ideologi politik masyarakat melayu

7/23/2019 Ideologi Politik Masyarakat Melayu

1/38

PERKEMBANGAN IDEOLOGI POLITIK

DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

Lim Seng Haw

Pcndahuluan

kkologjl

politik mcrupakan satu fahaman politik

manusia

yang menerangkan sesuatu

pendekatan metod pcngurusan politik

pemimpin-pemimpin

ataupun pemerintah sesebuah

negara

dalam

urusan pentadbiran negara dan penggubalan sesuatu polisi ataupun

dasar

poiilik dalam scsebuah negara bagi menjaga kepentingan rakyat negara tersebut serta

ll1emperkukuhkan keyakinan rakyat jelata terhadap cara pemerintahan ncgara tersebut.

ldcologi politik dibahagikan kepada dua

jenis

iaitu konsep ideologi politik dan falsafah

ideologi politik. Konsep-konsep idcologi politik ini merupakan idea-idea politik yang telah

dicetuskan ataupun diperkenalkan oleh golongan yang memerintah sejak dahulu lagi

hagi memantapkan kcdudukan sesebllah

sistem pemerintahan beraja di samping

rnemperkukuhkan kuasa mercka sendiri. Kebanyakan idea konsep ideologi politik ini sering

diJ..aitkan rapat dengan unsur-unsur kepcrcayaan dan ketuhanan.

Tanpa

unslIf-unsur

kepercayaan

dan ketllhanan ini, kllasa mlltlak yang dimiliki

olch seseorang raja yang memerintah akan dipersoalkan oleh rakyatjelata dan raja tersebut

kemungkinan besar akan digulingkan oleh rakyat jelata pada bila-bila masa apabila rakyat

herasa tidak puas hati ataupun berasa jemu terhadap

dasar

pemerintahannya. Kcadaan ini

akan menimbulkan ketidakstabilan politik dan suasana negaranya akan semakin hari semakin

hurll-hara kcrana ia akan menggalakkan pemberontakan kerap berlaku kerana tiadanya

wUjudnya sesuatu konsep ideologi politik yang sistcmatik.

Olch demikian, konsep ideologi politik y lIlg bersifat ketuhanan atau bersifat

keagamaan ini amat penting untuk

memelihara

keamanan dan kcharmonian negara kerana

PC'null,

lulusan

Sarjana Sastcra dalam bidang Sejarah Malaysia. Jahalan Scjarah. Fakulti Sastera dan Sains

Smial.

Uni\'ersiti Malaya.

Kuala

Lumpur.

Menurut James C Scott, Ideologi mempunyai pelhagai

dcfinsi.

Defin;i pertama ialah ideologi mcrupakan

c\ualu aJiran

rcmikiran

S ~ e o r a n g

individu

b c r J a ~ a r k a n

nilai-nilai

fIlumi

pendapat

dan ~ i k a p se

eorang terhadap

\ ( ~ l I J t l l

peristi\\ia

ataupufl

sesuatu

~ u h j c k

Bagi dcfinisi keduJ. Ideoiogi bolch dianggap schagai

~ a t l l

doktrin

jaharah kehidupan

manusia. doktrin falsafah-falsafah yang lehih

wujud

seperti rahaman Sosiali.smc, rahaman

Kapitaii mc. fahaman

KOOlunismc

dan

lain-lain. Definisi kctiga, Ideologi merupakan

~ a t u

fabafah kchidupan

yang

tclah dipolitikkan dengan

ajaran

agama, tcori-tcori ckollomi,

s i ~ t e m

hubungan sosial

dan

ubjck-suhjek

alll.

Dcl ini\i

kecmpaL idcologi Illcrupakan scsuatu fahaman yang diterima umum oleh sckelompok kumpulan

hl'lkepclltingan di

dalam ,eschuah

masyarakat. Jame.s C Scott,

Political ( ologv

ill

Malav.I ia: Realitv nd the

/ lc ic(o

all

Elill',

New Haven:

Yale University Press, 1 8. h\m. 3\-35.

(i()iungan

Illclllerintah adalah merujuk kepada

raja

kcrahat d i r a j ~ l

dan

golollgan pemhcsar yang mentadhir

urusan

llL'gara

pad

a I l l a ~ a

dahulu.

71


2/38

MALAYSIA DARI SEril

SEJARAH

ia dapat mcwujudkan satu sistcm politik yang bcrsistematik. Kebanyakan konscp ideologi

politik yang tclah diperkenalkan oleh seseorang pemerintah di scsebuah negara telah

diselit ke dalam ajaran falsafah politik sepcrti konscp Devaraja, konsep Daulat konsep

Mandat Tuhan (Tianl A ) konsep Anak Tuhan k. -), konsep Dharma, konscp anak Tuhan

Matahari, konsep Khalifah, konsep Anti-KolonialismelAnti-Kolonial Nasionalisme' dan

konscp-konsep ideologi politik yang lain.

8agi falsafah idcologi politik pula, ia adalah satu aliran pcmikiran dan fahaman

politik manusia yang berasaskan teori ideologi politik yang kompleks. Idea falsafah politik

yang dicetuskan oleh Konfuncius, Lao Tzu, Plato, Karl Marx, Adam Smith, John Lock,

Lenin, Mao Tze-Tung, Aldof Hilter dan tokoh-tokoh falsafah politik yang lain telah

mengubah pandangan dan fahaman politik manusia terhadap perjalanan sistem politik

tradisional, malah ia telah membawa satu pcrubahan besar terhadap sistem politik yang

scdia ada. Sebagai contohnya, falsafah politik yang telah mengubah sistem politik sesebuah

ncgara sepcrti Konfunciusmc, Daoisme/Taoisme, Hinduisme, Buddhisme, Islamismc,

Legalisme, Marxisme, Lcnin-Marxisme, Maoisme, Liberalisme, Kapitalisme, Imperlialisme.

4

Nasionalisme, Komunisme. Sosialisme,6 Nazisme, Fasismc dan falsafah-falsafah politik

yang lain.

3 Konsep Anti

Kolonial

Nasionalisrne merupaka n ~ e ~ u a t u ~ c m a n g a t

pCI:iuangan

sckumpulan

perjuangall nasionali

yang hcrfahaman Nasionali


3/38

I II


4/38

MALAYSIA DARI SEGI

SEJARAH

Rakyat Malaysia telah berusaha untuk mempertahankan nilai-nilai idcologi politik

tradisional merck a dengan mengubahsuaikan ideologi politik Barat mengikut kchcmlak

perkembangan politik semasa. Sebagai contohnya, konsep Daulat Raja Melayu dan

k o n ~ e p

Derhaka telah dikekalkan dan dipcruntukkan di bawah Pericmbagaan Malaysia. Narnum

seeara tidak langsung konsep ideologi politik tradisional ini kini telah diserap kc

Jalam

fahaman ideologi politik Barat ini tanpa tidak disedari oleh rakyat Malaysia. Kini.

\ Illg

mcnarik perhatian ialah bagaimanakah Malaysia yang sebagai ncgara yang berbi

1;.1 ; I

dapat mengekalkan konsep ideologi politik tradisi masyarakat tempatan rnercka

, i , i l : . '

masing dcngan dikaitkan dcngan aliran fahaman ideologi politik utama yang dl


5/38

l ' l .k;

l \ lh\ \ : ;A: - \

IDEOLOGI

POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU

DI TANAH MELAYU

fctapi, iliLuiogi polItik masyarakat Mclayu telah mengalami perubahan yang besar dari

L ~ g l

poliLik. ,I'sial dan ekonomi

dalam

pcmerintahan

Empayar

Kesultanan Melayu Melaka

I i J()()-I '\ I I ) yang pada masa itu telah melJcrima pengaruh agama Islam.

KOl1sep Empayar Imperlialisme Melayu

Funan" mcrupakan kerajaan Melayu terawal

wujud

di Asia Tenggara.l.J Raja Punan iaitu

Raja Fan Shi Man I ) telah mula mengamalkan konsep

Empayar

lmperlialisme

16

di Tanah

Hcsar Asia Tcnggara untuk membina scbuah empayar agung setelah menerima pengaruh

huuaya polilik uaripada Negara China. Konsep

Empayar

Imperliaslime yang diamalkan

olch raja-raja Funan ini telah berjaya meluaskan pengaruh ekonomi politik Funan di

11 \ 1 n ~ i k u t catatan

rd.od

China. kerajaan Funan holeh dikenali ,ebagai kcrajaan Lin-

Yi.

Ibu kota Funan terletak

Ii

V)

ahapura dan

ia

dianggap

'\chagai sehllah

kcrajaan

maritim kerana

rnempunyai

schuah

pelahuhan yang

pClllin), lailu

pclahuhan

Oc

Eo.

Brian Harrison. South-ea.lt Asia:

A

Short Hi.ltorv. London: Macmillan Co.

l.td .. IY'l7, him. 12. D. G E. Hall.

Sejarah Asia /'Ilggara. Kuala

Lumpur'.

Dewan

Bahasa

Dan Pustaka

Kcmcntcrian Pclajaran Malaysia. 1987. him. 32,

l-l Mcngi'lil kctnangan D. G E. Hall,

rakyat

Funan keseluruhannya adalah orang Melayu.

Jadi.

kerajaan

Funan

d ; a n i ~ a p schagai kcraiaan Melayu yang pertama

di

Asia Tenggara. Mengikut analisis Coedes pula, kerajaan

Funan

ini eIia,askan tielak

lewat daripada

abad

pertama kerana

catatan

sejarah China hanya

menceritakan

tentang

k e g l a t ~ j n ~ k . e g i a t a n pnlitik

yang

dilakukan olch pengganti-pcnggantinya, malah tiuda ~ l I m h e r scjarah

yang

lain

llCmOllklikun


6/38

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

pelabuhan Oc Eo yang berdekatan dengan kawasan-kawasan pesisiran pantai Laut China

Selatan dan kawasan-kawasan Segenting Kra Semenanjung seperti Vietnam Selatan. Siam.

Tun Sun, Ko-Lo, Pan Pan, Tambralinga, Langkasuka

17

dan Kataha.

x

Kawasan-kawasan ini

merupakan jalan perdagangan utama antara saudagar China dan pedagang dari India.

Konsep Empayar Imperliaslime Funan ini merupakan ideologi politik yang peI1ama

bagi sistem beraja monarki di Asia Tenggara. Konsep Empayar Imperliaslime ini dipercayai

telah dipengaruhi oleh konsep Empayar Imperlialisme Negara China yang pada masa itu

merupakan

negara jiran

baik kepada Funan.

14

Konsep

Empayar

Imperliaslimc yang

dilaksanakan oleh raja-raja Funan adalah bertujuan untuk menjadikan sendiri sebagai

sebuah kuasa empayar maritim yang berupaya menguasai jalan perdagangan air utam


7/38

PERKI':vIHA",(;AN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU 01 TANAH MELAYU

Mclayu,2') kawasan Segenting Kra,25 persisiran Pantai Timur Tanah Melayu

6

dan persisiran

Pantai Timur Sumatera dalam tempoh masa yang lama.

n

Pada zaman kemuncaknya, Empayar

Srivijaya telah bcrjaya menguasai 14 buah pelabuhan entrepot utama di Selat Melaka dan

Sclat Sunda dan

14

buah pelabuhan ini telah menghantar ufti

kepada

raja Srivijaya.

K

Penguasaan ini membolehkan Srivijaya memonopoli perdagangan hasil-hasil bahan

mentah.

2

1 Hasil-hasil

bahan

mentah ini telah menjadi barangan dagang tumpuan bagi

peJagang-peJagang dari Negara China dan India.

Konsep Empayar Imperlialisme Srivijaya ini telah disambung oleh kerajaan

Majapahit. Kerajaan Majapahit telah membina sebuah empayar yang terunggul di rantau

Asia Tenggara Jcngan menguasai seluruh Tanah Melayu, Singapura (Temasik), Pulau

Sumatera, Pulau Jawa, Pulau Borneo sehingga Irian Jaya.

