upabr|hanapaccayuppattiyÈ ca janakasÈmatthiyÈnur|paÑ parivutticiratarapabandhÈ hoti, etaÑ upatthambhakaÑ. TathÈ yasmiÑ kate janakanibbattaÑ kusalaphalaÑ akusalaphalaÑ vÈ byÈdhidhÈtusamatÈdinimittaÑ vibÈdhÊyati, taÑ upapÊÄakaÑ. YasmiÑ pana kate janakasÈmatthiyavasena ciratarapabandhÈrahampi samÈnaÑ phalaÑ vicchedakapaccayuppattiyÈ vicchijjati, taÑ upaghÈtakanti ayamettha sÈro. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 4. 181 piÔÔhe. 2. AnuppadinnayÈpanakapetÈnaÒca (AÑ-®Ê 2. 106 piÔÔhe.)


TatthÈti tesu kammesu. UpacchedakakammenÈti Èyuno upaghÈtakakammena. SvÈyamupaghÈtakabhÈvo dvidhÈ icchitabboti taÑ dassetuÑ “pÈÓÈtipÈtinÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Na sakkoti pÈÓÈtipÈtakammunÈ santÈnassa tathÈbhisa~khatattÈ. YasmiÑ hi santÈne nibbattaÑ, tassa tena abhisa~khatatÈ avassaÑ icchitabbÈ tattheva tassa vipÈkassa vinibandhanato. Etena kusalassa kammassa Èy|hanakkhaÓeyeva pÈÓÈtipÈto tÈdisaÑ sÈmatthiyupaghÈtaÑ karotÊti dasseti, tato kammaÑ appaphalaÑ hoti. “DÊghÈyukÈ”ti-ÈdinÈ upaghÈtasÈmatthiyena khette uppannasassaÑ viya upapattiniyÈmakÈ dhammÈti dasseti. Upapattiniyatavisese vipaccituÑ okÈse katonte eva kusalakamme ÈkaÉÉhiyamÈnapaÔisandhikaÑ pÈÓÈtipÈtakammaÑ appÈyukatthÈya niyametÊti Èha “paÔisandhimeva vÈ niyÈmetvÈ appÈyukaÑ karotÊ”ti. PÈÓÈtipÈtacetanÈya accantakaÔukavipÈkattÈ sanniÔÔhÈnacetanÈya niraye nibbattati tassÈ atthassa khÊÓÈbhÈvato, itare pana na tathÈ bhÈriyÈti Èha “pubbÈ -pa- hotÊ”ti. Idha pana yaÑ heÔÔhÈ vuttasadisaÑ, taÑ vuttanayena veditabbaÑ.

ManussÈmanussaparissayÈti mÈnusakÈ amÈnusakÈ ca upaddavÈ. Puratoti pubbadvÈrato. Pacchatoti pacchimavatthuto. PavaÔÔamÈnÈti parijanassa, devatÈnaÑ vÈ desena pavaÔÔamÈnÈ. ParehÊti purÈtanehi parehi. SammukhÊbhÈvanti sÈmibhÈvavasena paccakkhattaÑ. ŒharitvÈ denti iÓÈyikÈ. KammantÈti vaÓijjÈdikammÈni. ApÈÓÈtipÈtakammanti pÈÓÈtipÈtassa paÔipakkhabh|taÑ kammaÑ, pÈÓÈtipÈtÈ virativasena pavattitakammanti attho. DÊghÈyukasaÑvattanikaÑ hoti vipÈkassa kammasarikkhabhÈvato. IminÈ nayenÈti iminÈ appÈyukadÊghÈyukasaÑvattanikesu kammesu yathÈvuttena taÑsaÑvattanikavibhÈvananayena.

ViheÔhanakammÈdÊnipÊti pi-saddena kodha-issÈmanakamaccherathaddha-aviddasubhÈvavasena pavattitakammÈni sa~gaÓhÈti. TathevÈti yathÈ pÈÓÈtipÈtakammaÑ atthato evaÑ vadati nÈmÈti vuttaÑ, tatheva vadamÈnÈni viya. “YaÑ yadevÈtipatthenti, sabbametena labbhatÊ”ti1 vacanato yathÈ sabbakusalaÑ sabbÈsaÑ sampattÊnaÑ upanissayo, evaÑ sabbaÑ akusalaÑ sabbÈsaÑ vipattÊnaÑ upanissayoti “upapÊÄanena nibbhogataÑ ÈpÈdetvÈ”ti-Èdi ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 10 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 376

vuttaÑ. TathÈ hi pÈÓÈtipÈtakammavasenapi ayaÑ nayo dassito. AviheÔhanÈdÊnÊti ettha Èdi-saddena akkodhana-anissÈmanadÈna-anatimÈnaviddasubhÈvena pavattakammÈni sa~gaÓhÈti. 293. IssÈ mano etassÈti issÈmanakoti Èha “issÈsampayuttacitto”ti. Upakkosantoti akkosavatth|hi akkosanto. IssaÑ bandhatÊti issaÑ anubandhati issÈsahitameva cittaÑ anupavatteti. Appesakkhoti appÈnubhÈvo appaÒÒÈto. TenÈha “na paÒÒÈyatÊ”ti. SÈ panassa appÈnubhÈvatÈ parivÈrÈbhÈvena pÈkaÔÈ hotÊti Èha “appaparivÈro”ti. 294. Macchariyavasena na dÈtÈ hotÊti sabbaso deyyadhammassa abhÈvena na dÈtÈ na hoti. AmaccharÊ hi puggalo sati deyyadhamme yathÈrahaÑ detiyeva. 295. AbhivÈdetabbaÑ khettavasena matthakappattaÑ dassetuÑ “buddhaÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AÒÒepi mÈtupitujeÔÔhabhÈtarÈdayo abhivÈdanÈdi-arahÈ santi, tesu thaddhÈdivasena karaÓaÑ nÊcakulasaÑvattanikameva. Na hi pavatte sakkÈ kÈtunti sambandho. Tena pavattivipÈkadÈyino kammassa visayo esoti dasseti. TenÈha “paÔisandhimeva panÈ”ti-Èdi. 296. AparipucchanenÈti aparipucchÈmattena niraye na nibbattati, aparipucchÈhetu pana kattabbÈkaraÓÈdÊhi siyÈ nirayanibbattÊti pÈÄiyaÑ “na paripucchitÈ hotÊ”ti-Èdi vuttanti dassento “aparipucchako panÈ”ti-ÈdimÈha. YathÈnusandhiÑ pÈpesÊti desanaÑ yathÈnusandhiniÔÔhÈnaÑ pÈpesi. SesaÑ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

C|Äakammavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

6. MahÈkammavibha~gasuttavaÓÓanÈ

298. Kammassa moghabhÈvo nÈma phalena tucchatÈ phalÈbhÈvoti Èha “moghanti tucchaÑ aphalan”ti. TathaÑ bh|tanti saccasaddassa atthamÈha.


ParibbÈjako pana “saccan”ti iminÈ tameva saphalanti vadati. SaphalaÑ hi kammaÑ satthu abhimatamanokammanti adhippÈyo. IdaÒca “moghaÑ kÈyakamman”ti-Èdi vacanaÑ. TaÑ gahetvÈti paramparÈya gahetvÈ. EsÈti potaliputto paribbÈjako. AbhisaÒÒÈnirodhakathaÑ sandhÈya vadati. SÈpi hi titthiyÈnaÑ antare pÈkaÔÈ jÈtÈti. Theroti samiddhitthero. YathÈ bhagavatÈ vuttaÑ, tato ca aÒÒathÈva dosÈropanabhayena1 gahetvÈ tato bhagavantaÑ thero rakkhatÊti adhippÈyena paribbÈjako “parirakkhitabbaÑ maÒÒissatÊ”ti avocÈti Èha “parirakkhitabbanti garahato mocanena rakkhitabban”ti. SaÒcetanÈ assa atthÊti saÒcetanikaÑ. Kammanti saÒcetanikassapi kammassa attano samaye icchitattÈ paribbÈjakena vuttaÑ.

Sa~khatasa~khÈratÈya r|pameva “tilamattampi sa~khÈran”ti vuttaÑ. TenÈha “maÑcakkhunÈva passatÊ”ti. SamÈgamadassanaÑ sandhÈyÈti katthacipi tassa dassanaÑ sandhÈya, na pariÒÒÈdassanaÑ. TenÈha bhagavÈ “kuto panevar|paÑ kathÈsallÈpan”ti. 299. VaÔÔadukkhanti saÑsÈradukkhaÑ. Kilesadukkhanti kilesasambhavarÈgapariÄÈhadukkhaÑ. Sa~khÈradukkhanti yadaniccaÑ, taÑ dukkhanti evaÑ vuttadukkhaÑ. Sace bhÈsitaÑ bhaveyyÈti imaÑ ÊdisaÑ dukkhaÑ sandhÈya ÈyasmatÈ samiddhinÈ bhÈsitaÑ siyÈ nu bhagavÈ, avibhajitvÈ byÈkaraÓaÑ yuttamevÈti adhippÈyo. 300. Umma~ganti ummujjanaÑ, kathÈmuÄhena2 antarÈ aÒÒÈÓavisayapaÒhÈ3 umma~gaÑ. TenÈha “paÒhÈ-umma~gan”ti. Neva dibbacakkhunÈti kasmÈ vuttaÑ. Na hi taÑ ayoniso ummujjanaÑ dibbacakkhuvisayanti? KÈmaÑ cetaÑ na dibbacakkhuvisayaÑ, dibbacakkhuparibhaÓÉaÒÈÓavisayaÑ pana siyÈti tathÈ vuttaÑ. AdhippÈyenevÈti udÈyittherassa adhippÈyeneva gayhamÈnena taÑ ayoniso ummujjanaÑ aÒÒÈsi. SannisÊdituÑ pubbe nisinnÈkÈrena sannisÊdituÑ na sakkoti. Samiddhittherena anabhisa~khatasseva atthassa kathitattÈ “yaÑ abh|taÑ, tadeva kathessatÊ”ti vuttaÑ. TenÈha “ayoniso ummujjissatÊ”ti. Tisso vedanÈ pucchitÈ “kiÑ so vediyatÊ”ti avibhÈgena vediyamÈnassa jotitattÈ. SukhÈya vedanÈya hitanti sukhavedaniyaÑ. ______________________________________________________________ 1. DosÈropanavasena (Ka) 2. YathÈlaÔÔhena (Ka) 3. AÒÒeyyavisesaÒÒÈya (Ka)

MajjhimanikÈya 378

TenÈha “sukhavedanÈya paccayabh|tan”ti. Seses|ti “dukkhavedaniyan”ti-ÈdÊsu.

HeÔÔhÈ tikajjhÈnacetanÈti ettha “kusalato”ti adhikÈrato r|pÈvacarakusalato heÔÔhÈ tikajjhÈnacetanÈti attho. EtthÈti etesu kÈmÈvacarar|pÈvacarasukhavedaniyakammesu. AdukkhamasukhampÊti pi-saddeha iÔÔhÈrammaÓe sukhampÊti imamatthaÑ sampiÓÉeti.

Yadi kÈyadvÈre pavattato aÒÒattha adukkhamasukhaÑ janeti, atha kasmÈ “dukkhasseva jananato”ti vuttanti Èha “sÈ pana vedanÈ”ti-Èdi.

CatutthajjhÈnacetanÈti ettha ar|pÈvacarakusalacetanÈtipi vattabbaÑ. YathÈ hi “kÈyena vÈcÈya manasÈ”ti ettha yathÈlÈbhaggahaÓavasena manasÈ sukhavedaniyaÑ adukkhamasukhavedaniyanti ayamattho ar|pÈvacara-kusalepi labbhatÊti sukhampi janeti ukkaÔÔhassa ÒÈÓasampayuttakusalassa soÄasavipÈkacittanibbattanato, ayaÒca nayo heÔÔhÈ “adukkhamasukhampÊ”ti etthÈpi vattabbo. Pubbe pariyÈyato dukkhavedanÈ vuttÈ, suttantasaÑvaÓÓanÈ hesÈti idÈni nippariyÈyato puna dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tena ettha dukkhavedaniyaÑ pavattivaseneva vaÔÔatÊti. EtassÈti dukkhavedaniyassa pavattivaseneva yujjamÈnattÈ etassa vasena sabbaÑ sukhavedaniyaÑ adukkhamasukhavedaniyaÒca pavattivaseneva vattuÑ vaÔÔati.

Œlayoti abhiruci. MahÈkammavibha~gaÒÈÓanti mahati kammavibhajane ÒÈÓaÑ, mahantaÑ vÈ kammavibhajanaÒÈÓaÑ. BhÈjanaÑ nÈma niddeso, ayaÑ pana uddesoti katvÈ Èha “katame cattÈro -pa- mÈtikÈÔÔhapanan”ti. 301. PÈÔiyekko anusandhi yathÈ-uddiÔÔhassa mahÈkammavibha~ga-ÒÈÓassa abhÈjanabhÈvato, pucchÈnusandhi-ajjhÈsayÈnusandhÊsu ca anantogadhattÈ. TenÈha “idaÑ hÊ”ti-Èdi. IdaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈti idha “pÈÓÈtipÈtiÑ adinnÈdÈyin”ti-ÈdinÈ puggalÈdhiÔÔhÈnena vuttaÑ kammavibha~gaÑ Èrabbha. ImaÑ paccayaÑ labhitvÈti tasseva vevacanaÑ. IdaÑ dassanaÑ gaÓhantÊti idaÑ “atthi kira bho pÈpakÈni kammÈni, natthi kira bho pÈpakÈni kammÈnÊ”ti ca ÈdÊni hatthidassaka-andhÈ viya diÔÔhamatte eva ÔhatvÈ acittakadassanaÒca gaÓhanti. VÊriyaÑ kilesÈnaÑ ÈtÈpanavasena ÈtappaÑ, tadeva padahavasena


padhÈnaÑ, punappunaÑ yuÒjanavasena anuyogo, tathÈ bhÈvanÈya nappamajjati etenÈti appamÈdo, sammÈ yoniso manasi karoti etenÈti sammÈmanasikÈroti vuccatÊti adhippÈyena “paÒcapi vÊriyasseva nÈmÈnÊ”ti Èha. AppamÈdo vÈ satiyÈ avippavÈso. YasmiÑ manasikÈre sati tassa dibbacakkhuÒÈÓaÑ ijjhati, ayamettha sammÈmanasikÈroti ettha attho daÔÔhabbo. CetosamÈdhinti dibbacakkhuÒÈÓasahagataÑ cittasamÈdhiÑ. TenÈha “dibbacakkhusamÈdhin”ti. AÒÒathÈti akusalakammakaraÓato aÒÒathÈ, taÑ pana kusalakammakaraÓaÑ hotÊti Èha “ye dasannaÑ kusalÈnaÑ kammapathÈnaÑ p|ritattÈ”ti. DiÔÔhithÈmenÈti diÔÔhivasena diÔÔhibalena. DiÔÔhiparÈmÈsenÈti diÔÔhivasena dhammasabhÈvaÑ atikkamitvÈ parÈmÈsena. AdhiÔÔhahitvÈti “idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti adhiÔÔhÈya abhinivisitvÈ. ŒdiyitvÈti daÄhaggÈhaÑ vahetvÈ. VoharatÊti attano gahitaggahaÓaÑ paresaÑ dÊpento voharati. 302. TatrÈnandÈti ettha iti-saddo Èdi-attho. IdampÊti idaÑ vacanaÑ, “tatrÈnandÈ”ti evamÈdivacanampÊti attho. Na mahÈkammavibha~gaÒÈÓassa bhÈjanaÑ tassa aniddesabhÈvato. AssÈti mahÈkammavibha~gaÒÈÓassa mÈtikÈÔÔhapanameva dibbacakkhukÈnaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ vasena anuÒÒÈtabbassa ca dassanavasena uddesabhÈvato. TenÈha “ettha panÈ”ti-Èdi. Tattha ettha panÈti “tatrÈnandÈ”ti-ÈdipÈÔhe. EtesaÑ dibbacakkhukÈnanti etesaÑ heÔÔhÈ cat|supi vÈresu ÈgatÈnaÑ dibbacakkhukÈnaÑ. EttakÈti ekacciyÈ saccagirÈ. AnuÒÒÈtÈti anujÈnitÈ. AnanuÒÒÈtÈti paÔikkhepitÈ. Idha ananuÒÒÈtamukhena dÊpitaÑ ananuÒÒÈtabhÈvamattaÑ. TatrÈnandÈti-Èdike tatrÈti niddharaÓe bhummanti dassento “tesu cat|su samaÓabrÈhmaÓes|”ti Èha. IdaÑ vacanaÑ “atthi kira bho -pa- vipÈko”ti idaÑ evaÑ vuttaÑ. AssÈti tathÈvÈdino samaÓabrÈhmaÓassa. AÒÒenÈkÈrenÈti “yo kira bho”ti-ÈdinÈ vuttakÈraÓato aÒÒena kÈraÓena. DvÊsu ÔhÈnes|ti “atthi kira bho -pa- vipÈko”ti ca, “apÈyaÑ -pa- nirayaÑ upapannan”ti ca imesu dvÊsu pÈÔhamadesesu. AnuÒÒÈtÈ tadatthassa atthibhÈvato. Imesu dvÊsu pÈÔhapadesesu. AnuÒÒÈtÈ tadatthassa atthibhÈvato. TÊsu ÔhÈnes|ti “yo kira bho -pa- nirayaÑ upapajjati”, “yampi so -pa- te saÒjÈnanti”, “yampi so yadeva -pa- moghamaÒÒan”ti

MajjhimanikÈya 380

imesu tÊsu pÈÔhapadesesu. AnanuÒÒÈtÈ tadatthassÈnekantikattÈ micchÈbhinivesato ca. TenÈha bhagavÈ “aÒÒathÈ hi Œnanda tathÈgatassa mahÈkammavibha~gaÒÈÓan”ti. YathÈ te appahÊnavipallÈsÈ padesaÒÈÓasamaÓabrÈhmaÓÈ kammavibha~gaÑ saÒjÈnanti, tato aÒÒathÈva sabbaso pahÊnavipallÈsassa tathÈ ÈgamanÈdi-atthena TathÈgatassa sammÈsambuddhassa mahÈkammavibha~gaÒÈÓaÑ hotÊti attho. 303. IminÈ dibbacakkhukena yaÑ kammaÑ karonto diÔÔho, tato pubbeti yojanÈ. Tatoti tato kariyamÈnakammato pubbe. Khandoti kumÈro. Sivoti issaro. PitÈmahoti brahmÈ. IssarÈdÊhÊti issarabrahmapajÈpati-ÈdÊhi. VisaÔÔhoti nimmito. MicchÈdassanenÈti micchÈdassanavasena. Yanti yaÑ kammaÑ. TatthÈti tesu pÈÓÈtipÈtÈdivasena pavattakammesu. DiÔÔheva dhammeti tasmiÑyeva attabhÈve vipÈkaÑ paÔisaÑvedetÊti yojanÈ. UpapajjitvÈti dutiyabhave nibbattitvÈ. AparasmiÑ pariyÈyeti aÒÒasmiÑ yattha katthaci bhave.

EkaÑ kammarÈsinti pÈÓÈtipÈtÈdibhedena ekaÑ kammasamudÈyaÑ. EkaÑ vipÈkarÈsinti tasseva a~gena ekaÑ vipÈkasamudÈyaÑ. IminÈti yathÈvuttena dibbacakkhukena samaÓena brÈhmaÓena vÈ adiÔÔhÈ. Tayoti “pubbe vÈssa taÑ kataÑ hotÊ”ti-ÈdinÈ vuttÈ tayo. Dve vipÈkarÈsÊti diÔÔhadhammavedaniyo aparÈpariyÈyavedaniyoti dve vipÈkarÈsÊ. UpapajjavedaniyaÑ pana tena diÔÔhaÑ, tasmÈ “dve”ti vuttaÑ. DiÔÔho eko, adiÔÔhÈ tayoti diÔÔhe ca adiÔÔhe ca cattÈro kammarÈsÊ, tathÈ diÔÔho eko, adiÔÔhÈ dveti tayo vipÈkarÈsÊ. ImÈni satta ÔhÈnÈnÊti yathÈvuttÈni satta ÒÈÓassa pavattanaÔÔhÈnÈni. “Imassa nÈma kammassa idaÑ phalaÑ nibbattan”ti kammassa, phalassa vÈ adiÔÔhattÈ “dutiyavÈre dibbacakkhukena kiÒci na diÔÔhan”ti vuttaÑ. PaÔhamaÑ vuttanayena tatyo kammarÈsÊ veditabbÈ, idha dibbacakkhukena diÔÔhassa abhÈvato “paccattaÔÔhÈnÈnÊ”ti vuttaÑ.

Bhavati vaÉÉhati etenÈti bhabbaÑ, vaÉÉhinimittaÑ. Na bhabbaÑ abhabbanti Èha “bh|tavirahitan”ti. Attano phale bhÈsanaÑ dibbanaÑ ÈbhÈsananti Èha “ÈbhÈsati abhibhavati paÔibÈhatÊ”ti. Balavakammanti mahÈsÈvajjaÑ kammaÑ garusamÈsevitÈdibhedaÑ. Œsanneti maraÓe, abhiÓhaÑ upaÔÔhÈnena


vÈ tassa maraÓacittassa Èsanne. Balavakammanti garusamÈsevitatÈdivasena valavaÑ kusalakammaÑ. DubbalakammassÈti attano dubbalassa. Œsanne kusalaÑ katanti idhÈpi ÈsannatÈ pubbe vuttanayeneva veditabbÈ.

UpaÔÔhÈnÈkÈrenÈti maraÓassa ÈsannakÈle kammassa upaÔÔhÈnÈkÈrena. TassÈti tassa puggalassa. NibbattikÈraÓabh|taÑ hutvÈ upaÔÔhÈti akusalanti yojanÈ. TitthiyÈ kammantaravipÈkantaresu akusalatÈya yaÑ kiÒci kammaÑ yassa kassaci vipÈkassa kÈraÓaÑ katvÈ gaÓhanti hatthidassaka-andhÈdayo viya diÔÔhamattÈbhinivesinoti “aÒÒatitthiyÈ -pa- upaÔÔhÈtÊ”ti vuttaÑ. Itarasminti bhabbaÒceva bhabbÈbhÈsaÒca, bhabbaÑ abhabbÈbhÈsanti imasmiÑ dvaye. Eseva nayo paÔhamadutiyapuggalavasena purimÈnaÑ dvinnaÑ kammÈnaÑ yojanÈnayo vutto upaÔÔhÈnÈkÈravasena ayemeva tatiyacatutthapuggalavasena pacchimÈnaÑ dvinnaÑ kammÈnaÑ yojanÈnayo. Tatiyassa hi kammassa kusalattÈ tassa ca sagge nibbattattÈ tattha kÈraÓabh|taÑ kusalaÑ hutvÈ upaÔÔhÈti, tathÈ catutthassapi kammassa kusalattÈ, tassa pana niraye nibbattattÈ tattha nibbattikÈraÓabh|taÑ aÒÒatitthiyÈnaÑ akusalaÑ hutvÈ upaÔÔhÈtÊti. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

MahÈkammavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. SaÄÈyatanavibha~gasuttavaÓÓanÈ

304. VeditabbÈnÊti ettha yathÈ viditÈni cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni vaÔÔadukkhasamatikkÈmÈya honti, tathÈ vedanaÑ adhippetanti Èha “sahavipassanena maggena jÈnitabbÈnÊ”ti. Tattha vipassanÈya ÈrammaÓato maggena asammohato jÈnanaÑ daÔÔhabbaÑ. Sesapadesupi eseva nayo. Mano savisesaÑ upavicarati ÈrammaÓe pavattati etehÊti manopavicÈrÈ, vitakkavicÈrÈ. ŒrammaÓe hi abhiniropanÈnumajjanehi vitakkavicÈrehi saha cittaÑ pavattati, na tabbirahitaÑ. TenÈha “vitakkavicÈrÈ”ti-Èdi. SattÈ pajjanti etehi yathÈrahaÑ vaÔÔaÑ vivaÔÔaÒcÈti

MajjhimanikÈya 382

sattapadÈ, gehanissitÈ vaÔÔapadÈ. YoggÈnaÑ damana-ÈcariyÈ yoggÈcariyÈ. TenÈha “dametabbadamakÈnan”ti. Sesanti vuttÈvasesaÑ ekasattatividhaviÒÒÈÓaÑ saphassar|pakasseva adhippetattÈ. 305. IdhÈti imissaÑ chaviÒÒÈÓakÈyadesanÈyaÑ. ManodhÈtuttayavinimuttameva manoviÒÒÈÓadhÈt|hi veditabbaÑ.

Cakkhumhi samphassoti cakkhuÑ nissÈya uppanno samphasso. TenÈha “cakkhuviÒÒÈÓasampayuttasamphassassetaÑ adhivacanan”ti.

YathÈ kevalena viÒÒÈÓena r|padassanaÑ na hoti, evaÑ kevalena cakkhupasÈdenapÊti vuttaÑ “cakkhuviÒÒÈÓenÈ”ti. Tena pÈÄiyaÑ cakkhunÈti nissayamukhena nissitakiccaÑ vuttanti dasseti. ŒrammaÓavasenÈti ÈrammaÓapaccayabhÈvena. “Upavicarati”cceva kasmÈ vuttaÑ, nanu tattha vitakkabyÈpÈropi atthÊti? SaccaÑ atthi, so panettha taggatikoti Èha “vitakko taÑsampayutto cÈ”ti. SampayuttadhammÈnampi upavicaraÓaÑ vitakkavicÈrÈnaÑyevettha kiccanti “vitakkavicÈrasa~khÈtÈ manopavicÈrÈ”ti vuttaÑ. Somanassayutto upavicÈro somanass|pavicÈro yathÈ “ÈjaÒÒaratho”ti Èha “somanassena saddhin”ti-Èdi. 306. UpavicÈrÈnaÑ upassayaÔÔhena gehaÑ viyati gehaÑ, r|pÈdayoti Èha “gehassitÈnÊti kÈmaguÓanissitÈnÊ”ti. NiccasaÒÒÈdinikkhamanato nekkhammaÑ vipassanÈti “nekkhammassitÈnÊti vipassanÈnissitÈnÊ”ti vuttaÑ. IÔÔhÈnanti kasivaÓijjÈdivasena pariyiÔÔhÈnanti Èha “pariyesitÈnan”ti. PiyabhÈvo pana kantasaddeneva kathitoti kÈmitabbÈnaÑ mano rametÊti manoramÈnaÑ. Lokena ÈmasÊyatÊti lokÈmisaÑ, taÓhÈ tÈya gahetabbatÈya iÔÔhabhÈvÈpÈdanena paÔisa~khatatÈya ca paÔisaÑyuttÈnaÑ. AtÊte kathaÑ uppajjati ÈrammaÓika-anubhavanassa asambhavatoti adhippÈyo. EdisaÑ anussaraÓaÑ diÔÔhaggahaÓÈnussarena ca hotÊti dassetuÑ “yathÈhan”ti-Èdi vuttaÑ.

AniccÈkÈranti hutvÈ abhÈvÈkÈraÑ. VipariÓÈmavirÈganirodhanti jarÈya maraÓena cÈti dvedhÈ vipariÓÈmetabbaÒceva, tato eva palokitaÑ bha~gaÒca. AÔÔhakathÈyaÑ pana yasmÈ uppannaÑ r|paÑ tenevÈkÈrena na


tiÔÔhati, atha kho uppÈdÈvatthÈsa~khÈtaÑ pakatiÑ vijahati, vijahitaÒca jarÈvatthÈya tato vigacchati, vigacchantaÒca bha~guppattiyÈ nirujjhatÊti imaÑ visesaÑ dassetuÑ “pakativijahanenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. KÈmaÒcettha “yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya passato”ti vuttaÑ, anubodhaÒÈÓaÑ pana adhippetaÑ vÊthipaÔipannÈya vipassanÈya vasenÈti “vipassanÈpaÒÒÈyÈ”ti vuttaÑ upavicÈraniddesabhÈvato. TathÈ hi vakkhati “chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate”ti-Èdi. Sa~khÈrÈnaÑ bhedaÑ passatoti sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ khaÓe khaÓe bhijjanasabhÈvaÑ vÊthipaÔipannena vipassanÈÒÈÓena passato. TenÈha “sa~khÈragatamhi tikkhe”ti-Èdi. Tattha sa~khÈragatamhÊti sa~khÈragate visayabh|te. Tikkheti bhÈvanÈbalena indriyÈnaÒca samatÈya tibbe. S|reti paÔipakkhehi anabhibh|tatÈya, tesaÒca abhibhavanasamatthatÈya visade paÔubh|te pavattante.

KilesÈnaÑ vikkhambhanavasena v|pasantatÈya santacittassa, saÑsÈre bhayassa ikkhanato bhikkhuno, uttarimanussadhammasannissitattÈ amÈnusÊ ratÊti vivekarati nekkhammarati. Yato yatoti yathÈ yathÈ nayavipassanÈdÊsu yena yena sammasanÈkÈrenÈti attho. KhandhÈnaÑ udayabbayanti paÒcapÈdÈnakkhandhÈnaÑ uppÈdaÒca bha~gaÒca. AmatantaÑ vijÈnatanti vijÈnantÈnaÑ viÒÒ|naÑ ÈraddhavipassanÈnaÑ taÑ pÊtipÈmojjaÑ amatÈdhigamahetutÈya amatanti veditabbaÑ.

Chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagateti r|pÈdivasena chabbidhe iÔÔhÈrammaÓe yathÈrahaÑ chasu dvÈresu ÈpÈthagate. Visaye cetaÑ bhummavacanaÑ. 307. Paccuppannanti santatipaccuppannaÑ. Anuttaravimokkho nÈma arahattaÑ idha adhippetaÑ ukkaÔÔhaniddesena. KathaÑ pana tattha pitaÑ upaÔÔhapeti, na hi adhigataÑ arahattaÑ ÈrammaÓaÑ hoti, na ca taÑ Èrabbha pihÈ pavattatÊti? Ko vÈ evamÈha “arahattaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ pihaÑ upaÔÔhapetÊ”ti. AnussutiladdhaÑ pana parikappasiddhaÑ arahattaÑ uddissa patthanaÑ Ôhapeti, tattha cittaÑ paÓidahati. TenÈha bhagavÈ “kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja viharissÈmÊ”ti. Œyatananti arahattameva chaÄa~gasamannÈgamÈdikÈraÓabhÈvato, manÈyatanadhammÈyatanabhÈvato ca tathÈ vuttaÑ, taÑ panetaÑ

MajjhimanikÈya 384

domanassaÑ patthanaÑ paÔÔhapentassa uppajjati patthanÈya sahÈvattanato. Na hi lobhadosÈnaÑ saha vutti atthi. PatthanÈm|lakattÈti iminÈ upaÔÔhÈpayato padassa hetu-atthajotakatamÈha. Evanti “kudÈssu nÈmÈ”ti-ÈdinÈ vuttÈkÈrena. UssukkÈpetunti yathÈ maggena ghaÔeti, evaÑ ussukkÈpetuÑ. 308. AÒÒÈÓupekkhÈti aÒÒÈÓasahitÈ upekkhÈ asamapekkhanapavattÈ. Tena tena maggodhinÈ tassa apÈyagamanÊyakilesodhissa anavasesato jitattÈ khÊÓÈsavo nippariyÈyato odhijino nÈma, tadabhÈvato puthujjano nippariyÈyatova anodhijino nÈma, sekho pana siyÈ pariyÈyato odhijinoti tampi nivattento “akhÊÓÈsavassÈti attho”ti Èha. ŒyatiÑ vipÈkaÑ jinitvÈti appavattikaraÓavasena sabbaso ÈyatiÑ vipÈkaÑ jinitvÈ ÔhitattÈ khÊÓÈsavova nippariyÈyato vipÈkajino nÈma, tadabhÈvato puthujjano nippariyÈyato avipÈkajino nÈma, sekho pana siyÈ pariyÈyato vipÈkajinoti tampi nivattento “akhÊÓÈsavassevÈti attho”ti Èha. Apassantassa r|panti pÈÄito padaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. PÈÄiyaÑ pubbe “puthujjanassÈ”ti vatvÈ puna “assutavato puthujjanassÈ”ti vacanaÑ andhaputhujjanassÈyaÑ upekkhÈ, na kalyÈÓaputhujjanassÈti dassanatthaÑ. GehassitÈ upekkhÈ hi yaÑ kiÒci ÈrammaÓavatthuÑ apekkhasseva, na nirapekkhassÈti iÔÔhe, iÔÔhamajjhatte vÈ ÈrammaÓe siyÈti vuttaÑ “iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate”ti. AÒÒÈÓena pana tattha ajjhupekkhanÈkÈrappatti hoti. TenÈha “guÄapiÓÉake”ti-Èdi.

IÔÔhe arajjantassa aniÔÔhe adussantassÈti idaÑ yebhuyyena sattÈnaÑ iÔÔhe rajjanaÑ, aniÔÔhe dussananti katvÈ vuttaÑ. AyonisomanasikÈro hi taÑtaÑÈrammaÓavasena na katthacipi javananiyamaÑ karotÊti vuttaviparÊtepi ÈrammaÓe rajjanadussanaÑ sambhavati, tathÈpissa rajjanadussanaÑ atthato paÔikkhittamevÈti daÔÔhabbaÑ. Asamapekkhaneti asamaÑ ayuttadassane ayoniso sammohapubbakaÑ ÈrammaÓassa gahaÓe. 309. PavattanavasenÈti uppÈdanavasena ceva bahulÊkaraÓavasena ca. NissÈya ceva Ègamma cÈti ÈgamanaÔÔhÈnabh|te nissayapaccayabh|te


ca katvÈ. AtikkantÈni nÈma honti vikkhambhanena ussÈrentÈ samussÈrentÈ.

SomanassabhÈvasÈmaÒÒaÑ gahetvÈ “sarikkhakeneva sarikkhakaÑ jahÈpetvÈ”ti vuttaÑ. IdhÈpi pahÈyakaÑ nÈma pahÈtabbato balavameva, saÑkilesadhammÈnaÑ balavabhÈvato sÈtisayaÑ pana balavabhÈvaÑ sandhÈya “idÈni balavatÈ”ti-Èdi vuttaÑ. BalavabhÈvato vodÈnadhammÈnaÑ adhigamassa adhippetattÈ hettha nekkhammassitadomanassÈnampi pahÈnaÑ jotitaÑ.

UpekkhÈya pahÈyakabhÈvena adhippetattÈ “upekkhÈkathÈ veditabbÈ”ti vuttaÑ. JhÈnassa alÈbhino ca lÈbhino ca pakiÓÓakasa~khÈrasammasanaÑ sandhÈya “suddhasa~khÈre ca pÈdake katvÈ”ti. UpekkhÈsahagatÈti bhÈvanÈya paguÓabhÈvaÑ Ègamma kadÈci ajjhupekkhanavasenapi hi sammasanaÑ hotÊti. PÈdakajjhÈnavasena, sammasitadhammavasena vÈ ÈgamanavipassanÈya bahulaÑ somanassasahagatabhÈvato “vuÔÔhÈnagÈminÊ pana vipassanÈ somanassasahagatÈvÈ”ti niyametvÈ vuttaÑ. UpekkhÈsahagatÈ hotÊti etthÈpi eseva nayo. CatutthajjhÈnÈdÊnÊti Èdi-saddena ar|pajjhÈnÈni sa~gaÓhÈti. PurimasadisÈvÈti purimasadisÈ eva, upekkhÈsahagatÈ vÈ hoti somanassasahagatÈ vÈti attho. IdaÑ sandhÈyÈti yaÑ catutthajjhÈnÈdipÈdakato eva upekkhÈsahagataÑ vuÔÔhÈnagÈminivipassanaÑ nissÈya somanassasahagatÈya vipassanÈya pahÈnaÑ, idaÑ sandhÈya. PahÈnanti cettha samatikkamalakkhaÓaÑ veditabbaÑ.

EtaÑ visesaÑ vipassanÈya ÈvajjanaÔÔhÈnabh|taÑ1. VuÔÔhÈnagÈminiyÈ Èsanne samÈpannajjhÈnavipassanÈ pÈdakajjhÈnavipassanÈ, sammasitadhammoti vipassanÈya ÈrammaÓabh|tÈ khandhÈ. PuggalajjhÈsayoti pÈdakajjhÈnassa sammasitajjhÈnassa ca bhede sati paÔipajjanakassa puggalassa “aho vata mayhaÑ paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ bhaveyya catura~gikan”ti-ÈdinÈ pubbe pavatta-ajjhÈsayo. Tesampi vÈdeti ettha paÔhamatheravÈde. Ayameva -pa- niyameti tato tato dutiyÈdipÈdakajjhÈnato uppannassa sa~khÈrupekkhÈÒÈÓassa ______________________________________________________________ 1. AvijjÈÔÔhÈnabh|taÑ ÈviÒjhaÔhÈnabh|taÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 386

pÈdakajjhÈnÈtikkantÈnaÑ a~gÈnaÑ asamÈpajjitukÈmatÈ virÈgabhÈvanÈbhÈvato itarassa ca atabbhÈvato. Eteneva hi paÔhamatheravÈde apÈdakapaÔhamajjhÈnapÈdakamaggÈ paÔhamajjhÈnikÈva honti, itare ca dutiyajjhÈnikÈdimaggÈ pÈdakajjhÈnavipassanÈniyamehi taÑtaÑjhÈnikÈva. EvaÑ sesavÈdesupi vipassanÈniyamo yathÈsambhavaÑ yojetabbo. TenÈha “tesampi vÈde ayameva pubbabhÈge vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈva niyametÊ”ti. VuttÈva, tasmÈ na idha vattabbÈti adhippÈyo. 310. NÈnattÈti kÈmÈvacarÈdikusalÈdivibhÈgato nÈnÈvidhÈ. TenÈha “anekappakÈrÈ”ti. NÈnattasitÈti r|pasaddÈdinÈnÈrammaÓanissayÈ. EkattÈ ekasabhÈvÈ jÈtibh|mi-ÈdivibhÈgÈbhÈvato. EkÈrammaÓanissitÈti ekappakÈreneva ÈrammaÓe pavattÈ. HeÔÔhÈ aÒÒÈÓupekkhÈ vuttÈ “bÈlassa muÄhassÈ”ti-ÈdinÈ1. Upari chaÄa~gupekkhÈ vakkhati “upekkhako viharatÊ”ti-ÈdinÈ2. Dve upekkhÈ gahitÈ dvinnampi ekattÈ, ekajjhaÑ gahetabbato, nÈnattasitÈya upekkhÈya pakÈsitabhÈvato ca.

AÒÒÈÓupekkhÈ aÒÒÈ saddÈdÊsu tattha tattheva vijjamÈnattÈ. R|pes|ti ca iminÈ na kevalaÑ r|pÈyatanavisesÈ eva gahitÈ, atha kho kasiÓar|pÈnipÊti Èha “r|pe upekkhÈbhÈvaÒca aÒÒÈ”ti-Èdi. EkattasitabhÈvopi idha ekattavisayasampayogavaseneva icchito, na ÈrammaÓavasena cÈti dassetuÑ “yasmÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TenevÈha “tatthÈ”ti-Èdi. SampayuttavasenÈti sampayogavasena. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ nissayatÊti ÈkÈsÈnaÒcÈyatananissitÈ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanakhandhanissitÈ. SesÈsupÊti viÒÒÈÓaÒcÈyatananissitÈdÊsupi.

Ar|pÈvacaravipassanupekkhÈyÈti ar|pÈvacaradhammÈrammaÓÈya vipassanupekkhÈya. R|pÈvacaravipassanupekkhanti etthÈpi eseva nayo. TÈya kÈmar|pÈr|pabhedÈya taÓhÈya nibbattÈti tammayÈ, tebh|makadhammÈ, tesaÑ bhÈvo tammayatÈ, taÓhÈ, yassa guÓassa vasena atthe saddaniveso, tadabhidhÈnakoti Èha “tammayatÈ nÈma ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 261 piÔÔhe. 2. Ma 3. 264 piÔÔhe.


taÓhÈ”ti. AtammayatÈ tammayatÈya paÔipakkhoti katvÈ. Vipassanupekkhanti “yadatthi yaÑ bh|taÑ, taÑ pajahati upekkhaÑ paÔilabhatÊ”ti1 evamÈgataÑ sa~khÈravicinane majjhattabh|taÑ upekkhaÑ. 311. Yadariyoti ettha da-kÈro padasandhikaro, upayogaputhuvacane ca ya-saddoti dassento “ye satipaÔÔhÈne ariyo”ti Èha. KÈmaÑ “ariyo”ti padaÑ sabbesampi paÔividdhasaccÈnaÑ sÈdhÈraÓaÑ, vakkhamÈnassa pana visesassa buddhÈveÓikattÈ “ariyo sammÈsambuddho”ti vuttaÑ. Na hi paccekabuddhÈdÊnaÑ ayamÈnubhÈvo atthi. TÊsu ÔhÈnes|ti na suss|santÊti vÈ, ekacce na suss|santi ekacce suss|santÊti vÈ, suss|santÊti vÈ paÔipannÈpaÔipannÈnaÑ sÈvakÈnaÑ paÔipattisa~khÈtesu tÊsu satipaÔÔhÈnesu. SatiÑ paÔÔhapentoti paÔighÈnunayehi anavassutattÈ tadubhayanivattattÈ sabbadÈ satiÑ upaÔÔhapento. BuddhÈnameva sÈ niccaÑ upaÔÔhitasatitÈ, na itaresaÑ ÈveÓikadhammabhÈvato. Œdarena sotumicchÈ idha suss|sÈti tadabhÈvaÑ dassento “saddahitvÈ sotuÑ na icchantÊ”ti Èha. Na aÒÒÈti “na aÒÒÈyÈ”ti vattabbe yakÈralopena niddesoti Èha “na jÈnanatthÈyÈ”ti. Sattu ovÈdassa anÈdiyanameva vokkamananti Èha “atikkamitvÈ -pa- maÒÒantÊ”ti.

GehassitadomanassavasenÈti idaÑ idha paÔikkhipitabbamattadassanapadaÑ daÔÔhabbaÑ. Nekkhammassitadomanassassapi satthu pasa~gavasena “na ceva attamano hotÊ”ti attamanapaÔikkhepena anattamanatÈ vuttÈ viya hotÊti taÑ paÔisedhento “appatÊto hotÊti na evamattho daÔÔhabbo”ti. Tassa setughÈtohi tathÈgatÈnaÑ. Yadi evaÑ kasmÈ attamanatÈpaÔikkhepoti Èha “appaÔipannakesu pana anattamanatÈkÈraÓassa abhÈvenetaÑ vuttan”ti. PaÔigha-avassavenÈti chahi dvÈrehi paÔighavissandanena, paÔighappavattiyÈti attho. UppilÈvitoti na evamattho daÔÔhabbo uppilÈvitattassa bodhim|le eva pahÊnattÈ. PaÔipannakes|ti idaÑ adhikÈravasena vuttaÑ, appaÔipannakesupi tathÈgatassa anattamanatÈkÈraÓaÑ nattheva. EtaÑ vuttanti etaÑ “attamano ceva hotÊ”ti-ÈdivacanaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 15; AÑ 2. 450 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 388

vuttaÑ sÈvakÈnaÑ sammÈpaÔipattiyÈ satthu anavajjÈya cittÈrÈdhanÈya sambhavato. 312. Damitoti nibbisevanabhÈvÈpÈdanena sikkhÈpito. IriyÈpathaparivattanavasena aparivattitvÈ ekadisÈya eva sattadisÈvidhÈ-anassa idhÈdhippetattÈ sÈritÈnaÑ hatthidammÈdÊnaÑ ekadisÈdhÈvanampi anivattanavaseneva yuttanti Èha “anivattitvÈ dhÈvanto ekaÑyeva disaÑ dhÈvatÊ”ti. KÈyena anivattitvÈvÈti kÈyena aparivattitvÈ eva. Vimokkhavasena aÔÔha disÈ vidhÈvati, na puratthimÈdidisÈvasena. EkappahÈrenevÈti ekanÊhÈreneva, ekasmiÑyeva vÈ divase ekabhÈgena. “PahÈro”ti hi divasassa tatiyo bhÈgo vuccati. VidhÈvanaÒcettha jhÈnasamÈpajjanavasena akala~kamappatisÈtaÑ javanacittapavattanti Èha “samÈ pajjatiyevÈ”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SaÄÈyatanavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

8. Uddesavibha~gasuttavaÓÓanÈ

313. Desetabbassa atthassa uddisanaÑ uddeso, vibhajanaÑ vibha~goti Èha “mÈtikaÒca vibhajanaÒcÈ”ti. TuleyyÈti-ÈdÊni cattÈripi padÈni paÒÒÈvevacanÈni. Atha vÈ tuleyyÈti tulanabh|tÈya paÒÒÈya tassa dhammassa paggahÈdividhinÈ parituleyya. TÊreyyÈti tÊraÓabh|tÈya paÒÒÈya tattha ÒÈÓakiriyÈsamÈpanavasena tÊreyya. PariggaÓheyyÈti tathÈsamÈpanno ÈnisaÑse assÈda-ÈdÊnave ca vicineyya. ParicchindeyyÈti paricchindabh|tena ÒÈÓena atthaÑ paricchinditvÈ jÈneyya. ŒrammaÓes|ti r|pÈdiputhuttÈrammaÓesu. NikantivasenÈti nikÈmanavasena apekkhÈvasena. TiÔÔhamÈnanti pavattamÈnaÑ. Gocarajjhatteti jhÈnÈrammaÓabh|te. TaÑ hi bhÈvanÈcittenÈbhibhuyya avissajjitvÈ gayhamÈnaÑ ajjhataÑ viya hotÊti “gocarajjhattan”ti vuccati. BhÈvanaÑ Èraddhassa bhikkhuno yadi bhÈvanÈrammaÓe nikanti uppajjeyya, tÈya nikantiyÈ upari bhÈvanaÑ vissajjetvÈ cittasaÑkocavasena saÓÔhitaÑ nÈma, tadabhÈvena asaÓÔhitaÑ nÈma hotÊti “ajjhattaÑ asaÓÔhitan”ti vuttanti dassento “gocarajjhatte nikantivasena


asaÓÔhitan”ti Èha. TathÈ hi vakkhati “nikantivasena hi atiÔÔhamÈnaÑ hÈnabhÈgiyaÑ na hoti, visesabhÈgiyameva hotÊ”ti. AggahetvÈti r|pÈdÊsu kiÒci taÓhÈdiggÈhavasena aggahetvÈ. TathÈ aggahaÓeneva hi taÓhÈparitÈsÈdivasena na paritasseyya. Avasesassa ca dukkhassÈti sokÈdidukkhassa. Avasesassa ca dukkhassÈti vÈ jÈtijarÈmaraÓasÊsena vipÈkadukkhassa gahitattÈ kilesadukkhassa ceva saÑsÈradukkhassa cÈti attho. 316. R|pameva kilesuppattiyÈ kÈraÓabhÈvato r|panimittaÑ. RÈgÈdivasena taÑ anudhÈvatÊti r|panimittÈnusÈrÊ. 318. Nikantivasena asaÓÔhitanti apekkhÈvasena saÓÔhitaÑ nikantiÑ pahÈya pavattamÈnaÑ upari visesÈvahatoti. TenÈha “nikantivasena hÊ”ti-Èdi. 320. AggahetvÈ aparitassanÈti paÒcupÈdÈnakkhandhe “etaÑ mamÈ”ti-ÈdinÈ taÓhÈdiggÈhavasena upÈdiyitvÈ taÓhÈparitÈsÈdivasena paritassanÈ, vuttavipariyÈyena aggahetvÈ aparitassanÈ veditabbÈ. KathaÑ panesÈ anupÈdÈparitassanÈ hotÊti mahÈtherassa adhippÈyaÑ vivarituÑ codanaÑ samuÔÔhapeti. UpÈdÈtabbassa abhÈvatoti tassa anupÈdÈparitassanÈbhÈve kÈraÓavacanaÑ. Yadi hÊti-Èdi tassa samatthanaÑ. UpÈdÈparitassanÈva assa tathÈ upÈdÈtabbassa tatheva upÈdinnattÈ. Evanti niccÈdi-ÈkÈrena. UpÈdinnÈpÊti gahitaparÈmaÔÔhÈpi anupÈdinnÈvahonti ayoniso gahitattÈ, viÒÒ|su nissÈya jÈnitabbattÈ ca. DiÔÔhivasenÈti micchÈdiÔÔhiyÈ gahaÓÈkÈravasena, tassa pana ayathÈbh|tagÈhitÈya paramatthato ca abhÈvato. Atthatoti paramatthato. AnupÈdÈparitassanÈyeva nÈma hoti upÈdÈtabbÈkÈrassa abhÈvena taÑ anupÈdiyitvÈ eva paritassanÈti katvÈ.

ParivattatÊti na tadeva r|paÑ aÒÒathÈ pavattaÑ parivattati, atha kho pakatijahanena sabhÈvavigamena nassati bhijjati. VipariÓatanti aÒÒathattaÑ gataÑ vinaÔÔhaÑ. KammaviÒÒÈÓanti abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÑ. “R|paÑ attÈ”ti-ÈdimicchÈvÈhavasena viÒÒÈÓassa r|pabhedena vuttassa bhedÈnuparivatti hoti. VipariÓÈmaÑ anugantvÈ viparivattanataÑ Èrabbha pavattaÑ vipariÓÈmÈnuparivattaÑ,

MajjhimanikÈya 390

tato samuppannÈ paritassanÈ vipariÓÈmÈnuparivattajÈ paritassanÈti dassento Èha “vipariÓÈmassa -pa- paritassanÈ”ti. AkusaladhammasamuppÈdÈ cÈti “yaÑ ahu vata me, taÑ vata me natthÊ”ti-ÈdinÈ pavattÈ akusalacittuppÈdadhammÈ. KhepetvÈti pavattituÑ appadÈnavasena anuppattinimittatÈya khepetvÈ. BhayatÈsenÈti bhÈyanavasenapi cittutrÈsena. TaÓhÈtÈsenÈti tassanena. SavighÈtoti cittavighÈtanavighÈtena savighÈto. Tato eva cetodukkhena sadukkho. MaÓikaraÓÉakasaÒÒÈyÈti rittakaraÓÉaÑyeva maÓiparipuÓÓakaraÓÉoti uppannasaÒÒÈya. AggahetvÈ paritassanÈti gahetabbassa abhÈvena gahaÓampi avijjamÈnapakkhiyamevÈti aggahetvÈ paritassanÈ nÈma hoti. 321. KammaviÒÒÈÓameva natthi sati kammaviÒÒÈÓe r|pabhedÈnuparivatti siyÈti kammaviÒÒÈÓÈbhÈvadassanamukhena khÊÓÈsavassa sabbaso kilesÈbhÈvaÑ dasseti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Uddesavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. AraÓavibha~gasuttavaÓÓanÈ

323. GehassitavasenÈti kilesanissitavasena anurodhavasena. Neva ukkhipeyyÈti na anuggaÓheyya. Na avakkhipeyyÈti gehassitavasena virodhavasena na niggaÓheyya. Anurodhena vinÈ sampahaÑsanavasena yathÈbh|taguÓakathanaÑ nevussÈdanÈ vajjÈbhÈvato, tathÈ virodhena vinÈ vivecanavasena yathÈbh|tadosakathanaÑ na apasÈdanaÑ. SabhÈvamevÈti yathÈbh|tasabhÈvameva kassaci puggalassa anÈdesakaraÓavasena katheyya seyyathÈpi ÈyasmÈ subh|titthero. Vinicchitasukhanti “ajjhattaÑ anavajjan”ti-ÈdinÈ visesato vinicchitasukhÈya hoti. ParammukhÈ avaÓÓanti svÈyaÑ rahovÈdo pesuÒÒ|pasaÑhÈravasena pavatto idhÈdhippetoti Èha “pisuÓavÈcanti attho”ti. KhÊÓÈtÊti khÊÓo, yo bhÈsati, yaÒca uddissa bhÈsati, dvepi hiÑsati vibÈdhatÊti attho, taÑ khÊÓavÈdaÑ. SvÈyaÑ yasmÈ kilesehi ÈkiÓÓo saÑkiliÔÔho eva ca hoti, tasmÈ vuttaÑ


“ÈkiÓÓaÑ saÑkiliÔÔhaÑ vÈcan”ti. Tena avasiÔÔhaÑ tividhampi vacÊduccaritamÈha. AdhiÔÔhahitvÈti “idameva saccan”ti ajjhosÈya. ŒdÈyÈti paggayha. VohareyyÈti samudÈcareyya. LokasamaÒÒanti lokasa~ketaÑ. 324. ŒrammaÓato sampayogato kÈmehi paÔisaÑhitattÈ kÈmapaÔisandhi, kÈmasukhaÑ. TenÈha “kÈm|pasaÑhitena sukhenÈ”ti. Sadukkhoti vipÈkadukkhena saÑkilesadukkhena sadukkho. TathÈ sapariÄÈhoti vipÈkapariÄÈhena ceva kilesapariÄÈhena ca sapariÄÈho. 326. VaÔÔato nissarituÑ adatvÈ tattheva sÊdÈpanato micchÈpaÔipadÈbhÈvena satte saÑyojetÊti saÑyojanaÑ, visesato bhavasaÑyojanaÑ taÓhÈti Èha “taÓhÈyetaÑ nÈman”ti. Na taÓhÈyeva mÈnÈdayopi saÑyojanattaÑ sÈdhenti nÈma sabbaso saÑyojanato suÔÔhu bandhanato. Tena vuttaÑ “avijjÈnÊvaraÓÈnaÑ bhikkhave sattÈnaÑ taÓhÈsaÑyojanÈnan”ti1.

ImaÑ catukkanti “ye kÈmapaÔisandhisukhino somanassÈnuyogaÑ anuyuttÈ, ye attakilamathÈnuyogaÑ anuyuttÈ”ti evamÈgataÑ imaÑ catukkaÑ nissÈya. “Etadagge Ôhapito”ti vatvÈ taÑ nissÈya ÔhapitabhÈvaÑ vitthÈrato dassetuÑ “bhagavato hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. UssÈdanÈ-apasÈdanÈ paÒÒÈyanti tathÈgatena vinetabbapuggalavasena dhammadesanÈya pavattetabbato. AyaÑ puggalo -pa- ÈcÈrasampannoti vÈ natthi paresaÑ anuddesakavasena dhammadesanÈya pavattanato. 329. ParammukhÈ avaÓÓanti nindiyassa dosassa nindanaÑ. Na hi kadÈci nindiyo pasaÑsiyo hoti, taÑ pana kÈlaÑ ÒatvÈva kathetabbanti Èha “yuttapattakÈlaÑ ÒatvÈvÈ”ti. KhÊÓavÈdepi eseva nayo tassa rahovÈdena samÈnayogakkhamattÈ. 330. GhÈtÊyatÊti vadhÊyati. Saddopi bhijjati nassati, bhedo hotÊti attho. GelaÒÒappattoti khedaÑ parissamaÑ patto. Apalibuddhanti dosehi ananupatitaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 387, 388 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 392

331. Abhinivissa voharatÊti evametaÑ, na ito aÒÒathÈti taÑ janapadaniruttiÑ abhinivisitvÈ samudÈcarati. AtidhÈvananti samaÒÒaÑ nÈmetaÑ lokasa~ketasiddhÈ paÒÒattÊti paÒÒattimatte aÔÔhatvÈ paramatthato thÈmasÈ parÈmassa voharaÓaÑ. 332. AparÈmasantoti anabhinivisanto samaÒÒÈmattatova voharati. 333. MariyÈdabhÈjanÊyanti yathÈvuttasammÈpaÔipadÈya micchÈpaÔipadÈya ca aÒÒamaÒÒaÑ sa~karabhÈvavibhÈjanaÑ. RaÓanti sattÈ etehi kandanti akandantÈpi kandanakÈraÓabhÈvatoti raÓÈ, rÈgadosamohÈ, dasapi vÈ kilesÈ, sabbepi vÈ ekantÈkusalÈ, tehi nÈnappakÈradukkhanibbattakehi abhibh|tÈ sattÈ kandanti, saha raÓehÊti saraÓo. RaÓasaddo vÈ rÈgÈdireÓ|su niruÄho. TenÈha “sarajo sakileso”ti. PÈÄiyaÑ pana “sadukkho eso dhammo”ti-ÈdinÈ ÈgatattÈ kÈmasukhÈnuyogÈdayopi “saraÓo”ti vuttÈti dukkhÈdÊnaÑ raÓabhÈvo tannibbattakasabhÈvÈnaÑ akusalÈnaÑ saraÓatÈ ca veditabbÈ. AraÓoti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ vuttavipariyÈyena attho veditabbo.

VatthuÑ sodhetÊti nirodhasamÈpajjanena mahapphalabhÈvakaraÓena dakkhiÓeyyavatthubh|taÑ attÈnaÑ visodheti, nirodhasamÈpattiyÈ vatthuvisodhanaÑ nirodhaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhitÈnaÑ paccekabuddhÈnaÑ MahÈkassapattherÈdÊnaÑ dinnadakkhiÓÈvisuddhiyÈ dÊpetabbaÑ. TenÈha “tathÈ hÊ”ti-Èdi. TathevÈti iminÈ “piÓÉÈya caranto”ti-ÈdiÑ upasaÑharati. MettÈbhÈvanÈya mudubh|tacittabahumÈnapubbakaÑ dentÊti “Subh|titthero dakkhiÓaÑ visodhetÊ”ti vuttaÑ. Tena dÈyakatopi dakkhiÓÈvisuddhiÑ dasseti vatthusodhanaÑ pana paÔibhÈgato. EvaÑ pana kÈtuÑ sakkÈti sÈvakÈnampi kimevaÑ lahuvuÔÔhÈnÈdhiÔÔhÈnaÑ sÈvakesu ciÓÓavasÊbhÈvo sambhavatÊti pucchati. Itaro aggasÈvakamahÈsÈvakesu kiÑ vattabbaÑ, pakatisÈvakesupi vasippattesu labbhatÊti te dassento “Èma sakkÈ”ti-ÈdimÈha. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AraÓavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.


10. DhÈtuvubha~gasuttavaÓÓanÈ

342. AparikkhÊÓÈyukaÑ pukkusÈtikulaputtaÑ uddissa gamananti katvÈ vuttaÑ “turitagamanacÈrikan”ti. Mama vÈsupagamanena tava cittassa aphÈsukaÑ aniÔÔhaÑ sace natthi. Soti pubbupagato. DinnaÑ dinnameva vaÔÔatÊti ekavÈraÑ dinnaÑ dinnameva yuttaÑ, na puna dÈtabbanti adhippÈyo. KataÑ katamevÈti sa~gahatthaÑ kataÑ anucchavikakammaÑ katameva, na taÑ puna viparivattetabbanti adhippÈyo.

PukkusÈtimhi ubhayathÈpi kulaputtabhÈvo paripuÓÓo evÈti Èha “jÈtikulaputtopi ÈcÈrakulaputtopÊ”ti. TatrÈti tasmiÑ takkasÊlato Ègamane. A~ke nipannadÈrakaÑ viya janaÑ toseti tuÔÔhiÑ pÈpeti. RatanÈni uppajjanti pabbatasamuddÈdisannissitattÈ paccantadesassa. DassanÊyanti dassaneneva sukhÈvahaÑ. Evar|panti dassanÊyaÑ savanÊyaÒca.

Anagghakambale mahagghakambale. SÈrakaraÓÉaketi candanasÈrÈdisÈramayakaraÓÉake. LikhÈpetvÈ ukkirÈpetvÈ. LÈkhÈya vaÔÔÈpetvÈti mukhaÑ pidahitvÈ lÈkhÈparikammaÑ kÈretvÈ.

Anto dussabhaÓÉikaÑ atthÊti aÒÒÈsi nÈtigarukabhÈvato. AnagghÈ ahesunti vaÓÓasampattiphassasampattipamÈÓamahattadunnimmÈpiyatÈhi mahagghÈ ahesuÑ, mahÈpuÒÒo rÈjÈ tassa atthevÈti adhippÈyo.

