navnath

137
ीनवनाथ भितसार पोथीचे पारायण केयाने घरातील अनट बाधा दूर होते . मंगलाचरण, नऊ नारायणांपैक मिछंनाथाचा जम, याची तपचया ंथारंभी माल कव हणतात- कलय गास ारंभ झाला यावेळी लमीकांताने नवनारायण यांना वारकेस बोलाव आणयाकरता आपया सेवकास पाठवले . यावेळ वणाया संहासनावर लमीकांत बसला होता. जवळ उवह होता. इतयात कव, हर, अंतर, , पपलायन, अवह (ऐरहो), चमस, मल, ( वमीन) आण करभाज असे नऊ नारायण तेथे येऊन दाखल झाले . यास पाहताच हरने संहासनाखाल येऊन मोया गौरवाने यांस आलंगन देऊन आपया वणाया संहासनावर बसवले . नंतर यांनी षोडशोपचारांनी जा के ल. तो मोठा समारंभाचा थाट पाह कोणया कारणातव आहास

Upload: amol-jadhav

Post on 03-Oct-2014

295 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

Page 1: Navnath

�ीनवनाथ भितसार पोथीच ेपारायण के�याने घरातील अ�न�ट बाधा दरू होत.े

मंगलाचरण, नऊ नारायणांपैक& मि'छं)नाथाचा ज+म, ,याची तप-चया.

/ंथारंभी मालुक1व 2हणतात- क3लयुगास 4ारंभ झाला ,यावेळी ल7मीकांताने नवनारायण यांना 8वारकेस

बोलावून आण:याक;रता आप�या सेवकास पाठ1वले. ,यावेळ सुवणा.'या 3सहंासनावर ल7मीकांत बसला

होता. जवळ उ>व?ह होता. इतयात क1व, ह;र, अतं;रA, 4बु1>, 1पBपलायन, अ1वहCD (ऐरहोD), चमस,

)3ुमल, (Fवुमीन) आGण करभाज असे नऊ नारायण तेथे येऊन दाखल झाले. ,यास पाहताच हरIन े

3सहंासनाखालI येऊन मोJया गौरवान े,यांस आ3लगंन देऊन आप�या सुवणा.'या 3सहंासनावर बस1वले.

नंतर ,यांनी षोडशोपचारांनी पूजा केलI. तो मोठा समारंभाचा थाट पाहून कोण,या कारणाOतव आ2हास

Page 2: Navnath

बोलावून आGणले, असे नवनारायणांनी हरIस 1वचा;रले. तेPहा ,यांन े,यास सुच1वले क&, आपणा सवाQना

क3लयुगात अवतार Rयावयाच ेआहेत. जसे राजहंस एका जुटIने समु)ा'या उदकात जातात, ,या4माणे

आपण सव. एकदम अवतार घेऊन म,ृयुलोकात 4गट होऊ. हरIच ेअसे भाषण ऐकून ते 2हणाले, जनाद.ना !

आपण आ2हांस अवतार Rयावयास सांगता, पण अवतार Rयावयाचा तो कोण,या नावान ेहे कळवाव.े ,यांच े

हे 2हणणे ऐकून 8वारकाधीशान ेसांUगतले क&, तु2हI सवाQनी अवतार घेऊन सं4दाय Oथापन कVन दIAा

देऊन उपदेश करIत जावा. तु2हI कदाUचत असे 2हणाल क&, आ2हासच अवतार Rयावयास सांगता, असे

मनात आणू नका. तुम'याबरोबर दसुरI बहुत मंडळी म,ृयुलोक& अवतार घेणार आहेत, 4,यA क1व

वा�मीWक हा तुळसीदास होऊन येईल. शुकमु�न हा कबीर, Pयासमु�न तो जयदेव व माझा अ�त आवडता जो

उ>व तो नामदेव होईल. जांबुवंत हा नरहरI या नावान ेअवतार घेउन 43स>ीस येईल. माझा भाऊ बलराम

हा पुंड3लक होईल. मीसु>ा तुम'याबरोबर Yानदेव या नावान ेअवतार घेऊन येणार आहे. कैलासप�त शंकर

हा �नविृ,त होईल. Z[मदेव हा सोपान या नावान ेअवतार घेऊन 43स>ीस येईल. आ?दमाया हI मुताबाई

होईल. हनुमंत हा रामदास होईल. मजशी रममाण होणारI जी कु\जा ती जनी दासी या नावान ेउघडक&स

येईल. मग आपणाकडून होईल �ततके आपण कलIम]ये भितमहा,2य वाढवू.

अवतार कोण,या ?ठकाणी व कशा रIतीन ेघेऊन 4गत Pहावे ते स1वOतर कळ1व:या1वषयी नवनारायाणांनी

पु+हा 1वनं�त केलI. तेPहा हरIन े,यांस सांUगतले क&, पराशर ऋषीचा पुD जो Pयास मु�न ,याने

भ1व�यपुराणात हे पूव`च वण.न कVन ठे1वले आहे. पूव` Z[मदेवाचा वीया.पासून अJयांयशी हजार ऋ1ष

�नमा.ण झाले. ,या4संगी वीया.चा काहI भाग ?ठक?ठकाणी पडला आहे; पैक& थोडासा भाग तीनदा यमुनेत

पडला. ,या तीन भागापैक& दोन भाग )ोणात पडले व एक भाग यमुनेतील पा:यात पडला. त ेवीय. लागलेच

एका म'छaने Uग3ळले �त'या उदरात क1व नारायणान ेज+म घेऊन मि'छं)नाथ या नावान ेजगात 4गट

Pहावे. शंकराने ततृीय नेDापासून अिbन काढून जाळून टाWकलेला जो काम तो अbनीन े4ाशन केला आहे;

याOतव अतं;रA नारायणान े,या'या जठरI ज+म घेऊन जालंधर नावान े43स> Pहावे. त ेअशा रIतीन ेक&,

कुcवंशात जनमेजय राजान ेनागसD केले आहे, ,या'याच वंशात बहृ)वा राजा हवन करIल; तेPहा

81वमूध.न (अिbन) गभ. सांडील. ,या 4संगी जालंदराने ,या यYकंुडात 4गट Pहावे. अJयायशी हजार ऋषी

झाले तेPहा Z[मदेवा'या वीया.चा काहI अशं रेवातीरI सु>ा पडला आहे, तेत ेचमसनारायण यान ेरेवण3स>

या नावान े4गट Pहावे. ,याच वीया.पैक& थोडासा अशं एका स1प.णीला?ह 3मळाला होता. तो �तन े4ाशन

केला. मग जनमेजय राजा'या सप.सDात Zा[मणांनी सारय्ा सपाQची आहु�त ?दलI; ,या समयी ?ह'या

उदरात Z[मबीज आहे, असे जाण�यावVन ,या स1प.णीला आिOतक ऋषीन ेवडा'या झाडाखालI लपवून

ठे1वले. पूण. ?दवस भर�यानंतर ती अडं ेतेथेच टाकून �नघून गेलI. ते अडं ेअजून तथेे होते तस ेआहे, ,यात

आ1वहCD नारायणान ेज+म घेऊन वट3स> नागनाथ या नावान े43स> Pहावे. मि'छं)नाथ यान ेसूय.रेत

4ाBतीOतव मंD 2हणून ?दलेले भOम उWकरeयावर पडले, ,यात सूय. आपले वीय. सांडील, ते उWकरडामय

असेल; ,यात ह;रनारायण यान ेगोरA या नावान े4गट Pहावे. दAा'या नगरात ,याची क+या पाव.ती ?हला

Page 3: Navnath

लbनसमारंभसमयी पाहून Z[मदेवाचे वीय. गळाले; ,यासमयी ,यास परम लfजा उ,प+न झालI. मग ते

वीय. रगडून चौफेर केले, ,यावेळी ते एके बाजूस साठ हजार ?ठकाणी झाले, ,याच ेसाठ हजार वालGख�य

ऋषी झाले. दसुरय्ा अगंाचे केराबरोबर भागीरथी नदIम]ये पडले ते कुश बेटात गेले; त ेअ8या1प तेथे तसेच

आहे. याOतव 1पBपलायन नारायणान ेतेथे 4गट होऊन चरपटIनाथ नावान े43स> Pहावे. भत.रI या नावान े

3भAापाD कैलIकऋषीन ेआंगणात ठे1वले होते; ,यात सूया.च ेवीय. अकOमात पडले; ते ,यान े(भतु.ह;र)

तसेच जपून ठे1वले आहे. ,यात धवृमीन नारायणान ेसंचार कVन भत.रI या नावान ेअवतीण. Pहावे.

?हमालया'या अर:यात सरOवतीच ेउhेशाने Z[मदेवाची वीय. गळाले; ,यातले थोडसेे ज3मनीवर पडले.

,यावVन वाघ चाल�यामुळे ,या'या पायात रा?हले व थोडसेे ह,ती'या कानात पडले. ,यात 4बु>ान ेसंचार

कVन का�नफा या नावान े4गट Pहावे. गोरAान ेUचखलाचा पुतळा केला, ,यात करभंजनाने संचार करावा.

अशा रIतीन,े कोणी कोठे व कसे ज+म Rयावयाच,े [याहI नवनारायणांना खलुासेवार समजूत कVन ?दलI.

मग त ेआYा घेऊन तेथनू �नघाले व मंदराचलावर गेले, तेथे शुiाचायाQ'या समाधीजवळ समाUधOत होऊन

रा?हले. पुढे हे नऊ व शुiाचाय. असे दहा जण �नघाले.

एके ?दवशी 3शव-पाव.ती कैलास पव.तावर असता, 'तु2हI जो मंD जपत असता, ,याचा मला अनु/ह 8यावा,'

असे पाव.तीन ेशंकरास 2हटले. हे ऐकून तो �तला 2हणाला, 'मी तुला ,या मंDाचा उपदेश करIन; पण

यासाठa एकांतOथान पा?हजे. तर चल, आपण ते कोठे आहे ,याचा शोध कV. असे 2हणून ती उभयता

एकांतOथान पाहावयास �नघालI. ती Wफरत Wफरत यमुनेवर आलI. तेथे मनु�याचा वास नPहता. यामुळे त े

Oथान ,यांनी पसंत केले व तेथे ती उभयता बसलI. तेथे पाव.तीस सुंदर मंDोपदेश कV लागले. पण fया

एका म'छाने Z[मवीय. Uगळून यमुनेत 4वेश केला होता, ती ग3भ.णी जवळच उदकात होती. �त'या

उदरातील गभ. तो मंD ऐकत होता. तेणे कVन ,यास शु> Yान 4ाBत झाले व 8वैतभाव नाहIसा होऊन तो

Z[मVप झाला.

उपदेश संप�यावर उपदेशाच ेसार काय समजलIस 2हणून शंकराने पाव.तीस 1वचारले, इतयात

मि'छं)नाथ गभा.तून 2हणाला क&, सव. Z[मVप आहे. हा ]व�न ऐकून शंकराने �तकड ेपा?हले. तेPहा

म'छa'या उदरI क1वनारायणान ेसंचार के�याचे समजले. मग ,यास शंकराने सांUगतले क&, तुला माझा

उपदेश ऐक�यान ेपु�कळ लाभ झाला; परंतु हाच उपदेश मी तुला द,ताDयेाकडून करवीन. याOतव तू पुढे

बद;रका�मास ये; तेथे मी तुला दश.न देईन. असे सांगून पाव.तीसह शंकर कैलासास गेले.

म'छaं)नाथ म'छa'या उदराम]ये तोच मंD जपू लागला. पूण. ?दवस भर�यानंतर ,या म'छaने अडं े

नदIतीरI टाकून आपण उदकात �नघून गेलI. पुढे काहI ?दवसांनी Wकतीएक बकपAी मासे धरावयास

यमुनातटI आले. ,यांनी ते अडं ेपा?हले व लागलेच आप�या ती7ण चोचींनी फोjडले. तेPहा ,याची दोन

शकले झालI व एका शकलात त ेबालक पाहून व ,या'या कक. श रड:याचा श\द ऐकून ते 3भऊन पळून गेले.

पुढे तो 3शपंला का3मक नावा'या कोkयान ेपा?हला. ,यात सूया.सारखा दैदIBयमान बालक पाहून ,याच े

Page 4: Navnath

अतंःकरण कळवळले आGण कोणी तरI सावज या कोमल बालकास मारIल असे ,यास वाटले. इतयात

आकाशवाणी झालI क&, हा साAात क1वनारायणाचा अवतार आहे. [या बालकास तू आप�या घरI घेऊन

जा. नीट संरAण कर व [याच ेनाव मि'छं)नाथ असे ठेव. [या'या1वषयी तू मनात Wकम1प संशय आणू

नको. ते ऐकून कोkयान े,यास घरI नेऊन आनंदान ेआप�या शार>ता ODीस ?दले व मुलगा आपणाला

ई-वरान े?दला 2हणून सांUगतले. �तन े,यास घेऊन अ�त आनंदान ेOतनाशी ला1वले, तो पा+हा फुटला.

मुलगा?ह दधू 1पऊ लागला. मग मुलास +हाऊ-माखू घालून पाळ:यात �नज1वले. आधीच ,या उभयताना

मूल Pहावे 2हणून आशा सुटलI होती; तशात अवUचत पुDर,न हाती आ�यान े,यांस अनुपम आनंद झाला.

मि'छं)नाथाचे वय पाच वषा.च ेझा�यावर एके ?दवशी ,यास समागम घेऊन ,याचा बाप का3मक, मासे

मार:यासाठa यमुनेवर गेला. तेथे ,याने मासे मार:यासाठa जाळे पस;रले आGण पु�कळ मासे ,यात

आ�यावर ते बाहेर मि'छं)नाथाजवळ आणून ठेवून पु+हा जाळे घेऊन तो पा:यात गेला. त ेबापाच ेकृ,य

पाहून आप�या मातकुृळाचा नाश करावयास हा उ8युत झाला आहे; असे मि'छं)नाथा'या मनात आले.

तसेच आपण असता बाप हे कम. करIत आहे, हे OवOथ बसून पाहणे चांगले नाहI व आिOतक ऋषीन ेसव.

4कारे उपकार कV जनमेजय राजा'या सप.सDात नागकुळाचे जसे रAण केले ,याच4माणे आपण कसे?ह

कVन [याचा हा उ8योग हा उ8योग बंद केला पा?हजे, असे मि'छं)नाथाने मनात आणले. मग तो एक एक

मासा उदकात टाकू लागला. ते पाहून ,या'या बापास इतका राग आला क&, तो लागलाच पा:याबाहेर आला

आGण ,यास बरय्ाच चपराका माVन 2हणाला, मी मेहनत कVन मासे धVन आGणतो व त ूते पु+हा

पा:यात सोडून देतोस; तर मग खाशील काय? भीक मागावयाची असेल अशा लAणानी ! असे बोलून तो

पु+हा उदकात 3शराल.

,या मारा'या �त;र3मरIसमसे मि'छं)नाथास फार दःुख होऊन 3भAेचे अ+न प1वD असते व तेच आता

आपण खाव,े असा 1वचार कVन व बाप पा:यात 3शरलासे पाहून ,याची mि�ट चकुवून मि'छं)नाथ तेथनू

�नघाला व Wफरत Wफरत बद;रका�मास गेला. तेथे ,याने बारा वषn तप-चया. केलI. ती इतक& कठaण क&,

,या'या हाडांचा सांगाडा माD रा?हला.

इकड े�ीद,ताDयेाची OवारI 3शवालयात गेलI व शंकराची Oतु�त करताच शंकराने 4स+न होऊन 4,यA भेट

देऊन आ3लगंन ?दले व जवळच बस1वले. नंतर उभयतांनी एकमेकांस नवल वत.मान 1वचारले. तेPहा

बद;रका�माच ेअ,यंत रमणीय अर:य पाहा:याची द,ताDयेाने आपलI इ'छा अस�याचे शंकरास

कळ1वले. मग ,यास बरोबर घेऊन शंकर अर:यात गेला. ,याच समयी मि'छं)नाथाचा उदयकाल हो:याचे

?दवस आ�याकारणान ेतो योगायोग घडून ये:यासाठaच द,तास अर:य पाहा:याची वासना होऊन ,यास

शंकराचा cकार?ह 3मळाला. ते उभयता बद;रकावनातील शोभा पाहून आनंद पावले.

मि'छं)नाथास द,ताDये व शंकराचे दश.न; देवीचा उपदेश, सूया.पासून वर4ािBत व Zा[मण भOमदान

Page 5: Navnath

शंकर व द,ताDये वनात �नघाले व वनशोभा पहात पहात त ेभागीरथी'या तीरान ेजात होत ेतो ,यांची नजर

मि'छं)नाथाकडे गेलI. ,याची िOथ�त पाहून या कलIमधे mढ�न-चयान ेकडकडीत तप कर:या'या ,या'या

व,ृताबhल ,यांना 1वOमय वाटला. मग आपण तेथे एक ?ठकाणी उभे राहून शंकराने द,ताDयेास

मि'छं)नाथाकडे 1वचारपूस कर:यासाठa पाठ1वले.

मग द,ताDये मि'छं)ाजवळ जाऊन उभा रा?हला व कोण,या इ'छेOतव आपण येथे तप करIत आहा, वगैरे

खलुासा 1वचाV लागला. तेPहा मि'छं)नाथाने डोळे उघडून द,ताDयेाकड ेपा?हले. मग मान हलवून नमन

कVन 2हटले, महाराज ! आज मला येथे बारा वषo झालI. पण आजपावेतो मी या अर:यात कोणीच मनु�य

पा?हला नसता आपण आज एकाएक& मला 1वचारIत आहा, ,याअथ` आपण कोण आहा हे 4थम मला

कळवाव ेव fयाअथ` आपले दश.न झाले आहे ,याअथ` आपण आता माझी मनोकामना पूण. कVन जावे. ते

ऐकून द,ताDये सांगू लागला. मी अpD ऋषीचा पुD आहे. मला द,ताDये असे 2हणतात. आता तुझी इ'छा

काय आहे, ती मला सांग. हे ऐकून, आज आपलI तप-चया. फळास येऊन के�या कमा.चे साथ.क झाले असे

मानून व सव. नेमधम. सोडून मि'छं)ाने द,ता'या पायांवर मOतक ठे1वले. ,यास 4ेमाचा पाझर सुट�याने

नेDांतून एकसारखे पाणी वाहू लागले; तेणेकVन द,ताचे पाय धतुले गेले. नंतर तो द,ताDयेास 2हणाला,

महाराज ! आपण साAात भगवान आहा. शंकर, 1व�णु व Z[मदेव या �तघांच ेVप एकवटून आपण

अवतरला आहा, असे असता माझा 1वसर तु2हास पडला तरI कसा? आता माझ ेसव. अपराध पोटात घालून

माझा अUंगकार करावा. असे बोलून पु+हा पु+हा पाया पडू लागला.

मग द,ताDयेाने ,यास सांUगतले क&, त ूUचतंा कV नको; तुqया मनोकामना पूण. होतील. असे बोलून

आपला वरदहOत ,या'या मOतकावर ठे1वला आGण कानात मंDाचा उपदेश केला. तेणेकVन

मि'छं)नाथाचे अYान त,काळ �नघून गेले व त,Aणीच सव. चराचर Z[ममय ?दसू लागले. मग शंकर व

1व�णु कोठे आहेत त ेमला सांग, असे द,ताDयेाने ,यास 1वचार�यावर ,यान ेउ,तर ?दले क&, ई-वरावाचनू

मला दसुरे काहI ?दसत नाहI. सव. ?ठकाणी ई-वराची PयािBत आहे. हे ,याचे भाषण ऐकून व एक भावना

झालेलI पाहून द,ताDये ,याचा हात धVन ,यास घेऊन जाऊ लागला. मग हा पूव`चा क1वनारायण असे

जाणून शंकराने मि'छं)नाथास पोटाशी ध;रले आGण ,याजकडून सकल 3स>ींचा अrयास कर1व:याची

द,ताDयेास सूचना केलI. मग द,ताDयेाने ,यास सव. 1व8यांचा मंDोपदेश केला आGण कानफाeयांचा

सं4दाय नाथसं4दाय �नमा.ण कVन द,ताDये व शंकर �नघून गेले. मग मि'छं)नाथ?ह तीथ.याDा

करावयास �नघाला.

मि'छं)नाथ तीथ.याDा करIत करIत सBतशृंगीस गेला. तेथे ,याने भितपूव.क अबंेच ेदश.न घेतले व Oतु�त

केलI. ,या समयी साबरI 1व8या आपणास पूण. अवगत होऊन ,यावर क1वता करावी असे ,या'या मनात

येऊन गेले. [या क1व,वा'या योगान ेलोकांना पु�कळ फायदा होईल अशी ,याची क�पना होती; परंतु दैवत

अनुकूल झा�यावाचनू काय.3स1> Pहावयाची नाहI अशी?ह ,या'या मनात शंका आलI. मग ,याने

Page 6: Navnath

अबंेसि+नध सात ?दवसपयQत अनु�ठान केले. तेPहा अबंा 4स+न झालI व कोणता हेतु मनात धVन तू हे

अनु�ठान करIत आहेस ते मला सांग, 2हणून 2हणालI. ,याने सांUगतले क&, मातो�ी ! साबरI 1व8येवर

क1व,व करावयाच ेमाqया मनात आले आहे, तरI माझा हेत ुपूण. हो:यासाठa मला उपाय सांगावा.

मि'छं)नाथाचा असा मनोदय जाणून, 'तुझ ेमनोरथ पूण. होतील.' असा देवीन े,यास आशीवा.द ?दला. मग

,या'या हातात हात घालून ती ,यास मातQड पव.तावर घेऊन गेलI. तेथे एक मोठा वAृ होता. तेथे मंDोत

हवन के�यावर वAृ सुवणा.सारखा देदIBयमान असा ,यास ?दसू लागला. तसेच झाडां'या फां8यावर नाना

दैवते बसलI आहेत असे?ह ,यास ?दसू लागले.

असा चम,कार अpंबकेन े,यास दाख1वला. ती सव. दैवते मि'छं)नाथाकडे पाहात होती. पण बोलत चालत

नPहती. नंतर अबंेने ,यास सांUगतले क&, त ूआता येथनू Z[मUगरI'या जवळच अजंन पव.त आहे, ,यावर

महाकालIचे Oथान आहे, तेथे जाऊन भगवतीला नमOकार कर. तेथनू दsAणेकडे नदIवर जा. तेथे उदकाने

भरलेलI -वेतकंुड े?दसतील, ,यातील शुलवेल तोडून एक एक कंुडात टाक. ती कंुड ेशंभर आहेत; पण fया

fया कंुडात तो वेल सजीव ?दसेल ,यात Oनान कVन उदक 4ाशन कर. ,या योगान ेतुला मू'छ.ना होऊ

लाग�यास बारा आ?द,य OमVन जप करवा, 2हणजे पुढचा माग. ?दसेल. नंतर काच'ेया कुपीत तेथील

उदक घेऊन बारा आ?द,यांच ेनामOमरण करIत वAृास घालाव े2हणजे सव. दैवत े4स+न होऊन वरदान

देतील. हा काय.भाग एका खेपेस न झाला तर सहा म?हनेपयQत अशाच खेपा घालून करावा. दर खेपेस एक

एक दैवत 4स+न होईल. असे सांगून देवी आप�या Oथानी गेलI.

पुढे मि'छं)नाथ अजंन पव.तावर गेला. तेथे ,याने महाकाळीचे दश.न घेतले. शुलवेल घेऊन कंुड े

पाहावयास लागला. इतयात देवीन ेसांUगत�या4माणे शंभर कंुड े,या'या पाह:यात आलI. ,यात ,यान े

शुलवेल टाWकला. पु+हा परत येऊन पाहू लागला, तो आ?द,य नामक कंुडात टाकले�या वेलास पान े

आलेलI ?दसलI. मग ,यान े,यात Oनान केले व उदक 4ाशन क;रताच ,यास मू'छ.ना आलI. 2हणून ,याने

देवी'या सांग:या4माणे 8वादश आ?द,यां'या नामOमरणाचा जप चाल1वला. इतयात सूया.न े

,याजजवळ जाऊन कृपाm�टIने पाहून ,यास सावध केले आGण मOतकावर हात ठेवून तुझ ेसकल मनोरथ

पूण. होतील, 2हणून वर ?दला.

सूया.न ेवरदान ?द�यानंतर मि'छं)नाथ काचचेी कुपी पा:यान ेभcन घेऊन मातQड पव.तावर गेला व ,या

मोJया अ-व,थ वAृा'या पाया पडला. सूया.च ेOमरण कVन ते उदक घालताच तथेे सूय. 4स+न झाला

आGण काय हेतु आहे, 2हणून 1वचारले. तेPहा ,याने सांUगतले क&, क1वता करावी असे माqया मनात आहे;

तर ,वा सा[यभूत होऊन मंD1व8या सफळ करावी. मग सूय. ,याच ेहेत ुपूण. हो:यासाठa ,यास सव.Oवी

सा[यभूत झाला. या4माणे मि'छं)नाथाने सात म?हन ेये-जा कVन सारI दैवते 4स+न कVन घेतलI आGण

साबरI 1व8येचा एक OवतंD /ंथ रचनू तयार केला. मि'छं)नाथ तीथ.याDा करIत Wफरत असता बंगा�यात

च)ंUगरI गावास गेला. तेथे सुराज 2हणून एक Zा[मण होता. ,याच गावात सवCपदयाळ या नावाचा एक

Page 7: Navnath

व3स�ठगोDी गौडZा[मण रहात असेल. तो मोठा कम.ठ होता. ,या'या ODीचे नाव सरOवती. ती अ�त

Vपवती असून स8गुणी असे; पण पुDसंतती नस�याकारणान ेनेहमी ?दलगीर असे. ,या घरI मि'छं)नाथ

3भAेक;रता गेला. ,याने अगंणात उभे राहून 'अलख' श\द केला आGण 3भAा माUगतलI. तेPहा सरOवती

बाहेर आलI. �तन े,यास आसनावर बस1वले आGण 3भAा घातलI. नंतर आपलI सव. हक&गत सांगून संत�त

नस�याने ?दलगीर आहे, असे ,यास सुच1वले आGण काहI उपाय असला तर सांगावा; 2हणून 1वनं�त कVन

ती ,या'या पाया पडलI. तेPहा मि'छं)नाथास �तची दया आलI. मग ,यान ेसूय.मंDाने 1वभू�त मंDनू ते

भOम �तला ?दले आGण सांUगतले क&, हे भOम राDीस �नजतेवेळी खाऊन नीज. हे नुसतेच भOम आहे, असे

तू मनात आणू नको, हा साAात ह;रनारायण जो �न,य उदयास येतो तो होय ! तो तुqया उदरI येईल, ,या

तुqया मुलास मी Oवतः येऊन उपदेश करIन; तेणे कVन तो जगात क&�त.मान �नघेल. सव. 3स1> ,या'या

आYेत राहतील. असे बोलून मि'छं)नाथ जावयासाठa उठला असता, तु2हI पु+हा परत कधी याल 2हणून

�तन े,यास 1वचारले. तेPहा मी बारा वषाQनी परत येऊन मुलास उपदेश करIन असे सांगून मि'छं)नाथ

�नघून गेला.

सरOवतीबाईस भOम 3मळा�यामुळे अ,यंत हष. झाला होता. ती राख �तन ेआप�या पदरास बांधनू ठे1वलI.

मग ती आनंदान ेशजेारणीकड ेबसावयास गेलI. तेथे दसुरय्ाहI पाच-सात बायका आ�या हो,या व

संसारासंबंधी ,यां'या गो�टI चाल�या हो,या. ,यावेळी �तने?ह आप�या घरI घडलेला सव. व,ृतांत ,यास

सांUगतला आGण ,या कानफोeया बाबान ेसांUगत�या4माणे मी भOम शणेात खा�ले असता, मला पुD

होईल काय 2हणून 1वचारले. तेPहा एकजणीन े�तला सांUगतले क&, ,यात काय आहे? अस�या धळुीने का

पोरे होतात? तू अशी कशी ,या'या नादI लागलIस कोण जाणे? आ2हाला हे Uच+ह नीट ?दसत नाहI. अशा

तरहे्ने ,या बायांनी �त'या मनात Wकंतु भर1व�यामुळे ती ?हरमुसले तtड कVन आप�या घरे गेलI व

गोJयाजवळ केरकचरा, शणे वगैरे टाक:याची जी खांच होती, ,या उWकरeयात �तन ेते भOम टाकून ?दले.

माcती व मि'छं)नाथ यांची भेट; मि'छं)नाथाचे ODीराfयाकड ेगमन

मि'छं)नाथ पूवoकड'या जग+नाथा?द तीथ.याDा कVन सेतुबंध-रामे-वरास गेला. तेथे माcती Oनान कVन

बसणार तोच पाऊस पडू लाग�यामुळे, तो आपणास राहावयाक;रता दरडी उकVन गुहा कV लागला. हे

माcतीचे कृ,य पाहून मि'छं)नाथास 1वOमय वाटला. ,याने माcतीला 2हटले क&, मक. टा ! तू अगदIच

मूख. आहेस. शरIरा'या संरAणाक;रता तू आता सोय करIत आहेस. अरे ! पाऊस एकसारखा सपाटून पडत

आहे; आता तुझ ेघर केPहा तयार होईल? घरास आग लाग�यानंतर 1वहIर खणावयास लागावे, त8वत

पाऊस पडत असता तू आता घराची तजवीज करतोस हे काय? असे माcतीला मि'छं)नाथाने

2हट�यानंतर, तू असा चतुर ?दसतोस तो कोण आहेस, 2हणून माcतीने मि'छं)नाथास 1वचा;रले. तेPहा

मी जती आहे व मला मि'छं) 2हणतात, असे ,याने उ,तर ?दले. ,यावर तुला जती असे लोक कोण,या

अथा.ने 2हणतात, असे माcतीन ेमि'छं)ास 1वचा;रले. तेPहा माझा शित4ताप पाहून लोक मला जती

Page 8: Navnath

2हणतात, असे ,यान ेउ,तर ?दले. ,या वेळेस माcती 2हणाला, आजपयQत आ2हI एक हनुमंत जती आहे

असे ऐकत होतो, असे असता तु2हI एक नवीनच जती एकाएक& उ,प+न झालात ! पण आता त ेकसे?ह

असो, मी काहI ?दवस माcती'या शजेारI होतो, याOतव ,या'या कलेचा हजारावा ?हOसा माqया अगंी

महान 4यासान ेआला आहे, तो मी या समयी तुला दाख1वतो. ,याच े�नवारण कसे कराव ेते त ूमला दाखव,

नाहI तर जती हे नाव त ूटाकून दे.

या4माणे माcतीने मि'छं)नाथास WकंUचत लावून 2हट�यानंतर ,याने उ,तर ?दले क&, तू मला कोणती

कला दाखवीत आहेस ती दाखव, �तचे �नवारण �ीगुcनाथ करIल. हे ऐकून माc,स अ,यंत राग आला. मग

तो लागलIच उeडाण कVन एक&कड ेगेला आGण 1वशाल Vप धVन ,यान ेमि'छं)नाथास न कळू देता

अचानक ,या'या अगंावर सात पव.त उचलून फेकले. ते आकाश मागा.न ेढगां4माणे येत आहेत हे

मि'छं)नाथा'या लAात येऊन 'िOथर िOथर' असे ,याने वात4ेरकमंDशती'या योगान ेते पव.त जाग'या

जागी अटकवून ठेवले. पुढे माcती एकावर एक असे शकेडो पव.त नाथावर टाक&तच होता. पण ,याने ,या

एकाच मंDा'या शतीन ेत ेसव. पव.त तेथ�या तेथेच Gखळवून टाWकले. हे पाहून माcती रागान े

4लयकाळ'या अbनी4माणे भडकून गेला व एक मोठा पव.त उचलून तो मOतकावर घेऊन तो फेकून

दे:या'या बेतात आहे. तोच मि'छं)नाथाने पा?हले. मग नाथान ेसमु)ाचे पाणी घेऊन, वायुआकष.णमंD

2हणून जोरान ेते माcती'या अगंावर 3शपंडले आGण ,याला तेथ�या तेथेच जसा'या तसा Gखळवून

टाWकला. ,यावेळी ,याच ेचलनवलन बंद झाले. माcतीने वर हात कVन मOतकावर पव.त धVन ठे1वला

होता तो तसाच रा?हला, ते पाहून वायून ेआप�या पुDास (माcतीस) पोटाशी ध;रले. नंतर ,यास या

संकटातून सोड1व:याक;रता वायूने मि'छं)नाथास 1वनं�त केलI. ती नाथाने मा+य कVन पु+हा उदक

मंDनू 3शपंडले. तेणेकVन पव.त जेथ�या तेथे गेला व माcती?ह पूव.िOथतीवर आला. नंतर माcतीने जवळ

जाऊन 'ध+य ध+य' 2हणून नाथास शाबासक& ?दलI. इतयात वायूने माcतीला 2हटले क&, बाबा माcती !

तुझ ेया 3स>ापुढे काहI चालावयाच ेनाहI. यान ेतुला व मला बांधनू टाकून अगदI दबु.ल कVन टाWकले. याची

शित अघ?टत आहे. तू कदाUचत मला असे 2हणशील क&, तु2हI आप�या तtडान े,या'या मंDा'या

सामuया.ची 4ौढI वण.न कVन दाख1वता; तर माझी शित ई-वरा'या हातात आहे आGण यान ेआप�या

भती'या जोरान ेसकल दैवत ेआपलI ताबेदार कVन टाWकलI आहेत.

नंतर मि'छं)नाथ वायू'या व माcती'या पाया पडला आGण आपणाशी सvय,वान ेवाग:याक;रता ,यान े

,यांची 4ाथ.ना केलI. तेPहा ते दोघे नाथास 4स+न Uच,तान े2हणाले क&, तुqया काया.क;रता आ2हI उभयता

झटून तुला सव. 4कारे सा[य कV व पा?हजे तस ेकVन तुला सुख देऊ. असे 4फुि�लत मनान ेबोलून, आता

'आपण जती आहो' असे त ूखशुाल सांगत जा, असे माcतीने वरदान ?दले. ,या वेळेस मि'छं)नाथाने

माcतीस 1वचारले क&, मी जती या नावान े1वvयात होईन हे तर ठaकच आहे ! पण माqया मनात एक शंका

आलI आहे, �तची आपण �नवतृी करावी. कोणती शंका आलI आहे, असे माcतीने 1वचार�यावर ,याने

Page 9: Navnath

सांUगतले क& त ूpDकाळYानी आहेस, असे असता माqयाशी 1वनाकारण 1वतंडवाद कशासाठa केलास?

तुझी माझी नागा-व,था'या झाडाखालI पूव`च भेट झालI होती, ,या वेळेस साबरI 1व8येच ेमजकडून

क1व,व करवून तू मला वरदान ?दले आहेस, असे असता हा बखेडा का उ,प+न केलास? हे ऐकून माcतीने

मि'छं)नाथाचे असे समाधान केले क&, जेPहा त ूसमु)Oनान करIत होतास ,या वेळेस मी तुला

ओळख�यावVन तुqयाजवळ आलो. तू क1वनारायणाचा अवतार आहेस व म,Oयी'या पोटI ज+म घेतलास

हे पके ठाऊक होत;े परंत ुमाqया मनात अशी क�पना आलI क&, नागा-व,था'या वAृाखालI देवांनी जे

अ3भवचन तुला ?दले, ,या वर4दानाच ेसामuय. Wकतपत आहे हे आपण एकदा पहाव.े 3शवाय यापुढे तुला

आणखी पु�कळ 4संगामधून पार पडावयाच ेआहे, 2हणून त ू?हमंत कVन पुढे Wकतपत ?टकाव धरशील

[याचा?ह अजमास मला अशा रIतीन ेपाहाता आला. असो.

नंतर माcती 2हणाला, त ूआता येथनू ODीराfयात जा आGण तेथे खशुाल ऐष आराम कर तुझी भेट झालI हे

एक फारच चांगले झाले. तुqया हातून माqया मOतकावरचा भार उतरला जाईल. मग असे कोणते ओझ े

तुजवर पडले आहे, 2हणून मि'छं)नाथाने 1वचार�यानंतर, माcतीने मुळारंभापासून सव. क'चा मजकूर

,यास सांUगतला. माcती 2हणाला, योगे-वरा ! लंके'या रावणास िजवे माVन रामच)ं सीतेस घेऊन

अयो]येस येत असता, �त'या मनात आले क&, माcती �नःसंशय रामाचा पका दास आहे, याOतव

आप�या हातून ,याचे होईल �ततके क�याण कराव,े 2हणजे [याच ेलbन कVन देऊन, संपि,तसंत�त सव.

अनुकूल कcन देऊन, सव. सुखसंप+न करावे. ODीवाचून संसारात सुख नाहI, तर ती कVन देऊन याजकडून

सव. संसार करवावा. परंतु हा Z[मचारI अस�याने माझ ेभाषण मा+य करIल क& नाहI असा संशय �त'या

मनात आला. मग �तन ेमला गहृOथा�मी कर:याक;रता व मला वचनात गोवून टाक:यासाठa

आप�याजPळ बोला1वले व ममतेन ेमाqया तtडावVन हात Wफर1वला. नंतर सीतामाता मला 2हणालI. बा

माcती ! तू �त+हI लोकाम]ये ध+य आहेस. माझ ेएक तुqयाजवळ मागणे आहे, ते तू देशील तर फारच

उ,तम होईल. मी सांगेन ते माझ ेवचन त ूसहसा नाकबूल करणार नाहIस.

अशा 4कारच ेसीतेच ेभाषण ऐकून मला संतोष वाटला. मग कोणते काम आहे असे मी �तजला 1वचा;रले.

परंत ुमी आपले वचन ?द�यावाचनू ती आपला हेत ुमला कळवीना. असे पाहून मी �तला वचन देऊन �तची

आYा मा+य कर:याचे मनापासून कबूल केले तेPहा मी लbन कVन गहृOथा�म प,करावा आGण संसार

कVन सुख भोगावे असा भाव दाखवून तस ेकर:या1वषयी �तन ेमला भारI भीड घातलI. तेPहा मी महत

संकटात पडलो व Gख+नवदन होऊन उगीच बसून रा?हलो. तेPहा �तन ेरागान ेमजकड ेपा?हले व मला

सांUगतले क&, त ूअगदI ?दलगीर होऊ नको. ODीराfयात�या सव. िODया तुqयाच आहेत; परंत ुयातील

मvखी अशी आहे क&, तुला व मला चार चौकडीस ज+म Rयावयाचा असतो. मी व रामान ेनPया:णव वेळा

घेतला. तू?ह नPया:णवावा माcती आहेस व ,या4माणे लंकाधीश?ह नPया:णवावा होय. ,यास माVन

आ�यानंतर तुला ODीराfयात जावे लागेल. तो योग आता घडून आला. याOतव समयास अनुसVन वाग.

Page 10: Navnath

या4माणे रामच)ंाने मला सांUगत�यानंतर मी ODीराfयात गेलो. ,यावेळी ,या ?ठकाणी मैनाWकनी नावाची

राणी राfय करIत होती. पuृवी'या अ+य भागावर मनु�य, पशु, पAी आ?दकVन सव. ODीपुcष एके ?ठकाणी

आनंदान ेरममाण होतात असे �त'या ऐWकवात आले होते. हI क�पना मनात उxवताच �त'या अगंाची

लाहI लाहI होऊन गेलI. मग 4,यA माcतीचा संग घडावा 2हणून ती अनु�ठान कV लागलI. आप�या

शरIराच ेमांस तोडून �तन ेअिbनकंुडात माqया नावान ेआहु�त ?द�या. असे अनु�ठान �तन ेबारा वषoपयQत

केले. ,यामुळे �त'या अगंावरच ेसारे मांस संपले. तरI?ह �तचा �न-चय ढळेना. असे पाहून मी �तला 4स+न

झालो. ,यावेळी ती माqया पाया पडून मनोरथ पूण. कर:याक;रता 1वनं�त कV लागलI. तेPहा तुझा कोणता

हेत ुआहे, 2हणून मी �तला 1वचा;रले. तेPहा ती मला 2हणालI क&, माcती ! तुqया भुभुःकारा पासून येथील

सव. िODया ग3भ.णी राहतात, याOतव त ूयेथील िODयांचा 4ाणनाथ ठरतोस. तेणेकVन सवाQना सुख होते.

परंत ुमाqया मनात तुqयाशी 4,यA मैथनु कराव ेअसे आहे. हI माझी इ'छा त ूपूण. कर. मैथनुाची प>त

�त+हI लोकात चालत असता तो 4संग आ2हास OवBनात सु>ा नसावा अशी आम'या कमा.ची िOथ�त

आहे. तर तू त ेसुख आ2हांस 4,यA दे. असा �तन ेआपला अ3भ4ाय मला सांUगतला. नंतर मी �तला

सांUगतले क&, Z[मचय.yत मी कडक पाळतो असा माझा डकंा सव.D गाजत आहे; याOतव हI गो�ट

माझकेडून घडावयाची नाहI. आता तुझ ेमनोरथ पूण. कर:याक;रता मि'छं)नाथ येथे येईल, तो तुqया

मज`नुVप वागेल, तो मि'छं)नाथ साAात क1वनारायणाचा अवतार होय. ,याजपासून तुला तुqया तपाची

फल4ािBत होईल. अशा युती'या मागा.ने मी �तच ेशांतवन केले. तो योग आज घडुन आला; तर त ू�तकड े

जाऊन �तच ेमनोरथ पूण. कर.

माcतीचे असे भाषण ऐकुन मि'छं)नाथाने सांUगतले क&, मी?ह ऊ]व.रेताच आहे; 2हणून मला हे काय.

सांगून काय उपयोग आहे? माqया Z[मचया.चा माD अशाने समूळ नाश होईल व जगात दलुzWकक होईल;

2हणून हे कुकम. मला सांग ूनये. तशात ODीसंग हे अपक&त`च ेभांडार होय; 2हणून हI गो�ट करावी असे

माqया मनात येत नाहI.

अशा 4कारच ेमि'छं)नाथाच ेभाषण ऐकून माcतीन े,यास सांUगतले क&, हI अना?दकालापासून रहाटI

चालत आलI आहे. 2हणून भोग भोग�याचा दोष नाहI. जसे नPया:णव माcती तसेच नPया:णव

मि'छं)नाथ असा iम चालत आला आहे. तुqया पोटI मीननाथ 2हणून पुD होईल. ,याची सूया.सारखी

क&�त. 4गट होईल असे माcतीन े,यास सांगून ,याच ेमन वळवून घेतले. मग माcती'या 2हण:यास मान

देऊन मि'छं)नाथ ODीराfयात जा:यास कबूल झाला व एकमेकांस नमOकार कVन त ेदोघेजण माग.Oथ

झाले.

देवी'या भैरवांची व दासींची फिज�त; देवीचे दश.न

Page 11: Navnath

मि'छं)नाथाने सेतुबंधरामे-वरास माcतीशी सvय,व के�यानंतर तो ?हगंळादेवी'या दश.नास जावयास

�नघाला. ती fवालामुखी भगवती महा4दIBत आ?दशित होय ! जेPहा मि'छं)नाथ देवी'या 4चडं

दरवाजाशी पोचला, तेPहा दरवाजावर महा4बळ अ�टभैरव उभे होते; ,यांनी मि'छं)नाथास पाहाताच

ओळGखले व साबरI मंDाने नागपD अ-व,था'या झाडाखालI नाथान ेसव. देव अनुकूल कVन ,यां'यापासून

वरदान ेमागून घेतलI आहेत, तो [याचा काय.भाग Wकतपत 3स>ीस गेला आहे, [याची 4ची�त पाहा:याच े

,या'या मनात आले. 2हणून त ेभैरव आपलI Vपे पालटून सं+यासी बनले आGण दाराशी उभे रा?ह�यावर,

तु2हI कोठे जात अवगैरे मि'छं)नाथास त े1वचाV लागले. तेPहा ,यान ेसांUगतले क&, देवीचे दश.न

Rयावयाच ेमाqया मनात आहे 2हणून मी आत जात आहे. असे सांगून मि'छं)ाने ,यांस 1वचारले क&,

तु2हI सं+यासी आहा, तुमची मज` आत जावयाची आहे क& काय? ,यावर ते 2हणाले, आ2हI येथले

8वारपाळ आहो. येथे दाराशी उभे राहून जे कोणी देवी'या दश.नास येतात ,यां'या पापपु:याची चौकशी

कVन मग जो पु:यवान व मनापासून दश.नाची इ'छा करणारा असेल ,यास आ2हI आत जाऊ देतो.

याOतव तुqया पापपु:याचा आ2हांस झाडा देऊन मग तू आत जावे कोणी 1वषय1वलासाच ेद�ुकृ,य जर

लपवून ठे1वले, तर आत 4वेश करतेवेळेस तो म]येच दारात अडकतो. कारण, ,या वेळेस दार अ�तशय

अcंद होत.े मग खोटे बोलून अडकला आहे असे पाहाताच आ2हI ,यास मागे ओढून 3शAा क;रतो.

याक;रता तुम'या हातून जी जी कमn झालI असतील, ती ती सव. सांगून येथे झडती 8यावी व मग दश.नास

जावे.

अ�टभैरवांचे असे भाषण ऐकून घेऊन मि'छं)नाथ 2हणाला मी पापपु:य काहI एक जाणत नाहI,

मजकडून आजपयQत जी जी कमn घडलI, ती ती सारI ई-वरा4ी,यथ. केलI आहेत, तशात आ2हI

पापपु:यापासून अ3लBत आहो. हे भाषण ऐकून त ेसं+यासVपी अ�टभैरव चWकत झाले व 2हणाले, ज+मास

आ�यानंतर तू केलेलI कामे छपवून ठेवलIस तर येथे तुझा �नभाव लागावयाचा नाहI, मार खाऊन परत

जावे लागेल. [याक;रता काहI वाईट असेल ते सांगून आत जावे, 2हणजे अबंाबाई कृपा करIल व तुला दश.न

देईल. अशा 4कारचा बराच संवाद होऊन शवेटI मि'छं)नाथ 2हणाला, क&, 4ा:यांना शासन कर:याक;रता

मी अवतार घेतला आहे, मजपुढे तु2हा मशकांचा 4ताप अxतू आहे असे माqयान े2हणवेल तरI कसे? हे

ऐकून अ�टभैरवास राग आला व ते pDशूळ, फरस, गांडीव, तरवारI, अकुंश, बरची, गदा, भाले, कुरह्ाडी,

अशी तीy शODे घेऊन यु> कर:यास 3स> झाले. मि'छं)नाथाने 'जयजय �ीद,तगुcराज' 2हणत हातात

भOम घेतले आGण मंDनू 2हटले क&, 3मDा वcणीदेवा ! माqया काया.साठa तयार रहा. अिbननी, वcणी,

अिbन, वायु, इं)ा?द देव, गण, गंधव. आ?दकVन सवाQनी काया.म]ये सा[य कर:यासाठa तयार रहाव,े तु2हा

सवाQना मी नमOकार क;रतो. अशा रIतीन ेसवाQना यु>ाच ेआमंDण कVन मंतरलेले भOम दाहI ?दशांस

फेकले. नंतर व{पंजर4योग 2हणून 1वभू�त अगंास ला1व�यानंतर ,याच ेशरIर व{ाहून कठaण झाले. नंतर

मि'छं)नाथाने भैरवास सांUगतले क&, तु2हI आता आळस कVन 1वलंब कV नका. यु> कर:यास तयार

Pहा, न कराल तर तु2हास माता1प,यांची शपथ आहे. ते ऐकून अ�टभैरवांनी रागान ेतीy शODे सोडलI, परंत ु

Page 12: Navnath

मि'छं)नाथाने ,यास जुमा�नले नाहI. ती ,यास गवता'या काeयां4माणे वाटलI, परंत ु,या योगान े�त+हI

लोकात थरकाप होऊन गेला. ,यावेळी वासवशित सोड:यात आलI, �त'या आवाजान ेZ[मांड दणाणून

गेले. तो अबंेने ऐकताच शोध कर:यासाठa आप�या लाव:याखाणी दासी पाठ1व�या. ,यांनी हा 4ळय

पा?ह�यानंतर दसुरय्ा असंvय दासी मदतीस आणून शODाODाचा मजबूत मारा चालू केला. परंत ु

मि'छं)नाथाने ,या सवाQच े�नवारण केले आGण भुल1वणारे मो?हनी अOD कामशराम]ये योजून 4े;रतांच

,या अODाने दासी'या देहात गुBत संचार कVन 1पशा'यासमान सवा.त |म1वले. या 4कारचा चम,कार

चालला असता, 1व8यागौरव अODा'या योगान े,याने सवाQस नbन कVन ,यांची वODे आकाशात उडवून

?दलI. नंतर मायाअODा'या योगान ेमि'छं)ाने हजारो पुcष ,या िODयांपुढे �नमा.ण केले आGण Oमरण

अODा'या योगान े,या सव. िODयांस शु>ीवर आGणले ,या वेळी, समोर हजारो पुcष व आपण वODर?हत

असा 4कार पाहून ,या दासी परम लिfजत होऊन रानोमाळ पळत सुट�या.

अशा िOथतीम]ये ,या पळत असता, भैरव कंठa 4ाण धVन अ,यवOथ पडलेले ,यांनी पा?हले. मग ,या

पळून भगवतीजवळ गे�या. ,यांची अवOथा पाहून अबंेला आ-चय. वाटले. �तन ेकाय 4कार घडला 2हणून

1वचारता दासी 2हणा�या, सुकृत सरल 2हणून हI दशा 4ाBत झालI ! कोणीएक जोगी आला आहे, ,यान े

[या ;रतीन ेआमची ददु.शा कVन टाWकलI. ,यानेच भैरवाचा 4ाण कासावीस केला आहे. आता तु2हI आपला

गाशा गुंडाळून येथनू कोणीकड ेतरI पसार Pहा नाहI तर तु2हावर हाच 4संग येऊन गुदरेल असे आ2हांस

?दसते. अशा 4कारे ,या दासी कावरय्ा बावरय्ा होऊन भगवतीस सांगू लाग�या, ,या 3भऊन गे�यामुळे

थरथरा कापत हो,या व ,यां'या डोkयांपुढे तो जोगी ?दसत अस�यामुळे भयाने 'आला आला !' असा श\द

,या करIत हो,या.

हा सव. 4कार भवानीन ेऐकून घेत�यानंतर �तला परम आ-चय. वाटले. मग तो कोण आहे हे ती अतंm.�टIने

पाहू लागलI, तेPहा मि'छं)नाथ या नावान ेक1वनारायणान ेअवतार घेतला अस�याच े�त'या लAात आले.

नंतर �तन ेसवा.स वODे ?दलI आGण ,यांसह अबंा मि'छं)नाथाजवळ गेलI �तन ेअ�त4ेमान े,यास }दयी

ध;रले. तेPहा तो जग+माते'या पाया पडला. अबंेने ,यास मांडीवर बस1वले व 4ताप कVन दाख1व�यावर

�तन े,याची तारIफ केलI. शवेटI �तन े,यास भैरवांना सावध करावयास सांUगत�याबरोबर ,यान ेवात

आकष.ण अOD काढून घेतले. भैरव सावध होऊन पाहू लागले तो अबंा मि'छं)नाथास मांडीवर घेऊन बसलI

आहे असे ,यां'या m�टIस पडले. ,यांनी देखील मि'छं)नाथाची तारIफ कVन ,याला शाबासक& ?दलI व

नाग अ-वथाखालI संपूण. दैवत े4स+न होऊन ,यास आशीवा.द ?द�याबhलचा मूळचा सादंत मजकूर अबंेला

कळ1वला.

तो ऐकून माqया मनात तझुा पराiम पाहावा असे आले आहे, 2हणून अबंेने नाथास सांUगतले. ,यावेळी त ू

सांगशील तसे मी तुला कVन दाख1वतो, असे नाथान े2हट�यावर �तन ेपव.त आकाशात उडवून पुनः

जाग'या जागी आणून ठेवावयास सांUगतले. हे ऐकून ,याने वाताOD योजून व मंD 2हणून भOम पव.तावर

Page 13: Navnath

फेकले. तेPहा पव.त आकाशात |मण कV लागला. मग �तन े,याची पाठ थोपटून वाखाणणी केलI आGण

पव.त उतरावयास सांUगतले. तेPहा ,यान ेवायुअOD काढून घेऊन पव.त जाग'या जागी आणून ठे1वला. त े

पाहून अबंेस संतोष वाटला. मग नाथास घेऊन अबंा आप�या Oथानास गेलI. नाथ तेथे pDराD रा?हले.

जातेसमयी अबंेने 4स+न होऊन ,यास स4ाOD आGण 3भ+नाOD अशी दोन अODे 4सादादाखल ?दलI.

,यांचा Oवीकार कVन मि'छं)नाथा अबंेस नमOकार कVन �नघाला.

वेताळाचा पराभव व ,यास सांUगतले�या अटI

मि'छं)नाथाने ?हगंळादेवीच ेदश.न घेत�यानतंर तो तथेनू जो �नघाला तो बाराम�हार नामक अर:यात

गेला व तेथे एका गावात मुकामास रा?हला. राDी एका देवालयात OवOथ �नजला असता सुमारे दोन4हर

राDीस मोठा आवाज ऐकू येऊन असंvय ?दव~या ,यास ?दस�या. हे पाहून भुतावळ उठलI, असे

मि'छं)नाथा'या मनात आले व काहI चम,कार दाखवून ,या सवाQस अनुकूल कVन Rयावे, असा ,याने

1वचार केला. मग ,यान ेलागलIच Oपशा.ODाची योजना केलI. ,या अODा'या अ,यxतु शती'या 4भावान े

सव. भूतावळ तेथे Gखळून रा?हलI. ,यांना हालचाल क;रता येईना व ती सव. भूत ेझाडा4माणे Uचकटून

रा?हलI. ती भुत े�न,य�नयमा4माणे वेताळा'या भेटIस जा:यास �नघालI होती; परंतु म]येच हा 4संग

पड�यामुळे ती ,या ?दवशी वेताळास भेटलI नाहIत. इकड ेवेताळान ेती का आलI नाहIत [याची चौकशी

कर:यासाठa दसुरI भुते �तकड ेपाठ1वलI. मग पाच-सात भुत ेवेताळाची आYा मा+य कVन शरभतीरI

आलI आGण शोध कVन पाहू लागलI, तो [यांची अशी झालेलI अवOथा ,यां'या दVुन m�टIस पडलI मग

ती ,यां'याजवळ जाऊन चौकशी कV लागलI. तेPहा तेथे कोणीएक 3स> आला असून ,या'या सामuया.चा

हा सव. खेळ अस�याचे समज:यात आले. मग तो 3स> कोठे उतरला आहे, [याचा तपास करIत Wफरत

असता, मि'छं)नाथास वेताळाकडुन आले�या भुतांनी पा?हले. तेPहा [याचीच अxतु करणी असावी, असा

,यां'या मनात संशय आला. मग ,या भुतांनी मि'छं)नाथाजवळ जाऊन ,याची 4ाथ.ना केलI क&, Oवामी

हI भुत ेप�तत आहेत, [यांची मुतता करावी; 2हणजे ती गरIब pबचारI आपाप�या कामकाजास जातील.

,यावेळी हI सव. भुते GखळलI असता, तु2हIच मोकळे कसे रा?हलात 2हणून ,यांस 1वचा;रले. तेPहा ,यांनी

उ,तर ?दले क&, हI भुत ेआज आलI नाहIत 2हणून ,यां'या तपास कर:याक;रता वेताळान ेआ2हांस इकड े

पाठ1वले आहे. तर महाराज ! यांची सुटका करावी 2हणजे हI वेताळाकड ेपाया पड:यासाठa जातील. ,यावर

मि'छं)नाथ 2हणाला, मी ,यांना कदा1प सोडणार नाहI, हा माझा �नरोप तु2हI वेताळाला सांगा, 2हणजे

तो Wकतपत 4बल आहे हे पाहता येईल.

मि'छं)नाथाचा असा अ3भ4ाय पड�यानंतर ती भुत ेलागलIच परत वेताळाकड ेगेलI आGण ,या'या पाया

पडून 2हणालI क&, �तकड ेएक योगी आला आहे, ,यान ेशरभतीरावरची भुत ेमंDा'या जोरान ेएका जागी

Gखळवून टाWकलI आहेत व तु2हांला?ह तसेच कVन टाक:याचा ,यान े�न-चय केला आहे. हे ऐकताच

वेताळाची नख3शखात आग झालI. ,याने सव. देशातील भुतावळ आण:यासाठa जासूद पाठ1वले.

Page 14: Navnath

,या4माणे सवाQनी येऊन वेताळास नमOकार केला. ,यांना वेताळान ेसाराक'चा मजकूर कळ1वला. मग

सव. जण आपाप�या फौजे�नशी शरभती;र येऊन दाखल झाले व तेथे भयकारक भूतच�ेटा कVन दाखवू

लागले. हे मि'छं)नाथाने पाहून भOम मंDनू ठे1वले व ,यांचा 4ताप Wकती आहे त ेपाह:या'या 1वचारान े

काहI वेळ उगाच रा?हला. पुढे ,याने व{ODमंD जपून सभोवती एक रेघ ओ?ढलI व व{शित मOतकावर

ध;रलI, तेणेकVन भुतांना जवळ जाता येईनासे झाले. भुतां'या राजांनी झाड,े डtगर नाथावर टाWकले, परंत ु

,यांच ेकाहI चालले नाहI. ,यांनी आप�याकडून सव. शODे अODे सोडून इलाज केले, परंत ुमि'छं)नाथापुढे

ते दबु.ळ ठरले. शवेटI मि'छं)नाथाने Oपशा.OD योजून सव. भूतांना एकदम Gखळवून टाWकले. ,या वेळी

1पशा'चां'या अ�टनायकांपैक& झो?टगं, खेळता, बावरा, 2हंगदा, मुंजा, 2हैशासुर व धळुोवान हे सातजण

मि'छं)नाथाचे पाय धVन ओढ:याची वाट पाहात होत.े पण �ततयात नाथान ेचपळाइन ेव{ाOD 3स>

कVन ते सव. ?दशांकडे संरAणासाठa ठे1वले व दानवाOD 3स> कVन मदृ,ु कंुमक, मc, मलIमल, मुचकंुद,

pDपुर, बळजेठa हे सात दानव �नमा.ण केले. मग सात दानव व सात भूतनायक यांची झtबी लागलI. एक

?दवसभर ,यांच ेयु> चालले होत,े पण दानवांनी ,यास जज.र क;रताच त ेअm-य झाले. शवेटI

मि'छं)नाथाने वासवशित सोडून वेताळास मूि'छ.त केले. ,याची अगदI 4ाण जा:याची वेळ आलI, तेPहा

�नcपाय होऊन ,याने �नर3भमानान ेमि'छं)नाथास शरण जाऊन 4ाण वाचवून घे:याचा बेत केला.

मग वेताळासह सव. भूतनायकांनी मि'छं)नाथाची 4ाथ.ना केलI क& आम'या मरणान ेतुला कोणता लाभ

Pहावयाचा आहे? आमच े4ाण वाच1व�याने आ2हI जगात तुझी क&�त. गाऊ व तू सांगशील त ेकाम कV.

यमाजवळ यमदतू आहेत, 1व�णुजवळ 1व�णुदतू आहेत, ,याच4माणे आ2हI अवघे आपाप�या

1पशा'चफौजेस?हत तुqयाजवळ राहून तुझा हुकुम मानू. हे वचन जर आ2हI अस,य कV तर आ2हI

आम'या पूव.जांस नरकात टाकू अशी भुतांनी दIनवाणीन ेकेलेलI 4ाथ.ना ऐकून मि'छं)नाथाने सांUगतले

क& साबरI 1व8येवर माझ ेक1व,व आहे, याक;रता जो मंD fया 4करणाचा असेल, ,या4माणे तु2हI वागून

मंDाबरहुकूम काय. 3स> हो:यासाठa तु2हI मंD जपणाराला सा[य कराव.े तसेच मंD घोकून पाठ

करणारास?ह मंD सफल झाला पा?हजे. हे सव. मि'छं)नाथाचे 2हणणे सवाQनी संतोषान ेकबूल केले. तसेच,

,यांच ेभ7य कोणते हे सव. ,यांना सांगून ठे1वले आGण मंDा'या 3स>तेची वेळ /हणामधलI कायम केलI.

या4माणे मि'छं)नाथाने सव. 4कार'या लागणारय्ा कबुलायती वेताळाजवळून कVन घेत�या. नंतर 4ेरक

अODाची योजना कVन ,यांना मोकळे केले. मग सव. मंडळी मि'छं)नाथा'या पाया पडलI व ,यांनी

जयजयकार कVन ,याची Oतु�त केलI व ,यास नमOकार कVन सव. आपाप�या ?ठकाणी गेले.

मि'छं)नाथास का3लकाODाची 4ािBत

बाराम�हार प1वD Oथानी मि'छं)नाथाने अ�टभैरवा?दकांची खाDी कVन देवीचा 4साद 3मळ1वल.

कुमारदैवत तीथ. कVन कोकणात कुडाळ 4ांतात अडूळ गावात येऊन रा?हला. ,या गावाबाहेर

Page 15: Navnath

महाका3लकादैवत आहे, ,या देवता'या दश.नाक;रता मि'छं)नाथ गेला. त ेका3लकादैवत अ�त खडतर

असून शंकरा'या हातात�या का3लकाODाची तेथे Oथापना केलेलI आहे. ,या अODाने पु�कळ दै,यांचा 4ाण

घेतला 2हणून शंकर 4स+न होऊन ,या अODVपी का3लकेस वर4दान दे:यास तयार झाले. तेPहा �तन ेवर

मागून घेतला क&, आजपयQत मला सांUगतलेलI सव. कामे मी केलI, आता मला येथे 1व�ां�त घेऊ 8यावी.

मग �त'या मज`4माणे शंकराने अबंेची ,या ?ठकाणी Oथापना केलI. ,या दैवता'या दश.नाOतव

मि'छं)नाथ देवालयात गेला व ,याने देवीचे दश.न घेतले आGण 4ाथ.ना केलI क&, मातो�ी ! मी मंDकाPय

केले आहे, ,यास तुझ ेसा[य असावे आGण माqया हातात राहून माझी क1व,व1व8या गौरवून वरदान देऊन

तू उदयास आणावी. अशा 4कारची मि'छं)नाथाने केलेलI 4ाथ.ना ऐकून देवी संतBत झालI. अगोदर ,या

अODास (देवीस) �म झाले होतेच, तशात त ेमि'छं)नाथाचे भाषण ऐकून अbनीत तूप पड�यासारखे होऊन

�तला अ,यंत राग आला व ती ,यास 2हणालI क&, अरे न�टा, प�तता, मला फार �म झाले आहेत, असे

असता मला आणखी दःुख देऊ पाहतोस? तू क1व,व1व8या �नमा.ण कVन माqयाजवळ वर4दान मागत

आहेस; पण तेणेकVन मला तू 1वRन करावयास आला आहेस. हे �नवांत Oथान पाहून मी येथे येऊन रा?हले;

असे असता, दरुा,2या! मला Dास दे:यास आला आहेस, तर आता माqया डोkयासमोर उभा न राहता

चालता हो. नाहI तर तुला 3शAा करIन. अरे ! शंकरा'या हातातील अOD, त ेमी तqुया हातात येऊन राहIन

क& काय? अरे, मला बोला1व:यासाठa तुqया मनात शंका तरI कशी आलI नाहI? आता त ूयेथनू �नमूटपणे

चालता हो; नाहI तर Pयथ. 4ाणास मुकशील. हे भाषण ऐकून मि'छं)नाथाने देवीस 2हटले क&, मी 4ाणास

मुकेन हI गो�ट त ूOवBनात सु>ा आणू नको. अगे ! सूय.pबबं अगदI लहान ?दसते, परंत ुते pDभुवन

4का3शत क;रते, ,या4माणे मी माझा 4ताप दाखवून तलुा Aणात वश कVन घेतो पहा. तेथे अबंा 2हणालI,

भ�टा, त ूकान फाडून हातात कंकण घालून व कपाळास श�दरु लावून येथे येऊन मला 3भववीत आहेस, पण

मी या तुqया धमकावणीला 3भणार नाहI. अरे ! तुझी उ,प,ती मला ठाऊक आहे. अरे बोलून चालून तुझा

बाप कोळी, त ूमासे माVन �नवा.ह करावयाचा, ते सोडून का ?दलेस? तुला द;र)ाला हI अOD1व8या कशाला

पा?हजे? तुला वाटत असेल क&, मी थोर 4ताप दाखवून भुतावळ वश केलI तशी हI देवी कVन घेईन. पण मी

तशापैक& नPहे, हे त ूपके समज. मी 1वषअOD आहे WकंUचत वाकडी नजर करIन, तर सारे Z[मांड पालथे

घालुन लोळवून टाक&न. तेथे तू आपला कसचा ?दमाख दाख1वतोस? तेPहा मि'छं)नाथ 2हणाला, देवी मी

सांगतो ते ऐक. बळी वामनाला मशकासमान समजत होता; परंतु ,यालाच प;रणामी पाताळलोक पाहावा

लागला ! हे भाषण ऐकून देवीस अ�तशय राग आला. ती ,यास 2हणालI, तुजम]ये कोणता 4ताप आहे तो

मला आताच दाखीव. तेPहा मि'छं)नाथ 2हणाला क&, तू शंकरा'या हाताम]ये राहून मोठमोठाले पराiम

के�याचा ?दमाख मला दाखवीत आहेस, तर तो तुझा 4ताप त ूमला आता दाखीव.

या4माणे मि'छं)नाथाचे भाषण ऐकून भ)कालI 3सहंासारखी आरोळी माVन आकाशात 4गट झालI.

इतयात भयंकर श\द होऊ लागला क&, जोगeया, आता आपला 4ाण वाचीव. त ूआप�या गुVचे Oमरण

कर. कारण व{ाODाने जसा पव.ताचा चरुाडा होतो, तसा तुqयामुळे पuृवीचा होईल. अरे, हI का3लका आज

Page 16: Navnath

पuृवी सपाट कVन टाक:यास तयार झालI आहे. आता तुझा �नभाव कसा लागेल? अशी बरIच

धमकावणीची भाषणं मि'छं)नाथाने ऐकून घेत�यानतंर तो �तला 2हणाला, तू पा?हजे तसे बोललIस तरI

तुqयापासून माझ ेकाहI वाकड ेPहावयाच ेनाहI. असे 2हणून ,यान ेभOम हातात घेतले व वासवशितमंD

जपून त ेभOम आकाशात फेकून ?दले. तेPहा ती दैदIBयमान वासवशित त,काळ 4गट झालI. सूया.'या

हातच ेवासवाOD आGण शंकरा'या हातच ेभ)कालI Wकंवा का3लकाअOD या उभयतांच ेयु> सुV झाले. दो+हI

अODांची झtबी लागून ती एकमेकांवर 4हार करIत होती. झगडता झगडता शवेटI का3लकेने वासवशतीचा

पाडाव केला आGण मोJया आवेशान ेती मि'छं)नाथावर चाललI. हे नाथा'या लAात येताच ,याने पु+हा

भOम घेऊन एकादश c) मंDयोग 3स> कVन फेकताच एकादश c) 4गट झाले. त ेभयंकर व अ�नवार

4ळय करणारे 4गट होताच का3लकेचे तेज Wफके पडले. �तन ेसवाQस नमOकार कVन भितपूव.क Oतु�त

केलI; तेPहा त ेसौ2य झाले. असे पाहून मि'छं)नाथाने व{ाOD, ध�ूाOD हI सोjडलI; परंत ु,यांच ेकाहIच

वच.Oव होईना. कारण का3लकेने ध�ूाOD Uगळून टाWकले व व{ाOD शैला?) पव.तावर आपटले. तेणेकVन

तो पव.त फुटून गेला. या4माणे दो+हI अODाची पडती पाहून मि'छं)नाथाने पुनः वाताकष.णाODाची योजना

केलI. ,या वाताODाची मvखी ,यास पक& साधनू गेलI होती. द,ताDयेा'या कृपा4सादान ेमि'छं)नाथास

वाताकष.णाODाचा मोठा लाभ झाला होता. त ेअOD 3स> कVन 4े;रताच ,याने का3लकादेवीवर 4वेश केला;

तेPहा देहाच ेचलनवलन बंद होऊ लागले. इतयात देवी 1वकल होऊन गगनामधनू ज3मनीवर धाडकन

आदळलI व बेशु> होऊन पडलI, त ेपाहून देव दानवांनासु>ा मोठा 1वOमय वाटला.

का3लकेचे 4ाण जाऊ लागले, तेPहा �तन ेशंकराचे Oमरण केले. हा 4कार कैलासास शंकरा'या कानावर गेला

व हा सव. खेळ मि'छं)नाथाचा आहे, तसे ,या'या ]यानात आले. मग नंदIवर बसून शंकर लगेच ,या

?ठकाणी गेले. शंकरास पाहून मि'छं)नाथाने ,यां'या पायांवर मOतक ठे1वले. मग शंकराने ,यास दाहI

हातांनी पोटानी धVन कडकडून भेट ?दलI व 4ताप दाखवून अOD िजंक�याबhल ,याची 4शंसा केलI. तेPहा

नाथान ेशंकरास सांUगतले क&, बद;रका�मास तु2हI 4स+न होऊन द,ताDयेाकडून मला मंD-

अOD1व8या?द सव. 3शक1वले, तो हा सव. तुम'या कृपेचा 4ताप होय. ,यावर शंकराने 2हटले, तूत. ते असो,

तू 4थम का3लकादेवीस सावध कर. तेPहा नाथ 2हणाला, तु2हI आपला वरदहOत माqया मOतकावर ठेवा.

असे ऐकून तुला कोणती इ'छा आहे 2हणून शंकराने ,यास 1वचा;र�यावर ,यान ेमागणे माUगतले क&,

जशी शुiाचाया.ने संजीवनी1व8या कचास ?दलI, ,याच4माणे साबरI 1व8येच ेतू मजकडून क1व,व

कर1वलेस, तसा वर देऊन मला का3लकाOD 8याव ेव तुqया हाती राहून का3लकेने जशी असंvय कायo केलI,

तशीच �तन ेमाqया हातात राहून करावी व पुढे?ह मंD काया.त �तन ेउपयोगी पडाव.े असे जर मला वरदान

8याल तर मी �नरंतर समाधानव,ृतीने राहIन. तेPहा शंकराने सांUगतले क&, त ूका3लकेस जीवदान देऊन

उठव, �तला मी सव.Oवी तुqया Oवाधीन क;रतो व मी देखील तुला सव. 4कारे अनुकूल आहे. असे वचन

3मळताच मि'छं)नाथ शंकरा'या पाया पडला. मग वाताODमंD 2हणून भOम फेकून वाताकष.ण अOD

काढून घेतले. तेPहा देवी सावध होऊन उठून बसलI व इकड े�तकड ेपाहू लागलI. तो शंकरास �तन ेपा?हले.

Page 17: Navnath

मग ती झटकन येऊन ,यां'या पाया पडलI व 4संगी कैवार घेऊन 4ाण वाच1वले वगैरे बोलून �तन े,याची

Oतु�त केलI.

मग शंकराने �तला सांUगतले क&, माझे एक तुqयापाशी मागणे आहे तेवढे त ू[या वेळेस कृपा कVन मला

दे. तेPहा कोणता हेत ुआहे 2हणून देवीन ेशंकरास 1वचार�यावर ,याने सांUगतले क&, माqया हातात त ूबहुत

?दवस रा?हलIस, पण आता तू जगा'या उपकाराथ. मि'छं)नाथास सा[य Pहावे, हे माझ ेमागणे तू कृपा

कVन कबूल कर. हे ऐकून �तला हस ूआले. ती 2हणालI. मी तुम'या पायाची दासी आहे; असे असता आज.व

के�यासारखे कVन मजजवळ दान मागता हे काय? मला तुमची आYा 4णाम आहे. िजकड ेपाठवाल �तकड े

मी जाईन. मग �तन ेमि'छं)नाथास बोला1वले. तो येताच देवीने ,यास आ3लगंन ?दले व मी सव.Oवी तुला

सा[य आहे असे वचन देऊन ,याच े�तन ेसमाधान केले. मि'छं)नाथ व शंकर [यांना देवीन ेतीन राDी तेथे

ठेवून घेतले. चौथे ?दवीस 1वचाVन शंकर कैलासास व मि'छं)नाथ गदातीथ` हरे-वरस गेला.

वीरभ)ाबरोबर भांडण; परलोक& स+मान; व{ावतीच ेदश.न

मि'छं)नाथ हरे-वरास गे�यावर तेथे ,यान ेगदातीथ` Oनान केले. इतयात Oनानासाठa ,या समयी ,याच

तीथा.स pDशूळ, डमV, धनु�य वगैरे आयुधे घेऊन वीरभ) आला होता; तेथे ,याची व मि'छं)नाथाची भेट

झालI. उभयतानी एकमेकास नमOकार केला. मग तु2हI कोण, कोठचे, पंथ कोणता, अशाबhल वीरभ)

1वचारपूस कV लागला. तेPहा [या देहाला मि'छं) 2हणतात, नाथपंथ तो आमचाच आहे, शैलI, कंथा व

मु)ा हI आमची भूषणे आहेत वगैरे मि'छं)नाथाने सव. सांUगत�यावर वीरभ) 2हणाला, हे एक नवीन

पाखडं बंड मातवून असे काळे तtड जगात 3मर1वता, हे तु2हास योbय नाहI, याOतव [या मु)ा टाकून दे. न

टाकशील तर ?ठक?ठकाणी ,याबhल तुला पु�कळ दःुखे सोसावी लागतील. वेद1वधीन ेलावून ?दले�या

धमा.1वc> हा एक �नराळाच पंथ काढणारा असा मूख. तुझा गुc तरI कोण? अशी ,याची �नदंा4चरु भाषणे

ऐकून, मि'छं)नाथाचे 1प,त खवळून गेले. तो iोधा'या तडाvयात वीरभ)ास 2हणाला, अरे अधमा !

तुqया दश.नाने मला Oनान करावयाला पा?हजे. आता �नमूटपणे आप�या कामास जा; नाहI तर माqया

हातान ेतू आता मरण पावशील. [या भाषणाचा वीरभ)ास अ�तशय राग आला व तो 2हणाला, अरे मूखा. !

आता तुझा 4ाण घेतो पाहा. असे 2हणून ,याने धनु�यासह अध.च)ं �नवा.ण बाण काढला. तेPहा

मि'छं)नाथाने 2हटले क&, अरे प�तता ! उ+म,तपणाने तू जनात आपले अ?हत कVन घेत आहेस. अरे !

धनु�यबाण काढून मला सtग दाखवीत आहेस; परंत ुया योगान ेतू या वेळेस मरण माD पावशील. अरे !

असलI बहुVBयांची सtगे दाख1वणारे मजसमोर पु�कळ येऊन गेले. तुझ ेहे हावभाव मजसमोर Aणभरसु>ा

?टकाव धरणार नाहIत. आता तुझ ेआयु�य सरले 2हणूनच तू येथे आलास असे मला वाटते !

