brahma sutra shlok _ sanskrit

Brahma Sutra - 1 - ॄ सूऽ

www.swargarohan.org

ॄ सूऽ

(मूल संःकृत)

Sanskrit text of

Brahma Sutra


www.swargarohan.org

BRAHMA SUTRA : AN INTRODUCTION

Brahma Sutras is one of the books of Prasthana-traya and is an authoritative book on Hindu Philosophy. The Brahma Sutras are attributed to Badarayana. However, some authors including Adi Shankara treat Badarayana, the author of the Brahma Sūtra, as a distinct person, than Krishna Dwipayana Vyasa, the author of the Mahabharata.

There are six schools of classical Indian philosophy, namely: Nyaya, Vaisheshhika, Sankhya, Yoga, Mimansa and Vedanta. Sutras are pithy statements that elaborate upon some specific aspect of the field and thus serve as a point of reference for all matters of philosophical import. The authors of each school's sutra are called sutra-karas. They are Gautama for the Nyaya School, Kanada for the Vaisheshika School, Kapila for the Samkhya School, Patanjali for the Yoga School, Jaimini for the Mimansa School, and Badarayan for the Vedanta School.

Upanishads (Shruti prasthāna, the starting point of revelation) and the Bhagavad-Gita (Smriti prasthana, the starting point of remembered tradition) are the basic source texts of Vedanta school. The Brahma Sutras attempt to reconcile the seemingly contradictory and diverse statements of the various Upanishads and the Bhagavad Gita, by placing each teaching in a doctrinal context.

The word sutra means thread and the Brahma Sutras literally stitch together the various Vedanta teachings into a systematic and logical order. At the time of composition of Brahma Sutras, there were difference of opinion among the various interpreters of the Vedānta namely Audulomi, Jaimini, Badarayan to name a few. Brahma Sutra seamlessly arrange and interprete their views and offer conclusion.

Brahma Sutras consists of 555 Sutras (aphorisms) arranged in Adhikaranas (topics) and divided in 16 Padas (sections) inside 4 Adhyayas (chapters). The very first sutra which says athato brahma jignasa – Now, therefore the inquiry (into the real nature of Brahman) set tone for discussion. Besides elaborating upon Brahman, Brahma Sutras discuss the role of karma and God and critically address the various doctrines associated with Buddhism, Jainism, Yoga, Nyaya, Vaisheshika, Shaiva, Shakta, Atheism, and Sankhya philosophies.

Sanskrit is very elastic. One can derive different meaning according to his own intellectual calibre and spiritual experiences. The Brahma Sutras are so terse that not only are they capable of being interpreted in multiple ways, but they are often incomprehensible without proper commentary. Many commentaries have been written on Brahma Sutras, the earliest one being the one by Adi Shankara with his non-dualistic (Advaita) interpretation of the Vedānta. It was subsequently commented by Vachaspati and Padmapada. Ramanuja’s commentary, also called Sri Bhasya, lays the foundations of the Vishisht-advaita tradition and refutes Adi Shankara’s Advaita views. Other commentators on the Brahma Sutras include Bhaskara, Yadavaprakasa, Kesava, Nilakantha, Madhvacharya, Vallabha, Vijnanabhiksu and Nimbarka. Shri Yogeshwarji has also written exhaustive commentary in Gujarati language. Those interested can download it from our download section under Yogesharji's book folder.

Find here, Brahma Sutra verses in Sanskrit. 1. First Adhyaya (Samanvaya: harmony- unifies Brahman) 2. Second Adhyaya (Avirodha: non-conflict - refutes other philosophies) 3. Third Adhyaya (Sadhana: the means, deals with the process to attain Brahman) 4. Fourth Adhyaya (Phala: the fruit, state achieved as a result of Self-realisation). To read text of Ramcharitmanas, Mahabharat, Bhagavad-Gita, Upanishads,

Patanjali’s Yoga-sutra and other scriptures, please visit www.swargarohan.org. To find meaning of many of Sanskrit spiritual words, have a look at our glossary section.

☼ ☼ ☼ ☼ ☼


www.swargarohan.org

अथ ॄ सऽूा ण ।

॥ अथ ूथमोऽध्यायः ॥

ूथमः पादः

अथातो ॄ ज ासा ॥१-०१॥

ज मा ःय यतः ॥१-०२॥

शा योिन वात ् ॥१-०३॥

त ुसम वयात ् ॥१-०४॥

ई तेनार्श दम ् ॥१-०५॥

गौण े नात्मश दात ् ॥१-०६॥

त न ःय मो ोपदेशात ् ॥१-०७॥

हेयव वावचना च ॥१-०८॥

ःवा ययात ् ॥१-०९॥

गितसामा यात ् ॥१-१०॥

ौतु वा च ॥१-११॥

आन दमयोऽ यासात ् ॥१-१२॥

वकारश दा नेितचे न ूाचयुार्त ् ॥१-१३॥

त ेतु यपदेशा च ॥१-१४॥

मा ऽव णर्कमेव च गीयते ॥१-१५॥

नेतरोऽनुपप ेः ॥१-१६॥

भेद यपदेशा च ॥१-१७॥

कामा च नानुमानापे ा ॥१-१८॥

अ ःम नःय च त ोग ं शा ःत ॥१-१९॥

अ तःत म पदेशात ् ॥१-२०॥

भेद यपदेश चा यः ॥१-२१॥

आकाशःत ल गात ् ॥१-२२॥

अत एव ूाणः ॥१-२३॥


www.swargarohan.org

योित रणािभधानात ् ॥१-२४॥

छ दोऽिभधाना नेितचे न तथाचेतोऽपर्णिनगदा था

ह दशर्नम ् ॥१-२५॥

भूता दपाद यपदेशोपप े ैवम ् ॥१-२६॥

उपदेशभेदा नेितचे नोभय ःम न य वरोधात ् ॥१-२७॥

ूाणःतथानुगमात ् ॥१-२८॥

नव ु रात्मोपदेशा दित चेदध्यात्मस ब धभूमा

ःमन ् ॥१-२९॥

शा ं या तूपदेशो वामदेववत ् ॥१-३०॥

जीवमु य ूाणिल गा नेित चे नोपासाऽै वध्यादािौत वा दह त ोगात ् ॥१-३१॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ूथमाध्यायःय ूथमः पादः समा ः ॥