Yadi evaÑ “kinnu kho pesemÊ”ti kasmÈ vÊmaÑsaÑ ÈpajjÊti Èha “apica kho panÈ”ti-Èdi. Soti bimbisÈro rÈjÈ vicinituÑ Èraddho ratanassa anekavidhattÈ uttaruttariÒca paÓÊtatarÈdibhÈvato. SuvaÓÓarajatÈdÊti suvaÓÓarajatapavÈÄamaÓimuttÈveÄuriyÈdi. Indriyabaddhanti cakkhÈdi-indriyapaÔibaddhaÑ. Padesanti guÓavasena ekadesaÑ na pÈpuÓÈti.

SÈmaÑ saccÈnaÑ abhisambuddhatÈsÈmaÒÒena “buddharatanampi duvidhan”ti vuttaÑ. BuddharatanasamaÑ ratanaÑ nÈma natthi, yasmÈ pana imasmiÑ loke parasmiÑ vÈ pana buddhena sadiso na vijjatÊti. PaÔhamabodhiyaÑyeva pavattatÊti katvÈ vuttaÑ “ghosopÊ”ti-Èdi.

RÈjÈ tuÔÔho cintesi “tattha avijjamÈnaÑyeva pesetuÑ laddhan”ti. TasmÈti yasmÈ paripuÓÓaÑ ekadivasampi tasmiÑ padese buddhÈnaÑ

MajjhimanikÈya 394

ÈvÈsapariggaho natthi, tasmÈ. PubbadisÈmukhanti pubbadisÈbhimukhaÑ sÊhapaÒjaraÑ. Tenassa suvibh|tÈlokataÑ dasseti.

EvaÑ anaÒÒasÈdhÈraÓassa bhagavato Êdiso samudÈgamoti dassetuÑ “evaÑ dasa pÈramiyo p|retvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. EvaÑ sampannasamudÈgamassa tadanur|pÈ ayaÑ phalasampadÈti dassetuÑ “tusitabhÈvanato”ti-Èdi vuttaÑ.

Ariyadhammo nÈma ariyamaggappadhÈno, ariyamaggo ca sattatiÑsabodhipakkhiyasa~gaho, te ca uddesamatteneva gahitÈti Èha “sattatiÑsa bodhipakkhiye ekadesena likhitvÈ”ti. C|ÄasÊlÈdÊni brahmajÈle1 Ègatanayena veditabbÈni. ChadvÈrasaÑvaraÑ satisampajaÒÒanti manacchaÔÔhÈnaÑ dvÈrÈnaÑ saÑvaraÓavasena sattaÔÔhÈnikaÑ satisampajaÒÒaÑ. DvÈdasappabhedaÑ cÊvarÈdicatuppaccayasantosaÑ. AraÒÒarukkham|lÈdÊnaÒca vibhagaÑ bhÈvanÈnuk|laÑ senÈsanaÑ. “AbhijjhaÑ loke pahÈyÈ”ti-ÈdinÈ vuttaÑ nÊvaraÓappahÈnaÑ. Parikammanti kasiÓÈdiparikammaÑ. PÈÄiyaÑ Ègatanayena aÔÔhatiÑsa kammaÔÔhÈnÈni. VisuddhipaÔipÈÔiyÈ yÈva ÈsavakkhayÈ imaÑ paÔipattiÑ ekadesena likhi. SoÄasavidhanti soÄasavidhatÈvanÈya payogaÑ.

KilaÒjamayeti nÈnÈvidhabhittivibhatte saÓhasukhumaratanaparisibbite kilaÒjamayasamugge. Bahi vatthena veÔhetvÈti paÔhamaÑ sukhumakambalena veÔhetvÈ paÔipÈÔiyÈ tettiÑsÈya samuggesu pakkhipitvÈ tato bahi sukhumavatthena veÔhetvÈ chÈdetvÈ. TiÓagacchapahÈnasammajÈnadinÈ sodhitamattakameva hotu, kadalipuÓÓaghaÔaÔhapanadhajapaÔÈkussÈpanÈdi-ala~karaÓena mÈ niÔÔhÈpethÈti attho. RÈjÈnubhÈvena paÔiyÈdethÈti mama rÈjÈnur|paÑ sajjetha, ala~karothÈti attho. AntarabhogikÈnanti anuyuttarÈjamahÈmattÈnaÑ. Javanad|teti khippaÑ gacchantakad|tapurise. TÈÄehi saha avacarantÊti tÈÄÈvacarÈ.

RaÒÒÈ paÓÓÈkÈraÑ uddissa katap|jÈsakkÈrassa amaccato sutattÈ paÓÓÈkÈraÑ uccaÔÔhÈne ÔhapetvÈ sayaÑ nÊcÈsane nisinno. NÈyaÑ aÒÒassa ratanassa bhavissatÊti ayaÑ parihÈro aÒÒassa maÓimuttÈdibhedassa ratanassa na bhavissati maÓimuttÈdÊhi abhisa~khatattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 4 piÔÔhe.


BalavasomanassaÑ uppajji ciratanakÈlaÑ buddhasÈsane bhÈvitabhÈvanatÈya vÈsitavÈsanatÈya ghaÔe dÊpo viya abbhantare eva samujjalamÈnaparipakkatihetukabhÈvato.

DhÈremÊti icchÈmi, gaÓhÈmÊti attho. Dvejjhavacananti dveÄhakabhÈvo. AntaraÑ karotÊti dvinnaÑ pÈdÈnaÑ antaraÑ taÑ lekhaÑ karoti, ekena pÈdena atikkamÊti attho. TassÈ gatamaggenÈti tÈya deviyÈ vivaÔÔamÈnÈya nÈsitÈya gatamaggena. TaÑ pana lekhanti pukkusÈtinÈ katalekhaÑ. PaÓÓacchattakanti tÈlapattamuÔÔhiÑ.

SatthugÈravenÈti satthari uppannapasÈdapemabahumÈsambhÈvena. TadÈ satthÈraÑyeva manasi katvÈ tanninnabhÈvena gacchanto “pucchissÈmÊ”tipi cittaÑ na uppÈdesi “ettha nu kho satthÈ vasatÊ”ti parivitakkasseva abhÈvato rÈjagahaÑ pana patvÈ raÒÒo pesitasÈsanavasena tattha ca vihÈrassa bahubhÈvato satthÈ kahaÑ vasatÊti pucchi. Satthu ekakasseva nikkhamanaÑ, paÒcacattÈlÊsa yojanÈni padasÈ gamanaÒca dhammapujÈvasena katanti daÔÔhabbaÑ. Dhammap|jÈya ca buddhÈnaÑ ÈciÓÓabhÈvo heÔÔhÈ vitthÈritoyeva. BuddhasotaÑ pana paÔicchÈdetvÈ aÒÒÈtakavesena tattha gamanaÑ tassa kulaputtassa vissatthavasena maggadarathapaÔipassambhanatthaÑ. AppaÔipassaddhamaggadaratho hi dhammadesanÈya bhÈjanaÑ na hotÊti. TathÈ hi vakkhati “nanu ca bhagavÈ”ti-Èdi.

Uruddhanti visÈlanti keci. Atirekariyojanasatanti-ÈdinÈ anvayato byatirekato ca maccheravinayane sabrahmacÈrÊnaÑ ovÈdadÈnaÑ. AccantasukhumÈloti-ÈdinÈ satthu dhammagÈravena saddhiÑ kulaputtassapi dhammagÈravaÑ saÑsandati sametÊti dasseti. Tena bhagavato katassa paccuggamanassa ÔhÈnagatabhÈvaÑ vibhÈvento aÒÒesampi bhabbar|pÈnaÑ kulaputtÈnaÑ yathÈrahaÑ sa~gaho kÈtabboti dasseti.

BrahmalokappamÈÓanti uccabhÈvena. ŒnubhÈvenÈti iddhÈnubhÈvena yathÈ so sotapathaÑ na upagacchati, evaÑ v|pasametuÑ sakkoti. Avibbhantanti vibbhamarahitaÑ nilloluppaÑ. “BhÈvanapuÑsakaÑ panetan”ti vatvÈ tassa vivaraÓatthaÑ “pÈsÈdikena iriyÈpathenÈ”ti vuttaÑ. Itthambh|talakkhaÓe etaÑ karaÓavacanaÑ daÔÔhabbaÑ. TenÈha “yathÈ iriyato”ti-Èdi.

MajjhimanikÈya 396

AmanÈpo hoti passantÈnaÑ. SÊhaseyyÈya nipannassapi hi ekacce sarÊrÈvayavÈ adhokhittavikkhittÈ viya dissanti. KaÔiyaÑ dvinnaÑ |rusandhÊnaÑ, dvinnaÒca jÈÓusandhÊnaÑ vasena catusandhikapalla~kaÑ. Na patiÔÔhÈtÊti nappavattati, “kaÑsitvan”ti-ÈdinÈ apucchite katÈpavatti eva na hoti. AppatiÔÔhitÈya kathÈya na saÒjÈyatÊti tathÈ pana pucchÈvasena kathÈya appavattitÈya upari dhammakathÈ na saÒjÈyati na uppajjati. ItÊti tasmÈ. KathÈpatiÔÔhÈpanatthaÑ kathÈpavattanatthaÑ, kathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ vÈ pucchi.

SabhÈvameva kathetÊti attano bhagavato adiÔÔhapubbattÈ “adiÔÔhapubbakaÑ kathamahaÑ jÈneyyan”ti sabhÈvameva kevalaÑ attano ajjhÈsayameva katheti, na pana sadevakassa lokassa supÈkaÔaÑ sabhÈvasiddhaÑ buddhar|pakÈyasabhÈvaÑ. Atha vÈ sabhÈvameva kathetÊti “idamevan”ti jÈnantopi tadÈ bhagavato ruciyÈ tathÈpavattamÈnaÑ r|pakÈyasabhÈvameva katheti appavikkhambhanti1 adhippÈyo. TenÈha “tathÈ hi nan”ti-Èdi, vipassanÈlakkhaÓameva paÔipadanti adhippÈyo. 343. “PubbabhÈgapaÔipadaÑ akathetvÈ”ti vatvÈ pubbabhÈgapaÔipadÈya akathane kÈraÓaÑ pubbabhÈgapaÔipadaÒca sar|pato dassetuÑ “yassa hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. AparisuddhÈyapi pubbabhÈgapaÔipadÈya vipassanÈ tathÈ na kiccakÈrÊ, pageva avijjamÈnÈyÈti “yassa hi -pa- aparisuddhÈ hoti”cceva vuttaÑ. PubbabhÈgapaÔipadÈ ca nÈma sa~khepato pannarasa caraÓadhammÈti Èha “sÊlasaÑvaraÑ -pa- imaÑ pubbabhÈgapaÔipadaÑ ÈcikkhatÊ”ti. YÈnakiccaÑ sÈdheti maggagamanena akilantabhÈvasÈdhanattÈ. CirakÈlaÑ paribhÈvitÈya paripakkagatÈya hetusampadÈya upaÔÔhÈpitaÑ sÈmaÓerasÊlampi paripuÓÓaÑ akhaÓÉÈdibhÈvappattiyÈ, yaÑ pubbahetuttÈ “sÊlan”ti vuccati.

DhÈtuyo paramatthato vijjamÈnÈ, paÒÒattimatto puriso avijjamÈno. Atha kasmÈ bhagavÈ arahattassa padaÔÔhÈnabh|taÑ vipassanaÑ kathento “chadhÈturo”ti avijjamÈnappadhÈnaÑ desanaÑ ÈrabhÊti Èha “bhagavÈ hÊ”ti-Èdi. Katthaci “tevijjo chaÄabhiÒÒo”ti-ÈdÊsu vijjamÈnena avijjamÈnaÑ dasseti. Katthaci “itthir|paÑ bhikkhave purisassa cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhatÊ”ti-ÈdÊsu2 avijjamÈnena vijjamÈnaÑ dasseti. Katthaci ______________________________________________________________ 1. Taddhavikkhambhantipi bhavitabbaÑ, aÔÔhavikkhanti potthakesu. 2. AÑ 1. 1 piÔÔhe.


“cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓan”ti-ÈdÊsu1 vijjamÈnena vijjamÈnaÑ dasseti. Katthaci “khattiyakumÈro brÈhmaÓakaÒÒÈya saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappetÊ”ti-ÈdÊsu2 avijjamÈnena avijjamÈnaÑ dasseti. Idha pana vijjamÈnena avijjamÈnaÑ dasseti. “ChadhÈturo”ti hi samÈsattho avijjamÈno puggalavisayattÈ, tassa padassa avayavattho pana appadhÈnattho vijjamÈno, so saddakkamena appadhÈnopi atthakkamena padhÈnoti Èha “vijjamÈnena avijjamÈnaÑ dassento”ti. PuggalÈdhiÔÔhÈnÈyettha desanÈya kÈraÓaÑ dassetuÑ “sace hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. UpaÔÔhÈpeyyÈti “dhÈtuyo” icceva kulaputtassa cittaÑ niveseyya tathÈ saÒjÈneyya, evaÑ dhammaÑ deseyyÈti attho. SandehaÑ kareyyÈti asati purise ko karoti, ko paÔisaÑvedeti, dhÈtuyo evÈti kiÑ nu kho idaÑ, kathaÑ nu kho idanti saÑsayaÑ uppÈdeyya. SammohaÑ ÈpajjeyyÈti catura~gasamannÈgate andhakÈre vattamÈnaÑ viya desiyamÈne atthe sammohaÑ Èpajjeyya. TathÈbh|to ca desanÈya abhÈjanabh|tattÈ desanaÑ sampaÔicchituÑ na sakkuÓeyya. EvamÈhÈti evaÑ “chadhÈturo”ti Èha.

YaÑ tvaÑ purisoti saÒjÈnÈsÊti yaÑ r|pÈr|padhammasam|haÑ pabandhavasena pavattamÈnaÑ adhiÔÔhÈnavisesavisiÔÔhaÑ “puriso satto itthÊ”ti-ÈdinÈ tvaÑ saÒjÈnÈsi, so chadhÈturo. Santesupi chadhÈtuvinimuttesu dhÈtvantaresu sukhÈvaggahaÓatthaÑ tathÈ vuttaÑ taggahaÓeneva ca tesaÑ gahetabbato, svÈyamattho heÔÔhÈ dassito eva. Sesapades|ti “chaphassÈyatano”ti-Èdipadesupi. CattÈri adhiÔÔhÈnÈni catasso patiÔÔhÈ etassÈti caturÈdhiÔÔhÈno, adhitiÔÔhati patiÔÔhahati etenÈti adhiÔÔhÈnaÑ, yesu patiÔÔhÈya uttamatthaÑ arahattaÑ adhigacchati, tesaÑ paÒÒÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. TenÈha “svÈyaÑ bhikkh|”ti-Èdi. Ettoti vaÔÔato. VivaÔÔitvÈti vinivaÔÔitvÈ apasakkitvÈ. Ettoti vÈ etehi chadhÈtu-ÈdÊhi. Ettha hi niviÔÔhassa Èyattassa uttamÈya siddhiyÈ asambhavoti. PatiÔÔhitanti ariyamaggÈdhigamavasena suppatiÔÔhitaÑ. EvaÑ hi sabbaso paÔipakkhasamucchindanena tattha patiÔÔhito hoti. MaÒÒassavÈ nappavattantÊti chahipi dvÈrehi pavattamÈnasotÈya maggena visositÈya sabbaso vigatÈya sabbaso vicchedappattiyÈ na sandanti. TenÈha “nappavattantÊ”ti. YasmÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 49 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 91 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 398

mÈne sabbaso samucchinne asamucchinno anupasanto kileso nÈma natthi, tasmÈ Èha “muni santoti vuccatÊ”ti. RÈgaggi-ÈdÊnaÑ nibbÈnena nibbuto.

PaÒÒaÑ nappamajjeyyÈti “divasaÑ ca~kamena nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodhetÊ”ti-ÈdinayappavattÈya1 appamÈdappaÔipattiyÈ samÈdhivipassanÈpaÒÒaÑ nappamajjeyya. Etena pubbabhÈgiyaÑ samathavipassanÈbhÈvanamÈha. SaccamanurakkheyyÈti saccÈnurakkhanÈpadesena sÊlavisodhanamÈha, sacce Ôhito samÈdinnasÊlaÑ avikopetvÈ parip|rento samÈdhisaÑvattaniyataÑ karoti. TenÈha “vacÊsaccaÑ rakkheyyÈ”ti. KilesapariccÈgaÑ br|heyyÈti tada~gÈdivasena kilesÈnaÑ pariccajanavidhiÑ vaÉÉheyya. Kilesav|pasamanaÑ sikkheyyÈti yathÈ te kilesÈ tada~gÈdivasena pariccattÈ yathÈsamudÈcÈrappavattiyÈ santÈne pariÄÈhaÑ na janenti, evaÑ kilesÈnaÑ v|pasamanavidhiÑ sikkheyya. PaÒÒÈdhiÔÔhÈnÈdÊnanti lokuttarÈnaÑ paÒÒÈdhiÔÔhÈnÈdÊnaÑ. AdhigamatthÈyÈti paÔilÈbhatthÈya. 347. Pubbe vuttÈnanti “caturÈdhiÔÔhÈno, yattha ÔhitaÑ maÒÒassavÈ nappavattantÊ”ti2 evaÑ pubbe vuttÈnaÑ. 348. VattabbaÑ bhaveyyÈti niddesavasena vattabbaÑ bhaveyya. ŒdÊhÊti evamÈdÊhi. KiccaÑ natthi kiccÈbhÈvato. UppaÔipÈÔidhÈtukanti ayathÈnupubbikaÑ. YathÈdhammavasenevÈti desetabbadhammÈnaÑ yathÈsabhÈveneva. SappÈyaÑ dhuta~ganti attano kilesaniggaÓhanayoggaÑ dhuta~gaÑ. Cittarucitanti attano cittapakatiyÈ Ècariyehi virocetabbaÑ, cariyÈnuk|lanti attho. HatthipadopamasuttÈdÊs|ti Èdi-saddena VusuddhimaggadhÈtuvibha~gÈdiÑ sa~gaÓhÈti. 354. AyampetthÈti pi-saddo sampiÓÉanattho. Tena “athÈparaÑ upekkhÈyeva avasissatÊ”ti uparidesanaÑ sampiÓÉeti. Sopi hi pÈÔiyekko anusandhÊti. Nanu cÈyaÑ yathÈ-uddiÔÔhÈya viÒÒÈÓadhÈtuyÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 341; Ma 2. 18; Ma 3. 54; SaÑ 2. 323; AÑ 1. 112; Abhi 2. 258; Khu 7. 294

piÔÔhesu. 2. Ma 3. 282 piÔÔhe.


niddesopi bhavissatÊti yathÈnusandhinayo vijjatÊti? Na, viÒÒÈÓadhÈtuniddesanayena desanÈya appavattattÈ. TenÈha “heÔÔhato”ti-Èdi. YaÑ vÈ panÈti-ÈdinÈ pana desanÈya sÈnusandhitaÑ vibhÈveti. Na hi buddhÈ bhagavanto ananusandhikaÑ desanaÑ desenti. ÈgamanÊyavipassanÈvasenÈti yassÈ pubbe pavattattÈ ÈgamanÊyaÔÔhÈne ÔhitÈ vipassanÈ, tassÈ vasena. KammakÈrakaviÒÒÈÓanti “netaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈ”ti evaÑ vipassanÈkiccakÈrakaÑ vipassanÈsahitaÑ viÒÒÈÓaÑ. ViÒÒÈÓadhÈtuvasenÈti yathÈ-uddiÔÔhÈya viÒÒÈÓadhÈtuyÈ bhÈjanavasena. Satthu kathanatthÈyÈti satthÈrÈ uddesameva katvÈ ÔhapitattÈ niddesavasena kathanatthÈya. AkathitabhÈvo eva hissa avasiÔÔhatÈ kathanatthÈya paÔivijjhanatthÈya ca. PaÔipakkhavigamena tassa cittassa parisuddhatÈti Èha “nirupakkilesan”ti. UpakkilesÈnaÑ pana pahÊnabhÈvato pariyodÈtaÑ. Samudayavasena udayadassanatthaÒceva paccayanirodhavasena attha~gamadassanatthaÒca. KÈraÓabhÈvena sukhÈya vedanÈya hitanti sukhavedaniyaÑ. TenÈha “sukhavedanÈya paccayabh|tan”ti. 360. R|pakammaÔÔhÈnampi catudhÈtuvavatthÈnavasena, ar|pakammaÔÔhÈnampi sukhadukkhavedanÈmukhena paguÓaÑ jÈtaÑ.

Satthu kathanatthaÑyeva avasissatÊti “kulaputtassa paÔivijjhanatthan”ti vuttamevatthaÑ nisedheti, tasmÈ vuttamevatthaÑ samatthetuÑ “imasmiÑ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Kulaputtassa r|pÈvacarajjhÈneti kulaputtena adhigatar|pÈvacarajjhÈne. TenÈha “bhikkhu paguÓaÑ tava idaÑ r|pÈvacaracatutthajjhÈnan”ti. YaÑ kiÒci suvaÓÓatÈpanayogyaÑ a~gÈrabhÈjanaÑ idha “ukkÈ”ti adhippetanti Èha “a~gÈrakapallan”ti. SajjeyyÈti yathÈ tattha pakkhittasuvaÓÓaÒca tappati, evaÑ paÔiyÈdiyeyya. NÊhaÔadosanti vigatÊbh|takÈÄakaÑ. ApanÊtakasÈvanti apagatasukhumakÈÄakaÑ.

Ariyamagge patiÔÔhÈpetukÈmena nÈma sabbasmimpi lokiyadhamme virajjatthÈya dhammo kathetabboti adhippÈyena “kasmÈ panÈ”ti-ÈdinÈ cedanÈ katÈ. Vineyyadamanakusalena bhagavatÈ veneyyajjhÈsayavasena tÈva catutthajjhÈnupekkhÈya vaÓÓo kathitoti tassa parihÈraÑ vadanto “kulaputtassÈ”ti-ÈdimÈha.

MajjhimanikÈya 400

361. Tadanudhammanti tassa ar|pÈvacarassa kusalassa anur|padhammaÑ, yÈya paÔipadÈya tassa adhigamo hoti, tassa pubbabhÈgapaÔipadanti attho. TenÈha “r|pÈvacarajjhÈnan”ti. TaggahaÓÈti tassa gahaÓena tassÈ paÔipattiyÈ paÔipajjamÈnena. Ito uttarinti “viÒÒÈÓaÒcÈyatanan”ti-ÈdÊsu. 362. TassevÈti ar|pÈvacarajjhÈnassa. EtaÑ pana savipÈkaÑ ar|pÈvacarajjhÈnaÑ samecca sambhuyya paccayehi katattÈ sa~khataÑ. Pakappitanti paccayavasena savihitaÑ. Œy|hitanti sampiÓÉitaÑ. Karontena karÊyatÊti paÔipajjanakena paÔipajjÊyati sa~kharÊyati. NibbÈnaÑ viya na niccaÑ na sassataÑ, atha kho khaÓe khaÓe bhijjanasabhÈvatÈya tÈvakÈlikaÑ. Tato eva cavanÈdisabhÈvanti sabbametaÑ r|pÈvacaradhammesu ÈdÊnavavibhÈvanaÑ. Dukkhe patiÔÔhitanti sa~khÈradukkhe patiÔÔhitaÑ. AtÈÓanti cavanasabhÈvÈditÈya tÈÓarahitaÑ. AleÓanti tato arakkhattÈ lÊyanaÔÔhÈnarahitaÑ. AsaraÓanti appaÔisaraÓaÑ. AsaraÓÊbh|tanti sabbakÈlampi appaÔisaraÓaÑ.

Samattapattavise khandhÈdÊsu gahite duttikicchÈ siyÈti “khandhaÑ vÈ sÊsaÑ vÈ gahetuÑ adatvÈ”ti vuttaÑ. EvamevÈti etthÈyaÑ upamÈsaÑsandanÈ–cheko bhisakko viya sammÈsambuddho, visavikÈro viya kilesadukkhÈnubandho, bhisakkassa visaÑ ÔhÈnato cÈvetvÈ upari ÈropanaÑ viya bhagavato desanÈnubhÈvena kulaputtassa kÈmabhave nikantiÑ pariyÈdÈya ar|pajjhÈne bhavanaÑ, bhisakkassa visaÑ otÈretvÈ pathaviyaÑ pÈtanaÑ viya kulaputtassa orambhÈgiyakilesadukkÈpanayanaÑ.

AsampattassÈti ar|pÈvacarajjhÈnaÑ anadhigatassa. AppaÔiladdhassevÈti tassa vevacanaÑ. Sabbametanti “aniccaÑ adhuvan”ti-ÈdinÈ vitthÈrato vuttaÑ sabbametaÑ ÈdÊnavaÑ. Ekapadeneva “sa~khatametan”ti kathesi sa~khatapadeneva tassa atthassa anavasesato pariyÈdinnattÈ.

NÈy|hatÊti bhavakÈraÓacetanÈvasena byÈpÈraÑ na sam|heti na sampiÓÉeti. TenÈha “na rÈsiÑ karotÊ”ti. Abhisa~kharaÓaÑ nÈma cetanÈbyÈpÈroti Èha “na abhisaÒcetayatÊ”ti. TaÑ pana phaluppÈdanasamatthatÈya phalena kappananti Èha “na kappetÊ”ti. Sace abhisa~khÈracetanÈ uÄÈrÈ, phalamahattasa~khÈtÈya vuÉÉhiyÈ hoti, anuÄÈrÈ ca avuÉÉhiyÈti Èha “vuÉÉhiyÈ vÈ parihÈniyÈ vÈ”ti. Buddhavisaye ÔhatvÈti


bhagavÈ attano buddhasubuddhatÈya sÊhasamÈnavuttitÈya ca desanaÑ ukkaÑsato sÈvakehi pattabbaÑ visesaÑ anavasesento tathÈ vadati, na sÈvakavisayaÑ atikkamitvÈ attano buddhavisayameva desento. TenÈha “arahattanik|ÔaÑ gaÓhÊ”ti. Yadi kulaputto attano -pa- paÔivijjhi, atha kasmÈ bhagavÈ desanÈya arahattanik|ÔaÑ gaÓhÊti Èha “yathÈ nÈmÈ”ti-Èdi.

Ito pubbeti ito anÈgÈmiphalÈdhigamato uttari upari. AssÈti kulaputtassa. Kathentassa bhagavato dhamme neva ka~khÈ na vimati paÔhamamaggeneva ka~khÈya samucchinnattÈ. Ekaccesu ÔhÈnes|ti tathÈvineyyaÔhÈnesu. TathÈ hi ayampi kulaputto anÈgÈmiphalaÑ patvÈ bhagavantaÑ saÒjÈni. Tena vuttaÑ “yato anenÈ”ti-Èdi. 363. AnajjhositÈti anajjhosanÊyÈti ayamatthoti Èha “gilitvÈ pariniÔÔhÈpetvÈ gahetuÑ na yuttÈ”ti. 364. RÈgova anusayo rÈgÈnusayo, so ca paccayasamavÈye uppajjanÈrahoti vattabbataÑ labhatÊti vuttaÑ “sukhavedanaÑ Èrabbha rÈgÈnusayo uppajjeyyÈ”ti. Na pana tassa uppÈdanaÑ atthi khaÓattayasamÈyogÈsambhavato. Esa nayo sesesupi. Itaranti adukkhamasukhadevanaÑ. VisaÑyuttoti kenaci saÒÒojanena asaÑyuttatÈya eva niyatavippayutto. KÈyassa koÔi paramo anto etassÈti kÈyakoÔikaÑ. Dutiyapadeti “jÊvitapariyantikan”ti imasmiÑ pade. VisevanassÈti upÈdÈnassa. SÊtÊbhavissantÊti padassa “nirujjhissantÊ”ti attho vutto, kathaÑ pana vadiyitÈnaÑ dvÈdasasu Èyatanesu nirujjhanaÑ sÊtibhÈvappattÊti codanaÑ sandhÈyÈha “kilesÈ hÊ”ti-Èdi. SamudayapaÓhenÈti mahÈsatipaÔÔhÈne1 samudayasaccanirodhapaÒhena. Nanu sabbaso kilesapariÄÈhavigame sÊtibhÈvo nÈma vedanÈnirodhamattena adhippeto, tena idha vedayitÈni vuttÈni, na kilesÈti vedayitÈnaÑ accantanirodhasa~khÈto sÊtibhÈvopi kilesasamucchedenevÈti Èha “vedayitÈnipÊ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 246; Ma 1. 84 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 402

365. IdaÑ opammasaÑsandananti ettha saÒÒojanÈ dÊpasikhÈ viya, adhiÔÔhÈnakapallikÈ viya vedanÈya nissayabh|tÈ cattÈro khandhÈ, telaÑ viya kilesÈ, vaÔÔi viya kammavaÔÔaÑ, upaharaÓakapuriso viya vaÔÔagÈmÊ puthujjano, tassa sÊsacchedakapuriso viya arahattamaggo santÈnassa samucchedakaraÓato, anÈhÈrÈya dÊpasikhÈya nibbÈyanaÑ viya kammakilesÈnaÑ anantarapaccayato anÈhÈrÈya vedanÈya anupÈdisesavasena nibbÈyanaÑ.

