norms 2075 finaldoanepal.gov.np/downloadfile/krishi_prasar... · ूकाशक : नेपाल...

काशक : नपाल सरकार

किष, भिम वयवःथा तथा सहकारी मनऽालय

किष िवभाग

किष सार िनदशनालय

हिरहरभवन, लिलतपर

फोनः ०१–५५२४९१४, ०१–५५२३६०२

फयाकसः ०१–५०१००२७

इमलः [email protected]

वभसाइटः agriextension.gov.np

सःकरण : एघार

ित : ५००

मिण : िहसी स, लिलतपर, फोनः ०१-५५५१४४४

यो पःतक किष सार िनदशनालयको वभसाइट

agriextension.gov.np बाट पिन ा गनर सिकनछ ।

किष सार कायरबम स ालन िनदिशका तथा नमसर

२०७४/२०७५

(बाली, बागवानी, वयावसाियक िकट, बाली सरकषण, माटो, मतःय, किष सार र बजार समबनधी िवषयगत किष िवकास कायरबमह साथ

नया तथा पिरमाजरन भएका कायरिविध समत)

नपाल सरकार किष, भिम वयवःथा तथा सहकारी मनऽालय


किष सार िनदशनालय हिरहरभवन, लिलतपर

ज २०७५

दई शबद

सामािजक, साःकितक, भौगोिलक, जलवाय तथा जिवक िविवधताल उपलबध गराएको अवसर, समभावना तथा समयसापकष किष िविधको योगबाट किष उतपादन साममी एव पवारधारमा आवयक ौोत साधन वयवःथापन माफर त आशाितत पमा किष उतपादन एव उतपादकतव वि गनर कषकह को आवयकतालाई भावकारी पमा समबोधन गनर िभ िभ िकिसमका किष सारका प ित तथा रणनीितह अवलमवन गनर पन हनछ । हालको सःथागत सरचना अनसार किष िवकासमा आव िविभ सरकारी कायारलय (सघ, दश तथा ःथानीय तह), गर सरकारी सघ सःथा र नीिज कषऽह बाट कषक एव किष उ मीह को आवयकता, माग, अवसर र सभावनाको आधारमा किष कषऽको िवकास र सःथागत पमा मलय ौ ला (Value Chain) को आधारमा िनयिमत किष ािविधक सवा टवा तथा किषजनय उतपादन सामामी िवतरण समविनध सहयोगातमक भिमका हन सकन दिखनछ । उकत िविभ िनकायह बाट बला बलामा िवषयगत किष सार कायरबमह एउट ःथलमा आ आफनो तिरका तथा िविधबाट स ालन भ रहकोल उकत कायरबमह स ालन गदार एक पता कायम हन आवयकता दिखनछ। यःता कायरबमह को कायारनवयनमा एक पता लयाई उपयकत र भावकारी पमा कायरबम स ालन गनर ािविधक/आिथरक पकषका कया र मापदणडमा समानताको आवयकता पदरछ । हालसमम ःवीकत भएका नया र पिरमािजरत ािविधक तथा आिथरक नमसर एव मापदणडह लाई समटी किष सार िनदशनालयको वािषरक ःवीकत कायरबम अनसार “किष सार कायरबम स ालन िनदिशका तथा नमसर २०७४/७५” काशन गिरएको छ । यस िनदिशकामा समिटएका िवषयवःतह ल िविभ कायरबमह मा एक पता लयाई स ालन गन आधार दान गनरका साथ सवा वाहमा साम ःयता कायम गनर म त पयारउदछ । वतरमान सवधािनक वयवःथा अनसार किष कषऽमा किष उतपादन वयवःथापन र किष सारको स ालन र िनयनऽण ःथानीय तहको अिधकार तथा कायरकषऽ अनतगरत रहको र तयक तहमा किष कषऽको मापदणड िनमारण गनर जनशिकत अभाव र दकषता कमी हन सकन दिखनछ । यस िनदिशकामा उललिखत ािविधक मापदणड तथा नमसर नमना मागरदशरनको पमा िलन र ःथानीय तहका साथ दश सरकारल पिन आ-आफनो पिरवशको आधारमा आवयकता अनसार पिरमाजरन गनर यस िनदिशकाल सहयोग पगन सकन दिखनछ । किष सार तथा सवामलक कायरबम स ालन गन समबिनधत िनकायह का लािग यस िनदिशकाल ािविधक पिरकषण (Technical Audit) गन आधार दान गनछ भन अक तफर आिथरक पारदिशरता तथा कायरस ालनमा आईपन समःयालाई समत समाधान गनर सहयोग पगन िव ास िलइएको छ । अनतयमा, यस पःतकको काशनमा मह वपणर भिमका खलनहन कायरबम िनदशक ौी िन दाहाल (पाणड) लगायत किष सार िनदशनालय पिरवारलाई हािदरक धनयवाद िदन चाहनछ । यस िनदिशकाको ममर अन प सरोकारवालाह को सहभािगतामा अिधकतम साधनबाट ौोत पिरचालन गद भावकारी एव पारदशीर ढगबाट कायरबम स ालन गनरमा टवा पयारउन अपकषा राखको छ ।

ज २०७५ डा. िडलली राम शमार महािनदशक, किष िवभाग

हाो भनाई

िव वयापीकरणसग कषक तथा उपभोकताह को सोच र चाहनामा दखा पनर थालको पिरवतरनको पिरवशल गदार एकलो सरकारी ितन तहबाट माऽ यःता िबयाकलाप र सवाटवा अपयार दिखन भएकोल किष िवकासका लािग सःथागत बहलताको बाटो पिहलयाउन पन आवयकता महसस गिरएको छ । यस पिरकषमा किष सार सवामा सलगन सरकारी, गरसरकारी तथा नीिज कषऽका िनकायह बीच साम ःयता कायम गद किष सारल अिघ बढन पन िःथित भएकोल नपाल सरकारको नीित, रणनीित, िनदिशका, कायरिविध र मागरदशरन पिन ःप का साथ िनिदर हनपन दिखनछ । कषकह लाई किष सार सवा पयारउन िविभ िनकायह रहको वतरमान पिरकषमा सवामाहीलाई दान गनरपन सवा िनधारिरत कया तथा पिरमाण र ािविधक मापदणडका आधारमा िनिदर हन आवयक छ । यसल सीिमत साधन र ौोतको सदपयोग हनको साथ साझदारी र सहकायरलाई पिन ोतसाहन दान गदरछ । यसका अितिरकत यसबाट कायरबम कायारनवयनमा सहजता, सरलता र पारदिशरता पिन हन जानछ । साथ कायरबमह को कायारनवयनमा एक पता तथा भावकािरता लयाउन कायरबमको ािविधक र आिथरक मापदणडको आवयकता पदरछ । किष िवकासको एितहािसक सःथागत िवकास िव.स. १९७८ बाट श भएता पिन िव.स. २००८ सालमा किष िवभागको ःथापना भ ःथापनाकाल दिख न किष सारको माधयमबाट नपालको किष िवकासका लािग मह वपणर भिमका िनवारह गद आएको छ । हालसमम किष िवभाग आफ, यस अनतरगतका १२ वटा कायरबम िनदशनालय, ७ वटा राि य कायरबम तथा ७५ िज.क.िव.का र अनय गरी किष िवभाग अनतरगत १८४ वटा कायारलयल किष सारको कायर गद आएकोमा नया सरचना अनसार सरकारका ितन तहह (सघ, दश तथा ःथानीय तह) माफर त कायरबम स ालन गनर पन दिखनछ।यसमा मलभत पमा आिथरक मापदणडमा आधािरत िवगतका नमसरह लाई समय सापकष ािविधक मापदणडमा आधािरत गरी नमसरमा समसामियक सधार गद लिगएको छ । यसको िनरनतरताको पमा यो “किष सार कायरबम स ालन िनदिशका तथा नमसर २०७४/७५” तयार पािरएको छ । य िप अिधकाश नमसर पिरमाजरन भ नसककोल िवगतका ःवीकत नमसरह पिन यस काशनमा समावश गिरएका छन । यसमा किष नीित, किष सार कायरबमका ािविधक तथा आिथरक मापदणड, िनदिशका एव नमसरह समत समावश गिरएको हदा िवशषत ःथानीय तहबाट स ालन हन िवषयगत किष सार कायरबमह का लािग सहयोग पगन जान िव ास गिरएको छ । अनतयमा, यस िनदिशकाको तयारीमा सिबयताका साथ लािगपनर हन यस िनदशनालयका विर किष सार अिधकत ौीधर वाली र किष सार अिधकत िदपनि मणी लािमछान लगायत पःतक तयार पानर योगदान पयारउन हन अनय सब कमरचारीह लाई धनयवाद िदन चाहनछ । साथ यस कायरमा तयकष र अतयकष पमा सहयोग पयारउन अनय िनकाय एव महानभावह ित पिन हािदरक कत ता वयकत गदरछ ।

ज २०७५ िन दाहाल (पाणड) कायरबम िनदशक किष सार िनदशनालय

िवषय सची समम किष सार कायरबम समबनधमा ............................................................................... 1

भाग क : किष सार तथा तािलम कायरबम (साना िसचाइ र सहकारी खती कायरबम समत) ............. 5

१. सःथागत िवकास कायरबम ...................................................................................... 8

१.१ कषक समह गठन/पनगरठन कायरबम ................................................................ 9

१.२ अनतर कषक समह ितयोिगता कायरबम ......................................................... 14

१.३ उतक कषक समह सदःय ितयोिगता ........................................................... 15

२. िदवस कायरबम ................................................................................................ 16

२.१ िव खा िदवस ....................................................................................... 16

२.२ िव वातावरण िदवस ................................................................................. 18

२.३ िजलला ःतरीय कषक िदवस ......................................................................... 19

३. किष मला दशरनी ............................................................................................. 19

३.१ िजलला ःतरीय किष मला दशरनी .................................................................. 19

४. भावकािरता अधययन कायरबम ............................................................................. 21

४.१ किष सार शिकषक तिरका भावकािरता अधययन कायरबम ................................... 21

४.२ कषक समह भावकािरता अधययन कायरबम ..................................................... 22

५. तािलम कायरबम ............................................................................................... 23

५.१ िजलला ःतरीय कषक तािलम ........................................................................ 23

५.२ िजललाःतरीय िवषादी खिा िवबता तािलम ........................................................ 26

५.३ घमती ःथलगत कषक तािलम ....................................................................... 28

५.४ कषक समह पिरचालन तािलम ...................................................................... 30

६. गो ी कायरबम 32

६.१ िजलला ःतरीय कायरबम तजरमा गो ी कायरबम .................................................. 32

६.२ िजलला ःतरीय कषक गो ी .......................................................................... 33

६.३ कषक समःया पिहचान तथा समःया समाधान गो ी .......................................... 34

७. मण कायरबम 36

७.१ अनतर िजलला कषक मण .......................................................................... 36

७.२ अनतर समह कषक मण ............................................................................ 37

८. अनय किष सार कायरबम ................................................................................... 38

८.१ ौवय य दशरन कायरबम ......................................................................... 38

८.२ िवशष बाली स ाह कायरबम ........................................................................ 39

८.३ उतक ा.स./ना.ा.स. लाई परःकत गन ....................................................... 39

८.४ किष बलिटन काशन................................................................................. 41

८.५ मल कषक समह बठक .............................................................................. 42

८.६ ािविधक वातारलाप कायरबम ........................................................................ 42

८.७ कषक समह/कषक सहकारी सःथाको ःतावना/मागमा आधािरत कायरबम .............. 44

८.८ तािलम तथा दशरन फामर ःथापना तथा स ालन कायरबम .................................... 47

९. साना िसचाइ तथा सहकारी खती कायरबम ................................................................ 47

९.१ साना िसचाइ िवशष कायरबम ........................................................................ 47

९.२ सहकारी खतीमा आधािरत िसचाइ कायरबम ...................................................... 52

९.३ सहकारी खती कायारनवयन कायरबम ................................................................ 55

९.४ पलाि क पोखरी िनमारण कायरबम ................................................................... 57

१०. किष कषऽमा करार तथा साझदारीमा कायरबम ........................................................... 58

१०.१ किष, भिम वयवःथापन तथा सहकारी मनऽालय अनतगरत करार तथा साझदारीमा कायरबम ............................................................................................... 58

भाग खः बाली िवकास कायरबम ................................................................................... 60

१. दशरन कायरबम ............................................................................................... 61

१.१ खा ा , दाल र तलहन बालीका लािग नितजा दशरन कायरबम ............................. 61

१.२ कपास बालीका लािग नितजा दशरन कायरबम .................................................. 66

१.३ खा ा , दाल र तलहन बालीका लािग उतपादन दशरन कायरबम ........................... 68

१.४ बाली चब दशरन कायरबम .......................................................................... 70

१.५ उ त बीउ कीट िवतरण कायरबम ................................................................. 72

२. बाली उतपादन ितयोिगता कायरबम ........................................................................ 73

२.१ खा ा बाली उतपादन ितयोिगता कायरबम ..................................................... 73

३. बीउ आतमिनभरर कायरबम .................................................................................... 78

३.१ िजललाःतरीय बीउ िबजन आतमिनभरर कायरबम .................................................. 78

४. औ ोिगक बाली िवशष कायरबम ............................................................................ 86

४.१ उख औ ोिगक बाली िवशष कायरबम ............................................................. 86

४.२ जट औ ोिगक बाली िवशष कायरबम .............................................................. 90

५. अनय बाली िवकास कायरबम ................................................................................ 92

५.१ बप किट कायरबम ................................................................................. 92

भाग गः बागवानी िवकास कायरबम ................................................................................ 95

१. फलफल बाली िवकास कायरबम ............................................................................ 96

१.१ फलफल नया नसररी ःथापना कायरबम ............................................................ 96

१.२ फलफल नसररी स िढकरण कायरबम .............................................................. 97

१.३ नमना फलफल बगचा ःथापना कायरबम .......................................................... 97

१.४ नमना फलफल बगचा वयवःथापन अनसरण कायरबम ......................................... 98

१.५ वयावसाियक फलफल बगचा ःथापना कायरबम .................................................. 99

१.६ वयावसाियक फलफल बगचा वयवःथापन कायरबम ........................................... 100

१.७ बगचा समःया िनदान दशरन/अिभयान कायरबम .............................................. 100

१.८ िब वा पयाकिज चाजर कायरबम .................................................................. 101

१.९ साममी ढबानी कायरबम ............................................................................ 102

१.१० फलफल िब वा मोटारिलटी कायरबम ........................................................... 102

१.११ फलफल नसररी ितयोिगता कायरबम ............................................................ 103

१.१२ फलफल बगचा ितयोिगता कायरबम ........................................................... 104

१.१३ सलार ःटोर िनमारण कायरबम .................................................................... 106

१.१४ शनय शिकत भणडार िनमारण ........................................................................ 110

१.१५ हाभि वयाग िवतरण कायरबम ................................................................. 110

१.१६ मिड उपकरण िवतरण कायरबम ............................................................... 112

१.१७ बढी घनतव रोपणमा सनतलाजात फलफल नमना बगचा ःथापना कायरबम ............. 114

१.१८ सनतलाजात फलफल िवकास कायरबम ......................................................... 115

२. तरकारी बाली िवकास कायरबम ........................................................................... 118

२.१ तरकारी खतीका लािग वनार उतपादन तथा सामदाियक नसररी वयवःथापन कायरबम .... 118

२.२ बमौसमी तरकारी खतीको लािग पलाि क घर िनमारण कायरबम ............................ 121

२.३ िनजी तरकारी नसररी ःथापना कायरबम .......................................................... 131

२.४ तरकारी पयाकज दशरन कायरबम ................................................................ 132

२.५ बमौसमी तरकारी उतपादन दशरन कायरबम ................................................... 133

२.६ करसावारी दशरन कायरबम ....................................................................... 134

२.७ तरकारी बीउ उतपादन दशरन कायरबम ........................................................ 136

२.८ ओल उतपादन दशरन कायरबम ................................................................... 136

२.९ उ त बीउ कीट िवतरण कायरबम ............................................................... 137

२.१० समनवयातमक किष पकट पयाकज कायरबम कायरबम ...................................... 138

२.११ तरकारी बाली उतपादन ितयोिगता कायरबम.................................................. 138

२.१२ घरबारी बगचा ःथापना तथा वयवःथापन कायरबम ........................................... 140

२.१३ पलाि क टनलमा थोपा िसचाइ दशरन कायरबम .............................................. 143

२.१४ मला बीउ ासर िवतरण कायरबम ............................................................... 144

३. आल बाली िवकास कायरबम .............................................................................. 144

३.१ आल बालीमा नितजा दशरन कायरबम .......................................................... 144

३.२ िबया ारा बीउ आल उतपादन दशरन कायरबम ................................................ 148

३.३ आलको बीउ ढबानी तथा सखखा जितर कायरबम ............................................... 149

३.४ आल बालीमा एिककत बाली वयवःथापन कषक पाठशाला कायरबम ...................... 150

३.५ रि क ःटोर िनमारण कायरबम ..................................................................... 152

४. मसला बाली िवकास कायरबम............................................................................. 162

४.१ अलची बीउ नसररी ःथापना कायरबम ............................................................ 162

४.२ अलची नसररी स िढकरण कायरबम ............................................................... 163

४.३ नमना अलची बगचा ःथापना कायरबम .......................................................... 163

४.४ अदवा/बसार उतपादन दशरन कायरबम ......................................................... 164

४.५ दई सम कषमताको अलची सकाउन भ ी िनमारण कायरबम ................................... 166

५. किफ खती िवकास कायरबम .............................................................................. 170

५.१ किफ नसररी ःथापना कायरबम ..................................................................... 170

भाग घः बाली सरकषण कायरबम .................................................................................. 172

१. आई.िप.एम. कायरबम ....................................................................................... 173

१.१ कषक पाठशाला कायरबम ......................................................................... 173

१.२ सभ एणड सभलनस कायरबम ....................................................................... 188

१.३ बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) कायरबम ............................................ 192

२. बाली सरकषण सवा कायरबम ............................................................................... 195

२.१ आकिःमक बाली सरकषण सवा कायरबम ........................................................ 195

२.२ बाली सरकषण उपकरण िवतरण कायरबम ....................................................... 195

३. बाली सरकषण अिभयान तथा दशरन कायरबम .......................................................... 196

३.१ मसा िनयनऽण अिभयान कायरबम ................................................................. 196

३.२ आइ.िप.एम. लाईट शयाप दशरन कायरबम .................................................... 197

३.३ आई.िप.एम.परजीवी योग दशरन कायरबम .................................................... 197

३.४ आई.िप.एम. एोच दशरन कायरबम ............................................................. 198

४. बाली सरकषण िविध िवकास कायरबम ................................................................... 199

४.१ सहभािगतामलक िविध िवकास कायरबम ....................................................... 199

भाग ङः वयावसाियक कीट िवकास कायरबम ................................................................... 200

१. मौरीपालन िवकास कायरबम ............................................................................... 201

१.१ मौरी गोला उपहार कायरबम ....................................................................... 201

१.२ मौरी दशरन कायरबम .............................................................................. 205

१.३ परमपरागत घारमा सधार दशरन कायरबम ...................................................... 206

१.४ रान, घार तथा मौरीपालन उपकरण िवतरण कायरबम ........................................ 207

१.५ मौरी चरण कायरबम ................................................................................ 208

१.६ मौरी गोला ःथानानतरण कायरबम ................................................................. 209

२. रशम खती िवकास कायरबम ............................................................................... 210

२.१ िविध दशरन कायरबम ............................................................................ 210

२.२ समहगत सवातमक तिरका दशरन कायरबम .................................................... 210

२.३ िकमबखती िवःतार कायरबम ....................................................................... 211

२.४ एरी कोया उतपादनसग समब कीरा पालन वयवःथापन कायरबम ......................... 212

२.५ कोया उतपादनसग समब कीरा पालन वयवःथापन ........................................... 212

२.६ िनजी िकमब नसररी ःथापना कायरबम ............................................................. 213

२.७ िनजी नसररी स िढकरण कायरबम ................................................................. 214

२.८ घमती टोली पिरचालन/िफलड अिभयान कायरबम .............................................. 214

२.९ िजललाःतरीय कोया उतपादन ितयोिगता कायरबम ............................................ 215

२.१० चखार िवतरण कायरबम ............................................................................. 216

२.११ परानो बगचा वयवःथापन कायरबम .............................................................. 216

२.१२ दश हजार कायरबम ................................................................................ 217

२.१३ चौकी कीरा पालन घर िनमारण कायरबम ....................................................... 217

२.१४ रशम समबनधी िविवध सवा कायरबम ........................................................... 218

३. चयाउ खती िवकास कायरबम .............................................................................. 218

३.१ कनय तथा गोो चयाउ उतपादन दशरन .......................................................... 218

३.२ चयाउ बीउ िवतरण कायरबम ...................................................................... 219

भाग चः माटो वयवःथापन कायरबम ............................................................................. 220

१. दशरन कायरबम ............................................................................................. 221

१.१ कमपो मल तयार गन िविध दशरन कायरबम ............................................... 222

१.२ हिरयो मल नितजा दशरन कायरबम .............................................................. 224

१.३ सआमततव योग दशरन कायरबम ................................................................ 225

१.४ सआम जिवक मल योग दशरन कायरबम ...................................................... 225

१.५ गोठमलमऽ तयार गन िविध (भकारो सधार दशरन) कायरबम ............................ 226

१.६ बायोगयास ःलरीबाट कमपो बनाउन िविध दशरन कायरबम .............................. 227

१.७ किष चन योग दशरन कायरबम ................................................................. 228

१.८ भिमरकमपो दशरन कायरबम ...................................................................... 228

१.९ एजोला/बायो गयास ःलरी योग दशरन कायरबम ............................................ 229

२. माटो पिरकषण िशिवर/माटो स ाह स ालन कायरबम ................................................. 230

३. एकीकत खा ततव वयवःथापन कषक पाठशाला स ालन कायरबम ................................ 231

४. रासायिनक मल योग समबनधी अधययन कायरबम .................................................... 234

५. िब वाको खा ततव समःया अधययन कायरबम ........................................................ 236

६. िभरालो जमीनमा गिरन खती िविध - SALT कायरबम .............................................. 237

७. सवा कनि ःतरीय दीगो भ-वयवःथापन तािलम ......................................................... 241

भाग छः योजना, बजार िवकास तथा आिथरक िव षण कायरबम ............................................ 242

१. काशन कायरबम ............................................................................................ 246

१.१ कायरबम तथा गित पिःतका काशन कायरबम .............................................. 246

२. अधययन/सवकषण कायरबम ................................................................................. 247

२.१ आिथरक पकषका अधययन/सवकषण कायरबम ..................................................... 247

२.२ हाटबजार/सकलन कनि समभावयता अधययन कायरबम ...................................... 248