सवर्ऽ ूिस ोपदेशात ् ॥२-०१॥

वव तगुणोपप े ॥२-०२॥

अनुपप ेःतु न शार रः ॥२-०३॥

कमर्कतृर् यपदेशा च ॥२-०४॥

श द वशेषात ् ॥२-०५॥

ःमतेृ ॥२-०६॥

अभर्कौकःत्वात ् त यपदेशा च नेित

चे न िनचा यत्वादेवं योमव च ॥२-०७॥

स भोगूाि रित चे नवैशेंयात ् ॥२-०८॥

अ ा चराचरमहणात ् ॥२-०९॥

ूकरणा च ॥२-१०॥

गहुां ू व ावात्मानौ ह त शर्नात ् ॥२-११॥

वशेषणा च ॥२-१२॥

अ तर उपप ेः ॥२-१३॥


www.swargarohan.org

ःथाना द यपदेशा च ॥२-१४॥

सुख विश ािभधानादेव च ॥२-१५॥

ौतुोपिनषत्कगत्यिभधाना च ॥२-१६॥

अनव ःथतेरस भवा च नेतरः ॥२-१७॥

अ तयार् यिधदैवा दषु त मर् यपदेशात ् ॥२-१८॥

न च ःमातर्मत मार्िभपालात ् ॥२-१९॥

शार र ोभयेऽ प ह भेदेनैनमधीयते ॥२-२०॥

अ ँयत्वा दगणुको धम े ः ॥२-२१॥

वशेषणभेद यपदेशा यां च नेतरौ ॥२-२२॥

पोप यासा च ॥२-२३॥

वै ानरः साधारणश द वशेषात ् ॥२-२४॥

ःमयर्माणमनुमानं ःया दित ॥२-२५॥

श दा द योऽ तः ूित ाना नेित चे न तथा ं युपदेशा स भवात ् पु ष वधम प चैनमधीयते॥२-२६॥

अत एव न देवता भूतं च ॥२-२७॥

सा ाद य वरोधं जिैमिनः ॥२-२८॥

अिभ य े रत्याँमर यः ॥२-२९॥

अनुःमतेृबार्द रः ॥२-३०॥

संप े रित जिैमिनःतथा ह दशर्यित ॥२-३१॥

आमन त चैनम ःमन ् ॥२-३२॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ूथमाध्यायःय तीयः पादः समा ः ॥

ु वा ायतनं ःवश दात ् ॥३-०१॥

मु ोपसृ य यपदेशात ् ॥३-०२॥

नानुमानमत छ दात ् ॥३-०३॥

ूाणभृ च ॥३-०४॥

भेद यपदेशात ् ॥३-०५॥


www.swargarohan.org

ूकरणात ् ॥३-०६॥

ःथत्यदना यां च ॥३-०७॥

भूमा स ूसादादध्युपदेशात ् ॥३-०८॥

धम पप े ॥३-०९॥

अ रम बरा तधतेृः ॥३-१०॥

सा च ूशासनात ् ॥३-११॥

अ यभाव यावृ े ॥३-१२॥

ई ितकमर् यपदेशात ् सः ॥३-१३॥

दहर उ रे यः ॥३-१४॥

गितश दा यां तथा ह ं िल ग ं च ॥३-१५॥

धतेृ म ह नोऽःया ःम नुपल धेः ॥३-१६॥

ूिस े ॥३-१७॥

इतरपरामशार्त ् स इित चे नास भवात ् ॥३-१८॥

उ रा चेदा वभूर्तःव पःतु ॥३-१९॥

अ याथर् परामशर्ः ॥३-२०॥

अ पौतेु रित चे द मु ् ॥३-२१॥

अनुकृतेःतःय च ॥३-२२॥

अ प ःमयर्ते ॥३-२३॥

श दादेव ूिमतः ॥३-२४॥

पे या तु मनुंयािधकारत्वात ् ॥३-२५॥

तदपयर् पु बादरायणः स भवात ् ॥३-२६॥

वरोधः कमर्णीित चे नानेकूितप ेदर्शर्नात ् ॥३-२७॥

श द इित चे नातः ूभवात ् ूत्य ानुमाना याम॥्३-२८॥

अत एव च िनत्यत्वम ् ॥३-२९॥

समान नाम प त्वा चावृ ाव य वरोधो

दशर्नात्ःमतेृ ॥३-३०॥

मध्वा दंवस भवादनिधकारं जिैमिनः ॥३-३१॥


www.swargarohan.org

योित ष भावा च ॥३-३२॥

भावं तु बादरायणोऽ ःत ह ॥३-३३॥

शुगःय तदनादरौवणात ् तदािवणात ् सू यते ह॥३-३४॥

ऽयत्वगते ो रऽ चैऽरथेन िल गात ् ॥३-३५॥

संःकारपरामशार्त ् तदभावािभलापा च ॥३-३६॥

तदभाविनधार्रणे च ूवृ ेः ॥३-३७॥

ौवणाध्ययनाथरू् ितषेधात ् ःमतेृ ॥३-३८॥

क पनात ् ॥३-३९॥

योितदर्शर्नात ् ॥३-४०॥

आकाशोऽथार् तरत्वा द यपदेशात ् ॥३-४१॥

सुषु युत्बा त्योभदेन ॥३-४२॥

पत्या दश दे यः ॥३-४३॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ूथमाध्यायःय ततृीयः पादः समा ः ॥