Œdimhi samÈdhivipassanÈpaÒÒÈhÊti pubbabhÈgapaÔipadÈbh|tÈ tayÈ paguÓasamÈdhito arahattassa padaÔÔhÈnabh|tavipassanÈpaÒÒÈto ca. UttaritarÈti visiÔÔhatarÈ. EvaÑ samannÈgatoti ettha evaÑ-saddo idaÑsaddatthavacanoti Èha “iminÈ uttamena arahattaphalapaÒÒÈdhiÔÔhÈnenÈ”ti. SabbaÑ vaÔÔadukkhaÑ khepetÊti sabbadukkhakkhayo, aggamaggo, taÑpariyÈpannatÈya tattha ÒÈÓanti Èha “sabbadukkhakkhaye ÒÈÓaÑ nÈma arahattamagge ÒÈÓan”ti. Arahattaphale ÒÈÓaÑ adhippetaÑ vuttanayena sabbadukkhakkhaye sante tannimittaÑ vÈ uppannaÒÈÓanti katvÈ. TassÈti “evaÑ samannÈgato bhikkhu iminÈ paramena paÒÒÈdhiÔÔhÈnena samannÈgato hotÊ”ti vuttabhikkhuno. 366. HÊti yasmÈ. VimuttÊti arahattaphalavimutti, tasmÈ sabbadukkhakkhaye ÒÈÓanti arahattaphalaÒÈÓaÑ adhippetaÑ. Saccanti paramatthasaccaÑ nibbÈnaÑ, na maggasaccaÑ. KÈmaÑ arahattaphalavimutti paÔipakkhehi akopanÊyatÈya akuppÈ, “sacce ÔhitÈ”ti pana vacanato “akuppÈrammaÓakaraÓena akuppÈti vuttÈ”ti Èha. Vitathanti naÔÔhaÑ, jarÈya maraÓena ca vipariÓÈmetabbatÈya yÈdisaÑ uppÈdÈvatthÈya jÈtaÑ, tato aÒÒÈdisanti attho. TathÈ hi taÑ jarÈmaraÓehi parimusitabbar|patÈya “musÈ”ti vuttaÑ. TenÈha “mosadhammanti nassanasabhÈvan”ti. TaÑ avitathanti taÑ vuttanayena avitathaÑ nÈma, taÑ sabhÈvo sabbakÈlaÑ teneva labbhanato. SamathavipassanÈvasena vacÊsaccatoti samathavipassanÈvasena yaÑ visuddhimattaÑ vacÊsaccaÑ, tato. Dukkhasaccasamudayasaccehi tacchavipallÈsabh|tasabhÈvehi. Iti nesaÑ yathÈsakaÑ sabhÈvena avitathabhÈve amosadhammatÈya tehipi avitathabhÈvÈ paramatthasaccaÑ nibbÈnameva uttaritaraÑ. TasmÈti nibbÈnasseva uttaritarabhÈvato.


367. UpadhÊyati ettha dukkhanti upadhÊ, khandhÈ kÈmaguÓÈ ca. Upadahanti dukkhanti upadhÊ, kilesÈbhisa~khÈrÈ. Parip|rÈ gahitÈ parÈmaÔÔhÈti pariyattabhÈvena taÓhÈya gahitÈ diÔÔhiyÈ parÈmaÔÔhÈ. SamathavipassanÈvasena kilesapariccÈgatoti vikkhambhanavasena tada~gappahÈnavasena ca kilesÈnaÑ pariccajanato. Uttaritaro visiÔÔhatarassa pahÈnappakÈrassa abhÈvato. 368. ŒghÈtakaraÓavasenÈti cetasikÈghÈtassa uppajjanavasena. ByÈpajjanavasenÈti cittassa vipattibhÈvavasena. SampadussanavasenÈti sabbaso dussanavasena. TÊhi padehi. Yadi arahattamaggena kilesÈnaÑ pariccÈgo cÈgÈdhiÔÔhÈnaÑ, arahattamaggeneva nesaÑ v|pasamo upasamÈdhiÔÔhÈnaÑ hotÊti dasseti. Ettha visesena pariccÈgo sampajahanaÑ anuppattidhammatÈpÈdÈnaÑ cÈgo, tathÈ pana pariccÈgena yo so nesaÑ tadÈ v|pasantatÈya abhÈvo, ayaÑ upasamoti ayametesaÑ viseso. 369. MaÒÒitanti maÒÒanÈ, “etaÑ mamÈ”ti-ÈdinÈ kappanÈti attho. AvijjÈvibandhanataÓhÈgÈhÈdÊnaÑ sÈdhÈraÓabhÈvato ayamahanti ettha ahanti diÔÔhimaÒÒanÈdassanaÑ, sÈ pana diÔÔhi mÈnamaÒÒanÈya attaniyagÈhavasena hotÊti sveva “ayan”ti iminÈ gahitoti Èha “ayamahanti ekaÑ taÓhÈmaÒÒitameva vaÔÔatÊ”ti. ŒbÈdhaÔÔhenÈti paÔipÊÄanaÔÔhena. MaÒÒanÈvasena hi sattÈnaÑ tathÈ hoti. AntodosaÔÔhenÈti abbhantaraduÔÔhabhÈvena. MaÒÒanÈd|sitattÈ hi sattÈnaÑ attabhÈvo dukkhatÈm|lÈyatto, kilesÈsucipaggharaÓato uppÈdanirodhabha~gehi uddhamuddhaÑ pakkapabhinno hotÊti phal|pacÈrena “maÒÒitaÑ gaÓÉo”ti vutto. AnupaviÔÔhaÔÔhenÈti anupavisitvÈ hadayamÈhacca adhiÔÔhÈnena. MaÒÒitaÑ hi pÊÄÈjananato antotudanato duruddharaÓato sallaÑ. KhÊÓÈsavamuni sabbaso kilesÈnaÑ santattÈ, tato eva pariÄÈhÈnaÑ parinibbutattÈ v|pasantattÈ santo upasanto nibbutoti vuccati. Yattha Ôhitanti yasmiÑ asekkhabh|miyaÑ ÔhitaÑ. Yadi bhagavÈ attano desanÈÒÈÓÈnur|paÑ desanaÑ pavattapeyya, mahÈpathaviÑ pattharantassa viya ÈkÈsaÑ pasÈrentassa viya anantÈparimeyyalokadhÈtuyo paÔicca tesaÑ

MajjhimanikÈya 404

ÔhitÈkÈraÑ1 anupp|raÑ vicinantassa viya desanÈ pariyosÈnaÑ na gaccheyya, yasmÈ panassa vineyyajjhÈsayÈnur|pameva desanÈ pavatti, na tato paraÑ aÓumattampi vaÉÉhati, tasmÈ vuttaÑ “sabbÈpi dhammadesanÈ saÑkhittÈva, vitthÈradesanÈ nÈma natthÊ”ti. Nanu sattapakaraÓadesanÈ vitthÈrakathÈti? Na sÈpi vitthÈrakathÈti Èha “samantapaÔÔhÈnakathÈpi saÑkhittÈyevÈ”ti. SannipatitadevaparisÈya ajjhÈsayÈnur|pameva hi tassÈpi pavatti, na satthudesanÈÒÈÓÈnur|panti. YathÈnusandhiÑ pÈpesi yathÈ-uddiÔÔhe anupubbena anavasesato vibhajanavasena desanÈya niÔÔhÈpitattÈ. VipaÒcitaÒÒ| -pa- kathesi nÈtisa~khepavitthÈravasena desitattÈ. 370. AÔÔhannaÑ parikkhÈrÈnanti nayidamanavasesapariyÈdÈnaÑ, lakkhaÓavacanaÑ panetaÑ, aÒÒatarassÈti vacanaseso. TathÈ hi “mayhaÑ iddhimayaparikkhÈralÈbhÈya paccayo hot|”ti patthanaÑ paÔÔhapetvÈ pattacÊvarÈ, pattaÑ, cÊvarameva vÈ dinne carimabhave iddhimayaparikkhÈro nibbattatÊti vadanti. AdinnattÈti kecivÈdo. TenÈha “kulaputto”ti-Èdi. OkÈsÈbhÈvatoti upasampadÈlakkhaÓassa asambhavato. TenÈha “kulaputtassa Èyu parikkhÊÓan”ti. Udakatittha -pa- Èraddho paramappicchabhÈvato.

VibbhantÈti bhantacittÈ. Si~gena vijjhitvÈ ghÈtesi purimajÈtibaddhÈ ghÈtatÈyÈti vadanti.

MÈnusaÑ yoganti2 manussattabhÈvaÑ. AttabhÈvo hi yujjati kammakilesehÊti “yogo”ti vuccati. Upaccagunti upagacchiÑsu. Upakoti-Èdi tesaÑ nÈmÈni.

GandhakaÔÔhehÊti candanÈgarusaÄaladevadÈru-ÈdÊhi gandhadÈr|hi. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

DhÈtuvibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Pariccantassa asantakÈraÑ (Ka) 2. MÈnusaÑ dehaÑ (AÔÔhakathÈyaÑ.)


11. Saccavibha~gasuttavaÓÓanÈ

371. ŒcikkhanÈti “idaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipÈdÈ ariyasaccan”ti-Èdito kathanaÑ. DesanÈti tasseva atthassa atisajjanaÑ pabodhanaÑ. PaÒÒÈpanÈti pakÈrehi ÒÈpanÈ, sÈ pana yasmÈ itthamidanti veneyyÈnaÑ paccakkhato dassanÈ, tesaÑ vÈ santÈne patiÔÔhÈpanÈ hoti, tasmÈ Èha “dukkhasaccÈdÊnaÑ ÔhapanÈ”ti. PaÔÔhapanÈti patiÔÔhÈpanÈ1. YasmÈ paÔÔhapiyamÈnasabhÈvÈ desanÈ bhÈjanaÑ upagacchantÊ viya hoti, tasmÈ vuttaÑ “paÒÒÈpanÈ”ti, jÈnÈpanÈti attho. VivaÔakaraÓÈti desiyamÈnassa atthassa vivaÔabhÈvakaraÓaÑ. VibhÈgakiriyÈti yathÈvuttassa atthavibhÈgassa vitthÈrakaraÓaÑ. PÈkaÔabhÈvakaraÓanti agambhÊrabhÈvÈpÈdanaÑ. Aparo nayo–catusaccasaÒÒitassa atthassa paccekaÑ sar|pato dassanavasena idanti-Èdito sikkhÈpanaÑ kathanaÑ ÈcikkhanÈ, evaÑ parasantÈne pabhodhanavasena pavattÈpanÈ desanÈ, evaÑ vineyyÈnaÑ cittaparitosajananena tesaÑ buddhiparipÈcanaÑ “paÒÒÈpanÈ”ti vuccati. EvaÑ paÒÒÈpentÊ ca sÈ desiyamÈnaÑ atthaÑ veneyyasantÈne pakÈrato Ôhapeti patiÔÔhapetÊti “paÔÔhapanÈ”ti vuccati. PakÈrato ÔhapentÊ pana saÑkhittassa vitthÈrato paÔivuttassa punÈbhidhÈnato “vivaraÓÈ”ti, tassevatthassa vibhÈgakaraÓato “vibhajanÈ”ti, vuttassa vitthÈrenÈbhidhÈnato vibhattassa hetudÈharaÓadassanato uttÈnÊkamman”ti vuccati. TenÈha “pÈkaÔabhÈvakaraÓan”ti, het|pamÈvasenatthassa pÈkaÔabhÈvakaraÓatoti attho.

AnuggÈhakÈti anuggaÓhanakÈmÈ. SvÈyamanuggaho sa~gahavatthuvasena pÈkaÔo hotÊti Èha “Èmisasa~gahenÈ”ti-Èdi. JanetÈ janettÊti Èha “janikÈ mÈtÈ”ti. VuddhiÑ parisaÑ ÈpÈdetÊti ÈpÈdetÈ. TenÈha “posetÈ”ti. IdÈni dvinnaÑ mahÈtherÈnaÑ yathÈkkamaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ bhagavatÈ vuttehi janikaposikamÈtuÔÔhÈniyehi sa~gÈhakataÑ vitthÈrato dassetuÑ “janikamÈtÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Paratoghosena vinÈpi uparimaggÈdhigamo hotÊti “paccattapurisakÈrenÈ”ti vuttaÑ. PaÔhamamaggo eva hi sÈvakÈnaÑ ekantato ghosÈpekkhoti. PattesupÊti pi-saddena pageva appattes|ti dasseti. ______________________________________________________________ 1. SampÈpanÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 406

Bhavassa appamattakatÈ nÈma ittarakÈlatÈyÈti Èha “accharÈsa~ghÈtamattampÊ”ti. JanetÈti janako, thero pana ariyÈya janayitÈ. ŒpÈdetÈti vaÉÉhetÈ paribr|hetÈ. PurimasmiÑ saccadvaye sammasanaggahaÓaÑ lokiyattÈ tassa, itarasmiÑ tassa aggahaÓaÑ lokuttarattÈ.

KÈmehi nikkhanto sa~kappo nekkhammasa~kappo. SvÈyamassa tato nikkhamanattho tesaÑ paÔipakkhabhÈvato tehi visaÑsaggato virajanato samucchindanato sabbaso vivittabhÈvato ca hotÊti dassetuÑ “kÈmapaccanÊkaÔÔhenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha kÈmapadaghÈtanti yathÈ kÈmo padaÑ patiÔÔhaÑ na labhati, evaÑ hananaÑ, kÈmasamucchedanti attho. KÈmehi sabbaso vivittattÈ kÈmavivitto, ariyamaggo, tassa anto, ariyaphalaÑ, tasmiÑ kÈmavivittante. Eseva nayoti iminÈ “byÈpÈdapaccanÊkaÔÔhenÈ”ti-ÈdiyojanaÑ atidisati. Sabbe cete nekkhammasa~kappÈdayo nÈnÈcittesu labbhantÊti yojanÈ. Yadi ekacitte labbhanti, kathaÑ tividhamicchÈsa~kappÈnaÑ samugghÈtoti Èha “tatra hÊ”ti-Èdi. Na nÈnÈ labbhatÊti iminÈ tividhakiccakÈritaÑ sammÈsa~kappassa dasseti. Kiccavasena hi tassa nÈmassa lÈbho. SammÈvÈcÈdÊnampi maggakkhaÓe ekacitte labbhamÈnÈnampi catukiccakÈritÈya catubbidhanÈmÈditÈ veditabbÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

Saccavibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

12. DakkhiÓÈvibha~gasuttavaÓÓanÈ

376. MahÈpajÈpatigotamÊti ettha gotamÊti tassa gotamagottato ÈgataÑ nÈmaÑ, mahÈpajÈpati pana guÓato. TaÑ vivarituÑ “nÈmakaraÓadivase panassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. MahatiÑ uÄÈraÑ pajaÑ jananaposanehi parirakkhatÊti mahÈpajÈpati. Paribhogavasena na haÒÒatÊti1 ahataÑ. SippikÈnanti tantavÈyÈnaÑ. VÈyanaÔÔhÈnanti vÊnaÔÔhÈnaÑ. TÈni maÑ na tosenti kÈyikassa puÒÒassa abhÈvato. TenÈha “sahatthÈ ______________________________________________________________ 1. Na hantÊti (Ka)


katameva maÑ tosetÊ”ti. PisitvÈ nibbattanaÑ katvÈ. PothetvÈti sukhumabhÈvÈpÈdanatthaÑ dhanukena netvÈ. KÈlÈnukÈlaÒca dhÈtigaÓaparivutÈ gantvÈ vemakoÔiÑ aggahesi ekadivasanti adhippÈyo. EvaÑ hi “ekadivasaÑ pana -pa- akÈsÊ”ti purimavacanena taÑ na virujjheyya.

Cha cetanÈti chabbidhÈ cetanÈ. Na hi tÈ chayeva cetanÈti. SaÑghe gotami dehi -pa- saÑgho cÈti idameva suttapadaÑ. SaÑghe gotami dehÊti saÑghassa dÈnÈya niyojesi, tasmÈ saÑghova dakkhiÓeyyataroti ayamevettha attho. Yadi evanti-ÈdinÈ tattha byabhicÈraÑ dasseti. RÈjamahÈmattÈdayoti-ÈdinÈ tattha byatirekato nidassanaÑ Èha. MahantatarÈ bhaveyyunti ÈnubhÈvÈdinÈ mahantatarÈ bhaveyyuÑ, na ca taÑ atthÊti. TasmÈti yasmÈ guÓavisiÔÔhahetukaÑ dakkhiÓeyyataÑ anapekkhitvÈ attano dÊyamÈnassa dÈpanaÑ labhati, tasmÈ. MÈ evaÑ gaÓhÈti “sammÈsambuddhato saÑghova dakkhiÓeyyo”ti mÈ gaÓha.

Tattha nicchayasÈdhakaÑ suttapadaÑ dassento “nayimasmiÑ loke -pa- vipulaphalesinan”ti Èha. SvÈhamattho ratanasutte1 “yaÑ kiÒci vittan”ti gÈthÈya, AggapasÈdasuttÈdÊhi2 ca vibhÈvetabboti. TenÈha “satthÈrÈ uttaritaro dakkhiÓeyyo nÈma natthÊ”ti.

GotamiyÈ antimabhavikatÈya dÈnassa dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya anuppÈdanato na taÑ garutaraÑ saÑghassa pÈdÈpane kÈraÓanti Èha “pacchimÈya janatÈyÈ”ti-Èdi. VacanatopÊti tassa vatthayugassa satthu eva paÔiggahaÓÈya vacanatopi. TenÈha “na hÊ”ti-Èdi.

SatthÈ saÑghapariyÈpannova Êdise ÔhÈne aggaphalaÔÔhatÈya aÔÔha ariyapuggalabhÈvato, sace panassa na sayaÑ saÑghapariyÈpannatÈ, kathaÑ saÑghe p|jite satthÈ p|jito nÈma siyÈti adhippÈyo. TÊÓi saraÓagamanÈni tayo eva aggapasÈdÈti vakkhatÊti adhippÈyo. AbhidheyyÈnur|pÈni hi li~gavacanÈni. Na ruhati ayÈthÈvapaÔipattibhÈvato, na gihivesaggahaÓÈdinÈ gihibhÈvassa paÔikkhipitattÈ. Na vattabbametaÑ “satthÈ saÑghapariyÈpanno”ti satthubhÈvato. SÈvakasam|ho hi ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 255 piÔÔhe Itivuttake.

MajjhimanikÈya 408

saÑgho. SaÑghagaÓe hi satthÈ uttaritaro anaÒÒasÈdhÈraÓaguÓehi samannÈgatabhÈvato m|laratanabhÈvato ca. 377. SampatijÈtassa mahÈsattassa sattapadavÊtihÈragamanaÑ dhammatÈvasena jÈtaÑ, paraÑ tadaÒÒadaharasadisÊ paÔipattÊti Èha “hatthapÈdakiccaÑ asÈdhentes|”ti. 378. Pacc|pakÈraÑ na sukaraÑ vadÈmi anucchavikakiriyÈya kÈtuÑ asakkuÓeyyattÈ. AbhivÈdenti etenÈti abhivÈdanaÑ. VandamÈnehi antevÈsikehi ÈcariyaÑ “sukhÊ hot|”ti-ÈdinÈ abhivÈdenti nÈma. Tena vuttaÑ “abhivÈdanan”ti. Tadabhimukho -pa- vanditvÈ nipajjati seyyathÈpi ÈyasmÈ sÈriputto. KÈlÈnukÈlaÑ upaÔÔhÈnaÑ bÊjayanapÈdasambÈhanÈdi anucchavikakammassa karaÓaÑ nÈma. AnucchavikaÑ kiriyaÑ kÈtuÑ na sakkotiyeva, yasmÈ Ècariyena katassa dhammÈnuggahassa antevÈsinÈ kariyamÈno ÈmisÈnuggaho sa~khampi kalampi kalabhÈgampi na upetiyevÈti. Tena vuttaÑ “na suppatikÈraÑ vadÈmÊ”ti. 379. PÈÔipuggalikaÑ dakkhiÓaÑ Èrabbha samuÔÔhitaÑ “taÑ me bhagavÈ paÔiggaÓhat|”ti mahÈpajÈpatigotamiyÈ vacanaÑ nimittaÑ katvÈ desanÈya uÔÔhitattÈ. Na kevalaÒca tassÈ eva vacanaÑ, atha kho Œnandattheropi -pa- samÈdapesi, tasmÈ vibhÈgato cuddasasu -pa- hotÊti dassetuÑ imaÑ desanaÑ Èrabhi. Tattha patipaccekaÑ puggalaÑ dÊyatÊti pÈÔipuggalikaÑ. PaÔhamasaddo yathÈ aggattho, evaÑ seÔÔhapariyÈyopÊti Èha “jeÔÔhakavasenapÊ”ti. AggÈ uttame khette pavattattÈ. DutiyatatiyÈpi paramadakkhiÓÈyeva sabbaso sammÈvikkhambhitarÈgÈdikilesattÈ. RÈgÈdayo hi adakkhiÓeyyabhÈvassa kÈraÓaÑ. TenevÈha “tiÓadosÈni khettÈni, rÈgadosÈ ayaÑ pajÈ”ti-Èdi1. YasmÈ pana savÈsanaÑ sabbaso samucchinnakilesehi tato eva sabbaso appaÔihataÒÈÓacÈrehi anantÈparimeyyaguÓagaÓÈdhÈrehi sammÈsambuddhehi sadiso sadevake loke koci dakkhiÓeyyo natthi, tasmÈ “paramadakkhiÓÈyevÈ”ti sÈsa~kaÑ vadati. YasmÈ paÒcÈbhiÒÒo aÔÔhasamÈpattilÈbhÊ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 64 piÔÔhe Dhammapade.


eva hoti lokiyÈbhiÒÒÈnaÑ aÔÔhasamÈpatti-adhiÔÔhÈnattÈ, tasmÈ “lokiyapaÒcÈbhiÒÒe” icceva vuttaÑ, na “aÔÔhasamÈpattilÈbhimhÊ”ti tÈya avuttasiddhattÈ. GosÊladhÈtukoti gosÊlasabhÈvo, sÊlavatÈ sadisasÊloti attho. TenÈha “asaÔho”ti-Èdi. Tena na alajjidhÈtuko pakatisiddho idha puthujjanasÊlavÈti adhippetoti dasseti.

Paricchindantoti ettakoti paccekappamÈÓato tato eva aÒÒamaÒÒaÑ asa~karatova paricchindanto. KathaÑ pana asa~khyeyyabhÈvena vuccamÈno vipÈko paricchinno hoti? Sopi tassa paricchedo eva itarehi asaÑkiÓÓabhÈvadÊpanato, etadatthameva pubbe asa~karaggahaÓaÑ kataÑ. GuÓavasenÈti lakkhaÓasampannÈdiguÓavasena. UpakÈravasenÈti bhogarakkhÈdi-upakÈravasena. YaÑ posanatthaÑ dinnaÑ, idaÑ na gahitaÑ dÈnalakkhaÓÈyogato. Anuggahap|janicchÈvasena hi attano deyyavatthupariccÈgo dÈnaÑ bhayarÈgaladdhukÈmakulÈdivasena sÈvajjÈbhÈvato. Tampi na gahitaÑ ayÈvadatthatÈ-aparipuÓÓabhÈvena yathÈdhippetaphaladÈnÈsamatthabhÈvato. SampattassÈti santikÈgatassa. Tena sampattipayojane anapekkhataÑ dasseti. PhalaÑ paÔika~khitvÈti “idaÑ me dÈnamayaÑ puÒÒaÑ ÈyatiÑ sukhahitabhÈvÈya hot|”ti-ÈdinÈ phalaÑ paccÈsÊsitvÈ. Tenassa phaladÈne namiyataÑ dasseti, yÈvadatthanti iminÈ paripuÓÓaphalataÑ. SataguÓÈti ettha guÓasaddo na “guÓena nÈmaÑ uddhareyyan”ti-ÈdÊsu1 viya sampatti-attho, “taddiguÓan”ti-ÈdÊsu viya na vaÉÉhanattho, “paÒca kÈmaguÓÈ loke, manochaÔÔhÈ paveditÈ”ti-ÈdÊsu2 viya na koÔÔhÈsattho, “antaÑ antaguÓan”ti-ÈdÊsu3 viya na antabhÈgattho, atha kho ÈnisaÑsatthoti dassento “satÈnisaÑsÈ”ti Èha, te ÈnisaÑse sar|pato dassetuÑ “Èyusatan”ti-Èdi vuttaÑ. SataguÓÈti vÈ satavaÉÉhikÈti evamettha attho daÔÔhabbo. NipparitasaÑ karotÊti Èyu-ÈdÊnaÑ ÈnisaÑsÈnaÑ aparittÈsaÑ karoti. Atha vÈ nipparitasaÑ karotÊti Èyu-ÈdinimittaÑ aparittÈsaÑ karoti. Atha vÈ nipparitasaÑ karotÊti Èyu-ÈdÊni ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 420; UdÈna-®Ôha 306; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 277; Netti-®Ôha 119 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 304 piÔÔhe SuttanipÈte. 3. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhÈdÊsu.

MajjhimanikÈya 410

tato uttarimpi ÈhÈrÈdihetu aparittÈsaÑ karoti. AttabhÈvavinimuttasaÒcaraÓassa abhÈvÈ “bhavasatepi vutte ayamevattho”ti vuttaÑ. SabbatthÈti “puthujjanadussÊle”ti-ÈdÊsu sabbavÈresu. Nayo netabboti “ÈyusahassaÑ vaÓÓasahassan”ti-Èdiko nayo.

SÈsanÈvataraÓaÑ nÈma yÈvadeva vaÔÔadukkhanittharaÓatthaÑ, taÒca maggapaÔivedhanaÑ, tasmÈ nibbedhabhÈgiyasaraÓagamanaÑ sikkhÈpadasamÈdÈnaÑ pabbajjÈ upasampadÈ sÊlaparip|raÓaÑ adhicittasikkhÈnuyogo vipassanÈbhÈvanÈti sabbÈpesÈ sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipatti eva hotÊti Èha “tisaraÓaÑ gato upÈsakopÊ”ti-Èdi. Tattha yathÈ nibbedhabhÈgiyo samÈdhi tÈva nÈma paramparÈya riyamaggÈdhigamassa paccayabhÈvato upanissayo, tathÈ nibbedhabhÈgiyaÑ sÊlaparip|raÓaÑ upasampadÈ pabbajjÈ upÈsakassa dasasu paÒcasu sÊlesu patiÔÔhÈnaÑ antamaso saraÓÈdigamanampi nibbedhabhÈgiyaÑ ariyamaggÈdhigamassa upanissayo hotiyevÈti “sabbÈpesÈ sotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipattÊ”ti vuttÈ. Tattha anaÒÒa sÈdhÈraÓa vijjÈcaraÓÈdi asa~khyeyya-aparimeyya guÓa samudayap|rite bhagavati saddhamme sariyasaÑghe uÄÈratarabahumÈnagÈravataÑ gato “sammÈsambuddho bhagavÈ, svÈkhÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho”ti tapparÈyaÓatÈdi-ÈkÈrappatto ÒÈÓaparisodhito pasÈdo saraÓagamananti tena vatthugatena pasÈdena paribhÈvite santÈne kataÑ puÒÒakkhettasampattiyÈ mahapphalaÑ mahÈnisaÑsameva hotÊti Èha “tasmiÑ dinnadÈnampi asa~khyeyyaÑ appameyyan”ti. TayidaÑ saraÓaÑ vatthuttaye pasÈdabhÈvena ajjhÈsayasampattimattaÑ, tÈdisassa pana paÒcasÊlaÑ ajjhÈsayasampatti-upathambhito kÈyavacÊsaÑyamoti tattha dinnaÑ tato uttarimahapphalanti, dasasÊlaÑ pana paripuÓÓuposathasÊlaÑ, tattha dinnaÑ mahapphalanti “tato uttari mahapphalan”ti vuttaÑ. SÈmaÓerasÊlÈdÊnaÑ pana uttari visiÔÔhatÈrÈdibhÈvato tattha tattha dinnassa visesamahapphalatÈ vuttÈ.

Maggasama~gitÈ nÈma maggacittakkhaÓaparicchinnÈ, tasmiÒca khaÓe kathaÑ dÈtuÑ paÔiggahetuÒca sambhavatÊti codeti “kiÑ pana maggasama~gissa sakkÈ dÈnaÑ dÈtun”ti. Itaro tÈdise sati samayeti dassento “ÈmasakkÈ”ti paÔijÈnitvÈ “Èraddhavipassako”ti-ÈdinÈ tamatthaÑ vivarati. TasmiÑ khaÓeti tasmiÑ pakkhipanakkhaÓe. Yadi aÔÔhamakassa sotÈpannassa


dinnadÈnaÑ phalato asa~khyeyyameva, ko nesaÑ visesoti Èha “tatthÈ”ti-Èdi. Tena satipi asa~khyeyyabhÈvasÈmaÒÒe atthi nesaÑ appabahubhÈvo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ-asa~khyeyyamahÈkappÈsa~khyeyyÈnaÑ viyÈti dasseti. Maggasama~gÊnaÑ tena tena odhinÈ saÑkilesadhammÈnaÑ pahÊyamÈnattÈ vodÈnadhammÈnaÑ vaÉÉhamÈnattÈ apariyositakiccattÈ aparipuÓÓaguÓatÈ, pariyositakiccattÈ phalasama~gÊnaÑ paripuÓÓaguÓatÈti taÑtaÑmaggaÔÔhehi phalaÔÔhÈnaÑ khettÈtisayatÈ veditabbÈ. HeÔÔhimaheÔÔhimehi pana maggaÔÔhehi uparimÈnaÑ maggaÔÔhÈnaÑ, phalaÔÔhehi phalaÔÔhÈnaÑ uttaritaratÈ pÈkaÔÈ eva. TathÈ hi uparimÈnaÑ dinnadÈnassa mahapphalatÈ vuttÈ. 380. KÈmaÑ cettha buddhappamukhe ubhatosaÑghe kevale ca bhikkhusmÈghe dÈnaÑ atthi eva, na pana buddhappamukhe bhikkhusaÑghe, taÑ pana buddhappamukha-ubhatosaÑgheneva sa~gahitanti aviruddhaÑ. Na pÈpuÓanti mahapphalabhÈvena sadisatampi, kuto adhikataÑ.

“TathÈgate parinibbute ubhatosaÑghassa” icceva vuttattÈ “kiÑ panÈ”ti-ÈdinÈ cedeti. Itaro parinibbute tathÈgate taÑ uddissa gandhapupphÈdipariccÈgo viya cÊvarÈdipariccÈgopi mahapphalo hotiyevÈti katvÈ paÔipajjanavidhiÑ dassetuÑ “ubhatosaÑghassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. “EttakÈyeva bhikkh|, uddisathÈ”ti evaÑ paricchedassa akaraÓena upacÈrasÊmÈpariyÈpannÈnaÑ khettapariyÈpannÈnaÑ vasena aparicchinnakamahÈbhikkhusaÑghe.

