Download - Sewa Sadhna Siddhi A5 Book - bkdrluhar.com Books Hindi/60. Sewa Sadhna Siddhi.pdf · mesvìj Keesuevee, cesuee-ÒeoMe&veer Deeefo ueieevee, GmekeÀe ÒeyevOe keÀjvee Deewj men³eesie

3

ÒemleeJevee

nj Deelcee kesÀ peerJeve keÀe ue#³e cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle DeLee&led megKe-Meeefvle nw, efpemekesÀ efueS %eeve, ³eesie, OeejCee Deewj mesJee meeOeve nQ~ nceejer Fmeheæ{eF& keÀe mesJee SkeÀ cegK³e efJe<e³e nw~ mesJee mes ner Deelcee keÀes hejceelcee keÀerogDee³eW efceueleer nQ, hejceelcee keÀe h³eej efceuelee nw, otmejer DeelceeDeeW keÀer ogDee³eWefceueleer nQ, Deelcee keÀes ³eneB Yeer peerJevecegefkeÌle keÀe DevegYeJe neslee nw Deewj YeefJe<³eve³es keÀuhe ceW peerJevecegefkeÌle kesÀ efueS megKe-meeOeveeW keÀe efvecee&Ce keÀjlee nw~ nceejermesJee ceW meoe ©ef®e yeveer jns Deewj mesJee ceW nce meoe meHeÀuelee keÀes heeles jnW,GmekesÀ efueS yeeyee mece³e-mece³e hej pees ceneJeekeÌ³e G®®eejs nQ, pees efJeefOe-efJeOeeve yelee³es nQ, GvekeÀe %eeve nesvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ GmekesÀ mecyevOe ceW ner³eneB hej kegÀí efJe®eej efkeÀ³ee ie³ee nw~

5

mesJee, meeOevee, efmeef× Deewj HejceelceeefJe<e³e-met®eer

mesJee, meeOevee, efmeef× Deewj Hejceelcee ... ... ... 1yeéïeCe pevce Deewj F&éejer³e mesJeeF&éejer³e mesJee Deewj hejceelceeF&éejer³e mesJee Deewj meekeÀej ye´ïee yeeyeeQ. F&éejer³e mesJee keÌ³ee nw?F&éejer³e mesJee Deewj yeéïeCe peerJeve ... ... ... 1F&éejer³e mesJee keÀe yeéïeCe peerJeve ceW cenlJeF&éejer³e mesJee mes Òeeefhle³eeBF&éejer³e mesJee keÀe HeÀue Deewj yeueF&éejer³e mesJee kesÀ efJeefOe-efJeOeeveF&éejer³e mesJee Deewj efve½e³e ... ... ... 1F&éejer³e mesJee kesÀ ÒekeÀej1. cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee2. leve-ceve-Oeve-peve, mecyevOe-mecheke&À3. osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ DeeOeej hej mesJee ... ... ... 1 ³e%e mesJee DeLee&led ceOegJeve ceW mesJee mesvìme& hej mesJee Deheves efveJeeme mLeeve4. %eeve keÀer mesJee ... ... ... 1 ³eesie Üeje mesJee DeLee&led MeefkeÌle keÀe oeve keÀceeX Üeje iegCeeW keÀe oeve ³e%e keÀer mLetue mesJee uesKeveer mes mesJee FCìjvesì Deeefo mes mesJee5. mJe-mesJee, efJeée-mesJee, heefjJeej keÀer mesJee ... ... ... 16. ¢efä-Je=efÊe Deewj mce=efle mes mesJee7. mJeeLe& mes mesJee Deewj efvemJeeLe& mesJee efve<keÀece mesJee Deewj keÀecevee mes mesJee8. peæ[, pebiece, ®esleve keÀer mesJee9. mJe-efmLeefle mes mesJee ... ... ... 1Deeefo-Deeefo cegK³e nQ, efpevemes nce otmejeW keÀer mesJee keÀjkesÀ Dehevee Yeei³e yeveeles nQ~1. cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee,cevmee mesJee

6

II (I) hejceelcee keÀer ³eeo mes DeeeflcekeÀ Deewj hejceeeflcekeÀ iegCeeW Deewj MeefkeÌle³eeW kesÀ Jee³eye´sMevme JeeleeJejCe ceWÒemeeefjle keÀjkesÀ DeelceeDeeW Deewj Òeke=Àefle keÀes heeJeve yeveevee~ ... ... ... 1 (II) %eeve keÀe ceveve-ef®evleve keÀjkesÀ GmekesÀ Jee³eye´sMevme JeeleeJejCe ceW Òemeeefjle keÀjvee~ (III) ueeFì-neGme, ceeFì-neGme efmLeefle ceW efmLele neskeÀj DeelceeDeeW keÀes cevmee Üeje ueeFì-ceeFì osvee~ (IV) ³eLeeLe& %eeve keÀer Òeeefhle Deewj hejceelcee keÀer Òeeefhle keÀer DevegYetefle keÀer KegMeer Deewj veMes ceW jnkeÀj Dev³eDeelceeDeeW keÀes Yeer F&éejer³e KegMeer Deewj veMes keÀer DevegYetefle keÀjevee~ (V) %eeve keÀer ³eLeeLe& jerefle OeejCee keÀj meJe& DeelceeDeeW kesÀ Òeefle MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee jKevee Yeer cevmeemesJee nw~ (VI) cevmee Üeje otmejer DeelceeDeeW keÀes %eeve keÀer OeejCee Deewj mesJee keÀer ÒesjCee osvee Yeer cevmee mesJee nw~Jee®ee mesJee ... ... ... 1 (I) Jee®ee Üeje Dev³e DeelceeDeeW keÀes Deelcee-hejceelcee-me=efä ®e¬eÀ keÀe %eeve osvee, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀeme®®ee jemlee yeleevee~ (II) ogKeer-DeMeevle DeelceeDeeW kesÀ ogKe-DeMeeefvle kesÀ keÀejCeeW keÀes megvekeÀj, GmekeÀe meceeOeeve keÀjvee DeLee&ledGvekeÀes megKe-Meeefvle keÀe me®®ee jemlee yeleevee, MegYe je³e osvee Jee®ee mesJee nw~ (III) Jee®ee Üeje %eeve kesÀ ieg¿e je]peeW keÀes mheä keÀjvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes GvekeÀer DevegYetefle keÀjevee Jee®eemesJee nw~ (IV) %eeve-³eesie keÀe cenlJe yeleekeÀj DeelceeDeeW keÀer hejceelcee kesÀ meeLe Òeerle pegìevee~keÀce&Cee mesJee ... ... ... 1 (I) keÀce& Üeje otmejeW keÀes ÒesjCee osvee~ (II) mLetue mesJee DeLee&led ³e%e keÀer mLetue mesJee keÀjvee~ (III) keÀce& Üeje DeelceeDeeW keÀes iegCeeW keÀe oeve osvee~ (IV) Jele&ceeve mece³e Fvìjvesì Deeefo kesÀ Üeje Yeer mesJee keÀer pee mekeÀleer nw~2. leve-ceve-Oeve-peve, mecyevOe-mecheke&À mes F&éejer³e mesJee ... ... ... 1 (I) Deheves leve mes ³e%e keÀer mLetue-met#ce mesJee keÀjvee~ (II) ceve kesÀ Üeje DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjvee, mJe³eb Yeer Deheves ceve keÀes F&éejer³e mesJee ceW mecee|hele keÀjvee DeewjDev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer Dehevee leve-ceve-Oeve ³e%e mesJee ceW mecee|hele keÀjves keÀer ÒesjCee osvee~ (III) Oeve keÀes ³e%e ceW ueieekeÀj Dev³e DeelceeDeeW keÀes men³eesie keÀjvee, Oeve keÀes ³e%e ceW mecee|hele keÀjvee~mesvìj Keesuevee, cesuee-ÒeoMe&veer Deeefo ueieevee, GmekeÀe ÒeyevOe keÀjvee Deewj men³eesie keÀjvee, ³e%e kesÀ Dev³e keÀe³eeX ceWOeve mes ceoo keÀjvee~ (IV) peve DeLee&led Deheveer keÀv³eeDeeW Deeefo keÀes ³e%e mesJee ceW mecee|hele keÀjvee~ Fme peve-mesJee keÀe ner YeefkeÌle ceeie&ceW keÀv³ee-oeve kesÀ ªhe ceW iee³eve nw hejvleg Jen keÀv³ee-oeve keÀe leceesÒeOeeve mJeªhe nw Deewj DeYeer pees F&éejer³e mesJee DeLe&keÀv³ee-oeve keÀjles nQ, Jen keÀv³ee-oeve keÀe meleesÒeOeeve mJeªhe nw~ (V) mecyevOe-mecheke&À mes mesJee DeLee&led mecyevOe-mecheke&À ceW Deeves Jeeueer DeelceeDeeW keÀer %eeve-³eesie mes mesJee keÀjvee~3. osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ DeeOeej hej mesJee ... ... ... 1 ³e%e mesJee DeLee&led ceOegJeve ceW mesJee mesvìme& hej mesJee

7

III Deheves efveJeeme mLeeve4. %eeve keÀer mesJee ... ... ... 1 ³eesie Üeje mesJee ³e%e keÀer mLetue mesJee uesKeveer mes mesJee FCìjvesì Deeefo mes mesJee5. mJe-mesJee ... ... ... 1 efJeée-mesJee heefjJeej keÀer mesJee6. ¢efä-Je=efÊe Deewj mce=efle mes mesJee7.mJeeLe& mes mesJee Deewj efvemJeeLe& mesJee efve<keÀece mesJee Deewj keÀecevee mes mesJee8. peæ[, pebiece, ®esleve keÀer mesJee9. mJe-efmLeefle mes mesJee ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj mJe-efmLeefleF&éejer³e mesJee Deewj meeOeveeF&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj meeOeveF&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj meeO³eF&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj efmeef× ... ... ... 1F&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj mele³egieer jepeeF&F&éejer³e mesJee Deewj keÀce&-yevOeve SJeb cee³eeF&éejer³e mesJee Deewj efJeIve Deewj efJeIveeW keÀe efJeveeMe DeLee&led efvee|JeIve efmLeeflel³eeie-lehem³ee Deewj F&éejer³e mesJee ... ... ... 1Q. F&éejer³e mesJee mes l³eeie-lehem³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?F&éejer³e mesJee Deewj ieerlee %eeveF&éejer³e mesJee Deewj ÞeerceleF&éejer³e mesJee Deewj cegjueer ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj jepelev$e DeLee&led jepeMeener Deewj GmekeÀer mLeeheveeQ. F&éejer³e mesJee keÀe efJeée kesÀ jepelev$e mes keÌ³ee mecyevOe nw?F&éejer³e mesJee Deewj ceveve-ef®evleveF&éejer³e mesJee Deewj efJeveeMe keÀer Òeef¬eÀ³ee ... ... ... 1Q. F&éejer³e mesJee Deewj efJeveeMe keÀer Òeef¬eÀ³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?F&éejer³e mesJee Deewj Deefvlece efJeveeMe keÀe mece³eF&éejer³e mesJee Deewj heefJe$eleeF&éejer³e mesJee Deewj ³eeo ... ... ... 1

8

IVF&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee keÀe DeeOeej ... ... ... 1Q. F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS efkeÀme-efkeÀme yeele keÀer ³eeo jns Deewj ³eeo SJeb mesJee kewÀmeer nes?F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee keÀe ohe&CeQ. mekeÀeMe osves keÀer mesJee keÌ³ee nw, GmekeÀe efJeefOe-efJeOeeve keÌ³ee nw? ... ... ... 1Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes mevosMe osves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjvee Deewj GmekesÀ mJe-mJeªhe Deewj hejceelcee keÀer ³eeo efoueeves Deewj mekeÀeMe osves ceWkeÌ³ee Devlej nw?Q. mekeÀeMe Deewj ¢efä ceW keÌ³ee Devlej nw? ... ... ... 1Q. mekeÀeMe Deewj ueeFì-neGme, ceeFì-neGme, me®e&-ueeFì ceW keÌ³ee Devlej nw?mesJee Deewj efJeée-veeìkeÀ DeLee&led [^eceeF&éejer³e mesJee Deewj mebiece³egieF&éejer³e mesJee Deewj keÀuhe-Je=#e ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj efJeefYevve Oece&, ce"-hebLe Deewj meY³elee³eWQ. F&éejer³e mesJee Deewj keÀuhe-Je=#e ceW keÌ³ee mecyevOe nw DeLee&led F&éejer³e mesJee kesÀ efueS keÀuhe-Je=#e kesÀ %eeve keÀe keÌ³eecenlJe nw?F&éejer³e mesJee Deewj heg©<eeLe& ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj OeejCeeF&éejer³e mesJee, Yeei³e Deewj Yeei³e-efJeOeeleeF&éejer³e mesJee Deewj mecehe&CeleeF&éejer³e mesJee Deewj ie=nmLe-J³eJenejF&éejer³e mesJee Deewj Yeejle ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj HeÀefjMlee mJeªheF&éejer³e mesJee Deewj mebie"veF&éejer³e mesJee Deewj meceepe mesJeeF&éejer³e mesJee Deewj efJeée keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer ... ... ... 1F&éejer³e mesJee Deewj S[Jeevme heeìeaF&éejer³e mesJee Deewj mele³egieer jepeeF&ÒeÍe>>esÊej ... ... ... 1F&éejer³e mesJee kesÀ mecyevOe ceW efJeefJeOe F&éejer³e ceneJeekeÌ³emeekeÀej leve Üeje G®®eejs ceneJeekeÌ³eDeJ³ekeÌle yeeheoeoe kesÀ Deeefo kesÀ ceneJeekeÌ³eDeJ³ekeÌle yeeheoeoe kesÀ Jele&ceeve kesÀ ceneJeekeÌ³e

9

mesJee, meeOevee, efmeef× Deewj HejceelceemesJee, meeOevee Deewj efmeef× leerveeW keÀe hejmhej Ieefveä mecyevOe nw, FmeefueS yeeyee yeej-yeej

³eeo efoueelee jnlee nw efkeÀ mesJee Deewj meeOevee keÀe yewuesvme ®eeefnS DeLee&led mesJee Deewj meeOevee oesveeWmeeLe-meeLe neW~ peye mesJee Deewj meeOevee meeLe-meeLe nesieer lees efmeef× mJeYeeefJekeÀ ner efceuesieer DeLee&ledDeJeM³e efceuesieer~

mesJee DeLee&led efJeée-keÀu³eeCeeLe& DeLee&led DeelceeDeeW Deewj Òeke=Àefle keÀes heeJeve yeveeves kesÀ efueSDeheves leve-ceve-Oeve mes efkeÀ³ee ie³ee heg©<eeLe&~

meeOevee DeLee&led mJe-efmLeefle ceW efmLele jnves kesÀ efueS efkeÀ³ee ie³ee heg©<eeLe& DeLee&led efJeée-veeìkeÀ kesÀ ieg¿e jnm³eeW keÀer mce=efle, mJe-mJeªhe keÀer mce=efle, hejceelcee kesÀ mJeªhe, GvekesÀ iegCe-keÀle&J³eeW keÀer mce=efle ceW jnvee ³ee jnves keÀe heg©<eeLe& keÀjvee~ efmeef× DeLee&led efveYe&³e-efveef½evle-efveme¥keÀuheefmLeefle ceW efmLele neskeÀj hejce-Meeefvle, hejce-MeefkeÌle, hejceevevo, hejce-megKe keÀer DevegYetefle DeLee&ledcegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe DevegYeJe nesvee~ peerJeve ceW mechevvelee-mevlegälee-Òemevvelee keÀe DevegYeJe nesvee~efJeée-veeìkeÀ kesÀ efJeefOe-efJeOeeveeW keÀer mce=efle ceW menpe efmLele neskeÀj mee#eer neskeÀj Fme efJeée-veeìkeÀ kesÀhejce-megKe keÀer DevegYetefle nesvee~ heg©<eesÊece mebiece³egie keÀe hejce-megKe DevegYeJe nesvee~ hejceelcee kesÀmeeLe ceW hejceevevo keÀe menpe DevegYeJe nesvee~

yeéïeCe pevce Deewj F&éejer³e mesJee³es F&éejer³e heæ{eF& nw, FmeceW cegK³e ®eej efJe<e³e nQ, efpevekesÀ efJe<e³e ceW yeeyee ves meefJemleej

%eeve efo³ee nw Deewj GmekesÀ efJeefOe-efJeOeeve Deewj Òeeefhle³eeW keÀe %eeve efo³ee nw DeLee&led yeeyee ves yelee³ee nwefkeÀ efkeÀme efJe<e³e mes keÌ³ee efJeMes<e Òeeefhle nesleer nw Deewj GmeceW meHeÀuelee Òeehle keÀjves keÀe keÌ³ee efJeefOe-efJeOeeve nw~ F&éejer³e mesJee Gve cegK³e ®eej efJe<e³eeW ceW mes SkeÀ nw~ F&éejer³e mesJee keÀjves Deewj ³e%e keÀerDev³e DeelceeDeeW Deewj hejceelcee keÀer mesJee uesves keÀe efnmeeye-efkeÀleeye nw, GmekeÀes mecePeves Jeeues nerF&éejer³e mesJee ceW meHeÀuelee Òeehle keÀjles nQ DeLee&led mesJee keÀjkesÀ Dehevee Þesÿ Yeei³e pecee keÀjles nQ~mesJee mes ner Dev³e DeelceeDeeW Deewj hejceelcee keÀer ogDee³eW Òeehle nesleer nw, pees Deelcee keÀes mece³e hejyengle keÀece Deeleer nQ~``JeCeeX keÀe legcekeÀes ner DeYeer %eeve nw~ yeéïeCe JeCe& nw meyemes Tb®e hejvleg ceefncee Je hetpee osJeleeDeeWkeÀer nesleer nw~... ³en yeéïeCe pevce legcneje meyemes GÊece nw~ ³en nw keÀu³eeCekeÀejer pevce~ osJeleeDeeW

10

³ee MetêeW keÀe pevce keÀu³eeCekeÀejer veneR nw~ legcneje ³en pevce yengle keÀu³eeCekeÀejer nw keÌ³eeWefkeÀ legceyeehe keÀe ceooieej yeve me=efä hej h³eesefjìer-heerme mLeeheve keÀjles nes~''

mee.yeeyee 1.12.08 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj hejceelceehejceelcee %eeve keÀe meeiej, heeflele-heeJeve, me=efä-®e¬eÀ keÀe j®eef³elee nw (me=efä keÀe j®eef³elee

veneR nw hejvleg me=efä-®e¬eÀ keÀe j®eef³elee nw DeLee&led me=efä-®e¬eÀ keÀes hegvejeJe=efÊe keÀe DeeOeej yevelee nw~)Jen DeekeÀj DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀj GvekeÀes heeflele mes heeJeve yeveeles nQ Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀesheeJeve yeveeves kesÀ efueS F&éejer³e mesJee keÀe efJeefOe-efJeOeeve yeleeles nQ, GvekesÀ Üeje mesJee keÀjekeÀj, GvekeÀeYeei³e yeveeles nQ~ FmekeÀes F&éejer³e mesJee keÀnles nQ hejvleg nce keÀesF& F&éej keÀer mesJee veneR keÀjles nQyeefukeÀ F&éej nceejer mesJee keÀjles nQ Deewj nceeje Yeei³e yeveeves kesÀ efueS nceejs Üeje Dev³e DeelceeDeeWkeÀer mesJee keÀjeles nQ, DeelceeDeeW keÀes Deewj Òeke=Àefle keÀes heeJeve yeveeves keÀe efJeefOe-efJeOeeve yeleeles nQ~hejceelcee ve³es me=efä-®e¬eÀ keÀe j®eef³elee nw, nce GvekesÀ keÀe³e& ceW men³eesieer yeveles nQ Deewj Jen nceejskeÀes men³eesie oskeÀj ³en mesJee keÀe keÀe³e& mechevve keÀjles nQ Deewj keÀjeles nQ~``De®íe efpe%eemeg osKekeÀj yeehe Yeer ÒeJesMe keÀj ceoo keÀjles nQ~ yeehe lees meoe efJeosner nw, GvekeÀesMejerj keÀe Yeeve nw veneR~ Jen %eeve Deewj ³eesie oesveeW keÀer ceoo os mekeÀles nQ~''

mee.yeeyee 4.02.09 efjJee.``DeYeer yeehe efJeée ceW Meeefvle mLeeheve keÀj jns nQ~ legcekeÀes yeehe keÀe DeekeÌ³ethesMeve efme× keÀj yeleeveenw~ yeehe kesÀ DeekeÌ³ethesMeve Deewj ke=À<Ce kesÀ DeekeÌ³ethesMeve ceW yengle HeÀke&À nw~... Deelcee ceW vee@uespe nwhejvleg Jen os kewÀmes? Mejerj Üeje ner oWies~ peye osles nQ leye lees GvekeÀer ceefncee ieeF& peeleer nw~''

mee.yeeyee 21.11.09 efjJee.``Devle ceW meyekeÀes helee ®euesiee efkeÀ nceeje %eeve meeiej yeeyee Dee³ee ngDee nw, Jen DeefJeveeMeer %eevejlveeW mes Peesueer Yejles nQ~ efHeÀj yengle ye®®es Dee³eWies~ jele keÀes Yeer HegÀme&le veneR efceuesieer~ legce %eeveDeewj ³eesie keÀer mee|Jeme keÀjles nes~ pees %eeve-³eesie keÀer mee|Jeme veneR keÀj mekeÀles nQ lees efHeÀj keÀce&Ceemee|Jeme keÀer Yeer ceekeÌme& nw~ meYeer keÀer DeeMeerJee&o efceuesieer~'' mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.``henues-henues efMeJeyeeyee mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer nw, %eeve keÀe meeiej nw~ Jes ner peeveles nQ efkeÀ nce kewÀmesFme 84 kesÀ ®e¬eÀ ceW Deeles nQ~ ... yeehe keÀjvekeÀjeJevenej nw~ Jen keÀnles nQ legce Yeer ³en %eevemeerKees Deewj DeewjeW keÀes Yeer efmeKeueeDees~ yeehe pees heæ{eles nQ, Jen heæ{keÀj DeewjeW keÀes Yeer heæ{eDees~''


11

``DeYeer yeehe legce ye®®eeW keÀes DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀer meewieele osles nQ, efpememes legce jepeeF& ÒeehlekeÀjles nes~ pees DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀe oeve keÀjles nQ, Jes Òeerleyegef× nQ~''

mee.yeeyee 25.03.10 efjJee.``yeehe keÀer ³eLeeLe& ceefncee legce ye®®es ner peeveles nes, ceveg<³e lees ve yeehe keÀes peeveles nQ Deewj Deewj veyeehe keÀer ceefncee keÀes peeveles nQ~ ... legce ye®®eeW keÀes Yeer yeehe pewmee h³eej keÀe meeiej yevevee nw, h³eejmes keÀesF& keÀes Yeer mecePeevee nw~ vecyejJeve h³eej nw - efkeÀmekeÀes Yeer yeehe keÀe heefj®e³e osvee~ ³en legceieghle oeve keÀjles nes~'' mee.yeeyee 17.03.10 efjJee.``pees ye®®es me®®eer efoue Jeeues nQ, Gve hej yeehe keÀe yengle h³eej jnlee nw~ me®®eer efoue hej meensyejepeer jnles nQ~ pees Devoj-yeenj me®®es nQ, yeehe kesÀ ceooieej yeveles nQ, mee|Jeme hej lelhej jnles nQ,Jes ner yeehe keÀes efÒe³e ueieles nQ~ Deheveer efoue mes hetívee nw efkeÀ nce me®®eer-me®®eer yeehe keÀer mee|JemekeÀjles nQ, me®®es yeehe kesÀ meeLe jnles nQ?'' mee.yeeyee 24.02.10 efjJee.``³eneB Yeer pees mee|Jeme ceW lelhej jnles nQ, jnceefoue yeveles nQ, Jes yeehe keÀes h³eejs ueieles nQ~ YeefkeÌle ceWjnce ceeBieles nQ~ keÀnles nQ - Kegoe jnce keÀjes, cemeea Dee@ve ceer~ hejvleg [^ecee keÀes keÀesF& peeveles veneRnQ~ peye yengle leceesÒeOeeve yeve peeles nQ, leye ner yeeyee kesÀ Deeves keÀe Òeesûeece nw~ Ssmes veneR efkeÀ F&éej pees®eens mees keÀj mekeÀles nQ ³ee peye ®eens leye Dee mekeÀles nQ~''

mee.yeeyee 22.12.09 efjJee.``³en Yeer legce ye®®es peeveles nes efkeÀ yeehe ncekeÀes pees efMe#ee osles nQ, ncekeÀes Jen DeewjeW keÀes Yeer osveernw~ efkeÀmekeÀes Yeer henues-henues yeehe keÀe ner heefj®e³e osvee nw keÌ³eeWefkeÀ yeehe keÀes Deewj yeehe keÀer efMe#eekeÀes meye Yetue ie³es nQ~ ... nce meYeer Deelcee³eW Deeheme ceW YeeF&-YeeF& nQ, meYeer DeelceeDeeW keÀes Dehevee-Dehevee heeì& efceuee ngDee nw, pees meyekeÀes yepeevee ner nw~'' mee.yeeyee 25.11.09 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - ceQ lees meyekeÀe yeehe ntB, nceeje meye hej h³eej nw~... ³eneB yew"s Yeer yeehe keÀer ve]pejmee|JemeSyegue ye®®eeW keÀer lejHeÀ ®eueer peeleer nw~... pees ye®®es cegPes ³eeo keÀjles nQ, ceQ Yeer GvekeÀes ³eeokeÀjlee ntB~ pees cegPes veneR Yeer ³eeo keÀjles nQ lees Yeer ceQ meyekeÀes ³eeo keÀjlee ntB keÌ³eeWefkeÀ cegPes lees meyekeÀesJeeheme Iej ues peevee nw~'' mee.yeeyee 3.11.09 efjJee.``yesno kesÀ yeehe ves peªj keÀesF& mee|Jeme keÀer nesieer, leye lees Flevee iee³eve nw vee~ efkeÀleveer JeC[jHegÀueyeele nw, GvekeÀer efkeÀleveer ceefncee keÀer peeleer nw~'' mee.yeeyee 27.10.09 efjJee.``yeehe ner DeekeÀj keÀefue³egieer heeflele mes mele³egieer heeJeve osJelee yeveeles nQ, FmeefueS ner keÀefue³egieerceveg<³e hegkeÀejles nQ efkeÀ yeeyee DeekeÀj ncekeÀes heeJeve yeveeDees~ keÀefue³egieer heeflele ceveg<³eeW Deewj mele³egieerheeJeve osJeleeDeeW ceW HeÀke&À osKees efkeÀlevee nw~... yeehe legcekeÀes mJeie&Jeemeer osJelee yeveeles nQ, DeYeer legce

12

heg©<eesÊece mebiece³egie hej nes~'' mee.yeeyee 3.10.09 efjJee.``keÀesF& Dee³es lees GmekeÀes mecePeevee ®eeefnS efkeÀ efpemekeÀes YeieJeeve keÀne peelee nw, Jen nceeje yeeyee Yeernw, ìer®ej Yeer nw Deewj melieg© Yeer nw~ ... yesno keÀe yeehe nw lees peªj yesno keÀe Jemee& ner oWies~...hejvleg ³en Yetue peeves kesÀ keÀejCe efkeÀmekeÀes yelee veneR mekeÀles~'' mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``pewmes yeehe yengle De®íer lejn mes mecePeeles nQ, Ssmes ye®®eeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ ... DeYeer ³en nwner efJeMeMe Jeu[&~ veF& ogefve³ee keÀes keÀne peelee nw JeeFmeuesme Jeu[&, efMeJeeue³e~ ³en meye mecePeeveeheæ[s lees yes®eejeW keÀe kegÀí keÀu³eeCe nes~ yeehe keÀes ner meJe& keÀe keÀu³eeCekeÀejer keÀne peelee nw~ JenDeeles ner nQ heg©<eesÊece mebiece³egie hej~'' mee.yeeyee 28.07.09 efjJee.``efkeÀmekeÀes meerOee keÀnWies efkeÀ YeieJeeve Dee³ee nw, lees Ssmes keÀYeer ceeveWies veneR~ FmeefueS efkeÀmekeÀesmecePeeves keÀer Yeer ³egefkeÌle ®eeefnS~... henues GvekeÀes oes yeehe keÀe mecePeevee nw~ SkeÀ nw heejueewefkeÀkeÀyesno keÀe yeehe, otmeje nw Mejerj keÀe yeehe... yesno kesÀ yeehe nw veF& me=efä keÀe j®eves Jeeuee~''

mee.yeeyee 25.07.09 efjJee.``cesjs efmeJeeS keÀesF& efve<keÀece mesJee keÀj veneR mekeÀlee nw~ ceveg<³e pees mesJee keÀjles nQ, GmekeÀe GvekeÀesHeÀue peªj efceuelee nw~ DeYeer legcekeÀes HeÀue efceue jne nw~ iee³eve nw efkeÀ YeefkeÌle keÀe HeÀue YeieJeeveoWies keÌ³eeWefkeÀ YeieJeeve nw %eeve keÀe meeiej~... ³en nw %eeve Deewj Jen nw YeefkeÌle~''

mee.yeeyee 22.04.09 efjJee.``ceQ DehekeÀejer hej Yeer GhekeÀej keÀjlee ntB~ yeehe keÀnles nQ - FmeceW legcneje oes<e veneR nw~ ³en [^eceekeÀe Kesue nw~ mele³egie Deeefo mes ueskeÀj keÀefue³egie Devle lekeÀ keÀe ³en Kesue nw, pees efHeÀjvee ner nw~FmekeÀes yeehe kesÀ efmeJeeS keÀesF& mecePee ve mekesÀ~'' mee.yeeyee 11.04.09 efjJee.``yeeyee hejceOeece íesæ[keÀj ³eneB heje³es osMe ceW Dee³es nQ~ GvekeÀes lees Deye yengle mee|Jeme keÀjveer nw~yeehe keÀnles nQ - cegPes jele-efove ³eneB mee|Jeme keÀjveer heæ[leer nw~ yeeyee nw lees ³eneB ner~ JeneB lees keÀesF&mee|Jeme veneR nw~ mee|Jeme efyeiej yeeyee keÀes megKe ve Dee³es~ meejer ogefve³ee keÀer mee|Jeme keÀjveer nw~ meyehegkeÀejles nQ - yeeyee DeeDees~'' mee.yeeyee 8.03.09 efjJee.``yeehe keÀes keÀeBìeW mes Yeer h³eej nw lees HetÀueeW mes Yeer h³eej nw~ henues efkeÀmemes h³eej nw? peªj keÀeBìeWmes h³eej nw~ Flevee h³eej nw pees cesnvele keÀj GvekeÀes keÀeBìeW mes HetÀue yeveeles nQ~ yeehe Deeles ner keÀeBìeWkeÀer ogefve³ee ceW nQ~'' mee.yeeyee 7.02.09 efjJee.``yeeyee meejer me=efä keÀer yesno mesJee hej Dee³ee ngDee nw~... yeehe keÀes veke&À keÀes mJeie& yeveeves Deeveeheæ[lee nw~ yeeyee yengle GkeÀerj mes Deeles nQ~ peeveles nQ - cegPes ye®®eeW keÀer mesJee ceW Deevee nw~ ceQ keÀuhe-keÀuhe legce ye®®eeW keÀer mesJee hej GheefmLele neslee ntB~'' mee.yeeyee 18.01.09 efjJee.

13

``meejer me=efä keÀe keÀu³eeCekeÀejer oelee lees SkeÀ ner nw~ yeehe peeveles nQ - meejer ogefve³ee keÀer pees YeerDeelcee³eW nQ, meyekeÀes ceQ ner Jemee& osves Deelee ntB~ ... yeehe Yeue ³eneB yew"s nQ hejvleg GvekeÀer ve]pej meejsefJeée hej nw~ ... meejer efJeée keÀes ner efveneue keÀjvee nw~ [^ecee huesve Devegmeej keÀuhe henues efcemeuemeejs efJeée keÀer Deelcee³eW efveneue nes peeves Jeeueer nQ~''


F&éejer³e mesJee Deewj meekeÀej ye´ïee yeeyeehejceefhelee hejceelcee efvejekeÀej nw, Jen Fme peiele ceW DeJeleefjle neskeÀj DeelceeDeeW keÀes

heeJeve Deewj lelJeeW meefnle efJeée keÀes heeJeve yeveeles nQ, FmeefueS GvekeÀes heeflele-heeJeve keÀne peelee nw~Jen efvejekeÀej nw, FmeefueS GvekeÀes Dehevee Mejerj ve nesves kesÀ keÀejCe GvekeÀer Deheveer keÀesF& DeeJeM³ekeÀlee³eWveneR nQ, keÀesF& F®íe-DeekeÀeb#ee, keÀecevee veneR nw hejvleg ye´ïee yeeyee MejerjOeejer nQ Deewj efMeJeyeeyee kesÀmeeLe F&éejer³e mesJee ceW men³eesieer nQ keÌ³eeWefkeÀ ye´ïee yeeyee kesÀ leve ceW efMeJeyeeyee DeekeÀj efJeée-keÀu³eeCekeÀer mesJee keÀjles nQ Deewj keÀjeles nQ~ ye´ïee yeeyee meekeÀej ceW Fme F&éejer³e mesJee kesÀ DeeOeejcetle& nQ,efpevneWves efMeJeyeeyee keÀer Þeercele hej Dehevee leve-ceve-Oeve-peve meye F&éejer³e mesJee ceW mecee|hele keÀjkesÀF&éejer³e mesJee ceW Dehevee mece³e, mJeebme, MeefkeÌle Deewj mebkeÀuhe meHeÀue efkeÀ³ee Deewj F&éejer³e mesJee kesÀGoenjCe mJeªhe ohe&Ce yeve ie³es~ meekeÀej ceW lees GvneWves Dehevee leve-ceve-Oeve, mece³e, MJeebme,mebkeÀuhe meHeÀue efkeÀ³ee ner uesefkeÀve DeYeer Yeer HeÀefjMlee mJeªhe ceW efJeée-keÀu³eeCe keÀer mesJee keÀj jnsnQ, keÀje jns nQ Deewj nce meyekeÀes F&éejer³e mesJee kesÀ efueS ÒesjCee osles jnles nQ~``³en Yeer ye®®es peeveles nQ efkeÀ veF& ogefve³ee mLeeheve keÀjves ceW kegÀí lekeÀueerHeÀ Yeer nesleer nw~... yeeyeekeÀes meeje efove K³eeueele ®eueles nQ efkeÀ kewÀmes meyekeÀes ³en mevosMe megvee³eW efkeÀ yesno keÀe yeehe yesnokeÀe Jemee& osves Dee³es nQ~ ... hejvleg JeC[j nw efkeÀ ye®®eeW keÀes Jen KegMeer jnleer veneR nw, ve Gme Gcebiemes meyekeÀes KegMeKeyejer megveeles nQ~ yeehe ves legcekeÀes cewmesvpej yevee³ee nw~''

mee.yeeyee 22.02.10 efjJee.``keÀesF& keÀe Yeer keÀceer keÀe mebmkeÀej Deheveer MegYe YeeJevee keÀes keÀce veneR keÀjs~ ... pewmes ye´ïee yeehe veskeÌ³ee veneR osKee, keÌ³ee veneR efkeÀ³ee ... Devle ceW Yeer MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee kesÀ leerve Meyo meYeerkeÀes oskeÀj ie³es~ ³eeo nQ vee leerve Meyo~ mJe³eb Yeer efvejekeÀejer, efvejnbkeÀejer, efvee|JekeÀejer Fmeer efmLeefleceW DeJ³ekeÌle yeves~ efkeÀmeer keÀes Yeer keÀce&Yeesie keÀer HeÀereEueie veneR efoueeF&~ efkeÀmeves mecePee efkeÀ keÀce&Yeesiemeceehle nes jne nw~ keÌ³ee nes ie³ee? DeJ³ekeÌle nes ie³ee~'' De.yeeheoeoe 30.01.10

``Fme yeeyee ves OekeÀ mes meyekegÀí íesæ[ efo³ee keÌ³eeWefkeÀ yeeyee ves ÒeJesMe efkeÀ³ee~ meyekegÀí Fve ceeleeDeeW

14

kesÀ Dehe&Ce keÀj efo³ee~ yeeyee ves keÀne - Fleveer yeæ[er mLeehevee keÀjveer nw, meye Fme mesJee ceW ueiee oes~SkeÀ hewmee Yeer efkeÀmekeÀes osvee veneR nw~ veäesceesne Flevee ®eeefnS~ yeæ[er ceefvpeue nw~ ceerje ves ueeskeÀueepeefJekeÀejer kegÀue keÀer ce³ee&oe íesæ[er lees GvekeÀe efkeÀlevee ceeve nw~''

mee.yeeyee 19.01.10 efjJee.``ye®®es nej Keeles nQ, efHeÀj Yeer yeehe Gcceero jKeles nQ, keÀYeer veeGcceero veneR nesles nQ~ DeOece mesDeOece keÀe Yeer yeehe keÀes G×ej keÀjvee neslee nw~ yeehe keÀes lees meejs efJeée keÀe G×ej keÀjvee nw~ ...mee|Jeme ceW keÀye LekeÀvee veneR nw~ Yeue keÀesF& ®eæ{keÀj efHeÀj DeOece yevee nw, Deiej efHeÀj Deelee nw leesyeeyee mvesn mes efye"e³eWies vee, neue®eeue hetíWies ³ee keÀnWies ®eues peeDees!''

mee.yeeyee 16.12.09 efjJee.``pees mecePeles nQ efkeÀ ye´ïee lees kegÀí veneR nw, lees GvekeÀer keÌ³ee ieefle nesieer~ Ssmes mecePeves Jeeues ogie&eflekeÀes hee uesles nQ~ ... %eeve keÀer OeejCee keÀj DeewjeW keÀes megveeles nQ lees Demej heæ[lee nw~ Kego efJekeÀejceW peeles jns Deewj otmejeW keÀes keÀns efvee|JekeÀejer yevees, lees GvekeÀe keÌ³ee Demej heæ[siee~ SkeÀ heefC[le keÀerkeÀneveer nw vee~ ... pees yengleeW keÀer mesJee keÀjles nQ, Jes peªj meyekeÀes h³eejs ueieles nQ~''

mee.yeeyee 3.12.09 efjJee.``ye®®eeW keÀes efkeÀleveer De®íer mee|Jeme keÀjveer ®eeefnS~ Fve ue#ceer-veeje³eCe oesveeW ves ³en mee|Jeme keÀernw~... nce yesno kesÀ yeehe kesÀ ye®®es nQ~ yeehe ncekeÀes keÀnles nQ - meyekeÀes cesje heefj®e³e osles jnes~mee|Jeme mes ner legce MeesYee hee³eWies Deewj leye ner yeehe keÀer efoue hej ®eæ{Wies~''

mee.yeeyee 27.10.09 efjJee.``DeYeer heg©<eesÊece mebiece³egie hej legce efpelevee heefJe$e yeveWies Deewj heæ{Wies, Glevee mele³egie ceW Tb®e heohee³eWies~ ... pees mechetCe& yeveWies, De®íer jerefle heæ{keÀj DeewjeW keÀes heæ{e³eWies, Tb®e heo Yeer Jes ner hee³eWies~... heæ{eves Jeeuee nw efMeJeyeeyee, ³en veneR heæ{eles nQ~ Jen FvekesÀ Üeje heæ{eles nQ~ FmekeÀes iee³ee peeleenw YeieJeeve keÀe jLe, Yeei³eMeeueer jLe~'' mee.yeeyee 19.09.09 efjJee.``peye yeeheoeoe keÀnles nQ, lees ³en peeveles nQ efkeÀ efMeJeyeeyee nw Deewj Jen Fme jLe hej yew"e nw~ ...DeYeer legce yeehe keÀes hen®eeveles nes lees Ssmes Leesæ[sner keÀnWies efkeÀ yeehe keÀe heefj®e³e otmejeW keÀes kewÀmes oW!... pewmes legceves yeehe keÀes peevee nw, Jewmes legce otmejeW keÀes Yeer keÀn mekeÀles nes nce DeelceeDeeW keÀe yeehelees SkeÀ ner efMeJeyeeyee nw~ ... yeeyee Fme ye´ïee leve ceW Deeles nQ~ FvekeÀes Òepeeefhelee ye´ïee keÀne peeleenw~'' mee.yeeyee 18.09.09 efjJee.``yeehe keÀer ceefncee DehejceDeheej nw lees yeehe keÀer Òeeheìea keÀer ceefncee Yeer DehejceDeheej nw~ ye®®eeW keÀesefkeÀlevee veMee ®eæ{vee ®eeefnS~ yeehe keÀnles nQ ceQ Gve DeelceeDeeW keÀes ³eeo keÀjlee ntB, pees mee|Jeme keÀjles

15

nQ~ Jes Dee@ìescesefìkeÀueer ³eeo Deeles nQ~ ... mee|JemeSyegue meowJe ceer"e yeesueWies~'' mee.yeeyee 2.07.09 efjJee.

`èfpelevee-efpelevee legce mee|JemeSyegue yeveles nes, Glevee yeehe keÀes yengle-yengle h³eejs ueieles nes~ ...yeehe legcekeÀes meye ogKeeW mes otj keÀjves Dee³ee nw, lees Ssmes yeehe ceW efkeÀlevee h³eej nesvee ®eeefnS~ ...Deye pewmes legcekeÀes jemlee efceuee nw, efHeÀj legcekeÀes DeewjeW keÀes Yeer megKe keÀe jemlee yeleevee nw~''

mee.yeeyee 1.06.09 efjJee.``meYeer yeeleeW ceW, keÀoce-keÀoce ceW meceevelee jKees~ uesefkeÀve meceevelee kewÀmes Dee³esieer? ... meekeÀej ceWkeÌ³ee efJeMes<lee Leer? SkeÀ lees meowJe Deheves keÀes DeeOeejcetle& mecePees~ meejs efJeée kesÀ DeeOeejcetle&~ FmemeskeÌ³ee nesiee? pees keÀe³e& keÀjWies, efpececesJeejer mes keÀjWies~... Deewj otmeje G×ejcetle& yevevee nw~ efpeleveeDehevee G×ej keÀjWies, Glevee ner DeewjeW keÀe Yeer G×ej keÀj mekeWÀies Deewj efpelevee DeewjeW keÀe G×ej,Glevee Dehevee Yeer G×ej keÀjWies~'' De.yeeheoeoe 6.08.70

``ceQ megyen keÀes Yeer yew"keÀj ye®®eeW keÀes ³eeo keÀer ³ee$ee ceW ceoo keÀjlee ntB~ meejs yesno kesÀ ye®®es ³eeojnles nQ~ legce meye ye®®eeW keÀes Fme ³eeo keÀer ceoo mes meejs efJeée keÀes heeJeve yeveevee nw~ FmeceW ner legcemeye Debiegueer osles nes~ heefJe$e lees meejer ogefve³ee keÀes yeveevee nw vee~ yeehe meYeer ye®®eeW hej ve]pej jKelesnQ efkeÀ meye MeeefvleOeece ceW ®eues pee³eW~'' mee.yeeyee 11.05.09 efjJee.``pees efmeleejs De®ís mee|JemeSyegue nQ, GvekeÀes ner osKelee jnlee ntB~ yeehe keÀe ueye nw vee keÌ³eeWefkeÀmLeehevee ceW ceoo keÀjles nQ~ nt-ye-nt keÀuhe henues efcemeue ³en jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ DeveskeÀyeej ngF& nw~ ³en [êcee keÀe ®e¬eÀ ®euelee ner jnlee nw~'' mee.yeeyee 12.05.09 efjJee.``cee³ee kesÀ letHeÀeve lees Dee³eWies uesefkeÀve legcekeÀes keÀcexefvê³eeW mes kegÀí Yeer veneR keÀjvee nw~ ... yeehekeÀnles nQ - cesjer mee|Jeme keÀjves Jeeues ye®®es ner cegPes efÒe³e ueieles nQ~ pees yengleeW keÀes megKeoeF& yeveelesnQ, Ssmes ye®®eeW keÀes ceQ Yeer ³eeo keÀjlee jnlee ntB~'' mee.yeeyee 20.04.09 efjJee.``meJesjs yeeyee DeekeÀj me®e&-ueeFì osles nQ~ yeeyee DevegYeJe megveeles nQ efkeÀ peye yew"les nQ lees pees Devev³eye®®es nQ, Jes henues ³eeo Deeles nQ~ ... ye®®es lees Yeue ³eneB Yeer yew"s nQ hejvleg yeeyee ³eeo GvekeÀes keÀjlesnQ, pees mee|Jeme keÀjles nQ~ pees De®ís ye®®es Mejerj íesæ[ peeles nQ, GvekeÀer Deelcee keÀes Yeer yeeyee ³eeokeÀjles nQ~ ... GvekeÀes Yeer yeeyee me®e&-ueeFì osles nQ~'' mee.yeeyee 26.03.09 efjJee.``yeeyee ves ceeleeDeeW keÀes ner ì^mìer yevee³ee nw~ meye-kegÀí legce ceelee³eW mecYeeuees~ ... MeeðeeW ceW YeerefueKee nw - meeiej cevLeve efkeÀ³ee, Dece=le keÀe keÀue<e ue#ceer keÀes efo³ee yeebìves kesÀ efueS~ ... [êceeDevegmeej cegPes keÀeBìeW keÀer ogefve³ee ceW ner Deevee heæ[lee nw, keÀeBìeW keÀes HetÀue yeveeves~''


16

Q. F&éejer³e mesJee keÌ³ee nw?F&éej DeLee&led hejceelcee lees mJe³eb DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjves Deeles nQ, efHeÀj Yeer Fmes F&éejer³e mesJeekeÌ³eeW keÀnles nQ, ³en Yeer efJe®eejCeer³e efJe<e³e nw~ keÌ³ee nce F&éej DeLee&led hejceelcee keÀer mesJee keÀjlesnQ?veneR, Fme efJeée veeìkeÀ kesÀ efJeefOe-efJeOeeve Devegmeej Yeei³e-efJeOeelee hejceelcee ves nceeje Yeei³e yeveeveskesÀ efueS ncekeÀes ³es ©neveer mesJee oer nw, FmeefueS FmekeÀes F&éejer³e mesJee keÀnles nQ~ JeemleJe ceW nw ³esDeheveer mesJee keÌ³eeWefkeÀ Fmemes nceeje Dehevee Yeei³e yevelee nw~

hejceelcee ves DeYeer ncekeÀes Deelcee, hejceelcee Deewj efJeée-veeìkeÀ keÀe ³eLeeLe& %eeve efo³ee nw,Gme %eeve keÀes OeejCe keÀjves mes Deelcee keÀes Deheej KegMeer nesleer nw keÌ³eeWefkeÀ %eeve keÀes Oeve keÀne peeleenw DeLee&led pewmes Oeve keÀceeves ceW KegMeer nesleer nw, Gmeer ÒekeÀej Fme %eeve Oeve keÀes mecePeves Deewj OeejCekeÀjves ceW Deelcee keÀes KegMeer nesleer nw Deewj %eeve keÀes mecePeves Deewj OeejCe keÀjves ceW F&éejer³e mesJee keÀeefJeMes<e cenlJe nw~ pees Gme cenlJe mecePelee nw, Jener Fme F&éejer³e mesJee ceW Dehevee leve-ceve-OeveueieekeÀj FmekesÀ hejceevevo keÀes heelee nw~ %eeve Oeve keÀes mecePekeÀj, GmekeÀes OeejCe keÀj, GmekeÀerKegMeer Deewj veMes ceW jnvee, efpememes Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer GmekesÀ cenlJe keÀe DevegYeJe nes, ³enerF&éejer³e mesJee nw~

hejceelcee heeflele-heeJeve nw DeLee&led meejs efJeée keÀes heeJeve yeveeves keÀe GÊejoeef³elJe GvekesÀThej nw~ Jen peye Fme keÀe³e& DeLe& Fme Oeje hej Deeles nQ lees GmekeÀe mevosMe heekeÀj pees Deelcee³eWDeheves peerJeve keÀes Þesÿ yeveeleer nQ Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer peerJeve yeveeves keÀe mevosMe osleer nw,GvekeÀes men³eesie keÀjleer nQ, hejceelcee kesÀ efoJ³e keÀle&J³e ceW men³eesieer yeveleer nw, GvekeÀe peerJeve Oev³e-Oev³e nes peelee nw~ Fmemes F&éej kesÀ keÀle&J³e ceW men³eesie neslee nw, FmeefueS FmekeÀes F&éejer³e mesJee keÀnepeelee nw~

DeeeflcekeÀ mJeªhe meef®®eoevevoce³e nw, hejceelcee efhelee meef®®eoevevo Ieve nw, ³es efJeée-veeìkeÀ hejceevevoce³e nw Deewj ³es heg©<eesÊece mebiece³egieer peerJeve hejceevevoce³e nw~

DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neskeÀj Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe keÀe Deevevo DevegYeJe keÀjveeDeewj keÀjevee F&éejer³e mesJee nw~

hejceelcee kesÀ meeefveO³e ceW hejceevevo keÀe DevegYeJe keÀjvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀeskeÀjevee F&éejer³e mesJee nw~

efJeée-veeìkeÀ hejceevevoce³e nw, GmekesÀ ³eLeeLe& %eeve keÀes mecePekeÀj, GmekeÀes mee#eer neskeÀjosKevee, GmekeÀe Deevevo uesvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes GmekeÀe je]pe yeleekeÀj, GvekeÀes GmekeÀe

17

Deevevo DevegYeJe keÀjevee F&éejer³e mesJee nw~³es keÀuhe keÀe heg©<eesÊece mebiece³egie nw, FmekeÀer mel³elee keÀes DevegYeJe keÀjkesÀ DeLee&led GmekesÀ

cenlJe keÀes peevekeÀj, Fme mece³e kesÀ megKe keÀe DevegYeJe keÀjvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes GmekeÀe%eeve oskeÀj GvekeÀes Yeer FmekesÀ megKe keÀe DevegYeJe keÀjevee F&éejer³e mesJee nw~

³es F&éejer³e ³e%e nw, FmekeÀer mLetue Deewj met#ce mesJee mes Deelcee keÀes hejce Yeei³e keÀer Òeeefhlenesleer nw, Fme mel³e keÀes DevegYeJe keÀjkesÀ ³e%e keÀer mLetue Jee met#ce mesJee Üeje Dehevee Yeei³e yeveeveeDeewj Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer DevegYeJe keÀjekeÀj efveefceÊe yeveekeÀj ³e%e mesJee ceW men³eesieeryeveevee F&éejer³e mesJee nw~

nce Fme keÀuhe-Je=#e keÀer hetJe&pe Deelcee³eW nQ, meejs Je=#e keÀer DeelceeDeeW keÀer heeuevee keÀjveenceeje keÀle&J³e nw, FmeefueS yeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw - legce hetJe&peeW keÀes ogKeer-DeMeevleDeelceeDeeW keÀer hegkeÀej megveveer nw Deewj GvekeÀes ogKe-DeMeeefvle mes cegkeÌle keÀjves keÀe heg©<eeLe& keÀjvee nw~Fme jnm³e keÀes mecePekeÀj Dehevee keÀle&J³e heeueve keÀjvee F&éejer³e mesJee nw~``Yeue keÀesF& Yeer Oece& Jeeuee nes, GvekeÀes mecePeevee ®eeefnS~ yeehe keÀes efueyejsìj keÀne peelee nw~ yeeheefueyejsìj ieeF[ nw, GvekeÀe heefj®e³e meyekeÀes osvee nw~ megÒeerce iee@[ HeÀeoj DeekeÀj meyekeÀes efueyejsìkeÀjles nQ~ ... Deye yeehe keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes lees heeJeve yeve pee³eWies~ yeehe nw SJej h³eesj~''

mee.yeeyee 15.04.10 efjJee.``yeehe Dee³es nQ ncekeÀes heeJeve yeveeves~ ... heeJeve yevevee nw Deewj yeveevee nw~ legce heeJeve yeveWies lees efHeÀjogefve³ee Yeer heeJeve yeveWieer~ ... Fve yeeleeW keÀes pees De®íer jerefle mecePeles nQ, Jes efHeÀj DeewjeW keÀes YeermecePeeles nQ~ yeehe lees efmeHe&À keÀnles nQ - ye®®es, Deheves keÀes Deelcee mecePe cegPe yeehe keÀes ³eeo keÀjesDeewj DeewjeW keÀes Yeer Ssmes mecePeeDees~'' mee.yeeyee 28.03.10 efjJee.``legce peye yeehe kesÀ meccegKe yew"les nes lees legcnejs jesceeb®e Keæ[s nes peeves ®eeefnS~ Denes meewYeei³e,100 ÒeefleMele ogYee&i³eMeeueer mes nce meewYeei³eMeeueer yeveles nQ~ ... DeYeer legcnejs ceW meejs 84 pevceeWkeÀe Deewj me=efä-®e¬eÀ keÀe hetje %eeve nw~ ... pewmes yeehe ves legcekeÀes heæ{e³ee nw, Deye legcekeÀes DeewjeW keÀeYeer keÀu³eeCe keÀjvee nw, mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer yevevee nw Deewj yeveevee nw~''

mee.yeeyee 22.03.10 efjJee.``DeehekesÀ ®esnjs Deewj ®eueve Üeje, DeehekesÀ ve³eveeW ceW yeehe Òel³e#e nes~ DeYeer Deeheme ceW ³en huesveyeveeDees~ ... DeYeer S[erMeve keÀjes efkeÀ YeieJeeve Jemee& os jne nw~ DeYeer Jemee& veneR efue³ee lees keÀyeueWies! yeehe keÀes ye®®eeW keÀe ogKe-DeMeeefvle keÀe Jee³egceC[ue osKekeÀj jnce Deelee nw Deewj yeehe DeewjDeehe peeveles ner nes efkeÀ ³en lees Deefle ceW peevee ner nw~ efyevee Deefle kesÀ Devle veneR neslee nw~ ... ³en

18

DevegYeJe keÀjeDees~'' De.yeeheoeoe 15.03.10

``Deye yeehe keÀnles nQ - osn meefnle osn kesÀ meye mecyevOe íesæ[ SkeÀ yeehe mes mecyevOe jKevee nw~ ...yeehe nw ogKe nlee&, megKe keÀlee&~ legcekeÀes Yeer meyekeÀes megKe keÀe jemlee yeleevee nw DeLee&led DevOeeW keÀeruee"er yevevee nw~'' mee.yeeyee 16.03.10 efjJee.``©neveer ye®®es, ³en De#ej SkeÀ yeehe ner keÀn mekeÀles nQ, Deewj keÀesF& keÀes keÀnvee Dee³esiee ner veneR~...ceveg<³eeW keÀes helee veneR nw efkeÀ efMeJeyeeyee Yeejle ceW Deeles nQ lees DeekeÀj keÌ³ee keÀjles nQ~ legcekeÀes DeyemeyekeÀes heefj®e³e osvee nw ef$ecete|le efMeJe yeehe keÀe~... yeehe legcekeÀes Dehevee heefj®e³e osles nQ, legcekeÀesefHeÀj Deewj meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee nw~'' mee.yeeyee 17.02.10 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - ceQ ner heeflele-heeJeve ntB~ legce Iej-Iej ceW ³en cewmespe oes efkeÀ yeehe keÀnles nQ - cegPes³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies, legce heefJe$e yeve pee³eWies~ efJeveeMe meeceves Keæ[e nw~ ... meYeerefJekeÀejeW ªheer jeJeCe keÀer pesue ceW heæ[s nQ, ceQ meJe& keÀer meÃefle keÀjlee ntB~''

mee.yeeyee 15.02.10 efjJee.``pees kegÀí neslee nw, meye [êcee ceW vetBOe nw~ ceQ Yeer [êcee kesÀ yevOeve ceW yeeBOee ngDee ntB~ ceQ Yeer vetBOe efyeiejkegÀí keÀj veneR mekeÀlee ntB~ ... ³en megKe Deewj ogKe keÀe Kesue nw~ Fme yesno me=efä kesÀ 3 HeÌueesj nQ,efpevekeÀes legce ye®®eeW kesÀ efmeJeeS keÀesF& Yeer veneR peeveles nQ~ ³en KegMeer keÀer yeele meyekeÀes KegMeer mesmegveeveer nw~'' mee.yeeyee 13.02.10 efjJee.``henues lees efkeÀmekeÀer yegef× ceW efye"eDees efkeÀ ncekeÀes heæ{eves Jeeuee keÀewve nw?... efMeJeyeeyee ye´ïee kesÀÜeje osJeer-osJelee Oece& ³eeveer veF& ogefve³ee keÀer mLeehevee keÀj jns nQ, efHeÀj MebkeÀj Üeje hegjeveer ogefve³eekeÀe efJeveeMe Deewj efJe<Ceg Üeje veF& ogefve³ee keÀer heeuevee keÀjeles nQ~''

mee.yeeyee 4.02.10 efjJee.``heeJeve yevekeÀj, otmejeW keÀes Yeer heeJeve yeveevee, ³ener ©neveer me®®eer mesJee nw~ legce DeYeer ©neveer mesJeekeÀjles nes, FmeefueS legce yengle Tb®es nes~ ... yeehe keÀnles nQ - ³en Kesue yevee ngDee nw~ keÀuhe yeeoefHeÀj Ssmee ner nesiee~ Deye [êcee huesve Devegmeej ceQ Dee³ee ntB legcekeÀes mecePeeves kesÀ efueS~''

mee.yeeyee 25.01.10 efjJee.``YeeJevee kesÀ Devegmeej YeefkeÌle ceW mee#eelkeÀej neslee nw, FmeceW iueeefve keÀer keÀesF& yeele veneR nw~ ye®®eeWkeÀes meowJe ne|<ele jnvee nw~ ³en lees [êcee yevee ngDee nw~ ... FmeceW veeje]pe nesves keÀer yeele veneR nw~[êcee ner Ssmee yevee ngDee nw~ h³eej mes mecePeeveer osveer nesleer nw~ yes®eejs De%eeve DevOesjs ceW heæ[s nQ~veneR mecePeles nQ lees lejme heæ[lee nw~ meowJe cegmkeÀjeles jnvee ®eeefnS~''


19

``yeehe Fme me=efä-®e¬eÀ keÀe je]pe legcekeÀes mecePeeles nQ, efpemekeÀes mecePeves mes legce osJelee yeve peeles nes~pewmes legce mecePekeÀj osJelee yeveles nes, Jewmes DeewjeW keÀes Yeer yeveeles nes~ legce efkeÀmekeÀes Yeer keÀn mekeÀlesnes - yeehe ves ncekeÀes ³en meye je]pe mecePee³ee nw, pees nce DeehekeÀes yeleeles nQ~ nce efkeÀmekeÀer iueeefveveneR keÀjles nQ~ ... ³en %eeve yeehe kesÀ efmeJeeS keÀesF& os veneR mekeÀlee nw~''

mee.yeeyee 20.11.09 efjJee.``legce DeKeyeej ceW efueKe mekeÀles nes - pees DeekeÀj j®eef³elee Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe%eeve osJes, GvekesÀ efueS nce Deeves-peeves keÀe ÒeyevOe keÀjWies, Deiej j®elee Deewj j®evee keÀe menerheefj®e³e efo³ee lees~ ... Ssmeer S[JeejìeF]pe Deewj keÀesF& keÀj ve mekesÀ~ ... legcnejer yegef× ceW ³es meyeyeeleW Deeveer ®eeefnS~ Ssmeer-Ssmeer legce ®esuesvpe oes~ pees Fve yeeleeW keÀes De®íer jerefle mecePeles nQ, Jes nerSsmeer ®esuesvpe oWies~'' mee.yeeyee 21.11.09 efjJee.``meYeer keÀes yeeheoeoe keÀe mevosMe os oW keÌ³eeWefkeÀ mece³e hej keÀesF& Yejesmee veneR nw~ yeeheoeoe ves henuesmes ner keÀne nw efkeÀ De®eevekeÀ keÌ³ee Yeer nes mekeÀlee nw~... ye´eïeCeeW keÀer ef[keÌMevejer ceW keÀYeer-keÀYeerMeyo MeesYelee veneR nw~ DeYeer-DeYeer mebkeÀuhe efkeÀ³ee Deewj keÀjvee ner nw~ osKeWies, keÀjWies - ³en ies-ieskeÀe Meyo ner veneR nw~ FmeefueS DeehekeÀer ceccee ves Yeer ³ener ue#³e jKee efkeÀ `Deye veneR lees keÀyeveneR'~'' De.yeeheoeoe 25.10.09

``DeYeer ³ener ue#³e jKees efkeÀ yesno kesÀ Jewjeieer Deewj efnccele, Gcebie-Glmeen kesÀ hebKeeW mes Gæ[les jnesDeewj Gæ[eles jnes~ DeYeer Gæ[ves keÀe mece³e nw~ meoe Deheves hebKeeW keÀes ®eskeÀ keÀjes efkeÀ keÀcepeesj leesveneR nes jns nQ~ ... nj ye®®ee yeehe meceeve mechevve Deewj mechetCe& efoKeeF& os~''

De.yeeheoeoe 25.10.09

``DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀes ueskeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes oeve keÀjles peeDees~ Fve %eeve jlveeW kesÀ efueSkeÀne peelee nw efkeÀ SkeÀ-SkeÀ jlve ueeKeeW keÀe nw~ keÀoce-keÀoce hej heoce osves Jeeuee lees SkeÀ neryeehe nw~ mee|Jeme hej yeæ[e DeìsvMeve ®eeefnS~ legcneje keÀoce nw ³eeo keÀer ³ee$ee keÀe, Gmemes legceDecej yeve peeles nes~ JeneB cejves Deeefo keÀe efHeÀ¬eÀ neslee veneR~ SkeÀ Mejerj íesæ[ otmeje efue³ee~''

mee.yeeyee 6.08.09 efjJee.``³es meye yeeleW ye®®eeW keÀes De®íer jerefle mecePekeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nw Deewj yengle KegMeer ceWYeer jnvee nw~ DeYeer nce meowJe kesÀ efueS yeerceeefj³eeW Deeefo mes ítìkeÀj 100 hejmesvì nsuoer, Jesuoeryeveles nQ~ ... legce peeveles nes meyekeÀe ceewle lees nesvee ner nw~ keÀuhe-keÀuhe keÀe ³en Kesue nw~ efHeÀkeÀjelekeÀesF& veneR nesleer~ pees hekeÌkesÀ ³eesieer nQ, Jes keÀYeer ne³e-ne³e veneR keÀjWies~''


20

``Deye yeehe Dee³es nQ DeelceeDeeW keÀes heeJeve yeveekeÀj, heeJeve ogefve³ee MeeefvleOeece ceW ues peeves kesÀ efueS~efHeÀj pees jepe³eesie meerKeles nQ, Jes ner heeJeve megKeOeece ceW Dee³eWies~... ye®®es Deheves keÀes Deelcee mecePeesDeewj cegPes ³eeo keÀjes lees legcnejs heehe keÀì pee³eWies~ ceQ keÀuhe-keÀuhe ³ener hew]ieece oslee ntB~''

mee.yeeyee 30.07.09 efjJee.``Deheves keÀes Ssmeer ì^evmehesjsCì efmLeefle ceW ì^evmeHeÀj keÀjvee nw, pees DeehekesÀ Mejerj kesÀ Devoj peesDeelcee efJejepeceeve nw, Jen mheä meYeer keÀes efoKeeF& os~ DeehekeÀe DeeeflcekeÀ mJeªhe GvekeÀes DehevesDeeeflcekeÀ mJeªhe keÀe mee#eelkeÀej keÀje³es~ FmekeÀes ner keÀnles nQ DeJ³ekeÌle Jee DeeeflcekeÀ efmLeefle keÀeDevegYeJe keÀjevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``ceer"s ye®®ees, Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees legcnejs meye heehe keÀì pee³eWies Deewj®e¬eÀ efHeÀjeDees, DeewjeW keÀer mee|Jeme keÀj Deehe meceeve yeveeDees~ yeehe SkeÀ-SkeÀ keÀes yew" osKeles nQ efkeÀ³en keÌ³ee mee|Jeme keÀj jns nQ~ mLetue mesJee keÀjles nQ, met#ce mesJee keÀjles nQ ³ee cetue mesJee keÀjles nQ~meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee nw, cetue mesJee~'' mee.yeeyee 24.06.09 efjJee.``Deye legce ye®®eeW keÀes ³en mevosMe meyekeÀes osvee nw~ meyekeÀes yeesuees - DeeDees lees nce legcekeÀes j®eef³eleeDeewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve megvee³eW, hejceefhelee hejceelcee keÀer yee³eesûeeHeÀer yelee³eW~''

mee.yeeyee 30.05.09 efjJee.``Deye legce ì^mìer yevees~ ... Deeies heeheelceeDeeW keÀer heeheelceeDeeW mes uesveosve nesleer DeeF& nw~ Deyemebiece³egie hej legcnejer heeheelceeDeeW mes uesveosve veneR nw~ heeheelceeDeeW keÀes oeve efkeÀ³ee lees heehe efmej hej®eæ{ pee³esiee~ ... yeehe keÀnWies peekeÀj mesvìj Keesuees lees yengleeW keÀe keÀu³eeCe neslee~''

mee.yeeyee 15.04.09 efjJee.``Deehe meyekeÀer mesJee nw - efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀer mecem³ee keÀe keÀejCe efveJeejCe keÀjvee~ efveJeejCekeÀjkesÀ ner meyekeÀes efveJee&CeOeece ceW ues peevee nw keÌ³eeWefkeÀ Deehe meYeer cegefkeÌleoelee nes~ peye DeewjeW keÀes YeercegefkeÌle efoueeves Jeeues nes lees mJe³eb Yeer keÀejCe keÀes efveJeejCe keÀjWies, leye lees DeewjeW keÀes cegefkeÌle efoueemekeWÀies, efveJee&Ce ceW Yespe mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 7.04.09

``mecem³ee³eW efove Òeefleefove yengle yeæ{veer nw~ lees mecem³ee meceeOeeve ªhe ceW yeoue pee³es~ cesnvele Deewjmece³e mecem³ee efceìeves ceW veneR ueies~ keÌ³ee DeehekeÀes Deheves YekeÌleeW keÀer Deewj mece³e keÀer hegkeÀej megveeF&veneR osleer! ... DeYeer nj SkeÀ keÀes DevegYeJeer cetle& yeve keÀesF& ve keÀesF& DevegYeJe keÀjeves keÀer DeeJeM³ekeÀleenw~'' De.yeeheoeoe 7.04.09

21

F&éejer³e mesJee Deewj yeéïeCe peerJeveF&éejer³e mesJee keÀe yeéïeCe peerJeve ceW cenlJe

JeemleJe ceW ³es yeéïeCe peerJeve nw ner mesJee kesÀ efueS~ ³eesie Yeer SkeÀ mesJee nw, efpememes DeelceemJe³eb lees heeJeve yeveleer ner nw, meeLe ceW ³eesie mes pees Jee³eye´sMeve hewoe nesles nQ, Jes DeelceeDeeW keÀes DeewjÒeke=Àefle keÀes Yeer heeJeve yeveeles nQ~ DeelceeDeeW keÀes heeJeve yeveves ceW men³eesie osles nQ~ mesJee ceW ner FmeyeéïeCe peerJeve keÀer meHeÀuelee meceeF& ngF& nw~ pees efpeleveer mLetue-met#ce mesJee keÀjlee nw, GmekeÀes Gleveener ³es yeéïeCe peerJeve megKece³e DevegYeJe neslee nw~

JeemleefJekeÀlee ³es nw efkeÀ meejs keÀuhe ceW ³en yeéïeCe peerJeve ner nw, pees meejs efJeée keÀer ³eLeeLe&mesJee keÀjlee nw~ yeéïeCe ner hejceelcee kesÀ meeLe meejs efJeée keÀer mesJee keÀjles nQ, efpemekesÀ Üeje peæ[Deewj ®esleve lelJeeW meYeer heeJeve yeveles nQ, FmeefueS ner Fme peerJeve keÀe efJeMes<e cenlJe nw~`òelee kesÀ ye®®es meowJe osves Jeeues nesles nQ~ GvekeÀe neLe keÀYeer osves mes ©keÀlee veneR nw~ meJe& kesÀmen³eesieer leye yeveWies, peye meJe& kesÀ mvesner yeveWies~ meJe& kesÀ mvesner veneR lees meJe& kesÀ men³eesieer Yeer veneR yevemekeÀles~ ... meJe& keÀe men³eesieer yeveves kesÀ efueS Deheves DeehekeÀes efceìevee Yeer heæ[lee nw~ ... Deheves keÀesefceìevee DeLee&led Deheves hegjeves mebmkeÀejeW keÀes efceìevee~'' De.yeeheoeoe 30.7.70

``ceQ DeekeÀj Fve ye®®eeW kesÀ Üeje keÀe³e& keÀjelee ntB~ yeeyee kesÀ meeLe legce yeéïeCe ner mee|Jeme keÀjles nes,efpevekeÀes KegoeF& efKeoceleieej keÀne peelee nw~ meyemes De®ís les De®íer efKeocele ³en nw~ ... ³enveF& yeele veneR nw~ keÀuhe henues Yeer efpeleves osJeer-osJelee efvekeÀues Les, Jes ner DeYeer Yeer efvekeÀueWies~ ³enkeÀesF& veF& yeele veneR nw~ meye [êcee ceW vetBOe nw~ legcekeÀes efmeHe&À meyekeÀes hew]ieece hengB®eevee nw~''

mee.yeeyee 5.05.09 efjJee.``³eesieer Deewj %eeveer let Deelcee keÀes MeewkeÀ jnlee nw efkeÀ nce peekeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePee³eW~ ...DeYeer osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee nes jner nw~ legce Ssmes veneR keÀnWies efkeÀ nce DeYeer osJeer-osJelee Oece&kesÀ nQ~ veneR, DeYeer legce yeéïeCe Oece& kesÀ nes, osJeer-osJelee Oece& kesÀ yeve jns nes~ osJeleeDeeW keÀe hejíe³eeYeer Fme heeflele me=efä hej veneR heæ[ mekeÀlee nw~'' mee.yeeyee 18.02.10 efjJee.``yeehe ves legcekeÀes efmeKee³ee nw efkeÀ legce DeewjeW keÀes Yeer jemlee yeleeles jnes Deewj meyekeÀes keÀnes - Fmeogefve³ee keÀes osKeles Yeer veneR osKees~ yegef×³eesie SkeÀ efMeJeyeeyee mes ueiee jns~... mketÀue ceW pees leerKesmìt[sCìdme nesles nQ, Jes efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer G"eves keÀer keÀesefMeMe keÀjles nQ~... yengleeW keÀes mecePeeves mesyengle Gvveefle nesleer nw~'' mee.yeeyee 16.02.10 efjJee.`èfkeÀmekeÀes mecePeeves kesÀ efueS Yeer yeæ[er De®íer yegef× ®eeefnS~ ... DeYeer yee]ieJeeve yeehe HetÀueeW keÀe

22

yeieer®ee ueieeles nQ, keÀeBìeW keÀes HetÀue yeveeles jnles nQ~ GvekeÀe OevOee ner ³en nw~ pees Kego keÀeBìe nesiee,Jen otmejeW keÀes HetÀue kewÀmes yevee³esiee~ ... De®ís iegCeJeeve ye®®es Jes nQ, pees keÀeBìeW keÀes HetÀue yeveeves keÀerDe®íer mesJee keÀjles nQ, efkeÀmeer keÀes Yeer keÀeBìe veneR ueieeles nQ DeLee&led efkeÀmekeÀes ogKe veneR osles nQ~''

mee.yeeyee 22.01.10 efjJee.``meeje pebieue Yeje ngDee nw~ legce peneB pee³eWies, efMekeÀej keÀjkesÀ Dee³eWies, Òepee yeveekeÀj Dee³eWies~jepee Yeer yevee mekeÀles nes~ ... legce ye®®eeW keÀes yengle KegMeer jnveer ®eeefnS~ yengle KegMeer GvekeÀesnesieer, pees meeje efove mee|Jeme keÀjles jnWies~'' mee.yeeyee 21.01.10 efjJee.``legcekeÀes meyekeÀe keÀu³eeCe keÀjves keÀe MeewkeÀ nesvee ®eeefnS~ cenejLeer ye®®es, pees mee|Jeme hej jnles nQ,GvekeÀes lees yengle KegMeer jnleer nw~ ... nj SkeÀ keÀes Deheveer efoue mes hetívee ®eeefnS efkeÀ nce efkeÀleveerF&éejer³e mee|Jeme keÀjles nQ? iee@[ HeÀeoj keÀer mee|Jeme keÌ³ee nw? meyekeÀes yeehe keÀe hew]ieece osvee -cevceveeYeJe~'' mee.yeeyee 5.01.10 efjJee.``SkeÀ nesleer nw meeOeejCe mce=efle, otmejer nesleer nw hee@JejHegÀue mce=efle~ ... hee@JejHegÀue mce=efle jnveer®eeefnS~ ... efvejvlej mecePees - ceQ F&éejer³e mee|Jeme hej ntB~... Yeespeve yeveeles mece³e F&éejer³e mJeªhenesiee lees Gme Devve keÀe Demej ceve hej nesiee~... nce F&éejer³e mevleeve efmeHe&À Deewj meowJe Fmeermee|Jeme kesÀ efueS ner nQ~'' De.yeeheoeoe 30.5.71

``peye lekeÀ ³en F&éejer³e pevce nw leye lekeÀ nj meskesÀC[, nj mebkeÀuhe, nj keÀe³e& F&éejer³e mee|Jemenw~ ... peye Deheveer Fme F&éejer³e mee|Jeme keÀer meerì keÀes íesæ[ osles nes lees meerì keÀes íesæ[ves mes efmLeefleYeer mesì veneR nes heeleer nw~ FmeefueS keÀye meerì veneR íesæ[veer ®eeefnS~'' De.yeeheoeoe 30.5.71

``nce ye´eïeCe nQ, nceeje OevOee ner nw ceveg<³e keÀes osJelee yeveevee~ ... Fme mece³e nce yeeyee keÀer Þeercelemes mJeie& keÀer mLeehevee keÀj jns nQ~ pees mLeehevee keÀjWies Jes ner peªj ceeefuekeÀ Yeer yeveWies~''

mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.``pees De®ís mecePeoej nQ, GvekeÀes mee|Jeme keÀe yengle MeewkeÀ jnlee nw~ Jes mecePeles nQ Fme F&éejer³emee|Jeme ceW lees yengle uee@ìjer efceueveer nw~... efkeÀvneWkeÀer ³eneB yew"s Yeer yegef× yeenj YeìkeÀleer jnleer nw~... DeYeer legce ye®®es efJeée ceW megKe-Meeefvle mLeeheve keÀj jns nes~'' mee.yeeyee 27.10.09 efjJee.``DeYeer meejer me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve legcnejer yegef× ceW nw~ mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejerlegcnejer ner ceefncee nw~ legce ye´eïeCe ner cesnvele keÀj ceveg<³eeW keÀes Deehe meceeve yeveekeÀj mJeie&JeemeerosJeer-osJelee yeveeles nes~ ... peye legce osJelee yeve peeles nes lees legcekeÀes heemì, Òepesvì, HeÌ³eg®ej keÀekeÀesF& %eeve veneR jnlee nw~'' mee.yeeyee 10.10.09 efjJee.``DeYeer yeehe ves ye®®eeW keÀes mecePee³ee nw - Demegue ceW legce meye Deelcee³eW YeeF&-YeeF& nes, Deye veF& me=efä

23

j®eveer nesleer nw lees henues-henues yeéïeCe ®eesìer ®eeefnS~ legce Metê Les, DeYeer ìêvmeHeÀj neskeÀj yeéïeCeyeves nes~ ... pees Deheves keÀes ye´ïee kegÀceej-kegÀceejer keÀnueeles nQ, Jes peªj YeeF&-yenve "njs~Òepeeefhelee keÀer mevleeve nQ lees YeeF&-yenve ner ngS~ ³en yesmecePeeW keÀes mecePeevee nw~''

mee.yeeyee 12.09.09 efjJee.``legce nes heg©<eesÊece mebiece³egieer yeéïeCe~ ³es yeeleW Deewj keÀesF& peeveles veneR nQ~ ³es yeeleW peye mecePeW,leye yegef× ceW Dee³es efkeÀ nce ³en keÌ³ee keÀj jns nQ~ ... mJeie& ceW Meeefvle nesleer nw vee~ GmekeÀes ner Deeefomeveeleve osJeer=osJelee Oece& keÀne peelee nw~... pees Fve yeeleeW keÀes mecePeles nQ, Jes yeéïeCe yeve DeewjeWkeÀes Yeer mecePeeles jnles nQ~ pees jep³e heo kesÀ DeLeJee Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& kesÀ nQ, JesefvekeÀue Deeles nQ~'' mee.yeeyee 28.07.09 efjJee.``legce ye®®es nes efJeée keÀes heefjJele&ve keÀjves Jeeues efJeée kesÀ DeeOeejcetle&, G×ej keÀjves Jeeues Yeer nes DeewjmeeLe-meeLe efJeée kesÀ Deeies GoenjCe yeveves Jeeues Yeer nes~ pees DeeOeejcetle& nesles nQ, GvekesÀ Thej nermeejer efpeccesJeejer jnleer nw~ ... henues meekeÀej ªhe HeÀe@uees HeÀeoj kesÀ ªhe ceW meeceves Lee~ DeYeer Deeheueesie efveefceÊe cete|le³eeB nes~'' De.yeeheoeoe 26.1.70

``Deheves keÀes efveefceÊe mecePekeÀj nj keÀoce G"evee nw keÌ³eeWefkeÀ meejs efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀer ve]pejDeehe DeelceeDeeW kesÀ Thej nw~ pewmes F&éejer³e mvesn, Þesÿ %eeve Deewj Þesÿ ®eefj$eeW keÀe mee#eelkeÀejDeehe ueesieeW mes neslee nw, Jewmes DeJ³ekeÌle efmLeefle keÀe Yeer Glevee ner mheä mee#eelkeÀej nes~ pees keÀesF& Yeercenmetme keÀjs efkeÀ ³en lees ®euelee-efHeÀjlee HeÀefjMlee nw~ pewmes meekeÀej ªhe ceW HeÀefjMlesheve keÀeDevegYeJe efkeÀ³ee vee~'' De.yeeheoeoe 26.1.70

``yeehe Dee³ee nw, Jen keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes lees legce heeflele mes heeJeve yeve pee³eWies~ ... meyekeÀesyeehe keÀe hew]ieece peªj hengB®eevee nw~ efheíeæ[er ceW legcnejer Jeen-Jeen efvekeÀuesieer, keÀnWies - keÀceeue nwFvneW keÀer~ Flevee ncekeÀes peiee³ee hejvleg nce peeies veneR~ pees peeies, GvneWves hee³ee, pees mees³es GvneWvesKees³ee~'' mee.yeeyee 23.03.09 efjJee.``meejs yeéïeCeeW mes Ssmeer MeefkeÌle mesvee lew³eej keÀjes, pees efveefceÊe yeve ®eejes Deesj ®ekeÌkeÀj ueieeles ngSJee³egceC[ue keÀes hee@JejHegÀue yevee³es Deewj ³en ¢æ{ mebkeÀuhe keÀjs - nce Jee³egceC[ue keÀes yeouekeÀjefoKee³eWies~ ... Deheveer efmLeefle, JeeCeer Deewj mebie mes Jee³egceC[ue keÀes "erkeÀ keÀjs~''

De.yeeheoeoe 18.1.09 oeefo³eeW mes``yeeheoeoe keÀes ef®e$e ³eeo Dee³ee - peieocyee yeer®e ceW Keæ[er nw PeC[e uenje jner nw Deewj heerís meyeMeefkeÌle³eeb meeLe ceW Keæ[er nQ~ lees DeYeer ³en ef®e$e yeeheoeoe efJeée kesÀ Deeies efoKeevee ®eenlee nw~ ...yeeheoeoe keÀes ef®e$e ³eeo Dee³ee lees ³en ÒewefkeÌìkeÀue nesvee ®eeefnS~ ... Deiej MegYe YeeJevee nw lees

24

mece³e efceuesiee~ Ssmee ûeghe yeveekeÀj osvee~'' De.yeeheoeoe 18.1.09 oeefo³eeW mes`òelee kesÀ ye®®es nes lees pees Yeer Dee³es, nj SkeÀ keÀes keÀesF& ve keÀesF& iegCe keÀer efieHeÌì oes~ oeleeheve keÀe¢æ{ mebkeÀuhe efueHeÌì yeve pee³esiee Deewj Jes meskeÀC[ ceW hejceOeece, met#ceJeleve, mLetue ceOegyeve DeLee&ledmeekeÀej Jeleve, peneB ®eenWies, JeneB efyevee cesnvele kesÀ meskeÀC[ ceW hengB®e pee³eWies~ keÀesF& keÀes Yeer KeeueerneLe veneR Yespevee~'' De.yeeheoeoe 18.1.09

F&éejer³e mesJee mes Òeeefhle³eeB³es yeéïeCe peerJeve heg©<eeLeea peerJeve nw Deewj Fme mece³e efJeée ceW leceesÒeOeevelee keÀe meeceÏep³e

nw, Ssmes mece³e ceW Deheves keÀes J³eLe& mes ye®eekeÀj DeYeerä heg©<eeLe& keÀjkesÀ Deheves peerJeve keÀes Þesÿ yeveevesefueS heg©<eeLe& keÀj jns nQ~ F&éejer³e mesJee ceW efyepeer jnves mes nce DeveskeÀ J³eLe& yeeleeW mes ye®e peeles nQ,efpememes nceeje ³es yeéïeCe peerJeve meoe menpe meHeÀuelee keÀes Òeehle neslee nw Deewj menpe cee³eepeerle yevepeeles nQ~

%eeve keÀer F&éejer³e mesJee keÀjves Jeeues keÀe %eeve kesÀ efJeefYevve efyevogDeeW hej Deewj F&éejer³e mesJeeDeLe& ef®evleve ®euelee nw, efpememes %eeve kesÀ DeveskeÀ ieg¿e je]pe GmekeÀer yegef× ceW mheä nesles nQ, Deelcee ceWDeveskeÀ ieg¿e jnm³eeW keÀes mecePeves keÀer meeceLe& OeejCe nesleer nw Deewj Gve ieg¿e jnm³eeW keÀes mecePevesJeeues ner Fme yeéïeCe peerJeve kesÀ cenlJe keÀes DevegYeJe keÀjles nQ, FmekeÀe me®®ee megKe DevegYeJe keÀjlesnQ~ efpevekeÀer Deheveer yegef× ceW %eeve kesÀ ieg¿e je]pe mheä nesles nQ, Jes ner Dev³e DeelceeDeeW keÀes %eeve keÀerieg¿elee keÀes mecePeeves ceW meceLe& nesles nQ DeLee&led F&éejer³e mesJee ceW meHeÀuelee Òeehle keÀjles nQ~

%eeve meeiej hejceefhelee hejceelcee DeYeer Fme efJeée ceW jepelev$e (Kingdomship)

mLeeheve keÀj jns nQ, Gme jepeeF& ceW keÀewve jepee-jeveer yeveWies, keÀewve meentkeÀej Òepee yeveWies Deewj keÀewveiejerye ³ee oeme-oemeer yeveWies, ³en meye Fme mece³e keÀer F&éejer³e mesJee hej DeeOeeefjle nw~ pees efpeleveeDeheves leve-ceve-Oeve mes ³es F&éejer³e mesJee keÀjlee nw, Jen Gme Devegmeej JeneB peekeÀj heo heelee nw~

hejceelcee DeYeer mele³egieer jepeOeeveer mLeeheve keÀj jns nQ, GmeceW jepee, Òepee, oeme-oemeerDeYeer keÀer mesJee kesÀ DeeOeej hej ner yeveles nQ~ DeYeer pees Deelcee efpeve DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjleer nw,Jes ner YeefJe<³e ceW GmekeÀer Òepee, men³eesieer, veewkeÀj-®eekeÀj ³ee oeme-oemeer yeveles nQ DeLee&led GvekesÀ meeLenceejs ceOegj mecyevOe yeveles nQ~

Fme mece³e keÀer mesJee keÀe YeefJe<³e ceW lees HeÀue efceuelee ner nw hejvleg Fme mece³e Yeer GmekeÀeHeÀue efceuelee nw, efpemekesÀ efueS yeeyee ves keÀne nw - mesJee ner cesJee nw DeLee&led mesJee mes Deelcee ceW yeueDeelee nw, mesJee mes Deelcee keÀes KegMeer nesleer nw, mesJee mes Deelcee keÀes DeelceeDeeW keÀer Deewj hejceelcee keÀer

25

ogDee³eW efceueleer nQ, pees Deelcee keÀes KegMeer Òeoeve keÀjleer nQ Deewj mece³e hej GvekeÀe men³eesie Yeer Òeehleneslee nw~

efpeve DeelceeDeeW keÀer nce mesJee keÀjles nQ, GvekeÀes Fmemes megKe-Meeefvle efceueleer nw, FmeefueSGve DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjves Jeeues keÀes ogDee³eW efceueleer nQ, pees ogDee³eW Deelcee keÀes mece³e hej yenglekeÀece Deeleer nQ~ ³es ogDee³eW Gme Deelcee keÀes DeYeer Yeer megKe-Meeefvle keÀe DevegYeJe keÀjeleer nQ DeewjYeefJe<³e ceW Yeer mece³e hej men³eesie keÀjleer nw~

%eeve mes DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjves mes ner %eeve ÒeMemle neslee nw keÌ³eeWefkeÀ mesJee keÀjves mes%eeve kesÀ efJeefYevve efyevogDeeW hej ef®evleve ®euelee nw~ %eeve keÀe ef®evleve ®eueves mes %eeve keÀer Deelcee ceWOeejCee nesleer nw, pees Yeer Deelcee keÀes megKe keÀe DevegYeJe keÀjeleer nw~

Jee®ee mes F&éejer³e mesJee keÀjves mes Jee®ee ceW Deespe Deelee nw, Jee®ee ces yeue Deelee nw~ mLetuekeÀce& mes mesJee keÀjves mes keÀceeX ceW kegÀMeuelee Deeleer nw, keÀceeX mes Þesÿ Yeei³e pecee neslee nw~ yeeyeekeÀnles nQ - legce Deheves keÀceeX mes otmejeW keÀes iegCeeW keÀe oeve osles nes DeLee&led iegCe efmeKeueeles nes~ DeelceekeÀnves mes Flevee veneR meerKeleer nw, efpelevee osKekeÀj meerKeleer nw~ hejceelcee kesÀ ®eefj$eeW keÀe Flevee peesiee³eve nw, Jen GvekesÀ ye´ïee Üeje efkeÀ³es ie³es keÀceeX kesÀ DeeOeej hej ner nw~

cevmee mesJee keÀjves mes ceve mJemLe neslee nw DeLee&led Deelcee efveYe&³e, efveef½evle, efveme¥keÀuheneskeÀj Fme yeéïeCe peerJeve keÀe megKe DevegYeJe keÀjleer nw Deewj YeefJe<³e ceW Yeer efvee|JeIve jep³e ÒeehlekeÀjleer nw~

F&éejer³e mesJee mes ner Jele&ceeve Deewj YeefJe<³e kesÀ efueS ceOegj mecyevOeeW keÀe efvecee&Ce neslee nw,pees mele³egieer jepeeF& keÀer mLeehevee keÀe cetueeOeej nw~ F&éejer³e mesJee mes ®esleve DeelceeDeeW kesÀ meeLe peæ[-pebiece Òeke=Àefle Yeer heeJeve yeveleer nw, pees mesJee keÀjves Jeeues keÀes Jele&ceeve ceW Yeer megKe osleer nw DeewjYeefJe<³e ceW Yeer megKe osleer nw~``DeYeer legcnejer yegef× ceW yesno keÀer meejer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer nw~... yeehe j®eef³elee Deewj j®evee kesÀDeeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve osles nQ~ efHeÀj pees efpelevee yeehe keÀes ³eeo keÀjles nQ, mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejeryeveles nQ Deewj DeewjeW keÀes Yeer yeveeles nQ, peemleer mee|Jeme keÀjles nQ, GvekeÀes peemleer heo efceuesiee~ ³en leeskeÀe@ceve yeele nw mecePeves keÀer~'' mee.yeeyee 8.04.10 efjJee.``pees efpelevee Deehe meceeve yevee³esies, GvekeÀes Glevee Tb®e heo efceuesiee~ DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀeoeve ner veneR keÀjWies lees efjìve& ceW keÌ³ee efceuesiee~ ... meyemes hegC³eelcee nQ ³en ue#ceer-veeje³eCe~ neB,yeéïeCeeW keÀes Yeer Tb®e jKeWies keÌ³eeWefkeÀ Jes meyekeÀes Tb®e yeveeles nQ~''


26

``ye®®eeW keÀes ³es meye yeeleW Yetueveer veneR ®eeefnS, hejvleg ye®®es Yetue peeles nQ keÌ³eeWefkeÀ vecyejJeej heg©<eeLe&Devegmeej ner jepeOeeveer ceW heo hee³eWies~ nj SkeÀ kesÀ heg©<eeLe& mes helee heæ[ peelee nw efkeÀ ³en keÌ³ee heoheeves Jeeuee nw~ ... meeje ceoej mee|Jeme hej nw~ yeehe Yeer DeekeÀj mee|Jeme keÀjles nQ~''

mee.yeeyee 22.10.09 efjJee.``efpelevee legce mecePeoej yeveles nes, Glevee DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeve yeveeves keÀe heg©<eeLe& keÀjles nes~legcneje yeehe jnceefoue, meJe& keÀe keÀu³eeCekeÀejer nw lees legce ye®®eeW keÀes Yeer Ssmee yevevee nw~ ...efncceles ye®®es ceoo os yeehe~ mesJee Yeer peªj ®eeefnS~ veneR lees Jemee& kewÀmes hee³eWies~ mee|Jeme Devegmeejner lees Jemee& heeles nes~'' mee.yeeyee 20.07.09 efjJee.``SkeÀ %eeve keÀe Kepeevee veneR nw uesefkeÀve ³eesie keÀe Yeer Ke]peevee nw, efpememes meJe&-MeefkeÌle³eeW keÀer Òeeefhlenesleer nw~ meeLe-meeLe OeejCee keÀjves keÀe Yeer Ke]peevee nw, efpememes meJe& iegCeeW keÀer Òeeefhle nesleer nw~ meeLe-meeLe mesJee keÀe Yeer Ke]peevee nw, efpememes ogDeeDeeW keÀe Ke]peevee, KegMeer keÀe Ke]peevee Òeehle neslee nw~''


``meJee&lceeDeeW keÀe yeehe ncekeÀes heæ{eles nQ, heeJeve yeveeles nQ lees Devoj ceW efkeÀleveer KegMeer nesveer ®eeefnS~hejvleg Jen KegMeer leye Dee³esieer, peye legce DeewjeW keÀe keÀu³eeCe keÀj meyekeÀes KegMe keÀjWies, jnceefoueyeveWies~ ... pees De®íer jerefle heæ{Wies, Jes ner henues Dee³eWies Deewj Tb®e heo hee³eWies~''

mee.yeeyee 28.03.09 efjJee.``efpevekeÀes mee|Jeme keÀe MeewkeÀ nw, Jes lees FmeceW ueies jnles nQ~ GvekeÀe Deewj meye lejHeÀ mes ceesn Deeefoìtì peelee nw~ nce Fve Dee@KeeW mes pees kegÀí osKeles nQ, GvekeÀes Yetuevee nw~... yeeyee GvekeÀes DeeHeÀjerveosles nQ, pees DeewjeW keÀes mecePeekeÀj uee³ekeÀ yeveeleer nQ~ ÒeeF]pe Yeer GvekeÀes efceueleer nw, pees keÀece keÀjkesÀefoKeeles nQ~'' mee.yeeyee 17.03.09 efjJee.``DeYeer legce ye®®eeW keÀes ³ener F&éejer³e OevOee keÀjvee ®eeefnS~ meyekeÀes mecePeevee ®eeefnS~ meye DeemegjerveeRo ceW mees³es ngS nQ, GvekeÀes peieevee ®eeefnS~ mJe³eb ieesje yevekeÀj DeewjeW keÀes Yeer yevee³eW lees Gve hejyeehe keÀe h³eej Yeer pee³es~ mee|Jeme veneR keÀjWies lees keÌ³ee efceuesiee~'' mee.yeeyee 11.03.09 efjJee.``Deye ye®®eeW keÀes %eeve mecePevee Deewj mecePeevee menpe nQ~ otmejeW keÀes megvee³eWies lees KegMeer nesieer Deewjheo Yeer Tb®e hee³eWies~ ... Deelcee efveuexhe veneR nw, De®ís ³ee yegjs mebmkeÀej Deelcee ceW ner jnles nQ, leyener keÀceeX keÀe Yeesie neslee nw~... legce ye®®eeW keÀes jnceefoue, keÀu³eeCekeÀejer yevevee nw~''

mee.yeeyee 5.03.09 efjJee.``Fvoewj keÀe DeLe& nw Fved-[esj DeLee&led Devleceg&Keer~... Devleceg&Keer meoe megKeer~ Devleceg&Keer meoeyeehe kesÀ efoue leKleveMeerve nQ~ Devleceg&Keer meoe meJe& kesÀ h³eejs nesles nQ~ ³e%e mesJee keÀe ieesu[ve ®eevme

27

efceuevee, ³en yengle yeæ[e hegC³e pecee keÀjves keÀe ®eevme neslee nw~ ... mesJee keÀjvee DeLee&led JejoeveÒeehle keÀjvee~'' De.yeeheoeoe 18.1.09 mesJee keÀe ìve&``veF&-veF& hJeeFvìdme efvekeÀuesieer~ pees mee|Jeme ceW lelhej jnles nQ, Jes Peì hekeÀæ[ uesles nQ~ pees mee|JemeveneR keÀjles nQ, GvekeÀer yegef× ceW kegÀí yew"siee veneR~ efyevoer ªhe kewÀmes mecePeW?... Deelcee Fleveer íesìerefyevoer nw, GmeceW Flevee meeje heeì& Yeje ngDee nw~'' mee.yeeyee 27.01.09 efjJee.``YekeÌle peªj ceefvojeW ceW ner efceueWies, GvekeÀes h³eej mes mecePeeDees~ ... yegef× ceW %eeve keÀer hejekeÀeÿe®eeefnS~ yeeyee efkeÀleveer otj mes ncekeÀes efmeKeeves Dee³ee nw~ Deiej mee|Jeme veneR keÀjWies lees Tb®e heokewÀmes hee³eWies~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``efpeveceW osneefYeceeve nw, Jes keÌ³ee mee|Jeme keÀj mekeWÀies! mee|Jeme Deiej hetjer veneR keÀer lees veece yeoveecekeÀjWies~ ³eesieer ceW yeue yeæ[e De®íe jnlee nw~ yeeyee mecePeeves kesÀ efueS hJeeFvìdme lees yengle osles jnlesnQ hejvleg De®ís-De®ís cenejLeer Yeer Yetue peeles nQ~ ... mee|Jeme Jeeues ceeve Yeer yengle heeles nQ...keÀe³e&-J³eJenej kesÀ meeLe-meeLe ³en mee|Jeme Yeer keÀj mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``mee|Jeme ceW ueie peeves mes efHeÀj ce]pee Dee³esiee~ ceccee-yeeyee keÀes Yeer mee|Jeme ceW ce]pee Deelee nw~ ye®®eeWkeÀes Yeer mee|Jeme keÀjveer nw~ ... FmeceW mee|Jeme keÀe yengle efJe®eej meeiej cevLeve ®euevee ®eeefnS~ÒewefkeÌìme keÀj, efHeÀj yeenj peekeÀj ì^e@³eue keÀjveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``Deye heg©<eeLe& keÀjes~ ³en jsme nw yegef×³eesie keÀer~ mece³e ueielee nw~ yegef×³eesie mes ner heehe keÀìWies~... yeehe ves lees mJeie& j®ee nw~ ye´ïee kegÀceej-kegÀceeefj³eeB nQ meyekeÀes ÒeeCe-oeve osves Jeeues~ ÒeeCe-oeveosves JeeueeW kesÀ ÒeeCeeW keÀes keÀye keÀeue yeskeÀe³eos, DekeÀeues veneR ues pee³eWies~''

mee.yeeyee 26.12.08 efjJee.``G"les-yew"les, ®eueles-efHeÀjles legce ueeFì neGme nes~... DeYeer legce mesJee hej GheefmLele nes~ legcemesJeeOeeefj³eeW kesÀ yeeo ceW YeefkeÌle ceeie& ceW ceefvoj yeveWies~... pees efpelevee heg©<eeLe& keÀjWies, Gme DevegmeejJes mJeie& kesÀ ceeefuekeÀ yeveWies~'' mee.yeeyee 12.12.08 efjJee.