आनुमािनकम येकेषािमित चे न शर र पक व यःतगहृ तेदर्शर्यित च ॥४-०१॥

सूआमं त ु तदहर्त्वात ् ॥४-०२॥

तदधीनत्वादथर्वत ् ॥४-०३॥

ेयत्वावचना च ॥४-०४॥

वदतीित चे न ूा ो ह ॥४-०५॥

ूकरणात ् ॥४-०६॥

ऽयाणामेव चैवमुप यासः ू ॥४-०७॥

मह च ॥४-०८॥

चमसवद वशेषात ् ॥४-०९॥

योित पबमा ु तथा धीयत एके ॥४-१०॥

क पनोपदेशा च मध्वा दवद वरोधः ॥४-११॥

न स योपस महाद प नानाभावादितरेका च ॥४-१२॥


www.swargarohan.org

ूाणादयो वा यशेषात ् ॥४-१३॥

योितषैकेषामसत्य ने ॥४-१४॥

कारणत्वेन चाऽकाशा दषु यथा यप द ो े ः ॥४-१५॥

समाकषार्त ् ॥४-१६॥

जग ािचत्वात ् ॥४-१७॥

जीवमु यूाणिल गा दित चे या यातम ् ॥४-१८॥

अ याथ तु जिैमिनः

ू या याना याम प चैवमेके ॥४-१९॥

वा या वयात ् ॥४-२०॥

ूित ािस ेिलर् गमाँमर यः ॥४-२१॥

उत्बिमंयत एव भावा दत्यौदलोिमःु ॥४-२२॥

अव ःथते रित काशकृत्ःनः ॥४-२३॥

ूकृित ूित ा ा तानुपरोधात ् ॥४-२४॥

अिभध्योपदेशा च ॥४-२५॥

सा ा चोभया नानात ् ॥४-२६॥

आत्मकृतेः प रणामात ् ॥४-२७॥

योिन ह गीयते ॥४-२८॥

एतेन सव या याता या याताः ॥४-२९॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ूथमाध्यायःय चतुथर्ः पादः समा ः ॥

॥ इित ूथमोऽध्यायः ॥


www.swargarohan.org

॥ अथ तीयोऽध्यायः ॥

ःमतृ्यनवकाशदोषूस ग इित चे ना यःमतृ्यनवकाशदोषूस गात ् ॥१-०१॥

इतरेषां चानुपल धेः ॥१-०२॥

एतेन योगः ूत्यु ः ॥१-०३॥

न वल णत्वादःय तथात्व ं च श दात ् ॥१-०४॥

ँयते तु ॥१-०५॥

अिभमािन यपदेशःतु वशेषानुगित याम ् ॥१-०६॥

अस दित चे न ूितषेधमाऽत्वात ् ॥१-०७॥

अपीतौ त त्ूस गादसम जसम ् ॥१-०८॥

न तु ा तभावात ् ॥१-०९॥

ःवप दोषा च ॥१-१०॥

तकारू् ित ानाद य यथाऽनुमेयिमित

देवम यिनम ूस गः ॥१-११॥

एतेन िश ाऽप रमहा अ प या याताः ॥१-१२॥

भो ऽाप ेर वभाग ेत ् ःया लोकवत ् ॥१-१३॥

तदन यत्वमार भणश दा द यः ॥१-१४॥

भावे चोपल धेः ॥१-१५॥

स वा चावरःय ॥१-१६॥

अस यपदेशा नेित चे न धमार् तरेण वा यशेषात॥्१-१७॥

यु े ः श दा तरा च ॥१-१८॥

पटव च ॥१-१९॥

यथा ूाणा दः ॥१-२०॥

इतर यपदेशा ताकरणा ददोषूस ः ॥१-२१॥

अिधकं त ु भेदिनदशात ् ॥१-२२॥


www.swargarohan.org

अँमा दव च तदनुपप ः ॥१-२३॥

उपसंहारदशर्ना नेित चे न ीरव ॥१-२४॥

देवा दवद प लोके ॥१-२५॥

कृत्ःनूस िनर्रवयवत्वश दकोपो वा ॥१-२६॥

ौतेुःतु श दमूलत्वात ् ॥१-२७॥

आत्मिन चैवं विचऽा ह ॥१-२८॥

ःवप दोषा च ॥१-२९॥

सव पेता च त शर्नात ् ॥१-३०॥

वकरणत्वा नेित चेत ् तद मु ् ॥१-३१॥

न ूयोजनव वात ् ॥१-३२॥

लोकव ु लीलाकैव यम ् ॥१-३३॥

वैष यनैघृर् ये न सापे त्वात ्तथा ह दशर्यित ॥१-३४॥

कमार् वभागा दित चे नाना दत्वात ् ॥१-३५॥

उपप ते चा युपल यते च ॥१-३६॥

सवर्धम पप े ॥१-३७॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु तीयाध्यायःय ूथमः पादः समा ः ॥