GottaÑ vuccati sÈdhÈraÓanÈmaÑ, mattasaddo luttaniddiÔÔho, tasmÈ samaÓÈti gottamattaÑ anubhavanti dhÈrentÊti gotrabhuno. TenÈha “nÈmamattasamaÓÈ”ti. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑhato samaÓagaÓo saÑgho, tasmÈ saÑgho dussÊlo nÈma natthi. GuÓasa~khÈyÈti ÈnisaÑsagaÓanÈya, mahapphalatÈyÈti attho. KÈsaÑva -pa- asa~khyeyyÈti vuttÈ saÑghaÑ uddissa dinnattÈ. YathÈ pana saÑghaÑ uddissa dÈnaÑ hoti, taÑ vidhiÑ dassetuÑ “saÑghagatÈ dakkhiÓÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha cittÊkÈranti gÈravaÑ.

SaÑghato na puggalato. AÒÒathattaÑ ÈpajjatÊti “imassa mayÈ dinnaÑ saÑghassa dinnaÑ hotÊ”ti evaÑ cittaÑ anuppÈdetvÈ “saÑghassa dassÈmÊ”ti

MajjhimanikÈya 412

deyyadhammaÑ paÔiyÈdetvÈ sÈmaÓerassa nÈma dÈtabbaÑ jÈtanti aÒÒathattaÑ Èpajjati, tasmÈ tassa dakkhiÓÈ saÑghagatÈ na hotiyeva puggalavasena cittassa pariÓÈmitattÈ. Nibbematiko hutvÈti “kiÑ nu kho mayÈ imassa dinnaÑ hoti vÈ, na vÈ”ti vimatiÑ anuppÈdetvÈ “yo panÈ”ti-ÈdinÈ vuttÈkÈrena karoti.

TatthÈti-ÈdinÈ vuttassevatthassa pÈkaÔÈkaraÓatthaÑ vatthuÑ nidasseti “parasamuddavÈsino”ti-ÈdinÈ. OpuÒjÈpetvÈ paribhaÓÉaÑ kÈretvÈ, haritagomayena upalimpitvÈti attho. KÈsÈvakaÓÔhÈsaÑghassÈti kÈsÈvakaÓÔhÈsam|hassa. Ko sodhetÊti mahapphalabhÈvakaraÓena ko visodheti. MahapphalabhÈvÈpattiyÈ hi dakkhiÓÈ visujjhati nÈma. Tattha yesaÑ hatthe dinnaÑ, tesaÑ vasena paÔiggÈhakato dakkhiÓÈya visuddhattÈ “tadÈpÈhaÑ Œnanda saÑghagataÑ dakkhiÓaÑ asa~kheyyaÑ appameyyaÑ vadÈmÊ”ti1 ca vuttaÑ, tasmÈ kammavaseneva dakkhiÓÈvisuddhiÑ pucchati. Itaro ariyasaÑghe dinnadakkhiÓÈya nibbisiÔÔhaÑ katvÈ vuttattÈ matthakappattasseva ariyasaÑghe vasena dakkhiÓÈvisuddhiÑ dassento “sÈriputta -pa- sodhentÊ”ti vatvÈ puna “ye keci arahanto sodhentÊ”ti dassento “apicÈ”ti-ÈdimÈha. TherÈ ciraparinibbutÈti idaÑ ajjatanÈnampi ariyÈnaÑ sÈvakataÑ dassentena maggasodhanavasena vuttanti daÔÔhabbaÑ, na uddissa puÒÒakaraÓe sati akaraÓappattiyÈ. EvaÑ hi “asÊtimahÈtherÈ sodhentÊ”ti idaÑ suvuttaÑ hoti, na aÒÒathÈ.

“SaÑghagatÈya dakkhiÓÈyÈ”ti kÈmaÒcetaÑ sÈdhÈraÓavacanaÑ, tathÈpi tattha tattha puggalaviseso ÒÈtabboti dassento “atthi buddhappamukho saÑgho”ti-ÈdimÈha. Na upanetabbobhagavato kÈle bhikkh|naÑ abhiÒÒÈpaÔisambhidÈguÓavasena ativiya uÄÈrabhÈvato, etarahi tadabhÈvato. Etarahi saÑgho -pana upanetabboti ettha nayÈnusÈrena attho vattabbo. Tena teneva samayenÈti tassa tassa kÈlassa sampattivipattimukhena paÔipattiyÈ uÄÈrataÑ anuÄÈrataÒca ulli~geti. Yattha hi bhikkh| guÓehi sabbaso paripuÓÓÈ honti, tasmiÑ samaye saÑghagatÈ dakkhiÓÈ itarasmiÑ samaye dakkhiÓato mahapphalatarÈti daÔÔhabbÈ. SaÑghe cittÊkÈraÑ kÈtuÑ sakkontassÈti suppaÔipannatÈdiÑ saÑghe ÈvajjitvÈ ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 299 piÔÔhe.


saÑghagatena pasÈdena, saÑghassa sammukhÈ viya tasmiÑ puggale ca gÈravavasena dentassa puthujjanasamaÓe dinnaÑ mahapphalataraÑ saÑghato uddisitvÈ gahitattÈ, “saÑghassa demÊ”tiyeva dinnattÈ ca.

Eseva nayoti iminÈ “sotÈpanne dinnaÑ mahapphalataran”ti evamÈdiÑ atidisati. Œdi-saddena uddisitvÈ gahito sakadÈgÈmÊ, pÈÔipuggaliko anÈgÈmÊti evamÈdi sa~gahitaÑ. Mahapphalatarameva. TenÈha bhagavÈ “na tvevÈhaÑ Œnanda kenaci pariyÈyena saÑghagatÈya dakkhiÓÈya pÈÔipuggalikaÑ dÈnaÑ mahapphalataraÑ vadÈmÊ”ti1. Yadi khÊÓÈsave dinnadÈnato saÑghato uddisitvÈ gahitadussÊlepi dinnadÈnaÑ mahapphalaÑ, evaÑ sante “sÊlavato mahÈrÈja dinnaÑ mahapphalaÑ, no tathÈ dussÊle”ti idaÑ kathanti Èha “taÑ imaÑ nayaÑ pahÈyÈ”ti-Èdi. SaÑghato uddisitvÈ gahaÓavidhiÑ pahÈya dussÊlasseva gahaÓavasena vuttaÑ. ImasmiÑ catukke daÔÔhabbanti imassa padassa vasena daÔÔhabbaÑ. Tattha hi “paÔiggÈhakÈ honti dussÊlÈ pÈpadhammÈ”ti ÈgataÑ. 381. VusujjhatÊti na kilissati, mahÈjutikÈrÊ mahÈvipphÈrÈ hotÊti attho. Sucidhammoti rÈgÈdi-asucividhamanena sucisabhÈvo. Na pÈpadhammoti na nihÊnasabhÈvo pÈpakiriyÈya. Akusaladhammo hi ekantanihÊno. J|jako sÊlavÈ kalyÈÓadhammo na hoti, tassa mahÈbodhisattassa attano puttadÈnaÑ dÈnapÈramiyÈ matthakaÑ gaÓhantaÑ mahÈpathavÊkampanasamatthaÑ jÈtaÑ, svÈyaÑ dÈnaguÓo vessantaramahÈraÒÒÈ kathetabboti.

UddharatÊti bahulaÑ katapÈpakammavasena laddhavinipÈtato uddharati, tasmÈ natthi mayhaÑ kiÒci cittassa aÒÒathattanti adhippÈyo.

PetadakkhiÓanti pete uddissa dÈtabbadakkhiÓaÑ. PÈpitakÈleyevÈti “idaÑ dÈnaÑ asukassa petassa hot|”ti uddisanavasena patte pÈpitakÈleyeva. AssÈti petassa. PÈpuÓÊti phalasamÈpattiyÈ vasena pÈpuÓi. AyaÑ hi pete uddissa dÈne dhammatÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 299 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 414

TadÈ kosalaraÒÒo pariccÈgavasena ativiya uÄÈrajjhÈsayataÑ, buddhappamukhassa ca bhikkhusaÑghassa ukkaÑsagataguÓavisiÔÔhataÑ sandhÈyÈha “asadisadÈnaÑ kathetabban”ti.

AsÈrampi khettanti sÈrahÊnaÑ dukkhettaÑ. Samayeti kasanÈrahe kÈle. PaÑsuÑ apanetvÈti nissÈraÑ paÑsuÑ nÊharitvÈ. SÈrabÊjÈnÊti sabhÈvato abhisa~khÈrato ca sÈrabh|tÈni bÊjÈni. PatiÔÔhapetvÈti vapitvÈ. Evanti yathÈ kassako attano payogasampattiyÈ asÈrepi khette phalaÑ adhigacchati, evaÑ sÊlavÈ attano payogasampattiyÈ dussÊlassapi datvÈ phalaÑ mahantaÑ adhigacchati. IminÈ upÈyenÈti iminÈ paÔhamapade vuttanayena. Sabbapades|ti sabbakoÔÔhÈsesu visujjhanaÑ vuttaÑ, tatiyapade pana visujjhanaÑ paÔikkhittameva. 382. Arahato dinnadÈnameva aggaÑ dÈnacetanÈya kenaci upakkilesena anupakkiliÔÔhattÈ, paÔiggÈhakassa aggadakkhiÓeyyattÈ. TenÈha “bhavÈlayassa bhavapatthanÈya abhÈvato”ti, “ubhinnampÊ”ti vacanaseso. KhÊÓÈsavo dÈnaphalaÑ na saddahatÊti idaÑ tassa appahÊnakilesajanassa viya kammakammaphalÈnaÑ saddahanÈkÈrena pavatti natthÊti katvÈ vuttaÑ, yato arahÈ “asaddho akataÒÒ| ca -pa- poriso”ti1 thomÊyati. AsaddahanaÑ anumÈnapakkhikaÑ, anumÈnaÒca saÑsayapubbakaÑ, nissandiddho ca kammakammaphalesu paccakkhabhÈvaÑ gato. Temeva hi nicchitabhÈvasiddhaÑ nissandiddhataÑ sandhÈya “dÈnaphalaÑ saddahantÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Yadi evaÑ tena katakammaÑ kammalakkhaÓappattaÑ hotÊti Èha “khÊÓÈsavenÈ”ti-Èdi. TenevÈha “nicchandarÈgattÈ”ti, etaÒca lakkhaÓavacanaÑ, kenaci kilesena anupakkiliÔÔhattÈti adhippÈyo. AssÈti khÊÓÈsavassa dÈnaÑ.

KiÑ pana sammÈsambuddhenÈti-ÈdinÈ dÈyakato dakkhiÓÈvisuddhi coditÈ, SÈriputtattherenÈti-ÈdinÈ pana paÔiggÈhakatoti vadanti, tadayuttaÑ sÈvakassa mahapphalabhÈve saÑsayÈbhÈvato, heÔÔhÈ nicchitattÈ ca, tasmÈ ubhayenapi dÈyakato dakkhiÓÈvisuddhi eva coditÈ. SÈ hi idha sÈdhÈraÓavasena nicchitattÈ saÑsayavatthu. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 27 piÔÔhe Dhammapade.


TenÈha “sammÈsambuddhena -pa- vadantÊ”ti. SammÈsambuddhaÑ hÊti-Èdi yathÈvutta-atthassa kÈraÓavacanaÑ. AÒÒo dÈnassa vipÈkaÑ jÈnituÑ samattho nÈma natthi sabbaso sattÈnaÑ kammavipÈkavibhÈgajÈnanaÒÈÓassa ananuÒÒÈtattÈ. TenÈha bhagavÈ “yasmÈ ca kho bhikkhave sattÈ na jÈnanti, dÈnasaÑvibhÈgassa vipÈkaÑ yathÈhaÑ jÈnÈmi, tasmÈ adatvÈ bhuÒjantÊ”ti-Èdi1. Etena ettha ÒÈÓavisodhanaÑ nÈma kathitaÑ, na dakkhiÓÈya visuddhi nÈma dÈyakato paÔiggÈhakato ca vasena hotÊti, sammÈsambuddhena sÈriputtattherassa dinnadÈnaÑ sabbaso upakkilesavisuddhiyÈ ÒÈÓassa ca ativiya uÄÈrattÈ mahÈnubhÈvaÑ nÈma siyÈ mahÈtejavantaÒca, na mahapphalaÑ tesaÑ santÈne paripuÓÓaphalassa asambhavato. Yadi dinnadÈnaÑ paripuÓÓaphalaÑ na hoti ubhayavipÈkadÈnÈbhÈvato, pavattivipÈkadÈyÊ pana hotÊti dassento “dÈnaÑ hÊ”ti-ÈdimÈha.

Cat|hÊti sahayoge karaÓavacanaÑ, cat|hi sampadÈhi sahagatÈ sahitaÑ katvÈti attho. ImÈ catasso sampadÈ sabbasÈdhÈraÓavasena vuttÈ, na yathÈdhigatapuggalavasena. TenÈha “deyyadhammassa dhammenÈ”ti-Èdi. TasmiÑyeva attabhÈveti yasmiÑ attabhÈve taÑ dÈnamayaÑ puÒÒaÑ uppannaÑ, tasmiÑyeva attabhÈve vipÈkaÑ deti, cetanÈya mahantattÈ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ hutvÈ vipaccatÊti attho. PubbacetanÈdivasenÈti sanniÔÔhÈpakajavanavÊthito pubbÈparavÊthicetanÈvasena, aÒÒathÈ sanniÔÔhÈpakavÊthiyaÑyeva pubbacetanÈdivasenÈti vattabbaÑ siyÈ. SÈ hi cetanÈ diÔÔhadhammavedanÊyabh|tÈ tasmiÑyeva attabhÈve vipÈkaÑ deti, na itarÈ. MahattatÈti pubbÈbhisa~khÈravasena ÒÈÓasampayogÈdivasena cetanÈya uÄÈratÈ. KhÊÓÈsavabhÈvenÈti yassa deti, tassa khÊÓÈsavabhÈvena. VatthusampannatÈti ettha yathÈ paÔighasaÒÒÈnÈnattasaÒÒÈnaÑ vigamena dibbavihÈrÈnaÑ vasena, byÈpÈdasaÒÒÈdÊnaÑ vigamena brahmavihÈrÈnaÑ vasena, sabbaso r|pasaÒÒÈnÈnattasaÒÒÈnaÑ vigamena ÈneÒjavihÈrÈnaÑ vasena, sabbaso niccasaÒÒÈdÊnaÑ paÔippassaddhiyÈ sabbasa~khÈravimukhatÈya riyavihÈrÈnaÑ vasena vatthusampannatÈ icchitÈ. TaÑtaÑsamÈpattisamÈpajjanena santÈnassa nirodhasÈdhanatÈ taÑ divasaÑ nirodhassa ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 207 piÔÔhe SuttanipÈte.

MajjhimanikÈya 416

sÈdhanatÈ nÈma. VatthusampannatÈti sabbaso nirodhasamÈpattisamÈpajjanena vatthusampannatÈ icchitÈ, na sabbaso anavasesasaÒÒÈnirodhatÈyÈti Èha “taÑ divasaÑ nirodhato vuÔÔhitabhÈvena vatthusampannatÈ”ti. SaÒÒÈnirodhassa cettha accÈsannataÑ sandhÈya “taÑ divasan”ti vuttaÑ. YaÑ panettha atthato avibhattaÑ, taÑ suviÒÒeyyameva.

DakkhiÓÈvibha~gasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca vibha~gavaggavaÓÓanÈ.

5. SaÄÈyatanavagga

1. AnÈthapiÓÉikovÈdasuttavaÓÓanÈ 383. AdhimattagilÈnoti adhikÈya mattÈya maraÓassa ÈsannatÈya tiviya gilÈnoti attho. TenÈha “maraÓaseyyaÑ upagato”ti. AkhaÓÉaÑ akÈsi gahapatino satthari paramapemattÈ. YattakaÑ cassÈti “sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ”ti vuttaÑ yattakaÑ assa gahapatissa. 384. OsakkantÊti parihÈyanti. OttharantÊti abhibhavanti. UsmÈ nÈma kammajatejodhÈtu, sÈ saha jÊvitindriyanirodhÈ pariyÈdiyati, yÈva tÈ Èyu-usmÈ vattanti tÈva maraÓantikÈ vedanÈ vattanteva viÒÒÈÓassa aniruddhattÈ. TenÈha “yÈva usmÈ”ti-Èdi. 385. TÊhi gÈhetÊti taÓhÈmÈnadiÔÔhiggÈhehi. PaÔibÈhituÑ vikkhambhetuÑ. CakkhuÑ tÊhi gÈhehi na gaÓhissÈmÊti mÈnaggÈhapaÔikkhepamukhena cakkhusmiÑ aniccÈnupassanÈti dasseti. AniccÈnupassanÈya hi sati appatiÔÔho mÈnaggÈho, dukkhÈnupassanÈya sati appatiÔÔho taÓhÈggÈho, anattÈnupassanÈya sati appatiÔÔho diÔÔhiggÈhoti, gÈho ca nÈma oÄÈriko, tasmiÑ vigatepi nikanti tiÔÔheyyÈti taÑ vijahÈpetukÈmena “na ca me cakkhunissitaÑ viÒÒÈÓaÑ bhavissatÊ”ti vuttanti Èha “viÒÒÈÓaÒcÈpi me cakkhunissitaÑ na bhavissatÊ”ti. SabbaÑ kÈmabhavar|panti kÈmabh|mipariyÈpannaÑ sabbaÑ r|pakkhandhamÈha, “kÈmar|pabhavar|pan”ti vÈ pÈÔho, so yutto imassa vÈrassa eva anavasesapaÒcavokÈrabhavapariyÈpannato. TathÈ hi upari catuvokÈrabhavo anavasesato vutto. 386. Idhalokanti ettha sa~kharalokavisayoti adhippÈyena “vasanaÔÔhÈnaÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ, taÒca kho paÔhamadutiyavÈrehi idhaloko gahitoti katvÈ. PaÔhamadutiyavÈrehi pana idhaloko paralokoti vibhÈgena vinÈ paÒcavokÈrabhavo gahito, tathÈ tatiyavÈre paÒcavokÈrabhavo catuvokÈrabhavo ca gahitoti puna diÔÔhadhammasamparÈyavasena taÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “na idhalokan”ti-Èdi

MajjhimanikÈya 418

vuttaÑ. Idhalokanti ca sattasa~khÈravaseneva gahitaÑ. Sabbampi sa~khÈravasena pariggahetvÈ dassetuÑ “yampi me diÔÔhan”ti-Èdi vuttanti keci. AparitassanatthaÑ taÓhÈparitassanÈya anupÈdanatthaÑ. Yassa diÔÔhadhammoti vuccati, tassa pana abhÈvato “manussalokaÑ ÔhapetvÈ sesÈ paralokÈ nÈmÈ”ti vuttaÑ. YesaÑ pana “idhalokan”ti iminÈ sattalokassapi gahaÓaÑ icchitaÑ, tesaÑ1 matena “manussalokaÑ ÔhepetvÈ”ti yojanÈ. 387. AllÊyasÊti attabhÈve bhogesu ca apekkhaÑ karosÊti attho. Evar|pÊti yÈdisÊ tadÈ dhammasenÈpatinÈ kathitÈ, evar|pÊ. DhammakathÈ na sutapubbÈti yathÈkathitÈkÈrameva sandhÈya paÔikkhepo, na sukhumagambhÊrasuÒÒatÈpaÔisaÑyuttatÈsÈmaÒÒaÑ. TenÈha “evaÑ panÈ”ti-Èdi.

MayÈ gatamaggameva anugacchasÊti dÈnamayapuÒÒabhÈvasÈmaÒÒaÑ gahetvÈ vadati, na bodhisattadÈnabh|taÑ dÈnapÈramitaÑ. Na paÔibhÈtÊti ruccanavasena citte na upatiÔÔhati. TenÈha “na ruccatÊ”ti. TathÈ hesa vaÔÔÈbhiratoti. UjumaggÈvahÈ vipassanÈ bhagavatÈ panassa kathitapubbÈ. 388. EsitaguÓattÈ esiyamÈnaguÓattÈ ca isi, asekkhÈ sekkhÈ kalyÈÓaputhujjanÈ ca, isÊnaÑ saÑgho, tena nisevitanti isisaÑghanisevitaÑ. KÈmaÑ tassa vihÈrassa gandhakuÔipÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdivasena nisÊdananipajjanÈya rukkhalatÈdivasena bh|misayÈdivasena ca anaÒÒasÈdhÈraÓÈ mahatÊ ramaÓÊyatÈ attheva, sÈ pana gehassitabhÈvena ariyÈnaÑ cittaÑ tathÈ na toseti, yathÈ ariyÈnaÑ nisevitabhÈvenÈti Èha “paÔhamagÈthÈya jetavanassa vaÓÓaÑ kathetvÈ”ti. TenÈha bhagavÈ “yattha arahanto viharanti, taÑ bh|mirÈmaÓeyyakan”ti2. ApacayagÈminÊ cetanÈ sattÈnaÑ suddhimÈvahatÊti Èha “kammanti maggacetanÈ”ti. CatunnaÑ ariyasaccÈnaÑ viditakaraÓaÔÔhena kilesÈnaÑ vikkhambhanaÔÔhena ca vijjÈ, maggasammÈdiÔÔhÊti Èha “vijjÈti maggapaÒÒÈ”ti. SamÈdhipakkhiko dhammo nÈma sammÈvÈyÈmasatisamÈdhayo. TathÈ hi vijjÈbhÈgiyo samÈdhipi samÈdhipakkhiko. SÊlaÑ tassa atthÊti sÊlanti Èha “sÊle patiÔÔhitassa jÊvitaÑ uttaman”ti. DiÔÔhisa~kappoti sammÈsa~kappo. Tattha sammÈsa~kappassa upakÈrakabhÈvena ______________________________________________________________ 1. Tena (Ka) 2. Khu 1. 72; Khu 2. 344; SaÑ 1. 234 piÔÔhesu.


vijjÈbhÈgo. TathÈ hi so paÒÒÈkkhandhasa~gahitoti vuccati, yathÈ sammÈsa~kappo paÒÒÈkkhandhena sa~gahito, evaÑ vÈyÈmasatiyo samÈdhikkhandhasa~gahitÈti. TenÈha “Dhammoti vÈyÈmasatisamÈdhayo”ti. “Dhammo”ti hi idha sammÈsamÈdhi adhippeto “evaÑ dhammÈ te bhagavanto ahesun”ti-ÈdÊsu1 viya. VÈcÈkammantÈjÊvÈti sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈ maggapariyÈpannÈ eva, te sabbepi gahitÈti. TenÈha “etena aÔÔha~gikena maggenÈ”ti.

UpÈyenÈti yana vidhinÈ ariyamaggo bhÈvetabbo, tena samÈdhipakkhiyaÑ vipassanÈdhammaÒceva maggadhammaÒca. “AriyaÑ vo bhikkhave sammÈsamÈdhiÑ desessÈmi sa-upanisaÑ saparikkhÈran”ti2 hi vacanato sammÈsamÈdhi-Èdayo maggadhammÈpi samÈdhipakkhiyÈ. VicineyyÈti vÊmaÑseyya, bhÈveyÈti attho. TatthÈti hetumhi bhummavacanaÑ. AriyamaggahetukÈ hi sattÈnaÑ visuddhi. TenÈha “tasmiÑ ariyamagge visujjhatÊ”ti. PaÒcakkhandhadhammaÑ vicineyya, paÒcupÈdÈnakkhandhe vipasseyya. Tesu hi vipassiyamÈnesu vipassanÈ ukkaÑsagatÈ. Yadaggena dukkhasaccaÑ pariÒÒÈpaÔivedhena paÔivijjhÊyati, tadaggena samudayasaccaÑ pahÈnapaÔivedhena, nirodhasaccaÑ sacchikiriyÈpaÔivedhena, maggasaccaÑ bhÈvanÈpaÔivedhena paÔivijjhÊyati, evaÑ accantavisuddhiyÈ sujjhati. TenÈha “evaÑ tesu cat|su saccesu visujjhatÊ”ti. IdhÈpi nimittatthe bhummavacanaÑ. Saccesu vÈ paÔivijjhiyamÈnes|ti vacanaseso.

AvadhÈraÓavacananti vavatthÈpanavacanaÑ, avadhÈraÓanti attho. SÈriputtovÈti ca avadhÈraÓaÑ tassa sÈvakabhÈvato sÈvakesu sÈriputtova seyyoti imamatthaÑ dÊpeti. Kilesa-upasamenÈti iminÈ mahÈtherassa tÈdiso kiles|pasamoti dasseti, yassa sÈvakassa visaye paÒÒÈya pÈramippatti ahosi. Yadi evaÑ “yopi pÈra~gato bhikkhu, etÈgaparamo siyÈ”ti idaÑ kathanti? TesaÑ tesaÑ buddhÈnaÑ sÈsane paÒÒÈya pÈramippattasÈvakavasenetaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. Atha vÈ “natthi vimuttiyÈ nÈnattan”ti3 vacanato sÈvakehi vimuttipaÒÒÈmattaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TenÈha “pÈra~gatoti nibbÈnaÑ gato”ti-Èdi. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AnÈthapiÓÉikovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 7; Ma 3. 160; SaÑ 3. 138 piÔÔhesu. 2. Ma 3. 116 piÔÔhe. 3. DÊ-®Ê 3. 54; M|laÔÊ 2. 2 piÔÔhesu.

MajjhimanikÈya 420

2. ChannovÈdasuttavaÓÓanÈ

389. Channoti idaÑ tassa nÈmanti Èha “evaÑnÈmako thero”ti. Yassa pana satthÈrÈ parinibbÈnakÈle brahmadaÓÉo ÈÓatto, ayaÑ so na hotÊti dassento Èha “na abhinikkhamanaÑ nikkhantatthero”ti, lokanÈthassa abhinikkhamanakÈle kapilapurato nikkhantoti attho. GilÈnapucchakÈti gilÈnassa pucchanakÈ, gilÈnabhÈvassa avatthaÑ sotukÈmÈti attho. Sasanato hiÑsanato satthanti Èha “jÊvitahÈrakasatthan”ti. 390. UpavajjaÑ etassa natthÊti anupavajjaÑ, karajakÈyaÑ katvÈ ÈyatiÑ uppattirahitanti attho. TenÈha “anuppattikan”ti. 391. KhayavayaÑ ÒatvÈti sa~khÈragataÑ khaÓabha~gaÑ netvÈ ÒÈÓena yÈthÈvato ÒatvÈ. NetaÑ mamÈti dukkhato samanupassanÈ sa~khÈresu diÔÔhesu mamaÑkÈrÈbhÈvato. NesohamasmÊti aniccato samanupassanÈ aniccato tesu diÔÔhesu ahaÑkÈrÈbhÈvato. Na meso attÈti anattato samanupassanÈ anattato tesu diÔÔhesu attaggÈhÈbhÈvatoti Èha “netaÑ mama -pa- attÈti samanupassÈmÊ”ti. 393. TasmÈ puthujjanoti yasmÈ sabbaso pariÒÒÈtavatthuko dukkhavedanaÑ adhivÈsetuÑ asakkonto nÈma natthi, tasmÈ puthujjano, kevalaÑ pana adhimÈneneva “nÈbhika~khÈmi jÊvitaÑ, pariciÓÓo me satthÈ, nirodhaÑ disvÈ”ti vadatÊti adhippÈyo. IdampÊti idampi “nissitassa calitan”ti-Èdi. TaÓhÈnissitabhÈvena hi ÈyasmÈ channo mÈraÓantikaÑ vedanaÑ adhivÈsetuÑ asakkonto ito cito parivattanto calati vipphandati, tasmÈ “nissitassa calitan”ti-Èdi manasikÈtabbaÑ, tena idaÑ sabbaÑ taÑ vipphanditaÑ na bhavissatÊti adhippÈyo. Kappasaddo kÈlapariyÈyopi hoti, na kÈlavisesavÈcako evÈti Èha “niccakappanti niccakÈlan”ti. YathÈ appahÊnataÓhÈdiÔÔhiko puggalo taÑnissito allino, evaÑ tÈhipi nissito amuttabhÈvatoti Èha “taÓhÈdiÔÔhÊhi nissitassÈ”ti. Calitanti yathÈ yathÈ asamÈraddhÈya sammÈpaÔipattiyÈ ÈdÊnavavasena calantaÑ pana yasmÈ ariyassa vinaye vir|paÑ calitaÑ hoti, tasmÈ Èha “vipphanditaÑ hotÊ”ti. TÈdise


pana papaÒcavikkhambhanavasena cittassa calite asati bhÈvanÈya vÊthipaÔipannatÈya kilesapaÔippassaddhi eva hotÊti Èha “calite asati passaddhÊ”ti. Tena vuttaÑ “kilesapassaddhi nÈma hotÊ”ti.