F&éejer³e mesJee keÀe HeÀue Deewj yeueQ. me®®es efoue mes mesJee, efoKeeJes keÀer mesJee, Ye³e mes mesJee ... meyekeÀe HeÀue Deueie-Deueie nesiee ³eekeÌ³ee nesiee?F&éejer³e mesJee keÀe Deelcee keÀes HeÀue Yeer efceuelee nw lees mesJee keÀe yeue Yeer efceuelee nw~ mesJee keÀe HeÀuenw KegMeer Deewj mesJee keÀe yeue nw cee³ee hej menpe efJepe³eer yevevee~ F&éejer³e mesJee mes DeelceeDeeW keÀesmegKe efceuelee nw, Gmemes GvekeÀer ogDee³eW efvekeÀueleer nQ, pees mesJee keÀjves Jeeues keÀes KegMeer Òeoeve keÀjleer

28

nQ~ mesJee mes %eeve keÀer ieg¿elee mecePe ceW Deeleer nw, efpememes Deelcee keÀes KegMeer nesleer nw~ %eeve keÀes Yeeryeue keÀne peelee nw, FmeefueS efpemekeÀer yegef× ceW efpelevee %eeve mheä neslee nw, GmeceW Glevee ner yeueneslee nw Deewj Glevee ner GmekeÀer mesJee keÀe ÒeYeeJe Dev³e DeelceeDeeW hej heæ[lee nw~ mesJee keÀjves JeeuesmesJee ceW efyepeer jnves kesÀ keÀejCe menpe ner cee³ee hej efJepe³eer yeve peeles nQ~ FmeefueS ner yeeyee ves ye®®eeWkeÀes mesJee keÀe efKeueewvee efo³ee nw~``yeehe keÀer DeJe%ee keÀjles, Jes efkeÀlevee Yeer ceeLee ceejW uesefkeÀve mee|Jeme uee³ekeÀ yeve ve mekeWÀ~... DeYeerlegce ye®®eeW keÀes oesveeW yeehe yengle yeæ[s efceues nQ, keÀye GvekeÀer DeJe%ee veneR keÀjveer nw~ DeJe%ee keÀjWies leespevce-pevceevlej, keÀuhe-keÀuheevlej kesÀ efueS heo keÀce nes pee³esiee~ heg©<eeLe& Ssmee keÀjvee nw, peesDevle mece³e SkeÀ efMeJeyeeyee ner ³eeo Dee³es~'' mee.yeeyee 24.09.09 efjJee.``yeeyee keÀer mee|Jeme ceW ]peje Yeer keÀoce veneR G"e mekeÀles lees Jes efHeÀj heë kewÀmes hee³eWies~ heëheefle leesmee|Jeme mes ner yeve mekeÀles nQ~ mee|Jeme ner keÀoce ceW heoce ues Deeleer nw~... henues Metê mes yeéïeCeyeveevee heæ[s~ yeéïeCe ner veneR yevee³eWies lees keÌ³ee yeveWies!'' mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``yeehe YeefkeÌle keÀe HeÀue osves Deeles nQ~ efkeÀmeves peemleer YeefkeÌle keÀer nw, ³en Yeer DeYeer legce peeveles nes~... meyemes leerKeer pees mee|Jeme keÀjles nQ, peªj GvneWves peemleer YeefkeÌle Yeer keÀer nw~ ... kegÀceejkeÀe nw,pevekeÀ nw, ceveesnj nw, iegupeej nw~ vecyejJeej lees nesles ner nQ~'' mee.yeeyee 31.07.09 efjJee.``meJe& kesÀ G×ejcetle& yeveves kesÀ keÀejCe meJe& DeelceeDeeW keÀer pees DeeMeerJee&o efceueleer nw lees efHeÀjnukeÀeheve Yeer Dee peelee nw~ ceoo Yeer efceueleer nw, efpeme keÀejCe efpeccesJeejer nukeÀer nes peeleer nw~ yeæ[ekeÀe³e& nesles ngS Yeer Ssmes DevegYeJe keÀjWies pewmes keÀesF& keÀje jne nw~ ³en efpeccesJeejer Deewj ner LekeÀeJeìefceìeves Jeeueer nw~ ÖeÀer jnvee ceve keÀes Yeelee ner veneR nw~ efpeccesJeejer DeJemLee keÀes yeveeves ceW yengle ceookeÀjleer nw~'' De.yeeheoeoe 26.1.70

``peye mJe³eb ner mJe³eb keÀes mesJee kesÀ efueS Dee@HeÀj keÀjWies leye yeeheoeoe DeeHeÀjerve efceuesieer~ ... meoe³en mueesieve ³eeo jKevee nw - meceevee nw Deewj meecevee keÀjvee ner nceeje efveMeevee nw~ ... cee³ee mesmeecevee keÀjvee nw Deewj hegjeves mebmkeÀejeW keÀes meceevee nw~ vee@uespeHegÀue kesÀ meeLe-meeLe hee@JejHegÀue Yeeryevevee nw, leye ner mee|JemeSyegue yeveWies~'' De.yeeheoeoe 9.12.70

``peye SkeÀ meskesÀC[ Yeer cevmee, Jee®ee, keÀce&Cee mee|Jeme mes jsmì veneR ueWies, leye ner yesmì yeveWies~ ...me®®ee heg©<eeLeea keÀye jsmì veneR keÀjlee Deewj Jesmì Yeer veneR keÀjlee~ FmeefueS Fme ne[& Jeke&Àme& ûegheJee ©neveer mesJeeOeejer mebie"ve keÀes mesJee kesÀ efmeJeeS Deewj kegÀí metPes ner veneR~''


``mee|Jeme kesÀ efueS veeRo Yeer efHeÀìeveer heæ[s~ mee|Jeme mes Deewj ³eesie mes yeue Yeer Deelee nw~ legcnejer

29

keÀceeF& nesleer nw~ keÀceeF& keÀjves Jeeues keÀes keÀYeer Gyeemeer veneR Deeleer nw~ ... legce yengle Yeejer keÀceeF&keÀjles nes~ Gyeemeer osJeeuee efvekeÀeueves Jeeues Keeles nQ~ pees De®íer jerefle %eeve mecePeles nQ, ³eeo ceWjnles nQ, GvekeÀes keÀye Gyeemeer veneR Dee³esieer~ Deiej efce$e-mecyevOeer Deeefo ³eeo Deeles nQ lees GyeemeerDeeleer nw~ ³es efveMeeefve³eeB nQ~ mJeie& ceW legcekeÀes keÀye Gyeemeer Deeefo Dee³esieer ner veneR~''

mee.yeeyee 29.05.09 efjJee.``mee|JemeSyegue yevekeÀj Deehener Dehevee veece yeeuee keÀjvee ®eeefnS~ pees %eeve ceW leerKes nQ, efpevekeÀeryegef× ceW yengle hJeeFvìdme nQ, GvekeÀer ceoo meye ceeBieles nQ~ GvekesÀ veece peheles jnles nQ~ ... YeefkeÌleceeie& ceW neLe mes ceeuee HesÀjles nQ, DeYeer efHeÀj cegKe mes veece peheles nQ~''

mee.yeeyee 21.11.08 efjJee.``cenejLeerheve kesÀ keÌ³ee-keÌ³ee iegCe Deewj keÀle&J³e nesles nQ, FmekeÀes Yeer O³eeve osvee nw~ Deepe Jener megveevesDeewj Deefvlece efmLeefle kesÀ mJeªhe keÀe mee#eelkeÀej keÀjeves Dee³es nQ~ mee|JemeSyegue keÌ³ee keÀj mekeÀles nQDeewj keÌ³ee veneR keÀj mekeÀles nQ~... cenejefLe³eeW kesÀ cegKe mes keÀye Meyo Yeer veneR efvekeÀuesiee~ DeyekeÀjWies~'' De.yeeheoeoe 26.3.70

``mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀe heg©<eeLe& meHeÀuelee meefnle neslee nw~ ... pees mees®eWies, Jener keÀnWies Deewj JenerkeÀjWies~ ... yeeheoeoe keÀye J³eLe& j®evee veneR j®eles nQ Deewj ye®®es J³eLe& j®evee j®ekeÀj efHeÀj GvekeÀesnìeves Deewj efceìeves keÀe heg©<eeLe& keÀjles nQ~... Deye J³eLe& mebkeÀuheeW keÀer j®evee keÀes yeskeÀ ueieevee nw~''


``yeeyee keÀnles nQ - pees me®®es efoue mes, efvemJeeLe& YeeJe mes mesJee keÀjles nQ, Ssmes ye®®eeW keÀer ngC[er ceQmekeÀejlee ntB~ ³en Yeer [^ecee ceW vetBOe nw~ ... yeehe ves keÀn efo³ee nw - mee|Jeme keÀjles jnes, ceeBiees keÀesF&mes Yeer veneR~ ceeBieves mes cejvee Yeuee~ Deehener legcnejs heeme Dee pee³esiee~ ceeBieves mes mesvìj Flevee peesjveneR Yejsiee~ efyeiej ceeBies legce mesvìj peceeDees, efHeÀj Deehener meye Deelee jnsiee~ GmeceW lee]keÀlejnsieer~ pewmes yeenj Jeeues ®evoe FkeÀùe keÀjles nQ, mesmes legcekeÀes veneR keÀjvee nw~''

mee.yeeyee 13.05.09 efjJee.``meye lejHeÀ yegef× keÀes nìekeÀj Devleceg&Keer neskeÀj cesjs keÀes ³eeo keÀjves keÀe heg©<eeLe& keÀjes~...mee|Jeme mes meyekeÀe heg©<eeLe& keÀe ceeuetce heæ[ peelee nw~ mee|Jeme keÀjves JeeueeW keÀes mee|Jeme keÀer KegMeerjnleer nw~ pees De®íer mee|Jeme keÀjles nQ, GvekeÀer mee|Jeme keÀe meyetle Yeer efceuelee nw~''

mee.yeeyee 10.04.09 efjJee.``pees yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ lees yengleeW keÀer DeeMeerJee&o Yeer efceuesieer~ Òepee yeveeves keÀe heg©<eeLe&keÀjvee ®eeefnS~ Deheves keÀes Deehesner yevOeve mes ígæ[evee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 1.04.09 efjJee.

30

``DeYeer legcnejer yegef× ceW meeje ®e¬eÀ nw~ pees De®ís heg©<eeLeea nQ, Jes Kego Yeer mecePeles nQ Deewj DeewjeWkeÀes Yeer heg©<eeLe& keÀjeles nQ~ ... legcekeÀes yengle DeevleefjkeÀ KegMeer nesveer ®eeefnS~ Jen Yeer GvnW nesleer nw,pees Deehe meceeve yeveeles nQ~ Òepee yevee³eW leye lees jepee yeveW~'' mee.yeeyee 26.03.09 efjJee.``DeehekesÀ peæ[ ef®e$e Yeer Jejoeve os jns nQ~ ... keÀYeer ³es veneR mees®ees efkeÀ ³es lees megveves Jeeues veneR nQ,³es lees ®eueves Jeeues veneR nQ~ veneR, Deehe jnceefoue yevees, osles peeDees~ ... keÀesF& meer]peve keÀe HeÀue nesleenw, keÀesF& meoe keÀe HeÀue neslee nw~ meer]peve keÀe HeÀue meer]peve hej ner HeÀue osiee~... Deehe yeerpe [eueles®euees, mece³e hej meJe& DeelceeDeeW keÀes peievee ner nw~'' De.yeeheoeoe 18.1.94 heeìea``ìer®ej yevekeÀj mesvìj ®eueevee, ³en Yeer yengle yeæ[e Yeei³e nw~ keÀe@ceve ®eerpe veneR nw keÌ³eeWefkeÀ ìer®ejyevevee DeLee&led Jele&ceeve yeehe keÀer ieÎer kesÀ ceeefuekeÀ yevevee, Jen nw cegjueer megveevee, cegjueer ÜejeDeelceeDeeW keÀes efjÖesÀMe keÀjvee~ yeeheoeoe ìer®eme& keÀes ieg©YeeF& keÀnles nQ~... efveefceÊe nes Deewj efveefceÊekeÀe HeÀue yengle yeæ[e hegC³e keÀe Keelee pecee neslee nw~ efveefceÊe YeeJe veneR íesæ[vee, ceQheve veneR ueevee~ceQheve meeBhe nw~'' De.yeeheoeoe 9.03.09 HeÀe@jsve keÀer ìer®eme&``Ssmes-Ssmes efJe®eej meeiej cevLeve keÀjvee nw~ pees keÀjWies mees hee³eWies~ Jes ner KegMeer ceW Dee³eWies DeewjotmejeW keÀes Yeer KegMeer ceW uee³eWies~ DeewjeW hej Yeer ke=Àhee keÀjveer nw, jemlee yeleeves keÀer~ ... mebiece³egie³eeo jns lees KegMeer keÀe heeje ®eæ{e jns, yeehe-ìer®ej-meleieg© ³eeo jns lees Yeer KegMeer keÀe heeje ®eæ{ejns~'' mee.yeeyee 27.01.09 efjJee.``pees %eeve De®íer jerefle veneR G"eles lees Jes mecePee Yeer keÀce mekeÀles nQ, FmeefueS GvekeÀes HeÀue YeerLeesæ[e efceuelee nw~ hetje efnmeeye nw vee~ ... Fve %eeve jlveeW mes legce heejmeyegef× yeveles nes~ ³en YeermecePeves keÀer yeele nw~ keÀesF& De®ís me³eeves nQ, pees Fve yeeleeW keÀes OeejCe keÀjles nQ~ Deiej OeejCee veneRnesleer lees keÀesF& keÀece kesÀ veneR nQ~'' mee.yeeyee 19.01.09 efjJee.``DeYeer nceeje ceooieej yeehe nw~ cee³ee hej peerle heeveer nw, OeejCee keÀjveer nw~ yeeyee ves mecePee³ee nw- Oeve efo³es Oeve ve Kegìs~ mee|Jeme keÀjWies lees yeehe keÀer efoue hej ®eæ{ mekeWÀies~... yeeyee keÀe h³eej leesmeyemes nw hejvleg yeehe keÀer ceoo mee|JemeSyegue keÀes ner efceueleer nw~''

mee.yeeyee 27.11.08 efjJee.``legce efpelevee ceer"e yeveWies, Glevee yeehe keÀe Mees keÀjWies~ yeeyee h³eej keÀe meeiej nw~ legce Yeer h³eej mesefkeÀmekeÀes mecePee³eWies lees legcnejer efJepe³e DeJeM³e nesieer~ ... pees De®íe JeHeÀeoej, mee|JemeSyegueye®®ee nesiee, Jen ncekeÀes peªj ceer"e ueiesiee~ GvekeÀes heg®ekeÀej Yeer oWies~''

mee.yeeyee 2.01.09 efjJee.``efpelevee legce hegjeveer ogefve³ee kesÀ DeekeÀ<e&Ce mes hejs pee³eWies, efHeÀj ve ®eenles ngS Yeer DeekeÀ<e&Cecetle& yeve

31

pee³eWies~ meekeÀej ceW nesles ngS Yeer meYeer keÀes DeekeÀejer efoKeeF& oW Deewj otmejeW keÀes Yeer DeekeÀejer ªheceW osKevee nw~ mee|Jeme keÀe Yeer yengle yeue efceuelee nw~ SkeÀ nw Deheves heg©<eeLe& keÀe yeue Deewj otmeje nwDeewjeW keÀer mee|Jeme keÀjves mes yeue keÀer Òeeefhle~ lees oesveeW yeue Òeehle nesles nQ~''

De.yeeheoeoe 5.4.70

``yeehe keÀnles nQ - pees efpelevee cegPes h³eesefjìer-heerme mLeeheve keÀjves ceoo keÀjWies, GvekeÀes Flevee HeÀueotBiee~ ... pees keÀjsiee mees hee³esiee~ Leesæ[e keÀjsiee lees Òepee ceW ®euee pee³esiee~ ... Deiej Òeeefhle keÀjveernw lees yeehe kesÀ ceooieej yeve me®®eer ÒeeF]pe ues uees~'' mee.yeeyee 1.12.08 efjJee.

F&éejer³e mesJee kesÀ efJeefOe-efJeOeevehejceelcee kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ - pees efpelevee DeYeer mebiece³egie hej mesJee keÀer efpeccesJeejer keÀe

leepe OeejCe keÀjWies, Glevee ner YeefJe<³e ceW GvekeÀes jepeeF& keÀe leepe efceuesiee~yeehe mes Jemee& uesvee Deelcee keÀe DeefOekeÀej nw lees mesJee keÀjvee Deelcee keÀe keÀle&J³e nw~ DeefOekeÀej DeewjkeÀle&J³e peerJeve ªheer ieeæ[er kesÀ oes ®e¬eÀ nQ, pees meeLe-meeLe Deewj meceeveevlej ®eueles nQ~

yeeyee ves keÀne nw - legcekeÀes yeehe ves cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe jemlee efoKee³ee nw, legcnejeHeÀpe& nw Deheves meYeer YeeF³eeW keÀes DeLee&led DeelceeDeeW keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe jemlee yeleevee~hejceelcee efhelee ves ³en kesÀJeue keÀne ner veneR nw uesefkeÀve ³en JeemleefJekeÀlee nw efkeÀ nce Deelcee³eW FmekeÀuhe-Je=#e keÀer peæ[ Deewj levee nQ, nceejs Thej Fme meejs keÀuhe-Je=#e kesÀ GlLeeve Deewj heleve keÀeDeeOeej nw, Fme mel³e keÀes ³eLeeLe& jerefle mecePeves Deewj OeejCe keÀjves Jeeuee F&éejer³e mesJee kesÀ efyevee jnveneR mekeÀlee nw~

pees efpelevee mJe³eb %eeve ³eesie keÀer OeejCee keÀjlee nw DeLee&led mJe³eb keÀer mesJee keÀjlee nw, JenGlevee ner DeewjeW keÀes Yeer mecePee mekeÀlee nw DeLee&led GvekeÀer mesJee keÀj mekeÀlee nw, GvekeÀes DevegYeJe keÀjemekeÀlee nw~ keÀYeer-keÀYeer mesJee keÀjves JeeueeW mes Yeer efpevekeÀer mesJee keÀjles nQ, Jes Deeies ®eues peeles nQ DeewjF&éejer³e mesJee ceW yengle men³eesieer yevekeÀj Dehevee Yeei³e yeveeles nQ, Jen ngDee GvekeÀe Dehevee heg©<eeLe&~

efpemeves %eeve keÀes mJe³eb mecePee nesiee, Jen otmejeW keÀes mecePeeves efyeiej jn veneR mekeÀlee~³eefo otmejeW keÀes veneR mecePeeles nQ lees iees³ee mJe³eb %eeve keÀes ³eLeeLe& jerefle veneR mecePee nw Deewj %eeve-³eesie kesÀ cenlJe SJeb GvekesÀ efJeefOe-efJeOeeve keÀes veneR mecePee nw~ Fme mecyevOe ceW %eeve meeiej yeehe vesDeveskeÀ yeej ceneJeekeÌ³e G®®eejCe efkeÀ³es nQ, mecePee³ee nw~

F&éejer³e mesJee ceW Þeercele keÀe yeæ[e cenlJe nw~ pees Þeercele Devegmeej mesJee keÀjlee nw, JenermesJee ceW mLeeF& meHeÀuelee heelee nw, Deleerefvê³e megKe keÀe DevegYeJe keÀjlee nw~ pees cevecele hej mesJee

32

keÀjlee nw, Jen veececee$e ceeve-Meeve keÀe DevegYeJe keÀjlee nw, GmekeÀes keÀesF& efJeMes<e meHeÀuelee Òeehle veneRnesleer nw~

Þeercele Devegmeej mesJee keÀjves mes Deelcee keÀes hejceelcee keÀer efJeMes<e ogDee³eW efceueleer nQ DeewjDev³e DeelceeDeeW kesÀ meeLe ceOegj mecyevOe yeveles nQ, pees Fme pevce ceW Yeer meeLe osles nQ Deewj YeefJe<³e kesÀceOegj mecyevOeeW keÀe DeeOeej yeveles nQ~~

Þeercele Devegmeej mesJee keÀjves mes Deelcee kesÀ hegjeves keÀìg mecyevOeeW keÀe efnmeeye-efkeÀleeye ®egkeÌletneslee nw Deewj ceOegj mecyevOeeW keÀe efvecee&Ce neslee nw~

Fme mel³e keÀes Yeer O³eeve ceW jKevee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw efkeÀ Fme mece³e efpeve DeelceeDeeWkeÀer nce mesJee uesles nQ, Gve DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀe ncekeÀes YeefJe<³e ceW efjìve& osvee heæ[siee~ FmekesÀmecyevOe ceW yeeyee ves DeveskeÀ yeej cegjefue³eeW ceW mheä efkeÀ³ee nw~

Þeercele Devegmeej mesJee keÀjves mes ner YeefJe<³e jepeeF& kesÀ efueS mecyevOe yeveles nQ~ keÀesF& mesJeekeÀjkesÀ jepee yeveles nQ lees keÀesF& mesJee ueskeÀj oeme-oemeer yeveles nQ~ Fme mecyevOe ceW yeeyee ves DeveskeÀyeej cegjefue³eeW ceW efMe#ee oer nw~

mesJee kesÀ HeÀue kesÀ efveCe&³e kesÀ efJeefOe-efJeOeeve ceW mesJee kesÀ mJeªhe kesÀ meeLe mesJee keÀjves JeeueskesÀ YeeJe Deewj YeeJevee keÀe efJeMes<e cenlJe neslee nw~

peye lekeÀ yeenj mes Devoj Dee jne nw, leye lekeÀ Devoj keÀe yeenj pee veneR mekeÀlee- ³enceeveJe Òeke=Àefle keÀe efve³ece nw~ peye lekeÀ nceejs Devoj keÀvejme (ieerle Deeefo) Devoj pee jne nw,Dev³e Fefvê³eeW kesÀ jmeeW keÀe Deelcee DevegYeJe keÀj jner nw ³ee keÀjves keÀer F®íe jKeleer nw, leye lekeÀDeelcee Devleceg&Keer neskeÀj F&éejer³e Òeeefhle³eeW keÀe DevegYeJe kewÀmes keÀj mekeÀleer nw Deewj peye mJe³eb nerDevegYeJe veneR keÀj jner nw lees Dev³e DeelceeDeeW keÀes kewÀmes keÀje mekeÀleer nw DeLee&led Dev³e DeelceeDeeW keÀermesJee kewÀmes keÀj mekeÀleer nw~ nceejs Devoj yeenj mes keÀesF& jme Devoj Dee jne nw ³ee ncekeÀes efkeÀmeerFvêer³e jme keÀer F®íe nw lees efme× neslee nw efkeÀ nceejs Devoj ceW Keeueer nw Deewj efpemekeÀe Dehevee nerKeeueer nw, Jen Dev³e DeelceeDeeW keÀes ogDee³eW kewÀmes os mekeÀlee nw~ pees mJe³eb ner HeÀefjMlee keÀer efmLeefleceW veneR nw, Jen Dev³e DeelceeDeeW keÀes HeÀefjMlee mJeªhe keÀe DevegYeJe kewÀmes keÀje mekeÀlee nw, Dev³eDeelceeDeeW keÀes Jejoeve kewÀmes os mekeÀlee nw~ HeÀefjMlee mJeªhe lees Yejhetj nw, mechevve nw, mevlegä nw~³en efJe®eejCeer³e nw~

keÀesF& Yeer Deelcee pees Yeer keÀe³e& keÀjleer nw, Gmemes efpeleveer Deelcee³eW ÒeYeeefJele nesleer nQ,GmekeÀe ueeYe G"eleer nQ, GmekeÀe HeÀue efveefceÊe Deelcee keÀes efceuelee nw~ pewmes keÀesF& mJeeLe&hejlee kesÀkeÀejCe JeeleeJejCe ceW keÀeye&ve HewÀueelee lees GmekeÀe ogKeoe³eer efnmeeye yevelee nw Deewj pees %eeve-³eesie mes

33

JeeleeJejCe keÀes Meg× yeveeleer nQ, efJeée-keÀu³eeCe keÀer YeeJevee mes keÀe³e& keÀjles nQ lees GmekeÀe De®íeHeÀue Yeer efceuelee nw``Òeerle Deewj efJehejerle Meyo ÒeJe=efÊe ceeie& kesÀ efueS nQ~ ... yeehe kesÀ meeLe Òeerle GvekeÀer nw, pees yeehe keÀermee|Jeme ceW lelhej nQ, yeehe kesÀ efmeJeeS Deewj keÀesF& mes Òeerle vener nw~ ... efMeJeyeeyee kesÀ meeLe efpeveDeelceeDeeW keÀer Òeerle nesieer, Jes peªj ceooieej neWies~ Jes efMeJeyeeyee kesÀ meeLe ³en mee|Jeme keÀjlesjnWies~'' mee.yeeyee 25.03.10 efjJee.``ceQ Deelee ntB legcekeÀes heæ{eves~ ceQ kegÀí ueslee veneR ntB~ legcnejs heeme pees hewmes Deeefo nQ, Jes meye Fme mesJeeceW meHeÀue keÀjes~ Ssmes Yeer veneR efkeÀ meye Keueeme keÀj YetKe cejes~ meHeÀue keÀjves Jeeuee keÀesF& YetKecej veneR mekeÀlee~ Fme yeeyee ves meye kegÀí efo³ee, efHeÀj keÌ³ee YetKe cejles nQ? ... efMeJeyeeyee keÀeYeC[eje nw~'' mee.yeeyee 23.02.10 efjJee.``yeehe DeekeÀj meyekeÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle osles nQ, legce efHeÀj YeefkeÌle ceeie& ceW GvekesÀ yeæ[s-yeæ[s ceefvojyeveeles nes~ ... DeYeer osKees heeflele ogefve³ee ceW, heeflele Mejerj ceW yew"e ntB~ legce ner hen®eeveles nes Deewjlegce ner yeeyee kesÀ ceooieej yeveles nes~ pees efpelevee DeewjeW keÀes jemlee yeleeves ceW ceoo keÀjsiee, GmekeÀesGlevee ner Tb®e heo efceuesiee~ ³en keÀe³eoe nw~'' mee.yeeyee 23.02.10 efjJee.`èfmeJeeS SkeÀ yeehe kesÀ Deewj keÀesF& keÀes Yeer ³eeo veneR keÀjvee nw~ peye Deelcee heeJeve yeve pee³esieer leesefHeÀj Mejerj Yeer heeJeve efceuesiee~ ... Deelcee melees, jpees, leceeW ceW Deeleer nw lees Mejerj Yeer GmeDevegmeej efceuelee nw~ DeYeer legcnejer Deelcee heeJeve yeveleer pee³esieer uesefkeÀve Mejerj DeYeer heeJeve veneRnesiee~ ³es mecePeves keÀer yeeleW nQ~ ³es hJeeFvìdme Yeer GvekeÀer yegef× ceW yew"Wieer, pees De®íer jerefle mecePekeÀjDeewjeW keÀes mecePeeles jnWies~'' mee.yeeyee 19.02.10 efjJee.`èfpelevee yengleeW keÀes Deehe meceeve yevee³eWies, Glevee ner heo efceuesiee~ osn keÀes ³eeo keÀjves Jeeues keÀYeerTb®e heo hee ve mekeWÀ~ ... osn keÀes ³eeo keÀjves Jeeues keÀesF& heg©<eeLe& veneR keÀj mekeÀles nQ~ yeehe keÀnlesnQ heg©<eeLe& keÀjves JeeueeW keÀes HeÀe@uees keÀjes~ ³en Yeer heg©<eeLeea nw vee~''

mee.yeeyee 19.02.10 efjJee.`èfpemeves efpelevee heæ{e nw, Jes Glevee ner heæ{e mekeÀles nQ~ meyekeÀes ìer®ej Yeer peªj yevevee nw~ ... legcecegjueerOej yeehe kesÀ ye®®es nes lees legcekeÀes cegjueerOej peªj yevevee nw~ peye DeewjeW keÀe keÀu³eeCe keÀjWies,leye lees veF& ogefve³ee ceW Tb®e heo hee³eWies~'' mee.yeeyee 23.12.09 efjJee.``³eneB mes %eeve jlveeW keÀer Peesueer YejkeÀj efHeÀj pee³es oeve osvee nw~ hejceefhelee hejceelcee %eeve meeiejnw, Jen %eeve jlveeW mes Peesueer Yejles nQ~ ³en %eeve jlveeW keÀer yeele nw~... [êcee Devegmeej efHeÀj JeneBlegcekeÀes mLetue jlveeW keÀer Keeefve³eeB efceueleer nQ~'' mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.

34

``³en heæ{eF& nw~ heæ{eF& ceW heshej Yeer nesles nQ Deewj keÀesF& yeæ[e peeB®e Yeer keÀjlee nw~ ³eneB legcnejs hesheme&keÀer keÀewve peeB®e keÀjsiee? legce Kego ner Deheves heshej keÀer peeB®e keÀjWies~ Kego heæ{keÀj pees ®eeefnS meesyevees~ efpelevee yeehe keÀes ³eeo keÀjWies, otmejeW keÀer mee|Jeme keÀjWies, Glevee ner HeÀue efceuesiee~ Tb®e heoheeves JeeueeW keÀes meoe mee|Jeme keÀer efHeÀ¬eÀ jnsieer efkeÀ jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw lees Òepee Yeer lees®eeefnS vee~'' mee.yeeyee 8.12.09 efjJee.``yeeheoeoe keÀe Jejoeve nw efkeÀ meoe KegMe jnes Deewj meoe KegMeer yeeBìes keÌ³eeWefkeÀ KegMeer yeeBìves mesKegMeer yeæ{sieer~ Deewj meye Ke]peeves yeebìves mes keÀce nesles nQ uesefkeÀve KegMeer keÀe Ke]peevee efpelevee yeeBìWies,Glevee yeæ{siee~ lees ®eskeÀ keÀjes KegMeer keÀe Ke]peevee meoe keÀe³ece nw?''


``pees efpelevee mJe³eb keÀes heefjJele&ve ceW uee mekeÀlee nw, Jen Glevee ner DeewjeW keÀes Yeer heefjJele&ve ceW ueemekeÀlee nw~ Deiej mee|Jeme ceW osKeleer nes efkeÀ heefjJele&ve ceW keÀce Deeles nQ lees ohe&Ce ceW osKevee efkeÀ cegPeceW Deheves DeehekeÀes heefjJele&ve ceW ueeves keÀer Fleveer MeefkeÌle DeeF& nw~ Deiej Deheves keÀes heefjJele&ve keÀjveskeÀer MeefkeÌle keÀce nw lees otmejeW keÀes Yeer Flevee ner heefjJele&ve ceW uee mekeWÀies~''


``yesno keÀe yeehe ner ³en yesno keÀer heæ{eF& heæ{eles nQ~ Deye pees pewmee heæ{siee, Ssmee heo hee³esiee~ yeehelees heg©<eeLe& keÀjeles nQ... ìer®ej mìt[sCìdme keÀes mecePeeles nQ - peye otmejeW keÀes Deehe meceeve yevee³eWies,leye ceeuetce heæ[siee efkeÀ ³es De®íer jerefle heæ{les Deewj heæ{eles nQ~'' mee.yeeyee 13.08.09 efjJee.``De®íe HeÀue efvekeÀeueves kesÀ efueS mvesner Yeer yevee³eW, men³eesieer Yeer yevee³eW Deewj MeefkeÌle mJeªhe Yeeryevee³eW~ ... osJeleeDeeW keÀer ceefncee meJe& iegCe mechevve ... ce³ee&oe heg©<eesÊece ieeles nQ vee! SkeÀ-SkeÀDeelcee ceW meJe& iegCe Yejves keÀe Òe³elve keÀjvee ®eeefnS~ ... pees efpelevee mJe³eb efpeleves iegCeeW mes mechevveneslee nw, Jen DeewjeW ceW Yeer Gleves ner iegCe Yej mekeÀlee nw~'' De.yeeheoeoe 22.1.71

``pees efpelevee mJe³eb efpeleves iegCeeW mes mechevve neslee nw, Jen DeewjeW ceW Yeer Gleves ner iegCe Yej mekeÀlee nw~nj SkeÀ j®eef³elee keÀer metjle GmekeÀer j®evee mes efoKeeF& osleer nw~ mee|Jeme Deehe ueesieeW kesÀ efueS SkeÀohe&Ce nw, efpeme ohe&Ce kesÀ Üeje Deehe Deheveer Devoj keÀer efmLeefle keÀes osKe mekeÀles nes~ ... Jen nwmetjle keÀe DeeFvee, ³en nw meerjle keÀe DeeFvee~'' De.yeeheoeoe 22.1.71

``Jeu[& keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer efjheerì nesleer nw~ lees peªj pees heeì& keÀuhe henues yepee³ee nw, Jenyepeevee heæ[s~ meye Oece& efHeÀj mes Deheves mece³e hej Dee³eWies~ mecePees ef¬eÀef½e³eve DeYeer 100 keÀjesæ[ nQ,efHeÀj Fleves ner heeì& yepeeves Dee³eWies~ ... ³es meye mecePeves keÀer yeeleW nQ~ pees mecePeles nQ, Jes mecePee³eWiesYeer peªj~ Oeve efo³es Oeve vee Kegìw~'' mee.yeeyee 17.07.09 efjJee.

35

``jeJeCe kesÀ Deeves mes ner legcnejs Thej keÀì ®eæ{vee Megª ngF& nw~ hetjs ef¬eÀefceveue Devle ceW yeveles nes~... efpelevee-efpelevee legce mee|Jeme ceW ueies jnWies, Glevee osneefYeceeve keÀce neslee pee³esiee~ yeeyee osner-DeefYeceeveer nw lees efkeÀleveer De®íer mee|Jeme keÀjles nQ~'' mee.yeeyee 14.07.09 efjJee.``Ssmeer DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes mevlegä keÀjves kesÀ efueS henues mJe³eb Deheves nj keÀce& mes mevlegä nes?mevlegä Deelcee³eW ner Dev³e keÀes mevlegä keÀj mekeÀleer nQ~ Deye Ssmeer mee|Jeme keÀjves kesÀ efueS Deheves keÀeslew³eej keÀjes~ ... Òeeefhle keÀer DevegYetefle keÀjeveer nesieer~ FmeefueS keÀne efkeÀ Deye Deheves yeéïeCeheve kesÀkeÀle&J³e keÀes mechevve keÀjves kesÀ efueS Deheves keÀes mechetCe& yeveeles jnes~'' De.yeeheoeoe 21.7.71

``Deheves keÀes DeeOeejcetle& mecePeWies lees yengleeW keÀe G×ej keÀj mekeWÀies~... pewmes megvee³ee efkeÀ mecheke&À ceWlees uee³ee nw hejvleg mecyevOe ceW ueevee nw~ pees DeveskeÀeW keÀes mecyevOe ceW ueelee nw, Jen ve]peoerkeÀ mecyevOeceW Dee³esiee Deewj pees DeveskeÀeW keÀes mecheke&À ceW ueeles nQ, Jen JeneB Yeer ve]peoerkeÀ mecheke&À ceW Dee³esiee~''

De.yeeheoeoe 22.1.71 heeìea 1``henues lees Deheveer Kego keÀer Ssmeer DeJemLee ®eeefnS~ efmeHe&À heefC[leeF& veneR ®eeefnS~ ... legce ye®®eeWkeÀer DeJemLee yeæ[er De®íer ®eeefnS~ ³eesieyeue veneR nw, ef¬eÀefceveue DeeF]pe nQ lees GvekeÀe leerj ueie veneRmekeÀlee~ ... %eeve leueJeej ceW ³eesie keÀe peewnj ®eeefnS~ vee@uespe mes Oeve keÀer keÀceeF& nesleer nw, leekeÀlenw ³eeo keÀer~'' mee.yeeyee 10.07.09 efjJee.``yeehe legce ye®®eeW keÀer Peesueer Yejles nQ~ iee³eve Yeer nw - Oeve efo³es Oeve vee Kegìs~ Oeve oeve ner veneRkeÀjles lees iees³ee GvekesÀ heeme nw ner veneR~ lees efHeÀj efceuesiee Yeer veneR~ hetje efnmeeye nw vee~ ... ³en meyenQ DeefJeveeMeer %eeve jlve~ vecyejJeej lees nj yeele ceW nesles ner nQ~... keÀesF& jepee yeveWies, keÀesF& Òepeeheo hee³eWies~ pewmes keÀuhe henues hee³ee Lee~'' mee.yeeyee 10.07.09 efjJee.``pees Yeer keÀce& keÀjles nes, Jes %eeve³egkeÌle neW, nj keÀce& Üeje meJee&lceeDeeW keÀes megKe-Meeefvle, Deevevo keÀeDevegYeJe nes~ FmekeÀes keÀnles nQ yeehe kesÀ iegCeeW keÀer meceevelee~... DeueewefkeÀkeÀ pevce keÀe nj keÀce&mee|Jeme Òeefle nes~ efpelevee mee|Jeme keÀjWies, Glevee YeefJe<³e Tb®ee nesiee~''

De.yeeheoeoe 21.1.71 heeìea`èfpelevee Deheves keÀes mee|Jeme ceW efyepeer jKeWies, Glevee cee³ee kesÀ Jeej mes ye®e pee³eWies~ yegef× keÀes FviespekeÀj efo³ee lees keÀesF& ef[mìJe& veneR keÀjsiee~ ... Ssmes Fme F&éejer³e veMes ceW jnves mes Deewj ogefve³ee keÀerDeekeÀ<e&Ce mes hejs nes pee³eWies~'' De.yeeheoeoe 21.1.71 heeìea`èfpeveceW efpeleves iegCe nQ, Jes Glevee ner DeewjeW keÀes Yeer oeve oskeÀj Deehe meceeve yevee mekeÀles nQ~ ...peye osJelee yeveles nes lees owJeer iegCe lees meye ceW nQ~ yeekeÀer heæ{eF& kesÀ keÀejCe cele&yes ceW Devlej nes peeleenw~ SkeÀ lees heæ{vee nw Deewj otmeje DeJeiegCeeW keÀes efvekeÀeuevee nw~'' mee.yeeyee 17.06.09 efjJee.

36

``yeehe efJeée ceW megKe-Meeveefle mLeeheve keÀj jns nQ~ pees ceooieej yeveWies, Jes ner Tb®e heo hee³eWies~ ...nj SkeÀ Deheveer efoue mes hetís efkeÀ nce keÌ³ee keÀj jns nQ? ... ³en yegef× ceW ³eeo jns lees legce ®ecekeÀlesjnes~'' mee.yeeyee 10.06.09 efjJee.``Deheves keÀes osKevee ®eeefnS efkeÀ nce mee|Jeme veneR keÀjWies lees nce keÌ³ee yeveWies? Deiej keÀesF& ves peceeefkeÀ³ee lees Jen Keeles-Keeles ®egkeÌlet nes ie³ee Deewj ner GvekesÀ Keeles ceW yeesPee ®eæ{lee nw~ ... FmeefueSceoo keÀjves JeeueeW keÀer Keeeflejer Yeer keÀer peeleer nw~ mecePevee ®eeefnS efkeÀ Jes efKeueeves Jeeues nQ ... legceGvekeÀer mesJee keÀjles nes lees ³en yeæ[e efnmeeye nw~'' mee.yeeyee 10.06.09 efjJee.``jsi³etuej GvekeÀes keÀne peelee nw, pees megyen mes ueskeÀj jele lekeÀ pees Yeer keÀle&J³e keÀjles nQ, JesÞeercele kesÀ ÒeceeCe keÀjles nQ... pees efpelevee jsi³eguej neslee nw, Jen Glevee otmejeW keÀer mee|Jeme "erkeÀkeÀj mekeÀlee nw~ mee|JemeSyegue DeLee&led SkeÀ mebkeÀuhe Yeer mee|Jeme kesÀ efmeJeeS ve pee³es... efmeHe&À cegKekeÀer mee|Jeme ner veneR uesefkeÀve meJe& keÀcexefvê³eeB mee|Jeme keÀjves ceW lelhej neW~''


``³en Yeer legce peeveles nes efkeÀ yeæ[s Deeoceer Flevee veneR mecePe mekeWÀies~ hejvleg legcnejer cesnvele keÀesF&J³eLe& veneR peeleer nw~ ... meyekeÀer Deheveer-Deheveer lekeÀoerj nw vee~ keÀesF&-keÀesF& mecePeves Jeeues mecePeevesJeeueeW mes Yeer leerKes nes peeles nQ~'' mee.yeeyee 27.05.09 efjJee.``ye®®eeW kesÀ efoue ceW Deelee nw - ncekeÀes lees meYeer keÀe G×ej keÀjvee nw~ iejerye Yeer heæ{keÀj yeæ[sDee@HeÀermeme& Deeefo yeve peeles nQ vee~ legce nes F&éejer³e efceMeve~ legcekeÀes meyekeÀe G×ej keÀjvee nw~ ...efJeJeskeÀ keÀnlee nw - oeve ncesMee ]iejeryeeW keÀes keÀjvee neslee nw, meentkeÀejeW keÀes veneR~''

mee.yeeyee 28.05.09 efjJee.``pewmes yeehe DeJ³ekeÌle nesles J³ekeÌle ceW ÒeJesMe nes keÀe³e& keÀjles nQ Jewmes yeehe meceeve yeves nes? yeehemeceeve yeveWies leye ner DeewjeW keÀes Yeer yeehe meceeve yevee mekeWÀies~ Deheves Deehe mes hetíes efkeÀ ¢efä yeehemeceeve yeveer nw? JeeCeer Deewj mebkeÀuhe yeehe meceeve yeves nQ? ... pewmes yeehe yesno keÀe yeehe nw, Jewmesoeoe Yeer yesno keÀe yeehe nw~ yeeheoeoe kesÀ meceerhe, meceevelee nesveer ®eeefnS~'' De.yeeheoeoe 6.8.70

``meJe& keÀe mvesner yeveves kesÀ efueS henues v³eeje yevevee nw~ ... otmejeW keÀes Yeer cenmetmelee Ssmeer Deeveer®eeefnS efkeÀ ³en v³eeje Deewj Deefle h³eeje nw~ pees efpelevee mJe³eb v³eeje nesiee, Glevee DeewjeW keÀes yeehekeÀe h³eeje yevee mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 6.08.70

``Ssmes veneR efkeÀ heg©<eeLe& Deepe Deewj Òeeefhle keÀye nes pee³esieer~ veneR, DeYeer-DeYeer heg©<eeLe& Deewj DeYeer-DeYeer Òeeefhle~ ... peye mJe³eb Òeeefhle mJeªhe yeveWies, leye DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes Òeeefhle keÀje mekeWÀies~Deiej mJe³eb ner Òeeefhle mJeªhe veneR neWies lees Dev³e keÀes kewÀmes Òeeefhle keÀje mekeWÀies!''

37

De.yeeheoeoe 6.08.70 heee|ì³eeW mes``mee|Jeme keÀjles ³en keÀYeer veneR Yetuevee efkeÀ nce efJeée kesÀ Deeies mee#eelkeÀejcetle& nQ~ mee#eelkeÀejcetle&yeveves mes Deehe kesÀ Üeje yeeheoeoe keÀe mee#eelkeÀej mJele: ner nesiee~ Jen leye keÀj mekeWÀies, peye mJe³ebkeÀes %eeve Deewj ³eesie keÀe Òel³e#e ÒeceeCe yevee³eWies~ efpelevee mJe³eb keÀes Òel³e#e ÒeceeCe yevee³eWies, Gleveener yeehe keÀes Òel³e#e keÀj mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 6.08.70 heee|ì³eeW mes``pewmes YeefkeÌleceeie& ceW efpeme Jemleg keÀer keÀceer nesleer nw Gmeer Jemleg keÀe oeve keÀjles nQ - lees oeve osves mesGme Jemleg keÀer keÀYeer keÀceer veneR jnsieer~ lees osvee DeLee&led uesvee nes peelee nw~ Ssmes ner efpeme meypeskeÌìceW, efpeme efJeMes<elee ceW, efpeme iegCe keÀer mJe³eb ceW keÀceer cenmetme keÀjles nes, Gmeer efJeMes<elee Je iegCe keÀeoeve keÀjes, Dev³e kesÀ Òeefle mesJee ceW ueieeDees lees mesJee keÀe efjìve& Òel³e#e HeÀue cesJes kesÀ ©he ceW mJe³ebDevegYeJe keÀjWies~'' De.yeeheoeoe 22.1.76

``yeeyee ves mecePee³ee nw efkeÀ Fme vee@uespe kesÀ efueS uee³ekeÀ Jes nQ, efpevneWves yengle YeefkeÌle keÀer nw~ GvnWner ³en %eeve mecePeevee ®eeefnS~ yeekeÀer pees Fme kegÀue kesÀ veneR neWies, Jes mecePeWies ner veneR~ lees efHeÀjGvekesÀ efheíeæ[er Ssmes ner ìeFce Jesmì keÌ³eeW keÀjvee ®eeefnS~ pees nceejs Iejeves kesÀ ner veneR nQ, Jes FveyeeleeW keÀes ceeveWies ner veneR~'' mee.yeeyee 8.05.09 efjJee.``yeehe mecePeeles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePe YeeF&-YeeF& keÀer ¢efä mes osKees, lees legce peye efkeÀmekeÀes%eeve oWies lees legcnejer JeeCeer ceW lee]keÀle Dee³esieer~ ... SkeÀ yeehe kesÀ efmeJeeS Deewj efkeÀmeer keÀes ³eeo vekeÀjes~ yesno kesÀ yeehe mes nce cegefkeÌle Deewj peerJevecegefkeÌle kesÀ n]keÀoej yeveles nQ~ ... legcneje HeÀpe& nwceveg<³e cee$e keÀes ³en hew]ieece osvee~'' mee.yeeyee 13.04.09 efjJee.``mechetCe& HeÀefjMlee ³ee DeJ³ekeÌle HeÀefjMlee, ³en nw mebiece³egie keÀer ef[ûeer Deewj owJeer heo nw YeefJe<³ekeÀer ÒeeueyOe~ ... Fme ef[ûeer keÀer cegK³e keÌJeeefueefHeÀkesÀMeve keÀewve-keÀewve meer nQ Deewj keÀneB lekeÀ nj SkeÀmìt[sCì FmeceW keÌJeeueerHeÀeF[ yevee nw, ³en osKe jns nQ~ pees efpelevee keÌJeeueerHeÀeF[ nes, Jen Glevee nerDeewjeW keÀes Yeer keÌJeeueerHeÀeF[ yevee³esiee~'' De.yeeheoeoe 11.7.70

``cewoeve hej keÀcepesj veneR Deeles nQ, MetjJeerj Deeles nQ~ lees Deye cewoeve hej Òel³e#e nesves keÀe mece³enw~ ... efpelevee Fme ªhe keÀes Òel³e#e keÀjWies, Gleveer Òel³e#elee nesieer~ lees yeehe keÀes ÒeK³eele keÀjves kesÀefueS mJe³eb keÀes Òel³e#e nesvee heæ[s~ Deye lekeÀ Deheveer ner keÀcepeesefj³eeW keÀes efJeoeF& ve oWies lees me=efä kesÀkeÀu³eeCekeÀejer kewÀmes yeveWies~'' De.yeeheoeoe 11.7.70

``keÀeceOesveg keÀe DeLe& ner nw meJe& keÀer ceveeskeÀecevee³eW hetjer keÀjves Jeeueer~ efpevekeÀer Deheveer meJe& keÀecevee³eWhetjer neWies, Jes ner DeewjeW keÀer keÀecevee³eW hetjer keÀj mekeWÀieer~ meowJe ³ener ue#³e jKees efkeÀ ncekeÀes meJe& keÀerkeÀecevee³eW hetCe& keÀjves Jeeueer cete|le yevevee nw~ meJe& keÀer F®íe³eW hetCe& keÀjves Jeeues mJe³eb F®íe cee$eced

38

DeefJeÐee neWies~ DeYeer Ssmee DeY³eeme keÀjvee nw~'' De.yeeheoeoe 2.07.70

``Òeeefhle-mJeªhe yeveves mes ner DeewjeW keÀes Òeeefhle keÀje mekeÀles nes~ lees meowJe Deheves keÀes oelee DeLeJeeceneoeveer mecePevee nw~ cene%eeveer yeveves kesÀ yeeo ceneoeveer keÀe keÀle&J³e ®euelee nw~ cene%eeveer keÀerhejKe ceneoeveer yeveves mes nesleer nw~ ... pees efpelevee mJe³eb yegef× keÀer mewj keÀjWies, Jes Glevee ner DeewjeWkeÀes Yeer yegef×³eesie mes mewj keÀje³eWies~'' De.yeeheoeoe 2.07.70

``pees efpelevee yeehe keÀes ³eeo keÀjles nQ, Jes Glevee ner DeewjeW keÀes Yeer heefj®e³e osles nQ~ ³eeo ve keÀjvesJeeues osneefYeceeve ceW neWies~ Jes ve yeehe keÀes ³eeo keÀj mekeÀles, ve yeehe keÀe heefj®e³e os mekeÀles nQ~''

mee.yeeyee 1.04.09 efjJee.``ueesie mecePeles nQ efkeÀ nce efve<keÀece mesJee keÀjles nQ, ncekeÀes HeÀue keÀer F®íe veneR nw~ hejvleg efve<keÀecemesJee keÀesF& keÀjlee veneR nw~ nj SkeÀ keÀes HeÀue peªj efceuelee nw~ efve<keÀece mesJee lees SkeÀ yeehe nerkeÀjles nQ~'' mee.yeeyee 25.03.09 efjJee.``hejceefhelee hejceelcee pees jepe³eesie efmeKeeles nQ, Gmemes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle efceueleer nw~ n"³eesie mesoesveeW veneR efceueles nQ~ ... efJe®eej meeiej cevLeve keÀj Yee<eCe keÀjves keÀer lee]keÀle GveceW jnsieer, peesDeheves keÀes Deelcee mecePekeÀj efHeÀj yeesueles nQ~ nce YeF³eeW keÀes megveeles nQ~ Ssmes mecePeves mes lee]keÀlejnsieer~'' mee.yeeyee 26.03.09 efjJee.``pees efpelevee Deheves keÀes DeOekeÀejer mecePeWies, Jes Glevee Goejef®eÊe peªj yeveWies Deewj pees efpeleveeGoejef®eÊe yevelee nw, Jen Glevee ner GoenjCe mJeªhe yevelee nw~ ... pewmes yeeheoeoe GoenjCe ªheyeves, Jewmes Deehe meYeer Yeer DeveskeÀeW kesÀ efueS GoenjCe ªhe yeveWies~ Goejef®eÊe jnves Jeeuee GoenjCeYeer yevelee nw Deewj DeveskeÀeW keÀe menpe ner G×ej Yeer keÀj mekeÀlee nw~'' De.yeeheoeoe 25.6.70

``DeYeer yeeheoeoe yegef× keÀer ef[^ue keÀjeves Deeles nQ, efpememes hejKeves keÀer Deewj otjebosMeer yeveves keÀerkeÌJeeueerefHeÀkesÀMeve Fcepe& ªhe ceW Dee pee³es keÌ³eeWefkeÀ Deeies ®euekeÀj Ssmeer mee|Jeme nesieer, efpememesotjebosMeer ogef× Deewj efveCe&³e MeefkeÌle keÀer yengle DeeJeM³ekeÀlee nesieer~... Deye mechetCe& yevekeÀj DeewjeWkeÀes Yeer mechetCe& yeveevee yeekeÀer jn ie³ee nw~ pees yevelee nw, Jen efHeÀj meyetle Yeer oslee nw~ DeYeer yeveeveskeÀe meyetle osvee nw~ Fme keÀe³e& kesÀ efueS Fme J³ekeÌle osMe ceW jnvee nw~'' De.yeeheoeoe 25.6.70

``³en ye´ïee Yeer yeehe mes ner meerKee nw, pees mecePeeles jnles nQ, yeef®®e³eeB Yeer mecePeeleer nQ~ pees yengleeWkeÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ, GvekeÀes peªj peemleer HeÀue efceuesiee~ heæ{s ngS kesÀ Deeies Deveheæ{s Yejer{es³eWies~ ... efoue meeHeÀ lees cegjeo neefmeue nes mekeÀleer nw~'' mee.yeeyee 6.02.09 efjJee.``keÀesF& Yeer meeceves Dee³es, Gmes Keeueer neLe veneR Yespevee~ nj SkeÀ keÀes keÀesF& ve keÀesF& iegCe keÀer, ®esnjsmes, ®eueve mes, cegKe mes iegCe keÀer meewieele kesÀ efyevee veneR efceuevee~ ... DeehekesÀ heeme iegCeeW keÀer, MeefkeÌle³eeW

39

keÀer meewieele efkeÀleveer nw? efieveleer keÀjes lees efkeÀleveer yeæ[er efuemì nw Deewj efpelevee oWies, Glevee keÀce veneRnesieer Deewj ner yeæ{leer pee³esieer~... keÀneJele nw - os oeve lees ítìs ûenCe~'' De.yeeheoeoe 18.1.09

``³eeo Deewj mesJee keÀe yewuesvme meoe keÀer meHeÀuelee keÀer DeeMeerJee&o mJele: Òeehle keÀjelee nw~ ...DeehekeÀer KegMeer keÀes osKekeÀj otmejs KegMe nes pee³eWies lees ³ener mesJee nes pee³esieer~ yeeheoeoe ye®®eeWmeoe keÀnles nQ - efpelevee ceneoeveer yeveWies, Glevee Ke]peevee yeæ{lee pee³esiee~ ... ³en osvee ner uesveenw~'' De.yeeheoeoe 1.02.09 efjJee. heeìea``efJe®eej keÀjvee ®eeefnS efkeÀ nceeje ³eesie Flevee nw, pees nceeje mele³egie kesÀ Deeefo ceW pevce nes? peesyengle heg©<eeLe& keÀjWies, Jes ner mele³egie kesÀ Deeefo ceW Dee³eWies~ ... Deiej henues Deeles Yeer nQ lees veewkeÀjerkeÀjles nQ~ ³en lees keÀe@ceve yeele nw mecePeves keÀer~ ... Deiej jepee yevevee nw lees Òepee Yeer yeveeveerheæ[s~'' mee.yeeyee 27.01.09 efjJee.``pees mesvìj Keesueles nQ, mee|Jeme keÀjles nQ, GvekeÀer Yeer keÀceeF& nesleer nw~ GvekeÀes Yeer yengle HeÀe³eoeefceuelee nw~ ... pees-pees keÀjles nQ, GvekeÀe efnmmee lees Deelee nw vee~ efceuekeÀj cee³ee kesÀ ogKe keÀeíhhej G"eles nQ lees FmeceW pees keÀvOee osles nQ, Gve meyekeÀes Gpetje efceuelee nw~ ... meyekegÀí keÀjves keÀemece³e ³ener nw~'' mee.yeeyee 27.01.09 efjJee.``Ssmee keÀesF& ve mecePes efkeÀ nceves Oeve mes ceoo keÀer nw, FmeefueS nceeje heo Tb®ee nesiee~ ³enefyeukegÀue Yetue nw~ meeje ceoej mee|Jeme Deewj heæ{eF& hej nw~ ... yeeyee osKeles nQ efkeÀ ³es Deheves keÀesIeeìe [eue jns nQ, FvekeÀes helee vener heæ[lee~ FmeceW ner KegMe nes peeles nQ efkeÀ nceves hewmes efo³es nQ,FmeefueS ceeuee ceW vepeoerkeÀ Dee³eWies~ ... ³eesie ceW veneR jnles, OeejCee veneR keÀjles, efkeÀme hej jnceveneR keÀjles lees yeekeÀer yeehe keÀes keÌ³ee HeÀe@uees keÀjles nQ~'' mee.yeeyee 31.01.09 efjJee.``pees Fme Oece& kesÀ veneR neWies, GvekeÀer yegef× ceW ³en %eeve yew"siee Yeer veneR~ ... efpemeves hetjs 84 pevceefueS neWies, Jes peªj hegjeves YekeÌle neWies~ ... Leesæ[er YeefkeÌle keÀer nesieer lees %eeve Yeer Leesæ[e G"e³eWies DeewjJes Leesæ[eW keÀes ner mecePee³eWies~ yengle YeefkeÌle keÀer nesieer lees %eeve Yeer yengle G"e³eW ies Deewj yengleeW keÀesmecePee³eWies~'' mee.yeeyee 19.01.09 efjJee.``efkeÀmekeÀes Yeer Ssmes-Ssmes mecePeevee ®eeefnS~ yeesuees - nce pees megveles nQ, Jen Deehe Yeer yew"keÀj megvees~yeer®e ceW ÒeÍe>> hetíves mes Jen ÒeJeen ìtì peelee nw~ nce DeehekeÀes meejer me=efä keÀe je]pe yeleueeles nQ~ ...nj SkeÀ keÀer vey]pe osKeveer ®eeefnS, Gme mece³e GmekeÀer ¢efä-Je=efÊe osKeveer ®eeefnS~ ... oeve meoehee$e keÀes osvee ®eeefnS~ HeÀeuelet mece³e Jesmì veneR keÀjvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 29.12.08 efjJee.``pees efpeleveer ÒeeF]pe yeehe keÀes osles nQ, Gleveer efHeÀj yeehe mes uesles Yeer nQ~ henues-henues Fmeves ÒeeF]peefo³ee ... Fme oeoe ves Dehevee meye kegÀí efo³ee nw, FmeefueS Jen HegÀue ÒeeF]pe uesles nQ~ keÀv³eeDeeW kesÀ

40

heeme lees kegÀí nw veneR~ ³eefo ceeB-yeehe GvekeÀes kegÀí osles nQ lees Jes efHeÀj efMeJeyeeyee keÀes os mekeÀleer nQ~pewmes ceccee iejerye Leer efHeÀj osKees efkeÀleveer leerKeer ieF& nw, leve-ceve-Oeve mes mesJee keÀj jner nw~''

mee.yeeyee 29.12.08 efjJee.` ]iejerye nes lees Yeue hewmee kegÀí Yeer veneR efvekeÀeuees hejvleg vee@uespe keÀes lees mecePees Deewj cevceveeYeJe nespeeDees~ legcnejer ceccee ves keÌ³ee efvekeÀeuee, efHeÀj Yeer Jen %eeve ceW leerKeer nw~ leve-ceve mes mesJee keÀj jnernw~ FmeceW hewmes keÀer yeele veneR~ yengle ceW yengle SkeÀ ©he³ee os osvee, lees legcekeÀes meentkeÀej efpelevee efceuepee³esiee~'' mee.yeeyee 22.12.08 efjJee.``peiele Decyee kesÀ ceefvoj ceW peekeÀj heefj®e³e osvee ®eeefnS, efpememes GvneWkeÀe Yeer yegef×³eesie yeehe mespegìs~ peiele Decyee Yeer Gvemes ³eesie ueieeleer nw, lees nce Yeer Gvemes ³eesie ueiee³eW~ ... legcnejer yegef× ceW³en meeje %eeve jnvee ®eeefnS~... yegef× ceW leye yew"s, peye mee|Jeme ceW ueie pee³es~''

mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``ceQ-heve efceìevee, ³ener cej efceìvee nw~ DebieerkeÀej ve keÀjes lees ueuekeÀej keÀj mekeÀles nes~ keÀesF& Yeeryeele ve efvevoe, ve mlegefle; ve ceQ, ve legce; ve cesje, ve lesje; kegÀí Yeer DebieerkeÀej ve keÀjvee, leyeueuekeÀej nesieer~ Deehe ceve ceW mebkeÀuhe heerís keÀjles nes, DeehekesÀ ceve ceW mebkeÀuhe G"les ner JeneB hengB®epeelee nw~ keÌ³eeW henues hengB®elee nw, ³en ieg¿e hensueer nw~'' De.yeeheoeoe 2.4.70

F&éejer³e mesJee Deewj efve½e³eFme F&éejer³e peerJeve ceW efve½e³e keÀe meJeexheefj cenlJe nw~ yeeyee ncekeÀes pees %eeve osles nQ,

GmeceW efpemekeÀe efve½e³e efpelevee ¢{ neslee nw, Jen Fme peerJeve ceW Gleveer ner meHeÀuelee Òeehle keÀjlee nw~yeeyee ves ncekeÀes Fme F&éejer³e mesJee kesÀ DeveskeÀeveskeÀ yeeleeW keÀe %eeve efo³ee nw Deewj efJeefOe-efJeOeeve yelee³esnQ~ Fme %eeve Deewj hejceelcee kesÀ Üeje yelee³es efJeefOe-efJeOeeveeW ceW efpemekeÀe ¢æ{ efve½e³e neslee nw, JenerDehevee leve-ceve-Oeve Fme F&éejer³e mesJee ceW meHeÀue keÀj Fme peerJeve keÀes meHeÀue yeveelee nw DeewjF&éejer³e mesJee keÀjkesÀ DeveskeÀ YeefJe<³e pevceeW kesÀ efueS Dehevee Keelee pecee keÀjlee nw~

efve½e³eyegef× DeLee&led mesJee keÀjves Jeeues keÀe Yeer %eeve keÀer meye yeeleeW ceW efve½e³e Deewj efpemekeÀesmecePeeles nQ, GmekesÀ Òeefle MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee~ mJe³eb efve½e³eyegef× neskeÀj mecePeeves mes ner mesJeeceW meHeÀuelee efceuesieer, meeceves JeeueeW hej ÒeYeeJe nesiee Deewj efpemekeÀer mesJee keÀjles nQ, GvekeÀes hejceelceehej efve½e³e nesiee, leye ner Deewj yeeleeW keÀes mecePe mekeWÀies~``keÀesF& hetíles nQ - efJeveeMe ceW yeekeÀer efkeÀlevee mece³e nw~ yeesuees, ³en hetíves keÀer yeele veneR nw, henues lees³en peevees efkeÀ ³en ncekeÀes efkeÀmeves mecePee³ee nw~ efkeÀmekeÀes Yeer henues yeehe keÀe heefj®e³e oes~ ...

41

Deiej keÀesF& hetís efkeÀ efJeveeMe keÀye nesiee lees yeesuees - henues DeueHeÀ keÀes mecePees~ DeueHeÀ keÀes veneRmecePee lees heerís keÀer yeele yegef× ceW kewÀmes Dee³esieer~'' mee.yeeyee 12.01.09 efjJee.``henues peye ³en efve½e³e nesiee efkeÀ mecePeeves Jeeuee megÒeerce HeÀeoj nw, lees efHeÀj mebMe³e veneR uee³eWies~... henues-henues yeehe keÀe efve½e³e hekeÌkeÀe keÀjevee nw efkeÀ ncekeÀes hejceelcee yeehe heæ{eles nQ~ ³en keÀesF&ceveg<³e-cele veneR nw, ³en nw F&éejer³e cele~'' mee.yeeyee 12.01.09 efjJee.`èfve½e³eyegef× Jeeues lees Peì keÀnWies ncekeÀes Dece=le heervee Deewj efheueevee nw~ FmeceW veäesceesne ®eeefnS,hegjeveer ogefve³ee mes efoue nì peeveer ®eeefnS~ Ssmes mee|JemeSyegue ner efoue hej ®eæ{ mekeÀles nQ~ yeeheGvekeÀes MejCeeieefle os mekeÀles nQ~. yeme cesje lees SkeÀ otmeje ve keÀesF&~'' mee.yeeyee 14.1.09 efjJee.`èfkeÀmekeÀes Yeer mecePeeles nes lees henues-henues lees heæ{eves Jeeues ceW efve½e³e keÀjevee ®eeefnS~ ... efJeäe kesÀkeÀeræ[eW keÀes YeÏcejer YetB-YetB keÀjkesÀ Deehe meceeve yeveeleer nw~ ceQves YetB-YetB keÀjkesÀ legcekeÀes keÀeræ[s mes DeLee&ledMetê mes yeéïeCe yevee³ee nw~ DeYeer legce [yeue efmejleepe yeveles nes lees legcekeÀes efkeÀleveer KegMeer jnveer®eeefnS~ heg©<eeLe& Yeer hetje keÀjvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 5.12.09 efjJee.``henues-henues efkeÀmekeÀes ³es efve½e³e efye"evee nw efkeÀ nce Deelcee nQ, hejceelcee veneR nQ Deewj ve nerhejceelcee nceejs ceW J³eehekeÀ nw~ meYeer kesÀ Devoj ®eslev³e Deelcee nw, pees Mejerj OeejCe keÀj Deheveeheeì& yepeeleer nw~ ... ³en Deveeefo-DeefJeveeMeer yevee-yevee³ee me=efä-®e¬eÀ nw, pees efHeÀjlee jnlee nw~keÀuhe keÀer Dee³eg 5 npeej Je<e& nw~'' mee.yeeyee 25.11.09 efjJee.``yengle ye®®es nQ, efpevekeÀes ³en efve½e³e ner veneR nw efkeÀ efMeJeyeeyee Fme ye´ïee-leve Üeje ncekeÀes efmeKeueejns nQ~ ... Deiej hetje efve½e³e neslee lees yengle h³eej mes yeehe keÀes ³eeo keÀjles-keÀjles Deheves ceW yeueYejles, yengle mee|Jeme keÀjles keÌ³eeWefkeÀ meejs efJeée keÀes heeJeve yeveevee nw~ ³eesie ceW Yeer keÀceer nw lees %eeve ceWYeer keÀceer nw~'' mee.yeeyee 14.09.09 efjJee.efpelevee nce efve½e³e yegef× neWies, Glevee cegPekeÀes osKekeÀj DeewjeW keÀes Yeer yeue efceuesiee, efve½e³e nesiee~...nceejer YeeJevee nesieer lees ncekeÀes keÀnves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nesieer~ Deheves Deehe mesJee osKekeÀj osvesJeeues oWies, Dehevee Yeei³e yevee³eWies~ oeoer peevekeÀer 19.06.09

``legcnejer yegef× ceW ³en meeje %eeve jnvee ®eeefnS~ ³en meejer vee@uespe nw, pees legce keÀesF& keÀes Yeer De®íerjerefle mecePee mekeÀles nes~ nce Deelcee nQ, yeehe kesÀ ye®®es nQ - ³en ³eLeeLe& jerefle mecePekeÀj hekeÌkeÀe-hekeÌkeÀe efve½e³e nesvee ®eeefnS~ ... legce j®eef³elee Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes peeveles nes~''

mee.yeeyee 8.06.09 efjJee.`èfJeMes<e Deelcee yeveves kesÀ efueS efJeMes<e keÀe³e& Yeer keÀjvee heæ[siee~ ... efJeMes<e Deelcee hej O³eeve osvesmes Jen efJeMes<e veneR, legce efJeMes<e yeve pee³eWies~ efJeMes<e O³eeve mes keÀesF& Yeer J³eLe& mebkeÀuhe, keÀce& Jee

42

mece³e veneR pee³esiee~ MeefkeÌle Deiej pecee nes peeleer nw lees efJeMes<e mee|Jeme Yeer menpe nes peeleer nw~'' De.yeeheoeoe 11.07.70 heeìea

`èfpelevee yeæ[e efpeccesJeejer keÀe leepe ³eneB henveWies, Glevee ner mele³egie ceW Yeer yeæ[e leepe efceuesiee~FmekeÀes keÀnles nQ - yesno keÀer efpeccesJeejer~ ... yesno keÀer efpeccesJeejer DeLee&led yesno keÀer yeele mees®evee,yesno heefjJeej mes mecyevOe Deewj mvesn, meJe& mLeeve Deheves nQ... Ssmes keÀes keÀnles nQ yesno keÀemee|JemeSyegue~'' De.yeeheoeoe 11.07.70 efouueer``³es meye De®íer jerefle mecePeves Deewj mecePeeves keÀer yeeleW nQ~ ³en Yeer leye mecePeW peye efve½e³eyegef×neW~ ... efve½e³eyegef× nesves mes yeehe keÀe heefj®e³e osves efyeiej megKe veneR Deelee nw, leæ[HeÀve ueie peeleernw~ ³e%e ceW efJeIve Yeer yengle heæ[les nQ~'' mee.yeeyee 25.03.09 efjJee.``henues-henues ³en efve½e³e ®eeefnS efkeÀ ³en F&éejer³e heæ{eF& nw~ hejceelcee megÒeerce yeehe Deewj megÒeerceefMe#ekeÀ Yeer nw~ legcnejer yegef× ceW pees vee@uespe nw, Jen DeewjeW keÀes Yeer osveer nw~ Deehe meceeve yeveevee nw,efJe®eej-meeiej cevLeve keÀjvee nw~ ... mecePeves Deewj mecePeeves kesÀ DeeOeej hej ner veF& ogefve³ee ceW heoefceuelee nw~'' mee.yeeyee 3.03.09 efjJee.``ye®®es keÀnWies - ... Deehe ncekeÀes keÀuhe-keÀuhe osJelee yeveekeÀj ®eues peeles nes~ ³en pewmes SkeÀkeÀneveer nw~ pees nesefMe³eej nQ, GvekesÀ efueS lees SkeÀ keÀneveer nw~... efvejekeÀejer Deelcee³eW Mejerj uesheeì& yepeeleer nQ, yeeyee Yeer heeì& yepeeles nQ~ pees De®íer mee|Jeme keÀjWies, GvekeÀes ner efve½e³e nesiee efkeÀ nceceeuee keÀe oevee DeJeM³e yeveWies~'' mee.yeeyee 27.01.09 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes ³en efve½e³e nw efkeÀ yeehe ner ncekeÀes heæ{eles nQ, ³en ye´ïee Yeer heæ{les nQ~ peªj ³enmeyemes De®íe heæ{les neWies~ ... nceejs heeme lees kegÀí Oeve nw veneR~ ye®®es ner Oeve osles nQ Deewj uesles nQ~oes cegùer osles nQ Deewj YeefJe<³e ceW cenue uesles nQ~ keÀesF& kesÀ heeme kegÀí Yeer Oeve veneR nw lees kegÀí oslesveneR nQ hejvleg De®íe heæ{les nQ Deewj De®íer mee|Jeme keÀjles nQ lees YeefJe<³e ceW De®íe heo heeles nQ~''

mee.yeeyee 31.01.09 efjJee.`èfkeÀmekeÀes Yeer yeehe keÀe heefj®e³e osves ceW keÀesF& lekeÀueerHeÀ veneR nw, yengle menpe nw hejvleg Deheves keÀeshetje efve½e³e veneR, ÒewefkeÌìme veneR nw lees efkeÀmekeÀes mecePee veneR mekeÀles nQ~ efkeÀmekeÀes %eeve veneR osles nQ leesiees³ee De%eeveer nQ~ %eeve veneR lees YeefkeÌle nw, osneefYeceeve nw~ %eeve nesiee ner osner-DeefYeceeveer ceW~''

mee.yeeyee 23.01.09 efjJee.``legcneje keÀesF& ogMceve veneR nw~ efHeÀj Yeer legcekeÀes meyekeÀes mecePeevee peªj nw efkeÀ heehe Deewj hegC³ekewÀmes pecee neslee nw~ ... efove Òeefleefove Ssmes yengle efvekeÀueles jnWies~ efJeIve Yeer heæ[ves nQ hejvleg [êceeceW legcneje efJepe³e keÀe heeì& lees efveef½ele nw ner~'' mee.yeeyee 8.01.09 efjJee.

43

F&éejer³e mesJee kesÀ ÒekeÀejF&éejer³e mesJee kesÀ efJeefYevve ÒekeÀej nQ, efpevekesÀ Üeje mesJee keÀjves Jeeues keÀes GmekeÀe HeÀue DeJeM³eefceuelee nw~ pees efpeleveer Þe=×e-YeeJeve Deewj efve½e³e mes mesJee keÀjlee nw, Gme Devegmeej GmekeÀes HeÀueefceuelee nw~ F&éejer³e mesJee kesÀ pees efJeefYevve ÒekeÀej nQ, GveceW mes efvecveefueefKele cegK³e nw~1. cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee2. leve-ceve-Oeve-peve, mecyevOe-mecheke&À3. osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ DeeOeej hej mesJee ³e%e mesJee DeLee&led ceOegJeve ceW mesJee mesvìme& hej mesJee Deheves efveJeeme mLeeve4. %eeve keÀer mesJee ³eesie Üeje mesJee DeLee&led MeefkeÌle keÀe oeve keÀceeX Üeje iegCeeW keÀe oeve ³e%e keÀer mLetue mesJee uesKeveer mes mesJee FCìjvesì Deeefo mes mesJee

5. mJe-mesJee, efJeée-mesJee, heefjJeej keÀer mesJee6. ¢efä-Je=efÊe Deewj mce=efle mes mesJee7. mJeeLe& mes mesJee Deewj efvemJeeLe& mesJee efve<keÀece mesJee Deewj keÀecevee mes mesJee8. peæ[, pebiece, ®esleve keÀer mesJee9. mJe-efmLeefle mes mesJeeDeeefo-Deeefo cegK³e nQ, efpevemes nce otmejeW keÀer mesJee keÀjkesÀ Dehevee Yeei³e yeveeles nQ~

1. cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee - cevmee mesJee (I) hejceelcee keÀer ³eeo mes DeeeflcekeÀ Deewj hejceeeflcekeÀ iegCeeW Deewj MeefkeÌle³eeW kesÀ Jee³eye´sMevmeJeeleeJejCe ceW Òemeeefjle keÀjkesÀ DeelceeDeeW Deewj Òeke=Àefle keÀes heeJeve yeveevee~

44

(II) %eeve keÀe ceveve-ef®evleve keÀjkesÀ GmekesÀ Jee³eye´sMevme JeeleeJejCe ceW Òemeeefjle keÀjvee~ (III) ueeFì-neGme, ceeFì-neGme efmLeefle ceW efmLele neskeÀj DeelceeDeeW keÀes cevmee Üeje ueeFì-ceeFì osvee~ (IV) ³eLeeLe& %eeve keÀer Òeeefhle Deewj hejceelcee keÀer Òeeefhle keÀer DevegYetefle keÀer KegMeer Deewj veMes ceWjnkeÀj Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer F&éejer³e KegMeer Deewj veMes keÀer DevegYetefle keÀjevee~ (V) %eeve keÀer ³eLeeLe& jerefle OeejCee keÀj meJe& DeelceeDeeW kesÀ Òeefle MegYe YeeJevee, MegYe keÀeceveejKevee Yeer cevmee mesJee nw~ (VI) cevmee Üeje otmejer DeelceeDeeW keÀes %eeve keÀer OeejCee Deewj mesJee keÀer ÒesjCee osvee Yeer cevmeemesJee nw~``pewmes HeÀefjMlee ªhe mes ye´ïee yeehe ves Deehe meYeer keÀes cevmee mesJee Üeje DeekeÀe|<ele efkeÀ³ee, Iej yew"sefnccele oer Deewj ®eue heæ[s, Ssmes Deehe Yeer HeÀefjMles ªhe mes cevmee mesJee keÀj mekeÀles nes~ HeÀefjMleeyevekeÀj ³en DevegYeJe Yeer yeæ{eles ®euees~ ... pewmes mece³e Deeies yeæ{siee, Ssmes ogKe-DeMeeefvle keÀer uenjyeæ{leer jnsieer~ keÀesF& ve keÀesF& keÀejCe Ssmes yeveWies, pees ogKe keÀer uenj yeæ{sieer~''


``nj SkeÀ kesÀ ceve kesÀ YeeJe keÀes mecePeves mes GmekeÀer pees ®eenvee nw DeLeJee efpeme Òeeefhle keÀer F®íe nw,Jener efceueves mes keÌ³ee nesiee? Deehe pees GvekeÀes yeveeves ®eenles nes, Jen yeve pee³eWies DeLee&led mee|Jeme keÀermeHeÀuelee yengle peuoer efvekeÀuesieer keÌ³eeWefkeÀ GvekeÀer ®eenvee ÒeceeCe GvekeÀes Òeeefhle nes ie³eer~ ... GmeÒeeefhle mes DeefJeveeMeer heg©<eeLeea yeve pee³eWies~'' De.yeeheoeoe 18.4.71

``DeYeer meHeÀuelee keÀes ueeves kesÀ efueS Deehe ueesieeW keÀes mece³e, mebkeÀuhe, mecheefÊe Deewj MeefkeÌle yengleueieeveer heæ[leer nw, efHeÀj keÌ³ee nesiee? meHeÀuelee mJe³eb DeehekesÀ meeceves Dee³esieer~ mecheefÊe DeehekeÀesueieeveer veneR heæ[sieer, uesefkeÀve mecheefÊe DeehekesÀ meeceves mJe³eb mJeene nesves Dee³esieer~ mecePee, FleveeDevlej nw efmeHe&À Fme SkeÀ yeele keÀer OeejCee mes... cevceveeYeJe keÀer efmLeefle mes~''


``Deye lees no keÀer yeeleW, no kesÀ hegjeves mebmkeÀejeW keÀes íesæ[ cemeeaHegÀue yevees, mekeÀeMe oes, meneje oes~GmeceW ner efyepeer jnWies lees no keÀer DeekeÀ<e&Ce mes mJele: ner otj nes pee³eWies~ Deye JeeCeer kesÀ meeLe-meeLecevmee mesJee keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ ... ceve efyepeer jnsiee lees mJe keÀe heg©<eeLe& Yeer nw ner~''

19.8.09 De.yeeheoeoe keÀe mevosMe``DeeJee]pe mes hejs jnves keÀe DeY³eeme yengle DeeJeM³ekeÀ nw~ DeeJee]pe ceW DeekeÀj pees DeelceeDeeW keÀermesJee keÀjles nes, Gmemes DeefOekeÀ DeeJee]pe mes hejs efmLeefle ceW efmLele neskeÀj mesJee keÀjves mes mesJee keÀe

45

Òel³e#e ÒeceeCe osKe mekeWÀies~ Deheveer DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW efmLele neskeÀj Dev³e DeelceeDeeW keÀes DeJ³ekeÌleefmLeefle keÀe SkeÀ meskesÀC[ ceW DevegYeJe keÀje³ee lees Jen Òel³e#e HeÀuemJeªhe DeehekesÀ meccegKe efoKeeF&osiee~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``DeeJee]pe mes hejs efmLeefle ceW efmLele neskeÀj efHeÀj DeeJee]pe ceW Deeves mes Jen DeeJee]pe, DeeJee]pe veneRueiesiee, uesefkeÀve Gme DeeJee]pe mes Yeer DeJ³eefkeÌle Jee³eyesMeve keÀe ÒeJeen efkeÀmeer keÀes Yeer yeehe keÀer lejHeÀDeekeÀe|<ele keÀjsiee~ Jen DeeJee]pe megveles ngS GvekeÀes DeeJee]pe mes hejs efmLeefle keÀe DevegYeJe nesves ueiesiee~pewmes meekeÀej ceW ye®®es keÀes ueesjer osles nQ ... Jen DeeJee]pe, DeeJee]pe mes hejs ues peeves keÀe meeOeve nesleenw~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``meowJe Deheves keÀes keÀcyeeFC[ mecePe, keÀcyeeFC[ ªhe keÀer mee|Jeme keÀjes DeLee&led DeJ³ekeÌle efmLeefleDeewj efHeÀj DeeJee]pe~ oesveeW keÀer keÀcyeeFC[ ªhe keÀer mee|Jeme Jeeefjme yevee³esieer~ efmeHe&À DeeJee]pe Üejemee|Jeme keÀjves mes Òepee yeveleer pee jner nw~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``Deye kesÀ mecyevOe pegìves mes ner YeefJe<³e mecyevOe ceW Dee³eWies~ veneR lees Òepee ceW Dee³eWies~ lees veJeervelee³ener ueeveer nw, pees SkeÀ meskesÀC[ ceW DeJ³ekeÌle efmLeefle kesÀ DevegYeJe Üeje mecyevOe peesæ[vee~ mecyevOeDeewj mecheke&À oesveeW ceW HebÀke&À nw~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``DeepekeÀue meYeer Leesæ[s mece³e ceW DevegYeJe keÀjves kesÀ F®ígkeÀ nQ, megveves kesÀ F®ígkeÀ veneR nQ~ FmeefueSDevegYeJe ceW efmLele jnkeÀj DevegYeJe keÀjeDees~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``Mesjveer MeefkeÌle³eeW keÀe SkeÀ Yeer mebkeÀuhe Jee SkeÀ Yeer yeesue J³eLe& veneR pee mekeÀlee~ pees keÀne, JenefkeÀ³ee~ mebkeÀuhe Deewj keÀce& ceW Devlej veneR neslee nw keÌ³eeWefkeÀ mebkeÀuhe Yeer peerJeve keÀe DeveceesueKe]peevee nw~ ... GvekesÀ SkeÀ-SkeÀ mebkeÀuhe mes mJe³eb keÀe Deewj meJe& keÀe keÀu³eeCe neslee nw~''


``meeFuesvme kesÀ yeue JeeueeW keÀes keÀneB peeves keÀer DeLeJee GvneWkeÀes Deeves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR~ JesDeheves Meg× mebkeÀuheeW Üeje DeelceeDeeW keÀes KeeR®ekeÀj meeceves uee³eWies~ ... ³en nesiee Deheveer efJeue-hee@Jej mes~'' De.yeeheoeoe 2.07.70

``efieHeÌì lees DeehekesÀ heeme yengle nQ ... Deehe DeefJeveeMeer yeehe meceeve yeveves Jeeues Fme Je<e& meYeer keÀesDeefJeveeMeer efieHeÌì oes~ cevmee Üeje MeefkeÌle³eeW keÀer efieHeÌì, Jee®ee Üeje %eeve keÀer efieHeÌì Deewj keÀce¥CeeÜeje iegCeeW keÀer efieHeÌì oes~ ... keÀesF& keÀes Yeer Keeueer veneR peeves oes~ FmekesÀ efueS DeehekeÀes DeìsvMevejKevee nesiee, nj mece³e cevmee ceW MeefkeÌle³eeW keÀe mìe@keÀ Fcepe& jKevee heæ[siee~''


``nj mece³e cevmee ceW MeefkeÌle³eeW keÀe mìe@keÀ Fcepe& jKevee heæ[siee~ ... Jee®ee kesÀ keÀejCe meoe ceve ceW

46

ceveve MeefkeÌle, %eeve keÀes ceveve keÀjves keÀer MeefkeÌle mce=efle ceW jKeveer heæ[sieer~ ®eueve ceW, ®esnjs ceW, keÀce&ceW iegCeeW keÀe mJeªhe yevevee heæ[siee~ meoe %eeve, iegCe, MeefkeÌle³eeW keÀe mJeªhe Fcepe& jKevee heæ[siee~''


Jee®ee mesJee (I) Jee®ee Üeje Dev³e DeelceeDeeW keÀes Deelcee-hejceelcee-me=efä ®e¬eÀ keÀe %eeve osvee, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe me®®ee jemlee yeleevee~ (II) ogKeer-DeMeevle DeelceeDeeW kesÀ ogKe-DeMeeefvle kesÀ keÀejCeeW keÀes megvekeÀj, GmekeÀe meceeOeevekeÀjvee DeLee&led GvekeÀes megKe-Meeefvle keÀe me®®ee jemlee yeleevee, MegYe je³e osvee Jee®ee mesJee nw~ (III) Jee®ee Üeje %eeve kesÀ ieg¿e je]peeW keÀes mheä keÀjvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes GvekeÀerDevegYetefle keÀjevee Jee®ee mesJee nw~ (IV) %eeve-³eesie keÀe cenlJe yeleekeÀj DeelceeDeeW keÀer hejceelcee kesÀ meeLe Òeerle pegìevee~`èfmeHe&À ceeFkeÀ veneR uesefkeÀve mvesner-men³eesieer yeveW~ keÌ³eeWefkeÀ mvesn Deewj men³eesie mes GvekeÀes DeeMeerJee&oefceueleer nw, heg©<eeLe& ceW Deeies yeæ{ves keÀer~ ... yeeheoeoe ³en keÌ³eeW keÀnles nQ keÌ³eeWefkeÀ Deehe ueesie peeshekeÌkesÀ yeéïeCe nQ, GvekeÀes mece³e hej mee#eer neskeÀj osKevee heæ[siee, cevmee mesJee Fleveer yeæ{sieer~ Jes mesJeekeÀjW Deewj Deehe mee#eer neskeÀj cevmee mesJee keÀjes~ pewmes ye´ïee yeehe ves mesJee uee³ekeÀ yevee³ee Deewj mJe³ebmee#eer neskeÀj osKee vee~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``³en Jee®ee keÀer mesJee DeehekesÀ ³eesi³e lew³eej efkeÀ³es ngS keÀjW, efpevekeÀer DeeJee]pe ceW DevegYeJe keÀerDeekeÀ<e&Ce nes, heespeerMeve keÀer DeekeÀ<e&Ce veneR uesefkeÀve DevegYeJe keÀer DeekeÀ<e&Ce~ leye ÒeYeeJe yengle peuoerheæ[siee~... efveefceÊe yeveves JeeueeW keÀes yeeheoeoe keÀer SkeÌmìê ceoo efceueleer nw~ keÀesF& Yeer nes uesefkeÀveefpemekeÀes yeeheoeoe keÀe mece³e hej efJeMes<e Jejoeve efceuelee nw, GmekeÀer efjpeuì Jes Kego Yeer veneR peevemekeÀles efkeÀ keÌ³ee neslee nw~ Jes Kego veneR yeesueles uesefkeÀve Jejoeve yeesuelee nw~''


``Deheveer mce=efle Deewj efmLeefle keÀes Ssmee hee@JejHegÀue yeveekeÀj mìspe hej DeeDees, Ssmes mecePees efkeÀ DeheveskeÀF& mece³e kesÀ hegkeÀejles ngS YekeÌleeW keÀes Deheves Üeje yeehe keÀe mee#eelkeÀej keÀjeves kesÀ efueS DeeF& ntB~... efmeHe&À Yee<eCe keÀer lew³eejer veneR keÀjveer nw uesefkeÀve Yee<eCe keÀer lew³eejer Ssmeer keÀjes, pees Yee<eCe ÜejeYee<ee mes Yeer hejs efmLeefle ceW ues peeves keÀe DevegYeJe keÀjeDees~'' De.yeeheoeoe 11.2.71

``Yee<eCe Üeje Yee<ee mes Yeer hejs efmLeefle ceW ues peeves keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ DeYeer Yee<eCe keÀer lew³eejerp³eeoe keÀjles nes uesefkeÀve ©neveer DeekeÀ<e&Ce mJeªhe keÀer mce=efle ceW jnves keÀer lew³eejer hej DeìsvMeve keÀce

47

osles nes~ ... nj SkeÀ kesÀ efoue hej yeehe kesÀ mecyevOe kesÀ mvesn keÀer íehe ueieevee nw~''De.yeeheoeoe 11.2.71

``Deheves keÀes osKevee nw nce efkeÀlevee owJeer iegCeeW ceW jnles nQ, efkeÀlevee mece³e yeehe keÀer mesJee keÀjles nQ?Kego Yeer ³eeo keÀjvee nw Deewj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer ³eeo efoueeveer nw~ Deelcee hej pees keÀì ®eæ{er ngF&nw, Jen ³eeo kesÀ efyeiej lees Glejsieer veneR~ ... pees keÀjsiee, mees hee³esiee, veneR keÀjsiee lees Devle ceWheílee³esiee~'' mee.yeeyee 23.05.09 efjJee.``DeeJee]pe HewÀueeves ceW heeme nes uesefkeÀve DeelceeDeeW keÀes yeehe kesÀ meceerhe ueeves keÀe DeeJeeÚ DeYeer keÀjveenw~ ... mJe³eb ner DeeJee]pe mes hejs jnves kesÀ F®ígkeÀ nQ, meoe kesÀ DeY³eemeer veneR nQ~ FmeefueS DeeJee]pemes DeeJee]pe HewÀue jne nw~ uesefkeÀve efpelevee mJe³eb DeeJee]pe mes hejs neskeÀj mechetCe&lee keÀe DeeJeeÚ DehevesceW keÀjWies, Glevee DeelceeDeeW keÀe DeeJeeÚ keÀj mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 22.10.70

keÀce&Cee mesJeekeÀce& Üeje ³e%e keÀer mLetue-met#ce mesJee keÀjves Jeeues keÀes GmekeÀe yeæ[e HeÀue efceuelee nw~

YeefkeÌle ceeie& ceW Yeer Ssmeer mesJee keÀe yeæ[e cenlJe nw~ (I) keÀce& Üeje otmejeW keÀes ÒesjCee osvee~ (II) mLetue mesJee DeLee&led ³e%e keÀer mLetue mesJee keÀjvee~ (III) keÀce& Üeje DeelceeDeeW keÀes iegCeeW keÀe oeve osvee~ (IV) Jele&ceeve mece³e Fvìjvesì Deeefo kesÀ Üeje Yeer mesJee keÀer pee mekeÀleer nw~``mechetCe& yeveves kesÀ efueS Fve oes yeeleeW (ef$ekeÀeueoMeea yevekeÀj keÀce& keÀjvee Deewj J³eLe& mebkeÀuheeW keÀerj®evee yevo keÀjvee) keÀe O³eeve osvee heæ[s~ ... Fve oesveeW yeeleeW keÀe O³eeve osves mee|JemeSyegue yevemekeWÀies~ mee|Jeme efmeHe&À cegKe mes veneR nesleer nw uesefkeÀve Þesÿ keÀceeX Üeje Yeer mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ ...Ssmes keÀle&J³e keÀjkesÀ efoKeeDees pees DeehekesÀ keÀle&J³e nj Deelcee keÀes yeehe keÀer lejHeÀ DeekeÀe|<elekeÀjW~'' De.yeeheoeoe 1.3.71

``nj SkeÀ keÀes Deheves oerhekeÀ keÀer Deehener mecYeeue keÀjveer nw~ Devle lekeÀ heg©<eeLe& ®euevee ner nw~ ...jes]pe oerhekeÀ ceW ³eesie Deewj %eeve keÀe Ie=le [euevee heæ[lee nw~ ³eesieyeue keÀer lee]keÀle veneR nw lees oewæ[veneR mekeÀles nQ~ ... mLetue mesJee keÀer meypeskeÌì Yeer yengle De®íer nw, yengleeW keÀer DeeMeerJee&o efceueleer nw~keÀesF& ye®®es %eeve keÀer mee|Jeme keÀjles nQ~ efove Òeefleefove mee|Jeme keÀer Je=ef× nesleer pee³esieer~''

mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.``ceneve DeelceeDeeW keÀe keÀle&J³e oeve-hegC³e neslee nw~ ... ®eskeÀ keÀjes - Deepe meejs efove ceW efkeÀleveeW

48

keÀes oeve efo³ee Deewj keÀewvemee oeve efo³ee? ... osKevee nw - Deepe nceejer yegef× keÀe Yeespeve cenevejne? ... Deheves keÀes Deehener ®eskeÀ keÀjes efkeÀ Deepe nceves yegef× Üeje keÀesF& Yeer DeMeg× mebkeÀuhe keÀeYeespeve lees veneR heeve efkeÀ³ee? ... hegC³e DeLee&led efkeÀmekeÀes Ssmeer ®eer]pe osvee, efpememes Gme Deelcee kesÀefoue mes DeeMeerJee&o efvekeÀues~'' De.yeeheoeoe 18.04.71

``Deehe ueesieeW kesÀ meeceves pees Yeer Deelcee³eW Dee³eWieer, Deeles ner GvekesÀ mebkeÀuhe, mJeªhe, iegCe DeewjkeÀle&J³e yeoue pee³eWies~ ve efmeHe&À DeelceeDeeW kesÀ uesefkeÀve 5 lelJeeW kesÀ Yeer iegCe Deewj keÀle&J³e yeouevesJeeues nes~ ... pewmes ceneoeefve³eeW kesÀ heeme meowJe efYeKeeefj³eeW keÀer Yeeræ[ ueieer jnleer nw, Jewmes Deehe meYeerkesÀ heeme Yeer efYeKeeefj³eeW keÀer Yeeræ[ ueieves Jeeueer nw~'' De.yeeheoeoe 15.4.71

``cegK³e leerve ÒekeÀej kesÀ oeve keÀjves nQ~ %eeve keÀe oeve Yeer keÀjles nes, ³eesie Üeje MeefkeÌle³eeW keÀe oeveYeer keÀj jns nes Deewj leermeje oeve nw keÀce& Üeje iegCeeW keÀe oeve~ ... cevmee Üeje meJe& MeefkeÌle³eeW keÀeoeve, JeeCeer Üeje %eeve keÀe oeve Deewj keÀce& Üeje meJe& iegCeeW keÀe oeve~ meJesjs huesve yeveeDees ... efovemeceehle nesves hej ®eskeÀ keÀjes - leerveeW ÒekeÀej keÀe oeve efkeÀ³ee?''


``cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee, %eeve-iegCe-MeefkeÌle³eeW leerveeW ÒekeÀej kesÀ oeve keÀer Deheveer-Deheveer ÒeeueyOe JeeÒeeefhle nw~ ... Fme mece³e Fme oeve mes ve efmeHe&À YeefJe<³e yevelee nw uesefkeÀve Òel³e#e HeÀue Yeer efceueleenw~ ... pees leerveeW ner oeve keÀjles nQ, GvekeÀes leerveeW ner HeÀue Òel³e#e ªhe ceW efceueles nQ~''


``efmeHe&À cegKe keÀer mee|Jeme ner veneR uesefkeÀve meJe& keÀcexefvê³eeB mee|Jeme keÀjves ceW lelhej neW~ ... efmeHe&À SkeÀÒekeÀej keÀer mee|Jeme mes meyetle veneR efvekeÀuelee nw~ Gmemes efmeHe&À mejenvee keÀjles nQ~ meyetle osves kesÀ efueSmeJe& ÒekeÀej keÀer mee|Jeme ceW meoe lelhej jnvee nw~ pees efpelevee mee|JemeSyegue nesiee, Jewmee yeehe meceeveyevee³esiee Deewj efHeÀj yeehe meceeve yevesiee~'' De.yeeheoeoe 23.10.70

``efpelevee Kego menpe heg©<eeLeea neWies, DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW neWies, Glevee ner DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeveyevee mekeWÀies~ ... Yee<eCe hej veneR uesefkeÀve efmLeefle hej meHeÀuelee keÀe DeeOeej nw keÌ³eeWefkeÀ Yee<eCeDeLee&led Yee<ee keÀer ÒeJeerCelee lees ogefve³ee ceW yengle nw uesefkeÀve Deelcee ceW MeefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀjeves Jeeueslees legce ner nes~'' De.yeeheoeoe 23.1.70

``Deepe efJeée keÀer meJe& DeelceeDeeW keÀes KegMeer, MeefkeÌle Deewj mvesn keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ ... cevmee mesMeefkeÌle³eeB oes, Jee®ee mes %eeve oes Deewj keÀce&Cee mes iegCeoeve oes~ ye´ïee yeehe ves Devle ceW leerve Meyo meYeerye®®eeW keÀes meewieele ceW efo³es~ ... cevmee Üeje efvejekeÀejer, Jee®ee Üeje efvejnbkeÀejer Deewj keÀce&Cee Üejeefvee|JekeÀejer~ ³es leerve Meyo mesJee ceW ueieeDees~'' De.yeeheoeoe 24.3.09

49

``ncekeÀes cevmee men³eesie osvee ner nw Deewj Jee³eye´sMeve HewÀueeves nQ~ ... Òeesûeece kesÀ mece³e keÀesF& keÀneBYeer nes, uesefkeÀve mecePes nce mesJee hej nQ~ ... mecePes nceejer mesJee nw lees De®íe nes pee³esiee~''


``yeehe mecePeeles lees yengle De®íe nQ hejvleg keÀuhe-keÀuhe pees efpelevee heæ{s nQ, Jes Glevee ner heæ{les nQ~heg©<eeLe& mes meeje ceeuetce heæ[ peelee nw~ mLetue mesJee keÀer Yeer meypeskeÌì nw~ cevmee mesJee veneR lees Jee®ee,keÀce&Cee mesJee keÀjveer ®eeefnS~ ... henues ³eeo keÀer ³ee$ee ceW jnvee nw, Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehekeÀes ³eeo keÀjvee nw~'' mee.yeeyee 11.02.09 efjJee.``legcnejs %eeve kesÀ JeeCe yengle De®ís nQ, hejvleg GveceW ³eesie keÀe peewnj ®eeefnS~ pewmes leueJeej ceW Yeerpeewnj neslee nw lees GmekeÀer Jesu³et DeefOekeÀ nesleer nw~ ... ye®®eeW ceW Yeer Ssmes nQ~ keÀesF& ceW %eeve yengle nwuesefkeÀve ³eesie keÀe peewnj keÀce nw~'' mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``DeYeer yengle mesJee jner ngF& nw~ DeYeer lees cevmee Üeje mekeÀeMe osves keÀe keÀece keÀjvee nw~ pewmes Megª-Megª ceW efMeJe yeehe ves ye´ïee ceW ÒeJesMe efkeÀ³ee lees ... mee#eelkeÀej ngDee, YeeiekeÀj Dee³es Deewj peesMegª ceW Dee³es, Jes efkeÀleves hekeÌkesÀ nQ~ ... pees Megª ceW ngDee, Jen DeYeer Devle ceW Yeer efjheerì nesvee nw~FmeefueS Deheveer cevmee MeefkeÌle keÀer mesJee keÀes yeæ{eDees~'' De.yeeheoeoe 15.12.08

``kesÀJeue Dece=leJesues ner ³es cevmee mesJee veneR keÀjveer nw~ Yeues keÀce& keÀj jns nes uesefkeÀve yeer®e-yeer®e ceWceeFC[ keÀes meye lejHeÀ mes keÀvì^esue keÀjkesÀ, SkeÀeûe neskeÀj osKees mekeÀeMe os mekeÀlee ntB ³ee veneR osmekeÀlee ntB~ FmekeÀer ì^e³eue keÀjes~ FmekeÀer yengle DeeJeM³ekeÀlee nesieer~ DeehekesÀ ogKe-nlee&, megKe-keÀlee& kesÀ ef®e$e yeveles nQ lees keÌ³ee ®eslev³e ceW veneR yeveWies!''


2. leve-ceve-Oeve-peve, mecyevOe-mecheke&À mes F&éejer³e mesJee (I) Deheves leve mes ³e%e keÀer mLetue-met#ce mesJee keÀjvee~ (II) ceve kesÀ Üeje DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjvee, mJe³eb Yeer Deheves ceve keÀes F&éejer³e mesJee ceWmecee|hele keÀjvee Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer Dehevee leve-ceve-Oeve ³e%e mesJee ceW mecee|hele keÀjves keÀerÒesjCee osvee~ (III) Oeve keÀes ³e%e ceW ueieekeÀj Dev³e DeelceeDeeW keÀes men³eesie keÀjvee, Oeve keÀes ³e%e ceW mecee|helekeÀjvee~mesvìj Keesuevee, cesuee-ÒeoMe&veer Deeefo ueieevee, GmekeÀe ÒeyevOe keÀjvee Deewj men³eesie keÀjvee, ³e%e kesÀDev³e keÀe³eeX ceW Oeve mes ceoo keÀjvee~

50

(IV) peve DeLee&led Deheveer keÀv³eeDeeW Deeefo keÀes ³e%e mesJee ceW mecee|hele keÀjvee~ Fme peve-mesJeekeÀe ner YeefkeÌle ceeie& ceW keÀv³ee-oeve kesÀ ªhe ceW iee³eve nw hejvleg Jen keÀv³eeoeve keÀe leceesÒeOeeve mJeªhenw Deewj DeYeer pees F&éejer³e mesJee DeLe& keÀv³ee-oeve keÀjles nQ, Jen keÀv³ee-oeve keÀe meleesÒeOeeve mJeªhenw~ (V) mecyevOe-mecheke&À mes mesJee DeLee&led mecyevOe-mecheke&À ceW Deeves Jeeueer DeelceeDeeW keÀer %eeve-³eesiemes mesJee keÀjvee~``Devle ceW SkeÀ yeehe kesÀ efmeJeeS Deewj keÀesF& keÀer ³eeo ve Dee³es~ SkeÀoce ueeFve keÌueer³ej ®eeefnS~SkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjves mes Devoj ceW KegMeer keÀe heeje ®eæ{lee nw~ ... ³en DeefJeveeMeer %eeve jlvener Devle ceW meeLe ®eueles nQ~ %eeve jlve DeLee&led Fve %eeve jlveeW keÀer keÀceeF& ner meeLe ®eueleer nw, efpememeslegce 21 pevce ÒeeueyOe YeesieWies~ efJeveeMeer Oeve Yeer GvekeÀe meeLe peelee nw pees yeehe keÀes ceoo keÀjlesnQ~'' mee.yeeyee 14.03.10 efjJee.``hewmee nw lees yeehe kesÀ [e³ejskeÌMeve hej ®euees, ne@efmheìue-keÀce-³egefveJee|meìer Keesuees, peneB DeekeÀjkeÀesF& efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeve mekesÀ~ ... DeYeer legce ueeFì-neGme nes~ legce meyekeÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle Oeece keÀe jemlee yeleeles nes~'' mee.yeeyee 15.02.10 efjJee.``ceeB-yeehe Meeoer keÀjevee ®eenles nQ lees keÀv³ee³eW ceeB-yeehe keÀes yeesueW - Deehe nceejer Meeoer ceW pees hewmeeKe®e& keÀjWies, Jen ncekeÀes oWies lees nce Fve hewmeeW mes ©neveer ne@efmheìue-keÀce-³egefveJee|meìer KeesueWies,efpememes yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjWies lees legcneje Yeer hegC³e, nceeje Yeer hegC³e nes pee³esiee~ hejvleg ye®®esKego Yeer Glmeen ceW jnves Jeeues neW efkeÀ nce Yeejle keÀes mJeie& yeveeves kesÀ efueS Dehevee leve-ceve-Oeve meyeKe®e& keÀjWies~ Flevee veMee ®eæ{e jnvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 16.02.10 efjJee.``YeefkeÌle ceeie& ceW legce efkeÀlevee hewmee Jesmì keÀjles nes~ ³eneB lees legcnejer heeF& Yeer Jesmì veneR nesleer nw~legce mee|Jeme keÀjles nes mee@ueJesvì yeveves kesÀ efueS~ YeefkeÌle ceeie& ceW lees hewmes Ke®e& keÀjles-keÀjlesFvmee@ueJesvì yeve heæ[les nes~ Fme mece³e legce pees kegÀí osles nes, Jen F&éejer³e mee|Jeme kesÀ efueSefMeJeyeeyee keÀes osles nes~'' mee.yeeyee 23.09.09 efjJee.``yeer.kesÀ. keÀes osvee Yeer jeBie nes peelee nw~ yeeyee ves mecePee³ee nw - legce keÀesF& mes Yeer keÀesF& ®eer]pe ueskeÀjhenveWies lees GvekeÀer ³eeo Deeleer jnsieer~ ... osves Jeeues keÀe Yeer kegÀí pecee veneR neslee nw~ ... efpeleveermee|Jeme keÀjWies, Gleveer keÀceeF& pecee nesieer~'' mee.yeeyee 23.09.09 efjJee.``legcneje %eeve Je=ef× keÀes heelee jnlee nw, ye®®eeW keÀer Yeer Je=ef× nesleer peeleer nw~ GmeceW iejerye-meentkeÀejmeye Dee peeles nQ~ efMeJeyeeyee keÀe YeC[eje Yejlee peelee nw~ pees YeC[eje Yejles nQ, GvekeÀes JeneB keÀF&iegCee efjìve& efceue peelee nw~'' mee.yeeyee 5.04.09 efjJee.

51

3. osMe-keÀeue-heefjefmLeefle kesÀ DeeOeej hej mesJee ³e%e mesJee DeLee&led ceOegyeve ceW mesJee mesvìme& hej mesJee Deheves efveJeeme mLeeve``henues-henues efkeÀmekeÀer yegef× ceW ³en efye"evee nw efkeÀ ieerlee keÀe YeieJeeve hejceefhelee hejceelcee nw,Gmeves ner Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& mLeeheve efkeÀ³ee~ Yeejle keÀe osJeer-osJelee Oece& ner cegK³enw~... ³en Yeer legce peeveles nes efkeÀ [êcee Devegmeej YeejleJeeefme³eeW keÀes Dehevee Oece& Yetue peevee nw leyelees efHeÀj yeehe DeekeÀj mLeeheve keÀjs~ '' mee.yeeyee 26.11.08 efjJee.``mesJee keÀe ìve& - nj SkeÀ mesvìj jep³e DeefOekeÀejer yeveves JeeueeW keÀer mebK³ee efueKevee ... mece³eÒeceeCe nj SkeÀ Deheves-Deheves Sefj³ee keÀer DeelceeDeeW keÀe Gunvee hetje keÀjes~ ... meYeer keÀes mevosMeoes, yeeheoeoe mes keÀce mes keÀce Jemee& lees efoueeDees~ ... ueemì ceW DeehekesÀ iegCe iee³eW efkeÀ Jeen, DeehevesnceW yeehe keÀe heefj®e³e efo³ee~ ³en hegC³e keÀe Keelee leerJe´ ieefle mes pecee keÀjvee nw~''


``mecyevOe-mecheke&À keÀer mesJee Deewj JeeCeer keÀer mesJee keÀjves keÀe ®eevme DeYeer nw~ efpeleveer keÀj mekeÀes,Gleveer [yeue-efì^yeue keÀjes~ yeeheoeoe HeÀe@jsve meeLe Yeejle JeeueeW keÀes Yeer keÀn jne nw~''


``DeYeer ®eejes Deesj oes Meyo keÀer ueele-leele ueieeDees~ SkeÀ mechetCe& heefJe$elee, meejs yeéïeCe heefjJeejceW HewÀueeveer nw~ pees keÀcepeesj nw, GmekeÀes men³eesie oskeÀj Yeer yeveeDees~ ³en yeæ[e hegC³e nw~ íesæ[ veneRoes efkeÀ ³en lees nw ner Ssmee, ³en lees yeouevee ner veneR nw~ ³en Þeehe veneR os oes, hegC³e keÀe keÀecekeÀjes~... GvekeÀer GcceeroW yeæ{eDees, efiejs ngS keÀes efiejeDees veneR, meneje oes, MeefkeÌle oes~''


4. %eeve keÀer mesJee ³eesie Üeje mesJee keÀceeX Üeje iegCeeW keÀe oeve ³e%e keÀer mLetue mesJee uesKeveer mes mesJee FCìjvesì Deeefo mes mesJee`èfpelevee-efpelevee Deheveer efpeccesJeejer keÀe leepe OeejCe keÀjWies, Glevee otmejeW keÀer efpeccesJeejer keÀe leepe

52

Yeer OeejCe keÀj mekeWÀies~ pees efveefceÊe ìer®ej nQ, Gve hej meYeer keÀer p³eeoe ve]pej jnleer nw~ ... Deeheueesie GvekesÀ Deeies SkeÀ ohe&Ce kesÀ ªhe ceW nes~ Deehe vee@uespe keÀer efmLeefle kesÀ ohe&Ce mes Deheves mJeªhekeÀe mee#eelkeÀej keÀjeves Jeeues ohe&Ce nes~'' De.yeeheoeoe 11.7.71

``Deehe mee|Jeme kesÀ efveefceÊe nes, FmeefueS Fme mebie"ve keÀes ceemìj vee@uespeHegÀue, mee|JemeSyegue DeewjmekeÌmesmeHegÀue mebie"ve keÀnWies~ pees mekeÌmesmeHegÀue nQ, Jes efkeÀmeer Yeer heefjefmLeefle ceW keÀesF& keÀejCe veneRyeleeles uesefkeÀve keÀejCe keÀes efveJeejCe ceW heefjJele&ve keÀj osles nQ~ ... pees ceemìj vee@uespeHegÀue,mekeÌmesmeHegÀue nesles nQ, Jes Deheveer vee@uespe keÀer MeefkeÌle mes keÀejCe keÀes efveJeejCe ceW yeoueer keÀj oWies~''


`èfJeveeMe nesiee, ³en lees iee@jCìer nw~ peye yeerpe ner DeefJeveeMeer nw lees HeÀue ve efvekeÀues, ³en nes veneRmekeÀlee~ ... FmeefueS mee|Jeme keÀjles keÀYeer ³en veneR osKevee Jee mees®evee! efkeÀ pees efkeÀ³ee Jen J³eLe&ie³ee~ meYeer vecyejJeej mece³e hej HeÀue efoKeeF& osles pee³eWies~''


``³en ye´ïee cegKeJebMeeJeueer yeéïeCe kegÀue Yet<eCe Þeercele hej ³en Þesÿ keÀle&J³e keÀjles nQ~ ... legcnejsceW Yeer ³eLeeLe& jerefle keÀesF& keÀer yegef× ceW cegefMkeÀue yew"lee nw~ ... keÀesF& keÀes mecePeeves keÀe Yeer DekeÌue®eeefnS~ nj yeele efkeÌue³ej efueKeveer ®eeefnS pees ceveg<³e mecePeW Deewj hetíW~''

mee.yeeyee 10.03.10 efjJee.``yegef× ceW %eeve jnsiee lees otmejeW keÀes Yeer mecePee mekeWÀies~ yeehe keÀes ³eeo keÀjves mes legce mJeie& kesÀceeefuekeÀ yeveWies~ ³en mecePeevee lees yengle menpe nw~ cegKe ®eueeles jnes, Sce SC[ DeeypeskeÌì meyekeÀesyeleeles jnes~ efJeMeeueyegef× lees Peì mecePe pee³eWies~'' mee.yeeyee 21.12.09 efjJee.``pewmes mece³e Deeies yeæ{siee, Ssmes ogKe-DeMeeefvle keÀer uenj yeæ{leer jnsieer~ keÀesF& ve keÀesF& keÀejCe SsmesyeveWies, pees ogKe keÀer uenj yeæ{sieer~ ... FmeefueS DeewjeW keÀes Jee®ee mesJee kesÀ efueS lew³eej keÀjes~uesefkeÀve HeÀeGC[sMeve hekeÌkeÀe nes~ Dehevee ÒeYeeJe [eueves Jeeues veneR neW, efj³eue %eeve keÀe ÒeYeeJe [euevesJeeues neW~ keÀYeer-keÀYeer yeéïeCe ye®®es Yeer Dehevee ÒeYeeJe [eueves ueieles nQ~ keÀesF& Yeer mesJee ceW yeehe keÀerlejHeÀ DeekeÀe|<ele keÀjes, Deheves Thej veneR~ Deiej heme&veue Deheves hej ÒeYeeefJele keÀjles nQ lees GmekeÀehegC³e veneR yevelee nw~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``DeYeer legce ye®®es mebiece hej nes, yeekeÀer meye lees ievo ceW heæ[s nQ~... DeYeer legce ievo mes efvekeÀueDee³es nes~ pees-pees efvekeÀuekeÀj Dee³es nQ Deewj GveceW %eeve keÀer hejekeÀeÿe nw, GvekeÀes ner veMee ®eæ{leenw~ legcekeÀes yesno keÀe yeehe efceuee, Deewj keÌ³ee ®eeefnS! ³en veMee peye ®eæ{s, leye legce efkeÀmekeÀes mecePeemekeÀes~~ efJe®eej keÀjes, yeehe ves ncekeÀes keÀneB mes efvekeÀeuee nw~''

53

mee.yeeyee 11.12.09 efjJee.``ye®®es pees me®®eer mee|Jeme keÀjveer ®eeefnS, Jen veneR keÀjles nQ~ yeekeÀer mLetue mee|Jeme ceW O³eeve ®eueepeelee nw~ Yeue [^ecee Devegmeej neslee nw hejvleg yeehe efHeÀj Yeer heg©<eeLe& lees keÀje³eWies vee~ ... cee³ee Yeer©mlece mes ©mlece neskeÀj ueæ[leer nw~ yeeyee Dehevee Yeer yeleeles nQ~ ceQ ©mlece ntB, peevelee ntB ceQ yesiejìg efÒevme yeveves Jeeuee ntB, lees Yeer cee³ee meecevee keÀjleer nw~ cee³ee efkeÀmekeÀes Yeer íesæ[leer veneR nw~''

mee.yeeyee 12.10.09 efjJee.``Ssmeer DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW efmLele neskeÀj efHeÀj mLetue mìspe hej DeeDees~ Fmemes keÌ³ee DevegYeJe nesiee?mebie"ve kesÀ yeer®e Yeer DeueewefkeÀkeÀ Deelcee³eW efoKeeF& oWieer~ ... meeOeejCe ªhe ceW nesles DemeeOeejCeefmLeefle Jee DeueewefkeÀkeÀ efmLeefle nesves mes mebie"ve kesÀ yeer®e pewmes efkeÀ Deuueen ueesie efoKeeF& oWies~ ...mìspe mes¬esÀìjer DeehekeÀe heefj®e³e ve os uesefkeÀve DeehekeÀer mìspe mJe³eb ner DeehekeÀe heefj®e³e os~''


``mìspe mes¬esÀìjer DeehekeÀe heefj®e³e ve os uesefkeÀve DeehekeÀer mìspe mJe³eb ner DeehekeÀe heefj®e³e os~ pewmesnerje Oetue ceW efíhee ngDee Yeer Dehevee heefj®e³e Kego oslee nw lees mebiece³egie hej nerjs legu³e peerJeve Deheveeheefj®e³e mJe³eb ner os mekeÀlee nw~ ... Jele&ceeve mece³e ceW pees vecyejJeve Òepee keÀnW, Jen Yeer keÀceefvekeÀueles nQ, meeOeejCe Òepee p³eeoe efvekeÀue jner nw keÌ³eeWefkeÀ meeOeejCe ªhe kesÀ meeLe efmLeefle Yeer yenglemece³e meeOeejCe yeve peeleer nw~'' De.yeeheoeoe 9.04.71

``Jele&ceeve mece³e ceW pees vecyejJeve Òepee keÀnW, Jen Yeer keÀce efvekeÀueles nQ, meeOeejCe Òepee p³eeoeefvekeÀue jner nw keÌ³eeWefkeÀ meeOeejCe ªhe kesÀ meeLe efmLeefle Yeer yengle mece³e meeOeejCe yeve peeleer nw~ DeYeermeeOeejCe ªhe ceW DemeeOeejCe efmLeefle keÀe DevegYeJe mJe³eb Yeer keÀjes Deewj DeewjeW keÀes Yeer keÀjeDees~yeenjcegKelee ceW Deeves kesÀ mece³e Devleceg&Kelee keÀer efmLeefle keÀes Yeer meeLe-meeLe jKees~''


``vee@uespeHegÀue kesÀ meeLe hee@JejHegÀue Yeer yevekeÀj vee@uespe oes lees DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes DevegYeJeer yeveemekeWÀies~ ... efpeme mece³e mee|Jeme keÀjleer nes, Gme mece³e ³ener ue#³e jKees efkeÀ %eeve oeve kesÀ meeLeDeheves Jee yeehe kesÀ iegCeeW keÀe oeve Yeer keÀjvee nw, DevegYeJe keÀjevee nw~ ... peye mJe³eb meJe&iegCeeW kesÀDevegYeJe mJeªhe neWies leye Dev³e keÀes Yeer DevegYeJeer yevee mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 9.04.71

``DeYeer vee@uespe keÀer lejHeÀ DeekeÀe|<ele nesles nQ uesefkeÀve vee@uespeHegÀue kesÀ Thej DeekeÀe|<ele keÀjvee nw~DeYeer ceemìj j®eef³elee keÀneB-keÀneB j®evee kesÀ DeekeÀ<e&Ce ceW DeekeÀe|<ele nes peeles nQ~ ... MeefkeÌle DeewjMetjJeerjlee keÀer metjle Ssmeer efoKeeF& os pees keÀesF& Yeer Deemegjer ue#eCe Jeeuee efnccele ve jKe mekesÀ~''


54

``DeYeer ³en nw efJenbie ceeie& keÀer mee|Jeme~ mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀe ceeLee ®euelee jnsiee efkeÀ keÌ³ee-keÌ³eeyeveevee ®eeefnS~ ... efkeÀmekeÀes mecePeeves keÀe yeæ[e veMee ®eeefnS~ mee|Jeme kesÀ efueS yeenj ceW peevee®eeefnS~ ... yeæ[s efyepevesmecewve pees nesles nQ, Jes yeæ[er-yeæ[er ye´ev®espe Keesueles nQ~ ... ³en nw %eevemeeiej yeehe keÀer DeefJeveeMeer %eeve jlveeW keÀer ogkeÀeve~'' mee.yeeyee 24.11.08 efjJee.``³en vee@uespe yegef× ceW jnves mes KegMeer Yeer jnleer nw~ DeewjeW keÀes Yeer ³en vee@uespe kewÀmes efceues, Fme hejYeer K³eeueele ®eueles jnles nQ~ kewÀmes meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e oW? ... ceveg<³e yes®eejs efyeukegÀueDevpeeve nQ, kewÀmes GvneWkeÀes meoe megKeer yevee³eW~'' mee.yeeyee 13.05.09 efjJee.``DeYeer lees yengle mee|Jeme keÀjveer nw, yengle Òepee yeveeveer nw~ ... yeeyee ves keÀne Lee - DeKeyeej Jeecesiepeerve ceW Ssmeer JeC[jHegÀue yeeleW efueKees, pees ceveg<³e mecePeW efkeÀ ye´ïeekegÀceeefj³eeW ves ³en yeeleefyeukegÀue "erkeÀ efueKeer nw~ ... pees efueKeles nQ, GvekeÀes efHeÀj mecePeevee Yeer nw~ mecePeevee veneR Deeleenesiee, FmeefueS efueKeles Yeer veneR nQ~'' mee.yeeyee 3.03.09 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - mee|Jeme keÀe meyetle oes, meYeer keÀes megKe oes~ ³eneB lees yeme ³en mee|Jeme keÀer leeleueieer jns, ³en ef®evlee jns~ yegef×³eesie yeehe kesÀ meeLe nes~ ... ³e%e keÀer mLetue mesJee Yeer keÀjveer ®eeefnSlees ©neveer mesJee Yeer peªj keÀjveer ®eeefnS~ cevceveeYeJe keÀe cev$e meyekeÀes osvee nw~ cevcevee YeJe nwcevmee mesJee, ceO³eepeer YeJe nw Jee®ee mesJee~'' mee.yeeyee 10.12.08 efjJee.``DeKeC[ ceneoeveer meoe leerve ÒekeÀej mes oeve keÀjves ceW efyepeer jnles nQ~ henuee cevmee ÜejeMeefkeÌle³eeb osves keÀe oeve, otmeje JeeCeer Üeje %eeve keÀe oeve Deewj leermeje keÀce& Üeje iegCeeW keÀe oeve~... JeeCeer Üeje %eeve keÀe oeve lees cewpeeefjìer keÀjles nQ, cevmee Üeje MeefkeÌle³eeW keÀe oeve ³eLee MeefkeÌlekeÀjles nQ Deewj keÀce& Üeje iegCe-oeve keÀjves Jeeues yengle keÀce nQ~''


``³en meoe mce=efle ceW jKees efkeÀ ceQ oelee keÀe ye®®ee DeKeC[ ceneoeveer Deelcee ntB~ keÀesF& Yeer Deelcee®eens De%eeveer nes ³ee ye´eïeCe nes uesefkeÀve ncekeÀes osvee nw~ ... efpeme Deelcee keÀes efpeme MeefkeÌle keÀerDeeJeM³ekeÀlee nw, Gme Deelcee keÀes cevmee Üeje DeLee&led Meg× Je=efÊe, Jee³eyesMevme Üeje MeefkeÌle³eeW keÀeoeve DeLee&led men³eesie oes~ otmeje mJe³eb peerJeve ceW iegCecetle& yeve, Òel³e#e mewchegue yeve keÀce& Üeje DeewjeWkeÀes menpe iegCe OeejCe keÀjves keÀe men³eesie oes~'' De.yeeheoeoe 2.12.93

5. mJe-mesJee efJeée-mesJee heefjJeej keÀer mesJee

55

yeeyee ves DeveskeÀ yeej cegjefue³eeW ceW mJe-mesJee Deewj efJeée-mesJee ceW mevlegueve DeLee&led yewuesvme jKeves kesÀefueS keÀne nw, ÒesjCee oer nw~ JeemleefJekeÀlee ³es nw efkeÀ pees mJe-mesJee ³eLeeLe& jerefle keÀjlee nw, JenerefJeée-mesJee ceW Deewj heefjJeej keÀer mesJee ceW meHeÀue neslee nw~ mJe-mesJee keÀjves Jeeues keÀe Dehevee peerJeveSkeÀ ohe&Ce yeve peelee nw DeLee&led peerlee-peeielee c³egefpe³ece yeve peelee nw, pees mJele: mesJee keÀjleejnlee nw~ pees mJe-mesJee Deewj efJeée-mesJee kesÀ yewuesvme keÀes YetuekeÀj ceeve-Meeve ³ee efkeÀmeer mJeeLe&JeMeefJeée-mesJee ceW DeefOekeÀ ueie peelee nw Deewj mJe-mesJee Yetue peelee nw, Jen SkeÀ ve SkeÀ efove OeesKeeDeJeM³e Keelee nw DeLee&led GmekeÀes he½eeleehe DeJeM³e keÀjvee neslee nw~

me=efä-®e¬eÀ kesÀ efJeefOe-efJeOeeve kesÀ Devegmeej keÀesF& Yeer mLetue ³ee met#ce mesJee pees keÀesF& YeerDeelcee keÀjleer nw, efpememes meeje efJeée ÒeYeeefJele neslee nw ³ee efpeleveer Deelcee³eW ÒeYeeefJele nesleer nQ ³eeueeYe G"eleer nQ, GmekesÀ meeLe Gme Deelcee keÀe peeves-Devpeeves efnmeeye-efkeÀleeye yeve peelee nw, mecyevOepegì peelee nw~ pewmes peieoerMe YeeF& peer ves pees meeefnl³e efueKee ³ee efkeÀmeer efJeMes<e keÀe DeefJe<keÀejefkeÀ³ee, lees Gme mesJee keÀe pees ueeYe G"eles nQ, GmekeÀe DebMe GvekesÀ Keeles ceW pecee neslee nw, GvekesÀmeeLe GmekeÀe efnmeeye-efkeÀleeye yeve peelee nw~ Ssmes ner keÀesF& Deelcee keÀesF& efJekeÀce& keÀjleer nw lees Yeer peesDeelcee³eW Gmemes ÒeYeeefJele nesleer nQ, GmekeÀe Yeer efnmeeye-efkeÀleeye Gve DeelceeDeeW kesÀ meeLe yevelee nw~ceccee-yeeyee ves ³e%e keÀer mLeehevee ceW pees mesJee keÀer, GmekeÀe mecyevOe Devle lekeÀ Deeves Jeeueer meYeerDeelceeDeeW kesÀ meeLe jnsiee, pewmes Je=#e ceW HeÀeGC[sMeve DeLeJee yeerpe kesÀ meeLe meejs Je=#e keÀe mecyevOejnlee nw~``yeeheoeoe ves osKee efkeÀ HeÀejsve ceW Yeer Je=ef× nes jner nw Deewj nesleer jnsieer~ pees osMe jns ngS nQ,GmekeÀe Yeer huesve yeveeles jnles nQ Deewj mJe heg©<eeLe& keÀe DeìsvMeve nw~ mJe-heg©<eeLe& keÀes DeewjDeC[jueeFve keÀj mJe-heg©<eeLe& ceW Yeer veJeervelee ueeles jnvee~ ... keÀesF& Yeer Jebef®ele ve jn pee³es -³ener ue#³e nw efkeÀ meYeer ye®®eeW keÀes mevosMe os Jeeefjme efvekeÀeueW, heefjJeej mes efyeíg[s ngDeeW keÀes heefjJeejceW efceuee³eW~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``keÀesF& Yeer Òe³eesie henues mJe Òeefle keÀjes keÌ³eeWefkeÀ peye mJe Òeefle Òe³eesie keÀjves ceW meHeÀue nes pee³eWies leesotmejer DeelceeDeeW kesÀ Òeefle Òe³eesie keÀjvee menpe nes pee³esiee ... efoue ceW DeewjeW kesÀ Òeefle Òe³eesie keÀjveskeÀe Gcebie-Glmeen mJele: ner yeæ{lee pee³esiee~ ... lees Ssmes Òe³eesieMeeueer Deelcee³eW yevees~ henues mJe³ebceW mevlegälee keÀe DevegYeJe keÀjes, efHeÀj DeewjeW ceW menpe nes pee³esiee~'' De.yeeheoeoe 1.02.94

``efmeHe&À Deheves J³eLe& mebkeÀuheeW DeLeJee efJekeÀce& Yemce veneR keÀjves nQ uesefkeÀve legce lees efJeée-keÀu³eeCekeÀejernes, FmeefueS meejs efJeée kesÀ efJekeÀceeX keÀe yeesPe nukeÀe keÀjvee Jee DeveskeÀ DeelceeDeeW kesÀ J³eLe& mebkeÀuheeWkeÀes efceìevee - ³en nw MeefkeÌle³eeW keÀe keÀle&J³e~ ... Ssmes DeYeer ³en efJeveeMe Deewj mLeehevee keÀer ³en

56

©neveer ceMeervejer yengle lespe nesveer nw~'' De.yeeheoeoe 15.4.71

``yeehe ves DeekeÀj efkeÀlevee mecePeoej yevee³ee nw~ ceefncee Yeer GvekeÀer keÀjveer heæ[s~ ... mecePeeves Jeeueeyesno keÀer yegef× Jeeuee ®eeefnS~ ... mee|Jeme veneR keÀjWies lees keÀewve mecePeWies efkeÀ FvekesÀ heeme Oeve nw, ³esoeveer nQ~'' mee.yeeyee 24.11.08 efjJee.``mJe heg©<eeLe& Deewj mesJee keÀe heg©<eeLe& Deewj leerJe´ ieefle ceW ueeDees~... pewmes Deeheves yeehe keÀe h³eejDevegYeJe efkeÀ³ee, Ssmes Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer yeehe kesÀ h³eej keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ keÀesF& Jebef®ele vejn pee³es keÌ³eeWefkeÀ Deehe efJeée-keÀu³eeCeer nes~... nj SkeÀ Dehevee HeÀpe& mecePes efkeÀ pewmes nce le=hle ngSsnQ Ssmes Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer le=hle yevee³eW~'' De.yeeheoeoe 15.11.08

``yeeheoeoe lees ueesieeW keÀer ogKe keÀer DeenW megveles nQ vee~ peye ye®®eeW kesÀ ogKe keÀer DeenW yeehe keÀes megveeF&osleer nQ lees yeleeDees yeehe keÀes efkeÀlevee lejme heæ[lee nw~ Deehe Yeer jnceefoue, keÀu³eeCekeÀejer Deelcee³eWogefKe³eeW keÀe DeeJee]pe megvees~ ns efJeée-keÀu³eeCeer, DeelceeDeeW keÀe keÀu³eeCe keÀjes~''


``pees Meeefvle ceeBieles nQ, legcneje keÀece nw GvekeÀes mecePeevee~ ... yee@cyeme yeveeves Jeeues keÀnles Yeer nQ -Ssmes keÀjWies lees peªj efJeveeMe nesiee~ efueKee ngDee Yeer nw efkeÀ ceneYeejer ceneYeejle ueæ[eF& ceW SsmesngDee Lee, meye Kelce ngS Les~ ... legce lees keÀnWies YeeJeer [^ecee keÀer~ legce F&éej keÀer YeeJeer veneR keÀnWies~F&éej keÀe Yeer [^ecee ceW heeì& nw~ ³en me=efä-®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw, ³en Yeer yeehe ner mecePee mekeÀlesnQ~'' mee.yeeyee 3.01.09 efjJee.``mece³e Deewj mJe³eb oesveeW keÀes osKevee nw~ mece³e ®esuesvpe keÀj jne nw Deewj Deehe cee³ee keÀes ®esuesvpekeÀjes, keÌ³ee keÀjsieer cee³ee~ ... mece³e keÀer jHeÌleej Fme mece³e leerJe´ nw~ mece³e keÀe meecevee keÀewvekeÀjsiee? Deehe ner lees keÀjWies~ yeeheoeoe ves osKee efkeÀ ogefKe³eeW keÀer hegkeÀej, YekeÌleeW keÀer hegkeÀej, mece³ekeÀer hegkeÀej ... yes®eejs efnccelenerve nQ, GvneWkeÀes hebKe ueieeDees lees Gæ[ mekeWÀ~ efnccele kesÀ hebKe, Gcebie-Glmeen kesÀ hebKe ueieeDees~'' De.yeeheoeoe 31.12.08

``MeefkeÌle³eeB pees Òeehle nQ, GvekeÀes mJe-Òeefle Jee otmejeW kesÀ Òeefle meHeÀue keÀjles nes lees YeefJe<³e ceWDeehekesÀ jep³e ceW meJe& MeefkeÌle³eeB nQ.. iegCe-oeve keÀjles nes lees meJe&iegCe mechevve yeve peeles nes~ SkeÀ-SkeÀ meHeÀuelee keÀer Òeeefhle mes DeveskeÀ pevceeW kesÀ DeefOekeÀejer yeve peeles nes~'' De.yeeheoeoe 31.12.08

``peye ìeFefìue ner DeehekeÀe efJeée-heefjJele&keÀ nw lees keÌ³ee mJe keÀes heefjJe$eve keÀjvee cegefMkeÀue nw! ...ceemìj meJe&MeefkeÌleJeeve kesÀ Deeies cegefMkeÀue keÌ³ee nw?... cegefMkeÀue yeele veneR nesleer nw uesefkeÀve SkeÀieueleer keÀjkesÀ cegefMkeÀue yevee osles nes~... meoe mJeceeve keÀer meerì hej mesì jnes~''


57

``JeemleJe ceW keÌueeme keÀer yew"keÀ Ssmeer nesveer ®eeefnS pees ìer®ej keÀer njskeÀ kesÀ Thej ve]pej heæ[s~ ³enlees pewmes melemebie nes peelee nw~ hejvleg keÌ³ee keÀjW [^ecee keÀer YeeJeer Ssmeer nw, pees keÌueeme ceW vecyejJeejefye"e veneR mekeÀles~ pewmes ye®®es yeehe keÀe cegKeæ[e osKeves kesÀ h³eemes nesles nQ, Ssmes yeehe Yeer h³eemes jnlesnQ~ ... legce ye®®es Yeejle keÀes keÌ³ee meejer ogefve³ee ceW meesPeje keÀjves Jeeues nes~''


6. ¢efä-Je=efÊe Deewj mce=efle mes mesJeeF&éejer³e mesJee ceW ¢efä keÀe yengle cenlJe nw~ ¢efä-Je=efÊe Deewj mce=efle mes nce efkeÀmekeÀes

GmekesÀ DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele keÀjkesÀ DeeeflcekeÀ iegCeeW Deewj MeefkeÌle³eeW keÀe DevegYeJe keÀjekeÀj yeehekeÀe yevee mekeÀles nQ, GmekeÀes osneefYeceeve mes cegkeÌle keÀjkesÀ osner-DeefYeceeveer efmLeefle keÀe DevegYeJe keÀjemekeÀles nQ~ ¢efä-Je=efÊe mes efkeÀmekeÀes DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele nesves keÀer ÒesjCee os mekeÀles nQ~ yeeyee vesDeveskeÀ yeej keÀne nw efkeÀ cegKe mes pees %eeve megveeles nes, Jen Deelcee Yetue mekeÀleer nw hejvleg Deheveer¢efä-Je=efÊe mes GmekeÀes pees DevegYeJe keÀjeDeesies, Jen keÀYeer Yetue veneR mekeÀleer~ meyemes Þesÿ mesJee nwefkeÀmeer Deelcee keÀes Deheveer ¢efä-Je=efÊe, mecheke&À mes DeeeflcekeÀ iegCeeW Deewj hejceeeflcekeÀ iegCeeW keÀerDevegYetefle keÀjevee~``keÀye-keÀye efkeÀvneR Ssmeer DeelceeDeeW kesÀ efueS %eeve oelee yeveves kesÀ meeLe-meeLe Deehe efJeMes<e ªhe mesGme Deelcee keÀes yeue osves kesÀ efueS MegYe YeeJevee jKeles nes Jee MegYe ef®evlekeÀ yeveles nes lees efJeOeelee kesÀmeeLe-meeLe Jejoelee Yeer yeveles nes~ SkeÌmì^e yeue Deheveer lejHeÀ mes GvekeÀes Jejoeve kesÀ ªhe ceW osles nes~lees Jejoeve Yeer osvee neslee nw Deewj oelee Yeer yevevee neslee nw~'' De.yeeheoeoe 20.5.71

``¢efä mes me=efä yeoueleer nw~... kewÀmeer Yeer leceesiegCeer Jee jpeesiegCeer Deelcee³eW meeceves Dee³eW uesefkeÀveDeehekeÀer meleesiegCeer ¢efä mes GvekeÀer me=efä, GvekeÀer efmLeefle yeoue pee³es, GvekeÀer Je=efÊe yeoue pee³es~...pewmes Megª ceW mLeehevee kesÀ mece³e %eeve keÀer mee|Jeme Fleveer veneR Leer uesefkeÀve ve]pej mes efveneue keÀjles Les~lees Devle ceW Yeer %eeve keÀer mee|Jeme keÀjves keÀe ceewkeÀe veneR efceuesiee, ve]pej mes ner efveneue keÀjvee nesiee~''


``KegMeer DeefJeveeMeer yeehe keÀer osve nw~ lees DeefJeveeMeer yeehe keÀer osve keÀes DeefJeveeMeer jKees~ KegMeer kesÀefueS keÀne peelee nw - KegMeer pewmeer keÀesF& KegjekeÀ veneR, KegMeer pewmee keÀesF& Ke]peevee veneR~ efpemekesÀDevoj meoe KegMeer nw, GvekesÀ ve³eveeW mes, ®esnjs mes, ®eueve mes Dee@ìescesefìkeÀ efoKeeF& osleer nw~ yeeheoeoekeÀe Jejoeve nw efkeÀ meoe KegMe jnes Deewj meoe KegMeer yeeBìes~'' De.yeeheoeoe 15.11.09

``pees cegKe mes %eeve keÀe JeCe&ve keÀjles nQ uesefkeÀve pewmee henuee vecyej megvee³ee efkeÀ meowJe ve³eveeW ceW yeehe

58

keÀer metjle meYeer keÀes efoKeeF& os, GmeceW kegÀí keÀce nw~ Jes ieues Üeje mee|Jeme keÀjles nQ, FmeefueS ieueskeÀer ceeuee keÀe jleve yeveles nQ Deewj leermeje vecyej nw neLe kesÀ kebÀieve keÀe jleve~ GvekeÀer efJeMes<elee nwefkeÀ Jes efkeÀme-ve-efkeÀme ªhe ceW yeehe kesÀ ceooieej yeveles nQ~'' De.yeeheoeoe 6.05.71

``osner-DeefYeceeveer yevekeÀj efJe®eej keÀjvee neslee nw efkeÀ Deepe ncekeÀes HeÀueeves ÒeeFce-efceefvemìj keÀespeekeÀj mecePeevee nw~ GvekeÀes yeeyee keÀes ³eeo keÀj ¢efä os lees GvekeÀes mee#eelkeÀej nes mekeÀlee nw~ ...Deiej osner-DeefYeceeveer neskeÀj jnes lees legcnejer yewìjer Yejleer pee³esieer~ osner-DeefYeceeveer neskeÀj yew"sDeewj Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe mes ³eesie ueiee³es lees yewìjer Yej mekeÀleer nw~''

mee.yeeyee 5.11.09 efjJee.``DeYeer Fme Je<e& ceW efJeMes<e keÀewve meer yeele ÒewefkeÌìkeÀue ceW keÀjveer nw, Jen megvee efo³ee efkeÀ DeYeer ®esnjsceW ®ecekeÀ efoKeeF& os~ Òel³e#elee kesÀ efveefceÊe yevevee nw ... meoe DeehekeÀe cegmkeÀjelee ngDee ®esnjeefoKeeF& os, keÀesF& ef®evleve ceW, keÀesF& GuePeve ceW veneR nes~'' De.yeeheoeoe 25.10.09

``pees efpelevee meceerhe nesiee, Jen Glevee meceevelee ceW jnsiee~ legce ye®®eeW kesÀ vewveeW keÀes keÀesF& osKes leesGmekeÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe jemlee efoKeeF& os~ ... vewve Yeer mee|Jeme keÀjW lees cemlekeÀ Yeer mee|JemekeÀjs~ ... cemlekeÀ mes yeehe keÀe heefj®e³e nes, Ssmeer mee|Jeme keÀjveer nw~ leye meceerhe efmeleejs yeveWies~ pewmesmeekeÀej ceW yeehe keÀes osKee cemlekeÀ Deewj vewve mee|Jeme keÀjles Les~... Ssmes yeehe meceeve yevevee nw~''


``¢efä mes me=efä j®eves Deeleer nw?... ³en pees keÀneJele nw efkeÀ ¢efä mes me=efä yeveWieer~ Ssmeer ¢efä,efpememes me=efä yeoue pee³es~ ... ¢efä OeesKee Yeer osleer nw Deewj ¢efä heefleleeW keÀes heeJeve Yeer keÀjleer nw~¢efä yeoueves mes me=efä yeoue ner peeleer nw~ ... ¢efä keÌ³ee yeoueveer nw, ³en ceeuetce nw? DeeeflcekeÀ¢efä yeveeveer nw~'' De.yeeheoeoe 6.08.70

``mee#eelkeÀej ¢efä mes ner keÀjWies~ SkeÀ-SkeÀ keÀer ¢efä ceW Deheves ³eLeeLe& ªhe, ³eLeeLe& Iej Deewj³eLeeLe& jepeOeeveer osKeWies, Deiej ³eLeeLe& ¢efä nw lees~ meowJe Deheves keÀes ®eskeÀ keÀjes efkeÀ DeYeer keÀesF& Yeermeeceves Dee³es lees cesjer ¢efä Üeje keÌ³ee mee#eelkeÀej keÀjWies~ pees DeehekeÀer Je=efÊe ceW nesiee, Jewmes Dev³eDeehe keÀer ¢efä mes osKeWies~'' De.yeeheoeoe 6.08.70

``Deye ³en mechetCe&lee keÀer íehe ueieeveer nw~ mechetCe& DeJemLee Jele&ceeve mece³e ceW ner nes~ ³en nwcenejefLe³eeW keÀe keÀle&J³e~ ... ye®®eeW keÀes mìspe hej Òel³e#e nesvee nw~... cegK³e mee|Jeme nw ner DeheveerJe=efÊe Deewj ¢efä keÀes heueìevee~ ³en pees iee³eve nw ve]pej mes efveneue~ lees ¢efä Deewj Je=efÊe keÀer mee|JemeÒewefkeÌìkeÀue ceW ueeveer nw~'' De.yeeheoeoe 26.3.70

``³en ¢efä Deewj Je=efÊe keÀer mee|Jeme SkeÀ mLeeve hej yew"s ngS SkeÀ meskesÀC[ ceW DeveskeÀeW keÀer keÀj mekeÀles

59

nes~ ... pewmes Megª ceW yeeheoeoe keÀe mee#eelkeÀej Iej yew"s ngDee vee~ ... ³en ¢efä-Je=efÊe keÀer mee|JememeHeÀuelee keÀes leye hee³esieer, peye Je=efÊe Deewj yeeleeW ceW efkeÌue³ej nesieer~'' De.yeeheoeoe 26.3.70

``JeeCeer kesÀ meeLe-meeLe Je=efÊe Deewj ¢efä ceW Fleveer lee]keÀle nw, pees efkeÀmekesÀ mebmkeÀejeW keÀes yengle keÀcemece³e ceW yeoue mekeÀles nes~ JeeCeer kesÀ meeLe Je=efÊe Deewj ¢efä veneR efceueleer nw lees meHeÀuelee nesleer nerveneR~ cegK³e ³en mee|Jeme nw~ ... DeYeer lees Deehe ueesieeW keÀes yesno ceW Dehevee megKe osvee nw, leye meejerefJeée DeehekeÀes megKeeoelee ceevesieer~'' De.yeeheoeoe 26.3.70

``ìer®eme& - Deehe ceW Deehe veneR efoKeeF& oW, yeehe efoKeeF& os~ FmeceW meye OeejCee Dee peeleer nw~ ...®eejes lejHeÀ kesÀ ceOegJeve Jeeues ³en mecePeW efkeÀ ceOegyeve keÀe SkeÀ-SkeÀ jlve efJeMes<e yeehe keÀes Òel³e#ekeÀjves kesÀ efveefceÊe nw~ meeje mece³e ceOegyeve Jeeues Ssmes cevmee mesJee, keÀce&Cee mesJee Deewj meyekeÀes yeehemeceeve yeveeves keÀe Sipee@chegue yevekeÀj efoKee³eW~ ceOegyeve JeeueeW keÀes ³en efjpeuì osveer nw~''


``meoe Deheves ve³eveeW Üeje ©neefve³ele keÀe DevegYeJe keÀjeves Jeeues Deewj ®esnjs Üeje meoe KegMe-efkeÀmcele, ceve meoe KegMeer ceW vee®elee jns~ ... Ssmes yeehe kesÀ nj ye®®es Deheves cegKe Üeje yeehe keÀeheefj®e³e osles nes uesefkeÀve ve³eveeW Deewj ®esnjs Üeje yeehe keÀe mee#eelkeÀej keÀjeves Jeeues neW~''


``yeeyee DeYeer ®eenlee nw efkeÀ DeehekeÀe ®esnje Deewj ®eueve Ssmee mheä efoKeeF& os efkeÀ ³es cegefkeÌleoelee kesÀye®®es cegefkeÌle osves Jeeues nQ~ ... efmeHe&À megveeves mes veneR uesefkeÀve ®esnjs mes ner DevegYeJe nes~ ... ³enDevegYeJe ®esnjs Deewj ®eueve mes efoKeeDees~'' De.yeeheoeoe 7.04.09

``peye meeFvme kesÀ meeOeve DevegYeJe keÀjeles nQ lees keÌ³ee meeFuesvme keÀer hee@Jej, MeefkeÌle keÀe DevegYeJe veneRkeÀje mekeÀleer! ... DevegYeJe keÀer efmLeefle ceW efmLele jn ve³eveeW mes, cemlekeÀ mes keÀesF& ve keÀesF& MeefkeÌle keÀeDevegYeJe keÀjeDees~ megveer ngF& yeele, megveves kesÀ mece³e De®íer ueieleer nw uesefkeÀve keÀesF& mecem³ee Deeleer nwlees Yetue peeles nQ~ uesefkeÀve DevegYeJe peerJeve Yej veneR Yetuelee nw~'' De.yeeheoeoe 7.04.09

7. mJeeLe& mes mesJee Deewj efvemJeeLe& mesJee efve<keÀece mesJee Deewj keÀecevee mes mesJee

efvemJeeLe& Deewj efve<keÀece mesJee SkeÀ hejceelcee ner keÀjlee nw keÌ³eeWefkeÀ GvekeÀes Dehevee MejerjveneR, FmeefueS GvekeÀer keÀesF& keÀecevee veneR nesleer, GvekeÀes Dehevee keÀesF& mJeeLe& veneR neslee nw~ osnOeejerefpeleves Yeer nQ meyekeÀes mLetue-met#ce keÀecevee jnleer ner nw, efpemekesÀ efueS Jes efkeÀvneR DeelceeDeeW keÀer mesJeekeÀjles nQ, Oece&-keÀce&, oeve-hegC³e Deeefo keÀjles nQ~ ³eefo keÀesF& keÀecevee ve Yeer jKes lees nj Deelcee keÀes

60

GmekesÀ keÀce& keÀe HeÀue DeJeM³e efceuelee nw~``DeepekeÀue mesJee Üeje DeehekeÀer ÒeMebmee yeæ{sieer, Òeke=Àefle DeehekeÀer oemeer nesieer ... meeOeve yeæ{WiesuesefkeÀve yesno keÀer Jewjei³e Je=efÊe mes meeOeve Deewj meeOevee keÀe yewuesvme jns~ ... mesJee keÀer Je=ef× kesÀ meeLeyesno keÀer Jewjei³e Je=efÊe Yeer DeeJeM³ekeÀ nw~ efmeHe&À ³eesie ceW yew"ves kesÀ ìeFce veneR, Yee<eCe keÀjves kesÀìeFce veneR uesefkeÀve ®eueles-efHeÀjles DevegYeJe keÀjW efkeÀ ³es efJeMes<e Deelcee³eW nQ~''


8. peæ[, pebiece Deewj ®esleve keÀer mesJeepeæ[, pebiece, ®esleve leerveeW ÒekeÀej keÀer Òeke=Àefle³eeW keÀe hejmhej ienje mecyevOe nw hejvleg

ceveg<³e leerveeW ceW meyemes Þesÿ nw, efpemekesÀ DeeOeej hej leerveeW keÀer efmLeefle efveYe&j keÀjleer nw, FmeefueSyeeyee ves leerveeW keÀer mesJee keÀjves kesÀ efueS Þeercele Yeer oer nw Deewj ÒesjCee Yeer oer nw Deewj leerveeW keÀer mesJeekeÀe efJeefOe-efJeOeeve Yeer yelee³ee nw~ pees Fme efJeefOe-efJeOeeve keÀes peevekeÀj leerveeW keÀer mesJee keÀjlee nw,GmekeÀes leerveeW mes megKe efceuelee nw~

peæ[ DeLee&led heb®e lelJeeW keÀes Deheves ³eesieyeue mes heeJeve yeveevee, leye ner mele³egie ceW Òeke=ÀefleceveJeebef®íle HeÀue osieer~

pebiece DeLee&led hesæ[-heewOeeW keÀes Yeer heeJeve yeveevee nw keÌ³eeWefkeÀ ®esleve ÒeeefCe³eeW kesÀ megKe-ogKe ceWpebiece Òeke=Àefle keÀe cenlJehetCe& mLeeve nw~ pees efpelevee GvekeÀer mesJee keÀjlee nw, Glevee ner Jes GmekesÀ efueSmegKeoe³eer yeveles nQ~

®esleve keÀer mesJee lees Òee³e: meYeer keÀjles ner nQ Deewj Gme mesJee kesÀ DeeOeej hej ner nceejs®esleve DeelceeDeeW kesÀ ceOegj mecyevOe yeveles nQ~``heefJe$elee kesÀ Je´le ceW Dece=leJesues ®eej yeeleW ®eskeÀ keÀjvee~ SkeÀ Je=efÊe, otmeje mecyevOe-mecheke&À ceWMegYe YeeJevee Deewj MegYe keÀecevee ... peye Deehe efJeée-heefjJele&keÀ nes lees efJeée-heefjJe$eve ceW lees ³enÒeke=Àefle kesÀ heeB®e lelJe Yeer Dee peeles nQ~ lees GvekeÀes heefjJele&ve keÀj mekeÀles nes Deewj Deheves keÀes JeemeeefLe³eeW keÀes, heefjJeej keÀes heefjJele&ve veneR keÀj mekeÀles nes? ... meyekeÀes heefjJele&ve keÀjvee nw~''


``DeelceeDeeW keÀer hegkeÀej yengle yeæ{ jner nw~ lees hegkeÀej megveves Jeeues Deewj heefjJele&ve keÀjves JeeuesGhekeÀejer Deelcee³eW keÀewve nQ? Deehe ner nes vee! ... hej-GhekeÀejer Jee efJeée-GhekeÀejer yeveves kesÀ efueSleerve MeyoeW keÀes Kelce keÀjvee heæ[siee~ ... hejef®eveleve, hejoMe&ve Deewj hejcele~ Fve leerveeW MeyoeW keÀesKelce keÀjkesÀ ner hej-GhekeÀejer yeveWies~'' De.yeeheoeoe 30.11.08

61

``meyekeÀer ve]pej peccet-keÀeMceerj hej nw ... efpeme hej Peieæ[e nw, JeneB Meeefvle keÀe PeC[e HeÀnjeDees~... SkeÀ efveefJeIve yevees Deewj otmeje mesJee ceW Meeefvle keÀe PeC[e uenjeDees, pees meyekeÀes efoKeeF& os efkeÀneB DeMeeefvle kesÀ mLeeve ceW Meeefvle keÀe PeC[e uenj jne nw~'' De.yeeheoeoe 30.11.08

``nj ye´eïeCe Deelcee keÀer Þesÿ Je=efÊe Deewj ¢efä Deewj Þesÿ ke=ÀefÊe efJeée keÀer meJe& DeelceeDeeW keÀes Þesÿyeveeves kesÀ efveefceÊe nw~ nj ye´eïeCe Deelcee kesÀ Thej ³es efJeMes<e efpeccesJeejer ns~ ... meejs efJeée keÀeheefjJele&ve, ve efmeHe&À DeelceeDeeW keÀe heefjJele&ve keÀjles nes uesefkeÀve Òeke=Àefle keÀe Yeer heefjJele&ve keÀjles nes~''


9. mJe-efmLeefle mes mesJeepees Deelcee efve½e³eyegef×, DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neskeÀj Deleerefvê³e megKe kesÀ DevegYeJe

ceW jnleer nw, GmekeÀer Jen efmLeefle Yeer mesJee keÀjleer nw Deewj ³es mesJee meoe Deewj meJe&$e nes mekeÀleer nw,efpemekesÀ efueS yeeyee keÀnles nQ - legcekeÀes efvejvlej mesJeeOeejer yevevee nw~ Ssmeer Deleerefvê³e megKe keÀerDevegYetefle ceW jnves Jeeueer Deelcee keÀes osKekeÀj Yeer ueesieeW keÀes peerJeve yeveeves keÀer ÒesjCee efceueleer nw~GmekesÀ Üeje pees KegMeer Deewj heefJe$elee kesÀ Jee³eye´sMeve ÒeJeeefnle nesles nQ, Jes pees JeeleeJejCe efvecee&CekeÀjles nQ, Jen JeeleeJejCe ®esleve DeelceeDeeW Deewj peæ[-pebiece Òeke=Àefle keÀes Yeer ÒeYeeefJele keÀjleer nwDeLee&led GvekeÀer mesJee keÀjleer nw~ efve³ece-meb³ece ceW ®eueves Jeeueer Deelcee keÀer efmLeefle meoe ner mesJeekeÀjleer nw~

F&éejer³e mesJee Deewj mJe-efmLeeflemesJee mes mJe-efmLeefle De®íer yeveleer nw keÌ³eeWefkeÀ mesJee mes %eeve yegef× ceW peeûele jnlee nw~

%eeve keÀe ef®evleve ®euelee nw, efpememes %eeve kesÀ ieg¿e je]pe yegef× ceW mheä nesles nQ~mesJee mes mJe-efmLeefle keÀer hejKe Yeer nesleer nw efkeÀ nceejs peerJeve ceW efkeÀlevee %eeve-iegCe-

MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCee nw Deewj efkeÀleveer yeeyee keÀer ³eeo nw~mJe-efmLeefle De®íer DeLee&led %eeve-iegCe-MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCee Deewj yeeyee keÀer ³eeo mes mesJee

keÀer menpe meHeÀuelee nesleer nw~DeeeflcekeÀ mJeªhe Meeefvle Deewj MeefkeÌle mechevve, Deevevoce³e, megKe-mJeªhe nw, GmekesÀ

efueS Ke®ex ³ee meeOeve-mecheefÊe keÀer yeele veneR nw, yeele nw Deheves Gme mJeªhe ceW efmLele nesves keÀer, peeskeÀesF& Yeer Deelcee nes mekeÀleer nw~ pees Yeer Deelcee hejceelcee keÀe mevosMe heekeÀj Deheves cetue mJeªhe ceWefmLele nesves keÀe me®®es efoue mes heg©<eeLe& keÀjsieer, Jen GmekeÀes DeJeM³e DevegYeJe keÀjsieer~ FmeefueS ner

62

hejceelcee keÀnles efkeÀ meJe& DeelceeDeeW keÀes hejceelcee keÀe mevosMe oskeÀj GvekeÀes ogKe-DeMeeefvle mescegkeÌle keÀjes~``mele³egie ceW megKe Deewj Meeefvle oesveeW nw Deewj JeneB lees efmeHe&À Meeefvle nw, GmekeÀes keÀne peelee nw mJeerìmeeFuesvme nesce~ cegefkeÌleOeece JeeueeW keÀes efmeHe&À Flevee ner mecePeevee neslee nw efkeÀ legcekeÀes cegefkeÌle ®eeefnSlees yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ cegefkeÌle kesÀ yeeo peerJevecegefkeÌle peªj nw~'' mee.yeeyee 15.04.10 efjJee.``osner-DeefYeceeveer ner yeehe kesÀ ceooieej yeveles nQ~ osn-DeefYeceeveer keÌ³ee ceoo keÀj mekeWÀies keÌ³eeWefkeÀ JesmJe³eb ner cee³ee keÀer pebpeerjeW ceW HeBÀmes ngS nQ~ yeehe ves [e³ejskeÌMeve efo³ee nw - meyekeÀes cee³ee keÀerpebpeerjeW mes ígæ[Dees~ legcneje OevOee ner ³en nw~ yeehe keÀnles nQ - pees cesjs De®ís ceooieej yeveWies, heoYeer Jes ner hee³eWies~'' mee.yeeyee 16.04.10 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀer efYevve-efYevve ³egefkeÌle³eeB efvekeÀeueveer nQ~ legcekeÀes Dehevee DevegYeJe megveekeÀjDeveskeÀeW keÀe Yeei³e yeveevee nw~ mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀer DeJemLee yeæ[er efveYe&³e, De®eue-De[esue Deewj³eesie³egkeÌle nesveer ®eeefnS~ ³eesie ceW jnkeÀj mee|Jeme keÀjes lees meHeÀuelee DeJeM³e efceuesieer~''

mee.yeeyee 14.04.10 efjJee.``yeehe jes]pe-jes]pe mecePeeles jnles nQ veMee ®eæ{eves kesÀ efueS~ hejvleg mecePeles meye vecyejJeej heg©<eeLe&Devegmeej ner nQ~ pees mecePeles nQ, Jes mee|Jeme ceW ueies jnles nQ~ pees mee|Jeme ceW ueies jnles nQ, Jes lee]pesjnles nQ~ ... DeYeer legce mecePeles nes efkeÀ ³en me=efä keÀe ®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw~''

mee.yeeyee 19.10.09 efjJee.``(efMeJejeef$e) Deheves-Deheves mesJeekesÀvêeW hej PeC[e Yeues uenjeDees uesefkeÀve nj SkeÀ Deelcee kesÀ efouehej yeehe keÀer Òel³e#elee keÀe PeC[e uenjeDees, Jen leye nesiee, peye DeehekesÀ MeefkeÌle mJeªhe keÀerÒel³e#elee nesieer~ Deheves MeefkeÌle mJeªhe mes ner meJe&MeefkeÌleJeeve keÀes Òel³e#e keÀj mekeÀles nes~ MeefkeÌlemJeªhe DeLee&led mebnejer Deewj DeuebkeÀejer mJeªhe~'' De.yeeheoeoe 11.2.71

``DeehekesÀ `yeehe' Meyo ceW Flevee mvesn Deewj MeefkeÌle Yejer ngF& nes, pees ³en Meyo %eeve Debpeve keÀekeÀece keÀjs~ DeveeLe keÀes meveeLe yevee os~ ... efpeme mece³e mìspe hej Deeles nes, Gme mece³e keÀer efmLeefleSkeÀ lees lejme keÀer, otmejer lejHeÀ keÀu³eeCe keÀer YeeJevee, leermejer lejHeÀ Deefle mvesn kesÀ Meyo Deewj®eewLeer lejHeÀ mJeªhe ceW MeefkeÌleheve keÀer PeuekeÀ nes~ ... mee#eelkeÀej keÀjeves DeeF& ntB~''


``SkeÀ meskesÀC[ keÀer DeJ³ekeÌle efmLeefle keÀe DevegYeJe Deelcee keÀes DeefJeveeMeer mecyevOe ceW peesæ[ mekeÀleenw~ ... efmeHe&À DeeJee]pe Üeje ÒeYeeefJele ngF& Deelcee³eW DeveskeÀ DeeJee]pe megveves mes DeeJeeieceve ceW Deepeeleer nQ~ hejvleg DeJ³ekeÌle efmLeefle ceW efmLele ngS DeeJee]pe Üeje DevegYeJeer Deelcee³eW DeeJeeieceve mes ítì

63

peeleer nQ~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``efpeme mece³e mee|Jeme keÀjles nes, Gme mece³e cevLeve ®euelee nw uesefkeÀve ³eeo ceW ceieve ³en mìspe cebLevekeÀer mìspe mes keÀce nesleer nw~ otmejs kesÀ lejHeÀ O³eeve DeefOekeÀ jnlee nw, Deheveer DeJ³ekeÌle efmLeefle keÀerlejHeÀ O³eeve keÀce jnlee nw~ Fme keÀejCe %eeve kesÀ efJemleej keÀe ÒeYeeJe heæ[lee nw uesefkeÀve ueieve ceWceieve jnves keÀe ÒeYeeJe keÀce efoKeeF& oslee nw~'' De.yeeheoeoe 18.1.71

``meentkeÀej hewmes Jeeues ueesie lees DeYeer mecePeWies Yeer veneR~ Jen efheíeæ[er ceW Dee³eWies, efHeÀj lees ìt uesì nespee³eWies~ ve GvekeÀe Oeve keÀece ceW Dee³esiee, ve Jes ³eesie ceW jn mekeWÀies~ yeekeÀer neB, megveWies lees Òepee ceW Deepee³eWies~ ... legce keÀesF& mes Yeer [jes cele, Kegueer jerefle mecePeevee ®eeefnS~ HegÀle& nesvee ®eeefnS~ ...MekeÀue Yeer yeneogj Mesjveer pewmeer nesveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 26.06.09 efjJee.yeeyee ves keÀne nw - JeeCeer mes mesJee keÀjWies lees efmLeefle Gme mece³e De®íer jnsieer, meoe De®íer veneRjnsieer hejvleg cevmee mes mesJee keÀjWies lees meoe efmLeefle De®íer jnsieer~ ... keÀYeer Ssmee veneR keÀnvee®eeefnS efkeÀ keÀce&Cee mesJee nw, mLetue mesJee nw~ veneR, ³e%e-mesJee nw~ ³e%e-mesJee keÀjves Jeeues keÀern[ef[³eeB cepeyetle nes pee³eWieer~ ... ³e%e mesJee mes yengle yeue efceuelee nw~

oeoer peevekeÀer 19.06.09

nce efkeÀmekeÀes yegje ve ceeves, efkeÀmekeÀes yegje ceevevee Yeer cesje DeefYeceeve nw, nceejer GmekesÀ Òeefle SsmeerYeeJevee, ¢efä-Je=efÊe jns, pees Jen De®íe yeve pee³es~ oeoer peevekeÀer 19.06.09

``Jele&ceeve mece³e ÒeceeCe, hegkeÀej ÒeceeCe nj SkeÀ ogKeer Deelcee keÀes cevmee mekeÀeMe Üeje megKe-MeeefvlekeÀer Dev®eefue osvee nw~ ... keÀceer efkeÀme yeele keÀer nw? lees ³ener efoKeeF& efo³ee efkeÀ SkeÀ meskesÀC[ ceWheefjJele&ve keÀj HegÀue-mìe@he ueieevee, FmekeÀer keÀceer nw~ ... ueemì ìeFce keÀer ueemì SkeÀ Ieæ[er nesieer,efpemeceW HegÀue-mìe@he ueieevee heæ[siee~'' De.yeeheoeoe 30.11.08

``oesveeW yeele keÀes SkeÀ heefJe$elee Deewj otmeje HegÀue mìe@he DeLee&led ³eesieer~ ... Fme peveJejer ceeme ceWcevmee mesJee, cevmee efmLeefle Deewj DeJ³ekeÌle keÀce& Deewj yeesue FmekeÀes yeæ{eDees~ 18 peveJejer keÀesyeeheoeoe meYeer keÀer efjpeuì osKeWies~ ... nj keÀce& keÀer Þeercele ®eskeÀ keÀjvee~ Dece=leJesues mes jele lekeÀkeÀer pees Yeer nj yeele keÀer Þeercele efceueer nw, Jen ®eskeÀ keÀjvee efkeÀ cepeyetle nw~''


64

F&éejer³e mesJee Deewj meeOevee / F&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj meeOeve³e%e ceW mesJee, meeOevee Deewj meeOeveeW kesÀ efJe<e³e ceW osKee pee³es lees mheä neslee nw efkeÀ mesJee

mes meeOeveeW keÀer Je=ef× nesleer nw keÌ³eeWefkeÀ mesJee ceW meeOeveeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw Deewj meeOeveeW keÀerJe=ef× kesÀ meeLe-meeLe meeOevee keÀce nesleer peeleer nw hejvleg yeeyee ves keÀne nw - mesJee mes meeOeve lees yeæ{Wies,³en me=efä keÀe efJeefOe-efJeOeeve nw hejvleg Gvemes nceejer meeOevee keÀce ve nes, leye ner nce Deheves Deefvleceue#³e keÀes meHeÀuelee hetJe&keÀ Òeehle keÀj mekeWÀies~ ³eefo mesJee kesÀ Üeje meeOeveeW keÀer Je=ef× kesÀ DeeOeej hejmeeOevee keÀce nes ieF& lees Devle ceW he½eeleehe keÀjvee nesiee~ FmeefueS mesJee Deewj meeOevee oesveeW meeLe-meeLeneW~

mesJee Deewj meeOeveeW kesÀ keÀejCe nceejer meeOevee keÀce veneR nesveer ®eeefnS~ peye mesJee DeewjmeeOevee peye meeLe-meeLe nesleer nw lees meeOeve mJele: ner Deeles nQ, GvekesÀ efueS efJeMes<e heg©<eeLe& veneRkeÀjvee neslee nw~ Jewmes Yeer efve³ece nw efkeÀ DeeJeM³ekeÀlee DeefJe<keÀej keÀer peveveer nw DeLee&led peye mesJee keÀerJe=ef× nesleer nw, GmekesÀ efueS meeOeveeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer nw lees meeOeve DeJeM³e Deeles nQ~ FmeefueSyeeyee ves DeveskeÀ yeej mce=efle efoueeF& nw efkeÀ heg©<eeLe& Ssmee nes pees meeOeveeW Deewj mesJee kesÀ keÀejCe meeOeveeYetues veneR DeLee&led keÀce veneR nes~``Dehevee Gcebie-Glmeen Deewj SkeÀjme DeJemLee meowJe jns~ efkeÀlevee Yeer keÀesF& efkeÀve yeeleeW Üeje DeeheueesieeW keÀes njeves keÀer keÀesefMeMe keÀjs, uesefkeÀve peye Deehe ÒewefkeÌìkeÀue DevegYeJeercetle& neskeÀj GvekeÀesDeeeflcekeÀ ¢efä Deewj hee@JejHegÀue efmLeefle ceW efmLele neskeÀj oes Meyo Yeer hee@JejHegÀue yeesueWies lees ...efkeÀlevee Yeer yeæ[e mecePeoej nes uesefkeÀve DeehekesÀ DevegYeJeercetle& Deewj DeeeflcekeÀ ¢efä kesÀ meecevesefyeukegÀue ner Deheves keÀes yesmecePe mecePeWies~'' De.yeeheoeoe 10.6.71

F&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj meeO³epeeves Devpeeves nj Deelcee keÀe meeO³e nw cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle, mesJee Deewj meeOevee GmekeÀes

Òeehle keÀjves keÀe SkeÀ DeeOeej nw DeLee&led meeO³e nw cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle Deewj mesJee Deewj meeOeveeheg©<eeLe& nw~ pees Deelcee Deheves meeO³e keÀes meoe mce=efle ceW jKeleer nw, GmekeÀer mesJee Deewj meeOevee mJele:®eueleer jnleer nw DeLee&led keÀce veneR nesleer nw~

F&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj efmeef×JeemleJe ceW mesJee Yeer SkeÀ meeOevee nw, efmeef× mesJee Deewj meeOevee keÀe HeÀue nw~ nceejs heg©<eeLe&

keÀe ue#³e Deewj efmeef× nw cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀer Òeeefhle, efveme¥keÀuhe-efvee|JekeÀuhe efmLeefle keÀer DevegYetefle,

65

Deleerefvê³e megKe keÀer DevegYetefle, DeMejerjer DeJemLee keÀer DevegYetefle, HeÀefjMlee mJeªhe keÀer DevegYeefleDeewj efmLeefle~ Jele&ceeve keÀer cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀer DevegYetefle hejceOeece keÀer cegefkeÌle keÀer DevegYetefle Deewjmele³egie keÀer peerJevecegefkeÌle keÀer DevegYetefle mes heoceiegCee Þesÿ nw~ Deleerefvê³e megKe mebiece³egie keÀer nerÒeeefhle nw~ Deleerefvê³e megKe ve hejceOeece ceW nesiee Deewj ve mele³egie ceW nesiee~ FmeefueS me®®eer heg©<eeLeeakeÀes FvekesÀ DeeOeej hej Deheveer mesJee Deewj meeOevee keÀes ®eskeÀ keÀjvee ®eeefnS~ efpemekeÀe mesJee DeewjmeeOevee ³eLeeLe& nesiee, GmekeÀes FvekeÀer DevegYetefle DeJeM³e nesieer~``legce ye®®eeW keÀes meeje efove KegMeer jnveer ®eeefnS~ meejer ogefve³ee ceW, meejs Yeejle ceW legcnejs pewmeehe¨eeheoce Yeei³eMeeueer mìt[sCì keÀesF& veneR nw~ ... legce cetBPees cele~ ÒeoMe&veer ceW Leesæ[e Yeer megvekeÀjpeeles nQ lees Jen Yeer Òepee yeveleer peeleer nw keÌ³eeWefkeÀ DeefJeveeMeer %eeve keÀe efJeveeMe veneR neslee nw~''

mee.yeeyee 17.03.09 efjJee.``meowJe mecePees efkeÀ nceejs YekeÌle nj mece³e nceeje mee#eelkeÀej keÀj jns nQ, leye ner mee#eelkeÀej cetle&DeLee&led efmLejcetle& neWies~ ... mheä mee#eelkeÀej keÀjeves kesÀ efueS efmLejyegef× Deewj SkeÀefìkeÀ efmLeefleDeeJeM³ekeÀ nw~ mecePee~ DeYeer mes ner YekeÌle ueesie SkeÀ-SkeÀ keÀe mee#eelkeÀej keÀjWies~''


F&éejer³e mesJee, meeOevee Deewj mele³egieer jepeeF&meeOevee mes ner %eeve, iegCe, MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCee nesleer nw, efmLeefle MeefkeÌleMeeueer yeveleer nw

Deewj peye %eeve-iegCe-MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCee nesleer nw, leye ner Deelcee ceW mesJee keÀe Gcebie Deelee nw DeewjDeelcee mesJee keÀjves ceW meceLe& nesleer nw~ pees Deelcee efpeve DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjleer nw, efpememesGvekeÀes F&éejer³e megKe keÀer DevegYetefle nesleer nw, Jes ner Deelcee³eW ner GmekeÀer mele³egieer jepeeF& ceW efJeefYevvemecyevOeeW mes Deeles nQ~ FmeefueS nj Deelcee ³eneB F&éejer³e mesJee keÀjkesÀ Deheveer jepeOeeveer Deehe nermLeeheve keÀj jne nw~ hejceelcee mJeie& keÀe j®elee nw Deewj Jen nce DeelceeDeeW keÀes jepeeF& keÀer mLeeheveekesÀ efJeefOe-efJeOeeve yeleelee nw hejvleg nj Deelcee Deheveer meeOevee Deewj F&éejer³e mesJee mes Deheveer jepeeF&Deehener mLeeheve keÀjlee nw~ mele³egie ceW nce Yeer efkeÀvekeÀer jepeeF& ceW Dee³eWies Deewj keÀesF& nceejer jepeeF&ceW Dee³esiee keÌ³eeWefkeÀ DeeOes keÀuhe lekeÀ keÀesF& SkeÀ ner Deelcee jepeeF& veneR keÀj mekeÀleer nw~ DeYeer keÀerDeheveer leve-ceve-Oeve mes keÀer ieF& mesJee Deewj meeOevee Deewj mesJee keÀer meHeÀuelee mes Deheveer YeefJe<³ejepeeF& keÀe mee#eelkeÀej keÀj mekeÀles nQ DeLee&led DeYeer keÀer F&éejer³e mesJee ner nceejer YeefJe<³e jepeeF&keÀe ohe&Ce nw~

66

F&éejer³e mesJee Deewj keÀce&Yeesie, keÀce&-yevOeve SJeb cee³eeF&éejer³e mesJee Deewj efJeIve Deewj efJeIveeW keÀe efJeveeMe DeLee&led efvee|JeIve efmLeefle

F&éejer³e mesJee keÀce&-yevOeve Deewj cee³ee mes cegkeÌle nesves keÀe menpe meeOeve nw~ yeeyee ves keÀnenw - pees mesJee ceW efyepeer jnles nQ, Jes menpe cee³ee mes ye®es jnles nQ Deewj pees mesJee ceW efyepeer jnles nQ,GvekesÀ keÀce&-yevOeve Yeer menpe keÀì peeles nQ~ mesJee mes ogDee³eW efceueleer nQ, pees keÀce&-yevOeve mes cegkeÌlenesves ceW men³eesieer yeve peeleer nQ~ pees Deelcee³eW keÀce&-yevOeve kesÀ efveefceÊe nQ, me®®es mesJeeOeejer keÀer GvekesÀÒeefle Yeer MegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee nesleer nw, Gme MegYe-YeeJevee Deewj MegYe-keÀecevee mes Jes keÀce&-yevOeve menpe keÀì peeles nQ~``Fme mece³e ner yeehe DeekeÀj legce ye®®eeW keÀes DeefJeveeMeer %eeve jlveeW keÀe oeve osles nQ~ yeehe keÀnles nQ- legce Yeer DeewjeW keÀes ³en oeve osles jnes lees 5 efJekeÀejeW keÀe ûenCe ítì pee³es~ ... cesjs efmeJeeS legceye®®eeW keÀes jeJeCe jep³e, ogKe mes keÀesF& efueyejsì keÀj veneR mekeÀles~''

mee.yeeyee 1.02.10 efjJee.``pees DeewjeW keÀes Deehe meceeve yeveeles nQ, GmekeÀe Yeer GvekeÀes HeÀe³eoe lees efceuelee nw vee~ DevOeeW keÀeruee"er yevevee nw~ ... Deye keÀece lees ye®®eeW keÀes ner keÀjvee nw~ yengleeW keÀe keÀu³eeCe nesiee lees GvekeÀesYeer efueHeÌì efceuesieer~ mee|Jeme keÀer efueHeÌì yengle efceueleer nw~ ... yeeyee osKeles nQ - mee|Jeme hej efkeÀveye®®eeW keÀe DeìsvMeve jnlee nw~ efoue hej Yeer Jes ner ®eæ{Wies~'' mee.yeeyee 27.01.10 efjJee.``peye mJe³eb Dehevee mee#eelkeÀej keÀjWieer efkeÀ nce keÌ³ee yeves nQ, leye lees DeewjeW keÀes yevee³eWieer~ ...Deiej Iej keÀes Yeer mesJee-mLeeve mecePeWieer lees mJele: mesJee nesleer jnsieer~ pees mesJeeOeejer nesles nQ, GvekesÀefueS nj mLeeve hej mesJee nw~ ... yegef× ceW mesJee ³eeo jnves mes MeefkeÌle Deeleer nw, Gme MeefkeÌle meskeÀce&yevOeve Yeer menpe Deewj MeerIe´ Kelce nes pee³esiee~'' De.yeeheoeoe 11.6.71

``vecyejJeve heeì& DeLee&led efvee|JeIve yeve efvee|JeIve yeveevee~ ... keÌ³ee veneR nes mekeÀlee nw, efmeHe&À ¢æ{lee®eeefnS~ nesiee ³ee veneR nesiee? veneR, nesvee ner nw~ ¢æ{ efve½e³e~ peneB ¢æ{lee nw, JeneB meHeÀuelee nw ner~... meYeer keÀes keÀjvee nw~ Ssmes veneR efkeÀ efmeHe&À keÀvee&ìkeÀ ner keÀjsiee~ GvneWves efnccele jKeer nw leesefnccele keÀe HeÀue Deewj yeue efceuesiee~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``meYeer ves Gcebie-Glmeen mes Òeesûeece efkeÀ³es... mesJee keÀe HeÀue Yeer efceuee Deewj yeue Yeer efceuee~ DeewjDeeies kesÀ efueS ³en keÀjves keÀe yeue Yeer efceuee~... efpelevee pees mesJee keÀjles nQ, GmekeÀe HeÀue nw meoeKegMeer jnleer nw~ mesJee keÀe HeÀue nw KegMeer Deewj efvee|JeIve~ keÀYeer-keÀYeer veneR, meoe~... SkeÀ-oes ceWje³e keÀjkesÀ meyekeÀer je³e mes pees keÀe³e& neslee nw, GmeceW meHeÀuelee menpe nesleer nw~ ''

67


``³en meeje %eeve legcnejer yegef× ceW jnvee ®eeefnS, pees efkeÀmekeÀes Yeer mecePee mekeÀes~ Deye mecePee keÀewvemekeÀles nQ? pees yevOevecegkeÌle nQ~'' mee.yeeyee 28.09.09 efjJee.``mesJee ceW efkeÀmeer Yeer ÒekeÀej keÀer mesJee nes ... keÀce&-yevOeve mecePe keÀj veneR keÀjes~ keÀce&-yevOevemees®eves Deewj keÀnves mes ner yeBOe peeles nes~ ... Þeercele kesÀ DeeOeej hej mesJee kesÀ mecyevOe keÀe DeeOeej nw~keÀce&-yevOeve veneR uesefkeÀve mesJee keÀe mecyevOe nw~'' De.yeeheoeoe 31.12.70

``mee|Jeme ceW oOeeref®e $e+ef<e efcemeue nef·³eeB Yeer os osveer ®eeefnS~ ³eneB n·er lees keÌ³ee, Deewj ner DeLeenmegKe ®eeefnS~ leefye³ele keÀesF& Fve ®eerpeeW mes Leesæ[sner De®íer nesleer nw~ leefye³ele kesÀ efueS ®eeefnS ³eeokeÀer ³ee$ee~'' mee.yeeyee 10.06.09 efjJee.``pees Deheves kegÀue kesÀ nQ, Jes Peì mecePe peeles nQ Deewj pees Fme kegÀue kesÀ veneR neWies, Jes efJeIve [eueWies~... keÀece ceneMe$eg nw', ³en Dee@e|[vesvme efvekeÀeuevee ceemeer keÀe Iej veneR nw~ FmeceW mecePeeves keÀer yeæ[er³egefkeÌle ®eeefnS~ ... Deeefo meveeleve efnvot Oece& JeeueeW keÀes mecePeeDees, Jes Fve yeeleeW keÀes mecePe mekeÀlesnQ~'' mee.yeeyee 14.03.09 efjJee.``cee³ee Dee³es Deewj YeieeDees, FmeceW mece³e veneR ieBJeeDees keÌ³eeWefkeÀ mece³e keÀce nw Deewj DeehekeÀe Jee³eoenw efkeÀ efJeée-heefjJele&keÀ yeve efJeée-mesJekeÀ yeve efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀes yeehe keÀe heefj®e³e os cegefkeÌle keÀeJemee& efouee³eWies, Jen keÀe³e& DeYeer meceehle veneR ngDee nw~ Gme keÀe³e& keÀes keÀjves ceW mece³e ueieevee nw~... yeehe mes pees MeefkeÌle³eeB efceueer nQ, GvekesÀ DeeOeej hej cee³ee keÀes otj mes ner YeieeDees~''


``cee³ee kesÀ jep³e ceW yengle Yetue®etkeÀ nesleer jnleer nw, efpeme keÀejCe mes menve keÀjvee heæ[lee nw~ peeshetje veneR heæ{Wies, keÀcee&leerle DeJemLee keÀes veneR hee³eWies lees menve keÀjvee ner heæ[siee~ efHeÀj heo Yeer keÀcenes pee³esiee~ efJe®eej meeiej cevLeve keÀj DeewjeW keÀes megveeles jnWies leye ef®evleve ®euesiee~ ... efpemekesÀheeme efpeleves %eeve jleve neWies, GvekeÀes Gleveer KegMeer Yeer nesieer~'' mee.yeeyee 17.02.09 efjJee.``ogefve³ee ceW nj mece³e keÀe ogKe nw Deewj DeehekesÀ heeme nj mece³e keÀer KegMeer nw~ ogKeer keÀes KegMeerosvee - ³en meyemes yeæ[s mes yeæ[e hegC³e nw~... efJeIveeW keÀe keÀece nw Deevee Deewj DeehekeÀe keÀece nw efJepe³eÒeehele keÀjvee~'' De.yeeheoeoe 2.12.93 heeìea

l³eeie-lehem³ee Deewj F&éejer³e mesJeeQ. F&éejer³e mesJee mes l³eeie-lehem³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?l³eeie-lehem³ee mesJee keÀe DeeOeej nw Deewj mesJee mes l³eeie-lehem³ee keÀer meHeÀuelee DevegYeJe nesleer nw~

68

l³eeie-lehem³ee Jeeuee ner otmejeW keÀer mesJee keÀj mekeÀlee nw Deewj pees mesJee keÀe mebkeÀuhe keÀjlee nw,GmekesÀ peerJeve ceW l³eeie keÀer YeeJevee DeJeM³e jnleer nw Deewj mesJee kesÀ efueS kegÀí ve kegÀí menve YeerkeÀjvee heæ[lee nw, pees ner lehem³ee nw, efpemekesÀ HeÀuemJeªhe GmekeÀes efJeefYevve MeefkeÌle³eeB Jejoeve ªhe ceWÒeehle nesleer nw~ FmeefueS yeeyee keÀnles nQ mesJee, l³eeie veneR nw uesefkeÀve cesJee Keevee nw DeLee&led mesJee mesDeelcee keÀer ceve-yegef× mJemLe yeveleer nw~ hejceelcee keÀer ³eeo ceW mesJee keÀjves Jeeues keÀes F&éejer³e mesJeemes Deleerefvê³e megKe keÀer DevegYetefle nesleer nw, F&éejer³e mesJee mes DeelceeDeeW keÀer ogDee³eW Òeehle nesleer nw, peesmesJee keÀjves Jeeues keÀes Jele&ceeve ceW Yeer KegMeer keÀer DevegYetefle keÀjeleer nQ Deewj YeefJe<³e ceW Yeer mece³e hejkeÀece Deeleer nQ~ l³eeie-lehem³ee Deewj mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS efJeMes<e yeele O³eeve ceW jKeves keÀer³en nw efkeÀ leerveeW Þeercele kesÀ Devegmeej nesveer ®eeefnS DeLee&led Deheveer cevecele hej DenbkeÀej ³ee efoKeeJeskesÀ efueS veneR neW~``mesJeeOeejer keÀe cegK³e iegCe nw l³eeie~ Deiej l³eeie veneR lees mesJee Yeer veneR nes mekeÀleer nw~ l³eeie mesner lehemJeercetle& yeveles nes~ ... mesJeeOeejer DeLee&led cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee efvejvlej mesJee ceW lelhej jnvesJeeues~ ... efJeMes<e Deelcee³eW leye yeveles nQ, peye keÀesF& efJeMes<e keÀle&J³e keÀjles nQ Jee efJeMes<elee efoKeelesnQ~ ... efvejvlej ©neefve³ele keÀer DeJemLee ceW jnves keÀer veJeervelee efoKeeveer nw~''


``peye Megª ceW mee|Jeme hej efvekeÀues lees vee@uespe keÀer MeefkeÌle keÀce Leer uesefkeÀve l³eeie Deewj mvesn kesÀDeeOeej hej meHeÀuelee ngF&~ yegef× keÀer ueieve efove-jele yeeyee Deewj ³e%e kesÀ lejHeÀ Leer~ ... Fmeer mvesnkeÀer MeefkeÌle ves meYeer keÀes men³eesie ceW uee³ee, mesJeekesÀvê yeveW~ lees Deeefo mLeehevee ceW efpeme MeefkeÌle vesmen³eesie efo³ee, Devle ceW Yeer Jener nesvee nw~'' De.yeeheoeoe 29.6.71

``mesJee ceW cesjeheve Dee ie³ee lees ³es cesjeheve Deevee DeLee&led Deuee³e efcekeÌme nesvee~ ... nj heefjefmLeefleceW, nj mecyevOe-mecheke&À ceW, mece³e Deewj Jee³egceC[ue keÀes mecePe mJe³eb keÀes heefjJele&ve keÀjvee - ³enervecyejJeve yevevee nw~ ... otmejs keÀes ve osKe Deiej Deheves DeehekeÀes heefjJele&ve efkeÀ³ee lees ³es heefjJele&vener efJepe³eer yeveves keÀer efveMeeveer nw~'' De.yeeheoeoe 26.11.94

``peye Deehe ceeveles nes efkeÀ nce Òeke=Àefle keÀes Yeer meleesÒeOeeve yeveeves Jeeues nQ, lees Jen lees ceveg<³eelcee nw,ye´eïeCe keÀnueelee nw uesefkeÀve mebmkeÀej kesÀ JeMe nw~ ... Òeke=Àefle mes Thej heg©<e nw, Deelcee nw, DeehekesÀmecyevOe ceW nw~ ... MegYe YeeJevee osvee, Fme mesJee ceW Yeer hegC³e keÀcee³eWies~ efiejs ngS keÀes efiejevee veneRuesefkeÀve G"evee nw, men³eesie osvee nw~ FmekeÀes keÀnWies me®®es mesJeeOeejer, hegC³eelcee~''


``DeYeer Deehe mee#eer yeveles peeDees, otmejeW keÀes lew³eej keÀjles peeDees mesJee kesÀ efueS~ keÌ³eeWefkeÀ De®eevekeÀ

69

Ssmes mejkeÀcemìeBme yeveWies, pees Deehe ueesieeW keÀes yengle lehem³ee keÀjveer heæ[sieer, cevmee mesJee keÀjveerheæ[sieer~ mece³e vee]pegkeÀ Dee jne nw Deewj yeæ{lee ner jnsiee~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``l³eeie keÀe meowJe Yeei³e yevelee nw~ pees l³eeie keÀjlee nw, GmekeÀes Yeei³e mJele: ner Òeehle nes peeleenw, FmeefueS ³en pees yeæ[s mes yeæ[e l³eeie keÀjles nQ, GvekeÀe yeæ[s mes yeæ[e Yeei³e pecee nes peelee nw,FmeefueS KegMeer mes mee|Jeme hej peevee ®eeefnS~'' (c³egefpe³ece mee|Jeme hej heeìea pee jner nw)


``nj keÀce& mes l³eeie Deewj lehem³ee Òel³e#e efoKeeF& os, leye ner mesJee ceW meHeÀuelee hee mekeWÀies~ ...mesJeeOeejer yeveves kesÀ meeLe-meeLe l³eeie Deewj lehem³eecetle& Yeer nes, leye mesJee keÀe Òel³e#e HeÀue efoKeeF&osiee~ ... leerveeW keÀe meeLe nesves mes cesnvele keÀce Deewj Òeeefhle DeefOekeÀ nesleer nw~ mece³e keÀce DeewjmeHeÀuelee DeefOekeÀ nesleer nw~'' De.yeeheoeoe 19.4.71

``mesJee keÀjles-keÀjles Deìs®ecesvì ceW veneR Dee peevee~ ... mesJee keÀe mecyevOe DeLee&led l³eeie DeewjlehemJeer ªhe~ me®®eer mesJee kesÀ ue#eCe ³ener l³eeie Deewj lehem³ee nw~'' De.yeeheoeoe 31.12.70

``pees efpeleveer mee|Jeme keÀjles nQ, Jes Dehevee ner keÀu³eeCe keÀjles nQ~ Deheveer nef·³eeb mee|Jeme ceW osles nQ leesDeheveer ner keÀceeF& keÀjles nQ~ ... Deheves mes Deehener hetívee ®eeefnS efkeÀ nce meejs efove ceW efkeÀleveermee|Jeme keÀjles nQ~'' mee.yeeyee 31.01.09 efjJee.``efJeéeheefle yeveves kesÀ efueS yeeheoeoe leepe, leKle Deewj efleuekeÀ uee³es nQ~ Fve leerveeW keÀes OeejCe keÀjveskeÀer efnccele nw? ... FmekeÀes OeejCe keÀjves kesÀ efueS l³eeie, lehem³ee Deewj mesJee keÀjveer nesieer~ efleuekeÀkeÀes OeejCe keÀjves kesÀ efueS lehem³ee, leepe keÀes OeejCe keÀjves kesÀ efueS l³eeie Deewj leKle hejefJejepeceeve nesves kesÀ efueS efpeleveer mesJee keÀjWies, Glevee Deye Yeer leKleveMeerve jnWies Deewj YeefJe<³e ceWYeer leKleveMeerve yeveWies~'' De.yeeheoeoe 11.6.70

F&éejer³e mesJee Deewj ieerlee %eeve / F&éejer³e mesJee Deewj Þeercelehejceelcee keÀe DeJelejCe efJeée kesÀ veJe-efvecee&Ce kesÀ efueS ngDee nw~ efJeée kesÀ veJe-efvecee&Ce kesÀ

efueS efJeée keÀer meJee&lceeDeeW keÀes hejceelcee keÀe mevosMe efceuevee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw Deewj mevosMe kesÀmeeLe meYeer DeelceeDeeW kesÀ peerJeve heefjJele&ve, lelJeeW kesÀ heefjJele&ve kesÀ efueS DeeJeM³ekeÀ heg©<eeLe&®eeefnS~ FmeefueS Jen mesJee Yeer Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ Fme F&éejer³e mesJee Deewj nceejs peerJeve kesÀheefjJele&ve kesÀ efueS hejceelcee ves ncekeÀes Dehevee ye®®ee yevee³ee nw Deewj DeveskeÀ ÒekeÀej mes ncekeÀes Þeerceleos jns nQ~ yeeyee ves F&éejer³e mesJee kesÀ efueS mece³e-mece³e hej DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ ceneJeekeÌ³e G®®eejCe

70

efkeÀ³es nQ Deewj F&éejer³e mesJee keÀe cenlJe yelee³ee nw~ pees Deelcee³eW Gme cenlJe keÀes mecePeleer nQ,DevegYeJe keÀjleer nQ, Jes F&éejer³e mesJee kesÀ efyevee jn veneR mekeÀleer~

mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS hejceelcee efhelee keÀer Þeercele Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ peesDeelcee³eW GvekeÀer Þeercele Devegmeej mesJee keÀjleer nQ, Jes mesJee ceW efJeMes<e meHeÀuelee Òeehle keÀjleer nQ~ peesÞeercele kesÀ efJe©× cevecele kesÀ DeeOeej hej mesJee keÀjlee nw, Jen Fleveer meHeÀuelee keÀes veneR heelee nw~FmeefueS F&éejer³e mesJee kesÀ efueS Þeercele Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~``Kegoe DeekeÀj efpevekeÀes heeJeve yeveeles nQ, GvekeÀes ner keÀnles nQ efkeÀ Deye legce DeewjeW keÀes Deehe meceeveyeveeDees, yeehe keÀer Þeercele hej ®euees~ ... ³en ce=l³egueeskeÀ nw~ ³eneB yew"s-yew"s De®eevekeÀ ce=l³eg nesleerjnleer nw lees keÌ³eeW ve nce GmekesÀ henues ner cesnvele keÀj yeehe mes hetje Jemee& ues ueW, Dehevee YeefJe<³e yeveeueW~'' mee.yeeyee 16.04.10 efjJee.``peye legce Fme OevOes ces hetjer jerefle ueie pee³eWies, efHeÀj Jen OevOee ítì mekeÀlee nw~ meeLe ceW Deheveerj®evee keÀes Yeer mecYeeuevee nw~ neB, keÀesF& De®íer jerefle ©neveer mee|Jeme ceW ueie peeles nQ, efHeÀj Gvemespewmes efoue G" pee³esieer~ ... yeehe Dee³es nQ heeflele mes heeJeve yeveves keÀe jemlee yeleeves, lees ye®®eeW keÀesYeer ³ener mee|Jeme keÀjveer nw~ nj SkeÀ keÀe efnmeeye osKee peelee nw~'' mee.yeeyee 7.04.10 efjJee.``cetue yeele nw ³eeo keÀer~ ³eeo ner KegMeer ceW uee³esieer~ ... efkeÀmekeÀes Yeer yeesuees - DeYeer ³en ogefve³eemLeeheve nes jner nw, peneB heefJe$elee, megKe, Meeefvle meye Lee~ ... Jeu[& ceW heerme mLeeheve keÀjves Jeeuee leesJeu[& keÀe ceeefuekeÀ ner nesiee vee~ Fve ue#ceer-veeje³eCe kesÀ jep³e ceW efJeée ceW Meeefvle Leer~ ... yeekeÀermeye Deelcee³eW efvejekeÀejer ogefve³ee ceW Leer~ Ssmeer ogefve³ee efkeÀmeves mLeeheve keÀer~''

mee.yeeyee 12.03.68

``Deiej JeeveÒemLe DeJemLee nw lees ye®®eeW keÀes mecePeekeÀj, Kego Fme mee|Jeme ceW ueie peevee ®eeefnS~efHeÀj ie=nmLe J³eJenej ceW HeBÀmevee veneR nw~ legce Dehevee Deewj otmejeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles jnes~ DeYeerlees legce meyekeÀer JeeveÒemLe DeJemLee nw~'' mee.yeeyee 19.01.10 efjJee.``yesno kesÀ yeehe kesÀ yeves nes lees yeehe keÀer Fme mesJee ceW ueie peevee ®eeefnS~ ... DeYeer legce ye®®eeW keÀesefkeÀleveer yesno keÀer KegjekeÀ efceue jner nw~ keÀnles Yeer nQ - KegMeer pewmeer KegjekeÀ veneR~ efkeÀmeer yeele keÀemees®e DeLeJee ef®evleve jnlee nw lees GmekeÀe Mejerj hej Yeer FHesÀkeÌì Deelee nw~ ... yeehe legce ye®®eeW keÀes21 pevce KegMe ceewpe ceW jnves kesÀ efueS ©neveer KegjekeÀ osles nQ~ KegjekeÀ nw - cevceveeYeJe, ceO³eepeerYeJe~'' mee.yeeyee 18.01.10 efjJee.``yeeheoeoe ves osKee - ye®®eeW ves efYevve-efYevve ÒekeÀej kesÀ keÀesme& yevee³es nQ~ De®íe nw, GmekeÀeryeeheoeoe cegyeejkeÀ osles nQ uesefkeÀve Deye mece³e ÒeceeCe keÀesme& kesÀ yepee³es HeÀesme& keÀe keÀesme& keÀjeDees~ ...