रचनानुपप े नानुमानम ् ॥२-०१॥

ूवृ े ॥२-०२॥

पयोऽ बुव चेत ् तऽा प ॥२-०३॥

यितरेकानव ःथते ानपे त्वात ् ॥२-०४॥

अ यऽाभावा च न तणृा दवत ् ॥२-०५॥

अ युपगमेऽ यथार्भावात ् ॥२-०६॥

पु षाँमव दित चेत ् तथा प ॥२-०७॥

अ गत्वानुपप ेः ॥२-०८॥

अ यथाऽनुिमतौ च श वयोगात ् ॥२-०९॥

वूितषेधा चासम जसम ् ॥२-१०॥


www.swargarohan.org

मह घर्व वा ॑ःवप रम डला याम ् ॥२-११॥

उभयथाऽ प न कमार्तःतदभावः ॥२-१२॥

समवाया युपगमा च सा यादनव ःथतेः ॥२-१३॥

िनत्यमेव च भावात ् ॥२-१४॥

पा दम वा च वपयर्यो दशर्नात ् ॥२-१५॥

उभयथा च दोषात ् ॥२-१६॥

अप रमहा चात्य तमनपे ा ॥२-१७॥

समुदाय उभयहेतुकेऽ प तदूाि ः ॥२-१८॥

इतरेतरूत्ययत्वा दित चे नोत्प माऽिनिम त्वात ्॥२-१९॥

उ रोत्पादे च पूवर्िनरोधात ् ॥२-२०॥

असित ूित ोपरोधो यौगप म यथा ॥२-२१॥

ूितस याूितस यािनरोधाूाि र व छेदात ् ॥२-२२॥

उभयथा च दोषात ् ॥२-२३॥

आकाशे चा वशेषात ् ॥२-२४॥

अनुःमतेृ ॥२-२५॥

नासतोऽ त्वात ् ॥२-२६॥

उदासीनानाम प चैवं िस ः ॥२-२७॥

नाभाव उपल धेः ॥२-२८॥

वैध यार् च न ःव ना दवत ् ॥२-२९॥

न भावोऽनुपल धेः ॥२-३०॥

णकत्वा च ॥२-३१॥

सवर्थाऽनुपप े ॥२-३२॥

नैक ःम नस भवात ् ॥२-३३॥

एव चाऽत्माकात्ः यर्म ् ॥२-३४॥

नच पयार्याद य वरोधो वकारा द यः ॥२-३५॥

अ त्याव ःथते ोभयिनत्यत्वाद वशेषात ् ॥२-३६॥

पत्युरसाम जःयात ् ॥२-३७॥


www.swargarohan.org

स ब धानुपप े ॥२-३८॥

अिध ानानुपप े ॥२-३९॥

करणव चे न भोगा द यः ॥२-४०॥

अ तव वमसवर् ता वा ॥२-४१॥

उत्प यस भवात ् ॥२-४२॥

न च कतुर्ः करणम ् ॥२-४३॥

व ाना दभावे वा तदूितषेधः ॥२-४४॥

वूितषेधा च ॥२-४५॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु तीयाध्यायःय तीयः पादः समा ः ॥

न वयदौतेुः ॥३-०१॥

अ ःत तु ॥३-०२॥

गौ यस भवात ् ॥३-०३॥

श दा च ॥३-०४॥

ःया चैकःय ॄ श दवत ् ॥३-०५॥

ूित ाहािनर यितरेका छ दे यः ॥३-०६॥

याव कारं तु वभागो लोकवत ् ॥३-०७॥

एतेन मात र ा या यातः ॥३-०८॥

अस भवःतु सतोऽनुपप ेः ॥३-०९॥

तेजोऽतःतथा ाह ॥३-१०॥

आपः ॥३-११॥

पिृथ यिधकार पश दा तरा द यः ॥३-१२॥

तदिभध्यानादेव तु त ल गात ् सः ॥३-१३॥

वपयर्येण तु बमोऽत उपप ते च ॥३-१४॥

अ तरा व ानमनसी बमेण

त ल गा दित चे ना वशेषात ् ॥३-१५॥

चराचर यपाौयःतु ःयात ्


www.swargarohan.org

त यपदेशो भा ःत ावभा वत्वात ् ॥३-१६॥

नात्माऽौतेुिनर्त्यत्वा च ता यः ॥३-१७॥

ोऽत एव ॥३-१८॥

उत्बा तगत्यागतीनाम ् ॥३-१९॥

ःवात्मना चो रयोः ॥३-२०॥

नाणुर ते रित चे नेतरािधकारात ् ॥३-२१॥

ःवश दो माना यां च ॥३-२२॥

अ वरोध दनवत ् ॥३-२३॥

अव ःथितवैशेंया दित चे ना युपगमा ृ ह ॥३-२४॥

गणुा वाऽऽलोकवत ् ॥३-२५॥

यितरेको ग धवत ् तथा च दशर्यित ॥३-२६॥

पथृगपुदेशात ् ॥३-२७॥

त णसारत्वा ुु त यपदेशः ूा वत ् ॥३-२८॥

यावदात्मभा वत्वा च न दोषःत शर्नात ् ॥३-२९॥

पुंःत्वा दव वःय सतोऽिभ य योगात ् ॥३-३०॥

िनत्योपल ध्यनुपल ध ूस गोऽ यतर

िनयमो वाऽ यथा ॥३-३१॥

कतार् शा ाथर्व वात ् ॥३-३२॥

वहारोपदेशात ् ॥३-३३॥

उपादानात ् ॥३-३४॥

यपदेशा च बयायां न चे नदश वपयर्यः ॥३-३५॥

उपल धवदिनयमः ॥३-३६॥

श वपयर्यात ् ॥३-३७॥

समाध्यभावाछ ॥३-३८॥

यथा च त ोभयथा ॥३-३९॥

परा ु त तेः ॥३-४०॥

कृतूय ापे ःतु व हतूितषे ावैय यार् द यः ॥३-४१॥


www.swargarohan.org

अशंो नाना यपदेशाद यथा चा प

दाश कतवा दत्वमधीयत एके ॥३-४२॥

म ऽवणार्त ् ॥३-४३॥

अ प ःमयर्ते ॥३-४४॥

ूकाशा दव नैवं परः ॥३-४५॥

ःमर त च ॥३-४६॥

अनु ाप रहारौ देहस ब धा योितरा दवत ् ॥३-४७॥

अस तते ा यितकरः ॥३-४८॥

आभास एव च ॥३-४९॥

अ ािनयमात ् ॥३-५०॥

अिभस ध्या दंव प चैवम ् ॥३-५१॥

ूदेशा दित चे ना तभार्वात ् ॥३-५२॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु तीयाध्यायःय ततृीयः पादः समा ः ॥