BhavantaraÑ disvÈ namanaÔÔhena nati. TenÈha “natiyÈ asatÊti bhavatthÈya ÈlayanikantipariyuÔÔhÈnesu asatÊ”ti. PaÔisandhivasena Ègati nÈmÈti paÔisandhiggahaÓavasena bhavantarato idheva ÈgamanaÑ nÈma, cutivasena cavanavasena ito bhavantarassa gamanaÑ nÈma na hoti ÈgatigatiyÈ asati kat|pacitassapi kammassa uppattiparikappavasena pavattiyÈ abhÈvatÈ. CavanavasenÈti nibbattabhavato cavanavasena cuti, ÈyatiÑ upapajjanavasena upapÈto na hoti. Yato gati Ègati cavanaÑ upapÈto na hoti, tato eva nevidha, na huraÑ, na ubhayamantarena, kÈyassa gahiyÈ ÈgatiyÈ ca abhÈvato sabbaso cut|papÈto natthi, tena na idhaloke Ôhitoti vattabbo, na paraloke Ôhitoti vattabbo, na ubhayamantarena Ôhitoti vattabbo. TenÈha “nayidha loke”ti-Èdi. Tattha idhalokaparalokavinimuttassa saÑsaraÓapadesassa ÈbhÈvato “na ubhayamantarenÈ”ti vuttoti ubhayapariyÈpanno na hotÊti paÔikkhipanto “na ubhayattha hotÊ”ti Èha. Ayameva antoti yo idhaloke paraloke ca abhÈvo avijjamÈnatÈ anuppajjanaÑ, ayameva sakalassa dukkham|lassa anto pariyosÈnaÑ. 394. KaÓÔhanÈÄiÑ chindÊti nÈÄiÑ chindituÑ Èrabhi. TasmiÑ chindituÑ ÈraddhakkhaÓe chedo ca vattati, maraÓabhayaÒca okkami avÊtarÈgabhÈvato, tato eva gatinimittaÑupaÔÔhÈti. “Sopi nÈma sabrahmacÈrÊnaÑ anupavajjataÑ byÈkaritvÈ sarÈgamaraÓaÑ marissatÊ”ti saÑviggamÈnaso sa~khÈre aniccÈdivasena pariggaÓhanto. ArahattaÑ patvÈti pubbe bahuso vipassanÈya udayabbayaÒÈÓaÑ pÈpitattÈ tÈvadeva arahattaÑ patvÈ arahattaphalapaccavekkhaÓÈnantaraÑ kaÓÔhanÈÄicchedapaccayÈ jÊvitanirodhena samasÊsÊ hutvÈ parinibbÈyi. Na hi antimabhavikassa arahattaÑ appatvÈ jÊvitantarÈyo hoti. TherassÈti Èyasmato channattherassa. ByÈkaraÓenÈti hetumhi karaÓavacanaÑ “byÈkaraÓena hetunÈ”ti. TannimittaÑ hi thero

MajjhimanikÈya 422

vÊriyaÑ paggaÓhanto vipassanaÑ ussukkÈpeti. IminÈti “atthi bhante”ti-Èdivacanena. Theroti ÈyasmÈ SÈriputtatthero. PucchatÊti bhante tathÈ kulasaÑsaggapasuto kathaÑ parinibbÈyissatÊti pucchati. “Pubbe kulesu saÑsaÔÔhavihÈrÊ”ti sabrahmacÈrÊnaÑ paÒÒÈtassapi imasmiÑ “honti hete sÈriputtÈ”ti-ÈdinÈ bhagavato vuttaÔÔhÈne asaÑsaÔÔhabhÈvo pÈkaÔo ahosi. Pakkampi nipakkaÑ viya sammÈpaÔipajjamÈnÈpi keci asaÒÒatÈ upaÔÔhahanti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

ChannovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

3. PuÓÓovÈdasuttavaÓÓanÈ

395. Anantarasutte “paÔisallÈnÈti phalasamÈpattito”ti vuttaÑ tattha dhammasenÈpatino ariyavihÈrassa adhippetattÈ, idha pana akatakiccassa paÔisallÈnaÑ nÈma kÈyavivekoti Èha “paÔisallÈnÈti ekÊbhÈvÈ”ti. “CakkhuviÒÒeyyÈ r|pÈ”ti panettha viÒÒeyyar|paÑ vijÈnantassa dvÈrabh|taÑ cakkhunti ubhayaÑ ajjhattikaÑ bÈhiraÒca ÈyatanaÑ abhinanditÈdisÈmaÒÒena taÒceti ettha taÑ-saddena ekajjhaÑ paccÈmaÔÔhanti Èha “taÒceti taÑ cakkhuÒceva r|paÒcÈ”ti. YaÑ panettha viÒÒeyyasaddena jotitaÑ viÒÒÈÓaÑ taÑsampayuttadhammÈti tadubhayaÑ “manoviÒÒeyyÈ dhammÈ”ti padena kathitamevÈti idha na gahitaÑ. Esa nayo sesesupi. SamodhÈnenÈti sahÈvaÔÔhÈnena, cittena nandiyÈ taÓhÈya saha pavattiyÈ cittasahuppattiyÈti attho. TenÈha “uppajjati nandÊ”ti. PaÒcakkhandhadukkhassa samodhÈnanti paÒcakkhandhasa~khÈtassa dukkhasaccassa paÒcavokÈre sahappavatti hoti. YasmÈ dukkhaÑ uppajjamÈnaÑ channaÑ dvÈrÈnaÑyeva vasena uppajjati, tathÈ samudayoti, tasmÈ Èha “iti chasu dvÈres|”ti-Èdi. KilesavaÔÔassa kammavaÔÔassa vipÈkavaÔÔassa ca kathitattÈ Èha “vaÔÔaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ dassetÊ”ti. Dutiyanayeti “santi ca kho”ti-ÈdinÈ vutte dutiye desanÈnaye. PÈÔiyekko anusandhÊti na yathÈnusandhi nÈpi ajjhÈsayÈnusandhÊti adhippÈyo, pucchÈnusandhissa pana idha sambhavo eva natthÊti. Sattasu ÔhÈnes|ti akkosane paribhÈsane pÈÓippahÈre leÉÉuppahÈre daÓÉappahÈre satthappahÈre jÊvitÈvoropaneti imesu sattasu. “BhaddakÈ vatime”ti-ÈdinÈ khantipaÔisaÑyuttaÑ sÊhanÈdaÑ nadÈpetuÑ.


396. CaÓÉÈti kodhanÈ, tena d|sitacittatÈya duÔÔhÈti vuttÈ. KibbisÈti pÈpÈ. PharusÈti Êsakampi pasÈdasinehÈbhÈvena luddÈ. PharusavacanatÈya vÈ pharusÈ, tathÈbh|tÈ pana luddÈ nÈma honti, tasmÈ vuttaÑ “kakkhaÄÈ”ti. IdaÒca teti “hatthacchedaÑ nÈsikacchedan”ti evamÈdiÑ idaÒca aniÔÔhaÑ karissÈmÈti bhayadassanena tajjessanti.

GhaÔikamuggarenÈti daÓÉÈnaÑ kira aggapasse ghaÔÈkÈraÑ dassenti, tena so “ghaÔikamuggaro”ti vuccati. EkatodhÈrÈdinÈ satthena karavÈlakhaggÈdinÈ. “IndriyasaÑvarÈdÊnaÑ etaÑ nÈman”ti vatvÈ yattha yattha indriyasaÑvarÈdayo “damo”ti vuttÈ, taÑ pÈÔhapadesaÑ dassento “saccenÈ”ti-ÈdimÈha. ManacchaÔÔhÈni indriyÈni dameti saÑvaretÊti indriyasaÑvaro, damo. RÈgÈdipÈpadhamme dameti upasametÊti damo, paÒÒÈ. PÈÓÈtipÈtÈdikammakilese dameti upasameti vikkhambhetÊti damo, uposatho. ByÈpÈdavihesÈdike dameti vinetÊti damoti Èha “imasmiÑ pana sutte khanti ‘damo’ti veditabbÈ”ti. Upasamoti tasseva damassa vevacanaÑ, tasmÈ damo ca so byÈpÈdÈdÊnaÑ vinayanaÔÔhena tesaÑyeva upasamanaÔÔhena upasamo cÈti dam|pasamo, adhivÈsanakhanti. 397. Tattha khantiyaÑ katÈdhikÈro taÑ janapadaÑ gantvÈ mahÈjanassa avassayo hoti, tasmÈ tadassa apadÈnaÑ samudÈgamato paÔÔhÈya vibhÈvetuÑ “ko panesa puÓÓo”ti-Èdi ÈraddhaÑ. EtthÈti etasmiÑ sunÈparantajanapade. AsappÈyavihÈranti bhÈvanÈbhiyogassa na sappÈyaÑ vihÈraÑ.

Dve bhÈtaroti avibhattasÈpateyyÈ avibhattavohÈrasaÑyogÈ. TenÈha “tes|”ti-Èdi. JanapadacÈrikaÑ caranto bhaÓÉaÑ gahetvÈ janapadesu vikkayaÑ karonto.

“Buddhap|jaÑ dhammap|jaÑ saÑghap|jaÑ karissÈmÈ”ti tanninnÈ. AÔÔhimiÒjaÑ Èhacca aÔÔhÈsÊti “buddho”ti vacanaÑ assutapubbaÑ sotapathaÑ upagataÑ anappakaÑ pÊtisomanassaÑ samuÔÔhÈpentaÑ pÊtisamuÔÔhÈnapaÓÊtar|pehi chavicammÈdÊni chinditvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca aÔÔhÈsi. Vissajjitanti vikkiÓanavasena viniyojitaÑ. KammaÔÔhÈnaÑ na upaÔÔhÈtÊti bhÈvanÈvÊthiÑ na otarati. MayhaÑ asappÈyoti mayhaÑ kammaÔÔhÈnabhÈvanÈya sappÈyo upakÈro na hoti.

MajjhimanikÈya 424

Koci ca~kamituÑ samattho nÈma natthi mahatÈ samuddavÊcisaddena upaddutattÈ bhÈvanÈmanasikÈrassa anabhisambhuÓanato. TenÈha “samuddavÊciyo”ti-Èdi. Soti makuÄavihÈro.

Uttamajavena gacchamÈnÈ yathÈdhippetaÑ maggaÑ atikkamitvÈ aÒÒataraÑ dÊpakaÑ pÈpuÓi.

UppÈdikaÑ uÔÔhapetvÈti mahÈvÈtamaÓÉalasamuÔÔhÈpanena tasmiÑ padese mahÈsamuddaÑ saÑkhobhento mahantaÑ uppÈdaÑ uÔÔhapetvÈ.

Thero “amhe ÈvajjeyyÈthÈ”ti kaniÔÔhassa vacanaÑ saritvÈ antarantarÈ Èvajjeti, tasmÈ tadÈpi Èvajjeti, taÑ sandhÈya vuttaÑ “tasmiÑyeva khaÓe ÈvajjitvÈ”ti. Sammukheti sÊsaÔÔhÈne. PaÔivedesunti pavedesuÑ, upÈsakÈ mayanti paÔijÈniÑsu. IminÈti iminÈ mayhaÑ pariccattakoÔÔhÈsena. MaÓÉalamÈÄanti muÓÉamaÓÉalamÈÄasadisaÑ paÔissayaÑ. ParicÈrakÈti1avasesagÈmino.

Saccabandhassa okÈsaÑ karonto “ek|napaÒcasatÈnan”ti Èha. TaÑ divasaÑ -pa- aggahesi, tena so thero paÔhamaÑ salÈkaÑ gaÓhantÈnaÑ etadagge Ôhapito.

VÈÓijagÈmaÑ gantvÈti vÈÓijagÈmasamÊpaÑ gantvÈ. BuddhakolÈhalanti buddhÈnaÑ upagamma sattÈnaÑ uppajjanakut|halaÑ.

MahÈgandhakuÔiyaÑyevÈti jetavanamahÈvihÈre mahÈgandhakuÔiyaÑyeva. Paricaritabbanti upaÔÔhÈtabbaÑ.

GandhakaÔÔhÈnÊti candana-agarusalaÄÈdÊni sugandhakaÔÔhÈni. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.

PuÓÓovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

4. NandakovÈdasuttavaÓÓanÈ

398. SaÑghassa bhÈraÑ akÈsi upÈyena nandakattherassa ovÈdena vinetabbÈnaÑ bhikkhunÊnaÑ vinayatthaÑ. TenÈha “imaÑ panÈ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. IdaÑ padaÑ AÔÔhakathÈyaÑ na dissati.


pariyÈyati pavattatÊti pariyÈyo, paÔipÈÔÊti Èha “pariyÈyenÈti vÈrenÈ”ti. AssÈti Nandakattherassa. VadÈpesi aÒÒehi attano anokÈsabhÈvaÑ. PariyÈyena ovadantÊti ovadituÑ samatthÈ bhikkhuniyo vÈrena ovadanti. IdaÑ pariyÈyena ovadanaÑ. CittaÑ ekaggaÑ hoti pasÊdati pubbacariyasiddhena gÈravabahumÈnena gehassitapemavasena.

GotamÊti mahÈpajÈpatigotamÊ. SeÔÔhissÈti bÈrÈÓasiseÔÔhino.

Teti paccekabuddhe. KiÑ nu khoti pucchi ciratarakÈlaÑ puÒÒakiriyÈya paribhÈvitasantÈnatÈya, paccekabuddhesu ca gÈravabahumÈnatÈya. Duggatehipi sakkÈ kÈtunti duggatehipi yathÈvibhavaÑ katÈ kuÔi tumhÈkaÑ vasituÑ sakkÈti pucchi.

HatthakammaÑ dethÈti hatthakammaÑ katvÈ dethÈti attho. ŒnisaÑsaÑ ÈcikkhitvÈti “tÈdisÈnaÑ mahesÊnaÑ kataÑ veyyÈvaccaÑ amhÈkampi dÊgharattaÑ hitÈya hoti, ÈvÈsadÈnaÒca nÈma mahapphalaÑ mahÈnisaÑsaÑ nibbattaÔÔhÈne mahÈsampatti-ÈvahaÑ bhavissatÊ”ti-ÈdinÈ ÈnisaÑsaÑ ÈcikkhitvÈ. GÈÄhena ovÈdena tajjetvÈti “imesu nÈma karontesu tvaÑ kasmÈ na karosi, mama jeÔÔhakadÈsassa bhariyabhÈvaÑ na jÈnÈsi, sabbehipi kariyamÈnassa hatthakammassa akaraÓe tuyhaÑ idaÒcidaÒca dikkhaÑ ÈgamissatÊ”ti bhayena tajjetvÈ. SataÑ sataÑ hutvÈti sataÑ sataÑ dÈsaputtÈ ekajjhaÑ hutvÈ ekaÒca ekaÒca kuÔiÑ katvÈ adÈsi. Ca~kamanÈdiparivÈranti ca~kamanarattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnabhojanÈdiparivÈraÔÔhÈnasahitaÑ. JaggitvÈ upaÔÔhÈpetvÈ. VissajjÈpesÊti pariccajÈpesi. ParivattÈpetvÈti cetÈpetvÈ. TicÊvarÈnÊti sahassagghanikÈni ticÊvarÈni katvÈ adÈsi. KÈlena kÈlanti kÈle kÈle, kismiÒci kÈleti attho. Rajje ÔhitassÈti sabbabh|t|pakÈrarajje Ôhitassa.

NandakattheropÊti tadÈ jeÔÔhakadÈso etarahi nandakatthero pabbajitvÈ arahattaÑ patto. JeÔÔhakadÈsidhÊtÈ -pa- aggamahesiÔÔhÈne ÔhitÈti mahÈpajÈpatigotamiÑ sandhÈya vadati. AyamÈyasmÈ nandakoti ayameva samudÈgamato ÈyasmÈ nandakatthero. EtÈva tÈ bhikkhuniyoti etÈvatÈ samudÈgamato paÒcasatÈ bhikkhuniyo.

MajjhimanikÈya 426

399. HetunÈti ÒÈyena aviparÊtapaÔipattiyÈ. PubbabhÈgÈ hi purimÈ purimÈ paÔipadÈ pacchimÈya kÈraÓaÑ. YÈthÈvasarasato diÔÔhanti yathÈbh|tasabhÈvato paccakkhaÑ viya. 401. TaÑsabhÈvaÑ taÑsabhÈvanti tassÈ vedanÈya paccayabhÈvena anur|paÑ. 403. PaÔhamataraÑyeva aniccÈti tassÈpi chÈyÈya aniccabhÈvo paÔhamataraÑyeva siddho. Na hi kadÈci aniccaÑ nissÈya pavattaÑ kiÒci niccaÑ nÈma atthÊti. 404. AnupahanitvÈti avinÈsetvÈ. KathaÑ pana maÑsakÈyaÑ cammakÈyaÒca avinÈsetvÈ itaresaÑ kantanaÑ hotÊti byatirekamukhena dassetuÑ “tatthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. CammaÑ alliyÈpentoti camme laggÈpento cammapaÔibaddhaÑ karonto. CammaÑ baddhaÑ baddhaÑ katvÈti vivarakÈle na phÈlento cammabaddhe katvÈ. EvaÑ akatvÈti evaÑ maÑsacammakÈyÈnaÑ vinÈsanaÑ akatvÈ, vilimaÑsÈdivikantanena aÒÒamaÒÒaÑ vivecetvÈ. Tattha vilimaÑsanti cammanissitamaÑsaÑ, paÔicchannakilomakanti ca vadanti. NhÈr|ti sukhumanhÈru. Bandhananti cammamaÑsÈnaÑ sambandhaÑ. TenÈha “sabbacamme laggavilipanamaÑsamevÈ”ti. AntarakilesamevÈti antare citte jÈtattÈ sattasantÈnantogadhatÈya abbhantarabh|takilesameva. 405. TajjaÑ vÈyÈmanti nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ. TathÈ hi purisena kuÔhÈrinÈ chejjaÑ chindite chejjaÔÔhÈnassa sallakkhaÓaÑ icchitabbaÑ, tassa paÔighÈtabhÈvo icchitabbo, kÈyapariÄÈhÈbhÈvo icchitabbo, tassa avaÔÔhÈnaÑ icchitabbaÑ, kiccantare ajjhupekkhaÓaÑ icchitabbaÑ, evaÑ paÒÒÈya kilese chindantassa yogino vÊriyabalena saddhiÑ satipÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gaÑ icchitabbanti Èha “evaÑ na vinÈ chahi -pa- sakkotÊ”ti. 407. Tena kÈraÓenÈti yena tÈsaÑ bhikkhunÊnaÑ sÈ dhammadesanÈ sappÈyÈ, ÈsevanamandatÈya pana ajjhÈsayena paripuÓÓasa~kappÈ na jÈtÈyeva, puna tathÈ desanÈya sati ÈsevanabalavatÈya paripuÓÓasa~kappÈ bhavissanti, tena kÈraÓena tvampi tÈ bhikkhuniyo teneva ovÈdena ovadeyyÈsÊti.


415. SabbapacchimikÈti sabbÈsaÑ kaniÔÔhÈ sotÈpannÈ, anariyÈ tattha kÈci natthÊti attho. TenÈha “sesÈ pana -pa- khÊÓÈsavÈ cÈ”ti. Yadi evanti akhÊÓÈsavÈpi tÈdisÈ bhikkhunÊ atthi, evaÑ sati sukkhavipassakabhÈvenapi sati khÊÓÈsavabhÈve ariyassa vinaye aparipuÓÓasa~kappÈvÈti adhippÈyena codeti “kathaÑ paripuÓÓasa~kappÈ”ti. Itaro ajjhÈsayapÈrip|riyÈti kÈraÓaÑ vatvÈ “yassa hÊ”ti-ÈdinÈ tamatthaÑ vivarati. AjjhÈsayapÈrip|riyÈti tattha adhippÈyapÈrip|riyÈ, na sabbaso guÓapÈrip|riyÈti adhippÈyo. TenÈha “kadÈ nu kho”ti-Èdi. Etena pÈdakajjhÈnasammasitajjhÈnÈnaÑ visadisatÈya puggalassa vipassanÈkÈle pavatta-ajjhÈsayavasena ariyamagge bojjha~gamagga~gajhÈna~gÈnaÑ visesatÈti ayamattho dÊpitoti veditabbo. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

NandakovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

5. RÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ

416. VimuttiÑ paripÈcentÊti kilesÈnaÑ paÔippassaddhivimuttibh|taÑ arahattaÑ sabbaso pÈcenti sÈdhenti nibbÈpentÊti vimuttiparipÈcanÊyÈ. DhammÈti kÈraÓadhammÈ. TenÈha “visuddhikÈraÓavasenÈ”ti, arahattasa~khÈtÈya visuddhiyÈ sampÈdanavasenÈti attho. SaddhindriyÈdayo visujjhamÈnÈ maggapaÔipÈÔiyÈva sabbaso assaddhiyÈdÊhi cittaÑ vimocentÈ aggaphalavimuttiÑ sampÈdenti. TesaÑ pana visuddhi bÈlaparivajjanena paÓÉitapayirupÈsanena pasÈdÈvahadhammapaccavekkhaÓÈya ca hoti, tato idha pannarasa dhammÈ adhippetÈti dassento “vuttaÑ hetan”ti-ÈdimÈha.

Tattha assaddhe puggaleti saddhÈrahite puggale. Te hi nissÈya na kadÈci saddhÈ sambhavati, tesaÑ pana diÔÔhÈnugati-Èpajjanena aÒÒadatthu asaddhiyameva vaÉÉhati, tasmÈ te paÔibhayamaggo viya d|rato vajjetabbÈ. Assaddhiyanti ca saddhÈya paÔipakkhabh|tÈ asaddheyyavatthusmiÑ adhimuccanÈkÈrena pavattÈ saÑkilesadhammÈ veditabbÈ. Saddhe puggaleti saddhÈsampanne puggale. Te hi nissÈya saddheyyavatthusmiÑ anuppannÈ uppajjati, uppannÈ bhiyyobhÈvaÑ

MajjhimanikÈya 428

vepullaÑ Èpajjati. Saddheyyavatth|ti ca buddhÈdÊni ratanÈni kammakammaphalÈni ca. Sevatoti labbhamÈnaÑ saddhÈsampadaÑ uppÈdetuÑ vaÉÉhetuÒca nisevato. SesapadÈni tasseva vevacanÈni. Atha vÈ sevato upasa~kamato. Bhajato tesaÑ paÔipattiyaÑ bhattiÑ kubbato. Payir|pÈsatoti tesaÑ ovÈdÈnusÈsanikaraÓavasena upaÔÔhahato. PasÈdanÊyasuttantÈ nÈma buddhÈdiguÓapaÔisaÑyuttÈ pasÈdÈvahÈ sampasÈdanÊyasuttÈdayo. Te hi paccavekkhato buddhÈdÊsu anuppannÈ pasannÈ uppajjati, uppannÈ bhiyyobhÈvaÑ vepullaÑ Èpajjati. Imehi tÊhÈkÈrehÊti imehi yathÈvuttehi tÊhi kÈraÓehi. PaÔipakkhad|rÊbhÈvato paccekaÑ s|pahÈrato ca ÈsevanaÑ bhÈvanaÑ labhanti. SaddhindriyaÑ vusujjhati maggaphalÈvahabhÈvena acchati visuddhiÑ pÈpuÓÈti. IminÈ nayena sesapadesupi attho veditabbo.

AyaÑ pana viseso–kusÊteti alase sammÈpaÔipattiyaÑ nikkhittadhure. ŒraddhavÊriyeti paggahitavÊriye sammÈpaÔipanne. SammappadhÈneti anuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ anuppÈdanÈdivasena pavatte cattÈro upÈyappadhÈne. Paccavekkhato paÔipattiÑ avekkhato. Te hi paccavekkhato lÊnaÑ abhibhavitvÈ sammadeva ÈrambhadhÈtu-Èdi anuppannÈnaÑ vidhinÈ satisampadÈya uppÈdÈya bhiyyobhÈvÈya saÑvattati. AsamÈhite bhantamigabhantagoÓasappaÔibhÈge vibbhantacitte. SamÈhite upacÈrasamÈdhinÈ appanÈsamÈdhinÈ ca sammadeva samÈhitacitte. JhÈnavimokkheti savitakkasavicÈrÈdijhÈnÈni paÔhamÈdivimokkhe ca. TesaÑ hi paccavekkhaÓÈ upar|pari accantameva samÈdhÈnÈya saÑvattati. DuppaÒÒeti nippaÒÒe, ariyadhammassa uggahaparipucchÈsavanasammasanÈbhÈvena sabbaso paÒÒÈrahite ca. PaÒÒavanteti vipassanÈpaÒÒÈya ceva maggapaÒÒÈya ca samannÈgate. GambhÊraÒÈÓacariyanti gambhÊraÑ khandhÈyatanadhÈtusaccapaÔiccasamuppÈdÈdibhedaÑ ÒÈÓassa caritabbaÔÔhÈnaÑ, yattha vÈ gambhÊraÒÒÈÓassa caritaÑ pavattati. Tattha hi paccavekkhaÓÈ sammohaÑ vidhamati, anuppannÈya paÒÒÈya uppÈdÈya bhiyyobhÈvÈya saÑvattati. Suttantakkhandheti suttasam|he.

Pubbe saddhindriyÈdÊnaÑ visuddhikÈraÓÈni “vimuttiparipÈcanÊyÈ dhammÈ”ti vuttÈnÊti idha saddhÈdike aÒÒe ca dhamme dassento “aparepÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha saddhÈdÊnaÑ vimuttiparipÈcanÊyatÈ dassitÈ eva,


aniccasaÒÒÈdÊnaÑ pana vimuttiparipÈcanÊyatÈya vattabbameva natthi vipassanÈbhÈvato. TenÈha “ime paÒca nibbedhabhÈgiyÈ saÒÒÈ”ti. KalyÈÓamittatÈdayoti kalyÈÓamittatÈ sÊlasaÑvaro abhisallekhakathÈ vÊriyÈrambho nibbedhikÈ paÒÒÈ ime kalyÈÓamittatÈdayo paÒca dhammÈ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana MeghiyasuttasaÑvaÓÓanÈyaÑ1

vuttanayena veditabbo. LokaÑ volokentassÈti buddhaveneyyasattalokaÑ buddhacakkhunÈ visesato olokentassa. 419. Œyasmato rÈhulassa indriyÈnaÑ paripakkattÈ saddhiÑ paÔÔhapitapatthanÈ devatÈ udikkhamÈnÈ tiÔÔhanti “kadÈ nu kho uttari ÈsavÈnaÑ khaye vinessatÊ”ti, yadÈ pana satthÈ evaÑ parivitakkesi, tÈvadeva samÈnajjhÈsayatÈya sabbakÈlaÑ ta~khaÓaÑ Ègamentiyo tÈ devatÈyo taÑ samavÈyaÑ disvÈ ekasmiÑ andhavanasmiÑyeva sannipatitÈ. UpÈlissa gahapatino dÊghanakhaparibbÈjakassa catusaccadhammesu dassanakiccena pavatto sotÈpattimaggoti tesu suttesu2 paÔhamamaggo “dhammacakkhun”ti vutto tassa dassanatthassa sÈtisayattÈ, brahmÈyuno pana phalaÒÈÓÈni heÔÔhimÈni tÊÓi sÈtisayÈnÊti brahmÈyusutte3 tÊÓi phalÈni “dhammacakkhun”ti vuttÈni. IdaÑ panettha Èyasmato rÈhulassa maggaÒÈÓaÑ phalaÒÈÓaÒca dassanattho sÈtisayo, tÈhi ca devatÈhi yaÑ ÒÈÓaÑ adhigataÑ, taÑ sÈtisayamevÈti vuttaÑ “imasmÊÑ sutte catÈro maggÈ cattÈri ca phalÈni dhammacakkhunti veditabbÈnÊ”ti. KiÑ pana sÈvakÈnaÑ saccÈbhisamayaÒÈÓe atthi koci visesoti? Œma atthi, so ca kho pubbabhÈge vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈya pavattiyÈkÈravisesena labheyya kÈci visesamattÈ. SvÈyamattho abhidhamme “no ca kho yathÈ diÔÔhippattassÈ”ti saddhÈvimuttato diÔÔhippattassa kilesappahÈnaÑ pati visesakittanena dÊpetabbo. KiÑ pana ÈyasmÈ rÈhulo viya tÈ devatÈ sabbÈ ekacittÈ pageva cattÈri phalÈni adhigaÓhiÑs|ti? Noti dassento “tattha hÊ”ti-ÈdimÈha. KittakÈ pana tÈ devatÈti Èha “tÈsaÒca panÈ”ti-Èdi.

RÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 200 piÔÔhÈdÊsu. 2. PaÔisaÑ-®Ôha 2. 217 piÔÔhe. 3. Ma 2. 334 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 430

6. ChachakkasuttavaÓÓanÈ

420. Œdimhi kalyÈÓanti ÈdikoÔÔhÈse kalyÈÓaÑ etassÈti vÈ ÈdikalyÈÓo, taÑ ÈdikalyÈÓaÑ, ÈdikalyÈÓabhÈvo ca dosavigamena icchitabbo. YaÑ hi sabbaso vigatadosaÑ, taÑ paripuÓÓaguÓameva hotÊti “niddosan”ti vuttaÑ. KatvÈti ca padaÑ “kalyÈÓaÑ katvÈ bhaddakaÑ katvÈ”ti purimapadadvayenapi yojetabbaÑ. DesanÈkÈro hi idha kalyÈÓasaddena gahito. TenevÈha “desetabbadhammassa kalyÈÓatÈ dassitÈ hotÊ”ti, dutiye pana atthavikappe desetabbadhammassa kalyÈÓatÈ mukhyeneva kathitÈ itarassa atthÈpattito. MajjhekalyÈÓaÑ pariyosÈnakalyÈÓanti etthÈpi eseva nayo. AyaÒca desanÈya thomanÈ buddhÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓÈvÈti dassetuÑ “iti bhagavÈ ariyavaÑsan”ti-Èdi vuttaÑ. DhammaggahaÓampi desanÈya thomanÈ evÈti “navahi padehÊ”ti vuttaÑ.