३. बजार चार/सार कायरबम ............................................................................... 248

३.१ हाटबजार ःथापनाका लािग बजार चार/सार कायरबम .................................... 248

३.२ सकलन कनि ःथापना गनर चार सार गन कायरबम ....................................... 249

४. किष बजार पवारधार ःथापना कायरबम ................................................................... 250

४.१ हाटबजार वा सकलन कनि ःथापना कायरबम ................................................. 250

५. मलय सकलन कायरबम ..................................................................................... 250

५.१ किषजनय वःतह को मलय सकलन कायरबम .................................................. 250

६. पो हाभ /उतपादनोपरानत सधार कायरबम ............................................................ 252

६.१ पयाकिज सधार कायरबम ......................................................................... 252

भाग जः मतःय िवकास कायरबम ................................................................................. 253

१. दशरन कायरबमह ......................................................................................... 254

१.१ धान खतमा माछापालन नितजा दशरन कायरबम .............................................. 254

१.२ कजमा दाना खवाएर माछापालन (मनोकलचर) िविध दशरन कायरबम .................. 255

१.३ ाचिल निसर दशरन कायरबम ................................................................ 256

१.४ माछाको वि दर जाच गन िविध दशरन कायरबम ......................................... 258

१.५ किमकलसको योग ारा अलसरिटभ (इ.य.एस.) रोग िनयनऽण दशरन कायरबम ........ 259

१.६ नको योग ारा अलसरिटभ (इ.य.एस.) रोग िनयनऽण दशरन कायरबम .................. 260

१.७ ाचिल ःटकी तथा दाना िदन दशरन कायरबम ........................................... 260

१.८ माछा पोखरीको मिललोपन जाच गन िविध तिरका दशरन कायरबम ..................... 261

१.९ माछा पोखरीको शऽजीव िनयनऽण तिरका दशरन कायरबम ................................. 262

१.१० पोखरीमा चनको योग गन तिरका दशरन कायरबम ........................................ 263

१.११ ठलो साइजको भरा हकारउन िविध दशरन कायरबम ....................................... 263

१.१२ बढी माछा उतपादन िविध दशरन कायरबम .................................................. 265

१.१३ खानमाछा पयािक वयवःथापन िविध दशरन कायरबम .................................... 267

१.१४ करसा पोखरी िविध नितजा दशरन कायरबम ................................................ 268

१.१५ पलाि क पोखरी िनमारण गरी मतःय पालन दशरन कायरबम ............................... 270

१.१६ मतःय िनजी नसररी दशरन कायरबम ............................................................ 271

१.१७ उतपादकतव िनधाररण दशरन कायरबम ......................................................... 272

१.१८ माछासग हासपालन सिहत घोलमा एिककत माछापालन दशरन कायरबम ............... 274

२. मतःय ढबानी तथा मोटारिलिट कायरबम .................................................................. 275

२.१ माछा भरा तथा ाचिल ढबानी कायरबम ..................................................... 275

२.२ मतःय िवज ढबानी मोटारिलटी अनदान कायरबम ............................................... 276

२.३ हासको चललामा मोटारिलटी वयवःथा कायरबम ................................................. 277

३. कषऽफल िवःतार िनमारण तथा स िढकरण कायरबम ................................................... 277

३.१ धान खतमा माछापालन कषऽ िवःतार कायरबम ................................................ 277

३.२ घोलमा मतःय पालन कषऽ िवःतार कायरबम .................................................... 278

३.३ ाचरी स िढकरण एव िनमारण कायरबम ........................................................ 280

३.४ राजमागर छउछाउका साना जलाशय कषऽमा माछा पालनमा अनदान कायरबम ........... 281

४. अनय मतःय िवकास कायरबम ............................................................................. 283

४.१ महाजाल खिरद अनदान कायरबम ................................................................ 283

४.२ मतःय आकिःमक सवा कायरबम ................................................................. 284

४.३ बढी माछा उतपादन ितयोिगता कायरबम ....................................................... 284

४.४ मतःय ःवाःथय िशिवर कायरबम ................................................................... 291

भाग झः अनय किष सार कायरबम ............................................................................. 293

१. दशरनी कायरबम ............................................................................................. 293

१.१ ौोत सरकषण िविध दशरनी कायरबम ........................................................... 293

२. धानमनऽी किष आधिनकीकरण कायरबम .............................................................. 301

२.१ साना वयावसाियक किष पकट िवकास कायरबम ............................................... 301

२.२ वयावसाियक किष बलक िवकास कायरबम ...................................................... 302

भाग ञः किषसग समबिनधत ःवीकत नया र पिरमाजरन भएका कायरिविधह .............................. 303

१. तािलम तथा दशरन फामर ःथापना तथा स ालन कायरिविध २०७३ ............................... 304

२. पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध, २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) ............................ 342

३. आइ.पी.एम. कषक सहजकतारबाट बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन नमरस २०७४ ................................................................................................. 358

४. धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना, कायरबम कायारनवयन कायरिविध वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध-२०७३ ....................... 361

५. धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना, कायरबम कायारनवयन कायरिविध साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध-२०७३ ....... 375

भाग टः पिरिश ह ............................................................................................. 382

पिरिश १ : कषक समहको िवधान (नमना) ............................................................... 383

पिरिश २ : आ.व. २०७४/०७५ को वािषरक कायरबम बजट तजरमा गदार अवलमबन गनरपन किष सार समबनधी मागरदशरन ................................................................ 404

पिरिश ३ : अथर मनऽालयबाट ःवीकत खचरको मापदणड समबनधी िनणरय तथा कायरिविध ......... 407

पिरिश ४ : फलफल िव वाह को सरकारी मलय सची ................................................. 418

पिरिश ५ : माटो तथा रसायिनक मलको योगशाला िव षण दर .................................... 425

पिरिश ६ : बीउ िवजन परीकषण तथा सवा शलक ........................................................ 426

- 1 _

समगर किष परसार कायरकरम स ब धमा नपालमा कल माहःथ उतपादनको किरब एक ितहाई योगदान र रोजगारी दई ितहाई जनसखया किष कषऽबाट ा हन भएकोल जीिवकोपाजरनको मख ॐोतको पमा रिह गिरबी नयनीकरण, खा सरकषा र अथरतनऽमा ठलो भाव परको ःप दिखएता पिन किष उतपादन र उतपादकतवमा आशाितत ितफल ा गनर नसिकएको अवःथा दिखएको छ । किष उतपादन र उतपादकतवमा अपिकषत वि हन नसकनमा मनसनको अिनि तता, जलवाय पिरवतरन, िसचाइको अभाव, रोग तथा िकराको कोप महामारीको पमा दखा पनर, दगरम कषऽमा किष उतपादन साममीको िनयिमत आपितरको समःया, किष सडक, िसचाइ, बजार, िव त जःता पवारधार सिवधाको आवयकता अनसार िवःतार हन नसकन, मलय ौ लामा आधािरत किष उ म तथा िविध िवकास र उपयोगमा कमी र किष अनसनधानबाट िवकास गिरएका नया िविध ततकाल कषक समकष नपगन आिद किष िवकासमा समःया दिखएका छन ।

िव वयापी पमा खा पदाथरको मलय वि तथा अपयार उतपादन एवम जलवाय पिरवतरनको नकारातमक भाव पिररहको पिरवशमा किषजनय वःतह को उतपादन र उतपादकतव वि गद सहज आपितर गराउनको साथ आनतिरक तथा बा बजारका अवसरह को उपयोग गरी वयापार सनतलन अिभवि गनर आवयक छ । नपालको गिरबी घटाउन मख कषऽ भनको किष कषऽ हो । जवसमम किष बालीको उतपादन र उतपादकतवमा वि हदन तवसमम गिरबी घटाउन समभव दिखदन । आिथरक पल सकय मािमण यवावगर िवदिशन बम बढद जादा किष कषऽमा ौम शिकतको अभाव भएको तथा उनीह ल ःवदशम किषजनय उ म स ालन गनर इचछक दिखएको हनाल तयःता यवाह लाई किष कषऽम सलगन गराई समभािवत िवदिशन सकन जनशिकतलाई ःवदश म रोजगारी िदलाउन यवा-मऽी, वयावसाियक तथा यािनऽकरण सिहतको आधिनक किष प ितको िवकास गिरन आवयक भईसकको छ ।

किष िवकासका लािग ३ वटा कषऽ वा घटक किष िशकषा, किष अनसनधान र किष सारको मह वपणर भिमका रहनछ । किष िशकषा अनतगरत किष समबनधी ािविधक, ःनातक, ःनातको र, िव ावािरिधसममको अधययन हन किष ािविधक िशकषालय, किष कलज, किष िव ान अधययन सःथान, किष तथा वन िव िव ालय पदरछन जसल किष सार र अनसनधानका लािग आवयक किष जनशिकत उतपादन गदरछ । किष अनसनधान अनतगरत कषकह ल हाल भोिगरहका किष समबनधी वयवहािरक समःयाह तथा स ािनतक ानका िवषयमा अनसनधान हनछ जन नपाल किष अनसनधान पिरष र यस अनतगरतका अनसनधान िनकायह बाट िविध िवकास गिरनछ । गरसरकारी सःथाह ल पिन यःता िवषयमा अनसनधान गनर श गरका छन ।

- 2 _

किष सार माफर त किष अनसनधानबाट िवकास गिरएका समयसापकष पिरमािजरत ःथानीय र निवनतम किष िविधह सरकारी, गरसरकारी तथा नीिज कषऽको सलगनतामा कषकको माग र ािविधक समभावयता अनसार किष सार कायरकतारको माधयम ारा कषक तथा उ मी समकष पयारई सवा वाह गिरनछ । किष सारल कषक र अनसनधान बीच िविध ओहर दोहर हन पलको भिमका िनभाउदछ । निवनतम किष िविध भनको कषकह को लािग कन बालीको नया जात, बाली लगाउन तिरका, मलखाद योग गन तिरका, गोडमल गन तिरका, िसचाइ गन तिरका, रोग कीरा लागमा िनयनऽण गन तिरका, िवषादी योग गन तिरका, लागत घटाउन र नयनतम ौोत साधन उपयोग गन खालका किष औजार तथा उपकरण आिद पदरछन । किष सारल कषकको ान, सीप र मनोभावनामा पिरवतरन लयाई किष उतपादनका साथ आयमा वि गरी जीवनःतरमा सधार लयाउन सहयोग पयारउदछ । किष सार “एउटा भोको मािनसलाई माछा िदन नभई उसलाई माछा मान तिरका िसकाउन पदरछ” भ दशरनमा आधािरत छ । तलनातमक पमा सार एउटा कमजोर माधयम हो । यसल कषकल गनर नचाहको काम बलजफती गराउन सकदन र समझाई बझाई गरर समझदारीबाट माऽ यसल काम गदरछ । किष सार कायरको सफलता कषक र उसको पिरवारका समःयाह हल गन तिरका वा प ितह मा भर पदरछ ।

िविभ अनसनधानबाट िसफािरस गिरएका किष िविध र सीपलाई भावकारी ढ ल लिकषत वगर समकष पयारउन दाियतव किष सार कायरकतारको रहको छ । कषक समकष बढी भनदा बढी िविध र सीपह भावकारी पमा पयारउन किष सार िशकषा, तिरका र सार प ितह को भिमका मह वपणर हनछ । किष सार किष िवकासको एक िवधा हो जसल कषकलाई नया नया िविधह अपनाउन ोतसाहन गरी फाईदा िलन सहयोग पयारउछ । किष सारल आवयक सवा साममीको सदपयोग गराउन िसकाउन माऽ हन, कषकका समःयाह को समाधान समत खोजी कषक कहा पयारउछ । कषकलाई वाःतिवक अथरमा सहयोग पयारउन िफलडमा काम गन ािविधकह ल िवशष िकिसमको वयवहार गनर सकन पदरछ । उनीह अतयनत पारदशीर, इमानदार र कमरठ ब पन कराको साथ कषकसगको आचरणमा पिन धयान िदनपन हनछ । कषकको पकषमा आफलाई ःतत गनर सक माऽ कषक िव ःत हनछन र नया िविध ःवीकादरछन । िविभ सार िव ह ल किष सारको पिरभाषा एव कायरह आफन ढगबाट ःतत गरको पाइनछ, तापिन हाो पिरवशमा सारल मखयतया दहाय अनसार तीन वटा कायरह अगालको हनछ । १. शिकषक पकष: यसल िविधबार सचना वाह गरी जानकारी िदन, ठीक बठीक छ ाउन सकन

सीप दकषता दान गन र सकषम तलयाउन सहयोग गदरछ ।

२. अवलमबन पकष: यसल नया िविध महण गरी कायर वयवहारमा अपनाउन ोतसािहत गदरछ ।

- 3 _

३. समाधान पकष: यसल कषकह ल भोगका र भोगन सकन समःयासग पिरिचत रही िविभ िनकाय वा वयिकतको समनवय र सहकायरमा समाधानका उपायह खोजी कषकसमकष पयारउन कायर गदरछ ।

िवगतका समयदिख किष अनसनधानबाट िवकिसत जनसक किष िविध कषक समकष किष िवभाग अनतगरत कनिीय ःतरका िवषयगत िनदशनालय र कायरबम हद िजलला किष िवकास कायारलय, किष सवा कनि र किष ािविधकको माधयम माफर त हन गरको अवःथा िथयो भन हालको नया सरचना अनसार अिधकाश किष सार कायरबमह ःथानीय तह माफर त र बाकी कायरबम दश सरकार र सघीय सरकार माफर त हन अवःथा दिखनछ । यो िनदिशका ःथानीय तह माफर त हन सकन िविभ िकिसमका किष सार कायरबमको लािग ढाचा वा नमनाको पमा रिह कायरबम स ालनमा ठलो सहयोग हन िव ास िलईएको छ । यसरी वहद दायरा िलएको किष सारलाई सीिमत कषऽ िभऽ लयाउन सानदिभरक नभएतापिन किष सार िनदशनालयल अ र कायारनवयन योगय (Workable) तलयाउन िहसाबमा मािथ उललिखत दई वटा पकषलाई समटी खास गरर िफलडमा गिरन कायरह को कायारनवयन िबया र बजट खचर िबयामा एक पता आओस, कायरबमह सवयविःथत एव कषकोपयोगी बनन र व जको समःया पिन नरहोस भ ि कोणबाट किष सार कायरबम स ालन िनदिशका तथा नमसर तयार गिरएको छ ।

यस िनदिशकामा िविभ भागह मा किष सार कायरबम (बाली, बागवानी, वयावसाियक िकट, बाली सरकषण, माटो, मतःय, किष सार र बजार समबनधी िवषयगत किष िवकास कायरबमह ) को तपिसल अनसारको िववरण ःतत गिरएको छ । १. पिरचय/प भिमः कायरबमको पिरभाषा, मह व, सरोकारवाला र सहभािगता समत

२. कायरबमको उ यः

३. कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः श दिख अिनतमसमम बमब

४. कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर कयाकलाप अनसार खचर ५. नोट/ि वयः आवयकता अनसार थप गनर सिकन ६. उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको र किष िवकास मनऽालयको

सहमित वा िनणरय िमित यस िनदिशकामा तपिसलका भागह कायम गिरएका छन । भाग क : किष सार तथा तािलम कायरबम

भाग ख : बाली िवकास कायरबमह

भाग ग : बागवानी िवकास कायरबमह

भाग घ : बाली सरकषण कायरबमह

- 4 _

भाग ङ : वयावसाियक िवकास कायरबमह

भाग च : माटो वयवःथापन कायरबमह

भाग छ : बजार िवकास कायरबमह

भाग ज : मतःय िवकास कायरबमह

भाग झ : अनय कायरबमह

भाग ञ : किषसग समबिनधत ःवीकत नया र पिरमाजरन भएका कायरिविधह

भाग ट : अनसचीह

- 5 _

भाग क : किष परसार तथा तािलम कायरकरम (साना िसचाइ र सहकारी खती कायरकरम समत)

किष कषऽलाई समय सापकष र नितजामखी बनाउन किष सार सवाल सरल, सलभ, सहज, सकषम, सहभािगतातमक र सहयोगीको पमा भिमका खलनपन आवयकता दिखनछ । िव वयापारीकरण र खलला अथरतनऽ अगाली सकको नपालको वतरमान अवःथामा आयात ितःथापन तथा िनयारत ब रनलाई ोतसािहत गन बजारमखी किष उतपादनका िबयाकलापह अगाडी बढाउनपन चनौतीह परा गनर किष सार सवाल िनमन उ य ाि गनर सहयोग गदरछ । (क) राि य किष नीित अन प ितफल ा गनर, (ख) दीगो िवकासको लआय ाि को लािगयो गदान गनर, (ग) किष िवकास रणनीितको लआय ा गनर, (घ) किष कषऽ माफर त गिरबी नयिनकरणमा सहयोग गनर, (ङ) परमपरागत किष णालीलाई वयावसाियकरण गनर र (च) किष िवकास कायरबमलाई सहभािगतामलक एव समावशी बनाउन । किष सार वतरमान अवःथामा आधािरत हन पदरछ । मािनसलाई तयस कायरमा सलगन गराउदछ, जसल उसको कलयाण गदरछ । मािनसलाई आफनो आवयकता पिहचान गनर सहायता गदरछ । मखय पमा मािनसका चाहनाह र आवयकताह मा किनित हनछ । जातािनऽक तौर तिरका अपनाउदछ । कायरबमह िवःतार बनाउदछ । कायरबमह लचकदार राखछ । समाजको सःकितमा आधािरत हन पदरछ । ःथानीय अगवाह को उपयोग गदरछ । भावी अगवा र मानवीय ौोतह को िवकास गदरछ । ःथानीय पमा उपलबध साधनह को योग गदरछ । तािलम ा िवशष को सवा उपयोग गदरछ । पिरवारका सब सदःयह लाई समटछ । िनरनतर पमा मलया न गिरन पदरछ । सामिहक तिरका अपनाउदछ र राि य नीित अन प हनपछर । सार कायरको सफलता कषक र उसको पिरवारका समःयाह हल गन तिरकाह मा भर पदरछ । किष सार एक शिकषक िवधा हो जसल कषकह लाई नया नया िविधह िसकाएर समम िवकास गनरमा म त गदरछ । मानवको िसकन कायर जीवनभर चिलरहन िबया हो । पिरवतरनशील ससारमा चाह ाकितक हन चाह किऽम, सब वःत गितशील छन । यस कारण नया नया अवधारणाह नया नया िस ानतह नया नया समःयाह को ादभारव भइ न रहको हनछ । यी नया नया अवःथाह सग सामना गनर मािनसल सध िसकन बम जारी राखको हनछ । िसकन सनदभरमा मािनसल मख पमा तीन वटा ततवह लाई सनतिलत गरको हनछ । सवर थम मानव ःवय एउटा ततव हो जसल आफिभऽको शिकतको उपयोग गरर आफनो सोच बदलन सकदछ र वा शिकत र साधनको उपयोग गरर अ त कायर गनर सकदछ । पौरािणक कथा अनसार जामवनतल हनमानजीको

- 6 _

शिकत उजागर गरीिदए पिछ हनमानल समिपार गरका िथए । यःत अक मख ततव हो मानव विरपिरको पिरवश अथवा वातावरण । मािनसलाई विरपिरका वःतह जःत अनय वयिकतह , समाजका मलय र मानयताह भौितक सशाधनह ल तयकष वा अतयकष सकारातमक वा नकारातमक भाव पािररहका हनछन । ियनलाई सनतिलत राखर कन पिन कामह समपादन गनर पदरछ । यस करामा मानवल आफना इचछा आकाकषा र आवयकताह पितर गन सनदभरमा िविभ साधनह िनमारण अथवा िसिजरत गरको हनछ । जःत तािलम िदएर सकषम वयिकत तयार गन, नया नया उपकरणह िनमारण गन, नया नया ान तथा िविधको खोजी गन भौितक पवारधारह बनाउन आिद आिद । समि गत पमा भ पदार किष सार िशकषाल कषकलाई आफन ख ामा उिभन सकन बनाउछ भ मा अतयिकत नहोला । वयिकत अथवा यस सनदभरमा कषक िवकिसत हन चाहनछ, योगय ब चाहनछ र दकष बनर सवर ोमखी उ ित गनर चाहनछ भ अवधारणामा न किष सारको दशरन आधािरत रहनछ । कषकको ान, सीप, मनोवि या सोचाइ र कायर वयवहारमा पिरवतरन लयाए माऽ कनपिन नया कायर गनर सिकन हदा थमतः सार िशकषा ारा उललिखत िदशामा पिरवतरन लयाउन काम गनर पदरछ । अिनतममा भ पदार किष सारल, कषकलाई आफना आवयकता पितरको लािग आफन शिकषक ौोतको योग गनर म त गदरछ । कषकलाई सामािजक, आिथरक तथा राजनितक कषऽको पिरवतरनलाई वयवःथापन गनर

िसकाउछ । कषकको आवयकतालाई समबोधन गन कायरबम र िबयाकलापह िवकिसत गनर म त गदरछ । कषकलाई समहसग काम गनर िसकाउछ । कषकलाई िशकषक बनाउछ ।

िविध हःतानतरण तथा महण िबयाः पिहलाको हःतानतरण िबया र हालको हःतानतरण िबयामा धर फरक छ । पिहला कषकको आवयकता बझी कायरबम तजरमा गिरनथयो भन अिहल योजना तजरमा दिख सब चरणमा कषक ःवयको सहभािगता हनछ । यसरी िविध गाउ ःतरसमम पयारए पिन कषकल महण गनर पिन सकछ नगनर पिन सकछ । महण िबया िनमनअनसार पाच चरणमा िवभािजत हनछ । जानकारीको चरणः यो चरणमा कषकल नया िवचार अवधारणा, िविध बार थाहा पाउछ । तर

पिन िवःतत जानकारी पाएको हदन । उदाहरणको लािग कन िविध बार सनको हनछ तर तयो कसरी गन, क फाइदा छ आिद िवःतत थाहा पाएको हदन ।

चाहना/आकाकषाको चरणः यो चरणमा कषकल चाहना बढाएको हनछ र पिरणाम ःव प थप जानकारी बटलदछ ।

- 7 _

मलया नको चरणः यो चरणमा कषकल नया िवचारलाई मानिसक पमा ःथािपत गदरछ र अिहलको र भिवयको कलपना गदरछ । साथ धर सोच िवचार गरी सक पिछ परीकषण गन नगन बारिनणरय गदरछ । उसल नया िवचारमा िविधको आफनो अवःथा र वयवःथा मा उपयकत होला नहोला भ िदशामा मलया न गदरछ ।

