lịch sử văn minh thế giới - sachvui.com · lỜi nÓi ĐẦu môn lịch sử văn minh...

94

Upload: others

Post on 30-Aug-2019

16 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại
Page 2: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

LỊCHSỬVĂNMINHTHẾGIỚINgườibiênsoạn:ĐOÀNTRUNG

Thôngtinebook:Nguồn:ĐạihọcAnGiangThựchiệnebook:hoi_ls

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MụclụcLỜINÓIĐẦUBÀIMỞĐẦUI.MộtsốvấnđềvềkháiniệmII.NhữngdấuhiệuvănminhtrongthờikìcôngxãnguyênthuỷIII.CácnềnvănminhlớntrênthếgiớiChươngI:VĂNMINHBẮCPHIVÀTÂYÁI.VănminhAiCậpcổđạiII.VănminhLưỡngHàcổđạiIII.VănminhArậpChươngII:VĂNMINHẤNĐỘI.CơsởhìnhthànhnềnvănminhẤnĐộII.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhẤnĐộChươngIII:VĂNMINHTRUNGQUỐCI.CơsởhìnhthànhnềnvănminhTrungHoaII.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhTrungHoaChươngIV:VĂNMINHHYLẠPCỔĐẠII.CơsởhìnhthànhnềnvănminhHyLạpcổđạiII.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhHyLạpcổđạiChươngV:VĂNMINHLAMÃCỔĐẠII.CơsởhìnhthànhnềnvănminhLaMãcổđạiII.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhLaMãcổđạiChươngVI:VĂNMINHTÂYÂUTHỜITRUNGĐẠII.HoàncảnhhìnhthànhnềnvănminhTâyÂuTrungđạiII.VănhoáTâyÂutừthếkỷVđếnthếkỷXIII.VănhoáTâyÂutừthếkỷXIđếnthếkỷXIVIV.VănhoáTâyÂuthờiphụchưngV.SựtiếnbộvềkỹthuậtVI.SựrađờicủađạoTinLànhChươngVII:SỰXUẤTHIỆNVĂNMINHCÔNGNGHIỆP

Page 3: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.ĐiềukiệnrađờicủanềnvănminhcôngnghiệpII.CuộccáchmạngcôngnghiệpIII.NhữngphátminhKHKTvàhọcthuyếtchínhtrịthờicậnđạiIV.NhữngthànhtựuvềvănhọcnghệthuậtChươngVIII:VĂNMINHTHẾGIỚITHẾKỶXXI.VănminhthếgiớinữađầuthếkỷXXII.ChiếntranhthếgiớivàsựpháhoạivănminhnhânloạiIII.VănminhthếgiớinữasauthếkỷXXKẾTLUẬN

Page 4: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

LỜINÓIĐẦUMônLịchsửvănminh thếgiớiđãđượcđưavàochương trìnhcủacác

trườngđạihọcvàcaođẳngmộtsốnămnay.Khối lượngkiến thứcvềcácnềnvănminhnhânloạithìrấtlớn.CónhiềugiáotrìnhLịchsửvănminhthếgiớiđãđượcxuấtbảnđểsửdụngởcáctrườngđạihọcphụcvụchochươngtrình60tiết .Têngiáotrìnhmỗinơikhônggiốngnhau,cócuốnlấytênlàLịchsửvănminhthếgiới,cócuốnlạilấytênlàLịchsửvănminhnhânloại.Cấutrúcmỗigiáotrìnhcũngkhônggiốngnhau.

Đểphụcvụchocácbạnsinhviêncaođẳngvớithờilượngchươngtrìnhchỉcó30 tiết,chúng tôisaukhi thamkhảogiáo trìnhởmộtsốcác trườngbạn,dựavàochương trìnhcủaBộGiáodục&Đào tạođể làmchuẩnbiênsoạnGiáotrìnhnày.

ĐốivớisinhviênKhoahọcxãhội,họcphầnnàycòncó tácdụngtrựctiếpgiúpcácbạnsẽgiảngdạytốthơnchươngtrìnhTHCSmớiápdụngtừnăm2002.BởivìởchươngtrìnhTHCSmớicóchúýđềcậprấtnhiềuđếncácgiátrịvănminhvậtthểvàphivậtthểmànhânloạiđãsángtạoratrongquátrìnhpháttriển.

Giáo trìnhgồmcó8 chươngnhằmđem lại chongười đọcnhữnghiểubiết cơ bản, có hệ thống về các nền văn minh lớn thời cổ - trung đại ởphươngĐông,phươngTâyvànềnvănminhcôngnghiệpthờicận,hiệnđại.

Trongnộidungmỗichương,chúngtôitrướctiênđềcậptớicơsởhìnhthànhmỗinềnvănminh,trìnhđộpháttriểnkinhtế,phânhóaxãhội,sơlượcsựthànhlậpvàcấu trúcnhànước, triếthọc, tư tưởng,nhữngthànhtựuvềkhoahọc-kĩthuậtvàvănhọcnghệthuật.

DođâylàgiáotrìnhchỉđểphụcvụchosinhviênCĐSPvớichươngtrình30tiết,vìvậychúngtôichỉđưavàođâynhữnggìđượccoilàcôđọng,cơbảnnhất.NếucácbạnmuốntìmhiểuthêmthìchúngtacóthểthamkhảoởcáctàiliệuđãcókháđầyđủtrênthưviệncủaTrườngĐạihọcAnGiang:

•Almanachnhữngnềnvănminhthếgiới,NXBVănhóaThôngtin,HàNội,1996(nhiềutácgiả).

•VũDươngNinh(chủbiên):Lịchsửvănminhnhânloại,NXBGiáodục,HàNội,1997.

• VũDươngNinh(chủbiên):Lịchsửvănminhthếgiới,NXBGiáodục,HàNội,1999.

• LêPhụngHoàng(chủbiên):Lịchsửvănminhthếgiới,NXBGiáodục,HàNội,1999.

Doýđịnhmuốngópphầngiúpcácbạnsinhviêntrongquátrìnhhọctập,chúngtôiđãmạnhdạnbiênsoạntàiliệunày.Trongquátrìnhbiênsoạnkhó

Page 5: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

tránhkhỏinhữngthiếusót,chúngtôimongnhậnđượcnhữngsựgópýchânthànhcủacácthầycôgiáo,cácbạnsinhviênvàcácđộcgiảđểchúngtôisửachữagiáotrìnhđượchoànchỉnhhơn.

Chânthànhcámơn.Tp.LongXuyêntháng8-2002

Ngườibiênsoạn

Page 6: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

BÀIMỞĐẦU

Page 7: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.Mộtsốvấnđềvềkháiniệm1.1Vănhoá?Trướckhinóivềthuậtngữvănminh,chúngtacầnthốngnhấtvớinhau

vềkháiniệmvănhóa.TheoTừđiểntiếngViệt,NXBKhoahọcXãhội,HàNội,1994:Vănhoágồmtổngthểnhữnggiátrịvậtchấtcũngvàtinhthầndoconngườisángtạoratrongquátrìnhlịchsử.

Ngàynay,đãcónhiềuhọcgiảđưaranhữngthuậtngữvềvănhóa,nhưngđasốcáchọcgiảđềuthốngnhấtvớinhaunộidungvănhoálàtấtcảmọigiátrịvậtchấtvàtinhthầnmàconngườitađãsángtạorahaythunhậnđượctrongquátrìnhlịchsử.

Nhưvậy,mỗidântộcđềucótổngthểnhữnggiátrịvănhoácủamình,từnhữngcáitrốngđồngnổitiếngđếntụcnhuộmrăng,ăntrầu,xămmìnhtrướckia...Nhữnggiátrịvănhoáđó,bêncạnhnhữnggiátrịdochínhdântộcđósángtạorathìkhôngítgiátrịcónguồngốcthunhậnđượctừcáccộngđồngkháctrongquátrìnhtiếpxúcgiữacáccộngđồng.Chữviết,đạoNho,nhiềuphong tục cưới xin, ma chay ... của dân tộc ta chắc chắn cũng chịu ảnhhưởngcủanhữngdântộclánggiềng.

Mỗingườisinhravàlớnlênởmộtmôitrườngnhấtđịnh,thườngcóvốnliếngnhữnggiá trị riêng thunhậnđược từmôi trườngcộngđồngmìnhđãtrưởngthành.Trướckia,dođiềukiệngiaothông,thôngtinliênlạccònhạnchế,nhữngngườicónguồngốcvănhoákhácnhaulầnđầutiêngiaotiếpvớinhaurấtdễxảyrahiểulầm,thậmchícólúcmâuthuẫngaygắt.

1.2.Vănminh?

CũngtheoTừđiểntiếngViệt(sđd):Vănminhlàtrìnhđộpháttriểnđạtđếnmộtmứcđộnhấtđịnhcủaxãhộiloàingười,cónềnvănhoávậtchấtvàtinhthầnvớinhữngđặctrưngriêng.(VănminhAiCập.Ánhsángcủavănminh.Nềnvănminhcủaloàingười.)

Theochúngtôi,Vănminhlàtrạngtháitiếnbộcảvềvậtchấtcũngnhưtinhthầncủaxãhộiloàingười.Vănminhcòncóthểhiểulàgiaiđoạnpháttriểncaocủavănhoácũngnhưhànhvihợplícủaconngười.

Nhưvậyđãcóconngườilàcónhữnggiátrịvănhoá.Nhưngtronglịchsử,đếngiaiđoạnnàothìthườngđượcngườitathốngnhấtlàloàingườiđãbướcvàoxãhộivănminh?Đólàgiaiđoạncónhànước.Thôngthườngcùngvớigiaiđoạnhìnhthànhnhànướcthìchữviếtcũngxuấthiện,dođóvănhoácóbướcpháttriểnnhảyvọt.Tấtnhiên,cóthểởmộtsốnơiđãcónhànướcmàchưacóchữviết,nhưngđókhôngphảilàtrườnghợpphổbiến.

Page 8: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Bêncạnhkháiniệmvănhoá,vănminh,ởnướctatrướckiacòncókháiniệmvănhiến,vănvật.

TrongbàiBìnhNgôĐạiCáo,NguyễnTrãiviết“NhưnướcĐạiViệttatừtrước,vốnxưngnềnvănhiếnđãlâu”.Thủađónướctachưacóthuậtngữvănminh,câuđócủaNguyễnTrãi cónghĩa tươngđương“XétnhưnướcĐạiViệttatrướckiathựclàmộtnướcvănminh.Nhưvậyvănhiếncónghĩatươngđươngnhưvănminh.Vănminhlàtừhiệnđại,vănhiếnlàmộttừcổngàynayítngườisửdụng.

CòntheoTừđiểntiếngViệt:Vănhiếnlàtruyềnthốngvănhoálâuđờivàtốtđẹp.(Mộtnướcvănhiến)

Văn vật là khái niệm để chỉ những giá trị văn hoá về mặt vật chất.“ThăngLongngànnămvănvật”.Cómộtthuậtngữdễhiểuhơnnhiều,đólàthuậtngữvănhoávậtthể.CòntheoTừđiểntiếngViệtthìđịnhnghĩa:Vănvậtlàtruyềnthốngvănhoátốtđẹpbiểuhiệnởnhiềunhântàitronglịchsửvànhiềuditíchlịchsử.

Page 9: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.Nhữngdấuhiệuvănminhtrongthờikìcôngxãnguyênthuỷ

Tuycáchọcgiảđềuthốngnhấtvớinhau,khixuấthiệncácnhànướcđầutiêntrêntráiđấtnàythìlúcđómớicóthểnóiloàingườiđãbướcvàoxãhộivănminh.Nhưngnhưtađãthốngnhấtởtrên“Vănminhlàđểchỉgiaiđoạnpháttriểncaocủavănhoácũngnhưhànhvihợplícủaconngười”.Vìvậy,ngaytừthờikìnguyênthuỷ,tuychưacóthểgọilàxãhộivănminhnhưngconngườithờikìđóđãcónhữngbiểuhiệntiếnbộ,hợplí,đặttiềnđềchosựhìnhthànhcácnềnvănminhnhânloạisaunày:

Việctìmralửađánhdấumộtbướctiếnnhảyvọttronglịchsửloàingưòi,giúpconngườimạnhhơnhẳncác loàiđộngvậtkhác.Lửagiúpconngườichiếnthắngthúdữ,nướngchín thứcăn, làmđồgốm,chinhphụccácrừngcâyđểlàmđấttrồngtrọt...vàsaunàylànghềluyệnkim.

•Từchỗsốngtheobàyđàntiếnlênxâydựngtổchứccôngxãthịtộc, đó làmột tổ chức hợp lí đầu tiên vềmặt xã hội.Đối với lịch sử loàingười,đâylàmộtbướctiếnlớn.

•Phâncônglaođộnggiữatrồngtrọtvàchănnuôi,giữanôngnghiệpvớithủcôngnghiệp.Đâylàmộtsựsắpxếphợplí,tiệnlợi,tạođiềukiệnchoviệcchuyênmônhoátrongxãhộivănminhsaunày.

•Sựxuấthiệncungtêncũnglàmộtbướctiếnlớn.Đâylàmộtloạivũkhíphứctạpđòihỏiphảitíchluỹkinhnghiệm,trítuệsắcsảovàkĩnăngkhéoléo.

•Hônnhâncũngcómộtbướctiếnlớntừtạpgiao,đồnghuyếtđếnhônnhântheogiađìnhổnđịnh.Đólàsựtíchluỹkinhnghiệmnhiềuđờiđểtránhhiệntượngđồnghuyết,tăngsứcsốngchothếhệsau.

•Tôngiáonguyênthuỷxuấthiệncũnglàmộtbướctiếnlớnvềmặttinhthần.Tínngưỡngtôtem,việcthờcúngtổtiênlànhữngbiểuhiệngiátrịtinhthầnquantrọngcủaconngườinguyênthuỷ.

•Nghệthuậtnguyênthuỷcũnglàmộtbiểuhiệnpháttriểnvănhoáquantrọng,nóthểhiệncáchnhìncủangườixưabằngnhữnghìnhtượngcụthểđốivớithếgiớibênngoài.

•Nhữngbiểuhiệnbanđầucủakíhiệughinhớnhưdùngdâythừngđểthắtnút,dùngcáchìnhvẽđểdiễntảtìnhcảmcũnglànhữngtiềnđềchochữviếtsaunày.

Page 10: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

III.CácnềnvănminhlớntrênthếgiớiLoài người xuất hiện cách đây hàng triệu năm và ngay từ lúc đó con

người đã tạo ra nhiều giá trị vật chất cũng như tinh thần nhưng xã hộinguyênthuỷlúcđónóichungvẫncònởtrongtìnhtrạngmôngmuội.

TớicuốithiênniênkỉIV,đầuthiênniênkỉIIITCN,ởmộtsốnơicóđiềukiện tựnhiên thuận lợihơncácnơikhác,conngười tập trungsinhsốngởnhữngnơiđóđônghơn.HạlưucácconsônglớnởchâuÁvàchâuPhiđãhình thành rabốn trung tâmvănminhsớmnhất củanhân loạiđó là trungtâmvănminhAiCập,LưỡngHà,ẤnĐộ,TrungHoa.

Mộtđiểmgiốngnhaulàcảbốntrungtâmvănminhnàyđềudựavàocáccon sông lớn: Ai Cập nhờ có sông Nin ( Nile), Lưỡng Hà nhờ có sôngƠphrat(Euphrates)Tigrơ(Tigris),ẤnĐộnhờcósôngẤnvàsôngHằng,TrungHoanhờcóHoàngHàvàTrườngGiang.Hạlưucủacácconsôngnàyđấtrấtmàumỡ,thuậnlợichoviệcpháttriểnnôngnghiệp,tạođiềukiệnchocưdânởđâysớmbướcvàoxãhộivănminh.

ỞphươngTây,cóhai trung tâmvănminhxuấthiệnmuộnhơn,đó làvănminhHyLạpvàLaMã ( khoảngcuối thiênniênkỉ III đếnđầu thiênniênkỉIITCN).TuyxuấthiệnmuộnhơncáctrungtâmvănminhởphươngĐông,nhưngnhờkếthừacácthànhtựuvănminhcủaphươngĐôngrồisauđópháttriểnlênnênvănminhHy-Lacũngđểlạichonhânloạinhiềugiátrịquantrọng.

Thờitrungđại, toànbộTâyÁvàBắcPhinằmtronglãnhthổđếquốcArập.PhươngĐônghìnhthànhbatrungtâmvănminhlớnlàArập,ẤnĐộ,TrungHoa.Trongba trung tâmvănminhđó,ẤnĐộvàTrungHoacó sựpháttriểnliêntụctừthờicổđạitớithờitrungđại.

ỞphươngTây,thờitrungđạichỉnằmtrongmộttrungtâmvănminhlàvănminhTâyÂu.

Ngoàinhữngtrungtâmvănminhlớn,thờicổ-trungđạitrênthếgiớicònhình thành những trung tâmvănminh nhỏ hơn như vănminh củamột sốngườidândađỏởChâuMĩ,vănminhởmộtsốvùngthuộcĐôngNamÁ.

Ngaytừthờicổ-trungđại,nhữngnềnvănminhtrênthếgiớikhôngphảiphát triển hoàn toàn biệt lập với nhau.Con người giữa các trung tâm vănminh khác nhau đã có sự tiếp xúc với nhau qua buôn bán, du lịch, chiếntranh,haytruyềngiáo.Vìvậychắcchắnnhữnggiátrịvậtchấtcũngnhưtinhthầngiữacáctrungtâmvănminhấycũngđãcóảnhhưởnglẫnnhau.

Tớithờicậnđại,cácnướcphươngTâynhờsựpháttriểnnhanhchóngvềkhoahọckĩthuậtđãtrởthànhcácquốcgiapháttriểnvềkinhtế,hùngmạnhvềquânsự.Cùngvớiquá trình thựcdânhoá,cácnướcphươngTâyđã lôicuốncácvùngcònlạicủathếgiớivàoluồngpháttriểncủavănminhchung

Page 11: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

thờicậnđại.Trêncơsởcủavănminhthếgiới thờicổ-trungđạimàloàingười thời

cậnđạivàhiệnđạiđã tạonênđượcnhữngthànhtựu to lớn trên tấtcảcáclĩnhvựcnhưchúngtađãthấyngàynay.

Page 12: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngI:VĂNMINHBẮCPHIVÀTÂYÁ

Page 13: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.VănminhAiCậpcổđại1.CƠSỞHÌNHTHÀNHNỀNVĂNMINHAICẬPCỔĐẠI:

1.1.1.Địalívàdâncư:

AiCậpnằmởĐôngBắcChâuPhi,hạ lưusôngNin.SôngNin làmộtconsôngdàinhấtthếgiới,khoảng6500kmchảytừTrungPhilênBắcPhi.Hàngnăm, tớimùamưanướcsôngNincuồncuộnđỏphùsabồiđắpchonhữngcánhđồngởhạ lưusôngNin.Đấtđaimàumỡ,câycỏtốt tươi,cácloàiđộng thựcvậtphongphú,nênngay từ thờinguyên thuỷconngườiđãtậptrungsinhsốngởđâyđônghơncáckhuvựcxungquanh.

Tớicáchngàynaykhoảng6000năm,conngườiởđâyđãbiếtsửdụngnhữngcôngcụ,vũkhíbằngđồng.Côngcụbằngđồnggiúpconngườiởđâychuyểnsangsốngchủyếunhờnghềnông,thoátkhỏicuộcsốngsănbắn,háilượmvàsớmbướcvàoxãhộivănminh.Chínhvìvậymàcáchđâyhơn2000nămtrước,mộtnhàsửhọcHyLạp làHêrôđôt tới thămAiCậpđãcómộtnhậnxétrấthaylà“AiCậplàtặngphẩmcủasôngNin”.

Vềmặtdâncư,nhữngcưdâncổnhấtởlưuvựcsôngNinlànhữngthổdânChâuPhihìnhthànhtrêncơsởhỗnhợpnhiềubộlạc.Saunày,mộtsốbộtộcHamit(Hamites)từTâyÁxâmnhậphạlưusôngNin.TrảiquamộtquátrìnhhỗnhợplâudàigiữangườiHamitvàthổdânChâuPhiđãhìnhthànhranhữngtộcngườiAiCậpcổđại.

1.1.2.CácthờikìlịchsửchínhcủaAiCậpcổđại:

Dogiáotrìnhnàymụcđíchchínhlàlàmchongườiđọchìnhdungđượcsựphát triểncủavănminhnhânloại,vìvậylịchsửcủacáctrungtâmvănminhchỉtrìnhbàysơlượcởmứcđộcácthờikìlịchsửchính.

LịchsửAiCậpcổđạicóthểchiaralàm5thờikìchínhsau:•ThờikìTảoVươngquốc(khoảng3200-3000nămTCN)•ThờikìCổVươngquốc(khoảng3000-2200nămTCN)•ThờikìTrungVươngquốc(khoảng2200-1570nămTCN)•ThờikìTânVươngquốc(khoảng1570-1100nămTCN)•ThờikìHậuVươngquốc(khoảng1100-31nămTCN)

1.2.NHỮNGTHÀNHTỰUCHỦYẾUCỦAVĂNMINHAICẬPCỔĐẠI:

Page 14: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

1.2.1.Chữviết,vănhọc:

Khoảng hơn 3000 nămTCN, người Ai Cập cổ đại đã sáng tạo ra chữtượnghình.Muốnchỉmộtvậtgìthìhọvẽnhữngnéttiêubiểucủasựvậtđó.Để diễn tả những khái niệm trừu tượng thì họmượn ý.Thí dụ để diễn tảtrạngtháikhátthìhọvẽbalànsóngnướcvàcáiđầubòđangcúixuống;đểnóilênsựcôngbằngthìhọvẽlôngchimđàđiểu(vìlôngđàđiểuhầunhưdàibằngnhau).

Từ chữ tượng hình, sau này ngườiAiCập cổ đại đã hình thành ra hệthống24chữcái.VàothiênniênkỉIITCN,ngườiHíchxốtđãhọccáchviếtcủangườiAiCậpđểghi lạicácngônngữcủamình.Vềsaunày, loạichữviếtấylạiítnhiềuảnhhưởngtớingườiPhênixivàngườiPhênixiđãsángtạoravầnchữcáiA,B ...NhữngchữtượnghìnhcủangườiAiCậpđượckhắctrênđá,viếttrênda,nhưngnhiềunhấtlàđượcviếttrênvỏcâysậypapyrus.Đây làmột loại “giấy”cổxưanhất,dovậyngônngữnhiềunước trên thếgiới, giấy được gọi là papes, papier ...Năm 1822,một nhà ngôn ngữ họcngườiPháp làSampôliông (Champollion )đã tìmcáchđọcđược thứchữnày.

Vềvănhọc,những tácphẩmtiêubiểucòn lạinhưTruyệnhaianhem,NóiThậtvàNóiLáo,Đối thoạicủamộtngười thấtvọngvới linhhồncủamình,Ngườinôngphubiếtnóinhữngđiềuhay...

1.2.2.Tôngiáo:

NgườiAiCậpcổđạitheođathầngiáo,họthờrấtnhiềuthần.Banđầu,mỗivùngthờmỗivịthầnriêngcủamình,chủyếulànhữngvịthầntựnhiên.Đếnthờikìthốngnhấtquốcgia,bêncạnhnhữngvịthầnriêngcủamỗiđịaphươngcòncócácvị thầnchungnhư thầnMặt trời (Ra ), thầnsôngNin(Osiris).

NgườiAiCậpcổtinrằngconngườicóhaiphần:hồnvàxác.Khiconngườichếtđi,linhhồnthoátrangoàinhưngcóthểmộtlúcnàođólạitìmvềnơixác(Họtinrằngnhưkhibịngất,hồnthoátrangoàitạmthời).Vìvậynhữngngườigiàucótìmmọicáchđểgiữgìn thểxác.Kĩ thuậtướpxácvìvậycũngrấtpháttriển.

1.2.3.Kiếntrúcđiêukhắc:

NgườiAiCậpcổđạiđãxâydựng rấtnhiềuđềnđài,cungđiện,nhưngnổibậtnhấtphảikểđếnlàcáckimtựtháphùngvĩ,vĩnhcửu.NgườithiếtkếraKim tự thápđầu tiênđể làmnơi yênnghỉ cho cácpharaon là Imhotép.

Page 15: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Ngườitađãpháthiệnrakhoảng70Kimtựtháplớnnhỏkhácnhautrongđócó3KimtựthápnổitiếngnằmởgầnthủđôCairo.LớnnhấtlàKimtựthápKêôp(Kheops)caotới146m,đáyhinhvuông,mỗicạnhtới230m.ĐãmấyngànnămquacácKimtựthápvẫnsừngsữngvớithờigian.VìvậyngườiAiCập có câu “Tất cảmọi vật đều sợ thời gian, nhưng riêng thời gianphảinghiêngmìnhtrướcKimtựtháp”.

Ngoàiviệcxâydựngcáclăngmộ,ngườiAiCậpcổcònđểlạiấntượngchođờisauquacáccôngtrìnhđiêukhắc.Đặcbiệtnhất là tượngNhânSư(Sphinx)hùngvĩởgầnKimtựthápKhephren.BứctượngmìnhsưtửvớigươngmặtKhephren cao hơn 20m này có lẽmuốn thể hiệnKhephren làchúatểvớitríkhôncủaconngườivàsứcmạnhcủasưtử.

1.2.4.Khoahọctựnhiên:

Vềthiênvăn,ngườiAiCậpcổđãvẽđượcbảnđồsao,họđãxácđịnh12cunghoàngđạovàsaoThuỷ,Kim,Hoả,Mộc,Thổ.NgườiAiCậpcổlàmralịchdựavàosựquansátsaoLang(Sirius).Mộtnămcủahọcó365ngày,đólàkhoảngcáchgiữahailầnhọthấysaoLangxuấthiệnđúngđườngchântrời.Họ chiamột năm làm3mùa,mỗimùa có 4 tháng,mỗi tháng có 30ngày.Nămngàycòn lạiđượcxếpvàocuốinămlàmngày lễ.Đểchia thờigiantrongngày,họđãchếrađồnghồmặttrờivàđồnghồnước.

Vềtoánhọc,doyêucầulàmthuỷlợivàxâydựngnênkiếnthứctoánhọccủangườiAiCậpcổcũngsớmđượcchúýpháttriển.Họdùnghệđếmcơsố10.Họrất thành thạocácphép tínhcộng trừ,cònkhicầnnhânvàchia thìthựchiệnbằngcáchcộngtrừnhiềulần.Vềhìnhhọc,họđãtínhđượcdiệntíchcủacáchìnhhìnhhọcđơngiản;đãbiết trongmột tamgiácvuông thìbìnhphươngcạnhhuyềnbằngtổngbìnhphươnghaicạnhgócvuông.Picủahọtính=3,14.