71

pees Jes Yeer nj Þeercele keÀes heeueve keÀjves Jeeues, meJe& keÀes HeÀesme& Yejves Jeeueer Deelcee yeveW~ meceerhe keÀejleve yeveW~'' De.yeeheoeoe 18.1.10

``Òepee lees keÀjesæ[eW kesÀ Devoe]pe ceW yeveWieer hejvleg jepee yeveves-yeveeves kesÀ efueS heg©<eeLe& keÀjvee nesleenw~ pees peemleer mee|Jeme keÀjles nQ, Jes peªj Tb®e heo hee³eWies~ ... yeeyee nj SkeÀ kesÀ mejkeÀcemìeBmeosKekeÀj je³e osles nQ~ kegÀceej nw lees keÀnWies, legce mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ mee|Jeme keÀj yesno kesÀ yeehemes Jemee& uees~'' mee.yeeyee 11.01.10 efjJee.``pees efJeée keÀes PegkeÀeves Jeeues nQ, Jes efkeÀmekesÀ Deeies PegkeÀ veneR mekeÀles~ Gme DeLee@efjìer keÀer Kegceejer mesefkeÀmeer Yeer Deelcee keÀe keÀu³eeCe keÀj mekeÀles nes~ Ssmeer Kegceejer keÀes keÀYeer Yeer Yetuevee veneR~ yenglemece³e mes DeYetue yeveves mes ner YeefJe<³e ceW yengle mece³e kesÀ efueS jep³e Yeei³e Òeehle keÀjWies~''


``yeeyee keÀnles nQ - ÒeoMe&veer Deeefo ceW HeÀercesume kesÀ efueS Deueie mes Keeme efove jKees~ keÀesF&heoxveMeerve nesleer nQ lees ... ³eneB lees Deelcee keÀer yeele nw~ %eeve efceue ie³ee, yegef× ceW yew" ie³ee lees heoe&Yeer Kegue pee³esiee~ mele³egie ceW heoe& Deeefo neslee veneR nw~'' mee.yeeyee 4.12.09 efjJee.``ye®®eeW ceW ³eesieyeue ve nesves kesÀ keÀejCe Fleveer menpe yeele Yeer hetjer jerefle mecePee veneR mekeÀles nQ~efkeÀmekeÀes Yeer ³en mecePeevee nw efkeÀ ncekeÀes YeieJeeve heæ{eles nQ, Jes keÀnles nQ - heefJe$e yeveves mes legce 21pevce mJeie& kesÀ ceeefuekeÀ yeveWies~ peyejomle uee@ìjer efceueleer nw~ ncekeÀes lees Deewj ner KegMeer nesleer nwheefJe$e yeveves ceW~'' mee.yeeyee 26.11.09 efjJee.``yeeyee ves ceeuee keÀe je]pe Yeer mecePee³ee nw~ ... efveJe=efÊe ceeie& JeeueeW keÀes ceeuee HesÀjves keÀe ngkeÌce veneRnw~ ³en nw ner osJeleeDeeW keÀer ceeuee~ GvneWves kewÀmes jep³e efue³ee, legcnejs ceW Yeer ³en vecyejJeej nerpeeveles nQ~ keÀesF&-keÀesF& nQ, pees yesOeæ[keÀ neskeÀj efkeÀmekeÀes Yeer mecePeeles nQ~ ... efkeÀmekeÀes Yeer yesOeæ[keÀneskeÀj jmeeruee mecePeevee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 28.11.09 efjJee.``ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀe yengle MeewkeÀ jKevee nw~ mee|Jeme keÀes íesæ[keÀj keÀYeer veeRo veneR keÀjveer nesleernw~ mee|Jeme hej yeæ[e SkeÌ³etjsì jnvee ®eeefnS~ ... Yeespeve Deeefo Yeer Keevee nw hejvleg Devoj ceW efove-jele Gíue Deeveer ®eeefnS efkeÀ keÀesF& Dee³es lees nce GvekeÀes jemlee yelee³eW~ Yeespeve kesÀ ìeFce hej YeerkeÀesF& Dee peelee nw lees henues GvekeÀes DeìsC[ keÀj efHeÀj Yeespeve Keevee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 23.10.09 efjJee.``legce Deheves keÀes Deelcee veneR mecePeles nes, osneefYeceeveer yeveves mes ner legce yeehe keÀes Yetueles nes~ pewmesyeehe mecePeeles nQ, Jewmes legce ye®®eeW keÀes Yeer mecePeeves keÀer ìsJe jKeveer ®eeefnS~ efkeÀmemes Yeer yeæ[s YeYekesÀmes yeele keÀjveer ®eeefnS~ Ssmes veneR efkeÀ yeæ[s Deeoceer kesÀ Deeies HebÀkeÀ nes peeDees~ ... legcekeÀes yeæ[e

72

efve[j neskeÀj mecePeevee nw~'' mee.yeeyee 24.10.09 efjJee.``meele efove keÀe keÀesme& efkeÀ³ee, efHeÀj legce peekeÀj DeewjeW keÀes Deehe meceeve yeveeDees~ ... yeehe keÀes ³eeokeÀjes, heefJe$e yevevee nw Deewj owJeeriegCe Yeer OeejCe keÀjvee nw~ legcnejs ceW keÀesF& Yeer DeJeiegCe veneR nesvee®eeefnS~... JeemleJe ceW SkeÀ meskeÀC[ ceW mecePeoej yevevee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 31.7.09 efjJee.``³es meye yeeleW legce ye®®es ner peeveles nes, legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee heæ[s~ ³en Yeer K³eeuejKevee ®eeefnS~ efkeÀmekeÀes heæ{eles veneR lees ìer®ej kewÀmes "njs! ìer®ej keÀer Deewueeo nes lees legcekeÀes Yeerìer®ej ner yevevee nw~'' mee.yeeyee 1.08.09 efjJee.``yeeuekeÀ Deewj ceeefuekeÀ DeLee&led mee|Jeme kesÀ mecyevOe ceW yeeuekeÀheve Deewj Deheves heg©<eeLe& keÀer efmLeefle ceWceeefuekeÀheve~ mee|Jeme Deewj mecheke&À ceW yeeuekeÀheve, ³eeo keÀer ³ee$ee Deewj cevLeve keÀjves ceW ceeefuekeÀhevenes~ ... ³en nw ³egefkeÌle³egkeÌle ®euevee~'' De.yeeheoeoe 19.07.09 efjJee.``meyekeÀes ³en mecePeevee nw efkeÀ yeehe [e³ejskeÌMeve osles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeokeÀjes Deewj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer ³en jemlee yeleeDees~ ... yeehe keÀes peeveW leye meye yeeleW mecePeW~ ...meyekeÀes Ssmes-Ssmes mecePeeDees, meyekeÀes hew]ieece oes~ veneR lees jepeOeeveer kewÀmes mLeeheve nesieer~''

mee.yeeyee 18.07.09 efjJee.``YeeJevee kesÀ Devegmeej YeefkeÌle ceW mee#eelkeÀej neslee nw, FmeceW iueeefve keÀer keÀesF& yeele veneR nw~ ye®®eeWkeÀes meowJe ne|<ele jnvee nw~ ³en lees [êcee yevee ngDee nw~ ... FmeceW veeje]pe nesves keÀer yeele veneR nw~[êcee ner Ssmee yevee ngDee nw~ h³eej mes mecePeeveer osveer nesleer nw~ yes®eejs De%eeve DevOesjs ceW heæ[s nQ~veneR mecePeles nQ lees lejme heæ[lee nw~ meowJe cegmkeÀjeles jnvee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 15.07.09 efjJee.``DeYeer ³en nw heg©<eesÊece mebiece³egie~ ³eneB nQ Demegj, JeneB nQ osJelee³eW~ ... yeehe keÀes heeflele-heeJevekeÀnles nQ~ legce Yejer meYee ceW keÀn mekeÀles nes efkeÀ nce ieesu[ve Spe ceW efkeÀleves Þe=bieejs ngS Les, efkeÀleveeHeÀmì& keÌueeme jep³e-Yeei³e Lee~ efHeÀj cee³ee ªheer Oetue ceW efueLeæ[keÀj cewues nes ie³es~''

mee.yeeyee 15.07.09 efjJee.``Yeue efkeÀleveer Yeer yeæ[er meYee nes, legce mecePee mekeÀles nes - efMeJe YeieJeevegJee®e - nce meye Deelcee³eWGvekeÀer mevleeve, Deeheme ceW yeóme& nQ~ ... osn kesÀ meye Oece& íesæ[, yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees legcnejs meyeheehe keÀì pee³eWies~'' mee.yeeyee 11.07.09 efjJee.``legce efkeÀmemes Yeer hetí mekeÀles nes - Fve ue#ceer-veeje³eCe ves keÀewvemes keÀce& efkeÀ³es, pees ³en yeveW? efHeÀjGvekeÀes yeleeDees hejceefhelee hejceelcee ner keÀce&-DekeÀce&-efJekeÀce& keÀer ieefle mecePeeles nQ~''


73

``henues-henues lees ³en efve½e³e keÀjvee nw efkeÀ yeeyee, yeeyee Yeer nw Deewj j®evee keÀe j®eef³elee Yeer nw~j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes peeveles nQ keÌ³eeWefkeÀ ceveg<³e me=efä keÀe yeerpeªhe nw~ ... efkeÀmekeÀes Yeerhenues-henues ³en cev$e hekeÌkeÀe keÀjevee nw efkeÀ Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees Oeve kesÀyeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 19.06.09 efjJee.``íesìs-íesìs ye®®eeW keÀes Yeer keÀce cele mecePees~ efpeleves íesìs nQ, Glevee yengle veece efvekeÀeue mekeÀles nQ~íesìer-íesìer yeef®®e³eeB yew" yeæ[s-yeæ[s yegpegieeX keÀes mecePee³eWieer lees keÀceeue keÀj efoKee³eWieer~ GvekeÀes YeerDeehe meceeve yeveevee nw, pees keÀesF& Yeer ÒeÍe>> hetís lees mener jsmheevme os mekeWÀ~''

mee.yeeyee 19.06.09 efjJee.``heefjJele&ve keÀer MegYe YeeJevee keÀes leerJe´ keÀjvee DeLee&led Deheves keÀes leerJe´ ieefle mes mechevve yeveevee~ ...jnce keÀer YeeJevee Fcepe& keÀjes, ®eens mJe-Òeefle, ®eens meJe& DeelceeDeeW kesÀ Òeefle~ peneB jnce nesiee, JeneBlesje-cesje keÀer nue®eue veneR nesieer~ ... mebkeÀuhe ceW nesiee lees JeeCeer Deewj keÀce& ceW mJele: ner nespee³esiee~'' De.yeeheoeoe 25.01.94 oeefo³eeW mes``DeelceeDeeW kesÀ Devoj yeeheoeoe kesÀ mvesn Deewj mecyevOe keÀes Òel³e#e efkeÀ³ee? ... peye mee|Jeme keÀeªhe Òel³e#e nesiee leye Òel³e#elee nesieer ... yesOeæ[keÀ neskeÀj met®evee osves, mevosMe osves kesÀ efueSpeeDees~ ... Deeheme ceW efceuekeÀj efJe®eej keÀjes - ogefve³ee keÀes ³en kewÀmes ceeuetce nes efkeÀ DeYeer mece³ekeÌ³ee nw Deewj keÀle&J³e keÌ³ee nes jne nw?'' De.yeeheoeoe 28.11.69

``yeesuees - HesÀefceueer hueeeEveie keÀer [d³egìer lees ieerlee kesÀ keÀLeve Devegmeej SkeÀ yeehe keÀer ner nw~ ieerlee nwHesÀefceueer huee@eEveie keÀe Meeðe~ ieerlee mes ner veF& ogefve³ee keÀer mLeehevee keÀjles nQ~ ... Fmemes vecyejJeveHesÀefceueer huee@eEveie nes pee³esieer~ ... ³es yeele meyekeÀes mecePeeveer nw, FmeceW [jves keÀer yeele veneR~ ...yeehe pees Tb®e les Tb®e nw YeieJeeve nw, Jener Deeles nQ ³en huee@eEveie keÀjves~... pees efvee|JekeÀejer yeveles nQ,GvekeÀer ner HesÀefceueer DeekeÀj jep³e keÀjleer nw~'' mee.yeeyee 11.03.09 efjJee.``FmeceW [jves keÀer yeele veneR~ legce yeshejJeen neskeÀj JeeCeer ®eueeDees~ yeesuees, ³en keÀesF& legce efceefvemìme&keÀe keÀece veneR nw, ³en lees Tb®e les Tb®e yeehe keÀe keÀece nw~ ... osJeleeDeeW kesÀ jep³e ceW efkeÀleves Leesæ[sceveg<³e Les~ ... ye®®eeW ceW Jen ©neye veneR jnlee nw~... meyekeÀe O³eeve yeehe keÀer lejHeÀ eEKe®eJeeveenw~'' mee.yeeyee 11.03.09 efjJee.``meeefueûeece mecePeles nQ efkeÀ efMeJeyeeyee ncekeÀes heæ{eles nQ~... efpemeves heæ{e³ee, GmekeÀes YetuekeÀj henuesvecyej ceW heæ{ves Jeeues keÀe veece [eue efo³ee nw~ legcekeÀes heæ{les-heæ{les ³en yeele efme× keÀjveer nw~ ...legcnejs efmeJeeS ³en yeele Deewj keÀesF& efme× keÀj veneR mekeÀlee~... henues lees ³en mecePeevee nw efkeÀieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve?'' mee.yeeyee 4.03.09 efjJee.

74

``pees yeéïeCe kegÀue Yet<eCe mee|Jeme ceW lelhej jnles nQ, GvekeÀes ³es yeeleW yegef× ceW ueeveer nw efkeÀ YeejleJeeefme³eeW keÀes kewÀmes efme×keÀj yelee³eW efkeÀ efMeJepe³eefvle mees ieerlee pe³eefvle Deewj ieerlee mes nesleer nw ke=À<Cepe³eefvle~ ... mele³egie ceW ceneYeejle ueæ[eF& Deeefo lees nes veneR mekeÀleer, lees peªj Jen mebiece hej nerngF& nesieer~ legce ye®®eeW keÀes De®íer lejn Fve yeeleeW hej mecePeevee nw~''

mee.yeeyee 14.2.09 efjJee.``keÀesF& ieerleehee"er Dee³esiee lees GvekeÀes Yeer mecePee³eWies efkeÀ ieerlee ceW ³es Yetue nw~ ieerlee efkeÀmeves megveeF&,jepe³eesie efkeÀmeves efmeKee³ee, efkeÀmeves keÀne - keÀece hej peerle heeves mes legce peielepeerle yeve pee³eWies?... pewmes yeehe legce ye®®eeW keÀes yeesuelee nw, Jewmes ner keÀesF& yeæ[s mes yeæ[e pepe Dee³esiee, GvekeÀes Yeer yeeheyeesueWies - ye®®es' keÌ³eeWefkeÀ ceQ Tb®e mes Tb®e YeieJeeve ntB~''

mee.yeeyee 11.02.09 efjJee.`èfpelevee nce heæ{Wies, heæ{e³eWies, Glevee yengleeW keÀe keÀu³eeCe nesiee~ efkeÀmekeÀes yengle h³eej mes mecePeeveenw~ ... Ssmes veneR efkeÀ Jes ieerlee heæ{ves Jeeues keÀesF& ceveg<³e mes osJelee yeveWies~ ... YeieJeeve heæ{ekeÀjlegcekeÀes vej mes veeje³eCe yeveeles nQ~'' mee.yeeyee 24.01.09 efjJee.``Òee@yuece keÀe ojJeepee yevo~ [yeue uee@keÀ ueieevee~ [yeue uee@keÀ nw - ³eeo Deewj mesJee~ cevmeemesJee meoe neefpej nw~ Ssmes veneR efkeÀ mesJee keÀe ®eevme ner veneR efceuee ... cevmee kesÀ efueS keÀesF& veneRjeskeÀlee nw~ jele keÀes Yeer peeiekeÀj cevmee mesJee keÀj mekeÀleer nes~ cevmee mesJee DeLee&led mekeÀeMe oes,DeelceeDeeW keÀe DeeJeeÚ keÀjes~ yes®eejs ogKeer nw, GvekeÀes meneje oes~''


``yeeyee keÀesF& keÀes keÀnles nQ Yeues yeeFmekeÀeshe ceW peeDees hejvleg ³en meyekesÀ efueS veneR nw~ keÀesF& kesÀ meeLepeevee heæ[lee nw lees GvnW Yeer vee@uespe osveer nw~ ... mee|Jeme lees keÀjveer heæ[s~ Ssmes veneR efkeÀ efmeHe&À osKeveskesÀ efueS peevee nw~ MeceMeeve ceW Yeer peekeÀj mee|Jeme keÀjvee nw~''

mee.yeeyee 25.12.08 efjJee.``mecePees Fvemes keÀesF& Yetue nes peeleer nw yeehe GmekeÀes DeYetue keÀje³es "erkeÀ keÀj osles nQ~ ³en YeerkeÀoce-keÀoce Þeercele hej ®eueles jnles nQ~ keÀye vegkeÀmeeve nes peelee nw lees mecePeles nQ [êcee ceW Lee~... Yetue keÀer lees GmekeÀer SJe]pe ceW efHeÀj yengle mee|Jeme ceW ueie peevee ®eeefnS, heg©<eeLe& yengle keÀjvee®eeefnS~ efkeÀmekeÀe peerJeve yeveevee, ³en nw heg©<eeLe&~''


75

F&éejer³e mesJee Deewj cegjueerye´eïeCe peerJeve keÀe DeeOeej cegjueer nw Deewj ³en ye´eïeCe peerJeve heæ{eF& nw, FmekesÀ ®eej

cegK³e efJe<e³e nQ, efpeveceW mesJee keÀe cenlJehetCe& mLeeve nw~ yeeyee cegjueer ceW mesJee keÀe cenlJe Yeer yeleelesnQ Deewj mesJee keÀe efJeefOe-efJeOeeve leLee Òeeefhle³eeB Yeer yeleeles nQ~ mesJee ceW meHeÀuelee kewÀmes Òeehle nes, JenYeer yeeyee cegjueer ceW yeleeles nQ~ pees cegjueer keÀe cenlJe mecePe GmekeÀes heæ{les nQ Deewj GmekeÀer peerJeve ceWOeejCee keÀjles nQ, Jes ner Fme F&éejer³e mesJee kesÀ efJe<e³e ceW heeme nesles nQ~ GmekesÀ DeeOeej hej ner GvekeÀesDeYeer MeefkeÌle Deewj KegMeer keÀer Òeeefhle nesleer nw Deewj YeefJe<³e ceW De®íe heo Òeehle neslee nw~``neFSmì ®eeì& GvekeÀe neslee nw, pees keÀoce-keÀoce Þeercele hej ®eueles nQ~ ... Þeercele keÀe Fleveeefjiee[& veneR nw, cegjueer efceueleer nw, efHeÀj Yeer veneR heæ{les nQ~ pees cegjueer veneR heæ{les nQ, GvekeÀes efoue ceWueielee lees peªj nesiee efkeÀ yeeyee me®e keÀnles nQ~ nce cegjueer veneR heæ{les nQ lees DeewjeW keÀes keÌ³eeefmeKeuee³eWies~'' mee.yeeyee 8.12.09 efjJee.``cete|íle nes peeles nQ, efHeÀj peye cegjueer heæ{W, leye megpeeie neW~ ... osKeles nes efkeÀ FvekeÀes cee³ee Keejner nw lees GmekeÀes ye®eeves keÀer keÀesefMeMe keÀjveer ®eeefnS~ keÀneB cee³ee hetje ner nhe ve keÀj uesJes, efHeÀjmes megpeeie nes pee³es~ ... meleieg© keÀer efvevoe keÀjeles nQ lees heoYeÏä nes peelee nw~''

mee.yeeyee 28.11.09 efjJee.``meejer Dee³eg Jen ieerlee heæ{les Dee³es nQ hejvleg kegÀí Yeer veneR mecePeles Les~ Deye Jener ieerlee keÀeYeieJeeve ieerlee %eeve megveeles nQ Deewj jepe³eesie efmeKeeles nQ, efpememes heeflele mes heeJeve yeve peeles nQ~DeYeer nce YeieJeeve mes ieerlee megveles nQ, efHeÀj Jen DeewjeW keÀes Yeer megveevee nw, heeJeve yeveves keÀe jemleeyeleevee nw~'' mee.yeeyee 30.09.09 efjJee.``heæ{eF& jespe heæ{veer ®eeefnS~ SkeÀ efove Yeer cegjueer ve megveer lees efHeÀj Deymesvì heæ[ peeleer nw~ ...jes]pe De®íer-De®íer hJeeFvìdme megveelee ntB, pees mece³e hej mecePeeves ceW yengle keÀece Dee³esieeR~ ...Dehevee IeceC[ veneR nesvee ®eeefnS~ Dejs, YeieJeeve yeehe heæ{eles nQ, GmeceW lees SkeÀ efove Yeer efceme veneRnesvee ®eeefnS~ Ssmeer-Ssmeer hJeeFvìdme efvekeÀueleer nw, pees legcneje Jee efkeÀmeer keÀe Yeer keÀheeì Kegue mekeÀleenw~'' mee.yeeyee 12.06.09 efjJee.``yeehe Dee³es nQ ye®®eeW keÀes mJeie& keÀe Jemee& osves, lees ye®®eeW keÀes efkeÀleveer KegMeer jnveer ®eeefnS~... 21pevce ceewpe ceW jnves kesÀ efueS ³en peyejomle KegjekeÀ nw~ ³ener KegjekeÀ Keeles jnes Deewj SkeÀ-oes keÀesefKeueeles jnes~ ... yesno kesÀ yeehe Üeje ncekeÀes peerJevecegefkeÌle keÀer KegjekeÀ efceueleer nw~''


76

``³en %eeve Deewj ³eesie keÀer efkeÀleveer HeÀmì& keÌueeme JeC[jHegÀue KegjekeÀ nw Deewj ³en KegjekeÀ SkeÀ ner©neveer mepe&ve kesÀ heeme nw~ ... iee@[ueer mìt[sCì ueeFHeÀ F]pe efo yesmì~ ³en DeYeer keÀe ner iee³eve nw~... Deheves keÀes osKees - ceQ Tb®e heo heeves kesÀ uee³ekeÀ ntB, ©neveer mee|Jeme keÀjlee ntB?''

mee.yeeyee 6.01.09 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - ye®®es mee|JemeSyegue yevees, yeehe keÀes HeÀe@uees keÀjes~ ceQ Dee³ee ner ntB mee|Jeme kesÀ efueS~jespe mee|Jeme keÀjlee ntB~ FmeefueS ner lees ³en jLe efue³ee nw~ FvekeÀe jLe yeerceej heæ[ peelee nw lees YeerceQ FveceW yew" cegjueer efueKelee ntB ... ye®®eeW keÀer cegjueer efceme ve nes~ lees ceQ Yeer mee|Jeme hej ntB~ ³en nw©neveer mee|Jeme~'' mee.yeeyee 6.01.09 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj jepelev$e DeLee&led jepeMeener Deewj GmekeÀer mLeeheveeQ. F&éejer³e mesJee keÀe efJeée kesÀ jepelev$e mes keÌ³ee mecyevOe nw?me=efä-®e¬eÀ keÀes Deeefo mes Devle lekeÀ osKeW lees efJeée ceW oes ÒekeÀej keÀer Meemeve J³eJemLee³eW ®eueer nQ~SkeÀ nw jepelev$e DeLee&led jepeMeener Deewj otmejer nw Òepeelev$e~ efJeée kesÀ Fefleneme keÀes osKee pee³es leeskeÀefue³egie kesÀ Devle kesÀ Leesæ[s mes mece³e keÀes íesæ[keÀj meejs me=efä-®e¬eÀ ceW jepelev$e DeLee&led jepeeF& ner®eueleer nw Deewj efJeée jepeMeener ceW ner megKeer jnlee nw~ DeYeer keÀefue³egie kesÀ Devle ceW jepeeF& keÀe DevleneskeÀj efJeée ceW Òepeelev$e Dee³ee nw~ DeYeer efHeÀj hejceefhelee hejceelcee mebiece³egie hej DeekeÀj efJeée ceWjepelev$e keÀer mLeehevee keÀjles nQ, GmeceW mesJee keÀe keÌ³ee mLeeve nw, Jen Yeer yeeyee ves nce ye®®eeW keÀesyelee³ee nw~ keÌ³eeWefkeÀ jepeeF& ceW jepee, Òepee, oeme-oemeer Deeefo meye yeveles nQ, GmeceW mesJee keÀe keÌ³eemLeeve nw, Jen Yeer mecePeves keÀer yeele nw Deewj mecePeves Jeeues ner ³eLeeLe& heg©<eeLe& keÀj DeLee&led ³eLeeLe&jerefle mesJee keÀjkesÀ Tb®e heo heeles nQ~ pees pewmeer mesJee keÀjlee nw, Jen Gme Devegmeej jepeheo heelee nw~``pees ye®®es ©neveer mee|Jeme hej lelhej jnles nQ, ³eesie ceW jnkeÀj mee|Jeme keÀjles nQ, Jes ner mele³egieerjepeOeeveer mLeeheve keÀjves ceW yeehe kesÀ ceooieej yeveles nQ~ mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀes yeehe keÀe [e³ejskeÌMevenw - Deejece njece nw~ pees yengle mee|Jeme keÀjles nQ, Jes peªj jepee-jeveer yeveWies~ pees cesnvele keÀjDeehe meceeve yeveeles nQ, GveceW lee]keÀle Yeer jnleer nw~'' mee.yeeyee 9.04.10 efjJee.``yeehe kesÀ mehetle ye®®es Jes nQ, pees meyekeÀe yegef×³eesie SkeÀ yeehe kesÀ meeLe pegæ[eles nQ, pees mee|JemeSyeguenQ~... keÀesF& lees Deewj ner yeehe mes yegef×³eesie legæ[e osles nQ~ ³en Yeer [^ecee ceW vetBOe nw~ [^ecee Devegmeej³en nesves keÀe ner nw~... jepeeF& ceW oeme-oeefme³eeB Yeer ®eeefnS, Òepee kesÀ veewkeÀj-®eekeÀj Yeer ®eeefnS~³en meejer jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ FmeceW yeæ[er efJeMeeueyegef× ®eeefnS~''

77

mee.yeeyee 23.03.10 efjJee.``pees yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ, Jes ner jepee-jeveer yeve mekeÀles nQ, yeekeÀer meye veewkeÀj-®eekeÀj,oeme-oeefme³eeB yeveWies~ ... heæ{ves Jeeues Kego mecePe mekeÀles nQ efkeÀ Fme efnmeeye mes nce keÌ³ee yeveWies~ ...uetveheeveer nesves mes yeeyee je]peer veneR nesiee~ yeehe keÀnWies legce efkeÀlevee veece yeoveece keÀjles nes~ ... yengleme]pee Kee³eWies, mJeie& ceW Tb®e heo hee veneR mekeWÀies~'' mee.yeeyee 4.03.10 efjJee.``³en nw efMeJeyeeyee keÀe YeC[eje, efMeJeyeeyee kesÀ YeC[ejs ceW legce mee|Jeme keÀjles nes~ mee|Jeme veneRkeÀjWies lees heeF&-hewmes keÀe heo hee³eWies~ ... ³en jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw, FmeceW veewkeÀj-®eekeÀjDeeefo meye yeveWies vee~ ... efkeÀleveer ieghle yeele nw efkeÀ ³eesieyeue mes legce efJeée keÀer yeeoMeener uesles nes~''

mee.yeeyee 19.02.10 efjJee.``DeYeer legce efHeÀj mes Þeercele hej Dehevee jep³e mLeeheve keÀj jns nes~ yeeyee ncekeÀes ³egefkeÌle yeleueeles nQefkeÀ jepee-cenejepee kewÀmes yeve mekeÀles nes? legcnejer yegef× ceW ³en %eeve Yeje peelee nw DeewjeW keÀesmecePeeves kesÀ efueS~ ... pees legcnejs kegÀue kesÀ neWies, GvekeÀer yegef× ceW ³en j®elee Deewj j®evee keÀervee@uespe menpe ner yew" pee³esieer~ GvekeÀer MekeÀue mes ceeuetce heæ[siee efkeÀ ³en nceejs kegÀue keÀe nw~''

mee.yeeyee 9.02.10 efjJee.``DekeÀeuecetle& yeehe Fme leKle hej yew"keÀj legce ye®®eeW keÀes leeGmeer leKleveMeerve yeveeles nQ~ ...leeGmeer leKle iee³ee ngDee nw vee~ ... efkeÀmekeÀes Yeer Flevee ner yeesuees efkeÀ YeieJeeve keÀnles nQ, cegPe Dehevesyeehe keÀes ³eeo keÀjes, GvekeÀes ner heeflele-heeJeve keÀne peelee nw~'' mee.yeeyee 10.02.10 efjJee.``³en ue#ceer-veeje³eCe mJeie& kesÀ ceeefuekeÀ, mechetCe& efvee|JekeÀejer Les~ legce yeehe keÀes ³eeo keÀjves mes SsmeemechetCe& yeveWies~ efHeÀj pees efpelevee ³eeo keÀjles nQ Deewj mee|Jeme keÀjles nQ, Glevee Tb®e heo heeles nQ~''

mee.yeeyee 10.02.10 efjJee.``³eesieyeue mes meye yeerceeefj³eeB Kelce nes peeleer nQ~ FmeceW yeæ[er cesnvele nw~ jep³e uesvee keÀesF& ceemeerkeÀe Iej veneR nw~ heg©<eeLe& keÀjvee neslee nw~ ... yeeyee kesÀ yeveW lees kegÀí ve kegÀí efceue pee³esiee, yeekeÀeryeeoMeener veneR efceue mekesÀieer~ Jen lees peye mee|Jeme keÀjWies leye yeeoMeener efceuesieer~ GmekesÀ efueS yenglecesnvele ®eeefnS~'' mee.yeeyee 12.02.10 efjJee.``heæ{ves efyeiej ue#ceer-veeje³eCe Leesæ[sner yeveWies~ heæ{keÀj nesefMe³eej yevees, Òepee Yeer yeveeDees leyeue#ceer-veeje³eCe yeveWies~ cesnvele nw~ ... ³eeo mes ner Deelcee heefJe$e nesveer nw~ yengleeW keÀes heæ{e³eWies leesTb®e heo hee³eWies~ pees De®íe mecePeles nQ, Jes De®íer mesJee keÀj mekeÀles nQ, Jes heo Yeer De®íe heelesnQ~'' mee.yeeyee 3.02.10 efjJee.``YeefkeÌle Deueie nw, %eeve Deueie nw~ %eeve lees SkeÀ %eeveséej yeehe ner osles nQ~ mee|Jeme lees yengle nw~

78

... ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀe MeewkeÀ nesvee ®eeefnS~ legcnW jepeeF& keÀjveer nw lees Òepee Yeer yeveeveer nw~ yeehekeÀes ³eeo keÀjes lees Devle celeer mees ieefle nes pee³esieer, ³en cenecev$e keÀce Leesæ[sner nw~''

mee.yeeyee 21.01.10 efjJee.``mele³egie ceW keÌ³ee-keÌ³ee, kewÀmes nesiee, FmeceW cetBPeves keÀer lees yeele ner veneR nw~ pees nesvee nw mees ÒewefkeÌìkeÀueceW osKeWies~ mJeie& yevevee lees peªj nw~ pees De®íer jerefle heæ{les nQ, GvekeÀes efve½e³e jnsiee efkeÀ ncepeekeÀj YeefJe<³e ceW efÒevme yevetBiee~ nerjs-peJeenjeW kesÀ cenue neWies~ ³en efve½e³e Yeer mee|JemeSyegue ye®®eeWkeÀes ner nesiee~ ... pees yengle mee|Jeme keÀjWies, Jes ner cenueeW ceW pee³eWies vee~''

mee.yeeyee 20.01.10 efjJee.``DeYeer legce Deheves heg©<eeLe& mes Deheves DeehekeÀes jepeefleuekeÀ os jns nes~ legce yeehe keÀer efMe#ee hejDe®íer lejn ®eueles nes lees pewmes efkeÀ legce Deheves keÀes jepe-efleuekeÀ osles nes~ Ssmes veneR efkeÀ yeehe keÀesF&DeeMeerJee&o Jee ke=Àhee keÀjWies~ ... HeÀe@uees HeÀeoj keÀjves keÀe heg©<eeLe& nw, otmejeW keÀes veneR osKevee nw~...³en nw ner jepe³eesie, efpememes legce yesiej ìt efÒevme yeveles nes~'' mee.yeeyee 6.01.10 efjJee.``hejceelcee nw me=efä keÀe yeerpeªhe~ Jen meled nw, ®eslev³e nw, me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe GvekeÀesner %eeve nw~ ... Jes ner DeekeÀj legcekeÀes meejer me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀer vee@uespe osles nQ~ ³enyees[& ueiee osvee ®eeefnS efkeÀ Fme ®e¬eÀ keÀes peeveves mes legce mele³egie kesÀ ®e¬eÀJeleea jepee DeLeJee mJeie&kesÀ jepee yeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 29.12.09 efjJee.``efpevekeÀes efpelevee megKe efceuee nw, Jes efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer Jen megKe oWies~ Òepee yevee³eWies lees efHeÀj Kegojepee yeve pee³eWies~ ... efpeve mìt[sCìdme keÀes efve½e³e neslee nw efkeÀ ncekeÀes efÒevme yevevee nw, GvekeÀesKegMeer keÀe heeje peªj ®eæ{siee~ ... ³es meye yeeleW mecePeves keÀer nQ~ SkeÀ lees yeehe mes hetje yegef×³eesiejKevee heæ[s Deewj otmeje yeehe keÀes meYeer mecee®eej osvee heæ[s~'' mee.yeeyee 28.12.09 efjJee.``yeehe keÀjvekeÀjeJevenej nw, legcnejs Üeje keÀjeles nQ~ legcneje keÀu³eeCe neslee nw, lees legce efHeÀj DeewjeWkeÀes keÀuece ueieeles nes~ pewmes-pewmes pees mee|Jeme keÀjles nQ, Glevee Tb®e heo heeles nQ~ jepee yevevee nw leesÒepee Yeer yeveeveer nw~ ... efheíeæ[er ceW meye mee#eelkeÀej nesiee~'' mee.yeeyee 10.12.09 efjJee.``yeehe keÀes ³eeo keÀjles jnWies Deewj yengle mee|Jeme keÀjWies lees yeæ[e cenejepee yeveWies~ ... yeehe keÀes ³eeokeÀjes lees heeJeve yeve pee³eWies~ ®e¬eÀ keÀes ³eeo keÀjes, owJeeriegCe OeejCe keÀjes~ yengleeW keÀes Deehe meceeveyeveeDees~ iee@[ HeÀeoj yeehe kesÀ legce mìt[sCì nes~ keÀuhe henues Yeer legce Ssmes yeves Les, efHeÀj YeeryeveWies~'' mee.yeeyee 5.12.09 efjJee.``heeflele mes heeJeve yeveves Deewj yeveeves keÀe OevOee yeehe ves legcekeÀes efmeKee³ee nw~ heeJeve yevees lees heeJeveogefve³ee ceW ®eueWies~ ... legce efkeÀlevee ceeLee ceejles nes mecePeeves kesÀ efueS~ legce DeYeer Deheveer jepeOeeveer

79

mLeeheve keÀj jns nes~ ... DeYeer pees heejmeyegef× yeveW nQ, GvekeÀe keÀece nw DeewjeW keÀes Yeer heejmeyegef×yeveevee~'' mee.yeeyee 26.11.09 efjJee.``yengle nQ, pees Ssmes ìer®ej keÀe Yeer ]keÀoj veneR jKeles~ ³en Yeer [êcee ceW nesvee ner nw~ jepeOeeveer ceWlees meye ®eeefnS~ meye ÒekeÀej kesÀ ³eneB ner yeveles nQ~... jepeeF& ³eneB ner yeveleer nw~ veewkeÀj-®eekeÀj,®eC[eue Deeefo meye ³eneB ner yeveWies~ ... legcnejs efueS lees efì^y³egveue yew"sieer~ Keeme Gve ye®®eeW kesÀefueS pees mee|Jeme uee³ekeÀ yevekeÀj efHeÀj ìsìj yeve peeles nQ~... yeehe keÀe yevekeÀj, yeehe kesÀ heeme oeveoskeÀj efHeÀj Jeeheme veneR uesvee~'' mee.yeeyee 11.11.09 efjJee.``ye®®es Kego Yeer mecePeles nQ - nce Deehe meceeve veneR yeveeles lees jepee lees yeve veneR mekeWÀies~ meentkeÀejkewÀmes Deewj keÀewve yeveWies, Jen lees yeehe ner peeves~ Deeies ®euekeÀj legce ye®®es Yeer mecePe pee³eWies~ ...keÀuhe-keÀuhe efpemeves pees kegÀí efkeÀ³ee nw, Jener keÀjWies~ FmeceW keÀesF& HeÀke&À veneR heæ[ mekeÀlee nw~ yeehehJeeFvìdme lees meye osles nQ efkeÀ Ssmes-Ssmes keÀjes, Ssmes Dehevee ìêvmeHeÀj keÀjvee nw~''

mee.yeeyee 31.10.09 efjJee.``[êcee huee@ve Devegmeej legce ye®®es efpelevee mee|Jeme keÀj Òepee yeveeles nes, Glevee DeelceeDeeW keÀekeÀu³eeCe neslee nw, Gleveer GvneW keÀer DeeMeerJee&o legcekeÀes efceue peeleer nw~ ... heg©<eeLe& keÀjvee DeewjkeÀjevee nw~ heg©<eeLe& ceW keÀye LekeÀvee veneR nw~ ... legceves efpemekeÀes megvee³ee, efpemeves Yeer megvee, Gme hejíehe lees ueie ieF&~ efheíeæ[er ceW efHeÀj meye peeieWies peªj~'' mee.yeeyee 5.10.09 efjJee.``DeYeer ³en meejer jepeeF& mLeeheve ngF& veneR nw~ efkeÀleves {sj ceveg<³eeW keÀes yeehe keÀe hew]ieece osvee nw~...efpelevee %eeve keÀes OeejCe keÀjWies, yeehe keÀes ³eeo keÀjles jnWies, Glevee Deelcee heefJe$e yeveleer pee³esieerDeewj legce DeLeen %eeve keÀer KegMeer ceW jnWies~'' mee.yeeyee 5.10.09 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes ³en Yeer O³eeve ceW jKevee nw efkeÀ ncekeÀes DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeve yeveevee nw~ Òepeelees ®eeefnS vee~ veneR lees jepee kewÀmes yeveWies~ iee³eve nw Oeve efo³es Oeve ve Kegìs ... otmejeW keÀesmecePee³eWies, oeve osles jnW lees keÀYeer Kegìsiee veneR~ ... ceQ legcekeÀes ³es DeefJeveeMeer Oeve oslee ntB, legceefHeÀj DeewjeW keÀes osles jnes~ ... oeve veneR osles lees iees³ee Deheves heeme nw veneR~ ³en keÀceeF& nw~''

mee.yeeyee 29.07.09 efjJee.``legce meye Dehevee jep³e mLeeheve keÀj jns nes~ lees mee|Jeme ceW efyepeer jnvee ®eeefnS~ ... legce efJe®eejkeÀjes - ³en meye kewÀmes Kelce neWies~ me=efä kesÀ Dee@uejeGC[ meeiej nw~ efJeveeMe nesiee lees peueceF& nespee³esieer~ ... Yeejle efkeÀlevee íesìe peekeÀj jnsiee, mees Yeer ceer"s heeveer hej~''

mee.yeeyee 18.07.09 efjJee.``pees yengle mee|Jeme keÀjles nQ, Jes yeæ[e jepee yeveles nQ~ osueJeeæ[e ceefvoj ceW legcneje ner ³eeoieej nw~

80

... legce ®eenles nes nce cenejepee yeveW hejvleg meye lees yeve ve mekeWÀ~ heg©<eeLe& meyekeÀes keÀjvee nw~ ...³en Yeer legcnejer ©neveer mesJee nw~ FmeceW keÀceeC[me&, cespeme&, kewÀhìve Yeer nQ lees h³eeos Yeer nQ~ meejeceoej nw ³eeo keÀer ³ee$ee hej~'' mee.yeeyee 15.06.09 efjJee.``keÀesF& mee|Jeme veneR keÀjles, efmeHe&À Keeles-heerles jnles nQ lees efHeÀj 21 pevce mee|Jeme keÀjveer heæ[sieer~oeme-oeefme³eeB Yeer lees yeveWies vee~ ... yeehe keÀer efoue hej lees mee|JemeSyegue ner ®eæ{Wies~ legcnejer mee|Jemener ³en nw efkeÀ efkeÀmekeÀes DecejueeskeÀ keÀe Jeemeer yeveevee~'' mee.yeeyee 10.06.09 efjJee.``DeYeer legce Þeercele hej Deehener Deheves efueS jepeOeeveer mLeeheve keÀj jns nes~ pees efpeleveer mee|JemekeÀjles nQ, nj SkeÀ cevmee-Jee®ee-keÀce&Cee Dehevee ner keÀu³eeCe keÀjles nQ~... yeeyee keÀes ³eeo keÀjves mesKegMeer Yeer yengle nesleer nw, meowJe ³eeo jns lees meowJe KegMeer ner KegMeer jns~''

mee.yeeyee 14.04.09 efjJee.``pees SkeÀ ner mLeeve hej mee|Jeme keÀjles, yesno ceW ®ekeÌkeÀj veneR ueieeles nQ, lees GvekeÀes YeefJe<³e ceW YeerSkeÀ FefC[efJepegDeue jepeeF& efceue pee³esieer~... efJeée keÀe jepee Jes yeveWies, pees efJeée keÀer nj Deelceemes mecyevOe peesæ[Wies Deewj men³eesieer yeveWies~ pewmee Deewj efpelevee, Jewmee Deewj Glevee keÀe efnmeeye nw vee~pewmes yeeheoeoe efJeée kesÀ mvesner Deewj men³eesieer yeveW, Ssmes ye®®eeW keÀes Yeer HeÀe@uees HeÀeoj keÀjvee nw~''


``Fme heæ{eF& mes yeæ[er jepeeF& mLeeheve nes jner nw~ heg©<eeLe& Ssmee keÀjvee nw pees nce peekeÀj jepee yeveW~Fme mece³e legce pees heg©<eeLe& keÀjles nes, Jen keÀuhe-keÀuheevlej keÀjles jnWies~ ... vecyejJeve heg©<eeLe&nw ³eeo keÀe~ henues ³eesieyeue mes mJe®í yeveW~ legce peeveles nes efpelevee nce yeehe keÀes ³eeo keÀjWies,Gleveer vee@uespe keÀer OeejCee nesieer Deewj yengleeW keÀes mecePeekeÀj Deheveer Òepee Yeer yevee³eWies~''

mee.yeeyee 13.03.09 efjJee.``yeehe Flevee heæ{eles nQ hejvleg ye®®eeW ceW jele-efove keÀe HeÀke&À heæ[ peelee nw~ keÀneB jepee-jeveer DeewjkeÀneB SkeÀoce oeme-oeefme³eeB~ pees De®íer jerefle heæ{les nQ Deewj heæ{eles nQ, Jes efíhes veneR jn mekeÀles nQ~Peì keÀnWies - yeeyee nce HeÀueeveer peien peekeÀj mee|Jeme keÀjles nQ~ mee|Jeme lees {sj heæ[er nw~''


F&éejer³e mesJee Deewj ceveve-ef®evleveyeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw efkeÀ %eeve keÀer mesJee keÀjves Jeeues keÀe ner ef®evleve ®euesiee Deewj

GmekesÀ Deeies ner %eeve kesÀ ieg¿e jnm³e mheä neWies~ ye´ïee yeeyee kesÀ peerJeve keÀes osKeW lees meowJe nerGvekeÀe ef®evleve efJeée keÀu³eeCe kesÀ efueS ®euelee jnlee Lee Deewj Jes ef®evleve keÀjkesÀ ye®®eeW efvel³e ve³es

81

%eeve kesÀ ieg¿e je]pees keÀes megveeles Les~ meekeÀej ceW Yeer yeeyee ye®®eeW keÀes Yeer keÀnles Les efkeÀ legce ef®evlevekeÀjkesÀ veF&-veF& ³egefkeÌle³eeB efvekeÀeuees, efpememes efkeÀmekeÀes Yeer menpe jerefle mecePee keÀes, keÀesF& Yeer %eeve keÀesmenpe mecePe pee³es Deewj GmekeÀe ³eesie yeeyee mes pegì pee³es~ DeYeer Yeer DeJ³ekeÌle ªhe ceW Ssmeer ÒesjCeeosles jnles nQ, DeJ³ekeÌle ªhe ceW megveeles jnles nQ~`èfpelevee ÒeoMe&veer ceW mee|Jeme keÀjWies lees megveves JeeueeW keÀes Yeer megKe efceuesiee~ Dehevee Deewj otmejeW keÀekeÀu³eeCe nesiee~ ... Fve DeebKeeW mes pees osKe jns nes, Gme meyekeÀe efJeveeMe nesvee nw, yeekeÀer pees efoJ³e-¢efä mes osKeles nes, GmekeÀer mLeehevee nes jner nw~ Ssmes Deheves mes yeeleW keÀjes lees legce hekeÌkesÀ nespee³eWies~'' mee.yeeyee 14.01.09 efjJee.``ye®®eeW kesÀ Devoj ceW Ssmes efJe®eej meeiej cevLeve ®euevee ®eeefnS~ nce Ssmeer cegjueer ®euee³eW, peesceveg<³e Peì mecePe pee³eW~ ... legce ye®®es DeYeer mee|Jeme hej nes~ mecePeles nes Þeercele hej mee|Jeme ceWueieves mes HeÀue hee³eWies~ ncekeÀes Dehevee meye kegÀí JeneB kesÀ efueS ìêvmeHeÀj keÀjvee nw~ Dehevee yewie-yewiespe ìêvmeHeÀj keÀj osvee nw~ ... Megª ceW ye´ïee yeeyee ves Dehevee meye kegÀí ìêvmeHeÀj efkeÀ³ee~''

mee.yeeyee 22.01.09 efjJee.``Ssmes-Ssmes efJe®eej meeiej cevLeve keÀjvee ®eeefnS, efHeÀj efMeJe kesÀ ceefvoj ceW peekeÀj mee|Jeme keÀjveer®eeefnS~ ... efMeJeyeeyee ÒeYeele kesÀ mece³e Deeles nQ~ DeeOeer jele veneR keÀnWies~ Gme mece³e lees legce %eeveYeer veneR megvee mekeÀles nes keÌ³eeWefkeÀ ceveg<³e mees³es jnles nQ~'' mee.yeeyee 23.02.09 efjJee.``legcnejs heeme yengle De®íer vee@uespe nw~ ... efpeleves yeæ[s ef®e$e neWies, Glevee legce efkeÀmekeÀes Yeer De®íerjerefle mecePee mekeWÀies~ MeewkeÀ jnvee ®eeefnS efkeÀ nce efkeÀmekeÀes Ssmes mecePee³eW~ legcnejer yegef× ceW meowJejnvee ®eeefnS efkeÀ nce yeéïeCe yeveW nQ lees efpeleveer mee|Jeme keÀjWies, Glevee ceeve nesiee~ ³eneB Yeer ceevehee³eWies lees JeneB Yeer ceeve nesiee~ ³en F&éejer³e vee@uespe De®íer jerefle OeejCe keÀjveer nw~''

mee.yeeyee 13.04.10 efjJee.``FmeceW yeæ[er Devleceg&Kelee ®eeefnS~ mecePeeves keÀer Yeer ³egefkeÌle ®eeefnS~ ... Deiej meeje efove FmeF&éejer³e mee|Jeme ceW jnW lees meeje efove efJe®eej-meeiej cevLeve neslee jnsiee~ ³en yeeyee Yeer efJe®eejmeeiej cevLeve keÀjlee nesiee vee~ veneR lees ³en kewÀmes hee³esiee~'' mee.yeeyee 5.04.10 efjJee.``yeeyee peeveles nQ mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀe ner efJe®eej meeiej cevLeve ®euesiee~... Ssmes-Ssmes mee|JemeSyegueye®®es yeehe keÀer efoue hej ®eæ{les nQ~ ³etB lees mLetue mee|Jeme Yeer nw hejvleg yeeyee keÀe DeìsvMeve Gve hejpeelee nw, pees ©neveer mee|Jeme keÀjles nQ, yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ~ Yeue keÀu³eeCe lees mLetuemee|Jeme ceW Yeer nw, Deiej ³eesie³egkeÌle neskeÀj keÀjW lees~'' mee.yeeyee 3.03.10 efjJee.``he®ex ceW efueKee nes - yeehe DeekeÀj Yeejle ceW Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& mLeeheve keÀjles nQ Deewj

82

meYeer DeveskeÀ Oece& Fme ceneYeejle ueæ[eF& Üeje keÀuhe henues efcemeue [êcee huesve Devegmeej Keueeme nespee³eWies~... ye®®eeW keÀes meeje efove mee|Jeme keÀe K³eeue ®euevee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 29.01.10 efjJee.`èfpelevee-efpelevee yeehe keÀer oer ngF& Òee@heìea keÀes ceveve keÀjWies DeLee&led Òee@heìea keÀes Dehevee yevee³eWies leesveMee jnsiee~ Gme veMes mes efkeÀmekeÀes Yeer megvee³eWies lees GvekeÀes Yeer veMee ®eæ{siee~ veMee veneR ®eæ{lee nw leesJeeefjme veneR yeveles, efmeHe&À YekeÌle yeve ceefncee keÀj uesles nQ~'' De.yeeheoeoe 30.5.71

`èfmeHe&À oes Meyo DeueHeÀ Deewj yeeoMeener ³eeo jKees lees efmLeefle Thej-veer®es veneR nes mekeÀleer nw~...Deheves mes yeeleW keÀjes efkeÀ ceQ ceemìj meJe&MeefkeÌleJeeve ... efmeHe&À ceveve Deewj JeCe&ve keÀjvee nw~ henuesceveve keÀjes Deewj yeeo ceW JeCe&ve keÀjes~ ... ceveve keÀjles-keÀjles Dee@ìescesefìkeÀueer DeJemLee ceieve nespee³esieer~ pees ceveve keÀjvee veneR peeveles nQ, Jes ceieve DeJemLee keÀe Yeer DevegYeJe veneR keÀj mekeÀles~''


``pees ìeFce efceues, Deheves mes ³es yeeleW keÀjveer ®eeefnS~ efJeveeMe lees nesves keÀe nw, henues nce Deheves Iejpee³eWies, efHeÀj megKeOeece ceW Dee³eWies~ ... keÀce mes keÀce Dee" IeCìe yeehe mes ªn-©neve keÀjes DeewjpeekeÀj ©neveer mee|Jeme keÀjes~ ... cegK³e nw ³eeo keÀer ³ee$ee~ legce De®íer jerefle ³eeo keÀer ³ee$ee ceWjnWies lees Òeke=Àefle legcnejer oemeer yeve pee³esieer, legcekeÀes Deehener meyekegÀí efceuesiee, ceeBieves keÀer YeerojkeÀej veneR jnsieer~'' mee.yeeyee 14.11.09 efjJee.``ye®®eeW keÀer jele-efove K³eeueele ®eueleer jns efkeÀ nce DeewjeW keÀe peerJeve kewÀmes yevee³eW, nceejs ceW peesKeefce³eeB nQ, Jes kewÀmes efvekeÀeuekeÀj Gvveefle keÀes hee³eW~ mee|Jeme ceW yengle KegMeer nesleer nw~''

mee.yeeyee 14.11.09 efjJee.``³en ©ê efMeJeyeeyee keÀe ³e%e nw, FmeceW meejer hegjeveer ogefve³ee mJeene nes peeleer nw, veF& ogefve³ee keÀermLeehevee nes peeleer nw~ ... Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee kewÀmes nes jner nw ... efJeée ceWMeeefvle keÀer mLeehevee keÀewve Deewj kewÀmes keÀjles nQ, ³en DeekeÀj mecePees~ ... Ssmes-Ssmes efJe®eej meeiejcevLeve keÀj ìe@efhekeÌme efvekeÀeueveer nesleer nw~'' mee.yeeyee 21.03.09 efjJee.``mee|Jeme ceW ueie peeves mes efHeÀj ce]pee Dee³esiee~ ceccee-yeeyee keÀes Yeer mee|Jeme ceW ce]pee Deelee nw~ ye®®eeWkeÀes Yeer mee|Jeme keÀjveer nw~ ... FmeceW mee|Jeme keÀe yengle efJe®eej meeiej cevLeve ®euevee ®eeefnS~ÒewefkeÌìme keÀj, efHeÀj yeenj peekeÀj ìê@³eue keÀjveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.`èfJeée ceW Meeefvle mLeeheve keÀjvee Deewj cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle osvee SkeÀ yeehe keÀe ner keÀece nw~ Ssmes-SsmesefJe®eej meeiej cevLeve keÀj hJeeFvìdme efvekeÀeue keÀj mecePeevee nw~ Ssmee efueKevee ®eeefnS pees ceveg<³eeWkeÀes yeele "erkeÀ mes peb®e pee³es~... ³es meYeer mecePeeves keÀer yeeleW nQ~'' mee.yeeyee 9.4.68 jeef$e keÌueeme

83

Q. 12 yepes efMeJe pe³eefvle ceveevee mener ÒeLee nw ³ee ieuele nw Deewj ³eefo ieuele nw lees ³es keÀneB mesDeejcYe ngF&?JeemleJe ceW ³es hejlev$e Yeejle DeLee&led oemelee keÀer ÒeLee nw keÌ³eeWefkeÀ 12 yepes efye´ìsve ceW ÒeYeele neslee nw,FmeefueS efove keÀer Deeefo 12 yepes JeneB neslee nw, Yeejle ceW lees ÒeYeele 5-6 yepes neslee nw~JeemleefJekeÀlee keÀes osKee pee³es lees Deepe kesÀ mJelev$e Yeejle ceW Yeer Jener oemelee keÀer ÒeLee ®eueer Deejner nw~``vee@uespe nw meesme& Dee@HeÀ FvekeÀce~... mee|Jeme veneR keÀjWies lees De®íe HetÀue kewÀmes yeveWies? nj SkeÀDeheveer efoue mes hetís efkeÀ ceQ efkeÀme ÒekeÀej keÀe HetÀue ntB, efkeÀme ÒekeÀej keÀe ceeueer ntB? ye®®eeW keÀes efJe®eejmeeiej cevLeve keÀjvee heæ[s~ ... ³eeo keÀjes lees heehe keÀìW, leye HetÀue yevekeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer HetÀueyevee³eWies~'' mee.yeeyee 11.06.09 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj efJeveeMe keÀer Òeef¬eÀ³eeQ. mesJee Deewj efJeveeMe keÀer Òeef¬eÀ³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?yeeyee ves keÀne - peye meejs efJeée keÀes yeeyee keÀe mevosMe efceue pee³esiee, legce heeJeve yeve pee³eWies leesefJeveeMe Megª nes pee³esiee~ mesJee Deewj legcnejer DeJemLee mes efJeveeMe keÀe Ieefveä mecyevOe nw~``Fme mece³e meye heg©<eeLeea nQ~ ³eeo keÀjles-keÀjles peye heehe Kelce neWies, leye ueæ[eF& Megª nesieer,peye lekeÀ meyekeÀes hew]ieece efceue pee³es~ ... Kegoe keÀes hew]iecyej keÀnles nQ vee~ legce meyekeÀes ³en hew]ieecehengB®eeles nes efkeÀ Deheves keÀes Deelcee mecePe hejceefhelee hejceelcee kesÀ meeLe ³eesie ueieeDees lees yeehe Òeefle%eekeÀjles nQ efkeÀ legcekeÀes pevce-pevceevlej kesÀ heeheeW mes cegkeÌle keÀj otBiee~''

mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``legce veF& ogefve³ee kesÀ ceeefuekeÀ yeve pee³eWies - ³en nw Sce SC[ DeeypeskeÌì~ jepeeDeeW kesÀ meeLe ÒepeeYeer peªj yeveveer nw~ jepeeDeeW keÀes oeme-oeefme³eeB Yeer ®eeefnS~ yeehe ³es meye yeeleW mecePeeles jnles nQ~De®íer lejn ³eesie ceW veneR jnWies, owJeer iegCe OeejCe veneR keÀjWies lees Tb®e heo kewÀmes hee³eWies~''

mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``legce keÀneB Yeer peeles nes lees ³en mecePeeles nes keÌ³eeWefkeÀ legce nes cewmesvpej, hewiecyej~ yeehe keÀe heefj®e³enj SkeÀ keÀes osvee nw~ keÀesF& lees Peì mecePeWies efkeÀ yejesyej legce "erkeÀ keÀnles nes... Iej-Iej ceW cewmespeosvee nw, efHeÀj keÀesF& ceeves ³ee ve ceeves~ efJeveeMe Dee³esiee leye mecePeWies efkeÀ YeieJeeve Dee³ee ngDee nw~efHeÀj efpevneW keÀes legceves cewmespe efo³ee nesiee, Jes ³eeo keÀjWies efkeÀ ³en meHesÀo heesMe Jeeues HeÀefjMles keÀewveLes?... efHeÀj mele³egie ceW ³en vee@uespe Yetue peeleer nw~'` mee.yeeyee 11.05.09 efjJee.

84

F&éejer³e mesJee Deewj Deefvlece efJeveeMe keÀe mece³eyeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw - legcnejer peye mee|Jeme hetjer nes pee³esieer lees efJeveeMe Megª nes

pee³esiee~ legce peye meyekeÀes mevosMe osves keÀe keÀece hetje keÀjWies lees efJeveeMe Megª nes pee³esiee~ yeeyee ves³es Yeer keÀne nw efkeÀ peye efJeveeMe keÀe mece³e ve]peoerkeÀ nesiee lees legcnejs meeceves DeelceeDeeW keÀer Yeeræ[ueiesieer Deewj Gme mece³e legcekeÀes GvekeÀes Deheveer MeefkeÌle mes Meeefvle Deewj MeefkeÌle keÀer DevegYetefle keÀjeveernesieer, FmeefueS DeYeer heg©<eeLe& keÀjkesÀ Ssmeer MeefkeÌle Deewj Meeefvle keÀe mìe@keÀ pecee keÀjes~ Gme mece³epecee keÀjves keÀe mece³e veneR nesiee~``DeepekeÀue Deelcee³eW megvevee veneR ®eenleer, DevegYeJe keÀjvee ®eenleer nQ~ otmejeW keÀes DevegYeJe keÀjeveskesÀ efueS henues mJe³eb DevegYeJe mJeªhe yeveWies leye meJe& DeelceeDeeW keÀer F®íe hetCe& keÀj mekeWÀies~ ...Ssmeer leæ[HeÀleer ngF& ³ee efYeKeejer h³eemeer DeelceeDeeW keÀer h³eeme efceìeves kesÀ efueS Deheves keÀes Deleerefvê³emegKe Jee meJe& MeefkeÌle³eeW mes Yejhetj efkeÀ³ee ngDee DevegYeJe keÀjles nes? ... mJe³eb Gme DevegYeJe ceW neWies,leye otmejeW keÀes keÀje mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 21.7.71

``meJe& MeefkeÌle³eeW keÀe Ke]peevee, Deleerefvê³e megKe keÀe Ke]peevee Flevee FkeÀùe efkeÀ³ee nw, pees DeheveerefmLeefle lees keÀe³ece jns uesefkeÀve Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer mechevve yevee mekeÀes~ meJe& keÀer Peesueer YejvesJeeues oelee kesÀ ye®®es nes vee~ Deye Jen ¢M³e yengle peuoer meeceves Dee³esiee~''


``yeæ[s-yeæ[s De#ejeW ceW efueKele nes - peerJevecegefkeÌle iee@[ HeÀeoj keÀe yeLe& jeF&ì nw, nesJevenej efJeveeMekesÀ henues~ efJeveeMe Yeer peªj nesvee ner nw~ [^ecee kesÀ huesve Devegmeej meye Deehesner mecePe pee³eWies~legcnejs mecePeeves keÀer Yeer ojkeÀej veneR jnsieer~'' mee.yeeyee 1.09.09 efjJee.``peye Deehe mechetCe& cetle& Òel³e#e neWies leye lees Deehe kesÀ YekeÌle Òel³e#e ªhe ceW Deheves Fä keÀes heemekeWÀies~ ... SkeÀ lejHeÀ Deemegjer DeelceeDeeW keÀer DeeJee]pe Deewj Yeer DeekeÀ<e&keÀ leLee HegÀue HeÀesme& ceWnesieer, otmejer lejHeÀ DeehekesÀ YekeÌleeW keÀer DeeJee]pe Yeer keÀF& ÒekeÀej mes Deewj HegÀue HeÀesme& ceW nesieer~ ...GmekeÀes hejKevee Yeer yegef× keÀe keÀece nw~'' De.yeeheoeoe 22.10.70

``efyevoerªhe ceW efmLele neWies lees F&efJeue efmÒeì Jee F&efJeue mebmkeÀej keÀe HeÀesme& Deehe ueesieeW hej Jeej veneRkeÀj mekesÀiee Deewj Deehe ueesieeW keÀe MeefkeÌleªhe ner GvekeÀes Gmemes cegkeÌle keÀjsiee~ ³en Yeer mee|JemekeÀjveer nw~ F&efJeue efmÒeìdme keÀes Yeer cegkeÌle keÀjvee nw keÌ³eeWefkeÀ DeYeer Devle kesÀ mece³e keÀe Yeer Devle nw leesF&efJeue efmÒeìdme Deewj F&efJeue mebmkeÀejeW keÀes Yeer Deefle ceW peekeÀj efHeÀj GvekeÀe Devle nesiee~''


85

``Deiej Deehe Deheveer ner mecem³eeDeeW mes cegkeÌle ve ngS neWies lees Fve mecem³eeDeeW keÀe meecevee kewÀmes keÀjmekeWÀies~ ... efmeHe&À Yee<eCe keÀjves Jee mecePeeves keÀer mee|Jeme veneR, uesefkeÀve Deye mee|Jeme keÀe ªhe Yeermet#ce neslee pee³esiee~ FmeefueS Deheveer met#ce mJeªhe keÀer efmLeefle Yeer yeæ{eDees~''


``Deehe ueesieeW keÀe MeefkeÌleªhe ner GvekeÀes Gmemes cegkeÌle keÀjsiee~ F&efJeue efmÒeìdme Deewj F&efJeue mebmkeÀejJeeueeW keÀes Yeer cegkeÌle keÀjvee nw~ ³en Yeer mee|Jeme keÀjveer nw~ ... DeYeer mee|Jeme Fleveer yeæ{veer nw peesSkeÀ-SkeÀ keÀes ome keÀe keÀe³e& keÀjvee heæ[siee~'' De.yeeheoeoe 24.7.70

``j®eef³elee yeehe ner j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve osles nQ, Jen DeYeer legce ye®®eeW keÀes efceuejne nw~ ... ³en efkeÀmekeÀes mecePeeves ceW yeæ[er cesnvele ueieleer nw~ yeehe Kego keÀnles nQ - keÀesìeW ceW keÀesF&ner ³en mecePeWies~ ... Deeies ®euekeÀj meyekeÀes ³es yeeleW hemevo Dee³eWieer~''

mee.yeeyee 21.04.09 efjJee.``DeYeer efove Òeefleefove vee]pegkeÀ mece³e nesves kesÀ keÀejCe mebnejercetle& yevevee nw~ mebnej Yeer efkeÀmekeÀe?Deheves efJekeÀceeX keÀe Deewj efJekeÀejer mebmkeÀejeW keÀe~ ... keÀesF& kesÀ Yeer Thej efJekeÀjeue ªhe yevekeÀj¢efä [eueer Deewj GvekesÀ efJekeÀceeA mebmkeÀejeW keÀes Yemce keÀj oW~ ... IegBIeª [euekeÀj DemegjeW hejvee®evee nw~'' De.yeeheoeoe 11.07.70

``ogefve³ee JeeueeW keÀes DeYeer efoueemee osves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ Jes yes®eejs mejkeÀcemìebMe keÀes osKekeÀjYe³eYeerle nes jns nQ~ ... DeYeer GvneWkeÀes DeeO³eeeflcekeÀ MeefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ efmeHe&À Yee<eCeveneR uesefkeÀve DevegYeJe keÀjeDees~ ... DevegYeJe keÀer DeLee@efjìer vecyejJeve nw~... %eeve kesÀ efnmeeye meshejceelce %eeve keÀe DevegYeJe nes, ³eesie mes MeefkeÌle³eeW keÀer DevegYetefle nes ... mecem³eeDeeW keÀes nue keÀjveskeÀer Deewj OeejCee keÀer efnccele Dee³es~'' De.yeeheoeoe 9.3.09 eEJeime``Ssmes veneR efkeÀ meowJe yeehe keÀes ³eeo keÀjles nQ~ efHeÀj lees ³en Mejerj Yeer ve jns~ DeYeer lees yengleeW keÀeshew]ieece osvee nw, hew]iecyej yevevee nw~ ... ³eneB lees ³en jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ Deeies ®euekeÀjlegce meyekeÀes mee#eelkeÀej nesiee, nce keÌ³ee yeveWies, ³en-³en efJekeÀce& efkeÀ³ee~''

mee.yeeyee 3.02.09 efjJee.``%eeve keÀes yeue veneR keÀne peelee nw, ³eesieyeue keÀne peelee nw~ ³eesieyeue mes ner legce efJeée kesÀ ceeefuekeÀyeveles nes~ Deye legcekeÀes yengleeW keÀes Deehe meceeve yeveevee nw~ peye lekeÀ yengleeW keÀes Deehe meceeve veneRyevee³ee nw, leye lekeÀ efJeveeMe nes ve mekesÀ~'' mee.yeeyee 26.01.09 efjJee.``hetíles - yeeyee efJeveeMe keÀer [sì yelee oes~... Deieueer meer]peve ceW yeeyee ves hetíe Lee efkeÀ keÀce mes keÀcemele³egie Deeefo kesÀ 9 ueeKe yeves nQ? veneR yeveW nQ lees efJeveeMe kewÀmes nes~... p³eesefleef<e³eeW ye®®eeW mes

86

hetíes~ pees p³eesefle<eer keÀj mekeÀles nQ, Jen yeehe keÌ³eeW keÀjsiee! ... mele³egie keÀer Òepee Yeer je@³eue®eeefnS~'' De.yeeheoeoe 31.12.96

F&éejer³e mesJee Deewj heefJe$eleehejceelcee heeflele-heeJeve nw, Jen DeekeÀj DeelceeDeeW Deewj lelJeeW keÀes Yeer heeJeve yeveelee nw~

heeflele-heeJeve yeehe DeekeÀj DeelceeDeeW keÀes S[e@hì keÀjkesÀ GvekeÀes heefJe$elee keÀe je]pe mecePeeles nQ DeewjheeJeve yeveves keÀe heg©<eeLe& keÀjeles nQ~ yeeyee heefJe$elee keÀe ³es mevosMe meJe& DeelceeDeeW keÀes osves kesÀ efueSF&éejer³e mesJee keÀer Þeercele osles nQ~ pees Deelcee³eW mJe³eb heefJe$e yeveves keÀe heg©<eeLe& keÀjleer nQ, Jes nerDev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer heeJeve yeveves keÀe mevosMe osleer nQ Deewj GvekeÀes Yeer heeJeve yeveves ceW men³eesiekeÀjleer nQ~``legce efpelevee De®íe ìer®ej yeveWies, Glevee Tb®e heo hee³eWies~ yeehe legcekeÀes ìer®ej kesÀ ªhe ceW heæ{eveeefmeKeeles nQ~ legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀes efmeKeevee nw~ legce heæ{eves Jeeues ìer®ej peªj yeveles nes hejvleg legceieg© veneR yeve mekeÀles nes~ ieg© lees SkeÀ ner melieg© nw~ ... yeehe keÀer ³eeo mes ner heehe efceì peeves nQ,FmeefueS yeehe meyekeÀes keÀnles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeo keÀjes~''

mee.yeeyee 2.11.09 efjJee.``efkeÀmekeÀes Yeer yeesuees - Deelcee keÀe yeehe efMeJeyeeyee nw, ³en lees mecePeles nes vee~ ... yesno keÀe yeehe³en mJeie& keÀe Jemee& osles nQ, Jener heeflele-heeJeve nw~ yeehe DeYeer ³en vee@uespe osles nQ~ yeehe keÀes ³eeokeÀjes lees meleesÒeOeeve yeve pee³eWies, ³en lees De®íe nw vee~ yeme ³eneB lekeÀ ner "nje osvee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 4.11.09 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePees Deewj cegPes ³eeo keÀjes lees legce heeJeve yeve pee³eWies~ ³enhew]ieece legcekeÀes meyekeÀes hengB®eevee nw~ mee|Jeme keÀjveer nw~ pees mee|Jeme ner veneR keÀjles lees Jes HetÀue veneR"njs~ ... yeehe keÀe DeìsvMeve Yeer mee|Jeme keÀjves JeeueeW keÀer lejHeÀ ner pee³esiee~ efoue hej Yeer Jes ner®eæ{les nQ~'' mee.yeeyee 28.10.09 efjJee.``ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀe yengle MeewkeÀ nesvee ®eeefnS~ efkeÀmekeÀes Yeer mecePeevee nw efkeÀ ³en ogefve³ee keÀe®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw~ ... Deye efHeÀj heeflele mes heeJeve legce kewÀmes yeve mekeÀles nes~ heeflele-heeJeve leesSkeÀ yeehe ner nw, GvekeÀes ³eeo keÀjves mes meskesÀC[ ceW peerJevecegefkeÌle efceueleer nw~''

mee.yeeyee 29.10.09 efjJee.``yeehe peeveles nQ - keÀewve-keÀewve cesjer mee|Jeme keÀjles nQ DeLee&led keÀu³eeCekeÀejer yeve DeewjeW keÀe YeerkeÀu³eeCe keÀjles nQ, Jes ner efoue hej ®eæ{les nQ~ ... osKeles meYeer keÀes nQ hejvleg KegMeyet lees De®ís HetÀue

87

keÀer ueWies vee~ yeehe Yeer osKeles nQ - FvekeÀer Deelcee efkeÀlevee yeehe keÀer ³eeo ceW jnleer nw, efkeÀlevee heefJe$eyeveer nw Deewj efHeÀj efkeÀlevee DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeve yeveeles nQ~''

mee.yeeyee 23.10.09 efjJee.``legce cegPes heeflele ogefve³ee ceW ner yegueeles nes, ceQ DeekeÀj legcekeÀes heeJeve yeveelee ntB~ efHeÀj legce heeJeveogefve³ee ceW cegPes yegueeles ner veneR nes~ JeneB DeekeÀj keÌ³ee keÀjWies~ GvekeÀer mee|Jeme ner nw heeJeve yeveeveskeÀer~'' mee.yeeyee 23.10.09 efjJee.``DeYeer legcekeÀes yesno kesÀ yeehe mes Jemee& efceuelee nw~ JeneB legcekeÀes ³en helee veneR heæ[siee efkeÀ mJeie& keÀeJemee& ncekeÀes kewÀmes efceuee~ ... efkeÀmekeÀes Yeer ³ener mecePeevee nw efkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjves DeewjmJeoMe&ve ®e¬eÀ keÀes efHeÀjeves mes ner legcnejs heehe keÀìles nQ~ Flevee mecePeevee yeme nw~ Deeies ®euekeÀjlegcekeÀes yengle leerkeÀ-leerkeÀ veneR keÀjveer nesieer~ FMeejs mes ner mecePe pee³eWies~''

mee.yeeyee 21.10.09 efjJee.``legcnejs ceW Yeer pees De®íer jerefle heæ{keÀj, heefJe$e yeve DeewjeW keÀes Yeer yeveeles nQ, Jes ÒeeF]pe uesles nQ~heeme efJeod Dee@vej 8 nesles nQ, GvekeÀer ner ceeuee yeveleer nw~ efHeÀj 108 keÀer Yeer ceeuee nesleer nw, Jen YeermegefcejCe keÀer peeleer nw~ keÀesF& ceveg<³e ceeuee keÀe jnm³e Leesæ[sner mecePeles nQ~''

mee.yeeyee 19.09.09 efjJee.``keÀesF& legcnejs heeme Deelee nw lees yeesuees - nce jepe³eesie efmeKeeles nQ, efpememes legce ceveg<³e mes osJeleeDeLee&led jepee yeve mekeÀles nes~ ... nce legcekeÀes meejs me=efä-®e¬eÀ keÀe je]pe mecePeeles nQ, efpememes legce®e¬eÀJeleea jepee yeve pee³eWies Deewj efHeÀj legcekeÀes heeJeve yeveves keÀer yengle De®íer ³egefkeÌle yeleeles nQ ...Jen meJe&MeefkeÌleJeeve Yeer nw, GvekeÀes ³eeo keÀjves mes ner heehe Yemce neWies~''

mee.yeeyee 7.09.09 efjJee.``yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees heehe keÀì pee³eWies~ Jen yeehe ner heeflele-heeJeve nw~ ... ye®®es yengle mee|JemekeÀj mekeÀles nQ~ yeesuees, nce DeehekeÀes yeehe keÀe hew]ieece osles nQ, Deye keÀjes, ve keÀjes, Jen legcnejer cepeea~nce hewieece oskeÀj peeles nQ~ Deewj keÀesF& jerefle mes heeJeve nesvee ner veneR nw~''

mee.yeeyee 29.08.09 efjJee.``heeflele mes heeJeve yeveeves yeehe Deeles nQ, lees efHeÀj heeJeve yevevee ®eeefnS~ DeewjeW keÀes Yeer yeveevee ®eeefnS~... ceQves legcekeÀes heeJeve yevee³ee, efHeÀj cee³ee jeJeCe kesÀ keÀejCe legce heeflele yeves nes~ Deye efHeÀj heeJeveyevees~ heeJeve yeveves keÀe heg©<eeLe& keÀjles nes, efHeÀj cee³ee keÀer ³eg× ®eueleer nw~''

mee.yeeyee 28.08.09 efjJee.``yeeyee keÀes mee|JemeSyegue ye®®es ®eeefnS~ yeehe lees mee|Jeme kesÀ efueS ner Deeles nQ, DeekeÀj heefleleeW keÀes

88

heeJeve yeveeles nQ~ ... meJe& Meeðe efMejesceCeer SkeÀ ieerlee ner nw~ ieerlee ceW ner jepe³eesie keÀe JeCe&ve nw~... yeeyee ye®®eeW keÀes keÀnlee jnlee nw efkeÀ ieerlee mes ner ÒeYeeJe efvekeÀuesiee~ ... GmekesÀ efueS ³eesieyeuekeÀe peewnj De®íe ®eeefnS~'' mee.yeeyee 23.04.09 efjJee.``pees yeehe keÀes hen®eeveles nQ Deewj ye´eïeCe Yeer yeveles nQ, Jes ner DeekeÀj heeJeve ogefve³ee ceW jep³e keÀjlesnQ~ heefJe$e yeveves kesÀ efueS ye´eïeCe Yeer peªj yevevee nw~ ... lees legcekeÀes mecePeevee nw - heeJeve nesles nernQ mele³egie ceW Deewj heeflele nesles nQ keÀefue³egie ceW~ DeYeer legce nes mebiece³egie hej, heeflele mes heeJeve yeveveskeÀe heg©<eeLe& keÀj jns nes~'' mee.yeeyee 25.04.09 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj ³eeo / F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee keÀe DeeOeejQ. F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS efkeÀme-efkeÀme yeele keÀer ³eeo jns Deewj ³eeo SJeb mesJee kewÀmeernes?F&éejer³e mesJee Yeer hejceelcee keÀer ³eeo ceW men³eesieer yeveleer nw keÌ³eeWefkeÀ F&éejer³e mesJee nw ner efkeÀmekeÀesyeehe keÀe heefj®e³e osvee, GmekeÀes yeehe keÀer ³eeo efoueevee, efkeÀmekeÀes Yeer yeehe keÀer ³eeo keÀjves ceWmen³eesieer yevevee~ F&éejer³e mesJee ceW efye]peer jnves mes Dev³e Jemleg Deewj J³eefkeÌle³eeW keÀer ³eeo mJele: Yetuepeeleer nw, FmeefueS peye Dev³e Jemleg-J³eefkeÌle³eeW keÀer ³eeo veneR nesleer nw lees hejceelcee keÀer ³eeo nernesieer~

hejceelcee keÀer ³eeo ceW F&éejer³e mesJee keÀjves mes mesJee ceW meHeÀuelee efceueleer nw~ yeeyee veskeÀne nw - ³eeo mes legcnejs %eeve-JeeCeeW ceW peewnj Yejsiee, pees DeelceeDeeW keÀes menpe Iee³eue keÀj osieeDeLee&led GvekeÀes menpe hejceelcee keÀer DevegYetefle keÀje³esiee, efpememes GvekeÀes Yeer hejceelcee keÀer DeekeÀ<e&Cenesieer Deewj Jes hejceelcee kesÀ yeve pee³eWies, hejceelcee keÀes ³eeo keÀjves ueie pee³eWies~

mesJee kesÀ cegK³e leerve meeOeve nQ - cevmee, Jee®ee, keÀce&Cee~ cevmee mesJee DeLee&led mekeÀeMe keÀermesJee DeLee&led hejceelcee keÀer ³eeo ceW jnles Dev³e DeelceeDeeW keÀes ³eeo keÀj, GvekeÀes men³eesie osvee~hejceelcee keÀer ³eeo ceW efmLele neskeÀj ueeFì-neGme, ceeFì-neGme neskeÀj DeelceeDeeW keÀes mekeÀeMeosvee~ me®e&-ueeFì efmLeefle mes mesJee keÀjvee~ Jee®ee-mesJee DeLee&led JeeCeer Üeje DeelceeDeeW keÀes hejceelceekeÀer ³eeo efoueevee, jemlee yeleevee~ Jee®ee mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS yeeyee yeeyee ves keÀne nw - Jee®eekesÀ meeLe ³eesie³egkeÌle efmLeefle nesieer lees Jee®ee ceW peewnj Yej pee³esiee, Jee®ee mes mesJee keÀjles Yeer ¢efäDeeeflcekeÀ nes~ keÀce&Cee-mesJee DeLee&led ³eesie³egkeÌle efmLeefle ceW jnkeÀj keÀce& keÀjvee, efpemekeÀes osKekeÀjDeewj Yeer meerKeW DeLee&led nceeje keÀce& Yeer mesJee keÀjs~ hejceelcee keÀer ³eeo ceW keÀce& keÀjves keÀce& ceW yeue

89

Yejlee nw, pees DeelceeDeeW keÀes hejceelcee keÀer ³eeo efoueelee nw~ hejceelcee keÀer ³eeo nesieer DeewjDeelceeDeeW kesÀ keÀu³eeCe keÀer YeeJevee nesieer lees Deehener Deelcee³eW eEKe®e keÀj Dee³eWieer, nce GvekeÀer mesJeekeÀj mekeWÀies DeLee&led GvekeÀer mesJee nesieer~ cevmee, Jee®ee, keÀce&Cee leerveeW mesJee³eW meeLe-meeLe neW, leye mesJeekeÀer me®®eer meHeÀuelee nesieer~``legce nesueer vevme heefJe$e Yeer yeveeleer nes Deewj meYeer DeelceeDeeW keÀe SkeÀ iee@[ HeÀeoj mes yegef×³eesiepegìeleer nes ... pees ©neveer ne@efmheìue Keesueles nQ, peneB jesieer ceveg<³e DeekeÀj efvejesieer yeveles nQ, mJeie&keÀe Jemee& ueWies, Dehevee peerJeve meHeÀue keÀjWies, yengle megKe hee³eWies lees Fleves meyekeÀer DeeMeerJee&o peªjGvekeÀes efceuesieer~'' mee.yeeyee 29.10.08 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - mee|Jeme keÀe meyetle oes, meYeer keÀes megKe oes~ ³eneB lees yeme ³en mee|Jeme keÀer leeleueieer jns, ³en ef®evlee jns~ yegef×³eesie yeehe kesÀ meeLe nes~ ... ³e%e keÀer mLetue mesJee Yeer keÀjveer ®eeefnSlees ©neveer mesJee Yeer peªj keÀjveer ®eeefnS~ cevceveeYeJe keÀe cev$e meyekeÀes osvee nw~ cevcevee YeJe nwcevmee mesJee, ceO³eepeer YeJe nw Jee®ee mesJee~'' mee.yeeyee 10.12.08 efjJee.``yeehe keÀes ³eeo keÀjves mes lee]keÀle Deeleer nw~ Gmemes yeehe Yeer KegMe neslee nw~ Ssmeer DeJemLee JeeueeefpemekeÀes Yeer osKesiee lees GmekeÀes Yeer Peì DeMejerjer yevee osiee~ ... efmeHe&À Meeefvle ceW yew"vee keÀesF& megKeveneR nw~ Jen nw DeuhekeÀeue keÀe megKe~ ... ³eesie ceW keÀce& Yeer keÀjvee nw~ ³eesie mes efJekeÀce& efJeveeMeneWies~'' mee.yeeyee 27.12.08 efjJee.``%eeve keÀe ÒewefkeÌìkeÀue meyetle ³ener mvesn Deewj mebie"ve keÀer MeefkeÌle nw~ mee|Jeme keÀer meHeÀuelee keÀe cetueDeeOeej ³en nw~ keÀneB Yeer jnles ³en mees®evee ®eeefnS efkeÀ efkeÀme jerefle Ssmeer huee@eEveie keÀjW, efpememesmevosMe osves keÀe keÀe³e& peuoer meceehle nes~ ... mvesn mes l³eeie keÀe Yeer peche osves keÀe Gcebie Deeleenw~'' De.yeeheoeoe 29.6.71

``mesJee ceW efveefceÊe YeeJe Jeeues yeehe kesÀ lejHeÀ mecyevOe peesæ[Wies~ Deiej mesJee ceW efveefceÊe YeeJe veneR leesJes yeehe kesÀ ve]peoerkeÀ Flevee veneR Dee³eWies~ ... lees ®eskeÀ keÀjes mesJee ceW YeeJe, YeeJevee Deewj mJeYeeJe"erkeÀ jne? ... meYeer mevlegä jns keÌ³eeWefkeÀ mesJee keÀer meHeÀuelee nw mevlegälee keÀe HeÀue Òeehle nes,KegMeer Òeehle nes~'' De.yeeheoeoe 31.3.10

``pees meeje efove Fme mee|Jeme ceW efye]peer jnWies, Jes ner ³eLeeLe& jerefle ³eeo Yeer keÀj mekeWÀies~ Ieæ[er-Ieæ[eryeehe keÀe heefj®e³e osles jnWies lees yeehe keÀer ³eeo Yeer jnsieer~ ... keÀF& Ssmes Yeer nQ, pees cegjueer Yeer veneRmegveles nQ~ cegjueer megveves keÀe yengle MeewkeÀ nesvee ®eeefnS~ ... meeje ceoej nw ³eesie Deewj heæ{eF& hej~yeehe keÀe yeveves kesÀ yeeo nj ye®®es keÀes K³eeue Deevee ®eeefnS efkeÀ nce yeehe kesÀ yeves nQ lees yeehe keÀeyeveves kesÀ yeeo mJeie& ceW keÌ³ee heo hee³eWies~'' mee.yeeyee 8.3.10 efjJee.

