اور۷ضعب دیقنتی۷اجزئہاک۷الہ۷تنس۷۷وامجتع۷ےک۷دو۷رگووپں۷یک۷دینی۷ویملع۷دخامت

طلغ۷ویمہفں۷اک۷ازاہل۷

ح ـ ــاــــ ئ

قاور

ک ا ن

اش اـف ت

:پیش کشو بـیرثـث

مادریح ا ق سن رض

ر:اش بڑودہ، گجرات انام امحد رطا فاؤىڈیضوثنظیم ن

2

ہلمج۷وقحؼ۷قحب۷انرش۷وفحمظ

تافاقحقئ اور ااشکن انؾ۷اتکب

نسحم۷راض۷اقدری اتفیل

ء۵۱۰۲رفوری۷ اوؽ ااشتع

۰۲۱۱ دعتاد

اخدل۷رپگنٹن۷رپسی وپمکزگن

؍۷روےپ۲۱۷ تمیق

ودہ،۷رجگاتمیظنت۷اامؾ۷ادمح۷راض۷افؤڈننشی۷ڑب انرش

ےنلم۷ےک۷ےتپ

میظنت۷اامؾ۷ادمح۷راض۷افؤڈننشی۷ڑبودہ،۷رجگات

وپہن۷،ؿ۷رونر۷کب۷ڈوپ۷دنچ

ویھبڈنی۷،راض۷دار۷االاشتع،۷یبیغ۷ر

ہتکلک۷،رکای۷ارٹسٹیڈوپ۷زاقدری۷کب۷۷

3

اہنیئ۷تقیقح

شیپ۷رظنم(۷۷اور)سپ۷رظنم۷۷

ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ـــ ــ ـ ــ ــ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ـــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـــ ـ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ ـ ــ ــ

حیم الر

وه مح الر

هم للا

بس

ده ن

ہ و ى

صه ل

ر ہ ل و س

ال

ر ک

ی م

روسؽ۷۷اتاہلل،زجعمۃ۷نم۷زجعم۷تاۃی۷نم۷اای،یک۷رقبعی۷تیصخش اعمل۷االسؾ

۷،میظع۷اربلتک،ایلع۷رضحت،اہللدمحم۷ادمح۷راض۷۷ومالان۷یتفم۷،ہیقف۷االسؾ۷،الہ۷تنس۷اامؾ

امےنن۷واےل۷ااانایڈیلوک۷دقس۷رسہ۷ربولییاخؿ۷

ن

ںیم۷۷مسقنم۷۷پرگو،یفنح۷املسمؿ۷دو۷س

۷رگوپالہپ ۔۷اؿ۷ںیموہےئگ

بث

رپ۷۷اور۷یریمعی۷ رک۷اک۷ما،ل،۷ماالت۷زامہن۷االصح۷دنسپ،۷م

اعداالسؾ۷اور۷روضایت۷اک۷دؽ۷دادہ،۷واال،۷رظن۷رےنھکهاک۷دصماؼ۷،۷ لوا ہو اقرب للتقوی

۷یک۷اثمؽامنا الهؤننون اخوۃ ۷اور، ، س ی

وا و ل ث۷رسااپ۷واس ع ورسا۷د۔وت۷اثتب۷وہا۷اک

۷۷رگوپ ۷ےباجااہتن۷دنسپ،عص

مت م۷اہنتی۷ ، د بث

ش

ت۷ ۷دح۷درہج۷اغیل، ،۷ ۷ما،ل،د یفنم۷ذتینہ۷اک

ق۷رکےن۷واال،۷اںیھن شتف

ت

۷اناق ل۷اام ت۷ارہھاےن۷دورسوں۷یک۷ریقحت۷رکےن۷واال،۷ذتلیل۷و۷

واال،۷اان۷و۷ال۷ریغی۷اک۷دؾ۷رھبےن۷واال۔۷

۷اجہ ات۷: ںیم۷بسح۷ذل۷انومں۷وک۷امشر۷ایک۷یک۷امہ۷ایصخشترگوپ۷۷ےلہپ

۷ماظف۷تلم،۷رضحت۷العہم۷دبعاظیفحل۷ ٭ رسرباہ۷ایلع۷اجہعم۷ارشہیف۷ دم۷ہلظ۷ااعلیل،زہشادہ

اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷ادمح۷ابصمیح،۷انیققحمل۷رضحت۷العہم۷دمحم۷دمعۃ ٭

اجہعم۷ارشہیف۷روضی۷رباکیت،۷۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ،۷رضحت۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی ٭

۷ام ر۷ابصمیح۷،۷دار۷ا ،مل،۷دیرکفم۷تلم،۷رضحت۷الع ٭

ہم۷س

رضحت۷ومالان۷ذاشیؿ۷ادمح۷ابصمیح،۷دیس۷رساواں،اہل۷اابد۷ ٭

۷وپر رضحت۷ومالان ٭ ۷اورومشبؽ۷انرصراض۷راؾ درگیدمارس۷،اجہعم۷ارشہیفااسذتہ

۔وریغہاور۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷۷اہقفےک۷املع۷۷

4

۔۷رحتکی۷دوعت۷االسیماور۷ ٭

۔رحتکی۷ینس۷دوعت۷االسیم ٭

امررہہ۷رہطمہ۔۷،اخاقنہ۷رباکہیت ٭

دقمہس۔ وھچکہھچ،اخاقنہ۷ارشہیف ٭

۷اقدرہی ٭ دباویں۷رشفی۷وریغہ۔،اخونادہ

یک۷امندنئہ۷وتیصخشں۷ںیم۷ ۷رگوپدورسے

۷دصرارشلہعی، ٭ دم۷ہلظ۷ااعلیل۷ایضء۷ایفطصمل۷اقدرییتفم۷العہم۷۷،دحمث۷ریبکزہشادہ

،یئبمباصبح۷رضحت۷ومالان۷رتمح۷اہلل۷دصیقی ٭

رضحت۷دیس۷ایغث۷ایمں۷اصبح،۷اکیپل۷رشفی ٭

رضحت۷ومالان۷دیس۷ینیسح۷ایمں۷اصبح،۷انگ۷وپر ٭

انگ۷وپر۷،اصبح۷رضحت۷ومالان۷یتفم۷انرظ۷ارشػ ٭

تنس۷ریبک۷ر۷،اصبح۷ام ر۷نیسح۷یمیلعیتفم۷۷رضحت۷ومالان۷ ٭

،وریغہدباویں۷اصبحرضحت۷ومالان۷اشمشد۷ادمح ٭

ںیم۷ ۷اؿ۷ےک۷اعمونیناور۷

۷ ۷یتفم۷الؾرضحت۷ومالان ٭

انبرس۷،اصبح س

اجہعم۷ادجمہی۷وھگیس،اصبح۷رضحت۷ومالان۷اوب۷انسحل ٭

ویساین۷،اصبح۷اعمل۷اسینانجب۷ومولی۷ ٭

وئمی۷،انجب۷ومالان۷اتممز۷ادمح۷اصبح ٭

،یلیپ۷تیھباصبح۷زراتب۷راض۷انجب۷ومولی ٭

اصبح۷انجب۷ومولی۷امشلئ۷راض ٭

یئبمب۷،اصبح۷انجب۷ومولی۷دیس۷دمحم۷اہیمش ٭

رغمیب۷،اصبح۷انجب۷اقری۷اراشد۷ادمح ٭

اصبحاعیل۷انجب۷ڈارٹک۷الؾ۷یفطصم۷مجن۷ااقلدری۷ ٭

انجب۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷،۷اجہعم۷ادجمہی۷وھگیس۷وریغہ۷شیپ۷شیپ۷ںیہ۔ ٭

5

دارصخش۷بج۷اؿ۷دوونں۷رگووپں۷رپ۷اکی۷اطرئاہن۷رظن۷ڈااتل۷ اجبناکی۷ریغ

االسؾ۷اور۷۷ےن۷رگوپ۷دورسےیت۷:۷ہک۷اؿ۷ںیم۷ےس۷:۷وت۷اےس۷بیجع۷ریحت۷وہ

۔۷ہکلب۷اؿ۷ںیم۷ےس۷یسک۷ےن۷ریپی۷رمدیی۷روضایت۷ےک۷انؾ۷رپ۷وکیئ۷اق ل۷ذرک۷اکؾ۷ہن۷ایک

اخمفل۷اینپ۷داکؿ۷اکمچیئ۔۷وت۷یسک۷ےن۷۷وک۷ااان۷ویشہ۷انبای،۷یسک۷ےن۷رقتری۷و۷اطختب۷ےک۷ذرہعی

رگوپ۷یک۷ڑگپی۷ااھچؽ۷رک۷رہشت۷و۷انومری۷مالص۷یک۔

اےسی۷میظع۷اور۷ ۷ےک۷اسھتبثم۷اور۷یریمعی۷ رک۷۷رگوپ۷ےنےلہپ بج۷ہک

امنایں۷دینی۷و۷یملع۷اکرانےم۷ااجنؾ۷دےی،۷سج۷ےس۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷اک۷رس۷رخف۷ےس۷

ےک۷۷دقس۷رسہ ارثک۷دلجوں۷یک۷ااشتع۷۔۷اامؾ۷ادمح۷راض۷۷۔۷انچں۷ہچ۷اتفوی۷روضہی۷یکدنلب۷وہایگ

۷ سلجم۷رشیع۷ےک۷ایقؾ۷اک۷اق ل۷رخف۷اکرانہم،۷قیقحت۷اقین،۷رپروضایت۷نشم۷یک۷ااشتع،

۷رباکت۷ےک۷ذرہعی۷دریس۷و۷ریغ۷دریس۷یک ۷یک۷ااشتع۷اور۷رفؼ۷ابےس ۷ےس۷ےلبیک ۷یک۷سلجم

اعسدت۷ایس۷رگوپ۷ےک۷ےصح۷ںیم۷ایئ۔

راہ۷ہک۷رقتتی۷دس۷۷ہی۷راسین۷اک۷اعمل ،۷ااہتن۷دنسپی،۷اذیا۷۷ے۷رگوپ۷ےک۷ملظ۷و۷دشتددورس

رشفی۷ےک۷۷ےس۷لسلست۷ےک۷اسھ۷اجۃعم۷ارلاض۷ربیلی۷رشفی۷اور۷اجہعم۷ادجمہی۷وھگیس۷ربوسں

۷اور۷اتممز۷املعے۷رکاؾ۷ےلہپ۷رگوپ۷ےک،اجیٹس۷ےس ب ۷،انومر

ن

اؾ۷اور۷خ

ظ

اؾ۷دنی۷اک۷انؾ۷اشمخی۷ع

اعںیئ۷دی۷ںیئگ۔۷اؿ۷ےس۷دور۷و۷وفنر۷رےنہ۷یک۷دےلےلرک۷اںیھن۷اگایلں۷دی۷اجیت۷رںیہ۔۷دب

۷اجےت۷ر:۔۷اؿ۷اک۷انہقط۷دنب۷رکےن۷یک۷یعس۷ےیک۷ڑاتدیکںی۷یک۷ںیئگ۔۷اؿ۷رپ۷ازلاامت۷ےک۷وباھچ

یئگ۔۷وفؿ۷اور۷ومابلئ۷رپ۷اںیھن۷دایکمھں۷اور۷اگایلں۷دی۷اجیت۷رںیہ۔۷اںیھن۷حلص۷یلک۷اہک۷اجات۷یک۷

اںیھن۷راہ۔۷اؿ۷یک۷ادتقا۷ںیم۷امنز۷وک۷اناجزئ۷رقار۷دای۷ایگ۔۷اؿ۷ےک۷وتفوں۷اک۷ذماؼ۷اڑاای۷اجےن۷اگل۔

رہ۷رطح۷ےس۷اؿ۷رپ۷ملظ۷و۷دشتد۷اک۷اہپڑ۷۷!ارغلضالہ۷تنس۷ےس۷اخرج۷رکےن۷یک۷مہم۷ڑیھچی۷یئگ۔

دمعۃ۷انیققحمل،العہم۷دمحم۷،۷دنی۷اکی۷انومر۷اعملامجتع۷الہ۷تنس۷ےکاسیج۷ہک۷وتڑا۷اجےن۷اگل۔۷

ادمح۷ابصمیح۷اےنپدصاریت۷ہبطخ۷ںیم۷وگای۷ںیہ

اوسفس۷ہک۷امہرا۷ہی۷ااضیح۷و۷ایبؿ۷امہرے۷ھچک۷رکؾ۷رفامؤں۷یک۷رظنںیم۷اانت۷میظع۷’’

االسؾ۷ےس۷یھب۷اخرج۷رقار۷۷رجؾ۷:۷ہک۷وہ۷ںیمہ۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷ہکلب۷ارگ۷سب۷ےلچ۷وت۷الہ

‘‘دےنی۷ےک۷ےیل۷اےنپ۷امتؾ۷رت۷االت۷وجارح۷ےک۷اسھ۷وپری۷رطح۷رمک۷ہتسب۷اور۷ایتر۷ںیہ۔

6

امجتع۷۷،دصماؼ۷ےکہب۷ ‘گنت۷ادم۷گنجب۷ادم’ماالت۷ےس۷وبجمر۷وہرکایہن

۷،رکفم۷تلم۷،تبثم۷اور۷یریمعی۷ رک۷رےنھک۷واےل۷،اتممز۷اعمل۷دنی۷،الہ۷تنس۷ےک۷اکی۷اسحس

۷العہم

سج۷اتفیل۷یک۔۷‘‘رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم’’اتکب۷انبؾ۷ابصمیح۷ےن۷اکی۷م ر۷۷اس

وک۷ااجرگ۷ایک۔تبثم۷اور۷یفنم۷ولہپدوونں۷رگووپں۷ےکںیم۷اوھنں۷ےن۷

۷اتکب۷یک۷ااشتع۷ےک۷دعباس۷

ت

۷ ی۷و

شت قف

ت

ن

ض

رہ ۷ںیم۷ک ی۷رگوپ۷

ی لل

اؾ۷گ ۷ایگ۔۷اؿ۷

ر۷وےگل۔۷ہشیپ۷ےک۷اپؤں۷ےلت۷زنیم۷کسھک۷یئگ۔۷وقؾ۷وک۷ےبووقػ۷انبرک۷ولےنٹ۷واےل۷رکاےنہ۷

رقمرنی۷امیہ۷ےب۷اب۷یک۷رطح۷زتےنپ۷ےگل۔۷رش۷دنسپ۷وبالھک۷ےئگ۔۷مادسنی۷و۷اعمدننی۷یک۷

ع۷ وہیئگ۔۷اور۷۷اکی۷وطل۷رعےص۷کت۷ماؽ۷ہی۷راہ۷ہک۷ ۷۷امدنماتل۷رمغ۷لمسب۷ےک

!اہلل۷رے۷انساٹ۷اواز۷ںیہن۷ایت

رے۷ولگ۷رھپ۷بج۷تعیبط۷وک۷ھچک۷وکسؿ۷وہا،۷لتخم۷وحاس۷احبؽ۷وہےئ۔۷وت۷ہی۷اس

اور۷ہی۷ےط۷اپای۷۷اسزںیش۷وہںیئ۔رس۷وجڑ۷رک۷ھٹیب۷ےئگ۔۷وشمرے۷وہےئ۔۷وصنمےب۷ےنب۔

۷ہن۷رہ۷القئویں۷یہ۷اجری۷راہ،۷وت۷مہ۷ولگ۷ںیہک۷ھنم۷داھکےن۷ےک۷۷‘رعافؿ۷اک۷اضیفؿ’ہک۷ارگ

نج۷۷ہبلط۷دمارس۷اک۷اامعتسؽ۷ایک۷ایگ(زین)اجںیئ۷ےگ۔۷ارخ۷اکر۷ھچک۷زر۷رخدی۷الومں۷وک۷ایتر۷ایک۷ایگ،

امرے۷امرے۷رھپ۷۷زامےن۷ےس۷وج۷اکی۷)اعمل۷ویساین۷ںیہ۔۷اسین۷سرہ ت۷ومولی۷ںیم۷رس

دنوے۷ںیم۷انجب۷یک۷میلعت۷و۷رتتیب۷وہیئ۔۷رھپ۷رعاؼ۷یھب۷ےئگ۔۷ےبروز۷اگر۷۷ےھت۔ر:ےھت۔

دورسے۷وکیئ۷وخد۷اسہتخ۷ (نکیل۷اؿ۷بس۷ےک۷ابووجد۷روزی۷رویٹ۷اک۷ااظتنؾ۷ںیہن۷وہ۷اپراہ۷اھت۔

۷گن۷رشػ۷ادلنی۷روضی۷ےھت۔ومال۷رٹی،ڈیا ۷رتمح۷اہلل۷دصیقی۷ےلہپ۷یہ۷ےس۷ذاحذ ان

۷دباویین۷یھب۷دیماؿ۷ںیم۷وکد۷ڑپے۔۷یئک۷امہ۷ اھبنسےل۷وہےئ۷ےھت۔۷ایس۷چیب۷یتفم۷اشمشد

رقتةی۷اکی۷درنج۷ےس۷۷! انےم۷اور۷ملق۷اکر۷یھب۷اؿ۷یک۷اعموتن۷ںیم۷اےگ۷اےئ۔۷ااحللص

۷المالص۷یک۔۷ےنھکل۷یک۷یعسدےنی۷اور۷رد۷زادئ۷ولوگں۷ےن۷رعافؿ۷کلسم۷و۷ذمبہ۷اک۷وجاب۷

رگم۷وجاب۷یسک۷ےس۷ہن۷نب۷ڑپا۔۷یہی۷وت۷وہج۷:۷ہک۷وخد۷اکی۷ومفل۷دورسے۷ےک۷وجاب۷

!!!۷اسری۷اتک ںی۷امر ٹی۷ںیم۷اںیئگےس۷نئمطم۷ہن۷وہاکس۔۷اور۷اینت۷ڈریھ

7

۷ایل۷ایگرھپ۷ ۔۷ہگج۷ہگج۷وصنمہب۷دنب۷ےسلج۷ےیک۷ےئگ۔۷رشدنسپی۷اک۷رقتریوں۷اک۷اہسرا

راھک۷ایگ۔۷یئبمب۷،۷رجگات۷اور۷اہل۷اابد۷ ۷ایگ۔۷بس۷و۷ مت۷وک۷روا۷ازاداہن۷اور۷ےباباکہن۷اظمرہہ۷ایک

۷رہزہ۷ ۷وگیئ، ۷ایوہ ۷اتہبؿ۷رطازی، ۷رتایش، ےک۷وسلجں۷ںیم۷املعے۷قح۷ےک۷الخػ۷ازلاؾ

رسایئ۷اک۷ابزار۷رگؾ۷ایک۷ایگ۔

ہی۷راہ۷ہک۷اؿ۷یک۷اجبن۷ےس۷اہنتی۷یملع۷اور۷ رگوپ۷اک۷ماؽےلہپاس۷درایمؿ۷

رپ۷یفنح۷ںیم۷ماالت۷زامہن۷یک۷راعتی،۷یتلچ۷رٹنی۷ ہقفےئ۔۷الثم۷دینی۷یک ۷و۷راسلئ۷ووجد۷ںیم۷ا

۷امنز ریغہ۔۷نج۷یک۷الہ۷ملع۷ںیم۷و۷وتحیضویک۷قیقحت۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷االطصح۷اک۷ہلئسم،

اینپ۷۷رگوپ۷ادورس اورداین۷ےن۷تبثم۷اور۷یفنم۷ولہپ۷اک۷وخبیب۷ااسحس۷ایک۔وخب۷زپریایئ۷وہیئ۔۷

۷،۷انرماد۷اور۷ذلیل۷و۷روسا۷وہا۔اخبئ۷و۷اخرس۷امتؾ۷رت۷وکوششں۷ےک۷ابووجد

اہنیئ۷۷حلص۷تیلک،۷فیس۷االالسؾ،۷اور۷۷’’اؿ۷امتؾ۷رحتریوں۷اور۷رقتریوں۷ےک۷درایمؿ

انیم۷اتکوچبں۷ےن۷زایدہ۷اموحؽ۷رخاب۷ایک۔۷اؿ۷۷ںیم۷ینس۷دوعت۷االسیم۷وک۷حلص۷یلک۷۷‘‘اایتمز۷الہ۷تنس

رگداان۷ایگ۔۷اخاقنہ۷اعرہیف۷دیس۷۷ایگ۔۷دوعت۷االسیم۷ےک۷اراکؿ۷وک۷حلص۷یلک۷اور۷کلسم۷اخمفل۷اھکل

رساواں۷رپ۷ہلمح۷ایک۷ایگ۔۷رحتکی۷ارشہیف۷وک۷خیب۷و۷نب۷ےس۷اڑیھکےن۷یک۷وکشش۷یک۷یئگ۔۷اشرح۷اخبری۷

وک۷اقلت۷رشتعی۷اہک۷ایگ۔۷سلجم۷رشیع۷اور۷اتفوی۷ارشہیف۷اک۷ذماؼ۷اڑاای۷ایگ۔۷روضایت۷رپ۷اکؾ۷رکےن۷

ور۷وھچکہھچ۷یسیج۷اخاقنوہں۷وک۷اشنہن۷انبای۷ایگ۔واےل۷املع۷و۷الضف۷یک۷کیحضت۷یک۷یئگ۔۷دباویں،۷امررہہ۷ا

اؿ۷دشتمدنی۷ےک۷زندکی ۷ےلبؾ۷وغر۷:۷ہک

دوعت۷االسیم،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷۷:۔۷۷،رحتکیمیظع۷۷اعیمل ٭

ینس۷دوعت۷االسیم،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷:۔۷،رحتکیرب۷ریغص۷یک۷اعفؽ۷ ٭

۷ارشہیف،۷وھچکہھچ۷دقمہس۷ےک۷اسدات۷،۷ینس۷ںیہن، ٭ حلص۷یلک۷ںیہ۔۷اخونادہ

دباویں۷ےک۷ارابب۷لح۷و۷دقع۷،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔۷ہاخاقن ٭

۷امررہہ۷رہطمہ۷ےک۷اسدات۷رکاؾ،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ ٭ اخونادہ

العہم۷دبعاظیفحل،۷رسرباہ۷ایلع۷اجہعم۷ارشہیف،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ ٭

العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ ٭

8

۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷روضی،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔یتفم ٭

٭

۷ام ر۷ابصمیح،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔العہم۷س

ومالان۷وخرتش۷ونراین،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ ٭

ابصمیح،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ادمحومالان۷ذاشیؿ۷ ٭

ںیہ۔اڈیرٹی۷امانہہم۷زنک۷االامیؿ،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷۷،ماظف۷رمقادلنی ٭

۷ارشہیف۷،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ۔ ٭ ارثک۷ااسذتہ

۔ارثک۷ابصمیح۷املع،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷یلک۷ںیہ ٭

اؾ۷وایتفمؿ۷رکاؾسلجم۷رشیع۷ ٭

ظ

ینس۷ںیہن،۷۷ںیم۷رشکی۷وہےن۷واےل۷املعےع

۔حلص۷یلک۷ںیہ

ہک۷بج۷اؿ۷انومر۷رحتوکیں،۷ومیظنتں،۷اخاقنوہں،۷اخونادوں۷اب۷وساؽ۷ہی۷:

اؾ۷بس۷ےک۷بس۷،۷ینس۷ںیہن،۷حلص۷ےک۷ارفاد۷اور۷ڑبے۷

ظ

ڑبے۷دیج۷املعے۷رکاؾ۷و۷اشمخی۷ع

ہی۷اکی۷میظع۷ہحمل۷ رکہی۷:!!!۷ یلک۷ںیہ۔وت۷ینس۷اچب۷وکؿ؟؟؟

ایک۷یہی۷اویلگنں۷رپ۷ےنگ۷اجےن۷واےل،۷کلسم۷اک۷ڈنھجا۷ااھٹےن۷واےل،۷اوجیٹسں۷رپ۷

یلک۷۷داہڑےن۷واےل،۷ریپی۷رمدیی۷رکےن۷واےل۷دنچ۷رضحات۷ینس۷ںیہ۔۷ہیقب۷وپری۷داین۷حلص

؟؟؟:؟۷ہی۷ابت۷سک۷یک۷ھجمس۷ںیم۷اےن۷وایل۷:

اڈینشی۷رپ۷اڈینشی۷وپھچایئ۷اجریہ۷یھت۔۷رھگ۷رھگ۷اچنہپےن۷یک۷مہم۷۷،حلص۷تیلک اہنیئ

اجہعم۷ادجمہی۷۷ں۷ںیمےن۷واولاکاظمرہہ۷رکاجری۷یھت،۷اس۷اعمےلم۷ںیم۷بس۷ےس۷زایدہ۷دیپسچل۷

۷اگوہں۷ںیم۷ےلاجای۷ےک۷ضعب۷رضحات۷شیپ۷شیپ۷ےھت۔۷اگڑویں۷ںیم۷رھب۷رھب۷ےک۷ہسلج

حلص۷تیلک۷انیل۷ہن۷وھبںیل۔۷ھچک۷ولگ۷اس۷ اجات۔۷اور۷ااتتخؾ۷ہسلج۷رپ۷االعؿ۷ایک۷اجات۷ہک۷اہنیئ

رحتک۷

ن

وطؼ۷’اعمل۷ےک۷ےلگ۷ںیم۷۷اسین۷ےس۷اےنت۷اشداں۷و۷رفماں۷وہےئ۷ہک۷ومولی۷۷ان

رپ۷ےب۷۷کت۷ڈاؽ۷دای۔۷اےس۷اوجیٹسں۷یک۷زتنی۷انبای۔۷اجمدہ۷تینس۷اک۷اطخب۷دای۔۷اور۷اس ‘الختف

۷ ااہتن۷ااعنامت۷و۷ارکاامت۷یک۷ابرش۷یک۔۷اور۷رھپ۷سیف۷کب۷اور۷واسٹ۷اپ۷رپ۷ہی

ی لچ

ت

ن

ن

۷دای۷اجےن۷اگل۷ثج

ہک۷ارگ۷یسک۷ںیم۷دؾ۷:۷وت۷وہ۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اک۷وجاب۷رحتری۷رکے۔

9

العہم۷ابصمیح۷ای۷وکیئ۷یھب۷تبثم۷اور۷یریمعی۷ذنہ۷اک۷۷امکل۷وت۷ہی۷۷ثج

ن

ی لت نچ

وبقؽ۷رکےن۷ےس۷۷

۷،رگم۷اکی۷ون۷رمع۷اعمل۷س۷اس۷رطح۷ےک۷ےباکر۷اکومں۷ےکےیل۷رف ت۷اہکں؟ہک۷اؿ۷ےک۷اپراہ۔۷

۷وگرھک۷وپری۷اصبح۷ےن۷ہی۷۷رضحت ،ملق۷اکرےبابک۷رعموػ۷احصیف۷اور ۷ونرادہلی ومالان

ثج

ن

ی لت نچ

اور۷اتہبؿ۷رطازویں۷واہیہ۷اور۷اس۷یک۷ارتفا۷رپدازویں۷۷ےک۷ازلاامت ۷‘اہنیئ۷’وبقؽ۷ایک۔۷اور۷

رحتری۷رکےک۷اس۷یک۷دایجھں۷ریھکب۷دںی۔۷اس۷یک۷اسری۷‘ اتقاہنیئ۷قح۷و۷دص۷’ےک۷وجاب۷ںیم

ھنم۷داھکےن۷ےک۷القئ۷ہن۷ر:۔۷ںیہک۷۷دیری۷یک۷دیری۷رہ۷یئگ۔۷اےسی۷الوجاب۷وہےئ۷ہک۷یلعت

ںیم۷۷‘ اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷’ومالان۷ونرادہلی۷وگرھک۷وپری۷اصبح۷ےن۷اینپ۷اتفیل

۷ ‘اہنیئ۷حلص۷تیلک۷’اہجںم اک۷ ۷اور۷ددناؿ۷نکش۷وجاشک

ب۷دای،۷وںیہ۷ھچک۷اپراسایؿ۷ا ت۷ےک۷ب

رہچوں۷ےس۷اقنب۷یھب۷اٹل۷دای۔۷ےسج۷اوال۷رامق۷ارحلوػ۷یھب۷ےنھجمس۷ےس۷اقرص۷راہ۔۷رھپ۷وغر۷و۷ رک۷

،۷۷ایگرکےن۷ےک۷دعب۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷انیم۷اتکہچب۷وچں۷ہک۷اجہعم۷ادجمہی۷ںیم۷ایتر۷ایک

۷’’اعمل۷وکاسین۷اور۷ومولی۷۷درگی۷اخاقنوہں،۷اجہعم۷ارشہیف۷ےک۷العوہ۷۷۷ںیمسج۔۷ایگانبای۷‘‘۷اک۷رابثب

۷ؤمفل۷ےناس۷ےیل،ےھتوتیصخشں۷اور۷املع۷و۷اشمخی۷رپ۷ےباج۷اور۷ےباینبد۷ازلاامت۷اگلےئ۷ےئگ

۷اجےئ۔۷انچہچن۷اس۷اتکب۷ےک۷اطمےعل۷ےک۷وہاگ۷اھجمسرضوری۷ ۷رکدای ۷ااہظر ہک۷تقیقح۷اک

افت۷وہےئ۔۷الثم۷ ڑبے۷ڑبے۷ااشکنارتعااضت۷واہیہ۷ےک۷وجاابت۷ےک۷العوہ۷درایمؿ۷

۷دصرادملرینیس۷یہ۷ںیم۷اےنپ۷ ٭ ۷دحمث۷ریبک۷اصبح۷ہلبق۷ےن۷اےنپ۷زامہن وضحر

رفزدن۷اردنمج۷ومالان۷امجؽ۷یفطصم۷اقدری۷وک۷اجہعم۷ارشہیف۷اک۷ااتسذ۷رقمر۷رفامای،۷بج۷ہک۷ہی۷

اور۷اب۷ہی۷اہک۷اجراہ۷:۷ہک۷مہ۷ےن۷وگرٹنمن۷ےک۷ذرہعی۷مالص۷دشہ۷روقؾ۷۷اقونان۷رجؾ۷:۔

رپ۷رصػ۷رکدای۔۷ولعمؾ۷ںیہن۷اس۷ااضیح۷یک۷رضورت۷یئک۷داہیئ۷دعب۷ویکں۷۷وسحمس۷۷رغوبیں

ارگ۷الوھکں۷یک۷زوکۃ۷وج۷اس۷رپ۷یک۷یئگ؟۷اور۷اظرہ۷:۷ہک۷وج۷صخش۷رکوڑوں۷اک۷امکل۷وہ۷اس۷ےن۷

رفض۷یھت،اینپ۷وخنتاہ۷ےس۷ادا۷رکدی۷وت۷اس۷ںیم۷وکیئ۷رحج۷یھب۷ںیہن۔

رس۷ےک۷ےدہے۷رپ۷رضحت۷رعےص۷کت۷اجہعم۷ادجمہی۷وھگیس۷ےک۷دصر۷دم۷وطل ٭

ر:،۷بج۷ہک۷وپری۷داین۷اجیتن۷۷افزئ۷)دحمث۷ریبک۷ےک۷اھبےجن(۷العہم۷یتفم۷ومحمد۷ام ر۷اصبح

اکی۷رعموػ۷اعمل۷دنی۷اور۷یئبمب۷یک۷اکی۷ڑبی۷دجسم۷ےک۷اامؾ۷۷وصػ:۷ہک۷رضحت۷یتفم۷وم

01

امتہؾ۷ےنلچ۷واےل۷اجہعم۷ںیم۷اکی۷رعموػ۷اعمل۷ںیہ۔۷ریحت۷وہیئ۷ہک۷دحمث۷ریبک۷ےک۷زری۷ا

وٹیشں،۷ااجزت۷انومں۷اور۷رساکری۷اکذغات۷ امرک۷؟۷ ےسی۷دصر۷دمریس۷رکےت۷ر:دنی

ہی۷بس۷ ےسی۷نکمم۷وہا؟۷۔رپ۷رضحت۷ےک۷دطختس۷یھب۷ںیہ

اعمل۷ویساین۷ےن۷رقاتب۷و۷قلمت۷اک۷ےباج۷ازلاؾ۷اعدئ۷اسین۷بج۷۷۷رپارشہیف۷ابمرک۷وپر ٭

۷ہک۷رقاتب۷و۷قلمت۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ومفل۷ےن۷اس۷ےک۷وجاب۷ںیم۷ہی۷رحتری۷ایک ایک۷وت۷اہنیئ۷

اک۷الص۷ومنہن۷وت۷وھگیس۷ےک۷اجہعم۷ادجمہی۷اور۷ۃیلک۷اانبلت۷ںیم۷وموجد۷:۔۷نج۷ںیم۷اکی۷

؟؟اعمل۷یک۷رظن۷اس۷رپ۷ویکں۷ںیہن۷یئگ؟۷اسینوصخمص۷رھگ۷ےک۷ارفاد۷یک۷ااجرہ۷داری۷:۔۷

رضحت۷یتفم۷ومحمد۷ام ر۷اصبح۷ےک۷اافعتس۷ےک۷دعب۷بج۷ادجمہی۷ںیم۷دصر۷دمرس۷ ٭

۷اخیل۷ ۷وت۷اس۷ےدہے۷رپ۷یھب۷رھگ۷ےک۷یہ۷اکی۷رفد۷ومالان۷امجؽ۷یفطصم۷اقدری۷اک۷ےدہہ وہا

ر

ن

۷ااسذتہ۷وموجد۷ےھت۔۷اؿ۷ےک۷اسھ۷اصبح۷وک۷اھٹبای۷ایگ۔۷بج۷ہک۷اؿ۷ےس۷شیپ۷رت۷یئک۷س

انااصنیف۷یک۷یئگ۔۷ہی۷وکؿ۷اس۷ااصنػ۷:؟۷

ی ہ ٭ معلنی۷دمجا۷اشیہ۷ںیم۷اجر۷،ایس۷اتکب۷ےک۷ذرہعی۷ہی۷یھب۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷داراولعلؾ۷

۔،۷وج۷اینپ۷اان۷یک۷نیکست۷اچےتہ۷ںیہںیہ۷ھچک۷دیفس۷وپشا۷دےنی۷واےل۷االتخافت۷وک۷وہ

دنوی۷’’۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷ڑبے۷ڑبے۷املع۷رپاہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ذرہعی۷ہی۷یھب ٭

۷۷‘‘وہےن۷اک۷ازلاؾ۷رےنھک۷واےل یئک۷ربس۷کت۷دنوے۷ےک۷ااسذتہ۷وخداعمل۷ےن۷اسین۷ومولی۷

ذرک۷کت۷ہن۷ایک۔۷اؿ۷ےک۷العوہ۷۷ںیہکوپری۷اتفیل۷ںیم۷اےس۷یک۷وجایتں۷دیسیھ۷ںیک،۷رگم۷اینپ

یھب۷تہب۷ےس۷اقحقئ۷فشکنم۷وہےئ،۷وج۷انرظنی۷اتکب۷ذموکر۷رپ۷واحض۷ںیہ۔

ںیم۷۷۷ریحت۷یھت۷ہک۷ ہب۷و۷داتسر۷یک۷ہہدھکی۷رک۷داین۷وحم۷،ااشکنافتہی۷۷،اقحقئہی۷

؟؟؟ایسی۷ایسی۷میظع۷ایتسہں۷یھب۷رووپش۷ںیہ

۷واال۷اکی۷اتکہچب۷وا۷دےنی۷اموحؽ۷یک۷رگام ٹ۷وک۷یزدی۷ڑبادنچ۷روز۷لبق۷وموجدہ۷االتخیف

اھکل۷۷اٹیپ ۷ ۷رپانزیچ۷یک۷رظن۷ےس۷سگرا۔۷اس۷اتکےچب۷ےک۷ڈنکیس‘‘ اکی۷اور۷ززلہل۷رباپ۷وہا’’انبؾ۷

رامق۷ارحلوػ۷۔۷‘‘اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷رمبت۷ےس۷یملع۷ابمہثحاتکب۷رمگاہ۷نک۷۷’’ وہا۷اھت

ھ۷ایگ۔۷اور۷ڑپےنھ۷ےک۷دعب۷بجع۷شکمشک۷ںیم۷التبم۷وہا۷ہک۷ایک۷ڑپ۷اتکہچب۷ااکی۷یہ۷تسشن۷ںیم۷وپر

00

)زعسی۷تلم۷،۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ،۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷۷رواالضف۷۷،انیقی۷اےنت۷دیج۷اور۷ڑبے۷ڑبے۷املع

ےنتف۷یک۷ااسس۷۷ام ر۷ابصمیح۷وریغہ(۷یتفم۷عیطم۷ارلنمح۷رطضم،۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح،۷العہم۷س

۷قح۷و۷دصاتق۷یک۷اور۷ابیغ۷۷ت۷ےک۷اخمفل۷ںیہ؟۷ایک۷ہی۷بس۷کلسم۷ایلع۷رضح ںیہ؟۷ایک۷اہنیئ

و۷اتفیل۷یسک۷اکی۷رفد۷ےس۷نکمم۷ہن۷یھت۷ہک۷اؿ۷وچیٹ۷ےک۷ملق۷اکروں۷وک۷،ل۷لج۷رک۷اےس۷۷رتبیت

؟؟ے۷الہ۷تنس۷رپ۷ازلاامت۷یہ۷ںیہ؟ایتر۷رکان۷ڑپا؟۷ایک۷اس۷ںیم۷ضحم۷املع

رکےک۷تقیقح۷ماؽ۷۷ایس۷شکمشک۷ےک۷اعمل۷ںیم۷رضحت۷ومالان۷ونرادہلی۷اصبح۷وک۷وفؿ

انجب۷یک۷اجبن۷ےس۷وکیئ۷اصػ۷اور۷واحض۷۷ںرگم۷اوسفس۷ہک۷ا۷؛درایتف۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک

ںیم۷رشکی۷اکی۷درگی۷اعمل۷دنی۷ےس۷راہطب۷ایک،۷اور۷ڑبی۷تنم۷و۷‘‘ یملع۷ابمہثح ’’وجاب۷ہن۷اپرک۷اس۷

ا۷ہک رھپ۷اےس۷وغبر۷امستع۷ایک۷وت۷ولعمؾ۷وہ۷۷،۷رڈگن۷مالص۷یک۷اکیامستج۷ےک۷دعب۷وگتفگ۷یک۷ر

۔۷رڈگن۷ںیم۷زنیم۷و۷اامسؿ۷اک۷رفؼ۷:اکیدنمراجت۷اور۷ر۷ےک۷)ہنتف(ززلہل۷

،۷ااہظر۷ذعمرت،اجمدہل۷واکمربہازلاؾ۷وارتفا،،ں۷وت۷یملع۷ابمک ے۷ےک۷ےئاےئ۷ح ۷یتاہی

رفقی۷اخمفل۷یک۷رطػ۷ےس۷املع۷و۷اشمخی۷یک۷کیحضت۷اور۷رفقی۷دوؾ۷یک۷روزی۷رویٹ۷یک۷داہیئ،

ومالان۷اوبانسحل۷اور۷ماظف۷عیمس۷اہلل یھب۷راکیرڈ۷اھت۷ہک ارتعاػ۷رجؾذتلیل۷ےک۷اسھ۷ہی۷

دوونں۷ےن۷کیب۷زابؿ۷اہک۷ہک ۷ادجمی

ہکلب۷مہ۷وت۷ارقار۷رک۷ر:۷۷؛مہ۷اس۷ےس۷ااکنر۷وھتڑے۷یہ۷رک۷ر:۷ںیہ! رضحت۷’’

ںیہ۷ہک۷اھٹ۷ای۷دس۷اسؽ۷کت۷یتفم۷ومحمد۷ام ر۷اک۷انؾ۷اجہعم۷ادجمہی۷ںیم۷الچ۔۷اکی۷دؿ۷یھب۷

کی۷دؿ۷یھب۷مارضی۷ںیہن۷وہیئ۔۷ارگ۷مہ۷اس۷ےس۷ااکنر۷رکںی۷وت۷ڑپاےن۷ںیہن۷اےئ۔۷ا

۔ڑبوں۷اک۷اعمہلم۷:۔۷اپ۷اؿ۷ےس۷ڑلےیےیہک۔۷مہ۷وت۷اس۷اک۷ارقار۷رک۷ر:۷ںیہ۔۷ڑبے۷

:؟۷ںیم۷‘‘یملع۷ابمہثح ’’وک۷نس۷رک۷ںیم۷دؾ۷وخبد۷رہ۷ایگ۷ہک۷ایک۷یہی۷۷‘ارقار۷رجؾ’اس۷

۷ابر۷انس۷وت۷ادنازہ۷وہا۷ہک۷ومالان۷ےن۷یزدی۷وغر۷و۷ رک۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک،۷راکیرڈگن۷وک۷یئک

اتکب۷ںیم۷وج۷یبمل۷وچڑی۷وگتفگ۷انیم۷۷)ہنتف(ززلہل۷اوبانسحل۷ای۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷یک۷اجبن۷ےس۷

۷وت۷راکیرڈگن۷ںیم۷ںیہک۷وموجد۷یہ۷ںیہن ۷وہ اتکےچب۷ںیم۷یئک۷۷ !اک۷راکیرڈ۷داھکای۷ایگ۷:،

ےن۷ہی۷دلیل۷دی،۷۷زیچوں۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ذموکر۷:۷ہک۷مہ۷ےن۷ویں۷اہک،۷امہرے۷ااسذتہ

02

اےسی۷اثتب۷ایک،۷الفں۷اصبح۷الوجاب۷وہےئگ،۷وریغہ۔۷بج۷ہک۷تقیقح۷ےس۷اس۷اک۷دور۷اک۷

وکیئ۷واہطس۷ںیہن۔۷ہکلب۷ومالان۷اوب۷انسحل۷اور۷ماظف۷ذموکر۷ےن۷بج۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ۷ےک۷

۷ازلاامت۷ ۷اپ ۷۷دمحمیتفم۷رضحت۷العہموت۷رشوع۷ےیک۷و۷اتہبؿ۷اگلےنالخػ۷ےب۷رسو ۷اصدؼ۷

۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبحالعہم۷ااشلہ۷رضحت۷۷’’ہک۷اھتےن۷اصػ۷عنم۷رکدای۷اصبحابصمیح۷

۔۷رھپ۷اےس۷انسای۷یھب۷ںیہن۷ایگ۔۷رھپ۷یھب۷وہ۷امتؾ۷‘‘ےک۷الخػ۷مہ۷ھچک۷یھب۷ےننس۷وک۷ایتر۷ںیہن۷ہلبق

الیصفتت۷اتکےچب۷ںیم۷درج۷ںیہ،۷سج۷رپ۷دح۷درہج۷ریحت۷:۔۷

ہلحم۷۷،دمحم۷یبتجم،اجہعم۷ارشہیف۷ےک۷ابرے۷ںیم۷اکی۷وطؽ۷وطل۷ااتفتسیہ۷اےسی۷

درج۷:۔۷رگم۷راکیرڈگن۷ںیم۷ (۱۱؍۷ات۷ہحفص۱۰۷ہحفص۷)ابمرک۷وپر۷ےک۷وحاےل۷ےس،دیحراابد

۷رفاڈ۷:۔۷دور۷دور۷کت۷اس۷اک۷ںیہک۷انؾ۷و۷اشنؿ۷یہ۷ںیہن۔ ااتفتس۷ےک۷ویکں۷ہک۷ہی۷الھک۷وہا

ای۷اجات۷وت۷تقیقح۷ایعں۷وہاجیت۷ہک۷الص۷اعمہلم۷ایک۷:؟۷داسھ۷ارگ۷وجاب۷یھب۷شیپ۷رک

داؽ۷ںیم۷ھچک۷۷’:۷ہک۷دلیلیک۷ػ۷وساؽ۷شیپ۷رکد ان۷اور۷وجاب۷ےس۷ولہپ۷ یہ۷رکان۷اس۷رص

رضور۷:۔تقیقح۷ہی۷:۷ہک۷ںیھنج۷ہن۷وخػ۷دخا۷وہ۷اور۷ہن۷رشؾ۷یبن،۷اؿ۷ےک۷ےیل۷اس۷۷‘اکال

رطح۷اک۷رفاڈ۷رکان،۷تہب۷ااسؿ۷:۔۷ایس۷ےس۷ہی۷ابت۷ایعں۷وہیئگ۷ہک۷اؿ۷اک۷ومفق۷تہب۷

۷وپیش۷ہن۷رکےت۔زمکور۷:۔۷ورہن۷الص۷وجاب۷ےس۷مشچ

امحتی۷و۷واکتل۷دےبوظفلں۷ںیم۷یہ۷یہس،ومولی۷اسین۷اعمل۷یک۷راکیرڈگن۷ںیم۷اہں!

اہتبل۷اتکہچب۷ںیم۷اس۷یک۷اور۷اس۷ےک۷اتکہچب۷۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷یک۷وج۷دمح۷رسایئ۷وموجد۷:۔۷رضور

۷ومالان۷ونرادہلی۷اصبح۷ےن۷بج۷ہییک۷یئگ۷:۷اس۷اک۷راکیرڈگن۷ےس۷دور۷اک۷وکیئ۷واہطس۷ںیہن۔۷

ایبؿ۷۷اینپ۷اتکب۷ںیموت۷اےس۷اواز۷ااھٹیئ۷ہک۷اسین۷اعمل۷ےن۷بج۷وخد۷دنوہ۷ںیم۷میلعت۷مالص۷یک

ہک ۷ےئومالان۷اوبانسحل،۷اؿ۷یک۷رطػ۷ےس۷واکتل۷رکےت۷وہےئ۷وگای۷وہویکں۷ہن۷ایک،۷وت

نیت۷اسؽ۷کت۷میلعت۷ دنوے۷ںیموہ۷وت۷وخد۷اس۷اک۷ارقار۷رکات۷:۷ہک۷اس۷ےن۷’’

ے ،مالص۷یکھت

چ

رگم۷اکی۷دؿ۷یھب۷دنوے۷اک۷اھکان۷ںیہن۷ہ۷اتبںیئ۷ےگ۔و۷،اپ۷اؿ۷ےس۷وپ

ذرک۷رکےن۷ےس۷مشچ۷وپیش۷یک(۷یھبؤمفل۷ےن۷اےسےک۷]ہنتف[ززلہل۷) ۔‘‘اھکای

03

وہ۷ہی۷یھب۷اجےتن۷ےھت۷ہک۷اس۷اک۷بلطم۷:۷ہک۷انجب۷وک۷اسری۷تقیقح۷اک۷وخبیب۷ملع۷اھت،۷

کت۷یک۷میلعت۷ومولی۷اسین۷ےن۷یسک۷ینس۷ادارہ۷ےس۷اعتیمل۷اور۷تلیضف۷وت۷تہب۷دور،۷ومولتی۷

اںیھن۷ہی۷یھب۷یھبک۷رعافہین۷ای۷رفاقہین۷ںیم۷میلعت۷مالص۷یک۷وت۷یھبک۷دنوہ۷ںیم۔۷مالص۷ہن۷یک۔

اور۷اوھنں۷ےن۷ایحت۷دحمث۷۷ولعمؾ۷اھت۷ہک۷اس۷اک۷ارشہیف۷ےساخرہج۷العہم۷اصبح۷یہ۷ےن۷ایک۔

۷اخرہج۷ہن۷ ۷اھکل۷ہک۷العہم۷اصبح۷ہبلط۷رپےبدح۷تقفش۷رفامےت،البوہج۷یسک۷اک ریبک۷ںیم۷وخد

ےت،۷اس۷ےک۷ابووجد۷اخرہج۷یک۷ونتب۷ایئ،۷اور۷ہی۷وت۷بس۷اجےتن۷ںیہ۷ہک۷یسک۷تہب۷ڑبے۷رجؾ۷رپ۷رک

اسین۷اعمل۷ےک۷۷’رگم۷اس۷ےک۷ابووجد۷ابر۷ابر۷ہی۷اہک۷اجات۷راہ۷ہک یہ۷یسک۷اطبل۷ملع۷اک۷اخرہج۷ایک۷اجات۷:۔

۷۷!اکش۔‘املکت۷ےس۷ےھجم۷بلطم۷ںیہن ۷اتب۷دےتی۷وت۷انمبس۷وہاتہی۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷وہ ہک۷،یھب۷

ےک۷نیع۷وماقف۷:۷ای۷الخػ؟۷رضحت۷کلسم۷ایلع۷۷،وک۷ااتسذ۷انبان۷دبذموبہں

اورتہب۷ےس۷اقحقئ،۷نج۷ےس۷اؿ۷ےک۷افمد۷رپ۷رضب۷اکری۷گل۷ریہ۷یھت،۷ؤمفل۷

ومحمد۷ام ر۷ےک۷رپلپسن۷وہےن۷اور۷راکیرڈگن۷یک۷وپری۷وگتفگ۷یتفم۷ےن۷اںیھن۷چٹ۷یہ۷ہن۷ایک۔۷الثم

۷وھگ ۷رگد ۷ےکارد ۷امجؽ۷یفطصم۷ےک۷رقتر ۷رگمولعمؾ۷ںیہن۷سک۷ یتم۷ومالان رظن۷اریہ۷:،

تہب۷اکلہ۷رکےک۷ایبؿ۷ایک۷اور۷الص۷تحلصم۷ےک۷شیپ۷رظن۷اوؽ۷اذلرک۷اعمےلم۷وک۷اتکہچب۷ںیم۷

ںیہک۷ڑیھچا۷۷کت۷ںیہن۔اور۷دورسے۷اعمےلم۷وک۷ذرک۷یھب۷ایک۷وت۷ادا۷ادوھرا!اعمہلم۷وک

امای۷ہک۷ویں۷یہ۷ومالان۷اوبانسحل۷اور۷ماظف۷یج۷ےن۷اکی۷زربد ت۷ارتعاض۷ہی۷رف

ی۷انبای۷ایگ۔اور۷بج۷املعے۰۶۶۱۷ارشہیف۷ںیم۷

صطفمل

ء۷ںیم۷یسک۷رسرفاز۷انیم۷صخش۷وک۷العءا

سلجم۷یک۷رطػ۷ےساس۷رپ۷ہی۷اہک۷ایگ۷ہک۷اس۷دور۷ںیم۷وت۷دصرادملرنیس۷العہم۷اصبح۷یہ۷

ےھت؛۷ذہلا۷ویہ۷اس۷ےک۷ذہم۷دار۷وہےئ،۷اس۷ںیم۷رسرباہ۷ایلع۷یک۷ایک۷یطلغ؟۷ےسج۷نس۷رک۷اؿ۷

۷ےک۷وصنموب ۷دوونں ۷رھپ۷ایگ۔ ۷اپین ۷رپ ۷یہ۷ں اےسی۷اخومش۷وہےئ۷ےسیج۷ہنم۷ںیم۷زابؿ

اےس۷یھب۷ںیہک۷ذرک۷ہن۷ایک۔ںیہن۔نکیل۷

ےک۷ذکب۷و۷اتہبؿ۷،۷نعل۷ )ہنتف(ززلہل۷اؿ۷ریغ۷یملع۷وثحبں۷ںیم۷اےنھجل۷اور۷۷! رہب۷ماؽ

اور۷یملع۷ایختن۷اک۷وجاب۷دےنی۷یک۷االص۷ماتج۷ہن۷یھت،۷رگم۷۷،ریہا۷ریھپینعط،۷رکم۷و۷رفبی

۷در۷تقیقح۷امررہہ۷رہطمہ،اقرنیئ ۷وہاگ۷ہک۷ہی۷بس۷وت۷ضحم۷ناہان:، اجہعم۷۷۷وک۷وسحمس۷وہا

04

۷قح۷و۷۷ارشہیف، ۷ایس۷ےیل۷وت۷اہنیئ ۷اشمخی۷اؿ۷رشدنسپوں۷ےک۷وادح۷اشنہن۷ںیہ۔ ۷درگی۷املع۷و اور

۷املعے۷الہ۷تنسدصاتق۷ےک۷رمبت۷ےس۷ثحب۷رکےن۷ےک۷ےئاےئ۷ادجمہی۷ےک۷دمرنیس۷ےن۷

رقار۷دای۷:۔۷اس۷ےیل۷‘ہنتف۷یک۷ااسس۷۷’ای۷:۔۷دیج۷املع۷و۷ نیققح۷وکیہ۷وک۷اینپ۷دیقنت۷اک۷اشنہن۷انب

رضوری۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷ہنتف۷وک۷اےتھٹ۷یہ۷اس۷اک۷رس۷لچک۷دای۷اجےئ۷ہک۷ہنتف۷و۷اسفد۷،۷رش۷ازیگنی۷اور۷ااہتن۷

دنسپی۷وت۷لتق۷ےس۷ڑبھ۷رک۷:۔۷

ل قال تعایل:تق م ال

دص ا ةنفت ال ۔و

۷ززلہل۷رب۷’’ر۷ںیم۷ہنتف۷ازیگن۷اتکہچباب۷اپ۷درج۷ذل۷وطس اک۷ ‘‘وہا۷اپاکی۷اور

۷اسھ۷یہالمہظح۷رفامںیئ،۷اوراور۷رفیض۷راکیرڈگن۷یک۷تقیقح۷ ذاحہبساہنتی۷یملع۷و۷یقیقحت۷

یک۷تقیقح۷ےس۷یھب۷رپدہ۷‘‘ اایتمز۷الہ۷تنس’’ اریخ۷ےک۷ھچک۷احفصت۷ںیم۷اکی۷اور۷اتکب

دای۷ایگ۷:۷اس۷وجاب۷اک۷وقعمؽ۷۷دنمراجت۷۷ھچک۷اور۷املع۷اخمفل۷ااھٹےن۷یک۷وکشش۷یک۷یئگ۷:۷

وظحمظ۷وہں۔یھب۷ےس۷

۷راض۷اقدرینسحم۷۷۷۷۷۷۷

۷علض۷رساویتس،۷وییپ۷۷۷۷

کب

ن

ثیب ومعض۷

ھ۰۱۴۳مکی۷رعیب۷االرخ۷

05

حیم الر

وه مح الر

هم للا

بس

وپری۷اینپ۷۷ےن۷ںایل۷،۷وھنجاترخی۷اشدہ۷:۷ہک۷رہ۷دور۷ںیم۷تن۷ےئن۷ونتفں۷ےن۷منج۷

ر ہک۷یسک۷رطح۷الہ۷قح۷یک۷اواز۷وک۷دابای۷اجےکس۔۷ھچک۷یہی۷ماؽ۷۷دیػ۷رکوتاانیئ۷اس۷ابت۷رپ۷صب

وموجدہ۷دور۷ےک۷اےنپ۷یہ۷ھچک۷رکؾ۷رفامؤں۷اک۷:۔۷وھنجں۷ےن۷وعاؾ۷رپ۷ااان۷ارث۷طلسم۷رکےن۷ےک۷

امجتع۷الہ۷تنس۷وک۷تخس۷اصقنؿ۷اچنہپےن۷۷۷اسےئ۷ںیم،ےیل۷رکم۷و۷رفبی۷اور۷ذکب۷و۷ایختن۷ےک

وکشش۷و۷اکوش۷یک۔۷اںیھن۷اس۷ابت۷یک۷ابلکل۷رپوا۷ںیہن۷۷ہک۷امجتع۷ںیم۷اس۷ےک۷ایک۷۷اکھتنیک۷

اور۷:وہں۷ےگ؟۷دبذموبہں۷ےک۷وساولں۷اک۷وجاب۷دےنی۷ےک۷ےیل۷۷اؿ۷ےک۷اپس۷وتق۷۷تاصقنان

اونپں۷وک۷دشدی۷۷اصقنؿ۷! ہن۷یہ۷اس۷نمض۷ںیم۷رخچ۷رکےن۷ےک۷ےیل۷اؿ۷ےک۷اپس۷ےسیپ۷ںیہ۔۷اہں۷

رطح۷روےیپ۷ناہےت۷ںیہ۔۷وتاانیئ۷رصػ۷رکےت۷ںیہ۔۷ازلاامت۷و۷۷ےیل۷ہی۷اپین۷یک اچنہپےن۷ےک

ارتفاءات۷رپ۷ینبم۷اتک ںی۷اشعئ۷رکےت۷ںیہ۔۷اوروخد۷یہ۷اںیھن۷میسقت۷یھب۷رکےت۷ںیہ۔۷

انجب۷اوبانسحل۷۷،دنچ۷دونں۷لبق۷یک۷ابت۷:۷ہک۷اکی۷انیم۷رگایم۷دمرہس۷ےک۷ومولی

۷وہا’’انبؾ۷۷ےن۷اکی۷اتکہچباصبح۷ ۷ززلہل۷رباپ عیمس۷اہلل۷ ری۷رفامرک۷انجب۷ماظفرحت‘‘ اکی۷اور

نیع۷۷،اطبل۷ملع۷اتسگخانابغل،۷۷،۔۷اور۷رمبت۷ںیم۷اکی۷ونزیخایادجمی۷ےک۷اعتوؿ۷ےس۷اشعئ۷رکا

اک۷انؾ۷اامعتسؽ۷ایک۷ایگ۔اقدری۷اہلل۷وگڈنوی۷اک۷انؾ۷دای۔۷بج۷ہک۷انرش۷یک۷ہگج۷دمحم۷لیمج۷

یک۷۷الیھپےن۷ہ۷وعاؾ۷ےک۷ادنر۷ہی۷رمگایہ۷،۷طلغ۷یمہف۷اور۷رپوڈنگیپ۷ےکذرہعی اس۷اتکہچب

ہک۷زعسی۷تلم۷العہم۷دبعاظیفحل۷وکشش۷یک۷یئگ۷رکموہ۷

۷۷ام ر۷ابصمیح،۷العہم۷س یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷۷،

کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷الخػ۷وریغہ۷املعے۷رکاؾ۷ ،،۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیحادلنی۷روضی۷

وؿ۷و۷دمداگر۷اور۷اعم۷،۷زابؿ۷و۷ایبؿ۷،ابؽ۷و۷رپ۷،۷و۷و۷ابزاکؾ۷رکر:۷ںیہ۔۷اور۷ذموکرہ۷املع۷ےک۷د ت

ومالان۷وخرتش۷ونراین،۷ومالان۷ذاشیؿ۷ابصمیح،۷یتفم۷دبراعمل۷۷یتفم۷عیطم۷ارلنمح۷ونری،۷،اہل۷اکر

وریغہ۷وک۷اور۷درگی۷ااسذتہ۷ارشہیف۷دی۷۷،ابصمیح،۷یتفم۷وخردیش۷امجؽ۷اقدری،۷ماظف۷دمحم۷رمقادلنی

ی۷امجتع۷ےک۷ذہم۷داراؿ۷تقیقح۷ہی۷:۷ہک۷اتبای۷:۔۷بج۷ہک

شت قف

ت

تع۷الہ۷تنس۷اک۷امج۷،وخد

ذموکرہ۷املعے۷الہ۷تنس۷رپ۷اعدئ۷رکر:۷ںیہ۔۷،ااحتد۷اپرہ۷اپرہ۷رک۷ر:۷ںیہ۔۷اور۷ہی۷ازلاؾ

06

ت

ن

ض

ی۷امجتع۷ےک۷دنچ۷ہنتف۷

ی لل

۷انیم۷۷رفوش ومولویں۷ےن۷اکی۷اور۷ززلہل۷رباپ۷وہا

اتبای۷:۔۷رمبت۷اک۷‘یملع۷ابمہثح۷۷’اتکب۷ھکل۷رک۷اےس۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷رمبت۷ےس

اقری۷ونرادہلی،۷۷،ومولی۷اوب۷انسحل۷،مہ۷ےن۷اےنپ۷ومابلئ۷ںیم۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷انہک۷:۷ہک

اور۷املعے۷سلجم۷یک۷وگتفگ۷راکیرڈ۷یک۷:،۷اور۷ایس۷یک۷روینش۷ںیم۷ہی۷۷اسکلومالان۷وبقمؽ۷ادمح