VềYhọc,ngườiAiCậpcổđãchia racácchuyênkhoanhưkhoanội,ngoại ,mắt, răng, dạdày ...Họđãbiết giải phẫuvà chữabệnhbằng thảomộc.

Page 16: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.VănminhLưỡngHàcổđại

2.1.CƠSỞHÌNHTHÀNHNỀNVĂNMINHLƯỠNGHÀCỔĐẠI:

2.1.1.Điềukiệntựnhiên,dâncư:

LưỡngHà làmột vùng bình nguyên nằm giữa hai con sông Tigrơ vàƠphrátthuộcTâyÁ.NgườiHyLạpcổđạigọiđâylàMésopotamie,cónghĩalàvùngđấtgiữahaisông.TâyÁphầnlớnlànúivàsamạc,vìvậyvùngđấtphìnhiêunămgiữahai con sôngnày lànơi thườngxảy ra các cuộc tranhchấpgiữacáctộcngườiđểtìmmảnhđấtthuậnlợichocuộcsống.

Vềcưdân,ngườiSumertừthiênniênkỉIVTCNđãtớiđịnhcưởLưỡngHàvàxâydựngnênnềnvănminhđầutiênởđây.ĐầuthiênniênkỉIIITCNngườiAccatthuộctộcSêmittừthảonguyênXyricũngtrànvàoxâmnhậpvàlậpnênquốcgiaAccátnổitiếng.CuốithiênniênkỉIIITCN,ngườiAmôrittừphíatâyLưỡngHàlạitrànvàoxâmnhập,chínhhọđãtạonênquốcgiacổBabilonnổi tiếng trong lịch sửLưỡngHà.Ngoài ra còn cómột sốbộ lạcthuộcnhiềungữhệkhácnhaucũngtrànvàoxâmnhậptrongquátrìnhlịchsử.Quahàngngànnămlịchsử,cáctộcngườinàyhoànhậplẫnnhau,tạoramộtcộngđồngdâncưổnđịnh,cùngđónggópxâydựngnênnềnvănminhrựcrỡởkhuvựcTâyÁ.

2.1.2.Sơlượcquátrìnhlịchsử:

LịchsửvùngLưỡngHàcóthểchiaralàmcácthờikìchínhsau:•ThờikìhìnhthànhnhữngthànhbangđầutiêncủangườiSumer:từ

đầuthiênniênkỉIIITCNđếngiữathiênniênkỉIIITCN.•HìnhthànhthànhbangAccat:cuốithếkỉXXIVđếncuốithếkỉ

XXIIITCN•VươngtriềuIIIcủaUa:2132-2024TCN.•VươngquốccổBabilon:đầuthếkỉXIXTCNđếnnăm729TCN.•VươngquốctânBabilonvàBaTư:năm626TCNđến328TCN.

2.2NHỮNGTHÀNHTỰUCHỦYẾUCỦAVĂNMINHLƯỠNGHÀCỔĐẠI:

Page 17: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

2.2.1.Chữviết,vănhọc:

TừcuốithiênniênkỉIVđầuthiênniênkỉIIITCN,ngườiLưỡngHàđãsángtạorachữtượnghình.Đầutiênchữviếtcủahọlànhữnghìnhvẽ,vềsauhọđơngiảnthànhnhữngnétvạchcóýnghĩatượngtrưngchomộthìnhvẽnàođó.Họthườngdùngđầucâysậyvótnhọnvạchlênnhữngtấmđấtsétcònmềmđểlạidấuvếtnhưhìnhnhữngchiếcđinh.Vìvậyngườitahaygọilàchữhìnhđinh,chữhìnhgóc,haychữtiếthình.Ngàynay,ngườitacònlưugiữđượckhoảng2200tấmsáchbằngđấtsétởnhàbảotàngcủathànhphốNinivơ(kinhđôcủađếquốcAtxirixưakia).

ChữtiếthìnhdongườiSumerphátminhrađầutiên,vềsaunhiềudântộcởLưỡngHàđềusửdụngvàcóbiếnđổi.ChữtiếthìnhtrởthànhthứchữđểgiaotiếpgiữacácdântộcởTâyÁthờicổđại.Vềsau,ngườiPhênixi,mộtdântộcchuyênbuônbánquanhĐịaTrungHảithờiđóđãdựavàochữhìnhgóccủangườiLưỡngHà,mộtphầnchữtượnghìnhcủangườiAiCậpcổđãđặtrahệthốngchữcáiA,B...TừchữPhênixiđãhìnhthànhrachữHyLạpcổ.TừchữHyLạpcổđãhình thành rachữLatinhvàchữSlavơvà từđóhìnhthànhnênchữviếtcủanhiềudântộctrênthếgiớingàynay.

CácthểloạivănhọcchínhởLưỡngHàthờicổthườnglàcácthầnthoại,anh hùng ca. Tiêu biểu là các truyệnKhai thiên lập địa, Nạn hồng thuỷ,Gingamet.

2.2.2.Tôngiáo:

ThờikìđầungườiLưỡngHàtheođathầngiáo,mỗinơicómộtvịthầnriêng.Cónơicùngmộtlúcthờinhiềuthần.HọthờicáclựclượngtựnhiênnhưthầnTrời(Anu),thầnMặtTrời(Samat),thầnĐất(Enlin),thầnBiển(Ea),thầnÁiTình(Istaro)...Vềsau,cùngvớisựxáclậpquyềnlựctốicaocủahoàngđế,thầnMacđúc(Mardouk)đãtrởthànhvịthầnchungchotoànđếquốc.ThầnSamatđượccoilàconcủathầnMặtTrăng(vìngườiSumerchorằngngàylàdođêmsinhra),Samatchuyênchịutráchnhiệmvềtưpháp(TrêncộtđághibộluậtcủaHammurabicókhắchìnhthầnSamatđangtraobộluậtchoHamurabiđểvuathaythầntrịdân).

2.2.3.Nhànướcvàphápluật:

NhànướcbanđầucủangườiSumerđượctổchứctheochếđộquânchủchuyênchế,đứngđầulànhàvuađượcgọilàPatêsinắmtấtcảcácquyềnlựctốicao,lờinóicủavualàluậtpháp.ĐếnthờivươngquốcHammurabithìtổchứcbộmáynhànướctươngđốihoànthiện.

Page 18: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Thế kỉXVIII TCN, dưới thờiHammrabi ông cũng cho ra đờimột bộluật,bộluậtnàygồm282điềukhoản,đượckhắctrênmộttấmđácao2m25,rộng2m.Đâylàbộluậtcổnhấtthếgiớimàconngườingàynaybiếtđược.

2.2.4.Nghệthuật,kiếntrúc:

ỞLưỡngHàítgỗđã,cáccôngtrìnhkiếntrúcởđâyphầnlớnđượcxâydựngbằnggạchnhưngcũngrấtnguynga,hùngvĩ.NổibậtnhấttrongnghệthuậtkiếntrúcLưỡngHàlàthànhcổBabilonvàvườntreoBabilonđượcxâydựngvàokhoảngthếkỉVIITCN.

ThànhBabilon(ởphíanamBatđangàynay)đượcxâybằnggạchcóchuvi16km,cao30m,dàytừ6mđến8,5mvàcó7cửa.CổngthànhIsơtađượcbọcđồngvàtrangtríbằngnhữngbứcphùđiêurấtsinhđộng.

VườntreoBabilonđượcngườiHyLạpcổđạixếpvàomộttrongbảykìquanthếgiới.Đâylàmộtkhuvườnđượcxâyvươnlêntrờixanh,cao77mvàgồmcó4tầng.TrênmỗitầngcótrồngnhữngloạihoathơmcỏlạsưutầmtừAiCậptớiẤnĐộ.Nướcchảyrócrách,câyxanhmátmắt,chimhótvéovon.TâyÁcảnhquanphầnlớnlànúivàsamạc,nhữngđoànláibuôntrên“conđườngtơ lụa”khiđiđếnđâythì thật làgặpcảnhthiênđườngdướihạgiới.

2.2.5.Khoahọctựnhiên:

Vềtoánhọc

BanđầungườiSumersửdụnghệđếmcơsố5,vềsaunhiềutộcngườiởLưỡngHàsửdụngđồngthờicảcơsố10vàcơsố60.Ngàynay,chúngtacònchịuảnhhưởngcủahọquaviệcchiađộtrênvòngtrònvàchiathờigian.

Vềhìnhhọc

NgườiLưỡngHàcổđãbiếttínhdiệntíchcáchìnhhìnhhọcđơngiản,đãbiếtvềquanhệgiữa3cạnhtrongmộttamgiácvuông.Họđãbiếttínhphânsố,luỹthừa,khaicănbậc2vàcănbậc3;đặcbiệtlàhọđãgiảiđượcphươngtrình3ẩnsố.

Vềthiênvănhọc

NgườiLưỡngHàcổlậprakhánhiềuđàiđểquansátthiênvăn,cácnhà

Page 19: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

thiênvănhồiđócònlàcácnhàchiêmtinhhọc.Họcũngchiabầutrờilàm12cunghoàngđạo,đãtínhtrướcđượcnhậtthựcvànguyệtthực.HọlàmralịchdựavàoMặtTrăng,mộtnămcủahọcứmộttháng29ngàylạimộttháng30ngày.Nhưvậysau12 thángchỉcó354ngày,còn thiếusovớinămdươnglịch.Đểkhắcphụchạnchếnày,ngườitađãbiếtthêmvàothángnhuận.

VềYhọc

NgườiLưỡngHàđãbiếtcáchchữatrịcácbệnhkhácnhauvềtiêuhoá,thầnkinh,hôhấpvàđặcbiệtlàbệnhvềmắt.Yhọcđãchiathànhnộikhoa,ngoại khoa, họ cũng đã biết giải phẫu. Thần bảo trợ cho Y học là thầnNinghizitavớihìnhtượngconrắnquấnquanhcâygậymàngàynayngànhyởmộtsốnướcvẫnlấylàmbiểutượng.

Page 20: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

III.VănminhArập

3.1.CƠSỞHÌNHTHÀNHNỀNVĂNMINHARẬP:

3.1.1.Điềukiệntựnhiên,dâncư:

BánđảoArậpphầnlớnlànúivàsamạc,chỉcómộtítđồngcỏthưathớt.TạibánđảonàychỉcóvùngYêmenởtâynambánđảolàcónguồnnước.Chínhvìvậy,thờicổđại,khihaivùnglâncậnlàAiCập,LưỡngHàđãbướcvàoxãhộivănminhthìởbánđảoArập,vớidâncưthưathớtvẫnsốngtheochếđộbộlạcquanhcácốcđảo.

Dân cưởđây là cácbộ lạc cónguồngốcngườiSêmít,một tộcngườichuyênsốngbằngnghềsănbắn,dumụccuốithờinguyênthuỷ,đầuthờicổđại.

DonằmởtrênconđườngbuônbánÁ-Phi-Âu,nhữngngườidânởbánđảoArậpthờicổđại,vớikhảnăngchịukhổcựctrênsamạc,thuộcđườngđinên họ đã trở thành những người chuyên chở hàng thuê trên những conđườngsamạc.TớithếkỉVII,nhờkếthợpchănnuôivớibuônbánnênởbánđảo Arập kinh tế đã khá phát triển. Một số thành phố đã xuất hiện nhưMecca,Yatơrip.Nhưngnhìnchung,cảbánđảoArậpcònđangbịchiaxẻbởihàngtrămbộlạcvớinhữngphongtục,tôngiáokhácnhau.Vấnđềđặtralúcnàylàcầnphảithốngnhấttoànbộbánđảođểtạođiềukiệnchokinhtếpháttriển,điềuđóđãđượcthựchiệnbởimộtngườicótênlàMôhamét.

3.1.2.SựhìnhthànhvàtanrãcủađếchếArập:

Môhamétsuynghĩ,muốn thốngnhất toànbộbánđảoArập thìphảicómộthệtưtưởngthốngnhất,từđóôngđãđềxướngrađạoHồi(Islam).

Xuấtthântừmộtcậubéchăncừucựckhổ,chuyênđitheonhữngđoànlái buôn xuyên qua các samạc khắp vùngTâyÁ,Môhamét đã học đượcnhiềuđiều.

Năm610ôngbắtđầutruyềnđạoởMecca.Sốtínđồtheoôngngàycàngđôngnênôngđãbịcáctănglữ,quítộcởMeccatruynãgắtgao.

Năm622ôngbỏ chạy từMecca lênphía bắc tớiYathrib, cáchMecca400km. Thành phố Yathrib sau này được đổi tên làMedina, có nghĩa làthànhphốcủanhàTiêntri.

Từnăm622đếnnăm630Môhamétxâydựnglựclượng.Đếnnăm630ôngkéo10000taygươmvềvâythànhMecca.Liệusứcchốngkhôngnổi,giới quí tộc Mecca mở cửa xin hàng và chấp thuận tin theo đạo Hồi.

Page 21: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Môhametphếbỏtấtcảcácbiểutượngcủatôngiáođathầntrướckia,chỉgiữlạitảngđáđentrongngôiđềnKaabavàônggiảithíchđólàbiểutượngcủathánhAla.

Đầunăm632,đạihộiHồigiáođầutiênđãdiễnraởMecca.Tháng6/632MôhametquađờivàđượcantángtạiMedina.

SaukhiMôhametquađời,nhữngngườikếtụcMôhamet(gọilàKhalif)tìmmọicáchmởrộnglãnhthổchịuảnhhưởngcủađạoHồi.TừthếkỉVIItớicuối thếkỉVIII,Arậptừmộtquốcgiađãphát triểnthànhmộtđếquốcbaotrùmtoànbộvùngđấttừlưuvựcsôngẤnquaTâyÁ,BắcPhi, tớibờĐạiTâyDương.

Nhưngtừgiữa thếkỉVIII,đếchếArậpđãbịchiarẽ thànhnhiềudòngquítộc,sựthốngnhấtkhôngcònnhưtrước.Năm1258,quânMôngCổđánhchiếmBatđa(Bagdad),kinhđôcủađếquốcArậplúcđó.ĐếquốcArậpbịdiệtvong.

3.2.NHỮNGTHÀNHTỰUCHỦYẾUCỦAVĂNMINHARÂP:

3.2.1.Tôngiáo:

Điểm đáng chú ý nhất của văn hoá Arập là đạo Islam. Đạo Islam tathườnghaygọi làđạoHồivìhầuhếtdân tộcHồiởTrungQuốc theođạonày.

IslamtheongônngữArậpcónghĩalà“phụctùng”,“tuântheo”.GiáolícủađạoIslamnằmtrongbộkinhKoran,gồmtấtcả30quyển,114chương.

Trong kinh Koran, luân lí và luật pháp, hoà trộn làm một . TheoMôhamet,kinhKoranlàghilạinhữnglờitruyềndạycủathánhAla.

GiáolícủađạoHồigồmcó6tínngưỡnglớn(Lụctín),đólà:Tinchânthánh:ChỉtinduynhấtmộtthánhAla.NgoàithánhAla,không

côngnhậnmộtđấngthiêngliêngnàokhác.Tinthiênsứ:TheokinhKoran thì thiên sứdo thánhAla tạo ra từ ánh

sáng .Cónhiều thiên sứ,mỗi thiên sứ cai quảnvềmột côngviệc, và ghichépvềtấtcảnhữnghànhvitốt,xấucủaconngười.

Tinkinhđiển:Bộkinhđiểnduynhấtđángtin,lấyđólàmthướcđomọisựviệc,đólàkinhKoran.

Tinsứgiả:MohametlàsứgiảcủathánhAlapháixuốngđểtruyềngiảngnhữngđiềudạycủathánhAla.MọiđiềutruyềngiảngcủaMôhametđềulàchânlí.

Tintiềnđịnh:CáctínđồcủađạoHồitinrằngsốphậncủamỗiconngười

Page 22: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

đềudo thánhAla anbài, conngười không thể cưỡng lại được, đó là địnhmệnh.

Tinkiếpsau:CáctínđồHồigiáotinrằng,saukhichếtđiconngườisẽsốngởmộtthếgiớikhácvàchịusựphánxétcủathánhAlavàongàytậnthế.

Vềnghĩavụ,đạoHồicònquiđịnh:Chỉ thừa nhận có thánh Ala và tuyệt đối tin tưởng vào thánh Ala.

MôhametlàsứgiảcủathánhAlavàlàvịtiêntricuốicùng.Hàngngàyphảicầunguyện5lầnvàosáng,trưa,chiều,tối,vànửađêm.HàngnămtớithángRamadanphảitraigiớimộttháng.Trongthángnày,

từ lúc mặt trời mọc tới lúc mặt trời lặn, tuyệt đối không được ăn, uống.Nhưngnhữngngườigià,ngườibệnh,phụnữcóthai,trẻemdưới10tuổithìđượcmiễn.

Phải làmviệc thiện,bố thíchongườinghèovà trẻmồcôi.Khalifa thứhai làOmarcónói “Nhờcầunguyệnchúng tađiđếnđượcnửađường tớiThánh,nhờtraigiới,chúngtatớiđượccửaThiêncungcủaNgài,nhờbốthí,chúngtasẽvàođượcThiêncung.”

Nếu ai có điều kiện, ít nhất trong đời phải hành hương về Thánh địaMeccamộtlần.Ngườinàohoànthànhcôngcuộchànhhươngnàyđượccoilà đã đắc đạo và được trao danh hiệu “Hadia” . NhữngHadia được cộngđồngHồigiáoởquêhươngrấtkínhnể.(CólẽxưakiađibộquasamạcđểhànhhươngvềThánhđịaMeccakhôngdễdàngnhưđiôtô,máybaynhưbâygiờ).

NgoàirađạoHồicòncómộtsốquiđịnhnhư:cấmănthịtheo,cấmuốngrượư,khôngthờcáctranh,tượngThánh.Đànôngaicũngphảilấyvợ,ítnhấtmộtlần,nhiềulàbốnlần.

3.2.2.Vănhọcnghệthuật:

BộkinhKorankhôngchỉlàmộtbộkinhthánhmàcònlàmộttácphẩmvănhoáđồsộ.TrongkinhKoranchứađựngnhữngtruyềnthuyết,nhữngcâuchuyệnlịchsử,nhữnglời truyềngiảngcủaMôhamet,cảmộtsốcáchchữabệnh...ChínhnhờbộkinhKoranmàchữviếtcủacácquốcgiatheođạoHồiởTâyÁvàBắcPhiđượcthốngnhất.

MộtnghìnlẻmộtđêmlàmộttácphẩmvănhọcvĩđạicủathếgiớiArập.Tác phẩm này còn làmột tác phẩm văn học vĩ đại của văn học thế giới.Chínhvìvậy,dùlànướctheoHồigiáohaykhông,tácphẩmMộtnghìnlẻmộtđêmvẫnđượcngườidânưathích.(1001cònchứađựngmộttínhchấttoánhọcdídỏm,nóchiahếtchocả7,11,và13;đólànhữngsốnguyêntố)

Vềnghệthuật,dođạoHồicấmvẽtranh,tạctượngnênnhữngtàihoacủanghệthuậtHồigiáochỉcònđấtthểhiệnquacáccôngtrìnhkiếntrúcvàcác

Page 23: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

tấmthảm.NghệthuậtkiếntrúcHồigiáocũngtạoranhiềucôngtrìnhkiếntrúcđộc

đáo, có giá trị cao trong kho tàng những công trình kiến trúc nhân loại.Nhiềucungđiện,thánhđườngvớinhữngmáivòm,thápnhọn,nhữnghàngcộtmảnh,ởtrongđượctrangtríbằngnhữngđườnghìnhhọc(vìkhôngđượcvẽtranh,tạctượng.)

3.2.3.Khoahọctựnhiên:

Trongquátrìnhmởrộnglãnhthổđếquốccủamình,nhữngngườicầmđầuđếquốcArậpcũngrấtcóýthứclưugiữ,thuthậpvàpháttriểnnhữnggiátrịtinhthần.NhờđómàrấtnhiềutácphẩmcógiátrịcủanhânloạicótừthờicổđạilạiđượclưugiữdướinhữngdòngchữArập.KinhCựuước,nhiềutácphẩmcủaArixtôt,Platôn...cũngđượccácnhàthôngtháiArậpdịchra.Khicòn sống,Môhamet cũngđánhgiá rất caonhữnggiá trị tinh thần,Ôngđãtừngnói“Mựccủanhàthôngtháicònquíhơnmáucủakẻtửvìđạo”.Cáctácphẩmdịchthuậthồiđóđượctrảbằngvàngtheotrọnglượngcuốnsách.

VềToánhọc,ngườiArậptiếptụcpháttriểnmônđạisố,hìnhhọc,lượnggiác và hoàn thiện hệ thống chữ số thập phânmà họ đã tiếp thu được từngườiẤnĐộ.Cáckháiniệmsin,cosin, tang ,cotang, làdochínhcácnhàtoánhọcArậpđặtra.

VềVật lí, nhà thông tháiAlHaitham củaArập đã viết ra cuốn “Sáchquanghọc”đượccoilàcuốnsáchcótínhchấtkhoahọcnhấtthờitrungđại.

VềHoáhọc,ngườiArậpđãbiếtchếtạoranồinướccấtđểtạoranướctinhkhiếtsửdụngtrongcácthínghiệmhoáhọc.HọcũngbiếtnấurượưRumtừđườngmía.

VềSinhhọc,họđãbiếtghépcâyđểtạoranhữnggiốngcâytrồngmới.VềYhọc, họđãbiết chữanhiều loạibệnhnội, ngoạikhoanhưngđặc

biệthọchúývềnhãnkhoa.

3.2.4.Giáodục:

NgườiArập cũng rất chú trọng đến giáo dục.Môhamet đã từng nói “TìmhiểuvàmởmangtrithứclàđangđitrênconđườngtớivớiThángAla.”

Trongthờikìhùngmạnhcủamình,nhữngngườicầmđầuđếquốcArậpđã xây dựng 3 trường đại học lớn ở Cairo (Ai Cập), Baghdad (Irăc), vàCordou(TâyBanNha).

Họtậptrungnhữngthanhniênưutútrêntoànđếquốcvềđâyhọctập.TrườnghọckhôngphảichỉdạykinhKoranmàcòndạycảlịchsử,đạođức,phápluật,vănhọc,toánhọcvàthiênvăn...

Page 24: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Ngoài ra còn phải kể đến vai trò trung gian của họ.Chính nhờ ngườiArậpmànhữngkĩthuậtlàmgiấy,thuốcsúng,labàn,nghềincủaTrungHoamớiđượctruyềnsangChâuÂu;nhiềutácphẩmtriếthọccủaHyLạp,LaMãđãđượctruyềnsangphươngĐông;chữsốẤnĐộ,kĩthuậtdệtthảm,thuộcdacủaSiriathôngquacácláibuônArậpmàtruyềnbákhắpÁ-Âu.

Page 25: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngII:VĂNMINHẤNĐỘ

Page 26: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.CơsởhìnhthànhnềnvănminhẤnĐộ1.Điềukiệntựnhiên,dâncư:BánđảoẤnĐộ thuộcNamÁgầnnhưhình tamgiác.Ởphíabắc,bán

đảobịchắnbởidãynúiHymalaya.TừbênngoàivàoẤnĐộrấtkhókhăn,chỉcóthểquacácconđèonhỏởtây-bắcẤn.ĐôngnamvàtâynamẤnĐộgiápẤnĐộdương.

Hàngnămtớimùa tuyết tan,nước từdãyHymalaya theohaiconsôngẤn (Indus) và sôngHằng (Ganges) lại đemphù sa tới bồi đắp cho nhữngcánhđồngởBắcẤn.

NềnvănminhẤnĐộ thờicổđạigồmcảvùngđấtởcácnướcẤnĐộ,Pakixtan,Nêpan,Bănglađétngàynay.

Vềcưdân,ngườidânxâydựngnênnềnvănminhcổxưanhấtởẤnĐộvenbờ sôngẤn là nhữngngườiĐraviđa.NgàynaynhữngngườiĐraviđachủ yếu cư trú ởmiền nambán đảoẤnĐộ.Khoảng 2000 nămTCNđến1500nămTCNcónhiềutộcngườiAriatrànvàoxâmnhậpvàởlạibánđảoẤn.Saunày,trongquátrìnhlịchsửcòncónhiềutộcngườikhácnhưngườiHyLạp,HungNô,Arập,MôngCổxâmnhậpẤnĐộdođócưdânởđâycósựphatrộnkhánhiềudòngmáu.

1.2.Cácgiaiđoạnlịchsửchính:

Thờikìvănminh lưuvựcsôngẤn(Khoảng3000nămđến1500nămTCN):

ĐâylàthờikìngườiĐraviđađãxâydựngnênnhữngnềnvănminhđầutiênở lưuvựcsôngẤn.Trướckiangười tacũngkhôngbiếtnhiềuvềgiaiđoạnlịchsửnày.Mãiđếnnăm1920,nhờpháthiệnradấutíchhaithànhphốcổởHarappavàMôhenjôĐarôngườitamớibiếtvềnó.Ởđây,quacácdivậtkhảocổngườitacóthểsuyraphầnnàosựpháttriểnkinhtế,vănhoá,vàđâylàthờikìđãxuấthiệnbộmáynhànước.Cònvềlịchsửtươngđốicụthểcủa nó thì chưa biết. Người ta tạm đặt cho nó cái tên là nền văn hoáHarappa-MôhenjôĐarô.CóngườigọiđâylànềnvănminhsôngẤn.

ThờikìVêđa(Khoảng1500nămTCNđếnthếkỉVITCN):ĐâylàthờikìnhữngbộlạcdumụcngườiAriatừTrungÁtrànvàoxâm

nhậpBắcẤn.ThờikìnàyđượcphảnánhtrongbộkinhVêđachonênđượcgọilàthờikìVêđa.Đâylàthờikìcóhaivấnđềquantrọngảnhhưởnglâudài đến lịch sửẤnĐộ sau này: đó là vấn đề đẳng cấp (Vacna ) và đạoBalamôn.

GiaiđoạntừthếkỉVITCNđếnthếkỉXII:

Page 27: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

TừthếkỉVITCNẤnĐộmớicósửsáchghichép.Lúcđó,ởmiềnBắcẤncótới16nướctrongđóvươngquốcMađagaởhạlưusôngHằnglànướchùngmạnhnhất.Năm327TCN,ẤnĐộbịđộiquâncủaAlêchxănđrơxâmlượctrongmộtthờigianngắn.