अशी ,या समयी उभयताची आवेशाची पु�कळ भाषणे झालI. नंतर वीरभ)ान ेधनु�यास बाण लावून

मि'छं)नाथाला रामाचे Oमरण करावयास सांUगतले. त ेऐकून मि'छं)नाथ 2हणाला, राममंD तुला

Page 18: Navnath

अप1वD वाटला, 2हणून ,या मंDाचे मला Oमरण करावयास सांगतोस, पण इतके पके समज क&, ,याच

मंDाने शंकर दःुखातून मोकळे होऊन सुखी झाले. वाला (वा�मीWक) तरला तोच मंD मला तारIल. आता तू

सावध राहा. असे 2हणून ,याने हातात भOम घेतले व व{ाOD 3स> कVन फेकले, ते दाहI ?दशा WफV

लागले. ,यावेळी वीरभ)ान ेसोडलेला बाण मि'छं)नाथास तणृासमान भासला. तो बाण मि'छं)नाथाचा

4ाण Rयावयास येत होता, पण भOमा'या जोरान ेतो आकाशात |मण कV लागला. इतयात

मि'छं)नाथा'या व{शतीने ,या बाणाचा चरू होऊन गेला. नंतर वीरभ)ान ेदसुरा बाण काढून नागाODाची

योजना कVन तो?ह पाठोपाठ सोडला. त ेपाहून मि'छं)नाथाने?ह आप�या संरAणाक;रता c)ाOD व

खग�)ाOD 4े;रले. ,यांनी वीरभ)ाची शित Aीण कVन टाकलI. पुढे वीरभ)ाने वाताOD सोडताच,

मि'छं)नाथाने पव.ताOD सोडले. अशा रIतीन ेत ेदोघे वीर, अODे पेVन एकमेकांचा पाडाव करावयास पाहात

होत.े शवेटI Z[मा, 1व�णु, महेश यांनी यु>Oथानी येउन मि'छं)नाथाचे समाधान केले. नंतर वीरभ)ास

जवळ बोलावून ,याचे मि'छं)नाथाशी सvय कVन ?दले व हा नाथ क1वनारायणाचा अवतार आहे असे

सांUगतले. मग तो देखील ,यास वर दे:यास तयार झाला. ,याने बोलून दाख1वले क&, मी आजपयQत

मोठमोठाले बलवान असे असंvय वीर जेरIस आणून हतवीय. केले. पण मि'छं)नाथासारखा वीर मला

आढळला नाहI. असे बोलून ,याने 4ेमान े,यास आ3लगंन ?दले व कोणती मनकामना आहे 2हणून

1वचा;रले. तेPहा मि'छं)नाथान ेसांUगतले क&, मी साबरI 1व8या सा]य केलI आहे, तर तीस तुझ ेसाहा�य

असावे. मग मंDाबरहुकूम सव. कामे कर:याचे वीरभ)ान ेमि'छं)नाथास वचन ?दले व आ2हI?ह साहा�य

आहो असे संपूण. देवांनी आ-वासन ?दले. तेPहा मि'छं)नाथान ेसव. देवांना नमOकार केला.

नंतर 1व�णूने मि'छं)नाथास पोटाशी धरले आGण सांUगतले क&, तुqया 1व8येस माझ ेपूण. साहा�य आहे,

माझ ेOमरण करताच मी ,या ?ठकाणी m-य होऊन तqुया संकटाचे �नवारण करIन, असे बोलून ,याने

,यास चiाOD ?दले. नंतर शंकराने 4स+न होऊन pDशूलाOD, Z[मदेवान ेशापादBयाOD, तसेच इं)ाने

व{ाOD ?दले. ,याच4माणे देवांनी 4स+न होऊन एक एक वर ?दला. मग आपाप�या 1वमानात बसून त ेसव.

OवOथानास जावयास �नघाले. ,या वेळेस मि'छं)नाथान ेदेवाची 4ाथ.ना केलI क&, मGणकGण.केचे Oनान

कराव ेअसा माझा हेत ुआहे; तेवढI माझी मनकामना पुरवावी. त े,याचे 2हणणे सव. देवांनी आनंदान ेकबूल

केले.

मग ल7मीकांताने ,यास आप�या 1वमानात बसवून वैकंुठास नेले व आप�या आसनावर ,यास बस1वले.

,याच ेभोजन, �नजणे, बसणे, उठणे, सव. 1व�णूबरोबर वैकंुठात होत होत.े वैकंुठात असता मि'छं)नाथ

�न,य मGणकGण.केचे Oनान करIत असे. एकदा आपण पूव.ज+मी मेcपव.तावर घेतलेलI समाधी पाहा:याची

इ'छा होऊन ,यान ेहा आपला हेत ु1व�णूस कळ1वला. 2हणून ,याने ,यास तेथे नेऊन एक वासुदेवाची व

दसुरI नवनारायणाची अशा समाUध दाख1व�या; ,या पाहून तो आनंद पावला.

Page 19: Navnath

मि'छं)नाथ वैकंुठास एक वष.भर रा?हला. तेथनू ,यास शंकर कैलासी घेऊन गेले. तेथे?ह तो एक वष.भर

रा?हला. मग मोJया स+मानाने इं) ,यास अमरावतीस घेऊन गेला. तो तेथे तीन म?हने होता. नंतर

Z[मदेवान ेसांUगत�यावVन नारद येऊन ,यास स,यलोकास घेऊन गेला. तेथे तो सहा म?हने रा?हला. पुढे

सव. देवांनी ,यास आप�याकड ेएक एक ?दवस आ/हान ेराहवुन घेतले. तो एकंदर सात वषo Oवगा.त राहून

पाहुणचार खात होता. नंतर सवाQना 1वचाVन तो म,ृयुलोक& यावयास �नघाला, तेPहा सव. देवांनी ,याला

1वमानात बसवून अ�त आदरान ेम,ृयुलोक& आणून पोच1वले नंतर त ेOवगा.स गेले व मि'छं)नाथ

तीथ.याDसे �नघाला.

मि'छं)नाथ Wफरत Wफरत केकडा देशातील व{वनात गेला. ,या ?ठकाणी व{भगवतीच ेOथान आहे. तेथे

,याने तीनशसेाठ उ�णोदकाची कंुडे पा?हलI, तेPहा ,यास परम आ-चय. वाटले. मग तेथ�या सव. तीथा.त

Oनान कVन तो अpंबके'या देवालयात गेला व पुजारय्ास बोलावून कंुडाबhल 1वचाV लागला. तेPहा

पुजारय्ांनी सांUगतले क&, पूव` या ?ठकाणी व3स�ठ मुनीन ेयजञ् केला. ,या समयी सव. देव खालI आले

होत.े ,यांनी Oनानास गे�यावर ऊन पा:याची कंुड े�नमा.ण केलI व Oनान कVन आपापलI नाव ेकंुडास

ठे1वलI. त ेदेव बारा वषo बारा ?दवसपयQत येथे रा?हले होते. यY समाBत झा�यावर देव परत गेले, पण कंुड

अजूनपयQत ,याच ?ठकाणी आहेत.

असा मजकूर ऐक�यावर आपण?ह कंुड े�नमा.ण करावी, असे मि'छं)नाथा'या मनात येऊन ,याने

pDशूळा'या योगान ेकंुड ेखणून तयार केलI व वcणमंD जपून भोगावतीच ेउदक उ,प+न केले. मग

अिbनमंD जपताच ,यात अbनीन े4वेश कVन पाणी ऊन केले, नंतर ,या नPया भोगावती'या कंुडात

मि'छं)नाथाने Oनान कVन तो व{ादेवी'या देवळात गेला व �तला ,या कंुडातील ऊन पा:यान ेOनान

घातले. तेPहा �तन े,यास शाबासक& देऊन एक म?हना राहवून घेतले. नंतर तुला व{ाबाई का 2हणतात,

असे मि'छं)नाथाने �तला 1वचा;रले असता ती देवी 2हणालI व3स�ठा'या यYात इं) हवना'या वेळी आला

होता, पण सभेत जे ऋ1ष बसले होत,े ,यां'याकडून ,यास मान न 3मळा�यामुळे ,याने व{ाची 4ेरणा केलI.

हे पाहून �ीरामचं)ाने 'शित' मंDाने दभ. मंDनू सोडला. ,यात मी 4गट होऊन व{ Uगळून टाWकले आGण

हवनास हरकत होऊ ?दलI नाहI. मग इं)ाने आपले व{ 3मळ1व:यासाठa रामाची 4ाथ.ना केलI. ,यान ेइं)ास

व{ परत ?दले. मग ,याच वेळेस देवांनी व ऋषींनी मला 'व{ाबाई' असे नाव ?दले. मग सव. ?ठकाणी

गे�यानंतर रामान ेमाझी येथे Oथापना केलI. ,यान े4ाण4�त�ठा करतेसमयी मला भोगावतीच ेOनान

घातले होते. ,यावर आज झाले. पण रामापेAा तू एक गो�ट 1वशषे केलIस. ती हI क&, ,यांनी मला थडं

पा:यान ेOनान घातले व तू ऊन पा:यान ेघालून भोगावती येथे अAयी ठे1वलIस, असो; तेथे मि'छं)नाथ

म?हनाभर रा?हला व देवीचा �नरोप घेऊन पुढे गेला.

सूया.बरोबर यु>

Page 20: Navnath

नंतर मि'छं)नाथ तीथo ?हडंत ?हडंत 8वारकेस गेला व गोमतीच ेOनान कVन रामच)ंाचे दश.न घेऊन

अयो]येस आला. तेथे शरयतूीरI Oनान कVन रामच)ंाच ेदश.न घे:याक;रता देवालयाकड ेचालला. ,यावेळी

अयो]याम]ये पाशुपत या नावाचा राजा राfय करIत होता. हा सूय.वंशीय �ीरामच)ंाचा वंशज होय. तो

आप�या सै+यासह �ीरामच)ंाचे दश.न घे:याक;रता देवालयात गेला होता. राजा देवालयात पूजेस गेला

असता, देवळाभोवती पाऊल ठेव:यास जागा नाहI इतक& दाटI झालI होती. तशा गद�तून मि'छं)नाथाची

OवारI रामाचे दश.न घे:यासाठa पुढे घुसलI व तो जेमतमे देवळा'या दरवाजापाशी आला. पण 8वारपाळांनी

,यास आत जा:यास अटकाव केला.

मि'छं)नाथ उतावळीन ेदेवळात जात असता ,या'याशी 8वारपाळ उ>टपणान ेबोलू लागले. ,यांनी मया.दा

न ठे1वता पु�कळ अपश\दांनी ताडण कVन व शवेटI हात धVन ,यास मागे लोटले. अशी अ4�त�ठा झालI,

तेPहा मि'छं)नाथास?ह वाईट वाटले. ,यास संताप आला असता?ह, ,याने तो 1ववेकान ेसहन केला, कारण

सेवकांबरोबर तंटा करणे शोभत नाहI, [या 1वचारान ेतो उगीच राहून 8वारपाळाशी न बोलता राजासच

3शAा कर:याचा 1वचार ,याने मनात आGणला. राजाचा जीव संकटात पड�यानंतर सव. ताबेदार मंडळींचा

जीव खालवर होऊन अवघे WफWकरIत पडतील, [या हेतूने ,यान ेOपशा.ODमंD 2हणून व रामाच ेनाव घेऊन

भOम मंDनू ठे1वले. नंतर राजान ेदेवीची पूजा कVन हात जोडून ज3मनीस सा�टांग नमOकार घातला.

,याच ेकपाळ ज3मनीस लागले आहे, अशी संUध पाहून ,या Oपशा.ODाने आपला अमंल राजावर बस1वला व

,यामुळे राजास ज3मनीपासून सुटे होता येईना. तो Uचकटून रा?हला. ,यान ेपु�कळ खटपट कVन पा?हलI,

पण �न�फळ. मग राजान े4धानास बोलावून हा 4कार कळ1वला. मंDी मोठा चाणाA होता, तो लागलाच

बाहेर येऊन कोणाबरोबर कोणाचा तंटाबखेडा झाला आहे काय, [याची चौकशी कV लागला. ,याने तका.न े

असे धोरण बांUधले क&, नगरात कोणी जती Wकंवा साधु आला असेल, ,याचा राजसेवकांनी छळ के�यामुळे

तो रागावला असावा. पण ,याने राग मनात ठे1व�यामुळे भगवंतास हI गो�ट सहन न होऊन ,याचाच Aोभ

असावा. 2हणून देवी'या भताचा छळ कदा1प कोणी कV नये. येथे?ह या वेळी असाच काहI तरI छळ

राजसेवकांकडून होऊन भगवंतास शOD धरावे लाग�यामुळे [या प;रणामास गो�ट आलI असावी, असा

तक. कVन शोध चाल1वला. तो देवळा'या दाराशी येताच सव. खबर ,यास लागलI. ,याने मि'छं)मुनीस

शोधनू का?ढले. मग तो ,या'या पाया पडला व हात जोडून 4ाथ.ना कV लागला क&, आता Oवामींनी कृपा

करावी. तु2हI संत शांतीच ेभांडार. औदाया.ला तर सीमाच नाहI. या भाषणान ेमि'छं)नाथाचा iोध शांत

होऊन ,यास संतोष वाटला. मग हातात भOम घेऊन 1वभतमंD 2हणून ,यास भOम फंुकताच राजा

ज3मनीस Uचटकलेला होता तो लागलाच सुटा झाला.

राजा उठून बस�याची बातमी लागताच 4धानान ेमि'छं)नाथाचा हात धVन ,यास देवळात नेले व राजास

झालेला सम/ व,ृतांत �नवेदन केला. मग राजा ,या'या पाया पडला व नाव 1वचाV लागला असता, मला

मि'छं) 2हणतात 2हणून ,याने ,यास सांUगतले. मि'छं)नाथाची क&�त. पूव`च राजास ऐकून ठाऊक

Page 21: Navnath

झालेलI होती. तोच मि'छं)नाथ आज येऊन दश.न देत आहे, 2हणून राजास फार आनंद झाला. नंतर

राजान े,याचा हात धVन आप�या समागमे राजवाeयात नेले. तेथे 3सहंासनावर बसवून ,याची

षोडशोपचारांनी पूजा केलI व Oवतः ,या'या सेवेक;रता हात जोडून उभा रा?हला. अशी राजाची �न�ठा

पाहून मि'छं)नाथास परमानंद झाला. मग 4स+न होऊन कोणता हेत ुतुqया मनात आहे तो मला कळव

2हणून ,याने 2हटले. तेPहा राजा 2हणाला, मी सूय.वंशी �ीराम राजा'या घरा:यातला आहे. माझ ेनाव

पाशुपत. मला इतकेच मागावयाच ेक&, सूय.कुळांत उ,प+न झालेला जो वीर3शरोमणी �ीराम ,याची मला

भेट Pहावी. त ेऐकून रामाची व तुझी भेट आताच कVन देतो, असे बोलून राजास घेऊन मि'छं)नाथ

सभे'या बाहेर आंगणात येऊन उभा रा?हला.

,यावेळी ,याने ध�ूाODमंD 2हणून व भOम मंDनू सूया.वर टाWकले, तेणेकVन संपूण. आकाश धरुान ेभVन

गेले; सूय. झाकून गेला व ,याचा सारथी अcण धरुामुळे डोळे पुसू लागला आGण तtडात धरू गे�यान े

कासावीस होऊ लागला. तेPहा ApDय कुळातील कोणी तरI राजाने हI ध�ुाOD1व8या 4े;रलI आहे, असे

सूया.स वाटले. मग ,याने वायु अODाची योजना बाणावर कVन तो बाण सोडला. तेPहा मोठा वारा सुटला,

,या योगान ेधरू दाहI ?दशांस फाकला. मग मि'छं)नाथान ेपव.ताODाची योजना केलI. ,याने सूया.'या

रथास अडथळा झाला ,या Aणीच सूय.नारायणान ेव{ाOD सोjडले. तेणेकVन पव.ताODापासून �नमा.ण

झाले�या सव. पव.ता'या नाश झाला. मग मि'छं)नाथान े|माODाची योजना केलI. तेPहा घोeयास?हत

अcण सु>ा |3म�ट होऊन वाट सोडून रथ भलतीकड ेनेऊ लागला. असे पाहून सूया.न ेYानाOD सोjडले.

तेPहा अbनीवर उदक टाक�याने जसा तो नाहIसा होतो Wकंवा 3श�याच ेअYानपण बोध कVन स8गुV

नाहIसे करतो. ,याच4माणे सूया.न ेYानाODाची 4ेरणा कVन |माचे �नरसन केलं, ते पाहून मि'छं)नाथाने

वाताकश.ण अOD सोjडले. तेPहा सूया.सह सारथी, घोड े[यांचा -वासो'�वास बंद झाला व रथ उलटून

ज3मनीवर आदळला. ,याबरोबर सूय.?ह रथाखालI पडला. ,या तेजोमय सूया.'या योगान ेपuृवी जळून जाऊ

लागलI. तेPहा मि'छं)नाथान ेउदकाODाची योजना केलI. मग अप;र3मत जलविृ�ट होऊन दाह शांत झाला.

परंत ुसूय. खालI पडून बेशु> झा�यान ेदेवांची तtड ेसुकून गेलI. त ेसव. मि'छं)नाथाजवळ आले. Z[मदेव,

1व�णु, 3शव, वcण, अि-वनी, कुबेर गंधव. वगैरे सव. देव लगबगीन ेधावत आले. एका सूया.साठa हे सव. देव

महIवरती उतVन मि'छं)नाथाजवळ गेले व सूया.पासून कोणता अपराध झाला आहे, 2हणून ,यानी

1वचारले. तेPहा मि'छं)नाथान ेनमOकार केला आGण उ,तर ?दले क&, हा पाशुपत राजा सूय.कुळातला

असता?ह सूय. आप�या वंशाचा pबलकुल समाचार घेत नाहI. व [या'याकड ेनुसता ढंुकूनसु>ा पाहात नाहI.

पाशुपत राजा सूया.स आवडत नाहI, 2हणून ,यास वळणावर आणावयासाठa मला असे कराव ेलागले. असे

कर:याम]ये आणखी दसुरे हेत ुआहेत. माqया साब;र मंD1व8येला सुया.च ेpबनहरकत सा[य 3मळावे व

fयान ेसूय.वंशाम]ये अवतVन 1वजय]वज ला1वला, ,या �ीरामच)ंाची या पाशुपत राजास भेट Pहावी; का

क&, या राजाचा मजवर पूण. लोभ आहे. याOतव हे चiपाणी, माझे इतके हेत ुपुरवाव.े हे ऐकून 1व�णुने

सांUगतले क&, तुqया मना4माणे सव. गो�टI घडून येतील, परंत ुअगोदर सूया.ला सावध कर. तो तुqया

Page 22: Navnath

मंDाला सव. गो�टIंनी अनुकूल असून जेथे ,याच ेनाव �नघेल तेथे तो Oवतः येऊन तुझ ेकाय. पार पाडून

देईल. सहज सूया.चे नाव घेतले असता पातक भOम होते. मग ते मंD4योगा'या जोडीन ेघेतले तर फारच

उ,तम फल 4ाBत होईल. आ2हI सव. देव तुqया काया.साठa उतरलो आहो, आता 1वलंब न क;रता यास

लवकर उठaव. वीरभ)ा'या यु>4संगा'या वेळेस आ2हI तुqया 2हण:या4माणे वाग:याच ेकबूल केले,

नागपDअ-व,थाचे ?ठकाणी तुला वरदान े?दलI. असे असता अजून संशयात का पडतोस? असे बोलून सव.

देवांनी दःुखापासून सोड1व:याबhल मनOवी भीड घातलI. परंत ुमि'छं)नाथान ेसांUगतले क&, पाशुपत

राजास रामाचे दश.न करवा; 2हणजे माqया मनाला OवOथता वाटेल. हे ऐकताच रामच)ं 4गट झाले. तेPहा

राजास व नाथास अपार आनंद झाला. नंतर मि'छं)नाथ पाशुपत राजासह रामा'या पाया पडला. ,यास

रामान ेपोटाशी ध;रले.

,याच वेळी मि'छं)ाने रामाची 4ाथ.ना केलI क&, तुझ ेनाम �े�ठ होय. साबरI 1व8ये'या मंDयोगाम]ये तुझ े

नाव येईल, तेPहा तू येथे हजर राहून त ेकाय. 3स>ीस +यावेस व [याबhल 4स+न मनाने वचनादाखल

माqया हातावर हात 8यावा. हे ऐकून रामान ेक&, �त+हI देवांचा अवतार द,ताDय, ,याचा पूण.पणे वरदहOत

तुqया मOतकावर, तो पूण.Z[म नर3सहंअवतार, ,याची?ह तुला पूण. अनुकूलता. मग मी का तुला सा[य न

Pहावे? तर तुला मी सव.Oवी सा[य आहे. मंDात माझे नाव �नघताच मी त ेकाय. करIन, असे ,यास रामान े

वचन ?दले. ,या वेळी ,याने असे?ह सांUगतले क&, तु क1वनारायणाचा अवतार अस�यामुळे आपण उभयता

एकच आहो, असे सांगून सूया.स उठ1व:यासाठa रामान ेमि'छं)नाथाचे पु�कळ आज.व केले.

मि'छं)नाथाचा ,या वेळचा आनंद अप;र3मत होता. मग मि'छं)नाथाने वायूत अODमंD 2हणून भOम

टाWकताच सुय. सावध झाला व ,याने सव. देवाना जवळ बोला1वले. सव. देवांनी ,यास नमOकार केला. पुढे हा

कोण,या वीराचा 4ताप 2हणून सूया.न े1व�णूस 1वचा;रले व मला हात दाख1वणारय्ा 4तापीवीरास एकदा

आणून मला भेटवा 2हणून सांUगतले. सूया.स भेट:यासाठa देवानी मि'छं)नाथास बोला1वले, मग

सूया.पासून दाह न Pहावा 2हणून च)ंाOD मंDनू नाथ ,यास भेटावयास गेला. नमOकार के�यानंतर सूया.न े

,यास नाव गाव 1वचा;रले असता 1व�णूनेच मुळापासून ,यास कथा सांUगतलI. तेPहा सूया.न े

मि'छं)नाथास साबरI 1व8येस सा[य अस�याबhल वचन ?दले. मग पाशुपत राजास ,या'या पायावर

घातले. आपला वंशज पाहून सूया.स आनंद झाला. मग ,याच ेसमाधान कVन सूया.सह सव. देव आपाप�या

?ठकाणी गेले. मि'छं)नाथ?ह राजाचा �नरोप घेऊन व रामाचे दश.न घेऊन पुढे तीथ.याDा करIत चालला.

गोरAनाथाचा ज+म

अयो]येहून मि'छं)नाथ �नघा�यानंतर मथरुा, अवंती, काशी, का-मीर, मथरुा, 4याग, गया आ?दकVन

तीथo करIत करIत तो बंगा�यात गेला. तेथे च)ंUगर गावात उतर�यावर 3भAेस �नघाला असता, एका

Zा[मणाच ेघर ?दसले. त ेपाहताच, ,यास भOमाची आठवण झालI तो मनात 1वचाV लागला क&, मागे मी

Page 23: Navnath

भOम मंDनू ?दले होते, त ेहेच घर. येथ'या यजमानीणबाईच ेनाव सरOवती, �तला मी बारा वषाQनी परत

येईन 2हणून सांUगतले होत े�तचा मुलगा कसा आहे तो पहावा, असा 1वचार कVन तो ,या घराजवळ गेला

व बाहेVन ,यान े�तचे नाव घेऊन हाक मा;रलI. हाक ऐकून ती बाहेर आलI व गोसावी पाहून 3भAा आणून

घालू लागलI. तेPहा खणू पट:यासाठa ,याने �तला �तच ेव �त'या नवरय्ाचे नाव वगैरे 1वचा;रले. ,यावVन

�तन ेआपले नाव सरOवती, नवरय्ाच ेदयाळ व जात गौडZा[मण वगैरे सव. सांUगतले; तेPहा ,यास खणू

पटलI. मग मुलगा कोठे आहे, 2हणून ,यान े�तला 1वचा;रले असता, मला अजूनपयQत पुD झालाच नाहI,

असे �तन ेउ,तर ?दले. हे ऐकून मि'छं)नाथ 2हणाला, तू खोटे का बोलतेस? तुला पुD हो:यासाठa मी

1वभू�त मंDनू ?दलI होती ती काय झालI? असे 1वचारताच ती घाबरलI व आपण ती उWकरeयावर टाWकलI,

हे वाइट केले, 2हणून �तला पूव. प-चा,ताप झाला. आता हा कानफाeया माझी काय दशा करIल कोण

जाणे? आता मी कV तरI काय? [यान ेतर मला पके ओळखले. असे 1वचार �त'या मनात येऊ लाग�याने

ती भांबावून गेलI. तशात मि'छं)नाथ पुD दाख1व:यासाठa वारंवार �तला टोचीत होताच. नंतर ती ,या'या

पायावर मOतक ठेवून 2हणालI, योUगराज ! माझा 1व-वास नPहता 2हणून तु2हI ?दलेला 4साद मी

उWकरeयावर टाकून ?दला, [या माqया अ+यायाची मला Aमा करा.

,या वेळी िODयांचे कतृ.,व सव. 4कारे अनथा.स कारण होत,े अशा अथा.चे बहुत 1वचार मि'छं)नाथा'या

मनात आले. [या बाई'या नादI लाग�यामुळे ,या वेळी आपला मूख.पणा झाला, असे ,याला वाटले.

पुD4ाBतीOतव सूया.'या वीया.न ेअ3भमंDण कVन ?दले�या भOमाची धळुदाणी झा�यान े,यास cखcख

लागलI. ते भOम फुकट न जाता ,याला देह झालाच पा?हजे असे वाटून व त ेभOम कोठे टाWकले ,याचा

तपास करावा 2हणजे काय अवOथा झालI आहे ते कळेल, असा 1वचार मनात आणून तो 2हणाला क&, माते

! जसे Pहावयाच ेतसे घडून आले. तुजवर जरI मी आता रागावलो तरI माqया पदरात काय पडावयाच ेआहे?

होणारI गो�ट होऊन गेलI. आता इतके कर क&, जेथे ते भOम टाWकले होतेस ती जागा मला दाखव 2हणजे

झाले.

मि'छं)नाथाने असे 2हट�यावर �तची भी�त उडालI. मग जेथे ते भOम टाWकले होतेस ती जागा मला दाखव

2हणजे झाले.

मि'छं)नाथाने असे 2हट�यावर �तची भी�त उडालI. मग जेथे भOम टाWकले होत ेतो मोठा उंच गोवराचा

ढIग ,यास दाखवून येथेच भOम टाकले. असे ती 2हणालI. ती जागा पा?ह�यावर ,याने मुलास उhेशून हाक

मा;रलI क&, हे 4तापवंता ह;रनारायणा सूय.सुता, तू जर गोवरात असलास तर बाहेर नीघ. तुझा ज+म येथे

झाला व आज बारा वषo [यात रा?हलास 2हणून तुझ ेनाव गोरA असे ठे1वले आहे. याOतव हे गोरखनाथा, तू

आता उशीर न लावता बाहेर ये. इतके श\द ऐकताच उWकरeयातून श\द आले क&, गुcराया, मी गोरAनाथ

आत आहे; पण गोवराची रास मोठa अस�यामुळे बाहेर �नघता येत नाहI; याOतव गोवर एका बाजूस कVन

मला बाहेर काढावे. नंतर खाच उकVन गोरAनाथास बाहेर का?ढले. तो तेजःपुंज पुD बाहेर येताच

Page 24: Navnath

सूया.सारखा 4काश पडला. तेPहा सरOवतीस फार प-चा,ताप झाला. असा पुD आप�या हातून गेला. 2हणून

�तला तळमळ लागलI व ती रडू लागलI. तेPहा मि'छं)नाथान े�तला सांUगतले क&, आता रडतेस कशाला?

तो मुलगा तुqया न3शबीच नPहता, मग तो तुला कोठून 4ाBत होणार? आता त ूयेथनू जा. कारण माझा

कोप 4,यA अbनी4माणे आहे. तो Z[मा?दकाना देखील सहन हो:यास कठaण. आता Pयथ. खेद न क;रता

जा; नाहI तर शाप माD घेशील. ते भाषण ऐकून ती घाबरलI व मुका~यान ेमाग�या पायी घरI गेलI, पुढे

गोरAनाथ गुV'या पाया पडला. ,यास मि'छं)नाथाने 4स+न होऊन उपदेश केला व आपला वरहOत

,या'या मOतकावर ठे1वला आGण ,यास नाथदIAा ?दलI. नंतर तो ,यास घेऊन तीथ.याDसे �नघाला.

मि'छं)नाथ गोरAनाथास घेऊन तीथo करIत ?हडंत असता, जग+नाथास जा:या'या वाटेवर एक

कनकUगरI 2हणून गाव लागला तेथे येताच तो Aुधेने Pयाकुळ झा�यामुळे ,याने गोरAनाथास 3भAेस

पाठ1वले. तो घरोघर 3भAा मागत असता एका Zा[मणा'या घरI गेला. ,या ?दवशी ,या Zा[मणाकड े

1पततृीथ होती, 2हणून चांगलI चांगलI पवा+न ेकेलेलI होती. तेथे जाऊन गोरAनाथान े'अलख' श\द

केला. तो ऐकून घरधनीण बाहेर आलI. �तन े,या'या ,या गंभीर भPय व तेजOवी चेहरय्ाकड ेपाहताच हा

कोणी तरI योगी असावा, असा 1वचार �त'या मनात आला. ,यावेळेस �तन े,यास सव. पदाथ. वाढलेले

घवघवीत पान ?दले. अनेक पदाथ. पाहून गोरAास समाधान वाटले व �तला आशीवा.द देऊन तो �नघून

गेला. पोटापुरती बेगमी झालI असे पाहून तो जाOत न Wफरता माघारI गेला व ती 3भAा ,याने गुcपुढे

ठे1वलI. ष�स पवानांनी भरलेले पाD पाहून गुVस आनंद झाला. मग तो जेवावयास बसला. ते अ+न

Oवा?द�ट लाग�यामुळे मि'छं)नाथ 4ीतीन ेजेवला. ,या योगान े,याचे पोट भरले; तरI ,याचा ,या

पाDातील वeयावर हेत ुराहून गेला. तेPहा ,याने गोरAनाथाकड ेपा?हले ,यान ेकाय इ'छा आहे त ेकळवावी

अशी 1वनं�त केलI. ,यावर तो 2हणाला, वeयावर माझ ेमन गेले आहे; तो जर आणखी एक असता तर

चांगले झाले असत.े

गुVने आपलI वासना वeयावर आहे असे सांगताच मी आता जाऊन वड ेघेऊन येतो. असे बोलून गोरAनाथ

पु+हा ,याच घरI गेला व गुVक;रता ,या बाईपाशी आणखी वड ेमागू लागला. तेPहा ती 2हणालI, गुVच ेनाव

कशाला घेतोस? तुला पा?हजेत असे का 2हणेनास? हे ऐकून ,याने �तला सांUगतले क&, खरोखर मला

नकोत, मी गुcजींची इ'छा पूण. कर:यासाठaच वड ेमागून नेत आहे. तेPहा ती 2हणालI, अरे तुला बैरागी

समजून मी भितपूव.क पु�कळ पदाथ. घालून चांगले घवघवीत पान वाढून ?दले होते, त ूWफVन आलास?

असे उ,तम अ+न वारंवार फुकट 3मळते काय? हे �तच ेश\द ऐकून गोरAनाथ 2हणाला. मी तुला जे

मागशील त ेदेतो; पण गुVची इ'छापूण. कर:याक;रता मला वड ेदे. हे ऐकून ,याची परIAा पाहा:याक;रता

�तन े,याचा एक डोळा माUगतला. तेPहा गोरAनाथान ेलागलIच डोkयात बोट घालून आतले बुबुळ काढले व

ते �त'या हवालI कV लागला. तेPहा डोkयातून रताची धार वाहू लागलI. त ेसाहसकृ,य पाहून �तन े

तtडात बोट घातले. �तची छाती दडपून गेलI. �तला ,याचा फारच कळवळा आला. ती पाच सात वड ेघेऊन

Page 25: Navnath

बाहेर आलI व त े,या'या पुढे ठेवून हात जोडून 2हणालI, महाराज ! मी सहज बोलले, माqया अ+यायाची

मला Aमा करा. दसुरय्ाक;रता तु2हI साधु अनेक 4कारच ेलेश आप�या िजवास कVन घेता; वगैरे ,यास

2हट�यावर गोरA 2हणाला, तू का खतंी होतेस? वeयां'या मोबदला मी तुला डोळा ?दला. तेPहा ती

2हणालI, मजवर कृपा कVन बुबुळासह अ+न घेऊन जा व माझ ेअ+याय पोटात घाला.

मग गोरAनाथ �तच ेसमाधान कVन बुबुळ व वड ेघेऊन �नघाला व परत गुVकड ेआला. ,याने डोkयाच े

Pयंग ?दस:यात येऊ नये 2हणून प�ा बांUधला होता. प�ा बांध:याच ेकारण गुVन े1वचा;रले. परंत ुते ऐकून

,याला दःुख होऊन तो वड ेखाणार नाहI व ,याची इ'छा तशीच राहून जाईल 2हणून ,यान ेप�ा सहज

बांUधला 2हणून सांUगतले पण गुVने डोळा दाख1व:यासाठa ह� घेतला, तेPहा गोरAान ेझालेला सव. 4कार

कळ1वला व अ+यायाची Aमा कर:याक;रता 1वनं�त केलI. मग बुबुळ मागुन घेऊन मि'छं)नाथाने मंD

2हटला व नाथा'या डोkयात त ेबसवून डोळा पूव.वत केला व मांडीवर बसवून ,या'या तtडावVन हात

Wफर1वला. नंतर उभयतांनी भोजन केले. तेथे म?हनाभर राहून मि'छं)ाने ,यास सव. साबरI 1व8या

3शक1वलI आGण अOD1व8येत?ह �नपुण केले.

ग?हनीनाथाचा माती'या पुतkयापासून ज+म, मधनुाभा Zा[मणाकडून संगोपन

कनकाUगरI गावात मि'छं)ाने गोरAनाथास उपदेश कVन सव. वेदशाODांत 4वीण केले, चौदा 1व8या?ह

,यास पया पढ1व�या; सकल अODात वाकब केले, साबरI 1व8या 3शक1वलI व सव. देवा'या पायांवर

,यास घातले. नरशी, का3लका, 2हंदा, 2हैशासुर, झो?टगं वेताळ, माcती, �ीराम इ,या?दकांची दश.ने

कर1वलI. जेPहा रामाची भेट झालI, तेPहा रामान ेगोरAनाथास मांडीवर बसवून आशीवा.द ?दले. असो बावन

वीरांसहवत.मान �ीराम, सूय., आ?दकVन सवाQनी गोरAास वरदान े?दलI व ,यास तपास बस1व:यासाठa

मि'छं)नाथास सांगून त ेआपाप�या ?ठकाणी गेले.

एके ?दवशी गोरAनाथ संजीवनीमंD पाठ करIत बसला होता. जवळ मि'छं)नाथ नPहता. तो एकटाच ,या

?ठकाणी बसला आहे अशा संधीस गावची मुले खेळत खेळत ,या'या जवळ गेलI. ती मुले Uचखलाचा गोळा

घेऊन आपसात खेळत होती. ,यांनी गोरAास Uचखलाची गाडी करावयास सांUगतले, पण ,याने आपणास

गाडी करता येत नाहI 2हणून सांUगत�यावर ती मुले आपणच कV लागलI. ,यांनी Uचखलाची गाडी तयार

केलI. ,या गाडीवर बसावयासाठa एक गाडीवान असावा असे ,या मुलां'या मनात येऊन ती Uचखलाचा

पुतळा कV लागलI, परंतु ,यांना साधेना, 2हणून ती एक मातीचा पुतळा कVन दे:या1वषयी गोरAनाथाची

4ाथ.ना कV लागलI. ,यान े,यांची ती 1वनवणी कबूल केलI व Uचखल घेऊन पुतळा करावयास आरंभ केला.

गोरAनाथ जो Uचखलाचा पुतळा करIल ,यापासून ग?हनीनाथाचा अवतार Pहावयाचा, वगैरे संकेत पूव`

ठरलेला होता. ,या अ+वये ,यास पुतळा कVन दे:याची बु1> उ,प+न झालI. नवनारायणांपैक& करभंजन हा

Page 26: Navnath

अवतार [या माती'या पुतkयापासून Pहावयाचा, 2हणून गोरAास तशी बु1> होऊन ,यान ेपुतळा

करावयास घेतला. ,या वेळी मुखान ेसंजीवनी मंDाचा पाठ चालला होता. संपूण. पुतळा तयार झाला अशी

संUध पाहून करभंजनाने ,यात 4वेश केला. तेPहा अOथी, ,वचा, मांस, रत इ,या?द सव. होऊन मनु�याचा

तेजःपुंज पुतळा बनला. मग तो रडू लागला. हा आवाज जवळ असले�या मुलांनी ऐWकला. तेPहा

गोरAनाथान ेभूत आGणले. असा ,या मुलांनी बोभाटा केला व लागलेच सव.जण 3भऊन पळून गेले. पुढे

मागा.त मि'छं)नाथाशी भेट होताच, ,याने ,या मुलास 3भ:याचे व ओरड कVन लगबगीन ेधाव:याचे

कारण 1वचा;रले व तु2हI 3भऊ नका 2हणून सांUगतले. तेPहा पुतkयाचा मजकूर मुलांनी सांUगतला.

मुलांचे भाषण ऐकून मि'छं)नाथ 1वOमयात पडला व काय चम,कार आहे तो आपण Oवतः डोkयांनी

पाहावा असे ,याने मनात आGणले आGण मुलांस जवळ बसवून सव. खाणाखणुा 1वचाVन घेत�या.

मि'छं)नाथास मुलांनी दVुन ?ठकाण दाख1वले होतेच. तेथनू एक मुलाचा श\द ,यास ऐकू येऊ लागला.

तेPहा हा करभंजन नारायणाचा अवतार झाला, असे मि'छं)नाथाने समजून मुलास उचलून घेतले व तो

मागा.ने चालू लागला. गोरAनाथान ेपुतळा केला असून?ह तो जवळ ?दसेना, 2हणून मि'छं)नाथ मुलास

घेऊन जात असता, गोरAनाथास हाका मारIत चालला. ती गुVची हाक ऐकून गोरA एका घरात लपला

होता तेथनू बाहेर आला. पण मि'छं)ा'या हातातील मुलास पाहताच ,याला?ह भी�त वाटलI. ,याची

गुVजवळ ये:यास ?हमंत होईना. हे पाहून गोरAास भय वाटते असे मि'छं)नाथ समजला. मग ,याने

मुलास Uचरगुटात गुंडाळून ठे1वले व गोरAापाशी जाऊन सांUगतले क&. हा मनु�य आहे व तो

नवनारायणापैक& एक नारायणाचा अवतार आहे. मग गोरAाने?ह कसा काय 4कार झाला होता तो

सांUगतला तेPहा ते वत.मान ऐकून मि'छं)नाथास आनंद झाला जसा तू गोवराम]ये झालास तसाच तू

संजीवनी मंD 2हणून हा पतुळा केलास. ,यात करभंजन नारायणान ेसंचार केला आहे; तो भूत नसून

मनु�य झाला आहे, अशी सा8यंत हक&गत सांगून मि'छं)नाथाने गोरAाची भी�त उड1वलI मग

,यासहवत.मान मुलास घेऊन मि'छं)नाथ आप�या आ�मास गेला तेथे ,याने गाईच ेदधू आणून मुलास

पािजले व ,यास झोळीत घालून हालवून �नज1वले

या4माणे 4कार घड�याची बातमी गावभर झालI. तेPहा गावच ेलोक भेटIस जाऊन मुलाची चौकशी करIत

तेPहा नाथ?ह सव. व,ृतांत सांगत; तो ऐकून ,यांना नवल वाटे मि'छं)नाथान ेआप�या 3श�याकडून

मातीचा पुतळा िजवंत कर1वला [याOतव Z[मदेवाकडून मि'छं)नाथाची योbयता 1वशषे होय, असे जो तो

बोलू लागला

तेथनू पुढे तीथ.याDा करIत Wफरताना मुलास?ह बरोबर नेणार असा मि'छं)ाचा मानस पाहून, ,यामुळे

मुलाची अनाOथा होईल मुलाचे आईवाचनू संरAण Pहावयाच ेनाहI, 2हणून मुलास कोणा'या तरI हवालI

करा, असे पु�कळांनी मि'छं)नाथास सुच1वले. त ेऐकून, तसे होईल तर फारच चांगले होईल असे नाथान े

Page 27: Navnath

उ,तर ?दले. अशा तरहे्ने मि'छं)नाथाचा cकार 3मळा�यानंतर मुलास कोणा'या तरI माथी मारावा असा

गावकरय्ांनी घाट घातला. मग मधनुाभा या नावाचा एक Zा[मण तेथे राहात होता. ,याची गंगा [या

नावाची ODी महाप�तyता होती. उभयता संत�त नस�याने नेहमी रंजीस असत व ,यास कोण,याच

गो�टIची हौस नसे. ती [या मुलाचा 4�तपाळ आOथेने करतील असे जाणून ,यां'याबhल सवाQनी

मनापासून मि'छं)ाजवळ 3शफारस केलI. मग अशा जग+मा+य ODीपुcषां'या हातात ग?हनीनाथासारखे

रतन् देणे नाथास?ह 4शOत वातले. ,यान ेमुलास गंगाबाई'या ओटIत घातले आGण सांUगतले क&, मातो�ी

! हा पुD वरदायक आहे. करभंजन 2हणून जो नवनारायणांपैक& एक ,याचाच हा अवतार आहे. [याच े

उ,तम रIतीन ेसंगोपन कर. तेणेकVन तुझ ेक�याण होईल व जगाने नावाज:यासारखा हा �नपजेल; हा पुढे

कसा होईल हे मातो�ी, मी तुला आता काय सांगू? पण याच ेसेवेसाठa मू�त .मंत कैलासप�त उतरेल. fयाच े

नाव �नविृ,त असेल ,यास हा अनु/ह करIल. याच ेनाव ग?हनीनाथ असे ठेव. आ2हI तीथ.याDसे जातो.

पु+हा बारा वषाQनी हा आमचा बाळ गोरAनाथ येथे येईल, तेPहा तो [यास अनु/ह करIल.

मग मोहनाOD मंD 2हणून 1वभू�त �तच ेअगंावर टाकताच, �त'या Oतनात दधू उ,प+न झाले. मग मुलास

Oतनपान कर1व�यानंतर �तन ेगावातील सुवा3सनी बोलावून मुलास पाळ:यात घालून ग?हनीनाथ असे

,याच ेनाव ठे1वले

पुढे मि'छं)नाथ काहI ?दवस तेथे रा?हला व गावकरय्ांची रजा घेऊन गोरAासहवत.मान तो तीथ.याDसे

गेला. जाताना गोरA अजून क'चा आहे असे मि'छं)नाथास ?दसून आले. मग ,यास बद;रके8वार

Oवामीं'या हवालI कVन तपास लावाव ेअसे मनात जाणून अनेक तीथ.याDा करIत करIत त ेबद;रका�मास

गेले.

मि'छं)नाथाचे ODीराfयात गमन, जालंदरनाथ ज+मकथा

ग?हनीनाथास गंगाबाई'या Oवाधीन के�यावर गोरAनाथास समागमे घेऊन मि'छं)नाथ �नघाला. तो

तीथ.याDा करIत करIत बद;रका�मास 3शवालयात गेला. दोघांनी शंकरास नमOकार केला आGण Oतवन

कर:यास आरंभ केला. ,यांची Oतु�त ऐकून शंकर 4स+न झाला व 4गट होऊन ,याने दश.न ?दले. मग

उभयतास आ3लगंन देऊन जवळ बस1वले, ,या वेळी शंकराने गोरAा'या तtडावVन हात Wफर1वला व त ू

ह;रनारायणाचा अवतार आहेस असे 2हटले आGण मि'छं)नाथास असे सांUगतले क&, हा तुझा गोरAनाथ

Z[मांडास तारक होईल. कनकUगरIवर त ूअrयास कVन दैवते सा]य कVन घेतलIस; �ीराम, नर3सहं,

सूय., हनुमंत, का3लका वगैरे वीरांसहवत.मान भैरवांना बोला1वलेस तेPहा मी?ह आलो होतो. तेPहापासून

माझी व या गोरAाची ओळख आहे. तू [याचकेडून 1व8याrयास कर1वला आहेस खरा, पण ,यापासून

1वशषे उपयोग Pहावयाचा नाहI. [यान ेतप केलेच पा?हजे, याOतव माqया आ�माम]ये [यास तू तप

कर:याक;रता बसव. मग [याची 1व8या, अODे हI सव. फल)पू होतील, असा जेPहा शंकराने मि'छं)नाथास

Page 28: Navnath

बोध केला, तेPहा गोरAनाथास उ,तम मुहूता.वर तप-चयoस बस1वले. मग तो लोखंडा'या का~यावर पाय

ठेवून उभा रा?हला व नजर कVन फळे, पाला खाऊन तप-चया. कV लागला. हे पाहून मि'छं)नाथ आपलI

पु+हा बारा वषाQनी भेट होईल असे गोरAनाथास सांगून तीथ.याDसे जावयास �नघाला.

तो अनेक तीथo कVन शवेटI सेतुबंधरामे-वराला गेला तथेे रामे-वराच ेदश.न घेऊन समु)Oनानास गेला

असता ,यास माcतीने नमOकार केला. ,यावेळेस ,यास फारच हष. झाला. ,यास }दयी धVन जवळ

बस1व�यावर माcती 2हणाला, आज चोवीस वषाQनी तझुी भेट झालI. मग ,याने तथेे नाथाच ेआदरा�तuय

उ,तम 4कारे केले. पुढे गो�टI सांगता सांगता योbय संUध पाहून माcतीने गो�ट का?ढलI क&, ODीराfयात

जा:याचे त ूमला वचन ?दले होतेस; असे असता तू अजूनपयQत �तकड ेगेला नाहIस; तर कृपा कVन �तकड े

जाऊन �तच ेहेतु पूण. कVन मला एकदा �त'या वचनांतू मोकळा कर. 'मि'छं)नाथ येथे येऊन तुझ ेमनोरथ

पुरवील' असे मी �तला वचन देऊन ठे1वले आहे. त ेपूण. केले पा?हजे व तू?ह मला मागे वचन ?दले आहेस ते

पाळ:याची आता हI चांगलI संUध आहे, असे हनुमंतान े2हट�यानंतर मि'छं)नाथ 'ठaक आहे' असे

2हणाले व तीन राDी तेथे राहून त ेदोघे?ह ODीराfयात जा:यासाठa �नघाले.

ते थोeयाच ?दवसात तीथo करIत करIत ODीराfयात गेले. ,या राfयात पुcष नावाला सु>ा नPहता.

राfयपदावर एक राणी असून सव. राजक&य कारभार पाहाणारय्ा िODया आहेत. ,या राfयकारभार सुयंD

चालवीत. असो; या दोघांनी राजवाeयात 4वेश कVन राणीची भेट घेतलI. तेPहा �तला आनंद होऊन ,यास

कनकासनावर बस1वले. मग ,यांची षोडशोपचारानी पूजा कVन ती हात जोडून उभी रा?हलI व हा दसुरा

बरोबर कोण आहे हे सांग:यासाठa �तन ेमाcतीची 4ाथ.ना केलI. माcतीने �तला सांUगतले क&, त ूतप केलेस

,या वेळी मि'छं)नाथ येऊन तुला 1वषय1वलासाच ेयथे'छ सुख देईल' 2हणून मी वरदान ?दले होत,े तोच

हा होय. तर आता [या'यापासून त ूआपलI मनकामना पुण. कVन घे. या 4माणे �तला सांUगत�यावर

माcती तेथे तीन राDी राहून परत सेतुबंधरामे-वरास आला व रामाचे भजन करIत बसला.

इकड ेमि'छं)नाथ 1वषय1वलासा'या सुखाम]ये �नमbन होऊन गेला. मि'छं)नाथ 1वषय1वलासाचा

उपभोग घेत असता काहI ?दवसांनी राणी गरोदर रा?हलI. मग पूण. ?दवस भर�यावर 4सूत होऊन पुDरतन्

झाले. ,याचे नाव मोJया आवडीन े'मीननाथ' असे ठे1वले.

इकड ेकुcकुळात जनमेजय राजापासून सातवा पुcष जो बहृ)व राजा, ,याने हिOतनापुराच ेराfय करIत

असता सोमयाग कर:यास 4ारंभ केला. पूव` शंकरा'या नेDा'या 4ळयाbनीन ेमदन जाळीला होता. तो

अbनी'या उदरात वाढत होता. ,यात अतं;रAनारायणान ेसंचार कVन तो गभ. अिbनकंुडात टाWकला.

पूणा.हु�त झा�यानंतर यYकंुडातील रAा घे:यासाठa Zा[मणांनी हात घातला असता मुलगा हातास लागून

,याच ेरडणे?ह ,यास ऐकू येऊ लागले. मग पुरो?हतान ेहI गो�ट राजास कळ1वलI. ,या मुलास पाहून बहृ)वा

Page 29: Navnath

राजास संतोष झाला. ,यास राजान ेआप�या हातात घेतले व ,याच ेमुके तो घेऊ लागला. हा 4,यA

मदनाचा पुतळा असे राजास वाटले.

मग राजा बालकास घेऊन घाईघाईन ेअतंःपुरात सुराचना राGणकड ेगेला. �तच ेcप देवांगने4माणे होते.

कुcकुळास तार:यासाठa साAात रमा, सरOवती Wकंवा पाव.ती अवतरलI आहे, असे वाटे. मुलगा कोणाचा

2हणून 1वचार�यावर राजान े�तला सांUगतले क&, हा अिbननारायणान े4साद ?दला आहे; मीनकेत तर तुला

एक पुD आहेच, ,यास [यांच ेपाठबळ होईल. हे ऐकताच �तन ेबालकास आप�या हाती घेऊन Oतनाशी

लावताच दधू उ,प+न जाले, मग मोठा उ,सव सुV झाला. बाराPया ?दवशी मुलगा पाळ:यात घातला व

जालंदर असे ,याच ेनाव ठे1वले. ,या ?दवशी गावात साखर वाटलI व याचकांना पु�कळ )Pय ?दले. पुढे

बहृ)वा राजान ेजालंदरचा yत बंध केला. नंतर ,याचे लbन कराव ेअसे एके ?दवशी राजा'या मनात आले.

,यावVन ,यान ेधमूीण 4धानाबरोबर पुरो?हतास देऊन उ,तम मुलगी पाह:यासाठa पाठ1वले.

4धान गे�यावर धमूीण 4धान आताशी ?दसत नाहI, तो कोठे दरू गेला आहे काय, 2हणून जालंदराने एके

?दवशी आईस 1वचा;रले असता ती 2हणालI, तुqया बापान ेतुला बायको पाहावयास ,यास व पुरो?हतास

पाठ1वले आहे. तेPहा बायको कशी असते, असे ,याने �तला 1वचार�यावर, माqयासारखी बायको असत,े

2हणून �तन े,यास सांUगतले. हI गो�ट लAात ठेवून ,याने खेळावयास गे�यावर आप�या खेळगeयास

1वचा;रले क&, गeयांनो, माझ ेआईबाप मला बायको कVन देणार आहेत; तर ती कशासाठa करतात [याची

मा?हती तु2हास असलI तर मला सांगा. असे ,याने 1वचार�यावर मुलांना ,या'या अYानाच ेफारच नवल

वाटले. ,यास ,यानी सव. कारण उघड कVन सांUगतले. तेPहा तो मनात 1वचार कV लागला क&, हे जग

परम अधम आहे; जेथनू उ,प+न Pहावयाच ेते Oथान आपण वfय. करावे व अशा अयोbय काया.स 4व,ृत

होऊ नये, असे मनात आणून तो अर:यात �नघाला. गावा'या सीमेवर रAक होत े,यांनी ,यास पा?हले; पण

राजपुD अस�यामुळे ,यांनी ,यास कोठे जातोस 2हणून 1वचा;रले नाहI. माD मनु�य पाठवून हI गो�ट

,यांना राजास कळ1वलI. ती ऐकताच राजा घाबVन धावत आला व तो?ह अर:यात शोध कV लागला.

अधंार पडपेयQत पु�कळ लोक एकसारखे ,यास धुडंीत होत;े पण प,ता लागला नाहI. मग �नराश होऊन सव.

मंडळी घरोघर गेलI. नंतर मुला'या 1वयोगान ेराजास व राणीस अ�तशय दःुख झाले. ती उभयता ,याचे

गुण आठवून शोक कV लागलI.

इकड ेजालंदर अर:यात �नजला असता राDीस वणवा लागला. मग गवत पेटत पेटत अिbन अगदI जवळ

आला; ,या अbनीन ेमुलास ओळखले. मग चांग�या ?ठकाणी [यास सोjडले असता हा अशा िOथतीत येथे

कसा आला 2हणून तो Uचतंेत पडला तेPहा अbनीन ेमू�त .मंD 4गट होऊन ,यास जागतृ केले आGण मांडीवर

बसवून येथे ये:याच ेकारण 1वचा;रले. तेPहा त ूकोण आहेस असे जालंदराने अbनीला 1वचा;रले असता तो

2हणाला, मी तुझी आई व बाप आहे; मला अिbन 2हणतात. मग त ूमाझा आईबाप कसा 2हणून उलट

,याने ,यास 1वचार�यावVन अbनीन े,यास स1वOतर ज+मकथा सांUगतलI.

Page 30: Navnath

जालंदरनाथास वर4ािBत; का�नफनाथ ज+मकथा व ,यास वर4ािBत

अbनीन ेजालंदरास ,या'या ज+माची स1वOतर कथा सांUगत�यानंतर तुqया मनात कोणता हेतु आहे तो

�नवेदन कर. असे अbनीच ेभाषण ऐकून जालंदरनाथ 2हणाला क&, त ूसव. जाणत आहेस, मी सांUगतले

पा?हजे असे नाहI; तरI सांगतो ऐकाव.े हा नरदेह 4ाBत झाला आहे, ,या अथ` [याच ेकाहI तरI साथ.क होईल

असे कर. नाहI तर ज+मास येऊन न येऊन सारखेच, असे माD होऊ देऊ नको. माझी क&�त. pDभुवनात

अखडं राहIल व मी Uचरंजीव होईन असे कर. असा जालंदराचा मानस पाहून अbनीला परमानंद झाला व

,याने ,याची वाहवा केलI.

मग हा जालंदर सवा.पेAा 4बल Pहावा 2हणून अिbन ,यास घेऊन द,ताDयेाकड ेगेला. उभयतां'या मोJया

आदरस,काराने भेटI झा�या. नंतर द,ताDयेाने अbनीला 1वचारले क&, आज कोणता हेत ुधVन येणे झाले

आहे व हा बरोबर दसुरा कोण? तेPहा अbनीन ेद,तास व,ृतांत �नवेदन केला क&, शंकरा'या देहातला काम

2या जा3ळला, तो मी आजपयQत उदरात रAण कVन ठे1वला होता. मग बहृ)वा राजा'या यYकंुडात या

जालंदरनाथा'या देहास �नमा.ण केले. [यास तुम'या पायांवर घा3लतो, याचे तु2हI संरAण कराव.े व [यास

अनु/ह देऊन सनाथ कVन Uचरंजीव कराव.े मग द,ताDयेाने सांUगतले क&, मी तुqया पुDास तुqया

हेतु4माणे तयार करIन, परंतु [यास येथे बारा वषoपयQत ठे1वले पा?हजे. हे ऐकून जालंदराला द,ताDयेाजवळ

ठेव:यास अिbन कबूल झाला. शवेटI द,तान ेजालंदरास मांडीवर बसवून ,या'या मनातील 1वक�प

घाल1व:याचा 4यतन् चाल1वला. वरदहOत मOतकावर ठे1वताच ,या'या अYानपणाचा |म �नरसन

होऊन ,यास Yान 4ाBत झाले. नंतर अिbन द,तास नमOकार कVन गुBत जाला.

मग जालंदरास बरोबर घेऊन द,ताDये �न,य Wफरे. तो �न,य भागीरथीच ेOनान कVन 1व-वे-वराच ेदश.न

घेई. व को�हापुरास 3भAा मागून पांचाळे-वर भोजन करI. असो, अशी बारा वषo द,त समागमात काढून

नाना 4कार'या शODाOD1व8येत जालंदर �नपुण झाला. तसाच तो सव. वेद, शाODे, पुराणे, Pयाकरण वगैरे

सव. 1व8यांम]ये 4वीण झाला.

अशा रIतीन ेप;रपूण. झा�यानंतर द,ताने दैवतांची आराधना केलI. व ती सव. दैवते जालंदरास वर

दे:यासाठa खालI उतरलI. मग अbनीन ेतेथे येउन व जालंदरास वर दे:यासाठa खालI उतरलI. मग अbनीन े

तेथे येऊन व जालंदरास सव. 1व8येत �नपुण पाहून आपला आनंद 4द3श.त केला. तPेहा द,ताDयेाने अbनीस

सांUगतले क&, आता हा सव. 1व8यांम]ये �नपुण झाला. आता दैवते 4स+न कVन घेत�यावर ,यास भेटवून

,यां'यापासून वर देववावे. हे ऐकून अbनीन े,यास खां8यावर बसवून pDभुवनातील दैवते दाख1वलI मागे

मि'छं)नाथाचे fया दैवतास अनुकूल कVन वर मागून घेतले होत,े ,याच दैवतांनी जालंदरास वर ?दले.

नंतर जालंदराने बद;रका�मास जाऊन तेथे बारा वषo तप केले व कसोटIस उतर�यावर सव. देवांनी माना

Page 31: Navnath

डोल1व�या. नंतर आशीवा.द देऊन Z[मा, 1व�णु, महेश आ?दकVन सव. आलेले देव आपाप�या Oथानी

संतोष पावून गेले.

पुढे बद;रका�मी बद;रनाथान े(शंकराने) अbनीस व जालंदरनाथास आप�याजवळ तीन राDी ठेवून घेतले.

,या वेळी स,यलोकात घडून आलेलI 1वपरIत कथा शंकराने ,यास सांUगतलI ती अशी - Z[मदेवाची मुलगी

सरOवती हI बारा वषाQची असता �तच ेVप व अवयवांचा नीटनेटकेपणा पाहून Z[मदेवास कामाने Pयाकुळ

केले; तेPहा तो अ1वचारास 4व,ृत झाला. तो �त'या मागे लागला असता धावताना वीय.पात झाला. तेPहा

वारय्ा'या नेटासरसा वीय.pब+द ु?हमाचला'या वनात एक ह,ती होता ,या'या कानात पडला. ,यात

4बु>नारायणान ेसंचार केला. [या गो�टIस युगे'या युगे लोटलI. तरI तो ह,ती िजवंत होता. ,या'या

कानातून 4बु>नारायणाचा अवतार-ज+म होईल, ,यास जालंदराने आपला 3श�य करावा. कानापासून

ज+म आहे 2हणून 'का�नफा' असे ,याचे नाव पडले. असे शंकराने सांगताच अिbन 2हणाला, तु2हI हI

फारच चम,का;रक गो�ट सांगत आहा, पण तो ह,ती कोठे आहे हे दाखवून 8याव.े एरPहI हI गो�ट फार

चांगलI झालI क&, माqया मुलास एक पाठबळ झाले.

[या4माणे अbनीन े2हट�यानंतर जालंदर व अिbन यास गजOथान दाख1व:यासाठa शंकर ?हमालया'या

अर:यात घेऊन गेले, तेथे एका पव.तावर 1वशाळ ह,ती ?दसला. तेPहा शंकराने सांUगतले क&, हा

पव.तासारखा बला�य ह,ती आता मोठे रण माजवील; तर [यास आळव:यासाठa कोणती युित करावी?

तेPहा जालंदरने ?हमंत धVन 2हटले क& महराज ! माqया मOतकावर द,ताDयेाने आपला वरदहOत ठे1वला

आहे; ,याचा चम,कार आपण आता पाहाल ! 4ळयकाळचा काळ?ह जेरIस येऊन उगीच बसेल, मग [या

ह,तीचा काय ?हशबे आहे? असे 2हणून ,याने झोळीतून UचमटIभर भOम घेतले आGण मोहनीअODाचा मंD

2हणून व Oपशा.OD मंDनू ते भOम ह,तीवर टाWकले तेPहा एवढा मोठा बला�य गज, पण अगदI नरम

पडला.

मग जालंदर ,या'याजवळ एकटाच का�नफास आणावयास गेला. तो अगदI जवळ जाऊन ह,तीस 2हणाला

क&, तुqयासारखा धयै.वान कोणी नाहI. तुqया कानात ?दPय र,न �नमा.ण झाले अहे; आता हे समथ.

4बु>नारायणा ! त ूह,ती'या कानात �नमा.ण झाला आहेस, 2हणूण तुझ ेनाव 'का�नफा' असे ठे1वले आहे.

आता स,वर बाहेर ये. जालंदराचे वचन ऐकून का�नफा 2हणाला क&, महाराज गुण�नधे ! िOथर असावे. मग

ह,ती'या काना'या भोकाशी येऊन का�नफान ेजालंदरास नमOकार केला; ,या वेळी ती सोळा वषाQची

महातेजOवी मू�त . जालंदराने हाताचा आधार देऊन कानातून खालI ज3मनीवर घेतलI. मग ,यास

खां8यावर बसवून शंकरापाशी नेले व खालI उतVन शंकरास व अbनीला नमOकार करावयास सांUगतले. हे

ऐकून का�नफान े,यास व जालंदरास?ह नमOकार केला तेPहा का�नफास शंकराने 4ेमाने मांडीवर बस1वले

व ,याच ेमुके घेतले. पुढे ,यास अनु/ह दे:याक;रता जालंदराने शंकरास 1वनं�त केलI.

Page 32: Navnath

अनु/ह झा�यावाचनू अYानपणाचा मोड Pहावयाचा नाहI असे मनात आणून शंकराने सुच1व�या4माणे

गुVच ेOमरण कVन जालंदरनाथान ेका�नफा'या मOतकावर हात ठेवून कानात मंDाचा उपदेश केला.

तेणेकVन ,याच ेअYान त,काळ नाहIस ेझाले. मग चौघेजण बद;रका�मास गेले. तेPहा द,तान ेजे काय

?दले, त ेका�नफास 8याव ेअसे जालंदरास सांगून अिbन गुBत झाला. तेथे शंकर सहा म?हने पावेतो ,यांना

भेटत होत.े सहा म?ह+यात का�नफा सव. 1व8याम]ये �नपुण झाला. पण संजीवनी वाताकष.ण हI दोन अODे

माD जालंदराने ,यास सांUगतलI नPहती.

का�नफास अODे, दैवते 4स+न कVन 8यावी 2हणून शंकराने जालंदरास सांUगतले. मग जालंदराने हात

जोडून 4ाथ.ना केलI. क&, का�नफा सकल 1व8येत �नपुण झाला ,यास वर 8यावेत. हे ऐकून सव. दैवते

2हणालI क&, तुला आ2हI वर4दान ?दले. कारण द,ताDयेाने तुला 1व8या 3शक1वलI व अbनीची?ह मीड

पडलI, याOतव ,यांचा श\द मोडवेना 2हणून तुला वर4दान 3मळाले, पण असे वर वारंवार दसुरय्ांना देता

येत नाहIत. या पुढे तुमच ेअसंvय 3श�य होतील, तेव�यांना कोठवर वर देत बसाव े! या4माणे बोलून देव

1वमानात बसून जाऊ लागले. ,या योगान ेजालंदरास अ�त iोध आला. तो 2हणाला, माझा अनादर कcन

तु2हI �नघून आपाप�या Oथानी चाललेत, परंतु माझा 4ताप कसा आहे तो अजून पा?हला नाहI. आताच

तु2हास चम,कार दाख1वतो, असे 2हणून ,याने वाताODाची योजना केलI. तेPहा 4चडं वारा सुटून 1वमाने

भलतीकड ेजाऊ लागलI. मग ,या ,या दैवतांनी आपापलI शODे सोjडलI. �ततयांच ेजालंदराने �नवारण

केले. परंतु ह;रहर दVुन हा चम,कार पाहात होत.े जालंदरनाथापुढे अODाचे काहI चालत नाहI, असे पाहून

शODे घेऊन खालI उतर:याचा दैवतांनी �न-चय केले. ,यात 4थम अbनीचा 4ाण घे:याचा घाट घातला

आGण शODे घेऊन त ेमहIवर उतरले.

,या समयी जालंदराने का3मनीअOD सोjडले; तेPहा हजारो सुंदर िODया �नमा.ण झा�या. नंतर ,यान े

कामाODाची 4ेरणा केलI. तेणेकVन देव कामातुर होऊन ,या िODयां'या मागे लागले. ,या'यावर िODया

आपले नेDकटाAबाण सोडीत हो,याच. ,या पुढे पळत व देव ,यांची 1वनवणी करIत पाठaमागून जात; असे

करIत ,या बोरI'या वनात 3शर�या. ,या िODया झाडावर चढ�या तेPहा देव?ह चढले इतयात Oपशा.OD

मंD 2हणून भOम फेकताच ते 4गट होऊन गेले. तेPहा देवांच ेपाय झाडावर Uचकटले. Wक,येकांची डोक&

खालI व पाय वर अशी दशा होऊन त ेलtबू लागले. तेPहा ह;रहर ?दसू लागले व आज बरI गंमत पाहावयास

3मळालI असे ते बोलू लागले; इतयात िODयांनी सवाQची वODे सोडून घेऊ ,यास नbन केले व

जालंदरनाथापाशी ,या वODांचा एक मोठा ढIग केला.

मग जालंदरनाथाने का�नफास इषारय्ान ेसव. देव उघड ेझा�याचे जाण1वले. यावVन तो fयाच े,यास वOD

नेसवू लागला. आपलI अशी ददु.शा झा�यामुळे देवांना प-चा,ताप होऊन अ�तशय दःुख झाले. ,यास

का�नफा 2हणाला, मी गुV'या नकळत तु2हास वODे नेसवीत आहे, पण हI गो�ट गुVना सांगू नका. तो

दरएक देवास वOD नेसवून ,या'या पाया पड.े या4माणे का�नफाची न� भित पाहून देव समाधान पावले

Page 33: Navnath

व ,यानी 4स+न Uच,ताने ,यास वर ?दले अODांत आ2हI सव.4कार अनुकूल अस�याच ेकबूल केले. मग

जालंदरनाथाने 1वभत अOD सोडले. तेPहा सव. देव झाडास Uचकटले. होते तेथनू मुत झाले व अODभेूषणे

सावVन जालंदरनाथाजवळ गेले. ,यास ,यांनी नमOकार केला व अODाम]ये आ2हI Oवतः 4गट होऊन

साAा,कार दाखवू, असा का�नफात वर ?द�याबhल कळ1वले. तेPहा जालंदराने सवाQस सांUगतले क&, पुढे मी

साबरIक1व,व करणार आहे; ,यास कृपा कVन तु2हI सवाQनी सा[य Pहावे. ,यास ,यानी cका देऊन वचन

?दले व त ेसव. आपाप�या Oथानी गेले. नंतर ह;रहर, जालंदरनाथ व का�नफनाथ तीन ?दवस बद;रका�मात

रा?हले.

जालंदरनाथाची मैनावतीस भेट, मैनावतीस उपदेश

पुढे शंकर व 1व�णु हे जालंदरनाथ व का�नफा यांसह बद;रका�मास गेले. त ेसव.जण जालंदरनाथाची

शित पाहून थक झाले ,यां'या आपापसात गो�टI चाल�या असता, दैवतांची 1वटंबना जालंदराने

के�यामुळे त े,यांची वाहवा कV लागले. व आजपयQत ,यांना हात दाख1वणारांम]ये असा वOताद कोणी?ह

3मळाला नPहता असे?ह उ8गार बाहेर पडले. नंतर शंकराने जालंदरास सांUगतले क&, तू

नागपDअ-व,था'या ?ठकाणी जाऊन यY कर व तेथेच क1व,व कVन दैवतापासून वर 3मळवून घे.

वेद1व8येच ेमंD पु�कळ आहेत. अOD1व8या महान 4तापी खरा, परंतु क3लयुगात �तच ेतेज पडणार नाहI.

मंD1व8येचा लोकांस काडीचासु>ा लाभ Pहावयाचा नाहI. [याOतव क1वता 3स> कVन ठेव. आGण ,या सव.

1व8या का�नफास 3शकव. [या का�नफाच ेउदारपण दां3भकपणाच ेआहे, परंत ुकारणपर,व ेउपयोगी

पड:यासाठa [याची हI विृ,त ठaक आहे, हजारो 3श�य करIल, [याला सव. 1व8या अवगत असतील,

येणेकVन [याच ेवच.Oव सव. जगात राहIल. पूव` साबरI ऋषीन ेहा मंD1व8येचा माग. शोधनू का?ढला, परंत ु

ती 1व8या थोडी अस�यामुळे �तजपासून जनाला 2हण:यासारखा लाभ हो:याच ेUच+ह ?दसत नाहI. शंभर

को?ट क1वता पा?हजे ती नऊ नाथांनी करावी. सव. खटपट परोपकारासाथी करावयाची आहे. तु2हI सव.Y

आहा ! तु2हास सांगावयास पा?हजे असे नाहI. जारण, मारण, उ'चाटणा?दकांवर?ह क1वता करावी. असे

शंकराने जालंदरनाथास सांगून का�नफाबhल दोन श\द सुच1वले क&, [यास तपास बसवून समथ. कर. हे

शंकराचे सव. 2हणणे जालंदराने मा+य केले.

मग जालंदर व का�नफा या उभयतांनी बारा वषo तेथे राहून चाळीस को?ट वीस लA क1वता तयार के�या. त े

पाहून शंकर 4स+न झाला. मग ,यान ेनाग अ-व,थाखालI ते 4योग 3स> कVन घे:यासाठa ,यांस बोध

केला. ,यावVन उभयता तथेे गेले. तेथे हवन कVन 4योग 3स> कVन घेतले. सूय.कंुडाचे उदक आणून

बावन वीरावर 3शपंडून ,यांची अनुकूलता कVन घेतलI. ते पुनः बद;रका�मास परत आले, तेथे जालंदराने

का�नफास तप-चयoस बस1वले आGण आपण?ह तप-चयoस गेला. तेथे गोरAनाथ?ह तप-चया. करIत होता,

पण ,याना परOपरां1वषयी मा?हती नPहती.

Page 34: Navnath

इकड ेजालंदरनाथ तीथ.याDा करIत Wफरत होता. तो आप�या मOतकावर गवताचा भारा घेऊन अर:यातून

गावात जाई व तेथे तो गायीस चारIत असे. ,याने मOतकावर भारा घेतला असता ,यास ,यापासून भार

वाटून Dास होऊ नये 2हणून वायु तो भारा मOतकापासून काहI अतंरावर वर'यावर झलेून धVन ठेवी.

या4माणे जालंदरनाथ गवताचा भारा मOतकावर घेऊन Wफरत Wफरत गौडबंगाल देशांतील हेलाप�नास

गेला, तेPहा गवताचा भारा मOतका'या वर आधारावाचनू कसा रा?हला [याच ेतथेील लोकांस मोठे नवल

वाटू लागले. ,यांना हा कोणी तरI 3स> आहे, असे वाटून ते ,या'या दश.नास?ह जाऊ लागले. तो गावातील

घाणेरeया जागेत राहI व आपला उदर�नवा.ह 3भAा मागून चालवीत असे.

pDलोचन राजाचा पुD गोपीचदं हा ,या काळी तेथचा राजा होता. गोपीचदं राजाची आई मैनावती हI मोठa

स8गुणी ODी होती ती एके ?दवशी राजमहाला'या ग'चीवVन शहराचा रमणीय देखावा पहात असता, �तन े

जालंदरास पा?हले. आधारावाचनू डोया'या वर मोळी घेऊन जाणारा असा तो जोगी पाहून �तला आ-चय.

वाटले व हा कोणी 4तापी पuृवीवर उतरला आहे, असे �त'या मनात आले. मग ,यास गुc कVन आप�या

देहाचे साथ.क कVन Rयावे, असा �तन ेमनाचा �न/ह कVन आप�या दासीस बोला1वले. ती दासी तर

चतुरच होती. ती येताच हात जोडून उभी रा?हलI आGण मोJया अदबीने का बोला1वले, 2हणून 1वचाV

लागलI. तेPहा मैनावती �तला 2हणालI, माझ ेएक फार नाजुक काम आहे, ते मी तुला करावयास सांगत

आहे, याOतव हI गो�ट अगदI बाहेर फुटता कामा नये. का क&, 4संगवशात िजवावर येऊन बेतणार 2हणून

सावध रा?हले पा?हजे. असे बोलून �तन े�तला तो जोगी कोठे जात आहे, ,याचा पका शोध, गुBत रIतीन े

कVन ये:यास सांUगतले.

जालंदरनाथास पाहून दासी चWकत झालI व आपण जाउन ,याचा अनु/ह Rयावा व ज+ममरणापासून

मुत Pहावे, असा �तन ेमैनावतीस चांगला बोध केला. नंतर तो जोगी कोठे उतरतो ते ?ठकाण पाह:यासाठa

ती दासी ,या'या पाठोपाठ चाललI. अOतमान झाला तेPहा एका घाणेरeया ?ठकाणी �नवांत जागा पाहून

जालंदर वOतीस रा?हला. त े?ठकाण दासीने परत येऊन मैनावतीस सांUगतले.

मग मैनावतीन ेएका ताटात फळफलावळ व पवा+न ेघेतलI आGण अध.राDीस दासीस बरोबर घेऊन ती

जालंदरनाथाजवळ गेलI तेPहा तो ]यानOथ बसला होता. ,या दोघीजणी ,या'या पाया पडून हात जोडून

उrया रा?ह�या. ,या वेळी मैनावतीन े,याची पु�कळ Oतु�त केलI. मैनावतीन ेकेलेलI Oतु�त जालंदराने

ऐWकलI, पण �तचा �न/ह पाह:यासाठa ,यान ेतीचा पु�कळ छळ केला. तो �तजवर रागान ेदगड फेक&,

3शPया देई. मैनावतीन ेधयै. खचू ?दले नाहI. ती ,याची 1वनवणी करIतच होती. [या'या हातान ेजरI मरण

आले तरI मी मोAास जाईन अशी �तची पुरI खाDी झालI होती 2हणून ,या'या छळणुक&ने �तच ेमन

WकंUचतसु>ा दखुावले नाहI. मग त ूकोणाची कोण व येथे ये:याचे कारण काय 2हणून ,यान े�तला

1वचा;रले. तेPहा ती 2हणालI, योUगराज ! महा4तापी pDलोचन राजाची मी कांता आहे, परंत ु,यास

कृतांतकाळान ेUगळून टाWक�यामुळे मी सां4त वैधPयदःुखसागरात बुडून गेले आहे. हI ज+ममरणाची

Page 35: Navnath

जगाची रहाटI पाहून मी 3भऊन गेले आहे व [या योगान ेमला प-चा,ताप झाला आहे. काळाने पतीची जी

अवOथा केलI, तोच प;रणाम माझा Pहावयाचा ! असे ऐकून तो 2हणाला, जर तुझा प�त �नव.तला आहे, तर

तू ह�लI कोणाजवळ असतेस ? तो 4-न ऐकून ती 2हणालI, माझा मुलगा गोपीचदं राजा [या'या जवळ मी

असते, पण आता [या वाटाघाटIचा 1वचार कर:याची जcरI नाहI. कृपा कVन मला तु2हI कृतांतकाळा'या

भीतीपासून सोडवाव ेअशी माझी हात जोडून चरणापाशी 1वनं�त आहे. तेPहा ,याने सांUगतले क&,

कृतांता'या पाशाचे बंधन मोठे pबकट आहे, ते मजसारvया 1पशा''याकडुन तुटावयाच ेनाहI, याOतव त ु

येथनू लवकर �नघून आप�या घरI जा. जर हI गो�ट तुqया पुDा'या समज:यात आलI तर ,या'याकडून

मोठा अनथ. घडून येईल. इतका 4कार होईपयQत उजाडले, तेPहा ती ,यास नमOकार कVन आप�या घरI

गेलI. �तला सारा ?दवस चनै पडले नाहI. मग राD झा�यावर दासीस बरोबर घेउन ती पु+हा

जालंदरनाथाकडे गेलI व पाया पडून हात जोडून उभी रा?हलI. पण नुसते उभे राह:यात काहI हशील नाहI व

थोडी तरI सेवा घडावी 2हणून ती पाय चपेीत बसलI. नंतर सूयCदय हो:याची वेळ झालI असे पाहून ,यास

नमOकार कcन आप�या घरI आलI. अशा रIतीन ेसहा म?हनेपयQत �तन ेजालंदरनाथाची सेवा केलI.

एके ?दवशी फार काळोख पडला आहे, अशी संUध पाहून मैनावती ,याजकडे गे�यानंतर ,याने एक मायीक

|मर उ,प+न केला व आपण गाढ झोपेच ेढtग कVन OवOथ घोरत पडला. तो |मर �त'या मांडीखालI

3शरला व ,याने �तची मांडी फोडून रतबंबाळ कVन टाWकलI; तरI �तन ेआपले अवसान खच1वले नाहI.