۷نک۷ ۷رمگاہ ۷الیئ۷یئگ۷:۔ ۷رپ ۷ومولی۷اتکب۷رظنم۷اعؾ ۷اتکہچب۷ےک۷الص۷رمبت۷وت ذموکرہ

رہج۷ذل۷اقحقئ۷اشدہ۷ لؽ۷ںیہ سج۷رپ۷دنماوبانسحل۷اصبح۷ںیہ۔۷

۷)ہنتف(ززلہل۷تہب۷یس۷ابںیت۷نج۷اک۷الص۷راکیرڈگن۷ںیم۷ںیہک۷اات۷اتپ۷ںیہن،وہ۷یھب۷ ٭

،وج۷اکی۷اطبل۷ملع۷ےس۷نکمم۷ںیہن۔ابمثح۷اک۷ااضہف۷:ںیم۷درج۷ںیہ۔

،وج۷ومولی۷نیع۷ےسیج۷اطبل۷ملع۷ےس۷نکمم۷ںیہن،۷یملع۷ابمثحاخصل۷ضعب۷ ٭

رڈگن۷ںیم۷۷ںیہک۷ووجد۷ںیہن۔اور۷اؿ۷اک۷راکیاش،ل۷اتکب۷ںیہ۔

‘ ارابب۷ رک۷و۷داشن۷یک۷رظن۷ںیمدحمث۷ریبکوضحر’ومولی۷اوبانسحل۷ےن۷اینپ۷اتفیل ٭

۷‘اجہعم۷اتج۷ارشلہعی’ ےک۷ارخی۷اٹیپ ۷ ۷رپ۷اےنپ۷دمرےس‘ؿ۷اقفتہدحمث۷ریبک۷یک۷اش’اور۷

۷()ہنتفززلہل۷،اور۷یہی۷الیپ۷:۷یکاےنپ۷انؾ۷ےس۷یک۷الیپ۷اور۷دنچےےک۷ےیلوصخیص۷اعتوؿ۷

رمعاؿ۷دمحمالیپ۷دننکہ۷ںیم۷ ںیم۷یھب۷وموجد۷:۔اہں!اہیں۷دوھاک۷دےنی۷ےک۷ےیل۷انیم۷اتکہچب

یہ۷اس۷۷و،۷اور۷اک۷انؾ۷دای۷ایگ،بج۷ہک۷ہی۷گج۷اظرہ۷:۷ہک۷ہی۷انجب۷یہ۷اک۷دمرہس۷:۷روضیراض

اکراتسین۷:!۷اس۷ےس۷یھب۷اظرہ۷وہات۷:۷ہک۷ہی۷رضحت۷یہ۷یک۷۷ےک۷ابین۷و۷رسرباہ۷یھب۷ںیہ۔

بک۷کت۷ےپھچیگ۷ریکی،وت۷۷وتپں۷یک۷اڑ۷ںیم!۷۷ ع

۷۷۷۷۷۷۷۷ یگ اےئ۷۷۷ ابزار وت۷۷۷ اؾ۷۷۷۷۷ ےک۷۷ وہ۷۷۷ روز ک۷۷۷ا

ےک۷تحت۷۷‘سلجم۷ابمہثح۷ںیم۷وموجد۷املعے۷رکاؾ۷ےک۷اامسے۷رگایم۷’ومفل۷ےن ٭

۔‘‘یسانجب۷ومالان۷نیع۷اہلل۷وگڈنوی۷افلض۷اجہعم۷ادجمہی۷روضہی۷وھگ’’ اپوچنںی۷ربمن۷رپ۷درج۷ایک۷

اک۷رمبت۷ومولی۷نیع۷ںیہن۷ہکلب۷ومولی۷۷)ہنتف(ززلہل۷اس۷ےسیھب۷وخبیب۷ایعں۷:۷ہک۷

۷ ۷ومفل۷اےنپ۷اپ۷وک ۷ویکں۷ہک۷وکیئ۷یھب۷رمبت۷و ،‘‘انجب’’اوبانسحل۷اصبح۷یہ۷ںیہ۔

۔۷ای۷اب ا۷یھب۷نکمم۷:۷ہک۷ومفل۷وک۷اؿ۷ا ظاظ۷ےک۷م حی۷ین۷اتھکلںیہن۷‘‘ افلض۷’’اور‘‘ ومالان’’

07

اھکل۷‘ومالان۷۷’ےک۷ومفل۷ےن۷یھب۷اےنپ۷اپ۷وکتیلک۷واحض۷وہہک۷اس۷ےسےلہپ۷اہنیئ۷حلص۷۷)ں۔یہ۷ولعمؾ۷ہن۷وہ

دورسوں۷یک۷وتنحمں۷اک۷رمثہ۷:۔۷(اھت،۷سج۷ےس۷اھجمس۷ایگ۷ہک۷ہی۷اتکب۷ومولی۷اسین۷یک۷ںیہن۷ہکلب۷

نکیل۷اوھنں۷ےن۷ومعق۷اک۷افدئہ۷ااھٹےت۷وہےئ۷اےنپ۷اکی۷اچولپس۷اطبل۷ملع۷نیع۷

بجع۷بجع۷لگ۷ااشفاینں۷ںیم۷راسہل۷ےس۷اےس۷اشعئ۷رکاای۔۷ومفل۷ےن۷اہلل۷وگڈنی۷ےک۷انؾ۷

ااسذتہ۷وک۷داھکی۷۷(انیم۷رگایم)یک۷ںیہ۔۷اتھکل۷:۷ہک۷اقری۷ونرادہلی۷ےن۷بج۷امہرے۷دوونں۷

۷اخرط۷وہےئگ۔۷لکشمب۷وھجیٹ۷رکسما ٹ۷الےن۷یک۷ ۷اہنتی۷ارسفدہ ۷وسھک۷ایگ، ۷رہچہ ۷اؿ۷اک وت

۷ےلہپ۷اوھنں۷ےن۷اچر۷ورؼ۷اک۷راسہل۷اس۷ےسوہ۷اہنتی۷ومعمیل۷صخش۷ںیہ۷،وکشش۷رکےت،۷

وریغہ۷وریغہ۔یھب۷ںیہن۷اھکل،

وصتری۷شیپ۷رک۷ر:ماالں۷ہک۷راکیرڈگن۷ےک۷اقحقئ۷اس۷ےک۷ابلکل۷ربسکع۷

:۷ہک۷ہی۷اکی۷ریمس۷وگتفگ۷:،۷سج۷ںیم۷اسرا۷زور۷اس۷رپ۷۷وہاتاصػ۷اظرہ ۷ےسسجںیہ۔

ہی۷یھب۷اہک۷ایگ۷ہک۷اکی۷۷رصػ۷ایک۷ایگ۷:۷ہک۷اجہعم۷ادجمہی۷ےس۷قلعتم۷ابںیت۷اکنؽ۷دی۷اجںیئ۔

رگم۷ھکل۷رک۷۷رطس۷ھکل۷رک۷دے۷دےیجی۷ہک۷مہ۷ادنئہ۷اڈنشی۷ےس۷ہی۷ہی۷زیچںی۷اکنؽ۷دںی۷ےگ۔

ذعمرت۷انہم۷ےنھکلوک۷اہک۷۔ونر۷ادہلی۷اصبح۷ےن۷اصػ۷ااکنر۷رک۷دایومالاندےنی۷ےس۷انجب۷

ایگ۷ےسج۷اوھنں۷ےناقحرت۷ےک۷اسھ۷رکھٹا۷دای۔

۷ا۷ س۷ںیم۷یھب۷ؤمفل۷یک۷ابںیت۷ضحم۷اور۷اہجں۷کت۷ثحب۷وابمہثح۷یک۷ابت۷:،

ی۷رپ۷ینبم۷ںیہ۷ہک۷الفں۷الفں۷اصبح۷زری۷ابر۷ر:

عل

ت

تقیقح۷اس۷ےک۷ابلکل۷الخػ۷:۔۷۔

)۷لیصفت۷اریہ۷:!(

ہی۷اتپ۷یہ۷ںیہن۷ہک۷ایس۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ذرہعی۷ےنتک۷ہنتف۷۷رمبت۷وک۷اشدیاور

ہی۷یھب۷ولعمؾ۷وہان۷اچےیہ۷۷یئگ۷ںیہ۔رمبت۷وکاڑراوتں۷یک۷دنینںی۷۷،ں۷اور۷رفاڈویں۷یکازیگنو

ارگ۷اںیھن۷وگڈنوی۷ےک۷اورپ۷ڈاؽ۷ یک۷وج۷احصیتف۷رحتریںی۷ںیہاصبح۷دہلی۷ہک۷ومالان۷ونرا

۔۷ےئاج۷ہےس۷دب۷رکر۷ابردی۷اجںیئ۷وت۷اؿ۷ےک۷

اک۷درس۷دےنی۷ےک۷ےئاےئ۷ةلط۷وک۷قال اللہ وقال الرسول دراگسوہں۷ںیم۷ھٹیب۷رک

۷زابؿ۷انبےن۷واولں۷وک۷اچےیہ۷ہک ۷دب ۷اور ۷اطمہع۷اتسگخ ۷ےلہپ۷اےنپ۷رزروگں۷یک۷تریت۷اک

رکںی۔۷رھپ۷ایس۷ےک۷اسےچن۷ںیم۷وخد۷وک۷ڈاؽ۷رک۷دتریسی۷دخامت۷ااجنؾ۷دںی۔۷

08

العہم۷وبقمؽ۷ادمح۷اسکل۷ابصمیح،۷ومالان۷ربتک۷نیسح۷ابصمیح۷اور۷درگی۷ااسذتہ۷وک۷

۷اےنپ۷مک۷ملع۷اتبرک۷اےنپ۷اپ۷وک۷ققحم۷رصع،۷ملع۷اک۷اہپڑ۷اثتب۷رکےن۷واولں۷وک۷اچےیہ۷ہک۷ےلہپ

۷ہک۷ذمبہ۷وسںیچیسک۷امرہ۷بیبط۷ےس۷رکاںیئ۔۷رھپ۷ڈنھٹے۷دؽ۷و۷دامغ۷ےس۷۷،دامغ۷اک۷العج

وج۷صخش۷اجہعم۷اور۷اجاعمت۷ںیم۷۷؟رکراہ۷:۷وکؿ۷و۷تلم۷ےک۷ںیئت۷تبثم۷اور۷یریمعی۷اکؾ

اکی۷۷،اور۷انمرظ۷رگداانن ابثح۷ ،اےس۷اس۷دقر۷دیج۷ہیقف۷،رفؼ۷و۷اایتمز۷رکےن۷ےس۷اقرص۷وہ

ایدہ۷ایک۷وہہ ات۷:؟۷دویاےن۷یک۷ڑب۷ےس۷ز

ذموکرہ۷رفس۷یمشکل۷وپر۷وک۷راکیرڈ۷رکےک۷اےس۷اتکیب۷لکش۷دےرک۷وعاؾ۷وک۷اکہبےن۷یک۷

وج۷اناپک۷وکشش۷یک۷یئگ۷:،۷اس۷اک۷تقیقح۷و۷واتیعق۷ےس۷وکیئ۷واہطس۷ںیہن۔۷ارگ۷اےس۷

یھت،۷اےس۷شیپ۷رکےت،۷رتک۷ونیبت۷ےس۷۷وہیئاتکیب۷لکش۷د ان۷یہ۷اھت،۷وت۷وج۷تقیقح۷ںیم۷وگتفگ۷

۷ارتعاػ۷رجؾ۷رکےک۷ےئگ۷۷؟اکؾ۷ایلویکں۷ ۷اور ۷رجؾ ۷ارقار ۷رحتری۷ےھتوج ۷مک۷اےس۷وت ۷از مک

ایک۷یہی۷ققحم۷اک۷اکؾ۷:؟۷مہ۷اےس۷اچس۷ ےسی۷میلست۷اس۷رپ۷یپچ۷ویکں۷اسدھ۷یل؟رفامدےتی۔۷

؟ااشتنر۷اک۷ابثع۷وہاکببس۷اوررکم۷و۷رفبی۷اور۷ہنتف۷رباپ۷رکےن۷تلم۷ںیم۷رکےتکس۷ںیہ۷وج

ی۷امجتع۷ےکوررکوں۷وک۷اچ

شت قف

ت

ےس۷ےلہپ۷ےیہ۷ہک۷دورسوں۷رپ۷ ڑچی۷ااھچےن۷

رگةیؿ۷ںیم۷اھجکن۷رک۷دںیھکی۷وت۷وخبیب۷ولعمؾ۷وہاجےئاگ۷ہک۷۷اےنپ۷اور۷اےنپ۷ونمہاؤں۷ےک

وں۷اک۷دنچہ۷رکےک۷ہی۷اہک۷اجات۷:۷ہک۷امہرے۷ڑوعاؾ۷الہ۷تنس۷وک۷ےبووقػ۷انبرک۷اسالہن۷رکو

ریہ۷ںیہ۔۷ مالص۷رک۷اہیں۷ڑکیسوں۷یک۷دعتاد۷ںیم۷رغبی،۷سلفم۷اور۷اندار۷اطابلت۷میلعت

یف۷اطہبل۷ھچ۷ےنیہم۷یک۷وخرایک۷اڈیواسن۷عمج۷۷گذموکرہ۷رضحات۷ایک۷ہی۷یھب۷اتبےت۷ںیہ۷ہک۷مہ۷ول

۷روےیپ۷ںیہن ۷وس ۷دو ۷یھب۷وس ۷وہ ۷روےیپ۷کت۔۷۷۷،رکاےتیل۷ںیہ، ۷ھچ۷وس۷ےس۷زہار ہکلب۷اماہہن

۔اگل۷ےس۷۷وبسن۷ےک۷وطر۷رپ۷،الربئریی۷سیف۷اور۷درگی۷سیف

۷وک ۷ہک۷رپاویئہی۷یھب۷اتب۷یھبکایکوقؾ ۷رپ۷رغبی۷ ملع۷ای۷تاملعت۷ےس۷ٹیای ۷وطر

اسولں۷کت۷دتریسی۷دخامت۷یل۷اجیت۷ںیہ،۷اور۷بج۷رگاٹن۷اک۷وتق۷اات۷:۷وت۷ربجہی۷ابرہ۷اک۷

اور۷۷(ےک۷اسھ۷شیپ۷اای۔ای۷درگی۷اسیج۷ہک۷یتفم۷بیبح۷اہلل۷اصبح۷) ۔راہتس۷داھک۷دای۷اجات۷:

۷وک۷المز ت۷دےدی۷ ایک۷اؿ۷ولوگں۷ےک۷اجیت۷:۔رھپ۷اؿ۷یک۷ہگج۷رھگ۷یہ۷ےک۷یسک۷رفد

09

اج۷ںیم۷رصػ۷یہی۷درج۷:۷ہک

ل

امہرے۷ادارہ۷ںیم۷رصػ۷رھگ۷ےک۷ولگ۷یہ۷لھپ۷۷’ابئ

؟؟ایک۷یہی۷۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷:؟۷‘ ؟قح۷ںیہن۷وکیئدورسوں۷اک۷اس۷رپ۷؟اھکںیئ۷ےگ

۷ہی۷اہکاجات۷:۷ہک۷ ۷بت۷وت تخس۷اوسفس۷وہات۷:۷ہک۷بج۷اینپ۷ابت۷ایت۷:،

اور۷۷الان۷امجؽ۷یفطصم۷رپلپسن۷وہےئ۷وت۷ بی۷یھب۷ںیہن؛۷رقبی۷وہےن۷یک۷وہج۷ےس۷ارگ۷وم’

زخاں۷ےک۷د ت۷۷،ابپ۷اک۷نشلگ۷اٹیب۷سج۷رطح۷ونسارےاگ۷’ہکاجات۷۷:۷وطبر۷دلیل۷ہی۷اہک

ربد۷ےس۷اچبےئاگ۷وہ۷دورسے۷ےس۷ہن۷وہےکساگ۔۷ابپ۷ےک۷ابغ۷ےس۷لھپ۷اھکےن۷اک۷زایدہ۷

۔‘قح۷دار۷اٹیب۷یہ۷وہات۷:،۷ہن۷ہک۷ایبنج۷اور۷ےباگےن

ابپ۷ےک۷ابغ۷ےس۷لھپ۷اھکےن۷اک۷زایدہ۷قح۷دار۷اٹیب۷یہ۷وہات۷:۷’ م حی۷:۷ہک۷ایک۷ہی۷

ارگ۷اس۷اوصؽ۷رپ۷لمع۷ایک۷اجےئ۷بت۷وت۷امتؾ۷دمروسں۷یک۷ریخ۷۷ ؟‘ہک۷ایبنج۷اور۷ےباگےنہن۷

ںیہن۔۷ایک۷رزروگں۷ےن۷دمارس۷اک۷ایقؾ۷ایس۷ےیل۷ایک۷اھت۷ہک۷اؿ۷ےس۷اںیھن۷یک۷اوالد۷افدئہ۷

۷واےل۷صخش۷ےس۷اس۷رطح۷یک۷۷ابںیت۷زةیںیہ؟ااھٹےئ؟۷ایک۷یسک۷یتفم۷ےہک۷اجےن

واہں۷وت۷ہی۷اہک۷ایگ۷ہک۷۷؟اور۷یہی۷اتول۷ارشہیف۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ویکں۷ہن۷ھجمس۷ںیم۷ایئ

ق۷وہان۷اور۷ابصمیح۷وہان۷رشط۷:۔۷بج۷

مل

من

ارشہیف۷اک۷ااتسذ۷وہےن۷ےک۷ےیل۷رقاتب۷دار۷وہان،۷

پ۷ےک۷نشلگ۷یک۷ رک۷وہیت۷:۷ےسیج۷ےٹیب۷وک۷اب !۔۷اہںہک۷دوونں۷ںیم۷زنیم۷اامسؿ۷اک۷رفؼ۷:

ابصمیح۷وک۷رضور۷اس۷ابت۷یک۷ رک۷وہیگ۷ہک۷وہ۷اےنپ۷امدر۷یملع۷وک۷زخاں۷ےک۷د ت۷ربد۷اےسی۷یہ۷

۷یسک۷ ہلیب۷ےس۷وہ،یسک۷ےس۷اچبےئ۔۷ارگہچ۷اس۷اک۷قلعت۷دنہ واتسؿ۷ےک۷یسک۷ ےط۷ےس۷وہ،

ور۷رکانکٹ۷اک۔وخاہ۷وہ۷وییپ۷اک۷رےنہ۷واال۷وہ۷ای۷ناہر۷،۷اگنبؽ۷اک،۷ای۷ادنیرا۷ا۷اخدناؿ۷اک۷وہ،

ومولی۷اسین۷ےن۷ارشہیف۷اک۷ااتسذ۷وہےن۷ےک۷ےیل۷وج۷رشاطئ۷ذرک۷ےیک۷ےھت،۷اس۷

زامہن۷دراز۷کت۷دحمث۷ریبک۷ارشہیف۷ےک۷رپلپسن۷ےک۷ےدہے۷رپ۷ےلسلس۷ںیم۷رعض۷ہی۷:۷ہک۷

افضئ۷ر:،۷اور۷ارثک۷رقترایں۷اںیھن۷ےک۷زامےن۷ںیم۷وہںیئ،۷وت۷ارگ۷ہی۷زیچںی۷ بی۷ںیم۷

۷اج۷وہ۷اس۷ےس۷ربی۷وہےتکس۷ںیہ؟ایک۷ویکں۷ہن۷رفامای؟۷اش،ل۷ںیھت۷وت۷اؿ۷ےس۷عنم

۷یج۷اور ۷یہی۷دصقم۷:۷ہک۷سج۷رپ ۷اقمئ۷رکےن۷اک ایک۷وسناں۷دینی۷یمیلعت۷ادارہ

بج۷ماالت۷ڑگبےن۷ںیگل۷وت۷رسرپوتسں۷وک۷۷،ااجےئ۷اس۷ےس۷اکنح۷اک۷ڈوھگن۷راچایل۷اجےئ

؟البرک۷اعمیف۷امگن۷یل۷اجےئ

21

ںیہ۷ہک۷واہں۷ےک۷ھچک۷رمزکی۷اداروں۷ںیم۷وھگیس۷و۷اضمافت۷ےک۷شیب۷رت۷وعاؾ۷وگاہ۷

ں۷وک۷اچےیہ۷ہک۷اب۷اؿ۷ولوگاکےل۷اکرانےم۷ااجنؾ۷دےی۷ےئگ۔۷۷وگرھک۷ددنھےاور ےسی۷ ےسی

ہک۷وتہب۷اک۷دروازہ۷ایھب۷دنب۷ںیہن۷وہا۷:،۷ورہن۷اید۷رںیھک۷ہک۷دخا۷یک۷ڑکپ۷۷؛ےس۷وتہب۷و۷روجع۷رکںیل

اس۷۷،ی۷یہ۷ںیہنہنتف۷ازیگن۷تہب۷تخس۷:۔۷رہشت۷اور۷امؽ۷و۷زر۷مالص۷رکےن۷اک۷وادح۷راہتس

ےک۷اور۷یھب۷تہب۷ےس۷ذراعئ۷ںیہ،۷وکیئ۷کین۷راہ۷نچ۷ںیل۷اور۷رتیق۷و۷اکایمیب۷ےک۷زےنی۷ےط۷

ہنتف۷و۷اسفد۷یک۷ہگج۷راہتس۷ےتلچ۷ہگج۷۷وجاچولپوسں۷وک۷اھجمسںیئ۷۷اؿ۷رکےت۷ےلچ۷اجںیئ۔۷اور۷اےنپ

۷وک۷وھگؽ۷رک۷یپ۷ایل۷وہات۷:۷ےسیج۷اوھنں۷ےن۷رشؾ۷و۷ایح۷ساب ا۷وسحم۷،اگنچری۷وک۷وہا۷دے۷ر:۷ںیہ

۷اؿ۷رپ۷الھک۷تنعل۷اور۷اکٹھپر۷ وہ۔۷ھچک۷رجتہب۷اکروں۷اک۷انہک۷:۷ہک۷ہی۷بس۷دیپایشئ۷نیتف۷ںیہ،

اس۷،ہی۷اینپ۷اعدت۷ہحیبق۷ےس۷ابز۷اےن۷واےل۷ںیہن۔۷تلم۷اک۷ریشازہ۷رشتنم۷وہاجےئ۷،ربےس

۔۷ہی۷کلسم۷یک۷ےس۷اںیھن۷وکیئ۷رسو۷اکر۷ںیہن۔۷اںیھن۷سب۷اینپ۷داکؿ۷یتکمچ۷وہیئ۷رظن۷این۷اچےیہ

۷ :۔۷اںیھن۷اےنپ۷وسا۷ریحت۷زدہاڑ۷ںیم۷اےسی۷اےسی۷لگ۷الھک۷ر:۷ںیہ۷سج۷ےس۷رہ۷ذی۷وعشر۷

رامحین۷ررٹسج۷یھب۷:،۷اور۷اطیشین۷۷ بس۷رجمؾ۷رظن۷اےت۷ںیہ۔۷اؿ۷ےک۷اہیں۷وقبؽ۷اؿ۷ےک

ررٹسج۷یھب۔۷دوونں۷ےک۷امکل۷یھب۷یہی۷ںیہ۔۷سج۷اک۷انؾ۷اچےتہ۷ںیہ،۷رامحین۷ررٹسج۷ںیم۷درج۷

اطیشین۷ررٹسج۷ںیم۷اس۷اک۷انؾ۷ادنراج۷رفامےتیل۷ںیہ۔۷۷،ںیہ،۷اور۷سج۷رپ۷اتعب۷وصقمد۷وہ۷رکےتیل

رزروگں۷ےک۷رطقی۷اکر۷ اور۷اےنپ۷ڈیہ۷وکاررٹ۷ےس۷اس۷یک۷اظن ت۷و۷ایقدت۷یھب۷رفامےت۷ںیہ۔

ےس۷اوھنں۷ےن۷ااان۷ھنم۷ومڑایل:۔۷ہی۷وسےت۷اجےتگ۷رصػ۷ہسیپ۷امکےن۷اک۷وخاب۷دےتھکی۷ںیہ۔۷

وہاجےت۷ںیہ۔۷د ت۷رگبةیںےک۷ےیل۷ہی۷اسپ۷یہ۷ںیم۷۷وصحؽ۷زرہکلب۷یھبک۷اھبکر۷وت۷

رگوپ۷ےک۷اکی۷۷اکی۷رمہبت۷ایسانزیچ۷وک۷ابووثؼ۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷:۷ہک۷

۷اور۷ااہظر۷قلمت۷یک۷اخرط۷۷ہےن۷اےنپ۷ادار۷عیمس۷اہلل۷ادجمی۷ماظف۷درف ںیم۷اکی۷ہسلج۷ایک،

بس۷ ’وح۷اک۷انؾ۷ھکل۷رکاےنپ۷وصخمص۷دمم۷ہکلب۷رہاہچر۷اجبن۷،یلگ۷،ڑسک۷ےس۷ےلرک۷ہلحم

اں۷انجب۷ہسلج۷اگہ۷ںیم۷ےچنہپ،۷وت۷اؿ۷اک۷الہپ۷۷،ایہن۷یک۷رطػ۷وسنمب۷رکدای۔۷رگم۷بج‘ ھچک

ےس۷اامہرے۷ادارے۷اک۷وپرا۷دنچہ۷اےنپ۷ادارے۷ںیم۷چنیھک۷الای۷:،۷۷وتماظف۷۷’ہلمج۷ہی۷اھت۷ہک

رکدی۷۷ادنئہ۷رہسگ۷ربداتش۷ںیہن۷ایک۷اجےئاگ۔۷اس۷صخش۷ےن۷وت۷امہری۷ڑج۷یہ۷اکانٹ۷رشوع

20

ق۷اصبح۷‘:

مل

من

ہک۷بج۷امہرے۷رضحت۷ااان۷انؾ۷۷اھتایکوسچ۷رک۷ےسلج۷اک۷ااقعند۷ہی۷وت۷ےن۔۷

۷اور۷درگی۷وھٹیسں۷ےک یھب۷۷ےتپ۷رواانؾ۷۷امنایں۷دںیھکی۷ےگ۷وت۷ااہظر۷رسمت۷رفامںیئ۷ےگ،

ادںی۷ےگ۷اتہک۷ادنئہ۷دنچے۷اک۷راہتس۷ومہار۷وہاجےئ،۷رگم۷اوسفس۷اؿ۷ےک۷رکںیمہ۷ونٹ۷

۷اپ ۷رپ ۷رھپ۷ایگ۔اسرے۷ارامونں ںیھنج۷وجتدی۷ےک۷اسھ۷م حی۷ڈگنھ۷ےس۷ماظف۷ذموکرین

امہرےرضحت۷امہری۷اس۷ہک۷ھجمس۷ہن۷ےکساےس رقاؿ۷دیجم۷ڑپےنھ۷اک۷رنہ۷یھب۷ںیہن۷ولعمؾ،

وعاؾ۷وج۷اؿ۷ماؽ۷ہی۷:ہک۷۷اکیک۷لقع۷دنمی۷اؿ۷ہک۷)ماالں۷اکراتسین۷ےس۷رہسگ۷وخش۷ہن۷وہں۷ےگ۔۷

وقػ۷انبےن۷ےک۷ےیل۷وملک۷رضحات۷ےس۷ابت۷رکےن۷وک۷ےبو۷،اؿےک۷اپس۷اھجڑ۷وھپکن۷ےک۷ےیل۷اجےت۷ںیہ

(ںیہ۷ڈالئ۷رکےتومابلئ۷ربمن۷ڈوھگن۷راچےت۷ںیہ۷اوراک

۷وہ۷ تقیقح۷ہی۷:۷ہک۷سج۷صخش۷ےک۷ادنر۷رحص۷داین۷وکٹ۷وکٹ۷رک۷رھبی۷وہ،

ولخص۷و۷تیہلل۷اک۷وہفمؾ۷ایکاجےن؟۷انجب۷وک۷اجہعم۷ارشہیف۷اور۷املعے۷الہ۷تنس۷ےس۷اس۷

۷ایس۷ رک۷ںیم۷ریحاؿ۷و۷رپاشیؿ۷رےتہ۷ںیہ۷ہک۷ ےسی۷اںیھن۷دقر۷دسح۷اور۷نلج۷:۷ہک۷وہ۷ہشیمہ

)اسیج۷ہک۷راکیرڈگن۷ےس۷ہی۷ارم۷وخب۷دبانؾ۷رکےک۷اےنپ۷رضحت۷ےس۷رسخ۷رویئ۷مالص۷رکںی۔

یسک۷دمرہس۷اتک ںی،۷اترکی۷رات۷اور۷ےنھگ۷رہکے۷اک۷افدئہ۷ااھٹرک۷۷یھبک۷ہنتف۷ازیگن۷ایعں۷:(

یسک۷دورسے۷ادارہ۷ د۷اک یب۷ےک۷دؿدیع۷الیم۷،وت۷یھبک۷نیع۷،ےک۷ٹیگ۷رپ۷کنیھپ۷اےت۷ںیہ

۷ولگ۷ولجس۷دمحمی۷ ںیم۷ںیتعن۷ڑپںیتھ۷ںیہ،۷رعنے۷اگلےت۷۷ملسو هيلع هللا ىلصےک۷ٹیگ۷ےک۷اسےنم!

ریشینی۷میسقت۷رکےت۷ںیہ،۷رشتب۷ای۷اچےئ۷الپےت۷ںیہ،۷رگم۷اوسفس۷ہک۷انجب۷اعیل۷اےنپ۷۷،ںیہ

ذنہ۷ےک۷وتفر۷ےس۷وبجمر۷وہرک۷تہب۷یہ۷تنحم۷و۷تقشم۷ےک۷اسھ۷ذموکرہ۷دنگی۷اور۷ہنتف۷

انجب۷اعیل۷یک۷۷،میسقت۷رکےت۷رظن۷اےئ،۷ےسج۷دھکی۷رک۷یئک۷املع۷()ہنتف(ززلہل۷) ۷اتکبازیگن

ابرہ۷رعیب۷اونلر۷رشفی۷وک۷دری۷اشؾ۷بج۷رہ۷امحتق۷و۷اہجتل۷رپ۷فک۷اوسفس۷،ل۷ر:۷ےھت۔

رپ۷وھتےنک۷ےگل۷وت۷واہں۷ےس۷ےنکسھک۷ںیم۷یہ۷اعتیف۷وتت۷س۷رکؿ۷ےکااہچر۷اجبن۷ےس۷ولگ۷ا

ےک۷ےیل۷اکی۷درتف۷ےنںیھنج۷رحتری۷ںیم۷ال۷اعمالمت۷ںیہانجب۷ےک۷تہب۷ےس۷۷!۔ریخیھجمس

دراکر۷:۔۷مہ۷ایس۷رپ۷اافتک۷رکےت۷ںیہ۔

وکیئ۷یھب۷ابت۷ےنہک۷ےس۷ےلہپ۷ہی۷وغر۷و۷ رک۷رضور۷رکانیل۷اچےیہ۷ہک۷امہری۷ابت۷ںیم۷

22

۷ ۷ےس۷یزنی۷وہان۷یھب۷لضفھچک۷اچسیئ۷یھب۷:۷ای۷ںیہن؟۷اور۷ھچک۷یملع۷ثحب۷ےک۷ےیل۷وت۷ملع۷و

اجہعم۷اور۷اجاعمت۷ںیم۷زیمت۷ہن۷رکےکس۷وہ۷ثحب۷و۷ابمہثح۷اک۷ایک۷قح۷رضوری۷:۔۷وج۷صخش۷

راتھک۷:۷ہک۷۷

وچں۷ایبدی۷ونہز۷رخ۷ابدش ہکم۷رود۷ہب رخ۷یسیع۷رگ۷

امہرے۷ااسذتہ۷ےن۷۷’’اکی۷اور۷ہنتف۷رباپ۷رکےن۷واےل۷ومفل۷ےن۷رحتری۷ایک۷:۷ہک

۷ وبالھک۷ےئگ۷اور۷اسکل۷اےسی۷یملع۷و۷رشیع۷و۷یقیقح۷اریادات۷اقمئ۷ےیک۷ہک۷اقری۷ونرادہلی

۔‘‘ےن۷ ت۷وہےئگ،۷وریغہاخاصبح۷اچروں۷

۷ ۷دورسوں۷وک۷زنیم۷اثتب۷رکےن۷،واہ ۷وک۷اامسؿ۷اور ۷اےنپ۷ااسذتہ ایک۷ابت۷:!

ہکلب۷وخب۷ولعمؾ۷:۷نکیل۷مت۷ےن۷امتکؿ۷۷،اشدی۷ںیھمت۷ولعمؾ۷ںیہن۷!واےل۷انداؿ۷ومولی

رکےک۷ویں۷اثتب۷رکےن۷یک۷۷قح۷ےس۷اکؾ۷ایل،۷اور۷راکیرڈگن۷ںیم۷ریہا۷ریھپی۷اور۷رتک۷ونیبت

۷اخومیش۷ےک ۷وگرھک۷وپری۷ ۷ونرادہلی ۷ای۷ومالان ۷وکشش۷یک۷ےسیج۷ومالان۷وبقمؽ۷ادمح۷اسکل۷

مت۷ےن۷وپرے۷اتکےچب۷ںیم۷۷؟ایک۷ہی۷چس۷:۷؟۷ر:ےتکتاسھ۷رصػ۷اہمترے۷ااسذتہ۷اک۷ھنم۷

انروا۷۷اک۷قلعت۷اےنپ۷ااسذتہ۷ےس۷اقمئ۷ایک،۷اور۷ہی۷اترث۷دےنی۷یکرقتتی۷ونے۷دصیف۷راکیرڈگن۷

؟:اب ا وایعق۷ےنب۷ر:،۷ایک۷وکشش۷یک۷ہک۷ہیقب۷ولگ۷اخومش۷امتاشیئ

یک۷رطػ۷ےس۷ہی۷وبثت۷بلط۷۷‘ومرق۷ااسذتہ۷’ایک۷ہی۷طلغ۷:۷ہک۷بج۷اہمترےاور

ایکایگ۷ہک۷یتفم۷ومحمد۷ام ر۷اصبح۷اھٹ۷دس۷اسؽ۷کت۷ادجمہی۷ےک۷رفیض۷رپلپسن۷ر:۷،۷اپ۷

اب۷دای۷ایگ۷ہک۷امہرے۷اپس۷اس۷وتق۷یک۷ےک۷اپس۷ایک۷وبثت۷:؟۷وت۷اس۷اک۷اصػ۷اور۷واحض۷وج

ں۷اور۷ااجزت۷انےم۷وموجد۷ںیہ۷نج۷ںیم۷رضحت۷ےک۷دطختس۷تبث۷ںیہ ت

یت

ش

ہی۷۷۔تہب۷یس۷امرک۷

۷اہیں۷کت۷ہک۷وزری۷ؿ۷ےک۷تحت۷یسک۷یھب۷ادارے۷،۷وساسیٹایئ۷اقون،یھب۷اہک۷ایگ۷ہک۷اج۷ار،۷یٹ۷

ے ارے۷ہی۷ےتنسامظع۷ےک۷درتف۷کت۷یک۷ولعمامت۷وکیئ۷یھب۷صخش۷مالص۷رکہ ات۷:۔

ر

ا

۷یہ۷

مت۷ےن۷؟۷مت۷ےن۷اےس۷رحتری۷ویکں۷ہن۷ایکااسذتہ۷یک۷وصرت۷ددیین۷وہیئگ،وکیئ۷وجاب۷ہن۷نب۷ڑپا۔۷

؟ارقار۷رجؾ۷اور۷ارتعاػ۷ذعمرت۷ےس۷رظنںی۷ویکں۷ریھپ۷ںیل۷اےنپ۷ااسذتہ۷ےک

۷اےنپ۷رسوں۷رپ۷ابر۷وبثت۷ااھٹےئ ۷ ،۷ایک۷ہی۷م حی۷ںیہن۷:۷ہک۷بج۷اہمترے۷ااسذتہ

23

۷اور۷مارض۷وہےئیمشکل۷وپرلھج۷دقومں۷ےک۷اسھ۷وبالدے، ہچقبوربانیہ۷اک۷ داللئ ۷واہں،

ےن۷دیعس۷اولعلؾ۷ےک۷)ؤمفل۷(اور۷مت۷۷۔یئگ۷،۷ایضتف۷یکایگاکی۷امہمؿ۷یک۷رطح۷اہمترا۷ارکاؾ۷ایک

۷ےک۷اسھ ۷ااتسذ ۷۷یلھک۷۷اکی۷زعمز ۷دبزابین ۷دبزیمتی ے ارے۷ماظف۷یج۷یک،اور

ر

ا

۷ ۷وخد سج۷رپ

ے اری۷رسزشن۷یک،ےن

ر

ا

؟و۷در۷ذگر۷ےس۷اکؾ۷ایل۔۷اےس۷ویکں۷ہن۷رحتری۷ایک۷وفع۷۷واہں۷ولوگں۷ےنرھپ۷

بج۷اہمترے۷ااسذتہ۷اینپ۷روزی۷رویٹ۷یک۷داہیئ۷۷!مت۷اہکں۷مضہ۷رک۷ےئگ۷وہ۷اقحقئ

:۔۷اس۷ےیل۷مہ۷اپ۷ےس۷سگارش۷۷روزی۷رویٹ۷اک۷ہلئسم۷دےتی۷رظن۷اےئ۷ہک۷رضحت۷امہری

۷اعمہلم۷ذحػ ۷امجؽ۷یفطصم۷واال ۷ومالان ۷ام ر۷اور ۷ورہن۷۷رکےت۷ںیہ۷ہک۷یتفم۷ومحمد رکدںی،

امہرے۷درایمؿ۷ابتضغ۷دیپا۷وہےن۷اک۷رطخہ۷:۔۷

بج۷اہمترے۷وقبؽ۷اہمترے۷ااسذتہ۷افحت۷ر:۷اور۷اسکل۷و۷وگرھک۷۷!مت۷یہ۷اتبؤ

۷ےئگ۷ؿوپری۷اصابح ۷اسیک۷ہک۷،اہر ۷روان ۷رھپ۷ہی ۷اصبح۷راکیرڈگن۷ےک۷ضعب۷۷’وت ونرادہلی

اوبانسحل۷اور۷ماظف۷عیمس۷واسٹ۷اپ۷ےک۷ذرہعی۷الیھپ۷رک۷ہی۷اترث۷دےنی۷ےگل۷ہک۷ومولی۷،ازجا

اہلل۷ثحب۷ںیم۷اناکؾ۷و۷انرماد۷ولےٹ،۷ہکلب۷اہر۷ےئگ،۷اور۷ھچک۷ولوگں۷وک۷اجرک۷ہی۷اتبای۷ہک۷مہ۷ےن۷اؿ۷

۔‘وک۷ذلیل۷رکےک۷اگھب۷دای

ہی۷ےصح۷وکؿ۷ےس۷ےھت۷نج۷ےس۷اہمترے۷دوعے۷ےک۷الخػ۷وبثت۷۷ثحب۷ےکارخ

ہک۷واسٹ۷۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷انزیچ۷وک۷ربتعمتقیقح۷ماؽ۷ےس۷مت۷ےب۷ربخ۷وہ،۷رفامہ۷وہ۷راہ۷اھت!۷

لئ۷رپ،۷وہ۷یھب۷اؿ۷ےک۷اپ۷ےک۷ذرہعی۷وج۷راکیرڈگن۷یجیھب۷یئگ۷یھت۷وہ۷رصػ۷اکی۷صخش۷ےک۷وماب

:،۷ہک۷ثحب۷ںیم۷ہصح۷ےنیل۷دوونں۷رضحات۷اموحؽ۷رپہک۷اہیں۷وت۷نشج۷حتف۷اک۷رکےنارصارابر۷ابر

ڈںیگنی۷اہےتکن۷ںیہ،۷واہ۷وایہ۷ولےتٹ۷ےتلم۷ںیہ،۷اےس۷رصتخم۷اڈوی۷انس۷رک۷اینپ۷حتف۷و۷اکرماین۷یک۷سج۷ےس۷

ںیہ،۷اہیں۷کت۷ہک۷وسناں۷ادارے۷ںیم۷ڑپےنھ۷وایل۷وھچیٹ۷وھچیٹ۷ویچبں۷وک۷انس۷رک۷ہی۷ےتہک۷رظن۷

۷الفں۷ ۷الفں۷اصبح۷اخومش۷وہےئگ، ار:۷ںیہ۷ہک۷مہ۷ےن۷اؿ۷ولوگں۷وک۷الوجاب۷رکدای،

ںیہ۔۷ایک۷وایعق۷اور۷اس۷اکراتسین۷رپ۷دوعںیت۷اڑایئ۷اجریہ۷۷۔اصبح۷اھبگ۷ڑھکے۷وہےئ،۷وریغہ

!۷ارخ۷اکر۷ہن۷اچےتہ۷وہےئ۷یھب۷اکی۷دو۷ٹنم۷یک۷راکیرڈگن۷اکی۷اصبح۷ےک۷ہی۷در ت۷:؟

۔رپ۷ذبرہعی۷واسٹ۷اپ۷ڈنیس۷ایک۷ایگومابلئ۷

۷ہک ۷رکےت۷وہ ۷دوعی ۷ہی ۷وت ۷ہک۷۷’مت ۷اھت ۷ایک ۷اصبح۷ےن۷و لہ ۷ونرادہلی اقری

24

اسہل۷اج۷کت۷وہ۷ررگم۷وہ۷اس۷رپ۷ےچس۷ہن۷ارتے۔۷۷،ارتعااضت۷یک۷ابںیت۷اکنؽ۷دی۷اجںیئ۷یگ

ہی۷وت۷اتبؤ۷ہک۷مت۷ےن۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷اک۷دورسا۷اڈینشی۷۷اذر۷۷۔‘وجں۷ےک۷وتں۷پھچ۷راہ۷:

واہعق۷ےلہپ۷اڈینشی۷ےک۷ واالںیھمت۷ولعمؾ۷وہان۷اچےیہ۷ہک۷یتفم۷ومحمد۷اصبح۷؟ںیہن۷،۷ایداھکی

۷زین۷اہمترے۷۔؍۷رپ۷درج۷اھت،۷بج۷ہک۷دورسے۷اڈینشی۷ںیم۷وپرا۷واہعق۷ذحػ۴۱:۷ہحفص۷

راسہل۷وجں۷’القئ۷ااتسذ۷ومولی۷اوبانسحل۷اک۷انؾ۷یھب۷وموجد۷ںیہن،۷رھپ۷یھب۷اہمترا۷ہی۷روان۷ہک۷

اک۷ایک۷وجاز۷:؟‘ ےک۷وتں۷پھچ۷راہ۷:

۷ااسذتہ۷ےن۷یھب۷وت۷ہی۷و لہ۷ایک املع۷ےس۷سگارش۷۷اھت۷ہک۷مہ۷اےنپ۷ذہم۷دار۷اہمترے۷

۷اب۷کت۷وہ۷اےنپ۷اور۷افسرش۷رکںی۷ےگ۷ہک۷،ل۷ھٹیب۷رک۷اعمالمت۷وک۷لح۷رکایل۷اجےئ،۷نکیل

و لے۷رپ۷رھکے۷ہن۷ارتے۷ہکلب۷ےلہپ۷ےس۷ںیہک۷زایدہ۷ہنتف۷و۷اسفد۷اک۷ابزار۷رگؾ۷ےیک۷وہےئ۷

ںیہ،۷ہگج۷ہگج۷املعے۷الہ۷تنس۷ےک۷الخػ۷رب۷رس۷اکیپر۷ںیہ،۷وخد۷راضمؿ۷ےک۷دقمس۷ےنیہم۷

۷ ۷ےک۷اسھ۷اکی۷انؾ۷اہند دمحم۷لیمج۷اقدری۷ےک۷انؾ۷ےس۷رتسہ۷۷،صخشںیم۷ادجمہی۷ڈنیلکر

۷املعے۷الہ۷تنس۷اورینبم۷ااتفتس۷انبؾ۷رضحت۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷اجیھب۷ایگ،۷زین۷وساالت۷رپ

ارشہیف۷اخمفل۷وج۷یھب۷اتک ںی۷ںیہ،۷اب۷کت۷یئک۷اڈینشی۷اشعئ۷رکایئ۷اجںیکچ،۷اور۷ڑبی۷اچکب۷

اور۷ھچک۷وھگیس۷رشفی۷ےس۷اںیھن۷اراسؽ۷یھب۷ایک۷اجاتراہ۔۷۷،دیتس۷ےس۷کلم۷و۷ریبوؿ۷کلم

،۷اؿ۷یک۷تلیضف۷:ر۷ت۷اےس۷رھگ۷رھگ۷اچنہپےن۷وک۷اکر۷وثاب۷ےتھجمساھبری۷رھبمک۷ومالان۷رضحا

اہ!۷اترو۷اتیمہ۷اتب۷رک۷اسدہ۷ذنہ۷ةلط۷وک۷میلعت۷ےس۷اٹہ۷رک۷اس۷اکر۷ریخ۷ےک۷ےیل۷اامعتسؽ۷ایک۷اج

ہقلعتم۷ہنتف۷زیخ۷اتک ںی۷ةلط۷وک۷اطع۷رکےک۷ڈیہ۷وکاررٹ۷ےس۷تخس۷اتدیک۷یک۷رپلیطعت۷ےک۷وماعق۷

یسک۷رطح۷وعاؾ۷الہ۷۷اتہکہن۷رےنہ۷اپےئ!۷رحموؾ۷۷اضیفؿ۷ےس۷ہک۷وکیئ۷العہق۷اؿ۷ےک۷یہراجیت۷

۔تنس۷وک۷املعے۷الہ۷تنس۷اور۷اجہعم۷ارشہیف۷ےس۷ربہتشگ۷ایک۷اجےکس

۷!اور۷متس۷ابالے۷متس۷ہی۷ہک۷ےتہک۷ںیہ۷ہک۷ہنتف۷و۷اسفد۷املعے۷ارشہیف۷الیھپ۷ر:۷ںیہ

۷ےک۷ڑبے۷ڑبے۷املع۷و۷الضف۷کلسم۷!ینس۷دوعت۷االسیم۷کلسم۷اخمفل۷ںیہ۷دوعت۷االسیم۷و

دےنی۷یک۷وکشش۷یک۷۷رفبیاثتب۷رکےت۷وہےئ۷وعاؾ۷وک۷ہی۷۷اےنپ۷اپ۷وک۷اپک۷ابز۷!ابیغ۷ںیہ

! ںیہنیئ۷واہطس۷اجیت۷:۷ہک۷ارشہیف۷اخمفل۷وصنموبں۷اور۷املع۷اخمفل۷رحتریوں۷ےس۷امہرا۷وک

25

ع !!!۷ںیہےلھمہ۷وت۷دودھ۷ےک۷د

ڑبے۷دیسےھ۷اسدے۷ڑبے۷وھبےل۷اھبےل

ںیہ اجےتن۷۷۷ ںیمہ۷،۷۷۷ سب۷۷۷ ،۷ وک۷۷ اپ۷۷۷ ! اینز

ہی۷وت۷وہک۷ہک۷مت۷ےن۷اےنپ۷اتکےچب۷ںیم۷ابر۷ابر۷ومالان۷وبقمؽ۷ادمح۷اصبح۷وک۷رعافؿ۷۷اذر

ذمبہ۷و۷کلسم۷اور۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ومنیفل۷اک۷ولیک۷اور۷امحیتی۷رقار۷دای۷:،۷رھپ۷

۷،ےس۷رطػ یک۷ایہن

۷ام ر۷ابصمیح۷اصبح۷یک۷اجبن۷وسنمب۷اکی۷رضحت۷العہم۷س

ی۷اگیل۷یھب۷ھکل۷امرا۔۷ہی۷ابت۷سک۷یک۷ھجمس۷ںیم۷ایتکس۷:۷ہک۷اکی۷صخش۷اےنپ۷وملک۷یک۷دھب

رھپ۷اس۷اک۷امقبس۷۷؟واکتل۷یھب۷رکے۷اور۷اےٹل۷اےس۷اگیل۷ولگج۷ےس۷یھب۷ونازےرپزور۷

ےس۷ایک۷العہق؟۷وپرے۷اتکےچب۷ںیم۷وت۷مت۷ےن۷اسرا۷زور۷ومالان۷اسکل۷اصبح۷وک۷اچین۷داھکےن۷

رصحی۷اگیل۷ےتھکل۷وہےئ۷ںیھمت۷ذرا۷یھب۷رشؾ۷ہن۷ایئ!۷ںیم۷۷ںیم۷رصػ۷ایک،۷رھپ۷ہی۷ےب۷رطب

۷ثحب۷،ل۷رک۷یسک۷وصرت۷ںیم۷دوعے۷ےک۷اسھ۷ہہک۷ہ ات۷وہں۷ہک۷مت۷اور۷اہمترے۷ااسذتہ

اےس۷اثتب۷ںیہن۷رکےتکس۔۷اظرہ۷یس۷ابت۷:۷ہک۷سج۷زیچ۷اک۷االص۷ووجد۷یہ۷ہن۷وہ،۷اس۷ےک۷

ومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷ےن۷ںیھمت۷ہی۷یھب۷وخب۷ولعمؾ۷:۷ہک۷۷اثتب۷رکےن۷ےک۷ایک۷ین!

اہمترا۷وخد۷اسہتخ۷اجمدہ۷تینس۷اھت۔وکیئ۷۷اور۷ںیہن۷ہکلب۷سج۷صخش۷وک۷ربا۷الھب۷اہک۷وہ۷

اور۷ایس۷راکیرڈگن۷ںیم۷ہی۷یھب۷انس۷اج۷ہ ات۷:۷ہک۷ومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷ےن۷اہک۷ہک۷

اھت،۷۷ر۷ادیم۷امرا۷امرا۷رھپ۷راہاگاہنیئ۷حلص۷تیلک،۷اسین۷اعمل۷یک۷اتکب۷:۷ںیہن،۷ہی۷ےبروز’

ڑچھ۷ایگ،۷اور۷ومالان۷دصیقی۷اج۷یئک۷اسولں۷ےس۷۷رپرھگیئبمب۷اچنہپ،۷رتمح۷اہلل۷دصیقی۷ےک۷

ابصمیح۷املع۷اک۷انؾ۷ےل۷ےل۷رکاںیھن۷اگایلں۷دے۷ر:۷ںیہ،۷رھپ۷اسین۷اعمل۷وک۷اس۷اکؾ۷ےک۷

۔۷‘ےیل۷ایتر۷ایک۷ایگ

۷ںیمہ۷وخب۷ولعمؾ۷:!انداؿ۷ومولی۷

ر

ا

ےہک۷

ر

ا

ے ارے ارے۷ومرق۷ااسذتہ۷ےن۷

۷دنبوؼ۷رھک۷رک۷ااان۷اول۷دیسا۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک۷:۔۷مت۷ایھب۷اطبل۷ملع۷وہ،۷دنکےھ۷رپ

رہ۷سگ۷رہسگ۷اؿ۷ہنتف۷ازیگنوں۷ےک۷داؾ۷ستوری۷ںیم۷۷۔اس۷ےیل۷بلط۷ملع۷ںیم۷وکاشں۷روہ

ےنسنھپ۷یک۷وکشش۷ہن۷رکان،۷ورہن۷مت۷ںیہک۷ےک۷ہن۷روہےگ۔۷

اےس۷اتکیب۷لکش۷اور۷یک۷وگتفگ۷وک۷الب۷ااجزت۷راکیرڈ۷رکان۷ںیھمت۷اتبؤ۷ہک۷یجن۷سلجم

26

اجزئ۷:۷ای۷اناجزئ؟۷ریخ۷ںیھمت۷ایک۷اتپ،۷بج۷اہمترے۷ااسذتہ۷ےن۷وخد۷ںیھمت۷اس۷یک۷۷،د ان

وہ۷۷وہ،۷۷ی،۷وت۷اہمتری۷ایک۷یطلغ؟۷ذرا۷وغر۷وت۷رکو۷بج۷مت۷مارض۷وہےئ۷ےھت۷وتومیلعت۷درحتکی۷

اسالہن۷ااحتمؿ۷یک۷ایترویں۷ںیم۷وغشمؽ۷و۷۷،وتق۷اھت۷بج۷امتؾ۷دمارس۷االسہیم۷ےک۷ةلط

ےن۷وہےت۷ںیہ،۷رگم۷اہمترے۷ااسذتہ۷کمہنم

ر

ا

۷ملظ۷ایک۷ہک۷ااحتمؿ۷یک۷ے ارے۷اورپ۷انتک۷ڑبا

۷ااصحتسؽ۷ایک،۷ںیھمت۷ہنتف۷ازیگنی۷یک۷میلعت۷دی،۷املعے۷الہ۷ ایترویں۷ےس۷روک۷رک۷اہمترا

افلض۷۷’مت۷وت۷اےنپ۷اپ۷وکالقئ۷اعمیف۷:؟،رجؾ۷تنس۷یک۷ابراگوہں۷اک۷اتسگخ۷انبای۔۷ایک۷ہی۷

(۷ےس۷ںیہن۷ہکلب۷س لؽ۷ےس۷ ق۷:اشدی۷ہی۷لضف۷و۷تلیضف۷)!وہےتھکل۷۷‘اجہعم۷ادجمہی

اشدی۷ںیھمت۷ہی۷تقیقح۷ولعمؾ۷ہن۷وہ۷ہک۷اہمترے۷انمرظ۷امظع۷ومولی۷اوب۷انسحل۷

وموصػ۷اکیف۷دونں۷کت۷ہبصق۷ونس!ےن۷کلم۷اور۷ریبوؿ۷کلم۷ ےسی۷ ےسی۷لگ۷الھکےئ۷ںیہ!۷

۷اس۷دوراؿ۷۷وھگیس۷ںیم۷اکی۷رایضف۷ربتایئ۷ےک۷رھگ۷وک۷ااان۷نکسم۷انبےئ۷وہےئ ۷اور ےھت،

یک،۷نکیل۷ےسیج۷یہ۷۷یسک۷ومعق۷ےس۷راویضفں۷ےک۷الخػ۷ڑھباکؤ۷رقتری۷ںیہن۷،اوھنں۷ےن۷یھبک

اےنپ۷اکمؿ۷ںیم۷ٹفش۷وہےئ۷اؿ۷ےک۷الخػ۷وبانل۷رشوع۷رکدای،۷سج۷اک۷دیسا۷اس۷بلطم۷ہی۷

وہا۷ہک۷انجب۷اےنپ۷افمد۷ےک۷ےیل۷یسک۷ےس۷یھب۷وھجمسہت۷رکےتکس۷ںیہ،۷اس۷وتق۷وموصػ۷یک۷

؟ابیک۷اہکں۷یلچ۷یئگ۷یھتزی۷اور۷ےبانمرظہ۷اب

۷ مت۷ےن۷ابصمیح۷ااسذتہ۷ےس۷میلعت۷وت۷مالص۷یک،۷رگم۷ابصمح۷اولعلؾ۷یہ۷ےک۷اور

ااسذتہ۷ےن۷ںیھمت۷یہی۷میلعت۷ےاس۷ےیل۷ہک۷اہمتراشدیرشوع۷رکدی،۷۷اسھ۷دغاری۷رکان

ارشہیف۷اور۷ماظف۷تلم،۷اہلل۷اک۷ےباانہ۷لضف۷و۷ااسحؿ۷:۷ہک۷اس۷ےن۷ںیمہ۷۷۔یھب۷دی۷وہیگ

۷ے۷الہ۷تنس۷املع ۷اوراک ۷ینس۷وافدار ۷اہلل۷رب۷ازعلت۷امہرے۷امتؾ دیقعت۷دنم۷انبای۔

انیم۔۷اداروں۷وک۷رظن۷دب۷ےس۷وفحمظ۷رفامےئ۔

:۷ہک۷اس۷ےن۷سلجم۷ہی۷ےک۷ومفل۷ےک۷طبخ۷اوحلایس۷اک۷اعمل۷۷انیم۷اتکہچب۷)ہنتف(ززلہل۷

۔۷یہی۷ںیہن،۷درج۷ایک‘ رضحت۷ومالان۷دبعااقلدر۷اصبح’ ابمہثح۷ںیم۷وموجد۷املع۷ںیم۷اکی۷انؾ

اوقاؽ۷یھب۷۷وسنمب۷؍رپ۷ومولی۷دبعااقلدر۷ےس۲۵۷؍اور۱۶۷؍،؍۴۲؍۴۴۷؍،۰۱ہکلب۷ہحفص

۷اک۷ااتسذ۷یھب۷رقار۷دای۔۷بجع۷ریحت۷اک۷لقن۷ ےیک۔اور۷ارخ۷اذلرک۷ہحفص۷رپ۷اںیھن۷دیعس۷اولعلؾ۷

27

و۷دیسا۷رکےن۷ےک۷ےیل۷ھچک۷یھب۷رکےن۷وک۷ایتر۷ںیہ،۷یتح۷ہک۷انؾ۷کت۷ےلبؾ۷:۷ہک۷ہی۷ولگ۷ااان۷ال

۷وت۷ہی۷رف ۷ںیم۷ےن۷اےنپ۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک، یض۷زگھ۷ےیل۷اجےت۷ںیہ،

۷انیم۷وکیئ۷اصبح۷ےھت۷یہ۷ںیہن۔۷ ۷املع۷ںیم۷ومولی۷دبعااقلدر ۷ہک۷واہں۷وموجد ااشکنػ۷وہا

۷دیعس۷اولعلؾ۷ےک۷العوہ۷اس۷سلجم۷ںیم۷ومالان۷وبقمؽ۷ادمح۷ابصمیح،۷ومالان۷ربتک۷نیسح۷ااسذتہ

ےھت۔۷ہکلب۷ںیم۷ےن۷واہں۷ےک۷ارابب۷لح۷و۷دقع۷ بح۷یہ۷وموجداور۷ماظف۷ایغث۷ادلنی۷اص

ےس۷اس۷انؾ۷ےک۷ابرے۷ںیم۷بج۷درایتف۷ایک۷وت۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷دمرہس۷ےک۷ایقؾ۷ےسےلرک۷

نکیل۷ایکایک۷اجےئ،۷ملق۷اہھ۷۷ اب۷کت۷واہں۷وکیئ۷یھب۷ااتسذ۷دبعااقلدر۷انیم۷اک۷رقتر۷وہا۷یہ۷ںیہن۔

مہ۷ےن۷راکیرڈگن۷’’۔اور۷رھپ۷یھب۷ہی۷دوعی۷ہک ںیم۷ااجےئ۷وت۷یسک۷وک۷ھچک۷اثتب۷ایک۷اجہ ات:

وک۷احفصت۷ںیم۷ااترےن۷ےک۷دوراؿ۷اکیف۷اایتحط۷ےس۷اکؾ۷ایل۷:،۷رھپ۷ارگ۷یسک۷وک۷ہہبش۷وہ۷وت۷اقری۷

’ ۔۷ارگایس۷اک۷انؾ۷‘‘ونرادہلی۷اصبح۷ےس۷راکیرڈگن۷مالص۷رکےک۷اس۷اک۷ازاہل۷رکہ ات۷:

:،۷وت۷دب۷اایتحیط۷اک۷اعمل۷ایک۷وہاگ؟؟؟‘اکیف۷اایتحط

وکشش۷۷۷ےناکی۷اور۷زربد ت۷دوھاک۷دےنی۷یکواحض۷وہہک۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷ومفل

اک۷دانم۷اھتؾ۷رک۷اسری۷ذہم۷‘ اکیف۷اایتحط’یک۷:،۷اتہک۷اس۷اک۷رفاڈ۷اپھچ۷رہ۷اجےئ،۷وہ۷ہی۷ہک۷

داری۷ومالان۷ونرادہلی۷اصبح۷ےک۷اورپ۷ڈاؽ۷دی۔۷اتہک۷اقری۷وکہی۷امگؿ۷وہہک۷انیقی۷ومفل۷

ں۷ہک۷ابراہ۷اس۷یک۷واض ت۷یک۷اج یک۷ہک۷وپرے۷اتکےچب۷ےن۷دایتن۷ےس۷اکؾ۷ایل۷:۔۷ماال

ںیم۷ومفل۷ےن۷رکمو۷رفبی۷ےس۷اکؾ۷ایل۔۷زربد ت۷ایختن۷یک۔۷اقحقئ۷اٹل۷رک۷رھک۷دےی،۷

اور۷ہی۷ بی۷اپھچےن۷ےکےیل۷ذموکرہ۷ہلمج۷اامعتسؽ۷ایک۔

ومفل۷ےن۷ھچک۷زایدہ۷یہ۷طلغ۷ایمہفں۷الیھپےن۷ ےک۷قلعت۷ےس۷۷‘کلسم۷ایلع۷رضحت’

کلسم۷ایلع۷۷’اور‘ اہنیئ۷کلسم۷راض۷۷’،۷بج۷ہک۷اہنیئ۷قح۷دصاتق۷ںیمیک۷وکشش۷ےباجیک۷:

۷رگم۷ےس۷رقتتی۷ھچ۷احفصت۷رپ۷لمتشم۷اقیقحت‘ونعاؿ۷’ےک۷۷‘؟رضحت۷ایک: ۷ںیہ، ت۷وموجد

ایلع۷کلسم۷۷’اور۷الب۷وہج۷املعے۷قح۷رپ۷ازلاؾ۷اگلای۷ہک۷وہ۷ےتہک۷ںیہ۷ہک۷اروا۷دار۷ہن۷وہ۷اںیھن۷دےنھکی۷اک