VedanÈ yÈthÈvato jÈnanaÑ, taÒca maggakiccaÑ, tassa upÈyo vipassanÈti-Èha “sahavipassanena maggena jÈnitabbÈnÊ”ti. PariÒÒÈbhisamayÈdikiccena nibbattiyÈ asammohato ca paÔivijjhitabbo. Tebh|makacittameva kathitaÑ sammasanaÔÔhÈnassa adhippetattÈ. Esa nayo dhammÈyatanÈdÊsupi. DhammÈyatanassa vÈ ÈyatanabhÈvato bahiddhÈgahaÓaÑ, na sabbaso anajjhattabhÈvato. VipÈkavedanÈpaccayÈ javanakkhaÓe uppannataÓhÈti chattiÑsavipÈkavedanaÑ nissÈya evaÑ assÈdentÊ anubhaveyyanti akusalajavanakkhaÓato uppannataÓhÈ. 422. PÈÔiyekko anusandhÊti yathÈnusandhi-ÈdÊnaÑ asambhavatoti adhippÈyena vuttaÑ. HeÔÔhÈti viÒÒÈÓaphassavedanÈtaÓhÈnaÑ paccayÈyattavuttibhÈdassanena cakkhÈyatanÈdÊnaÑ r|pÈyatanÈdÊnaÒca paccayÈyattavuttitÈ dÊpitÈ apaccayuppannassa paccayÈbhÈvato, yaÒca paccayÈyattavuttikaÑ, taÑ aniccaÑ uppÈdasambhavato, yadaniccaÑ taÑ dukkhaÑ, yaÑ dukkhaÑ tadanattÈti khandhapaÒcake ca channaÑ chakkÈnaÑ vasena ghanavinibbhogakaraÓena atthato anatthalakkhaÓaÑ vibhÈvitaÑ, na sar|patoti sar|patopi taÑ vibhÈvetukÈmo teneva chachakkÈnaÑ vasena ghanavinibbhoganayena byatirekato ca anvayato ca dassento bhagavÈ “cakkhu attÈti yo vadeyyÈ”ti-ÈdimÈhÈti


yathÈnusandhikÈva desanÈ vibhÈvitÈ. TenÈha “heÔÔhÈ kathitÈnaÑ hÊ”ti-Èdi. HeÔÔhÈ pana channaÑ chakkÈnaÑ vasena vinibbhogadassanamattaÑ, na anattalakkhaÓaÑ1 vibhÈvitaÑ, idha pana sar|pato anattalakkhaÓaÑ vibhÈvitanti adhippÈyena anusandhantarabhÈvajotanÈ. Yadipi anattabhÈvo nÈma cat|supi saccesu labbhateva, sabbepi hi dhammÈ anattÈ, ime panettha dvepi nayÈsammasanavasena pavattÈti vuttaÑ “dvinnaÑ saccÈnaÑ anattabhÈvadassanatthan”ti. Na upapajjatÊti upapattisa~khÈtayuttiyÈ na sametÊti ayamettha atthoti Èha “na yujjatÊ”ti. AttavÈdinÈ “nicco dhuvo sassato”ti abhimato, cakkhuÒca uppÈdavantatÈya aniccaÑ, yaÑ paccayÈyattavuttitÈ, tasmÈ “cakkhu attÈti yo vadeyyaÑ, taÑ na upapajjatÊ”ti-Èdi. SakkÈyavatthu cakkhu anattÈ aniccabhÈvato seyyathÈpi ghaÔo, cakkhuÑ aniccaÑ paccayÈyattavuttibhÈvato seyyathÈpi ghaÔo, cakkhu paccayÈyattavutti uppÈdÈdisambhavato seyyathÈpi ghaÔo. VigacchatÊti bha~ga-uppattiyÈ sabhÈvÈvigamena vigacchati. TenÈha “nirujjhatÊ”ti. 424. YasmÈ kilesavaÔÔam|lakaÑ kammavaÔÔaÑ, kammavaÔÔam|lakaÒca vipÈkavaÔÔaÑ, kilesuppatti ca taÓhÈdiggÈhapubbikÈ, tasmÈ “tiÓÓaÑ vÈ gÈhÈnaÑ vasena vaÔÔaÑ dassetun”ti Èha. YasmÈ pana taÓhÈpakkhikÈ dhammÈ samudayasaccaÑ, cakkhÈdayo dukkhasaccaÑ, tasmÈ vuttaÑ “dvinnaÑ saccÈnaÑ vasena vaÔÔaÑ dassetun”ti. TaÓhÈmÈnadiÔÔhiggÈhÈva veditabbÈ sakkÈyagÈminipaÔipadÈya adhippetattÈ. “EtaÑ mamÈ”ti-ÈdinÈ gahaÓamevettha anupassanÈti Èha “gÈhattayavasena passatÊ”ti.

TiÓÓaÑ gÈhÈnaÑ paÔipakkhavasenÈti taÓhÈdiggÈhapaÔipakkhabh|tÈnaÑ dukkhÈniccÈnattÈnupassanÈnaÑ vasena, tÈhi vÈ tiÓÓaÑ gÈhÈnaÑ paÔipakkhavasena viniveÔhanavasena anuppÈdanavasenÈti attho. PaÔipakkhavasena vivaÔÔaÑ dassetunti yojanÈ. SakkÈyanirodhagÈminÊ paÔipadÈti ettha nirodhadhammo sar|peneva dassitoti Èha “nirodho -pa- dassetun”ti. PaÔisedhavacanÈnÊti paÔikkhepavacanÈni. 425. TaÓhÈdÊnaÑ anupÈdiyanavacanÈni taÓhÈdiÔÔhivaseneva vuttÈni taÓhÈdiÔÔhÊnaÑyeva abhinandanÈdivasena pavattisabbhÈvato. AppahÊnattho ______________________________________________________________ 1. AnattadassanaÑ (Ka)

MajjhimanikÈya 432

anusayatthoti Èha “anusetÊti appahÊno hotÊ”ti. Ariyamaggena hi appahÊno thÈmagato rÈgÈdikileso anusayo kÈraÓalÈbhe sati uppajjanÈrahabhÈvato. YaÑ panettha vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttameva. VaÔÔadukkhakilesadukkhassÈti vaÔÔadukkhassa ceva kilesadukkhassa ca. Sa-upÈdisesanibbÈnaÑ hi kilesadukkhassa antakaraÓaÑ, anupÈdisesanibbÈnaÑ vaÔÔadukkhassa. 426. Tesanti anusayÈnaÑ. PaÔikkhepavasenÈti pajahanavasena, appavattikaraÓavasenÈti attho. AvijjaÑ pajahitvÈti anavasesato avijjaÑ appavattidhammataÑ ÈpÈdetvÈ. KÈmaÑ heÔÔhimamaggaÒÈÓampi avijjÈpahÈyinÊ vijjÈ eva, taÑ pana ÒaÓaÑ avijjÈya anavasesappahÈyakaÑ na hoti, aggamaggaÒÈÓe pana uppanne avijjÈya lesopi nÈvasissatÊti tadeva avijjÈya pahÈyakanti Èha “arahattamaggavijjaÑ uppÈdetvÈ”ti. 427. Sayameva tathÈgate attano buddhÈnubhÈvena desente saÔÔhi bhikkh| arahattaÑ pattÈti anacchariyametaÑ, atha kiÑ acchariyanti Èha “iman”ti-Èdi. KathentepÊti ettha itisaddo pakÈrattho, iminÈva pakÈrenÈti attho. PattÈ evÈti saÔÔhi bhikkh| arahattaÑ pattÈ evÈti yojanÈ. Etampi anacchariyaÑ, satthu sammukhÈ sÈvakÈ samudÈgamÈ mahÈbhiÒÒÈ pabhinnasambhidÈ tathÈ tathÈ sappÈÔihÈriyaÑ dhammaÑ desentÊti. TenÈha “mahÈbhiÒÒappattÈ hi te sÈvakÈ”ti.

MahÈmaÓÉapeti lohapÈsÈdassa purato eva mahÈbhikkhusannipÈto jÈtoti tesaÑ pahonakavasena kate mahati sÈÓimaÓÉapeti1 vadanti. Tesupi ÔhÈnes|ti tesu yathÈvuttamahÈmaÓÉapÈdÊsu ÔhÈnesu. MahÈthero atthÊti padaÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. Devattherassa guÓe sutvÈ pasannamÈnaso mahÈthero, tathÈpi vattasampattiyÈ pasÊditvÈ “tvaÑ pana nhÈpehÊ”ti Èha.

HeÔÔhÈpÈsÈdeti ca kalyÈÓiyamahÈvihÈre uposathÈgÈre heÔÔhÈpÈsÈde ekadÈ, uparipÈsÈde ekadÈ kathesÊti. C|ÄanÈgassa tathÈ mahatÊ parisÈ devatÈnubhÈvena abhiÒÒÈpÈdanaÑ ahosÊti ______________________________________________________________ 1. SÈvakamaÓÉapeti (Ka)


keci. Thero pana mahiddhiko ahosi, tasmÈ tÈva mahatiÑ parisaÑ abhiÒÒÈpesÊti apare.

Tato tatoti tassaÑ tassaÑ disÈyaÑ. EkovÈti1ekacco eva, na bahuso, katipayÈva puthujjanÈ ahesunti attho. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

ChachakkasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

7. MahÈsaÄÈyatanikasuttavaÓÓanÈ

428. MahantÈni saÄÈyatanÈni adhikicca pavattattÈ mahÈsaÄÈyatanikaÑ, mahantatÈ ca tesaÑ mahantaÑ lokasannivÈsaÑ abhibyÈpetvÈ ÔhitattÈ ayoniso gayhamÈnÈnaÑ mahato anatthÈya saÑvattanato, yoniso gayhamÈnÈnaÑ mahato atthÈya hitÈya sukhÈya saÑvattanato ca daÔÔhÈbbÈ. Jotakanti bodhakaÑ. 429. SikhÈppattÈya vipassanÈya jÈnanampi yathÈbh|tajÈnanameva maggena jÈnanassa ÈsannakÈraÓabhÈvatoti Èha “sahavipassanena maggena ajÈnanto”ti. VuÉÉhiÑ gacchantÊti paccayasamodhÈnena bhavayonigatiÔÔhitisattÈvÈsapÈÄiyÈ aparÈparaÑ parivuddhiÑ gacchanti. EvaÑbh|tÈ paguÓabhÈvamÈpÈditÈ samathavipassanÈdhammÈ viya suÔÔhutaraÑ vasÊbhÈvaÑ pÈpitÈ jhÈnÈbhiÒÒÈ viya ca vasÊbh|tÈ hutvÈ upar|pari br|hentÊti Èha “vasÊbhÈvaÑ gacchantÊ”ti. TathÈ hi te kadÈci bhavapatthanÈya anuppÈditÈyapi appahÊnabhÈvenevassÈ tiÔÔhanti, akusalÈ dhammÈva yebhuyyena dassanÈyatanena vinÈsadassanato pavattanti parivaÉÉhanti ca. PaÒcadvÈrikadarathÈti paÒcadvÈrikajavanasahagatÈ akusaladarathÈ. EvaÑ manodvÈrikadarathÈ veditabbÈ. SantÈpÈti darathehi balavanto sampayuttadhammÈnaÑ nissayassa ca santÈpanakarÈ2. PariÄÈhÈti tatopi balavatarÈ tesaÑyeva paridahanakarÈ3. 430. PaÒcadvÈrikasukhaÑ, na kÈyappasÈdasannissitasukhameva. ManodvÈrikasukhanti manodvÈrikacittasannissitasukhaÑ, na yaÑ kiÒci cetasikasukhaÑ tassa ______________________________________________________________ 1. Ekekova (AÔÔhakathÈyaÑ.) 2. SantÈpanÈkÈrÈ (Ka) 3. ParidahanÈkÈrÈ (Ka)

MajjhimanikÈya 434

kÈyikasukhaggahaÓeneva gahitattÈ. PaÒcÈdvÈrikajavanena samÈpajjanaÑ vÈ vuÔÔhÈnaÑ vÈ natthÊti idaÑ manodvÈrikajavanena tassa sambhavaÑ dassetuÑ maggassa vasena vuttaÑ, na pana tappasa~gasa~kÈnivattanatthaÑ. ViÒÒattimattampi janetuÑ asamatthaÑ samÈpajjanassa kathaÑ paccayo hoti, buddhÈnaÑ pana bhagavantÈnaÑ hotÊti ce? TathÈpi tassa ÈsannaÔÔhÈne paÒcadvÈrikacittappavattiyÈ asambhavo eva tÈdisassa pubbÈbhogassa tasmiÑ kÈle asambhavato. Eteneva yÈ kesaÒci ariyadhamme akovidÈnaÑ ghaÔasabhÈvÈdÊsu buddhitulyakÈritÈpatticodanÈ, sÈ paÔikkhittÈti daÔÔhabbÈ taÑtaÑpurimÈbhogavasena tena tena paÒcadvÈrikÈbhiniyatamanoviÒÒÈÓassa parato pavattamÈnamanoviÒÒÈÓena tasmiÑ tasmiÑ atthe vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivisesassa vinicchinitabbato. Uppannamattakameva hotÊti paÒcadvÈrikajavanaÑ tÈdisaÑ kiÒci atthanicchayakiccaÑ kÈtuÑ na sakkoti, kevalaÑ uppannamattameva hoti. Ayanti “ÈdÊnavÈnupassino”ti-ÈdinÈ vuttÈ. 431. Kusalacitta -pabh|tassÈti vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈsahagatakusalacittassa sampayuttacetosukhasama~gÊbh|tassa. PubbasuddhikÈti magguppattito, vipassanÈrambhatopi vÈ pubbeva suddhÈ. TenÈha “Èdito paÔÔhÈya parisuddhÈva hontÊ”ti. SabbatthakakÈrÈpaka~gÈnÊti sÊlavisodhanassa cittasamÈdhÈnassa vipassanÈbhiyogassa maggena pahÈtabbakilesapahÈnassÈti sabbassapi maggasambhÈrakiccassa kÈrÈpaka~gÈni. AÔÔha~giko vÈti paÔhamajjhÈniko vÈ aÔÔha~giko, dutiyajjhÈniko vÈ satta~giko hoti.

Imameva suttapadesaÑ gahetvÈti “yÈ tathÈbh|tassa diÔÔhÊ”ti-ÈdinÈ sammÈdiÔÔhi-ÈdÊnaÑ paÒcannaÑyeva tasmiÑ ÔhÈne gahitattÈ lokuttaramaggo paÒca~gikoti vadati. Soti tathÈ vadanto vitaÓÉavÈdÊ. AnantaravacanenevÈti “yÈ tathÈbh|tassa diÔÔhÊ”ti-Èdivacanassa “evamassÈyan”ti-ÈdinÈ anantaravacanena. PaÔisedhitabboti paÔikkhipitabbo. “Ariyo aÔÔha~gikomaggo”ti hi idaÑ vacanaÑ ariyamaggassa paÒca~gikabhÈvaÑ ujukameva paÔikkhipati. Yadi evaÑ “yÈ tathÈbh|tassa diÔÔhÊ”ti-ÈdinÈ tattha paÒcannaÑ eva a~gÈnaÑ gahaÓaÑ kimatthiyanti Èha “uttari cÈ”ti-Èdi. SammÈvÈcaÑ bhÈveti ariyamaggasama~gÊ. TenÈha “micchÈvÈcaÑ pajahatÊ”ti. YasmiÑ


hi khaÓe sammÈvÈcÈ bhavanÈpÈrip|riÑ gacchati, tasmiÑyeva micchÈvÈcÈ pajahÊyatÊti. Saheva viratiyÈ p|renti samucchedaviratiyÈ vinÈ dukkhapariÒÒÈdÊnaÑ asambhavato. Œdito paÔÔhÈya parisuddhÈneva vaÔÔanti parisuddhe sÊle patiÔÔhitasseva bhÈvanÈya ijjhanato. YathÈvuttamatthaÑ ganthantarenapi samatthetuÑ “subhaddasuttepi cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Anekesu suttasatesu aÔÔha~gikova maggo Ègato, na paÒca~gikoti adhippÈyo.

SammÈsati maggakkhaÓe kÈyÈnupassanÈdicatukiccasÈdhikÈ hotÊti taÑ catubbidhaÑ katvÈ dassento “maggasampayuttova cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti Èha, na catumaggasampayuttatÈvasena. Esa nayo sammappadhÈnÈdÊsupi. AÒÒamaÒÒÈnativattamÈnÈ yuganaddhÈ yuttÈ viya ariyamaggayuganaddhÈ aÒÒamaÒÒaÑ paÔibaddhÈti yuganaddhÈ. TenÈha “ekakkhaÓikayuganandhÈ”ti. AriyamaggakkhaÓe eva hi samathavipassanÈ ekakkhaÓikÈ hutvÈ samadhuraÑ vattanti. TenevÈha “ete hÊ”ti-Èdi. aÒÒasmiÑ khaÓe samÈpatti, aÒÒasmiÑ vipassanÈti idaÑ tesaÑ tattha tattha kiccato adhikabhÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, na aÒÒathÈ. Na hi paÒÒÈrahitÈ samÈpatti, samÈdhirahitÈ ca vipassanÈ atthi. Ariyamagge pana ekakkhaÓikÈ samadhuratÈya ekarasabhÈvenÈti attho. PhalavimuttÊti arahattaphalavimutti. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyameva.

MahÈsaÄÈyatanikasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

8. NagaravindeyyasuttavaÓÓanÈ

435. SamavisamaÑ carantÊti kÈyasamÈdiÑ samaÒÒeva, kÈyavisamÈdiÑ visamaÒÒeva caranti karonti paÔipajjanti. TaÑ pana samavisamaÑ aÒÒamaÒÒaÑ viruddhattÈ visadisattÈ na ekasmiÑ kÈle sambhavatÊti Èha “kÈlena samaÑ kÈlena visaman”ti. Samacariyampi hi etanti pubbe samacariyÈya jotitattÈ vuttaÑ. 437. Œkaronti adhippetamatthaÑ ÒÈpenti pabodhentÊti ÈkÈrÈ, ÒÈpakakÈraÓanti Èha “ke ÈkÈrÈti kÈni kÈraÓÈnÊ”ti.

MajjhimanikÈya 436

Anubuddhiyoti anumÈnaÒÈÓÈni. TaÑ hi yathÈdiÔÔhamatthaÑ diÔÔhabhÈvena anveti anugacchatÊti “anvayÈ”ti vuccati. HaritatiÓacampakavanÈdivasenÈti haritakambalÈdisadisatiÓÈdivasena vitthÈritakanakapaÔÈdisadisavikasitacampakavanÈdivasena. Œdi-saddena cettha kÊcakaveÓusaddamadhurasaphalÈphalavasena saddarasÈnaÑ atthibhÈvo veditabboti. Campakavaseneva pana phassagandhÈnampi atthibhÈvo vuttoti. TenÈha “r|pÈdayo paÒca kÈmaguÓÈ atthÊ”ti. “Itthir|pÈdÊni sandhÈyetaÑ kathitan”ti vatvÈ indriyabaddhÈ vÈ hontu r|pÈdayo anindriyabaddhÈ vÈ, sabbepi cete kilesuppattinimittatÈya kÈmaguÓÈ evÈti codanaÑ sandhÈya visabhÈgitthigatÈ r|pÈdayo savisesaÑ kilesuppattinimittanti dassento “tÈni hÊ”ti-ÈdimÈha.

Tattha tÈnÊti r|pÈdÊni. Hi-saddo hetu-attho. Tena yathÈvuttamatthaÑ samattheti “yasmÈ purisassa cittaÑ pariyÈdÈya tiÔÔhanti, tasmÈ “itthir|pÈdÊni sandhÈya etaÑ kathitan”ti. Purisassa cittanti purisassa catubh|makaÑ kusalacittaÑ pariyÈdÈya gahetvÈ antomuÔÔhigataÑ viya katvÈ. “HatthikÈyaÑ pariyÈdiyitvÈ”ti-ÈdÊsu1 hi gahaÓaÑ pariyÈdÈnaÑ nÈma, “aniccasaÒÒÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ sabbaÑ kÈmarÈgaÑ pariyÈdiyatÊ”ti-ÈdÊsu2 khepanaÑ pariyÈdÈnaÑ, idha ubhayampi vaÔÔati. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ sutteneva sÈdhetuÑ “yathÈhÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “nÈhaÑ bhikkhave”ti-ÈdÊsu na-kÈro paÔisedhattho. Ahanti bhagavÈ attÈnaÑ niddisati. Bhikkhaveti bhikkh| Èlapati. AÒÒanti idÈni vattabbaÑ itthir|pato aÒÒaÑ. Ekar|pampÊti ekampi r|paÑ. SamanupassÈmÊti ÒÈÓassa samanupassanÈ adhippetÈ, heÔÔhÈ na-kÈraÑ ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. AyaÑ hettha attho “ahaÑ bhikkhave sabbaÒÒutaÒÒÈÓena sabbaso olokento aÒÒaÑ ekar|pampi na samanupassÈmÊ”ti. YaÑ evaÑ purisassa cittaÑ pariyÈdÈya diÔÔhatÊti yaÑ r|paÑ r|pagarukassa purisassa sabbampi kusalacittaÑ pavattituÑ appadÈnavasena pariyÈdiyitvÈ gahetvÈ khepetvÈ ca tiÔÔhati. YathayidaÑ itthir|panti itthiyÈ r|pakÈsaÑ. R|pa-saddo khandhÈdi-anekatthavÈcako, idha pana itthiyÈ catusamuÔÔhÈne r|pÈyatane vaÓÓadhÈtuyaÑ daÔÔhabbo. “Ittir|paÑ bhikkhave purisassa cittaÑ pariyÈdÈya ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 85 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 126 piÔÔhe.


tiÔÔhatÊ”ti idaÑ purimasseva daÄhÊkaraÓatthaÑ vuttaÑ, purimaÑ “yathayidaÑ bhikkhave itthir|pan”ti idaÑ opammavasena vuttaÑ, idaÑ pariyÈdÈnabhÈve nidassananti daÔÔhabbaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

NagaravindeyyasuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. _____

9. PiÓÉapÈtapÈrisuddhisuttavaÓÓanÈ

438. DhammasenÈpatino paÔisallÊyanassa adhippetattÈ, upari ca pÈÄiyaÑ “suÒÒatÈvihÈrena kho ahaÑ bhante etarahi bahulaÑ viharÈmÊ”ti1 vuttattÈ “paÔisallÈnÈti phalasamÈpattito”ti Èha.

VippasannÈnÊti visesato pasannÈni. OkÈsavasenÈti indriyÈnaÑ patiÔÔhitokÈsavasena. Nanu tÈni indriyÈni sabhÈvato vippasannÈni hontÊti? SaccaÑ honti. Na hidaÑ tÈdisaÑ pasannataÑ sandhÈya vuttaÑ, idaÑ pana santapaÓÊtasamÈpattisamuÔÔhitÈnaÑ paccupaÔÔhitÈnaÑ cittajar|pÈnaÑ vasena sesatisantatir|pÈnaÑ seÔÔhataraÑ paÓÊtabhÈvÈpattiÑ sandhÈya vuttaÑ. PhalasamÈpattitoti suÒÒatÈnupassanÈvasena samÈpannaphalasamÈpattito. MahantÈnaÑ buddhÈdÊnaÑ purisÈnaÑ vihÈro mahÈpurisavihÈro. TenÈha “buddha -pa- vihÈro”ti. VihÈrato paÔÔhÈyÈti parikkhitte ca vihÈre parikkhepato paÔÔhÈya, aparikkhitte ca parikkhepÈrahaÔÔhÈnato paÔÔhÈya. Keci pana “vihÈrabbhantarato paÔÔhÈyÈ”ti vadanti. YÈva gÈmassa indakhÊlÈti gÈmassa abbhantarindakhÊlo. GehapaÔipÈÔiyÈcaritvÈti piÓÉÈya caritvÈ. YÈvanagaradvÈrena nikkhamanÈti nagaradvÈrena yÈva nikkhamanapadesÈ. YÈva vihÈrÈti yÈva vihÈrabbhantarÈ. PaÔikkantamaggoti nivattanamaggo. ŒrammaÓe paÔihaÒÒanÈkÈrena pavattamÈnampi paÔighasampayuttaÑ citte paÔihanantaÑ viya pavattatÊti Èha “citte paÔihaÒÒanakilesajÈtan”ti. DivasaÒca rattiÒca anusikkhantenÈti etaÑyeva rÈgÈdippahÈyiniÑ sammÈpaÔipattiÑ divÈ ca rattiÒca anu anu sikkhantena upar|pari vaÉÉhentena. 440. PahÊnÈ nu kho me paÒca kÈmaguÓÈti ettha kÈmaguÓÈppahÈnaÑ nÈma tappaÔibaddhachandarÈgappahÈnaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “tiÔÔhanti citrÈni tatheva ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 343 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 438

loke, athettha dhÊrÈ vinayanti chandan”ti. Ekabhikkhussa paccavekkhaÓÈ nÈnÈti ekasseva bhikkhuno “pahÊnÈ nu kho me paÒca kÈmaguÓÈ”ti-ÈdinÈ pÈÄiyaÑ ÈgatÈ nÈnÈpaccavekkhaÓÈ honti. NÈnÈbhikkh|nanti visuÑ visuÑ anekesaÑ bhikkh|naÑ. PaccavekkhaÓÈ nÈnÈti vuttanÈnÈpaccavekkhaÓÈ. IdÈni tameva sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “kathan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha “paccavekkhatÊ”ti vuttaÑ, kathaÑ pana paccavekkhatÊti Èha “pahÊnÈ nu kho”ti-Èdi. VÊriyaÑ paggayhÈti catubbidhasammappadhÈnavÊriyaÑ ÈrabhitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ. MaggÈnantaraÑ anÈgÈmiphalaÑ patvÈti vacanaseso. PhalÈnantaraÑ magganti tasmiÑ anÈgÈmimagge Ôhito pahalasamÈpattito vuÔÔhÈya aggamaggatthÈya vipassanaÑ ÈrabhitvÈ tasmiÑyeva Èsane na cireneva vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ arahattamaggaÑ gaÓhanto nirodhadhammÈnuppattiyÈ vipassanÈparivÈsÈbhÈvato phalÈnantaraÑ maggappatto nÈma hotÊti katvÈ.

Tato vuÔÔhÈyÈti maggÈnantaraphalato vuÔÔhÈya. MaggÈnantarato hi vuÔÔhito maggato vuÔÔhito viya hotÊti tathÈ vuttaÑ. “PhalÈnantaraÑ maggan”ti ettha phalaÑ anantaraÑ etassÈti phalÈnantaraÑ. “PhalÈnantaraÑ maggan”ti padadvayenapi anÈgÈmimaggaphalÈni ceva vadatÊti evamettha attho daÔÔhabbo. NÊvaraÓÈdÊsupi eseva nayoti ettha “pahÊnÈ nu kho me paÒca nÊvaraÓÈ”ti-ÈdinÈ yojanÈ veditabbÈ. Etesanti ettha etesaÑ nÊvaraÓapaÒcupÈdÈnakkhandhasatipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ. PahÈnÈdÊnÊti pahÈnapariÒÒÈbhÈvanÈsacchikiriyÈ. NÈnÈpaccakkhaÓÈ hotÊti tÈ paccavekkhaÓÈ nÈnÈti adhippÈyo. EtÈsu pana paccavekkhaÓÈs|ti etÈsu kÈmaguÓapaccavekkhaÓÈdÊsu dvÈdasasu paccavekkhaÓÈsu. EkaÑ paccavekkhaÓaÑ paccavekkhati dvÈdasasu nayesu ekeneva kiccasiddhito. AÒÒo bhikkhu. Ekanti1aÒÒaÑ paccavekkhati. AÒÒattho hi ayaÑ eka-saddo “ittheke”ti-ÈdÊsu2 viyÈti. NÈnÈbhikkh|naÑ pana ekÈ paccavekkhaÓÈ, nÈnÈbhikkh|naÑ nÈnÈpaccavekkhaÓÈti evaÑ catukkapaccavekkhaÓampi ettha sambhavati, imassa pana dvayassa vasena abhisamayo natthÊti tadubhayaÑ aÔÔhakathÈyaÑ na uddhaÑÔaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

PiÓÉapÈtapÈrisuddhisuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Ekantikato (Ka) 2. Ma 3. 18, 22 piÔÔhesu.


10. IndriyabhÈvanÈsuttavaÓÓanÈ

453. EvaÑnÈmaketi “gaja~galÈ”ti evaÑ itthili~gavasena laddhanÈmake majjhimapadesassa mariyÈdaÔÔhÈnabh|te nigame. SuveÄu nÈma nicalarukkhoti vadanti. Tato aÒÒaÑ evÈti pana adhippÈyena “ekÈ rukkhajÈtÊ”ti vuttaÑ. CakkhusotÈnaÑ yathÈsakavisayato nivÈraÓaÑ damanaÑ indriyabhÈvanÈ, taÒca kho sabbaso adassanena asavanenÈti Èha “cakkhuhÈ r|paÑ na passati, sotena saddaÑ na suÓÈtÊ”ti. Sati hi dassane savane ca tÈni adantÈni abhÈvitÈnevÈti adhippÈyo. CakkhusotÈni ca asampattaggÈhitÈya durakkhitÈnÊti brÈhmaÓo tesaÑyeva visayaggahaÓaÑ paÔikkhipi. AsadisÈyÈti aÒÒatitthiyasamayehi asÈdhÈraÓÈya. Œlayanti kathetukÈmatÈkÈranti attho. 454. VipassanupekkhÈti Èraddhavipassakassa vipassanÈÒÈÓena lakkhaÓattaye diÔÔhe sa~khÈrÈnaÑ aniccabhÈvÈdivicinane majjhattabh|tÈ vipassanÈsa~khÈtÈ upekkhÈ. SÈ pana yasmÈ bhÈvanÈvisesappattiyÈ heÔÔhimehi vipassanÈvÈrehi santÈ ceva paÓitÈ ca, pageva cakkhuviÒÒÈÓÈdisahagatÈhi upekkhÈti, tasmÈ Èha “esÈ santÈ esÈ paÓÊtÈ”ti. AtappikÈti santapaÓÊtabhÈvanÈrasavasena tittiÑ na janeti. TenevÈha–

“SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa, santacittassa bhikkhuno. AmÈnusÊ ratÊ hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato”ti1.

ItÊti evaÑ vakkhamÈnÈkÈrenÈti attho. AyaÑ bhikkh|ti ayaÑ Èraddhavipassako bhikkh|ti yojanÈ. CakkhudvÈre r|pÈrammaÓamhÊti cakkhudvÈre ÈpÈthagate r|pÈrammaÓe. ManÈpanti manÈpabhÈvena pavattanakaÑ. Majjhatte manÈpÈmanÈpanti iÔÔhamajjhatte manÈpabhÈvena amanÈpabhÈvena pavattanakaÑ manÈpÈmanÈpaÑ nÈmÈti. TenÈha (“Neva manÈpaÑ na amanÈpan”ti)2. IminÈ manÈpabhÈvo gahito, “neva manÈpan”ti iminÈ manÈpabhÈvo majjhatto ca ubhayaÑ ekadesato labbhatÊti “manÈpÈmanÈpan”ti vuttaÑ. EvaÑ ÈrammaÓe labbhamÈnavisesavasena tadÈrammaÓassa cittassa pÈkatikaÑ pavatti-ÈkÈraÑ dassetvÈ idÈni tappaÔisedhena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 67 piÔÔhe Dhammapade. 2. ( ) AyaÑ pÈÔho AÔÔhakathÈyaÑ natthi.