असा �तचा mढ�न-चय पाहून जालंदरनाथाने 4स+न होऊन मंDोपदेश केला. तेणेकVन �तची कां�त ?दPय

झालI. �तन े,या'या पायांवर मOतक ठे1वले व मी ज+मास आ�याचे आज साथ.क झाले असे ती 2हणालI.

नंतर ,याने संजीवनी मंDाची �त'या देहात 4ेरणा केलI, तेणेकVन मैनावती अमर झालI, जसा रामच)ंाने

pबभीषण अमर केला, त8वत जालंदराने मैनावती अमर केलI. पुढे �तची भित ?दवस�?दवस अUधकाUधक

वाढत चाललI.

बायको'या द�ुट स��यानुसार गोपीचदंाने जालंदरनाथास खeeयात पुरले.

जालंदरनाथाचा उपदेश मैनावतीन ेघेत�यानंतर �तला झालेला आनंद पोटात मावेनासा झाला व आज

ज+मास आ�याच ेसाथ.क झाले असे �तला वाटले. परंतु आपला प�त pDलोचन [या'या श;रराची

Oमशानात जशी राखरांगोळी झालI तशीच आपला पुD गोपीचदं [याची Pहावयाची, 2हणून �तला परम

खेदहI झाला. 2हणून मुलाला दोन बोधा'या गो�टI सांग:यासाठa ती बहुत ?दवसपयQत संUध पाहात होती.

माघ म?ह+यात एके ?दवशी मैनावती महाला'या ग'चीवर थडंी'या �नवारणासाठa उ+हात बसलI होती.

,याच संधीस गोपीचदं राजा खाल'या बाजूस रतन्खUचत चदंना'या चौरंगावर बसून अगंास िODयांकडून

सुवा3सक तेले, अग.जे लावून घेत होता. सभोवती दसुरय्ा सुंदर िODया?ह हो,या. अशा मोJया चनैीम]ये

राजा Oनान कर:या'या बेतात आहे, तो वरती मैनावतीला हे गोपीचदंाचे सुंदर शरIर नाश पावणार, 2हणून

Page 36: Navnath

वाईट वाटले. �तला ,या वेळेस दःुखाचा उमाळा येऊन रड ेलोटले, ते काहI के�या आवरेना. �तच ेत ेअ�ु

राजा'या अगंावर पडले तेPहा राजा चWकत होऊन ऊन पाणी कोठून पडले 2हणून इकड े�तकड ेपाहू लागला.

तेPहा माडीवर आपलI आई रडत बसलI आहे, असे ,यास ?दसले. ,या वेळी राजा चूळ भVन दात घाशीत

होता, ,या वेळी राजा चळू भVन दात घाशीत होता, तो तसाच उठला व मातो�ीपाशी गेला, आGण �त'या

पाया पडून हात जोडून उभा रा?हला. नंतर �तला 2हणाला, मातो�ी ! रड:याच ेकारण काय, ते मला कृपा

कVन लवकर सांगावे. तुला कोणी गांिजले, त ेसांग. [या वेळेस ,याच ेडोळे फोडून टाWकतो ! जर मी तुझ े

दःुख �नवारण न केले तर तqुया पोटI मी Pयथ. ज+म घेतला. तुqया मनाला संतोष हो:यासाठa मी

कोणतीहI गो�ट करIन. ती करताना 4,यA 4ाणावर?ह बेतले तरI तुझ ेदःुख �नवारण के�यावाचनू राहणार

नाहI.

गोपीचदं राजाच ेहे भाषण ऐकून मैनावती 2हणालI क&, महान 4तापी अशा गोपीचदं राजाची मी माता

असता, मला गांजील असा कोण आहे? परंतु मला दःुख हो:याच ेकारण इतकेच क&, तुझा बाप

तुqयासारखाच OवVपवान होता; परंतु काळाने /ा3स�यानंतर ,या'या देहाची Aणात राखरांगोळी होऊन

गेलI. तुqया [या OवVपाची तरI तीच गत Pहावयाची 2हणून मला मोठे वाईट वाटते. श;रराची Pयथ. माती

न होऊ देता, कृतांतकाळापासून सोड1व:याची युित योजावी हा माग. मला उ,तम ?दसतो. आपले ?हत

होईल �ततके कVन Rयावे. गोपीचदंा, Aणभंगुर ऐ-वया.स न भुलता देहांच ेसाथ.क कVन घे; पण स]या'या

तुqया व,ृतीकड ेपाहून मला तुझी काकुळता येत ेव [या क;रताच रड ेआले. एरह्वी माझा कोणाकडून

उपमद. झाला नाहI.

मग राजान ेसांUगतले क&, मातो�ी ! तुझ े2हणणे खरे आहे. पण सां4त असा गुc मला कोठे 3मळतो आहे?

4थमतः तो अमर असला तर तो मला अमर करIल. तर असा आजकाल आहे तरI कोण? तेPहा मैनावती

2हणालI, बाळा ! जालंदरनाथ ,याच 4तीचा असून तो सां4त आप�या नगरात आला आहे. तरI तू ,यास

कायेन,े वाचने ेव मनाने शरण जा आGण [या ना3शवंत ऐ-वया.चा लोभ न ध;रता ,या'यापासून आपलI

काया अमर कVन घे. हे ऐकून गोपीचदंान ेसांUगतले क& ,या'या उपदेशाने मी माझी बायकामुले,

सुखसंपि,त, राfयवैभव आ?दकVन सवाQस अतंरेन ! [याक;रता आज एकाएक& माqयान ेयोग घेववणार

नाहI, तर मला आणखी बारा वषo सव. तरहे्चे 1वलास भोगू दे. मग मी गुVस शरण जाऊन योगमागा.चा

Oवीकार करIन व उ,तानपाद राजा'या पुDा4माणे Z[मांडात क&�त. कVन घेईन. तेPहा आई 2हणालI, मुला,

[या देहाचा एका पळाचासु>ा खाDीने भरवसा देता येत नाहI. असे असता त ूएकदम बारा वषाQची

जोखीमदारI 3शरावर घेतोस ! पण बाळा ! बारा वषo कुणी पा?हलI आहेत? कोण,या वेळेस कसा 4संग

गुदVन येइल [याचा नेम नाहI.

मैनावती गोपीचदं राजास करIत असलेला हा बोध ,याची प�राणी लुमावती दडून ऐकत होती. तो ऐकून

�तला ,या वेळेस परम दःुख झाले. ती मनात 2हणू लागलI क&, हI आई नPहे. वैरIण होय. हे राजाचे ऐ-वय.

Page 37: Navnath

भोगावयाच ेसोडून ,याचा ,याग करावयास सांगणारI हI आपलI सासू नसून एक 1ववशीच उ,प+न झालI

असे वाटते. आता [यास उपाय तरI कोणता करावा? अशा अनेक क�पना �त'या मनात येऊन ती आप�या

महालात गेलI व तळमळत रा?हलI.

गोपीचदंाने मैनावतीचा उपदेश ऐकून उ,तर ?दले क&, मातो�ी ! fयाअथ` तुझी अशी मज` आहे, ,याअथ`

मी?ह तुqया इ'छे1वc> वागत नाहI. पण ,या जालंदरनाथाचा 4ताप कसा आहे तो पाहून व ,या'यापासून

खUचत माझ े?हत होईल अशी माझी खाDी झालI क&, मी ,यास शरण जाऊन काय.भाग साधनू घेईन. आता

तू हे सव. मनातले दःुखमय 1वचार काढून टाकून खशुाल आनंदान ेराहा; असे �तच ेसमाधान कVन राजा

Oनानास गेला.

इकड ेराजा'या 4ीतीतलI मुvय राणी लुमावती, ?हला राजास मैनावतीन ेकेलेला उपदेश न पट�याने �तन े

�नराळाच 4यतन् चाल1वला. �तन ेआप�या दसुरय्ा पाच सात सवतींना बोलावून व ,यांचा चांगला

आदरस,कार कVन ,यांना मैनावतीचा राजास pबघडवून योग दे:याचा घाट कळ1वला. ती 2हणालI,

गोपीचदं राजास जगातून उठवून लाव:याचा मैनावती मनसुबा क;रत आहे. जालंदर 2हणून कोणी एक

ढtगी गावात आला आहे व ,याचा अनु/ह राजास देऊन ,याला जोगी बन1व:याची �तची इ'छा आहे

मैनावतीच ेत ेबोलणे 4,यA मी आप�या कानांनी ऐWकले. �त'या उपदेशाने राजाचे?ह मन वळले आहे.

,याच ेमन उदास झा�यावर राजवैभव सव. संपलेच 2हणावयाच े! मग आप�यास तरI जगून कोणता

उपयोग घडावयाचा आहे? परचi येऊन सव. वैभवाची धळूधाण होऊन जाईल. तरI असे न होऊ दे:यासाठa

आताच एखादI युित काढा 2हणजे ,याचा तो बेत आपणास मोडून टाकता येईल.

लुमावतीन ेसवतीं'या मनात अशा तरहे्ने 1वक�प भरवून ,यांची मने द1ूषत केलI; परंत ुकोणास?ह चांगलI

युित सुचनेा. ,या अवRया जणी Uचतंेत पडून रडू लाग�या. ते पाहून लुमावती ?हन ेअसा 1वचार केला क&,

मैनावतीवर खोटा आळ घेत�याखेरIज 4संगातून सुटका नाहI 2हणून राजास असे सांगावे क&, जालंदर

2हणून जो वैरागी गावात आला आहे, ,याची बायकांवर वाईट नजर असून मैनावतीस काम1वकार सहन

होत नस�यामुळे ती ,या'या नादI लागलI आहे. तसेच राजास बोध कVन व ,यास योग देऊन तीथा.टनास

पाठवाव ेआGण जालंदरास राfयावर बसवून आपण �नधा.Oतपणान े,या जालंदरसमागमे 1वषय1वलासाचा

उपभोग Rयावा, असा ,या दोघांचा मतलब आहे, असे आपण राजास सांगून मनात 1वक�प येउ ?दला

2हणजे राजास अ�तशय iोध येईल व तो जालंदराचा एका Aणात नाश करIल. तो बेत लुमावतीन ेइतर

िODयास सांUगतला व ,याना तो पसंत पडून ,या सव. आपाप�या महालात गे�या.

,या ?दवशी राजा सव. ?दवसभर राजक&य कारभार पाहून राDीस भोजन झा�यानंतर सवाQसह मुvय राणी

जी लुमावती इ'या महालात गेला. �तन े,यास मंचकावर बस1व�यानंतर गोड गोड बोलून ,या'या 4ेमास

पाझर आGणला. तो पूण. 4ेमात आ�यावर ती हात जोडून 2हणालI क&, माqया ऐक:यात एक गो�ट आलI

Page 38: Navnath

आहे, पण ती तुम'यापाशी सांगावयास मला भी�त वाटते व न बोलता तशीच गुBत ठे1वलI तर मोठा अनथ.

घडून येईल; अशी मी दोहIंकडून Uचतंेत पडले आहे, तेPहा राजा 2हणाला, त ूमनात काहI Wकंतु

आGण�या3शवाय �नभ.यUच,तान ेमला सांग. मग अभय वचन देत असाल तर बोलते, असे �तन े,यास

सांUगत�यावर ,यान े�तला अभय वचन ?दले. नंतर �तन ेसंकेत के�या4माणे वरIल मजकूर ,यास

समजा1वला आGण 2हटले क& आम'या सौभाbयसुखाचा बाध न ये:यासाठa तु2हI बारकाईन ेदरुवर 1वचार

कVन जे बरे ?दसेल ते करा.

तो मजकूर राजान ेऐWक�यावर ,यास त ेखरे वाटून रागान ेतो अगदI लाल होऊन गेला. मग राजान े

4धानास सांगून जालंदरास आण1वले व एक मोठa खाच खणून तीत ,यास लोटून ?दले. नंतर ,यावर

घोeयाची लIद घालून खाच भVन टाWकलI आGण जर हI गो�ट कोणाकडून उघडक&स आलI तर ,यास िजवे

माVन टाWकन, अशी ,या वेळेस हजर असणारांना सत ताक&द ?दलI.

राजा 4ाण घेईल ,या भीतीOतव हI गो�ट कोणी उघडक&स आGणलI नाहI व म]यराDी'या सुमारास

काय.भाग कVन घेत�यामुळे हI गो�ट लोकांना?ह समजलI नाहI. दसुरे ?दवशी सकाळी जालंदरनाथ कोठे

�नघून गे�याची वाता. गावभर झालI. तेPहा तो बैरागी अस�यामुळे लोक ,या'या1वषयी अनेक तक. योजू

लागले. गुcजी �नघून गे�याची वाता. दासींनी मैनावतीस सांUगतलI, तेPहा �तला फार दःुख झाले. पुDास

अमर कVन घे:याचा �तन ेयोजलेला बेत जाग'या जागी राहून गेला, हे पाहून मैनावतीस परम दःुख झाले.

पण राजांना परमानंद झाला आGण गावकरय्ास ,या साधचूे दश.न अतंरले.

जालंदरनाथ ,या खeeयात व{ासन घालून आकाशाODाची योजना कVन OवOथ बसून रा?हला.

आकाशाOD सभोवती अस�याने व ,यावर व{ाODाची योजना के�याने लIद वर'यावर राहून गेलI, [यामुळे

,यास खeeयात �नभ.यपणान ेराहता आले.

का�नफनाथ व माcती यांच ेभांडण, का�नफनाथाच ेODीराfयात आगमन.

गोरAनाथ आGण का�नफनाथ या उभयतांनी बारा वषn बद;रका�मास तप-चया. केलI. ती पूण. झा�यानंतर

ते दोघे आपाप�या गुVंचा शोध करावयाक;रता �नघाले. पण कोठे?ह शोध न लाग�यामुळे त ेदोघे?ह

माशा4माणे तडफडत होते व गुV'या 1वयोगामुळे ,यां'या डोkयातून टपटपा पाणी पडत होते. अशा

िOथतीम]ये ते देशोदेशी Wफरत होते.

गोरAनाथ Wफरत Wफरत गौडबंगा�यात गे�यावर हेलाप�णास आला व तेथील 3शवेशी येऊन OवOथ

बसला. तेथे गावच ेजे रAक होत े,यांनी ,यास नमOकार केला. तेPहा ,यां'याजवळ गोरAनाथ

मि'छं)ा1वषयी 1वचारपूस कV लागला. तेPहा ते 2हणाले, तु2हI 2हणता तो गोसावी येथे आला नPहता,

Page 39: Navnath

पण जालंदरनाथ या नावाचा एक गोसावी आला होता. तो सूया.सारखा मोठा तेजOवी असून आधारा3शवाय

,या'या डोया'या वर गवताचा भारा राहात असे. तो ते गवत रानातून आणत गावातील लोकां'या

गायींना घालI. तो येथे सुमारे एक वष.पयQत रा?हला होता, पण पुढे तो कोठे व केPहा गेला [याची मा?हती

कोणास नाह. [या गो�टIस आज सुमारे दहा वषo होत आलI. ते भाषण ऐक�यानंतर, मी तप सोडून ,याचा

शोध करIत ?हडंने 2हणून गुVने नाव पालटले असावे, अशा अनेक क�पना ,या'या मनात येऊन ,याला

अतोनात दःुख झाले ,या समयी ई-वरकृपेन ेगुVची व तुझी भेट होईल त ूकाहI काळजी कV नकोस, अशी

ते ,याची समजूत करIत होते.

पुढे तो अमंळसा 1ववेक कVन गावात 3भAेस गेला. तो घरोघर 3भAा मागावयास Wफरत असता, तेथे

जालंदरास पुरले होत ेतेथे गेला व ,याने 'अलख' श\द करताच आतून जालंदरनाथान े'आदेश' केला तेPहा

गोरAनाथान े'आदेश' कVन आपले नाव काय, 2हणून 1वचा;रले. ,यावVन ,याने मला जालंदरनाथ

2हणतात असे आतून उ,तर ?दले व तसेच ,यान े,यास?ह तुझ ेनाव काय व तुझा गुc कोण 2हणून

1वचा;रले. तेPहा गोरAनाथान ेसांUगतले क&, माझा गुc मि'छं)नाथ होय व या देहास गोरA असे

2हणतात. मग तुमची हI अशी अवOथा कशी झालI, वगैरे गोरAनाथान े1वचार�यावर जालंदराने स1वOतर

मजकूर ,यास सांUगतला. तो ऐकताच गोरAनाथ रागावून गोपीचदं राजाचे समूळ वाटोळे कVन

टाक:याक;रता जालंदरापाशी आYा मागू लागला. पण पुढIल भ1व�य जाणून ,याने ,यास [या कामात

हात घाल:याची मनाई केलI. तो 2हणाला, तूत. तू [या भरIस पडू नको व हI गो�ट कोणाजवळ बोलू नको.

तुझा व माझा 3श�य का�नफ [याची जेPहा भेट होईल तेPहा ,यास माD तू हे सव. क'च ेवत.मान सांग;

2हणजे तो येथे येऊन हरयुतीन ेनाथपंथाचा उ,कष. हो:यासाठa राजास बचावून मला खांचतेून बाहेर

काढIल. आता हI गो�ट नीट लAात ठेवून तू तीथ.याDसे जा. मग गोरAनाथ 'आदेश' कVन तेथनू �नघाला.

तो Wफरत Wफरत जग+नाथास गेला.

इकड ेका�नफा गावग+ना उपदेश करIत चालला होता. पु�कळ लोक?ह ,याच ेहौशीने 3श�य होत. ,याचा

समागमे सातश े3श�य �नरंतर असत. ते Wफरत Wफरत ODीराfया'या आसपास गेले. ,या राfयात पुcष

वाचत नाहI, हे सवाQना ऐकून ठाऊक होत;े 2हणून पुढे जा:यास कोणी धजेना. पण का�नफाचाच

ODीराfयात 4वेश कर:याचा रोख ?दस�यावVन 3श�यमंडळीत मोठa गडबड उडून गेलI. तरI ,यातून

Wकतीएक असे?ह 2हणू लागले क&, गुcचे पाय मनापासून ध;र�यानंतर िजवाच ेभय कसले आहे ! तशातून

तन, मन, धन इ,या?द सव. आपण पूव`च [यास अप.ण केले आहे; तर आता िजवाची आशा धVन yतभंग

करणे अनुUचत कम. होय.

हा ,यां'या मनसु\याचा सव. 4कार का�नफा'या लAात आला 2हणून ,यान ेOपशा.ODमंD 2हणून भOम

�त+हI ?दशांकडे फेWकले आGण ODीराfयाचा माग. मोकळा ठेवून ,या3शवाय बाक&'या सव. ?दशा भाVन

टाWक�या. ,याला असे कर:यास दोन कारणे होती. 3श�य पळून जाऊ नयेत हे एक आGण माcतीचा

Page 40: Navnath

भुभुःकार ,या ?ठकाणी पोच ूनये हा दसुरा. [या4माणे PयवOथा कVन ,यान ेआप�या 3श�यास जवळ

बोलावून सांUगतले क&, मला आता ODीराfयात जावयाच ेआहे; परंत ुतो देश मोठा कठaण आहे. ,या

?ठकाणी माcती भुभःकार करIत असतो, ,यामुळे तेथे पुcष वाचत नाहI. असे पुढच ेदेश मोठे कठaण आहेत

व ,या देशां'या याDा कVन ये:याचा माझा मानस आहे. जर जालंदरनाथ गुV'या चरणी माझा खरा

1व-वास असेल तर दंbयाधोया3शवाय मनात ध;रले�या याDा कVन सुरsAत माघारा येईन. कदाUचत

िजवावर 4संग येऊन 4ाणहा�न झालI तरI पुर1वलI. परंतु मनात आले आहे ,यापेAा �तकड ेजाऊन

यावयाच ेखUचत ! तर आता तुमचा 1वचार कसा आहे तो कळवा. fयांची गुV'या चरणी पूण. �न�ठा असेल,

,यांनी माझी संगत धरावी आGण fयांना िजवाची आशा असेल ,यांनी परत घरI जावे.

का�नफान ेअसे सांUगत�यानंतर ,या'या सातश े3श�यांपैक& अवघे सात जण तेथे ,या'याजवळ रा?हले

आGण बाक&च ेसव. परत चालले. आपण होऊन 1वचार�या3शवाय जाणार होते, पण तेणेकVन मूख.,व माD

पदरI आले असते, ,यापेAा गुcजीनी आपण होऊन राजीखशुीने जावयास परवानगी ?दलI, हI गो�ट फार

चांगलI झालI, हाच हश. मानून त ेआनंदान ेपरत जाऊ लागले. त ेगाव'या सीमेपयQत सुमारे एक कोस लांब

गेले. परंत ुतेथे Oपश.ODाने ,यास Uचकटून ध;रले. जाग'या जागी Gखळून टाWक�यान े,यास हालता चालता

येईना. मग हात ज3मनीवर ठेवून ,यां'या नेटान ेत ेपाय सोडावयास पहात होते; पण हातसु>ा ज3मनीस

Uचकटून ते सव. ओणव ेहोऊन रा?हले.

इकड ेका�नफनाथाने रा?हले�या सात 3श�यात 1वभत अOD1वभू�त लावून सांUगतले क&, तु2हI �तकड े

जाऊन दसुरे 3श�य ओणव ेहोऊन रा?हले आहेत, ,यां'या पाठaवVन एकएक दगड ठेवा. अशी आYा होताच

ते सात जण ,यांचा शोध काढIत तेथे गेले. [या सातांना पाहाताच बाक&च ेसव. 3श�य लिfजत झाले. मग

,यांची चांगलI खरडप�ी काढून गुVने सांUगत�या4माणे ,यां'या पाठaवर दगड ठे1वले. ते दगड देखील

,यां'या पाठaस Uचकटून गेले. मग त े3श�य रडून ,या दःुखापासून सोड1व:यासाठa 4ाथ.ना कV लागले.

तेPहा त ेसात 3श�य 2हणले, िजवाची आशा धVन येथे खशुाल असा, गुcजी देश पाहून आ�यानंतर तु2हास

सोडवून नेऊ. संकटापासून सोड1व:यासाठaच तर गुc करावयाचा असतो परंतु 1व-वास धरणारास तो माD

फल)पू होतो. तेPहा आपला अ+याय Aमा कVन ODीराfयात समागमे घेऊन जा:यासाठa ,यांनी या सात

जणांचे पु�कळ 4कारांनी आज.व केले व आमचा |म उडून गुVचा 4ताप समजला, असे?ह ,यांनी बोलून

दाख1वले.

मग त ेसात?हजण परत गVुकड ेयेऊन जोडीदारांची िOथ�त सांगून मुतता कर:यासाठa म]यOथी कV

लागले. गुVला दया ये:याजोगे ,यांनी बरेच मा3म.क भाषण केले. तेPहा गुV का�नफाच ेअतंःकरण )वले व

,याने 1वभताOD मंD 2हणून भOम ?दले; त ेएका 3श�याने जाऊन ,यास ला1वताच ते मोकळे झाले. मग

ते सव.जण येऊन लIनतेने गुV'या पाया पडले. पुढे सव. 3श�यांसह वत.मान का�नफा ODीराfयात जावयास

�नघाला. तो नगरा'या सीमेवर जाऊन तळ देऊन रा?हला.

Page 41: Navnath

नंतर असा चम,कार झाला क&, भुभुःकार कर:यासाठa माcती सेतुबंधरामे-वराहून राDीस ODीराfयांत तो

जात असता तो का�नफा'या Oपशा.ODा'या सपा~यात सापडला गेला; पण महा4बळ वीर अस�यामुळे

,याने ,या अODास दाद ?दलI नाहI. तो ,यां'या तळापयQत येऊन पोचला, ,या वेळी Oपशा.ODाने हरकत

के�याची क�पना ,या'या मनात आ�यावVन येथे कोणी तरI 4तापी असला पा?हजे, असे?ह ,या'या

मनात pबबंले. इतयात सीमेजवळ येताच ,यास नाथपंथाच ेलोक ?दसले. ,या वेळी माcतीस असे वाटले

क&, आपण महा4यतन्ान ेODीराfयात पाठ1वले�या मि'छं)नाथास हे लोक जाऊन उप)व देतील व बोध

कVन ,याच ेमन वळ1वतील. मग तो?ह [यां'या समागमे Oवदेशाला गेला तर केलेले �म फुकट जाऊन

राणीचा मुखच)ं उतरेल व �तच ेहेत ुजाग'या जागी राहून जातील. [याOतव ,यांना दबु.ल कVन परत

लाव:यासाठa माcतीने अ�त1वशाल असे भीमVप 4गट केले आGण भुभुःकार केला. तेPहा सव. 3श�य

घाबVन गुcजी'या आड दडून बसले व रAण कर:याक;रता गुVस 1वनं�त कV लागले. ,यांच ेअवसान

गळून गेले असे पाहून का�नफान े,यांस पु�कळ धीर देऊन सांUगतले क&, पुढे काय चम,कार होतो तो धयै.

धVन तु2हI पाहा; [यां'यापासून तु2हांस मुळीच धका बसणार नाहI.

नंतर का�नफाने व{ाOD 3स> कVन भOम मंDनू फेWकले. ते कृ,य माcती'या लAात आले. ,या Aणीच तो

आवेशान ेमोठमोठे 4चडं पव.त का�नफा'या अगंावर फेकू लागला. परंतु व{ाODा'या योगान ेदगडांचे चणू.

होऊन जाई, 2हणून माcतीने व{मु�टIचा 4हार करताच व{ाOD Aीण झाले. त ेपाहून का�नफनाथान,े

का3लकाOD, अb+यOD, वासवाOD, वा�वाOD अशी वर'यावर सोjडलI. तेPहा अb+याODास वा�याODाचे

पु�कळ पाठबळ 3मळा�यान े,यान े4ळय उडवून ?दला. ,या वेळी माcतीने सव. इलाज केले, पण ,याच े

काहI चालले नाहI. तो अगदI जेरIस येऊन गेला. मग, मी तुझा मुलगा असता, माझा तू 4ाण घेऊ पाहात

आहेस, तर मुलाची ददु.शा पाहून कोण,या तरI बापास सुख वाटणार आहे काय? अशा मतलबाची माcतीने

आपला 1पता जो वायु ,याची बरIच Oतु�त केलI. तेPहा पुDा'या ममतेOतव वाताOD Aीण झाले. मग

का�नफान ेमो?हनी योजना केलI. ,याने माcतीस काहIसे |3म�ट केले; तरI ,यान ेअb+याOD समु)ात

झुगाVन ?दले. ,या तापान ेसमु)ाचे उदक कढू लागले. मग तो (समु)) मू�त .मंत येऊन पाहू लागला असता

का�नफा व माcती [यांच ेयु> चाललेले ?दसले. माcती आप�याकडून करवेल �ततके उपाय योजून

का�नफाचा पाडाव करावयास पाहात होता, परंत ु,याचे वच.Oव कमी झाले नाहI; उलट माcतीच जज.र

होऊन मू'छ.ना येऊन ज3मनीवर पडला.

मग मू�त .मंत वायु पुDमोहाOतव माcतीजवळ गेला. इतयात माcती सावध होऊन पुनः यु>ाची धामधमू

कर:या'या बेतात आहे असे पाहून वायून े,याचा हात धVन सांUगतले क&, हे नाथ मोठे 4बळ आहेत. पूव`

मि'छं)नाथाने तुझी कशी ददु.शा कVन सोjडलI होती [याची आठवण कर ! वाताकष.ण1व8या [यां'या

जवळ पया वसत आहेत. याOतव यां'याशी सvय कVन तुझ ेकाय. साधनू घे. सvय,वासारखी दसुरI

योbय युित मलासु>ा ?दसत नाहI, असा समु)ाचा?ह अ3भ4ाय पडला. मग ते माcतीला घेऊन

Page 42: Navnath

का�नफाजवळ गेले व ,यास परम 4ीतीन ेभेटले. का�नफाने?ह वायू व समु) यांस 4ेमाने नमOकार केला

आGण यु> का सोडलेस 2हणून माcतीला 1वचा;रले. पण यु> कर:याच ेकारण कोणते असे वायून े

का�नफास 1वचार�यावर ,याने उ,तर ?दले क&, माcतीने काय कारणाOतव यु>ास आरंभ केला हे मला

माहIत नाहI, ,याला 1वचारले असता तो सांगेल. तेPहा माcती 2हणाला, मी मोJया 4य,नान े

मि'छं)नाथास ODीराfयात पाठ1वले. हे ,याच ेजातवाले अस�यामुळे, युित 4युितन े,यास बोध कVन

तेथनू आप�या देशास घेऊन जातील तस े[यांनी कV नये 2हणून मी हI खटपट केलI, दसुरा काहI मतलब

नPहता. मि'छं)नाथास [यांचा उप)व होणार नाहI, असे माझी खाDी पट:यासाठa मला वचन देऊन ,यांनी

खशुाल ODीराfयात गमन कराव.े मग माcतीच े2हणने का�नफान ेमा+य कVन ,यास वचन ?दले. मग

अिbन, वायु व माcती संतु�ट होऊन आपाप�या ?ठकाणी गेले.

मग 4ातःकाळी का�नफा आप�या 3श�यांसहवत.मान �नघून ODीराfयात गेला. तथेे तीथo करIत राजधानीच े

मुvय शहर जे �ृगंाल मुcडी येथे ते दाखल झाले. तेथे मैनाWकनी राणी मि'छं)नाथास घेऊन सभेम]ये

3सहंासनावर 1वराजमान झालI होती. का�नफ आप�या 3श�यांसह एका राजवाeयात गेला. तेPहा

8वारपाळांनी तपास कVन सातश े3श�यांसह का�नफनाथ या नावाचा जती आ�याच ेवत.मान

मि'छं)नाथास कळ1वले. त ेऐकून गोरAनाथ आपले नाव बदलून मला +यावयास आला असावा, असे

वाटून ,यास फार वाईट वाटले. आता आपण [या 1वषय1वलासा'या अनुपम सुखास अतंरणार ! हाच

1वचार ,या'या मOतकात भVन गेला; तेणेकVन तो ?दलगीर झाला. मग ,यांना परभारे गावात +यावे असे

मनात आणून मि'छं)नाथ मोJया समारंभाने पालखीत बसून ,यास भेटावयास गेला. उभयतां'या मोJया

आनंदान ेभेटI झा�या. भरजरI गा3लचे पसVन ,यावर सव. मंडळी बस1वलI. मग एकमेकां'या हक&गतीची

1वचारपूस झालI. ,या वेळेस खरा 4कार बाहेर पडला. ओळख पट�यानंतर उभयतांच ेपु�कळ बोलणे झाले.

मग ,यास मि'छं)नाथाने ह,तीवर बसवून मोJया थाटाने गावातून आGणले आGण एक म?हना राहवून

घेतले.

का�नफनाथ व गोरAनाथांची भेट, का�नफनाथांच ेगोपीचदं राजाकड ेआगमन

ODीराfया'या राजधानीत मि'छं)नाथाने का�नफनाथास मोJया आदरस,काराने राहवून घेत�यानंतर

,याची उ,तम बदा.Oत ठे1वलI. असे कर:यात मि'छं)नाथाचा हेत ुअसा होता क&, का�नफा येथनू

गे�यानंतर गोरAनाथास भेटेल व तो मज1वषयी ,यास बातमी देईल. मग तो मला ने:यासाठa येथे येईल व

मला घेऊन जाईल. असे झा�यास मी [या सव. सुखास मुकेन; इतया प��यास गो�ट येऊ नये व ,याच?ेह

मन रमून ,यान े�नरंतर येथेच राहाव े2हणून सु2दर Vपवान देवांना देखील rल1वणारय्ा अशा िODया,

1वषयात गोवून टाक:याक;रता ,या'या 3शpबरास पाठवू लागला. पण का�नफान े,या िODयांकडे ढंुकूनसु>ा

पा?हले नाहI. का�नफापुढे िODयांचे तेज पडत नाहI. ,यांचा ?हरमोड होऊन ,या रडत परत येतात, असे

वत.मान मि'छं)नाथास समज�यावर ,या'या 3श�यांना 1वषयात गोवून टाक:याला सांUगतले; पण

Page 43: Navnath

3श�यांजवळ?ह िODयांचे काहI चालले नाहI. ,या इलाज कVन थक�या, पण ,यांचा हेत ुसफळ झाला नाहI.

म?हनाभर राहून का�नफाने मि'छं)नाथापाशी जावयास आYा माUगतलI; ती ,याने pबनतiार ?दलI.

तेPहा ह,ती, घोड,े पालvया, उंची वODे, तंब ूराहु~या?द पु�कळ देऊन ?हरे, माणके, सुवण. व पैसा 1वपुल

?दला. अशा मोJया लवाज2या�नशी मि'छं)नाथाने का�नफाची रवानगी कVन ?दलI.

का�नफा तेथनू �नघून तीथ.याDा करIत चालला. तो जेथे जेथे जाई तेथे तेथे ,याचा उ,तम 4कारे

आदरस,कार होई. पु�कळ लोक ,याचे 3श�य झाले. जो तो ,याची वाखाणणी करI व मोJया हौसेन ेदरूदरूचे

लोक येऊन आपआप�या गावास मोJया स+मानाने ,यास घेऊन जात. ,याज1वषयी लोकां'या मनात

पूfयबु1> उ,प+न होऊ लागलI. अशी ,याची क&�त. पसरत हेलाप�णात?ह ,या'या नावाचा डकंा बराच

गाजला. तेPहा गोपीचदं राजान ेदतू पाठवून नाथाचा समाचार आण1वला ,या'या ऐ-वया.ची दतूांनी

राजापाशी फारच Oतु�त केलI.

इकड ेगोरAनाथ जग+नाथहून तीथ.याDा करIत Wफरत असता ,याची व का�नफाची एका अर:यात भेट

झालI. उभयतांनी आदेश केला. मग का�नफान ेगोरAास भरजरI गा3ल'यावर बस1वले. ,या वेळी

गोरAनाथाची 1व8या कशी काय हे पाहाव ेअसे का�नफा'या मनात येऊन ,यान ेगो�ट का?ढलI क&, ,या

पलIकडील आ�वAृावर जी मधरु फळे पव झालेलI ?दसत आहेत, ,यातून थोडीशी आण1व:याच ेमाqया

मनात आहे. ते ऐकून गोरA 2हणाला, कशाला इतका खटाटोप ! आप�याला काहI गरज नाहI. तेPहा

का�नफा 2हणाला, खटपट कशाची आलI आहे ,यात? आता 3श�य पाठवून ते आंब ेतोडून आण1वतो. हे

ऐकून गोरA 2हणाला, इतका य,न कर:याच ेकाय कारण आहे? आता 3श�य जवळ आहेत 2हणून

,यां'यापासून आणवाल; पण कोणे वेळेस 3श�य जवळ नसेल तर आपण कसे कराव?े आप�या 1व8ये'या

4भावान ेफळे तोडून 1व8येचा 4ताप व गुVचा 4साद उजेडास आणावा व फळे खाऊन आ,मा संतु�ट करावा.

तेPहा का�नफान ेसांUगतले क&, जर अशी तुमची मज` आहे, तर मी गुV'या कृपेन ेआता फळे आGणतो. असे

2हणून ,याने 1वभताODमंD 2हणून भOम मंDनू ,यावर आकष.णाODाची योजना केलI व भOम फेकले;

,यामुळे 1पकलेले सव. आंब ेझाडावVन ,याच ेजवळ येऊन पडले. मग सवाQनी ते आंब ेखा�ले व हात

धतु�यानंतर गोरAनाथान ेमनात 1वचार केला क&, का�नफान ेआपले कतृ.,व तर मला दाख1वले. तेPहा

आपण?ह [यास थोडासा चम,कार दाखवावा. असा 1वचार कVन का�नफास तो 2हणाला क&, तु2हI माझा

पाहूणचार केलात ! आता मी काहI फळे आGणतो तर ती खाऊन आपण तBृत Pहावे. का�नफान े,याचे हे

बोलणे मा+य केले. मग गोरAनाथान ेआकष.णशित व 1वभताOD जपून भOम फेकताच एका

लवंगवनातील तरहे्तरहे्ची फळे येऊन जवळ पडलI. ती मधरु फळे खाऊन सव. तBृत झाले.

मग गोरAनाथान ेमुhाम गो�ट का?ढलI क&, ?ह 3श�लक रा?हलेलI फळे पु+हा परत झाडावर नेऊन डहाळीस

Uचकटवावी. तेPहा का�नफा 2हणाला, हI गो�ट अशय होय. ,यावर गोरA 2हणाला, �नःसीम गुcभतास

काहI अवघड नाहI. तो दसुरा Z[मदेव?ह उ,प+न करIल. अशा 4कारच ेपु�कळ m�टांत देऊन 2हणाला, मी

Page 44: Navnath

माqया स8गुV'या कृपेन ेपा?हजे ते करIन. हे ऐकून का�नफास राग आला. तो 2हणाला मी तुला व तुqया

गुVला जाणतो, तो नरकात 1पचत पडला आहे ! Oवतःला योगी असे 2हणवून तो ODीराfयात

र�त1वलासात �नमbन होऊन गेला आहे. Z[मदेवाला शितहIन समजून मोठमोठा�या चढाचढI'या गो�टI

तू करIत आहेस पण हI सव. 4ौढI सोडून देऊन माग.Oथ हो. अशा 4कारच ेउपमदा.चे पु�कळ भाषण ऐकून

घेत�यावर गोरAनाथ 2हणाला, तू |3म�टासारखा भाषण करतोस ! तुझा गुV जालंदरनाथ दIनासारखा

आज दहा वषo घोeया'या लIदIत पडला आहे. सुटुन जा:याच े,या'या अगंी सामuय. नाहI 2हणून कुजतो

आहे. गौडबंगाल देशात हेलाप�ण'या गोपीचदं राजान ेवOतादUगरI कVन ,यास खाचते पुVन वर घोeयाची

लIद टाकून अगदI बेमालूम कVन टाWकले. शाबास ,या राजाची ! माझा गुc अशा 4तीचा नPहे. हे Z[मांड

हालवून टाक&ल असा ,याचा 4ताप आहे. ,या'या कृपेन ेतुला आताच चम,कार दाख1वतो पहा. असे 2हणून

संजीवनी 22D 2हणून भOम फेकताच ती उरलेलI फळे जाग'या जागी जाऊन लटकू लागलI. ते पाहून

का�नफा चWकतच झाला. ,याने �नरा3भमानान ेगोरAाजवळ जाऊन ,याUच वाहवा केलI व 4ेमाने ,यास

आ3लगंन ?दले आGण 2हटले क&, आप�या भाषणान ेमला आज एक मोठा फायदा झाला. तो हा क, माqया

जालंदर गुVचा शोध लागला. मग गोरAनाथ 2हणाला, गो�ट खरI आहे. माqया योगान ेजसा तुला तुqया

गुVचा शोध लागला, तसा तुqया योगान ेमाqया मि'छ)नाथ गुVचा?ह मला शोध लागला. आजचा योग

फारच उ,तम आला; असे बोलून ,यानी एकमेकास नमOकार केला. मग गोरAनाथ ODीराfयाकड ेव

का�नफनाथ हेलाप�णास चालला.

आपला गुc जालंदरनाथ [यास गोपीचदं राजान ेपुVन टाक�याUच बातमी कळताAणीच का�नफा'या

मनात iोधािbन उ,प+न झाला व केPहा सूड उगवीन असे ,यास झाले होते. तो आप�या सातश े3श�यांसह

हेलाप�ण'या अर:यात येऊन रा?हला. का�नफा आ�याUच बातमी लागताच गोपीचदं राजान े,यास सामोरे

जा:याचा �न-चय केला. ,याने का�नफाचा लौWकक ऐकलेला होताच, ,यामुळे अतंःकरणापासून ,यास गुc

कर:याचे राजा'या मनात भरले होत.े Oवतःबरोबर ह,ती, घोड,े उंट, पालvया, गाeया, तंब,ू डरेे, राहु~या

वगैरे घेऊन मोJया वैभवान ेसातश े3श�यांसहवत.मान का�नफानाथ देशपय.टन करIत होता. का�नफास

नगरात आणावयास राजा आपले सातश ेसरदान व असंvय फौजे�नशी मोJया ?दमाखान ेजात असता

वाटेम]ये तो 4धानास 2हणाला क&, 4ार\धयोगेकVन या नगरास आज महान 3स>पुcषाचे पाय लागले

आहेत, ,या अथ` [यास गुc करावा असे माqया मनात आले आहे. हा गुV मला योbय असाच आहे व

माqया वैभवा4माणे याच?ेह वैभव आहे. नाहI तर आम'या मातो�ींनी जो गुc केला तो अगदI कंगाल,

घाणेरडा असा होता. मी राजा आहे; माqया पंतीस बस:यास राजे लोकच योbय होत. तो जालंदर

1पशा''यासमान भटकणारा घाणेरeया जागेत राहणारा व द;र)I असा माqया आईन ेगुc केला, परंतु

कोणती?ह गो�ट करावयाची ती सारासार 1वचार कVनच केलI पा?हजे. मजसारvया राजाला गुc

करावयाचा 2हणजे तो असाच ऐ-वय.वान असला पा?हजे. हा का�नफा मला योbय गुc आढळला आहे. असे

बोलून राजा मोJया समारंभाने का�नफास आणावयास गेला.

Page 45: Navnath

का�नफनाथाने गोपीचदं राजास पा?हले माD, तोच ,याचा iोधVपी अिbन भडकून गेला. परंत ु1ववेक कVन

,याने iोध आवVन ध;रला. ,याने ,या वेळेस असा 1वचार केला क&, जर आपण [यास आताच शाप देऊन

भOम कराव,े तर आपणास [या'यापासून मोठा काय.भाग साधनू Rयावयाचा आहे, तो तसाच राहून जाईल.

तशात गुVची कोण,या ?ठकाणी कशी काय अवOथा केलI आहे ती?ह आपणास पुरI माहIत नाहI. याOतव

[या'याकडून गुVची मा?हती कVन घेऊन नंतरच [यास 3शAा करावी अशा 1वचारान ेराग आवVन धVन

तो अगदI शांत झाला. इतयात गोपीचदं राजा अगदI जवळ जाऊन का�नफा'या पाया पडला नंतर उभा

राहून हात जोडून दIनवाणीन े1वनंती कV लागला क&, महाराज ! दैवयोगान ेमला अनाथास सनाथ

करावयासाठa आप�या कृपाVपी गंगेचा ओघ आज मजकड ेवळला आहे. राजा या4मान ेबहुत 4कारे बोलत

असता, �तकड ेका�नफांच ेपूण. लA होते. राजाशी सलगी ठेव:याचा 1वचार ,यान े4थम मनात आणलेलाच

होता. तशात राजा'या लIन भाषणान ेका�नफास आनंद होऊन ,यान ेराजाचा हात धVन ,यास आप�या

शजेारI बस1वले. मग Aेमकुशल 1वचार�यानंतर ,याने राजास 2हटले क&, राजा ! तुqया हातून एक मोठे

अनुUचत कम. घडले आहे. परंत ुतुझ ेसबळ भाbय फळास आले 2हणून माझ ेUच,त शांत झाले; नाहI तर

[या वेळेस मोठा अनथ. होऊन तुqया 4ाणावर 4संग येऊन ठेपला होता. आता गावात चल, तेथे सव. व,ृतांत

�नवेदन करIन.

मग राजा ,यास पालखीत बसवून राजवाeयास घेऊन गेला. ,यान ेआज सुवणा.'या आसनावर बस1वले

षोडशोपचारांनी ,याUच यथा1वधी पूजा केलI. वODभेूषणे ?दलI व अनु/ह कर:यासाठa ,याची 1वनवणी कV

लागला. राजाचे मन वळवून ,यास सव.Oवी अनुकूल कVन घे:याची खटपट का�नफा करIत होताच. तशात

राजा तर अनु/ह घेऊन उ,सुकतेने चलेा हो:यास तयार झालेला पाहून ,यास अ�तशय आनंद झाला. तेPहा

का�नफान ेराजास 2हटले क&, तू माझा अनु/ह Rयावया पाहतो आहेस. पण दधुात मीठ घात�या4माणे

तुqया हातून एक कम. घडले आहे, fया'यापासून मी अनु/ह घेतला आहे, ,या जालंदरनाथास त ू

घोeया'या लIदIत पुVन टाWकले आहेस; परंत ुतुझ ेआयु�य पु�कळ व तुqया पु:याईचा जोर बळकट

2हणून माझा कोप शांत झाला. नाहI तर जालंदरनाथान ेतुला तुqया वैभवासु>ा एका Aणात भOम कVन

टाWकला असता. तेPहा राजा भयभीत होऊन थरथरा कापू लागला व का�नफा'या पायांवर मOतक ठेवून

1वनं�त कV लागला क&, महाराज ! मजकडून घडले�या अ+यायाची आता मला Aमा Pहावी आGण या शरण

आले�या दासावर कृपा करावी. मग तो राजास घेऊन आप�या 3शpबरा4त गेला.

हा सव. 4कार दासींनी मैनावतीस जाऊन कळ1वला व राजा'या इतर िODयास?ह ती बातमी समजलI. हा

सव. मजकूर आ2हI राजदरबारात ऐWकला, 2हणुन मैनावती'या दासी 2हणा�या व ,यांनी दसुरे असे?ह

मैनावतीस कळ1वले क&, का�नफा या नावाचा जालंदरनाथाचा 3श�य आला असून ,या'या समागम े

गोपीचदं राजा ,या'या 3शpबरात गेला आहे. तेथे कसा काय 4कार घडले तो मागाहून कळवू. गोपीचदं

Page 46: Navnath

राजान ेजालंदरास 3लदIत पुर�याचा व,ृतांत ऐकून मैनावतीस राग आला व अ�तशय वाईट वाटले. पण

पुDा'या ममतेOतव ,यास शासन होऊ नये. असे �तला वाटले.

राजा गोपीचदं तर का�नफा'या सेवेस हात जोडून हजर रा?हला व गुलामासारखा खपू लागला. का�नफाने

माUगतलेला पदाथ. पा?हजे तेPहा व लागेल �ततका तयार ठे1वला; +यूनता pबलकूल पडू ?दलI नाहI. ,या

?दवशी सायंकाळ झा�यावर नाथान ेराजास राजवाeयात जा:याची आYा ?दलI. राजान ेराजवाeयात

आ�यावर 4थम मैनावतीकड ेजाऊन �त'या पाया पडून झालेला सा8यंत व,ृतांत �तला कळ1वला व

आप�या अपराधाची का�नफान ेआपणास Aमा करावी, 2हणून ,याला युित4युितन ेसांगून व Oवकाय.

साधनू घे:यासाठa म]यOथी कर:याची तो मातेला 1वनंती कV लागला. �तन ेत े,याच े2हणणे ऐकून घेऊन

नाथान ेजाऊन खटपट कVन पाहा:याच ेकबूल केले.

नंतर मैनावती का�नफा'या 3शpबरात गेलI व ,या'या पाया पडून जवळ बसलI. मग 1वचारपूस झा�यावर

मी जालंदरास गुc केले आहे व आपणास नाथपंथी 2हणवीत आहे, असे �तन े,यास सांUगतले. त ेऐकून,

आपण?ह तोच गुc केलेला आहे असे का�नफान ेसांगून आप�या गुVची अशी कशी अवOथा होऊ ?दलIस,

असे �तला 1वचा;रले. तेPहा �तन ेसांUगतले क& गुVची पुDाने अशा रIतीन ेवाट ला1व�याची बातमी मला

आताच कळलI. मग �तन ेआपलI मुळारंभापासून सव. हक&गत ,यास कळ1वलI. शवेटI गोपीचदंाचे अपराध

पोटात घालून ,याला पदरात Rयाव ेआGण जालंदरनाथा'या कोपाbनीत न होरपळू देता, आप�या पुDास

�नभ.य कराव ेआGण गुVस कूपातून काढून या Z[मांडभुवनात आपला क&�त.]वज फडकेल असे कराव े

2हणून मैनावतीन ेका�नफास सांUगतले. तेPहा जालंदरनाथान ेअनु/ह कर1व:याच ेव ,यास �नभ.य

ठेव:याच ेका�नफान े�तला वचन ?दले, मग �तन ेघरI येऊन पुDास झालेला मजकूर सांUगतला आGण

,या'या मनातील भी�त समूळ उड1वलI.

जालंदरनाथ व राजा गोपीचदं यांची भेट

मैनावतीन ेका�नफापासून वचन घेऊन गोपीचदंा'या मनातील भी�त नाहIशी के�यानंतर दसुरे ?दवशी

4ातःकाळी गोपीचदं राजा नाथा'या 3शpबरास गेला व पायांवर मOतक ठेवून हात जोडून उभा रा?हला. तेPहा

का�नफान ेराजास 1वचा;रले क&, तू जालंदरनाथास कोण,या जागी पुVन टाWकले आहेस त े?ठकाण मला

दाखव. मग ती जागा दाख1व:यास राजा तयार झाला व ती जागा पाहून ये:यासाठa नाथान ेआप�या एका

3श�यास ,या'या बरोबर पाठ1वले. Oथळ ,या 3श�यास दाखवून राजा परत आ�यानंतर का�नफाने राजास

सांUगतले क&, आता कोण,या युतीन ेजालंदरमहाराजांस कूपाबाहेर का?ढतोस त ेसांग. हे ऐकून

गोपीचदंाने 4ाथ.ना केलI क&, महाराज ! या बाबतीत मला काहIच समजत नाहI; मी सव.Oवी तु2हांस शरण

आहे, माता, 1पता, गुc, Dाता, सव. तु2हI आहात. मी आपला केवळ सेवक आहे. हा संबंध लAात आणून

जसे 1वचारास येईल तस ेकराव.े असे राजान ेअ�त लIनतेन ेसांUगत�यानंतर का�नफान े,यास सुच1वले क&,

Page 47: Navnath

राजा, तुqया 4ाणाच ेरAण हो:यासाठa मी तुला एक युित सांगतो. 4थम तू असे कर क&, सोने, cपे, तांब,े

1पतळ व लोखडं [या धातूंच ेपाच तुqयासारखे पुतळे तयार कर. हे ऐकून राजान े3शपाई पाठवून सोनार,

कासार, लोहार अशा उ,तम काराUगरांना बोलावून आणले व ,यास पंचधातू देऊन हुबेहुब आप�या4माणे

4�तमा करावयास सांUगतले. ,या काराUगरांनी आपलI सव. कला व अकल खच. कVन सो+याचे, cBयाचे,

तां\याच,े 1पतळेच ेव लोखडंाच ेअसे गोपीचदं राजाचे पाच पुतळे तयार कVन आGणले.

नंतर एक उ,तम ?दवस व मुहूत. व सव. पुतळे घेऊन राजाबरोबर का�नफनाथ, गुVस पुVन टाWकले होत ेतेथे

गेला. तेथे आपण काठावर बसून 4थम सो+याचा पुतळा म]यभागी गोपीचदंाकडून ठेव1वला. ,या वेळी

राजास सांगून ठे1वले क&, तू कुदळी घेऊन खणावयास लाग आGण जालंदर गुVने तुला नाव वगैरे

1वचारताच त ूते सांगून मोJया चपळाईने बाहेर नीघ. ते ऐकून राजाने हातात कुदळी घेतलI व का�नफान े

Uचरंजीव4योग 3स> कVन 1वभू�त राजा'या कपाळास ला1वलI. मग राजा म]यभागी पुतळा ठेवून खाच

खणू लागला असता, आतून ]व�न �नघाला क&, खांचवेर जो कोण घाव घालIत आहे ,याने आपले नाव

लवकर सांगावे. तो श\द आतून �नघा�यानंतर, 'गोपीचदं राजा आहे, महाराज !' असे 2हणून राजा पटकन

बाहेर सरला. गोपीचदं हे नाव ऐकताच जालंदरनाथाचा iोधािbन भडकून गेला. तो 2हणाला, 'गोपीचदं

असेल तर जळून भOम होऊन जावो.' असे मुखातून शापवचन �नघताच, सुवणा.चा पुतळा त,काळ जळून

गेला. याच प>तीन ेदसुरे चार पुतळे जालंदरनाथा'या शापान ेजळून भOम होऊन गेले.

शवेटI का�नफा'या आYेवVन गोपीचदं राजा पुनः खणावयास लागला असता तो आवाज ऐकून

जालंदरनाथाने 1वचार केला क&, माझा iोधवडवानळ सम/ Z[मांड जाळून टाकणारा असे असता

pDलोचन राजाचा पुD गोपीचदं या सपा~यातून वाचला, हI मोठa आ-चया.ची गो�ट आहे ! [यावVन

परमे-वर सा[य होऊन तो राजास रAीत आहे [यात संशय नाहI. [याOतव आता राजास अमर कV असा

जालंदरनाथाचा 1वचार ठVन ,यान ेराजास 1वचा;रले क&, अ8यापपावेतो तू खणीत आहेस, तOमात त ू

आहेस तरI कोण हे मला सांग. का�नफान ेआपले नाव सांगून राजाच ेनाव सांUगतले आGण तो 2हणाला,

गुcजी ! मी बालक का�नफा आहे. आपला शोध कVन या ?ठकाणी आलो आहे. माझ ेडोळे आप�या

चरणांकड ेलागले असून ते माqया m�टIस केPहा पडतील असे मला झाले आहे 2हणून गोपीचदं राजा खांच

उकVन आप�यास बाहेर काढ:याची तजवीज करIत आहे. त े3श�याचे भाषण ऐकून आतून ]व�न उमटला

क&, गोपीचदं राजा अ8यापपावेतो िजवंत रा?हला आहे; तर तो अमर होऊन जगाम]ये वाOतPय करो !' असा

आशीवा.द देऊन बाहेर काढ:याची आYा केलI.

बहुत ?दवस खाeयास झा�यामुळे जमीन घ� होऊन गेलI होती. सबब मोठमोJयाने घाव घालाव ेलागले

तेPहा आतून श\द �नघाला क&, तु2हI आता खणू नका, OवOथ असा ! मग जालंदरनाथान ेशiाOD जपून

व{ाOD काढून घेतले; तो माती दोहो बाजूस झालI. नंतर गुc-3श�यांची नजरानजर झालI. ,या वेळेस

का�नफाचा कंठ स8ग?दत होऊन ,या'या डोkयातून आसवे गळू लागलI ! मग जालंदरनाथाने आप�या

Page 48: Navnath

3श�यास पोटाशी धVन 2हटले क&, या समयी त ूयेथे होतास 2हणून राजा वाचला. इतयात गोपीचदं

राजान ेजालंदरनाथा'या पायांवर मOतक ठे1वले. तेPहा ,याने ,यास कवटाळून धVन ,या'या मOतकावर

आपला वरदहOत ठे1वला आGण आशीवा.द ?दला क&. '4ळयाbनीतून तू आता च)ं-सूय. आहेत तोपयQत

पuृवीवर राहा !' मग मैनावतीन ेपाया पडून सांUगतले क& महाराज, लोrयाचा )Pयठेवा सांड�यावर Wकंवा

आंधkयाची काठa नाहIशी झा�यावर तो जसा Uचतंेत पडून Gख+न होतो, त8वत अकरा वषo माझी दशा

झालI होती. या4माणे मैनावती भाषण करIत असता �त'या नेDातून एकसारvया पा:या'या धारा

चाल�या हो,या. हे पाहून जालंदरनाथाने आप�या हातांनी �तच ेडोळे पुसून समाधान केले.

नंतर जालंदर गोपीचदंा'या मुखावVन हात Wफरवून ,यास 2हटले क&, तुqया मनात जे मागावयाच ेअसेल

ते माग, मी दे:यास तयार आहे. राfयवैभव भोगावयाच ेअसेल त ेमाग, मी दे:यास तयार आहे. राfयवैभव

भोगावयाच ेअसेल तर तस ेबोल; योगमाग. पाहावयाचा असेल तर तस ेसांग. मी तुqया मज`नुVप मागशील

ते दे:यास तयार आहे. मी तुला अमर केले आहे; पण राfयवैभव Uचरकाल राहावयाच ेनाहI. कारण, हे जेवढे

वैभव ?दसते आहे �ततके सारे ना3शवंत आहे. जसा बोध कVन ,यास 1वचार कर:यास सांUगतले.

,या वेळी गोपीचदं राजान ेमनात आGणले क&, राfयवभैव शा-वत नाहI. जालंदरनाथाची योbयता 1वलAण

4कारची असून तो Uचरंजीव आहे, आज अकरा वषoपयQत पुVन रा?हला असता, जसा'या तसाच कायम !

[या'यापुढे यमाची 4�त�ठा 2हटलI 2हणजे Gखसमतगारा4माणे हात जोडून पुढे उभे राह:याची !

[या'यापुढे राजाची?ह काय 4ौढI ! तर आता आपण?ह ते अ4�तम वैराbयवैभव सा]य कVन Rयावे, हाच

उ,कृ�ट 1वचार होय. असा ,याने मनाचा पुण. �न/ह कVन जालंदरनाथास सांUगतले क&, गुcमहाराज !

पदाथा.स अbनीचा Oपरश् झा�यान ेतो जसा अिbनमय होतो, त8वत आता मला तुम'यासारखे कVन

सोडा. हे ऐकताच जालंदरनाथान े,याची पाठ थोपटून ,यास शाबासक& ?दलI. मग आपला वरदहOत

,या'या मOतकावर ठेवून कृपाm�टIने ,याचा सव. देह अवलोकन केला व कानात मंDोपदेश कVन ,यास

सनाथ केले. ,या वेळी राजास संसारातील सव. पदाथ. अशा-वत व ना3शवंत ?दसू लागले. मग राजान ेवडाचा

चीक काढून जटांस ला1वला. कौपीन (लंगोटI) प;रधान केलI, कानात मु)ा घात�या, शैलIकंथा अगंावर

घेतलI. 3शगंी वाज1वलI, कुबडी, फावडी हातात घेऊन नागपंथी 2हण1वले. तसेच भOमाची झोळी काखेत व

3भAेची झोळी हातात घेतलI आGण गुV'या आYेची वाट पाहात तो उभा रा?हला.

गोपीचदं राजा बैरागी झा�याची बातमी गावातील लोकांस आGण अतंःपुरातील राजिODयांस

समज�यानंतर िजकड े�तकड ेसव.D रडारड सुV झालI. इकड ेजालंदरनाथाने राजास तप-चयnस जावयास

सांUगतले. ,या वेळी ,यान ेराजास उपदेश केला क&, आप�या अठराश ेिODयांकडे 3भAा मागावयास जा.

3भAा मागताना 3शगंी वाजवावी. माई 3भAा घाल, असे 4,येक&स 2हणाव.े अशा रIतीन े3भAे'या 3मषान े

िODयांची भेट घेऊन तपाक;रता �नघून जावे.

Page 49: Navnath

मग गुVची आYा 3शरसामा+य कVन गोपीचदं राजा िODयांकड े3भAा मागावयाक;रता �नघाला. राजास

,या िOथतीत िODयां'या दःुखास भरती आलI. ,या वेळी ,यांना इतके रड ेलोटले क&, ,या झाले�या

क�होळामुळे Z[मांड हलकलून गेले. राजाच ेगुण OवVप आ?दकVन आठवून ,या दःुसह शोक कV

लाग�या. मुvय राणी लुमावती व दसुरय्ा च1ंपका, क;रती अशा सारय्ा िODयांनी एक&मागून एक जवळ

येऊन ,यास गराडा घालून वेढून टाWकले. ,या ,याची 4ाथ.ना कV लाग�या क& ई-वरस,तेन ेजे Pहावयाच े

होत ेते झाले; पण आता येथेच राहून योगमाग. चालवा; कोठे तरI दरू जाऊ नका. आ2हI 1वषयसुखाक;रता

आपला छळ करणार नाहI. तुम'या मुखचं)ाकडे पाहून आनंद मानून राहू, हुकूम कराल तेथे पण.कु?टका

बांधनू देऊ; तेथे खशुाल रहाव.े आ2हI सेवाचाकरI कVन आयु�याच े?दवस सुखान ेकाढू. िODयांनी ,यास

तेथे राह:याबhल फारच आ/ह केला. पण राजान े,यां'या भाषणाकड ेpबलकुल लA ?दले नाहI; उलट

,यांचा Uधकार कVन ,यांना दरू जायला सांUगतले.

परंत,ु मोहपाशान ेगोवून टाWक�यामुळे िODयांना दरू जाववेना. ,या 2हणा�या, प�तराज, अर:यात

आपणास एकटे राहाव ेलागेल. तेथे तुम'याशी गोड गोड गो�टI कोण करIल? तेPहा 3शगंी, कुबडी [या

मजशी गो�टI सांगतील, असे राजान ेउ,तर ?दले. ,यावर पुनः असेच काहI 4-न के�यावर राजान े,यांस

सांUगतले, ज3मनीच ेआसन व आकाशाचे पांघVण मला पुरेल, कुबडी व फावडी या माqया दो+हI बाजूला

�नजतील. धनुी पेटवून थडंीच े�नवारण करIन. Pया�ांबरावर व{ासन घालून बस�यानंतर शकेडो पुcष,

बायका व मुले तेथे हांजी हांजी करावयास तयार असतील. घरोघर माझी आईबाप,े भाऊ-ब?हणी असतील,

ती मजवर पूण. लोभ करतील. कंदमुळाची गोडी ष�स अ+नाहून 1वशषे आहे. कौपीन फाट�यावर इं?)य

दमनाचा कांसोटा घालIन. जर हI अगंावर असलेलI कंथा फाटलI तर योग आचVन ?दPय कंथा प;रधान

करIन. सगुण, �नगु.ण या दो+हI 3शगंी व कुबडी कधीच फुटावया'या नाहIत. आगम, �नगम यां'या तारा

,यांना बळकट आहेत ,या कदा1प तुटावया'या नाहIत. कुबडी, फावडी जीण. झा�यानंतर खेचरI, भूचरI या

दोन आदेय 1वदेय [या दो+हIकड े4का3शत राहतील व मी?ह त+मय होऊन �नरंजनी लA लावून OवOथ

�नजेन. शवेटI मोA, मुित [या शैलIच ेमी भूषण 3मरवीन.

असा बराच संवाद झा�यावर राजान े3भAा घालावयास सांUगतलI असता, मोहयुत होऊन ,या भेटावयास

जवळ येऊ लाग�या. ते पाहून राजान ेकुबडी, फावडी ,यांना मारावयास उगा;र�या. ते पाहू मैनावती

3शजवलेले अ+न घेऊन आलI आGण 2हणालI, नाथा, हI 3भAा घे. मग गोपीचदं 3भAा झोळीत घेऊन व

मातो�ी'या पायावर मOतक ठेवून जालंदरनाथाकडे गेला व झालेला सव. मजकूर ,यास सांगता झाला.

मागाहून मैनावती ताबडतोब आलI; �तने?ह तसेच सांUगतले. मग तीन ?दवसापयQत राजास जवळ ठेवून

गुVने ,यास परोपरIन ेउपदेश केला. शवेटI राजास तप कर:यासाठa बद;रका�मास जाऊन लोखडंा'या

का~यावर आंगठा ठेवून बारा वषo तप कर:याची आYा केलI. ,या Aणीच गोपीचदं �तकड ेजावयास

Page 50: Navnath

�नघाला. राजास बोलवावयास कोस दोन कोसपयQत का�नफा, जालंदर व 4धाना?द लहानथोर पु�कळ

मंडळी गेलI होती. राजा'या जा:याने संपूण. नगर दःुखसागरात बुडून गेले.

राजास लोमावती'या उदरI ज+मलेला एक मुलगा होता, ,याच ेनाव मुतचदं. ,यास गोपीचदंा'या

राज3सहंासनावर लोकांनी बस1वले. ,यास राfया3भषेक Oवतः जालंदरनाथाने केला आGण 4धान, सरदार

आ?दकVन सवाQना वOD ेअलंकार देऊन योbयतेनुVप स,कार केला व ,याच ेसमाधान केले. मग अतंःपुरात

जाऊन सव. िODयांचे समाधान केले व मुतचदं यास गोपीचदंा'या ?ठकाणी मानून समाधानाने राहावयास

सांUगतले. नंतर का�नफा व ,याच े3श�या यांसहवत.मान जालंदर सहा म?हनेपयQत तथेे रा?हला. ,यान े

आप�या देखरेखीखालI ,या सव. राfयाची नीट PयवOथा लावून ?दलI.

गोपीचदंाचे ब?हणी'या राfयात आगमन; �तचा म,ृयु व गुcकृपेन ेपुनः सजीवता

गोपीचदं राजा जालंदरनाथ गुcजी'या आYेन ेवैराbय घेऊन बद;रका�मास तप-चया. कर:याक;रता

�नघाला. तो वाटेन ेजाताना 3भAा मागून आपला उदर�नवा.ह चालवी. राजा बैरागी झा�याची बातमी जो जो

ऐके, तो तो असा नी�तमान राजा पु+हा होणार नाहI, असे 2हणून हळहळ करI. तो जेथे जेथे जाई, तेथे तेथे

,यास राह:याक;रता लोक अ�त आ/ह करIत. परंत ुतो ,यांच ेभाषण मनास न आGणता पुढे माग.Oथ होई.

?हडंता ?हडंता काहI ?दवसांनी तो गौडबंगाल टाकून कौलबंगा�यात गेला. तेथे पौलप�ण नगरात ,याची

बहIण चपंावती रहात होती. तेथील �तलकचदं राजाची ती सून होय. तो राजा?ह गोपीच)ंा4माणेच

ऐ-वय.वान होता. ,या'या पदरI )Pयाची अनेक भांडारे'या भांडारे होती. अशा राजघरा:यात चपंावती हI

सासुरवाशीण होती. नणंद, जावा, दIर [यांना ती देवा4माणे मानी. काळासारखा 4तापी असा �तचा सासरा

होता; सासूदेखील मोठa वOताद बायको होती. तेथे ,यांना हा गोपीचदंाचा व,ृतांत समजला. तेPहा ती सव.

टIका कV लागलI क&, गोपीचदं राजा षंढ खरा; यान ेराfयाचा 1वनाकारण ,याग केला आGण हा आता

दारोदार भीक मागत Wफरत आहे ! मरण आले तरI बेहे,तर; पण ApDयधम. काय भीक माग:याक;रता

आहे? या नपुंसकाने ज+मास येऊन कोणते शौया.च ेकृ,य केले ! कुळाला ब�ा माD ला1वला. यान ेआम'या

तtडाला काळे ला1वले. लोकांम]ये फटफिजती झालI. आता आपण काळे तtड दाखवीत Wफरत आहे,

,यापेAा हा वेडा 1पसा ज+मताच मेला असता तरI चांगले झाले असते. अशा 4कारची ,यांनी बहुत व�गना

केलI. परंतु हI ,यांची भाषणे ऐकून चपंावतीस फार वाईट वाटे. तेPहा नणंदा, जावा �तला जाOत लावून बोलू

लाग�या.

इकड ेगोपीचदं Wफरत Wफरत ,याच नगरIत येऊन पोचला व पा:या'या आ�यास बसून �ीहरIच ेगुणानुवाद

गात बसला. तो गोसावी झाला होता तरI मोठा तेजOवी ?दसे. चपंावती'या काहI दासी अकOमात �तकड े

गे�या हो,या. ,यांनी ,यास पा?हले व लागलेच ओळखले. ,यांनी हI बातमी 4थम चपंावतीस सांUगतलI व

Page 51: Navnath

नंतर सवाQ'या कानावर घातलI. तेPहा गोपीचदं तेथे आ�यान ेआमची फिजती होऊन लोक नाव ेठेवतील

2हणून संतापून राजा �तलकचदं हव ेतस ेबोलू लागला. घर'या मनु�यांनी?ह यथे'छ तtडसुख घेतले. मग

�तलकचदं राजान ेघरात जाऊन सांUगतले क&, आता गडबड कVन फायदा नाहI; तो घरोघरI भीक मागेल व

हा आमयाचा अमुक 2हणून लोक 2हणतील; तेणेकVन आपलाच दलुzWकक होईल. तर आता ,यास

गावातून आणून अ-वशाळेत ठेवा. तेथे ,यास जेवावयास घालून एकदाचा गावातून �नघून जाऊ 8या.

राजान ेया4माणे सांUगत�यानंतर दासींनी जाऊन गोपीचदंास सांUगतले क&, चपंावतीला भेट:यासाथी

तु2हास राजान ेबोला1वले आहे. तेPहा 4थम ,याचा जा:याचा 1वचार नPहता. मग ब?हणीला भेट:याक;रता

2हणून तो ,यां'याबरोबर गेला. ,यांनी ,यास राजाYे4माणे घोडशाळेत नेऊन ठे1वले व गोपीचदंास

आण�याबhल राजास व राणीस जाऊन सांUगतले. मग राणीन ेअ+नपाD वाढून ?दले. ते घेऊन दासीने

,यास अ-वशाळेत नेऊन ?दले व चपंावती मागून भेटावयास येणार आहे, 2हणून सांUगतले. हे ऐकून

गोपीचदं राजान ेमनात आGणले क&, मानपान पैयाला असतो. आपण तर बैरागी झालो. आपणास शD3ुमD

समान आहेत. आप�यापुढे आले�या अ+नास पाठ देऊन जाऊ नये. 1ववेकान ेअसे 1वचार मनात आणून तो

तेथे आनंदान ेभोजन कV लागला.

गोपीचदं राजा जेवावयास बस�यानंतर ,यास राजवाeयातील िODयांनी पाहून चपंावतीस आणून दाख1वले

व �नल.fजपणान ेसोयरय्ाकड ेयेऊन घोडशाळेत भोजन करIत बसला, 2हणून �त'या तtडावर ,याची

फारच �नदंा केलI. ती चपंावतीस सहन झालI नाहI. ती तशीच ,यां'यामधनू �नसटून घरात गेलI व

िजवावर उदार होऊन �तन ेखजंीर पोटात खपुसून घेऊन आ,मह,या कVन घेतलI.

इकड ेगोपीचदं राजान ेदासीस सांUगतले क& माqया चपंावती ब?हणीस इकड ेघेऊन या, 2हणजे मी �तला

भेटेन. तेPहा ,या 2हणा�या, ती सहसा [या वेळेस येथे यावयाची नाहI; आ2हI �तला तज1वजीन ेराDीस

घेऊन येऊ व तु2हास भेटवू. आता तु2हI जाऊ नका; मज` अस�यास उ8या जावे. ते ,यांच े2हणणे ऐकून

राDी चपंावती भेटेल 2हणून ते ,यान ेकबूल केले.

मग दासी तेथनू �नघून राजवाeयात गे�या व चपंावतीस पाहू लाग�या. तो �तची ती भयंकर दशा झालेलI

पाहून ,या दःुखी झा�या. ,यांनी लागलेच हे वत.मान सवाQस कळ1वले. तेPहा घरची सव. मंडळी धावून गेलI.

सवाQनी रडून एकच गtधळ केला. �तचे गुण आठवून त ेरडू लागले व �त'या भावास 3शPया देऊ लागले पुढे

भावाक;रता चपंावतीन े4ाण ?दला, अशी बातमी थोeयाच वेळात सव. शहरात 43स> झालI.

राजवाeयात रडारड चाललेलI ऐकून ती का चाललI आहे, असे गोपीचदंाने अ-वरAकांस 1वचारले. तेPहा त े

2हणाले क&, गौडबंगालचा गोपीचदं राजा चपंावती राणीचा बंध ुहोय; तो राfय सोडून बैरागी झाला व

गावोगाव भीक मागत Wफरत आहे, हे दःुख ,या राजा'या ब?हणीला सहन न होऊन �तन ेपोटात खिंजर

Page 52: Navnath

खपुसुन जीव ?दला. हI दःुखदायक बातमी ऐकून गोपीचदं राजास?ह चपंावती'या मरणाच ेफारच दःुख

झाले व माqया येथे ये:यानेच हा सव. अनथ.कारक प;रणाम घडून आला, असे वाटून तो चपंावतीच ेगुण

आठवून रडू लागला.

मग चपंावतीच े4ेत दहन कर:याक;रता राजवाeयातील लोक घेऊन जाऊ लागले. तेPहा गोपीचदं?ह

4ेताबरोबर चालला. जाताना ,या'या मनात अशी क�पना आलI क&, जर हI गो�ट अशीच राहू ?दलI तर

जगात माझी अपक&�त. होईल. याOतव ब?हणीच े4ेत उठवाव ेव सोयरय्ांना?ह थोडासा आप�या 4तापाचा

चम,कार दाखवावा. योग घेतला 2हणून या लोकांनी मला तणृासमान मा�नले; याOतव नाथपंथाचा 4ताप

[यांना 4,यA दाखवावा. [यांनी आम'यात pबलकूल पाणी नाहI, असा /ह कVन आमची मन मानेल तशी

�नदंा कVन मानहा�न केलI; याOतव नाथपंथाचा तडाका दाख1व�यावाचनू ठे1वता कामा नये, असा 1वचार

मनात आणून तो Oमशानाम]ये 4ेताजवळ उभा रा?हला आGण 2हणाला. मी सांगतो ते कृपा कVन ऐका.

तु2हI 4ेत दहन कV नका; मी जालंदरगुVस आणून 4ेत उठ1वतो. [या 4संगी मी येथे असता भUगनीच े4ेत

वाया जाऊन ?दले तर नाथपंथाची मात\बरI ती काय? [या ,या'या बोल:याकड ेकोणीच लA ?दले नाहI. ते

,याची उलट कुच�ेटा कV लागले. मे�यावर कोणी िजवंत होत नाहI. असे अनेक दाखले देऊ लागले. तेPहा

गोपीचदं 2हणाला, तु2हI 2हणता हI गो�ट खरI; पण माqया गुVचा 4ताप असा आहे क&, ,याची क&�त.

वण.न करताना सरOवती दमलI. ,याने का�नफासाठa अवघे देव पuृवीवर आGणले. मी ,यास घोeया'या

3लदI'या खाचते पुVन टाWकले व अकरा वषा.नंतर ,यास बाहेर का?ढले, पण जसा'या तसा कायम ! तु2हI

चार ?दवस 4ेताच ेरAण करा, 2हणजे मी गुVस आणून ब?हणीस उठ1वतो पण ,याच े2हणणे कोणी ऐकेना.

लोकांनी 4ेत ठेवून Uचता रUचलI व त ेअिbनसंOकार करणार, इतयात गोपीचदं Uचतेवर बसून 'मला?ह

भOम कVन टाका, माझ ेभOम झा�यानंतर जालंदरगुV'या कोपानळ शांत Pहावयाचा नाहI व तो हे सम/

नगर पालथे घालून तु2हा सवाQची राखरांगोळी कVन टाक&ल. असे सांगू लागला.

गोपीचदंाची अशी भाषणे ऐकून �तलकचदं रागावला व 2हणाला गुV'या 4तापाची एवढI 4ौढI वण.न करIत

आहेस; तर आ2हास चम,कार दाखीव. आ2हI चार ?दवस 4ेत जतन कVन ठे1वतो. मग 4ेत खाDीने

उठ1व:याच े,यान ेकबूल के�यानंतर गुVस दाख1व:यासाठa 4ेताचा डावा हात �त'या सासरय्ा'या

हुकुमावVन नवरय्ान ेकाढून ?दला. तो घेऊन गोपीचदं गुVस आण:यासाठa गौडबगंा�यात जावयास

�नघाला. तो बराच लांब गे�यावर इकड ेयांनी 4ेत दहन केले.

गोपीचदं सुमारे पाच कोस गेला असेल इतयात हा सव. 4कार जालंदर'या लAात आला व गोपीचदं

आ�यास घोटाळा होईल 2हणून तो Oवतः �तकड ेजावयास �नघाला. ,या वेळी ,याने 4ाणाODाची 1वभू�त

कपाळास ला1वलI. पuृवीवर नैषधराजपुDावाचनू [या अODाची कोणास मा?हती नPहती. हे अOD जालंदरास

3मळाले होत.े ते लाव�याबरोबर एका �न3मषात तो शंभर कोस गेला व गोपीचदंास भेटला. तेPहा गोपीचदंाने

Page 53: Navnath

जालंदरा'या पाया पडून सव. मजकूर सांUगतला. तो ऐकून चपंावती उठ1व:याच ेगुVने आ-वासन ?दले

आGण ,यासह पौलप�णास जाऊन राजवाeयात सव. मंडळी शोक करIत होती तेथे 4वेश केला.