परीकषणको चरणः यो चरणमा कषकल नया िविधलाई सानो ःकलमा परीकषण गरी कःतो पिरणाम िनःकदो रहछ भनर हदर छ । नया िविधबाट फाइदा बफाइदा क हनछ सानो ःकलबाट पिन कही स त िमलदछ । परीकषणल वयावहािरक मलया न गनर म त गदरछ ।

महणको चरणः परीकषणको नितजाल सनत भएमा कषकल िविध महण गदरछ भन असनत भएमा अवलमबन नगनर पिन सकदछ ।

िविभ अनसनधान तथा िनकायबाट िसफािरस गिरएका किष िविध र सीपलाई भावकारी ढ ल लिकषत वगर समकष पयारउन दाियतव किष सार कायरकतारको हो । कषक समकष बढी भनदा बढी िविध र सीपह भावकारी पमा पयारउन किष सार िशकषा, तिरका र सार प ितह को भिमका मह वपणर हनछ । हाल अपनाईएका किष सार िबयाकलापका शिकषक िविध वा तिरकाह लाई मखयतः िनमनानसार तीन ौणीमा िवभाजन गनर सिकनछ । १. वयिकतगत तिरका २. समह तिरका ३. समदाय तिरका १= वयिकतगत िविध वा तिरकाः यःतो तिरकामा सार कायरकतारल एक पटकमा एकजना कषकसग

माऽ समपकर गरी किष समबनधी सर सललाह, कषकको समःया र आवयकताबार सोधपछ गरी आवयक सरसललाह िदन काम गदरछ ।

२. समह िविध वा तिरकाः हाल किष सारका िविधह मधय कषक समह िविध मह वपणर मािननछ । दई वा सो भनदा बढी कषकह सग समपकर राखी किष िविध सारका लािग आवयक ान, सीप, सरसललाह र किष समबनधी आइ परका समःयाह छलफल गिरन सार तिरकालाई समह तिरका भिननछ । समहमा सदःयह को साझा उ य र चाहना रहनछन । नपालको किष कषऽमा औपचािरक पमा समह गठन गन णाली बसको २०४९ सालबाट हो । यसभनदा अगाडी पिन समहह त हनथ न तर पिन किषको िवकास हत औपचािरक पमा ःथािपत एव स ािलत िथएनन ।

समह सामिहक पमा कायर समपादन गनर, समहको समःया समाधानबाट किहल काही वयिकतगत समःया पिन समाधान हनछ । यसकारण पिन समहको आवयकता महसस गिरनछ, वयिकतगत सरकषा र सममानको लािग, सामिहक साहस वि गनर, सब िकिसमका वयिकतलाई समावश गनर, सबको अनभवबाट राो योजना बनाउन, कायर िवभाजन गरर काम गनर, सीिमत ौोत साधनको सही उपयोग गनर, कम खिचरलो तर भावकारी पमा कायर तामल गनर, अ सःथाह सग समबनध बढाउन, िछटो छिरतो पमा काम गनर, आपसी सदभाव बढाउद आफनो

- 8 _

काम आफ गन बानी बसाउन र आवाज बलनद गनर आवयक पदरछ । समहको आकार कऽो हनपछर भ िवषयमा ःथान िवशष, िवषयगत कित, भौगोिलक एव आिथरक, सामािजक अवःथालाई िवचार गरी १५-२५ जनाको समह उपयकत दिखनछ ।

यस तिरका अनतगरत सामिहक बठक र छलफल, तािलम, कषक मण, कषक िदवस, कषक गो ी, कषक ितयोिगता र दशरन कयाकलापह अनतगरत तिरका दशरन, नितजा दशरन, िमिनकीट आिद िवधीह पदरछन । समहगत सार प ितबाट कम खचर र सीिमत सार कायरकतार ारा धर कषकह लाई सार सवा पयारउन, िविध सारण िछटो र भावकारी ढ ल सारण हनछ, सामिहक सोचको िवकास र कषकह बीच भावकारी सचना आदान दान हन फाइदा हनछ ।

३. समदाय तिरकाः यस अनतगरत रिडयो, टिलिभजन सारण, काशनह आिद पदरछन । धर जनामा एक पटक सार भई फाईदा हनछ ।

किष परसार तथा तािलम कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. स थागत िवकास कायरकरम िव मान प ितमा मखयतया सःथागत िवकास कायरबम अनतगरत कषकह लाइर समहमा सगिठत हन सहयोग पयारइनछ र उनीह को समहलाई न किष सारको सिनयोिजत एव सशकत माधयमको पमा उपयोग गिरनछ । समह समबनधी अवधारणाह िभ ा िभ हन सकन भएतापिन ियनीह लाई सामानयतया कन खास उ य हािसल गनरको लािग किष िवकास सवा एव िविध वाह गन सःथागत िवकासका माधयमको पमा िलइएको छ भन कषकह ल पिन समनवयातमक तथा सहभािगताको आधारमा ािविधक एव अनय सिवधाह ा गन साधनको पमा िलएका छन । समह माफर त उठाईएको आवाजलाई सरकारी िनकाय एव गर सरकारी सःथाह बाट बढी मानयता पाउन गरको छ । अतः कषक समह सकषम र भावशील ब आवयक छ । भावशील कषक समहमा िनमन िवशषता सिहत कायर गन कषमता रहको दिखनछ

िनिदर उ य, समान चाहना, समःया पिहचान गनर र समाधानको लािग िनणरय गन कषमता ।

सब सदःयह को सिबय सहभािगता र भौितक दरी एकता तथा अनय समानता ।

बिलयो र गितशील नततव ।

िनयिमत एव कायरमलक वठकह ।

योजनाव तवरल काम गन पिरपाटी र आय आजरनमा वि ।

आनतिरक ौोत साधनह को उपयोगमा जोड ।

वा ौोत साधनह उपलबध गराउन कयाशील ।

- 9 _

१.१ कषक समह गठन/पनगरठन कायरकरम

१.१.१ पिरचय/प ठभिमः िमलदाजलदा समःया, आवयकता र चाहनाह भएका नयनतम १५ वा सो भनदा बढी वयिकतह िमिल आफना िनि त साझा उ यह सामिहक य ारा ा गनर बनाईएको सगठनलाई समह भिननछ । अथारत िनधारिरत उ य ा गनर नयनतम १५ वा सो भनदा बढी सामािजक तथा मनोव ािनक पल अनतरआिौत वयिकतह िमली बनको मािनसह को भला वा जमात न समह हो भ सिकनछ । कन पिन समहल आफना िनणरयह आफ गरी आफना सदःयह ल न कायारनवयन गन र िनयिमत पमा आव भ समहको िहतका लािग र िनि त उ य हािसल गनरका लािग कायरबम स ालन गन गरका छन भन तयःता समहलाई सकय समह भिननछ । कन भला वा जमातलाई समह ब का लािग समान उ य, सदःयह बीच साथरक अनतरिबया, सदःयह बीच ःथायी समबनध, सदःयह बीच िनकटता, आतमीयता तथा अपनतवको भावना र सदःयह बीच कही हदसमम अनतरिनभररता जःता आधारभत पकषह परा भएको हन पदरछ । समम किष िवकासमा सलगन िविभ िनकायह माफर त कषकह लाई समयसापकष किष सार सवाटवा सरल, सहज, सलभ, िमतवययी एवम महणयोगय तबरल उपलबध गराउन किष उतपादन णालीमा एउटा ससगिठत वयवःथा/प ितको आवयकता समय अन प महसस हद आयो । यस पिरवशमा किष सारसग समबिनधत सब कारका सवाटवा लाई एकीकत गद “एउट छानोमिन”

बाट वाह गन िविभ अभयासह समत गिरएको दिखनछ । तर चर भौगोिलक तथा जलवाय िविवधता र नयनतम पवारधार िवकास भएको नपाल जःतो दशको किष सार सवा टवालाई वयिकतगत भटघाटको पिरपाटी अनसार वाह गनर भनदा कषक समह माफर त वाह गराउदा भावकारी, िमतवययी एव िछटो छिरतो पमा बढी भनदा बढी कषकह को समत सहभािगता हन सकन तथय िविभ कारका सार प तीह को परीकषणबाट प पोषण भएको पाईनछ । एकलल समप गनर नसकको काम सामिहक पमा समप गरी तयसबाट आिथरक तथा सामािजक ःतरमा सधार लयाउन तथा धर भनदा धर कषकह लाई कायरबममा समावश गराई िछटो छिरतो पमा िविध िवःतार गनर कषक समहको भिमका अहम रहनछ । साथ कषकह माझ नततव िवकास गरी ःथानीय ौोत र साधनको समिचत योग ारा सो कषऽको समम िवकासमा कषक समहल टवा पयारउन गरको पाइएको छ । ियन तथयह लाई मनन गद मौजदा रहको नयन सखयाका किष सार कायरकतार माफर त अिधक कषकह समकष किष सार सवाटवा वाह गद किषको समि गत िवकास गन हतल ततकािलन ौी ५ को सरकार, किष मनऽालय अनतगरत किष िवकास िवभागबाट समह गठन तथा स ालन कायरिविध िनदिशका, २०५० तयार गरी किष सारमा समह प ित णाली स ालन गरी हाल समम अवलमबन गिरद आएको छ । यसबममा स का अवःथामा कषक समहह का भिमका भावकारी भ सोही अन प किष िवकासमा समत सकारातमक नितजाह हािसल

- 10 _

हद आए । समयको वाहसग कषक समहह को सखया, ितनीह को ःवािमतवमा रहका चल अचल ौोत साधन आिदमा अिधकतम वि हनका साथ ितनीह को स ालन तथा वयवःथापन समबनधी जिटल र गमभीर समःयाह समत सजना भएको पाइयो । १.१.२ कायरकरमको उ द यः वयिकत/समदायको आम समःया िमलर समाधान गनर । समदायमा आपसी छलफल र सहमितमा िवकास िनमारणको काम गनर । किष पशालाई वयावसाियक पमा अिघ बढाउन । समदायलाई चािहन किष लगायत अनय सामामीको उपलबधता सहज पमा गराउन । एक अकारको समःया बझी समदायमा सहयोगको भावना एव वातावरण बनाउन । सःथागत िवकास र सहयोग कायारलय सहज बनाउन । किष उपजलाई वयविःथत पमा बजारमा पयारउन । वयिकत/समदायलाई आवयक पन सचना एव िविध आदान दान गनर । समदायको सामािजक वातावरण भm झगडा मकत बनाउन । सामिहक खती णाली अवलमबन गनर । सहकारीको िवकास गनर ।

१.१.३ कायरकरमको परािविधक पकष/स चालन परकया/कायरिविधः कषक समह गठन गनरको लािग िनि त कया हनछ । हतारमा समह गठन गनरहदन । िनि त कयाह अवलमवन गरी समह गठन गदार माऽ समहल पयार पिरपकवता र साथरक मह व राखदछ । समह गठन कयालाई बदागत पमा िनमन बमोिजम ःतत गिरएको छ । क) ारिमभक कषक भलाको तयारी

इचछक कषकह को भला तथा अिभमखीकरण कायरबम आयोजना गन ।

सरोकारवाला िनकायह लाई आमनऽण गनर सिकन ।

कषक भलामा छलफलको एजणडा, िमित, समय तथा ःथान तय गन ।

कषक भला सचालनका लािग कषकह मधय एकजनाल िजममवारी िलई नततव गन ।

ख) छलफल स ालन

कषक भलाको उ य र आवयकता (समह गठनको उ य र आवयकता) पान ।

कषक भलाका एजणडाह मा बमशः छलफल गद बदा िटपोट गरी िनणरय पिःतका तयार गन ।

समह सदःय ब इचछक वयिकतह छनौट गरी नामावली तयार गन ।

उकत भलाल तदथर सिमित गठन र कायर िवभाजन गन ।

- 11 _

ग) तदथर सिमितको बठक स ालन बठकका िवषय वःतह तय गरी तदथर सिमितका सदःयह लाई जानकारी िदन ।

समबिनधत िनकायह लाई िनमनऽणा गन ।

आवयक कागजात तयारी गन ।

समहको िवधानको खाका तयार पान ।

समह िहतकोष समबनधी िनणरय गन ।

समहको उ य र कायरबम तजरमा गन ।

समबिनधत िनकायमा िवधान दतार गराउन िजममवारी िदन ।

तदथर सिमित गठन भएको एक मिहना िभऽ ारिमभक साधारण सभाको आयोजना गन।

घ) ारिमभक साधारणसभाको स ालन र िजममवारी ७ सदःयीय कायर सिमितको गठन गन

समहको वािषरक कायर योजना तथा कायरबम तयार गरी अनमोदन गन

िवधान मःयौदा मािथ छलफल एव ःवीकत गन ।

बक खाता स ालन समबनधी िनणरय गन ।

आवयकता अनसार िनणरयह गन ।

सरचना र कायर िवभाजनM ःवीकत िवधान अनसार समहको कायरकारीणी सिमित गठन गनर सिकनछ । समहको उ य, आवयकता तथा अनकलता अनसार ५ दिख ९ जना सममको कायरकारीणी सिमित गठन गनर सिकनछ ।

कषक समह दतार गन : ःथानीय तहको आिथरक िवकास शाखा/किष कषऽ हन इकाई/ शाखामा कषक समह दतार गिरनछ। यसको लािग कषक समहल समह िववरण फाराम सिहतको िनवदन फाराम (समह िवधानको अनसची १) तथा समह िवधान (पिरिश १) सिहतको िनवदन सो इकाई/शाखामा पश गनरपनछ । यसका लािग समबिनधत इकाई/ शाखाल कषक समह दतारको लािग . १००/- राज शलक िलइ दतार गनर पनछ । कषक समह गठन तथा वयवःथापनका लािग अनसची १ दिख अनसची ९ समम आवयकता अनसार अनसचीह योग गनर पनछ । यसरी दतार गिरएको कषक समहको अविध २ वषर रहनछ ।

कषक समह पनगरठन गन : िवधानमा उललख भए बमोिजम कषक समहल आफनो आवयकताको आधारमा समह पनगरठन गनर सकनछ। साथ कषक समहको साधारणसभा वषरको एकपटक भाि मसानतसमममा गनरपन हनछ । कषक समहल आफनो समहको साधारणसभा/ पनगरठन गरी समबिनधत इकाई/ शाखालाई जानकारी िदन पनछ ।

- 12 _

कषक समह नवीकरण गन :- कषक समहल आफनो कषक समह दतार माण–पऽको नवीकरण गनर पनछ । यसको लािग कषक समहल ा गरको कषक समह दतार माण–पऽ सिहतको िनवदन समबिनधत इकाई/शाखामा मयाद सिकएको ३५ िदन िभऽ पश गनर पनछ र सो को लािग . ५०/- राज शलक िलइ नवीकरण गनर पनछ । मयाद सिकएको ३६ औ िदन दिख एक वषर समम . १००/- राज शलक िलइ नवीकरण गनर सिकनछ । एक वषरसमम पिन नवीकरण नगरको खणडमा ित वषर . १००/- को दरल नवीकरण शलक थप हद जानछ ।

१.१.४ कायरकरमको आिथरक पकष/खचर मापद ड/न सर : रिज र, फाइल, कलम, समहको छाप आिद . ३००।- अनय ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार १.१.५ दर ट यः समह गठनका आधारह :- ःथानीय िनकायको आिथरक िवकास शाखा/ किष शाखा/ किष कषऽ हन शाखा/ इकाईल समह गठन गदार दहायका बदामा धयान िदन ज री दिखनछ ।

क) कषकह को आवयकता र ःथानिवशषको किष उतपादनको समभावयता ख) सवा पयारउनपन घरधरी सखया र कषक सखया ग) कषकह को आिथरक, सामािजक िःथित र ौोतसाधनको अवःथा घ) कषक समहमा िविभ वगरका कषकह को ितिनिधतवको सिनि तता (समावशीकरण) ङ) समहमा आव गराउन वाःतिवक कषकह को सिनि तता र छनौट

१.१.६ कषक समह गठनका लािग सद यह को छनौट गदार यान िदनपन बदाह समह गठनको ारिमभक अवःथामा वाःतिवक कषकह को छनौटमा ऽिट भएमा समह अिघ बढन नसकन भएको हनाल सदःयह चयन गदार दहायका कराह मा धयान पयारउन ज री दिखनछ ।

क) साझा कायर उ य िलएका ख) समान आिथरक एव सामािजक ःतर भएका ग) सकभर साकषर एव िशिकषत कषकह भएका र शिकषकःतरमा समानता भएका ।

घ) समहगत कायरमा समय िदन सकन

ङ) उतपादन समहको हकमा सकसमम सगसग खत भएका च) एउट समदायमा बसोबास गन छ) एकाघरको एक जना भनदा बिढ सदःय एउट समहमा सदःयता िलन सकन छनन ।

ज) कन एक समहमा आव भई सकको सदःय अक तयःत कितको समहमा आव हन सकन छन ।

झ) किष पशालाई मखय पशाको पमा अगालका हनपन।

- 13 _

फाराम न. १

कषक समह दतार फाराम

िजलला:-

१. दतार न. :-

२. समहको नाम:-

३. समहको िकिसम:-

४. समहको ठगाना:- गा.पा./न.पा. :- वडा न. :-

५. गठन िमित:-

३. समहको िकिसम : मिहला : ६.जममा सदःय:- मिहला : प ष : प ष : िमिौत :

गठन हदा समहको उ य :

फाराम न. २

आिथरक वषरको अनतमा सदःय सखयाको िःथित

आिथरक वषर

सदःय सखयामा थप/घट र जममा बचतकोष

सदःय ारा जममा भएकोकोषको मौजदा िःथित

घट/बढको कारण (कोलम २ मा बढीकोलािग + र घटीको लािग - िचनह लगाऔ)

सखया

.

सखया

.

सखया

.

- 14 _

फाराम न. ३ समहको बचत कोषको वािषरक िःथित

आिथरक वषर गत वषरको रकम . बचत कोषमा घट/बढको कारण

नोट:- यो िववरण (फाराम) आ.व.को पिहलो िदन (ौावण १गत) समबिनधत किष सार कायरकतार ारा अिनवायर पमा अ ाविधक बनाई राखनपछर ।

१.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार

१.२ अ तर कषक समह परितयोिगता कायरकरम

१.२.१ पिरचय/प भिमः िजलला वा ःथानीय तहमा रहका कषक समहह को िबयाकलाप एव गितको आधारमा ितःपधारतमक मलयाकन गरी उतक समहह लाई परःकत गनरको लािग यो ितयोिगता स ालन गिरनछ ।

१.२.२ कायरबमको उ यः उतक समहलाई परःकत गरी मनोबल बढाउन र कायरमा सफलता िलन ।

१.२.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

सवर थम ितयोिगतामा भाग िलन चाहन िजलला वा ःथानीय तह िभऽका कषक समहह को पणर िववरण िलई ितनीह लाई सचीकत गनर पदरछ ।

ःथानीय ितिनिध, किष िवकास सिमित ितिनिध सिहत किष ािविध ह को एक टोलीबाट िनमन आधारह मा मलयाकन गरी थम, ि तीय, ततीय र सानतवना ःतरमा उतक समहलाई परःकत घोिषत गनरपनछ ।

१.२.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : थम . १५००।- ि तीय . १२००।- ततीय . ९००।- सानतवना . ५००।-

- 15 _

१.२.५ ि वयः मलयाकनका आधारह तपिसल अनसार हनछ ।

ब.स. मलयाकनका आधारह पणार 1 समहको बठक स ालन र िलइएका िनणरयह 10

2 िहतकोष ःथापना र पिरचालन अवःथा 10

3 नततवको छनौट र िवकास बम 10

4 समहल छर िछमकमा पयारएको किष सार सवा 10

5 समह िववरण तथा अनय रकडर 10

6 मािमण िवकास वक लगायत समबिनधत सरकारी एव गर सरकारी िनकायबीचको समबनध

10

7 अनय समहसगको समबनध तथा अितिरकत कयाकलापह 10

8 समहको ौजनिशलता/अमसरता 10

9 समह िभऽको सःथागत िवकास/िटम िःपिरट 10

10 समहको कायर समबनधी वािषरक योजना (सामािजक सवा समतलाई िवचार गनरपन)

10

१.२.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.३ उ क ट कषक समह सद य परितयोिगता

१.३.१ पिरचय/प भिमः िजलला वा ःथानीय तहमा कषक समहह को उतक सदःयह को यथाथर पिहचान गरी परःकत गदार उनीह ोतसािहत भ काममा चाख वढन जान हदा यस ितयोिगता अनतगरत वःतगत आधारमा उतक सदःयलाई परःकत गिरनछ ।

१.३.२ कायरबमको उ यः मािनस ःवभावल आफनो कामको ितफल चाहन ाणी भएकोल िजलला वा ःथानीय तहका कषक समहह मा उतक काम गरी रहका सदःयह लाई उनीह को मनोबल वढाउद कदर गनरर अनय सदःयह लाई राो काम गन ितःपधारतमक वातावरण सजना गनर ।

१.३.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः सवर थम कषक समहह लाई न उतक सदःयह को मलयाकन गनर लगाउनपनछ ।

कषक समहल गरको िनणरयलाई िजलला वा ःथानीय तहको सयोजकतवमा गिठत मलयाकन सिमितल पनरावलोकन गनर पदरछ ।

- 16 _

िजलला वा ःथानीय तहका ािविधक/िवशष , समबिनधत ितिनिध र किष िवकास सिमितको ितिनिधको सयकत टोलील िनमन आधारह मा समभावय सदःयह को मलयाकन गरी एक िजललाबाट बढीमा १० (दश) जना उतक सदःयह को पिहचान गनरपनछ ।

१.३.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : समपणर कषक समहबाट छािनएका १० जना कषकह लाई ित वयिकत ५०० का दरल परःकत गनर सिकन छ ।

१.३.५ ि वयः मलयाकनका आधारह तपिसल अनसार हनछ ।

ब.स. मलयाकनका आधारह पणार 1 बठक स ालन र िनणरय िलन पयारएको योगदान 10

2 िहतकोष ःथापना गनर िनयिमत पल रकम जममा गर/नगरको 10

3 नततव िलन कषमता 10

4 समह सदःयल छरिछमकमा पयारएको किष सार सवा 10

5 समह सदःयल अ सदःयह लाई पयारएको सहयोग 10

6 समबिनधत सरकारी एव गर सरकारी िनकाय सगको समबनध 10

7 अनय समहसगको समबनध 10

8 नया काम गनर ौजनिशलता/अमसरता 10

9 समह िभऽको सःथागत िवकास/िटम िःपिरटको भावना 10

10 समहको कायर समबनधी वािषरक योजना (सामािजक सवा समतलाई िवचार गनरपन) 10

यसरी छािनएका १० जना कषकह लाई िजलला किष िवकास कायारलयल िनधारिरत रकम परःकार ःव प दान गनरपनछ ।

