marathi kargil story

म�ळ ल�खक - जनरल व �. प�. मललक , अन�व�द - सम�र पर��जप� , पक�शन - रववव�र ल�कसत�

स�कलन आण वपड"एफ%कर - म�झ� द�लनय� म�खय प)ष


* pçvçjuç JnçÇ. hççÇ. cççÆuçkçÀ

* DçvçáJçço- mçcççÇj hçjçbpçhçí

(`kçÀçjçÆiçuç : SkçÀ DçYçÓlçhçÓJç& çÆJçpç³ç` (çEnoçÇ), ÒçkçÀçMçkçÀ : jçpçhççuç, hç=ÿí : 383, çEkçÀcçlç : 495 ©hç³çí, (cçÓU hçámlçkçÀ : Kargil: From Surprise to Victory, Author : V. P. Malik)

पकर ०१ क�रल-ल क� घ"ल� ?

०२ एक अलनय�व0त स�म�र�ष�०३ -�पचर स�स7��च� -ल7�नप �

०४ य�धद�च� स�वट०५ ववजय�च� च� �ल०६ व�रश�च� कळस

०७ ववजय�च� म�नकर�०८ भ�दल�च� म�नव� च� र�

०९ लतन � दल��मध�ल समनवय१० प�क%सत�नच� पळप�ट�प �

११ अ � य�धद�च� लनर�Eधद धमक%१२ णजडFन� लढणय�च� लनध�Eर

१३ च�नच� छ� प� च�ल१४ क�रल-लच� र�जक%य भ��"वल

१५ म� �त� य�धद१६ क�रल-ल य�द�च� पभ�व

१७ क�रल-ल न�तरच� भ�रत व प�क%सत�न१८ प�क%सत�न स�ध�र�ल क� ?



०१ क�रल-ल क� घ"ल� ?

hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ Jç uç<kçÀjÒçcçáKç kçÀjçcççlç ³ççb®³ççlççÇuç cçlçYçío 1998 ®³çç mçácççjçmç DççCçKççÇ Jçç{uçí nçílçí. kçÀjçcççlç çÆvçJç=Êç Pççu³ççvçblçj hçççÆkçÀmlççvç®³çç uç<kçÀjÒçcçáKçhçoçÇ kçÀçíCçç®ççÇ çÆvç³çáÊçÀçÇ kçíÀuççÇ pççJççÇ, ³ççJçªvçnçÇ Jçço Pç[lç nçílçí. vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ SkçÀç pççnçÇj mçYçílç Dççhçu³ççJçj lççW[mçáKç Içílçuçí ³çç®çç jçiç ³çíTvç kçÀjçcççlç ³ççbvççÇ çÆvçJç=ÊççÇDççOççÇ®ç uç<kçÀjÒçcçáKçhçoç®çç jçpççÇvççcçç çÆouçç. vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ hçççÆkçÀmlççvç®çí vçJçí uç<kçÀjÒçcçáKç cnCçÓvç pçvçjuç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççb®ççÇ çÆvç³çáÊçÀçÇ kçíÀuççÇ. l³ççmççþçÇ uç<kçÀjÒçcçáKçhçoç®çí oçJçíoçj Dçmçuçíu³çç oçívç JççÆjÿ DççÆOçkçÀçN³ççbvççnçÇ [çJçuçC³ççlç Dççuçí nçílçí. Dççhçuçç çÆJçéççmçÓ mçnkçÀçjçÇ cnCçÓvç cçáMçj&HçÀ ³ççbvçç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ hçá{í DççCçuçí. hçCç vçblçj cçáMçj&HçÀ®ç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççJçj Guçìuçí, nç çÆvç³çlççÇ®çç kçÀçJ³çiçlç v³çç³ç®ç cnCçç³çuçç nJçç. hçççÆkçÀmlççvç®³çç uç<kçÀjÒçcçáKçhçoç®ççÇ mçÓ$çí nçlççÇ Içílçç®ç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç 10 kçÀçíDçj çÆJçYççiçç®³çç ÒçcçáKçhçoçÇ uçíHçwìvçbì pçvçjuç cçíncçÓo Dçncço ³ççb®ççÇ çÆvç³çáÊçÀçÇ kçíÀuççÇ. Dçç³çSmçDçç³ç ³çç içáhlç®çj mçbIçìvçí®çí ÒçcçáKç uçíHçwìvçbì pçvçjuç cççínccço DçpççÇpç Kççvç ³ççbvçç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçlççÇuç DçMçç®ç cçnÊJçç®³çç hçoçJçj çÆvç³çáÊçÀ kçíÀuçí içíuçí. uççnçíjcçO³çí vçJççpç MçjçÇHçÀ Jç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ ³ççb®³çç ojc³ççvç nçíCççN³çç yçÌþkçÀçÇ®ççÇ SkçÀçÇkçÀ[í lç³ççjçÇ ®ççuçuçíuççÇ Dçmçlççvçç oámçN³çç yççpçÓmç vççíJnWyçj 1998 hççmçÓvç cçáMçj&HçÀ Jç l³ççb®çí çÆJçéççmçÓ mçnkçÀçjçÇ kçÀçjçÆiçuçJçj nuuçç kçÀjC³ççmççþçÇ DççJçM³çkçÀ mçJçx#çCç lçmçí®ç ³çá×mççcçûççÇ SkçÀçÆ$çlç kçÀjC³çç®³çç lç³ççjçÇuçç uççiçuçí nçílçí.

kçÀçjçÆiçuçJçj nuuçç kçÀjC³çç®³çç cççíçÆncçí®çí `Dçç@hçjíMçvç yçê` Dçmçí vççcçkçÀjCç kçÀjC³ççlç Dççuçí nçílçí. ³çç cççíçÆncçí®ççÇ ÒçcçáKç GçÆÎäí nçílççÇ : pççíçÆpçuçç çEKç[çÇ®³çç hçÓJç& çÆoMçíuçç Dçmçuçíu³çç çÆvç³çb$çCç jí<çícçO³çí yçouç Iç[çÆJçCçí. ³çç YççiççlçÓvç pççCççN³çç ÞççÇvçiçj- kçÀçjçÆiçuç- uçín jçä^çÇ³ç cçnçcççiçç&JçjçÇuç JççnlçÓkçÀ J³çJçmLçç GodOJçmlç kçÀjCçí. pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®çç ÒçMvç Dççblçjjçä^çÇ³ç mlçjçJçj hçávnç pççíjçvçí cççb[Óvç Yççjlçç®³çç çÆJçjçíOççlç JççlççJçjCç lççhççÆJçCçí. uç[çKçcçOççÇuç F³ççíkçÀ vçoçÇ®³çç oçÆ#çCç lççÇjçJçjçÇ} mçbj#çCç¢äîçç Dçl³çblç cçnÊJçç®çí þjCççjí lçájlçákçÀ iççJç lççy³ççlç IçíCçí.



³çíLçÓvç®ç hçççÆkçÀmlççvç®³çç GÊçj Yççiççhç³ç¥lç SkçÀ Òçç®ççÇvç J³ççhççjçÇ cççiç&nçÇ pççlççí.

kçÀçjçÆiçuçJçj nuuçç kçÀjC³çç®³çç ³çç ³ççípçvçívçámççj hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ çÆpçnçoçÇ DççÆlçjíkçw³ççb®çç JçíMç hççbIçªvç Dçç¬çÀcçCç kçÀjCçí DçhçíçÆ#çlç nçílçí. ³ççmççþçÇ®ççÇ mçJç& lç³ççjçÇ hçÓCç& Pççu³ççvçblçj hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®çí GÊçj çÆJçYççiçç®çí kçÀcççb[j (Svç. SHçÀ. mççÇ. S.) cçípçj pçvçjuç pççJçío nmçvç ³ççb®³çç oíKçjíKççÇKççuççÇ 1999 ®³çç SçÆÒçuç- cçí cççÆnv³ççlç kçÀçjçÆiçuçcçO³çí `Dçç@hçjíMçvç yçê`uçç ÒççjbYç Pççuçç. yçHç&À çÆJçlçUu³ççvçblçj Jç ÞççÇvçiçj- uçínuçç kçÀçjçÆiçuçMççÇ pççí[Cççjç 1-S nç YççjlççÇ³ç cçnçcççiç& JççnlçákçÀçÇmççþçÇ hçávnç Kçáuçç Pççu³ççvçblçj®ç hçççÆkçÀmlççvçvçí `Dçç@hçjíMçvç yçê`uçç ÒççjbYç kçíÀuçç, ní ³çíLçí uç#ççlç IçíC³ççmççjKçí Dççní.

vçJççpç MçjçÇHçÀ DçbOççjçlç nçílçí kçÀç?

kçÀçjçÆiçuçJçj nuuçç kçÀjC³çç®³çç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ DççKçuçíu³çç ³ççípçvçí®ççÇ cçççÆnlççÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç DççOççÇhççmçÓvç®ç nçílççÇ kçÀç, ³çç çÆJç<ç³ççJçj DçvçíkçÀoç ®ç®çç& Pç[uçíuççÇ Dççní. DçMççÇ cçççÆnlççÇ Dççhçu³ççuçç vçJnlççÇ, Dçmçí Dççlçç vçJççpç MçjçÇHçÀ mççbiçlç Dççnílç. lçj cçáMçj&HçÀ ³ççb®³çç iççíìçlççÇuç uççíkçÀ ³çç®³çç yçjçíyçj Guçì çÆJçOççvçí kçÀjçÇlç Dççnílç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç pçíJnç ÒççjbYç Pççuçç lçíJnç l³ççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ vçJní, lçj cçápçççÆnoçÇvç uç{lç Dççnílç, Dçmçí cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ Dççhçu³ççuçç mççbçÆiçlçu³çç®çç oçJçç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ kçíÀuçç Dççní. kçÀçjçÆiçuç ³çá× sí[C³ççcççiç®ççÇ kçÀçjCçí kçÀç³ç, ³çç®çç LççbiçhçÊççnçÇ cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç uççiçÓ çÆouçç vçJnlçç. ³çç iççíäçÇuçç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®çí çÆJçéççmçÓ mçnkçÀçjçÇ ®ççÌOçjçÇ çÆvçmççj DçuççÇ Kççvç ³ççbvççÇnçÇ oápççíjç çÆouçç Dççní. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcççiççÇuç sáh³çç GÎíMççb®ççÇ cçççÆnlççÇ MçjçÇHçÀ ³ççbvçç mçJç&ÒçLçcç Yççjlçç®çí lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ ³ççbvççÇ oÓjOJçvççÇ kçÀªvç çÆouççÇ, Dçmçí mççbçÆiçlçuçí pççlçí.

hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ cçç$ç ³çç Içìvçí®ççÇ JçíiçUçÇ yççpçÓ mççbiçlççlç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç çÆcçUçuçíu³çç iççíhçvççÇ³ç cçççÆnlççÇvçámççj, kçÀçjçÆiçuç ³ççípçvçí®ççÇ cçççÆnlççÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç ÒçLçcç 8 çÆ[mçWyçj 1998 DçççÆCç vçblçj pççvçíJççjçÇ 1999 cçO³çí oíC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ. cçç®ç& 1999 cçO³çí Pççuçíu³çç yçÌþkçÀçÇlç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbkçÀ[Óvç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç hçávnç SkçÀoç kçÀçjçÆiçuç ³ççípçvçí®ççÇ cçççÆnlççÇ oíC³ççlç DççuççÇÇ. 1998-99 ojc³ççvç MçjçÇHçÀ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç nçuç®ççuççRkçÀ[í yççjkçÀçF&vçí uç#ç oílç vçJnlçí, nçÇ yççyç Dççlçç mçcççíj DççuççÇ Dççní. l³ççcçáUí vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ kçÀçjçÆiçuç ³ççípçvçíçÆJç<ç³ççÇ Dçl³çblç $ççíìkçÀ mJçªhççlç®ç cçççÆnlççÇ hçájçÆJçuççÇ DçmççJççÇ, Dçmçç çÆvç<kçÀ<ç& ³çç mçJç& hççÆjçÆmLçlççÇ®çç DçY³ççmç kçíÀu³ççvçblçj kçÀç{çJçç



uççiçlççí. kçÀçjçÆiçuç ³ççípçvçímçboYçç&lç $ççíìkçÀ cçççÆnlççÇ Dçmçuçíu³çç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ oámçjçÇkçÀ[í Dççhçu³çç YççjlççÆJçjçíOççÇ YçÓçÆcçkçíÀlççÇuç Dçç¬çÀcçkçÀlçç lçmçÓYçjoíKççÇuç kçÀcççÇ kçíÀuçíuççÇ vçJnlççÇ.

SçÆÒçuç 1999 cçO³çí Yççjlççvçí `DçivççÇ-2` ³çç #çíhçCççm$çç®ççÇ ®çç®çCççÇ kçíÀu³ççvçblçj vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ ìçÇkçíÀ®çç mçÓj uççJçuçç nçílçç. kçÀçMcççÇjcçOççÇuç cççvçJççÇ nkçwkçÀçb®³çç kçÀçÆLçlç YçbiççyçÎuç MçjçÇHçÀ mçjkçÀçjcçOççÇuç hçjjçä^cçb$ççÇ mçjlççpç DçPççÇPç ³ççbvççÇ YççjlççJçj DççiçhççKç[ kçíÀuççÇ nçílççÇ. kçÀçMcççÇjcçOççÇuç uççíkçÀçbvçç mJç³çbçÆvçCç&³çç®çç DççÆOçkçÀçj nJçç, DçMççÇ cççiçCççÇ lçí kçÀjçÇlç nçílçí. pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®çç ÒçMvç kçÀçíCçl³ççnçÇ hç×lççÇvçí kçÀç nçíF&vçç, SíjCççÇJçj ³ççJçç ³ççmççþçÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ Òçl³ç#ç Jçç DçÒçl³ç#çhçCçí kçÀçjçÆiçuç ³ççípçvçíuçç hççþyçU®ç hçájJççÇlç nçílçí. lçmçí hçájçJçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçkçÀ[í GhçuçyOç Dççnílç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç lççW[ HçáÀìu³ççvçblçj uçiçí®ç®ç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ cçáMçj&HçÀ ³ççb®³ççmçcçJçílç hçççÆkçÀmlççvç®³çç GÊçj Yççiçç®çç oçÌjç kçíÀuçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç mçnYççiççÇ Pççuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççbvççÇ HçÀçj `iç[yç[` kçÀª vç³çí ³ççmççþçÇ l³ççb®³ççMççÇ mçbJçço mççOçC³ççkçÀçÆjlçç ³çç oçÌN³çç®ççÇ DççKçCççÇ kçÀjC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç cçápçççÆnoçÇvççb®³çç JçíMççlç uç{Cççjí oámçjí-çÆlçmçjí kçÀçíCççÇ vçmçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ Dççnílç, ní MçjçÇHçÀ mçjkçÀçjvçí kçÀOççÇ®ç pççnçÇj kçíÀuçí vççnçÇ. ³çç ³çá×çlç cçíuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çí cç=lçoín lççy³ççlç IçíC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvç hçá{í Dççuçí vççnçÇ. ³çç mçÌçÆvçkçÀçb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççbcçO³çí l³ççcçáUí DçmJçmLçlçç çÆvçcçç&Cç nçíCçí mççnçÆpçkçÀ®ç nçílçí. uççnçíj kçÀjçjçJçj Jççpçhçí³ççÇ Jç MçjçÇHçÀ ³ççb®³çç mJçç#çN³çç nçíC³ççDççOççÇ®ç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç hçÓCç& kçÀuhçvçç nçílççÇ kçÀçÇ, kçÀçjçÆiçuç®³çç YççiççJçj kçÀypçç kçÀjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç nçuç®ççuççÇ mçáª Dççnílç. cçç$ç, l³çç®çç $ççíìkçÀ lçhçMççÇuç®ç l³ççbvçç %ççlç nçílçç.

çÆmç³çç®çívç®çç yçouçç kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí ³çá× sí[C³ççcççiç®çí SkçÀ ÒçcçáKç kçÀçjCç cnCçpçí

çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çjJçj hçççÆkçÀmlççvçuçç hçávnç kçÀypçç çÆcçUJçç³ç®çç nçílçç. çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çj uç[çKç®³çç hçá{í kçÀçjçkçÀçíjcç Yççiççlç DçmçÓvç, l³çç®ççÇ uççbyççÇ 75 çÆkçÀ. cççÇ. DçççÆCç ©boçÇ 2 lçí 4 çÆkçÀ. cççÇ. FlçkçÀçÇ Dççní. çÆmç³çç®çívçcçO³çí 10 npççj ®ççÌ. çÆkçÀ. cççÇ.®çí çÆvçpç&vç #çí$ç Dççní. ³çç iuçíçÆMç³çj®ççÇ Gb®ççÇ 12 lçí 24 npççj HçÓÀì

FlçkçÀçÇ Dççní. 1949 mççuççÇ Pççuçíu³çç kçÀjçjçvçámççj çÆmç³çç®çívçJçj Yççjlçç®çç kçÀypçç Dççní. çÆmç³çç®çívçcçOççÇuç ³çá×çÆJçjçcç jí<çç Svçpçí 9842 hçá{çÇuç jí<çíuçç mççÇcççjí<çç þjçÆJçC³ççlç Dççuçí. nçÇ



mççÇcççjí<çç çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çj®³çç GÊçj Yççiççlç DçmçÓvç lççÇ ®ççÇvç®³çç Mççkçwmçiççcç çEmçoçÇhç³ç¥lç pççlçí. nç YçÓYççiç hçççÆkçÀmlççvçvçí ®ççÇvçuçç 1964 mççuççÇ SkçÀlçHçÀça®ç mçáhçÓo& kçíÀuçç. 1971 ®³çç ³çá×çvçblçj çÆmç³çç®çívçcçOççÇuç Svçpçí 9842 ³çç çEyçoÓ®³çç hçá{í kçÀOççÇnçÇ mçÌçÆvçkçÀ lçÌvççlç kçÀjC³ççlç vç Dççu³ççcçáUí nç Yççiç hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçu³çç vçkçÀçMççlç oçKçJçç³çuçç ÒççjbYç kçíÀuçç. l³çç®çÒçcççCçí ³çç YççiççlççÇuç çÆncççÆMçKçjçbJçj hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[Óvç çÆiç³çç&jçínCç cççíçÆncççb®çínçÇ Dçç³ççípçvç kçÀjC³ççlç ³çíT uççiçuçí. Flçj oíMççbvççÇnçÇ DçLçç&lç®ç ³çç®ççÇ oKçuç IçíTvç çÆmç³çç®çívç®çç nç Yççiç hçççÆkçÀmlççvç®çç®ç Dçmçu³çç®çí vçcçÓo kçÀjç³çuçç ÒççjbYç kçíÀuçç. lçíJnçhççmçÓvç hçççÆkçÀmlççvçvçí çÆmç³çç®çívçJçj Dççhçuçç nkçwkçÀ mççbiçç³çuçç mçá©Jççlç kçíÀuççÇ. çÆmç³çç®çívç yçUpççíjçÇvçí lççy³ççlç IçíC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj nçuç®ççuççÇ kçÀjçÇlç Dççní, nçÇ cçççÆnlççÇ çÆcçUçu³ççvçblçj 1984 cçO³çí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí çÆmç³çç®çívç Yççiççlç DççhçuççÇ hçkçÀ[ DççÆOçkçÀ cçpçyçÓlç kçíÀuççÇ. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç Oç[ç çÆMçkçÀJçC³ççmççþçÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çç ÒçmlççJç 1987 mççuççÇ®ç hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç uç<kçÀjÒçcçáKç çÆcçpçç& Dçmuçcç yçíiç ³ççbvççÇ hççkçÀ mçjkçÀçjmçcççíj þíJçuçç nçílçç. hçCç lççÇ ³ççípçvçç Òçl³ç#ççlç GlçjuççÇ 1999 cçO³çí!

pçccçÓ-kçÀçMcççÇjJçªvç Yççjlç-hçççÆkçÀmlççvçojc³ççvç mçáª Dçmçuçíu³çç Jççoçvçí Dççlçç Dççblçjjçä^çÇ³ç mJçªhç OççjCç kçíÀuçí Dççní. 1947 Jç 1965 ³çç Jç<çça kçÀçMcççÇj ÒçMvççJçªvç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçcçO³çí oçívç ³çá×í PççuççÇ. 1971 mççuç®³çç yççbiçuççoíMç ³çá×çlçnçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçuçç YççjlççkçÀ[Óvç hçjçYçJç hçlkçÀjçJçç uççiçuçç. ³çç mçiçÈ³çç®ççÇ yççí®ç cçvççlç Dçmçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ jçp³çkçÀl³çç¥vççÇ onMçlçJççÐççbvçç nçlççMççÇ Oçªvç kçÀçMcççÇjcçO³çí çEnmçç®ççj Iç[Jçç³çuçç mçá©Jççlç kçíÀuççÇ. kçÀçMcççÇjcçO³çí uççíkçÀçÆvç³çáÊçÀ mçjkçÀçj mçÊçíJçj DççCçC³ççmççþçÇ ®ççuçuçíuçí Òç³çlvç GOçUÓvç uççJçCçí, çÆvçjhçjçOç uççíkçÀçbvçç þçj kçÀjCçí DçMçç kçÀçjJçç³çç mçáª Pççu³çç. hççkçÀJ³ççhlç kçÀçMcççÇjcçO³çí onMçlçJççoçÇ ÒççÆMç#çCç kçWÀêí GIç[uççÇ içíuççÇ. FlçkçíÀ kçÀªvçnçÇ Yççjlçç®ççÇ kçÀçMcççÇjJçjçÇuç hçkçÀ[ çÆ{uççÇ nçílç vççnçÇ, ní hççnÓvç®ç hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®ççÇ kçáÀjçhçlç kçÀç{uççÇ Jç mJçlç:®çç Kçjç ®çínjç pçiççuçç oçKçJçÓvç çÆouçç.



०२ एक अलनय�व0त स�म�र�ष�

YççjlççlççÇuç pçccçÓ-kçÀçMcççÇj ní jçp³ç Jç hçççÆkçÀmlççvç ³ççb®³ççcçO³çí 1049 çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®ççÇ Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçç, çÆvç³çb$çCç jí<çç lçmçí®ç JççmlççÆJçkçÀ YçÓ-çÆmLçlççÇ jí<çç (S.pççÇ.hççÇ.Suç.) DççÆmlçlJççlç Dççní. S.pççÇ.hççÇ.Suç. jí<çç MçkçÀmçiççcç çEKç[çÇpçJçU mçcççhlç nçílçí. MçkçÀmçiççcç çEKç[ 1964 mççuççÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí SkçÀlçHçÀça ®ççÇvç®³çç nJççuççÇ kçíÀuççÇ. DçMçç jçÇlççÇvçí pçccçÓ- kçÀçMcççÇjJçj DççCçKççÇ SkçÀ DççIççlç Pççuçç.

pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®³çç oçÆ#çCç-hççÆ½çcç çÆoMçíuçç Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçíJçj hçbpççyç jçp³ç Dççní. ³çíLççÇuç mççÇcçí®³çç ÒççjbYççhççmçÓvç DçKçvçÓj (pçccçÓ Mçnj) hç³ç¥lç 199 çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®ççÇ mççÇcççjí<çç lçlkçÀçuççÇvç pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®ççÇ mççÇcçç Jç hççÆ½çcç hçbpççyç®ççÇ (mçO³çç nç Yççiç hçççÆkçÀmlççvççlç Dççní.) mççÇcçç ³ççb®³ççcçO³çí mççÇcççJ³çJçmLçívçámççj mçO³çç DççÆmlçlJççlç Dççní. pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®çç Jçço pçiççmçcççíj DççCçC³ççmççþçÇ 1980 mççuççÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí nçÇ mççÇcçç `kçÀçcç®çuççT` Dçmçu³çç®çç Òç®ççj mçáª kçíÀuçç. 1965 Jç 1971 mççuççÇ ³çç YççiççcçO³çí Yççjlç DçççÆCç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçlç lçábyçU jCçmçbûççcç nçíTvçnçÇ ³çíLççÇuç Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcççjí<çílç kçÀçíCçlççnçÇ yçouç Iç[uçç vççnçÇ. ³çç hççÆjmçjçlç mLçççÆvçkçÀ uççíkçÀçb®³çç cçolççÇçÆMçJçç³ç mççÇcçíhçuççÇkçÀ[Óvç IçámçKççíjçÇ nçíCçí kçíÀJçU DçMçkçw³ç Dççní. ³çç mççÇcççYççiççlçÓvç cççíþîçç vçÐçç Jççnlççlç. ³çç vçÐççb®³çç hçç$ççblçÓvç®ç cççiç&¬çÀcçCç kçÀjçÇlç onMçlçJççoçÇ hçççÆkçÀmlççvççlçÓvç Yççjlççlç ³çílç Dçmçlççlç.

Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçç Jç uç[çKçcçOççÇuç lçálçá&kçÀpçJçU Svç. pçí. 9842 ³çç çEyçoÓ®³çç cçO³çí 740 çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®ççÇ çÆvç³çb$çCç jí<çç Dççní. 1972 mççuççÇ Pççuçíu³çç çÆmçcçuçç kçÀjçjçvçámççj 17 çÆ[mçWyçj 1971 ®ççÇ ³çá×çÆJçjçcç jí<çç mhçähçCçí DçOççíjíçÆKçlç kçíÀuççÇ pççF&uç, Dçmçí þjçÆJçC³ççlç Dççuçí nçílçí. l³çç®çç®ç hççÆjhççkçÀ cnCçÓvç nçÇ çÆvç³çb$çCç jí<çç oMç&çÆJçC³ççlç DççuççÇ.

çÆvç³çb$çCç jí<çí®çç hççÆnuçç Yççiç DçKçvçÓjnÓvç hççÇjhçbpççuç hçJç&lçÞçíCççÇhç³ç¥lç vçoçÇ Jç [çWiçjçU YççiççblçÓvç pççlççí. ³çíLççÇuç kçÀçnçÇ çÆMçKçjçb®ççÇ Gb®ççÇ vçT npççj HçáÀìçbnÓvç DççÆOçkçÀ DçmçÓvç, lçíLçí çÆnJççUîççlç



cççíþîçç ÒçcççCççJçj yçHç&ÀJç=äçÇ nçílçí. ³çíLççÇuç Yççiç oáiç&cç DçmçÓvç, JççnlçákçÀçÇ®ççÇ J³çJçmLççnçÇ HçÀçjMççÇ ®ççbiçuççÇ vççnçÇ. çÆvç³çb$çCç jí<çíuçç mçcççblçj pççCççjç SkçÀ jmlçç pçccçÓuçç jçpççÌjçÇ Jç hçábs ³çç Yççiççbvçç pççí[C³çç®çí kçÀçcç kçÀjlççí. SkçÀç Yççiççlç YççjlççÇ³ç Jç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çí KçbokçÀ Dççcçvçímççcçvçí Dççnílç. mççÇcçíhçuççÇkçÀ[Óvç onMçlçJççÐççb®³çç nçíCççN³çç IçámçKççíjçÇ®çí ÒçcççCç ³çç Yççiççlç mçJçç&çÆOçkçÀ Dççní. 1965 cçO³çí Yççjlç-hççkçÀ ³çá×çojc³ççvç ³çç YççiççlçÓvç®ç cççíþçÇ IçámçKççíjçÇ PççuççÇ nçílççÇ. ³çíLççÇuç 16 iççJçí Kçç}çÇ kçÀªvç lçíLççÇuç jçÆnJççMççb®çí Dçv³ç$ç hçávçJç&mçvç kçÀjçJçí, DçMççÇ mçÓ®çvçç 1990 mççuççÇ uç<kçÀjçvçí pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jçp³ç mçjkçÀçj}ç kçíÀuççÇ nçílççÇ. hçCç lççÇ DçJníjuççÇ içíuççÇ.

hççÇjhçbpççuç Jç l³ççuçç uççiçÓvç Dçmçuçíu³çç #çí$ççcçO³çí çÆncççÆMçKçjçb®ççÇ Gb®ççÇ Jçç{lç içíuççÇ Dççní. 9 npççj lçí 17 npççj HçáÀìçbhç³ç¥lç Gb®ç Dçmçuçíu³çç ³çç çÆncççÆMçKçjçbJçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí Dççhçu³çç ®ççÌkçw³çç mLççhçvç kçíÀu³çç Dççnílç. kçÀçMcççÇj KççíN³ççcçO³çí JççnlçákçÀçÇmççþçÇ GÊçcç jmlçí yççbOçC³ççlç Dççuçíuçí Dççnílç. cçç$ç pçmçpçmçí mççÇcçíkçÀ[í mçjkçÀlç pççT lçMççÇ jmlçí, JççnlçÓkçÀ ³ççb®ççÇ J³çJçmLççnçÇ pçícçlçícç®ç Dççní. ³çíLçÓvç SkçÀ cçáK³ç cççiç& GjçÇ, kçáÀhçJçç[ç, kçíÀpççuçJçvç ³ççbvçç pççí[uçíuçç Dççní. l³ççvçblçj cçç$ç uç<kçÀjç®³çç ®ççÌkçw³ççbhç³ç¥lç hççín®çC³ççmççþçÇ hççTuçJççìç, Kçí®çj, Iççí[í ³ççb®çç®ç Ghç³ççíiç kçÀjçJçç uççiçlççí.

kçÀçMcççÇjcçO³çí ì^çÇ-uççFvç HçÀÊçÀ 10 npççj HçÓÀì Gb®ççÇhç³ç¥lç DçmçÓvç ³ççlçuçí lçjçF& Jçvç 5 lçí 8 npççj HçÓÀì Gb®ççÇhç³ç¥lç®ç DççÆmlçlJççlç Dççní. kçÀçMcççÇjcçO³çí nçíCççjçÇ IçámçKççíjçÇ jçíKçCçí ní YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçmçcççíjçÇuç kçÀþçÇCç DççJnçvç Dççní. ³çíLççÇuç çÆvç³çb$çCç jí<çí®³çç oçívnçÇ yççpçÓuçç- çÆJçMçí<çlç: çÆkçÀMçvçiçbiçç vçoçÇ®³çç oçívnçÇ lççÇjçbJçj hçjmhçjçbhççmçÓvç KçÓhç oÓjJçj JçmçuçíuççÇ iççJçí Dççnílç. çÆkçÀMçvçiçbiçç vçoçÇ®³çç hçuççÇkçÀ[®³çç lççÇjçJçjçÇuç hçççÆkçÀmlççvçJ³ççhlç kçÀçMcççÇj®³çç YççiççlççÇuç iççJççbkçÀ[í ³çíCççjí jmlçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç vçpçjí®³çç ìhh³ççlç ³çílççlç. cçç$ç iççJççbcçOçÓvç Dçç³çSmçDçç³ç onMçlçJççoçÇ ÒççÆMç#çCç çÆMççÆyçjí ®ççuççÆJçlçí DçççÆCç vçblçj ní onMçlçJççoçÇ çÆkçÀMçvçiçbiçç vçoçÇ®çí hçç$ç Dççíuççb[Óvç Yççjlççlç IçámçKççíjçÇ kçÀjlççlç.

YççjlççÇ³ç YçÓYççiççlç uç[çKç Jç kçÀçMcççÇj KççíN³ççuçç pççí[C³çç®çí kçÀçcç ÞççÇvçiçj- kçÀçjçÆiçuç- uçín cçnçcççiç& nç SkçÀcçíJç jmlçç kçÀjlççí. çÆncçJç=äçÇcçáUí pççíçÆpçuçç çEKç[ yçbo Pççu³ççvçí ojJç<çça vççíJnWyçj lçí pçÓvç ³ççojc³ççvç nç cççiç& yçbo Dçmçlççí. uç[çKçuçç pççC³ççmççþçÇ çÆncçç®çuç ÒçoíMççlççÇuç hçþçCçkçÀçíì- cçvççuççÇnÓvç hçá{í SkçÀ hç³çç&³ççÇ cççiç& GhçuçyOç Dççní. cçç$ç JççnlçákçÀçÇ®³çç ¢äçÇvçí Dçl³çblç $ççmçoç³çkçÀ Dçmçuçíuçç nç cççiç& çÆnJççUîççlç hçç®ç cççÆnvçí yçbo®ç Dçmçlççí.



hççkçÀJ³ççhlç kçÀçMcççÇjcçO³çí yçápççauçnÓvç yççíF&uçhç³ç¥lç pççC³ççmççþçÇ SkçÀ cççiç& GhçuçyOç Dççní. oámçjç cççiç& mçkçÀF&nÓvç çÆvçIçlççí.

³çç #çí$ççcçO³çí uççíkçÀçb®ççÇ JçmlççÇ çÆJçjU Dççní. êçmçcçO³çí pçícçlçícç onç npççj uççíkçÀJçmlççÇ DçmçÓvç, l³ççlççÇuç 95 ìkçwkçíÀ mçáVççÇ Jç 5 ìkçwkçíÀ çÆMç³çç cçámçuçcççvç Dççnílç. kçÀçjçÆiçuç, cçìççÆmçkçÀ Jç lçálçá&kçÀ ³ççb®ççÇ uççíkçÀmçbK³çç SkçÀ uççKçç®³çç Dççmçhççmç DçmççJççÇ. l³ççlç 80 ìkçwkçíÀ çÆMç³çç cçámçuçcççvç Jç Dçv³ç yççÌ×Oçcçça³ç Dççnílç. uç[çKç®³çç Flçj YççiççbcçO³çí yççÌ×Oçcçça³ç yçnámçbK³çívçí jçnlççlç. çÆMç³çç cçámçuçcççvç Jç yççÌ×Oçcçça³ç onMçlçJççoç®³çç çÆJçjçíOççlç Dççnílç. çÆmçcçuçç kçÀjçjçvçámççj þjçÆJçC³ççlç DççuçíuççÇ çÆvç³çb$çCç jí<çí®ççÇ cç³çç&oç kçÀç³çcç þíJçC³ççlç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçuçç DççpçJçj lçjçÇ ³çMç Dççuçí Dççní. kçÀOççÇcçOççÇ ³çç çÆvç³çb$çCç jí<çí®çç kçÀçnçÇ Yççiç lççy³ççlç IçíC³çç®çç Òç³çlvç oçívnçÇ oíMççbkçÀ[Óvç Pççuçç. l³ççmçboYçç&lç oçJçí- ÒççÆlçoçJçínçÇ kçÀjC³ççlç Dççuçí. 1980 ®³çç oMçkçÀçcçO³çí ³çç çÆvç³çb$çCç jí<çí®çí GuuçbIçvççyçjçíyçj®ç oçívç Içìvçç Iç[u³çç. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí ouçávççbiç ³çíLçí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí, lçj içáuççyç vççcçkçÀ #çí$ççlç YççjlççÇ³ç mçÌv³ççvçí IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ nçílççÇ. hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³çç®ççÇ Dçç¬çÀcçkçÀ ®ççuç jçíKçC³ççmççþçÇ lçálçá&kçÀ Jç çÆmç³çç®çívç #çí$ççcçO³çínçÇ YççjlççÇ³ç mçÌv³ççvçí çÆvç³çb$çCç jí<çç Dççíuççb[Óvç kçáÀjIççí[çÇ kçÀjC³çç®çç Òç³çlvç kçíÀuçç nçílçç.

pçccçÓ-kçÀçMcççÇj®ççÇ Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçç, çÆvç³çb$çCç jí<çç, hçççÆkçÀmlççvçuçç uççiçlç DçmçuçíuççÇ S. pççÇ. hççÇ. Suç. lçmçí®ç ®ççÇvçuçç KçíìÓvç DçmçuçíuççÇ çÆvç³çb$çCç jí<çç ³ççb®³çç mçbj#çCççmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí J³ççhçkçÀ J³çÓnj®çvçç kçíÀuççÇ Dççní. 1999 ®³çç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç ³çç mççÇcççjí<çç mççbYççUC³çç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç 15 Jç 16 kçÀçíDçjcçO³çí çÆJçYççiçC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ. 16 kçÀçíDçjkçÀ[í oçÆ#çCççÇ Yççiç- jçJççÇ vçoçÇhççmçÓvç hççÇjhçbpççuç hçJç&lçjçiççbhç³ç¥lç®çç ÒçoíMç mççbYççUC³çç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ nçílççÇ, lçj GÊçjí®çç Yççiç 15 J³çç kçÀçíDçj®³çç DççÆOçhçl³ççKççuççÇ nçílçç. onMçlçJççÐççb®ççÇ mççÇcçíhçuççÇkçÀ[Óvç nçíCççjçÇ IçámçKççíjçÇ jçíKçCçí Jç mççÇcçí®çí j#çCç nçÇ pçyççyçoçjçÇ ³çç oçívnçÇ kçÀçíDçjkçÀ[í nçílççÇ.

1971 ®³çç Yççjlç-hççkçÀ ³çá×çojc³ççvç 3 FvÒçÀbì^çÇ çÆ[çÆJnpçvç®³çç DçK³çl³çççÆjlç lççÇvç çÆyçÏiçí[ nçíl³çç. lçíJnç kçÀçjçÆiçuç #çí$ç 121 (mJçlçb$ç) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®³çç mçbj#çCççKççuççÇ nçílçí, lçj hçÓJç& uç[çKçcçO³çí 70 Jç 114 FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[ lçÌvççlç kçÀjC³ççlç Dççu³çç nçíl³çç. 1985 cçO³çí çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çjcçO³çí mçÌv³ç lçÌvççlç kçÀjC³ççlç Dççu³ççvçblçj 28 FvÒçÀbì^çÇ çÆ[çÆJnpçvç®ççÇ mLççhçvçç PççuççÇ. ³çç FvÒçÀbì^çÇkçÀ[í hççÆ½çcç uç[çKç®³çç mçbj#çCçç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ Dççní. 121 (mJçlçb$ç) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®çç mçcççJçíMçnçÇ Dççlçç 28 FvÒçÀbì^çÇ çÆ[çÆJnpçvçcçO³çí kçÀjC³ççlç Dççuçç Dççní. ®ççíKççj®³çç GÊçj



çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çj #çí$çç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ vçJ³ççvçí mLçççÆhçlç 102 FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[kçÀ[í Dççní.

kçÀçMcççÇj KççíN³ççlç onMçlçJççÐççb®³çç IçámçKççíjçÇ®çí ÒçcççCç Jçç{Ó uççiçlçç®ç GÊçj kçÀcççb[®³çç mçnkçÀç³çç&vçí mçívçç cçáK³ççuç³ççvçí SkçÀ mçJnx#çCç 1991 cçO³çí kçíÀuçí. onMçlçJççÐççb®³çç IçámçKççíjçÇlç Jçç{ nçílç DçmçuçíuççÇ hççnÓvç 18 FvÒçÀbì^çÇ çÆ[çÆJnpçvç Jç 53 FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®ççÇ cçáK³ççuç³çí uç[çKçcçO³çí mLççhçvç kçÀjC³çç®çç çÆvçCç&³ç IçíC³ççlç Dççuçç.

1993 cçO³çí ®ççÇvçMççÇ Pççuçíu³çç mçcçPççíl³ççvçámççj uç[çKç YççiççlçÓvç YççjlççÇ³ç pçJççvççb®ççÇ mçbK³çç kçÀcççÇ kçÀjC³ççlç DççuççÇ. cçç$ç, ³çç YççiççlççÇuç ®ççÇvç Jç hçççÆkçÀmlççvç®³çç nçuç®ççuççRJçj yççjkçÀçF&vçí uç#ç þíJçuçí pççlç nçílçí. 1991 lçí 1997 ³çç kçÀçUçlç hççÆ½çcç Jç hçÓJç& uç[çKçcçO³çí lçÌvççlç Dçmçuçíu³çç YççjlççÇ³ç pçJççvççb®³çç mçbK³çílç mçlçlç kçÀhççlç nçílç nçílççÇ. ³çç nçuç®ççuççRJçj hçççÆkçÀmlççvç yççjkçÀçF&vçí uç#ç þíJçÓvç nçílçç. l³ççlçÓvç®ç 1999 mççuççÇ kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçÀjC³çç®çç çÆvçCç&³ç hçççÆkçÀmlççvçvçí Içílçuçç. kçÀçMcççÇjcçO³çí mççÇcçíJçj içíu³çç 52 Jç<çç¥lç hçjbhçjçiçlç hç×lççÇvçí®ç mçÌv³ç lçÌvççlç kçíÀuçí pççlç Dçmçí. ³çíLççÇuç oáiç&cç Jç [çWiçjçU Yççiç hççnlçç YççjlççÇ³ç nÎçÇlç IçámçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ YççjlççÇ³ç ®ççÌkçw³çç lççy³ççlç IçílççÇuç, Dçmçí kçÀçíCççuççnçÇ Jççìuçí vçJnlçí.

121 (1) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[ mçíkçwìj®³çç DççÆOçhçl³ççKççuççÇuç ³çç Yççiççlç hçá{çÇuç çÆþkçÀçCççÇ mçÌçÆvçkçÀ lçÌvççlç kçÀjçJçílç, Dçmçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç Jççìuçí vçJnlçí- ®ççíKççj uçç-mçbûçáìçÇ 25 çÆkçÀ.cççÇ., çEyçoÓ 5299- çÆyçcçyççj uçç 9 çÆkçÀ.cççÇ., çÆyçcçyççj uçç Suç. Dççí. mççÇ.- cççjhççí uçç 9.5 çÆkçÀ.cççÇ., cççjhççí uçç- ¬çÀçJçyççuç çEKç[- 36 9 çÆkçÀ.cççÇ. Òçl³ç#ç çÆvç³çb$çCç jí<çí®³çç oçívnçÇ yççpçÓbcçOççÇuç nçÇ çÆþkçÀçCçí SkçÀ lçj çÆvçpç&vç Dççnílç Jç lçíLçí hççínçí®çC³ççmççþçÇ GÊçcç jmlçí vççnçÇlç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çvçblçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí ³çç pççiççbJçjnçÇ DççhçuççÇ vçpçj DççÆOçkçÀ kçÀj[çÇ kçíÀuççÇ Dççní.



०३ -�पचर स�स7��च� -ल7�नप �

hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmççþçÇ pççÇ hçÓJç&lç³ççjçÇ mçáª kçíÀuççÇ nçílççÇ, çÆlç®çç cççiçcçÓmçnçÇ YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççbvçç uççiçÓ vç³çí, nçÇ oáozJçç®ççÇ yççyç Dççní. Mç$çÓ®³çç nçuç®ççuççÇ çÆìhçC³ççlç ³çíCççjí Dçhç³çMç ní uç<kçÀjçÇ içáhlç®çj mçbIçìvççbmççþçÇ vçíncççÇ®ç çE®çlçí®çç çÆJç<ç³ç Dçmçlçí. DçLçç&lçd DçMççÇ cçççÆnlççÇ çÆcçUJçCçínçÇ çÆlçlçkçíÀmçí mççíhçí vçmçlçí. YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççbcçOççÇuç mçcçvJç³ç Jç mçbhçkç&À KçÓhç®ç kçÀcççÇ Pççuçç nçílçí, ní kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç hççéç&YçÓcççÇJçj þmçþMççÇlçhçCçí mçJçç¥mçcççíj

Dççuçí.

YççjlçççÆJç©× ³çá× sí[C³ççmççþçÇ vçpççÇkçÀ®³çç kçÀçUçlç hçççÆkçÀmlççvç kçÀçíCçlççÇnçÇ nçuç®ççuç kçÀjCççj vççnçÇ, Dçmçç iççíhçvççÇ³ç DçnJççuç `jç@`vçí sçlççÇþçíkçÀhçCçí 1998 mççuççÇ çÆouçç nçílçç. hçççÆkçÀmlççvç DçççÆCç l³ççb®çí uç<kçÀj Dççç|LçkçÀ DççÆjäçlç mççhç[uçí Dççní, Dçmçç DçnJççuç mçhìWyçj 1998 cçO³çí `jç@`vçí çÆouçç. cçç$ç, hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[Óvç cç³çç&çÆolç mJçªhçç®çí ³çá× sí[uçí pççF&uç, l³çç®ç kçÀçUçlç hçççÆkçÀmlççvç kçÀçMcççÇjcçO³çí DçIççíçÆ<çlç ³çá× DçççÆCç mççÇcçíhçuççÇkçÀ[Óvç nçíCççjçÇ IçámçKççíjçÇ Jç IççlçhççlççÇ kçÀçjJçç³çç mçáª®ç þíJççÇuç, Dçmçí cçlçnçÇ `jç@`vçí Dççhçu³çç ³çç DçnJççuççcçO³çí J³çÊçÀ kçíÀuçí nçílçí.

Jççpçhçí³ççÇ- vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççcçO³çí cçç®ç& 1999 cçO³çí Pççuçíu³çç kçÀjçjçvçblçj `jç@`vçí çÆouçíu³çç DçnJççuççlç cnìuçí nçílçí kçÀçÇ, kçÀjçjçvçblçjnçÇ hçççÆkçÀmlççvç YççjlççÆJçjçíOççÇ kçÀçjJçç³ççbcçO³çí Kçb[ hç[Ó oíCççj vççnçÇ. Dççhçu³çç oíMççlççÇuç Dççjçíi³ç, çÆMç#çCç, lçá©biç, Dçç³ççlç-çÆvç³çç&lç ³ççbmççjK³çç kçÀçnçÇ Kççl³ççb®çç kçÀçjYççj mçáOççjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvç uç<kçÀjçÇ ÒçMççmçvçç®çç Ghç³ççíiç kçÀjíuç. ³çç DçnJççuççlçÓvç `jç@`vçí DçbçÆlçcç çÆvç<kçÀ<ç& kçÀç{uçç nçílçç kçÀçÇ, YççjlçççÆJç©× ³çá× sí[Cçí ní hçççÆkçÀmlççvçuçç Dççç|LçkçÀ¢äîçç hçjJç[C³ççmççjKçí vççnçÇ. hçjblçá kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç cç³çç&çÆolç mJçªhççlç Dçç¬çÀcçCç kçÀjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj nçuç®ççuç kçÀjçÇlç Dççní, ³çç®çç mççOçç GuuçíKçnçÇ ³çç DçnJççuççlç vçJnlçç. pçccçÓ-kçÀçMcççÇjcçO³çí nçílç Dçmçuçíu³çç çÆpçnçoçÇ kçÀçjJçç³ççbJçj FbìíçÆuçpçvmç y³çájçívçí uç#ç kçWÀçÆêlç kçíÀuçí nçílçí. ³çç jçp³ççlççÇuç êçmç-kçÀçjçÆiçuç Yççiççlçu³çç mççÇcçíhççmçÓvç 150 çÆkçÀ. cççÇ. oÓj hçççÆkçÀmlççvççÇ nÎçÇcçO³çí onMçlçJççoçÇ ÒççÆMç#çCç çÆMççÆyçjí ®ççuççÆJçC³ççlç ³çílç Dççnílç DçççÆCç ³çç YççiççlçÓvç êçmç- kçÀçjçÆiçuçcçO³çí onMçlçJççÐççb®ççÇ cççíþîçç ÒçcççCççJçj



IçámçKççíjçÇ nçíCççj Dçmçu³çç®çç DçnJççuç FbìíçÆuçpçvmç y³çájçívçí pçÓvç 1998 cçO³çí çÆouçíuçç nçílçç. nç DçnJççuç jçä^çÇ³ç mçbj#çCç mçuuççiççj lçmçí®ç mçbj#çCç Jç iç=ncçb$ççuç³ççbvççnçÇ hççþçÆJçC³ççlç Dççuçç nçílçç. onMçlçJççoçÇ kçÀçjJçç³çç ³çç®ç kçWÀêçEyçoÓYççíJçlççÇ jç@ Jç FbìíçÆuçpçvmç y³çájçí ³ççb®çí DçnJççuç çÆHçÀjlç nçílçí. 1999 mççuç®³çç GvnçUîççlç kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[Óvç nçíCççjí IçámçKççíjçÇ®çí Òç³çlvç Jç IççlçhççlççÇ kçÀçjJçç³ççbmçboYçç&lç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç jç@ Jç FbìíçÆuçpçvmç y³çájçíkçÀ[Óvç çÆJçMçí<ç cçççÆnlççÇ çÆcçUÓ MçkçÀuççÇ vççnçÇ. kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvç Mçm$ççm$ççb®ççÇ pçáUJççpçáUJç kçÀjçÇlç Dççní, lçmçí®ç l³ççb®³çç nÎçÇlççÇuç jml³ççb®³çç oá©mlççÇ®çí kçÀçcç cççíþîçç ÒçcççCççJçj nçlççÇ IçíC³ççlç Dççuçí Dççní, DçMççÇ hçámçìMççÇ cçççÆnlççÇ YççjlççÇ³ç içáhlç®çj mçbmLççbvçç çÆcçUçuççÇ nçílççÇ. hçCç l³ççkçÀ[í HçÀçjMçç iççbYççÇ³çç&vçí yçIçC³ççlç Dççuçí vççnçÇ. ³çç®ç kçÀçUçlç kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³ççkçÀ[Óvç nçíCççN³çç iççíUçÇyççjç®³çç IçìvççbcçO³çí Jçç{ nçílç jççÆnuççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç mLçççÆvçkçÀ uççíkçÀ Jç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çí pçJççvç ³ççb®çí mçbyçbOçnçÇ ³çç kçÀçUçlç kçÀçnçÇmçí lçCççJçhçÓCç& yçvçuçíuçí nçílçí. l³ççcçáUí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[Óvç vçícçkçw³çç kçÀç³ç nçuç®ççuççÇ mçáª Dççnílç, ³çç®ççÇ Kçç$ççÇuçç³çkçÀ cçççÆnlççÇ çÆcçUCçínçÇ DçJçIç[ nçíTvç yçmçuçí nçílçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çvçblçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí vçícçuçíu³çç ®ççÌkçÀMççÇ mççÆcçlççÇvçí kçÀçnçÇ yççyççÇ Dççhçu³çç DçnJççuççlç mhçähçCçí vçcçÓo kçíÀu³çç Dççnílç. ³çç DçnJççuççlç cnìuçí Dççní kçÀçÇ, kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççvçvçí uç<kçÀjçÇ¢äîçç DçJçIç[ DçMççÇ ³çá×ç®ççÇ hçÓJç&lç³ççjçÇ Dçl³çblç iççíhçvççÇ³ç jçÇlççÇvçí kçíÀuççÇ Jç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj mçbmLççbvçç l³çç®çç LççbiçhçÊçç uççiçuçç vççnçÇ, níí cççv³ç®ç kçÀjç³çuçç nJçí. çÆnJççUîççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvç kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç kçÀçnçÇ uç<kçÀjçÇ nçuç®ççuççÇ kçÀjíuç ³çç®ççÇ Mçkçw³çlçç®ç kçÀçíCççÇ iç=nçÇlç OçjuçíuççÇ vçJnlççÇ. Sívç çÆnJççUîççlç Dççhçu³çç mçÌçÆvçkçÀçb®çç pççÇJç Oççíkçw³ççlç IççuçC³çç®çç Jçí[íhçCçç kçÀçíCçlççnçÇ mçáyçá× uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçjçÇ kçÀjCççj vççnçÇ, ³çç®ççÇ mçJçç¥vçç®ç Kçç$ççÇ nçílççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç cççju³çç içíuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbkçÀ[Óvç pçhlç kçÀjC³ççlç Dççuçíu³çç [ç³çN³ççbcçOççÇuç vççWoçÇJçªvç Dçmçí çÆomçlçí kçÀçÇ, 1993 hççmçÓvç®ç kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí onMçlçJççÐççb®ççÇ IçámçKççíjçÇ kçÀjC³çç®³çç cççíçÆncçíuçç hçççÆkçÀmlççvçvçí ÒççjbYç kçíÀuçç nçílçç. 1999 mççuççÇ cçMçkçÀçíncçO³çí Pççuçíu³çç çÆncçmKçuçvççcçO³çí çÆkçÀl³çíkçÀ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ þçj Pççuçí nçílçí. pççÇ uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF& YççjlççÇ³ççbvçç DçMçkçw³çÒçç³ç Jççìlç nçílççÇ, lççÇ kçÀçjJççF& hçççÆkçÀmlççvçvçí içáhlçhçCçí hççj hçç[uççÇ. çÆnJççUîççcçO³çí kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³ç cççíþîçç mçbK³çívçí IçámçKççíjçÇ kçÀª MçkçÀCççj vççnçÇ, Dçmçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çç nçíjç nçílçç. hçjblçá mçJç& mçbkçÀìçbJçj cççlç kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçu³çç mçÌçÆvçkçÀçb®³çç sçíìîçç sçíìîçç lçákçÀ[îçç kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç çÆjkçÀçc³çç



®ççÌkçw³çç lççy³ççlç IçíC³ççmççþçÇ hççþçÆJçu³çç.