[या उभयतास पहाताच �तलकचदं पुढे झाला. ,याने जालंदरनाथा'या पाया पडून ,यास कनकासनावर

बस1वले व आपण पुढे उभा रा?हला. ,याने केलेला आदरस,कार केवळ कुभावाचा होता. हI ,याची मानभावी

करणी जालंदरनाथा'या लAात येऊन गेलI मग तो 2हणाला, राजा, चपंावतीच ेतजे [या घरात लोपून गेले.

[या घरात ती शोभत नाहI. असे बोलून ,याने गोपीचदंापासून �तचा हात मागून घेतला. मग संजीवनीमंD

2हणून भOम हातास ला1वले आGण हाक मा;रलI; ,यासरशी चपंावती उठलI व जालंदरनाथा'या पाया

पडलI. शुiाचाया.न ेकचास उठ1वले, त8वत जालंदरनाथान ेचपंावतीस उठ1वले. त ेपाहून सव. मंडळी

4ेमपूव.क नाथां'या पाया पडलI. तरIसु>ा ते 4ेम Oमशानात�या AGणक वैराbया4माणे होते.

मग जालंधरनाथ उठून जावयास �नघाले. तेPहा �तलकचदं राजान ेपाया पडुन 4ाथ.ना केलI क&, महाराज,

मी प�तत आहे. राfयवैभवान ेउ+म,त होऊन गोपीचदंाचा छळ केला, तरI आता माqया अ+यायाची आपण

मला Aमा करावी. या बालकाचे अ+याय उदराम]ये साठवाव े! असे बोलून ,याने पायांवर मOतक ठे1वले

आGण ती राD राह:याक;रता तो 4ाथ.ना कV लागला. मग जालंदराने तेथे एक राD राह:याचा बेत केला.

तेPहा जालंदराने चपंावतीकडून Oवयंपाक कर1वला. �तला �त'या |तारासह आप�या पंितस जेवावयास

बस1वले व �तला अनु/ह देऊन नाथपंथी केले व आपला उि'छ�ट /ास देउन �तला अमर केले.

मग भोजन होऊन 1वडा खा��यानंतर जालंदरनाथाने राजास सांUगतले क&, गोपीचदं राfय सोडून

तप-चयnस जात आहे. [याचा मुलगा मुतचदं अYान आहे 2हणून ,या'या राfयावर तुमची देखरेख असू

8या. तुमचा 4ताप जगास ठाऊक आहे. 2हणून कोणी शD ुउठणार नाहI. मी?ह येथे सहा म?हने राहून

बंदोबOत कVन देईन. परंत ु,यापुढे माझे राहणे Pहावयाच ेनाहI. 2हणून तू ,यास लागेल ती मदत देऊन

,याच ेसंरAण कर. ती आYा राजान ेमनापासून मा+य केलI.

मग ती राD तेथे राहून दसुरे ?दवशी दोघे?ह माग.Oथ झाले. गोपीचदं जालंदर'या पाया पडून तीथ.याDते व

जालंदरनाथ हेळाप�णास गेला. ,या वेळी राजा उभयतांस पोचवावयास गेला होता. गोपीचदं राजा

बद;रका�मास जाऊन तप-चया. कV लागला. जालंदरनाथ हेळाप�णास सहा म?हने राहून, मुतचदंास

अनु/ह देऊन का�नफासहवत.मान Wफरत Wफरत बारा वषाQनी बद;रका�मास जाऊन गोपीचदंास भेटला.

,या'या तपाच ेउ8यापन करावयासाठa सव. देवांना आGणले होते; तेथे ,याने ,यास सव. 1व8या 3शक1व�या

व पुनः दैवते आणून वर देव1वले.

क3लगंाबरोबर गोरAनाथाचा ODीराfयात 4वेश, माcतीची ददु.शा

Page 54: Navnath

जेPहा का�नफा व गोरA यां'या भेटI झा�या. तेPहा तू गुV'या शोधास का Wफरतोस? तुझा गुc मि'छं)नाथ

तर ODीराfयात मौजा मारIत आहे, असे गोरAास का�नफान ेसांUगतले होत.े त ेऐकून गोरA ODीराfयात

जावयास �नघाला व ,या सीमेपयQत येऊन पोचला. नंतर ,या'या मनात अनेक 1वचार येउ लागले. त ेतक.

अशा 4कारच ेक&, fया ?ठकाणी गुcराज आहेत ,या ?ठकाणी वैभव काहI कमी नसावयाच;े परंत ु

vयालIखशुालIत गुcजी पड�यामुळे मला ओळखतील क& नाहI, हIच |ां�त आहे. अशा 4कारच ेअनेक तक.

,या'या मनात आले.

,या वेळी क3लगंा या नावाची एक वे-या आप�या प;रवारासह ODीदेशात जात होती. ती Vपवती असून

न,ृयगायनात अBसरा, गंधव. यांना लाज1व:याइतक& हुशार होती. �तची व गोरAनाथाची मागा.त गाठ

पडलI. मग तो �त'याजवळ जाऊन तुला �तच ेनाव गाव व कोठे जावयाच ेहे 1वचाV लागला. तेPहा ती

2हणालI, मला क3लगंा असे 2हणतात. मी ODीराfयात जात आहे. तेथे मैनाWकनी या नावाची ODी

राfयकारभार करIत असते. �तला मी आपलI न,ृयगायनकला दाखवून वश कVन घेणार आहे. �तची मज`

4स+न झालI 2हणजे ती मला पु�कळ )Pय देईल. त ेक3लगेंच ेभाषण ऐकून �त'याच संगतीने

गोरAनाथान ेODीराfयात जा:याचा बेत ठर1वला. �त'याबरोबर आपणास राजगहृात जाता येईल व

मि'छं)नाथ गुVचा?ह पका तपास लागेल, हा ,याचा 1वचार होता. ,यावVन ,याने �त'याजवळ गो�ट

का?ढलI क&, कृपा कVन मला समागमे +याल तर बरे ! माfया मनातून तुम'याबरोबर याव ेअसे आहे. हे

ऐकून ती 2हणालI, तुम'या अगंात कोणता गुण आहे? तेPहा गोरA 2हणाला, मला गाता येते व मदंृग?ह

वाज1वता येतो. मग �तन े,यास सांUगतले क&, तुम'या अगंचा गुण 4थम येथे दाखवा. तेPहा ,याने

आं\या'या झाडाखालI बसावयास घातले व �तन ेसारंगी-मदंृग वगैरे सव. साज ,या'या पुढे आणून ठे1वले.

मग गोरAनाथान ेगंधव.4योगमंD 2हणून भOम कपाळावर ला1वले व ते चोहIकड ेफेकून गावयास बसला.

तेPहा झाड,े पाषाण हI सु>ा सुOवर गायन कV लागलI व वा8ये वाजू लागलI. हा चम,कार पाहून क3लगेंने

तtडात बोट घातले. �तला तो ,या वेळी शंकरासारखा भासू लागला. जो मनु�य झाड;े दगड यां'यापासून

गंधवा.4माणे सुOवर गायन करवीत आहे, ,याला Oवतः उ,तम गाता, वाज1वता येत असेल [यात आ-चय.

कोणते? ,या'या अगंचा गुण पाहून �तला अ,यानंद झाला व आपण ,या'या संगतीत राह:याचा �न-चय

कVन ती ,यास 2हणालI क&, महाराज ! गुण�नधे! आप�यापुढे माझी काहIच 4�तYा चालावयाची नाहI.

असे बोलून ती ,या'या बhल सव. 1वचारपूस कV लागलI. तेPहा गोरAनाथ गहन 1वचारात पडला. ,याने

�तला नाव न सांग:याचा बेत केला. कारण ,याचा पुढIल काय.भाग साधावयासाठa याला नाव गुBत

ठेवावयास पा?हजे होत.े याOतव ,यान े�तला पूव.डाम असे आपले नाव सांUगतले. मग �तन ेतुम'या मनात

कोणता हेत ुआहे, 2हणून 1वचा;रले. ,यावर तो 2हणाला, 1वषयसुखा1वषयी मी अगदI अYानी आहे व ते

मला नको; पण पोटाला माD एक वेळेस घालIत जा. [यावाचनू माझी दसुरI काहIच इ'छा नाहI.

गोरAनाथाच ेते भाषण ऐकून क3लगंा 2हणालI, महाराज ! आपण 2हणता ,या4माणे तजवीज होईल. पण

Page 55: Navnath

मुvय अडचण अशी आहे क& तुम'या मनात ODी राfयात जावयाच ेआहे, पण ,या देशात पुcषाचे जाणे

होत नाहI. ते ऐकून पुcष तथेे न जा:याचे कारण गोरAान े�तला 1वचा;रले. तेPहा ती 2हणालI, माcती'या

भुभूःकारा'या योगान ेसव. िODया गरोदर होतात, ,यात पुcषाचा गभ. मरतो व िODयांचा जगतो. कोणी

मोठा पुcष का जाईना, तो तेथे मरावयाचाच ! [याOतव तेथे तुमचा कसा �नभाव लागेल, [याचा मला मोठा

संशय आहे. तेPहा गोरAनाथ 2हणाला, माcती मला काय करणार आहे? ,या'या भुभुःकारापासून मला

काहI एक इजा Pहावयाची नाहI. त ूहा संशय मनात अिजबात आणू नको, असे बोलून तो तेथनू उठला. मग

क3लगंा रथात बस�यावर गोरAनाथ �तचा सारथी झाला. व ,याने घोeयाच ेदोर हातात ध;रले, 4थमारंभी

,याने व{ाOD, Oपशा.OD, मोहनाOD व नागाOD यांची योजना केलI. ,यान े,यास pबनहरकत ODीराfयात

4वेश करता आला. पुढे अOतमान झा�यामुले ते Uच+नप�ण गावी वOतीस रा?हले. तेथे भोजन झा�यानंतर

सवाQनी शयन केले. नंतर सुमारे 4हर राDीस अधंार नाहIसा होऊन Oव'छ चांदणे पडले.

इकड ेमाcती सेतुबंध रामे-वराहून ODीराfयात जावयास �नघाला तो सीमेवर येताच गोरAानाथान ेभाVन

ठे1वले�य चार अODातून 4थम व{ाOD येऊन उदरात बसले. एवढा व{शरIरI माcती, पण ,या अODा'या

झपा~यासरसा मू�छ.त होऊन धाडकन ज3मनीवर पडला. तेPहा Oपशा.ODाने ,यास ज3मनीवर Gखळवून

टाWकले, तेणेकVन ,यास हलता चालता येईना. ,यानंतर मो?हनीअODाचा अमंल बसला. शवेटI

नागाODामुळे 4,यA शषे येऊन ,यास वेढा देऊन बसला. नागाODा'या वे�टणाने माcती फारच 1वकल

होऊन पडला. अशा चारI अODाचा ,याजवर मारा झा�यान े,याच ेकाहI चालेनासे झाले तो काहI वेळान े

मरणो+मुख झाला व आपण आता वाचत नाहI असे ,यास वाटू लागले. तो वारंवार सावध होई व बेशु> पड,े

आता अतंकाळी �ीरामाचे Oमरण कराव ेअसा 1वचार कVन ,याने �ीरामच)ंाचे Oतवन केले. ,यामुळे

�ीराम त,काळ धावून गेले व माcतीची ती कठaण अवOथा पाहून ,यांना कळवळा आला. मग रामान े

पाकशासन (इं)) अODा'या योगान ेव{ाOD काढून घेतले. 1वभताODा'या योगान ेOपशा.ODाच?ेह �नवारण

केले व शषेास काढून घेऊन मो?हनीअODाच?ेह �नवारण कVन रामान ेमाcतीस ,या संकटातून सोड1वले.

मग माcती सावध होऊन रामा'या पाया पडला व हात जोडून 2हणाला क& रामा ! अशी 4ाण घेणारI हI

4खर अODे आहेत. आज माझा 4ाण गेलाच होता, पण तू धावत येऊन मला जीवदान ?दलेस 2हणून

वाचलो. 4भो ! तुझ ेउपकार माqयान ेकदा1प Wफटावयाच ेनाहIत. असे 2हणून माcती रामा'या पाया

पडला. ,यास रामान ेपोटाशी ध;रले व असा तुला हात दाख1वणारा शD ुकोण आहे 2हणून 1वचारले. तेPहा

माcती 2हणाला, सां4तकाळी माqयाशी 3शरजोरपणा दाख1वणारा ApDय कोणी रा?हलेला नाहI, परंत ु

नाथपंथाच ेलोक तूत. 4बळ झालेले आहेत. ,या नऊ नाथांपैक& कोणी येथे आला असावा. आजकाल त े

अिजंय असून पuृवीवर �नधा.Oतपणे संचार करIत आहेत. ते माcतीच ेभाषण ऐकून रामान े,यास

सांUगतले क&, नाथपंथाच ेलोक ह�लI 4बळ झाले असून ते अ�नवार आहेत. परंत ुते माझ ेपूण. भत आहेत

व माझी ,याजवर पूण. कृपा आहे, याOतव तू आप�या बळाचा अ3भमान 3मरवून ,यां'या वाटेस जाऊ नको.

Page 56: Navnath

असा माcतीला बोध कVन कोण,या नाथाच ेहे कृ,य 2हणून अतंm.�टIने पा?ह�यानंतर हे गोरAनाथाच ेअसे

रामा'या ]यानात आले. मग माcतीला रामान ेसांUगतले क&, ह;रनारायणाचा अवतार जो गोरAनाथ तो

आला आहे व हा 4ताप ,याचाच आहे.

मग माcतीने रामाला सांUगतले क&, ,यान ेहे संधान कVन ODी राfयात संचार केला आहे, ,या'या दश.नास

चलावे. ,याची भेट घेऊन मला ,या'यापासून एक मोठे काय. कcन Rयावयाच ेआहे. हे ऐकून ,या'याशी

तुझ ेअसे कोणते काम आहे 2हणून रामान े1वचारले असता, माcतीने मि'छं)नाथाची मूळारंभापासून सव.

हक&गत सांUगतलI. नंतर तो 2हणाला, ,या मि'छं)नाथास हा गोरA आता घेऊन जाईल. याOतव ,यास

गोड गोड बोलून अनुकूल कVन Rयावे 2हणजे तो ,यास नेणार नाहI. तेPहा रामान े2हटले क&, चल, तुझ े

काम आहे [याOतव मीहI यिुत4युती'या दोन गो�टI सांगेन व होईल �ततक& खटपट करIन. असे बोलून

दोघेजण �नघाले.

ते म]यराDी'या सुमारास Uच+नाप�णास जाऊन पोचले. ,या वेळी सव.D सामसूम झालI होती. हे दोघे

Zा[मणाच ेVप घेऊन गोरAनाथाजवळ गेले. ,या वेळेस तो �नवांत ]यान करIत बसला होता. ,यास

नमOकार कVन हे दोघेजण ,या'याजवळ बसले. मग आ2हI षडशाODी Zा[मण आहो, असे बोलून

गोरAनाथाची पु�कळ Oतुतु कV लागले. नंतर आम'या मनात एक हेत ुआहे, तो पूण. करावा. असे माcतीच े

भाषण ऐकून कोणते काम आहे त ेकळवावे 2हणून गोरAनाथान े,यास 1वचारले. ,या वेळी ते 2हणाले, मी

काय. कVन देतो, असा 4थम भरवसा देऊन वचन 8या, 2हणजे आमचा हेत ुसागू. हे ऐकून गोरAनाथान े

मनात आGणले क&, हे मजपाशी काय मागणार आहेत? 3शगंी, सारंगी, कुबडी, फावडी, शैलI, भोपळा हI

काय ती संपि,त आम'याजवळ आहे. [यावाचनू आम'यापाशी तर काहI नाहI. असे असता हे आम'या

जवळ काय मागणार नकळे ! असा 1वचार करIत असता दसुरा?ह एक 1वचार ,यां'या मनात आला क&,

आता म]यराD उलटून गेलI असता या वेळी [या ODीराfयात पुcष आले कसे? तर हे सहसा मनु�य नसावे,

कोणीतरI Oवगा.त राहणारे देव असावे. अशी ,यां'याबhल अटकळ कVन मग ,यां'याकामाबhल 1वचार

कVन पाहू लागला, तो काहIच ,या'या लAात येईना मग आपण fया कामासाठa आलो ,याखेरIजकडून

,यांच े2हणणे कबूल कर:यास हरकत नाहI, असा 1वचार कVन तो ,यांना 2हणाला क&, महाराज ! आपण

1व4 2हणता, पण येथे ये:याची ,यांची छाती नाहI; तरI आपण कोण आहा हे मला 4थम सांगा. असे बोलून

,याने लIनतेन े,यां'या पायावर मOतक ठे1वले. तेPहा [यास आता ओळख 8यावी असा रामान े1वचार

केला. ,यास माcतीचा?ह cकार 3मळाला. मग रामान ेआपले OवVप 4गट कVन ,यास पोटाशी धVन

मि'छं)नाथास न ने:याबhलचा माcतीचा हेत ु,यास कळ1वला व माcतीने मैनाWकनीला वचन ?दले आहे

2हणून तू ,याला नेऊ नये, हा [याचा हेत ुतू पूण. कर 2हणून कळ1वले. तेPहा गोरAनाथ 2हणाला, आ2हI

योगी ! आ2हास हे कम. अनुUचत होय; याOतव हे वगळून दसुरे पा?हजे ते मागा मी देतो, पण या पुढे

मि'छं)नाथास येथे ठेवणार नाहI हे खUचत. आपण या बाबतीत मला अगदI भीड घालू नका 2हणून

Page 57: Navnath

गोरAनाथान ेधडकावून उ,तर ?दले. तेPहा माcतीस राग येऊन तो यु> कर:यास तयार झाला. त ेपाहून

रामान ेमाcतीच ेसां,वन कVन ,या दोघाम]ये होणारा तंटा 3मटवून गोरAनाथास पोटाशी ध;रले.

गोरAनाथ रामा'या पाया पडला. नंतर �ीराम आGण माcती आपाप�या Oथानी गेले.

मैनाWकनीच ेपूव.च;रD गोरAनाथाच ेतबलावादन व गcु मि'छं)नाथाची भेट

पुढे माcतीने लहान Vप धारण केले व �ृगंमुcडास जाऊन गुBत Vपान ेराजवाeयात 4वेश केला. ,यावेळी

राणी प��णी (मैनाWकनी) आप�या मंचकावर OवOथ �नजलI होती. �त'या दासी वगैरे दसुरे कोणी जवळ

नाहI, असे पाहून माcती �त'या महालात जाऊन मंचकावर बसला. ,याने राणीचा हात ध;रला, तेPहा ती

जागी झालI व माcती �त'या m�टIस पडला. ,यासरसे �तन े,या'या पायांवर मOतक ठे1वले. असो.

,या राणीला �तलो,तमा, मैनाWकनी व प��णी अशी तीन नाव ेहोती हI तीन नाव ेपड:याची कारणे अशी

क&, 3सहंल8वीपाम]ये प��णी िODयात हI मैनाWकनी ODी फारच सुंदर होती. �त'यासारखी Vपवती दसुरI

नPहती. एके ?दवशी ती सहज आकाशाकड ेपाहात असता, ,यावेळी 1वमानात बसून जात असले�या वसूचे

धोतर एके बाजूस होऊन 1वषयदंड 1वमाना'या गवाA8वारातून मैनाWकनी'या पाह:यात आला. तेPहा

�तला हसू आले हे पाहून तो �तला 2हणाला, माqया1वषयी तुला 4ी�त उ,प+न झा�यामुळे तुला हसू आले

आहे. खरोखर तू Pय3भचार कम. करणारI पापीण आहेस मी तसा |�ट नाहI. सव. वसूंम]ये मी �े�ठ व

तपOवी आहे. असे असता माqया अ3भलाषाची इ'छा कVन हसतेस तर आताच ODीराfयात तुझी वOती

होईल. तेथे तुला पुcष ?दसावयाचा नाहI. तो शाप ऐकताच ती ,याची Oतु�त कVन 2हणालI, महाराज !

चकूुन अपराध घडला ,याचा प;रणाम अशा 4कारचा झाला. जे 4ार\धी असेल त ेpबनतiार भोगले पा?हजे

हे खरे; परंत ुआता इतके तरI करा क& मला उःशाप देऊन आप�या चरणा'या ?ठकाणी जागा 8यावी. ती

4ाथ.ना ऐकून वसूने उःशाप ?दला क&, हे प��णी, तुला सांगतो ऐक. ODीराfयात ह�लI राfयपदावर राणी

�तलो,तमा बसलेलI आहे. ती मरण पाव�यावर त ू,या राfयपदावर बसशील. आता माqया ?ठकाणी तुझा

हेत ुगुंतला आहे तर माझा पुD मि'छं)नाथ तुजशी रममाण होईल. ,या'यापासुन तुला 'मीननाथ' या

नावाचा एक पुD झा�यावर मि'छं)नाथ तुजपासून दरू जाईल मग तू?ह Oवगा.4त येऊन भोग भोगशील हे

ऐकताच मैनाWकनीन े,यास 1वचा;रले क&, ,या ?ठकाणी एक?ह पुcष नसून सारय्ाच िODया आहेत. मग

,यांना संत�त तरI कशी होते? तेPहा ,यान ेसांUगतले क&, वायूचा पुD माcती ऊ]व.रेता आहे. ,या'या

भुभुःकारा'या योगान ेिODयांना गभ.धारणा होत;े पण पुcषगभ. माD गळून जातो व ODीगभ. वाढतो.

उप;रAवसूने हI मा?हती मैनाWकनीला सांUगत�यानंतर, मि'छं)नाथाची व माझी भेट कशी होईल 2हणून

�तन े,यास 1वचा;रले. 3शवाय �तन ेअशी शंका 1वचा;रलI क&, fया ?ठकाणी पुcष मरण पावतात तेथे

मि'छं)नथाचे येणे कोण,या युतीन ेहोईल, हे मला कळवाव.े ते ऐकून तो 2हणाला, तू आता तप कVन

माcतीची आराधना कर 2हणजे तो 4स+न होऊन तुझी Uचतंा दरू करIल. पण तुला एक गो�ट सांगून ठेवतो

Page 58: Navnath

ती नीट लAात धVन ठेव. ती हI क&, fया वेळेस माcती 4स+न होऊन वर दे:यास तयार होईल ,या वेळेस

तू ,या'या 4,यA अगंसंगाच ेमागणे माग. तो संकटात पडून मि'छं)नाथास घेऊन येईल. अशा बेताबेतान े

तुझा काय.भाग साधनू घे. ,या माcती1वषयी तू कोण,या?ह 4कार'या शंका मनात आण ूनकोस. तो तुझी

मि'छं)नाथाची �नःसंशय गाठ घालून देईल. असा वर देऊन उप;रAवसू आप�या Oथाना4त गेला.

,यानंतर मैनाWकनीन ेODीराfयातील शृंगमुcड नामक शहरात 4वेश केला. तेथे ती एका चांभारा'या घरI

गेलI व ओटIवर बसलI. तेPहा घरधणीन �तची चौकशी कV लागलI असता �तन ेआपलI मूळकथा

सांUगतलI. ती अशी क&, मी 3सहंल8वीपी राहात असते, पण उप;रAवसूचा शाप झाला 2हणून या शहरात

आले. आता माझा येथे कसा �नभाव लागेल हे माझ ेमलाच कळत नाहI. हे ऐकून चांभारणीन ेसांUगतले क&,

तू मला क+ये4माणे आहेस. येथे खशुाल राहा व आप�या हातान ेOवयंपाक कVन जेवीत जा. मग ती

आनंदान ेतेथे रा?हलI. ती दोघींचा Oवयंपाक कV लाग�यामुळे चांभारणीची चलू सुटलI. ती तेथे राहून

आनंदाम]ये आपलI कालiमणा करI.

एके ?दवशी �तलो,तमा राणीन े4धाना?द दरबारातील िODयांस सांUगतले क&, माझा व>ृापकाळ झा�यामुळे

मी Wकती ?दवस जगेन याचा नेम नाहI; [याOतव या ODीराfयपदावर कोणाची Oथापना करावी याचा

1वचार केला पा?हजे. तेPहा मंpDमंडळाने सांUगतले क&, ह,ती'या सtडते माळ देऊन ,यास नगरात पाठवाव.े

व तो िज'या गkयात माळ घालIल �तला राfयपदावर बसवाव.े हI युित �तन ेआनंदान ेमा+य केलI. मग

एका सुमुहूता.वर ह,ती'या सtडते माळ देऊन ,यास नगरात पाठ1वले. ,याने मैनाWकनी'या गkयात माळ

घातलI. ,यावVन �तला राजवाeयात मोJया थाटाने नेऊन 3सहंासनावर बस1वले. मैनाWकनीस राfय 4ाBत

झा�यानंतर �तन ेमोठे तप केले. �तची �न�ठा पाहून माcती 4स+न झाला वगैरे इ�तहास मागे 1व?दत

केलाच आहे. ती 3सहंल8वीपाम]ये असता, �त'या आईबापांनी आवडीन े�तच े'मैनाWकनी' असे नाव ठे1वले

होत.े ती 3सहंल8वीपातील ODी प��णी अस�याने लोक �तला ,याच नावान ेहाक मारIत. �तला

�तलो,तमाच ेराfय 3मळा�यामुळे कोणी �तला �तलो,तमा असे?ह 2हणत. अशी हI �तची तीन नाव े43स>

झालI; असो.

माcतीने मैनाWकन ेराणीचा हात धर�यानंतर तो 2हणाला क&, मी वचनात गुंत�या4माणे मि'छं)नाथ

तुqया Oवाधीन केला, परंतु तो आता येथे फार ?दवस राहणार नाहI. का क&, मि'छं)नाथाचा 3श�य

गोरAनाथ हा ,यास घेऊन जा:यासाठa येथे येत आहे; तो सवाQना अिजंय आहे, मी तुqयासाठa पु�कळ

उ8योग केला. �ीरामाने?ह सांगून पा?हले. परंत ुआ2हा उभयतांच े,याने ऐWकले नाहI. गोरAनाथ

मि'छं)नाथास ने�या3शवाय राहणार नाहI, 2हणून माcती Oप�ट बोलला. तसेच, माcतीने मैनाWकनीस

सांUगतले क&, गोरAनाथ आता येईल, ,यास हरयुतीन ेयेथे रमीव. पण तो 1वषयासत नाहI हे लAात ठेव

आGण जसे होईल तसे कVन ,यास तुqया छापेत आण इतके सांगून माcती �नघून गे�यानंतर मैनाWकनी

Uचतंेत पडलI.

Page 59: Navnath

इकड ेगोरAनाथ क3लगंा वे-येसमागमे शृंगमुcडास जाऊन पोचला. ती सव. मंडळी एका धम.शाळेत उतरलI

होती. तेथनू ती वे-या आपला सारसरंजाम बरोबर घेऊन राजवाeयात जावयास �नघालI. �त'या समागमे

पाच सात जणी हो,या. �तन ेआपण आ�याची वद� दे:यासाठa 8वारपाळास सांUगतले. ,यांनी तो �नरोप

राणीस कळ1व�यावर �त'या बरोबरI'या मंडळीसु>ा कचरेIत आणावयाचा राणीन ेहुकूम ?दला. ,यावVन

ती सभेम]ये गेलI. ,यावेळी मि'छं)नाथ रतन्खUचत 3सहंासनावर बसला होता व शजेारI मैनाWकनी होती.

,यां'या तैनातीस पु�कळ िODया हजर हो,या क3लगेंने दरबारात आ�यावर प��णी राणीस सांUगतले क&,

आपलI क&�त. ऐकून मी या ?ठकाणी आले आहे व आपले ऐ-वय. पाहून समाधान पावले. �तन े,या वेळी

प��णीची फारच Oतु�त केलI. नंतर ,याच राDीस क3लगेंचा नाच कर:याच ेराणीन ेनक& ठर1व�यावर

क3लगंा आप�या pबरह्ाडी गेलI.

,या समारंभाक;रता मैनाWकनीन ेसभामंडपात सव. तयारI केलI व क3लगेंला आणावयाला पाठ1वले. तेPहा

ती आपला साजसरंजाम घेऊन जा:यास 3स> झालI. ते पाहून गोरAनाथ?ह �तजसमागमे जा:यास

�नघाला जा:यापूव` ,याने �तला एकांती बोलावून सांUगतले क&, मदंृग वाजवावयास मला दे; तो मी इतया

कुशलतेने वाजवीन क&, मि'छं)ासह राणीस खशूच करIन. ,या वेळी लागेल �ततका पैसा तू

,यां'याजवळून मागून घे. परंत ुक3लगंा 2हणालI क&, मी तुला बरोबर घेऊन गेले असते; परंत ुतेथे सव.

िODया असून पुcषाला जा:याची मनाई आहे. तुला पाहून ,यां'या मनात 1वक�प येऊन अनेक संशय

येतील. ते ऐकून गोरAनाथ 2हणाला मी िOD'या Vपान ेयेतो, यात दोन फायदे आहेत. गुcची भेट मला

Pहावी हे माझ ेकाय. होईल व तुला?ह पैसा पु�कळ 3मळेल. हे ,यांच े2हणणे क3लगेंने कबूल केले. मग उ,तम

तरहे्ने लुगड ेनेसून चोळी घालून, वेणीफणी कVन व दागदाUगने घालून ,यान ेहुबेहुब ODीचा वेष घेतला.

नंतर ती सव. मंडळी थक झालI. उव.शी सारvया िODयांनी दासी Pहावे, असे त ेअ4�तम Vप होत.े ते पाहून

राणी वगैरे मंडळींनी �तची अ,यंत वाखाणणी केलI. क3लगंा मुvय नायक&ण, पण �तच?ेह गोरAा'या

ODीVपापुढे तेज पडनेास ेझाले. ,याने ताल, सूर बरोबर जमवून मदंृगावर थाप ?दलI. नंतर नाच सूV झाला.

,या वेळच ेक3लगेंचे गाणे ऐकून सवाQस अ,यानंद झाला.

गोरAनाथान ेमि'छं)नाथास पाहताच मनात नमOकार केला व इतके ?दवसांनी दश.न झा�यान ेआपण

कृताथ. झालो असे ,यास वाटले. तेथील न,ृयगायनाचा समारंभ फारच अपूव. झाला व खhु मि'छं)नाथाने

मान डोलावून शाबासक& ?दलI. परंत ु,यानंतर गोरAनाथ मदंृग वाजवीत असता, मधनू मधनू 'चलो

मि'छंदर गोरख आया' असा ]व�न वारंवार उठवी. तो ऐकून मि'छं)नाथास दचका बसे व गोरA कसा

आला [या 1वचारात तो पड.े ,या आवाजान े,याची मुख�ी उतVन गेलI व गा:यावVन ,याच ेमन उडाले.

तेPहा असे हो:याच ेकारण प��णीन े1वचा;रले. ,यावVन ,यान े�तला गोरA नाथाचा सव. 4कार मुळापासून

कळ1वला.

Page 60: Navnath

माcतीने प��णीस गोरA आ�या1वषयी सांUगतलेलI खणू पटताच ती?ह खरकन उतVन गेलI. तेणेकVन

,या गा:या'या आनंदरंगाचा भंग झाला. तरI मैनाWकनी तशीच लA देऊन ऐकत होती. काहI वेळान े

�त'या?ह �वणी तसाच आवाज पडला, मग �तन ेकलावंतीणीस सांUगतले क&, आम'या सं/हI मदंृग आहे

तो वाजवून पाहा. ,यावVन �तन ेतो वाज1वला असता?ह तोच आवाज �नघू लागला. राणीन ेआपलI

कलावंतीण वाजवावयास पाठ1वलI. पण �तला 'चलो मि'छंदर गोरख आया' हे श\द काढता येईनात; तेPहा

,या ODीवेषधारय्ाला (गोरAाला) मैनाWकनीन ेएक&कड ेनेऊन खरा 4कार सांग:या1वषयी 4ाथ.ना कVन

गुVची शपथ घातलI. तेPहा 4गट हो:याचा हाच योbय समय आहे असा 1वचार कVन तो �तला 2हणाला

क&, मी खरोखर ODी नPहे, मि'छं)नाथाचा 14य 3श�य गोरAनाथ आहे. तुqया राfया'या PयवOथेमुळे मी

ODीवेष घेतला आहे. त ेऐकून मैनाWकनी ,या'या पाया पडलI. मग रतन्खUचत अलंकार व पुcषांची ऊंची

वODे आणून गोरAनाथास ?दलI. तेPहा ,याने ODीवेष टाकून पुcष वेश घेत�यानंतर ती ,याचा हात धVन

,यास सभेम]ये मि'छं)नाथाकडे घेऊन गेलI. तेथे �तन ेमि'छं)नाथास खणेूने इषारा केला व सांUगतले,

तुम'या भेटIची इ'छा धVन गोरAनाथ येथे आला आहे. 4ार\ध उदयास आले 2हणून आज हा येथे m�टIस

पडत आहे ! [या'या योगान ेसंपूण. रा��ास मोठे भूषण आहे. आता माझी सव. काळजी दरू झालI. राfयाची

जोखमदारI आप�या अगंावर घेऊन हा मुलगा नीट राfयकारभार चालवील. हा आता आपला धाकटा भाऊ

मीननाथ याच?ेह उ,तम संगोपन करIल.

अशा 4कारे मैनाWकनीन े,यास मोहून टाक:याचा उ,तम घाट घातला. परंत ुतो �तचा बेत पाहून

गोरAनाथास हसू आले. तो �तला 2हणाला, आ2हI शु> वै�णव लोक; आ2हास हे भूषण काय कामाचे?

1वधवेला कंुकवाची उठाठेव कशाला पा?हजे? असे जरI ,याने बा[यतः 2हटले तरI मि'छं)नाथ ,या'या

Oवाधीन होईपयQत प��णी जसे वागवील तसे वाग:याचा ,याने बेत केला, नंतर मि'छं)नाथाने

गोरAनाथा'या गkयास 3मठa मारलI व क3लगं नायWकणीस बहुत )Pय देऊन �नरोप ?दला.

नंतर गुVने 3श�यास नवल वत.मान 1वचारले. तेPहा ,याने आपलI संपूण. हक&कत ,यास कळ1वलI व आता

तु2हास सोडून मी कदा1प एकटा राहावयाचा नाहI, 2हणून सांUगतले. ,या वेळेस मि'छं)नाथाने?ह ,याची

परोपरIन ेसमजूत कVन 2हटले क&, तुqया1वषयी मी �नरंतर 1वचार करIत आहे, पण काय कV? न घडाव े

त घडून आले. मला माcतीने गोवून येथे आणून घातले. पण तुqयावाचनू मला येथे चनै पडत नाहI. अशी

बहुत 4कारांनी ,याची तो समजूत कV लागला. तेPहा गोरAनाथ 2हणाला क&, तुमच े3श�य अनेक आहेत.

तु2हI जाल तेथे दसुरेहI पु�कळ 3श�य कराल, ,या योगान ेतुमची माया सवा.ठायी वाटलI जाईल, पण मला

तर तु2हI एकटे गुc आहात,2हणून माझा सव.Oवी लोभ तुम'यावर. जशी माशांना उदकावाचनू ग�त नाहI,

त8वत माझा सव. आधार कायय तो तु2हIच ! असे भाषण करIत असता गोरAनाथा'या नेDावाटे आसवे

गळत होती. मग मि'छं)नाथान े,यास पु�कळ बोध कVन ,याच ेसमाधान केले. ,या वेळी ,यांची 4ेमाची

बरIच भाषणे झालI. नंतर उभयतांनी एके ?ठकाणी भोजन केले व एकाच ?ठकाणी �न)ा केलI. दसुरे ?दवशी

Page 61: Navnath

सकाळी �न,यकम. झा�यावर एका मांडीवर गोरA व दसुरय्ा मांडीवर मीननाथ यांना घेऊन मि'छं)नाथ

र,नखUचत 3सहंासनावर बसून गो�टI सांगू लागले.

गोरAनाथास मोह1व:याच ेमैनाWकनीच ेसव. 4यतन् �न�फळ

मि'छं)नाथान� गोरAास तथे� राहवून घेत�यावर ,याच� मन रमून ,यान� तेथ� राहाव� 2हणून मैनाWकनीन�

अनेक 4यतन् केले. ती तर आप�या पुDाहून ,या'यावर 1वशषे 4ेम ठेवूं लागलI. �तन� ,या'या

खा:या1प:याची, �नज:याबस:याची वेळ'या वेळेस योbय तरतूद ठे1वलI व ,यास कपडाल,ता व

दागदाUगना हवा तसा उंची वापरावयास देऊं लागलI. गोरAनाथास अशीं सव. सुख� 3मळत असतां?ह ,यास

त� गोड लागेना. तो �न,य मि'छं)नाथास 2हणे क&ं, �त+हI लोकांत आपण मा+य, अशीं आपलI योbयता

असतां [या 1वषयसुखा'या खाडयांत कां पडत आहां ? तशांत तु2हI मूळचे कोण आहां, आतां काय. कोणत�

करIत आहां व अवतार घेऊन कोणत� कम. करावयाच� आहे [याचा थोडासा 1वचार केला पा?हजे; याOतव

सव.संगप;र,याग कcन [या काळजींतून मोकळ� Pहाव�.

अशा 4कार� गोरAान� मि'छं)नाथ गुcस बरेच वेळां सांUगतल� तेण�कcन ,यास 1वरतता उ,प+न झालI.

मग मायापाशांत गुंतून न राहतां आप�या मुलुखास जा:याबhल ,यान� गोरAास वचन ?दल�; तेPहां ,यास

आनंद झाला. पुढ� गोरAासमागम� गे�यावांचनू आतां मला सुटका नाहIं, असा आपला 1वचार

मि'छं)नाथान� �तलो,तमसे कळ1वला पण तुला सोडून जा:यास ?हमंत होत नाहIं, अस�?ह सुच1वल�. तेPहां

ती 2हणालI, तु2हI जर गेला नाहIं तर तो तु2हांस कसा नेईल ? त� ऐकून, आपण ,यास ?दलेल� वचन आGण

गोरAाबरोबर झालेल� भाषण ,यान� �तला कळ1वल� आGण 2हटल�, ,या'याबरोबर गे�यावांचनू सुटका नाहIं

व तुझा मोहपाश मला जाऊं देत नाहIं, अशा दहेुई संकटांत मी सांपडलt आह�, आतां [यास एकच उपाय

?दसतो. तो हा क&ं, तूं ,यास आप�या कुशलतेन� मोहवून टाक. ह� ऐकून ती 2हणालI, मीं पूव`च उपाय कcन

पा?हले. ,यांत कोणती?ह कसर ठे1वलI नाहI, परंत ुPयथ. ! माqया बोधान� व करामतीन� कांहIं एक �न�प+न

झाले नाहIं. अस� �तच� �नराशचे� भाषण ऐकून?ह आणखी एकदां 4यतन् कcन पाहावयासाठaं मि'छं)नाथान�

�तला सुच1वल�.

एके ?दवशीं गोरAनाथान� प��नीपाशीं गो�ट का?ढलI क&ं, आज मी मि'छं)नाथास घेऊन तीथ.याDसे जातt.

तेPहां �तन� ,यास बोध केला क&ं, बाळा, मी तुला माझा वडील मुलगा 2हणून समजत�. भावाच� तुला पाठबळ

आहेच, आतां आ2हI अ+नवOD घेऊन OवOथ बसून राहणार. गोरAनाथाला दया यावी 2हणून ती दIन

मु)ेन� अस� बोलत असतां?ह ,या'या मनांत दया उ,प+न झालI नाहIं. उलट �तला ,यान� ,यावेळीं Oप�ट

सांUगतल� क&ं, आ2हांस Dलैोया'या राfयाची देखील पवा. नाहIं; मग तुqया या ODीगfया'या राfयाची

देखील पवा. नाहIं; मग तुqया या ODीगfयाचा ?हशबे काय ? त� तुझ� खशुाल भोग. आ2हI योगी. आ2हांस

या भूषणाम]य� मोठेस� मह,,व वाटत नाहIं; याOतव आ2हI तीथा.टनास जातt. तेथ� सुकृतWiया आचरण

Page 62: Navnath

कcन सुखसंपि,त भोगू.ं अस� 2हणून �त'यापाशीं जा:याक;रतां आYा मागूं लागला. �तन� ,यास पु�कळ

समजावून सांUगतल�, परंत ुतो ऐकेना. सरतेशवेटIं एक वष.भर तरI, राहाव� 2हणून �तन� अ�तशय आ/ह

केला असतां तो �तला 2हणाला, मला येथ� येऊन सहा म?हने झाले, याOतव आतां मी येथ� जाOत रहाणार

नाहIं. तेPहां प��णी आणखी सहा म?हने राहा:यासाठaं आ/ह कcं लागलI व आतां थोडयासाठaं उतावळी

कcं नकोस; मग मी मोठया आनंदान� मि'छं)नाथास तीथ.याDा करावयाची आYा देईन, अशा 4कार'या

भाषणान� ती ,याची पायधरणी कcं लागलI. �तन� इतक& गळ घात�यामुळ� ,या'यान� �तच� 2हणणे अमा+य

करवेना. ,यान� �तला सांUगतल� क&ं, तुqया 2हण:या4माण� मी आणखी सहा म?हने तुqयाक;रतां राहातो.

पण ,या मुदतीनंतर तरI आ2हांस जा:याची तूं कधीं परवानगी देणार तो ?दवस आज नक& मला कळव,

2हणजे ठaक पडले. मग चDै शु> 4�तपदेस भोजन झा�यानंतर मी राजीखषुीन� तुमची रवानगी कcन

देईन, 2हणून �तन� गोरAनाथास कबूल केल�. ते सहा म?हने हां हां 2हणतां �नघून जातील अस� मनांत

आणून तो तेथ� OवOथ रा?हला.

या गो�टI कांहIं ?दवस लोट�यानंतर एके ?दवशीं मैनाWकनीन� गोरAनाथास हांक माcन जवळ बस1वल�.

तtडावcन हात Wफर1वला आGण 2हटल�, बाळा, माqया मनांत तुझ� एकदांच� लbन कcन 8याव� अस� आहे !

मग ,या माqया सुनेबरोबर हंसून खेळून माझी कालiमणा तरI होईल. जी फारच Oवcपवता ODी असेल

�त'याशीं मी तुझा 1ववाह करIन. लbनसमारंभ?ह तुqया खशुी4माण� मोठया डामडौलान� करIन. तु2हI

तीथ.याDा कcन लौकरच परत या. फार ?दवस राहंू नका. येथ� आ�यावर सव. राfयकारभार तू ंआप�या

ता\यांत घे, बाळा, इतक& तूं माझी हौस पुरवलIस 2हणजे झाल�. अस� बोलून ,यान� मोहजालांत गुंताव�

2हणून ती पु�कळ 4कर'या युक्,या योजून पाहात होती, परंत ु�त'या भाषणांपासून pबलकुल फायदा

झाला नाहIं. ,यान� �तला �नAून सांUगतल� क&ं, मला कण.मु?)का या दोन बायका आहेत, आणखी �तसरI

कर:याची माझी इ'छा नाहIं व आतां लbन करण� मला शोभत?ह नाहI. असा जेPहां ,यान� �तला खडखडीत

जबाब ?दला, तेPहां ती �नराश होऊन OवOथ बसून रा?हलI.

नंतर एके ?दवशीं गोरखनाथास मोह1व:यासाठaं प��णीन� एक सुंदर ODी खेळ:या'या 3मषान� राDीस

,या'याकड ेपाठ1वलI. �तन� सtगटयाचा पट बरोबर घेतला होता. ती गोरAनाथा'या खोलIंत जाऊन ,यास

2हणालI, तुम'या समागम� आज दोन सtगटयाचे डाव खेळावे अस� माqया मनांत आल� आहे. ह� ऐकून तो?ह

�तचा हेतु पुर1व:याOतव �तजबरोबर खेळावयास बसला. ,या वेळीं �तन� नेDकटाAांनीं पु�कळ बाण माcन

,यास 1वधंनू टाक:या1वषयीं 4यतन् केले. पण तो �त'या नेDकटाAांस, �त'या भाषणास व हावभावांस

कांहIं एक जुमानीना. शवेटIं �तन� आप�या मांडया उघडया ठेवून गु[यभाग?ह ,या'या नजरेस पाडला.

इतया �नल.fजपणान� ती ,याशीं वागत असतां?ह ,या'या मनांत मुळींच कामवासना उ,प+न होईना; अस�

पाहून ती अखेरIस Gख+न झालI व राणीस सव. व,ृतांत सांगून 1व+मुख होऊन परत घरIं गेलI. सारांश,

मैनाWकनीन� गोरखनाथास राह1व:याक;रतां केलेले सव. 4यतन् फुकट गेले.

Page 63: Navnath

पुढ� पुढ� , मि'छं)नाथाचा 1वयोग होणार 2हणून मैनाWकनी मीननाथास पोटाशीं धcन रडत बसूं लागलI.

,या वेळीं दसुरय्ा िODया �तची वारंवार समजूत करIत व गोरAनाथास आपण वश कcं असा �तला धीर

देत; तरI ,यां'या बोल:यावर �तचा 1व-वास बसेना. अशा रIतीन� ती Uचतंेम]य� ?दवस काढIत असतां, पूव`

ठरलेला वष.4�तपदेचा ?दवस येऊन ठेपला. ,या ?दवशीं िजकडे �तकड ेलोक आनंदांत मौजा मार:यांत

गुंतावयाच;े परंतु ,या ?दवशीं सव. नगरI हळहळंू लागलI.

इकड ेगोरAनाथ 3शगंी, फावडी इ,या?द घेऊन मि'छं)नाथास बोलावूं आला. तो ,या'या पायां पडून

�नघ:यासाठaं उतावळी कcं लागला. तेPहां तर मैनाWकनी मोठमोठयान� रडू ंलागलI. �तन� 2हटल� क&ं बाळा,

तु2हI दोघे?ह जेवून जा; उपाशीं जाऊं नका. मग Oवयंपाक झा�यावर गुc3श�यांनीं एके पंतीस भोजन

केल�.

नंतर �तलो,तमा राणीन� मि'छं)नाथाजवळ गो�ट का?ढलI क&ं, तु2हI तर आतां जावयास �नघालांत तरI

मीननाथास घेऊन जा:याचा 1वचार आहे क&ं नाहIं, ह� मला सांगाव�. ह� ऐकून मि'छं)नाथ 2हणाले क&ं,

,या'या1वषयीं जस� तुqया 1वचारास येईल तस� आ2हI कcं. ,या'याबhल तुझ� मन आ2हI दखु1वणार

नाहIं, तेPहां ती 2हणालI, त2ुहIं मीननाथास आप�या समागम� घेऊन जाव�. आजपयQत तु2हI येथ� होतां

2हणून माcती'या भुभुःकारापासून ,याच ेसंरAण झाल�. तु2हI गे�यानंतर ,याच ेयेथ� रAण करणारा

कोणी नाहIं. दसुरI?ह [यांत एक अशी गो�ट आहे क&ं, मला उप;रAवसूचा (तुम'या 1प,याचा) शाप आहे.

,या'या शापाOतव मीं 3सहंल8वीप सोडून येथ� आले आहे. शापाUच मुदत?ह भरत आलI आहे; याOतव तु2हI

जातांच उःशापाच� फळ मला 4ाBत होईल व तो येऊन मला येथनू घेऊन जाईल; मग मीननाथाच� येथ�

संरAण कोण करIल ? जर ,यास Oवगा.स घेऊन जावे तर मनु�यदेह तेथ� जात नाहIं, अशा या सव. अडचणीं

लAांत आणून माझ� मत अस� आहे क&ं, मीननाथास तु2हI आप�याबरोबर घेऊन जाव�. मग �त'या

मज`नुcप मीननाथास घेऊन जा:याचा 1वचार ठरला.

मग भोजन झा�यानंतर गोरAनाथान� �नघ:याची घाई मांjडलI. मीननाथाकड ेपाहून �तलो,तमे'या

मुखांतून श\द �नघेनासा झाला. �तला ग?हवंर येऊन ती एकसारखी रडत होती. तेPहां तेथील िODयांनीं

गोरAनाथास वेढून टाWकल�. ,यान� जाऊं नये 2हणून ,या राजवैभवाच� वण.न कcं लाग�या. �नर�नराkया

दागदाUग+यांचा व कपडयाल,,यांचा ,याचपेुढ� ढIग कcन रतन्खUचत अलंकार व भरजरIचे शलेेदपुेटे

,यांनीं ,याचपेुढ� आणून ठे1वले. तस�च, आ2हI अवRया जणी तुqया बटIक होऊं, तुqया मज`4माण� नटून

�ृगंाcन तुला यथे'छ र�तसुख देऊं, असा पु�कळ 4कारांनीं ,यांनीं ,याला मोह1व:याचा 4यतन् केला; पण

गोरAनाथ ,या सवाQचा Uधःकार कcन 2हणाला, आ2हांला सुखसंप,तीशीं काय करावयाच� आहे ? ज3मनीच�

आथcंण आ2हांस फार सुखदायक होत�. अशा 4कार� बोलून तो लागलाच �नघाला. जातांना ,यान�

मैनाWकनीस नमOकार केला, मीननाथास खां8यावर घेतल� व मि'छं)नाथास बरोबर घेऊन तो गांवाबाहेर

गेलां.

Page 64: Navnath

ते �नघ:यापूव` गोरAनाथा'या नकळत आप�या भांडारातील सो+याची एक वीट मैनाWकनीन�

मि'छं)नाथास ?दलI होती; ती ,यान� ,यास न कळंू देतां झोळींत ठे1वलI. वेशीपयQत मंडळी ,यांस

पtचवावयास गेलI होती तथे� मैनाWकनी मि'छं)नाथा'या पायां पडलI. �तन� गोरAनाथास पोटाशीं ध;रल� व

,यास नाथाची बरदाOत ठेवून ,या'या िजवास जप:या1वषयीं पु�कळ सांUगतल�, तरI पण �तचा मायामोह

सुटेना. �तन� गोरAनाथा'या गkयास 3मठa घातलI आGण मोठमोठयान� रडू ंलागलI. मग ,या 4संगांतून

�नसटून गोरAनाथ मि'छं)नाथाचा हात धcन सपाटयान� चालूं लागला.

इकड े�तलो,तमा (मैनाWकनी) ऊर बडवून व डोक� आपटून घेऊं लागलI व गायीसारखा हंबरडा फोडून शोक

कcं लागलI. तो शोक उप;रAवसून� आकाशांतून ऐकतांच 1वमान घेऊन तो �त'याजवळ आला व �तला

�त'या घरIं घेऊन गेला. तो 2हणाला, तुला वेड तर लागल� नाहIं ना ? तूं ह� मांjडल� आहेस काय ? तूं

OवगाQतील राहणारI असून शाप 3मळा�यामुळ� येथ� आलIस. आतां शापमोचन होऊन तू ंसुखी होणार ! अस�

बोलून ,यान� �त'या अगंावर हात Wफरवून �तला पोटाशीं ध;रल� व �तच ेडोळे पुसून �तला घरIं ने�यानंतर

युित4युतीन� बोध केला.

मि'छं)नाथ व राणी मैनाWकनीची भेट; गोरAनाथाची संशय�नविृ,त.

गोरAनाथ मि'छं)नाथास घेऊन गे�यानंतर �तलो,तमा (मैनाWकनी) शोकसागरांत बुडून गेलI असतां तेथ�

उप;रAवसु 4ाBत झाला. ,यान� �तला घरIं नेऊन बोध केला आGण �तचा |म उड1वला. ,या समयीं तो

2हणाला, या जगांत ज� सव. ?दसत� त� अशा-वत व ना3शवंत आहे. 2हणून शोक कर:याच ेकाहIं एक कारण

नाहIं. तू ंजेथनू पद'युत झालI होतीस, ,या OवगाQतील 3सहंल8वीपीं आता चल. बारा वषा.नंतर मी तुला

मि'छं)नाथास भेटवीन. गोरAनाथ व मीननाथ हे?ह समागम� राहतील.आतां हा योग कोण,या कारणान�

घडून येईल 2हणून तुला संशय असेल, तर सांगतो ऐक. 3सहंल8वीपास इं) एक मोठा यY करIल. ,या

वेळेस तेथ� 1व�णु , Z[मदेव, शंकर आ?दकcन �े�ठ देवगण येतील, नवनाथ?ह येतील. [याOतव आतां

शोकाचा ,याग कcन 1वमानाcढ होऊन 3सहंल8वीपांत चल. तेPहां ती 2हणालI. इं) यY करो अगर न करो;

पण मि'छं)नाथाची भेट कर1व:याच� आपण मला वचन 8याव,े 2हणजे माझा जीव OवOथ होईल. त� ऐकून

,यान� मि'छं)नाथाची भेट करवून दे:याबhल वचन ?दल�. मग ,या'या आYेन� मैनाWकनी दैभा.मा नांवा'या

आप�या दासीस राfयावर बसवून आपण Oवग` जावयास �नघालI. मैनाWकनी'या जा:याचे सव. िODयांना

परम दःुख झाल�. तरI जातांना �तन� सवाQची समजूत केलI व दैभा.मेस, नीतीन� राfय चालवून सवाQना सुख

दे:यासाठaं चांगला उपदेश केला. नंतर मैनाWकनीस 1वमानांत बसवून 3सहंल8वीपास पtच1व�यावर

उप;रAवसु आप�या Oथानीं गेला. अशा रIतीन� मैनाWकनी शापापासून मुत झालI.

इकड ेमि'छं)नाथ Wफरत Wफरत गौडबंगा�यांत आले. येतांना वाट�त का�नफनाथाची गांठ पडलI.तेPहां

आप�या गुcचा शोध [या का�नफान� पया खाणाखुणा सांUगत�यामुळ� लागला, अस� मनांत आणून

Page 65: Navnath

गोरA मीननाथास खां8यावcन खालIं उतरवून का�नफनाथा'या पायां पडला. भेटतांना डोkयांतून अ�ू

वाहंू लागले. मग मि'छं)नाथान� ,यास रडतोस कां, 2हणून 1वचार�यावर गोरAनाथान� बद;रकेदार

सोड�यापासून तो पूव` का�नफाची भेट झालI होती ,या वेळेपयQतचा सव. मजकूर �नवेदन केला. मग

मि'छं)नाथ गोरAाच� समाधान कcन पुढ� माग.Oथ झाले. जा:यापूव` जालंदरनाथास राजा गोपीचदंान�

खांच�त पुर�याबhलचा स1वOतर मजकूर गोरAनाथान� मि'छं)नाथास कळ1वला.

जालंदरनाथास घोडया'या 3लदIंत पुर�याची हक&गत ऐकतांच मि'छं)नाथास अ�नवार iोध येऊन तो

गोपीचदंा'या नाशास 4व,ृत झाला. नंतर ते Wफरत Wफरत गोपीचदंा'या राजधानीच ेनगर हेळाप�ण येथ�

येऊन पtचले. तेPहां Wक,येक /ामOथ मंडळी ,यांस भेटलI. ,यां'यापाशीं शोध क;रतांना का�नफान�

जालंदरास वर का?ढ�याची, गोपीचदंास अमर कर1व�याची व मुतचदंास राfयावर वस1व�याची

स1वOतर बातमी ,यांनीं सांUगतलI. ती ऐकून मि'छं)नाथाचा कोप शांत झाला. मग ह�लIं येथील

राfयकारभार कोणा'या अनुसंधानान� चालत आहे 2हणून /ामOथांना 1वचार�यावर, मैनावती'या माफ. त

तो चालतो, अस� सांगून लोकांनीं �तची Oतु�त केलI.

मग �तची भेट घे:याचा उhेशान� गोरAनाथ व मीननाथ यांस घेऊन मि'छं)नाथ राजवाडयांत गेले. तेथ�

आपल� नांव सांगून आपलI राणीला भेट:याची मज` आहे, [याOतव आपण आ�याची वद� दे:यासाठaं

दारावरIल पहारेकरय्ास पाठ1वल�. ,या 8वारपाळान� जलद जाऊन कोणी योगी दोन 3श�यांस घेऊन आला

आहे अस� मैनावतीस सांUगतल�. ,या'या Oवcपाच� व लAणांचे वण.न कcन हुबेहुब जालंदरनाथा4माण� तो

?दसत आहे अस�?ह कळ1वल�. मग 4धाना?दकcन मंडळी समागम� घेऊन मैनावती ,यांस स+मानान�

मं?दरांत घेऊन गेलI व ,यांस सुवणा.'या चौरंगावर बसवून ,यांची �तन� षोडशोपचारांनीं पूजा केलI. नंतर

आपल� चरण आज घरIं लाग�यान� मी कृताथ. झाल�, वगैरे बोलून �तन� मि'छं)नाथाची पु�कळ Oतु�त केलI

व आदरपूव.क 1वचारपूस कcं लागलI. ,या समयीं मि'छं)नाथ आपलI मूळ कथा सांगू लागले :---

मी उप;रAवसूचा मुलगा, मला मि'छं)नाथ अस� 2हणतात. सव. समथ. द,ताDयेान� मला अनु/ह ?दला;

,यांनींच जालंदरनाथास उपदेश केला.तो जालंदरनाथ माझा धाकटा गुcबंध ुहोय. ,याची येथ� दPुय.PयवOथा

झालI अस� ऐक:यांत आ�यावcन मी येथ� iोधान� येत होतt, परंतु येथ� झालेला सव. 4कार इकड ेआ�यावर

/ामOथांकडून मला कळला. [यावcन तुqया उ,तम गुणाबhल मी िजतक& तारIफ करIन �ततक& थोडीच

होय. तू ंज+मास आ�याच� साथ.क कcन घेऊन pDलोयांत स,क&त`चा झ�डा लावून घेतलास. बेचाळीस कुळ�

उ>;रलIस. ध+य आहेस तू ं! अस� नाथान� बहुत 4कार� �तच� वण.न के�यानंतर मैनावती ,या'या पायां पडलI

आGण 2हणालI, महाराज ! हा सव. आप�या कृपेचा 4ताप होय. बर� Wकंवा वाईट जस� इ'छाव� तस� क�पतc

फळ देतो; परIस लोखडंाचे सुवण. क;रतो; पण ,या दोहtपेAां?ह तुमच� औदाय. अनुपम होय. अशा रIतीन�

मैनावतीन� ,याची Oतु�त केलI आGण पायांवर मOतक ठे1वल�. मग मोठया स+मानान� ,यांच� भोजन झाल�.

मि'छं)नाथ तेथ� तीन ?दवस राहून तेथनू �नघाले. पु�कळ मंडळी ,यांस पtचवावयास गेलI होती.

Page 66: Navnath

हेळाप�णाहून �नघा�यानंतर गोरAनाथ व मीननाथ यांसह मि'छं)नाथ Wफरत Wफरत जग+नाथAेDास

गेले. तेथ� तीन राDीं राहून तथेनू पुढ� �नघाले. त ेWफरत Wफरत सौरा��गांवीं मुकामास रा?हले. तेथ� दसुरे

?दवशीं सकाळीं गोरAनाथ 3भAेक;रतां गांवांत गेला. ,या वेळी मीननाथ� �नजला होता. तो उठ�यावर

मि'छं)नाथान� ,यास शौचास बस1वल�. इतयांत गोरAनाथ 3भAा मागून आला. तो येतांच ,यास

मीननाथास ’धऊुन’ आणावयास सांUगतल�. मीननाथ लहान वयाचा अस�यामुळ� ,याच ेहातपाय मळान�

भcन गेलेले पाहून गोरAनाथास घाण वाटलI. तो मनांत 2हणाला, आपणां सं+याशास हा खटाटोप कशाला

हवा होता ? अशा 4कारच ेबहुत तरंग मनांत आणून मि'छं)नाथा'या ODीराfयांत�या कृ,यास ,यान�

बराच दोष ?दला.

,या रागा'या आवेशांत गोरAनाथ मीननाथास घेऊन नदIवर गेला व तेथ� एका खडकावर ,यास आपटून

,याचा 4ाण घेतला. नंतर ,याच� 4ेत पा:यांत नेऊन हाड�, मांस हIं मगरI, मासे यांना खावयास टाकून ?दलIं.

कातड� माD Oव'छ धवुून घरIं नेऊन सुकत घातल�. ,या वेळीं मि'छं)नाथ आ�मांत नPहता. तो परत

आ�यावर मीननाथ कोठ� आहे 2हणून ,यान� 1वचा;रल�. तेPहां ,यास धवुून सुकत घातला आहे, अस�

गोरAनाथान� ,यास सांUगतल�; पण [यांत ,याची बरोबर समजूत पटेना. तो पुनः पुनः मीननाथ कोठ� आहे,

मला ?दसत नाहIं अस� 2हणे. मग बाहेर नेऊन वाळत घातलेल� मीननाथाच� कातड� गोरAनाथान� दाख1वल�.

तेPहां मुलाची ती अवOथा पाहून मि'छं)नाथान� धाडकन ्ज3मनीवर अगं टाWकल�. तो गडबडां लोळून

परोपरIन� 1वलाप कcं लागला; कपाळ फोडून घेऊं लागला. तस�च एक&कड ेरडत असतां ,या'या एक एक

गुणांच� वण.न करI.

मीननाथासाठaं मि'छं)नाथ शोक करIत आहे, अस� पाहून गोरAनाथ गुcजवळ जाऊन 2हणाला, गुcराज’

तु2हI अस� अYानांत का 3शरतां ? तु2हI कोण, मुलगा कोणाचा आGण अस� रडतां ह� काय ? 1वचार कcन

पाहतां मेला आहे कोण ? ना3शवंतचा नाश झाला, शा-वतास मरण नाहIं. तुमचा मीननाथ कदा1प

मरावयाचा नाहIं. शODान�, अिbनन�, वारय्ान�, पा:यान� Wकंवा कोण,या?ह 4कारान� ,याचा नाश Pहावयाचा

नाहIं. कारण तो शा-वत आहे.अशा 4कार� बोलून गोरAनाथ ,याच� सां,वन कcं लागला. परंत ुममतेमुळ�

मि'छं)नाथास रड� आवरेना व 1ववेक?ह आवरेना. मग गोरAनाथान� संजीवनी मंDाचा 4योग 3स> कcन

भOमाची UचमटI मीननाथा'या कातडयावर टाकताच तो उठून उभा रा?हला. ,यान� उठतांच

मि'छं)नाथा'या गkयांत 3मठa मारलI. ,यान� ,यास पोटाशीं ध;रल�. ,याच ेमुके घेतले व ,या'याशीं

लjडवाळपणान� बोलूं लागला. मग आनंदान� त े,या ?दवशीं तेथ�च रा?हले.

दसुरे ?दवशीं ते पुनः माग.Oथ झा�यावर गोरAनाथान� मि'छं)नाथाजवळ गो�ट का?ढलI क&ं, तुमची शित

अशी आहे क&ं, �नज`वास सजीव कcन सहODावUध मीननाथ एका Aणांत तु2हI �नमा.ण कराल. अस�

असतां cदन कर:याच� कारण कोणत� त� मला कळवाव�. तुमच� ह� वत.न पाहून मला आ-चय. वाटल�. अस�

गोरAनाथाच� भाषण ऐकून मि'छं)नाथ 2हणाले क&ं, ,यास तू ंकोण,या हेतुवOतव मा;रल�स, त� कारण

Page 67: Navnath

मला सांग. तेPहां तो 2हणाला, तुमचा लोभ पाहावयासाठaं ! तु2हI 1वरत 2हण1वतां आGण मीननाथावर

इतक& माया, ममता ध;रलI. 2हणून तो तुमचा भाव Wकतपत खरा आहे. ह� पाहावयासाठaंच ती मीननाथास

मा;रल�. पण तु2हI सुY असून रडू ंलागलेत ह� कस�, त� सांगाव�. तेPहां मि'छं)नाथ 2हणाला, आशा, त�ृणा

इ,या?दकांचा तुqया अगंी Wकतपत वास आहे, ह� पाह:यासाठaंच मीं मुhाम ह� कौतकु कcन दाख1वल�. तस�च

Yान, अYान, शा-वत, अशा-वत, ह� तुला कळल� आहे क&ं नाहIं याचा मला संशय होता; तो मी या योगान�

फेडून घेतला. ते भाषण ऐकून आप�या 4सादाचाच हा सव. 4ताप, अस� गोरAनाथान� मि'छं)नाथास सांगून

,या'या पायांवर मOतक ठे1वल�.

मि'छं)नाथास सो+या'या 1वटेचा मोह, ,याची समाराधना, ग?हनीनाथास उपदेश.

मि'छं) व गोरAनाथ सौरा�� गावांहून �नघाले ते माग. iमीत तैलंगणांत गेले. तथे� ,यांनीं गोदेचे संगमीं

Oनान कcन �ी3शवाच� पूजन केल�. पुढ� आंवढयानागनाथ, परळीवैजनाथ आ?दकcन तीथo के�यावर

महार:यांत गभा.UगरI पव.तावर जे वा�मीWकऋषीच� Oथान आहे, तेथ� ते आले. त� अर:य महाभयंकर, वाट

देखील धड उमगेना; अशा ,या घोर अर:यांतून 4वास कर:याचा 4संग आ�यामुळ� मि'छं)नाथ 3भऊन

गेला. ,याच� कारण अस� होते क&ं, ODीराfयातून �नघतांना ,यास मैनाWकनी राणीन� जी सो+याची वीट ?दलI

होती ती कोणास न समजूं देतां ,याने झोळींत ठे1वलI होती. ती वीट चोर नेतील या धाOतीन� ,या'या

िजवांत-जीव नPहता. हI सव. भी�त गोरAनाथा'या लोभाबhल परIAा पाह:यासाठaंच होती, नाहIं तर

मि'छं)नाथास भी�त कशाची असणार ! तो मागा.त चालत असतां गोरAास 1वचारI क&ं, [या घोर अर:यांत

चोरांची धाOती तर नाहIं ना ? ह� ऐकून गुcला चोराच� भय कशासाठaं असाव�, हI क�पना गोरAनाथा'या

मनांत उ,प+न झालI. गुcजवळ कांहIं तरI 1व,त असल� पा?हजे व त� चोर लुटून नेतील हI भी�त ,यांना

आहे, असा ,यान� तक. केला व त ेभय �नरसन हो:याचा उपाय योजावा, असा मनांत 1वचार कcन तो कांहIं

उ,तर न देतां तसाच मुकाटयान� चालत होता. इतयांत ,यांस एक पा:याच� ?ठकाण लागल� तेथ�

मि'छं)नाथान� गोरAास अमंळ थांबावयास सांUगतल� व आपलI झोळी ,या'याजवळ देऊन तो शौचास

गेला. तेPहां गोरAनाथान� गुc'या झोळींत पा?हल� तt सो+याची वीट ?दसलI. तेPहां ह�च भीतीच� मूळ अस�

जाणून ,यान� ती वीट फ� कून देऊन �ततयाच वजनाचा एक दगड तींत भcन ठे1वला व आपण चालूं

लागला. मि'छं)नाथ?ह मागून तांतडीन� शौचाहून आ�यानंतर चालूं लागला. गोरA बराच लांब गे�यावर

गुc मागून येत होता. ,याची वाट पहात 1वसांवा घेत बसला, इतयांत एक 1वहIर ,याच ेनजरेस पडलI.

तींत ,यान� Oनान केल�, मीननाथास Oनान घातल� व �न,यकम. उरकून घेत आहे तो मि'छं)नाथ जवळ

आला आGण पूव.वत ्’येथनू पुढ� कांहIं भय वगैरे नाहIं ना ?’ अस� 1वचाcं लागला. ,यावर ’भय होत� त� माग�

रा?हल�, आतां काळजी न वाहतां OवOथ असाव�’ अस� गोरAनाथान� उ,तर ?दल�.

अशा उडवाउडवी'या गो�टI जेPहां गोरख सांगू ंलागला तेPहां मि'छं)नाथ चWकत झाला.मग ,यान�

आपणांस वीट 3मळा�याची हक&कत सांUगतलI व �तला कोणी चोरटे येऊन लुटून नेतील, हI मोठa मला

Page 68: Navnath

धाOती आहे, 2हणून बोलला. त� ऐकून गोरA 2हणाला, अशा-वत 1व,त आतां आप�याजवळ नाहIं 2हणून

भय देखील नाहIं ! ह� ऐकून कांहIं तरI दगा झा�याची क�पना मि'छं)नाथा'या मनांत उxवलI व ,यास

तळमळ लागलI. तेPहां गोरAान� मि'छं)नाथाचा हात धरला आGण उभयतांनीं आपाप�या झोkया घेऊन

पव.तावर जा:याची तयारI केलI. �नघ:यापूव` झोळी तपासतां झोळींत वीट नाहIं अस� पाहून मि'छं)

गोरAास पु�कळ टाकून बोलला व रडून ,यान� एकच गtधळ केला. ,या दःुखान� तो गडबडां लोळंू लागला व

मोठमोठयान� रडून 1पशा'चासारखा चौफेर Wफcं लागला. ,यान� गोरAास नाहIं नाहIं त� बोलून शवेटIं �नघून

जा. तtड दाखवूं नको, इतक� सु>ां सांUगतल�.

मि'छं)नाथाचे त� काळजास झtबणारे श\द ऐकून देखील गोरA उगाच रा?हला व ,याचा हात धcन ,यास

पव.त3शखरावर घेऊन गेला. जातांना पव.तावर गोरAान� 3स>योगमंD जपून लघवी केलI. ,यामुळ� तो सव.

पव.त सुवण.मय होऊन गेला. मग लागेल �ततक� सुवण. ने:यास ,यान� गुcस 1वनं�त केलI. त� अघ?टत कृ,य

पाहून ,यान� गोरAाची वाहवा कcन ,यास शाबासक& ?दलI आGण ,यास आ3लगंन देऊन पोटाशीं धcन

2हटल�, बाळा गोरAा, तुqयासारखा परIस सोडून सो+याला घेऊन काय कcं ? अशा 4कार'या अनेक उपमा

देऊन मि'छं)नाथान� ,याची पु�कळ वाखाणणी केलI.

गोरAान� गुc'या बोल:याचा तो झtक पा?हला, तेPहां आजपयQत सुवणा.ची वीट कोण,या कारणाOतव जपून

ठे1वलI होती त� मला सांगाव�, असा ,यान� आ/ह ध;रला. तेPहां मि'छं)नाथ 2हणाला क&ं, माqया मनांत

अशी इ'छा होती क&ं, आप�या देशीं गे�यावर साधसुंतांची पूजा कcन एक मोठa समाराधना घालावी. त�

ऐकून तुमचा हा हेत ुमी पुर1वतt, 2हणून गोरAान� ,यास सांUगतल�. मग गोरAान� गंधवा.ODमंD 2हणून

भOमाची एक UचमटI Oवगा.कड ेफ� कलIं; ,याबरोबर UचDसेन गंधव. येऊन नाथास वंदन कcन काय आYा

आहे 2हणून 1वचाcं लागला. तेPहां गोरAान� सांUगतल� क&ं, आणखी कांहIं गंधवाQस बोलाव आGण ,यांना

चौफेर पाठवून बैरागी, सं+यासी, जपी, तपी, संतसाध,ु देव, गंधव., दानव Wक+नर या सवाQस येथ� आणाव�. कां

क&ं, आ2हांस एक टोलेजंग जेवणावळ घालावयाची आहे. मग UचDसेनान� शंभर गंधव. आणून िजकडे �तकड े

पाठ1वल�. त ेगंधव. पु�कळांस आमंDण कcन ,यांस घेऊन आले. नवनाथ, शुiाचाय., द,ताDये, याYवलय,

व3स�ठ, वामदेव, क1पल, Pयास, पराशर, नारद, वाि�मWक, आ?दकcन मु�नगण तेथ� थोडयाच वेळांत

येऊन पोहtचले.

नंतर गोरAनाथान� मि'छं)नाथास सांUगतल� क&ं, भोजनसमारंभास पु�कळ मंडळी जमलI आहे; तरI

तुमची मी माग� मागाQत टाकून ?दलेलI सो+याची वीट आणून देतt, ती घेऊन समारंभ साजरा करावा. यावर

मि'छं)नाथान� ,याच� समाधान केल� क&ं, बाळा तुqयासारखा 3श�य अस�यावर मला यःकि-चत ्सो+याची

वीट घेऊन काय करावयाची आहे ? मग गोरक्ष 2हणाला, सव. यथासांग होईल; पण हा सव. आप�या

कृपेचा 4ताप, मजकडे कांहIं नाहIं, अस� बोलून ,यान� चरणांवर मOतक ठे1वल� व मी सव. PयवOथा लावून

बंदोबOत क;रतt, आपण कांहIं काळजी न क;रतां OवOथ असाव� असे सांUगतल�.

Page 69: Navnath

नंतर ,यान� अ�ट3स>ींस बोलावून ,यां'याकड ेOवयंपाकाच� काम देऊन उंची उंची अनेक पवा+न� तयार

कर:याची आYा केलI व बंदोवOत नीट राहून कांहIं एक +यून न पडू ंदे:याची सत ताक&द ?दलI. मग

,यान� एकंदर कामाची PयवOथा ला1वलI व उ,सवाचा बंदोवOत उ,तम 4कारचा ठे1वला. ,या वेळेस सवाQना

अ,यानंद झाला.

या भोजनसमारंभांत ग?हनीनाथ आले नPहते. 2हणून गोरAनाथान� हI गो�ट मि'छं)नाथास सुच1वलI.

तेPहां मधZुा[मणाकड ेएका गंधवा.स पाठवून पुDासह ,यास घेऊन ये:यास सांग, 2हणजे तो ,यास

आणील, अस� मि'छं)नाथान� गोरAास सांUगतल�. ,यावcन गोरAनाथान� UचDसेनगंधवा.स सव. व,ृतांत

कळ1वला व ,या'या अनुमतीन� एक पD 3लह1वल�. त� ,यान� सुरोचन नामक गंधवा.जवळ ?दले. ते ,यान�

कनकUगरIस जाऊन ,या मधZुा[मणास ?दले व इकडील स1वOतर मजकूर सांUगतला. मग तो Zा[मण

मोठया आनंदान� मुलास आGण ग?हनीनाथास घेऊन �नघाला, तो मजल दरमजल करIत करIत

गभा.?)पव.तीं येऊन पोहtच�यावर ,यान� ग?हनीनाथास मि'छं)नाथा'या पायांवर घातले. ,या वेळेस ,याचे

वय सात वषा.च� होत.े मि'छं)नाथ मुलाच ेमुके घेऊं लागला. ,या नंतर हा ग?हनीनाथ करभजननारायणाचा

अवतार अस�याचे ,यान� सवाQस �नवेदन केल�.

,या वेळीं शंकरान� मि'छं)नाथास सांUगतल� क&ं, आ2हास पुढ� अवतार Rयावयाचा आहे, ,या वेळीं मी

�नविृ,त या नांवान� 43स>ीस येईन व हा ग?हनीनाथास अनु/ह करIल; याOतव यास अनु/ह देऊन सकल

1व8यांम]य� 4वीण कराव�. ह� ऐकून मि'छं)नाथान� गोरAनाथाकडून ग?हनीनाथास लागलाच अनु/ह

देव1वला. तस�च संपूण. देवां'या समA ,या'या मOतकावर आपला वरदहOत ठे1वला हा समराधनेचा

समारंभ एक म?हनाभर सतत चालला होता. मग गोरAान� कुबेरास सांUगतल� क&ं, तूं हा सुवणा.चा पव.त

घेऊन जा आGण [या'या मोबदला आ2हांस अमोल वOD�-भूषण� दे; 2हणजे तीं सव. मंडळीस देऊन रवाना

करतां येईल. ह� भाषण ऐकून कुबेरान� येथील धन येथ�च असूं 8या. आYा कराल ,या4माण� वODालंकार मी

घेऊन येतt. मग ,यान� वODांचीं ?दडं� व तरहे्तरहे्च ेपु�कळ अलंकार आणून ?दले. तीं वOD� भूषण� सवाQना

?दलIं; याचकांना )Pय देऊन ,या सवाQ'या इ'छा तBृत के�या व मोठया स+मानान� सवाQची रवानगी कcन

?दलI.