१.३.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार

२. िदवस कायरकरम २.१ िव व खा य िदवस

२.1.१ पिरचय/प भिमः सन १९८१ दिख खा तथा किष सगठन ःथापना भएको िदन तयक वषरको १६ अकटोवरमा ससार भरका लगभग १८० भनदा बिढ सदःय रा ह मा िव खा िदवस मनाइनछ । यस अन प नपालमा पिन सन १९८१ अथारत िव.स. २०३८ सालमा थम िव खा िदवस मनाइएको िथयो । किष उतपादन तथा खा सरकषा समबनधी जनःतरमा चतना जगाउन र यस कषऽमा लािग रहका सघ सःथाह लाई ोतसािहत गनर बािषरक पमा खा तथा किष सगठनसग समनवय गरी यो िदवस किनिय र िजलला ःतरमा मनाउद आइएको छ ।

- 17 _

२.1.२ कायरबमको उ यः भोकमरी र कपोषणको अनतय गनरका लािग जनचतना अिभवि गन ।

किष तथा खा उतपादन वि गन यासमा अिवरल पमा लागन र खा वःत पाउन तयक नागिरकको नसिगरक हक हो भ जनचतना तयक समाजमा पयारउन ।

खा ा , फलफल, तरकारी, पश पकषी, बीउ िवजन लगायत िविभ बाली उतपादक उतक कषक, मिहला, वयापारी, वयवसायी, किष उ मी, कषक समह एव िव ाथीरह लाई सममािनत गद राि य तथा िजलला ःतरमा जनचतना मलक कायरबम आयोजना गरी परःकार दान गन ।

खा उतपादन तथा खा पहच बढाउन हौसला दान गन ।

२.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

िव ाथीरह बीच िनबनध ितयोिगता गराउनको साथ कषक, मिहला तथा वि जीवीह बाट वचन जःता कायरबमह आयोजना गरी जनसाधारणलाई आक गनर पदरछ ।

खा सरकषामा योगदान िदन कषक समह तथा सहकारीह को सहभािगतामा चतनामलक वयानर, पलकाडर सिहतको झाकील नगर पिरबमा गन जःता कायरबम आयोजना गरी खा सरकषा समबनधी जनचतना फलाउन कायर गनर पदरछ ।

उकत िदवसको ितवदनको साथ आफनो िजलला खा ा मा आतमिनभरर भए नभएको िववरण तथा खा उतपादन िःथितको िवःतत िववरण सिहत समबिनधत िनकायमा ितवदन पठाउन पदरछ ।

२.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िजलला ःतरः िनवनध ितयोिगतामा िवजयी िव ाथीरह लाई नगद तथा शिकषक साममी परःकार दान गनरः थमः . २,०००।- ि तीयः . १,५००।- ततीयः . १,०००।- सानतवनाः . ८००।- ितयोिगता छनौट सिमितका चार सदःयलाई . ५००।-

का दरल िदइन पािरौिमकः . २,०००।- समारोह आयोजना खचरः . ४,०००।-

िव खा िदवस समबनधी वयानर/पलकाडर सिहत कषक समह/सहकारीह को झाकील नगर पिरबमा गनरः वयवःथापन खचरः . ५,०००।-

- 18 _

िव खा िदवसको नारा सिहतको जानकारीमलक वयानर तयार गरी बढी भनदा बढी नागिरकल दखन ठाउमा टागनः वयानर (४ वटा) तयारी खचरः . ४,०००।- कनि ःतरः उतक कषक/वयवसायी/उ मी/समह/सहकारी/बजार सिमित/उ ोग/वयावसाियक फमर तथा सवा दायकलाई परःकार िवतरण गनरः थमः . १०,०००।-

ि तीयः . ८,०००।- ततीयः . ६,०००।-

सानतवनाः . ४,०००।-

िव खा िदवस सिमितल ःवीकत गरको कायरिविध बमोिजमका अनय कयाकलापह मा गनरपन खचरको हकमा चिलत िनयमानसार गन ।

२.1.५ ि वयः कनिःतरमा िव खा िदवसको अवसरमा दान गिरन राि य ःतरको परःकार वयवःथा तथा िवतरण समबनधी कायरिविध िव खा िदवस सिमितबाट ःवीकत गराई सो बमोिजम आयोजना गिरन ।

२.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६७/५/१३ को िनणरयानसार ा सहमित र किष मनऽालय (सिचव ःतर)बाट िमित २०६७/६/२१ को ःवीकत २.२ िव व वातावरण िदवस

2.2.१ पिरचय/प भिमः िव का िविभ मलकह खास गरर िवकासोनमख रा को वातावरणीय समःयालाई किनित गरी जनसमदायमा चतना बढाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.2.२ कायरबमको उ यः िजललाका बि िजवी, कषक, मिहला समदायलाई िव वातावरण िदवसमा सहभागी गराई जनसमदायमा वातावरणीय समःया अवगत गराउन ।

2.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

िव ाथीरह बीच िनबनध ितयोिगता, वि िजवीबाट वचन कायरबम आिदको आयोजना गरी जनसाधारणलाई वातावरणीय समःया बार सचत गराउनपछर ।

उकत िदवसको ितवदनको साथ साथ िजललामा वातावरण सरकषणको लािग स ालन गिरएको कायरबम िववरण सिहत ितवदन समबिनधत िनकायमा पठाउनपदरछ ।

2.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट नमसर अनसार

- 19 _

2.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार २.३ िज ला तरीय कषक िदवस

2.3.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई किष अनसनधान िबयाकलापह बार जानकारी गराउन किष फामर, मतःय कनि आिदमा लगी अवलोकन गराउन र स ािलत गितिवधी बार अवगत गराउनको साथ फामर कनिका व ािनकह सग कषकको अनतरिबया गराउन यस िकिमसको िदवस स ालन गिरनछ । यो कायरबमलाई किष िविध हःतानतरण गन बममा मह वपणर मािनएको छ ।

2.3.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई नया िविध तफर आतमिव ास जगाउन ि कोणल कषक अगवाको पमा रहका कषकह लाई जटाई छलफल गन र िविभ िबयाकलापह दखाउन अिन यस कायरबमबाट फकपिछ आफनो छरिछमकीह मा िसकको करा सार गनर उतिरत गराउन ।


िजललाका िविभ भाग र िवषयवःत ितिनिधतव हन गरी अगवा कषक वा साधारण कषकह लाई छनौट गनर पदरछ ।

कषकह लाई अनसनधान फामरह मा रहका उतक नितजाह दखाउन, व ािनकसग अनतरिबया गनर फामर कनि र कषकको िफलडमा अिमम समपकर कायम गरी ितिथ िमित यिकन गनर पदरछ ।

पवर िनधारिरत फामर, कनि र िफलडमा लगी अवलोकन गराउनपदरछ । अवलोकन गरी सकपिछ समबिनधत व ािनक वा कषकसग अनतरिबयातमक छलफल गराई अवलोकन गरका कन कन िविधह उनीह ल अनकरण गनर लायक िथयो, सो को समीकषा गनर पदरछ ।

2.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

2.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार ३. किष मला परदशरनी ३.१ िज ला तरीय किष मला परदशरनी

3.1.1 पिरचय/प भिमः “दखपिछ िव ास वढछ” भ वाःतिवकताको आधारमा कषकह ारा उतपािदत किष उपजह दशरनमा राखर उनीह बीच ितःपधार गराई दशरकह ल िविध िसकी बढी उतपादन गनर सकन भ धययल यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

- 20 _

3.1.२ कायरबमको उ यः

ःथानीय चाड, पवर, मला आिदको अवसरमा किष मला दशरनी आयोजना गरी उतपादक कषकह लाई उतक ताको आधारमा कदर गनर ।

दशरक कषकह लाई ोतसािहत गनर नया नया उ त िविधह बार जानकारी गराउनको साथ नया िविध अपनाई नसकका दशरक कषकह लाई समत नया तथा उ त िविध अपनाउन ोतसािहत गनर ।


दशरनी गन ितिथ, िमित र ःथान िनि त गरपिछ वयापक चार सार गनर पदरछ, जसबाट वहसखयक कषकह लाई अवलोकन गन मौका िमलोस ।

यःत गरी सहभागी कषक, समह तथा िनकायह लाई पिन अिमम जानकारी गराई सहमित िलनपदरछ ।

दशरनी आयोजक सिमित गठन गरी िविभ कामह को िजममा िदन काम गनर पदरछ ।

कषकका उतपादन तथा उ त उतपादन सामामीह दखाउन दशरन ककषह कायम गरी वयविःथत पमा राखन बनध िमलाउनपदरछ ।

दिशरत उतपादनह बीच ितःपधार गराई मलयाकन टोलील उतक ठहयारएकालाई परःकत गनर पदरछ ।

3.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : परःकत गनर सिकन आइटमह (खा ा बाली, दलहन तथा नगद बाली, फलफल, तरकारी, आल, माछा तथा िविवध) अिधकतम जममा ७ किष आइटम समममा ित आइटम . २५००।- को दरल . १७,५००।- परःकार रकम ित आइटम- थम . १,०००।- ि तीय . ७००।- ततीय . ५००।- सानतवना . ३००।- ःटल िनमारण . ७,०००।- वयानर तथा सार . १,०००।- िचयापान (एकम ) . २,९००।-

कल जममा . २८,४००।- 3.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार

- 21 _

४. परभावकािरता अ ययन कायरकरम ४.१ किष परसार शिकषक तिरका परभावकािरता अ ययन कायरकरम

4.1.१ पिरचय/प भिमः किष सारमा धर कारका शिकषक तिरकाह योग गरी कषकह लाई सकषम बनाईनछ । िवःतत पमा चलनमा लयाइएका किष सार तिरकाह मा दशरन कायरबमह , गो ी, मण, िदवस आिद हन । किषका समःया पिहचान गरी समाधान गन उ यल किष सार शिकषक तिरकाह स ालन गन पिरपाटी बःद आएको छ । तयक किष सार शिकषक तिरकाह उ यमलक हनछन ।

4.1.२ कायरबमको उ यः कायरबम स ालन गनर िलइएको उ य कि को पिरपितर भयो भ पकषमा अधययन गरी किष सार शिकषक तिरकाह को कायारनवयन िबयामा सधार लयाउन ।

4.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः किष सारमा शिकषक तिरका भावकािरता अधययन गन कायरबम थालनी भए प ात कितपय िजललाह ल एक पटक र वषरमा धर तिरकाह को भावकािरता अधययन गन गिरएका छन । यस कायरबम अनतगरत िजलला किष िवकास कायारलयल गन भावकािरता अधययन एक सानो अधययन हो ।

4.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ावली िनमारण र ितवदन छपाई . ३०००।-

िचयापान . २०००।- 4.1.५ ि वयः तयक वषर एक एक वटा अधययन गरी सार कायरबमलाइर स ढ गनर सिकनछ । यसथर यस कायरबम अनतगरत एक वषरमा नितजा दशरन (तिरका दशरन समत) अक वषरमा उतपादन दशरन गद ५ वषरमा ५ वटा मखय मखय किष सार शिकषक तिरकाह को भाव अधययन गिरनछ । यस अधययनको लािग तयक सवा कनि अनतगरत स ािलत कायरबमह मधयबाट ५ वटा मखय किष सार तिरकाह छनौट गनर उपयकत हनछ । यस अधययनमा िनमन बदाह समावश हनपनछ ।

अधययन गनर खोिजएको किष सार शिकषक तिरका योगबार पवर पिहचान भएको समःयाको िववरण ।

उकत सार तिरका योग गदार िलएका उ यह र सो अन प भए नभएको लखाजोखा ।

कायरबम स ालन गनर अपनाइएको बमब खडिकलाह र योग भएका साममीह को भावकािरता ।

समयानकल भए भएनन भ पनरावलोकन ।

अनय किष सार तिरकाह सगको समायोजन तथा उतपादन कायरबमसग आब भई तयसमा पगको टवा (भाव) ।

- 22 _

कायरबम स ालन गनर िलइएको उ य अन प भाव परको कषक सखया/पिरवार ।

आगामी वषर सधार गनरपन िबयाह ।

यो अधययन स ालन गदार आिथरक िव षण तथा तथया िनदशनालयबाट कािशत आिथरक िव षण अधययन कायरबम कायारनवयन िनदिशकामा िदइएको ावली आवयक हरफर लयाई योग गनर सिकनछ ।

4.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५३/३/११ को िनणरयानसार

४.२ कषक समह परभावकािरता अ ययन कायरकरम

4.2.१ पिरचय/प भिमः किष सार कायरबममा कषक समह पिरचालनको मह वपणर भिमका रहनछ । कषक समहको सकयता अथारत किष िवकास कायरमा ियनीह कितको भावकारी भएका छन भनर मलयाकन गनर सानो पमा भावकािरता अधययन गनर सिकनछ ।

4.2.२ कायरबमको उ यः कषक समदायमा किष िविध पयारउन समहको नततवको लखाजोखा गनर ।

किष िवकासमा आवयक पन ौोत साधन र ािविधक सवा जटाउन िलइएको अमसरताको लखाजोखा गनर ।

िजललामा स ािलत कषक समहह लाई उपयरकत उ य पिरपितरको आधारमा भावकारी हन नसकका समहह लाई स ढ गन सनदभरमा कमजोर पकष औलयाउन ।


कन समह भावकारी छ छन भ बार छानिवन गनर उपयरकत उ यह लाई खयाल गरी अधययन गनरपन हनछ ।

मलयाकन गदार यस िनदिशकामा िदएका आधारह मा अक िदई मलयाकन गनर पदरछ ।

यसरी मलयाकन गदार आिथरक िव षण तथा तथया िनदशनालयबाट कािशत आिथरक िव षण अधययन कायरबम िनदिशकामा िदईएको ावलीमा आवयक हरफर लयाई योग गनर सिकनछ ।

4.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ावली िनमारण र ितवदन छपाई . ३०००।- िचयापान . २०००।- ४.२.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५३/३/११ को िनणरयानसार

- 23 _

५. तािलम कायरकरम किष िविध हःतानतरण एव िवःतार गनर तािलमलाई भावकारी माधयमको पमा िलइएको छ । किष िवकास कायरबममा सलगन ािविधकह को कायर दकषता वढाउद लजानको साथ कषकह मा अनतरिनिहत ान सीप अिभवि गनर न तािलम कायरबमको मख चनौती हो । िजलला किष िवकास कायारलयह मलतः िनमनानसार तािलम कायरबमह को कायारनवयनमा किनित रहनपदरछ । ५.१ िज ला तरीय कषक तािलम

५.१.१ पिरचय/प भिमः िजललाःतरीय तािलम भ ाल सदरमकाम वा अनयऽ जहा स ालन गिरन भएता पिन सहभािगको (आफनो घर वा सािवकको बसोबास दिनक ओहोर-दोहोर गनर नभयाईन ४ कोस भनदा बढी भई) आवासको वयवःथा गनरपन तािलम समझनपदरछ । किषका िविभ िवषय िवशष तािलमह िजललाःतरमा १-३ िदनसमम स ालन गिरनछ । यस तािलम २०-२५ जना कषक सहभागी हनछन । ५.१.२ कायरबमको उ यः कषकह को िवषय िवशष ान सीप अिभवि गनर ।

५.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

तािलममा सहभागी छनौट गदार, समहमा योगदान पयारएको, आफल िसकको करा अ लाई िसकाउन अमसर रही गाउको किष िवकासमा कही गर भ भावना भएको कषक हनपनछ । तािलममा मिहला कषकलाई ाथिमकता िदई िमिौत समहबाट समत सकभर मिहला सहभागी छनौट गनरपनछ ।

तािलम वयवःथापनमा सलगन हन ािविधकह सग िमली तािलम कायरबम तयार गरी तािलम सयोजकल िनमनानसार कायर गनरपनछ ।

सहभागी हन कषकह लाई तािलमको जानकारी गराई सहभागी हन बोलाउन ।

शिकषक साममीह (ौवय- य साममीह ) को वयवःथा िमलाउन ।

तािलम कायरबममा िफलड मण, िफलड तािलम, िफलड अधययनको वयवःथा भएमा समबिनधत सःथाह सग पवर समपकर राखी कायरबम िनि त गन ।

५.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर

१ कायरपऽ वापत पािरौिमक ./कायरपऽ ८००।-

२ वचन वापत पािरौिमक ./कायरपऽ ७००।-

- 24 _

िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर

३ सहभागीको खाजा सयोजक, ौोत वयिकत, ितवदक र सहयोगी कमरचारीलाई समत (उदघाटन तथा समापन समारोहमा एक एक पटक खाजा थप गनर सिकन)

./सहभागी/िदन २००।-

४ मसलनद (शिकषक साममी) ./सहभागी ७५।- ५ तािलम सामामी (कचचा पदाथर, नमना, इनधन,

पोकावनदीका सामान, खिरद गनरपन साना ितना औजार आिद)

चिलत बजार दर

६ तािलम सिवधा (तािलम ककष तथा भाडामा िलनपन उपकरणको भाडा)

चिलत बजार दर

७ सयोजक भ ा (अिधकतम १५ कायर िदनसमम ितिदन) ५००।- ८ सहयोगी भ ा (अिधकतम १५ कायर िदनसमम ितिदन) १५०।- ९ वःतगत टवा ३०००।-१० िविवध (माण पऽ, पानी, सरसफाई, तल ईतयािदका

लािग) १०००।-

११ ितवदकको पािरौिमक १०००।-

५.१.५ ि वयः

िजललाःतरीय तािलमको हकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत कायर स ालन िनदिशकामा उललख भएको िजलला/नगरःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम खचर गनर पनछ ।

एउटा ककषाको अविध किमतमा १ घणटा ३० िमनट हन पदरछ ।

िविभ ःतरको तािलमह (अिधकतःतर, ा.स/ना.ा.स. ःतर, अगवा कषकःतर आिद) को लािग कायरपऽ तयार पादार िशकषाथीरह को ःतर सहाउदो शबदावलीह तथा भाषा योग गनर पदरछ । यसरी तयार पािरएको कायरपऽह कमतीमा ७५० शबदको बनध समझनपछर, पारदशरक पाना, ःततीकरण िटपोट वा ःततीकरणको योजनका लािग तयार पािरएको अ तयःत सामामीको छायाित कायरपऽ हदन ।

एकपटक ःतत गरको कायरपऽ पनः योग गनर परको खणडमा उकत कायरपऽमा आधिनकतम िविधह समत समावश गरी पिरमाजरन गरर माऽ योग गन ।

ःतत गिरन कायरपऽमा िशकषाथीरह को ःतर, कायरपऽको शीषरक, ःततकतारको नाम, पद तथा ःतत गरको िमित समत उललख गनर पनछ ।

- 25 _

समबिनधत कायारलयल स ालन गरको तािलममा सोही कायारलयको ौोत वयिकत भएको अवःथामा ककषा िलए वापतको पािरौिमक नपाउन तर कायरपऽ वापतको रकम पाउनछ ।

िजललाःतरीय तािलम भ ाल सदरमकाम वा अनयऽ जहा स ालन गिरन भएता पिन सहभािगको (आफनो घर वा सािवकको बसोबास दिनक ओहोर दोहोर गनर नभयाईन ४ कोस भनदा बढी भई) आवासको वयवःथा गनरपन तािलम समझनपदरछ ।

कषक तािलम, मण र गो ी आिदमा सहभागी कषकको दिनक तथा मण भ ा समबनधमा कषकह लाई सरकारी कामकाजको दौरानमा मण गदार मण खचर िनयमावली - २०६४ को अनसची २ र ३ मा वयवःथा भए अनसार चतथर तहल पाउन सरह दिनक भ ा दान गन । (अथर मनऽालयको िमित २०६५/९/४ च.न. १०५ को सहमित पऽानसार)

मण खचर िनयमावली, २०६४ (चौथो सशोधन, २०७२) को िनयम २० अनसार अनय वयिकतलाई िदइन मण खचर समबनधमा गरसरकारी वयिकतलाई नपाल िभऽ वा िवदशमा मण गराउन नपाल सरकारबाट िनणरय भएमा िनजल पाउन दिनक भ ा तथा मण खचर र अनय खचर नपाल सरकारको िनणरयमा उललख भए बमोिजम हनछ र यःता वयिकतलाई दिनक मण भ ा तथा मण खचर िदनपन भएमा कन तहका कमरचारील पाए सरह द..भ. खचर िदन भ करा समत ःप खोली पश गनर पनछ ।

िविभ िविश वयिकतह लाई यःता समारोहमा आमनऽण गिरएको अवःथामा यःता सब वयिकतह को खाजा, खाना वयवःथा गिरएको अवःथामा बढीमा एकम . २०००।- समम खचर गनर सिकनछ तर िविश वयिकतह को उपिःथित भएको मािणत हन पनछ ।

एक कायरबम एकजना सयोजकलाई कायरबमको ितवदन बझाएपिछ र दई जनासमम सहयोगीलाई भ ा िदन सिकनछ ।


वःतगत टवा भ ाल तािलमका सहभागीलाई नव ा सीप उपयोग कायरमा अिभिरत गनर सहायता ःव प दान गिरन वःत समझन पदरछ जःत बाभाको माउ, मौरीको घार, पश ःवाःथय परीकषण िकटजःता चीजवःत, साधन वा उपकरण आिद ।

सयोजक तािलम अविधमा िवदा बसमा भ ा नपाउन र सयोजकको काम सहयोगील गर बापत सयोजकल पाउन भ ा पाउन छन ।

तािलमका लािग ईनधन र समबिनधत कमरचारीको दिनक मण भ ा र अनय खचर यसमा समावश गिरएको छन ।

िवःतत पमा पिरिश ३ मा उललख गिरएको छ ।

- 26 _

५.१.६. उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽीःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०६६/१०/२५ को िनणरयानसार ५.२ िज ला तरीय िवषादी खदरा िवकरता तािलम

5.2.१ पिरचय/प भिमः िवषादी आयात िनयारत खिा िवबी िवतरण िवषादी छकर न र श षणका लािग गिरन पिजकरण तथा इजाजत पऽ दानको िवषय सवशनिशल िवषय हो । िवषादी वयवःथापन गनरका लािग सरोकारवाला िनकायलाई थप िजममवार र दकष बनाउन ज री छ । िविभ समयमा गिरएको अधययन र सभकषण िवषादी योग समबनधमा सललाह र िसफािरसमा िवषादी खिा िवबताको भिमका मह वपणर रहको दिखनछ । जीवनाशक िवषादी ऐन, २०४८ र िनयमावली, २०५० मा भएको ावधान बमोिजम िवषादीको िवबी िवतरण गनरको लािग िवषादी िवबताल अिनवायर पमा िवषादी खिा िवबता इजाजत पऽ िलनपन हनछ । इजाजत पऽ िलनको लािग समबिनधत वयिकतल िवषादीको सरिकषत भणडारण तथा योग समबनधी तािलम िलई तयस प ात िलइन परीकषामा उ ीणर हन पदरछ । सोही योजनको लािग िजललामा िवषादी खिा िवबता तािलम स ालन गिरनछ ।