çÆnJççUîççcçO³çí DççÆlçGb®ççJçjçÇuç kçÀçnçÇ ®ççÌkçw³çç çÆjkçÀçc³çç kçÀjC³çç®ççÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®ççÇ mçJç³ç kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç ÒççjbYççÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí níjuççÇ nçílççÇ. nçÇ mçJç³ç®ç hçççÆkçÀmlççvçvçí kçíÀuçíu³çç ³çá×ç®çí ÒçcçáKç kçÀçjCç yçvçuççÇ. çÆnJççUîççcçO³çí ³çç Yççiççlç FlçkçíÀ yçHç&À mçç®çlçí, kçÀçÇ ³çç ®ççÌkçw³ççbhç³ç¥lç hçç³ççÇ ®ççuçlç pççCçínçÇ cçáMkçÀçÇuç nçílçí. çÆnJççUç mçju³ççvçblçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀj hçávnç ³çç ®ççÌkçw³ççbJçj hçnçjí yçmçJçlçí. 1997 cçO³çí lççÇvçoç DçççÆCç 1998 cçO³çí 11 JçíUç çÆmç³çç®çívç YççiççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvçvçí çÆnJççUîççlç çÆjkçÀçc³çç YççjlççÇ³ç ®ççÌkçw³çç lççy³ççlç IçíC³çç®çç Òç³çlvç kçíÀuçç nçílçç. l³ççcçáUí çÆnJççUîççlç çÆmç³çç®çívçcçOççÇuç ®ççÌkçw³ççb®³çç j#çCççmççþçÇ DççÆlççÆjÊçÀ pçJççvç lçÌvççlç kçÀjC³çç®çí hççTuç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí ìçkçÀuçí nçílçí. cçç$ç, nçÇ mçáyçá×çÇ kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí l³ççbvçç PççuççÇ vççnçÇ. ojJç<çça çÆnJççUîççlç kçÀçjçÆiçuç #çí$ççlçu³çç DççÆlç Gb®ççÇJçjçÇuç Dççþ ®ççÌkçw³çç YççjlççÇ³ç pçJççvç çÆjkçÀçc³çç kçÀjçÇlç Dçmçlç.

çÆmç³çç®çívçcçO³çí Iç[CççN³çç Içìvççb®³çç hççéç&YçÓcççÇJçj 1998-99 ®³çç ojc³ççvç çÆnJççUîççcçO³çí kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç DççÆlç Gb®ççJçjçÇuç SkçÀnçÇ ®ççÌkçÀçÇ çÆjkçÀçcççÇ vç kçÀjC³çç®çç DççoíMç 15 kçÀçíDçj®³çç cçáK³ççuç³ççvçí çÆouçç. cçç$ç, lçjçÇnçÇ 121 (1) FvHçbÀì^çÇ çÆyçÏiçí[, 13 FvHçbÀì^çÇ çÆ[çÆJnpçvçvçí kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç SkçÀ ®ççÌkçÀçÇ çÆjkçÀçcççÇ kçíÀuççÇ®ç. lçmçí®ç l³çççÆJç<ç³ççÇ 15 kçÀçíDçj cçáK³ççuç³ççuçç vççÇì cçççÆnlççÇnçÇ oíC³ççlç DççuççÇ vççnçÇ. kçÀçkçÀmççj #çí$ççlççÇuç oçÆ#çCç-hççÆ½çcç çÆoMçímç `yçpçjbiç` vççJçç®³çç ®ççÌkçÀçÇJçj 8 lçí 10 pçJççvç lçÌvççlç Dçmçlç. 1998-99 ®³çç çÆnJççUîççlç Dçv³ç ®ççÌkçw³ççbÒçcççCçí®ç ³ççnçÇ ®ççÌkçÀçÇJçj pçJççvç lçÌvççlç kçÀjC³ççlç ³çíCççj nçílçí. cçç$ç, cçç®ç& 1999 cçO³çí cççíþîçç ÒçcççCççJçj çÆncçJç=äçÇ Pççu³ççvçí yçpçjbiç ®ççÌkçÀçÇJçj lçÌvççlç Dçmçuçíu³çç pçJççvççbvçç lçíLçÓvç nìçÆJçC³ççlç Dççuçí. l³ççvçblçj 14 cçí 1999 jçípççÇ yçpçjbiç ®ççÌkçÀçÇ hççÆjmçjçlç IçámçKççíjçÇ nçílç vççnçÇ vçç, ³çç®ççÇ hççnCççÇ kçÀjC³ççmççþçÇ içíuçíu³çç mççÌjYç kçÀççÆuç³çç Jç Dçv³ç hçç®ç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvçç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ hçkçÀ[uçí. yçpçjbiç ®ççÌkçÀçÇ çÆjkçÀçcççÇ kçÀjC³çç®çç DççoíMç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçlççÇuç kçÀçíCçl³çç DççÆOçkçÀçN³ççvçí DçççÆCç kçÀMççhçç³ççÇ çÆouçç nçílçç, ³çç®ççÇ ®ççÌkçÀMççÇnçÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×çvçblçj vçícçuçíu³çç uç<kçÀjçÇ mççÆcçlççÇvçí kçíÀuççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí kçÀhçìvççÇlççÇ®çç hçájíhçÓj Jççhçj kçíÀuçç. çÆpççÆvçJnç kçÀjçjç®³çç Dçvçá®sío 43 Jç 44 cçOççÇuç lçjlçáoçR®çç Yçbiç kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ onMçlçJççÐççb®³çç Jçíµççlç kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ. hçççÆkçÀmlççvççlçÓvç IçámçKççíjçÇ kçÀªvç DçvçíkçÀ onMçlçJççoçÇ kçÀçMcççÇjcçO³çí ³çílççlç. ³çç onMçlçJççÐççb®³çç yçájK³ççDçç[Óvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ



kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç YççjlççÇ³ç ®ççÌkçw³ççbJçj kçÀypçç çÆcçUçÆJçuçç. oámçN³çç yççpçÓmç hçççÆkçÀmlççvçvçí- `ní Dççhçuçí mçÌçÆvçkçÀ vççnçÇlç, lçj kçÀçMcççÇjmççþçÇ uç{Cççjí mJççlçb$³çmçÌçÆvçkçÀ Dççnílç,` Dçmçç Òç®ççj Dççblçjjçä^çÇ³ç hççlçUçÇJçj mçáª þíJçuçç. mçJç&mççOççjCç vççiççÆjkçÀ Jç onMçlçJççoçÇ ³ççb®³ççlççÇuç HçÀjkçÀç®ççÇ J³ççK³çç çÆpççÆvçJnç kçÀjçjçlççÇuç lçjlçáoçRcçO³çí oíC³ççlç DççuççÇ Dçmçu³ççvçí ³ççnçÇ cçáÎîççJçj Yççjlççuçç kçÀçW[çÇlç hçkçÀ[C³çç®çç Òç³çlvç hçççÆkçÀmlççvçvçí mçáª þíJçuçç nçílçç.

DçLçç&lç hçççÆkçÀmlççvç®ççÇ nçÇ kçÀhçìvççÇlççÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá× mçáª Pççu³ççvçblçj®³çç kçÀçUçlç- cnCçpçí pçÓvç 1999 hç³ç¥lç ³çMçmJççÇ nçílç jççÆnuççÇ. kçÀçjçÆiçuçJçj hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí®ç Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí Dççní, DçMççÇ mçámhçä cçççÆnlççÇ oíCççjí DçnJççuç vçblçj jç@ Jç FbìíçÆuçpçvmç y³çÓjçíkçÀ[Óvç ³çíT uççiçuçí. YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççbcçO³çí mçcçvJç³çç®çç Dçmçuçíuçç DçYççJç, FlçjçbMççÇ mhçOçç& kçÀjC³çç®³çç F&<³çxcçáUí çÆcçUçuçíuççÇ cçnÊJçç®ççÇ cçççÆnlççÇ o[hçÓvç ìçkçÀCçí- Dçmçí DçvçíkçÀ ÒçkçÀçj içáhlç®çj mçbmLççbkçÀ[Óvç kçíÀuçí pççlççlç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvçnçÇ içáhlç®çj mçbmLççb®ççÇ nçÇ çÆpçl³çç®ççÇ Kççí[ mçbhçuçíuççÇ vçJnlççÇ...



०४ य�धद�च� स�वट

}<kçÀjÒçcçáKç ³çç vççl³ççvçí cççÇ 10 cçí 1999 jçípççÇ hççíuçb[ Jç PçíkçÀçímuçççÆJn³çç ³çç oíMççb®³çç oçÌN³ççJçj jJççvçç Pççuççí. uç<kçÀjÒçcçáKççb®³çç çÆJçoíMç oçÌN³ççuçç ÒçLçcç hçblçÒçOççvç Jç hçjjçä^cçb$ççÇ hçjJççvçiççÇ oílççlç. l³ççvçblçj ³çç oçÌN³çç®çç lçhçMççÇuç þjçÆJçuçç pççlççí. ³çç hçÓJç&çÆvç³ççíçÆpçlç oçÌN³ççJçj jJççvçç nçíF&hç³ç¥lç çÆmç³çç®çívç mççÇcçíJçj hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçkçÀ[Óvç HçÀçj cççíþí kçÀìkçÀçjmLççvç j®çuçí pççlçí³ç, ³çç®ççÇ kçÀçíCçlççÇnçÇ cçççÆnlççÇ içáhlç®çj mçbmLççbkçÀ[í GhçuçyOç vçJnlççÇ. mçÌv³ç DççÆYç³ççvç ([çÇ. pççÇ. Scç. Dççí.)®çí cçnççÆvçoíMçkçÀ uçíHçwìvçbì pçvçjuç çÆvçcç&uç®çbê çÆJçpç ³ççbvççÇ 4- 5 cçí 1999 jçípççÇ uçín Jç kçÀçjçÆiçuç®çç oçÌjç kçíÀuçç. l³ççJçíUçÇoíKççÇuç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbmçboYçç&lççÇuç kçÀmçuççÇnçÇ cçççÆnlççÇ l³ççbvçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbkçÀ[Óvç oíC³ççlç DççuççÇ vççnçÇ. ³çç Yççiççlç iççíUçÇyççjç®³çç sçíìîçç-cççíþîçç Içìvçç JçiçUlçç HçÀçjmçí kçÀçnçÇ Iç[lç vçmçu³çç®çç®ç çÆvçJçç&Uç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj mçbmLçç oílç nçíl³çç.

12 cçí 1999 ®³çç mçbO³ççkçÀçUçÇ çÆyçÏiçíçÆ[³çj DçMççíkçÀ kçÀhçÓj ³ççbvççÇ vçJççÇ çÆouuççÇlççÇuç Dçv³ç JççÆjÿ uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbMççÇ mçbhçkç&À mççOçuçç Dçmçlçç kçÀUuçíuççÇ cçççÆnlççÇ OçkçwkçÀçoç³çkçÀ nçílççÇ. yçìççÆuçkçÀ #çí$ççcçO³çí kçÀçnçÇ onMçlçJççÐççbvççÇ IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ nçílççÇ. ³çç onMçlçJççÐççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççmççþçÇ 3 FvHçbÀì^çÇ çÆ[çÆJnpçvç®³çç cçáK³ççuç³ççvçí kçÀçjJççF& mçáª kçíÀuççÇ nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí mçácççjí 100-150 çÆpçnçoçÇ onMçlçJççÐççbvççÇ IçámçKççíjçÇ kçíÀu³çç®ççÇ cçççÆnlççÇ GÊçj kçÀcççb[ cçáK³ççuç³ççkçÀ[Óvç çÆcçUçuççÇ nçílççÇ. nçÇ mçJç& cçççÆnlççÇ cçuçç Jnmçç&³ç ³çíLçí kçÀUçÆJçC³ççlç DççuççÇ. mçbj#çCçcçb$ççÇ pçç@pç& HçÀvçç¥çÆ[mç ³ççbvççÇ vçç@o&vç Dççcçça kçÀcçç[bì uçíHçwìvçbì pçvçjuç kç=À<Cç hççuç ³ççb®³ççyçjçíyçj hçjlççhçÓj (M³ççí¬çÀ çEKç[, uçín) Jç kçÀçjçÆiçuç®çç l³çç®ç çÆoJçMççÇ oçÌjç kçíÀuçç nçílçç. pçccçÓ-kçÀçMcççÇj çÆvç³çb$çCç jí<çíJçjçÇuç kçÀçnçÇ YççjlççÇ³ç YçÓYççiç onMçlçJççÐççbvççÇ Dççhçu³çç lççy³ççlç Içílçu³çç®çí Jç l³ççb®ççÇ mçbK³çç 300 hç³ç¥lç Dçmçu³çç®çí çÆ®ç$ç SJnçvçç mhçä nçíT uççiçuçí nçílçí. ³çç onMçlçJççÐççbJçj kçÀçjJççF& kçÀjC³ççmççþçÇ 15 kçÀçíDçj cçáK³ççuç³ççvçí 8 cççTbìvç çÆ[çÆJnpçvç®³çç 56 cççTbìvç çÆyçÏiçí[uçç lçÌvççlç jçnC³çç®çç DççoíMç çÆouçç. l³ççDççOççÇ®ç 8 MççÇKç yçìççÆuç³çvç êçmç ³çíLçí uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF&mççþçÇ jJççvççoíKççÇuç PççuçíuççÇ nçílççÇ.



³çç IçámçKççíj onMçlçJççÐççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççlç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvçç ³çMç ³çílç vçJnlçí. Jççìlçí l³ççhçí#çç çÆkçÀlççÇlçjçÇ hçì DççÆOçkçÀ ³çç onMçlçJççÐççb®ççÇ mçbK³çç DçmççJççÇ, DçmçínçÇ SJnçvçç JççìÓ uççiçuçí nçílçí. onMçlçJççoçÇ kçÀOççÇnçÇ YçÓYççiççJçj kçÀypçç kçÀjç³ç®çç Òç³çlvç kçÀjçÇlç vççnçÇlç. l³ççcçáUí ³çç kçÀçjJççF&cçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®çç®ç nçlç DçmççJçç, DçMççÇnçÇ MçbkçÀç IçíC³ççmç pççiçç nçílççÇ. êçmç-kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççlçÓvç IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³ççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççmççþçÇ YçÓouççuçç uç{çT níçÆuçkçÀç@hìmç&®ççÇ cçolç nJççÇ nçílççÇ. hçCç Flçkçw³çç Gb®ççÇJçj uç{çT níçÆuçkçÀç@hìmç&®ççÇ kçÀmçuççÇnçÇ cçolç nçíT MçkçÀCççj vççnçÇ, Dçmçí mççbiçÓvç YççjlççÇ³ç nJççF& ouçnçÇ mçnkçÀç³ç& oíC³ççmç lç³ççj vçJnlçí. ³çç Içìvçç Iç[lç Dçmçlççvçç cçuçç çÆJçoíMç oçÌN³ççnÓvç cççIççjçÇ çÆHçÀjç, Dçmçç DççoíMç lçlkçÀçuççÇvç mçbj#çCçcçb$ççÇ pçç@pç& HçÀvçç¥çÆ[mç Jçç Dçv³ç kçáÀCççÇnçÇ çÆouçç vçJnlçç, ³çç®çç cçáÎçcç GuuçíKç kçÀjç³ç}ç nJçç. 19 cçí jçípççÇ cççÇ çÆJçoíMç oçÌN³ççJçªvç hçjlçlç Dçmçlççvçç®ç 15 kçÀçíDçj®çí pççÇ. Dççí. mççÇ. uçíHçwìvçbì pçvçjuç kç=À<Cç hççuç ³ççbvççÇ ÞççÇvçiçj ³çíLçí Içílçuçíu³çç SkçÀç hç$çkçÀçj hççÆj<çoílç mççbçÆiçlçuçí kçÀçÇ, êçmç-kçÀçjçÆiçuç ³çíLçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí IçámçKççíjçb®³çç çÆJçjçíOççlç mçáª kçíÀuçíuççÇ kçÀçjJççF& mLçççÆvçkçÀ mJçªhçç®ççÇ Dççní. DçÒçl³ç#ç ³çá×çlç hçjçYçJç hçlkçÀjçJçç uççiçu³ççvçí kçÀçjçÆiçuç®³çç çÆvççÆcçÊççvçí ³çá×pçv³ç YççÇlççÇ çÆvçcçç&Cç kçÀjC³ççmççþçÇ Jç Dççblçjjçä^çÇ³ç mlçjçJçj ³çç ÒçMvççmçboYçç&lç kçÀçbiççJçç kçÀjC³ççkçÀçÆjlçç ³çç IçámçKççíjçbvçç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj mççÆ¬çÀ³ç cçolç kçÀjçÇlç Dççní. kçÀçjçÆiçuçcçOçÓvç IçámçKççíjçbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççmç kçÀoççÆ®çlç DççÆOçkçÀ JçíU uççiçÓ MçkçÀlççí.

êçmç-kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç IçámçKççíjçbvççÇ lççy³ççlç IçílçuçíuççÇ çÆþkçÀçCçí, l³ççb®³ççkçÀ[í Dçmçuçíu³çç cççÆMçvçiçvmç, nçlçyçç@cyç, lççíHçÀç Fl³ççoçÇ Mçm$çmççcçáûççÇ hççnlçç nçÇ mçJç& hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®ççÇ®ç kçÀjCççÇ Dççní, ní Dççcç®³çç uç#ççlç ³çíT uççiçuçí nçílçí. hçCç lççíJçj yçjç®ç GMççÇj Pççuçç nçílçç. ³çç mçJç& IçámçKççíjçbvççÇ kçÀçUîçç jbiçç®ççÇ mçuçJççj-kçÀcççÇpç hççÆjOççvç kçíÀuçíuççÇ nçílççÇ. ³çç IçámçKççíjçbyçÎuç Dççcnçuçç kçÀçnçÇnçÇ cççnçÇlç vççnçÇ, Dçmçí mççbiçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí.vçí kçÀçvççJçj nçlç þíJçuçí. l³ççcçáUí ní IçámçKççíj vçícçkçíÀ Dççnílç lçjçÇ kçÀçíCç, ³çç®ççÇ Kç[çvçdKç[ç cçççÆnlççÇ lJçjívçí çÆcçUçÆJçC³çç®çç DççoíMç 15 kçÀçíDçjuçç oíC³ççlç Dççuçç.

ojc³ççvç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ kç@ÀçÆyçvçíì mççÆcçlççÇ®³çç yçÌþkçÀçÇlç jç@, FbìíçÆuçpçvmç y³çájçí®³çç JçlççÇvçí DçMççÇ cçççÆnlççÇ oíC³ççlç DççuççÇ kçÀçÇ, kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³ççbcçO³çí 70 ìkçwkçíÀ onMçlçJççoçÇ Jç 30 ìkçwkçíÀ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ Dççnílç. cçç$ç, cççÇ pççíj uççJçu³ççvçblçj hçblçÒçOççvççbvççÇ Dçmçç DççoíMç çÆouçç kçÀçÇ, kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç IçámçKççíjçÇlç kçÀçíCç mççcççÇuç Dççní, ní µççíOçÓvç kçÀç{çJçí, lçmçí®ç mçbj#çCçç®³çç ¢äçÇvçí çÆJçMuçí<çCç kçÀjCççjç SkçÀ çÆJçmlç=lç DçnJççuç cçbçÆ$çcçb[Uç®³çç yçÌþkçÀçÇmçcççíj mççoj kçÀjC³ççmççþçÇ lç³ççj kçÀjC³ççlç ³ççJçç.



hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç uç<kçÀjÒçcçáKç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ Jç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®çí pçvçjuç mìçHçÀ ÒçcçáKç cççínccço DçpççÇPç Kççvç ³ççb®³ççlççÇuç kçÀçjçÆiçuç IçámçKççíjçÇmçboYçç&lç Pççuçíuçí mçbYçç<çCç jíkçÀç@[& kçÀjC³ççlç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççbvçç ³çMç Dççuçí nçílçí. l³ççvçblçj içáhlç®çj ³çb$çCççbvççÇ DççÆOçkçÀ `mççÆ¬çÀ³ç` nçíTvç DçMççÇ cçççÆnlççÇ çÆouççÇ kçÀçÇ, kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³ççbcçO³çí mçÊçj ìkçwkçíÀ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ Jç 30 ìkçwkçíÀ onMçlçJççoçÇ Dççnílç. cçç$ç, YççjlççÇ³ç YçÓouçç®³çç mçÓ$ççbkçÀ[Óvç çÆcçUçuçíu³çç cçççÆnlççÇvçámççj, kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíuçí mçJç&®çpçCç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ DçmçC³çç®ççÇ Mçkçw³çlçç nçílççÇ. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®ççÇ çÆoMççYçÓuç kçÀjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ JçíiçUîçç®ç DçLçç&®çí mçbYçç<çCç Jçç³çjuçímçJçªvç kçÀjçÇlç DçmççJçílç, Dçmçç cçuçç mçbMç³ç nçílçç. DçLçç&lç cççP³çç ³çç JçÊçÀJ³ççkçÀ[í hçblçÒçOççvççbvççÇ uç#ç çÆouçí vççnçÇ.

hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí kçíÀuçíu³çç kçÀçjJççF&®çí FbçÆiçlç pççCçÓvç IçíC³ççlç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççbvçç pçí Iççíj Dçhç³çMç Dççuçí lçí þmçþMççÇlçhçCçí mççcççíjí ³ççJçí, ³ççmççþçÇ®ç ³çç yçÌþkçÀçÇ®çç mççÆJçmlçj Jç=Êççblç cççÇ kçÀLçvç kçíÀuçç. uççnçíjcçO³çí oçívnçÇ oíMççb®³çç hçblçÒçOççvççbojc³ççvç kçÀjçj nçílç Dçmçlççvçç®ç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ®³çç ³ççípçvçíuçç DçbçÆlçcç ªhç oílç nçílçí. onMçlçJççÐççb®çç cçáKçJçìç OççjCç kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ nçílççÇ. hçççÆkçÀmlççvç®³çç ³çç uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF&®çí JçCç&vç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj mçbmLçç `onMçlçJççÐççb®ççÇ IçámçKççíjçÇ` Dçmçí®ç kçÀjçÇlç jççÆnu³çç. hççkçÀJ³ççhlç kçÀçMcççÇjcçO³çí mçáª DçmçuçíuççÇ onMçlçJççoçÇ ÒççÆMç#çCç çÆMççÆyçjí lçmçí®ç GvnçUîççlç l³ççb®³çç ®ççuçCççN³çç IççlçhççlççÇ kçÀçjJçç³çç ÒçcççCç cççvçÓvç YççjlççÇ³ç içáhlç®çj mçbmLçç iççHçÀçÇuç jççÆnu³çç. ³çç onMçlçJççÐççbvççÇ hççÆjOççvç kçíÀuçíuçí kçÀçUîçç jbiçç®çí mçuçJççj-kçÀcççÇpç lçmçí®ç l³ççb®çí jíçÆ[Dççí mçbYçç<çCç ³ççcçáUí YççjlççÇ³ç içáhlç®çj ³çb$çCççb®ççÇ mçhçMçíuç çÆoMççYçÓuç PççuççÇ nçílççÇ.

9 pçÓvç 1999 jçípççÇ ÞççÇvçiçj ³çíLççÇuç 15 kçÀçíDçj®³çç cçáK³ççuç³ççlç cççÇ yçjç®ç JçíU Kç®çça Iççlçuçç. kçÀçjçÆiçuç®³çç kçÀçjJççF&uçç ÒççjbYç Pççuçíuçç Dçmçlççvçç 15 kçÀçíDçj®³çç DççÆOçhçl³ççKççuççÇuç mçÌçÆvçkçÀçbkçÀ[í DçmçuçíuççÇ Mçm$çí Jç oçªiççíUîçç®ççÇ kçÀcçlçjlçç lçmçí®ç Dçv³ç yççyççRJçj cççÇ Flçj DççÆOçkçÀçN³ççbMççÇ çÆJçmlç=lç ®ç®çç& kçíÀuççÇ. kçÀçjçÆiçuç #çí$ççlç uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF&mççþçÇ DççJçM³çkçÀ lççÇ mççjçÇ Mçm$ççm$çí Jç GhçkçÀjCçí oámçN³çç [íhççílçÓvç cççiççÆJçuççÇ pççJççÇlç, Dçmçç DççoíMç cççÇ çÆouçç.

l³çç®ç çÆoJçMççÇ jç$ççÇ 11 Jççpçlçç cççÇ cççP³çç KççíuççÇlç PççíhçC³ççmççþçÇ içíuççí, lçíJç{îççlç SkçÀ DççÆOçkçÀçjçÇ kçÀvç&uç ®ççíhç[ç cççP³ççkçÀ[í Dççuçí. l³ççbvççÇ Dçç½ç³çç&vçí çÆJç®ççjuçí kçÀçÇ, `DççhçCç hçÓJçça kçíÀuçíu³çç oçÌN³ççhçí#çç Dççlçç kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç çÆmLçlççÇ DççÆlçMç³ç içbYççÇj Dççní. 15 kçÀçíDçjcçOççÇuç DççÆOçkçÀçN³ççbvççÇ Dççhçu³çç}ç mçbhçÓCç& çÆmLçlççÇ®ççÇ vççÇìMççÇ kçÀuhçvçç çÆouçíuççÇ çÆomçlç vççnçÇ. onMçlçJççÐççb®ççÇ kçWÀêí



DçmçuçíuççÇ kçÀçMcççÇjcçOççÇuç 36 çÆþkçÀçCçí uççuç çEyçoÓbvççÇ DçOççíjíçÆKçlç kçíÀuçíuçç vçkçÀçMçç cççiççÇuç oçÌN³ççlç Dççhçu³ççuçç oçKççÆJçC³ççlç Dççuçç nçílçç. ³çç oçÌN³ççlç lçácnçuçç mççoj kçíÀuçíu³çç vçkçÀçMççlç DçMçç çÆþkçÀçCççb®ççÇ mçbK³çç 48 Jçj hççínçí®çuççÇ Dççní. mçj, lçácç®³ççhççmçÓvç kçÀçnçÇlçjçÇ uçhçJçuçí pççlçí³ç Dçmçç cçuçç mçbMç³ç Dççní,` Dçmçí kçÀvç&uç çÆJçpç³ç ®ççíhç[ç ³ççbvççÇ cçuçç mççbçÆiçlçuçí. l³ççJçj cççÇ GÊçjuççí, `vçkçÀçMççlç uççuç çEyçoÓ l³çç çÆþkçÀçCççÇ Mç$çÓ Dçmçu³çç®çí þçímçhçCçí mççbiçC³ççmççþçÇ çEkçÀJçç lçmçç mçbMç³ç J³çÊçÀ kçÀjC³ççmççþçÇ DçOççíjíçÆKçlç kçíÀuçíuçí Dçmçlççlç. lççp³çç vçkçÀçMççlç uççuç çEyçoÓb®ççÇ Jçç{ PççuççÇ Dçmçíuç lçj ³çç®çç DçLç& Mç$çÓ kçáÀþí kçáÀþí Dççní, ³çç®ççÇ hçkçwkçÀçÇ Kçyçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç Dççní. l³ççcçáUí l³çç çÆþkçÀçCççbnÓvç Mç$çÓuçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççlç DççhçCç ³çMçmJççÇ nçíT Jç ³çá×ç®çí mççJçì lçjçÇ oÓj nçíF&uç.`

cçuçç Jççìlçí, cççP³çç ³çç GÊçjçvçí kçÀvç&uç çÆJçpç³ç ®ççíhç[ç ³ççbvçç l³çç jç$ççÇ Mççblç Pççíhç uççiçuççÇ DçmççJççÇ!



०५ ववजय�च� च� �ल

24cçí 1999 vçblçj kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ kç@ÀçÆyçvçíì mççÆcçlççÇ (mççÇ. mççÇ. Smç.), uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççb®³çç ÒçcçáKççb®ççÇ mççÆcçlççÇ (mççÇ. Dççí. Smç. mççÇ.) DçMçç DçvçíkçÀ mlçjçbJçj mçKççíuç ®ç®çç& nçílç nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí çÆJçpç³ç çÆcçUçÆJçC³ççmççþçÇ Yççjlççvçí kçÀçíCçlçí uç<kçÀjçÇ Jç jçpçkçÀçÇ³ç OççíjCç jçyçJççJçí, ³ççJçj mçáoÌJççvçí ³çç mççÆcçl³ççb®çí SkçÀcçlç Pççuçíuçí nçílçí. YççjlççÇ³ç nÎçÇlç IçámçKççíjçÇ PççuçíuççÇ Dçmçu³ççcçáUí mJçlç:Jçj hçÓCç& çÆvç³çb$çCç jçKçlç IçámçKççíjçb®çç vçç³çvççì kçÀjç³ç®çç, Dçmçí jçpçvçÌçÆlçkçÀ ¢çÆäkçÀçívççlçÓvç þjçÆJçuçí içíuçí. IçámçKççíjçbMççÇ uç{lççvçç çÆvç³çb$çCç jí<çç hççj vç kçÀjC³çç®çí yçbOçvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçJçj Dçmçu³ççcçáUí hçççÆkçÀmlççvçMççÇ ³çá× hçákçÀçju³çç®ççÇ DççÌhç®çççÆjkçÀ Iççí<çCççnçÇ kçÀjlçç ³çílç vçJnlççÇ.

kçÀçjçÆiçuçcçO³çí mçáª Pççuçíu³çç mçbIç<çç&®³çç hççéç&YçÓcççÇJçj hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç cçvççlç iççWOçU çÆvçcçç&Cç kçÀjCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcççjí<çç lçmçí®ç Òçl³ç#ç çÆvç³çb$çCç jí<çç kçÀcççÇlç kçÀcççÇ JçíUçlç Dççíuççb[Óvç Mç$çÓJçj nuuççyççíuç kçÀjlçç ³çíF&uç DçMçç hç×lççÇvçí mççÇcçíJçj YççjlççÇ³ç mçÌv³ç lçÌvççlç kçÀjCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. DçMçç lçNnívçí mçÌv³ç lçÌvççlç kçíÀu³ççmç hçççÆkçÀmlççvçJçj Òç®çb[ oyççJç ³çíCççj nçílçç. lçmçí®ç l³ççb®³çç uç<kçÀjç®çí uç#ç kçÀçjçÆiçuçJçªvç Dçv³ç$ç JçUCççj nçílçí. l³ççcçáUí nçÇ cçnÊJçhçÓCç& ³ççípçvçç lç³ççj kçÀjC³ççlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççb®çí ÒçcçáKç iç{Óvç içíuçí nçílçí.

hçççÆkçÀmlççvçuçç uççiçÓvç Dçmçuçíu³çç Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçíJçj ³çá×pçv³ç hççÆjçÆmLçlççÇ çÆvçcçç&Cç kçÀjC³ççmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®ççÇ pçcçJççpçcçJç kçÀjC³çç®çí DççoíMç pççjçÇ kçÀjCçí, pçccçÓ-kçÀçMcççÇj, çÆJçMçí<çlç: kçÀçjçÆiçuç #çí$ççcçO³çí DççÆlççÆjÊçÀ mçÌv³ç lçÌvççlç kçÀjCçí, hçççÆkçÀmlççvçhçí#çç Dççhçuçí uç<kçÀjçÇ mççcçL³ç& pççmlç Dçmçu³çç®çç Òçl³ç³ç l³ççbvçç DççCçÓvç oíCçí, DçiçoçÇ kçÀcççÇ

JçíUílç DççoíMç çÆcçUÓvçnçÇ ÒççÆlç®ç{çF& kçÀjC³ççmç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç o#ç þíJçCçí- DçMççÇ kçÀçnçÇ GçÆÎäí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççb®³çç ÒçcçáKççbvççÇ þjçÆJçuççÇ DçççÆCç l³çç®ççÇ lççlkçÀçU DçbcçuçyçpççJçCççÇnçÇ mçáª PççuççÇ. kçÀçjçÆiçuç cçáÎîççJçªvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀj hçççÆkçÀmlççvç®³çç çÆoMçívçí



yçboákçÀç jçíKçÓvç Dçmçuçí lçjçÇ ®ççÇvçuçç uççiçÓvç Dçmçuçíu³çç mççÇcçíJçjçÇuç hçnçjçoíKççÇuç DççÆOçkçÀ kçÀ[kçÀ kçÀjC³ççlç Dççuçç. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç 15 kçÀçíDçj®³çç kçÀ#çílççÇuç ÒçoíMççcçOççÇuç nçuç®ççuççRJçj pçjç DççÆOçkçÀ yççjkçÀçF&vçí uç#ç oíCçí mçáª Pççuçí.

çÆvç³çb$çCç jí<çç Dççíuççb[ç³ç®ççÇ vççnçÇ, Dçmçç DççoíMç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç kçWÀê mçjkçÀçjvçí çÆouçíuçç Dçmçuçç lçjçÇ Òçl³ç#ç ³çá×YçÓcççÇJçj kçÀç³ç hççÆjçÆmLçlççÇ Dççí{Jçíuç, ní kçÀçíCççuçç®ç mççbiçlçç ³çílç vççnçÇ. DççoíMç çÆcçUçu³ççvçblçj DçJçI³çç mçnç çÆoJçmççb®³çç Dççlç nçuç®ççuç kçÀªvç, lçmçí®ç Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcççjí<çç Dççíuççb[Óvç Mç$çÓ®³çç nÎçÇlççÇuç çÆþkçÀçCççbJçj ÒçKçj nuuçí ®ç{Jçlçç Dççuçí hçççÆnpçílç DçMçç lçNnívçí mççÇcçíJçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀj lçÌvççlç kçÀjç, Dçmçç DççoíMç cççÇ pççjçÇ kçíÀuçç. pççíçÆpçuçç®³çç hçÓJçxuçç ÞççÇvçiçj-uçín cççiçç&Jçj Mç$çÓ®çç Dçmçuçíuçç OççíkçÀç uç#ççlç Içílçç kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç pççC³ççmççþçÇ hçþçCçkçÀçíì- cçvççuççÇ- uçhççMççÇ- uçín ³çç oámçN³çç cççiçç&®çç Ghç³ççíiç kçÀªvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí lçÌvççlççÇmççþçÇ JçíiçJççvç nçuç®ççuççÇ kçíÀu³çç.

lçlkçÀçuççÇvç kçWÀêçÇ³ç mçbj#çCçcçb$ççÇ pçç@pç& HçÀvçç¥çÆ[mç ³ççb®³ççyçjçíyçj 30 cçí 1999 jçípççÇ cççÇ êçmç- kçÀçjçÆiçuç®çç oçÌjç kçíÀuçç. Òçl³ç#ç mçbIç<ç&YçÓcççÇJçj pççTvç hççÆjçÆmLçlççÇ®çç Dçç{çJçç IçíC³çç®ççÇ pçç@pç& HçÀvçç¥çÆ[mç ³ççb®ççÇ F®sç nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuç hççÆjmçjçlç jçnCççN³çç pçvçlçíMççÇ HçÀvçç¥çÆ[mç ³ççbvçç mçbJçço mççOçç³ç®çç nçílçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç lççW[ HçáÀìu³ççvçblçj cççÇnçÇ ÒçLçcç®ç ³çç Yççiçç®çç oçÌjç kçÀjçÇlç nçílççí. uçíHçwìvçbì pçvçjuç kç=À<Cç hççuç- pççÇ. Dççí. mççÇ. 15 kçÀçíDçj, cçípçj pçvçjuç cççíçEnoj hçájçÇ- pççÇ. mççÇ. mççÇ. cççTbìvç çÆ[çÆJnpçvç Jç cçípçj pçvçjuç DçMççíkçÀ nÊçÓÀ ní lççÇvç JççÆjÿ DççÆOçkçÀçjçÇ kçÀçjçÆiçuç oçÌN³ççlç Dççcç®³ççmçcçJçílç nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çí vçílç=lJç kçÀjC³çç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ cççÇ cçípçj pçvçjuç cççíçEnoj hçájçÇ ³ççb®³ççJçj mççíhççÆJçuççÇ. IççF&içoça vç kçÀjlçç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlççÇuç [çJçhçí®ççb®ççÇ DççKçCççÇ kçÀjç, DççJçM³çkçÀ lççÇ mçJç& cçolç lççlç[çÇvçí hçájçÆJçuççÇ pççF&uç, Dçmçí cççÇ cçípçj pçvçjuç cççíçEnoj hçájçRvçç mççbçÆiçlçuçí.

êçmç- kçÀçjçÆiçuçcçO³çí ³çá×mç¢M³ç JççlççJçjCç Dççní Dçmçí ³çç YçíìçÇojc³ççvç cçuçç kçÀçnçÇ pççCçJçuçí vççnçÇ. jçípç®³ççÒçcççCçí®ç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçÇ pçJççvç DççhçuççÇ kçÀçcçí hççj hçç[lç nçílçí. êçmç-kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Dçmçuçíu³çç oçívç YççjlççÇ³ç sçJçC³ççbmçcççíj KçbokçÀ KçCçC³ççlç ³çílç nçílçí. cçç$ç, ní kçÀçcç DçMççjçÇlççÇvçí ®ççuçuçí nçílçí kçÀçÇ, hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³ç çEkçÀJçç çÆJçcççvççbvççÇ nuuçç ®ç{çÆJçuçç lçj ní KçbokçÀ uçiçí®ç®ç GodOJçmlç nçíT MçkçÀuçí Dçmçlçí. mçbj#çCç J³çJçmLçílççÇuç DçMçç sçíìîçç sçíìîçç $çáìçÇ



oÓj kçÀjlç cççÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç lçÌvççlççÇkçÀ[í [çíUîççblç lçíuç IççuçÓvç uç#ç oíT uççiçuççí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç PçUç Dççlçç hçççÆkçÀmlççvçuçç yçmçÓ uççiçu³çç. kçÀçjçÆiçuç cçáÎîççJçj ®ç®çç& kçÀjçJççÇ ³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvç Jç Dççblçjjçä^çÇ³ç mçcçáoç³ççkçÀ[Óvç YççjlççJçj oyççJç ³çíC³ççmç mçá©Jççlç PççuççÇ. Yççjlççvçí mJçlç:®³çç nÎçÇlççÇuç IçámçKççíjçbJçj mçáª kçíÀuçíuçí nJççF& nuuçí yçbo kçÀjçJçílç, Dçmçí hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ mççbçÆiçlçuçí. cçç$ç, nç ÒçmlççJç Yççjlççvçí HçíÀìçUÓvç uççJçuçç. uçiççíuçiç hçççÆkçÀmlççvç®çí hçjjçä^cçb$ççÇ mçjlççpç DçPççÇPç ³ççbvçç ®ç®çxmççþçÇ lççlç[çÇvçí Yççjlççlç hççþçÆJçC³çç®çç ÒçmlççJç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ hçíMç kçíÀuçç. l³ççuçç cçç$ç kçWÀê mçjkçÀçjvçí ©kçÀçj çÆouçç. Yççjlç DçççÆCç hçççÆkçÀmlççvçojc³ççvç nçíCççN³çç ³çç ®ç®çxkçÀ[í cççPçí uç#ç uççiçuçíuçí nçílçí. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç ¢äçÇvçí lççíìîçç®çç þjíuç Dçmçç mçcçPççílçç nçíT vç³çí ³ççmççþçÇ cççÇ oíJç hççC³ççlç IççuçÓvç yçmçuççí nçílççí. 1962 mççuççÇ ®ççÇvç³çá×ç®³çç JçíUçÇ Pççuçíuçç mçcçPççílççnçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç cçáUçJçj Dççuçç nçílçç. l³çç®ççÇ hçávçjçJç=ÊççÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç JçíUçÇ Jnç³çuçç vçkçÀçí nçílççÇ.

12 pçÓvç 1999 jçípççÇ mçjlççpç DçPççÇPç vçJççÇ çÆouuççÇlç hççínçí®çuçí. ³çá×yçboçÇ, çÆvç³çb$çCç jí<çíJçj oíKçjíKççÇmççþçÇ Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvç®çç mçb³çáÊçÀ kçÀç³ç&içì mLççhçvç kçÀjCçí lçmçí®ç hçá{çÇuç DççþJç[îççlç Yççjlçç®³çç hçjjçä^cçb$³ççbvççÇ ®ç®çxmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvçuçç ³çíCçí- Dçmçí ÒçmlççJç l³ççbvççÇ mççoj kçíÀuçí. cçç$ç hçççÆkçÀmlççvç®çí ní mççjí ÒçmlççJç Yççjlççvçí Oçá[kçÀçJçÓvç uççJçuçí. pççíhç³ç¥lç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíj Yççjlçç®³çç nÎçÇlçÓvç cççIççjçÇ pççlç vççnçÇlç, lççíhç³ç¥lç hçççÆkçÀmlççvçMççÇ kçÀmçuççÇnçÇ ®ç®çç& kçÀjCççj vççnçÇ, Dçmçí þçcçhçCçí Yççjlçç®çí hçjjçä^cçb$ççÇ pçmçJçblççEmçiç ³ççbvççÇ mççbçÆiçlçuçí. ³ççÜçjí IçámçKççíjçb®çç yççÇcççí[ kçÀjCçí ní®ç jçpçvçÌçÆlçkçÀ Jç uç<kçÀjçÇ OççíjCçç®çí mççcçççÆ³çkçÀ GçÆÎä Dççní, ní Yççjlççvçí hçççÆkçÀmlççvçuçç þçcçhçCçí oçKçJçÓvç çÆouçí.

1999 ®³çç pçÓvç cççÆnv³ççlç Yçç<çCç kçÀjlççvçç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ cnCççuçí kçÀçÇ, YççjlççÇ³ç uç<kçÀj Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçç Dççíuççb[Cççj vççnçÇ. hçjblçá hçblçÒçOççvççbvççÇ YççJççÇ kçÀçUçlç Dçmçí JçÊçÀJ³ç kçÀª vç³çí, Dçmçí cçlç cççÇ l³ççb®çí jçä^çÇ³ç mçáj#çç mçuuççiççj yçÏpçíMç çÆcçÞçç ³ççb®³ççkçÀ[í vççWoçÆJçuçí. pçÓvç 1999 ®³çç cçO³ççmç kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç ³çá×çÆmLçlççÇ DççÆOçkçÀ®ç çE®çlççpçvçkçÀ yçvçuççÇ nçílççÇ. ³çá×ç®çç çÆJçmlççj kçÀjC³çç®³çç çÆJç®ççjçlç Yççjlç mçjkçÀçj nçílçí. DççCçKççÇ HçÀçj kçÀçU DççcnçÇ mJçlç:Jçj `çÆvç³çb$çCç` þíJçÓ MçkçÀlç vççnçÇ, Dçmçç mhçä mçboíMç DçcçíçÆjkçíÀ®çí jçä^çÇ³ç mçáj#çç mçuuççiççj mç@v[çÇ yçiç&j ³ççbvçç yçÏpçíMç çÆcçÞçç ³ççbvççÇ çÆouçç. DçcçíçÆjkçíÀvçí Yççjlçç®ççÇ nçÇ YçÓçÆcçkçÀç HçÀçj®ç iççbYççÇ³çç&vçí IçílçuççÇ.



kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçáUí hçççÆkçÀmlççvççlçnçÇ JçíiçJçíiçUí lçjbiç Gcçìç³çuçç uççiçuçí. Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçíJçj ³çá×mççcçûççÇ Jç mçÌv³çç®ççÇ pçcçJççpçcçJç kçÀªvç Yççjlç lçCççJç Jçç{JççÇlç Dççní, Dçmçç Dççjçíhç hçççÆkçÀmlççvç®³çç [çÇ.pççÇ.Scç.Dççí.vçí YççjlççÇ³ç [çÇ.pççÇ.Scç.Dççí.MççÇ 15 pçÓvç 1999 jçípççÇ nç@ìuççFvçJçªvç yççíuçlççvçç kçíÀuçç. YççjlççÇ³ç nJççF& ouççvçí [çíçÆj³ççuç ³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ YççiççJçj jç@kçíÀìvçí nuuçç kçíÀu³çç®ççnçÇ Dççjçíhç ³ççJçíUçÇ kçÀjC³ççlç Dççuçç. l³ççvçblçj oámçN³çç®ç çÆoJçMççÇ hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ çÆJçKççjçÇ JçÊçÀJ³ç kçÀjlççvçç mççbçÆiçlçuçí kçÀçÇ, `kçÀçjçÆiçuç®çç cçáÎç kçÀçMcççÇj mçcçm³çíMççÇ pççí[uçç içíuçç Dççní. kçÀççÆMcçjçÇ uççíkçÀçb®³çç DççkçÀçb#çç uç#ççlç IçíTvç kçÀçMcççÇj®³çç ÒçMvççJçj ³ççíi³ç lççí[içç kçÀç{uçç pççlç vççnçÇ lççíhç³ç¥lç kçÀçjçÆiçuçmççjKççÇ çÆmLçlççÇ JççjbJççj GlhçVç nçílç jçnçÇuç.`

ní mçJç& Iç[lç Dçmçlççvçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí lççíuççíçEuçiç Jç hçç@Fbì 5140 Jçj hçávnç lççyçç çÆcçUçÆJçuçç. l³ççcçáUí Òçl³ç#ç ³çá× ìUC³ççmç cçolç PççuççÇ. êçmç #çí$ççcçO³çí lççíuççíçEuçiç ³çç ®ççÌkçÀçÇJçj IçámçKççíjçb®³çç ªhççlççÇuç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ kçÀypçç kçíÀuçç nçílçç. lççíuççíçEuçiç êçmçhççmçÓvç hçç®ç çÆkçÀ.cççÇ. oÓj DçmçÓvç, ÞççÇvçiçj- kçÀçjçÆiçuç- uçín cççiçç&Jçj çÆvç³çb$çCç þíJçC³çç®³çç ¢äçÇvçí Dçl³çblç cçnÊJçç®çí çÆþkçÀçCç Dççní. lççíuççíçEuçiçJçj kçÀypçç kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç cççíþç Mçn çÆouçç nçílçç. 22 Jç 23 cçí 1999 jçípççÇ 56 cççTbìvç çÆyçÏiçí[vçí lççíuççíçEuçiçJçj hçávnç kçÀypçç çÆcçUçÆJçC³ççmççþçÇ IççF&içoçavçí DççKçuçíuççÇ cççínçÇcç Dç³çMçmJççÇ þjuççÇ nçílççÇ. ³çç çÆyçÏiçí[vçí 13 pçÓvç jçípççÇ lççíuççíçEuçiç®³çç hçç@Fbì 5140 kçÀç@chuçíkçwmçJçj oámçN³ççboç mçbhçÓCç& lç³ççjçÇçÆvçMççÇ ®ç{çF& kçíÀuççÇ. lçíJnç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíj Jç YççjlççÇ³ç pçJççvççbcçO³çí mçuçiç hçç®ç çÆoJçmç Pççuçíu³çç ®çkçÀcçkçÀçÇvçblçj 17 pçÓvçuçç lççíuççíçEuçiçJçj Yççjlçç®çç jçä^OJçpç hçávnç HçÀ[kçÓÀ uççiçuçç Jç 20 pçÓvç jçípççÇ hçç@Fbì 5140 Jçj Yççjlççvçí hçávnç lççyçç çÆcçUçÆJçuçç.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç Yççjlçç®ççÇ çÆoJçmççiççÆCçkçÀ mçjMççÇ nçílç nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç [çWiçjçU ÒçoíMç nç Dçl³çblç oáiç&cç Dççní. lççíuççíçEuçiç Jç hçç@Fbì 5140 ®³çç çÆJçpç³ççvçblçj hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®³çç lççy³ççlç Dçmçuçíu³çç ®ççÌkçw³ççbJçªvç l³ççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç ³çMç ³çílç nçílçí. 20 pçÓvç 1999 jçípççÇ hçç@Fbì 5140 (êçmç), 21 pçÓvçuçç hçç@Fbì 5201 (yçìççÆuçkçÀ), 29 pçÓvçuçç LçÏçÇ çÆhçchçumç (êçmç), 2 pçáuçÌuçç pçáyççj kçÀç@chuçíkçwmç (yçìççÆuçkçÀ), 4 pçáuçÌuçç ìç³çiçj çÆnuç (êçmç), 7 pçáuçÌuçç hçç@Fbì 4875 (cçMçkçÀçín) ³çíLçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®çç vçç³çvççì kçÀjC³ççlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç ³çMç çÆcçUçuçí. ní lç[çKçí yçmçlç Dçmçlççvçç hçççÆkçÀmlççvçvçí YççjlççMççÇ



hçávnç ®ç®çç& mçáª kçÀjC³ççmççþçÇ ®ççj mçÓ$ççÇ kçÀç³ç&¬çÀcç mççoj kçíÀuçç. ³çç ®ç®çç& ÒçmlççJççuçç `ì^@kçÀ-2` Dçmçí vççJç oíC³ççlç Dççuçí nçílçí.