J

Akan tetapi Empayar Majapahit

ini tidak dapat kekal lama. Ini kerana kebangkitan Kesultanan Melayu

Melaka

di Tanah

Mclayu ini telah menghancurkan Empayar Majapahit, malah ia telah mewarisi semangat

konsep

Empayar impcrlialime Srivijaya ini

dengan

menguasai

Selat

Melaka bagi

mcmakmurkan pelabuhan di Mclaka. Kawasan-kawasan yang telah dikuasai oleh Kesultanan

Melayu Melaka ialah

Semenanjung

Tanah Melayu seperti Patani, Kelantan, Terengganu,

Kedah, Beruas,

Johor

dan Selangor, Kepulauan Riau

Ringga

seperti Bentan, Singapura,

Lingga dan pulau-pulau kecillain serta pesisiran Pantai Sumatera Barat seperti Aru, Rokan,

Siak, Kamrar dan Inderagiri.

f

Ka a,an yang diklla.sai oleh Srivijaya termasuk Jenderam Hilir, Kcdah Tua di Lembah Blljang, Kuala Selinsing,

Kota China. Sivachandralingam Sundra Raja Ayadurai Lctchumanan.

TanUldun [Junia.

him. 156. Penguasaan

erajaan Srivijaya ke atas persisiran Pantai Barat Tanah Mclayu telah memberi kesan dan pengaruh yang

memlalam terhadap kawasan-kawasan taklukan tcrsebut terutama Mclaka. Ini kerana penaklukan kawasan-kawasan

n telah menunfong kcrajaan Srivijaya herkuasa scbagai ~ e h u a h kuasa maritim yang agung o sia Tcnggara

dcngan

mcnempatkan

kawasan-kawasan tersebut sebagai tapak persinggahan bagi tentera laut

Srivijaya

untuk

l11emudahkan tentera lautnya mcngawasi segal a aktiviti pelanunan di Selat Me/aka di samping melicinkan

pcrjalanan aktiviti

perdagangan

di

pusat-pusat pelabuhan yang

dikuasai oleh Srivijaya.

Akhinya

strategik

strategik Srivijaya ini telah dicontohi oleh Kesultanan Mclayu Melaka yang hcrusaha untuk menakluki sehahagian

he,ar

persisiran Pantai

Timur Sumatera

bagi I11cnjadikan

Melaka

sebagai sebuah pclabuhan

entrepot

yang

makmur di Selat Melaka.

K.

G Tregonning, A History or Modern Malava, hIm. 13-14.

2) Kawasan yang ditakluki olch Srivijaya ialah Ligor, Tambralinga, Grahi dan Jin-Lo Ting. Sila Iihat peta 2.14.

Sivachandralingam Sundra Raja Ayadurai Letchumanan, Tamadun DUllia, hIm. 156.

:y Kawasan yang ditakluki oleh Srivijaya adalah merujuk kepada Langkasuka, Kelantan, Terengganu dan Fol-o-an.

Sila ihm peta 2.14. Sivachandra lingam Sundra Raja Ayadurai Letchumanan, Tamadull Dunia, him. 156.

27

Kawasan yang dikuasai oleh Srivijaya ialah Kampar, Lamuri dan lain-lain. Sila lihat peta 2.14. Sivachandralingam

Sundra Raja Ayadurai Letchumanan. Tamadull Dunia, hIm. 156.

Barbara Watson Andaya Leonard

Y.

Andaya, A

histor,

of

Malavsia: Scmlld Edition.

him. 24.

29 Hasil-hasil hahan mentah yang dikuasai oleh Srivijaya ialah dammar . rempah, wangi-wangian. emas, gading.

kernanyan. pcrak, kapur barus. lada. agar-agar laut, kayu gaharu dan cendana. Sivachandralingam Sundra Raja

Ayadurai Letchumanan. Tamadun f ullia, him. 157 .

.

i) K.

G Tregonning, A His/on' or Modem Malam, hIm. 22

77


8/38


Konsep Empayar lmperlialisme

ini telah

menggalakkan

Funan, Srivijaya.

Majapahit, Angkor.

3

Sukhotai,12 Kesultanan Melayu Melaka, Kesultanan Melayu Brunei,

Siam

34

memperkenalkan konsep Ufti yang seakan-akan

sama

dengan perlaksanaan Sistern

Tributari

Negara China" dalam

kalangan negeri-negeri yang ditakluki atau negeri-negcri

naungannya.

36

Tujuannya

adalah untuk memakrnurkan pelabuhan dan menarnbahkan hasi I

pendapatan raja kerana bentuk ufti yang dihantar oleh negeri-negeri taklukan tersehut

kadang-kala adalah

bijih

timah, hasil-hasil bahan

mentah

tempatan,

hasil

harangan

dagangan

dan

lain-lain. Kutipan hasil ufti

yang

semakin banyak hukan sahaja

31

Lingkungan Eillpayar Angkur yang paling

agung

telah meliputi kawasan Barat Laut Keillboja

di

Cakrankanplila.

Amoghapura

dan Bhimapura,

k a w a ~ a n

bahagian tcngah dan utara

L a o ~

sehingga

~ c l l l p a d a n

I\ancao

laLl all

dl

sclatan AngkoL scmpadan kerajaan Mon

di

Dvaravati

(Myanmar/Burma),

sehahagiun ~ e m c n a l l j L l n g

Tanah MeLt:

ll

D.

G.

E.

Hall, Sciara Asia Tellggara

hIm.

122-123,

133. 142, 146.

32

Eillpayar Sukhotai yang

tcragung

telah

dibina

pada

Laman

pcmerintahan

Raja Ramkamhaeng.

Raja

Ralllkamhaeng

telah meluaskan

tanah jajahannya

dari sempadan

utara Sukhotai iaitu Lanntai di Laillpang dan

timur

laul Phrl'a

Nam dan menguasai kawasan

selatan

Semenanjung tanah

Melayu.

Manakala

selllpmlan Bar at Sukhlltai merangkllnll

Barat Tennaserim, Martaban, Pcgu

sehingga

Tcluk Benggal.

Rong Syamananda,

A

H ; . ~ t o r y ~ r J h { / i l a n d ,

Bang"-.()k

Chulalongkom University

Thai,

19H I,

hIm. 22.

33

Pada tahun

1403,

Raja

Paral11eswara

ataupun Sultan Megar hkandar Syah (memeluk hlam

palla

tahun 111+)

telah mengambil peluang keemasan untuk menjalinkan hubungan diplomatik

Llengan

Negara Chin',

Illelalui

Laksamana China Cheng

Ho.

Raja Parameswara telah

menghantar

urti

kepada Negara

China

unlllk

mendapal

pcrlindungan tentera

laut

daripada China bagi mengelakkan

serangan

dari Siam dan Majapahil.

Penghantaran

Ulli

ini

kadang-kala hanya

dilihat cbagai

lambang

bagi

memajukan huhungan

pcrdagang.an

amara keuua-dua

legel

i

K.

G.

Tregonning,

A Hi I/on oj Modem Malara

hIm.

24-27,33.

34

Sebelum

Kesultanan Melayu

Mclaka

didirikan

pad

a tahun 14()(), kerajaan

Siam

y uthia

telah

lllen) U,,,al heherapa

negeri

Melayu

di

Scmenanjung Tanah Melayu

iaitu

Pallani, Kelantan. Terengganu. Pahang, Kedah danlellla\ik.

Negeri-negeri

Melayu

ini wajib

menghantar

urli

kepada Siam

kerana negeri-negeri Mclayu ini

tclah

dinlasukLlll

sebagai

kawasan

lingkungan

empayar jajahan

taklukan

hagi Siam. K.

(,.

Trcgonning, A

f l i\ ory

lv/nt/nn

MalaWI

hIm 23.

35

Sistem

Trihutari

merupakan

sistel11 politik

hubungan a n t a r a b a n g ~ a tradisi Ncgara China uellgan dunid

lu,11

Tujuan

perlak':.anaan

Sistem Tributari

ini

adalah untuk menjamin kcselamatan dan

keulilanan

~ c r n p a J a n Nq..:.ara

China, menonjolkan

kuasa

superioriti Negara China dan sebagai alat penyebaran

fahaman

Kontunciusnlsmc UI

negeri-negeri nauangan serta

mengadakan hubungan

ekonomi dan

perdagangan dengan

negeri-ncgcn

jiran

01

sekelilingnya.

Tambahan pula.

Sistem

Tributari

ini telah

memikul tanggungjawab

kepada

Negara China

unlllk

herperanan

~ e b a g a i

"abang"

melindungi

"adiknya" iaitu

ncgeri-negari naungan tributarinya

dari

~ c r a n g a n

lual

Oleh

itu,

negeri-ncgari

luar yang

merupakan negcri-negeri

nauangan kepada

Ncgara

China, nll?n.:ka herkcv.

ajipan

untuk

menghantar barangan uftinya

kerada

Negara China pada waktu yang ditetapkan sehagai tanda

penghorlll


9/38

I I , R K L ~ I H A N G A N

IDEOLOGI POUTIK DAN

MASYARAKAT

MELAYU DI

TANAH

MELAYU

menggambarkan keagungan dan kewibawaan seseorang raja yang memerintah tetapi turut

menaikkan kedudukan martabat sesebuah empayar. Oleh itu, konsep Empayar Irnperlialisme

ini masih kekal berlanjutan di rantau Asia Tcnggara sehingga abad ke-19.

Perubahan Konsep Devaraja Kepada Konsep Daulat, Derhaka, Islam

Selain itu. raja-raja Funan ini telah mcngadaptasi satu konsep ideologi politik raja kepada

rakyat iaitu konsep Dcvaraja dari India.17 Mengikut konscp ini, raja akan dianggap oleh

rakyatjclata sebagai manusia istimewa yang rnemiliki kuasa luar biasa ataupun memiliki

unsur-unsur kedewaan seperti Artha dan Dharrna

K

apabila golongan Brahmin telah mcmbcri

kuasa sakti

dewa

Siva kcpada raja Funan

dalam

upacara perlantikan raja. Oleh demikian,

raja Funan sering mcnggunakan khidmat golongan Brahmin untuk rnenonjolkan kuasa

kesaktian dan kekuatannya bagi mcmbuktikan

bahawa

beliau adalah jelrnaan daripada

dewa atau dewi. Usaha-usaha raja Funan ini telah berjaya menan am keyakinan dan taat

setia rakyat tcrhadap raja Funan. Kesetiaan rakyat yang padu ini telah mcmbolehkan raja

Funan rnengckalkan perpaduan wilayah-wilayah di bawah kekuasaannya

3

J

Konsep Devaraja ini telah rnembolchkan raja Funan dianggap sebagai pemerintah

yang rnempunyai kuasa suci dan berdaulat. Dcngan adanya konsep Dcvaraja ini. raja

Funan telah disahkan sebagai pemerintah yang rnempunyai kuasa mutlak untuk memerintah

rakyat. Malahan raja Funan dianggap scbagai penaung yang dapat rnernberi perlindungan

kepada

rakyar

) dengan peranannya sebagai bayangan

Tuhan

ataupun orang pcrantaraan

dengan Dcwa-dewa.

4

) Olch itu. rakyat

jclata

Funan telah menggelarkan raja Funan sebagai

37 Kon,ep

Devaraja

ini

dipinjam dari hudaya

India.

Mengikut

konsep ini, raja

dianggap

sehagai Jelmaan dewa

atau

dew

i.

Oleh

itu.

raja

mempunyai

kuasa mutlak

untuk

memerintah.

konscp Devaraja

ini

dikatakan

lIlungkin

telah

cllperkcnalkan oleh

Hrahman

Kaunuillya yang menggclar diri

~ e h a g a i

raja gunung dan bcliau telah mengasaskan

kerajaan Funan

mengikut

ccrita lagenda. Brian H a r r i ~ o n , Soutil-east

A il1:

A Short His/ory, him. 12. Konsep

De\ araja Funan ini

herheza

dengan konsep

Devaraja

di India yanp: hertujuan mengimbangi kckuasaan antara

golongan

Brahmin

dcngan golongan

raja. Tctapi

konsep Deveraja

Funan ini

hanya diterapkan kepada

raja

sahaja.

Ini

hermakna Raja Funan mempunyai kuasa yang tidak tcrbatas meliputi urusan keduniaan

dan

keagamaan

Ikcrohanian). Ahdullah Zakaria GhaLali et aI., Sejarah Asia

ll'nggara.

Asia

Selman

/Jail Asia

lImur

IIWO

IWd him.

14.