،۷وریغہ۔۷‘کلسم۷ایلع۷رضحت۷رفیض۷کلسم۷:’۔۷‘اگلای۷اجےئ۷اک۷رعنہ۷ہن۷ ‘رضحت

۷دحلم۷ںیہ،۷ؤمفل۷ےن ۷ہک۷وہ ۷اگلای ۷ازلاؾ ۷ہی ۷دیبعاہلل۷اخؿ۷رپ بیطخ۷ادنہل۷ومالان

28

،۷اور۷ادعس۷دمین۷ےک۷زری۷‘اامؾ۷ینیمخ۷انبئ۷ربمغیپ۷اھت۷’اوھنں۷ےن۷وعیشں۷یک۷دوجلیئ۷ںیم۷اہک۷ہک

دای۔۷وریغہ۷وریغہ۔۷ارث۷ےنلچ۷وایل۷رحتکی۷وک۷اےگ۷ڑباےن۷اکوشمرہ۷

ومولی۷اسین۷اعمل۷ےن۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷ںیم۷یھب۷۷،ھچک۷ازلاامتایس۷رطح۷ےک۷

۷اھتاعدئ۷ےیک ۷وحاہل۷دای ۷اک ۷دلیل۷ںیم۷رایرٹہی۷اہسرا ۷اور ۷دیبعاہلل۷ا۷۔۷ےھت، رگ۷واۃعق۷ومالان

ای۷رقتری۷یک۷:۷وت۷اس۷ےک۷اسنیعم۷زہاروں۷ںیم۷اصبح۷ےن۷اس۷رطح۷اک۷وکیئ۷ایبؿ۷دای۷:۷

اجیٹس۷رپ۷،۷اجیت۷رشیع۷اہشدت۷شیپ۷رکدیاپچن۷دس۷مک۷از۷مک۷ےگ،۷وس۷اچپس۷ہن۷یہس۷۷ر:۷وہں

وت۷ہی۷ابت۷اق ل۷وبقؽ۷درونجں۷املع۷ر:۷وہں۷ےگ۷اؿ۷ںیم۷ےس۷یسک۷وک۷وطبر۷وگاہ۷شیپ۷ایک۷اجات۷

اظرہ۷یس۷ابت۷:۷ہک۷وجولگ۷رصػ۷ازلاؾ۷رتایش۷یہ۷وک۷ویشہ۷انبای۷ایگ؟۷رگم۷اہیں۷وت۷؟وہیت

ی۷رکےتکس۷ںیہ،۷طلغ۷وک۷م حی۷اور۷م حی۷وک۷طلغ۷اثتب۷رکےن۷یک۷اہمرت۷راکیرڈگن۷ںیم۷ریہا۷ریھپ

رےتھک۷ںیہ،۷اؿ۷ےس۷ھچک۷دیعب۷ںیہن۷ہک۷اس۷رطح۷یک۷ابںیت۷وہ۷اینپ۷رطػ۷ےس۷زگھ۷ںیل،اور۷

اس۷رپ۷اگنہہم۷ارایئ۷رشوع۷رکدںی۔

ہک۷اؿ۷رپ۷۷اہشدت۷رشہیع۷ںیہنہی۷وکیئ۷۷،وتربخ۷ضحم۷وہےت۷ںیہ۷اابخری۷ایبؿاور۷

۷اابخری۷وہ۷۔مکح۷یک۷انب۷وہ ۷اور اتہی۷:۷ہک۷اکی۷رقمر۷ای۷بیطخ۷ وٹنھ۷ں۷رقتری۷رکات۷:،

امندئے۷اےنپ۷ادناز۷ںیم۷دنچ۷رطسوں۷ںیم۷اس۷اک۷الخہص۷شیپ۷رکدےتی۷ںیہ۔۷اور۷ہی۷ابت۷

یھب۷گج۷اظرہ۷:۷ہک۷امندئوں۷ںیم۷ملسم۷و۷ریغ۷ملسم۷رہ۷رطح۷ےک۷ولگ۷وہےت۷ںیہ،۷اؿ۷یک۷

نج۷ےس۷ایسپ۷ریخ۷اگسیل۷اک۷اموحؽ۷ےنب۔۷۷وکشش۷ہی۷وہیت۷:۷ہک۷ایسی۷ابںیت۷شیپ۷یک۷اجںیئ

۷ایل۷رکےت۷ںیہ۔ ۷اینپ۷رطػ۷ےس۷یھب۷ھچک۷الم ۷ںیہن۷ اس۷ںیم۷وہ ۷ےک۷ا ظاظ الص۷رقمر

یسک۷وطر۷رپ۷دنس۷۷۷ابوتں۷وکیسیاہن۷وہ۷اںیھن۷ہظفلب۷لقن۷رکےن۷ےک۷اپدنب۷وہےت۷ںیہ،۷وہےت،

۷اجہ ات؟ ۷اای۷نکمم۷:۷ہک۷بیطخ۷ادنہل۷ےک۷اطخب۷ںیم۷یھب۷ہی۷اعمہلم۷شیپ۷ںیہن۷انبای

ورہن۷وت۷اس۷رطح۷یک۷ےبیکت۷ابت۷اور۷ےب۷رسواپ۷ازلاؾ۷وکیئ۷یھب۷ہہک۷اوراگلہ ات:،۷ہک۷وہ۔

انبئ۷روسؽ۷وکہہک۷دای۔وت۷ایک۷الثم۷الفں۷ےن۷الفں۷وک۷وغث۷امظع۷ہہک۷دای،۷الفں۷ےن۷الفں۷وک۷

اس۷رطح۷یک۷ابںیت۷اہشدت۷رشہیع۷وہیتکس۷ںیہ؟۷

زعسی۷تلم۷۷’۷اھکل۷ہکرعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷یک۷اتفیل۷ےک۷ابرے۷ںیمؤمفل۷ےن

29

یح۷ےن۷اےس۷کرہک۷۷ام ر۷ابصمیح۷اور۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصم،۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷،۷ومالان۷س

۷رپ۷اھکل۷ ۷رہ۷ااصنػ۷دنسپ ااشکنػدجدی اوراس۷امحتق۷ازیم۷دوعے۷۔‘:وطر ۷وت ۷،رپ

۷۷؛اتشگن۷دبدناں۷: اتکوبں۷ےک۷فنصم۷ہک۷اؿ۷ںیم۷ےس۷ارثک۷رضحات۷۷درنج۷ےس۷زادئ۷

؟۷ایک۷اؿ۷ںیم۷ےس۷یسک۷اکی۷ےس۷نکمم۷ہن۷اھت،اک۷اکؾ۷۷یک۷اتفیل۷۷اکی۷راسہلںیہ،۷وت۷رھپ

االصح۷اقعدئ۷رکےن۷واےل۷املع۷و۷ابطخ۷وک۷)رعافؿ۷ےک۷ؤمفل۷ےن(’اکی۷طلغ۷دوعی۷ہی۷ایک۷ہک

ق۷ھکل۷رک۷اؿ۷اک۷اافختسػ۷ایک رقمروں۷وک(۷)راکیرڈگن۷ںیم۷:

مح

ا

۔‘اجلہ۷،۷ےبووقػ۷اور۷الہ۷

اور۷ ۔۷:یک۷ربخیلاور۷ہشیپ۷ور۷رقمرنی۷۷ابصمیح۷ےن۷الہہی۷ابت۷وت۷م حی۷:۷ہک۷العہم

۷نج۷یک۷رظن۷رصػ۷ذنراےن۷رپ۷وہ۷اؿ۷وک۷ہشیپ۷ور۷ںیہن۷وت۷ایک۷اخدؾ۷دنی۷اہک۷اجےئاگ؟وجاظرہ۷:۷ہک۷

رکےن۷ںیم۷ےگل۷وہےئ۷ںیہ۷اںیھن۷ارخ۷ایک۷اہک۷اجےئ؟وج۷ولگ۷۷رصػ۷اموحؽ۷رگامرک۷ااان۷اول۷دیسا

وقؾ۷وک۷۷اقتوضں۷ےس۷ہنم۷ومڑ۷رک۷رالت۷اومااپؽ۷ر:۷ںیہ،ریٹ۷راٹیئ۷رقتریںی۷رکےک۷ااان۷ٹیپ۷

رصػ۷امنشئ۷رکان،۷ںیہ؟تینس۷ےک۷ےچس۷ملع۷ربدار۷ےبووقػ۷انب۷رک۷ولٹ۷ر:۷ںیہ۷ایک۷ویہ۷

وموضع۷رواںیتی۷ایبؿ۷رکان،۷ہفیطل۷ابزی۷ےک۷ذرہعی۷داکؿ۷اکمچان،ایک۷کلسم۷اک۷بس۷ےس۷ڑبا۷اکؾ۷یہی۷

۷اافختسػ۷:؟:؟۷اور۷االصح۷یک۷تین۷ےس۷یسک۷وک۷ہیبنت۷رکان،ایک

۷۷۷۷۷ رتشن۷وج۷اگلات۷:،وہ۷دنمش۷ںیہن۷وہات عرتحمؾ!۷۷۷۷۷۷۷

۷ںیم۷۷ ۷زد ۷یک ۷اس ۷ااتسذ ۷رہ ۷وت ۷اجےئبت ۷رپلمع۷ایک ۷اوصؽ ۷اس ۷ےک ارگاپ

ااتسذ۷اےنپ۷اشرگد۷وکاجلہ،۷ےبووقػ،اقمح۷وریغہ۷اتہک۷:۷وت۷ایک۷اس۷۷ہک۷ااجےئاگ!۷ویکں

۷یہ۷۷اھجمس۷:اک۷یہی۷بلطم۷وہات۷:۷وج۷اپ۷اور۷اپ۷ےک۷رگوپ۷ےن ؟اب۷اپ۷وخد

اک۷ںیہک۷املعے۷الہ۷تنس۷۷ےنابصمیح۷العہم۷زد۷ںیم۷اےئ۷ای۷ںیہن؟۷اتبےیئاپ۷وخد۷اس۷یک

ادب۷اومز۷ےلمج۷رحتری۷رفامےئ۷ںیہ،وج۷اؿ۷یک۷یک۷انجب۷ںیم۷دح۷درہج۷اافختسػ۷ہن۷ایک۷ہکلب۷اؿ۷

اتکب۷ےک۷انرظنی۷رپ۷یفخم۷ںیہن۔

۷ہی ۷ذرا ۷اےنپ۷اخم‘یملع۷اافدہ’ اور ۷الضف،اہقف،۷۷رفامںیئ۷ہک ،۷ فل۷رگوپ۷ےک۷املع

۷رکاؾ۷،۷ینس۷رحتوکیں۷،۷ومیظنتں۷اور۷انومر۷ایصخشت۷وک ۷د ان،۷’ ایتفمؿ۷ ہنتف۷یک۷ااسس۷رقار

؟؟۷اافختسػ۷:۷ای۷ںیہن؟۷ایک۷اسرا۷ارتحاؾ۷اکی۷یہ۷رگوپ۷ےک۷انؾ۷رسیرو۷۷:؟

اولں۷ےس۷واہویبں،۷دویدنبویں،۷اقدایوینں۷وک۷ابر۷ابر۷اکرف۷ےنہک۷و۷’ہی۷یھب۷دوعی۷ایک۷ہک

31

بج۷ہک۷ماؽ۷ہی۷:۷ہک۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷ںیم۷ںیہک۷یھب۷۷۔‘تخس۷ربیمہ۷اک۷ااہظر۷ایک

واہویبں،۷دویدنبویں۷اک۷رد۷رکےن۷واولں۷وک۷ربا۷الھب۷ںیہن۷اہک۷ایگ،۷ہن۷عنم۷ایک۷ایگ۔۷ہکلب۷ہی۷اھجمسےن۷

انھجمس۷رمدود۷اور۷اکرفو۷رمدت۷ےنہک۷ںیم۷رد۷ابلط۷وک۷وصحمر۷۷،یک۷وکشش۷یک۷یئگ۷ہک۷ابر۷ابر۷ثیبخ

اطمہع۷ملع۷وتلق۷اج۷لک۷ےک۷وج۷ولگ۷۷’’در ت۷ںیہن۔۷اسیج۷ہک۷اس۷رپ۷ہی۷ہلمج۷اشدہ۷:۷ہک۷

۷ابےس ۷ےک۷ےک۷ببس۷ ہی۷ھجمس۷ےھٹیب۷ںیہ۷ہک۷بج۷کت۷اےنپ۷ایبؿ۷و۷اطخب۷ےک۷ذرہعی۷یسک۷رفہق

۷رفہق۷ابےس ۷اک۷قحرد۷ ’رمدود۷،۷اکرف۷و۷رمدت۷ہن۷اہک۷اجےئ۷اس۷وتق۷کت۷۷،ابر۷ابر۷ثیبخ۷،ااسنیط۷وک

اس۷وتق۷کت۷’اس۷ںیم۷مک۷از۷مک۷ارگ۷ارخی۷ےلمج۷۔۷‘‘اخل۷‘ادا۷وہ۷یہ۷ںیہن۷ہ اترفہق۷ابےس ۷اک۷قح۷۷رد

رپ۷وغر۷رکایل۷اجےئ،۷وت۷ابت۷دو۷دو۷اچر۷یک۷رطح۷واحض۷وہاجیت۷:۷ہک۷اہیں۷۷‘ ادا۷وہ۷یہ۷ںیہن۷ہ ات

رفہق۷ابےس ۷ ،ںیموریغہ۷ےنہک۷اکرف،رمدت،ؽ۷وہا۷:،۷اور۷رصػ۷ابر۷ابر۷ثیبخرصح۷اک۷ہملک۷اامعتس

اس۷یک۷ابراہ۷واض ت۷یھب۷یک۷اج۷ یک۷:،نکیل۷ایس۷ ےک۷رد۷وک۷وصحمر۷انھجمس۷در ت۷ںیہن۔

ہلئسم۷وک۷ابرابروموضع۷ثحب۷انبان،ہچ۷ینعم؟

۷اور۷ اتممز۷ققحم،۷رپورسیف۷ڈارٹک۷دمحم۷وعسمد۷ادمح۷دجمدی،۷دنسھ۷اس۷نمض۷ںیم۷ذرا

رحتری۷رفامےت۷ںیہ ۷۷وہ۔المہظح۷اکی۷ط۷اکاپاتسکؿ۷

یقیقحت۷اکؾ۷یک۷رضورت۷:،۷نکیل۷امہرے۷املع۷دور۷دقمی۷ےک۷۷،وتق۷تبثماس۷’’

انمرظایت۷رٹلرچی۷یک۷رفایمہ۷ںیم۷زایدہ۷رصموػ۷رظن۷اےت۷ںیہ،۷ایسفنیت۷زجتہی۷ےک۷دعب۷ارقح۷

سفن۷ںیہن،۷اور۷یفنم۷اکؾ۷ںیم۷ح۷سفن۷اک۷اسامؿ۷ایہم۷۷ہی۷وسحمس۷رکات۷:۷ہک۷تبثم۷اکؾ۷ںیم۷ح

اینز۷وہرک۷ یچ۷ نگ۷ےک۷اسھ۷مہ۷ااان۷اکؾ۷رکںی،۷اور۷اکش۷سفن۷یک۷اس۷ذلت۷ےس۷ےب۷۔:

اس۷وتق۷اایغر۷رپاشیؿ۷اور۷۷۔ربارب۷رپوا۷ہن۷رکںی۷رہزہ۷رسایئ،۷اور۷ایوہ۷وگیئ۷یک۷ذرہاایغر۷یک۷

رہ۷ااقلدری۷ےن۷ء۷ںیم۷ام۰۶۴۳امشرہ۷وجالیئ۷۷،انچں۷ہچ۷امانہہم۷افراؿ۷رکایچ۷۔وحاس۷ابہتخ۷ںیہ

؍۷احفصت۷رپ۷لمتشم۷رصبتہ۷ملق۵۱رپ۷۷‘ز۷یک۷رظن۷ںیمافلض۷ربولیی۷املعے۷اجح۷’ارقح۷یک۷اتفیل۷

ارقح۷ ۔دنب۷ایک۷:،۷سج۷ےس۷وحاس۷ابیگتخ۷ایعں۷:۔۷اابحب۷ےن۷اہک۷اس۷اک۷رد۷اھکل۷اجےئ

،۷دنمش۷ںیمہ۷ااھجلات۷:،۷اور۷ےن۷یہی۷رعض۷ایک۷ہک۷رد۷ےنھکل۷اک۷ںیہن،۷اکؾ۷رکےن۷اک۷وتق۷:

۔‘‘مہ۷ریغ۷وعشری۷وطر۷رپ۷اھجل۷رک۷رہ۷اجےت۷ںیہ

ء۷ںیم۷اشعئ۷یھب۷وہا۔۷نکیل۷اس۰۶۴۴۷امانہہم۷ارشہیف۷،۷۷ذموکرہ۷وتکبواحض۷وہہک

30

رپورسیف۷اصبح۷ےن۷رد۷رکےن۷ےس۷عنم۷ایک،۷اور۷ےک۷ابووجد۷یسک۷ےن۷ہی۷وتفی۷ابزی۷ہن۷یک۷ہک۷

۷اہوھتں۷ںیم۷املع۷یک۷وتنیہ۷یک

بب۷اک۷لع ۔نکیل۷اج۷ماؽ۷ہی۷:۷ہک۷ازلاؾ۷رتایش۷اور۷رپوڈنگیپہ

ےن۷اےس۷اینپ۷اان۷اک۷ہلئسم۷انب۷راھک۷:۔ااھٹےئ،۷یفنم۷ذتینہ۷ےک۷ولوگں۷

وں۷ےک۷لپ۶ہحفص۷

ن

۷؍۷رپ۷ومفل۷ےن۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اور۷اس۷ےک۷ومفل۷یک۷رعتی

بج۷ہک۷اہنیئ۷قح۷۷و۷دصاتق۷ےن۷)ماالں۷ہک۷راکیرڈگن۷ےس۷اس۷اک۷وکیئ۷قلعت۷ںیہن(،ابدنےھ۷ںیہ

اس۷یک۷امتؾ۷ایعرویں۷اور۷اکمرویں۷اک۷رپدہ۷اچک۷رکدای۷:۔

:!۷ہک۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ابرے۷ںیم۷یھب۷ومفل۷۷تالےریحابریحت۷

۷ام ر۷ابصمیح،۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷اتھکل۷:۷ہک۷زعسی۷تلم،۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی،۷ومالان۷س

۷۷)ہنتف(۷ززلہل) ےن۷اےس۷رحتری۷ایک۔ فل۷ومالان۷ؤم۷؍رپاس۷اک۰۱یہی۷ںیہن۷ہکلب۷ہحفص۷(۶ص

)اہنیئ۷قح۷ودصاتق(۷ ۷نکمم۷:۷ہک۷راسہلنیع’’وبقمؽ۷ادمح۷اصبح۷وک۷رقار۷دایاور۷اھکل۷ہک

‘‘،وگتفگ۷ےس۷یھب۷یھبک۷یھبک۷اب ا۷اتگل۷اھتیک۷اکووشں۷اک۷ہجیتن۷راہ۷وہ۷)ومالان۷وبقمؽ۷ادمح( ایہن

۷ہک۷ہی۷سک۷یک۷اتفیل۷ اب۷اےس۷ایک۷اہک۷اجےئ؟۷ومفل۷وت۷وخد۷یہ۷وکشمک۷:،

۷اتپ۷اور۷ومابلئ۷ربمن۷یھب۷وموجد۷ ۷اور۷ومفل۷:؟۷بج۷ہک۷اتکب۷ںیم۷ومفل۷اک۷انؾ۷، ،:

۷’ ایک۷یہیارقار۷یھب۷رکات۷:،۷رھپ۷یھب۷اس۷رطح۷یک۷الینعی۷ابںیت۷شیپ۷رکےن۷ےک۷ایک۷ین؟۷

:؟؟؟۷‘زربد ت۷یملع۷ابمہثح

۷ابر۷ابر۷اس۷اک۷یھب۷ذرک۷ایکہک۷فلؤم ومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷وک۷ثحب۷ےک۷ےیل۷’ ےن۷

؍۷رپ۷وخد۷یہ۷۱۵۷ےن۷ہحفص۷۷ےس۷اس۷اک۷دور۷اک۷واہطس۷ںیہن۔اس۔۷بج۷ہک۷واتیعق‘البای۷ایگ۷اھت

۷حلص۷’’ ومالان۷وبقمؽ۷اک۷ہی۷وقؽ۷لقن۷ایک ۷ہن۷اہنیئ ںیم۷ےن۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷ڑپا،

اور۷راکیرڈگن۷‘ ڑپیھ۷اخل۔۷)اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق(تیلک۷ڑپیھ،۷ہن۷ومالان۷اصبح۷یک۷اتکب۷

ےھجم۷ولعمؾ۷ہن۷اھت۷ہک۷اہیں۷’ںیم۷ومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷یک۷ہی۷ابت۷اصػ۷ینس۷اجیتکس۷:۷ہک۷

یسک۷اتکب۷ےک۷قلعت۷ےس۷ھچک۷ابت۷وہےن۷وایل۷:،۷ورہن۷ںیم۷اات۷یہ۷ںیہن۔۷ےھجم۷وت۷ومالان۷

۔۷رھپ۷‘اھکےن۷یک۷دوعت۷:،۷بت۷ںیم۷مارض۷وہا۷،ےن۷ہی۷اتبای۷اھت۷ہک۷اپ۷یک۷)دیس۷یلع۷اصبح(

یھب۷ابر۷ابر۷اںیھن۷ولیک۷اثتب۷رکان،۷اہکں۷اک۷ااصنػ۷:؟

اب۷ہن۷نبدح۷ےس۷ہن۷سگر،۷وطافؿ۷ہن۷نب،الیسب۷ہن۷نب،رگد

32

رکے۷ انز۷۷۷۷۷ درای۷۷ سج۷۷۷ومج۷۷۷ہپ۷۷ رگم۷۷۷ایسی۷، نب۷۷یکلہ۷۷۷ومج۷،

۷رس۷سب ق ایلع۷رضحت۷اامؾ۷ادمح۷راض ہی۷وخد۷مت۷۷ےس۷االتخػ۷اجزئ۷:۷ای۷ںیہن؟ہ

ہقف۷یفنح۷ںیم۷ماالت۷۷’ںیم۷دھکی۷ول،۷اور۷ارگ۷وہ۷ھجمس۷ںیم۷ہن۷اےئ۷وت۷مک۷از۷مک۷‘اتفوی۷روضہی’

ولعمؾ۷وہاجےئاگ۷ہک۷االتخػ۷ایک۷:؟۷اور۷رفؼ۷۷یبوخبوت یہ۷اک۷اطمہع۷رکول۷‘تیزامہن۷یک۷راع

ااکحؾ۷ایک۷:؟۷

۷:۷‘اگؤں۷داہیت۷ںیم۷ہعمج۷ےک۷اجزئ۷وہےن۷اک۷ہلئسم ’مت۷ےن ۔۷یھب۷ااھٹای

اندرارلواہی۷رپ۷۷رضورت۷مت۷یہ۷اتبؤ۷ہک۷اظرہ۷ارلواہی۷اور۷رواتی۷اندرہ۷ایک۷:؟۷وتقزعسیؾ!۷۷

اگؤں۷اور۷داہیت۷یہ۷ویکں۷رظن۷اور۷اہمترے۷ااسذتہ۷وکںیھمت۷اور؟ںیہن لمع۷اجزئ۷:۷ای۷

،۷اب۷اتبؤ۷ہک۷اپینؽ۷رشط۷داراالالسؾ۷وہان۷یھب۷:امہ۷ہعمج۷ےک۷رشاطئ۷ںیم۷ےس۷اکی۷اےئ؟۷

۷ ہقف۷یفنح۷ےک۷اطمقب۷اجزئ۷:۷ای۷ںیہن؟۷۷،وریغہ۷ںیم۷ہعمج۷یک۷امنزنیچ۷،۷ارمہکی،۷رباطہین،

داہیت۷ےک۷وہ۷املسمؿ۷وج۷ےتفہ۷ںیم۷۷،ہک۷اگؤں۷،اتاس۷رپ۷یھب۷وغر۷رکایل۷وہ۷اذر۷!ارے۷انداؿ

۷ارگ۷اںیھن۷اس۷مارضی۷ےس۷یھب۷۷،رصػ۷ہعمج۷وک۷،اکی۷روز دجسم۷ںیم۷مارض۷وہےت۷ںیہ،

داہیت۷ںیم۷اجزئ۷ںیہن،۷اور۷ہعمج۷یھب۷اجزئ۷۷،روک۷دای۷اجےئ۷وت۷دیعنی۷ےلہپ۷یہ۷ےس۷اگؤں

انک۷ںیہن،۷اب۷اس۷ماؽ۷ںیم۷وہ۷املسمؿ۷ایکرکںی؟ایک۷اؿ۷بس۷وک۷امنز۷ےس۷روبوا۷:؟۷وت۷ر

ء ےن۷رقاؿ۷ںیہن۷ڑپا۷ہک۷اہلل۷رب۷ازعلت۷رفامات۷: ر ا

ذ ی

الی یت

ه نا ﴾۹﴿ی

ا اذ

بدع

هل (زنکاالامیؿ) ۔الھب۷دوھکی۷وت۷وج۷عنم۷رکات۷:۷،دنبہ۷وک۷بج۷وہ۷امنز۷ڑپےھ ﴾۰۱﴿ص

۷اےنپ۷انیم۷رگایم۷ااسذت ویکں۷۷ےس۷عنم۷وک۷اےنپ۷اگؤں۷ںیم۷ہعمج۷یک۷اام ت۷ہاور

ے ارے۷ااسذتہ۷ہی۷بس۷رکںی۷وت۷اجزئ۷اور۷دورسوں۷ےک۷ےیل۷اناجزئ؟۷ہی۷ںیہن۷رک۷دےتی۷؟

ر

ا

اہکں۷اک۷اقونؿ۷:؟

یک۷ااجزت۷ داہیت۷ںیم۷ہعمجاور۷ایک۷مت۷ےن۷اتفوی۷روضہی۷اک۷اطمہع۷ہن۷ایک؟ذرا۷

وک۷یھب۷۷‘یملع۷وتیصخشں۷’ےس۷قلعتم۷ہی۷مشچ۷اشک۷تقیقح۷یھب۷دےتھکی۷ولچ۷اور۷وہ۷ےکس۷وت۷اینپ

دو۔رساکر۷ایلع۷رضحت۷دقس۷رسہ۷رفامےت۷ںیہ داھک

ونممع۷ریض۷اہلل۷اعتیل۷مہنع۷یف۷اولاعق۷داہیت۷ںیم۷ہعمج۷ودیعنی،ابافتؼ۷اہمئ۷ہیفنح۷’’

33

سج۷واناجزئ۷:۔۔۔۷اہں۷اکی۷رواتی۷اندرہ۷اامؾ۷اوب۷ویفس۷رہمح۷اہلل۷اعتیل۷ےس۷ایئ۷:۷ہک۷

ہک۷۷رفض۷وہےکس،اابدی۷ںیم۷اےنت۷املسمؿ۷رمد،اعلق،ابغل،اےسی۷دنتر ت۷نج۷رپ۷ہعمج

ارگ۷وہ۷واہں۷یک۷ڑبی۷ےس۷ڑبی۷دجسم۷ںیم۷عمج۷وہں۷وت۷ہن۷امس۷ںیکس،اہیں۷کت۷ہک۷اںیھن۷ہعمج۷

‘‘ ۔ےک۷ےیل۷دجسم۷اجعم۷انبین۷ڑپے،وہ۷تحص۷ہعمج۷ےک۷ےیل۷رہش۷یھجمس۷اجےئ۷یگ

رت۷لقن۷رکےن۷ےک۷دعب۷رفامےت۷ںیہ رھپ۷انعہی۷رشح۷دہاہی۷یک۷ابع۷

رواتی۷ونادر۷یک۷انبرپ۷ہعمج۷و۷۷اس۷ںیم۷اسہی۷ماتل۷اپیئ۷اجےئ۷۷اگؤں۷ںیمسج۷’

۷دیعنی۷وہےتکس۷ںیہ ۷الص۷ذمبہ۷ےک۷الخػ۷:رگماےس۷یھب۷اکی۷امجتع، ارگہچ

۔۷اور۷اہجں۷ہی۷یھب۷ںیہن۷واہں۷رہسگ۷ہعمج۷وخاہ۷دیع۷ذمبہ۷یفنح۷ںیم۷اتمرخنی۷ےن۷اایتخر۷رفامای

اجزئ۷ںیہن۷وہہ ات،۷ہکلب۷انگہ۷:۔۷

ینس۷داراالاشتع۷ابمرک۷وپر(،۷،۴۱۰۷،۴۱۵۷ص ۴۷)اتفوی۷روضہی۷،۷دلج۷

سج۷ںیم۷وضحر۷ازرہی۷ایمں۷ہلبق،۷۷،اور۷ایک۷مت۷ےن۷لصیف۷وبرڈ۷اک۷ہی۷ہلصیف۷ہن۷داھکی

ہی۷رضحت۷دحمث۷ریبک۷اصبح۷ہلبق۷اور۷یتفم۷الجؽ۷ادلنی۷ہیلع۷ارلہمح۷ےن۷ہقفتم۷وطر۷رپ

ہلصیف۷رفامایہک

۷ا تنط۷االسؾ۷ںیم۷وہ۷اب ا۷)ینعی۷رپہنگ۷سج۷ےک۷قلعتم۷داہیت۷ںیہ،۷ای۷زامہنارگ۷ہی۷دوونں۷وصرںیت۷’’

ںیہن۷وت۷ذمبہ۷یفنح۷ںیم۷واہں۷ہعمج۷و۷دیعنی۷ںیہن،۷رھپ۷یھب۷بج۷ہک۷دمت۷ےس۷اقمئ۷:،۷۷اھت(

اےس۷اڑیھکا۷ہن۷اجےئاگ،۷ہن۷ولوگں۷وکاس۷ےس۷رواک۷رگم۷رہشت۷بلط۔۷اقؽ۷اہلل۷اعتیل۷

ء ر ا

ذ ی

الی یت

ه ن ﴾۹﴿ی

هلا ص

ا اذ

بد ﴾۰۱﴿ع

۔ر المومهیو علی کرم ہللا وجہہو فیہ عو امی

۷؍ےک۷وحاےل۷ےسویہ۷ابعرت۷لقن۷رفامیئ۴۱۵رھپ۷اتفوی۷روضہی۷دلج۷وسؾ۷ہحفص۷

ہی۷ہلصیف۷رفامای۷ایگ۷ہک۷یئگ۷وج۷اورپ۷وقنمؽ۷وہیئ۔اور۷

اؿ۷ابعروتں۷یک۷روینش۷ںیم۷ہی۷مکح۷دای۷اجات:۷ہک۷’’

۷رفض۷:۔؍۷ےک۷اطمقب۷رہش۷:،۷واہں۷ہعمج۷و۷دیع۰وج۷اابدی۷ابعرت۷ربمن۷ (۰)

ل

نی۷یک۷ادایگ

؍۷ےک۷اطمقب۷وج۷ےلبؾ۷ےلہپ۷رہش۷اھت،۷بج۷ےس۷اب۷کت۵۷ایس۷رطح۷ابعرت۷ربمن۷ (۵)

34

ہعمج۷وہات۷اای۷،۷نکیل۷اب۷واہں۷مامک۷و۷اریم۷ںیہن۷وت۷یھب۷واہں۷ہعمج۷ربرقار۷راھک۷اجےئاگ۔

رواتی۷اندرہ۷ےک۷تحت۷ایت۷ںیہ،۷اور۷واہں۷ہعمج۷وہات۷؍۷اور۴۷ابعرت۷ربمن۷۷وج۷اابدی (۴)

۷وت۷واہں۷عنم۷ہن۷ایکاجےئ۔۷وصخاص۷بج۷ہک۷وعاؾ۷و۷وخاص۷ہعمج۷ںیم۷رشکی۷وہےت۷ںیہ،۷:

‘‘،اخل۔اوروکیئ۷رتک۷رکے۷وت۷دسفمہ۷اور۷ہنتف۷اک۷دروازہ۷ےلھک

ذرا۷لصیف۷وبرڈ۷ےک۷اس۷ےلصیف۷رپ۷وغر۷رکو،۷وت۷اھکن۷لھک۷اجےئیگ،۷ہک۷ولوگں۷وک۷الب۷

۔وہج۷امنز۷ےس۷روانک۷داشن۷دنمی۷ںیہن۷ہکلب۷رہشت۷یبلط۷:

۷اجزئ۷:۷ای۷ںیہن؟رکیپس۷یک۷اواز۷ا الؤڈ ہلئسم۷رپ۷راکیرڈگن۷ںیم۷اس۷۷رپ۷ادتقا

ںیہک۷وکیئ۷ابت۷یہ۷ںیہن۷:،رھپ۷یھب۷ؤمفل۷ےن۷اےس۷راہتس۷ےتلچ۷ڑیھچےن۷یک۷وکشش۷یک۷

۷وموجد۷:۷۔بج۷ہک۷اس۷ ۷امتؾ ۷و ۷دصاتق۷ںیم۷امکبؽ ۷قح۷و ۷واض ت۷اہنیئ ۷وپری یک

ڑپھ۷ول ۷اض ت۷ذرا۷ہی۷و؟۷اس۷ےس۷رظنںی۷ویکں۷ریھپ۷ںیل:۔

یک:امنز:ےک:ابرے:ںیم:وہمجر:املعے:الہ:تنس:اک:ومفق:ہی:ےہ:ہک:اس::رپامکئ::’’

:اناجزئ:ےہ :امظع:دنہ:اک:وتفی:یھب:یہی:ےہ۔:اس:ےک:رب:الخػ:اجہعم:رظنم:ادتقا ۔:وضحر:یتفم

اور:ہیلع:ارلہمح: دیس:الضف:نیسحرضحت:یتفم::،االسؾ:ربیلی:رشفی:ےک:اسقب:دصرادملرنیس

۔:اوؽ:اذلرک:وجاز:ےک:اقلئ:ےھتاس:ےک::ہیلع:ارلہمحیتفم:دمحم:اہجریگن:ےک:اکی:ااتسذ:ایس:ادارے

ےن:اس:وموضع:رپ:اکی:اتکب:یھب:یھکل،:اور:اشعئ:ایک۔:رگم:اس:ےک:ابووجد:وضحر:یتفم:امظع:دنہ:

ہن:اجہعم:ےس:ابرہ:ایک۔:ہن:املسمونں:وک:اؿ:یک::۔ہیلع:ارلہمح:ےن:اؿ:رضحات:رپ:مکح:قسف:انذف:ہن:ایک

:،اور:ہن:یہ:اینپ:الختف:و:ااجزت:ےس:رحموؾ:رفامای۔:ایک:اج:ےک:املع:و:الضف:۔ا:ےس:ک ع:ایکادتق

::::: وضحر:یتفم:امظع:دنہ:ےس:ڑبے:ہیقف:ںیہ؟:اؿ:ےس:زایدہ:یقتم:اور:رپزیہاگر:ںیہ؟ ::: :::؎

یقتم:نب:رک:داھکےئ:اس:زامےن:ںیم:وکیئ

‘‘ک ڑ:رکاکی:ریمے:یتفم:امظع:اک:وقتی:وھچ::::::

،عبط:دوؾ(66ص::،ؤمہفل:ونر:ادھلی:وگرھک:وپری،قح:ودصاتق ):اہنیئ:

35

ابمرک:وپر،:ربیلی:رشفی:اک:سکع:لیمج::ےس:ہی:ابت:ک ل:رک:اسا ے:اک ی:ہک:ںیہی

وجاز:ےک:اقلئ:اس:ےیل:ہک:وضحریتفم:امظع:دنہ:ہیلع:ارلہمح:اہجں:امکئ:رپ:امنز:ےک:دعؾ: ۔ےہ

:ےک:اقلئ:اس:ےک::ارلہمح:امہیلع یتفم:دمحم:اہجریگناور :الضف:نیسحدیس:یتفم:ےھت:وںیہ وجاز

:ںیم:یھب:اؿ:زبروگں:ےک:ومفق:ںیم:امنں:رفؼ:ےہ(ےھت۔ :وجاز :دعؾ :ےک:وجازاور نکیل:اس: )وصتری

ق،:لیلضت:یک:ونتب:ہن:ایئ،: سیف

ت

االتخػ:ومفق:ےک:ابووجد:اؿ:ںیم:اقلعتت:دیشکہ:ہن:وہےئ،:

: ارگ:ہچ:وجاز:اک:ومفق:رےتھک:اصبح::یتفم:دمحم:اظنؾ:ادلنی:روضی:ایس:رطح:مہ:دےتھکی:ںیہ:ہک:

ںیہ:رگم:وخد:اشرح:اخبری:ہیلع:ارلہمح:اور:العہم:دمحم:ادمح:ابصمیح:اصبح:اک:ومفق:دعؾ:وجاز:اک:

اؿ۷یک۷ ےہ:رگم:اس:ےک:ابووجد:وضحر:یتفم:امظع:یک:ریست:اانپےت:وہےئ:اؿ:زبروگں:ےن:یھب

ق۷ہن۷یک۔ شتف

ت

۔عتبروا یا اولی االبصارفالحمد ہلل۔ فاریقحت۷و

اور۷مت۷ےن۷رکو۷ہکوونہح۷اور۷اس۷رپ۷اممت۷اور۷ذرا۷اینپ۷مک۷یملع۷یھب۷المہظح۷رکےت۷ولچ۷

ے ارے۷ااسذتہ۷ہکلب۷ومالان۷دصیقی۷ےن

ر

ا

ےک۷ےلئسم۷وک۷دور۷مارض۷۷رپ۷وجاز۷ادتقارکیپسا الؤڈ۷

۷دیس۷ےک۷املعے۷رکاؾ۷ےس۷وجڑ۷دای،۷بج۷ہک۷وخد۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷ےک۷انومر۷ہفیلخ۷یتفم

۷یتفم۷دمحم۷اہجریگن۷ الضف۷نیسح۷اور

عل

ھن

۷ارلہمح ۷ےک۷اقلئ۷ےھت۷م ا ۷العہم۷اس۷ےک۷وجاز ۔

۷اورومالان۷ونراہلل۷یمیعن۷ریصب۷وپری۷اور۷درگی۷املعے۷الہ۷تنس۷ دبعاظیفحل۷اقحین،یتفم۷ارگہ

۷۷ایک۷اؿ۷بس۷ےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷اخمتفل۷یک؟وتےن۷یھب۷ادتقا۷ےک۷وجاز۷اک۷وتفی۷دای۔

وقؾ۷وک۷رفبی۷۷،اور۷ہی۷رپوڈنگیپہ۷رکان۷رقار۷د ان۷۷‘وموجدہ۷دور۷ےک۷املع۷یک۷ااجید۷’۷وکرھپ۷اس۷ےلئسم

امکئ۷ےک۷ لؾ۷وجاز۷رپ۷وپری۷ینس۷ربادری۷دحتم۷یھت۷،ادتقا۷ےک۷وجاز۷ںیم۷’’ہک۷۷د ان۷ںیہن۷:؟

،عبط۷وسؾ(۰۳۴)۷اایتمز۷الہ۷تنس۷ص ‘‘یلہپ۷اواز۷ابمرک۷وپر۷یہ۷ےس۷ایھٹ۷یھت

یتفم۷دیس۷الضف۷نیسح۷اور۷یتفم۷دمحم۷اہجریگن،۷۷ایکںیہن؟۷تلاکی۷اتریخی۷اہجایک۷ہی۷

م۷ارلہمحالعہم۷دبعاظیفحل۷اقحین،یتفم۷ارگہ۷اورومالان۷ونراہلل۷یمیعن۷ریصب۷وپری۷

ھعلن

اور۷درگی۷املعے۷۷

اک۷ااغز۷ربیلی۷رشفی۷ےس۷وہا؟االتخػ۷اک۷قلعت۷ابمرک۷وپر۷ےس۷اھت؟ای۷اس۷۷الہ۷تنس

۷یملع۷انیم۷رگایم۷یتفم۷’اہمترے۷ ۷دصاتق۷ےک۷‘ تیصخشاور ۷قح۷و ےناہنیئ

۔۷‘‘ہی۷راسہل۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷اک۷رچہب۷اور۷الخہص۷:۷’’ابرے۷ںیم۷ہی۷قیقحت۷رفامیئ۷ہک

36

ںیم۷ہی۷ےلمج۷رظن۷ہن۷اےئ۷ہکاتکب۷۷ایک۷اںیھن۷دقمہم۷

رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷یک۷اتدیئ۷ںیم۷:،۷اس۷ےیل۷ایس۷اتکب۷ےس۷زایدہ۷۷،ہی۷راسہل’’

۔‘‘۷:۔۷ہکلب۷ابصمیح۷اصبح۷یک۷اتکب۷وک۷اھجمسےن۷یک۷یعس۷یک۷یئگ۷:اافتسدہ۷یک۷وکشش۷یک۷یئگ

وخب۷ےتھجمس۷ںیہ۷اسیج۷ہک۷اؿ۷۷اوبانسحل۷الانوم ،وہفمؾ۷م حیاہں!۷رچہب۷اور۷الخہص۷اک

۷یک۷رظن۷ںیم۷اور۷دحمث۷ریبک۷دحمث۷ریبک۷وضحر ’یک۷اتکب ۷داشن۷ اشؿ۷یک۷ارابب۷ رک۷و

۔:۷‘‘رچہب۷اور۷الخہص’’اک۷۷‘ ایحت۷دحمث۷ریبک ’اؿ۷یک۷اکی۷دورسی۷اتفیل۷‘تہاقف

۷ماؽ۷،اہمترے۷اکی۷انیم۷رگایم۷ااتسذ۷ ۷اک ۷قح۷و۷ماظف۷یج۷ ۷اہنیئ ۷ہی۷:۷ہک۷وہ وت

اور۷ڑپےنھ۷ےک۷ےیل۷اےس۷یتفم۷اوبانسحل۷ےک۷دصاتق۷یک۷اردو۷یھب۷ےنھجمس۷ےس۷اقرص۷ر:،۷

۷ ۷: ےلبؾوحاےل۷رکدای۔ ۷ہن۷ھجمس۷ےکس۷وہ۷مہف۷اعؾ۷یک۷‘ اہنیئ’وج۷صخش۷۷ہکاوسفس۷ اردو

رھپ۷یھب۷مت۷ےن۷اںیھن۷۷؟۷اگ ردو۷وک۷ایک۷ھجمس۷ےکسیملع۷ااور ؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷یک۷ادیبرعاف

امظع۷انبےن۷یک۷اکایمب۷وکشش۷یک۷:!انمرظ۷

ںیم۷رصػ۷یہی۷رظن۷اای۷۷(دصاتق۷)اہنیئ۷قح یتفم۷اوب۷انسحل۷اصبح۷وک۷وپری۷اتکب۷

۔۷‘‘اہن۷:ہی۷اجہعم۷ادجمہی۷،۷ہیلک۷اور۷درگی۷املعے۷الہ۷تنس۷رپ۷ازلاامت۷اک۷زخ’’ہک۷

:۷ہک۷وج۷صخش۷اےنپ۷وک۷یتفم۷ولہکاات۷وہ،۷انمرظ۷اتنب۷وہ،۷اےس۷وپری۷اتکب۷۷ریحت۷

کلسم۷ایلع۷رضحت،۷’’بج۷ہک۷اس۷ںیم۷۷؟ںیم۷رصػ۷اینت۷یہ۷ابںیت۷ھجمس۷ںیم۷اںیئ

ڈارٹک۷اطرہ۷ااقلدر۷ی۷یک۷حلص۷تیلک،۷ارتشاک۷لمع،۷اوولاالرم۷اور۷اریم۷۷،ربولیتی،۷حلص۷تیلک

رٹنی۷رپ۷امنز۷اک۷وجاز،۷دمروسں۷یک۷رطػ۷تبسن۷کئ۷یک۷اواز۷رپ۷ادتقا،۷ام ،اوملنینم۷یک۷ثحب

۷االصح۷ہسلج ۷ومولی۷اسین۷ :دنمراجت۷رپ۷تری۷مالص۷ثحب۷۷‘‘وریغہ۷اور ۷اور ےن۷،

یک۷یٹم۷املعے۷الہ۷تنس۷رپ۷وج۷ےبرسواپ۷ازلاامت۷اگلےئ۷ےھتاؿ۷ےکاتر۷ووپد۷ریھکب۷رکاؿ۷

بج۷ہک۷اجہعم۷ادجمہی۷اور۷ااسذتہ۷ادجمہی۷۷؟رظن۷ویکں۷ںیہن۷اےئ۷۔۷ہی۷اقحقئ۷دیلپ۷یک۷یئگ۷:

ریبک۷ری۷،۷۷اچر۷ہحفص۷ےس۷زادئ۷ثحب۷یہ۷ںیہن؟اور۷یتفم۷ام رےک۷قلعت۷ےس۷راسےل۷ںیم

؍رطسںی۷درج۷ںیہ!۱ےک۷ابرے۷ںیم۷رصػ۷

۔۷‘ےئگ ابرہ۷ےجب۷داراولعلؾ۷ےک۷ااسذتہ۷و۷ةلط۷ااھٹک۷وہ’؍۷رپ۷ہی۷رحتری۷ایک۷ہک۰۱۷ہحفص۷

37

۷اچسیئ۷:؟۷واہں۷سلجم۷ںیم۷ةلط۷اہکں۷ےھت؟۷اور۷ذرا۷چس۷چس۷اتبؤ۷ہک۷اس۷ںیم۷ینتک۷

۷ہذتةلط۷اک۷واہں۷ایک۷اکؾ۷اھت؟۷مت۷اور۷اہمترے۷ااس۷!اہں ۷رک۷یھب۷اےس۷اثتب۷ںیہن۷رکےتکس۔م

۷ ۷ہکلب۷اےنپ۷اپ۷وک۷اجہعم۷ادجمہی۷ںیہن،عیمس۷اہلل ماظفیفطصم۷راض۷اقدری۷ودل ارگ۷مت۷اور

۷وکیئ۷اضمن ہ۷ںیہن۔وت۷اس۷ںیم۷،اطبل۷وھجمس۷داراولعلؾ۷دیعس۷اولعلؾ۷اک

حلص۷دو۷رطح۷اک۷وہات۷:،۷حلص۷یف۷االاقتعد۷،۷حلص۷یف۷۷’’اہکہکومولی۷اوب۷انسحل۷ےن۷

المعل،۷حلص۷یف۷االاقتعد۷واال۷اکرف۷وہات۷:،۷رگم۷حلص۷یف۷المعل۷واال۷افقس۷وہات۷:،۷اخل۔

۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷احفصت۷ںیم۷لمکم۷ وہفمؾاک۷وپرا۷حلص۷تیلک۷۷بج۷ہک۷ اہنیئ

در ت۷ںیہن۷ہک ۷ومولی۷اسین۷یک۷ہی۷اتول۷ےباج۷ھ۷وموجد۷:۷ہکواض ت۷ےک۷اس

‘‘ےس:رماد:ااقتعدی:حلص:یلک:ںیہن:ہکلب:المع:ہی:حلص:یلک:ںیہ:):حلص:یلک:وہےن(اس’’

ہک:بج:اپ:ےک:ہب:وقؽ،:ارشہیف:یک:اہچر:دویاری:ےک:ادنر:کلسم:اک:وخؿ:وہ:راہ::ویکں

:ای::ےہ۔:وت:کلسم:ےس:اپ:یک:رماد:ایک:ےہ؟:اپ:رضحات اک:وخد:اسہتخ:زموعہم:رکف:و:ایخؽ،

؟:ارگ:اپ:واال:کلسم:رماد:ےہ:‘‘کلسم:الہ:تنس:وامجتع’’ینعی:‘‘ کلسم:ایلع:رضحت’’

:ارگ ینعی:کلسم:قح:و:دصاتق:رماد:ےہ:وت:‘‘ کلسم:ایلع:رضحت’’وتوکیئ:رحج:ںیہن۔:اور

ں:ںیہن؟:اور:اتبےیئ!:وج:ویک: حلص:یلک:ویکں:ےہ؟:ااقتعدا ::رصػ:المع‘‘کلسم:اک:وخؿ:رکےن:واال’’

حلص:یلک:وہاگ:ای:المع؟:اور:ہی:یھب:رفامےیئ:ہک:وج:صخش::: صخش:اامیؿ:و:دیقعہ:ےس:ےب:اینز:وہ:وہ:ااقتعدا

ینعی:انگہ:رپ:رجی:وہ،:رشتعی:ںیم::)ہب:وقؽ:اپ:ےک(انگہ:رکےن:ےک:ابووجد:ایح:اک:ااسحس:ہن:رکے:

:اق ل:رشتعی:اک:ایک:مکح:ےہ؟:اس:اک:ایک:مکح:ےہ؟:اور:ذرا:ہی:یھب:اافدہ:رفامںیئ:ہک

ابصمیح:اصبح:ےن:اجنیشن:یتفم:امظع:دنہ:العہم:ازرہی:ایمں:)ومالان:سی:ارتخ(:رضحت::

ہلبق:داتم:رباکمہت:ااعلہیل:ےک:وحاےل:ےس:حلص:تیلک:یک:رعتفی:یک،:سج:اک:وہفمؾ:ہی:ےہہک::

االتخػ:ںیہن:،:وج:ہی:دیقعہ:رےھک:ہک:دویدنبتی،:ربولیتی،:واہتیب:اور:تیعیش:ںیم:وکیئ:’’

رصػ:ریبعتاک:رفؼ:ےہ۔:ینعی:واہیب:یھب:حیحص:ےہ،:دوی:دنبی:یھب:حیحص:ےہ۔:رایضف:یھب:حیحص:ےہ،:اور:ینس:

۔:‘‘بس:ھچک:ےہیھب:حیحص:ےہ۔:وت:وہ:ینس:ںیہن:ےہ۔:ابیق:وہ:

38

ےک:ومفل:وک:وضحر:ازرہی:ایمں:ہلبق:یک:ہی:رعتفی:دنسپ::ہن:ایئ۔:ارگہچ:حلص:تیلک:نکیل:اہنیئ:

یک:رسیخ:اگل:اکچ:اھت۔:رگم:اس:رپ:ربص:ہن:راہ۔:رھپ:دورسی:رسیخ::‘حلص:تیلک:اک:وہفمؾ’ لبق:؍احفصت:8

اقمئ:رکات:ےہ۔:اتہک:ولگ:ہی:ںیھجمس:ہک:انجب:اعیل:وکیئ:اندر:و:انایب:قیقحت:‘‘ تغل:ںیم:حلص:یلک:اک:ینعم’’

ےک:‘‘ تریفوز:ااغلل’’شیپ:رکےن:واےل:ںیہ۔:اور:رھپ:رصػ:اکی:رطس:ہکلب:اس:ےس:یھب:مک:ںیم:

ایبؿ:رکات:ےہ۔:الہ:رخد:ذرا:وغر:رفامںیئ:ہک:ہی:صخش:ملع:ےس:انتک::یہت:دانم:‘حلص:یلک:اک:ینعم::’ وحاےل:ےس

ےہ:ہک:رصػ:اکی:رطسےکےیل:رسیخ:اقمئ:رکاتےہ۔:ای:اےس:زمع:ملع:ےہ:ہک::وضحر:ازرہی:ایمں:ہلبق:

یہ:ےس:اقرص:ےہ۔:اور:رھپ:تغل:و::یک:رعتفی:وک:یھب:در:وخر:اانتع:اور:القئ:اابتعر:ںیہن:اتھجمس۔:ای:ےنھجمس

شیپ:رکات:ےہ:اتہک:ولگ:‘‘ اعؾ:وبؽ:اچؽ:وایل’’االطصح:ےک:العوہ:اکی:رسیتی:االطصح:اینپ:انبیئ:وہیئ:

کلسم:ایلع:رضحت::وک:حلص:یلک:ےنہک:واولں:یک:یلست:ےک:ےیل:ںیھجمس۔:ای:دصقم:ہی:ےہہک:اخدامؿ:ڑبا:العہم:

رکےک:رسخ:رویئ:احلص:رکے۔:دخا:یک:انپہ!:ایک:اس:رطح::شیپ‘‘ یئن:االطصح’’اور:‘‘ این:وہفمؾ’’ اکی

یک:وتاہیجت:ےباج:ےس:تغل:و:رشع:ےس:اامؿ،:اھٹ:ںیہن:اجےئیگ؟

وگای:ومفل:انہک:ہی:اچاتہ:ےہ:ہک:اب:ولگ:اکی:دورسے:وک:دڑھےل:ےس:اکرف:اہک:رکںی،:

:اکرف:ںیہن :اہک:اور:بج:اؿ:ےس:وماذخہ:ایک:اجےئ:وت:وہ:ٹھج:وبؽ:ڑپںی:ہک:مہ:ےنیسک:وک:ااقتعدا

ےہ۔:امہری:رماد:رفک:وغلی:ےہ۔:ای:مہ:ےن:اےس:المع:اکرف:اہک:ےہ:ہن:ہک:ااقتعدا ۔:وکیئ:صخش:یسک:

املسمؿ:وک:افقس:ےہک:اور:اس:ںیم:اجیب:اتولی:رکے:ہک:امہری:رماد:قسف:وغلی:ای:اعؾ:وبؽ:اچؽ:واال:

:ومفل:دںی:اور:رھپ:ےلھک:اعؾ:اکی:دورسے:وک:اگیل:ولگچ:قسف:ےہ،:قسف:االطصیح:ںیہن۔:ولگ

ےکاطمقب:اتولی:رک:ایل:رکںی:ہک:امہرے:تغل:‘‘ ااجید:دنبہ’’ اور‘‘ االطصح:دجدی’’اصبح:یک:

أستغفرہللا۔ںیم:ہی:اگیل:ںیہن:ہکلب:رکشت:و:اانتمؿ:ےک:ااہظر:اک:اکی:رتہبنی:ہغمت:ےہ۔:

ومفل:اہنیئ:ےناینپ:دلیل:ںیم:اکی:دحثی:رشفی:یھب:شیپ:یک:ےہ،:دحثی:یک:

،:رگم:انجب:اک:ہی:رمہک :اہکں:ہک:دحثی:ےس: لئلئ:اک طابط:رکےت:تحص:ںیم:وت:وکیئ:الکؾ:ںیہن

‘وھجاٹ:’ ‘انمقف:’ںیم:اتہک:وہں:ہک:اپ:یک:اس:اتولی:ےباج:ےک:اطمقب:ارگ:اپ:وک:وکیئ:؟ںیلچ

رکے:وت:اسیک:ےگلاگ؟:ذرا:وسچ::‘اپ:وایل:اتولی:’ےہک:اور:رھپ:‘ڑگھجا:رکےن:واال:’ای:‘ودعہ:الخػ’

،عبط:دوؾ۔(30،اتص29،صہنیئ:قح:ودصاتق:)ا ۔‘‘رک:وجاب:دےیجی

39

ے۷رکاؾ۷ےن۷حلص۷یلک۷یک۷دو۷رعتک ںی۷یک۷املعوتحیض۷یزدی۷ےک۷وطر۷رپ۷رعض۷:۷ہک۷

یلہپ۷رعتفی۷ہی۷:۷ہک۷وج۷صخش۷ینس،۷واہیب،۷دنہو۷وریغہ۷وک۷ااقتعدا۷م حی۷اور۷اسکیں۷( ۰ )ںیہ

رعتفی۷سگر۷۷وضحر۷اتج۷ارشلہعی۷ےک۷وحاہل۷ےس۷اس۷یکاسیج۷ہک۷۷وہ۷حلص۷یلک۷:۔ےھجمس،

۷اس۷ےک۷ین۷ےک۷ہیلع۷ارلہمحراشرح۷اخبری۷وضح یک۔اور ۷اقلئ۷اور حلص۷یلک۷ےک۷اع،ل۷و

اےنپ۷اتفوی۷ںیم۷اراقؾ۷رفامےت۷ںیہ ۷‘تحت

۷اور۷وج۷ابلط۷’’ حلص۷یلک۷اس۷صخش۷وک۷ےتہک۷ںیہ۷وج۷اسرے۷ذمابہ۷وک۷م حی۷امےن،

۷اؿ۷وک۷میلست۷ہن۷رکے۔۷الثم۷ہی۷ےہک۷ہک۷ املسمؿ۷یھب۷م حی۷رپوتسں۷رپ۷ااکحؾ۷رشہیع۷ںیہ،

راےتس۷رپ۷ںیہ،۷دنہو۷یھب۷م حی۷راےتس۷رپ۷ںیہ،۷ہعیش۷یھب۷م حی۷راےتس۷رپ۷ںیہ،۷ینس۷یھب۷م حی۷راےتس۷

(۷،۰۲۲ص ۴۷)اتفوی۷اشرح۷اخبری،۷ج ۷۔۷‘‘رپ۷ںیہ،۷ریغ۷دلقم۷یھب۷م حی۷راےتس۷رپ۷ںیہ،۷اخل

۷رکے۔دنسپ۷وج۷صخش۷ابلط۷رفوقں۷یک۷رتددی۷وک۷اقلطم۷اندورسی۷رعتفی (۵)

یسک۷ہی۷ارم۷وخب۷ایعں۷وہاجات۷:۷ہک۷اؿ۷دوونں۷رعتافیت۷وک۷دم۷رظن۷رےتھک۷وہےئ

۷اور۷وج۷صخش۷یسک۷ینس۷وک۷البوہج۷۷،ینس۷وک۷حلص۷یلک۷ےنہک۷اک۷بلطم ۷د ان، اےس۷دبذمبہ۷رقار

دبذمبہ۷رقار۷دے،۷وہ۷انگہ۷ریبکہ۷اک۷رمبکت،۷اور۷قح۷ادبعل۷ںیم۷رگاتفر۷:،۷اس۷رپ۷الزؾ۷و۷

۷اور۷سج۷صخش۷رپ۷وابج۷:۷ہک۷وتہب۷و۷ دبذمیبہ۷اک۷ازلاؾ۷حلص۷تیلک۷ینعی۷اافغتسر۷رکے،

اعمیف۷امےگن۔۷ویکں۷ہک۷ہی۷تہب۷میظع۷رجؾ۷:۔۷البرشط۷اعدئ۷ایک۷:،۷اس۷ےس۷

ےک۷ابرے۷ںیم۷وگای۷ںیہ ۷یتلچ۷رٹنی۷رپ۷امنزومولی۷اوب۷انسحل۷

۷یتلچ۷رٹنی۷رپ۷امنز۷ےک۷قلعت۷ےس۷امکح۷وکیئ۷دبتیلی۷ںیہن۷وہیئ۷:،۷وہج۷ہی۷:۷ہک’’

رٹنی۷اےنپ۷ااغز۷ووجد۷۷’’۔۷اور۷دلیل۷ہی۷دےتی۷ںیہ۷ہک‘‘ماالت۷زامہن۷اک۷اس۷رپ۷ارثیہ۷ںیہن۷وہا

ںیم۷ول:۷یک۷النئ۷رپ۷یلچ۷یھت،۷اج۷یھب۷لچ۷ریہ۷:،۷ایس۷رپ۔۷اور۷ااسنؿ۷ڈراویئر۷ےن۷الچای۷

۷ادبعل۷۷،امنزی۷،اس۷ےیل۷یتلچ۷رٹنی۷رپاھت،۷اج۷یھب۷ڈراویئر۷یہ۷الچ۷راہ۷:۔۷ ا

ہہ ہذعمور۷نم۷چث

ا۷اہللوہ

ہہ ہ ۔‘‘ا،۷ہن۷ہک۷ذعمور۷نم۷چث

ا۷اابعلد۷ےک۷ےئاےئ۷۷’’اور۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ۷اک۷رد۷رکےت۷وہےئ۷اہک۷ہک۷

ہہ ہعنم۷نم۷چث

۷اایتخر۷دبع۷ےس۷ ۷اہلل۷رقار۷د ان۷طلغ۷:۔۷ویکں۷ہک۷وج۷لعف۷ادتباءا ا

ہہ ہاس۷ہلئسم۷وک۷عنم۷نم۷چث

۷یھب۷اایتخر۷دبع۷ےس۷یہ۷امان۷اجات۷:۔ ‘‘ وہات۷:۷وہ۷ااہتنء

41

احبسؿ۷اہلل ۷ایک۷ف !۷ اک۷وکیئ۷وافق۷اکر۷اچ:۷وت۷ااھچ۷۷ہقفرپ۷ارگدلیل۷اس۷ق اتہ۷:،

یتلچ۷رل۷۷۷،ہقف۷یفنح۷ںیم۷ماالت۷زامہن۷یک۷راعتی ،اس۷ہلئسم۷یک۷اک،ل۷وتحیض۷۔رصبتہ۷رکہ ات۷:۷

۔۷رگم۷ومولی۷ :وموجد۷ںیم۷امنز۷اک۷مکح،۷اور۷یتلچ۷رٹنی۷ںیم۷امنز۷اک۷ہلئسم۷انیم۷اتکوبں۷ںیم۷یک۷