समारंभ झा�यावर उप;रA वसूसमागम� मीननाथास 3सहंल8वीपास ,या'या �तलो,तमा मातो�ीकड े

पाठवून ?दल�. ,यान� मीननाथास �तलो,तमे'या Oवाधीन केल� व मि'छं)नाथाचा सारा व,ृतांत �तला

सांUगतला. तेPहां मि'छं)नाथा'या भेटIची �नराशा झा�यामुळ� �त'या डोkयांस पाणी आले. त� पाहून एक

वेळ तुला मि'छं)नाथ भेटेल, तूं कांहIं Uचतंा कcं नको, अस� सांगून उप;रAवासु आप�या Oथानीं गेला. मग

ती मुलावर 4ी�त कcन आनंदान� रा?हलI.

Page 70: Navnath

इकड ेगभा.?)पव.तावर ग?हनीनाथास अrयास कर1व:याक;रतां गोरA व मि'छं)नाथ रा?हले. उमाकांत?ह

तेथ�च होते. ,या सुवण. पव.तावर अm-याODाची योजना कcन कुबेर आप�या Oथानीं गेला. अm-याODा'या

योगान� सुवणा.चा वण. झांकून गेला; परंतु ,या पव.तावर शंकर रा?हले. ते अ8या1प तेथ�च आहेत. ,यास

’2हातारदेव’ अस� 2हणतात. ,या'या पि-चमेस का�नफनाथ रा?हला; ,यान� ,या गांवाच� नांव मढI अस�

ठे1वल�. ,या'या दsAणेस मि'छं)नाथान� वस�त Oथान केल�. ,या'या पूवoस जालंदरनाथ रा?हला. ,याच

पव.ता'या पलIकड ेवडवानळ गांवीं नागनाथान� वOती केलI. 1वटे गांवांत रेवण3स> रा?हला.

गभा.?)पव.तावर वामतीथ` गोरAनाथ रा?हला. ,यान� तथे�च ग?हनीनाथाकडून 1व8याrयास कर1वला. एका

वषाQत तो सव. 1व8य�त �नपुण झाला. नंतर ,यास मधZुा[मणांकड ेपाठवून ?दल�. पुढ� ,या ?ठकाणीं बहुत

?दवसपयQत राहून शके दहाश� या वष� ,यांनीं समाUध घेत�या.

कबरI'या घाटा'या समाUध बांध:याचा मुvय मुhा हाच होता क&ं, पुढ� यवनराजाकडून उप)व होऊं नये.

एकदां औरंगजेबबादशहान� [या समाUध कोणा'या आहेत 2हणून 1वचार�यावcन लोकांनीं ,यास सांUगतल�

क&ं, तुम'या पूव.जां'या आहेत. मठांत का+होबा; पव.ती; मि'छं), ,या'या पूवoस जालंदर, ,या'या पलIकड े

ग?हनीनाथ अस� ऐकून ,यान� तीं नांव� पालटून दसुरIं ठे1वलIं, तीं अशीं : जानपीर अस� नांव जालंदरास ?दल�.

गैरIपीर ह� नांव ग?हनीनाथास ठे1वल�. मि'छं)ाच� मायाबाबलेन व का�नफाच� का+होबा अशी नांव� ठेवून तेथ�

यवन पुजारI ठे1वले. क�याण कलयुगीं बाबाचतै+य यांची समाUध होती, पण त� नांव बदलून राववागशर

अस� नांव ठे1वल�. गोरA आप�या आ�मीं सटPयांस ठेवून तीथ.याDसे गेला.

भत.रIची ज+मकथा, ,याच� बालपण व आईबापांचा 1वयोग

एके ?दवशीं सांयकाळी सूया.ची व ऊव.शीची नजरानजर होऊन सूया.स कामान� Pयापून टाWक�यामुळ�

वीय.पात झाला. त� वीय. आकाशांतून पडतांच वारय्ान� ,याच ेदोन भाग झाले. ,यांपैक& एक भाग

लोमेशऋषी'या आ�मांतील घटाम]य� पडून ,यापासून अगOतीचा देह उBत+न झाला. दसुरा भाग

कौ3लकऋषी'या आ�मास आल. ,या वेळेस तो 3भAा मागावयास बाहेर जात होता. तो आपल� 3भAापाD

अगंणांत ठेवून दार लावीत होता. इतया अवकाशांत त� वीय. ,यांत येऊन पडल�. ह� ऋषी'या पाहा:यांत

आल�. ,या वेळीं ह� वीय. सूया.च� आहे, अस� तो समजला. तीन हजार एकश� तीन वष. लोट+यांनतर

धमृीननारायण या पाDांत संचार करIल; याOतव ह� नीट जपून ठेवल� पा?हजे, असा 1वचार कVन ,यान� त�

3भAापाD नीट जपून ठेवल�.

[या गो�टIस बहुत वषo लोट�यानंतर पुढ� क3लयुग सुV झाल�. नंतर ,या ऋषीन� त� पाD मंदराचळा'या गुह�त

तtडाशींच नेऊन ठे1वल� आGण आपण �नघून गेला. पुढ� कलIची तीन हजार एकश� तीन वष� लोट�यानंतर

8वारकाधीशान� धमृीननारायणा'या अवताराम]य� ,या पाDांत संचार केला. तो गभ. ?दवस�?दवस वाढत

Page 71: Navnath

जाऊन नऊ म?हने पूण. भरतांच पुतळा तयार झाला. तो ,यांत सामावेना, तेPहा ,या पाDाचीं दोन शकल�

झालIं. ,यांतल� मूल सूया.4माण� दैदIBयमान होत�; पण रडून आकांत करIत होत�.

,याच संधीस कांहIं ह;रण� तेथ� चरावयास आलIं. ,यांत एक ह;रणी ग3भ.णी होती ती चरत तेथ� जाऊन 4सूत

झालI. �तला दोन बाळ� झालIं; परंत ुती माग� पाहंू लागलI तेPहां �तला तीन बाळ� ?दसलI. तीं �त+हI मुल�

माझींच असा �तला भास झाला. मग ती ,यांस चाटंू व हंुगूं लागलI. ती दो+हI हरण� Bयावयास लागलI, पण

�तसरय्ास Bयावयाच� कस� त� मा?हत नPहत�. [यामुळ� त� टकमक पाहंू लागल�. परंतु �तन� युित4युतीन�

Oतनपान करवून ,या मुलIच� सरंAण केल�. पुढ� कांहIं ?दवसांनी मूल रांगूं लागल�. �त+हI मुल� एके ?ठकाणीं

ठेवून ती ह;रणी चरावयास जात असे, तरI �तचा सव. जीव मुलांवर होता. ती घडोघडी येऊन ,यांस पाहून

पु+हां चरावयास जाई. या4माण� तीन वषo लोटलI. मग तो ह;रणाम]य� जाऊन झाडपाला खाऊं लागला तो

�नरंतर आप�या आई मागे राहIं. अशा रIतीन� ,यान� �त'या संगतीन� पांच वष. काढलI.

एके ?दवशीं तीं चौघ� चरत चरत मागा.वर आलIं असतां ,या वाटेन� एक भाट आप�या ODीस घेऊन जात

होता. ,यान� ह� मूल पा?हल�. ,या भाटाच� नांव जय3सगं व ,या'या ODीच� नांव रेणुका अस� होत�. तीं उभयतां

एकमतान� वागत. ,यांनी सूया.4माण� तेजOवी असा तो मुलगा तेथ� पाहून, अशा सुकुमार व OवVपवान ्

मुलास आईबापांनीं अर:यांत सोडून ?द�यामुळ� ,या मुला1वषयीं ,या'या मनांत नाना4कारे 1वचार येऊं

लागले. जय3सहंास पाहून ह;रणी पळून जाऊ लागलI व �त'यामागून तो मुलगा?ह धांवत जाऊं लागला.

परंत ुजय3सहंान� ,यास ध;रल�. नंतर तो ,यास 2हणाला मुला, 3भऊं नको. तुझीं आईबाप� कोठ� आहेत तीं

मला सांग. मी तुला तुqया घरIं नेऊन ,यां'या Oवाधीन करतो. परंत ुत� रडून हंबVन आकांत कVं लागल� व

मुलगा मनु�या'या हाती सांपड�यामुळ� ,या ह;रणीस?ह परम दःुख झाल�. �तला मनु�या'या भयान� जवळ

ये:यास ?हमंत होईना. 2हणुन लांबूनच ती हंबरडा फोडू ंलागलI.

जय3सहं भाट मुलास 2हणाला, मुला ! तू ंरडून असा कां आकांत कVन घेत आहेस ? तुझीं आईबाप� कोठ�

आहेत, मला सांग, मी तुला ,यां'या Oवाधीन क;रतt. पण मुला'या तtडून एक श\दसु>ां �नघेना. तो \यां

\यां कVन रडत होता. मग मुका असेल अस� जय3सगंास वाटल�, 2हणुन तो ,यास हातां'या खणुा कVन

1वचाVं लागला. परंत ु,या ,यास समजत नस�यामुळ� तो कांहIंच उ,तर देईना. सरतेशवेटIं ,यान� ,या

मुलास आप�या घरIं घेऊन जा:याचा �न-चय केला. मग तो ,यास खां8यावर घेऊन जाऊं लागला. तो

मुलगा ओरडून ह;रणीस हांक मारIत होता व ती पाठaमागून येत होती. पण मनु�या'या भीतीन� ती जवळ

येईना. [यांतल� वम. जय3सगंास काय त� कळेना. ती ह;रणी जय3सगंा'या मागून ओरडत जातच होती. ती

बरIच लांबपय.त गेलI, तेPहां ?हच� पाडस रानांत चकुल� असेल, 2हणुन हI रडत आहे अस� जय3सगंाला वाटून

तो मुलास घेऊन चालता झाला.

Page 72: Navnath

मुलास घेऊन जय3सगं जात असतां, सांयकाळ झा�यावर एका पदरहनी गांवांत वOतीस रा?हला. ,यान� तो

मुलगा आप�या बायको'या Oवाधीन केला. पुढ� मुलास हळूहळू ह;रणीचा 1वसर पडत चालला. ,याला थोड�

खाण�, 1पण�, बोलण�, चालण�, उठण� बसण� ह� सव. कळंू लागल�.

अशा रIतीन� तो भाट Wफरत Wफरत काशीस गेला. तेथ� भागीरथीच� Oनान कVन 1व-वे-वराच� दश.न

घे:यासाठaं देवालयांत गेला. बरोबर मुलगा होता. दश.न घेत असतां 3लगंातून श\द �नघाला क&ं, 'याव� भत.रI

! तु2हI अवतार घेऊन 4कट झालांत, फार चांगल�.' ह� शंकराचे श\द ऐकले. त� ऐकून हा मुलगा अवतारI

अस�याबhलची क�पना जय3सगंा'या मनांत आलI व हा आप�या पूव.पु:याई'या योगान� आपणांस 4ाBत

झाला आहे अस�?ह ,यास वाटल�. मग 3शpबरास गे�यावर ,यान� हा सव. 4कार कांतसे �नवेदन केला व

आजपासून [याच� भत.रI नांव ठेवून याच� पुDा4माण� पालन कर, हI अलrय जोड आपणांस 4यतन्ावांचनू

कम.धम.संयोगान� 4ाBत झालI आहे, असे सांUगतल�.

'याव� भत.रI' 2हणुन शंकरान� कां 2हटल�, अशी कदाUचत कोणी क�पना काढIल. तशी हांक मार:याच� कारण

अस� क&ं, ,याचा ज+म भत.रIम]य� झाला 2हणुन शंकरान� ,याच नांवान� ,यास हांक मारलI. असो,

शंकरा'या देवालयांतला व,ृतांत जय3सगंान� रेणुकाबाईस कळ1व�यानंतर �तला परमानंद झाला. ,या

?दवसापासुन तीं उभयतां ,यास भत.रI अस� 2हणूं लागलI. ,यांस पुD नस�यामुळ� ,यांची भत.रIवर अ,यंत

4ी�त जडलI. तीं ,याच� लालनपालन उ,तम 4कार� करIत. ,यास?ह आनंद होऊन तो ,यांशीं ,यां'या

मना4माण� वागे. ,यांस हा मुलगा 4ाBत झा�यान� अ�तशय हष. झाला होता. परंतु ,या मुला'या आईबापांस,

तो चकु�यामुळ� परम दःुख होत असेल, तीं [याचा तपास करIत असतील, व आपलI भेट झा�यास ,यास

आपणांपासून घेऊन जातील, अशी शंका ,यां'या मनांत वारंवार येई. मग ती ,याच AेDांत राहून 3भAा

मागुन आपला उदर�नवा.ह कVं लागलI.

भत.रIस संपूण. राजयोग होता. तो गांवांतलI मुल� जमवून अनेक 4कारच ेखेळ खेळतांना आपण राजा बनून

दसुरय्ांस कामदार करI. अ-व, पायदळ, मंDी आ?दकVन सव. मुलांस �नर�नराळे वेष देऊन तो राजा'या

OवारIचा हुबेहुब थाट आणीत असे. जसजसा योग असेल तशतशीं ,या'या हातून कृ,य� घडत.

एके ?दवशीं काठaच ेघोड ेकVन खेळत असतां भरधांव पळत व तtडान� हो हो 2हणत आGण ,यांची पाठ

थोपटIत, ते गांव सोडून अर:यांत गेले. तेथ� खेळतांना भत.;रस ठ�च लागून तो उलथनू खालI पडला. अगदI

बेशु> झाला. ,यान� जेPहां डोळे पांढरे केले तेPहां मुल� 3भऊन पळून गेलIं व हा आतां मेला व भूत होऊन

बोकांडीस बसेल आGण आपणांस खाऊन टाक&ल अस� 2हणुं लागलI. मग सव. मुल� तेथनू पळून

भागीरथी'या कांठaं जाऊन 1वचार कVं लागलIं क&ं, भत.रI भूत होऊन गांवांत ?हडंले व आपणांस खाऊन

टाक&ल, [याOतव आतां आपण बाहेर जाऊं नये. fयान� ,यान� आपप�या घरIंच खेळाव�. असा तीं आपसांत

1वचार कVन घरIं गेलIं.

Page 73: Navnath

इकड ेभत.रI अगदIच बेशु> होऊन �न-च�ेट पडला. ,याच� सवाQग दगडाने ठेचनू गे�यामुळ� अगंांतून रत

�नघाले होत�. सव. 4कार सूया.न� पा?हला व ,यास पुDमोहाOतव कळवळा आला. त,Aणीं ,यान� भूतलावर

येऊन, 4ेमान� मुलास उचलून पोटाशीं ध;रल�. नंतर भागीरथीचं उदक आणुन ,यास पाजल� व सावध केल�.

मग कृपाh�टIन� ,या'याकड ेपाहतांच ,याचा देह पूव`4माण� झाला. इतक� झा�यावर सूया.न� 1व4ाचा वेष

घेतला आGण भत.रIस घरIं आणून पtच1वल�. येतांना वाट�त भत.रIस पोरांनीं ओळखून तो भुत होऊन आला,

अस� तीं ओरडू ंलागलI आGण 3भऊन घरोघरI जाऊन लपून रा?हलI.

सूया.न� भत.रIस घरIं नेऊन रेणुके'या Oवाधीन केल�, तेPहां ती ,यांची 1वचारपूस कVं लागलI. तो तेजःपुंज

Zा[मण पाहून �तन� ,यास आसनावर बस1वल� आGण 2हटल�, महाराज ! तु2हI अ�त ममतेन� या मुलास

घेऊन आलां आहां, ,याअथ` आपण कोठून आलां व आपल� नांव काय ह� सव. मनांत काडीभर सु>ां संशय न

आGणतां सांगाव�. तेPहां सूय. 2हणाला, मी या मुलाचा बाप आहे; 2हणुन ममतेन� मी [यास तुजकड ेघेऊन

आलt आह� व मीं तुला या मुलास अ:ंतकरणपूव.क अप.ण केल� आहे. [याOतव तू ंमनांत कोण,या?ह 4कारची

आकांAा आGण�यावांचनू [याच� संगोपन कर. त� ऐकून, तु2हIं याच ेजनक कसे, अस� रेणुकेन� 1वचार�यावर

तो 2हणाला, मी 1व4वेषान� तुजकड ेआलt आह� 2हणुन तुं मला ओळखल� नाहIंस. सुय. 2हणून देव 2हणतात

तो मी. अस� सांगून मुळापासून भत.रIची कथा सांगून ,याच� ह;रणीन� संगोपन कस� केल� व तो ,यां'या हातीं

कसा आला हा सव. सा8यंत व,ृतांत सांUगतला. शवेटIं तो �तला 2हणाला, हा मुलगा आप�याच पोटचा आहे

अस� मानून �नधा.Oतपन� तूं याच� संरAण कर. हा पुढ� मोठमोठालIं कृ,य� कVन लौWककास चढेल. तुझ� भाbय

उदयास आल� 2हणून हा तलुा 4ाBत झाला. अस� �तला सांगून 1व4वेषधारI सूय. �नघून गेला.

[या वेळेस �तचा नवरा जय3सगं घरIं नPहता. तो येतांच �तन� ह� वत.मान ,यास सांUगतल�; त� ऐकून ,यास?ह

परमानंद झाला. ,या'या संशयाची �नविृ,त झालI. मग ,याच� ,यावर पूण. 4ेम बसल�. मुलाच� वय सोळा

वषा.च� होईपयQत ती काशींत रा?हलI. पुढ� मुलांच� लbन कर:याचा 1वचार मनांत आणून तीं आप�या गांवीं

जा:यासाठaं काशीहून �नघालI. तt मागा.त अर:याम]य� चोरांनी जय3सगंास ठार माVन व ,याजवळच� सव.

)Pय लुटून त ेचालते झाले. पतीच� दःुख दःुसह होऊन रेणुका?ह गत4ाण झालI. मग भत.रIन� उभयतांना

अिbन देऊन दहन केल�. तो �नराU�त होऊन शोकसागरांत बुडून गेला. ,यास शोक आवरेना व �नराU�त

झा�या मुळ� तो अनेक 4कार'या 1ववंचन�त पडला.

,या वेळीं कांहIं PयापारI Pयापारासाठaं ,याच मागा.न� जात होत ेत ेभत.रIस पाहून ,या'यापाशीं गेल�. ,यांना

,याची दया आलI आGण ,यांनीं ,यास 1वचार�यावVन भत.रIन� ,यास सव. 4कार �नवेदन केला. मग ,यांनी

,यास बोध केला क&ं, 4ार\धीं होत� तस� झाल�, आतां तु ंरडून कपाळ फोडून घेतल�स तरI तीं आतां पु+हां परत

येणार नाहIंत. [या रIतीचा ,यास पु�कळ बोध कVन ते ,यास आप�याबरोबर घेऊन गेले, त े,यास

अ+नवOD देत व तो?ह ,यांच� कामकाज करI. अस� कांहIं ?दवस लोट�यावर Pयापारय्ां'या सहवासान� ,यास

आप�या दःुखाचा थोडाथोडा 1वसर पडत चालला पुढ� ते कांहIं ?दवसांनीं अवंतीनगरI येऊन पोचले.

Page 74: Navnath

भत.रIनाथाच� Pयापारय्ाबरोबर गमन; सुरोचन गंधवा.ची कथा.

माग�या अ]यायांत सांUगत�या4माण� भत.रIनाथ Pयापारय्ां'या समागम� अवंतीनगरास आ�यानंतर त े

एका गांवाजवळ उतरले. तेथ� माल नीट रचनू ठेवून सारे एके ?ठकाणीं अिbन पेटवून शकेत बसले. इतयांत

तेथ� कांहIं को�हे आले आGण को�हाळ कVन ,यांनीं अस� सुच1वल� क&ं, Pयवसायी हो ! या अशा �नधा.Oत

िOथतींत बसून न राहतां सावध असा, तु[मांवर चोरटे येऊन धाड घाल:या'या 1वचारांत आहेत व ते

तु2हांस हाणमार कVन सव. )Pय घेऊन जातील. अशी सूचना देऊन को�हे �नघून गेले.

पूव` भत.रI -वापदांम]य� रा?हला अस�यामुळ� ,यास जनावरांची भाषा चांगलI येत होती. हा को�हांनीं

सांUगतलेला संदेश आपण Pयापारय्ांस सांगून सावध कराव�, असा भत.रIन� 1वचार कVन चोर लुटावयास

येणार आहेत, हI गो�ट ,यांस सांUगतलI. को�हांची भाषा मला समजते व ते भtकत असतां ज� सांगत होत.े

त� सव. मी लAपूव.क ऐकून तु2हांला सांगून अगोदरच सूचना केलI आहे, अस� तो Pयापारय्ास 2हणाला. [या

भत.रI'या बोल:यावर 1व-वास ठेवून, ,यांनीं आप�या मालांची नीट लपवालपवी केलI व हातांत शOD�

घेऊन व चांगला उजेड कVन सव.जण पाहारा कVं लागले. इतक� च केवळ नPह�, तर ते मोJया सावधUगरIन�

व शौया.न� आपल� संरAण कर:यास तयार झाले. इतयांत ,यां'यावर चोरांची धाड येऊन पडलI; परंतु

Pयापारय्ांनी शODांचा मारा चाल1व�यामुळ� चोरांच� कांहIएक न चालतां ते जज.र होऊन पळून गेले. तरIसु>ां

ते PयापारI गाफ&ल न राहतां मोJया सावधUगरIन� राDभर जागत रा?हले होत.े

पुढ� दIड 4हर राD रा?हलI असतां, पु+हां को�हांनीं येऊन कुहI केलI, तेPहां को�हे आतां काय बोलले 2हणुन

Pयापारय्ांनी भत.रIस 1वचारल�. तेPहां तो 2हणाला, शंकरान� fयास वर ?दलेला आहे. असा एक राAस उ,तर

?दशकेडून दsAण ?दशकेडे जा:याक;रतां येत आहे. तो महाबला�य आहे. ,या'यापाशीं तेजOवी अमोल

अशीं चार रतन्� आहेत. ,यास जो मारIल ,यास हा अलrय लाभ होईल आGण ,यास मार�यानंतर ,या'या

रताचा ?टळा गांव'या दरवाजास व आप�या कपाळास जो लावील तो अवंती ( उfजेनी ) नगरIचा

साव.भौम राजा होईल. Pयापारय्ांस भत.रI हI मा?हती देत होता ,यांच वेळेस कम.धम.संयोगान� 1वiम तेथनू

जात होता. ,यान� ह� भत.रIच� सव. भाषण ऐकून घेतल� व लागलाच तो हातांत शOD घेऊन राAसास

मारवयास �नघाला. ,या राAसाचा मूळ वतृांत असा क&ं, पूव` हा UचDमा या नांवाचा एक गंधव. होता. एके

?दवशीं तो शंकरा'या दश.नाक;रतां कैलासास गेला, ,या वेळेस शंकर व पाव.ती सtग~यांनीं खेळत बसलI

होतीं. तो ,यां'या पायां पडला व शंकरा'या आYेन� ,यां'याजवळ बसला. कांहIं वेळान� एक डाव शंकरावर

आला व दाना1वषयी शंकर व पाव.ती [यां'या 2हण:यांत फरक पडला. तेPहां दोघांत बराच वाद होऊन दान

काय पडल�, ह� ,यांनीं ,या गंधवा.स 1वचारल�, ,यान� 3शवाचा पA धVन अठरा पडले 2हणुन सांUगतल�. परंत ु

,या वेळेस खरोखर बारा पडले होत.े पण शंकराची मज` 3मळ1व:याक;रतां गंधवा.न� खोट� सांUगतले,

,यामुळ� भवानीस राग आला. ती ,यास 2हणालI, गंधवा. ! तूं खोडसाळ आहेस. अस,याचा अगंीकार कVन

सांबाकडच� बोलतोस, तOमात ्तू ंम,ृयुलोक&ं राAस होऊन राहा. असा पाव.तीचा शाप 3मळतांच तो थराथरां

Page 75: Navnath

कापूं लागला. ,यान� शंकरा'या पायां पडून 1वनं�त केलI क&ं, देवा ! आपला पA Oवीकार�यान� मी शापब>

झालt; आतां माझी वाट काय ? अस� 2हणुन तो ढळढळां रडू ंलागला. तेPहां शंकरास दया येऊन तो

2हणाला, गंधव.नाथ ! पाव.तीन� शाप ?दला ह� खर�; पण तूं कांहIं Uच,ंता कVं नको. सुरोचन गंधवा.स इ+)ान�

शाप ?दलेला आहे, ,यास जो पुD होईल तो शOD4हार कVन तुझा 4ाण घेऊन राAसदेहापासून तुला

सोडवील. तेPहां मला मार�यान� ,यास लाभ कोणता व माझ� व,ृत ,यास कस� व कोण,या रIतीन� लागेल, ह�

कळ�यास बर� पडले 2हणुन गंधवा.न� 2हट�यानंतर शंकरान� सांUगतल� क&ं, तुला माcन तुqया रताचा

?टळा कपाळीं ला1व�यानंतर ,यास साव.भौमपद 4ाBत होऊन तो सदासव.दा 1वजय 3मळवीत जाईल. तुझी

मा?हती ,यास भत.रIनाथा'या मुखान� लागेल ! तो भत.रI धमृीणनारायणाचा अवतार होय. ह� ऐकून गंधवा.स

समाधान वाटल�. मग तो राAसाचा देह धVन म,ृयुलोक&ं आलां.

सुरोचन गंधवा.ला इ+)ान� कोण,या अ+यायाOतव शाप ?दला, यां1वषयी मूळ कथा अशी आहे क&ं, एके

?दवशीं अमरावतीस इ+) सभ�त असतां तेथ� गंधव. आ?दकVन मंडळी आपाप�या Oथानीं बसलI होती.

अBसरांच� न,ृयगायन चालल� होत�. ,या सभ�त बसले�या मेनका, �तलो,तमा इ,या?द अ,यंत OवVपवान ्

अBसर पाहून सुरोचन मो?हत होऊन भरसभेमधनू एकदम उठला व मेनकेचा हात धVन �तचे Oतन मद.न

कVं लागला. अशी अमया.दा होतांच इं)ास राग आला. ,यान� ,याची पु�कळ �नभ.,स.ना केलI व ,यास शाप

?दला क&ं, तूं यि,कUचतहI शरम न बाळगतां एकदम ह� द�ुकम. करावयास 4व,ृत झालास; असा तू ंद�ुट

अस�यान� Oवगा.पासून पतन पावून म,ृयुलोक&ं गाढव होऊन राहा. असा शाप 3मळतांच तो पतन पावला.

परंत ुया वेळीं ,यान� इं)ाची 4ाथ.ना केलI क&ं महाराज अमरनाथ, मला आतां उःशांप 8यावा. मजकडून होऊं

नये असा अपराध घडला खरा; पण मला माqया अपराधाची कृपा कVन Aमा करावी. अशी ,यान� Oतु�त

कVन इं)ास मोठेपणा ?दला. तेण�कVन ,याच� अतंःकरण )वून ,यान� ,यास उःशाप ?दला क&ं, तूं बारा

वषाQनीं पुनः परत आप�या Oथानास येशील. परंत ुतुला सांगतt त� ऐक, 3मUथला नगरI'या स,यवमा.

नामक राजा'या क+येशीं युित4युतीन� तूं 1ववाह कर. पुढ� 1व�णूसारखा तेजःपुंज मुलगा 1वiम तुqया

पोटIं येतांच तूं मुत होशील व पूव.वत ्गंधव. होऊन Oवगा.स येशील. या4माणे इं)ान� उःशाप देतांच तो

Oवगा.हून पतन पावून 3मUथले'या रानांत गाढव होऊन रा?हला. ,या गांवात कमट 2हणुन एक कंुभार होता.

तो गाढवां'या शोधासाठaं अर:यांत गेला असतां तेथ� 3मळालेलI सव. गाढव� ,यान� हांकून आप�या घरIं

नेलIं. ,यांतच ह� शाप 3मळालेल� गाढव होत�. पुढ� कांहIं ?दवसानीं तो द;र)I झाला; तेPहां शाप 3मळालेल�

गाढव ठेवून बाक&ंची सव. गाढव� ,यान� 1वकून टाWकलI.

तो गाढव तेथ� एकटाच रा?हला असतां दोन 4हर राDीस कंुभारास उhेशून 2हणूं लागला क&ं, स,यवमा.

राजाची क+या मला बायको कVन दे. गोJयांतुन असा मनु�यासारखा आवाज ,यास �न,य ऐकंू येई. पण

कंुभारान� घराबाहेर येऊन पा?ह�यावर ,यास तेथ� मनु�य ?दसत नसे. असा तो अनेक वेळां फसला. गाढव

बोलत अस�याची क�पना ,या'या मनांतच येईना.. एकदां तो [याच संशयांत पडून कांहIं वेळ उभा

Page 76: Navnath

रा?हला. मग आपण याची आतां |ां�त फेडावी, असा गाढवान� 1वचार कVन कमटास आप�याजवळ

बोला1वल� आणी 2हणाला क&ं, स,यवमा. राजाची क+या मला बायको कVन दे. ह�च मी तुला �न,य सांगत

असतो. [यांत संशयाच� कांहIंच कारण नाहIं. कस�?ह कVन माझ� इतक� काम कर. ह� ऐकून तो कंुभार खोल

1वचारांत पडला व ,या'या मनांत भी�त उBत+न झालI. कारण, हI अघ?टत गो�ट कोणापाशीं बोलता

येईना. जर हI गो�ट बाहेर फुटलI तर राजा मला 3शAा करIल. हा गाढव असतां राजाचा जांवई होऊं पाहतो

हI गो�ट घडले तरI कशी ? [याचा प;रणाम चांगला होणार नाहIं. याOतव आतां येथनू �नघून दसुरय्ा

राfयांत राहावयास जाव� ह� चांगल� , असा 1वचार ,या कंुभारान� कVन �नघ:याची तयारI केलI. दसुरे ?दवशी

सकाळीं हा सव. 4कार ,यान� आप�या ODीस कळ1वला व �तचा?ह cकार 3मळ1वला. परंत ु,या उभयतां?ह

नवराबाको'या मनांत अशी क�पना आलI नाहI क&ं, गाढवास मुळीं वाचा नसते. अस� असतां हा

मनु�यां4माण� बोलतो आहे, याOतव हा गंधव., यA, Wक+नर यांपैक&ंच कोणी तरI शाप/Oत असावा.

मग ,यांनीं ,याच गाढवावर सामानसरंजाम भरला व पळून जात असतां सीमेवर रAकांनीं ,यास 4�तबंध

केला आGण ह� नगर सोडून कां जातां 2हणुन 1वचाVं लागले. पळून जा:याच� कारण सांगाव� 2हणुन

राजसेवकांनीं पु�कळ 4यतन् केला, परंत ुतो व ODी कांहIंच न बोलतां उभीं रा?हलI. कारण हI गो�ट सांगावी

तर राजा 4ाण घेत�यावांचनू सोडणार नाहIं, हI ,यांस मोठa भी�त होती. [यामुळ� रAकांनीं जरI मनOवी

आ/ह केला तरI कांहIं न बोलतां OवOथ राह:याखेरIज दसुरा माग.च ,यांस ?दसेना.

इतयांत कमट कंुभार पळून जात असतां ,यांस आ2हIं पकडुन ठे1वल� आहे, अशी बातमी रAकांनी

स,यवमा. राजास सांUगतलI. ती ऐकून ,यास दरबारांत आण:याचा हूकूम झाला. दतूांनी ,यास राजसभ�त

नेऊन उभ� केल�. ,यास स,यवमा. राजा 2हणाला, माqया राfयांत मी कोणास दःुख होऊं देत नाहIं, अस�

असतां तू ंकां पळून जात आहेस ? तुला कोणत� दःुख झाल� आहे त� मला सांग मी बंदोबOत क;रतt. त� राजाच�

भाषण ऐकून कंुभार 2हणाला, महाराज ! 4जे'या सुखाकड ेआपल� पूण. लA आहे, ह� मी जाणतt, परंत ुमला

ज� दःुख आह� त� माqयान� सांगवत नाहI. त� सांUगतल� असतां माqया िजवास मला धोका ?दसतो. मग

राजान� ,यास आ-वासन ?दल� क&ं, एखा8या अ+यायामुळ� मजकडून शासन होइल अशी तुला धाOती असेल

तर मी तो अ+याय तुला माफ कVन तुqया 4ाणाच� रAण करIन. तूं कांहIं संशय आणूं नको. मी तुला

वचन?ह देतt. अस� बोलून लागल�च राजान� ,यास वचन ?दल� मग ,यान� राजास एके बाजूस नेल� आणी तो

,यास 2हणाला, राजा ! तुझी क+या स,यवती आप�यास ODी कVन दे:याचा ह� माqया गाढवान� धरला

आहे व ह� तो �न,य मजपाशीं मनु�यवाणीन� बोलत असतो. हI गो�ट तुला समज�यानंतर तूं रागावशील, हI

क�पना मनांत येऊन मी येथनू पळून जात होतो.

कमटाच� त� भाषण ऐकून राजास फार आ-चय. वाटल� व ,यान� 1वचार केला क&ं, fया अथ` हा गाढव बोलतो

आहे, ,याअथ` ह� जनावर नसुन कोणी तरI दैवत असल� पा?हजे व कारणपर,व� ,यास पशूचा देह 4ाBत

झाला असावा. असा 1वचार कVन ,यान� कमट कंुभारास सांUगतल� क&ं, या कारणाक;रतां तू ंभय धVन गांव

Page 77: Navnath

सोडून जाऊं नकोस; खशुाल आप�या घरIं जाऊन आनंदान� राहा. मी या गो�टIचा 1वचार कVन व ,या

गाढवाची प;रAा घेऊन ,यास माझी क+या अप.ण करIन. आतां तूं घरI जाऊन गाढवास सांग क&ं, तूं

2हणतोस हI गो�ट मी राजाजवळ का?ढलI होती, परंत ु,याचा अ3भ4ाय असा आहे क&ं, हे सव. 3मUथलानगर

तूं तां\याच� कVन दाखव 2हणजे तो आपलI क+या स,यवती तुला देईल. इतके बोलून राजान� कमटास घरIं

जावयास सांUगतल�.

नंतर तो कमट ODीसह आप�या घरIं गेला. ,या राDी पुनः गाढवान� कमटास हाक माVन लbनाची गो�ट

पूव.वत ्�नवेदन केलI. तेPहां कमटान� ,यास राज'या संकेता4माण� सव. मजकूर सांUगतला नंतर कमट

2हणाला क&ं, राजाचा हेत ूपूण. करावयाच� तुqया अगंी सामuय. असेल तर सव. नगर तां\याच� कर. 2हणजे

स,यवती तुला 4ाBत होईल. त� कमटाच� भाषण ऐकून तो गाढवVपी गंधव. 2हणाला, राजा मोठा बु1>वान ्

अस� ?दसत नाहIं . कारण या कामी ,यान� अगदIं पोत 1वचार केला नाहIं. अरे रतन्खUचत सुवणा.ची नगरI

,यान� मला करावयास सांUगतलI असती तरI मी ती कVन हुबेहुब दसुरI अमरावती ,यास बनवून ?दलI

असती Wकंवा इं)ाची सव. संपि,त ,यास आणून ?दलI असती. ,यान� क�पतVच� आरामवन मागावयाच� होत�

Wकंवा कामधेनू मागावयाची होती. असलI अलrय मागणी मागावयाची सोडून ,यान� ता|मय नगर कVन

माUगतले ! असो ! मी तुqया 2हण:या4माण� आज राDीं तां\याच� नगर कVन देतt, अस� ,या गंधवा.न� कबूल

केल�, तो �नरोप कंुभारान� राजास कळ1वला. तेPहां राजान� गद.भाच� 2हणण� आपणास कबूल अस�याबhल

,याच कंुभाराबारोबर उ,तर पाठ1वल�. त� ऐकून ,या गद.भVपी गंधवा.न� 1व-वक2या.ची 4ाथ.ना करतांच तो

4,यA येऊन काय आYा आहे 2हणुन 1वचाVं लागला. ,यास गंधवा.न� सांUगतल� क&ं, हI सव. 3मUथलानगरI

एका राDींत तां\याची कVन दे, त� कबुल कVन 1व-वकमा.न� त� सव. नगर राDींत तां\याच� कVन टाWकल� व

राजापासून अ,ंयजापयQत सवाQचीं एकसारखीं तां\याची घर� केलIं अस� सांगून व गद.भVपी गंधवा.ची आYा

घेऊन 1व-वकमा. �नघून गेला.

दसुरे ?दवशीं 4ातःकाळीं सव. लोक उठून पाहातात तो, सार� नगर तां\याच� झालेल� ! त� पाहून सारे

आ-वय.चWकत झाले. तो चम,कार पाहून ,यां'या मनांत अनेक 4कारच ेतक. येऊं लागले. राजास माD खणू

पटलI; परंतु [यास आतां क+या ?द�यावांचनु चालावयाच� नाहIंच. जर ?दलI लोक हसतील, असे 1वचार

मनांत येऊं लागले. मग क+या कमटाचे Oवाधीन कVन ,यास गांवातून दसुरIकड ेपाठ1व:याचा 1वचार

कVन ,यान� कंुभारास बोलावून आGणल� व लोक�नदेंचा सव. 4कार ,यांस ऐक1वला. आGण क+या घेऊन देशीं

जा:याक;रतां 4ाथ.ना केलI. ,यान� राजाच� 2हणण� कबूल केल� व सामानसुमान बांधनू जा:याची तयारI

केलI. राDीस जाऊन राजास तस� सांUगतल�.

मग राजान� क+येस बोलावून �तला सांUगतले क&ं, मुलI, तुला मी देवास अप.ण केल� आहे, तर ,याचा

आनंदान� अगंीकार कर. ,यान� सव. नगर तां\याच� कVन टाWकल हा 4,यA अनुभव पहा. यावVन तो गाढव

नसून 4,यA देव अस�या1वषयीं माझी खाDी आहे. आतां तो कोण आहे वगैरे सव. 1वचारपुस तूं कVन घे.

Page 78: Navnath

माqया सांग:याचा अपमान कVं नकोस. नाहIतर माqया कुळास डाग लागेल व तो रागावला तर शाप

देईल. तूं युित4यु,तीन� या गाढवा'या देहापासून ,याची मुतता कVन घे. ,यान� पूव.देह धारण

के�यावर ,या योगान� उभय कुळांचा उ>ार होईल. आतां 4फुि�लत अतंःकरणान� कमटा'या घरIं जा. त�

बापाच� 2हणण� स,यवतीन� आनंदान� कबुल केल�.

नंतर राDीं क+येस घेऊन राजा कंुभारा'या घरIं गेला. कमटान� बोटा'या खणुान� जांवई ( गाढव )

दाख1व�यानंतर राजान� ,याच ेपाय धVन 1वनं�त केलI क&ं, महाराज ! हI माझी क+या तु2हांस अप.ण केलI

आहे, ?हच� आतां आपण पालन कराव�. ह� राजाच� भाषण ऐकून गाढवान� सांUगतल�, राजा, तूं महाभाbयवान ्

आहेस 2हणून मी तुझा जांवई झालt. पण तूं माqया देहाकड ेपाहा ! यामुळ� लोक काय 2हणतील ? जो तो

�नदंाच करIल. तरI तू ंभाbयवान ्अस� मी समजतो. नंतर ,यान� आप�याला कोण,या कारणान� इ+)ान� शाप

?दला वगैरे सव. 4कार सांUगतला. तो ऐकून हा सुरोचन गंधव. आहे अस� सम�यावर राजास परमानंद झाला

आGण आपलI मुलगी ,या'या Oवाधीन कVन राजा घरIं गेला. कंुभार?ह तो गांव सोडून रातोरात

अवंतीनगराकड ेजावयास �नघाला.

सुरोचन गंधवा.ची कथा, ,याचा पुD 1वiम, ,या'याकड ेभत.रIनाथाच� आगमन.

तो कमट कंुभार मजल दरमजल करIत, सहकुटंुब सहप;रवार अवंतीनगरIस येऊन पtचला. तेथ� एका

कंुभाराकड ेजागा पाहून pबरह्ाडास रा?हला. तो स,यवतीस आप�या मुलI4माण� पाळी. एके ?दवशीं

स,यवतीन� आप�या पतीस पहावयाच� आहे अस� ,या कमट कंुभारास सांUगतल� व �त'या 2हण:या4माणे

,यान� भेट कVन दे:याच� कबूल केल�. मग राDीं तो गाढवापाशी गेला व ,यास 2हणाला, गंधव. महाराज,

तुम'या 2हण:या4माण� राजान� आपलI क+या तु2हांस अप.ण क&ले ती स,यवती तमुची वाट पाहत आहे व

माqया?ह मनांत तु2हIं उभयतांनी आतां आनंदान� वागाव� असे आहे. ह� कमटाच� भाषण ऐकून गंधव.

2हणाला, लbनाचा मंगल सोहाळा अ8यापपावेतt कोण,या?ह 4कारान� झाला नाहIं, तरI पण असुरI

गांधव.1ववाह कVन स,यवतीचा मी Oवीकार करIन, ह� ऐकून कमट 2हणाला, महाराज ! आपण 2हणतां हI

गो�ट खरI आह� ; परंतु आपण पशू'या देहान� वागत आहां. अशा अवOथ�त मनु�याचा संग होईल कसा ? हा

माझा संशय फेडून आप�या ODीचा अगंीकार करावा. त� भाषण ऐकून गंधवा.न� उ,तर ?दल� क&ं �तला

ऋतुकाळ 4ाBत झाला 2हणजे चौuया ?दवशीं मी माझ� मूळ OवVप 4कट कVन ODीची मनकामना पूण.

करIन; याOतव �तचा चौथा ?दवस मला कळवावा. ह� भाषण ऐकून ,यास परमानंद झाला. ,यान� हI गो�ट

स,यवतीस सांUगतलI, तेPहां �तला?ह आनंद झाला.

पुढ� काहIं ?दवस लोट�यानंतर स,यवती ऋतुOनान होऊन चौथा ?दवस 4ाBत झाला. ,या ?दवशीं कमटान�

जाऊन गंधवा.स सांUगतल�. त� ऐकतांच ,यान� गाढवाचा वेष टाकून सुरोचन गंधव`च� OवVप 4कट केल�. नंतर

,यान� जडावाच ेदाUगन ेघातले व भरजरI पोषाख केला. ,यामुळ� सूया.4माण� लखलखीत तेज पडू ंलागल� त�

Page 79: Navnath

तेजOवीं Vप पाहून कमटाचा आनंद पोटांत मावेनासा झाला. Oवग`'या रतन्ाच� आज 4,यA आप�या घरIं

दश.न झा�यान� आपण ध+य झालt अस� ,यास वाटल�. स,यवती दैववान 2हणून ह� पुcषरतन् �तला 4ाBत

झाल�, असे अनेक m�टांत योजून तो आनंदान� सुरोचना'या पायां पडला व 1वनं�त कVं लागला, महाराज !

मी अYानी आह�. मी द�ुटान� तुमची योbयता न जाणतां तु2हांस बहुत क�ट ?दले; तमु'या पाठaवर ओझीं

घातलIं, वाहनासारखा उपयोग केला व �नद.यपणान� मारल�?ह, तरI मजकडून अYानपण� झालेले अपराध

पोटांत घालून ,यांची Aमा कVन मला पदरांत Rयाव�, अस� 2हणून ,यान� पायांवर मOतक ठे1वल�.

मग कमटान� सुरोचन गंधवा.स हातीं धVन घरांत नेल� व स,यवती ,या'या Oवाधीन कVन �तचा 4�तपाळ

कर:यासाठa 1वनंती केलI. मग ती उभयतां एकांतांत गेलIं. �तन� ,याची षोडशोपचार� पूजा केलI. मग

गांधव.1ववाह कVन उभयतां अ,यंत 4ीतीन� रममाण झालI. ,याच राDीस स,यवतीस गभ.संभव झाला.

गंधवा.न� �तला आपणास शाप ?द�याबhलचा स1वOतर मजकूर �नवेदन केला. शवेटIं तो 2हणाला, हे

स,यवती ! तुला पुD झाला 2हणजे मी Oवग` गमन करIन. तुझा तो पुD मोठा योbयतेस चढेल व 1वiम या

नांवान� साव.भौम राजा होईल. धयै., उदारपणा हे?ह गुण ,या'या अगंीं पूण. असतील व तो शककता. होईल

असं पुDरतन् तू ं4सवलIस 2हणजे मी तुqया ऋणांतून मुत झालt अस� समज. मी शापमुत होऊन तुला

टाकून Oवगा.स गे�यानंतर तूं मज1वषयीं pबलकूल दःुख मनांत आणूं नकोस. ,या पुDापासून तुला अनेक

सुख� 4ाBत होतील. असा �तला बोध कVन पुनः वेष पालटून सुरोचन गंधव. गाढव होऊन रा?हला.

स,यवती1वषयीं लोकां'या मनांत संशय येऊन हI मुलगी कोण आहे, अस� जो तो कमटास 1वचारI. तेPहां तो

,यास सांगे क&ं, हI माझी मुलगी आहे. बाळंतपणासाठaं मी �तला माहेरIं आGणल� आहे. पुढ� नऊ म?हने

भर�यावर उ,तम वेळेवर ती 4सुत होऊन पुDरतन् झाल�. बाराव े?दवशीं बारस� कVन मुलास पाळ:यांत

घालून ,याच� नांव 1वiम अस� ठे1वल�. अOतमान झा�यावर सुरोचन गंधवा.न� गाढवाचा वेष पालटून आपल�

Vप 4गट केल� व घरांत जाऊन ODीपासून मुलास मागुन घेतल� आणी ,याचा मुखच)ं पाहून तो शापमुत

झाला. ,याच वेळीं ,यास आणावयासाठaं इं)ान� मातलIस 1वमान देऊन पाठ1वल�. तो अवंतीस आ�यावर

कमटाकडे गेला. ,या वेळेस सुरोचन परम Oनेहान� मुलाच ेमुके घेत बसला होता. इतयांत मातलI

,या'याजवळ गेला ,यास 2हणाला 'गंधव.नाथ ! तु2हांस ने:यासाठaं इं)ा'या आYेन� मी 1वमान घेऊन

आलt आह�; तर आतां हा पुDमोह सोडून 1वलंब न लावतां 1वमानाcढ Pहाव�. अमरनाथ वाट पाहात बसला

आहे.

मातलIच� त� भाषण ऐकून सुरोचन गंधवा.न� मुलास स,यवती'या हवालI केल� व सांUगतल� क&ं, मी आतां

जातt तू ंयेथ� मुलासह समाधानाने वास कर. तेPहां ती 2हणालI, 4ाणनाथ, मुलाला टाकून तु2हI कसे जातां

? तुम'यासाठaं मी आईबापास व ,यां'याकड े3मळ:यारय्ा सव. सुखांस सोडून या परदेशांत आल�.

तुम'यावांचनू मला कोण आहे, अस� 2हणून ती मोठमोJयान� रडू लागलI. �तन� ,या'या गkयास 3मठa

मारलI. तेPहां ,यान� �तला सांUगतल� क&ं तू ंमुलासमागम� खशुाल आनंदान� राहा. fया वेळेस माझ� तुला

Page 80: Navnath

Oमरण होईल ,या वेळेस मी येऊन तुला भेट देईन. अस� ,यान� �तलाज वचन देऊन �तच� समाधान केल�.

मग मुलाला व स,यवतीला कमटा'या पदरांत घालून ,याची आYा घेऊन गंधव. 1वमानाcढ होऊन

आप�या Oथानीं गेला.

पुढ� 1वiम ?दवस�?दवस वाढत चालला. ,यान� अ�पवयांत चांगलI 1व8या संपादन केलI. पुढ� सोळा वषा.चा

झा�यावर ,यान� राजची भेट घेतलI व दरबारI मंडळींत 1वiमात चांगला Oनेह झाला. राजान� ,यास

गांव'या रखवालIच� काम ?द�यामुळ� पहारा कर:यासाठaं ,याला गांवात Wफराव� लागे. ,या4माण� तो

कामUगरIवर असतां एकदां एके ?ठकाणीं उतरलेले कांहIं PयापारI आपलI मालम,ता राख:यासाठa जागत

बसलेले ,यास ?दसले. ,यांत भत.रIनाथ होता. ,यास पशुंची भाषा समजत होती. ,यान� 4थम को�हे ओरडले

तेPहां चोर येणार आहेत, अस� Pयापारय्ांस सांUगतल�. ,यावVन ,यांनीं सावध राहून चोरांचा मोड केला.

दसुरय्ा वेळीं को�हे भुंकंू लागले तेPहां भत.रI Pयापारय्ांस 2हणाला, उ,तरेकडून दsAणेकड ेजावयास एक

राAस मनु�यावेषान� येत आहे, ,यास माVन ,या'या रतांचा ?टळा गांव'या दरवाजास व आप�या

कपाळास जो लावील तो अवंतीम]य� साव.भौम राजा होईल. ह� भत.रI बोलावयास व 1वiम ,याच समयीं

रO,यान� जावयास एकच गांठ पडलI.

पूव` सांUगत�या4माण� UचDमा गंधव. पाव.ती'या शापान� राAस होऊन Wफरत होता. ,यास शंकराने उःशाप

?दला होता क&ं, सुरोचन गंधव. शापब> होऊन पuृवीवर Wफरेल; ,या'या वीया.पासून जो 1वiम नावांचा पुD

होईल ,या'या हातून तूं मारला जाशील व राAसयोनींतून मुक्त होशील; तोच हा राAस . राAस

मार�यावर तो राजा होईल 2हणुन ज� भत.रIन� सांUगतल�, त� ,याच 1वiमा1वषयीं व ,यान� त� ऐकल�?ह होत�.

तो UचDमा गंधव. राAस झाला होता तरI पण या वेळी मनु�यवेष घेऊन तो उ,तरेकडून दsAणेस जात होता.

इतयांत 1वiमान� ,यास शOD4हार कVन ज3मनीवर पाडल� व ,या'या रतान� वOD� 3भज1वलIं आGण

आप�या कपाळीं एक ?टळा रेGखला. ,याच वेळीं राAसVपी गंधव. शापमुत होऊन लागल�च 1वमान आल�;

,यात बसुन तो जाऊं लागला, ,यास 1वiमान� 1वचारल� क&ं, तूं राAस असतां Oवगा.स जातोस हI गो�ट

नीटशी माqया लAांत येत नाहIं. मग ,यान� ,यास शंकर-पाव.ती'या खेळापासूनचा सा8यंत व,ृतांत

�नवेदन केला आGण मी UचDमा गंधव. आह� अस� सांगून तो Oवगा.स गेला. 1वiमान� राAसाच� 4ेत चांचपून

पा?हल� तt ,या'या मुठaंत चार रतन्� सांपडलI. हI साA पटतांच ,यान� मनांत भत.रIची वाखाणणी कर:यास

आरंभ केला व हा पुcष आप�याजवळ असावा अस� ,या'या मनांत आल�. नंतर राAसा'या रताचा ?टळा

गांव'या दरवाजास ,यान� लावला.

मग 1वiम ,या Pयापारय्ाकड ेपुनः गेला. ,या वेळेस ते सव. भत.रIस म]यभागीं घेऊन जागत बसले होते.

तु2हI कोण वगैरे Pयापारय्ांनीं 1वiमाला 1वचा;रल�.तेPहां 1वiमान� आपल� नांव सांगून तुम'या गो�टIंत

मन रमल� 2हणुन आंत आलt अस� ,यांस सांUगतल�. ,यावर तु2हIं आम'या कोण,या कोण,या गो�टI

Page 81: Navnath

ऐक�या 2हणून Pयापारय्ांनीं 1वiमास 1वचार�यावर तो 2हणाला, माझा पहारा जवळच आहे, ,यामुळ�

तुम'या सव. गो�टI मला ऐकंू आ�या. पण तुम'यावर जी चोरांची धाड आलI �तचा सुगावा तु2हांस पूव`च

कसा लागला याचा शोध कर:यासाठaं मी आलt आह� चोरांचा सुगावा काढ:याची यिुत तुम'याकडून

समज�यास आ2हांस बंदोबOत ठेव:यास ठaक पडले. ते 2हणाले, चोरां'या टोळींत एकंदर Wकती मंडळी

असतील ती नकळे; पण सुमार� शंभर असामी तर आ2हIं पा?हल�, ते चोर ये:या'या पूव� कांहIं वेळ अगोदर

को�हे भुंकत होते, ती ,यांची भाषा आम'याबरोबर जो भत.रI नांवाचा मुलगा बसला आहे ,यास समजत.े

,यान� चोर लुटावयास येणार आहेत ह� आ2हांस सांUगत�यावVन आ2हI सावध रा?हलt होतt. तेPहां

1वiमान� ,यास ( भत.रIस ) पुर� लAांत ठेवल�. मग कांहIं वेळान� तो तेथनू �नघून गेला.

सुमारे घ?टका राD रा?ह�यावर एक जकातदार शौचास जात होता. ,यास 1वiमान� एकांतीं सांUगतल� क&ं,

गांवाबाहेर जे PयापारI आले आहेत ,यां'यापाशीं जकातीचा पैसा तु2हI मागूं नका ,या'याऐवजीं मी

तु2हांस �तBपट रकम देईन. तु2हIं ,यांना तो पैका माफ कVन भत.रI नांवा'या मुलास माqयाकड� घेऊन

याव�. तो माझ भाऊ आहे. तो माqया हवालI कराल तर तु2हांस अतोनात पु:य लाभेल. अशा 4कार�

1वiमान� जकातदाराची 1वनवणी केलI व )PयलोभOतव जकातदारान� वचन देऊन 1वiमाच� 2हणणे कबुल

केले.

पुढ� कचरेIंत आ�यावर जकातदारांन� 3शपाई पाठवून ,या Pयापारय्ांस बोलावून आणल� आGण मालाची टIप

कVन दOतुरI'या पैयाचा आंकडा केला. मग तु2हांम]य� भत.रI नांव कोणाच� आहे 2हणून ,यान�

Pयापारय्ांस 1वचारल�. त� ऐकून Pयापारय्ांनीं भत.रIस बोलावून जकातदारास दाख1वल�. ,यास पाहतांच

,या'या तेजावVन हा कोणी तरI अवतारI असावा, अस� जकातदारास वाटल�. ,यान� Pयापारय्ा'या मुvयास

एक&कड ेनेऊन सांUगतल� क&ं, तुम'याकड ेजकातीचा जो आंकडा येण� आहे; ,याची मी तु2हांस माफ& कVन

देतो; पण तुम'याकड ेजो भत.रI आह, ,यास कांहIं ?दवस आम'याकड ेराहंू 8या. असे बोलून ,यान� ,यास

पु�कळ 4कार� समजावून वळवून घेतल�.

मग Pयापारय्ानीं भत.रIस दोन गो�टI सांगुन ,यास खषू केल� व ऐवज वसूल कVन ,यांतून जकातीची

रकम घे:याबhल जकातदरास सांUगत�यावर भत.रIस जकातदारा'या Oवाधीन केल�. तस�च माल 1वकून

कोणाकड ेकाय येण� रा?हल� आहे. ह� जकातदारास माहIत आहे, याOतव [यां'या माफ. तीन� सारा वसूल कर,

तुला जी मदत लागेल ती हे करतील, असे भत.रIस बजावून व ,यास जकातदाराकड ेठेवून PयापारI �नघून

गेले.

मग जकातदारान� 1वiमास बोलावून आGणल� व ,यास जकाती'या रकमे'या आंकडा दाखवून तो सव. पैसा

भरावयास सांUगतल� तेPहां 1वiमान� आप�याजवळच� एक रतन् जकातीचा ऐवज पटेपयQत ,या'याजवळ

गहाण ठे1वल� आGण सांUगत�य� क&ं, तूत. भत.रIस माqयाकड ेनुसता भोजनास पाठवीत जा. पुढ� हळूहळू

Page 82: Navnath

ओळख पटेल. अस� 1वiमाच� मत पाहून जकातदारान� भत.रे'या देखत 1वiमास सांUगतल� क&ं, आमचा हा

गडी आहे; [याची भोजनाची सोय तुजकड ेकर. तुझी आई Oवयंपाक करIल व 3शधा मी येथनू धाडीत

जाईन. या4माण� ठर�यावर ,याचीं बोलण� 1वiमान� मा+य केल� व भत.रIस घेऊन तो आप�या घरIं गेला.

घरIं ओटIवर चार घटका उभयंतांच ेबोलण� झाल�. मग 1वiमान� राDीं झालेला हा सव. 4कार आईस

सांUगतला, तेPहां �तला अ�त आनंद झाला.

मग पुDा4माण�च भत.रIच� संगोपन कर:यासाठaं 1वiमान� आईस सांUगतल� . भोजन झा�यावर भत.रI

तेथ�च रा?हला. तो जकातदाराकड ेगेला. तेPहां ,यास सांUगतल� क&ं, तू ं1वiमा'याच घरI राहा मला कारण

पडले तेPहां मी तुला बोलावीन. मग भत.रI 1वiमाकडे राहंू लागला, ती दोघ� मायलेक भत.रIवर अ�तशय

ममता करIत व तीं �तघ� अगदIं आनंदान� वागत.

1वiम राजाचा सुमेधावतीबरोबर 1ववाह, भत.रIचा 1पगंलेबरोबर 1ववाह व द,ताDयेाची भेट.

अवंतीनगरात शुभ1वiम या नांवाचा एक राजा राfय करIत होता. ,यास सुमेधावती या नांवाची एकच

क+या होती. ती अ�त Vपव�त होती. एके ?दवशीं ती आप�या बापा'या मांडीवर बसलI असतां �तच� लbन

कराव�, अस� ,या'या मनांत आल�. नंतर ,यान� 4धानापाशीं गो�ट का?ढलI क&ं, सुमेधावती उपवर झालI

आहे,याक;रतां �त'या Vपास योbय असा वर शोधनू पाहावा. ,या बोल:यावर सुमंतीक 4धानान� सांUगतल�

क&ं , माqया मनांत एक 1वनं�त करावयाची आहे, ती अशी क&ं, आपला आतां व>ृापकाळ झाला आहे; पुD

हो:याची आशा मुळींच नाहIं; क+ये'या मुखाकड ेपाहून, काय त� सुख मानावयाच� ! याOतव क+येस मी जो

उ,तम वर पा?हन ,यास राfयावर बसवून क+या अप.ण करावी. जांवई तु2हांस पुDा'या ?ठकाणींच आहे.

,यास गादIवर बस1व�यान� राfयPयवOथा चालू प>तीस अनुसVन उ,तम रIतीन� चालेल व तु2हI

काळजींतून दरू Pहाल.

सुमंतीक 4धानान� हI काढलेलI युित राजा'या मनास पटलI व ,यान� ,या'या 2हण:यास cकार ?दला. तो

2हणाला, 4धानजी तु2हIं [या 4संगीं हI फार चांगलI युित मला सुच1वलI. याOतव अतां असे करा क&ं,

ह,ती'या सtड�त माळ देऊन ई-वरI इ'छेन� तो fया'या गkयांत ती माळ घालIल ,यास राfयावर बसवून

नंतर क+येचा ,याशीं 1ववाह करावा, हा 1वचार मला चांगला वाटतो. शुभ1वiम राजन� काढलेलI हI तोड

4धानास cचलI. मग ,यान� राजाYेन� सुमुहूता.वर एक मोठा मंडप घालून दरबार भर1वला गु�यातोरण�

उभाVन आनंदान� नगरांत धामधमू चाललI. नंतर ह,तीस �ुगंाVन ,या'या सtड�त माळ देऊन ,यास

सोडल�. राजा, 4धान, सरदार, मानकरI व नाग;रक लोक अशी पु�कळ मंडळी ,या'यामागून जात होती.

ह,तीन� 4थम सभामंडपातल� लोक अवलोकन केले; पण तेथ� को:या'या?ह गkयांत माळ न घा3लता तो

शहरांत चालला. तो सव. नगर Wफरत Wफरत Wक��याजवळ जाऊन उभा रा?हला. ,यावेळीं Wक��यावर

Page 83: Navnath

1वiमासह आठजण पाहारेकरI होते. ,यांस राजान� खालIं बोला1वल�. त ेआ�यानंतर ,यांपैक&ं 1वiमा'या

गkयांत ह,तीन� मोJया हषा.न� माळ घातलI. ती घालतांच वा8य� वाजंू लागलI व सवा.स मोठा आनंद झाला.

मग 1वiामास मोJया स+मानान� ह,तीवर बसवून वाजतगाजत मोJया वैभवान� सभामंडपांत आणल�.

तेPहां हा कंुभार आहे अस� लोक आपापसांत बोलूं लागले. हI गो�ट राfया'या?ह कानीं आलI. मग ,यान�

4धानास एक&कडे नेऊन सांUगतल� क&ं, हा कंुभार आहे अशी लोकांत चचा. होत आहे. हI गो�ट खरI असेल

तर आपलI मुलगी ,यास देण� अनुUचत होय.

राजान� अस� सांUगत�यावर 4धान?ह WफWकरIंत पडला. परंत ुदरूवर नजर पtचवून ,यान� 1वiमा'या

साथीदारांस बोलावून आGणल� व एक&कड ेनेऊन तो 1वiमा'या जातीची ,यां'यापाशीं 1वचारपूस कcं

लागला. तेPहां त े2हणाले, 1वiम जातीचा कोण आहे [या1वषयीं आ2हांला नक& मा?हती नाहI; पण ,यास

कंुभार 2हणतात. तर ,या जाती'या लोकांत चौकशीं केलI असतां, [याची जात कोणती आहे [याचा पका

शोध लागेल. मग 4धानान� कमट कंुभारास बोलावून आणल� व ,यास 1वचा;रल�. तेPहां तो 2हणाला क&ं,

3मUथलानगरI'या स,यवमा. राजाची क+या स,यवती हI याची माता व Oवग`त राहाणारा गंधव. सुरोचन हा

याचा 1पता होय. त� कमटाच� भाषण ऐकतांच 4धानास परमानंद झाला. मग कमटास घेऊन 4धान

राजापाशीं गेला व खर� वत.मान ,या'याकडून राजास कळ1वल�. तेPहां राजास?ह परम संतोष वाटला. शवेटIं

खhु स,यवमा. राजास घेऊन ये:याबhल 4धानान� राजास सुच1वल� व ,या गो�टIस राजाची संम�त घेतलI.

राजाYा 3मळा�यावर 4धान कमटास समागम� घेऊन स,यवमा. राजास आणावयाक;रतां 3मUथलानगरIस

गेला. तेथे गे�यावर ,यान� राजाची भेट घेतलI. ,याचा स,यवमा. राजान� चांगला आदरस,कार केला. मग

कमटान� राजास अवंतीनगरांतील 1वiमाचा सम/ इ�तहास कळ1व�यानंतर, सुरोचनगंधव. 1वiमाचा

सम/ इ�तहास कळ1व�यानंतर, सुरोचनगंधव. Oवगा.स गेला ह�?ह सांUगतल� शवेटIं, तो कमट कंुभार राजास

2हणाला, 1वiमा'या जाती1वषयीं तेथील लोकांस संशय आहे. याOतव आपण आम'याबरोबर तेथ� येऊन

,यां'या संशयाची �नविृ,त करावी.

स,यवमा. राजान ेत� सव. ऐकून घेत�यानंतर ,यास परमानंद झाला. ,यान� Oवतः अवंतीस जाऊन आपलI

क+या स,यवती ?हची भेट घेतलI. तेPहां सवाQ'या संशयाची �नविृ,त झालI. मग 1वiमास राfया3भषेक

झाला. दानधम. पु�कळ कVन याचक जनांस संतु�ट केल�. नंतर शुभ1वiमराजान� आपलI मुलगी

सुमेधावती 1वiम राजास ?दलI. तो लbनसमारंभ?ह मोJया थाटाचा झाला. शवेटIं स,यवमा. राजान�?ह

आपल� राfय 1वiमास अप.ण केल�.

या4माण� 1वiम दो+हI राfयांचा राजा झा�यानंतर भत.रI युवराज झाला. त ेदोघे एक1वचारान�

राfयकारभार करIत असतां सुमंतीक 4धानान� आपलI मुलगी 1पगंला हI भत.रIस 8यावी अस� मनांत

आणून ती गो�ट ,यान� 1वiमराजाजवळ का?ढलI. ,याच� 2हणण� 1वiमान� कबूल कVन लbन नक& केल�.

Page 84: Navnath

तेPहां ,या'या जातीचा 4थम शोध कर:यासाठa एक प;रटान� 4धानास सूचना केलI. ,यावVन ,यान�

कंुभारास 1वचा;रल� असतां ,या कमटाने आपणास याची जात मा?हत नाहI 2हणून सांUगतल�. मग हI गो�ट

,यान� स,यवतीस 1वचारलI. परंत ु�तन� तो माqया पोटचा मुलगा नाहIं 2हणून कळ1व�यावर 4धानान�

1वiमास 1वचारल�. ,यान�?ह सांUगतल� क&ं, आप�या जातीची मला मा?हती नाहIं, मी ,याला आपला भाऊ

मा�नला आहे. या4माणे �तघांनी सांUगत�यानंतर 4धानान� हI गो�ट खhु भत.रIस 1वचारलI. तेPहां ,यान�

आपला ज+मव,ृतांत ,यास �नवेदन केला. मग 4धानान� ,यास सांUगतले क&ं, जर सूया.पासून तु2हI झालां

आहां, तर ,यास लbनासाठa येथ� बोलवा. तो तुमचा 1पता अस�यान� अग,यान� येईल. त� ऐकून भत.रI

2हणाला, हI गो�ट कांहIं अवघड नाहIं.

नंतर भत.रIन� अगंणांत उभ� राहून वर तtड केल� आणी सूया.ची 4ाथ.ना केलI क&ं, जर मी तुझा मुलगा असेन

तर माqया लbना क;रतां येथवर येऊन सवा.'या संशयाची �नविृ,त करावी, ती पुDाची 4ाथ.ना ऐकून सुय.

म,ृयुलोक&ं अवंतीनगरास आला. ,यान� सुमंतीक 4धानाची भेट घेतलI व ,यास सांUगतल� क&ं, मनांत

कांहIएक संशय न आणतां माqया भत.रIस तूं आपलI मुलगी 1पगंला दे. नंतर सूय. ,यास 2हणाला,

लbना'या मंगल काया.स नवरय्ामुलाचा बाप जवळ असावा अस� तुं 2हणशील, तर तूं ,याची काळजी

बाळगूं नकोस. 4,यA देव जयजयकार कVन पु�पविृ�ट करतील. 1वiमराजाचा बाप जो सुरोचर गंधव.,

,याससु>ां या लbनाक;रतां येथ� धाडून देईन. माD मी जर या ?ठकांनीं लbनाक;रतां रा?हलt तर माझा ताप

लोकांस सहन होणार नाहIं. इतक� सांUगत�यानंतर 4धानाचा संशय गेला व ,यान� लbनसमारंमास आरंभ

केला.

भत.रI'या लbना'या ?दवशी सीमंतपुजना'या वेळी राजाचा 1पता सुरोचन गंधव. Oवगा.हून खालI आला. तो

स,यवतीस व 1वiमात भेटला. ,या वेळी 1वiमराजा 1प,या'या पायां पडला. मग राजान� सुमंतीक

4धानास बोलावून आणल� व सुरोचनास भेट1वल� ,यां गंधवा.न� 4धानास 2हटल�, तुझ� थोर भाbय 2हणून

धमृीननारायणाचा अवतार जो भत.रI तो तुझा जांवई झाला. हा 4,यA 3मDावVणीचा ( सूया.चा ) पुD होय.

अशी ,याची सम/ मूळकथा सांUगत�यानंतर 4धान पु+हां सुरोचना'या पायां पडला व ,यास आ/ह कVन

स+मानान� सीमंतपूजनासाठaं मंडपांत घेऊन गेला. तेPहां ,या गंधवा.न� मनु�याचा वेष घेतला होता.

सीमंतपूजन झा�यावर वधवुरांस आशीवा.द देतेस मयीं Oवग`तून देवांनी पु�पविृ�ट केलI व लbनमंडपांत

असले�या लोकांनी टाkया वाजवून जयघोष केला.नंतर पांच ?दवसपयQत लbनसमांरभ मोJया थाटान�

कVन सवाQस उ,तम वOD�, भूषण ?दलIं व वरह्ाडी मंडळी मोJया गौरवान� रवाना केलI. ,या लbनासमयीं

गोरग;रबांस राजान� पु�कळ )Pय देऊन संतु�ट केल�.सुरोचन गंधव. आGण स,यवती मुला'या

लbनसमारंभांत PयाहI व 1वहIण 2हणून 3मरवत होती. सुरोचन तेथ� एक म?हनाभर रा?हला होता. नंतर

सवाQस भेटून व ,यांची परवानगी घेऊन तो आप�या Oथानी गेला.

Page 85: Navnath

भत.रIच� 1पगंलेशीं मोJया थाटाने 1ववाह लाग�यानंतर पुढ� कांहIं ?दवसांनीं ,यान� दसुरय्ा?ह िODया के�या.

,यास एकंदर बाराश� िODया हो,या. ,यांत मुvय प�राणी 1पगंलाच होती, हI उमयतां अ,यंत 4ीतीन� वागत.

,यांना एकमेकांचा 1वयोग घटकाभर सु>ां सहन होत नसे. तो मोठा 1वषयी होता. याOतव ,यास राD?दवस

िODयांचे ]यान असे. अश रIतीन� भत.रIराजा सव. सुखांचा यथे'छ उपभोग घेत असतां बरIच वषo लोटलI.

एके ?दवशीं भत.रI अर:यांत 3शकारIक;रतां जात असतां, 3मDावVणीन� ( सूया.न� ) ,यास पा?हल� व मनांत

1वचार केला क&ं, माझे पुD दोन; एक अगOती व दसुरा भत.रIनाथ, ,यापैक&ं प?ह�यान� तर ई-वर4ािBत

कVन घेऊन आपल� ?हत साधनू घेतल�, पण दसुरा भत.रIनाथ माD 1वषय1वलासांत �नम/ होऊन आपले

कत.Pयकम. 1वसरला. याOतव हा आपल� Oव?हत साधनू घेईल, असा कांहI तरI उपाय योिजला पा?हजे.

मग भतृ.हरI ( भत.रI ) चा |म उडावा आGण ,यान� आप�या ?हताचा माग. पाहावा 2हणून 3मDावVणीन�

पuृवीवर येऊन द,ताDयाची भेट घेतलI व सम/ वत.मान �नवेदन कVन आपला हेतु कळ1वला. तेPहा

द,ताDयेान� सूया.स सांUगत�य� क&ं, भत.रI1वषयी तूं कांहIं काळजी न क;रतां आप�या Oथानास जा; मी

,यास नाथपंथी 2हणुन 3मरवून Dलैोयांत नांवाज:याजोगा करIन, तुझा पुD भत.रI हा माqया आशीवा.दान�

Uचरंजीव होईल. [यापूव`च ज� भ1व�य कVन ठे1व3लल� आहे तदनुसार घडून आ�यावांचनू राहावयाच� नाहIं,

परंत ुतूं मला आठवण केलIस ह� फार चांगल� झाल� आतां तूं पुDा1वषयीं कांहI एक काळजी न वाहतां खशुाल

जा: मला जस� योbय ?दसेल तस� मी करIन. इतक� सांगुन सूया.स रवाना केल� व द,ताDये भतृ.हरIसमगम�

गुBतपण� जाऊं लागला.

भतृ.हरI अर:यांत 3शकारIला गेला, ,या वेळी ,यान� अपार सेना समागम� घेतलI होती. चौDाचा म?हना

अस�यान� 4खर उ+हाच े?दवस होत े,या ?दवशी �तसरा 4हर होऊन गेला. तरI ,यास कोठ� पाणी 3मळेना.

तहानेन� त ेलोक कासावीस होऊं लागले. ,यानीं बराच शोध केला, पण उदकाचा प,ता लागेना, सव.जण

Pयाकुल होऊन चौफेर पडून रा?हले. राजा?ह पाणी पाणी करIत होता व ,या'या घशास कोरड पडलI.

बोल:याच� अवसान?ह रा?हल� नाहI. अशी सवाQची अवOथा होऊन गेलIं. त� पाहूण द,ताDयेान� एक मायावी

सरोवर �नमा.ण केल�. ,या'या आजूबाजूस मोठेमोठे वAृ असून ते फलपु�पांनी लादलेले व थडंगार वारा

सुटलेला व तेथ� प7यांचा WकलWकलाट चालला होता. अशा सुंदर व रमणीय Oथानीं द,ताDये आ�म बांधनू

रा?हलेले ?दसत होते.

भत.हरI Oवतः अर:याम]य� पा:याचा शोध करIत Wफरत होताच ,या'या m�टIस ह� सरोवर पडल�. तेPहां तो

एकटाच उदक 1प:यासाठa ,या सरोवरा'या कांठaं गेला व आतां पाणी 1पणार इतयांत पलIकड े

द,ताDयेान� ओरडून 2हटल�, थांब थांब ! उदकास Oपश. कVं नकोस. तू ंकोण आहेस ? तुझ� नांव काय ? त�

मला 4थम सांग. द,ताDयेOवामीस पाहतांच राजा चWकत झाला आGण ,यास भीती?ह उ,प+न झालI. तो

तtडांतून Z?ह न का?ढतां, टकमक पाहंू लागला. तेPहां द,ताDयेान� ,यास 2हटल� क&ं तूं बोलत कां नाहIंस ? तू ं

Page 86: Navnath

कोण आहेस ? तुझ ेआईबाप कोण ? गुc कोण ? ह� मला सांग व मग पाणी पी. त� भाषण ऐकून भत.हूरI

द,ताDयेा'या पायां पडला. नंतर ,यान� आपलI स1वOतर हक&गत ,यास सांUगतलIं व अजूनपयQत गुc केला

नाहIं अस� सांUगतल�. तेPहां द,ताDयेान� ,यास सांUगतल� क&, fयाअथ� अ8यापपावेतt तू ंगुc केला नाहIंस,

,या अथ` तू ंअप1वD आहेस 2हणुनच तुला अजून कोणी गुc 3मळाला नाहIं, याक;रतां तू ंउदकास 3शवूं

नको. 3शवशील तर त� सव. पाणी आटून तळ� कोरड� पडले व मग मला राग येईल. तेण�कVन तू ंनाहक भOम

होऊन जाशील.

अशा 4कर� द,ताDयेान� भतृ.हरIचा Uधकार के�यानंतर तो Oवामी'या पायां पडून 4ाथ.ना कVं लागला क&,

महाराज ! माझा 4ाण तषृेन� जाऊं पाहात आहे; आपन अनु/ह कVन मला उदक पाजाव�. ,यावर द,ताDयेान�

सांUगतल� क&ं, माqया अनु/हास तू ंयोbय नाहIंस, शंकर, Z[मदेव माqया अनु/हासाठaं खेपा घा3लतात;

अस� असतां, तूं मला अनु/ह करावयास सांगतोस हI गो�ट घडले तरI कशी ? ह� ऐकून भतृ.हरI 2हणाला, त�

कस�?ह असो, तु2हIं कृपाळू आहां; दया Aमा तुम'या अगंीं आहे, तर कृपा कVन मला उदक पाजाव� व माझे

4ाण वांचवाव�. तेPहां द,ताDेयान� ,यांस सांUगतल� क&ं, तुं 2हणतोस तर मी तुला अनु/ह देतt; पण तूं बारा

वषoपयQत तप-चया. कVन अनु/ह घे:यास योbय हो. ,यावर राजा 2हणाला, स]यांच माझा 4ाण जात आहे;

मग बारा वषo कोणीं पा?हलIं आहेत ? द,ताDयेान� ,यास समजावून सांUगतल� क&ं, तूं मनाचा �न/ह कVन

संक�प सोड, 2हणजे मी तुला उदक पाजतt, पण पुनः संसाराची आशा धरतां कामा नये व अगदIं 1वरत

होऊन रा?हल� पा?हजे. [या सव. गो�टI तुला प,करत अस�या तर पाहा. त� भाषण ऐकून राजा कंु?ठत होऊन

1वचार करIत बसला. ,यान� शवेटIं पोत 1वचार कVन द,ताDयेास सांUगतल� क&ं मी अजून 4पंचांतून मुत

झालt नाहIं गयावज.न कVन 1पतुऋणांतून मुत होईन. तस�च कांतेस पुD झा�यावर �त'या ऋणांतून

मुत होईन. पुDाच� लbन झा�यावर ,या'या ऋणांतून मुत होईन. हIं सव. ऋण� अ8यापयQत जशी'या

तशींच कायम आहेस: याOतव आणखीं बारा वष� मला संसार कर:याची मोकळीक 8यावी.