ẤnĐộtừthếkỉXIIIđếnthếkỉXIX:Trong giai đoạn này, Ấn Độ bị người Apganixtan theo đạo Hồi xâm

nhập,sauđó,thếkỉXVIđếnthếkỉXVIIIlạibịngườiMôngCổxâmlược.NgườiMôngCổđãlậpraởđâytriềuMôgôn.ĐếngiữathếkỉXIX,ẤnĐộbịAnhxâmlượctớinăm1950mớigiànhđộclập.

Page 28: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhẤnĐộ

2.1.Chữviết,vănhọc:

ThờiđạiHarappa-MôhenjôĐarô,ởmiềnBắcẤnđãxuấthiệnmộtloạichữcổmàngàynayngườitacònlưugiữđượckhoảng3000condấucókhắcnhữngkíhiệuđồhoạ.

ThếkỉVIITCN,ởđâyđãxuấthiệnchữBrami,ngàynaycònkhoảng30bảngđácókhắcloạichữnày.TrêncơsởchữBrami,thếkỉVTCNởẤnĐộlạixuấthiệnchữSanscrit,đâylàcơsởcủanhiềuloạichữviếtởẤnĐộvàĐôngNamÁsaunày.

HaitácphẩmvănhọcnổibậtthờicổđạilàMahabharatavàRamayana.Mahabharatalàbảntrườngcagồm220000câuthơ.BảntrườngcanàynóivềmộtcuộcchiếntranhgiữacácconcháuBharata.Bảntrườngcanàycóthểcoilàmộtbộ“báchkhoatoànthư”phảnánhmọimặtvềđờisốngxãhộiẤnĐộthờiđó.

Ramayanalàmộtbộsửthidài48000câuthơ,môtảmộtcuộctìnhgiữachànghoàng tửRamavàcôngchúaSita.Thiên tìnhsửnàyảnhhưởng tớivăn học dân gian một số nước Đông Nam Á. Riêmkê ở Campuchia,RiêmkhiêmởTháiLanchắcchắncóảnhhưởngtừRamayana.

ThờicổđạiởẤnĐộcòncótâpngụngônNămphươngphápchứađựngrấtnhiềutưtưởngđượcgặplạitrongngụngôncủamộtsốdântộcÁ-Âu.

2.2.Nghệthuật:

ẤnĐộlànơicónềnnghệthuậttạohìnhpháttriểnrựcrỡ,ảnhhưởngtớinhiềunướcĐôngNamÁ.NghệthuậtẤnĐộcổđạihầuhếtđềuphụcvụmộttôngiáonhấtđịnh,doyêucầucủatôngiáođómàthểhiện.Cóthểchiarabadòngnghệthuật:Hinđugiáo,Phậtgiáo,Hồigiáo.

Có rất nhiều chùa thápPhậtgiáo, nhưngđángkểđầu tiên làdãy chùahangAjantaởmiềntrungẤnĐộ.Đâylàdãychùađượcđụcvàováchnúi,cótới29gianchùa,cácgianchùathườnghìnhvuôngvànhiềugianmỗicạnhtới20m.TrênváchhangcónhữngbứctượngPhậtvànhiềubíchhoạrấtđẹp.

CáccôngtrìnhkiếntrúcHinđugiáođượcxâydựngnhiềunơitrênđấtẤnĐộvàđượcxâydựngnhiềuvàokhoảngthếkỉVII-XI.TiêubiểuchocáccôngtrìnhHinđugiáolàcụmđềnthápKhajurahoởTrungẤn,gồmtấtcả85

Page 29: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

đềnxengiữanhữnghồnướcvànhữngcánhđồng.NhữngcôngtrìnhkiếntrúcHồigiáonổibậtởẤnĐộlàthápMina,được

xây dựng vào khoảng thế kỉXIII và lăng TajMahan được xây dựng vàokhoảngthếkỉXVII.

2.3.Khoahọctựnhiên:

VềThiênvăn,ngườiẤnĐộcổđạiđã làmra lịch,họchiamộtnămralàm12 tháng,mỗi tháng có 30 ngày. (Nhưvậynămbình thường có 360ngày).Cứsau5nămthìhọlạithêmvàomộtthángnhuận.

VềToánhọc:NgườiẤnĐộthờicổđạichínhlàchủnhâncủahệthốngchữsốmàngàynaytaquengọilàsốArập.Đónggóplớnnhấtcủahọlàđặtrasốkhông,nhờvậymọibiếnđổitoánhọctrởthànhđơngiản,ngắngọnhẳnlên. (NgườiTâyÂuvìvậymà từbỏsốLaMãmàsửdụngsốArập trongtoánhọc.)Họđãtínhđượccănbậc2vàcănbậc3;đãcóhiểubiếtvềcấpsố,đãbiếtvềquanhệgiữa3cạnhtrongmộttamgiác.Pi=3,1416.

VềVật lí,ngườiẤnĐộcổđạicũngđãcó thuyếtnguyên tử.ThếkỉVTCN,cómộtnhàthôngtháiởẤnĐộđãviết“...tráiđất,dotrọnglựccủabảnthânđãhúttấtcảcácvậtvềphíanó”.

Yhọccũngkháphát triển.NgườiẤnĐộcổđạiđãmôtảcácdâygân,cáchchắpghépxương sọ, cắtmàngmắt, theodõiquá trìnhphát triểncủathainhi.Họđểlạihaiquyểnsáchlà“Yhọctoátyếu”và“Luậnkhảovềtrịliệu”.

2.4.Tưtưởng,tôngiáo:

ẤnĐộlànơisảnsinhranhiềutôngiáonhưđạoBalamôn,đạoPhật,đạo,JainvàđạoXích.

2.4.1.ĐạoBalamônrađờivàokhoảngthếkỉXVTCN,tronghoàncảnhđangcósựbấtbìnhđẳngrấtsâusắcvềđẳngcấpvàđạonàychứngminhchosựhợplícủatìnhtrạngbấtbìnhđẳngđó.

Đạo Balamôn không có người sáng lập, không có giáo chủ. ĐạoBalamônthờthầnBrama(thầnSángtạo),Visnu(thầnBảovệ),Siva(thầnHuỷdiệt,cóhuỷdiệtcáicũthìmớicóthểsángtạocáimới)...Vềmặtxãhội,đạoBalamônlàcôngcụđểbảovệchếđộđẳngcấp.GiáolíquantrọngnhấtcủađạoBalamôn là thuyết luân hồimà sau này nhiều tôn giáo khác chịu ảnhhưởng.Trongquátrìnhpháttriển,đạoBalamôncóthểchialàm3giaiđoạn:

Page 30: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

giaiđoạnVêđa(thếkỉXVTCN-thếkỉVTCN),giaiđoạnBalamôn(thếkỉVTCN-đầuCN),giaiđoạnHinđu(đầuCN-nay)

2.4.2.ĐạoPhậtrađờivàokhoảnggiữathiênniênkỉITCNdotháitửXitđactaGôtama,hiệulàSakyaMuni(ThíchCaMâuNi)khởixướng.CáctínđồPhậtgiáolấynăm544TCNlànămthứnhấttheoLịchPhật,họcholàđâylànămĐứcPhậtnhậpniếtbàn.(Vìvậy,nhữngngườichâuÁtheođạoPhậttrướckiavẫnđểýđếnngàyquađờihơnngàyrađời,kháchẳnnhữngngườitheođạoThiênchúa).

GiáolícơbảncủađạoPhậtlàTứdiệuđế(bốnđiềnsuyxétkìdiệu):•Khổđế(suyxétvềsựkhổcực,luânhồi,nghiệpbáo)•Nhânđế-Tậpđế(nguyênnhâncủasựkhổlàdục-lònghammuốn)•Diệtđế(conđườngtiếtdục,diệtdụcđểtrừnghiệpbáo)•Đạođế(conđườngđểgiảithoátkhỏisựluânhồi,nghiệpbáo)ĐứcPhậtcònđềratámconđườngchínhtrựcđểtuhành-Bátchánh:•Chánhkiến:Phảicótínngưỡngđúngđắn.•Chánhtưduy:Phảicósuynghĩđúngđắn.•Chánhngữ:Phảicólờinóiđúng.•Chánhnghiệp:Phảicóhànhđộngđúng.•Chánhmệnh:Phảicócuộcsốngđúngđắn.•Chánhtinhtiến:Phảicónhữngướcmơđúngđắn.•Chánhniệm:Phảicónhữngđiềutưởngnhớđúngđắn.•Chánhđịnh:Phảitậptrungtưtưởngmàsuynghĩ.ĐạoPhậtcònđềraNgũgiới:•Bấtsátsinh:Khônggiếthạicácđộngvật.•Bấtđạotặc:Khôngtrộmcướp.•Bấtvọngngữ:Khôngnóidối.•Bấttàdâm:Khôngthamvợhaychồngcủangườikhác.•Bấtẩmtửu:Khônguốngrượư.Vềmặtthếgiớiquan,nộidungcơbảncủađạoPhậtlàthuyếtduyênkhởi.

DoquanniệmduyênkhởisinhravạnvậtnênđạoPhậtchủ trươngVô tạo

giả,Vôngã,Vôthường.Vôtạogiảquanniệm,thếgiớinàykhôngdomộtđấngtốicaonàotạora,

tựnhiênmàcóvàvôcùngvôtận.NhưvậylàđạoPhậtkhôngdựavàomộtđấngtốicaonàođểgiảithíchvềsựxuấthiệnthếgiớinhưcáctôngiáokhác.

Vôngãcholàkhôngcónhữngthựcthểvậtchấttồntạimộtcáchcốđịnh.Conngườicũngchỉ là tậphợpcủaNgũuẩn(sắc, thụ, tưởng,hành, thức)chứkhôngphảilàmộtthựcthểtồntạilâudài.

Vô thường cho là vạn vật trong thế giới này biến đổi không ngừng,khôngcógìlàvĩnhcửucả.

Page 31: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Quanhữnggiáo lí banđầu củađạoPhật nhưvậy, ta thấy lúcđầuđạoPhậtchỉ làmột triết lívềnhânsinhquan.ĐạoPhậtsơkhai lúcđầukhôngthờibấtcứmộtvịthầnthánhnào.NgaycảPhậttổSakyaMunicũngkhôngtựcoimìnhlàthầnthánh.TuyPhậttổSakyaMunicótổchứccáctăngđoànTỳKheo(đoànthểnhữngtănglữkhấtthực)đểđitruyềnbáđạoPhậtởkhắpnơinhưngđókhôngphảilàmộttổchứctôngiáocóhệthốngchùathápnhưngàynay.

Tronghoàncảnhxãhộiđầyrẫybấtcôngdochếđộđẳngcấpgâyra,thìđạo Phật lại chủ trương không phân biệt đẳng cấp, kêu gọi lòng thươngngười(từbihỉxả),tránhđiềuác,làmđiềuthiện.Nhữnglờikêugọisựcôngbằng,lòngnhânđứcđóđãđượcđôngđảongườidânhưởngứng.

2.4.3.ĐạoJain-KỳNacũngxuấthiệnvàokhoảngthếkỉVITCN.Đạonàychủtrươngbấtsátsinhmộtcáchcựcđoanvànhấnmạnhsựtuhànhkhổhạnh.

2.4.4.ĐạoSikh-XíchxuấthiệnởẤnĐộvàokhoảngthếkỉXV.GiáolícủađạoXíchcósựkếthợpgiáo lícủađạoHinđuvàgiáo lícủađạoIslam.TínđồđạoXíchtập trungrấtđôngởbangPunjapvàngôiđềnthiêngliêngcủahọlàngôiđềnVàngởPunjap.

Page 32: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngIII:VĂNMINHTRUNGQUỐC

Page 33: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.CơsởhìnhthànhnềnvănminhTrungHoa

1.1.Điềukiệntựnhiên,dâncư:

LãnhthổTrungQuốcngàynayrộngmênhmôngnhưngTrungQuốcthờicổđạinhỏhơnbâygiờnhiều.ĐịahìnhTrungQuốcđadạng,phíaTâycónhiềunúivàcaonguyên,khíhậukhôhanh,phíađôngcócácbìnhnguyênchâuthổphìnhiêu,thuậnlợichoviệclàmnôngnghiệp.

TronghàngngànconsônglớnnhỏởTrungQuốc,cóhaiconsôngquantrọngnhấtlàHoàngHàvàTrườngGiang(DươngTử).Haiconsôngnàyđềuchảy theohướngtây-đôngvàhàngnămđemphùsavềbồiđắpchonhữngcánhđồngởphíađôngTrungQuốc.

Trung Quốc gồm nhiều dân tộc nhưng đông nhất là người Hoa-Hạ.NgườiHoangàynay tựcho tổ tiênhọgổcsinhsốngởvennúiHoa thuộctỉnhThiểmTâyvàsôngHạthuộctỉnhHồBắcngàynay.(DânnúiHoasôngHạ).

Tronggần100dântộchiệnsinhsốngtrênđấtTrungQuốcngàynay,có5dântộcđôngngườinhấtlàHán,Mãn,Mông,Hồi,Tạng.

1.2.Sơlượclịchsử:

ConngườiđãsinhsốngởđấtTrungQuốccáchđâyhàngtriệunăm.DấutíchngườivượnởhangChuKhẩuĐiếm(gầnBắcKinh)cóniênđạicáchđâyhơn500000năm.Cáchngàynaykhoảnghơn5000năm,xãhộinguyênthuỷởTrungQuốcbướcvàogiaiđoạntanrã,xãhộicógiaicấp,nhànướcrađời.

Giaiđoạnđầu,lịchsửTrungQuốcchưađượcghichépchínhxácmàchỉđượcchuyểntảibằngtruyềnthuyết.Theotruyềnthuyết,cácvuađầutiêncủaTrungQuốclàởthờikìTamHoàng(PhụcHy,NữOa,ThầnNông)vàNgũĐế(Hoàngđế,CaoDươngđế,Cốcđế,Nghiêuđế,Thuấnđế).Theocácnhànghiêncứu,thựcrađâylàgiaiđoạncuốicùngcủathờikìcôngxãnguyênthuỷ.

1.2.1.ThờiTamđạiởTrungQuốctrảiquabatriềuđại:

Page 34: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

NhàHạtừkhoảngthếkỉXXI-XVITCN.NhàThương(cònđượcgọilàÂn-Thương)từthếkỉXVI-XITCN.NhàChuvềdanhnghĩatừthếkỉXI-IIITCN,nhưngthựcchấtnhàChu

chỉnắmthựcquyềntừthếkỉXITCNđếnnăm771TCN(thờiTâyChu).Còntừnăm771,(sauloạnBaoTự)đếnnăm221TCN,TrungQuốcởvàothời loạn.Giaiđoạn lịch sửnàyđượcghi lại tronghaibộXuân thu sửvàChiếnquốcsách.

1.2.2.Thờiphongkiến:

NhàTần(221-206TCN):Năm221TCN,TầnThuỷHoàngđánhbạicácnướckhác thờiChiếnquốc, thốngnhấtđấtnước, tạođiềukiện thốngnhấtchữviết,đolường,tiềntệ.

NhàHán(206TCN-220):LưuBanglậpnênnhàHán.Giaiđoạnđầu,nhàHánđóngđôởphíatâyTrungQuốc-TâyHán.SauloạnVươngMãng,nhàHándờiđôsangphíađông-ĐôngHán.

ThờiTamquốc(220-280),đâylàthờikìTrungQuốcbịchiaxẻralàmbanướcNguỵ,Thục,Ngô.

NhàTấn(265-420).Năm265,cháuTưMãÝ(tướngquốcnướcNguỵ)làTưMãViêmbắtvuaNguỵphảinhườngngôi,lậpranhàTấn.

Nam-Bắctriều(420-581).Thờikìnày,TrungQuốclạichialàmhaitriềuđìnhriêngbiệt,đếnnăm581DươngKiênmớithốngnhấtlạiđược.

NhàĐường(618-907),đâylàthờikìpháttriểnrựcrỡnhấttronglịchsửphongkiếnTrungQuốc.

ThờikìNgũđại-Thậpquốc(907-960),hơn50nămnàylạiloạnlạc,ởmiềnBắccó5triềuđạikếtiếpnhautồntại(HậuLương,HậuĐường,HậuTấn,HậuTần,HậuChu).ỞmiềnNamchiathành9nướcđólà:Ngô,NamĐường,NgôViệt,TiềnThục,HậuThục,NamHán,SởMãn,NamBình,(vàmộtnướcnữachưarõtên).

NhàTống(960-1279).GiaiđoạnđầunhàTốngđóngđôởphíabắc(BắcTống),saubịbộtộcKimtấncôngquấypháphảichạyvềphíanam(NamTống).Đếnnăm1279thìbịnhàNguyêndiệt.

NhàNguyên(1279-1368).SaukhidiệtTâyHạ,Kim,NamTống,HốtTấtLiệtthốngnhấttoànbộTrungQuốcvàlậpranhàNguyên.

NhàMinh(1368-1644).Năm1368,ChuNguyênChươngđãlãnhđạongườiHoakhởinghĩalậtđổáchthốngtrịcủanhàNguyên,lậpranhàMinh.

NhàThanh (1644 - 1911 ).NgườiMãn vốn làmột nhánh của tộcNữChân, năm1636họ lập nướcThanh.Năm1644, nhân sự loạn lạc ở vùngTrungNguyên, ngườiMãn đã kéo quân vào đánh chiếmBắc kinh, lập ratriềuđạicuốicùngcủaphongkiếnTrungQuốc.

Page 35: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại
Page 36: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhTrungHoa

TrungQuốclàmộttrongnhữngnơixuấthiệnnềnvănminhsớmthờicổ-trungđại.VănminhTrungHoathờicổ-trungđạicóảnhhưởngrấtlớntớicácnướcphươngĐông.

2.1.Chữviết,vănhọc,sửhọc:

Chữviết:TừđờinhàThương,ngườiTrungHoađãcóchữGiápcốtđượcviếttrên

mai rùa, xương thú, được gọi làGiáp cốt văn.Qua quá trình biến đổi, từGiápcốtvănhìnhthànhnênThạchcổvăn,Kimvăn.TớithờiTần,saukhithống nhất TrungQuốc, chữ viết cũng được thống nhất trong khuôn hìnhvuôngđượcgọilàchữTiểutriện.

Vănhọc:KinhthilàtậpthơcổnhấtởTrungQuốcdonhiềutácgiảsángtácthời

Xuân-Thu, được Khổng tử sưu tập và chỉnh lí. Kinh thi gồm có 3 phần:Phong,Nhã,Tụng.

ThơĐườnglàthờikìđỉnhcaocủanềnthơcaTrungQuốc.TronghàngngàntácgiảnổibậtlênbanhàthơlớnđólàLíBạch,ĐỗPhủ,BạchCưDị.

TớithờiMinh-Thanh,tiểuthuyếtlạirấtpháttriểnvớicáctácphẩmtiêubiểunhư:TamquốcchídiễnnghĩacủaLaQuánTrung,ThuỷhửcủaThiNạiAm,TâydukícủaNgôThừaÂn,NholâmngoạisửcủaNgôKínhTử,HồngLâuMộng củaTàoTuyếtCần...trongđóHồnglâumộng đượcđánhgiá làtiểuthuyếtcógiátrịnhất.

2.2.Sửhọc:

NgườiTrungHoathờicổrấtcóýthứcvềbiênsoạnsử.NhiềunướcthờiXuân-Thuđãđặtcácquanchépsử.TrêncơsởquyểnsửnướcLỗ,KhổngTửđãbiênsoạnrasáchXuânThu.

TớithờiHán,TưMãThiênlàmộtnhàviếtsửlớnđãđểlạitácPhẩmSửkí,chép lại lịchsửTrungQuốcgần3000năm, từ thờiHoàngĐếđến thờiHánVũĐế.

TớithờiĐôngHán,cócáctácphẩmHánthưcủaBanCố,TamquốcchícủaTrầnThọ,HậuHánthưcủaPhạmDiệp.

Page 37: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

TớithờiMinh-Thanh,cácbộsửnhưMinhsử,TứkhốtoànthưlànhữngdisảnvănhoáđồsộcủaTrungQuốc.

2.3.Khoahọctựnhiênvàkĩthuật:

Toánhọc:NgườiTrungHoađã sửdụnghệđếm thậpphân từ rất sớm.ThờiTây

HánđãxuấthiệncuốnChubễtoánkinh,trongsáchđãcónóiđếnquanniệmvềphânsố,vềquanhệgiữa3cạnhtrongmộttamgiácvuông.

ThờiĐôngHán,đãcócuốnCửuchươngtoánthuật, trongsáchnàyđãnóiđếnkhaicănbậc2,cănbậc3,phươngtrìnhbậc1,đãcócảkháiniệmsốâm,sốdương.

ThờiNam-BắctriềucómộtnhàtoánhọcnổitiếnglàTổXungChi,ôngđãtìmrasốPixấpxỉ3,14159265,đâylàmộtconsốcựckìchínhxácsovớithếgiớihồiđó.

Thiênvănhọc:TừđờinhàThương,ngườiTrungHoađãvẽđượcbảnđồsaocótới800

vìsao.Họđãxácđịnhđượcchukìchuyểnđộnggầnđúngcủa120vìsao.Từđóhọ đặt ra lịchCan-Chi.Thế kỉ IVTCN,CanĐứcđã ghi chépvề hiệntượngvếtđentrênMặttrời.ThếkỉII,TrươngHànhđãchếradụngcụđểdựbáođộngđất.

Năm1230,QuáchThủKính(đờiNguyên)đãsoạnracuốnThụthờilịch,xácđịnhmộtnămcó365,2425ngày.ĐâylàmộtconsốrấtchínhxácsovớicácnhàthiênvănChâuÂuthếkỉXIII.

Ydượchọc:ThờiChiếnQuốcđãcósáchHoàngđếnộikinhđượccoilàbộsáchkinhđiểncủayhọccổtruyềnTrungHoa.ThờiMinhcócuốnBảnthảocươngmụccủaLíThờiTrân.CuốnsáchnàyđượcdịchrachữLatinhvàđượcDarwincoiđâylàbộbáchkhoavềsinhvậtcủangườiTrungQuốcthời đó. Đặc biệt là khoa châm cứu làmột thành tựu độc đáo của y họcTrungQuốc.

Kĩthuật:Có4phátminhquantrọngvềmặtkĩthuậtmàngườiTrungHoađãđóng

gópchonhânloại,đólàgiấy,thuốcsúng,labànvànghềin.Giấyđượcchếravàokhoảngnăm105doTháiLuân.NghềinbằngnhữngchữrờiđãđượcTấtThăngsángtạovàođờiTuỳ.

ĐồsứcũngcónguồngốctừTrungHoa.TừthếkỉVI,họđãchếradiêmquẹtđểtạoralửachotiệndụng.

2.4.Hộihoạ,điêukhắc,kiếntrúc:

Page 38: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Hộihoạ:HộihoạTrungQuốccólịchsử5000-6000nămvớicácloạihình:bạch

hoạ, bản hoạ, bích hoạ.Đặc biệt là nghệ thuật vẽ tranh thuỷmạc, có ảnhhưởngnhiềutớicácnướcởChâuÁ.CuốnLụcphápluậncủaTạHáchđãtổngkếtnhữngkinhnghiệmhộihoạtừđờiHánđếnđờiTuỳ.

ĐiêukhắcỞTrungQuốccũngphânthànhcácngànhriêngnhư:Ngọcđiêu,thạch

điêu,mộcđiêu.NhữngtácphẩmnổitiếngnhưcặptượngTầnngẫuđờiTần,tượngLạcsơnđạiPhậtđờiTâyHán(photượngcaonhấtthếgiới),tượngPhậtnghìnmắtnghìntay.

KiếntrúcCũng có những công trình rất nổi tiếng nhưVạn lí trường thành ( tới

6700km),ThànhTràngAn,Cốcung,TửcấmthànhởBắcKinh.

2.5.Triếthọc,tưtưởng:

ThuyếtÂmdương,Bátquái,Ngũhành,Âmdươnggia:Âmdương,bátquái,ngũhành,lànhữngthuyếtmàngườiTrungQuốcđã

nêuratừthờicổđạiđểgiảithíchthếgiới.Họchorằngtrongvũtrụluôntồntạihailoạikhíkhôngnhìnthấyđượcxâmnhậpvàotrongmọivậtlàâmvàdương(lưỡngnghi).

Bát quái là 8 yếu tố tạo thành thế giới: Càn (trời), Khôn (đất), Chấn(sấm),Tốn (gió),Khảm (nước),Ly (lửa),Cấn (núi),Đoài (hồ).TrongBátquái,haiquẻCàn,Khônlàquantrọngnhất.

Ngũhành là:Kim,Mộc,Thuỷ,Hoả,Thổ.Đó là5nguyên tố tạo thànhvạnvật.Cácvậtkhácnhaulàdosựphatrộn,tỉlệkhácnhaudotạohoásinhra.Saunày,nhữngngườitheothuyếtÂmdươnggiađãkếthợpthuyếtÂmdươngvớiNgũhànhrồivậndụngnóđểgiảthíchcácbiếnđộngcủalịchsửxãhội.

Vềtưtưởng:Thời Xuân Thu - Chiến Quốc, ở Trung Quốc đã xuất hiện rất nhiều

nhữngnhàtưtưởngđưaranhữnglíthuyếtđểtổchứcxãhộivàgiảithíchcácvấnđềcủacuộcsống(Báchgiatranhminh).

Nhogia:ĐạibiểuchopháiNhogialàKhổngTử.Nhogiađềcaochữnhân,chủ

trương lễ trị, phảnđốipháp trị.Nhogia đề caoTam cương,Ngũ thường,cùngvới tư tưởngChínhdanhđịnhphận và đề cao tư tưởngThiênmệnh.GiátrịquantrọngnhấttrongtưtưởngcủaKhổngTửlàvềgiáodục.Ôngchủtrươngdạyhọcchotấtcảmọingười.

TớithờiHánVũĐế(140-87TCN),chấpnhậnđềnghịcủaĐổngTrọng

Page 39: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Thư,HánVũĐếđãralệnh“bãitruấtbáchgia,độctônNhothuật”,NhogiađãđượcđềcaomộtcáchtuyệtđốivànânglênthànhNhogiáo.

Đạogia:ĐạibiểuchopháiĐạogialàLãoTửvàTrangTử.Haiôngđãthểhiện

tưtưởngcủamìnhquahaitácphẩmĐạođứckinhvàNamHoakinh.TheoLãoTử,“Đạo”làcơsởđầutiêncủavũtrụ,cótrướccảtrờiđất,nằmtrongtrờiđất.Quiluậtbiếnhoátựthâncủamỗisựvậtônggọilà“Đức”.LãoTửchorằngmọivậtsinhthành,pháttriểnvàsuyvongđềucómốiliênhệvớinhau.