رک۷اینپ۷اقفتہ۷ونماین۷ ۷اؿ۷ےس۷رصػ۷رظن۷ایک۷اور۷ےبیکت۷دلیل۷دےاوبانسحل۷اصبح۷ےن

۷رٹونیں۷ںیم۷اپین۷اک۷ااظتنؾ۷ہن۷اھت،۷رھپ۷ھچک۷رٹونیں۷ںیم۷اچیہ۔۷اںیھن۷ولعمؾ۷وہان۷اچےیہ۷ہک۷ادتباء

۷ماؽ۷ہی۷اھت۷ہک۷رٹونیں۷ااظتنؾ۷ایک۷ایگ۔۷اب۷رقتتی۷یھبس۷رٹونیں۷ںیم۷اپین۷وموجد۷وہات۷:۔۷ادتباء

اس۷وتق۷ذرا۷اس۷اامتہؾ۷۷اھت۔۷رقبی۷اور۷اؿ۷ےک۷ارہھےن۷اک۷و ہف۷زایدہ۷وہاتےک۷ااٹسپ۷رقبی

۷وہیتکس۷یھت۔۷۷اترکایل۷اج

ل

بج۷ہک۷یف۷زامانن۷ماؽ۷وت۷رٹنی۷ےس۷ارت۷رک۷اباضہطب۷زنیم۷رپ۷امنز۷یک۷ادایگ

ہی۷:۷ہک۷تہب۷یس۷رٹںینی۷رصع۷،۷رغمب۷اور۷رجف۷ےک۷وپرے۷وتق۷ںیم۷اکی۷ابر۷یھب۷ںیہن۷

۷ںیہن۷وہاپیت،۷ہکلب۷ھچک۷رںیتک،۷اور۷ارگ۷ریتک۷یھب

ل

۷ںیہ۷وت۷و ہف۷اانت۷مک۷وہات۷:۷ہک۷امنز۷یک۷ادایگ

اؿ۷بس۷ےک۷ابووجد۷رٹںینی۷ایسی۷ںیہ۷وج۷رہظ۷و۷اشع۷ےک۷اواقت۷ںیم۷یھب۷ںیہن۷ارہھںیت۔۷

۔۷بجع۷ابت۷:۔۷‘ماالت۷زامہن۷اک۷رٹنی۷رپ۷ارث۷یہ۷ںیہن۷وہا۷’انجب۷اک۷ہی۷رفامان۷ہک

:۔۷اؿ۷اک۷ہی۷ماؽ۷اھت۷ہک۷وہ۷۷اقےلف۷یکواحض۷اثمؽ۷رتش۷ابونں۷ےک۷۷اور۷اس۷ےس

اووٹنں۷وک۷رصػ۷دو۷ابر۷روےتک،۷اکی۷ابر۷دورہپ۷ںیم،۷دورسی۷ابر۷ادیھ۷رات۷ےک۷رقبی۔۷

ویفنحں۷وک۷وساری۷ےس۷ارت۷رک۷رصع۷و۷رغمب۷ڑپےنھ۷اک۷ومعق۷ہن۷اتلم۔۷اس۷ےک۷ابووجد۷املعے۷

ماتج۷ںیہن۔۷اانحػ۷ےن۷اںیھن۷مکح۷دای۷ہک۷یتلچ۷وساری۷رپ۷امنز۷ادا۷رکںیل۔۷ااعدہ۷یک۷

وہ۷ہک۷رتش۷ابؿ۷بس۷ےک۷بس۷دنبے۷ےھت،۷رہ۷اکی۷وک۷رصع۷و۷رغمب۷ےک۷۷ؾولعم

اواقت۷ںیم۷ااان۷اوٹن۷روےنک۷اک۷وپرا۷اایتخر۷اھت۔۷زین۷اؿ۷ےک۷اورپ۷یسک۷وکح ت۷ای۷یسک۷ہمکحم۷یک۷

۷ہی۷ہن۷روانک۷ ۷اک۷وکیئ۷وخػ۷یھب۷ہن۷اھت۔۷نکیل۷اس۷ےک۷ابووجد وکیئ۷اپدنبی۷ای۷رجامےن۷وریغہ

۷اابعلد۷ےک۷مکح۷ںیم۷رھک۷رک۷ادا۷رکدہ۷امنز۷ارگہچ۷اؿ۷اک۷ ا

ہہ ہاایتخری۷لمع۷اھت،۷اےس۷عنم۷نم۷چث

ےک۷ولاٹےن۷اک۷مکح۷ہن۷وہا۔۷بج۷ہک۷اس۷وصرت۷ںیم۷ارقتسار۷یلع۷االرض۷اور۷ااحتد۷اکمؿ۷یک۷

روکع۷،۷وجسد۷ےسیج۷اراکؿ۷رفاضئ۷یھب۷وطبر۷وہعمد۷ادا۷۷،اسھ۷یہ۷ایقؾ۷،رشط۷وفت۷وہیت۷یھت

۷ربوہج۷رعموػ۷ادا۷۷،نی۷ںیم۷ایقؾبج۷ہک۷یتلچ۷رٹ۷۔ہن۷وہےت۷ےھت ۷وریغہ ۷دجسہ روکع۷و

40

وہاجےت۷ںیہ۔۷وت۷اس۷وصرت۷ںیم۷بج۷ہک۷رشط۷ےک۷اسھ۷رفاضئ۷وفت۷وہ۷ر:۷ےھت،۷

انچں۷ہچ۷مکح۷رضور۷وہان۷اچےیہ۷اھت،۷رگم۷اب ا۷ہن۷وہا۔۷اکاووٹنں۷رپ۷امنز۷ادا۷رکےن۷ےک۷دعب۷ااعدہ۷

العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷اےنپ۷ہبطخ۷دصارت۷ںیم۷رفامےت۷ںیہ

اور۷ارگ۷دور۷رتش۷ابین۷اک۷وخػ۷اجؿ۷و۷امؽ۷ہلمج۷ارفاد۷اقہلف۷ےک۷دنبے۷وہےن۷ےک۷’

ابووجد۷اور۷اقہلف۷ہن۷روک۷رک۷ویفنحں۷وک۷وساری۷رپ۷اداے۷رفض۷ےک۷ےیل۷وبجمر۷رکےن۷ےک۷

ااعدہ۷۷ابووجد،۷ربتعم۷:،۷اور۷اس۷ےک۷ابثع۷رفض۷و۷وابج۷امنز۷وساری۷رپ۷اجزئ۷الب۷ووجب

۔۔۷ذہلا۷ارگ۷دور۷رٹونیں۷ےس۷ارتےن۷ںیم۷یھب۷وموجد۷:۔۷:۔۷وت۷اس۷رطح۷اک۷رطخہ۷اج

امیض۷اک۷وہ۷وخػ۷امؿ۷رک۷وجاز۷الب۷ااعدہ۷اک۷مکح۷وہا۷وت۷اج۷اک۷وخػ۷و۷اصقنؿ۷یھب۷امؿ۷رک۷ویہ۷مکح۷

وہان۷اچےیہ،۷اور۷اےس۷رد۷رکےک۷رٹنی۷یہ۷رپ۷امنز۷ڑپوھا۷رک۷ااعدہ۷رکان۷رضوری۷:۷وت۷اووٹنں۷رپ۷

‘ان۷اچےیہ۷اھت۔یھب۷امنز۷ڑپوھارک۷ااعدہ۷اک۷مکح۷وہ

(۷اور۷سلجم۷رشیع۷ےک۷ےلصیف۷ہبطخ۷دصارت دےیھکیلیصفت۷ےک۷ےیل)

۷وساؽ۷۷ ۷ہک۷بج۷:یتفم۷اوبانسحل۷ےس۷ہی۷ ۷زیت۷راتفر۷رٹونیں۷۷ای۷ضعب۷ںیم۷ک

۷ہن۷وہان۷ابلکل۷ینیقی۷:۷وت۷اجؿ۷وبھج۷رک۷اؿ۷

ل

اک۷رفس۷اایتخر۷رکان۷اجزئ۷:؟۷ای۷امنزوں۷یک۷ادایگ

۷رحاؾ؟ ۷۷ویکں۷تخس۷اناجزئ۷و ےک۷ےیل۷ہی۷رشط۷اگلدے۷ہک۷ہک۷ارگ۷وکیئ۷ینپمک۷یسک۷المزؾ

وت۷مکح۷ہی۷:۷ہک۷ہی۷المز ت۷۷۔دوراؿ۷المز ت۷ںیھمت۷امنز۷ڑپےنھ۷یک۷ااجزت۷ہن۷وہیگ

اایتخر۷رکان۷یہ۷اناجزئ۷:۔۷بج۷ہک۷اہیں۷وت۷اےس۷ےسیپ۷ےنلم۷ںیہ،۷اور۷رل۷ےک۷رفس۷ںیم۷ےسیپ۷

۷و۷رحاؾ۷:۷وت۷ہی۷۷رفس۷ویکں۷اجزئ۷و۷۷اناجزئ تدےرک۷امنزوں۷وک۷وفت۷رکان۷:۔۷ارگ۷وہ۷المز

الحؽ۷:؟۷امنیعن۷وک۷اس۷یک۷یھب۷ رک۷وہین۷اچےیہ۷ہک۷رفس۷اجزئ۷رھک۷رک۷روزاہن۷اپچن۷ےک۷ےئاےئ۷

ولوگں۷وک۷ھجمس۷ںیم۷ںیہن۷اات۔۷،دس۷ابر۷امنز۷رفض۷رکان

الب۷ذعر۷رہ۷یتلچ۷وساری۷رپ۷رفض۷و۷وابج۷ہی۷یھب۷واحض۷ر:۷ہک۷اقلطم۷اور۷۷!اہں

۷وکیئ۷اقلئ۷ںیہن۔امنزوں۷ےک۷وجاز۷اک

ڈراویئر۷ارگ۷ااسنونں۷ےک۷انبےئ۷وہےئ۷۷’شیپ۷یک۷ہکدلیل۷ےن۷وج۷ہی۷۷ر۷انجب۷او

اقونؿ۷ےسوبجمر۷وہرک۷اینپ۷رمیض۷ےس۷رٹنی۷روےک۷وت۷زسا۷اک۷قحتسم۷وہاگ،۷وت۷ااسنونں۷ےک۷

42

‘اخمتفل۷رکےن۷یک۷وہج۷ےس،۷اخل۔۷ہن۷ہک۷اہلل۷ےکاقونؿ۷یک۷،اقونؿ۷ےک۷اخمتفل۷ےک۷ببس

ت۷وت۷رتش۷ابونں۷ےسقلعتم۷یھب۷ یہ۷اجیتکس۷:۷ہک۷وہ۷اپچن۷دس۷یہی۷اب۷!انجب۷اعیل

ںیم۷ہن۷ روےنک۷ںیم۷وخد۷اتخمر۷ںیہ،۷رگم۷امنز۷ےک۷اواقتاںیھن۷لیم۷دعب۷ای۷اواقت۷امنز۷ںیم۷

۷رقار۷دےتی۷ںیہ۷اور۷ ۷اابعلد ا

ہہ ہ۷اور۷اہقف۷اےس۷عنم۷نم۷چث ۷امعن۷ںیہ، ےتلچ۷روےنک۷ےک۷ببس۷وہ

۷ا ۷یک۷یئگ، ۷ادا ۷اووٹنں۷یک۷تشپ۷رپ۷وج۷امنز ۷وابج۷رقار۷ںیہن۷دےتی، ۷پاہیں۷اس۷اک۷ااعدہ

ذرا۷رفامےیئ۷ہک۷وہایئ۷اہجز۷الچےن۷واےل۷دنبے۷ںیہ۷ای۷ںیہن؟۷اور۷اور۷ایکوجاب۷دںی۷ےگ؟۷

ا۷

ہہ ہوہ۷اےنپ۷اایتخر۷ےس۷اےس۷روک۷ےتکس۷ںیہ۷ای۷ںیہن؟۷اپ۷ےک۷وقبؽ۷وت۷اہیں۷یھب۷عنم۷نم۷چث

اابعلد۷یہ۷وہین۷اچےیہ۔۷۷

یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷ےن۷اہک۷ہک۷اب۷اقونؿ۷۷’ہکاور۷اپ۷ےن۷البوہج۷ہی۷ثحب۷ڑیھچ۷دی۷

اوال۷وت۷اپ۷وک۷ولعمؾ۷وہان۷اچےیہ۷ہک۷ہی۷اہنت۷یتفم۷۔۷‘انبےن۷واےل۷ےک۷یھب۷اایتخر۷ےس۷ابرہ۷وہایگ

اظنؾ۷ادلنی۷اک۷ومفق۷ںیہن۷ہکلب۷رتس۷ےس۷زادئ۷املع۷وایتفمؿ۷رکاؾ۷اک۷ہی۷ہقفتم۷ہلصیف۷:۔۷اثاین۷

ثحب۷یہ۷ںیہن۔۷ہکلب۷ثحب۷اس۷ےس۷۷:۷اہیں۷وکح ت۷اور۷وزارت۷رولیے۷ےک۷اایتخر۷ےس

اظنؾ۷االواقت۷اور۷ارجت۷وک۷وبقؽ۷رکےک۷نج۷اسمرفنی۷ہک۷وکح ت۷ےک۷االعؿ۷ےک۷اطمقب۷

اس۷یک۷الخػ۷ورزی۷وکح ت۷رٹنی۷اک۷رفس۷اایتخر۷:،۷اب۷ (ملسموخاہ۷وہ۷ملسم۷وہں۷ای۷ریغ)ےن۷

۷ا یھ۷رطح۷اکی۷اعؾ۷ادیم۷یھبہی۷ابت۷وت۷ںیم۷رہ۷یئگ۷ای۷ںیہن؟۷ےک۷اایتخرای۷رولیے۷ہمکحم۷

اتھجمس۷:۷ہک۷وکح ت۷ارگ۷یسک۷اعمےلم۷اک۷االعؿ۷رکے۷اور۷اس۷ےک۷اطمقب۷ارجت۷یھب۷

۷اس۷ اےنپ۷زخاےن۷ںیم۷عمج۷رکاےل۷رگم۷لمع۷ےک۷وتق۷اس۷یک۷الخػ۷ورزی۷رکے۷وت

دنسپ۷وکح ت۷۷انم وصرت۷ںیم۷تخس۷ااجتحج۷اور۷ہنتف۷و۷اسفد۷اک۷رطخہ۷:۔۷ےسج۷وکیئ۷یھب

ےنلیھج۷یک۷وقت۷ںیہن۷ریتھک۔

اگنہیم۷وصرت۷دیپا۷وہاجےن۷یک۷وصرت۷ںیم۷وبرڈ۷وک۷اقونؿ۷’پ۷ےن۷الب۷وہج۷اور۷ا

یم۷وصروتں۷اور۷اندر۷اگنہدمار۷۷ ایک۷مکح۷اک۷!ریحت۷:۷!یک۷ابت۷ یہ۷:۷‘ںیم۷دبتیلی۷الےن

اپ۷ےن۷اندر۷اولوقع۷وصرت۷وک۷اعؾ۷اولوقع۷وصرت۷ےس۷۷!وہات۷:؟۷۷دص۷فیح۷اوحاؽ۷رپ۷

الم۷رک۷اینپ۷میظع۷اقفتہ۷اک۷وبثت۷دای۔

43

وج۷مکح۷یسک۷ارم۷اامجیع۷رپ۷رفتمع۷وہ۷۷’ایک۷اجات۷:۷ہک۷دوعی ڑبے۷زور۷و۷وشر۷ےس۷ہی۷

۔رگم۷اس۷دوعی۷ےک۷وبثت۷ںیم۷اب۷کت۷وکیئ۷وحاہل۷ہن۷شیپ۷ایک۷اج۷‘وہ۷یھب۷اامجیع۷وہات۷:

اس۷ںیم۷۷ضعب۷۷ںیہن۔ہی۷یھب۷ملسم ‘ارقتسار۷یلع۷االرض۷اک۷رشط۷اامجیع۷وہان’اور۷راہ۷۷۔اکس

ہیلع۷ارلہمح۷یک۷ابعرت۷اک۷اکی۷ہصح۷ایل،۷رگم۷اس۷ےس۷لصتم۷یہ۷وپری۷ولوگں۷ےن۷اامؾ۷ونوی۷

ابعرت۷رتک۷رکدی،۷اس۷ےیل۷ہک۷اس۷ےس۷وخد۷اؿ۷ےک۷رظنہی۷رپ۷رضب۷اکری۷گل۷ریہ۷

و ۔۷اراشد۷: یھت۔۷اور۷ذرا۷رقاؿ۷میکح۷یک۷ہی۷اتی۷یھب۷دےیھکیفان خفتم فرجال أ

ب۷رفامےیئ!۷رشط۷اامجیع۷اہکں۷یئگ؟ارکباان۔

۷ہی۷رف ۷امےیئ۷ہک۷اورذرا ۷ںیم۷ےتلچ۷’ں۷ےنامتؾ۷اہقفے۷رکاؾ۷وھنجوہ ماتل۷ذعر

اامجع۷ےک۷اخمفل۷ںیہ؟۷۷الب۷ااعدہ۷اک۷وقؽ۷ایک۷:،۷ایک۷وہ۷بس۷اووٹنں۷رپ۷رفض۷امنز۷ےک۷وجاز

ارگ۷اب ا۷:۷وت۷اس۷اک۷االعؿ۷رکےی،۷رھپ۷دےئھکی۷ااجنؾ۷ایک۷وہات۷:؟۷

اامجیع۷وہےن۷اک۷ارقتسار۷یلع۷االرض۷یک۷رشط۷اور۷اس۷ےک۷اامؾ۷ونوی۷ےک۷وقؽ۷ےس۷

۔۷اامؾ۷ونوی۷ہیلع۷اامؾ۷ونوی۷ےک۷ومفق۷و۷ذمبہ۷ےک۷رصحی۷الخػ۷:وخدہی۷ان،رکوقؽ۷

ارلہمح۷ےک۷زندکی۷وت۷رشط۷اامجیع۷ےک۷ربالخػ۷تخت۷رواں۷رپ۷امنز۷اجزئ۷و۷در ت۷:۔۷ایک۷

اعمذ۷اہلل۷اںیھن۷ااان۷ذمبہ۷اور۷الکؾ۷یھب۷اید۷ہن۷راہ،۷اور۷وہ۷اج۷ےک۷املع۷ےک۷اس۷اقدئے۷ہیلک۷

‘وجارم۷مکح۷اامجیع۷رپ۷رفتمع۷وہ،۷وہ۷اامجیع۷وہات۷:؟’ربخ۷ےھت۷ہک۷۷ےس۷ےب

اپ۷وک۷وخب۷ولعمؾ۷وہاگ۷ہک۷ارہھی۷وہیئ۷رٹنی۷تخت۷ےک۷لثم۷۷!یتفم۷اصبح

وت۷یتلچ۷وہیئ۷رٹنی۷یھب۷تخت۷رواں۷ےک۷امدن۷:۔۷اور۷وشاعف۷ےک۷زندکی۷تخت۷رواں۷۷،:

۷وت۷اؿ۷ےک۷زندکی۷یتلچ۷وہیئ۷رٹنی۷رپ۷امنز ۷در ت۷:، یک۷تحص۷ںیم۷وکیئ۷الکؾ۷۷رپ۷امنز

اب۷اپ۷یہ۷اتبےیئ۷ہک۷اوھنں۷ےن۷اےنپ۷یہ۷ذرک۷ےیک۷وہےئ۷اامجع۷یک۷اخمتفل۷یک۷ای۷۷ںیہن۔۷

ںیہن؟۷ایک۷وہ۷یھب۷اناق ل۷اام ت۷ںیہ؟۷وغر۷و۷ رک۷رکےک۷وجاب۷دےئجی۔۷

رٹنی۷رپ۷امنز۷ےک۷وجاز۷ای۷ لؾ۷وجاز۷اک۷ہلئسم۷اکی۷دجدی۷اور۷رفیع۷ہلئسم۷واحض۷ر:۷ہک۷

۷وج۷ولعمؽ۷ہب: ۷ایلع۷، ۷ایس۷ےیل۷رساکر ۷ہی۷رقاؿ۷و۷دح ث۷ےس۷وصنمص۷ںیہن، ۷ تل۷:،

رضحت۷ای۷دحمث۷وسریت۷امہیلع۷ارلہمح۷ےن۷اےنپ۷دور۷ےک۷اؿ۷املع۷وک۷افقس۷و۷رمگاہ۷ہن۷اہک۷وج۷یتلچ۷رٹنی۷رپ۷

44

اان۷اک۷۷’وت۷اج۷لک۷ےک۷ولوگں۷وک۷ایک۷قح۷اتنب۷:۷ہک۷اس۷ہلئسم۷وک۷اینپامنز۷ےک۷وجاز۷۷ےک۷اقلئ۷ےھت۔۷

دار۷االاتف۷ںیم۷ھٹیب۷رک۷’’ہی۷ںیہک۷ہک۷اور۷؟۷رک۷املع۷و۷اہقف۷وک۷رمگاہ۷اور۷اناق ل۷اام ت۷ارہھاںیئانب۷‘ہلئسم

‘‘نم۷امین۷وتفے۷دے۷ر:۷ںیہ،۷اور۷اؿ۷ےک۷وتفے۷رشیع۷ںیہن۷ہکلب۷یعبط۷وہےت۷ںیہ۔

ےس۷اموخذ۷ںیہ(‘سلجم۷رشیع۷ےک۷ےلصیف’ اور‘ ہبطخ۷دصارت’ )ونٹ ۷رل۷ےک۷ےلئسم۷یک۷ارثک۷وتاحیضت

انجب۷اوبانسحل۷اصبح۷ےن۷ابر۷ابر۷ومالان۷ونرادہلی۷رڈگن۷ےس۷ایعں۷:۷ہک۷راکی

ابرے۷۷اصبح۷ےس۷قلمت۷یک۷رعتفی۷اور۷ومالان۷امجؽ۷یفطصم۷اصبح۷رپ۷اس۷ےک۷اابطنؼ۷ےک

ہک۷وہ۷قلمت۷یک۷۷تب۷رکےن۷رپ۷رصػ۷رکدایہی۷اثازیی۷وچیٹ۷اک۷زور۷ںیم۷وساؽ۷ایک۔۷اور۷ومفل۷ےن

۷ماالں۷ہک۷ ااسؿ۷ہی۷اھت۷ہک۷ہہک۷دےتی۷ہک۷ بح۷ےک۷ےیلابصمیح۷اصرعتفی۷ہن۷رکےکس۔

ق۷رشتفی۷رفام۷ںیہ،۷وت۷ںیم۷اس۷یک۷رعتفی۷ایک۷رکوں

مل

من

اہں۷اس۷یک۷ ؟ریمے۷اسےنم۷دو۷دو۷

وغر۷ایک۷اجےئ۷اس۷دے۷ہ ات۷وہں۔۷اور۷رھپ۷اثمؽ۷ںیم۷اؿ۷وتیصخشں۷وک۷شیپ۷رک۷دےتی۔اثمؽ۷

اشایؿ۷اشؿ۷:؟۷۷ایک۷اکی۷یتفم۷الہکےن۷واےل۷صخش۷ےک،یحطس۷وساؽرطح۷اک۷

ریمی۷رحتری۷ےس۷ارگ۷یسک۷’اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷دقمہم۷ںیم۷وت۷ہی۷درج۷:۷ہک۷

۔۷دص۷‘وک۷فیلکت۷یچنہپ۷وہ۷ای۷اس۷ںیم۷وکیئ۷رشیع۷زغلش۷رظن۷اےئ۷وت۷رباے۷رکؾ۷علطم۷رفامںیئ

یھب۷ہن۷ھجمس۷ےکس،۷ایک۷االطع۷ےک۷اک۷وہفمؾ۷‘‘ علطم۷رفامان’’اوسفس۷ہک۷انجب۷اوبانسحل۷اصبح۷

ومفل۷ےک۷اپس۷۷،وبثت۷الدے۷وھچڑ۷رک۷ابر ۷ایحتے۷اکروابرےیل۷رضوری۷:۷ہک۷اسر

اور۷ایک۷فیلکت۷ےک۷۷۷ںیہن۷ایک۷اجہ ات؟وفؿ۷و۷ومابلئ۷علطم۷دیران۷دای۷اجےئ؟۷ایک۷ذبرہعیارک

ازاہل۷ےک۷ےیل۷انمرظہ۷ابزی۷اور۷ثحب۷و۷ابمہثح۷یہ۷رضوری۷:؟

۷روا۷راھک۷تقیقح۷ہی۷:۷ہک۷املع۷و۷اہقف۷وک۷حلص۷یلک۷اہک۷ایگ،۷اور۷اؿ۷ےک۷اسھ۷بس۷ھچک۷

یک۷۷ایگ،۷رگم۷اس۷ےک۷ابووجد۷اوھنں۷ےن۷درسگر۷ےس۷اکؾ۷ایل،۷رگم۷الہ۷ادجمہی۷وک۷اینپ۷روزی۷رویٹ۷

۔۷اور۷تنم۷و۷امستج۷مارض۷وہےئ رک۷اس۷دقر۷دانم۷ریگ۷وہیئ۷ہک۷اھبےگ۷اھبےگ۷یمشکل۷وپر۷

ںیمہ۷ڑبی۷فیلکت۷یچنہپ۷:،۷اپ۷ےن۷امہرے۷درایمؿ۷ابتضغ۷دیپا۷رکےن۷۷’رکےن۷ےگل۷ہک

۔۷اںیھن۷وسانچ۷اچےیہ۷ہک۷بج۷یسک۷وک۷حلص۷یلک۷ای۷اناق ل۷اام ت۷اہک۷اجےئ۷‘یک۷:یک۷وکشش۷

وت۷ایک۷اںیھن۷فیلکت۷ہن۷وہیت۷وہیگ؟۷ایک۷روزی۷رویٹ۷اک۷ہلئسم۷یہ۷بس۷ھچک۷:؟

45

اصبح۷وک۷ابووثؼ۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷وہاکچ۷اھت۷۷)اوبانسحل(یتفم۷۷’ومفل۷اتھکل۷:۷ہک

ں۷ہک۷ارگ۷اں۷انجب۷ےک۷ںیم۷اتہک۷وہ۷۔‘ر۷وہیئہک۷اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷اجہعم۷ارشہیف۷ںیم۷ایت

وت۷اےنپ۷ابووثؼ۷ذراعئ۷وک۷ربوے۷اکر۷الرک۷اب۷ےس۷اثتب۷رکںی۷ہک۷ارشہیف۷ےک۷۷ادنر۷دؾ۷:

سک۷ااتسذ۷ےن۷اس۷یک۷اتفیل۷یک۷:؟۷ںیم۷دوعے۷ےک۷اسھ۷اتہک۷وہں۷ہک۷ات۷ایقؾ۷ایق ت۷وہ۷

اےس۷اثتب۷ںیہن۷رکےتکس۔

وت۷ہی۷رگہ۷۷؟ایک۷ہک۷ارخ۷اب ا۷ویکں۷اہک۷ایگاس۷ہلئسم۷رپ۷بج۷رامق۷ےن۷وخد۷وغر۷و رک۷

یلھک۷ہک۷وچں۷ہک۷اہنیئ۷قح۷ودصاتق۷ںیم۷ھچک۷اابتقاست۷رضحت۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷

ؽ۷ںیہ،۷ھچک۷اک۷قلعت۷رعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷ےس۷:،اور۷ھچک۷رضحت۷اےل۷ےس۷وقنمےک۷وح

فل۷ےک۷ؤم’۷ںیہ۷،۷سج۷یک۷انب۷رپ۷ادلنی۷اصبح۷یک۷اتکوبں۷ےس۷لقن۷ےئکےئگیتفم۷اظنؾ۷

بس۷راسہل۷ںیم۷)۷ماالں۷ہک۷!ےن۷ہی۷اھجمس۷ہک۷اؿ۷بس۷ےن۷،ل۷لج۷رک۷ہی۷راسہل۷رحتری۷ایک‘ ااتسذ

دص۷اوسفس!۷اس۷جک۷یمہف۷رپ۔۷چس۷اہک۷ےنہک۷واےل۷ےن!۷ (ےک۷وحاےل۷یھب۷وموجد۷ںیہ

ربںی۷لقع۷وداشن۷اببدی۷رگتسی ع

اب۷کت۷ہی۷ابت۷رامق۷یھب۷ہن۷ھجمس۷اہتبل۷العہم۷دبع۷اظیفحل۷اس۷ےک۷ؤمفل۷ ےسی۷وہےئ،۷

اکس،۷اب۷ااظتنر۷:۷ہک۷رتحمؾ۷۷یتفم۷اصبح۷،اس۷ابرے۷ںیم۷ایک۷لگ۷الھکےت۷ںیہ!!!

اور۷ارگ۷یسک۷اک۷ایبؿ۷،ای۷یسک۷اتکب۷ےس۷عم۷وحاہل۷ھچک۷لقن۷رکان۷وقنمؽ۷ہنع۷وک۷ؤمفل۷انبان۷

یک۷رظن۷وضحردحمث۷ریبکارابب۷ رک۷و۷داشن۷’ایحت۷دحمث۷ریبک،۷’:۷بت۷وت۷امانن۷ڑپےاگ۷ہک۷

انیم۷اتکوبں۷ےک۷ؤمفل۷ورمبت،۷انجب۷ومولی۷اوب۷۷‘دحمث۷ریبک۷یک۷اشؿ۷اقفتہ’اور۷‘ ںیم

۷ویکں۷ہک۷اؿ۷ںیم۷وت۷رثکت۷ےک۷اسھ۷دورسے۷ ۷ہکلب۷درونجں۷ولگ۷ںیہ؛ انسحل۷ںیہن۷،

ولوگں۷ےک۷ایبانت،۷اور۷یئک۷اتکوبں۷ےک۷وحاےل۷وموجد۷ںیہ۔

اپ۷ےن۷اہنیئ۷۷’اھت۷ہک۷انجب۷اوبانسحل۷اصبح۷اک۷اکی۷وغل۷اور۷لمہم۷وساؽ۷ہی۷یھب

۷ےکتیلک۷قح۷و۷دصاتق۷،۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷یک۷اتدیئ۷ںیم۷یھکل۷:۔اور۷اہنیئ۷حلص۷

۔‘وت۷اپ۷اؿ۷دوونں۷اتکوبں۷اک۷الخہص۷ذرک۷ےیجیک۷،رد۷ںیم

ہک۷اس۷رطح۷یک۷الینعی۷ابت۷رکے۔۷:وعنذ۷ابہلل!۷ایک۷اکی۷یتفم۷وک۷ہی۷زبی۷داتی۷

46

رطفی۷اعدت۷ےس۷وبجمر۷۷رگم۷وچں۷ہک۷انجب۷اینپ۷اک۷انؾ۷دے۔‘ ثحب۷و۷انمرظہ’اور۷اےس۷

ںیہ،۷یہی۷وت۷وہج۷:۷ہک۷یھبک۷ادجمہی۷ےک۷دنتسم۷یتفم۷وک۷درانکر۷رکےک۷وخد۷یتفم۷نب۷ےتھٹیب

اےنپ۷اجہعم۷ںیم۷وییپ،۷ناہری۷ةلط۷ےک۷درایمؿ۷انمرفت۷اک۷اموحؽ۷دیپا۷رکےک۷یھبک۷۔۷اور۷ںیہ

۔ےتںیہاینپ۷داکؿ۷اکمچ

۷اتکب۷ےک۷امتؾ۷دنمراجت۷اک۷ب ظ۷ہب۷ب ظ۷رد۷رد۷ےک۷ےیل۷ایک۷ہی۷رضوری۷:۷ہک۷یسک

’ ومولی۷اسین۷ےن۷اےنپ۷؟اجےئایک۷اجےئ۷اور۷الینعی۷اور۷ےبوہدہ۷ابوتں۷رپ۷وتاانیئ۷رصػ۷یک۷

ےک۷العوہ۷وکؿ۷اس۷ڑبا۷،ابزاری۷ولمجں۷ےکاامعتسؽ۷اور۷نل۷رتاوینں۷ںیم۷ازلاؾ۷و۷ارتفا۷۷‘اہنیئ

اس۷ےن۷البوہج۷املع۷و۷الضف۷۷!اہں۷؟۷یھتااجنؾ۷دای۷اھت،۷سج۷ےک۷وجاب۷یک۷ماتج۷۷ہمرانیقیقحت۷اک

۷یک۷ںیھت ۷رتاایشں ۷ازلاؾ ۷رپ ۷وریغہ ۷امررہہ ۷رباکہیت ۷اخاقنہ ۷زین ۷اجہعم۷ارشہیف ۷طلغ۷۷اور اور

۷قح۷و۷دصاتق۷ رپوڈنگیپہ۷الیھپےن۷یک۷انروا۷وکشش۷یک۷یھت،۷سج۷اکوقعمؽ۷وجاب۷اہنیئ

ںیم۷وموجد۷:۔

۷اظرہ۷و۷ابرہ۷:۔۷اس۷رپ۷یسک۷ابلکل۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اک۷اجہعم۷ادجمہی۷ےس۷قلعتاور۷

دلیل۷یک۷ماتج۷ںیہن۔۷اس۷ےک۷ےیل۷سب۷اانت۷یہ۷اکیف۷:۷ہک۷اسؽ۷سگہتش۷اان۷افان۷اکی۷ہسلج۷

رکےک۷رقمر۷وصخیص۷ےک۷وطر۷ومولی۷اسین۷وک۷دوعت۷دی۷یئگ،۷اور۷اس۷ےس۷املع۷ےک۷الخػ۷

س۷ےس۷رقتری۷رکایئ۷یئگ۔اس۷یک۷اتکب۷میسقت۷یک۷یئگ،۷اور۷ہی۷ہلسلس۷ونہز۷اجری۷:۔۷ایک۷ا

وکیئ۷وہیتکس۷:؟۷،یھب۷واحض۷دلیل

ادجمہی۷ےک۷ااسذتہ۷و۷ذہم۷۷’ضحم۷ذعر۷گنل۷:۷ہک۷،اوبانسحل۷اصبح۷اک۷ہی۷ذعراور۷

زری۷رتبیت۷:۔۷ہکلب۷۷(اہنیئ۷حلص۷تیلک)یھب۷ہن۷الچ۷ہک۷ہی۷اتکب۷۷داراؿ۷ںیم۷ےس۷یسک۷وک۷ےلہپ۷اتپ

ونظؿ۷و۷۷’ں۷ےن۔اہیں۷وت۷اوھن‘رظنم۷اعؾ۷رپ۷اےن۷ےک۷دعب۷مہ۷ولوگں۷ےک۷اہھ۷ایئ۷:

۷ہک۷‘اواہؾ ۷رکدای ۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ابرے۷ںیم۷دوعی ۷اہنیئ ۷اور ابووثؼ۷۷’یک۷ابت۷ یہ۔

۔۷ارگ۷اب ا۷:۷وت۷اس۷رپ۷‘ارشہیف۷ںیم۷یک۷یئگ۷،ذراعئ۷ےس۷ےھجم۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷اس۷یک۷اتفیل

اہشدت۷رشہیع۷شیپ۷رکےن۷ےس۷اںیھن۷وکؿ۷یس۷زیچ۷امعن۷:؟۷ایک۷اںیھن۷اتپ۷ںیہن۷ہک۷اہلل۷

۔ان بعض الظو اثم ت۷اک۷اراشد: رب۷ازعل

47

۷ رھگ۷رھگ۷۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷وکایک۷ہی۷م حی۷ںیہن۷ہک۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷اصبح۷ےناور

اچنہپےن۷یک۷ذہم۷داری۷اےنپ۷رس۷ےل۷ریھک۷یھت؟۷اکی۷دنتسم۷اعمل۷ےن۷انزیچ۷ےس۷ایبؿ۷ایک۷ہک۷

رگم۷ںیم۷،ہک۷اںیھن۷میسقت۷رکدںی؍۷ےخسن۷اطع۷رفام۷ر:۷ےھت۵۱۷اں۷انجب۷ےھجم۷اہنیئ۷ےک۷

ےن۷ےنیل۷ےس۷ااکنر۷رکدای۔

۷حلص۷ ۷وک۷یہی۷ابت۷ھجمس۷ںیم۷ںیہن۷اریہ۷یھت۷ہک۷اہنیئ ادجمہی۷ےک۷ومرق۷ااسذتہ

دجمہی۷اک۷ذرک۷اہکں۷اور۷سک۷رطح۷:؟اور۷ابر۷ابر۷اس۷ہلئسم۷اک۷ذرک۷ایک۔تیلک۷ںیم۷ا

بج۷ہی۷ابت۷گج۷اظرہ۷:۷ہک۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷ادجمہی۷یہ۷ںیم۷ایتر۷یک۷یئگ۷وت۷اس۷اک۷

ادجمہی۷ےس۷قلعت۷ویکں۷ہن۷وہاگ؟۷اور۷اس۷یک۷،۷اس۷ےس۷ڑبھ۷رک۷اور۷ایک۷دلیل۷وہیتکس۷:۷ہک۷

۷ادجمہی۷اک۷ ۷ارخ۷اس۷ےس۷ےلہپ۷وہ ۷دعب۷ومولی۷اسین۷وک۷دموع۷ایک۷ایگ، رعس۷زعسیی۷ےک۷وفرا

۷،بیطخ۷ےامہمؿ۷وصخیص۷ویکں۷ںیہن۷وہا؟۷اور۷ایک۷وپرے۷دنہواتسؿ۷ںیم۷بس۷ےس۷ڑب

ء۷ےک۷دعبےس!!!۵۱۰۴وہ۷یھب۷۷ومولی۷اسین۷یہ۷ںیہ؟۷

وت۷ارگوقبؽ۷اپ۷ےک،۷ھچک۷۷!اور۷ریہ۷ابت۷وضحر۷دحمث۷ریبک۷ےک۷ااہظر۷رباءت۷یک

ولگ۷اؿ۷رپ۷ہی۷ازلاؾ۷اگل۷ر:۷ںیہ۷ہک۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اوھنں۷ےن۷وھکلایئ۷:،۷وت۷دحمث۷

ہک۷سج۷رطح۷ےس۷؛ااہظر۷رکےن۷ںیم۷ایک۷اصقنؿ۷اجات۷۷:۷ریبک۷اک۷اس۷ابت۷ےس۷رباءت۷اک

رث۷و۷روسخ۷اایتخر۷رفامرک۷اشرح۷اخبری۷اک۷انؾ۷ولکنا۷دایوےسی۷یہ۷ہی۷االعؿ۷رفام۷اوھنں۷ےن۷ااان۷ا

دےتی۷ہک۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اور۷اس۷ےک۷ومفل۷ےس۷ےھجم۷ھچک۷انیل۷د ان۷ںیہن۔۷وت۷یسک۷وک۷اؿ۷رپ۷

ایلگن۷ااھٹےن۷یک۷رجأت۷ہن۷وہیت۔۷اور۷ولوگں۷یک۷طلغ۷ایمہفں۷۷یھب۷دور۷وہاجںیت۔

س۷روضی۷یک۷رقتری۷ےس۷اظرہ۷:۷ہک۷اہنیئ۷حلص۷نکیل۷ااسمؽ،۷دحمث۷ریبک۷یک،۷رع

رتامجؿ۷:،۷یہی۷وت۷وہج۷:۷ہک۷رضحت۷العہم۷اصبح۷ےن۷اینپ۷الھکتیلک۷اؿ۷ےک۷ومفق۷اک۷

رقتری۷ںیم۷اس۷وک۷وطبر۷وحاہل۷شیپ۷ایک۷اور۷دنس۷انبای۔۷ارگ۷واۃعق۷اںیھن۷اس۷اتکب۷ےس۷وکیئ۷

۷ایک۷ین؟۷۷بلطم۷ہن۷اھت۷وت۷اس۷اک۷وحاہل۷د ان۷اور۷وطبر۷دنس۷شیپ۷رکےن۷ےک

۷ایلبویانجب۷الؾ۷روسؽ۷ ںیمء۵۱۱۴ واحض۷وہہک۷اس۷ےس۷ےلہپ ےن۷ارشہیف۷ٹیگ۷۷

ےک۷اسےنمںیم۷ارشہیف۷اخمفل۷رقتری۷یک۷یھت،۷ےسج۷نس۷رک۷ابمرک۷وپری۷ونوجاؿ۷لعتشم۷وہاےھٹ۷

48

ےھت،۷ۃجیتن۷اسرا۷ہسلج۷ربابد۷وہا،۷اور۷وضحر۷ازرہی۷ایمں۷ہلبق۷اور۷رضحت۷دحمث۷ریبک۷اصبح۷

۷یہ۷اجیٹس۷کت۷ہن۷چنہپ ۷وتق۷اھت۷بج۷دحمث۷ریبک۷وک۷ارشہیف۷ےس۷دجا۷وہےئ۷دنچ۷امہ ۷ےکس۔۷ہی۷وہ

سگرے۷ےھت۔۷اور۷ہی۷اسرا۷ہسلج۷رضحت۷یہ۷ےک۷زری۷ایقدت۷وہ۷راہ۷اھت،۷اج۷اس۷ےس۷یھب۷ااکنر۷

ایکاجراہ۷:۔۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷وکیئ۷یھب۷ذی۷وہش۷ہی۷ارتعاض۷رکہ ات۷:۷ہک۷وضحر۷ازرہی۷ایمں۷وک۷

رگم۷ااکنر۷یہ۷رکان۷:۷وت۷یسک۷یھب۷ابت۷اک۷ااکنر۷۷اےل۷ےک۷ےیل۷نکمم۷:؟۷والبان،۷ایکیسک۷وپری۷انبےن

ایک۷اجہ ات۷:۔۷بج۷ہک۷اکی۷دو۷ںیہن۷ڑکیسوں۷ولگ۷اس۷ےک۷وگاہ۷ںیہ،۷ہک۷ےسلج۷اک۷اسرا۷مظن۷و۷قسن۷

العہم۷اصبح۷ےک۷یہ۷اہوھتں۷ںیم۷اھت۔۷

۷حلص۷تیلک۷ےس۷وضحر۷اشرح۷اخبری۷ےک۷انؾ۷ولکناےن۷یک۷ابت۷اور۷اہجں۷کت۷اہنیئ

۷ہی۷یھب۷ ۷وت اس۷ےیل۷ہک۷ومولی۷اسین۷اعمل۷ویساین۷اےنپ۷۷؛اکی۷زربد ت۷دوھاک۷::،

ذعمرت۷انےم۷ںیم۷ےتھکل۷ںیہ۷ہک

؍۷رپ۷دوعت۷االسیم۷ےک۷وخاب۷ےک۷نمض۷ںیم۷اکی۴۳۷ےلہپ۷اڈینشی۷ےک۷ہحفص۷’’

۔۷اس۷اڈینشی۷ںیم۷اس۷یک۷حیحصت۷یطلغ۷ےس۷اشرح۷اخبری۷ہیلع۷ارلہمح۷اک۷انؾ۷اشعئ۷وہایگہگج۷

۔۷‘‘رکدی۷یئگ۷:

اہیں۷رپ۷ےلہپ۷اڈینشی۷اک۷ذرک۷تخس۷لحم۷رظن۷:۔۷اس۷۷؛:۷وغر۷رکےن۷اک۷ےلبؾ

۷حلص۷ اک۷رسیتا۷اڈینشی۷:،۷سج۷ںیم۷اشرح۷اخبری۷اک۷انؾ۷تیلک۷ےیل۷ہک۷ریمے۷اپس۷اہنیئ

۷دوھاک۷ اقنیلت۷رشتعی۷یک۷سرہ ت۷ںیم۷وموجد۷:۔۷رھپ۷رصػ۷ےلہپ۷اڈینشی۷اک۷ذرک۷رکان

ںیہن۷وت۷ایک۷:؟۷

ہی۷یھب۷زربد ت۷۷‘یطلغ۷ےس۷اشرح۷اخبری۷اک۷انؾ۷اشعئ۷وہایگ۷:’اور۷ہی۷انہک۷ہک

؍۷رپ۷اہجں۷یتفم۷دبعامیلحل۷اصبح۷انگ۷وپری،۷اشرح۴۱۷رفبی۷:۔۷اس۷ےیل۷ہک۷ہحفص۷

۷اور۷ومالان۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ہی۷انروا۷ اخبری۷یتفم۷دمحم۷رشفی۷اقحل۷ادجمی،

یٹ۷وی۷ےک۷مایم۷ںیہن۷۷،اشرح۷اخبری’’ںیم۷ہی۷یھب۷ااضہف۷ایکہک۷‘ونٹ۷ ’وںیہ۷،ہلمج۷اھکل

۔‘‘ےک۷وس۷دصیفی۷مایم۷ےھت۷)ومالان۷اایلس۷اطعر۷اقدری۷اصبح(ےھت،۷اریم۷وموصػ۷۷

۷اباق لہ ۷رپ ۷رفامںیئ۷ہک۷سج۷ےلبؾ ےنھکل۷یک۷رضورت۷۷‘ونٹ۷’اب۷اقرنیئ۷وغر

49

ایک۷رفبی۷ںیہن۷:؟۷۷‘یطلغ۷ےس۷انؾ۷اشعئ۷وہایگ۷’وسحمس۷یک۷اجریہ۷:،۷واہں۷ہی۷انہک۷ہک

ااقلدری۷ یک۷اینبد۷رسیئ۷ا ،مل۷العہم۷اردشرحتکی۷دوعت۷االسیم۷۷ہک:واحض۷ر

ےن۷ڈایل۷یھت،۷اور۷وضحر۷اشرح۷اخبری۷ہیلع۷ارلہمح۷ےن۷ہشیمہ۷اس۷رحتکی۷یک۷امحتی۷و۷۷ہیلع۷ارلہمح

اعموتن۷رفامیئ۔وضحر۷اشرح۷اخبری۷ےک۷زامےن۷ںیم۷یھب۷ضعب۷ولوگں۷ےن۷ہی۷اوفاہ۷ابزی۷یک۷

ںوں۷یھت۷ہک۷ومالان۷دمحم۷اایلس۷اقدری۷اصبحت

ن

ثلت ع ی

ب

۷ینس،۷م حی۷اہدیقعہ۷ںیہن،۷اور۷اؿ۷اک۷ انل۷ انل۷

اور۷دبذمبہ۷رفوقں۷ےس۷:۔۷اس۷ےک۷وجاب۷ںیم۷اشرح۷اخبری۷ےن۷رفامای۷ہک

ومالان۷دمحم۷اایلس۷اصبح۷اقدری،۷م حی۷انجب۷۷،دوعت۷االسیم۷ےک۷ابین۷اور۷اریم’’

رضحت۷دقس۷رسہ۷ہکلب۷ایلع۷۷اہدیقعہ۷ینس۷املسمؿ۷ںیہ،۷اور۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷اپدنب۔

۷ولوگں۷وک۷ایس۷ہلسلس۷ںیم۷ ۷اور ۷ایس۷ےلسلس۷ےک۷ہفیلخ۷ںیہ۔ ۷اور ےک۷ےلسلس۷ںیم۷رمدی۷ںیہ،

رمدیرکےت۷ںیہ۔۷ہی۷رمدی۷ںیہ۷رضحت۷ومالان۷ایضء۷ادلنی۷اصبح۷اہمرج۷دمین۷رۃمح۷اہلل۷ہیلع۷

۷اور۷ ۷اور۷ہفیلخ۷ںیہ۷اؿ۷ےک۷زہشادے۷رضحت۷ومالان۷لضف۷ارلنمح۷اصبح۷ےک۔ ےک۔

ادلنی۷اصبح۷رمدی۷اور۷ہفیلخ۷ںیہ،۷دجمد۷امظع۷ایلع۷رضحت۷دقس۷رسہ۷رضحت۷ومالان۷ایضء۷

واہلل۷اعتیل۷املع۔۷یسک۷یغیلبت۷اور۷دبذموبہں۷ےس۷اؿ۷اک۷لیم۷وجؽ۷ںیہن۔۷ےک۔۷

(۔۷دارئۃ۷اربلاکت،۷وھگیس۷وئم۔۷،۱۴۴۷،۱۴۵ص ۴۷)اتفوی۷اشرح۷اخبری۷دلج۷

اےنپ۷اکی۷دورسے۷وتفے۷ںیم۷اشرح۷اخبری۷اراقؾ۷رفامےت۷ںیہ

،۷نیطف۷،ااہتنیئ۷ذنیہ۷زدی۷دجممہ،۷دوعت۷االسیم۷ےک۷ابین،۷۷دمحم۷اایلس۷اقدریومالان

اقعدئ۷و۷وقی۷ااحلہظف۷ااسنؿ۷ںیہ۷اور۷اطمہع۷ےک۷ےبدح۷وشنیق،۷وعیس۷ااطملہع۷رزرگ۷ںیہ،۷

۷ںیہ۷ہک۷اج۷لک۷ےک۷درس۷اظنہیم۷ےک۷افرغ۷ ۷اید ۷اؿ۷وک ۷ےک۷زجایئت۷اےنت۷زایدہ ااکحؾ

اس۷اک۷رشع۷ریشع۷یھب۷وفحمظ۷ںیہن۔۷م حی۷اہدیقعہ۷ینس،۷۷الیصحتل۷اور۷تہب۷ےس۷وہشمر۷املع۷وک

۷امظع۷ایلع۷رضحت۷۷،اپدنب۷رشع ۷دجمد ۷رسہ ۷ااہتنیئ۷یقتم۷اور۷دقس ےک۷کلسم۷ےک۷اپدنب،

رپزیہاگر۷ااسنؿ۷ںیہ۔۷اںیھن۷بس۷ووجہ۷یک۷انب۷رپ۷اہلل۷زع۷و۷لج۷ےن۷اؿ۷یک۷زابؿ۷ںیم۷اتریث۷

وں۷دب۷ذمبہ۷اؿ۷یک۷وہج۷ےس۷دی۷:،۷اور۷اؿ۷ےک۷اکؾ۷ںیم۷ربتک۷اطع۷رفامیئ۷:۔۷زہار

م حی۷اہدیقعہ۷ینس۷وہےئ۔۷الوھکں۷الھک۷ارفاد۷رشتعی۷ےک۷اپدنب۷ےنب،۷سج۷یک۷ریظن۷اس۷وتق۷

۔یسک۷یھب۷اعمل۷ای۷ریپ۷ےک۷التذمہ۷ای۷رمدینی۷ںیم۷ںیہن

51

۷دای۷ڑگپی۷ابدنانھ۷تنس۷: ۷ریپ۷اصابحؿ۷ےن۷وھچڑ ۷دای۷:، ۷املع۷کت۷ےن۷وھچڑ ،

ا۷امعہم۷ابدنےنھ۷ےگل۷ںیہ۔۷وچں۷ہک۷ضعب۷رواوتیں۷رہ،:۔۷اؿ۷یک۷غیلبت۷ےس۷الوھکں۷ارفاد۷

ےن۷رہا۷امعہم۷ابدنا۷:۔۷اس۷ےیل۷اوھنں۷ےن۷رہے۷۷ملسو هيلع هللا ىلصںیم۷اای۷:ہک۷وضحر۷ادقس۷

۷اؿ۷وکامعہم۷وک۷اایتخر۷ایک۔۷اپ۷)یتفتسم(۷ےن۷ ۷اس۷ےس۷‘ رہی۷ڑگپی۷واےل’ ریقحتا اہک،

۷ایک۷:۷اور۷رتک۷۔۷اپ۷ےن۷اؿ۷ےک۷املکت۷یک۷لقن۷ںیم۷ریغت۷و۷دبتؽ۷یھبادنئہ۷ارتحاز۷رکںی

ونیبت۷یھب۷یک۷:۔۷

ا۷ےک۷وسا۷یسک۷ارگ۷وکیئ۷ےہک۷ہک۷مہ۷دخ’ومالان۷دمحم۷اایلس۷زدی۷دجمہ۷ےن۷وج۷ہی۷اہکہک۷

وت۷مہ۷اس۷ےس۷ثحب۷ںیہن۷رکںی۷ےگ،۷ہکلب۷اینت۷دری۷ںیم۷احبسؿ۷اہلل۷ہہک۷ےس۷دمد۷ںیہن۷امےتگن،

رقاؿ۷رکمی۷۷۔۷اس۷ںیم۷یھب۷وکیئ۷رحج۷ںیہن،۷وخد‘رک۷تنج۷ںیم۷درتخ۷اگلےت۷اجںیئ۷ےگ

ض ا،۷ص ۷ ‘‘۔و اذا خاطہبم اجلاہلون قالوا سالناںیم۷رفامای۷ایگ ۷

ن

خمل

(۱۴۶۷،۱۵۱)ااضی۷

۷ںیہن؟’ ۷اچےیہ۷ای ۷اسھ۷د ان ۷اک ۷اضیفؿ۷تنس۷ںیم۷وقنمؽ۷۷دوعت۷االسیم اور

ںیم۷اشرح۷اخبری۷رفامےت۷ںیہ ‘ وخاوبں۷ےک۷ابرے

،۷۷امجتع۷:دوعت۷االسیم۷اخصل۷ینس۷امجتع۷،۷:۷م حی۷اہدیقعہ۷ولوگں۷یک’’

۷۷وہ۷۷دم۷ہلظ۷ااعلیلومالان۷اایلس۷اصبح۷اس۷امجتع۷ےک۷ابین۷ ااہتنیئ۷ےس۷ںیم۷ابراہ۷،ل۷اکچ۷وہں،۷

وخش۷دیقعہ۷ینس،۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷یتخس۷ےس۷اپدنب۷ااسنؿ۷ںیہ۔۷وہ۷اےنپ۷وصخمص۷

رطےقی۷ےس۷اامتجاعت۷ےک۷ذرہعی۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷یہ۷یک۷رتوجی۷و۷ااشتع۷رکےت۷ںیہ۔۷

ینس۷املسمونں۷وک۷اچےیہ۷ہک۷اؿ۷یک۷امجتع۷ںیم۷رشکی۷وہں۔۷اس۷اک۷اعتوؿ۷۷اس۷ےیل۷امتؾ

رکںی۔۷اس۷ےک۷رپورگاؾ۷رپ۷لمع۷رکںی۔

۷اور۷اس۷امجتع۷ےسولوگں۷وک۷ وج۷ولگ۷اس۷امجتع۷رپ۷ہطقن۷ینیچ۷رکےت۷ںیہ،

اگل۷رےنھک۷یک۷وکشش۷رکےت۷ںیہ،۷وہ۷اطخ۷رپ۷ںیہ۔۷ھچک۷ولگ۷طلغ۷یمہف۷ےک۷اکشر۷ںیہ۔۷اور۷ھچک۷

و۷انعد۷یک۷وہج۷ےس۷اس۷یک۷اخمتفل۷رکےت۷ںیہ۔۷اؿ۷ولوگں۷یک۷ابوتں۷رپ۷ولگ۷ذایت۷تعفنم۷

دایھؿ۷ںیہن۷د ان۷اچےیہ۔۷

،۷اتکب۷ںیم۷ےن۷وپری۷ڑپیھ۷ںیہن۔۷رثکت۷اکر۷اور۷فعض۷اصبرت۷اضیفؿ۷تنس

50

ےک۷رطقی۷اکر۷دم۷ہلظ۷ااعلیل۷یک۷وہج۷ےس۷ذعمور۷وہں،۷نکیل۷رضحت۷ومالان۷دمحم۷اایلس۷اصبح۷

۔۷ںیم۷وکیئ۷الخػ۷رشع۷ابت۷ںیہن۷وہیگزہ۷:۷ہک۷اس۷اور۷اؿ۷یک۷روش۷ےس۷ےھجم۷ہی۷ادنا

دوعت۷االسیم۷ےک۷تہب۷ےس۷اعمدننی۷ںیہ۔۷دوعت۷االسیم۷رپ۷یئک۷اکی۷لمہم۷

ارتعااضت۷ےیک۷،۷نکیل۷اب۷کت۷یسک۷ےن۷اضیفؿ۷تنس۷یک۷وکیئ۷ایسی۷ابت۷ںیہن۷شیپ۷یک،۷وج۷

ےک۷الخػ۷وہ۔۷ارگ۷وہیت۷وتہی۷ الہ۷تنس۷ےک۷اقعدئ۷ای۷املعے۷الہ۷تنس۷ےک۷اراشدات

۷اک۷ولگ۷اپھچےئ۷ںیہن۷رےتھک ۷اس ۷تنس۷ےن ۷الہ ۷امہرے۷ضعب۷دمتعم۷املعے ۷ہکلب ۔

۷ایلع۷ ۷انمظ ۷دبعانیبمل۷اصبح۷امعنین، ۷ومالان ۷الثم۷رضحت ۷ایک:، ۷اطمہع ابالاعیتسب

داراولعلؾ۷اقدرہی۷رچای۷وکٹ۔۷ارگ۷وکیئ۷ابت۷اس۷ںیم۷طلغ۷وہیت۷،۷وت۷رضور۷اس۷یک۷اشنؿ۷دیہ۷

پ۷۷ہک۷اؿ۷یک۷اعدت۷رکےہ ۷:۔۷اس۷ےیل۷ارکےت۔۷اور۷ےھجم۷رضور۷علطم۷رکےت۔۷اسیج

۔ولگ۷اضیفؿ۷تنس۷اک۷درس۷رضور۷دای۷رکںی

رہ۷ےئگ۷اپ۷ےن۷وج۷دنچ۷وخاوبں۷وک۷ذرک۷ایک۷:،۷اؿ۷ےک۷طلغ۷وہےن۷یک۷وکیئ۷وہج۷

ںیہن۔۷دح ث۷ںیم۷:

وبنت۷ےس۷رصػ۷اشبرت۷دےنی۷وایل۷ابںیت۷ابیق۷ںیہ۔۷ولوگں۷ےن۷رعض۷ایک۷ای۷

۷اشبرت۷دےنی۷وایل۷اب ۷د ےھک۷ای۷روسؽ۷اہلل! ۷ااھچ۷وخاب۷وج۷ومنم۷وخد ںیت۷ایک۷ںیہ۔۷رفامای

(۴۶۱)وحباہل۷اکشمۃ۷رشفی،۷ہحفص۷ومنم۷ےک۷قح۷ںیم۷دورسا۷وکیئ۷د ےھک۔

۷االسػ۷رکاؾ۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ ےسی۷ ےسی۷ اپ۷االسؾ۷یک۷اترخی۷ااھٹ۷رک۷دےیھکی،

۷وخاب۷وقنمؽ۷ںیہ،۷ایک۷وہ۷بس۷وھجےٹ۷ںیہ؟۷ایک۷اب۷وکیئ۷اخدؾ۷دنی۷،۷وبقمؽ۷ابراگہ۷ںیہن

وہہ ات؟۷وبقمؽ۷ابراگہ۷وہےن۷اک۷دروازہ۷دنب:؟

۷اایلس۷اصبح ۷دمحم ۷۷ومالان ۷لیبس۷اہلل ۷زامےن۷ںیم۷یف ریغب۷اشمرہے۷اور۷اس

یک۷راض۷وجیئ۷ےک۷۷ملسو هيلع هللا ىلصےک۷ےیل۷اور۷اس۷ےک۷بیبح۷۷زع۷و۷لجذنراےن۷یک۷عمط۷ےک،۷اخصل۷اہلل۷

الوھکں۷دب۷۷سج۷ےک۷ےجیتن۷ںیم۷ےیل۷اانت۷میظع۷ااشلؿ۷اعمل۷ریگ۷امیپےن۷رپ۷اکؾ۷رکر:۷ںیہ۔

دیقعہ،۷ینس۷م حی۷اہدیقعہ۷وہےئگ۔۷اورالوھکں۷رشتعی۷ےس۷زیبار۷ارفاد،۷رشتعی۷ےک۷اپدنب۷

۷امعہم۷ابدنےنھ۷ ۷رکوڑ۷یتپ۷رگوجیٹ۷ےن۷داڑایھں۷رںیھک، وہےئگ۔۷ڑبے۷ڑبے۷ھکل۷یتپ،

52

۷دینی۷ابوتں۷ےس۷دیپسچل۷ےنیل۷ےگل۔۷ ۷اور ےگل۔۷اپوچنں۷وتق۷ابامجتع۷امنز۷ڑپےنھ۷ےگل۔

ایک۷ہی۷اکرانہم۷اس۷القئ۷ںیہن۷ہک۷اہلل۷زع۷و۷ذجہب۷دیپا۷رکےن۷ےگل۔۷۷دورسے۷ولوگں۷ںیم۷دینی