5.2.२ कायरबमको उ यः कषक समदाय तथा िवषादी खिा िवबताह लाई िवषादीको सरिकषत भणडारण तथा िनयिनऽत योग गनर ोतसाहन गनर,इचछक िवषादी खिा िवबताह लाई िवषादी खिा िवबता इजाजत पऽ िलनपवर तत समबनधी आवयक ान तथा सीप दान गरी कषमता अिभबि गनर र िवषादी वयवःथापनमा थप िजममवार बनाउन ।

5.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िवषादी खिा ईजाजत पऽ सरिकषत भणडारण एव योग स ालन कायरिविध २०७१ अनसार

तािलम स ालन गनर पनछ ।

िजललामा िवषादी पसल स ालन गिररहका वा िवषादी पसल खोलन इचछक िवषादी िवबता/ वयिकतह बाट आवयक सखयामा आवदन ा भसकपिछ िजलला किष िवकास कायारलयल तािलम िमित िनधाररण गरी समबिनधत िवबताह लाई सहभागी हन जानकारी गराई ःवीकत नमसर बमोिजम तािलम आयोजना गनर/गराउनपदरछ ।

िवषादी िनिरकषकको सयोजकतवमा तािलम स ालन गनर पनछ ।

तालमा सहभागी सखया २० दिख २५ जना हन पनछ ।

यसको जानकारी िवषादी पि करण तथा वयवःथापन शाखामा पठाई पऽ माग गनर पदरछ ।

छ िदनसमम स ालन हन यो तािलममा िवषादीको सरिकषत भणडारण तथा योग समबनधी ककषाह स ालन गनरपनछ ।

- 27 _

5.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िजलला ःतरीय तािलमको नमसर अनसार खचर गन र पऽ तयार गदार ५०० र पिःतका पिरकषण ित पिःतका २५ का दरल थप खचर हन ।

5.2.५ ि वयः

तािलम स ालन िजलला किष िवकास कायारलयका वा.स.अिधकत र अनय िवषय िवशष ह ल गन र िजललामा ौोत वयिकत नभएको अवःथामा कषऽीय बाली सरकषण योगशाला तथा िवषादी पि करण तथा वयवःथापन शाखाबाट ौोत वयिकत माग गनर पदरछ ।

तािलम प ात परीकषा स ालन गरी सो को उ रपिःतका िवषादी पि करण तथा वयवःथापन शाखाम पठाउनपनछ । Result Sheet ा भएपिछ िजललामा कायररत बाली सरकषण अिधकतल इजाजतपऽ िलन इचछक उ ीणर िवषादी िवबताह बाट आवदन िलई िवबी ककष समत िनरीकषण गरी िवषादी खिा िवबता इजाजत पऽको लािग कायरवाही अिघ वढाउनपनछ ।

छ िदन िवषादी िवबता तािलममा समावश गिरन मखय मखय िवषयह तपिसलका हनछ ।

िवषादीबारजानकारी पिरभाषा िव र नपालमा यसको इितहास

जीवनाशक िवषादी ऐन २०४८ र िनयमावली २०५० बार जानकारी ।

जीवनाशक िवषादी िनयमावली २०५० र िवषादी वयवःथापन समबनधी िनदिशका २०७० बारजानकारी ।

िवषादी खिा िवबता इजाजत पऽ उपलबध गराउन िविधबार जानकारी ।

जीवनाशक िवषादी र ितनको कार ।

िवषादीको िवषालपना र यसका आधारमा िवषादीको वगीरकरण

नपालमा पिनजकत िवषादी िववरण र ितविनधत िवषादीबारजानकारी िवषादीको शलषण र िवषादी योगबार जानकारी िवषादीको सचक पऽ सकतर शवदह िविधक नाम र वयापािरक नाम िवषालपना र

सावधानी िवषादी र वातावरण

िवषादी खिा िवबता पसलमा मण र अवःथावारमा योगातमक अभयास

बाली उपचार िशिवर आवयकता स ालन कया र िवकासबम

रोगको कषितको पिहचान र वयवःथापन

हानीकारक िकराको कषितको पिहचान र वयवःथापन

जिवक िवषादीको योग िविध भणडारण र वयवःथापन

जीवनाशक िवषादी र ितनको िवषालपना ।

- 28 _

िवषादीको द पयोग र दरपयोगको वयवःथापनमा पखरन समयको अवलमवन एव सरोधकार िनकायको भिमका

लाभदायक िकरामा िवषादी असर

िवष लागको लकषण र ाथिमक उपचार

िवषादी जनय दघरटनाह र ितनबाट वचन उपायह ।

िवषादीको सरिकषत योग, ढबानी र भणडारण

िवषादी योग गदार योग गिरन सरिकषत पिहरनह ।

रासायिनक िवषादी योग नयनीकरण गन िविध

एकीकत शऽजीव वयवःथापन

5.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०७१/०९/३० को िनणरयानसार ५.३ घ ती थलगत कषक तािलम

5.3.१ पिरचय/प भिमः िविभ कायरबम िनदशनालय अनतगरत रहका फामर/कनि र कायारलयह को भावकषऽ िभऽका िजललाह को पकट कषऽह तथा अनय कषक समह लाई छोटो समय अविधको कषक ःतरीय तािलम स ालन गन कायर ज री भएको र पकटकषऽका कषकह को समःया थलोमा समाधान गन र समयसापकष नया िविधह कषक समकष पयारउन यस तािलमको अहम भिमका रहकोल यस िकिसमको तािलम पकटकषऽमा तथा कषक समहह का बीचमा स ालन गनर आवयक महसस भएको छ ।


बाली, बागवानी, मौरी, चयाउ लगायत अनय मह वपणर िविधको समय सापकष पमा सार एव हःतानतरण गन ।

समबिनधत बालीको पकटकषऽ एव कषक समहह लाई आइ परका समःयाह को◌ ःथलगत पम समाधान गन ।

कषकह लाई िविध अनसरण गनर उतिरत गन र जाग क कषकलाई ािविधक ान िदलाउन ।

5.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः घमती ःथलगत तािलम १ दिख २ िदनसमम हन सकन छ ।

घमती ःथलगत तािलम मतःय पकट एव मतःय कषक समहमा स ालन हन पनछ ।

- 29 _

घमती ःथलगत तािलममा नयनतम १५ र बढीमा २५ जना सहभागी र सहभागीमधय ५० ितशत मिहला सहभािगता हन पनछ ।

फामर/कनि/िनदशनालयह ल तािलम कायरबम स ालन गदार िजलला किष िवकास कायारलयको समनवयमा स ालन गनर पनछ ।

घमती ःथलगत तािलमममा सहभागी हन कषकह ल दिनक मण भ ा र होटलबास खचर पाउन छनन ।

घमती ःथलगत तािलममा १ िदनमा ४ वटा ककषा भनदा बिढ ककषा रािखन छन ।

5.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर १ कायरपऽ वापत पािरौिमक ./कायरपऽ ७००।-

२ वचन वापत पािरौिमक ./कायरपऽ ६००।-

३ सहभागीको खाजा (सयोजक, ौोत वयिकत, ितवदक र सहयोगी कमरचारीलाई समत)

./सहभागी /िदन

२००।-

४ मसलनद (शिकषक साममी) ./सहभागी ७५।- ५ तािलम सामामी (कचचा पदाथर, नमना, इनधन, पोकावनदीका

सामान, खिरद गनरपन साना ितना औजार आिद) चिलत

बजार दर ६ तािलम सिवधा (तािलम ककष तथा भाडामा िलनपन उपकरणको

भाडा) चिलत

बजार दर ७ सयोजक भ ा ५००।- ८ सहयोगी भ ा १५०।- ९ वःतगत टवा ३०००।-१० िविवध (माण पऽ, पानी, सरसफाई, तल ईतयािदका लािग) १०००।-११ ितवदकको पािरौिमक १०००।-

5.3.५ ि वयः सवा कषक ःतरीय तथा घमती ःथलगत कषक तािलमको हकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत

गाउःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम खचर गनर पनछ ।

तािलम स ालन खचर फामर/कनि/िनदशनालयबाट बहोिरनछ ।

तािलमका लािग सहभागी कषक छनोट गदार तािलम िनदशनालयको नमसर अनसार समबिनधत िजललाको किष सवा कनि अनतगरतका गािवसह बाट हन पनछ ।

- 30 _

तािलम स ालन गदार सकसमम किष सवा कनि र सो अनतगरत समबिनधत बालीको पकट र कषक समहमा न स ालन गरी किष सवा कनिका ा.स./ना.ा.स. ह लाई समत िशकषकका पमा सहभागी गराउन पनछ ।

तािलम स ालन हन िमित, समय र ःथान िनि त गरी सो को जानकारी समबिनधत कायरबम िनदशनालयमा पठाउन पनछ ।

घमती तािलममा ७५% मिहलाको सहभािगता गराउन ।

5.3.६. उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०६६/१०/२५ को िनणरयानसार ५.४ कषक समह पिरचालन तािलम

5.4.१ पिरचय/प भिमः नपालको किष सार कायरबममा कषक समहल मह वपणर भिमका खलको सवर िविदत छ । यस पिरकषमा समहह लाई अझ बढी भावकारी एव समनवयातमक पमा स ालन गनर कषक समहह र िजलला किष िवकास कायारलयका कायररत िफलड ःतरका ािविधकह (ा.स., ना.ा.स.) बीच िनरनतर समपकर कायम गनर कषक समह पिरचालन तािलम कायरबमको श वात गनर खोिजएको छ । यस कायरबमको सफल कायारनवयनबाट एकाितर कषक समहह सवल एव स ढ भई किष सार कायरबमको ःतर वि हन जान दिखनछ भन अक ितर यसबाट सवामाहीमा शःत पहच वि हन जान भ िफलडमा कायररत ािविधकह र कषक समहह वीचको पारःपिरक समबनधमा वि हन जानछ । यस िबयाबाट कषकह को सही समःया पिहचान हन र किष सार कायरबम अझबिढ भाबकारी ब जान करा िनि त छ । साथ यसबाट ािविधकह को ान, िसप, र मनोवल बढन पिन िव ास गिरएको छ ।

5.4.२ कायरबमको उ यः कषक समहह सवल एव स ढ हन र सवामाहीमा शःत पहच वि हन जान भ िफलडमा कायररत ािविधकह र कषक समहह वीचको पारःपिरक समबनधमा वि हन । 5.4.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

साधारणतया एक जना ा.स./ना.ा.स.ल आफनो सवा कनि अनतगरत गिठत कषक समहह मा ित मिहना बढी मा १० वटा समहलाई तािलम दान गनर सकनछ ।

तािलमह स ालन गदारसमह बठकको िदनमा न स ालन गनरपनछ ।

तािलममा ा.स./ना.ा.स.ल िसजन अनसार वा बाली िवशष अनसार कमतीमा दई ओटा Impact Points (समहको वयवःथापन तािलमको साथ िसजन अनसारको बाली समबनधी

- 31 _

जःतः आलको िसजनमा आलमा लागन डढवा रोग समबनधी जानकारी र रोकथामका उपायह ) तयार गरी ान वा जानकारी िदनपनछ ।

तयक तािलममा Impact Points बार समहलाई तािलम िदए बापत . १०० ित तािलम िदईन छ । यसको लािग तािलमको समह अधयकष वा समहका अनय पदािधकारीबाट िसफािरस गरी अिनवायर पश गनर पनछ । अनयथा . १०० भकतानी निदन ।

तािलम िददा एक मिहनामा एक समहलाई एक पटक अथारत दोहोरयारएर तािलम निदन र एक िदनमा एउटा माऽ तािलम स ालन हनपन ।

तािलम स ालन गदार सकभर सवा कनिको कायर कषऽ अनतगरतका गा.िव.स. ह मा गिठत कषक समहह मधय कमतीमा एउटा गा.िव.स. मा एउटा समहलाई समावश गनर पनछ भन कायारलयल हन कायरकषऽ भएको नगरपािलका र गा.िव.स.ह मा पिन यःता तािलम स ालन गनर सिकनछ । तािलममा आवयक सब िवषय समटनपनछ ।

कषक समह पिरचालन गदार मिहला तथा िपछिडएका वगरह समावश भएका समहह लाई िवशष ािथिमकता िदनपनछ ।

5.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : अथर मनऽालयबाट ःवीकत गाउःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम खचर

गनर पनछ ।

5.4.५ ि वयः तािलम स ालन गदार सब सवा कनिह मा िवषयगत समहका ािविधकह (ा.स./

ना.ा.स.) नभएको अवःथामा अनय समहका ािविधकह बाट पिन तािलम कायरबम स ालन गनर सिकनछ ।

आ.व. २०६२/६३ दिख यो कायरबम स ालन भएकोल वािषरक बजट कायरबममा आवयकता अनसार समावश गन ।

तािलम प ात सहभागी लाई आवयक सहयोग जटाउन िज.क.िव.का. ल Facilitate

गनरपनछ ।

यो समह पिरचालन तािलम हालको लािग पणर िनकषपण लाग भएका िजललाह मा माऽ स ालन गिरनछ ।

5.4.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०६६/१०/२५ को िनणरयानसार

- 32 _

६. गो ठी कायरकरम ६.१ िज ला तरीय कायरकरम तजरमा गो ठी कायरकरम

६.१.१ पिरचय/प भिमः

कषक सहभािगतामा समःया पिहचान गरी ा ाथिमकताको आधारमा िनकय ल गिरएका िविभ कषऽका कायरबमह लाई आयोजनागत पमा िजलला ःतरीय कायरबम तजरमा गन समबनधमा िवचार िवमशर गनर यो गो ी स ालन गिरनछ ।

६.१.२ कायरबमको उ यः

िजललाःतरको भावकारी योजना िनमारण गनर ा.स./ना.ा.स. ह लाई छलफलमा सहभागी गराउन ।

६.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

बजट र कायरबम तजरमा गदार लखा मख, शासन शाखा मख र िजनसी फाटमा काम गन कमरचारीह ल सहयोग पयारउनपनछ ।

हरक पकट कषऽको ितिनिधतव हन गरी ा.स./ना.ा.स.ह सहभागी गराई कायारलय मखल गो ी स ालन गन र सह स ालकमा योजना अिधकत रहन ।

गो ीबाट ा भएको कायरबम तथा बजट िजलला किष िवकास सिमितमा पश गरी िजललाको किष िवकास कायरबम तजरमा गनर पवारधार उपलबध गराउनपनछ ।

६.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर



३ सहभागीको खाजा ./सहभागी/िदन २००।-

४ मसलनद (शिकषक साममी) ./सहभागी ७५।- ५ सयोजक भ ा ५००।- ६ सहयोगी भ ा १५०।- ७ िविवध (माण पऽ, पानी, सरसफाई, तल ईतयािदका लािग) १०००।- ८ ितवदकको पािरौिमक १०००।-

- 33 _

६.१.५ ि वयः िजललाःतरीय गो ीको हकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत कायर स ालन िनदिशकामा उललख

भएको िजलला/नगरःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम/गो ी खचर गनर पनछ ।

एउटा ककषाको अविध किमतमा १ घणटा ३० िमनट हन पदरछ ।

िविभ ःतरको तािलमह (अिधकतःतर, ा.स/ना.ा.स. ःतर, अगवा कषकःतर आिद)को लािग कायरपऽ तयार पादार िशकषाथीरह को ःतर सहाउदो शबदावलीह तथा भाषा योग गरी तयार गनर पदरछ । यसरी तयार पािरएको कायरपऽह कमतीमा १५०० शबदको बनध समझनपछर, पारदशरक पाना, ःततीकरण िटपोट वा ःततीकरणको योजनका लािग तयार पािरएको अ तयःत सामामीको छायाित कायरपऽ हदन ।


गो ीका लािग ईनधन र समबिनधत कमरचारीको दिनक मण भ ा र अनय खचर यसमा समावश गिरएको छन ।

६.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमितः अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िनणरय िमित २०५४/६/३० को िनणरयानसार ६.२ िज ला तरीय कषक गो ठी 6.2.१ पिरचय/प भिमः किषका कायरबमह वाःतवमा सब कषकको लािग न हनछन । तयःता कायरबमह मा कषकको प पोषण अिनवायर हनछ । यसमा किष िवकासको बममा कषकह लाई एिककत गरी किषका िविवध पकषह मा छलफल गिरनछ ।

6.2.२ कायरबमको उ यः योजना िनमारण दिख कायारनवयन, मलयाकन आिदमा िजललाका कषकह सग औपचािरक एव अनौपचािरक पमा छलफलह गन अवसर दान गनर/गराउन ।


सवर थम क िवषयमा कःता कषकह समावश गरी छलफल गन हो अिमम पमा गिरनपदरछ ।

सबलाई अिमम सचना िदनपदरछ । समबिनधत कषकह सहभागी गराई यःतो गो ीको गरी कषकह लाई छलफलमा

अिभिरत गद सबको सहभािगता जटाउनपदरछ

अनतयमा कही िनकषर िनकाली सोही अनसार आगामी कायरबम तय गनर पदरछ ।

- 34 _

सकसमम सहभागीह लाई बढी भनदा बढी छलफलमा भाग िलन वातावरण गराई उनीह बाट अिनतम िनकय ल िनकािलन पदरछ ।

6.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िजलला ःतरीय कायरबम तजरमा गो ी कायरबम नमसर अनसार 6.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित िनणरय िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार ६.३ कषक सम या पिहचान तथा सम या समाधान गो ठी (PCPS)

६.३.१ पिरचय/प भिमः कषकका समःयाह पिहचान गरी ती समःयाह समाधान गन गरी किष िवकास कायरबम तजरमा गनर सक तयःता कायरबमह साचच न भावकारी हनछन । कषकह को िनकटतम सहभािगतामा समःया पिहचान गन िविभ तिरकाह जःत PRA, RRA, PCPS, FNA

चलनमा आएका छन । यःता िविधह मधय कषक समःया पिहचान र समाधान िविध योग गनर सरल दिखएकोल किष िवकास कायरबममा यो िविध योग गरी कषक सहभािगतामा समःया पिहचान र समाधानको लािग कायरबम तजरमा गन गिरनछ ।

६.३.२ कायरबमको उ यः

कषकह को भला वा भरहका समह सदःयह को बठकमा किषका िव मान समःयाह पिहचान गन ।

एकला एकल कषकह को िवचार र िनणरय भनदा सबको िवचार िनकय ल गरी पिहचान गिरएको समःया वाःतिवक हनछ भ भावना जगाउद समहका अनभव आदान दान गद नया खोज र िवचार तफर उनीह लाई उतरणा गन ।

िभ िभ समःयाह मािथ छलफल गरी समान मनजरीमा पगन सघाउद तयःता मनजरीबाट समःया समाधानका उपायह पिहलयाउन ।

कषक किनित वा गाउमखी वातावरणको ौजना गन ।

६.३.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधःसमःया सकलन र समःया समाधान गो ी स ालन गनर वठकको िमित एव गाउ िनि त भएपिछ सहभागी हन सखयाको आधारमा िनमन िलिखत साममीह सकलन गनर पदरछ ।

कागज (सतो फलःकप), पिनसल, कागजका ठला पानाह (करीव ५०-१०० स.मी.), िविभ रगका िचनो लगाउन कलमह , सलोटप, धागो, िपन र थिमपनह ।

करीव १५-२० िमनटसमम तयक सदःयह लाई आफल भोगका समःया खयाल गनर उतिरत गद समःया पिहचान श गनर पदरछ ।

- 35 _

आ-आफनो पिहचान भएका समःयाह को सची तयार गरी तयस अन प छलफल गनर िविभ उप समहमा िवभािजत गनर पदरछ । सहभागीह लाई आ-आफनो िवचार वयकत गनर र उप समहको छलफलमा ान एव अनभव दान गन समान अवसर िदईनपदरछ ।

समःया पिहचानको दौरानमा किष सार कायरकतारल उप समहह लाई उनीह को वाःतिवक काम क हो भ ःप गनरमा माऽ सीिमत रही माग भएको अवःथामा माऽ सहयोग पयारउनपदरछ । यिद कही समह सदःयह िनरकषर छन भन लखपढमा सहयोग पयारउन लखपढ गनर जा (ःकलका कटाकटी) सहयोगीको बनध िमलाई उनीह को िवचार िटपोट गरी िदनपछर ।

सब उप समहह सग वसर तयक उप समहल पिहलयाएका समःयाह सगसग राखी तयःता समःयाह को पणर सची तयार गन ।

तयसपिछ उप समहह छ ा छ बसर अिनतम समःया सचीका समःयाह वगीरकरण (Ranking) गन । यसरी Ranking गदार गमभीर समःयालाई ठलो अक (नमबर) िदएर बमशः घटाउद आउनपदरछ । (जःत ५, ४, ३, २, १) ।

उप समहह पनः सरचना गरी छ बठक गन । समहबाट पािरत समःयाह मधयबाट मािथलला दिख ३० ितशत समःयाह लाई ाथिमकताको आधारमा छ ाउनपदरछ । उप समहह ारा छ ाईएको ौणी अिभलखकतारल लखी राखनपदरछ ।

समह सहमितको आधारमा ाथिमकता ा समःयाह को एउटा अिनतम सची तयार गनर पदरछ । सो को अिभलख वझाउन मािनस वा अिभलख कतारल राखनपदरछ ।

कायरबमह छ ाउन तथा आगामी योजना बनाउन समहको उपयोग गिरनछ जसको माधयमबाट छ ाइएका वा सो मधयबाट कही समःयाह को समाधान गनर म त िमलदछ ।

समहल कायरबमह बमब पमा तयार गरी कायारनवयन गनर पदरछ ।

यो समःया सकलन र समःया समाधानको िबया आवयकतानसार िनरनतर पमा चिल न रहनछ ।

६.३.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर




४ मसलनद (शिकषक साममी) ./सहभागी ७५।- ५ सयोजक भ ा ५००।-

- 36 _

िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर

६ सहयोगी भ ा १५०।- ७ िविवध (माण पऽ, पानी, सरसफाई, तल ईतयािदका लािग) १०००।-८ ितवदकको पािरौिमक १०००।-

६.३.५ ि वयः ःथलगत गो ीको हकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत कायर स ालन िनदिशकामा उललख भएको

गाउःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम/गो ी खचर गनर पनछ ।

६.३.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०५४/६/३० को िनणरयानसार

७. भरमण कायरकरम ७.१ अ तर िज ला कषक भरमण

७.१.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई वरपरका िजललाका उतपादन ःथल वा फामरह मा मण गराउद आईएको भएता पिन हालको पिरआयमा यःतो मणलाई बाली उतपादन कायरबमसग आब गराउनपदरछ । यःतो मणबाट िविभ कषकह ल िजललाह मा किष िविधह बार अवलोकन गरी िसकन मौका पाउदछन ।