मग द,ताDयेान� भतृ.हरIच� 2हणण� कबूल केल� व ,यास 1प:यास पाणी देऊन अनु/ह ?दला. ,या'या

मOतकावर आपला वरदहOत ठेवून कानांत मंD सांUगतला आGण आपण द,ताDये आहt अस� सांगून ,यांस

ओळख ?दलI. नंतर त� मा�यक सरोवर अmशय् कVन आपण?ह गुBत झाला. पा:यावांचनू सव. तळमळत

अस�यामुळ� इतक& खटपट कVन Pयथ. अस� भतृ.हरIस वाटून ,यान� �ीद,ताDयेाची 4ाथ.ना केलI. मग

द,ताDयेान� भोगावतीच� उदक आणून सवाQस पािजल�. कामधेनूपासून अ+न �नमा.ण कर1वल�; शवेटIं राजा

सै+यासह भोजन कVन व पाणी 1पऊन तBृत झा�यावर दश.न घेऊन आप�या नगरास गेला. इतयांत

द,ताDये भोगावतीस व कामधेनूस रवाना कVन आपण?ह �नघून गेले.

1पगंलेच� भतृ.हरIवरIल 4ेम; ,या'या कसोटIक;रतां पाठ1वलेला �नरोप; ,याचा द�ुप;रणाम.

Page 87: Navnath

अर:याम]य� द,ताDयेान� अनु/ह ?द�यानंतर भतृ.हरIन� संसार कर:यासाठaं ,याजपाशीं बारा वषाQचीं मुदत

माUगतलI. ती 3मळा�यानंतर तो उfजैनीस गेला व राDीं भोजन झा�यानंतर 1पगंले'या महालांत गेला.

महालांत जातांच 1पगंलेन� ,यास सुवणा.'या मंचकावरIल पु�पश�येवर बसवून ,याची पूजा केलI व

राजावरIल आपल� 4ेम Pयत केल�. तीं उभयतां अगदIं जवळ बसून 1वनोदाचीं भाषण� कVं लागलI. मग

राजान� �तला आप�या डाPया मांडीवर बसवून �तचे मुके घेतले व सवाQम]य� तूं माझी आवडती आहेस;

आप�या दोघां'या कुडी दोन, पण 4ाण एकच आहे, अशा भावाथा.चीं व 1वनोदाचीं पु�कळ भाषण� झालIं.

नंतर 1पगंलेन� राजास तांबूल ?दला आGण 2हटल�, महाराज, Z[मदेवान� आपला जोडा �नमा.ण केला,

,या4माण� योग?ह घडून आला. आपलI एकमेकावरची 4ी�त 2हटलI 2हणजे जस� मीठ पा:यांत 3मळून

एकD होत�, ,याच4माण� आपल� दोघांच� मन एक होऊन गेल� आहे; परंतु �नद.य कृतांत केPहा धाड घालIल हI

भी�त आहे. तुम'यापूव` मी मराव� हा माग. उUचत होय व ई-वरकृपेन� जर असा योग घडून आला, तर मी

मोठa भाbयवती ठरेन. अस� 1पगंला राणी बोलत असतां भतृ.हरे �तला 2हणाला, 14ये ! [या गो�टI

ई-वराधीन आहेत, आप�या कोणा'या हातांतील नाहIंत. ,याचा संकेत काय आहे ह� आपणांस कस�

समजणार ? माqयपूव� तूं मरण इ'छaत आहेस हI गो�ट कांहIं वाउगी नाहIं. परंत ुसूय.पुD ( यम ) अगदI

�नद.य आहे. ,या'याम]य� 1वचाराचा लेशसु>ां नाहIं. तPेहां न जाणt, जर तुqयाअगोदर मी मरण पावलt तर

पुढ� तूं आपले ?दवस कसे काढशील ? तेPहां 1पगंला 2हणालI, Z[मदेवान� कपाळीं काय 3ल?हल� आहे ह�

कळत नाहI. पण जर तु2हI 2हणता अशी गो�ट घडून आलI, तर मी जीव ठेवणार नाहI. अbनीत देहाची

आहु�त तुम'या समागम� देईन.

1पगंला राणीच� ह� भाषण ऐकून भतृ.ह;र 2हणाला, मी िजवंत आह� तtपय.त तुझ� ह� बोलण� ठaक आहे. परंत ु

Oवतः'या िजवासारखी 14य वOतु दसुरI कोणतीच नाहI. 2हणून िजवाचा घात कोणा'यान ंकरवत नाहIं.

मला खषू कर:यासाठa तुझ� ह� सार� बोलण�; पण 4संग पड�यानंतर ह� बोलण� अस�च राहून जाईल ! राजा'या

या भाषाणावर 1पगंलेन� उ,तम ?दल� क&ं, मी मनःपूव.क बोलल� तरI तु2हI त� खर� मानीत नाहIं. परंत ुइतक&

पक& खाDी असूं 8या क&ं, वैधPयाचा डाग मी माqया देहास कदा1प लागूं देणार नाहI. कशावVन 2हणाला

तर काया, वाचा, मन हIं मी तु2हांस अप.ण केलIं आहेत. [यास साA ई-वर आहे. तो ई-वर स,यवादI

अस�याच� सव. जग 2हणून सांगत�. 2हणून मी 1वधवा राहाणार नाहIं ह� खUचत, अशा रIतीन� ,याची

समजुत कVन ती उगीच रा?हलI व राजान?ह [या भाषणाचा अनुभव पाह:याचा �न-चय केला.

पुढ� एके ?दवशीं राजा अर:यांत 3शकारIस गेला असतां ,यास राणी'या [या भाषणाची आठवण झालI.

तेPहां ,यान� असा 4कार केला क&ं, एक मगृ िजवंत ध;रला आGण ,याचा वध कVन आपला मुकुट व वOD�

,या'या रतान� 3भज1वलIं. नंतर तीं एक सेवकाजवळ देऊन ,यास सांUगतल� क&ं, हIं वOD� घेऊन तूं

1पगंलेकड ेजा व �तला सांग क&ं, राजा 3शकार करIत असतां वाघान� ,या'यावर झडप घालून ,याचा घात

Page 88: Navnath

केला. हा �नरोप �तला कळ1व�यासाठa राजान� ,या सेवकास अवंतीस पाठ1वल� व आपण अर:यांत OवOथ

बसून रा?हला.

राजा'या सेवकान� अवंतीस जाऊन 1पगंलेची भेट घेतलI व ती रतान� भरलेलIं वOD� पुढ� ठेवून हात जोडून

उभा रा?हला. राजान� 3शकवून ठे1व�या4माण� ,यान� 1पगंलाराणीस �नरोप सांUगतला व राजा'या कलेवराच�

दहन कVन ,या'याबरोबर गेलेल� उ�कर लौकरच परत येईल, अस� 2हटल�. सेवकाच ेहे श\द 1पगंले'या

कानीं पडले माD, तtच �तची जी अवOथा झालI ती वण.न करतां येत नाहIं. ती कपाळ बडवून घेऊं लागलI.

केस तोडू ंलागलI, हेल काढून मोठमोJयान� रडू ंलागलI. इतयांत राजवाeयांत हे दःुखकारक बातमी

पसरलI. ती ऐकून राजा'या बाराश� िODया रडत ओरडत धांवत आ�या व ,यांनी?ह अ�तशय शोक केला.

1पगंलेस माD सवा.पैAां 1वशषे दःुख झाल�

शवेटI 1पगंलेन� सती जा:याचा �न-चय कVन सव. तयारI केलI. राजाच� वOD प;रधान केल�, वाण� घेतलIं व

समारंभान� Oमशनांत जाऊन अिbन तयार केला. सवाQनी �तला आशीवा.द ?दले. नंतर �तन� अिbनकंुडांत उडी

टाकून आपल� Oव?हत साधून घेतल�. ,या वेळीं संपूण. नगरवासी लोक शोक करIत आपप�या घरIं गेल�.

इकड ेअOतमान होऊन राD झा�यावर राजा नगरांत जावयास �नघाला. ,यावेळीं आप�या मरणाची बातमी

सांग:यासाठa राजवाeयांत जो सेवक पाठ1वला होता ,याची राजास आठवण होऊन ,या'या मनांत

नाना4कार'या वाईट क�पना येऊं लाग�या.

असा मोठा 4संग गुदरला असतां?ह भतृ.हरIचा बंधु 1वiमराजा OवOथ कसा रा?हला, हI क�पना साहिजकच

मनांत येते. तस�च fया नोकरान� राजवOD� नेऊन 1पगंलेस ?दलIं होतीं, तो तरI या प��यास गो�ट येऊन

ठेपेपयQत OवOथ कसा बसला, अशी?ह शंका येत.े परंत ुया गो�टI1वषयींचा 1वचार कVन पाहतां अस� ?दसत�

क&ं, तो सेवक वOD� नेऊन ?द�यानंतर फार वेळ तेथ� न राहतां तसाच परत भतृ.हरIकड ेअर:यांत गेला; परंतु

राजा दसुरय्ा रO,यान� परत�यामुळ� ,यांची चकुामुक झालI. तो सेवक मागाहून ,यांस जाऊन 3मळाला.

तस�च ,या समयीं 1वiमराजा 3मथलुनगरास आप�या आजोळी गेला होता. सुमंतीक 4धान, शुभ1वiम

राजा वगैरे मंडळीहI राजासमागम� गेलIं होती. राजवाeयांत फत िODयाच हो,या. गांवकरI लोकांनी

1पगंलेस सती जा:या1वषयीं हरकत केलI होती, पण �त'यापुढ� कोणाच� कांहI चालल� नाहIं अYानामुळ�

1पगंला माD 4ाणास मुकलI.

भतृ.हरI राजा गांवा'या 3शवेशीं येतांच 8वाररAकांनीं 1पगंला सती गेलाचा व,ृतांत कळ1वला. तेPहां राजास

अ,यंत दःुख झाल�. तो तसाच रडत, ओरडत Oमशानांत गेला व आपण?ह 1पगंले4माण� जळून जाव�, अशा

उhेशान� तो �त'यासाठaं केले�या अbनींत उडी टाकू लागला. पण बरोबर'या लोकांनीं ,यास धVन

Page 89: Navnath

ठेव�यामुळ� राजाचा कांहIं इलाज चालला नाहIं. 1पगंलेची हI अवOथा झा�यान� राजास अ�तशय दःुख झाल�.

तो �तच ेएक एक गुण आठवून रडत होता.

1पगंला सती गेलI 2हणून भतृ.हरI Oमशानांत शोक करIत आहे, हI बातमी ऐकून गांवच ेलोक?ह धांवत

धांवत Oमशानांत आले. ते?ह राजाबरोबर मोठमोJयान� रडू ंलागले. परंत ु,यांच� त� रडण� वरवर

दाख1व�यापुरत�Uच होत�.

राजा शोकसागरांत पडला असतां लोक ,याची समजूत कVं लागल� क&ं, राजन ्! अशा-वताचा शोक कVन

काय उपयोग ! ई-वरावर भरंवसा ठेवून OवOथ असाव�. अशा रIतीचा लोकांनी राजास पु�कळ बोध केला.

परंत ुराजाच� �तकड ेलA जाईना. शवेटIं लोक आपाप�या घरोघर गेले. राजा माD Oमशांनांत 1पगंले'या

Uचतेशींच बसून रा?हला. राख भVन टाक:यासाठaं दसुरय्ा ?दवशीं लोक Oमशानांत गेले. परंतु भतृ.हरI

Uच,तेस हात लावूं देईना व आपण?ह तेथनू उठेना. या प��यास गो�ट आ�यानंतर लोक �नघून गेले.

भतृ.हरI माD अ+नपा:यावांचनू तसाच तेथ� राD?ंदवस बसून रा?हला.

या4माण� अवंतीम]य� घडलेला 4कार दतूांनीं 3मथलेूस जाऊन 1वiमराजास सांUगतला. तो ऐकून

स,यवमा., शुभ1वiम, सुमंतीक 4धान आ?दकVन सव. मंडळींस अ,यंत दःुख झाल�. ते सव. ताबडतोब

उfजैनीस आले व Oमशानाम]य� जाऊन पाहतात तt ,यांना 1पगंलेच� दःुख करIत भतृ.हरI रडत बसलेला

?दसला. तेPहां 1वiमराजा भतृ.हरIची समजूत कVं लागला. परंत ु,याला वेड लाग�यासारख� झाल� तो

1पगंला ! 1पगंला ! अस� 2हणून रडत होता. ,यास बोध क;रतां क;रतां दहा ?दवस गे�यावर 1वiमान�

1पगंलेची उ,तरWiया केलI. नंतर तो राfयकारभार पाहंू लागला. 1वiमराजा ,यास �न,य जाऊन बोध

करIत असे. या4माण� बारा वष� झालI. पण बोध के�यान� कांहIं फायदा झाला नाहIं. 1पगंले'या दःुखाने

भतृ.हरIन� अ+न सोडल� होत� व तो फत झाडांची पान� खाऊन व उदक 4ाशन कVन रा?हला होता.

,यायोगान� ,याच� शरIर कृश झाल�.

भतृ.हरIची अशी अवOथा पाहून 3मDावVणीस ( सूया.स ) ,याची दया आलI. नंतर तो द,ताDयेाकड ेगेला.

द,ताDयेान� ,यास ये:याच� कारण 1वचारल� असतां 3मDावVणी 2हणाला, आपणांस सव. ठाऊक आहे. मीच

सांUगतल� पा?हजे अस� नाहIं. परंत ुसुचवायच� इतक� च क&ं भतृ.हरIवर आपलI कृपा असूं 8या 2हणजे झाल�.

मग 3मDावcणीस द,ताDयेान� धीर देऊन भतृ.हरIबhल काळजी न वाहतां OवOथ मनान� जावयास

सांUग�तल� व मि'छं)नाथाचा 3श�य गोरAनाथ यास मी भतृ.हरIकड ेपाठवून ,यास बोध कVन ताkयावर

आणतो, अशा रIतीन� 3मDावVणीची समजूत कVन ,याची रवानगी केलI.

गोरAनाथा'या भेटIन� भतृ.हरIचा मोहनाश; भतृ.हरIस वैराbयदIAा.

Page 90: Navnath

माग� एका अ]यायांत सांUगत�या4माण� गभा.?)पव.तावर मि')ंनाथ रा?हला व गोरAनाथ तीथ.याDा करIत

होता. ,यान� Uग;रनारास जाऊन द,ताDयेाची भेट घेतलI. तो द,ताDयेा'या पायां पड�यावर द,ताDयेान�

तtडावVन हात Wफर1वला व मि'छं)नाथ कोठ� आहेत व तूं इकड ेकोठ� आलास, 2हणुन 1वचारल�. तेPहां

गभा.?)पव.तावर मि'छं)नाथ तप-चया. करावयास रा?हले आहेत व ,यांनीच सांUगत�यावVन व मी तीथ.

करIत करIत आप�या चरणांजवळ आलt, अस� गोरAनाथान� सांUगतल�. नंतर द,ताDयेान� गोरAनाथास

सांUगतल�, मला तुqयापासून एक काय.भाग कVन Rयावयाचा आहे. तो असा क&ं, भतु.हरIवर मी अनु/ह

केला, पण तो आप�या बायकोसाठaं Oमशांनांत शोक करIत रा?हला आहे. या गोि�टस आज बारा वषo झालI.

तो गवत, पान� खाऊन िजवंत रा?हला. तरI तूं तेथ� जाऊन ,यास सावध कर. ह� सव. जग 3मuया, अशा-वत

आहे, अस� ,या'या अनुभवास आणून दे व ,यास नाथ पंथांत आण. मी ,यास माग� उपदेश केला तेPहां

,यान� 'मी नाथपंथास अनुसरIन' अस� माqयाजवळ कबूल केले होते. अस� सांगून भतृ.हरIची ज+मापासूनची

संपूण. हक&कत सांUगतलI. ती ऐकून घेत�यानतंर गोरAनाथान� द,ताDयेास सांUगतल� क&ं, आप�या कृपेन�

मी ह� काय. कVन येतt. नंतर द,ताDयेाची आYा घेऊन आGण ,यास वंदन कVन तो �नघाला.

मग गोरAनाथान� PयानअODाचा जप कVन कपाळी भOम लावतांच तो एक �न3मषांत प+नास योजन ेलांब

अवंतीस गेला. तेथ� Oमशानाम]य� भतृ.हरI बसला होता. शरIर अगदIं Aीण झाल� होत� व ,यास 1पगंलेचा

एकसारखा ]यास लागला होता. ,याची िOथती पाहतांच गोरAास अ,यंत वाईट वाटल�. ,यान� असा 1वचार

केला क&ं, या समयीं हा 1पगंले'या 1वरहान� अगदIं |3म�टासारखा होऊन गेला आहे. अशा वेळीं जर मी

[यास उपदेश करIन, तर फायदा हो:याची आशा नाहIंच, पण उलट माझ� सव. भाषण माD Pयथ. जाईल.

याOतव तो आप�या सांग:यास अनुकूल होऊन आप�या मना4माण� वागले अशी युित योजून काय.भाग

साधनू Rयावा.

,या4माण� 1वचार कVन गोरAनाथान� कंुभाराकड ेजाऊन एक मडक� 1वकत घेतल� व ,यास बाटलI अस� नाव

?दल�. नंतर ,या मडयास UचD1वUचD रंग देऊन सुशो3भत के�यावर त� तो Oमशानांत घेऊन गेला. तेथ� ठ�च

लागलI अस� ढtग कVन तो ज3मनीवर पडला व बेशु> झा�यासारख� ,यान� केल�. ,या वेळेस बाटलI ( मडक� )

फुटून गेलI अस� पाहून तो रडू ंलागला. ,यान� �त'यासाठaं फारच 1वलाप केला. ,यान� ,या खापराच� सव.

तुकड ेजमा कVन जवळ घेतले आGण रडत बसला, ती आपणास अ,यंत उपयोगाची होती व मी मVन ती

बाटलI रा?हलI असती तर फार नामी गो�ट पडती, अशा भावाथा.'या श\दांनी फारच 1वलाप कVन 'बाटलI !

बाटलI !' 2हणून मोठमोJयान� गोरAनाथ रडत बसला. ह� पाहून जवळच बसलेला भतृ.हरIस नवल वाटले.

,यास राहून राहून हसूं येई. गोरAनाथ एकसारखा धायधाय रडत होता. तो 2हणे, माझ� बाटलIधन को:या

द�ुटान� ?हरावून नेल� ! हे बाटले ! एकदां मला तुझ� तtड दाखीव पाहू. अशा 4कारचा ,याचा 1वलाप ऐकून

भतृ.हरI 1पगंलेचा नाद 1वसरला. अ]या. पैशाची ,या बाटलIची Wकंमत आGण तेव�यासाठaं 'बाटलI, बाटलI'

2हणत रडत असलेला गोरAनाथास पाहून भतु.हरIस उगीच बसून राहवेना. तो गोरAनाथास 2हणाला,

Page 91: Navnath

मडयाची Wकंमत ती काय व तेव�यासाठaं मूखा.4माण� तूं योगी 2हणवीत असतां रडत बसला आहेस, ह�

काय ? तेPहा गोरAनाथ 1वचाVं लागला, राजा ! तूं कोणासाठaं दःुख कVन शोक करIत बसला आहेस बर� ?

आवड,या वOतु'या दःुखाचा अनुभव तुला आहेच. ,याच4माण� माझी बाटलI फुट�यामुळ� मला Wकती दःुख

झाल� आहे ह� माझ� मीच जाणतो ! ह� ऐकून भतृ.हरI 2हणाला मी मडयासारvया Aु�लक वOतुक;रतां शोक

करIत नाहIं. 4,यA माqया 1पगंलाराणीचा घात झाला आहे; 2हणून �तच� मला भारI दःुख होत आहे. ती

मला आतां पु+हां 4ाBत Pहावयाची नाहIं, परंत ुअशीं मडक&ं हवीं �ततक&ं 3मळतील. त� ऐकून गोरAनाथान�

सांUगतल� क&ं, तुqया 1पगंलेसारvया लAावUध 1पगंला एका Aणांत �नमा.ण कVन देईन; पण माqया

बाटलIसमान दसुरI बाटलI कदा1प 3मळावयाची नाहIं. तेPहां भतृ.हरIन� 2हटल� क&ं, तुं लAावUध 1पगंला

उ,प+न कVन दाखीव 2हणजे मी तुला लाखt बाट�या �नमा.ण कVन देतो; उगीच थापा माVन वेळ साजरI

कVन नेऊं नकोस त� ऐकून, जर मी 1पगंला उ,प+न कVन दाख1व�या तर तू ंमला काय देशील 2हणून

गोरAान� भतृ.हरIस 1वचारल�, तेPहां आपल� संपूण. राfय दे:याच� भतृ.हरIन� कबूल केल� व दैवतांना साAी

ठेवून बोल�या4माण� न के�यास माझ ेपूव.ज नरकवास भोगतील आGण मी?ह शंभर ज+म रवरव नरक

भोगीन, अशी भतृ.हरIन� 4�तYा केलI. मग गोरAनाथ ,यास 2हणाला, तूं आपल� बोलण� खर� कVन न

दाखवशील, तर शंभर ज+मच नPहे, पण सहOD ज+मपयQत नरक वास भोगशील.

नंतर गोरAान� का3मनीअODाचा जप कVन 1पगंले'या नांवान ेभOम सोडतांच लAावUध 1पगंला खालI

उतर�या. 1पगंला राणी4माण� ,या सवाQची Vप� पाहून राजांस आ-चय. वाटल�. ,या सव. जणी भतृ.हरIजवळ

बसून संसारा'या खाणखणुा 1वचाVं लाग�या. ,यांनीं राजा'या 4-नांचीं उ,तरे बरोबर ?दलI. शवेटIं

1पगंलेन� राजास बोध केला क&ं, माqया 1वरहान� तु2हांस दःुख झाल� हI गो�ट खरI आहे; परंतु अशा-वताचा

भार वाहण� Pयथ. होय. मी तुम'यावर मनOवी 4ी�त करIत असतां आपणास जाळून घेतले; परंत ु

गोरAनाथान� मला पु+हां mि�टगोचार केल�. तथा1प शवेटIं आ2हांस व तु2हांस मरावयाच� आहेच, त� कदा1प

चकुावयाच� नाहIं. याOतव आतां माझा छंद सोडून देऊन तु2हIं आप�या देहाच� साथ.क कVन घेऊन मोAाची

4ाती कVन Rयावी. फत माझा ]यास धर�यान� तु2हI मुतीला माD अतंराल. मी तुमची कांता असतांना

प�तyताधम. आचVन आपल� ?हत कVन घेतल�. आतां तु2हIं आप�या ?हताचा माग. पाहावा. हा सव.

चम,कार पाहून राजास 1वOमय वाटला.

मग भतृ.हरI गोरAानाथा'या पायां पड:यासाठaं धांवला. तेPहां गोरAानाथान� ,यास हातीं धVन सांUगतल�,

राजा, माझा गुc मि'छं)नाथ हा द,ताDयेाचा 3श�य आहे व तुला?ह ,या द,ताचाच अनु/ह झालेला आहे.

तर तूं माqया गुcचा बंधु आहेस 2हणून मला गुcOथानीं आहेस, सबब मी तुqया पायां पडण� योbय होय व

2हणुन मीच तुला सा�टांग नमOकार क;रतt. राजा, आतां मला सांग क&ं, तुqया मनांत काय आहे ?

1पगंलेसहवत.मान राfयसुखाचा उपभोग घे:याच ेइ'छा आहे का वैराbयविृ,त घेऊन ज+माच� साथ.क कVन

घेणार ? त� ऐकून राजान� सांUगतल� क&ं, मी 1पगंलेसाठaं बारा वष� |3म�ट होऊन बसलt होतt, परंत ुती

Page 92: Navnath

माqया m�टIस पडलI नPहती. तू ंयोगसामuया.न� हां हां 2हणतां शकेडt 1पगंला मला दाख1व�यास, ह�

सामuय. राfयवैभवांत ?दसत नाहIं. मी |ांत पडून �ीगुc'या हातून �नसटलt आGण मोJया संकटांत पडलt

आतां कृपा कVन मला द,ताDयेाच� दश.न करव. मी योगमागा.चा Oवीकार करणार.

द,ताDया'या दश.नास जा:यापूव` भतृ.हरI गोरAनाथास 2हणाला क&ं, तू ं[या सव. 1पगंला अm-य कर व

राfयकारभार आप�या हातांत घे:यासाठaं राजवाeयांत चल. त� भतृ.हरIच� 2हणण� गोरAनाथान� कबूल

कVन 1पगंला अm-य के�या व ,यास घेऊन तो नगरांत गेला. ,या वेळेस सवाQना आनंद झाला.

1वiमराजान� गोरAनाथास सुवणा.'या चौरंगावर बसवून ,याची षोडशोपचारांनीं पूजा केलI.

भतृ.हरIस कोण,या युतीन� देहावर आGणल� ह� मला कृपा कVन सांगाव�, अशीं गोरAनाथाची 1वiमराजान�

4ाथ.ना केलI. तेPहां ,यान� घडलेला सव. 4कार ,यास �नवेदन केला व पूढचा संकेत?ह ,या'या कानांवर

घातला. मग 1वiमान� ,या दोघांस आणखी सहा म?हनेपावेतt तेथ� राह:याचा आ/ह केला. बारा वषoपयQत

भतृ.हरI केवळ झाडांची पान� खाऊन रा?ह�यान� अगदI Aीण होऊन गेला आहे, व �ततया अवकाशांत ,यास

कांहIशीं शित येईन अस� 1वiम 2हणाला. तेPहां गोरAनाथान� सांUगतल� क&ं, आज जी राजाची बु1> आहे

तीच पुढ� कायम राहIल हा नेम नाहIं, 2हणुन आम'यान� येथ� राहवत नाहIं. परंत ु1वiमान� अ�त आ/ह

के�यावVन तो तीन राDीं तथे� राहून भतृ.हरIस बरोबर घेऊन �नघाला. ,या वेळेस भतृ.हरI'या िODयांनीं

गोरAनाथावर फार रागवून 3शPयांची विृ�ट केलI. परंतु 1वiमराजान� आनंदान� उभयतांची रवानगी केलI.

,या वेळीं गांवची दसुरI बरIंच मंडळी?ह ,यास पोच1व:यासाठa 1वiमराजाबरोबर गेलेलI होती.

गोरAनाथान� भतृ.हरIस Oप�ट सांUगतल� क&ं, जर तुझ� मन संसारांत गुंतत असेल तर तुं अजून माघारI जा

आGण खशुाल संसारसुखाचा उपभोग घे. मी आडकाठa करIत नाहIं. पण भतृ.हरIस त� बोलण� Vचल� नाहIं.

आपण संसारास 1वटलt, अस� ,यान� �नAून सांUगतल�. मग गोरAनाथान� आपलI शैलI, 3शगंी, कंथा ,यास

देऊन 3भAेक;रतां झोळी ?दलI. 4ची�त पाह:यासाठaं ,या'याच िODयांकडे 3भAा मागावयास ,याला

पाठ1वल�. तेPहां िODयांनीं रडून गtधळ केला. ,याचे गणू आठवून ,या ,यास राह:यासाठa आ/ह कVं

लाग�या. पण भतृ.हरIच� मन डगमगल� नाहIं. तो ,यांचा �तरOकार कVन �नघून गेला. मग 1वiम वगैरे सव.

मंडळी परत नगरांत गेलI. 1वiमान� भावजयांची समजूत कVन ,यांच� शांतवन केल�.

भतृ.हरI फार अशत झालेला अस�यान� वाट चालतांना ,या'या नाक&ं नउ आल� त� पाहून गोरAनाथान�

यानाODाची योजना कVन भOम मंDनू ,या'या कपाळास लावतांच भतृ.हरIचा अशतपणा गेला व ते दोघे

डोळे 3मटून एका Aणांत Uग;रनार पव.तावर आले आGण द,ताDयेाच� दश.न घेऊन पायां पडले. द,तान�

,यां'या तtडावVन हात Wफर1वला व ,यांच� समाधान केल�.

भतृ.हरIस द,ताDयेाच� दश.न, हातपाय तोडले�या शशांगर राजा'या पुDाची व गोरA-मि'छं)नाथाची भेट,

पूव. इ�तहास.

Page 93: Navnath

गोरAनाथ भतृ.हरIस घेऊन Uग;रनारपव.तावर द,ताDयेाकड ेगे�यानंतर तेथ� तो तीन ?दवसपयQत रा?हला.

मग द,ताDयेाची आYा घेऊन गोरAनाथ मि'छं)नाथाकड ेजावयास �नघाला. ,या वेळेस, मला बहुत

?दवस झाले, मि'छं)नाथ भेटला नाहIं, 2हणुन ,यास एकदां माqया भेटIस घेऊन ये, अस� �ीद,ताDयेान�

गोरAनाथास सांUगतल�.

इकड ेद,ताDयेान� भतृ.हरIस नाथपंथाची दIAा देऊन आपला वरदहOत ,या'या मOतकावर ठे1वला व ,यास

Uचरंजीव केल�. मग ,या'याकडून अrयास कर1वला. Z[मYान, रसायन, क1वता, वेद हIं सव. व संपूण.

अOD1व8या 3शक1व�या आGण साबरI 1व8य�त?ह ,या3स �नपूण केल�. नंतर नाग अ-व,था'या ठायीं

असले�या संपूण. दैवतांचा आ3शवा.द 3मळावा 2हणून ,यास �तकड ेपाठ1वल�. तेथ� जाऊन भतृ.हरIन� बाव+न

वीर अनुकुल कVन घेतले. मि'छं)नाथा4माण� ,यास?ह सव. देव अनुकूल होऊन वर देऊन गेले, मग

भतृ.हरIस �ीद,ताDयेान� आप�याबरोबर बद;रका�मास नेऊन तप-वयoस बस1वल� व आपण Uग;रनारपव.तीं

जाऊन मि'छं)नाथा'या भेटांची वाट पाहात रा?हले.

द,ताDयेास 1वचाVन गोरAनाथ �नघा�यानंतर तो गभ.UगरIवर येऊन मि'छं)नाथास भेटला व ,यान�

,यास द,ताDयेाचा �नरोप सांUगतला. मग द,ताDयेा'या दश.नाक;रतां कांहIं ?दवसांनीं दोघेजण �नघाले. त े

वैदभ.देशाचा माग. लAून जात असतां क�ड:यपूर नगरांत गेल�. तेथ� ते 3भAेक;रतां ?हडंत असतां ,या'या

अस� m�टIस पडल� क&ं, तेथील शशांगर राजान� iोधा1व�ट होऊन आप�या मुलाचे हातपाय तोडून ,यास

गांव'या चPहा~यावर टाकून ?दल� आहे.

शशांगर राजा मोठा Yानी, धीट, उदार, सामथ.शालI, स,वOथ व तसाच सदगुणी असतांना मुलची इतक&

भयंकर दशा कVन टाक:याइतका राजा कां रागावला ? राजा रागाव:याच� कारण अस� आहे क&ं, fया मुलाच े

हातपाय तोडले तो राजाचा औरस पुD नसून शंकरा'या आराधनेमुळ� तो राजास कृ�णानदIंत 4ाBत झाला

होता. पुD 3मळ:यापूव` बरेच ?दवस राजास संतान नPहत�. ,यामुळ� तो �नरंतर उदास असे. राजाची ती

अवOथा पाहून ,याची ODी मंदाWकनी 2हणत असे क&ं, मुलासाठaं अस� खतंीं होऊन बस:यास अथ. नाहIं.

न3शबीं असेल तर संतान होईल, 1वचार कVन काळजी वाह:याच� सोडून 8या, Uचतंेन� शरIर माD Gझजत

चालल� आहे; अशान� संसाराची धळूधाण होऊन जाईल. अशा रIतीन� राणीन� ,यास उपदेश केला असंता?ह

,याच� Uच,त OवOथ होईना. मग राजा'या मनांत शंकराची आराधना कर:याच� येऊन ,यान� 4धानास

बोलावून आणल� व राfयाचा संपूण. कारभार ,या'या Oवाधीन केला.

भग रामे-वरास जाऊन शंकरास 4स+न कVन घे:याचा 1वचार ठरवून राजा ODीसह तेथ� जावयास �नघाला.

तो Wफरत Wफरत कृ�णे'या संगमावर आला. तेथ� शंकरान� ,यास OवBनांत m�टांत ?दला क&ं, तू ंकांहIं

काळजी कVं नको. तुला येथ�च पुD 4ाBत होईल. कृ�णा व तुंग|)ा यां'याम]य� माझ� वाOतPय आहे.

समागम� पाव.ती?ह आहे. तरI तूं आमची पूजा येथ� �न,य करIत जा. [या4माण� m�टांत झा�यानंतर तो

Page 94: Navnath

संगमावर 3मpDडोहांत पाहंू लागला असतां तेथ� एक जुनाट 3लगं ,या'या m�टIस पडल�. ,याची राजान�

मोJया समारंभान� अचा. कVन 4ाण4�त�ठा केलI. हाच रामे-वर आहे अशी ,याची �न�ठा जडलI. मग तेथ�

दश.नासाठaं पु�कळ लोक �न,य जाऊं लागले व 'जय जय 3शव संगमे-वर' अस� बोलूं लागले. राजा

संगमे-वरIं �न,य पूजा कVन ,यावर �न�ठा ठेवून काल iमीत रा?हला.

तेथनू नजीक'या भ)संगम गांवात 3मDाचाय. या नांवाचा एक 1व4 राहात होता. ,या'या िODयेच� नांव

शरयू. ती मोठa प�तyता होती. ,यांस?ह पोटIं कांहIं संतान नPहत�, 2हणूण ,यांनीं?ह ,याच संगमे-वराची (

3शवाची ) आराधना आरं3भलI.

इकड ेकैलासास शंकर Wक,येक गणांसह बसले असतां सुरोचना नांवा'या अBसरेस शंकरान� बोलावून

आGणल�. ती कैलासास आ�यावर शंकरा'या पायां पडून नाचावयास व गावयास लागलI. परंत ु,यावेळेस

शंकराचे 4स+न मु)ा पाहून ती मो?हत झालI. [यामुळ� नाचतांना �त'या तालासुरांत चकू पडलI, तेPहां

�तचा हा सव. 4कार शंकरा'या लAांत आला व ,यान� �तला सांUगतल�, सुरोचने ! तqुया मनांतील हेत ूमी

समजलt. तूं मनान� |�ट झालI आहेस, 2हणुन भ)संगमीं 3मDाचाय. Zा[मणा'या पोटIं तुला ज+म 4ाBत

होईल.

शंकरान� सुरोचनेस असा शाप देतांच ती भयभीत झालI. Oवग.'युत होणार 2हणून �तला फारच वाईट

वाटल�. शंकराशीं रत हो:याचा 1वचार मनांत आण�याचा हा प;रणाम, अशी �तची खाDी होऊन �तला परम

दःुख झाल�. मग �तन� शंकराची Oतुती कVन उःशाप दे:याक;रतां 1वनं�त केलI. तेPहां शंकरान� 4स+न

होऊन सुरोचनेस उःशाप ?दला क&ं, तुं आतां म,ृयुलोक&ं ज+म घे, तुझी मनकामना पूण. हो:यासाठaं माझा

तुला Oपश. होतांच तू ंOवग`त येशील.

या4माण� उःशापवाणी �नघतांच ती तेथनू �नघालI व 3मDाचाया.ची ODी शरयू ?ह'या उदरIं �तचा ज+म

झाला. शरयू गरोदर होऊन नऊ म?हने पूण. होतांच ती 4सूत होऊन क+या झालI. ती क+या मूळची अBसरा

अस�यामुळ� �तच� OवVप अ4�तम होत�. �तच नांव 'कदंबा' अस� ठेव:यांत आल�. कदंबा बारा वषा.ची झालI

तेPहां �त'या बापान� �त'याक;रतां वर पाह:याचा 4यतन् चाल1वला. परंत ुलbन कर:याची �तची मज`

नPहती. ती राD?ंदवस शंकराच� ]यान कर:यांत �नमbन असे. शंकराची पूजा कर:यासाठaं आईबाप �न,य

जात, ,यां'यासमागम� ती नेमान� जात असे; परंत ुती मोठa होऊन �तला जस� समजूं लागल�, तशी ती

एकटI?ह शंकरा'या पूजेस देवालयांत जाऊं लागलI.

एके ?दवशी ती एकटIच 3शवालयांत गेलI होती. ,या वेळीं देवळांत दसुर� कोणी नPहत�. 'जय शंकर' 2हणून

3शवा'या पाया पडून मOतक ज3मनीस टेकातांच शंकरान� अपल� 4,यA Vप 4कट केल�. �तला पाहतांच

3शव कामातुर झाला. मग तो �तला धर:याचा 1वचार कVन धांवूं लागला, तेPहां ती तेथनू �नसटून पळंू

Page 95: Navnath

लागलI. 3शवान�?ह �त'या मागोमाग धांवत जाऊन �तला ध;रल�; पण शंकराचा Oपश. होतांच ती सुरोचना

पूव.वत ्अBसरा होऊन Oवगा.स गेलI.

परंत ुकृ,य फस�यामुळ� शंकरा'या भलतीकड ेवीय.पात होऊन रेत कृ�णानदIंत गेल�. पुढ� शशांगर राजान�

Oनान कVन अ]य. दे:यासाठa हातांत उदक घेतल�, तt त� वीय. हातांत आल� व राजास ओंजळीत

मनु�यदेहाचा पुतळा ?दसूं लागला, मग आपणांस शंकरान� 4स+न होऊन अयो�नसंभव पुD ?दला असा

मनाशीं 1वचार कVन अ�त हषा.न� घरIं जाऊन राजान� तो मुलगा मंदाWकनी राणी'या Oवाधीन केला व �तला

सम/ व,ृतांत �नवेदन केला. Z[मदेव, शंकर, 1व�णु, इं), बहृOप�त [यापैक&ं कोणीतरI हा अवतार घेतला

असावा अस� ,यास वाटल�. मग राणीन� आनंदान� ,यास Oतनाशीं लावतांच पा+हा फुटून मुलगा दधू 1पऊं

लागला. ,याच� नांव कृ�णागर अस� ठे1वल� व रIती4माण� सव. संOकार केले. मग कांहIं ?दवस तेथ� राहून राजा

कौड:यपुरास गेला.

पुढ� कृ�णागराच� वय बारा वष`च� झाल�, तेPहां ,याच� लbन कर:याच� मनांत आणून राजान� मुला'या Vपास

व गूणांस योbय अशी क+या शोधावयास बरIच मंडळी देशोदेशीं पाठ1वलI. ,या मंडळीनीं अनेक Oथळ�

पा?हलI. पण मुला'या योbय मुलगी ,यां'या पाह:यात येईना. मग त ेसव. परत कौड:यपुरास गेले व ,यांनीं

सव. मजकूर राजा'या कानांवर घातला. पुढ� कांहIं ?दवसांनी मंदाWकनी राणी मरण पावलI. �त'या 1वयोगान�

राजास परम दःुख झाल�. राजान� वष.�ा>ापयQतच� �तच� उ,तरकाय. केल�.

पुढ� राजास मदनाची पीडा होऊं लागलI. पण पुनः लbन कर:यास ,याच� मन धजेना. शवेटIं लbन कर:याचा

�न-चय कVन ,यान� 4धानास आप�याजवळ बोला1वल� व ,यास आपला मनोदय सांUगतला आGण

माqयायोbय एखादI मुलगी तुqया पाह:यांत आहे काय, अस� 1वचारल�, तेPहां 4धानान� सांUगतल� क&ं,

पुरो?हतान� बरय्ाच मुलIं'या ?टपणां'या नकला कcन आGणले�या आहेत; ,यापैक&ं घ?टत पाहून कोण,या

मुलIशीं जुळत� त� पहाव�, मग ,याचा 1वचार कVन लbन जुळ1व:यास ?ठक पडले. मग 4धानान� पुरो?हतास

बोलावून आणल� व मुलIं'या सव. पpDका पा?ह�या ,यांत UचDकूटचा राजा भूज]वज [या'या क+येशीं

चांगल� जमल. ती मुलगी?ह अ,यंत Vपवती असून उपवर?ह झालेलI होती.

मग हI कामUगरI बजाव:याक;रतां राजान� आप�या 4धानाला UचDकुटास भूज]वज राजाकड ेपाठ1वल�.

,यान� तेथ� जाऊन ,या राजाची भेट घेतलI व ,यास सव. मजकूर कळ1वला. भूज]वज राजास?ह हI गो�ट

मा+य झालI. पpDका काढून पाहतां कांहIं नड:याजोग� आल� नाहIं. मग ,यास मुलगी दे:याच� ,या राजान�

कबूल करतांच 4धानान� पD 3लहून आप�या राजाकड ेदतू पाठ1वला. तो क�ड:यपुरास गे�यावर पD वाचनू

शशांगर राजास परमानंद झाला व तो लbनासाठaं UचDकूटास गेला. लbनसोहळा उ,तम 4कार� पार पडला.

नंतर भुजावंती ODी घेऊन राजा आप�या नगरांत परत आला. ,यावेळीं भुजवंती वय तेरा वषा.च� व

कृ�णागर पुDाच� वय सतरा वषाQच� होत�.

Page 96: Navnath

एके ?दवशीं अशी गो�ट घडून आलI क&ं, सापतन् पुDाची व �तची नजरानजर झालI. ,यापूव� �तन� ,यास

�नरखनू पा?हलेल� नPहत�. एक� ?दवशीं राजा 3शकारIस गेला असतांना राजपुD वावडी उडवावयास बाहेर

पडला होता. ,यास पाहतांच भुजावंती कामान� Pयाकूळ झालI. मग �तन� दासीस बोलावून सांUगतल� क&ं, तो

पलIकड'या घरIं वावडी उडवीत आहे; ,यास मजकड ेघेऊन ये. आYा होतांच दासीन� कृ�णानराजवळ

जाऊन तुला तुqया सापतन् मातेन� बोला1वल� आहे, असा �नरोप कळ1वला.

आईन� �नरोप पाठ1वला 2हणून राजपुD आनंदान� दासीसमागम� भुजावंतीकड ेगेला. ,यापूव� तो एकदांच

�त'या भेटIस गेला होता. ,यानंतर हI दसुरI भेट बहुत ?दवसांनीं हो:याचा योग येत असून आपलI माता

आपणास बोलावून नेत आहे, 2हणुन आपल� भाbय उदयास आल�, अस� ,यास वाटंू लागल�. ,या वेळीं

भुजावंती रंगमहाला'या दाराशीं ,याची वाट पाहात उभी रा?हलI होती; इतयांत दासी कृ�णागरास घेऊन

�तकड ेआलI व राजपुDास भुजावंती दाखवून �नघून गेलI.

कृ�णागर सापतन् आईजवळ गे�यावर ,यान� आईस नमOकार केला. परंत ुकामान� PयUथत झा�यामुळ�

�तन� हा आपला मुलगा आहे हा 1वचार एका बाजूस ठेवून अ+य नजरेन� कृ�णागराकड ेपा?ह�यान� तो मनांत

दचकला. ती ,या'याजवळ जाऊन व ,याचा हात धVन, मला या वेळेस भोग देऊन माझा काम शांत कर,

अस� �तन� ,यास उघड सांUगतल�. तस�च ,यान� वश Pहाव� 2हणुन �तन� दोन श\द बोलून बराच आ/ह केला.

,या वेळीं कृ�णागरान� संतापून �तची भीड न ध;रतां �तला अ�तशय फजीत केल�. तो �तला 2हणाला, तुं

माझी 4,यA सापतन् माता आहेस; अस� असतां तू ंआज मजशीं पापकम. करावयास 4व,ृत झालIस. तु ं

काय रानातल� जनावर आहेस ? िODयांची जात अमंगळ व द�ुट ,या कसा अनथ. कVन सोडतील, याचा नेम

नाहIं. अस� बोलून हात GझडकाVन तो पु+हा पतंग उडवावयास गेला.

,या वेळीं कामान� आपला अंमल भुजावंतीवर बस1व�यामुळ� ती देहभान 1वसरलI होती. जेPहां हा आपला

सापतन् पुD आहे, अस� �त'या पूना. लAांत आल�, तेPहां ती भयभीत होऊन गेलI, �तन� दासीस बोलावून

सांUगतल� क&ं, मघाशीं मी तुजकडून जो पुcष आण1वला तो कोणी परका नसून माझाच सावD मुलगा होता;

[यामुळ� मोJयाच अनथा.ची गो�ट आप�या हातून घडलI आहे. आतां तो राजास हI हWककत सांगेल व ती

ऐक�यावर राजा माझा 4ाण घेत�यावांचनू राहणार नाहIं. ,याOतव आतां 1वष खाऊन आपणच िजवाचा

घात करावा ह� चांगल� 2हणजे हI घाणेरडी गो�ट उघडक&स येणार नाहIं.

कृ�णागर राजपुDाची कथा, ,याची तप-चया..

काम1वकारवश होऊन कृ�णागरास सापतन् मातेन� बोलावून नेल� पण तो �तला GझडकाVन �नघून

गे�यानंतर �तला प-चा,ताप होऊन ती जीव दे:यास तयार झालI. परंतु �त'या दासीन� �तला सांUगतल� क&ं,

तुला िजवाचा घात कर:याच� कांहIं कारण नाहIं; fया4माण� ई-वरI संकेत असेल ,या4माण� घडून येईल, त�

Page 97: Navnath

कधीं चकुावयाच ेनाहIं. आतां तूं झा�या गो�टIची खतं कVं नको. OवOथ जाऊन नीज. राजा 3शकारIहून

आ�यानंतर तुqया महालांत येईल, तेPहां त ूउठंूच नको. मग तो तुला जागी कVन �नज:याच� कारण

1वचारIल. तेPहां तूं रडून आकांत कर व मी आतां आपला जीव ठेवूं इ'छaत नाहIं 2हणून सांग. जर अZू जाऊं

लागलI, तर जगून काय कारायाच� आहे ? अस� तु ंराजास सांगून रडू ंलागलIस 2हणजे तो तुला काय झाल�

आहे त� सांग:यासाठaं आ/ह करIल. तेPहां तू ं,यास सांग क&ं, तुमचा मुलगा कृ�णागर यान� माqया मं?दरांत

येऊन मजवर बला,कार करावयाचा घाट घाटला होता; पण मी ,यास बळी पडल� नाहIं. याOतव आपणांस

ह�च सांगावयाच� क&ं, आप�यामाग� अस� अनुUचत कम. घडणार असेल तर मला जगून तरI काय करावयाच�

आहे ? अस� भाषण ऐकून राजास iोध आला, 2हणजे तो सहजच मुलगा-pबलगा मनांत न आGणतां

ताबडतोब ,यास ठार माVन टाक&ल. मग तू ं�नभ.य होऊन आनंदान� खशुाल राहा. अशी युती सांगून दासी

�नघून गेलI.

,या4माण� भुजांवती सुवणा.मंचकावर �नजलI. �तन� अ+न, उदक, Oनान वगैरे सव. सोडून ?द�याचा बहाणा

केला. अगंावरIल दागदाUगने सव. टाकून ?दले. थोeया वेळान� शशांगर राजा 3शकारIहून आला. नेहमी4माण�

भुजांवती पंचारती घेऊन कां आलI नाहIं 2हणुन राजान� दासीस 1वचारल� . तेPहां ती 2हणालI, राणीला काय

दःुख झाल� आहे त� �तन� सांUगतल� नाहIं; पण ती मंचकावर OवOथ �नजलI आहे.

या4माण� दासीन� सांगताच राजा भुजावंती'या महालांत गेला. तेथ� पूव` संकेत ठर�या4माण� ती पलंगावर

�नजलI होती. राजान� �तला �नज:याच� कारण 1वचा;रल� असतां ती कांहIंच उ,तर न देतां ढळढळां रडू ं

लागलI. ,या वेळीं राजास �तचा कळवळा येऊन ,यान� �तला पोटाशी धरIल� व तtडावVन हात Wफरवून तो

पु+हां 1वचाVं लागला. राजा 2हणाला. तू ंमाझी 14य पतन्ी असतां, इतक� दःुख हो:याजोगा तुला कोणी Dास

?दला काय ? तस� अस�यास मला सांग माD, मग तो कोण कां असेना, पाहा ,याची मी काय अवOथा कVन

टाWकतt ती ! अगे, तूं माझी प�राणी ! अस� असतां तुजकड ेवाकडी नजर कर:याला. कोणाची छाती झालI ?

तुं मला नांव सांग क&ं, याच वेळेस ,यास माVन टाकतो.

राजान� अस� iोधायुत भाषण ऐक�यानंतर भुजांवंतीस WकंUचत ्संतोष झाला. मग �तन� सांUगतल� क&ं,

तुम'या मुलाची बु1> |�ट झालI आहे. तो खUचत माजला आहे. तु2हI 3शका;रस गे�यानंतर कोणी नाहIं

अस� पाहून तो माqया महालांत आला व माझा हात धcन मजवर बला,कार करावयास पाहात होता. माझी

कामशां�त कर, अस� तो मनांत कांहIं एक अदेंशा न आणतां मला 2हणाला व माझा हात धVन एक&कड े

घेऊन जाऊं लागला. ,या वेळीं तो कामातुन झाला आहे अस� मी ओळखनू ,या'या हातांतून �नसटल� व

पळत पळत दसुरय्ा महालांत गेल�. तेPहां माझी जी अवOथा झालI ती सांगतां पुरवत नाहI ! चालतांना

पडल� देखील, पण तशीच लगबगीन� पळाल�. एकदांची जेमतेम महालांत आल� आGण घेतल� दार लावून !

तेPहां ,याचा इलाज चालेनासा होऊन तो �नघून गेला. आपण नसलेत 2हणजे मजवर असले 4संग

गुदरणार, [याOतव आतां मी आपला जीव देत�, 2हणजे सुटेन एकदांची या अस�या जाचांतून. आपला

Page 98: Navnath

एकदां शवेटचा मुखच)ं पहावा 2हणून हा वेळपयQत तशीच त� दःुख सहन कVन रा?हल�. मोठमोठा�या

?हसंक जनावरां'या तावडींतून पार पडून आपण सुखVप घरIं केPहां याल [याच धाOतीत मी रा?हल� होत;े

2हणून अजूनपयQत वाचल� तरI; नाहIं तर केPहांच आ,मह,या कVन घेतलI असती.

भुजांवंतीच� त� भाषण ऐकून राजाची नख3शखांत आग झालI. जणूं काय वडवानळच पेटला क&ं काय, अस�

भासूं लागल�. मग राजान� बाहेर येऊन राजपुD कृ�णागरास माVन, जळून टाक:याची Wकंवा हातपाय तोडून

,यास दरू टाकून दे:या1वषयीं सेवकांस आYा केलI. ती आYा होतांच सेवक मुलास Oमशांनांत घेऊन गेले व

तेथ� ने�याची बातमी ,या सेवकांनीं परत येऊन राजास सांUगतलI.

ते सेवक चतुर होत.े राजान� आप�या मुलास माVन टाक:याची आYा रागाम]य� ?दलI आहे व ,यास मा;रल�

असतां राजाचा कोप शांत झा�यावर काय अनथ. होईल, कोण जाणे, असे तक. ,यां'या मनांत येऊं लागले.

,यांनीं पुनःपुनः राजास जाऊन 1वन1वल�. पण राजान� जो एकदां हुकूम ?दला तो कायम. मग दतूांनीं �न�ठूर

होऊन ,यास चPहा~यावर नेऊन सुवणा.'या चौरंगावर बस1वल� व ,याच� हातपाय बांधनू टाWकले. हI बातमी

थोडयाच वेळांत गांवांत सव.D पसरलI. ,यासमयीं शकेडt लोक ,यास पाहावयास आले. Wक,येक रदबदलI

कVन राजाचा हुकूम Wफर1व:यासाठaं राजवाeयांत गेले. पण राजाची ती भयंकर iोधयुत मु)ा पाहुन

कोणास?ह हI गो�ट ,या'यापाशीं काढवेना. इकड ेआYे4माण� सेवकांनीं कृ�णागराच ेहातपाय तोडले आGण

,यास तस�च तेथ� टाकल�. तPेहां कृ�णागर बेशु> होऊन पडला. ,या'या घशास कोरड पडलI. डोळे पांढरे झाले

व 4ाण कासावीस होऊन तtडातून फ� स �नघू लागला. असा तो अPयविOथत पडलेला पाहून लोक

शोकसागरांत बुडून गेले.

,या समयीं Wक,येकांनी शशांगर राजास दषूण ?दल�.

,या वेळीं गोरAनाथ व मि'छं)नाथ 3भAेक;रतां गांवांत आले होत�, त ेसहज ,या ?ठकाणीं आले. येथ�

कसलI गडबड आहे. ह� पहाव� 2हणून ते चPहा~यावर जमले�या लोकांत 3मसळले. तेथ� गोरAनाथान�

कृ�णागरास 1वकल अवOथेत पडलेला पाहून ती हक&कत लोकांस 1वचाVन मा?हती कVन घेतलI व

अतंm.�टIन� पाहतां सव. बोल:यावर भरंवसा ठेवून �नदCषी मुलाचा घात के�यामुळ� ,यान� त ेदोघे?ह तेथनू

�नघाले. तेPहां गोरAनाथान�?ह अतंm.�टIन� कृ�णागराचा समूळ व,ृतांत ]यानांत आGण�यानंतर ,यास

नांवाVपास आणाव�, 2हणून ,यान� मि'छं)नाथास सांUगतल�. ,यांनीं कृ�णागरास ,या प;रिOथतींत

चौरंगावर पा?ह�यामुळ� ,याच� कृ�णागर ह� नांव बदलून चौरंगीनाथ अस� ठे1वल�. राजवाeयांत जाऊन

राजापासून [यास मागून घेऊन नाथपंथांत सामील कर:याची गोरAनाथान� मि'छं)नाथासं सूचना केलI.

परंत ुराजाराणीस आपल� सामथ. दाखवून मगच हा कृ�णागर 3शवपुD घेऊन जाऊं, अस� मि'छं)नाथाच� मत

पडल�. पण ह� गोरAनाथा'या मनांत येईना. तो 2हणाला, 4थम चौरंगीस घेऊन जाऊन ,यास नाथपंथाची

दIAा 8यावी व सव. 1व8य�त तयार के�यानंतर ,या'याच हातून राजास 4ताप दाखवून ,या Pय3भचारI

Page 99: Navnath

राणीची जी दशा करावयाची असेल ती करावी. तूत. युित4युतीन� राजाच� मन वळवून ,याजपासून [याला

मागून घेऊन जाव�. [या गोरAनाथा'या 1वचारास मि'छं)नाथान� cकार ?दला.

मग त ेउभयता राजवाeयात गेले.,यांनी 8वारपाळास आपलI नांव� सांगून आपण भेट घे:यासाठa आलt

आहt, असा राजाला �नरोप सांगावयास पाठ1वला. राजास �नरोप कळतांच परमानंद झाला व जे ह;रहरास

वं8य ते योगी आज अनायास� भेटIस आले आहेत, अस� पाहून तो लागलIच पुढ� जाऊन ,यां'या पायां पडला.

,यांची राजान� Oतु�त केलI व ,यांस राजवाeयांत नेऊन सुवणा.'या आसनावर बस1वल�. नंतर ,यान�

षोडशोपचारांनीं यथा1वUध पूजा केलI आGण हात जोडून ,यां'यासमोर तो उभा रा?हला व काय आYा आहे

ती कळ1व:याची 1वनंती केलI. तेPहां मि'छं)नाथान� सांUगतल� क&ं तु2हI अवकृपेमुळ� आज एका मुलाच�

हातपाय तोडून टाWकले आहेत. तो मुलगा आम'या Oवाधीन करावा. इतकाच आमचा हेतू आहे.

मि'छं)नाथाच� ह� मागण� ऐकून राजास मोठ� नवल वाटल�, तो हंसून 2हणाला, महाराज ! ,यास हातपाय

नाहIंत, मग ,याचा तु2हांला काय उपयोग होणार आहे ? उलट तो धनी व तु2हI ,याच ेसेवक अस� होऊन

तु2हांस ,याला खां8यावVन घेऊन Wफराव� लागेल. ह� ऐकून मि'छं)नाथान� ,यास सांUगतल� क&ं, तू ं,यास

आम'या Oवाधीन क;रतोस Wकंवा नाहIं, एवढ� सांग 2हणजे झाल�. तो आम'या कामास उपयोगी पडले क&ं

नाहIं हI चौकशी तुला कशाला पा?हजे ? मि'छं)नाथान� अस� Oप�ट 2हट�यावर ,यास घेऊन जा:याची

राजान� परवानगी ?दलI. मग त े,यास चौरंगासु>ां आप�या 3शpबरांत घेऊन गेले व तेथ� ,याच ेहातपाय

तळ1वले. येथ� अशी शंका येते क&ं, हे जती �नज`वास सजीव करतात, अस� असतां याची अशी अवOथा कां

झालI ? �नज`व पुतkयाचा ग?हनीनाथ �नमा.ण केला, मग कृ�णागराचे हातपाय पुनः �नमा.ण करण�

अशय होत ेकाय ? परंतु ,यास ,याच िOथतींत ठेवून काय.भाग कVन Rयावयाचा होता. गोरAनाथ व

मि'छं)नाथ तेथ� एक राD राहून पुढ� चालते झाले.

मग त ेWफरत Wफरत बद;रका�मात गेले व 3शवालयांत जाऊंन ,यांनी शंकराच� दश.न घेतल�, तेथ� चौरंगीस

ठेवून आपण अर:यांत गेल�. तेथ� ,यांनीं एक गुहा पा?हलI व दोघे?ह तींत 3शरले. ,यांनीं चौरंगीस तेथ� ठेवून

,याची प;रAा पाह:याचा बेत केला. मग गोरAनाथान� एक मोठa 3शळा आGणलI. अODा'या योगान� गुह�त

अधंार पाjडला आGण चौरंगीस देवळांतून तेथ� घेऊन गेले. ,या गुहे'या तtडाशींच एक मोठ� झाड होत�,

,या'या सावलIंत त� �तघे?ह बसले. तेथ� चौरंगीस नाथदIAा दे:याची मि'छं)नाथान� गोरAनाथास आYा

केलI.

,या वेळी गोरAनाथान� मि'छं)नाथास सांUगतल� क&ं, चौरंगीनाथच� तप पाहून मग मी ,यास अनु/ह

करIन. ,या'या या 2हण:यास मि'छं)थान� cकार ?दला व चौरंगीस 1वचारल� क&ं, तूं या ?ठकाणीं तप

कर:यास बसशील काय ? तेPहां चौरंगीन� उ,तर ?दल� क&ं, तु2हIं सांगाल त� करIन व ठेवील तेथ� राहIन ,

Page 100: Navnath

नंतर ,यान� ,या दोघांस 1वनंती केलI क&, तु2हI जेथ� असाल तेथनू माझा �न,य समाचार घेत जा. इतक�

मला दान ?दल� 2हणजे माझ� क�याण होईल. ती 1वनंती मि'छं)नाथान� कबूल केलI.

मग ,यांनी ,यास आनंदान� गुह�त नेऊन ठे1वल� व ,यास सांUगतल� क&ं, तुझी mि�ट �नरंतर या वर'या

दगडाकड ेअसूं दे. जर नजर दसुरIकड ेगेलI तर दगड अगंावर पडून नाहक मVन जाशील व आपणांस पुढ�

जीं काम� करावयाचीं आहेत तीं जशीं'या तशीं राहून जातील. याOतव फार सावधाUगरIन� राहून आपल� ?हत

साधनू घे. इतके सांगुन ,यास मंDोपदेश केला व ,याचाच जप करावयास सांUगतला. ,या वेळीं

गोरAनाथान� ,यास एक फळ आणुन खावयास ?दल� आGण सांUगतल� क&ं, हIं फळ� भAून Aुधा हरण कर.

मंDाचा जप कVन तप कर. नजर वर ठेवुन िजवांच� रAण कर. आ2हI तीथ.याDा कVन तुजकड ेलवकरच

येऊं अस� चौरंगीस सांगुन गोरA गुहेबाहेर �नघाला व �त'या तtडाशीं एक 3शळा ठे1वलI. गोरAनाथान�

चामुंड�च� Oमरण करतांच ती पuृवीवर उतVन ,यास भेटलI आGण कोण,या काया.साठaं Oमरण केल� 2हणुन

�तन� 1वचारले. तेPहां तो 2हणाला, येथ� एक 4ाण आहे ,या'यासाठaं तुं �न,य फळ� आणून देत जा 2हणजे

तो ती खाऊन राहात जाईल. परंत ुतेथ� फळ� नेऊन ठेवशील तीं गुBतपण� ठेवीत जा; ,या'या समज:यांत

मुळींच येऊं देऊं नको. अशी चामुडसे आYा कVन त ेUग;रनापव.तीं आले. ,या आYे4माण� चामुंडा

गुBतपणान� ,यास फळ� नेऊन देत असे.

3शळा अगंावर पडून 4ाण जाईल हI चौरंगीनाथास मोठa भी�त होती व गोरAनाथान� 3शळे1वषयीं फार

सावध राहावयास बजावून सांUगतल� होत�. 2हणुन एकसारखी �तकड ेनजर ला1व�यान� ,याच� फळ� खा:याच�

राहून गेल�. तो फत वायू भAण कVन राहंू लागला. नजर चकंूु नये 2हणुन अगंसु>ां हालवीत नसे. ,याच�

लA योगसाधनेकड ेलाग�यान� शरIर कृश होऊन ,याचा हाडाचा सांगाडा माD उरला. अशा रIतीन�

चौरंगीनाथ तप-चया. करIत होता.

pD1वiमराजाची कथा, राजा'या म,ृयुनंतर ,या'या देहांत मि'छं)नाथाचा संचार.

चौरंगीनाथास तप-चयoस बस1व�यानंतर मि'छं)नाथ व गोरAनाथ तेथनू �नघून Uग;रनारपव.तीं गेले व

,यांनीं द,ताDयेाच� दश.न घेतल�. मि'छं)नाथास पाहतांच द,ताDयेास परमानंद झाला. मि'छं)नाथास

केPहां भेटेन अस� ,यास होऊन तो ,या भेटIची वाट पाहात होताच. मुलान� आईस भेटाव� तस�

मि'छं)नाथा'या भेटIन� द,तास आले. मग उभयतां'या 4ेमपूव.क सुखः दखुा'या गो�टI झा�या. ,यान�

,यास पोटाशीं धVन आतां येथ�च राहा, तीथ.याDसे जाऊं नका 2हणून सांUगतल�. ते उभयतां तेथ� सहा

म?हनेपयQत रा?हले. पुढ� त ेतीथ.याDा करावयास आYा मागूं लागले. जगा'या उ>ारासाठaं आ2हI ज+म

घेतला आहे; [याOतव आ2हांस एके ?ठकाणीं राहतां येत नाहIं, अस� मि'छं)नाथान� सांUगत�यावर

द,ताDयेान� ,यांस तीथ.याDा करावयास जा:याची आYा ?दलI.

Page 101: Navnath

द,ताDयेास सोडून जातेवेळेस ,यांस फार वाईट वाटल�. ,यां'या डोkयांतुन एकसारख� 4ेमा�ु वाहात होते. त े

,या ?ठकाणाहून काशीस जा:या'या उhेशान� �नघाले व Wफरत Wफरत 4यागास गेले. ,या समयीं तेथ�

pD1वiम नांवाचा राजा राfय करIत होता. तो काळासारखा शDवूर तुटून पड.े तो मोठा Yानी असून उदास

होता. ,यास सव. सुख� अनुकूल होती, परंत ुपुDसंत�त नस�यामुळ� ,यास तीं सव. सुख� गोड लागेनात. ,याची

साधसुंतां'या ?ठकाणी अ�त �न�ठा असे. ,या'या राfयांत याचक फारसा m�टIस पडत नसे. ,या'यी 4जा

कोण,या?ह 4कारची काळजी न वाहतां आनंदाम]य� राहात होती. ,याची राणी महाप�तyता असून ,या'या

मज�नुVप वागत असे. परंत ुपोटIं संत�त नस�यान� ती थोडी Gख+न असे. राजा ?दवसे?दवस थकत

चाल�यामुळ� पुD4ाBतीची �नराशा वाटून �तला वारंवार दःुख होई. अशी ती काळजींत पडलI असतां, एके

?दवशीं राजा परलोकवासी झाला. तेPहां राfयांत मोठा हाहाःकार झाला. राणी रेवती तर दःुखसागरांत बुडून

गेलI. �तजवर दःुखाच ेडtगर कोसळले. pD1वiमराजासारखा राजा पु+हां होणार नाहIं, अस� ,याचे अनेक

गुण गाऊन लोक 1वलाप कVं लागले. सारय्ा 4यागभर रडारड झालI.

,यास संधीस मंि'छ)नाथ व गोरAनाथ ,या शहरांत 41व�ट झाले. ,या वेळीं मि'छं�नाथास तेथील

प;रिOथ�त ऐकून कळकळा आला. ध+य हा राजा क&ं, fयासाठaं सव. लोक हळहळत आहेत. अशा राजास

पु+हां िजंवत कcन दःुखातून सवाQस सोडवाव�, अस� मि'छं)नाथा'या मनांत आल�. ,यान� राजाची

आयु�यमया.दा शोधनू पा?हलI तt तो Z[मOवVपीं जाऊन 3मळाला अस� ?दसल�. तेPहां ,याचा उपाय हरला.

कारण बीजावांचनू वAृ कसा होईल ? मग मि'छं)नाथ गांवांतुन परत जाऊं लागला. परंत ुगोरAनाथाच�

मन इतके कळवळल� होत� क&ं, लोकांस ,या दःुखांत ठेवून ,यास परत जाववेना. तरI तो तसाच

मि'छं)नाथाबरोबर गेला.

गांवाबाहेर एक 3शवालय होत� ,यांत त ेदोघे जाऊन बसले. तेथनू जवळच राजा'या 4ेतास संOकार

कर:यासाठaं नेऊन ठेवल� होत�. 4ेतासमागम� पु�कळ मंडळीं होती. ,याच� त� दःुख गोरAनाथा'यान� पाहवेना.

व राजाच� 4ेत उठ1व:यासाठaं ,यान� मि'छं)नाथास सांगुन पा?हल�. पण मि'छं)नाथान� ,यास खणेुन�

उगाच बसावयास सांUगतल�. परंत ुगोरAनाथास �नमूटपण� बसवेना. तो 2हणाला, जर तु2हI [यास उठवीत

नसाल, तर मी [यास उठवून सवाQ'या दःुखाचा प;रहार करतt त� ऐकून राजास उठ1व:याच� तुझ� सामuय.

नाहIं, अस� मि'छं)नाथ 2हणाले. तेPहां गोरAनाथा 2हणाला, राजास उठवून सवा.स सुखी कर:याचा मी

�न-चय केला आहे. जर हI गो�ट मजपासुन घडलI नाहIं, तर अिbनका�ठ� भAण कVन Oवतःचा घात कVन

घेईन आGण जर या4माण� मी न करIन तर को?ट वषoपयQत रवरव नरक भोगीन. ह� ऐकून मि'छं)नाथान�

,यास सांUगतल� क&ं. तू ंअ1वचारान� पण केलास; पण राजा Z[माOवVपीं जाऊन 3मळाला आहे. मग

गोरAनाथान� अतंm�टIन� पा?हल� असतां ती गो�ट खरI ?दसलI. तेPहां ,याची फार �नराशा झालI.

नंतर गोरAनाथान� 4�तYा शवेटास ने:यासाठaं का�ठ� गोळा केलI. हा अbनींत उडी टाकून 4ाण

?द�या3शवाय राहणार नाहI, अशी मि'छं)नाथाची पूण. खाDी होती. करण पूव` एकदां ,यान� एका

Page 102: Navnath

Z[माणाच ेODीस वeयाक;रतां डोळा काढून ?दला होता. हा अनुभव मि'छं)नाथास आलेला अस�यान�

,यान� गोरAनाथास जवळ बोलावुन 2हटले क&ं, लोकां'या क�याणाक;रतां तूं आप�या िजवावर उदार

झाला आहेस; 2हणून आतां मी तुला एक युित सांगतt, तसा वाग. 2हणजे तुqया मना4माण� गो�ट घडून

येऊन राजा िजवंत होईल व लोकांच� दःुख �नवारण होईल. मी Oवतः राजा'या देहांत 4वेश क;रतो; परंत ुतूं

माझ� ह� शरIर बारा वषoपयQत जतन कcन ठेव. बारा वषा.नंतर मी पुनः माqया देहांत 4वेश करIन. मग

आप�याकडून होईल �ततक� आपण जगाच� क�याण कVं या. ,या'या युतीस गोरAनाथ अनुकूल झाला.

मग मि'छं)नाथान� आपल� शरIर सोडून राजा'या मतृ शरIरांत संचार केला. ,यामुळ� राजा लागलाच

Oमशानांत उठून बसला. तेPहां सव. लोकांस आनंद झाला. मग लोकांनीं राजाचा एक सुवणा.चा पुतळा कVन

जाळला. Oमशानांतील Wiया उरकून घेतलI व सव.जण आनंदान� घरोघर गेले.

इकड े3शवालयम]य� गोरAनाथ, मि'छं)नाथाच� शरIर कोण,या रIतीन� रAण कराव� या 1वचारांत पडला

होता. इतयांत एक गुरवीण तेथ� आलI. �तला पाहून, माqया मि'छं)गुcन� pD1वiम राजा'या देहांत 4वेश

केला आहे, इ,या?द सव. व,ृतांत ,यान� �तला �नवेदन केला आGण शवेटIं तो �तला 2हणाला क&ं, बारा

वषoपयQत माqया गुcच� 4ेत मला सांभाळुन ठे1वल� पा?हजे, तरI एखाद� �नवांत Oथळ मला दाखीव. हI गो�ट

गुBत ठेवावयास पा?हजे, 2हणुन त ूकोणापाशीं बोलूं नकोस. जरI हI गो�ट उघडक&स येईल तर मोठाच

अनथ. घडून येईल. मग ती गुरवीण गोरAणा'या 2हण:या4माण� वाग:यास कबूल झालI.

,या 3शवालयांत एक भुयार होत�. तेथ� त� 4ेत छपवून ठेव:यास गुर1वणीन� सांगुन ती जागा ,यास

दाख1व�यावर गोरAनाथान� त� 4ेत तेथ� नेऊन ठे1वल�. त� Oथळ ,या'या3शवाय दसुरय्ा कोणास ठाऊक

नPहत�. ,या वेळीं गुर1वणीन� गोरAनाथास 1वचारल� क&ं बारा वष�पवेतt हा देह जतन कVन ठेवावयाचा अस�

तु2हIं 2हणतां, परंत ुइतके ?दवस ह� शरIर कस� ?टकेल ह� मला कळत नाहIं. ह� ऐकून गोरAनाथान� �तला

सांUगतल� क&ं, माझा गुc मि'छं)नाथ Uचरंजीव आहे; ,या'या शरIराचा नाश कदा1प Pहावयाचा नाहIं. परंतु

हI गो�ट तुला आGण मलाच ठाऊक आहे. दसुरय्ा कोणा'या?ह कानीं जाऊं नये 2हणुन फार खबरदारI ठेव.

इकड ेिजवंत झालेला pD1वiमराजा ( मि'छं)नाथ ) राजावाeयांत गे�यानंतर मनांत कांहIं Wकंतु न आणतां

सव. कारभार पाहंू लागला. राणीबरोबर ,याची pD1वiमा4माण�च भाषण� होऊं लागलI. तो पूण. Yानी

अस�यान� राजा'या शरIरांत 4वेश के�यानंतर मा?हतगारा4माण� सव. PयवOथा चालवूं लागला व

राfय4करणीं सव. कारभार सुरळीत चालूं झाला.

पुढ� एके ?दवशीं, pD1वiमराजा'या OवVपांत मि'छं�नाथ ,या देवालयांत गेला व गोरAनाथास तेथ� पाहून

1वचारपूस कVं लागला. गोरAनाथान� ,यास उ,तर� देऊन आपण कोण, कोठले [याचा खलुासा केला. तस�च,

मि'छं)नाथाच� शरIर सांभाळून ठे1वल� होत� ती जागा?ह नेऊन दाख1वलI व बब.र भाष�त सव. हक&कत

Page 103: Navnath

सांUगतलI. मग राजा Aणभर तेथ� बसून आप�या राजवाeयांत गेला. या4माण� राजा �न,य 3शवालयांत

जात असे व आपल� शरIर ठेवलेलI जागा पाहात असे. तो कांहIं वेळ 3शवाजवळ व कांहIं वेळ गोरAाजवळ

बसून 4ेमपूव.क गो�टI करIत असे. [या4माण� तीन म?हने एकसारखा iम चालला असतां एके ?दवशीं,

गोरAनाथान� राजास सांUगतल� क&ं, आत ंआ2हI तीथ.याDसे जातt. आपण योगासाधन कVन OवOथ असाव�

व Oव?हत साधनू OवशरIराच� संरAण कराव�. त� गोरAनाथाच� सव. 2हणण� मि'छं)नाथान� मा+य कVन

,यास तीथ.याDा करावयास जा:याची आYा ?दलI व गोरAनाथ तीथ.याDसे गेला.

पुढ� सहा म?ह+यांनीं रेवती राणी गरोदर रा?हलI. नऊ म?हने पूण. होतांच ती 4सुत होऊन पुDरतन् झाल�.

बाराव े?दवशीं मुलास पाळ:यांत घालून 'धम.नाथ' अस� नांव ठे1वल�. ,या मुलाच� वय पांच वषा.च� झा�यावर

एके ?दवशीं राजा व राणी 3शवालयांत पूजा करावयास गेलIं. तेथ� राणीन� 3शवाजी पूजा के�यावर 4ाथ.ना

केलI क&ं, ह� शंकरा ! हे उमापत े! राजा pD1वiम या'याआधीं मला मरण दे. मी सुवाशीन असतां मरण�, ह�

उ,तम होईल.

रेवती राणीन� केलेलI 4ाथ.ना ऐकतांच तेथील गुर1वणीस खदखदां हसूं आल�. त� पाहून राणीन� �तला 1वचारल�

क&ं, कांहIंतरI आ-चय. वाट�या3शवाय तुला हसू ंयेत नाहIं, तरI तुला कोणत� नवल वाटल� त� तूं मनांत संशय

न धरतां मला सांग. तेPहां गुरवीण 2हणालI क&ं, तु2हI ती हक&कत 1वचाVं नये व मला?ह खरI हक&कत

तु2हांपाशीं बोलतां येणार नाहIं; कां क&ं, कदाUचत ्अनथ.?ह घडून यावयाचा, 2हणुन मला भय वाटत�. आ2हI

दबु.ळ असून तु2हI स,ताधीश आहांत आGण मी सांगेन ती हक&कत ऐकून तु2हांस iोध आ�यास आम'या

िजवावर येऊन बेतायच� ! त� ऐकून, माqयापासून तुला कोण,या?ह 4कारच� दःुख व िजवास कांहIं एक भी�त

होणार नाहIं, अस� राणीन� �तला वचन ?दल�. मग गुर1वणीन� �तला मुळापासुन शवेटपयQत संपूण. व,ृतांत

�नवेदन केला. शवेटIं ती 2हणालI, pD1वiमराजा मरण पावला असून ,या'या देहांत मि'छं)नाथान� संचार

केला आहे; [या कारणान� तू ं1वधवा असतां सुवाशीव 2हण1वतेस 2हणुन मला हसूं आल�; परंत ुतुं आतां

इतक� च कर क&ं, हI गो�ट कोणाजवळ बोलूं नको.

नंतर, राणी'या आ/हावVन गुर1वणीन� �तला मि'छं)नाथाच� शरIर भुयारांत होत� त� नेऊन दाख1वल�. त�

पाहून रेवती उदास होऊन राजवाeयांत गेलI; �तला चनै पडनेा. नाना 4कार'या क�पना �त'या मनांत येऊं

लाग�या. ती 2हणालI, ददैुवान� प�तyतापणास मी अतंरल� ह� खUचत.योगायोग होता ,या4माण� घडून आल�,

पण पुढ� येणारय्ा प;रिOथतीचा आतांपासून बंदोबOत केला पा?हजे. OवOथ बसून राहतां कामा नये.