۔(۱۵۲۷،۱۵۳ہحفص۷۷اتفوی۷اشرح۷اخبری۷) ؟لج۷یک۷ابراگہ۷ںیم۷وبقؽ۷وہ

‘ دوعت۷االسیم۷واےل،۷رد۷واہہیب۷ےک۷الخػ’اکی۷اور۷وساؽ۷ےک۷وجاب۷ںیم۷ہک۷

ںیہ،۷اشرح۷اخبری۷رفامےت۷ںیہ

ب۷واہہیب۷ےک۷الخػ۷ںیہدوعت۷االسیم۷رپ۷ہی۷اتہبؿ۷ںیہ۷ہک۷وہ۷ر ۔۷ںیم۷ےن۷وخد۷اؿ۷د

ےک۷وسلجں۷ںیم۷اجرک۷رد۷واہہیب۷ایک۷:۔۷رد۷واہہیب۷ےک۷ےیل۷نج۷ولعمامت۷یک۷ماتج۷:،۷اؿ۷

۔(۱۵۵)ااضیہحفص۷ےک۷ہن۷وہےن۷یک۷وہج۷ےس۷رد۷واہہیب۷ہن۷رکان۷رجؾ۷ںیہن۔۷واہلل۷اعتیل۷املع۔۷

اک۷ہی۷وقؽ۷لقن۷ومفل۷ےن۷املعے۷الہ۷تنس۷رپ۷زنط۷رکےت۷وہےئ۷ومولی۷اوبانسحل۷

نج۷۷،اج۷ارشہیف۷رپ۷نج۷ولوگں۷ےن۷ہضبق۷امج۷راھک۷:،۷اؿ۷ںیم۷ےس۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷’ایک۷ہک

ےک۷اتفوے۷رسارس۷ایلع۷رضحت۷ےک۷اتفوے۷ےسرکٹا۷ر:۷ںیہ،۷اقیقحتت۷ایلع۷رضحت۷

رکیپس۷اک۷ہلئسم،۷وصتری۷اک۷ہلئسم،۷یٹ،۷وی۷،۷وڈیوی،۷اور۷ا۷۔۷اور۷اثمؽ۷ںیم۷الؤڈ‘ےس۷رکٹا۷ر:۷ںیہ

یتفم۷ارشہیف۷اور۷اؿ۷ےک۷۷’اور۷رھپ۷ہی۷ہجیتن۷اکنال۷ہک۷ےک۷اسملئ۷اک۷ذرک۷ایک۔وریغہ۷وتی۷الہؽ۷ر

کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےس۷اغبوت۷رک۷ر:۷ںیہ،۷اور۷اؿ۷یک۷وہج۷ےس۷ذمبہ۷و۷۷،مہ۷ومفق

کلسم۷اک۷ریشازہ۷رشتنم۷وہ۷راہ۷:۔۷ایس۷مسق۷ےک۷یتفم۷اور۷ابصمیح۷ولگ۷االتخػ۷رباپ۷رکےن۷

۔‘ےک۷الص۷ذہم۷دار۷ںیہ

۷’وعنذ۷ابہلل!۷وسحمس۷اب ا۷وہات۷:۷ہک۷انجب۷اوبانسحل۷اصبح۷ےن۷اےنپ۷انؾ۷ےک۷اےگ

اک۷دور۷دور۷کت۷وکیئ۷واہطس۷۷رضحتوت۷اگل۷ایل،۷رگم۷ااتف۷اور۷اس۷ےک۷اقلعتمت۷ےس۷۷‘یتفم۷اک۷اٹیپ

۷قح۷و۷دصاتق۷ےک۷ومفل۷ےن۷ونعباؿ اجہعم۷ارشہیف۷اور۷رساج۷۷’ںیہن۔۷ماالں۷ہک۷اہنیئ

امک۷ہقح۷قیقحت۷شیپ۷رکدی۷یھت۔اور۷وخد۷ومولی۷اوبانسحل۷اک۷ماؽ۷ہی۷۷:۷اؿ۷اسملئ۷یک۷۷‘ااہقفل

دحمث۷ریبک۷ارابب۷ رک۷و۷۷’اتفیلاکی۷اینپ۷ہک۷بج۷اےنپ۷دصقم۷یک۷ابت۷ایئ۷وت۷اوھنں۷ےن

ےس۷اید۷ایک۔۷۷بیتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷ہلبق۷وک۷ڑبے۷یہ۷اھبری۷رھبمک۷ااقل۷ںیم‘ داشن۷یک۷رظن۷ںیم

۷اؿ۷یک۷ابوتں۷وک۷دنس۷انبای۔ ؍رپ۷دحمث۷ریبک۷ےک۷زری۴۶۷ہک۷ذموکرہ۷اتکب۷ےک۷ہحفص۷۷اسیجاور

53

رضحت۷العہم۷۷’’ دصارت۷رہ۷رک۷ارشہیف۷وک۷رعوج۷ےنشخب۷واےل۷املع۷یک۷سرہ ت۷ںیم۷رحتری۷ایک

ایس۷اتکب۷ےک۷۷۔‘‘یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷روضی۷ابصمیح،۷دصر۷ہبعش۷ااتف۷اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر

دصر۷ہبعش۷ااتف۷اجہعم۷ارشہیف۷۷،ابصمیح۷ہیقف۷رصع۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷روضی’’؍۷رپ۷اھکل۵۴ہحفص۷

؍۷رپ۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ۷ےس۷وسنمب۷ہی۷رواتی۰۰۰۷اس۷اتکب۷ےک۷ہحفص۷‘‘ ابمرک۷وپر۔۷

۔وریغہ۷‘‘دحمث۷ریبک۷اسملئ۷رشہیع۷یک۷حیقنت۷ےک۷ابداشدہ۷ںیہ’’لقن۷یک۷

العہم۷احبسؿ۷اہلل!۷ایک۷ابت۷:؟۷بج۷اےنپ۷دصقم۷یک۷ابت۷اےئ۷وت۷ققحم۷رصع۷وہک،۷

۷ااتف۷رگداون۔۷رضحت۷،۷وضحر،۷ےسیج۷ااقلب۷ےس۷ونازو۔۷اور۷بج۷،وہک،۷یتفم۷وہک دصر۷ہبعش

ہکلب۷رجمؾ۷ہہک۷رک۷اےگ۷ڑبھ۷اجؤ۔۷۷ ‘یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷’اےنپ۷دصقم۷ےک۷الخػ۷اپؤ۷وت۷ضحم

مک۷از۷مک۷اس۷اک۷وت۷احلظ۷ایک۷وہات۷ہک۷ارخ۷ہی۷دو۷ریخ۷اپیسیل۷ویکں؟۷کلسم۷اخمفل۷اتبؤ،رہٹاؤ۔

یھب۷ںیہ!۷رضحت۷یتفم۷اصبح۷ریمے۷ااتسذ

ومالان۷اوبانسحل۷وک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷وہفمؾ۷ھجمس۷یہ۷ںیم۷ہن۷اای۔۷اور۷اس۷ےلبؾ۷

یتفم۷دمحم۷۷’اترث۷دےنی۷یک۷وکشش۷یک۷ہکانروا۷رپ۷اجہعم۷ارشہیف۷اک۷دوتسر۷ااسیس۷رحتری۷رکےک۷ہی۷

اظنؾ۷ادلنی۷روضی۷اصبح۷اینپ۷رفیض۷قیقحت۷وک۷رشیع۷قیقحت۷اک۷انؾ۷دے۷ر:۷ںیہ،۷اور۷ہی۷

۔‘یلع۷رضحت۷ےک۷الخػ۷:کلسم۷ا

انجب۷وک۷ذمبہ۷و۷کلسم۷اک۷م حی۷وہفمؾ۷ھجمس۷ںیم۷اای۷یہ۷تخس۷اوسفس۷:۷ہک۷

وادی۷ںیہن۔۷ارگ۷وہ۷اےنپ۷مہف۷ےک۷اطمقب۷اؿ۷اسملئ۷وک۷کلسم۷ےک۷الخػ۷ھجمس۷ر:۷ںیہ۷وت۷

۷۷رسحم۷ےک۷ہلئسم ۷،اہجں۷فلس۷ےس۷ےلرک۷فلخ۷کت۷امتؾ۷اہمئںیم۷اؿ۷اک۷ایک۷وجاب۷وہاگ؟۷

۷ےن۷ووقػ۷وک۷اناجزئ۷رقار۷دای۷اھت،۷وخد۷دیسی۷رساکر۷ایلع۷رضحت۷ریض۷اہلل۷ہنع۷اک۷املع،۷اور۷اہقف

۷وادی۷ذعاب۷ ۷ہک۷وہ ۷اور۷دح ث۷رشفی۷ےس۷یھب۷یہی۷اثتب۷:، یھب۷ومفق۷یہی۷:،

:۔۷واہں۷ارہھا۷ہن۷اجےئ۔۷اؿ۷بس۷ےک۷ابووجد۷رشیع۷وکلسن۷اػ۷ربیلی۷رشفی۷ےک۷املع۷و۷

یہی۷۷اس۷ےلسلس۷ںیم۷یک۷ااجزت۷اطع۷رفامیئ۷:۔۷یک۷وصرت۷ںیم۷ارہھےن۷‘ذعر۷انسگری’اہقف۷ےن

ےسج۷اس۷ذعاب۷یک۷وادی۷ںیم۷۷‘اگل۷مسق۷اک۷وکیئ۷ذعمور۷وہ۷’اہک۷اجہ ات۷:۷ہک۷نکمم۷:۷ہک

اس۷ےک۷۷ووقػ۷یک۷ااجزت۷اطع۷یک۷یئگ۔۷اور۷اہیں۷رخؼ۷اامجع۷ویکں۷الزؾ۷ہن۷اای،۷بج۷ہک

54

وقؽ۷۷رموجح۷:،۷اور۷:،۷وج۷انیقی‘‘ اشذ’’وقؽ۷اور۷اؿ۷اک۷ہی۷۷ںیہ۷اصبح۷دباعئ۷اقلئ،۷رصػ

،۷اسیج۷ہک۷الہ۷ملع۷اس۷ےس۷وافق۷ںیہ۔۷اہں۷رموجح۷رپ۷وتفی۷د ان۷لہج۷اور۷رخؼ۷اامجع۷:

ہک۷ماالت۷زامہن۷ےک۷دبےن۷یک۷وہج۷ےس۷۷اج۷ہ ات۷:یہی۷اہک۷وطبر۷نسح۷نظ۷اس۷ےک۷ابرے۷ںیم۷

ں۷کت۷امیض۷و۷ماؽ۷وکیئ۷اب ا۷ذعر۷انسگری۷اؿ۷ےک۷اسےنم۷اایگ۷اہجنکمم۷:۷ہک۷اب ا۷مکح۷دای۷ایگ۷۷۷۔۷ای۷

ےک۷ڑبے۷ڑبے۷املع۷،اہقف۷اور۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷اک۷ذنہ۷ہن۷اچنہپ،وصخاص۷اج۷ےک۷زامےن۷ںیم۷بج۷

رر۷ےک۷رگد۷ونےلیک۷اتروں۷یک۷ابڑ۷ےک۷ببس۷،اس۷ںیم۷داہلخ۷یھب۷اعؾ۷ادیم۷ےک۷سب۷ بسخم

ہک۷وادی۷

۔یک۷ابت۷ںیہن۷،ووقػ۷وتدعبیک۷ابت۷:

۷ایگ ۷رہ ۷ہصح۷ابیق ۷وکیئ ۷دایتن۷اک ۷اور ۷ااصنػ وتانجب۷اوبانسحل۷اینپ۷یملع۷۷وہارگ

۷یھب۷ہی۷تیصخش۷یک۷روینش۷ںیم۷وجاب۷دںی۷ہک۷ہی۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷الخػ۷:۷ای۷ںیہن؟۷

۷یک۷ااجزت۷،اقیقحتت۷روضہی۷ےک۷الخػ۷:۷ای۷۷وجاب۷دںی۷ہک۷ربیق۷وھکنپں۷ےک اامعتسؽ۷

ٹنیپ۷۷ہی۷یھب۷اتبںیئ۷ہک۷اس۷زامےن۷ںیم۷؟ںیہن؟۷ارگ۷:۷وت۷اس۷رپ۷سک۷دح۷کت۷لمع۷ایک۷ایگ

رشٹ۷اننہپ۷اقیقحتت۷روضہی۷ےک۷وماقف۷:۷ای۷اخمفل؟۷ارگ۷اخمفل۷:۷وت۷انجب۷اکایک۷وجاب۷

ںیئ۷ای۷ںیہن،ہک۷ہی۷یھب۷اقیقحتت۷روضہی۷ےک۷الخػ۷اجالحکل۷ازیم۷دواںیئ۷اامعتسؽ۷یک۷ وہاگ؟

۷ےک۷اسملئ۷:؟ ۷رطح ۷اس ۷یھب۷اتبںیئ۷ہک ۷،۷ںیم۷ہی ۷واالسػ۷الثم۷ایلع۷رضحت ااکرب

۷دصاالاف ۷ماظف۷تلم۷دق ت۷دصرارشلہعی، ۷تلم، ۷اجمدہ ۷تلم، ۷رباہؿ ۷امظع، ۷یتفم لض،

اک۷ایک۷ومفق۷:؟۷اور۷اہیں۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷اخمتفل۷ای۷اس۷ےس۷اغبوت۷ ارسارمہ

ویکں۷الزؾ۷ںیہن۷ایت؟

۷ارگ۷وقبؽ۷اپ۷ےک۷ ۷وت۷م حی۷اقعدئ۷واامعؽ۷دوونں۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ںیہاور ،

اؿ۷ےک۷۷ہک۷۷امےنن۷واےل۷ںیہ۷ای۷ںیہن؟ویکںاہدیقعہ۷اشیعف۷ای۷یلبنح،۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک

تہب۷ےس۷اامعؽ۷،اانحػ۷ےس۷لیم۷ںیہن۷اھکےت؟

اس۷رطح۷ےک۷اکی۷دو۷ںیہن۷ڑکیسوں۷اسملئ۷ںیہ۷ رہ۷صخش۷ا یھ۷رطح۷اجاتن۷:۷ہک۷

۷ماالت۷زامہن۷وک۷اہقف،۷امہرے۷ابغل۷رظن۷املع۷و۷رگمنج۷ںیم۷اتفوی۷روضہی۷یک۷اخمتفل۷الزؾ۷ایت۷:،

زت۷دےتی۷ںیہ۔۷اس۷رپ۷وکیئ۷واوالی۷ںیہن۷ایک۷اجات،۷ارخ۷ایک۷وہج۷:۷ہک۷اس۷یک۷ااجدےتھکی۷وہےئ

55

اور۷امکئ۷ےک۷ہلئسم۷رپ۷اس۷دقر۷اگنہہم۷ڑھکا۷ایک۷ایگ؟۷،۷وصتری،۷روتی۷الہؽ،۷داہیت۷ںیم۷ہعمج۷رٹنی

اؾاور۷ایتفمرکاؾ۷اےس۷وعایم۷ہلئسم۷انب۷رک۷املع۷ے۷

ظ

اک۷اشنہن۷انبای۷ایگ؟۷ وک۷نعط۷و۷عینشت۷ؿ۷ع

:۷سج۷یک۷رپدہ۷داری۷:ھچک۷وت۷۷۷ ع

اتکتب۷وسناں۷ےک۷قلعت۷ےس۷بج۷ونرادہلی۷اصبح۷ےن۷ہی۷اواز۷ااھٹیئ۷ہک۷ایلع۷

۷ےن۷اس۷ےس۷عنم۷رفامای۷:۷اور۷دح ث۷رشفی۷ےس۷یھب۷ یہی۷افتسمد۷رضحت۷دقس۷رسہ

زج۷رز۷وہےئاور۷ تل۷ولعمؽ۷اھجمسان۷رشوع۷رکدای۔۷اب ا۷وسحمس۷:۔وت۷اس۷رپ۷انجب۷تہب۷

رصػ۷انجب۷یہ۷وک۷ھجمس۷ںیم۷ایئ۔۷ہیقب۷ڑکیسوں۷املع۷و۷۷،ؽ۷یک۷ثحبوہات۷:۷ہک۷ تل۷ولعم

اس۷یک۷ھجمس۷یہ۷ںیہن۷رےتھک۷ںیہ۔۷یہی۷وت۷وہج۷:۷ہک۷ضعب۷رفیع۷اسملئ۷وک۷اینبد۷انب۷رک۷۷،الضف

۷اس۷رگوپ۷ےک۷ولوگں۷ےن۷املعے۷الہ۷تنس۷اور۷سلجم۷رشیع۷رپ۷نعل۷نعط۷رشوع۷رکدای۔

۷ت۷ونممع۷:۷وت۷وج۷داراولعلؾ۷ای۷اجاعماہیں۷وساؽ۷رصػ۷ہی۷اھت۷ہک۷بج۷اتکتب۷وسناں۷رشاع

اانبلت۷ڑلویکں۷وک۷انھکل۷اھکس۷ر:۷ںیہ،۷اںیھن۷ہی۷اکؾ۷دنب۷رکد ان۷اچےیہ۷۷ویکں۷ہک۷ہی۷اقیقحتت۷

ایلع۷رضحت۷ےک۷الخػ۷:۔۷ہکلب۷وخد۷دح ث۷ےک۷یھب۷اخمفل۷:۔

یملع۷’’اوراتکتب۷وسناں۷ےک۷قلعت۷ےس۷ذرا۷ماظف۷قلطم۷اصبح۷اک۷ہی۷رفامؿ۷اور

ایک۷اپ۷یک۷۷’’!۷ومالان۷ونرادہلی۷اصبح۷وک۷اخمرک۷رکےت۷وہےئ۷رفامےت۷ںیہ ےینس‘‘ابمہثح۷

‘‘؟اوکسؽ۷یھب۷ںیہن۷ڑپا۷؟اجہلہ۷ںیہ۷؟ںینہب۷میلعت۷ایہتف۷ںیہن۷ںیہ

۷ہی۷:۷ ۷ابہلل! امں۷نہب۷کت۷ایچنہپ۔۷اتپ۷ںیہن۷۷،سج۷ںیم۷ابت۷‘یملع۷ابمہثح۷’وعنذ

۷رکایل۔۷ ےسی۷ونرادہلی۷اصبح۷ےن۷اؿ۷الینعی۷ابوتں۷وک۷ربداتشومالان

ومالان۷دیس۷ینیسح۷ایمں۷انگ۷وپری۷ےن۷رقتری۷رفامےت۷۷یئبمم۷ےک۷اکی۷ہسلج۷ںیم

وہےئ۷اہک۷ہک۷ارشہیف۷وک۷دنچہ۷د ان۷اناجزئ۷و۷رحاؾ۷:،۷اور۷اب۷کت۷ارشہیف۷اخمفل۷رگوپ۷ےک۷

ارخ۷اس۷یک۷وہج۷ایک۷:؟۷ارشہیف۷ےن۷یسک۷یتفم۷ےن۷اس۷یک۷رتددی۷یک۷رضورت۷وسحمس۷ہن۷یک۔۷

۷اک۷ار باب۷ایک۷سج۷یک۷انب۷رپ۷ہی۷اجالہہن۷اور۷اعمدناہن۷رقتری۷یک۷ماتج۷و۷رجؾ۷میظع۷وکؿ۷ےس

رضورت۷اڑپی۔اور۷ہی۷ابلکل۷طلغ۷:ہک۷العہم۷اصبح۷ےن۷اس۷ےس۷رباءت۷اک۷ااہظر۷ایک۔۷

رباءت۷اک۷ااہظر۷رفامای۷اھت،۷وہ۷۷وجےن۷یئبمم۷ےک۷ادنر۷دم۷ہلظ۷ااعلیل۷اور۷وخد۷وضحر۷اتج۷ارشلہعی۷

56

ہن۷ہک۷دیس۷ینیسح۷انگ۷وپری۷یک۔۷انجب۷اوبانسحل۷ےن۷اس۷قلعت۷۷امشلئ۷راض۷یک۷رقتری۷یھت،

ےس۷یھب۷تخس۷رفبی۷دےنی۷یک۷وکشش۷رفامیئ۷:۔۷

اہنیئ۷قح۷و۷دصاتق۷ںیم۷ومفل۷ےن۷ازلایم۷وجاب۷ےک۷وطر۷رپ۷ہی۷تقیقح۷۷یھب۷

۷۔‘امات۷رپاس۷اپڈنے۷وک۷واہں۷ےک۷ذہم۷داراؿ۷ےک۷ذرہعی۷امعہم۷ابدنا۷ایگ۷اھت۷۷’ااجرگ۷یک۷یھت۷ہک

اکی۷رشمک۷وک۷امعہم۷۷’ہک رڈگن۷ںیم۷یھب۷ومالان۷ونرادہلی۷ےن۷ہی۷ہلئسم۷ااھٹای۷:اور۷راکی

اس۷واہعق۷یہ۷ےس۷۷وتومالان۷اوبانسحل۷اصبح۷ےن۷ہی۷نس۷رک۷اوال۷۷‘ابدنانھ۷اہکں۷اجزئ۷:؟

رسے۷ےس۷ااکنر۷رکان۷اچاہ،۷رگم۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷اصبح۷ےن۷دایتن۷اوررمدایگن۷اک۷

امعہم۷وایل۷ابت۷طلغ۷:،۷امات۷رپاسد۷اای۷اھت،۷ہیلک۷ںیم،۷العہم۷۷’ت۷انبیئ۷ہکوبثت۷دای،۷اور۷ہی۷اب

۔‘اصبح۷وموجد۷ںیہن۷ےھت۔۷وہ۷اای۷اھت۷ےنلم۷ےکےیل

ماظف۷اصبح۷ےک۷اس۷وجاب۷رپ۷دنچ۷رعمواضت۷ںیہ

اعطق۷در ت۷ںیہن۔۷ہکلب۷قح۷اور۷م حی۷ہی۷۷،اناامعہم۷وایل۷ابت۷وک۷رسے۷ےس۷طلغ۷ارہھ

دنا۷ایگ۔۷رصػ۷ایس۷وک۷ںیہن،۷ہکلب۷اکی۷واہیب۷وک۷یھب۷امعہم۷ابدنا۷ایگ۔۷:۷ہک۷اس۷وک۷امعہم۷اب

اس۷ےک۷اکی۷دو۷ںیہن۷ڑکیسوں۷وگاہ۷وخد۷وھگیس۷ںیم۷وموجد۷ںیہ۔۷سج۷اک۷یج۷اچ:۷اؿ۷ےس۷

دصتقی۷رک۷ہ ات۷:۔

ھجمس۷ںیم۷ںیہن۷ایت۷ہک۷وکح ت۷ارت۷رپدسی۷اک۷ارکیپس۷یسک۷ہی۷اہیں۷اکی۷ابت۷اور

ہی۷ ےسی۷نکمم۷:؟۷اس۷۷؟ض۷ےس۷اےئ۷اور۷الب۷االطع۷الچ۷اےئاعمل۷دنی۷ےس۷الماقت۷یک۷رغ

واہعق۷یک۷دصتقی۷ےک۷ےیل۷بج۷انزیچ۷ےن۷الہ۷وھگیس۷ےس۷راہطب۷ایک۷وت۷اتپ۷الچ۷ہک۷ہی۷ابلکل۷چس۷اور۷

در ت۷:۷ہک۷اےس۷امعہم۷ابدنا۷ایگ۔

اور۷ہی۷انہک۷ہک۷العہم۷اصبح۷وموجد۷ںیہن۷ےھت،۷اقحقئ۷رپ۷رپدہ۷ڈاانل۷:۔۷ہی۷بیجع۷

اسؽ۷سگہتش۷یھب۷ہی۷اشمدہہ۷ایکہک۷۷ےن۷۔۷ویکں۷ہک۷مہہی۷ضحم۷ابت۷انبان۷:،ہکلب۷ابت۷:۷

ےک۷اعم۷دعب۷اجہعم۷ادجمہی۷یک۷رطػ۷ےس۷اکی۷وطؽ۷وطل۷۷ہیلع۷ارلہمحرعس۷ماظف۷تلم۷

۷ ۷دوعت۷دی۷یئگ، ۷وک ۷سج۷ںیم۷ومولی۷اسین۷وریغہ ۷اشعئ۷وہا، ۷املع۷ےک۷الخػ۷ااہتشر اور

ولعمؾ۷وہا۷ہک۷دحمث۷ریبک۷وموجد۷ںیہن۷ںیہ۔۷رھپ۷نیع۷ےسلج۷ےک۷دؿ۷ربتاابزی۷رکایئ۷یئگ۔

57

۷وہات۷:۷ہک۷اؿ۷یک۷ااجزت۷ےک۷ریغب۷ہی۷ہسلج دقعنم۷ ےسی۷وہا؟۷ایک۷۷،اہیں۷وساؽ۷ہی۷دیپا

اکی۷یک۷اجبن۷ےساھچےتپ۷وتق۷اؿ۷ےس۷ااجزت۷ہن۷یل۷یئگ۷یھت؟۷اؿ۷ےک۷ادارے۷ااہتشر۷

۷اور۷اںیھن۷اتپ۷یھب۷ہن۷ےلچ۷ای۷ولعمؾ۷وہےت ۷وہ، ۷اغبئ۷۷میظع۷ااشلؿ۷ےسلج۷اک۷ااقعند وہےئ۷وہ

نیع۷ےسلج۷ےس۷اکی۷روز۷لبق۷اکی۷ہگج۷ےس۷دورسی۷ہگج۷وہاجںیئ،۷اےس۷ایک۷اہک۷اجہ ات۷:؟۷

۷انیقی۷اکی۷ہحمل۷ رکہی۷:۔ہی،لقتنم۷وہاجان

زامہن۷دراز۷ےس۷مارضی۷دےتی۷ےلچ۷۷،رزروگں۷ےک۷یزارات۷رپ۷ملسم۷اور۷ریغ۷ملسم

۷ایس۷اےئ۷ںیہ۔۷وہشمر۷ایسیس۷اخوتؿ۷ایج۷رپدہ۷یھب۷یزار۷ماظف۷تلم ۷مارض۷وہیئ، ۷رپ۷دیقعۃ

رطح۷ویشاپؽ۷ایدو،۷یک۷ارشہیف۷ںیم۷مارضی۷وہیئ،۷وت۷ہی۷مارضایں۷یتفم۷اوبانسحل۷وک۷کلسم۷

ارشہیف۷ےک۷ذہم۷۷’ےک۷الخػ۷رظن۷اںیئ۔۷اور۷الب۷وہج۷اس۷ےلسلس۷ںیم۷ہی۷ازلاؾ۷و۷ارتفاایکہک

انجب۷وک۷الھک۷۷۔‘داراؿ۷ےن۷اؿ۷ولوگں۷وکدوعت۷دےرک۷البایثج

ن

ی لت ن چ

مک۷اکی۷:۷ہک۷مک۷از۷

ذہم۷دار۷ےن۷دوعت۷۷اؿ۷ایسیس۷ڈیلراؿ۷وک۷ارشہیف۷ےک۷سکوگاہ۷اس۷ابت۷رپ۷شیپ۷رکںی۷ہک۷

۷ہک۷اس۷رطح۷یک۷ےبوہدہ۷ازلاؾ۷رتایش۷رشاع۷تخس۷ونممع۷:۔۷ دی۷یھت۔۷ورہن۷ایدرںیھک۷

اہلل۷ےکاہیں۷تخس۷ڑکپ۷وہیگ۔۷اور۷رھپ۷ڑبی۷ںیلکشم۷اںیئ۷یگ۔

االتخیف۷ااکحؾ۷و۷اسملئ۷۷’۷رکدای۷ہکانجب۷اوبانسحل۷اصبح۷ےن۷الب۷دلیل۷ہی۷دوعی۷یھب

۔۷ہی۷اکی۷این۷ااشکنػ۷‘ںیم۷بس۷ےس۷ڑبے۷اعمل،۷یتفم۷رمعج۷ےک۷ومفق۷رپ۷لمع۷رضوری۷:

ڑبے۷ڑبے۷کت۷اتکب۷ںیم۷ہی۷ہلئسم۷داھکی۷وہاگ۷اہجں۷انایب۷:۔۷اشدی۷انجب۷ےن۷یسک۷ایسی۷

۷ لیب۷ےس۷۔ایس۷رطح۷ےس۷اؿ۷یک۷ہی۷ابت۷یھب۷ااجید۷دنبہ۷یہ۷ےکوہ۷یکس۷ولوگں۷یک۷رظن۷ہن۷چنہپ

ےک۷وتفی۷ےک۷اسےنم۷الفں۷اعمل۷ےک۷وتفے۷رپ۷لمع۷یک۷ااجزت۷یہ۷ںیہن۷۷اعمل۷الفں۷۷’:۷ہک

ایبؿ۷یہ۷ہن۷رفامای۷ہک۷الفں۷اعمل۷یہ۷اک۷۷،اوصؽوکیئ۷۷وہیتکس؟۷وعنذ۷ابہلل!۷اج۷کت۷اہمئ۷االسؾ۷ےن۷اب ا۷

زت۷یہ۷وتفی۷القئ۷اابتع۷وہاگ۷اور۷اس۷ےک۷وتفی۷ےک۷اسےنم۷دورسے۷ےک۷وتفے۷رپ۷لمع۷یک۷ااج

شیپ۷رکدےتی۷وت۷زایدہ۷رتہب۷وہات۷۔ارگ۷رتحمؾ۷اس۷رپ۷وکیئ۷دلیل۷ںیہن۷وہیتکس۔

۷’ماظف۷عیمس۷اہلل۷اور۷ومالان۷اوبانسحل۷ےن۷ڑبے۷رطمطاؼ۷ےس۷ہی۷دوعی۷یھب۷ایک۷ہک

۷ایلع۷اور۷ابصمیح۷اصبح۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷وک۷میسقت۷رکےت۷وہےئ۷د ےھک۷ رسرباہ

58

اور۷۔۷رکےن۷یک۷ابت۷ایئ۷وت۷ ںیلغ۷اھج ےنک۷ےگل۷رگم۷بج۷اس۷رپ۷دلیل۷و۷اشدہ۷شیپ۷۔‘ےئگ

الہ۷ارشہیف۷وچں۷ہک۷رعافؿ۷۷’اس۷ہیضق۷اک۷لح۷اکنال۷ہکرکومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷ےن۷ہی۷ہہک۷

ذمبہ۷و۷کلسم۷یک۷اباضہطب۷امحتی۷رکےت۷ںیہ؛۷اس۷ےیل۷ارگ۷ابرفلض۷وہ۷اےس۷میسقت۷رکںی۷وت۷

۷حلص۷وکیئ۷ بی۷یھب۷ںیہن۔۷اہتبل۷العہم۷اصبح۷ہلبق۷بج۷ہی۷دوعی۷رک ےت۷ںیہ۷ہک۷اہنیئ

‘تیلک۷ےس۷امہرا۷وکیئ۷قلعت۷ںیہن۷وت۷اس۷ےس۷رباءت۷اک۷ااہظر۷ویکں۷ںیہن۷رفامدےتی؟

۷اوبانسحل۷ےن۷العہم۷سی۷ام رابصمیح۷رپ۷ہی۷ رشتک۷لمع۷ےک۷ےلسلس۷ںیم۷ومالان

ابلط۷رفوقں۷ےک۷اسھ۷اشمرتک۷یک۷وج۷ااجزت۷امہرے۷رزروگں۷’’ازلاؾ۷رتایش۷یک۷ہک۷

،۷اور۷سی۷ام ر۷اصبح۷ےن۷اینپ۷اس۷یک۷ااجزت۷دےتی۷ںیہ۷وطر۷رپ۷وہ۷رشموط۷،ےس۷وقنمؽ۷:

اتکب۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷ںیم۷واہویبں،۷دویدنبویں۷ےک۷اسھ۷اجمتسل۷و۷اشمرتک۷اک۷

۔‘‘وجاز۷الب۷رشط۷ابور۷رکاےن۷یک۷وکشش۷یک۷:،۷وج۷الب۷ہہبش۷طلغ۷:،۷اخل

ؿ۷یک۷طلغ۷ارگ۷ہچ۷راکیرڈگن۷ںیم۷اس۷رطح۷یک۷وکیئ۷ابت۷ںیہک۷وموجد۷ںیہن،۷رگم۷ا

العہم۷ابصمیح۷ےن۷رعافؿ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷ےک۷ادنر۷ںیہک۷یھب۷الب۷یمہف۷اک۷ازاہل۷رضوری۷:۔۷

اس۷یک۷تہب۷دح۷کت۷رشط۷اجمتسل۷و۷اشمرتک۷اک۷وجاز۷اثتب۷رکےن۷یک۷وکیئ۷وکشش۷ہن۷یک۔

۷قح۷ودصاتق۷ںیم اس۷ےک۷ھچک۷ ۔:رکدی۷ےن ؤمفلاس۷ےک واض ت۷وخد۷اہنیئ

۷ےس۷وصرت۷ہلئسم۷ےنھجمس۷ںیم۷لوہتل۷وہیگ اابتقاست۷اہیں۷لقن۷ےئک۷اجےت۷ںیہ۷نج

املسمؿ:وک: ااقتعدی:ااحتد:اوراؿ:ےکرفکایت:ےسراض،،واحض:وہ:ہک:افکر:و:رشمنیک::ےس:’’

یک:اہجں:کت:اعمالمت:اکرف:انب:داتی:ےہ،:اور:اظرہی:وماالت:وہ:وت:یھب:اناجزئ:و:انگہ:و:رحاؾ:ےہ۔:اہں:

:وجاز:اک:مکح:دای:ےہ:ضعب:رشوطں:ےک:اسھت:املع:و:اہقف:ےن:اس:ےک:ابت:ےہوت

،:راض:افؤڈننشی:الوہر(:04):لیصفت:ےک:ےیل:دےیھکی:اتفوی:روضہی،:دلج::

ومالان:سی:ارتخ:ابصمیح:اصبح:ےن:رضحت:دصر:االافلض:ہیلع:ارلہمح:ےک:وحاےل:ےس،:

ےک:ضعب:اابتقاست:وک:عم:الخہص:لقن:رفامایےہ،ںیھنج:ہظفلب:رحتری:ایک:اجات:ےہ:‘‘ راسہل:وماالت’’

افکر:وک:دوتس:انبان:ای:اؿ:وک:راز:دار:رہھٹاان،:اؿ:وک:دمداگر:انھجمس،:اؿ:وک:اےنپ:اومر:اک:وایل:اور:’’

دلیخ:اکر:رقار:دانی،:اںیھن:وقت:اچنہپان:،:اؿ:ےس:ےب:رضورت:دواتسہن:لیم:وجؽ،:االتخط:و:ارابتط:یک:

59

ر:دالخ:وماالت:ںیہ۔:رںیمس:ربانت،:املسمونں:ےک:اقمےلب:ںیم:ادماد:رکان۔:ہی:بس:ابںیت:ونممع:او

اور:رقاؿ:اپک:ںیم:اؿ:یک:اممتعن:رفامیئ:ک ی:ےہ۔:نکیل:رشتعی:رہطمہ:ےک:ہلمج:ااکحؾ:رسارس:

تمکح:و:تحلصم:ںیہ۔:اور:املسمونں:یک:حیحص:ںیتمکح:اؿ:ںیم:وحلمظ۔

:ہیلک:و:ااطقنع:اتؾ:ےس:املسمونں:

ب

اہجں:افکر:اک:ہبلغ:وہ۔:ای:وہ:احمک:و:وایل:وہں،:اور:اجمن

:واہں:اؿ:ےک:اسھت:ےک:رضر:اک :اؿ::ادن ہش:وہ، :اور اےسی:اومر:ںیم:رشتک:وج:ونممع:ںیہن:ےہ:

ےساالسؾ:اور:الہ:االسؾ:وک:وکیئ:رضر:ںیہن:اتچنہپ:ےہ،:اجزئ:ےہ۔:بلق،:رفک:وافکر:یک:تبحم:ےس:افرغ:

۔وہان:اچےیہ

ہن:اس:وج:قلعت:،:ذموکرہ:ابال:ابوتں:ےس:اخیل:وہ،:ینعی:ہن:وہ:تقیقح:ںیم:تبحم:یک:انب:رپ:وہ،:

یک:العتم:و:دلیل،:ہن:اس:ےس:االسؾ:اور:املسمونں:وک:رضر:ای:اصقنؿ:وصتمر:وہ،:ہن:افکر:اک:افدئہ:و:عفن:

اس:ںیم:املسمونں:یک:وکیئ:احتج:و:رضورت:ای:دصقم:حیحص:وہ:وت:اجزئ:ےہ۔:اور:وہ:وصقمد۔:اور:

،:عبط:دجدی(37،:36)رعافؿ:ذمبہ:و:کلسم،:ص::۔‘‘وماالت:رحمہم:ںیم:دالخ:ںیہن

اابتقاست:وک:اکی:ابر:رھپ:ڑپےیھ!:ایک:اؿ:ےس:ہی:واحض:ںیہن:وہات:ہک:وہ:ارتشاک:لمع::اؿ

اناجزئ:و:رحاؾ:ےہ:سج:ےس:وصقمد:االسؾ:اور:املسمونں:وک:اصقنؿ:اچنہپان:وہ۔:سج:ںیم:افکر:اک:افدئہ:

وہ۔:سج:ںیم:وکیئ:احتج:و:رضورت:اور:حیحص:دصقم:ہن:وہ؟:

:وکیئ:دوعی :ای:ایحایح:پ ول:شیپ:ہ ر:وہ۔:اور:وہ:ارتشاک:ونممع:و:اناجزئ:ںیہن:سج:ںیم

سج:ںیم:املسمونں:اک:افدئہ:وہ۔:وج:دصقم:حیحص:ےک:تحت:وہ۔:احتج:و:رضورت:رپ:ینبم:وہ؟

دمتعم:اعمل:دنی:یسک:دصقم:حیحص:ےک:تحت:احتج:و:رضورت:واعق:وہےن:مہ:ہی:ےتہک:ںیہ:ہک:

:االالسؾ:رپ:اس:رطح:یک:سلجم:ںیم:رشکی:وہ:اتکس:ےہ،:ےسج:ابصمیح:اصبح:ےن:رضح ت:ۃج

زہشادہ:ایلع:رضحت:اوررضحت:دصراالافلض:وریغامھ:ےک:وحاولں:ےساور::دعتمد:دولیلں:ےس:

)اہنیئ:قح:ودصاتق( ۔‘‘اثتب:ایکےہ۔:اور:اس:اک:ااکنر:ضحم:اکمربہ:ےہ

وپری:اتکب:ڑپھ:اجںیئ:اس:ںیم:ںیہک:یھب:دویدنبویں::،اپ:رعافؿ:ذمبہ:و:کلسم

:وجاز:ابور:رکاےن:یک:وک ش:ںیہن:یک:ک ی۔:اشدی:ومولی:اوبانسح:ےک:اسھت:الب:رشط:رشتک:اکواہویبں:

یسک:ےس:نس:ایل:ہک:ومالان:سی:اصبح:ےن:اس:رطح:اھکل::،اصبح:ےن:اتکب:اکاطمہعل:یہ:ہن:ایک

61

وطبر:دلیل:شیپ:رکان:رشوع:رکدای۔:ےہ،:اور:رھپ:اےس:

:ےئ:وہریغوں:ےکاپب:ےیکارگ:ابرفلض:ہک::ہی:یھب:اتبںیئومولی:اوبانسح:اصبح:ذرا:رھپ:

وہ:الہ:یسک:ینس:ےن:رشتک:رکیل،وت:ایک:رصػ:اےنت:یہ:ےس::دتشہ:رگدی:اخمفل:االجس:ںیم:،

تنس:ےس:اخرج:وہ:اجے:اگ؟؟

:ء:یک:ملسم:رپلنس:ال:اکرفنسن0974رے:ںیم،ابس:ا

مم

:ںیم:رضحت:رباہؿ:تلم:یک:،

ئ بب

:رشتک:یک۔اور:ریکاال:ےک:ولخمط:ذمیبہ:االجس:ںیم:دحمث:ریبک:اصبح::شیپ:ہ ر:رےہیھب::رشتک:

ر:یک:انروا:ریرری:رپ:۔اور:اس:االجس:ںیم:دصر:وہےن:ےک:ابووجداکی::دبدیقعہ:رقم:ودصارت:یھب

ؾ:ونر:د یل:رامرہ:وک:یھب:اسا ے:رےیھک۔اسھت:یہ:اج:اخومیش:ہکلب:ریحت:انکاں:انجب:یک:رپارسار

۔یھب:دھکی:ےیجیل:ںیم:اپھچ:وہا:اؿ:اک:وفوٹ:اور:ےسلج:اک:رظنم:ء2119اتسگ:

’ ےکابرے۷ںیمہیلعاعتیل۷رۃمح۷اہلل۷۷الان۷اشہ۷دبعا میلع۷دصیقیرضحت۷وماور۷ذرا

۷ااکرب۷الہ۷تنس ےیلچ یھب۷دےتھکیرحتری۷یک۷ہی۷‘ذترکہ

ےک۷انؾ۷ےس۷اکی۷ادارہ۷یک۷اینبد۷‘ میظنت۷نیب۷اذملابہ’ء۷ںیم۷اگنسوپر۷ںیم۰۶۱۶’’

ٹیلپ۷۷ڈایل۔۷امتؾ۷داین۷ےک۷اسیعیئ۷،۷وہیدی،۷دبھ۷ ت۷اور۷ھکس،۷ذمابہ۷ےک۷وشیپاؤں۷وک۷اکی

۷۔۔۷زین۷رصم۷ںیم۷میظنت۷نیب۷ افرؾ۷رپ۷عمج۷رک۷ےک۷الدتینی۷اک۷علق۷عمق۷رکےن۷یک۷الیپ۷یک۔

۔‘‘اذملابہ۷االالسہیم۷ےک۷انؾ۷ےس۷اکی۷میظنت۷اقمئ۷یک

۷ااکرب۷الہ۷تنس۷ص ۷ ،۷الوہر،۷اپاتسکؿ(۵۴۶۷،۵۱۱)ذترکہ

ااقعند:وہا،اک::‘اجحز:اکرفنسن’ںیم::ء:ںیم:رباطہین0985! ہی:یھب:اید:رےیھک:ہک:اور:اہں

ںیم:دنہ:و:اپک:اور:‘‘ راہطب:اعمل:االسیم،:ہکم:رکمہم’’:ںیم:اکی:یوج ز:ہی:یھب:اپس:وہیئ: یھ:ہک:سج

:العہم:اشہ:ادمح::رباطہین:ےک:املعے:الہ:تنس:و:امجتع:وک:امندنئیگ:دی:اجےئ۔:اکرفنسن ںیم:

اشدہ:اور:ومالان: یحومالان:رمق:ازلامں::ابصم،:رضحت:اتج:ارشلہعیونراین،::العہم:اردش:ااقلدری،:

ایمں:ہلبق:رفامےت:ںیہ::وضحر:ازرہی:::وریغہ:رشکی:ےھت۔راض:یمیعن:

لئلئ:رپ:‘‘ ربولیتی’’انبؾ::،دنلؿ:ےک:اس:االجس:ںیم:سج:ںیم:ںیم:رشکی:اھت:’’

اور:اس:ہسلج:اک:رخچ:واہں:ےک:االسؾ:اور:میظنت:انیملسمل:رپ:اقترری:وہںیئ۔::ااحتد :ابمہثح:ہن:وہا،:ہکلب

60

اور:اس:ںیم:ہی:اطمہبل:ایک:ایگہک::اامؾ:ادمحراض:افلض:ربولیی:ےک:ریپو،:الہ::ونں:ےن:ایاھایینس:املسم

ںیم:امندنئیگ:دی:اجےئ۔:سج:رطح:دنوویں:وریغہ:وک:راہطب:‘‘ راہطب:اعمل:االسیم’’تنس:و:امجتع:وک:

اے:ںیم:امندنئیگ:احلص:ےہ۔:یس۔:ایئ۔:ڈی۔:ےک:وپےنھچ:رپ:ںیم:ےن:اتبای:ہک:ہی:یوج ز:ابافتؼ:ر

(44،:ص:ت:اتج:ارشلہعی:ایح) ۔‘‘اپس:وہیئ: یھ

ومولی۷اوب۷انسحل۷اصبح۷اؿ۷ہش۷اپروں۷وک۷وغبر۷ڑپںیھ۷اور۷اس۷یک۷روینش۷ںیم۷

وصرت۷ہلئسم۷ےنھجمس۷یک۷وکشش۷رکںی!۷

رپ۷ہلمح۷اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷ومولی۷اوبانسحل۷اور۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷ےن۷ابر۷ابر۷

ہک۷اوھنں۷ےن۷ارشہیف۷ےک۷اجیٹس۷ےس۷العہم۷اصبح۷وک۷نعل۷۷رسرباہ۷ایلع۷رپ۷ہی۷ازلاؾ۷اگلایایک،۷

اےنپ۷۷’’ نعط۷رکاای،۷اور۷ماظف۷عیمس۷اہلل۷ےن۷اؿ۷ےک۷ابرے۷ںیم۷اہیں۷کت۷وکباس۷یک۷ہک۷

ی۷۷وہ۷۷وہہ اتںیہن۷وجاک۷)وضحر۷ماظف۷تلم(ابپ۷

صطفمل

‘‘؟اگاک۷ایک۷وہایضء۷ا

ارشہیف۷واےل۷اس۷ےک۷وسا۷ایک۷وہہ ات۷:۷ہک۷ارخ۷۷ارشہیف۷وک۷اشنہن۷انبےن۷اک۷ببس

۷الص۷ضغب۷ودسح۷: ۷ہی۷در ۷دینی۷ویملع۷اکؾ۷ویکں۷اور۷ ےسی۷رکر:۷ںیہ؟ ۷ ۷وج۷اس۷دقر ،

اچےیہ۷ہک۷درج۷ذل۷اقحقئ۷۷واعمرػ۷اک۷مشچ۷انیب۷ےس۷وک۷اہنتی۷اندنسپدی۷لعف۷:۔۷اعمدننی۷

اطمہع۷رکںی،اور۷اینپ۷رحوتکں۷ےس۷ابز۷ااجںیئ!

۷ڈارٹک۷ ۷رباکہیت۷رباکیتاقدری۷دیس۷دمحم۷انیم۷ایمں۷وضحر۷انیم۷تلم، ۷نیشن۷اخاقنہ اجسدہ

رفامےت۷ںیہ ء۷ےک۷ومعق۷رپ۷اےنپ۷اکی۷اطخب۷ںیم۵۱۱۴۷رعس۷زعسیی۷،۷امررہہ۷رہطمہ۷

اج۷اک۷دؿ۷ریمے۷ےئل۷تہب۷یہ۷وخش۷یبیصن۷اک۷دؿ۷:،۷اس۷ےیل۷ہک۷ایلع۷رضحت،۷’

ی،۷

صطفمل

۷ریپ۷ےک رۃمح۷اہلل۷ہیلع اامؾ۷ادمح۷راضدجمد۷دنی۷و۷تلم،۷مشچ۷و۷رچاغ۷اخدناؿ۷رباکت،۷دبعا

۷ ۷ااجلۃعم۷االرشہیف۷ںیم۷اخےن۷اک۷اجروب۷شک، ہی۷ریقف،۷وینسں۷یک۷بس۷ےس۷ڑبی۷دراگسہ،

مارض۷:۔۷اور۷ہی۷دمت۷ےس۷انمت۷یھت۷ہک۷وضحر۷ماظف۷تلم۷ےک۷رعس۷ےک۷ومعق۷رپ۷اور۷

۷یھب۷مالص۷ ۷وہ ،:۷ ۷اہلل۷اکرکؾ ۷دنبی۷ےک۷ومعق۷رپ۷مارضی۷بیصن۷وہ، نشج۷داتسر

۷:۷ےسیج۷ےملک۷یک۷ایلگن۷اک۷یلھجنم۷ت۷ےس۷اب ا۷قلعتوضحر۷ماظف۷تلم۷اک،۷کلسم۷ایلع۷رضحوہایگ۔

؍۷اسؽ۷وہےئگ۷نکیل۵۵۷ایلگن۷ےس۷وہا۷رکات۷:۔۷اج۷ملع۷ےک۷اس۷اہپڑ۷وک۷رتصخ۷وہےئ۷اظبرہ۷

62

یک۷وصرت۷ںیم۷اظرہ۷:۔۷ارشہیفاج۷یھب۷اؿ۷اک۷اضیفؿ۷

اعفؽ۷ںیم۷ارمہکی۷ایگ،۷اڈنیلگن۷مارض۷وہا،۷ںیم۷ارفہقی۷ےک۷رتشیب۷اممکل۷ںیم۷وھگام،۷

رحتمک۷املع۷ںیم۷سج۷ےس۷وپاھچ،۷بس۷ےک۷انؾ۷ےک۷اےگ،۷ابصمیح۷انس،۷وت۷اپ۷نیقی۷اور۷

۔۷ویکں۷ہک۷اسکؿ،۷تیھک۷وبات۷:۷اور۷لصف۷اکٹ۷اتیل۷:،۷اجںین۷ےک۷ہجیلک۷وسا۷نم۷اک۷وہایگ

ح ۷ریہ۷:،۷۷وت۷تیھک۷اخیل۷وہاجات۷:،۷نکیل۷وضحر۷ماظف۷تلم۷ےن۷ایسی۷یتیھک۷یک۷وج۷اگلاتر

۷اگلاتر۷ڑبھ ۷۷ریہ۷:،۷اور ااجلۃعم۷وضحر۷ماظف۷تلم۷اک۷ااسحؿ۷مہ۷یھبک۷وھبؽ۷ںیہن۷ےتکس۔

االرشہیف۷یک۷اثمؽ۷اکی۷اےسی۷وبضمط۷ہعلق۷یک۷:۷وج۷تینس۷اک۷بس۷ےس۷وبضمط۷رتنی۷

)۷امہ۷انہم۷ارشہیف(۔‘ہعلق۷:

۷،۷ہفیلخ۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷اصبح۷یتفم۷دمحم۷عیطم۷ارلنمح۷روضی ۷ ےن۷دقس۷رسہ

۷ارشہیف۷ےساطخب۷رکےت۷وہےئ۷رفامای نشج۷یتفم۷امظع۷دنہ۷ےک۷ومعق۷رپ۷ہبلط

رضحات!۷یلہپ۷ابت۷وت۷ہی۷اید۷رےیھک۷ہک۷ںیم۷ابصمیح۷ںیہن۷وہں،۷ریما۷ارشہیف۷ےس۷’’

وکیئ۷اب ا۷رہتش۷ںیہن۷:،۷سج۷یک۷اینبد۷رپ۷ہی۷اہک۷اجےکس۷ہک۷ںیم۷اس۷اک۷واف۷دار۷وہں۷ای۷دغار۷

وہں،۷رگم۷اس۷وہں۔۷اوصال۷ہن۷ںیم۷رظنمی۷وہں،۷ہن۷رہظمی۔۷ںیم۷رصػ۷اور۷رصػ۷ونری۷

۷ ےک۷ابووجد ۷وہں۷ہک۷اج۷ادمحلہلل! اجہعم۷ارشہیف۷یہ۷امہری۷ںیم۷ہی۷ےنہک۷رپ۷وبجمر

اج۷ےک۷اموحؽ۷ںیم۷اج۷یک۷داین۷ںیم۷ربیلی۷رشفی۷امہرا۷رمزک۷:،۷۷۔تینس۷یک۷اربو۷:

رگم۷رمزک۷اک۷ین،۷ایلع۷رضحت۷ےس۷یتفم۷امظع۷دنہ۷کت۷:۔

وموصػ۷اےنپ۷اطخب۷ںیم۷یزدی۷رفامےت۷ںیہ۷ہک

ج۷اہیں۷بس۷ےس۷ڑبی۷ارمزک۷انؾ۷:۷ایلع۷رضحت۷اور۷یتفم۷امظع۷دنہ۷کت۷اک۷۔۷اور۷’’

۔۔۔۷ایلع۷تیصخش،۷یملع۷،روماین۷رہ۷اابتعر۷ےس۷رضحت۷ازرہی۷ایمں۷اصبح۷ہلبق۷یک۷:

رضحت۷اور۷یتفم۷امظع۷اک۷وتفی۷ھجمس۷ںیم۷ااجےئاگ۷وت۷احبسؿ۷اہلل،۷ںیہن۷ھجمس۷ںیم۷اےئاگ۷وت۷

اک۷وصقر۷:۔۷نکیل۷ارگ۷ازرہی۷اصبح۷اک۷وتفی۷اسےنم۷اےئاگ۷،۷ھجمس۷ )دامغ(وھجمسں۷اگ۷ہک۷اس۷

ںیم۷اای۷وت۷کیھٹ،۷ہن۷ھجمس۷ںیم۷اای۷وت۷اؿ۷ےس۷ثحب۷رکوں۷اگ،۷ویں۷ںیہ۷ںیہن۷امؿ۷ولں۷اگ۔۷ںیم۷

۔۷‘‘یسک۷وک۷ملق۷ڑکپےن۷اک۷الہ۷ںیہن۷اتھجمس۷وہں)ربیلی۷رشفی۷ںیم(۷ازرہی۷اصبح۷ےک۷العوہ۷اہیں۷

63

۷ہک۷ںیم۷ابصمیح۷ںیہن۷وہں،۷رگم۷ابصمیح۷ہن۷وہان۷وکیئ۷ںیم۷ےن۷ےلہپ۷یہ۷ہہک۷دای’’

ابصمیح۷وہان۷ارگ۷رخف۷یک۷ابت۷:۷وت۷ابصمیح۷ہن۷وہان۷ بی۷یک۷یھب۷ابت۷ بی۷یھب۷ںیہن۷:،۷

۷قح۷وگیئ۔۷الص۷زیچ۷ہی۷:۔۷ںیہن ارشہیف۷قح۷ہی۷:۷ہک۷اج۷۔۷الص۷اچےیہ۷قح۷ینیب،

۷:۷ےسج۷مہ۷وقؾ۷ےک۷وپرے۷دنہواتسؿ۷ںیم۷الہ۷تنس۷یک۷اربو۷اک۷انؾ۷:۔۷اکی۷ارشہیف

)۷امہ۷انہم۷ارشہیف( ۔‘‘اسےنم۷شیپ۷رکےتکس۷ںیہ

:۷ہک۷اوھنں۷ےن۷روضایت۷رپ۷یھب۷ہی۷الہ۷ارشہیف۷اک۷بس۷ےس۷ڑبا۷رجؾ۷اشدی۷اور

’ اور‘ ادمح۷راض۷یک۷یہقف۷ریصبت’ےن۷اامؾ۷۷ں۷ایک؟۷رضحت۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷اانت۷اکؾ۷ویک

‘ دج۷ااتمملر’؟۷اکی۷ےباثمؽ۷اکؾ۷ایک۷ویکں ںی۷ھکل۷رکیسیج۷یقیقحت۷اتک‘ اامؾ۷ادمح۷راض۷اور۷وصتػ

یئ؟رفامرضورت۷ویکں۷وسحمس۷ےن۷یک۷اوھنں۷ےن۷رکوک۷اہنتی۷رعؼ۷رسیی۷ےک۷اسھ۷اشعئ۷

ف۷اشایف۷مکح۷وفون۷رجاایف’

شلکیلہپ۷ابر۷‘ اقطنمل۷ادجلدی۷ےلبعم۷ادحلدی۷یلع۷دخ’یک۷رعتبی۷رفامیئ،۷‘ا

اک۷سکع۷یلہپ۷‘ ارلوسؽ۷ومہفل۷اامؾ۷الہ۷تنسامحدئ۷لضف۷’اور۷‘ دماحئ۷لضف۷ارلوسؽ’اشعئ۷یک،۷

اؿ’ابر۷

عی

ل

ت اؿ۷را

یضتق

ریجم۷’اور۷اس۷یک۷رشح۷‘ دیصقہ۷اریسک۷امظع’ ےک۷انؾ۷ےس۷اشعئ۷ایک۔‘

ارخ۷ہی۷اسرے۷اکؾ۷ارشہیف۷یہ۷ےن۷اسھ۷اشعئ۷رفامای۔اسؽ۷دعب۰۴۱۷وک۷اردو۷رتہمج۷ےک۷‘ مظعم

ویکں۷ایک؟۷الص۷اعمہلم۷ہی۷:۔

۷اور۷اق ل۷رکش۷روضایت۷رپ۷اکؾ۷۷دینی،تخس۷اوسفس۷اک۷ےلبؾ۷:۷ہک۷اےسی یملع۷

ویکں۷ہک۷اکی۷وت۷اؿ۷ےن۷اںیھن۷رجمؾ۷رگداان۔۷،۷کلسم۷ےک۷درددنموں’رکےن۷ےک۷ابووجد

۷دورسے۷روضایت۷اؿ۷اک۷دنسپدیہ۷دیماؿ۷:۔ اسیج۷ہک۷اےنپ۷۷اکقلعت۷ارشہیف۷ےس۷:،

رفامےت۷ںیہ۷ہک ۷،اکی۷اطخب۷ںیم۷العہم۷وموصػ۷

امہرے۷ھچک۷رکؾ۷رفامؤں۷یک۷رظنںیم۷اانت۷میظع۷۷اوسفس۷ہک۷امہرا۷ہی۷ااضیح۷و۷ایبؿ’

رجؾ۷:۷ہک۷وہ۷ںیمہ۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷ہکلب۷ارگ۷سب۷ےلچ۷وت۷الہ۷االسؾ۷ےس۷یھب۷اخرج۷رقار۷

۔‘دےنی۷ےک۷ےیل۷اےنپ۷امتؾ۷رت۷االت۷وجارح۷ےک۷اسھ۷وپری۷رطح۷رمک۷ہتسب۷اور۷ایتر۷ںیہ

۷ر:۷ہک۷نج۷ ۷رضحات۷ےننج۷یفنم۷ذنہ۷واےل۷ہشیمہ۷اس۷ےک۷ےیل۷وکاشں

۷اںیھن۷نعط۷و۷عینشت۷اک۷اشنہن۷انبای۷اجےئ۔۷اسیج۷ہک۷امرہ۷روضایت۷ روضایت۷رپ۷امنایں۷اکؾ۷ایک،

64

ےک۷۷امہیلع۷ارلہمحرپورسیف۷ڈارٹک۷وعسمد۷ادمح۷دجمدی،۷اور۷وخاہج۷ملع۷و۷نف۷وخاہج۷رفظم۷نیسح۷روضی،۷

یہی۷وہیتکس۷:۷ہک۷اؿ۷رضحات۷ےن۷یھب۷اسھ،۷وہ۷ہی۷ولسک۷رکےکچ۷ںیہ۔۷اغابل۷اس۷یک۷وہج۷

وضایت۷رپ۷اانت۷اکؾ۷ویکں۷ایک؟۷اور۷روضایت۷رپ۷اکؾ۷رکان۷اؿ۷ےک۷اہیں۷رجؾ۷میظع۷:۔ر

یک۷ثحب۷اقیض۷ااضقلۃ۷اور۷انبئ۷اقیض۷ااضقلۃ۷۷؍۴۵۷ہحفص۷؍۷ات۳۱۷ومفل۷ےن۷ہحفص۷

ڑیھچ۷رک۷اموحؽ۷رگؾ۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک۷:،۷انزیچ۷وک۷وج۷راکیرڈگن۷مالص۷وہیئ۷اس۷ںیم۷اس۷

،۷نکمم۷:۷ہک۷اس۷وموضع۷رپ۷ھچک۷وگتفگ۷وہیئ۷وہ،۷اور۷ںیہن۷انؾ۷واشنؿ۷کترطح۷یک۷یسک۷ثحب۷اک۷

اےس۷راکیرڈ۷ہن۷ایک۷اجاکس۷وہ،۷اورہی۷یھب۷نکمم۷:۷ہک۷ومفل۷ےن۷اینپ۷اعدت۷رکےہ ۷ےک۷اطمقب۷

ایک۷اجاکچ۷ہک۷تہب۷یس۷ںیثحب۷۷داھکی۷وہں،۷ویکں۷ہک۷اس۷ےس۷ےلہپ۷ابراہ۷یلوخد۷ےس۷ہی۷ںیثحب۷ڑبا۷

،ل۷اتکہچب۷ںیہ،۷وت۷وہ۷اہیں۷یھب۷نکمم۷:۔نج۷اک۷راکیرڈگن۷ےس۷وکیئ۷واہطس۷ںیہن،۷اش

مہف۷۷مہف۷ےس۷یھب۷ابال۷:۔۷اس۷ےیل۷ہک۷انزیچ۷ےک۷۷وخد۷انزیچ۷رامق۷ےکوےسی۷ہی۷ہلئسم

ہن۷رشط۷:،۷اور۷ہن۷ہن۷وہان۷ بی۔۷مہ۷دےتھکی۷ںیہ۷ہک۷الب۷ہہبش۷۷،ےک۷اطمقب۷اقیض۷ااضقلۃ۷اک۷وہان

۷ےن۷اےنپ۷زامےن۷ںیم۷رضحت۷دصرارشل ۷ایلع۷رضحت۷دقس۷رسہ ہعی۷ہیلع۷ارلہمح۷وک۷رساکر

دقس۷رسہ۷ےک۷واصؽ۷دصر۷رشتعی۷وپرے۷دنہواتسؿ۷اک۷اقیض۷رقمر۷رفامای۷اھت،رھپ۷رضحت۷

ےک۷دعب۷رقتتی۷اچپس۷ربوسں۷کت۷اقیض۷ااضقلۃ۷اک۷ےدہہ۷اخیل۷راہ۔۷ںیم۷ےن۷اےنپ۷وطر۷رپ۷اہجں۷