Tới thời Trang Tử, tư tưởng của pháiĐạo giamang nặng tính buôngxuôi,xalánhcuộcđời.Họchorằngmọihoạtđộngcủaconngườiđềukhôngthểcưỡnglại“đạotrời”,từđósinhtưtưởnganphận,lánhđời.

PháiĐạogiáosinhrasaunàykháchẳnĐạogia,mặcdùcóphái trongĐạogiáotônLãoTửlàm“Tháithượnglãoquân”.HạtnhâncơbảncủaĐạogiáolàtưtưởngthầntiên.Đạogiáochorằngsốnglàmộtviệcsungsướngnênhọtrọngsinh,lạcsinh.

Phápgia:NgượchẳnvớipháiNhogia,pháiPhápgiachủ trương“pháp trị”, coi

nhẹ“lễtrị”.TiêubiểuchopháiPhápgialàHànPhiTử,mộtkẻsĩthờiTầnThuỷHoàng.

TheoHànPhiTử, trịnướcchỉcầnpháp luậtnghiêmminh, rõràng,dễhiểuvớimọingười,khôngcần lễnghĩa.Ôngchorằngtrịnướccầnnhất3điều:

•Pháp:đólàphảiđịnhrađượcphápluậtnghiêmminh,rõràng,dễhiểu,côngbằngvớimọingười,khôngphânbiệtđólàquítộchaydânđen.

• Thế:Muốnthựcthiphápluậtthìcácbậcquânvươngphảinắmvữngquyềnthế,khôngchiaxẻchokẻkhác.

• Thuật:đólàthuậtdùngngười.Thuậtcó3mặt:bổnhiệm,khảohạchvàthưởngphạt.Thuậtbổnhiệmlàkhichọnquanlạichỉcăncứvàotàinăngvàlòngtrungthành,khôngcầndòngdõi,đứchạnh.Khảohạchlàphảikiểmtracôngviệcthườngxuyên.Thưởngphạtthìchủtrương“aicócôngthìthưởng, ai có tội thì trừngphạt thật nặng, bất kể là quí tộc hay dân đen”,trọngthưởng,trọngphạt.

Mặcgia:NgườiđềxướnglàMặcTử(KhoảnggiữathếkỉVTCNđếngiữathếkỉ

IVTCN).HạtnhântưtưởngtriếthọccủaMặcgialànhânvànghĩa.MặcTửcònlàngườichủtrương“thủthựchưdanh”(lấythựcđặttên).

TưtưởngcủapháiMặcgiađầythiệnchínhưngcũngkhôngítảotưởng.TừđờiTần,Hán trởvề sau, ảnhhưởngcủapháiMặcgiahầunhưkhôngcònđángkể.

Page 40: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại
Page 41: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngIV:VĂNMINHHYLẠPCỔĐẠI

Page 42: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.CơsởhìnhthànhnềnvănminhHyLạpcổđại

1.1.Địalí,dâncư:

VùngđấtcủathếgiớiHyLạpcổđạilớnhơnnướcHyLạpngàynayrấtnhiều,nógồmmiềnNambánđảoBancăng(Balkans),cácđảotrênbiểnÊgiê(Aegean)vàphíatâyTiểuÁ.TrungtâmcủathếgiớiHyLạpcổđạinằmởphíanambánđảoBancăng.

ĐấtđaiHyLạpkhôngđượcphìnhiêu,không thuận lợichoviệc trồngcâylươngthực,địahìnhlạicònbịchiacắtthànhnhiềuvùngđồngbằngnhỏhẹp.Nhưngbùlại,HyLạpcónhiềuvũng,vịnh,thuậnlợichoviệclậpnhữnghải cảng.Ở đây còn có nhiều khoáng sản lại tương đối dễ khai thác nhưđồng,vàng,bạc...Chínhvìvậy,kinhtếHyLạpcổđạichútrọngpháttriểnvềcông, thương nghiệp hơn nông nghiệp, nhất là buôn bán đường biển.ĐặcđiểmnàycủakinhtếcũnglàmchonềnvănminhHyLạpcổtuypháttriểnsau văn minh Ai Cập cố, nhưng những lái buôn Hy Lạp trong quá trìnhngangdọctrênĐịaTrungHảicũnghọcđượcnhiềuđiềuhaytừAiCậpvàLưỡngHà.

Vềdâncư,dânHyLạpcổđạigồmnhiềutộcngườinhưngườiÊôliêng(Eolien),Akêăng (Acheen),Đôriêng (Dorien)...Lúc đầu các tộc người nàyđềugọitheotênriêngtừthờibộlạccủamình,tớithếkỉVIII-VIITCNcáctộcngườiđóđềutựgọimộttênchunglàHelen(Hellenes)vàgọiđấtnướcmìnhlàHella(Hella)tứcHyLạp.

1.2.Sơlượclịchsử:

LịchsửHyLạpcổđạicóthểchialàmcácthờikìchínhsauđây:ThờikìvănhoáCret-Myxen(Crete-Mycenae):TạiđảoCretvàMyxen,

phíanambánđảoBancăngngười tađã tìmthấydấu tíchcủamộtnềnvănminhtồntạitừkhoảngthiênniênkỉIIITCNtớithếkỉXIITCN.ChủnhâncủanềnvănhoánàylàngườiAkêang.NềnvănhoáCret-Myxencònđểlạidấutíchcácthànhcổ,cungđiệnvàmộtsốhiệnvậtbằngđồngthau.CuốithếkỉXIITCN,ngườiĐôriêngvớivũkhíbằngsẳt từphươngBắctrànxuốngtấn công, ngườiAkêang chốngđỡkhôngđượcvà cácquốcgia củangườiAkêangđãbịtiêudiệt.ThờikìCret-Myxenkếtthúc.

ThờikìHomer (thếkỉXI-IXTCN):đời saubiếtvềgiaiđoạnnàychủ

Page 43: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

yếuquahaitậpsửthicủaônggiàmùHomernênngườitalấytênôngđểđặtchothờikìnày.QuahaitậpIliátvàÔđixê,ngườitanhậnthấyxãhộiHyLạpđượcmôtảtronggiaiđoạnnàylàmộtxãhộinguyênthuỷđangtrênđườngtanrã,xãhộicónhànướcđanghìnhthành.

Thờikìthànhbang(thếkỉVIII-IVTCN):ĐâylàthờikìhìnhthànhởHyLạphàngtrămnhànướcnhỏmàngườitagọilàcácthànhbang.Tronghàngtrăm thành bang thời đó thì quan trọng nhất là Aten và Xpác. Rất nhiềuthànhbangởHyLạpthờiđósồngbằngnghềcôngthươngnghiệp.ĐiềunàyảnhhưởngrấtlớntớisựpháttriểncủavănminhHyLạp.ThếkỉVTCN,cácthànhbangcủaHyLạpcũngđãphảichốnglạisựxâmlượccủađếquốcBaTưvàhọđãchiếnthắng.NhưngcuốithếkỉVTCNthếgiớiHyLạpđãnổramột cuộcnội chiến.Cuộcnội chiếnnàyđã làm tất cả các thànhbang suyyếu. Nhân cơ hội đó, một thành bang ở phía bắc bán đảo Bancăng làMakêđônia(Macedonia)đãbắttấtcảcácthànhbangkhácphảithuầnphụcmìnhvàMakêđôniacầmđầuthếgiớiHyLạptấncôngBaTư.

ThờikìHyLạphoá(từnăm337đến30TCN):SaukhiđánhbạiđếquốcBaTư,cácđộiquâncủaHyLạpđãmangvănhoáHyLạptruyềnbákhắpvùngtâyÁvàBắcPhi.VìvậyngườitagọithờikìnàylàthờikìHyLạphoá.ĐếnthếkỉITCN,đếquốcLaMãđangpháttriểnhùngmạnhđãthôntínhcácvùngđấtquanhĐịaTrungHải,HyLạptrởthànhmộtphầncủađếquốcLaMã.

Page 44: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhHyLạpcổđại

TuyxuấthiệnmuộnhơnnềnvănminhAiCậpnhưngnhờtiếpthuđượcnhiềugiátrịtừAiCậpvàLưỡngHàcổđạivàpháttriểnlên,nânglêntầmkháiquát,nênnềnvănminhHyLạpcổđạiđãcórấtnhiềuđónggópgiátrị.

2.1.Chữviết,vănhọc:

Về chữ viết, người Hy Lạp cổ đại đã dựa trên hệ thống chữ viết củangườiPhênixi(Phoenicia)rồicảitiến,bổxungthànhmộthệthốngchữcáimới gồm 24 chữ cái. Từ chữHy Lạp cổ sau này đã hình thành nên chữLatinh và chữSlavơ.Đó là cơ sở chữviếtmànhiều dân tộc trên thế giớingàynayđangsửdụng.

VănhọcHyLạpcổđạicó thểchia ra làmbabộphậnchủyếucó liênquanvớinhau,đólàthầnthoại,kịch,thơ.

NgườiHyLạpcómộthệ thống thần thoại rấtphongphúđểmô tả thếgiớitựnhiên,nóilênkinhnghiệmcuộcsốngvàcảtâmtưsâukíncủaconngười.Hầunhưtrongcuộcsốngthờiđócóviệcgìthìđềucóthầnbảotrợ,lovề công việc đó.Kho tàng thần thoạiHyLạpmãi tới ngày nay còn đượcnhiềumônnghệthuậtởcácnướctrênthếgiớikhaithác.Đâylàmộtdântộccómộtkhotàngthầnthoạimànhiềudântộclớntrênthếgiớiphảighentị.Vềsau,khicóchữviết,khotàngthầnthoạinàyđượcHêdiốt(nhàthơHyLạp sốngvào thếkỉVIIITCN)hệ thống lại trong tácphẩmGiaphả cácthần.

Thơcalàthểloạivănhọcrấtpháttriển,đặcbiệtnócóthếmạnhkhichưacóchữviết.TiêubiểunhấtphảikểđếntácphẩmIliatvàÔđixêcủaHomer(thếkỉIXTCN).TớithếkỉVII-VITCNxuấthiệnnhiềunhàthơđượccôngchúngưathíchnhưAcsilôcút,Xôlông,Xaphô,Anacrêông...

HyLạplàquêhươngcủakịchnóiphươngTây.Ởđâycócảbikịchlẫnhàikịch.NhữngnhàviếtkịchnổitiếngthờiđónhưEtsin,Sôphôclơ,Ơripit...

2.2.Sửhọc:

TừthếkỉVIII-VITCN,lịchsửHyLạpchỉđượctruyềnlạibằngtruyềnthuyếtvàsửthi.ĐếnthếkỉVTCNlịchsửởHyLạpmớitrởthànhmộtbộmôn riêng biệt. Các nhà viết sử tiêu biểu củaHyLạp thời đó làHêrôđôt

Page 45: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

(Herodotus)vớicuốnLịch sử chiến tranhHy-Ba ,Tuyxiđit (Thuycudides)cuốnLịchsửchiếntranhPlôpônedơ.

2.3.Kiếntrúc,điêukhắc:

NhữngcôngtrìnhkiếntrúccủaHyLạpcổđạikhônghùngvĩnhưcủaAiCậpcổđạinhưngnó lạinổibậtở sự thanh thoát, hàihoà.Cáccông trìnhkiếntrúcởHyLạpcổđạithườngđượcxâydựngtrênnhữngnềnmónghìnhchữnhậtvớinhữngdãycộtđátrònởbốnmặt.Quanhiềuthếkỉ,ngườiHyLạpcổđạiđãhìnhthànhrabakiểucộtmàngàynayngườitavẫnthểhiệntrongtrườngphái“cổđiển”.KiểuĐôric(thếkỉVIITCN),trêncùnglànhữngphiếnđávuônggiảndịkhôngcó trang trí;kiểuLônic(t.kỉVTCN)cộtđátrònthonhơn,cóđườngcongởbốngócphiếnđáhìnhvuôngnhưhailọntọcuốn; kiểuCôranh ( thế kỉ IVTCN ) có những cành lá dưới nhữngđườngcong,thườngcaohơnvàbệđỡcầukìhơn.

Các công trình kiến trúc tiêu biểu thời bấy giờ là đền Pactơnông(Parthenon)ởAten,đềnthờthầnDớt(Zeus)ởnúiOlempia,đềnthờnữthầnAtena(Athena).

CácnhàđiêukhắcởHyLạpcổđạicũngđểlạinhiềutácphẩmtớibâygiờvẫnxứngđánglàmẫumựcchođiêukhắcnhưcácphotượngVệnữởMilô, tượng Lực sĩ ném đĩa, tượng nữ thần Atena, tượng thầnHecmet...Những nhà điêu khắc tiêu biểu thời đó như Phiđat ( Phidias),Mirông(Miron),Pêliklêt,(Polykleitos)...

2.4.Khoahọctựnhiên:

ThếgiớiHyLạpcổđạicòncốnghiếnchonhânloạinhiềunhàbáchọcmàđónggópcủahọtớinayvẫncòngiátrịnhư:Ơclit(Euclide),ngườiđưara các tiên đề hình học đặt cơ sở cho môn hình học sơ cấp. Pitago (Pythagoras),ôngđãchứngminhđịnh límangtênôngvàngaytừ thếkỉVTCNôngđãđưaragiảthuyếttráiđấthìnhcầu.Talét(Thales),ngườiđãđưaraTỉlệthức(ĐịnhlíTalét).ĐặcbiệtlàAcsimet(Archimede),ngườiđãđềranguyênlíđònbẩy,chếragươngcầulõm,máybắnđávàpháthiệnralựcđẩytácđộnglênmộtvậtnếuvậtđótronglòngchấtlỏng(lựcđẩyAcsimet).

2.5.Triếthọc:

HyLạpcổđạilàquêhươngcủatriếthọcphươngTây,ởđâycócảhai

Page 46: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

trườngpháitriếthọcduyvậtvàduytâm.Đạidiệnchotrườngpháiduyvậtlàcác nhà triết học nổi tiếng như: Talét (Thales), Hêraclit (Heracleitus),Đêmôcrit(Democritus)...Đạidiệnchotrườngpháiduytâmlàcácnhàtriếthọc:Platôn,Arixtôt.

2.6.Luậtphápvàtổchứcnhànước:

CácquốcgiaởphươngTâychịuảnhhưởngnhiềuvềhệthốngphápluậtvàcáchtổchứcnhànướctừHyLạpcổđại.

NhànướcởHyLạpcổđạihìnhthànhtrêncơsởsựtanrãcủaxãhộithịtộc.Nhà nước dân chủ chủ nô ởHyLạp ngày càng được hoàn thiện quanhững cải cách của Xôlông (Solon), Clisten (Clisthenes) và Pêliclêt(Pericles).

Vềluậtpháp,bộluậtcổnhấtcủaHyLạplàbộluậtĐracông(Dracon),bộluậtnàycónhữnghìnhphạtrấtkhắcnghiệt,cókhichỉăncắpcũngbịxửtử.Saunày,nhờnhữngcảicáchcủaXôlông,Clisten,luậtphápHyLạpngàycàng mang tính dân chủ hơn (nhưng cũng chỉ công dân tự do mới đượchưởng,nôlệthìkhông).

Page 47: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngV:VĂNMINHLAMÃCỔĐẠI

Page 48: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.CơsởhìnhthànhnềnvănminhLaMãcổđại

1.1.Địalí,dâncư:

Bánđảo Italia,nơihình thànhnhànướcLaMãcổđạinằmởNamÂunhưmộtchiếcchânngườichìaraĐịaTrungHải.

Bán đảo Italia có nhiều đồng bằng, tương đối thuận lợi cho việc pháttriểnnôngnghiệp, trong lòngđất lạichứanhiềukhoángsản, thuận lợichonghềluyệnkim.Địahìnhởđâylạikhôngbịchiacắt, tạođiềukiệnchosựthốngnhất.Bờbiểnởphíanambánđảocónhiềuvịnh,cảngthuậntiệnchotàubètrúẩnkhithờitiếtxấu.DođiềukiệnđịalínhưvậynênbánđảoItaliacó điều kiện tiếp xúc với những nền văn minh phát triển sớm ở phươngĐông.

NgườidâncómặtsớmnhấtởtrênbánđảoItaliađượcgọilàItaliot,trongđó bộ phận sống trên đồng bằng latium được gọi là ngườiLatinh (Latin),ngoàiracòncómộtsốnhỏngườigốcGôloa,gốcHyLạp.

1.2.Sơlượccácmốclịchsử:

Theo truyền thuyết, năm 753TCN người dân ở đồng bằngLatium đãdựngnênmộttoàthànhbênbờsôngTibơrơ(Tiber),họđãlấytênngườicầmđầulàRomulusđểđặtchotoàthànhđó,vìvậycótênlàRoma.

Giaiđoạn753-510TCN,đứngđầunhànướclàvua,dướivuacóViệnnguyênlãovàĐạihộinhândân.VìvậythờikìnàycònđượcgọilàthờikìVươngchính.

ThờikìcộnghoàởLaMãvàokhoảngtừnăm510đếnthếkỉITCN.GiaiđoạnnàyquyềnlựctốicaonằmtrongtayViệnnguyênlãododânbầu,đứngđầuViệnnguyên lão làhaiquanchấpchínhcóquyền lựcngangnhau.Từđó,việcchínhquyềntrởthànhviệcchungcủadân(respublica).ĐâycũnglàgiaiđoạnLaMãsửdụngsứcmạnhquânsựcủamìnhđểmởrộnglãnhthổ.ThếkỉVIIITCN,LaMãchỉlàmộtthànhbangnhỏbénămởmiềntrungbánđảoÝthìđếnthếkỉITCN,LaMãđãtrởthànhmộtđếquốcrộnglớnbaotrùmtoànbộnhữngvùngđấtquanhbờĐịaTrungHải.

ThờikìĐếchếởLaMãtừthếkỉITCNđếnthếkỉV.DohàngthếkỉsửdụngchiếntranhđểmởrộngbờcõinênvaitròcáctướnglĩnhởLaMãngàycàng tăng, xu hướng độc tài đã xuất hiện.Năm 47 TCN,một viên tướng

Page 49: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

nhiềucônglaocủaLaMãlàXêda(Ceasar)địnhnắmhếtquyếnlựcvàotaymìnhnhưngkhôngthành,ôngtabịnhữngngườibảovệchonềncộnghoàám sát.Năm 27 TCN, cháu củaXêda làÔctaviut, bằng những biện phápkhônkhéohơnđãlôikéodầnnhữngnhânvậtcủaViệnnguyênlão,loạitrừnhữngngườikhôngthểlôikéo.Năm27TCN,ViệnnguyênlãođãsuytônÔctaviutlàAugust(Đấngtốicao).VậylàtừthếkỉITCNnềncộnghoàLaMãđãbịxoábỏ.

ThếkỉIIITCN,chínhquyềnLaMãbắtđầubướcvàogiaiđoạnsuyyếu.ChiếntranhquanhĐịaTrungHảikhôngcòncungcấpđủsốlượngnôlệchocácđạiđiềntrangvàcáckhumỏđểbùlạisốlượngnôlệđãchết.Sốnôlệcònlạidocuộcsốngquácựckhổnêncũngnổiloạnhaybỏtrốnrấtnhiều.Nềnkinhtếbịkhủnghoảng,quânđộisuyyếu.Nhâncơhộiđó,cácbộtộcGiecmanhtừbênngoàitrànvàocuớpphá.Năm395,đếquốcLaMãbịchiaralàmhai.Năm476,kinhthànhRômabịngườiGiecmanhđánhhạ.CònởĐôngđếquốcLaMãthìđếnnăm1453bịđếquốcThổNhĩKìthôntính.

Page 50: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.NhữngthànhtựuchủyếucủavănminhLaMãcổđại

NgườiLaMãkhôngchỉkếthừanềnvănminhcủangườiHyLạpthờicổđạimàcòncónhữngđónggópđángkể,tạothànhnềnvănminhHy-La,cơsởcủavănminhTâyÂusaunày.

2.1.Chữviết,vănhọc:

TừchữHyLạpcổ,ngườiLaMãđãđặtramộtloạichữriêngcủamìnhmàngàynay taquengọi làchữLatinh.Đây làmột thứchữviếtđơngiản,thuậntiệnnênđãđượcsửdụngrộngrãitrongtoànbộđếquốcvàsaunàyđãtrởthànhchữviếtcủanhiềuquốcgiatrênthếgiới.

VănhọcLaMãcổđạicũngcónhiềuthểloạinhưthơ,kịch,sửthivớicáctác giả nổi tiếng như Xixêrông (Xixeron), Viêcghin (Vergil), Hôratiut(Horatius).

2.2.Sửhọc:

TừthếkỉIIITCN,ngườiLaMãđãcóviếtsửnhưnghọviếtbằngchữHyLạp.NgườiđầutiênviếtsửLaMãbằngchữHyLạplàPhabiut.

NgườiviếtsửLaMãbằngchữLatinhđầu tiên làCato(234-149TCN).SauđócònnhiềungườikhácnhưPlutac,Tacitus.

2.3.Triếthọc:

CácnhàtriếthọcLaMãcũngđãkếthừatruyềnthốngcủatriếthọcHyLạp,kếthừanhữngtưtưởngduyvậtcủaĐêmôcrit.Nhữngnhàtriếthọctiêubiểuthờikìđónhư:Lucretius,Ciceron.

2.4.Luậtpháp:

BộluậtthànhvăncổnhấtởLaMãlàbộLuật12bảng.Nóđượcgọinhưvậyvìđượckhắcvào12bảngđávàonăm452TCN.

Page 51: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

2.5.Khoahọctựnhiên:

CácnhàkhoahọcngườiLaMãcũngcócôngsưutập,tổnghợpnhữngkiếnthứckhoahọckhắpvùngĐịaTrungHải.NhữngnhàkhoahọcnổitiếngthờiđónhưPlinius,Ptôlêmê,Hêrôn.

2.6.Yhọc:

ÔngtổcủaYhọcphươngTây làHipôcrat (Hippocrates).ÔngđặcbiệtđượcđờisauluônnhớtớibởilờithềHypôcratkhinhắcnhữngngườibướcchânvàongànhy.CuốnPhươngpháp chữabệnh củaÔngđể lại đãđượcdùnglàmsáchgiáokhoachonhiều trườngđạihọcởchâuÂumãi tới thờicậnđại.

2.7.Kiếntrúc,điêukhắc:

MộttrongnhữnggiátrịkiếntrúccủangườiLaMãthểhiệnquacáccầuvòmbằngđá.NhờnhữngchiếccầunàymàhệthốnggiaothôngnốiliềncácvùngcủađếchếLaMãtrởnênthuậnlợi.

Công trình kiến trúc La Mã nổi tiếng hay được nhắc đến là đềnPactơnông,đấu trườngCôlidêvàKhảihoànmôn.Kiến trúc sưLaMãnổitiếngthờiđólàVitorius.

ĐiêukhắcLaMãcócùngphongcáchvớiđiêukhắcHyLạp.NhữngbứctượngcònlạiởthànhRômavànhữngphùđiêutrênKhảihoànmônlàhiệnvậttiêubiểuchođiêukhắcLaMã.

2.8.Tôngiáo:

Nóiđến tôngiáoởđếquốcLaMãphảinóiđếnđạoKitô,mặcdùđạoKitôkhôngphảirađờitạiLaMã.

Theo truyền thuyết, người sáng lập ra đạoKitô là JesusCrit, con củachúaTrờiđầuthaivàongườicongáiđồngtrinhMaria.JesusCritrađờivàokhoảngthếkỉIVTCNtạiBéthleem(Palestinngàynay).Đếnnăm30tuổi,JesusCritbắtđầuđitruyềnđạo.

ĐạoKitôkhuyênconngườinhẫnnhụcchịuđựngđaukhổnơitrầngianđểkhichếtsẽđượchưởnghạnhphúcnơithiênđàng.ChúaTrờisángtạorathếgiớinày.ChúaTrời, chúa Jesus, thành thần tuybamà làmột ( tamvị

Page 52: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

nhất thể ).ĐạoKitôcũngcóquanniệmthiênđường,địangục, thiên thần,maquỉ...

GiáolícủađạoKitôgồmcóKinhcựuước(tiếpnhậncủađạoDoThái)vàKinhtânước(kểtừkhichúaJesusrađời).LuậtlệcủađạoKitôthểhiệntrong10điềurăn.

Vềtổchức,lúcđầucáctínđồđạoKitôtổchứcthànhnhữngcôngxãvừamangtínhchấttôngiáo,vừagiúpđỡlẫnnhautrongcuộcsống.ĐếnthếkỉII,cáccôngxãKitôdầnpháttriểnthànhGiáohội.

Khi mới ra đời, đạo Kitô bị các hoàng đế LaMã và bọn quí tộc địaphươngđànáprấttànbạo.Vụđànápđẫmmáunhấtlàvụđànápvàonăm64,dướithờihoàngđếNêrông,máucủabiếtbaonhiêutínđồđãđổ.NhưngsốngườitheođạoKitôkhôngnhữngkhônggiảmmàngàycàngtănglên.Vềsau,Giáohộiđềranguyêntắc“vươngquốcthìtrảchovua,thiênquốcthìtrảchoChúatrời”tứclàtôngiáokhôngdínhdángđếnchínhtrị.Thấyđànápmãikhôngcótácdụng,cáchoàngđếLaMãnghĩtớibiệnphápchungsống.Năm311,một hoàng đếLaMãđã ra lệnh ngưng đàn áp các tín đồKitô.Năm313,đạoKitôđượchoàngđếLaMãcôngnhậnlàhợppháp.Năm337,mộthoàngđếLaMãlúcđólàCônxtantinutđãgianhậpđạoKitô.

HoàngđếtheođạoKitôthìđươngnhiêncácquanlạiđuanhautheoĐạo.Ngân quĩ quốc gia cũng được chi ra để đóng góp choNhà thờ.ĐạoKitôđượctruyềnbárộngkhắptrongvùngđấtquanhĐịaTrungHải.Saunày,khiđếquốcLaMãtanvỡthìđạoKitôđãănsâu,lanrộngkhắpchâuÂu.

Page 53: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngVI:VĂNMINHTÂYÂUTHỜITRUNGĐẠI

Page 54: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.HoàncảnhhìnhthànhnềnvănminhTâyÂuTrungđại

1.1.SựhìnhthànhcácquốcgianphongkiếnởTâyÂu:

Việckinh thànhLaMãbị thất thủvàonăm476đượccoi làmốcđánhdấusựsụpđổcủađếquốcTâyLaMã.TrênđốnghoangtàncủađếquốcLaMã,hàngloạtcácquốcgiamớirađờinhưvươngquốcTâyGốt,Văngđan,Buôcgônhơ,ĐôngGốt,Lômbad,Phrăng...Trongcácvươngquốcmớirađờiđó,sựhìnhthànhvàpháttriểncủavươngquốcPhrăngcóảnhhưởngtớilịchsửTâyÂulớnhơncả.