७.१.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई नौलो (उ त) िविध दखाएर तयसबाट भािवत भई नया िविध अवलमबन गनर सघाउ पयारउन ।

७.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

मणको लािग कही पढका, िसकन सकन र िसकाउन भावना भएका कषक छनौट गनर पदरछ ।

मण कायरबम (अवलोकन ःथल, बःन ःथान आिद) अिमम पमा तयार गरी मण गिरन ःथल एव समबिनधत वयिकतह तय गरी मण कायरबम ारमभ गनर पदरछ ।

मणको स मा पिरचय िलन िदन गरी कायरबम ःप पल वताई िदनपदरछ ।

मणको बममा सबलाई सकदो सहिलयत िदई लाभद तलयाउनपदरछ र अनतयमा समीकषा गनर पदरछ ।

३-५ िदन अविधिभऽ कषक आफनो गा.िव.स.बाट मण श गनर, सदरमकाममा भला हन र फकर न बाटोको मयाद बाहक) गनर पदरछ ।

सहभागी कषकह ३०-३५ जना हन पदरछ ।

- 37 _

७.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िस.न. नमसरको िववरण इकाई नमसर दर

१ बस िरजभशन भाडा तथा वयवःथापन . ःवीकत दर अनसार२ ःथलगत अवलोकन वापत ःतितको पािरौिमक ./अवलोकन ःथल ६००।-


४ मसलनद (शिकषक साममी) ./सहभागी ७५।- ५ सयोजक भ ा ५००।- ६ सहयोगी भ ा १५०।- ७ िविवध १०००।- ८ ितवदकको पािरौिमक १०००।-

७.१.५ ि वयः ५ िदनभनदा बढी अविधको मण गराउन पदार िवभागीय मखबाट ःवीकती िलएर स ालन गनर सिकनछ ।

७.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (उप धानमनऽी एव अथर मनऽी ःतर) िमित २०७३/१०/२० को िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित २०६१/८/२५ पिरमाजरन िमितः २०६५/९/१ को िनणरयानसार ७.२ अ तर समह कषक भरमण

7.2.१ पिरचय/प भिमः उतक कषक समहल गरको किष गितिविध तयकष पमा हरी अनय समहलाई उतिरत गनर अनतर समह कषक मण गिरनछ ।


कषकह लाई िजललािभऽ उतक कषक समहको उतपादन ःथल वा फामरह मा मण गराई िविभ गितिविध अवलोकन गन मौका दान गनर ।

एउटा समहका सदःयह लाई िजललािभऽ अ समहह मा भए गरका गितिविधह को अवलोकन गराई एक आपसमा िसकन मौका दान गनर ।

िजललाका िविभ समहह बीच आपसी िमऽता अिभवि गराउन ।


मणमा लिगन ःथानका कषक समहलाई अिमम खवर गरी उनीह लाई आफल गरका किषजनय कयाकलापह को साथ अनय िवकास कायर बार वताउन तयारी हन वयवःथा िमलाउनपदरछ ।

- 38 _

यो कायरबम उललिखत अनतर िजलला कषक मणमा जःत कायरिविध अपनाई छोटो पमा िजलला िभऽ स ालन गनरपनछ ।

7.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : अनतरिजलला कषक मणको नःसर अनसार खचर गन

7.2.५ ि वयः अनतर समह कषक मणकोहकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत कायर स ालन िनदिशकामा उललख भएको गाउःतरको दर अनसारको मापदणडलाई आधार िलई खचर गनर पनछ ।

7.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित िनणरय र किष िवकास मनऽालयको िमित िनणरय िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार ८. अ य किष परसार कायरकरम ८.१ य य परदशरन कायरकरम

८.1.१ पिरचय/प भिमः दश िवदशका िविभ ःथानमा चिलत किषका िविभ िबयाकलापह को जानकारी गराई कषक समदायमा नया किष िविधबार चतना जगाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

८.1.२ कायरबमको उ यः ौवय य साममी दशरन गरी किष िविध अनकरण गनर सघाउ पयारउन कषकह लाई उतिरत गराउन ।

८.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

ौवय य साममी दशरनको लािग उपयकत ःथलको वयवःथा गरी आवयक उपकरणह जःत िभिडयो, िरल, जनरटर आिदको वयवःथा िमलाउनपदरछ ।

आवयक िरल डिब को लािग किष सचना तथा सचार कनिमा समयम समपकर गरी वयवःथा िमलाउनपदरछ ।

सारण साममी तथा ःथान, िमित र समयको िनधो भइसकपिछ कषकलाई अिमम सचना िदई िनधारिरत समय र ःथानमा जममा हन आमह गनर पदरछ ।

सारण समय मिहला कषकह लाइर समत उपयकत हन गरी करीव ३ दिख ६ घणटा कायम गनर पदरछ ।

८.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ौवय य दशरन (ःबीन भाडा, िभिडयो कयासट खिरद, डिव खचर र िचयापानको लािग) . ३०००।-

- 39 _

८.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५३।३।११ को िनणरयानसार

८.२ िवशष बाली स ताह कायरकरम

८.2.१ पिरचय/प भिमः ःथानीय ाथिमकता ा िवशष बाली उतपादनमा कषक/कषक समह/ःथानीय राजनितक, सामािजक तथा अनय नततव गन वयिकतह को सहभािगता जटाउन स ाह वयापी पमा यःतो कायरबम स ालन गिरनछ । बाली स ाह खा ा , दलहन, नगद बाली लगायतका बालीह मा स ालन गिरनछ ।

८.2.२ कायरबमको उ यः

मौसम अनसार कषक/कषक समहलाई उ त िवशष बाली लगाउन उतरणा दान गनर र किष सार कायरकतारह लाई मौसम अनसारको िवशष बाली कायरबम बार सजग, सचत र सिबय बनाउन ।

उतपादन कषऽमा भावकारी कायरबम स ालन गनर ःथानीय नततवको समथरन ा गरी जनसहभािगता वि गराउन


िजलला किष िवकास कायारलयह को नततव, किष कायारनवयन सिमितको सलगनता र समबिनधत किष सवा कनिह को सिबयतामा िजललावयापी पमा भाव िवःतार गनर मौसमी िवशष बाली स ाह आयोजना गनर पदरछ ।

िजललामा आवयकता महसस भएका िवषयह मा यःता कायरबम िजललाको सदरमकाम, समभावय किष कनि एव उपयकत गा.िव.स.ह मा आयोजना गनर करीव १५ िदन अगाव योजना गनर पदरछ ।

िजललाको भौगोिलक िःथित अनसार एक वा सो भनदा बढी बाली छानी तीन बालीह को स ाह कायरबमको आयोजना गनर पदरछ ।

८.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : कायरबम स ालन गनर (िचयापान, वयवःथापन चार साममी र अनय गरी) . ५०००।- ८.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५३/३/११ को िनणरयानसार ८.३ उ क ट परा.स./ना.परा.स. लाई पर कत गन

८.3.१ पिरचय/प भिमः कषक समदायसग निजक रही ा.स./ना.ा.स.ह ल न किष िवकास कायरबमह स ालन गदरछन र उनीह मा ािविधक दकषताको साथ कषकह को उ ित गराउन

- 40 _

भावनातमक ितव ता हन पदरछ । यसको लािग उनीह को मनोवल अिभवि गनर पदरछ । अतः आफमा अनतिनरिहत ान, सीप र गणह को िनरनतर िवकास गद किष िवकासमा लािग रहन ोतसािहत गनर, िजलला किष िवकास कायारलयह ल वषरमा २ जनासमम ा.स./ना.ा.स.ह लाई परःकत गनर सकन वयवःथा छ ।


ा.स./ना.ा.स.ह लाई कषक समदायमा राो काम गरी किष िवकासमा सवा पयारएको मानयता दान गनरको साथ कषक समदायलाई समत परःकत ािविधकको सहभािगतामा सवा टवा अझ अिघ वढन हौसला दान गनर ।

अनय ा.स./ना.ा.स. ह लाई किष िवकासमा लािग रहन ोतसािहत गनर ।

८.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः ा.स./ना.ा.स.ह लाई उतक ठहर गदार िनमन अनसार गनरपनछ ।

ारिमभक छनौट

कायररत ा.स./ना.ा.स.ह मधयबाट िनमन ५ बदाह को आधारमा ितःपधारमा आउन सकनको माऽ छोटो नाम सची (short list) तयार गन ।

o िनजामती सवामा रहदा पालन गनरपन अनशासनमा रहको ।

o किमतमा वषरको २०० िदन कायरबममा खटको ।

o आफनो कायारलयको अनय कमरचारीह सग सामनजःयता भएको ।

o किष िविध तथा सार िविधको ान भएको ।

o कषक समदायसग वमनःयता नभएको ।

८.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : थमलाई- . ५०००।- (पाचहजार) सिहत ससा-पऽ

ि तीयलाई - .३०००।- (तीनहजार) सिहत ससा-पऽ

८.3.५ ि वयः उपयरकत आधारमा छोटो नाम सचीमा परका ा.स./ना.ा.स. ह लाई मलयाकन गन फारामका तयक बदाह मा अक गणना गदार िनमनानसार गनरपनछ ।

ितःपधीर ा.स./ना.ा.स.ह लाई अक िदन लगाई यसबाट गणना हन ३० ितशत

अिधकतह लाई अक िदन लगाई यसबाट गणना हन ३० ितशत

कायारलय मखल अक िदई यसबाट गणना हन ४० ितशत

सबभनदा बढी अक पाउनलाई थम र तयस भनदा कम पाउनलाई ि तीय परःकार दान गनरपनछ ।

- 41 _

ा.स./ना.ा.स.ह लाई उतक ठहर गन मलयाकन फाराम नमना

नाम थर ............................................... पद .......................................... नोकरी वषर ............................................ कायररत कषऽ .............................. उतक कायर गरको िववरण

आफनो कायर कषऽमा सकय कषक समह सखया (१, २, ३, ४, ५) पाएको अक

उतपादन तथा उतपादकतव वढाएको (१, २, ३, ४, ५)

बालीह

कायारनवयन गरको किष सार कायरबमको ःतरीयता (१, २, ३, ४, ५) अनय ा.स./ना.ा.स.ह लाई सहयोग गन र िटम िःपिरटको भावना (१, २, ३, ४, ५) आफनो कायर कषऽका किषका समःयाह ःतत गन र समाधानका उपाय सोचन कषमता (१,२,३,४,५) ८.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५४/१२/६ को िनणरयानसार ८.४ किष बलिटन परकाशन

८.4.१ पिरचय/प भिमः िजलला र ःथानीय ःतरमा जनचतना जगाउन, िविध सार गनर तथा किषको वयावसाियकरण तथा िविविधकरणमा टवा दान गनर एव किष समबनधी गितिविधह बार सरोकारवालाह लाई ससिचत गराउन उ यल किष बलिटन काशन गिरनछ । यो कायरबम िजलला, कषऽीय ःतरका कायारलयह र िनदशनालय तहबाट पिन स ालन गनर सिकनछ ।

८.4.२ कायरबमको उ यः ःथानीय ःतरमा कषकको आवयकता अनसार िविध सारण गन तथा किष गितिविधह बार सरोकारवालाह लाई ससिचत गराउन ।


िजललाःतरमा समभावय िविधह लाई समटर जानकारीमलक िविध, आगामी िसजनमा गिरन मख किष कमरह , अनसनधानबाट िसफािरस भएका नया िविध, सफलताको कथा, समःया समाधानमलक जानकारी तथा मखय मखय किष गितिविध इतयािद सलगन गरको हनपनछ ।

बलिटन काशन गदार िजलला ःतरमा समपादक मणडल बनाई यथासमभव बाली, बागवानी, मतःय, बाली सरकषण, बजार, किष सार आिद सब कषऽका जानकारी समिटएको हनपनछ ।

काशनलाई यथासमभव सहभािगतातमक बनाउनपनछ । बलिटन नयनतम A4 size paper मा किमतमा ५०० ित काशन गनरपनछ । बलिटन मािसक एव चौमािसक पमा काशन गनर सिकनछ ।

- 42 _

८.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : बलिटन ४ पजको लािग बढीमा . ४०००।- वलिटन ६ पजको लािग बढीमा . ६०००।- वलिटन ८ पजको लािग बढीमा . ८०००।- रि न फोटो राखर रि न छपाई गदार ५०% रकम थप गनर सिकन ।

पहाडी िजललाका लािग उपरोकत बजटमा २५% थप खचर गनर सिकन ।

८.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/९/१ को िनणरयानसार

८.५ मल कषक समह बठक

८.5.१ पिरचय/प भिमः िजलला किष िवकास कायारलयमा दतार भई सवाकनि अनतगरत स ालनमा रहका किषका िविभ समहह मा आव कषक समहह लाई पिरचालन गरी कायरबममा भावकािरता र पारदिशरता लयाउन तयक समहबाट ितिनिधतव भई मल सिमितको बठक बःनछ ।

८.5.२ कायरबमको उ यः कषक समहह को समनवय र सहकायरबाट भावकारी र पारदशीर बनाउन

८.5.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः सवाकनिको ािविधकल बठकमा सहजीकरण गनरपनछ ।

पहाडमा ६ तथा तराई र िहमाली िजललामा ४ वटा सवाकनिका लािग माऽ कायरबम गिरनछ ।

एक पटकमा ३० जना भनदा बढी सहभागीको खचर उपलबध गराइन छन ।

खचर भकतानीका लािग समबिनधत सवाकनि मख एव अिधकतको िसफािरस अिनवायर छ ।

८.5.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

८.5.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार ८.६ परािविधक वातारलाप कायरकरम

८.6.१ पिरचय/प भिमः यो कायरबम मतःय, बाली एव बागवानीका फामर/कनि एव कषऽीय माटो तथा बाली सरकषण योगशाला तथा कायरबम िनदशनालयह माफर त स ालन हनछ । यसका लािग सो अनतगरतका भावकषऽका फामर/कनि एव िजललाह का किष िवकास कायारलयका समबिनधत

- 43 _

िवषय िवशष तथा ािविधकह एव कषक बीच िविध, सार, समनवय, समःया र कायरबम कायारनवयनका बारमा एक आपसमा छलफल गनर यो कायरबमको मह व रहको छ ।


कायरबम िनदशनालय, फामर/कनि तथा िजलला किष िवकास कायारलयका समबिनधत कमरचारीह एव आवयक परको खणडमा कषकह लाई समत समावश गरी ािविधक वातारलाप, छलफल एव परामशर गरी समःया समाधान गन ।


यो कायरबम मतःय िवकास कनि, बाली तथा बागवानी फामर, तािलम कनि, कषऽीय बीउिवजन, माटो तथा बाली सरकषण योगशाला एव कायरबम िनदशनालयमा समबिनधत िवशष तथा कषकह बीच अनतरिबया गनर/गराउन तयक चौमािसकमा एक ािविधक वातारलाप स ालन गनर सिकनछ ।

सहभागी कनिका मख, अिधकत,ा.स./ना.ा.स, कषऽ सहायक र िफलडमयान तथा िजलला किष िवकास कायारलयका मख/िवषय िवशष अिधकत र ा.स./ना.ा.स. मधयबाट बढीमा २ जना ािविधकह वातारलापमा सहभागी हन सकनछन ।

िजलला किष िवकास कायारलय लगायत सहभागी अनय िनकायका कमरचारीह को द..भ. र होटलबास खचर समबिनधत कमरचारीको कायारलयबाट न भकतानी गनर पनछ ।

एउटा ािविधक वातारलापमा साधारणतया एक िदन र सहभागी सखया २५ जनाभनदा बढी हन छनन ।

ािविधक वातारलापको िनणरय आयोजक फामर/कनि/योगशालाह ल अिनवायर पमा समबिनधत िनदशनालयमा पठाउन पनछ ।

ािविधक वातारलापमा फामर/कनि/योगशालाह ल कषकह लाई सहभागी गराउदा बढीमा चार जना कषकह माऽ सहभागी गराउन र द..भ. र होटलबास खचर िदन नसिकन वयहोरा सहभागी हन कषकह लाई पऽमाफर त पवर जानकारी िदएर माऽ सहभागी गराउन ।

कषकह लाई अिधक पमा सहभागी गराउन आवयक भएको अवःथामा पिन जममा सहभागी २५ जनासमम माऽ हन गरी कषकह लाई सहभागी गराउन सिकनछ ।

८.6.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : खाजा र ःटशनरी खचर तािलम/गो ीको नमसर अनसार

८.6.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

- 44 _

८.७ कषक समह/कषक सहकारी स थाको पर तावना/मागमा आधािरत कायरकरम

८.7.१ पिरचय/प भिमः

किष िवकास कायरबममा कषक समह तथा कषक सहकारी सःथाह को मह वपणर भिमका रहको छ । किष कषऽमा लगानी आकषरण गनर, िविभ साझदारह को शीप, दकषता तथा अनभवलाई भावकारी पमा पिरचालन गनर साझदारी णाली माफर त किष सार सवा एव उतपादन कायरमा भावकािरता लयाउन मह वपणर योगदान पयारउन कषक समह एव कषक सहकारी सःथाह माफर त किष कायरबम स ालन गनर सिकन बल समभावना छ । साथ गाउ गाउ समम सनजाल फिलएका कषक समह एव कषक सहकारी सःथाह को िहतकोष रकम उललखय रहको तर भावकारी पिरचालन हन नसकको िःथित िव मान छ । कषक समह तथा कषक सहकारी सःथाह को िहतकोष रकमलाई किष कषऽमा भावकारी पिरचालन गनर उपयकत िविध एव नीितको आवयकता उपभोकता कषक समहह बाट, िविभ गो ीह तथा औपचािरक अधययन अनसनधानबाट ःतत भएको पाइनछ । कषक समह एव सहकारी सःथाह को अनतपादक िहतकोषलाई भावकारी पिरचालन गरी किष सारमा ौोत जटाउन कषक समह एव सहकारी सःथाह लाई मह वपणर साझदारको पमा पिहचान गनर ज री भएको छ ।


कषक समह एव कषक सहकारी सःथाको िहतकोष रकमलाई किष कषऽको उतपादन एव उपलिबध मलक कषऽमा भावकारी पिरचालन गन ।

समह/सःथाको सःथागत लगनिशलता कायर दकषता एव िजममवारी पनको िवकास गद कषमता वि गन ।

किषको वयवसायीकरणमा टवा पयारउन ।

कषक समहह लाई सहकारीकरण तफर उनमख गराउन ।


कषकह लाई समहमा सगिठत हन सहयोग पयारई उनीह को समहलाई न किष सारको सिनयोिजत एव सशकत माधयमको पमा उपयोग गन उ यल िज.क.िव.का.मा दतार भएका कषक समह एव सहकारी सःथाह को ःतावनाको आधारमा समह/सःथालाई उतपादन साधनको आपितर, उतपािदत वःतको खिरद िबबी, स लन शोधन, िविध सार तथा समह/सहकारीमा आधािरत खती िविध स ालन कयामा सहयोग पयारउन िज.क.िव.का. बाट सहयोग ा गरी साझदारीमा कायरबम स ालन गनर सिकन छ । समह/सहकारी सःथाल पश गरका ःतावनाह मधय उपयकत ःतावनाको छनौट गरी सो समह वा सःथालाई आिथरक एव ािविधक सहयोग उपलबध गराइनछ ।

- 45 _

कायरबम स ालन कायरिविध

िज.क.िव.का.ल वािषरक कायरबम बजटमा बजट ःताव गन ।

कायरबम बजट ःताव गदार एक वषरका लािग स ालन गनर सिकन आयोजनाका लािग बजट ःताव गन

िज.क.िव.का. बाट साझदारीका लािग सावरजिनक पमा सचना वाह गन ।

साझदारी कायरबम ःताव गदार किष िवकास कायारलयबाट सवा भावकािरतामा वि गन, आय आजरन कायरबम, िविध सार कायरबम जःता कायरबमका लािग ाथिमकता िदन ।

कायरबमका लािग समह /सहकारी सःथाबाट तोिकएको ढाचामा िनवदन िलन ।

कायरबम स ालनका लािग समह/सःथा छनौट गदार मिहला, दिलत, जनजाती, िवप वगर एव पछािड परका वगरलाई ाथिमकता िदन ।

समह/सःथाको ःतावना कायारनवयन समबनधी िनणरय िजलला किष िवकास सिमितबाट ःवीकत गराउन पन ।

आयोजना छनौट र मलयाकनका आधार िजलला किष िवकास कायारलयल िव मान नीित िनदिशका तथा आिथरक कायरिविध िनयमावली अन प िनधाररण गरी सोही आधारमा गन ।

ःवीकत भएका आयोजना समह सःथा वा उपभोकता सिमित माफर त स ालन गन ।

कायारलयबाट उपलबध गराउन रकम समह/सःथाको बक खाता माफर त उपलबध गराउन । समहल आफनो रकम जममा गर पिछ माऽ कायारलयबाट रकम उपलबध गराउन । कायारलयबाट पिहल एकितहाई माऽ रकम उपलबध गराउन ।

कायरबम िनधारिरत आ.व.िभऽ समप गरी सकन पन ।

समह/सःथाल कायरबमको public audit गराउन पनछ ।

समह/सःथाको रकडर किष सार अिधकतल राखन पनछ ।

िज.क.िव.का.बाट उपलबध गराइन रकम समझौता अन प उपलबध गराइनछ । यसका लािग आयोजना ःवीकत भएपिछ कायारनवयन गनर अिघ समबिनधत समह/सःथासग कायारलयल समझौता गनछ ।

कायरबम स ालन तथा कायारनवयनका लािग समझौता गदार उपभोकता सःथा र कायारलयलको तफर बाट अिनतम कायारनवयन योजना तयार गरी दव पकषको उ रदाियतव ःप पल तोकन पनछ ।

कायरबमको अनगमन मलयाकन सयकत पमा गनरपनछ ।

कायरसमप भए पिछ समह/सःथाल कायर समप ितवदन पश गनर पनछ । सो ितवदनको आधारमा कायारलय तफर बाट उपलबध गराइन रकम पणर पमा भकतानी गिरनछ ।

- 46 _

८.7.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िनवदक समह सहकारी सःथाल कल कायरबम बजट आयोजनाको किमतमा ५० ितशत

रकम वयहोनर पन ।

कायारलयबाट कायरबमको औिचतय अन प बढीमा . २५ हजारसमम सहयोग उपलबध गराउन सिकन ।

कायरबम कषक समह/सहकारी सःथा तथा िज.क.िव.का.बाट सयकत पमा स ालन गन ।

८.7.५ ि वयः आवदन फाराम

िवषयः ःतावनामा आधािरत कायरबम समबनधमा ।

ौीमान मखजय, िजलला किष िवकास कायारलय . . . . . .