3X Artha memhawa maksud

fizikal

dan kuasa dan

unsur

Dharma pula memhawa mabud rohani ataupun

spiritual

,ang

merangkumi

pemikiran. Unsur-unsur

kedewaan

ini

banyak

dipengaruhi

oleh

Dewa Siva dan Dewa Vishnu.

Y

(jl'orgc Coedes.

The

I n d i l l l / i ~ ( { 1

Slates ,,(Southeast Asia, Kuala Lumpur:

University or Malaya Pre .

196X,

him

.

.Jh .

.J )

Slvachandralingam Sundra

Raja

Ayadurai

Letchumanan,

7iJllwdun /Junia

him. 223

.

.J I Pada ahad kc-I

J,

Raja Kemboja. Jayavarman IV 1921-941) tclah mengindentitikan hayangan

dirinya

sebagai

C a ~ r l ) a r t i n yang mewakili Dcwa Siva, malah beliau

juga

mengganggap

diri

sehagai Trihhuvallesvara (Lord

of

the

Three World) yang memerintah

tiga alam

dunia yang herhel.a

iaitu

Alam Tuhan, Alam M a n u ~ i a Alum

Neraka. Pcngikrafan ini telah membolchkan layavarman IV cJianggap scbagai scorang

manusia

yang herciri-ciri

kctuhanan kerana mempunyai k l l a ~ a untuk

Il1cnghubungi cJcngan

mana-mana satu Tuhan

pacJa

hila-hila masa.

Paul Whcathley, The kings ( ~ r lhe mountain: l l l Indian contribution to s l a t e C r l ~ / 1 in c) outh East Asia. Kuala

LUlllJ1ur University

of

Malaya

Press. 1980.

him.

17.

79


10/38

MALAYSIA DARI SEGI

SEJARAH

Shailaraja yang bermaksud

Raja Gunung

di alam semesta.' 2 Malahan pcrkataan Funan

ini telah melambangkan maksud Gunung . 3

Gelaran

Raja Gunung

ini telah membcri manfaat kepada golongan pcmbc -.ar

kerana konsep Devaraja ini membolehkan mereka mendapat kuasa pcntadbiran dengan

mudah atas alasan bahawa mercka telah mendapat mendapat kcwibawaan daripada raja

Funan yang

merupakanjelmaan

dewa. Oleh itu, rakyat tidak boleh mempcrsoalkan kuasa

yang dimiliki oleh golongan pembesar terscbut kerana mereka tclah diberi amanah oleh

Raja Funan. Golongan pembesar ini juga sentiasa menyembah raja mereka dengan pcnuh

hormat untuk membuktikan bahawa mereka merupakan golongan yang paling taat kepada

raja

.

Tindakan golongan pembesar ini telah bcrjaya memperkukuhkan kuasa mutlak raja

Funan dan kedudukan martabat raja Funan. Akhirnya konsep ini telah diterima baik olch

semua rakyat kerana mereka yang menderhaka kepada raja akan mencrima padah atau

hukuman daripada kuasa Tuhan atau kuasa daulat raja tersebut.

Konsep Devaraja Funan ini telah digunakan oleh Kerajaan Khcmer. Empayar

Srivijaya-Sailendra dan Empayar Brunei scbagai konscp idcologi politik raja mcreka bagi

memperkuatkan kedudukan dan martabat raja mereka. Konsep Devaraja Funan ini tclah

digunakan oleh raja-raja Srivijaya untuk mengekalkan kedudukannya sebagai raja yang

berdaulat dan manusia istimewa daripadajelmaan Tuhan. Raja Srivijaya yang mcngamalkan

konsep ideologi politik ini am at mengutamakan upacara pemujaan Tuhan. Malahan, raja

raja Srivijaya ini telah membina candi-candi bagi melambangkan keagungan pemerintahan

mereka sebagai

jelmaan

Tuhan yang Esa.

Keadaan ini telah menggalakkan rakyat Srivijaya memuja raja mereka dan

menganggap raja mereka adalah inkarnasi daripada Dewa Vishu dan mempunyai sirat

Dewa Siva. Maka, konsep Devaraja ini teIah melahirkan konsep kuasa Tuhan Sakti (maksud

perkataan sakti ini dalam bahasa Arab dikenali sebagai Daulat) yang mencgaskan

kepentingan tradisi persetiaan dan kctaatan di antara pemerintah dengan golongall

dipcrintah bagi memperkukuhkan kedudukan pemerintahan raja Srivijaya.

Dalam konsep kuasa Tuhan Sakti Srivijaya ini. golongan dipcrintah mcsti milium

air sumpah dan bersumpah untuk memberi pengakuan taat setia mereka terhadap raja

42 Sivachandralingam

Sundra

Raja Ayadurai Letchumanan. Jill/wdun

DlIl1ill

him. 100.

43 Mengikut kepercayaan orang India.

Gunung

merupakan

tempat

penetapan dewa-dewi. Oleh itu. perkataan gUllung

ini sering digunakan untuk

melambangkan

ciri-ciri kedewaan seseorang raja yang memcrintah. Maka. hanya,

perkataan telah digunakan untuk

melamhangkan

maksud yang heristilah sehagai

gunung.

Schagai contohnya.

perkataan Funan yang dibunyi dalam

Bahasa Mandarin

sebagai

B

iu-nam

juga

bennaksud schagai gllllllng.

Mengikut

pendapat D. G E. Hall,

orang Khemer

juga

menggunakan phom

(bahasa moden) ataupun hnam Ihaha i

kuno) membawa maksud sebagai gunung. malah ia telah menggabungkan perkataan lain iaitu Kurung B,,,,,n

diistilah sebagai raja Gunung. Pcrkataan Sailaraja

dalam

baha.,a Sanskrit turut

mamhawa mabud

yang sama

iaitu gunung. malah ia

kadang-kadang

juga

dirujuk sehagai

Gunung

Mcru yang melambangkan tuhan-tuhan

metDs Hindu. Oleh demikian raja-raja Funan kadang-kalanya merujuk sendiri sehagai jelmaan Tuhan san", ada

daripada Siva, ataupun Vishnu. ataupun Bodhisattva atas usaha untuk menyebarkan agama Hindu atau agama

Buddha. Maka, Funan dikatakan merupakan kerajaan Melayu pertama yang menerima pengaruh Hindu yang

kU lt

kerana catatan hahasa Sankrit telah membuktikan bahawa pengaruh agama Hindu (Mahzah Siva) dan agama Buddha

telah bertapak di sana. Graham Saunders. A historr

of

Brunei. London: Routledge Curzon. 2002. hlill. 5-6. Brian

Harrison, South east Asia: A Short History. him.

12.

44 Sivachandra lingam Sundra Raja Ayadurai Letchumanan, Twnadun

DlIl1ia

him. 223.

80


11/38

PERKLMBANC;AN

IDEOLOC;I POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI TANAH MELAYU

lllereka.

4

' Konsep Daulat ini telah melahirkan konsep Derhaka yang menegaskan sesiapa

yang

menderhaka

sam a ada

mereka

menjadi tali barut kepada musuh, ataupun mengintip

keadaan di istana. memberi maklumat, bersuhabat dengan musuh, Illereka akan dibunuh

dalalll keadaan yang dahsyat.46

Konsep Devaraja Funan ini telah digantikan dengan konsep Daulat,47 konsep

Dcrhaka dan konsep Islamisme

4x

semasa Zaman

Kesultanan Melayu Melaka. Konsep

yang pcrtama iaitu konsep Daulae' telah menegaskan bahawa keturunan sultan-sultan

Melaka yang memcrintah

Melaka ini mesti lah waris daripada raja-raja Srivijaya-Sailendra

yang bcrasal dari Palembang, Bukit Siguntang yang merupakan zuriat daripada keturunan

Raja Iskandar Zulkarnain.

50

Konsep keturunan raja ini telah meningkatkan kedudukan

l1lartabat sultan-sultan

Melayu

dan

kewibawaannya

untuk memerintah Melaka.

Selain daripada itu. konsep Daulat ini

juga

dikaitkan dengan peribadi dan tubuh

hadan seseorang raja yang l1lemerintah secara spiritual dan fizikal.

51

Ini

bermakna

raja itu

sendiri yang didaulatkan berkait rapat dengan sebuah kerajaan negcri yang didaulatkan.

Maka, sesebuah kerajaan hanya dapat didirikan sekiranya raja itu mendapat sokongan

daripada rakyat tCl1lpatan dan sesebuah kerajaan kalah atau musnah kecuali raja itu mangkat

tanpa l1leninggalkan sebarang waris.

52

Oleh itu,

raja

ataupun keturunan raja boleh

I1lcnubuhkan negeri di

mana-mana

kawasan asalkan mcrcka mendapat sokongan kuat

daripada rakyat tempatan.

Tambahan pula, konsep Daulat ini

juga amat

penting dalam konteks

hubungan

diplomatik Kesultanan Melayu Melaka dengan Negara China. Ini disebabkan pengiktirafan

Ncgara China terhadap sultan Melaka pada tahun 1405 dengan pel1lberian cop mohor,

45 C;olongan

yang uiperinlah

perlu

min

urn air ,umpah

yang lelah uijalankan dalam upacara sumpah

terscbut.

Mercka

perlu minum air

sumpah yang lelah

mengalir

melalui

inskripsi Telaga

Balu dengan lorong-Iorong yang

di,cciiakan. Kemuuian

mereka

perlu menadah air terscbut lalu minum

dan membuat

sumpah.

4(, Barbara Watson Alldaya

Leonard

Y

Andaya.

A his[on' oIMala."sia: Second Edition.

him.

27.

17 Kon,ep Daulat

ini

dipinjamkan daripada

istilah

Arab

iaitu

daulah yang dikaitkan dengan

Raja-raja

Melayu

Melaka

yang

herketurunan mulia kerana

mempunyai sifat-sifal

kudus,

luhur

dan suci. Kadang-kala konsep daulat

ini juga dikatakall herasal daripada

Konsep Devaraja Srivijaya

yang

mcncgaskan

Sakti Tuhan.

Oleh

itu, Konsep

Daulat

ini

sering hcrkait

rapat

dengan konsep

Derhaka sepcrti konsep

Devaraja

Srivijaya.

IX Konsep-kon,ep ideologi politik yang berunsur ajaran-ajaran agama

Islam.

IY

Mengikul

pendapat

Timothy

1

Muy

dalam kajian

Khoo Kay Kim bahawa

konsep

Daulat

merupakan batu asas

kepada

ideologi

perundangan utama

bagi kekuasaan

sescorang

pemerintah. Khoo Kay Kim,

Malal' Soci"t.\':

hans/I)f'fl/otion Democratisation: A Stimulatin '.

And

Discerning Studl' On

Ihe

Evolution

0/

Malal' Society,

Suhang

Jaya: Pelanduk Publications (M)

Sun.

8hd., 200

I,

him. 23.

50 Barhara Watson Andaya Leonard Y Andaya,

A histon'

of

Malavsia: Second Edition.

him.

46. Raja Iskanuar

Zulkarnain kadang-kalajuga

dikaitkan

dan dikatakan

bahawa

heliau adalah

berasal

dari keturunan

Nabi

Sulaiman

AS. Haji

Muzaffar D to' Hj. Mohamad, (Tun) Suzana

(fun)

Hj. Othman, Melavu Islam beraja: meng '.ali hakikat

1e/lIhllr: .watu manis/e.\to

Melam

Kuala Lumpur:

Pustaka

85M

Enterprise.

2003,

him.

47.

51

Secara

fizikal dan 'piritual, seseorang sultan memainkan peranan penting sebagai alat

perpaduan

di kalangan

rakyat jelata

dan

alat yang paling efektif untuk mengawal rakyat kerana rakyat

menghormati kedudukan raja

chagai

Tuhan. Olch itl , ~ e s e { r a n g raja yang memerintah akan diberikan satu haruman kckeramatan dan kuasa

,akti ' yallg tidak uimiliki oleh rakyat bi ,a. Ahdullah

Zakaria

Ghazali et aI.,

Sejarah Asia Tenggara, Asia

-"e/a/all

nlln

Asia Timur IIiO )-/963,

him. 12

52 W. G Shellabear. Sejarah Me/am (The Mala\' Allnals), Singapura: Malaya Publishing House Limited, 1961,

him.