MajjhimanikÈya 440

ariyassa vinaye anuttaraÑ indriyabhÈvanaÑ dassetuÑ “tassa rajjituÑ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TatrÈyaÑ yojanÈ–tassa cittaÑ iÔÔhe ÈrammaÓe rajjituÑ vÈ aniÔÔhe ÈrammaÓe dussituÑ vÈ majjhatte ÈrammaÓe muyhituÑ vÈ. AdatvÈti nisedhetvÈ. PariggahetvÈti parijÈnanavasena ÒÈÓena gahetvÈ ÒÈtatÊraÓapahÈnapariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. VipassanaÑ majjhatte ÔhapetÊti anukkamena vipassanupekkhaÑ nibbattetvÈ taÑ sa~khÈrupekkhaÑ pÈpetvÈ Ôhapeti. CakkhumÈti na pasÈdacakkhuno atthitÈmattajotanaÑ, atha kho tassa atisayena atthitÈjotanaÑ “sÊlavÈ”ti-ÈdÊsu viyÈti Èha “cakkhumÈti sampannacakkhu visuddhanetto”ti. 456. ¢sakaÑ poÓeti majjhe uccaÑ1 hutvÈ ÊsakaÑ poÓe, na antantena va~ke. TenÈha “rathÊsÈ vaya uÔÔhahitvÈ Ôhite”ti. 461. PaÔik|leti amanuÒÒe ÈrammaÓe. AppaÔik|lasaÒÒÊti na paÔik|lasaÒÒÊ. TaÑ pana appaÔik|lasaÒÒitaÑ dassetuÑ “mettÈpharaÓena vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha paÔik|le aniÔÔhe vatthusmiÑ sattasaÒÒite mettÈpharaÓena vÈ dhÈtuso upasaÑhÈrena vÈ sa~khÈrasaÒÒite pana dhÈtuso upasaÑharena vÈti yojetabbaÑ. AppaÔik|lasaÒÒÊ viharatÊti hitesitÈya dhammasabhÈvacintanÈya ca nappaÔik|lasaÒÒÊ hutvÈ iriyÈpathavihÈrena viharati. AppaÔik|le iÔÔhe vatthusmiÑ sattasaÒÒite kesÈdi-asucikoÔÔhÈsamattamevÈti asubhapharaÓena vÈti asubhato manasikÈravasena. IdaÑ r|pÈr|pamattaÑ aniccaÑ sa~khatanti aniccato upasaÑhÈrena vÈ. Tato eva “dukkhaÑ vipariÓamadhamman”ti manasi karonto paÔik|lasaÒÒÊ viharati. Sesapades|ti “paÔik|le ca appaÔik|le cÈ”ti-ÈdinÈ Ègatesu sesesu dvÊsu padesu. Tattha hi iÔÔhÈniÔÔhavatth|ni ekajjhaÑ gahetvÈ vuttaÑ yathÈ sattÈnaÑ paÔhamaÑ paÔik|lato upaÔÔhitameva pacchÈ gahaÓÈkÈravasena avatthantarena vÈ appaÔik|lato upaÔÔhÈti. YaÒca appaÔik|lato upaÔÔhitameva pacchÈ paÔik|lato upaÔÔhÈti, tadubhayepi khÊÓÈsavo sace Èka~khati, vuttanayena appaÔik|lasaÒÒÊ vihareyya paÔik|lasaÒÒÊ vÈti. ______________________________________________________________ 1. PapaÒcaÑ (Ka)


TadubhayaÑ abhinivajjetvÈti sabhÈvato bhÈvanÈnubhÈvato ca upaÔÔhitaÑ ÈrammaÓaÑ paÔik|lasabhÈvaÑ appaÔik|lasabhÈvaÑ vÈti taÑ ubhayaÑ pahÈya aggahetvÈ. SabbasmiÑ vatthusmiÑ pana “majjhatto hutvÈ viharitukÈmo kiÑ karotÊ”ti vatvÈ tattha paÔipajjanavidhiÑ dassento “iÔÔhÈniÔÔhesu -pa- domanassito hotÊ”ti Èha. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ paÔisambhidÈmaggapÈÄiyÈ vibhÈvetuÑ “vuttaÑ hetan”ti-ÈdimÈha. Tassattho heÔÔhÈ vuttanayo eva. Satoti sativepullappattiyÈ satimÈ. SampajÈnoti paÒÒÈvepullappattiyÈ sampajÈnakÈrÊ. CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena cakkh|ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena, cakkhunÈ vÈ karaÓabh|tena r|paÑ passitvÈ. Neva sumano hoti gehassitasomanassapaÔikkhepena nekkhammapakkhikÈya kiriyÈsomanassavedanÈya.

Imesu cÈti “aÒÒathÈ ca panŒnanda ariyassa vinaye anuttarÈ indriyabhÈvanÈ hotÊ”ti-ÈdinÈ1, “kathaÒcŒnanda sekho hoti paÔipado”ti-ÈdinÈ2, “kathaÒcŒnanda ariyo hoti bhÈvitindriyo”ti-ÈdinÈ3 ca Ègatesu tividhesu nayesu. ManÈpaÑ amanÈpaÑ manÈpÈmanÈpanti ettha manÈpaggahaÓena somanassayuttakusalÈkusalÈnaÑ, amanÈpaggahaÓena domanassayutta-akusalÈnaÑ, manÈpÈmanÈpaggahaÓena tabbidhurupekkhÈyuttÈnaÑ sa~gahitattÈ paÔhamanaye “saÑkilesaÑ vaÔÔati, nikkilesaÑ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. PaÔhamanaye hi puthujjanassa adhippetattÈ saÑkilesakilesavippayuttampi yujjati. Dutiyanaye pana “so -pa- aÔÔÊyatÊ”ti-Èdivacanato “paÔhamaÑ saÑkilesaÑ vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Sekkhassa adhippetattÈ cassa appahÊnakilesavasena “saÑkilesampi vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. Tatiyanaye arahato adhippetattÈ “tatiyaÑ nikkilesameva vaÔÔatÊ”ti vuttaÑ. SekkhavÈre pana “cakkhumÈ puriso”ti-ÈdikÈ upamÈ ekameva atthaÑ ÒÈpetuÑ Èha, tasmÈ cakkhudvÈrassa uppanne rÈgÈdike vikkhambhetvÈ vipassanupekkhÈya patiÔÔhÈnaÑ ariyÈ indriyabhÈvanÈti. PaÔhamanayo vipassakavasena Ègato, dutiyo sekkhassa vasena, paÔhamadutiyo ca sekkhaputhujjanÈnaÑ m|lakammaÔÔhÈnavasena, tatiyo khÊÓÈsavassa ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 348 piÔÔhe. 2. Ma 3. 350 piÔÔhe. 3. Ma 3. 351 piÔÔhe.

MajjhimanikÈya 442

ariyavihÈravasena Ègato. PaÔhamanaye ca puthujjanassa vasena, dutiyanaye sekkhassa vasena kusalaÑ vuttaÑ, tatiyanaye asekkhassa vasena kiriyÈbyÈkataÑ vuttanti ayaÑ viseso veditabbo.

PapaÒcas|daniyÈ majjhimanikÈyaÔÔhakathÈya

IndriyabhÈvanÈsuttavaÓÓanÈya lÊnatthappakÈsanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca saÄÈyatanavaggavaÓÓanÈ.

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈ samattÈ.

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkaÔavidhÈ 108 AkammaneyyaÑ 34 AkÈlikaÑ 184 Ak|ÔakaraÓaÑ 164 Akkhabaddho 149 AkkharappabhedÈ 167 Akkhitto 190 Agathito 26 AggatalaÑ 171 AcittakaÑ 28 Acelo 43 Accayo 71 AccukkaÔÔhaÑ 179 AÔÔhakanÈgaro 7 AÔÔhÈniyakathÈ 49 AÔÔhisÊsÈ 176 AtacchaÑ 49 AtithiÑ 150 Atithi 197 AtinÈmeti 179 Atekiccho 47 AtthatthitaÑ 33 Attharaso 8 AtthasÈdhikÈ 157 Ad|sake 32 Addhagato 144


[ A ] Addhuvo 144 Adhikar|po 190 AdhisÊle 115 AnaÒjitamaÓÉito 31 AnatthasaÑhitaÑ 49 AnavacchindanaÑ 164 Anavayo 167 AnindÈbh|taÑ 21 AniyyÈnikaÑ 204 AniyyÈnikapakkhe 47 AniyyÈnikÈ 30 AnucchavikaÑ 21 AnuttaraÑ 18 AnudhammaÑ 307 Anunayo 162 AnupakkuÔÔho 190 AnupakkhandÈni 83 AnuyogaÑ 40 AnulomikÈni 84 AnuviccakÈraÑ 35 AnussavÊ 111 AnussukkÈ 76 An|pakhette 34 Anomajjati 107 AntarÈ 198 AntavÈ 65

MajjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈya 444


[ A ] AntojÈtakÈ 4 ApassayapÊÔhaÑ 10 ApahattÈ 74 ApÈpapurekkhÈro 192 ApÈpe 192 ApuccaÓÉatÈ 18 Apehi 33 Appakasireneva 126 Appaccayo 94 AppahÈya 101 AppÈÔihÊrakataÑ 131 AppÈta~kaÑ 83 AppÈbÈdhatÈ 83 Abaddhassa 42 AbhibhavitvÈ 25 AbhibhÈyatanaÑ 121 Abhisa~kharitvÈ 45 Abhisa~khÈsi 155 Abhisaddahanto 146 AbhisamparÈyo 44 Abhisaranti 197 Abh|taÑ 49 AmarÈvikkhepaÑ 111 AmarisanaÑ 142 AyamuggaraÑ 60 Ayo 34 AyojjhaÑ 128 Ar|pasaÒÒÊ 122 Allagomayena 10 AvacÈpalyena 83


[ A ] AvajÈto 183 Avassayo 36 AvinibbhogasaddaÑ 78 AvhÈtabbÈ 180 AsammissabhÈvaÑ 101 AsitaÑ 196 AsucÊni 106 Assako 76 AhÊna~gatÈya 182

[ Œ ] Œkappo 44 ŒkÈro 21 ŒkÈsa~gaÓe 33 ŒcÈrena 44 ŒjÊvikÈya 81 ŒdÊnavo 38 ŒbhicetasikÈni 17 Œbhidosiko 141 ŒbhisamÈcÈrikaÑ 83 ŒvaÔÔanÊ 29 ŒvÈsiko 83 Œvuto 206 ŒvedhitaÑ 34 ŒsanaÑ 21 ŒsavÈ 72

[ I ] IÒjitaÑ 78 IÔÔho 38

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 445


[ I ] Isisattamassa 42 IssattaÑ 201 IssariyaÑ 182 Issaro 190

[ U ] UggatabhÈvaÑ 180 Uggatassa 103 UggahituÑ 127 UcchiÔÔhagehe 33 UÓhaÑ 13 UttiÔÔhapiÓÉaÑ 33 UdakadÈnaÑ 178 UdakÈdhÈnaÑ 59 UdaggacittaÑ 39 UdaÒcaniko 132 Uddhaccapakatiko 83 UpadahitvÈ 10 UpadhÈnaÑ 10 Upadhi-anudhÈvanakÈ 77 UpanisinnakathÈ 17 Upavadanto 21 Upasumbheyya 23 Upahacca 35 UpahÈrako 75 UpÈsakassa 30 UbhatobhÈgavimutto 84 UmÈpupphaÑ 124 UmmÈrato 114 UruÄhavÈ 60


[ U - � ] UsumajÈtahadayo 31 Us|yamÈno 31 Ussa~khÈ 173 UssannÈ 1 UÄÈraÑ 162 �rubalÊ 145

[ E ] EkantasukhaÑ 132 EkÈgÈriko 53 EkÈsanabhojanaÑ 70 EtaparamaÑ 2

[ O ] OgÈhanto 27 OÔÔhavaÔÔiyÈ 113 Otallako 33 Ottappati 15 OpaÓaviyÈ 90 OpÈteti 192 OpÈrambho 161 OpuÒchÈpetvÈ 10 OrambhÈgiyÈni 66 OloketvÈ 60 Ovadanto 21 OsaÔasa~gÈmo 48 OsaÔÈ 14 Osarati 113 Osaranti 197 OhitaÑ 173



[ Ka ] KakkhaÄo 6 Ka~khati 170 KaÒjiyeneva 101 KaÔaggaho 52 KaÓÔakavuttikÈ 55 KaÓhaÑ 45 KatabhaÓÉavuÔÔhi 32 Kanto 38 KappaÔÔho 47 KappasÊsÈ 176 KammadÈyÈdÈ 46 KammavipÈko 158 KammasarikkhakaÑ 176 KaramarÈnÊtÈ 4 Kaliggaho 52 KallacittaÑ 38, 39 KÈmagaru 133 KÈmaggasukhaÑ 133 KÈmasaÒÒÈ 130 KÈyanvayatÈ 101 KÈrakabhÈvaÑ 4 KÈlikaÑ 84 KÈÄakaÑ 45 Kicchati 170 KiÒcanakÈrako 202 KipillikÈ 200 KukkurÈcÈraÑ 44 KucchimatÊ 154 KuthitaÑ 150 KunthÈ 200


[ Ka ] Kularogo 162 KeÔubhaÑ 166 KoÔÔhÈsaÑ 195

[ Kha ] KhaÓasi 34 KhaÓÉakhaÓÉitaÑ 40 KhÈrasaÑyuttaÑ 150 KhippÈbhiÒÒo 62 KhÊrapaÓÓino 66 KhÊramaÓim|laÑ 33 KhuraneminÈ 53 KhemiyambavanaÑ 188

[ Ga ] GacchaÑ 66 GaÓÈ 32 GaÓÊbh|tÈ 32 Gati 36 GandhakalalaÑ 105 Gandhagandho 20 GandhadÈmaÑ 10 GandhabbapaÒhaÑ 187 Gabbham|ÄhÈya 156 GambhÊraguÓassa 42 GambhÊro 179 Garu 167 GahaÓÊ 144 GÈm|pacÈre 103 GundÈvane 151



[ Ga ] GuhÈ 107 Gedhabh|to 21 Geha~gaÓe 33 GehayaÔÔhiyo 76 GehassitÈni 50 GocittaÑ 44 Gopo 196 GovataÑ 44 Govatiko 43 GosÊlaÑ 44

[ Gha ] GhaÔitÈ 193 Gharasandhi 53

[ Ca ] CakkavattÊ 167, 168 CakkhubhaÓÉaÑ 175 CatucÈrÊ 11 CatujjÈtiyagandhehi 10 CandaÑ 33 Cammagehe 33 Cammena 173 Cayo 76 CariyaÑ 135 Cittak|ÔaÑ 150 CittattharaÓaÑ 10 Cintayanti 43

[ Cha ] ChÈyaÑ 171 ChÈyÈr|paÑ 171


[ Cha ] ChinnassarÈpi 175 ChekaÑ 107 ChetvÈ 208

[ Ja ] JanapadatthÈvariyappatto 168 JanikÈ 187 JanitasmiÑ 19 Jamma 33 JayakhandhÈvÈraÔÔhÈnaÑ 31 JallaÑ 174 JÈtiÑ 156 JÈyikÈ 76 Jino 110 JÊvitaÑ 34

[ Jha - ©a - ®ha ] JhÈnacittamayÈ 58 JhÈyituÑ 13 ©ÈtidÈsÊ 141 ©ÈtÊ 197 ®hiti 143

[ Ta ] TakkÊ 209 Tacagandho 20 TacchetvÈ 106 TaÓÉulapÈli 196 TaÓhÈmucchanÈya 26 TantipadaÑ 42



[ Ta ] TannibandhÈ 84 TalunÈ 173 TÈÓaÑ 36 TÈyituÑ 145 TÈvatiÑsÈ 148 TiÓÓavicikicchÈ 40 TitthakarÈ 113 TilakÈni 126 TumbasÊsÈ 176 Tulayanto 90 Tusitassa 41 TevijjÈ 198

[ Tha ] Thaketi 27 ThÈlipÈke 187 Thutivasena 69 ThullakoÔÔhikaÑ 139 Therehi 138

[ Da ] DakkhiÓeyye 34 DaÓÉo 155 DantaÑ 104 Daliddo 76 DassanaÑ 51 DassanÊyo 190 DÈruÓo 6 DÈsabyaÑ 4 DisÈ 158


[ Da ] DÊghattÈ 27 Duk|lacumbaÔakena 12 DukkhapaÔikk|laÑ 5 DuggandhÈni 106 Duppayutto 49 DummavÈsÊ 33 DevagabbhasadisaÑ 103 DevatÈkaraÓÊyaÑ 197 Devo 131 Dosako 71 Doso 38

[ Dha ] DhanakkÊtÈ 4 DhammacetiyÈni 163 DhammadhÈtu 49 DhammarÈjÈ 168 DhammasabhÈvo 49 DhammÈnusÈrÊ 88 Dhammiko 147, 168 Dhammena 147 DhammosÈraÓaÑ 17 DhÊro 41 DhuraÑ 28 DhuravahÈ 79

[ Na ] NÈtitan|ni 104 NikhaÓÉu 166 NighaÓÉu 166 NiccÈturaÑ 143



[ Na ] NiÔÔhÈ 167 NindÈghaÔÔanÈ 21 Nipako 3 NipajjamÈnaÑ 44 NimittaÑ 141 Nillopo 53 Nivuto 206 Niveseti 194 NissaraÓapaÒÒo 26 NihataÑ 148 NÊharitvÈ 171 Nekkhammagaru 133 NettikÈ 158 NemimaÓikÈ 172 Nerayiko 47

[ Pa ] PaÑsuk|likÈ 114 PakataÑ 33 PaggaÓhissÈmi 32 PaggahitavÊriyo 15 PacanaÑ 53 PaccosakkitvÈ 180 PaÒcaka~go 50 PaÒcasataÑ 9 PaÒÒapemi 128 PaÒÒÈvÈhÊ 88 PaÔa~gÈ 200 PaÔicchadaÑ 162 PaÔiÒÒÈtÈ 198


[ Pa ] PaÔivedhapaÒÒÈya 7 PaÔisaranti 19 PaÔihaÒÒati 13 PaÔihanti 13 PaÓÊtaÔÔhena 51 PaÓÉaro 151 PaÓÉito 40 PaÓhi 171 Patanti 32 Patito 33 Patir|paÑ 21 PattakÈle 150 Pattagandho 20 PattadÈmaÑ 10 PattamattaÑ 43 Pathaddhuno 34 PathavÊkamena 73 Padako 167 Padavicchedo 177 Padahati 116 Padahasi 34 PadÈnupadiko 61 PadhÈniya~gÈni 153 PantasenÈsanassa 42 Pannako 110 PapaÔikagandho 20 PabbajitakiccaÑ 81 PabbhÈrasÊsÈ 176 PayirupÈsati 194 PayuttaÑ 142



[ Pa ] ParamparÈsaÑsattÈ 193 ParÈyaÓaÑ 36 Paricchinnar|paÑ 63 ParinibbÈyati 73 ParipuÓÓatÈya 182 ParipuÓÓÈ 63 Paribbajo 188 ParibhÈsaÑ 62 ParibhogaÑ 25 PariÄÈho 22 PalikuÓÔhitvÈ 43 Palla~kapÊÔhaÑ 10 Pavattayitabbo 155 PasannacittaÑ 39 Pasanno 188 PassaÑ 171 Pah|tabhÈvaÑ 171 Pahossati 140 PÈÔihÈriko 147 PÈrijuÒÒÈni 143 PÈrima~gaÑ 178 PÈsÈdikÈni 162 PÈsÈdiko 190 PiÔÔhipÈde 173 PitÈmahayugÈ 190 PiyajÈtikÈ 160 Piyo 140 PÊÄeyya 113 PuÔake 138 Pupphagandho 20


[ Pa ] PubbapetakaraÓÊyaÑ 197 PurimÈni 113 P|tilatÈya 75 P|tÊni 106 Pesitatto 47 PessÈ 4 PoriseyyaÑ 24 PosetuÑ 140

[ Pha ] Phalagandho 20 PhalasÊsÈ 176 Phuli~gÈni 32 Pheggugandho 20

[ Ba ] BandhanÈgÈriko 6 Bahalalepanena 66 BahutÈya 22 BeluvamattabhattÈhÈrÈ 113 Bodhi 153 ByÈkaraÓaÑ 167 ByÈbha~gÊ 196 BrahmajÈ 151 BrahmanimmitÈ 151 Brahmabh|to 184 BrahmavacchasÊ 191 BrÈhmaÓÈ 198 Br|hetabbaÑ 103



[ Bha ] Bhattakosanena 113 BhavaÑ 124 Bh|takammato 45 Bh|tavigataÑ 117 Bh|tikÈmo 57 Bh|nahuno 103 BhogÈnaÑ 36

[ Ma ] MaggÈnubodho 195 Ma~galikÈ 152 MaÒjughoso 175 MaÓÉape 33 MaÓÉale 73 Matakabhatte 187 MathitÈ 93 MadhubhaÓÉaÑ 12 Madhuro 179 ManÈpo 38 Manujassa 41 Manena 126 MantitaÑ 159 MandapaÒÒo 111 MandasassÈni 197 MandahasitaÑ 135 MahaccÈ 162 Mahaddhano 190 MahantatuÔÔhino 82 MahÈdÈÔhiko 81 MahÈpaÒÒaÑ 34


[ Ma ] MahÈmatto 189 MahÈyÈgaÑ 53 MukhadvÈre 11 Mukhapariyante 171 MuÓÉapÊÔhaÑ 10 MuducittaÑ 39 M|lagandho 20 Megha-utuÑ 153 Morahatthako 172

[ Ya ] Yakkhassa 42 YavalakkhaÓaÑ 173 YasaÑ 33 YÈpeti 72 Yugassa 73 YojanÈvaÔÔe 10 YojanikaÑ 12

[ Ra ] Ra~gakkhamo 40 RajanaÑ 39 Rajo 174 Ramme 13 Rasagandho 20 RasaggasaggÊ 174 RahÈyati 162 RÈjakaraÓÊyaÑ 197 RÈjabhoggaÑ 189 RÈjÈbhinÊtÈ 81 RÈsikataÑ 193



[ Ra ] RiÒcati 52 Ruciro 41 R|paÑ 143 R|pasammuditaÑ 104 R|pÈrÈmaÑ 104 RohanÊyaÑ 90

[ La ] LakkhaÓaÑ 176 LakkhaÓÈnisaÑsaÑ 176 LaggÈpeyyuÑ 195 LahuÔÔhÈnaÑ 83 LÈmakabhÈvo 38 Li~gaÑ 21 Luddo 6 LeÓaÑ 36 LeÓatthaÑ 13 LesakappaÑ 79 LesavÈdino 48 LokÈyataÑ 167 Loko 65 LobhanÊyÈ 194 Lohak|ÔavassaÑ 35

[ Va ] VacanaÑ 21 VacÊbhedeneva 200 VaÉÉhamÈnakaÑ 172 VaÉÉhitappamÈÓÈni 122 VaÓakÈyaÑ 143 VatasamÈdÈnena 44 VasanaÔÔhÈnaÑ 21


[ Va ] Vassiko 104 VÈkkaraÓaÑ 191 VÈcÈvikkhepaÑ 111 VÈcuggatÈ 33 VÈdento 33 VÈpitasiro 185 VÈyamati 194 VÈlabÊjanÊ 172 VÈÄamigÈni 13 Vik|jitamattÈ 128 Vigacchissati 79 VighÈtaÑ 101 VighÈto 22 VicaritÈ 89 VijitavijayaÑ 202 VijitÈvÊ 168 ViÒÒeyyo 179 VinivijjhitvÈ 19 VinÊvaraÓacittaÑ 39 VipassituÑ 13 VibhattÈni 21 VirajaÑ 39 ViravamÈne 143 VilÊvamaÒcako 76 VivaÔÔetvÈ 169 Vivicca 81 VisaÑvÈditÈ 67 Visamagatassa 36 VisikhÈ 108 VissaÔÔho 179



[ Va ] VihÈre 13 VihesaÑ 101 VÊtamalaÑ 39 VÊmaÑsaÑ 40 VÊmaÑsanti 55 VÊmaÑsÊ 209 VuÔÔhiyo 13 V|pakaÔÔho 47 VeÓupadarena 34 VeyyÈkaraÓo 42 VerajjakÈ 185 VesÈrajjaÑ 40 VehÈyasaÑ 34 VohÈro 21

[ Sa ] SaÑkilissanaÑ 38 SaÑghÈ 32 SaÑyojanÈni 66 SaÑvidhÈya 10 SaÑvutaÑ 104 SaÑhatÈ 189 SaÑharitvÈ 155 Sa~khalikhitaÑ 140 Sa~ghÈtaÑ 31 SajjhÈyanti 55 SaÓÔhanti 174 SaÓho 66 SatatasÊlÈ 3 Sattussado 174 SatthadhammaÑ 195


[ Sa ] SadukkhaÑ 45 Saddahato 33 SaddhÈjÈto 89 Saddho 153, 188 SantaÔÔhena 51 SantÈ 5 Santatavuttino 3 Santhambhanti 9 Santharanti 10 SanthÈgÈraÑ 9 Sandassesi 14 SandiÔÔhiko 184 SapÈko 33 Sappatissena 82 SappÈÔihÈriyaÑ 114 Sappitelena 6 SabbapÈliphullo 11 SabbavÈridhuto 31 SabbavÈriphuÔo 31 SabbavÈrivÈrito 31 SabhavavÈdÊ 186 SamaÓo 14 Samadhigayha 129 Samayo 127 SamavÈpakaÑ 76 SamavepÈkinÊ 144 SamÈdapesi 14 SamÈnayi 170 Samijjheyya 151 Samuttejesi 14


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ] SamparÈyaguÓaÑ 163 SampiÓÉitÈ 43

SukÈraÓaÑ 135

SampiÓÉito 179 SukkaÑ 45

SampahaÑsesi 14 SukkhÈpetvÈ 91

SayaÑvasÊ 106 SukhaÔÔhena 51

SarÈjikaÑ 140 SukhatthaÑ 13

SarÊsape 13 Sukhaparibhato 140

SavanÊyo 179 SukhÊ 105

Sassato 65 Sukhedhito 140

SahakathÊ 94 Suggahito 52

SÈkiyamaÓÉale 14 Sudassanak|ÔaÑ 20

SÈkuÓiko 54 SunikkantaÑ 23

SÈgarantena 146 Sundaradhammehi 15

SÈtthakaÑ 108 SuparÈmaÔÔho 52

SÈnuggahÈ 188 SuppaÔividdhaÑ 49

SÈragandho 20 SubhÈvitÈ 63

SÈrattarattÈ 188 Subho 125

SÈlohitÈ 197 Suruci 182

SÈvajjo 161 SuvaÔÔitÈ 206

SÈhuÄi 107 Susa~khataÑ 181

SikkhamÈno 61 S|rakÈkÈ 76

SikkhitÈ 198 S|rÈ 169

SinÈnaÑ 136 SeÔÔhappattassa 42

SinehavantaÑ 90 SotaÑ 194

Sirivaccho 172 Sotthi 136

Sisire 13 [ Ha ] SÊtaÑ 13 HatthattharaÓÈ 10 SÊlasaÑyamena 53 HatthÈcariyassa 1 SÊhahanu 175 HirÊyati 15

UparipaÓÓÈsaÔÊkÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] AgÈravo 243 AghÈ 336 A~gasubhatÈya 371 AjjhattikÈni 292 AÒÒÈÓupekkhÈ 384 AÔÔhÈnaÑ 292 AtÈÓaÑ 400 AtÊtaÑ 366 Attha~gataÑ 366 AdukkhalÈbhÊ 325 AdhikaraÓÈni 243 AdhiciÓÓaÑ 241 AdhiÔÔhÈnaÑ 397 AdhipatittÈ 371 Adhimuccati 322 Adhimuccanassa 254 Adhimokkho 277 AdhivacanaÑ 219 AnajjhositÈ 401 AnapÈyo 278 AnalaÑ 249 AniccÈ 251 Anu-Èvattanti 329 AnugatÈ 218 AnuÒÒÈtÈ 379 AnuddhaÑseyya 249


[ A ] AnudhÈriyamÈne 339 Anunayo 277 AnupadaÑ 274 Anupayo 278 AnupavajjaÑ 420 AnupasamasaÑvattanikaÑ 241 AnupahanitvÈ 426 AnumajjanaÑ 277 AnuyantÈ 357 AnuvijjitvÈ 363 AnusayÈ 282 AntarabhogikÈnaÑ 394 AntarahitÈ 363 AndhakÈrÈ 336 ApanÊtakasÈvaÑ 399 AparantakappikÈ 218 AparÈmasanto 392 AparitassanatthaÑ 418 ApalibuddhaÑ 311, 391 AppattaÑ 366 AppamÈdo 379 Appesakkho 376 ApphoÔanaÑ 341 AbhijappÈ 351 Abhinivisanti 348

456 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] AbhivÈdanaÑ 408 Abhihato 363 AmatadvÈraÑ 306 AriyaÑ 305 Arogo 219 AvÈpuraÓaÑ 345 AvokiÓÓaÑ 348 Asappuriso 267 AsamÈhite 428 AsaraÓÊbh|taÑ 400 AssaddhiyaÑ 427 AhataÑ 406

[ Œ ] ŒkÈrÈ 435 ŒkÈsacetiyaÑ 364 Œgatanandano 356 ŒcikkhanÈ 405 ŒtÈpanaÑ 367 ŒdikalyÈÓaÑ 430 Œdibrahmacariyako 369 Œdiyanato 281 ŒneÒj|pagaÑ 254 ŒpÈdetÈ 406 ŒbandhanaÑ 282 ŒbhÈ 348 Œy|hitaÑ 400 Œlayo 378 Œsanne 380


[ I ] IÔÔhÈnaÑ 382 Itthir|paÑ 436 IndriyasaÑvaro 423 IsisaÑghanisevitaÑ 418 IssÈmanako 376

[ U ] Ukk|laÑ 323 UÔÔhÈhakaÑ 367 UttaritarÈ 402 UttÈsabahulo 274 UdakavaÔÔiyo 339 Uddeso 366 Upakkosanto 376 UpaccaguÑ 404 Upacchedakakammena 375 UpaÔÔhÈnaÑ 277 Upaddavo 288 UpadhÊ 403 Upadhisa~khayo 250 Upanayhanti 349 UpanisaÑ 305 UpaparikkhitvÈ 357 UpayÈ 282 UpavijaÒÒÈ 339 Upasaggo 288 UpasamasukhaÑ 325 UpÈdÈnaÑ 258 UpÈdÈnÈ 282 Uposathiko 355

bhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ majjhimapaÓÓÈsaÔÊkÈ · the pŒ£i alphabet in...

Documents