तथा ूाणाः ॥४-०१॥

गौ यस भवात ् ॥४-०२॥

ूित ानुपरोधा च ॥४-०३॥

तत्ूा ॑तेु ॥४-०४॥

तत्पूवर्कत्वा वाचः ॥४-०५॥

स गते वर्शे षतत्वा च ॥४-०६॥

हःतादयःतु ःथतेऽतो नैवम ् ॥४-०७॥

अणव ॥४-०८॥

ौे ॥४-०९॥

न वायु बये पथृगपुदेशात ् ॥४-१०॥

च रुा दव ु तत्सहिशं या द यः ॥४-११॥

अकरणत्वा च न दोषःतथा ह दशर्यित ॥४-१२॥

प चवृ मर्नोव यप दँयते ॥४-१३॥


www.swargarohan.org

अणु ॥४-१४॥

योितरा िध ानं तु तदामननात ् ॥४-१५॥

ूाणवता श दात ् ॥४-१६॥

तःय च िनत्यत्वात ् ॥४-१७॥

त इ िया ण त यपदेशाद यऽ ौे ात ् ॥४-१८॥

भेदौतेुः ॥४-१९॥

वैल या च ॥४-२०॥

सं ामूितर् लिृ ःतु ऽवतृ्कुवर्त उपदेशात ् ॥४-२१॥

मांसा द भौमं यथाश दिमतरयो ॥४-२२॥

वैंया ु त ादःत ादः ॥४-२३॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु तीयाध्यायःय चतुथर्ः पादः समा ः ॥

॥ इित तीयोऽध्यायः ॥


www.swargarohan.org

॥ अथ ततृीयोऽध्यायः ॥

तद तरूितप ौ रंहित स प रंव ः

ू िन पणा याम ् ॥१-०१॥

यात्मकत्वा ु भूयःत्वात ् ॥१-०२॥

ूाणगते ॥१-०३॥

अ या दगितौतेु रित चे न भा त्वात ् ॥१-०४॥

ूथमेऽौवणा दित चे न ता एव पुप ेः ॥१-०५॥

अौतुत्वा दित चे ने ा दका रणां ूतीतेः ॥१-०६॥

भा ं वाऽनात्म व वात ् तथा ह दशर्यित ॥१-०७॥

कृतात्ययेऽनुशयवान ् ःमिृत यां ॥१-०८॥

यथेतमनेवं च ॥१-०९॥

चरणा दित चे न तदपल णाथितु कांणार् जिनः ॥१-१०॥

आनथर् यिमित चे न तदपे त्वात ् ॥१-११॥

सुकृतदंकृतेु एवेित तु बाद रः ॥१-१२॥

अिन ा दका रणाम प च ौतुम ् ॥१-१३॥

संयमने त्वनुभूयेतरेषामारोहावरोहौ त ितदशर्नात ् ॥१-१४॥

ःमर त च ॥१-१५॥

अ प स ॥१-१६॥

तऽा प च त यापाराद वरोधः ॥१-१७॥

व ाकमर्णो रित तु ूकृतत्वात ् ॥१-१८॥

न ततृीये तथोपल धेः ॥१-१९॥

ःमयर्तेऽ प च लोके ॥१-२०॥

दशर्ना च ॥१-२१॥

ततृीये श दावरोधः संशोकजःय ॥१-२१॥

तत्साभा याप पप ेः ॥१-२२॥

नाितिचरेण वशेषात ् ॥१-२३॥


www.swargarohan.org

अ यािध ते पूवर्वदिभलापात ् ॥१-२४॥

अशु िमित चे न श दात ् ॥१-२५॥

रेतः िस योगोऽथ ॥१-२६॥

योनेः शर रम ् ॥१-२७॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ततृीयाध्यायःय ूथमः पादः समा ः ॥