Lãnh thổ của vương quốc Phrăng lúc đầu chỉ tương đương miền bắcnướcPhápngàynay.NhưngdướithờicủahoàngđếSaclơman,bằngnhữngcuộcchiếntranhđểmởrộnglãnhthổ,ôngđãlàmchođấtđaicủaquốcgiaPhrănglớngầntươngđươngvùngtâycủađếquốcLaMãtrướckia.

Năm 814 Saclơman chết, con là Louis “mộ đạo” lên kế vị. Năm 840Louis“mộđạo”chếtthìtrongcácconcủaLouisxảyrasựtranhgiànhngôibáutớimứcnộichiến.CuộcnộichiếnđãdẫntớimộthoàướckíởVecđoongnăm843.TheohoàướcVecđoong,đếquốcSaclơmanbịchiaralàm3,đólànướcPháp,Đức,Ýngàynay.

CònởnướcAnhngàynay,từthếkỉVđãhìnhthànhnênnhiềutiểuquốc.Tới thếkỉ IX,Ecbeđã thốngnhấtcácnướcnhỏ lậpnênvươngquốcAnh.TâyBanNharađờitrêncơsởhợpnhấtCxtilavàAragôn,BồĐàoNhathìđãđượcrađờitrướcđó.

Cácvươngquốcmớikhôngđi theoconđườngchếđộnô lệmàđivàoconđườngphongkiếnhoá.VuaPhrăngtừthếkỉVđãđemnhiềuruộngđấtcướpđượccủacácquí tộcLaMãcũphânchiachocáctướnglĩnh,bàcondònghọvànhữngngườicócông.Cùngvớiruộngđất,nhữngngườinàycònđược phong tước. Đất đai và tước hiệu được phân phong có quyền chatruyềnconnối,điềunàyđãtạoratầnglớpquítộclãnhchúaphongkiếnvớinhững lãnh địa rộng lớn.Những người lính và nô lệ có công trong chiếntranhcũngđượcchiamộtítruộngvàhọtrởthànhnhữngngườinôngdântựdo.

Nhưngcùngvớithờigian,sốlượngnôngdântựdocàngítdần.Donhiềunguyênnhânnhưthiêntai,mấtmùa,bệnhdịch...nhiềunôngdânbịphásảnphảibán ruộngđất.Khikhôngcòn ruộngđất thìđươngnhiênhọphảixinđượcnhậnruộngđấtcủalãnhchúa,càycấyvànộptô.Họcũngởnhờtrên

Page 55: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

đấtcủalãnhchúavàlệthuộcvàolãnhchúa.Đếnđờiconcháucủahọthìsựlệthuộccàngnặnghơn,khôngđượctuỳtiệnbỏđinơikhácnếukhôngđượclãnhchúachophép.Vậylàconcháuhọcònmấtmộtphầntựdothânthể,mộtloạingườinửanôlệ,nửanôngdân,ngườitagọihọlànôngnô.

Nôngnôcũngcógiađìnhriêng,cómộttúplều,vàmộtíttàisản.Lãnhchúa không thể bán họ.Nhưng nông nô không được tự tiện bỏ trốn khỏivùngđấtcủalãnhchúa.Saunày,muốnbỏđirathànhthị làmăn,họphảichuộcmộtsốtiền.

1.2.Sựrađờicủacácthànhthịtrungđại:

Từ thế kỉXI, kinh tế nông nghiệp ởTâyÂuphát triển hẳn lên.Nôngnghiệpphát triển tạođiềukiệncho thủcôngnghiệpp.triển.Nhiều thợ thủcôngkhéotayvàcácthươngnhânđãtìmtớingãbađường,ngãbasôngđểmởquánlàmăn.Nhữngnơithuậnlợi,cáccửahàng,côngxưởngngàycàngpháttriển,dầndầnhìnhthànhnêncácthànhthịtrungđại.

Sựrađờicủacácthànhthịtrungđại,làbiểuhiệncụthểcủanềnkinhtếhànghoá,nóbáonềnkinh tế tựnhiênđangbị tấncông.Nềnkinh tếhànghoángàycàngđòihỏimộtthịtrườngrộnglớn,nótạorasựgiaolưuthườngxuyêngiữacácđịaphương.Chếđộphongkiếnphântánđượctạorabởinềnkinhtếtựnhiênsắpbịthaythếbởimộtchếđộtrungươngtậpquyềndođòihỏicủanềnkinhtếhànghoá.

1.3.VaitròcủagiáohộiLaMã:

ĐạoKitô rađờiởGiêrudalemvàokhoảngđầuCôngnguyên.BanđầuđạoKitôlàmộttôngiáocủanhữngngườinghèokhổ.SaunàygiớiquítộcởđếquốcLaMãlợidụng,đãcôngnhậnđạoKitôđượctruyềnbácôngkhai,vàcáchoàngđếLaMãcònủnghộđạoKitô.ĐếnthếkỉIV,ởđếquốcLaMãđãcó5trungtâmgiáohội.

Dobấtđồngtrongsựgiảithíchthuyết“tamvịnhấtthể”vàcảviệcđụngchạmnhauvềkhuvựctruyềnđạonênđếnnăm1054,giáohộiKitôởLaMãđãbịchialàmhai:giáohộiThiênchúa(giáohộiởphươngTây,giáohộiLaMã)vàgiáohộiChínhthống(giáohộiởphươngĐông,giáohộiHyLạp).

GiáohộiThiênchúacóthếlựcrấtlớnvềcảkinhtế,chínhtrị,vănhoá,tưtưởngởTâyÂutrongthờikìtrungđại.

Page 56: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.VănhoáTâyÂutừthếkỷVđếnthếkỷX

2.1.Tìnhhìnhchungvềvănhoá,giáodục,tưtưởng:

TừthếkỉVđếnthếkỉX,cùngvớisựsuysụpcủanềnkinhtế,vănhoáTâyÂumộtthờihuyhoàngcũngbịsuygiảm,nghèonàntheo.

NhữngcuộcxâmnhậpcủacácbộtộcGiecmancũngđãlàmhuỷhoạikhánhiềunhữngdisảncủanềnvănminhcổđạiởTâyÂu.ChỉcónhàthờvàcáctuviệncủađạoKitôlàkhôngbịxâmphạm.Cácvươngquốcmớithànhlậpchưacóđủđiềukiệnđểchútrọngtớivănhoá,giáodục.Hơnthếnữa,chếđộphongkiếncátcứ,tảnquyền,vớinềnkinhtếtựcungtựcấpcũngbấtlợichosựgiaolưuvănhoá.Nôngnôthìhầuhết làmùchữ.Quítộclãnhchúathìnhiềukẻcũngkhôngthèmbiếtchữ.

Trongcácvươngquốc,chỉcómỗitrungtâmvănhoálàcáctrườnghọcthuộchệthốngnhàthờ.Nộidunggiảngdạyởcáctrườnghọctôngiáonàychủyếulàthầnhọc.Ngoàithầnhọc,sinhviêncònđượchọc“bảymônnghệthuậttựdo”gồm:âmnhạc,thiênvănhọc,ngữpháp,tutừhọc,logichọc,sốhọc,hìnhhọc.

Việcgiảngdạycũngbịgiáohộichiphối,quảnlíchặtchẽ.NgônngữdạytrongcáctrườnglàchữLatin.Mônlogichọcđượccoi là“đầytớcủathầnhọc”,cùngvớimôntutừhọc,dạyngườihọccáchhùngbiệnđểsaunàyđitruyềnđạo.MônthiênvănhọcthìlấyhọcthuyếtcủaPtôlêmê(Ptolemy)đểgiảngdạy,thuyếtnàycoiTráiđấtlàtrungtâmcủavũtrụ.

Chủnghĩakhổhạnh,cấmdụccũngđượctuyêntruyềnrộngrãi.

2.2.VănhoáphụchưngCarôlanhgiêng(Carolingien):

PhongtràonàyrađờidướithờiSaclơmannhằmđàotạoquanlại,giáosĩđểquảnlícôngviệccủanhànướcvà truyềnđạoởnhữngvùngmớichinhphục. Sáclơman rất chú trọngmở những trường học ở cung đình, khuyếnkhíchconemquí tộcvàohọc.Cáctrườngnàydođượcsựtài trợcủatriềuđìnhnênmờiđượcnhiềuthầygiỏiởTâyÂu,nhờđóvănhoácóphầnnàođượctạođiềukiệnpháttriển.

Thực chất phong trào này vẫn lấy thần học làm nội dung giảng dạychính,lấyviệcphụcvụcungđình,nhàthờlàmmụcđíchtrungtâm.VìvậygiaiđoạnvănhoáphụchưngCarolingientồntạirấtngắnngủi,saucáichết

Page 57: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

củaSaclơmankhônglâunóliềnbịsuysụp.

Page 58: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

III.VănhoáTâyÂutừthếkỷXIđếnthếkỷXIV

TừthếkỉX,nôngnghiệpởTâyÂuđãbắtđầupháttriển.Nôngnghiệppháttriểntạođiềukiệnchothủcôngnghiệppháttriển.Nhiềuthợthủcông,thươngnhân tìmđếnngãbađường,ngãba sôngđểmởquán làmăn.Lâungày,nhữngnơinàydầnhìnhthànhracácthànhthịtrungđại.

Ơthànhthịtrungđại,cácthịdâncóđiềukiệnkinhtếhơncácnôngnô.Họcũngthấygiátrịphivậtchấtcủavănhoá.Điềuđódẫntớinhữngtrườnghọcxuấthiện,nhữngbiểuhiệnmớivềvănhọc,kiếntrúc.

3.1.Sựrađờicủacáctrườngđạihọc:

Nhucầutrithứccủathịdânngàycàngcao,họđãthấygiátrịcủanhữngtàisảnvôhìnhlàvănhoá.Trườnghọccủanhàthờkhôngđápứngđượcnhucầuvềvănhoáđadạng,thiếtthựccủatầnglớpthịdân,điềuđóđãdẫntớisựxuấthiệncáctrườngđạihọcởTâyÂuvàothếkỉXII-XIII.

Tiêu biểu cho các trường đại học xuất hiện giai đoạn này là trườngXoocbon,Tuludo,Oocleang,ởPháp;Oxford,Cambridge,ởAnh;Napoli,Palecmơ, ở Ý... Đến cuối thế kỉ XIV, ở Tây Âu đã có tất cả khoảng 40trườngđạihọc.

NgônngữsửdụngtrongcáctrườngđạihọcvẫnlàtiếngLatin.Phươngphápgiảngdạylàgiảngthuật.Sinhviênlênlớpnghegiảng,ghichépvàthảoluận.Kếtthúckhoáhọc,sinhviêncũnglàmluậnvănvàbảovệluậnvăntốtnghiệp.Cáchọcvịnhưcửnhân,tiếnsĩcũngđượcsửdụngtrongcáctrườngđạihọc.

Vềmặttổchức,cáctrườngthườnggồmcóhiệutrưởng,khoatrưởngcủa4khoa:Nghệthuật(gồmcảvănchươngvàkhoahọc),Thầnhọc,YhọcvàLuậthọc.

Ngoài thầnhọc, sinhviêncònđượchọccácmônhọckhác.Giáosư lànhữngngười thế tụcchứkhôngphảichỉ làcácgiáosĩnhưtrườnghọccủanhàthờ.Nhưvậy,cáctrườngđạihọcmuốntìmcáchthoátkhỏisựkiểmsoátcủagiáohộivàhoạtđộngđộclập.Cáctrườngđạihọcđãtrởthànhtrungtâmvănhoá,khoahọc,nơi truyềnbánhững tư tưởng tiếnbộ.Vìvậysaunày,giáohộilạitìmmọicáchđểkiểmsoáthoạtđộngcủacáctrườngđạihọc.

3.2.Vănhọc:

Page 59: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

VănhọcTâyÂugiaiđoạnnàycũngcónhữngbiểuhiệnmới.BêncạnhvănhọcdângianvàvănhọcLatincủanhàthờ,thờikìnàycònxuấthiệnhaidòngvănhọcmớilà:vănhọckịsĩvàvănhọcthànhthị.

Vănhọckị sĩ thườngbắtnguồn từnhữngcâuchuyện lưu truyền trongnhândân,mànhânvật trung tâmthườngcónhữngtínhcáchđượccangợinhưthượngvõ, trọngdanhdự,kínhchúa, trung thànhvớichủvàmột tínhcáchkhôngthểthiếulàtônsùngngườiđẹp.Vănhọckịsĩgồmhaithểloạichủyếulàanhhùngcavàthơtrữtình.BảnanhhùngcatiêubiểuthờiđólàBàicaRoland,BàicaCid.TácphẩmTơrixtăngvàIdơlàmộttácphẩmcangợitìnhyêulãngmạnkiểukịsĩ.

Vănhọc thành thịcũngxuấthiệnđểđápứngnhucầucủa tầng lớp thịdânngàycàngđôngđảovàđanglớnmạnh.TừthếkỉXIIđãxuấthiệnnhiềutácphẩmthuộcvănhọcthànhthịmangtínhhàihước,đảkíchchếđộphongkiến,giáosĩ,vàcangợinhữngngườibìnhdân.Tiêubiểugiaiđoạnnàylàcáctácphẩm:Dichúccủaconlừa,Thầylangvườn...

3.3.Triếthọckinhviện:

Triếthọckinhviện(scholasticism)làmộtthuậtngữbắtnguồntừchữscholatrongchữLatinđểchỉtriếthọctrongnhàtrường.Đâylàmộtmônhọcrấtquantrọngtrongnhàtrườnglúcbấygiờ.Triếthọckinhviệnđượccoilàtriếthọcchínhthứccủagiaicấpthốngtrịlúcđó.

Đặcđiểmnổibậtcủatriếthọckinhviệnlàrấttrọnglôgichìnhthức,vớinhữngphươngphápbiện luậncựckì rắc rối.Nói chung, cácnhà triếthọckinhviện cho rằng, đối với cáchiện tượng tựnhiên chỉ cầndùngphươngpháptưduytrừutượngcũngcóthểđitớichânlí,khôngcầnđếnnhữngquansát,thínghiệmmấtcôngsức.

Khinghiêncứunhữngkháiniệmchung,cácnhà triếthọckinhviệnđãchialàmhaiphái,duythựcvàduydanh.Pháiduydanhchorằngkháiniệmchunghìnhthànhtrongtưduyconngườicósausựvật;cònpháiduythựcthìchorằngtrướckhicómộtvậtthểnàođó,thìkháiniệmvềsựvậtđóđãcótrongtưduyconngười.Nhưvậypháiduythựcthuộctrườngpháiduytâm,còn phái duy danhmang nhân tố duy vật.Chính vì vậy, tuy vẫn tin chúanhưngcácnhàduydanhvẫnthườngbịnghingờ.

CácnhàtriếthọckinhviệntiêubiểuthờikìđólàAnxenme,GuyomdeSampo,RogerBacon,ThomasAquinas.

TớithếkỉXIV,triếthọckinhviệnbắtđầusuythoái.Cácnhàtriếthọckinhviệntrởthànhcôngcụcủanhàthờ,chốnglạinhữngtưtưởngmớicủagiaicấptưsảnđanglên.

Page 60: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

3.4.Nghệthuậtkiếntrúc:

Nềnkinhtếhànghoáởcácthànhthịđanglêncònlàmthayđổicảbộmặtkiếntrúcởcácthànhthị.KhoảngnửasauthếkỉXIIđếnthếkỉXIII,phongcách kiến trúc Roman dần dần được thay thế bởi phong cách kiến trúcGôtích.

KiếntrúcRomanlàkiếntrúcchịuảnhhưởngtừnhữngcôngtrìnhkiếntrúcRoma.KiếntrúcGôtíchlàkiếntrúccủangườiGốt.

Buổiđầuthờitrungđại,cáccôngtrinhkiếntrúcTâyÂuđềubịsuygiảm,nghèonàntheosựsuygiảmchungcủavănhoá.ĐếncuốithếkỉVIII,kiểukiến trúcRomancóđượckhôiphục,nhưngvềnghệ thuật thìnó thôkệch,nặngnềchứkhôngđượcđẹpnhưcáccôngtrìnhkiếntrúcthờicổđại.KiếntrúcRomanthờikìnàythườngđượcxâybằngđá,cộtthấp,tườngdày,ítcửasổ,mặttrướcđểphẳng,hầunhưkhôngcótrangtrígì.Bêntrongcácnhàthờchỉđượctrangtrímộtsốbứctranhtômàuloèloẹt.

ĐếnnửasauthếkỉXII,ởmiềnBắcnướcPhápxuấthiệnmộtkiểukiếntrúcmớiđượcgọilàkiếntrúcGôtích.ĐặcđiểmcủakiếntrúcGôtíchlàvòmcửanhọn,nócnhànhọn,cộtcao,tườngmỏng,nhiềucửasổvàđượctrangtríbằngnhiềuloạikínhmàu.Mặttiềncủacáccôngtrìnhlạiđượctrangtríbằngnhữngbứcphùđiêurấtsinhđộng.

Lốikiếntrúcnàylàmtăngthêmvẻuynghiêmcủatôngiáonêntrướchếtđượcápdụngxâycácgiáođường,ngoài raphongcáchkiến trúcnàycònđượcápdụngđểxâycáccôngsở,dinhthự.Vớinhữngthápchuôngcaovútxấpxỉ100mét,vớitầmcỡbềthế, lại tinhxảocủatoànbộcôngtrình,cáccông trìnhmangphongcáchGôtíchkhôngnhững thểhiện sựgiàu có củatầnglớpthịdânmàcònthểhiệnbướctiếncủakĩthuậtxâydựnglúcbấygiờ.Dovậy,kiểukiếntrúcGôtíchnhanhchóngảnhhưởngsangAnh,Đức,TâyBanNhavàcảTiệpKhắc.CôngtrìnhtiêubiểuchokiếntrúcGôtíchthờiđólànhàthờBuôcgiơđượcxâydựngvàocuối thếkỉXIIvànhàthờĐứcBàPariđượcxâydựngvàothếkỉXIIIởmiềnBắcnướcPháp.

Page 61: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

IV.VănhoáTâyÂuthờiphụchưng

4.1.Hoàncảnhrađời:

VănhoáTâyÂuthếkỉV-Xdựatrênnềntảngnềnkinhtếtựcungtựcấp,sựgiaolưutraođổirấthạnchế,vănhoávìvậycũngpháttriểnkhôngđángkể.

Tới thếkỉXIV,với sựphát triểnkinh tế công thươngởcác thành thị,quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa dần dần hình thành và ngày càng lớnmạnh.Cácnhàtưtưởngcủagiaicấptưsảnkhôngcònchịuchấpnhậnnhữnggiáolíphongkiếnlỗithời,họvậnđộngkhôiphụclạisựhuyhoàngcủavănhoáTâyÂuthờicổđại.Họtìmthấytrongnềnvănhoácổđạinhữngyếutốphùhợpvớimình,cólợichomìnhđểđấutranhchốnglạinhữngtróibuộccủanềnvănhoátrungcổ.

PhongtràoVănhoáPhụchưngxuấthiệnđầutiênởÝ,vìởđâythếkỉXIVđãxuấthiệncácthànhthịtựdonhưnhữngquốcgianhỏ.Quanhệsảnxuấttưbảnđãchiếmđịavịchiphốiđờisốngvănhoá.ÝlạilàtrungtâmcủađếquốcRômacổđại,vìvậyởđâycòngiữlạinhiềudisảnvănhoácổđạicủaHyLạp-Rôma.Hơnaihết,cácnhàvănhoáÝcóđiềukiệnkhôiphụclạinềnvănhoátrướctiênkhicóđiềukiện.TừÝ,phongtràolansangAnh,Pháp,TâyBanNha,Đức...

Tầnglớpgiàucóởcácthànhthịmuốnthểhiệnsựgiàusangcủamìnhquacácdinhthựvàcáctácphẩmnghệthuật,điềuđócũngtạođiềukiệnchocácnhàvănhoáthểhiệntàinăng.

4.2.Nhữngthànhtựutiêubiểu:

4.2.1.Vềvănhọc:

Cảbathểloại,thơ,kịch,tiểuthuyếttrongnềnvănhọcPhụchưngđềucónhữngthànhtựuquantrọng.

Vềthơ,cóhaiđạibiểulàĐantê(1265-1324)vàPêtracca(1304-1374).ĐantêlàngườimởđầuphongtràoVănhoáPhụchưngởÝ.ÔngxuấtthântrongmộtgiađìnhkịsĩsuytànởPlorencia.ÔngđảkíchcácthầytulúcđóvàcổvũchosựthốngnhấtcủađấtnướcÝ.TácphẩmtiêubiểucủaônglaThầnkhúcvàCuộcđờimới.

Pêtracca làmột nhà thơ trữ tìnhÝ.Trong tác phẩm củamình, ông cangợitìnhyêulítưởng,cangợisắcđẹp,cangợisựtựdotưtưởngvàchống

Page 62: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

lạisựgòbókinhđiển.Vềtiểuthuyết,cóhainhàvănnổibậtlàBôcaxiô(Boccacio),Rabơle(

F. Rabelais ) và Xecvantec (Cervantes). Boccacio là một nhà văn Ý, tácphẩmnổitiếngcủaônglàtậptruyệnMườingày.QuatácphẩmMườingày,ôngchếdiễu thóiđạođứcgiả,côngkíchcuộcsốngkhổhạnh,cấmdụcvìchođólàtráitựnhiên.Ôngcổvũchocuộcsốngvuivẻ,biếttậnhưởngmọilạcthúcủacuộcsống.

F.RabơlelàmộtnhàvănPháp,ôngcóhiểubiếtrộngrãicảvềkhoahọctựnhiên,vănhọc,triếthọcvàluậtpháp.TácphẩmtràophúngnổitiếngcủaônglàcuộcđờikhônggiátrịcủaGargantuavàPantagruen.

MigeldeCervanteslàmộtnhàvănlớncủaTâyBanNha.TácphẩmnổitiếngcủaônglàDonQuyjote.ThôngquahìnhảnhchànghiệpsĩlỗithờiDonQuyjote,Cervantes ámchỉ tấng lớpquí tộcTâyBanNhavới nhữngquanniệmdanhdựcổhủvàvẽnênbứctranhmộtnướcTâyBanNhaquânchủđangbịchìmđắmtrongvũnglầyphongkiếnlạchậu.

4.2.2.Vềkịch:

Nhà viết kịch vĩ đại thời phục hưng là một người Anh có tên làW.Sếchpia.(WilliamShakespeare).Ôngđãviếttới36vởbi,hàikịch.Nhữngvở kịch nổi tiếng ảnh hưởng tới nhiều nước trên thế giới nhưRômêô vàGiuyliet,Hamlet,VuaLia,Ôtenlô...

4.2.3.Hộihoạ,điêukhắc:

NhàdanhhoạkhổnglồthờiPhụchưnglàLêônađơVanhxi(LeonardodaVinci),ônglàmộtngườiÝ.Ôngkhôngnhữnglàmộthoạsĩthiêntàimàcòn làmộtconngười thông thái trênnhiều lĩnhvực.Ôngđãđể lạinhữngbứchoạnổitiếngnhưBữatiệccuốicùng,NàngGiôcôngđơ(LaJoconde),Đứcmẹđồngtrinhtronghangđá.TừthếkỉXV,ôngđãđưaraýtưởngsửdụngcánhquạtđẩynướcchothuyềnthaymáichèo;vẽranguyêntắchoạtđộngcủamáybaytrựcthăng,dùthoáthiểm...nhưngnhữngkĩ thuậthồiđókhôngchophépôngthựchiệnnhữngýtưởngcủamình.

Mikenlăngiơ (Michelangelo) ra đời ởÝ(1475-1564).Ông làmột danhhoạ,mộtnhàđiêukhắcnổitiếng,đồngthờicònlàmộtkiếntrúcsư,mộtthisĩ.TácphẩmtiêubiểucủaônglàbứchoạSángtạothếgiớivẽtrêntrầnnhàthờXixtingồmcó343nhânvật.CònbứcCuộcphánxétcuốicùngthìđượcvẽtrêntườngnhàthờXixtin.Vềđiêukhắc,ôngđểlạinhiềubứctượngtiêubiểunhưphotượngMôidơ,Ngưòinôlệbịtrói,đặcbiệtlàphotượngĐavid.Pho tượngĐavid củaMikenlăngiơđược tạc trênđá cẩm thạchcao tới 5,3

Page 63: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

mét.Đavidởđâykhôngphảilàmộtchúbéchăncừumàlàmộtchàngthanhniên đangđộ tuổimười támđôimươi, đangđộ tuổi sung sức, với cơ bắpkhoẻmạnh,vầng trán thôngminh,ánhmắt tự tin,sẵnsàngđươngđầuvớimọikhókhănthửthách.MượnhìnhtượngĐavid,Mikenlăngiơthểhiệnsứcsốngđanglêncủamộtlớpngườiđạidiệnchomộtthờiđạimới,thờiđạicầnnhữngconngườikhổnglồvàđãsảnsinhranhữngconngườikhổnglồ.

Nghệ thuật thờiPhụchưngcòncósựđónggópcủanhữngnghệsĩnổitiếngkhácnhưRaphaen(Raffaello),Giôtô(Giotto),Bôtixeli(Botticelli)...

4.2.4.Khoahọctựnhiên:

ThờiPhụchưngcòncósựđónggópcủanhiềunhàkhoahọcdũngcảm,dámchốnglạinhữngsuynghĩsailầmnghìnđờiđãđượcgiớiquyềnlựcđảmbảo,thừanhận.

N.Côpecnic(NikolaiKopernik-1473-1543)làmộtgiáosĩngườiBaLan.Quanhiềunămnghiêncứu,ôngđãđitớimộtkếtluậnđángsợhồiđólà:TráiđấtquayxungquanhMặttrờichứkhôngphảilàMặttrờiquayxungquanhTráiđất.ThuyếtMặttrờilàtrungtâmđócủaôngvậylàtráihẳnvớithuyếtTrái đất là trung tâm đã đượcnhà thờ côngnhậnhàngnghìnnăm.ĐiềupháthiệnnàyđượcôngtrìnhbàytrongtácphẩmBànvềsựvậnhànhcủacácthiênthể.Nhưngsợbịkếttội,ôngchưadámcôngbố.Mãitớikhicảmthấysắptừgiãcõiđờiôngmớicôngbố.