महोदय, ःतत िवषयमा तयस कायारलयबाट स ालन गिरन ःतावनामा आधािरत अनदान कायरबम ा ीका लािग हाो कषक समह/कषक सहकारी सःथाको िनणरय ितिलपी र तपिसलको िववरण सिहत यो िनवदन पश गरका छ । हामी तयस कायारलयल तोकको कायरिविधह अपनाई सोही अनसार कायरबम स ालन गनर पणर पमा सहमत छ ।

ःतावना पऽः १. समहको प भिमः २. समह/सःथाको नामः ३. समह/सःथा दतार िमितः ४. िकिसमः दिलतः जनजातीः िमौीतः अनयः ५. समह सदःय सखयाः ६. समह बठक कयाः ७. िहतकोष रहम . िहतकोष पिरचालन कयाः ८. समहल गनर चाहको कायरबमको नामः ९. कायरबम स ालन ःथलः १०. कायरबमबाट लाभािनवत हन पिरवार सखयाः ११. कायारबमबाट ा हन ितफलः

१२. समह/सःथाल गनर चाहको कायरबमको सिकष िववरणः . . . . . . . . . . . . . . १३. माग गरको कायरबमलाई लागन जममा बजट .

- 47 _

१४. समह/सःथाको आफनो ौोतबाट वयहोिरन . १५. समह/सःथाल माग गरको आिथरक सहयोग .

कषक समह/सःथाको छापः िनवदक

हःताकषर

नामः समह/सःथाको पदः ८.7.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार ८.८ तािलम तथा परदशरन फामर थापना तथा स चालन कायरकरम

तािलम तथा दशरन फामर ःथापना तथा स ालन कायरबमस ालन गनर कायरिविध तजरमा गरी किष िवकास मनऽालयल २०७३/०८/०६ को िनणरयबाट ःवीकत गरी लाग गरको छ । तािलम तथा दशरन फामर ःथापना तथा स ालन कायरिविध, भाग ञ को कायरिविध १ मा िवःतत पमा उललख भएकोल उकत कायरबम स ालन ःवीकत कायरिविध अनसार गन ।

९. साना िसचाइ तथा सहकारी खती कायरकरम ९.१ साना िसचाइ िवशष कायरकरम

९.1.१ पिरचय/प भिमः साना िसचाइ िवशष कायरबल पहाडमा बढीमा २५ हकटर र तराईमा बढीमा १०० हकटर समममा (िसचाइ नीित) िसचाइ हनगरी स-साना अःथायी वाध, पनी, छकवार, कलो सधार, सरकषण, म पाइप, पोिलिथन पाइप, पोखरी िनमारण, पमप, ा ी, इनार िढककीपमप, मोनोबलक पमपसट, पवन पमप, हाइसोिलक रयाक, साइकल पमप, पिसरयन िवहल, िगयर पमप, थोपा िसचाइ, िः कलर िसचाइ आिदको िनमारण वयवःथापन गनरमा नपाल सरकारको तफर बाट बढीमा . १ लाख ५० हजारसममको अनदान िदन र उपभोकताको तफर बाट कमतीमा १५ ितशत योगदान ा गरी स ालन गिरन िसचाइ का स-साना िःकमलाई जनाउछ । यो कायरबम कषक सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहह मा किनित रहर माऽ कायारनवयन गिरनछ । जलौोत ऐन २०४९ अनतगरत मानयता ा हन गरी ःथािपत उपभोकता सःथा र िज.क.िव.का. अनतगरत वा अ कसबाट किष िवकासको लािग ःथािपत कषक समहह जःता उपभोकताह को सहभािगतामा कायारनवयन योजना तयार पारी यस कायरबम समबनधी िनदिशका अन प कायर समपादन गनरपनछ ।

- 48 _

९.1.२ कायरबमको उ यः िसचाइका स-साना िःकमह बनाएर कषक सहभािगताको आधारमा दशका समपणर िजललाका कषकलाई उतपादन वि को माधयमबाट आय आजरनमा टवा पयारउनन यसको मख उ य हो ।

९.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

सचना वाह - िजलला किष िवकास कायारलयल साना िसचाइ िवशष कायरबम स ालन गदार अपनाउनपन आधारह तथा कायरिविध बार आ-आफनो कषऽमा किष सवा कनि तथा गाउ िवकास सिमित माफर त अिधकतम सचना वाह गराउनपनछ ।

िनवदन - उपयरकत कायरबम अनतगरत स ालन हन कन पिन िसचाइ आयोजनाको कायारनवयनको लािग सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहबाट दतारको माण-पऽ सिहत साना िसचाइ िवशष कायरबम कायारनवयन िनदिशका, २०६१ को अनसची १ बमोिजम िनवदन/माग फाराम किष सवा कनिमा पश गनर पनछ । यसरी पश हन आएका आयोजनाह को सवा कनिका ािविधकह ल िजलला किष िवकास कायारलयमा िसफािरससाथ िनवदन/माग फाराम दतार गराउन पनछ । यसरी माग पऽ दतार गराउदा सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहको तफर बाट ित आयोजना . १००।- का दरल राजःव दािखला गरी वक भौचर वा नगद पश गनरपनछ । यःतो माग बारसमबिनधत गाउ िवकास सिमितलाई जानकारी िदएको हनपनछ ।

आयोजना (ःकीम) को मोटामोटी लागत र िनवदक सःथा/समहल वयहोन ितशत समत आफनो िनवदनमा खलाउनपनछ ।

छनौट िबया - िजलला किष िवकास कायारलयल दफा ३ वमोिजम साना िसचाइ कायरबम बारमाग भई आएका िनवदनह को ारिमभक छनौट गरी िजलला किष िवकास सिमितबाट पािरत गराउनपनछ । यसरी पािरत भएका आयोजना (ःकीम) ह को लागत इि मट दहाय अनसार हन पनछ ।

. २५,०००।- भनदा कम रकमको साममीमाऽ उपलवध गराउन ःकीमको समबनधमा आिथरक शासन समबनधी िनयमावली, २०५६ को िनयम ६३ को उप िनयम (१०) वमोिजम िनवदक सःथा/समह र समबिनधत किष सवा कनिका ा.स./ना.ा.स. ल सयकत पमा आयोजनाको लागत तयार गरी ःवीकितको लािग िजलला किष िवकास कायारलयमा पश गनर पनछ । ःवीकित प ात िजलला किष िवकास कायारलयल उकत साममीह अनदान ःव प हःतानतरण गनर सकनछ । यःता साममीह मा पाइप, पमपसट (ःयालो ववल योजन वाहक), िनमारण साममी आिद िलन सिकनछ ।

- 49 _

. १,५०,०००।- समम लागत लागन समभावना भएका ःकीमको हकमा इिरगशन इि िनयिरङ िवषयमा तािलम ा ा.स./ना.ा.स.ल ःथलगत सभकषण गरी लागत इि मट तयार गरी ःवीकितको लािग िजलला किष िवकास कायारलयमा पश गनर पनछ ।

. १,५०,०००।- भनदा बढी लागत लागन समभावना भएका ःकीमको हकमा उपलवध भएसमम किष िवकास मनऽालय र अनतगरतका िनकायमा कायररत इिनजिनयर/ओभरिसयरबाट र सो उपलवध नभए माऽ अनय सरकारी िनकायमा कायररत इिनजिनयर/ओभरिसयर/सव-ओभरिसयरबाट ःथलगत सभकषण गरी लागत इि मट तयार गरी ःवीकितको लािग िज.क.िव.का. मा पश गनरपनछ ।

यी सब िकिसमका िःकमको लागत इि मटको ःवीकित िजलला किष िवकास कायारलयका मखबाट गनर पनछ । उकत कायरको लािग आवयक पन द..भ. िजलला किष िवकास कायारलयल वयहोनर पनछ (साना िसचाइ िवशष कायरबम कायारनवयन िनदिशका (२०६१/६२) मा पिरमाजरन, नपाल सरकार (सिचव ःतरीय) िनणरय िमित २०६४/०९/११) ।

लागत इि मट - लागत इि मट तयार गदार ईिःटमट अकको ५ ितशत किनटनजनसी ःव प रािखनछ जसमधय २.५ ितशत साममीको लािग र वाकी २.५ ितशत लवर (ौम) का लािग योग गनर सिकन छ । यसरी लागत अनमान वा खचरको िववरण अनसार िजलला किष िवकास कायारलयल सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहसग खचर एव समप गन कायरको वाडफाड गरी साना िसचाइ िवशष कायरबम कायारनवयन िनदिशका, २०६१ को अनसची २ र ३ बमोिजम समझौता गनरपनछ । साथ रकम खचर गदार नपाल सरकारको चिलत आिथरक ऐन िनयम अनसार गनर पनछ ।

सशाधन पिरचालन तथा कायारनवयन योजना - िजलला किष िवकास कायारलयल सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहको सहभािगतामा कायारनवयन योजना तयार पानर पनछ । आयोजना कायारनवयनमा सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह र िजलला किष िवकास कायारलयल आ-आफनो उ रदाियतव पमा उललख गनर पनछ ।

इिरगशन ईिनजिनयिर तािलम - . १,५०,०००।- सममका ःकीमको लािग इि मट तयार गनर सकन गरी कषमता िवकास गनर नपाल सरकारबाट मानयता ा तािलम सःथा (किष तािलम कनि, CTEVT र अनतगरतका ािविधक िशकषालय आिद) बाट किषमा कायररत ा.स./ना.ा.स. ह लाई किष इिरगशन इिनजिनयिर िवषयमा तािलम िदन ।

कायर स ालन - नपाल सरकारको चिलत ऐन िनयम वमोिजम िजलला किष िवकास कायारलयल अमसरता िलई समबिनधत सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह ारा पारदिशरता अपनाई िनमारण कायर गराउन पनछ । िनमारण समबनधी िबयागत एव वयवःथापकीय िजममवारी िज.क.िव.का.को रहनछ ।

- 50 _

कायर समप ितवदन - िडजाइन, इि मट र समझौता अनसार आयोजना (ःकीम)को कायर पणर पल समप भई स ालन भएको अवःथामा तपिसल वमोिजम कायर समप ितवदन िदन पनछ ।

िनमारण कायर सपरिभजन गन वा फाइनल िवल तयार गरी भकतानीको लािग पश गन वा सपरिभजन गरी फाइनल िवल तयार गन ािविधकबाट आइटमवाइज कायर समप ितवदन तयार गरी समबिनधत सवा कनि माफर त सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहमा पश गन ।

यसरी ा कायर समप ितवदन बारसहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह तथा समबिनधत किष सवा कनिबाट ःथलगत िनरीकषण गरी सनतोषजनक पमा समप भएको िनमारण कायरको अिनतम भकतानी र ःकीमको स ालन अवःथा बारसःथा/ सिमित/ समहको वठकबाट िनणरय गराई िजलला किष िवकास कायारलयमा पश गन ।

वठकको िनणरय सिहत कायर समप ितवदन ा भएपिछ िजलला किष िवकास कायारलयका सयोजकको िसफािरसमा िजलला किष िवकास कायारलयल साधारणतया १ (एक) ह ा िभऽ फाइनल भकतानी िदन वयवःथा गनछ ।

आयोजनाको कित अनसार १-३ पटकमा भकतानी िदन । एकपटक भकतानी िदनपन अवःथामा कायर समपादन ितवदन तयार पारी ःकीमको स ालनको अवःथाबार सःथा/ सिमित/ समहको बठकबाट िनणरय गराई सयोजकको िसफािरसमा भकतानी िदन सिकनछ । १ पटक भनदा बढी िकःतामा रकम भकतानी गराउन पन खणडमा समझौता पऽमा ःप खलाउन पनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल कायर समप भएका आयोजनाह को जानकारी यथासमय िजलला किष िवकास सिमितमा गराउन र समबिनधत सःथा/सिमित/समहलाई कायर समप ताको माण पऽ सिहत आयोजना हःतानतरण गन ।

ममरत/समभार - आयोजना समप भई हःतानतरण भसकपिछ सोको ममरत/समभार गन समपणर िजममवारी समबिनधत सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहको हनछ ।

अनगमन/सपिरवकषण - साना िसचाइ िवशष कायरबमको अनगमन तथा मलयाकन समबिनधत िज.क.िव.का.को अितिरकत समबिनधत िजलला किष िवकास सिमित, समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय, किष इिनजिनयिर िनदशनालय र किष सार िनदशनालयबाट गिरनछ ।

किष इिनजिनयिर िनदशनालयको भिमका - किष इिनजिनयिर िनदशनालयल िसचाइ कायरबमका ािविधक अनगमन सपिरवकषणको साथ िजललाल िवशष िकिसमको ािविधक सहयोग माग गरको अवःथामा सहयोग पयारउन

९.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : स–साना अःथायी वाध, पनी, छकवार, कलो सधार, सरकषण, म पाइप, पोिलिथन पाइप, पोखरी िनमारण, पमप, ाकी, इनार िढककीपमप, मोनोबलक पमपसट, पवन पमप, हाइसोिलक रयाक, साइकल पमप, पिसरयन िवहल, िगयर पमप,

- 51 _

थोपा िसचाइ, िः कलर िसचाइ आिदको िनमारण वयवःथापन गनर . १,५०,०००।– समम खचर गनर सिकन छ । जलौोत ऐन २०४९ अनतगरत मानयता ा हन गरी ःथािपत उपभोकता सःथा र िज.क.िव.का. अनतगरत वा अ कसबाट किष िवकासको लािग ःथािपत कषक समहह जःता उपभोकताह को सहभािगतामा कायारनवयन योजना तयार पारी यस कायरबम समबनधी िनदिशका अन प कायर समपादन गनरपनछ ।

९.1.५ ि वयः आयोजना छनौट गनर अगािड दहायका आधारह लाई धयान िदनपनछ ।

कषक समहको लािग आयोजना छनौट गन समबनधमा िजलला किष िवकास कायारलय अनतगरत वा अनय िनकायबाट गठन एव दतार भई किमतमा एक वषरको अविध परा गरका, िनयिमत बठक बःनका साथ समह स ालन प ित एव िबयाह अनसार स ालन भरहका र किष िवकासको लािग सकय पल िजलला किष िवकास कायारलयको समपकर मा रही कयाशील रहका कषक समहको लािग माऽ आयोजना छनौट गनर पनछ ।

सतह िसचाइ तथा पोखरी िनमारण गन सनदभरमा सामिहक िसचाइलाई किनित गन ।

जनसहभािगताको आधारमा ःथानीय ौोतको बढी पिरचालन गन सकषम उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समहलाई किनित गरी कायरबम स ालन गन उ य अन प सहभागी सःथाल कल लागतको नयनतम १५ ितशत रकम नगद वा ौमदान वा िजनसी वा तीन थरी सहयोगको पमा वयहोनर पनछ ।

सामिहक िसचाइका लािग जाली, पमप आिद वयवःथा गरी ततकािलन िसचाइ वयवःथा गन ।

दिलत, मकत कमया, सामािजक पमा िपछिडएका तथा िवप वगरका समहह को िहतलाई िवशष पल सोिचनपन ।

मिहला कषक समहह को सहभािगता हन गरी छनौट हनपन ।

आयमलक किष वयवसायीकरण तफर उनमख गराउन कायरबम स ालन भएका ःथलह मा िसचाइ सिवधा पयारउन ि कोण राखनपन ।

यथासमभव िनधारिरत पकटह को उतपादन कायरबममा टवा पगन गरी आयोजनाको छनौट हनपन ।

बाढी पिहरो आिदल कषित पयारएका चाल िसचाइ कलाह मा स-साना दरीमा म पाइप र पोिलिथन पाइप वयवःथा गरी ततकािलन िसचाइ समःया समाधान गन जःता िसचाइ िवकासका कायरह लाई सहयोग पयारउन ।

सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित/कषक समहह बाट कायरबमको लािग जायज माग आउनपन र ितनको कायारनवयनमा अिनवायर सहभािगता हनपन ।

ितकल वातावरणीय असर नयन पान िकिसमका आयोजनाह लाई ोतसािहत गन ।

- 52 _

समभव भएसमम िसचाइ कायरबम हन अनय िनकायह सग समनवय राखी अथारत दोहोरो नपन गरी कायरबम स ालन गन र कणारली अ ल िवशष किष कायरबम लाग भएका िजललाह मा पिन सो कायरबमसग तालमल िमलाई स ालन गन ।

छनौट भएका आयोजना सोही आिथरक वषर िभऽ परा हनपन ।

९.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: नपाल सरकार (िवभागीय मनऽीःतर) को िमित २०६१/९/१ को िनणरयानसार ःवीकत एव अथर मनऽालयको च.न. ४२ िमित २०७०/५/२५ को सहमती र किष िवकास मनऽालय (मा.मनऽीःतर) को िमित २०७०/६/१७ को सशोिधत िनणरयानसार

९.२ सहकारी खतीमा आधािरत िसचाइ कायरकरम

९.2.१ पिरचय/प भिमः किमतमा २५ जना कषक िमली किष कायरबम स ालन गनर बनाइएको कषक सहकारी सःथा माफर त उचच पहाडमा कमतीमा २ हकटर, पहाडमा कमतीमा ५ हकटर र तराईमा कमतीमा १० हकटरमा खास गरी कलःटरको पमा िसचाइ गन उ य राखी स ालन गन कायरबमलाई न सहकारी खतीमा आधािरत िसचाइ कायरबम भिननछ । यसमा एउटा िःकमको लािग बढीमा . ३ लाखसमम नपाल सरकारको तफर बाट खचर गनर सिकनछ र किमतमा १५ ितशत समबिनधत कषक सहकारी सःथाबाट खचर गनरपनछ । किष वयवसायमा सलगन साना तथा मझौला कषकह को किष वयवसायलाई वयावसाियकरण एव बाली िविविधकरण गनर, हाल स ालन भरहको समह प ितलाई स िढकरण एव भावकारी बनाउन र उपलबध िसमीत ौोत साधनह को अिधकतम उपयोग गरी कषकह को आमदानी एव रोजगारीका अवसर वि गरी जीवनःतरमा सधार लयाउन सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीम कायरबम कायारनवयन िनदिशका, २०६१ तयार पािरएको छ । चाल आ.व.को ःवीकत कायरबममा सहकारी खती तथा साना िसचाइ कायरबम उललख भए अनसार सहकारी खती स ालनको लािग यो िनदिशका तयार पािरएको हो । यस कायरबमल िवशष गरर किष सहकारीमा आव भ सगिठत साना तथा मझौला कषकह लाई िसचाइ सिवधामा िवशष ाथिमकता िदई ोतसािहत गन रणनीित अवलमबन गरको छ । यस सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीम कायरबम स ालन गनरको लािग जगगाह को एिककत (Cluster) गरी किष वयवसाय स ालन गनर सगिठत भएका िजलला किष िवकास कायारलयबाट पिरचािलत २५ जना वा बढी सदःय भएको सकय कषक समहह लाई सहकारी कायारलयमा दतार गराई वा किष वयवसाय स ालन गनर िविभ सघ सःथाल सहकारी खतीको अवधारणा अनसार वयावसाियक किष उतपादन, बजार र शोधन कायर गन उ यल कषकह सगिठत भई सहकारी कायारलयमा दतार गिरएका सहकारी सःथा/समहह समावश हन सकनछन । यस कायरबमल एकाितर सहकारीको माधयमबाट कषकह लाई सगिठत हन अिभिरत गदरछ भन

- 53 _

अक तफर उतपादन साममीह (िसचाइ र अनय साममी) को सिह सदपयोग हन गई उतपादन बि मा म त पगनका साथ नपाल सरकारल दान गन सवाको ःतर वि हन दिखनछ । यसरी सहकारीमा दतार भएका कषक समहलाई िजलला किष िवकास कायारलयको अगवाईमा िसचाई सबनधी वयवःथापनको लािग बढीमा . ३,००,०००।- (तीन लाख) समम अनदान रकमको वयवःथा गिरएको छ, जस अनसार कषकह ल सामिहक पमा वाध, पनी, कलो िनमारण एव पनिनरमारण, पमपसट, पाईप, ःी लर, ःयालो वोिर , तारजाली आिद कायर गरी िसचाइको वयवःथा गनर सकनछन । यस बममा गिठत सहकारी सःथाल िसचाइ समबनधी वयवःथापनमा सामिहक पमा काम गनरका साथ सहकारी ऐन, २०४८ अनसार कायारनवयन गनरपनछ ।

९.2.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई सहकािरतामा आब रही िविवध किष कायरबम स ालन गनर ोतसािहत गन र अतयनत आवयक भएका कषऽह मा किष सहकारी माफर त िसचाइका िःकमह कायारनवयन गरी उतपादन बि को माधयमबाट कषकको आय आजरनमा टवा पयारउन । यस कायरबमल खास गरर गरीब कषक, दिलत एव मिहला कषकह लाई ाथिमकता िदनछ ।

९.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

सचना वाहः िज.क.िव.का.ल यःता िसचाइ ःकीम माग गदार अपनाउनपन आधारह तथा कायरिविधबार किष सवा कनि तथा गा.िव.स. माफर त अिधकतम सचना वाह गराउनपनछ ।

िनवदनः सहकारी खतीमा अधािरत साना िसचाइ िःकम कायरबमको अनसची १ अनसारको िनवदन सिहत सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीम कायरबममा सहभागी हन किष सहकारी सःथाल राज वापत . ३००।- (िफतार नहन गरी) वझाई ःकीमको ःताव (Proposal), सहकारी सःथा दतार माण-पऽको ितिलपी, किष सवा कनिको िसफािरस, ःकीम स ालनको लािग सःथाको िनणरय ितिलपी र िनवदक सःथा तथा िजलला किष िवकास कायारलयल वयहोन रकम छ ा छ दिखन गरी िनवदक सःथाबाट तयार गिरएको मोटामोटी लागत िववरण समत पश गनरपनछ ।

सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीमह सहकारी सःथाको सदःयह ारा गिठत उपभोकता सिमितह बाट स ालन गिरनछ र आफल नगरी दोौो वयिकत वा अनय सःथालाई ठककाप ामा िदन पाइन छन ।

ःकीम ःतावमा िनवदक सःथाल आफनो तफर बाट गन कायरह , अनमािनत लागत र िजलला किष िवकास कायारलयल गनरपन कायरह समत सहकारी खतीमा अधािरत साना िसचाइ िःकम कायरबमको अनसची २ अनसार ःप खलाउनपनछ ।

यसरी ा भएका ःकीमलाई िजलला किष िवकास कायारलयल ारिमभक ितवदन सिहत िजलला किष िवकास सिमितको बठकमा िनणरयाथर पश गनरपनछ ।