स ध्ये सृ राह ह ॥२-०१॥

िनमार्तारं चैके पुऽादय ॥२-०२॥

मायामाऽं तु कात्ः यनानिभ य ःव पत्वात ् ॥२-०३॥

सूचक ह ौतेुराच ते च त दः ॥२-०४॥

परािभध्याना ु ितरो हतं ततो ःय ब ध वपयर्यौ ॥२-०५॥

देहयोगा वासोऽ प ॥२-०६॥

तदभावो नाड ष ु त तेरात्मिन ह ॥२-०७॥

अतः ूबोधोऽःमात ् ॥२-०८॥

स एव च कमार्नुःमिृतश द विध यः ॥२-०९॥

मु धेऽधर्संप ः प रशेषात ् ॥२-१०॥

न ःथानतोऽ प परःयोभयिल ग ं सवर्ऽ ह ॥२-११॥

न भेदा दित चे न ूत्येकमत चनात ् ॥२-१२॥

अ प चैवमेके ॥२-१३॥

अ पवदेव ह तत्ूधानत्वात ् ॥२-१४॥

ूकाशव चावैय यर्म ् ॥२-१५॥

आह च त माऽम ् ॥२-१६॥

दशर्यित चाथो अ प ःमयर्ते ॥२-१७॥

अत एव चोपमा सूयर्का दवत ् ॥२-१८॥

अ बुवदमहणा ु न तथात्वम ् ॥२-१९॥

वृ ॑ासभा त्वम तभार्वादभयसाम जःयादेवमु ् ॥२-२०॥

दशर्ना च ॥२-२१॥


www.swargarohan.org

ूकृतैताव वं ह ूितषेधित ततो ॄवीित च भूयः ॥२-२२॥

तद य माह ह ॥२-२३॥

अ प संराधने ूत्य ानुमाना याम ् ॥२-२४॥

ूकाशव चावैशेंयं ॥२-२५॥

ूकाश कमर् य यासात ् ॥२-२६॥

अतोऽन तेन तथा ह िल गम ् ॥२-२७॥

उभय यपदेशा व हकु डलवत ् ॥२-२८॥

ूकाशाौयव वा तेजःत्वात ् ॥२-२९॥

पूवर्व वा ॥२-३०॥

ूितषेधा च ॥२-३१॥

परमतः सेतू मानस ब धभेद यपदेशे यः ॥२-३२॥

दशर्ना ु ॥२-३३॥

बु ध्यथर्ः पादवत ् ॥२-३४॥

ःथान वशेषात ् ूकाशा दवत ् ॥२-३५॥

उपप े ॥२-३६॥

तथाऽ यत ् ूितषेधात ् ॥२-३७॥

अनेन सवर्गतत्वमायामयश दा द यः ॥२-३८॥

फलमत उपप ेः ॥२-३९॥

ौतुत्वा च ॥२-४०॥

धम जिैमिनरत एव ॥२-४१॥

पूव तु बादरायणो हेतु यपदेशात ् ॥२-४२॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ततृीयाध्यायःय तीयः पादः समा ः ॥