* çÆvç³çb$çCç jí<çí®ççÇ cçÓU çÆmLçlççÇ kçÀç³çcç jçnC³ççmççþçÇ oçívnçÇ oíMççbvççÇ mçb³çcç yççUiçç³çuçç nJçç.

* Jççpçhçí³ççÇ-MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççojc³ççvç Pççuçíu³çç uççnçíj kçÀjçjç®³çç Dçvçá<çbiççvçí mçJç¥kçÀ<ç ®ç®çxuçç lJççÆjlç ÒççjbYç JnçJçç.

* cçápçççÆnoçÇvççb®çç yççÇcççí[ kçÀjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvç kçÀþçíj hççJçuçí G®çuçíuç.

*çÆJççÆMçä cçáolççÇlç ®ç®çx®³çç cççO³çcççlçÓvç kçÀçMcççÇj ÒçMvççJçj ³ççíi³ç lççí[içç kçÀç{çJçç.

nçÇ ®çlçá:mçÓ$ççÇ cççv³ç Dçmçu³ççmç Yççjlççlç ³çíTvç ®ç®çç& kçÀjC³çç®ççÇ DççhçuççÇ lç³ççjçÇ Dçmçu³çç®çí hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ kçÀUçÆJçuçí nçílçí. DçLçç&lç nçÇ ®çlçá:mçÓ$ççÇ Jççpçhçí³ççRvççÇ HçíÀìçUÓvç uççJçuççÇ. pççíhç³ç¥lç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíj YççjlççÇ³ç nÎçÇlçÓvç çÆvçIçÓvç pççlç vççnçÇlç, lççíhç³ç¥lç ®ç®çç& nçíCççj vççnçÇ. lçmçí vç Pççu³ççmç Yççjlç GçÆ®çlç kçÀçjJççF& kçÀjíuç, Dçmçí Jççpçhçí³ççRvççÇ þCçkçÀçJçÓvç mççbçÆiçlçuçí. Dççlçç hççUçÇ nçílççÇ hçççÆkçÀmlççvç®ççÇ- [çíkçíÀ Mççblç þíJçÓvç mçomçoçÆddJçJçíkçÀyçá×çÇvçí çÆvçCç&³ç IçíC³çç®ççÇ...



०६ व�रश�च� कळस

lççíuççíçEuçiçcçOççÇuç Òçl³çíkçÀ çÆMçKçjçJçj çÆkçÀcççvç mçnç lçí Dççþ hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíj kçÀypçç kçÀªvç yçmçuçíuçí Dççnílç, ní uç#ççlç ³çílçç®ç l³ççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³çç®ççÇ kçÀçcççÆiçjçÇ 56 cççTbìvç çÆyçÏiçí[vçí 18 ûçívçíçÆ[³çjkçÀ[í mççíhççÆJçuççÇ. 22-23 cçí 1999 jçípççÇ 18 ûçívçíçÆ[³çj®³çç pçJççvççbvççÇ lççíuççíçEuçiçcçO³çí IçámçKççíjçbJçj lççíHçÀç, cççÆMçvçiçvç, cççÇçÆ[³çcç cççÆMçvçiçvç (Scç. Scç. pççÇ.) ³çç Mçm$ççb®³çç mççnç³³ççvçí pççíjoçj nuuçç ®ç{çÆJçuçç. YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ lççÇvçnçÇ çÆoMççbvççÇ IçámçKççíjçb®ççÇ vççkçíÀyçboçÇ kçÀjç³çuçç mçá©Jççlç kçíÀu³ççvçblçj l³ççbvççÇnçÇ çÆlçKçì ÒççÆlçkçÀçj kçÀjç³çuçç mçá©Jççlç kçíÀuççÇ. 26 cçí jçípççÇ IçámçKççíjçbJçj mçJçç&lç ÒçLçcç nJççF& nuuçç kçÀjC³ççlç Dççuçç. hçjblçá Scç. Dçç³ç.- 17 ³çç níçÆuçkçÀç@hìj®³çç cççO³çcççlçÓvç çÆMçKçjçbJçj lçU þçíkçÓÀvç yçmçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbJçj ®ç{çÆJçC³ççlç Dççuçíuçí nuuçí HçÀçjmçí ÒçYççJççÇ þjlç vçJnlçí, nçÇ JçmlçáçÆmLçlççÇ nçílççÇ.

29 cçí jçípççÇ YççjlççÇ³ç nJççF& ouçç®çí SkçÀ Scç. Dçç³ç.- 17 níçÆuçkçÀç@hìj IçámçKççíjçbvççÇ hçç[uçí.

lççíuççíçEuçiç®³çç uç{çF&cçO³çí YççjlççÇ³ç pçJççvççb®ççÇ DçJçmLçç KçÓhç®ç kçÀþçÇCç PççuççÇ nçílççÇ. lçnçvç-YçÓkçÀ çÆJçmçªvç jCçcçÌoçvççlç Glçjuçíu³çç mçÌçÆvçkçÀçbvçç yçHçÀç&®³çç çÆ{iççN³ççblçÓvç ®ççuçlççvçç hççC³ççvçí çE®çyç JnçJçí uççiçí. ³çç ³çá×çlç DççOççÇ HçÀçjMççÇ pççÇçÆJçlçnçvççÇ PççuççÇ vçJnlççÇ, vçblçj cçç$ç cç=lççb®ççÇ mçbK³çç Jçç{ç³çuçç uççiçuççÇ. Dççhçu³çç

mçnkçÀçN³ççb®çí cç=lçoín hçjlç sçJçCççÇJçj DççCçCçínçÇ jCççbiçCççJçj uç{CççN³çç pçJççvççbvçç cçáMkçÀçÇuç nçíTvç içíuçí nçílçí. lççíuççíçEuçiç #çí$ççlçÓvç IçámçKççíjçbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçç³ç®çí®ç, ³çç çÆvçOçç&jçvçí 56 cççTbì çÆyçÏiçí[®çí kçÀcççb[j S. Svç. DççTuç ³ççbvççÇ 2 jçpçhçálççvçç jç³çHçÀuçkçÀ[í nçÇ pçyççyçoçjçÇ mççíhççÆJçuççÇ. 2 jçpçhçálççvçç jç³çHçÀuçvçí 12 pçÓvç 1999 jçípççÇ lççíuççíçEuçiçJçj Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí. 2 jçpçhçálççvçç jç³çHçÀumç®³çç S, yççÇ, mççÇ, [çÇ DçMçç ®ççj kçÀbhçv³ççbvççÇ lççíuççíçEuçiç çÆMçKçjçJçjçÇuç



IçámçKççíjçbJçj lçáHçÀçvççÇ iççíUçÇyççj kçíÀuçç. ³çç Içcççmççvç uç{çF&cçO³çí IçámçKççíj cççjuçí içíuçí Jç lççíuççíçEuçiç YççjlççÇ³ç pçJççvççb®³çç lççy³ççlç Dççuçí. hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ hçávnç SkçÀoç lççíuççíçEuçiçJçj kçÀypçç kçÀjC³çç®çç kçíÀuçíuçç Òç³çlvçnçÇ nçCçÓvç hçç[C³ççlç Dççuçç. 13 pçÓvç jçípççÇ 2 jçpçhçálççvçç jç³çHçÀumçvçí çÆlçjbiçç OJçpç lççíuççíçEuçiç®³çç çÆMçKçjçJçj hçávnç HçÀ[kçÀçÆJçuçç.

lççíuççíçEuçiçhççmçÓvç mçácççjí oçÇ[ çÆkçÀ. cççÇ. oÓj Dçmçuçíuçí hçç@Fbì 5140 ní çÆþkçÀçCç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®³çç kçÀypççlçÓvç cççíkçÀUí kçÀjC³çç®çç DççoíMç pçÓvç 1999 ®³çç cçO³ççuçç 56 cççTbì çÆyçÏiçí[vçí 13 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀumç Jç 14 ûçívçíçÆ[³çmç&vçç çÆouçç. hçç@Fbì 5140 ®³çç lçUçuçç Dçmçuçíu³çç Jç mçácççjí 800 cççÇìj oÓj Dçmçuçíu³çç jç@kçÀçÇ vçç@yçJçj kçÀypçç kçÀjC³çç®çí uç#³ç 13 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀumçuçç oíC³ççlç Dççuçí. 15 pçÓvç 1999 uçç ³çç kçÀçjJççF&mç ÒççjbYç Pççuçç lçíJnç IçámçKççíjçbvççÇ YççjlççÇ³ç pçJççvççbJçj lçáHçÀçvççÇ iççíUçÇyççj kçíÀuçç. ³çç IçámçKççíjçbvçç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ 155 Scç. Scç. yççíHçÀçímç& cççÇçÆ[³çcç lççíHçÀçbÜçjí cççjç kçÀªvç pççíjoçj Òçl³çáÊçj çÆouçí. jç@kçÀçÇ vçç@yç ní çÆþkçÀçCç lççíHçÀçb®³çç ìhh³ççlç DççCçC³ççlç Dççuçí. jç@kçÀçÇ vçç@yç ³çíLçí YçÓouçç®³çç Dççþ pçJççvççbvçç JççÇjcçjCç Dççuçí. jç@kçÀçÇ vçç@yçhççþçíhççþ 9 Jç 10 ¬çÀcççbkçÀç®çí ìíkçÀç[nçÇ YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ Dççhçu³çç kçÀypççlç DççCçuçí.

18 pçÓvç 1999 jçípççÇ 13 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀumçvçí hçç@Fbì 5140 ³çíLçÓvç IçámçKççíjçbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççmççþçÇ cççínçÇcç nçlççÇ IçílçuççÇ. ³çç cççíçÆncçí®çí mJçªhç J³ççhçkçÀ Dçmçu³ççvçí hçç@Fbì 5140 ®³çç çÆJççÆJçOç çÆoMççbvççÇ YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ IçámçKççíjçbYççíJçlççÇ HçÀçmç DççJçUC³ççmç ÒççjbYç kçíÀuçç. ³çç ³çá×çlç kç@Àhìvç çÆJç¬çÀcç yçç$çç ³ççbvççÇ kçáÀMçuç vçílç=lJç kçíÀuçí. ®ççj hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvçç çÆJç¬çÀcç yçç$çç ³ççbvççÇ ®çkçÀcçkçÀçÇlç þçj kçíÀuçí. JççÆjÿçbvçç Dççhçu³çç ³çç ³çMçç®çí JçCç&vç çÆJç¬çÀcç yçç$çç ³ççbvççÇ `çÆouç cççBiçí cççíDçj` ³çç Mçyoçblç kçÀUçÆJçuçí. hçç@Fbì 5140 JçjçÇuç çÆvçCçç&³çkçÀ Dçç¬çÀcçCçç®çí vçílç=lJç kç@Àhìvç Smç. Smç. pççcçJççuç ³ççbvççÇ kçíÀuçí. hçç@Fbì 5140 Jçj hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ mççlç KçbokçÀ KçCçuçí nçílçí. lçí mçJç& vçä kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvçç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ hçUJçÓvç uççJçuçí.



l³ççvçblçj®çç ìhhçç nçílçç- yuç@kçÀ ìÓLç Jç SçÆj³çç jç@kçÀçÇ. ní Yççiç hçççÆkçÀmlççv³ççb®³çç lççJç[çÇlçÓvç mççí[çÆJçCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. vççiçç yçìççÆuç³çvç®³çç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ IçvçIççíj uç{çF& kçÀªvç 12 pçÓvçuçç ³çç oçívnçÇ çÆþkçÀçCççbJçj lççyçç çÆcçUçÆJçuçç. YççjlççÇ³ç pçJççvççb®³çç hçojçÇ ³çMç ³çílç Dçmçlççvçç®ç oámçN³çç yççpçÓmç Dççhçuçí mçnkçÀçjçÇ JççÇjiçlççÇmç Òççhlç nçílççvçç yçIçCçínçÇ l³ççb®³çç vççÆMçyççÇ Dççuçí nçílçí. 28 pçÓvç 1999 jçípççÇ hçç@Fbì 4700 Jçj YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ Dçç¬çÀcçCç mçáª kçíÀuçí. DçJçI³çç SkçÀ çÆoJçmççlç hçç@Fbì 4700 Jçj kçÀypçç çÆcçUJçÓvç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ jç@kçÀçÇ Jç mçbiçj ³çç oçívç MçípççjçÇuç ìíkçÀç[çbJçjnçÇ þçCç cççb[uçí. ³çç®ç mçácççjçmç LçÏçÇ çÆhçchçumç ³çç çÆMçKçjçbJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjC³çç®ççÇ lç³ççjçÇ 2 jçpçhçálççvçç jç³çHçÀumçvçí ®ççuççÆJçuççÇ nçílççÇ. 27 pçÓvçuçç 120 lççíHçÀç, cççíìç&j, jç@kçíÀì®³çç mççnç³³ççvçí LçÏçÇ çÆhçchçumçJçj YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ nuuçç ®ç{çÆJçuçç. hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ LçÏçÇ çÆhçchçumç hççÆjmçjçlçÓvç kçÀç{lçç hçç³ç Içílçu³ççvçí nç hççÆjmçjnçÇ Yççjlçç®³çç hçávnç lççy³ççlç Dççuçç.

pçÓvç 1999 ®³çç MçíJçì®³çç DççþJç[îççcçO³çí 18 çÆyçÏiçíçÆ[³çmç&®çí pçJççvç ìç³çiçj çÆnuçJçj þçCç cççb[Óvç yçmçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbhç³ç¥lç hççínçí®çC³çç®çí ³ççíi³ç cççiç& MççíOçÓ uççiçuçí. çÆJççÆJçOç çÆoMççbvççÇ ìç³çiçj çÆnuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjC³çç®ççÇ jCçvççÇlççÇ þjçÆJçC³ççlç DççuççÇ. Dçç¬çÀcçCçç®³çç ÒççjbYççÇ 120 çÆHçÀu[ Jç cçO³çcç hçuu³çç®³çç lççíHçÀç, 122 Scç. Scç. cçuìçÇ yç@juç ûçí[ jç@kçíÀì uççB®çj Jç cççíìç&j ³ççb®³çç mççnç³³ççvçí ìç³çiçj çÆnuçJçjçÇuç Mç$çÓJçj nuuçç ®ç{çÆJçC³ççlç Dççuçç. Yççjlçç®³çç uç<kçÀjçÇ FçÆlçnçmççlç ìç³çiçj çÆnuç®³çç çÆvççÆcçÊççvçí ÒçLçcç®ç ³çá×ç®çí Lçíì Òç#çíhçCç oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççbvççÇ kçíÀuçí. YççjlççÇ³ç nJççF& ouççvçí 2-3 pçáuçÌ 1999 uçç ìç³çiçj çÆnuçJçj nuuçí ®ç{çÆJçuçí. ìç³çiçj çÆnuç hççÆ½çcçíuçç 2220 cççÇìj Jç oçÆ#çCçíuçç 1000 cççÇìj hçmçjuçíuççÇ Dççní. 3 pçáuçÌuçç mçbO³ççkçÀçUçÇ mççlç Jççpçlçç Kçjçyç nJççcççvç Dçmçlççvçç 18 ûçívçíçÆ[³çj®³çç pçJççvççbvççÇ Dçç¬çÀcçCççmç ÒççjbYç kçíÀuçç. `S` kçÀbhçvççÇvçí 4 pçáuçÌ 1999 hççmçÓvç ìç³çiçj çÆnuç®³çç hççÆjmçjçlç DççiçíkçÓÀ®ç mçáª þíJçuççÇ nçílççÇ. hçÓJç& çÆoMçívçí kç@Àhìvç mççÆ®çvç çEvçyççUkçÀj ní `[çÇ` kçÀbhçvççÇuçç IçíTvç hçá{í mçjmççJçlç nçílçí. oámçN³çç yççpçÓmç `mççÇ` kçÀbhçvççÇvçí uçíHçwìvçbì yçuçJççvççEmçn ³ççb®³çç vçílç=lJççKççuççÇ Mç$çÓJçj Dç®ççvçkçÀ nuuçç ®ç{çÆJçuçç. 4 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ ìç³çiçj çÆnuçJçjçÇuç Mç$çÓJçj lççíHçÀiççíUîççb®çç cççjç kçíÀu³ççJçj mççÆ®çvç çEvçyççUkçÀj Jç yçuçJççvççEmçn Dççhçu³çç mçÌçÆvçkçÀçbmççÆnlç ìç³çiçj çÆnuçJçj hççínçí®çuçí. ìç³çiçj çÆnuç®³çç çÆMçKçjçJçjçÇuç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®ççÇ jmço pççíhç³ç¥lç lççí[uççÇ pççlç vççnçÇ lççíhç³ç¥lç ³çíLççÇuç ³çá× çEpçkçÀCçí kçÀþçÇCç Dççní, ní uç#ççlç Dççu³ççJçj 8 MççÇKç hçuçìCççÇ®³çç mçÌçÆvçkçÀçbvçç ìç³çiçj çÆnuçJçjçÇuç níucçíì Jç FbçÆ[³çç içíì nçÇ çÆþkçÀçCçí kçÀypççlç IçíC³ççmççþçÇ hççþçÆJçuçí içíuçí.



ìç³çiçj çÆnuçJçj mçáª Dçmçuçíu³çç ®çkçÀcçkçÀçÇlç oçívnçÇ yççpçÓb®çí pçJççvç OççjçlççÇLçça hç[lç nçílçí. IçvçIççíj ³çá×çvçblçj DçKçíj 8 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí ìç³çiçj çÆnuçJçj kçÀypçç çÆcçUçÆJçuçç. cçMkçÀçílç KççíN³ççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ hçç@Fbì 4875 Jçj kçÀypçç kçíÀu³ççvçí ÞççÇvçiçj- kçÀçjçÆiçuç- uçín cççiçç&JçjçÇuç YççjlççÇ³ç mçÌv³çç®³çç nçuç®ççuççRvçç OççíkçÀç çÆvçcçç&Cç Pççuçç nçílçç. 13 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀuçvçí hçç@Fbì 4875 Jçj Dçç¬çÀcçCç kçÀªvç 5 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ oáhççjçÇ ní þçCçí lççy³ççlç Içílçuçí.

cçç$ç, YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®³çç lççJç[çÇlçÓvç hçç@Fbì 5203, 4812, KççuçÓyççj nçÇ þçCççÇnçÇ mççí[JçÓvç IçílçuççÇ. êçmç kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çç çÆJçmlççj yçìççÆuçkçÀ Ghç#çí$ç nvççÇHçÀ, kçÀmçj ³çç YççiççblçnçÇ Pççuçíuçç nçílçç. lçíLçí mçJç& hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvçç cççj KççJçç uççiçuçç. kçÀçjçÆiçuç®çí ³çá× 26 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ mçcççhlç Pççuçí. lççíhç³ç¥lç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ Dççþ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvçç hçkçÀ[uçí nçílçí. lçmçí®ç hççkçÀkçÀ[Óvç cççíþîçç ÒçcççCççJçj Mçm$ççm$çí pçhlç kçÀjC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí þçj Pççuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbkçÀ[Óvç pçí mççcççvç pçhlç kçÀjC³ççlç Dççuçí, l³ççlç ³çç uç{çF&lç IçámçKççíjçb®³çç ªhççlç mçnYççiççÇ Pççuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®ççÇ DççíUKçhç$çí Jç [ç³çN³ççnçÇ çÆcçUçu³çç. l³ççcçáUí kçÀçjçÆiçuçJçj hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí®ç Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí nçílçí, nçÇ JçmlçáçÆmLçlççÇ þUkçÀhçCçí mçcççíj DççuççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ }<kçÀj Jç IçámçKççíjçbkçÀ[Óvç pçhlç kçÀjC³ççlç DççuçíuççÇ Mçm$ççm$çí Jç oçªiççíUç

125 ScçScç DçBìçÇ-SDçj¬çÀçHçwì cçMççÇvçiçvmç- 4

³çáçÆvçJnmç&uç cççÇçÆ[³çcç cççÆMçvçiçvmç- 40

çÆlçhççF&³çáÊçÀ níJççÇ cççÆMçvçiçvmç- 9

jç³çHçÀuç (pççÇ-3/ çÆ®çvççÇ/ Scç 16/ mJç³çb®ççÆuçlç/ SuçSuçDççj)- 80

jç@kçíÀì uççB®çj (DççjhççÇpççÇ)- 14

Dçç@ìçícç@çÆìkçÀ ûçívçí[ uççB®çj- 5

cççíìç&j (81 ScçScç/ 51 ScçScç/ 60 ScçScç)- 10

120 ScçScç cççíìç&j- 3



mJççÇhçj jç³çHçÀumç- 6

23 ScçScç içvç- 1

14.5 ScçScç kçíÀ hççÇJnçÇìçÇ- 1

hççÇDçç³çkçíÀS cçMççÇvçiçvmç- 4

37 ScçScç çÆìdJçvç yç@juç SDçj çÆ[HçíÀvmç içvç- 1

uççB®çj³çáÊçÀ çEmìiçj Òç#çíhçCççm$çí- 2

105 ScçScç nç@çÆJçlPçj lççíHçÀç- 3

çÆJççÆJçOç ÒçkçÀçj®çç oçªiççíUç- 6 ìvç

mçá©biç mHçÀçíìkçíÀ- 4432

ûçívçí[- 952



०७ ववजय�च� म�नकर�

çÀçjçÆiçuç®³çç ³çá×çcçO³çí uç<kçÀjçlççÇuç çÆJççÆJçOç çÆJçYççiççbvççÇ Dçl³çblç cççíuçç®ççÇ kçÀçcççÆiçjçÇ yçpççJçuççÇ. l³ççb®³çç kçÀlç=&lJçç®çç Dçç{çJçç IçíC³çç®çç cççín cç}ç DççJçjlç vççnçÇ. [çWiçjçU ÒçoíMççcçO³çí ³çá×çojc³ççvç DççIçç[çÇJçjçÇuç mçÌçÆvçkçÀ hçjç¬çÀcçç®ççÇ MçLç& kçÀjçÇlç DççiçíkçÓÀ®ç kçÀjçÇlç jçnlççlç, hçCç çÆhçsç[çÇJçj Dçmçuçíu³çç mçÌçÆvçkçÀçbkçÀ[Óvç çÆcçUCççN³çç YçkçwkçÀcç mçnkçÀç³çç&Jçj®ç l³ççb®ççÇ nçÇ ÒçiçlççÇ DçJçuçbyçÓvç Dçmçlçí. êçmç-kçÀçjçÆiçuç®³çç hçJç&lççÇ³ç #çí$ççlç hççj hç[uçíuççÇ `Dçç@hçjíMçvç çÆJçpç³ç` nçÇ kçÀçcççÆiçjçÇ ³çá×Mççm$ççÇ³ç¢äîççoíKççÇuç Dçl³çblç DçJçIç[ DçMççÇ®ç nçílççÇ. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç lççíHçÀKççv³ççvçí Mç$çÓ®³çç çÆþkçÀçCççbJçj Dç®çÓkçÀ vçícç mççOçÓvç l³ççb®ççÇ þçCççÇ GodOJçmlç kçíÀuççÇ. oáyç&uç Pççuçíu³çç Mç$çÓbJçj MçíJçì®çç nuuççyççíuç kçÀjCçí l³ççcçáUí YççjlççÇ³ç pçJççvççbvçç DççÆOçkçÀ mçákçÀj Pççuçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí çÆvç³çb$çCçjí<çí®³çç oçívnçÇ yççpçÓmç ³çá× Pççuçí. l³ççcçO³çí lççíHçÀç, nç@çÆJçlPçj, cççíìç&j, SkçÀ jç@kçíÀì yç@ìjçÇmççÆnlç 50 lççíHçÀKççvçç ³çáçÆvçì lçÌvççlç kçÀjC³ççlç Dççuçí nçílçí. Mç$çÓkçÀ[Óvç nçíCççjí yçç@cyçnu}í çÆvç<ÒçYç kçÀjC³ççmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí nçÇ pç³³çlç lç³ççjçÇ kçíÀuççÇ nçílççÇ. vçJJço çÆoJçmççb®³çç Dççmçhççmç ®ççuçuçíu³çç ³çç kçÀçjJççF&lç YççjlççÇ³ç lççíHçÀKççv³ççvçí mçácççjí Dç[çÇ®ç uççKç lççíHçÀiççíUí Jç jç@kçíÀìmçd ³ççb®çç Mç$çÓJçj cççjç kçíÀuçç. hçç@Fbì 4875, lççíuççíçEuçiç, ìç³çiçj çÆnuç hççÆjmçjçlççÇuç Mç$çÓ®³çç ®ççÌkçw³ççbJçj oj hçç®ç çÆcççÆvçìçbvçç mçácççjí 1800 lççíHçÀiççíUîççb®çç cççjç kçíÀuçç pççlç nçílçç.

hçJç&lççÇ³ç ³çá×çcçO³çí lççíHçÀiççíUîççb®³çç YççÆ[cççjçmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí ÒçLçcç®ç çÆHçÀu[içvç, 155 Scç. Scç. yççíHçÀçímç& nç@çÆJçlPçj, 130 Scç. Scç. içvç, 122 Scç. Scç. ûçí[ cçuìçÇ-yç@juç jç@kçíÀì uççB®çj ³ççb®çç Ghç³ççíiç kçíÀuçç Jç nç Òç³ççíiç Dçl³çblç ³çMçmJççÇ þjuçç. 17 çÆkçÀ. cççÇ. Flçkçw³çç oÓjhç³ç¥lç®³çç ÒçoíMççlç Dç®çÓkçÀjçÇl³çç lççíHçÀiççíUîççb®çç cççjç kçÀjCçí l³ççcçáUí Mçkçw³ç Pççuçí. Mç$çÓbvççÇ kçÀypççlç Içílçuçíuçç ÒçoíMç çÆcçUJçC³ççmççþçÇ DççiçíkçÓÀ®ç kçÀjCççjí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çí pçJççvç Mç$çÓkçÀ[çÇuç sçíìîçç mJçªhçç®³çç Mçm$ççm$ççbvççÇ çÆìhçuçí pççlç nçílçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí yçpççJçuçíu³çç DçlçáuçvççÇ³ç kçÀçcççÆiçjçÇyçÎuç 34 lççíhç®ççRvçç MççÌ³ç&hçokçÀ Òçoçvç kçíÀuçí içíuçí. 141 çÆHçÀu[ jíçÆpçcçWì, 197 çÆHçÀu[ jíçÆpçcçWì, 108 cççÇçÆ[³çcç jíçÆpçcçWìmççjK³çç Dççç|ìuçjçÇ ³çáçÆvçìmçdvçç uç<kçÀjÒçcçáKççb®³çç nmlçí ÒçMçmlççÇhç$çí oíC³ççlç DççuççÇ.



uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççbkçÀ[í Dççlçç mJçlç:®³çç uç{çT çÆJçcççvççb®çç lççHçÀç Dççní. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí YçÓouçç®³çç uç{çT çÆJçcççvççbvççÇ Dçvçv³çmççOççjCç kçÀçcççÆiçjçÇ yçpççJçuççÇ. ³çç ³çá×çlç Yççiç IçíCççN³çç oçívç mkçwJçç[^vçvççÇ `2500 çÆcçMçvç`Jçj 2700 lççmç G·çCç kçíÀuçí. níçÆuçkçÀç@hìj çÆpçlçkçw³çç pççmlç Gb®ççÇhç³ç¥lç pççT MçkçÀlçí lçíLçhç³ç¥lç pççTvç çEkçÀJçç l³çç®³ççnçÇ Kççuç®³çç Gb®ççÇJçªvç YçÓouçç®³çç uç{çT çÆJçcççvççbvççÇ G·çCç kçÀªvç Mç$çÓ®çí lçU GodOJçmlç kçÀjC³ççkçÀjlçç yçç@cyçnuuçí ®ç{çÆJçuçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Mç$çÓ®³çç ®ççÌkçw³ççb®³çç DçiçoçÇ pçJçU pççTvç YççjlççÇ³ç níçÆuçkçÀç@hìmç&vççÇ Dççhçu³çç uç<kçÀjçuçç mççOçvçmççcçûççÇ hççínçí®ççÆJçC³çç®çí kçÀçcç ®ççíKçhçCçí hççj hçç[uçí. SkçÀç níçÆuçkçÀç@hìjcçOçÓvç 250 pçJççvç Jç 200 ìvç mççcççvç GlçjçÆJçuçí pççlç Dçmçí. hçççÆkçÀmlççv³ççbvççÇ ®ççuççÆJçuçíu³çç lççíHçÀiççíUîççb®³çç cççN³ççlçÓvçnçÇ YççjlççÇ³ç níçÆuçkçÀç@hìmç&vççÇ ³çá×#çí$ççlçÓvç Dççhçu³çç 970 pçKçcççÇ pçJççvççbvçç mçájçÆ#çlç mLçUçÇ nuççÆJçC³çç®çí kçÀçcç kçíÀuçí. ³ççkçÀçcççÇ `çÆ®çÊçç` ³çç níçÆuçkçÀç@hìj®ççÇ çÆJçMçí<ç cçolç PççuççÇ. YçÓouçç®³çç çÆJçcççvç Jç níçÆuçkçÀç@hìmç&vççÇ yçpççJçuçíu³çç kçÀçcççÆiçjçÇcçO³çí çEmçnç®çç Jççìç Dçmçuçíu³çç cçípçj iççÌlçcç MççÆMçkçáÀcççj Kççílç, cçípçj ÒçYçÓvçço Òçmçço ³ççbvçç JççÇj®ç¬çÀ Òçoçvç kçÀjC³ççlç Dççuçí. YçÓouçç®³çç nJççF& kçÀçíDçjuçç SkçÀ ³çá×mçíJçç hçokçÀ, lççÇvç MççÌ³ç&®ç¬çÀ, SkçÀ mçívççhçokçÀ (çÆJççÆMçä) Dçmçí hçájmkçÀçj oíC³ççlç Dççuçí.

³çç çÆJçYççiççuçç ³çá×ç®³çç ojc³ççvç DçvçíkçÀ kçÀþçÇCç kçÀç³çx hççj hçç[çJççÇ uççiçlççlç. YçÓmçá©biç hçíjCçí çEkçÀJçç kçÀç{Óvç ìçkçÀCçí, mççhçUí j®çCçí, jmlçí, hçÓuç, n@çÆuçhç@[ lç³ççj kçÀjCçí, ³çá×-cçÌoçvççlç mçáj#çç ®ççÌkçÀçÇ lçmçí®ç lççlhçájlççÇ çÆvçJççmçJ³çJçmLçç lç³ççj kçÀjCçí- ³çç mçJç& kçÀçcççbmççþçÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí 12 FbçÆpçvççÇ³çj jíçÆpçcçWì lçÌvççlç kçÀjC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ. ³çá×çojc³ççvç ³çç jíçÆpçcçWìvçí Dççþ çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®çç 9 kçwuççmç jmlçç (ì^kçÀ pççT MçkçíÀuç Flçhçlç ©boçÇ®çç lç³ççj kçÀjC³ççlç Dççuçíuçç jmlçç `9 kçw}çmç jmlçç` vççJççvçí DççíUKçuçç pççlççí.), Kçí®çj pççT MçkçÀlççÇuç DçMçç hç×lççÇ®çç 250 çÆkçÀ.cççÇ.®çç jmlçç lç³ççj kçíÀuçç. l³çç®çÒçcççCçí Kçí®çj pççT MçkçÀlççÇuç DçMçç jml³ççbhçÌkçÀçÇ 30 çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®³çç jml³çç®ççÇ oá©mlççÇ lçmçí®ç 70 n@çÆuçhç@[®ççÇ yççbOçCççÇ DçMççÇ kçÀçcçí 12 FbçÆpçvççÇ³çj jíçÆpçcçWìvçí hççj hçç[uççÇ. YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ çÆlçKçì ÒççÆlçkçÀçj kçÀjç³çuçç mçá©Jççlç kçíÀu³ççvçblçj çÆJççÆJçOç ®ççÌkçw³ççbJçªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ cççIççj IçíT uççiçuçí. cçç$ç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ Jççìílç hçíjuçíuçí YçÓmçá©biç çÆvçkçÀçcççÇ kçÀjCçí nçÇ DçJçIç[ pçyççyçoçjçÇ ³çç 12 FbçÆpçvççÇ³çj kçÀçíDçjvçí hççj hçç[uççÇ. Dçmçí mçácççjí 5000 mçá©biç çÆvçkçÀçcççÇ kçÀjC³ççlç Dççuçí. ³çç FbçÆpçvççÇ³ççEjiç kçÀçíDçjuçç uççiçCççN³çç mççOçvçmççcçûççÇ®ççÇ yçnálççbMççÇ vçí-DççCç níçÆuçkçÀç@hìjcççHç&Àlç®ç kçÀjC³ççlç DççuççÇ.



DççOçáçÆvçkçÀ ³çá×Mççm$ççlç oÓjmçb®ççj ³çb$çCçíuççnçÇ çÆJçMçí<ç cçnÊJç Dççní. mçÌv³çç®³çç kçÀçjJççF&mçboYçç&lççÇuç mçÓ®çvçç oíC³ççmççþçÇ Jç jCçYçÓcççÇJçjçÇuç Òçl³ç#ç nçuç®ççuç çÆìhçC³ççmççþçÇ oÓjmçb®ççj ³çb$çCçç cçnÊJçç®ççÇ Dçmçlçí. YççjlççÇ³ç çÆmçivçuç kçÀçíDçjkçÀ[í Dçmçuçíu³çç vçJ³çç Jç pçáv³çç DçMçç oçívnçÇ oÓjmçb®ççj ³çb$çCççb®çç Jççhçj kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç kçÀjC³ççlç Dççuçç. hçJç&lççÇ³ç Yççiççblç ³çç GhçkçÀjCççb®ççÇ mçájçÆ#çlçlççnçÇ çÆlçlçkçÀçÇ®ç cçnÊJçç®ççÇ nçílççÇ. hçjblçá çÆlçlçkçÀçÇ ³çb$çCçç FvçkçÀbì^çÇ yçìççÆuç³çvç Jç Dççç|ìuçjçÇ jíçÆpçcçWìkçÀ[í GhçuçyOç vçJnlççÇ. DçMçç GçÆCçJçç DçmçÓvçoíKççÇuç çÆmçivçuç kçÀçíDçjvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí yçpççJçuçíu³çç kçÀçcççÆiçjçÇuçç lççí[ vçJnlççÇ. mçJç&mççcççv³ç mçb®ççj ³çb$çCçç ÒçmLçççÆhçlç kçÀjlççvçç®ç çÆmçivçuç kçÀçíDçjvçí lççíHçÀKççv³çç®³çç kçWÀêçyçjçíyçj mçbJçço mççOçC³ççmççþçÇ FçÆjçÆ[³çcç Ghçûçn oÓjOJçvççÇ, cçáK³ççuç³çí lçmçí®ç nçlççlç þíJçç³ç®³çç Jçç@kçÀçÇ-ìç@kçÀçÇ ³ççb®³ççcçO³çí mçbJçço mççOçuçç pççC³ççmççþçÇ Fvcççj mç@ì Ghçûçn ìç|cçvçuç mLçççÆhçlç kçÀjC³ççmççjKççÇ vçJççÇ kçÀçcçínçÇ hççj hçç[uççÇ. uç<kçÀjçÇ Jççnvççb®ççÇ ³çí-pçç lçmçí®ç uç<kçÀjç®ççÇ jmço ³ççb®³ççlç kçáÀþínçÇ Kçb[ hç[lçç kçÀçcçç vç³çí ³ççmççþçÇ nçÇ ³çb$çCçç GYççÇ kçÀjC³ççlç DççuççÇ. ³çç GhçkçÀjCççb®ççÇ mçáj#ççnçÇ çÆlçlçkçw³çç®ç kçÀçUpççÇhçÓJç&kçÀ kçÀjC³ççlç DççuççÇ.

hçJç&lççÇ³ç #çí$ççbcçO³çí lçÌvççlç mçÌçÆvçkçÀçbcçO³çí mçcçvJç³ç mççOçCçí nçÇ Jççìlçí çÆlçlçkçÀçÇ mççíhççÇ iççíä vççnçÇ. çÆncççÆMçKçjçb®³çç ÒçoíMççlç lçj ní kçÀçcç KçÓhç®ç kçÀþçÇCç nçílçí. kçÀçjçÆiçuç®³çç yçHçÀç&U #çí$ççlç kçÀypçç çÆcçUJçC³ççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçuçç Dçhç³çMç Dççuçí. lçmçí®ç hçççÆkçÀmlççv³ççbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuççnçÇ mçá©JççlççÇuçç nJçí lçmçí ³çMç çÆcçUlç vçJnlçí. DçiçoçÇ kçÀcççÇ JçíUçlç uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF& hççj hçç[Cçí, mçÌv³ççuçç mçbIççÆìlç kçÀjCçí, çÆJççÆJçOç lççíHçÀç Jç hçç®ç npççj ìvç oçªiççíUç pçcçç kçÀjCçí, ÞççÇvçiçj-uçín-kçÀçjçÆiçuç cçnçcççiçç&Jçj Mç$çÓkçÀ[Óvç nçíT MçkçÀCççN³çç nuu³ççb®ççÇ Mçkçw³çlçç uç#ççlç IçíTvç®ç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç kçÀçjJççF&®ççÇ çÆoMçç þjçÆJçCçí- nçÇ kçÀçcçí uç<kçÀjçvçí Flçkçw³çç Jçíiççvçí kçíÀuççÇ kçÀçÇ kçÀçíCççÇnçÇ çÆmlççÆcçlç JnçJçç. ³ççJ³ççÆlççÆjÊçÀ oçªiççíUç, FbOçvç, uçáçÆyçÏkçÀbì, FbçÆpçvççÇ³ççEjiç mççcçûççÇ, kçÀhç[í ³çç iççíäçÇ ³çá×YçÓcççÇJçj DççCçC³ççmççþçÇ uç<kçÀjçÇ Jççnvççb®ççÇ JççnlçÓkçÀ Jçç{uççÇ. ³çá×çlç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvçç kçÀçnçÇnçÇ kçÀcççÇ hç[Ó vç³çí ³çç®ççÇ hçájíhçÓj o#çlçç IçíC³ççlç DççuççÇ nçílççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç hçMçámççOçvç hççÆjJçnvç (Dç@çÆvçcçuç ì^çvmhççíìxMçvç- SìçÇ) yçìççÆuç³çvç®³çç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ cçnÊJçç®çí ³ççíiçoçvç çÆouçí. vçç³çyç çÆjmççuçoçj ÒçícççEmçiç ³ççuçç mçívççhçokçÀ Òçoçvç kçíÀuçí



içíuçí. 874 SìçÇ yçìççÆuç³çvç hççÆnuçí YçÓouç mçíJçç kçÀçíDçj nçílçí, p³ççuçç YçÓouçÒçcçáKç ³çáçÆvçì ÒçMçmlççÇhç$ç Òçoçvç kçÀjC³ççlç Dççuçí. çÆMçhççF& yççÇ. hçvççÇj mçíuJçcç, iççíhççÇvççLç cçnçjçCççmççjKçí çÆoJçmç-jç$ç kçÀçcç kçÀjCççjí ³ççbçÆ$çkçÀ hççÆjJçnvç yçìççÆuç³çvç®çí pçJççvç ³çá×çlç kçÀçcççÇ Dççuçí. ³çç oçíIççbvççnçÇ cçjCççíÊçj MççÌ³ç&hçokçÀ Òçoçvç kçÀjC³ççlç Dççuçí.

Kçjb lçj ³çç ³çá×çlç lççbçÆ$çkçÀ¢äîçç DçvçíkçÀ iççíäçR®ççÇ kçÀcçlçjlçç YççjlççÇ³ç mçÌv³çç}ç pççCçJçlç nçílççÇ. kçÀ[çkçw³çç®³çç Lçb[çÇlç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç mçá©Jççlç PççuççÇ lçíJnç YççjlççÇ³ç ®ççÌkçw³ççbJçjçÇuç mççcçûççÇ mçbhçáäçlç DççuççÇ nçílççÇ. hçájíMççÇ mççcçûççÇ hçávnç YçjCçí Jç jmçoçÇ®³çç hçájJçþîççlç mççlçl³ç jçKçCçí ³çç oçívç cçnÊJçç®³çç iççíäçÇ kçÀjç³ç®³çç nçíl³çç. l³çç®ççÇ pçyççyçoçjçÇ mLçççÆvçkçÀ [íhççí Jç kçÀçjçÆiçuçcçO³çí lçÌvççlç YçÓouçç®³çç kçÀçíDçjcçOççÇuç çÆJççÆJçOç hçuçìCççRJçj nçílççÇ.

hçççÆkçÀmlççv³ççbkçÀ[Óvç nçíCççjçÇ iççíUçyççjçÇ Jç vçJ³çç hç×lççÇ®³çç Jççnvççb®çç kçíÀuçç pççCççjç Ghç³ççíiç ³ççbJçj cççlç kçÀªvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç jmço hçájJçlç jçnCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. ³ççhçÓJçça YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçlççÇuç DçvçíkçÀçbvççÇ yçHçÀç&U #çí$ççlç DçMçç hç×lççÇvçí kçÀOççÇnçÇ kçÀçcç kçíÀuçíuçí vçJnlçí. ³çç mçJç& yççyççÇ uç#ççlç IçíTvç uç<kçÀjçvçí pççÇ JççnlçÓkçÀ J³çJçmLçç jçKçuççÇ l³ççyççyçlç kçÀçÌlçákçÀç®çí Godiççj kçÀç{Cçí DççJçM³çkçÀ®ç Dççní. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç cçíçÆ[kçÀuç kçÀçíDçj, YçÓouçç®çí Mçm$ççm$ç kçÀçíDçj, çÆJçÐçálç lçmçí®ç ³ççbçÆ$çkçÀ FbçÆpçvççÇ³çmç&vççÇ pççÇ kçÀçcççÆiçjçÇ kçíÀuççÇ, l³ççcçáUí kçÀçjçÆiçuç®çç çÆJçpç³ç DççCçKççÇvç®ç ¢çÆähçLççlç Dççuçç. l³ççbvçç uç<kçÀj hççíuççÇmç kçÀçíDçj, hçávç:DççjçínCç, hçMçáçÆ®ççÆkçÀlmçç kçÀçíDçj DçMçç Dçv³ç çÆJçYççiççb®ççÇnçÇ mççLç çÆcçUçuççÇ.

lççíuççíçEuçiçJçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí hçávnç lççyçç çÆcçUçÆJçu³ççvçblçj kçÀçnçÇ kçÀcççb[jçbvççÇ DçMççÇ mçÓ®çvçç kçíÀuççÇ kçÀçÇ, p³ççbvççÇ Dçmççcççv³ç MççÌ³ç& iççpçJçuçí Dççní, l³ççbvçç hçájmkçÀçj oíC³ççmçboYçç&lççÇuç Iççí<çCçç uçJçkçÀj®ç Jnç³çuçç nJççÇ. vçJní, lçMççÇ hçjbhçjç®ç Dççní. MççÌ³ç& iççpçJçCççN³çç pçJççvççbvçç JçÌ³ççÆÊçÀkçÀ mJçªhççlç ní hçájmkçÀçj oíC³ççlç ³çílç Dçmçuçí lçjçÇ l³ççcçáUí ³çáçÆvçìcçOççÇuç Flçj pçJççvççbcçO³çí F&<³çç& çÆvçcçç&Cç nçílçí. nç OççíkçÀç ìçUC³ççmççþçÇ ³çáçÆvçì®³çç mççcçÓçÆnkçÀ ³ççíiçoçvççuçç cçnÊJç oíC³çç®çç çÆvçCç&³ç DççcnçÇ Içílçuçç. ³ççÒçkçÀçj®çí hçájmkçÀçj oíC³ççmç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç FçÆlçnçmççlç hççÆnu³ççboç®ç mçá©Jççlç PççuççÇ. ³çç hçájmkçÀçjçbvçç Dççlçç `YçÓouçÒçcçáKç ³çáçÆvçì ÒçMçmlççÇhç$ç` cnCçÓvç DççíUKçuçí pççlçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç hçá{çÇuç ³çáçÆvçìmçdvçç ÒçMçbmçvççÇ³ç kçÀç³ç& kçíÀu³ççyçÎuç YçÓouçÒçcçáKç ³çáçÆvçì ÒçMçmlççÇhç$çí oíC³ççlç DççuççÇ... 8 çÆmçmç, 13 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀumç, 1 çÆyçnçj, 17 pççì,



uç[çKç mkçÀçTìmçd, 18 iç{Jççuç jç³çHçÀumç, 1/11 içájKçç jç³çHçÀumç, 2 vççiçç, 18 ûçívçí[mç&, 12 pçccçÓ-kçÀçMcççÇj jç³çHçÀumç, 663 jímççÇ DçççÆCç ÒççÆMç#çCç mkçwJçç[^vç, 141 HçÀçÇu[ jíçÆpçcçWì, 2 jçpçhçÓlççvçç jç³çHçÀumç, 66 jímççÇ DçççÆCç Òçí#çCç mkçwJçç[^vç, 108 cççÇçÆ[³çcç jíçÆpçcçWì, 197 HçÀçÇu[ jíçÆpçcçWì.

GÊçcç mçcçvJç³ç Jç kçáÀMçuç vçílç=lJç uççYçu³ççmç pçiçnçÇ çEpçkçÀlçç ³çíF&uç; pçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlççÇuç kçÀçcççÆiçjçÇlçÓvç mçJçç¥vçç oçKçJçÓvç çÆouçí!



०८ भ�दल�च� म�नव� च� र�

YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç YçÓouççlççÇ} pçJççvççbmççþçÇ çÆJççÆJçOç kçÀu³ççCçkçÀçjçÇ ³ççípçvçç jçyççÆJçC³çç®çí kçÀçcç SkçÀ çÆyçiçjmçjkçÀçjçÇ mçbmLçç çÆvçl³çvçícççvçí kçÀjçÇlç Dçmçlçí. DçMçç ÒçkçÀçj®ççÇ nçÇ pçiççlççÇuç SkçÀcçíJç mçbmLçç DçmççJççÇ. YçÓouçç®³çç pçJççvççb®³çç hçlvççÇ ³çç mçbmLçí®³çç mçom³ç Dçmçlççlç. ³çç mçbmLçí®çç kçÀç³ç&YççjnçÇ l³çç®ç mççbYççUlççlç. YçÓouçç®³çç mçbj®çvçílçÓvç ³çç mçbmLçí®³çç kçÀçcçç®ççÇ çÆJçYççiçCççÇ kçÀjC³ççlç DççuççÇ Dççní.

`YçÓouç pçJççvç hçlvççÇ kçÀu³ççCç mçbmLçç` (Dççcçça JççFJpç JçíuHçíÀDçj DçmççíçÆmçSMçvç) Dçmçí ³çç mçbmLçí®çí vççJç Dççní. ³çá×çcçO³çí pçKçcççÇ Pççuçíu³çç DçççÆCç DççpççjçÇ pçJççvççb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççbvçç çÆJççÆJçOç ÒçkçÀçj®ççÇ cçolç hççínçí®ççÆJçC³çç®çí kçÀçcç `Dççcçça JççFJpç JçíuHçíÀDçj DçmççíçÆmçSMçvç` (S[yu³çÓ[yu³çÓS) kçÀjçÇlç Dçmçlçí. YçÓouçç®³çç oíMçYçjçlççÇuç mçJç& sçJçC³ççbcçO³çí ³çç mçbIçìvçí®çí kçÀç³ç& ®ççuçlçí.