XO

81


12/38


payung kuning dan alat-alat kcbesaran yang

lain.51

Pengikrafan ini tclah mcmbolchkan

Kesultanan Mclayu

Mclaka

dianggap scbagai sebuah negeri Mclayu yang bcrdaulat dan

merdeka kerana mendapat perlindungan daripada Ncgara China. Pcngikrafan Ncgara China

tidak dihirau olch Siam dan Majapahit,

malah pcmberian

alat-alat kebcsaran China ini

kcpada Kesultanan Melayu Mclaka ini telah dirampas oleh

Siam

pada tahun 1407.'"

Hal ini membuat Negara China marah dan

mcngambil

tindakan tegas untuk

menyerang Annam (merujuk kepada Vietnam pada masa kini) yang ingin mcnakluki Champa

pada tahun 1407 untuk scbagai simbolik amaran

kepada

kerajaan Majapahi t dan kerapan

Siam yang ingin menakluki Melaka.

'5

Malahan Maharaja China telah mcnghantar Duta

China Cheng Ho ke

Siam

untuk memberi amaran sekali lagi pada tahun 1413 dcngan

menegaskan

bahawa

Kesultanan Melayu

Melaka

merupakan negara sahabat baik kcpada

Negara China.

56 Hubungan

diplomatik ini telah

mcmperkukuhkan

konscp Daulat sultan

53 e ~ u l t a n a n Melayu Melaka mcrupakan

ncgara

yang pcrtama mcnerima pcngikrafan

Llaripada

MaharaJa

Ncgar,j

China

Dinasti Min) pada

tahun

14()5. kemudian Jepun

pada tahun

14()6.

Brunei

pada tatHIIl 14 )X ,erta

Cochill

dan sebuah negeri

kecil

yang terletak

di

kawasan pe isiran Pantai Malabar

di

Selatan India pad

a tahull

1416.

Wang

Gungwu. 7,)

Act

s

Know: Chinese f)ilemmas. Singapore: Times Academic

Press. 2()02.

him

t)(,

MengikUl

catatan

sumher MinK Shi Lu (Sejarah Dinsati MinK). Kesultanan Melayu Mclaka telah

Illeillhilla

hubungan

diploll1atik

dengan Negma

China

pada tahun

14m

atas romhongall

yang

dikctuai oleh duta

[\L'gara

China yang bernama

Yin

Qing.

Malahan

Maharaja

Yong Le

(Maharaja

Negara

China Din'bti Ming)

telah melllhL'ri

alat-alat kehesaran kepada sultan Melaka sehagai tanda pengirafan

ke

atas huhungan persahahatan antara Negara

China dengan Kesultanan Melayu Melaka. Ng Hwee

Bee. "'Sejarah

Melaka Dalam Sumber China . Lauhall

IImiah: Janatan Sejarah. Fakulti

Sastera

dan Sains SosiaI,

Universiti

Malaya. Scsi 2()02/2()03. hlill. 4S-49

54

Menurut catatan sumber MinK Shi Lu Sejamh

/)insati

MinK).

Kcsultanan

Melayu Mclaka

telah

d i s e r a n ~

oJeh

Siam pada pad

a

bulan Septemher 14()7 dan Raja Parameswara (sultan Melaka) telah mengadu

hal ini kl'p,lda

Negara China

pad a Oktoner

1407. Tetapi menurut pendapat Liang

Li Ji

pula. Kesultanan Melayu Mela ,

sebenarnya

telah diserang oleh Siam pad

a

bulan

November

1407.

Sama

ada serangan Siam

ke

atas Mel aka nerl ku

pad

a

nulan September ataupun bulan

November. tetapi fakta ini telah

membuktikan bahawa

KC.,ultanan Mel , u

Melaka pernah diserang oleh Siam pada tahun 1407. Ng

Hwee

Bee.

Sejarah

Melaka

Dalam

Sumner China

him. 51

& SX

Ku Boon Dar.

Hunungan

China-Vietnam. I X02-1

XX5 .

him.

59.

55

Maharaja

Yong

Le tclah

menggunakan

insidcll

~ e r a n g a n

tcntera Ncgara

China

di

Annam

(Vietnam)

ini \ch


13/38

l ' fRKIM:l \:--;C;Ar\ IDEOLOGI POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU

DI

TANAH MELAYlJ

Mdaka kerana

kuasa-kuasa

imperlialis serantau seperti

Siam

dan Majapahit terpaksa

l11engakui dan

menghormati konsep Daulat

Kesultanan

Melayu Melaka

atas

pengikrafan

:\egara China.

Lantaran itu, konsep Daulat ini tclah diperkukuhkan ke dalam

adat

istiadat raja

Meiayu. Misalnya, setiap raja Melayu yang ditabalkan sebagai sultan periu menjalankan

upacara daulat terlebih dahulu bagi menentukan sarna

ada

seseorang raja itu berdaulat

at au tidak. Raja-raja Melayu yang berdaulat akan menjalankan upacara pertabalan

dengan

menggunakan alat-alat

kebesaran

seperti

mahkota,

cop mohor, keris, lembing, payung

kuning dan putih, pending cokmar, destar, Kendi dan ceper

em

as serta bersama-sama

dcni an alat-alat l11uzik seperti nobat, narri, serunai, gamelan dan sebagainya.,7

Bagi konsep

Derhaka

pula, konsep ini tclah menegaskan

bahawa kuasa

mutlak

~ l l t a n tidak boleh

dipersoalkan ataupun dicela

oleh rakyat

jelata, sesiapa

yang tidak

mcmatuhi pcrintah sultan Melaka

dianggap

tidak taat setia kepada sultan ataupun dianggap

..;cbagai pcnderhaka atau dianggap telah melanggar daulat sultan. Olch itu, perlanggaran

daulat sultan ini telah dianggap sebagai perbuatan yang mengingkari arahan sultan kerana

,ultan merupakan wakil pemerintah

eli

bumi yang dilantik oleh Tuhan. Oleh itu, mereka

yang mcnderhaka

tcrhadap

sultan akan menerima padah ataupun hukul11an daripada

Tuhan. Konsep

Derhaka

ini telah menyebabkan rakyatjelata sanggup menerima kerahan

daripada sultan untuk

membuat

kebajikan kepada sultan. Maka, konsep Daulat ini sering

dikatakan dikaitkan rapat dengan konsep Derhaka.

Konsep islam ini tclah

dibawa

oleh mubaligh Sufi ke Mclaka. Kumpulan mubaJigh

Sufi ini telah diasaskan oleh Abdul

AI-Qadir

dari Baghad.

5

J Oleh sebab

ajaran konsep

Islam mudah difahami, ramai rakyat jelata pada masa itu telah memeluk Islam walaupun

pengaruh Hindu dan Buddha sudah lama bertapak di rantau Kepulauan Melayu ini. Maka,

Sultan Muzaffar Syah telah mengambil elemen-elemen dalam keagamaan Islam bagi

menyingkirkan pengaruh unSUf-unsUf ketuhanan dan kebudayaan Hindu dan

Buddha

ini

dengan mengisytiharkan agama islam sebagai

agama

rasmi Kesultanan Melayu Melaka.

lni kerana

agama

Islam telah menyakinkan rakyat tentang kepentingan nilai dan

kemumian

agama Islam.

Mengikut konsep

ajaran

Islamisme

ini,

keturunan

sultan-sultan dari Kesultanan

Mdayu Melaka

telah mendapat mandat daripada Allah SWT untuk menjalankan amanahnya

,ehagai wakilNya

elan

wakil RasulNya SAW ataupun 'BayanganAIIah Di Mukabumi'(Allah

fi

l-alam) yang berperanan sebagai timbalan kepada Allah SWT 61J dengan gelaran sebagai

Uli I Amri . 1 Ini telah menunjukkan martabat seseorang pemerintah raja Melayu pada masa

i . Mu\tapha K. S .. Scjarah Malavs/{[. Selangor: Percetakan dan Perlllagaan Bcrlian Sdn. Bhd., 1998, hIm. 3.

:\S

Barhara

Wat\ n

Andaya

Leonard Y.

Andaya. A

his/on o f

Mal(ll'sia:

Sccond

}:di/iol1. him. 47.

'i') ran Din l'ing. Sciarah Malania

dOll Singllpllm.

Kuala Lumpur: rajar Bakt; Sun. Bhu., 1979, him. 5.

illl Barhara Watson

Andaya Leonard

Y.

Andaya.

his/on

o f

Mala .sill:

Second

Ldi/iofl. him. 56. Haji

Muzaffar

Dato' Hj.

Mohamad.

(Turn

Suzana

(Tun) Hj.

Othman, MelaYII 1.1'/11111 >('raja:

mengga/i

Irakika/leluhur: .wa/u

/ lW/I IS / i l l )

Mrlam,

Kuala Lumpur:

Pustaka

BSM Enterprise, 2003. him. 43. Nicholas Tarling, SOIl/heas/ Asia:

\

Mot/emlli.l/on.

Oxford: Oxford

lInivcf\ity

Press. 20() , him. 315.

61

lilil Amri

hermak\uu

seorang raja

lam

perlu bertanggungjawah segala usaha yang dijalankan kerana usaha-usaha

ler\ehut akan dipe[)oalkan ke atasnya pada Hari Akhirat mengikut konsep Islam. Haji Muzaffar Dato' Hj.

f\1ohalllad. (Tun) SU/.ana (Tun) Hj. Othman, Me/am/slam h('rajll:

mcngga/i

IliIkik /I ,,,hllr: sua/II manis/,'s/o

0111'1 \ 11.

him. n

83


14/38

MALAYSIA DAR I SEGI

SEJARAH

itu telah mengalami perubahan

dalam

masyarakat Melayu iaitu memperkukuhkan konscp

Devaraja dengan konsep

Mandat

Allah SWT.

Sclain itu, pemakaian gelaran Islam sebagai

sultan

dan

syah

olch pemcrintah

Melaka sebenarnya adalah bertujuan untuk mcnyingkirkan pengaruh tradisi awal ataupun

kcbudayaan Hindu-Buddha konsep Devaraja) yang sudah lama diamalkan di rantau

Kepulauan Melayu ini 02 Konsep Islamisme ini telah memberi tanggungjawab kepada Sultan

Melayu untuk melindungi kedaulatan bangsa Melayu sendiri, melindungi agama Islam.

menyatupadukan [umat Islam] dan sebagai benteng yang memagar kekuatan dan kelemahan

bangsa.

J

Dengan adanya konsep Islam ini, sultan-sultan Melayu Melaka telah beIjaya

mewujudkan sebuah masyarakat yang adil dan bermuafakat untuk melahirkan suatu kuasa

politik yang kuat di rantau Asia Tenggara, malah telah membolehkan Kcsultanan Mclayu

Melaka

dianggap sebagai salah satu Daulah Islamiyyah.

Perubahan Konsep Hubungan Golongan Brahmin raja Kepada Konsep Hubungan

Bendahara sultan Dalam Sistem Takhta Kerajaan

Sedia maklum, sistem perlantikan tahkta kerajaan Funan adalah berasaskan kcpada konsep

Dcvaraja yang berkaitan dengan ajaran falsafah agama Hindu. Ini adalah kcrana golongan

Brahmin mempunyai kedudukan yang mulia dalam struktur sosial masyarakat Funan. ,4

Keadaan politik ini telah membolehkan golongan Brahmin ini menjadi tulang bclakang

utama kepada raja Funan. Raja Funan telah melantik golongan Brahmin ini sebagai penasihat

raja dalam hal ehwal keagamaan terutama pengurusan dalam candi, sebagai penghubung

an tara raja Funan dengan dcwa-dewi semasa menjalankan upacara perlantikan raja serta

bcrperanan sebagai mahaguru kepada rakyat dalam pendidikan agama. 0

Sccara teorinya, raja Funan kelihatan amat memerlukan khidmat dan pengiktirafan

daripada golongan Brahmin dalam upacara perlantikan raja. Situasi politik sebegini

membolehkan golongan Brahmin ini menjadi golongan amat berpcngaruh di dalam istana

hlo

Oleh itu, kuasa raja-raja Funan masih perlu bergantung

kcpada

sokongan politik daripada

golongan Brahmin untuk mempcrkukuhkan kedudukan martabat raja Funan. Maka, komcp

hak

pemcrintahan bagi seseorang

raja Funan adalah

bergantung kepada

pakatan

pemerintahan Brahmin-raja Funan.