सवर्वेदा तूत्ययं चोदना वशेषात ् ॥३-०१॥

भेदा नेित चेदेकःयाम प ॥३-०२॥

ःवाध्यायःय तथात्वेन ह समाचारेऽिधकारा च ॥३-०३॥

सिललव च त नयमः ॥३-०४॥


www.swargarohan.org

दशर्यित च ॥३-०५॥

उपसंहारोऽथार्भेदा विधशेषवत ् समाने च ॥३-०६॥

अ यथात्वं श दा दित चे ना वशेषात ् ॥३-०७॥

न वा ूकरणभेदात ् परोवर यःत्वा दवत ् ॥३-०८॥

सं ात ेत ् तद म ःतु तु तद प ॥३-०९॥

ूा े सम जसम ् ॥३-१०॥

सवार्भेदाद यऽेमे ॥३-११॥

आन दादयः ूधानःय ॥३-१२॥

ूयिशरःत्वा ूाि पचयापचयौ ह भेदे ॥३-१३॥

इतरे त्वथर्सामा यात ् ॥३-१४॥

आध्यानाय ूयोजनाभावात ् ॥३-१५॥

आत्मश दा च ॥३-१६॥

आत्मगहृ ित रतरवद रातु ् ॥३-१७॥

अ वया दित चेत ् ःयादवधारणात ् ॥३-१८॥

कायार् यानादपूवर्म ् ॥३-१९॥

समान एव चाभेदात ् ॥३-२०॥

स ब धादेवम यऽा प ॥३-२१॥

न वा वशेषात ् ॥३-२२॥

दशर्यित च ॥३-२३॥

स भिृत ु या य प चातः ॥३-२४॥

पु ष व ायाम प चेतरेषामना नानात ् ॥३-२५॥

वेधा थर्भेदात ् ॥३-२६॥

हानौ तूपायनश दशेषत्वात ् कुशा छ द

ःतुत्युपगानवत ् तद मु ् ॥३-२७॥

सा पराये ततर् याभावात ् तथा ये ॥३-२८॥

छ दत उभया वरोधात ् ॥३-२९॥

गतेरथर्व वमुभयथाऽ यथा ह वरोधः ॥३-३०॥


www.swargarohan.org

उपप नःत ल णाथ पल धेल कवत ् ॥३-३१॥

अिनयमः सवषाम वरोधा छ दानुमाना याम ् ॥३-३२॥

यावदिधकारमव ःथितरािधका रकाणाम ् ॥३-३३॥

अ रिधयां त्व वरोधः

सामा यत ावा यामौपसदवत ् तद मु ् ॥३-३४॥

इयदामननात ् ॥३-३५॥

अ तरा भूतमामव दित चेत ् तद मु ् ॥३-३६॥

अ यथा भेदानुपप रित चे नोपदेशवत ् ॥३-३७॥

यितहारो विशषं त ह तरोत ् ॥३-३८॥

सैव ह सत्यादयः ॥३-३९॥

कामा दतरऽ तऽ चाऽयतना द यः ॥३-४०॥

आदरादलोपः ॥३-४१॥

उप ःथतेःत चनात ् ॥३-४२॥

त नधार्रणाथर्िनयमःत ेःृ पथृ ध्य

ूितब धः फलम ् ॥३-४३॥

ूदानवदेव तद मु ् ॥३-४४॥

िल गभूयःत्वात ् त बलीयःतद प ॥३-४५॥

पूवर् वक पः ूकरणात ् ःयात ् बयामानसवत ् ॥३-४६॥

अितदेशा च ॥३-४७॥

व ैव तु िनधार्रणात ् ॥३-४८॥

दशर्ना च ॥३-४९॥

ौतु्या दबलीयःत्वा च न बाधः ॥३-५०॥

अनुब धा द यः ॥३-५१॥

ू ा तरपथृ त्वव तद मु ् ॥३-५२॥

न सामा याद युपल धेमृर्त्युव न ह लोकाप ः ॥३-५३॥

परेण च श दःय ता ध्यं भूयःत्वा वनुब धः ॥३-५४॥

एक आत्मनः शर रे भावात ् ॥३-५५॥


www.swargarohan.org

यितरेकःत ावभा वत्वा न तूपल धवत ् ॥३-५६॥

अ गावब ाःतु न शाखासु ह ूितवेदम ् ॥३-५७॥

म ऽा दव वाऽ वरोधः ॥३-५८॥

भू नः बतुव यायःत्वं तथा च दशर्यित ॥३-५९॥

नाना श दा दभेदात ् ॥३-६०॥

वक पो विश फलत्वात ् ॥३-६१॥

का याःतु यथाकामं समु चीयेरन ्

न वा पूवर्हेत्वभावात ् ॥३-६२॥

अ गेषु यथाऽऽौयभावः ॥३-६३॥

िश े ॥३-६४॥

समाहारात ् ॥३-६५॥

गणुसाधार यौतेु ॥३-६६॥

न वाऽतत्सहभावाौतेुः ॥३-६७॥

दशर्ना च ॥३-६८॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ततृीयाध्यायःय ततृीयः पादः समा ः ॥

पु षाथ ऽतः श दा दित बादरायणः ॥४-०१॥

शेषत्वात ्पु षाथर्वादो यथाऽ ये ंवित जिैमिनः ॥४-०२॥

आचारदशर्नात ् ॥४-०३॥

त तेः ॥४-०४॥

सम वार भणात ् ॥४-०५॥

त तो वधानात ् ॥४-०६॥

िनयमा च ॥४-०७॥

अिधकोपदेशा ु बादरायणःयैवं त शर्नात ् ॥४-०८॥

तु यं तु दशर्नम ् ॥४-०९॥

असावर् ऽक ॥४-१०॥

वभागः शतवत ् ॥४-११॥


www.swargarohan.org

अध्ययनमाऽवतः ॥४-१२॥

ना वशेषात ् ॥४-१३॥

ःतुतयेऽनुमितवार् ॥४-१४॥

कामकारेण चैके ॥४-१५॥

उपमद च ॥४-१६॥

ऊध्वर्रेतःसु च श दे ह ॥४-१७॥

परामश जिैमिनरचोदना चापव दित ह ॥४-१८॥

अनु ेयं बादरायणः सा यौतेुः ॥४-१९॥

विधवार् धारणवत ् ॥४-२०॥

ःतुितमाऽमुपादाना दित चे नापूवर्त्वात ् ॥४-२१॥

भावश दा च ॥४-२२॥

पा र लवाथार् इित चे न वशे षतत्वात ् ॥४-२३॥

तथा चैकवा योपब धात ् ॥४-२४॥

अत एव चा नी धना नपे ा ॥४-२५॥

सवार्पे ा च य ा दौतेुः अ वत ् ॥४-२६॥

शमदमा ुपेतः ःयात ् तथाऽ प त ु

त धेःतद गतया तेषामवँयानु ेयत्वात ् ॥४-२७॥

सवार् नानुमित ूाणात्यये त शर्नात ् ॥४-२८॥

अबाधा च ॥४-२९॥

अ प ःमयर्ते ॥४-३०॥

श द ातोऽकामकारे ॥४-३१॥

व हतत्वा चाऽौमकमार् प ॥४-३२॥

सहका रत्वेन च ॥४-३३॥

सवर्थाऽ प तु त एवोभयिल गात ् ॥४-३४॥

अनिभभवं च दशर्यित ॥४-३५॥

अ तरा चा प तु त ेःृ ॥४-३६॥

अ प ःमयर्ते ॥४-३७॥


www.swargarohan.org

वशेषणानुमहं ॥४-३८॥

अत ःत्वतर यायो िल गा च ॥४-३९॥

त तःयू तु त ावो जिैमनेर प

िनयमातिपाभावे यःू ॥४-४०॥

न चािधका रकम प पतनानुमानात ् तदयोगात ् ॥४-४१॥

उपपूवर्मपीत्येके भावशमनवत ् तद मु ् ॥४-४२॥

ब हःतूभयथा प ःमतेृराचारा च ॥४-४३॥

ःवािमनः फलौतेु रत्याऽेयः ॥४-४४॥

आ त्वर् यिमत्यौडलोिमःतःमैु ह प र बयते ॥४-४५॥

सहकायर् तर विधः प ेण ततृीयं

त तो वध्या दवत ् ॥४-४६॥

कृत्ःनभावा ु गृ हणोपसंहारः ॥४-४७॥

मौनव दतरेषाम युपदेशात ् ॥४-४८॥

अना वंकुवर् न वयात ् ॥४-४९॥

ऐ हकमूःतुतूितब धे त शर्नात ् ॥४-५०॥

एवंमु फलािनयमःतदवःथावधतेृःतदवःथावधतेृः॥४-५१॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु ततृीयाध्यायःय चतुथर्ः पादः समा ः ॥