90

``yeéïeCe heefjJeej keÀer Ssmes mecheke&À Jeeueer Deelcee keÀes Deeheves Gcebie-Glmeen efouee³ee, men³eesieefo³ee, mvesn efo³ee, ³en Yeer DeehekeÀe mesJee keÀe hegC³e pecee neslee nw~ efiejs ngS keÀes G"evee, ³en YeerhegC³e iee³ee peelee nw~ ... lees cevmee, Jee®ee, keÀce&Cee, mecyevOe-mecheke&À ceW mesJee Dee@ìescesefìkeÀueer nesleerjns~'' De.yeeheoeoe 30.1.10

``mee|Jeme kesÀ efueS legce keÀneB Yeer melemebieeW Deeefo ceW peekeÀj efcekeÌme neskeÀj yew" mekeÀles nes~ nvegceevekeÀe efcemeeue nw vee~ ... legcekeÀes Yeer ®eevme uesvee ®eeefnS~ legce yengle mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ mee|JemeceW meHeÀuelee leye nesieer, peye %eeve keÀer meye hJeeFvìdme yegef× ceW neWieer, %eeve ceW cemle neWies~''

mee.yeeyee 21.01.10 efjJee.`èfpeme mece³e otmejeW keÀer mee|Jeme keÀjles lees O³eeve jKevee efkeÀ otmejeW keÀer mee|Jeme meeLe Deheveer Yeermee|Jeme keÀjveer nw~ DeeeflcekeÀ efmLeefle ceW Deheves keÀes efmLele jKevee - ³en nw Deheveer mee|Jeme~ ... Deheveermee|Jeme veneR lees otmejeW keÀer mee|Jeme ceW meHeÀuelee veneR nesieer~'' De.yeeheoeoe 10.6.71

`èfpelevee Deheves mebmkeÀejeW keÀe mebmkeÀej keÀjWies, Glevee ner melkeÀej efceuesiee~ meYeer Deelcee³eW DeehekesÀDeeies ceve mes vecemkeÀej keÀjWieer~ ... ceve mes vecemkeÀej keÀjWies, yeehe kesÀ iegCe iee³eWies efkeÀ FvneWkeÀesyeveeves Jeeuee keÀewve? ... yeenj mes vecemkeÀej keÀjves Jeeues YekeÌle veneR yeveevee nw, uesefkeÀve ceeveefmekeÀvecemkeÀej keÀjves Jeeues yeveeves nQ~ Jes YekeÌle ner yeouekeÀj %eeveer yeve pee³eW~''


``¢æ{ mebkeÀuhe keÀjes lees ¢æ{lee meHeÀuelee keÀes DeJeM³e ueeleer nw~ keÀcepeesj mebkeÀuhe Glhevve veneRkeÀjes~ ... J³eLe& keÀes efceìeves ceW cesnvele ueieleer nw Deewj yeeheoeoe kesÀ Jejoeve Je ogDeeDeeW mes YeerJebef®ele jn peeles nQ~ meJe& keÀer MegYe YeeJeveeDeeW keÀer ogDeeDeeW mes Yeer Jebef®ele nes peeles nQ~ ... Meg×MeefkeÌleMeeueer mebkeÀuheeW keÀe IesjeJe keÀjes, pees keÀcepeesj mebkeÀuhe Jeeues kesÀ efueS Yeer í$eíe³ee yevepee³es, mesHeÌìer keÀe meeOeve yeve pee³es~'' De.yeeheoeoe 14.4.94

``legce Deheves keÀes Deelcee mecePekeÀj Deewj otmejeW keÀes Yeer Deelcee mecePekeÀj veneR efmeKeueeles nes, ³eeoceW ve jnves kesÀ keÀejCe peewnj veneR Yejlee nw~ FmeefueS yengleeW keÀer yegef× ceW veneR yew"lee nw~ FmeefueSyeeyee ncesMee keÀnles nQ ³eesie³egkeÌle neskeÀj, ³eeo keÀer ³ee$ee ceW jnkeÀj efkeÀmekeÀes Yeer mecePeeDees~ ³eeojns - nce YeeF&, YeeF& keÀes efmeKeueeles nQ~'' mee.yeeyee 19.11.09 efjJee.``legce efkeÀmekesÀ Yeer heeme peekeÀj mecePee mekeÀles nes hejvleg efkeÀmemes Yeer yeæ[er "C[eF& Deewj veceÏlee mesyeele keÀjveer nw~ ... Deheves keÀes Deelcee mecePe, otmejeW keÀes Deelcee mecePe yeele keÀjWies lees megveves mes nerGvekeÀes keÀefMeMe nesieer~ efpelevee legce osner-DeefYeceeveer nesles pee³eWies, Glevee legcnejs ceW keÀefMeMeDee³esieer~'' mee.yeeyee 14.11.09 efjJee.

91

``legce ye®®es mee|Jeme keÀe De®íer jerefle MeewkeÀ jKees lees yeehe keÀer Yeer ³eeo jns~ ³eesie ceW hetje jnkeÀjefkeÀmekeÀes kegÀí Yeer keÀnWies lees GmekeÀes keÀesF& efJe®eej veneR Dee³esiee~ ³eesie Jeeues keÀe leerj hetje ueiesiee~... henues Deheves Devoj osKees efkeÀ nceejs ceW keÀesF& cee³ee keÀe Yetle lees veneR nw~ cee³ee kesÀ Yetle JeeuesLeesæ[sner mee|Jeme ceW mekeÌmesme nes mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 14.11.09 efjJee.``pewmes mee|JemeSyegue nes Jewmes ner DeYeer mee|Jeme ceW SkeÀ lees ef$ekeÀeueoMeeaheve keÀe mesvme Yejvee nw Deewjotmeje ©neefve³ele keÀe Fmesvme Yejvee nw~ peye ³en leerveeW DeLee&led mee|Jeme, ef$ekeÀeueoMeeaheve Deewj©neefve³ele efceue pee³eWies lees mee|JemeSyegue kesÀ meeLe mekeÌmesmeHegÀue nes pee³eWies~ ... megvee³ee Lee efkeÀ ye´ïeekegÀceej kesÀ meeLe lehemJeer kegÀceej efoKeeF& oW~'' De.yeeheoeoe 20.04.71

``pees mJe³eb ner DeOeerve nw, Jen otmejeW keÀe G×ej keÌ³ee keÀjWies! FmeefueS nj SkeÀ keÀer mee|Jeme keÀermeHeÀuelee Yeer Fleveer nw, efpelevee Jen DeOeervelee mes hejs nw~ lees meJe& ÒekeÀej keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS meJe&DeOeervelee mes hejs nesvee yengle peªjer nw~ Fme efmLeefle keÀes yeveeves kesÀ efueS oes Meyo ³eeo jKees~ ...oes Meyo nQ - SkeÀ mee#eer Deewj otmeje meeLeer~'' De.yeeheoeoe 13.3.71

``legce ye®®es DevOeeW keÀer uee"er yeveles nes, meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osves kesÀ efueS~ ... legcnejs DevojHeÀmì&keÌueeme iegCe nesves ®eeefnS~ Deiej Deheves DeJeiegCe efíhee oWies lees keÀesF& keÀes Flevee leerj veneRueiesiee~... iee³eve nw - ieg© keÀer efvevoe keÀjeves Jeeues "ewj ve hee³eW~'' mee.yeeyee 17.6.09 efjJee.``Deiej SkeÀ yeele keÀes OeejCe keÀj ueW lees meHeÀuelee mJeªhe menpe yeve mekeÀles nQ, Jen keÀewvemeer yeelenw? (mee#eerheve) neB ³en yeele "erkeÀ nw~ Deepe yeeheoeoe Yeer mee#eer DeJemLee keÀer jeKeer yeeBOeves kesÀefueS Dee³es nQ~ Deiej ³en mee#eerheve keÀer jeKeer meowJe yeBOeer ngF& nes lees mee|Jeme keÀer meHeÀuelee yenglepeuoer efvekeÀuesieer~'' (Q. mee#eerheve keÀer efmLle keÀe cetueeOeej keÌ³ee nw? yeeyee ves pees [^ecee keÀe %eeveefo³ee nw, Jen mee#eerheve keÀe cetueeOeej nw, GmekeÀer OeejCee nes lees ner meoe keÀeue kesÀ efueS mee#eerheve keÀerefmLeefle jn mekeÀleer nw~) De.yeeheoeoe 6.08.70

``®ee$ekeÀ, hee$e keÀes hejKeves keÀer Yeer yegef× ®eeefnS~ pees mecePeves Jeeuee nesiee, GmekeÀe ®esnje ner yeouepee³esiee~ ... efkeÀmekeÀes Yeer yengle Òesce mes mecePeevee nw~ ... oeve Yeer ncesMee hee$e keÀes efkeÀ³ee peelee nw~hee$e legcekeÀes keÀneB efceueWies? efMeJe kesÀ, ue#ceer-veeje³eCe kesÀ, jece-meerlee kesÀ ceefvojeW ceW~''

mee.yeeyee 8.11.05 efjJee.``yeeyee keÀnles nQ - pees cegPes ³eeo keÀjles nQ, ceQ Yeer GvekeÀes ³eeo keÀjlee ntB~ pees cesjs efueS mee|JemekeÀjles nQ, ceQ Yeer GvekeÀes ³eeo keÀjlee ntB, efpememes GvekeÀes yeue efceuelee nw~ ... yeehe ner me=efä kesÀDeeefo-ceO³e-Devle keÀer vee@uespe megveeles nQ Deewj Jes ner meye MeeðeeW keÀes peeveles nQ~''


92

``%eeve leueJeej ceW ³eesie keÀe peewnj ®eeefnS~ KegMeefce]peepe Deewj ³eesieer nesiee lees veece efvekeÀeueWies~ ...yeehe keÀes efpelevee ³eeo keÀjWies, Glevee ueJe jnsiee, keÀefMeMe nesieer~ megF& meeHeÀ nw lees ®egcyekeÀ keÀer lejHeÀeEKe®eleer nw~ keÀì nesieer lees eEKe®esieer veneR~ ³en Yeer Ssmes nw~ otmejeW keÀes %eeve osles jnes lees yengleeW keÀerDeeMeerJee&o efceue peeleer nw~'' mee.yeeyee 5.03.09 efjJee.``efkeÀmekeÀes Iee³eue keÀjves ceW ³eesieyeue ®eeefnS~ ... ³eesieyeue mes legce efkeÀmekeÀes keÀefMeMe keÀj mekeWÀies~DeYeer ye®®es Yeue Yee<eCe De®íe keÀjles nQ hejvleg ³eesie keÀer keÀefMeMe keÀce nw~ cegK³e yeele nw ³eesiekeÀer~ ...Fme %eeve-³eesie mes legcnejs Devoj [evme nesleer nw~ yeehe keÀer ³eeo ceW jnles-jnles legceDeMejerjer yeve peeles nes~ yegef× ceW %eeve Yeer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.``legcnejs heeme HeÀmì& keÌueeme ®eerpe nw~ keÀesF& keÀns Fmemes keÌ³ee HeÀe³eoe nw? yeesuees, nceeje HeÀpe& nwDevOeeW keÀer uee"er yeve jemlee efoKeevee~ ... legce meyekeÀes ®eæ{leer keÀuee keÀe jemlee yeleeles nes~ SkeÀyeehe keÀes ³eeo keÀjles jnes lees legcekeÀes yengle KegMeer nesieer Deewj efJekeÀce& Yeer efJeveeMe neWies~''

mee.yeeyee 7.3.09 efjJee.``legcekeÀes yeej-yeej keÀne ie³ee nw efkeÀ legce Deheves keÀes Deelcee mecePe YeeF&-YeeF& keÀes keÀes ³en %eevemegveeDees~ yegef× ceW jns - yeeyee keÀer vee@uespe nce YeeF³eeW keÀes megveeles nQ~... legcekeÀes DeYeer pees ³es %eevejleve efceueles nQ, ³es DeefJeveeMeer jleve yeve peeles nQ~'' mee.yeeyee 5/8.02.09 efjJee.``pees mecePeves kesÀ efueS Deeles nQ, Gvemes HeÀe@ce& Yejevee ®eeefnS ... HeÀe@ce& pees Yejeles nQ, Gme hej nermeeje ceoej nesvee ®eeefnS~ keÀesF& ye®®es Yeue mecePeeles yengle De®íe nQ hejvleg ³eesie nw veneR, DeMejerjeryeve yeehe keÀes ³eeo keÀjW, Jen nw veneR~ ... yeehe Jeee\veie osles nQ - Ssmes cele mecePees efkeÀ nce lees yengleDe®íe keÀveefJevme keÀj mekeÀles nQ hejvleg Fmemes HeÀe³eoe ner keÌ³ee~'' mee.yeeyee 4.02.09 efjJee.``keÀesF& Yeer mecem³ee ³ee keÀesF& Yeer Jee³egceC[ue ceW jnles v³eeje Deewj h³eeje jnvee~ keÌ³eeWefkeÀ mece³e leesogKe keÀe nw, Ye³e keÀe nw uesefkeÀve DeehekesÀ efueS meoe ceve ceW KegMeer kesÀ veieeæ[s yepeles jnles nQ~ ...Fleveer KegMeer nes pees KegMeer yeeBìes Yeer Deewj KegMe jnes Yeer~... Dehevee KegMevemeerye keÀe ìeFefìue meoe³eeo jKevee keÌ³eeWefkeÀ yeehe efceuee DeLee&led meJe& Òeeefhle³eeW keÀe YeC[ej efceuee~''

De.yeeheoeoe 18.1.09 mesJee keÀe ìve&``osn-DeefYeceeve keÌ³ee Deelee nw? pees Yeer keÀesF& efJeMes<elee nw, Gme efJeMes<elee kesÀ keÀejCe DeefYeceevejnlee nw~ ceQ keÀesF& keÀce ntB, cesje Yee<eCe meyekeÀes hemevo Deelee nw~ ... cesje keÀesme& keÀjevee yengleDe®íe nw~ ... mesJee ceW Deeies yeæ{ves ceW ³en DeefYeceeve Deheves Òeefle Yeer Deelee nw Deewj otmejs kesÀ iegCe³ee keÀuee ³ee efJeMes<elee kesÀ Òeefle h³eej nes peelee nw~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

``keÀesF& ve keÀesF& Meeefvle keÀe, KegMeer keÀe, megKe keÀe, DeeeflcekeÀ Òesce keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ ... Òesce-

93

h³eej keÀe DevegYeJe keÀjkesÀ peeles nQ uesefkeÀve Deleerefvê³e megKe keÀer HeÀereEueie, Meeefvle keÀe ©neveer veMeeDeYeer Jee³egceC[ue Deewj Jee³eyesMeve Üeje DevegYeJe keÀjeves keÀe efJeMes<e DeìsvMeve jKees~''


``meeOeejCelee keÀes Þesÿlee ceW yeoueer keÀjes, nj keÀe³e& ceW menveMeeruelee keÀes meeceves jKees Deewj Deheves®esnjs hej, JeeCeer hej mejuelee keÀes OeejCe keÀjes~ efHeÀj osKeeW mee|Jeme Jee keÀle&J³e keÀer meHeÀueleeefkeÀleveer Þesÿ nesleer nw~ ... Deiej efmLeefle ceW huesve nes pee³eWies efHeÀj hueeve Deewj ÒewefkeÌìkeÀue SkeÀ nespee³eWies~ ... meHeÀuelee nceeje pevceefme× DeefOekeÀej nw~'' De.yeeheoeoe 7.6.70

``yeehe keÀe HeÀjceeve nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe YeeF&-YeeF& keÀes osKees, Fme Mejerj keÀes YetuepeeDees~ ... jep³e-Yeei³e uesvee nw, efJeée keÀe ceeefuekeÀ yevevee nw lees ³en cesnvele keÀjes~ YeeF&-YeeF&mecePe meYeer keÀes %eeve oes lees efHeÀj ³en Deeole hekeÌkeÀer nes pee³esieer~ ... yeehe ye®®eeW meefnle mee|JemekeÀj jns nQ, mee|Jeme keÀjves keÀer yeehe efnccele osles nQ~'' mee.yeeyee 6.1.09 efjJee.``%eeve megveeles nes, ³eesie keÀjeles nes lees Yeer Deheves keÀes Deelcee mecePe YeeF³eeW keÀes osKeles jnWies leesmee|Jeme De®íer nesieer~ ... yeehe Yeer keÀnles nQ - ceQ DeelceeDeeW keÀes osKelee ntB, Deelcee³eW Yeer keÀnleer nQ- nce hejceelcee yeehe keÀes osKe jns nQ, Gvemes vee@uespe ues jns nQ~... Fmemes legcnejs %eeve ceW peewnj Yejpee³esiee lees efkeÀmekeÀes Yeer mecePeeves mes Peì leerj ueie pee³esiee~'' mee.yeeyee 6.1.09 efjJee.``Deiej yengle mece³e keÀe eEuekeÀ Devle lekeÀ Deìtì jne lees SkeÌmeì^e nsuhe efceue mekeÀleer nw~ ...mee|JemekeÀer meypeskeÌì ceW Fv®eepe& yevevee Deelee nw uesefkeÀve ³eeo keÀer meypeskeÌì ceW yewìjer ®eepe& keÀjvee yengle keÀceDeelee nw~ ... meekeÀej ªhe ceW mee|Jeme keÀer efpeccesJeejer meYeer mes p³eeoe Leer ... jsmhee@efvmeefyeefueìer kesÀmebkeÀuheeW ceW Les efHeÀj Yeer meeiej keÀer uenjeW ceW osKeles Les Jee meeiej kesÀ leues ceW osKeles Les?''

De.yeeheoeoe 2.4.70

``mesJee ceW ueuekeÀej leye nesieer, peye keÀesF& Yeer yeele keÀes DebieerkeÀej veneR keÀjWies DeYeer keÌ³ee neslee nw,keÀF& yeeleeW keÀes DebieerkeÀej keÀj uesles nQ~ ®eens mLetue ceW ®eens met#ce ceW~ peye mebkeÀuhe ceW Yeer DebieerkeÀejve nes leye ueuekeÀej nes~ ... ³en meye `ceQ-heve' efvekeÀuekeÀj `yeeyee-yeeyee' Meyo Dee³esiee, leyeueuekeÀej nesieer~'' De.yeeheoeoe 2.4.70

``³en meye ceQ-heve' efvekeÀuekeÀj yeeyee-yeeyee' Meyo Dee³esiee, leye ueuekeÀej nesieer~ hejceelcee ceW nerhejce yeue neslee nw, DeelceeDeeW ceW ³eLee MeefkeÌle neslee nw~ ... meekeÀej ªhe ceW meye kegÀí efoKee³ee nw~keÀYeer keÀne efkeÀ ceQ ³en ®euee jne ntB, ceQves cegjueer De®íer ®eueeF&... ³en DebieerkeÀej keÀjvee Kelce nespeevee nw~ FmekeÀes keÀne peelee nw - pees Jee³eoe efkeÀ³ee nw, Jen efveYee³ee~''

De.yeeheoeoe 2.4.70

94

F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee keÀe ohe&Cenceejer F&éejer³e mesJee ³eLeeLe& nw, nce mesJee ceW meHeÀue nes jns nQ, nceejer mesJee mes Dev³e

DeelceeDeeW keÀe peerJeve ueeYeeefvJele nes jne nw, nceejer mesJee mes hejceelcee, Dev³e Deelcee³eW Deewj ncemJe³eb mevlegä nw, GmekeÀer ®eseEkeÀie kesÀ efueS ³eLeeLe& ohe&Ce keÌ³ee nw? yeeyee ves DeveskeÀ yeej cegjefue³eeW ceWkeÀne nw efkeÀ mesJee cesJee nw DeLee&led mesJee Deelcee keÀes mJemLe yeveeleer nw Deewj mJemLe Deelcee peerJeve ceWmegKe-Meeefvle keÀer DevegYetefle keÀjleer nw~ hejceelcee efhelee keÀer í$eíe³ee peerJeve ceW DevegYeJe nesieer,GmekeÀe h³eej DevegYeJe nesiee, GmekeÀer ogDee³eW DevegYeJe neWieer~ mesJee Deelcee keÀes [e³ejskeÌì KegMeerÒeoeve keÀjleer nw~ mesJee mes nceeje %eeve ÒeMemle neslee nw, efpememes ncekeÀes %eeve keÀe me®®ee megKeDevegYeJe neslee nw DeLee&led ncekeÀes Yeer mevlegälee Òeehle nesleer nw~ mesJee mes Dev³e DeelceeDeeW keÀes megKe-Meeefvle keÀer DevegYetefle nesleer nw, FmeefueS Jes Yeer mevlegälee keÀe DevegYeJe keÀjleer nQ Deewj GvekesÀ efoue mesmesJee keÀjves Jeeues kesÀ Òeefle ogDee³eW efvekeÀueleer nQ, pees mesJee keÀjves Jeeues keÀes Jele&ceeve ceW lees KegMeer osleerner nQ Deewj YeefJe<³e ceW Yeer mece³e hej keÀece Deeleer nQ~ meb#eshe ceW keÀnW lees mesJee keÀer meHeÀuelee keÀe ohe&Cenw -mJe³eb KegMe, Dev³e Deelcee³eW Yeer KegMe,Deelcee³eW Dehevee peerJeve yeveeves keÀe heg©<eeLe& keÀjves ueieW,mJe³eb keÀes, mesJee meeefLe³eeW keÀes Deewj Dev³e DeelceeDeeW keÀes mevlegälee keÀer DevegYetefle nesieer,mesJee ceW efove-Òeefleove ©ef®e, Gcebie-Glmeen yeæ{siee,hejceelcee kesÀ efJeMes<e h³eej keÀer DevegYetefle nesieer, Deeefo-Deeefo``yeeheoeoe leerJe´ieefle ceW Deeies yeæ{ves kesÀ efueS ye®®eeW keÀes efJeMes<e DeìsvMeve efoueeles nQ efkeÀ efmeHe&À SkeÀJee®ee keÀer mesJee veneR, uesefkeÀve peye mesJee keÀjles nes lees SkeÀ ner mece³e hej leerve mesJee³eW FkeÀùer keÀjes~cevmee Üeje mekeÀeMe oes, Jee®ee Üeje %eeve oes Deewj keÀce&Cee DeLee&led Deheves mecheke&À Üeje, mecyevOeÜeje, ®esnjs Üeje Yeer mesJee nes~ GmekeÀe ÒeYeeJe meeLe-meeLe mesJee ceW nes~''


``cevmee Üeje mekeÀeMe oes, Jee®ee Üeje %eeve oes Deewj keÀce&Cee DeLee&led Deheves mecheke&À Üeje, mecyevOeÜeje, ®esnjs Üeje Yeer mesJee nes~ GmekeÀe ÒeYeeJe meeLe-meeLe mesJee ceW nes~ ... ®eskeÀ keÀjes Ssmeer mesJee nesjner nw~ ... mesJee lees keÀjles nes uesefkeÀve mesJee ceW meeLe-meeLe Deheves ceW Deewj meeefLe³eeW ceW mevlegälee nwkeÌ³eeWefkeÀ mesJee keÀe HeÀue nw mevlegälee Jee KegMeer~'' De.yeeheoeoe 31.3.10

``mesJee keÀer meHeÀuelee keÀer leerve yeeleW efJeMes<e megveeF& Leer, ³eeo neWieer~ henuee vecyej mesJee DeLee&led

95

efveefceÊe YeeJe, otmeje efvecee&Ce YeeJevee Deewj leermeje efvece&ue JeeCeer~ YeeJe, YeeJevee Deewj mJeYeeJe - ³enleerveeW mesJee ceW meeLe-meeLe nQ lees mJe³eb Yeer mevlegä, meeLeer Yeer mevlegä Deewj efpevekeÀer mesJee keÀer, Jes YeerDeeies yeæ{les pee³eWies~'' De.yeeheoeoe 31.3.10

``Deehe ueesie meyekesÀ Deeies ohe&Ce kesÀ ªhe ceW nes~ Deehe vee@uespe keÀer efmLeefle kesÀ ohe&Ce mes Deheves mJeªhekeÀe mee#eelkeÀej keÀjeves Jeeues ohe&Ce nes~ lees efpelevee ohe&Ce hee@JejHegÀue nesiee, Glevee mee#eelkeÀej mheänesiee~ ... pees Yeer meeceves Dee³es lees GmekeÀes Dehevee mee#eelkeÀej Ssmee mheä nes, pees Jen mce=efle GmekeÀeskeÀYeer ve Yetues~'' De.yeeheoeoe 11.7.71

``yeeyee pees keÀece osles nQ, Jen keÀjkesÀ efoKeevee ®eeefnS, lees yeeyee osKeWies efkeÀ efkeÀmeceW hetje %eeve nw~keÀF& ye®®es lees cegjueer hej Yeer O³eeve veneR osles nQ, cegjueer jsieguej heæ{les veneR nQ~ pees cegjueer veneR heæ{lesnQ, Jes efkeÀmekeÀe keÌ³ee keÀu³eeCe keÀjles neWies~ ... yeeyee keÀes nj SkeÀ keÀer mee|Jeme mes ceeuetce lees heæ[leenw vee efkeÀ FmeceW efkeÀlevee %eeve nw~'' mee.yeeyee 1.03.10 efjJee.``mee|Jeme keÀjves Jeeues ye®®eeW keÀes ieghle veMee jnvee ®eeefnS~ veMes mes efkeÀmekeÀes mecePee³eWies leesmeHeÀuelee nesieer~ ... Fme ceneYeejle ueæ[eF& kesÀ yeeo veF& ogefve³ee keÀer mLeehevee nesveer nw~ ye®®eeW keÀesDeYeer ³en vee@uespe efceueleer nw, ³en Yeer meye vecyejJeej OeejCe keÀjles nQ~ ³eesie ceW Yeer vecyejJeej nerjnles nQ~ ³en Yeer Deheveer peeB®e keÀjveer ®eeefnS efkeÀ nce efkeÀlevee yeehe keÀer ³eeo ceW jnles nQ~''

mee.yeeyee 6.2.10 efjJee.``yeehe keÀer vee@uespe Deewj yeehe keÀe Jemee&, ³en oesveeW meoe mce=efle ceW jnWies lees meowJe ne|<ele jnWies~ ...efpeveceW %eeve Deewj ³eesie veneR nw, mee|Jeme ceW lelhej veneR nQ lees efHeÀj Devoj ceW Fleveer KegMeer Yeer veneRjnleer nw~ oeve keÀjves mes ceveg<³e keÀes KegMeer nesleer nw~... De®ís keÀceeX keÀe HeÀue Yeer De®íe efceueleenw~'' mee.yeeyee 28.01.10 efjJee.``DeepekeÀue kesÀ DeOetjer vee@uespe Òeehle keÀjves JeeueeW keÀes Yeer DeuhekeÀeue kesÀ efueS meHeÀuelee keÀer ÒeeefhlekeÀe DevegYeJe neslee nw lees mechetCe& Þesÿ vee@uespe mes Òel³e#e Òeeefhle keÀe DevegYeJe Yeer DeYeer ner keÀjvee nw~Ssmes veneR mecePevee efkeÀ Fme vee@uespe keÀer Òeeefhle YeefJe<³e ceW nesveer nw~ veneR, Jele&ceeve mece³e ceW ner vee@uespemes Òeeefhle keÀe DevegYeJe Deheves heg©<eeLe& keÀer meHeÀuelee Deewj mesJee ceW meHeÀuelee mes neslee nw~ GmemeHeÀuelee kesÀ DeeOeej hej Deheveer vee@uespe keÀer OeejCee keÀes peeve mekeÀles nes~'' De.yeeheoeoe 19.4.71

``mee|Jeme hej ner meeje ceoej nw~ mee|Jeme mes ner yeehe yelee³eWies efkeÀ FvekeÀes FvpeskeÌMeve ueiee nw ³eeveneR~ ... ieeles Yeer nQ yesno keÀe yeeyee Deehe peye Dee³eWies lees nce DeehekesÀ ner yeveWies~ DeehekeÀer cele hejner ®eueWies~ YeefkeÌle ceW lees yeehe keÀe helee ner veneR nw~ ³en heeì& DeYeer ner ®euelee nw~''


96

``mee|Jeme keÀer meHeÀuelee keÀe mJeªhe ³ener nw efkeÀ meJe& DeelceeDeeW keÀes yeehe kesÀ mvesner Deewj yeehe kesÀkeÀle&J³e ceW men³eesieer Deewj heg©<eeLe& ceW Gve DeelceeDeeW keÀes MeefkeÌleªhe yeveevee~ ³en nw mee|Jeme keÀermeHeÀuelee keÀe mJeªhe~ efpeve DeelceeDeeW keÀer mee|Jeme keÀjes, Gve DeelceeDeeW keÀer ³en leerveeW (mvesner,men³eesieer Deewj MeefkeÌleªhe) ner keÌJeeueerefHeÀkesÀMeve Òel³e#e ªhe ceW osKeves ceW Deeveer ®eeefnS~ ... leerveeWnQ leye mee|Jeme keÀer meHeÀuelee nw~'' De.yeeheoeoe 6.08.70

``keÀesF& Ssmee efvekeÀues, pees Dehevee DevegYeJe megvee³es efkeÀ JeemleJe ceW hejceelcee keÀe heefj®e³e pees ³es ye´ïeekegÀceeefj³eeB-kegÀceej osles nQ, Jen jeFì nw~ GvekesÀ cegKe mes ³es DeLee@efjìer kesÀ yeesue efvekeÀueW~ DeeefKejSkeÀ hJeeFvì jner ngF& nw - ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve? Jen Yeer lees efme× nesieer vee~ peye Jen efme× nesleye keÀnW YeieJeeve Dee ie³ee~'' De.yeeheoeoe 7.04.09

``ceeref[³ee Üeje ®eejes Deesj efoKee³eW, Ssmee keÀesF& ÒeyevOe keÀjW~ lees keÌ³ee nw Deiej Iej yew"s meYeer keÀesosKeves keÀes efceuelee nw lees Jen Yeer DeehekeÀe Gunvee hetje nes peelee nw~ ... nes mekeÀlee nw efkeÀ ceeref[³eeJeeues ®eejes lejHeÀ DeehekeÀe HebÀkeÌMeve osKe DeehekeÀer MegYe YeeJevee osKe meeLeer-men³eesieer Yeer yeve pee³eW~lees mesJee keÀjes uesefkeÀve mesJee kesÀ meeLe-meeLe Deheves yesno kesÀ Jewjei³e keÀer ®eseEkeÀie Yeer peªj jKevee~yewuesvme nes~'' De.yeeheoeoe 7.04.09 mesJee keÀe ìve& F&mìve&``legce ye´eïeCeeW ceW Yeer ³es yeeleW vecyejJeej mecePeles nQ~ pees Kego ner hetje veneR mecePee nesiee, Jen DeewjeWkeÀes keÌ³ee mecePee³esiee~ ... efpeleveer legcnejs ceW %eeve keÀer lee]keÀle Yejleer pee³esieer lees legce ®egcyekeÀ yevepee³eWies, meyekeÀes keÀefMeMe nesieer~'' mee.yeeyee 3.02.09 efjJee.``DeYeer lekeÀ ye´ïee-kegÀceeefj³eeB De®íe keÀece keÀj jner nQ, ye´ïee-kegÀceeefj³eeW keÀe %eeve De®íe nw~uesefkeÀve osves Jeeuee keÀewve? ®eueeves Jeeuee keÀewve? meesme& keÀewve? yeeyee Meyo Yeer Deehe meyekeÀe megvekeÀjkeÀnles nQ~ yeeyee nw FvneW keÀe, uesefkeÀve cesje Jener yeeyee nw, yeeyee keÀer Òel³e#elee DeYeer ieghle ªhe ceW nw~yeeyee-yeeyee keÀnles nQ uesefkeÀve cesje yeeyee, ceQ yeeyee keÀe, ³en keÀesìeW ceW keÀesF& kesÀ cegKe mes efvekeÀueleenw~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

Q. mekeÀeMe osves keÀer mesJee keÌ³ee nw, GmekeÀe efJeefOe-efJeOeeve keÌ³ee nw?``me®e&-ueeFì Jes yeve mekeWÀies, pees mJe³eb keÀes me®e& keÀj mekeÀles nQ~ efpelevee pees mJe³eb keÀes me®e& keÀjmekeWÀies, Glevee ner me®e&-ueeFì yeveWies~ ... DeYeer hee@JejHegÀue Yeer veneR uesefkeÀve efJeue-hee@Jej Jeeueeyevevee nw~ Deheves ceW efJeue-hee@Jej Deewj JeeF[ hee@Jej ®eeefnS~ efJeue-hee@Jej Deewj JeeF[-hee@Jej DeLee&ledyesno keÀer lejHeÀ ¢efä-Je=efÊe~'' De.yeeheoeoe 2.07.70

``keÀesF& mee|JemeSyegue ye®®ee nw lees GmekeÀes ceoo keÀjveer nesleer nw~ Mejerj keÀes ³eeo keÀj efHeÀj Deelcee

97

keÀes ³eeo keÀjvee nw~ ... Kego keÀes Deelcee mecePe, GvekeÀer Deelcee keÀes ³eeo keÀjvee neslee nw~ ³enpewmes me®e&ueeFì osvee neslee nw~ ... otmejs keÀes keÀjsCì osveer nw lees efHeÀj jeef$e keÀes Yeer peeiees~''

mee.yeeyee 20.03.09 efjJee.``mee|JemeSyegue ye®®ee yeerceej nesiee lees yeehe keÀes Yeer lejme heæ[siee~ jele keÀes peeiekeÀj Yeer GvekeÀerDeelcee keÀes ³eeo keÀjWies keÌ³eeWefkeÀ GvekeÀes hee@Jej keÀer ojkeÀej nw~ ³eeo keÀjles nQ lees GvekeÀes efjìve& ceW³eeo efceueleer nw~ yeehe keÀe ye®®eeW hej peemleer ueJe nw~'' mee.yeeyee 20.03.09 efjJee.``³en ye®®eer Devev³e yengle De®íer nw, FvekeÀes mee|Jeme efyeiej kegÀí metPelee veneR nw~ ... yeeyee keÀesDeewj OevOee keÌ³ee nw~ meyekeÀes ³eeo keÀjles nQ~ ... ³eeo keÀjvee ceevee mekeÀeMe osvee~ Deelcee keÀekeÀveskeÌMeve hejceelcee kesÀ meeLe jnlee nw vee~'' mee.yeeyee 8.03.09 efjJee.``YeefkeÌle Deewj %eeve ceW yengle HeÀke&À nw~ YeefkeÌle ceW efkeÀleves De®ís-De®ís ieerle ieeles nQ hejvleg JesefkeÀmekeÀe keÀu³eeCe veneR keÀjles nQ~ keÀu³eeCe lees nw ner Deheves mJeOece& ceW efìkeÀves ceW Deewj yeehe keÀes ³eeokeÀjves ceW~ legcneje mJeOece& Meeefvle nw~ legcneje ³eeo keÀjvee Ssmee ner nw pewmes ueeFì neGme efHeÀjleenw~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.

Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes mevosMe osves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?efkeÀmeer Deelcee keÀes nce mesJee kesÀ DeLe& Yeer ³eeo keÀj mekeÀles nQ Deewj mJeeLe&JeMe Yeer ³eeo keÀj mekeÀlesnQ~ ³eefo mJeeLe&JeMe ³eeo keÀjles nQ lees GmekesÀ meeLe nceeje efnmeeye-efkeÀleeye yevelee nw, nceejerDeeeflcekeÀ MeefkeÌle keÀe Ûeme neslee nw DeLee&led nceejer Glejleer keÀuee nesleer nw~ peye nce hejceelcee keÀer³eeo ceW Dehevee F&éejer³e keÀle&J³e mecePekeÀj efkeÀmeer Deelcee keÀes GmekesÀ keÀu³eeCeeLe&, F&éejer³e mevosMeosves DeLe&, Jen Deelcee Deheves F&éejer³e peerJeve ceW meHeÀue nes, GmekesÀ efueS GmekeÀes men³eesie osves DeLe&³eeo keÀjles nQ lees Jen nceejer mesJee nw Deewj Gmemes nceeje Yeei³e yevelee nw, nceejer ®eæ{leer keÀuee nesleernw~ ³eneB efJeMes<e yeele ³es nw efkeÀ efkeÀmeer Deelcee keÀes F&éejer³e mesJeeLe& Yeer ³eeo keÀjles nQ lees yeer®e ceWhejceelcee peªj nesvee ®eeefnS, leye ner Jen nceejer mesJee nesieer Deewj nce Gme mesJee ceW meHeÀue neWies~hejceelcee keÀes ³eeo keÀj efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjves mes Gmes Yeer hejceelcee keÀer ³eeo Dee³esieer~

efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjles nQ lees GmekeÀes Yeer nceejer ³eeo DeJeM³e Dee³esieer hejvleg peyence GmekeÀes hejceelcee keÀer ³eeo ceW efmLele neskeÀj mekeÀeMe oWies lees Gmes Yeer hejceelcee keÀer ³eeoDee³esieer, efpememes Jen Deelcee Deheves ceW MeefkeÌle DevegYeJe keÀjsieer~ mekeÀeMe osves mes Gme Deelcee keÀeryegef× hejceelcee keÀer lejHeÀ DeekeÀe|<ele nesleer nw~ mekeÀeMe osvee DeLee&led efkeÀmeer Deelcee keÀes Meeefvle Deewj

98

megKe keÀe DevegYeJe keÀjevee, efvee|JeIve yeveevee, GmekeÀer mecem³ee keÀe meceeOeeve keÀj osvee~mevosMe osvee DeLee&led efkeÀmeer Deelcee keÀes ef"keÀevee yeleevee DeLee&led hejceelcee keÀes ³eeo keÀjves

keÀer ÒesjCee osvee, megKe-Meeefvle kesÀ efueS mesJeekesÀvê keÀe helee yeleevee DeLee&led DecegKe mLeeve hej peeDeeslees hejceelcee keÀe %eeve efceuesiee, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe jemlee efceuesiee, heefjefmLeefle mes heej nesves kesÀefueS meceeOeeve efceuesiee hejvleg mekeÀeMe osves mes GmekeÀes hejceelcee keÀe DevegYeJe nesiee, cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe DevegYeJe nesiee, heefjefmLeefle hej efJepe³e heeves kesÀ efueS meceOeeve efceuesiee, MeefkeÌleefceuesieer~ mevosMe Jee®ee mes Yeer efo³ee pee mekeÀlee nw hejvleg mekeÀeMe cevmee Üeje ner efo³ee peelee nw,GmekesÀ efueS cevmee MeefkeÌleMeeueer ®eeefnS, cevmee ceW keÀesF& efJeIve veneR nesvee ®eeefnS, leye ner ncemekeÀeMe osves ceW meHeÀue neWies~Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjvee Deewj GmekesÀ mJe-mJeªhe Deewj hejceelcee keÀer ³eeo efoueeves DeewjmekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw? ³eeo nce Deheves mJeeLe& mes, ceesn mes Yeer keÀjles nQ hejvleg GmekesÀ mJe-mJeªhe keÀer ³eeo efoueeles,hejceelcee keÀer ³eeo efoueeles nQ, Jen GmekesÀ keÀu³eeCeeLe& kesÀ efueS neslee nw, FmeefueS Gmes megkeÀce& keÀnepeelee nw, Gmemes ³eeo efoueeves Jeeueer Deelcee keÀe hegC³e keÀe Keelee pecee neslee nw~ Deelcee keÀes GmekesÀmJe-mJeªhe keÀer Deewj hejceelcee keÀer ³eeo efoueevee megkeÀce& nw hejvleg GmekeÀes ³eeo keÀjvee megkeÀce& veneRnw DeLee&led efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjves cee$e mes hegC³e keÀe Keelee pecee veneR neslee nw~mekeÀeMe osvee DeLee&led Gmes Deheveer osn Deewj osn keÀer ogefve³ee Yeguee osvee Deewj hejceelcee keÀer ³eeo ceWefmLele keÀj osvee, efpememes Jen Deelcee Deheves ceW MeefkeÌle Deewj Meeefvle keÀe DevegYeJe keÀjsieer~ mekeÀeMeosves kesÀ efueS osves Jeeueer Deelcee keÀes hejceelcee keÀer ³eeo nesieer, leye Jen mekeÀeMe os mekesÀiee DeLee&ledGme Deelcee keÀe keÀu³eeCe keÀj mekesÀiee~Q. mekeÀeMe Deewj ¢efä ceW keÌ³ee Devlej nw?¢efä DeLee&led efkeÀmeer Deelcee keÀes Òel³e#e ³ee DeÒel³e#e ªhe ceW GmekesÀ cetue mJeªhe ceW osKevee, GmekesÀiegCe-efJeMes<eleeDeeW keÀes osKevee hejvleg mekeÀeMe DeLee&led GmeceW Deheveer ¢efä mes MeefkeÌle keÀe meb®eejkeÀjvee~ ¢efä mes Gme Deelcee keÀes Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe keÀer DevegYetefle veneR nesieer hejvleg mekeÀeMeosves mes Jen Yeer Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neskeÀj Deleerefvê³e megKe keÀer DeLee&led hejceeveveo keÀerDevegYetefle keÀjsieer keÌ³eeWefkeÀ DeeeflcekeÀ mJeªhe hejceevevoce³e nw~

¢efä ceW iegCe-DeJeiegCe oesveeW efoKeeF& osles nQ Deewj Jes Deheves keÀes Yeer ÒeYeeefJele keÀj mekeÀlesnQ FmeefueS DeJeiegCe mes yegef× nìekeÀj iegCeeW hej kesÀefvêle keÀjves mes GmekeÀe Yeuee neslee nw hejvlegmekeÀeMe ceW osves keÀe mebkeÀuhe neslee nw lees GmekesÀ DeJeiegCeeW keÀer Deesj O³eeve veneR peelee nw, GmekesÀ

99

keÀu³eeCe keÀer YeeJevee jnleer nw~ mekeÀeMe osves ceW uesves keÀe veece-efveMeeve veneR neslee, FmeefueS iegCe-DeJeiegCe osKeves keÀe ÒeÍe>> ner veneR G"lee~Q. mekeÀeMe Deewj ueeFì-neGme, ceeFì-neGme, me®e&-ueeFì ceW keÌ³ee Devlej nw?ueeFì-neGme DeLee&led Deelcee-hejceelcee kesÀ iegCeeW Deewj MeefkeÌle³eeW keÀe, F&éejer³e %eeve keÀe ef®evleve keÀjGmekesÀ Jee³eyesMevme efveJee&Oe ªhe mes JeeleeJejCe ceW Òemeeefjle keÀjvee~ceeFì-neGme DeLee&led Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ³ee hejceelcee keÀer ³eeo ceW MeefkeÌle ªhe yeve MeefkeÌle kesÀJee³eyesMevme JeeleeJejCe ceW Òemeeefjle keÀjvee~

me®e&-ueeFì DeLee&led MeefkeÌle kesÀ Jee³eye´sMevme efkeÀmeer J³eefkeÌle efJeMes<e, mLeeve efJeMes<e hejHeWÀkeÀvee DeLee&led Deheves Jee³eye´sMeve mes GmekeÀes ÒeYeeefJele keÀjve~ me®e&-ueeFì DeLee&led MeefkeÌle kesÀJee³eyesMevme oskeÀj Deelcee keÀes peeûele keÀjvee Deewj DeeYeeme keÀjevee efkeÀ nce ³eneB nw DeLee&led ³eneB mesjemlee efceue mekeÀlee nw~

mekeÀeMe DeLee&led ueeFì-ceeFì mes mechevve neskeÀj efkeÀmeer J³eefkeÌle efJeMes<e, mLeeve efJeMes<e hejueeFì-ceeFì HewÀueevee, efpememes Deelcee³eW mJele: ner ueeFì-ceeFì keÀe DevegYeJe keÀjW~ mekeÀeMe DeLee&ledhejceelcee mes MeefkeÌle uesvee nw Deewj meJe& DeelceeDeeW keÀes osvee nw~ hejceelcee mes ueeFì-ceeFì uesves JeeueerYejhetj Deelcee ner DeewjeW keÀes ueeFì-ceeFì os mekeÀleer nw~ hejceelcee keÀes Yetuee ngDee, keÀesF& keÀcepeesjDeelcee DeLee&led efpemeceW MeefkeÌle keÀer keÀceer nw, F®íe-DeekeÀeb#eeDeeW kesÀ JeMeerYetle nw, Ssmeer DeelceemekeÀeMe veneR os mekeÀleer nw~ pees mJe³eb ner mechevve veneR nw, Yejhetj veneR nw, Jen DeewjeW keÀes kewÀmes osmekeÀlee nw keÌ³eeWefkeÀ henues lees Jen mJe³eb ceW ner Yejvee ®eensiee~

³eefo keÀesF& Deelcee mJe³eb ner Keeueer nw lees MeefkeÌle GmeceW ner ©keÀ pee³esieer keÌ³eeWefkeÀ JenmJe³eb ner Keeueer nw~ pees Yejhetj nw, Gmemes ner hejceelcee kesÀ Üeje Deeves Jeeueer MeefkeÌle Dev³e DeelceeDeeWkesÀ efueS pee mekeÀleer nw keÌ³eeWefkeÀ Yejhetj nesves kesÀ keÀejCe GmeceW Deheves Devoj jKeves keÀer F®íe veneRnw~ peye nceejer efmLeefle efveme¥keÀuhe, efveYe&³e, efveef½evle, efvemJeeLe&, Yejhetj nesieer, mechevve nesieer, leye nernce efkeÀmeer Deelcee keÀes mekeÀeMe os mekeWÀies~

efveme¥keÀuhe efmLeefle Jeeueer Deelcee ner efkeÀmekeÀes mekeÀeMe os mekeÀleer nw~ jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee, ogKe-DeMeeefvle, F&<³ee&-Ie=Cee, DenbkeÀej-nervelee, Me$eglee-efce$elee kesÀ JeMeerYetle Deelcee keÀyeefkeÀmekeÀes mekeÀeMe os veneR mekeÀleer keÌ³eeWefkeÀ Jen keÀYeer efveme¥keÀuhe efmLeefle ceW efmLele veneR nes mekeÀlee~``keÀesF& Yeer yeæ[er meYee ceW Yee<eCe Deeefo ceW ³ener mecePeevee nw - hejceefhelee hejceelcee efHeÀj mes keÀnlesnQ - ns ye®®es, osn meefnle osn kesÀ meye Oece& l³eeie Deheves keÀes Deelcee mecePe cegPe yeehe keÀes ³eeo keÀjeslees legcnejs heehe Kelce neWies~'' mee.yeeyee 26.11.08 efjJee.

100

``Òee@yuece keÀe ojJeepee yevo~ [yeue uee@keÀ ueieevee~ [yeue uee@keÀ nw - ³eeo Deewj mesJee~ cevmeemesJee meoe neefpej nw~ Ssmes veneR efkeÀ mesJee keÀe ®eevme ner veneR efceuee ... cevmee kesÀ efueS keÀesF& veneRjeskeÀlee nw~ jele keÀes Yeer peeiekeÀj cevmee mesJee keÀj mekeÀleer nes~ cevmee mesJee DeLee&led mekeÀeMe oes,DeelceeDeeW keÀe DeeJeeÚ keÀjes~ yes®eejs ogKeer nw, GvekeÀes meneje oes~'' De.yeeheoeoe 15.11.08

``DeueewefkeÀkeÀ mee|Jeme keÌ³ee keÀjles nes~ Deelcee keÀe keÀveskeÌMeve hee@JejneGme kesÀ meeLe keÀjves keÀer mee|JemekeÀjles nes~ leej keÀe leej kesÀ meeLe keÀveskeÌMeve keÀjvee neslee nw lees jyeæ[ Gleejvee neslee nw~ Jewmes nerDeehekeÀe henuee keÀle&J³e nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe Mejerj kesÀ Yeeve mes Deueie jnvee Deewj DeewjeWkeÀes Yeer Mejerj kesÀ Yeeve mes Deueie yeveevee DeLee&led DevegYeJe keÀjevee~'' De.yeeheoeoe 23.1.70

``ogefKe³eeW keÀes megKe keÀer Dev®eefue osveer nw~ SkeÀ lees cevmee mesJee Üeje mekeÀeMe oes Deewj otmeje Deheves®esnjs Deewj ®eueve Üeje yeehe keÀes Òel³e#e keÀjes~ ... DeYeer SkeÀ mesJee jner ngF&~ meyekesÀ efoue mes ³enDeeJee]pe efvekeÀues efkeÀ DeYeer yeehe Dee³ee nw, hejceelcee Dee ie³ee nw, hejceelce-%eeve ³en os jns nQ, cesjeyeehe Jemee& osves Dee ie³ee nw~ yeehe keÀer lejHeÀ ve]pej peeves mes GvneWkeÀes Yeer hejceelce-h³eej, hejceelceekeÀer DeekeÀ<e&Ce DeekeÀe|<ele keÀjsieer~ ... yeehe keÀer Òel³e#elee DeekeÀe|<ele keÀj De®íe yevee³esieer~''


``mesJeeOeejer keÀe SkeÀ meskesÀC[ Jee SkeÀ mebkeÀuhe Yeer mesJee kesÀ efmeJeeS veneR pee mekeÀlee~ FmekeÀes keÀnlesnQ me®®ee ©neveer mesJeeOeejer~ ©neveer mesJeeOeejer lees ªn DeLeJee Deelcee mes Yeer mesJee keÀj mekeÀles nQ~pewmes ueeFì-neGme SkeÀ mLeevehej nesles ngS Yeer ®eejes Deesj Deheveer ueeFì Üeje mesJee keÀjles nQ~ ...%eeve mJeªhe nw ueeFì-neGme Deewj ³eesie³egkeÌle DeJemLee nw ceeFì-neGme~'' De.yeeheoeoe 11.6.71

``Deehe ueesie vee@uespe Deewj ³eeo keÀer me®e&ueeFì Üeje ceeie& efoKeueeves Jeeues me®e&ueeFì nes~ ...mebkeÀuhe nw efkeÀ nce efJepe³eer jleve nQ, lees mJeªhe Yeer efJepe³e keÀe ner yeve peelee nw~ ... efJepe³e keÀeefleuekeÀ mee|JemeSyegue DeelceeDeeW keÀes ueiee ngDee nw~ mee|Jeme DeLee&led efJepe³e keÀe efleuekeÀ ueiee nw~''


``pees cesjs efmekeÀerueOes mehetle ye®®es nQ, %eeve OeejCe keÀj heefJe$e jnles nQ, me®®es %eeveer-³eesieer nQ, JescegPekeÀes h³eejs ueieles nQ~ ... legce ye®®es Fme mece³e veke&À keÀes mJeie& yeveeves Jeeues nes, legce meejs peielekeÀes jesMeveer osves Jeeues nes, peeie=le keÀjves Jeeues nes~ Deewj lees meYeer kegÀcYekeÀjCe keÀer veeRo ceW mees³es heæ[snQ~'' mee.yeeyee 22.12.09 efjJee.``met#ce Jeleve ceW ye´ïee keÀe mee#eelkeÀej neslee nw, legce Yeer Ssmes met#ce JeleveJeemeer yevees~ cetJeer keÀerÒewefkeÌìme keÀjveer nw~ Oeerjs mes yengle keÀce yeesuevee nw, ceer"e yeesuevee nw~ Ssmee heg©<eeLe& keÀjles-keÀjles legceMeeefvle kesÀ ìe@Jej yeve pee³eWies~ legcekeÀes efmeKeueeves Jeeuee yeehe nw~ legcekeÀes meerKekeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes

101

Yeer efmeKeueevee nw~'' mee.yeeyee 3.12.09 efjJee.``legcekeÀes ueeFì-neGme Yeer keÀne peelee nw, yeehe keÀes Yeer ueeFì-neGme keÀne peelee nw~ legce SkeÀDee@Ke ceW MeeefvleOeece Deewj otmejer Dee@Ke ceW megKeOeece jKees~ G"les-yew"les, ®eueles-efHeÀjles legceueeFì neskeÀj jnes Deewj meyekeÀes megKeOeece-MeeefvleOeece keÀe jemlee yeleeles jnes~''

mee.yeeyee 5.09.09 efjJee.`ùeeFì-neGme yeveves mes legce Dehevee Yeer keÀu³eeCe keÀjles nes Deewj otmejeW keÀes Yeer jemlee yeleeles nes~... pees Yeer efceues, GmekeÀes MeeefvleOeece-megKeOeece keÀe jemlee yeleeles jnes~ ... ueeFì-neGme YeerFMeeje oslee nw~ meyekeÀer vew³ee jeJeCe keÀer pesue ceW ueìkeÀ heæ[er nw~ ... meYeer keÀe yesæ[e heej keÀjvee,³en nw me®®eer meesMeue mesJee~'' mee.yeeyee 5.09.09 efjJee.`èfpeme mece³e mìspe hej DeeDees, lees ueesieeW keÀes DeehekeÀer DeevleefjkeÀ mìspe keÀe mee#eelkeÀej nes~...kesÀ meeLe ³en lew³eejer Yeer keÀjes Deewj osKees DeuebkeÀejer yevekeÀj mìspe hej Dee jner ntB~ ueeFì neGme,ceeFì neGme oesveeW ner mJeªhe Fcepe& ªhe ceW neW~ peye oesveeW mJeªhe Fcepe& ªhe ceW neWies leye ner "erkeÀjerefle mes ieeF[ keÀj mekeWÀies~'' De.yeeheoeoe 11.2.71

``pees mee|JemeSyegue ye®®es nQ, Jes yeehe keÀes yengle h³eejs ueieles nQ~ yeeyee De®ís mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀes®egve-®egve keÀj me®e&ueeFì osles nQ, Jes Yeer peªj yeeyee keÀes ³eeo keÀjles nQ~ mee|JemeSyegue ye®e®eeW keÀesyeehe Deewj oeoe oesveeW ³eeo keÀjles nQ, me®e&ueeFì osles nQ~ ³eeo keÀjes lees ³eeo keÀe jsmheevmeefceuesiee~'' mee.yeeyee 14.04.09 efjJee.``Òepeeefhelee ye´ïee keÀes osKees efkeÀleves {sj ye®®es nQ~ yegef× no mes efvekeÀuekeÀj yesno ceW ®eueer ieF& nw~... legcnejer yegef× Thej mes ueskeÀj veer®es lekeÀ ®ekeÌkeÀj ueieeleer jnleer nw~ legce ueeFì-neGme, meyekeÀesjemlee yeleeves Jeeues nes~ ... legce DeMejerjer Dee³es Les, heefJe$e Les, efHeÀj DeMejerjer neskeÀj ner Jeehemepee³eWies~ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes lees heehe keÀì pee³eWies~'' mee.yeeyee 01.01.09 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj efJeée-veeìkeÀ DeLee&led [êcee³es me=efä SkeÀ Deveeefo-DeefJeveeMeer veeìkeÀ nw, pees nt-ye-nt hegvejeJe=Êe neslee nw~ pewmes FmeceW

DeelceeDeeW Deewj Òeke=Àefle keÀe meejs keÀuhe keÀe heeì& vetBOee ngDee nw, Gmeer ÒekeÀej FmekesÀ Deveeefo-DeefJeveeMeer efJeefOe-efJeOeeve Devegmeej mebiece³egie hej F&éejerme mesJee keÀe Yeer heeì& vetBOee ngDee nw, efpemeDevegmeej pees Deelcee³eW hejceelcee keÀer yeveleer nQ, Jes efJeée-mesJee kesÀ efueS Yeer efveefceÊe yeveleer nQ Deewj GmemesJee Devegmeej GvekeÀes veF& ogefve³ee ceW heo, jep³e-Yeei³e keÀer Òeeefhle nesleer nw~ Fme meye je]pe keÀes

102

mecePeves Jeeues Deheves heeì& Deewj mecePe kesÀ Devegmeej mesJee keÀjles nQ Deewj mesJee keÀjkesÀ Dehevee Yeei³eyeveeles nQ~``Deheveer Deehener peeB®e jKeWieW lees keÀesF& Yetue veneR nesieer~ ... yeeyee Yeer yengle ceoo keÀjles nQ~ DeewjeWkeÀe Yeer keÀu³eeCe keÀjvee nw~ Jen Yeer [êcee ceW vetBOe nw~ SkeÀ meskesÀC[ ve efceues otmejs mes~ ... ³enmeskesÀC[ efHeÀj 5 npeej Je<e& kesÀ yeeo efjheerì nesiee~ ³en Yeer De®íer jerefle mecePevee nw~''

mee.yeeyee 2.05.09 efjJee.`èfJeée keÀe DeeOeej Deehe DeelceeDeeW kesÀ Thej nw~ lees pees efJeée kesÀ DeeOeejcetle& Deewj G×ejcetle& nQ,GvekesÀ cegKe mes keÀcepeesjer kesÀ Meyo MeesYeles veneR nQ~ ... Deehe cete|le³eeW kesÀ Üeje ner keÀesF& keÀescegefkeÌleOeece Deewj keÀesF& keÀes peerJevecegefkeÌle Oeece keÀe Jemee& yeehe mes efceuevee nw~ ... meYeer DeelceeDeeW keÀesDeehe ueesieeW kesÀ Üeje Dehevee-Dehevee ³eLee heeì& leLee yeehe keÀe Jemee& peªj uesvee nw~''


`ùe#ceer-veeje³eCe keÀesF& SkeÀ veneR nesles, FvneW keÀer ef[vee³emìer nesieer~ ... jepee³eW lees yengle yeveles nQvee~ meejer ceeuee yeveer ngF& nw~ ceeuee keÀes megefcejCe keÀjles nQ vee~ pees yeehe kesÀ ceooieej yeve yeehe keÀermee|Jeme keÀjles nQ, GvneW keÀer ner ceeuee yeveleer nw~ pees hetjs ®e¬eÀ ceW Deeles nQ, hetp³e Deewj hegpeejer yevelesnQ, GvekeÀe ner ³en ³eeoieej nw~... ceeuee keÀe ³en je]pe legce ner peeveles nes~''

mee.yeeyee 5.02.10 efjJee.``yeehe efkeÀleveer De®íer-De®íer yeeleW mecePeeles nQ lees legcekeÀes efkeÀleveer KegMeer jnveer ®eeefnS~ ncemìt[sCì nQ, yeeyee nceeje yeehe, ìer®ej, melieg© nw~ DeYeer nce yeehe mes Jeu[& keÀer efnmìêr-peeûeeHeÀer megvejns nQ~ pees megveles nQ, Jen DeewjeW keÀes Yeer megveeles nQ~ ... mketÀue-keÀe@uespeeW ceW Yeer ³en Jeu[& keÀerefnmìer-pee@ûeeHeÀer mecePeeveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 9.01.10 efjJee.``Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer mecePeveer Deewj mecePeeveer ®eeefnS vee~ ceveg<³e ner mecePeWies Deewj Jeu[&keÀe ceeefuekeÀ ner Jeu[& keÀer efnmìêr, pee@ûeeHeÀer mecePee mekeÀles nQ~... efkeÀmekeÀes mecePeeves kesÀ efueShejKeves keÀer Yeer yegef× ®eeefnS vee~ osKevee ®eeefnS efkeÀ yegef× ceW kegÀí yew"lee nw ³ee veneR~ vey]pe osKeveer®eeefnS~ vey]pe osKekeÀj oJeeF& osveer nesleer nw~'' mee.yeeyee 9.01.10 efjJee.``legce ner Tb®e les Tb®e heo heeles nes Deewj efHeÀj legce ner Glejles Yeer Ssmes nes~ ... nj SkeÀ SkeÌìj keÀesDehevee-Dehevee DeefJeveeMeer heeì& efceuee ngDee nw, efkeÀmekeÀes efkeÀme mece³e keÌ³ee heeì& yepeevee nw, Jenefveef½ele nw~ ³en Deveeefo yevee-yevee³ee [êcee nw, efpemekeÀe je]pe yeehe mecePeeles nQ~ yeehe legcekeÀesmecePeeles nQ, legcekeÀes efHeÀj Deheves Dev³e YeeF³eeW keÀes mecePeevee nw~''


103

``yeeyee ves DeekeÀj [êcee keÀe je]pe De®íer jerefle mecePee³ee nw, pees legcekeÀes De®íer jerefle mecePekeÀjDeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ ... ³en meeje %eeve legcnejer yegef× ceW jnvee ®eeefnS Deewj ef¬eÀefceveueDeeF&]pe keÀes %eeve mes efmeefJeue yeveevee nw~'' mee.yeeyee 27.11.09 efjJee.``legcekeÀes mce=efle DeeF& nw efkeÀ nce Deelcee DeefJeveeMeer nQ, GmeceW heeì& Yeer DeefJeveeMeer nw, pees ®euelee nerjnsiee~ ³en yeveer yeveeF& yeve jner... FmeceW veF& yeele keÀesF& S[ Jee keÀì veneR nes mekeÀleer nw~... mce=efleceW nesiee lees DeewjeW keÀes Yeer mce=efle efouee³eWies~ legcneje OevOee ner ³en nw~''

mee.yeeyee 12.08.09 efjJee.``DeYeer legce meejs [êcee keÀes vecyejJeej heg©<eeLe& Devegmeej peeve ie³es nes~ pees efpelevee De®íer jereflepeeveles nQ, Jes DeewjeW keÀes Yeer Glevee De®íer jerefle mecePee mekeÀles nQ~ meyekeÀes mecePeevee lees ye®®eeW keÀener keÀece nw~ iee³eve Yeer nw meve Meespe HeÀeoj~'' mee.yeeyee 12.08.09 efjJee.``[êcee efkeÀlevee efJeef®e$e yevee ngDee nw, FmekeÀes peeveves kesÀ efueS Yeer De®íer mecePe ®eeefnS~ pewmes veer®esGlejs nes, Deye efHeÀj Jewmes ner ®eæ{vee nw~ vecyejJeej ner heeme neWies Deewj efHeÀj vecyejJeej ner veer®esDee³eWies~ ... legce efkeÀmekeÀes efkeÀme jerefle mes mecePeeles nes, Gmemes nj SkeÀ keÀer heæ{eF& keÀe ceeuetce heæ[peelee nw~'' mee.yeeyee 10.08.09 efjJee.``meyemes GÊece heeì& Jes yepeeles nQ, pees mJe³eb GÊece yeveles nQ Deewj meYeer keÀes yeehe keÀe heefj®e³e osles nQ~meyekeÀes me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe je]pe mecePeevee nw~... ³es yeeleW De®íer jerefle mecePekeÀj,efHeÀj ye®®eeW keÀes ef®evleve keÀjvee nw, efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee neslee nw~''

mee.yeeyee 20.07.09 efjJee.``³en efkeÀlevee yeæ[e ¿eè]pe [êcee nw~ ³en meeje [êcee lees keÀYeer keÀesF& osKe Yeer ve mekesÀ~ Fchee@efmeyeguenw~ ... Deye legce ye®®eeW keÀes heg©<eeLe& keÀjvee nw, keÀuhe henues efcemeue heo heeves kesÀ efueS heæ{vee nw~... pees Kego peeveles nQ, Jes DeewjeW keÀes Yeer mecePeeves ueie heæ[Wies~ keÀuhe henues Yeer ³ener efkeÀ³ee nesiee~... heg©<eeLe& keÀjles jnles nQ Deewj keÀjles jnWies~ ³en Yeer [êcee ceW vetBOe nw~''

mee.yeeyee 22.07.09 efjJee.``Ssmeer-Ssmeer JeC[jHegÀue yeeleW efkeÀmekeÀes Yeer megveeveer ®eeefnS~ yeesuees, ³en yesno keÀe Kesue nw~ njSkeÀ SkeÌìj keÀes Dehevee-Dehevee heeì& efceuee ngDee nw~ ... Ssmes ³eeo keÀjles-keÀjles Devle celeer mees ieeflenes pee³esieer~ efkeÀleveer De®íer-De®íer yeeleW nQ, efpevekeÀe megefcejCe keÀjvee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 20.06.09 efjJee.``Kesue nw vee~ Kesue-Kesue ceW efJepe³eer yeve meYeer keÀes cee³eepeerle efJepe³eer yeveevee ner nw, ³en leesiee@jCìer nw ner~ uesefkeÀve yeer®e-yeer®e ceW ³es Kesue osKeves heæ[les nQ~ LekeÀles lees veneR nes vee! nBmeles-Kesueles

104

heej keÀjles Deewj keÀjeles ®euees~ ... Jeen [^ecee Jeen~'' De.yeeheoeoe 10.1.94 oeefo³eeW mes``Peeæ[ Je=ef× keÀes heelee jnlee nw~ henues-henues osJeer-osJelee³eW Les~ GvekesÀ ner 84 pevce iee³es peelesnQ~ ... vee@uespeHegÀue iee@[ HeÀeoj ner nw~ ye´ïee keÀes Yeer vee@uespeHegÀue veneR keÀnWies, ke=À<Ce keÀes Yeer veneRkeÀnWies~ ... nj SkeÀ Deelcee keÀes DeefJeveeMeer heeì& efceuee ngDee nw~ ³en efme× keÀj efkeÀmekeÀes Yeeryeleevee nw~'' mee.yeeyee 13.12.08 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj mebiece³egieªneW keÀer ©neveer mesJee keÀjves keÀe ³egie ³es mebiece³egie ner nw, peye yeehe DeekeÀj ³es ©neveer

%eeve osles nQ~ Fme ©neveer %eeve kesÀ DeeOeej hej ner Deelcee keÀer Deewj efJeée keÀer ®eæ{leer keÀuee nesleer nw~JeemleJe ceW osKee pee³es lees mebiece³egie ner Ssmee mece³e nw, peye Deelcee³eW, DeelceeDeeW keÀer mecePekeÀjmesJee keÀjleer nQ~ DeYeer keÀer mesJee Devegmeej ner YeefJe<³e veF& ogefve³ee kesÀ mecyevOe yeveles nQ Deewj DeeOeskeÀuhe kesÀ efJekeÀejer mecyevOe Kelce nesles nQ~``meeje ceoej nw Fme mece³e keÀer heæ{eF& hej~ efpelevee heæ{Wies Deewj heæ{e³eWies, Glevee Dehevee ner HeÀe³eoenw~ ... mee|Jeme keÀe K³eeue veneR Deelee nw lees Jes heeF&-hewmes keÀe heo hee ueWies~ JeneB ³en K³eeueele veneRjnleer nw efkeÀ Fmeves heg©<eeLe& veneR efkeÀ³ee, FmeefueS ³en heo efceuee nw~ veneR, keÀce&-DekeÀce&-efJekeÀce& keÀeryeeleW meye ³eneB yegef× ceW nw~ keÀuhe kesÀ mebiece³egie hej ner yeehe mecePeeles nQ~''

mee.yeeyee 17.07.09 efjJee.``peye mebiece³egie keÀes mecePeW leye YeWì keÀj mekeWÀ mele³egie Deewj keÀefue³egie ceW~ keÀefue³egie ceW DeheejogKe nQ, mele³egie ceW Deheej megKe nQ~ ... DeYeer mebiece³egie ®eue jne nw~ DeYeer yeehe jemlee yeleeles nQ~Ssmes veneR efkeÀ yeehe megKe osles nQ~ veneR, yeehe megKe keÀe jemlee yeleeles nQ~ jeJeCe Yeer ogKe osles veneR nQuesefkeÀve ogKe keÀe Guìe jemlee yeleeles nQ~'' mee.yeeyee 17.07.09 efjJee.``yeehe Deeles ner nQ mebiece³egie hej veF& ogefve³ee yeveeves~ DeYeer legce hegjeveer ogefve³ee mes veF& ogefve³ee ceWyeoueer nes jns nes~ ... ye®®eeW keÀer yegef× ceW jns efkeÀ DeYeer nce heg©<eesÊece yeveles nQ lees meowJe ne|<elejnWies~ efpelevee mee|Jeme keÀjWies, Glevee ne|<ele jnWies~ ³en ©neveer keÀceeF& keÀjveer Deewj keÀjeveer nw~''

mee.yeeyee 14.01.09 efjJee.``Fve ue#ceer-veeje³eCe keÀes lees ³en %eeve ner veneR nw~ %eeve lees legce ye®®eeW keÀes ner nw~ ... yeeyee YeerkeÀnles nQ - cegPes %eeveer let Deelcee ye®®es h³eejs ueieles nQ, pees yeehe keÀer ³eeo ceW Yeer jnles nQ Deewj mee|JemekesÀ efueS Yeer HeÀLekeÀles jnles nQ~ ... ³eneB Yeer pees mee|Jeme keÀjles nQ, Jes ner yeehe keÀes h³eejs ueieles nQ~''


105

``pewmes yeehe legcekeÀes nerjs pewmee yeveeles nQ, Jewmes ye®®es Yeer DeewjeW keÀes nerjs pewmee yeveeles nQ~ efkeÀmekeÀeskewÀmes nerjs pewmee yevee³eW, Jen meerKevee nw~ [^ecee Devegmeej keÀuhe henues cegDeeefHeÀkeÀ keÀuhe-keÀuhe kesÀmebiece³egie hej ner yeehe DeekeÀj ncekeÀes efmeKeueeles nQ, nce efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer efmeKeeles nQ~ ... DeYeerlegce ye®®es me®®eer keÀceeF& keÀj jns nes~'' mee.yeeyee 26.01.10 efjJee.``DeYeer yeehe ves legcekeÀes mecePee³ee nw efkeÀ ³en me=efä keÀe ®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw, meJe& DeelceeDeeW keÀesefJeÞeece keÀneB Deewj kewÀmes efceuelee nw~ legce ye®®eeW keÀe HeÀpe& nw, meyekeÀes yeehe keÀe hew]ieece osvee~ ... yeeheFme mebiece³egie hej ner veF& ogefve³ee mJeie& j®eles nQ~'' mee.yeeyee 30.12.09 efjJee.``Fme mebiece³egie kesÀ leepe, efleuekeÀ Deewj leKle kesÀ Deeies YeefJe<³e jep³e keÀe leepe-efleuekeÀ-leKlekegÀí Yeer veneR nw~ efpemeves mebiece³egie keÀe leepe Deewj leKle veneR efue³ee, Gmeves kegÀí Yeer veneR efue³ee~efJeée kesÀ keÀu³eeCe keÀer efpeccesJeejer keÀe leepe nw Deewj peye lekeÀ leepe OeejCe veneR keÀjles leye lekeÀ yeehekesÀ efoue ªheer leKle hej efJejepeceeve veneR nes mekeÀles~'' De.yeeheoeoe 24.5.71

``[^ecee Devegmeej legce ye®®eeW keÀes ner mee|Jeme keÀjveer nw~ iee³eve nw HeÀeoj Mees]pe meve~ ye®®eeW keÀes nerpeekeÀj meyekeÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~ ... yeehe keÀnles nQ - ceQ ]iejerye efveJee]pe ntB~ ³eneB ]iejerye ner DeelesnQ, meentkeÀejeW keÀer lees lekeÀoerj ceW ner veneR nQ~'' mee.yeeyee 14.10.09 efjJee.``pewmes yeehe mecePeeles nQ, Ssmes efHeÀj yew"keÀj efjheerì keÀjvee ®eeefnS ... efHeÀj efkeÀmekeÀes megveeDees, yeeheves ³en hJeeFvì megveeF& nw~ yeesuees - ceQ lees ieerlee keÀe %eeve megveelee ntB~ ³en ieerlee keÀe ner ³egie nw~ ...Fme mebiece³egie keÀe efkeÀmekeÀes Yeer helee veneR nw~ legce peeveles nes ³en heg©<eesÊece mebiece³egie nw~''

mee.yeeyee 27.07.09 efjJee.``DeYeer legce mebiece³egie hej nes~ legce keÀefue³egie keÀer lejHeÀ Yeer osKe mekeÀles nes lees mele³egie keÀer lejHeÀYeer osKe mekeÀles nes~ legce mebiece³egie hej meye mee#eer neskeÀj osKeles nes~ keÀesF& Yeer ÒeoMe&veer ³eec³egefpe³ece ceW Deeles nQ lees legce GvekeÀes mebiece³egie hej Keæ[e keÀj oes~ yeesuees, Fme lejHeÀ nw keÀefue³egie,Gme lejHeÀ nw mele³egie~ nce DeYeer yeer®e ceW nQ~ yeehe veF& ogefve³ee mLeeheve keÀj jns nQ~''

mee.yeeyee 6.06.09 efjJee.``legcekeÀes meyekeÀes mecePeevee heæ[lee nw efkeÀ ³en heg©<eesÊece mebiece³egie nw~ yengle ueesie hetíles nQ - legceYeejle keÀer keÌ³ee mesJee keÀj jns nes~ nce Þeercele hej Deheves leve-ceve-Oeve mes Yeejle keÀes mJeie& yeveeveskeÀer mesJee keÀj jns nQ~ ... legcneje HeÀpe& nw ceveg<³e cee$e keÀes ³en hew]ieece osvee efkeÀ ³en heg©<eesÊecemebiece³egie nw, yesno keÀe yeehe yesno keÀe Jemee& osves Dee³ee nw~'' mee.yeeyee 13.4.09 efjJee.``jeJeCe peye Deelee nw, Gme mece³e Yeer mebiece Lee uesefkeÀve Jen $eslee Deewj Üehej keÀe mebiece Lee~ DeYeerpeye jece Deeles nQ lees ³en mebiece nw keÀefue³egie Deewj mele³egie keÀe~ %eeve efkeÀlevee mece³e ®euelee nw Deewj

106

YeefkeÌle efkeÀlevee mece³e ®eueleer nw, ³es meye yeeleW mecePeoej ye®®eeW keÀes mecePekeÀj efHeÀj meyekeÀesmecePeeveer nw~'' (YeefkeÌle DeeOee keÀuhe ®eueleer nw, %eeve mebiece³egie hej ner neslee nw, efHeÀj DeeOee keÀuhe%eeve keÀer ÒeeueyOe ®eueleer nw, %eeve veneR~) mee.yeeyee 13.04.09 efjJee.``mebiece³egie keÀes keÀYeer Yetuees cele~ mebiece³egie keÀes Yetueves mes meeje %eeve Yetue peelee nw~ ... meejerogefve³ee keÀer pees Yeer Deelcee³eW, meye cesjs ye®®es nQ~ meyekeÀe Fme [^ecee ceW heeì& nw~ ®e¬eÀ keÀe je]pe Yeerefme× keÀjvee nw~ nj SkeÀ Oece&-mLeehekeÀ Dehevee-Dehevee Oece& mLeeheve keÀjles nQ~''

mee.yeeyee 2.03.09 efjJee.``ñebiece³egie keÀe efleuekeÀ ueiee³ee Deewj leKleveMeerve yeves nes?... mebiece³egie keÀe leepe nw mee|Jeme keÀerefpeccesJeejer keÀe leepe~ ... mebiece kesÀ leKleveMeerve nesves kesÀ yeeo ner mele³egie kesÀ leKleveMeerve neWies~... mebiece³egie nw meJe& yeeleeW keÀe yeerpe [eueves keÀe mece³e~ ... mebiece³egie hej yeerpeªhe Üeje meJe&yeeleeW keÀe yeerpe heæ[lee nw~ Gme yeerpeªhe kesÀ meeLe-meeLe Deehe meYeer Yeer yeerpe [eueves keÀer ceookeÀjvee~'' De.yeeheoeoe 14.5.70

F&éejer³e mesJee Deewj keÀuhe-Je=#eF&éejer³e mesJee Deewj efJeefYevve Oece&, ce"-hebLe Deewj meY³elee³eW

Q. F&éejer³e mesJee Deewj keÀuhe-Je=#e ceW keÌ³ee mecyevOe nw DeLee&led F&éejer³e mesJee kesÀ efueS keÀuhe-Je=#ekesÀ %eeve keÀe keÌ³ee cenlJe nw?keÀuhe-Je=#e kesÀ je]pe keÀes yegef× ceW jKeW lees nce osKeWies efkeÀ keÀuhe-Je=#e Deewj F&éejer³e mesJee ceW IeefveämecyevOe nw~ pewmes efkeÀmeer Je=#e kesÀ yeerpe-peæ[W-levee keÀe heÊeeW mes Ieefveä mecyevOe neslee nw, GvekesÀ Üejener GvekeÀer heeuevee nesleer nw, GmekesÀ Devegªhe ner Je=#e kesÀ iegCe-Oece& Deewj HeÀue-HetÀue nesles nQ, Ssmes nerFme keÀuhe-Je=#e kesÀ pees DeeOeejcetle& nQ DeLee&led hetJe&pe nQ, Jes ner meejs keÀuhe-Je=#e kesÀ GlLeeve-heleve kesÀGÊejoe³eer nesles nQ Deewj Jes ner peye keÀuhe-Je=#e keÀer veF& keÀuece ueieeves kesÀ efueS yeerpeªhe hejceelceeFme Oeje hej DeJeleefjle nesles nQ lees GvekesÀ men³eesieer yevekeÀj meejs efJeée keÀer DeelceeDeeW keÀer mesJeekeÀjles nQ, efpemekesÀ DeeOeej hej GvekesÀ YeefJe<³e ve³es keÀuhe kesÀ efueS mecyevOeeW keÀe efvecee&Ce neslee nw~efpeve DeelceeDeeW keÀes hejceelcee efhelee mes %eeve efceuee nw, GvekeÀe GÊejoeef³elJe nw efkeÀ Jes Deheves Dev³eYeeF&-yenveeW keÀes %eeve oW, megKe-Meeefvle keÀe jemlee yelee³eW~

³es keÀuhe-Je=#e, efpemekeÀe levee nw Deeefo-meveeleve osJeer-osJelee Oece& Deewj efJeefYevve OeceeX,ce"-hebLe Deewj meY³elee³eW FmekeÀer MeeKee³eW-ÒeMeeKee³eW nQ~ hejceelcee Fme keÀuhe-Je=#e keÀe ®ewlev³e

107

yeerpeªhe nw, GmekesÀ Üeje FmekeÀer keÀuece ueieleer nw, efpememes meye Oece&, ce"-hebLe Deewj meY³eleeDeeWhegve©lLeeve neslee nw, meyekeÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle efceueleer nw, GmekesÀ efueS hejceelcee keÀe ³es mevosMemeyekeÀes efceuevee ®eeefnS Deewj efceuelee DeJeM³e nw~ yeeyee yeéïeCe ye®®eeW keÀes Òesefjle keÀjkesÀ meJe&DeelceeDeeW keÀes %eeve oskeÀj meJe& keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ~``DeYeer yeehe yeerpe Deewj Peeæ[ Jee [êcee ®e¬eÀ keÀe meeje je]pe mecePeeles nQ~ DeYeer legce nes mJeoMe&ve®e¬eÀOeejer~ ... keÀesF& ve³ee Deelee nw lees 7 efove kesÀ efueS Yeùer ceW jKee peelee nw, efpememes yegef× ceW peesefkeÀ®eæ[e Yeje nw, Jen efvekeÀue pee³es Deewj yegef× yeehe mes ueie pee³es~''

mee.yeeyee 10.02.10 efjJee.``Deye ceveg<³eeW keÀes kewÀmes mecePee³eW, Fme hej efJe®eej meeiej cevLeve ®euevee ®eeefnS~ ... ceveg<³eeW keÀeskewÀmes mecePee³eW efkeÀ ³en ³egefveJee|meìer nw ... meejs ³egefveJeme& keÀes heæ{eves kesÀ efueS SkeÀ yeehe ner Deeles nQ,GvekeÀer ³en ³egefveJee|meìer nw~ yeehe DeekeÀj meejs ³egefveJeme& keÀes heeJeve yeveeles nQ, ³eesie efmeKeeles nQ~ ³enlees meye Oece& JeeueeW kesÀ efueS nw~'' mee.yeeyee 9.02.10 efjJee.``YeefkeÌle keÀe Yeer OevOee nw~ legce ye®®eeW keÀe OevOee nw %eeve jlveeW keÀe~ FmekeÀes Yeer J³eeheej keÀne peeleenw~ yeehe Yeer %eeve jlveeW keÀe J³eeheejer nw~ legce mecePeles nes efkeÀ Jes keÀewve mes jlve nQ~ Fve yeeleeW keÀes YeermecePeWies Jes ner, efpevneWves keÀuhe henues mecePee nw~ otmejs keÀesF& Fve yeeleeW keÀes mecePeWies veneR~''

mee.yeeyee 6.02.10 efjJee.``yeehe legcekeÀes efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeveeles nQ~ JeneB DeekeÀeMe-Oejleer meye legcnejer nesieer~ lees ye®®eeW keÀesefkeÀleveer KegMeer jnveer ®eeefnS~ legce ncesMee mecePees efkeÀ efMeJeyeeyee megveeles nQ ... ³eeo efMeJeyeeyee keÀerner jnveer ®eeefnS~ FmekeÀes keÀne peelee nw efvejnbkeÀejer~... mee|Jeme keÀjvee lees nceeje HeÀpe& nw, FmeceWDenbkeÀej veneR Deevee ®eeefnS~ DenbkeÀej Dee³ee Deewj ³en efieje~'' mee.yeeyee 8.02.10 efjJee.``meye Deheves-Deheves meskeÌMeve ceW ®eues pee³eWies, efHeÀj henues vecyejJeej [erìer Oece& Jeeues heeì& yepeevesDee³eWies~ ³en lees yegef× ceW De®íer jerefle OeejCee nesvee ®eeefnS~... legcekeÀes Fve DeefJeveeMeer %eeve jlveeWkeÀer ogkeÀeve efvekeÀeue yew"vee nw, %eeve jlveeW keÀe OevOee keÀjvee nw~'' mee.yeeyee 7.01.10 efjJee.`èfkeÀmekeÀes mecePeeles nes lees keÀye ³en veneR mecePevee nw efkeÀ ³en cegmeueceeve nw, ceQ HeÀueevee ntB~ veneR,Deheves keÀes Deelcee mecePevee nw Deewj GvekeÀes Yeer Deelcee ªhe ceW ner osKevee nw~ ... meoe yegef× ceW jnsefkeÀ nce Deelcee, Deelcee YeeF& keÀes mecePeeles nQ~ ... Deheves keÀes Deelcee mecePeves keÀer ÒeefkeÌìme [euees leesveece-ªhe, osn meye Yetue pee³es~'' mee.yeeyee 5.01.10 efjJee.``Deeheme ceW huesve yeveeDees efkeÀ keÀesF& Yeer keÀesvee jn veneR pee³es, keÀesF& keÀe Gunvee ve efceues~ nj SkeÀkeÀes ceeuetce heæ[s efkeÀ nceeje yeehe Dee ie³ee, keÀesF& Jebef®ele ve jn pee³es~ ... yeeheoeoe keÀes nj SkeÀ

108

ye®®es hej jnce Deelee nw~ lees DeehekeÀes Yeer Deheves YeeF&-yenveeW kesÀ Thej efJeMes<e jnceefoue,keÀu³eeCekeÀejer mJeªhe OeejCe keÀj meyekeÀes mevosMe osvee nw~'' De.yeeheoeoe 31.12.09

``efpelevee pees heg©<eeLe& keÀjles nQ, GvekeÀer ®eueve mes mee#eelkeÀej neslee jnlee nw~ ... legcneje HeÀpe& nwmeyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee~ DeYeer meYeer efveOeve kesÀ yeve ie³es nQ~ ³es yeeleW Yeer keÀuhe henues JeeueskeÀesìeW ceW keÀesF& ner mecePeWies~ ... ³eesie ceW jnves JeeueeW keÀes yeeyee ceoo Yeer osles nQ, Deehener Dee@Ke Keguepee³esieer~'' mee.yeeyee 22.12.09 efjJee.``DeYeer legce ye®®es Fme Kesue keÀes peeveles nes~ ³en Kesue efkeÀlevee JeC[jHegÀue yevee ngDee nw~ FmeKesue keÀe je]pe yeehe yew" mecePeeles nQ~ yeehe ner vee@uespeHegÀue, yeerpeªhe nw vee~ yeehe ner DeekeÀj meejsJe=#e keÀer vee@uespe osles nQ efkeÀ FmeceW keÀye-keÀye keÌ³ee-keÌ³ee neslee nw, legceves FmeceW efkeÀlevee mece³e heeì&yepee³ee~ ... pees De®ís-De®ís ye®®es nQ, GvekeÀer yegef× ceW meejer vee@uespe jnleer nw~ Jes DeewjeW keÀes YeerDeehe meceeve yeveeles nQ~'' mee.yeeyee 3.12.09 efjJee.``JeneB SkeÀ ner Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& neslee nw~ yeeo ceW Üehej mes efHeÀj Deewj Oece& Megªnesles nQ~ mev³eeme Oece& Yeer yeeo ceW neslee nw, pees Iejyeej keÀe mev³eeme keÀjles nQ~ meyekeÀes peevevee lees®eeefnS vee~ ... %eeve ceevee mele³egie-$eslee megKe, YeefkeÌle ceevee De%eeve Deewj ogKe~ ³en meye De®íerjerefle mecePevee Deewj mecePeevee neslee nw~ efHeÀj ogKe Deewj megKe mes heej DeLee&led no-yesno mes heejpeevee neslee nw~'' mee.yeeyee 17.11.09 efjJee.``De®íer jerefle veneR heæ{les nQ lees mecePee peelee nw efkeÀ ³es keÀuhe-keÀuhe veneR heæ{les nQ~ ... pees heæ{eF&ceW nesefMe³eej nQ, Jes lees heæ{keÀj DeewjeW keÀes Yeer heæ{eles jnWies~ yeehe keÀnles nQ - ceQ legce ye®®eeW keÀe meJexvìntB~ ye®®es Yeer keÀnles nQ efkeÀ nce Yeer meJexvì nQ, ncekeÀes nj SkeÀ YeeF&-yenve keÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~yeehe nceeje keÀu³eeCe keÀjlee nw, ncekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~''

mee.yeeyee 7.11.09 efjJee.``DeYeer legcnejer yegef× ceW nw efkeÀ yeehe Deeles nQ osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee keÀjves~ Jen lees peªjíesìe Peeæ[ nesiee~ JeneB nw ner SkeÀ Oece&, SkeÀ jep³e, SkeÀ Yee<ee~ GmekeÀes ner keÀne peelee nw efJeée ceWMeeefvle~ ... ³en meeje %eeve legcnejer yegef× ceW jnvee ®eeefnS, pees efkeÀmekeÀes Yeer mecePee mekeÀes~''

mee.yeeyee 28.09.09 efjJee.``DeYeer legcekeÀes %eeve efceuee nw efkeÀ nce SkeÀ yeehe kesÀ ye®®es meye YeeF&-YeeF& nQ, ³en efkeÀmekeÀes YeermecePeevee yengle menpe nw~ meye DeelceeDeeW keÀe yeehe lees SkeÀ megÒeerce efMeJeyeeyee nw~ Gmemes peªjmegÒeerce yesno keÀe Jemee& efceuevee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 10.09.09 efjJee.``meye Oece& JeeueeW keÀes megveeDees - ceveg<³e keÀes me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe ceeuetce nesvee ®eeefnS efkeÀ

109

³en me=efä-®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw, FmekeÀe j®eef³elee keÀewve nw, FmekesÀ efHeÀjves ceW efkeÀlevee mece³e ueieleenw~ ... osJelee³eW Fme yeele keÀes veneR peeveles nQ~ ceveg<³e ner Fme yeele keÀes peevekeÀj osJelee yeveles nQ~... yeehe ner Dehevee Deewj j®evee keÀe heefj®e³e osles nQ~'' mee.yeeyee 12.09.09 efjJee.``yeéïeefCe³eeW keÀe keÀece nw - SkeÀ mesvìj pecee³ee, efHeÀj peekeÀj Deewj mesvìj pecee³es~ ... hejvleg SsmesDee@vesmì keÀesF& efyejues jnles nQ~ Dee@vesmì GvekeÀes keÀne peelee nw, pees meejer ³egefveJeme& keÀer mesJee keÀjs~SkeÀ mesvìj Keesuee, Deehe meceeve yevee³ee, efHeÀj otmejs mLeeve hej peekeÀj mesJee keÀer~ SkeÀ ner mLeevehej DeìkeÀ veneR peevee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 29.08.09 efjJee.``keÀesF& Yeer Oece& Jeeuee efceues, GmekeÀes mevosMe osles jnes~... Deelcee³eW meye YeeF&-YeeF& nQ~ Deye yeeheefMe#ee osles nQ efkeÀ ceeceskeÀced ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies~ yeehe ner heeflele-heeJeve nw~''

mee.yeeyee 26.08.09 efjJee.``legcnejs heeme De®ís les De®ís ef®e$e nQ - ef$ecete|le, ieesuee Deewj Peeæ[ keÀe ef®e$e vecyejJeve nw~ ³es neroes ef®e$e MegªDeele kesÀ nQ~ ³es ner legcnejs yengle keÀece ceW Deeves kesÀ nQ~... Deewj efkeÀmeer ef®e$e mes DeewjOece& Jeeues %eeve veneR G"e mekeWÀies~'' mee.yeeyee 27.08.09 efjJee.``heefJe$e peªj yevevee nw, efHeÀj jepee yevevee nw lees Òepee Yeer yeveeveer nw~ keÀuhe-keÀuhe legce Fleveer nerÒepee yeveeles nes, efpeleveer mele³egie ceW Leer~ legce efJeuee³ele ceW Yeer ³en mecePee mekeÀles nes efkeÀ me=efä keÀe®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw~ ue#ceer-veeje³eCe kesÀ ef®e$e mes Deewj Oece& JeeueeW keÀveskeÌMeve veneR nw, FmeefueSyeeyee keÀnles nQ efkeÀ ³en ef$ecete|le, Peeæ[ Deewj ieesuee cegK³e ef®e$e nQ~'' mee.yeeyee 27.8.09 efjJee.``legce efkeÀmekeÀes Yeer ³en mecePeeDees efkeÀ efJeée-efJeÐeeue³e ³en SkeÀ ner nw, pees yeehe mLeeheve keÀjles nQ~nce meejs efJeée keÀes MeeefvleOeece, megKeOeece ues peeles nQ, FmeefueS FmekeÀes keÀne peelee nw F&éejer³e efJeée-efJeÐeeue³e~ F&éej DeekeÀj meejs efJeée keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀe Jemee& osles nQ~''

mee.yeeyee 29.08.09 efjJee.``legcnejs Keeeflej meejer ogefve³ee ®eì Keeles ceW Dee ieF& nw, efveefceÊe legce yeves nes~ Deye legcekeÀes ³es yeeleWmeyekeÀes mecePeeveer nQ~ Yeue [êcee Devegmeej neslee nw hejvleg legce heeflele lees yeve ie³es nes vee! ... meyeOece& JeeueeW keÀes cegefkeÌleOeece Iej ceW peevee nw~ JeneB meye Deelcee³eW heefJe$e jnleer nQ~ ³en Yeer [êcee yeveengDee nw, pees yeehe DeekeÀj mecePeeles nQ~'' mee.yeeyee 24.08.09 efjJee.``³en %eeve meye Oece& JeeueeW kesÀ efueS nw~ ... efpevneWves peemleer YeefkeÌle veneR keÀer nw, Jes "njles veneR nQ~... Fmemes mecePevee ®eeefnS efkeÀ YeefkeÌle keÀce keÀer nw~ ... DeYeer legcekeÀes hewieece lees meyekeÀes osvee nw~meyekeÀes keÀnvee nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe, yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ ³eefo legce ner hetje ³eeo veneR keÀjmekeÀles nes legcneje leerj kewÀmes ueiesiee~'' mee.yeeyee 24.8.09 efjJee.