Gioocđanô Brunô ( Giordano Bruno - 1548-1600 ), làmột giáo sĩ trẻngườiÝ.ÔngtíchcựchưởngứnghọcthuyếtcủaCôpecnickhigiáohộicấmlưuhành.Khôngnhữngthế,ôngcònpháttriểnthêmtưtưởngcủaCôpecnic.ÔngchorằngMặt trờikhôngphải là trung tâmcủavũ trụmàchỉ là trungtâmcủaTháidươnghệ.Trongvũtrụ,bêncạnhMặttrờicòncónhiềuhệmặttrờikhác.Đươngnhiênthờiđó,ôngbịđưaratoàántôngiáo.Toàánhồiđóbuộcôngphảicôngbốlạilàđãbịquỉámthìsẽthatộichếtnhưngôngthàchết chứkhôngchịunói tráivớiniềm tin củamình.Cuối cùng,ôngđãbịthiêutrêndànlửa.

MộtnhàthiênvănhọcngườiÝkháclàGalilê(GallileoGallilei-1564-1642)tiếptụcpháttriểnquanđiểmcủaCôpecnicvàBrunô.Ônglàngườiđầutiêndùngkínhviễnvọngphóngtogấp30lầnđểquansátbầutrời.ÔngđãchữngminhlàMặttrăngcóbềmặtgồghềchứkhôngphảilànhẵnbóng;Thiênhàlàdovôsốvìsaotạothành.Ôngđãgiảithíchhiệntượngsaochổi.Ônglàchađẻcủakhoahọcthựcnghiêm,pháthiệnrađịnhluậtrơitựdovàdaođộngconlắc.

Tiếnxahơn,nhàthiênvănhọcngườiĐứclàKêplơ(Kepler-1571-1630)đãphátminhrabaqui luậtquantrọngvềsựvậnhànhcủacáchànhtinh

Page 64: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

xungquanhMặttrời.Ôngđãchứngminhrằngquĩđạochuyểnđộngcủacáchànhtinhkhôngphảilàhìnhtrònmàlàhìnhelíp,càngđếngầnMặttrời,vậntốcchuyểnđộngcàngtănglênvàcàngxaMặttrờithìvậntốcchuyểnđộngcàngchậmlại.

Triếthọccũngcónhữngbướcpháttriểnmới.NgườimởđầuchotrườngpháitriếthọcduyvậtthờiPhụchưnglàmộtngườiAnh,F.Baicơn(FrancisBacon-1561-1626).ÔngđềcaotriếthọcduyvậtHyLạpcổđại,phêphántriếthọcduytâmvàtriếthọckinhviện.

4.3.Nộidungtưtưởng:

PhongtràoVănhoáPhụchưngtuydanhnghĩalàphụchưnglạisựhuyhoàngcủavănhoáHy-Lacổđại,nócótiếpthunhữngyếutốtừnềnvănhoáHy-Lacổđại,nhưngthựcchấtđâylàmộtnềnvănhoáhoàntoànmới,dựatrênnềntảngkinhtế-xãhộimớivàhệtưtưởngcủagiaicấptưsảnđanglên.

Quacáctácphẩmcủamình,cácnhàvănhoáthờiPhụchưngđãthểhiệnnhữngtưtưởngchínhsau:

•PhongtràovănhoáPhụchưngchốnglạinhữngquanniệmkhônghợpthờicủagiáohộilúcbấygiờcùngtầnglớpquítộcphongkiến.Nhiềutácphẩmvănhoáđãcôngkhaiđảkích,châmbiếmthóiđạođứcgiả,dốtnátcủatầnglớpquítộc,phongkiến.CácnhàvănhoáthờiPhụchưngđấutranhđòivănhoáphảikhôngbịkiểmsoátbởinhàthờ.

•Nhiềutácphẩmcôngkhaicangợiquyềnđượcsốngtựdophóngkhoáng,quyềnđượchưởngthụ.Họchủtrươngvănhoáphát triểnphải lấymụcđíchvìhạnhphúcconngười;đốitượngcangợiphảilàconngười...Cóthểnóitưtưởngchủđạolàchủnghĩanhânvăn(humannisme).

•PhongtràoVănhoáPhụchưngcòncangợitìnhyêutổquốc,tinhthầndântộcvàýthứccáctácphẩmvănhoáphảihướngvềphụcvụtầnglớpbìnhdân.VìvậycáctácphẩmvănhoágiaiđoạnnàyphầnnhiềukhôngcònsửdụngchữLatinmàsửdụngchữviếtriêngcủamỗidântộc.

•NhiềunhàvănhoáthờiPhụchưngđãdũngcảmchốnglạinhữngquanđiểmphảnkhoahọccủanhữngthếlựccầmquyềnđươngthời,bấtchấpsự đe doạ của những hình phạt, kể cả dàn thiêu.Các tác phẩm của họ đãgiáng những đòn quyết liệt vào triết học kinh viện và chủ nghĩa duy tâmđươngthời,làmlunglayquyềnuycủacáctănglữ.

•PhongtràoVănhoáPhụchưnglàtấmgươngphảnchiếusứcsốngmãnhliệtcủaxãhộiphươngTâylúcđóvàđãđạtđượcnhiềuthànhtựurựcrỡ.

Page 65: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

4.4.Ýnghĩa:

PhongtràoVănhoáPhụchưnglàmộtcuộccáchmạngtrênmặttrậnvănhoá,tưtưởngcủagiaicấptưsảnđanglênchốnglạixãhộiphongkiến,đểchuẩnbịmởđườngchomộtcuộccáchmạngxãhội.

Phongtràonàyđãđặtcơsở,mởđườngchovănhoáTâyÂupháttriểntrongnhữngthếkỉtiếptheosau.

Phong tràoVănhoáPhụchưngcòncónhiềuđónggópquan trọngvàokhotàngvănhoánhânloại.

Page 66: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

V.SựtiếnbộvềkỹthuậtTrảiquamộtquátrìnhtíchluỹkinhnghiệmlâudài,tớithếkỉXIV-XVI

vềmặtkĩthuậtởTâyÂuđãcónhữngtiếnbộđángkể,cụthểtronglĩnhvựckhaikhoáng,luyệnkim,hànghảivàchếtạovũkhí.

Thời trung đại, hầu như mọi việc đều làm bằng tay, năng lượng conngườisửdụnglúcđóchỉcósứcgióvàsứcnước.Vìvậy,việccảitiếnnguồnnước thế kỉ XIV đóngmột vai trò rất quan trọng. Lúc đầu, người ta đặtguồngnướccạnhsôngđểlợidụngsứcnướcchảyquayguồng.Đươngnhiênnhàmáycũngphảixâykềmépnước.Đến thếkỉXIV,khiđểquayguồngnướcngườitađãbiếtlàmnhữngconkênhdẫnnướctừtrêncaođổvàocácmángđặttrênguồngnước.Điềuđótạoranănglượnglớnhơnvànhàmáykhôngnhấtthiếtphảikềcácconsôngtựnhiênvàcũngsẽantoànhơn.

Trongnghềkhaikhoáng,người tacũngđãbiếtdùngmáybơmchuyểnđộngdocácguồngnướcđểhútnướctừcáchầmlòlên.Cáccôngđoạnrửaquặng,nghiềnquặngcũngđượccơgiớihoá.

Nghềluyệnkimcũngbắtđầuđượccơgiớihoánhờsứcnước.Nhiềulònấuquặngcao tới2mét,3métđượcthônggiónhờquạtchạybằngguồngnước,thaythếchonhữnglònhỏquạttayhaylợidụnggiótựnhiêntrướckia.Búamáy sửdụng sứcnướccũngbắtđầuđược sửdụng.Máykhoan,máymàicũnglầnlượtrađời.

Ngànhdệtcũngcónhữngcảitiến.Mộtsốxakéosợiđượccảitiến,đạpbằngchânchứkhôngquaybằng taynhư trướckia.Khungcửinằmngangcũngđã thay thếchokhungcửiđứng trướckia.Chủng loại,màusắchàngdệtcũngphongphúhơn.

Kĩ thuậtquânsựcũngcónhữngbước tiến lớnnhờkĩ thuật luyệnkim.Nòngđạibácđượcđúcbằngthépdàyhơn,lớnhơn.Đạnbằnggangđãthaythếđạnbằngđồng,bằngđátrướckiavàcònnổlầnnữakhichạmmụctiêuvìvậycósứccôngphálớnhơn.TớithếkỉXVI,súngbộbinhđãcóquilátthaythếchodâydẫn lửa.Áogiáp,mũ trụcủakị sĩ trởnênmất tácdụng trướcnhữngvũkhímớinày.Điềunàytấtyếudẫntớinhữngthayđổitrongchiếnthuậtquânsự.

Trongngànhhànghải,người tacũngđãđóngđượcnhữngcontàuđáynhọn có khả năng vượt đại dương,mỗi tàu đều có trang bị la bàn, thướcphươngvịđểxácđịnhvịtrítrênbiển.

Giaiđoạnnàynghềlàmđồnghồcơkhívànghềincũngxuấthiện.Nhữngtiếnbộvềmặtkĩ thuậtđãlàmnăngsuất laođộngtănghẳnlên,

tạođiềukiệnchokinhtếtưbảnpháttriển.

Page 67: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại
Page 68: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

VI.SựrađờicủađạoTinLành

6.1.Hoàncảnhlịchsử:

Thờikìtrungđại,giáohộiThiênchúalàmộtthếlựcthốngtrịvềmặttưtưởngđầyquyềnuy.Giáohộicònđượcsựủnghộcủacáclãnhchúaphongkiến.SangthếkỉXVI,giaicấptưsảnmuốnloạibỏnhữngđiềutronggiáolíkhôngphùhợpvớicuộcsốngkinhdoanhcủamình,họmuốnnhữnggiáolíphảiphùhợpvớitràolưukinhdoanhvàlốisốngcủanhữngngườigiàucómớinổilên.ĐólànguyênnhânsâuxalàmbùngnổraphongtràocảicáchtôngiáoởTâyÂuthếkỉXVI.

6.2.PhongtràocảicáchtôngiáovàsựrađờicủađạoTinlành:

ĐầuthếkỉXVI,phongtràocảicáchtôngiáodiễnraởbanơi:Đức,ThuỵSĩvàAnh.

6.2.1.CảicáchtôngiáoởĐức:

Người khởi xướng ra phong trào cải cách tôn giáo ở Đức là MartinLuther(1483-1546),ônglàconmộtthợmỏnghèoởThirighenđượchọctrởthànhluậtsư.

Năm1517,ôngđãviết “Luậnvăn95điều”dán trướccửanhà thờcủatrường đại học vitenbec tố cáo việc mua bán thẻ miễn tội hồi đó. Trong“Luậnvăn95điều”ôngchorằngviệcmuabánthẻmiễntộilàgiảdối,chỉlàmlợichonhữngngườilợidụngnó.ÔngchorằngchỉcầnlòngtinvàoĐứcChúa là sẽ được cứu vớt, ngay cả những nghi lễ phức tạp, tốn kém cũngkhôngcầnthiết.

Phong trào đòi cải cách tôn giáo ở Đức đã diễn ra rất quyết liệt. RấtnhiềungườinôngdânđãủnghộnhữngtưtưởngcủaMartinLuthervàxảyraxungđộtvớigiáohội.Đếnnăm1555,nhữngtưtưởngcủaLutherđãđượccông nhận. Tôn giáo cải cách của Luther từĐức đã lan sang nhiều nướcChâuÂukhác.

6.2.2.CảicáchtôngiáoởThuỵSĩ:

Page 69: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ĐạibiểuchophongtràocảicáchtôngiáoởThuỵSĩlàCanVanh(JeanCalvin).Năm1536Calvinchoxuấtbảncuốn“ThiếtchếCơĐốc”.Trongtácphẩmđó,ôngthừanhậnthượngđếvàthuyếttamvịnhấtthểnhưngchỉchấpnhậncókinhPhúcâm.Ôngphêphánviệctuhànhkhổhạnhvàchorằngcáiquan trọng nhất là lòng tin.Ông cũng chủ trương khuyến khích việc làmgiàu.Calvinchủtrươnggiảmbớtnhữngnghilễphiềnphức,tốnkém.

ĐiểmquantrọngcủathuyếtCalvinlàthuyếtđịnhmệnh.ÔngchorằngsốphậnconngườidoChúaTrờiđãđịnhtrước,việcbỏramộtíttiềnmuathẻmiễn tộikhônggiảiquyếtđượcgì.Nhưvậy làôngchống lạiviệcbán thẻmiễntội,chođóchỉlàmộttròlừabịp.

Cải cách tôn giáo ở Thuỵ Sĩ đã được đông đảo mọi người ủng hộ.Giơnevơ(Genève)trởthànhtrungtâmphongtràocảicáchtôngiáoởTâyÂu.

6.2.3.CảicáchtôngiáoởAnh:

TừđầuthếkỉXVI,kinhtếtưbảnđãpháttriểnkhámạnhởAnh.Giaicấptưsảnlớnmạnhmuốncómộttôngiáomớiphùhợpvớicuộcsốngvàcôngviệckinhdoanhcủahọ.

Lúcđónhà thờởAnhcònchiếmkhánhiều ruộngđất.VuaAnhcũngmuốnlấylạimộtphầnruộngđấtcủanhàthờvàloạibỏảnhhưởngcủagiáohộiRômađốivớivươngquyền.

NhânviệcGiáohoàngphảnđốiviệcbỏvợcủavuaAnhlúcđólàHenriVIII,HenriVIIIđãban“Sắcluậtvềquyềntốicao”vàonăm1534,tuyênbốcắtđứtquanhệvớigiáohộiRômavà thành lậpmộtgiáohội riênggọi làAnhgiáo.

Anhgiáo do vuaAnh làmgiáo chủ, nhưngmọi giáo lí, nghi lễ, phẩmhàmthìvẫngiốngnhưđạoThiênChúa.CácgiáophẩmthìdovuaAnhbổnhiệm,mọiruộngđấtcủagiáohộiRômabịchínhquyềntịchthu.Anhgiáonhưvậychưađápứngđượcyêucầucủagiaicấptưsản.TưsảnAnhcầncócảicáchtriệtđểhơn,điềuđóđãdẫntớiThanhgiáo(tôngiáotrongsạch).ThanhgiáoxoábỏhếttàndưcủađạoThiênChúa,đơngiảnhoácácnghilễ,cắtđứtquanhệvớiAnhgiáo.Họthànhlậpmộthộiđồngriêng,cầmđầulàcáctrưởnglãodocáctínđồbầura.

NhưvậythếkỉXVIởTâyÂucónhiềugiáopháimớiđãrađời.Cácgiáophái nàyở các nướckhác nhau, giáo lí cụ thể có điểmkhônggiốngnhaunhưngđềugiốngnhaumộtđiểmlàđơngiảnhoácácnghilễ,cắtđứtquanhệvớiGiáohoàngvàtoàthánhRôma.HọchỉtinvàokinhPhúcâm.ChữPhúcâmcónghĩalàtinmừng,tinlành,nênsaunàyngườitagọitôngiáomớilàđạoTinlành.

Page 70: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại
Page 71: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngVII:SỰXUẤTHIỆNVĂNMINHCÔNGNGHIỆP

Page 72: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.Điềukiệnrađờicủanềnvănminhcôngnghiệp

1.1.PhongtràophátkiếnđịalíthếkỉXV-XVI:

1.1.1.Nguyênnhân:

ThếkỉXV,kinhtếhànghoáởTâyÂuđãkhápháttriển,nhucầuvềthịtrường tăng cao. Giai cấp tư sản Tây Âumuốnmở rộng thị trường sangphươngĐông,mơướctớinhữngnguồnvàngbạctừphươngĐông.

TạiTâyÂu, tầng lớpgiàucócũng tăng lêndođónhucầuvềcácmặthàng đặc sản, cao cấp có nguồn gốc từ phươngĐông như tiêu, quế, trầmhương,lụatơtằm,ngàvoi...tăngvọthẳnlên.

Trongkhiđó,conđườngtơlụamàngườiphươngTâyđãbiếttừthờicổđạilúcđólạiđangbịđếquốcThổNhĩKìtheođạoHồichiếmgiữ,điquachỉcómấtmạng,vìvậychỉcócáchtìmmộtconđườngđimớitrênbiển.

LúcđóngườiTâyÂuđãcónhiềungườitinvàogiảthuyếtTráiđấthìnhcầu.Họcũngđãđóngđượcnhữngcontàubuồmđáynhọn,thànhcao,cókhảnăngvượtđạidương,mỗitàulạiđềucólabànvàthướcphươngvị,điềuđóđãtăngthêmsựquyếttâmchonhữngthuỷthủdũngcảm.

1.1.2.NhữngcuộcphátkiếnđịalílớnthếkỉXV-XVI:

TâyBanNhavàBồĐàoNhalàhainướcđiđầutrongphongtràophátkiếnđịalí.Năm1415mộttrườnghànghảidohoàngtửHenricủaBồĐàoNhasánglậpvàbảotrợ.Từđó,hàngnămngườiBồĐàoNhatổchứcnhữngcuộcthámhiểmmentheobờbiểnphíatâyChâuPhi.

Năm1486,đoànthámhiểmBồĐàoNhadoB.DiaschỉhuyđãtớiđượccựcnamChâuPhi,họđặttênmũiđấtnàylàmũiHyVọng.

Năm1497,VascôđơGama (VascodeGama )đã cầmđầuđoàn thámhiểmBồĐàoNhatớiđượcẤnĐộ.

Người Tây BanNha lại đi tìmẤnĐộ theo hướngMặt trời lặn. Năm1492,mộtđoànthámhiểmdoC.Côlông(C.Colombus)chỉhuyđãtớiđượcquầnđảomiềntrungChâuMĩ,nhưngônglại tưởnglàđãtớiđượcẤnĐộ.ÔnggọinhữngngườithổdânởđâylàIndians.Saunày,mộtnhàhànghảingườiÝ làAmerigoVespuccimớipháthiện raẤnĐộcủaCôlôngkhôngphải làẤnĐộmàlàmộtvùngđấthoàn toànmớiđốivớingườiChâuÂu.Amerigođãviếtmộtcuốnsáchđểchứngminhđiềuđó.Vùngđấtmớiđósau

Page 73: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

nàymangtênAmerica.ThậtđángtiếcchoC.Côlông.Năm1519-1522,F.Magienlanđãcầmđầuđoàn thámhiểmTâyBan

Nha lầnđầu tiênđivòngquanh thếgiới.Mộthạmđộigồm5 tàuvới265ngườiđãvượtĐạiTâyDươngtớibờbiểnphíađôngcủaNamMĩ.Họđãđitheomột eobiểnhẹpgầncựcnamChâuMĩvà sangđượcmộtđạidươngmênhmôngởphíabênkia.Suốtquátrìnhvượtđạidươngmênhmôngđó,đoàntàubuồmcủaMagienlanhầunhưkhônggặpmộtcơnbãođángkểnào.ÔngđặttênchođạidươngmớiđólàTháiBìnhDương.F.MagienlanđãbỏmạngởPhilippin do trúng tên độc của thổ dân.Đoàn thámhiểm của ôngcũng chỉ có 18 người sống sót trở về được tới quê hương. 247 người bỏmạngtrêntấtcảcácvùngbiểnvàcáchònđảotrênthếgiớivìnhữngnguyênnhânkhácnhau.Nhưng thànhcông lớnnhấtmàchuyếnđiđạtđược là lầnđầutiênconngườiđãđivòngquanhthếgiới.

1.1.3.Tácdụngcủanhữngcuộcphátkiếnđịalí:

Các nhà thám hiểm bằng những chuyến đi thực tế đầy dũng cảm củamìnhđãchứngminhchogiảthuyếtTráiđấthìnhcầu.Họcòncungcấpchocácnhàkhoahọcrấtnhiềuhiểubiếtmớivềđịalí,thiênvăn,hànghải,sinhvậthọc...

Saunhữngcuộcphátkiếnnày,mộtsựtiếpxúcgiữacácnềnvănhoátrênthếgiớidiễnradocáccánhâncónguôngốcvănhoákhácnhaunhưcácgiáosĩ,nhàbuôn,nhữngngườikhaiphávùngđấtmới,nhữngquânnhân...

MộtlànsóngdichuyểndâncưlớntrênthếgiớitrongthếkỉXVI-XVIIIvớinhữngdòngngườiChâuÂudichuyểnsangChâuMĩ,ChâuÚc.NhiềunôlệdađencũngbịcưỡngbứcrờikhỏiquêhươngxứsởsangChâuMĩ.

Hoạtđôngbuônbántrênthếgiớitrởnênsôinổi,nhiềucôngtibuônbántầmcỡquốctếđượcthànhlập.

Nhữngcuộcphátkiếnđịalínàycũnggâyrakhôngíthậuquảtiêucựcnhưnạncướpbócthuộcđịa,buônbánnôlệdađenvàsaunàylàchếđộthựcdân.

1.2.Thắnglợicủaphongtràocáchmạngtưsản(thếkỉXVI-XVIII):

Sựpháttriểncủathịtrườngtrênquimôtoànthếgiớiđãtácđộngtớisựpháttriểncủanhiềuquốcgia,trướchếtlàcácnướcbênbờĐạiTâyDương,sựthayđổivềmặtchếđộxãhộisẽdiễnralàđiềutấtyếu.Giaicấptưsảnngàycànglớnmạnhvềmặtkinhtếnhưnghọchưacóđịavịchínhtrịtương

Page 74: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

xứng,chếđộchínhtrịđươngthờingàycàngcảntrởcáchlàmăncủahọ.ThếkỉXVI-XVIIIđãdiễnranhiềucuộccáchmạngtưsảnởTâyÂuvàBắcMĩ.

Bướcchuyểnđóđãđượcthựchiệnquahàngloạtnhữngcuộccáchmạngtưsảnnhư:CáchmạngtưsảnHàLan(1566-1572),CáchmạngtưsảnAnh(1640-1689),ChiếntranhgiànhđộclậpởBắcMĩ(1775-1783),CáchmạngtưsảnPháp(1789-1799)...

Cáccuộcbiếnđộngxãhộiđótuycáchxanhauvềkhônggian,thờigiancũngcáchxanhauhàngthếkỉnhưngđềucónhữngnétgiốngnhaulànhằmlậtđổchếđộlạchậuđươngthời,tạođiềukiệnchokinhtếtưbảnpháttriển.Vớisựthắnglợicủacáccuộccáchmạngtưsảnvàsựrađờicủacácquốcgiatư bản, công thương nghiệp đã có điều kiện phát triểnmạnhmẽ. Lịch sửnhânloạiđangbướcsangmộtgiaiđoạnvănminhmới.

Page 75: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.Cuộccáchmạngcôngnghiệp

2.1.NhữngđiềukiệndẫntớicuộcCáchmạngcôngnghiệpởAnh:

2.1.1.Vềtựnhiên:

Anhcónhiềumỏthan,sắtvàcácmỏnàylạinằmgầnnhau,điềuđórấtthuậnlợivềmặtkinhtếkhikhởiđầucuộccáchmạngcôngnghiệp.

Vềnguyênliệu,AnhcóthuậnlợilànguồnlôngcừutrongnướcvàbôngnhậptừMĩ,đólànhữngnguyênliệucầnthiếtchongànhdệt.

CácdòngsôngởAnh tuykhôngdàinhưngsứcchảykhámạnh,đủđểchạycácmáyvậnhànhbằngsứcnước.HảicảngAnhthuậnlợiđểđưahànghoáđikhắpthếgiới.

2.1.2.Vềmặtxãhội:

GiaicấpquítộcAnhsớmthamgiavàoviệckinhdoanhvàhọtrởthànhtầnglớpquítộcmới,cóquyềnlợigắnliềnvớitưsản,cócáchnhìncủatưsản.

Nhucầuvềlôngcừuđãdẫntớiphongtràođuổinhữngngườinôngdânrakhỏiruộngđấtđểcácnhàquítộcbiếnđấtđaiđóthànhđồngcỏnuôicừu.Lựclượngnôngdânbịdồnđuổirakhỏiruộngđấtđãcungcấpmột lượnglớnlaođộngchocáccôngtrườngthủcôngởcácthànhthị.

2.2.NhữngthàngtựucủaCáchmạngcôngnghiệp:

Năm1733JohnKayđãphátminhra“thoibay”.Phátminhnàyđãlàmngườithợdệtkhôngphảilaothoibằngtayvànăngsuấtlaođộnglạitănggấpđôi.

Năm1765GiêmHagrivơ(JamesHagreaves)đãchếđượcchiếcxakéosợikéođược8cọcsợimộtlúc.ÔnglấytênconmìnhlàGiennyđểđặtchomáyđó.

Năm1769,Akrai (RichardArkrwight )đãcải tiếnviệckéosợikhôngphảibằngtaymàbằngsúcvật,saunàycònđượckéobằngsứcnước.

Năm1785,phátminhquantrọngtrongngànhdệtlàmáydệtvảicủalinhmụcÉtmônCacrai(EdmundCartwright).Máynàyđãtăngnăngsuấtdệtlên

Page 76: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

tới40lần.Phátminhtrongngànhdệtcũngtácđộngsangcácngànhkhác.Lúcbấy

giờ,cácnhàmáydệtđềuphảiđặtgầnsôngđểlợidụngsứcnướcchảy,điềuđó bất tiện rất nhiều mặt. Năm 1784, Giêm Oát (JamesWatt) phụ tá thínghiệm củamột trường đại học đã phátminh ramáy hơi nước.Nhờ phátminh này, nhàmáy dệt có thể đặt bất cứ nơi nào.Không những thế phátminhnàycòncóthểcoilàmốcmởđầuquátrìnhcơgiớihoá.

Ngànhluyệnkimcũngcónhữngbướctiếnlớn.Năm1784HenryCortđãtìmracách luyệnsắt“puddling”.MặcdùphươngphápcủaHenryCortđãluyệnđượcsắtcóchấtlượnghơnnhưngvẫnchưađápứngđượcyêucầuvềđộbềncủamáymóc.Năm1885,HenryBessemerđãphátminhralòcaocókhảnăngluyệnganglỏngthànhthép.Phátminhnàyđãđápứngđượcvềyêucầucaovềsốlượngvàchấtlượngthéphồiđó.

Cách mạng cũng diễn ra trong ngành giao thông vận tải. Năm 1804,chiếcđầumáyxelửađầutiênchạybằnghơinướcđãrađời.Đếnnăm1829,vận tốcxe lửađã lên tới 14dặm/giờ.Thànhcôngnàyđã làmbùngnổhệthốngđườngsắtởChâuÂuvàMĩ.

Năm1807,Phơntơn (Robert Fulton) đã chế ra tàu thuỷ chạy bằng hơinướcthaythếchonhữngmáichèohaynhữngcánhbuồm.