YçÓouççlççÇuç Òçl³çíkçÀ pçJççvçç®³çç hçlvççÇuçç mçcççvç opçç&vçí JççiççÆJçC³çç®ççÇ hç×lç ³çç mçbIçìvçí®³çç kçÀç³ç&MçÌuççÇcçO³çí Dççní. çÆkçÀlççÇnçÇ çÆyçkçÀì Òçmçbiç GodYçJçuçç lçjçÇ Dççhçu³çç JççÇj hçlççÇuçç mçJç& ÒçkçÀçj®çí mçnç³³ç oíC³çç®ççÇ ÒççÆ¬çÀ³çç l³çç®ççÇ hçlvççÇ `S[yu³çÓ[yu³çÓS`®³çç cççO³çcççlçÓvç hççj hçç[lç Dçmçlçí. hçlççÇyçjçíyçj GÊçcç mçbmççj kçÀjlççvçç®ç l³çç®³çç kçÀçcççlççÇuç Dç[çÇDç[®çCççR®ççÇ cçççÆnlççÇ kçÀªvç IçíCçí Jç l³çç çÆvçJççjC³ççmççþçÇ l³ççuçç cçolç kçÀjCçí- ³çç iççíäçÇ pçíJnç pçJççvçç®ççÇ hçlvççÇ kçÀjlçí, lçíJnç çÆlçuçç S[yu³çÓ[yu³çÓS®çí hçájíhçÓj hççþyçU Dçmçlçí. `S[yu³çÓ[yu³çÓS` nçÇ mçbmLçç cnCçpçí YççjlççÇ³ç YçÓouçç®çç cççvçJççÇ ®çínjç Dççní. YçÓouçç®çí mçÌçÆvçkçÀ Jç l³ççb®³çç hççÆjJççjçbmççþçÇ kçÀu³ççCçkçÀçjçÇ kçÀçcç kçÀjCççN³çç ³çç mçbmLçí®³çç DçO³ç#çhçoçÇ çÆJçÐçcççvç uç<kçÀjÒçcçáKççb®³çç hçlvççÇ®ççÇ çÆvç³çáÊçÀçÇ kçÀjC³ççlç ³çílçí. DçO³ç#ççbvççÇ kçíÀuçíu³çç cççiç&oMç&vççvçámççj kçÀçcç kçÀjCççN³çç S[yu³çÓ[yu³çÓS ³çç mçbmLçí®³çç MççKçç kçÀcççb[, kçÀçíDçj, çÆ[çÆJnpçvç Jç SçÆj³çç DçMçç çÆJççÆJçOç mlçjçb®çí Yççvç þíJçÓvç mLççhçvç kçÀjC³ççlç Dççuçíu³çç Dççnílç. ³çç mçbmLçícçO³çí çÆJççÆJçOç kçÀçcçí hççj hçç[C³ççmççþçÇ kçÀçnçÇ mççÆcçl³ççnçÇ yçvççÆJçC³ççlç Dççuçíu³çç Dççnílç. nçÌlççlc³ç hçlkçÀjuçíu³çç pçJççvççb®³çç çÆJçOçJçç hçlvççÇ Jç kçáÀìábyç, pçKçcççÇ Jçç Dçhçbiç Pççuçíuçí



pçJççvç, Òçl³ç#ç jCçYçÓcççÇJçj lçÌvççlç Dçmçuçíu³çç pçJççvççb®çí kçáÀìábyç ³ççbvçç çÆJççÆJçOç ÒçkçÀçj®ççÇ cçolç hççínçí®ççÆJçC³çç®çí, lçmçí®ç pçJççvççb®³çç çÆJçkçÀuççbiç cçáuççbmççþçÇ `DççMçç çÆJçÐççuç³çí` ®ççuççÆJçCçí- DççoçÇ DçvçíkçÀ Ghç¬çÀcç S[yu³çÓ[yu³çÓS jçyçJççÇlç Dçmçlçí. pçJççvççb®³çç hçlvççRvçç mJççJçuçbyççÇ yçvççÆJçCçí nç ³çç mçbmLçí®çç cçáK³ç GÎíMç Dççní.

S[yu³çÓ[yu³çÓSvçí içíuççÇ kçÀçnçÇ oMçkçíÀ pçccçÓ-kçÀçMcççÇj Jç GÊçj-hçÓJç& jçp³ççbcçO³çí onMçlçJççoçMççÇ uç{CççN³çç pçJççvççb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççbmççþçÇ DçvçíkçÀ ÒçMçbmçvççÇ³ç Ghç¬çÀcç jçyçJçuçí Dççnílç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×kçÀçUçlç S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç DçO³ç#ççbvççÇ lçlkçÀçuççÇvç jçä^hçlççR®³çç hçlvççÇ G<çç vççjç³çCç ³ççb®ççÇ Yçíì IçílçuççÇ Jç Dççhçu³çç mçbmLçí®³çç kçÀçcççyçÎuç l³ççbvçç cçççÆnlççÇ çÆouççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí mçnYççiççÇ Pççuçíu³çç pçJççvççb®³çç hççÆjJççjçbMççÇ lçlkçÀçU mçbhçkç&À mççOçÓvç l³ççb®ççÇ oá:Kçí pççCçÓvç IçílçuççÇ hçççÆnpçílç, Jç lççÇ çÆvçJççjC³ççmççþçÇ ³çLççMçÊçÀçÇ Òç³çlvç kçÀjç³çuçç nJçílç, Dçmçí hç$ç S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç lçlkçÀçuççÇvç DçO³ç#çç mçácçvç kç=À<CçkçÀçblç ³ççbvççÇ mçbmLçí®³çç mçJç& MççKççbvççhççþçÆJçuçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç nçÌlççlc³ç hçlkçÀjuçíu³çç pçJççvççb®çí cç=lçoín hççuçcç çÆJçcççvçlçUçJçj DççCçÓvç l³ççb®³çç kçáÀìábçÆyç³ççb®³çç lççy³ççlç oíC³ççlç ³çílç nçílçí. l³ççJçíUçÇ JççÇj pçJççvççb®³çç hçlvççÇuçç Jç kçáÀìábyççuçç cççvççÆmçkçÀ DççOççj oíC³ççmççþçÇ hççuçcç çÆJçcççvçlçUçJçj S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç mçom³çç DççJçpçÓ&vç GhççÆmLçlç jçnlç Dçmçlç. Dççhçu³çç lç©Cç cçáuçç®çí hççç|LçJç yçIçÓvç l³ççb®³çç kçáÀìábçÆyç³ççbvçç MççíkçÀ DçvççJçj nçíF&. DçMççJçíUçÇ l³çç hççÆjJççjç®çí mççblJçvç kçÀjC³ççmççþçÇ hççuçcç çÆJçcççvçlçUçJçj S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç çÆkçÀcççvç lççÇvç mçom³ççbvççÇ GhççÆmLçlç jçnçJçí, DçMççÇ mçÓ®çvçç lçlkçÀçuççÇvç DçO³ç#ççbvççÇ kçíÀuçíuççÇ nçílççÇ.

³çá× mçbhçu³ççvçblçj DççJçíiç Dççímçjlççí. ³çá×çcçáUí jçä^çÇ³ç ®çÌlçv³ç çÆvçcçç&Cç Pççuçíuçí Dçmçlçí, l³ççuççnçÇ DççínçíìçÇ uççiçlçí. mçJç& DççIçç[îççbJçj DçMççÇ Mççblçlçç hçmçjuçíuççÇ Dçmçlççvçç S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç mçom³çç pçJççvççb®³çç kçáÀìábçÆyç³ççbmççþçÇ çÆJççÆJçOç kçÀçcçí kçÀjC³ççlç iç{Óvç içíuçíu³çç Dçmçlççlç. YççÆJç<³çkçÀçUç®çç çÆJç®ççj kçÀªvç pçJççvççb®³çç cçáuççbvçç kçÀçíCçl³çç ÒçkçÀçj®çí çÆMç#çCç çÆouçí pççJçí, Içj KçjíoçÇ kçÀjC³ççmççþçÇ hçÌMçç®çç kçÀmçç mçá³ççíi³ç Jççhçj kçÀjçJçç, DçMçç yççyççRmçboYçç&lç S[yu³çÓ[yu³çÓS mçuuçç oíC³çç®çí kçÀçcç kçÀjlçí. ³çá×çlç JççÇjiçlççÇ Òççhlç Pççuçíu³çç çÆkçbÀJçç pçKçcççÇ Pççuçíu³çç pçJççvççbvçç uç<kçÀjçlçHçxÀ DçvçákçÀbhçç lçÊJççJçj kçÀçnçÇ jkçwkçÀcç oíC³ççlç ³çílçí. hçálçUç, mcççjkçÀ, GÐççvç Jçç mççcçáoççÆ³çkçÀ YççípçvççJçUçÇ IççuçC³ççlç®ç DçvçíkçÀoç pçJççvççb®çí kçáÀìábyççÇ³ç nçÇ jkçwkçÀcç Kç®çça kçÀjlççlç. JççÇj pçJççvçç®ççÇ çÆJçOçJçç hçlvççÇ cçç$ç nç mçJç& ÒçkçÀçj Dçmçnç³çhçCçí yçIçlç jçnlçí. ³çç hçÌMçç®çç uççYç l³çç pçJççvçç®³çç hçlvççÇuçç®ç çÆcçUçJçç ³ççmççþçÇ S[yu³çÓ[yu³çÓS kçÀmççíµççÇvçí Òç³çlvç kçÀjlçí.



kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çí oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççbJçªvç Lçíì Òçí#çhçCç kçíÀuçí pççlç Dçmçu³ççcçáUí lçmçí®ç l³ççlç nçÌlççlc³ç hçlkçÀjCççN³çç pçJççvççb®ççÇ mçbK³ççnçÇ çÆoJçmçWçÆoJçmç Jçç{lç ®ççuçu³ççvçí YççjlççÇ³ç pçvçcççvçmç l³ççJçíUçÇ kçÀçnçÇmçí DçmJçmLç Pçç}í nçílçí. l³ççcçáUí pçJççvççb®³çç cçolççÇmççþçÇ oíMçYçjçlçÓvç cçolççÇ®çç DççíIç uç<kçÀjçkçÀ[í mçáª Pççuçç. S[yu³çÓ[yu³çÓSvçí ³çç cçolççÇ®çí GÊçcç ÒçkçÀçjí pçJççvççb®³çç kçáÀìábyççbvçç Jççìhç kçíÀuçí. mçjkçÀçjçÇ ³çb$çCçç Jç çÆyçiçjmçjkçÀçjçÇ mçbmLçç ³ççb®³ççkçÀ[Óvç yçjçÇ®ç Dççç|LçkçÀ cçolç çÆcçUçu³ççvçí pçJççvççb®³çç hçlvççÇ Jç Flçj kçáÀìábçÆyç³ççbcçO³çí kçáÀjyçájçÇ nçíC³çç®çí ÒçcççCçnçÇ Jçç{uçí. mçjkçÀçjçÇ çÆvç³çcççvçámççj vççíkçÀjçÇlç Dçmçuçíu³çç pçJççvççvçblçj l³çç®çí mçJç& Dççç|LçkçÀ uççYç l³çç®³çç hçlvççÇuçç®ç çÆcçUlççlç. l³ççcçáUí l³çç®³çç hçlvççÇuçç çÆcçUçuçíuçí hçÌmçí çÆlç®³ççkçÀ[Óvç kçÀç{Óvç IçíC³ççmççþçÇ kçáÀìábyççlççÇuç kçÀçnçÇpçCç mççÆ¬çÀ³ç nçílççlç. nçÇ mçJç& hççÆjçÆmLçlççÇ S[yu³çÓ[yu³çÓSvçí uç#ççlç DççCçÓvç çÆou³ççvçblçj YçÓouççvçí pçJççvççb®³çç hçlvççÇ}ç çÆcçUCççN³çç Dççç|LçkçÀ uççYççbçÆJç<ç³ççÇ®³çç çÆvç³çcççblç kçÀçnçÇ DççJçM³çkçÀ lçí yçouç kçíÀuçí. JççÇjhçlvççR®çç l³ççJçªvç kçÀçíCççÇnçÇ sU kçÀª MçkçÀCççj vççnçÇ, DçMççÇ lçjlçÓo kçíÀuççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç nçÌlççlc³ç hçlkçÀjuçíu³çç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççb®³çç mçáçÆMççÆ#çlç çÆJçOçJçç hçlvççRhçÌkçÀçÇ hçç®çpçCççRvçç YçÓouççcçO³çí kçÀçÆcçMçC[ DççÆOçkçÀçjçÇ hçoçJçj çÆvç³çáÊçÀ kçÀjC³ççlç Dççuçí. nçÇ ÒççÆ¬çÀ³çç kçWÀêçÇ³ç uççíkçÀmçíJçç Dçç³ççíiççcççHç&Àlç kçÀjC³ççlç Dçç}çÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí pçKçcççÇ Pççuçíu³çç mçÌçÆvçkçÀçbJçj ÞççÇvçiçj ³çíLççÇuç 92 yçímç ©iCççuç³ççbcçO³çí ÒçLçcççíhç®ççj kçÀjC³ççlç Dççuçí. l³ççhçÌkçÀçÇ içbYççÇj pçKçcççRvçç GOçcçhçÓj, ®ççboçÇcçbçÆoj (nj³ççCçç) Jç çÆouuççÇlççÇuç ©iCççuç³ççblç oçKçuç kçÀjC³ççlç Dççuçí. pçKçcççÇ pçJççvççb®ççÇ Jççmlçhçámlç kçÀjC³ççmççþçÇ yç[í yç[í vçílçí Jç oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççb®çí hç$çkçÀçj ³ççb®ççÇ çÆjIç uççiçuçíuççÇ Dçmçlççvçç oámçN³çç yççpçÓuçç S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç mçom³çç pçJççvççb®ççÇ MççblçhçCçí mçíJçç kçÀjçÇlç nçíl³çç. ³çá×YçÓcççÇJçªvç jÊçÀçvçí cççKçuçíu³çç DçJçmLçílç pçKçcççÇ pçJççvç ©iCççuç³ççcçO³çí oçKçuç nçílç. l³ççb®³ççmççþçÇ vçJççÇvç kçÀhç[í, oç{çÇ kçÀjC³ççmççþçÇ mççcççvç, mççyçCç, Mç@chçÓ, SDçj yç@iç, ®çhhçuç, LçcççxHçwuççmkçÀ, uçíKçvçmççcçáûççÇ, hçívç, Jçlç&cççvçhç$çí DçMçç DçvçíkçÀ iççíäçÇ hçájçÆJçC³çç®çí kçÀçcç S[yu³çÓ[yu³çÓS®³çç mçom³ççbvççÇ kçíÀuçí. pçKçcççÇ pçJççvççbhçÌkçÀçÇ kçÀçíCççÇ nçlç-hçç³ç ³çá×çcçO³çí içcççJçuçí nçílçí. DçMçç pçJççvççbvçç kç=ÀçÆ$çcç nçlç-hçç³ç yçmçJçÓvç mçJç&mççcççv³ç Dçç³çá<³ç hçávnç pçiçlçç ³çíC³ççmççþçÇ S[yu³çÓ[yu³çÓSvçí Òç³çlvç kçíÀuçí. l³ççmççþçÇ pçKçcççÇ pçJççvççb®çí çÆ®ç$ççÇkçÀjCç kçÀªvç l³çç®³çç çÆJn[çÇDççí çÆHçÀlççÇ yçvççÆJçC³ççlç Dççu³çç. pçJççvççbvçç Dççç|LçkçÀ cçolç GhçuçyOç kçÀªvç oíC³ççmççþçÇ ³çç çÆJn[çÇDççí çÆHçÀlççÇ DçvçíkçÀ çÆþkçÀçCççÇ oçKççÆJçC³ççlç Dççu³çç. ³çç Òç³çlvççblçÓvç DçmçbK³ç çÆJçkçÀuççbiç pçJççvççb®³çç Dçç³çá<³ççlç hçávnç GYççjçÇ DççuççÇ. DçMççÇ



DçvçíkçÀ kçÀçcçí S[yu³çÓ[yu³çÓSvçí hççj hçç[uççÇ DçççÆCç pçJççvç lçmçí®ç l³ççb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççb®çí DççMççÇJçç&o çÆcçUçÆJçuçí.



०९ लतन � दल��मध�ल समनवय

kçÀçjçÆiçuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjçÇlç Dçmçlççvçç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç YçÓouççvçí l³ççb®çí nJççF&ouç, vççÌouç ³ççbvçç DççÆpçyççlç çÆJçéççmççlç vç Içílçç Dçl³çblç içáhlçlçívçí kçÀçjJççF& kçíÀuçíuççÇ nçílççÇ. hçççÆkçÀmlççvç®³çç ³çç Dçç¬çÀcçCççuçç ®ççíKç Òçl³çáÊçj oílççvçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççbvççÇ hçjmhçjçbcçO³çí GÊçcç mçcçvJç³ç oçKçJçuçíuçç nçílçç. l³ççcçáUí®ç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çí kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç `Dçç@hçjíMçvç çÆJçpç³ç` Dçl³çblç ³çMçmJççÇ Pççuçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç ÒççjbYç Pççuçç lçíJnç cççÇ çÆJçoíMç oçÌN³ççJçj içíuçíuççí nçílççí. lçíLçÓvç cçç³çoíMççlç hçjlçlçç®ç cççÇ kçÀçjçÆiçuçmçboYçç&lççÇuç mçJç& cçççÆnlççÇ IçílçuççÇ. kçWÀêçÇ³ç cçbçÆ$çcçb[Uç®³çç mçáj#çççÆJç<ç³çkçÀ mççÆcçlççÇcçO³çí kçÀçjçÆiçuçmçboYçç&lç lççÇvçnçÇ ouççb®çí ÒçcçáKç Dçl³çblç mçKççíuç ®ç®çç& kçÀjçÇlç Dçmçlç. hçççÆkçÀmlççvçvçí ®ççuççÆJçuçíu³çç nçuç®ççuççRyççyçlç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbvççÇ çÆouçíuççÇ cçççÆnlççÇ hçblçÒçOççvç Jç mçbj#çCçcçb$ççÇ uç#çhçÓJç&kçÀ SíkçÀlç Dçmçlç. hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí kçíÀuçíu³çç IçámçKççíjçÇ®çç hçájlçç yççÇcççí[ kçÀjC³çç®çç DççoíMç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ ³ççbvççÇ uç<kçÀjçuçç çÆouçç l³ççcççiçí mçáj#çç mççÆcçlççÇlççÇuç mçKççíuç ®ç®çç&®ç kçÀçjCççÇYçÓlç nçílççÇ.

YççjlççÇ³ç nJççF&ouç

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí YççjlççÇ³ç nJççF&ouççvçí kçíÀuçíuççÇ kçÀçjJççF& nçÇ `éçílçmççiçj` vççJççvçí DççíUKçuççÇ pççlçí. hççjbhççÆjkçÀ ³çá×lçb$ççhçí#çç nJççF&ouçç®ççÇ nçÇ cççínçÇcç mçJçç&Lçç&vçí JçíiçUçÇ nçílççÇ. hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí êçmç- kçÀçjçÆiçuç, yçìççÆuçkçÀcçO³çí vçícçkçw³çç kçÀçíCçl³çç çÆþkçÀçCççbJçj IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ Dççní ³çç®ççÇ Kçç$ççÇuçç³çkçÀ cçççÆnlççÇ çÆcçUçu³ççvçblçj uç<kçÀjçvçí çÆJççÆJçOç kçÀçcççbmççþçÇ nJççF&ouçç®ççÇ cçolç IçílçuççÇ. Mç$çÓJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjlççvçç mçbj#çkçÀ kçÀJç®ç cnCçÓvç nJççF&ouçç®ççÇ cçolç YçÓouç pçJççvççbvçç PççuççÇ. Mç$çÓJçj ìínUCççÇ kçÀjCçí, l³ççb®³çç jmçoçÇ®çí mçJç& cççiç& lççí[Cçí, Mç$çÓ®³çç ®ççÌkçw³çç GodOJçmlç kçÀjCçí, Mç$çÓ®çí mççcçL³ç&, vççÇçÆlçOçÌ³ç& ÒçKçj nuuçí ®ç{JçÓvç vçä kçÀjCçí ³ççmççjKççÇ cçnÊJçç®ççÇ kçÀçcçí nJççF&ouçç®ççÇ uç{çT çÆJçcççvçí Jç níçÆuçkçÀç@hìj kçÀjçÇlç nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Dçmçuçíuçç yçHçÀç&U ÒçoíMç, lçmçí®ç DççÆlçGb®ç Jçç DçiçoçÇ kçÀcççÇ Gb®ççÇJçªvç G·çCç kçÀjC³ççmç nJççF&ouçç®ççÇ çÆJçcççvçí Jç níçÆuçkçÀç@hìmç& ³ççbvçç ³çíCççjí Dç[LçUí ³çç mçJç& yççyççÇ uç#ççlç IçíTvç nJççF&ouççvçí ³çç



³çá×çlç cççíuçç®ççÇ kçÀçcççÆiçjçÇ yçpççJçuççÇ.

25 cçí 1999 jçípççÇ nJççF&ouç cçáK³ççuç³ççvçí hççÆ½çcç #çí$ç kçÀç³çç&uç³ççuçç kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç mççJçOççvçlçívçí kçÀçjJççF& kçÀjC³çç®çç DççoíMç çÆouçç. hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbçÆJç©× kçÀ[kçÀ kçÀçjJççF& kçÀjC³çç®çç mhçä DççoíMç hçblçÒçOççvççbvççÇ 24 cçíuçç çÆou³ççvçblçj nJççF&ouç `Dçç@hçjíMçvç çÆJçpç³ç`cçO³çí mçnYççiççÇ Pççuçí. kçÀçMcççÇj mççÇcçíJçj oçívnçÇ oíMççb®³çç mçÌv³ççblç vçíncççÇ®ç ®çkçÀcçkçÀçÇ mçáª Dçmçlççlç. hçjblçá kçÀçjçÆiçuç®³çç kçÀçjJççF&lç nJççF&ouçnçÇ Glçju³ççvçí l³ççuçç mççnçÆpçkçÀ®ç J³ççhçkçÀ ³çá×ç®çí mJçªhç ³çíT uççiçuçí nçílçí. hççÆnu³çç ìhh³ççlç uç[çKçnÓvç YççjlççÇ³ç pçJççvççb®ççÇ vçí-DççCç kçÀjC³çç®çí kçÀçcç nJççF&ouçç®ççÇ níçÆuçkçÀç@hìj kçÀjçÇlç nçílççÇ. kçÀçnçÇ uç{çT çÆJçcççvçí Jç níçÆuçkçÀç@hìj pçccçÓ-kçÀçMcççÇjcçO³çínçÇ lçÌvççlç kçÀjC³ççlç DççuççÇ. kçÀçjçÆiçuç YççiççlççÇuç YççÌiççíçÆuçkçÀ çÆmLçlççÇ®çç DçY³ççmç kçÀªvç nJççF&ouççvçí pçíJç{çÇ Mçkçw³ç lçíJç{çÇ hççÆjCççcçkçÀçjkçÀ kçÀçjJççF& kçíÀuççÇ. kçÀçnçÇ níçÆuçkçÀç@hìmç&vçç hççÇjhçbpççuç hçJç&lçjçbiççbcçOççÇuç lççíMçç cçÌoçvç HçÀç³ççEjiç jWpçcçO³çí ÒççÆMç#çCççmççþçÇ hççþçÆJçC³ççlç Dççuçí nçílçí. cçí 1999 ®³çç oámçN³çç Jç çÆlçmçN³çç DççþJç[îççcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçb®³çç çÆJçjçíOççlç `Scç. Dçç³ç. 17` ³çç níçÆuçkçÀç@hìmç&vççÇ Oç[kçÀ kçÀçjJççF& kçÀjçJççÇ, Dçmçç YçÓouçç®çç Dççûçn nJççF&ouççvçí cççv³ç kçíÀuçç vççnçÇ. Gb®ç çÆMçKçjçbcçáUí kçÀçjçÆiçuç Yççiççlç `Scç. Dçç³ç. 17` níçÆuçkçÀç@hìmç&®çç Jççhçj kçÀjCçí Dç³ççíi³ç Dçmçu³çç®çí nJççF&ouçç®çí cçlç nçílçí.

YçÓouçç®³çç pçJççvççbvçç kçÀçjJççF&cçO³çí cçolç JnçJççÇ, ³çç GÎíMççvçí nJççF&ouççvçí hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbJçj yçç@cyç, jç@kçíÀì ³ççb®çç nuuçç mçáª þíJçuçç. 27 cçí 1999 jçípççÇ Yççjlçç®çí SkçÀ uç{çT

çÆJçcççvç kçÀçímçUuçí. IçámçKççíjçbvççÇ #çíhçCççm$çç®çç cççjç kçÀªvç SkçÀ `Scç. Dçç³ç. 17` mçMçm$ç níçÆuçkçÀç@hìj hçç[uçí. ³çç IçìvççbcçáUí YççjlççÇ³ç çÆJçcççvçí hçççÆkçÀmlççvççÇ #çíhçCççm$ççb®³çç hçuu³ççlç ³çíCççj vççnçÇlç Flçkçw³çç DçblçjçJçªvç IçámçKççíjçbJçj nuuçí ®ç{JçÓ uççiçuççÇ. jç@kçíÀì nuu³ççbyçjçíyçj®ç uç{çT çÆJçcççvççbvççÇ IçámçKççíjçbJçj pççíjoçj yçç@cyçnuuçínçÇ ®ç{çÆJçuçí. Flçkçw³çç Gb®ççÇJçªvç

yçç@cyçnuuçí ®ç{çÆJçlççvçç JçÌcçççÆvçkçÀçbvçç JççN³çç®ççÇ yçouçlççÇ çÆoMçç lçmçí®ç G®®ç hçJç&lççÇ³ç #çí$ççcçOççÇuç nJçí®ççÇ Içvçlçç ³ççb®çç mççjçmççj çÆJç®ççj kçÀjçJçç uççiçlç nçílçç. sçíìçíMççÇ pçjçÇ ®çÓkçÀ PççuççÇ DçmçlççÇ lçjçÇ yçç@cyç çÆvçOçç&çÆjlç uç#³ççhçí#çç çÆkçÀl³çíkçÀ cçÌuç oÓj pççTvç hç[uçí Dçmçlçí. l³ççcçáUí Dç®çÓkçÀ



yçç@cyçnuuçí kçÀjC³ççmççþçÇ `iuççíyçuç hççíçÆPçMççEvçiç çÆmççÆmìcç`®çç (pççÇ.hççÇ.Smç.) Jççhçj kçÀjC³ççmç ÒççjbYç Pççuçç.

kçÀçjçÆiçuç #çí$ççlç nJççF& nuuçí ®ç{çÆJçlççvçç çÆcçjçpç 2000 çÆJçcççvç Dçl³çblç Ghç³ççíiççÇ þjuçí. 6 pçÓvçvçblçj uç{çT çÆJçcççvççbcçO³çí uçíPçj çÆkçÀjCççb®³çç çÆvçoxMççvçámççj yçç@cyçnuuçí ®ç{çÆJçC³çç®ççÇ ÒçCççuççÇ JççhçjC³ççlç DççuççÇ. l³çç®çí yçjí®ç HçÀç³çoí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí Pççuçí. pçÓvç®³çç MçíJçì®³çç DççþJç[îççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvççÇ lçáHçÀçvççÇ yçç@cyçnuuçí kçíÀuçí. hçjblçá ní l³ççb®çí uç#³ç ®çákçÀu³ççvçí YççjlççÇ³ç pçJççvç Lççí[kçw³ççlç Jçç®çuçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí Mç$çÓJçj Òçnçj kçÀjC³ççmççþçÇ YççjlççÇ³ç nJççF&ouçç®³çç çÆJçcççvççbvççÇ 1050 G·çCçí kçíÀuççÇ. ìínUCççÇmççþçÇ 152 Jç Dçv³ç GçÆÎäçbmççþçÇ 24 G·çCçí kçíÀuççÇ. nJççF&ouçç®³çç níçÆuçkçÀç@hìmç&vççÇ 2185 G·çCçí kçíÀuççÇ. pçKçcççÇ pçJççvççbvçç ©iCççuç³ççlç nuççÆJçCçí lçmçí®ç ³çá×ÒçmçbiççbmççþçÇ ³çç níçÆuçkçÀç@hìmç&®çç Jççhçj kçÀjC³ççlç Dççuçç. çÆvç³çb$çCç jí<çíhçuççÇkçÀ[çÇuç kçÀçíCçl³ççnçÇ uç#³ççJçj nJççF&ouççvçí nuuçí ®ç{çÆJçuçí vççnçÇlç. Fuçíkçwì^ç@çÆvçkçÀ GhçkçÀjCççbÜçjç iççíhçvççÇ³ç cçççÆnlççÇ çÆcçUçÆJçC³çç®³çç Òç³çlvççlç nJççF&ouççuçç hçájímçí ³çMç Dççuçí vççnçÇ. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí mççlçl³ççvçí yçouçCççN³çç nJççcççvççlç cçççÆnlççÇ çÆcçUçÆJçC³ççmççþçÇ pççÇ Dçl³ççOçáçÆvçkçÀ GhçkçÀjCçí uççiçlççlç, l³ççb®ççÇ nJççF&ouççkçÀ[í kçÀcçlçjlçç nçílççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç JçíUímç ³çç mçJç& Dç[®çCççRJçj cççlç kçÀjlççvçç SkçÀ iççíä uç#ççlç DççuççÇ kçÀçÇ, Gb®ç hçJç&lçjçpççÇ Dçmçuçíu³çç Yççiççlç nJççF&ouç Jç YçÓouç ³ççbvççÇ hçjmhçj mçnkçÀç³çç&vçí®ç kçÀçjJççF& hççj hçç[Cçí DççJçM³çkçÀ Dçmçlçí. DçMçç kçÀçjJççF&mççþçÇ nJççF&ouç çÆlçlçkçíÀ®ç Dçl³ççOçáçÆvçkçÀ yçvççÆJçCçí DççJçM³çkçÀ Dççní, nçÇ yççyçnçÇ jçp³çkçÀl³çç¥vçç hçìuççÇ.

kçÀçjçÆiçuçcçO³çí nJççF&ouççvçí hççj hçç[uçíu³çç `Dçç@hçjíMçvç éçílçmççiçj`cçOçÓvç çÆMçkçÀç³çuçç çÆcçUçuçíu³çç kçÀçnçÇ iççíäçÇ hçá{çÇuçÒçcççCçí nçíl³çç. G®®ç lçb$ç%ççvç Jç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ iççíhçvççÇ³ç cçççÆnlççÇ mçbûçn J³çJçmLçç Jç mççOçvççb®ççÇ DççJçM³çkçÀlçç, iççíhçvççÇ³ç cçççÆnlççÇ®ççÇ GÊçcç ÒçkçÀçjí oíJççCçIçíJççCç kçÀjCçí, Òçl³çíkçÀ mlçjçJçj YçÓouç Jç Jçç³çámçívçç ³ççb®³ççcçO³çí Jç ³ççíi³ç JçíUçÇ mçbhçkç&À Jnç³çuçç nJçç. ³çç iççíäçRhççmçÓvç yççíOç IçíTvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCççmççþçÇ DççKçuçíu³çç DççjçKç[îççcçO³çí kçÀçnçÇ mçkçÀçjçlcçkçÀ yçouç kçÀjC³ççlç Dççuçí.

vççÌouç

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç YççjlççÇ³ç vççÌouççvçí `Dçç@hçjíMçvç lçuçJççj` nçÇ cççínçÇcç jçyççÆJçuççÇ nçílççÇ.



kçÀçjçÆiçuç®çí ³çá× yçHçÀç&U ÒçoíMççlç mçáª Dçmçu³ççvçí Òçl³ç#ç jCçYçÓcççÇJçj YçÓouç Jç nJççF&ouçç®çí pçJççvç uç{lç Dçmçu³çç®çí çÆ®ç$ç çÆomçlç nçílçí. ³çç®ç mçácççjçmç YççjlççÇ³ç vççÌouççvçí oíMçç®³çç j#çCççLç& p³çç nçuç®ççuççÇ kçíÀu³çç l³ççkçÀ[í HçÀçj®ç kçÀcççÇ uç#ç içíuçí nçílçí. vççÌouçç®³çç mçlçkç&ÀlçícçáUí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç YçÓouç Jç nJççF&ouççuçç KçÓhç®ç cçolç PççuççÇ. hçççÆkçÀmlççvççlççÇuç hççmçvççÇ ³çç MçnjçcçO³çí jç$ççÇ çÆJçcççvçí GlçjçÆJçC³çç®³çç nçuç®ççuççÇ®ççÇ cçççÆnlççÇ YççjlççÇ³ç vççÌouççuçç çÆcçUçuççÇ nçílççÇ. mççiçjçÇ nÎçÇlç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç nçuç®ççuççÇ Jçç{u³çç®çí lçí çÆvçoMç&kçÀ nçílçí. 21 cçí 1999 jçípççÇ vççÌouçç®³çç hççÆ½çcç kçÀcççb[vçí ÜçjkçÀç çÆkçÀvççN³ççJçjçÇuç lçÌvççlççÇlç Jçç{ kçíÀuççÇ. içápçjçlç®³çç çÆkçÀvççN³ççJçj hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçnçÇ oiççHçÀìkçÀç kçíÀu³ççmç l³ççuçç ®ççíKç GÊçj oíC³ççmççþçÇ ³çá×vççÌkçÀçb®çç cççíþç lççHçÀç lçíLçí lçÌvççlç kçÀjC³ççlç Dççuçç. Dçbocççvç-çÆvçkçÀçíyççj ³çíLçí vççÌouç Jç YçÓouçç®ççÇ SkçÀ mçb³çáÊçÀ kçÀJçç³çlç hççj hç[uççÇ. `DçbiççJçj ³ççuç lçj çEMçiççJçj IçíT` Dçmçç FMççjç hçççÆkçÀmlççvçuçç oíC³ççmççþçÇ®ç vççÌouççvçí ³çç kçÀJçç³çlççÇ kçíÀu³çç nçíl³çç. Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçíJçj hçççÆkçÀmlççvçvçí lççíHçÀçb®ççÇ cççí®çxyçboçÇ kçáÀþí kçáÀþí kçíÀuççÇ Dççní ní MççíOçÓvç kçÀç{C³ççmççþçÇ YçÓouççkçÀ[í vççÌouççvçí kçÀçnçÇ çÆJççÆMçä GhçkçÀjCçí hççþçÆJçuççÇ. içápçjçlçcçOççÇ} vççÆuç³çç ³çíLçÓvç vççÌouççvçí mçbhçÓCç& hççÆ½çcç çÆkçÀvççN³ççJçj uç#ç þíJçC³ççmççþçÇ çÆJçMçí<ç ³ççípçvçç kçÀç³çç&çÆvJçlç kçíÀuççÇ.

YçÓouç, vççÌouç, nJççF&ouç ³ççb®³çç ³ççíi³ç mçcçvJç³ççlçÓvç kçÀçjçÆiçuç ³çá× çEpçkçÀuçí içíuçí. nç çÆJçpç³ç mççcçÓçÆnkçÀ nçílçç, lççí J³ççÆÊçÀkçWÀçÆêlç Pççuçç vççnçÇ ní oíMçç®³çç Yçu³ççmççþçÇ GÊçcç Iç[uçí!



१० प�क%सत�नच� पळप�ट�प �

kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Yççjlççvçí uç<kçÀjçÇ kçÀçjJçç³ççblççÇuç Dçç¬çÀcçkçÀlçç Jçç{çÆJçu³ççvçblçj l³çç®ççÇ Oçiç hçççÆkçÀmlççvçuçç yçmçÓ uççiçuççÇ. ³çç ³çá×çojc³ççvç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvç®³çç mçjkçÀçjçbMççÇ DçcçíçÆjkçÀç Dçnçíjç$ç mçbhçkç&À mççOçÓvç Dççní, DçMççÇnçÇ cçççÆnlççÇ kçWÀêçÇ³ç cçbçÆ$çcçb[Uç®³çç mçáj#çç mççÆcçlççÇ®³çç yçÌþkçÀçbcçOçÓvç®ç Dççcnçuçç kçÀUuçíuççÇ nçílççÇ. 1999 mççuççÇ pçÓvç®³çç cçO³ççmç DçcçíçÆjkçíÀ®çí lçlkçÀçuççÇvç jçä^çO³ç#ç çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççbvççÇ hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ lçmçí®ç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççmçcçJçílç DçvçíkçÀoç oÓjOJçvççÇJçªvç mçbJçço mççOçuçíuçç nçílçç.

hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç uç<kçÀjÒçcçáKç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççb®çí Kççmç çÆcç$ç cççvçuçí pççCççjí DçcçíçÆjkçíÀ®³çç kçWÀêçÇ³ç kçÀcççb[®çí kçÀcççb[-Fvç- ®ççÇHçÀ pçvçjuç Dç@vLççívççÇ çÆpçVççÇ ³ççbvççÇ DçcçíçÆjkçÀvç jçä^çO³ç#ççb®³çç mçÓ®çvçívçámççj 24 Jç 25 pçÓvç 1999 ³çç kçÀçuççJçOççÇlç hçççÆkçÀmlççvç®çç oçÌjç kçíÀuçç. l³çç JçíUçÇ l³ççbvççÇ hçççÆkçÀmlççvççlççÇuç jçpçkçÀçÇ³ç vçílçí Jç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççb®ççÇnçÇ Yçíì IçílçuççÇ. l³çç oçÌN³ççlç hçççÆkçÀmlççvçuçç mhçä Mçyoçblç FMççjç oílççvçç Dç@vLççívççÇ çÆpçVççÇ ³ççbvççÇ mççbçÆiçlçuçí kçÀçÇ, hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ Yççjlçç®³çç mççÇcçícçOçÓvç cççIççjçÇ hçjlçuçí vççnçÇlç lçj oçívnçÇ oíMççblç ³çá× DçìU Dççní. hçççÆkçÀmlççvç mJçlç:uçç DçCçá³çá×ç®³çç kçÀ®ççìîççlç vçíTvç þíJçCççj Dçmçíuç lçj lççÇ l³çç oíMççmççþçÇ Dçl³çblç JççF&ì Içìvçç þjíuç. çÆpçVççÇ ³ççbvççÇ kçÀçjçÆiçuçmçboYçç&lç SkçÀ hçámlçkçÀnçÇ çÆuççÆnuçíuçí DçmçÓvç l³ççlç l³ççbvççÇ cnìuçí Dççní kçÀçÇ, kçÀçíCççÇnçÇ DççhçuççÇ çÆJçJçíkçÀyçá×çÇ içnçCç ìçkçÓÀvç ³çá× kçÀjCççj vççnçÇ. hçççÆkçÀmlççvççÇ vçílç=lJçç®³çç ®çínN³ççJçj®çç yçájKçç ìjçìjç HçÀçìuçíuçç nçílçç. YççjlççÇ³ç nÎçÇlç IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ hçávnç çÆvç³çb$çCç jí<çíhç³ç¥lç cççIççjçÇ pççCçí nçÇ l³çç oíMççmççþçÇ jçpçkçÀçÇ³ç Dççlcçnl³çç þjuççÇ DçmçlççÇ. oçívnçÇ oíMççblççÇuç LççbyçuçíuççÇ ®ç®çç& hçávnç mçáª nçíC³ççmççþçÇ çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççb®³çç hçá{çkçÀçjçvçí SkçÀ yçÌþkçÀ Dçç³ççíçÆpçlç kçÀjCçí, FlçkçíÀ®ç DçcçíçÆjkçÀç kçÀª MçkçÀlç nçílççÇ

hçççÆkçÀmlççvç®çí hçjjçä^ cçb$ççÇ mçjlççpç DçPççÇPç ³ççb®³çç DçmçHçÀuç Yççjlç oçÌN³ççvçblçj kçÀçjçÆiçuç ³çá×



mçbhççÆJçC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvç mçjkçÀçj kçÀçnçÇ JçíiçUç hç³çç&³ç MççíOçÓ uççiçuçí nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá× uçJçkçÀjçlç uçJçkçÀj mçbhççJçí, DçMççÇ®ç Dççcç®ççÇ F®sç nçílççÇ, Dçmçí vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ cnìuçí nçílçí. DççhçCç çEkçwuçìvç ³ççbvçç kçÀç Yçíìlç vççnçÇ lçmçí®ç kçÀçjçÆiçuç ³çá× mçbhççJçí cnCçÓvç hçá{çkçÀçj IçíC³ççmççþçÇ çEkçwuçìvç ³ççbvçç GÐçáÊçÀ kçÀç kçÀjçÇlç vççnçÇ, Dçmçí hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvçç l³çç JçíUçÇ çÆJç®ççjuçí nçílçí. çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççb®çí çÆJçMçí<ç mçnç³³çkçÀ lçmçí®ç oçÆ#çCç DçççÆMç³ççmçboYçç&lççÇuç çÆJçYççiçç®çí JççÆjÿ mçb®ççuçkçÀ ¬çÀámç çÆj[íumç ³ççbvççÇ SkçÀç çÆþkçÀçCççÇ çÆuçnÓvç þíJçuçí Dççní kçÀçÇ, 1999 ®³çç pçÓvç cççÆnv³çç®³çç DçKçíjçÇmç kçÀçjçÆiçuçÒçMvççÇ hçççÆkçÀmlççvç®ççÇ yççpçÓ I³ççJççÇ cnCçÓvç vçJççpç MçjçÇHçÀ çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççb®³çç JççjbJççj çÆJçvçJçC³çç kçÀjçÇlç nçílçí.

2 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççb®³ççMççÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ oÓjOJçvççÇJçªvç ÒçoçÇIç& ®ç®çç& kçíÀuççÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá× mçbhççÆJçC³ççmççþçÇ uçJçkçÀjçlç uçJçkçÀj lççí[içç kçÀç{C³ççlç hçá{çkçÀçj I³ççJçç, DçMççÇ içU çEkçwuçìvç ³ççbvçç IççuçC³ççlç DççuççÇ. ³çç ®ç®çxlççÇuç mçkçÀçjçlcçkçÀlçç hççnÓvç DççhçCç oámçN³çç®ç çÆoJçMççÇ Jçç@çEMçiìvçuçç ³çç³çuçç lç³ççj Dçmçu³çç®çínçÇ MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ çEkçwuçìvç ³ççbvçç mççbçÆiçlçuçí. hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ YççjlççÇ³ç nÎçÇlçÓvç cççIççjçÇ çÆHçÀjuçí hçççÆnpçí lçmçí®ç kçÀçMcççÇj ÒçMvç mççí[çÆJçC³ççmççþçÇ nmlç#çíhç kçÀjC³ççmç DçcçíçÆjkçÀç lç³ççj vççnçÇ, ³çç oçívç iççíäçÇ O³ççvççlç IçíTvç®ç lçácnçÇ Jçç@çEMçiìvçuçç ³çç, Dçmçí çEkçwuçìvç ³ççbvççÇ MçjçÇHçÀ ³ççbvçç þçcçhçCçí yçpççJçuçí nçílçí. l³ççJçj MçjçÇHçÀ çEkçwuçìvçvçç cnCççuçí kçÀçÇ, cççÇ 4 pçáuçÌ 1999 ³çç çÆoJçMççÇ DçcçíçÆjkçíÀ®³çç oçÌN³ççJçj ³çílç Dççní.

vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³çç ³çç DçcçíçÆjkçíÀ®³çç oçÌN³çç®³çç hçÓJç&mçbO³çíuçç hçççÆkçÀmlççvççÇ cçbçÆ$çcçb[Uç®³çç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ mççÆcçlççÇvçí SkçÀç yçÌþkçÀçÇojc³ççvç kçÀçnçÇ çÆvçCç&³ç Içílçuçí. ³çç yçÌþkçÀçÇuçç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ nínçÇ GhççÆmLçlç nçílçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çç yççÇcççí[ kçÀjC³ççmççþçÇ Yççjlççvçí Jçç³çáJçíiççvçí nçuç®ççuççÇ kçíÀu³çç nçíl³çç . l³çç®çç Òç®çb[ oyççJç hçççÆkçÀmlççvçJçj ³çíCçí mççnçÆpçkçÀ®ç nçílçí. Dççblçjjçä^çÇ³ç mlçjçJçj hçççÆkçÀmlççvç SkçÀìç hç[uçç nçílçç. ³çç®ç mçácççjçmç çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççbvççÇ DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ ³ççb®³ççMççÇ oÓjOJçvççÇJçªvç ®ç®çç& kçíÀuççÇ. ®ç®çxkçÀçÆjlçç DçcçíçÆjkçíÀuçç ³çíC³ççmççþçÇ Jççpçhçí³ççR®çí cçvç JçUçÆJçC³çç®çç çEkçwuçìvç ³ççbvççÇ hçájíhçÓj Òç³çlvç kçíÀuçç. hçCç Jççpçhçí³ççÇ l³ççbvçç yçOçuçí vççnçÇlç.

4 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ Jçç@çEMçiìvç ³çíLççÇuç yuçí³çj nçTmç ³çíLçí çÆyçuç çEkçwuçìvç Jç vçJççpç MçjçÇHçÀ



³ççb®³ççlççÇuç ®ç®çxuçç ÒççjbYç Pççuçç. ³çç ®ç®çx®³çç 24 lççmç DççOççÇ®ç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbkçÀ[Óvç `ìç³çiçj çÆnuç` ®çç kçÀypçç kçíÀuçç nçílçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlççÇuç Yççjlçç®çç çÆJçpç³ç ¢çÆähçLççlç çÆomçlç nçílçç. çÆyçuç çEkçwuçìvç Jç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççojc³ççvç Pççuçíu³çç ®ç®çxyççyçlç yçÏámç çÆj[uç ³ççbvççÇ Dççhçu³çç hçámlçkçÀçlç lççÇvç iççíäçRJçj Yçj çÆouçç Dççní. (Dç) YççjlççÇ³ç nÎçÇlçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ cççIççjçÇ hçjlççJçí. (yç) DçCçá³çá×ç®³çç nílçÓvçí®ç hçççÆkçÀmlççvç Mçm$ççm$çí çÆJçkçÀçÆmçlç kçÀjçÇlç Dççní, Dçmçç Dççjçíhç DçcçíçÆjkçíÀvçí hçççÆkçÀmlççvçJçj kçíÀuçç. kçÀçMcççÇj ÒçMvç mççí[çÆJçC³ççmççþçÇ DçcçíçÆjkçíÀvçí nmlç#çíhç kçÀjçJçç, DçMçç çÆJçvçJçC³çç çEkçwuçìvç ³ççbvçç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ ®ç®çx®³çç JçíUçÇ JççjbJççj kçíÀuçíu³çç nçíl³çç. Òçl³ç#ç çÆvç³çb$çCç jí<çí®ççÇ çÆmLçlççÇ pçÌmçí Lçí jçnçJççÇ, ³çç cçáÎîççJçj çÆyçuç çEkçwuçìvç JççjbJççj Yçj oílç nçílçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç kçÀçUçlç DçCçáyçç@cyç®çç Jççhçj kçÀjC³çç®³çç Oçcçkçw³çç vçJççpç MçjçÇHçÀ Jç hçççÆkçÀmlççvç®çí hçjjçä^ mççÆ®çJç MçcçMçço Dçncço ³ççbvççÇ JççjbJççj Yççjlççuçç çÆou³çç nçíl³çç. çÆnuçç hçJç&lçjçpççÇcçOççÇuç lçÌvççlç kçíÀuçíu³çç lççíHçÀç lçmçí®ç Òç#çíhçCççm$ç Òç#çíhçCçmLçUç®ççÇ [çiç[ápççÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj kçÀjçÇlç Dçmçu³çç®³çç KçyçjçÇ içáhlç®çjçbkçÀ[Óvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç çÆcçUçu³çç nçíl³çç. cçç$ç DçCJçm$ççb®çç nuuçç kçÀjC³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj pç³³çlç lç³ççjçÇ kçÀjçÇlç Dçmçu³çç®çí kçáÀþínçÇ çÆomçlç vçJnlçí. lçjçÇnçÇ mçbYççJ³ç OççíkçÀç ìçUC³ççmççþçÇ Yççjlççvçí cçnÊJçç®³çç çÆþkçÀçCççÇ #çíhçCççm$çí mçppç þíJçuççÇ. hçççÆkçÀmlççvçuçç pçMççmç lçmçí GÊçj oíC³ççmççþçÇ®ç nç hççÆJç$çç IçíC³ççlç Dççuçç. 5 pçáuçÌuçç kçWÀêçÇ³ç cçbçÆ$çcçb[Uç®³çç mçáj#çççÆJç<ç³çkçÀ mççÆcçlççÇ®³çç yçÌþkçÀçÇlç jçä^çÇ³ç mçbj#çCç mçuuççiççj yçÏpçíMç çÆcçÞç ³ççbvççÇ mçÓçÆ®çlç kçíÀuçí kçÀçÇ, `DççÆivç- 2` ³çç #çíhçCççm$çç®ççÇ ®çç®çCççÇ kçÀjC³çç®çç kçWÀêç®çç çÆJç®ççj Dççní. cçç$ç kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çç çÆJçmlççj kçÀjç³ç®çç vççnçÇ, Dçmçç uç<kçÀjçuçç DççoíMç çÆouçíuçç Dçmçlççvçç oámçN³çç yççpçÓuçç Sívç ³çá× kçÀçUçlç®ç #çíhçCççm$ççb®ççÇ ®çç®çCççÇ kçÀjCçí nçÇ kç=ÀlççÇ çÆJçmçbiçlç Jççìlç Dçmçu³çç®çí cççÇ mhçähçCçí hçblçÒçOççvç Jççpçhçí³ççÇ ³ççbvçç ³çç yçÌþkçÀçÇlç mççbçÆiçlçuçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç cççju³çç içíuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®³çç [ç³çN³çç Jç J³ççÆÊçÀiçlç hç$çí YççjlççÇ³ç pçJççvççbkçÀ[í DçmçÓvç ní Dçç¬çÀcçCç kçÀççÆMcçjçÇ mJççlçb$³ç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ kçíÀuçí Dçmçu³çç®çç oáìhhççÇ Òç®ççj Dççlçç lçjçÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí LççbyççÆJçuçç hçççÆnpçí, Dçmçç FMççjç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çí [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí. uçíHçwìvçbì pçvçjuç çÆvçcç&uç®çbê JççÇpç ³ççbvççÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí.uçç çÆouçç. nçÇ ®ç®çç& 6 pçáuçÌuçç PççuççÇ. ³çç®ç mçácççjçmç cççÇ kçÀçjçÆiçuç®çç oçÌjç kçíÀuçç. ³çç ³çá×çlç hççÆjçÆmLçlççÇ YççjlççÇ³ççb®³çç pçJçUpçJçU çÆvç³çb$çCççlç DççuçíuççÇ nçílççÇ. 8 pçáuçÌuçç jçä^çÇ³ç mçbj#çCç mçuuççiççj yçÏpçíMç çÆcçÞç,



cççÇ Jç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ DçMçç çÆlçIççb®ççÇ®ç hçblçÒçOççvççb®³çç çÆvçJççmçmLççvççÇ SkçÀ yçÌþkçÀ PççuççÇ. çÆvç³çb$çCç jí<çíhç³ç¥lç cççIççjçÇ pççC³ççmç hçççÆkçÀmlççvç lç³ççj Pççuçç Dçmçu³çç®çí Jççpçhçí³ççRvççÇ cçuçç mççbçÆiçlçuçí. l³ççbvçç ³çç Iç[çcççí[çÇJçj cççPççÇ ÒççÆlççÆ¬çÀ³çç nJççÇ nçílççÇ. l³ççJçj cççPççÇ uçiçí®ç®ççÇ ÒççÆlççÆ¬çÀ³çç DçMççÇ nçílççÇ kçÀçÇ, hçççÆkçÀmlççvç hçávnç çÆvç³çb$çCç jí<çíhç³ç¥lç cççIççjçÇ hçjlçç³çuçç lç³ççj Pççu³ççvçí uçiçí®ç ³çá× LççbyçJççJçí, Dçmçç çÆvçCç&³ç Içílçç ³çíCççj vççnçÇ. YççjlççÇ³ç uç<kçÀj ³çç iççíäçÇuçç lç³ççj nçíCççj vççnçÇ. çÆJçpç³ç Yççjlçç®³çç ¢äçÇhçLççlç Dçmçlççvçç Mç$çÓ®çç hçájlçç yççÇcççí[ kçíÀu³ççvçblçj®ç Mçm$çí c³ççvç kçÀjçJççÇlç, DçMçç cçvççÆmLçlççÇlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀj Dçmçu³çç®çí cççÇ hçblçÒçOççvççbvçç mççbçÆiçlçuçí.