Bagi kerajaan Srivijaya pula, konsep sistem penggantian takhta raja Srivijaya

telah mengalami perubahan politik di bawah pengaruh agama Hindu kerana putera-putera

62 Nicholas Tarling. Southeast Asia: A Modern Histon'. him. 313-315.

63 Haji

Muzaffar

Dato Hj.

Mohamad.

Tun)

Suzana

Tun) Hj. Othman. Melavu Islml] he raja: men ; ;ali hokikm

leluhur: .\ /Iatu manis/".,to Meloyu. him. 44-47.

64 Mengikut falsafah agama Hindu. schuah negara yang mcngamalkan konsep DcvanUa. struktur sosialmasyarakatny a

perlu terdiri daripada hentuk sistem kasta dari India di

mana

kedudukan raja diletakkan kasta yang tcratas.

kemudian kasta yang kedua diikuti golongan Brahmin. kasta ketiga ialah

golongan pemhcsar

dan golongan

bangsawan. kasta keempat ialah rakyat hiasa dan kasta yang terbawah ialah hamha.

65 Paul Whcathley. The kinKs oj the mountain: an Indian contrihution to .I'totecraji in South Ea.l l A \ I I I him.

16

66 Brian Harrison, SOUTH-EAST ASIA: A Short History, him. 21.

George

Coedes. The lndianllcd States of

Southeast Asia, him. 43.

84


15/38

PLRKF .lBANGAN

IDEOLOGJ POLITIK DAN MASYARAKAT MELAYU DJ TANAH MELAYU

raja Srivijaya telah dibahagikan beberapa kelas anak raja yang berciri sistem kasta. Di

antara kelas-kelas anak raja ini, hanya tiga jenis kelas anak raja yang layak menjadi sebagai

pcngganti takhta kerajaan iaitu kelas Yuvaraja 67 kelas Pratiyuvaraja

X

dan kelas Rajakumara

Y

kcrana ketiga-tiga kelas anak raja berdarah raja di kcdua-dua belah pihak ibu bapanya

kccuali kclas Rajaputra sahaja.

7

Walau bagaimanapun anak-anak raja Srivijaya ini masih

I11cmerlukan sokongan daripada golongan Brahmin seperti di Funan.

Scmasa Kesultanan Melayu Mclaka, konsep sistcm politik berkasta ini telah

bcrubah sccara mend adak. Sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Melaka pada

masa

itu hanya bergantung kepada hubungan tradisi Sultan-Bendahara di mana sultan adalah

pemerintah dan Bendahara adalah penasihat pemerintah dengan berasaskan hubungan

kekeluargaan yang erat

di

antara

sultan dan Bendahara.

71

Dalam

sistem

hubungan

kekeluargaan tradisi ini, Bendahara biasanya adalah

bapa

saudara raja.

Manakala

sultan

pula perlu menjalankan kewajipannya untuk melantik scmula salah satu waris keturunan

keluarga Bcndahara yang mempunyai hubungan dengan sultan sebagai Bendahara. Sistem

hubungan kekeluargaan ini telah mewujudkan satu amalan tradisi perkahwinan di an tara

kcluarga sultan

dcngan keluarga

Bendahara untuk memperkukuhkan sistem politik

Kcsultanan Mclayu Melaka.

n

Oi samping itu, sultan Melaka tclah memperkenalkan satu sistem pentadbiran

bcrbentuk piramid berhirarki yang dikenali sebagai 'Sistem Pembesar Empat Lipatan' untuk

67

YU\arala

merupakan

raja mud

a

atau Tcngku Mahkola yang hakal

mewarisi takhta

kerajaan Srivijaya.

Sivachandralingam Sundra Raja Ayadurai Lctchumanan. Tan/adun Dunia. him. 157-158.

Pratiyuvaraja telah dilanlik ,chagai Yuvaraja dan mcmpunyai kclayakan untuk mewari,i takhta kerajaan Srivijaya.

Sivaehandralingam

Sundra

Raja Ayadurai Letchumanan.

7 m1l1dun Dunia.

him. 157-158.

69 Rajakumara telah dilantik menjadi kelas Praliyuvaraja dan mempunyai kelayakan untuk mewarisi lakhta kerajaan

Sri\ijaya. Sivachandralingam Sundra Raja Ayadurai Letchumanan , "/{lIIwdun Dunia. him. 157-158.

71l

Rappulra adalah kelas anak raja yang paling hawah dan kelas anak raja ini lidak mempunyai kelayakan unluk

menaiki takhta kerajaan kerana ibu hukan kelurunan raja dan mungkin anak gundik. Sivachandralingam Sundra

Raja Ayadurai Letehumanan . Tamudun Dun;a. hIm. 158.

71

Mengikul catalan Sejarah Mclayu, sistem hubungan tradisi

Sullan-Bendahara

ini telah diasaskan oleh nenek

moyang mercka iailu Sang Nila Utama dan Demang Lebar Daun yang dikatakan mempunyai keturunan Raja

Iskandar Zulkarnain. Menurut ceritanya, Sang Nila Utama (Raja Parameswara) tdah ditabalkan oleh Demang

Lehar Daun (Raja Palernhang di Bukit Segunlang) sehagai Sultan Melaka yang pertama. Manabla Dernang Lehar

Daun sendiri pula dilantik oleh Sang Nila Utama sehagai Bendahara. Mereka telah memperkukuhkan jalinan

huhungan Sultan-BendaharafRaja-Bendahara ini dengan mengkhawinkan anak puteri Demang Lebar Daun dengan

Sang Nila litan1U untuk menghasilkan waris pemerintah gahara. Adat perkhawinan sebegini telah menjadikan

sehagai halu asas kepada ad at Melayu lradisi dalam hal perkhawinan puteri Bendahara dengan pernerintah Melayu

eli

dalam pcmcrintahan Kesultanan Melayu

Melaka

dan pemerintahan Kesultanan

Johor

Lama. Oleh itu, ban yak

perkhawinan politik tclah dijalankan di antara puteri Bendahara dengan Sullan. Oleh itu, Sultan Melaka dan

Bendahara tclah dikatakan mempunyai kelurunan korabat diraja yang sedarah. Sila lihat carta salsilah Bendahara

Belldahara Melaka-Johor-Pahang. Haji Muzaffar Dato Hj. Mohamad, (Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman, Melavu

,/a/l1

Jerajll:

menggali

Iwkikat leluhur:

suat

ma/listes/o Melayu, him.

47,

57-5' .

63-65. Barbara

Watson

Andaya Leonard Y Andaya, A history oIMalavsia: Second Edition, him. 49.

72 Sila lihat carta dan penerangan huku ini. Haji Muzaffar Dato Hj. Mohamad. (Tun) SULana (Tun) Hj. Othman.

VIe/aI''' slilm

heraja:

mengg,J/i

hakikat

leluhur:

S lUIU

malli,'Iesto

Melavu, him. X4-90.

Tujuannya

ialah

memholchkan Bendahara menjalankan tanggungjawah sepenuhnya sebagai pentadbir dan ahli politik yang cukup

herkarisma kerana mernpunyai hubungan ikatan keluarga yang kuat bagi memelihara keadilan dan kcstabilan

sislcm politik di Melaka.

Muhammad Yusoll

Hashim.

Kesu/tanan Melavu Me/aka.

Kuala Lumpur: Dewan

Bahasa Dan Puslaka Kementerian Pendidikan Malaysia, 1989, him. 172.

85


16/38

MALAYSIA DARI

sun SEI .RAH

mclahirkan satu pentadbiran yang cekap dan licin. d Dalam Sistem Pemhesar cmpat Lipatan

ini, Bcndahara diheri kepercayaan oleh sultan Melaka dan

menjadi

pcmhesar yang palin;2

herkarisma untuk menjalankan

segal

a hal ehwal

penting sepcrti

hal ehwal u r u S ~ I I :

ketenteraan, urusan

pentadhiran undang-undang,

mcnjaga alat-alat

kchesaran

diraja.

bertindak sebagai

penasihat

Sultan serta

berperanan

sebagai periantikan raja

7

.J

KOl1Sep

sistem pcntadbiran Kesultanan Melaka ini telah dicontohi oleh Empayar Johor Lama.

Kesultanan Melayu Pcrak, Kesultanan

Melayu

Pahang Lama, Kesultanan Kedah.

h

Konsep

ideologi politik Kesultanan Melayu Melaka ini tclah

menggalakkan

kewujudannya bcberapa

buah kerajaan kesultanan

Mclayu

sepcrti Kesultanan

Melayu

Brunej,1"

Kesultanan Melayu

Acheh,

Kcsultanan

Melayu

Perak, Kesultanan Mclayu

Pahang Lama,77 Kcsultanan

Melayu

Sulu, Kesultanan Mclayu Kedah, Kesultanan Mclayu

n Dah,m Sistcm

Pemhcs'

Empat Lipatan ini. Sultan Melaka dilet akkan pad a kcdudukan puneak yan; t e n l l l ~ ~ i

dalum piramid kCfana

:-.ultan

mcmpunyai kuasa

~ p i r i t l l < l l

unluk mcmcrinlah dan

h c r k t l a ~ a

mutlak. lk'lldahLlI

d.

Pcnghulu Bcndahari,

Temcnggung dan

Lab.amana

mcrupakan

pcmhesar-pcmhe

ar yang

paling utalllLt lIflluk.

metnhantu


17/38

' IRKI'MH\"(;AN

IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU

DI TANAH MELAYU

Kampar dan kcsultanan-kcsultanan Melayu yang lain. Kebanyakan kerajaan kcsultanan

Melayu ini tclah

mcndapat

nobar dari Kesliitanan

Melayu

Melaka

kcrana Kesultanan

MclaYlI Mclaka mcrupakan teladan kerajaan Islam yang terbaik di Asia Tenggara.

Perubahan

ldeologi Politik

dan Zaman

Penjajahan

Barat

Persaingan lmperlialisme Barat Dengan Empayar lmperlialisme Melayu

Kcjatuhan Kcsultanan Mclayu Melaka ke tangan kllasa penjajah Portugis pada 24 Ogos

1: 111- 1

tclah

membawa

satu perubahan yang bcsar tcrhadap sejarah Malaysia dan Asia

Tcnggara kerana Melaka

tclah dijadikan sasaran

pelahuhan

reblltan

hangat di antara

Kcsultanan MelaYlI Achch (Achch), Kesultanan Melayu Johor Lama (Johor Lama) dan

kcrajaan kolonial Portugis di Mclaka (Portllgis) bagi menguasai semliia segala perdagangan

di Selat Mclaka. Pcrehutan pelabuhan Melaka ini telah mencetllskan berJaklinya Perang

Tiga Pcnjuru di Selat Melaka selama 130 tahlln.xo Perang

Tiga

Penjuru ini boleh dilihat

is Kcsuitanan Mclay u

Kampar

adalah merujuk

kepada pemerintahan

keturunan K eluarga Sultan Melaka. Kesultanan

Mclayu Kampar

ini wujud sema'a

Zaman pmerintahan

Sultan Alauddin Syah mengikut catatan

sumher sejarah.

Kcsultanan :Vlclayu

Kampar

ini telah diasaskan

oleh

Raja Mcnawar

atas

pcrlantikan Sultan Alauddin

Syah. Raja

\lcn,m

ar

merupakan kekanda kepada

Sultan

Mahmud

dan Raja

Menawar

tclah gagal dilantik schagai sultan

l e lab kerana

heliau

tidak

mendapat sokongan daripada Bendahara dan Laksamana.

Selepa, itu, Sultan

Mahmud

tclah menobatkan anak saudaranya.

Raja

Ahdullah,

sebagai

Sultan Kampar apabila Raja Menawar

mangkat.

Scmasa

keJUtuhan Kesultanan Melayu

Melaka pada tahun

1511. Sultan

Mahmud Syah

bc"ama-sama

pcmbesar

pClllhesar

Melayumelarikan

diri dari Melaka

dan mendlrikan sehuah Kesultanan Melayu Kcpulauan

Bentanll3intan

I

dari

tahun

1 5 1 1 1 5 2 ~

untuk menawan semula Mclaka. Akhirnya Kcsultanan Melayu Kepulauan Bentan telah

dllllusnallkan

oJeh

pcnjajah

Pllrtugis pada

tahun

1 5 2 ~ dan Sultan Mahmud tclah melarikan

diri

ke Kampar.

retapi lllalangnya Sultan

Mahmud tclah mangkat

di

Kampar

kerana

haginda dihunuh oleh Sultan

Abdullah akihat

uaripada h'butan daripada penjajah Portugis

di

Mclaka. Muhammad Yusoff Hashim. Kesu/tanall Me/om Me/aka,

him.