110

``Ssmes Deehe Yeer yeehe meceeve meyekeÀes MegYe YeeJevee mes osKees~ efiejs ngS keÀes efiejevee veneR nw, uesefkeÀvemeneje oes~ ³ener hegC³eelcee keÀer efveMeeveer nw~ meJe& kesÀ v³eejs Deewj h³eejs yevevee nw keÌ³eeWefkeÀ hejceelceheefjJeej nw~'' 19.8.09 De.yeeheoeoe keÀe mevosMe``legceves efkeÀleveer Yetue keÀer nw~ yeehe mecePeeles nQ - [êcee ceW Ssmee ner nw~ peye legce Ssmes yevees leye leesceQ DeeTb~ legcekeÀes meye Oece& JeeueeW keÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~ yeehe pees meyekeÀer meÃefle keÀjles nQ, GvekesÀefueS meye Oece& Jeeues meJe&J³eeheer keÀn osles nQ~ ³en keÀneB mes meerKes nQ~ legcnejs keÀejCe DeewjeW keÀe YeerSsmee ne@ue nes ie³ee nw~'' mee.yeeyee 24.08.09 efjJee.``Yeue cegmeueceeve nw, heejmeer nw, efnvot nw, meyekeÀes yeesuees legce mLetue keÀheæ[s Oegueeles nes hejvleg ³en peeslegcneje Mejerj nw, ³en lees hegjevee cewuee Jeðe nw, Deelcee Yeer leceesÒeOeeve nw, GvekeÀes meleesÒeOeeve, mJe®íyeveevee nw~ ... Deye keÀjes ve keÀjes, mecePees ve mecePees, legcnejer cepeea~''

mee.yeeyee 27.07.09 efjJee.`èfnvot Oece& lees keÀesF& ves mLeeheve efkeÀ³ee veneR nw~ ³en ye®®eeW keÀes De®íer jerefle OeejCe keÀj DeewjmeyekeÀes mecePeevee nw~ ... pees peemleer %eeve OeejCe veneR keÀj mekeÀles, Jes Tb®e heo Yeer hee veneR mekeÀles~Jes heeme efJeod Dee@vej nes ve mekeWÀ~ ... %eeve OeejCe keÀjves keÀer Yeer cesnvele nw~ %eeve Deewj ³eesie oesveeWceW meye nesefMe³eej nes pee³eW, mees Yeer nes ve mekesÀ keÌ³eeWefkeÀ jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~''

mee.yeeyee 16.07.09 efjJee.``legce meye Oece& JeeueeW keÀes mecePee³eWies efkeÀ ³en veF& ogefve³ee keÀer mLeehevee kewÀmes nes jner nw~ legce YeerFmekeÀes mecePeWies lees Deheves Oece& ceW Tb®e heo hee³eWies~ Deheves Oece& ceW Tb®e heo heevee ®eenles nes leesDeekeÀj FmekeÀes De®íer jerefle mecePees~'' mee.yeeyee 15.07.09 efjJee.``Yeue ueKeheefle, keÀjesæ[heefle nQ hejvleg pevce lees efJekeÀejeW mes ner neslee nw vee~ OekeÌkeÀe Kee³ee, ce®íjves keÀeìe, ³en meye ogKe nQ vee~ veece ner nw jewjJe veke&À~ hJeeFvìdme lees yeeyee yengle megveeles jnles nQ,GvekeÀes OeejCe keÀj De®íer jerefle mecePeevee nw~ veneR ceeveles nQ lees mecePee peelee nw efkeÀ ³en nceejskegÀue keÀe veneR nw~'' mee.yeeyee 9.07.09 efjJee.``legce DeelceeDeeW keÀe Deeheme ceW yengle ueJe nesvee ®eeefnS~ ... legce Deelcee³eW YeeF&-YeeF& nes~ SkeÀyeehe keÀer ³eeo mes legce meejs efJeée keÀe keÀu³eeCe keÀjles nes~ legce Dehevee keÀu³eeCe keÀjles nes, lees DehevesYeeF³eeW keÀe Yeer keÀu³eeCe keÀjvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 13.06.09 efjJee.``pees Kego peeveles nQ, Jes ner DeewjeW keÀes Yeer mecePee mekeÀles nQ~ SkeÀ yeej [êcee osKee lees efHeÀj meeje[êcee yegef× ceW Dee pee³esiee~ yeeyee ves mecePee³ee nw - ³en ceveg<³e me=efä ªheer Peeæ[ nw, FmekeÀe yeerpeThej ceW nw~ ... yeerpe keÀes meejs Peeæ[ keÀer vee@uespe nesleer nw~ Jen lees nw peæ[ yeerpe, legce nes ®eslev³e~

111

legce Deheves Peeæ[ keÀer vee@uespe mecePee mekeÀles nes~'' mee.yeeyee 26.05.09 efjJee.``henues-henues lees efkeÀmekeÀes Yeer ³en efve½e³e efye"evee nw efkeÀ Jen nceeje yeehe nw, nce meye Deelcee³eWyeóme& nQ~ yeehe mes Jemee& uesves keÀe meyekeÀes nkeÀ nw~ Jemee& efceuee Lee, DeYeer veneR nw~ yeehe ves jepe³eesieefmeKeueekeÀj megKeOeece keÀe ceeefuekeÀ yevee³ee Lee~ yeekeÀer meye MeeveefleOeece ie³es Les~''

mee.yeeyee 6.05.09 efjJee.``legce meJe& Oece& JeeueeW keÀes ³en %eeve os mekeÀles nes~ DeelceeDeeW keÀe yeehe lees SkeÀ ner nw~ meYeerDeelcee³eW yeóme& nQ keÌ³eeWefkeÀ meYeer Deelcee³eW SkeÀ yeehe kesÀ ye®®es nQ~ ... YekeÌle lees Deelcee meeshejceelcee keÀn osles nQ~ yeehe keÀnles nQ - ³en yeæ[er Yetue nw~ henues-henues Deheve keÀes Deelcee efve½e³ekeÀjvee nw~ DeYeer nce Deelcee³eW yeéïeCe kegÀue kesÀ nQ, efHeÀj osJelee kegÀue ceW peeles nQ~ ³en yeéïeCe kegÀuemeJeexÊece kegÀue nw~'' mee.yeeyee 1.05.09 efjJee.``meYeer Oece& JeeueeW keÀes mevosMe lees hengB®evee nw vee~ veeefmlekeÀ keÀes DeeefmlekeÀ yeveekeÀj, keÀesF& Oece& JeeueskeÀesF& DeLee@efjìer keÀes lew³eej keÀjes, pees meyekesÀ Deeies Dehevee DevegYeJe megvee³es efkeÀ JeemleJe ceW hejceelceekeÀe heefj®e³e pees ³es ye´ïee kegÀceeefj³eeB-kegÀceej osles nQ, Jen jeFì nw~'' De.yeeheoeoe 7.4.09

``kewÀmes Yeer DeMeevle Deelcee, ogKeer Deelcee nes Deiej Deehe GmekeÀes KegMeer keÀer DevegYetefle keÀje oes leesefkeÀleveer efoue mes ogDee³eW osieer~ ... efoue mes jnce Deevee ®eeefnS~ pees DeMeeefvle-ogKe ceW YeìkeÀ jnsnQ, Jes Yeer DeehekeÀe heefjJeej nw vee~ heefjJeej keÀes men³eesie efo³ee peelee nw~''

De.yeeheoeoe 18.1.94 heeìea``ye®®es ³en lees mecePeles nQ efkeÀ nce mele³egieer Deeefo meveeleve heefJe$e osJeer-osJelee Oece& kesÀ Les, lees ³en³eeo jKevee nw~ ... DeYeer nce Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& keÀer mLeehevee keÀj jns nQ~ ... yeeyeeves yengle yeej keÀne nw efkeÀ ³en %eeve Deeefo meveeleve Oece& JeeueeW keÀes mecePeeDees~''

mee.yeeyee 17.03.09 efjJee.``Deeefo meveeleve efnvot, pees henues osJeer-osJelee Les, Jes DekeÌmej keÀjkesÀ Oecee&lcee nesles nQ~ ... GvekeÀesyelee³eWies efkeÀ legcneje Oece& Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Lee, legce ner meleesÒeOeeve Les, efHeÀj hegvepe&vceuesles-uesles leceesÒeOeeve yeves nes, Deye efHeÀj ³eeo keÀer ³ee$ee mes meleesÒeOeeve yevees~ GvekeÀes ³es oJeeF& De®íerueiesieer~ yeeyee mepe&ve Yeer nw vee~'' mee.yeeyee 4.02.09 efjJee.``pees Deeefo meveeleve osJeer-osJelee mes efnvot yeveW neWies, Jes osJeleeDeeW keÀes hetpeves Jeeues Yeer neWies~ GveceWYeer pees efMeJe kesÀ ³ee ue#ceer-veeje³eCe, jeOes-ke=À<Ce, meerlee-jece Deeefo osJeleeDeeW kesÀ YekeÌle nQ, JesosJelee Iejeves kesÀ nQ~ ... Ssmes-Ssmes YekeÌleeW keÀes {tB{vee ®eeefnS, GvekeÀes ner mce=efle Dee³esieer~''


112

F&éejer³e mesJee Deewj heg©<eeLe&mesJee Yeer SkeÀ heg©<eeLe& nw keÌ³eeWefkeÀ Fme F&éejer³e heæ{eF& kesÀ ®eej cegK³e efJe<e³eeW ceW mesJee Yeer

SkeÀ efJe<e³e nw~ pewmes heeme efJeod Dee@vej yeveves kesÀ efueS %eeve-³eesie-OeejCee ceW De®ís ceekeÌme&DeeJeM³ekeÀ nQ Jewmes ner F&éejer³e mesJee ceW Yeer De®ís ceekeÌme& DeeJeM³ekeÀ nQ~

mesJee mes heg©<eeLe& ceW keÌ³ee-keÌ³ee ueeYe neslee nw, keÌ³ee-keÌ³ee DevegYetefle³eeB nesleer nw, Fme hejefJe®eej keÀjvee Deefle DeeJeM³e nw~``J³eLe& yeeleeW mes efkeÀveeje keÀjves mes ®ecekeÀlee ngDee uekeÀer efmeleeje yeve pee³eWies~ Fv®eepe& ìer®ej yeveveskesÀ efueS henues Deheveer Deelcee keÀer yewìjer ®eepe& keÀjes~ efpemekeÀer efpeleveer yewìjer ®eepe& nw, JenGlevee ner De®íe Fv®eepe& ìer®ej yeve mekeÀleer nw~ ... Deiej yewìjer ®eepe& kesÀ efyevee Fv®eepe& yeveWies leeskeÌ³ee nesiee? ®eepe& DeLee&led oes<e ueie pee³esiee~ ®eepe& Meyo kesÀ leerve DeLe& (yewìjer ®eepe& nesvee, [d³egìerDeewj oes<e ueievee) nesles nQ~'' De.yeeheoeoe 25.3.71

``pees ìer®eme& yeveleer nQ, GvekeÀes efmeHe&À hJeeFvì yegef× ceW veneR jKeveer nw Jee JeCe&ve keÀjveer nw uesefkeÀvehJeeFvì ªhe yevekeÀj hJeeFvì JeCe&ve keÀjveer nw~ Deiej mJe³eb hJeeFvì efmLeefle ceW efmLele veneR neWies leeshJeeFvì keÀe keÀesF& ÒeYeeJe veneR heæ[siee~'' De.yeeheoeoe 25.3.71

Deye leerJe´ieefle mes leerJe´ heg©<eeLe& keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~... Deye je@³eue ªhe kesÀ Deueyesuesheve DeewjDeeuem³e mes cegkeÌle yeve Deeies Gæ[es Deewj Gæ[eDees~ De.yeeheoeoe keÀe mevosMe 31.7.09

``ogefve³ee ³en veneR peeveleer nw efkeÀ ogefve³ee ceW ³en keÌ³ee nes jne nw Deewj keÌ³ee nesves keÀe nw? legcnejs ceWYeer yengle Leesæ[s nQ, pees hetjer jerefle mecePeles nQ Deewj yengle KegMeer ceW jnles nQ~ ... legce meye heg©<eeLe&keÀjles nes Deheves efueS~ pees efpelevee keÀjWies, Glevee HeÀue hee³eWies~ nj SkeÀ keÀes Dehevee heg©<eeLe& keÀjveenw Deewj otmejeW keÀes Yeer heg©<eeLe& keÀjevee nw~ meyekeÀes jemlee yeleevee nw~''

mee.yeeyee 23.03.10 efjJee.``yeeheoeoe efHeÀj mes FMeeje os jns nQ efkeÀ mJe-heg©<eeLe&, mJe-heg©<eeLe& mes mJe-Gvveefle Deewj mesJee keÀerGvveefle oesveeW lejHeÀ DeìsvMeve osles jnes, Deeies yeæ{les jnes Deewj meoe Gæ[les jnes, Gæ[eles jnes~ ...meoe Meyo S[erMeve keÀjes, keÀYeer-keÀYeer Meyo ef[keÌMevejer mes efvekeÀeue oes~''


``©neveer yeehe keÀer ³eeo ceW jn DeewjeW keÀes jemlee yeleevee nw, DevOeeW keÀer uee"er yevevee nw~ legce leesjemlee peeveles nes~ j®eef³elee Deewj j®evee keÀe %eeve cegefkeÌle Deewj peerJevecegefkeÌle legcnejer yegef× ceW efHeÀjlesjnles nQ~ ... yeehe Dee³es nQ meyekeÀe keÀu³eeCe keÀjves~ Dehevee Yeer keÀu³eeCe keÀjvee nw Deewj otmejeW keÀeYeer keÀu³eeCe keÀjves keÀe heg©<eeLe& keÀjvee nw~'' mee.yeeyee 12.02.10 efjJee.

113

``Deye Fme me®®eer keÀceeF& kesÀ efueS efkeÀlevee heg©<eeLe& keÀjvee ®eeefnS~ efpevneWves keÀuhe henues ³enkeÀceeF& keÀer nw, Jes ner Deye Yeer keÀjWies~ henues Kego ³en keÀceeF& keÀj, efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer keÀjeveer nw~... ®esefjìer efyeefievme Sì nesce~'' mee.yeeyee 29.12.09 efjJee.``YeefkeÌle DeeOee keÀuhe ®eueleer nw~ %eeve DeeOee keÀuhe veneR ®euelee nw, %eeve keÀe pees Jemee& efceuelee nw,Jen DeeOee keÀuhe ®euelee nw~ %eeve lees SkeÀ ner yeej Fme mebiece³egie hej efceuelee nw~... ³es meye yeeleWDe®íer jerefle mecePekeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nQ~ heo keÀe meeje ceoej nw mee|Jeme hej~ legcepeeveles nes DeYeer ncekeÀes heg©<eeLe& keÀj veF& ogefve³ee ceW peevee nw Deewj OeejCee keÀj otmejeW keÀes YeermecePeevee nw~'' mee.yeeyee 4.12.09 efjJee.``henueer yeej Dee³es nQ ... efHeÀj Yeer meceeefhle kesÀ henues hengB®e ie³es, ve³ee pevce ues efue³ee, GmekeÀercegyeejkeÀ nes~ ... DeYeer yengle mece³e yeerle ie³ee, yengle Leesæ[e jne nw, FmeefueS heg©<eeLe& leerJe´ keÀjveenw~ leerJe´ heg©<eeLeea Deeies yeæ{Wies~ ®euevee veneR uesefkeÀve Gæ[vee nw~ ... Gæ[leer keÀuee keÀe heg©<eeLe& keÀjWieslees osj mes Deeles ngS Yeer yeehe kesÀ Jemex keÀe Dehevee hegje n]keÀ ues mekeÀles nes~ nj meskeÀC[ KegMe jnveeDeewj meYeer keÀes hew]ieece osvee, mevosMe osvee~'' De.yeeheoeoe 15.11.09

``yeehe keÀes ³eeo Yeer Jes ner keÀjWies, pees Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& kesÀ Yeeleer neWies~ Yeeleer Yeeryengle nesles nQ hejvleg meYeer vecyejJeej heg©<eeLe& Devegmeej nQ~ ³en yeele yeæ[er mecePeves Deewj mecePeeveskeÀer nw~ ... pewmes yeehe yew"keÀj ³en vee@uespe legcekeÀes mecePeeles nQ, Jewmes efHeÀj legcekeÀes DeewjeW keÀesmecePeeveer nw~'' mee.yeeyee 22.10.09 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes Deheves keÀes Deelcee mecePe, Mejerj keÀes YetuekeÀj efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjvee nw~ ...yeehe ye®®eeW keÀes Þeercele osles nQ - efpelevee nes mekesÀ heg©<eeLe& keÀj meYeer kesÀ ogKe otj keÀjles jnes~heg©<eeLe& mes ner De®íe heo efceuesiee~ ... ye®®eeW keÀes Deheves hej Deehener jnce keÀjvee nw~''

mee.yeeyee 13.10.09 efjJee.``yeehe efkeÀleveer menpe yeeleW mecePeeles nQ, pees OeejCe keÀjveer nw Deewj keÀjeveer nQ~ ... yeehe pees mee|JemeefmeKeueeles nQ, Jen mee|Jeme ner keÀjveer nw~ legcnejer nw ³en iee@[ueer mee|Jeme~ ... FmeceW meye yeeleeW keÀesYetuevee heæ[lee nw~ osn meefnle osn kesÀ meye mecyevOeeW keÀes YetuekeÀj Deheves keÀes Deelcee mecePevee nw~''

mee.yeeyee 13.10.09 efjJee.``³en 7 jes]pe keÀe keÀesme& nw~ meye mecePee³ee peelee nw~ hejvleg 7 jes]pe keÀesF& os ve mekesÀ~ yegef×³eesiekeÀneB ve keÀneB ®euee peelee nw~ legce lees Yeùer ceW heæ[s ... Gme mece³e ³en ®e¬eÀ keÀe %eeve veneR mecePeeLee~ ³en heæ{eF& veneR mecePeles Les~ henues-henues lees yeeyee mes ³eesie ®eeefnS~''


114

``pees mJe³eb mejue heg©<eeLeea neslee nw, Jen DeewjeW keÀes Yeer mejue heg©<eeLeea yevee oslee nw~ ... meJe& yeeleeWceW meschegue yeveves mes heeme efJeod Dee@vej yeve mekeÀles nQ~ ... DeeuejeGC[j yevevee otmejer yeele nw, ³enngF& keÀceeF& hejvleg DeeuejeGC[ Sipee@chegue yevevee otmejer yeele nw~ nj yeele ceW meschegue yevekeÀj DeewjeWkesÀ Deeies efoKeevee~'' De.yeeheoeoe 19.7.09 efjJee.``meyekeÀes hew]ieece osvee nw~ keÀuhe henues efpevneWves Jemee& efue³ee nw, Jen ues ueWies~ heg©<eeLe& keÀjles jnles nQkeÌ³eeWefkeÀ yes®eejs yeehe keÀes veneR peeveles nQ~... YeieJeevegJee®e - legce Fme Deefvlece pevce ceW cesjer cele hej®eueWies, heefJe$e yeveWies lees heefJe$e ogefve³ee kesÀ ceeefuekeÀ yeveWies~'' mee.yeeyee 18.07.09 efjJee.``³es lees yengle menpe mecePeves Deewj mecePeeves keÀer yeeleW nQ hejvleg pees Kego ner veneR mecePeles nQ, JesÒeoMe&veer ceW keÌ³ee mecePee³eWies~ ... yeenj ceW peekeÀj mee|Jeme keÀjvee ceemeer keÀe Iej veneR nw~ FmeceW yeæ[ermecePe ®eeefnS~ ... mecePee Jes ner mekeWÀies, pees jes]pe ÒewefkeÌìme keÀjles jnWies~ Deiej ÒewefkeÌìme veneR nesieerlees Jes keÌ³ee yeele keÀj mekeWÀies~'' mee.yeeyee 6.02.09 efjJee.``legceves DeveskeÀ yeej yeehe mes Jemee& efue³ee nw Deewj ieBJee³ee nw~ ³en [^ecee keÀe ®e¬eÀ yegef× ceW yew" ie³eenw~ ... efpevneWves keÀuhe henues yeehe mes Jemee& efue³ee Lee, GvneW keÀe ner Deye Yeer heg©<eeLe& ®euelee nw~ ...Yeue yeeyee keÀnles nQ - legce mee|Jeme "C[er keÀjles nes, hejvleg ³en Yeer mecePeeles nQ efkeÀ keÀuhe henues peeslegceves mee|Jeme keÀer Leer, Jener DeYeer Yeer keÀjles nes~ heg©<eeLe& efHeÀj Yeer keÀjles jnvee nw~''


F&éejer³e mesJee Deewj OeejCeepeye Deelcee ceW hejceelcee kesÀ Üeje efo³es ie³es efJeée-veeìkeÀ kesÀ mel³e %eeve keÀer OeejCee nesleer

nw, keÀceeX kesÀ ³eLeeLe& %eeve keÀer OeejCee nesleer nw, lees Gmemes F&éejer³e mesJee mJele: nesleer nw Deewj GmekeÀermesJee meHeÀue DeJeM³e nesleer nw~ yeeyee ves DeveskeÀ yeej keÀne nw, efpemekeÀer yegef× ceW %eeve keÀer OeejCeenesieer, Jen mesJee kesÀ efyevee jn veneR mekeÀlee~ efpemekesÀ heeme Oeve neslee nw, Jen oeve Yeer DeJeM³e keÀjleenw Deewj efHeÀj ³es lees nw %eeve-Oeve, pees oeve keÀjves mes yeæ{lee nw, ÒeMemle neslee nw~

Ssmes ner pees F&éejer³e mesJee ceW efye]peer jnlee nw, GmeceW %eeve-iegCe-MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCeemJele: nesleer peeleer nw, GmekeÀes hejceelcee efhelee keÀer Deewj otmejer DeelceeDeeW keÀer ogDee³eW efceueleer nQ, peesGmekeÀes %eeve-iegCe-MeefkeÌle³eeW keÀer OeejCee ceW men³eesie keÀjleer nQ~ OeejCee Deewj F&éejer³e mesJee oesveeWSkeÀ-otmejs kesÀ hetjkeÀ nQ Deewj oesveeW ner Fme F&éejer³e heæ{eF& kesÀ cegK³e efJe<e³e nQ~``³en vee@uespe Yeer legcekeÀes Fme mebiece³egie hej ner efceueleer nw~ ... legcekeÀes Fve %eeve jlveeW keÀer ogkeÀevemecYeeueveer nw~ Deiej %eeve-³eesie keÀer OeejCee veneR nesieer lees ogkeÀeve mecYeeue veneR mekeWÀies~ meyekeÀes

115

mee|Jeme keÀe Gpetje osves Jeeuee lees yeeyee ner nw~ Gmeves ner ³en ³e%e j®ee nw~''mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.

``³en %eeve jlve legce OeejCe keÀjles nes~ ³en %eeve keÀe SkeÀ-SkeÀ jleve ueeKeeW ©he³eeW keÀe nw~ ...DeYeer legcekeÀes heg©<eeLe& keÀjkesÀ Tb®e yevevee nw~ ³en jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ ... legce ye®®eeW keÀesmee|Jeme keÀjves keÀe yengle Gcebie nesvee ®eeefnS~ peye lekeÀ efkeÀmekeÀes jemlee veneR yelee³ee, leye lekeÀKeevee veneR Kee³eWies - Flevee Gcebie-Guuneme nes, leye Tb®e heo hee mekeÀles nQ~''

mee.yeeyee 26.02.10 efjJee.``Deiej hJeeFvì keÀes mJeªhe ceW uee³eWies lees JeCe&ve keÀjves kesÀ yepee³es mee#eelkeÀejcetle& yeve pee³eWies~ ...JeCe&ve keÀjvee lees menpe nw, ceveve keÀjvee Yeer menpe nw hejvleg pees ceveve keÀjles nes, JeCe&ve keÀjles nes,Jen mJeªhe yevekeÀj Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer mJeªheeW keÀe DevegYeJe keÀjeDees~ Ssmes keÀes keÀnles nQmehetle Deewj meyetle efoKeeves Jeeues~'' De.yeeheoeoe 22.6.71

``pees veF&-veF& hJeeFvìdme efvekeÀueleer nQ, GvekeÀes Deheves heeme veesì keÀjves keÀe MeewkeÀ nesvee ®eeefnS ye®®eeWceW~ ... veesìdme ueskeÀj, OeejCe keÀj efHeÀj efkeÀmekeÀes mecePeevee Yeer nw~ ... yeehe Dee³es nQ legcekeÀes %eeve-ef®elee hej efye"eves~ %eeve ef®elee hej yew"ves mes legce efJeée kesÀ ceeefuekeÀ, peielepeerle yeve peeles nes~''

mee.yeeyee 17.02.10 efjJee.``nce Deelcee nQ, yeeyee ncekeÀes heæ{eles nQ - ³en hekeÌkeÀe keÀjvee nw~ yeehe ncekeÀes heeflele mes heeJeve yeveelesnQ~ Deelcee ceW ner De®ís ³ee yegjs mebmkeÀej nesles nQ~ ... legce DeYeer meeceves yew"s nes~ meccegKe megveves ceWce]pee Deelee nw hejvleg meye lees ³eneB jn veneR mekeÀles~ ... DeelceeDeeW keÀes meeiej kesÀ heeme Deevee nw,OeejCe keÀj efHeÀj pee³es DeewjeW keÀes megveevee nQ~ veneR lees DeewjeW keÀe keÀu³eeCe kewÀmes keÀjWies?''

mee.yeeyee 18.02.10 efjJee.``pees yeeoue meeiej kesÀ meeLe nQ, GvekesÀ efueS ner yejmeele nw~ efMeJeyeeyee nw %eeve meeiej~ ... peesyeeoue De®íe yejmeles nQ, GvekeÀer ceefncee nesleer nw~ ... ³eneB Yeer pees OeejCee keÀj Deewj OeejCee veneRkeÀjeles nQ, GvekeÀe hesì peekeÀj heer" mes ueiesiee~ Ketye yejmeves Jeeues peekeÀj jepee-jeveer yeveWies Deewj Jes]iejerye yeveWies~'' mee.yeeyee 31.01.10 efjJee.``yeeyee hJeeFvìdme lees {sj mecePeeles nQ, pees OeejCe keÀjveer nesleer nQ~ pees De®íer jerefle OeejCe keÀjWies,Jes De®íer jerefle mee|Jeme keÀj mekeWÀies~'' mee.yeeyee 31.01.10 efjJee.``³es meye yeeleW yegef× ceW OeejCe keÀjvee nw, efHeÀj otmejeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ DevOeeW keÀer uee"er yeveIej keÀe jemlee yeleevee nw keÌ³eeWefkeÀ DeYeer meye Deelcee³eW Deheves Iej keÀes Yetue ie³es nQ~ ... %eeve keÀemeeiej, Deevevo keÀe meeiej, ³en yeehe keÀer ner ceefncee nw~'' mee.yeeyee 25.01.10 efjJee.

116

``yeehe keÀe nj ye®®ee [yeue DeLee@efjìer mes yeesues lees vee@uespe keÀe leerj DevegYeJe keÀer DeLee@efjìer kesÀ meeLeyeesueves mes meskeÀC[ ceW ÒeYeeJe [euelee nw~ mJeªhe Deewj yeesue oesveeW DeLee@efjìer kesÀ neW, leye meHeÀueleemenpe nesieer~... Ssmee [yeue DeLee@efjìer Jeeuee ûeghe ®eeefnS, pees cemle HeÀkeÀerj nes, keÀesF& Yeer F®íe venes~'' De.yeeheoeoe 18.01.10 efjJee.``mee|JemeSyegue ye®®es yeehe keÀes Yeer efÒe³e ueieWies~ yeehe osKeles nQ - ³en lees yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjlesnQ, jele-efove FvekeÀes ³ener ef®evleve jnlee nw efkeÀ ncekeÀes yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~ yengleeW keÀekeÀu³eeCe keÀjvee iees³ee Dehevee keÀu³eeCe keÀjles nQ~ ... ye®®eeW keÀe lees ³ener OevOee nw~ ìer®ej yevekeÀjyengleeW keÀes jemlee yeleevee nw~ henues lees Deheves ceW ³en hetjer vee@uespe OeejCe keÀjveer heæ[s~''

mee.yeeyee 14.01.10 efjJee.``legcnejs ceW Yeer meye Flevee veneR mecePeles nQ~ pees mee|JemeSyegue nQ, Jen mecePeles nQ~ Deiej yeehe keÀerhetjer hen®eeve ye®®eeW keÀes nes lees yeehe keÀes De®íer jerefle ³eeo keÀjW Deewj Deheves ceW owJeer iegCe OeejCekeÀjW~ ... legce mebiece³egieer yeéïeCe nes Òepeeefhelee ye´ïee kesÀ ye®®es~ ³en yeehe lees keÀnWies meye Deelcee³eWnceejs ye®®es nQ~ ... [êcee kesÀ huewve Devegmeej DeYeer ceQves Fme Mejerj ceW ÒeJesMe efkeÀ³ee nw~''

mee.yeeyee 12.01.10 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes keÀesF& hegmlekeÀ Deeefo neLe ceW ueskeÀj veneR megveeveer nw~ legcekeÀes lees %eeve keÀer OeejCeekeÀjveer nw Deewj OeejCee keÀjkesÀ DeewjeW keÀes Yeer megveevee nw~ legce ©neveer yeehe kesÀ ye®®es ©neveer yeéïeCenes~ Fme me®®eer ieerlee mes ner Yeejle mJeie& yevelee nw~'' mee.yeeyee 24.12.09 efjJee.``DeYeer legcekeÀes %eeve keÀe leermeje ves$e efceuee nw~ DeYeer legcnejs ceW iegCeeW keÀer OeejCee nesleer nw~ ... 84keÀe ³es ®e¬eÀ De®íer jerefle yegef× ceW ³eeo jKevee ®eeefnS Deewj efHeÀj otmejeW keÀes Yeer mecePeevee nw efkeÀnce kewÀmes ³en yeveles nQ? ... ³en ye´ïee mees efJe<Ceg Deewj efJe<Ceg mees ye´ïee kewÀmes yeveles nQ, ³en efkeÀmekeÀesYeer mecePeevee yengle menpe nw~'' mee.yeeyee 7.12.09 efjJee.``Fve meye yeelees keÀes OeejCee keÀj otmejeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ Fme hej ner legcnejs heo keÀe ceoej nw~efJeveeMe nesves kesÀ henues meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee nw Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe je]pemecePeevee nw~ ... cegefkeÌle ceW meyekeÀes peevee nw, efHeÀj meyekeÀes ³eneB DeekeÀj Mejerj OeejCe keÀj heeì&yepeevee nw~ DeYeer Devle ceW meye SkeÌìme& Fme [êcee mìspe hej DeekeÀj Keæ[s ngS nQ~''

mee.yeeyee 4.12.09 efjJee.``De®ís-De®ís ye®®eeW keÀes ner cee³ee hekeÀæ[leer nw keÌ³eeWefkeÀ yeæ[er Tb®eer ceefvpeue nw, FmeceW yeæ[erKeyejoejer jKeveer nesleer nw~... ³en cee³ee jeJeCe keÀes peerleves keÀe ³eg× keÀe cewoeve nw~ Leesæ[e YeerosneefYeceeve ve Dee³es efkeÀ ceQ Ssmeer mee|Jeme keÀjlee ntB ... nce lees iee@[ueer meJexvì nQ, ncekeÀes meyekeÀes

117

hew]ieece osvee ner nw~ FmeceW ieghle cesnvele yengle nw~'' mee.yeeyee 5.11.09 efjJee.``Fme ûeghe keÀer ³en efJeMes<elee meYeer keÀes efoKeeF& os, meYeer DevegYeJe keÀjW efkeÀ ³es lehemJeer kegÀceej,lehemJeer Yetefce mes Dee³es nQ~ mecePee~ nj SkeÀ ueeFì kesÀ leepeOeejer efoKeeF& oW~ ... mee|Jeme keÀerefpeccesJeejer keÀe leepe Fme leepe kesÀ meeLe mJele: ner Òeehle nes peelee nw~ FmeefueS cegK³e O³eeve FmeueeFì kesÀ leepe OeejCe keÀjves keÀe jKevee nw~'' De.yeeheoeoe 19.4.71

``ke=À<Ce keÀes Ssmee heo efkeÀmeves efo³ee? efMeJeyeeyee ves~ Þeerke=À<Ce nw mJeie& keÀe henuee jepekegÀceej~yesno kesÀ yeehe FvekeÀes ³en jep³e-Yeei³e osles nQ~ yeehe nw veF& ogefve³ee mJeie& keÀe mLeeheve keÀjves Jeeuee,GmeceW Þeerke=À<Ce nw vecyejJeve efÒevme~ ... pees heemì nes ie³ee, Jen efHeÀj HeÌ³eg®ej nesiee~ ³en ®e¬eÀefHeÀjlee jnlee nw~ ³en %eeve DeYeer ner legce ye®®eeW keÀes efceuelee nw~ ³en OeejCe keÀj DeewjeW keÀes YeerkeÀjevee nw~'' mee.yeeyee 17.10.09 efjJee.``keÀesF& ³en %eeve megvekeÀj, OeejCe keÀj DeewjeW keÀes megveeles nQ, GvekeÀes keÀne peelee nw cenejLeer~ JesmegvekeÀj efHeÀj OeejCe keÀjles nQ Deewj otmejeW keÀes Yeer ©ef®e mes mecePeeles nQ~ ... keÀceeF& ceW keÀye PegìkeÀeveneR Deelee nw~ PegìkeÀe Keeles jnWies lees OeejCee kewÀmes nesieer~'' mee.yeeyee 8.10.09 efjJee.``keÀceeF& ceW keÀye LekeÀeJeì veneR nesleer nw~ Gyeemeer nw Goemeer keÀer efveMeeveer~ keÀesF& ve keÀesF& yeele ceWIegìkeÀe Keeles jnves JeeueeW keÀes Gyeemeer yengle Deeleer nw~ ... Deye legcekeÀes yeehe keÀe jeFì nsC[ yevevee®eeefnS vee~ pees yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ, Jes nQ yeehe kesÀ jeFì nsC[~''

mee.yeeyee 8.10.09 efjJee.``legce De®íer jerefle yeehe keÀes ³eeo keÀjes Deewj mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer yevees~ ye®®eeW keÀes ³es yeeleW De®íerjerefle megvekeÀj, efHeÀj Gieejvee nw, megefcejCe keÀjvee nw~ ... mJeie& ceW Tb®e heo heevee nw lees ³es meye yeeleWmegvekeÀj De®íer jerefle OeejCe keÀjes Deewj otmejeW keÀes Yeer jemlee yeleeles jnes, megveeles jnes~ yeehe jemleelees yengle menpe yeleeles nQ~'' mee.yeeyee 1.10.09 efjJee.``legce OeejCe keÀj DeewjeW keÀes megveeles nes lees efoue nesleer nw efkeÀ [e³ejskeÌì peekeÀj megveW, yeehe kesÀheefjJeej ceW pee³eW~ Gme ieesjKeOevOes mes efvekeÀuekeÀj legce ³eneB Deeles nes~ legce peeveles nes ³es osn kesÀmecyevOeer lees Keueeme nes peeves nQ, legce ³eneB ieghle keÀceeF& keÀj jns nes~''

mee.yeeyee 16.06.09 efjJee.``³en Yeer peeveles nQ efkeÀ keÀuhe henues efpevneWves efpelevee mecePee Lee, Jes ner DeYeer Yeer mecePeWies~ owJeerheefjJeej Jeeues efpeleves yeveves Jeeues neWies, GvekeÀes ner OeejCee nesieer~ legce peeveles nes nce Þeercele hejDeheveer jepeOeeveer mLeeheve keÀj jns nQ~ yeehe keÀe [e³ejskeÌMeve nw efkeÀ DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeveyeveeDees~'' mee.yeeyee 13.05.09 efjJee.

118

``Devleceg&Keer Deewj SkeÀevleJeemeer ³en ue#eCe OeejCe keÀjves mes pees ue#³e jKee nw, GmekeÀer menpeÒeeefhle nes mekeÀleer nw~ meeOeve mes efmeef× nesleer nw vee~ mee|Jeme ceW meowJe mechetCe& meHeÀuelee kesÀ efueSefJeMes<e efkeÀme iegCe keÀes meeceves jKevee heæ[lee nw~ meekeÀej ªhe ceW osKee ... efpelevee Goejef®eÊe,Glevee meJe& kesÀ G×ej keÀjves kesÀ efveefceÊe yeve mekeÀles nQ~'' De.yeeheoeoe 27.7.70

``efpelevee-efpelevee ®e¬eÀJeleea yeveWies, Glevee meJe& kesÀ mecyevOe ceW Dee mekeÀles nQ~ ... meJe& kesÀ mecyevOe ceWDeeves mes meJe& keÀes men³eesie os Yeer mekeWÀies Deewj meJe& keÀe men³eesie ues Yeer mekeÀles nQ~ ... ÒewefkeÌìkeÀue ceWmeJe& keÀe men³eesieer yevevee nw~'' De.yeeheoeoe 27.7.70

``SkeÀ meskesÀC[ ceW DeekeÀejer Deewj SkeÀ meskesÀC[ ceW meekeÀejer yeve mekeÀles nes? ³en Yeer DeeJeM³ekeÀmee|Jeme nw~ pewmes mee|Jeme kesÀ Deewj DeveskeÀ meeOeve nQ, Jewmes ³en ÒewefkeÌìme Yeer DeveskeÀ DeelceeDeeW kesÀkeÀu³eeCe kesÀ efueS SkeÀ meeOeve nw~ Fme mee|Jeme mes keÀesF& Yeer Deelcee keÀes menpe DeekeÀe|<ele keÀj mekeÀlesnes~'' De.yeeheoeoe 27.7.70

``legce ye®®eeW keÀes lees yengle efvecee&veef®eÊe neskeÀj ®euevee nw~ DenbkeÀej peje Yeer ve jns~ ... HeÀueeves-HeÀueeves Yee<eCe kewÀmes keÀjles nQ, Jen meerKevee ®eeefnS~ mee|Jeme keÀjves keÀer ³egefkeÌle³eeB yeehe efmeKeueeles nQ~... ÒeÍe>> hetís lees yeesuees, henues cevceveeYeJe nes peeDees~ yeehe keÀes peeveves mes legce meye kegÀí peevepee³esies~'' mee.yeeyee 27.04.09 efjJee.``[^ecee kewÀmee JeC[jHegÀue yevee ngDee nw~ ³es yeæ[er cenerve mecePeves keÀer yeeleW nQ~ pees De®ís yegef×JeevenQ Deewj meefJe´me ceW lelhej jnles nQ, Jes ner FvekeÀes De®íer jerefle mecePe mekeÀles nQ~ yeehe ves keÀne nw -Oeve efo³es Oeve ve Kegìs~ oeve keÀjles jnWies lees OeejCee Yeer nesieer~ veneR lees OeejCee nesvee cegefMkeÀue nw~Ssmes cele mecePees efkeÀ efueKeves mes OeejCee nes pee³esieer~'' mee.yeeyee 12.03.09 efjJee.``ye®®eeW ceW Deiej mener jerefle OeejCee nesleer lees keÀceeue keÀj efoKeeles~ Jes Dehevee Deewj otmejeW keÀekeÀu³eeCe keÀjves efyevee jn veneR mekeÀles~... Fleves keÀjesæ[heefle Iej keÀer LeeR, veäesceesne yeve meyeíesæ[keÀj ®eueer DeeF&~ ... yeeyee Fve veeefj³eeW kesÀ Üeje mJeie& kesÀ Üej KegueJeeles nQ~ ceeleeDeeW hej ner%eeve keÀe keÀue<e jKee peelee nw~'' mee.yeeyee 7.02.09 efjJee.``Deheveer OeejCee keÀes DeefJeveeMeer yeveeves kesÀ efueS Jee meoe keÀe³ece jKeves kesÀ efueS oes yeeleW ³eeojKeveer nQ~ Jes keÀewvemeer?... efmechegue jnvee nw Deewj Deheves keÀes meschegue mecePevee nw~ pewmes Deehemeschegue yeve efoKee³eWieer, Jewmes ner DeveskeÀ Deelcee³es Yeer ³en meewoe keÀjves kesÀ efueS hee$e yeveWieer~ ...De®ís meschegue hej íehe ueieeF& peeleer nw~ Deehe keÀewvemeer íehe ueieekeÀj pee³eWieer, pees keÀYeer efceìsveneR? efMeJeMeefkeÌle³eeB Deewj ye´ïeekegÀceeefj³eeB~'' De.yeeheoeoe 11.6.70

``leerve yeeleW meoe ³eeo jKeveer nQ - GhekeÀejer, efvejnbkeÀejer, DeefOekeÀejer~ ... DeefOekeÀej Yeer meeceves

119

jKevee nw Deewj efvejnbkeÀej keÀe iegCe Yeer meeceves jKevee nw Deewj GhekeÀej keÀjves keÀe keÀle&J³e Yeer meecevesjKevee nw~ efkeÀlevee Yeer keÀesF& DehekeÀejer nes uesefkeÀve Deheveer ¢efä-Je=efÊe GhekeÀejer keÀer nes~ ... efpeleveeDeefOekeÀejer, Glevee ner efvejnbkeÀejer~ leye ³en leepe Deewj leKle meowJe keÀe³ece jnsiee~''


``DeuebkeÀejOeejer MeefkeÌle³eeB ner yeeheoeoe keÀe Mees keÀjleer nQ~... DeuebkeÀej OeejCe keÀj, DeuebkeÀejkeÀe³ece neWies lees ueuekeÀej keÀj mekeWÀieer~ ... MeefkeÌleheve keÀe henuee iegCe efveYe&³elee Deewj otmejeefJemleej keÀes SkeÀ meskesÀC[ ceW mecesìves keÀer ³egefkeÌle nw, Jen meerKeveer nw~''

De.yeeheoeoe 5.4.70

F&éejer³e mesJee, Yeei³e Deewj Yeei³e-efJeOeeleehejceefhelee hejceelcee Yeei³e-efJeOeelee nw hejvleg Yeei³e yeveeves keÀe DeeOeej F&éejer³e mesJee nw~

mesJee keÀe efJeefOe-efJeOeeve Yeer Yeei³e-efJeOeelee hejceelcee ner yeleelee nw Deewj efmeKeelee nw leLee F&éejer³emesJee kesÀ efueS ÒesjCee oskeÀj DeelceeDeeW keÀe Yeei³e yeveelee nw~ F&éejer³e mesJee kesÀ efueS MeefkeÌle DeewjmeeOeveeW keÀer Òeeefhle kewÀmes nes ³ee kewÀmes nesleer nw, Jen efJeefOe-efJeOeeve Yeer Jener yeleelee nw``mesJee keÀe ìve& ... Fme mesJee keÀe SkeÀ HeÀe³eoe ³en nw efkeÀ mesJee keÀe cesJee nj SkeÀ keÀe hegC³e peceeneslee nw, otmeje HeÀe³eoe ³eneB ceOegJeve keÀe %eeve keÀe Jee³egceC[ue, yeæ[s heefjJeej keÀe Jee³egceC[ue,mvesn keÀe Yeer heg©<eeLe& ceW yeue efceuelee nw~ ... SkeÀevle kesÀ Jee³egceC[ue keÀe ueeYe Yeer efceuelee nw~ ...³e%e keÀe keÀece Yeer ®euelee nw Deewj Deeves JeeueeW keÀe hegC³e Yeer pecee neslee nw~''


``yeeheoeoe keÀe ³en mebkeÀuhe nw efkeÀ Fme efMeJejeef$e hej SkeÀ mehleen henues ³ee SkeÀ mehleen heerís FveefoveeW ceW Deheves heefjef®ele ... nj SkeÀ keÀes ³en mevosMe peªj oes efkeÀ Deiej yeehe mes Jemee& uesvee nw leesues uees ... efHeÀj jne, GvekeÀer lekeÀoerj uesefkeÀve Deeheves Dehevee keÀe³e& hetje efkeÀ³ee~ ... efkeÀmeer YeermeeOeve mes GvekeÀes mevosMe peªj hengB®eeDees, efpememes keÀesF& Yeer Jebef®ele ve jn pee³es~''


``yeeheoeoe keÀes Devle mees Deeefo keÀjves Jeeues, Ssmes DeeuejeGC[ heeì&Oeejer, hejeshekeÀejer ûeghe ®eeefnS~... jepee meoe oelee neslee nw, uesves Jeeuee veneR~ ... keÀYeer keÀesF& mesueJesMeve osJes lees nce oW, SsmeekeÀYeer mebkeÀuhe ceW Yeer ve nes~ FmekeÀes keÀne peelee nw - yesiej ìt efÒevme~ mJe³eb efkeÀmeer mes kegÀí uesves keÀerF®íe veneR~ ... l³eeie mes meoekeÀeue keÀe Yeei³e mJele: ner yeve peelee nw~ ... pewmes meekeÀej yeehe keÀesosKee, mJe³eb keÀe mece³e Yeer mesJee ceW ueiee efo³ee~'' De.yeeheoeoe 18.01.10 efjJee.

120

``jepeeF& heo JeeueeW keÀer lees jnveer-keÀjveer ner Deueie nesieer, GvekeÀer keÀLeveer Deewj keÀjveer meye SkeÀnesieer~ ... legcekeÀes Fve ef®e$eeW hej mecePeeves keÀer Yeer ÒewefkeÌìme keÀjveer ®eeefnS~ Jen Yeer efkeÀmekeÀerlekeÀoerj hej nw~ YeefJe<³e ceW Tb®e heo lekeÀoerj ceW veneR nw lees leoyeerj Yeer veneR keÀjles nQ~''

mee.yeeyee 16.01.10 efjJee.``pees Kego ³eeo ceW neWies, Jes DeewjeW keÀes Yeer yeehe keÀer ³eeo efoueeles jnWies~ yeehe lees leoyeerj keÀjeles nQhejvleg lekeÀoerj ceW veneR nw lees O³eeve ner veneR osles nw~ ... meyekeÀes efMeJeyeeyee keÀer ³eeo efoueeveer nw~³en nw meyemes yeæ[er mesJee, Fmemes ner heeflele mes heeJeve yeveWies~ heeflele-heeJeve yeehe keÀer ³eeo kesÀ efmeJeeSheeJeve yeveves keÀe Deewj keÀesF& Ghee³e veneR nw~'' mee.yeeyee 16.01.10 efjJee.``DeehekeÀes ner meceeefhle keÀes meceerhe ueevee nw keÌ³eeWefkeÀ jep³e keÀjves Jeeues lew³eej veneR neWies lees mece³ekeÌ³ee keÀjsiee! FmeefueS yenevee, keÀejCe Meyo keÀes meceehle keÀjes~ keÀejCe veneR, efveJeejCe keÀes meecevesueeDees~ ... ogefKe³eeW keÀes cegkeÌle keÀjves kesÀ efyevee Deehe cegefkeÌle ceW pee veneR mekeÀles~ lees GvneW keÀes cegkeÌlekeÀjes keÌ³eeWefkeÀ yeehe Dee³ee nw lees meejs efJeée kesÀ ye®®eeW keÀes Jemee& lees oWies vee~ DeehekeÀes peerJevecegefkeÌle keÀeJemee& oWies uesefkeÀve ye®®es lees meYeer nQ vee~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``yeehe Dee³ee nw lees meejs efJeée kesÀ ye®®eeW keÀes Jemee& lees oWies vee~ DeehekeÀes peerJevecegefkeÌle keÀe Jemee& oWiesuesefkeÀve ye®®es lees meYeer nQ vee~ GvekeÀes Yeer Jemee& lees osvee nw vee~ GvekeÀe Jemee& nw cegefkeÌle~... FmekesÀefueS ³en ef[^ue keÀjes~ 24 yeejer keÀjveer nw~ ... jele keÀes veeRo Yeue keÀjes uesefkeÀve efove ceW vecyejyeæ{eDees~'' De.yeeheoeoe 15.12.09

``Deye yeehe keÀnles nQ - legce ye®®es meyekeÀes ³en hew]ieece oes Deewj ìer®ej yevekeÀj meyekeÀes mecePeeDees~pees ìer®ej veneR yeveles nQ, GvekeÀe heo keÀce nesiee~ ìer®ej yeveves efyeiej efkeÀmekeÀer DeeMeerJee&o kewÀmesefceuesieer~ ... ³etB lees ceefncee SkeÀ yeehe keÀer ner nw~ keÀnles nQ - Jeen yeeyee, Deehe Fve ye®®eeW kesÀ Üejenceeje efkeÀlevee keÀu³eeCe keÀjles nes~'' mee.yeeyee 10.12.09 efjJee.``Deiej %eeve-³eesie keÀer OeejCee nes lees efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer OeejCee keÀje³eW~ ... ³en lees legce ye®®esner peeveles nes efkeÀ DeYeer efJeée ceW megKe-Meeefvle keÀer mLeehevee nes jner nw~ yeehe Dee³ee ngDee nw~ ... ³enosueJeeæ[e ceefvoj ceW hetje ³eeoieej nw~ ... DeeefoosJe Yeer efye"e³ee nw Deewj Thej ceW mJeie& YeerefoKee³ee nw~ pewmes Jen peæ[ ³eeoieej nw, Jewmes legce nes ®ewlev³e ceW~'' mee.yeeyee 14.9.09 efjJee.``³en Deeyet meyemes Tb®e les Tb®e leerLe& nw keÌ³eeWefkeÀ ³eneB yeehe DeekeÀj efJeée keÀer meÃefle keÀj jns nQ~... Deye legce ye®®eeW keÀes Deeyet keÀer yengle Tb®eer ceefncee keÀjkesÀ mecePeevee ®eeefnS~ ... hejceefheleehejceelcee ves Deeyet ceW DeekeÀj mJeie& keÀer mLeehevee keÀer nw~ ... veF& ogefve³ee keÀe cee@[ue Deeyet ceW nw~''


121

``Ssmee K³eeue cele keÀjes efkeÀ pees vemeerye ceW nesiee, Jen efceuesiee~ mketÀue ceW heæ{eF& keÀe heg©<eeLe& keÀjlesnQ~ ... cetue yeele nw - heefJe$e yeve DeewjeW keÀes Yeer heefJe$e yeveevee~ ... yeehe ³en Yeer mecePeles nQ efkeÀefpemeves keÀuhe henues pees mee|Jeme keÀer nw, Jener DeYeer keÀjles nQ~ pees yengle mee|Jeme keÀjles nQ, Jes yeehe keÀesYeer yengle h³eejs ueieles nQ~'' mee.yeeyee 30.06.09 efjJee.``meeLe ceW ye®®eer keÀes, jLe keÀes Yeer yeeheoeoe cegyeejkeÀ os jns nQ... ye®®eer ceW mejuelee DeewjmenveMeeruelee FmekeÀer efJeMes<lee kesÀ keÀejCe ³en efveefceÊe heeì& efceuee nw~ nj SkeÀ keÀe Dehevee-DeheveeDe®íe heeì& nw~ ... ìer®eme& kesÀ efueS nesce Jeke&À nw efkeÀ meoe Deheves keÀes yeeheoeoe kesÀ me®®es meeLeer,meceerhe kesÀ meeLeer yeve Deheves Üeje yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves Jeeueer nes~ efmLeefle Ssmeer nes, pees keÀesF& YeerDeehekeÀes osKes lees keÀns - FvekeÀes yeveeves Jeeuee keÀewve!'' De.yeeheoeoe 7.04.09

``legce ye®®es yengle Tb®e mee|Jeme hej nes~ legcekeÀes Fme meejs ceeC[Jes keÀes jesMeveer osveer nw~ legce OejleerkesÀ ®eslev³e efmeleejs nes~ ... pewmes Thej efmeleejeW keÀer efjceefPece nw, keÀesF& efmeleeje yengle leerKee neslee nwDeewj keÀesF& nukeÀe~ keÀesF& ®evêcee kesÀ ve]peoerkeÀ nesles nQ, keÀesF& otj nesles nQ~''


F&éejer³e mesJee Deewj mecehe&Celeehejceelcee heeflele efJeée keÀes heeJeve yeveeves kesÀ efueS Fme Oeje hej DeJeleefjle ngS nQ hejvleg

Jen lees efvejekeÀej nw, GmekeÀes Dehevee keÀle&J³e keÀjves kesÀ efueS DeelceeDeeW keÀe men³eesie uesvee neslee nwDeewj DeelceeDeeW keÀes Yeer GmekeÀe men³eesie efceuelee nw, GmekesÀ meeefveO³e mes DeelceeDeeW keÀes Deleerefvê³emegKe keÀer DevegYetefle nesleer nw, efJeée-veeìkeÀ keÀe mel³e %eeve efceuelee nw~ efpeve DeelceeDeeW keÀes hejceelceekesÀ Üeje Deleerefvê³e megKe keÀer DevegYetefle nesleer nw Deewj mel³e %eeve hej efve½e³e neslee nw, Jes hejceelceekesÀ Fme efoJ³e keÀle&J³e ceW men³eesie kesÀ efueS leve-ceve-Oeve-peve mes mecee|hele nesleer nw Deewj F&éejer³emesJee kesÀ keÀe³e& ceW men³eesie keÀjleer nQ~ Fme mecehe&Celee Deewj F&éejer³e mesJee kesÀ efoJ³e keÀle&J³e ceW ÒeeCeh³eejs ye´ïee meyemes DeûeCeer jns Deewj Jes FmekesÀ efueS nce meyekesÀ DeeoMe& yeveW~

pees efpelevee hejceelcee kesÀ Òeefle mecee|hele neslee nw Deewj F&éejer³e mesJee keÀe cenlJe DevegYeJekeÀjlee nw, Jen Glevee ner Fme F&éejer³e mesJee kesÀ keÀe³e& ceW meHeÀue neslee nw~ F&éejer³e mesJee mes DeelceekeÀes yengle megKe keÀer DevegYetefle nesleer nw, pees Deelcee keÀes mecee|hele nesves kesÀ efueS Òesefjle keÀjleer nw~ FmeÒekeÀej nce osKeW lees DevegYeJe keÀjWies efkeÀ pees mecehe&Ce neskeÀj F&éejer³e mesJee ceW ueie peelee nw, JenDeheves peerJeve ceW me®®eer meHeÀuelee keÀe DevegYeJe keÀjlee nw Deewj pees F&éejer³e mesJee kesÀ keÀle&J³e keÀesDe®íe mecePekeÀj mesJee ceW ueie peelee nw, GmekeÀe leve-ceve-Oeve F&éejer³e mesJee ceW DeJeM³e ner mecehe&Ce

122

nes peelee nw~F&éejer³e mesJee kesÀ efueS mecehe&Celee kesÀ oes mJeªhe nQ DeLee&led efvecve oes ÒekeÀej mes mecehe&Ce

neskeÀj Deelcee³eW hejceelcee kesÀ efoJ³e keÀle&J³e ceW men³eesieer yeveleer nQ~leve-ceve-Oeve-peve mes mecehe&Ce neskeÀj ³e%e ceW jnles ngS mesJeeie=nmLe J³eJenej ceW jnles ngS mecehe&Ce yegef× mes mesJee``yeeyee ves FvekeÀes keÀne - Dehevee leve-ceve-Oeve meye FmeceW ueiee lees Fmeves meyekegÀí v³eewíeJej keÀjefo³ee vee~ FvekeÀes keÀne peelee nw ceneoeveer~ efJeveeMeer Oeve kesÀ meeLe DeefJeveeMeer Oeve Yeer oeve keÀjveeneslee nw, efHeÀj pees efpelevee oeve keÀjs~... Jen nw FC[e³ejskeÌì, ³en nw [e³ejskeÌì F&éej DeLe&~ ...heg©<eeLe& keÀjvee ®eeefnS yeehe keÀes hetje HeÀe@uees keÀjves keÀe~ FmeceW ceve-yegef× mes meye mejsC[j keÀjveeneslee nw~'' mee.yeeyee 6.01.10 efjJee.``DeYeer jepeeF& mLeeheve nesleer nw, FmeefueS keÀcheueerì HeÌuesvLe´esefHeÀmì yevevee nw~ YeefkeÌle ceeie& ceW lees ieelesnQ Deehe peye Dee³eWies lees nce Jeejer pee³eWies~ DeYeer... ³eneB legce pees kegÀí keÀjles nes Deheves efueS nerkeÀjles nes~ ... Ssmee ³eesie keÀceeDees, pees keÀcee&leerle DeJemLee keÀes hee uees, Devle ceW keÀesF& mepee veKeeDees~'' mee.yeeyee 6.01.10 efjJee.``yeehe keÀnWies ³en meye mee|Jeme ceW ueieeDees~ ceQ legcekeÀes pees cele oslee ntB, Jewmes keÀe³e& keÀjes~ ³egefveJee|meìerKeesuees, mesvìj Keesuees, efpememes yengleeW keÀe keÀu³eeCe nes pee³es~... legce ye®®eeW keÀes ner cewmesvpej,hewiecyej keÀne peelee nw~ meyekeÀes ³en cewmespe oes efkeÀ yeehe ye´ïee Üeje keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes leeslegcnejs efJekeÀce& efJeveeMe neWies Deewj legcekeÀes peerJevecegefkeÌle efceue pee³esieer~''

mee.yeeyee 6.01.10 efjJee.``ìer®eme& keÀes efJeMes<e yesno kesÀ Jewjei³e Je=efÊe keÀe Jee³egceC[ue yeveeves ceW ìeFì jnvee ®eeefnS~ nkesÀveneR nesvee nw~ ... mesJee ceW yesno keÀer Jewjei³e Je=efÊe Dev³e DeelceeDeeW keÀes Deewj meceerhe uee³esieer~ cegKekeÀer mesJee mecheke&À ceW ueeleer nw Deewj Je=efÊe mes Jee³egceC[ue keÀer mesJee meceerhe uee³esieer~ ... mesJee kesÀefveefceÊe nes - ³es Þesÿ Yeei³e keÀce veneR nw~ ³es Yeer efJeMes<e Jemee& nw~ Fme efJeMes<e Jemex kesÀ Yeei³e kesÀDeefOekeÀejer yeves nes~'' De.yeeheoeoe 5.12.94

``meeje %eeve legcnejer yegef× ceW yew"e ngDee nes~ peye Yeer efkeÀmekeÀes mecePeeles nes lees yeesuees - nce keÀYeerYeer keÀesF& mes YeerKe veneR ceeBieles nQ~ Òepeeefhelee ye´ïee kesÀ lees yengle ye®®es nQ~ nce meye Deheves ner leve-ceve-Oeve mes mesJee keÀjles nQ~ ye´eïeCe ner Deheveer keÀceeF& mes ³en ³e%e ®euee jns nQ MetêeW kesÀ hewmes lees nce³e%e ceW ueiee veneR mekeÀles~ meYeer ye®®es peeveles nQ - efpelevee nce Deheves leve-ceve-Oeve mes mee|Jeme keÀjWies,mejsC[j neWies, Glevee heo hee³eWies~'' mee.yeeyee 31.01.10 efjJee.

123

``mebiece³egie hej efpevneWves Dehevee leve-ceve-Oeve meye F&éejer³e mesJee ceW meHeÀue efkeÀ³ee nw ³ee keÀj jns nQ,Jes nQ lekeÀoerjJeeve~ hejvleg efpevekeÀer lekeÀoerj ceW veneR nw, Jes Fve yeeleeW keÀes mecePeles veneR nQ~ ... ye®®eeWkeÀes mee|Jeme keÀe yengle MeewkeÀ nesvee ®eeefnS~ mee|Jeme keÀer ³egefkeÌle³eeB lees yeeyee yengle yeleeles jnles nQ~ ...efkeÀmekeÀes Yeer mecePeeves keÀer yeæ[er De®íer ³egefkeÌle ®eeefnS~'' mee.yeeyee 23.01.10 efjJee.``yeehe kesÀ efHeÀj [e³ejskeÌMeve efceueles jnWies~ Dehevee pees Yeer keÀKeheve nw, Jen ³egefveJee|meìer Deewjne@efmheìue ceW ueiee oes~ Gmemes legcekeÀes YeefJe<³e ceW nsuLe Deewj JesuLe efceuesieer~ ... Deheves keÀes DeelceemecePevee nw Deewj yeehe mes hetje ueJe jKevee nw, osneefYeceeve ceW veneR Deevee nw~ ... efce$e-mecyeefvOe³eeWDeeefo keÀes osKeles Yeer yegef× yeehe keÀer ³eeo ceW ueìkeÀer jns~'' mee.yeeyee 8.01.10 efjJee.``yengle nQ, pees ®eenles nQ efkeÀ nce efMeJeyeeyee kesÀ yeve pee³eW~ hejvleg uee³ekeÀ Yeer nes, levog©mle Yeer nes,%eeve Yeer efkeÀmekeÀes os mekesÀ~ Jen ieJecexvì Yeer yengle peeB®e keÀjkesÀ uesleer nw~ ³eneB Yeer meye kegÀí osKeepeelee nw~ mee|Jeme keÀj mekeÀles nQ? vecyejJeej lees nesles ner nQ~ ... pees mecePeles nQ efkeÀ ³eeo mes nceejsheehe keÀìles nQ, Jes De®íe heg©<eeLe& keÀjles nQ~'' mee.yeeyee 18.03.09 efjJee.``nìvee keÀcepeesjeW keÀe keÀece nw~ efMeJeMeefkeÌle³eeB Deheves keÀes efceìeleer nQ, ve efkeÀ nìleer nQ~ ... Fme ûeghemes osKeWies efkeÀleveeW keÀe mechetCe& mecehe&Ce keÀe meceejesn neslee nw~ ... efpelevee yeeheoeoe kesÀ mvesner nes,Glevee efHeÀj men³eesieer Yeer yevevee nw~ men³eesieer leye yeveWies, peye Deheves ceW meJe&MeefkeÌle³eeW keÀes OeejCekeÀjWies~ ... meJe& MeefkeÌle³eeB Deheves ceW YejkeÀj pee³eWies leye efnmeeye-efkeÀleeye ®egkeÌlet keÀj mekeWÀies~''


``legce KegoeF& efKe]peceleieej yeveles nes~ Kegoe pees mJeie& mLeeheve keÀjves keÀer efKe]pecele keÀjles nQ, GmeceWlegce ceoo keÀjles nes~ pees peemleer ceoo keÀjWies, Jes ner Tb®e heo hee³eWies~ ³eneB keÀesF& YetKe veneR cejmekeÀles~ ... ³eneB legce yesno kesÀ yeehe kesÀ yeves nes~'' mee.yeeyee 7.01.09 efjJee.``Deehe kegÀceeefj³eeW keÀes keÀesF& hej yeefue veneR ®eæ{vee nw, uesefkeÀve GmekeÀes Deheves Thej DeLee&led efpemekesÀThej Deehe meYeer yeefue ®eæ{s nes, Gve hej meYeer keÀes yeefue ®eæ{evee nw~ ... peye kegÀceeefj³eeB keÀeueer ªheyeve pee³eW, leye mee|Jeme keÀer meHeÀuelee nes~'' De.yeeheoeoe 28.5.70

``Deheves keÀes FvM³eesj veneR keÀjWies lees YeefJe<³e 21 pevceeW kesÀ efueS kewÀmes efceuesiee~ cejvee lees nw ner, leeskeÌ³eeW ve FvM³eesj keÀj osvee ®eeefnS~ keÀnles - meye kegÀí GvekeÀe nw lees hejJeefjMe Yeer Jen keÀjWies~ YeuekeÀesF& meye kegÀí osles nQ hejvleg mee|Jeme veneR keÀjWies lees pees efo³ee, Jen Keeles jnles nQ~ yeekeÀer pecee keÌ³eenesiee~ kegÀí veneR~ mee|Jeme keÀe meyetle ®eeefnS~'' mee.yeeyee 9.12.08 efjJee.

124

F&éejer³e mesJee Deewj ie=nmLe-J³eJenejmesJee ner Yeei³e yeveeves Deewj mele³egie ceW Þesÿ heeves leLee Jele&ceeve ceW DeelceeDeeW keÀer Deewj

hejceelcee keÀer ogDee³eW uesves keÀe cegK³e DeeOeej nw~ F&éejer³e mesJee Deelcee keÀes MeefkeÌle Deewj KegMeer osleernw~ Fme F&éejer³e mesJee kesÀ efueS nce pees nQ, peneB nQ, JeneB Deewj Jewmes ner keÀj mekeÀles nQ~ FmeefueSyeeyee keÀnles nQ - keÀesF& ³en yenevee veneR os mekeÀlee efkeÀ nce Fme heefjefmLeefle ceW F&éejer³e mesJee veneR keÀjmekeÀles nQ~ F&éejer³e mesJee ceW mecehe&Celee keÀe Dehevee cenlJe nw Deewj ie=nmLe-J³eJenej ceW jnles ngSmesJee keÀe Dehevee cenlJe nw~ ie=nmLe J³eJenej JeeueeW kesÀ efueS yeeyee keÀnles nQ - ³es veF& ogefve³ee kesÀÒeJe=efÊe ceeie& keÀe meschegue nQ~``yeehe ves legcekeÀes cetueJeleve mes ueskeÀj meeje je]pe mecePee³ee nw~ cetueJeleve keÀe je]pe yeehe kesÀ efyeiejkeÀesF& mecePee veneR mekeÀlee~ legcekeÀes Yeer efHeÀj ìer®ej yevevee nw~ ... DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeveyevee³eWies lees yengle Tb®e heo hee³eWies~ ³eneB jnves JeeueeW mes Yeer ie=nmLe J³eJenej ceW jnles mesJee keÀjvesJeeues Tb®e heo hee mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 30.09.09 efjJee.``keÀF& ve³es-ve³es ueeæ[ues ye®®es Deeles nQ, efkeÀleveer mee|Jeme keÀjles nQ~ pewmes efkeÀ efMeJeyeeyee kesÀ efheíeæ[erDeelcee keÀes kegÀyee&ve keÀj efo³ee nw~ kegÀyee&ve keÀjves mes efHeÀj mee|Jeme Yeer efkeÀleveer keÀjles nQ~ Jes yeehe keÀesefkeÀleves efÒe³e ueieles nQ!'' mee.yeeyee 24.09.09 efjJee.``ÒeJe=efÊe kesÀ yevOeveeW keÀes nukeÀe keÀjkesÀ efpelevee mee|Jeme ceW ceooieej yeveleer pee³eWieer, Glevee ner ³enefnmeeye-efkeÀleeye peuoer ®egkeÌlet nesiee~ ... megvevee Deewj megveevee oesveeW ner DevegYeJe keÀjvee ®eeefnS~ pewmesyeehe ceooieej yeveles nQ, Jewmes ye®®eeW keÀes Yeer ceooieej yevevee nw~ ³ener ceoo uesvee nw~ ... HegÀue heemenesves kesÀ efueS mee|Jeme keÀer meypeskeÌì ceW ceekeÌme& uesvee nw~'' De.yeeheoeoe 01.3.71

``yeehe ³egefkeÌle³eeB lees yengle De®íer mecePeeles jnles nQ, efHeÀj keÀesF& keÀjs ³ee ve keÀjs, Jen GvekeÀer cepeea~ye®®es Yeer mecePeles neWies efkeÀ yeehe je³e lees yengle De®íer osles nQ~ nceeje keÀece nw efce$e-mecyevOeer Deeefopees Yeer efceueW, Gve meyekeÀes yeehe hew]ieece osvee~'' mee.yeeyee 17.08.09 efjJee.``J³eJenej Yeer F&éejer³e mesJee DeLe& keÀj jne ntB~ ... ³en heefjJele&ve mebkeÀuhe meoe mce=efle ceW jns leesceve Deewj leve [yeue keÀceeF& keÀjles jnWies~ mLetue Oeve Yeer Deelee jnsiee Deewj ceve mes DeefJeveeMeer OeveYeer pecee neslee jnsiee~ ... F&éejer³e mesJee ceW meoe efveefceÊe cee$e keÀe cev$e Jee keÀjeJevenej keÀer mce=eflekeÀe mebkeÀuhe meoe ³eeo jns~ keÀjeJevenej Yetues veneR~ lees mesJee ceW meoe efvecee&Ce ner efvecee&Ce keÀjlesjnWies~'' De.yeeheoeoe 31.12.70

``Tb®e les Tb®e mesJee nw, yeehe keÀe heefj®e³e osvee~ ... ye®®eeW keÀes ³en yevevee nw lees mesJee Yeer keÀjveer

125

®eeefnS vee~ FvekeÀes osKees, ³en Yeer ueewefkeÀkeÀ heefjJeej Jeeuee Lee vee~ Fvemes yeeyee ves keÀje³ee~ FveceWÒeJesMe keÀj FvekeÀes Yeer keÀnles nQ, lees legcekeÀes Yeer keÀnles nQ efkeÀ ³en keÀjes~ ... yew"s-yew"s keÀne - ³eníesæ[es, ³en lees íer-íer ogefve³ee nw, ®euees JewkegÀC"~'' mee.yeeyee 24.06.09 efjJee.``Depeg&ve Deewj Yeerue keÀe Yeer efcemeeue efoKeeles nQ~ Depeg&ve mes Yeer Yeerue leerKee nes ie³ee JeeCe ceejves ceW~Depeg&ve DeLee&led pees Iej ceW jnles nQ, mecee|hele nQ, jes]pe megveles nQ~ Gvemes yeenj jnves Jeeues leerKes nespeeles nQ~ efpeveceW %eeve keÀe peewnj nw, GvekesÀ Deeies Jes Yejer {esles nQ~''

mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``legce Iej ceW jnles Yeer mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ ... Ssmes veneR efkeÀ ³eneB DeekeÀj yew"vee nw~ ... Ssmesyengle nQ, pees Iej ceW jnkeÀj Yeer mee|Jeme keÀjles nQ lees yengle nesefMe³eej nes peeles nQ~ cegK³e yeele yeehemecePeeles nQ efkeÀ Deheves keÀes Deelcee mecePees Deewj cegPe yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ Iej ceW jnves JeeueeW keÀer³eneB jnves JeeueeW mes Yeer De®íer Gvveefle nes mekeÀleer nw~'' mee.yeeyee 15.01.09 efjJee.``efpevekeÀes keÀu³eeCe keÀjves keÀer Deeole heæ[ peeleer nw, Jen keÀu³eeCe keÀjves efyeiej jn veneR mekeÀles~%eeve Deewj ³eesie hetje nw lees keÀesF& Yeer yesFppeleer veneR keÀj mekeÀles~ ... meeF& kesÀ Iej mes keÀesF& Keeueerve pee³es~ DeYeer meeF& legcnejs meccegKe nw~ keÀesF& keÀes legce oes De#ej Yeer megveeDees, Jes Yeer Òepee ceWDee³eWies peªj~'' mee.yeeyee 15.01.09 efjJee.``legcnejs heeme vee@uespe yengle De®íer nw, Gmemes yengle keÀece nes mekeÀlee nw~ ... legcneje keÀece nwmeyekeÀes jemlee yeleevee~ yeehe lees De®íer jerefle mecePeeles jnles nQ hejvleg ye®®es Deheves ner OevOeeOeesjer ceW,ye®®eeW Deeefo keÀer mecYeeue ceW HeBÀmes ngS nQ~'' mee.yeeyee 10.12.08 efjJee.

F&éejer³e mesJee Deewj YeejleYeejle hejceelcee keÀer DeJelejCe Yetefce nw, FmeefueS Yeejle mes ner hejceelcee keÀe efJeée-

keÀu³eeCe keÀe keÀle&J³e DeejcYe neslee nw~ yeeyee ves Yeer keÀne nw - ®esefjìer efyeefievme Sì nesce~ Yeejlenceeje pevce-mLeeve nw, FmeefueS henues Yeejle keÀe keÀu³eeCe keÀjlee ntB, efHeÀj efJeée keÀe keÀu³eeCe nesleenw~ Yeejle mes ner hewiecyej-cewmesvpej meejs efJeée ceW hejceelcee keÀe hew]ieece osves kesÀ efueS peeles nQ, efpememesmeJe& DeelceeDeeW keÀe keÀu³eeCe neslee nw~ FmeefueS Yeejle keÀes meye osMeeW mes DeefOekeÀ oeveer keÀne peeleenw~``yeehe keÀnles nQ - ceQ Dee³ee ntB legcnejer mesJee ceW~ legce meye ye®®es Yeer Yeejle keÀer DeueewefkeÀkeÀ mesJee ceWnes, pees mee|Jeme legcnejs efmeJeeS Deewj keÀesF& keÀj veneR mekeÀles~ legce heefJe$e yeve Yeejle keÀes Yeer heefJe$e

126

yeveeles nes~ ... legce ye®®eeW keÀes Yeejle kesÀ efueS efkeÀlevee ueJe nw~ Keeme Yeejle Deewj Deece meejerogefve³ee keÀer legce me®®eer mesJee keÀjles nes~'' mee.yeeyee 15.01.10 efjJee.``Þeercele hej legce Yeejle keÀer Tb®e les Tb®e mesJee Deheves leve-ceve-Oeve mes keÀj jns nes~ ... legcnejerueæ[eF& nw 5 efJekeÀejeW ªheer jeJeCe mes, efpeme jeJeCe keÀe meejer he=LJeer hej jep³e nw~ ... legce ieghlejerefle Yeejle keÀer yengleyeæ[er mesJee keÀj jns nes, efpemekeÀe Deeies ®euekeÀj meyekeÀes helee heæ[siee~ ...DeYeer legce nes jece keÀer Þeercele hej, yeekeÀer meejer ogefve³ee jeJeCe keÀer cele hej nw~''

mee.yeeyee 15.01.10 efjJee.``legce ieghle keÀle&J³e keÀj jns nes, FmeefueS legcekeÀes veMee Yeer ieghle nw~ legce ©neveer ieJecexvì kesÀ ©neveermeJexvì nes~ legce Yeejle keÀes mJeie& yevee jns nes~ ... DeYeer osnueer keÀefye´mleeve nw, efHeÀj ³ener heefjmleeveyeveveer nw~ veF& ogefve³ee ceW ³ener osnueer heefjmleeve nesieer, pees legce yevee yevee jns nes~ ³es yeæ[er mecePeveskeÀer yeeleW nQ, pees Yetueveer veneR ®eeefnS~'' mee.yeeyee 15.01.10 efjJee.``yeehe keÀer ner ceefncee ieeF& peeleer nw efkeÀ Jen efvejekeÀej, efvejnbkeÀejer nw~ ... me®®ee efve<keÀecemesJeeOeejer lees SkeÀ yeehe ner nw~ lees ye®®eeW keÀes efkeÀleveer KegMeer jnveer ®eeefnS efkeÀ yeehe ncekeÀes efJeée keÀeceeefuekeÀ yeveeles nQ, Kego veneR yeveles nQ~ ... keÀesF& Yeer efceues lees GmekeÀes yeesuees - nce hejceelcee keÀerÞeercele hej Yeejle keÀer mesJee ceW nw, pees meyekeÀe yeehetpeer nw~ Þeercele YeieJeled ieerlee ieeF& ngF& nw~''

mee.yeeyee 15.01.10 efjJee.``Fme Ieæ[er lekeÀ pees kegÀí ngDee, keÀuhe henues Yeer ngDee Lee~ veeELeie v³eg~ De®íe keÀece keÀjves ceWefJeIve heæ[les ner nQ, veF& yeele veneR~ ncekeÀes lees Deheves leve-ceve-Oeve mes Yeejle keÀes mJeie& peªj yeveeveenw~ ... nce Þeercele hej Fme Yeejle keÀer ©neveer mesJee keÀj jns nQ~ legcnejer yegef× ceW nw efkeÀ nce Deheveejep³e efHeÀj mes mLeeheve keÀj jns nQ~'' mee.yeeyee 26.03.10 efjJee.``ye®®es peeveles nQ efkeÀ Keeme Yeejle Deewj Deece meejer ogefve³ee keÀes ³en KegMeer keÀe mevosMe osvee nw efkeÀYeejle Deye efHeÀj mes mJeie& yeve jne nw DeLeJee DeYeer mJeie& keÀer mLeehevee nes jner nw~ yeehe efpevekeÀesnsefJeveueer iee@[ HeÀeoj keÀnles nQ, Jes nsefJeve keÀer mLeehevee keÀjves Dee³es nQ~... legce ye®®eeW keÀes yeehe keÀe[e³ejskeÌMeve nw efkeÀ ³en KegMeKeyejer De®íer jerefle meyekeÀes megveeDees~''

mee.yeeyee 22.02.10 efjJee.``yeehe mecePeeles nQ - legce efpelevee heg©<eeLe& keÀjWies, megKeOeece ceW Glevee Tb®e heo hee³eWies~ mJeie& ceW leesyengle pee³eWies~ Yeejle hegC³eelceeDeeW keÀer ogefve³ee Leer, heehe keÀe veece-efveMeeve veneR Lee~ DeYeer lees yengleheeheelcee yeve ie³es nQ~ ... yeehe Flevee mecePeeles nQ lees Yeer mecePeles veneR nQ~ keÀuhe-keÀuhe Ssmee nesleeDee³ee nw, keÀesF& veF& yeele veneR nw~'' mee.yeeyee 26.01.10 efjJee.