8 pçáuçÌuçç cçuçç hçávnç hçblçÒçOççvççb®³çç çÆvçJççmçmLççvççÇ yççíuçççÆJçC³ççlç Dççuçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Içámçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çç mçHçÀç³çç kçÀjç³çuçç çÆkçÀlççÇ çÆoJçmç uççiçlççÇuç, Dçmçç ÒçMvç cçuçç hçblçÒçOççvççbvççÇ çÆJç®ççjuçç. nçÇ kçÀçjJççF& hççj hçç[ç³çuçç Dçboçpçí lççÇvç DççþJç[í uççiçlççÇuç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç hçççÆkçÀmlççvçvçí ÒççjbYç kçíÀuçç Dççní. l³ççcçáUí ³çç ³çá×çlç kçÀcççÇlç kçÀcççÇ YççjlççÇ³ç pçJççvç cççjuçí pççlççÇuç DçMçç®ç hç×lççÇvçí uç{Cçí DççJçM³çkçÀ Dççní, nçÇ yççyç hçblçÒçOççvç Jççpçhçí³ççRvçç cççÇ hçìJçÓvç çÆouççÇ. çÆvç³çb$çCç jí<çç hççj vç kçÀjlçç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíjçbvçç cççIççjçÇ hçjlççÆJçC³çç®çí DççJnçvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçhçá{í nçílçí. jçpçkçÀçÇ³ç hççÆjçÆmLçlççÇcçO³çí JççjbJççj yçouç nçílç nçílçí. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçlççÇuç çÆlçvnçÇ ouççb®³çç ÒçcçáKççbvççÇ SkçÀç yçÌþkçÀçÇlç Dçmçí SkçÀcçlççvçí þjçÆJçuçí kçÀçÇ, hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀ çÆJççÆMçä kçÀçuççJçOççÇlç cççIççj IçíCççj DçmçlççÇuç lçj nç lççí[içç Yççjlççvçí cççv³ç kçÀjç³çuçç lçj njkçÀlç vçJnlççÇ. cçç$ç kçÀçíCçl³çç ÒçoíMççlçÓvç ÒçLçcç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ cççIççj I³ççJççÇ ní þjçÆJçC³çç®çí mçJçç&çÆOçkçÀçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçkçÀ[í DçmçCççj nçílçí.

9 pçáuçÌ jçípççÇ YççjlççÇ³ç [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí.vçí hçççÆkçÀmlççvççlççÇuç Dççhçu³çç mçcçkçÀ#ç DççÆOçkçÀçN³ççbMççÇ ³çç mçJç& Iç[çcççí[çRyççyçlç ®ç®çç& kçíÀuççÇ. l³ççvçblçj yçjçÇ®ç YçJçlççÇ vç YçJçlççÇ nçíTvç 12 lçí 15 pçáuçÌojc³ççvç cçMkçÀçílçÓvç, 14-15 pçáuçÌojc³ççvç êçmçcçOçÓvç Jç 15-16 pçáuçÌuçç yçìççÆuçkçÀ #çí$ççlçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ IçámçKççíj mçÌçÆvçkçÀ cççIççjçÇ hçjlçÓ uççiçuçí. SkçÀç yççpçÓuçç hçççÆkçÀmlççvçuçç hçUlçç YçáF& Lççí[çÇ PççuçíuççÇ Dçmçlççvçç Yççjlççlç cçáK³ç çÆvçJç[CçÓkçÀ Dçç³çáÊçÀ Scç. Smç. çÆiçuç ³ççbvççÇ DççiççcççÇ uççíkçÀmçYçç çÆvçJç[CçákçÀçRmççþçÇ 11 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ DçO³ççoíMç pççjçÇ kçíÀuçç. l³ççcçáUí oíMççlççÇuç jçpçkçÀçÇ³ç çÆmLçlççÇ®çç vçÓj DççÆOçkçÀ®ç hççuçìuçç.



११ अ � य�धद�च� लनर�Eधद धमक%

}çnçíjcçO³çí HçíÀyçÏáJççjçÇ 1999 mççuççÇ Pççuçíu³çç SíçÆlçnççÆmçkçÀ YçíìçÇlç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvç®çí lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç Dçvçá¬çÀcçí DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ Jç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®³ççlç çÆJççÆJçOç cçáÎîççbJçj ®ç®çç& PççuççÇ nçílççÇ. l³ççlç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvç ³çç oçívnçÇ `DçCJçm$çOççjçÇ` oíMççbvççÇ

hçjmhçjçblççÇuç mçbIç<ç& ìçUuçç hçççÆnpçí, ³çç cçáÎîççJçj SkçÀcçlç Pççuçí nçílçí. çÆmçcçuçç kçÀjçjç®çí ³ççíi³ç hç×lççÇvçí hççuçvç kçÀjCçí lçmçí®ç pçccçÓ-kçÀçMcççÇjmççÆnlç mçJç& ÒçMvççbJçj ³ççíi³ç lççí[içç kçÀç{C³ççmççþçÇ mçáª Dçmçuçíu³çç Òç³çlvççbvçç DççCçKççÇ Jçíiç DççCçCçí; ³çç iççíäçRJçjnçÇ oçívnçÇ oíMççb®³çç hçblçÒçOççvççb®ççÇ ³çç ®ç®çxlç mçncçlççÇ PççuççÇ nçílççÇ.

hçççÆkçÀmlççvçcçO³çí DçOçÓvçcçOçÓvç `uççíkçÀMççnçÇ` lçÊJççJçj DççOçççÆjlç mçjkçÀçj mçÊçíJçj ³çílç Dçmçlçí, hçCç lçjçÇoíKççÇuç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ OççíjCç, DçCJçm$ççb®ççÇ çÆvçç|cçlççÇ, uç<kçÀjçJçjçÇuç çÆvç³çb$çCç ³çç mçJç& yççyççR®ççÇ mçÓ$çí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç nçlççÇ®ç Dçmçlççlç. Dçç@hçjíMçvç `yçê`®³çç vççJççKççuççÇ kçÀçjçÆiçuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjC³çç®ççÇ pççÇ cççínçÇcç nçlççÇ IçíC³ççlç DççuççÇ l³ççcçáUí DçvçíkçÀ jçpçkçÀçÇ³ç Jç uç<kçÀjçÇ uççYç nçíT MçkçÀlççlç, Dçmçí Dçç[çKçí hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçvçí yççbOçuçíuçí nçílçí. DçLçç&lç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç çÆouçíu³çç lç[çK³ççvçí hçççÆkçÀmlççvç®çí lçí Dçç[çKçí içUhçìuçí, nç Yççiç JçíiçUç!

kçÀçjçÆiçuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀjC³çç®ççÇ ³ççípçvçç hçççÆkçÀmlççvçvçí lç³ççj kçÀjC³ççlç l³çç oíMççkçÀ[í Dçmçuçíu³çç DçCJçm$çmçppçlçívçí yçjç®ç cççíþç DççOççj çÆcçUçuçç nçílçç. kçÀçjçÆiçuçhçájl³çç cç³çç&çÆolç Dçmçuçíu³çç mçbIç<çç&®çí ªhççblçj J³ççhçkçÀ ³çá×çcçO³çí kçíÀJnçnçÇ nçíT MçkçÀuçí Dçmçlçí. lçmçí nçíT vç³çí ³ççmççþçÇ YççjlççJçj DçCçáyçç@cyç nuuçç kçÀjCçí nç MçíJçì®çç hç³çç&³ç hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[í çÆMçuuçkçÀ nçílçç. Dççhçu³ççkçÀ[í DçCçáyçç@cyç Dççní ³çç SkçÀç®ç iççíäçÇhçç³ççÇ hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççb®³çç vçílç=lJççKççuççÇuç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀj Dççéçmlç nçílçí. DçCJçm$çOççjçÇ Dçmçu³ççcçáUí pçccçÓ-kçÀçMcççÇjcçOççÇuç sáhçí ³çá× lçmçí®ç kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç Dçç@hçjíMçvç yçêmççjK³çç DçYçê kçÀçjJçç³çç kçíÀu³çç lçjçÇ l³çç KçhçÓvç pççlççÇuç,



Yççjlç Dççhçu³çççÆJç©× hççjbhççÆjkçÀ hç×lççÇvçí ³çá× hçákçÀçjCççj vççnçÇ DçMççÇ DçìkçÀU hçççÆkçÀmlççvçvçí cçvççlç yççbOçuççÇ nçílççÇ. Dççblçjjçä^çÇ³ç mççÇcçç Dççíuççb[Óvç Yççjlççvçí hçççÆkçÀmlççvçJçj nuuççyççíuç kçíÀuçç®ç lçj l³ççcçáUí YççÆJç<³ççlç nçíCççN³çç hççÆjCççcççb®ççÇ pçyççyçoçjçÇ YççjlççJçj®ç jçnçÇuç, Dçmçí mçÓ®çkçÀ çÆJçOççvç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç SkçÀç JççÆjÿ DççÆOçkçÀçN³ççvçí kçíÀuçí nçílçí.

vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççb®çí cçvç JçUJçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ cçápçççÆnÎçÇvççb®³çç Jçí<ççlç kçÀçjçÆiçuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí. 24 cçí 1999 hç³ç¥lç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç hçççÆkçÀmlççvç®çí vççkçÀ vçkçwkçÀçÇ®ç Jçj nçílçí. hçCç l³ççvçblçj YççjlççÇ³ç YçÓouç, nJççF& ouç, vççÌouç ³ççbvççÇ mçcçvJç³ççvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí `Dçç@hçjíMçvç çÆJçpç³ç` nçÇ cççínçÇcç mçáª kçíÀuççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Içámçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çç yççÇcççí[ kçÀjC³ççmççþçÇ Dççhçu³çç nÎçÇlç®ç YççjlççÇ³ç nJççF& ouçç®³çç çÆJçcççvççbvççÇ lçáHçÀçvççÇ nuuçí mçáª kçíÀuçí. mççiçjçÇ nÎçÇlç YççjlççÇ³ç vççÌouçç®³çç pçnçpççb®çí lççHçíÀ ³çá× hçççÆJç$³ççlç GYçí þçkçÀuçí. hççÆ½çcç mççÇcçíJçj YççjlççÇ³ç YçÓouçç®çí pçJççvç ³çá×pçv³ç nçuç®ççuççÇ kçÀª uççiçuçí, l³çç JçíUímç hçççÆkçÀmlççvç®çí jçpçkçÀçÇ³ç vçílç=lJç kçÀçnçÇmçí LççÆkçÀlç Pççuçí. YççjlççkçÀ[Óvç DçMçç ÒçkçÀçj®³çç Òçl³çáÊçjç®ççÇ hçççÆkçÀmlççvçuçç Dçhçí#çç vçJnlççÇ. l³ççcçáUí J³ççhçkçÀ ³çá× uç{C³ççmççþçÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí hçÓCç& uç<kçÀjçÇ lç³ççjçÇnçÇ kçíÀuççÇ vçJnlççÇ.

26 cçí 1999 jçípççÇ hçççÆkçÀmlççvç®³çç [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí. vçí YççjlççÇ³ç nÎçÇlç®ç YççjlççÇ³ç uç{çT çÆJçcççvççbvççÇ ®ç{çÆJçuçíu³çç nuu³ççcççiç®çí F&çÆhmçlç pççCçÓvç IçíC³çç®çç Òç³çlvç kçíÀuçç. hçççÆkçÀmlççvç®³çç uç<kçÀjçÇ ®ççÌkçw³ççbJçj YççjlççÇ³ç nJççF& ouççvçí Dçç¬çÀcçCç kçÀª vç³çí, DçMççÇ YçÓçÆcçkçÀç hçççÆkçÀmlççvççÇ [çÇ. pççÇ. Scç. Dççí.vçí YççjlççkçÀ[í cççb[uççÇ. mççÇcçíJçjçÇuç hççÆjçÆmLçlççÇ `mçájUçÇlç` kçÀjC³çç®ççÇ Yçç<çç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç hççÆnu³ççboç®ç l³çç çÆoJçMççÇ hçççÆkçÀmlççvçkçÀ[Óvç JççhçjuççÇ içíuççÇ nçílççÇ.

l³çç®³çç oámçN³çç®ç çÆoJçMççÇ cnCçpçí 27 cçí jçípççÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç hççéç&YçÓcççÇJçj hçççÆkçÀmlççvç®çí hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ hççÆnu³ççboç®ç DçCJçm$ç mçppçlçímçboYçç&lççÇuç cçáÎç sí[uçç. Mç$çÓjçä^çvçí Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí®ç lçj DççcnçÇ JçíUÒçmçbiççÇ DçCJçm$ççbvççÇnçÇ nuuçç kçÀª, DçMççÇ DçÒçl³ç#ç OçcçkçÀçÇ Yççjlççuçç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ çÆouççÇ. DçCJçm$çmçppç Dçmçu³ççvçí hçççÆkçÀmlççvççÇ pçvçlçíuçç Dççlçç mJçlç:®³çç mçbj#çCçç®ççÇ kçÀçUpççÇ Jççìlç vççnçÇ, Dçmçí yçíOç[kçÀ çÆJçOççvçnçÇ vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ kçíÀuçíuçí nçílçí. ní `FMççjçW FMççjçW cçW` mçáª Dçmçlççvçç®ç vçJççpç µçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ Dççhçuçí hçjjçä^cçb$ççÇ mçjlççpç DçPççÇPç ³ççbvçç Yççjlçç®³çç oçÌN³ççJçj lççlç[çÇvçí hççþçÆJçC³çç®çç ÒçmlççJçnçÇ OçÓlç&hçCçí



cççb[uçç. YççjlççJçj JçíUÒçmçbiççÇ DçCJçm$çnuuççnçÇ ®ç{çÆJçuçç pççF&uç, DçMççÇ OçcçkçÀçÇ hçççÆkçÀmlççvçvçí oámçN³ççboç çÆouççÇ. lççí çÆoJçmç nçílçç 31 cçí 1999 ®çç. uççnçíj kçÀjçjçlççÇuç Mçm$ççm$ççb®³çç JççhçjçmçboYçç&lççÇuç kçÀuçcççJçj [çíUmçhçCçí mçnçÇ kçÀjCççjí hçççÆkçÀmlççvç®çí çÆJçoíMç mççÆ®çJç MçcçMçço Dçncço ³ççbvççÇnçÇ Dçç[Óvç Dçç[Óvç yççíuçlççvçç Yççjlççuçç FMççjç çÆouçç kçÀçÇ, hçççÆkçÀmlççvç mJçmçbj#çCççmççþçÇ kçÀçíCçl³ççnçÇ ÒçkçÀçj®³çç Mçm$çç®çç Jççhçj kçÀª MçkçÀlççí!

hççíKçjCç- 2 Jç ®çiççF& ³çíLçí Iç[çÆJçC³ççlç Dççuçíu³çç DçCçámHçÀçíìçvçblçjnçÇ Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçu³çç mçbj#çCççmççþçÇ kçÀçíCçl³ççnçÇ mJçªhçç®ççÇ þçímç DçCJçm$ç jCçvççÇlççÇ lç³ççj kçíÀuçíuççÇ vçJnlççÇ, nçÇ JçmlçáçÆmLçlççÇ Dççní. 1999 mççuç®³çç pçÓvç cççÆnv³çç®³çç cçO³ççuçç lççíÊççíçEuçiç çÆMçKçjçJçªvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvçç námçkçÀçJçÓvç uççJçC³ççmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí nçlççÇ IçílçuçíuççÇ cççínçÇcç Sívç Yçjçlç DççuçíuççÇ nçílççÇ. Dççlçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç DççÆOçkçÀ kçÀçU jçíKçÓvç þíJçCçí Mçkçw³ç vççnçÇ, hçççÆkçÀmlççvçMççÇ J³ççhçkçÀ mlçjçJçj kçíÀJnçnçÇ ³çá× sí[uçí pççT MçkçÀlçí, Dçmçí Yççjlçç®çí jçä^çÇ³ç mçáj#çç mçuuççiççj yçÏpçíMç çÆcçÞç ³ççbvççÇ DçcçíçÆjkçíÀ®çí mçáj#çç mçuuççiççj mç@C[çÇ yçiç&j ³ççbvçç yçpççJçuçí nçílçí. hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçu³çç mçÌçÆvçkçÀçbvçç cççIççjçÇ yççíuçççÆJçuçí vççnçÇ lçj YççjlççÇ³ç uç<kçÀj çÆvç³çb$çCç jí<çç Dççíuççb[Ó MçkçÀlçí, Dçmçç Lçíì FMççjç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ ³ççbvççÇ ³çç®ç ojc³ççvç hçççÆkçÀmlççvçuçç çÆouçíuçç nçílçç.

Dççblçjjçä^çÇ³ç mlçjçJçªvç hçççÆkçÀmlççvç®çç mçJç&$ç çÆvç<çíOç nçíT uççiçuçç. kçÀçjçÆiçuçcçOçÓvç hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçuçí mçÌv³ç cççiçí I³ççJçí ³ççmççþçÇ oyççJç Jçç{ç³çuçç uççiçuçç. DçcçíçÆjkçíÀ®çí DçO³ç#ç çÆyçuç çEkçwuçìvç ³ççb®³ççMççÇ Pççuçíu³çç ®ç®çxvçblçj 4 pçáuçÌ 1999 jçípççÇ kçÀçjçÆiçuçcçOçÓvç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³ç cççIççjçÇ yççíuçççÆJçC³çç®çç çÆvçCç&³ç vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ Içílçuçç. DçLçç&lç lççíhç³ç¥lç YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ YççÇcçhçjç¬çÀcç kçÀªvç êçmç, kçÀçjçÆiçuç, yçìççÆuçkçÀcçO³çí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvçç pçJçUpçJçU vççcçMçí<ç kçíÀuçíuçí nçílçí. vçJççpç MçjçÇHçÀ ³ççbvççÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌv³ççuçç cççIççjçÇ yççíuççJçÓvç J³ççhçkçÀ ³çá× ìçUu³çç®ççÇ SkçÀlçHçÀça MçíKççÇ çÆcçjJçuççÇ DçmçuççÇ lçjçÇ Yççjlççvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí kçíÀuçíuçç mçhçMçíuç hçjçYçJç hçççÆkçÀmlççvç®³çç kçÀhççUçJçj DçéçlLççc³çç®ççÇ YçUYçUlççÇ pçKçcç þíJçÓvç içíuçç, ní mççbiçç³çuçç vçkçÀçí®ç.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç DççOççÇ jçCçç YççÇcçoíJççÇ Lççì Jç vçblçj jCçsçí[oçmç, Dçmçç mJçlç:®çç `DçJçlççj` kçÀªvç Içílçuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvç®³çç DçCJçm$ç #çcçlçíyççyçlçnçÇ ÒçMvççÆ®çvn çÆvçcçç&Cç nçíCçí mççnçÆpçkçÀ®ç



nçílçí. kçÀçjçÆiçuç®³çç hççéç&YçÓcççÇJçj Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçcçO³çí Kçjí®ç DçCçá³çá× sí[uçí içíuçí Dçmçlçí kçÀç? cççPçí cçlç Dçmçí Dççní kçÀçÇ, hççÆ½çcççÇ mççÇcçíJçj YççjlççÇ³ç mçÌv³ççvçí kçíÀuçíuççÇ pçcçJççpçcçJç lçj çÆìuçç hçJç&lçjçpççÇ Yççiççlç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjç®³çç Jçç{uçíu³çç nçuç®ççuççÇ ³ççcçáUí hçççÆ½çcççl³ç oíMççblççÇuç ÒçmççjcççO³çcççbvççÇ Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçcçOççÇuç mçbYççJ³ç DçCçá³çá×ç®ççÇ ®ç®çç& cççÇþcçmççuçç uççJçÓvç mçáª kçíÀuççÇ. DçCJçm$ç ÒçmççjyçboçÇyççyçlç hçççÆ½çcççl³ç jçä^çb®³çç Dçmçuçíu³çç DççûçnçÇ YçÓçÆcçkçíÀuçç sío oíCççjí çÆ®ç$ç ÒçmççjcççO³çcçí jbiçJççÇlç Dçmçu³ççvçí ³çç mçJç& iççíäçR®çç GiççÇ®ç®ç vçkçÀçí FlçkçÀç içJçiçJçç Pççuçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá× LççbyççÆJçC³ççmççþçÇ mçç#ççlç DçcçíçÆjkçíÀ®çí DçO³ç#ç çÆyçuç çEkçwuçìvç Òç³çlvçMççÇuç Dçmçu³ççvçí®ç mçbYççJ³ç DçCçá³çá× jçíKçC³çç®çí Òç³çlvç mçáª Dçmçu³çç®³çç ®ç®çxuçç ÒçmççjcççO³çcççbkçÀ[Óvç nJçç çÆcçUçuççÇ.

hçççÆkçÀmlççvçvçí YççjlççJçj DçCçáyçç@cyç nuuçç kçíÀuçç Dçmçlçç lçj Yççjlçç®ççÇ ÒççÆlççÆ¬çÀ³çç kçÀç³ç DçmçlççÇ, ³çç ÒçMvççJçj cççPçí GÊçj Dçmçí Dççní kçÀçÇ, 1947-48, 1965, 1971 ³çç ³çá×çblç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçvçí çÆJç®ççjhçÓJç&kçÀ hçjmhçjçb®³çç vççiçjçÇ Jçml³çç Jç DççÌÐççíçÆiçkçÀ kçWÀêçbJçj nuuçí ®ç{çÆJçuçíuçí vçJnlçí. 1990 ®³çç oMçkçÀçlç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçuçç DçCçáMçÊçÀçÇ®çí mççcçL³ç& hçájlçí kçÀUÓvç ®çákçÀuçí nçílçí. oçívnçÇ oíMççbvççÇ DçCçá®çç®çC³çç kçíÀu³ççvçblçjnçÇ DçCJçm$ççb®³çç çÆJçOJçbmçkçÀlçí®çí ®çìkçíÀ kçÀçíCççuçç®ç yçmçÓ vç³çílç Dçmçç®ç kçÀuç Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvç®çç jççÆnuçíuçç Dççní. Yççjlççlç uççíkçÀMççnçÇ mçjkçÀçj DççÆmlçlJççlç Dçmçu³ççvçí ³çíLççÇuç DçCçákçÀç³ç&¬çÀcçç®ççÇ mçÓ$çí pçyççyçoçj cçb[UçR®³çç nçlççlç Dççnílç. hçççÆkçÀmlççvçvçí DççpçJçj lçjçÇ DçCçákçÀç³ç&¬çÀcç pçyççyçoçjçÇvçí jçyççÆJçuçç Dççní, hçCç lçíLçí uç<kçÀjç®çí Jç cçáçÆmuçcç onMçlçJççoç®çí Jçç{uçíuçí ÒçmLç uç#ççlç Içílçç nç DçCçákçÀç³ç&¬çÀcç ®çákçÀçÇ®³çç nçlççlç hç[Cççj®ç vççnçÇ, Dçmçí kçÀçíCççÇnçÇ sçlççÇþçíkçÀhçCçí mççbiçÓ MçkçÀCççj vççnçÇ. DçCçá³çá× nçíF&uç vç nçíF&uç, hçççÆkçÀmlççvçhççmçÓvç Yççjlççvçí DçKçb[ mççJçOççvç jçnç³çuçç®ç nJçí!



१२ णजडFन� लढणय�च� लनध�Eर

Òçl³çíkçÀ uç<kçÀjÒçcçáKç Dççhçu³çç kçÀç³ç&kçÀç}çcçO³çí uç<kçÀjç®çí DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCç JnçJçí ³ççmççþçÇ Òç³çlvçMççÇuç Dçmçlççí. 1997 cçO³çí uç<kçÀjÒçcçáKçhçoç®ççÇ mçÓ$çí mJççÇkçÀçju³ççvçblçj cççP³ççhçá{í DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCçç®çí ní®ç O³çí³ç nçílçí. mçMçm$ç mçívççouççb®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCççcçO³çí ³çílç Dçmçuçíuçí Dç[LçUí oÓj kçÀjC³ççmççþçÇ DççpçJçj kçÀOççÇnçÇ ÒçYççJççÇ Òç³çlvç Pççuçíuçí vççnçÇlç. vçJççÇvç mçbj#çCçmççcçûççÇ çÆJçkçÀlç IçíC³ççmççþçÇ hçájímçç çÆvçOççÇ vç çÆcçUCçí, kçÀçUçvçáªhç DççOçáçÆvçkçÀ Mçm$ççm$çí mçÌv³çç®³çç lççHçw³ççlç mççcççÇuç vç nçíCçí- ³ççbmççjK³çç mçcçm³çç GodYçJçlç®ç Dçmçlççlç. l³ççlçnçÇ Mçm$ççm$çí KçjíoçÇ kçÀjC³çç®ççÇ ÒççÆ¬çÀ³çç Dçl³çblç içáblççiçáblççÇ®ççÇ Dçmçu³ççvçí lçmçí®ç ³çç J³çJçnçjçbcçO³çí jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççb®çç nçíCççjç nmlç#çíhç hççnlçç mçÌv³çouççb®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCççlç çÆkçÀlççÇ `IççíìçUí` nçílç DçmçlççÇuç, ³çç®çç Dçboçpç kçÀçíCççuççnçÇ ³çíT MçkçÀlççí.

1990 ®³çç oMçkçÀçcçO³çí hçjoíMççÇ ®çuçvçç®çç lçáìJç[ç lçmçí®ç vççpçÓkçÀ yçvçuçíuççÇ Dççç|LçkçÀ çÆmLçlççÇ ³ççcçáUí mçbj#çCç ouççmççþçÇ KçjíoçÇ kçíÀu³çç pççCççN³çç Mçm$ççm$çí Jç GhçkçÀjCççb®³çç ÒçcççCççlç kçÀçnçÇMççÇ Içì PççuççÇ. 1987-88 cçO³çí mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ mççcçûççÇ çÆJçkçÀlç IçíC³ççmççþçÇ Dçmçuçíu³çç çÆvçOççÇlç jçä^çÇ³ç þçíkçÀU GlhçVçç®³çç lçáuçvçílç 3.59 ìkçwkçíÀ FlçkçÀçÇ Içì PççuççÇ. 1997-98 cçO³çí ³çç çÆvçOççÇ®çí ÒçcççCç 2.31 ìkçwkçw³ççbhç³ç¥lç KççuççÇ Içmçjuçí. 1991-92 mççuççÇ lç³ççj kçíÀuçíuççÇ DççþJççÇ mçbj#çCç ³ççípçvçç çÆvçJJçU kçÀçiçoçJçj®ç jççÆnuççÇ. ³çç ³ççípçvçíuçç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇvçí kçÀOççÇnçÇ cçbpçájçÇ çÆouççÇ vççnçÇ. l³ççcçáUí GhçuçyOç mççþîççhçÌkçÀçÇ 70 lçí 80 ìkçwkçíÀ nl³ççjí, oçªiççíUç ³çáçÆvçìcçO³çí þíJçÓvç, Gjuçíuçí mçççÆnl³ç ³çá×çmççþçÇ yççpçÓuçç jçKçÓvç þíJçCçí Dçmçç hççÆjhççþ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí mçáª kçíÀuçç. cçnçiç[îçç GhçkçÀjCççb®ççÇ KçjíoçÇ kçÀjC³ççmççþçÇ mçjkçÀçj hçájímçç çÆvçOççÇ oílç vçJnlçí. ³çç®ç ojc³ççvç vçJççÇ Dçç¬çÀcçCç ³çáçÆvçì, jçä^çÇ³ç jç³çHçÀumç®ççÇ mLççhçvçç PççuççÇ. ³çá× kçíÀJnçnçÇ nçíT MçkçÀlçí, ní uç#ççlç IçíTvç uç<kçÀjçJçj nçíCççN³çç oíKçYççuç Kç®çç&lçnçÇ Jçç{ PççuççÇ. hçCç l³çç ÒçcççCççlç kçWÀê mçjkçÀçjkçÀ[Óvç çÆvçOççÇ cçç$ç çÆcçUçuçç vççnçÇ.



1987-88 cçO³çí YççjlççÇ³ç YçÓouççJçj 16,384 kçÀçíìçÇ ©hç³çí Kç®ç& kçÀjC³ççlç Dççuçí nçílçí. mçbj#çCç lçmçí®ç Dçv³ç MççmçkçÀçÇ³ç Kç®ç& kçíÀu³ççvçblçj DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCççmççþçÇ YçÓouçç®³çç nçlççlç HçÀÊçÀ 2.30 kçÀçíìçÇ ©hç³çí®ç Gjuçí. cnCçpçí SkçÓÀCç jkçÀcçí®³çç 1.4 ìkçwkçíÀ FlçkçÀç®ç çÆvçOççÇ içbiççpçUçÇlç Gjuçç nçílçç. DçMçç J³çmlç iççÆCçlççcçáUí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCççJçj çÆJçhçjçÇlç hççÆjCççcç Pççuçç Dççní.

20 Dçç@kçwìçíyçj 1997 jçípççÇ vçJççÇ çÆouuççÇ ³çíLçí Dçç³ççíçÆpçuçíu³çç kçÀcççb[jçb®³çç mçb³çáÊçÀ mçbcçíuçvççlç hçblçÒçOççvç DçìuççÆyçnçjçÇ Jççpçhçí³ççÇ lçmçí®ç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇ®çí mçom³çnçÇ GhççÆmLçlç nçílçí. ³çç mçbcçíuçvççlç yççíuçlççvçç cççÇ cnìuçí nçílçí kçÀçÇ, mçbj#çCç DçLç&mçbkçÀuhççlççÇuç lçjlçáoçRcçO³çí Jç<çç&iççÆCçkçÀ Içì®ç nçílç DçmçÓvç, YçÓouççkçÀ[í DçmçuçíuççÇ nl³ççjí, oçªiççíUç, GhçkçÀjCçí ³ççb®çínçÇ ÒçcççCç kçÀcççÇ kçÀcççÇ nçílç Dççní. DççÆlççÆjÊçÀ mççcçûççÇ GhçuçyOç vçmçu³ççvçí DççOççÇ®³çç®ç iççíäçRJçj mçO³çç kçÀçcç YççiçJçuçí pççlç Dççní.

cçnÊJçhçÓCç& nl³ççjí Jç GhçkçÀjCççb®çç mçácççjí lççÇvç çÆhç{îççbhç³ç¥lç cnCçpçí 25 lçí 30 Jç<çx hçájíuç FlçkçÀç mçb®ç³ç kçÀjç³çuçç nJçç, ³çç çÆmç×çblççlçÓvç YçÓouç kçÀçcç kçÀjçÇlç Dçmçlçí. çÆJçÊççÇ³ç çÆmLçlççÇ lçmçí®ç Jçlç&cççvç hççÆjçÆmLçlççÇ ³ççb®çç cçíU IççuçC³ççmççþçÇ Dçmçç mçb®ç³ç kçÀjCçí DççJçM³çkçÀ Dçmçlçí. 1998 cçO³çí YçÓouççkçÀ[í DçmçuçíuççÇ yçnálççbMç FvÒçÀbìçÇ GhçkçÀjCçí nçÇ 1960-70 ®³çç oMçkçÀçlç yçvççÆJçuçíuççÇ nçílççÇ. 30 yçìççÆuç³çvç mçcççJçíMç Dçmçuçíu³çç jçä^çÇ³ç jç³çHçÀumçkçÀ[ínçÇ vçJççÇ nl³ççjí, GhçkçÀjCçí vçJnlççÇ. pçccçÓ- kçÀçMcççÇjcçO³çí onMçlçJççÐççbMççÇ cçákçÀçyçuçç kçÀjçÇlç Dçmçuçíu³çç jçä^çÇ³ç jç³çHçÀumç®³çç pçJççvççbvçç Mçm$ççm$çí Jç GhçkçÀjCççb®çç hçájJçþç YçÓouçç®³çç Yççb[çjçlçÓvç kçÀjC³ççlç ³çílç Dçmçí. jçä^çÇ³ç jç³çHçÀumçkçÀ[í DççOçáçÆvçkçÀ Mçm$ççm$çí pçJçUhççmç vçJnlççÇ®ç. Lççí[ímçí jCçiçç[í, uç<kçÀjçÇ Jççnvçí, yççíHçÀçímç& Jç oámçN³çç çÆhç{çÇlççÇuç kçÀçnçÇ DççOçáçÆvçkçÀ nl³ççjí JçiçUlçç mçJç& GhçkçÀjCçí Jç Mçm$ççm$çí nçÇ pçávççÇ®ç nçílççÇ.

1998 mççuççÇ Dçç@kçwìçíyçj cççÆnv³ççlç cçuçç hçblçÒçOççvç Jç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇ®³çç mçom³ççbmçcççíj çÆJç®ççj J³çÊçÀ kçÀjC³çç®ççÇ mçbOççÇ çÆcçUçuççÇ. l³ççlç cççÇ cnìuçí kçÀçÇ, YçÓouçç®³çç oíKçYççuççÇmççþçÇ Dçmçuçíu³çç Jççç|<çkçÀ çÆvçOççÇlç kçÀOççÇlçjçÇ lççW[çÇ uççJçC³ççhçájlççÇ Jçç{ kçíÀuççÇ pççlçí. ®çuçvç HçáÀiçJçìç uç#ççlç Içílçç DçvçíkçÀoç ³çç çÆvçOççÇcçO³çí kçÀhççlçnçÇ kçÀjC³ççlç ³çílçí. Jç<çç&iççÆCçkçÀ YçÓouççuçç uççiçCççjçÇ nl³ççjí Jç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ GhçkçÀjCçí ³ççb®ççÇ kçÀcçlçjlçç Jçç{lç®ç Dççní. l³ççcçáUí ³çç iççíäçR®ççÇ



DççJçM³çkçÀlçç çÆpçlçkçÀçÇ kçÀcççÇ Yççmçíuç lçíJç{í ®ççbiçuçí, ³çç¢äçÇvçí DççcnçÇ Òç³çlvç mçáª kçíÀuçí Dççnílç. lçjçÇnçÇ mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ vçJççÇvç GhçkçÀjCçí KçjíoçÇ kçÀjC³ççmççþçÇ 14,800 kçÀçíìçÇ ©hç³ççb®çç lçáìJç[ç YçÓouççuçç mçlççJçlççí®ç Dççní. YçÓouçç®çç ÒçcçáKç Pççu³ççvçblçj cççÇ ³çç ouçç®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCç ÒççÆ¬çÀ³çí®çç Dçç{çJçç Içílçuçç l³ççJçíUçÇ mçácççjí 50 npççj mçÌçÆvçkçÀçbvçç mçíJçççÆvçJç=Êç kçÀjC³çç®çç çÆvçCç&³ç cçuçç I³ççJçç uççiçuçç. l³ççcçáUí vçJçJ³çç hçb®çJççç|<çkçÀ ³ççípçvçícçO³çí 870 kçÀçíìçÇ ©hç³ççb®ççÇ yç®çlç nçíCççj Dçmçu³çç®çí cççP³çç çÆvçoMç&vççmç Dççuçí. YçÓouççkçÀ[í GhçuçyOç Dçmçuçíu³çç jkçÀcçí®³çç Kç®çç&cçO³çí ³ççíi³ç çÆcçUJçCççÇ kçÀªvç 20 npççj mçÌçÆvçkçÀçbvçç hçávnç lçÌvççlç kçÀjC³ççlç cçuçç ³çMç Dççuçí. nçlççÇ hçájímçç çÆvçOççÇ vçmçíuç lçj YççÆJç<³çkçÀçuççÇvç çÆJçkçÀçmçç®³çç ³ççípçvçç DççKçCçí çÆJçuç#çCç Dç[®çCççÇ®çí nçíTvç yçmçíuç. lçmçí®ç Mç$çÓJçj kçíÀuçíu³çç Dçç¬çÀcçCçç®ççÇ Oççj uçJçkçÀj®ç yççíLçì nçíF&uç DçççÆCç cççLççÇ hçjçYçJçç®çç çÆMçkçwkçÀç yçmçíuç, Dçmçç FMççjç oíTvç cççÇ hçblçÒçOççvç Jç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇ®³çç mçom³ççbvçç kçÀçnçÇ Ghçç³ç mçá®ççÆJçuçí...

YçÓouçç®³çç lççHçw³ççlç Mçm$ççm$çí Jç mçbj#çCç GhçkçÀjCççb®ççÇ DçmçuçíuççÇ kçÀcçlçjlçç Yçªvç kçÀç{C³ççmççþçÇ hçájíMçç çÆvçOççÇ®ççÇ lçjlçÓo kçÀjCçí.

jçä^çÇ³ç jç³çHçÀumç Jç çÆJçMçí<ç ouççbmççþçÇ JçíiçUç çÆvçOççÇ oíCçí.

`mçbj#çCç çÆMçuçkçÀçÇ çÆvçOççÇ`®ççÇ mLççhçvçç kçÀjCçí. pçíCçíkçÀªvç cçç®ç& mçbhçlçç mçbhçlçç Gjuçíuçç çÆvçOççÇ IççF&IççF&vçí mçbhççÆJçC³çç®ççÇ ÒçJç=ÊççÇ lç³ççj nçíF&uç.

vçJçJ³çç hçb®çJççç|<çkçÀ ³ççípçvçívçí cçbpçájçÇ çÆouçíu³çç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ GhçkçÀjCçí Jç Mçm$ççm$ççb®ççÇ KçjíoçÇ kçÀjC³ççmççþçÇ pçuçoiçlççÇvçí çÆvçCç&³ç IçíCçí.

YçÓouçç®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCçç®çç cçáÎç cççÇ cççP³çç uç<kçÀjÒçcçáKçhçoç®³çç kçÀçjkçÀçÇoçalç vçíncççÇ®ç mçjkçÀçjojyççjçÇ uççJçÓvç Oçjuçç nçílçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá× mçáª Pççuçí lçíJnç YçÓouççkçÀ[í DçmçuçíuççÇ nl³ççjí, oçªiççíUç, mçbj#çCç GhçkçÀjCçí ³ççb®ççÇ kçÀcçlçjlçç cççPçb cçvç çE®çlççûçmlç yçvçJçlç Dçmçí. yçHçÀç&U ÒçoíMççlç uç{lççvçç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ hççÆjOççvç kçÀjçJç³çç®çí kçÀhç[í, çÆmçivçuç GhçkçÀjCçí, yçáuçíìÒçÓHçÀ pç@kçíÀìmçd, cççÇçÆ[³çcç cçMççÇvçiçvç, jç@kçíÀì uççB®çj, cççíìç&j DççoçÇ mçççÆnl³çç®ççÇ YçÓouççkçÀ[í çÆJçuç#çCç kçÀcçlçjlçç nçílççÇ. lçjçÇnçÇ ³çç hççÆjçÆmLçlççÇJçj cççlç kçÀªvç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç hçççÆkçÀmlççvçuçç OçÓU ®ççjç³ç®ççÇ®ç, Dçmçç çÆvçOçç&j YççjlççÇ³ç pçJççvççbvççÇ kçíÀuçç nçílçç. DççhçCç kçÀçjçÆiçuç ³çá× çEpçkçÀuççí, ³çç®çç DçLç& mçbj#çCçmççcçûççÇ®³çç kçÀcçlçjlçí®³çç cçáÎîççJçj DççhçCç çÆJçpç³ç çÆcçUJçuçç, Dçmçç nçílç vççnçÇ. mçÌv³çouççb®çí DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCç nçÇ [çíUí Jç kçÀçvç GIç[í þíJçÓvç hççj hçç[çJç³çç®ççÇ yççyç Dççní. DçççÆCç DççhçCç vçícçkçíÀ lçí®ç çÆJçmçjuççí³ç!



१३ च�नच� छ� प� च�ल

DççcnçÇ Dççcç®çí hçjjçä^ OççíjCç DççcçÓuççûç yçouçuçí Dççní, Dçmçç Òç®ççj içíu³çç kçÀçnçÇ Jç<çç¥hççmçÓvç ®ççÇvç kçÀjçÇlç Dççní. Yççjlç Jç hçççÆkçÀmlççvçMççÇ mçbyçbOç ÒçmLçççÆhçlç kçÀjlççvçç kçÀçíCçlççnçÇ YçíoYççJç vç kçÀjC³çç®ççÇ YçÓçÆcçkçÀç ®ççÇvçvçí mJççÇkçÀçjuççÇ Dçmçu³çç®çí cnìuçí pççlçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç JçíUímç ®ççÇvçvçí KçjçíKçjçÇ®ç lçìmLç YçÓçÆcçkçÀç IçílçuççÇ nçílççÇ. cçç$ç, ³çç ³çá×kçÀçUçlç çÆvç³çb$çCç jí<çí®³çç pçJçU uç[çKç hççÆjmçjçlç lçmçí®ç Dç©Cçç®çuç ÒçoíMç®³çç mççÇcççYççiççlç ®ççÇvç®³çç hççÇhçumç çÆuçyçjíMçvç Dççcçça®³çç nçuç®ççuççÇ Jçç{u³çç nçíl³çç, níoíKççÇuç uçhçÓvç jççÆnuçíuçí vççnçÇ.

1986 mççuççÇ Dç©Cçç®çuç ÒçoíMççlççÇuç kçÀcçbiç çÆpçu¿ççlçu³çç Jççoûçmlç hççÆjmçjçlç mçÓcçjçí[çWiç ®çÓ (yççbiç[íiç) ®ççÇ Içìvçç Iç[uççÇ. hçá{í 1998 cçO³çí Yççjlççvçí DçCçá®çç®çCççÇ kçíÀuççÇ. l³ççvçblçj hççÇhçumç çÆjhççÆyuçkçÀvç Dççcççavçí mççÇcçíJçjçÇuç hçnçjí DççÆOçkçÀ®ç kçÀ[kçÀ kçíÀuçí. mççÇcççYççiççbcçO³çí cçÓuçYçÓlç mçáçÆJçOççb®çí hçkçwkçíÀ pççUí çÆJçCçC³ççJçj ®ççÇvç Yçj oílç Dççní. l³ççcçáUí Dççhçu³çç uç<kçÀjç®³çç nçuç®ççuççRcçO³çí Jçç{ PççuççÇ, Dçmçí mhçäçÇkçÀjCç ®ççÇvç oíT MçkçíÀuç. lçjçÇoíKççÇuç- (Dç) çÆì^iç hçþçj ³çç Jççoûçmlç YççiççcçO³çí ®ççÇvçvçí jmlçç yççbOçC³ççmççþçÇ 1999 cçO³çí kçíÀuçíuçí pççíjkçÀmç Òç³çlvç, (yç) Dç©Cçç®çuç ÒçoíMçcçOççÇuç kçÀcçbiç çÆpçu¿ççlççÇuç ®ççílPçícçO³çí lçÌvççlç kçíÀuçíu³çç çÆ®çvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ Dç®ççvçkçÀ mJççÇkçÀçjuçíuçí Dçç¬çÀcçkçÀ OççíjCç, (kçÀ) Dç©Cçç®çuç ÒçoíMçuçç uççiçÓvç Dçmçuçíu³çç çÆ®çvççÇ ÒçoíMççcçO³çí DççJçM³çkçÀlçíhçí#çç pççmlç mçÌv³ç lçÌvççlç kçÀjCçí- ³çç çÆlçvnçÇ iççíäçR®çç DçY³ççmç kçíÀuçç lçj ®ççÇvç®ççÇ hççJçuçí Yççjlçç®³çç çÆJçjçíOççlç®ç hç[lç nçílççÇ, ní mhçä nçíF&uç.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç JçíUímç ®ççÇvç®³çç mççÇcççJçlçça Yççiççlç uç<kçÀjçÇ nçuç®ççuççRvçç Jçíiç Dççuçíuçç nçílçç. ³çç kçÀçUçlç ®ççÇvçvçí hçá{çÇuç ÒçoíMççbcçO³çí uç<kçÀjçÇ içmlç Jçç{JçuççÇ nçílççÇ...

[ícç®ççíkçÀ- 6 pçÓvç 1999 jçípççÇ uç[çKç®³çç [ícç®ççíkçÀ ³çíLçí 70 çÆ®çvççÇ mçÌçÆvçkçÀçb®çí içmlççÇ hçLçkçÀ hççnC³ççlç Dççuçí nçílçí. içmlççÇ hçLçkçÀçlççÇuç DçvçíkçÀ mçÌçÆvçkçÀ pçávçí [ícç®ççíkçÀ ³çç çÆþkçÀçCççhç³ç¥lç Dççuçí nçílçí. l³ççlççÇuç kçÀçnçÇ mçÌçÆvçkçÀ Òçl³ç#ç çÆvç³çb$çCç jí<çí®³çç mçcççblçj oçÆ#çCç çÆoMçíuçç hçá{í mçjkçÀuçí nçílçí.



ní içmlççÇ hçLçkçÀ ³çç #çí$ççlç mçácççjí SkçÀ lççmç nçílçí. Yççjlççvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá× sí[uçí l³çç®çJçíUçÇ çÆ®çvççÇ uç<kçÀjçkçÀ[Óvç nçÇ nçuç®ççuç PççuçíuççÇ nçílççÇ.

hçÌvçvççWiç lmççí (uç[çKçcçOççÇuç SkçÀ Pçjç)- ®ççÇvçvçí mhççiçvçÓjhççmçÓvç (uç[çKç) ³çç PçN³çç®³çç oçÆ#çCç çÆkçÀvççN³ççhç³ç¥lç SkçÀ jmlçç yçvçJçuçç. l³ççcçáUí ³çç çÆJçYççiççlç çÆ®çvççÇ uç<kçÀjçlççÇuç içmlççÇ hçLçkçÀçbcçO³çí ®ççbiçuçí oUCçJçUCç nçíT MçkçÀuçí. 150 lçí 200 cçpçájçbvççÇ çÆoJçmç-jç$ç jçyçÓvç nç jmlçç yççbOçuçç.

çÆì^iç hçþçj- uç[çKçcçOççÇuç nç Jççoûçmlç Yççiç DçmçÓvç, ³çíLççÇuç mççÇcçímçboYçç&lç Yççjlç Jç ®ççÇvç ³ççb®³ççcçO³çí Jçço Dççní. uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF& vçJní, lçj ®ç®çx®³çç cççO³çcççlçÓvç®ç nç mççÇcççÒçMvç mççí[Jçç³çuçç nJçç, ³ççJçj Yççjlç Jç ®ççÇvç ³ççb®ççÇ mçncçlççÇ PççuççÇ Dççní. 1999 ®³çç pçÓvç cççÆnv³çç®³çç DçKçíj®³çç DççþJç[îççhççmçÓvç ®ççÇvçvçí ³çç Yççiççlç jmlçíyççbOçCççÇ®çí kçÀçcç nçlççÇ Içílçuçí nçílçí. ³çç ÒçoíMççJçj nkçwkçÀ mççbiçC³ççmççþçÇ ®ççÇvçvçí j®çuçíuçí ní kçÀçjmLççvç nçílçí.

®ççblPçí- ®ççÇvçvçí pçáuçÌ 1999 cçO³çí ®ççblPçí ³çíLçí Dççhçu³çç DçmLçç³ççÇ ®ççÌkçw³ççbJçj mçÌçÆvçkçÀ lçÌvççlç kçíÀuçí. ®ççblPçí ³çíLçí ®ççÇvçvçí HçÀÊçÀ kçÀbhçvççÇ lçÌvççlç kçíÀuççÇ nçílççÇ Jç yççkçÀçÇ®çí mçÌçÆvçkçÀ hçá{çÇuç DççoíMçç®³çç ÒçlççÇ#çílç nçílçí. ®ççÇvçvçí DçmLçç³ççÇ ®ççÌkçw³çç GþJçu³ççvçblçj®ç ³çç Yççiççlç çÆvçcçç&Cç Pççuçíuçç lçCççJç çÆvçJçUC³ççmç cçolç nçíCççj nçílççÇ. hçCç ®ççÇvç l³ççmç jçpççÇ vçJnlçç. DççhçuççÇ kçÀ#çç Dççíuççb[Óvç hçá{í Dççuçíuçí çÆ®çvççÇ Jç YççjlççÇ³ç mçÌçÆvçkçÀ mçhìWyçj 1999 ®³çç DçKçíjçÇmç Dççhçu³çç hçÓJçça®³çç çÆþkçÀçCççÇ cççIççjçÇ hçjlçuçí.