॥ इित ततृीयोऽध्यायः ॥


www.swargarohan.org

॥ अथ चतुथ ऽध्यायः ॥

आवृ रसकृदपदेशातु ् ॥१-०१॥

िल गा च ॥१-०२॥

आत्मेित तूपग छ त माहय त च ॥१-०३॥

न ूतीके न ह सः ॥१-०४॥

ॄ त्कषार्त ् ॥१-०५॥

आ दत्या दमतय ा ग उपप ेः ॥१-०६॥

आसीनः स भवात ् ॥१-०७॥

ध्याना च ॥१-०८॥

अचलत्वं चापेआय ॥१-०९॥

ःमर त च ॥१-१०॥

यऽैकामता तऽा वशेषात ् ॥१-११॥

आ ूयाणात ् तऽा प ह म ् ॥१-१२॥

तदिधगम उ रपूवार्घयोर ेष वनाशौ त यपदेशात ्॥१-१३॥

इतरःया येवमसं ेषः पाते तु ॥१-१४॥

अनार धकाय एव तु पूव तदवधेः ॥१-१५॥

अ नहोऽा द तु तत्कायार्यैव त शर्नात ् ॥१-१६॥

अतोऽ यदपीत्येकेषामुभयोः ॥१-१७॥

यदेव व येित ह ॥१-१८॥

भोगेन त्वतरे पियत्वाऽथ स पत्ःयते ॥१-१९॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु चतुथार्ध्यायःय ूथमः पादः समा ः ॥

वा मनिस दशर्ना छ दा च ॥२-०१॥

अत एव च सवार् यनु ॥२-०२॥

त मनः ूाण उ रात ् ॥२-०३॥

सोऽध्य े तदपगमा द यःु ॥२-०४॥


www.swargarohan.org

भूतेषु त तेः ॥२-०५॥

नैक ःमन ् दशर्यतो ह ॥२-०६॥

समना चासतृ्युपबमादमतृत्वं चानुपोंय ॥२-०७॥

तदापीतेः संसार यपदेशात ् ॥२-०८॥

सूआमं ूमाणत तथोपल धेः ॥२-०९॥

नोपमदनातः ॥२-१०॥

अःयैव चोपप े ंमा ॥२-११॥

ूितषेधा दित चे न शार रात ् ॥२-१२॥

ःप ो ेकेषाम ् ॥२-१३॥

ःमयर्ते च ॥२-१४॥

तािन परे तथा ाह ॥२-१५॥

अ वभागो वचनात ् ॥२-१६॥

तदोकोऽम वलनं तत्ूकािशत ारो

व ासाम यार्त ् त छेषगत्यनुःमिृतयोगा च

हादार्नुगहृ ताः शतािधकया ॥२-१७॥

रँ यनुसार ॥२-१८॥

िनिश नेित चे न स ब धात ्

याव ेहभा वत्वा शर्यित च ॥२-१९॥

अत ायनेऽ प द णे ॥२-२०॥

योिगनः ूित च ःमयते ःमात चैते ॥२-२१॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु चतुथार्ध्यायःय तीयः पादः समा ः ॥

अिचर्रा दना तत्ूिथतेः ॥३-०१॥

वायुश दाद वशेष वशेषा याम ् ॥३-०२॥

त टतोऽिध व णः स ब धात ् ॥३-०३॥

आितवा हकाःत ल गात ् ॥३-०४॥

उभय यामोहात ् त त्स ेः ॥३-०५॥


www.swargarohan.org

वै ुतेनैव ततःत तेः ॥३-०६॥

काय बाद ररःय गत्युपप ेः ॥३-०७॥

वशे षत वा च ॥३-०८॥

सामी या ु त यपदेशः ॥३-०९॥

कायार्त्यये तदध्य ेण सहातः परमिभधानात ् ॥३-१०॥

ःमतेृ ॥३-११॥

परं जिैमिनमुर् यत्वात ् ॥३-१२॥

दशर्ना च ॥३-१३॥

न च काय ूितप यिभस धः ॥३-१४॥

अूतीकाल बना नयतीित बादरायणः

उभयथा च दोषात ् तत्बतु ॥३-१५॥

वशेषं च दशर्यित ॥३-१६॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु चतुथार्ध्यायःय ततृीयः पादः समा ः ॥

स प ा वहाय ःवेन श दात ् ॥४-०१॥

मु ः ूित ानात ् ॥४-०२॥

आत्मा ूकरणात ् ॥४-०३॥

अ वभागेन ंतत्वात ् ॥४-०४॥

ॄा ेण जिैमिन प यासा द यः ॥४-०५॥

िचितमाऽेण तदात्मकत्वा दत्यौडलोिमःु ॥४-०६॥

एवम युप यासात ् पूवर्भावाद वरोधं बादरायणः ॥४-०७॥

स क पादेव तु त तेः ॥४-०८॥

अत एव चान यािधपितः ॥४-०९॥

अभावं बाद रराह ेवम ् ॥४-१०॥

भावं जिैमिन वर्क पा नानात ् ॥४-११॥

ादशाहवदभय वधंु बादरायणोऽतः ॥४-१२॥

त वभावे स ध्यवदपप ेःु ॥४-१३॥


www.swargarohan.org

भावे जाम त ् ॥४-१४॥

ूद पवदावेशःतथा ह दशर्यित ॥४-१५॥

ःवा ययस प योर यतरापे मा वंकृतं ह ॥४-१६॥

जग यापारवज ॥४-१७॥

ूकरणादस न हत वा च ॥४-१८॥

ूत्य ोपदेशा दित चे नाऽिधका रकम डलःथो े ः ॥४-१९॥

वकारावितर् च तथा ह दशर्यित ॥४-२०॥

ःथितमाह दशर्यत ैवं ूत्य ानुमाने ॥४-२१॥

भोगमाऽसा यिल गा च ॥४-२२॥

अनावृ ः श दादनावृ ः श दात ् ॥४-२३॥

इित ौीमत्कृंण ैपायन कृत ॄ सूऽेषु चतुथार्ध्यायःय चतुथर्ः पादः समा ः ॥

॥ इित चतुथ ऽध्यायः ॥

॥ इित ॄ सूऽा ण ॥

*

brahma sutra shlok _ sanskrit

Documents