127

``mecePeevee ®eeefnS - mJeie& kesÀ osJeer-osJeleeDeeW keÀer jepeeF& menpe jepe³eesie mes Yeejle keÀes Òeehle nesleernw lees keÌ³eeW ve ³en c³egefpe³ece ieJecexvì neGme ceW Devoj ueiee oW, peneB keÀe@vÖesÀvme Deeefo nesleer jnleernw~ ³en K³eeueele mee|JemeSyegue ye®®eeW kesÀ ®eueves ®eeefnS~ ... efJepe³e lees ye®®eeW keÀer peªj nesveernw~ lees K³eeueele ®eueves ®eeefnS~ osner-DeefYeceeveer keÀes ner Ssmes-Ssmes K³eeue Dee³eWies~''

mee.yeeyee 5.11.09 efjJee.``FmeceW ieghle cesnvele yengle nw~ ieghle jnkeÀj efJe®eej meeiej cevLeve keÀjs, leye veMee ®eæ{s~ efkeÀmekeÀesYeer h³eej mes mecePeevee ®eeefnS efkeÀ yesno kesÀ yeehe keÀe Jemee& nj keÀuhe YeejleJeeefme³eeW keÀes efceuelee nw~... ye®®es yejesyej HeÀerue keÀjles nQ efkeÀ nce keÌ³ee yeve ie³es Les, DeYeer yeeyee Deehe meceeve yeveeles nQ~ cetueyeele nw osner-DeefYeceeveer yevevee nw~ osner-DeefYeceeveer yevekeÀj efJe®eej keÀjvee neslee nw~''

mee.yeeyee 5.11.09 efjJee.``Thej ceW mJeie& keÀer jepeOeeveer Keæ[er nw, veer®es ceW Deeefo osJe yew"e nw, efpemekeÀes S[ce Yeer keÀnles nQ~Jen nw ûesì-ûesì ûewC[ HeÀeoj~ ... kewÀmes ³en mebiece³egie hej jepe³eesie meerKeles nQ, efpememes efHeÀj efJeéekesÀ ceeefuekeÀ yeves nQ~ mebiece³egie keÀer lehem³ee Yeer efoKee³eer nw~ pees ÒewefkeÌìkeÀue ngDee Lee, GmekeÀe³eeoieej efoKee³ee nw~ Ssmes efkeÀmekeÀes mecePeevee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 14.09.09 efjJee.``yeesuees - Deeyet meyemes yeæ[e leerLe& nw, meye Oece& JeeueeW keÀer meÃefle keÀjves Jeeuee SkeÀ ner yeehe nw,GvekeÀe ³eeoieej Deeyet ceW nw~ ®euees lees nce DeehekeÀes efoKee³eW~... ef¬eÀef½e³eve ueesie Yeer peevevee ®eenlesnQ efkeÀ Òee®eerve Yeejle keÀe jepe³eesie efkeÀmeves efmeKee³ee, Jen keÌ³ee nw~'' mee.yeeyee 14.9.09 efjJee.``ye®®eeW keÀes Ssmeer ³egefkeÌle³eeB j®eveer ®eeefnS, pees Deehener mecePeves kesÀ efueS ueesie Dee³eW~ ... K³eeuelees ®euelee nw vee efkeÀ meeje Yeejle kewÀmes ieesu[ve Spe ceW Dee pee³es~ GmekesÀ efueS yeeyee efkeÀleveemecePeeles nQ~'' mee.yeeyee 15.09.09 efjJee.``³en peªj meyekeÀes ceeuetce nesvee ®eeefnS efkeÀ Yeejle yeæ[s les yeæ[e leerLe& nw, peneB yesno keÀe yeeheDeeles nQ~ Ssmes veneR efkeÀ Jen meejs Yeejle ceW efJejepeceeve ngDee~ ... Deeyet ceW kewÀmes Dee³es? osueJeeæ[eceefvoj Yeer ³eneB hetje ³eeoieej nw~ efpevneWves Yeer yevee³ee nw, GvekeÀer yegef× ceW Dee³ee Deewj yew"keÀjyeveJee³ee~ ... yeehe ³eneB ner DeekeÀj meJe& keÀer meÃefle keÀjles nQ, ceieOe osMe ceW veneR~ Jen leesheeefkeÀmleeve nes ie³ee~ (Yeue Dee³ee ceieOe osMe ceW)'' mee.yeeyee 2.09.09 efjJee.``Yeejle JeeFmeuesme Lee, DeYeer efJeMeMe yevee nw, efHeÀj JeeFmeuesme kewÀmes yevesiee - henues lees ³en GvekeÀeryegef× ceW efye"evee nw~... mJeie& keÀe HeÀeGC[sMeve lees yeehe ves ueiee efo³ee nw, yeekeÀer Deye mee|Jeme mìsMevekeÀe GodIeeìve neslee nw~ ³en lees ieerlee keÀer ner yeele nw efkeÀ ns ye®®ees, legce keÀece hej peerle henvees leesSsmes peielepeerle yeveWies~... pees keÀece hej peerle heeles nQ, Jes ner peielepeerle yeveles nQ~''

128

mee.yeeyee 19.08.09 efjJee.``yeehe ves Yeejle keÀes mJeie& keÀe Jemee& efo³ee Lee, efpemekeÀes megKeOeece keÀnles nQ~ ... ³eesie ceW jnefkeÀmekeÀes yeleeDees lees meyekeÀes ìeFce Deeefo ner Yetue pee³esiee~ keÀesF& kegÀí keÀn ve mekeWÀies, 15-20

efceveì kesÀ yeoues IeCìe Yeer megveles jnWies~ hejvleg Jen ³eesieyeue keÀer lee]keÀle ®eeefnS~ osneefYeceeve veneRnes~'' mee.yeeyee 18.07.09 efjJee.``ye®®eeW keÀer ³en yegef× ceW jKevee ®eeefnS efkeÀ nce kewÀmes efueKeW, pees ceveg<³eeW keÀes mecePeeves ceW meskesÀC[ueies~ legce ner ³en mecePee mekeÀles nes~ ... efMeJeyeeyee Dee³ee Lee met³e&JebMeer Iejevee mLeeheve keÀjves~yejesyej Yeejle ceW mJeie& Lee~ ... Jen nw %eeve keÀe meeiej, ceveg<³e me=efä keÀe yeerpeªhe~ GvekeÀesJe=#eheefle DeLeJee ye=nmheefle Yeer keÀnles nQ~'' mee.yeeyee 9.05.09 efjJee.``legce ³eesieyeue mes Jee³egceC[ue keÀes Yeer Meg× keÀjles nes~ DeYeer legce yengle mee|Jeme keÀj jns nes~ peesDeheveer mesJee keÀjles nQ, Jes ner Yeejle keÀer mesJee keÀjles nQ~... legce ye®®eeW keÀer yegef× ceW meeje %eeve nw~³en Yeer peeveles nes efkeÀ keÀuhe henues efpemeves pees mee|Jeme keÀer nw, Jener Deye Yeer keÀjles jnles nQ~''

mee.yeeyee 14.04.09 efjJee.``HeÀe@jsve Jeeues keÀnles nQ vee efkeÀ Yeejle ceW ner yeehe keÌ³eeW Dee³ee? lees Yeejle ceW ÒeYeeJe nw vee~ YeejleceW Yeer F&mìve& ceW %eeve met³e& Òeieìe~ lees Oejveer ceW ÒeYeeJe nw~ ... mesvìj Kegue ie³es nQ, mesJee yeæ{ jnernw~ GmekeÀer cegyeejkeÀ nes~ uesefkeÀve DeYeer pees nesce Jeke&À efo³ee nw, GmeceW vecyejJeve yeveWies vee~''


``ye®®eeW keÀes ³egefkeÌle j®eveer nw efkeÀ kewÀmes efkeÀmekeÀes mecePee³eW efkeÀ Yeejle keÀe Òee®eerve ³eesie efmeJeeShejceefhelee hejceelcee kesÀ keÀesF efmeKeuee veneR mekeÀlee~ ... legcnejer nw ³en F&éejer³e efceMeve~ legcekeÀesceveg<³eeW keÀes osJelee yeveeves keÀer mesJee keÀjveer nw~'' mee.yeeyee 23.03.09 efjJee.``yeeyee keÀnles nQ - JesM³eeDeeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ Yeejle keÀe veece Yeer GvneWves ner efieje³ee nw~ FmeceWcegK³e ®eeefnS ³eesieyeue~ ... Ssmes heefleleeW keÀes heeJeve yeveeves keÀer leueJeej yengle leerKeer ®eeefnS~ ...peye mecePeeles nes lees GvekeÀer MekeÀue mes ceeuetce heæ[lee nw efkeÀ Jes keÀneB lekeÀ mecePeles nQ~''

mee.yeeyee 23.01.09 efjJee.``jece Deewj jeJeCe keÀe pevce Yeejle ceW ner efoKeeles nQ~ efMeJe pe³eefvle efJeuee³ele ceW veneR ceveeles nQ,³eneB ner ceveeles nQ~ ... peye efove hetje nes jele Megª ngF& lees jeJeCe Dee ie³ee, efpemekeÀes Jeece ceeie&keÀne peelee nw~ ... ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀjveer ®eeefnS~ pees Kego peeie=le nesiee, Jener DeewjeW keÀes Yeerpeeie=le keÀj mekeWÀies~'' mee.yeeyee 18.12.08 efjJee.``legcnejs heeme Yeer pees hewmee Deeefo nw, Jen meye Fme mesJee ceW ueiee jns nes leeefkeÀ Yeejle mJeie& yeveW~

129

legce yeehe keÀes mJeie& yeveeves ceW ceoo keÀjles nes~ ... legce lees keÀnles nes - yeeyee ³en heeF&-hewmee meye³e%e-mee|Jeme ceW ueiee oes~ ... Gve meyekeÀe lees hewmee Oeve-mecheefÊe meye efJeveeMe nes peelee nw~''


F&éejer³e mesJee Deewj HeÀefjMlee mJeªheJeemleJe ceW HeÀefjMlee mJeªhe nw ner F&éejer³e mesJee kesÀ efueS keÌ³eeWefkeÀ GmekeÀer Deheveer keÀesF&

DeeJeM³ekeÀlee³eW veneR, F®íe-DeekeÀeb#ee³eW veneR nesleer nQ, efpemekesÀ efueS GmekeÀes heg©<eeLe& keÀjvee heæ[s~FmeefueS HeÀefjMlee meoe ner efJeée-keÀu³eeCe keÀer mesJee ceW lelhej jnlee nw~ HeÀefjMlee keÀe SkeÀ meskesÀC[Yeer efyevee mesJee kesÀ veneR neslee nw~ meekeÀej osnOeejer ye´ïee yeeyee ner ÒeLece Deelcee nQ, pees Deheves heg©<eeLe&mes HeÀefjMlee yeveW Deewj 40-45 Je<eeX mes efJeée-keÀu³eeCe keÀer mesJee keÀj jns nQ~ ye´ïee yeeyee ves meekeÀejosn ceW jnles ngS Yeer Deheves HeÀefjMlee mJeªhe mes mesJee keÀer Deewj GmekeÀe mJeªhe efoKee³ee, efpemekeÀesmeYeer %eeve-De%eeveer, pees Gvemes efceueles Les, DevegYeJe keÀjles Les~``meYeer keÀer mesJee keÀer efjpeuì De®íer osKeer uesefkeÀve DeMejerjerheve keÀe Jee³egceC[ue cesnvele keÀce DeewjÒeYeeJe p³eeoe [euelee nw~ megvee ngDee De®íe lees ueielee nw uesefkeÀve Jee³egceC[ue mes DeMejerjerheve keÀer¢efä mes DevegYeJe keÀjles nQ Deewj DevegYeJe keÀye Yetuelee veneR nw~ lees HeÀefjMlesheve keÀer Oegve DeYeer mesJeeceW efJeMes<e S[erMeve keÀjes~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

``ueeFì kesÀ [yeue nukesÀheve keÀer efmLeefle ceW efmLele neskeÀj Deiej keÀesF& keÀes Yeer efceueles nQ lees GvekesÀcemlekeÀ ceW Deelcee p³eesefle keÀe Yeeve ®eueles-efHeÀjles Yeer efoKeeF& osiee~ ... pewmes ye´ïee yeehe ceW osKeeDeiej keÀesF& Yeer efceuelee, ¢efä ueslee lees yeele keÀjles-keÀjles keÌ³ee efoKeeF& oslee? ... ceer"er DeMejerjerefmLeefle ceW efmLele nes peelee~ ... otmejs keÀes Yeer meskesÀC[ ceW DeMejerjerheve keÀe DevegYeJe keÀjeles jns~''


``ueeFì keÀneB Yeer peuesieer, efíhesieer veneR Deewj ³en lees ©neveer ueeFì nw~ lees Deheves Jee³egceC[ue mesGvneW keÀes DevegYeJe keÀjeDees efkeÀ ³en keÀewve nQ! ... FmeerefueS oeoer keÀe GoenjCe osles nQ~ keÌ³eeWefkeÀye´ïee yeehe kesÀ efueS mees®eles nQ, GveceW efMeJeyeeyee Lee, efMeJe yeehe kesÀ efueS mees®eles nQ efkeÀ Jen leesefvejekeÀej, v³eeje Deewj efvejekeÀej nw, nce lees mLetue MejerjOeejer nQ~ ... efoue efMekeÀmle nes peelesnQ~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

``mJeYeeJe-mebmkeÀej efceueevee DeLee&le meJe& kesÀ h³eejs yevevee nw, keÀesF&-keÀesF& kesÀ h³eejs veneR~ ... keÀesF&-keÀesF& keÀer efJeMes<elee keÀes osKekeÀj h³eej nes peelee nw ... HeÀefjMlee yeveves ceW ³en efJeIve Deelee nw~h³eeje Yeues yeveeDees uesefkeÀve ceQ Deelcee v³eejer ntB~ v³eejer mìspe mes h³eeje yeveeDees, efJeMes<elee mes h³eeje

130

veneR~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

``Devle ceW ®eenWies lees Yeer mesJee veneR keÀj mekeWÀies, ... Gme mece³e HeÀefjMlee ueeFHeÀ ³ee DeMejerjeryeveves keÀe meskesÀC[ ceW efyevog ueieeves keÀe ³en DeY³eeme ner keÀece ceW Deevee nw Deewj De®eevekeÀ nesvee nw~... mesJee keÀjveer nw uesefkeÀve oesveeW keÀe yewuesvme ®eeefnS~ yeeheoeoe yeej-yeej FMeeje os jne nw, efpememeskeÀesF& Gunvee ve os~ De®eevekeÀ nesvee nw Deewj Ssmes mejkeÀcemìebMe ceW nesvee nw~''


``GmekeÀe Jen iegCe OeejCe Yeues keÀjes uesefkeÀve FmekesÀ keÀejCe efmeHe&À h³eeje yevevee, Jen jebie nw~HeÀefjMlee meYeer keÀe h³eeje neslee nw~ nj SkeÀ keÀns cesje, Deheveeheve DevegYeJe keÀjs~ Ssmeer HeÀefjMleshevekeÀer DeJemLee ceW oes ®eerpeW efJeIve [eueleer nQ~ SkeÀ nw osn keÀe Yeeve, Jen lees ves®egjue meyekeÀes DevegYeJenw~ ... otmeje nw osn-DeefYeceeve~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

F&éejer³e mesJee Deewj mebie"veF&éejer³e mesJee ceW meHeÀuelee Òeehle keÀjves mebie"ve ceW SkeÀcele nesvee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~

efpelevee mebie"ve ceW hejmhej h³eej nesiee, mvesn nesiee, Glevee ner mesJee ceW meHeÀuelee nesieer~``mesJee ceW mesJee meeefLe³eeW keÀes Yeer Deelcee ªhe ceW osKees~ ... peye Deelcee osKees lees Deelcee kesÀ peesDeesefjefpeveue mebmkeÀej nQ, Gme ªhe ceW osKees~ ... uesefkeÀve DeYeer peye Deelcee ªhe ceW osKeles nes leesGmeceW Jele&ceeve kesÀ pees efcekeÌme mebmkeÀej nQ, Jes Yeer Dee peeles nQ, efpememes Deeheme ceW pees mechetCe& efmLeeflenesveer ®eeefnS, GmeceW otjer heæ[ peeleer nw~ ... Deelcee kesÀ Deesefjefpeveue mebmkeÀej kesÀ ªhe ceW osKeves mespees mebie"ve ceW ©keÀeJeì Deeleer Jen Kelce nes pee³esieer~'' De.yeeheoeoe 31.3.10

F&éejer³e mesJee Deewj meceepe mesJeehejceelcee DeekeÀj DeelceeDeeW keÀes heeJeve yeveekeÀj, GveceW owJeer iegCeeW keÀer OeejCee keÀjekeÀj

owJeer meceepe keÀer mLeehevee keÀjles nQ~ hejceelcee DeelceeDeeW keÀes pees mesJee efmeKeeles nQ, Gmemes owJeermeceepe keÀer mLeehevee nesleer nw, peneB meYeer Deelcee³eW megKeer, Meevle Deewj mece=× nesleer nQ, efpemekeÀes mJeie&keÀne peelee nw~ ogefve³ee ceW meceepe mesJee kesÀ veece hej pees Yeer mesJee keÀjles nQ, GmekesÀ keÀjles ngS Yeermeceepe ceW Deemegjer Je=efÊe³eeB yeæ{leer ner peeleer nw Deewj meceepe Deemegefj³elee Deewj ogKe-DeMeeefvle keÀerDeesj ner yeæ{lee ner peelee nw~ Yeues pees me®®eer efoue mes meceepe-mesJee keÀjles nQ, meceepe Deewj efJeée kesÀ

131

keÀu³eeCeeLe& Dehevee leve-ceve-Oeve ueieeles nQ, GmekeÀe GvekeÀes DeuhekeÀeue kesÀ efueS HeÀue DeJeM³eefceuelee nw~ efpemekesÀ efueS yeeyee keÀnles nQ - pees ne@efmheìue Keesuelee nw, GmekeÀes Deieues pevce ceWmJeemLe³e De®íe efceuelee nw, Oece&Meeuee Deeefo yeveJeelee nw, GmekeÀes jnves keÀer De®íer megefJeOee efceueleernw, hejvleg ³es meye DeuhekeÀeue keÀe HeÀue neslee nw~ me®®ee HeÀue lees F&éejer³e mesJee mes ner efceuelee nw~F&éejer³e mesJee kesÀ efyevee osMe, ogefve³ee Deewj meceepe keÀe GlLeeve nes veneR mekeÀlee~ FmeefueS ncehejceelcee kesÀ ye®®eeW keÀes Dehevee leve-ceve-Oeve F&éejer³e mesJee ceW ner ueieevee ®eeefnS, efpememes meceepe,osMe Deewj efJeée meoe kesÀ efueS megKeer, Meevle Deewj mece=× nes peelee nw~``DeYeer yeehe Fme [^ecee keÀe je]pe mecePeeles nQ~ Fme yesno kesÀ [^ecee keÀes peye keÀesF& De®íer jereflemecePes, leye yegef× ceW yew"s~ ... DeYeer yeehe legce ye®®eeW keÀes efjÖesÀMe keÀjles nQ, legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀesefjÖesÀMe keÀjvee nw~ DeYeer legcekeÀes %eeve efceue jne nw, efpememes legce meÃefle keÀes hee ueWies~''

mee.yeeyee 12.12.09 efjJee.``legce mepe&ve kesÀ ye®®es nes vee~ legcekeÀes nsuLe, JesuLe, nwheervesme meye efceueleer nw, lees legce efHeÀj DeewjeW keÀesoes~ os mekeÀles nes lees keÌ³eeW veneR Deheves Iej hej yees[& ueiee oes - nsuLe, JesuLe, nwheervesme HeÀej 21pesvejsMeve Fve Jeve meskesÀC[~ ceveg<³e DeekeÀj mecePeW efkeÀ Yeejle ceW Deepe mes 5000 Je<e& henues nsuLe-JesuLe-nwheervesme Leer, heefJe$elee Yeer Leer~'' mee.yeeyee 25.08.09 efjJee.``mesJee kesÀ efueS Deefle heehe-Deelcee, Deefle DehekeÀejer Deelcee, yeiegues kesÀ Thej Yeer veHeÀjle veneR, Ie=CeeveneR, efvejeoj veneR uesefkeÀve efJeée-keÀu³eeCekeÀejer efmLeefle ceW efmLele neskeÀj jnceefoue yevekeÀj lejme keÀerYeeJevee jKeles ngS mesJee keÀe mecyevOe mecePekeÀj mesJee keÀjWies Deewj efpeleves Yeer nesheuesme kesÀme keÀer mesJeekeÀjWies lees Gleves ner ÒeeF]pe kesÀ DeefOekeÀejer yeveWies~'' De.yeeheoeoe 31.12.70

Q. F&éejer³e mesJee Deewj meceepe mesJee ceW keÌ³ee cetueYetle Devlej nw?F&éejer³e mesJee ceW meceepe mesJee meceeF& ngF& nw keÌ³eeWefkeÀ hejceelcee Deeles ner meJe& DeelceeDeeW

keÀes megKe-Meeefvle osves kesÀ efueS, efJeée keÀes heeJeve yeveeves kesÀ efueS~ FmeefueS F&éejer³e mesJee ceW meceepekeÀer mesJee meceeF& ngF& nw hejvleg DeepekeÀue meceepe mesJee kesÀ veece hej pees keÀe³e& keÀjles nQ, GmeceWF&éejer³e mesJee veneR nesleer nw keÌ³eeWefkeÀ Gme mesJee mes ve lees meceepe Deewj J³eefkeÌle keÀer ®eæ{leer keÀuee nesleernw, ve ner GmeceW F&éej DeLee&led hejceelcee keÀe keÀesF& neLe neslee nw Deewj ve Gmemes DeelceeDeeW keÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle keÀer jen efceueleer nw, pees DeelceeDeeW keÀer cetueYetle h³eeme nw~ Gme meceepe mesJee mes ve nerefJeée keÀe keÀu³eeCe neslee nw~ meceepe mesJee nesles Yeer meceepe ceW efJeIeìve neslee jnlee nw, hejmhej F&<³ee&-Üs<e yeæ{lee ner jnlee nw~

132

Q. keÌ³ee nce DeelceeDeeW keÀes F&éejer³e mesJee keÀes íesæ[keÀj Dehevee leve-ceve-Oeve meceepe mesJee ceWueieevee ®eeefnS?

hejceelcee ves keÀne nw - legce DeelceeDeeW keÀes Dehevee leve-ceve-Oeve F&éejer³e mesJee ceW ueieeveenw DeLee&led F&éejer³e mevosMe osves kesÀ efueS Ke®e& keÀjvee nw Deewj pees Deelcee³eW heeJeve yeveves keÀer Òeefle%eekeÀjleer nQ, GvekeÀes men³eesie osvee nw~ ³eefo legce heeflele DeelceeDeeW keÀes osles nes lees legce Yeer heeflele yevepeeDeesies~ yeeyee ves keÀne nw - legcekeÀes lees efJeée keÀes heeJeve yeveeves kesÀ efueS Dehevee leve-ceve-Oeve ueieeveenw, iejerye lees meejer ogefve³ee nw Deewj GvekeÀes osves Jeeues Yeer ogefve³ee yengle nw, FmeefueS legcekeÀes GmekesÀefueS Dehevee mece³e, MeefkeÌle Deewj meeOeve veneR ueieevee nw~ nj Deelcee kesÀ heeme meeOeve meerefcele nesles nQDeewj ³eefo Jen Gme meceepe mesJee ceW GvekeÀes ueiee³esiee lees Fme F&éejer³e mesJee ceW DeJeM³e ner keÀcekeÀjsiee~``DeehekeÀes Yeer veMee nw vee efkeÀ nce ieesu[ve Jeu[& kesÀ DeefOekeÀejer yeve jns nQ~ Ssmeer efieHeÌì Deewj keÀesF&os veneR mekeÀlee~ yeehe ves nj SkeÀ ye®®es keÀes ³en [e³ejskeÌMeve efo³ee nw efkeÀ meYeer DeelceeDeeW keÀes ³enyeehe keÀe Jemee& ieesu[ve Jeu[& keÀe mevosMe oskeÀj, GvekeÀes Yeer Deehe ³es efieHeÌì oes~ (yeehe ves ³es efieHeÌìDeehekeÀes oer, Deehe DeewjeW keÀes Yeer oes)'' De.yeeheoeoe 31.12.09

``DeehekesÀ heeme keÀewvemeer efieHeÌì nw? SkeÀ lees veF& ogefve³ee keÀer efieHeÌì oes Deewj otmeje DeehekesÀ heemeyengle Ke]peeves nQ~ (%eeve keÀe) iegCeeW kesÀ, MeefkeÌle³eeW kesÀ, mJeceeve kesÀ, efkeÀleves Ke]peeves nQ~... keÀesF& vekeÀesF& efieHeÌì DeJeM³e oes, efpememes GvneWkeÀer peerJeve yeoue pee³es Deewj ieesu[ve ogefve³ee kesÀ DeefOekeÀejeryeve pee³eW~ ... ®eejes Deesj ogKe-DeMeeefvle yeæ{ jner nw Deewj nj SkeÀ ceW Ye³e-ef®evlee nw~''


``®eejes Deesj ogKe-DeMeeefvle yeæ{ jner nw Deewj nj SkeÀ ceW Ye³e-ef®evlee nw~ Ssmeer ogKeer-DeMeevleDeelceeDeeW keÀes keÀce mes keÀce ³en mevosMe peªj oes efkeÀ Deye yeehe Dee³es nQ, Deye GvekesÀ DeefJeveeMeerJemex kesÀ DeefOekeÀejer yeve peeDees~ ³en mevosMe nj Deelcee keÀes os Yeer jns nes uesefkeÀve DeYeer Yeer keÀF&ye®®es yeehe kesÀ mevosMe mes Jebef®ele jns ngS nQ~ ... keÀesF& Yeer Jebef®ele ve jn pee³es~''


F&éejer³e mesJee Deewj efJeée keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer%eeve meeiej hejceelcee DeekeÀj DeYeer ncekeÀes efjueerefpe³ees-hee@efueìerkeÀue %eeve osles nQ DeLee&led

efJeée keÀer efnmì^er-pee@ûeeHeÀer mecePeeles nQ, efpememes efJeée ceW jepemeÊee Deewj Oece&meÊee oesveeW keÀer mLeeheveenesleer nw Deewj oesveeW ner meÊee³eW SkeÀ kesÀ ner neLe ceW nesleer nQ~ hejceelcee kesÀ Üeje jepemeÊee Deewj

133

Oece&meÊee keÀer mLeehevee kesÀ yeeo efJeée ceW efJeveeMe neslee nw Deewj efJeée keÀer efnmìêr-peeûeeHeÀer ceW cetueYetleheefjJele&ve neslee nw~ he=LJeer 90 DebMe hej meerOeer nes peeleer nw, efJeée ceW meoeyenej ceewmece neslee nw~efHeÀj pees jepeeF& mLeeheve nesleer nw Deewj YeewieesefuekeÀ heefjJele&ve neslee nw, efpememes he=LJeer meeæ{s lesFme DebMeDeheveer Oetjer hej PegkeÀ peeleer nw, efpememes Üehej Deeefo ceW hegve: YeewieesefuekeÀ efmLeefle ceW cetueYetle heefjJele&veneslee nw, efpememes efJeée ceW DeveskeÀ ve³es YetKeC[eW keÀe GÃce neslee nw~``legce keÀnWies keÀuhe-keÀuhe Ssmee yeehe Deeles nQ, yeehe keÀnles nQ - ceQ keÀuhe-keÀuhe DeekeÀj SsmeermLeehevee keÀªBiee~ ... mLeehevee, efJeveeMe Deewj heeuevee keÀe keÀle&J³e kewÀmes neslee nw, ³en legce ner peevelesnes~ legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ yeehe keÀes peeveves mes yeehe Üeje legce meye kegÀí peevepeeles nes~'' mee.yeeyee 9.04.09 efjJee.``Jeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer ³eLeeLe& jerefle legce ner peeveles nes~ ceveg<³e kewÀmes leceesÒeOeeve mes meleesÒeOeeveyeveles nQ, ³en yeehe legcekeÀes mecePee jns nQ, legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀes mecePeevee nw~... FmekeÀes ieerleeSheermees[ keÀne peelee nw, peye legce helLejyegef× mes heejmeyegef× yeveles nes~''

mee.yeeyee 9.4.09 efjJee.`èfpeleveer Òeke=Àefle keÀer nue®eue, Gleveer DeehekeÀer De®eue meefLeefle Òeke=Àefle keÀes heefjJele&ve keÀjsieer~ ...`veeELeie v³et' Deheveer De®eue efmLeefle kesÀ efueS lees "erkeÀ nw uesefkeÀve ... DeelceeDeeW kesÀ jnce keÀer hegkeÀejDeehe ueesieeW keÀes hengB®eleer lees nw vee! ³es íesìer-íesìer Deeheoe³eW Deewj DeefOekeÀ leæ[heeleer nQ~... lees jnceheæ[lee nw ³ee veneR?'' De.yeeheoeoe 25.1.94 oeefo³eeW mes``yeéïeCe mechevve nes peeDees lees ogKe keÀer ogefve³ee mechevve nes pee³es~ ... ef®euueeles-ef®euueeles cejveeDeewj SkeÀ OekeÀ mes heefjJele&ve nesvee, HeÀke&À lees nw vee~ ceneefJeveeMe Deewj efvenme&ue keÀe efJeveeMe ceW HeÀke&Ànw~ ceneefJeveeMe DeLee&led ceneve heefjJele&ve~ GmekesÀ efveefceÊe Deehe nes~ Deehe mechevve yeveWies lees meceeefhlenesieer~'' De.yeeheoeoe 25.1.94 oeefo³eeW mes``Ssmes-Ssmes efJe®eej meeiej cevLeve keÀjves mes legce yengle jewvekeÀ ceW Dee³eWies~ mele³egieer jewvekeÀ DeewjkeÀefue³egieer jewvekeÀ ceW jele-efove keÀe HeÀke&À nw~ ... yeehe Yeer JeC[jHegÀue, %eeve Yeer JeC[jHegÀue~ FveJeC[me& keÀes mecePeves-mecePeeves Jeeuee Yeer Ssmee ®eeefnS, efpemekeÀer yegef× Fve JeC[me& ceW ner ueieer jns~''

mee.yeeyee 4.04.09 efjJee.``legce mebvosMe ceW ³en íheeDees efkeÀ Deiej HetÀue yevevee ®eenles nes lees Deeheves keÀes Deelcee mecePees DeewjHetÀue yeveeves Jeeues hejceefhelee hejceelcee keÀes ³eeo keÀjes lees legcnejs meye DeJeiegCe efvekeÀue pee³eWies Deewjlegce meleesÒeOeeve HetÀue yeve pee³eWies~ ... yeeyee legcnW yesno keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer heæ{eles nQ~''


134

``Ssmeer-Ssmeer yeeleeW ceW jceCe keÀjves mes efHeÀj ³en hegjeveer ogefve³ee Yetue pee³esieer~ Deeheme ceW Yeer Ssmeer-Ssmeer yeeleW keÀjveer ®eeefnS lees legcekeÀes yengle KegMeer jnsieer~ ... 84 pevceeW keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer keÀeslegce peeveles nes~ ... ³en efnmìêr-pee@ûeeHeÀer meyekeÀes megveeles jnes~ ... Fme ®e¬eÀ keÀes ³eeo keÀjves meslegcekeÀes yeæ[er KegMeer jnveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 12.12.08 efjJee.``%eeve keÀe veMee ®eæ{e ngDee nw~ legce Yee<eCe keÀjes - Jeu[& ceW efmeJeeS ye´ïeekegÀceej, ye´ïeekegÀceeefj³eeW kesÀJeu[& keÀer efnmìêr-pee@ûeeHeÀer keÀesF& Yeer peeveles veneR nQ~ legce ®esuesvpe keÀjes~ MeceMeeve ceW Yeer peekeÀjmee|Jeme keÀjveer ®eeefnS~ ... legce nes Yeejle kesÀ meewYeei³e efJeOeelee, lees efkeÀlevee veMee nesvee ®eeefnS~''


F&éejer³e mesJee Deewj S[Jeevme heeìeapees Yeer Deelcee³eW mebiece³egie hej efve½e³eyegef× yevekeÀj hejceelcee kesÀ yeveles nQ Deewj F&éejer³e

mesJee ceW Dehevee peerJeve mecee|hele keÀjles nQ, Jes keÀneB Yeer nQ Deewj kewÀmes Yeer nQ, mesJee kesÀ efyevee jn veneRmekeÀles~ Jes ³en Mejerj íesæ[keÀj peeves kesÀ yeeo Yeer mesJee kesÀ efyevee jn veneR mekeÀles, hejvleg GvekeÀermesJee keÀe ªhe yeoue peelee nw~ GvekeÀer Yeer heeuevee ye´ïee yeehe Deewj efMeJeyeeyee kesÀ Üeje ner nesleer nw~``Deepe yeeheoeoe ves S[Jeevme heeìea kesÀ meeLe S[Jeevme ceW nesueer ceveeF&~ peeveles nes keÌ³ee nesueerceveeF&? ... pees DeYeer S[Jeevme heeìea ceW peeves Jeeues nQ, GvneWves Yeer ye®eheve mes ueskeÀj ³eeveer keÀeHeÀermece³e mes Dehevee mesJee keÀe heeì& yepee³ee~... Deepe Jeleve ceW ceccee, oeroer Deewj oeoer ef$ecete|le keÀesefJeMes<e mebie"ve kesÀ yeer®e Keæ[e efkeÀ³ee~... FvneWkeÀes ieghle ªhe ceW mesJee keÀjveer heæ[leer nw~''


``FvneWkeÀes ieghle ªhe ceW mesJee keÀjveer heæ[leer nw~ Dece=leJesues ³es Yeer Jeleve ceW Fcepe& nesles nQ Deewj efHeÀjmesJee hej peeles nQ~ pees efJeMes<e Deelcee³eW nQ, Gvnesves mesJee íesæ[er veneR nw~ Dece=leJesues GvneWkeÀe JeleveceW Deevee efHeÀkeÌme nw~ Deheves yeéïeCe peerJeve ceW Fcepe& nesvee Deewj ®eejes Deesj keÀesF& ve keÀesF& mesJee DeLe&cevmee-mesJee Deewj yegef× Üeje DeelceeDeeW kesÀ ceve Deewj yegef× keÀes DeekeÀ<e&Ce keÀjves keÀer efJeMes<e mesJeekeÀjles nQ~'' De.yeeheoeoe 9.03.09

`èf$ecete|le DeLee&led ceccee, oeroer Deewj oeoer mes yeehe ves hetíe Deehe keÌ³ee keÀj jns? yeehe peevelee nw leesYeer hetílee lees nw vee~ GvneWves keÀne nce oes ÒekeÀej mes ÒesjCee osles nQ~ SkeÀ nue®eue ce®eeves JeeueeW keÀesDeewj otmeje ve³eer me=efä kesÀ efveefceÊe yeveves JeeueeW keÀes~'' De.yeeheoeoe 9.03.09

135

F&éejer³e mesJee Deewj mele³egieer jepeeF&mele³egieer jepeeF& keÀer mLeehevee keÀe DeeOeej Fme mece³e keÀer heg©<eesÊece mebiece³egie hej keÀer ngF&

mesJee hej ner nw~ DeYeer keÀer mesJee kesÀ DeeOeej hej ner keÀesF& jepee-cenejepee, Òepee, veewkeÀj-®eekeÀj,oeme-oemeer Deeefo yeveles nQ~ pees leve-ceve-Oeve mes mecee|hele yegef× mes efpeve DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjlesnQ, Jes Deelcee³eW ner GmekeÀer Òepee ceW Deeleer nQ Deewj Jen jepee yevelee nw ³ee jepe-heefjJeej ceW Tb®e heoheelee nw~``Ssmeer v³eejsheve keÀer mìspe ceW jnves mes Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer Deehe ueesieeW mes v³eejsheve keÀe DevegYeJenesiee~ Jes Yeer v³eejeheve cenmetme keÀjWies~ ... Ssmes ®eueles-efHeÀjles HeÀefjMlesheve kesÀ mee#eelkeÀej neWies~³eneB yew"s ngS Yeer DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes, pees Yeer DeehekesÀ mele³egieer HesÀefceueer ceW meceerhe mecyevOe ceWDeeves Jeeues neWies, GvekeÀes Deehe ueesieeW kesÀ HeÀefjMles ªhe Deewj YeefJe<³e jep³e heo oesveeW kesÀ FkeÀùsmee#eelkeÀej neWies~ pewmes Megª ceW ye´ïee yeeyee kesÀ mechetCe& mJeªhe keÀe Deewj Þeerke=À<Ce oesveeW keÀemee#eelkeÀej keÀjles Les~'' De.yeeheoeoe 21.1.72

ÒeÍe>>esÊejQ. F&éejer³e mesJee keÌ³ee nw?Q. F&éejer³e mesJee mes l³eeie-lehem³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?Q. F&éejer³e mesJee keÀe efJeée kesÀ jepelev$e mes keÌ³ee mecyevOe nw?Q. F&éejer³e mesJee Deewj efJeveeMe keÀer Òeef¬eÀ³ee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw?Q. F&éejer³e mesJee keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS efkeÀme-efkeÀme yeele keÀer ³eeo jns Deewj ³eeo SJeb mesJee kewÀmeernes?Q. mekeÀeMe osves keÀer mesJee keÌ³ee nw, GmekeÀe efJeefOe-efJeOeeve keÌ³ee nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes mevosMe osves Deewj mekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. efkeÀmeer Deelcee keÀes ³eeo keÀjvee Deewj GmekesÀ mJe-mJeªhe Deewj hejceelcee keÀer ³eeo efoueeves DeewjmekeÀeMe osves ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. mekeÀeMe Deewj ¢efä ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. mekeÀeMe Deewj ueeFì-neGme, ceeFì-neGme, me®e&-ueeFì ceW keÌ³ee Devlej nw?Q. F&éejer³e mesJee Deewj keÀuhe-Je=#e ceW keÌ³ee mecyevOe nw DeLee&led F&éejer³e mesJee kesÀ efueS keÀuhe-Je=#ekesÀ %eeve keÀe keÌ³ee cenlJe nw?

136

mesJee kesÀ mecyevOe ceW efJeefJeOe F&éejer³e ceneJeekeÌ³e

meekeÀej leve Üeje G®®eejs ceneJeekeÌ³e``Deheves keÀes DeMejerjer Deelcee mecePe cegPe efvejekeÀej yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ Òeerle Deewj efJehejerle keÀemeeje ceoej nw mee|Jeme hej~ De®íer Òeerle nesieer lees Jes yeehe keÀer De®íer mee|Jeme keÀjWies~ ... legcneje³en ©neveer OevOee lees yengle De®íe nw~ meJesjs Deewj Meece keÀes Fme mee|Jeme ceW ueie peeDees~''

mee.yeeyee 25.03.10 efjJee.``³en %eeve Oeve nw~ efpelevee Fme Oeve mes Deheveer Peesueer YejkeÀj DeewjeW keÀes oeve keÀjWies, Glevee HeÀe³eoenesiee~ ... YeefkeÌle ceW F&éej DeLe& oeve-hegC³e keÀjles nQ lees GmekeÀe HeÀue otmejs pevce ceW DeuhekeÀeue kesÀefueS efceuelee nw~ ³en nw [e³ejskeÌì, efpemekeÀe HeÀue 21 pevce kesÀ efueS efceuelee nw~''

mee.yeeyee 22.03.10 efjJee.``efJeée keÀer yeeoMeener yeehe kesÀ efyeiej keÀesF& os ve mekesÀ~ Fve ue#ceer-veeje³eCe ves keÀesF& ueæ[eF& mes ³enjep³e veneR efue³ee nw~ ... ³es yeæ[er mecePe keÀer yeeleW nQ~ lees ye®®eeW keÀes yeæ[e KegMe nesvee ®eeefnS efkeÀncekeÀes efMeJeyeeyee heæ{eles nQ~ ... yeehe pees efmeKeueeles nQ, Jen meerKekeÀj DeewjeW keÀes Yeer efmeKeueeDees~Fme me=efä-®e¬eÀ keÀes ³eeo keÀjes Deewj DeewjeW keÀes Yeer keÀjeDees~'' mee.yeeyee 19.03.10 efjJee.``mJeie& keÀe j®eef³elee yeehe mJeie& keÀe Jemee& YeejleJeeefme³eeW keÀes ner osles nQ, yeekeÀer meyekeÀes Jeeheme Iejues peeles nQ~ ... pees efpelevee heg©<eeLe& keÀjWies, Jes Glevee Tb®e heo hee³eWies~ pees efpelevee Þeercele hej®eueWies, Jes Glevee Þesÿ yeveWies~ meeje ceoej heg©<eeLe& hej nw~ ceccee-yeeyee kesÀ leKleveMeerve yevevee nw leeshetje-hetje HeÀe@uees HeÀeoj~ ... DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeve yeveeDees~'' mee.yeeyee 20.3.10 efjJee.``peye yengle YeefkeÌle keÀjles nQ leye YeieJeeve efceueles nQ~ mees Yeer jele kesÀ yeeo efove peªj Deevee nw~hejvleg mece³e hej nesiee vee~ ... mecePeeves kesÀ efueS legce ye®®eeW ceW ³eesie keÀe yeue ®eeefnS~ ³eesieyeuemes meye keÀece menpe nes peeles nw~ ... keÀneB-keÀneB yeeyee Yeer ceoo keÀjles nQ~ [^ecee ceW pees vetBOe nw, Jenefjheerì neslee nw~'' mee.yeeyee 21.11.08 efjJee.``nj SkeÀ keÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee nw Deewj ³en me®®eer ³ee$ee efmeKeueeveer nw~ ... DeelceeDeeW kesÀªhe ceW keÀesF& HeÀke&À veneR neslee yeekeÀer MejerjeW ceW Deewj heeì& ceW HeÀke&À neslee nw~''

mee.yeeyee 14.10.08 efjJee.``nce yengleeW keÀes mecePeeles nQ, FmeceW KegMe veneR nesvee ®eeefnS~ henues osKevee nw ceQ yeeyee keÀes efkeÀlevee³eeo keÀjlee ntB, jele keÀes yeeyee keÀes ³eeo keÀjkesÀ meeslee ntB ³ee Yetue peelee ntB? ... mee|Jeme Yeer keÀjveernw Deewj ³eeo ceW jnkeÀj efJekeÀce& Yeer efJeveeMe keÀjves nQ~'' mee.yeeyee 14.1.09 efjJee.

137

``Ssmes cele mecePees efkeÀ Yee<eCe keÀjves Jeeues Tb®e nQ~ ... efmeHe&À keÀnvee veneR nw uesefkeÀve keÀjvee Yeer nw~keÀLeveer, keÀjveer, jnveer meye meceeve nes~ ... Yeue Yee<eCe yengle De®íe keÀjles nQ hejvleg yeehe kesÀ meeLeyegef×³eesie Yeer De®íe ®eeefnS~'' mee.yeeyee 29.9.08 efjJee.``yeehe ncekeÀes efJeée keÀe ceeefuekeÀ yeveeles nQ, nce GvekeÀes ³eeo keÀjles nQ~ yeehe keÀer Deewj 84 pevceeW kesÀ®e¬eÀ keÀer ³eeo jns lees Denes meewYeei³e~ ... Deye nce Deheves Iej peeles nQ, DeewjeW keÀes Yeer ³ener megveeveenw~ yeeyee efyeiej mele³egie keÀer jepeeF& keÀesF& os veneR mekeÀlee~'' mee.yeeyee 13.03.10 efjJee.``pees mele yeehe kesÀ mebie ceW jnWies, yengleeW keÀes jemlee yeleeles jnWies, Jes Tb®e heo hee³eWies~ mele yeehe mesncekeÀes keÌ³ee Jemee& efceuee nw, Jen Deheves Devoj ceW osKevee nw~ ³en lees peeveles nQ efkeÀ meye vecyejJeejnQ~ keÀesF& efkeÀlevee Jemee& heeles nQ, keÀesF& efkeÀlevee Jemee& heeles nQ~ jele-efove keÀe HeÀke&À jnlee nw~''

mee.yeeyee 24.02.10 efjJee.``legce meye peewnjer nes, ³en nw DeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀer peJeenjele~ efpemekesÀ heeme De®ís-De®ísjleve neWies, Jes meentkeÀej yeveWies, Jes DeewjeW keÀes Yeer meentkeÀej yevee³eWies~''

mee.yeeyee 8.02.10 efjJee.``pees Yeer efceues Gmes jemlee yeleevee nw~ meyekeÀes yengle h³eej mes yeesuees - yeehe keÀes ³eeo keÀjvee nw DeewjheefJe$e yevevee nw~ ... DeYeer yeehe ves ncekeÀes jemlee yelee³ee nw, lees Deheves keÀes osKevee nw - nceDeefJeveeMeer %eeve jleveeW keÀe oeve keÀjlee jnlee ntB? ... DeYeer legce ceveg<³e mes osJelee, heeheelcee meshegC³eelcee yeveles nes~ ³en meye nQ %eeve keÀer yeeleW~'' mee.yeeyee 29.01.10 efjJee.``mecePees legce efkeÀmekeÀes keÀnles nes efJeveeMe ceW yeekeÀer Leesæ[s Je<e& nQ~ Jen keÀnlee - ³en kewÀmes nes mekeÀleenw? lees HeÀì mes keÀnvee ®eeefnS - ³en keÀesF& nce Leesæ[sner yeleeles nQ, ³en lees YeieJeevegJee®e nw~ ...Ieæ[er-Ieæ[er yeesuees - ³en lees efMeJeyeeyee keÀer Þeercele nw~ ... henues-henues efkeÀmekeÀes Yeer yeehe keÀeheefj®e³e osvee nw~'' mee.yeeyee 14.01.10 efjJee.``efkeÀmekeÀes mecePeeles nes lees Ieæ[er-Ieæ[er efMeJeyeeyee keÀe veece uesles jnWies lees efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjlesjnWies~ FmeceW ye®®eeW keÀe Yeer keÀu³eeCe nw~ yeehe ves pees legcekeÀes mecePee³ee nw, Jen legce efHeÀj DeewjeW keÀesmecePeeles jnes~ mee|Jeme keÀjves JeeueeW keÀe ®eeì& De®íe jnlee nesiee~''

mee.yeeyee 14.01.10 efjJee.``peemleer mee|Jeme keÀjves Jeeues ner Tb®e heo hee³eWies, lees GvekeÀe efjiee[& Yeer jKevee ®eeefnS~ GvemesmeerKevee ®eeefnS~ ... yesno keÀer jepeeF& kesÀ efueS heæ{eF& Deewj mee|Jeme hej hetje DeìsvMeve ®eeefnS~ ³ennw yesno keÀer heæ{eF&~ DeYeer ³en jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~''


138

``meyekeÀes Fme cew[ue hej mecePeeDees, efHeÀj pees Fme Oece& keÀe nesiee, GmekeÀes leerj ueie pee³esiee,GmekeÀe keÀu³eeCe nes pee³esiee~ ... mee|Jeme keÀer meHeÀuelee kesÀ efueS osner-DeefYeceeveer DeJemLee ceW efmLeleneskeÀj mee|Jeme keÀjes~ efoue meeHeÀ lees cegjeo neefmeue~'' mee.yeeyee 11.01.10 efjJee.`èfMeJe kesÀ ceefvoj ceW meyemes De®íer mee|Jeme nes mekeÀleer nw~ ... efMeJeyeeyee Fve ye´ïee Üeje keÀnles nQ- cegPes ³eeo keÀjes lees legcnejs efJekeÀce& efJeveeMe neW~ ... cew[ue hej mecePee keÀj yeesuees - ]iejerye nw leesÖeÀer osles nQ, meentkeÀej nw lees yeesuees legce oWies lees yengleeW kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS Deewj Yeer íhee ueWies leeslegcneje Yeer keÀu³eeCe nes pee³esiee~ legcneje ³en OevOee meyemes leerKee nes pee³esiee~''

mee.yeeyee 11.01.10 efjJee.``keÀesF& Yeer Oece& Jeeuee nes, GmekeÀes keÀnvee nw efkeÀ yeehe keÀnles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePe cegPes ³eeokeÀjes lees legce heeJeve yeve pee³eWies, efHeÀj ceQ meeLe Iej ues peeTbiee~... keÀesF& jn ve pee³es, FmeefueS hetjeeE{{esje heerìvee ®eeefnS~ SkeÀ efove meyekeÀes peªj helee heæ[siee efkeÀ yeehe Dee³es nQ, MeeefvleOeece-megKeOeece keÀe Jemee& osves~'' mee.yeeyee 7.01.10 efjJee.`èfkeÀmekeÀes Yeer h³eej mes mecePeevee ®eeefnS efkeÀ ³en Jener ceneYeejle keÀer ueæ[eF& nw, yeehe ves ©ê %eeve³e%e Yeer j®ee nw~ ... cee³ee ³eesie ceW ner efJeIve peªj [eueleer nw, efHeÀj Yeer heg©<eeLe& keÀjles-keÀjlesefJepe³e hee ueWies~ ... heeJeve peªj yevevee nw~ cesnvele keÀjveer nw, DeewjeW keÀes Yeer jemlee yeleevee nw~''

mee.yeeyee 4.01.10 efjJee.``ceewkeÀe Deewj mece³e osKekeÀj efkeÀmekeÀes leerj ceeje peelee nw~ %eeve osves keÀer Yeer yeæ[er ³egefkeÌle ®eeefnS~yeehe ³egefkeÌle³eeB lees DeveskeÀ yeleeles jnles nQ~ ... ³en nw %eeve ³e%e~ yeéïeCeeW keÀes ner %eeve efceuelee nw,pees efHeÀj osJelee yeveles nQ~'' mee.yeeyee 4.01.10 efjJee.`èfkeÀmeer Yeer ceveg<³e ceW ³es vee@uespe nesleer veneR nw~ yeehe ner DeekeÀj ³en vee@uespe osles nQ, efpememes ceveg<³emes osJelee yeveles nQ~ ... c³egefpe³ece ceW yeæ[s De®ís-De®ís ef®e$e nQ, efpeve hej legce efkeÀmekeÀes Yeer De®íerjerefle mecePee mekeÀles nes~ yeeyee ³eneB heeC[Je YeJeve ceW c³egefpe³ece veneR yeveJeeles nQ~ FmekeÀes keÀnepeelee nw ìe@Jej Dee@HeÀ meeFuesvme~'' mee.yeeyee 27.12.09 efjJee.``yeeyee ves heæ{e³ee nw - yeeoue YejkeÀj efHeÀj yejmevee Yeer nw~ me®®es yeéïeCeeW keÀes me®®eer ieerlee peªjmegveeveer nw~ ... cegefkeÌle keÀe Jemee& lees meyekeÀes efceuelee nw~ meyekeÀes Jeeheme cegefkeÌleOeece ceW peevee ner nw~yeekeÀer mJeie& keÀe Jemee& efceuelee nw heæ{eF& mes~ efHeÀj pees efpelevee heæ{siee, Glevee Jemee& efceuesiee~''

mee.yeeyee 28.12.09 efjJee.``yeehe ves keÀesF& Jen ieerlee veneR megveeF& Leer~ yeehe lees pewmes Deye mecePee jns nQ, Ssmes ner keÀuhe henues YeermecePee³ee Lee~ ... jeJeCe ves meerlee keÀes ®egje³ee~ ... Fve yeeleeW hej Yeer efJe®eej efkeÀ³ee peelee nw~...

139

³es meye je]pe yengle mecePeves kesÀ nQ, pees legce ye®®es mecePekeÀj efkeÀmekeÀes Yeer yeæ[er Meerleuelee mes mecePeemekeÀles nes~'' mee.yeeyee 23.12.09 efjJee.``DeYeer ÒewefkeÌìkeÀue keÀer yeele nw efkeÀ ceW yeehe menpe %eeve oslee ntB Deewj menpe jepe³eesie efmeKeueelee ntB~... yeehe ieerlee Yeer hetje DeLe& mecePeeles nQ~ ceQ ³eesie efmeKeueelee Yeer ntB Deewj efmeKeueJeelee Yeer ntB~ ye®®es³eesie meerKekeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer efmeKeueeles nQ vee~ ... legce ye®®es me=efä-®e¬eÀ kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve megvekeÀj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer megveeles nes~ FmekeÀes ner MebKe-OJeefve keÀne peelee nw~''

mee.yeeyee 24.12.09 efjJee.``Fme mece³e meYeer keÀece ef®elee hej peue jns nQ~... legce nes Meerleuee osefJe³eeB, Meerleue íeRìs [euevesJeeueer~ ³en nw %eeve kesÀ íeRìs, pees Deelcee kesÀ Thej [eues peeles nQ, efpememes Deelcee heefJe$e yeveves mesMeerleue yeve peeleer nw~ ... legce Kego Yeer Meerleue yeveles nes Deewj otmejeW keÀes yeveeles nes~''

mee.yeeyee 26.12.09 efjJee.``³en meye je]pe pewmes yeehe ves legcekeÀes mecePee³es nQ, Jewmes legcekeÀes Deewj meyekeÀes mecePeevee nw~ ...efvejekeÀej efMeJeyeeyee Fme leve keÀe DeeOeej uesles nQ~ yeeyee keÀes cegKe lees peªj ®eeefnS, FmeefueSieTcegKe keÀer ceefncee nw~ ³en je]pe ]peje hes®eeruee nw~ efMeJeyeeyee kesÀ DeekeÌ³ethesMeve keÀes meyekeÀesmecePeevee nw~ '' mee.yeeyee 23.12.09 efjJee.``Deelcee efyevoer efcemeue íesìer nw, pees osKeves ceW Yeer veneR Deeleer nw, yeehe Yeer efyevoer nw~ ... Fve yeeleeWhej ye®®eeW keÀes De®íer jerefle efJe®eej Yeer keÀjvee nw~ nce Deelcee³eW Thej mes DeeF& nQ, Mejerj OeejCekeÀe heeì& yepeeves kesÀ efueS~ ... DeYeer pewmes legceves mecePee nw, Jewmes DeewjeW keÀes mecePeevee nw~ ³en leespeªj nw efkeÀ vecyejJeej efpemeves efpelevee heæ{e nw, Jes Glevee ner heæ{e mekeÀles nQ~ meyekeÀes ìer®ej Yeerpeªj yevevee nw~'' mee.yeeyee 23.12.09 efjJee.``Dece=leJesues G"keÀj yeeyee mes yeeleW keÀjes~ ... yeeyee keÀes ³eeo keÀj yeeyee keÀer mee|Jeme hej peeDees~efHeÀj cee³ee kesÀ letHeÀeve veneR Dee³eWies~ Jen veMee efove Yej ®euesiee Deewj DeJemLee Yeer yeæ[er efjHeÀeFve nespee³esieer~ ³eesie ceW Yeer ueeFve keÌueer³ej nes pee³esieer~... iejerye Yeer yeeyee keÀer Fme mee|Jeme ceW ueie pee³eWlees GvekeÀes cenue efceue mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 18.12.09 efjJee.``³en Yeer J³eeheej nw hejvleg ³en J³eeheej keÀesF& efJejuee ner keÀjlee nw~ J³eeheej lees meYeer keÀes keÀjveenw~ íesìs ye®®es Yeer %eeve Deewj ³eesie keÀe J³eeheej keÀj mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 9.12.09 efjJee.``ceefncee meejer legcnejer nw~ veJejeef$e hej hetpee Deeefo meye legcnejer nesleer nw~ legce ner yeehe keÀer Þeercelehej ®euekeÀj mLeehevee keÀjles nes~ Þeercele hej legce meejs efJeée keÀes ®esvpe keÀjles nes lees GvekeÀer Þeercelehej hetje ®euevee ®eeefnS vee~ meye vecyejJeej heg©<eeLe& keÀjles jnles nQ Deewj mLeehevee nesleer jnleer nw~''

140

mee.yeeyee 29.11.09 efjJee.``Deelcee keÀer ner meÃefle nesleer nw Deewj Deelcee keÀer ner ogie&efle nesleer nw~ ³es meYeer yeeleW efJe®eej meeiejcevLeve keÀjves keÀer nQ~ Deheveer yegef× ceW ner veneR neWieer lees otmejeW keÀes kewÀmes mecePee³eWies~ ... yeehe keÀes³eeo ve keÀjves mes DeJemLee De®eue-De[esue veneR yeve heeleer nw~'' mee.yeeyee 1.12.09 efjJee.``efheíeæ[er ceW legcekeÀes meye mee#eelkeÀej neWies efkeÀ nce keÌ³ee yeveWies, ncemes keÌ³ee efJekeÀce& ngDee nw, pees cesjerSsmeer neuele ngF& nw~ ... ue#ceer-veeje³eCe yevevee nw lees heg©<eeLe& Yeer Ssmee ®eeefnS~ Deheves keÀes DeehenerosKevee nw efkeÀ nce efkeÀlevee DeewjeW keÀe keÀu³eeCe keÀjles nQ, Devleceg&Ke nes efkeÀlevee mece³e yeeyee keÀer ³eeoceW jnles nQ?'' mee.yeeyee 23.11.09 efjJee.``DeYeer yeehe ves legce ye®®eeW keÀes ³en meeje %eeve mecePee³ee nw, legce efHeÀj efkeÀmekeÀes Yeer mecePee mekeÀlesnes~ henues-henues lees efkeÀmekeÀes Yeer yesno kesÀ yeehe keÀe heefj®e³e osvee nw~ ... Jen vee@uespeHegÀue nw, leeslegcekeÀes Yeer vee@uespe efmeKeueeles nQ~ ³en F&éejer³e vee@uespe nw meesme& Dee@HeÀ FvekeÀce~''

mee.yeeyee 24.11.09 efjJee.``legce ner hetp³e Deewj legce ner hegpeejer yeveles nes, 84 keÀe ®e¬eÀ legce ner ueieeles nes~ Deye efHeÀj JeehemeIej peevee nw~ keÀesF& heeflele Jeeheme Iej pee veneR mekeÀlee~ ... legce heefJe$e yevekeÀj heefJe$e ogefve³ee ceW®eues pee³eWies~ Deye pees efpelevee heg©<eeLe& keÀjWies, Glevee Tb®e heo hee³eWies~ yengleeW keÀes yeehe keÀe heefj®e³eosles jnes~'' mee.yeeyee 11.11.09 efjJee.``yeehe pees megveeles nQ, ³es menpe mecePeves keÀer yeeleW nQ~ FvekeÀes mecePeves ceW keÀesF& cegefMkeÀueele veneR nwDeewj ve efkeÀmekeÀes megveeves ceW keÀesF& cegefMkeÀueele nw~ peye Yeer keÀesF& efceues lees GmekeÀes yeesuees - Deheves keÀesDeelcee mecePe yesno kesÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ DeelceeDeeW keÀe yeehe nw hejceefhelee hejceelcee efMeJe~ ...yeehe efkeÀlevee De®íer jerefle mecePeeles nQ Deewj efnvoer ceW ner mecePeeles nQ~''

mee.yeeyee 12.11.09 efjJee.``mele³egie ceW Dee³eg hetjer nesves hej Deehener Mejerj íesæ[les nQ~ FmekeÀes keÀne peelee nw ³eesieyeue~ JeneB%eeve keÀer yeele veneR jnleer nw~.. pees mee|Jeme veneR keÀjles nQ, Jes keÌ³ee heo hee³eWies~ mee|Jeme lees nesveer nernw~ ieeBJe-ieeBJe ceW mee|Jeme keÀjveer nw~ yeehe keÀe heefj®e³e meyeekeÀes osvee nw~''

mee.yeeyee 13.11.09 efjJee.``DeYeer legcekeÀes SkeÀ yeehe mes ner megvevee nw~ efmeJeeS yeehe kesÀ Deewj keÀesF& mes kegÀí megvevee ner veneR nw~yeehe mes megvekeÀj efHeÀj Deheves Deewj YeeF³eeW keÀes megveevee nw~ ... DeYeer legce peeveles nes yeehe ner mele³egieerjepeeF& keÀer [e@³evesmìer mLeeheve keÀjles nQ~'' mee.yeeyee 10.11.09 efjJee.``efpeve ye®®eeW ceW %eeve nw, Jes DeewjeW keÀe Yeer keÀu³eeCe keÀjves kesÀ efueS, Deehe meceeve yeveeves kesÀ efueS

141

Yeeieles jnWies~ Deheves keÀes Deehener osKevee nw efkeÀ nceves efkeÀleveeW %eeve megvee³ee nw~ ... legce meyeefMeJeyeeyee kesÀ ye´ïee kesÀ Üeje S[e@hìs[ ye®®es nes~'' mee.yeeyee 10.11.09 efjJee.``yeehe ves mecePee³ee nw - ³en megKe Deewj ogKe keÀe Kesue nw~ pees Yeer veF&-veF& Deelcee³eW Thej mesDeeleer nQ, GvekeÀes henues ogKe veneR nes mekeÀlee nw~ Kesue nw ner henues megKe, heerís ogKe~... yeehe ³esmeye yeeleW legcekeÀes mecePeeles nQ, legcekeÀes efHeÀj DeewjeW keÀes mecePeevee nw~''

mee.yeeyee 10.11.09 efjJee.``pees efpelevee-efpelevee yengleeW keÀes hew]ieece hengB®eeles nQ, GvekeÀes yeæ[e hewiecyej keÀnWies, GvekeÀes ner cenejLeerDeLeJee Ieesæ[smeJeej keÀne peelee nw~ ... legce ye®®es mee|Jeme kesÀ efueS efveefceÊe yeves ngS nes, mee|Jeme kesÀefueS ner peerJeve oer ngF& nw~ pees mee|Jeme keÀjWies, Jes ner heo Yeer hee³eWies~ GvekeÀes efkeÀmeer keÀer hejJeen veneRjnleer nw~'' mee.yeeyee 7.11.09 efjJee.``me®®eer efoue Jeeues ner ³eneB mkeÀe@uejefMehe heeles nQ, Mewleeveer efoue Jeeues lees ®eue ve mekeWÀ~ Mewleeveerefoue Jeeues Dehevee yesæ[e ieke&À keÀjles nQ~ ... mecePevee ®eeefnS efkeÀ Deeheme ceW uetveheeveer nesves mes nceyeehe keÀer mee|Jeme keÀj veneR mekeWÀies~ Devoj ner peueles jnWies~ osneefYeceeve Deelcee keÀes peueelee nw~''

mee.yeeyee 7.11.09 efjJee.``osner-DeefYeceeveer keÀes ner Ssmes-Ssmes K³eeue Dee³eWies efkeÀ keÌ³ee keÀjvee ®eeefnS pees yes®eejeW keÀes ceeuetceheæ[s Deewj yeehe mes Jemee& ues uesJeW~ ... yeeyee keÀnles nQ yeæ[s-yeæ[s Deeoefce³eeW kesÀ heeme peeDees, Deeies®euekeÀj Jes Yeer ³en mecePeWies Deewj Dee³eWies~'' mee.yeeyee 5.11.09 efjJee.``pees Yeer ìeFce efceues lees mee|Jeme kesÀ efueS K³eeue keÀjvee ®eeefnS efkeÀ nce DeewjeW keÀe keÀu³eeCe kewÀmeskeÀjW? ... iee³eve nw - ceevegme mes osJelee efkeÀ³es keÀjle ve ueeieer Jeej~ hegjeveer ogefve³ee mes veF& ogefve³eepeªj yeveleer nw, efHeÀj hegjeveer keÀe efJeveeMe Yeer peªj nesvee nw~'' mee.yeeyee 29.10.09 efjJee.``De®íe ³eeo keÀjves JeeueeW kesÀ keÀjskeÌìme& De®ís nesles peeles nQ, Jes yengle-yengle ceer"s mee|JemeSyegueyeveles peeles nQ~ keÀjskeÌìme& De®ís veneR nQ lees keÀesF& keÀes hemevo veneR Deeles nQ~ ... F&éej keÀer cele keÀesueerieue cele keÀne peelee nw~ ueerieue cele mes legce Tb®e yeveles nes~... meyemes Fuueerieue keÀece nwefJekeÀej keÀe Yetle~'' mee.yeeyee 31.10.09 efjJee.``SkeÀ ner yeele yeme nw~ FmeceW peemleer kegÀí Yeer heæ{evee veneR ®eeefnS~ legce SkeÀ meskesÀC[ ceW efkeÀmekeÀesYeer mJeie&Jeemeer yevee mekeÀles nes~ ... efHeÀj yeehe legcekeÀes Flevee %eeve osles nQ, efpemekesÀ efueS iee³eve nw -meeiej keÀes m³eener yeveeDees, meeje pebieue keÀuece yeveeDees, lees Yeer %eeve keÀe Devle veneR nes mekeÀleenw~'' mee.yeeyee 27.10.09 efjJee.``legce ye®®es peeveles nes - nce F&éejer³e mee|Jeme hej nQ~ ³ener meyekeÀes yeleevee nw efkeÀ yeehe keÀnles nQ -

142

cevceveeYeJe DeLee&led Deheves keÀes Deelcee mecePe cegPes ³eeo keÀjes~ efpeleveer legce mee|Jeme keÀjWies, GleveelegcekeÀes HeÀue efceuesiee~ ³es meye yeeleW De®íer jerefle mecePeves keÀer nQ~ ... FmeceW ner cesnvele nw~ cesnveleefyeiej HeÀue Leesæ[sner efceue mekeÀlee nw~'' mee.yeeyee 15.10.09 efjJee.``JeeveÒemLe DeeÞeceeW ceW peekeÀj legce mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ hetíes - JeeveÒemLe keÀe DeLe& keÌ³ee nw? JenDeYeer yeehe yew" mecePeeles nQ~ DeYeer meejer ogefve³ee JeeveÒemLeer nw~ ... meyekeÀes JeeCeer mes hejs peevee nernw~ pees De®íer jerefle heg©<eeLe& keÀjles nQ, Jes ner Tb®e heo heeles nQ~ FmekeÀes keÀne peelee ]keÀ³eecele keÀemece³e~'' mee.yeeyee 15.10.09 efjJee.``legce ©neveer heC[s nes, legce meyekeÀes ©neveer Iej keÀe jemlee yeleeles nes~ Jen nw legce DeelceeDeeW keÀe©neveer Iej~ ªn Mejerj OeejCe keÀj ³eneB heeì& yepeeleer nw~... nj SkeÀ keÀe [êcee ceW Dehevee pees heeì&nw, Jener yepee³eWies~ Fme [êcee ceW keÀesF& efjhuesme nes veneR mekeÀlee~''

mee.yeeyee 21.09.09 efjJee.``legcekeÀes Dehevee Yeer Þe=bieej keÀjvee nw Deewj efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer jemlee yeleevee nw~ ... keÀesF& leesDehevee Yeer Þe=bieej keÀj efHeÀj otmejeW keÀe Yeer keÀjles nQ~ ... De®íer jerefle mees®e-efJe®eej keÀjes efkeÀ yeeyeekewÀmes-kewÀmes ³egefkeÌle³eeB yeleeles nQ~'' mee.yeeyee 9.09.09 efjJee.``³es F&éejer³e keÀe@uespe Keesueves keÀer yengle keÀesefMeMe keÀjveer nw keÌ³eeWefkeÀ ³en F&éejer³e keÀe@uespe mLeehevekeÀjves keÀer yengle Tb®eer mee|Jeme nw~ ... efJeée-efJeÐeeue³e lees ³en SkeÀ ner neslee nw, peneB yeehe DeekeÀjmeyekeÀes cegefkeÌle-peerJevecegefkeÌle osles nQ~'' mee.yeeyee 3.09.09 efjJee.``keÀneB Yeer jnles ³en ³eeo keÀer ÒewefkeÌìme keÀjveer nw efkeÀ pees keÀesF& Yeer Dee³es, GvekeÀes Yeer yeehe keÀe hew]ieeceoes efkeÀ yeehe keÀnles nQ - Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeo keÀjes, FmekeÀes ner ³eesieyeue keÀnepeelee nw~ ... veer®es Glejles-Glejles leceesÒeOeeve yeve ie³es, Deelcee keÀer MeefkeÌle efyeukegÀue Kelce nes ieF&nw~'' mee.yeeyee 17.08.09 efjJee.``meyemes yeæ[e lees yeehe ner nw, Gvemes nce meerKe jns nQ~ meerKekeÀj DeewjeW keÀes mecePeeles nQ~ melieg© peeslegcekeÀes mecePeeles nQ, Jen legce DeewjeW keÀes mecePeeles nes~ ... nj SkeÀ Deelcee ceW Dehevee-Dehevee heeì&Yeje ngDee nw~ meye SkeÌìme& nQ, GvekeÀes Dehevee heeì& yepeevee ner nw~ Deelcee keÀe heeì& keÀYeer efceì veneRmekeÀlee~'' mee.yeeyee 19.08.09 efjJee.``yeehe ves legcekeÀes pees mce=efle efoueeF& nw, legce efHeÀj Jen DeewjeW keÀes Yeer efoueeDees, leye ner legce Tb®e heohee mekeWÀies~ Tb®e heo heeves kesÀ efueS yengle cesnvele keÀjveer nw~ ... Deelcee keÀes keÀesF& keÀeue Keelee veneRnw~ ... mele³egie ceW [êcee Devegmeej peye mece³e neslee nw lees Deelcee ®eueer peeleer nw~ efpeme mece³eefpemekeÀes peevee neslee nw, Jen ®euee peelee nw~'' mee.yeeyee 12.08.09 efjJee.

143

``keÀuhe-keÀuhe, keÀuhe kesÀ mebiece³egies yeehe Deelee nw~ ³en meeje ®e¬eÀ efjheerì neslee jnlee nw~ ³enmce=efle Fme mece³e ner legcekeÀes DeeF&, peye yeehe ves mce=efle efoueeF& nw~ ... Fme mce=efle kesÀ veMes ceW peyejnWies, leye efkeÀmekeÀes Gmeer KegMeer Deewj veMes mes mecePee Yeer mekeWÀies~''

mee.yeeyee 12.08.09 efjJee.``yeehe Deeles ner nQ heg©<eesÊece mebiece³egie hej~ lees mecePeeves keÀer efkeÀleveer cesnvele keÀjveer heæ[leer nw~ ...meYeer DeelceeDeeW keÀes SkeÀ hejceefhelee hejceelcee mes Jemee& efceuelee nw~ ceveg<³e, ceveg<³e keÀes peerJevecegefkeÌleos ve mekesÀ~ legce ye®®es ³en Jemee& heeves keÀe heg©<eeLe& DeYeer keÀj jns nes~''

mee.yeeyee 13.08.09 efjJee.``³en nw ©neveer ³ee$ee~ íesìs ye®®eeW keÀes Yeer efmeKeueeDees efkeÀ efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjes~ GvekeÀe YeernkeÀ nw yeehe mes Jemee& uesves keÀe~ Jes ³en lees veneR mecePeWies efkeÀ Deheves keÀes Deelcee mecePe yeehe keÀes ³eeokeÀjvee nw~ veneR, Jes efmeHe&À efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjWies~ cesnvele keÀjves mes GvekeÀe Yeer keÀu³eeCe nesmekeÀlee nw~'' mee.yeeyee 13.08.09 efjJee.``mele³egie ceW lees Leesæ[s osJelee³eW nesles nQ, ³eneB lees efkeÀleves Deveefievele ceveg<³e nQ~ JeneB lees nesiee ner SkeÀDeeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece&~ DeYeer legce meyekeÀes yesno kesÀ yeehe keÀe heefj®e³e osles nes~ yesno keÀeyeehe ner DeekeÀj veF& ogefve³ee mJeie& j®eles nQ~'' mee.yeeyee 7.08.09 efjJee.``keÀesF& keÀnles-legce keÀnles nes YeieJeevegJee®e lees jLe Üeje ncekeÀes YeieJeeve keÀe mee#eelkeÀej keÀjeDees~Dejs, legceves Deelcee keÀe mee#eelkeÀej efkeÀ³ee nw? Fleveer íesìer meer efyevog keÀe legce mee#eelkeÀej keÌ³eekeÀj mekeWÀies~ peªjle ner veneR nw~ ³en lees Deelcee keÀes peevevee neslee nw~ Deelcee Ye=kegÀìer kesÀ yeer®e ceWjnleer nw, efpemekesÀ DeeOeej hej Flevee yeæ[e Mejerj ®euelee nw~'' mee.yeeyee 7.08.09 efjJee.``Deelcee³eW efvejekeÀejer ogefve³ee ceW pee³eWies, JeneB mes pee³eWies megKeOeece ceW~ megKeOeece ceW ues peeves JeeueeSkeÀ ner yeehe nw~ legce keÀesF& keÀes Yeer mecePeeDees, yeesuees DeYeer Jeeheme Iej peevee nw~ ... DeMejerjer yeehener Iej Jeeheme ues pee³eWies, Jen DeYeer Dee³es nQ~'' mee.yeeyee 7.08.09 efjJee.``yeehe mes Tb®e les Tb®e heo heevee nw lees heg©<eeLe& keÀjvee heæ[s~ heæ{eF& ³eeo nesieer lees 84 keÀe ®e¬eÀ Yeer³eeo Dee pee³esiee~ ... Deiej ³en ³eeo Dee³es lees efkeÀmekeÀes megvee³eW Yeer peªj~ ... mee|JemeSyegueye®®eeW keÀe meeje efove ³ener K³eeue ®eueles jnles nQ~ mee|Jeme veneR keÀjles lees mecePee peelee nw efkeÀ yegef×ner veneR ®eueleer nw~'' mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``efkeÀmekeÀes mecePeeves keÀer Yeer yeæ[er ³egefkeÌle ®eeefnS~ efkeÀmekeÀes G"eves kesÀ efueS mees®evee ®eeefnS efkeÀ keÌ³ee³egefkeÌle j®eW, pees efkeÀmekeÀes menpe mecePe ceW Dee pee³es~ keÀesF& keÀes veeje]pe Yeer veneR keÀjvee nw~ ... Fmemebiece³egie keÀe legcekeÀes ner helee nw, Deewj keÀesF& lees mecePe ve mekesÀ~ yeehe lees mee|Jeme kesÀ efueS DeveskeÀ

144

ÒekeÀej keÀer ³egefkeÌle³eeB yeleeles nQ~'' mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``Deheveer Deehener peeB®e keÀjveer ®eeefnS efkeÀ nce yeeyee keÀes efkeÀlevee ³eeo keÀjles nQ, nceejer yegef× DeewjefkeÀmeer lejHeÀ lees veneR peeleer nw? ... legce keÀesF& keÀes Yeer ³egefkeÌle mes mecePee³eWies lees legcnejs ogMceve veneRyeveWies~ ... mecePeeves keÀer ³egefkeÌle j®eveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``SkeÀ yeehe kesÀ efmeJeeS keÀesF& keÀer Yeer ³eeo veneR Deeveer ®eeefnS~ Deewj mebie leesæ[ SkeÀ mebie peesæ[vee nw~³es nQ efkeÀmekesÀ keÀu³eeCe keÀjves keÀer ³egefkeÌle³eeB~ ... efYevve-efYevve ³egefkeÌle³eeB j®e yengleeW keÀe keÀu³eeCekeÀj mekeÀles nes~ nÆer lees SkeÀ ner nw~ Deewj keÀesF& nÆer nw ner veneR lees pee³eWies keÀneB~''

mee.yeeyee 4.08.09 efjJee.``mele³egie ceW keÀesF& l³eesnej neslee veneR nw~... pees ³eneB ceveeles nQ, Jes JeneB veneR cevee mekeÀles~ ...DeYeer nw %eeve ceeie& keÀe mece³e~ legce ye®®eeW keÀes mecePee³ee ie³ee nw - YeefkeÌle keÀer keÀesF& yeele megvee³es leesGvekeÀes mecePeevee ®eeefnS nce DeYeer %eeveceeie& ceW nQ, %eeve meeiej SkeÀ YeieJeeve ner nw, pees meejer ogefve³eekeÀes JeeFmeuesme yeveeles nQ~'' mee.yeeyee 31.07.09 efjJee.``ye®®es pees mee|Jeme keÀjles nQ, GmekeÀe mecee®eej cesipeerve ceW Deelee nw~ pees cesipeerve heæ{les nQ, GvekeÀesceeuetce heæ[siee efkeÀ HeÀueeveer peien Ssmeer mee|Jeme nes jner nw~ ... mee|Jeme mecee®eej megvekeÀj efoue ceWDeelee nw efkeÀ ceQ Yeer Ssmeer mee|Jeme keÀªB~ ... ³en lees ye®®es mecePeles nQ efkeÀ efpeleveer mee|Jeme, GleveeTb®e heo efceuesiee~'' mee.yeeyee 17.07.09 efjJee.``pees peeveles nQ uesefkeÀve DeewjeW keÀes veneR mecePeeles nQ lees yeeyee keÀnsiee efkeÀ Jes kegÀí veneR peeveles nQ~peeveles nQ leye keÀnW, peye mee|Jeme keÀjW, mecee®eej cewipeerve ceW Dee³es~''

mee.yeeyee 17.07.09 efjJee.``mees®ees veneR~ Leesæ[e Yeer megvee lees Jen Òepee nes ieF&~ Òepee lees {sj yeveveer nw~ %eeve keÀYeer efJeveeMe keÀesveneR heelee nw~ %eeve megvee Deewj SkeÀ yeej keÀne efMeJeyeeyee nw, lees Yeer yeme, Òepee ceW Dee pee³eWies~Devoj ceW legcnW ³en mce=efle Deeveer ®eeefnS efkeÀ nce efpeme jep³e ceW Les, Jen efHeÀj Deye hee jns nQ, GmekesÀefueS hetje heg©<eeLe& keÀjvee ®eeefnS~ efyeukegÀue SkeÌ³etjsì mee|Jeme ®eue jner nw keÀuhe henues kesÀceeefHeÀkeÀ~'' mee.yeeyee 13.07.09 efjJee.``[^ecee Devegmeej meejs keÀuhe veer®es Glejvee ner nw~... mebiece³egie hej ner yeehe DeekeÀj efmeKeueeles nQefkeÀ Deye ®eæ{leer keÀuee Megª nesleer nw~... legce hew]ieece Yeer [^ecee kesÀ huesve Devegmeej ner hengB®eeles nes~keÀesF& keÀes hew]ieece veneR osles nes lees iees³ee mee|Jeme veneR keÀjles nes~ meejer ogefve³ee ceW hew]ieece hengB®eevee nw~''

mee.yeeyee 1.07.09 efjJee.``De®íer jerefle meye yeeleW mecePekeÀj DeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ ... ³eneB lees legcekeÀes meyekeÀes yeehe

145

keÀe hew]ieece osvee nw~'' mee.yeeyee 1.07.09 efjJee.``ceveg<³eeW keÀes Fme yevojheves mes ígæ[evee nw~ ... yeehe legce ye®®eeW keÀes efJeée keÀer yeeoMeener os jns nQ~yeekeÀer meye Kelce nes pee³esiee, Fmemes lees keÌ³eeW ve yeehe mes yeeoMeener ues uees~ keÀesF& lekeÀueerHeÀ keÀer yeeleveneR nw, efmeHe&À yeehe keÀes ³eeo keÀjvee nw Deewj mJeoMe&ve ®e¬eÀ efHeÀjevee nw~ YegiejeW mes cegùer Keeueer keÀjnerjs-peJeenjeW mes YejkeÀj peevee nw~'' mee.yeeyee 26.06.09 efjJee.`èfnvot mes osJelee veneR, yeéïeCe mes osJelee yeveles nes~ ³es yeeles De®íer jerefle OeejCe keÀjveer nQ~ ...henues-henues yeehe keÀe heefj®e³e oskeÀj, efHeÀj efoKeevee nw efkeÀ ³en hegjeveer ogefve³ee yeoueveer nw~ yeehe veF&ogefve³ee mLeeheve keÀj jns nQ~ ... DeYeer nce heg©<eesÊece mebiece³egie hej nQ~''

mee.yeeyee 27.06.09 efjJee.`èfpevneWves keÀuhe henues yeehe keÀes peevee nw, Jes ner DeYeer peeveles nQ, Jes ner Deye heg©<eeLe& keÀj jns nQ~³en heg©<eeLe& Yeer yeehe kesÀ efyevee keÀesF& keÀje veneR mekeÀlee~ ... Fve yeeleeW keÀes ceeveWies Yeer Jes ner, efpevneWveskeÀuhe henues ceevee nesiee~ legcneje HeÀpe& nw pees Yeer Dee³es, GvekeÀes yeehe keÀe HeÀjceeve yeleevee~''

mee.yeeyee 10.02.09 efjJee.``meye peªj mecePeles neWies efkeÀ henues vecyej ceW mesJee lees ³en oeoe ner keÀj jns nQ Þeercele hej~ ...cegK³e ©neveer mesJee nw, meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee~ ³en nw meyemes menpe yeele~ mLetue mee|JemekeÀjves ceW ... legce mJeie& ceW ner neWies, jep³e keÀjles neWies - ³en yegef× ceW jnves mes KegMeer nesleer nw~''

mee.yeeyee 24.06.09 efjJee.``henues-henues DeueHeÀ keÀes mecePeevee nw~ DeueHeÀ keÀes mecePe pee³eWies efHeÀj Fleves ÒeÍe>> Deeefo keÀesF&hetíWies veneR~ DeueHeÀ mecePeves efyeiej legce yeekeÀer Deewj ef®e$eeW hej mecePee³eWies lees ceeLee Kejeye keÀjoWies~ ... Ssmes Yeer efvekeÀueWies, pees keÀnWies DeuHeÀ mecePe efue³ee yeekeÀer ³en ef®e$e Deeefo keÌ³ee osKeves kesÀnQ~ nceves DeueHeÀ keÀes peeveves mes meye kegÀí mecePe efue³ee nw~ ... legce ³en HeÀmì& keÌueeme efYe#ee oslesnes~'' mee.yeeyee 19.06.09 efjJee.``henues-henues efkeÀmekeÀes Yeer ³en peªj mecePeevee ®eeefnS efkeÀ Deheves keÀes Deelcee mecePe ceeceskeÀced³eeo keÀjes, osn kesÀ meye Oece& Deewj mecyevOe Yetue peeDees lees meye heehe keÀì pee³eWies Deewj Deelcee heeJeveyeve pee³esieer~ ... yeeyee keÀes K³eeue Dee³ee efkeÀ ye®®es henuee hee" Fme jerefle hekeÌkeÀe veneR keÀjeles nQ,pees nw efyeukegÀue peªjer~ efpelevee ³en De®íer jerefle ketÀìWies, Glevee yegef× ceW ³eeo jnsiee~''

mee.yeeyee 19.06.09 efjJee.``yeehe keÀe hewieece meyekeÀes osvee nw, efHeÀj nw j®evee keÀer vee@uespe efkeÀ ³en ®e¬eÀ kewÀmes efHeÀjlee nw~ ...legce GvekeÀes yeehe keÀer ³eeo efouee³eWies, GmeceW legce ye®®eeW keÀe Yeer keÀu³eeCe nw~ legce Yeer cevceveeYeJe

146

jnWies~ legce hew]iecyej nes lees legcekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e meyekeÀes osvee nw~'' mee.yeeyee 19.06.09 efjJee.

``yeehe keÀnles nQ - cegPes ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies~ ieerlee kesÀ De#ej efkeÀleves keÌueer³ej nQ~yeeyee ves keÀne Yeer nw ... ³en %eeve cesjs Deewj osJeleeDeeW kesÀ YekeÌleeW keÀes megveevee~''

mee.yeeyee 2.06.09 efjJee.``Tb®e les Tb®e yeehe yeæ[s les yeæ[er keÀneveer megveeles nQ~ ³en keÀneveer legcekeÀes yengle Tb®e yeveeves Jeeueer nw~³en meowJe ³eeo jKeveer ®eeefnS Deewj yengleeW keÀes megveeveer nw~ ... ³en efj³eue keÀneveer nw, pees ®eslev³eJe=#eheefle yeehe yew" legce ye®®eeW keÀes megveeles nQ, efpememes legce osJelee yeveles nes~ FmeceW heefJe$elee nwcegK³e~'' mee.yeeyee 2.06.09 efjJee.``legce ye®®es heæ{ jns nes~ legcekeÀes heæ{keÀj DeewjeW keÀes Yeer heæ{evee nw~ meyekeÀes efmeHe&À yeehe keÀe ner cewmespeosvee nw~ yesno keÀe yeehe yesno keÀe Jemee& osves Dee³es nQ~ ... yeehe kesÀ efmeJeeS ceveg<³e keÀes osJelee keÀesF&yevee ve mekesÀ~ ... yeehe ner legce ye®®eeW keÀes j®elee Deewj j®evee keÀe heefj®e³e osles nQ~''

mee.yeeyee 6.06.09 efjJee.``³es yeeleW De®íer jerefle mecePevee Deewj mecePeevee peªj nw~ mecePeves-mecePeeves efyeiej osJelee heokewÀmes hee³eWies~ ... DeYeer legcneje uebiej YeefkeÌle ceeie& mes G" ie³ee nw, Deye %eeve ceeie& ceW ®euelee nw~... DeYeer legce F&éejer³e mevleeve nes~'' mee.yeeyee 19.05.09 efjJee.``legce keÀneB Yeer Keæ[s-Keæ[s meyekeÀes ³en jemlee yelee mekeÀles nes efkeÀ yeehe keÀnles nQ - ceeceskeÀced ³eeokeÀjes, Deheves keÀes Deelcee mecePees~ ³en mecePee keÀj efHeÀj GvekeÀe ®esnje osKees, kegÀí yeouelee nw, vewveieerues nesles nQ? ... ³en nw ner ceveg<³e mes osJelee yeveves keÀe efJeÐeeue³e, Flevee efve½e³e ceW ye®®eeW keÀesjnvee nw~'' mee.yeeyee 18.05.09 efjJee.``pees peemleer Kee³eWies, GvekeÀes veeRo peemleer Dee³esieer~ efpevekeÀes veeRo keÀe veMee nesiee, Jes efkeÀmekeÀesmecePee Yeer veneR mekeWÀies~ pewmes uee®eejer ceW mecePee³eWies~ ³en %eeve keÀer yeeleW lees yeæ[er KegMeer mes megveveerDeewj megveeveer ®eeefnS~ cetue yeele nw meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee~''

mee.yeeyee 19.05.09 efjJee.``efpevekeÀes mee|Jeme keÀe MeewkeÀ jnlee nw, GvekeÀes Devoj ceW Deevee ®eeefnS efkeÀ kewÀmes efkeÀmekeÀes megKeeryevee³eW~ GvekeÀes yengle KegMeer nesveer ®eeefnS~ meyekeÀes yelee³eW efkeÀ nce Deelcee³eW keÀneB keÀer jnves JeeueernQ, efHeÀj kewÀmes Deeleer nQ heeì& yepeeves~'' mee.yeeyee 13.05.09 efjJee.``legcekeÀes efmeHe&À yeehe keÀes efme× veneR keÀjvee nw~ Jen yeehe Yeer nw lees efMe#ee osves Jeeuee Yeer nw Deewjmelieg© Yeer nw~ Ssmee mecePeeDees lees meJe&J³eeheer keÀe K³eeue Gæ[ pee³es~ ... yeehe ner ceveg<³e me=efä keÀe

147

yeerpeªhe nw~ Jen DeekeÀj ncekeÀes me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve osles nQ~'' mee.yeeyee 6.05.09 efjJee.

``meeje ceoej nw heæ{ves Deewj heæ{eves hej~ Deheves efoue mes hetívee nw efkeÀ nce efkeÀleveeW keÀes heæ{eles nQ~DeYeer mechetCe& osJelee lees keÀesF& yevee veneR nw~ ... ìer®ej keÀer ve]pej SkeÀ-SkeÀ ye®®es hej peeleer nwosKeles nQ efkeÀ ³es cesjs DeLe& keÌ³ee mee|Jeme keÀj jns nQ~'' mee.yeeyee 7.05.09 efjJee.``legcekeÀes meyekeÀes hew]ieece osvee nw~ yeeyee ves keÀne Lee - DeKeyeej ceW [euees, Yeue Ke®ee& nes hejvleg ³enhew]ieece meyekeÀes efceue pee³es~'' mee.yeeyee 7.05.09 efjJee.`èfkeÀmekeÀes yeæ[er ³egefkeÌle mes yeleevee heæ[s~ no Deewj yesno kesÀ oes yeehe nQ~ DeYeer yesno keÀe yeehe jepeeF&os jns nQ~ hegjeveer ogefve³ee keÀe efJeveeMe Yeer meeceves Keæ[e nw~... ³en ³eesie Deefive nw, efpememes legceleceesÒeOeeve mes meleesÒeOeeve yeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 8.05.09 efjJee.``yeehe me=efä kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve megveeles nQ, meyekeÀer DeJemLee keÀes Yeer peeveles nQ~... SsmesveneR efkeÀ yeehe meyekeÀes me®e&ueeFì osles nQ~ pees pewmee nw, Jewmeer keÀefMeMe keÀjles nQ~ efpeveceW keÀesF& iegCeveneR, Jes keÌ³ee keÀefMeMe keÀjWies~ ... pees mee|Jeme keÀjvee veneR peeveles, ³eesie ceW yew"les veneR, %eeve keÀerOeejCee veneR nw, Jes keÌ³ee heo hee³eWies~'' mee.yeeyee 23.04.09 efjJee.``Jes lees Iejyeej íesæ[ mev³eeme keÀjles nQ~ legcekeÀes yeeyee keÀYeer veneR keÀnles efkeÀ Iejyeej íesæ[es~ ...legcekeÀes Deheveer Jee Yeejle keÀer mesJee Yeer keÀjveer nw~ ... nesefMe³eej neskeÀj DeewjeW keÀes Yeer Deehe meceeveyeveevee nw~ ... legcekeÀes yesno ceW efìkeÀvee nw~'' mee.yeeyee 9.04.09 efjJee.``³eneB keÀe pees nesiee, GvekeÀes ³en %eeve yengle De®íe ueiesiee~... Deeefo-osJe Deewj Deeefo-osJeer, ³esnQ mebiece³egie kesÀ~ mebiece³egie ner meyemes GÊece nw, peye Fve osJeer-osJeleeDeeW kesÀ jep³e keÀer mLeehevee nesjner nw~ legce ye®®eeW keÀes DeYeer 16 keÀuee mechetCe& yevevee nw~'' mee.yeeyee 31.03.09 efjJee.``nw yengle menpe~ Deheves keÀes Deelcee mecePees Deewj yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees heehe keÀì pee³eWies DeewjowJeeriegCe OeejCe keÀjes lees Ssmes (ue#ceer-veeje³eCe) yeve pee³eWies~ eE{{esje efheìJeeles jnes~ osneefYeceeve venes lees {esuekeÀ ieues ceW [euekeÀj meyekeÀes yeleeles jnes efkeÀ yeehe Dee³ee nw, Jen keÀnles nQ - cegPes ³eeokeÀjes lees legce heeflele mes heeJeve yeve pee³eWies~'' mee.yeeyee 23.03.09 efjJee.``yeéïeCe-yeéïeCeer Jen, efpevekesÀ cegKe ceW yeeyee keÀe ieerlee %eeve keÀC" nes~ ... nj SkeÀ keÀes Deheveeheg©<eeLe& keÀjvee nw~ mee|Jeme keÀe meyetle osvee ®eeefnS~ mee|Jeme mes mecePe ceW Dee³esiee efkeÀ ³en Ssmee heohee³esiee, efHeÀj Jen keÀuhe-keÀuheevelej kesÀ efueS nes pee³esiee~'' mee.yeeyee 18.03.09 efjJee.``Deheveer Deehener peeB®e keÀjveer nw~ yeehe mecePeeles nQ - ieHeÀuele keÀjWies lees helee heæ[ pee³esiee efkeÀ ³enefkeÀmekeÀes heæ{e veneR mekeÀles~ ... pees efkeÀmekeÀes heæ{e veneR mekeÀles nQ lees Devoj ceW mecePevee ®eeefnS efkeÀ

148

ceQ hetje heæ{e veneR ntB, leye efkeÀmekeÀes heæ{e veneR mekeÀlee~'' mee.yeeyee 18.03.09 efjJee.``Dee" IeCìe Fme ieJecexvì keÀer mee|Jeme keÀjes~ ³en Yeer legce cesjer veneR, meejs efJeée keÀer mesJee keÀjlesnes~ FmekesÀ efueS ìeFce efvekeÀeuees~ ... Fme ieJecexvì keÀer mee|Jeme keÀjves mes legce heëeheoceheefle yevelesnes lees efkeÀlevee efoue mes mesJee keÀjveer ®eeefnS~'' mee.yeeyee 18.03.09 efjJee.`èfpelevee De®íer jerefle heæ{Wies, Glevee mkeÀe@uejefMehe efceuesieer~... yeehe henues-henues Deelcee keÀe %eevemecePeeles nQ, efHeÀj yeehe keÀe heefj®e³e osles nQ~ ... pees Fve yeeleeW keÀes De®íer jerefle mecePeles nQ, Jes efHeÀjDeewjeW keÀe Yeer keÀu³eeCe keÀjles nQ~ yeehe nw meJe& keÀe keÀu³eeCekeÀejer, lees ye®®eeW keÀes Yeer yevevee nw~ ...efkeÀmekeÀes efJe<e³e meeiej mes efvekeÀeuevee ceemeer keÀe Iej veneR nw~'' mee.yeeyee 19.03.09 efjJee.``yeenj Jeeues Deeles nQ lees HeÀece& Yejeles nQ, efpememes ceeuetce heæ[s ³en nceejs kegÀue keÀe nw ³ee veneR~...legce efkeÀmekeÀes ceeLee veneR ìskeÀ mekeÀles nes~ legce hetíWies, ³en ue#ceer-veeje³eCe keÀneB ie³es, FvekeÀeryee³eesûeeHeÀer yeleeDees~ yeeyee ves legce ye®®eeW keÀes efkeÀlevee vee@uespeHegÀue yevee³ee nw, leye legce ³en hetílesnes~ lees efkeÀlevee veMee jnvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 4.03.09 efjJee.``yeehe keÀnles nQ - DeelceeefYeceeveer yevees~ efkeÀlevee veMee ®eæ{vee ®eeefnS - ncekeÀes YeieJeeve heæ{eles nQ~yeehe legcekeÀes DeLeen Ke]peeves osles nQ, GvekeÀes OeejCe keÀjvee nw~ ... ceQ legcnejer %eeve jleveeW mes PeesueerYejlee ntB~ efHeÀj vecyejJeej pees Peesueer Yejles nQ, Jes efHeÀj oeve Yeer keÀjles nQ~ Jes meyekeÀes h³eejs ueielesnQ~ Deheves heeme ner veneR nesiee lees oWies keÌ³ee~'' mee.yeeyee 5.03.09 efjJee.``legcekeÀes Devoªveer KegMeer nesieer lees otmejeW keÀes Yeer mecePee³eWies lees Demej nesiee~ ... ef$ecete|le-ieesueeDeewj Peeæ[ ³es oes cegK³e ef®e$e nQ, Fve hej legcekeÀes mecePeevee nw~... yeehe keÀes ner veneR mecePee lees otmejsef®e$eeW hej ues peevee ner HeÀeuelet nw~ DeuHeÀ keÀes mecePeves efyeiej kegÀí Yeer mecePeWies veneR~''

mee.yeeyee 6.03.09 efjJee.`èf®e$e Deeefo pees Yeer [êcee Devegmeej yeveW nQ, Jes ner "erkeÀ nQ~ ... ye®®es keÀnles nQ - yeeyee, keÌ³ee nceejsmecePeeves ceW keÀesF& Yetue nw, pees ceveg<³e mecePeles veneR nQ? yeeyee HeÀì mes keÀn osles nQ - neB, Yetue nw, legceDeelceeefYeceeveer DeJemLee ceW jnkeÀj veneR mecePeeles nes lees DeebKes ef¬eÀefceveue nes peeleer nQ~ efmeefJeue leyeyeveWieer, peye legce Deheves keÀes Deelcee mecePeWies~'' mee.yeeyee 6.03.09 efjJee.``pees ye®®es ³eesie ceW veneR jnles nQ, Jes Fleveer mee|Jeme Yeer veneR keÀj mekeÀles nQ~ ... peye legce Kego ner³eesie ceW veneR jnles nes lees legce otmejeW keÀes efHeÀj kewÀmes keÀnWies efkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjes~ ... legceDeelceeefYeceeveer neskeÀj efkeÀmekeÀes mecePee³eWies lees leerj ueiesiee~'' mee.yeeyee 6.03.09 efjJee.``Deelcee ceW pevce-pevceevlej keÀe efkeÀ®eæ[e nw, Jen meeje peuevee nw~ peye legcneje meeje efkeÀ®eæ[epeue pee³esiee leye ogefve³ee Yeer meeHeÀ nes pee³esieer~ ... legcekeÀes efmeHe&À Dehevee efkeÀ®eæ[e meeHeÀ veneR keÀjvee

149

nw, meYeer keÀe efkeÀ®eæ[e meeHeÀ keÀjvee nw~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.``legce nes KegoeF& efKeoceleieej~ meyekeÀes leceesÒeOeeve mes meleesÒeOeeve yeveevee - ³en nw efKeocele~ yeeheDeewj keÀesF& lekeÀueerHeÀ veneR osles nQ~ efkeÀmekeÀes mecePeevee Yeer yengle menpe nw~ ... ÒeYeele HesÀjer ceWefoKeeDees efkeÀ nce Òepeeefhelee ye´ïee kegÀceej-kegÀceeefj³eeB Yeejle hej Fve ue#ceer-veeje³eCe keÀe jep³emLeeheve keÀj jns nQ~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.``heg©<eesÊece mebiece³egie SkeÀ ner nw~ Fme mece³e ner yeehe legce ye®®eeW keÀes heæ{eles nQ~ YeefkeÌle ceW efHeÀjGmekeÀe ³eeoieej ®euelee nw~ ... yeehe keÀnles nQ - ceQ DeekeÀj legcnejer jlveeW mes Peesueer Yejlee ntB~ ...legce ceveg<³eeW mes DeveskeÀ ÒekeÀej kesÀ ÒeÍe>> hetí mekeÀles nes~ legcekeÀes DeYeer DekeÀue efceuelee nw hetíves kesÀefueS~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.``Deheves Deehemes hetíes - nce meleesÒeOeeve yeveW nQ, efoue ieJeener osleer nw? DeYeer keÀcee&leerle DeJemLee leesngF& veneR nw~ nesveer nw peªj~ ... efkeÀmekeÀes Yeer yengle Oew³e& Deewj h³eej mes mecePeevee nw~ ... legceefceefvemìj Deeefo keÀes Yeer mecePee mekeÀles nes~ mecePeevee Ssmee ®eeefnS, pees GvekeÀes heeveer-heeveer keÀjos~'' mee.yeeyee 7.03.09 efjJee.``³en lees Iej nw, efMeJeyeeyee kesÀ YeC[ejs mes Keeles nQ, efHeÀj Deiej mee|Jeme veneR keÀjles nQ lees cegHeÌle ceWKeeles nQ, iees³ee YeerKe hej ®euevee neslee nw~ efHeÀj 21 pevce mee|Jeme keÀjveer heæ[sieer~ jepee mes jbkeÀlekeÀ meye ³eneB nQ, JeneB Yeer nQ hejvleg JeneB meowJe megKe nw, ³eneB meowJe ogKe nw~ heespeerMeve lees JeneB Yeernesleer nw~'' mee.yeeyee 26.02.09 efjJee.``Deheves efoue mes hetívee nw efkeÀ nce ³e%e keÀer efkeÀleveer mesJee keÀjles nQ? keÀnles nQ - F&éej kesÀ heeme meyeefnmeeye yevee-yevee³ee nw, GmekeÀes mee#eer neskeÀj osKee peelee nw efkeÀ Fme ®eueve mes ³es keÌ³ee heo hee³eWies~... ³es meye mecePeves keÀer yeeleW nQ~'' mee.yeeyee 26.02.09 efjJee.``ner yeehe keÀer efoue hej ®eæ{s jnles nQ~ yeeyee keÀe DeìsvMeve meeje mee|JemeSyegue ye®®eeW keÀer lejHeÀ nerpeelee nw~'' mee.yeeyee 3.03.10 efjJee.``legce ye®®eeW kesÀ cegKe mes meowJe jlve efvekeÀuevee ®eeefnS, helLej veneR~... Yeue ®eenles Yeer nQ efkeÀ nceefkeÀ®eæ[s mes peuoer yeenj efvekeÀueW hejvleg peuoer nes ve mekesÀ~... mecePeeves JeeueeW ceW Yeer vecyejJeej nQ~³egefkeÌle³egkeÌle mecePeeveer efheíeæ[er ceW nesieer, leye legcnejs yeeCe leerKes ®eueWies~''

mee.yeeyee 27.02.09 efjJee.`èfJe®eej meeiej cevLeve keÀj Ssmee efueKeW, pees ceveg<³e JeC[j Kee³eW~ ... ³en nw yesno keÀe [êcee~³en [êcee yeæ[e SkeÌ³etjsì nw, FmeceW ]peje Yeer HeÀke&À veneR heæ[ mekeÀlee nw~ ... efJe®eej keÀjvee ®eeefnSefkeÀ FmekeÀer hen®eeve meyekeÀes kewÀmes oer pee³es~'' mee.yeeyee 17.02.09 efjJee.