çÆ®çvççÇ YçÓouççlççÇuç hççjbhççÆjkçÀ Mçm$ççm$çí, GhçkçÀjCçí ³ççb®ççÇ oíKçYççuç kçÀjCççN³çç Mçm$ççiççj çÆJçYççiççlççÇuç hççÇ. Suç. S. mçb®ççuçkçÀçbvççÇ hçççÆkçÀmlççvççÇ YçÓouççlççÇuç Mçm$ççm$çí, oçªiççíUç ³ççb®ççÇ kçÀcçlçjlçç oÓj kçÀjC³ççmççþçÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç ojc³ççvç®ç Fmuççcççyçço®çç oçÌjç kçíÀuçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç hçÓJçça hçblçÒçOççvç vçJççpç MçjçÇHçÀ Jç lçlkçÀçuççÇvç uç<kçÀjÒçcçáKç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ ®ççÇvç®çç oçÌjç kçíÀuçç nçílçç. kçÀçíCçl³ççnçÇ hççÆjçÆmLçlççÇlç hçççÆkçÀmlççvç Jç ®ççÇvçojc³ççvç®çí mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ mçbyçbOç IççÆvçÿ®ç jçnçCççj, nínçÇ ³çç Iç[çcççí[çRlçÓvç çÆmç× Pççuçí.

Dç©Cçç®çuç ÒçoíMçcçOççÇuç hççÆ½çcç kçÀcçWiç çÆpçu¿ççcçO³çí GÊçcç jmlçí vççnçÇlç. l³ççcçáUí YççjlççÇ³ç mçÌv³çç®³çç nçuç®ççuççÇ ³çç #çí$ççcçO³çí pçuço jçÇlççÇvçí JnçJ³ççlç ³ççmççþçÇ lççlç[çÇvçí Ghçç³ç ³ççípçC³ççlç



Dççuçí. ®ççÇvçvçí ³çç ÒçoíMççlç Dçç¬çÀcçCç kçíÀuçí®ç, lçj lçí JçíUçÇ®ç LççíhççÆJçlçç ³ççJçí, ³ççmççþçÇ nçÇ J³çÓnj®çvçç kçÀjC³ççlç DççuççÇ. oÓjmçb®ççj, oUCçJçUCç ³çb$çCçç ³ççb®³ççlççÇuç $çáìçRcçáUí çÆì^iç hçþçj Yççiççlç YççjlççÇ³ç mçÌv³ç kçÀçnçÇ yççyçlççRlç vçkçwkçÀçÇ®ç kçÀcççÇ hç[lç nçílçí. çÆ®çvççÇ uç<kçÀjç®³çç nçuç®ççuççRJçj yççjçÇkçÀ uç#ç þíJçC³ççmççþçÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®ççÇnçÇ içmlç Jçç{çÆJçC³ççlç DççuççÇ. cçç$ç l³ççlçÓvç ®ççÇvçyçjçíyçj ³çá×çuçç lççW[ HçáÀìCççj vççnçÇ, Flçhçlç o#çlçç IçíC³ççlç DççuççÇ.

Yççjlç Jç ®ççÇvç ³ççb®³ççcçO³çí 4050 çÆkçÀ.cççÇ. uççbyççÇ®ççÇ mççÇcççjí<çç Dççní. ®ççÇvç nçÇ pçiççlççÇuç cçnçMçÊçÀçÇ cnCçÓvç hçá{í ³çílç Dççní. Yççjlçç®³çç lçáuçvçílç ®ççÇvç®³çç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ nçuç®ççuççRcçáUí hç[CççN³çç ÒçYççJçç®çí çÆJçMuçí<çCç kçÀjlççvçç hçá{çÇuç iççíäçRJçj çÆJçMçí<ç uç#ç oíCçí DççJçM³çkçÀ Dççní.- (1) oçívnçÇ oíMççbcçO³çí Dçmçuçíu³çç mççÇcççÒçMvççJçj DçÐççhç mçcççOççvçkçÀçjkçÀ lççí[içç çÆvçIççuçíuçç vççnçÇ. (2) çÆcç[uç çEkçÀiç[cç®³çç ªhççlç ®ççÇvçvçí vçíncççÇ®ç Dçç¬çÀcçkçÀ OççíjCçç®çç DçJçuçbyç kçíÀuçíuçç nçílçç. 1949 vçblçjnçÇ ³çç oíMççvçí ní®ç OççíjCç kçÀç³çcç jçKçuçí nçílçí. (3) vçíhççU, c³ççvçcççj, yççbiçuççoíMç, ÞççÇuçbkçÀç, hçççÆkçÀmlççvç ³çç Yççjlçç®³çç MçípççjçÇuç oíMççbvççÇ ®ççÇvçkçÀ[Óvç cççíþîçç ÒçcççCççJçj mçbj#çCç mççcçáûççÇ Jç GhçkçÀjCçí KçjíoçÇ kçíÀuçíuççÇ Dççnílç. (4) hçççÆkçÀmlççvç Jç ®ççÇvçcçO³çí IççÆvçÿ mçbyçbOç Dççnílç. (5) Dççblçjjçä^çÇ³ç Òççyçu³ççcçO³çí mçbIç<ç& Jç DçMççblçlçícçáUí®ç DçvçíkçÀoç mçblçáuçvç nçílç Dçmçlçí, ní SíçÆlçnççÆmçkçÀ mçl³ç Dççní.

1962 ®³çç Yççjlç-®ççÇvç ³çá×çvçblçj hçççÆkçÀmlççvçvçí Dççhçu³çç kçÀypççlççÇuç kçÀçMcççÇj®çç SkçÀ çÆnmmçç (®ççÇvç®³çç mççÇcçíuçç KçíìÓvç Dçmçuçíuçç MçkçÀuçiççcç çEKç[çÇ®çç Yççiç) ®ççÇvçuçç çÆouçç Jç ®ççÇvçyçjçíyçj®çç mççÇcççlçbìç kçÀçÌMçu³ççvçí mççí[çÆJçuçç. hçççÆkçÀmlççvç®³çç ³çç çÆvçCç&³ççcçáUí l³çç®çí ®ççÇvçyçjçíyçj GÊçcç mçbyçbOç ÒçmLçççÆhçlç Pççuçí. 1965 ®³çç ³çá×çlç ®ççÇvçvçí mççÇcççÒçMvçç®çç yççiçáuçyçáJçç GYçç kçÀªvç KçÓhç cççíþçÇ uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF& kçíÀuççÇ vçJnlççÇ lçjçÇ hçççÆkçÀmlççvçuçç DççÌÐççíçÆiçkçÀ, uç<kçÀjçÇ Jç jçpçkçÀçÇ³ç #çí$ççlç ®ççÇvç®çí cççíþí mçnkçÀç³ç& vçíncççÇ®ç uççYçuçí Dççní. hçççÆkçÀmlççvç- ®ççÇvç ³ççb®³ççlççÇuç ní mçbyçbOç cnCçpçí `Fmuççcç Jç kçÀvHçw³çáçÆMçDçmç çÆJç®ççjçb®çç mçbiçcç` Dçmçu³çç®çí cççvçC³ççlç ³çílçí.

içíu³çç 50 Jç<çç¥lç ®ççÇvç®³çç mçbj#çCççÆJç<ç³çkçÀ OççíjCççbcçO³çí DçvçíkçÀ yçouç Pçç}íuçí Dççnílç. cççDççí®³çç `pçvç³çá×ç`hççmçÓvç lçí 1980 ®³çç oMçkçÀç®³çç cçO³ççuçç [Wiç®³çç DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCçç®³çç vççN³ççhç³ç¥lç ®ççÇvçvçí mJçlç:lç DçvçíkçÀ yçouç Iç[çÆJçuçí Dççnílç. ®ççÇvçcçO³çí 1980 ®³çç oMçkçÀçvçblçj DçvçíkçÀ çÆJçoíMççÇ kçÀbhçv³ççbvççÇ cççíþçÇ içáblçJçCçÓkçÀ kçÀjC³ççmç ÒççjbYç kçíÀuçç. 2004 mççuççÇ ®ççÇvçvçí Dççhçu³çç mçÌv³ççJçj 25



Dçypç [ç@uçj FlçkçÀç çÆvçOççÇ Kç®ç& kçíÀuçç nçílçç. #çíhçCççm$çí çÆJçkçÀçÆmçlç kçÀjCçí, pçuç- mLçuç- vçYç ³çá×#çcçlçílç Jçç{ kçÀjCçí, DççOçáçÆvçkçÀçÇkçÀjCçç®³çç cççO³çcççlçÓvç mçÌv³çç®³çç lççÇvçnçÇ ouççblç GÊçcç mçcçvJç³ç ÒçmLçççÆhçlç kçÀjCçí- nçÇ kçÀçcçí ®ççÇvçvçí ³ççípçvççyç× jçÇlççÇvçí hççj hçç[uççÇ Dççnílç. oámçN³çç yççpçÓuçç ³çç iççíäçR®çí o[hçCç ³çíTvç YççjlççuççnçÇ Dççhçu³çç mçbj#çCç Kç®çç&lç Jçç{ kçÀjCçí DçhççÆjnç³ç& yçvçuçí Dççní. Yççjlç Jç ®ççÇvçojc³ççvç®çç mççÇcççÒçMvç mççí[çÆJçC³ççmççþçÇ jçpçkçÀçÇ³ç mlçjçJçj mçlçlç ®ç®çç& nçílç Dçmçlççlç. ®ççÇvçuçç uççiçÓvç Dçmçuçíu³çç Yççiççlç®ç kçÀçjçÆiçuç, çÆmç³çç®çívç iuçíçÆMç³çj, kçÀçjçkçÀçíjcç ní Yççiç ³çílççlç. mçbj#çCç¢äîçç nç mçJç&®ç ÒçoíMç mçbJçíovçMççÇuç Dççní. kçÀçjçÆiçuçJçj Dçç¬çÀcçCç kçÀªvç hçççÆkçÀmlççvçvçí ³çç ³çá×çlç YççjlçççÆJçjçíOççlç ®ççÇvçuççnçÇ DçÒçl³ç#çhçCçí içáblççÆJçC³çç®çç Òç³çlvç kçíÀuçç nçílçç. nçÇ mçJç& çÆmLçlççÇ hççnlçç `çEnoçÇ-çÆ®çvççÇ YççF& YççF&`mççjKçç Yççyç[íhçCçç YççjlççÇ³ç jçp³çkçÀlçx hçávnç kçÀjCççj vççnçÇlç, DçMççÇ DççMçç kçÀª ³çç!



१४ क�रल-लच� र�जक%य भ��"वल

YççjlççÇ³ç uç<kçÀj ní oíMççlççÇuç jçpçkçÀçÇ³ç ÒçYççJççhççmçÓvç vçíncççÇ®ç DççÆuçhlç jççÆnuçíuçí Dççní. YççjlççlççÇuç ÒçyçU uççíkçÀMççnçÇ J³çJçmLçícçáUí oíMçç®ççÇ Oçájç jçpçkçÀçÇ³ç vçílç=lJççkçÀ[í mçájçÆ#çlç Dççní Jç mçÊççOççN³ççb®çí DççoíMç hççuçvç kçÀjC³çç®çí J³ççJçmçççÆ³çkçÀ kçÀlç&J³ç YççjlççÇ³ç uç<kçÀj vçíìçvçí hççj hçç[lçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çuçç ÒççjbYç Pççuçç lçíJnç kçWÀêçcçO³çí jçä^çÇ³ç uççíkçÀMççnçÇ DççIçç[çÇ®çí mçjkçÀçj mçÊçíJçj nçílçí. hçá{çÇuç kçÀçnçÇ cççÆnv³ççblç®ç uççíkçÀmçYçí®³çç çÆvçJç[CçákçÀç hççj hç[Cççj nçíl³çç. Dçv³ç uççíkçÀçbÒçcççCçí®ç

yçnálççbMç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççbvçç hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuçcçO³çí kçÀçíCçl³çç ÒçkçÀçjí IçámçKççíjçÇ kçíÀuçíuççÇ Dççní, ³çççÆJç<ç³ççÇ kçÀçnçÇnçÇ cçççÆnlççÇ vçJnlççÇ. cçç$ç, kçÀçjçÆiçuç®³çç ³çá×çuçç lççW[ HçáÀìuçí, lçmçí oíMçç®³çç mçájçÆ#çlçlçíçÆJç<ç³ççÇ mçcççpçç®³çç mçJç&®ç mlçjçblçÓvç çE®çlçç J³çÊçÀ nçíT uççiçuççÇ. YççjlççÇ³ç içáhlçníj ³çb$çCçç kçáÀ®çkçÀçcççÇ DçmçÓvç, oíMçç®³çç mçbj#çCç mçppçlçíçÆJç<ç³ççÇ jçuççíDçç mçjkçÀçj çÆvç<kçÀçUpççÇ Dççní, Dçmçç Dççjçíhç çÆJçjçíOççÇ hç#ççbvççÇ kçíÀuçç. l³ççvçblçj cçç$ç DçMçç kçÀçnçÇ Içìvçç Iç[u³çç kçÀçÇ, l³ççlç YçÓouçç®çí vççJç çÆJçvççkçÀçjCç iççíJçuçí içíuçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lççÇuç mçl³ççÆmLçlççÇ mçcçpççJçÓvç mççbiçC³ççmççþçÇ kçWÀê mçjkçÀçjvçí DçvçíkçÀ yçÌþkçÀç Dçç³ççíçÆpçlç kçíÀu³çç nçíl³çç. ³çç yçÌþkçÀçbcçO³çí jçp³çhççuç, çÆJççÆJçOç jçp³ççb®çí cçáK³çcçb$ççÇ, mçbmço mçom³ç mçnYççiççÇ nçílç Dçmçlç. ³çç mçJçç¥mçcççíj uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçjçÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç mçJç& JçmlçáçÆmLçlççÇ mçcçpççJçÓvç mççbiçlç Dçmçlç. ³çç çÆvçJçíovççvçblçj uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçjçÇ l³çç yçÌþkçÀçÇlçÓvç çÆvçIçÓvç pççlç Jç l³ççvçblçj®ç jçpçkçÀçÇ³ç ¢çÆäkçÀçívççlçÓvç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lççÇuç ®ç®çxuçç ÒççjbYç nçílç Dçmçí. DçMçç®ç SkçÀç yçÌþkçÀçÇcçO³çí jçuççíDçç mçjkçÀçjvçí YçÓouççuçç çÆvç<kçÀçjCç JççoçcçO³çí Dççí{uçí.

³çç yçÌþkçÀçÇlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç çÆlçvnçÇ ouççb®çí mçÌv³ç DççÆYç³ççvç mçb®ççuçkçÀ GhççÆmLçlç nçílçí. jçä^çÇ³ç uççíkçÀMççnçÇ DççIçç[çÇlççÇuç IçìkçÀ hç#ççb®³çç Kççmçoçjçb®³çç yçÌþkçÀçÇlç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç cçççÆnlççÇ mççoj kçÀjC³çç®çç DççoíMç lççÇvçnçÇ mçÌv³ç DççÆYç³ççvç mçb®ççuçkçÀçbvçç DçiçoçÇ Dçç³çl³çç JçíUçÇ mçjkçÀçjvçí çÆouçç nçílçç. mçbmço YçJçvççlç Pççuçíu³çç ³çç yçÌþkçÀçÇmçboYçç&lç çÆJçjçíOççÇ hç#ç Jç ÒçmççjcççO³çcççbvçç cçççÆnlççÇ kçÀUu³ççvçblçj l³ççbvççÇ ³çç ÒçkçÀjCçç®çç cççíþç iççpççJççpçç kçíÀuçç. nçÇ yçÌþkçÀ PççuççÇ lçíJnç cççÇ



çÆouuççÇ®³çç yççníj nçílççí. yçÌþkçÀçÇuçç GhççÆmLçlç Dçmçuçíu³çç YççjlççÇ³ç nJççF& ouçç®³çç DççÆOçkçÀçN³çç®çínçÇ Dçç[vççJç cççÆuçkçÀ nçílçí, hçCç lçí Dççhçuçí vççJç çÆuççÆnlççvçç ÒççjbYççÇ Smç. kçíÀ. Dçmçç GuuçíKç kçÀjçÇlç. kçÀçnçÇ uççíkçÀçbvçç Jççìuçí kçÀçÇ, ³çç yçÌþkçÀçÇuçç cççÇ®ç GhççÆmLçlç nçílççí. l³ççcçáUí ³çç yçÌþkçÀçÇ®çí Dçç³ççípçvç kçÀjC³ççlç cççPçç®ç çEmçnç®çç Jççìç nçílçç, DçMççÇ ìçÇkçíÀ®ççÇ Pççí[ GþJçC³ççlç DççuççÇ.

mçbmço YçJçvççlç Pççuçíu³çç ³çç yçÌþkçÀçÇcçO³çí kçÀçjçÆiçuçmçboYçç&lç çÆvçJçíovç kçÀjC³ççmççþçÇ [çÇ.pççÇ.Scç.Dççí.vçç kçWÀêçÇ³ç mçbj#çCç cçb$³ççb®³çç JçlççÇvçí l³ççb®³çç KççmçiççÇ mççÆ®çJççvçí jçÇlçmçj DççoíMçç®çí hç$ç oíT kçíÀuçí nçílçí. nçÇ yçÌþkçÀ kçáÀþí Jç kçíÀJnç nçíCççj Dççní, ³çç®ççÇ cçççÆnlççÇ ³çç hç$ççlç nçílççÇ. cçç$ç ³çç yçÌþkçÀçÇuçç kçÀçíCçl³çç hç#ççb®çí Kççmçoçj GhççÆmLçlç jçnCççj Dççnílç, ³çç®çç GuuçíKç ìçUC³ççlç Dççuçç nçílçç. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®çí lççÇvçnçÇ [çÇ.pççÇ.Scç.Dççí. mçbmço YçJçvççlç yçÌþkçÀçÇ®³çç çÆþkçÀçCççÇ hççínçí®çuçí lçíJnç l³ççb®çí mJççiçlç omlçájKçáÎ mçbj#çCçcçb$ççÇ Jç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇ®³çç lççÇvç mçom³ççbvççÇ kçíÀuçí. yçÌþkçÀçÇ®³çç oçuçvççlç hççínçí®çu³ççvçblçj uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççb®³çç uç#ççlç Dççuçí kçÀçÇ, lçíLçí HçÀÊçÀ jçä^çÇ³ç uççíkçÀMççnçÇ DççIçç[çÇ®çí®ç Kççmçoçj GhççÆmLçlç Dççnílç. ÒçmçbiççJçOççvç jçKçÓvç l³çç®çJçíUçÇ uç<kçÀjç®çí lççÇvçnçÇ DççÆOçkçÀçjçÇ lçíLçÓvç çÆvçIçÓvç içíuçí Dçmçlçí lçj yçjí Pççuçí Dçmçlçí. oáozJççvçí Dçmçí Pççuçí vççnçÇ. l³ççcçáUí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çyççyçlç uç<kçÀjçvçí J³çÊçÀ kçíÀuçíu³çç cçlççbvçç jçpçkçÀçÇ³ç mJçªhç Òççhlç Pççuçí.

kçÀçjçÆiçuç mççÇcçíJçj ³ççíi³ç lçÌvççlççÇ lçmçí®ç mçbj#çCç J³çJçmLçç jçKçC³ççlç DçkçÀç³ç�çcç þjuçíu³çç 121 (1) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®çí kçÀcççb[j mçáçEjojçEmçn ³ççb®ççÇ pçÓvç 1999 ®³çç çÆlçmçN³çç DççþJç[îççcçO³çí yçouççÇ kçÀjC³çç®çç çÆvçCç&³ç Içílçuçç, lçíJnç çÆJçjçíOççÇ hç#ççbvççÇ ³çç çÆvçCç&³çç®çí mJççiçlç®ç kçíÀuçí. Yççjlççvçí uç{uçíu³çç ³ççDççOççÇ®³çç ³çá×çbojc³ççvç uç<kçÀjçlççÇuç ÒçMççmçkçÀçÇ³ç Iç[çcççí[çRyççyçlç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççbvççÇ kçÀçnçÇ YçÓçÆcçkçÀç Içílçu³çç®çí SkçÀnçÇ GoçnjCç DççÊççhç³ç¥lç Iç[uçíuçí vçJnlçí. ³çá×çuçç lççW[ HçáÀìu³ççvçblçj vçícçÓvç çÆouçíuçí kçÀçcç kçÀjC³ççlç çÆ{uççF& oçKççÆJçCççN³çç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççb®ççÇ yçouççÇ kçÀjC³ççlç ³çílçí. 1962, 1965 Jç 1971 ®³çç ³çá×çbojc³ççvç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç lççÇvçnçÇ ouççbcçOççÇuç DçkçÀç³ç�çcç DççÆOçkçÀçN³ççbJçj kçÀçjJççF&®çç yç[içç Giççju³çç®ççÇ DçvçíkçÀ GoçnjCçí Dççnílç. hçCç l³ççcçO³çí kçÀOççÇ jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççbvççÇ uçá[yçá[ kçíÀu³çç®çí SíçÆkçÀJççlç vççnçÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç kçÀcççb[j mçáçEjojçEmçn ³ççb®³çç yçouççÇ®çí ÒçkçÀjCç FlçkçíÀ çÆ®çIçUuçí, kçÀçÇ YçÓouççvçí mLççhçvç kçíÀuçíu³çç v³çç³ççuç³ççcçO³çí mçáçEjojçEmçn ³ççb®çç yç®ççJç kçÀjC³çç®çç çÆvçCç&³ç çÆJçjçíOççÇ



hç#ççblççÇuç kçÀçnçÇ vçíl³ççbvççÇ Içílçuçç. çÆyçÏiçíçÆ[³çj mçáçEjojçEmçn ³ççbvççÇ lç¬çÀçj kçÀjC³ççmççþçÇ YçÓouçç®³çç ÒçcçáKççbvçç pççÇ kçÀçÆLçlç hç$çí hççþJçuççÇ nçílççÇ, lççÇ ÒçmççjcççO³çcççbÜçjí pçvçlçímçcççíj DççCçuççÇ içíuççÇ. DçLçç&lç mçáçEjojçEmçn ³ççb®³çç lç¬çÀçjçÇlç kçÀçnçÇnçÇ ocç vçJnlçç. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇ nçíC³çç®ççÇ Mçkçw³çlçç Dçmçu³çç®çç FMççjç JççÆjÿçbvçç DççhçCç KçÓhç DççOççÇ®ç çÆouçíuçç nçílçç, DçMççÇ nJçç 121 (1) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®³çç kçÀcççb[jhçoçJçªvç yçouççÇ Pççu³ççvçblçj mçáçEjojçEmçn ³ççbvççÇ lç³ççj kçÀjç³çuçç ÒççjbYç kçíÀuçç. FMççjç oíTvçnçÇ kçÀçnçÇ®ç nçuç®ççuç vç kçíÀu³ççvçí kçÀçjçÆiçuç®çí ³çá× oçjçMççÇ ³çíTvç þíhçuçí, nç JççÆjÿ DççÆOçkçÀçN³ççb®³çç®ç DçkçÀç³ç�çcçlçí®çç hçájçJçç Dççní, Dçmçí mçáçEjojçEmçn ³ççbvççÇ Dççhçu³çç lç¬çÀçjJçpçç hç$ççlç cnìuçí nçílçí.

hçççÆkçÀmlççvççÇ YçÓouçç®çí ÒçcçáKç cnCçÓvç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ ³ççbvççÇ mçÓ$çí mJççÇkçÀçjuççÇ Jç l³ççvçblçj kçÀçjçÆiçuçcçO³çí IçámçKççíjçÇmççþçÇ Dçç@hçjíMçvç yçê®ççÇ DççKçCççÇ kçíÀuççÇ. ³çç mçJç& Içìvççb®³çç yçN³çç®ç DççOççÇ- cnCçpçí Dçç@içmì 1998 cçO³çí cççÇ 121 (1) FvÒçÀbì^çÇ çÆyçÏiçí[®³çç sçJçCççÇuçç Yçíì çÆouççÇ nçílççÇ. ³çç kçÀçnçÇ lççmççb®³çç oçÌN³ççlç®ç kçÀçjçÆiçuçcçOççÇuç IçámçKççíjçÇ®³çç Mçkçw³çlçímçboYçç&lç cçuçç cçççÆnlççÇ çÆou³çç®çí mçáçEjojçEmçn ³ççbvççÇ cnìuçí Dççní. hçCç lçí çÆkçÀlççÇ kçÀçuççÆJçhç³ç&mlç Dççní, ní mçJç& hçájçJ³ççbçÆvçMççÇ kçWÀê mçjkçÀçj®³çç çÆvçoMç&vççmç DççCçÓvç çÆouçí nçílçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççv³ççb®³çç IçámçKççíjçÇ®ççÇ Mçkçw³çlçç uç#ççlç IçíTvç l³ççb®³çç kçÀcççb[vçí kçÀçíCçlçínçÇ mççJçOççÆiçjçÇ®çí Ghçç³ç ³ççípçuçí vçJnlçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí Òçl³ç#ççlç IçámçKççíjçÇ mçáª nçílççÇ lçíJnç mççÇcçíJçj Dçmçí kçÀçnçÇnçÇ Iç[lç vççnçÇ, Dçmçí DçnJççuç oíC³ççlç®ç 3 FvÒçÀbì^çÇ çÆ[çÆJnpçvç®çí cçáK³ççuç³ç cçMiçáuç jççÆnuçí. IçámçKççíjçÇ®ççÇ yççlçcççÇ kçÀCççxhçkçÀCçça hçmçjlçç®ç ³çç kçÀcççb[®³çç çÆvçCç&³ç#çcçlçç Jç DçnJççuççbkçÀ[í kçÀçnçÇmçí mçbMç³ççvçí®ç hçççÆnuçí pççT uççiçuçí. l³ççcçáUí mççnçÆpçkçÀ®ç mçáçEjojçEmçn ³ççb®³ççJçj yçouççÇ®ççÇ kçÀçjJççF& kçÀjC³ççlç DççuççÇ. mçáçEjojçEmçn ³ççbvççÇ JççÆjÿ DççÆOçkçÀçN³ççbçÆJç©× oáä yçá×çÇvçí ÒçíçÆjlç nçíTvç®ç lç¬çÀçj kçíÀuççÇ nçílççÇ. cçç$ç mçáçEjojçEmçn ³ççb®³ççJçj mçJç& çÆvç³çcççb®çí hççuçvç kçÀªvç®ç kçÀçjJççF& kçÀjC³ççlç DççuççÇ. ³çç mçJç& ÒçkçÀjCçç®çç cçáUçhççmçÓvç®ç lçhççmç nçíCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. mçáçEjojçEmçn ³ççb®³çç yçouççÇ®çí ÒçkçÀjCç çÆJçjçíOççÇ hç#ççbvççÇ DçMçç jçÇlççÇvçí G®çuçÓvç Oçjuçí kçÀçÇ l³ççcçáUí çÆvç<kçÀçjCç çÆJçJççoçlç YçÓouçnçÇ iççíJçuçí içíuçí. ³çç ÒçkçÀjCççcçáUí jCçYçÓcççÇJçj uç{Cççjí pçJççvç lçmçí®ç JççÇjcçjCç hçlkçÀjuçíu³çç pçJççvççb®³çç kçáÀìábyççÇ³ççb®çí cçvççíOçÌ³ç& Kç®®ççÇ nçíC³çç®çç OççíkçÀç nçílçç.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí Yççjlçç®çç çÆJçpç³ç ¢çÆähçLççlç ³çíT uççiçuçç Jç uççíkçÀmçYçç çÆvçJç[CçákçÀçb®ççÇ lççjçÇKçnçÇ pçJçU ³çíT uççiçuççÇ, lçmçí kçÀçjçÆiçuç nç ÒçYççJççÇ jçpçkçÀçÇ³ç cçáÎç yçvçuçç. çEkçÀyçnávçç ³çç



çÆvçJç[CçákçÀçb®³çç Òç®ççjçcçOççÇuç lççí cçáK³ç cçáÎç yçvçuçç nçílçç. kçÀçíCççÇ MçÓj pçJççvççb®çí DççÆYçvçbovç kçÀjçÇlç nçílçí, lçj kçÀçíCççÇ uç<kçÀjçlççÇuç $çáìçRJçj yççíì þíJççÇlç nçílçí. çÆvçJç[CçákçÀç pçJçU ³çíT uççiçu³çç lçmçlçmçí mçÊççOççjçÇ Jç kç@ÀçÆyçvçíì mçáj#çç mççÆcçlççÇlççÇuç mçom³ççb®³çç cçvççíJç=ÊççÇlçnçÇ yçouç nçíT uççiçuçç. ³çç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççbMççÇ mçcçvJç³ç mççOçCçí nçÇ kçÀmçjlç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbvçç hççj hçç[çJççÇ uççiçlç Dçmçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç uç<kçÀjçvçí çÆcçUJçuçíu³çç çÆJçpç³çç®çí çÆJçjçíOççÇ hç#ççbmçn kçÀçíCçl³çç®ç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççvçí JçmlçáçÆvçÿ mJççiçlç kçíÀuçí vççnçÇ. mçÊççª{ hç#ççJçj kçÀþçíj ìçÇkçÀç kçÀjC³ççmççþçÇ kçÀçjçÆiçuç®çí ³çá× ní GÊçcç Yççb[Jçuç nçílçí. cçç$ç, l³ççcçáUí ³çç ³çá×çlç uç<kçÀjçvçí çÆcçUJçuçíu³çç çÆJçpç³çç®çí cçÓu³çcççhçvç nçlç DççKç[Óvç kçÀjC³ççlç ³çílç nçílçí. ³çç ³çá×çlç pçKçcççÇ Pççuçíu³çç pçJççvççb®³çç mçcçm³ççbkçÀ[í uç#ç oíC³ççSíJçpççÇ hç$çkçÀçj ³çç ³çá×çcççiççÇuç jçpçkçÀçÇ³ç kçÀçjCçí®ç kçáÀjJççUlç yçmçuçí nçílçí. pçKçcççÇ pçJççvççbvçç çÆcçþçF& YçjçÆJçC³ççmççþçÇ Jç l³çç®çí HçÀçíìçí kçÀç{Óvç IçíC³ççmççþçÇ jçpçkçÀçÇ³ç vçílçí l³çç kçÀçUçlç ©iCççuç³ççyççníj Dç#çjMç: jçbiçç uççJçÓvç GYçí Dçmçlç. cçç$ç, kçÀçnçÇ mJç³çbmçíJççÇ mçbmLççbvççÇ pçKçcççÇ pçJççvççb®ççÇ cçvççíYççJçí mçíJçç kçíÀuççÇ.

23 Dçç@içmì 1999 ³çç çÆoJçMççÇ çÆJçéç çEnoÓ hççÆj<çoí®³çç kçÀç³ç&kçÀl³çç¥vççÇ pçKçcççÇ pçJççvççbvçç jçK³çç yççbOçu³çç. ³çç kçÀç³ç&¬çÀcççlç çÆJçéç çEnoÓ hççÆj<ço Dççhçu³çç PçW[îççmçn mçJç&$ç çÆcçjJçlç nçílççÇ. jçpçkçÀçÇ³ç hç#ç Jç mçbIçìvççb®çç uç<kçÀjçÇ yççyççRcçO³çí nmlç#çíhç DçmçÓ vç³çí, Dçmçí lçÊJç Dçmçlççvçç çÆJççEnhçmççjK³çç mçbIçìvççbvçç Dçmçí kçÀç³ç&¬çÀcç kçÀjC³ççmç kçWÀê mçjkçÀçjvçí DçvçácçlççÇ çÆouççÇ®ç kçÀMççÇ, Dçmçç ÒçMvç l³ççcçáUí GhççÆmLçlç nçílççí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çí jçpçkçÀçÇ³ç Yççb[Jçuç FlçkçíÀ hçjçkçÀçíìçÇuçç hççínçí®çuçí kçÀçÇ, nj³ççCççcçO³çí SkçÀç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççvçí Dççhçu³çç pççnçÇj mçYçílç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjç®³çç lççÇvçnçÇ ouççb®³çç ÒçcçáKççb®³çç sç³çççÆ®ç$ççb®çí hççímìj®ç uççJçuçí nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç cçáÎîçç®çç jçpçkçÀçjCççmççþçÇ kçÀmçç Jççhçj nçílç Dççní Jç l³ççcçO³çí uç<kçÀjçuçç kçÀmçí iççíJçC³ççlç ³çílç Dççní, ³çç®ççÇ mççÆJçmlçj cçççÆnlççÇ cççÇ hçblçÒçOççvççbvçç mççoj kçíÀuççÇ. jçä^çÇ³ç uççíkçÀMççnçÇ DççIçç[çÇlççÇuç IçìkçÀ hç#ç Jç çÆJçjçíOççÇ hç#ççb®³çç kçÀç³ç&kçÀl³çç¥vççÇ kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®çí jçpçkçÀçÇ³ç Yççb[Jçuç kçÀjCçí ³ççíi³ç vççnçÇ, Dçmçí cçlç hçblçÒçOççvççbvççÇ cççP³ççkçÀ[í J³çÊçÀ kçíÀuçí. lçmçí®ç `DççÆlçmçbJçíovçMççÇuç yçvçÓ vçkçÀç,` Dçmçç mçuuççnçÇ hçblçÒçOççvççbvççÇ cçuçç ³ççJçíUçÇ çÆouçç. çÆvçJç[CçákçÀç pçmçpçMçç pçJçU ³çíT uççiçu³çç, lçmçlçmçí GÊçj YççjlççlççÇuç SkçÀç jçp³çç®³çç cçáK³çcçb$³ççvçí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç uç{uçíu³çç Dççhçu³çç jçp³ççlççÇuç Òçl³çíkçÀ pçJççvççuçç SkçÀ uççKç ©hç³çí oíC³çç®ççÇ Iççí<çCçç kçíÀuççÇ. Jçmlçálç: KççÆvçpç mçbhçÊççÇ®çç cçáyçuçkçÀ mççþç DçmçÓvçnçÇ ³ççíi³ç



çÆvç³ççípçvççDçYççJççÇ ní jçp³ç cççiççmçuçíuçí®ç jççÆnuçí nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç ³çç jçp³ççlççÇuç pçí pçJççvç cççjuçí içíuçí, l³ççb®³çç Jççjmççbvçç Dççç|LçkçÀ cçolç oíC³çç®çí ³çç cçáK³çcçb$³ççbvççÇ pççnçÇj kçíÀuçí®ç nçílçí; l³çççÆMçJçç³ç ³çç ³çá×çlç uç{uçíu³çç jçp³ççlççÇuç Òçl³çíkçÀ mçÌçÆvçkçÀçuçç Dççç|LçkçÀ cçolç kçÀjC³ççlç ³çíCççj nçílççÇ.

uç<kçÀjçuçç kçÀçíCçl³ççnçÇ çÆJçJççoçbcçO³çí {kçÀuçÓ vçkçÀç, Dçmçí cççÇ SkçÀoç hç$çkçÀçjçbvçç mhçähçCçí mççbçÆiçlçuçí. jçp³çmçYçílççÇuç lçlkçÀçuççÇvç çÆJçjçíOççÇ hç#çvçílçí [ç@. cçvçcççínvççEmçiç ³ççb®ççÇ Dçç@içmì 1999 cçO³çí Yçíì IçíTvç cççÇ cççPçí çÆJç®ççj cççíkçÀUíhçCççvçí l³ççb®³ççkçÀ[í cççb[uçí. uç<kçÀjçuçç jçpçkçÀçÇ³ç çÆJçJççoçbhççmçÓvç DççÆuçhlç þíJçC³ççmççþçÇ hçblçÒçOççvç Jççpçhçí³ççÇ ³ççbvççÇ SkçÀ mçJç&hç#ççÇ³ç yçÌþkçÀ yççíuçççÆJçCçí DççJçM³çkçÀ Dççní, Dçmçí cçlç cçvçcççínvççEmçiç ³ççbvççÇ cççP³ççkçÀ[í J³çÊçÀ kçíÀuçí Jç lçmçí cççÇ hçblçÒçOççvççbvçç mççbiççJçí, DçmçínçÇ mçÓçÆ®çlç kçíÀuçí. nç çÆJç<ç³ç cççÇ ³ççíi³ç JçíU yçIçÓvç kçWÀê mçjkçÀçjkçÀ[í kçÀç{uçç. hçCç l³ççJçj hçá{í kçÀçnçÇ®ç nçuç®ççuç PççuççÇ vççnçÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá× kçÀç Iç[uçí, ³çç®ççÇ mççÆJçmlçj ®ç®çç& Dççlççhç³ç¥lç PççuççÇ Dççní. cçç$ç, ³çç ³çá×ç®³çç cçáÎîççJçªvç jçpçkçÀçÇ³ç hç#ççbvççÇ hçjmhçjçbJçj pççÇ çÆ®çKçuçHçíÀkçÀ kçíÀuççÇ, lççÇ DççÆOçkçÀ uçççÆpçjJççCççÇ nçílççÇ. l³ççcçáUí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç uç<kçÀjçvçí çÆcçUçÆJçuçíu³çç vçí$çoçÇhçkçÀ çÆJçpç³ççuççnçÇ kçÀççÆUcçç HçÀçmçuçç içíuçç!



१५ म� �त� य�धद

oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççbJçj Lçíì ÒçmççjCç nçíCççjí kçÀçjçÆiçuç ní DçMçç ÒçkçÀçj®çí YççjlççlççÇuç hççÆnuçí®ç ³çá× nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®ççÇ l³ççcçáUí Içjç-Içjçblç DççÆOçkçÀ®ç lççJççlççJççvçí ®ç®çç& PççuççÇ. ³çá×kçÀçUçcçO³çí Mç$çÓ®çí cçvççíyçuç Kç®®ççÇ kçÀjC³ççmççþçÇ DçççÆCç l³çç®ççÇ çÆoMççYçÓuç kçÀjC³ççmççþçÇ ÒçmççjcççO³çcççb®çç Dçl³çblç ÒçYççJççÇjçÇl³çç Jççhçj kçÀjlçç ³çílççí. Jçlç&cççvçhç$çí, jíçÆ[Dççí, oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³çç, Fbìjvçíì, oÓjOJçvççÇmççjK³çç cççO³çcççblçÓvç Dççhçu³ççuçç nJççÇ lççÇ cçççÆnlççÇ ÒçmçççÆjlç kçÀªvç Mç$çÓuçç kçÀçW[çÇlç hçkçÀ[lçç ³çílçí, lçmçí®ç vççcççínjcçoíKççÇuç kçÀjlçç ³çílçí. hççÆnu³çç cçnç³çá×çhççmçÓvç DççpçJçj Pççuçíu³çç mçJç&®ç ³çá×çblç Mç$çÓoíMç hçjmhçjçbçÆJç©× ÒçmççjcççO³çcççbÜçjínçÇ uç{çF& uç{lç Dççuçí Dççnílç.

³çá×YçÓcççÇJçjçÇuç uç{çF&mççþçÇ ÒçmççjcççO³çcççb®çç ÒçYççJççÇ Ghç³ççíiç kçÀmçç nçílççí, ³çç®çç ÒçLçcç DçvçáYçJç cçuçç hçbpççyçcçOççÇuç Dçç@hçjíMçvç yuçÓ mìçj®³çç JçíUçÇ Dççuçç. Dçcç=lçmçjcçOççÇuç çÆMçKççb®³çç hççÆJç$ç mçáJçCç&cçbçÆojçlç DççÞç³ç Içílçuçíu³çç onMçlçJççÐççb®çç yççÇcççí[ kçÀjC³ççmççþçÇ ³çç ÒççLç&vççmLçUçcçO³çí uç<kçÀj IçámççÆJçC³çç®çí DççoíMç lçlkçÀçuççÇvç hçblçÒçOççvç FbçÆojç iççbOççÇ ³ççbvççÇ çÆouçí nçílçí. ní kç=Àl³ç Oçcç&çÆJçjçíOççÇ Dçmçu³çç®ççÇ ÒççÆlççÆ¬çÀ³çç l³ççJçíUçÇ DçvçíkçÀçbvççÇ J³çÊçÀ kçíÀuççÇ nçílççÇ. ³çç kçÀçjJççF&mçboYçç&lç cçççÆnlççÇ ÒççÆmç× kçÀjC³ççyççyçlç ÒçmççjcççO³çcççbJçj kçWÀê mçjkçÀçjvçí kçÀçnçÇ çÆvçyç¥Oç Iççlçuçí nçílçí. l³ççcçáUí `Dçç@hçjíMçvç yuçÓ mìçj` kçÀçjJççF&mçboYçç&lç hçbpççyçcçOççÇuç iççJçç-iççJççbcçO³çí kçÀçnçÇ çÆJçIvçmçblççí<ççÇ uççíkçÀ Yç³ççvçkçÀ DçHçÀJçç hçmçjJççÇlç nçílçí. ³çç DçHçÀJççbcçáUí uç<kçÀjçlççÇuç mçÌçÆvçkçÀ- çÆJçMçí<çlç: MççÇKç mçÌçÆvçkçÀ nlççMç nçílç Dçmçlç. ÒçmççjcççO³çcççblçÓvç `Dçç@hçjíMçvç yuçÓ mìçj`mçboYçç&lç mççÆJçmlçj cçççÆnlççÇ ÒçkçÀççÆMçlç PççuççÇ DçmçlççÇ lçj kçÀoççÆ®çlç FlçkçíÀ iççWOçUç®çí JççlççJçjCç çÆvçcçç&Cç PççuçínçÇ vçmçlçí. ÒçmççjcççO³çcççbJçjçÇuç çÆvçyç¥Oç GþçÆJçu³ççvçblçj 1988 cçO³çí hççj hç[uçíu³çç `Dçç@hçjíMçvç yuç@kçÀ Lçb[j`®³çç JçíUímç cçç$ç DçMçç kçÀçnçÇ DçHçÀJçç hçmçju³çç vççnçÇlç. ³çç®çí kçÀçjCç ³çç kçÀçjJççF&®ççÇ cçççÆnlççÇ uççíkçÀçbhç³ç¥lç vççÇì hççínçí®çuççÇ nçílççÇ.

YççjlççÇ³ç MççblççÇmçívçívçí 1987 cçO³çí ÞççÇuçbkçíÀlç `Dçç@hçjíMçvç hçJçvç` kçÀçjJççF& kçíÀuççÇ, l³ççJçíUçÇ



ÒçmççjcççO³çcççbvççÇ Dççhçuçí kçÀçcç ®ççíKç yçpççJçuçí. cçç$ç, ³çç kçÀçjJççF&uçç YççjlççÇ³ç pçvçlçívçí cççíþîçç ÒçcççCççJçj hçççEþyçç çÆouçç vççnçÇ. YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç ÞççÇuçbkçíÀlç kçÀç hççþçÆJçC³ççlç Dççuçí, Dçmçç ÒçMvç JççjbJççj çÆJç®ççjC³ççlç ³çíT uççiçuçç. ÞççÇuçbkçíÀcçO³çí kçÀçjJççF& kçÀjC³ççmççþçÇ pçvçcçlç lç³ççj kçÀjCçí DççJçM³çkçÀ nçílçí. hçCç lçmçç Òç³çlvç YççjlççÇ³ç vçílç=lJççkçÀ[Óvç kçíÀuçç içíuçç vççnçÇ, nçÇ JçmlçáçÆmLçlççÇ lçlkçÀçuççÇvç jçä^çÇ³ç mçbj#çCç mçuuççiççj pçí. Svç. oçÇçÆ#çlç ³ççbvççÇ cççv³ç kçíÀuççÇ nçílççÇ.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí `Dçç@hçjíMçvç çÆJçpç³ç` kçÀçjJççF&uçç ÒççjbYç kçíÀuçç lçíJnç l³ççuçç oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççbJçªvç ³çá×ç®³çç nçíCççN³çç Lçíì Òç#çíhçCçç®ççÇ pççí[ çÆcçUçuççÇ. nç DçvçáYçJç YççjlççÇ³ç uç<kçÀj Jç ³çíLççÇuç oÓjçÆ®ç$çJçççÆnv³ççbmççþçÇ DçiçoçÇ vçJçç nçílçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçO³çí DççIçç[çÇJçj ojjçípç p³çç Içìvçç Iç[lç nçíl³çç, l³çç®ççÇ DççJçM³çkçÀ çÆlçlçkçÀçÇ cçççÆnlççÇ hçjjçä^ Kççlçí Jç mçbj#çCç Kççl³çç®çí ÒçJçÊçíÀ ojjçípç ÒçmççjcççO³çcççbvçç oílç nçílçí. l³ççcçáUí jçä^çÇ³ç- Dççblçjjçä^çÇ³ç Jçlç&cççvçhç$ççbcçO³çí kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç ³çíCççN³çç yççlçc³ççbcçO³çí Yççjlçç®ççÇ yççpçÓ þmçþMççÇlçhçCçí cççb[uçíuççÇ Dçmçí. ³çç®çç Ghç³ççíiç jçä^çÇ³ç Jç Dççblçjjçä^çÇ³ç mlçjçJçj Yççjlçç®³çç yççpçÓvçí pçvçcçlç lç³ççj kçÀjC³ççmççþçÇ Pççuçç.

mçÌv³çççÆOçkçÀçjçÇ Jç hç$çkçÀçjçbcçO³çí Dçmçuçíu³çç IççÆvçÿ mçbyçbOççbcçáUí®ç ³çç iççíäçÇ Mçkçw³ç Pççu³çç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç ÒççjbYççÇ jCç#çí$ççJçj nçíCççjçÇ mçbj#çCç GhçkçÀjCççb®ççÇ Jç mçÌçÆvçkçÀçb®ççÇ JççnlçÓkçÀ ³çç kçÀçjCççbcçáUí pççíçÆpçuçç çEKç[çÇhç³ç¥lç®ç hç$çkçÀçjçbvçç pççT oíC³ççlç ³çílç nçílçí. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí uç{çF& mçáª nçílççÇ, l³çç Yççiççlç vççiçjçÇ JçmlççÇ KçÓhç Dçmçu³ççvçí hç$çkçÀçjçbvçç HçÀçj kçÀçUhç³ç¥lç lçíLçí ³çíC³ççJçj çÆvçyç¥Oç uççoCçí Mçkçw³ç vçmçu³çç®ççÇ pççCççÇJç uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbvçç uçJçkçÀj®ç PççuççÇ. Òçl³ç#ç ³çá×YçÓcççÇJçjçÇuç hççÆjçÆmLçlççÇ®çç DçvçáYçJç vçmçuçíu³çç YçÓouççlççÇuç kçÀçnçÇ DççÆOçkçÀçN³ççbkçÀ[í l³ççJçíUçÇ pçvçmçbhçkçÀç&®çç Yççj nçílçç. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç oíMççÇ-çÆJçoíMççÇ hç$çkçÀçjçbvççÇ çÆJç®ççjuçíu³çç ÒçMvççbvçç mçcççOççvçkçÀçjkçÀ GÊçjí oíCçí ³çç DççÆOçkçÀçN³ççbvçç pç[ pççlç nçílçí. ní uç<kçÀjçÇ DççÆOçkçÀçjçÇ hç$çkçÀçj hççÆj<çoçbcçO³çí DçiçoçÇ vççíkçÀjMçnçbmççjKçí Jççiçlç. hç$çkçÀçjçb®³çç DçvçíkçÀ ÒçMvççbvçç `JççÆjÿçbvçç çÆJç®ççªvç mççbiçlççí`, Dçmçí ³çç DççÆOçkçÀçN³ççb®çí GÊçj Dçmçíí.

³çç $çáìçÇ uç#ççlç IçíTvç YçÓouçç®çç pçvçmçbhçkç&À çÆJçYççiç Dçl³çblç kçÀç³ç�çcç kçÀjC³çç®³çç ¢äçÇvçí DççcnçÇ hççJçuçí G®çuçuççÇ. YçÓouççvçí DççhçuççÇ SkçÀ JçíyçmççFì lç³ççj kçíÀuççÇ. kçÀçjçÆiçuçcçO³çí YççjlççÇ³ç uç<kçÀj jCççbiçCççJçj uç{lç nçílçí®ç, çÆMçJçç³ç DççcnçÇ ÒçmççjcççO³çcççbkçÀjJççÇnçÇ hçççÆkçÀmlççvçMççÇ ³çá× DççjbYçuçí



nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çojc³ççvç YçÓouçç®³çç pçvçmçbhçkç&À çÆJçYççiçç®çí vçílç=lJç cçípçj pçvçjuç Dçpçá&vç jí ³ççbvççÇ kçíÀuçí nçílçí. mçÌv³ç DççÆYç³ççvç cçnçmçb®ççuçvççuç³çç®çí mçb®ççuçkçÀ kçÀvç&uç çÆJç¬çÀcççEmçn ní ojjçípç hç$çkçÀçjçbvçç kçÀçjçÆiçuç ³çá×ççÆJç<ç³ççÇ cçççÆnlççÇ oílç Dçmçlç. DççKççlççÇ ³çá×çlç DçcçíçÆjkçÀvç uç<kçÀjçvçí p³çç jçÇlççÇvçí ÒçmççjcççO³çcççb®çç Jççhçj kçíÀuçç, lçí GoçnjCç Dççcç®³çç [çíUîççbmçcççíj nçílçí. kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlççÇ} ojjçípç®³çç Iç[çcççí[çR®ççÇ cçççÆnlççÇ DççcnçÇ hç$çkçÀçjçbvçç oílç nçílççí. l³çççÆMçJçç³ç hç$çkçÀçjçbvçç ³çá×YçÓcççÇJçj Òçl³ç#ç ®ççÇvç®çí DçJçuççíkçÀvç kçÀjC³ççmççþçÇnçÇ vçíuçí pççlç Dçmçí. cçç$ç SkçÀ HçÀjkçÀ Dçmçç nçílçç kçÀçÇ, DççKççlççÇ ³çá×çcçO³çí hç$çkçÀçjçbvçç ³çá×çÆJç<ç³çkçÀ cçççÆnlççÇ oíC³ççJçj DçcçíçÆjkçÀçÇ uç<kçÀjçvçí kçÀçnçÇ yçbOçvçí IççlçuççÇ nçílççÇ, lçmçç ÒçkçÀçj kçÀçjçÆiçuç ³çá×çyççyçlç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí kçíÀuçç vççnçÇ. kçÀçjçÆiçuç ³çá× Pççuçí l³ççJçíUçÇ ³çá×YçÓcççÇJçªvç hç$çkçÀçjçbvçç Lçíì cçççÆnlççÇ oíCççjçÇ DçÐç³ççJçlç mçbhçkç&À ³çb$çCçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçkçÀ[í GhçuçyOç vçJnlççÇ. Dççlçç ³çç mççN³çç mççOçvçmççcçáûççÇvçí YççjlççÇ³ç uç<kçÀj mçppç Pççuçí Dççní. hç$çkçÀçjçbvçç Dçv³ç kçÀçíCçç®³ççnçÇ nákçÀácçç®çí lççyçíoçj yçvçC³çç®ççÇ mçJç³ç vçmçlçí. Lçíì ³çá×YçÓcççÇJçªvç yççlçc³çç oíC³çç®çç hç$çkçÀçjçb®çç hçÓJçça®çç Glmççn uç<kçÀjçkçÀ[í Dçmçuçíu³çç DçhçáN³çç mçbhçkç&À ³çb$çCçícçáUí vçblçj cççJçUuçç. l³ççcçáUí uç<kçÀjçcççHç&Àlç hç$çkçÀçjçb®çí ³çá×#çí$ççJçj kçíÀuçí pççCççjí oçÌjínçÇ yçbo hç[uçí. pçíLçí çÆpçJççuçç OççíkçÀç Dççní DçMççÇ çÆþkçÀçCçí JçiçUlçç ³çá×#çí$ççcçO³çí hç$çkçÀçj mJçí®sívçí ³çí-pçç kçÀª uççiçuçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çmçboYçç&lç ÒçmççjcççO³çcççb®çí mçnkçÀç³ç& Içílççvçç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí hçá{çÇuç GçÆÎäí Dççhçu³çç [çíUîççbmçcççíj þíJçuççÇ nçílççÇ.

kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ onMçlçJççÐççb®³çç yçájK³ççDçç[ kçíÀuçíu³çç IçámçKççíjçÇ®çç hçoç&HçÀçMç kçÀjCçí. ³çá×çojc³ççvç hçççÆkçÀmlççvçvçí kçíÀuçíuçí mçJç& oçJçí ÒçmççjcççO³çcççb®³çç cçolççÇvçí nçCçÓvç hçç[Cçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá× mççÇcççjí<çç vç Dççíuççb[lçç mçb³çcççvçí uç{JçC³çç®çí YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçJçj yçbOçvç nçílçí. ³çç uç<kçÀjçÇ kçÀçjJççF&®ççÇ DççJçM³çkçÀlçç lçmçí®ç jCçvççÇlççÇ®çí þçcç MçyoçbcçO³çí mçcçLç&vç kçÀjCçí.