3')-41. 51

120.

Empayaar Kesultanan

Mclayu Kepulauan

Bentan yang dihina oleh Sultan Mahmud

Syah

Illcrangkurni

k a w a ~ a n k a w a s a n ~ e p e r t i Pulau

Lingga, Indragiri.

Siak. Aru. Muar.

Rembau. Sungai

Ujong, Klang,

\lanlung. Bruas. Pahang, Terengganu dan Johor. K. G. Trcgonning. Historv of Modem

Malaya.

him. 47.

79 K. G Tregol1ning,

flislory

oj Modern

Malaya.

hIm. 44.

S Kcjatuhan

Kcsultanan Melayu

Melaka

ini tidak

menghancurkan

seluruh

Eillpayar

Kcsultanan Mdayu Mclaka.

schalikn}

a

konsep-kllnsep

ideologi politik Ke,ultanan

Mclayu Mclaka

telall meillboichkan

Sultan Mahmud

lllClllhinu

scmula

sehuah

Empayar Kcsultanan

Melayu di

Pulau Bentan dari tahun

1511

sehingga tahun

1528.

Pad

a

tempoh

masa terscbut. Sultan Mahmud tclah mcnguillpulkan segal

a

tenaga

tcntera

melalui kcrahan

di

ncgeri-negeri taklukan untuk

mcnyerang Melaka schanyak

5 kali, tetapi

cuhaan

serangan tersehut

telah

dipatahkan

olch tcntera

Portugi.s di

Melaka.

Semangat

Sultan Mahmud yang hcrsikap Anti-Pcnjajahan

Barat ini tclah

lllcnggalakkan anak puteranya. Raja Alauddin

yang

kemudiannya ditahal sehagai Sultan Alauddin Syah (sultan

.Iuhor Lama)

telah mencruskan

perjuangan Sultan

Mahmud.

Sultan Alauddin Riayat

Syah telah mengasaskan

Kcsultanan

Melayu

Johor Lama

pada tahun 1528

untuk

merehut

halik semula Melaka

di

tangan

Portugis

supaya

c1apat

lllengemhalikan

kcgemilangan

Kesultanan Mclayu

Melaka. Semangat Anti-Penjajahan

Barat

ini

tclah

lllcnggalakkan Kesultanan

Melayu Acheh

menaruh minat tcrhadap pelahuhan

Melaka dengan heberapa

tujuan

tcrtcntu.

TUJuan

pertama

ialah

ingin menguasai

~ c g l pcrdagangan

di

Scl.H

Mclaka.

Tujuan

kcdua ialah ingin

melllhina

sebuah empayar Melayu

yang agung

di

Selat

Melaka. Tujuan ketiga

ialah ingin lllengusir Portugis

kcluar dari

Melaka hagi mengelakkan

pengaruh blam di rantau

Kepulauan Mclayu tcrjejas

akibat

pcnycbaran

agama

Kristian serta

menghalang

Portugis mcmollopoli pcrdagangan

rcmpah

di

Kepulauan Melayu. Keadaan

ini

telah mcncetm,kan Pc

rang Tiga Pcnjuru di

Selal Melaka kerana masing-ma\ing ingin

merebut pelabuhan Meluku.

Walallhagaimanapun Perang Tiga

Penjurll

ini

akhirnya

juga ditamatkan pada tahun 1641 apahila

kua,a

Barat

Belanda

herjaya

menakluki

Melaka dengan pertolongan

tentera

Johor Lama atas perjanjian yang dibuat oleh

ketilla-dlla pihak sehclllm tahun 1(,41

87


18/38

MALAYSIA DARI SEGI

SE1ARAH

sebagai persaingan kuasa antara kuasa Melayu tempatan dengan kuasa Barat dari scgi

konteks ideologi politik iaitu konsep Empayar Imperliasme Melayu melawan dengan konscp

Empayar Imperliaslime Barat/Pcnjajahan Barat ataupun konsep Islam'l melawan konsep

Kristian.

Konteks ideologi politik ini telah mempengaruhi pemikiran orang Mclayu dari

segi politik dan falsafah kehidupan. Konteks ideologi politik yang berlainan yang saling

bertembung ini telah melahirkan semangatAnti-Kolonialisme Barat i kalangan masyarakat

Melayu. Satu konflik ideologi politik telah berlaku apabila kuasa Barat yang muncul sebagai

penjajah cuba mengkongkong kehidupan masyarakat tempatan khususnya orang Mclayu

pada abad ke-15. Ini bermakna semangat Anti -Kolonialisme Barat mula membara i kalangan

orang Melayu pada Zaman Penjajahan Portugis di Melaka.

Konsep semangat Anti-Kolonialisme Barat ini telah diwaris olch Kcsultanan

Melayu lohor Lama dalam perebutan pelabuhan Melaka untuk mengekalkan satu konsep

Empayar lmperliaslime Melayu yang dimiliki oleh Kesultanan Melayu Melaka. Akhirnya

Kesultanan Melayu

lohor

Lama telah berjaya menyambungkan semula keagungan Empayar

Kesultanan Melayu

Melaka

apabiJa Melaka telah berjaya ditakluki oleh kuasa penjajah

Belanda pada tahun 1641 atas pertolongan Kcsultanan Melayu lohor Lama melalui

perjanjiannya. Dengan adanya pcrjanjian tersebut, Kesultanan Melayu lohor Lama ( 1528-

1699) telah berjaya menghalang ImperIialisme Barat Belanda daripada tcrus mara ke Tanah

Melayu dan Sumatera kerana kawasan-kawasan ini merupakan sempadan lingkungan

empayarnya seperti Selangor, Terengganu, Johor, Negeri Sembilan, Pahang, Siak, larnhi.

Indragiri. Singapura. Kepulauan Riau-Lingga dan lain-lain l a g i ~ kecuali Kesultanan Melayu

Perak dan Kesultanan Melayu

KedahY

Konflik Dalaman Konsep Ideologi Politik Melayu Tradisi

Insiden pcmbunuhan Sultan Mahrnud Syah dari Empayar lohor Lama pada tahun 1699

telah mcnyebabkan Ernpayar lohor Lama secara langsung dipecah kepada dua bahagian

blam tclah mcmpengaruhi pemikiran orang

Melayu

dari xegi politik dan falxafah

kehidupan.

Orang Mclayu amat

hcrpegang kuat kepada prinsip dan kehenaran dalam

agama

Islam sehingga

mereka

dapat mcncapai xatu ketamadunan

yang tinggi.

82

Pahang

telah ditakluki o eh lohor Lama

pada tahun

1642.

Siak pula dijadikan

tanah

taklukan

di

hawah Emf'ayar

lohor Lama

pad

a

tahun

1662 di

bawah kawalan

Syahhandar, pcmerintah di Indragiri

pula

menganggap din

xehagai gabenor

wilayah dalam Em payar

lohor

Lama pad

a

tahun

166'

dan

lambi

akhirnya ditakluki

olch .Iohor

Lama

pada tahun

1679

dalam Perang

lamhi-lohor

(lahun

1666-1679). K.

G Tregonning. HiS/OfT o Mot/I m

Malaya, hIm. 57.

83

Kesullanan Melayu Pcrak

dan

Kesultanan Melayu Kcdah

pad a

masa

ilu maxih

merupakan lanah jajahan

kepada

Kexuitanan

Mclayu

Acheh. Walaupun kedua-dua negeri Mclayu lelah

berjaya

melepaskan diri daripada cengkaman

Acheh, akan

letapi sultan

Perak

sendiri

lerpaksa menghadapi

aneaman daripada

kuasa penjajah

13clanda

yang

ingin

memonopoli perdagangan

hijih

timah dengan

mclalui

perjanjian perdagangan. Walauhagaimanapun

Sultan

Perak

tclah

herjaya menghalang

niat jahal

kuasa Belanda

ini

dengan merosakkan

loji-Ioji

pengumpulan

hijih

timah yang dihina oleh kuasa

Belanda. Pihak

Belanda pun

tidak

mengamhil apa-apa

tindakan

terhadap pemu. ,han

loji-Ioji ini kcrana

tidak mahu

bermusuh dengan Kcsultanan Melayu lohor Lama

yang

IIlcmpullvai pertalian

darah

dengan Kcxultanan Mclayu Perak.

88


19/38

f'ERKE:\IH,\:\iC;AN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU DI

TANAH

MELAYU

laitu Kcsultanan Melayu lohor-Riau'.j dan Kcsultanan Melayu Siak.

x

Perpecahan Empayar

Johor Lama

ini berlaku kerana Sultan

Mahmud

yang mangkat dijulang dipercayai tidak

mcninggalkan sebarang zuriatnya ataupun sebarang waris takhta yang nyata. Keadaan ini

tdah memberi peluang

kepada Bendahara lohor

Lama

Tun

Abdul Jalil mendirikan

Kcsultanan Melayu lohor-Riau dengan menggunakan kuasa sendiri melantik dirinya sebagai

,ultan dcngan gclaran Sultan Abdul Jalil Riayat Syah

ry'xl>

Bcliau menegaskan bahawa

bdiau layak dilantik sebagai sultan kerana bcliau mempunyai darah keturunan Raja Iskandar

Zulkarnain di pihak ibu dan mempunyai hubungan rapat dengan kerabat diraja Sultan

Mahmud yang mangkat itu.

X7

Tindakan Bendahara Tun Abdul Jalil ini telah

membawa

pcrpccahan dan kontlik politik di kalangan masyarakat Melayu berkaitan dengan konsep

idcologi politik Melayu tradisi yang diwarisi sejak Kesultanan Melayu Melaka.

Peillindahan takhta kerajaan Empayar Johor Lama

dari

keturunan keluarga Sultan Melaka kepada keturunan

k e l u a r ~ a Hcndahara tclah

menggamharkan

satu era

pemerintahan

ke,ultanan dinasti baru. Ini

hermakna

gelaran

LmI'a)

ar

.Iohor Lama. Sultan

Johor

Lama. Kesultanan Melayu

Johor Lama

adalah merujuk

kepada

pemerintahan

kcturunan kciuarga Sultan Melaka. Maka. Empayar

Johor

Riau. Kesultanan

Mclayu Johor

Riau. Sultan Johor

R au adalah

mcrujuk

kepada pemerintahan kcturunan

keluarga

Bendahara

dan Raja

kecil yang

memerintah dari

t"hun 17 I g- I722. Perhuaan penggunaan gelaran ini dapat memheri

makna

konteks

yang

herbeza bagi

Empayar

.I"hor

Lama

dan Empayar Johor-Riau

dari ,egi

sempadan empayar. corak

pemcrintahan.

situasi politik

dan

pclhagai

,udu .

Mi,alnya. Empayar Johor Lama telah

herjaya menguasai

kawa,an-kawasan negeri

Selangof.

Tl'rengganu. Johnr, Negeri Scmhilan, Pahang, Siak, Jamhi, Singapura, Kepulauan Riau-Lingga dan

lain-lain.

,\l.an

tclapi.

Empayar Johor-Riau ini hnaya

dapat menguasai

,ehahagian

hesar

Empayar Johor Lama sahaja

'-.l'perli kawu ,an Pahang dan

lohor

< Ii Tanah

MeJayu, Kepulauan Riau-Lingga dan

pesisiran pantai Barat Sumatera

"'haja kerana Negeri Semhilan. Selangor. Terengganu telah herjaya mclepaskan diri

masing-masing

daripada

c e n ~ k a m a n pemerintahannya. Empayar Johor Lama menggamharkan kekuasaan orang Laut, Bendahara dan

Labamana.

manakala

Empayar Johor Riau pula

mcnggambarkan

kcmerosotan kekuasaan

Bendahara

dan orang

La'il

dan

kehangkitan

kuasa Bugis

di

bawah Sistem

Yamtuan Muda.