ؾ۷کت۷اھجمس،۷اس۷یک۷روینش۷ںیم۷ہی۷ابت۷واحض۷وہیت۷:۷ہک۷اہجں۷اطلسؿ۷االسؾ۷ہن۷وہ،۷واہں۷امت

دجدی۷دقمی۷وھچک۷اومر۷املع۷ےک۷رپسد۷وہاجےت۷ںیہ،۷اور۷ویہ۷اؿ۷ےک۷اومر۷ےک۷وایل۷وہےت۷ںیہ۔۷۷

اتفوی۷ےک۷اطمہع۷ےس۷ہی۷ابت۷ایعں۷:۷ہک۷رہش۷اک۷بس۷ےس۷ڑبا۷اعمل۷وج۷رمعج۷وتفی۷وہ،۷اس۷

۷دقع۷،ل۷لج۷رک۷یسک۷میظع۷انزیچ۷یک۷رظن۷ںیم۷وصخص۷ںیم۷اقیض۷:۔۷ ارگ۷ارابب۷لح۷و

اچےیہ۔۷۷۷ںیہن۷وہانۃ۷رقمر۷رکںی۷وت۷اس۷ںیم۷وکیئ۷رحج۷یھبتیصخش۷وک۷اقیض۷ااضقل

۷امظع۷دنہ۷رضحت۷االعلؾ۷اخیشل۷یتفم۷ام ر۷راض۷اخں۷۷۷نیشناور۷اہجں۷کت۷اج یتفم

اکی۷ازرہی۷دمہلظ۷ااعلیل۷ےک۷اقیض۷ااضقلۃ۷وہےن۷اک۷اعمہلم۷:۷وت۷انیقی۷رضحت۷یک۷تیصخش۷

۷ےک۷ولعؾ۷ےک۷۷رساکر۷ایلعدمتعم۷و۷دنتسم۷یتفم۷ںیہ۔۷یملع۷تیصخش۷:، رضحت۷دقس۷رسہ

ہک۷وہ۷دورسےرہشوں۷ںیم۷اقیض۷البہہبش۷وہ۷وارث۷ںیہ،۷اںیھن۷ارگ۷اقیض۷ااضقلۃ۷انبای۷ایگ۷

65

الب۷ہہبش۷ربیلی۷رشفی۷امہرا۷رمزک۷دیقعت۷:،۷رقمر۷رفامںیئ۷وت۷اںیھن۷انیقی۷اس۷اک۷قح۷:۔۷

۷وتومفق۷:۷ایکاس۷ےلسلس۷ںیم۷ومالان۷اسکل۷ابصمیح۷ای۷املعے۷ارشہیف۷اک۷ ۷وہ ۷ےھجم۷ںیہن۷،

رضحت۷وک۷اقیض۷ااضقلۃ۷میلست۷رکات۷وہں۔۷ ات۷وخدولعمؾ۷نکیل۷ںیم۷ذب

ومالان۷وبقمؽ۷اصبح۷رپ۷ہی۷ازلاؾ۷اعدئ۷ایکہک۷اوھنں۷ےن۷ہی۷اریخ۷ںیم۷ومفل۷ےن۷

راکیرڈگن۷ےس۷ہی۷ابت۷۷اہک۷:۔۷یلک۷اہک۷ہک۷دحمث۷ریبک۷ےن۷اسرے۷ابصمویحں۷وک۷اکرف۷ای۷حلص۷

ارشہیف۷اکرفوں۷اک۷دمرہس۷ایک’’وطبر۷ااہفتسؾ۷ہی۷اہک۷ہک۷۷ابلکل۷اظرہ۷:۷ہک۷ومالان۷وبقمؽ۷ےن

۷د ان۷رحاؾ۷:؟ ۷دنچہ ۷اوبانسحل۷ےن۷البوہج۷اس۷رپ۷‘‘ :۷ہک۷واہں۷ رگم۷اوسفس۷ہک۷ومالان

اہں۷اوھنں۷ےن۷ہی۷رضور۷اہک۷:ہک۷ارتعاض۷رکدای،۷اور۷وتہب۷وریغہ۷اک۷اطمہبل۷رکےن۷ےگل۔۷

اقعدئ۷واولں۷وک۷اسکیں۷ےھجمس۔۷رگم۷اس۷ےک۷یہی۷وت۷وہات۷:۷ہک۷وج۷امتؾ۷ابلط۷حلص۷یلک۷اک۷ین۷

۷اکیف۷واوالی۷یاچای۔ابووجد۷اؿ۷ولوگں۷ےن۷اس۷رپ

لیمج۷اقدری۷ےک۷انؾ۷ےس۷۷دمحم۷ومفل۷ےن۷اتکب۷یک۷اخض ت۷ڑباےن۷ےک۷ےیل

۷ات۵۵۷)ہحفص۷ ااتفتساکی۷وساالت۷رپ۷ینبم۷۷؍۰۴ ‘‘ الوجاب۷رتسہ۷وساالت’’ونعباؿ۷ ؍(۵۱؍

ہک۷ ۷اس۷ےلسلس۷ںیم۷رعض۷ہی۷:شیپ۷ےیک۷ںیہ۔

۷یہ۷ ٭ ۷وت۷رھپ۷اس۷ےک۷۷‘‘ الوجاب’’بج۷ومفل۷ےن۷اؿ۷وساالت۷وک۷وخد ۷دای رقار

وجاب۷یک۷ایک۷ماتج؟

یسک۷داراالاتف۷ےک۷انؾ۷اتجیھب۷:،۷اتہک۷مکح۷رشیع۷ولعمؾ۷۷وساؽ۷وک۷،وکیئ۷یھب۷اسلئ ٭

اتہک۷ایتفمؿ۷اجہعم۷ارشہیف۷ےک۷انؾ۷انجیھب۷اچےیہ،۷وت اراسؽ۷یہ۷رکان۷اھت،ااتفتس۷ارگ ۔وہےکس

ہن۷ہک۷یسک۷اتکہچب۷ںیم۷لقن۷رکےک۷افترخ۷اک۷،رشع۷یک۷روینش۷ںیم۷اس۷اک۷وجاب۷دںی،رکاؾ

ااہظر۷رکان۷اچےیہ،۷ویکں۷ہک۷ہی۷ابت۷ےط۷:۷ہک۷یتفتسم۷اک۷رمہبت۷ومعام۷یتفم۷ےس۷زفوں۷رت۷

رقار۷دای۷وت۷اس۷اک۷بلطم۷ہی۷وہا۷ہک۷یتفتسم۷۷‘الوجاب۷’ںیہن۷وہات،۷اور۷بج۷اسلئ۷ےن۷اںیھن

اسفد۷یک۷اگنچری۷وک۷وہا۷د ان۷:۔۷،ان۷ںیہن۷ہکلب۷ہنتفمکح۷رشیع۷مالص۷رکاک۷دصقم

واحض۷وہہک۷یہی۷ااتفتس۷راضمؿ۷اابملرک۷ےک۷دقمس۷ےنیہم۷ںیم۷ادجمہی۷ڈنیلکر۷ےک۷ ٭

اسھ۷رقتتی۷اؿ۷امتؾ۷دمروسں۷اور۷ولوگں۷ےک۷انؾ۷اجیھب۷ایگ۷نج۷ےک۷انؾ۷اور۷ےتپ۷الہ۷ادجمہی۷وک۷

66

وہات۷:۷ہک۷۷یتفتسم۷وت۷علض۷رہماج۷جنگ۷ےک۷ازرب۷ےھت،۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷اکی۷تہب۷ڑبا۷وساؽ۷ہی۷ڑھکا۷

وت۷رھپ۷اس۷وساؽ۷انہم۷وک۷یسک۷اگؤں۷اک۷رےنہ۷واال۷:،۷اسیج۷ہک۷اریخ۷ںیم۷اس۷اک۷اتپ۷درج۷:۔۷

ادجمہی۷ڈنیلکر۷ےک۷اسھ۷اراسؽ۷رکےن۷ےک۷ایک۷ینعم؟۷اور۷رھپ۷ھچ۷است۷امہ۷دعب۷ایس۷ادجمہی۷ےس۷

۷ےس۷ہی۷ابت۷وخبیب۷اظرہ۷وہاجیت۷:۷اتکہچب۷ےک۷اریخ۷ںیم۷اےس۷اش،ل۷رکےن۷اک۷ایک۷بلطم؟۷ںیہی

ہن۷اشنہک۷لیمج۷اقدری،۷ضحم۷اکی۷ناہہن۷:،۷در۷الص۷الہ۷ادجمہی۷اک۷ارشہیف۷وک۷دبانؾ۷رکےن۷اک۷ہی۷

ارے۷ہی۷اخمتفل۷۷!:۔۷اس۷ےک۷ابووجد۷ہی۷اہک۷اجات۷:۷ہک۷ںیمہ۷ارشہیف۷ےس۷اخمتفل۷ںیہن

۷ارگ۷یتفتسم۷اس۷راسہل۷ںیم۷وےسی۷ںیہن۷وت۷اورایک۷:؟۷انعد۷اور۷دینمش۷ںیہن۷وت۷ایک۷دویتس۷:؟۷

امتؾ۷وساولں۷ےک۷وجاب۷،ل۷اجںیئ۷ےگ۔اس۷ےکوغر۷رکے۷وت۷اےس۷

اب۷ذرا۷۷انجب۷دمحم۷لیمج۷اقدری۷ےک۷ابرےںیم۷یھب۷ھچک۷رعض۷رکان۷انمبس۷اتھجمس۷

ےک۷وادل۷رتحمؾ،۷رہماج۷جنگ۷ےک۷اکی۷۷دمحم۷لیمج۷اقدریوہں۔۷ربتعم۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷:۷ہک۷

ر۷اس۷یک۷وکیئ۷۷ریشمہہ،۷ۃیلک۷اانبلت۷یک۷راں۷:،ہی۷وخدیھبک۷اجہعم۷دمرےس۷ےک۷رپلپسن۷ںیہ،او

اک۷۷اور۷ورٹسیؿ۷وینین۷۷رہماج۷جنگ۷علض۷ےک۷اکی۷وچک۷رپ۷ڈاؤؿ۷ولڈگنادجمہی۷اک۷اطبل۷ملع۷اھت،اب۷

اس۷ےک۷ابووجد۷ہی۷یملع۷وساالت!۷ایک۷اس۷اور۷ہن۷یہ۷اےسظفح۷اید۷:۔۷۷اکؾ۷رکات۷:،اعمل۷یھب۷ںیہن

ہک۷ہی۷بس۷ھچک۷ضعب۷املعے۷ادجمہی۷یک۷اکراتسین۷:؟۷۷ابت۷اک۷اتپ۷ںیہن۷دےتی

اب۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷ےھجم۷وخد۷لیمج۷اقدری۷ےس۷ھچک۷وساالت۷رکےن۷ںیہ۷وہ۷ہی۷ہک۷

ےن۷اےنپ۷اکی۷ڑلےک۷ےک۷کلت۷ںیم۷س۷ےک۷وادلاربتعم۷ذراعئ۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷

اہیں۷کت۷یہی۷ںیہن۷ہکلب۷۷اوراور۷ولطمہب۷رمق۷یل۷یئگ،الھک۷اچسیل۷زہار۷روےیپ۷بلط۷ےیک،۷دو

۷ہک۷اکی۷یبمل۷وچڑی۷وفج۷وج۷اؿ۷ےک۷رمہاہ۷ڑلیک۷دےنھکی۷یئگ۷یھت،۷بس۷ےکےیل۷ ولعمؾ۷وہا

اکی۷اعاشیلؿ۷ڑپکے۷یک۷داکؿ۷ےس۷ڑپکے۷رخدیے۷ےئگ،۷اور۷ڑلیک۷ےک۷رغبی۷ابپ۷رپ۷

الوجاب۷’راالاتف۷ےس۷ہی۷اچےیہ۷اھت۷ہک۷ادجمہی۷ےک۷دا۷ھج۷الدا۷ایگ۔۷لیمج۷اقدری۷وک۷وت۷اس۷اک۷وب

رکات۷ہک ‘وساالت۷

وریغہ ڈاؤؿ۷ولڈگن۷یک۷داکؿ۷وھکؽ۷رک۷ولوگں۷ےک۷ومابلئ۷وفؿ،۷پیل۷اٹپ۷ای۷وپمکرٹ ٭

:،۷ای۷ںیہن؟ڈاؤؿ۷ولڈ۷رکان۷اجزئ۷،شحف۷ںیملف۷اور۷رعایں۷ای۷مین۷رعایں۷اصتوری۷ںیم۷یملف۷اگےن

67

اںیھن۷؟۷:ڈاؤؿ۷ولڈگن۷ےکذرہعی۷مالص۷دشہ۷روقؾ۷ےکابرے۷ںیم۷رشیع۷مکح۷ایک۷ ٭

رحاؾ۷اھکای،۷ای۷الحؽ؟۷ر۷ااجنےن۷ںیم۷وج۷رمق۷اھک،یپ۷ایل۷وت۷ںیہن؟۷اواامعتسؽ۷ںیم۷الای۷اجہ ات۷:۷ای

اشدی۷ایبہ۷ںیم۷کلت،۷زیہج۷انیل۷اسیک۷:؟ ٭

ارگ۷یسک۷اعمل۷دنی۷الہکےن۷واےل۷ےن۷زیہج۷ےک۷انؾ۷رپ۷ھچک۷رمق۷یل۷وت۷اس۷اک۷ایک۷مکح۷:؟۷ ٭

۷ںیم۷ ٭ ۷اب۷کت۷اس۷یک۷ادتقا ۷اور وج۷زین۷اب ا۷اعمل۷دنی۷القئ۷اام ت۷:۷ای۷ںیہن؟

یھ۷ںیئگ،۷اؿ۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ایک۷مکح۷:؟۷وہ۷وابج۷االاعدہ۷ںیہ۷ای۷ںیہن؟ڑپامنزںی۷

ھچک۷۷رحج۷وت۷ںیہن؟۷۷ںیم۷میظنت۷اک۷رنک۷یھب۷وہ،۷وت۷۷اساب ا۷اعمل۷دنی۷ارگ۷زیہج۷اخمفل۷ ٭

ٹنیھب۷ےک۷انؾ۷رپ۷ڑلیک۷واولں۷ےس۷ربجا۷ڑپکے۷وریغہ۷انیل۷اسیک۷:؟ ٭

اور۷وتفہں۷اؿ۷ےک۷اہیں۷ااتفر۷ورحسی۷ںیم۷دبذموبہں۷ےک۷اہیں۷اشدی۷ایبہ۷رکان۷ ٭

اسیک۷:؟رشکی۷وہان

زیہج۷یک۷ولطمہب۷رمق۷ےس۷رصػ۷سیب۷زہار۷مک۷ےنلم۷ےک۷ببس۷رہتش۷عطقنم۷رکان۷اسیک۷:؟ ٭

اکی۷اور۷ززلہل۷انیم۷اتکہچب۷ںیم۷اور۷یھب۷تہب۷یس۷الینعی۷اورلمہم۷ابںیت۷درج۷ںیہ،۷نج۷اک۷

عیضت۷اواقت۷ےک۷۷،بس۷رپ۷زور۷ملق۷رصػ۷رکان۷۷الص۷راکیرڈگن۷ےس۷وکیئ۷العہق۷ںیہن۔۷اس۷ےیل۷اؿ

۷قح۷ودصاتق۷اک۷ وسا۷ھچک۷ںیہن۔۷وہان۷وت۷ہی۷اچےیہ۷اھت۷ہک۷ومولی۷اوبانسحل۷ای۷اؿ۷ےک۷وحاری۷اہنیئ

وجاب۷رحتری۷رکےت۔۷رگم۷ہی۷اکؾ۷اؿ۷ےک۷سب۷ےس۷ابرہ۷اھت۔۷اس۷ےیل۷المالص۷وگتفگ۷وک۷یملع۷ابمہثح۷

سج۷اک۷وقعمؽ۷وجاب۷دای۷اج۷اکچ۔۷اور۷اس۷راسہل۷رقار۷دےرک۷اینپ۷تیملع۷یک۷دوھسن۷امجین۷اچیہ۔۷

ںیم۷وج۷رگتف۷یک۷یئگ۷:،۷اس۷ںیم۷ےس۷یھب۷ارثک۷ابںیت۷راکرڈگن۷ںیم۷وموجد۷ںیہن۷رگم۷طلغ۷ویمہفں۷

ےک۷ازاہل۷ےک۷ےیل۷ہی۷دنچ۷رطسںی۷رحتری۷رکدی۷ںیئگ۷اتہک۷الہ۷مہف۷رپ۷واحض۷وہاجےئہک۷اس۷رگوپ۷

ات۷الص۷تقیقح۷ےس۷وافق۷وہان۷اچںیہ۷وہ۷انزیچ۷ےن۷اسیک۷یفنم۷روہی۷اایتخر۷رک۷راھک۷:۔۷اور۷وج۷رضح

ےس۷ای۷اس۷رزؾ۷ذمارکہ۷ںیم۷وموجد۷یسک۷یھب۷اعمل۷دنی۷ےس۷الص۷راکیرڈگن۷مالص۷رکےتکس۷ںیہ۔

۷اور۷اکی۷دورسی۷اتکب۷ اایتمز۷الہ۷اب۷مہ۷انعؿ۷وتہج۷اہیں۷ےس۷ومڑےت۷ںیہ،

رپ۷اکی۷رظن۷ڈاےتل۷ںیہ۔تنس۷

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭

68

۷الہ۷ ’اس۷وتق۷ریمے۷اسےنم اک۷وچاھت۷۷‘ ینعی۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷تنساایتمز

رحتری۷:۷ہک۷ہی۷ابعرتاڈینشی۷:،سج۷ےک۷اٹلیٹئ۷ ۷رپ

۔۷‘اایتمز۷الہ۷تنس۷ایسی۷اتکب۷:۷سج۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷رضوری۷:’

ی۷ادجمی(

صطفمل

)دحمث۷ریبک۷العہم۷ایضء۷ا

۔‘اایتمز۷الہ۷تنس۷وک۷روح۷ادقلس۷یک۷اتدیئ۷مالص۷:’

ارلب۷روضی(۷)یتفم۷دمحم۷اامؿ

اکی۷اور۷رسیخ۷رپ۷ریمی۷رظن۷یکٹ،۷وہ۷ہی۷:

‘‘وتفی۷یک۷اتدیئ۷ےس۷رصػ۷املعے۷اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷اک۷ااکنر’’

۷ےلہپ۷ابب۷ںیم۷املعے۷رکاؾ۷ےک۷ زری۷ثحب۷اتکب۷اپچن۷اوباب۷رپ۷لمتشم۷:،

ب۷اترثات۷ںیہ۔۷دورسا۷ابب۷اعتابقت۷رپ۷ینبم۷:۔۷ابب۷وسؾ۷احیقنتت۷رپ۷لمتشم۷:۔۷اب

اہچرؾ۷ںیم۷املعے۷رکاؾ۷یک۷اتدیئات۷ںیہ۔۷اور۷اپوچناں۷اور۷ارخی۷ابب۷سکع۷اقحقئ۷ےک۷

انؾ۷ےس۷وموسؾ۷:۔ہتسج۷ہتسج۷ںیم۷ےن۷اتکب۷اک۷اطمہع۷ایک۷وت۷ہی۷تقیقح۷ایعں۷وہیئ۷ہک۷ہی۷

۷دمجا۷۷،اتکب۷در۷تقیقح۷رضحت۷ومالان۷یتفم۷دمحم۷ام ر۷نیسح۷اقدری ی ہ معلنااتسذ۷داراولعلؾ۷

۷ےن۷دی۷ےس۷ےلاو ۷واےل۷سج۷ںیم۷یتفتسمامہ۷وتفی۷رپ۷لمتشم۷:۔اشیہ۷یتسب۷ےک۷اکی۷

ےک۷۷‘‘دوعت۷و۷غیلبت۷یک۷راںیہ۷دسمود۷ویکں؟’’ںیم۷اشعئ۷اکی۷ومضمؿ۷‘‘ اجؾ۷ونر’’راسہل۷

وساالت۷اک۷الخہص۷ہی۷:۷۔قلعت۷ےس۷دنچ۷وساالت۷ےیک۷ںیہ

انھکل۷اور۷اس۷رپ۷لمع۷رکان۷در ت۷:۷ای۷ںیہن؟۷۷،کلسم۷ایلع۷رضحت۷وبانل۷

۷وک۷رساکر۷ایلع۷رضحت۷یک۷رطػ۷وسنمب۷رکےن۷واےل۷وکؿ۷ولگ۷ںیہ؟۷وج۷کلسم

ادارے۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷اضےطب۷ےک۷تحت۷لچ۷ر:۷ںیہ،۷اؿ۷اک۷ایک۷مکح۷:؟۷رغض۷ہک۷

ہی۷وپاھچ۷ایگ۷:۷ہک۷ارخی۷وساؽ۷ںیماورایس۷رطح۷ےک۷لک۷است۷وساالت۷ںیہ۔

۷یک۷یئگ۷:۔۷ایک۷وہ۷ذتمرکہ۷ابال۷ومضمؿ۷ںیم۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےنہک۷یک۷اممتعن’

یتفتسم۷وخد۷ومالان۷دمحم۷رتمح۷اہلل۷دصیقی۷اصبح۷ںیہ۔۷وج۷زری۷رصبتہ۷اتکب۷۷‘‘در ت۷:؟

ںیہ۔۷یھب رمبتوےک۷ومفل۷

اصبح۷ےن۷داللئ۷و۷ربانیہ۷یک۷روینش۷ںیم۷ہی۷ابت۷واحض۷یک۷:۷ام ر۷نیسح۷یتفم۷

69

اؾ۷ےن۷’ ہک

ظ

۷تنس۷و۷ذمبہ۷الہاعمل۷االسؾ۷ےک۷لیلج۷ادقلر۷املعے۷رکاؾ۷اور۷اشمخی۷ع

کلسم۷ایلع۷رضحت۷اےسیک۷اجبن۷وسنمب۷رکےت۷وہےئ۷ رساکرایلع۷رضحتوک۷امجتع۷

اور۷انؾ۷اہند۷الہ۷تنس۷ینعی۷ابلط۷رفوقں۷ےس۷اایتمز۷ےکےیل۷اےس۷راجئ۷۷۔ےس۷ریبعت۷رفامای

۔۷ذہلا۷اس۷اک۷وبانل۷انھکل۷اور۷اس۷رپ۷رعػ۷اعؾ۷ںیم۷کلسم۷الہ۷تنس۷اک۷مہ۷ین۷:۷اب۷ایک۔وج

)الخہص۷وجاب( ۔‘اجزئ۷و۷در ت۷:لمع۷رکان،الب۷ہہبش۷

ویکں۷وہاہک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷وبانل۷انھکل۷الب۷ہہبش۷اجزئ۷:۔۷ےسواحض۷وجاب۷

اس۷اک۷رعنہ۷اگلےن۷ںیم۷یھب۷وکیئ۷رحج۷ںیہن۔۷۔ہک۷ہی۷۷الہ۷تنس۷اک۷رتمادػ۷:۷

۷ایمظع۷،یہی۷کلسم ۷یتفم۷دبعاانملؿ انبئ۷یتفم۷امظع۷دنہ۷اشرح۷۷،رحباولعلؾ

۷۷اہلل۷رمہمحہیقف۷تلم۷یتفم۷الجؽ۷ادلنی۷ادمح۷ادجمی۷۷،قحل۷ادجمیاخبری۷یتفم۷رشفی۷ا اور۷،

اتکب۷ےکدنچ۷ےلبامت۷روضی۷وریغہ۷اک۷یھب۷:۔۷اسیج۷ہک۷۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷۷یتفم۷ارشہیف۷

ارخ۷اذلرک۷یتفم۷اصبح۷اےنپ۷وتفی۷ںیم۷ےنیتفم۷بیجم۷اوروخد ۔:ےس۷اظرہےک۷اطمہع۷

اض ت۷رکدی۷:۔۷ےتھکل۷ںیہ رک۷اس۷یک۷۷و لقن۷رفامےک۷دو۷اابتقاست۷

ققحم۷رصع۷رضحت۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷روضی۷ابصمیح۷دصر۷ہبعش۷ااتف۷اجہعم۷’ ٭

۷۷،ایلع۷رضحت۷اک۷ب ظارشہیف۷ابمرک۷وپر۷ےتھکل۷ںیہ ۷ااحللص۷ اچہپؿ۷تینس۷یک۷انشتخ۷:،

۷ کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷ین۷::،۷رعػ۷اعؾ۷ںیم۷الہ۷تنس۷اک۷رتمادػ۷:،۷اس۷ےیل۷

،۷ااشتع۷اہچرؾ(۵۲۱)اایتمز۷الہ۷تنس۷ص ۷ ۔،۷سج۷اک۷االطؼ۷الب۷ہہبش۷اجزئ۷:کلسم۷الہ۷تنس

۷یک۷وہج۷ےس۷ایلع۷رضحت۷یک۷اشؿ۷’ ٭

ش

چ ت کل

امہرے۷وج۷اھبیئ۷یسک۷ذایت۷رشجن۷اور۷ابیمہ۷

اٹھگےن۷ںیم۷ےگل۷وہےئ۷ںیہ،۷وھتڑی۷دری۷ےک۷ےیل۷اخیل۷اذلنہ۷وہرک۷ڈنھٹے۷دؽ۷ےس۷وسںیچ۷

اس۷اجعم۷اور۷رصتخم۷ب ظ۷ااختنب۷ایک۷اجےئ؟۷ںیمہ۷نیقی۷:۷ہک۷دبذموبہں۷ےس۷اایتمز۷ےک۷ےیل۷وکؿ۷

ےس۷زایدہ۷ومزوں۷وکیئ۷ب ظ۷ںیہن؛۷۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷ب ظہک۷وہ۷ایس۷ےجیتن۷رپ۷ںیچنہپ۷ےگ۷ہک۷

یہی۷ب ظ۷:۔۷الہ۷تنس۷یک۷انشتخ۷یہی۷ہملک۷:۔۷دبذموبہں۷ےس۷اایتمز۷۷تینس۷اک۷اعشرویکں۷ہک۷

الہ۷تنس۷اک۷اس۷رپ۷اافتؼ۷اھت،۷دنچ۷ربس۷ےلہپ۷ابیمہ۷۷ایس۷اک۷اخہص۷:۔۷ہکلب۷قح۷ہی۷:۷ہک۷امتؾ

وج۷ےبدلیل۷۷،االتخػ۷ےک۷ےجیتن۷ںیم۷ھچک۷رکؾ۷رفامؤں۷ےن۷اےس۷وساہیل۷اشنؿ۷انبےن۷یک۷وکشش۷یک

71

(۵۲۳)ااضی۷ص ۷ وہےن۷یک۷وہج۷ےس۷اسہقب۷اافتؼ۷ںیم۷رہنخ۷ادناز۷ںیہن۷وہہ ات۔۷

ذموکرہ۷لیصفت۷۷’ہک۷رحتری۷ایکہی۷یھب۷داللئ۷ذرک۷رفامرکوموصػ۷ےن۷بیجم۷یتفم۷

۔‘دایہنب۷اک۷دای۷وہا۷رعنہ۷ںیہن۷:۷ب ظ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷واہہیب۷و۷ےس۷ہی۷ارم۷واحض۷وہایگ۷ہک

،اور۷وتفی۷وت۷مکح۷رشیع۷افلض۷بیجم۷ےک۷وجاب۷ےس۷انیقی۷ااکنر۷ںیہن۷ایک۷اجہ ات۷

نکیل۷اکی۷ابت۷ےط۷:۷ہک۷بیجم۷ےن۷دےب۷وظفلں۷۷اس۷ےس۷ااکنر۷ےک۷ایک۷ین؟وہات۷:،

۷۷ہیقب۷وجاابت۷ںیم۷اےنپ۷رگوپ۷ےک۷اخمفل۷املعے۷رکاؾ۷رپ۷ریت۷و۷رتشن۷الچےن۷یک۷ںیم۷یہ۷یہس

:۔ وکشش۷یکرھب۷وپر۷

وک۷اڑ۷انب۷رک۷اجہعم۷ارشہیف۷اجؾ۷ونر۷اس۷وتفی۷اک۷اہسرا۷ےل۷رک۷اورریحت۷اک۷ےلبؾ۷:۷ہک۷

۷ رپ۷خلت۷رتنی۷رصبتہ۷ایک۷ایگ،۷اجؾ۷ونر۷ںیم۷اہجں۷وطبر۷تحیصن ۷ ،۷۷۷وہاترتشن۷وج۷اگلات۷:۷دنمش۷ںیہنع۷

۔ایگ۷۷رقار۷دایےک۷دصمباؼ۷ھچک۷خلت۷رصبتے۷ںیہ۷اںیھن۷چنیھک۷اتؿ۷رک۷املعے۷دنی۷یک۷ریقحت

اس۷۷ہک۷اجؾ۷ونر۷ارگ۷املعے۷دنی۷یک۷ریقحت۷اکرمبکت۷:۷اور۷۷اس۷رپ۷وہات۷اوسفس۷وت

دبذموبہں۷یک۷۷’ےک۷وحاہل۷ےس۷ہی۷اہک۷اجات۷:۷ہک۷دقس۷رسہ۷وضحر۷دصرارشلہعیےلسلس۷ںیم۷

اناجزئ۷:،۷ارگہچ۷اؿ۷یک۷اتکوبں۷ںیم۷رمگایہ۷یک۷۷ابںیت۷ہن۷وہں،۷رگم۷،ڑپااناتک ںی۷وچبں۷وک۷

۷اور۷ ۷وہاگ، ۷دیپا ۷اؿ۷یک۷ابںیت۷وبقؽ۷رکےن۷اک۷امدہ ۷وہیگ۷اور فنصم۷یک۷زعت۷دؽ۷ںیم۷دیپا

۔‘دبذمبہ۷یک۷وتریق۷رحاؾ۷:

اس۷ےلبؾ۷رپ۷ہی۷ابت۷یھب۷ھجمس۷ںیم۷ںیہن۷ایت۷ہک۷دویاؿ۷یبنتم۷اور۷اقلعمت۷نکیل۷

اک۷ماؽ۷بس۷رپ۷واحض۷:؟اتکوبں۷ڑپاان۷ ےسی۷اجزئ۷:،بج۷ہک۷اؿ۷عبس۷وریغہ۷

اور۷رھپ۷ومولی۷اسین۷اعمل۷دنوی۷ےسیج۷صخش۷ےس۷اایتمز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکب۷یک۷

دصتقی۷یھب۷رکایئ۷اجیت۷:،۷ارخ۷ہی۷اوصؽ۷اہیں۷ویکں۷ںیہن۷ھجمس۷ںیم۷اات؟

ی۷ںیھنج۷ہقف۷و۷،۷ہن۷ہک۷اعؾ۷ومولاور۷اتفوی۷یک۷دصتقی۷ےک۷الہ۷وت۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷ںیہ

ںیہن۔۷مہ۷دےتھکی۷ںیہ۷ہک۷اایتمز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکب۷ںیم۷ہی۷دوعی۷یہ۷ااتف۷ےس۷وکیئ۷رسواکر۷

املع۷و۷اشمخی۷اور۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷یک۷۷؍۷ےس۷زادئ(۵۱۱)اور۷ںیہک۷ایک۷ایگ۷ہک۷رقبی۷رقبی۷اکی۷زہار

رکےن۷۷وموجدہ۷دور۷اک۷اسحؾ۷ارحلنیم۷اثتب۷اور۷رھپ۷اےساتدیئات۷ےس۷ہی۷وتفی۷یزنی۷:۔۷

70

الب۷ہہبش۷اس۷ںیم۷تہب۷ےس۷انومر۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷یک۷دصتاقیت۷۔۷یک۷وپری۷وکشش۷یک۷یئگ۷:

دصتقی۷رکےن۷واولں۷اک۷ماؽ۷ہی۷:۷ہک۷ارگ۷یسک۷دمرےس۷ےک۷رپلپسن۷ہیقب۷رگم۷۔وموجد۷ںیہ

۔۷اےسی۷اےسی۷ولوگں۷یک۷رک۷دےیدطختس۷۷یھبےنےن۷دصتقی۷رکدی۷وت۷احلاظ۷امتؾ۷دمرنیس۷

ایسیس۷ںیہن۔۷یتح۷ہک۷۷ہقالعااتف۷ےس۷دور۷دور۷کت۷وکیئ۷رطب۷و۷۷۷ودصتاقیت۷یھب۷ںیہ۷نج۷اک۷ہقف

دجسموں۷ےک۷اامؾ۷اور۷ومذؿ۷رضحات۷اپرویٹں۷ےک۷ربمماؿ،دمروسں۷ےک۷انمظ۷رضحات،

فص۷ںیم۷الڑھکا۷ےیک۷ےئگ۔۷اور۷رھپ۷رس۷ورؼ۷رپ۷ہی۷ابعرت۷اٹکن۷دی۷یئگ۷۷رکاؾ۷یک۷یھب۷ایتفمؿ

۔‘رک۷وپر۷اک۷ااکنروتفی۷یک۷اتدیئ۷ےس۷رصػ۷املعے۷اجہعم۷ارشہیف۷ابم۷’ہک

اےنپ۷مہف۷انصق۷ےک۷اطمقب۷انزیچ۷ھچک۷رعض۷رکےن۷اک۷وخاشہ۷اب۷اس۷ےلسلس۷ںیم۷۷

وچں۷ہک۷اتکب۷اکیف۷میخض۷:۷اور۷اپچن۷وس۷احفصت۷ےس۷زادئ۷رپ۷لمتشم۷:،۷اس۷،دنم۷:

ہک۷ارخ۷اس۷یک۷ںیم۷ےن۷اس۷رپ۷وغر۷رکےن۷یک۷وکشش۷یک۷۷ےیل۷بس۷رپ۷رصبتہ۷نکمم۷ںیہن۔۷

اور۷اےس۷رہ۷رھگ۷یک۷زتنی۷اس۷میخض۷اتکب۷وک۷ابر۷ابر۷اشعئ۷ایک۷اجےئ؟۷ماتج۷ویکں۷اڑپی۷ہک۷

بج۷ہک۷اج۷رب۷ریغص۷ےک۷ارثک۷ولگ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷۷رقار۷دای۷اجےئ۔۷رضوریانبےن۷وک۷

وغر۷رکےن۷ےک۷دعب۷ اس۷ےس۷عنم۷وت۷ریمی۷رظن۷ںیم۷یسک۷ےن۷ایک۷ںیہن۔۷،وبےتل،ےتھکل۷ںیہ

۷یک۷دصتقی۷ںیہن۷ہکلب ۷الص۷دصقم۷وتفی ۷ہک ۷وہا ۷:۔ولعمؾ اتکب۷ےک۷ھچک۷۷ھچک۷اور

اب۷مہ۷درج۷ذل۷وطسر۷ںیم۷ ڈاےن۷ےس۷ہی۷تقیقح۷ایعں۷وہ۷اجیت۷:۔۷رظن۷۷رپ۷دنمراجت

اےسی۷یہ۷دنچ۷ےلبامت۷یک۷اشندنیہ۷رکےن۷یک۷وکشش۷رکںی۷ےگ۔

؍۷رپ۷درج۷:۷ہک۵۰۴ہحفص۷اتکب۷ےک (۰)

۷امجتع۷الہ۷تنس۷ںیم۷یلہپ۷ابر۷ابمرک۷وپر۷یہ۷ےک۷انبئ۷انمظ۷امیلعتت۷ومولی۷’’

دورسے۷اسمکل۷ےک۷اامومں۷ےک۷ےھچیپ۷ادرسی۷وتسبی۷یک۷رطػ۷ےس۷ہی۷اغیپؾ۷رشن۷وہا۷ہک۷

۔‘‘طلغ۷ںیہن۷:،۷ہکلب۷ڑپانھ۷اچےیہ،۷اس۷ےس۷ایسپ۷اھبیئ۷اچرہ۷ڑبےھاگ۷یھب۷امنز۷ڑپانھ

ےس۷وگتفگ۷یک۷اور۷اؿ۷اصبح۷اس۷ےلسلس۷ںیم۷انزیچ۷ےن۷وخد۷ومالان۷ادرسی۷وتسبی۷

ں۷ےناہک۷ہک ےس۷ذموکرہ۷ایبؿ۷یک۷واض ت۷اچیہ۷وت۷اوھن

ںیم۷ےن۷رقتری۷یک۷یھت۷واہں۷۷،اجہعم۷رعہیب۷اطلسؿ۷وپر۷ےک۷سج۷دمرےس۷ںیم

72

ایسی۷وکیئ۷رقتری۷رہسگ۷ںیہن۷ےنڑکیسوں۷املع۷وموجد۷ےھت،۷وج۷اس۷ابت۷ےک۷وگاہ۷ںیہ۷ہک۷ںیم۷

۷اےنپاوھنں۷ےن۷۷۔۷رھپیک۔۷ںیم۷ےن۷ااان۷رحتریی۷ایبؿ۷فلتخم۷امانہومں۷ںیم۷اشعئ۷یھب۷رکادای

سج۷ںیم۷ہی۷درج۷اھت۷ہک ۷،یک۷انزیچ۷وک۷اطع۷۷لقن۷،۷یکایبؿ۷واضیتح۷

اج۷ےس۷دنچ۷اسؽ۷لبق۷اجہعم۷رعہیب۷اطلسؿ۷وپر۷ےک۷ہسلج۷داتسر۷دنبی۷ںیم۷ریمی۷’’

ےک۷انہم۷۷رشتک۷وہیئ۷یھت۔۔۔۷اس۷االجس۷یک۷روپرگنٹ۷رکےت۷وہےئ۷تفہ۷روزہ۷۷رمزکؤنھکل

۷ںیم۷اہک۷ہک ۷املسمؿ۷یسک۷یھب۷ومالان۷دمحم۷ادرسی۷وتسبی۷ےن۷اینپ۷رقتری’’اگنر۷ےن۷ہی۷ھکل۷دای۷ہک۷

۔۷ںیم۷ےن۷اینپ۷طلغ۷:۷ذموکرہ۷روپرٹ۷ابلکل۷وھجٹ۷اور۷اعطق۔۷‘‘اامؾ۷ےک۷ےھچیپ۷امنز۷ڑپںیھ

رقتری۷ںیم۷ہی۷ابت۷رہسگ۷ںیہن۷ یہ۷:۔۷وطبروگاہ۷اجہعم۷رعہیب۷اطلسؿ۷وپر۷ےک۷امتؾ۷املع۷اور۷درگی۷

۷رکاےک۷ھچک۷ولگ۷میسقت۷رک۷وموجد۷املعے۷رکاؾ۷ںیہ۔۷ذموکر۷ہ۷اابخر۷ےک۷اس۷ےصح۷یک۷وفوٹ۷اکیپ

ںیم۷وپری۷واض ت۷ےس۷رھپ۷اتہک۷۷ر:۷ںیہ۔۷رگم۷ھجم۷ےس۷رباہ۷را ت۷وکیئ۷درایتف۷ںیہن۷رکات۔

۔۷۷‘‘وہں۷ہک۷ںیم۷ےن۷ایسی۷وکیئ۷رقتری۷ںیہن۷یک۷:

(۷،۵۱۱۵و۷امانہہم۷زنکاالامیؿ۷دی،۷ربمتس۵۱۱۵۷)امانہہم۷ارشہیف،۷امشرہ۷اتسگ۷،۷ربمتس۷

ےن۷بج۷ایسی۷وکیئ۷رقتری۷یک۷یہ۷ہک۷ومالان۷وتسبی۷۷رفامںیئومالان۷دصیقی۷اصبح۷اب۷

ےک۷الخػ۷ضحم۷اابخری۷اؿ۷۷اس۷ےک۷ابووجدبج۷ہک۷اؿ۷اک۷وتیحیض۷ایبؿ۷یھب۷ااکچ۷،۷،۷اورںیہن۷

ارشہیف۷وک۷۷اجزئ۷:؟۷ہیوموضع۷ثحب۷انبان،ااھچانل،ایبؿ۷وک۷اینبد۷انب۷رک۷قیقحت۷ےیک۷ریغب۷ابر۷ابر۷اےس۷

اےسی۷یہ۷ولوگں۷ےک۷ابرے۷ںیم۷اہلل۷ےک۷ایک۷وت۷اور۷ایک:؟۷دب۷انؾ۷رکےنیک۷ذمومؾ۷اسزش۷ںیہن

:۷ہک۷ ںیہن۷اک۷اراشد۷ملسو هيلع هللا ىلص روسؽ۷

یف باملرء کذبا ان حیدث بکل ما مسع ک

‘‘ادیم۷ےک۷وھجاٹ۷وہےن۷ےک۷ےیل۷یہی۷اکیف۷:۷ہک۷رہ۷ینس۷انسیئ۷ابت۷اتہک۷رھپے۔’’

یٹ۷ہی۷دیپا۷وہات۷:۷ہک۷وھجاکی۷امہ۷وساؽ۷اب۷اس۷واضیتح۷ایبؿ۷ےک۷شیپ۷رظن۷

اایتمز۷الہ۷تنس۷ایسی۷اتکب۷:۷سج۷اک۷رہ۷رھگ۷۷’اس۷یک۷اتدیئ۷رکان۷اور۷ہی۷انہک۷ہک۷،ابت۷رشن۷رکان

ایکاب۷یھب۷اےس۷روح۷ادقلس۷یک۷اتدیئ۷مالص۷اس۷اک۷ایک۷وجاز۷:؟۷۷‘ںیم۷رانہ۷رضوری۷:

:؟۷مہ۷ےن۷وت۷املع۷ےسہی۷انس۷:۷ہک۷رقاؿ۷رشفی۷ڑپانھ۷وثاب،۷اننس۷وثاب،۷دانھکی۷وثاب،۷

73

اب،۷رگم۷اب۷کت۷ہن۷ڑپا۷اور۷ہن۷انس۷ہک۷رقاؿ۷رشفی۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷رضوری۷:۔۷وھچان۷وث

اب۷اس۷یک۷واض ت۷ومالان۷دصیقی۷یہ۷رفامںیئ۷ہک۷بج۷رقاؿ۷رشفی۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷

)وتفی۷رپ۷ینبم۷:۷ب۷وج۷وتنیہ۷املع۷ہکلب۷ذکب۷و۷ارتفا،۷وت۷رھپ۷اایتمز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکرضوری۷ںیہن

اک۷‘‘ رضوری۷:’’اس۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رےنہ۷اک۷ایک۷بلطم؟۷ںیہک۷اب ا۷وت۷ںیہن۷ہک۷۷:(اس۷ےس۷ینثتسم۷

وہ؟۷۷ایگوقتۃی۷االامیؿ۷انیم۷اتکےچب۷ےک۷رصبتے۷ےس۷ایل۷،وہفمؾ

لؾ۷وجاز۷رپ۷امنز۷ےکامکئ۷؍۷رپ۵۰۱۷ومالان۷دصیقی۷ےن۷اایتمز۷الہ۷تنس۷ےک۷ہحفص۷ (۵)

۷ایک۷ہکرک۷وپر۷ےک۷ابرے۷ںیم۷ہی۷زنطاملعے۷ابمذرک۷رکےت۷وہےئ۷۷اافتؼ۷امتؾ۷ولوگں۷اک۷رپ۷

۔۷اور۷دنچ۷رطسوں۷دعب۷ہی۷خلت۷رصبتہ۷ایک۷ہک ‘اوھنں۷ےن۷اس۷یک۷اخمتفل۷یک’

وھگیس۷ےک۷اکی۷دنتسم۷اعمل۷دنی۷اور۷افلض۷ارشہیف۷ےن۷ایبؿ۷ایک۷ہک۷اتج۷ارشلہعی۷اور۷’’

۷دحمث۷ریبک۷اک۷وخػ۷دانم۷ریگ۷:۷ورہن۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷ےک۷ملق۷یک۷ازادی۷ےس۷امجتع۷ںیم

ونتفں۷یک۷اطقرںی۷گل۷اجںیت۔رضحت۷ومالان۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح۷ےک۷ملق۷یک۷ازادی۷

۔‘‘ےس۷اتحمط۷املع۷دشدی۷رفنت۷اک۷ااہظر۷رکےت۷ںیہ

رحتری۷ایک۷ہک ۷دؽ۷رخاش۷واہعقاور۷رھپ۷ہی۷۷

دینی۷ےلئسم۷اک۷،۷راض۷اڈیکیم۷یئبمم۷ےک۷درتف۷ںیم۷یسک۷املع۷یک۷اکی۷امجتعماؽ۷یہ۷ںیم۷’’

۔۷ربادر۷رطتقی۷ااحلج۷دیعس۷ونری۷اصبح۷یھب۷ےک۷ےیل۷البیئ۷یئگ۷یھت۷وقعمؽ۷لح۷ڈوھڈنےن

ہک اکی۷اعمل۷دنی۷ےن۷اہک۷دوراؿ۷وگتفگ۷۷۔۷زتنی۷رزؾ۷ےھت

دنسم۷ااتف۷ےک۷دقتس۷ےس۷اغلف۷وہےکچ۷ںیہ۔۷،یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح

یہی۷وہج۷:۷ہک۷اکی۷رمض۷متخ۷ںیہن۷وہات۷ہک۷ ہک ۷دورسےاعمل۷ےن۷رفامای۷اس۷رپ

اجات۷:۔ ۷اور۷وہدورسا۷رمض۷اؿ۷رپ۷ہلمح

وتہب۷رکںیل۷افش۷،ل۷اجےئیگ۔ ہک رسیتے۷اعمل۷ےن۷رفامای۷اس۷رپ۷

وتہب۷ےس۷یھب۷افش۷ںیہن۷ےلمیگ۔ ہک وچےھتاعمل۷ےن۷رفامای۷

وتہب۷ےس۷افش۷وت۷ںیہن۷ےلمیگ،۷نکیل۷وتہب۷یک۷ربتک۷ ہک ۷اپوچنںی۷اعمل۷ےن۷رفامایاس۷رپ۷

(۵۰۱تنس۷،۷ص۷۷)۷اایتمز۷الہ ‘‘ےس۷اخہمت۷اامیؿ۷رپ۷وہاجےئاگ۔

74

۷ادمحل۷ہلل۷!ومالان۷دصیقی۷اصبح۷ہلبق ۷اےنپ۷اطمہع۷وک۷وتعس۷دںی، اجہعم۷ !ذرا

ارشہیف۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷رتامجؿ۷یہ۷ںیہن،۷ہکلب۷ربیلی۷رشفی۷اک۷سکع۷لیمج۷یھب۷:۔۷ایک۷

۷رکیپس۷رپ۷ادتقا۷ےک۷ لؾ۷وجاز۷اکاےن۷الؤڈرۃمح۷اہلل۷ہیلع۷اپ۷ےن۷ہن۷داھکی۷ہک۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷

ےن۷وجاز۷اک۷۷امہیلع۷ارلہمحاہجریگن۷اور۷دیس۷الضف۷نیسح۷۷وتفی۷دای،۷اور۷ایہن۷ےک۷انومر۷ہفیلخ۷یتفم۷

ورت۷دیپا۷ہن۷وہیئ۔۷ارگ۷اج۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷دکوتفی۷دای۔۷نکیل۷اس۷ےک۷ابووجد۷اؿ۷ںیم۷یھبک۷

۷ریخ۷االذایک۷ےن۷اروضی۷اصبح۷۷ادلنی۷ ۷اشرح۷اخبری۷اور ۷اور ۷دای ۷وتفی ۷اک ؿ۷یک۷ےن۷وجاز

یک۷وت۷ایک۷ہی۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷یک۷ادتقا۷ںیہن؟۷ہن۷۷اتقفوم

امکئ۷ےک۷ لؾ۷وجاز۷رپ۷یلہپ۷اواز۷ابمرک۷وپر۷ےس۷ایھٹ،۷ذرا۷۷’اپ۷وت۷ےتہک۷ںیہ۷ہکاور

رفامےیئ!۷یتفم۷اہجریگن۷اور۷دیس۷الضف۷نیسح۷یھب۷ابمرک۷وپری۷ںیہ؟۷اپ۷بک۷کت۷وعاؾ۷یک۷

ذرا۷دخا۷اک۷وخػ۷رےیھک۔۷۷؟۷رںیہ۷ےگاوھکنں۷ںیم۷دوھؽ۷وھجکن۷رک۷ااان۷اول۷دیسا۷رکےت

ےک۷ےیل۷املع۷یک۷اکی۷امجتع۷دینی۷ےلئسم۷اک۷وقعمؽ۷لح۷ڈوھڈنےن۷ ’اپ۷ےتہک۷ںیہ۷

۷‘البیئ۷یئگ۷یھت ۷:۷ہک۷ارے۷۔ ۷اظرہ۷وہات ۷ ۷لح۷،ہی۷امجتع۷اؿ۷یک۷ابوتں۷ےس۷وت ہلئسم۷اک

۔۷ایک۷ہکلب۷تبیغ۷ےسیج۷انگہ۷ریبکہ۷ےک۷ار باب۷ےکےیل۷مارض۷ایئ۷یھتںیہن۷ڈوھڈنےن۷ےک۷ےیل۷

چس۷:۷روسؽ۷وں۷ےس۷یسک۷دینی۷ےلئسم۷اک۷لح۷نکمم۷:؟ایک۷اےسی۷مادسہی۷املع۷وہےتکس۷ںیہ؟۷

اى شر الشر شرار العلماء۔ ےن۷اراشد۷رفامای ملسو هيلع هللا ىلص رگایم۷واقر۷

اہکں۷۷زابؿوک۷اضہطب۷انب۷ایل۷اجےئ۷وت۷ہن۷اجےن۷ااسنؿ۷یک۷ہی۷ہنگ۷اگر۷اور۷رمض۷ امیبریارگ۷

اویب۷۷ےک۷دقمس۷یبن۷رضحتاعتیل۷وسانچ۷اچےیہ۷ہک۷اہلل۷۷۔۷اؿ۷انؾ۷اہند۷املع۷وکےئکت۷چنہپ۷اج

رپ۷ینتک۷ںیتبیصم۷اںیئ،۷ےنتک۷اصمبئ۷و۷االؾ۷اوھنں۷ےن۷ربداتش۷رفامےئ،۷وت۷۷ہیلع۷االصلۃ۷واالسلؾ

رصبتہ۷در ت۷وہہ ات۷:؟۷املع۷اک۷ذموکرہ۷ابال اؿایک۷وعنذ۷ابہلل!۷اہیں۷یھب۷

۷ایک۷اپ۷ےن۷ ۷اؿ۷انؾ۷اہند۷املع۷ےناور۷ےئینس! سج۷ںیم۷۷،ر۷رشتعی۷ہن۷دیھکیناہاور

وحادث۷اک۷مہیپ۷ےن۷اےنپ۷اورپ۷اےن۷واےل۷۷ہیلع۷ارلۃمح۷وارلوضاؿوضحر۷دصرارشلہعی۷دبرارطلہقی۷

ہیلع۷وضحر۷دصرارشلہعی۷ذرا۷ک۷ادناز۷ںیم۷ذترکہ۷رفامای۷:؟۷رکانبےنتک۷ںیم۷۷‘رعض۷ماؽ۷’اینپ

یک۷ہی۷رحتری۷ڑپےئھ،۷رفامےت۷ںیہ ۷ارلۃمح۷وارلوضاؿ

75

۷وحادث۷مہیپ۷اےسی۷وجوہات۷ویہ۷:۷’’ ۷دنچ۷اسؽ۷ےک۷ادنر۷ددعتد ۷اچ ات۷:، ۷دخا

درشیپ۷وہےئ۷وھنجں۷ےن۷اس۷اق ل۷یھب۷ےھجم۷ابیق۷ہن۷راھک۷ہک۷ناہر۷رشتعی۷یک۷فینصت۷وک۷دح۷

لیمکت۷کت۷اچنہپات۔

؍رعیب۷االوؽ۵۲۷ھ۷وک۷ریمی۷اکی۷وجاؿ۷ڑلیک۷اک۷ااقتنؽ۷وہا۔۷اور۰۴۲۵۷؍ابعشؿ۴۷

ھ۰۴۲۶۷یحی۷اک۷ااقتنؽ۷وہا۔۷بش۷دمہ۷راضمؿ۷اابملرک۷۷ھ۷وک۷ریما۷الھجنم۷ڑلاک۷ومولی۷دمحم۰۴۲۶

ھ۷وک۰۴۳۵۷؍۷راضمؿ۷اابملرک۵۱۷وک۷ڑبے۷ڑلےک۷ومولی۷میکح۷سمش۷ادہلی۷ےن۷رتلح۷یک۔۷

۷ایس۷دوراؿ۷ںیم۷ ۷وچاھت۷ڑلاک۷اطعء۷ایفطصمل۷اک۷دادوں۷علض۷یلع۷زگھ۷ںیم۷ااقتنؽ۷وہا۔۷اور ریما

اور۷ومولی۷دمحم۷یحی۷۷،اؿ۷یک۷اہیلہ۷اکاور۷۷،ومولی۷سمش۷ادہلی۷رموحؾ۷یک۷نیت۷وجاؿ۷ڑلویکں۷اک

اور۷یچب۷اک۷ااقتنؽ۷وہا۔۷اؿ۷۷،اور۷ومولی۷اطعء۷ایفطصمل۷رموحؾ۷یک۷اہیلہ۷،رموحؾ۷ےک۷اکی۷ڑلےک۷اک

مہیپ۷وحادث۷ےن۷بلق۷و۷دامغ۷رپ۷اکیف۷ارث۷ڈاال۔۷اہیں۷کت۷ہک۷ومولی۷اطعء۷ایفطصمل۷رموحؾ۷ےک۷

،۷اوھکنں۷ےک۷اسےنم۷ادنریھا۷ولعمؾ۷وسؾ۷ےک۷روز۷بج۷ہک۷ریقف۷التوت۷رقاؿ۷دیجم۷رک۷راہ۷اھت

اور۷رظن۷یک۷زمکوری۷اب۷اس۷دح۷کت۷چنہپ۷ یک۷۷۔وہےن۷اگل۔۷اور۷اس۷ںیم۷ربارب۷رتیق۷وہیت۷ریہ

،۷افروہیق،۷ایٹم۷لحم،۷دی(۴)ناہر۷رشتعی،۷زیہدمہ۷،۷ص۷ ۔۷۷‘‘ں۷ےنھکل۷ڑپےنھ۷ےس۷ذعمور۷وہ:۷ہک

اک۷ذموکرہ۷ابال۷رصبتہ۷اہیں۷یھب۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷!ایک۷اپ۷اک۷اور۷اؿ۷انؾ۷اہند۷املع۷

زادے۷اک۷زربد ت۷ نکمم۷:؟۷ایھب۷ماؽ۷یہ۷ںیم۷وضحر۷دحمث۷ریبک۷ےک۷وھچےٹ۷اصبح

۷اک۷رگوپ۷اس۷رصبتہ۷یک۷رجأت۷و۷اسجرت۷رکہ ات۷ ٹنی۷وہا،۷ایک۷اہیں۷یھب۷اپ۷اور۷اپ۷

شدکا

۷ہک۷وضحر۷دصرارشلہعی۷:۷ہ ات:؟۷اور۷ایک۷اس۷ارخی۷واہعق۷رپ۷یسک۷اک۷۷ہی۷رصبتہ،در ت۷وہ

ےن۷رفامای ۷ہک۷وج۷ارشہیف۷یک۷اخمتفل۷رکےاگ،۷وہ۷ذلیل۷و۷وخار۷وہاگ؟

رحتری۷رفامےت۷ںیہ دقس۷رسہ۷۷وضحر۷دصرارشلہعیذرا۷ہی۷یھب۷دںیھکی!۷،وہ۷املع

۔۷ارگہچ۷ادیم۷امیبری۷یھب۷اکی۷تہب۷ڑبی۷تمعن۷:۔۷اس۷ےک۷انمعف۷ےبامشر۷ںیہ’’

ریخہ۷اہھ۷اات۷ذاراؾ۷اک۷اکی۷تہب۷ڑبا۷وک۷اظبرہ۷اس۷ےس۷فیلکت۷یتچنہپ۷:،۷رگم۷اتقیقح۷را ت۷و۷

:۔۷ہی۷اظرہی۷امیبری۷سج۷وک۷ادیم۷امیبری۷اتھجمس۷:،۷تقیقح۷ںیم۷روماین۷امیبرویں۷اک۷اکی۷ڑبا۷

۔۔زربد ت۷العج۷:۔

76

۷و۷اوب۷دیعس۷ریض۷اہلل۷اعتیل۷امہنع۷ےس۷رموی،۷ م حی۷اخبری۷و۷م حی۷ملسم۷ںیم۷اوب۷رہریہ

۷اہیں۷و۷زحؿ۷و۷اذتی۷و۷مغ۷ےچنہپ۷وج۷فیلکت۷ومہاملسمؿ۷وک۷۷ رفامےت۷ںیہملسو هيلع هللا ىلص وضحر۷ادقس۷

ےک۷انگہ۷اٹم۷داتی۷:۔۷،۷اہلل۷اعتیل۷اؿ۷ےک۷ببس۷اسکت۷ہک۷اکاٹن۷وج۷اس۷ےک۷ےھبچ

ےس۷رموی۷ہک۷وضحر۷رفامےت۷ںیہ۷۷ریض۷اہلل۷ہنع۷نیحیحص۷ںیم۷دبعاہلل۷نب۷وعسمد

اس۷ےک۷۷اہلل۷اعتیل۷،املسمؿ۷وک۷وج۷اذتی۷یتچنہپ۷:،۷رمض۷وہ۷ای۷اس۷ےک۷وسا۷ھچک۷اور

ات۷

ل

وک۷رگاداتی۷:،۷ےسیج۷درتخ۷ےس۷ےتپ۷ڑھجےت۷ںیہ۔)انگہ(س

،۷افروہیق۷کب۷ڈوپ۷ایٹم۷لحم۷اجعم۷دجسم۷دی(۰۵۴)ناہر۷رشتعی،۷ہصح۷اہچرؾ۷ہحفص۷

اےس۷روح۷۷’ریحت۷:!۷ہک۷اس۷رطح۷یک۷اتکب۷رپ۷یھب۷ولوگں۷ےن۷ ےسی۷رفامدای۷ہک

اؿ۷۷‘رھگ۷ںیم۷اس۷اک۷رانہ۷رضوری۷:؟رہ۷۷’ہی۷ ےسی۷ہہک۷دای۷ایگ۷ہک۷!‘ادقلس۷یک۷اتدیئ۷مالص۷:

ےس۷وفرا۷الب۷اتریخ۷وتہب۷رکںی؛ہک۷رقاؿ۷رشفی۷ںیم۷تبیغ۷ےسیج۷انگہ۷ریبکہ۷املع۷رپ۷رفض۷:۷ہک۷

تبیغ۷رکےن۷وک۷اےنپ۷رمدہ۷اھبیئ۷اک۷وگتش۷اھکان۷رقار۷دای۷ایگ۷:۔

؍۷رپ۷:۷۷ہک۵۱۶ےک۷ہحفص۷۷اایتمز۷الہ۷تنس اتکب ( ۴)

ں۷اک۷اکشر۷وہیئ۷:۷اؿ۷ںیم۷ےس۷ارثک۷اک۷نج۷ونتف۷،امیض۷رقبی۷ںیم۷امجتع’’

قلعت۷ابمرک۷وپر۷ےس۷ڑجا۷وہا۷:۔۷اشمخی۷وھچکہھچ۷اور۷ربیلی۷ےک۷درایمؿ۷وج۷ رکی۷االتخػ۷

۔‘‘وہا،۷اس۷اک۷رہتش۷یھب۷ابمرک۷وپر۷ےس۷اتلم۷:

؍۷رپ۷: ۵۰۴ہحفص۷۷ایس۷ےکاور

اشمخی۷ربیلی۷ےن۷الہ۷وھچکہھچ۷یک۷ایسدت۷رپ۷یھبک۷رحػ۷ریگی۷ںیہن۷یک۷:،۷’’

دات۷وھچکہھچ۷وک۷ڈافیل،۷وچڑی۷رفوش۷اور۷زبسی۷رفوش۷یک۷لسن۷ےس۷اتبےن۷واےل۷یھب۷ضعب۷اس

۔‘‘املعے۷ابمرک۷وپر۷یہ۷ںیہ

۷اجرماہن۷دیقنت۷یک۷:۔۷وموصػ۷یک۷اس۷ ،۷ ۷رپ۷انروا ۷رھپ۷املعے۷ابمرک۷وپر اور

۷ہن۷رکےک۷اؿ۷ےس۷ہی۷ رکان۷اچوہں۷اگ۷ہک۷اکش۷وہ۷ضعب۷۷رعضابعرت۷رپ۷ھچک۷زایدہ۷رصبتہ

ر۷وک۷ نیعت۷اور۷انیزد۷رکدےتی۷وت۷اشدی۷ابت۷ابلکل۷واحض۷وہاجیت۷ہک۷وہ۷وکؿ۷املعے۷ابمرک۷وپ