वाOत1वक पाहंू गेले असतां, मि'छं)नाथाचाचा हा ह�लIंचा संसार आहे. परंतु बारा वषाQनी पु+हां येणार�

संकट टाळल� पा?हजे. मि'छं)नाथ परकाया4वेश पूण.पण� जाणत अस�यामुळ� तो भुयारांत ठे1वले�या

आप�या शरIरांत 4वेश करIल. पण आपला मुलगा ,या वेळीं लहान राहून मी?ह �नराU�त होऊन उघeयावर

पडने. तरI मि'छं)नाथाचा देह �छ+न3भ+न कVन टाकला, हाच एक उ,कृ�ट उपाय ?दसतो. देह नस�यावर

मि'छं)नाथ कोठ� जाणार ? अशी क�पना मनांत आणुन ,या'या देहाचा नाश कVन टाक:याचा �तन�

Page 104: Navnath

पका �न-चय केला. नंतर कोणास न सांगतां एकां दासीस बरोबर घेऊन ती म]यराDीस भुयारांत दरवाजा

उघडून शODान� मि'छं)नाथा'या देहाचे तुकड ेकVन बाहेर नेऊन टाकून ?दले आGण पूव`4माण� गुहेच� 8वार

लावून ती राजवाeयांत गेलI.

इतक� कृ,य झा�यावर पाव.ती जागतृ झालI. �तन� शंकरास जाग� केल� व रेवती राणीन� मि'छं)ा'या देहाचे

तुकड ेकVन टाक�याच� ,यास सांUगतल�. तेPहां आज आपला 4ाण गेला असे शंकरास वाटल�. मग ,यान�

याsAणींस बोलावून मि'छं)नाथा'या देहाचे तुकड ेएकD कVन कैलासास पाठवून दे:याबhल पाव.तीस

सांUगतल�. �तन� बोला1वतांच को?ट चामुंडा येऊन दाखल झा�या. ,यांस शरIराचे तुकड ेव�चनू नीट जतन

कVन ठेव:याची व वीरभ)ा'या Oवाधीन कर:याची पाव.तीन� आYा केलI. ,या आYे4माण� शरIराचे तुकड े

व�चनू चामुंडा कैलासास गे�या व त ेतुकड ेवीरभ)ा'या Oवाधीन कVन ,यास सव. व,ृतांत समजा1वला.

शवेटIं ,या वीरभ)ास 2हणा�या क&ं, आमचा व तुमचा शD ुमि'छं)नाथ हा मरण पावला आहे. ,यान�

आ2हांस नbन कcन आमची फारच फिजती केलI होती. तस�च अ�टभैरवांची ददु.शा केलI, तुमची?ह तीच

दशा केलI, माcतीचा?ह तोच प;रणाम; सव. देवांना भारI असा 4बळ शDु अनायास� तावडीन� सांपडला आहे.

तरI [याच� शरIर नीट जतन कVन ठेवाव�. [या मि'छं)नाथाचा 3श�य गोरAनाथ महान ्4तापी आहे, तो ह�

शरIर घेऊन जा:याक;रतां येईल; याOतव फर सावध राहाव�. त� ऐकून वीरभ)ान� चौरय्ांयशीं को?ट बहा,तर

लA 3शवगण रAणासाठa बस1वले व को?ट यsAणी, चामुंडा, डGंखणी व शंGखणी यांचा खडा पहारा ठे1वला.

इकड ेpD1वiमराजा ( मि'छं)नाथ ) �न,य 3शवालयांत गे�यावर भुयाराकड ेजाऊन पाहI, पण खणू

जशी'या तशीच अस�यामुळ� हा घडलेला 4कार ,या'या समज:यांत आला नाहI. ,याची बारा वषाQची मुदत

भरलI. गोरAनाथ तीथ.याDसे गेला होता तो?ह मुदत पुरI झालI 2हणून सावध झाला.

माGणक शतेकरय्ाची भेट; ,याची परIAा, चौरंगीनाथास बरोबर घेऊन मि'छं)नाथाक;रतां वीरभ)ाबरोबर

यु>.

गोरAनाथ तीथ.याDसे गेला असतां माग� रेवती राणीन� मि'छं)नाथा'या कलेवराचा नाश केला व पाव.तीन�

त� यsAणीकडून जतन कcन ठेव:यासाठa कैलासास वीरभ)ा'या ता\यांत ?दल�, वगैरे झालेला 4कार

गोरAनाथास ठाऊक नPहता. गोरAनाथ Wफरत Wफरत गोदावरI'या तीरIं भामानगर आहे, ,या'या

जवळ'या अर:यांत आला. तेथ� ,यास Aुधेन� फारच Pयाकुळ केल�. उदकसु>ां कोठ� 3मळेना. परंत ुतो तसाच

Wफरत असतां माGणक या नावांचा एक दहा वष� वयाचा शतेकरय्ाचा मुलगा, शतेांत काम करIत असतांना

,यान� पा?हला. ऐन दोन4हरIं तो भोजनास बसणार, इतयांत गोरAनाथान� तेथ� जाऊन 'आदेश' केला. तो

श\द ऐकून माGणक तसाच उठला व गोरAनाथा'या पायां पडला आGण तु2हI कोण, कोठ� जातां, येथ�

आडमागाQत कां आलेत, वगैरे 1वचारपूस मोJया आदरान� केलI. तेPहां गोरAनाथान� सांUगतल� क&ं, मी ज�त

आहे; मला आतां तहान व भूक फार लागलI असून जर कांहIं अ+न पा:याची सोय होईल तर पाहा. ह�

Page 105: Navnath

ऐकतांच माGणक 2हणाला, महाराज! तयारI आहे भोजनास बसाव�. अस� 2हणून ,यान� ,यास जेवावयास

वाढल�, पाणी पािजल� व ,याची चांगलI PयवOथा ठ� 1वलI. गोरAनाथ जेवून तBृत झा�यावर ,यास समाधान

वाटल�.

मग गोरAनाथान� 4स+न होऊन माGणक शतेकरय्ास, तुझ ेनाव काय 2हणुन 1वचारल�. तेPहां तो 2हणाला,

आतां आपल� तर काय. झाल� ना ? आतां माझ� नांव वगैरे 1वचार:यांत काय अथ. आहे? काय. साधनू

घे:यासाठa 4थम सव. 1वचार:यांत करावयाची जVर असते; पण आतां हI चौकशी �नcपयोगी ! आतां

आपण हळूहळू आपलI मजल काढा ! यावर गोरAनाथान� उ,तर ?दल� क&ं, त� 2हणतोस ती गो�ट खरI; पण

आज ऐनवेळीं तुं मला जेवावयास घातल�स तेण�कVन मी 4स+न झालt आहे; याOतव तुqया मनांत कांहI

इ'छा असेल ती तू ंमाग; मी देतt. तेPहां माGणक 2हणाला, महाराज आपण घरोघर अ+नासाठaं 3भAा

मागत Wफरतां, अस� असतां तु2हांस माझ कळवळा आला असला तरI तुम'याजवळ मला दे:याजोग� काय

आहे ? ह� ऐकून गोरAनाथान� सांUगतल क&, तू ंज� मागशील त� मी देतt. त� माGणकास खर� न वाटून तो

2हणाला, तु2हI 3भAुक, मला काय देणार ? तु2हांलाच कांहIं मागावयाच� असेल तर मागा, मी देतt. त�

घेऊन आपण आपला रOता सुधारावा.

या4माण� भाषण ऐकुन गोरAनाथान� 1वचार केला क&ं, शतेकरI लोक अर:यांत राहत अस�यान� ,यांना

फारस� Yान नसत�; याOतव आपण याच� कांहIं तरI ?हत केल� पा?हजे. मग नाथ ,यास 2हणाला, अरे, मी

सांगेन ती वOतु देईन अस� तुं 2हणतोस ! पण वेळ आलI 2हणजे माग� सरशील. ह� ऐकून माGणक वद.ळीवर

येऊन 2हणाला, अरे, जो जीवावर?ह उदार, तो पा?हजे त� दे:यास माग� पुढ� पा?हल काय ? तुला वाटेल त� तू ं

माग. पाहा मी तुला देतt क&ं नाहIं त� अस� बर�च भाषण झा�यावर गोरAनाथान�?ह ,याची परIAा

पहा:याक;रतां ,यास सांUगतल� क&ं, जी जी गो�ट तुला करावीशी वाटेल Wकंवा fयावर तुझी इ'छा असेल,

अशाच तु ं�तरOकार करावास, ह�च माझ� तुqयापाशीं मागण� आहे. त� गोरAनाथाच� मागण� ,यान� आनंदान�

कबूल केल� व नाथ तेथनू पुढ� �नघून गेला.

नंतर माGणक आपल� आउता?द सामानाच� ओY� डोयावर घेऊन शतेांतून घरIं �नघाला व 4थम जेवणाकड े

,याच� लA गुंतल� इतयांत गोरAनाथ वचन ?द�याची ,यास आठवण झालI. मनांत येईल त� न करण� हाच

वचन दे:यांत मुhा होता. मग ,या'या मनांत आल� क&ं, मन घरIं जाऊं इ'छaत आहे, ,याअथ` वचनास

गुंत�याअ+वय� आतां घरIं जातां येत नाहIं. 2हणून तो तेथ�च उभा राहून झtप घेऊं लागला. डोयावर बोचक�

तस�च होत�. मग अगं हलवावयास मन इ'छaत होत�, पण ,यान� अगं हालूं ?दल� नाहIं. ,या वचनाचा प;रणाम

असा झाला क&ं, वायुभAणा वांचनू ,यास दसुरा माग.च रा?हला नाहIं. यामुळ� कांहIं ?दवसांनीं ,याच� शरIर

कृश झाल�. रत आटून गेल�; �तळभरसु>ां मांस रा?हल� नाहIं ,वचा व अिOथ एक होऊन गे�या; अस� झाल�

तरI तो रामानामOमरण करIत एंका जागीं लाकडा4माण� उभा रा?हला.

Page 106: Navnath

इकड ेगोरAनाथ Wफरत Wफरत बद;रका�मास गेला. तथे� बद;रकेदारा'या पायां पडून चौरंगीनाथाची काय

िOथ�त झालI आहे. ती पाहावयास गेला. ,यान� गुहे'या दाराची 3शळा काढून आंत पा?हल� तt चौरंगीच�

सवाQग वाcळान� वे�टून टाWकलेल�, मुखान� रामानामाचा ]व�न चाललेला, अशी ,याची अवOथा ?दसलI. ती

पाहून गोरAनाथ हळहळला. ,यान� ,या'या अगंावरच� सव. वाVळ काढून टाकले आGण ,या'या शरIराकड े

पा?हले. तपःसामuया.न� ,यास हातपाय फुटलेले ?दसले. मग गोरAनाथ आलt आह�, अस� बोलून ,यान�

चौरंगीस सावध केल व बाहेर घेऊन आ�यावर ,या'याकड ेकृपाm�टIन� पाहतांच ,यास चांगलI शित

आलI. तेPहां चौरंगीनाथ गोरAनाथा'या पायां पडला व मी आज सनाथ झालt, अस� ,यान� बोलून दाख1वल�.

मग गोरAनाथान� खा:या1प:याची कशी PयवOथा झालI 2हणून 1वचारपूस केलI. तेPहां ,यान� उ,तर ?दल�

क&ं , मला माहIत नाहI. त� चामुंडा सांगेल. मग �तला 1वचार�यावर ती 2हणालI, आ2हI रोज फळ� आणून

देत होतt, परंतु चौरंगीच� लA वर 3शळेकड ेअस�यामुळ� ,यान� तीं भAण केलIं नाहIंत. इतक� बोलून

चांमुडने� फळांचे पव.ता4माण� झालेले ढIग दाख1वले. त ेपाहून गोरAनाथास 1वOमय वाटला. ,याने

चोरंगी'या तपाची फारच वाखाणणी केलI व आपला वरदहOत ,या'या मOतक&ं ठे1वला. मग तो ,यास

घेऊन बद;रकेदारा'या देवालयांत गेला. तेथ� उमारमणास जागतृ कVन चौरंगीस भेट1वल�. नंतर

गोरAनाथान� सहा म?हन� तथे� राहून चौरंगीनाथाकडून 1व8याrयास कर1वला व शODाOD1व8य�त ,यास

आशीवा.द देव1वले.

नंतर बद;रकेदारे-वरास वंदन कVन गोरAनाथ चौरंगीनाथास घेऊन �नघाला आGण वैदभ.देशांत उतVन

क�ड:यपुरास गेला. तेथ� चौरंगीनाथास आप�या आईबापांस भेटून ये:यास सांUगतल� , ,यांनीं तुझ ेहातपाय

तोjडले. 2हणुन तू ंआपला 4ताप ,या दोघांस दाखीव अस�?ह गोरAनाथान� सुच1वल�. ,या आYे4माण�

चौरंगीनाथान� वातान� भOम मंDनु त� राजा'या बागेकड ेफंुWकल�. त� वाताOD सुटतांच बाग�त जे सोळाश� माळी

रखवालIस होत,े त ेसव. वादळ सुट�यामुळ� आकाशांत उडून गेले. मग वाताOD काढून घेतांच त ेसव.जण

खालIं उतरले. ,यांतुन Wक,येक मू'छ.ना येऊन पडले; Wक,येक पळून गेले. Wक,येकांनीं जाऊन हा बाग�त

झालेला 4कार राजा'या कानांवर घातला. तेPहां सव. 1वOमयांत पडले. मग ह� कृ,य कोणाचं आहे, [याचा

शोध कर:याक;रतीं राजान� दतूांस पाठ1वल�. त ेदतू शोधाक;रतां Wफरत असतां ,यांनीं पाणवJयावर या

उभय नाथांस बसलेले पाहून राजास जाऊन सांUगतल� क&ं, महाराज ! पाणवJयांशीं दोन कानफड ेगोसावी

?दसत आहेत ! त ेमहातेजOवी असून ,यां'याजवळ कांहIं तरI जाद ूअसावी अस� ?दसत�.

दतूांच� भाषण ऐकून राजन� 1वचार केला क&ं, हे गोरAनाथ व मि'छं)नाथ असतील, ,यांस आपण शरण

जाव�; नाहIं तर ह� नगर पालथ� घालून ते सवा.च े4ाण संकटांत पाडतील. मग तो आप�या लPयाज2या�नशीं

,यास सामोरा गेला. तेPहां आपला 4ताप दाख1व:याची गोरAनाथान� चौरंगीनाथास आYा केलI. ,या

अ+वय� ,यान� राजाबरोबर आले�या सै+यावर वाताODाची योजना केलI. ,याAणींच राजासहवत.मान सव.

लोक ह,ती, घोड,े रथासु>ां आकाशांत उडून गेले. ,यामुळ� सव. भयभीत होऊन ,यांची 4ाथ.ना कVं लागले

Page 107: Navnath

मग गोरAनाथा'या आYेवVन चौरंगीनाथान� पव.ताOD सोडून वाताOD परत घेतल�. तेPहां सव.जण

पव.ताODा'या आ�यान� हळंूहळंू खालI उतरले.

मग गोरA'या आYेन�, चौरंगी आपला 1पता जो शशांगार राजा, ,या'या पायां पडला व आपण पुD

अस�याची ,यान� ओळख ?दलI. ओळख पटतांच राजान� ,यास पोटाशी ध;रल�. नंतर राजा गोरAनाथा'या

पायां पडला. मग ,या उभयतांचीं चौरंगी'या 4तापा1वषयीं भाषण� झालI. इतयांत चौरंगीन� व{ांOD सोडून

पव.ताODाचा मोड केला.

थोeया वेळान� राजान� घरIं ये:याबhल गोरAनाथास अ�त आ/ह केला; पण चौरंगीन� राजास सांUगतल� क&ं,

तुqया घरIं आ2हIं येणार नाहIं, कारण सावD आई'या कपटI बोल:यावर 1व-वास ठेवुन तूं माझ ेहातपाय

तोjडलेस. अस� बोलून मुळारंभापासुन खरा घडलेला व,ृतांत ,यान� सांUगतला. ,यासमयीं आपलIं भुजावंती

ODी जा;रणी आहे अस� समजून राजास �तचा अ,यंत राग आला. ,यान� राणीस मारIत झोडीत तेथ� घेऊन

ये:याची सेवकांस आYा केलI, परंत ुतस� कर:यास चौरंगीन� Wकरोध केला. घरIंच �तला 3शAा करावी अस�

,याच� मत पडल�. मग ,या दोघांस पालखीत बसवुन राजा आप�या वाeयांत घेऊन गेला. तेथ� राजान�

राणीचा अपराध �त'या पदरांत घालून �तला 3शAा केलI व घरांतुन घालवून ?दल�. नंतर गोरAनाथान�

राजाचे शांतवन कVन दसुरI ODी कर:याची आYा केलI व आपला वरदहOत ,या'या मOतकावर ठेवून वंश

वाढेल असा आशीवा.द ?दला. तेथ� गोरAनाथ एक म?हना राहून चौरंगीनाथास घेऊन तेथनू पुढ� गेला.

क�ड:यापूर सोड�यावर ते Wफरत Wफरत 4यागास गेले तेथ� Oनान कVन 3शवालयात देवाच� दश.न

घेत�यानंतर पूव`'या गुर1वणीस बोलावून गोरAनाथान� �तला गुc'या देहाबhल 1वचारल� तेPहां ती

भयभीत होऊन थरथरां कापूं लागलI. अडखळत बोलूं लागलI. ती ,या'या पायां पडलI व 2हणालI,

महाराज,रेवती राणीन� मला धमक& देऊन 1वचार�यावVन मी खरI गो�ट �त'यापाशीं सांUगतलI. गुc'या

देहाची कय PयवOथा झालI आहे ती 4,यA जाऊन पाहावी. असा जेPहां �त'या बोल:याचा आशय ?दसला,

तेPहां गोरAा'या मनांत संशय उ,प+न झाला. तो लागलाच भुयाराकड ेगेला व दार उघडून पाहातो तो आंत

मि'छं)नाथाच� 4ेत ?दसेना. तेPहा तो शोक कVं लागला. त� पाहून गुर1वणीन� ,यास सांUगतल� क&ं, तु2हIं

अमंळ OवOथ बसा; मी राणीस भेटून �तन� 4ेताची काय PयवOथा केलI आहे, त� 1वचाVन येत�. असे सांगून

ती लागलIच तेथनू �नघालI.

नंतर �तन� राजवाeयांत जाऊन राणीची भेट घेतलI आGण राणीस 2हटल�, मि'छं)नाथा'या शरIराबhल मी

तुम'यापाशीं गो�ट काढून बारा वषा.ची मुदत सांUगतलI होती, ती पुरI झालI 2हणुन मला आज ,या

गो�टIच� Oमरण झा�यावVन आप�याकड ेआल� आह�, त� �तच� भाषण ऐकून राणी �तला एक&कड ेघेऊन गेलI

व 2हणालI राजा pD1वiमा'या देहांत मि'छं)नाथान� 4वेश केला व आपला राजा pD1वiमा'या देहांत

मि'छं)नाथान� 4वेश केला व आपला देह 3श�याकडून 3शवालया'या भुयारांत लपवून ठे1वला वगैरे

Page 108: Navnath

हक&कत तु ंमला सांUगतलIस. ,यानंतर थोeयाच ?दवसांत तुqया नकळत मीं ,या'या शरIराच ेतुकड ेकVन

ते रानांत टाकून ?दले. या गो�टIस आज पु�कळ ?दवस झाले. ते तुकड ेWकडीमुंbयांनीं खाऊन सु>ां टाकले

असतील. अशा रIतीन� मी Uचतंेच� बीज समूळ खणुन टाWकल�. आतां तूं �नधा.Oत राहा.

राणीच� हे भाषण ऐकून ती फारच घाबरलI. परंतु न3शबावर हवाला ठेवुन व आतां पुढ� काय भयंकर प;रणाम

होणार अशी भी�त मनांत आणुन �तन� परत येऊन गोरAनाथास ती हक&कत सांUगतलI. तेPहां ,यास

अ,यंत राग आला आGण राणीस 3शळा कर:याच� ,या'या मनांत आल�. परंतु आतां ती मि'छं)नाथाची ODी

अस�यामुळ� आपलI माता झालI. असा 1वचार येऊन �तला 3शAा कर:याचा 1वचार ,यान� सोडून देला.

,यान� मनांत 1वचार केला क&ं, गुc'या शरIराच ेतुकड ेझाले असले तरI ते नाश पावावयाच ेनाहIंत. कोठ� तरI

पडलेले असतील, त ेशोधनू काढावे. नंतर ,या उ8योगास लाग�याच� ,यान� ठर1वल� आGण तो चौरंगीस

2हणाला, मि'छं)नाथा'या देहाचा शोध कर:याक;रतां मी माझा देह येथ� ठेवून सू7मVपान� जातt, माqया

श;रराच� तूं नीट संरAण कर. येथील राणी रेवती ?हन� मि'छं)ा'या देहाचा जसा नाश केला तसा ती

माqया?ह शरIराचा नाश करIल. याOतव फार सावधUगरI ठेव. अस� सांगून गोरAनाथ शरIरांतुन 4ाण

काढून िजकड े�तकड ेपाहंू लागला. ,यान� सु7म Vपान� सव. पuृवी, पाताळ, Oवग. आ?दकVन सव. ?ठकाणी

धूडूंन पा?हल�; पण प,ता लागेना. शवेटI तपास करIत करIत तो कैलासास गेला व 3शवगणांस पाहू लागल.

तेथ� मि'छं)नाथा'या अिOथ, ,वचा, मांस वगैरे ,यास ?दसुन आल�.

,या वेळेस ,या 3शवगणांस वीरभ) सांगत होता क&ं, बारा वषाQची मुदत पुरI झालI; आतां मि'छं)नाथा'या

शरIराच� रAण कर:यास फारच सावध राहा. कारण, ,याचा 3श�य गोरAनाथ हा शोध कर:यासाठaं केPहां

कोण,या Vपान� येईल याचा नेम नाहIं.हे वीरभ)ाचे श\द गोरAनाथा'या कानीं पडतांच तो तेथनू �नघुन

पुनः परत येऊन आप�या देहांत 3शरला. मग गोरAनाथ व चौरंगीनाथ एक 1वचार कVन भOम व झोळी

घेऊन यु>ास 3स> झाले. गोरAनाथान� सूया.वर 4थम पव.ताODाची योजना केलI, तेण�कVन ,याचा रथ

चालेना. सूया.न� व{ाODान� पव.ताODाचा मोड केला व मला अडथळा कर:यासारख� पव.ताOD सोडणारा कोण,

[याचा सूया.न� मनांत शोध केला, तो गोरAनाथाजवळ आला. ,याचा ताप लागूं नये 2हणुन गोरAनाथान�

च)ंाODाची योजना कcन कोटI च)ं �नमा.ण केले; तेण�कVन थडंावा येऊन सूया.चा ताप लागेनासा झाला.

नंतर गोरA व चौरंगी हे दोघे?ह सूया.'या पायां पडले. [या वेळेस मला हैराण कर:याच� कारण कोणत�,

2हणुन सूया.न� 1वचार�यावर गोरAनाथान� सांUगतल� क&ं, मि'छ)नाथाचा देह 3शवगणांनी कैलासास नेला

आहे. याOतव आपण म]यOथी कVन तो आम'या हातांत येईल अस� कराव�. 2हणजे आपले आ2हांवर मोठ�

उपकार होतील.

गोरAनाथाच� त� भाषण ऐकून 3श�टाई कर:याच� कबूल कcन सूय. कैलासास गेला. ,यास पाहतांच

3शवगणांनीं ,या'या पायां पडून ये:याच� कारण 1वचा;र�यावर गोरAनाथकडून म]यOथीच� काम घेऊन

आलt आह�. अस� सांगून सूया.न� ,यांस मि'छं)नाथाच� शरIर परत 8याव� 2हणुन फारच सुरस बोध केला व

Page 109: Navnath

गोरAनाथाचा 4ताप?ह वाखाGणला. परंत ुसूया.'या बोल:याच� वीरभ)ाजवळ वजन पडल� नाहIं. ,यान� उ,तर

?दल� क&ं, मि'छं)नाथान� आ2हांस अ,यंत Dास देऊन दःुसह दःुखे भोगावयास लावून आमच े4ाण सु>ा

धोयात घातले; असा शD ुअनायास� आम'या तावडीत आलेला अस�यान� 4ाण गेले तरI आ2हI ,यास

सोडून देणार नाहIं, जर गोरA यु> करIल तर ,याची?ह मि'छं)ा4माण� अवOथा कcं. अस� वीरभ)ाच�

वीर�ीच� भाषण ऐकून सूया.न� ,यास सांUगतल� क&ं,एवढे पाणी जर तुम'याम]य� होत� तर मि'छं)नाथान�

माग� तुम'यी ददु.शा कVन 4ाणावर आणुन बेत1वल�, तPेहां तुमचा 4ताप कोणीकड ेलपून रा?हला होता ?

आतां तो सहज तुम'या हातात आला 2हणून तु2हIं इतक& 3मजाज क;रत आहां. पण मि'छं) आGण गोरA

हे दोघे सारखे बलवान आहेत. 3शवाय ,या वेळेस मि'छं)नाथ एकटाच होता. आतां गोरAानाथा'या

सा[यास चौरंगीनाथ आला आहे, याOतव तुqया या अ1वचारI व दांडगाई'या उ,तरेन� चांगला प;रणाम

घडून येणार नाहIं. परंत ुसूया.न� सांUगतलेल� ह� सव. भाषण फुकट गेल� व कांहIं झाल� तरI मि'छं)ाचा देह

परत देणार नाहIं, अस� वीरभ)ा?दकांनीं Oप�ट सांUगतल�.

मग सूया.न े,यास सांUगतल� क&ं , तु2हIं आतां इतक� करा क&ं, ह� यु> कैलासास न होतां पuृवीवर होऊं 8या.

कैलासास झाल� तर कैलासाचा चरुाडा होऊन जाईल; अस� सांगुन सूय. तेथनू �नघाला.

सूय. �नघून गे�यावर यु>ाक;रतां तु2हIं पुढ� चला मी मागाहून लवकर येतt असा वीरभ)ाचा 3शवगणांस

हुकूम झाला. ,या4मण� अ�टभैरव, गुण आ?दकVन सव. यु>ास येऊन थडकले.बहा,तर को?ट चौरय्ाऐंशीं

लA गण शODाODांसह यु>ांस आले असे पाहून गोरA व चौरंगी सावध झाले. दो+हIं बाजु जयाची इ'छा

धVन लढू लाग�या. शवेटIं चौरंगी'या मो?हनी व वाताODांनी वीरभ)ा'या दळांतील लोकांचा मोड होऊन त े

|3म�टासारखे होऊन देहभान 1वसरले. इतयांत वीरभ) चामुंडांसह येऊन दाखल झाला. आप�या दळाचा

पराभव झाला अस� पाहून वीरभ) गोरAनाथावर चवताळला. ,यांनी एकमेकां'या नाशास उ8युत होऊन

शODाODांचा एकसारखा मारा चालूं केला. परंत ुगोरAा'या शतीमुळ� वीर भ)ाचीं अनेक शOD� व अOD�

दबु.ल झालI. शवेटIं गोरAनाथान� संजीवनीं अODाची योजाना कcन सकल दानव उठ1वले. ,यात pDपुर, मध ु

म?हषासुर , जलंधर काळयवन, अ8यासुर , बकासुर, ?हर:यापA, ?हर:याक3शपु , मुचकंुद, वiंदत, रावण,

कंुभकण. इ,या?द अनेक महापराiमी राAस यु>ासाठaं येऊन पोचल�. ,यावेळीं तेहतीस को?ट देवांनीं रणAेD

सोडून आपपलI 1वमान� पळ1वलI व ,यांना मोठa Uच,ंता उBत+न झालI. ,यांनीं वैकंुठास जाऊन हा सव.

4कार �ी1व�णु'या कानांवर घातला. तेPहां अतां पुनः अवतार Rयावा लागेल, अस� वाटून ,याला?ह काळजी

पडलI, मग 1व�णुन� शंकरास बोलावून आणुन सव. व,ृतांत ,यास सांUगतला व वीरभ)ा'या वेडपेणान� या

प��यास गो�ट आलI, अस� सांUगतल�.

मग तंटा 3मटवून 1वRन टाळ:यासाठaं ते गोरAनाथाकड ेगेले व ,यास ,यांनी पु�कळ 4कारांनी समजावून

सांUगतल�. परंत ुगुcच� शरIर माqया Oवाधीन करा 2हणजे तंटा 3मटेल, अस� गोरAनाथान� Oप�ट उ,तर

?दल�, मग शंकरान� चामुंडास पाठवुण मि'छं)नाथाचा देह आण1वला. व गोरAनाथा'या Oवाधीन केला

Page 110: Navnath

आGण राAसांस अm-य करावयास सांUगतले. तेPहा गोरA 2हणाला, अODा'या योगान� राAस उBत+न न

होतां संजीवनीं मंD4योग के�यामुळ� राAस उBत+न झाल� आहेत. याOतव पुनः अवतार घेऊन ,यास माcन

टाका Wकंवा वीरभ)ाची आशा सोडा. दोहtतुन जस� मला सांगाल तस� मी क;रतो. ह� ऐकून शकरान� सांUगतल�

क&ं, मधदैु,य माजला ,या वेळेस आ2हI रानोमाळ पळुन गेलt, शवेटIं एकादशीस अवतार घेऊन ,याचा

नाश करावा लागला. अशीं संकट� अनेक वेळां सोसावीं लागलI याOतव आतां 1वलंब न ला1वतां लौकरच

राAसांचा बंदोबOत कर; आ2हIं वीरभ)ाची आशा सोडून ?दलI अस� 3शव व 1व�णु ,यास 2हणूं लागले. ,या

वेळीं 4तापवान वीरभ) एकटाच ,या राAसमंडळींशीं लढत होता. त� पाहून गोरAनाथान� वाताकष.ण

अODाची योजना केलI आGण मंD 2हणुन भOम फ� कतांच वीरभ)ासह सव. राAस गत4ाण होऊन �न-च�ेट

ज3मनीवर पडले. तेPहां शंकर व 1व�णु यांनीं गोरAनाथाची Oतु�त केलI. मग गोरAनाथान� अb+यOD

योजून �न-च�ेट पडले�यांस जाळून टाकल� हा वाताकरष्ण 4योग नाथपंथावांचनू देवदानवांस ठाऊक

नPहता.

वीरभ)ास सजीव केल�; मि'छं)नाथान� pD1वiम राजाचा देह सोडला; अडभंग कथा; रेवणनाथ ज+मकथा.

यु>ाम]य� वीरभ) जळ�यानंतर शंकर शोक करIत बसले. हI गो�ट गोरAनाथा'या लAांत येतांच ,याच�

अतंःकरण )वून गेल. ,यान� 1वचार केला क&ं, fया वेळेस गुcन� मला बद;रका�मास तप-चय�स बस1वल�,

,या वेळीं शंकरान� मज1वषयीं 1वशषे काळजी बाळUगलI होती व पु�कळ �म घेतले होत.े मातेसमान ,यांनीं

माझा 4�तपाळ केला. असा माझा Oवामी आज पुDा'या मरणान� शोक क;रत असलेला मी पाहावा ह� मला

शोभत नाहIं आGण ह� अयोbय कम. मजकडून झाल�, असा मनांत 1वचार आणून गोरAनाथ शंकरा'या पायां

पडला आGण 2हणाला. वीरभ)ाच� तु2हांस अ�तशय दःुख झाले आहे, परंतु जर मला ,या'या अिOथ आणुन

8याल तर मी वीरभ)ास उठवीन. संजीवनीमंDा'या योगान� मी ,यास तेथ�च उठ1वल� असत�, पण सव.

राAसां'या मेkयांत तो जळला अस�यामुळ� ,या'याबरोबर पु+हां राAस उठतील. मग वीरभ)ाची हाड� मी

ओळखनू घेऊन येतt, अस� सांगून शंकर समरभूमीवर गेले. जी हाड� 3शवनामOमरण करतील ती वीरभ)ाचीं

हांड� अस� ओळखनू गोरAनाथाजवळ आGणलI. मग गोरAनाथान� संजीवनीमंD 3स> कcन वीरभ)ावर

भOम टाकतांच वीरभ) उठून धनु�यबानाची चौकशी कcं लागला व 2हणूं लागला क&ं, आतां राAसांचा

संहार कcन शवेटIं गोरAनास?ह यमपु;रस पाठवून देतो. तेPहां शंकरान� ,यास 2हटल�, आतां Pयथ. बोलूं

नका. नंतर ,यास संपूण. मजकूर �नवेदन केला आGण ,याची व गोरAनाथाची मैDी कVन ?दलI. इतयांत

वायुचi&ं |मत असलेले बहा,तर कोटI चौरय्ांयशी लA 3शवगण गोरAनाथास नमOकार कcन परत

कैलासास गेले. मग गोरAनाथा?ह मि'छं)ाच� शरIर घेऊन 3शवालयांत आला.

इकड ेpD1वiमराजा ( मि'छं)नाथ ) राज1वलासांत �नमbन झाला होता. एके ?दवशीं तो �न,यनेमा4माण�

दश.नाक;रतां 3शवालयांत गेला असतां गोरAनाथ मि'छं)नाथा'या शरIराच� तुकड ेजवळ घेऊन बसलेला

?दसला. तेPहां ,यास राजा 4ीतीन� भेटला. मग राजान� सव. व,ृतांत 1वचार�यावcन गोरAनाथान� ,यास

Page 111: Navnath

झालेला व,ृतांत �नवेदन केला. तो ऐकून ,यास तळमळ लागलI. ,यान� गोरAनाथास सांUगतल� क&ं, कांहIं

?दवस असाच धीर धcन राहा. धम.नाथास राfयावर बसवुन मग मी येतt. अस� सांगुन तो राजवाeयांत

गेला. ,यान� लागल�च या गो�टIं1वषयीं 4धानाचा 1वचार घेऊन एका सुमुहूता.वर धम.नाथास राfया3भषेक

केला. ,या उ,सवसमयीं याचकांस 1वपुल धन देऊन संतु�ट केल�. पुढ� एक म?ह+यांनंतर एके ?दवशीं

pD1वiमराजा'या शरIरांतनु �नघून मि'छं)नाथ 3शवालयांत ठेवले�या आप�या देहांत गेले. इकड े

राजवाeयांत राजास उठ:यास वेळ लाग�यान� राणी महलांत गेलI व हालवून पाहत ेतt राजाच� शरIर 4ेतवत ्

पडलेल�. मग �तन� मोठा आकांत मांjडला. इतयांत धम.नाथ धांवून गेला व 4धान आ?दकcन मंडळी

जमलI. [या बातमीन� नगरांत एकच हाहाःकार होऊन गेला.

pD1वiमराजा मरण पावला, हा व,ृतांत 3शवालयम]य� गोरAनाथ होता. ,यास लोकांकडुन समजला. तो

ऐकून ,यान� संजीवनी4योगान� भOम मंDनू अOथी, मांस वगैरे जमवाजमव केलI तtच मि'छं)नाथान�

देहांत 4वेश केला व उठून बसला.

इकड ेराजाच� 4ेत Oमशानांत नेऊन तेथ� सव. संOकार झा�यावर लोक घरोघर गेले. रेवती राणीन� माD

मि'छं)नाथाचा देवालयांतनु शोध आण1वला होता. �तचा मुलगा धम.नाथ यास राजा'या मरणान� अ�तशय

दःुख झाल�. ,यास अ+नउदक गोड लागेना. ,यास आपला 4ाण?ह नकोसा झाला. त� पाहून रेवतीमातने�

,यास एक&कड ेनेऊन सांUगतले क&ं, तू ंPयथ. का शोक क;रतोस ? बाळ ! तुझा 1पता मि'छं)नाथच होय. तो

Uचरंजीव आहे. तू ंआतांच 3शवालयांत जाऊन ,यास 4,यA डोkयांनी पाहून ये.

मि'छं)नाथ माझा 1पता कसा, 2हणुन धम.नाथान� रेवती राणीस 1वचार�यानंतर �तन� मि'छं)नाथा'या

परकाया4वेशाची सम/ वाता. ,यास �नवेदन केलI. ती ऐकून धम.नाथ लवाज2या�नशीं 3शवालयांत गेला व

मि'छं)नाथा'या पायां पडून ,यास पालखींत बसवून राजवाeयांत घेऊन आला. तो एक वष.भर तेथ ंहोता.

नंतर मि'छं)नाथ गोरAनाथ, चौरंगीनाथ हे तीथ.याDसे जावयास �नघाले. ,यासमयीं धम.नाथास परम

दःुख झाल�. तो?ह ,यां'यासमागम� तीथ.याDसे जावयास 3स> झाला. तेPहां मि'छं)नथान� ,याची समजुत

केलI क&ं, मी बारा वषाQनीं परत येईन; ,या वेळीं गोरAनाथाकडून तुला ?दAा देववीन व मजसमागम� घेऊन

जाईन. आतां तूं रेवतीची सेवा कVन आनंदान� राfयवैभवाचा उपभोग घे. अशा रIतीन� मि'छं)नाथान�

,याची समजुत के�यावर ते �तघे तेथनू �नघाले.

ते pDवग. तीथ.याDा करIत करIत गोदातटIं धामानगरांत येऊन पोचल�. ,या ?ठकाणीं गोरAनाथास माGणक

शतेकरय्ाच� Oमरण झाल�. ,यान� ,या मुलाबरोबर झालेला सव. मजकूर मि'छं)नाथास कळ1वला. मग

शतेाची जागा लAांत आणुन �तघेजण माGणकाजवळ गेले. तेथ तो का�ठासमान उभा असलेला ,यांनीं

पा?हला. ,या'या अगंावर �तळभरसु>ां मांस नसुन हाडांचा सांगाडा माD उरला होता व तtडान� सारखा

राममंDाचा जप चालला होता. ,याच� त� कडक तप पाहून गोरAनाथान� तtडात बोट घातल� व 'मी 2हणतt तो

Page 112: Navnath

हाच माGणक' अस� ,यान� मि'छं)नाथास सांUगतल�. मग �तघेजण ,या'याजवळ गेले व ,यांनीं ,यास तप

पूण. करावयास सांUगतल� तPेहा ,यान� ,यांस उ,तर ?दल� क&ं, तु2हाला हI पंचाईत कशाला पा?हजे ? तु2हI

आपल� येथनु चालू लागा. 1वनाकारण कां खोटI करतां ? ,यांनी ,यास ज� ज� 1वचाराव� ,या ,या 4,येक

4-नाचा माGणक उलट जबाब देई. त� पाहून मी आतां [यास युतीन� ताkयावर आणतt , असे गोरAनाथान�

2हटल�.

मग गोरAनाथ एकटाच तथे� राहून मि'छं)नाथ व चौरंगीनाथ जवळ'या झाडाखालIं बसले व गोरA काय

क;रतो ह� पाहंू लागले. गोरAनाथान� माGणकाजवळ उभ� राहून मोJयान� 2[टल� क&ं, अहाहा ! असा तपOवी

मी अजूनपावेतt पा?हला नPहता; अशाचा उपदेश घेऊन [यास गुc करावा ह�च चांगल�. माझ� दैव उदयास

आल� 2हणुन समजावं, नंतर गोरA ,यास बोलला; Oवामीं ! मी आपणांस गुc करIत आहे; तर आपण कृपा

कVन मला अनु/ह 8यावा. ह� ऐकून माGणक ,यास 2हणाला. बे~या, एवढा मोठा झालास तरI अजुन तुला

अकल नाहIं. त ुमला गुc कcं पहातोस ,यापेAां तुंच कां माझा गुc होईनास ! ,याचा उलटा जबाब येणार

ह� ओळखनू गोरAनाथान� ,यास हा 4-न केला होता. ,या4माण� उ,तर ऐकतांच गोरAनाथान� ,यास

मंDोपदेश केला. ,यामुळ� तो pDकाळYानी सोडून गोरAनाथा'या पायां पडला. तेPहां गोरAनाथान�

शित4योग मंDनु गोरAान� ,यास हातीं धVन मि'छं)नाथाकड ेनेल�. ,यांनी ,याचा 1वUचD Oवभाव पाहून

,याच� नाव 'अडंभंग' अस� ठेवल� व ,यास नाथदIAा देऊन त ेचौघे माग.Oथ झाले, वाट�त गोरAनाथान�

अडभंगास सकल 1व8यांत �नपूण केल�.

नंतर तीथ.याDा करIत बारा वषा.नीं 4यागास आले. ,या वेळेस धम.नाथराजास पुD झाला असुन ,यांच� नांव

pD1वiम असं ठे1वल� होत� हे चौघे गांवांत आ�याची बातमी धम.नाथास समजांच तो ,यास सामोरा जाऊन

राजवाeयात घेऊन गेला. धम.नाथान� आप�या मुलास राfयावर बसवुन आपण योगदIAा घे:याचा �न-चय

केला. माघ म?ह+यांतील पु:यतीथ 81वतीया, िजला धम.बीज अस� 2हणतात, ,या ?दवशीं गोरAनाथान�

धम.नाथास अनु/ह देऊन दIAा दIलI. ,या वेळेस सव. देव बोला1वले होते. नगरवासी लोकांचा?ह मोठा मेळा

जमला होता. सव.जण 4साद घेऊन आनंदान� आपप�या Oथानीं गेले. दरसाल असाच उ,सव होऊन 4साद

3मळावा अशी देवांसु>ां सवाQनीं आपलI इ'छा दश.1वलI. मग ' धम.नाथबीजेचा' उ,सव 4�तवष� कर:याची

गोरAान� pD1वiमास आYा ?दलI. तेPहां सवा.स आनंद झाला व दरसाल या ?दवशीं उ,सव होऊं लागला.

गोरAनाथान� आप�या 'WकमयाUगरI' नामक /ंथांत अस� 3ल?हल� आहे क&ं. आपप�या श,यनुसार जो

कोणी ह� बीजेच� yत करIल ,या'या घरIं दोष, दा;र�य, रोग आ?दकcन 1वRन� OवBनांत देखील यावयाची

नाहIंत. ,या पुcषांचा संसार सुयंpDत चालेल 4,येA ल7मी ,या'या गहृIं वाOतPय करIल. या4माण�

धम.नाथ बीजेचा म?हमा होय.

Page 113: Navnath

धम.नाथास नाथदIAा ?द�यानंतर ते �तघेजण ,यास घेऊन �नघाले. ,यांनी तीथ. Wफरत Wफरत

बदरIका�मास जाऊन धम.नाथास शंकरा'या पायांवर घातल� व ,यास ,या'या Oवाधीन कVन तप-चयoस

बस1वल�. नंतर, बारा वषाQनीं परत येऊं अस� सांगुन तो �तघेजण तीथ.याDा कर:यास गेले व मुदत भरतांच त े

पुनः बद;रका�मास गेले मग तेथ� मोJया थाटान� मावंदे केल�. मावं8याक;रतां सव. देवांना बोलावुन आणल�

होत�. मावद� झा�यावर सव. देव वर देऊन �नघुन गेले. व मि'छं)नाथ, गोरAनथ, चौरंगीनाथ, अडभंगनाथ

व धम.नाथ असे पांचीजण तीथ.याDसे गेले.

Z[मादेवा'या वीया.पासून पुव` अJयांयशीं सहOD ऋ1ष उ,प+न झाले; ,याच वेळीं जे थोड�से रेत पuृवीवर

रेवानदI'या तीरIं पडल� +यांत चमसनारायणान� संचार केला; तेPहां पुतळा �नमा.ण झाला. त� मूल

सुया.सारख� दैदIBयमान ?दसूं लागल�. ज+म होतांच ,यान� एकसारखा रड:याचा सपाटा चाल1वला. ,याच

संधीस सहन साcख या नांवाचा एक कुणबी पाणी आणावयास नदIवर गेला होता. ,यान� त� मूल रेतीत रडत

पडलेल� पा?हल�; तेPहां ,याच� �दय कळवळल�. ,यान� ,या मुलांस उचलून घेतल� व घरIं नेल� आGण रेवातीरIं

वाळवंटावर पुD 3मळा�याच� वत.मान ODीस सांUगतल� व ,यास �त'या हवलI केल�. �तन� आनंदान� ,यास

Oनान घालून पाळ:यांत आप�या पोट'या मुलाशजेारIं �नज1वल�. तो रेवतीरIं ' रेवेत ं' सांपडला 2हणुन

,याच� नांव ' रेवणनाथ ' अस� ठे1वल�. ,यास थोडथोड� समजूं लागतांच तो काम करावयास बापाबरोबर शतेांत

जाऊं लागला. तो बारा वषाQ'या वयांत शतेक&'या कामांत चांगलाच हुशार झाला.

एके ?दवशी रेवणनाथ मोJया पहाट�च उठून आपले बैल रानांत चरावयास नेत होता. ,या समयीं लखलखीत

चांदण� पडल� होत;े [यामुळ� रOता साफ ?दसत होता. इतयांत द,ताDयेाची OवारI पुढ� येऊन थडकलI.

द,ताDयेास Uग;रनारपव.तीं जावयांस होत�. ,यां'या पायांत खडावा असून ,यांनीं कौपीन प;रधान केलI

होती, जटा वाढ1व�या असुन दाढI, 3मशी 1पगंट वणा.ची होती. असा �त+हI देवांचा अवतार जे द,ताDये त े

जात असतां ,यांची व रेवणनाथाची भेट झालI. ,यास पाहतांच रेवणनाथास पूण. Yान होऊन पूव.ज+माच�

Oमरण झाल�. मग आपण पवू`च� कोण, व ह�लIच� कोण व कस� वागत आहt याची ,यास cखcख लागलI.

तसेच मला आतां कोणी ओळखत नाहIं, मी अYानांत पडलt अस� ,यास Yान होऊन तो Oत\ध रा?हला.

तेPहां तू ंकोण आहेस, अस� द,ताDयेान� ,यास 1वचार�यवर ,यान� उ,तर ?दल�, तुम'या देहांत �त+हI देवांचे

अशं आहेत; ,यांत स,,वगुणी जो महापुcष तो मी असुन मला येथ� फारच क�ट भोगावे लागत आहेत; तर

आतां कृपा कcन या देहास सनाथ कराव�. इतक� बोलून ,यांन� द,ताDयेा'या पायांवर मOतक ठे1वल�. ,याचा

mढ �न-चय पाहून द,ताDयेान� आपला वरदहOत ,या'या मOतकावर ठेवला. नऊ नारायणा'या

अवतांरांपैक&ं हा चमसनारायणाचा अवतार होय, ह� द,ताDयेास ठाऊक होत�.

,यास द,ताDयेान� ,यास वेळेस अनु/ह कां ?दला नाहIं अशी शंका येईल. पण ,याच� कारण अस� क&ं,

भितमागा.कड े4विृ,त झा�यावांचनू अनु/ह देऊन उपयोग नाहI; याOतव भतीकड ेमग लागल� 2हणजे

Yान व वैराbय सहज सा]य होत� असा मनांत 1वचार आणुन द,ताDयेान� फत एका 3स>ीची कला ,यास

Page 114: Navnath

सांUगतलI. तेPहां रेवणनाथास परमानंद झाला. तो ,या'या पायां पडून आनंद पाव�यानंतर द,ताDये

�नघून गेले. एक 3स1> 4ाBत झालI तेव�यावरच ,यान� समाधान मान�यान� तो पूण. मुत झाला नाहIं.

रेवणनाथास 3स1>ची 4ािBत; ,याची तप-चया. व वर4ािBत; सरOवती Zा[मणा'या मतृ पुDाक;रता

यमलोक&ं गमन.

रेवणनाथान� एका 3स1>कलेस भूलून द,ताDयेयास परत पाठ1व�यानंतर रेवणनाथ शतेांत गेला.

द,ताDयेान� ,याची ,या वेळेची योbयता ओळखनूच एक 3स>कलेवर ,यास समाजावून वाटेस ला1वल� होत�.

रेवणनाथ शतेांत गेला व काम झा�यावर तो मंD4योगाच� गाण� गाऊं लागला. तेPहां 3स1> 4,यA येऊन

उभी रा?हलI व कोण,या काया.Oतव मला बोला1वल� 2हणून 1वचाVं लागलI. 4थम ,यान� �तला नांव

1वचारल� तेPहां मी 3स1> आहे, अस� �तन� सांUगतल�. fया वेळेस द,ताDयेान� रेवणनाथास 3स1> ?दलI होती,

,या समयीं ,यान� �त'या 4तापाच� वण.न कVन सांUगतल� होत� क&, 3स1> काम करावयास 4,यA येऊन

हजर रा?हल व तू ंसांगशील त� काय. करIल. जेवढे उपभोग घे:याच ेपदाथ. पuृवीवर आहेत तेवढे सव. ती एका

अध. Aणांत पुरवील. सारांश, ज� ज� तुqया मनांत येईल त� ती करIल; याOतव ज� तुला काय. करावयाच�

असेल त� तू ं�तला सांग. अशी �त'या पराiमाची परOफुटता कVन द,ताDयान� ,यास बीजमंD सांUगतला

होता. ती 3स1> 4ाBत झा�याच� पाहून रेवणनाथस WकंUचत गव. झाला. परंत ुOवभावान� तो �नःOपहृ होता.

एके ?दवशीं तो आनंदान� मंD4योग 2हणत शतेांत काम करIत असतां म?हमा नांवाची 3स1> जवळ येऊन

उभी रा?ह�यान� ,यास परमानंद झाला. ,यान� हातांतील औत व दोर टाकून �तला सांUगतल� क&ं, जर तुं

3स1> आहेस तर ,या पलIकड'या झाडाखालIं धा+याची रास पडलI आहे ती सुवणा.ची कVन मला चम,कार

दाखीव; 2हणजे तूं 3स1> आहेस अशी माझी खाDी होईल. मग मला ज� वाटेल त� काम मी तुला सांगेन.

,याच� भाषण ऐकून म?हमा 3स1> 2हणालI, मी एका Aणांत धा+या'या राशी सुवणा.'या कVन दाखवीन.

मग �तन� धा+या'या राशीं सुव.णा'या डtगरा4माण� �नमा.ण कVन दाख1व�या. ,याची खाDी झालI. मग तो

�तला 2हणाला, तुं आतां माqयापाशीं रहा. तुं सव. काळ माqयाजवळ असलIस , 2हणजे मला ज� पा?हजे

असेल त� 3मळ:यास ठaक पडले. ,यावर ती 2हणालI, मी आतां तुqया सं�नध राहIन; परंत ुजगा'या

नजरेस न पडतां गुBतVपान� वागेन. तू ंमाqया दश.नासाठa वारंवार हेका धcन बसुं नको. तुझ� काय. मी

ताबडतोब करIत जाईन. रेवणनाथान� �त'या 2हण:यास cकार ?द�यावर ती सुवणा.ची रास अm-य कcन

गुBत झालI.

मग रेवणनाथ सांयकाळपयQत शतेांत काम कVन घरIं गेला. ,यान� गोJयांत बैल बांUधले व राDीस OवOथ

�नजला. दसुरे ?दवशीं ,यान� मनांत आGणल� क&ं, आतां Pयथ. क�ट कां 2हणुन कराव े? मग दसुरे ?दवशी तो

शतेांत गेलाच नाहIं. ,यामुळ� सुमार� 4हर ?दवसपयQत वाट पाहून ,याचा बाप सहनसाcक हा ,यास

2हणाला, मुला ! तूं आज अजूनपयQत शतेांत कां गेला नाहIंस ? ह� ऐकून रेवणानाथान� उ,तर ?दल� क&ं,

Page 115: Navnath

शतेांत जाऊन व राD?ंदवस क�ट कcन काय 3मळवयाच� आहे ? ,यावर बाप 2हणाला, पोटासाठa शतेांत

काम केल� पा?हजे. शते 1पकल� क&, पोटाची काळजी करावयास नको, नाहIं तर खावयाच ेहाल होतील व

उपाशी मरावयाची पाळी येईल. यावर रेवणनाथ 2हणाला, आप�या घरांत काय कमी आहे 2हणुन शतेांत

जाऊन ?दवसभर खपून पोट भर:यासाठa धा+य 1पकवाव� ? आतां मेहनत कर:याच� कांहIं कारण रा?हल�

नाहIं. त� ऐकून बापान� 2हटल�, आप�या घरांत अशी काय �ीमंती आहे ? मी एक एक ?दवस कसा लोटIत

आह�, ह� माझ� मलाच ठाऊक. त� ऐकून रेवणनाथ 2हणाला, उगीच तु2हIं खोट� बोलतां सार� घर सो+याच� व

धा+यान� भरलेल� आहे. मी बोलतt ह� खर� क&ं खोट� , त� एकादां पाहून तरI या; उगीच काळजी कां करतां ? मग

बाप पाहंू लागला असतां घरांत सो+या'या व धा+या'या राशी'या राशी पडले�या ?दस�या. ,यावेळेस

,यास मोठ�च आ-चय. वाटले. मग हा कोणी तरI अवतारI पुcष असावा, अस� ,या'या मनांत ठसल� व तो

रेवणनाथा'या तंDान� वागू ंलागला.

रेवणनाथाचा बुंधलुगांव मोठा असून रहदरI'या रO,यावरच होता, [यामुळ� गांवांत नेहमी पांथOथ येत

असत. रेवणनाथास 3स1> 4ाBत झा�यानंतर गांवांत येणारय्ा पांथOथास रेवणनाथ इ'छाभोजन घालू ं

लागला. हI बातमी सारय्ा गांवांत पसरलI. मग लोकां'या टोkया'या टोkया ,या'या घरIं जाऊं लाग�या.

वOD, पाD,ं अ+न, धन आ?दकcन ज� fयास पा?हजे त� देऊन रेवणनाथ ,याच ेमनोरथ पुरवीत असे. रोगी

मनु�याच ेरोगा?ह जात असत. मग ते ,याची क&�त. वण.न कcन जात. यामुळ� रेवणनाथ िजकडे �तकड े

43स> झाला. सव. लोक ,यास ' रेवण3स> ' अस� 2हणू लागले.

इकड ेमि'छं)नाथ तीथ.याDा करIत Wफरत असतां बुंधलुगांवांत येऊन धम.शाळ�त उतरला. मि'छं)नाथ

�ीगुcंच� Uचतंन करIत आनदंान� बसला असतां Wक,येक लोक ,या धम.शाळ�त गेले. ,यांनी ,यास

भोजनासाठaं रेवणनाथाच� घर दाखवून ?दल� व ,यान� 1वचार�यावcन लोकांनीं रेवण3स1>ची समूळ मा?हती

सांUगतलI. ती ऐकून रेवणनाथ चमसनारायाणाचा अवतार आहे, अस� मि'छं)मनांत समजला. नंतर जाOत

मा?हती काढ:याक;रतां रेवननाथास कोन 4स+न झाला 2हणुन मि'छं)नाथान� लोकांस 1वचारल�. परंत ु

लोकांस ,या'या गुcची मा?हती नस�यामुळ� ,याचा गुc कोण ह� कोणी सांगेना.

मग मि'छं)नाथान� कांहIं पशु, पAी, वाघ, 3सहं �नमा.ण कcन ,यांस तो आप�या अगंाखां8यावर खेळवून

एके ?ठकाणीं खावयास घालूं लागला. हा चम,कार पाहून हा सु>ां कोणी ई-वरI अवतार असावा अस�

मि'छं)नाथा1वषयीं लोक बोलू लागले. हा 4कार लोकांनीं रेवण3स>ा'या कानांवर घातला व हा अ8भुत

चम,कार 4,यA पाहावयास सांUगतला. ह� व,ृत ऐकून रेवण3स> तेथ� Oवतः पाहावयास गेला. 3सहं, वाघ,

आ?दकVन ?हOंD जनावर�, तस�च पशुपAीसु>ां मि'छं)नाथा'या अगंाखां8यावर �नवैर खेळत आहेत, अस�

पाहुन ,यास फार चम,कार वाटला.

Page 116: Navnath

रेवणनाथ घरIं गेला व द,तमंD4योग 2हणतांच 4,यA 3स1> येऊन 41व�ट झालI. �तन� कोण,या

कारणाOतव बोलावल� 2हणुन 1वचारतां तो 2हणाला, मि'छं)नाथा4माण� पशुप7यांनीं माqया

अगंाvया8यांवर 4ेमान� खेळाव� व माqया आY�त असाव�, अस� झाल� पा?हजे. त� ऐकून �तन� सांUगतल� क&ं, हI

गो�ट Z[मवे,,यावांचनु दसुरय्ा'यान� होणार नाहIं, या सव. गो�टI तुला पा?हजे अस�यास 4थन तू ं

Z[मवे,ता हो. मग रेवणा3स>ान� �तला सांUगतल� क&ं, अस� जर आहे तर तुं मला Z[मवे,ता कर. तेPहां �तन�

सांUगतल� क&ं तुझा गुc द,ताDये सव.समथ. आहे; [याOतव तूं ,याची 4ाथ.ना कर; 2हणजे तो Oवतः येऊन

तुqया मनासारख� करIल. अस� 3स>ीन� सांUगत�या वर तस� कर:याचा ,यान� �न-चय केला.

मग fया ?ठकाणी पूव` द,ताDयेाची भेट झालI होती, ,याच ?ठकाणीं रेवणनाथ जाऊन तप-चय�स बसला.

द,ताDयेाची केPहां भेट होत ेअस� ,यास झाल� होत�. ,यान� अ+नपाणीसु>ां सोडल� व झाडांची उडून आलेलI.

पान� खाऊन तो �नवा.ह कVं लागला. तेण�कVन ,या'या हांडांचा सांगडामाD ?दसूं लागला.

रेवणनाथाचा गुc कोण ह� मि'छं)नाथा'या लAांत नPहत� ,या'या गुcन� अध.वट 3श�य कां तयार केला

2हणुन मि'छं)नाथास आ-चय. वाटत होत�. ,यान� रेवणनाथाबhल चौकशीं केलI. पण ,याचा गुc कोण हI

माहIती लोकांस नPहती; ते फत ,याची बरIच 4शंसा करIत. उपकार कर:यात, अ+नउ्दक व )Pय

दे:यास रेवणनाथ माग�पुढ� पाहत नसे, यावcन कोण,या तरI गुc'या कृपेन�, [यास 3स1> 4ाBत झालI

असावी, अस� मनांत येऊन मि'छं)नाथान� तो शोध काढ:यासाठaं अGणमा, न;रमा, ल�घमा, म?हमा

इ,या?द आठ?ह 3स1>स बोला1वल�. ,या येतांच ,या'या पायां पड�या. ,या वेळेस नाथान ं,यास 1वचारल�

क&ं, रेवण3स>ा'या सेवेस कोण,या 3स1>ची कोणी योजना केलI आहे ह� मला सांगा.,यावर म?हमा3स>ीन�

उ,तर ?दल� क&ं, ,या'या सेवेस राह:यासाठaं �ीद,ताDयेाची मला आYा झालI आहे.

मग हा रेवणनाथ आपला गुcबंधु होतो अस� जाणुन ,यास सा[य कराव�, अस� मि'छं)नाथा'या मनांत आल�

,यान� लगेच तेथनू �नघुण UगरIनापव.ती येऊन �ीद,तDयेाची भेट घेतलI व रेवण3स1>चा सव. मजकूर

कळ1वला आGण ,या'या ?हतासाठaं पु�कळ रदबदलI केलI. मि'छं)नाथ 2हणाला, महाराज ! रेवण3स> हा

4,यA चमसनारायणाचा अवतार होय. तो तुम'यासाठaं दःुसह लेश भोगीत आहे. तर आपण आतां

,यावर कृपा करावी. fया ?ठकाणीं तुमची भेट झालI ,याच ?ठकाणी तो तुम'या दश.नाची इ'छा धVन

बसला आहे.

त� ऐकून मि'छं)नाथास समागम� घेऊन द,ताDये यानाODा'या सा[यान� रेवणनाथापाशीं आले. तेथ� तो

का�ठा4माण� कृश झालेला पा?ह�यावर द,ताDयेास कळवळा आला व ,यांनी ,यास पोटाशीं ध;रल�

रेवणनाथान� द,ताDयेास पायांवर मOतक ठे1वल�. तेPहां द,तान� ,या'या कानांत मंDोपदेश केला. तेणेकVन

,या'या अYान व 8वैत यांचा नाश झाला. मग व{शित आराधनू द,तान� रेवणनाथा'या कपाळीं भOम

ला1वले; ,यामुळ� तो शितवान ्झाला. नंतर ,यास बरोबर घेऊन द,ताDये व मि'छं)नाथ UगरIनारपव.तीं

Page 117: Navnath

गेले. तेथ� ,यास पु�कळ ?दवस ठेवुन घेऊन शाODाODासु>ां सव. 1व8यांत �नपुण केल�. तेPहां, आतां आपण

एकVप झालt, अस� रेवणनथास भासूं लागल�. ,याचा 8वैतभाव ना?हसंा होतांच सव. पशुपAी �नवैर होऊन

रेवणनाथाजवळ येत व ,या'या पायां पडत. द,तान� रेवणनाथास नाथपंथाची दIAा देऊन

मि'छं)नाथा4माण�च शODाODा?दसव. 1व8यांत �नपूण कVन ,यास ,या'या Oवाधीन केल�. मग त ेउभयतां

मातQडपव.तीं गेल�. तेथ� ,यांनी नाग��वर Oथान पाहून देवदश.न घेतल� व वर 3मळवून साबरIंमंD 3स> केले.

सव. 1व8य�त प;रपूण. झा�यानंतर UगरIनारपव.ती येऊन तेथ� मावंद� घाल:याचा रेवणनाथान� बेत केला. ,या

समारंभास 1व�णु, शंकर आ?दकVन सव. देवगण येऊन पtचले. चार ?दवस समारंभ उ,तम झाला. मग सव.

देव रेवणनाथास वर देऊन आपाप�या Oथानीं गेले. रेवणनाथ?ह द,ताDयेा'या आYेन� तीथ.याDा करावयास

�नघाला.

,या कालIं माणदेशांत 1वटे तीथ.याDा गांवांत सरOवती या नावांचा एक Zा[मण राहात असे. ,या'या ODीच�

नांव जा+ह1वका. ,यांची एकमेकांवर अ,यंत 4ी�त. ,यांस मुल� होत, पण तीं वांचत नसत; आठ दहा

?दवसांतच तीं मुल� मरत. [या4माण� ,याच� सहा पुD मरण पावले. सातवा पुD माD दहा वषoपयQत वांचला

होता व आतां यास भय नाहIं अस� जाणुन सरOवती Zा[मणान� अ�तहषा.न� Zा[मणभोजन घेतल�. ,यासमयीं

पंचपका+न ेकेलIं होतीं व 4योजनाचा बेत उ,तम ठे1वला होता. ,याच ?दवशीं ,या गांवात रेवणनाथ

आला. तो 3भAा मागवयास Wफरत असतां ,या Zा[मणाकड ेगेला. ,यास पाहतांच हा कोणी स,पुcष आहे,

अशी Zा[मणाची समजुत झालI. तेPहां Zा[मणान� ,यास जेवून जा:याचा आ/ह केला व ,या'या पायां

पडून माझी इ'छा मोडू ंनये अस� सांUगतल�. ,यास रेवणनाथान� सांUगतल� क&ं, आ2हIं क�न�ठ वणा.च� व तू ं

Zा[मण आहेस, 2हणुन आम'या पायां पडण� तुला योbय नाहIं, ह� ऐकून तो 2हणाला, [या कामीं जातीचा

1वचार करण� योbय नाहIं. मग ,याचा शु> भाव पाहून रेवणनाथान� ,यांच� 2हणण� मा+य केल�.

मग रेवणनाथ ,या'याबरोबर घरांत गे�यावर सरOवती Zा[मणान� ,यास पाDावर बस1वल� व ,याच� भोजन

होईपयQत आपण जवळच बसून रा?हला. जेवतांना ,यान� कVन ,यास भोजनास वा?ढल� व नाथाची 4ाथ.ना

केलI क&ं, महाराज ! आजचा ?दवस येथ� राहून उदईक जाव�. ,याची �>ा पाहून रेवणनाथान� ,या'या

2हण:यास cकार ?दला व तो ?दवस ,यान� तेथ� का?ढला. राDीस पुनः भोजनासाठaं सरOवती Zा[मणान�

नाथास आ/ह केला, परंतु दोन4हरIं भोजन यथे'छ झा�यान� राDीं Aुधा लागलI नPहती; याOतव �न,यनेम

उर�यानंतर नाथान� तस�च शयन केल�. ,या वेळीं तो Zा[मण नाथाच ेचरण चरुIत बसला. म]यराD झालI

असतां अशी गो�ट घडलI क&ं, आईजवळ असले�या ,या'या मुलाच े4ाण सटवीन� झडप घालून कासावीस

केले. ,या वेळेस मोठा आकांत झाला. बायको नवरय्ास हाका माVं लागलI, तेPहां तो �तला 2हणाला,

आपण पूव.ज+म केले�या पापाच� फळ भोगीत आहt, याOतव आपणांस सुख लाभणार कोठून ? आतां जस�

होईल तस� होवो. तूं OवOथ राहा. मी उठून आलt तर नाथाची झtप मोडले, याOतव माqयान� येववत नाहIं.

Page 118: Navnath

जर झ�प मोडलI तर गो�ट बरI नाहIं. इतक� Zा[मण बोलत आहे तो यमा'या दतूांनीं पाश टाकून मुला'या

4ाणाच� आकष.ण केल� व मुलाच� शरIर तस�च तेथ� पडून रा?हल�.

मुलगा मरण पावला अस� पाहून जा+हवी मंद मंद रडू ंलागलI. �तन� ती राD रडून रडून का?ढलI. 4ातःकाळ

झाला तेPहा नाथास रडका श\द ऐकंू येऊं लागला. तो ऐकून ,यान� कोण रडत� 2हणुन सरOवती Zा[मणास

1वचा;रल�. ,यान� उ,तर ?दल� क&ं, मुलाचे 4ाण कासावीस होत आहेत 2हणुन घरांत माझी बायको अYपणन�

रडत आहे. त� ऐकुन मुलास घेऊन ये, असं नाथान� 1व4ास सांUगतल�. ,यावcन तो ODीजवळ जाऊन पाहतो

तt पुDाच� 4ेत m�टIस पडल�. मग ,यान� नाथास घडलेल� वत.मान �नवेदन केल�. हI दःुखदायक वाता. ऐकून

नाथास यमाचा राग आला. तो 2हणाला, मी या Oथळी असतां यमान� हा डाव साधून कसा घेतला ? आतां

यमाचा समाचार घेऊन ,यास जमीनदोOत कVन टाWकतt, अस� बोलून मुलास घेऊन ये:यास सांUगतल�.

मग सरOवती Zा[मणान� तो मुलगा नाथापुढ� ठे1वला. ,या 4ेताकड ेपाहून नाथास परम खेद झाला. मग

तुला एवढास मुलगा क&ं काय, अस� नाथान� ,यास 1वचार�यावर, ह� सातव� बालक 2हणुन Zा[मणान�

सांUगतल� व 2हटल�, माझीं मागची सव. मुल� ज+म�यानंतर पांचसात ?दवसांतच मेलI; हाच फत दहा वष.

वांचला होता. आ2हI 4ार\धहIन ! आमचा संसार सुफळ कोठून होणार ! ज� न3शबीं होत� त� घडल�. या4माण�

ऐकून रेवणनाथान� सरOवतीस सांUगतल� क&ं, तूं तीन ?दवस या 4ेताच� नीट जतन कVन ठेव. ह� अस�'या

अस�च राहIल, नासणार नाहIं. आतां मी Oवतः यमपुरIस जाऊन तुझीं सात?ह बाळ� घेऊन येतो. अस� सांगुन

नाथान� अमरमंDान� भOम मंDनु मुला'या अगंास ला1वल� व यानाODा'या योगान� तो ताबडतोब यमपुरIस

गेला.

रेवणनाथास पाहतांच यमधम. 3सहंासनावVन उतरला व ,यास आप�या आसनावर बसवून ,यान� ,याची

षोडशोपचारांनीं पूजा केलI आGण अ�त न�पणान� ये:याच� कारण 1वचारल�. तेPहा रेवणनाथान� 2हटल�,

यमधमा. ! मी सरOवती Zा[मणा'या घरIं असतां तूं तेथ� येऊन ,या'या मुलास कसा घेऊन आलास ? आतां

न घडावी ती गो�ट घडलI तरI Uचतंा नाहIं. परंत ुतूं ,याचा पुD परत दे आGण ,याच ेसहा पुD कोठ� ठे1वल�

आहेस. ते?ह आणुन दे. ह� न करशील तर माझा राग मोठा कठaण आहे; तुझा फडशा उडून जाईल. तेPहा

यमधमा.न� 1वचार केला क&ं, हI जोखीमदारI आपण आप�या अगंावर घेऊं नये. शंकराकड ेमुख,यारI आहे,

अस� सांगून ,यास कैलासास धाडाव�; मग �तकड ेपा?हजे त� होवो. अस� मनांत आणुन तो 2हणाला, महाराज

! माझ� 2हणण� नीट लA देऊन ऐकून Rयाव�. 1व�णु, शंकर व Z[मदेव हे �तघे या गो�टIचे अUधकारI आहेत

आणी हा सव. कारभार ,यां'याच आYेन� चालतt. या कामाचा मुvय शंकर असून आ2हI सारे ,याच ेसेवक

आहt. याOतव मार:याच� वा तार:याच� काम आम'याकड ेनाहIं, सबब आपण कैलासास जाव� व

शंकरापासून Zा[मणाच ेसात पुD मागुन +यावे. ते तेथ�च ,यां'याजवळ आहेत. ,याच� मन वळवून आपला

काय.भाग साधनू Rयावा. ते ऐकून रेवणनाथ 2हणाल, तू ं2हणतोस, ह� काम शंकराच� आहे, तर मी आतां

कैलासास जातो. अस� 2हणुन रेवणनाथ तेथनू उठून कैलासास शंकराकड ेजावयास �नघाला.

Page 119: Navnath

रेवणनाथान� सरOवती Zा[मणाच ेमतृ पुD सजीव केले; नागनाथाची ज+मकथा

यमपुरIहून यम कैलासास गेला. ,यास 3शवगणांनीं 1वचारपूस कर:यासाठaं उभ� राहावयास सांUगतल� व

आपण कोण, कोठ� जातां, काय काम आहे वगैरे 1वचारल�. ,या वेळेस ,यान� सांUगतल� क&ं, मला रेवणनाथ

2हणतात. मी शंकराची भेट Rयावयास जात आह�, कारण ,यान� एका Z[मणाचा मुलगा चोVन आGणला

आहे; तर ,यास 3शAा कcण मुलास घेऊन जा:यासाठa मी आलt आहे.

त� भाषण ऐकून 3शवगणांस राग झाला. ते 2हणाले, तुझा गुc गंधव. आहे अस� वाटत�, 2हणूनच तूं अस�

बोलत आहेस. तुं आपला परत जा कसा. ह� ऐकून नाथास फारच राग आला. तो 2हणाला माझा गुc गंधव.

2हणून 2हणतां, पण तु2हI गंधव.समान आतां रानामाळ Wफराल. अस� बोलून ,यान� Oपशा.ODाची योजना

केलI व भOम मंDनू ,यां'यावर फ� कल�. ,यामुळ� 8वारपाळ व तेरांश� 3शवगण हे सव. ज3मनीस Gखळून

बसले. ज3मनीपासून ,यांचे पाय सुटताना, ज3मनीस Uचकटले आणी सव.जण ओणव ेहोऊन रा?हले.

या4माण� गणांची झालेलI अवOथा पाहुन तेथच ेसव. लोक भयभीत झाले. ते 3शवापुढ� जाउन हात जोडून

उभे रा?हले व 2हणाले क&ं, गाव'या दाराशीं एक मनु�य आला असून ,यान ेतेराश� 8वाररAकगणांस

ज3मनीस Gखळून ओणव� कcन टाWकल� असून त� ,या दःूखान� ओरडत आहेत. ह� ऐकून 3शवान� ,या 3शAा

करावयास आठ?ह काळभैरवांस आYा केलI. ,या4माण� ते काळभैरव शतको?ट गण घेऊन बाहेर पडले. ह�

पाहून नाथान� Oपशा.ODान� ,या गणांना?ह ओणव ेकेल�, पण भैरवांनीं ,या अODास जुमा�नल� नाहIं. ,यानीं

धनु�य� हाती घेऊन बाणांवर वाताOD अbनOD, नागाOD यांची योजना कcण बाण सोjडले. तेPहां नाथान�

पव.ताOD, पज.नाOD या4माण� योजना केलI. [या अODांनीं भैरवां'या अODांचा मोड झाला. नंतर तीं अOD�

भैरवांवर पडलI, तेण�कcन ते जज.र झाले.

मग ह� वत.मान हेरांनीं शंकारास कळ1वल�. तेPहां रागान� तो नंदIवर बसुन यु>Oथानी आला. तेPहा

रेवणनाथान� 1वचार केला क&ं शंकराशीं यु> कर:याच� कारण नाहIं, एकाच अODान� बंदोबOत करावा 2हणजे

झाल�. मग वाताकष.काOD मंDान� भOम मंDनू त� शंकरावर फ� कल�. ,यामुळ� शंकराचा -वासो'छवास बंद

झाला व उमाकांत नंदIवcन खालI पडला व अ�टभैरव बेशु> पडले.

या4माण� शंकाराची व गणांची 4ाणांत अवOथा के�याच� व,ृत 1व�णुस कळतांच तो लागलाच तेथ� धावून

आला. ,यान� नाथास आ3लगंन देऊन पोटाशीं ध;रल� आGण 1वचा;रल� क&ं, कोण,या कारणामुळ� रागावून तुं

हा एवढा अनथ. केलास ? तPेहां रेवणनाथान� 1व�णुस सांUगतल� क&ं, मी सरOवती Zा[मणकड ेअसतां

शंकरान� ,याचा पुD मा;रला. या कारणाOतव मी 3शवाचा 4ाण घेऊन संजीवनी अODा'या योगान� मुलास

िजवंत कcन घेऊन जाईन. तु2हI Zा[मणाचीं सात?ह बाळ� आणुन 8या 2हणजे शंकरा'या 4ाणांच ेरAण

क;रतो; त� ऐकून 1व�णुन� सांUगतल� क&ं, ती सव. बाळ� माqयाजवळ आहेत, मी ते सात?ह 4ाण तुqया हवालI

Page 120: Navnath

क;रतो, पण देह माD तू ं�नमा.ण कर. हे 1व�णुच� बोलण� रेवणनाथान� कबूल केल�. मग वात4ेरक अOD जपून

नाथान� शंकरास सावध केल� व मग 1वभत अOताचा जप कVन सव. गण मुत केले व िOथ�तमंD 2हणुन

अ�टभैरवांना भOम लावून ,यांस अODापासुन मोकळ� केल�. मग सवाQनीं नाथास नमन केल�. तेPहां 1व�णुन�

सात?ह 4ाण नाथा'या Oवाधीन केले व ,यास जावयांस परवानगी ?दलI.

मग यानाOD जपून रेवणनाथ महIवर उतVन Zा[मणाकड ेआला. व ,यास मुलाच ेकलेवर कुटून ,याचा

गोळा कcन आणावयास सांUगतल�, ,या4माण� 4ेत कुटुन आGण�यानंतर ,याचे सात भाग कcन, सात

पुतळे तयार केले. नंतर संजीवनी 4योग 4ेVन सात?ह बालक� िजवंत करतांच तीं रडू ंलागलI. ,यांना

सरOवती Zा[मणा'या व ,या'या ODी'या Oवाधीन केल�. बाराPया ?दवशीं मुल� पाळ:यांत घालून

सारंगीनाथ, जागीनाथ, �नरंजननाथ, जागीनाथ, �नजानंद, दIनानाथ, नयननाथ, यदनुाथ, �नरंजनाथ ,

ग?हनीनाथ अशीं ,यांची नाव�. रेवणनाथान� ठे1वलIं, हे सात?ह पुcष पुढ� जग1वvयांत झाले. रेवणनाथान ं

,यांना बारा वषा.नंतर दIAा ?दलI व सव. 1व8यांत तBतर केले. रेवणनाथ हा ,यात 4ांतांत रा?हला.