2.3.Nhữnghệquảcủacáchmạngcôngnghiệp:

Nhiều khu công nghiệp xuất hiện, dân tập trung ra các thành thị ngàymộtnhiềudẫntớiquátrìnhđôthịhoáthờicậnđại.Nhiềuđôthịvớidânsốtrên1triệungườidầnhìnhthành.

Giai cấpvô sản cũngngày càngphát triểnvề số lượng.Với điềukiệnsốngcựckhổlúcđó,mỗingàylạiphảilàmviệctừ12đến15giờnênnhữngcuộcđấutranhcủagiaicấpvôsảnđãsớmnổra.

Năm1811-1812,ởAnhđãnổraphongtràođậpphámáymóc.Đólàmộtbiểuhiệnđấutranhbộcphát.

Bãi công làmộtvũkhíđấu tranhphổbiếncủagiai cấpvô sản.Nhiềucuộcbãicôngcũngđãnổra.ỞAnh,1836-1848cònnổraphongtràoHiếnchương.

Quyếtliệthơn,ởPháp,Đứccònnổranhữngcuộckhởinghĩa.Năm1831-1834 tạiLion (Pháp)vàSơlêdin (Đức)đãnổ ranhữngcuộckhởinghĩa.Nhữngcuộcđấutranhnàychứngtỏgiaicấpvôsảnđangtrởthànhlựclượngchínhtrịđộclập,đòihỏithayđổisựthốngtrịcủagiaicấptưsản.

Page 77: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

III.NhữngphátminhKHKTvàhọcthuyếtchínhtrịthờicậnđại

3.1.NhữngphátminhkhoahọctạonêncuộccáchmạngtrithứcthếkỉXVII-XVIII:

TronghaithếkỉXVIIvàXVIII,khoahọcđãđạtđượcnhữngthànhtựulớnđặcbiệttrongcácngànhthiênvăn,vậtlí,hoáhọc,yhọc.

NgườipháttriểnvàủnghộtínhđúngđắncủahọcthuyếtCôpécniclànhàbáchọcĐức,GiôhanKêple(JohannKepler).Kêpleđãđưara3địnhluậtvềsựchuyểnđộngcủacácthiênthể.Địnhluậtthứnhất,ôngkhẳngđịnhTráiĐấtchuyểnđộngquanhMặtTrời,khôngnhữngthếôngcònxácđịnhđượcquĩđạochuyểnđộngcủanókhôngphảilàđườngtrònmàlàhìnhelíp.Địnhluậtthứhai,Kêplechứngminhvậntốcchuyểnđộngcủahànhtinhtănglênkhi đang tới gầnMặtTrời và giảmdầnkhi nó chuyểnđộngxaMặtTrời.Địnhluậtthứba,ôngđãxáclậpđượccôngthứctoánhọcgiữathờigiancầnđểhànhtinhchuyểnđộnghếtmộtvòngquanhMặtTrờivàkhoảngcáchgiữanóvớiMặtTrời.

GalilêôGalilê (GalileoGalilei),mộtnhà thiênvănhọcngườiÝđãchếtạorakínhthiênvănđểquansátbầutrời.GalilêcũnglàngườiủnghộnhiệttìnhhọcthuyếtcủaCôpecnic.Ôngcònlàngườitrựctiếplàmthựcnghiệmvềsự rơi tự do trên tháp nghiêng Piza...Có thể nóiGalilê là người tiến hànhhàng loạt thí nghiệmmột cách có hệ thống.Vì vậy, sau này người ta coiGalilêlàchađẻcủaphươngphápthựcnghiệmtrongkhoahọc.

Mộtnhàvật lí ngườiAnh,WilliamGilbert trongmột quyển sáchxuấtbảnnăm1600đãgiảithíchTráiĐấtnhưmộtcụcnamchâmkhổnglồtạoramột từ trường (nhưng khôngmạnh), điều đó làm kim la bàn chỉ xoay vềhướngBắc.Ông còn nghiên cứu về hiện tượng tĩnh điện.Ông thấy rằng,khôngchỉcóhổpháchkhibịchàxátmớihútcácvậtnhẹmàcónhữngthứkhácnhưthuỷtinh...cũngcótínhchấtnhưvậy.Ônggọiđólàhiệntượnghổphách-electric. (electricdo từelectron theo tiếngHyLạpcónghĩa làhổphách).

Niutơn(I.Newton)làmộtnhàbáchọcngườiAnh,ôngđượccoilànhàvật lí vĩ đại nhất của thếkỉXVIII.Đónggópvĩ đại nhất củaNiutơnnằmtrong3địnhluậtmangtênôngmànổibậtlàđịnhluậtVạnvậthấpdẫn.CóthểcoiNiutơn làhònđá tảngcủanềnvật lí cổđiển.TácphẩmvĩđạicủaNiutơnlàCácnguyênlítoánhọccủatriếthọctựnhiên

Vềhoáhọc,JosephPriestleylàmộtluậtsưngườiAnhđãkhámphára

Page 78: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

oxy.Yhọccũngcónhiềutiếnbộ.AdreasVesalius,mộtnhàkhoahọcngười

BỉđãchoincuốnsáchVềcấutrúccủacơthểngười.Đểviếtđượccuốnsáchnày,ôngđãphảinghiêncứurấtnhiềutửthi.Ôngphêphánnhữngngườichỉbiếtvùiđầuvàonhữngcuốnsáchcủacácnhàyhọcthờicổđại.

Hacvây(WilliamHarvey),mộtnhàsinhlíngườiAnhđãnghiêncứurấtnhiềuvềhệtuầnhoàncủachim,cá,ếch.Ôngđãmôtảvềhệtuầnhoànmáutrongcơ thểngườiquaquyểnsáchTiếnhànhgiảiphẫuđốivới sựchuyểnđộngcủatimvàmáutrongcơthểloàivật.

3.2.Nhữngphátminhkhoahọc,kĩthuậtnổibậttrongthếkỉXIX:

CuộccáchmạngtrithứctrongthếkỉXVIIIđãtạođiềukiệnchonhữngtiếnbộởnhữngthếkỉsau.

Đantơn(JohnDalton),mộtgiáoviênngườiAnhchorằngmọivậtchấtđềucấutạobởicácnguyêntử.Nguyêntửcủacácchấtkhácnhauthìcókhốilượngkhácnhau.Cácnguyêntửhợpthànhtừngđơnvị(bâygiờ tagọi làphântử).Ôngcònmiêutảchúngbằngnhữngcôngthứchoáhọc.

MộtphátminhvĩđạivềmặthoáhọclàBảnghệ thốngtuầnhoànnăm1869củaDmitriMendeleev,mộtnhàhoáhọcNga.Ôngđãxắpxếpcácchấthoáhọcthànhtừngnhómtheokhốilượngriêng,tínhchấtriêngcủachúng.ÔngcòndựđoánmộtsốchấtmàloàingườisẽpháthiệnrađểlấpvàochỗtrốngtrongBảngtuầnhoàncủaôngvớimộtsựchínhxácđángkinhngạc.

Năm1800,Vonta(Ý)đãchếtạorapindotácđộngcủahoạtđộnghoáhọc.Năm1831,MichaelFaraday (Anh)đãchứngminhdòngđiện sẽxuấthiệnkhitadichuyểnốngdâyquamộttừtrường.PhátminhcủaFaradayđãtạocơsởchoviệcchếtạoramáyphátđiệnsaunày.

Năm 1860 Macxel (James Clerk Maxwell), một nhà khoa học ngườiScotlandđãđưara lí thuyếtgiải thíchánhsángbảnchấtcũnglàmộtdạngcủa sóng điện từmà trong khoảngmắt ta nhìn thấy được. Tới năm1885,HeinrichHertzđãchứngminhđượctốcđộkhácnhaucủacácloạisóngđiệntừkhácnhau.SaunàyngườitalấytênHertzđểđặtchođơnvịđochukì.

Năm 1895, một nhà khoa học người Đức khác là Rơnghen (WilhelmRoentgen)đãtạoramộtloạitiacóthểđâmxuyênquacácvậtthểrắn,ánhsángkhôngthểxuyênquađược.ÔnggọiđólàtiaX.

Năm1898,haiôngbàPierrevàMarieCurie (Pháp)đã tinhchếđượcchấtradiumvàpháthiệnratínhphóngxạcủanó.

Về mặt thông tin, phát minh quan trọng phải kể tới là năm 1876

Page 79: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Alexander Graham Bell đã phát minh ra máy điện thoại đầu tiên. 1879ThomasA.Edisonđãlàmchođiệnphátsángđểphụcvụcuộcsống.

Vềmặtkĩ thuật,đầu thếkỉXIXkhíđốtvàgasđãđượcngườiAnhvàPhápđưavàophụcvụcuộcsống.1897mộtkĩsưngườiĐứclàR.Dieselđãchế ramột loại động cơ đốt trong không cần bugi, sử dụng dầu cặn nhẹ.ĐộngcơDieselchínhlàmangtênông.

Vềyhọc,phátminhquantrọngcủathếkỉXIXphảikểtớiLouisPasteur(Pháp),ôngđãđếracáchngừabệnhmớilàsửdụngvaccin.

VềSinhhọc,phátminhquan trọngcủa thếkỉXIXphảikể tớiCharlesDarwin.Năm1859ĐacuynđãchorađờitácphẩmNguồngốccácloàiquaconđườngchọnlọctựnhiên.Trongtácphẩmđóôngtrìnhbày3ýtưởngchủyếu:đấutranhsinhtồn,chọnlọctựnhiên,sựtồntạicủagiốngthíchứngvớimôitrườngtốtnhấtđãtrởthànhcơsởcủahọcthuyếttiếnhoácổđiển.

Vềditruyềnhọc,GregorMendel(Áo)đãđưarahọcthuyếtchứngminhsựdi truyềnnhữngphẩmchất của thếhệ trước cho thếhệ sauquanhữngphântửcựcnhỏ,màsaunàyđượcgọilàgien.

Vềtâmlíhọc,cuốithếkỉXIXcóhaiphátminhquantrọnglàcủaPaplốp(IvanPavlov)vàFrơt(SigmundFreud).Paplôpđãpháthiệnraphảnxạcóđiềukiện.ThửnghiệmcủaPaplôpđãgiảithíchnhiềuhànhvicủaconngườikhônggiảithíchđượcbằnglítrí,thựctếchỉlàsựphảnứngmáymóctrướccáckích thíchđã trở thành tập tính.Cònhọc thuyếtcủaFrơt thìgiải thíchnhiềuhànhđộngcủaconngườixuấtpháttừnhữngnhucầu,ướcmuốntiềmẩn.Frơtđãtạorangànhphântâmhọc

3.3.Nhữnghọcthuyếtchínhtrịthờicậnđại:

3.3.1.HọcthuyếtvềquyềntựdocánhânvàquốcgiadântộcthếkỉXIX:

Những cuộc cáchmạng tư sản đã tạo điều kiện giải phóng con ngườikhỏinhữngsựkiềmchếđộcđoáncủachếđộphongkiến.Conngườingàycàngcóýthứcvềquyềntựdocủacáccánhânvàquyềnbìnhđẳnggiữacácdântộc.Trongđiềukiệnnhưvậy,nhữnghọcthuyếtvềquyềntựdocánhânvàquyềncủacácdântộcđãđượchìnhthành.

VềquyềntựdocánhânphảikểtớinhữngtưtưởngcủaGiônMin(JohnStuartMill-Anh)quatácphẩmLuậnvềtựdo.GiônMinđãnêulênnguyêntắc, cá nhân có thể làmbất cứđiềugìmiễm là khônghại tới người khác,khôngảnhhưởngtớiquyềntựdocủangườikhác.Trongthựctếcuộcsống,việcthựchiệnnguyêntắcnàycònphụthuộcrấtnhiềuvàotrìnhđộdântrívàsựnghiêmminhcủaphápluật.

Tôcơvin(AlexisdeTocqueville -Pháp) thìviết tácphẩmNềndân chủ

Page 80: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

HoaKì.Quatácphẩmnày,ôngchorằngtràolưudânchủđanglênlàkhôngthểnàongăncảnđược.Ôngcangợitinhthầndânchủ,sựthànhcôngvàsứcmạnhvậtchấtcủanướcMĩ,nhưngôngcũngđồngthờiphêphántínhcáchthiếu tếnhị,ngạomạn, thựcdụngcủanềnvănhoáMĩ theocáchnhìncủangườiPháp.

Vềquyềncủacácdân tộc thì lạicóhaixuhướng tráingượcnhau.Xuhướngthứnhấtchorằngmỗidântộcđềucóquyềnchọncáchsốngriêngchodân tộcmình, không dân tộc nào khác có quyền xâm phạm.Nhà ái quốcngườiÝlàMadini(Mazzini)đãđểcảcuộcđờimìnhkiênquyếtđấutranhbảovệquanđiểmnày.CáccuộcđấutranhcủanhữngnhàyêunướcởvùngBancăngchốlạisựthốngtrịcủangoạibangcũnglàmộtcáchbảovệquanđiểmđó.

Xuhướngthứhaithìngượclại,mộtsốnhàlíluậncủacácdântộclớnthìcholàdântộcmìnhsiêuđẳnghơn,cósứmệnhphảigiúpcácdântộckháckhaihoávănminh,chỉbảochocácdântộckémhơncáchsốnghợplí.Họcòn lợidụnghọc thuyếtĐacuynvềcạnh tranhsinh tồnđểápdụngvàoxãhội.Líluậnnàyđượcgiớithựcdânrấtủnghộvìnóchứngminhchosự“cầnthiết”củacáccuộcchiếntranhxâmlượccácvùngđấtchưapháttriển.

3.3.2.NhữngtưtưởngvềchủnghĩaxãhộiđầuthếkỉXIX:

TưtưởngvềchủnghĩaxãhộiđãxuấthiệntừthếkỉXVIvới tácphẩmUtopiacủaTomatMorơ(ThomasMore-Anh),tưtưởngnàyphảnánhướcmơmột xãhội côngxãnông thôn thanhbìnhdựa trênnền sảnxuất nôngnghiệpkếthợpvớithủcôngnghiệp.CácnhàtưtưởngCNXHcủathếkỉXIXđãthấysựtấtyếucủamộtxãhộicôngnghiệp.Từđóhọnảysinhtưtưởngxâydựngmộthạnchếbóclột,hạnchếsựcáchbiệtgiàunghèo,khắcphụcnhữngmặt tiêu cực của xã hội tư bản. Tiêu biểu cho các nhà xã hội chủnghĩakhôngtưởngcủathếkỉXIXlàXanhXimông,SaclơPhuriêvàRôbơtÔen.

Xanh Ximông (Saint Simon 1760-1825 - Pháp) nhận thấy mâu thuẫngiữacácnhàmộtbênlàcácnhàtưsảngiàucóvàmộtbênlànhữngngườilàmthuêrấtnghèokhổ.Ôngchủtrươngxâydựngmộtxãhộimớido“nhữngnhàcôngnghiệpsángsuốt”điềuhành,trongđómọingườiđềulaođộngtheokếhoạchvàđượchưởngthụbìnhđẳng.Đểxâydựngmộtxãhộinhưvậy,ôngchủtrươngthuyếtphụccácnhàtưbảnchứkhôngtheoconđườngbạolựccáchmạng.

SaclơPhuriê(CharlesFourrier1772-1837-Pháp)cũngphêphánsựbấtcôngcủaxãhội tưbản,ôngvạchrõ“sựnghèokhổsinhra từbản thânsựthừa thãi”.Ông vạch ra dự án xây dựng các công xã (Phalăng - Falange)

Page 81: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

trongđómọingườiđềulaođộng,coilaođộnglànguồnvui.Trongcáccôngxãcósựkếthợpgiữacôngnghiệpvớinôngnghiệp.Sựhưởngthụsảnphẩmđượcchiatheotỉ lệ:5/12cholaođộng,4/12chotàinăng,3/12chonhữngngườigópvốnxâydựngFalange.ÔngkêugọinhữngngườigiàucógópvốnxâydựngFalange,nhưnglờikêugọicủaôngchẳngđượcaiđáplại.

RôbơtÔen(RobertOwen1771-1858-Anh)vốnxuấtthântừmộtngườilàmthuê,biếtlàmănvàtrởthànhôngchủ.Ôngđãbỏvốncủamìnhralàmgương,xâydựngmộtcơsởlàmăn.TrongcơsởcủaÔentàisảnđượccoilàcủachung,mọingườiđềucùnglàmviệcmỗingàylà10giờ,cónhàtrẻchocôngnhânnữgửiconnhỏ,lợinhuậnlàmrađượcthìchiacôngbằng...Việclàmđócủaông saunàyđãbị thấtbạivì sảnphẩmcủaxưởngông làm rakhôngđủsứccạnhtranhtrênthịtrường.ÔngbỏsangMĩthínghiệmýtưởngcủamình lầnnữanhưngcũng thấtbạivàcuốicùngphảibỏvềAnh trongcảnhnghèokhó.

Họcthuyếtcủacácnhàchủnghĩaxãhộikhôngtưởngđầytínhnhânđạonhưngđềuthấtbạikhiđemrathihành.Nóinhưchúngtangàynaylàthiếutínhkhảthi.Tuyvậy,nhữngtưtưởngcủahọđãảnhhưởngquantrọngtớisựrađờihọcthuyếtvềchủnghĩaxãhộikhoahọcsaunàydoC.Mácxâydựng.

3.3.3.Họcthuyếtvềchủnghĩaxãhộikhoahọc:

C.Mác(KarkMarx-1818-1883)vàF.Enghen(FriedrichEngels-1820-1895)đãxâydựngvềhọc thuyếtchủnghĩaxãhộikhoahọcqua tácphẩmTuyênngôncủaĐảngCộngsảnxuấtbảntháng2năm1848.

TrongTuyênngônC.MácvàF.Enghenđãchứngminhlịchsửloàingườilàlịchsửcủasựpháttriểncủacáchìnhtháikinhtếxãhộinốitiếpthaythếnhau,xãhộisausẽtạoranăngsuấtlaođộngcaohơnxãhộitrước.Đấutranhgiaicấplàđộnglựcphát triển trongxãhộicógiaicấp.Đấutranhgiaicấpcủagiaicấpvôsảnsẽdẫntớisựxuấthiệnmộtxãhộimớicôngbằnghơn,tiếnbộhơn.Giaicấpcôngnhân, tổchứcrachínhđảngcủamìnhlãnhđạomộtcuộccáchmạngvôsản,tiếnlênxâydựngchínhquyềncủamìnhvàthiếtlậpmốiquanhệgiữacôngnhâncácnướctheotinhthầnquốctếvôsản.

TớiđầuthếkỉXX,V.I.Lênin(VladimirIlichLenine-Nga)đãpháttriểnthêm lí luậncủaMác-Enghenvàvậndụng lí luậnđóvàohoàncảnhnướcNga, chỉ đạo phong trào đấu tranh ởNga đi tới thắng lợi của cuộc CáchmạngthángMườiNganăm1917.

Page 82: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

IV.Nhữngthànhtựuvềvănhọcnghệthuật

4.1.Vềvănhọc:

NhữngbiếnđộngcủalịchsửthờicậnđạiđãđượcvănhọcChâuÂuphảnánhmộtcáchsinhđộng,đặcbiệtlàvănhọcPháp.

SauthấtbạicủaNapôlêôngvàsựphụchồitạmthờicủacácthếlựcbảohoàng,ởPhápđãxuấthiệnmộtdòngvănhọclãngmạnthểhiệnsựnuốitiếcmột thời vàng son đã qua của giới quí tộc. Đại biểu cho trào lưu này làSatôbriăng(Chateabriand-1768-1848).

VíchtoHuygô (VitorHugo - 1802-1885) làmột nhàvăn tiêubiểu chotrào lưu lãng mạn tiến bộ. Ông thể hiện sự thông cảm với những ngườinghèokhổquacáctácphẩmNhữngngườikhốnkhổ,NhàthờĐứcBàPari.Qua các tác phẩm,VíchtoHuygô thể hiện lòng khát khaomuốn vươn tớimộtxãhộitốtđẹp,côngbằngvàchanchứatìnhnhânđạo.

Xãhộitưbảnkhắcnghiệt,tànbạocũngđãđượcphảnánhquadòngvănhọc hiện thực mà tiêu biểu là Bandăc (Honoré de Balzac - 1799-1850).Những tác phẩm tiêubiểu củaôngnhưƠgiêniGranđê,Miếngda lừa...vànhiềutácphẩmkhác.NhữngtácphẩmđócủaBandắcđãđượctậphợptrongbộTấntròđời.NhữngtácphẩmnhưĐỏvàĐencủaXtăngđan(Stendhal-1783-1842),ViênmỡbòcủaGuydeMôpatsăng(GuydeMaupassant)cũngphảnánhxãhộitưbảnđầybấtcông,tànbạo.

VănhọcNgathếkỉXIXcũngcónhữngđónggópquantrọngvớicáctácphẩmnhưChiến tranh vàhoàbình củaLiepTônxtôi.Nhữngnhàvăn têntuổi khác của nền văn họcNga thế kỉ XIX phải kể tới là Tuôcghênhêep,Gôgôn,Đôxtôiepxki,Biêlixki...

4.2.Vềnghệthuật:

Âmnhạc thờicậnđại thếkỉXVIIIvớisựđónggópcủanhữngnhạcsĩlớnnhưBách,Môza,thìđếthếkỉXIXcósựđónggópvĩđạicủaBêtôven(LudwigvanBeethoven-Đức),Sôpanh(FrédericChopin-BaLan)...

Hộihoạtheoxuhướnglãngmạnthườngđitìmnhữngphươngtrờixalạ.Danh hoạ PhápĐơlacroa (Delacroix) thường vẽ những kị sĩ Arập, nhữngcuộcđisăn.ĐếncuốithếkỉXIX,danhhoạngườiTâyBanNhalàGoyađãvẽnhữngcảnhtànkhốctrongcuộcchiếntranhchốngNapôlêông.

Page 83: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ĐiêukhắcthếkỉXIXkhôngđểlạinhiềutácphẩmnhưthờiPhụchưng.NhàđiêukhắcPhápBactônđi(Bartholdi)đãhoànthànhbứctượngNữthầntựdođểchínhphủPhápgửitặngnướcMĩ.(Mộtphiênbảnnhỏ,caogấp1,5lầnngườithậtcủabứctượngnàycũngđượcđặttạiHàNộiởmộtcôngviênmàngườiHàNộigọilàVườnhoaBàĐầm,tiếcrằngphiênbảnnàyngàynaykhôngcònnữa.Chúng tachỉcòn thấydấuvếtquađồng50cen tiềnĐôngDươngxưakia).KhảihoànmônởParivànhiềudinh thựởParicũngcòngiữlạiđượcmộtsốtácphẩmđiêukhắcgiátrịcủathếkỉXIX.

KiếntrúcÂu-MĩthếkỉXIXrấtđadạng,thểhiệnmộtsựgiaolưuvănhoárộngmở.Nétmớivềkiếntrúcgiaiđoạnnàylàquanđiểmhiệnthựcxâmnhậpvàokiếntrúcquacácvậtliệumớinhưthép,bêtông,kínhdày.MộtnhàkiếntrúcMĩlàLuiSulivan(LouisSulivan)đãđưavàocáccôngtrìnhkiếntrúctưtưởngcôngnăng.Theoông,cáccôngtrìnhkiếntrúcphảiđượcthiếtkếphùhợpvới chứcnăng của chúng.Chẳnghạnmột ngânhànghiệnđạikhôngthểgiốngmộtđềnđàitôngiáo,mộtthươngxákhôngthểgiốngmộtlâuđàitrungcổ.Đặcbiệtlàkiếntrúchànhchínhthờikìnàythểhiệnmộtphongcáchrõrệtmàtiêubiểulà toànhàQuốchộiMĩ(1793-1851)vàtoànhàQuốchộiAnh(1840-1865).

Thờicậnđại,đặcbiệt làgiaiđoạn thếkỉXIXđãđánhdấubướcngoặtcănbảnchuyểntừlaođộngbằngtaysanglaođộngbằngmáy.Loàingườiđãchuyểntừnềnvănminhnôngnghiệpsangnềnvănminhcôngnghiệp.Nềnvănminhcôngnghiệpđãtạoracáchnhìnmới,kéotheonhữngbiếnđổilớnvềchính trị,vănhoá,xãhội.Loàingườibướcvàomộtgiaiđoạnmớicủavănminhnhânloại.

Page 84: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

ChươngVIII:VĂNMINHTHẾGIỚITHẾKỶXX

Page 85: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

I.VănminhthếgiớinữađầuthếkỷXX1.CáchmạngthángMườiNgavàsựrađờicủaLiênXô:ĐầuthếkỉXX,nướcNgalànơichứađựngnhữngmâuthuẫngaygắtcủa

thếgiới:mâuthuẫngiữatưsảnvớivôsản,giữađịachủvớinôngdân,giữachếđộcủađếquốcNgahoàngvớicácdântộcthuộcđịa,giữađếquốcNgavớicácđếquốckhác.Chiếntranhthếgiớithứnhấtđãđẩycácmâuthuẫnđótớicựcđiểm.

Tháng2/1917đãnổracuộccáchmạngdânchủtưsảnởNga.Cuộccáchmạngtháng2/1917đãlậtđổchếđộchuyênchếcủaNgahoàng,nướcNgatrởthànhmộtnướccộnghoàtưsản.ThắnglợinàycóýnghĩarấttolớnđốivớilịchsửnướcNga.

Tháng4/1917LênintừnướcngoàitrởvềđãviếtbảnLuậncươngthángTư.BảnLuậncươngthángTưđãvạchraconđườngđưanướcNgatừmộtchếđộcộnghoàtưsảntiếntớichếđộXôViết.

ĐảngBônsêvích vàV. I . Lênin đã lãnh đạo giai cấp công nhânNgacùngnhândântiếnhànhcuộcCáchmạngthángMười(theolịchchungtoànthếgiớilà7/11/1917).CuộccáchmạngthángMườiNganăm1917đãmởramộtkỉnguyênmớichonướcNgamàcònảnhhưởngsâuđậmtớilịchsửthếgiới.

NgaytrongđêmthắnglợiđầutiêncủaCáchmạng,chínhquyềnXôViếtdoLêninđứngđầuđãbanhànhSắcluậtvềhoàbìnhvàSắcluậtvềruộngđất.Tớitháng3/1918chínhquyềnXôViếtđãđượcthiếtlậptrongcảnước.

ChínhquyềnXôViếtđãbanhànhmột loạtnhữngsắc lệnhquan trọngkhácnhư,xoábỏsựphânbiệtđẳngcấpvàmọitươcvịphongkiến;tuyênbốquyềnbìnhđẳngnamnữ;Tuyênngônvềquyềncủacácdântộc ; tuyênbốquyềntựdotínngưỡng.