Empayar Johor Lama menggamharkan

pemerintahan kesultanan yang

penuh

kewibawaan kerana

hcrscmangat

menentang kuasa

Barat.manakala

Empayar

Johor-Riau pula

menggamharkan pemerintahan

kcsultanan yang hcrperanan

sehagai

raja

honeka di bawah

kuasa

H u ~ i s . Pu,at pentadhiran Johor Lama terletak di Johor. tetapi pusat pentadbiran lohor-Riau terletak di Kepulauan

R,au.

k) Mcngikut pandangan Muhammad Y u s ~ o f f

H a ~ h i m

Hiko.val Siak juga boleh dikenali sebagai Sejarah Raja-raja

J1elm/f atau

Sejamh Mela. lI

atau Hikavat Raja Akil.

Tujuan Penulisan Hikayat Siak ini adalah cuha untuk

memhina ..,uatu ~ l s i l h raja-raja Siak

atau

Minangkahau yang

dikaitkan

secant lang sung dengan sultan-sultan

Melaka-Joilor Lama

dan keturunannya.

Oleh

itu. Hikamt

Siak

ini merupakan

,alah ,atu

teks

manuskrips Melayu

) ang

tdah dipcrpanjangkan

daripada te

Sejarah

Me/ow. Ifikomt Siak ini telah dicipta atas arahan raja-raja Siak

sendiri semasa kcdudukan politik raja-raja Siak telah meroso . Penulisan Hikavat Siak ini telah memhuktikan

haha\\ a

Kesultanan Mciayu Siak telah wujud

selepas herlakunya kemangkatan

Sultan

Mahmud yang

dijulang

dari Empayar lohor Lama

pada tahun

1h, , . Ini hermakna Empayar Johor Lama teiah dipecahkan kepada dua

J..erajaan

Melayu

iaitu Empayar

Johor-Riau

pada tahun 16')9 dan Kesultanan

Melayu

Siak pada tahun 1710-an.

Kesultanan

Melayu Siak dikatakan didirikan pada

tahun

171

O-an

kerana Raja Kecil

telah terlchih

dahulu diangkat

dan

dilantik

oleh Ratu

Minangkahu dari Pagar

Ruyung

,ebagai raja

di

Siak. Kemudiannya Raja

Keeil

tdah

herpya menguasai kerajaan Empayar Johor-Riau pada tahun 171 R di

bawah sokongan

orang Laut, orang Minangkabau

dan

orang

Bugi,. Muhammad Yusoff

Hashim, Kesli/tanall

Melanl

Me/aka. him. 58-'ll.

Sfl

Sultan

Ahdul Jalil Riayat Syah juga disyaki sebagai

salah

satu

pemhunuh

yang penting dalam insiden pemhunuhan

Sultan \1ahmud pada tahun Ih, 9

hagi

mcmholehkan heliau

menaik

takhta kerajaan

Johor

Lama. K. G Tregonning,

.\ /liltOIT

0/

Modem Ma/am. him.

57-SR.

K Bcndahara Tun Hahih Ahdul Majid merupakan

Abang

ipar Raja

kcpada

Sultan Ihrahim

Syah

Jan

Bapa

Saudara

Raja kepada Sultan Mahmud Syah yang mangkat dijulang pada tahun 16')9. Tambahan pula. heliau mendakwa

diriJuga

Illcmpunyai

darah keturunan Raja IskandarZulkarnain di sehelah pihak ibu mengikut salsilah Bendahara

Ikndahara

Mclaka-Johor-Pahang.

Sila lihat. Haji

Muzaffar Dato' Hj. Mohamad, (Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman.

M('/(/\'II 11/ //11 / naja: II1l'1lgga/i hakikat Ie/uhlir: slIatll 11allisji>sto

Me/am,

him.

63-65

89-90.

89


20/38

MALAYSIA

DARI SEC;1 SFJARAH

Kebangkitan Empayar lohor-Riau (16 }9-1824) di bawah pemerintahan kcluarga

Bendahara dari tahun telah

menimbulkan

ketidakpuas hati sekumpulan orang

L l l l l

:V'IIl, .

seria kepada keturunan keluarga Sultan Melaka terhadap pemcrintahannya. Kumpuian

orang

Laut

ini mengganggap

perbuatan Bendahara

yang melantik diri schagai Sultan

Johor-Riau ini telah

melanggar

prinsip-prinsip konsep ideologi poli tik kc >ultanan

Mdayu

sepcrti konsep Daulat, konsep Derhaka, konsep Islam dan konscp

hubungan

r a d i ~ i

\, ;

111-

Bendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah. x

Keadaan politik ini telah memaksa kumpulan orang Laut yang ,.

meninggalkan pemerintahan

Empayar

lohor-Pahang-Riau. Akan tetapi, ini tidak

I ~ ; l ;,l1,I';;

bahawa

mereka telah melepaskan tuntutan mereka terhadap konscp-konscp

i d e o l o ~ I "'fllIK

Kesultanan

Melayu

Melaka, sebaliknya

kumpulan orang

Laut ini

berusaha

mcne",'i

ari\

keturunan keluarga sultan Melaka. Akhirnya usaha-usaha mercka tidak disia-siak


21/38

l ' I I I I " " \ I H \ ~ ( , , , ~ ,

lDEOLOClI POLITIK

DAN

MASYARAKAT

MELAYU

DI

TANAH

MELAYlJ

l:,hUJl

j

}.2

dan mcnghaJau Raja KeciJ dari Jingkungan Empayar lohor-Riau" 91 Dengan itu,

II

llp

H U i ~ J .

lelab

mengangkat

keturunan kcJuarga Bendahara (Sultan Sulaiman) sebagai

,uit:cri

haru yang berdasarkan konsep negeri secara tidak langsung. Oleh itu, perpecahan

Empayar

lohor

Lama ini sccara tidak langsung bolch dikatakan telah bcrpecah kepada lima

negeri iaitu

Empayar

Johor-Riau, Kesultanan Melayu Siak, Kesultanan Melayu Selangor

( 1766). Kesultanan Melayu Negeri Sembilan dan Kesultanan Melayu Terengganu 1708):)4

Kewujudan

ketiga-tiga negeri MeJayu

yang

baru ini turut

mengubah konsep

Daulat tradisi Raja Melayu.

9

) Kctiga-tiga negeri Kesultanan Melayu yang haru ini telah

menggunakan pendekatan baru masing-ll1asing dalam konsep daulat ini untuk menahalkan

sultan dan raja Melayu mereka,Yi> Misalnya, Sultan Sclangor iaitu Raja

Lumu

ditabalkan

') Hal illl tcLth IlK l1.\,cb.lhkall alla , , poiitik El1lpayar JOhof-Riau ~ e l l 1 a k i n rumit kcrana telah melihatkan perang

\audara antara Kcturullan Raja KcciJ

dan orang

Minangkahau

dengan kcturunan

kcluarga Bendahara dan

orang

B u ~ i s dari tahun

171

X

schingga tahun

1960-an.

Muhammad

YusotT

Hashim.

Kesultanan Me/avu Me aka, him.

l)()- oI1

K.

G. Tregonning, A Histon' of Modern Malaya, him. 61.

lJ? RdF[ SuJaiman

tcbh

mcrnhuat p c ~ j a n j i a n

dcngan

ketua

kuasa B u g i ~ ,

Daeng

Parani bahawa sckiranya Daeng

ParaJli hcr.1"ya mcmnantu

Raja Sulaiman menaik takhta

scnagai sultan

Johor-Riau, maka

Raja

Sulaiman

akan

IlIcl:tntik

orang

Bugis scnagai Yamluan Muda Johnr. Hal ini telah menyenahkan

kuasa

dan

peranan

Bendahara

) aJlg

,, ' lama

ini

hertu 'as senagai

penladhir

lertinggi dalam pcntadbiran Johor-Riau telah dialihkan kepada

Y"mtuan Muda Johm

yang

dipegang nleh orang

Bugis. K.

G. Tregonning, A Histon' ofModem Malaya,

him.

hi

n

~ j \ \ a l a l l

Majli


22/38

MALAYSIA DARI SEGI

SEJARAH

oleh Sultan Perak iaitu Sultan Mahmud yang mcmpunyai keturunan Sultan Melayu Mclaka

di kedua-dua pihak ibu bapa,n Sultan Terengganu iaitu Sultan Zainal Abidin (adik Sultan

Abdul lalil Riayat Syah IV

lohor)

pula ditabalkan scbagai Sultan oleh Sultan Johor-Riau

iaitu Sultan Sulaiman.

YX

Manakala Yang Dipertuan Negeri Sembi Ian pula dilantik olch

sembi Ian Undang mengikut ad at orang Minangkabau di Pagar Ruyung.

YY

Pendckatan

pendekatan baru ini telah berkonflik dan bertentang dengan konsep Daulat Raja Melayu

tradisi.

Konsep Daulat

ini telah

kehilangan kepiawianan yang 'standard' ataupun

kewibawaan, malahan pclbagai persoalan telah ditimbul di kalangan masyarakat Mclayu

sama ada sultan-sultan yang ditabalkan tersebut berdaulat.

Sementara itu, campur tangan orang Bugis dalam Empayar lohor-Riau ini juga

mempercepatkan konflik dalaman an tara pembesar Melayu dengan orang Bugis. Keadaan

politik yang tidak stabil ini telah memberi

peluang kepada

kuasa

Belanda

untuk

mengamalkan konsep Empayar Imperlialime Barat di dalam lingkungan Empayar Johor

Riau. Kini wujudnya persaingan yang sengit antara kuasa Bugis dengan kuasa Belanda

dalam urusan monopoli perdagangan bijih timah di Selangor dan Perak. Persaingan ini

boleh dilihat sebagai Imperlialisme Belanda melawan Anti-Imperlialisme Belanda di

Kepulauan Melayu. Akhirnya persaingan kuasa ini telah dimenangi oleh kuasa Belanda

kerana tentera Belanda telah berjaya menewaskan tcntera Bugis pada tahun 1 7 ~ 4

Kemenangan ini telah mcmbolehkan kuasa Belanda terus menguasai sebahagian Empayar

lohor-Riau dan Selangor.

IOO

Akan tetapi, penguasaan Belanda di Empayar lohor-Riau tidak dapat berkekalan

lama.

Kewujudan kuasa

British di Pulau Pinang

lOI

tclah

membolchkan rancangan

Imperliaslime empayarnya dilaksanakan di Tanah Melayu apabila Perang Napoleon mula

meletus di Eropah pada tahun 1795.

102

Pad a masa itu, kemerosotan kuasa Bugis dan

kekosongan kuasa Belanda

di

dalam

Empayar

lohor-Riau pada tahun

1895 telah

91 Khoo K a ~ Kim. Malav Societ\ Tran.sformation &

Democratisation:

A Stin ,lating And /lisccnling Stud\' Oil

The Evolution

of Malay

Society, hIm. 20.

98

Khoo

Kay

Kim, Malav

Societv:

TransflJrmatiol1

Democratisation:

A

Stimulating And

/li.lceming

St 'Jy

il

The

Evolution

of

Malav Society. him.

19.

Namun

juga ada

sumber menya\akan Sultan

'lamal Ahld\l\ \

ditabalkan oleh

Raia

Patani. . .

99 Khoo Kay Kim,

Malay

Societv: Trans fimnation Dem()crmi.sation:

A

Stimula1lng And Dm'cnlmg S1I Jy Oil

The Evolution oj Malay Societ\ , him.

\7. . , . . .

100 Raja Haji

merupakan

Yamtuan Muda Johor pada masa itu tclah dltewas dl tangan tentera k u ~ s a Belanda

d,lIl

k

d

T I k K . t .

da tahun

1784 Kekalahan tentera kuasa Bugts

1l1l

telah mengakIbatkan kuas,.,

mang at

leu epa

ang p . . . I

Belanda menakluki pusat pentadbiran

Empayar

Johor-Riau pada hulan Oktober 1784. Dengan

ItU.

sult,lIl. ) ]()l-

Riau pada mas a itu iaitu

Sultan

Mahmud

terpaksa menerima

seorang ReS/den Belanda

pada t a h U l : , . 1 7 , ~ )

Perlantikan Residen

Belanda

ini tclah membolehkan kua,a Belanda menguasal segala urusan perdac-,\llc-an

diRiau. Selangor juga mengalami

keadaan

yang sarna dengan Empayar

Johor-Riau.

Ini telah mcnandal-.an

bahawa Imperlialisme kuasa Belanda

berjaya

mengatasi Anti-Imperlialisme

Belanda

yang dJPllnpm oleh kua ,

Bugis di Tanah Melayu. K.