YççjlççÇ³ç YçÓouçç®³çç mççcçL³ç& Jç mçbIçìvçMçÊçÀçÇyççyçlç pçvçlçíuçç çÆJçmlç=lç cçççÆnlççÇ JnçJççÇ, mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ kçíÀuçíu³çç hçjç¬çÀcçç®çí içáCçJçCç&vç kçÀjCçí, YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçÇ pçJççvççb®çí cçvççíyçuç Jçç{çÆJçCçí- ³çç iççíäçÇ ÒçmççjcççO³çcççbÜçjí mççO³ç kçÀjCçí.

mçáj#çíMççÇ ÒçlççjCçç vç kçÀjlçç ³çá×#çí$ççlçÓvç Mçkçw³ç çÆlçlçkçw³çç uçJçkçÀj yççlçc³çç ÒçmçççÆjlç kçÀjCçí.

³çá×çmçboYçç&lççÇuç mçl³ç hççÆjçÆmLçlççÇ®ç ÒçmççjcççO³çcççblçÓvç kçÀLçvç JnçJççÇ ³ççmççþçÇ o#ç jçnCçí.



kçÀçjçÆiçuç ³çá×ç®³çç lç³ççjçÇmçboYçç&lç pçvçjuç hçjJçíPç cçáMçj&HçÀ lçmçí®ç hçççÆkçÀmlççvç®çí pçvçjuç mìçHçÀ ÒçcçáKç ³ççb®³ççlç oÓjOJçvççÇJçªvç PççuçíuççÇ yççlç®ççÇlç Yççjlççvçí OJççÆvçcçáçÆêlç kçíÀuççÇ nçílççÇ. l³çççÆMçJçç³ç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç cççju³çç içíuçíu³çç hçççÆkçÀmlççvççÇ pçJççvççbkçÀ[Óvç pçhlç kçÀjC³ççlç DççuçíuççÇ kçÀçiçohç$çí, DççíUKçhç$çí, KççmçiççÇ [ç³çN³çç, hç$çí, sç³çççÆ®ç$çí nçÇ mçJç& mççcçáûççÇ YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçvçí hç$çkçÀçjçbmçcççíj þíJçuççÇ Jç kçÀçjçÆiçuçcçO³çí hçççÆkçÀmlççvç®³çç®ç mçÌçÆvçkçÀçbvççÇ kçÀMççÇ IçámçKççíjçÇ kçíÀuççÇ Dççní, ní mçÒçcççCç çÆmç× kçíÀuçí. l³çççÆMçJçç³ç hçççÆkçÀmlççvççÇ uç<kçÀjçkçÀ[Óvç pçhlç kçíÀuçíuççÇ GhçkçÀjCçínçÇ ÒçmççjcççO³çcççblçÓvç PçUkçÀlç nçílççÇ. cç=lç hçççÆkçÀmlççvççÇ mçÌçÆvçkçÀçbvçç Flçcççcççvçí oHçÀvç kçÀjC³ççlç Dççuçí, l³ççJçíUçÇ l³çç çÆþkçÀçCççÇ hç$çkçÀçjçbvçç vçíC³ççlç Dççuçí. çÆmçcçuçç kçÀjçjçvçblçj kçÀçjçÆiçuç #çí$çç®çç YççjlççÇ³ç mçbj#çCç Kççl³ççvçí lç³ççj kçíÀuçíuçç cçÓU vçkçÀçMçç cççí[çÇlç kçÀç{Óvç hçççÆkçÀmlççvçvçí kçÀçjçÆiçuç nç Dççhçuçç®ç Yççiç Dçmçu³çç®çí vçJççÇvç vçkçÀçMççÜçjí oçKççÆJçuçí. hçççÆkçÀmlççvçuçç Kççíìí hçç[C³ççmççþçÇ ní oçívnçÇ vçkçÀçMçí Yççjlççvçí ÒçmççjcççO³çcççblç PçUkçÀçÆJçuçí.

kçÀçjçÆiçuç ³çá×çlç MçnçÇo Pççuçíu³çç YççjlççÇ³ç mçÌçÆvçkçÀçb®³çç cç=lçoínçbJçj l³ççb®³çç cçÓU iççJççÇ l³ççb®³çç l³ççb®³çç Oççç|cçkçÀ jçÇlççÇÒçcççCçí Dçbl³çmçbmkçÀçj kçÀjC³ççmççþçÇ uç<kçÀjçuçç kçWÀê mçjkçÀçjvçí hçjJççvçiççÇ çÆouççÇ. ³çç mçÌçÆvçkçÀçb®³çç Dçbl³çmçbmkçÀçjçyçÎuç ÒçmççjcççO³çcççblçÓvç pçmçpçMçç yççlçc³çç ³çíT uççiçu³çç, lçmçlçmçí oíMççlççÇuç pçvçcçlç DççCçKççÇvç®ç uç<kçÀjç®³çç yççpçÓvçí Pççuçí. cçjCççvçblçjnçÇ MçnçÇo mçÌçÆvçkçÀçb®çç ³ççíi³ç lççí cççvç uç<kçÀjçvçí jçKçuçç, DçMççÇ ÒçyçU YççJçvçç pçvçlçílç lç³ççj PççuççÇ. ÒçmççjcççO³çcççbkçÀjJççÇ Mç$çÓuçç vççcççínjcç kçÀjC³çç®çç kçÀçjçÆiçuç ³çá×çcçOççÇuç nç DçvçáYçJç YççjlççÇ³ç uç<kçÀjçuçç YççÆJç<³ççlççÇuç cççíçÆncççbcçO³çínçÇ cççiç&oMç&kçÀ þjCççj Dççní!



१६ क�रल-ल य�द�च� पभ�व

iÕíu³ÕÕ 50 kÕ<ÕÕ¥cÕO³Õí ³Õá×lÕb$Õ kÕ l³ÕÕ®ÕÕÇ k³ÕÕhÕJÕÀlÕÕ ³ÕÕcÕO³Õí DÕvÕíJÕÀ yÕouÕ PÕÕuÕíuÕí DÕÕnílÕ. DÕCÕá³Õá× ní lÕb$Õ%ÕÕvÕÕOÕÕÕÆjlÕ DÕmÕu³ÕÕvÕí DÕMÕÕ hÕÏJÕÀÕj®³ÕÕ DÕÕ çÀcÕCÕÕhÕÕmÕèvÕ¯ DÕÕhÕuÕÕ yÕ®ÕÕkÕ JÕÀjC³ÕÕ®Õí lÕb$ÕnÕÇ ÕÆkÕJÕÀÕÆmÕlÕ PÕÕuÕí DÕÕní. mÕO³ÕÕ®³ÕÕ JÕÀÕUÕlÕ cÕ³ÕÕ&ÕÆolÕ mkÕªhÕÕ®ÕÕÇ®Õ ³Õá×í uÕ{ÕÆkÕuÕÕÇ pÕÕlÕÕlÕ. MÕ$Õè®ÕÕ vÕÕMÕ JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ mÕÌv³ÕyÕUÕ®ÕÕ kÕÕhÕj nÕílÕÕí. cÕÕ$Õ DÕMÕÕ mÕcÕjhÕÏmÕbiÕÕlÕ SKÕÕÐÕÕuÕÕ mÕbhÕèCÕ& ÕÆkÕpÕ³Õ ÕÆcÕUíuÕ®Õ DÕmÕí vÕÕnÕÇ. 1990-91 ®³ÕÕ DÕÕKÕÕlÕÕÇ ³Õá×ÕcÕO³Õí DÕcÕíÕÆjJÕÀÕ kÕ ÕÆlÕ®³ÕÕ oÕímlÕjÕä£ÕbvÕÕ hÕèCÕ& ÕÆkÕpÕ³Õ ÕÆcÕUÕuÕÕ®Õ vÕÕnÕÇ. l³ÕÕvÕblÕj DÕHÕÀiÕÕÕÆCÕmlÕÕvÕ kÕ FjÕJÕÀcÕO³Õí PÕÕuÕíuÕÕÇ ³Õá×í hÕÕnlÕÕ nÕ mÕcÕjhÕÏmÕbiÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ GÕÆÎäÕbmÕÕþÕÇ®Õ IÕ[ÕÆkÕuÕÕ iÕí}Õ, ní mhÕä nÕílÕí. p³ÕÕ oíMÕÕbJÕÀ[í mÕámÕbIÕÕÆìlÕ mÕÌv³Õ kÕ mhÕä jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ GÕÆÎä DÕmÕíuÕ, lÕÕí®Õ oíMÕ cÕÌoÕvÕ cÕÕjCÕÕj, ní mÕè³Õ&hÕÏJÕÀÕMÕÕFlÕJÕÀí uÕKKÕ DÕÕní.

JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®Õí ³Õá× hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí mÕáª JÕÀíuÕí kÕ DÕ®ÕÕvÕJÕÀ YÕÕjlÕÕkÕj nuuÕÕyÕÕíuÕ JÕÀíuÕÕ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí JÕÀíuÕíu³ÕÕ DÕÕ çÀcÕCÕÕuÕÕ YÕÕjlÕÕvÕí cÕÕ$Õ 1947-48, 1962-65 ®³ÕÕ ³Õá×ÕlÕÕÇuÕ vÕÕÇlÕÕÇ kÕÕhÕªvÕ®Õ¯ hÕÏl³ÕáÊÕj ÕÆouÕí. YÕÕjlÕÕmÕcÕÕíjÕÇuÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ GÕÆÎä DÕiÕoÕÇ mhÕä nÕílÕí. JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕOÕÕÇuÕ IÕámÕKÕÕíjÕbvÕÕ lÕíLÕèvÕ námÕJÕÀÕkÕèvÕ uÕÕkÕÕ³Õ®Õí DÕÕní; cÕÕ$Õ ní JÕÀjlÕÕvÕÕ YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌv³ÕÕvÕí ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ cÕÕ$Õ DÕÕíuÕÕb[Õ³Õ®ÕÕÇ vÕÕnÕÇ, DÕmÕí yÕbOÕvÕ nÕílÕí. ³ÕÕ yÕbOÕvÕÕcÕÕiÕí ®ÕÕj cÕáK³Õ JÕÀÕjCÕí nÕílÕÕÇ...

(1) uÕÕnÕíjcÕO³Õí YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®³ÕÕ hÕblÕhÕÏOÕÕvÕÕbojc³ÕÕvÕ pÕÕÇ yÕÕíuÕCÕÕÇ PÕÕuÕÕÇ, l³ÕÕvÕblÕj JÕÀÕnÕÇ ÕÆokÕmÕÕblÕ®Õ JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀíuÕÕÇ. ³ÕÕ hÕÕÆkÕ$³ÕÕvÕí JÕÀÕnÕÇ JÕÀÕU YÕÕbyÕÕkÕuÕíu³ÕÕ YÕÕjlÕÕvÕí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕyÕjÕíyÕj®ÕÕÇ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ ®Õ®ÕÕ& LÕÕbyÕÕÆkÕuÕÕÇ. mÕÕÇcÕíkÕj lÕÌvÕÕlÕ oÕívnÕÇ oíMÕÕb®³ÕÕ mÕÌv³ÕÕcÕO³Õí DÕÕÆlÕÕÆjÊÕÀ lÕCÕÕkÕ DÕmÕu³ÕÕ®ÕÕÇ cÕÕÕÆnlÕÕÇ iÕáhlÕ®Õj mÕbmLÕÕbvÕÕ ÕÆcÕUÕuÕÕÇ vÕknlÕÕÇ. onMÕlÕkÕÕoÕÇ mÕÕÇcÕÕ DÕÕíuÕÕb[èvÕ YÕÕjlÕÕlÕ IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀjÕ³Õ®³ÕÕ hÕÏ³ÕlvÕÕlÕ DÕÕnílÕ, DÕMÕÕÇ mÕè®ÕvÕÕ iÕáhlÕ®Õj mÕbmLÕÕbvÕÕÇ ÕÆouÕÕÇ nÕílÕÕÇ. l³ÕÕcÕáUí JÕÀÕMcÕÕÇjcÕO³Õí ÕÅnmÕÕ®ÕÕjÕ®³ÕÕ hÕÏJÕÀjCÕÕbcÕO³Õí kÕÕ{ nÕíCÕÕj, DÕµÕÕÇ DÕìJÕÀUnÕÇ yÕÕbOÕC³ÕÕlÕ DÕÕuÕíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. cÕÕ$Õ, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ YÕèouÕÕ®Õí®Õ mÕÌÕÆvÕJÕÀ onMÕlÕkÕÕÐÕÕb®³ÕÕ ªhÕÕlÕ JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀjlÕÕÇuÕ, DÕmÕí JÕÀáCÕÕuÕÕ mkÕhvÕÕlÕnÕÇ kÕÕìuÕí



vÕknlÕí. ³ÕÕíi³Õ iÕÕíhÕvÕÕÇ³Õ cÕÕÕÆnlÕÕÇ®ÕÕ DÕYÕÕkÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕb®Õí cÕápÕÕÕÆnoÕÇvÕÕb®³ÕÕ kÕíMÕÕlÕ kÕÕkÕjCÕí ³ÕÕcÕáUí 1999 ®³ÕÕ DÕKÕíjhÕ³Õ¥lÕ ³Õá×Õ®Õí®Õ kÕÕlÕÕkÕjCÕ JÕÀÕ³ÕcÕ jÕÕÆnuÕí. l³ÕÕcÕáUí JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí ³Õá× JÕÀjC³ÕÕ®³ÕÕ DÕÕOÕÕÇ mÕkÕ& cÕÕÕÆnlÕÕÇ IÕíTvÕ mÕÕkÕOÕ hÕÕkÕuÕí ìÕJÕÀC³ÕÕ®Õí þjuÕí.

(2) JÕÀÕjÕÆiÕuÕ ³Õá× sí[u³ÕÕvÕblÕj DÕÕblÕjjÕä£ÕÇ³Õ mÕcÕáoÕ³ÕÕ®ÕÕÇ mÕnÕvÕáYÕèlÕÕÇ YÕÕjlÕÕuÕÕ®Õ ÕÆcÕUCÕí DÕÕkÕM³ÕJÕÀ DÕÕní. ³Õá×ÕuÕÕ pÕvÕlÕí®ÕÕ hÕÕÕÅþyÕÕ DÕmÕu³ÕÕmÕ DÕvÕíJÕÀ mÕJÕÀÕjÕlcÕJÕÀ yÕouÕ IÕ[lÕÕlÕ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí YÕÕjlÕÕkÕj DÕÕ çÀcÕCÕ JÕÀíuÕí DÕmÕu³ÕÕ®Õí mÕl³Õ pÕiÕÕuÕÕ hÕìkÕèvÕ oíCÕí DÕÕkÕM³ÕJÕÀ nÕílÕí.¯ ÕÆmÕcÕuÕÕ JÕÀjÕjÕvÕámÕÕj þjÕÆkÕC³ÕÕlÕ DÕÕuÕíuÕÕÇ ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ GuuÕbIÕèvÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí DÕÕiÕUÕÇJÕÀ JÕÀíuÕÕÇ DÕÕní, ní ³ÕÕ oíMÕÕb®³ÕÕ cÕvÕÕkÕj þmÕkÕÕ³Õ®Õí nÕílÕí. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí DÕÕ çÀcÕCÕ JÕÀíu³ÕÕ®ÕÕ þÕímÕ¯ hÕájÕkÕÕ hÕÕÕÆ½ÕcÕÕl³Õ jÕä£ÕbvÕÕ nkÕÕ nÕílÕÕ. YÕÕjlÕÕ®³ÕÕ nÎÕÇlÕ IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀíuÕíuÕí cÕápÕÕÕÆnoÕÇvÕ vÕmÕèvÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀ DÕÕnílÕ, ³ÕÕ®ÕÕ þÕímÕ hÕájÕkÕÕ YÕÕjlÕÕuÕÕ ÕÆcÕUÕÆkÕCÕí DÕÕkÕM³ÕJÕÀ nÕílÕí. ³ÕÕ ³Õá×Õ®³ÕÕ DÕiÕoÕÇ DÕuÕÕÇJÕÀ[í®Õ DÕCÕá®ÕÕ®ÕC³ÕÕ JÕÀíuÕíu³ÕÕ YÕÕjlÕÕmÕÕjK³ÕÕ oíMÕÕuÕÕ DÕÕhÕCÕ SJÕÀ pÕyÕÕyÕoÕj jÕä£ DÕÕnÕílÕ, ní pÕiÕÕuÕÕ oÕKÕkÕèvÕ oíCÕí DÕÕkÕM³ÕJÕÀ yÕvÕuÕí nÕílÕí. uÕÕnÕíj JÕÀjÕjÕcÕO³Õí YÕÕjlÕÕvÕí DÕÕhÕCÕ pÕyÕÕyÕoÕj jÕä£ DÕmÕu³ÕÕ®³ÕÕ YÕèÕÆcÕJÕÀí®ÕÕ hÕávÕ©®®ÕÕj JÕÀíuÕíuÕÕ DÕÕní.

(3) YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí DÕCÕá®ÕÕ®ÕC³ÕÕ JÕÀíu³ÕÕ. DÕÕÕÆCÕ l³ÕÕ®ÕÕÇ iÕbYÕÕÇj oKÕuÕ pÕiÕÕlÕÕÇuÕ hÕÏyÕU jÕä£ÕbvÕÕÇ IÕílÕuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®³ÕÕ cÕáÎîÕÕkÕªvÕ YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕí cÕ³ÕÕ&ÕÆolÕ mkÕªhÕÕ®Õí ³Õá× mÕáª PÕÕuÕí, l³ÕÕlÕ DÕCÕá®ÕÕ®ÕC³ÕÕb®³ÕÕ cÕáÎîÕÕvÕí JÕÀÕnÕÇ DÕ[LÕUí DÕÕuÕí vÕÕnÕÇlÕ. jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ lÕ³ÕÕjÕÇyÕjÕíyÕj uÕ<JÕÀj mÕámÕppÕ þíkÕC³ÕÕ®Õí hÕÕTuÕ mÕÕkÕOÕÕvÕlÕívÕí ìÕJÕÀÕkÕí uÕÕiÕlÕí. k³ÕÕhÕJÕÀ mlÕjÕkÕj ³Õá× sí[uÕí iÕíu³ÕÕmÕ l³ÕÕkÕj ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ þíkÕCÕí DÕMÕJÕw³Õ nÕílÕí. DÕCkÕðÕOÕÕjÕÇ oíMÕÕblÕ lÕíLÕÕÇuÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ vÕílÕãlkÕÕ®ÕÕÇ DÕÕhÕu³ÕÕ uÕ<JÕÀjÕkÕj YÕJÕwJÕÀcÕ hÕJÕÀ[ DÕmÕlÕí. pÕvÕlÕí®³ÕÕ hÕÕÕÅþy³ÕÕkÕj ÕÆvÕkÕ[èvÕ ³ÕíCÕÕjí mÕjJÕÀÕj kÕ mÕÌv³ÕÕÕÆOÕJÕÀÕjÕÇ pÕíknÕ ÕÆvÕCÕ&³Õ IÕílÕÕlÕ, lÕíknÕ cÕlÕYÕío ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nÕílÕÕlÕ. hÕCÕ l³ÕÕb®ÕÕ yÕÕT JÕÀjÕ³Õ®ÕÕ vÕmÕlÕÕí.

(4)³Õá×Õ®ÕÕ ÕÆkÕmlÕÕj PÕÕuÕÕ lÕj l³ÕÕlÕèvÕ DÕCÕá³Õá× GodYÕkÕè vÕ³Õí cnCÕèvÕ pÕiÕÕlÕÕÇuÕ yÕuÕÕ{îÕ oíMÕ nmlÕ#ÕíhÕ JÕÀíu³ÕÕÕÆMÕkÕÕ³Õ jÕÕÆnuÕí vÕmÕlÕí. YÕÕjlÕ- hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí ³Õá× lÕÕlJÕÀÕU yÕbo JÕÀjC³ÕÕ®ÕÕÇ cÕÕiÕCÕÕÇ l³ÕÕbvÕÕÇ JÕÀíuÕÕÇ DÕmÕlÕÕÇ. ³ÕÕcÕáUí oÕívÕ iÕÕíäÕÇ PÕÕu³ÕÕ DÕmÕl³ÕÕ. ³Õá× yÕbo PÕÕu³ÕÕvÕí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí ÕÆiÕUuÕíuÕÕ YÕÕjlÕÕ®ÕÕ YÕÕiÕ lÕmÕÕ®Õ l³ÕÕ oíMÕÕJÕÀ[í jÕÕÆnuÕÕ DÕmÕlÕÕ. DÕMÕÕcÕáUí JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®ÕÕ mÕkÕ& hÕÏoíMÕ DÕvÕÕ³ÕÕmÕí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®³ÕÕ®Õ IÕMÕÕlÕ iÕíuÕÕ DÕmÕlÕÕ. YÕÕjlÕ nÕ cÕÕíþÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ DÕÕIÕÕlÕ mÕnvÕ JÕÀª MÕJÕÀuÕÕ vÕmÕlÕÕ. ³ÕÕ JÕÀÕíCÕÕuÕÕ `pÕj-lÕj'®³ÕÕ iÕÕíäÕÇ kÕÕìlÕÕÇuÕ, hÕCÕ l³ÕÕlÕ lÕL³Õ DÕÕní.

(5)ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ vÕ GuuÕbIÕlÕÕ MÕ$Õè®Õí ocÕvÕ JÕÀjÕ³Õ®Õí ní yÕbOÕvÕ hÕÕUCÕí YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌv³ÕÕmÕÕþÕÇ



KÕèhÕ®Õ JÕÀþÕÇCÕ nÕílÕí. ³Õá×Õ®³ÕÕ mÕá©kÕÕlÕÕÇuÕÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ oãÕÆäJÕÀÕívÕÕlÕèvÕ IÕílÕuÕíuÕÕ nÕ hÕÕÆkÕ$ÕÕ JÕÀÕíCÕÕuÕÕnÕÇ ³ÕÕíi³Õ®Õ kÕÕìuÕÕ DÕmÕlÕÕ. lÕÕÇvÕnÕÇ mÕbj#ÕCÕ ouÕÕb®³ÕÕ hÕÏcÕáKÕÕb®³ÕÕ mÕÕÆcÕlÕÕÇvÕí ní yÕbOÕvÕ hÕÕUC³ÕÕ®ÕÕÇ lÕ³ÕÕjÕÇ oMÕ&ÕÆkÕuÕÕÇ. cÕÕ$Õ, ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ hÕÕj JÕÀªvÕ®Õ MÕ$ÕèMÕÕÇ oÕívÕ nÕlÕ JÕÀjÕ³ÕuÕÕ nkÕílÕ, DÕmÕí cÕlÕ lÕÕÇvÕnÕÇ mÕbj#ÕCÕ ouÕÕb®³ÕÕ hÕÏcÕáKÕÕbvÕÕÇ mÕÕÆcÕlÕÕÇ®³ÕÕ yÕÌþJÕÀÕÇlÕ DÕvÕÕÌhÕ®ÕÕÕÆjJÕÀ mkÕªhÕÕlÕ k³ÕÊÕÀ JÕÀíuÕí nÕílÕí. 23 pÕèvÕ 1999 jÕípÕÕÇ PÕÕuÕíu³ÕÕ hÕ$ÕJÕÀÕj hÕÕÆj<ÕoícÕO³Õí cÕÕÇ ³ÕÕ®Õ cÕlÕÕ®Õí mÕcÕLÕ&vÕ JÕÀíuÕí nÕílÕí. ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ GuuÕbIÕÕ³Õ®ÕÕÇ vÕÕnÕÇ, ní YÕÕjlÕÕ®Õí mLÕÕ³ÕÕÇ OÕÕíjCÕ DÕÕní, DÕmÕí ÕÆ®Õ$Õ hÕblÕhÕÏOÕÕvÕ kÕ jÕä£ÕÇ³Õ mÕáj#ÕÕ mÕuuÕÕiÕÕjÕbvÕÕÇ DÕÕhÕu³ÕÕ kÕÊÕÀk³ÕÕblÕèvÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ JÕÀª vÕ³Õí, DÕMÕÕÇ ÕÆkÕvÕblÕÕÇ uÕ<JÕÀjÕÇ DÕÕÆOÕJÕÀÕN³ÕÕblÕHÕÀí& JÕÀjC³ÕÕlÕ DÕÕuÕÕÇ. ³Õá×ÕcÕO³Õí hÕÕÆjÕÆmLÕlÕÕÇ kÕíUÕíkÕíUÕÇ hÕÕuÕìlÕ DÕmÕlÕí. l³ÕÕcÕáUí MÕ$ÕèkÕj ÕÆkÕpÕ³Õ ÕÆcÕUÕÆkÕC³ÕÕmÕÕþÕÇ mÕkÕ& hÕÏJÕÀÕj®³ÕÕ cÕÕiÕÕ¥®ÕÕ DÕkÕuÕbyÕ JÕÀjCÕí DÕÕkÕM³ÕJÕÀ DÕmÕlÕí. iÕjpÕ hÕ[uÕÕÇ lÕj mÕÕÇcÕÕ DÕÕíuÕÕb[èvÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕMÕÕÇ k³ÕÕhÕJÕÀ mkÕªhÕÕ®Õí ³Õá× JÕÀjC³ÕÕ®ÕÕÇ ³ÕÕípÕvÕÕ YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕbj#ÕCÕ ouÕÕb®³ÕÕ cÕnÕmÕb®ÕÕuÕvÕÕuÕ³ÕÕbvÕÕÇ lÕ³ÕÕj JÕÀíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. kÕíUhÕÏmÕbiÕÕÇ DÕMÕÕ ³Õá×ÕuÕÕ JÕÀ@ÕÆyÕvÕíì®ÕÕÇ cÕbpÕájÕÇ ÕÆcÕUÕÆkÕC³ÕÕ®ÕÕÇ k³ÕkÕmLÕÕnÕÇ YÕÕjlÕ mÕjJÕÀÕjvÕí JÕÀíuÕíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ.

lÕÕíuÕÕíÕÅuÕiÕ kÕ hÕÕ@Fbì 5140 ³ÕÕ ÕÆMÕKÕjÕbkÕj lÕÕyÕÕ ÕÆcÕUÕÆkÕu³ÕÕvÕblÕj YÕÕjlÕÕÇ³Õ uÕ<JÕÀjÕcÕO³Õí ÕÆkÕuÕ#ÕCÕ DÕÕlcÕÕÆkÕéÕÕmÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ PÕÕuÕÕ. ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ vÕ DÕÕíuÕÕb[C³ÕÕ®Õí yÕbOÕvÕ hÕÕUèvÕoíKÕÕÇuÕ DÕÕcnÕÇ ³Õá× ÕÅpÕJÕÀè MÕJÕÀlÕÕí, ³ÕÕ®ÕÕ DÕÕÆYÕcÕÕvÕ YÕÕjlÕÕÇ³Õ uÕ<JÕÀjÕÇ DÕÕÆOÕJÕÀÕN³ÕÕbvÕÕ kÕÕìuÕÕ. YÕÕjlÕÕÇ³Õ uÕ<JÕÀj JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí oámÕN³ÕÕ yÕÕpÕèvÕínÕÇ uÕ{ÕF& uÕ{lÕí, lÕj JÕÀcÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀ cÕÕjuÕí iÕíuÕí DÕmÕlÕí, DÕmÕí cÕlÕ JÕÀÕnÕÇ cÕÕpÕÕÇ uÕ<JÕÀjÕÇ DÕÕÆOÕJÕÀÕjÕÇ kÕ mÕbj#ÕCÕlÕp%ÕÕbvÕÕÇ k³ÕÊÕÀ JÕÀíuÕí DÕÕní. ³ÕÕ cÕlÕÕkÕj DÕvÕíJÕÀ hÕÏMvÕ GhÕÕÆmLÕlÕ nÕíT MÕJÕÀlÕÕlÕ. ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ hÕÕj JÕÀjÕ³Õ®ÕÕÇ vÕÕnÕÇ, DÕmÕí yÕbOÕvÕ DÕmÕu³ÕÕvÕí oámÕN³ÕÕ yÕÕpÕèvÕí cÕÕí®ÕÕ& GIÕ[CÕí YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌv³ÕÕuÕÕ MÕJÕw³Õ®Õ PÕÕuÕí vÕmÕlÕí. MÕ$ÕèkÕj nuuÕÕ JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ uÕÕbyÕ hÕuu³ÕÕ®ÕÕÇ mÕbnÕjJÕÀ DÕm$Õí kÕÕhÕjuÕÕÇ iÕíuÕÕÇ DÕmÕlÕÕÇ lÕj oÕívnÕÇ yÕÕpÕèb®Õí DÕmÕbK³Õ mÕÌÕÆvÕJÕÀ JÕÀÕcÕÕÇ DÕÕuÕí DÕmÕlÕí. JÕÀÕíCÕl³ÕÕnÕÇ ³Õá×ÕcÕO³Õí oÕªiÕÕíUîÕÕ®³ÕÕ mHÕÀÕíìÕbvÕÕÇ ÕÆpÕlÕJÕÀÕÇ cÕvÕá<³ÕnÕvÕÕÇ nÕílÕí, l³ÕÕhÕí#ÕÕnÕÇ ÕÆJÕÀlÕÕÇlÕjÕÇ pÕÕmlÕ nÕvÕÕÇ sÕíìÕÇ nl³ÕÕjí lÕmÕí®Õ lÕÕíHÕÀiÕÕíUîÕÕb®³ÕÕ cÕÕN³ÕÕvÕí nÕílÕí.

JÕÀÕjÕÆiÕuÕ ³Õá×ÕlÕ DÕÕÆlÕGb®ÕÕÇkÕj uÕ{lÕÕvÕÕ 473 YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕbvÕÕÇ nÕÌlÕÕlc³Õ hÕlJÕÀjuÕí. l³ÕÕcÕO³Õí nkÕÕF& ouÕÕ®³ÕÕ hÕÕ®Õ pÕkÕÕvÕÕb®ÕÕnÕÇ mÕcÕÕkÕíMÕ nÕílÕÕ. l³ÕÕÕÆMÕkÕÕ³Õ SJÕÀ npÕÕj mÕÌÕÆvÕJÕÀ pÕKÕcÕÕÇ PÕÕuÕí. pÕKÕcÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕbhÕÌJÕÀÕÇ 50 ìJÕwJÕÀí mÕÌÕÆvÕJÕÀ GhÕ®ÕÕjÕvÕblÕj hÕávnÕ DÕÕhÕu³ÕÕ ³ÕáÕÆvÕìcÕO³Õí oÕKÕuÕ PÕÕuÕí. 43.20 ìJÕwJÕÀí mÕÌÕÆvÕJÕÀ lÕÕíHÕÀiÕÕíUîÕÕb®³ÕÕ cÕÕN³ÕÕlÕ, lÕj 21.07 ìJÕwJÕÀí mÕÌÕÆvÕJÕÀ iÕÕíUÕÇ uÕÕiÕèvÕ kÕ



26.73 ìJÕwJÕÀí mÕÌÕÆvÕJÕÀ YÕÕpÕu³ÕÕvÕí, DÕkÕ³ÕkÕ JÕÀÕhÕuÕí iÕíu³ÕÕvÕí, ÕÆncÕobMÕ PÕÕu³ÕÕvÕí pÕKÕcÕÕÇ PÕÕuÕí nÕílÕí. k³ÕÕhÕJÕÀ mlÕjÕkÕj ³Õá× nÕílÕí lÕj hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®ÕÕ cÕÕíþÕ YÕèYÕÕiÕ YÕÕjlÕ DÕÕhÕu³ÕÕ lÕÕy³ÕÕlÕ IÕíT MÕJÕÀuÕÕ DÕmÕlÕÕ. cÕÕ$Õ, lÕÕíHÕÀÕ kÕ DÕv³Õ MÕðÕÕðÕÕb®³ÕÕ kÕÕhÕjÕcÕáUí mÕÌÕÆvÕJÕÀ cÕÕíþîÕÕ mÕbK³ÕívÕí cÕjCÕ hÕÕkÕC³ÕÕ®ÕÕÇnÕÇ MÕJÕw³ÕlÕÕ nÕílÕÕÇ.

HÕÀíyÕÏákÕÕjÕÇ 1999 cÕO³Õí uÕÕnÕíj JÕÀjÕj nÕílÕ DÕmÕlÕÕvÕÕ®Õ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí mÕcÕpÕèvÕ-GcÕpÕèvÕ DÕÕhÕu³ÕÕ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕbvÕÕ ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ hÕÕj JÕÀjÕ³ÕuÕÕ uÕÕkÕuÕÕÇ. ³ÕÕ JÕÀÕjkÕÕF&mÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®³ÕÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ kÕ uÕ<JÕÀjÕÇ vÕílÕãlkÕÕ®ÕÕÇ mÕbcÕlÕÕÇ nÕílÕÕÇ. JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí PÕÕuÕíu³ÕÕ ³ÕÕ IÕámÕKÕÕíjÕÇ®ÕÕÇ cÕÕÕÆnlÕÕÇ ÕÆcÕUÕÆkÕC³ÕÕlÕ YÕÕjlÕ iÕJÕÀ& DÕmÕlÕÕvÕÕ®Õ cÕí 1999 cÕO³Õí hÕjkÕíPÕ cÕáMÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ pÕÕnÕÇjjÕÇl³ÕÕ cÕÕv³Õ JÕÀíuÕí JÕÀÕÇ, YÕÕjlÕÕÇ³Õ nÎÕÇlÕÕÇuÕ JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®³ÕÕ 500 ®ÕÕÌjmÕ ÕÆJÕÀ.cÕÕÇ. YÕÕiÕÕkÕj cÕápÕÕÕÆnoÕÇvÕÕbvÕÕÇ JÕÀypÕÕ yÕmÕÕÆkÕuÕÕ DÕÕní. cÕÕ$Õ, ³ÕÕ IÕámÕKÕÕíjÕÇlÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕb®ÕÕ nÕlÕ vÕÕnÕÇ, ní mÕÕbiÕÕ³ÕuÕÕ cÕáMÕj&HÕÀ ÕÆkÕmÕjuÕí vÕknlÕí. JÕÀÕjÕÆiÕuÕ YÕÕiÕÕlÕ ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ DÕmhÕä DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ iÕmlÕÕÇ hÕLÕJÕÀÕ®Õí JÕÀÕnÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀ pÕj ³ÕÕ YÕÕiÕÕlÕ DÕmÕlÕÕÇuÕ lÕj ÕÆkÕvÕÕÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ YÕècÕÕÇkÕj®Õ l³ÕÕb®ÕÕÇ GhÕÕÆmLÕlÕÕÇ DÕmÕíuÕ, DÕmÕí mÕÕbiÕÕ³ÕuÕÕnÕÇ cÕáMÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ JÕÀcÕÕÇ JÕÀíuÕí vÕÕnÕÇ.

JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí cÕápÕÕÕÆnoÕÇvÕÕb®³ÕÕ vÕÕkÕÕKÕÕuÕÕÇ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ uÕ<JÕÀjÕvÕí®Õ IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀíuÕÕÇ DÕÕní, ³ÕÕ®Õí hÕájÕkÕí YÕÕjlÕÕvÕí pÕiÕÕmÕcÕÕíj þíkÕu³ÕÕvÕblÕj hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®Õí ÕÆhÕlÕU GIÕ[í hÕ[uÕí. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ uÕ<JÕÀjÕ®Õí uÕíhÕwìvÕbì pÕvÕjuÕ DÕyoáuÕ ncÕÕÇo KÕÕvÕ ³ÕÕb®³ÕÕ mkÕÕ#ÕjÕÇvÕí hÕÏÕÆmÕ× JÕÀíuÕÕ iÕíuÕíuÕÕ SJÕÀ vÕJÕÀÕMÕÕ®Õ YÕÕjlÕÕvÕí GpÕí[ÕlÕ DÕÕCÕuÕÕ. l³ÕÕcÕO³Õí JÕÀÕjÕÆiÕuÕ YÕÕiÕÕlÕÕÇuÕ ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ mhÕä mkÕªhÕÕlÕ oÕKÕkÕuÕÕÇ DÕÕní. pÕáuÕÌ 1972 cÕO³Õí PÕÕuÕíu³ÕÕ ÕÆmÕcÕuÕÕ JÕÀjÕjÕ®³ÕÕ HÕÀuÕmkÕªhÕ nÕ vÕJÕÀÕMÕÕ lÕ³ÕÕj JÕÀjC³ÕÕlÕ DÕÕuÕÕ nÕílÕÕ. ³ÕÕ vÕJÕÀÕMÕÕ®ÕÕÇ oÕívnÕÇ oíMÕÕbojc³ÕÕvÕ oíkÕÕCÕIÕíkÕÕCÕnÕÇ PÕÕuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕbJÕÀ[èvÕ pÕhlÕ JÕÀjC³ÕÕlÕ DÕÕuÕíuÕÕ JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®ÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÆvÕÕ|cÕlÕ vÕJÕÀÕMÕÕnÕÇ YÕÕjlÕÕvÕí GpÕí[ÕlÕ DÕÕCÕuÕÕ. l³ÕÕlÕnÕÇ JÕÀÕjÕÆiÕuÕ®ÕÕÇ hÕÏl³Õ#Õ ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ DÕOÕÕíjíÕÆKÕlÕ JÕÀíuÕíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕÌÕÆvÕJÕÀÕbJÕÀ[èvÕ YÕÕjlÕÕvÕí l³ÕÕb®ÕÕÇ nl³ÕÕjí, GhÕJÕÀjCÕí, mÕjJÕÀÕjÕÇ omlÕÕkÕípÕ, hÕjí[ ÕÆmLÕlÕÕÇ kÕ kÕÕÆjÿ DÕÕÆOÕJÕÀÕN³ÕÕbvÕÕÇ ÕÆouÕíuÕí DÕÕoíMÕ vÕcÕèo JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ kÕÕhÕjuÕíu³ÕÕ [Õ³ÕN³ÕÕ DÕÕoÕÇ mÕÕcÕiÕÏÕÇ hÕájÕk³ÕÕ®³ÕÕ mkÕªhÕÕlÕ iÕÕíUÕ JÕÀíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®³ÕÕ vÕÕ@o&vÕ uÕÕF&ì FvHÕÀÏvì£ÕÇvÕí ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ DÕÕíuÕÕb[èvÕ YÕÕjlÕÕcÕO³Õí IÕámÕKÕÕíjÕÇ JÕÀíuÕÕÇ nÕílÕÕÇ. JÕÀÕjÕÆiÕuÕ ³Õá×ÕcÕO³Õí cÕÕju³ÕÕ iÕíuÕíu³ÕÕ 250 hÕÕJÕÀ pÕkÕÕvÕÕbkÕj YÕÕjlÕÕÇ³Õ uÕ<JÕÀjÕvÕí®Õ DÕbl³ÕmÕbmJÕÀÕj JÕÀíuÕí. mÕÌv³ÕÕ®³ÕÕ JÕÀèìvÕÕÇlÕÕÇ®ÕÕ ÕÆkÕ®ÕÕj JÕÀíuÕÕ lÕj JÕÀÕjÕÆiÕuÕ ³Õá× ní hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕmÕÕþÕÇ kÕÕ@ì&uÕè þju³ÕÕ®ÕÕÇ



YÕÕkÕvÕÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ PÕÕuÕÕÇ.

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí JÕÀíuÕíu³ÕÕ ÕÆkÕéÕÕmÕIÕÕlÕÕ®Õí hÕájÕkÕí mÕÕN³ÕÕ pÕiÕÕuÕÕ oÕKÕÕÆkÕC³ÕÕlÕ YÕÕjlÕÕuÕÕ ³ÕMÕ DÕÕuÕí nÕílÕí. 1971 mÕÕuÕÕÇ YÕÕjlÕÕJÕÀ[èvÕ mÕhÕÕìèvÕ cÕÕj KÕÕuuÕíu³ÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕuÕÕ JÕÀÕjÕÆiÕuÕcÕO³Õí hÕávnÕ HÕÀìJÕÀÕ yÕmÕuÕÕ nÕílÕÕ. hÕÕÆjÕÆmLÕlÕÕÇ®ÕÕ GuÕiÕ[Õ PÕÕuÕÕ lÕíknÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®ÕÕÇ mÕÕN³ÕÕ pÕiÕYÕj sÕÇLÕè nÕíT uÕÕiÕuÕÕÇ. jÕpÕvÕÌÕÆlÕJÕÀ mÕbIÕ<ÕÕ&lÕnÕÇ JÕÀÕjÕÆiÕuÕ ³Õá×ÕmÕboYÕÕ&lÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ DÕiÕoÕÇ SJÕÀìÕ hÕ[uÕÕ. l³ÕÕ oíMÕÕ®ÕÕÇ hÕÏÕÆlÕÿÕ jmÕÕlÕUÕuÕÕ iÕíuÕÕÇ. oámÕN³ÕÕ yÕÕpÕèmÕ pÕiÕÕlÕ YÕÕjlÕÕ®ÕÕÇ hÕÏÕÆlÕÿÕ kÕÕ{uÕÕÇ nÕílÕÕÇ!



१७ क�रल-ल न�तरच� भ�रत व प�क%सत�न

ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<Õí®³ÕÕ oçívnÕÇ yÕÕpÕèbJÕÀ[ÕÇ} }çíJÕÀ JÕÀÕjÕÆiÕ} ³Õá×ÕlÕ cÕjCÕ hÕÕkÕ}í ÕÆJÕÀbkÕÕ pÕKÕcÕÕÇ PÕÕ}í. hÕCÕ mÕkÕÕ&lÕ DÕÕÆOÕJÕÀ vÕáJÕÀmÕÕvÕ PÕÕ}í lÕí ní JÕÀÕÇ, YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ ³ÕÕ oçívÕ oíµÕÕb®ÕÕ hÕjmhÕjÕbkÕjÕÇ} ÕÆkÕµkÕÕmÕ®Õ vÕÕnÕÇmÕÕ PÕÕ}Õ.

JÕÀÕjÕÆiÕ} ³Õá×ÕvÕblÕj oçívÕ®Õ kÕ<ÕÕ¥vÕÕÇ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õoí®³ÕÕ cÕÕO³ÕcÕÕlÕèvÕ YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí µÕÕblÕlÕÕ ®Õ®ÕÕ& mÕáª PÕÕ}ÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®Õí jÕä£ÕO³Õ#Õ kÕ }<JÕÀjhÕÏcÕáKÕ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕµÕÕÇ hÕblÕhÕÏOÕÕvÕ DÕì}ÕÆyÕnÕjÕÇ kÕÕpÕhÕí³ÕÕÇ ³ÕÕbvÕÕÇ hÕávnÕ SJÕÀoÕ ®Õ®Õí&mÕ hÕÏÕjbYÕ JÕÀíu³ÕÕyÕÎ} DÕvÕíJÕÀ }çíJÕÀÕbvÕÕÇ DÕÕµ®Õ³Õ& k³ÕÊÕÀ JÕÀí}í. ³ÕÕ hÕÕÆj<Õoí®³ÕÕ JÕÀÕnÕÇ ÕÆokÕmÕ DÕÕOÕÕÇ®Õ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ jÕä£ÕO³Õ#ÕhÕoÕ®ÕÕÇ mÕè$Õí nÕlÕÕÇ IÕílÕ}ÕÇ nçílÕÕÇ. }Õnçíj ³ÕíLÕÕÇ} ®Õ®Õ&í®ÕÕ iÕÕµÕÕ iÕáb[ÕUCÕÕjí, JÕÀÕjÕÆiÕ}®Õí ³Õá× sí[CÕÕjí, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕOÕÕÇ} }çíJÕÀµÕÕnÕÇ mÕjJÕÀÕj G}LÕÕÆkÕCÕÕjí DÕµÕÕÇ DÕl³ÕblÕ vÕJÕÀÕjÕlcÕJÕÀ hÕÏÕÆlÕcÕÕ DÕmÕ}íu³ÕÕ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕµÕÕÇ kÕÕpÕhÕí³ÕÕÇ ³ÕÕbvÕÕÇ hÕávnÕ ®Õ®ÕÕ& JÕÀjÕkÕÕÇ cnCÕpÕí DÕÕÕÆ çÀlÕ®Õ-¯ DÕµÕÕÇ DÕvÕíJÕÀÕb®ÕÕÇ YÕÕkÕvÕÕ PÕÕ}ÕÇ nçílÕÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕÕÇ} kÕ yÕÕníj®³ÕÕ oíµÕÕblÕÕÇ} }çíJÕÀÕbvÕÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕyÕÎ} hÕájímÕÕ ÕÆkÕµkÕÕmÕ kÕÕìlÕ vÕknlÕÕ, nÕÇ kÕmlÕáÕÆmLÕlÕÕÇ KÕáÎ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇnÕÇ cÕÕv³Õ JÕÀí}ÕÇ nçílÕÕÇ. DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<ÕoílÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ}Õ YÕÕjlÕÕvÕí YÕÕkÕÕÆvÕJÕÀ DÕÕkÕÕnvÕ JÕÀí}íí nçílÕí kÕ l³ÕÕ®Õí oèjiÕÕcÕÕÇ hÕÕÆjCÕÕcÕ nçíCÕÕj nçílÕí. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕ mÕÊÕíkÕj DÕÕ}íu³ÕÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕmÕcÕçíj kÕÌ³ÕÕÆÊÕÀJÕÀ kÕ jÕä£ÕÇ³Õ DÕ[®ÕCÕÕÇ DÕÕ kÕÕmÕèvÕ GY³ÕÕ nçíl³ÕÕ. jÕä£ÕÇ³Õ mlÕjÕkÕj hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ jÕp³ÕJÕÀl³ÕÕ¥ÕÆkÕ<Õ³ÕÕÇ pÕvÕcÕÕvÕmÕÕlÕ DÕmÕ}í}ÕÇ vÕHÕÀjlÕ, DÕÕblÕjjÕä£ÕÇ³Õ mÕcÕáoÕ³ÕÕ®ÕÕÇ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕkÕj jçíKÕ}í}ÕÇ mÕbµÕ³ÕÕÇ vÕpÕj, DÕvÕíJÕÀ yÕbOÕvÕÕbcÕáUí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®ÕÕÇ {ÕmÕU}í}ÕÇ DÕLÕ&k³ÕkÕmLÕÕ ³ÕÕ mÕkÕÕ¥®ÕÕ vÕJÕÀÕjÕlcÕJÕÀ hÕÕÆjCÕÕcÕ lÕmÕí®Õ YÕí[mÕÕkÕCÕÕN³ÕÕ DÕv³Õ mÕcÕm³ÕÕbcÕáUí jÕp³ÕµÕJÕÀì ®ÕÕ}ÕÆkÕCÕí cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕmÕÕþÕÇ cnCÕÕkÕí ÕÆlÕlÕJÕÀí mÕçíhÕí vÕknlÕí. ní mÕkÕ& hÕÌ}è JÕÀçíCÕl³ÕÕ vÕÕ JÕÀçíCÕl³ÕÕ ªhÕÕvÕí JÕÀÕjÕÆiÕ} ³Õá×ÕµÕÕÇ ÕÆvÕiÕÕÆ[lÕ nçílÕí.