Từnăm1917đến1920,NướcNgaXôViếtđãphảichốnglạinạnngoạixâm và nội phản. Sau khi đẩy lùi nạn ngoại xâm và nội phản, ngày30/12/1922LiênbangCộnghoàxãhộichủnghĩaXôViếtđãđượcthànhlập(gọi tắt làLiênXô).LiênXô lúcđầugồmcó4nướccộnghoàLiênbang(Nga,Ucraina,BêlarutsiavàDaCapcadơ),13nướccộnghoàtựtrịvà6tỉnhtựtrị.Saukhoảngnửathếkỉpháttriển,tớigiữathếkỉXXLiênXôđãgồm15nướccộnghoàliênbangvà20nướccộnghoàtựtrị,8tỉnhtựtrịvà10khudântộc.

1.2.NhữngthànhtựuchủyếutrongcôngcuộcxâydựngCNXHởLiênXô:

1.2.1:Vềkinhtếvàxãhội:

Page 86: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

Từ1921đến1941,tronghoàncảnhvôcùngkhókhăn,bịbaovâykinhtế,côlậpvềchínhtrịnhưngnhândânLiênXôđãđạtđượcnhiềuthànhtựuquantrọng.

Từ1921-1925thựchiệnthắnglợichínhsáchKinhtếmới,vềcơbảnđãhoànthànhviệckhôiphụckinhtế.Tiếpđó,giaiđoạn1926-1928LiênXôbướcđầuxâydựngcơsởchonềncôngnghiệpnặng.Tớinăm1928,côngnghiệpLiênXôđãchiếmtỉ trọng54,5%tổngsảnlượngkinhtế.Kếhoạchđiệnkhíhoácũngđãhoànthành.

TrướccáchmạngLiênXôvẫnlàmộtnướcnôngnghiệp,tớinăm1933côngnghiệpđãchiếm70%nềnkinhtế.Tớinăm1937,LiênXôđãtrởthànhcườngquốccôngnghiệpcủaChâuÂuvàđứngthứhaithếgiới(sauMĩ).

SauchiếntranhthếgiớiII,LiênXônhanhchóngkhắcphụckhókhănđểkhôi phục kinh tế.Tới năm1975, sản lượng côngnghiệp củaLiênXôđãchiếm20%côngnghiệpthếgiới.(Bằng80%sảnlượngcôngnghiệpMĩ).

Vềnôngnghiệp,năm1981sảnlượngngũcốcLiênXôlà189triệutấn,đứnghàngthứ3thếgiới,sauMĩvàTrungQuốc.

Vềcơcấuxãhộicũngcóthayđổilớn,tớinăm1977côngnhânchiếm61%dânsố.Độingũtríthứccũnglêntới34triệungười,tăng11lầnsovớinăm1926.

1.2.2.:Vềvănhoá,khoahọc:

ViệcxoánạnmùchữđãcănbảnhoànthànhtrướcchiếntranhthếgiớiII.Năm1980,LiênXôđãcó5triệusinhviên,gấp40lầnsốsinhviêncủanướcNgathờiNgahoàng.

Độingũcácnhàkhoahọccũngpháttriểnnhanh,tớigiữanhữngnăm70LiênXôđãcó1,3triệunhàkhoahọc,chiếm¼cácnhàkhoahọcthếgiới.Năm1949,LiênXôđãchếtạothànhcôngbomnguyêntử,điềuđóđãphávỡthế độc quyền về nguyên tử củaMĩ. Năm 1954, xây dựng nhàmáy điệnnguyêntửđầutiêntrênthếgiới.1957LiênXôphóngcontàuvũtrụđầutiên(đitrươcMĩ9tháng)và1961đưaconngườibayvàovũtrụtrởvềantoàn(trướccảMĩ).

Cùngvớisựphát triểncủakhoahọckĩ thuật,vănhoánghệ thuậtcũngđượcchínhphủLiênXôquantâm.TêntuổicácnhàvănvànghệsĩlớncủaLiên Xô được thế giới biết tới như M. Goocki, M.Sôlôkhốp, A.Tônxtôi,D.Sôxtacôvích...đãchứngminhđiềuđó.

1.3.NhữngtiếnbộcủakhoahọckĩthuậtnửađầuthếkỉXX:

Page 87: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

CuốithếkỉXIXđầuthếkỉXX,mộtcuộccáchmạngthựcsựđãdiễnratrongngànhvậtlíđólà3phátminhquantrọng:điệntử(1896),tínhphóngxạ(1898)vàThuyếttươngđối.

GiữathếkỉXIX,conngườivẫncònquanniệmnguyêntửlàphầntửnhỏnhấtcủavậtchấtkhôngthểphânchiađượcnữa.Nhưngvớinhữngpháthiệnvề tiaX, tínhphóngxạ, làmngười taphảicónhữngcáchnhìnkhác.Năm1911,mộtnhàbáchọcngườiAnhlàE.Rơdơphođãtiếnhànhthínghiệmbắnphánguyêntử.ThínghiệmcủaE.Rơdơphođãchứngminhnguyêntửkhôngphảiđặcmàcórấtnhiềukhoảngtrống.Từkếtquảcủathínghiệmđó,họctròcủaE.RơdơpholàNinxơBođãđưaralíthuyếtvềmẫuhànhtinhnguyêntử.TheoNinxơBo,cácnguyêntửcómộtnhânởgiữa,xungquanhcócácđiệntửchuyểnđộngtheomộtquĩđạonhấtđịnhnhưcáchànhtinhchuyểnđộngquanhMặtTrời.Mộtsựtươngđồnggiữathếgiớivimôvớithếgiớivĩmô.

Năm1932, con người còn phát hiện ra hạt nhân nguyên tử cũng chưaphải là thànhphầnnhỏnhấtcủavậtchất.Hạtnhânnguyên tửcòngồmcóprôtônvànơtrôn.Năm1934,PhêđơricvàIrenQuyri(conrểvàcongáicủanhàbáchọcMariQuyri)đãpháthiệnrahiện tượngphóngxạnhân tạovàchấtđồngvịphóngxạ.

Năm1938-1939,cácnhàbáchọcÔttôHan,LidaMetne (Đức),EnricôPhecmi(Ialia)vàGiôliôQuyri(Pháp)đãcùngpháthiệnrahiệntượngphảnứngdâychuyềnphávỡhạtnhânurani.Từđó,năm1942EnricôPhecmiđãxâydựngđượclòphảnứnghạtnhânđầutiêntrênthếgiớingaydướikhánđàisânvậnđộngcủatrườngđạihọcSicagô.

ThuyếttươngđốicủaAnbeAnhxtanhđãlàmmộtcuộccáchmạngthựcsựcủavậtlíhiệnđại.Khimớiđượccôngbố,nhiềungườichođâylàmộtlíthuyếtđiênkhùng.Ngaycảmộtsốnhàbáchọclớntuổithờiđócũngkhônghiểu nổi lí thuyết củaAnhxtanh.Nhưng với thời gian, nhiều sự kiện thựcnghiệmcàngngàycàngchứngminhlíthuyếtcủaAnhxtanhlàđúngđắn.Líthuyếtnàykhôngthểthiếutrongnhiềulĩnhvựcnhưvậtlíhạtnhân,kĩthuậtmáygiatốc,vậtlíthiênvănhiệnđại.CóthểnóirấtnhiềucácphátminhlớnvềvậtlícủathếkỉXXđềucóliênquanđếnlíthuyếtcủaAnhxtanh.

Tronglĩnhvựchoáhọc,sinhhọc...cũngđạtđượcnhiềuthànhtựuquantrọng.NhữngthànhtựuvềkhoahọccuốithếkỉXIXđầuthếkỉXXđãđưavàsửdụngnhưđiệntín,điệnthoại,rađa,máybay,phimcóâmthanh...

Page 88: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

II.Chiếntranhthếgiớivàsựpháhoạivănminhnhânloại

Từthờicổđạitớinay,conngườiđãtrảiquahàngngàncuộcchiếntranh.MộtnhàkhoahọcngườiThuỵSĩ làGiăngGiắcBabencòndùngmáytínhđiệntửvàđưaraconsốlà14513cuộcchiếntranhlớnnhỏvớisốngườithiệtmạnglà3,6 tỉngười.Tấtnhiênđâykhôngphải làconsốchínhxácnhưngcũnglàmchúngtakhủngkhiếp.

Chiến tranh là một hiện tượng thảm hoạ phức tạp. Có cuộc chiến vìnguyênnhânkinhtế,cócuộcchiếnlạivìnguyênnhântôngiáohayxungđộtsắctộc.Cónhữngcuộcchiếnnhằmtranhcướpnhauquyềnlợigiữanhữngcườngquốc,cónhữngcuộcchiếnđểbảovệquyềnbìnhđẳngcủamộtdântộcnhỏchốnglạisựápbứccủacáccườngquốclợidụngthếmạnhcủamìnhđểđiăncướp.Thựctếđóchotathấycầnphânbiệthailoạichiếntranhchínhnghĩa và phi nghĩa. Cuộc chiến tranh của dân tộc Việt Nam 30 năm qua(1945-1975) để bảo vệ độc lập của dân tộcmình làmột cuộc chiến tranhchínhnghĩa.

SứcmạnhcủakhoahọckĩthuậtcủathếkỉXXnếuđượcsựdụngphụcvụ loài người thì nó sẽđem lại nhữngkết quảvĩ đại, nhưngnếuđemsứcmạnhđóđểphụcvụchiếntranhnócũnggâyranhữnghậuquảkhủngkhiếp.Sang thếkỉXX, sựgiao lưungày càngmang tính chất toàn cầu thì chiếntranhnếuxảyracũngmangtínhchấttoàncầu.Loàingườiđãphảitrảiquataihoạcủa2cuộcchiếntranhthếgiớivớisựtànphákhủngkhiếp.

Trongchiếntranhthếgiớithứnhất:8triệubinhsĩbịchết,15triệungườibị thương nặng, trong đó 7 triệu người bị tàn phế suốt đời , đa số nhữngngườinày lạiđangởđộ tuổi thanhxuân, lực lượng laođộngchính.Chiếntranhcòngâyranạnđói,bệnhtậtvàdânthườngcũngphảichịuthảmhoạ.Nếu kể cả dân thường thì chiến tranh thế giới I đã gây thương vong chokhoảng33triệungườikểcảbinhlínhvàdânthường.Thiệthạivềvậtchấtkhoảng 260 tỉ USD. Chi phí quân sự trực tiếp của các nước tham chiếnkhoảng208tỉUSD.MứctăngtrưởngcủaChâuÂubịchiếntranhthếgiớiIlàmchậmlạikhoảng8năm.

Tác hại của chiến tranh thế giới II còn lớn hơn nhiều . Hơn 60 triệungười chết trong đó :LiênXô 27 triệu,TrungQuốc 13,5 triệu,BaLan 6triệu,Đức7,3triệu,Nhật2,1triệu,NamTư1,6triệu...6triệungườiDoTháibịbọnphátxítĐứctànsát.

Vềvậtchất,cácnướcthamchiếnđãchikhoảng1384tỉUSD.Thiệthạidochiếntranhtànphátoànthếgiớithìkhôngtínhnổi.RiêngLiênXô1710thànhphố,70000làng,32000nhàmáybịtànpháhoặcthiêuhuỷ.ỞNhật,70

Page 89: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

thànhphốbịkhôngquânMĩoanhkíchtrongđócó2thànhphốbịnémbomnguyêntử.ThiệthạidobọnphátxítĐứcgâyraởChâuÂukhôngthốngkênổi.Nhữngthiệthạivềvănhoá,vănminhcũngrấtnặngnề.QuânđộicủabọnphátxítHitlegiếtngườibằngnhữnghìnhthứcmanrợ.

Sauhaicuộcchiếntranhthếgiới,loàingườilạiphảitrảiquahơn40nămcăngthẳngcủathờikì“chiếntranhlạnh”vớinhữngcuộcchạyđuavũtrangcựckìtốnkém.Trongvàsauthờikì“chiếntranhlạnh”,nhữngcuộcchiếntranhkhuvựcnhưchiếntranhTriềuTiên,chiếntranhViệtNam,chiếntranhTrungĐông,chiếntranhvùngVịnh...vẫnnổra.Đấylàchưakểnhữngcuộcchiếntranhsắctộc,chiếntranhtôngiáoởChâuPhi.

“Chiếntranhlạnh”chấmdứtđãhơn10nămnhưngởnhiềunơivẫnchưangưngtiếngsúng.Anninhcủatoànnhânloạivẫncònluônbịđedoạbởimộtcuộcchiến tranhvớiđủ loạivũkhígiếtngườihàngloạt.Bảovệhoàbình,bảovệnềnvănminhvẫnluônlàmụctiêuchungcủanhândântoànthếgiới.

Page 90: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

III.VănminhthếgiớinữasauthếkỷXX

3.1.NguồngốccủacuộccáchmạngKHKTlần2:

Từnhữngnăm40 của thếkỉXX, loài người đangbướcvàomột cuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtlần2.Cuộccáchmạngnàytớinhữngnăm70củathếkỉXXđượcgọilàcuộccáchmạngkhoahọccôngnghệdiễnradonhữnglídosau:

Donhữngnhucầuvềvậtchấtvàtinhthầncủaconngườicàngngàycàngtăngcao,dânsốtăngnhanh,trongkhiđócácnguồntàinguyênthiênnhiêncứvơicạndần,điềuđóđòihỏiconngườiphảitìmracácnguồnnănglượngmới,cácloạivậtliệumới.

TrongchiếntranhthếgiớiII,cácbênthamchiếnđềutìmcáchtăngtínhcơđộngcủabinh lính, tăngkhảnăng theodõiđốiphương... điềuđócũnggópphầnthúcđẩykhoahọckĩthuậtpháttriển.

NhữngthànhtựucủakhoahọckĩthuậtthếkỉXIXcũngtạotiềnđềchocuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtlầnnày.

NếucuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtthếkỉXVIIIdiễnrachủyếuvớinộidungcơkhíhoá,thìcuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtlầnnàydiễnratrongmọingànhkhoahọccơbảnvàtrongmọilĩnhvựccủacuộcsống.

Đặcđiểmcủacuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtlầnnàylàcósựgắnbóchặtchẽgiữakhoahọcvớikĩ thuật.Khoahọcđi trướcmởđườngchosảnxuất.Khoảngcách từphátminhkhoahọcđếnviệcápdụngphátminhđóvàosảnxuấtđểthuhiệuquảkinhtếngàycàngrútngắn.

Từnhữngnăm70củathếkỉXX,cuộccáchmạngkhoahọckĩthuậtlầnnàyđượcgọilàcuộccáchmạngcôngnghệ.Côngnghệbaohàmcảkĩthuật,cáckĩnăngquảnlí,tổchức,khảnăngtiếpcậnthôngtin,khảnăngtàichính,khảnăngtiếpthị...

Ngườitathốngnhấtcôngnghệvềmộtlĩnhvựcnàođóthểhiệnqua4nộidungsau:

•Phầnthiếtbị(cơsởhạtầng,thiếtbịmáymóc...)•Phầnconngười(độingũnhânlựcđểvậnhành,điềukhiển,quảnlí

thiếtbị...)•Phầnthôngtin(khảnăngthuthập,xửlíthôngtin)• Phầnquảnlí, tổchức(cáchoạtđộngtạolậpmạnglưới, tuyển

dụngnhânlực,trảlương...)

3.2.Nhữngthànhtựucủacáchmạngkhoahọccông

Page 91: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

nghệnửasauthếkỉXX:

Cuộc cáchmạngkhoa học côngnghệ đã đạt được những thành tựu kìdiệutrongmọingànhkhoahọccơbảnvàtrongmọilĩnhvựccủacuộcsống,rõnétnhấtlàtrongcácngànhđiệntử-tinhọc,nănglượngmới,vậtliệumới,côngnghệsinhhọc,kĩthuậtlade,khoahọcvũtrụ.

Máytínhvàrôbôtlànhữngsảnphẩmtiêubiểucủacôngnghệđiệntử-tinhọc.Từnhữngchiếcmáyvi tính (compute)đầu tiên rađờivàonăm1946đếnnay,máytínhđãtrảiquabốnthếhệ.Từnhữngchiếcmáytínhđiệntửđầu tiên sửdụngbóngđènđiện tử chânkhông, rồi chấtbándẫn, vimạch(mạchtíchhợpIC-IntegratedCircuit),vimạchvớiđộtíchhợpcao.Từmáytínhđiện tửdẫn tớisựkếtnối Internet, tạoramạngthông tin toàncầuvớikhảnăngtraođổithôngtincựcnhanh,giárẻ.

Độingũrôbôtcôngnghiệpngàycàngđôngđảo,thôngminhhơnvàlĩnhvựcthamgiahoạtđộngđangngàycàngmởrộng.

Nhiềuloạivậtliệumớirađờitronghoàncảnhvậtliệuthiênnhiênngàycàngvơicạndần.Nhữngloạivậtliệumớinàycòncónhữngtínhnănghơnhẳnvậtliệutựnhiênnhưsiêubền,siêucứng,siêunhẹ...Têncácloạivậtliệumới như composit, polyme, silic, sợi cáp quang... ngày càng trở nên phổbiến.Nhiềuloạinănglượngmớiđãđượcconngườisửdụngđểbiếnthànhđiện năng như năng lượng nguyên tử, năng lượngMặt Trời, năng lượnggió...

Tialade(laser)mớiđượcphátminhratừnhữngnăm60củathếkỉXXnhưngđếnnayđãđượcápdụngtrongnhiềulĩnhvực,từquânsự,thiênvăn,yhọc,côngnghệin,thôngtinliênlạc...

Côngnghệsinhhọcđãđạtđượcnhiềuthànhtựuđángkinhngạc,thậmchí đáng sợ.Công nghệ sinh học tập trung vào bốn lĩnh vực : công nghệgien,côngnghệtếbào,côngnghệvisinh,côngnghệenzim.Nhờcôngnghệsinhhọc,ngườitađãtạoranhiềugiốngcây,conmớivớinhữngđặctínhưuđiểmkháchẳncácgiốngtrongtựnhiên;nhiềuloạidượcphẩmmớirađời,nhiềuloạichấtxúctácmớixuấthiện...

Trongnghiêncứuvũtrụ,conngườiđãtiếnnhữngbướcdàimàđiđầulàhainướcLiênXôvàMĩ.CáctàuvũtrụcủaLiênXôvàMĩđãđi thămdònhữnghànhtinhxaxôingoàiTráiĐất.LiênXô,Mĩvàgiờđâyđangthêmnhiềunướckhácđãphóngcácvệtinhnhântạođápứngnhucầutruyềnhình,thôngtintoàncầu,điềutratàinguyên,dựbáothờitiết,mạngđịnhvịquavệtinh...

Page 92: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

KẾTLUẬNLịchsửvănminhnhânloạilàmộtquátrìnhpháttriểnliêntụctừthấptới

cao, trong đó có sự đóng góp của rất nhiều dân tộc, nhiều quốc gia. Cónhữngdântộcngàynaykhôngcòntồntạivớitưcáchmộtdântộcđộclập,họđãbịhoàtantrongquátrìnhlịchsử,nhưngdấuấnmàtổtiênhọđểlạitớingày nay, nhân loại không thể quên, như hệ thống chữ viết A,b, g...củangười Phênixi. Không dân tộc nào trên thế giới không học hỏi, tiếp thunhững giá trị vănminh của các dân tộc khác.Giao lưu, trao đổi, học hỏinhữnggiátrịvănminhlẫnnhaulàquiluậtchungcủatấtcảcácdântộc.

Thờicổđại,trongquátrìnhpháttriểngầnnhưđộclậpcủamình,mỗidântộc cũng cũng đã tiếp thu những giá trị văn minh của các dân tộc khác.Chúngtađãbiết,ngườiHyLạpthờicổđạixâydựngđượcnềnvănminhrựcrỡsovớithờikìđó,trongđócónhiềugiátrịvănminhhọtiếpthutừngườiAiCập,LưỡngHàcổđạirồikháiquát,pháttriểnlên.TớithờiTrungđại,dùkhôngthíchngườiArậpnhưngngườiphươngTâycũngvẫnphảitiếpthucácchữsốmàngườiArậpsửdụng,vẫnphảihọccáchlàmgiấytừngườiArập...(mặcdùtrênchữsốtrênmặtcácđồnghồlớnởnhàthờphươngTâythìvẫnsửdụngchữsốLaMã).Xuthếhoànhập,tiếpthunhữnggiátrịvănminhlẫnnhaulàquiluậtsốngcòncủamỗidântộc.

Trong thời kì các nước thực dân phươngTây đi xâm chiếm các nướcchậmpháttriển,vănminhphươngTâyđượccácnhàcầmquyềnthựcdânđềcao.Saunày,cùngvớiphongtràođấutranhđòiđộclậpdântộc,nhiềugiátrịvănminhphươngTâybịlênán,bịcholàthủphạmcủalốisốngthựcdụng,suyđồi,mấtgốc.CáccụnhàNhotrướckiacóngườiđãchửimắngnặnglờiconcháudámcắttócngắn...Nhưngchỉsaukhigiànhđộclậpvàichụcnăm,nhiềunướcđãcóxuhướngnhậnrarằng,nềnvănminhdân tộcsẽrấthạnchếnếukhôngchịutiếpthunhữnggiátrịhợplícủavănminhphươngTây.Trongvấnđềnày,bàihọcNhậtBảnlàmộttấmgươngđángđểtasuynghĩ.NhậtBảntrướckiavốncũngchịuảnhhưởngnặngnềcủavănminhTrungHoa,nhưngvănminhNhậtBảnđãsớmbiếtphávỡtínhbiệt lập,sẵnsàngchịu chấp nhận những giá trị hợp lí của vănminh phươngTây.Nhờ vậy,NhậtBảnđãcóđượcchỗđứngđángnểtrênthếgiớicủathếkỉXX.

KháiniệmvănminhphươngĐôngvàvănminhphươngTâycũngchỉmang tính chất rất tương đối.Nhiều giá trị của vănminh phươngTây cónguồngốctừphươngĐôngvàngượclại.Ngàynayđitìmmộtnềnvănminhnàochỉhoàntoàndodântộcđóxâydựngnêncũngkhónhưđitìmmộtdântộcnàothuầnchủng.Trongcuộcgiaolưu,cọxátnày,cácnềnvănminhdântộccócơhộigiaolưuvớinhau, tiếp thuthànhquảcủanhau.Khixemxét

Page 93: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại

mộtnềnvănminhcủamộtdântộcnào,phảiđặtnótrongmốiliênquanvớicácnềnvănminhmànó cóquanhệ, nhất làkhuvựcquanhệđó lại nằmtrongvùngảnhhưởngcủamộtnềnvănminhlớn.

Trongxu thế toàn cầu hoá hiện nay thì sự hoà nhập giữa các nền vănminhlàmộtđiềutấtyếu.Sựhoànhậpnàylạiđượcthúcđẩynhanhbởicácphươngtiệngiaothônghiệnđại,cùngvớimạngthôngtintoàncầu.Mộtvàingônngữđangngàytrởthànhngônngữphổbiến,dùngchungchocácdântộc như tiếng Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ảrập. Tiếng Nga, Trung Quốc,Hindu tuy chưamang tầm cỡ bằng nhưng được nhiều người sử dụng nêncũngcómộttầmquantrọngđángkể.

Nhữngthànhtựucủavănminhthếgiớingàynaylàkếtquảchungnhữngtrithứcmàcảloàingườiđãxâydựng,tíchluỹquabaothếhệ.Vănminhthếgiớichứađựngnhữngnétchungnhấtmàmỗiquốcgia,mỗidântộcđềutiếpthuvàvậndụngnóvàocuộcsốngcủadântộcmình.Donhữngđiềukiệntựnhiên và điều kiện lịch sử khác nhau, giá trị văn hoá củamỗi dân tộc cónhữngnétkhácnhau,cónhữngsắctháiriêngbiệt.Vấnđềđặtralàlàmthếnàođểtiếpthunhữngyếutốhợplí,tíchcực,hạnchếnhữngyếutốtiêucực.

Dân tộcViệtNamkhôngphải bây giờmới đứng trước thách thức khiphảitiếpxúcvớicácnềnvănminhkhác.DântộctanằmgiữahainềnvănminhlớncủaChâuÁlàẤnĐộvàTrungHoa.Trongquátrìnhlịchsử,bêncạnhviệctiếpthunhữnggiátrịtừvănminhẤnĐộvàTrungHoa,chúngtavẫngiữnhữngbảnsắcvănhoá riêngcủamình,mặcdùcó thờigianhàngngànnămbịđôhộ,bịcốtìnhđồnghoá.TrongthờikìbịthựcdânPhápvàđếquốc Mĩ xâm lược, bên cạnh việc tiếp thu những giá trị của văn minhphươngTâychúngtacũngđãchứngtỏsứcsốngdântộcvàbảnlĩnhvănhoácủamình.Chúngtakhôngchỉtiếpthumàcònđónggópphầncủamìnhvàovăn minh nhân loại. Những nhà văn hoá của chúng ta như Lê Quí Đôn,NguyễnTrãi,HồChíMinh...lànhữngngườiđượcthếgiớibiếtđếnvàcôngnhận.

Trongxu thếhộinhập tấtyếungàynay,dùmuốnhaykhôngchúng tavẫn phải tham gia, phải đương đầu đểmà tồn tại và phát triển.Bên cạnhnhữngcơhộimới,chúngtacũnggặpphảirấtnhiềutháchthứcmới.Hàngngànnămtrước,dântộctacũngđãphảiđốiphóvớinhữngtháchthứcđểtồntạivàdân tộcViệtNamvẫngiữđượcchỗđứngcủamình trênbảnđồ thếgiới.Mỗithếhệđềucónhữngtháchthứcriêngcủamình.Lịchsửđãchứngminh,dântộcnàođóngcửađểtìmcáchtựbảovệlàthấtbại.Trongquátrìnhhộinhậphiệnnay,chúng tacầnchủđộng tìmhiểusựđadạngvềvănhoácủacácdântộckhác,tiếpthunhữnggiátrịvănminhchungcủanhânloạiđểgópphầnnhỏbécủamìnhvàomụctiêudângiàu,nướcmạnh,xãhộicôngbằng,vănminhvàbảovệ,pháthuynhữngtinhhoacủavănhoádântộc.

Page 94: Lịch sử văn minh Thế giới - sachvui.com · LỜI NÓI ĐẦU Môn Lịch sử văn minh thế giới đã được đưa vào chương trình của các trường đại