G. Tregonning,

A Histon

of

Modern Malaya, him. 65-66.

101 Francis Light telah menduduki Pulau

Pi

nang melalui perjanjian tipu mulishat dcngan Sultan Kcdah pada 17

Julai 1786. Scterusnya

mendapat

kawasan seberang Prai

daripada

Kedah pada tahun

I

X ) ) metalul pabaan

tentera.

K. G.

Tregonning, A Historv

ol

Modern Malaya, him. 67-85 . . .

102 Ini kerana bcrlakunya Perang Napoleon

(1795-1815)

di Eropah pada tahlm 1795 mengaklbatkan tanah JUJUhan

Belanda seperti Empayar Johor-Riau,

Melaka (Ogos

1795) dan

Pulau Jawa

( 1811) telah

d crahkan,

kcpada ku ,,,

British mengikut perjanjian surat Kew yang

ditandatangani

di antara Belanda dan Bnt h K. (,. I rcgonnlllg.

A History oj Modern

Malam

him. 93-96.

92


23/38

PFRKF\18ANGAN IDEOLOGI POLlTIK DAN MASYARAKAT MELAYU OJ TANAH MELAYU

membolchkan Sultan

Mahmud

memulihkan semula konsep hubungan tradisi Sultan

Bendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pemerintah yang mempakan konsep

Daulat tradisi Raja Melayu.

Namum begitu, konflik politik mengenai isu perdagangan

di

Kepulauan Melayu

di an tara kuasa British dengan kuasa Belanda telah berlaku selepas tamatnya Perang

Napoleon IU l Keadaan ini telah memaksa Stamford Raffles yang selaku lefteman Jeneral di

Pulau Jawa (1811-1818) dan

di

Bengkahulu mencari peluang untuk bercampur tangan

dalam konflik dalaman Empayar Johor-Riau mengenai isu pertabalan takhta sultan Johor

Riau di antara pembesar-pembesar Melayu dengan pembesar-pembesar Bugis. 4

Stamford Raffles telah bekerjasama dengan Temenggung Singapura Abdul

Rahman untuk menggunakan pendekatan

bam

dalam konsep Daulat bagi menabalkan

Tengku Hussein (Tengku Long) sebagai sultan Johor-Riau dengan gelaran Sultan Hussein

mengikut salah satu prinsip konsep Daulat tradisi Raja Melayu tradisi (mengikut adat

istiadat pertabalan sultan dengan kuasa perlantikan Bendahara Tun Ali/Bendahara Wan

Ali di Pahang).105 Pendekatan prinsip pertabalan sultan bam ini telah menyebabkan

Singapura dijadikan sebagai tanahjajahan British pada tahun 1819 berdasarkan e ~ j n j i n

yang ditandatanganinya. Namum tindakan penyerahan Singapura ini telah menyebabkan

Sultan Hussein sendiri kehilangan kedaulatan sebagai sultan Johor-Riau dan baginda

dianggap oleh orang Melayu sebagai Yang Dipertuan Selat (Sultan Singapura) sahaja

3 Keadaan ini herlaku kerana kua,a Belanda telah mengambilalih semula

tanahjajahan

daripada kuasa British pada

tahun I X X mengikut per janjian surat Kew

yang

ditandatangani. Hal ini telah menyebabkan kepentingan British

di Kepulauan Melayu terjeja,.

K G

Tregonning. A

Histon oj Modern Malaya.

hIm. 97-99.

104 Tujuan Stamford Raffle.s berbuat demikian adalah untuk meneari tapak pelahuhan yang

,esuai

di Kepulauan

Mclay u hagi melindungi kepentingan ekonomi British di ,amping dapat menghalang monopoli perdagangan

Belanda.

K

G Tregonning. A Histon oj Modem

Malam,

him. 99-102

10) Sultan Hussein mendapat sokongan daripada Temenggung Abdul Rahman di Singapura dan Johor serta Bendahara

Tun Ali di Pahang. Manakala Sultan Abdul Rahman mendapat sokongan kua,a Belanda dan pembe,ar Bugis di

Kepulauan

Riau-Lingga.

Keadaan

ini telah menimbulkan kontlik politik mengenai pertabalan Sultan

Johor-Riau.

Kua ,

Belanda

dan

pembesar

Bugis telah

menyingkirkan Tengku Husseinrrengku Long

sebagai Sultan Johor

Riau

dengan

ala,an bahawa Tengku Hussein tidak menghadiri

upacara

Jena, ah Sultan Mahmud Syah

pada

tahun

IH12. Dengan itu, Tengku Abdul Rahman telah diangkat sebagai Sultan Johor-Riau tanpa mengikut upacara

pertahalan

,ultan

dengan alat-alat kebesaran.

Cara

perlantikan Sultan Ahdul

Rahman

ini telah menimbulkan

kctidakpua,hati pembe,ar Melayu di

Johor,

Singapura

dan

Pahang kerana ia tidak mematuhi konsep

Daulat

tradisi Raja Melayu. Malahan pihak Belanda juga telah menandatangani perjanjian dengan Sultan Abdul Rahman

pad a 26

November

I X18. Dalam perjanjian tersebut, pihak Belanda telah mengakui ataupun

mengikraf

Sultan

Abdul Rahman sehagai Sultan Johor-Riau yang sah. Keadaan ini telah membolehkan Stmford Raffles telah

lllengamhil peluang ini untuk m elantik Tengku Hussein sehagai Sultan Johor-Riau kerana beliau telah mengetahui

h hawa

alat-alat kehesaran pertahalan sultan

di

tangan pemhesar-pemhesar yang Pro-Sultan Hussein membolehkan

Tengku Hussein ditabalkan sebagai Sultan Johor-Riau yang berdaulat lllengikut konsep

Daulat

tradisi Raja

Melayu. Olch itu, heliall telah mengamhil peluang ini dengan kerjasama daripada Temenggung Ahdul Rahman

untuk

menandatangani

satu perjanjian

dengan

Sultan Hussein untuk

memholehkan Singapura

lllenjadikall sehagai

tapak pclabuhan hagi pihak British. Perlantikan Sultan Hussein oleh Stamford Raffles dianggap olch kuasa

Belanda dan

pembesar

Bugis telah

melanggar

konsep Daulat tradisi Raja

Mclayu

kerana Sultan Hussein dilantik

oleh orang asing sebagai Sultan Johor-Riau melalui perjanjian pad a 6 Februari 1819. Abdullah Zakaria Ghat.ali,

Pc

rang Dan Damai: Politik Melayu Abad Ke-19 Dengan Rujukan Khas Kepada Muar I S79-1 SSO , Masvarakat

Melow Alwd

Ke-19.

Jawatankuasa Kolokium. Jabatan Sejarah. Universiti Kebangsaan Malaysia (Eds.). Kuala

Lumpur: Dewan

Baha,a

Dan Pustaka Kementerian Pendidikan Malaysia. 1991. hIm. 94. Nicholas Tarling,

Sou/hea.\/ Asia:

A

Modern

His/on, him. 66.

K G

Tregonning. A

Histon

of

Modern Malaya.

hIm. 99-102.

93


24/38

MALAYSIA

DARI SEGI SEJARAH

walaupun baginda merupakan waris sebenar hagi Empayar Johor-Riau. Ifl Insiden perjanjian

ini menunjukkan bahawa pihak kuasa British berniat lIntuk mengamalkan Irnperliaslimc

empayar British secara tidak langsung di Tanah Melayu.

Campur

tangan British ini akhirnya telah menyehabkan konsep Empayar

Imperlialsme Melayu ini menjadi lenyap apabila Perjanjian Persetiaan British-Bclanda IX:?4

telah ditandatangani oleh kuasa Bclanda dan kuasa British

di

London. Keadaan politlk I I l I

telah menyebahkan Empayar Johor-Riau ini tclah dipecahkan kepada dua kawasan klla,a

asing yang herasingan iaitu Pulau

Sumatera

terletak di

hawah

pengaruh Belanda yang

berpusat di Batavia dan Tanah Melayu pula terletak di bawah pengaruh British yang

berpusat di Negeri-Negeri Selat (NNS) yang ditubuhkan pada

182h ll17

Pembahagian kawasan pengaruh kuasa asing ini telah mewujudkan dua huah

negeri KesuItanan Melayu yang baru iaitu Kesultanan Melayu Riau-Lingga (181 X-I X 3)

dan

Kesultanan Melayu Johor-Pahang-Singapura

(1819-1855). Ma1ahan Perianjiall

Persetiaan British-Belanda ini telah menimbulkan kekacauan politik

di

Negeri Scmhil,ln

kerana

ia telah

menyebabkan

sistem perlantikan Yang

Dipertuan

Negeri tidak dapat

berfungsi secara l a n c a r l l I ~

Kebangkitan mpayar Imperlialisme ritish Dan Terkuburnya Konsep Empayar

Imperliaslime Melayu

Perpecahan

Empayar

Johor-Riau ini telah menandakan hahawa usaha pemulihan konscp

hubungan tradisi Sultan-Bendahara yang sebagai pemerintah dan penasihat pcmcrintah

yang diusahakan oleh Sultan

Mahmud

(176 I -I 812) telah gagal kerana konscp ini hanya

dapat bertahan sehingga tahun 1863.

lflY

Keadaan ini berlaku kerana kuasa British yang

berpusat di NNS telah beransur-ansur mengambilalih peranan

Empayar

Johor-Riau dan

memperkukuhkan

kedudukannya sebagai kuasa politik agung yang dapat mcnstahilkan

106 Mengikut komen R 1 Logan dalam kajian hoo Kay Kim orang Meiayu tclah mengganggap Sultan L l n ~ : ~ l d

iaitu Sultan Abdul

Rahman

,ehagai

sultan .lohm-Riau yang

,chenar.

Khoo Kay Kim,

Malar Soci( t, Tram/orlllalii

Democratisatioll: A Stimulating Alld Discernini< Sludr 011 The E, olutio/l r Molar SOtiel1. him. 21. 1111 I1II

107 K

G Trcgonning,

A Histon oj Modem Malava. him. 103-106.

lOS

Raja-raja Negeri

Sembi

Ian (Yang

Dipertuan

Negeri)

pada

,,,,,Inya adalah hera,al dari

Pagar

Rllvung

di

Plll u

Sumatera. Akan tetapi Perjanjian Persetiaan Briti,h-Belanda I S24 telah mengakihatkan kekacauan polilik telah

berlaku di Negeri Sembi Ian kerana raja-raja dari Pagar Ruyung telah dihalang oleh

kua,a

British dan ku"",

Belanda untuk datang ke Tanah Melayu ,ebagai Raja Negcri Semhilan supaya mereka

darat

me\Vujudkan dUd

kawasan pengaruh kuasa yang

hera,ingan

mengikut

perjanjian

yang ditandatangani. Hal ini telah menimhulk""

,oal

politik mengenai penggantian takhta kcrajaan Ncgcri Sembilan dan akhirnya menyehahkan Undang-unddng

wilayah masing-masing ingin menaik takhta kerajaan. Malahan keadaan ini

tdah

memho\chkan pihak

Brit"h

meneapai kemenangan dalam Perang Naning.

109 Perubahan konscp ideologi politik telah dilihat scbagai ,atll fasa perkcmballgan politik orang Melavll dalam

kcadaan konllik polilik yang

bersituasi

Ordc Melayu Lama melawan Orde Melayu

BanI. l\1alahan

kiln", '

hubullgan tradisi Sultan-Bendahara yang

,chagai

pemerintah dan penasihat pemcrintah hallY

darat

hertahdl1

schingga

Zaman

Pemerintahan

Sultan Mahmud

Muzaffar

Syah (Sultan

Riau-Lingga)

kerana Tun Ahdul Rahm, ,

merupakan Ipar Raja

terakhir yang dapat

bertahan sebagai Bendahara

sehingga

tahun IX63. Ini bccillakna klln,,'p

ini telah

terkubur pada

tahun 1863. Sila Iihat carta dan kronolugi fa,a penulis, Haji MUl.atlar Dato' Hj. \111ham:td.

(Tun) Suzana (Tun) Hj. Othman, Melavu Islam beraja: mmggali hakikat Ieluhur: SUlltU

mill/ill ,'o M lm

II

him. 90,

lOY

ideologi politik masyarakat melayu

Documents