اکی۷امہ۷وشمرہ۷ہی۷:۷ہک۷اس۷دور۷ےک۷تہب۷ےس۷ولگ۷۷اس۷نمض۷ںیمیس۷ںیتیصخش۷ںیہ؟۷

77

ایھب۷دیقب۷ایحت۷ںیہ،۷وج۷اس۷ابت۷یک۷وگایہ۷دںی۷ےگ۷ہک۷اسدات۷وھچکہھچ۷ےک۷اسھ۷انروا۷

ز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکب۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷ولسک۷رکےن۷واےل۷ویہ۷ولگ۷ےھت۷وج۷اج۷اایتم

رضوری۷ےتھجمس۷ںیہ۔۷اس۷دور۷یک۷رقتریںی۷لکشب۷اڈوی۷اج۷یھب۷دایتسب۷ںیہ،۷اؿ۷ےس۷وخبیب۷

اھجمس۷اج۷ہ ات۷:۷ہک۷۷رپدے۷ےک۷ےھچیپ۷وکؿ۷اھت؟ومالان۷رتحمؾ۷دصیقی۷اصبح۷ہگج۷ہگج۷ضعب۷

ےت۷ںیہ۔۷واہ۷رے۷وضحر۷املعے۷ابمرک۷وپر۷ھکل۷رک۷وموجدہ۷املعے۷ارشہیف۷رپ۷ریت۷و۷رتشن۷الچ

۷دصرارشلہعی۷وہےن۷یک۷وہج۷ےس۷انز۷ربداری۷ماظف۷تلم۷ےک۷زہشادے۷وھنجں۷ےن۷زہشادہ

ہن۷اجےن۷اؿ۷یک۷ینتک۷وکاتایہں۷ربداتش۷ںیک۔۷۷ںیم

یک۷ولعمامت۷ںیم۷ااضہف۷رکےن۷ےک۷ےیل۷ہی۷یھب۷رعض۷رضحت۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷

وؽ۷دےتس۷اک۷اکؾ۷ااجنؾ۷دای۷وہ۷یھب۷رکات۷ولچں۷ہک۷اسدات۷وھچکہھچ۷ےک۷الخػ۷سج۷تیصخش۷ےن۷رہا

رضحت۷ومالان۷دیس۷دمحم۷ینیسح۷ارشیف۷،۷راوچئری۷اصبح۷۷،اپ۷یہ۷ےک۷رگوپ۷ےک۷انیم۷رگایم۷اعمل

اک۷اطمہع۷ہن۷ایک!۷ارخ۷وضحر۷‘‘ ینس۷اواز’’ںیہ۔۷ایک۷اپ۷ےن۷اؿ۷ےک۷زری۷ادارت۷ےلاو ۷واےل۷امانہہم۷

۔ت۷ھجمس۷ںیم۷ایئواال۷اک۷انؾ۷شیپ۷رکےن۷ےس۷اپ۷رشام۷ویکں۷ےئگ؟۷اب۷اب

ھچک۷۷وت۷:۷سج۷یک۷رپدہ۷داری۷:! ع

؍۷رپ۷یتفم۷انرظ۷ارشػ۷انگ۷وپری۷اک۷ہی۷رصبتہ۷یھب۶۶۷ایس۷اایتمز۷الہ۷تنس۷ےک۷ہحفص۷ (۱)

:۷ہک

ازیی۷وچیٹ۷اک۷زور۷اگل۷رک۷دحمث۷)ےن(یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح۷اور۷اؿ۷ےک۷ااحصب۷’’

ی۷اصبح۷ادجمی۷وک

صطفمل

۷ا اجہعم۷ارشہیف۷ےس۷وت۷رصػ۷اس۷ےیل۷۷ریبک۷رضحت۷العہم۷ایضء

العدحہ۷رکواای۷ہک۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح۷بصنم۷دصارت۷ااتف۷رپ۷نکمتم۷وہرک۷اینپ۷ازاد۷

ایخیل۷اورےبراہ۷روی۷اک۷لھک۷رک۷اظمرہہ۷رکںیکس۔۷اور۷اؿ۷یک۷ازاد۷ایخیل۷رپ۷وکیئ۷دقنغ۷اگلےن۷

۔‘‘واال۷ہن۷وہ

۷اوھنں۷ےن۷اینپ۷اقتیلب۷ےکزمع۷ںیم۷املعے۷ابمرک۷ اورچث۷ ۷وک ۷ےس۷ریبعت۷وپر ہلا ہ

ایک۔اور۷الب۷وہج۷رمزک۷وریغہ۷یک۷ابت۷رکےک۷اینپ۷تیملع۷یک۷دوھسن۷امجین۷اچیہ،۷اور۷املعے۷

ارشہیف۷یک۷تبیغ۷رکےن۷واولں۷وک۷ابمرک۷ابد۷شیپ۷یک۔

78

ہی۷ویہ۷انگ۷وپری۷یتفم۷اصبح۷ںیہ،۷وج۷امتؾ۷سلجم۷رشیع۷ےک۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷یک۷ادتقا۷وک۷

ری۷یتفم۷اصبح۷وک۷داد۷دےنی۷یک۷تعیبط۷اچیتہ۷:۔۷ویکں۷اناجزئ۷رقار۷دے۷ےکچ۷ںیہ۔۷انگ۷وپ

ہک۷ہنتف۷ازیگنی۷اؿ۷اک۷اعشر۷:۔۷ہی۷اےنپ۷فلتخم۷اضمنیم۷ںیم۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷وک۷ھنم۷رھب۷رک۷اگایلں۷

دےتی۷رےتہ۷ںیہ۔۷اب ا۷وسحمس۷وہات۷:۷ہک۷انجب۷ریغ۷دلقموں،۷دویدنبویں۷ےک۷اہوھتں۷ےکب۷

یک۷رکدار۷یشک۷رپ۷ نیعت۷ےیک۷ےئگ۷ںیہ۷وھنجں۷ےن۷۷وہےئ۷ںیہ۔۷اور۷کلسم۷اک۷ابلدہ۷اوڑےھ۷اؿ۷املع

وخػ۷وسحمس۷وہا۷ہک۷مہ۷وت۷ھچک۷ہی۷اںیھن۷ اشدیروضایت۷یک۷قیقحت۷ںیم۷اکھتن۷وکںیشش۷ںیک۔۷

ںیہن۷رکر:،۷ارگ۷املعے۷ارشہیف۷اےسی۷یہ۷اکراہےئ۷امنایں۷ااجنؾ۷دےتی۷ر:وت۷ںیمہ۷وکیئ۷وپےنھچ۷

فیس۷االالسؾ۷ات۷یھب۷اھجل۷رک۷رہ۷اجںیئ۔۷واال۷ہن۷وہاگ؛۷اس۷ےیل۷اےسی۷اکؾ۷ےیک۷اجںیئ۷ہک۷ہی۷رضح

اور۷اصمصؾ۷االالسؾ۷یک۷رکموہ۷اتفیل۷ےس۷لبق۷انجب۷وک۷وکیئ۷اجاتن۷یھب۷ہن۷اھت،۷رگم۷اؿ۷ےک۷اؿ۷یفنم۷

اکرانومں۷یک۷وہج۷ےس۷داین۷ےن۷اجؿ۷ایل۷ہک۷انگ۷وپر۷یک۷رسزنیم۷رپ۷وکیئ۷یتفم۷اصبح۷ںیہ،۷نج۷اک۷

وزی۷رویٹ۷اک۷اسامؿ۷ایہم۷رکان۷:۔اکؾ۷املعے۷الہ۷تنس۷یک۷ڑگپایں۷ااھچؽ۷رک۷اینپ۷ر

املعے۷ارشہیف۷دحمث۷ریبک۷وک۷۷’یتفم۷انگ۷وپری۷اصبح۷ےن۷ارخ۷سک۷انبرپ۷رفامدای۷ہک

ھاتوا برہانکم اى کهتم صدقیو۔ ؟ارشہیف۷ےس۷العدحہ۷رکان۷اچےتہ۷ےھت

۷رقاؿ۷میکح۷ںیم۷دبامگین۷وک۷ونممع۷!انجب۷یتفم۷اصبح و۷۷ ہی۷وخب۷ھجمس۷ےیجیل۷ہک۷

اى بعض الظو اثم۔۷ایگ۷:۔۷اراشد۷: اناجزئ۷رقار۷دای

ارگ۷یتفم۷وموصػ۷یک۷رطح۷رہ۷صخش۷دبامگین۷رپ۷ارت۷اےئ۷وت۷ہی۷وکیئ۷ہہک۷ہ ات۷:۷ہک۷

۷دحمث۷ریبک۷ےن۷ ۷وخاشہ۷یک۷لیمکت۷ےک۷ےیل۷اےنپوضحر رضحت۷بصنم۷دصارت۷یک

۷وہےن۷رپ۷وبجمر۷رکدای۔۷اہلل۷رغقی۷رتمح۷وک۷ہیلع۷ارلہمحرحباولعلؾ۷ ۷اجہعم۷ارشہیف۷ےس۷العدحہ

رکے۷رضحت۷رحباولعلؾ۷وک،۷بج۷کت۷ارشہیف۷ںیم۷ر:،۷ماظف۷تلم۷ےک۷د ت۷و۷ابزو۷ےنب۷

وہ۷رہ۷ماؽ۷ںیم۷ارشہیف۷یک۷رتیق۷ےک۷وخااہں۷ےھت،۷اجہعم۷ارشہیف۷ےس۷العدحہ۷وہےن۷ےک۷۷ ۔ر:

ارشہیف۷یک۷ہشیمہ۷ابووجد۷یھبک۷اؿ۷یک۷زابؿ۷ےس۷وکیئ۷رحػ۷اکشتی۷ہن۷انس۷ایگ۔۷ہکلب۷کیب۷ڈور۷ےس۷

ےک۷ولوگں۷یک۷رطح۷اےنپ۷لک۷اج۷۷ااان۷وکیئ۷دمرہس۷اقمئ۷ہن۷ایک۔امےت۷۷ر:۔رفیہ۷امحتی۷و۷دمد۷

یہ۷رپوھکں۷ےک۷نشم۷وک۷اپامؽ۷رکےن۷یک۷یھبک۷وکشش۷ںیہن۷رفامیئ۔

79

نکمم۷:۷ہک۷اؿ۷اک۷رطب۷یتفم۷انگ۷وپری۷ےن۷املعے۷الہ۷تنس۷وک۷الہ۷ےس۷ریبعت۷ایک۔۷

ای۷اینپ۷د۷ںیم۷ہی۷ہلمج۷رفامای۷وہ۔۷الہ۷ےک۷اسھ۷یہ۷راہ۷وہ۔۷ای۷اوھنں۷ےن۷دسح۷و۷انعےسو۷طبض۷ہشیمہ۷

اہجتل۷رپ۷رپدہ۷ڈاانل۷وصقمد۷وہ!!!

اعیل۷‘‘ االتخػ۷ےک۷ڑگبےت۷رہچے۷’’ومضمؿ۷ونعباؿ۷ایناایتمز۷الہ۷تنس۷ںیم۷اکی۷ (۲)

؍۷رپ۷: ۴۰ہحفص۷ےک ۷اتکبایس۷انچں۷ہچ انجب۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷اک۷یھب۷اش،ل۷:۔

‘‘وہات۷:،۷اور۷یہقف۷اسملئ۷رپ۷یھب۔کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷االطؼ۷ااقتعدایت۷رپ۷یھب۷’’

،ذرا۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷رفامںیئ۷ہک۷۷اشیعف۷،۷امیکل،۷یلبنح۷۷اسمکل۷ےک۷اپدنب۷املع۷و۷وعاؾ

یک۷اقیقحتت۷ہکلب۷ذمبہ۷یفنح۷ےک۷ربالخػ۷۷دقس۷رسہ۷یہقف۷اسملئ۷ںیم۷رساکر۷ایلع۷رضحت۷وج

؟؟؟وہ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷اپدنب۷امےناجںیئ۷ےگ۷ای۷ںیہن۷،لمع۷رکےت۷ںیہ

اک۷ہی۷اکمہمل۷ظفلب۷درگیاور۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷۷؍۷رپ۷رساج۷ارہظاصبح۴۱۷ہحفص۷

ی۷وساالت۷ےک۷قلعت۷۷’’درج۷:۷ہک۷۷ ،ذکب۷ایبین

حقن

ن

ت

ب

مہ۷ےن۷ومالان۷رتمح۷اہلل۷دصیقی۷ےس۷

ےس۷وپاھچ۷وت۷اوھنں۷ےن۷اتبای۷ہک۷یتفم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح۷ےن۷رفامای۷اھت۷ہک۷ررٹسجی۷جیھب۷دی۷یئگ۷

۔‘‘یک۷یجیھب۷وہیئ۷ررٹسجی۷اب۷کت۷رفس۷ںیم۷::،۷نکیل۷اؿ۷

ںیہ ےتھکلرھپ۷رتحمؾ۷اینپ۷مک۷یملع۷اک۷ااہظر۷رفامےت۷وہےئ۷

وساؽ۷ہی۷دیپا۷وہات۷:۷ہک۷اکی۷یتفم۷وک۷ہی۷قح۷مالص۷:۷ہک۷ااٹل۷یتفتسم۷ےس۷’’

۔‘‘وساؽ۷رکے

،۷بج۷اپ۷وک۷ااتف۷اور۷اکر۷ااتف۷ےس۷وکیئ۷رسو۷اکر۷یہ۷ںیہن۷۷!انجب۷رساج۷ارہظ۷اصبح

وت۷اپ۷وک۷ایک۷قح۷اتچنہپ۷:۷ہک۷اکی۷دنتسم۷یتفم۷ےک۷ابرے۷ںیم۷اس۷اپ۷اعمل۷یھب۷ںیہن۷ںیہ۷اور۷

۷اںیھکن۷وھکےیل۷اور۷اقحقئ۷اک۷اسانم۷ےیجیک۔۷انیقی۷اہجں۷یتفم۷وک۷ ۷ذرا ۷رفامںیئ۔ رطح۷اک۷رصبتہ

ی۷وساالت۷رکےن۷اک۷

حقن

ن

ت

ب

۷ہی۷اپ۷یتفم۷ام ر۷اےساعمہلم۷ہبتشم۷رظن۷اےئ۷واہں۷ قح۷:۔

۷یھب۷وپھچ۷ےتکس۷ںیہ۔نیسح۷اصبح۷ےس

انجب۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷اک۷رصبتہ۷ڑپےنھ۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷اںیھن۷تیملع۷یک۷وب۷

۷اوھنں۷ےن۷دبانؾ۷زامہن۷اتکب۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷ ۷ایس۷ےیل۷وت ۷ھچ۷یھب۷ںیہن۷یگل۔ ےس۷رقتایب

81

رصبتہ۷ایک۷ہک۷اور۷ےباج۷۷احفصت۷لقن۷رکڈاےل۔۷اور۷ہی۷انروا

‘‘ابمرک۷ےک۷اویاؿ۷ںیم۷ززلہل۷رباپ۷رکدای۷:۔اہنیئ۷حلص۷تیلک۷ےن۷املعے۷۷’’

۷قح۷ ےینس۷انجب!۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اک۷اہنتی۷دیجنسہ۷،۷ذہمب۷اور۷یملع۷وجاب۷اہنیئ

دای۷:۔۷ہی۷اگل۷ابت۷۷ونرادہلی۷وگرروپھری۷اصبح۷ےن۷دےودصاتق۷ےک۷ومفل۷ومالان

ذہتبی۷و۷۷:،۷ہک۷وگرھک۷وپری۷اصبح۷وگ۷ہک۷ون۷رمع۷ںیہ،۷نکیل۷ابصمیح۷وہےن۷یک۷وہج۷ےس

۷حلص۷تیلک۷انیم۷اتکہچب۷ویہ۷وت۷:۷سج۷ںیم۷رزروگں۷یک۷دمتؿ۷اک۷دانم۷ہن۷وھچڑ۷ےکس۔ اہنیئ

دنلب۷۷۷،وتنیہ۷یک۷یئگ،۷اشرح۷اخبری،۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ،۷ریخ۷االذایک،۷ڑبے۷ڑبے۷اپک۷تنیط

ہیقف۷تلم۷۷اور،وک۷اشرح۷اخبری۷رکدار۷املعے۷رکاؾ۷ےک۷ابرے۷ںیم۷انروا۷رصبتے۷ےیک۷ےئگ۔

۷وک۷۷،ویتفمں۷ےک۷ااتسذ۷،رکدہ۷یتفم۷اسز۷ادارہ۷ےک۷راںےک۷اقمئ۷ دمعۃ۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ

اگیل۷ولگچ۷اور۷ابزاری۷املکت۷ےس۷رھبے۷۷ ؟رشتعی۷اک۷لتق۷اعؾ۷رکےن۷واال۷اہک۷ایگانیققحمل۷وک۷

اتکےچب۷یک۷ہی۷رعتفی۷و۷وتفیص!۷اپ۷ےسیج۷ولگ۷یہ۷رک۷ےتکس۷ںیہ۔

۷ومولی۷اسین۷اعمل۷ویساین۷ےن۷ڑبی۷اچکب۷د۷ ۷،یتس۷ےس۷املعے۷الہ۷تنس۷وکےینس!

ایتفمؿ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷وک۷روسا۷رکےن۷یک۷اناپک۷وکشش۷یک۔۷ےبامشر۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷ںیہ،۷

رضحت۷یتفم۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷اصبح۷۷،وھنجں۷ےن۷رمزک۷رتتیب۷ااتف۷ےس۷ہقف۷و۷ااتف۷یک۷رتتیب

اسین۷وت۷،۷۷یتفم۷اصبح۷یہ۷رشتعی۷اک۷لتق۷اعؾ۷رکےن۷ےگلوقبؽ۷ویساین وت۷ارگ۷۷۔:۷ےس۷یل

اعمل۷اک۷ہی۷ہلمح۷رصػ۷ققحم۷اسملئ۷دجدیہ۷رپ۷ںیہن،۷ہکلب۷اؿ۷امتؾ۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷رپ۷وہاگ۷وھنجں۷

اےنپ۷اپ۷وک۷یتفم۷ےسیج۷زعمز۷ااقلب۷ےس۷یزنی۷اکر۷ااتف۷ےھکیس۷اورےن۷اؿ۷ےک۷زری۷رتتیب۷رہ۷رک۷

رفامای۔۷ومولی۷اسین۷اعمل۷ےن۷وت۷رضحت۷ےک۷امتؾ۷اشرگوں۷وک۷ریغ۷ربتعم۷اثتب۷رکےن۷یک۷

کمن۷الحیل۷یک۔۷ےک۷دنوہ۷اور۷رعافہین۷یکوکشش۷رک

ومولی۷اسین۷اعمل۷ےن۷رہ۷اس۷صخش۷وک۷ااان۷اشنہن۷انبای۷سج۷ےن۷روضایت۷رپ۷وھٹس۷اکؾ۷

ےیک۔۷اچ:۷وہ۷رسیئ۷ا ،مل۷العہم۷سی۷ام ر۷ابصمیح۷وہں،۷ای۷دصرااملعل۷العہم۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷

۷ایلع۷رضحت۷رپ۷ارتعااضت۷ےک۷یقیقحت۷وجاب۷دےنی۷و۷،وہں اظنؾ۷دمحم۷۷اےل۷یتفم۷ای۷رساکر

ایھب۷کت۷وت۷دونمشں۷وک۷یھب۷اؿ۷رضحات۷ےک۷رکدار۷رپ۷اتشگن۷امنیئ۷یک۷تمہ۷ہن۷۷۔ادلنی۷وہں

80

۷ےن۷وت۷امتؾ۷دحںی۷اپر۷رکںیل!!!اجمدہ۷تینسوخد۷اسہتخ۷نکیل۷اس۷۔یھتوہیکس۷

۷و۷ذتلیل۷ےیئاب۷اتب۷!رساج۷ارہظ۷اصبح ۷ہک۷وج۷اتکب۷املعے۷الہ۷تنس۷یک۷ریقحت۷

وحاہل۷شیپ۷رکان۷اہکں۷کت۷در ت۷:؟۷۷دنس۷و۷وطبر۷اےس۷،۷وہےس۷رپ

۷ب۷الب۷ہہبش۷اہنیئ۷حلص۷تیلک۷وضحر۷دصرارشلہعی۷یک۷روح۷وک۷فیلکت۷اچنہپےن۷وایل۷اتک

ےک۷ومعق۷رپ۷تفم۷میسقت۷وہ۷ریہ۷اور۷رعس۷ادجمی۷:،۷نکیل۷اس۷ےک۷ابووجد۷رعس۷روضی۷

۷ےیک۷ےئگ۔۷اڈینشی۷وپھچارک۷میسقت۷؍۷۶اس۷ےک۷رپ۷:۷ہک۷دنچ۷ونیہمں۷ںیم۷ریحت۷وت۷اس ۔یھت

اس۷ےیل۷ہک۷اس۷ںیم۷املعے۷الہ۷تنس۷ےک۷الخػ۷ازلاامت۷و۷ارتفاءات۷رپ۷ینبم۷ح۷سفن۷ےک۷

اسامؿ۷ایہم۷ےھت۔۷ہکلب۷ارگ۷دس۷سیب۷اڈینشی۷اور۷وپھچاےئ۷اجںیئ۷بت۷یھب۷سفن۷رپوتسں۷وک۷

یک۷ااہتن۷رپ۷ینبم۷تریایب۷ہن۷وہیگ۔۷رگم۷ہی۷وکیئ۷ڑبی۷ابت۷یھب۷ںیہن،۷اشؿ۷اولتیہ۷و۷راستل۷

ؾ۷ایک۷،۷اور۷اںیھن۷تفم۷میسقت۷رکےن۷اک۷اخرط۷وخاہ۷ااظتنسیوں۷ےن۷وپھچایئ۷ںیھتیھب۷اراتک ںی۷

سیوں۷اک۷وطر۷رطہقی۷اایتخر۷ایک۷ایگ۷وت۷وکیئ۷ڑبی۷ابت۷ںیہن۔اھت۔۷وت۷ارگ۷اؿ۷ار

ذرا۷ویساین۷ومولی۷ےس۷درایتف۷ےیجیک۷ہک۷اس۷درایمؿ۷اس۷رساج۷ارہظ۷اصبح!۷

ویکں۷ولگ۷رگم۷ہی۷بس۷اپ۷۷؟یریمعی۷اکؾ۷یھب۷ایک۷یفنم۷اکؾ۷ےک۷العوہ۷اس۷ےن۷وکیئ۷تبثم۷اور

دار۷االاتف۷یک۷یھب۷وکیئ۷اتیمہ۷ںیہن۷رہ۷یئگ۷:؛۷ےکرکںی۷ےگ،۷اپ۷ےک۷اہیں۷وت۷اب۷ارشہیف۷

ہی۷ےنہک۷رپ۷وبجمر۷وہےئ۷ہک رساج۷ارہظ۷اصبح۷ایس۷ےیل۷وت۷

اہیں۷اس۷ابت۷اک۷ذرک،ںیم۷رضوری۷اتھجمس۷وہں۷۔اور۷ریمی۷اس۷ابت۷ےس۷وکیئ۷’’ (۳)

اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷ہک۷،۷ذی۷مہف۷اور۷اصبح۷ریصبت۷ااکنر۷ںیہن۷رکےاگ۷یھب۷ذی۷ملع

۷االاتف ۷ا۷،اک۷دار ہ۷یھب۷اےس۷ہی۷تیث۷دنئیسک۷یھب۷زامےن۷ںیم۷رمعج۷اتفوی۷ںیہن۷راہ۔اور

اس۷وتق۷امجیتع۷اموحؽ۷وک۷دیشکہ۷رکےن۷ںیم۷اےس۷رمعج۷یک۷تیث۷۷!اہںںیہن۷ےلم۷یگ۔

(ااشتع۷اہچرؾ۴۱۷ )اایتمز۷الہ۷تنس،۷ص ۔‘‘مالص۷:

ہی۷ ،ںیہنراہ۷ایدار۷االاتف۷یسک۷یھب۷زامےن۷ںیم۷رمعج۷اتفوی۷۷اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷اک

ںیہن۷اچ ات،۷اہں۷انمبس۷اتھجمس۷وہں۷ہک۷یھب۷اس۷رپ۷ںیم۷ھچک۷رصبتہ۷رکانوت۷ےھجم۷ںیہن۷ولعمؾ۷اور۷

نمح۷ونری۷اک۷ہی۷یتفم۷عیطم۷ارل،انمرظ۷الہ۷تنس۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷و۷ہفیلخ۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷ذیملت۷

82

ہک۷ ۔۷وموصػ۷اےنپ۷اکی۷اطخب۷ںیم۷وگای۷ںیہ۷شیپ۷رک۷دوں۷دوابرہ۷ایبؿ۷

رضحات!۷یلہپ۷ابت۷وت۷ہی۷اید۷رےیھک۷ہک۷ںیم۷ابصمیح۷ںیہن۷وہں،۷ریما۷ارشہیف۷ےس۷’’

وکیئ۷اب ا۷رہتش۷ںیہن۷:،۷سج۷یک۷اینبد۷رپ۷ہی۷اہک۷اجےکس۷ہک۷ںیم۷اس۷اک۷واف۷دار۷وہں۷ای۷دغار۷

رظنمی۷وہں،۷ہن۷رہظمی۔۷ںیم۷رصػ۷اور۷رصػ۷ونری۷وہں،۷رگم۷اس۷۷وہں۔۷اوصال۷ہن۷ںیم

۷ ےک۷ابووجد ۷وہں۷ہک۷اج۷ادمحلہلل! اجہعم۷ارشہیف۷یہ۷امہری۷ںیم۷ہی۷ےنہک۷رپ۷وبجمر

اج۷یک۷داین۷ںیم۷ربیلی۷رشفی۷امہرا۷رمزک۷:،۷۷،اج۷ےک۷اموحؽ۷ںیم۷۔تینس۷یک۷اربو۷:

:۔رگم۷رمزک۷اک۷ین،۷ایلع۷رضحت۷ےس۷یتفم۷امظع۷دنہ۷کت۷

وموصػ۷اےنپ۷اطخب۷ںیم۷یزدی۷رفامےت۷ںیہ۷ہک

ج۷اہیں۷بس۷ےس۷ارمزک۷انؾ۷:۷ایلع۷رضحت۷اور۷یتفم۷امظع۷دنہ۷کت۷اک۷۔۷اور۷’’

۷ےس۷رضحت۷ازرہی۷ایمں۷اصبح۷ہلبق۷یک۷ ۷یملع۷،روماین۷رہ۷اابتعر ڑبی۷تیصخش،

۷ھجمس۷۔۔۔۷ایلع۷رضحت۷اور۷یتفم۷امظع۷اک۷وتفی۷ھجمس۷ںیم۷ااجےئاگ۷وت۷احبسؿ۷اہلل،۷ںیہن:

اک۷وصقر۷:۔۷نکیل۷ارگ۷ازرہی۷اصبح۷اک۷وتفی۷۷)دامغ(ںیم۷اےئاگ۷وت۷وھجمسں۷اگ۷ہک۷اس۷

اسےنم۷اےئاگ۷،۷ھجمس۷ںیم۷اای۷وت۷کیھٹ،۷ہن۷ھجمس۷ںیم۷اای۷وت۷اؿ۷ےس۷ثحب۷رکوں۷اگ،۷ویں۷ںیہ۷

یسک۷وک۷ملق۷ڑکپےن۷)ربیلی۷رشفی۷ںیم(۷ںیہن۷امؿ۷ولں۷اگ۔۷ںیم۷ازرہی۷اصبح۷ےک۷العوہ۷اہیں۷

۔۔۔۷‘‘ںیہن۷اتھجمس۷وہں۷اک۷الہ

ںیم۷ےن۷ےلہپ۷یہ۷ہہک۷دای۷ہک۷ںیم۷ابصمیح۷ںیہن۷وہں،۷رگم۷ابصمیح۷ہن۷وہان۷وکیئ۷’’

ابصمیح۷وہان۷ارگ۷رخف۷یک۷ابت۷:۷وت۷ابصمیح۷ہن۷وہان۷ بی۷یک۷یھب۷ابت۷ بی۷یھب۷ںیہن۷:،۷

۷قح۷وگیئ۔۷الص۷زیچ۷ہی۷:۔۷ںیہن ارشہیف۷قح۷ہی۷:۷ہک۷اج۷۔۷الص۷اچےیہ۷قح۷ینیب،

واتسؿ۷ںیم۷الہ۷تنس۷یک۷اربو۷اک۷انؾ۷:۔۷اکی۷ارشہیف۷:۷ےسج۷مہ۷وقؾ۷ےک۷وپرے۷دنہ

امہ۷انہم۷ارشہیف(دےیھکی۷۷۷اطخب۷ومبہعق۷ویؾ۷یتفم۷امظع۷دنہ،) ۔‘‘اسےنم۷شیپ۷رکےتکس۷ںیہ

ابال۷ایبؿ،۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷ابر۷ابر۷ڑپںیھ۷اور۷وخد۷یہ۷ہجیتن۷اذخ۷رفامںیل!!۷ذموکرہ۷

ہی۷ وک(۷)دار۷االاتف،۷ارشہیفادنئہ۷یھب۷اےس۷’’ ہی۷ایبؿ۷ہک۷۷اور۷رتحمؾ۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷اک

املعے۷رکاؾ۷رفامںیئ۷ہک۷ایک۷ہی۷دقرت۷دخاودنی۷ےس۷اس۷ہلسلس۷ںیم۷۔۷‘‘تیث۷ںیہن۷ےلم۷یگ

83

ہک ۷اجےتن۷ںیہیھب۷دیعب۷:۷؟۷مہ۷وت۷ہی۷

اى یجمع العالم فی واحد۔ لیس علی ہللا بمستهکر

ہک۷ایک۷اب۷۷ےئاج۷دصیقی۷ےس۷درایتف۷یک۷رتمح۷اہللالاناور۷ذرا۷دحمث۷ریبک۷ای۷وم

اور۷ذرا۷یتفم۷اامؿ۷ارلب۷اصبح۷رفامںیئ۷۷یھب۷اایتمز۷الہ۷تنس۷اک۷رہرھگ۷ںیم۷رانہ۷رضوری۷:؟۷

؟ہک۷ایک۷اب۷یھب۷اےس۷روح۷ادقلس۷یک۷اتدیئ۷مالص۷:

:۷اکی۷وہشمر۷واہعق۷ےک۷ےلسلس۷ںیم۷ےھجم۷اکی۷ابت۷اید۷ایئگ،۷‘‘دقیس۷اتدیئ۷۷’’اس

ونر۷رظن۷اات،۷ےسج۷وہ۷اینپ۷جک۷یمہف۷اںیھن۷ےھت،۷بج۷وہ۷ابعدت۷رکےت۷وت۷۷ہک۷اکی۷اجلہ۷وصیف

اکی۷اعمل۷اصبح۷ےن۷اںیھن۷ہیبنت۷یک۷ہک۷اس۷دوینی۷زدنیگ۷۷۔دخا۷ےتھجمس۷ےھت۷!ےس۷وعنذ۷ابہلل

ںیم۷ماتل۷دیباری۷ںیم۷دخا۷اک۷ددیار۷نکمم۷ںیہن،۷اہں۷ہی۷وہہ ات۷:۷ہک۷وج۷روینش۷اپ۷وکرظن۷

۷وہ۔۷اس۷ےیل۷اےسی۷ووسوسں۷ےس۷وتہب۷ےیجیک۔۷ںیہک۷یتفم۷اامؿ۷ایت۷وہ۷وہ۷اطیشؿ۷یک۷اجبن۷ےس

)واحض۷وہہک۷ریما۷ہی۷رصبتہ۷اایتمز۷الہ۷۷؟ارلب۷اصبح۷ہلبق۷وک۷یھب۷ھچک۷اب ا۷یہ۷ااسحس۷وت۷ہن۷وہا

(۔ہن۷ہک۷اتکب۷ںیم۷درج۷وتفے۷رپ۷،رپ۷: ےک۷املع۷اخمفل۷اضمنیمتنس۷

یک۷اتکب۷رعافؿ۷۷انجب۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷ےن۷ومالان۷سی۷ام ر۷ابصمیح۷اصبح (۴)

اوھنں۷ےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اس۷اتکب۷ںیم۷’’ذمبہ۷و۷کلسم۷ےک۷ابرے۷ںیم۷رحتری۷ایک۷ہک۷

)ااضی(‘‘اور۷ذموعہم۷کلسم۷ےسیج۷حیبق۷ا ظاظ۷ےس۷ای۷د۷ایک۷:۔۷،ونزادیئہ۷کلسم۷،وک۷رفیض۷کلسم

رضحت۷ےک۷مہف۷و۷رفا ت۷رپ۷ےھجم۷دح۷درہج۷ریحت۷:،۷انیقی۷املع۷یک۷رحتریںی۷انھجمس۷

۷ابعرںیت۷۷!۷سب۷یک۷ابت۷ںیہن۷۔۷ ف۷:بس۷ےک ۷!ےتھجمس۷۷ںیہنیھب۷انجب۷اردو وت۷رعیب۷۷

ابصمیح۷اصبح۷یک۷وپری۷اتکب۷ڑپھ۷ڈاےیل،۷ںیہک۷یھب۷اوھنں۷۷؟ابعرںیت۷ایک۷ےتھجمس۷وہں۷ےگ

ای۷ونزادیئہ۷کلسم۷رہسگ۷ںیہن۷اھکل۔۷ہی۷اپ۷یک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷وک۷رفیض،۷ذموعؾ،۷۷ےن

ایک۷۷:۔۷ہک۷اپ۷ذمبہ۷و۷کلسم۷اک۷بلطم۷یہ۷ہن۷ھجمس۷ےکس۔دبامگین،۷دب۷یتین،۷ہکلب۷اہجتل۷

اپ۷ےن۷اؿ۷یک۷واضںیتح۷ہن۷ڑپںیھ،۷اؿ۷ےک۷رصبتے۷ہن۷د ےھک،۷نج۷ےس۷اصػ۷ایعں۷:۷

۷اور۷اجالہہن۷ایخالت۷وک۷کلسم۷ ہک۷اوھنں۷ےن۷اؿ۷ولوگں۷رپ۷رصبتے۷ےیک۷ںیہ۷وج۷اےنپ۷رفیض۷

اؿ۷ےک۷یزاج۷ےک۷الخػ۷پھچ۷ایگ۷۷ایلع۷رضحت۷ےتھجمس۷ںیہ،۷ارگ۷اتفوی۷مادمہی۷ںیم۷وکیئ۷وتفی

84

۷ہک۷یسک۷رشیع۷مکح۷اور۷وتفی۷ےک۷

ل

وت۷ےتہک۷ںیہ۷ہک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷وخؿ۷وہایگ۔۷اب۷اتبی

۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷:؟۷۷ہی۷۷ابرے۷ںیم۷ہی۷انہک۷ہک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷وخؿ۷وہایگ۔۷ایک

۷وہلقع۷ےس۷یھب۷ ،ےک۷رصبتے۷ےس۷وت۷اب ا۷وسحمس۷وہات۷:۷ہک۷ملع۷وت۷دور۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷

اعری۷ںیہ۔۷اہلل۷اعتیل۷لقع۷میلس۷اطع۷رفامےئ۔۷

اکی۷اثمؽ۷ےس۷اھجمسان۷اچ ات۷وہں۔ارگ۷وکیئ۷ینس۷اعمل۷و۷بیطخ۷اینپ۷۷اس۷ہیضق۷وکںیم۷

وہ۷یسک۷اور۷اک۷دخا۷وہاگ۷وج۷وھجاٹ۷وہاگ،۷امہرا۷دخا۷وت۷وھجٹ۷وبؽ۷یہ۷ںیہن۷’’رقتری۷ںیم۷ہی۷ےہک۷ہک۷

۷اس۷ےلمج۷ےس۷ہی۷اھجمس۔۷وت۷‘‘ بی۷:۷وھجٹ۷وبانل ہک۷؛ہ ات بیطخ۷ےن۷اس۷ہک۷۷اگ۷اجےئایک۷

دخا۷وک۷وھجاٹ۷اہک؟۷ارگ۷ھجمس۷ایسی۷یہ۷:۷وت۷دخا۷یہ۷رمح۷رفامےئ۔

العہم۷ابصمیح۷یک۷الص۷ابعرت۷یھب۷دےتھکی۷ےیلچ،۷رحتری۷رکےت۷ںیہ

۷ملع۷ولضف۷:،ہن۷ہک۷اہجتل۷’’ اایتمز۷ذمبہ۷الہ۷تنس۷وکلسم۷ایلع۷رضحت،

۷ازلاؾ۷رتایش۷واتہبؿ۷رطازی۷وذکب۷ایبین۷وامتکؿ۷قح۔۷قح۷ودصاتق۷:۷ہن۷ہک۷ وامحتق۔

۷ہن۷ہک۷افمد۷رپیتس۔ اابتع۷تنس۷ورشتعی۷:۷ہن۷ہک۷ریپوی۷سفن۷و۷ االخص۷ودایتن۷:،

ادقاؾ۷و۷لمع۷:،۷ہن۷ہک۷ومجد۷ولطعت۷اور۷ےب۷یلمع۔۷ اسفنتین۔

۷االسػ۷ ذمبہ۷الہ۷تنس۷وکلسم۷ایلع۷رضحت۷ویہ۷ربتعم۷:۷سج۷یک۷دنس۷یک

۷ےس۷ےلم۔۷اور۷اس۷ےس۷یزامح۷وداصتدؾ۷وکیئ۷ رک۷و۷ایخؽ۷:۷وت۷وہ۷ہن۷ذمبہ۷الہ۷تنسوااکرب

الہ۷تنس۷:،۷ہن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۔۷ہکلب۷وہ۷رتسمد۷ رک۷و۷ایخؽ۷اور۷وکیئ۷رفیض۷ویزوعؾ۷

،عبط۷دوؾ۔(۰۰۵رعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷،۷ص۷المہظح۷وہ) کلسم۷:۔۷

۷ابعرت۷ںیم۷اب۷رضحت۷رساج۷ارہظ۷اصبح۷ ومالان۷ابصمیح۷وغر۷رفامںیئ،ہک۷ذموکرہ

کلسم۷ایلع۷رضحت۷وک۷رفیض۷کلسم،۷ونزادیئہ۷کلسم،۷اور۷ذموعہم۷کلسم۷۷ اصبح۷ےن۷اہکں۷

کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےس۷رےسیج۷حیبق۷ا ظاظ۷ےس۷ای۷د۷ایک۷:؟۷وج۷ رک۷وایخؽ،۷ذمبہ۷الہ۷تنس۷او

وہ۷رتسمد۷ رک۷و۷۷:؟۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷؟ذمبہ۷الہ۷تنس۷:۷وہ۷ایک۷وہداصتدؾ۷روایزامح۷

؟:ںیہن۷وت۷اور۷ایکرفیض۷ویزوعؾ۷کلسم۷ایخؽ۷اور۷

ایگ وک۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷مہ۷ین۷رقار۷دای‘ ربولیی ’اایتمز۷الہ۷تنس۷ںیم۷ب ظ (۵)

85

۔۷انچں۷ہچ۷ومالان۷دصیقی۷رحتری۷رکےت۷ںیہ :

ر۷ےس۷ب ظ۷ربولیی۷اور۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ںیم۷رصػ۷یظفل۷رفؼ۷:،۷ونعمی۷اابتع’’

(۔۰۵۶ہحفص۷ااضی۔ ) ۔‘‘دوونں۷ںیم۷وکیئ۷رفؼ۷ںیہن

در۷الص۷دصیقی۷اصبح۷اےنپاس۷وقؽ۷ےس۷ومالان۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷اصبح۷رپ۷رد۷

؍۷رپ۷ےتھکل۷ںیہ۷ہک ۰۵۳رکان۷اچےتہ۷ںیہ۔۷اسیجہک۷ایس۷اتکب۷ےک۷ہحفص۷

۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷’’ کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷الخػ۷اسوتںی۷اواز۷رضحت۷ومالان

۔‘‘۷ںیم۷دنلب۷وہیئاصبح۷دصر۷دمرس۷اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷یک۷لکش

ےک۷وحاہل۷ےس۷رضحت۷ابصمیح۷اصبح۷اکدرج۷‘ایلجتت۷راض۷’ اور۷اکی۷ہحفص۷دعب۷

۷ایبؿ۷لقن۷رکےک۷ہی۷اترث۷د ان۷اچےتہ۷ںیہ۷ہک۷وہ۷کلسم۷اخمفل۷ںیہ، ابصمیح۷اصبح۷۷ذل۷

ہی۷:۷ اکایبؿ

ہن۷الہ۷تنس۷وک۷ربولیی۷ےنہک۷الہکےن۷ےس۷ریمی۷دیپسچل،۷ریغوں۷ےن۷اکی۷اخص۷’’

ےب۷ےک۷تحت۷الہ۷تنس۷وک۷ربولیی۷ای۷راض۷اخین۷انہک۷رشوع۷ایک۷:،۷مہ۷اؿ۷ےک۷دصقم۷اور۷وصنم

۔(۰۵۴ہحفص۷ ۷ااضی،) ۔‘‘اعموؿ۷ویکں۷ںینب؟

یتفم۷اور۷ذرک۷وہا۔۷اسیج۷ہکب ظ۷ربولیی۷یک۷اتدیئ۷ومالان۷رساج۷ارہظ۷ےن۷یھب۷یک۷:۔

دمحم۷اامؿ۷ارلب۷ےتھکل۷ںیہ

وونں۷اک۷اامعتسؽ۷ریغوں۷ےس۷اایتمز۷دور۷مارض۷ںیم۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اور۷ربیلی۷د’’

۔‘‘اور۷امجیتع۷انشتخ۷ےک۷ےیل۷الزؾ۷و۷رضوری۷:

ہی۷ایک۷ہک۷بیجع۷و۷رغبی۷دوعی تہب۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷ےن۷اکی۷اس۷ہلسلس۷ںیم۷

’’۷ ۷اتریخی۷اقحقئ۷وبؽ۷ر:۷ںیہ۷ہک۷ہی۷ب ظ۷ ۷،۷املع۷اک۷)ربولیی( امہرے۷اشمخی۷اک۷رعنہ

(۰۵۴ ہحفص۷ ااضی،) ۔۷‘‘وہفیظ۷راہ۷:

در۷الص۷اس۷رطح۷یک۷ابعرںیت۷الرک۷دصیقی۷اصبح۷اک۷الص۷دصقم۷اجہعم۷ارشہیف۷

ربولیی۷اور۷راض۷اخین۷اک۷ب ظ۷وک۷اینپ۷دیقنت۷اک۷اشنہن۷انبان۷:۔۷بج۷ہک۷ہی۷ابت۷گج۷اظرہ۷:۷ہک۷

:۔۷ریغوں۷اک۷دای۷وہا۷

۷ایلع۷رضحت۷،۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷ رفامےت۷ںیہ۷ہک دقس۷رسہ۷۷اسیج۷ہک۷زہشادہ

86

بج۷الہ۷تنس۷وک۷ربولیی۷ہہک۷رک۷اطخب۷ایک۷اجےئ۷وت۷اس۷دجدی۷اطخب۷ےس۷دشت۷’’

۔۷‘‘ےک۷اسھ۷ااکنر۷ایکاجےئ۔۷مہ۷ویہ۷وچدہ۷وس۷اسہل۷دقمی۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷ںیہ

(۰۴۳)الہ۷تنس۷ںیم۷االتخػ۷و۷رفتقی۷ےک۷اانملک۷وااعقت،۷ص ۷

رشفی۷۷ہکم یکدا ت۷رباکمہت۷ادقلہیس۷اجنیشن۷یتفم۷امظع۷دنہ۷رضحت۷اتج۷ارشلہعی۷

رضحت۷اک۷ہی۷۷،ںیم۷رگاتفری۷اک۷واہعق۷ایبؿ۷رکےت۷وہےئ۷ومالان۷دمحم۷اہشب۷ادلنی۷روضی۷

ہک۷ایبؿ۷رحتری۷رکےت۷ںیہ

وک:اتبای:ےہ:ہک:مہ:اور:اقدایین:اکی:)یس:ایئ:ڈی(مہ:رپ:ھچک:ولگ:ہی:تمہت:اگلےت:ںیہ،:اور:اپ:’’

‘ ربولیی’:وہات:ےہ:ہک:ےتہک:ںیہ۔:سج:ےس:ومہ‘ ربولیی’اور:ویہ:ولگ:ںیمہ ںیہ۔:ہی:طلغ:ےہ۔

یسک:ےئن:ذمبہ:اک:انؾ:ےہ۔:ااسی:ںیہن:ےہ:ہکلب:مہ:الہ:تنس:و:امجتع:ںیہ۔

یس۔:ایئ۔:ڈی۔:ےک:وپےنھچ:رپ:ںیم:ےن:اتبای:ہک:اامؾ:ادمح:راض:افلض:ربولیی:ےن:یسک:ےئن:

ور:رہ:اور:احصہب:و:اتنیعب:ا ملسو هيلع هللا ىلص ذمبہ:یک:اینبد:ںیہن:ڈایل۔:ہکلب:اؿ:اک:ذمبہ:ویہ:اھت:وج:رساکر:یفطصم

مہ:اےنپ:اپ:وک:الہ:تنس:و:امجتع:ولہکاان:یہ: زامےن:ےک:اصنیحل:اک:ذمبہ:ےہ۔:اور:ہی:ہک

انہک:ہک:مہ:یسک:ےئن:ذمبہ:ےک:ریپو:ںیہ،:مہ:رپ:‘ ربولیی’۔:اور:ںیمہ:اس:دصقم:ےسدنسپ:رکےت:ںیہ

ھ(0434فی،:عبط:دوؾ،:،:االسکم:ررسیچ:رٹنیس،:وسدارگاؿ،:ربیلی:رش42)دےیھکی:ایحت:اتج:ارشلہعی:ص:: ۔‘‘اتہبؿ:ےہ

یس:ںیم:ےہ:ا

ےہ۔:اور:ارگ:وکیئ:این:ذمبہ:وکیئ:ذمبہ:ںیہن::راہ: ہہ:اکچ:وہں:ہک:::ربولییںیم:اب’’

۔‘‘ی:ےہ:وت:ںیم:اس:ےس:ربی:وہںربولیانبؾ:

ارقار:انہم:ںیم:ریمے:اطمہبل:رپ:اس:ےن:ہی:ااضہف:ایک:ہک:

الہ:تنس:و:’’پ:وک:وکیئ:این:ذمبہ:ںیہن:ےہ۔:اور:مہ:ولگ:اےنپ:ا‘‘ ربولیتی’’

(44،:43،:ص::)دصمر:اسقب ۔‘‘یہ:ولہکاان:دنسپ:رکےت:ںیہ‘‘امجتع

اک:ااقعند:وہا،:سج:ںیم:رضحت:العہم:اشہ:ادمح:‘ اجحز:اکرفنسن’ء:ںیم:اڈنیلگن:ںیم0985

:رضحت: :اقدری، ونراین،:رضحت:العہم:اردش:ااقلدری،:رضحت:العہم:یتفم:ارتخ:راض:اخؿ:

اکرفنسن:یح،:اور:رضحت:ومالان:اشدہ:راض:یمیعن:وریغہ:رشکی:ےھت۔:اس:ومالان:رمق:ازلامں::ابصم

87

: :ہکم:رکمہم’’ںیم:اکی:یوج ز:ہی:یھب:اپس:وہیئ: یھ:ہک :اعمل:االسیم، :اپک:اور:‘‘ راہطب ںیم:دنہ:و

رباطہین:ےک:املعے:الہ:تنس:و:امجتع:وک:امندنئیگ:دی:اجےئ۔

:وضحر:ازرہی:ایمں:ہلبق:رفامےت:ںیہ:

دنلؿ:ےک:اس:االجس:ںیم:سج:ںیم: ی۔:ےک:وپےنھچ:رپ:ںیم:ےن:اتبای:ہک:یس۔:ایئ۔:ڈ’’

لئلئ:رپ:ابمہثح:ہن:وہا،:ہکلب:ااحتد:االسؾ:اور:میظنت:انیملسمل:رپ:‘‘ ربولیتی’’ںیم:رشکی:اھت:انبؾ:

۔:اور:اس:ہسلج:اک:رخچ:واہں:ےک:ینس:املسمونں:ےن:ایاھای:اور:اس:ںیم:ہی:اطمہبل:ایک:ایگہک::اقترری:وہںیئ

ںیم:امندنئیگ:‘‘ راہطب:اعمل:االسیم’’الہ:تنس:و:امجتع:وک:دمحراض:افلض:ربولیی:ےک:ریپو،:اامؾ:ا

۔:یس۔:ایئ۔:ڈی۔:ےک:دی:اجےئ۔:سج:رطح:دنوویں:وریغہ:وک:راہطب:ںیم:امندنئیگ:احلص:ےہ

(44)ااضی،:ص: ‘‘وپےنھچ:رپ:ںیم:ےن:اتبای:ہک:ہی:یوج ز:ابافتؼ:راے:اپس:وہیئ: یھ

ہ:لبق:اپناتسؿ:ےک:کرفےک:ومعق:رپ:انجب:اوب:زادہ:اظنیم:ےن:اپ:دنچ:ام:رگاتفری:ےساس:

ےس:اکی:ارٹنووی:ایل:اھت۔دوراؿ:وگتفگ:دمحم:دصقی:اصبح:ےن:اپ:ےس:اکی:وساؽ:ایکہک:اپناتسؿ:ںیم:

ضعب:ولگ:اےنپ:اپ:وک:ربولیی:ےتہک:ںیہ،:اور:ضعب:اےنپ:اپ:وک:دوی:دنبی:ےتہک:ںیہ۔:ایک:ہی:ایھچ:ابت:

:وکیئ:کلسم:ںیہن:ےہ۔:مہ:املسمؿ:ںیہ۔:الہ:تنس:و:’’ :اپ:ےن:رفامای ےہ؟ ربولیی:

وک:ارخی:یبن:امےتن:ںیہ۔:وضحر:ےک:احصہب:اک:ملسو هيلع هللا ىلص امہرا:کلسم:ہی:ےہ:ہک::مہ:وضحر ‘‘امجتع:ںیہ۔

ادب:رکےت:ںیہ۔:وضحر:ےکالہ:تیب:ےس:تبحم:رکےت:ںیہ۔:وضحر:یک:اتم:ےک:اوایل:ءاہلل:ےس:

:وب:ہفینح:ےک:دلقم:ںیہ:دیقعت:رےتھک:ںیہ۔:ہقف:ںیم:مہ:اامؾ:امظع ::‘ ربولیی’مہ:اےنپ:اپ:وک:۔ا

۔‘‘ےتہک:ںیہ:‘ربولیی’ اخمفل:ںیمہںیہن:ےتہک۔:امہرے:

ء(0986،:رامرہ:رفوری،:04وحباہل:امہ:انہم:ایضے:رحؾ،:الوہر،:ص:: ؍04؍03؍02ص: )دےیھکی:اہنیئ:قح:و:دصاتق،

۷ ےچ۷ےھجمساورےبوس۷ےئرظن۷ہن۷ااقحقئ۷ہی۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷وک۷اوسفس۷ہک۷۷

کلسم۷اخمفل۷اثتب۷رکےن۷یک۷وکشش۷ومالان۷دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷رپ۷ازلاؾ۷اگل۷دای،اور۷اںیھن۷

یک۷ولعمامت۷ںیم۷ااضےف۷ےک۷ےیل۷ھچک۷اور۷وحاےل۷شیپ۷ےیک۷اجےت۷ںیہ۔۷ومالان ۔یک

اکی۷ط۷ےک۷وجاب۷ںیم۷ہیلع۷ارلہمح۷اشرح۷اخبری۷یتفم۷دمحم۷رشفی۷اقحل۷ادجمی۷

رمق۷رطاز۷ںیہ

88

:۷ہک۷ےنھکل۷واال۷ینس۷املسمؿ۷ںیہن،۷رٹک۷مسق۷اک۷دبذمبہ۷:۔۷وہ۷ط۷ےس۷اظرہ۷’’

۷اس۷ےن۷ مہ۷الہ۷تنس۷وک۷یھب۷اب ا۷دبذمبہ۷سج۷یک۷دبذمیبہ۷دح۷رفک۷وک۷یچنہپ۷وہیئ۷:،

مہ۷الہ۷۷،اھکل۷:۔۷ہی۷اخص۷دبذموبہں۷اک۷ہلمج۷:۷ہک۷وہ۷از۷راہ۷انعد۷و۷دانشؾ‘ربولیی۷’

سج۷راہ۷رپ۷ںیہ،۷ہی۷‘ ربولیی’ ۷ہکاس۷ےن۷اصػ۷اصػ۷اھکل۷ےتہک۷ںیہ۔‘ ربولیی’ تنس۷وک

ویہ۷راہتس۷:۷سج۷ےک۷ابرے۷ںیم۷رقاؿ۷ےن۷اہک۷ غ ی ال ه غ ب و ظ

ع ی ل

م و ل

الظ

ل ا

ی

یة۔ (دارئۃ۷اربلاکت،۷وھگیس۔۷۔۰۲۰۷،۰۲۵؍۷ہحفص۴۷)اتفوی۷اشرح۷اخبری،۷دلج۷ ال

اشرح۷اخبری۷،اکی۷دورسے۷وساؽ۷ےک۷وجاب۷ںیم۷ےتھکل۷ںیہ

۷و۷دینمش۷یک۷وہج۷ےس۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷وک۷ربولیی۷’’ ۷ دویدنبویں۷ےن۷انعد

۷اور۷اس۷ےس۷انہک۷رشوع۷رکدای۷: ،۷اتہک۷انوافق۷ولگ۷ہی۷اجںین۷ہک۷ہی۷این۷رفہق۷:،

ےن۷ذمبہ۷۷دقس۷رسہزیبار۷وہں۔۷وچں۷ہک۷اس۷دصی۷ںیم۷ایلع۷رضحت۷اامؾ۷ادمح۷راض۷

ں۷ےن۷وینسں۷وک۷ربولیی۷انہک۷دبذموبہالہ۷تنس۷وامجتع۷یک۷امحتی۷و۷رصنت۷یک۷:،۷وت۷

(۲۴)ااضی۷ہحفص۷ رشوع۷رکدای۷:۔۷۷

رحتری۷رکےت۷ںیہ ۷دم۷ہلظ۷ااعلیلرسفم۷رقاؿ۷دیس۷دمحم۷دمین۷ایمں۷وھچکوھچی۷

۷تینس۷۷ب ظ۷ربولیتی’’ ۷رپ۷یہ۷یہس، مہ۷ین۷اکی۷وعیس۷۷ےکریغوعشری۷وطر

را۷وہفمؾ۷ںیمہاستل۷ےک۷رس۷:،۷وخد۷اںیھن۷رکنم۷نی۷تمظع۷ر‘ اامعتسؽ۷ےک۷ااغز۷اک۷س

۔۷وھنجں۷ےن۷دقتسی۷راستل۷یک۷یفن۷یہ۷وک۷وتدیح۷ایہل۷ھجمس۷راھک۷:

یئبمم( ،۷وسؾ،۷ کل۷راض۷افؤڈننشی؍ااشتع۵۱،ؤمہفل۷اسین۷اعمل۷ویساین،ص )اہنیئ۷حلص۷تیلک۷

ومالان۷دصیقی۷اصبح۷اؿ۷اقحقئ۷وک۷یھب۷شیپ۷رظن۷رںیھک۷اور۷ڈنھٹے۷دؽ۷ےس۷

:۷ای۷ںیہن؟۷ایک۷اپ۷وضحر۷یتفم۷امظع۷دنہ۷،۷رضحت۷۷وسںیچ۷ہک۷ب ظ۷ربولیی۷ریغوں۷اک۷ہیطع

ل اتج۷ارشلہعی۷

ظ

،۷رضحت۷اشرح۷اخبری،۷اور۷رضحت۷دمین۷ایمں۷ہلبق۷ےک۷ابرےںیم۷یھب۷۷ہ۷ااعلیلدم۷ظ

ہی۷ےنہک۷یک۷رضورت۷وسحمس۷رکےت۷ںیہ،۷ہک۷اوھنں۷ےن۷کلسم۷یک۷اخمتفل۷یک۔۷

انؾ۷۷اہیں۷اکی۷ابت۷یک۷واض ت۷رضوری۷:!۷وہ۷ہی۷ہک۷بج۷کلسم۷ایلع۷رضحت،

:کلسم۷الہ۷تنس،۷ہکلب۷ذمبہ۷االسؾ۷اک،۷اور۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷اک۷دوعی۷ہی۷:۷ہک۷ومالان۷

89

دمحم۷ادمح۷ابصمیح۷اصبح۷ےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷اخمتفل۷یک،۷وت۷اس۷اک۷بلطم۷وہا۷ہک۷اوھنں۷

ےن۷ذمبہ۷الہ۷تنس۷ہکلب۷ذمبہ۷االسؾ۷یک۷اخمتفل۷یک۔وت۷اب۷دصیقی۷اصبح۷رفامںیئ۷ہک۷ایک۷

یک۷اعموتن۷ہن۷رکان۷ذمبہ۷االسؾ۷یک۷اخمتفل۷رکان۷وہا؟۷ارگ۷ںیہن۷وت۷رھپ۷اس۷رطح۷یک۷ب ظ۷ربولیی۷

ےب۷رسو۷اپ۷ابوتں۷اک۷ایک۷دصقم۷:؟؟؟

رپ۷ھچک۷وگتفگ۷رکان۷اچںیہ۷ےگ۔وچں۷ہک۷۷‘احیقنتت۷’اب۷مہ۷اایتمز۷الہ۷تنس۷ںیم۷اش،ل

اراسؽ۷ایک۷۷ؤں۷وکومالان۷دمحم۷رتمح۷اہلل۷دصیقی۷اصبح۷ےن۷ہی۷ااتفتس۷کلم۷ےک۷ددعتد۷داراالاتف

ہک۷ ۷۷ںیہ۷ڈارٹک۷الؾ۷یفطصم۷مجن۷ااقلدری۷۷ےتھکلاور۷۔وخد۷اؿ۷اک۷ایبؿ۷:ہک۷۷اھت،اسیج

۷افؽ۷ومالان۷اقدری۷اصبح۷’’ وساؽ۷انہم۷وت۷درونجں۷داراالاتف۷وک۷اجیھب۷ایگ۷اھت۷رگم۷رقہع۷

۷زجر۷ںیم۷اٹکم۷وٹایئں۷ ۷راعتی۷و۷رموت۷ےک۷دم۷و ۷اور۷ولگ۷وسےتچ۷یہ۷ر:، ےک۷انؾ۷الکن،

(۲۱)اایتمز۷الہ۷تنس۷ص ۷ :،۷ماالت۷و۷اموحؽ۷اک۷رہچہ۷ڑپےتھ۷ر:۔اھکےتر

رگم۷ اس۷اابتقس۷ےس۷وخبیب۷واحض۷وہا۷ہک۷وساؽ۷انہم۷ارگہچ۷درونجں۷داراالاتف۷وک۷اجیھب۷ایگ

۷رپ۷مجن۷ ۷اقدری۷اصبح۷وک۷یہ۷مالص۷وہا۔ارخ۷اب ا۷ویکں؟اس۷ےلبؾ ۷رشػ۷ومالان وجاب۷اک

اور۷ولگ۷وسےتچ۷یہ۷ر:،۷راعتی۷و۷رموت۷۷’’:۷ہک۷ااقلدری۷اصبح۷اک۷ہی۷ہلمج۷اہنتی۷ین۷زیخ

ایک۷درگی۷داراالاتف۷ےک۷یتفم۷رضحات۷ےک۷ابرے۷۔۷‘‘ےک۷دم۷و۷زجر۷ںیم۷اٹکم۷وٹایئں۷اھکےت۷ر:

اات۷؟۷ای۷اس۷ےک۷ےیل۷ھچک۷ںیہن۷اافختسػ۷و۷ریقحت۷ےک۷زرمے۷ںیم۷۷ںیم۷انجب۷اک۷ذموکرہ۷رصبتہ

ہی۷ابت۷وخبیب۷واحض۷وہیئگ۷ہک۷یتفتسم۷۷ںیہی۷ےس۷؟ولوگں۷ےک۷رسوں۷وک۷یہ۷اخص۷رکایل۷ایگ۷صوصخم

ورہن۷ہیقب۷داراالاتف۷ےک۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷ےن۷۷ در ت۷ہن۷یھت۷،،اصحل۷اور۷تیناور۷یتفم۷دوونں۷اک۷دصقم