14 cÕÕ®Õ& 2001 jçípÕÕÇ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<ÕoícÕO³Õí oçívnÕÇ oíµÕÕblÕu³ÕÕ pÕvÕlÕícÕO³Õí ÕÆvÕJÕÀì®ÕÕ mÕbhÕJÕÀ& kÕÕ{ÕÆkÕC³ÕÕkÕj pÕçíj oíC³ÕÕlÕ DÕÕ}Õ. DÕµÕÕ GhÕÕ³ÕÕbvÕÕÇ®Õ YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí ÕÆkÕµkÕÕmÕÕ®Õí kÕÕlÕÕkÕjCÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçíF&}, DÕmÕí mÕb³ÕáÊÕÀ ÕÆvÕkÕíovÕÕlÕ oçívnÕÇ oíµÕÕbvÕÕÇ cnì}í. jÕä£hÕlÕÕÇ JÕÀí. DÕÕj. vÕÕjÕ³ÕCÕvÕ ³ÕÕbvÕÕÇ ÕÆo}íu³ÕÕ cÕípÕkÕÕvÕÕÇhÕÏmÕbiÕÕÇ yÕçí}lÕÕvÕÕ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ cnCÕÕ}í JÕÀÕÇ, `oçívnÕÇ



oíµÕÕbcÕO³Õí GÊÕcÕ mÕbyÕbOÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçíC³ÕÕmÕÕþÕÇ ³Õçíi³Õ lÕçí[iÕí µÕçíOÕ}í hÕÕÕÆnpÕílÕ. oçívnÕÇ oíµÕÕb®³ÕÕ pÕvÕlÕílÕÕÇ} mÕbhÕJÕÀ& kÕÕ{ÕkÕÕ, k³ÕÕhÕÕjkÕã×ÕÇ knÕkÕÕÇ, pÕávÕÕÇ-hÕájÕCÕÕÇ cÕlÕí yÕÕpÕè}Õ þíkÕèvÕ cÕlÕYÕío iÕÕ[}í pÕÕkÕílÕ, DÕµÕÕÇ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®ÕÕÇ hÕÏÕcÕÕÕÆCÕJÕÀ F®sÕ DÕÕní. oçívnÕÇ oíµÕÕblÕÕÇ} }çíJÕÀÕb®³ÕÕ lÕÕJÕÀoÕÇ®ÕÕ GhÕ³ÕçíiÕ mÕÕcÕÕÕÆpÕJÕÀ, DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ ÕÆkÕJÕÀÕmÕÕmÕÕþÕÇ, iÕÕÆjyÕÕÇ ÕÆvÕcÕè&}vÕ, hÕÏiÕlÕÕÇ, mÕcÕã×ÕÇ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ JÕÀí}Õ pÕÕkÕÕ, DÕmÕí cÕ}Õ kÕÕìlÕí.'

DÕmÕí YÕÕkÕÕÆvÕJÕÀ GoddiÕÕj JÕÀÕ{CÕÕjí cÕáµÕj&HÕÀ }kÕJÕÀj®Õ DÕÕhÕu³ÕÕ cÕèU hÕoÕkÕj IÕmÕj}í. oçívnÕÇ oíµÕÕblÕ mÕáª DÕmÕ}í}ÕÇ µÕÕblÕÕÇ-®Õ®ÕÕ& hÕávnÕ SJÕÀoÕ þhhÕ PÕÕ}ÕÇ. 2001 mÕÕ}®³ÕÕ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õoí®³ÕÕ DÕÕOÕÕÇ cÕÕÇ JÕÀÕnÕÇpÕCÕÕbµÕÕÇ yÕçí}lÕÕvÕÕ cÕáÎÕ cÕÕb[}Õ JÕÀÕÇ, `cÕáµÕj&HÕÀ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<ÕoímÕÕþÕÇ KÕáu³ÕÕ cÕvÕÕvÕí ³ÕílÕ DÕmÕ}í lÕjÕÇ l³ÕÕb®³ÕÕ DÕpÕíb[îÕÕkÕj pÕccÕè-JÕÀÕµcÕÕÇj nÕ®Õ ÕÆkÕ<Õ³Õ hÕÏÕcÕáK³ÕÕvÕí DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕccÕè-JÕÀÕµcÕÕÇj®ÕÕ hÕÏµvÕ nÕ pÕvÕlÕíhÕí#ÕÕ }<JÕÀjÕ®³ÕÕ oã<ìÕÇvÕí cÕnÊkÕÕ®ÕÕ yÕvÕ}í}Õ DÕÕní.' pÕccÕè-JÕÀÕµcÕÕÇj®ÕÕ hÕÏµvÕ kÕ DÕCkÕm$Õí ³ÕÕ oçívÕ cÕáÎîÕÕbkÕj cÕáµÕj&HÕÀ DÕÕhÕu³ÕÕ ®Õ®Õí&lÕ YÕj oílÕÕÇ}, DÕµÕÕÇ cÕÕPÕÕÇ DÕìJÕÀU nçílÕÕÇ. lÕÕÇ KÕjÕÇ þj}ÕÇ. DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<ÕoílÕ DÕÕhÕu³ÕÕ nÕlÕÕÇ HÕÀÕjmÕí JÕÀÕnÕÇ }ÕiÕCÕÕj vÕÕnÕÇ, ní }#ÕÕlÕ DÕÕu³ÕÕkÕj vÕkÕÕÇ ÕÆouuÕÕÇlÕèvÕ jÕ$ÕÕÇ DÕÕoUDÕÕhÕì JÕÀªvÕ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ní Fm}ÕcÕÕyÕÕo}Õ lÕÕlÕ[ÕÇvÕí jkÕÕvÕÕ PÕÕ}í. hÕjmhÕj mÕncÕlÕÕÇvÕí ÕÆvÕkÕíovÕ pÕÕjÕÇ JÕÀjÕ³Õ®Õí þj}í DÕmÕèvÕmÕá×Õ, DÕmÕí JÕÀÕnÕÇnÕÇ vÕ nçílÕÕ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õoí®Õí mÕèhÕ kÕÕpÕ}í. l³ÕÕkÕíU®Õí YÕÕjlÕÕ®Õí hÕjjÕä£ kÕ mÕbj#ÕCÕcÕb$ÕÕÇ pÕmÕkÕblÕÕÆmÕbiÕ ³ÕÕb®³ÕÕ cÕlÕí, JÕÀÕnÕÇ sçíìîÕÕ JÕÀájyÕájÕÇbcÕáUí®Õ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õo DÕ³ÕµÕmkÕÕÇ þj}ÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®Õí mÕÕjí }#Õ JÕÀÕµcÕÕÇj hÕÏµvÕÕkÕj JÕÀíbÕÆoÏlÕ PÕÕ}í}í nçílÕí. lÕj YÕÕjlÕÕ}Õ DÕÕhÕ}ÕÇ DÕKÕb[lÕÕ kÕ OÕcÕ&ÕÆvÕjhÕí#Õ DÕçíUKÕÕÇ}Õ lÕ[í pÕÕT ÐÕÕ³Õ®Õí vÕknlÕí. DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õo ÕÆkÕHÕÀ} PÕÕu³ÕÕvÕblÕjnÕÇ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕµÕÕÇ ®Õ®ÕÕ& JÕÀjC³ÕÕ®Õí OÕçíjCÕ ³ÕÕhÕá{ínÕÇ JÕÀÕ³ÕcÕ þíkÕC³ÕÕlÕ ³ÕíCÕÕj DÕmÕu³ÕÕ®Õí YÕÕjlÕÕvÕí mhÕä JÕÀí}í nçílÕí.

DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<ÕoícÕO³Õí oçívnÕÇ oíµÕÕblÕÕÇ} }<JÕÀjÕblÕ hÕjmhÕjÕbÕÆkÕ<Õ³ÕÕÇ ÕÆkÕéÕÕmÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ knÕkÕÕ, ³ÕÕmÕÕþÕÇ hÕÕkÕ}í G®Õ}}ÕÇ pÕÕ³Õ}Õ nkÕÕÇ nçílÕÕÇ. cÕÕ$Õ, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ HÕÀÊÕÀ JÕÀÕµcÕÕÇj hÕÏÍqÕÕYÕçíkÕlÕÕÇ®Õ IÕáìcÕUlÕ jÕÕÆn}Õ. DÕÕhÕCÕ SJÕÀ ®Õ}ÕKÕ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ vÕílÕíoíKÕÕÇ} DÕÕnçílÕ, ní ÕÆmÕ× JÕÀjÕ³Õ®ÕÕÇ hÕájíhÕèj mÕbOÕÕÇ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ mÕÕOÕ}ÕÇ. cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õoíojc³ÕÕvÕ JÕÀmÕ}ÕnÕÇ ÕÆkÕÕÆOÕÕÆvÕ<ÕíOÕ yÕÕUiÕ}Õ vÕÕnÕÇ. YÕÕjlÕ mÕjJÕÀÕjµÕÕÇ ®Õ®ÕÕ& mÕáª DÕmÕlÕÕvÕÕ oámÕN³ÕÕ yÕÕpÕè}Õ JÕÀÕµcÕÕÇjcÕOÕÕÇ} HÕÀáìÕÇjlÕÕkÕÕoÕÇ mÕbIÕìvÕÕb®³ÕÕ vÕíl³ÕÕbvÕÕ YÕíìC³ÕÕ®ÕÕÇ ®Õ}ÕKÕÕÇnÕÇ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ oÕKÕÕÆkÕ}ÕÇ.



FLÕí SJÕÀ cÕnÊkÕÕ®ÕÕ hÕÏµvÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçílÕçí JÕÀÕÇ, pÕj lÕácÕ®ÕÕ hÕjmhÕjÕbkÕj ÕÆkÕéÕÕmÕ®Õ vÕmÕí}, lÕj l³ÕÕb®³ÕÕlÕ mÕcÕPÕçílÕÕnÕÇ nçíT µÕJÕÀCÕÕj vÕÕnÕÇ. YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ ³ÕÕb®³ÕÕ mÕbyÕbOÕÕbyÕÕyÕlÕ yÕçí}lÕÕvÕÕ }çíJÕÀ YÕÕkÕáJÕÀ nçílÕÕlÕ. hÕÕ®Õ oµÕJÕÀÕbnèvÕ DÕÕÆOÕJÕÀ JÕÀÕU ®ÕÕ}}íu³ÕÕ mÕbIÕ<ÕÕ&cÕáUí ní oçívnÕÇ oíµÕ hÕjmhÕjÕbJÕÀ[í mÕbµÕ³ÕÕvÕí hÕÕnè }ÕiÕ}í DÕÕnílÕ. DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õoí}Õ hÕÏmÕÕjcÕÕO³ÕcÕÕbvÕÕÇ DÕkÕÕmlÕkÕ hÕÏÕÆmÕ×ÕÇ ÕÆou³ÕÕcÕáUí pÕvÕYÕÕkÕvÕÕnÕÇ JÕÀÕnÕÇµÕÕ G®ÕbyÕUèvÕ DÕÕu³ÕÕ nçíl³ÕÕ. DÕÕiÕÏÕ hÕÕÆj<Õo hÕÕj hÕ[u³ÕÕvÕblÕj SJÕÀ kÕ<ÕÕ&®³ÕÕ DÕÕlÕ®Õ YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕbmÕoíkÕj hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ onµÕlÕkÕÕÐÕÕbvÕÕÇ 13 ÕÆ[mÕíbyÕj 2001 jçípÕÕÇ nuuÕÕ JÕÀí}Õ. ³ÕÕkÕíUÕÇ PÕÕ}íu³ÕÕ ®ÕJÕÀcÕJÕÀÕÇblÕ hÕÕ®Õ onµÕlÕkÕÕoÕÇ, ÕÆouuÕÕÇ®Õí mÕÕlÕ hÕçí}ÕÇmÕ kÕ mÕbmÕo YÕkÕvÕÕlÕÕÇ} SJÕÀ JÕÀcÕ&®ÕÕjÕÇ cÕjCÕ hÕÕkÕ}Õ. DÕÕ@JÕwìçíyÕjcÕO³Õí pÕccÕè kÕ JÕÀÕµcÕÕÇj ÕÆkÕOÕÕvÕmÕYÕí®³ÕÕ FcÕÕjlÕÕÇkÕjoíKÕÕÇ} DÕmÕÕ®Õ nuuÕÕ ®Õ{ÕÆkÕC³ÕÕlÕ DÕÕ}Õ nçílÕÕ. cÕÕ$Õ, mÕbmÕo YÕkÕvÕÕkÕjÕÇ} nuuÕÕ nÕ pÕjÕ pÕÕmlÕ®Õ YÕíoJÕÀ nçílÕÕ. nÕ nuuÕÕ JÕÀíkÕU mÕbmÕoíkÕj vÕÕnÕÇ, lÕj mÕbhÕèCÕ& YÕÕjlÕÕkÕj®Õ nçílÕÕ. ³ÕÕ nuu³ÕÕvÕblÕj hÕblÕhÕÏOÕÕvÕ kÕÕpÕhÕí³ÕÕÇ ³ÕÕbvÕÕÇ IÕçí<ÕCÕÕ JÕÀí}ÕÇ JÕÀÕÇ, `YÕÕjlÕ iÕíu³ÕÕ oçívÕ oµÕJÕÀÕbhÕÕmÕèvÕ onµÕlÕkÕÕoÕµÕÕÇ }{lÕ DÕÕní. DÕÕcnÕÇ JÕÀçíCÕl³ÕÕnÕÇ hÕÏJÕÀÕj®³ÕÕ DÕÕknÕvÕÕ®ÕÕ cÕáJÕÀÕyÕ}Õ JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ lÕ³ÕÕj DÕÕnçílÕ.'

hÕblÕhÕÏOÕÕvÕÕb®³ÕÕ ³ÕÕ kÕÊÕÀk³ÕÕcÕO³Õí JÕÀÕnÕÇmÕÕ ÕÆvÕjÕµÕí®ÕÕ mÕèj nçílÕÕ. YÕÕjlÕÕ®ÕÕÇ mÕnvÕµÕÊÕÀÕÇ DÕÕlÕÕ mÕbhÕlÕ ®ÕÕ}}ÕÇ DÕÕní, ³ÕÕ®Õí mhÕä mÕbJÕÀílÕ kÕÕpÕhÕí³ÕÕÇ ³ÕÕbvÕÕÇ DÕÕhÕu³ÕÕ YÕÕ<ÕCÕÕlÕèvÕ ÕÆo}í nçílÕí. 15 ÕÆ[mÕíbyÕj jçípÕÕÇ hÕÏl³ÕáÊÕjÕoÕKÕ} YÕÕjlÕ mÕjJÕÀÕjvÕí DÕÕhÕu³ÕÕ }<JÕÀjÕ}Õ `DÕÕ@hÕjíµÕvÕ hÕjÕ çÀcÕ' ³ÕÕ vÕÕkÕÕvÕí¯ µÕÕÇIÕÏ JÕÀÕjkÕÕF& cÕçínÕÇcÕ jÕyÕÕÆkÕC³ÕÕ®ÕÕ DÕÕoíµÕ ÕÆo}Õ. DÕÕlÕÕ JÕÀíkÕU FµÕÕjí oílÕ yÕmÕC³ÕÕ®ÕÕÇ kÕíU vÕknlÕÕÇ. 1971 mÕÕ}®³ÕÕ ³Õá×ÕvÕblÕj YÕÕjlÕÕvÕí mÕbmÕo nuu³ÕÕvÕblÕj hÕÏLÕcÕ®Õ mÕÕÇcÕíkÕj FlÕJÕw³ÕÕ cÕçíþîÕÕ hÕÏcÕÕCÕÕkÕj mÕÌv³ÕÕ®ÕÕÇ pÕcÕkÕÕpÕcÕkÕ JÕÀí}ÕÇ DÕmÕí}. JÕÀÕjÕÆiÕ} ³Õá×ÕcÕO³Õí vÕknlÕí FlÕJÕÀí mÕÌÕÆvÕJÕÀ mÕÕÇcÕíkÕj lÕÌvÕÕlÕ JÕÀjC³ÕÕlÕ DÕÕ}í. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ}Õ }ÕiÕèvÕ DÕmÕ}íu³ÕÕ mÕÕÇcÕíkÕj YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌv³ÕÕ®ÕÕÇ cÕçíþîÕÕ hÕÏcÕÕCÕÕkÕj ®ÕÕ}}í}ÕÇ pÕcÕkÕÕpÕcÕkÕ JÕÀjC³ÕÕ®ÕÕÇ hÕÏÕÆ çÀ³ÕÕ DÕkÕI³ÕÕ onÕ ÕÆokÕmÕÕblÕ hÕÕj hÕ[}ÕÇ.¯ cÕÕ$Õ, lÕÕÇ FlÕJÕw³ÕÕ kÕíiÕÕvÕínÕÇ PÕÕ}ÕÇ vÕÕnÕÇ, JÕÀÕÇ µÕ$Õè®³ÕÕ iÕçíìÕlÕ KÕUyÕU cÕÕpÕí}. ³ÕÕkÕíUÕÇ YÕÕjlÕÕ®³ÕÕ }<JÕÀjhÕÏcÕáKÕhÕoÕkÕªvÕ cÕÕÇ ÕÆvÕkÕãÊÕ PÕÕ}çí nçílÕçí. cÕÕP³ÕÕvÕblÕj ³ÕÕ hÕoÕ®ÕÕÇ mÕè$Õí pÕvÕj} SmÕ. hÕ¨ÕvÕÕYÕvÕ ³ÕÕbvÕÕÇ mkÕÕÇJÕÀÕj}ÕÇ nçílÕÕÇ. 11 pÕÕvÕíkÕÕjÕÇ 2002 jçípÕÕÇ SJÕÀÕ hÕ$ÕJÕÀÕj hÕÕÆj<ÕoílÕ l³ÕÕbvÕÕÇ mÕÕbÕÆiÕlÕ}í JÕÀÕÇ, YÕÕjlÕÕÇ³Õ mÕÌv³ÕÕ®ÕÕÇ mÕÕÇcÕíkÕjÕÇ} lÕÌvÕÕlÕÕÇ hÕèCÕ& PÕÕ}ÕÇ DÕmÕèvÕ, hÕá{ÕÇ} JÕÀÕjkÕÕF&mÕÕþÕÇ mÕÌv³Õ JÕÀíboÏ mÕjJÕÀÕjJÕÀ[èvÕ ³ÕíCÕÕN³ÕÕ DÕÕoíµÕÕ®ÕÕÇ kÕÕì hÕÕnlÕ DÕÕní. l³ÕÕvÕblÕj®³ÕÕ onÕ cÕÕÆnv³ÕÕblÕ DÕmÕí oçívÕ hÕÏmÕbiÕ DÕÕ}í JÕÀÕÇ, YÕÕjlÕ ³Õá×Õ®³ÕÕ GbyÕjþîÕÕkÕj ³ÕíTvÕ þíhÕ}Õ nçílÕÕ. mÕb³ÕáÊÕÀ jÕä£Õb®³ÕÕ pÕÕnÕÇjvÕÕc³ÕÕlÕÕÇ} 51 k³ÕÕ DÕvÕá®síoÕÜÕjí j#ÕCÕÕmÕÕþÕÇ JÕÀçíCÕl³ÕÕnÕÇ oíµÕÕvÕí µÕ$ÕèÕÆkÕjçíOÕÕlÕ sí[}í}í ³Õá× v³ÕÕ³³Õ þjÕÆkÕ}í iÕí}í DÕÕní. JÕÀÕjÕÆiÕ} ³Õá×Õojc³ÕÕvÕ YÕÕjlÕÕvÕí ÕÆvÕ³Õb$ÕCÕ jí<ÕÕ hÕÕj



JÕÀªvÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ YÕècÕÕÇkÕj hÕÕT} ìÕJÕÀ}í DÕmÕlÕí lÕj oçívnÕÇ oíµÕÕb®³ÕÕ mÕbyÕbOÕÕbcÕO³Õí DÕÕpÕ JÕÀoÕÕÆ®ÕlÕ kÕíiÕUÕ hÕÕÆjCÕÕcÕ mÕÕOÕlÕÕ DÕÕ}Õ DÕmÕlÕÕ.

mÕbj#ÕCÕoãäîÕÕ 2001 ní kÕ<Õ& hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕmÕÕþÕÇ KÕèhÕ®Õ JÕÀþÕÇCÕ iÕí}í. 9/11 ®³ÕÕ PÕÕ}íu³ÕÕ YÕÕÇ<ÕCÕ nuu³ÕÕvÕblÕj DÕcÕíÕÆjJÕÀívÕí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕJÕÀÕÆjlÕÕ DÕÕhÕu³ÕÕ ÕÆcÕ$ÕjÕä£Õb®ÕÕÇ DÕÕIÕÕ[ÕÇ yÕÕbOÕèvÕ pÕÕiÕÕÆlÕJÕÀ onµÕlÕkÕÕoÕÕÆkÕjçíOÕÕlÕ }{Õ GYÕÕj}Õ. hÕjblÕá DÕÕblÕjjÕä£ÕÇ³Õ onµÕlÕkÕÕÐÕÕb®ÕÕ DÕ Õ yÕvÕ}íu³ÕÕº hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ}Õ OÕ[Õ ÕÆµÕJÕÀÕÆkÕC³ÕÕJÕÀ[í cÕÕ$Õ DÕcÕíÕÆjJÕÀÕ JÕÀÕCÕÕ[çíUÕ JÕÀjlÕí DÕÕní, nÕ SJÕÀ hÕÏJÕÀÕjí YÕÕjlÕÕ}Õ ÕÆKÕpÕÕÆkÕC³ÕÕ®ÕÕnÕÇ hÕÏJÕÀÕj DÕÕní.



१८ प�क%सत�न स�ध�र�ल क� ?

YÕÕjlÕ nÕ DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ kÕ mÕbj#ÕCÕoãäîÕÕ YÕÕÆkÕ<³ÕJÕÀÕUÕcÕO³Õí cÕnÕµÕÊÕÀÕÇ cnCÕèvÕ Go³ÕÕ}Õ ³ÕíCÕÕj ní ÕÆvÕÕÆµ®ÕlÕ®Õ DÕÕní. nÕÇ hÕÏiÕlÕÕÇ DÕÕhÕ}Õ oíµÕ ³Õíl³ÕÕ kÕÕÇmÕ kÕ<ÕÕ¥cÕO³Õí mÕÕO³Õ JÕÀjí} DÕmÕÕ DÕboÕpÕ k³ÕÊÕÀ JÕÀí}Õ pÕÕlÕçí. YÕÕjlÕÕ®Õí jÕä£ÕÇ³Õ þçíJÕÀU GlhÕVÕ mÕkÕ& ³ÕájçíÕÆhÕ³ÕvÕ oíµÕÕbhÕí#ÕÕ DÕÕÆOÕJÕÀ nçíCÕÕj DÕÕní. oÕÆ#ÕCÕ DÕÕÕÆµÕ³ÕÕlÕÕÇ} mÕkÕ&ÕlÕ cÕçíþí DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ JÕÀíboÏ DÕµÕÕÇ YÕÕjlÕÕ®ÕÕÇ hÕÏÕÆlÕcÕÕ nçíCÕÕj DÕÕní. pÕccÕè ÕÆkÕÐÕÕhÕÕÇþÕ®Õí JÕÀá}iÕáª hÕÏÕO³ÕÕhÕJÕÀ DÕÕÆcÕlÕÕYÕ cÕfè ³ÕÕb®³ÕÕ cÕlÕí, 2020 mÕÕ}ÕhÕ³Õ&blÕ YÕÕjlÕÕ®ÕÕ DÕÕblÕjjÕä£ÕÇ³Õ jÕpÕJÕÀÕjCÕÕcÕO³Õí cÕçíþÕ oyÕoyÕÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ PÕÕ}í}Õ DÕmÕí}. l³ÕÕcÕáUí cÕnÕµÕÊÕÀÕÇ yÕvÕC³ÕÕcÕO³Õí DÕÕhÕu³ÕÕ oíµÕÕ}Õ ÕÆkÕµÕí<Õ DÕ[LÕUí ³ÕíC³ÕÕ®Õí JÕÀÕjCÕ vÕÕnÕÇ.

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕmÕboYÕÕ&lÕ YÕÕjlÕÕvÕí vÕkÕÕÇvÕ OÕçíjCÕ DÕÕKÕCÕí pÕ©jÕÇ®Õí DÕÕní DÕmÕí mÕÕbiÕèvÕ hÕÏÕO³ÕÕhÕJÕÀ DÕÕÆcÕlÕÕYÕ cÕfè ³ÕÕbvÕÕÇ hÕÕ®Õ JÕÀ}cÕÕÇ JÕÀÕ³Õ& çÀcÕ®Õ ÕÆo}Õ DÕÕní. l³ÕÕvÕámÕÕj ¯

- hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕçíhÕ³Õ&blÕ mÕÊÕÕmÕè$Õí }<JÕÀjÕ®³ÕÕ®Õ hÕÕþyÕUÕkÕj n}ÕÆkÕ}ÕÇ pÕÕlÕ DÕÕnílÕ, lÕçíhÕ³Õ&blÕ oÕÆ#ÕCÕ DÕÕÕÆµÕ³ÕÕcÕO³Õí oÕÇIÕ&JÕÀÕ}ÕÇvÕ µÕÕblÕlÕÕ kÕ mÕÊÕÕmÕblÕá}vÕ mÕÕOÕ}í pÕÕCÕí JÕÀþÕÇCÕ DÕÕní. DÕmÕí DÕmÕ}í lÕjÕÇ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕçí JÕÀçíCÕÕÇ mÕÊÕíkÕj DÕmÕí}, l³ÕÕ®³ÕÕµÕÕÇ µÕÕblÕlÕíJÕÀÕÆjlÕÕ mÕbkÕÕo mÕÕOÕCÕí DÕÕkÕµ³ÕJÕÀ DÕÕní.

- hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ kÕ l³ÕÕb®Õí DÕvÕá³ÕÕ³ÕÕÇ YÕÕjlÕÕ®ÕÕ mÕÕlÕl³ÕÕvÕí Üí<Õ®Õ JÕÀjlÕÕlÕ, cÕÕ$Õ ³ÕÕ }çíJÕÀÕbvÕÕÇ ÕÆpÕnÕoÕÇ iÕìÕbvÕÕ hÕÕÕÆþbyÕÕ oíC³ÕÕ®Õí DÕÕlÕÕ LÕÕbyÕÕÆkÕ}í hÕÕÕÆnpÕí. ÕÆpÕnÕoÕÇ iÕìÕbvÕÕ vÕímlÕvÕÕyÕèlÕ JÕÀjC³ÕÕmÕÕþÕÇ DÕÕhÕ}ÕÇ mÕkÕ& µÕÊÕÀÕÇ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ hÕCÕÕ}Õ }ÕkÕ}ÕÇ hÕÕÕÆnpÕí.

- hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕÕÇ} mÕáÕÆkÕÐÕ vÕÕiÕÕÆjJÕÀÕbµÕÕÇ ®Õ®ÕÕ& JÕÀí}ÕÇ hÕÕÕÆnpÕí, lÕmÕí®Õ oçívnÕÇ oíµÕÕblÕÕÇ} pÕvÕlÕÕ mÕbkÕÕoÕÜÕjí DÕÕÆOÕJÕÀ pÕkÕU JÕÀµÕÕÇ ³ÕíF&} ³ÕÕ®Õí hÕÏ³ÕlvÕ JÕÀí}í hÕÕÕÆnpÕílÕ.

- YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ ³ÕÕ oçívÕ oíµÕÕb®³ÕÕ mÕbyÕbOÕÕbcÕO³Õí DÕ[LÕUÕ DÕÕCÕCÕÕN³ÕÕ sçíìîÕÕ sçíìîÕÕ iÕçíäÕÇb®Õí ÕÆvÕjÕJÕÀjCÕ JÕÀjC³ÕÕ®ÕÕ hÕÏ³ÕlvÕ PÕÕ}Õ hÕÕÕÆnpÕí.



– YÕÕjlÕ kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕOÕÕÇ} µÕ$ÕálkÕÕ®ÕÕÇ OÕiÕ JÕÀcÕÕÇ PÕÕ}ÕÇ lÕj®Õ JÕÀÕµcÕÕÇj®³ÕÕ hÕÏÍqÕÕkÕj ³Õçíi³Õ lÕçí[iÕÕ ÕÆvÕIÕè µÕJÕÀí}. oÕÆ#ÕCÕ DÕÕÕÆµÕ³ÕÕcÕO³Õí l³ÕÕvÕblÕj®Õ DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ lÕÕUcÕíU kÕ ÕÆkÕµkÕÕmÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçíF&}. oçívnÕÇ oíµÕÕb®³ÕÕ pÕvÕlÕívÕí hÕjmhÕjÕbµÕÕÇ ÕÆvÕJÕÀì mÕbhÕJÕÀ& mÕÕOÕlÕ DÕmÕlÕÕvÕÕ®Õ k³ÕÕhÕÕj-GoÕÇcÕÕlÕnÕÇ kÕÕ{ JÕÀjC³ÕÕ®³ÕÕ ÕÆkÕ®ÕÕj JÕÀjÕ³Õ}Õ nkÕÕ.

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕµÕÕÇ YÕÕÆkÕ<³ÕÕcÕO³Õí mÕbyÕbOÕ jÕKÕC³ÕÕmÕÕþÕÇ YÕÕjlÕÕ®³ÕÕ OÕçíjCÕÕbcÕO³Õí yÕo} nçíCÕí DÕl³ÕblÕ cÕnÊkÕÕ®Õí DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕyÕjçíyÕj DÕmÕ}í}í mÕkÕ& cÕlÕYÕíoÕb®Õí cÕáÎí mÕçí[ÕÆkÕlÕÕvÕÕ l³ÕÕ oíµÕÕlÕÕÇ} pÕvÕlÕí®³ÕÕ hÕÏÕÆlÕÕÆ çÀ³ÕÕb®Õí YÕÕvÕnÕÇ jÕKÕ}í pÕÕkÕí, DÕmÕínÕÇ cÕfè ³ÕÕb®Õí cÕlÕ DÕÕní. ¯

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³ Õí pÕçíkÕj }çíJÕÀµÕÕnÕÇ mÕjJÕÀÕj hÕÏoÕÇIÕ& JÕÀÕUÕmÕÕþÕÇ mÕÊÕíkÕj ³ÕílÕ vÕÕnÕÇ, jÕp³ÕIÕìvÕí®³ÕÕ ®ÕÕÌJÕÀìÕÇlÕ jÕnèvÕ oíµÕÕ®ÕÕ JÕÀÕjYÕÕj nÕJÕÀCÕÕjÕ JÕÀCÕKÕj vÕílÕÕ pÕçíhÕ³Õ&blÕ }ÕYÕlÕ vÕÕnÕÇ, lÕçíhÕ³Õ&blÕ mÕjJÕÀÕjÕÇ JÕÀÕjYÕÕj, ÕÆkÕoíµÕÕÇ vÕÕÇlÕÕÇ, DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ hÕÏiÕlÕÕÇ ³ÕÕ #Õí$ÕÕbcÕO³Õí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ JÕÀÕ³ÕcÕ®Õ ÕÆhÕsÕ[ÕÇ}Õ jÕnCÕÕj. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ jÕpÕkÕì DÕÕÆmlÕlkÕÕlÕ DÕÕu³ÕÕmÕ, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ }<JÕÀjÕ®³ÕÕ YÕÕjlÕÕÆkÕjçíOÕÕ®ÕÕÇ OÕÕj LÕçí[ÕÇ JÕÀcÕÕÇ nçíC³ÕÕmÕ cÕolÕ®Õ ÕÆcÕUCÕÕj DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕíknÕ pÕíknÕ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ mÕjJÕÀÕj DÕÕÆmlÕlkÕÕlÕ DÕÕ}í, l³ÕÕ l³ÕÕ kÕíUÕÇ JÕÀÕµcÕÕÇj®ÕÕ cÕáÎÕ ÕÆJÕÀbkÕÕ YÕÕjlÕÕÆkÕjçíOÕ ³ÕÕkÕªvÕ DÕÕ çÀmlÕÕUíhÕCÕÕ JÕÀcÕÕÇ hÕÏcÕÕCÕÕlÕ nçíF&. 1991 mÕÕ}ÕÇ JÕÀÕµcÕÕÇj¯ hÕÏÍqÕ nÕ ÕÆvÕkÕ[CÕèJÕÀ hÕÏ®ÕÕjÕ®ÕÕ hÕÏcÕáKÕ cÕáÎÕ vÕ yÕvÕÕÆkÕlÕÕnÕÇ vÕkÕÕpÕ µÕjÕÇHÕÀ mÕÊÕÕ ÕÆcÕUkÕè µÕJÕÀ}í nÕÇ yÕÕyÕ }#ÕCÕÕÇ³Õ DÕÕní.

YÕÕjlÕÕ}Õ vÕíncÕÕÇ µÕ$Õè®³ÕÕ®Õ ªhÕÕlÕ GYÕí JÕÀjCÕí nÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ }<JÕÀjÕ®ÕÕ DÕÕkÕ[lÕÕ KÕíU DÕÕní. l³ÕÕcÕáUí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ jÕpÕJÕÀÕjCÕnÕÇ yÕnáOÕÕ YÕÕjlÕÜí<ÕÕYÕçíkÕlÕÕÇ®Õ IÕáìcÕUlÕ DÕmÕlÕí. DÕµÕÕ cÕlÕ}yÕÕÇ hÕÏ®ÕÕjÕcÕO³Õí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ vÕíl³ÕÕb®ÕÕ kÕÌ³ÕÕÆÊÕÀJÕÀ kÕ DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ mkÕÕLÕ&nÕÇ o[}í}Õ DÕmÕlÕçí. l³ÕÕcÕáUí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí }çíJÕÀµÕÕnÕÇ}Õ cÕÕjJÕÀ DÕµÕÕÇ®Õ ÕÆmLÕlÕÕÇ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ PÕÕ}ÕÇ. ³ÕÕ oíµÕÕlÕ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ jÕpÕkÕìÕÇ}Õ DÕÕÆmLÕjlÕí®ÕÕ µÕÕhÕ JÕÀÕ DÕÕní ³ÕÕ®Õí YÕÕvÕ nÕÇ kÕmlÕáÕÆmLÕlÕÕÇ mÕcÕpÕÕkÕèvÕ IÕílÕu³ÕÕmÕ ³ÕíT µÕJÕÀlÕí.

DÕÕ@JÕwìçíyÕj 2002 cÕO³Õí DÕl³ÕblÕ vÕÕìîÕhÕèCÕ& jÕÇlÕÕÇvÕí ÕÆvÕkÕ[CÕèJÕÀ ÕÆpÕbJÕÀ}íu³ÕÕ jÕä£ÕO³Õ#Õ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕ JÕÀÕnÕÇ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ hÕ#ÕÕbvÕÕ mÕçíyÕlÕ IÕíTvÕ kÕÕì®ÕÕ} JÕÀjCÕí YÕÕiÕ hÕ[}í. cÕÕ$Õ lÕjÕÇnÕÇ



hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ jÕpÕJÕÀÕjCÕÕkÕjÕÇ} }<JÕÀjÕ®ÕÕÇ hÕJÕÀ[ lÕÕÇUcÕÕ$ÕnÕÇ ÕÆ{}ÕÇ PÕÕ}ÕÇ vÕÕnÕÇ. G}ì hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕ SÕÆhÕÏ}, 2004 cÕO³Õí jÕä£ÕÇ³Õ mÕáj#ÕÕ hÕÕÆj<Õoí®ÕÕÇ mLÕÕhÕvÕÕ JÕÀªvÕ }<JÕÀjÕvÕí lÕíLÕÕÇ} jÕpÕJÕÀÕjCÕÕkÕj DÕÕhÕ}í kÕ®Õ&mkÕ DÕÕÆOÕJÕÀ iÕÕÆnjí JÕÀí}í DÕÕní. mÕO³ÕÕ®³ÕÕ ÕÆmLÕlÕÕÇlÕ mÕÊÕÕOÕÕjÕÇ lÕmÕí®Õ ÕÆkÕjçíOÕÕÇ hÕ#ÕÕbJÕÀ[í SJÕÀnÕÇ ÕÆkÕµkÕÕmÕÕn& vÕílÕÕ vÕÕnÕÇ. ní oçívnÕÇ hÕ#Õ HÕÀÕìÕHÕÀáìÕÇ®³ÕÕ GbyÕjþîÕÕkÕj GYÕí DÕÕnílÕ. SKÕÕÐÕÕ cÕáÐÕÕkÕj }<JÕÀjÕcÕO³Õí SJÕÀcÕlÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçíF&} DÕmÕÕ hÕÏ³ÕlvÕ JÕÀjCÕínÕÇ k³ÕLÕ& DÕÕní. cÕá}ÕÕÆnoÕ cÕpÕÕÆ}mÕ-S-DÕcÕÕ} (ScÕScÕS), pÕcÕÕlÕ-S-Fm}ÕcÕÕÇ kÕ pÕcÕÕlÕ-S-G}ícÕÕ Fm}ÕcÕ (pÕí³ÕèDÕÕ³Õ) kÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ cÕáÕÆm}cÕ }ÕÇiÕ JÕÀÕ³Õoí DÕÕPÕcÕ (hÕÕÇScÕS}JÕw³Õè), ³ÕÕ hÕ#ÕÕbcÕO³Õí JÕÀcÕÕ}ÕÇ®Õí cÕlÕYÕío DÕÕnílÕ. }<JÕÀjÕ®³ÕÕ hÕÕþyÕUÕÕÆµÕkÕÕ³Õ ³ÕÕlÕÕÇ} SJÕÀnÕÇ hÕ#Õ OÕ[hÕCÕí GYÕÕ jÕnè µÕJÕÀlÕ vÕÕnÕÇ. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí pÕÕlÕÕÇ³Õ kÕ mÕÕcÕáoÕÕÆ³ÕJÕÀ cÕlÕYÕíoÕbvÕÕÇ ÕÆkÕ<ÕÕÊÕÀ mkÕªhÕ hÕÏÕhlÕ JÕÀí}í}í DÕÕní.

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕÕÇ} DÕblÕiÕ&lÕ jÕpÕJÕÀÕjCÕÕ}Õ iÕìÕjiÕbiÕí®Õí mkÕªhÕ DÕÕ}í}í DÕÕní. }<JÕÀjÕÇ jÕpÕkÕì mÕbhÕkÕè, ³ÕÕ DÕÕµkÕÕmÕvÕÕ}Õ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ DÕvÕíJÕÀoÕ kÕÕìÕC³ÕÕ®³ÕÕ DÕ#ÕlÕÕ }ÕkÕu³ÕÕ. l³ÕÕ oíµÕÕlÕ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ jÕpÕkÕì ³ÕÕkÕÕÇ, cÕO³ÕcÕkÕiÕÕÇ&³Õ jÕpÕJÕÀÕjCÕ JÕÀjCÕÕjí hÕ#Õ kÕ JÕÀÕ³Õ&JÕÀÕÕÆjCÕÕÇ®³ÕÕ mÕbmLÕÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ knÕk³ÕÕlÕ ³ÕÕmÕÕþÕÇ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ oKÕ}hÕÕ$Õ hÕÏ³ÕlvÕ JÕÀí}í}í vÕÕnÕÇlÕ. }<JÕÀjÕ®Õí jÕpÕJÕÀÕjCÕÕkÕjÕÇ} kÕ®Õ&mkÕ JÕÀÕ³ÕcÕ DÕÕní. onµÕlÕkÕÕo kÕ OÕcÕÕ¥OÕlÕÕ kÕÕ{ÕÆkÕCÕÕN³ÕÕ mÕbmLÕÕb®ÕÕ vÕÕ³ÕvÕÕì JÕÀjC³ÕÕ®Õí JÕÀÕcÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®Õí }<JÕÀj JÕÀÕ JÕÀjÕÇlÕ vÕÕnÕÇ, nÕ mÕbµÕçíOÕvÕÕ®ÕÕ ÕÆkÕ<Õ³Õ DÕÕní.

hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕÕÇ} YÕèo}ÕJÕÀ[í l³ÕÕ oíµÕÕ®ÕÕÇ mÕÊÕÕmÕè$Õí DÕÕnílÕ, DÕmÕí cnìu³ÕÕmÕ kÕÕkÕiÕí þª vÕ³Õí. YÕÕjlÕÕcÕO³Õí DÕmÕ}í}ÕÇ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ k³ÕkÕmLÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕmÕÕþÕÇ DÕpÕèvÕ lÕjÕÇ mkÕhvÕkÕlÕ®Õ DÕÕní. oÕÆ#ÕCÕ DÕÕÕÆµÕ³ÕÕlÕÕÇ} IÕ[ÕcÕçí[ÕÇb®³ÕÕ DÕY³ÕÕÕÆmÕJÕÀÕ mÕÕÇ. m®ÕÌHÕÀj ³ÕÕb®Õí DÕmÕí cÕlÕ DÕÕní JÕÀÕÇ, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕcÕO³Õí jÕpÕJÕÀÕjCÕÕ®ÕÕÇ hÕÏiÕlÕÕÇ nçíC³ÕÕcÕO³Õí lÕíLÕÕÇ} }<JÕÀj nÕ®Õ hÕÏcÕáKÕ DÕ[LÕUÕ DÕÕní. ³ÕÕmÕboYÕÕ&lÕ hÕÏK³ÕÕlÕ mÕbj#ÕCÕlÕp%Õ DÕ@µÕ}í ìíÕÆ}mÕ ³ÕÕb®Õí cÕlÕ DÕmÕí DÕÕní JÕÀÕÇ, hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕlÕ }çíJÕÀµÕÕnÕÇ mÕjJÕÀÕj DÕÕÆmlÕlkÕÕlÕ DÕÕ}í. mÕO³ÕÕ®³ÕÕ mÕcÕm³ÕÕbcÕOÕèvÕ lÕçí mÕnÕÇmÕ}ÕcÕlÕ yÕÕníj hÕ[í} DÕmÕí mÕcÕpÕCÕí oèOÕKÕáUíhÕCÕÕ®Õí DÕÕní. JÕÀçíCÕl³ÕÕnÕÇ jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ kÕ mÕÕcÕÕÕÆpÕJÕÀ mÕáOÕÕjCÕÕb®Õí GÕÆÎ<ì [çíÈ³ÕÕmÕcÕçíj vÕ yÕÕUiÕlÕÕ JÕÀÕ³Õ&jlÕ DÕmÕCÕÕN³ÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ mÕjJÕÀÕj}Õ DÕcÕíÕÆjJÕÀí®³ÕÕ hÕÕÕÆþby³ÕÕcÕáUí DÕÕCÕKÕÕÇ mHÕÀájCÕ ®Õ{lÕí. l³ÕÕlÕèvÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕÕÇ }<JÕÀj DÕÕÆOÕJÕÀÕÕÆOÕJÕÀ mÕÊÕÕJÕÀÕb#ÕÕÇ nçílÕ ®ÕÕ}}í DÕÕní. jÕä£ÕO³Õ#Õ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕ mÕnÕ kÕ<ÕÕ¥®³ÕÕ JÕÀÕjÕÆJÕÀoÕÇ&vÕblÕjnÕÇ ³ÕÕ oíµÕÕlÕ cÕçíJÕÀUí jÕpÕJÕÀÕÇ³Õ kÕÕlÕÕkÕjCÕ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ nçíT µÕJÕÀ}í}í vÕÕnÕÇ.



hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ®Õí þçíJÕÀU jÕä£ÕÇ³Õ GlhÕVÕ 75 DÕypÕ [Õ@}mÕ& FlÕJÕÀí DÕÕní lÕj l³ÕÕ oíµÕÕ®ÕÕÇ çÀ³ÕµÕÊÕÀÕÇ¯ 295 DÕypÕ [Õ@}mÕ& FlÕJÕÀÕÇ DÕÕní. oíµÕÕlÕÕÇ} SJÕÀlÕãlÕÕÇ³ÕÕbµÕ pÕvÕlÕÕ oÕÕÆjÐÕÏjí<ÕíKÕÕ}ÕÇ pÕiÕlÕí DÕÕní lÕj 21 ìkÕwkÕÀí pÕvÕlÕÕ oÕÕÆjÐÕÏjí<Õí®³ÕÕ kÕj DÕÕní. iÕÏÕcÕÕÇCÕ kÕ µÕnjÕÇ YÕÕiÕÕlÕ cÕçíþîÕÕ hÕÏcÕÕCÕÕkÕj yÕíJÕÀÕjÕÇ DÕÕní. mÕÕ#ÕjlÕí®Õí hÕÏcÕÕCÕ 35 lÕí 40 ìJÕwJÕÀí FlÕJÕÀí DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ DÕÕhÕu³ÕÕ jÕä£ÕÇ³Õ þçíJÕÀU GlhÕVÕÕhÕÌJÕÀÕÇ HÕÀÊÕÀ 2 ìkÕwkÕÀí jkÕwkÕÀcÕ ÕÆµÕ#ÕCÕÕkÕj KÕ®Õ& JÕÀjlÕí. l³ÕÕ oíµÕÕ®ÕÕÇ DÕÕÌÐÕçíÕÆiÕJÕÀ hÕÏiÕlÕÕÇnÕÇ ³ÕLÕÕlÕLÕÕ®Õ DÕmÕu³ÕÕvÕí DÕÕOÕáÕÆvÕJÕÀÕÇJÕÀjCÕÕ®Õí kÕÕjí lÕíLÕí hÕçínçí®ÕC³ÕÕmÕ JÕÀÕnÕÇmÕÕ kÕíU }ÕiÕí}®Õ. mÕÕkÕ&pÕÕÆvÕJÕÀ DÕÕjçíi³Õ kÕ DÕv³Õ mÕÕcÕÕÕÆpÕJÕÀ mÕíkÕÕb®ÕÕÇ ÕÆmLÕlÕÕÇnÕÇ ³ÕLÕÕlÕLÕÕ®Õ DÕÕní. mÕO³ÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ jÕä£ÕÇ³Õ þçíJÕÀU GlhÕVÕÕhÕÌJÕÀÕÇ 4 ìkÕwkÕÀí jkÕwkÕÀcÕ mÕbj#ÕCÕÕkÕj KÕ®Õ& JÕÀjlÕçí. YÕÕjlÕÕcÕO³Õí }<JÕÀjÕ®Õí DÕÕOÕáÕÆvÕJÕÀÕÇJÕÀjCÕ mÕlÕlÕ mÕáª DÕmÕ}í lÕjÕÇ nÕ oíµÕ DÕÕhÕu³ÕÕ jÕä£ÕÇ³Õ þçíJÕÀU GlhÕVÕÕhÕÌJÕÀÕÇ HÕÀÊÕÀ DÕ[ÕÇ®Õ ìkÕwkÕÀí jkÕwkÕÀcÕ mÕbj#ÕCÕmÕppÕlÕíkÕj KÕ®Õ& JÕÀjlÕçí, ní ³ÕíLÕí }#ÕÕlÕ IÕíCÕí iÕjpÕí®Õí DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí iÕíu³ÕÕ JÕÀÕnÕÇ kÕ<ÕÕ¥lÕ DÕÕhÕu³ÕÕ DÕÕÕÆLÕ&JÕÀ ÕÆmLÕlÕÕÇlÕ mÕáOÕÕjCÕÕ JÕÀjC³ÕÕ®Õí hÕÏ³ÕlvÕ ®ÕÕ}ÕÆkÕ}í DÕÕnílÕ. ÕÆkÕJÕÀÕmÕ ojÕlÕ kÕÕ{, lÕçíìÕ JÕÀcÕÕÇ JÕÀjCÕí, ®Õ}vÕ HÕÀáiÕkÕìîÕÕ}Õ DÕÕUÕ IÕÕ}CÕí DÕµÕÕÇ JÕÀÕnÕÇ mÕJÕÀÕjÕlcÕJÕÀ JÕÀÕcÕí cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕb®³ÕÕ mÕÊÕÕJÕÀÕUÕlÕ PÕÕ}ÕÇ DÕmÕ}ÕÇ lÕjÕÇ l³ÕÕkÕªvÕ ®ÕçíjnÕÇ mÕÕOÕè þjlÕ vÕÕnÕÇ.

YÕÕjlÕÕ}Õ OÕ[Õ ÕÆµÕJÕÀÕÆkÕC³ÕÕmÕÕþÕÇ JÕÀìJÕÀÕjmLÕÕvÕí j®ÕèvÕ hÕjkÕíPÕ cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ JÕÀÕjÕÆiÕ}®Õí ³Õá× IÕ[ÕÆkÕ}í. ³ÕÕ ³Õá×ÕlÕ kÕ l³ÕÕvÕblÕj }ÕiÕçíhÕÕþ PÕÕ}íu³ÕÕ jÕpÕvÕÌÕÆlÕJÕÀ ®Õ®ÕÕ¥cÕO³Õí hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕvÕí YÕÕjlÕÕJÕÀ[èvÕ JÕÀÕ³ÕcÕ hÕjÕYÕkÕ®Õ hÕlJÕÀj}Õ DÕÕní. cÕáµÕj&HÕÀ kÕ l³ÕÕb®³ÕÕ yÕÕÕÆµÕbÐÕÕb®ÕÕÇ KÕácÕKÕácÕÕÇ DÕpÕèvÕnÕÇ JÕÀcÕÕÇ PÕÕ}í}ÕÇ vÕÕnÕÇ. hÕávÕ:hÕávnÕ `JÕÀÕjÕÆiÕ}' IÕ[ÕÆkÕCÕÕ®³ÕÕ OÕcÕJÕw³ÕÕ hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ oílÕ DÕmÕlÕí. hÕCÕ }#ÕÕlÕ þíkÕÕ, YÕÕjlÕ nÕ SJÕÀ cÕnÕvÕ oíµÕ DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ lÕj l³ÕÕ®³ÕÕhÕÕmÕèvÕ®Õ ÕÆvÕcÕÕ&CÕ PÕÕ}í}Õ DÕÕní. hÕÕÕÆJÕÀmlÕÕvÕ DÕÕhÕ}í `cÕèU' ÕÆkÕmÕªvÕ YÕÕjlÕÕ®³ÕÕ `cÕáUÕkÕj' ³ÕíT hÕÕnÕÇ} lÕj l³ÕÕ}Õ l³ÕÕ®Õí `JÕÀèU' DÕÕþkÕèvÕ oíC³ÕÕ®ÕÕÇ OÕcÕJÕÀ YÕÕjlÕÕcÕO³Õí vÕkÕwkÕÀÕÇ®Õ DÕÕní! cÕáµÕj&HÕÀ ³ÕÕbvÕÕÇ ní O³ÕÕvÕÕlÕ þíkÕ}í}í yÕjí!


marathi kargil story

Documents