150

``³en Jewje³eìer [êcee nw~ SkeÀ meskesÀC[ ve efceues otmejs mes~ kegÀí ve kegÀí HeÀke&À peªj heæ[ peeleenw~... ³en Deveeefo-DeefJeveeMeer yevee-yevee³ee [êcee nw~ FmekeÀes De®íer jerefle mecePe Deewj OeejCe keÀjDeewjeW keÀes Yeer mecePeevee nw~ ... pees Fme [êcee keÀes peeveles nQ, Jes otmejeW keÀes Yeer mecePee mekeÀles nQ,GvekeÀes yengle KegMeer jnleer nw~'' mee.yeeyee 17.02.09 efjJee.`èfpevekeÀes yegef× ceW ³en ve yew"lee nesiee, efJe®eej meeiej cevLeve keÀjles neWies, Jes otmejeW keÀes Yeer peªjmecePee³eWies~ ... pees hekeÌkesÀ efve½e³eyegef× neWies, GvekeÀes keÀesF& Yeer efHeÀje veneR mekeÀles~ keÀ®®es keÀes peuoerefHeÀje oWies~ Jes meJe&J³eeheer keÀer yeele hej efkeÀleveer ef[yesì keÀjles nQ~ Jes Yeer Deheves %eeve hej hekeÌkesÀ nQ~''

mee.yeeyee 17.02.09 efjJee.``³en vee@uespe uesves keÀe JesM³eeDeeW, DevOes-uetues-uebieæ[s meyekeÀes n]keÀ nw~ DevOes-uetues-uebieæ[s Yeer keÀesF&ve keÀesF& ÒekeÀej mesmecePe mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 17.02.09 efjJee.``mJeoMe&ve ®e¬eÀOeejer yevekeÀj legcekeÀes Devle lekeÀ heg©<eeLe& keÀjvee nw~... Jen OevOee keÀjles, meeLe ceWDeehe meceeve yeveeves keÀe ³en OevOee pees yeehe ves efo³ee nw, Jen Yeer keÀjvee nw~ ³en Yeer Mejerj efveJee&nngDee vee~ Jen nw Deuhe keÀeue keÀe Deewj ³en nw 21 pevceeW kesÀ efueS~''

mee.yeeyee 18.02.09 efjJee.``Yeejle ceW efMeJepe³eefvle ceveeles nQ~ Jen lees nw efvejekeÀej, GvekeÀer pe³eefvle kewÀmes nes mekeÀleer nw? ...efMeJeyeeyee keÀer ye´ïee leve ceW ÒeJesMelee nesleer nw, Jener GvekeÀer pe³eefvle ieeF& peeleer nw~ ... legcekeÀes ³enmeyekeÀes mecePeevee ®eeefnS, mecePeeves keÀer De®íer-De®íer ³egefkeÌle³eeB efvekeÀeueveer ®eeefnS~''

mee.yeeyee 23.02.09 efjJee.``Fme %eeve keÀes ceeveWies Jes ner, efpevneWves keÀuhe henues ceevee nw~ FmeceW Deheveer ®eueve keÀes yengle megOeejveeheæ[lee nw~ mee|Jeme keÀjveer heæ[leer nw~ yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjvee nw~ yengleeW keÀes peekeÀj jemleeyeleevee nw~ yengle ceer"er peyeeve mes mecePeevee nw~'' mee.yeeyee 24.02.09 efjJee.``nceejer DeveskeÀ yeej nej Deewj peerle ngF& nw~ mele³egie mes keÀefue³egie lekeÀ pees kegÀí ngDee nw, JenefHeÀj efjheerì nesvee nw~ ... yeehe kewÀmes ef[ìerpce mLeeheve keÀj jns nQ, Jen legce osKe jns nes~ ... legcemecePee mekeÀles nes efkeÀ nce Deeefo meveeleve osJeer-osJelee Oece& kesÀ Les, leye lees osJeer-osJeleeDeeW keÀes hetpelesnQ~ ... Deeefo meveeleve Oece& keÀesF& efnvot Oece& veneR nw, Deeefo meveeleve lees osJeer-osJelee Oece& nw~''

mee.yeeyee 24.02.09 efjJee.``pees keÀece keÀes peerlesiee, Jener peielepeerle yevesiee~ ceQ ieesu[ve Jeu[& keÀer mLeehevee keÀj jne ntB~DeveskeÀ yeej ³en Yeejle ieesu[ve Spe yevee, efHeÀj DeeFjve Spe ceW Dee³ee, - ³en keÀesF& Yeer peeveles veneRnQ~... ³es meye ye®®es heg©<eeLe& keÀj jns nQ, Deheves leve-ceve-Oeve mes ©neveer mesJee keÀjles nQ~''

151

mee.yeeyee 11.02.09 efjJee.``ye®®eeW keÀes mecePeeves keÀer Gíue Deeveer ®eeefnS hejvleg ye®®es Depegve íesìs nQ, yeeefueie veneR yeveW nQ~yeeefueieheves keÀer efnccele ®eeefnS~... legce ye®®eeW keÀe keÀece nw meyekeÀes yeehe keÀe heefj®e³e osvee~ Peeæ[Oeerjs-Oeerjs yeæ{lee nw~ efHeÀj yengle Je=ef× keÀes hee³eWies~'' mee.yeeyee 11.02.09 efjJee.``yeehe keÀe yevekeÀj efJekeÀej ceW ie³ee Deewj ceje, efHeÀj ve³es efmej heg©<eeLe& keÀjvee heæ[s~ ... Ssmes veneRefkeÀ GvekeÀes SueeG veneR keÀjvee nw~ veneR, GvekeÀes mecePeevee nw pees kegÀí ³eeo keÀer ³ee$ee keÀer, heæ{e Jenmeye Keueeme nes ie³ee~ ... oes yeejer ceeHeÀer oer, efHeÀj kesÀme nesheuesme nes peelee nw, lees keÀnWies iesì-DeeGì~'' mee.yeeyee 11.02.09 efjJee.``%eeve kesÀ meeLe ³eesie keÀe peewnj Yeer peªj ®eeefnS~ peewnj veneR nw lees iees³ee kegÀkeÌkeÀæ[-%eeveer nQ~ ...%eeve neslee nw mebiece³egie hej~ ³en mecePeeves keÀer ³egefkeÌle ®eeefnS, yeæ[e Devleceg&Ke ®eeefnS~ Mejerj keÀeYeeve íesæ[ Deheves keÀes Deelcee mecePevee nw~'' mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``%eeve meeiej Deewj %eeve iebiee³eW Fme heg©<eesÊece mebiece³egie hej ner nesles nQ~ %eeve meeiej yeehe Deeles nernQ keÀuhe kesÀ Fme heg©<eesÊece mebiece³egie hej~ ... heeflele-heeJeve lees SkeÀ yeehe ner nw, Jen Deeles ner SkeÀyeej nQ, peye hegjeveer ogefve³ee yeoueveer nw~ Deye ³en efkeÀmekeÀes mecePeeves ceW Yeer yegef× ®eeefnS~ SkeÀevleceW efJe®eej meeiej cevLeve keÀjvee heæ[s~'' mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``veäesceesne yevevee nw~ efheíeæ[er ceW legce Fme osn Deewj ogefve³ee keÀes ner Yetue pee³eWies~ ... iejerye pees nQ,Jes De®íer mee|Jeme keÀjles jnles nQ~ ³en lees helee nw vee efkeÀ keÀewve-keÀewve Keeueer neLe Dee³es nQ hejvleg JesDe®íer mee|Jeme keÀj jns nQ~ yengle kegÀí ues Deeves Jeeues Deepe nQ veneR Deewj iejerye yengle Tb®e cele&yeehee jns nQ~'' mee.yeeyee 12.02.09 efjJee.``De®ís ye®®es keÀnWies nce ye®®es Yeer nQ lees nce meJexvì Yeer nQ~ ye®®eeW keÀes osKekeÀj yeeyee keÀes yengleKegMeer nesleer nw~ ... efJeée ceW Meeefvle legce mLeeheve keÀjles nes~ legcekeÀes ner efJeée kesÀ yeeoMeener keÀerÒeeF]pe efceueleer nw, osves Jeeuee nw yeehe~ ³eesieyeue mes legce efJeée keÀer yeeoMeener uesles nes, MeejerefjkeÀ yeuemes efJeée keÀe efJeveeMe neslee nw~ meeFuesvme mes legce efJepe³e heeles nes~''

mee.yeeyee 13.02.09 efjJee.``mìt[sCìdme Kego mecePe mekeÀles nQ efkeÀ nce keÀneB lekeÀ heæ{les nQ Deewj efHeÀj efkeÀmekeÀes heæ{e mekeÀles nQJee veneR~ ... legcekeÀes yevevee nw meesves keÀer yegef× hejvleg Jen GvekeÀer yeveWieer, pees mee|Jeme ceW jnWies~ ...HeÀece& Yejevee, nj SkeÀ keÀes Deueie-Deueie mecePeevee ... ³es meye ³egefkeÌle³eeb DeheveeDeesies leye legcemee|Jeme ceW mekeÌmesmeHegÀue nesles pee³eWies~'' mee.yeeyee 28.01.09 efjJee.``yeeyee ves keÀne nw - ³en %eeve legcekeÀes YekeÌleeW keÀes ner megveevee nw~ nceejs YekeÌle Deewj osJeleeDeeW kesÀ

152

YekeÌle Fmes peuoer mecePeWies~ ... efkeÀmekeÀer ®eueve mes ceeuetce heæ[ peelee nw efkeÀ ³en De®ís ceooieejyeveWies, keÀuhe henues efcemeue~'' mee.yeeyee 28.01.09 efjJee.``ye®®es Deiej cegK³e-cegK³e hJeeFvìdme OeejCe keÀjW lees Yeer yengle mee|Jeme keÀj mekeÀles nQ~ Deiej yeehekeÀes peeveles nes lees otmejeW keÀes Yeer heefj®e³e oes~ efkeÀmekeÀes heefj®e³e veneR osles lees iees³ee Deheves ceW ner %eeveveneR nw~ ... keÀu³eeCekeÀejer yeehe kesÀ ye®®es nQ lees efkeÀmekeÀe keÀu³eeCe keÀjvee ®eeefnS vee~''

mee.yeeyee 30.01.09 efjJee.``DeYeer legce Dehevee Deewj DeewjeW keÀe Yeer keÀu³eeCe keÀjles nes~ pees Dehevee ner keÀu³eeCe veneR keÀjles leesDeewjeW keÀe Yeer keÀj veneR mekeÀles~ yeehe lees nw meJe& keÀe keÀu³eeCekeÀejer, meJe& keÀe meÃefleoelee~ legce YeerGvekesÀ ceooieej nes vee~ ... Deiej efkeÀmekeÀe keÀu³eeCe veneR keÀjles lees Deheves keÀes keÀu³eeCekeÀejer yeehekeÀe ye®®ee keÌ³eeW keÀnueevee ®eeefnS~ yeehe heg©<eeLe& lees keÀje³esiee vee~''

mee.yeeyee 30.01.09 efjJee.``ceQ legcekeÀes osJelee yeveelee ntB lees legcekeÀes yengle ceer"e yevevee heæ[s, owJeer iegCe OeejCe keÀjves nQ~ peespewmee nw, Jewmee ner yevee³eWies~ legce meyekeÀes ìer®ej yevevee nw~ legce meye heeC[Je mesvee nes vee~ heC[eW keÀekeÀece nw meyekeÀes jemlee yeleevee~'' mee.yeeyee 15.01.09 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes henues-henues osner-DeefYeceeveer yevevee nw~ osner-DeefYeceeveer ye®®es mee|Jeme yengle De®íerkeÀjWies Deewj yengle KegMeer ceW Yeer jnWies~ GvekeÀer yegef× ceW HeÀeuelet efJekeÀuhe veneR Dee³eWies~ ... peesDe®íer mee|Jeme keÀjles nQ, GvekeÀes ceneJeerj keÀer ueeFve ceW jKeWies~ ... yeæ[er efvecee&velee mes keÀesF& keÀesmecePeevee nw~'' mee.yeeyee 16.01.09 efjJee.``osn meefnle osn kesÀ meJe& OeceeX keÀes íesæ[keÀj Deheves keÀes Deelcee mecePees Deewj yeehe keÀes ³eeo keÀjes leesheehe Yemce nes pee³eWies~ ...legcnW meyekeÀes yeehe keÀe ³en hewieece osvee nw efkeÀ yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees Iej®eues pee³eWies~ ... FmeceW efHeÀkeÀj keÀer keÀesF& yeele veneR, Deeies ®euekeÀj meye mecePeWies~''

mee.yeeyee 16.01.09 efjJee.``³en nw ©neveer ueJe, efpememes Deelcee keÀer Gvveefle nesleer nw, efHeÀj Yeer keÀesF& efpemceeveer ueJe mes efiejheæ[les nQ~ lekeÀoerj ceW veneR nw lees Yeeievleer nes peeles nQ~ ... efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjles, mee|Jeme keÀjlesjnes lees yengle Gvveefle nes mekeÀleer nw~ efMeJeyeeyee keÀer mee|Jeme ceW Mejerj Yeer v³eesíeJej keÀjvee®eeefnS~'' mee.yeeyee 17.01.09 efjJee.``³e%e keÀer yeæ[er mecYeeue keÀjveer ®eeefnS~ ceeleeDeeW keÀer heeF&-heeF& mes ³e%e keÀer mee|Jeme nes jner nw~³eneB iejerye ner meentkeÀej yeveles nQ~... yeerleer keÀes ³eeo ve keÀjes Deewj Deeies keÀer keÀesF& DeeMe celejKees~... pees ìeFce efceues, GmeceW yeehe keÀes ³eeo keÀjes lees efJekeÀce& efJeveeMe neWies~''

153

mee.yeeyee 17.01.09 efjJee.``Deye legcekeÀes Deheves Iej MeeefvleOeece ®euevee nw~ ìe@keÀer mes cetJeer ceW Deevee nw Deewj efHeÀj meeFuesvme ceW®eues pee³eWies~ legcekeÀes ³en hewieece meyekeÀes osvee nw~ ... legcekeÀes meYeer DeelceeDeeW keÀer yengle ©ef®e mesmee|Jeme keÀjveer nw~ nj SkeÀ keÀes mesJee kesÀ uee³ekeÀ yevevee nw~ pees otmejeW keÀer h³eej mes mesJee keÀjles nQ,GvekeÀes meYeer h³eej keÀjles nQ~ mesJee ceW keÀYeer DenbkeÀej veneR Deevee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 18.01.09 efjJee.``Deye %eeve jleveeW mes Deheveer Ketye Peesueer Yejes~... pees De®íer jerefle OeejCe keÀjles nQ, Jes efHeÀj DeewjeWkeÀer Yeer De®íer mee|Jeme peªj keÀjWies~ Jes mece³e yejyeeo veneR keÀjWies~ ... legce ye®®es Deheves efueS nerÞeercele hej jepeeF& mLeeheve keÀj jns nes~'' mee.yeeyee 18.01.09 efjJee.``legcnejs ceW Yeer ³es yeeleW vecyejJeej heg©<eeLe& Devegmeej ner mecePeles nQ Deewj pees efpelevee mecePeles nQ,Glevee ner DeewjeW keÀes mecePeeles nQ~... j®elee Deewj j®evee kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀer, me=efä-®e¬eÀ keÀervee@uespe meejer ogefve³ee ceW keÀesF& ceveg<³e veneR peeveles nQ~'' mee.yeeyee 19.01.09 efjJee.``³eneB lees legce JeveJeen ceW nes~ efkeÀmeer ®eerpe keÀe MeewkeÀ veneR jnvee ®eeefnS~ nce De®ís keÀheæ[s DeeefohenveW, ³en Yeer osneefYeceeve nw~ pees efceuee mees De®íe~... yeehe keÀnles nQ - ceQ legcekeÀes DeefJeveeMeer %eevejleveeW keÀe oeve oslee ntB Deiej legce FvekeÀes oeve osles jnWies lees Yejlet jnWies~''

mee. yeeyee 19.01.09 efjJee.``Deye yeehe mes legcekeÀes %eeve jleveeW keÀer Leeefue³eeB Yej-Yej keÀj efceueleer nQ~ ... pees De®íer jerefleheæ{Wies, heæ{e³eWies, Jes peªj De®íe OeveJeeve yeveWies~ jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ ³en meye [^ecee ceWvetBOe nw~'' mee.yeeyee 19.01.09 efjJee.``legcnejer KegMeer keÀe heejeJeej veneR~ legcekeÀes yesDevle KegMeer nesveer ®eeefnS~ legcekeÀes yengleeW keÀekeÀu³eeCe keÀjvee nw~ ... ueeKeeW ueesie legcnejs heeme Dee³eWies, legcekeÀes HegÀme&le veneR efceuesieer~ meyemespeemleer legcnejs Fve DeefJeveeMeer %eeve jleveeW kesÀ ogkeÀeve efvekeÀueWies~'' mee.yeeyee 21.01.09 efjJee.``yengle Leesæ[s nQ, efpevekeÀes mee|Jeme keÀe yengle MeewkeÀ jnlee nw~... yeehe pees %eeve keÀe meeiej nw, heeflele-heeJeve nw, meJe& keÀe meÃefleoelee nw, GvekeÀer Ketye ceefncee keÀjes~... YeieJeeve lees SkeÀ keÀes keÀne peeleenw, efHeÀj Deiej keÀesF& Fve yeeleeW keÀes ceevelee veneR nw lees mecePevee ®eeefnS, ³en Deheves Oece& keÀe veneRnw~'' mee.yeeyee 22.01.09 efjJee.``ieerlee keÀe YeieJeeve keÀewve ... cetue yeele ner ³en nw~ FmeceW ner legcnejer efJepe³e nw~ hejvleg osner-DeefYeceeveer DeJemLee keÀneB nw? SkeÀ-oes kesÀ veece-ªhe ceW HeBÀmeles nQ~ ... Yee<eCe keÀjves JeeueeW keÀesDeelcee keÀe %eeve yengle cemleer mes osvee ®eeefnS~'' mee.yeeyee 22.01.09 efjJee.

154

``yengleeW keÀe keÀu³eeCe keÀjWies lees Jes legcekeÀes yengle h³eej keÀjWies~ keÀnWies - legce lees nceejer ceelee nw~peiele kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS legce ceelee³eW efveefceÊe nes~ Deheves keÀes osKevee nw - nceves efkeÀleveeW keÀekeÀu³eeCe efkeÀ³ee nw, efkeÀleveeW keÀes yeehe keÀe hewieece efo³ee nw~ ... legce yeehe keÀe cewmespe meyekeÀesmegveeDees~'' mee.yeeyee 7.01.09 efjJee.``legce Deheves Iej hej yees[& ueiee oes - 21 pevce kesÀ efueS nsuLe, JesuLe, nwheervesme DeekeÀj Òeehle keÀjes~... Ssmes-Ssmes efueKeWies Yeer Jes ner, pees efve½e³eyegef× neWies Deewj Fme veMes ceW jnles neWies~ pees Yeer Dee³es,GvekeÀes mecePeeDees~'' mee.yeeyee 7.01.09 efjJee.``nj SkeÀ Deheveer yegef× mes mecePe mekeÀles nQ - cesjs ceW efkeÀleveer OeejCee nw~ Deiej OeejCee nw leesefkeÀmekeÀes mecePeekeÀj efoKeeDees~ ³en nw Oeve~ Oeve osles veneR lees keÀesF& ceeveWies Yeer veneR efkeÀ FvekesÀ heemeOeve nw~ Oeve oeve keÀjWies lees ceneoeveer keÀnWies~'' mee.yeeyee 8.01.09 efjJee.``ef®e$e keÀes osKeves mes ³eeo Deeleer nw efkeÀ Fme ef®e$e hej ³en mecePee³eW~ Deewj Yeer yengle ef®e$e yevelespee³eWies~ SkeÀoce Thej DeelceeDeeW keÀes Yeer efoKeevee nw~ ... Deye lekeÀ efpeleves ef®e$e nQ, Gvemes mee|JemekeÀjveer nw~ efHeÀj Ssmes-Ssmes ef®e$e yeveWies, efpevemes ceveg<³e peuoer mecePe pee³eWies~ Peeæ[ yengle peuoeryeæ{lee pee³esiee~'' mee.yeeyee 9.01.09 efjJee.``pees mee|Jeme keÀjWies, GvekeÀe veece peªj yeeyee Yeer ueWies~ meyekeÀes jemlee yeleevee ®eeefnS~ ... yeeyeekeÀer ©neveer mee|Jeme veneR keÀj mekeÀles nes lees efHeÀj ³e%e keÀer mLetue mee|Jeme keÀjvee ®eeefnS~ yeeyee keÀer³eeo ceW jnkeÀj mee|Jeme keÀjs lees Denes Yeei³e~'' mee.yeeyee 9.01.09 efjJee.``legce ³en pewmes iejeryeeW keÀes YeerKe osles nes, efpememes ceveg<³e SkeÀoce ceeueeceeue yeve peeles nQ~ keÀesF& YeerefYeKeejer nes, yeesuees nce legcekeÀes Ssmeer YeerKe osles nQ, pees legce pevce-pevceevlej kesÀ efueS YeerKe ceeBievesmes ner ítì pee³eWies~ ... legcneje ³es yewpe Yeer keÀceeue keÀj mekeÀlee nw~ Fmemes legce meskesÀC[ ceW keÀesF&keÀes yesno keÀe Jemee& os mekeÀles nes~'' mee.yeeyee 10.01.09 efjJee.``mee|Jeme keÀjles jnes, efHeÀj legcekeÀes Yeespeve Deeefo keÀer Yeer ojkeÀej veneR jnsieer~ keÀne peelee ns KegMeerpewmeer KegjekeÀ veneR~ Oeve veneR nesiee lees GvekeÀes Ieæ[er-Ieæ[er YetKe ueieleer jnsieer~ OeveJeeve-jepeeDeeW keÀepewmes hesì Yeje jnlee nw~ GvekeÀer ®eueve yeæ[er je@®eue nesleer nw~'' mee.yeeyee 10.01.09 efjJee.``legce ye®®eeW hej Deye ye=nmheefle keÀer oMee nw~ legce mJeie& ceW lees peªj pee³eWies, ³en lees hekeÌkeÀe nw~yeekeÀer heg©<eeLe& mes Tb®e heo heevee nw~ Deheves efoue mes hetívee nw efkeÀ nce HeÀueeves efcemeue mee|Jeme keÀjlesnQ~ Ssmes veneR efkeÀ ye´eïeCeer ®eeefnS~ legce Kego ìer®ej yevees~'' mee.yeeyee 10.01.09 efjJee.``pees meleesÒeOeeve yeveves keÀe heg©<eeLe& keÀjles nQ, Jes efHeÀj DeewjeW keÀes Yeer meleesÒeOeeve yeveves keÀe jemleepeªj yeleeles nQ~ DeYeer legce ye®®eeW keÀes megkeÀce& keÀjvee nw~'' mee. yeeyee 10.01.09 efjJee.

155

``³en nw yesno keÀer heæ{eF&~ ... efkeÀmekeÀes Yeer mecePeeves kesÀ mece³e De®íer lejn mes Ieesì-Ieesì keÀjmecePeeDees~ ... legce Gme yeehe keÀer Þeercele hej ®eueles nes, yeehe kesÀ ceooieej nes~ yeehe veneR neslee leeslegce kegÀí Yeer keÀj veneR mekeÀles~'' mee.yeeyee 12.01.09 efjJee.``pees efMeJe keÀer Jee osJeleeDeeW keÀer YeefkeÌle keÀjles nQ, GvekeÀes ³en %eeve mecePeevee nw, Jes Peì ceeveWies~yeekeÀer ves®ej Jee meeFvme keÀes ceeveves JeeueeW keÀer yegef× ceW ³en %eeve yew"siee ner veneR~ otmejs Oece& JeeueeW keÀeryegef× ceW Yeer veneR Dee³esiee~ neB, pees keÀvJeì& ngS neWies, Jes ner efvekeÀue Dee³eWies~''

mee.yeeyee 13.01.09 efjJee.`èfkeÀmekeÀes Yeer De®íer lejn mes mecePeevee nw~ Fme mece³e lees legcekeÀes Flevee mece³e yeele keÀjves veneRosles nQ keÌ³eeWefkeÀ GvekesÀ megveves keÀe mece³e veneR Dee³ee nw~ ³en %eeve megveves keÀe Yeer meewYeei³e ®eeefnS~legce heëeheoce Yeei³eMeeueer ye®®es ner yeehe mes megveves kesÀ n]keÀoej yeveles nes~ ... yeehe legce ye®®eeW keÀesner megveeles nQ~'' mee.yeeyee 13.01.09 efjJee.``cegK³e ³es 2-3 ef®e$e nQ~ yeekeÀer {sj ef®e$eeW hej mecePeeves mes ceveg<³eeW kesÀ K³eeueele Deewj lejHeÀ ®euespeeles nQ, efpememes pees mecePee nw Jen Yeer Yetue peelee nw~ FmeefueS keÀne peelee nw ìt cewveer kegÀkeÌme ...yengle ef®e$e nesles nQ Deewj nBmeerkegÀ[er kesÀ cee@[ue DeLeJee [e³euee@ie Deeefo nesles nQ lees cetue yeele yegef× mesefvekeÀue peeleer nw~'' mee.yeeyee 14'01'09 efjJee.``legce ye®®es mecePeles nes nce yeehe keÀes ceoo keÀjves kesÀ efueS Fme iee@[ueer meefJe´me hej Keæ[s nQ~ yeehekeÀnles nQ nce Yeer Dehevee mJeerì nesce íesæ[keÀj ³eneB Dee³es nQ~ ... yeekeÀer Kesue meeje Fme me=efä hej®euelee nw~ ³en JeC[jHegÀue Kesue nw~'' mee.yeeyee 14.01.09 efjJee.``legcnejer ³en nw F&éejer³e meYee, lees legcekeÀes efkeÀlevee veMee nesvee ®eeefnS~ ... legce ye®®eeW keÀes meeje%eeve yegef× ceW jKevee nw~ ... ceeleeDeeW hej %eeve keÀe keÀue<e jKelee ntB~ lees henues-henues efkeÀmekeÀes YeermecePeeDees - efMeJeeS vece:, YeieJeevegJee®e~ legcneje DeeJee]pe efkeÀlevee yeguevo efvekeÀuevee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 28.11.08 efjJee.`èfMeJeyeeyee nw efvejekeÀej, efvejnbkeÀejer~ GvekeÀes DeekeÀj mee|Jeme keÀjveer heæ[leer nw~ heeflele ogefve³ee,heeflele Mejerj ceW Deeles nQ~ DeYeer Jener ieerlee Sheermees[ efjheerì nes jne nw, peye ceneYeejer ceneYeejleueæ[eF& ueieer Leer~ meye Deelcee³eW ce®íjeW me¢M³e Jeeheme ieF& LeeR~'' mee.yeeyee 29.12.08 efjJee.``letves jele ieBJeeF& ... Fme hej Yeer ye®®eeW keÀes mecePeevee nw... Deye peieeves Jeeuee yeehe Dee³ee nw,De%eeve efveêe mes peeiees~ meejer me=efä Deewj GmeceW Yeer Keeme Yeejle ceW De%eeve ner De%eeve nw~ yeehekeÀnles nQ - ]ieHeÀuele keÀjWies lees yengle-yengle heíleevee heæ[siee~ efHeÀj heíleeves mes kegÀí veneR nesiee~''


156

``%eeve meeiej yeehe ³eneB ner heæ{eles nQ~ jepeeF& mLeeheve nes pee³esieer lees ³en heæ{eF& Deewj heæ{eves Jeeueeiegce nes pee³esiee~ ... keÌ³ee kesÀJeue efMeJeyeeyee Deewj Jemex keÀes ³eeo keÀjves mes meYeer ue#ceer-veeje³eCeyeve pee³eWies? veneR, efHeÀj heæ{eF& Yeer lees nw~ efpelevee p³eeoe mee|Jeme keÀjWies, Glevee Tb®e heohee³eWies~'' mee.yeeyee 30.12.08 efjJee.`èfpeveceW %eeve keÀer OeejCee veneR nw, Jes pewmes íesìs "njs~... keÀesF& osKeves ceW Yeue heæ[s nQ hejvleg yegef×Fleveer veneR nQ lees Jes pewmes efkeÀ íesìs "njs~... meeje ceoej yegef× hej nw~ keÀesF& íesìs-íesìs Yeer leerKes®eues peeles nQ~ keÀesF& keÀer mecePeeveer ceW yeæ[e efce"eme neslee nw~'' mee.yeeyee 31/28.12.08 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes KegMeer keÀe heeje ®eæ{e jnvee ®eeefnS~ legce pewmee KegMevemeerye Jee meewYeei³eMeeueer leeskeÀesF& veneR nw~ ... efJe<Ceg kegÀue meskesÀC[ vecyej ceW nes ie³ee~ Jen nw owJeer ieeso, DeYeer ³en nw F&éejer³eieeso~ ... efpeleveer mecePe legce yeéïeCeeW keÀes nw, Gleveer osJeleeDeeW keÀes Yeer veneR nw~ ... yeéïeCe ner veke&ÀkeÀes mJeie& yeveeves keÀer mee|Jeme keÀjles nQ~'' mee.yeeyee jeef$e keÌueeme``yeehe Yeer keÀnles nQ - ceQ Deesefyeef[³esvì meJexvì ntB, lees oeoe Yeer keÀnles nQ nce Deesefyeef[³esvì meJexvì nQ~nce efHeÀj 5 npeej Je<e& kesÀ yeeo nj keÀuhe kesÀ heg©<eesÊece mebiece³egie hej Deeles nQ~ DeekeÀj ye®®eeW keÀermesJee keÀjlee ntB~ ... yeehe DeekeÀj JesoeW-MeeðeeW keÀe meej mecePeeles nQ~''

mee.yeeyee 01.01.09 efjJee.``legce ye®®eeW keÀes yeehe keÀe yengle Megef¬eÀ³ee ceevevee ®eeefnS~ legce yeehe keÀes peeveles nes Deewj efHeÀj DeewjeWkeÀes Yeer yeleeles nes efkeÀ yeehe ves keÀne nw - ceQ meeOeejCe yetæ{s leve ceW, FvekeÀer Yeer JeeveÒemLe DeJemLee ceWÒeJesMe keÀjlee ntB~ ... ³es meye yeeleW veesì keÀj, OeejCe keÀj DeewjeW keÀes megveevee nw~''

mee.yeeyee 2.01.09 efjJee.``peiele Decyee kesÀ ceefvoj ceW peekeÀj heefj®e³e osvee ®eeefnS, efpememes GvneWkeÀe Yeer yegef×³eesie yeehe mespegìs~ peiele Decyee Yeer Gvemes ³eesie ueieeleer nw, lees nce Yeer Gvemes ³eesie ueiee³eW~ ... legcnejer yegef× ceW³en meeje %eeve jnvee ®eeefnS~ ... yegef× ceW leye yew"s, peye mee|Jeme ceW ueie pee³es~''

mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``³es yeæ[er JeC[jHegÀue yeeleW nQ~ pees ye®®es hetjer jerefle veneR mecePee mekeÀles nQ lees keÀe@vmeì^keÌMeve kesÀyeoues ef[mì^keÌMeve keÀj osles nQ~ ... nce keÀnWies - keÀuhe henues Yeer Ssmee ngDee Lee, yeerleer mees yeerleerosKees~ DeYeer legce ye®®es meejer me=efì kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes peeve ie³es nes~''

mee.yeeyee 23.12.08 efjJee.``YekeÌle peªj ceefvojeW ceW ner efceueWies, GvekeÀes h³eej mes mecePeeDees~... yegef× ceW %eeve keÀer hejekeÀeÿe®eeefnS~ yeeyee efkeÀleveer otj mes ncekeÀes efmeKeeves Dee³ee nw~ Deiej mee|Jeme veneR keÀjWies lees Tb®e heo

157

kewÀmes hee³eWies~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``efpeveceW osneefYeceeve nw, Jes keÌ³ee mee|Jeme keÀj mekeWÀies~ mee|Jeme Deiej hetjer veneR efkeÀ lees veece yeoveecekeÀjWies~ ³eesieer ceW yeue yeæ[e De®íe jnlee nw~ yeeyee mecePeeves kesÀ efueS hJeeFvìdme lees yengle osles jnlesnQ hejvleg De®ís-De®ís cenejLeer Yeer Yetue peeles nQ~ ... mee|Jeme Jeeues ceeve Yeer yengle heeles nQ ...keÀe³e&-J³eJenej kesÀ meeLe-meeLe ³en mee|Jeme Yeer keÀj mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 24.12.08 efjJee.``mee|Jeme lees yengle nw hejvleg mee|Jeme keÀjves Jeeues ye®®eeW ceW Yeer me®®eeF& ®eeefnS~ ... legce keÀv³eeDeeW-ceeleeDeeW keÀes mee|Jeme ceW ueie peevee ®eeefnS~ ... FmeceW ueeskeÀueepe keÀes íesæ[vee neslee nw DeewjefyeukegÀue ner veäesceesne nesvee nw~'' mee.yeeyee 18.12.08 efjJee.``kegÀceeefj³eeb keÀnWieer - ncekeÀes lees meieeF& keÀjveer ner veneR nw, nce lees heefJe$e jnkeÀj Yeejle keÀes mJeie&yeveeves keÀer mesJee keÀjWieer~ DeOej kegÀceejer keÀes lees efHeÀj oe]ie ueie peelee nw~ kegÀceejer ves meieeF& keÀer Deewjoe]ie ueieves Megª nes peeles nQ~'' mee.yeeyee 18.12.08 efjJee.``keÀv³ee³eW Ssmes-Ssmes ceefvojeW ceW peekeÀj mee|Jeme keÀjW lees yengle Dee³eWies~ Meeyeemeer oWies, heebJe heæ[Wies~... pewmes Megª ceW mee#eelkeÀej nesles Les, Ssmes Devle ceW Yeer yeeyee yengle yenuee³eWies~ yengle ye®®es DeeyetceW Dee³eWies~ pees neWies, mees osKeWies~'' mee.yeeyee 18.12.08 efjJee.``keÀF& ye®®es lees yengle De®íer mee|Jeme keÀjles nQ, lees keÀF& ef[mmee|Jeme Yeer keÀjles nQ, iueeefve keÀjeles nQ~SkeÀ lejHeÀ keÀF& keÀe@vmeì^keÌMeve keÀjles nQ lees otmejer lejHeÀ keÀF& ef[mì^keÌMeve Yeer keÀjles nQ keÌ³eeWefkeÀ %eeveveneR nw~ ³en met³e&JebMeer, ®evêJebMeer jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ pees hetjer jerefle veneR mecePeles nQ,GvekeÀes mecePeevee nw~'' mee.yeeyee 19.12.08 efjJee.``legcnejs ceW efkeÀmekeÀes %eeve mecePeeves keÀer Gíue Deeveer ®eeefnS~... Flevee %eeve peye yegef× ceW nes leyeGíue Dee mekeÀleer nw Deewj efkeÀmekeÀes Yeer mecePee mekeÀles nQ~'' mee.yeeyee 20.12.08 efjJee.``³es yeæ[er JeC[jHegÀue yeeleW nQ~ pees ye®®es hetjer jerefle veneR mecePee mekeÀles nQ lees keÀe@vmeì^keÌMeve kesÀyeoues ef[mì^keÌMeve keÀj osles nQ~ ... nce keÀnWies - keÀuhe henues Yeer Ssmee ngDee Lee, yeerleer mees yeerleerosKees~ DeYeer legce ye®®es meejer me=efì kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀes peeve ie³es nes~''

mee.yeeyee 23.12.08 efjJee.``ye®®eeW keÀes Dehevee DevegYeJe megveevee ®eeefnS~ yeme keÌ³ee megveeTb efoue keÀer yeele, yesno keÀe yeehe yesnokeÀer yeeoMeener osves Jeeuee efceuee Deewj keÌ³ee DevegYeJe megveeTb~ Deewj keÀesF& yeele ner veneR nw~ Fme pewmeerKegMeer Deewj keÀesF& nesleer ner veneR nw~ ... ª"keÀj heæ{eF& íesæ[vee Deheveer lekeÀoerj mes ª"vee nw~''

mee.yeeyee 16.04.68 jeef$e keÌueeme``nj SkeÀ Deheves heg©<eeLe& Deewj lekeÀoerj Devegmeej Jemee& heeles nQ~ meeje ceoej heg©<eeLe& Deewj lekeÀoerj

158

kesÀ Thej ner neslee nw~ heg©<eeLe& mes helee ueie peelee nw efkeÀ FvekeÀer lekeÀoerj ceW keÌ³ee nw, ³es keÌ³ee heohee³eWies~ ... Deiej ie=nmLe J³eJenej keÀe yevOeve veneR nw lees peekeÀj DevOeeW keÀer uee"er yevees, mel³eveeje³eCe keÀer keÀLee megveeves peªj peevee nw~'' mee.yeeyee 14/15.12.08 efjJee.``%eeve megveeves Jeeues ye®®eeW keÀer DeJemLee Yeer yengle De®íer ®eeefnS~ Yeue efkeÀmeceW %eeve yengle De®íenes, ³eesie Yeer De®íe nes hejvleg meeLe-meeLe ®eueve Yeer De®íer ®eeefnS~ owJeer ®eueve GvekeÀer nesieer,efpeveceW keÀece, ¬eÀesOe, ueesYe, ceesn, DenbkeÀej keÀe Yetle veneR nesiee~'' mee.yeeyee 17.12.08 efjJee.``legce ye®®es meyekeÀes Yeejle keÀer keÀneveer megveeDees~ Yeejle meleesÒeOeeve Lee, DeYeer leceesÒeOeeve, hetp³e meshegpeejer yevee nw~... nce meye SkeÌìj nQ lees [^ecee kesÀ [e³ejskeÌìj Deeefo keÀe ceeuetce nesvee ®eeefnS~''

mee.yeeyee 17.12.08 efjJee.``DeYeer legcekeÀes YeefkeÌle keÀe HeÀue %eeve efceuelee nw~ DeYeer YeieJeeve heæ{eles nQ lees OekeÌkeÀe Keevee yevo nespeelee nw~ yeeyee keÀnles nQ - ye®®es, DeMejerjer YeJe~ ... jepeOeeveer mLeeheve nes jner nw~ efkeÀleveermecePeves keÀer yeeleW nQ~ mecePeeves kesÀ efueS ³en ÒeÍe>>eJeueer yengle De®íer nw~ ³en meyekesÀ heekesÀì ceW heæ[erjns~ mee|JemeSyegue ye®®es ner Fve yeeleeW hej ieewj keÀjWies~'' mee.yeeyee 17.12.08 efjJee.``ye®®eeW ceW mee|Jeme keÀjves keÀe MeewkeÀ Deewj Gcebie ®eeefnS~ efkeÀvneWkeÀes Yeue Gcebie Deelee nw hejvlegmee|Jeme keÀjves keÀe {bie veneR Deelee nw~ ... ye®®eeW keÀes mLeehevee ceW yeehe keÀe ceooieej yevevee nw~''

mee.yeeyee 10.12.08 efjJee.``jespe keÀesF& ve keÀesF& keÀes yeehe keÀe heefj®e³e peªj osvee ®eeefnS~ legce lees nes ieghle~ efkeÀleves efJeIveheæ[les nQ, mee|Jeme kesÀ uee³ekeÀ yeveles veneR nQ~... ye®®eeW keÀes mee|Jeme keÀe meyetle osvee nw~ mewkeÀæ[eW keÀesmevosMe oWies lees keÀesF& efvekeÀueWies~... mee|Jeme ceW keÀye LekeÀeJeì veneR nesveer ®eeefnS~''

mee.yeeyee 10.12.08 efjJee.``³eneB megvevee Yeer nw Deewj megveevee Yeer nw~ peye lekeÀ megveeves Jeeues veneR yeveW nQ, leye lekeÀ heeme nes vemekeWÀ~... OeejCee keÀj efHeÀj DeewjeW keÀes keÀjeveer nw, HeÀe@ueesDeme& yeveeves nQ~... nj SkeÀ keÀes ceeB-yeehemeceeve yevevee nw~ DeewjeW keÀes megvee³es leye heeme nes Deewj yeehe keÀer efoue hej ®eæ{s~''

mee.yeeyee 11.12.08 efjJee.``cegK³e ³en yeele meyekeÀes mecePeeveer nw efkeÀ YeieJeeve nw meyekeÀe yeehe, Jener peerJevecegefkeÌle oelee nw~ ...YeÏäe®eejer ner Þesÿe®eejer yeveles nQ~ Yeejle keÀer veF& j®evee keÀer keÀneveer keÀesF& peeveles ner veneR nQ~''

mee.yeeyee 13.12.08 efjJee.``Deeheme ceW je³e keÀj mee|Jeme kesÀ hueeve yeveeves nQ~ hejvleg efkeÀmekeÀer ueeFve keÌueer³ej veneR nesieer, keÀesF&efJekeÀej nesiee, ³ee efkeÀmeer kesÀ veece-ªhe ceW HebÀmee nesiee lees Jen ³en keÀece keÀj ve mekesÀ~''

159

mee.yeeyee 13.12.08 efjJee.``efMeJeyeeyee kesÀ meeLe ye®®eeW ves Yeer cesnvele keÀer nw~ pees efMeJeyeeyee kesÀ ceooieej nQ, GvekeÀes keÀnepeelee nw KegoeF& efKepeceleieej~... ³es ³e%e Deeefo Yeer Yeejle ceW ner j®eles nQ~ ³en meye je]pe yeehe nermecePeeles nQ~'' mee.yeeyee 2.12.08 efjJee.``legce ner Yeejle keÀer mee|Jeme keÀjles nes, FmeefueS legce ner mJeie& kesÀ ceeefuekeÀ yeveles nes~ Yeejle keÀermee|Jeme keÀjves ceW meyekeÀer mee|Jeme nes peeleer nw~'' mee.yeeyee 2.12.08 efjJee.``³es meye yeæ[er ieg¿e yeeleW nQ, Fve yeeleeW keÀes mecePeves Jeeuee yeæ[e yegef×Jeeve ®eeefnS~ efpevekeÀe hetje ³eesienesiee, GvekeÀer yegef× heejme yeveleer pee³esieer~ YeìkeÀves Jeeues keÀer yegef× ceW ³en ve "nj ve mekesÀ~ efJeÐeeLeeaDeheveer yegef× Yeer ®eueeles nQ vee~ lees DeYeer yew"keÀj efueKees~ MegYe keÀe³e& ceW osjer veneR keÀjveer ®eeefnS~efJe®eej keÀjes - nce meeiej kesÀ ye®®es Deheves YeeF&-yenveeW keÀes kewÀmes ye®ee³eW~''

mee.yeeyee 3.12.08 efjJee.``³eneB lees meyemes veäesceesne nesvee heæ[s~ veneR lees yeeyee meefJe´me hej peeves kesÀ efueS keÀYeer veneR keÀnWies~yeeyee keÀnles nQ - ceQ lees veäesceesne ntB~ ceQ efkeÀmeer ®eer]pe ceW ceesn keÌ³eeW jKetB~ ... yeeyee keÀnWies - Deiejveäesceesne nes lees legce ceeefuekeÀ nes, peneB ®eenes peekeÀj mee|Jeme keÀjes~ cetBPeles keÌ³eeW nes~ ceeefuekeÀ nes,DevOeeW keÀes jen yeleeveer nw~ veäesceesne veneR nQ leye hetíles nQ~'' mee.yeeyee 4.12.08 efjJee.``legce peye efkeÀmeer keÀes ³en %eeve mecePeeles nes lees henues GvekeÀer vey]pe osKeveer nw~ meyekesÀ meeceves SkeÀpewmeer yeele veneR keÀjveer nw~ ... pees De®íe ³eesie ceW jnles nQ, OeejCee keÀjles nQ, Jes peªj De®íemecePee³eWies~'' mee.yeeyee 5.12.08 efjJee.``peiele-Decyee, peiele-efhelee ner veeceerûeeceer nQ~ Fve pewmeer mee|Jeme keÀesF& keÀj veneR mekeWÀies~ ³enefveefceÊe yeves ngS nQ~ FmeefueS keÀYeer neì&HesÀue veneR nesvee ®eeefnS~ De®íe, ceccee-yeeyee pewmee veneR leesmeskesÀC[ vecyej lees yeve mekeÀles nes~ meeje ceoej mee|Jeme hej nw~ Òepee Deewj Jeeefjme oesveeW yeveeves nQ~''

mee.yeeyee 5.12.08 efjJee.``efkeÀlevee ye®®eeW keÀes mecePee³ee peelee nw~ lees Deye mee|Jeme keÀjkesÀ efoKeeDees~ yeeyee lees mee|Jeme hejFveece osles nQ~ yeeyee legcneje %eeve jlveeW mes efkeÀlevee Þe=bieej keÀjeles nQ~''

mee.yeeyee 5.12.08 efjJee.``DeYeer meejer ogefve³ee yueeFC[HesÀLe ceW nw~ Deye DevOeeW keÀes uee"er ®eeefnS~ legce Deye uee"er yeves nesvecyejJeej heg©<eeLe& Devegmeej~ ... keÀesF& lees yengle mee|JemeSyegue nQ~ ... keÀeìeW keÀes HetÀue yeveeves ceWcesnvele ueieleer nw~'' mee.yeeyee 6.12.08 efjJee.``nj SkeÀ Deelcee ceW Dehevee-Dehevee heeì& vetBOee ngDee nw, meye SkeÀ meceeve veneR nes mekeÀles nQ~ ... ³es

160

yeeleW mecePeeves Jeeuee yeæ[e yegef×Jeeve ®eeefnS~ yeehe peeveles nQ - keÀewve-keÀewve mecePee mekeÀles nQ, keÀewve-keÀewve mee|Jeme keÀjves ceW mecePeoej nQ, efkeÀmekeÀer ueeFve efkeÀefue³ej nw, osner-DeefYeceeveer jnles nQ~''

mee.yeeyee 9.12.08 efjJee.``efMeJeyeeyee Deewj ye´ïee keÀe keÌ³ee mecyevOe nw -³en efpemekeÀer yegef× ceW yew"e nesiee, Jener efkeÀmekeÀes ³enmecePee mekeWÀies~ yegef× ceW ner veneR nesiee lees GvekeÀes mecePeeves Dee³esiee ner veneR~... Jes Kego keÀnles nQ -cegPe efvejekeÀej keÀes FvekeÀe DeeOeej uesvee heæ[lee nw, lees veece Yeer yeoueer keÀjlee ntB~''


161

DeJ³ekeÌle yeeheoeoe kesÀ Deeefo kesÀ ceneJeekeÌ³e``%eevecetle& Deewj ³eeocetle& oesveeW ceW meceeve yevevee nw~ ... efpelevee pees Kego ³eeocetle& jnlee nw, Gleveener Jen DeewjeW keÀes Yeer yeehe keÀer ³eeo efouee mekeÀlee nw~ ³eeocetle& yeve meYeer keÀes ³eeo efoueevee nw~''

De.yeeheoeoe 5.4.70

``v³eejs Deewj h³eejs yevevee nw Deewj yeveevee nw - ³ener ue#³e jKevee nw~ pees efpelevee yevelee nw, Gleveener yeveelee nw~ ... efJeIveeW keÀes efceìeves keÀer ³egefkeÌle³eeB Deiej meowJe ³eeo nQ lees heg©<eeLe& ceW {eruee veneRheæ[Wies~'' De.yeeheoeoe 25.1.70

``pewmes-pewmes DeJ³ekeÌle efmLeefle nesleer pee³esieer, Jewmes yeesuevee Yeer keÀce neslee pee³esiee~ ³eesieyeue Deewj%eeveyeue oesveeW FkeÀùe nesves mee|Jeme ceW meHeÀuelee nesleer nw~ ... efpelevee %eeveyeue Deewj ³eesieyeuemeceevelee ceW uee³eWies, Gleveer meHeÀuelee nesieer~'' De.yeeheoeoe 23.1.70

``³en mce=efle jKeveer ®eeefnS efkeÀ ceQ F&éejer³e mee|Jeme hej ntB~ ³e%e keÀejesyeej nw lees Dee@ìescesefìkeÀueer³e%e j®eef³elee keÀer mce=efle Dee³esieer Deewj keÀesF& Yeer keÀe³e& keÀjles nes lees meoe mecePees efkeÀ Fme keÀe³e& kesÀefveefceÊe yeveeves Jeeuee yeskeÀyeesve yeehe nw~ ... ceQ efveefceÊe ntB, keÀjeves Jeeuee yeehe nw~''


``keÀjeJevenej yeehe nw, ceQ efveefceÊe ntB mecePeves mes meeje keÀejesyeej Kesue cenmetme nesiee~ mee#eer neskeÀjpewmes heeì& yepee jns nQ~ ... efmeHe&À keÀesme& osves mes Òepee yeveleer nw uesefkeÀve HeÀesme& kesÀ meeLe keÀesme& ceW meceerhemecyevOe ceW Deeles nQ~ ... ³en keÀef"ve ³eesie veneR nw~ ³en menpe³eesie ner JeneB menpe jep³ekeÀje³esiee~'' De.yeeheoeoe 4.07.71

``kewÀmes Yeer mJYeeJe-mebmkeÀej Jeeueer Deelcee nes ... DeehekesÀ heg©<eeLe& ceW hejer#ee kesÀ efveefceÊe yeveer ngF& nesuesefkeÀve nj Deelcee kesÀ Òeefle mesJee DeLee&led keÀu³eeCe keÀe mebkeÀuhe Jee YeeJevee nes~ Ssmes meJe& DeelceeDeeWkeÀe mesJeeOeejer DeLee&led keÀu³eeCekeÀejer yevevee nw~'' De.yeeheoeoe 19.4.71

``meowJe ³en K³eeue jKees efkeÀ pees Yeer Deelcee³eW mecheke&À ceW Deeleer nQ, GvekeÀes pees DeeJeM³ekeÀlee nw,Jen efceues~ jesìer keÀer DeeJeM³ekeÀlee Jeeues keÀes heeveer os oes lees keÌ³ee Jen mevlegä nesiee ... mJeYeeJe mesYeer mee|Jeme keÀj mekeÀles nes~ ... mecheke&À ceW ueekeÀj efHeÀj mecyevOe ceW ueeDees~''

De.yeeheoeoe 22.1.71 heeìea 1``pees efvejekeÀej mvesner nesles nQ, GvekeÀer efJeMes<elee nw efkeÀ Jes p³eeoe efvejekeÀejer efmLeefle ceW neWies Deewj peesmeekeÀej mvesner nQ, Jes ®eefj$eJeeve neWies~ GvekeÀe SkeÀ-SkeÀ ®eefj$e mee|JemeSyegue nesiee~ otmeje Jes DeewjeWkeÀes Yeer mvesn ceW p³eeoe uee mekeWÀies~ efvejekeÀejer Deewj efvejnbkeÀejer oesveeW meceeve ®eeefnS~''

De.yeeheoeoe 22.1.71 heeìea 2

162

``pewmes meekeÀej ªhe kesÀ meeceves Deeves mes ner nj SkeÀ keÀes YeeJevee Devegmeej mee#eelkeÀej Jee DevegYeJeneslee Lee~ Ssmes Deehe ueesieeW kesÀ Üeje Yeer ... mee#eelkeÀej neWies~ Ssmes oMe&veer³e cetle& Jee mee#eelkeÀejcetle& leye yeveWies, peye Dehevee DeJ³ekeÌle Deeke=Àefle ªhe efoKee³eWies~ ... ÒekeÀeMece³e ªhe efoKeeF& os~peye ueeFì ner ueeFì osKeWies lees mJe³eb Yeer ueeFì ªhe nes pee³eWies~'' De.yeeheoeoe 2.07.70

``pewmes yeehe ves ye®®eeW keÀes Deheves mes Yeer Tb®ee yevee³ee, Jewmes Deheves mes Yeer Tb®ee yeehe meceeve yevee³eWieslees iees³ee HeÀeuees HeÀeoj efkeÀ³ee~ ... FmeefueS ue#³e meowJe mechetCe&lee keÀe jKevee nw~ pees mechetCe&cetle&Òel³e#e ÒeK³eele nes ®egkesÀ nQ, GmekeÀe ner ue#³e jKevee nw~ pees DeYeer ieghle nQ, Òel³e#elee ceW veneR Dee³esnQ, GvekeÀe Yeer ue#³e veneR jKe mekeÀles nQ~'' De.yeeheoeoe 29.6.70

``legcnejer ueeFì keÀes osKekeÀj otmejs Yeer pewmes ueeFì nes pee³eWies~ efkeÀlevee Yeer ceve mes Jee efmLeefle ceWYeejerheve nes uesefkeÀve Deeves mes ner nukeÀe nes pee³eW, Ssmeer mìspe Deye hekeÀæ[veer nw~ ... Üehej keÀe iee³evekeÀesF& yeæ[er yeele veneR ns uesefkeÀve Ssmes mee#eelkeÀejcetle& Deewj mee#eeled cetle& yeveves mes DeYeer mes ner Deheveeiee³eve megveWies~'' De.yeeheoeoe 19.6.70

``pees efpelevee men³eesieer yevelee nw, GmekeÀes SkeÌmìê men³eesie osvee heæ[lee nw~ ... oesveeW ªhe mes efkeÀmeerYeer Deelcee keÀes efJeMes<e men³eesie os mekeÀles nes Deewj osvee ®eeefnS~ Fmemes yengle ceoo efceueleer nw~ ...meekeÀej ªhe ceW Yeer keÀesF& Deelcee keÀes SkeÌmìê men³eesie osves keÀe meyetle keÀjkesÀ efoKee³ee vee~ GmeDeelcee keÀes mJe³eb keÀes Yeer DevegYeJe ngDee~'' De.yeeheoeoe 19.6.70

`èfpelevee-efpelevee Deehe met#ce nesles pee³eWies, Glevee ³en met#ce mee|Jeme Yeer yeæ{leer pee³esieer~ mLetue kesÀmeeLe met#ce keÀe ÒeYeeJe peuoer heæ[lee nw Deewj meoe keÀeue kesÀ efueS~ yeeheoeoe Yeer efJeMes<e men³eesieosles nQ~ SkeÌmìê ceoo keÀe DevegYeJe nesiee~ cesnvele keÀce Deewj Òeeefhle DeefOekeÀ~''


``pees efpelevee ®eskeÀj nesiee, Jen Glevee ner ceskeÀj yeve mekeÀlee nw~ Fme mece³e Deehe uee@ ceskeÀj Yeer nes,v³et Jeu[& kesÀ ceskeÀj Yeer nes Deewj heerme ceskeÀj Yeer nes~ efJeMes<e keÌ³ee ®eskeÀ keÀjvee nw~ ³ener mee|Jeme Deyejner ngF& nw, efpememes veece yeeuee nesvee nw~'' De.yeeheoeoe 25.6.70

``heeC[Je ieJecexvì kesÀ ®eskeÀme& yevekeÀj peeDees, pees Jes osKeves mes ner Deheveer keÀjhMeve, S[uìsMeve mesIeyeje³eWies Deewj efHeÀj efmej PegkeÀe³eWies~ ... SkeÀ ves Yeer efmej PegkeÀe³ee, lees DeveskeÀeW kesÀ efmej PegkeÀpee³eWies~ ... Dehevee Yeer ®eskeÀj yevevee nw Deewj mee|Jeme ceW Yeer ®ewkeÀj yevevee nw~ pees efpelevee ³eneB®eskeÀj Deewj ceskeÀj yevelee nw, Jener efHeÀj ªuej Yeer yevelee nw~'' De.yeeheoeoe 25.6.70

``DeueewefkeÀkeÀ mee|Jeme keÌ³ee keÀjles nes~ Deelcee keÀe keÀveskeÌMeve hee@JejneGme kesÀ meeLe keÀjves keÀer mee|JemekeÀjles nes~ leej keÀe leej kesÀ meeLe keÀveskeÌMeve keÀjvee neslee nw lees jyeæ[ Gleejvee neslee nw~ Jewmes ner

163

DeehekeÀe henuee keÀle&J³e nw - Deheves keÀes Deelcee mecePe Mejerj kesÀ Yeeve mes Deueie jnvee Deewj DeewjeWkeÀes Yeer Mejerj kesÀ Yeeve mes Deueie yeveevee DeLee&led DevegYeJe keÀjevee~'' De.yeeheoeoe 23.1.70

``mece³e DeehekeÀe Fvlepeej keÀj jne nw Deewj DeehekeÀes Fvlepeece keÀjvee nw, mece³e keÀe Fvlepeej veneRkeÀjvee nw~ meJe& keÀes mevosMe osves keÀe Deewj mece³e keÀes mechevve yeveeves keÀe Fvlepeece keÀjvee nw~''


``peye SkeÀ-oes kesÀ mebmkeÀejeW ceW meceerhe neWies, leye keÀesF& Yeer meccesueve keÀer meHeÀuelee nesieer~ ...efpelevee SkeÀ-oes keÀes mecceeve oWies, Glevee ner meejer efJeée Deehe meYeer keÀe mecceeve keÀjsieer~ mecceeve osvesmes mecceeve efceuesiee~ ... peye Deehe ³eneB SkeÀ-oes kesÀ efJe®eejeW ceW neB peer keÀjWies, leye JeneB mele³egie ceWDeehekeÀer Òepee neBpeer, neB peer keÀjsieer~'' De.yeeheoeoe 7.6.70

``efpelevee Deheves keÀes mee|Jeme kesÀ yevOeve ceW yeeBOeles pee³eWies lees otmejs yevOeve ítìles pee³eWies~ Deehe mees®eesefkeÀ ³en yevOeve ítìs lees mee|Jeme ceW ueie pee³eW hejvleg Ssmes veneR nesiee~ ... efpelevee peesæ[Wies, Glevee nerìtìsiee~'' De.yeeheoeoe 7.6.70 heeìea``mvesn keÀe efjìve& nw meen³esie ... efJeveeMe kesÀ mece³e Yeue meYeer Deelcee³eW hen®eeve ueWies uesefkeÀve Jemee&veneR hee mekeWÀieer keÌ³eeWefkeÀ men³eesieer veneR yeve mekeWÀies~ ... yevOeve mes ner yevOeve keÀìlee nw~ efpeleveeF&éejer³e yevOeveeW ceW yeBOeWies, Glevee keÀce&-yevOeve mes ítìWies~'' De.yeeheoeoe 7.6.70 heeìea

DeJ³ekeÌle yeeheoeoe kesÀ Jele&ceeve kesÀ ceneJeekeÌ³e``peneB yeehe nw, JeneB efJepe³e nw ner~ ... met³e&JebMeer DeLee&led meoe efJepe³eer~ efJepe³e pevceefme×DeefOekeÀej DevegYeJe nes~ keÀnvee veneR uesefkeÀve DevegYeJe nes~ ... mesJee keÀjvee DeLee&led Keelee peceekeÀjvee~ mesJee, mesJee veneR nw uesefkeÀve cesJee nw~'' De.yeeheoeoe 18.11.93 heeìea 3``yeehe keÀes ³eeo keÀjves Jeeueer Deelcee, efpemekeÀes yeehe keÀe Ke]peevee efceue ie³ee, Jen mesJee kesÀ efyevee jnner veneR mekeÀlee keÌ³eeWefkeÀ DeLeen Òeeefhle nw, DeKegì Ke]peeves nQ, oelee kesÀ ye®®es nQ, Jes osves kesÀ efyevee jnveneR mekeÀles~'' De.yeeheoeoe 20.10.08

``ye´ïee kegÀceeefj³eeW lekeÀ hengB®es nQ uesefkeÀve ye´ïeekegÀceeefj³eeW keÀes efmeKeeves Jeeuee keÀewve! ye´ïeekegÀceeefj³eeW,ye´ïeekegÀceejeW keÀe oelee keÀewve! DeYeer mece³e keÀes meceerhe ueevee nw Deewj meceeefhle keÀjveer nw~ ... mecePelesnes vee efkeÀ ceQ ner efveefceÊe ntB~ yeehe ves ³en efpeccesJeejer Deheves meeLe ye®®eeW keÀes oer nw~ meve Mees]peHeÀeoj~ ... DeYeer Jemee& uesves Jeeueer DeelceeDeeW keÀer keÌ³et ueieveer ®eeefnS~'' De.yeeheoeoe 15.3.10

``Jeer.DeeF&.heer nQ, yeekeÀer SkeÀ S[erMeve ®eeefnS, Jen S[erMeve keÌ³ee nw? menpe ³eesieer keÀer efuemì ceW

164

Yeer DeeDees~ ... Deewj ner ³eesie keÀer MeefkeÌle ceoo osieer~ ... DeehekeÀes osKekeÀj DeewjeW keÀes Yeer GcebieDee³esiee efkeÀ nce Yeer ®eue mekeÀles nQ~ lees DeehekeÀer mesJee nes pee³esieer~ Deehe DeveskeÀeW kesÀ lekeÀoerj keÀeleeuee Keesue mekeÀles nes~ ... Jejoeve nw - Deehe meYeer Deeves Jeeueer veF& ogefve³ee ceW 21 pevce meoeKegMe jnWies~'' De.yeeheoeoe 15.3.10

``DeJelejCe kesÀ mLeeve keÀe efkeÀlevee cenlJe neslee nw~ pees Yeer Oece& efhelee Dee³es, GvekesÀ pevce mLeeve keÀeefkeÀlevee ³eeoieej jnlee nw~ lees efmevOe pevceYetefce (efMeJeyeeyee keÀer DeJelejCe-Yetefce Deewj ye´ïee yeeyeekeÀer pevce-Yetefce), GmekeÀe Yeer yengle cenlJe nw~ pevekeÀ Òeesûeece yevee jner nw~ ... peneB pevce mLeeve nw,JeneB Òel³e#elee nesveer ner ®eeefnS~ ®eens keÀesF& Yeer Oece& Jeeues neW uesefkeÀve nQ lees SkeÀ ner yeehe kesÀ ye®®es~yeehe keÀe mevosMe megveves kesÀ efueS meYeer keÀe n]keÀ ueielee nw~ lees yeeheoeoe DeehekeÀe ³en huesve osKekeÀjKegMe nw~'' De.yeeheoeoe 30.1.10 efmevOeer ûeghe``DeepekeÀue ves®ej keÀer meYeer keÀes ef®evlee nw~ lees Deehe meyekeÀes efJeMes<e mevosMe oes efkeÀ ceve keÀer ves®ejÜeje Òeke=Àefle keÀer ves®ej keÀes kewÀmes megOeej mekeÀles nQ~ ... meYeer Jee³egceC[ue ceW Jewjei³e Je=efÊe keÀerveJeervelee osKevee ®eenles nQ, megveves keÀe F®ígkeÀ keÀce nw~'' De.yeeheoeoe 30.1.10

``mJejep³e DeefOekeÀejer yeve mJejep³e keÀer meerì veneR íesæ[es~... mevosMe osves ceW Yeer efJeée-keÀu³eeCekeÀejernQ, lees keÀF& ye®®es mecePeles DeYeer mece³e heæ[e nw, Deeies ®euekeÀj mevosMe os oWies ... Gunvee oWies efkeÀDeeheves DeYeer ueemì ceW yelee³ee~ ... Ssmes hetje Jemee& uesves Jeeues ³ener ue#³e yegef× ceW jKees efkeÀDe®eevekeÀ, SJej-js[er Deewj yengle mece³e~ leerveeW Meyo meeLe-meeLe ³eeo jKees~''


``ceve Deewj leve kesÀ [yeue [ekeÌìj yevees keÌ³eeWefkeÀ DeepekeÀue ceve keÀe jesie Deewj yeæ{lee pee³esieeFmeefueS [yeue [ekeÌìme& keÀer mesJee Deewj yeæ{leer pee³esieer~ Òeke=Àefle keÀer nue®eue kesÀ keÀejCe ve³es-ve³esjesie efvekeÀueles jnles nQ, lees Ssmes mece³e hej [yeue [e¬eÀìme& keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ lees Deehe meYeerSJej-js[er nes~ ... Deheves keÀe[& kesÀ heerís ceve keÀer oJeeF& kesÀ efueS S[^sme efueKe oes... [ekeÌìme&yengle mesJee keÀj mekeÀles nQ~'' De.yeeheoeoe 18.1.10

``mesJee kesÀ efveefceÊe yengle Je<e& yeves, Deye DeewjeW keÀes mesJee kesÀ efveefceÊe yeveeves keÀer mesJee kesÀ efveefceÊe yevees~Jes ceeFkeÀ neW Deewj Deehe ceeFì nes~ ... DeehekeÀer ceeFì mes ceeFkeÀ efveefceÊe yeveW~ FmekeÀes keÀne peeleenw leerJe´ ieefle keÀer Gæ[eve~'' De.yeeheoeoe 14.4.94

``Deye yeeheoeoe Ssmee ûeghe ®eenlee nw, efpemekesÀ mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& meye ceW DeueewefkeÀkeÀlee,efoJ³elee keÀer PeuekeÀ nes~ ... pees efveefceÊe yeveles nQ, GvekeÀe met#ce Jee³eyesMeve Jee³egceC[ue ceW peªjpeelee nw~ Gmemes GvekeÀes GmekeÀe he¨eiegCee hegC³e Yeer efceuelee nw Deewj heoce iegCee efveefceÊe Yeer yeveles nQ~

165

(DeLee&led De®ís ³ee yegjs oesveeW keÀe ÒeYeeJe neslee nw) ... ³es lees ®euelee Deelee nw, neslee jnlee nw - ³enJee³eyesMeve Yeer keÀcepeesj yeveelee nw~'' De.yeeheoeoe 14.4.94

``yeekeÀer peneB mes Yeer pees Yeer ye®®es Dee³es nQ ... meoe mechevve Deewj mechetCe& YeJe', ... meYeer mLeeveJeeues Deheves mvesn mechevve mJeªhe mes DeLekeÀ mesJeeOeejer yeve mesJee keÀj jns nQ Deewj keÀjles jnWies~ mesJeekeÀer cegyeejkeÀ nes~'' De.yeeheoeoe 3.04.94

``nj mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& Üeje meoe yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves keÀe PeC[e Deheves efoue ceWuenjeDees~ keÀesF& Yeer mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& Ssmee veneR nes, pees yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves keÀe veneRnes~ ... meoe Deheves mebkeÀuhe, yeesue Deewj keÀce& Üeje efoue ceW yeehe keÀes Òel³e#e keÀjves keÀe PeC[euenjeDees Deewj meoe KegMe jnves keÀer [evme keÀjles jnes~'' De.yeeheoeoe 9.03.94

``peye lekeÀ peervee nw, leye lekeÀ KegMe jnvee nw - ³en hekeÌkeÀe Je´le efue³ee nw vee~ efpemekesÀ heeme efJeuehee@Jej nw, Jen keÌ³ee veneR keÀj mekeÀlee nw~ Deiej Deehe ceemìj meJe&MeefkeÌleJeeve veneR keÀj mekeWÀies leesDeewj keÀewve keÀjsiee! ... pees mJe³eb KegMe jnsiee, Jen KegMeer keÀer efce"eF& meyekeÀes yeeBìlee jnsiee~ ...ceer"e yeeyee, h³eeje yeeyee, cesje yeeyee - ³en ieerle Dee@ìescesefìkeÀ yepelee jns~''


``DeYeer yeeheoeoe keÀes ³ener mebkeÀuhe nw efkeÀ Deye kesÀ mece³e ÒeceeCe pees mejkeÀcemìebmesme nQ, Jes Deeies-Deeies Deewj vee]pegkeÀ nesles pee³eWies~ FmeefueS keÀesF& ieeBJe, keÀesF& Yeer keÀesvee Ssmee ve jn pee³es pees keÀesF&Gunvee os efkeÀ nceeje yeehe Dee³ee Deewj Deeheves ncekeÀes mevosMe veneR efo³ee~ ... Deewj Yeer Deeheme ceWefceuekeÀj Ssmes Òeesûeece yeveeles jnvee~ ... meYeer ves yengle De®íe efkeÀ³ee~''


``Ssmes mesJee kesÀ keÀe³eeX ceW Dehevee Yeer heg©<eeLe& ®euelee nw Deewj DeelceeDeeW keÀe Yeer keÀu³eeCe nesleenw~... yeeheoeoe yeej-yeej meYeer ye®®eeW keÀes ³ener keÀnles nQ efkeÀ DeelceeDeeW kesÀ Òeefle jnceefoueyevees~... yeeheoeoe DeYeer nj SkeÀ ye®®es keÀe jnceefoue keÀe heeì& osKevee ®eenles nQ~''


``[yeue efJeosMeer ye®®es ueieve mes pees ®eejes Deesj cesnvele keÀj jns nQ, Gmemes yeehe keÀe efJeée-keÀu³eeCekeÀejer keÀle&J³e Òeefme× efkeÀ³ee nw, FmeefueS yeeheoeoe nj ye®®es keÀes Jeen, ye®®ee, Jeen!' keÀercegyeejkeÀ osles nQ~ DeYeer Yeer pewmes Yeejle ceW keÀesves-keÀesves ceW mevosMe osves keÀer mesJee ®eueleer jnleer nw, SsmesJeneB Yeer Gcebie-Glmeen jns efkeÀ jns ngS osMe ceW yeeheoeoe keÀe mevosMe os oW keÌ³eeWefkeÀ mece³e hej keÀesF&Yejesmee veneR nw~'' De.yeeheoeoe 25.10.09

``mJe-heg©<eeLe&, ... mevlegälee ... leermeje mesJee mes Yeer Ke]peevee pecee keÀjles nes~ keÌ³eeWefkeÀ mesJee mes

166

meJe& DeelceeDeeW keÀes KegMeer keÀer Òeeefhle nesleer nw, lees KegMeer keÀe Kepeevee Yeer Òeehle keÀj mekeÀles nes~Dehevee heg©<eeLe&, meJe& keÀes mevlegä keÀjves keÀe heg©<eeLe& Deewj mesJee keÀe heg©<eeLe& Fve leerveeW ÒekeÀej mesKe]peeves pecee keÀj mekeÀles nes~'' De.yeeheoeoe 24.3.09

``Kepeeves pecee keÀjves ceW efJe<es<e mecyevOe-mecheke&À ceW Deeves mes SkeÀ lees efveefceÊe-YeeJe, efvecee&ve-YeeJe,efvemJeeLe&-YeeJe mes nj Deelcee kesÀ Òeefle MegYe-YeeJevee Deewj MegYe-keÀecevee jKeves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~mesJee ceW Je mecyevOe-mecheke&À ceW Fme mece³e hegC³e keÀe Keelee Deewj ogDeeDeeW keÀe Keelee yengle menpepecee keÀj mekeÀles nes~'' De.yeeheoeoe 24.3.09

`èfpemekeÀe efpelevee YeC[eje Yejhetj neslee nw, GmekesÀ ve³eveeW mes, ®eueve mes, ®esnjs mes ceeuetce neslee nw~... ve³eveeW mes ©neefve³ele, ®esnjs mes cegmkeÀjenì Deewj keÀce& mes nj SkeÀ iegCe meYeer keÀes DevegYeJe neslesnQ~ lees nj SkeÀ Deheves DeehekeÀes ®eskeÀ keÀjs~ yeeheoeoe keÀer nj SkeÀ ye®®es ceW ³ener MegYe YeeJevee nw efkeÀnj SkeÀ ye®®ee DeveskeÀ DeelceeDeeW keÀes Ssmee Ke]peeveeW mes mechevve yevee³es~''


``Deepe efJeée ceW meJe& Deelcee³eW ³ener ®eenleeR nQ efkeÀ kegÀí ve kegÀí DeeO³eeeflcekeÀ MeefkeÌle efceue pee³esDeewj DeeO³eeeflcekeÀ MeefkeÌle kesÀ oelee Deehe yeéïeCe Deelcee³eW ner nes keÌ³eeWefkeÀ Deehe nesueerSmì, neFSmìDeewj efj®esmì Deelcee³eW nes~ Ssmes nesueerSmì nes ... Ssmeer efJeefOehetJe&keÀ hetpee efkeÀmeer Yeer Dev³e DeelceekeÀer veneR nesleer nw~'' De.yeeheoeoe 24.3.09

``®eejes Deesj kesÀ meJe& ye®®eeW keÀes pees meoe Ke]peeves mes mechevve nQ, meoe Deheveer ®eueve Deewj ®esnjs mesmesJeeOeejer nQ keÌ³eeWefkeÀ Deehe meyekeÀe Jee³eoe nw efkeÀ nce efJeée-heefjJele&keÀ yeve efJeée keÀe heefjJele&vekeÀjWies, lees ®eueles-efHeÀjles Yeer mesJeeOeejer mesJee ceW lelhej jnles nQ, Ssmes efJeée-mesJeeOeejer, efJeée-heefjJele&keÀ nj SkeÀ keÀes yeehe kesÀ Ke]peeveeW mes Yejhetj keÀjves Jeeues yeeheoeoe kesÀ ®eejes Deesj kesÀ ye®®eeWkeÀes yeeheoeoe keÀe ³eeoh³eej Deewj efoue mes ogDee³eW Deewj vecemles~'' De.yeeheoeoe 24.03.09

``Òee@yuece meskesÀC[ ceW heefjJele&ve nes pee³es~ Òee@yuece kesÀ ªhe ceW Dee³es Deewj mechevve mJeªhe ceW yeouepee³es~ mebkeÀuhe Deewj mJeebme ceW `vees Òee@yuece' ... vees Òee@yuece DeLee&led meoe yeehe meceeve jnWies~FmeefueS yeeheoeoe heoceiegCee yeOeeF³eeB os jns nQ~ ... efkeÀmeer keÀe Gunvee ve jn pee³es~ yes®eejerDeelcee³eW DeYeer mecePeleer nQ efkeÀ DeeO³eeeflcekeÀlee DeeJeM³ekeÀ nw, Meeefvle ®eeefnS uesefkeÀve yes®eejeW keÀesmeeOeve veneR efceuelee nw~'' De.yeeheoeoe 24.3.09

`èfceuelee yengle nw uesefkeÀve ³et]pe keÀce keÀjles nes~ ... yengle De®íe, yengle De®íe - ³es nw mecYeeuekeÀj jKevee~ De®íeF& keÀes mJe³eb kesÀ Òeefle Deewj otmejeW kesÀ Òeefle keÀe³e& ceW ueieeDees~ ³eneB Ke®e&veeDeLee&led yeæ{evee nw~ ... hJeeFvì yeæ[er De®íer nw, efJeefOe yeæ[er De®íer nw, efmeHe&À yegef× kesÀ uee@keÀj ceW

167

osKekeÀj KegMe nes peeles nQ~ ... GmekeÀes ³et]pe keÀjes~'' De.yeeheoeoe 18.1.94

``mebiece³egie keÀe efJeMes<e Ke]peevee nw KegMeer keÀe Ke]peevee~ ... DeehekesÀ heeme lees DeLeen Kepeevee nw~... Deveefievele nw lees ³et]pe keÀjes vee~ yeeheoeoe ves henues Yeer megvee³ee nw efkeÀ ÒeeCe ®eues pee³eW uesefkeÀveKegMeer veneR pee³es~ ... ceneoeveer yevees~ ... DeeJeM³ekeÀlee kesÀ mece³e Deehe DeelceeDeeW keÀes ceneoeveeryevevee nw~'' De.yeeheoeoe 18.1.94 heeìea``ieeefue³eeB Yeer Keeo keÀe keÀece keÀjWieer~ ... efpeleveer ieeefue³eeB oWies, Glevee DeehekesÀ iegCe iee³eWies~FmeefueS nj Deelcee keÀes oelee yeve osles peeDees~ ... uesves keÀer F®íe veneR jKees efkeÀ Jen De®íeyeesues, De®íe ceeves lees oW~ veneR, oelee kesÀ ye®®es ceemìj oelee yevees~''

De.yeeheoeoe 18.1.94 heeìea``DeYeer Òel³e#elee keÀe keÀe³e& jne ngDee nw, FmekeÀe ner heg©<eeLe& keÀj jns nes vee~ cesje yeeyee Dee ie³ee~... lees efpeleveer peeiejCe keÀer, Je´le uesves keÀer Òeefle%ee hekeÌkeÀer keÀjWies lees Òel³e#elee peuoer mes peuoernesieer~ Òel³e#elee ®eenles nes vee! lees mece³e keÀes meceerhe ueeves Jeeues keÀewve? Deehe meye mesJeeOeejer ye®®esnes vee~'' De.yeeheoeoe 22.2.09

``DeJ³ekeÌle keÀe DeLe& ner nw HeÀefjMlee~ ... Deye HeÀefjMlee yevekeÀj keÌ³ee keÀjWies? meoe nj efove, njmece³e ceneoeveer Deewj Jejoeveer yevevee nw~ pees Yeer mecyevOe-mecheke&À ceW Dee³es, Gme Deelcee keÀesceneoeveer yeve keÀesF& ve keÀesF& MeefkeÌle keÀe, %eeve keÀe, iegCe keÀe oeve osvee ner nw~''


``DeehekesÀ %eeve, iegCe, MeefkeÌle³eeW kesÀ Ke]peeves efkeÀleves Yejhetj nes ie³es nQ~ ... leerveeW ceW mechevve nes ³eeSkeÀ ceW mechevve nes, oes ceW veneR? Jele&ceeve mece³e DeelceeDeeW keÀes leerveeW keÀer yengle DeeJeM³ekeÀlee nw~... %eeveer-De%eeveer efpemekesÀ Yeer mecyevOe-mecheke&À ceW DeeDees, GmekeÀes keÀesF& ve keÀesF& oeve DeLee&ledmen³eesie DeJeM³e oes~'' De.yeeheoeoe 31.12.93

``Jejoeve osves keÀer efJeefIe keÌ³ee nw? DeehekesÀ peæ[ ef®e$e lees DeYeer lekeÀ Jejoeve os jns nQ~ lees Jejoeveosves keÀer efJeefOe nw - pees Yeer Deelcee mecyevOe-mecheke&À ceW Dee³es, GmekeÀes Deheveer efmLeefle kesÀ Jee³egceC[ueÜeje Deewj Deheveer Je=efÊe kesÀ Jee³eye´sMevme Üeje men³eesie osvee DeLee&led Jejoeve osvee~''


``ieeueer osves Jeeueer, efvevoe keÀjves Jeeueer Deelcee Yeer nes uesefkeÀve Deehe Deheveer MegYe YeeJevee, MegYekeÀecevee Üeje, Je=efÊe Üeje, efmLeefle Üeje Ssmeer Deelcee keÀes Yeer iegCe-oeve ³ee menveMeeruelee keÀer MeefkeÌlekeÀe Jejoeve oes~ ... ¬eÀesOeer Deelcee hejJeMe nw, FmeefueS GmekeÀes jnce kesÀ Meerleue peue ÜejeJejoeve oes~'' De.yeeheoeoe 31.12.93

168

``®eslev³e ceW mebmkeÀej Yejles nes leye les peæ[ ef®e$eeW Üeje Yeer Jejoeveer cetle& yeveles nes~ mebmkeÀej leesDeYeer ner Yejves nQ vee~ ... ceneoeveer-Jejoeveer cetle& yeveves mes J³eLe& mJele: Kelce nes pee³esiee keÌ³eeWefkeÀpees ceneoeveer nQ, Jejoeveer nQ, Jes otmejeW keÀes osves Jeeues oelee nQ~ lees oelee keÀe DeLe& ner nw meceLe&~meceLe& nesiee leye lees osiee~'' De.yeeheoeoe 31.12.93

``mesJee keÀe HeÀue efceuelee nw ... mesJee kesÀ meypeskeÌì keÀer ceekeÌme& efceuesieer ... uesefkeÀve ®eejes ner meypeskeÌìceW HeÀmì& vecyej Deevee ®eeefnS~ ... yeehe keÀer DeeMeeDeeW kesÀ efmeleejs nes lees yeeheoeoe keÀer ³ener meyemesyeæ[er DeeMe nw efkeÀ meyekeÀe ®eejes ner meypeskeÌì ceW vecyej De®íe nes~... cenejLeer GmekeÀes keÀne peeleenw, pees ®eejes ner meypeskeÌìdme ceW De®ís ceekeÌme& ues~'' De.yeeheoeoe 5.02.09

``pees HeÀejsve ceW jnles nQ Deewj GvekesÀ FefC[³ee ceW ieeBJe nw, mLeeve nw~ GvneWves HeÀejsve ceW jnles Yeer Dehevespevce-Yetefce ... mesvìj mLeeheve efkeÀ³ee nw, yeeheoeoe Gve ye®®eeW keÀes yengle-yengle hegC³eelcee keÀeìeFefìue osles nQ~ ... ³en nw hegC³eelcee keÀe keÀle&J³e~'' De.yeeheoeoe 31.12.08

``DeYeer Ssmes men³eesefie³eeW keÀes men³eesieer mes Jeeefjme yeveeDees~... ceeFkeÀ Yeer nes Deewj Jeeefjme keÌJeeefueìerYeer nes~ men³eesieer veneR, men³eesieer lees yevee³eWies ner Deewj yeve jns nQ uesefkeÀve Jeeefjme keÌJeeefueìer yeveeDees~... henues HeÀìeHeÀì Jeeefjme efvekeÀues nQ, Jewmes DeYeer Deewj meye keÌJeeefueefHeÀkesÀMevme nQ uesefkeÀve JeeefjmekeÌJeeefueìer nj Þeercele, nj [e³ejskeÌMeve hej ceve Deewj ieghle ªhe mes Yeer ®eueves Jeeues neW~... keÀesF& Yeerpeesve keÀjs~'' De.yeeheoeoe 31.12.08 efouueer mesJee keÀe ìve&``yeeheoeoe keÀnles Les - ceeref[³ee keÀceeue keÀj mekeÀleer nw, uesefkeÀve DeYeer DeJ³ekeÌle ªhe ceW osKe jnsnQ~ ... efmeHe&À De®íe ueiee veneR, De®íe yeveekeÀj efoKeeDees~ ... ogKeer DeelceeDeeW keÀe ogKeosKekeÀj yeeheoeoe keÀes lejme heæ[lee nw~ efHeÀj Yeer ye®®es nQ vee~ meies nQ ³ee ueies nQ uesefkeÀve nQ leesye®®es, FmeefueS Deewj huee@ve yeæ{eles ®euees~'' De.yeeheoeoe 31.12.08 ceeref[³ee``keÀu®ejue Deewj keÀu®ej oesveeW efceueles nQ~ lees keÀu®ejue Üeje keÀu®ej yeve pee³es~ ... peyeceveg<³eelceeDeeW keÀe keÀu®ej yeoue pee³esiee lees DeYeer lees Deehe keÀu®ejue efoKeeles nes uesefkeÀve keÀu®ejyeoueves mes Jes Yeer Deheves keÀe³e& ceW jnles KegMeer keÀer [ebme Megª keÀj oWies~ ... ceve ceW KegMeer keÀer [ebmekeÀjW~ ... ogKe-DeMeeefvle-Ye³e yeæ{lee pee jne nw~ Deehe KegMeer keÀer [ebme keÀjes Deewj Ye³eYeerle nesvesmes ye®eeDees~'' De.yeeheoeoe 31.12.08 keÀu®ejue``Megª-Megª ceW yeeheoeoe kesÀ ceneJeekeÌ³e nQ efkeÀ efJeosMe Jeeues FefC[³ee kesÀ kegÀcYekeÀjCeeW keÀespeiee³eWies~ ... Deheves ye´eïeCe lees Deeles nQ uesefkeÀve Jeer.DeeF&.heer. DeekeÀj Dehevee DevegYeJe megvee³eW efkeÀncekeÀes ³eneB keÌ³ee efceuee nw~ ... DeYeer DeehekeÀes [yeue heg©<eeLeea keÀe ìeFefìue efceuee nw, efHeÀj DeehekeÀesìeFefìue efceuesiee - HeÀefjMlee heg©<eeLeea~'' De.yeeheoeoe 15.12.08

169

``pees Deìue, DeKeC[ Deewj DeKegì nQ, Jes ner efJepe³e ceeuee kesÀ efJepe³eer ceCekesÀ nQ~ ... vecyejJeveyeveves kesÀ efueS meyemes menpe efJeefOe nw - DeKeC[ ceneoeveer yevees~ DeKeC[ ceneoeveer DeLee&led efvejvlejmenpe mesJeeOeejer~ ... oelee kesÀ ye®®es nes, meJe& Ke]peeveeW mes mechevve Þesÿ Deelcee³eW nes~ mechevve keÀerefveMeeveer nw - DeKeC[ ceneoeveer~'' De.yeeheoeoe 2.12.93

me=ef<ì - ®eke´À nj 5000 Je<e& kesÀ yeeo

nt-ye-nt HegvejeJe=lle

170

Dece=le-Oeeje`èfpevekeÀer yegef× ceW ³en vee@uespe ìHekeÀleer jnsieer, GvekeÀes DeHeej KegMeer nesieer ... meowJe yegef× ceW ³en %eeve ìHekeÀlee jnslees legce KegMeer ceW jnWies, efHeÀkeÀj mes HeÀeefjie nes pee³eWies~'' mee.yeeyee 3.10.01 efjJee.

³en Deìue mel³e nw efkeÀ pees ngDee, Jen ìue veneR mekeÀlee Deewj pees veneR ngDe, Jen nes veneR mekeÀlee~ peesngDee Jen De®íe ngDee, pees nes jne nw Jen De®íe nw Deewj pees nesiee. Jen Yeer De®íe nesiee keÌ³eeWefkeÀ ³es efJeée-veeìkeÀmel³e, v³ee³ehetCe& Deewj keÀu³eeCekeÀejer nw~ heefJe$elee ner peerJeve nw~ heefJe$elee DeLee&led DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLeefle,DeeeflcekeÀ mce=efle, DeeeflcekeÀ ¢efä Deewj DeeeflcekeÀ Je=efÊe~ peneB heefJe$elee nw, JeneB meJe& Òeeefhle³eeb, meJe& megKe mJele: neslesnQ Deewj F®íecee$eced DeefJeÐee nesleer nw~ meJe& mecyevOeeW ceW ceOegjlee nesleer nw, ye´ïe®e³e& keÀer mJeYeeefJekeÀ OeejCee nesleer nw~jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee, ogKe-DeMeeefvle, F&<³ee&-Ie=Cee, F®íe-DeekeÀeb#ee, DenbkeÀej-nervelee keÀe veece-efveMeeve veneR nesleenw Deewj ceeve-DeHeceeve, efvevoe-mlegefle, pe³e-Hejepe³e, ueeYe-neefve, ³eMe-DeHe³eMe, megKe-ogKe, DeHeves-Heje³es ceWmeceeve efmLeefle nesieer~ heefJe$e Deelcee ceW mece³e hej ke=Àl³e keÀe mebkeÀuhe mJele: peeie=le neslee nw, GmekeÀer MegYe ceWDeefYe©ef®e Deewj DeMegYe ceW De©ef®e mJele: nesleer nw, FmeefueS meoe efveme¥keÀuhe nesleer nw~ meJe& DeelceeDeeW kesÀ Òeefle GmekeÀerMegYe YeeJevee, MegYe keÀecevee nesleer nw, efpemekesÀ heefjCeece mJeªhe meJe& DeelceeDeeW keÀer GmekesÀ Òeefle MegYe YeeJevee, MegYekeÀecevee nesleer nw~

³en efJeée SkeÀ veeìkeÀ nw, FmeceW ve keÀesF& Dehevee nw Deewj ve keÀesF& heje³ee~ ve keÀesF& Dehevee efce$e nw Deewj vekeÀesF& Dehevee Me$eg~ pees Deepe Dehevee nw, Jen keÀue heje³ee nesiee Deewj heje³ee Dehevee nesiee~ ve keÀesF& ncekeÀes kegÀí osmekeÀlee nw Deewj ve keÀesF& nceeje kegÀí ues mekeÀlee nw~ ve efkeÀmeer ves ncekeÀes kegÀí efo³ee nw Deewj ve ner nceeje efkeÀmeer ves kegÀíefue³ee nw~ nj Deelcee Dehevee Deveeefo-DeefJeveeMeer heeì& yepee jner nw Deewj Deheves keÀceeX Devegmeej megKe ³ee ogKe keÀes heejner nw~ FmeefueS efkeÀmemes jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee keÀe keÀesF& ÒeÍe>> ner veneR~

oelee SkeÀ hejceelcee nw, Gmeves ncekeÀes pees efo³ee nw, Jener nceejs efueS efnlekeÀj nw~ YeieJeeveesJee®³e -ye®®es, legce hejceOeece kesÀ jnves Jeeues nes, Fme me=efä hej heeì& yepeeves Dee³es nes, DeYeer legcekeÀes Jeeheme Iej ®euevee nw~ Fmemel³elee keÀes mecePekeÀj osn Deewj osn keÀer ogefve³ee mes v³eejs neskeÀj Deheves DeeeflcekeÀ mJeªhe ceW efmLele neskeÀj efveYe&³e,efveefM®evle, efveme¥keÀu neskeÀj hejce-Meeefvle, Hejce-MeefkeÌle keÀe DevegYeJe keÀjes, yeehe kesÀ meeLe efJeée-keÀu³eeCe keÀer mesJeekeÀj hejceevevo keÀe DevegYeJe keÀjes Deewj mee#eer neskeÀj Fme efJeée-veeìkeÀ keÀes osKees Deewj ì^mìer neskeÀj heeì& yepeeles ngShejce megKe keÀe DevegYeJe keÀjes~ ³ener megKe-Meeefvlece³e peerJeve keÀe megiece heLe nw~

Fme mel³e hej ¢æ{ efve½e³e nesiee Deewj meleled DeY³eeme leLee menpe efmLeefle nesieer leye ner nce DeheveerDeefvlece cebefpeue megKece³e peerJeve Deewj megKeo ce=l³eg keÀes menpe Òeehle keÀj mekeWÀies DeLee&led jeie-Üs<e, Ye³e-ef®evlee mescegkeÌle neWies~ ³ener peerJeve keÀer hejce-Òeeefhle, hejceelcee keÀe hejce Jejoeve, Fme yeéïeCe peerJeve keÀe hejce-heg©<eeLe& DeewjFme peerJeve keÀe hejce-keÀle&J³e nw~

³en yeele Yeer O³eeve ceW jKevee Deefle DeeJeM³ekeÀ nw - [êcee keÀe %eeve Deewj DeeeflcekeÀ efmLeefle ªheer oesveeWheefn³es meeLe neWies Deewj GvekesÀ yeer®e ceW hejceelcee ªheer Oegjer nesieer leye ner ieeæ[er meHeÀueleehetJe&keÀ ®euesieer~``yeéïeCe DeLee&led efve½e³eyegef× Deewj efve½e³eyegef× DeLee&led efJepe³eer~ lees nj SkeÀ yeéïeCe efve½e³eyegef× keÀneB lekeÀ yeves nQDeewj efJepe³eer keÀneB lekeÀ yeves nQ~ keÌ³eeWefkeÀ yeéïeCe peerJeve keÀe HeÀeGC[sMeve nw efve½e³e Deewj efve½e³e keÀe ÒeceeCe nwefJepe³e~'' De.yeeheoeoe 15.4.92

Download - Sewa Sadhna Siddhi A5 Book - bkdrluhar.com Books Hindi/60. Sewa Sadhna Siddhi.pdf · mesvìj Keesuevee, cesuee-ÒeoMe&veer Deeefo ueieevee, GmekeÀe ÒeyevOe keÀjvee Deewj men³eesie

Top Related