ہی۷تقیقح۷یھب۷شیپ۷رظن۷ر:۷ہک۷ومالان۷اقدری۷وموصػ۷۷وجاب۷دےنی۷ےس۷رگسی۷ویکں۷رفامای؟

یھبک۷اوھنں۷ےن۷روانیہ۷ںیم۷۔ںیہ۷رمزک۷االتخػ۷ر:اورہشیمہ۷ےس۷یہ۷رہشت۷یبلط۷ےک۷وخااہں۷

وت۷۷۔العہم۷رموحؾ۷ےک۷الخػ۷ارٹساکئ۷یک۔۷یھبک۷ۃجح۷املعل۷یتفم۷دقرت۷اہلل۷روضی۷ےس۷ڑھب۷ےئگ

یھبک۷اےنپ۷وموجدہ۷رپلپسن۷ومالان۷رفوغ۷ااقلدری۷ےس۷اےھجل۔۷رغض۷ہک۷وموصػ۷یک۷وپری۷زدنیگ۷

۷رطےقی۷اس۷رطح۷ےک۷اکرانومں۷ےس۷رھبی۷وہیئ۷:۔۷سب۷اؿ۷یک۷رتیق۷وہین۷اچےیہ،۷وخاہ۷سج

91

ےس۷نکمم۷وہ۔۷اہیں۷یھب۷اوھنں۷ےن۷وساچ۷ہک۷ارگ۷مہ۷ےن۷تقبس۷رکےک۷ومالان۷رتمح۷اہلل۷

دصیقی۷یک۷وخاشہ۷یک۷لیمکت۷رکدی۷وت۷اکی۷ڑبا۷دیماؿ۷۷اہھ۷ااجےئاگ۔

کلسم۷ایلع۷رضحت۷وبانل۷انھکل،۷انہک۷،۷اس۷اک۷رعنہ۷اگلان،۷انیقی۷اجزئ۷و۷در ت۷۷واحض۷وہہک

نج۷رضحات۷یک۷دصتاقیت۷،۷۷ہن۷یسک۷وک۷اس۷ےس۷ااکنر۷۔اس۷ںیم۷ہن۷یسک۷اک۷االتخػ۷:۔:

۷اؿ۷ےس۷یہی۷واحض۷وہات۷:۔۷رگم۷ ہی۷:۷ہک۷۷اکی۷ریحت۷ازیگن۷ااشکنػاش،ل۷اتکب۷ںیہ،

اؾ۷دمتعمدصیف۷۷؍۶۲وتفے۷یک۷اتدیئ۷رکےن۷واولں۷ںیم۷ےس۷رقتتی۷

ظ

املعے۷رکاؾ۷و۷ایتفمؿ۷ع

املع۷اخمفل۷رامیرک۷۷ہن۷ہکوتفے۷یک۷دصتقی۷یک۷:،۷قلعتمےسےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےنہک

اس۷اک۷بلطم۷ہی۷وہا۷ہک۷امتؾ۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷اک۷اس۷اسیج۷ہک۷ابب۷اتدیئات۷ےس۷ایعں۷:۔۷یک۔

۷۔۷اور۷قح۷یھب۷یہی۷:۔کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷االطصح۷م حی۷و۷در ت۷:۷’رپ۷اافتؼ۷:۷ہک

نکیل۷ومالان۷وموصػ۷ےک۷ہیقب۷وجاابت۷یک۷دصتقی۷تہب۷مک۷ولوگں۷ےن۷یک۔۷بج۷ہک۷ومالان۷

نکیل۷؛ہلل۷اک۷دصقم۷ایلص۷وت۷ہی۷اھت۷ہک۷اجؾ۷ونر۷وک۷اڑ۷انب۷رک۷اجہعم۷ارشہیف۷رپ۷اشنہن۷اسدںیھرتمح۷ا

اوسفس۷وہ۷اےنپ۷دصقمںیم۷امک۷ہقح۷اکایمب۷رظن۷ںیہن۷ار:۷ںیہ۔

کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷نییعت۷ںیم۷وخد۷ایس۷ابت۷یھب۷شیپ۷رظن۷ر:۷ہک۷ہی۷۷ںاہی۷

،الثم اتکب۷ےک۷ادنر۷یئک۷رطح۷ےک۷ےلمج۷رظن۷اےئ

اچروں۷ذما۷بہ۷اک۷رطع۷،ہکلب۷وکیئ۷این۷کلسم۷ںیہن ،کلسم۷وضحر۷ایلع۷رضحت’’

(۵۴۴اایتمز۷الہ۷تنس۷،۷ص۷۷) ‘‘ومجمہع۷:

۔۷‘۷:دنی۷وک۷شیپ۷رکات اوصؽ ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ریغ۷دبتمؽ۷رضورایت ’

(۰۶۱ص ۷۷ااضی،)

‘‘کلسم۷ہب۷رماد۷نشم۷:،ذمبہ۷ںیہن۔اس۷ےیل۷اس۷اک۷االطؼ۷در ت۷:’’

،عبط۷وسؾ(۵۴۰،ص۷)ااضی

ایلع۷رضحت۷اامؾ۷ادمح۷راض۷اقدری۷دقس۷رسہ۷یک۷اقیقحتت۷ےس۷اانھجل۷یھب۷کلسم۷ایلع۷

ایلع۷رضحت۷یک۷اقیقحتت۷اک۷وکیئ۷رحػ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےس۷اےنھجل۷ےک۷مہ۷ین۷:۔۷

۔۷ایلع۷رضحت۷یک۷اقیقحتت۷ےس۷اےنھجل۷واےل۷در۷تقیقح۷اسحؾ۷ارحلنیم۷رضحت۷ےس۷ابرہ۷ںیہن

90

(،عبط۷اہچرؾ۵۱۲ص ۷۷ااضی،) ےتہ۷ںیہ۔کت۷انچنہپ۷اچ

کلسم۷ایلع۷رضحت۷یک۷االطصح۷وک۷طلغ۷رقار۷دےنی۷واال۷ای۷وت۷حلص۷یلک۷:۷ای۷دمانہ۷یف۷

(۵۲۴)ااضی،۷ص ۷ ادلنی۷:۷ای۷رھپ۷مادس۷:۔

‘‘ کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷االطؼ۷ااقتعدایت۷رپ۷یھب۷وہات۷:،۷اور۷یہقف۷اسملئ۷رپ۷یھب۔’’

۔‘‘۷رماد۷ذمبہ۷یفنح۷:،۷وریغہکلسم۷ایلع۷رضحت۷ےس’’

۷ ۷یسک۷ےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷وک۷۷ وغر۷ںیہ ل۷اقاس۷ےلبؾ۷رپدنچ۷اومر ۷ہی۷ہک۷ وہ

یسک۷۷۔یسک۷ےن۷اےس۷ذمبہ۷یفنح۷ےک۷اسھ۷اخص۷ایک۷اچروں۷ذمابہ۷اک۷رطع۷ومجمہع۷رقار۷دای،۷وت

ریغ۷دبتمؽ۷رضورایت۷اوصؽ۷یسک۷ےن۷۷وضہی۷وک۷یھب۷کلسم۷ےس۷دجا۷ہن۷امان۔ےن۷اقیقحتت۷ر

۷ذمبہ۷۷نشم۷وت۷میلست۷ایک۷رگمینعمبیسک۷ےن۷کلسم۷ینعمبوت ۷اسھ۷کلسم۷وک۷اخص۷ایک۔۷ےکدنی

!!!دوونں۷وک۷اش،ل۷کلسم۷رگداانااقتعدایت۷۷اور۷یہقف۷اسملئ۷یسک۷ےن ۔امےنن۷ےس۷ااکنر۷ایک

اایتمز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکب۷ےک۷اطمےعل۷ےس۷ہی۷ابت۷لھک۷رک۷اسےنم۷ایت۷:۷ہک۷اس۷

د۷ںیہن۷ہکلب۷اجہعم۷ارشہیف۷رضحت۷ےک۷وتفے۷یک۷دصتقی۷وصقم۷اتکب۷ےک۷ذرہعی۷کلسم۷ایلع

رب۷رس۷اعؾ۷دبانؾ۷رکان۷:،۷یہی۷وت۷وہج۷:۷ہک۷رمبت۷۷املعےئ۷رکاؾ۷وکیک۷دخامت۷اک۷ذماؼ۷اڑاان۷اور۷

۔‘املعے۷ارشہیف۷اک۷ااکنر۷رصػوتفی۷یک۷اتدیئ۷ےس۷’ےن۷اٹیپ ۷ ۷یہ۷رپ۷ہی۷ابعرت۷رحتری۷رکایئ۷ہک

ہک۷املعے۷ان۷دصیقی۷اصبح۷یک۷تین۷اک۷وخبیب۷ادنازہ۷وہات۷:،۷اوال۷وت۷ا۷س۷ےلبؾ۷رپ۷ومال

اگلرک۷وپرے۷اجہعم۷ارشہیف۷وک۷اشنؿ۷زد۷رکان۷اچ۷اہ۷:۔رھپ۷ہحفص۷‘رصػ۷۷’ارشہیف۷ےک۷اسھ۷ب ظ

وتفی۷یک۷اتدیئ۷’’ہک؍۷رپ۷اوھنں۷ےن۷اس۷ےک۷ربسکع۷اکی۷دورسی۷رسیخ۷اگلیئ۷:،۷وہ۷ہی۵۵۱۷

شیپ۷رکےن۷۷اکی۷واضیتح۷ایبؿور۷دنچ۷احفصت۷دعب۷۔ا‘‘ےس۷ضعب۷املعے۷اجہعم۷ارشہیف۷اک۷ااکنر

رپ۷وبجمر۷وہےئ۷ںیہ۔رحتریرکےت۷ںیہ

اامعتسؽ۷وہا۷:،۷اس۷ےس۷ضعب۷ب ظ۷اتکب۷ںیم۷ہگج۷ہگج۷املعے۷ابمرک۷وپر۷اک۷۷’’

۔‘‘املعے۷ابمرک۷وپریہ۷رماد۷ںیہ

اور۷درایمؿ۷۷‘رصػ۷املعے۷اجہعم۷ارشہیف۷اک۷ااکنر۷’رس۷ورؼ۷وت۷ہی۷اھکل۷ایگ۷ریحت۷:!

۷ےلمج۷ےنھکل۷ڑپے۷ہک۷اس۷ےس۷ضعب۷املعے۷ابمرک۷وپر۷یہ۷رماد۷ںیہ۔۷ارخ۷اس۷اتکب۷ہی

92

۷ماتج۷ویکں۷شیپ۷ایئ ںیہی۷ےس۷ہی۷ابت۷لھک۷یئگ۷ہک۷ومالان۷اک۷دصقم۷ضحم۷؟واض ت۷یک۷

اجہعم۷ارشہیف۷وک۷اشنہن۷انبان۷:۔۷ورہن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷قلعت۷ےسیتفم۷ام ر۷نیسح۷

اور۷۔۷سج۷ےس۷املعے۷ابمرک۷وپر۷وک۷ااکنر۷وہابت۷ںیہنیئن۷اصبح۷ےک۷وتفے۷ںیم۷وکیئ۷ایسی۷

۷،وہ۷یھب۷ ےسی۷ہ ات۷:۷بج۷ہک۷یتفم۷ام ر۷نیسح۷ےن۷وخد۷یہ۷اےنپ۷وتفے۷ںیم۷اکی۷ںیہن۷،ہی

اسیج۷ہک۷ذموکر۷وہا۔ںیہ۔۷یتفم۷ارشہیف۷ےک۷وحاےل۷ےس۷وطبر۷دنس۷لقن۷ےیک۷تدودو۷اابتقاس

یتفم۷ے۷ارشہیف۷ےن۷املع۷ہی۷طلغ۷یمہف۷وہیتکس۷:۷ہک۷ارخ۷۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷ضعب۷اقرنیئ۷وک

اس۷ےلسلس۷ںیم۷رعض۷:۷ہک۷یسک۷وتفے۷یک۷۷وتفے۷یک۷دصتقی۷ویکں۷ہن۷یک؟۷ام ر۷اصبح۷ےک

دصتقی۷ہن۷رکےن۷ےک۷ےلسلس۷ںیم۷ھچک۷اابسب۷وہےتکس۷ںیہ۔۷ںیھنج۷ےنھجمس۷یک۷رضورت۷:،۷اور۷

ہک۷ومالان۷مہ۷دےتھکی۷ںیہ۷۷۔املع۷اک۷اکؾ۷ںیہن۷،۷ای۷اس۷ےس۷اتمرث۷وہاجانرپوڈنگیپہ۷الیھپان۷،الب۷قیقحت

اکی۷وتفی۷یک۷ابراگہ۷ںیم۷ہیلع۷ارلہمح رطح۷اکی۷یتفتسم۷رضحت۷ہیقف۷تلم۷رتمح۷اہلل۷اصبح۷یک

۷اور۷اس۷ےن۷اہک۷ہک۷تہب۷ےس۷املعے۷رکاؾ۷ےن۷اس۷یک۷دصتقی۷ےک۷ہلسلس۷ںیم۷ مارض۷اای،

دصتقی۷ولطمب۷:۔رضحت۷یتفم۷اصبح۷اک۷۷یھب اپ۷یک وتفے۷یک۷دصتقی۷رکدی۷:،

۷ہی۷ایخؽ۷اایگ۷ہک۷دصتقی۷ایبؿ۷:۷ہک۷ںیم۷ےن۷اس۷یک۷ دصتقی۷رکین۷اچیہ،۷نکیل۷ےھجم۷وفرا

۷دار۷رک اےن۷واےل۷ےن۷ھجم۷ےس۷ےتلم۷وتق۷السؾ۷کت۷ہن۷ایک،۷بج۷ہی۷ےھجم۷السؾ۷رکےن۷اک۷روا

ںیم۷اس۷ےک۷۷،اور۷اس۷وصرت۷ںیمںیہن۷اتھجمس۷وت۷ےھجم۷یتفم۷ھجمس۷رک۷دصتقی۷رکاےن۷ویکں۷اای؟

۷دصتقی۷رکےن۷ےس۷ااکنر۷رکدای،۷اور۷اس۷انچں۷ہچ۷اوھنں۷ےن۷؟وتفے۷یک۷دصتقی۷ویکں۷رکوں

۷یھب۷ ۷رتمح۷اہلل۷اصبح۷ےک۷ااتفتس۷اک ۷ومالان ۷اگھب۷دای۔ھچک۷یہی۷ماؽ ۷رک ۷داکتھر صخش۷وک

:۔اوھنں۷ےن۷یھب۷اجہعم۷ارشہیف۷ےک۷دار۷االاتف۷وک۷ااان۷ااتفتس۷عم۷وجاب۷اراسؽ۷ایک۔اہجں۷

۷ےک۷ادنر۷ھچک۷ہک۷ااتفتساس۷ےیلرضوری۷یھجمس،۷۷رظنیتفم۷ےن۷اس۷یک۷حیقنتارشہیف۷ےک۷ابغل۷

ی۷۷اومر۷رپ۷یھب۷ڈاؽ۷یل۷اجےئاومر۷حیقنت۷بلط۷ےھت،۷

حقن

ن

ت

ب

ذرا۷اکی۷رظن۷اؿ۷

یھبک۷ وساؽ۷انہم۷یک۷ادتبا۷ںیم۷اپ۷ےن۷اس۷راسےل۷ےس۷قلعتم۷اھکل۷:۷ہک۷اس۷ںیم (۰)

املسمت۷الہ۷تنس۷رپ،۷یھبک۷ومعمالت۷الہ۷تنس۷رپ۷،۷یھبک۷ربولیتی۷اور۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷رپ۷،۷

۷رضحت۷رپ۷دیقنتی۷اضمنیم۷ای۷ریپارگاػ۷وہےت۷ںیہ،۷اگل۷اگل۷اچروں۷مسق۷ےک۷یبھک۷وخد۷ایلع

امشرہ،۷ہحفص،۷رطس۷واحض۷وطر۷رپ۷اتبںیئ۔۷ہکلب۷زریوسک۷۷،ارگاػ۷درج۷رکںی۔۷دلجاضمنیم۷ای۷ریپ

93

اتہک۷اپ۷اک۷ایبؿ۷عم۷دصتقی۷و۷وبثت۷بیجم۷ےک۷اسےنم۷ر:۔۷؛یھب۷کلسنم۷رکدںی

اھکل۷:۷ہک۷وہےئ۷ااکرب۷ےک۷انؾ۷انگےت۷وساؽ۷ربمن۷ھچ۷ںیم۷اپ۷ےن۷دنچ افل (۵)

۔۷ط۷دیشکہ۷ہلمج۷ےس۷قلعتم۷اور۷ابالزتلاؾ۷رعنہ۷وگلاای۷اوھنں۷ےن۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷رپ۷لمع۷ایک

ذرک۷دشہ۷ریبعت۷ںیم۷ےس۷رہ۷اکی۷ےک۷ابالزتلاؾ۷رعنہ۷وگلاےن۷اک۷دنتسم۷رحتریی۷وبثت۷دراکر۷:۔۷

اراسؽ۷رفامںیئ۔

۷۔ہک۷ارگ۷اج۷اےس۷وکیئ۷طلغ۷ہہک۷راہ۷:۷ہی۷۷یھب۷: ںیم۳۷ایس۷وساؽ۷ربمن۷ ب

زری۷ثحب۷ومضمؿ۷ںیم۷ےس۷وہ۷ہلمج۷لقن۷رکںی،۷سج۷ںیم۷اےس۷طلغ۷اہک۷ایگ۷:۔

ںیم۷اپ۷ےن۷اھکل۷:۷ڑکیسوں۷ادارے۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ےک۴۷وساؽ۷ربمن۷ (۴)

تحت۷لچ۷ر:۷ںیہ۔۷ایک۷اؿ۷اداروں۷ےک۷دوتسر۷ںیم۷رصػ۷اانت۷یہ۷درج۷:۷ہک۷۷اضےطب۷ےک

ای۷رسے۷ےس۷ہی۷۷؟۷ایلع۷رضحت۷اکاپدنب۷وہاگ،۷ای۷اس۷یک۷ھچک۷واض ت۷یھب۷:ہی۷ادارہ۷کلسم

؟ب ظ۷یہ۷درج۷ںیہن

۷اداروں۷سگارش۷:۷ہک۷ڑکیسوں۷ںیم۷ےس۷مک ۷اتممز ۷مک۷سیچپ۷رعموػ۷و ےک۷۷از

اتہک۷اپ۷اک۷ایبؿ۷عم۷دصتقی۷و۷وبثت۷۷؛دوتسر۷ںیم۷ےس۷کلسم۷یک۷دہعف۷یک۷دصمہق۷لقن۷ںیجیھب

بیجم۷ےک۷اسےنم۷ر:۔

۷وہاگ۷ہک۷انانیمؿ۷ےک۷ےیل۷ھچک۷اےسی۷رعموػ۷دمارس۷اور۷رعموػ۷اسمدجےک۷رتہب (۱)

انؾ۷ےتپ۷یھب۷درج۷رکدںی۷نج۷ںیم۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷وبرڈ۷اوسیاں۷:۔۷اسیجہک۷اپ۷

۔اھکل۷: ےن۷وساؽ۷ربمن۷اچر۷ںیم

اےنپ۷وساؽ۷انہم۷ےس۷قلعتم۷درج۷ابال۷احیقنتت۷دلج۷از۷دلج۷اراسؽ۷رفامںیئ۔۷اتہک۷

اھکل۷اجےئ۔ ادہ۷یک۷روینش۷ںیموجاب۷اپ۷ےک۷وش

اک۷رتمادػ۷:۔۷ہی۷انہک،۷ اس۷زامےن۷ںیم۷کلسم۷الہ۷تنس۷،کلسم۷ایلع۷رضحت’’

انھکل۷اجزئ۷:۔۷اس۷ںیم۷وکیئ۷اضمن ہ۷ںیہن۔۷یلیصفت۷وتفی۷ااشنء۷اہلل۷اعتیل۷اپ۷اک۷وجاب۷اےن۷

ؾ۔۷رپ۷رحتری۷ایک۷اجےئاگ۔۷طقف۷واالسل

ھ۔۰۱۵۵وشاؽ۷۵۳۷داراولعلؾ۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۔۷۷دمحم۷اظنؾ۷ادلنی۷روضی،۷اخدؾ۷االاتفہبتک

94

رھپ۷ہی۷حیقنت۷انہم۷ذبرہعی۷ررٹسجڈ۷ڈاک۷ومالان۷دصیقی۷اصبح۷ےک۷انؾ۷اراسؽ۷ایک۷

ہک۷ینتج۷دلج۷اپ۷حیقنت۷انہم۷اک۷وجاب۷اراسؽ۷۷ر۷اںیھن۷ہی۷االطع۷یھب۷دے۷دی۷یئگ۷ایگ۔۷او

۷اک۷وجاب۷رحتری۷رکےک۷جیھب۷دای۷اج ے

فت

شت

۷اپ۷ےک۷ا ۷وفرا ےئاگ۔۷ھچک۷دونں۷دعب۷رکدںی۷ےگ،

:(۷اس۷یک۷واض ت۷)اسیج۷ہک۷رعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷ںیمیتفتسم۷وک۷ذبرہعی۷وفؿ۷ہی۷اتبای۷یھب۷ایگ۔

ارگ۷ابرفلض۷اںیھن۷حیقنت۷انہم۷وموصؽ۷ہن۷وہا۷اھت۷وت۷اںیھن۷اچےیہ۷اھت۷ہک۷اس۷یک۷اید۷

اب۷یہ۷ہن۷اای۷اوھنں۷ےن۷اب ا۷ھچک۷ہن۷ایک۔۷اور۷بج۷اس۷حیقنت۷انہم۷اک۷وکیئ۷وج۷نکیل۷۔داہین۷رکاےت

؟وت۷اس۷ااتفتس۷ےک۷وجاب۷ےک۷ایک۷ین

ربتعم۷ذراعی۷ےس۷ولعمؾ۷وہا۷ہک۷حیقنت۷انہم۷اجری۷وہےن۷ےک۷دعب۷ومالان۷ےن۷تہب۷اہھ۷

۷۔نکیل۷التش۷ایسبر۷ےک۷ابووجد۷وہ۷حیقنت۷انہم۷ےک۷وساؽ۷انہم۷اک۷وجاب۷ایتر۷ہن۷رکےکس۷،ریپ۷الچےئ

تیف۷یھجمس۔۷رھپ۷ھچک۷دونں۷دعب۷اس۷ااتفتس۷اینپ۷اعیہ۷اس۷ےک۷دعب۷اوھنں۷ےن۷لمکم۷اخومیش۷ںیم۷

۷ہیفاب۷اؿ۷ماالت۷ےک۷شیپ۷رظن۷اجہعم۷ارشام ر۷نیسح۷اصبح۷ےن۷رحتری۷ایک،۷۷اک۷وجاب۷یتفم

نکیل۷ومالان۷دصیقی۷اک۷دصقم۷ایلص۷وت۷۷؟ےک۷املع۷و۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷اس۷رپ۷دصتیقی۷دطختس۷ویکں۷رکںی

۷انہم۷اک۷ذرک۷یہ۷ہن۷ایک۔۷اور۷رھپ۷ھچک۷اور۷اھت،۷اس۷ےیل۷اوھنں۷ےن۷اوال۷وت۷تہب۷دونں۷کت۷حیقنت

رسے۷ےس۷ااکنر۷یہ۷رکدای۷ہک۷ھجم۷کت۷حیقنت۷انہم۷اچنہپ۷یہ۷ںیہن۔

رپ۷۷املعے۷وھگیسےس۷قلعتم۷اتکب۷ںیم۷انزیچ۷یک۷رظن۷اتدیئات۷۷وتفی۷یک۷دصتقی

ث۷ریبکاور۷اجہعم۷ادجمہی۷ےک۷ایتفمؿ۷رکاؾ۷ےنکلسم۷ایلع۷رضحت۷ارہھ۷یئگ۷ہک۷رضحت۷دحم

ہک۷ہن۷اہک،۷اہں۷اجؾ۷ونر۷رپ۷مج۷رک۷ربےس۔۷اسیج۷ ھچک۷۷ےک۷ابرے۷ںیمےس۷قلعتم۷وتفی۷یک۷دصتقی

اؿ۷املکت۷ےس۷ادنازہ۷اگلای۷اج۷ہ ات۷: ۷اؿ۷ےک

سج۷راسہل۷ںیم۷املع۷و۷اشمخئ۷وک۷ای۷اینبدی۷اسملئ۷وک۷رجموح۷ایک۷اجےئ۷ای۷ایک۷ایگ۷وعاؾ۷’

۷ےک۷ےیل۷رہسگ۷اےسی۷راسہل۷اک۷ڑپانھ۷وعاؾ۷نیملسم’’ اور۷‘‘ نیملسم۷وک۷اس۷اک۷ڑپانھ۷اجزئ۷ںیہن

(۴۴۵۔۴۴۰۔ص۷اایتمز۷الہ۷تنس) ‘‘اجزئ۷ںیہن

زور۷ووشر۷ہی۷ارم۷یھب۷اق ل۷وغر۷:۷ہک۷سج۷زامےن۷ںیم۷کلم۷ےک۷وطؽ۷ورعض۷ےس۷

۷اس۷وتق۷رضحت۷رحب۷اولعلؾ۷اب۷ایحت۷ےھت۷ےک۷اسھ۷ ۷رگم۷اتدیئات۷مالص۷یک۷اجیت۷رںیہ،

95

یک۷دصتقی۷ںیہک۷۷اولعلؾرحب۷۷ےس۷ایعں۷:۷ہک۷رضحتاایتمز۷الہ۷تنس۷انیم۷اتکب۷ےک۷اطمہع

؟؟یک۷وکیئ۷دصتقی۷۷:،۷ارخ۷اب ا۷ویکں؟وھگیس۷املعے۷سمش۷اولعلؾ۷یہ۷وموجد۷ںیہن۷اور۷ہن۷۷

انزیچ۷ےن۷اےنپ۷وطر۷رپ۷اایتمز۷الہ۷تنس۷اک۷اطمہع۷ایک۷سج۷ےک۷ہجیتن۷ںیم۷ذموکرہ۷ابال۷اقحقئ۷

۷وطاتل۷ےک۷ارگ۷ہچ۷اس۷اتکب۷رپتہب۷ھچک۷رصبتہ۷یک۷اجنگشئ۷:۷۷رگمت۷اسےنم۷اےئ۔و۷ااشکناف

ےس۷وخبیب۷اھجمس۷اج۷ہ ات۷:۷ہک۷۷ومالان۷۷وخػ۷ےس۷مہ۷ایس۷رپ۷اافتک۷رکےت۷ںیہ۷۔ویکں۷ہک۷اےنتیہ

ادنازہ۷وہ۷ایگ۷وہاگ۷ہک۷ہی۷یھب۷امہرے۷دیجنسہ۷اقرنیئ۷وک۷ اصبح۷اک۷دصقم۷و۷اشنم۷ایک۷:؟۷دصیقی

یئ۷اصبح۷۷وک؟۷وت۷ایک۷اب۷یھباس۷اتکب۷یک۷ابراہ۷ااشتع۷ےک۷ےھچیپ۷وکؿ۷ےس۷وعا،ل۷اکررفام۷ںیہ

ہ ات۷:۷ہک۷اس۷اتکب۷وک۷روح۷ادقلس۷یک۷اتدیئ۷مالص۷:؟۷اور۷اس۷لقع۷ورخد۷ہی۷دوعی۷رک

اس۷اک۷ہلصیف۷زعمز۷اقرنیئ۷ےک۷وحاےل!!!۷اتکب۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷رضوری۷:؟

ںیلچاخمتفل۷ےک۷دو۷اور۷ومنےن۷دےتھکی۷اور۷رفزدناؿ۷ارشہیف۷ارشہیف۷اب۷ےتلچ۷ےتلچ

راضومالان۷زراتب۷ (۰)

ثےت

ا

ی۷ےن۷اےنپ۷اکی۷اطخب۷ںیم۷رفامای۷ہک یلیپ۷

ن

وک۷دنہو۷اور۷وچیٹ۷واےل۷ھجمس۷ےئگ۷نکیل۷ہی۷ابصمیح۷ہن۷ھجمس۷۷ہیلع۷ارلہمحایلع۷رضحت۷’’

۷،ےلہپ۷ےک۷ابصمیح۷ھچک۷اور۷ےھت،۷اور۷اج۷ےک ےکس۔

م

ابصمیح۷ںیہن۷ہکلب۷

ک

ش۷ابیہ۷ںیہ۷اور۷حلص۷

۷ایھب۷کت۷ہن۷ھجمس۷ےکس،۷وچیٹ۷واال۷یہاب۷سکم۷ہی۷دنہو۷دیرؾ۷اک۷امےنن۷واال۷ھجمس۷ایگ۷اور یلک۷ںیہ۔

۷۔تینس۷اک۷انجزہ۷اکنؽ۷دںی۷ےگ۷؟ارشہیف۷واےل۷بک۷ںیھجمس۷ےگہی۷ھجمس۷ایگہک۷ہی۷واہیب۷:،۷

وہ۷وج۷ابصمیح۷ےھت۷۷۔ےلھگ۷ےلم۷،سکم۷ابیہںیہ،۷ابصمیح۷ںیہن،۷سکم۷ابیہاور۷ہی۷اس۷دور۷ےک۷

ایلع۷رضحت۷اک۷انجزہ۷۷اج۷ےک۷سکم۷ابیہ۷کلسم۷۷ایلع۷رضحت۷اک۷ ظفح۷ایک۷اھت،۷وھنجں۷ےن۷کلسم

۔۔۔اکنؽ۷ر:۷ںیہ

مہ۷یسک۷سکم۷ابیہ۷ےک۷اتحمج۷ںیہن۷ںیہ،اور۷مہ۷ایلع۷رضحت۷ےک۷اتفوی۷روضہی۷ےک۷۷

اتحمج۷ںیہ۔اتفوی۷روضہی۷امہرے۷ےیل۷تجح۷:،۷سج۷وک۷ابت۷رکان۷وہ،سج۷وک۷رپمکوامزئ۷رکان۷

۷روضہی۷یک۷روینش۷ےک ۷اوہ۷اتفوی ۷دنی۷و امیؿ۷اکیف۷۷ادنر۔۔۔۷امہرے۷ےیل۷ایلع۷رضحت۷اک

یسک۷اور۷اخاقنہ۷ےک۷ےھچیپ۷ےنلچ۷یک۷رضورت۷ںیہن۷:۔مت۷وک۷اخبری۷اک۷ہسیپ۷ابمرک۷وہ،۷۷ںیمہ:،

امں۷ےن۷دودھ۷ںیہن۷الپای۷اؿ۷۷اور۷ایھب۷کت۷یسک۷یک۷مہ۷وک۷رغبی۷وناز۷یک۷وچٹھک۷ابمرک۷وہ۔

۷اک۷وجاب۷ددیںی۔۷دیرویہاب۷سکم ۷ا۷ؾں۷ںیم۷ہک۷اجرک۷ےک۷ارگہ ے۷ررپویرنت۷وہ۷راہ۷:،

96

اب۷اچ:۷وہ۷دیرؾ۷۷،مت۷ےن۷الپدی۷تیلک۷حلص۷تیلک۷یک۔۷بج۷حلص۷د۷ڈایل۷:۷وت۷اینبںیھمت۷ےن

۔۔اچ:۷دنی۷دبےل،۷اؿ۷بس۷ےک۷ذہم۷اج۷۷ےک۷سکم۷ابیہ۷ںیہ۔۷۷،دبےل

بج۷دشیھ۷رحتکی۷لچ۷ریہ۷یھت۷اس۷وتق۷یھب۷۷،وہ۷ایلع۷رضحت۷اک۷رفزدن۷روماین

۷،ایلع۷رضحت۷اک۷ہی۷ریش

چ

ہنیس۷رپس۷وہرک۷اسےنم۷اای۔۷

ی

۷رکثج

ن

لت ن

ےن۷واال۷وکیئ۷سکم۷ابیہ۷ںیہن۷اھت،۷

۔۔۔۔۷رم۷وت۷اجںیئ۷ےگ۷رگم۷ایلع۷رضحت۷ےک۷ابویغں۷وک۷زدنہ۷ںیہن۷ ایلع۷رضحت۷اکروماین۷اٹیب۷اھت

وھچڑںی۷ےگ۔۷۔۔۔۷

اک۷وکیئ۷اےجنتس۷اک۷ڈالیھ۷ارگ۷اای۷وہ،۷ارگ۷اہیں۷رپ۷وکیئ۷ربخم۷اای۷وہ،۷سکم۷ابویہں۷ !ارے۷

ہہک۷دو۷یتفم۷امظع۷دنہ۷ےن۷ںیھمت۷۷!:۔۔۔۷ارے۷اس۷یک۷تیث۷اےجنتس۷ےک۷ڈےلیھ۷یک۷رطح

امونےگ۷وت۷حلص۷یلک۷وہےن۷ےس۷چب۷اجؤےگ۔۷یک۷دبایھ۷وہےن۷ےس۷اچب۷ایل۔۷۔۔۷ایلع۷رضحت۷

اب۷ںیمہ۷یسک۷یک۷اتکب۷ڑپےنھ۷یک۷رضورت۷ںیہن۔۷ایلع۷رضحت۷ےن۷یسک۷ہلئسم۷وک۷

۷ےیل؟۷سج۷رپ۷ایلع۷رضحت۷یک۷رظن۷ہن۷یچنہپ۷وہ؟۷مت۷ےلچ۷وہ۷رشیع۷وکلسن۷انبےن۷ےک۷،وھچڑا

مت۷ےن۷وہ۷اکؾ۷ایک۷سج۷ےس۷ایلع۷رضحت۷یک۷روح۷ ایلع۷رضحت۷ےس۷اغبوت۷رکےن۷ےک۷ےیل؟

زتپ۷ریہ۷وہیگ۷۔۷ارے۷سلجم۷رشیع!۷رشتعی۷بج۷ریہ۷ںیہن،۷وت۷سلجم۷رشیع۷اک۷بلطم۷

)وقنمؽ۷از۷اڈوی( ایک۷رہ۷ایگ؟

۷اس۷اجرماہن۷۷اطخب۷ںیم۷یلع۷اومعلؾ۷امتؾ۷ابصمیح۷املع۷یک۷ےلھک۷اعؾ۷وتنیہ۷یک۷یئگ۔

ؤں۷اور۷وچیٹ۷واولں۷واںیھن۷حلص۷یلک۷اہک۷ایگ۔اںیھن۷اےجنتس۷اک۷ڈالیھ۷رقار۷دای۷ایگ۷۔اںیھن۷دنہ

ےس۷مک۷مہف۷اہک۷ایگ۷۔۷کلسم۷اک۷ابیغ۷رگداان۷ایگ۔امررہہ۷رہطمہ۷یک۷وتنیہ۷یک۷یئگ۔۷الہ۷امررہہ۷وک۷

تینس۷اک۷۔۷اخبری۷اک۷ہسیپ۷ےنیل۷واال۷اہک۷ایگ۔۷ابصمویحں۷وک۷حلص۷تیلک۷یک۷اینبد۷ڈاےن۷واال۷اہک۷ایگ

۷اور۷سلجم۷رشیع۷یک۷ انجزہ۷اکنےن۷واال۷اتبای۷ایگ۔اںیھن۷دبایھ۷ےس۷ریبعت۷ایک۷ایگ۔رشیع۷وکلسن۷

اور۷دوراؿ۷اطخب۷کلف۷وبس۷رعنے۷یھب۷ےتگل۷ر:۔ دخامت۷اک۷ذماؼ۷اڑاای۷ایگ۔۷

اس۷وھبڈنی۷رقتری۷رپ۷وکیئ۷رصبتہ۷رکان۷ںیہن۷اچ ات،۷اقرنیئ۷وخد۷ہلصیف۷رفامںیئ۷ہک۷ہی۷

ں۷کت۷در ت۷:؟اور۷ایک۷ہی۷انہک۷م حی۷:۷ہک۷ہنتف۷واسفد۷ےک۷ابین۷اانبے۷ارشہیف۷ادناز۷ایبؿ۷اہک

ںیہ؟۷ارخ۷رفزدناؿ۷ارشہیف۷ےن۷اب ا۷وکؿ۷اس۷رجؾ۷میظع۷رک۷دای۷ہک۷اؿ۷ےک۷اسھ۷ہی۷انروا۷ولسک۷

97

اواز۷دو۷ااصنػ۷وک۷ااصنػ۷اہکں۷:!!!۷ ع ایک۷اج۷راہ:۷؟؟؟

ابر۷ابر۷اس۷یک۷داہیئ۷دےتی۷رظن۷اےت۷ںیہ۷۷اور۷اس۷ےلبؾ۷رپ۷اؿ۷رضحات۷اک۷ایک۷انہک۷:۷وج

؟؟۷:،۷اور۷املعےئ۷دنی۷یک۷ریقحت۷اور۷اؿ۷اک۷اافختسػ۷رفک۷:؟اس۷ںیم۷املع۷یک۷ریقحت’ہک۷

ےن۷العہم۷رک۷وپرااتسذ۷اجہعم۷ارشہیف۷ابم۷،ومالان۷وعسمد۷ادمح۷رباکیت۷اصبحرضحت۷ (۵)

اریشبل۷’’انبؾ۷رشح۷یک۷‘ امۃ۷اع،لرشح۷’ یک۷وہشمر۷زامہن۷اتکب۷۷رۃمح۷اہلل۷ہیلعدبع۷ااقلرہ۷رجاجین۷

۔۷وج۷سلجم۷رباکت۷ارشہیف۷ےس۷اشعئ۷وہیئ۔۷ہی۷رشح۷در۷رحتری۷رفامیئ‘‘ ااکللف۷رشلح۷ماۃ۷اع،ل۷

یک۷صیخلت۷:۔۷اسیج۷ہک۷‘ اریشبل۷ااکل،ل’ یک۷رشح۷۷ہیلع۷ارلہمحتقیقح۷العہم۷الؾ۷الیجین۷ریمیھٹ۷

ہکدی۷:ومالان۷رباکیت۷اصبح۷ےن۷وخد۷اس۷یک۷واض ت۷اؿ۷وظفلں۷ںیم۷رفام

ھذا، وقد تم

ما أردت

جمع

البشیر الکامل بشرح مأۃ عامل ’’ ہ مو ہ وتلخیص

‘‘رحمہ ہللا تعالی للعالمۃ غالم جیالنی المیرتی ۔تقبلہ ہللا تعالی بمهہ وکرمہ، وجعلہ نافعا

دمحم۷وعسمد۷ادمح۷رباکیت ۔۔للطالبیو۔

ھ۰۱۵۱ؾ۷؍۷وشاؽ۷ارکمل۴۱؍۷ٹنم،۱۲۷؍۷جب۷رک۰۷ربوز۷ہبنش،۷وتق۷

ںواسکیٹس،۷ارمہکی۔۷،۷۷ء۵۱۱۴؍۷دربمس۵۱۷اطمقب۷

ن

تپ لت اقمبؾ۷دار۷اولعلؾ۷زعسیہی۷

۷ رعس۷روضی۷رشفی۷ےک۷ومعق۷ےس۷ہکلب۷اس۷ےک۷دعب۷یھب،۷رگم۷اس۷ےک۷ابووجد

اقمئ۷ایک۷ایگ۷ہک۷اس۷رشح۷ںیم۷رسہق۷ےس۷اکؾ۷ایل۷ایگ۷اور۷ہی۷ازلاؾ۷اکی۷وپرٹس۷ےک۷ذرہعی۷ابر۷ابر۷

۔۷اور۷،۷وریغہیک۷رشح۷ےس۷ولوگں۷یک۷وتہج۷اٹہےن۷یک۷وکشش۷یک۷یئگریمیھٹ۷العہم۷الؾ۷الیجین۷

ےس۷ریبعت۷ایک۷ایگ۔‘ رسہق۷ہیملع’ س۷یملع۷اکؾ۷وکا

ہک۷۔۷ھچک۷ولوگں۷یک۷وکشش۷رصػ۷یہی۷:اکی۷ومنہن۷:یھب۷۷ارشہیف۷اخمتفل۷اک۷ہی

۔اکؾ۷ایک۷اجےئ۷ہن۷یسک۷وک۷رکےن۷دای۷اجےئ،۷سج۷یک۷رہب۷ماؽ۷۷ذم ت۷وہین۷اچےیہہن۷

اتہک۷وصرت۷ہلئسم۷۷واحض۷وہاجےئ۷الکؾ۷ایک۷اجہ ات۷:۷ےس۷دنچ۷رطےقی۷اس۷ےلبؾ۷رپ

ی۷اتکب۷،۷العہم۷الؾ۷واض ت۷رکدی۷ہک۷ریم بج۷صیخلت۷اگنر۷ےن۷وخد۷اس۷یک اوال

اور۷زور۷ووشر۷،۷۷وت۷رھپ۷اےس۷یملع۷رسہق۷رقار۷د ان:۷صخلمےس۷‘‘ اریشبل۷ااکل،ل’’الیجین۷یک۷رشح۷

۷وت۷ایک۷:؟رشارت۷ںیہن۷ےس۷اس۷اک۷رپوڈنگیپہ۷رکان،

98

ارگ۷یسک۷اتکب۷یک۷صیخلت۷رکان۷رسہق۷:۷وت۷رتہمج۷اگنری۷یھب۷ایس۷اخےن۷ںیم۷ریھک۷ اثاین

العہم۷ایہل۷شخب۷ضیف۷اابدی۷یک۷رشح۷اک۷۷،اجیتکس۷:۔۷اور۷ہی۷ابت۷ےط۷:۷ہک۷وخد۷اریشبل۷ااکل،ل

اکل،ل۷اریشبل۷ا۷،رشح۷یاردو۷رتہمج۷:۔۷ومالان۷رباکیت۷اصبح۷ےن۷وت۷واض ت۷رکدی۷:۷ہک۷ریم

۔۷رگم۷العہم۷الؾ۷الیجین۷ےن۷وت۷اس۷یک۷واض ت۷ہن۷رفامیئ۷ہک۷ریمی۷رشح۷خیش۷ضیف۷۷:صیخلت یک

۷اابدی۷یک۷رشح۷اک۷رتہمج۷:۔۷وت۷ایک۷اؿ۷رپ۷یھب۷یملع۷رسہق۷اک۷ازلاؾ۷اقمئ۷رکان۷در ت۷وہہ ات۷:؟

وک۷اغیل۷زتعمیل۷اور۷دح۷وت۷ہی۷:۷ہک۷خیش۷ضیف۷اابدی۷یک۷اابتع۷ںیم۷العہم۷ریمیھٹ۷یھب۷خیش۷دبعااقلرہ۷

ماالں۷ہک۷خیش۷دبعااقلرہ۷رجاجین۷اعطق۷زتعمیل۷ںیہن۔۷ہکلب۷م حی۷اہدیقعہ۷ینس۷ںیہ۔۷؛ھکل۷ےئگ

صیخلت۷ویہ۷صخش۷رکہ ات۷:۷ےسج۷وقت۷ہیملع۷مالص۷وہ،۷اور۷وہ۷سج۷اتکب۷یک۷صیخلت۷ اثاثل

۔رک۷راہ۷:،اےس۷اباق لہ۷ھجمس۷راہ۷وہ۔۷بج۷ہک۷رتہمج۷ںیم۷وت۷اس۷یک۷یھب۷ماتج۷ںیہن۷وہیت

اس۷یک۷۷واض ت۷یک۷اجےئ۷ہک۷ںیم۷ےن۷اور۷رہ۷ہحفص۷ںیم۷ایک۷ہی۷رضوری۷:۷ہک۷رہ۷ہگج۷ رااعب

الفں۷اتکب۷ےس۷اےس۷صخلم۷ایک۔۷ارگ۷اب ا۷:۷بت۷وت۷ڑبے۷ڑبے۷املع۷اس۷یک۷زد۷ںیم۷اںیئ۷

۷الہ۷ملع۷وخب۷اجےتن۷ںیہ۷ہک۷ریسفت۷یک۷وہشمر ۷العہم۷زامہن۷اتکب۷دمارک۷رشفی۷ےگ۔ ،

۷:۔۷بج۷ہک۷العہم۷ن یف۷ےن۷ںیہک۷یھب۷اس۷یک۷واض ت۷ہن۷زرشخمی۷یک۷اتکب۷یک۷صیخلت

زرشخمی۷یک۷ریسفت۷ےس۷اموخذ۷:۔۷وت۷ایک۷العہم۷ن یف۷یک۷ریسفت۷رپ۷یھب۷۷،رفامیئ۷ہک۷ریمی۷ہی۷ریسفت

رسہق۷ہیملع۷اک۷وقؽ۷رکان۷در ت۷وہہ ات۷:؟

ں۷ناہر۷رشتعی۷یک۷صیخلت۷ںیہن؟۷ایک۷اؿ۷اتکوب۷،اقونؿ۷رشتعی۷اور۷اونار۷رشتعیایک اخاسم

۷اور۷اتفوی۷اعمل۷ریگی۷یک۷ ںیم۷ںیہک۷واض ت۷یک۷یئگ۷:؟۷اور۷وخد۷ناہر۷رشتعی۷ایک۷رد۷ااتحملر

در ت۷وہہ ات۷:؟۷اعدی۷رکانایک۷اہیں۷یھب۷رسہق۷ہیملع۷اک۷ازلاؾ۷ صیخلت۷ںیہن؟

ایک۷اس۷رطح۷یک۷رحوتکں۷ےس۷ہی۷ادنازہ۷ںیہن۷وہات۷ہک۷ہی۷بس۷اکی۷وسیچ۷یھجمس۷الپگنن۷

اہلل۷اعتیل۷رشور۷ےقلح۷وک۷وعطمؿ۷رکےن۷یک۷وپری۷وکشش۷یک۷اجریہ۷:۔:،۷سج۷ےک۷ذرہعی۷یملع۷

ونتف۷ےس،۷امتؾ۷الہ۷تنس۷یک۷افحتظ۷رفامےئ۔۷انیم۔

99

رعض۷ماؽ

۷اورانزیچ۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷ینعی۷ذمبہ۷الہ۷تنس۷و۷امجتع۷اک۷اپدنب۷:۔۷۷!ادمحل۷ہلل

ں۷ےک۷تبثم۷اور۷یفنم۷ہکلب۷املع۷ےک۷دو۷رگووپ۷۔ںیہنرہسگاس۷اکوش۷اک۷دصقم۷یسک۷یک۷دؽ۷ازاری۷

ولہپوں۷وک۷ااجرگ۷رکان۷:۔۷ویکں۷ہک۷دح۷درہج۷فیلکت۷دہ۷ارمہی۷:۷ہک۷اج۷امجتع۷الہ۷تنس۷

دو۷اخونں۷ںیم۷میسقت۷وہرک۷رہ۷یئگ۷:۔۷اور۷وعاؾ۷ےک۷ادنر۷اکیف۷ارطضایب۷تیفیک۷اپیئ۷اجیت۷:۷

اکومں۷۷ںیم۷ےن۷اینپ۷اس۷رحتری۷ےک۷ذرہعی۷وکشش۷یک۷:۷ہک۷تبثم۷اور۷یریمعیہک۷قح۷ایک۷:؟۷

ااشتنر۷و۷االتخػ۷اک۷اموحؽ۷رباپ۷ےس۷رصػ۷رظن۷رکےک۷وج۷ولگ۷امجتع۷الہ۷تنس۷ےک۷ادنر۷

وھنجں۷ےن۷ذمبہ۷و۷۷،وہےئ۷ںیہ،۷اور۷اےٹل۷یہ۷اؿ۷دخاؾ۷دنی۷وک۷ومرد۷ازلاؾ۷ارہھاےت۷ںیہ۷ےیک

اںیھن۷وقؾ۷ےک۷اسےنم۷شیپ۷رکدوں۔۷۷۷ںیئت۷امنایں۷اکرانےم۷ااجنؾ۷دےی،تلم۷اور۷کلسم۷ےک

رمزک۷دیقعت۷:،۷وںیہ۷۷رکدوں۷ہک۷الب۷ہبش۷ربیلی۷رشفی۷اہجں۷مہ۷وینسں۷اکاور۷ہی۷یھب۷واحض۷

اجہعم۷ارشہیف۷ابمرک۷وپر۷اس۷اکذاحظف۷اور۷ابہگنؿ۔۷ذہلا۷اجہعم۷ارشہیف۷ای۷املعے۷الہ۷تنس۷رپ۷

اتشگن۷امنیئ۷رکان۷در۷تقیقح۷اےنپ۷رمزک۷وک۷زمکور۷رکان۷:۔ںیم۷ےن۷یتح۷االاکمؿ۷ابزاری۷روش۷

ںیہک۷ںیہک۷ھچک۷ےلمج۷خلت۷رضور۷وہےئگ۷! ےن۷یک۷وکشش۷یک۷:۔۷اہں۷ہن۷ااان۷رک۷یملع۷ادناز۷ااان

ںیہ۔۷رگم۷قح۷ڑکوا۷یہ۷وہات۷:۔۷اس۷ےیل۷اےنپ۷دیجنسہ۷اقرنیئ۷ےس۷ےھجم۷ادیم۷:۷ہک۷وہ۷اےس۷

ہی۷یھب۷ذنہ۷نیشن۷ر:۷ہک۷اور اور۷در۷سگر۷ےس۷اکؾ۷ںیل۷ےگ۔،ےگ۷ایس۷دح۷کت۷ںیھجمس

۷ےنرک وت۷مہ۷دافع۷۷ریچ۷ںیئگ۷اسزںیشادنئہ۷یھب۷ارگ۷املعے۷الہ۷تنس۷ےک۷الخػ۷رکموہ۷

ں۷ےگ۔۷رپوبجمر۷وہ

۷اور۷ اہلل۷رب۷ازعل۷ت۷ےس۷داع:۷ہک۷مہ۷الہ۷تنس۷وامجتع۷وک۷دحتم۷رفامےئ۔

امجتع۷اک۷ریشازہ۷رشتنم۷رکےن۷واولں۷وک۷دہاتی۷بیصن۷رفامےئ۔۷انیم۔

،علض۷رساویتس،۷وی۷یپ۔نسحم۷راض۷اقدری

کب

ن

ثیب ،ومعض۷

@gmail.com85muhsinraza

011

رہفتس

۴ شیپ۷رظنم۷۷۷۷۷ سپ۷رظنم۷۷۷۷۷اور

۴ ینس۷یفنح۷املسمونں۷ےک۷دو۷رگوپ

۴ یک۷دخامتونں۷رگوپ۷یک۷امنایں۷ایصخشت۷اور۷اؿ۷دو

۳ اتفیل۷اور۷اس۷اک۷ارثرعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷یک۷

۳ رعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷اک۷وجاب

۴ رگوپ۷اکماؽےلہپ۷

۴ ہحمل۷ رکہی

۵ اکی۷امہ۷وساؽ

ثج

ن

ی لت نچ

۵ اہنیئ۷حلص۷تیلک۷یک۷ااشتع۷اور۷

۶ اہنیئ۷قح۷ودصاتق۷یک۷اتفیل

۶ اقحقئ۷اور۷ااشکنافت

۰۱ یک۷تقیقح۷اکی۷اور۷ززلہل۷رباپ۷وہا

۰۰ ہچب۷اور۷راکیرڈگن۷ںیم۷امنایں۷اضداتک

۰۰ ارقار۷رجؾ

۰۵ اکی۷ااتفتس۷یک۷تقیقح

۰۵ ومالان۷اسین۷اعمل۷یک۷امحتی۷وواکتل

۰۴ اکی۷زربد ت۷ارتعاض

۰۴ یک۷وہج۷اتفیل۷تاقحقئ۷اور۷ااشکناف

۰۲ یفنم۷ذتینہ۷یک۷اکراتساینں

۰۲ ااسس۷ہنتف۷وکؿ؟

۰۳ ززلہل۷اک۷رمبت،اقحقئ۷یک۷روینش۷ںیم

۰۳ راکیرڈگن۷ےک۷اقحقئ

۰۵ ادنروؿ۷اخہن۷ےک۷ھچک۷اوحاؽ

010

۰۶ ابپ۷ےک۷نشلگ۷ےس۷لھپ۷اھکےن۷اک۷قح۷دار۷وکؿ؟

۰۶ وسناں۷یمیلعت۷ادارہ۷اقمئ۷رکےن۷اک۷دصقم

۵۱ اکی۷امہ۷ہسلج۷یک۷روداد

۵۰ اور۷میسقت۷یک ملسو هيلع هللا ىلص دیع۷الیمد۷اک یب۷

۵۵ ززلہل۷ےک۷دنمراجت۷رپ۷وگتفگ

۵۴ ؟زی۷رویٹ۷یک۷داہیئای۷رو،۷۷۷یملع۷ابمہثح۷

۵۴ اکی۷وساؽ

۵۱ ؤمفل۷ززلہل۷یک۷رفبی۷دیہ

۵۲ اگیل۷ولگج۷یک۷تقیقح

۵۲ اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اک۷ؤمفل۷؟

۵۲ اکی۷اطبل۷ملع۷وک۷تحیصن

۵۲ وگتفگ۷وک۷اعؾ۷رکان۷اسیک۷:؟یجن۷اور۷رپاویئٹی۷

۵۳ ؤمفل۷ززلہل۷یک۷اکی۷اثمیل۷قیقحت

۵۴ ۷زربد ت۷رفبیاکی

۵۴ کلسم۷ایلع۷رضحت

۵۴ ازلاامت۷اک۷وجاب

۵۵ اابخری۷ایبؿ،۷اہشدت۷رشہیع۷ںیہن

۵۵ اکی۷دجدی۷ااشکنػ

۵۶ یک۷تقیقح۷یاکی۷طلغ۷دوع

۵۶ رد۷رفہق۷ابےس ۷اک۷بلطم۷

۴۱ ہی۷رد۷ےنھکل۷اک۷ںیہن۷۔۷اکؾ۷اک۷وتق۷:

۴۰ ریحت۷ابالے۷ریحت

۴۵ ؟ایلع۷رضحت۷دقس۷رسہ۷ےس۷االتخػ،اجزئ۷ای۷اناجزئ

۴۴ داہیت۷ںیم۷ہعمج

۴۱ ارکیپس۷یک۷اواز۷رپ۷ادتقا۷اک۷ہلئسم۷الؤڈ

012

35 ابمرک:وپر،:ربیلی:رشفی:اک:سکع:لیمج

۴۲ اکی۷اتریخی۷اہجتل

۴۳ رچہب۷اور۷الخہص۷اک۷م حی۷وہفمؾ

۴۳ ؟:۷اہنیئ۷قح۷ودصاتق۷ںیم۷ایک

۴۴ حلص۷تیلک۷یک۷قیقحت۷اقین

۴۶ وتحیض۷یزدی

۴۶ یسک۷ینس۷وک۷حلص۷یلک۷ےنہک۷اک۷بلطم

۴۶ یتلچ۷رٹنی۷رپ۷امنز

۱۰ زیت۷راتفر۷رٹونیں۷اک۷رفس۷اایتخر۷رکان

۱۰ الب۷ذعر۷یتلچ۷وساری۷رپ۷امنز۷اجزئ۷ںیہن

ا۷اابعلد

ثےہچ

ا۷اہلل۷اور۷عنم۷نم۷

ثےہچ

۱۰ عنم۷نم۷

۱۵ اکی۷انصق۷ادتسالؽ

۱۴ مکح۷اک۷اامجیع۷وہان۷یسک۷ارم۷اامجیع۷رپ۷رفتمع

۱۴ ارقتسار۷یلع۷االرض۷یک۷رشط۷رپ۷الکؾ

۱۴ یتلچ۷رٹنی،تخت۷رواں۷ےک۷لثم۷:

۱۴ رٹنی۷رپ۷امنز۷اک۷ہلئسم،۷اامجیع۷:؟

۱۱ قلمت۷یک۷رعتفی۷واثمؽ

۱۱ اک۷وہفمؾ۷‘ علطم۷رفامےن’

۱۲ یتفم۷اصبح۷ےک۷ھچک۷دؽ۷پسچ۷وساالتاکی۷

۱۳ اہنیئ۷حلص۷تیلک۷اور۷اجہعم۷ادجمہی

۱۳ اکی۷ریغ۷وقعمؽ۷ذعر

۱۴ اتکتب۷وسناں۷

۱۴ اہنیئ۷حلص۷تیلک۷سک۷ےک۷ومفق۷اک۷رتامجؿ۷:؟

۱۴ اکی۷اناکؾ۷ہسلج۷یک۷روداد

۱۵ اکی۷زربد ت۷رفبی۷!ذعمرت۷انہم

013

۱۶ ت۷االسیمرحتکی۷دوع

۱۶ ومالان۷دمحم۷اایلس۷اقدری۷یک۷تیصخش۷اور۷اؿ۷ےک۷اکرانےم

۲۱ ینس۷امجتع۷:۷االسیم۷اخصلدوعت۷

۲۱ دوعت۷االسیم۷ےک۷ہطقن۷نیچ،۷طلغ۷یمہف۷ےک۷اکشر۷ںیہ

۲۰ وخاب۷یک۷تقیقح

۲۵ ایک۷رحتکی۷دوعت۷االسیم۷۷رد۷واہہیب۷ےک۷الخػ۷:؟

۲۴ وتسر۷ااسیسکلسم۷ایلع۷رضحت۷اور۷د

۲۴ وادی۷رسحم۷ںیم۷ووقػ

۲۱ اامعؽ۷کلسم۷ےس۷قلعتم۷دنچ۷وساالت

۲۲ اناجزئ۷:؟۷ ارشہیف۷وک۷دنچہ۷د ان

۲۳ رشمک۷وک۷ڑگپی۷ابدنانھ۷اسیک۷:؟

۲۳ دنچ۷رعمواضت

۲۴ یزارات۷رپ۷ریغ۷وملسمں۷یک۷مارضی

۲۴ لمع۷ایک۷اجےئ؟االتخیف۷ااکحؾ۷ںیم۷سک۷اعمل۷ےک۷ومفق۷رپ۷

۲۵ رشتک۷لمع۷رپ۷ازلاامت۷یک۷قیقحت

۳۰ اشنہن۷انبےن۷یک۷وہج۷وکارشہیف۷

۳۰ انیم۷تلم۷اک۷اطخب

۳۵ انمرظ۷الہ۷تنس۷اک۷اطخب

۳۴ ای۷ولظمؾ؟۷ؾرجمالہ۷ارشہیف۷

۳۴ روضایت۷رپ۷اکؾ۷رکےن۷واولں۷یک۷ریقحت۷

۳۱ اقیض۷ااضقلۃ۷یک۷ثحب

۳۲ وساالت۷رپ۷ینبم۷اکی۷ااتفتس۷رپ۷ثحب۷؍۰۴

۳۵ اایتمز۷الہ۷تنس۷رپ۷اکی۷رظن!

۳۶ کلسم۷ایلع۷رضحت،کلسم۷الہ۷تنس۷اک۷مہ۷ین۷:

۴۰ ومالان۷وتسبی۷اک۷۷اطخب

014

۴۵ اایتمز۷الہ۷تنس۷اک۷رہ۷رھگ۷ںیم۷رانہ۷رضوری۷:؟؟

۴۴ املع۷یک۷اکی۷امجتع۷اک۷ماؽ

۴۲ اےن۷واےل۷مہیپ۷وحادث۷وضحر۷دصرارشلہعی۷رپ

۴۲ امیبری۷اکی۷میظع۷تمعن۷:

۴۳ اسدات۷وھچکہھچ۷یک۷ریقحت۷سک۷ےن۷یک؟؟

۴۴ انگ۷وپری۷اصبح۷اک۷ازلاؾ

۴۶ اہنیئ۷حلص۷تیلک۷یک۷تقیقح

۵۰ انمرظ۷الہ۷تنس۷اک۷اطخب

۵۴ اکی۷واہعق

۵۴ رعافؿ۷ذمبہ۷وکلسم۷رپ۷اکی۷ارتعاض

۵۱ ربولیی،۷کلسم۷ایلع۷رضحت۷اک۷مہ۷ین۷:؟؟۷ب ظ

۵۱ ربولیی،۷یسک۷ےئن۷ذمبہ۷اک۷انؾ۷ںیہن

۵۴ ااحتد۷االسؾ۷اور۷میظنت۷انیملسمل

۵۴ دبذمبہ،۷۷الہ۷تنس۷وک۷ربولیی۷ےتہک۷ںیہ

۶۱ ریحت۷ازیگن۷ااشکنػ

۶۰ ومالان۷دصیقی۷اک۷واضیتح۷ایبؿ

۶۵ وہجوتفی۷یک۷دصتقی۷ہن۷رکےن۷یک۷

ی۷اومر

حقن

ن

ت

ب

۶۵

۶۱ وتفی۷یک۷اتدیئ۷اور۷املعے۷وھگیس

۶۲ ارشہیف۷اخمفل۷مہم۷ےک۷دو۷ےئن۷ومنےن

۶۶ رعض۷ماؽ

۰۱ سرہ ت