पूव` सरOवती'या उhेशान� Z[मदेवाच� वीय.पतन झील� असतां त� एका स1प.णी'या मOतकांवर येऊन पडल�.

त� �तन� भAण कcण आप�या पोटांत सांठवून ठे1वल�. मग ?दवस�?दवस गभ. वाढत चालला. हI गो�ट

आिOतकऋषी'या लAांत आलI. नऊ नारायणांपैक&ं एकजन पोटIं येईल व ,यास लोक नानगाथ 2हणतील

ह�?ह तो समजला. मग आिOतकमुनीन� ,या सप.णीला जवळ बोलावून सांUगतल� क&ं, तूं या गो�टIबhल कांहIं

Uचतंा कcं नको तुqया पोटIं ऐरहोDनारायण ज+मास येणार आहे, परंत ुतुला सांगावयाच� कारण अस� क&ं,

पुढ� तुजवर मोठा क?ठण 4संग गुजरणार आहे. स]यां जनमेजयराजान� सप.माD आरं3भल� असून मोठ

मोJया ऋषी'या सा[यान� स3मधां'या ऐवजीं सपाQची योजना कVन ,याची यYकंुडांत आहु�त देत आहे;

2हणुन हI गो�ट मी तुला सांगुन ठे1वलI. याOतव आतां तुं कोठ� तरI लपून राहा. या4माण� आिOतक मुनीन�

जेPहा �तला भय घातल�, तेPहा �तन� आपणास राहावयास �नभ.य Oथळ कोणत� 2हणून ,यास 1वचा;रल�,

तेPहा जवळच एक वडाच� झाड होत�. ,या'या पोखराम]य� लपून राहाव यास आिOतक ऋषीन� �तला

सांUगतल�. मग ती सप`ण ,या वडा'या पोखरांत लपून रा?हलI व आिOतकान� अचळ व{4योगान� त� झाड

3सचंन कcन ठे1वल� व आपण हिOतनापुरास गेला.

नंतर आिOतकमुनीन� जनमेजयराजा'या यYमंडपांत जाऊन सव. ऋषींची भेट घेऊन ,यांना हा गुBत

व,ृतांत कळ1वला आणी 2हटल�, Z[मवीय. सप.णी'या उदरांत असून पुढ� तो पुcष वट3स> नागनाथ या

नावान� 4कट होईल. नऊ नारायणापैक&ं ऐरहोD नारायणच हा अवतार घेणार आहे, ,यास माcं नये. त� सव.

ऋषींनीं कबूल के�यानंतर पुढ� सप.सD समाBत झाल�; इकड ेस1प.णाच ेनवमास पूण. झाले. मग ती प��ण

नावांची सप`ण 4सुत होऊन �तन� एक अडं� घातल�. त� वडा'या पोकळींत बहुत ?दवसपावेतt रा?हल� होत�

,यांत ऐरहोD नारायणान� संचार केला. पुढ� ,याचा देह मोठा झा�यवर अडं फूटून मूल ?दसूं लागल�.पुढ� त�

मुल रडू लागल� पण ,याच� रAण कर:यात तेथ� कोणी नPहत�.

Page 121: Navnath

,या वेळीं कोशधम. या नांवाचा एक अथव.णवेदI गौडZा[मण वेदशाODांत �नपूण होता, परंत ुतो फार गरIब

अस�यान� ,या'या संसाराच ेहाल होत. दा;र�यामुळ� तो उदास होऊन गेला होता. ग;रबी पाठaस

लाग�यामुळ� पDावळींक;रतां तो वडाची पान� आणावयास जात असे. एके ?दवशीं तो ,या झाडाजवळ गेला

असतां तेथ� मुला'या रड:याचा आवाज ,या'या कानीं पडला. तो ऐकून कोण रडत� हा शोध कर:यासाठaं तो

आसपास पाहंू लागला. परंत ु,यास कोGणहI न ?दस�यामुळ� तो संशयांत पडला. तरI पण हा मुलाचाच श\द

अशी ,याची खाDी झालI. मग ,यास देवांनीं सांUगतल� क&ं, कोशधम. या वeया'या झाडा'या पोकळींत

बालक रडत आहे, ,यांस Oपश. झाला क&ं ,याचा का3ळमा जाऊन सुवण. होते; त8वतु हा मुलगा तुqया घरIं

आला क&ं, तुझ� दा;र) नाश पावेल. हा देवांनीं एक बाण सोडला. ,यासरस� त� झाड मोडून पडल�. झाड पडतांच

आंतील वषा.व केला. मग देवांनीं हात जोडून ,या नारायणास नमOकार केला. आणी कोशधम. Zा[मणास

सांUगतल� क&ं, महाराज ! या भुमंडळावर आपण मोठे भाbयवान आहां 2हणुन ह वट3स> नागनाथ तु2हांस

4ाBत झाला आहे. हा प��णी नांवा'या नाUगणी'या पोटIं ज+मला असून वटवAृाम]य� [याच� संरAण झाल�

आहे. ,याOतव आतां [याच� ' वट3स> नागनाथ ' ह�च नांव 43स> कराव�. हा 3स> असुन योगी लोकांचा नाथ

होईल.

ती देववाणी ऐकतांच कोशधमा.न� ,या मुलास उचलून घरIं नेल�. ,या समयीं ,यास परमानंद झाला. त� ऐकून

,याची ODी सुरादेवी हIदेखील सम/ झालI. ती 2हणालI, मला वाटत� क&ं, हा च)ं Wकंवा सूय. अवतरला

असावा. �तन� मुलास उचलून Oतनाशीं ला1वल� तो पा+हा फुटला. मग �तन� आनंदान� मुलास Oनान घालून

पाळ:यांत घातल� व ,याच� ' वट3स]द नागनाथ ' अस� नांव ?ठ1वल�. सुरादेवींच� ,या मुलावर अ,यंत 4ेम

जडल�. तो मुलगा मोठा झा�यावर कोशधमा.न� सातPया वषा. ,याच� यथा1वUध म�जीबंधन केले.

एके ?दवशीं दोन 4हरIं वट3स]द नागनाथ भाUगरथी'या तीरIं काशी1व-वे-वरा'या समोर कांहIं मुल�

जमवून खेळंू लागला ,या संधीस द,ताDयेाची OवारI तथे� गेलI व मुलांचा खेळ पाहंू लागलI. तेथ� मुलां'या

पंित बसवुन ,यांस वट3स> नागनाथ लटक� च अ+न वाढIत होता, मुल� पुर� 2हणत होती. हा ,यांस Rया,

Rया 2हणून आ/ह कcन वाढIत होता. असा मुलांचा चाललेला लटका खेळ द,ताDयेान� पा?हला. तेPहां

,यास आ-चय. वाटल�. लटयांच अ+नान� पोट भरल� 2हणून मुल� 2हणत, ह� ऐकून ,यास हसुं आल�. नंतर

बालVप धcण द,ताDयेान� ,या मुलांत संचार केला व अगंणांत उभा राहून तो 2हणाला, मी अथीत आलt

आह�, मला भूक फार लागलI आहे. कांहIं खावयास अ+न वाढा. ह� ऐकून तीं मुल� ,या'या पाठaस लागलI व

2हणालI, त ुरे कोण आम'या मडळींत खेळावयास आला आहेस ? जातोस कां माVं तुला ? अस� 2हणुन

कांहIं मुले काठaं उगाVं लागलI व कांहIं मुल� दगड मारावयास धावलIं. ह� नागनाथान� पा?हल� तेPहां तो सव.

मुलांस 2हणाला आप�या मेkयांत जो नवीन मुलगा आला आहे ,यास घालवून देऊं नका, आप�या4माणे

,यास?ह वाढंू आय,या वेळीं आले�या Zा[मणास अथीत समजुन परत दवडू नये, असे बोलुन ,याने ,या

मुलास बस1वल�. मग क�पनन� Oनान, षोडशोप चारांनीं पूजा, भोजन वगैरे झाले. जेवतांना सावकाश जेवा,

Page 122: Navnath

घाई कcं नका. ज� लागेल त� मागून Rया, असा ,यस तो आ/ह करIत होताच. तेPहा हा उदार आहे अस�

द,ताDयेास वाटले. हा पूव`चा कोणी तरI योगी असावा अस�?ह ,या'या मनांत ठसल�. दसुरय्ास संतोशवून

,यावर उपकार कर:याची बु>ी होण� पूव.पु:याईवांचनु घडावयाच� नाहIं, असा मनांत 1वचार कcन तो ,याच े

पूव.ज+मकम. शोधू ंलागला. तेPहा ,या'या ज+माचा सव. 4कार द,ताDयेा'या लAांत आला. मग

द,ताDयान� ,यास कृपा कcन 3स1> ?दलI. �तचा गुण असा झाला क&ं नागनाथ fया पदाथा.च� नांव तtडांतुन

घेई, तो पदाथ. तेथ� उ,प+न होऊं लागला. नंतर मुलांना जेवावयास वाढ 2हणून द,ताDयेान� नागनाथास

सांUगतल�. पण ,या 3स1>च� अ+न खा:याची नागनाथान� फत मनाई केलI होती. जातेसमयीं द,ताDयेान�

आपल� नांव सांगुन ,याच� नांव 1वचाcन घेतल�.

मग खेळतांना नागनाथ fया पदाथा.च ेनांव घेई तो पदाथ. उBत+न होऊं लागला. ,यामुळ� मुल� �न,य तBृत

होऊन घरIं बरोबर जेवीनातशीं झालIं न जेव:याच� कारण आईबापांनीं मुलांना घरIं 1वचारल� असतां आ2हIं

ष�स अ+न जेवून येतो; 2हणुन मुलांनी सागांवे. 4थम हI गो�ट आईबापांना खरIं वाटलI नाहIं; पण ,यांनी

Oवतः भागीतथीतीरIं जाऊन नागनाथ ष�स अ+न� वाढतो ह� पाहतांच ,यांची खाDी झालI. मग हI बातमी

सव. AेDभर झालI व नागनाथाचा बाप कोशधम. या'या देखील ती कानांवर गेलI. Wक,येकांनी ,यास

सांUगतल� क&ं, भागीरथी'यां कांठa तुझा मुलगा मुलां'या पंित बसवुन उ,तम उ,तम पवाअ+नां'या

जेवणावळी घालIत असतो. हे आ2हI 4,यA पाहून आलt आहt. तो अ+न कोठून आGणतो व कस� तयार

क;रतो ,याच� ,यासच ठाऊक. ,यान� ज3मनीवर हात ठे1वला क&ं, इि'छला पदाथ. उBत+न होतो. हI बातमी

कोशधमा.न� जेPहां ऐWकलI, तेPहां तो पूव` देवांनीं सांUगतलेलI खनू समजला. पण ,यान� लोकांस ती हWककत

बोलून दाख1वलI नाहIं.

पुढ� एके ?दवशीं कोशधमा.न� आप�या वत3स> नागनाथ मुलास मांडीवर बसवून ,या'या तtडावcन हात

Wफर1वत व मुला'या जेवणांसंबधीं गो�ट का?ढलI. तेPहा तो 2हणाला, तु2हांस?ह मी असाच चम,कार

दाखवुन भोजनास घा3लतो. अस� 2हणुन तो मांडीवcन उतरला व ज3मनीवर हात ठेवुन ष�स अ+नाची

इ'छा 4कट करतांच उ,तम उ,तम पदाथा.नीं भरलेल� पान तेथ� उBत+न झाल� त� पाहून कोशधमा.स फारच

नवल वाटल�. मग ह� साधन तुला कस� सा]य झाल�. अस� बापान� 1वचार�यावर तो 2हणाला बाबा ! आ2हIं

एकदां पु�कळ मुल� नदIतीरIं खेळत होतो. इतयांत द,ताDये नांवाचा मुलगा आला. ,याचा सव. मुलांनी

Uधकार केला पण मी ,याची लटयाचा पदथा.न� मनोभाव� पूजा केलI. तेPहां ,यान� माqया मOतकावर हात

ठेवून कानांत कांहIं मंD सांUगतला व अ+न वाढावयास ला1वल�. ,या ?दवसापासून माqया हातुन पा?हजे तो

पदाथ. �नमा.ण होतो. ह� ऐकुअन बापास परमानंद झाला. मग तो ,या ?दवसापासुन मुलाकडून

अथीताrयागतांची पुजा करवून ,यांस भोजन घालुन पाठवू लागला. ,यान� द,ताDयास आनंद झाला

नागनाथाकड ेहजारो मनु�य जेवून )Pय, वOD , धा+ये वगैरे घेऊन जाऊं लागलI. या योगान� तो

जग1वvयात झाला. जो तो ,याची क&�त. वाखाणंू लागला.

Page 123: Navnath

एके ?दवशीं नागनाथान� बापास 1वचारल� क&ं , माqया हातान� या गो�टI घडतात यांतला मुvय उhेश कोणता

? तसाच तो द,ताDये मुलगा कोण होता, ह� मला खलुासा कcन सांगाव� तेPहां बाप 2हणाला तो 8,ताDये

�त+हIं देवांचा अवतार होय. तुझ ेदैPय चांगले 2हणून तलुा भेटुन तो 3स1> देऊन गेला. त� ऐकून पुनः ,यावर

बाप 2हणाला , तो एके ठaकाणी �नसतो; यामुळ� ,याची भेट होण� कठaण होय. ,या'या भेटIची इ'छा धcन

4यतन् चाल1व�यान� भेट होते अस� नाहIं. तो आपण होऊन कृपा कcन दश.न देईल तेPहां खर� अस� सांगुन

बाप कांहIं कामाक;रतां घराबाहेर गेला.

मग द,ताDयेा'या दश.नाक;रता जायाचा नागनाथान� �न-चय केला. तो कोणास न 1वचारतां घcन �नघाला

व मातापुरI, पांचाळे-वर वगैरे ?ठकाणीं शोध कcं लागला. परंत ुतेथ� प,ता न लाग�यामुळ� को�हापुरास

गेला व तेथील लोकांजवळ तो द,ता1वषयीं चौकशीं कcं लागला . तेPहा लोक ,यास समजुन हंसले व

द,ताDये येथ� येतो पण कोणास ?दसत नाहIं कोण,या तरI cपान� येऊन 3भAा मागूण जातो अस� ,यांनी

सांUगतले. त� ऐकून दसुरय्ा AेDांत ,यास 3भAा 3मळत नाहIं क&ं काय अस� नागनाथान� 1वचा;रल� या

नाथा'या 4-नावर लोकांनीं उ,तर ?दल� क&ं तो या को�हापुरा3शवाय दसुरय्ा ?ठकाणच� अ+न सेवन करIत

नाहIं. येथ� अ+न न 3मळाल� तर तो उपवास करIल, पण अ+नासाठa दसुरय्ा गांवीं जाणार नाहIं. अ+य

गांव'या पवां+नांस 1वटाळा4माण� मानून या गांवांत अ+न परम प1वD असं तो मा�नतो.

मग वट3स> नागनाथान� 1वचार केला क&ं, गांवांत कोठ� ?ह Oवयंपाक होऊं न देतां सवाQस येथ�च भोजनास

बोलवाव� 2हणजे ,यास �तकड ेकोठ� अ+न 3मळणार नाहIं व सहजच तो आप�याकड ेयेईल. परंत ु

आप�याकडच� 3स> अ+न तो घेणार नाहI, हI खनू लAांत ठेवुन ओळख पटतांच ,याच� पाय धराव.े माझ�

नांव ,यास व ,याच� नांव मला ठाऊक आहे, असा मनांत 1वचार कcन तो ल7मी'या देवालयांत गेला व

पुजारय्ापासुन एक खोलI मागून घेऊन तेथ� रा?हला.

कांहIं ?दवस गे�यावर गांवजेवणावळ घालावी अस� नाथा'या मनांत आल� ,यान� हI गो�ट पुजारय्ा'यापाशीं

काढून खटपटIस मदत कर:यासाठa 1वनंती केलI. तेPहां पुजारI 2हणाला, सारय्ा गावा'या समाराधनेस

पुरेल इतया अ+नाचा सं/ह तुqयाजवला कोठ� आहे? एरPहIं वरकड सव. खटपट आ2हIं कcं पण सामान

कोठून आणणार ? ,यावर नाथान� सांUगतल� क&ं, साम/ी मी पुर1वतो, तु2हI खटपट माD कcं लागा. त�

,याच� 2हणण� पुजारय्ान� कबूल केल�. शवेटIं नाथान� )Pय, धा+य�, तेल, साखर वगैरे सव. सामु/ी 3स>ी'या

योगान� Uचकार भcन ठे1वलI व पुजारय्ास बोलावून ती सव. साम/ी दाख1वलI.

नागनाथास द,ताच� दश.न, नागनाथ व मि'छं)नाथ यांच ेभेट.

वट3स> नागनाथ को�हापुरास आ�यानंतर /ामभोजना'या 3मषान� द,ताDयेाच� दश.न होईल; असा 1वचार

कcण ,यान� समाना'या व )Pया'या राशी तयार के�या. पुजारय्ास दाख1व�या आGण राजापासुन

Page 124: Navnath

रंकापयQत व Zा[मणापासुन अ,यंजापयQत सवा.स दो+हI वेळच� सहकंुटंूब, सहप;रवार, पाहू:यासु>ां

भोजनाच� आमंDण ?दले. गांवांत Oवयंपाकासाठaं कोणी चलू पेटवू नये, सकाळीं व म]य�या वेळींहI भूक

लागलI तर �तकडचे फराळाचा बेत ठे1वला अस�याच� आमंDणांत सुच1वल� होत.े �नर�नराkया जातींत

|�टाकार होऊं नये 2हणुन बंदोबOत ठेवुन काया.ची सुcवात झालI. यामुळ� गांवांत कोणीच

Oवयंपाकाक;रतां चलू पेट1वलI नाहIं. अ+न घरIं घेऊन जा:यादेखील मनाई नPहती. कोरड ंWकंवा 3शजलेल�

अ+न, जस� हव� असेल तस� व लागेल �ततक� घेऊन जा:याची मुभा होती. यामुळ� गांवांत fया'या ,या'या

घरI 3स> अ+न भरल� होत�. ?दPया लाव:यासाठaं माD लोकांनी 1वOतवाची गरज पड.े हा समाराधनेचा

समारंभ एकसारखा म?हनाभर चालला होता.

,यामुळ� प?ह�याच ?दवशीं द,ताDयेास 3भAेची मारामार पडलI. ,या ?दवशीं तो कुि,सत Vप घेऊन घरोघर

3भAा मागत होता. तो तेथ� जाई तेथ� लोक ,यास 2हणत क&ं, अरे भीक कां मागतोस ? आज गांवात मोठ�

4योजन आहे �तकड ेजा, चांगल� चांगले जेवयास 3मळेल. तूं तरI एक वेडा ?दसतोस. उतम उ,तम

पवा+नांच� भोजन सोडून कदा+नाक;रतां गांवांत कां भटकतोस ? आ2हां सवाQना जेवावयास जावयाच�

आहे, तुqयासाठaं Oवयंपाक करावयास कोण बसतो ?

मग 4योजनाचा कसा काय बेतबात आहे तो Oवतः जाऊन पाह:याचा द,ताDयेाचा 1वचार ठरला. ,यान�

�तकड ेजाऊन संपूण. पाक�न�पि,त कशी काय होते ह� नीट लAांत आGणल� 3स1>'या योगान� अ+ना'या

राशी झा�या, ह� तो पकेपणीं समजला. मग हI मोठa समाराधना येथ� कोण घालIत आहे [याची

द,ताDयेानं 1वचारपूस केलI. तेPहां वट3स> नागनाथाच� नांव ,यास लोकांनीं सांUगतले. आपण वीस

वषा.पूव` fयास 3स1> ?दलI तो हा असुन आप�या दश.ना'याच इ'छेन� ,यान� या गांवीं येऊन ह� संतप.ण

कर:याच� सुc केले, अस� द,ताDयेा'या लAांत आल�. ,यान� ,या ?दवशीं उपवास केला. तो तेथनू तसाच परत

जाऊं लागला असतां लोकांनी ,यास पु�कळ आ/हा केला. पण त� 3स>ीच� अ+न अस�यामुळ� न जेवतां

तसाच तेथनू �नघून गेला. तो दररोज गांवांत येऊन सुक& 3भAा मागे. कोणी जाOत चौकशी कcन 1वचा;रल�

तर मी 3भAे'या अ+ना3शवाय अ+नसेवन करIत नाहIं, अस� सांगे व काशीस जाऊन भोजन करI. या4माण�

एक म?हना लोटला.

नागनाथान� 1वचार केला क&ं, अजुन Oवामींच� दश.न होत नाहIं ह� काय ? मग ,यान� /ामOथ मंडळींस

1वचा;रल� क&ं, गांवांत 3भAा मागणारा कोणी अथीत येत असतो काय ? ,यावर लोकांनी सांUगतलं क&ं,

एकजण �नय3मतपण� येतो; परंत ु,या'या 3भAा+न सेवन कर:याचा �नयम अस�यामुळ� तो तुमच� अ+न

घेत नाहI. गांवांत इतर 3शजलेल� अ+न ,यास 3मळत नाहIं 2हणून कोरा+न मागतो. मग 3भAेकरI पुनः

आ�यास मला सांगाव� 2हणज� मीं Oवतः जाऊन ,याची 1वनवणी करIन व ,यास आणुन भोजन घालIन,

अस� नाथान� ,या लोकांना सांगुन ठे1वल� ,या वेळीं ,यांना अशी?ह सूचना केलI होती क&ं, ,या 3भAा

Page 125: Navnath

मागणारय्ाला कोरडी 3भAा घालूं नये. येथ�याच अ+नाची ,यास सांगुन सवVन 3भAा घालावी व ती जर

,यान� न घेतलI तर मला लागल�च कळवाव�. अस� सांगून ,यांस 3स1>च� पु�कळ अ+न ?दल�.

पुढ� द,ताDये 3भAेस आला असतां ह� नाथाकडच ंअ+न अस� बोलून लोक 3भAा घालूं लागले. ती तो घेईना.

मग आपाप�या घरची कोरडी 3भAा घालूं लागले. पण संशयावVन ती?ह तो घेईना. इतयांत कोणी जाऊन

हI गो�ट नाथास कळ1वलI. ,या सरसा तो लगबगीन� तथे� आला. ,यास लोकांनी लांबूनच तो 3भAेकरI

दाख1वला. ,याबरोबर नाथान� ,या'याजवळ जाऊन हात जोडून पायांवर मOतक ठे1वल�. नंतर बहुत

?दवसांत माझा समाचार न घेत�यामुळ� मी अनाथ होऊन उघeयावर पडलो आह�. आतां मजवर कृपा

करावी, अशी Oतु�त केलI. ,याची �तy भित पाहून द,ताDयेान� ,यास उठवून �दयीं ध;रल� व तtडावcन

हात Wफर1वला. तस�च ,या'या डोkयांतले अ�ु पुसल� व ,यास एक&कड ेनेऊन आपला वरदहOत ,या'या

मOतकावर ठेवून कानांत मंD सांUगतला. ती आ,मखनू समजतांच तो Z[मापरायण झाला व ,या'या

अYानाचा समुळ नाश झाला. द,ताच� OवVप पाहातांच ,यास अनुपम आनंद झाल. ,या समयीं तो

द,ताDयेा'या पायां पडला. ,यास Oवामीन� मांडीवर बस1वल� व ,याची पूव.ज+मकथा सांUगतलI व तु ं

ऐरहोतर् नारायाणाचा अवतार आहेस, [यामुळ� मी तुला 3स1> ?दलI होती, अस�?ह बोलून दाख1वल�. तुहI

भेट घे:याच� फार ?दवस मनांत होत�, पण 4ार\धानुसार तो योग घडुन आला, अस� द,ताDयेान� सांUगतल�.

मग त ेउभयंता तेथनू काशीस �नघाले. जातांना द,तान� यानमंDान� भOम मंDनु नाथा'या कपाळीं ला1वल� व

ते एका �न3मषांत काशीस गेले. तेथ� �न,यनेम उरकून Aणांम]य� त ेबदरIका�मास गेले व 3शवालयांत

जाऊन द,तान� उमाकांताची भेट घेतलI. उभयतां'या भेटI झा�यानंतर समागम� दसुरा कोण आGणला आहे,

अस� शंकरान� द,तास 1वचारल�. तेPहा द,तान� हा नागनाथ ऐरहोD नारायणाचा अवतार आहे, अस�

कळ1व�यानंतर शंकरान� ,यास नागपंथाची दIAा दे:याची सुचना केलI, ती लागलIच द,तान� कबूल केलI.

मग नागनाथासह द,ताDये तेथ� सहा म?हन� रा?हले. �ततया अवकाशांत नाथांस सव. 1व8यांत व चौस�ट

कलांत �नपुण केल�. मग नागा-वा,थ` जाऊन सव. साधने 3स1> कVन घेत�यावर द,तान� ,यास पुनः

बद;रका�मास नेऊन तप-चयoस बस1वल� व नाथदIAा दIलI. तेथ� ,यान� बारा वष� तप-चया. केलI. ,यास

संपूण. देवांनीं अनेक वर ?दल� नंतर ,यान� मावंदे कcन देव, ऋ1ष आ?दकVन सवाQस संतु�ट केल�. नंतर सव.

आपप�या Oथानीं गेले. पुढ� द,ताDयेान� नाथास तीथ.याDसे जा:याची आYा केलI. ,यानुसार द,ता'या

पायां पडून नागनाथ तीथ.याDा करावयास �नघाला व द,ताDये �न;रनारपव.तावर गेला.

नागनाथ तीथ.याDा करIत बालेघाटास गेला. तेथ� अर:यांत रा?हला असतां गांवोगांवच ेलोक ,या'या

दश.नास येऊं लागले. ,यांनीं ,यास तेथ� राह:याचा आ/ह केला. व ,या'याजवळ पु�कळ लोक येऊन राहंू

लागले. ,या गांवाच� नांव वडगाव अस� ठे1वल�. पुढ� एक� ?दवशीं मि'छं)नाथ तीथ.याDा करIत असतां ,या

गांवात आले. तेथे नागनाथाची क&�त. ,या'या ऐक:यांत आलI. मग मि'छं)नाथ नागनाथा'या दश.नास

गेला असतां दरवाजांतुन आंत जातांना दाराशीं असले�या 3श�यांनी ,यास हरकत कcन आंत जांताना

Page 126: Navnath

मनाई केलI. ते 2हणाले, नाथबाबा ! पुढ� जाऊं नका. आ2हI नागनाथास कळवून मग तु2हांस दश.नास नेऊं

. ,या'या परवानगीवांचनू आंत जा:याUच मनाई आहे. 3श�याच� ह� भाषण मि'छं)नाथान� ऐकताच ,यास

मोठा iोध आला. देवा'या Wकंवा साध'ुया दशा.नास जा:याची कोणाचीहI आडकाठa नसावी, अशी प>त

असतां येथ� हा सव. दां3भक 4कार ?दसतो, अस� मनांत आणुन मि'छं)नाथान� ,या 3श�यांस तांडण केल�. त�

पाहून नागनाथाच ेदसुरे सातश� 3श�य धांवले. परंतु ,या सवाQना ,यांनीं Oपशा.ODा'या योगान� ज3मनीस

Gखळवुन टाWकले. व तो एकेका'या थोबाeयांत माVं लागला. तेPहां ,यांनीं रडुन ओरडुन आकांत केला.

मठाम]य� नागनाथ ]यानOथ बसला होता.तो हI ओरड ऐकून देहावर आला.]यानंत घोटाळा झा�यान�

नागनाथास राग आला; ,यान� 3श�यांची हI अवOथा समA पा?हलI व मि'छं)नाथास?ह ं,यां'या थोबाडांत

मारतांना पा?हल�.

तेPहां ,यान� 4थम गcडबंधन1व8या जपून Oथग` गcडाच� बंधन केल� व नंतर 1वभताOD जपून आपले

3श�य मुत केले. त ेमुत होतांच नागनाथा'या पाठaशीं जाऊन उभे रा?हले. ,या सवाQना चणू. कर:याचा

मि'छं)नाथा'या 1वचार कcन पव.ताODाची योजना केलI तेPहां आप�या अगंावर 1वशाल पव.त येत आहे,

अस� पाहून नागनाथान� व{ाODाचा जप क;रतांच इं)ांन� व{ सोडून ?दल�. तेPहां तो पव.त चणू. झाला अशा

रIतींन ेते उभयतां एकमेकांचा पाडाव कर:याक;रतां मोJया शौया.न� लढत होत.े शवेटIं नागनाथान� सपा.OD

पेVन मोठमोठाले सप. उBत+न केले. ते येऊन मि'छं)नाथास दंश कcं लागले. तेPहां मि'छं)नाथान�

गcडाODाची योजना केलI, परंत ुनागनाथान� पूव`च गुcडाODान� गcडास बांधनू टाWक�यामुळ�

मि'छं)नाथास गcडाODाचा 4योग चालेनास झाला. सपा.नीं मि'छं)नाथास फारच इजा केलI, तेण�कVन

तो मरणो+मुख झाला. ,यान� ,या वेळी गुcच� Oमरण केल� क&, देवा द,ताDयेा ! या वेळेस 1वलंब न करता

धाव.

मि'छं)नाथान� द,ताDयेाच� नांव घेत�याच� पाहून नागनाथ ंसंशयांत पडला. आप�या गुcच� Oमरण क;रत

अस�यामुळ� हां कोण व कोणाचा 3श�य [याचा शोध कर:याक;रतां नागनाथ मि'छं)नाथा'या जवळ गेला

आGण ,यास 1वचाVं लागला. तेPहां ' आदेश ' कcन मि'छं)नाथान� आपल� नांव सांगुन 2हटल�, माझा गुc

द,ताDये, ,या'या मी 3श�य आहे. माqयाजवळ जालंदर, नंतर भतृ.हरI, ,या'यामागुन रेवण. या

नाथपथांत 4थमच मीच आहे. 2हणुन मी द,ताDयेाचा वडील मुलगा आहे. अशी मि'छं)नथान� आपलI

हWककत सांUगतलI. ती ऐकून नागनाथास कळवळा आला. ,यान� लागल�च गcडांच ेबंधन सोडुन गcडाचा

जप केला तेPहां गcड खालIं उतरला व सप. भयभीत होऊन व 1वष शोधनू अm-य झाले. गcडाच� काम

होतांच तो दोघां नाथांस नमOकार कcन Oवगा.स गेला. नंतर नागनाथ मि'छं)नाथा'या पायां पडला व

2हणाला, वडील बधु 1प,यासमान होय, 2हणुन तु2हI मला गुc'या ?ठकाणी आहांत. मग ,यास तो

आप�या मठांत घेऊन गेला व एक म?हना आप�याजवळ ठेवून घेतल�.

Page 127: Navnath

एके ?दवशीं मि'छं)नाथान� नागनाथास 1वचारल� क&ं, तू ंदाराशीं सेवक ठेवुन लोकांना आंत जा:यास

4�तबंध करतोस [यातील हेतु काय, तो मला सांग. भा1वक लोक तुqया दश.नास येतात. तुqया 3श�यांनी

,यांना जाऊं ?दल� नाहIं 2हणजे ,यांना परत जाव� लागत�. आपला दोघांचा तंटा हो:याच� मुळ कारण ह�च. ह�

ऐकून नागनाथान� आपला हेतु असा सांUगतला क&ं, मी �नरंतर ]यानOथ असतो व लोक आ�यान� धानभंग

होतो. 2हणुन दाराशीं रAक ठे1वले. ,यावर मि'छं)नाथान� ,यास सांUगतल� क&ं अस� करण� आपणास योbय

नाहIं. लोक पावन Pहावयास आप�या कड ेयेतात. व ते दारापासुन माग� जातात. तरI आतांपासुन

मुत8वार ठेव. अस� सांगुन मि'छं)नाथ तीथ.याDसे गेले.

इकड ेदाराशीं मनाई नस�यामुळ� नागनाथा'या दश.नास लोकांची गद� होऊं लागलI. ,या नाथा'या

3श�यांतच गुलसंत 2हणुन एक 3श�य होता. ,यांची ODी मठांत म,ृयु पावलI; �तला नाथान� उठ1वल�. हा

बोभाटा झाला. मग कोणी मेल� 2हणजे 4ेत मठांत नेत व नागनाथ ,यास िजवंत कcण घरIं पाठवुन देई;

यामुळ� यमधम. संकटांत पडला. ,यान� ह� वत.मान Z[मदेवास कळ1वल�, मग Z[मदेव Oवतः वडवाळेस

येऊन ,यान� नाथाचा Oतव कVन त� अ8भुत कम. कर:याच� बंद कर1वल�.

चरपटIची ज+मकथा; स,य�Pयाकडे बालपण, नारदाचा सहवास

चरपटI'या उBता,तीची अशी कथा आहे, क&ं , पूव` पाव.ती'या लbनासमयीं सव. देव, दानव, ह;रहर,

Z[मदेव आ?दकcन देवगण जमलेला होता, fया वेळीं पाव.तीच� अ4�तमा लाव:य व Vप पाहून Z[मदेवास

काम उBत+न झाला. तो ,या'या आवायाबाहेर जाऊन वीय. पतन पावल�. तेPहां Z[मादेवास संकोच

वाटला. व ,यान� त� वीय. टांचने� रगjडल�; त� पु�कळ ?ठकाणीं पसरल�. ,यापैक&ं एक बाजुस गेल� ,याच� साठ

हजार भाग झाल� व ,यापासुन साठ हजार वालGख�य ऋ1ष �नमा.ण झाले. दसुरय्ा बाजूस गेलेला एक भाग

तसाच राहून गेला होता. तो सेवकान� केर झाडुन का?ढला ,यांत गेला. पुढ� लbना1वधींनंतर लfजाहोमाच�

भOम व तो केर सेवकांनीं नदIंत टाकुन ?दला. ,यांत त� रेत?ह वहात गेल�. पुढ� त� एका कुशास ( गवतास )

अडकून तेथ�च ,यांत भcन रा?हल� त� तेथ� बरेच ?दवस रा?हल ंहोत� ,यांत 1पBपलायन नारायणान� सचार

केला. तोच हा चरपटIनाथ. हा मुलगा नऊ म?ह+यांनीं बाहेर पडुन Oप�ट ?दसूं लागला.

स,य�वा या नांवाचा Zा[मण पुनीत गांवांत राहात असे. तो सुशील व वेदशाODांत �नपुण होता. तो एकंदां

भागीरथीतीरIं दभ. आणावयास गेला असतां कुशा'या बेटांत गेला. तेथ� ,यान� ,या मुलास पा?हल�. तो मुलगा

सूया.4माण� तेजOवीं ?दसत होता. ,यावेळीं स,य�Pया'या मनांत ,या मुला1वषयीं अनेक शंका येऊं

लाग�या. अस� ह� तेज:पुंज बाळ कोणाच� असाव� बर� ? उव.शीं तर ह� आपल� मुल टाकून गेलI नसेल ना ? Wकंवा

हा सुंदर मुलगा राजाचा असावा व ,याला ,या'या आई'या बाजेवVन जलदेवता तर येथ� घेऊन आ�या

नसतील ? अशा 4कार'या अनेक क�पना ,या'या मनांत येऊं लाग�या. तो मुलाकड ेपाहI, पण ,याला हात

लावीना. आपण [यास घरIं घेऊन जाव�. हा 1वचार ,या'या मनांत येई; पण मुलगा कोणाचा हा �नण.य न

Page 128: Navnath

ठर�यामुळ� ,या मुलास तो उचलून घेईना. अशा तरहे्न� 1वचार करIत तो कांहIं वेळ तेयेच उभा रा?हला होता

व मुलगा हातपाय हालवुन रडत होता.

थोeयाच वेळांत 1पBपलायान नारायणाचा अवतार झालेला पाहून देवांनीं ,या मुलावर पु�पव�ृटI केलI व

जयजयकार कVन आजचा ?दवस सु?दन मानून कृतकृ,य झालt, अस� मनांत आGणल� मुला'या अगंावर

देव फुल� टाक&त तीं स,य�वा काढI. देव एकसारखी फुल� टाक&त, पण स,य�Pयास ती ?दसत नसत; यामुळ�

,या'या मनांत संशय येऊन तो दचकला व हा 1पशा''याचा सव. खेळ असावा अस� ,यास वाटल�, मग तो

िजवाची आशा धcन दभ. Rयावयाच� सोडून चपळाईन� पळत सुटला. त� पाहून देव हसूं लागल� व स,य�Pया

पळंू नको, उभा रहा, अस� 2हणूं लागल�. ह� श\द ऐकून तर स,य�वा फारच घाबरला व धमू पळत सूटला.

मग स,य�वाची भी�त घालवून तो मुलगा ,या'या हवालI करावा. 2हणुन देवांनीं नारदास पाठ1वल. नारद

Zा[मणाचा वेष घेऊन स,य�Pयापुढ� येऊन उभा रा?हला. स,य�वा भयान� पळत अस�यामुळ� धापा टाक&त

होता व ,याचे 4ाण कासावीस झाले होते. इतयांत Zा[मणcपीं नारदान� ,यास उभ� कcन घाबर:याच�

कारण 1वचारल� तेPहां ,यान� आप�या मनांत आलेले सव. 1वक�प सांUगतल�. मग नारदान� ,यास एका

झाडाखालI नेल� व सावलIंत बसुन OवOथ झा�यावर 1पBपलायन नारायणा'या ज+माचा सव. व,ृतांत

सांUगतला. तस�च हI भूतच�ेटा नस�याबhल ,याची खाDी केलI आणी मुलास घरIं नेऊन ,याचा सांभाळ

करावयास सांUगतल�. शवेटIं नारद ,यास अस�?ह 2हणाला. क&ं मीं ज� तुला ह� वत.मान सांUगतल� ते देवांच�

भाषण असुन ,यावर भरंवसा ठेवुन मुलास घेऊन जा व ,याच� उ,तम 4कार� संगोपन कर.

तरI पण माझ� OवगाQत कस� कळल� हे स,य�Pयास संशय उBत+न झाला व Aणभर उभा राहूण तो पाहंू

लागला. नारदा'या कृपेन� देव ,या'या m�टIस पडल� मग स,य�Pयान� नारदास 2हटल� क&ं, तू ंसांगतोस हI

गो�ट खरI, मला येथनु देव ?दवस आहेत; पण तु ंआतां मजबरोबर चल व तो मुलगा तेथनू काढूण माqया

हातांत दे. ह� ,याच� 2हणण� Zा[मणVपीं नारदान� कबुल केल� मग त� दोघ� भागीरथी'या तटIं गेले. तेथ�

नारदान� परमानंदान� मुलगा स,य�Pया'या Oवाधीन केला व ,याच� नांव चरपटIनाथ अस� ठेवावयास

सांUगतल� ह�च नांव ठेवाव� अस� देव सुचवीत आहेत अस�?ह ,यास सांUगतले. नंतर नारद Oवगा.स गेला व

स,य�वा आप�या घरIं आला.

स,य�Pयाची ODी च)ंा परम प�तyता असून मोठa धा3म.क होती. तो �तला 2हणाला, मी दभ. आणावयस

भागीरथीतीरIं गेलt होतो; देवान� आज आपणांस हा मुलगा ?दला. याच� नांव चरपटI अस� ठेवाव�. ,या'या

योगान� देवांचे चरण माqया m�टIस पडले. अस� सांगुन सव. व,ृत थोडयांत ,यान� �तला सांUगतला. त�

ऐकून �तला परम हष. झाला. ती 2हणालI आज दभा.'या �न3म,तान� वंशवेल आप�या हातीं आलI, अस�

बोलून �तन� मुलास �दयीं ध;रले. मग �तन� ,यास +हाऊं घालून Oतनपान कर1वलं व पाळ:यांत घालूंन

,याच� चरपटI अस� नांव ठेवून ती गाणी गाऊं लागलI.

Page 129: Navnath

पुढ� तो मुलगा उ,तरो,तर वा�त चालला. सातPया वष` ,याची स,य�Pयान� मुंज केलI व ,यास वेदशाODांत

�नपुण केल�. पुढ� एके ?दवशीं नारदाची OवारI |मण करIत करIत ,याच गांवांत आलI. आंगंतुक

Zा[मणा'या वेषान� नारद स,य�Pया'या घरIं गेला. ,यान� चरपटIनाथास पा?हल�, ,या वेळेस ,याच� वय

बारा वषा.च ंहोत�. Z[मदेवा'या वीया.पासुन चरपटIची उ,प,ती अस�यामुळ� तो आपला भाऊ अस� समजून

,याचा 1वशषे कळवळा येई .

चरपटIनाथास पा?ह�यानंतर नारद तेथनु �नघुन बद;रका�मास गेला व तेथ� ,यान� शंकर, द,ताDये व

मि'छं)नाथ [यांची भेट घेतलI. मग चौघेजण आनंदान� एक� ?ठकाणीं बसल� असतां गो�टI बोलतां बोलतां

चरपटIचा मूळारंभापासुन व,ृतांत ,यांस नारदान� सांUगतला. तो ऐकून शंकरान� द,ताDयेास सांUगतल� क&ं,

तुमची मज` नवनारायणांस नाथ कc:याची आहे; ,याअथ� चरपटIस आपण दIAा देऊन नाथपंथात

आणाव ं,यावर द,ताDयेान� 2हटल� क&ं प-चा,तपावांचनु ?हत कcण घेतां येत नाहIं; याOतव चरपटIस

अनुताप झा�यानंतर पाहतां येईल ,यावर नारदान� 2हटल� क&ं, हI खरI गो�ट आहे; आतां चरपटIस

प-चा,ताप होईल अशी PयवOथा मी क;रतt. पण आपण अनु/ह दे:याची 3स>तां करावी, इतक�

द,ताDयेास सांगुन नारद पुनः ,या गांवीं स,य�Pयाकड ेआला व ,यान� आपण 1व8याथ� होऊन राहतो;

मला 1व8या पढवावी अशी ,यास 1वनंती केलI स,य�Pयान� ,या'या 2हण:याचा cकार ?दला . नारदास तो

कुलंब या नांवान ेहांक मारI. मग कुलंब व चरपटI एके ?ठकाणी 1व8याrयास कVं लागले.

स,य�वा /ामजोशी होता. एके ?दवशीं एका यजमानाकड ेओटIभरण होत�. 2हणुन ,यान� स,य�Pयास

बोला1वल�; परंतु स,य�वा Oनानसं]य�त गुंत�यामुळ� ,यान� चरपटIस पाट1वल� व समागम� कुलंबास

मदतीस ?दल� होत.े तो संOकार चरपटIन� यथा1वUध चाल1व�यावर यजमानान� ,यास दsAणा दे:यासाठaं

आGणलI. ,यावेळीं कांहIतरIं कुरापत काढून व तंटा कcन चरपटIच� संसारावरच� मन उडवाव� असा नारदान�

बेत योजून तो चरपटIस 2हणाला, तूं या वेळेस दsAणा घेऊं नकोस. कारण, दोघे 1व8याथ� अजून

अYाआणा आहो; दsAणा Wकती Rयावयाची ह� आपण�स समजत नाहIं व यजमान जाOत न देतां कमीच

देईल. याOतव घेत�या वांचनू तू ंघरIं चल. मागाहून स,य�वा येऊन दsAणा घेईल. ,यावर चरपटI

2हणाला, मी ;रका2या हातीं घरIं कसा जाऊं ? तेPहां नारद 2हणाला तू ंघेतलेलI दsAणा जर कमी असलI

तर ती तुझा 1पता कबूल करणार नाहIं. ह� ऐकून चरपटI 2हणाला, मी यजमानापासुन युतीन� पु�कळ

दsAणा काढून घेतt. वाजवीपेAां जाOत दsAणा दाख1व�यावर बाप कशासाठaं रांगे भरेल ? उलट शाबासक&

देईल अशीं ,यांची भाषणे होत आहेत इतयांत यजमानान� थोडीशीं दsAणा 3भजवून चरपटI'या हातावर

ठे1वलI.

नारदान� आधींच कळ लावून ?दलI होती. तशांच दsAणा?ह मना4माण� 3मळालI नाहIं, 2हणुन चरपटIस

राग आला. तो यजमानास 2हणाला, तु2हIं मला ओळGखल� नाहIं. ह� काय. कोणत�, Zा[मण Wकती

योbयतेचा, ,या'यायोbय दsAणा Wकती 8यावयाची याच� तु2हांस pबलकुल Yान नाहIं. त� चरपटIच� भाषण

Page 130: Navnath

ऐकून यजमान 2हणाला, मुला ऐकून घे. तुजा पु�कळ दsAणा 8यावी खरI, पण यजमानास सामथ. नसेल

तर तो काय करIल ? तेPहां चरपटI 2हणाला, अनुकुलता असेल ,यान�च असलIं काय� कर:यास हात घालावा

! अशा तरहे्न� दsAणेबhल उभयतांची बरIच बोलाचालI सुc झालI.

त� पाहून, चरपटIन� दsAणेसाठaं यजमानाशीं मोठा तंटा कVन ,यान� मन दखु1व�याच� वत.मान नारदान�

घरIं जाऊन स,य�Pयास सांUगतल� आGण ,यास 2हटल�, चरपटIन� �न�कारण तंटा केला. यामुळ� आतां हा

यजमान माD तुम'या हातांतुन जाईल. यजमान गे�यावर तुमची कमाई बुडणार. आज चरपटIन� भांडून

तुमच� बर�च नुकसान केल�. आपण पडलt याचक; आज.व कVन व यजमानास खषू कVन ,या'यापासून पैसे

घेतले पा?हजेत.

नारदान� या4माण� सांUगत�यावर स,य�वा रागावला व पूजा आटोपून लागलाच यजमानाकड ेगेला. तेथ�

दोघांची बोलाचालI चाललI होती, ती ,यान� समA ऐक&लI. ती पाहून ,यास मुलाचा अUधक राग आला व

यजमानाबरोबर भांड�याबhल ,यान� खाडकन ,या'या तtडांत मारलI.

चरपटI अगोदर रागांत होताच, तशांच बापान� 3शAा केलI. या कारणान� ,यास अ,यंत राग येऊन तो तेथनू

प-चा,तापान� �नघून गांवाबाहेर भगवती'या देवालयांत जाऊन बसला. नारद अतंसीAच, ,या'या लAांत

हा 4कार येऊन ,यान� दसुरय्ा Zा[मणाच� Vप घेतल� व तो भगवती'या देवालयांत दश.नास गेला दश.न

घेत�यावर ,यान� चरपटIजवळ बसून तु2हIं कोण, कोठ� राहतां 2हणुन 1वचारल�. तेPहां चरपटIन� सव.

व,ृतांत ,यास सांUगतला. तो ऐकून Zा[मणVपी नारदान� बोलून दाख1वल� क&ं ,या स,य�Pया Zा[मणाला

वेड लागलेल� ?दसत�. अ1वचारान� मुलगा माD हातांतला घाल1वला. ,या मुख. 2हातारय्ाची बु1> चळलI

खUचत आतां तूं ,याला पुनः तtड दाखवूच नको, खशुाल ,याचा ,याग कcन अर:यांत जा. [या4माण�

नारदान ंसांगतांच, चरपटIस पूण. प-चा,ताप होऊन ,यान� पुनः घरIं न जा:याच� ठर1वल� आGण तो ,या

Zा[मणास 2हणाला, तु2हIं माqया घरIं जाऊन गुBतपणान� ,या कुलंबास घेऊन या, 2हणजे आ2हI दोघे

कोठ� तरI अ+य देशांत जाऊन 1व8याrयास कVन राहंू.

मग तो Zा[मणcपी नारद कुलंबास आणावयासाठaं उठून बाहेर गेला. थोeया वेळान� कुलंबाचा वेष घेऊन

आला. नंतर स,य�Pयापाशीं न राहतां अ+यD कोठं तरI जाऊन अrयास कcन राहंू असा कुलंबाचा?ह

अ3भ4ाय पडला. मग ते दोघे एके ?ठकाणी एकमतान� राह:याच� ठरवून तेथनू �नघाले. त ेबरेच लांब

गे�यावर कुलंबान� 2हटल� क&ं, आतां आपण 4थम बद;रका�मास जाऊं व बदरI केदाराच� दश.न घेऊन मग

काशीस जाऊन तेथ� 1व8याrयास कcं हा कुलंबाचा 1वचार चरपटIस मा+य झाला.

मग त ेदोघे बद;रका�मास गेले. तेथ� देवालयांत जाऊन ,यांनीं बदरIकेदारास नमOकार केला. इतयांत

द,ताDये व मि'छं)नाथा 4कट झाले. कुलंबान� ( नारदान� ) द,ताDयेा'या पायां पडून मि'छं)नाथास

Page 131: Navnath

नमOकार केला. चरपटI?ह दोघां'या पायां पडला व ह� उभयतां कोण आहेत 2हणुन ,यान� कुलंबास 1वचारल�.

मग कुलंबान� ,याची नाव� सांUगतलI व Oवतःकड ेहात कcन 2हटल� क&ं, या देहाला नारद 2हणतात; तुझ�

कय. कर:यासाठaं मीं कुलंबाचा वेष घेतला होता. ह� ऐकून चरपटI नारदा'या पायां पडून दश.न दे:यासाठaं

1वनं�त कcं लागला. तेPहां नारदान� ,यास सांUगतल� क&ं, आ2हI �तघे तुला 4कट दश.न देऊं. परंतु

गुc4सादावांचनु आ2हI तुला ?दसणार नाहIं. एकदां गुcन� कानांत मंD सांUगतला क&ं, सव. जग Z[मVप

?दसेल. त� ऐकून चरपटI 2हणाला,

तुम'याहुन �े�ठ असा कोणता गुc मी शोधनू काढंू ? तरI आतां तु2हIं मला येथ� अनु/ह देऊन सनाथ

कराव�. तेPहां नारदान� द,ताDयेास सुचना केलI. मग द,तान� चरपटI'या मOतकावर हात ठे1वला व कानांत

मंD सांUगतला. तेPहां ,याच� अYान लागल�च जाऊन ,यास ?दPयYान 4ाBत झाल�. मग चरपटIनाथास

,यांच� दश.न झाल�. ,यान� �तघां'या पायांवर मOतक ठे1वल�. [याच संधीस शंकरान�?ह 4कट होऊन

चरपटIनाथास दश.न ?दले. ,या'या तtडावVन हात Wफर1वला आGण 1व8याrयास करवून नाथपंथ

दे:याबhल द,ताDयेास सांUगतल�. मग द,ताDयेान� ,यास सव. 1व8या पढ1व�या; संपूण. अOD1व8य�त

वाकबगार केल� व तप-चय�स बस1वल�. पुढ� नागअ-व,थ` जाऊन बारा वष� राहून वीरसाधन केल� व नवकोटI

सातलA साबरI क1व,व केल�. मग ,यास सव. देवांनीं येऊन आशीवा.द ?दले. नंतर �ीद,ताDये

Uग;रनारपव.तीं गेले व चरपटI तीथ.याDसे �नघाला. ,यान� रामे-वर, गोकण.महाबळे-वर, जग+नाथ,

ह;रहरे-वर, काशीं आ?दकVन बहुतेक तीथ� केलI, ,यान� पु�कळ 3श�य केले, ,यातुंन 3स>कला जाणणार�

नऊ 3श�य उदयास आले.

स,यलोक& चरपटIनाथ व नारद यांच� वाOतPय

पुढ� चरपटIनाथान� पuृवीवरIल सव. तीथ.याDा के�यावर Oवग., पाताळ या ?ठकाण'या?ह तीथ.याDा कराPया

अस� ,या'या मनांत आले. मग ,यान� बद;रका�मास जाऊन उमाकांताच� दश.न घेतल�. तेथ� ,यान�

यानाODाचा 4योग 3स> कVन भOम कपाळास लावून Oवग` गमन केल�. तो 4थम स,यलोकास गेला व

Z[मदेवा'या पायां पडून व हात जोडून जवळ उभा रा?हला. तेPहां हा योगी कोण कोठून आला, याची

Z[मदेव चौकशी कcं लागला असतां नारद तेथ� होताच; ,यान� चरपटIनाथाचा ज+मापासुन सव. व,ृतांत

,यास �नवेदन केला. तो ऐकून घेऊन Z[मदेवान� ,यास मांjडवर बस1वल� नंतर ये:याच ेकारण

1वचार�यावर, तुम'या दश.नासाठa आलt अस� चरपटIनाथान� सांUगतले, मग Z[मादेवा'या आ/हाOतव तो

तेथ� एक वष. रा?हला. चरपटIनाथ व नारद एकमेकास न 1वसंpबतां एक 1वचारान� राहात असत.

एके ?दवशीं नारद अमरपुरIस गेला असतां ' याव� कळींच ेनारद' अस� इं)ाने सहज 1वनोदान� ,यास 2हटल�. त�

श\द ऐकतांच नारदास अ�तशय राग आला. मग तो ( कळीचा ) 4संग तुजवर आणीन, असं मनांत योजून

नारद तेथनू चालता झाला. कांहIं ?दवस लोट�यानतंर चरपटIनाथाकडून इं)ाची फटफिजती व ददु.शा

Page 132: Navnath

कर:याचा नारदान� घाट घातला. एके ?दवशीं Wफरावया क;रतां नारद चरपटIनाथास बरोबर घेऊन इं)ा'या

बाग�त गेला. जातेवेळीं चरपटIनाथ हळू चालत होता. तेPहा अशा चाल:यान� मजल कशी उरकेल, 2हणुन

नारदान� ,यास 2हट�यावर चरपटIनाथान� उ,तर ?दल� क& आमची मनु�याची चालावयाची ग�त इतक&च.

जलद जा:याचा एखादा उपाय तुम'याजवळ अस�यास तो योजून मला घेऊन चला. तेPहां नारदान� ,यास

गमनकला अप.ण केलI. ती कला 1व�णुन� नारदाला ?दलI होती; ती चरपटIनाथास अनायास 4ाBत झालI.

�तचा गुण असा आहे. क&ं ती कला सा]य असणारय्ाचा जेथ� जावयाच� असेल तेथ� ती घेऊन जाते व

pDभुवनांत काय चालल� आहे, ह� डोkयापुढ� ?दसत�. कोणाच� आयु�य Wकती आहे. कोण कोठ� आहे, माग� काय

झाल�, सं]यां काय होत आहे व पुढे?ह काय होणार वगैरे सव. कळत�. अशी ती गमनकला चरपटIनाथास

4ाBत होतांच ,यास अवप.नीय आनंद झाला. मग ते उभयतां एक �न3मषांत अमरपुरIस इं)ा'या

पु�पव?टकेत गेले. तेथ� मला येथील फळ� खा:याची इ'छा झालI आहे, अस� चरपटIनथान� नारदास 2हटल�.

मग तुला तस� कर:यास कोण हरकत करतो, अस� नारदान� उ,तर ?द�यावर चरपटIन� यथे'छा फळ� तोडून

खा�लI. नंतर तेथील बरIंच फुल� तोडून स,यलोकास Z[मदेव देवपूजेस बसले होते तेथ� ,यां'याजवळ नेऊन

ठेवलI; या4माण� त े�न,य इं)ा'या बाग�त जाऊन फळ� खात व फुल� घेऊन जात.

,यामुळ� बागेचा नाश होऊं लागला. पण तो नाश कोण करतो, याचा इं)ाचे माळी तपास करIत असतां?ह

,यांना शोध लागेना. त ेएके ?दवशीं टपून बसले. थोeया वेळान� नारद व चरपटIनाथ हे दोघ� बाग�त 3शरले व

चरपटIनाथान� फळ� तोड:यास हात लावला तोच रAकांनी हळुच मागून जाऊन नाथास ध;रल� ह� पाहून

नारदा पळून स,यलोकास गेला. मग रAकांनीं चरपटIनाथास धcन खपू मारले. तेPहां ,यास राग आला.

,यान� वाताकष.ण अODाचा जप कcन भOम फेकतांच रAकां'या नाeया आखडून ते 1वPहळ होऊन पडले.

,याच� -वासो'छवास बंद झाले, डोळे पाढरे झाले व तtडातुन रत �नघाले. हI अवOथा दसुरय्ा रAकांनीं

पा?हलI व त� असे मरणो+मुख कां झाले [याचा 1वचार करIत असतां चरपटIनाथ m�टIस पडला, मग त े

माग'या माग�च पळुन गेले. ,यांनी इं)ास जाऊन सांUगतल� क&ं, एक सूया.सारखा 4तापी मुलगा बाग�त

बेधडक Wफरत आहे व ,यान� आप�या रAकांचा 4ाण घेतला असून सव. बागेची धळूदाणी कcन टाWकलI

आहे. आम'या ,या'यापुढ� इलाज चालत नाहIं 2हणुन आपणांस कळ1व:यासाठaं आ2हIं येथ� आलt. ह�

ऐकून ,या'याशीं यु> कcन ,यास िजंक:याक;रतां इं)ान� सव. देवांनां पाठ1वले. महासागरा4माण� देवांची

ती अपार सेना पाहून चरपटIनाथान� वाताकष.ण अODान� सवाQस मरण4ाय केल�.

यु>ास गेले�या देवसै+याची काय दशा झालI [याचा शोध आणावयास इं)ान� कांहIं दतू -वासो'छवास

कtडून मरावयास टेक�याची बातमी इं)ास सांUगतलI व ते 2हणाले क&ं, तो येथ� येऊन नगरI ओस पाडुन

तुमचा?ह 4ाण घेईल. तो लहान बाळ ?दसतो; परंत ुकेवळ काळासारखा भासत आहे. ह� ऐकुन इं)ास धसका

बसला. ,यान� ऐरावत तयार कर:यास सांUगतल�. तेPहां हेर 2हाणाले, ,या बालका'या हातांत धनु�यबाण

नाहIं, क&ं अOD नाहIं कोणती गुत1व8या ,यास सा]य झालI आहे, �त'या सा[यान� 4ाणी तडफडुन

Page 133: Navnath

मर:या'या बेतास येतो, आपण तेथ� जाउं नय�, काय इलाज करण� तो येथनु करावा. नाहIं तर शंकरास

सा[यास आणाव� 2हणज� तो देवास उठवील.

हेरांच ेत� भाषण ऐकुन इं) कैलासास गेला व शंकरा'या पायांपडून झालेला सव. व,ृतांत सांगुन [या

अ;र�टातुन सोड1व:याक;रतां 4ाथ.ना कcं लागला. ,या समयीं तुझा शD ुकोण आहे 2हणुन शंकरान�

1वचार�यावर इं) 2हणाला, मीं अजुन ,यास पा?हल� नाहIं ,यान� माqया बागेचा नाश के�यावcन मी सै+य

पाठ1वल�. परंत ुते सव. मरण4ाय झाल�, 2हणुन मी पळून येथ� आलt आह�. मग शDुवर जा:यासाठaं शंकरान�

आप�या गणांस आYा केलI व 1व�णुस ये:यासाठaसा?ह ं�नरोप पाठ1वला. मग अ�टभैरव, अ�टपुD, गण

असा शतकोटI समुदाय समागम� घेऊन शंकर अमरावतीस गेले. ,यांस पाहतांच चरपटIनाथान� वाताकष.ण

मंDान� भOम मंDनु फ� कल�; ,यामुळ� शंकरासु>ां सवाQची माग'यासारGखच अवOथा झालI. इं) शंकर व सव.

सेना मूि'छ.त पडलेलI पाहून नारद इं)ाकड ेपाहुन हंसु लागला. नरदास माD घटकाभर चांगलIच करमणुक

झालI.

3शवा'या दतूांनी वैकंुठaस जाऊन हा अ,यxतु 4कार 1व�णुला सांUगतला. मग छBप+न कोटI गण घेऊन

1व�णु अमरावतीस आला व शंकरासु>ां सवाQस अचतेन पडलेले पाहून संतापला. ,यान� आप�या गणांस यु>

कर:याची आYा ?दलI. तेPहां चरपटIनाथान� 1व�णु'या सुदश.नाचा, गांडीवाचा व इतर शODाODांचा उपयोग

होऊं नये 2हणुन मोहनाODाची योजना केलI. मग वाताकष.ण मंDान� भOम फ� कतांच संपूण. 1व�णुगणांची

अवOथा सदरहू4माण� झालI.

आप�या गणांची अशी ददु.शा झालेलI पाहून 1व�णुन� सुदश.नाची योजना केलI. 1व�णुन� महाकोपास येऊन

त� आवेशान� 4े;रल� पण त� नाथाजवळ जातांच मोहनाODांत सांपeयामुळ� दबु.ल झाले. 1पBपलायन हा 4,यA

नारायण; ,याचाच अवतार हा चरपटIनाथ अथा.त हा आपला Oवामी ठरतो; वगैरे 1वचार सुदश.नान� कcन

नाथास नमन केल� व त� ,या'या उजPया हातांत जाऊन रा?हल ंहातांत सुदश.न आ�यामुळ� चरपटIनाथ

4,यA 1व�णु असाच, भासूं लागला. शD'ुया हातांत सुदश.न पाहून 1व�णुस आ-चय. वाटल�. मग 1व�णु

नाथाजवळ येऊं लागला. तPेहां ,यान� वाताकष.णाODाची 1व�णुवर 4ेरणा केलI. ,यामुळ� 1व�णु धाडकन

ज3मनीवर पडला. ,या'या हातातलI गदा पडलI व शंख वगैरे आयुध�?ह गळालI. मग चरपटIनाथ

1व�णुजवळ येऊन ,यास +याहाळून पाहंू लागला. ,यान� ,या'या गkयांतील वैजयंती माळ काढून घेतलI.

मुगुट, शंख, गदा हIं देखील घेतलI. नंतर तो शंकराजवळ गेला व ,याची आयुध� घेऊन स,यलोकास जाऊन

Z[मदेवासमोर उभा रा?हला.

1व�णुचीं व 3शवाची आयुध� चरपटIनथाजवळ पाहुन Z[मदेव मनांत दचकला व कांहIं तरI घोटाळा झाला

अस� समजून Uचतं�त पडला. मग नाथास मांडीवर बसवुन हI आयुध� कोठून आणलIंस अस� ,यान� ,याला

युतीन� 1वचारल�. तेPहां चरपटIन� घडलेला सव. व,ृतांत ,यास सांUगतला. तो ऐकून Z[मा घाबरला व ,यास

Page 134: Navnath

2हणाला बाळ ! 1व�णु माझा बाप व तुझा आजा होता. महादेव तर सव. जगाच� आरा]य दैवत होय. ते दोघे

गत4ाण झाले तर पuृवी �नराU�त होऊन आपल� कांहIं चालणार नाहIं. याOतव तूं लौकर जाऊन ,यांस

उठaव Wकंवा मला तरI माVन टाक. त� भाषण ऐकून मी ,यांस सावध करतो. अस� नाथान� Z[मदेवास

सांUगतल�.

मग त ेअमरपुरIसे गेले. तेथे 1व�णु, शंकर आ?द सव. देव �नचिे�टत पडलेले Z[मदेवास ?दसले. तेPहां ,यान�

,यांस लौकर सावध कर:यासाठaं चरपटIनाथास सांUगतल�. ,यान� वाताकष.णाOD काढून घेतल� व जे

गत4ाण झाले होत े,यास संजीवनीमंDान� उठ1वल�, मग Z[मदेवान� चरपटIनाथास 1व�णु'या व शंकरा'या

पायावर घातल�. ,यांनी हा कोण आहे 2हणून 1वचार�यावर Z[मदेवान� नाथा'या ज+मपासुनची कथा

1व�णुस सांUगतलI 1व�णुची व 3शवाची सव. भूषण ,यांना परत देव1वलI. मग सव. मडळीं आनंदान�

आपाप�या Oथानीं गेलI.

नंतर नारद गायन करIत इं)ापाशीं गेला व नमOकार कVन ,यास 2हणाला, तु2हाला ज� इतक� संकटांत

पडाव� लागल� ,याच� कारण काय बर� ? आ2हI तुम'या दश.नास येतो व तु2हIं आ2हांस कळलाPया नारद

2हणतां. आजचा हा 4संग तरI आम'या कळीमुळ� नाहIं ना गुदरला ? तु2हांस कोणी तरI चांगलाच हात

दाख1वलेला ?दसतो ! ह� नारदाच� श\द ऐकून इं) मनांत वरमला. ,यान� नारदाची पूजा कcन ,यास

बोळ1वल� व ,या ?दवसापासुन ,यान� ' कळीचा नारद ' हे श\द सोडून ?दल�.

नंतर पव.णीस Z[मदेव चरपटIनाथास घेऊन मGणकण`के'या Oनानास गेले. एकवीस Oवग`च� लोक?ह

Oनानास आले होते. नंतर चरपटIनाथ स,यलोकास वष.भर राहोला. तेथनु पuृवीवर येऊन तो अ+य तीथ.

कcन पाताळांत गेला. ,यान� भोगावतीन� Oनान केल�. तस�च सBत पाताळ� Wफcन बळी'या घरIं जाऊन

वामनास वंदन केले. ,याचा बळीन� चांगला आदरस,कार केला. नंतर तो पuृवीवर आला.

इं)ान� केलेला सोमयाग; ,याक;रता सव. नाथाच� आगमन,नाथांचा आ3शवा.द व समारोप.

चरपटIनाथान� इं)ाची ददु.शा कcन टाकलI 2हणुन इं)ास फारच Gख+नता वाटलI व झालेला अपमान

,या'या मनास लागुन रा?हला. ,यान� चरपटIनाथाचा 4ताप वण.न कcन बहृOपतीजवळ गो�ट काढलI क&ं,

तो अ�पवयीं असून तेजOवी आहे ह� खर� ! परंत ु4,यA ह;रहरा'या 4ाणावर आणुन बेत1वलI आGण आपलI

करामत दाख1वलI. इतक� सामuय. दसुरय्ा कोणाच� नाहIं. एक वाताकष.ण1व8या हI देव 1व8या कशी

फैलावलI कळत नाहIं; परंत ुती 1व8या आपणांस सा]य होईल.अशी कांहIं तरI युती काढावी. नाहIं पेAा

,यां'या घरIं जाऊन ,यांच� दाOय,व Oवीकाcन ,यांस आनंदIत कराव�. अशा भावाथा.च� इं)ाच� भाषण ऐकून

बहृOपतीन� सांUगतल� क&ं, नाथांस येथ� आणाव� ह� फार चांगल�, सोमयाग करावा 2हणजे ,या �न3म,तान े

नाथास येथ� आणावयास ठaक पडले. ते तेथ� आ�यनंतर तूं ,यां'या खशुामतीम]य� त,पर रहा आGण

Page 135: Navnath

,यां'या मज`नुcप वागूंन ,यास 4स+न कcन घेऊन आपला मतलब साधनु घे, हाच एक माग. सुलभ व

सा]य ?दसतो.

हI बहृOपतीची युित इं)ास मा+य झालI व ,यास आनंद?ह झाला. परंत ुचरपटIकड ेकोणाला पाठवाव� हा

1वचार पडला. बहृOप�त 2हणाला, अ�टवसुपैक&ं उप;रAवसु हा मि'छं)नाथाचा 1पता होय; तो जाऊन

,यास घेऊन येईल. पूव` मि'छं)नाथ येथ� आला. होता तेPहां ,याचा चांगला आदरस,कार झालेला आहे. तो

नऊ नाथांस घेऊन येऊन तुझा हेतु सफल करIल, ह� ऐकून इं)ान� उप;रAवसुस बोलावुन ,यास आपला हेत ु

सांUगतला व 1वमान देऊन नाथांस आणावयास पाठ1वल�.

मग तो बद;रका�मास येऊन मि'छं)नाथास भेटला. गोरA, धम.नाथ, चौरंगी, का�नफा, गो1पच)ं चालंदर

अडबंगी आ?द नाथमडळी?ह तेथ�च होती. उप;रAवसु येतांच मि'छं)नाथान� उठून ,या'या पायांवर मOतक

ठे1वल� ,यान� सवा.समA इं)ाचा �नरोप कळ1वला आGण बोध कcन नवनाथांस अमरपुरIस घेऊन

ये:यासाठaं फारच आ/ह केला व ,याजकडून ये:याच� कबूल कcन घेतल�. मग जालंदर , का�नफा, चौरंगी,

मि'छं), गोरA , अडंबंगी, गोपीच)ं आ?दकcन जोगी 1वमानांत बसले. गौडबंगा�यास हेळाप�णास येऊन

गोपीचदंान� आप�या आईस घेतल�. मग तेथनू वडवाळ गांवीं जाऊन वट3स>नाथास बोध कcन बरोबर

घेतल�. तस�च गोमती'या तीरIं. जाऊन भतृ.हरIस घेतल�. ता�पण`च� कांठaं जाऊन चरपटIनाथास घेतल�. पूण�

4ांतांत 1वटगांवाहून रेवणनाथास घेतल� असो; या4माण� चौरय्ांयशीं 3स>ासंह नवनाथ 1वमानांत बसुन

सोमयागाक;रतां अमरावतीस गेले.

,याच� 1वमान आलेल� पा?ह�यबरोबर, इं) नाथांस सामोरा गेला आGण न�पणान� बोलून ,यां'या पायां

पडला. मग ,यान� सवाQस घरIं नेऊन आसनावर बस1वल� व ,यांची षोडशोपचांरानीं पूजा केलI. सव. देव

आनंदान� ,यां'यापूढ� उभे रा?हल�. नंतर सोमयY कर:याचा आपला हेत ुइं)ान� सवा.स सांUगतला व कोण,या

Oथानाची योजना करावी ह� कळ1व:यासाठa 4ाथ.ना केलI. मग मि'छं)नाथ व बहृOप�त यांनीं आपसांत

1वचार कVन 3सहंल81वपाम]य� ज� अटPय अर:य आहे, तेथ� शीतल छाया असुन उदकाचा सुकाळ

अस�यान� त� ?ठकाण यYान तयारI केलI व ODीसह Oवतः यYान बस:याचा 1वचार कVन बहृOपतीकड े

मंD 2हण:याची व नवनाथांकड ेकंुडांत आहुती दे:या'या कामाची ,यान� योजना केलI.

ह� वन Wकलोतले'या सीम�त होत� 2हणुन तेथ� असले�या मीननाथाची मि'छं)नाथास आठवण झालI.

2हणुन मि'छं)नाथान� उप;रAवसुस ,या दोघांस घेऊन ये:यास सांUगतल� . ,या4ामाण� Wकलोतलेस?ह मी

येथ� घेऊन येतो अस� सांगुन उप;रAवसु गेला व ते सव. आ�यावर मि'छं)नाथान� ,यांना राहवुन घेतल�.

मि'छं)नाथान� मीननाथास 1व8याrयास 3शक1वला. पुढ� बहृOपतीन� इं)ास सांUगतल� क&ं, आपण यYास न

बसतां उप;रAासुस बसवाव�. मग बहृOपती'या 3शफारशीवVन उप;रAवसु'या हातांत इं)ान� यYकंकण

Page 136: Navnath

बांUधल� व आपण देखरेख ठेवूं लागला. जो पदाथ. लागेल तो इं) Oवतः देत होता; ,यान� सेवा कर:यांत कसुर

ठेवलI नाहIं. ता वेळेची इं)ाची आOथा पाहून सव. जती 4स+न झाले.

मीननाथास मि'छं)नाथ 1व8या 3शकवीत असतां, इं)ान� मयुरा'या Vपान� गुBतपण� झाडावर राहुन

वाताकष.णमंD1व8या साधनू घेतलI. ती 4ाBत होतांच इं)ास परमसंतोष झाला. एक वष. यY चालला होता.

तtपयQत मि'छं)नाथ 1व8या 3शकवीत होता. यYसांगतां होतांच मि'छं)नाथ अ/पूजेस बसला मग

यथासांग पूजा झा�यावर इं)ान� दसुरय्ा नाथांची पूजा केलI व वOD�भूषण� देऊन सवाQस गौर1वल�. मग सव.

नाथ कनकासनांवर बस�यावर इं) हात जोडून 1वनं�त कcं लागला क&ं, माqयाकडुन एक अ+याय घडला

आहे, ,यची मला Aमा करावी. तो अ+याय हा क&ं, मीननाथास 1व8या पढवीत असतां ती सव. मी चोVन

3शकलt आह�.याOतव आपण वर देऊन ती फल)पू करावी. इं)ाच� ह� चौय.कृ,य ऐकून सव. नाथांनी रागान�

शाप ?दला क&ं तुं कपटाने आ2हांस आणुन 1व8या साधनु घेतलI आहेस; पण ती �न�फळ होईल. तो शाप

ऐकून उप;रAवसु व बहृOप�त यांनीं पु�कळ 4कारांनीं 1वनवून ,यास संतु�ट केल�. नंतर इं)ान� एव�या दIघ.

4यतन्ान� व अ�त �मान� साधलेलI 1व8या फल)पु हो:यासाठaं काहIं तरI तोड काढावी अशी देव?दकांनीम

1वनं�त कVन रदबदलI केलI मग नाथ 2हणाले, इं)ान� बारा वषo तप-चय� करावी व नाथपंथाचा छळ कVं

नये, 2हणजे ,यास ती फल�प होईल. असा उःशाप देऊन 1वमानाcढ होऊन सव. नाथ पuृवीवर आले व

तीथ.याDा कVं लागले. या वळेीं मि'छं)नाथान� Wकलोतलेस 1वचाcन मीननाथास?ह समागम� घेतल� होत�.

मैनावतीस हेळाप�ाणास पtच1वल� मीननाथाच� 3स> 3श�य तीन झाले. ,या सव. नाथांची फटाफूट होऊन ते

तीथ.याDा करIत WफVं लागले.

इं)ान� स[या)I पव.तावर बारा वष� तप-चया. केलI. मंDयोगा'या वेळेस तो ज� पाणी सोडी ,या उदकांचा

4वाह वाहं लागून तो भीमरथीस 3मळाला. ,या ओघास इं)ायणी अस� नाव पडल� . या 4माण� तप-चया. पूण.

झा�यावर इं) अमरावतीस गेला.

नवनाथ बहुत ?दवसपयQत तीथ.याDा क;रत होते. शके सDाश� दहापयQत त े4कटVपान� Wफरत होत.े नंतर

गुBत झाले. एका मठaम]य� का�नफा रा?हला. ,या'याजवळ पण वर'या बाजुन� मि'छं)नाथ fया'या

बायबा अस� 2हणतात तो रा?हला. जालंदनाथास जानपीर 2हणतात, तो गभ.Uगरोवर रा?हला आGण ,या'या

खाल'या बाजूस ग?हनीनाथ ,यासच गैरIपीर 2हणतात. वडवाळेस नागनाथ व रेवणनाथ वीटगांवीं रा?हला

चरपटIनाथ, चौरंगीनाथ व अडंबंगी नाथ गुBतcपान� अ8याप तीथ.याDा करIत आहेत. भत.रI ( भतृ.ह;र )

पाताळीं रा?हला. मीननाथान� Oवगा.स जाऊन वास केला. Uग;रनारपव.तीं �ीद,ताDेया'या आ�मांत

गोरAनाथ रा?हला. गोपीच)ं व धम.नाथ हे वैकंुठास गेले. मग 1व�णुन� 1वमान पाठवुन मैनावतीस वैकंुठास

नेल�. चौरय्ांयशीं 3स>ांपासुन नाथपंथ भरभराटIस आला.

Page 137: Navnath

आतां नवनाथान� च;रD संपल� अस� सांगुन मालुक1व 2हणतात. गोरAनाथाचा या /थंा1वषयीं असा

अ3भ4ाय आहे क&ं, यास जो कोणी अस�या मानील Wकंवा ,याची �नदंा करIल तो 1वRनसंतोषी इहपरलोक&ं

सुखी न राहतां ,याचा �नव.श होऊन तो शवेटI नरकांत पडले. हा �ीवनाथभित कथासागर /ंथ शके सDाश�

एकेचाळीस, 4माथीनामसंव,सरIं fये�ठ शु> 4�तपदेस मालुकवीन� �ो,यांस सुखcप ठेव:यासाठaं व ,यांचे

हेत ुप;रपूण. हो:यासाठaं �ीद,ताDयेाची व नवनाथांची 4ाथ.ना कVन संप1वला.