- 54 _

िजलला किष िवकास सिमितको वठकबाट िनणरय भ छनौट भएका ःकीमको भौितक सरचना िनमारण र अनय वयवःथापनको लगत इि मट समबिनधत ािविधकबाट तयार गराई कल लागतको ५ ितशत रकम अिमम धरौटी ःव प समबिनधत सहकारी सःथाल िज.क.िव.का.को धरौटी खातामा जममा गनरपनछ । आयोजना समप भई जाचपास भ सकपिछ धरौटी रकम समबिनधत सहकारी सःथालाई िफतार िदईनछ । ःकीमको लगत इि मट िजलला किष िवकास कायारलयल ःवीकत गनछ ।

लगत इि मट तयार गदार इि मट अकको ५% रकम कनटीजनसी ःव प राखनपनछ । उकत ५% रकम दिनक मण भ ा र समबिनधत आवयक सामान खिरद एव अनय काममा योग गनर सिकनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल आयोजनाको लागत जित भएतापिन सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीम स ालन गनर ित ःकीम विढमा . ३,००,०००।- (तीन लाख) अनदान रकम उपलबध गराउन सकनछ र उकत रकमबाट समभावयता र आवयकता अनसार एक वा एक भनदा विढ ःकीमह पिन स ालन गनर सिकनछ ।

सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ ःकीमको कायारनवयनको लािग छनौट भएका सहकारी सःथाल उकत ःकीम कायारनवयन गनर लागन कल लागतको घिटमा १५ ितशत लागत जन ौमदान वा नगदको पमा वा दव समबिनधत सहकारी सःथाल जटाउनपनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल उपलबध गराउन रकम विढमा . ३,००,०००।- (तीन लाख) ४ िकःतामा उपलबध गराइन छ । पिहलो िकःता आयोजना श गनरको लािग २० ितशत अथारत बढीमा . ६०,०००।- (सा ी हजार), दोौो िकःता ५० ितशत काम समप भएपिछ थप ३० ितशत अथारत विढमा . ९०,०००।- (नबब हजार), तौो िकःता ःकीमको ८० ितशत काम समप भएपिछ थप ३० ितशत अथारत विढमा . ९०,०००।- (नबब हजार) र चौथो िकःता बाकी २० ितशत अथारत विढमा . ६०,०००।- (सा ी हजार) आयोजना समप भ कायरसमपादन ितवदन ा भएपिछ गरी कल ३,००,०००।- (तीन लाख) समम उपलबध गराइनछ ।

कायरबम ःवीकत भसकपिछ सहकारी खती गन सहकारी सःथा/समहल सहकारी खतीमा अधािरत साना िसचाइ िःकम कायरबमको अनसची ३ अनसारको करारनामा/समझौता गनरपनछ ।

९.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ िःकम कायरबमका लािग यसमा सहकारी सःथाको पमा दतार भएका कषक सहकारी सःथाह ल स ालन गनर सकन गरी एउटा आयोजनाको लािग . ३,००,०००।- समम अनदान िदन ावधान छ ।

- 55 _

९.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित २०७०/५/२५ को सहमती तथा किष िवकास मनऽालयको िमित २०७०/६/१७ को िनणरयानसार ९.३ सहकारी खती कायार वयन कायरकरम 9.3.१ पिरचय/प भिमः “सहकारी खती/किष वयवसाय” भ ाल नपाल सरकारको ःवािमतवमा रहको जगगा, ःथानीय िनकायको ःवािमतव वा िनयनऽणमा रहको जगगा, करारमा िलइन जगगा, सावरजिनक पमा उपभोग भई रहको जगगा वा ती जगगाह मा सामिहक पमा पजी र ौम लगानी गरी पजी र ौमको आधारमा ितफल ा गन उ यल सहकारी सःथा माफर त किष वःत उतपादन, शोधन तथा िविब िवतरण गनरका लािग गिरन सहकारी खती णालीलाई समझन पदरछ । किषमा उतपादकतव बढाउन “गाउ गाउमा सहकारी घर घरमा भकारी” नारा अनतगरत साना िकसानह लाई सहकारी अवधारणामा खती गनर उतिरत गिरनछ । दिलत तथा सामािजक पमा िवप एव िपछिडएका जनजाित, मिहला, सकमवासी, मकत कमया र भमीिहनलाई सहकारीमा आव गरी समभावयताका आधारमा अितबमण नहन गरी सामदाियक वन, मकत कमया कषऽ, नया वकषारोपण भएको कषऽ, िव तीय सारण लाईनमिन रहको खाली जगगा र सरकारी बाझो जगगामा खती गनर ोतसाहन गिरनछ” भ आिथरक वषर ०६५/६६ को बजटमा उललख भए अनसार सो को कायारनवयनको लािग सहकारी सःथा माफर त खती गनर यो “सहकारी खती िनदिशका, २०६५” तजरमा गरी लाग गिरएको छ ।

9.3.२ कायरबमको उ यः सहकारी खती णाली माफर त लिकषत वगरको जीवनःतर माथी उठाउन, सहकारी खती /किष वयवसायका लािग लिकषत कषऽको जगगा सदपयोग गन, सहकारी माफर त किष साममीको आपितर तथा बालीको वयावसाियक उतपादन, खिरद िविब,

भणडारण र बजािरकरणको ब रन गन, किषको उतपादन बढाउन, किषलाई उ ोगको पमा िवकास गन ।

9.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः सचना वाहः िजलला किष िवकास/पश सवा/िडिभजन सहकारी कायारलयल यःता ःकीम/ःताव

माग गदार अपनाउन पन आधारह तथा कायरिविधबार सवा कनि/उप-कनि तथा गा.िव.स. माफर त अिधकतम सचना वाह गराउन पनछ । पश सवा सहकारी सःथा छनौटको सनदभरमा िजलला पश सवा कायारलयल ािविधक पमा उपयरकत ःथान/सहकारीको पिहचान सिहत िजलला किष िवकास सिमितमा पश गनछ । तर पश सवासग समबिनधत बगर तथा कखरापालन समह/सिमित भएमा सोही समह/सिमितलाई सहकारीमा पिरणत गनर ाथिमकता िदनछ ।

िनवदनः सहकारी खती कायारनवयन कायरिविध, २०६५ को अनसची १ (क र ख) अनसारको िनवदन सिहत सहकारी खतीमा आधािरत ःकीम/ ःताव सिहत कायरबममा सहभागी हन

- 56 _

किष/पश सहकारी सःथाल राज वापत . १००।- (िफतार नहन गरी) वझाई ःकीम/ःताव (Proposal), सहकारी सःथा दतार माण-पऽको ितिलिप, किष/पश सवा कनिको िसफािरस, ःकीम/कायरबम स ालनको लािग सःथाको िनणरय ितिलपी र िनवदक सःथा तथा िजलला किष िवकास/पश सवा कायारलयल वयहोन रकम छटाछ दिखन गरी िनवदक सःथाबाट तयार गिरएको मोटा मोटी लागत िववरण समत पश गनर पनछ ।

सहकारी खतीमा आधािरत ःवीकत ःकीम/ःताव सहकारी सःथाको सदःयह ारा गिठत सिमितह बाट स ालन गिरनछ र आफल नगरी दोौो वयिकत वा अनय सःथालाई ठककापटामा िदन पाइन छन ।

ःकीम/ःतावमा िनवदक सःथाल आफनो तफर बाट गन कायरह , अनमािनत लागत र िजलला किष िवकास/पश सवा तथा कनिीय कायारलयल गनर पन कायरह समत सहकारी खती कायारनवयन कायरिविध, २०६५ को अनसची २ (क र ख) अनसार ःप खलाउन पनछ ।

यसरी ा भएका ःकीम/ःतावलाई िजलला किष िवकास/पश सवा कायारलयल ारिमभक ितवदन मःयौदा सिहत िजलला किष िवकास सिमितको बठकमा िनणरयाथर पश गनर पनछ । पश भएका ःताव छनौट गदार सिमितल िनमन आधारह मा छनौट गन छ ।

ािविधक उपयकतता आिथरक ःतावमा िनवदन िदन सहकारी सःथाल वयहोन ितशत िजलला किष िवकास सिमितको वठकबाट िनणरय भ छनौट भएका ःकीमको भौितक सरचना

िनमारण र अनय वयवःथापन कायरको समबिनधत ािविधकबाट तयार गिरएको लागत ईि मट समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय/िजलला पश सवा कायारलयल ःवीकत गनछ ।

9.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : लगत इि मट तयार गदार इि मट अकको ५% रकम कनटीजनसी ःव प राखन पनछ । उकत

५% रकम िजलला किष िवकास/पश सवा कायारलयबाट अनगमनको लािग दिनक मण भ ा र आवयक सामान खिरद एव अनय काममा योग गनर सकनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल सहकारी खती ःकीम कायरबम स ालन गनर ित ःकीम विढमा . ६,००,०००।- (छ लाख) अनदान रकम उपलबध गराउन सकनछ । उकत रकम िनमन िलिखत िशषरकमा खचर गनर सिकनछ ।

(क) चाल खचरः यस अनतरगत बढीमा कल अनदान रकमको ३०% िनमन बमोिजमका कायरको लािग खचर गन । जःत- सहकारी सचतना तथा पवर सहकारी िशकषा तािलम, सहकारी वयवःथापन तािलम, सहकारी लखा णाली समबनधी तािलम, किष/पश तािलम आिद । यसका अितरीकत किष उतपादन साममी खरीद तथा सवा/साममी/ ौोतमा खचर गनर सिकनछ ।

(ख) पजीगत खचरः यस अनतरगत बिढमा कल अनदान रकमको ७०% समम िनमन बमोिजमका कायरका लािग खचर गन । जःत - औजार, यनऽ उपकरण, मिशनरी, पशवःत

- 57 _

तथा िनमारण कायरह आिद ।

सहकारी खती ःकीम/ःतावको कायारनवयनको लािग छनौट भएका सहकारी सःथाल उकत ःकीम/ःताव कायारनवयन गनर लागन कल लागतको घिटमा १५ ितशत लागत जन ौमदान वा नगदको पमा वा दव समबिनधत सहकारी सःथाल जटाउन पनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल उपलबध गराउन रकम विढमा . ६,००,०००।- (छ लाख) ३ िकःतामा उपलबध गराइन छ । पिहलो िकःता आयोजना श गनरको लािग २० ितशत , दोौो र तौो िकःता कायर समप गितको आधारमा उपलबध गराइनछ ।

कायरबम ःवीकत भसकपिछ सहकारी खती गन सहकारी सःथा/ समहल सहकारी खती कायारनवयन कायरिविध, २०६५ को अनसची ३ (क), (ख) र ४ (क), (ख) अनसारको करारनामा/ समझौता गनर पनछ ।

9.3.५ ि वयः नपाल सरकारल सहकारी सःथामा आव लिकषत वगरलाई समभावयताका आधारमा लिकषत कषऽमा रहको खाली जगगा, ःथानीय िनकायको ःवािमतव वा िनयनऽणमा रहको जगगा वा सरकारी बाझो जगगा सहकारी खती गन योजनको लािग उपलवध गराउन सकनछ ।

ःकीम/कायरबम छनौटका आधारह

सहकारीको भावना एव ममर अन प वयावसाियक पमा खती गनर उतसक लिकषत वगरमा समावश दिलत तथा सामािजक पमा िवप एव िपछिडएका आिदवासी, जनजाती, मिहला, सकमबासी, मकत कमया र भमीहीनह समावश भएको किषसहकारी सःथाल ःकीम/ कायरबम स ालन गनछन ।

जनसहभािगताको आधारमा ःथानीय ौोतको विढ पिरचालन गनर सकषम किष/पश सहकारी सःथा हन पनछ ।

ितकल वातावरणीय असर नयन हन आयोजनाह लाई िवशष पमा िलइनछ ।

छनौट भएका ःकीम/ कायरबमह सोही आिथरक वषर िभऽ परा हन पनछ ।

लिकषत वगरका मिहलाह ारा स ािलत सहकारी सःथाह लाई छनौट िबयामा ाथिमकता िदइनछ ।

9.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचवःतर) िमित २०६५/११/९ को िनणरयानसार तथा नपाल सरकार (िवभागीय मनऽीःतर) िमित २०६६/८/१५ को थम पटक सशोिधत िनणरयानसार ९.४ लाि टक पोखरी िनमारण कायरकरम

िसचाईको सिवधा नपगको तथा आिशक िसिचत कषऽह मा कम लागतमा वषारतको पानी, खर गरहको पानी तथा िहउ सकलन गरी कषकह लाई िसचाइ सिवधा उपलवध गराउन लाभािनवत

- 58 _

बगरको आिथरक साझदारीमा पलाि क पोखरी िनमारण कायर गनर गराउन यो पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) कायारनवयनमा लयाईएको छ । िसिचत कषऽको िवःतार गद किष कषऽको वयवसायीकरण, िविविधकरण तथा सघनीकरण माफर त खा सरकषा तथा गिरवी िनवारणमा टवा पयारउन प भिममा स ालन गिरन यो कायरबम वयावसाियक कषक उ मी/ कषक समह/किष सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित लाई उपलवध गराईन छ । िसचाइको सिवधा नपगका तथा आिशक िसिचत कषऽह मा कम लागतमा पलाि क पोखरी िनमारण गरीकिष कषऽको वयवसायीकरण, िविविधकरण तथा सघनीकरण माफर त खा सरकषा तथा गिरवी िनवारणमा टवा प-याउन कायरबमको उ य रहको छ । पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) पिरमाजरन गरी किष िवकास मनऽालयल २०७३/०८/०६ को िनणरयबाट ःवीकत गरी लाग गरको छ । पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) भाग ञ को कायरिविध २ मा िवःतत पमा उललख भएकोल उकत कायरबम स ालन ःवीकत कायरिविध अनसार गन ।

१०. किष कषतरमा करार तथा साझदारीमा कायरकरम १०.१ किष, भिम यव थापन तथा सहकारी म तरालय अ तगरत करार तथा साझदारीमा कायरकरम

१०.1.१ पिरचय/प भिमः किष मनऽालय अनतगरतका कायरबम कायारनवयनमा सामदाियक सःथा, गरसरकारी सःथा, सहकारी सःथा, िनजी कषऽमा सगिठत सःथा, ःथानीय िनकाय, फमर एव कमपनी समतको सहभािगता जटाउद आपसी समनवय एव समझदारीबाट सीिमत साधन र ॐोतको मलय भावकारी उपयोग गरी दशौ योजनाल िनदिशत गर अन प रणनीित अनतगरत नीिज कषऽ, ःथानीय िनकाय एव गर सरकारी कषऽ समतलाई किष िवकास कायरमा सहभागी गराई दीघरकालीन किष योजना अन प िदगो र भावकारी उपलिबध हािसल गनर, िनरनतर िविविधकरण र िविश ीकरण भइरहको किष वयवसायमा सरकारी कषऽको अलावा गरसरकारी कषऽबाट उपलबध हन सकन िविश ता र सवा समतको पिरचालन गनरस र सीिमत साधन र ॐोतको भावकारी उपयोग गद लिकषत समहसमम पारदशीर ढगल सवा पयारउन वानछनीय भएकोल आिथरक शासन समबनधी िनयमावली, २०५६ को िनयम १९९ ‘क को उपिनयम (३) ल िदएको अिधकार योग गरी नपाल सरकारल यो िनदिशका बनाई जारी गरको छ ।

१०.1.२ कायरबमको उ यः किष िवकास कायरमा अनय सरोकारवालाह लाई सहभागी गराई किष कषऽमा िदगो र भावकारी उपलिबध हािसल गनर र किष वयवसायमा िविविधकरण र िविश ीकरण गरी सरकारी कषऽको अलावा अनय कषऽलाईपिरचालन गनर ।

- 59 _

१०.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

करार तथा साझदारीमा कायरबम स ालन गन कायारलयबाट गनरपन कायरह

सरोकारवाला राि य तथा ःथानीय तहमा कायररत सब गर सरकारी कषऽको अिभलख तयार गन ।

कायरबम छनौट गदार Problem Census Problem Solving (PCPS), Participatory Rural Appraisal

(PRA), Farmers Need Assessment (FNA) जःता सहभािगतातमक िविध अपनाई गनर पन ।

आवयकताको आधारमा ःथानीय समभावयता र तलनातमक लाभलाई समत ि गत गरी करार वा साझदारी सवाको लािग उपयकत कायरबमह पिहचान गरी कायरबम तथा बजट ःवीकत गराउन ।

अनय किष, भिम वयवःथापन तथा सहकारी मनऽालय अनतगरत करार तथा साझदारीमा कायरबम स ालन िनदिशका २०६१ मा उललख भए वमोिजम गन ।

१०.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : आिथरक शासन समबनधी िनयमावली, २०५६ सशोधन सिहतमा िदएको अिधकार योग गरी खचर मापदणड बनाउन ।

१०.1.५ ि वयः करार तथा साझदारीमा स ालन गनर सिकन कायरबमह

पयाकज/कयाकलाप िवशष करार वा साझदारीमा िदन - आवयकता पिहचान, समभावयता अधययन, सःथागत िवकास (समह गठन-पिरचालन-वयवःथापन), कषक समह तथा सिमितह मा पिजको िवकास तथा वयवःथापन, िविध िवकास, कषमता िवकास, तािलम, गो ी, योजना तजरमा, अनगमन, मलयाकन, बजार वयवःथापन तथा वधरन, किष उतपादन साममीको उतपादन तथा िवतरण, वःतगत (Commodity Based) आय आजरन कायरबम, भावकािरता अधययन, आधारभत सवकषण, िवमा आिदका साथ मनऽालय अनतगरतका उपयकत कन पिन िबयाकलाप, कायरबम तथा आयोजनाह लाई ःवीकत कायरबम अनसार वा मनऽालयको ःवीकित िलएर यस िनदिशकाको अिधनमा रही समबिनधत कायारलयल पयाकज/कयाकलाप िवशष करार वा साझदारीमा कायरबम स ालन गनर सिकन छ ।

जनशिकत उपलबध गराउन करारमा िदन - मनऽालय अनतगरतका कायारलयह ल ःवीकत कायरबम अनसार (परामशरदाता, मोिटभटर, िटम सपरभाइजर, िफलड टीम जःता सामािजक पिरचालक (Social Mobilizer) तथा गणक आिद यस िनदिशकाको अिधनमा रही करारमा सवा िलन सिकन छ ।

१०.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

- 60 _

भाग खः बाली िवकास कायरकरम नपालको अथर वयवःथामा किष कषऽल मखय योगदान पयारउन भएकोल किष कषऽको समम िवकास गरी किष उतपादनमा वि लयाउन ठलो चनौतीको िवषय हन गएको छ । यसका लािग उतपादन वि मा योग गिरन किष उतपादन साममीह वयवःथापन गरी किषको ित इकाई कषऽमा हन उतपादकतव तथा आिथरक वि मा समत भाव पानर सिकनछ । आधिनक खती णाली, नया जातह कषकह सग िमिनकीट, दशरन, तािलम तथा गो ी माफर त चार सार गन, िजललालाई खा ा र बीउमा आतमिनभरर गराई िनयारत गन, वयवसायमखी कषक, कषक समह तथा सहकारीलाई गणःतरीय बीउ उतपादनमा सलगन गन, िसिचत कषऽमा बाली सघनता बढाउन, माटोको उवरराशिकत बढाउन कायरबम स ालन गन, िजलला िभऽका सरकारी, गरसरकारी सःथा एव सामदाियक सघ, सःथालाई एिककत बाली िवकास कायरबम िभऽ समावश गन कायरबमह बाली िवकास कायरबम अनतगरत पदरछन । किष िवकासको ऐितहािसक प भिमलाई िनयालदा बाली िवकास कायरबम अनतगरत अ बाली, दलहन बाली, तलहन बाली तथा नगद/औ ोिगक बालीह को उतपादन एव उतपादकतव अिभवि गनर किष िवकाससग समव िनकायह ल आ-आफनो कषऽबाट आधिनक िविधको अनसनधान एव चार/सारमा मख भिमका िनभाई आइरहको तथय सवरिविदत छ । फलःव प किष कषऽको िवकास समयानसार अिघ बढी रहको भएता पिन िवगत एक दई दशक यता अतयािसत पमा जनसखया वि भईरहकोल सोही अनपातमा ित इकाई जमीनबाट उतपादकतवमा अिभवि गरी किष उतपादनमा थप वि लयाउन अतयावयक भएको छ ।

बाली िवकास कायरबम अनतगरत खा ा बाली (धान, मक, गह जःता अ ) , दलहन बाली (मसरो, चना, भटमास जःता दाल) तलहन बाली (तोरी, सयरमखी, वदाम जःता तल बाली) र औ ोिगक बाली (उख, जट, कपास) उतपादन गरी आतमिनभरर गराई िनयारत ब रन गनर स ािनतक तथा योगातमक ान िदन िनमन कायरबमह पदरछन ।

नितजा दशरन, उतपादन दशरन पयाकज दशरन, बालीचब दशरन जःता दशरन कायरबम

वयावसाियक बाली उतपादन कायरबम

बाली तथा बीउ आतमिनभरर कायरबम

िसिचत कषऽमा सघन बाली िवकास कायरबम

माटो तथा मलखाद परीकषण सवा कायरबम

बीउ परीकषण सवा कायरबम

किष औजार र उपकरणमा सहयोग कायरबम

बाली कटानी कायरबम

बिढ अ उतपादन ितयोिगता कायरबम

अनय उतपादन तथा उतपादकतव वि कायरबम

- 61 _

बाली िवकास कायरकरम अ तगरतका किष परसार कायरकरमह

१. परदशरन कायरकरम १.१ खा या न, दाल र तलहन बालीका लािग नितजा परदशरन कायरकरम

1.1.१ पिरचय/प भिमः कन नया िविधको मह व िस गरी कषकह लाई दखाउन नया िविध र परानो िविधको तलनातमक पिरणामको लािग यो दशरन स ालन गिरनछ । अनसनधान ारा मािणत भई िसफािरस गिरएका उ त िविधको नितजालाई कषकको ःथानीय/परमपरागत िविधको नितजासग तलाना गरी उ त िविधह राो र उपयकत छ भनर दाजर दखाइन तिरकालाई नितजा दशरन भिननछ । यस दशरनको मखय उ य उ त िविधह पराना िविधह भनदा राा छन भनर कषकह लाई िव ास िदलाई उ त िविधह अपनाउन लगाउन हो । नितजा दरशनमा कषकल आफन हातल दशरन गन र आखाल दखन हनाल यसबार कषकलाई बढी िव ास हन हदा कषकह ल उ त िविधह सहज महण गनर सकदछन । नितजा दशरनमा रासायिनक मल योग गरी वा योग नगरी रोिपएको धानको दइ जातका बालीह उदाहरणको पमा तलना गनर सिकनछ । यःतो दशरनमा कषकह लाई रासायिनक मल योग नगिरएको बालीभनदा रासायिनक मल योग गिरएको बालीबाट उतपादन बढी भएको भ करा कषकह लाई तलना गरर दखाउन सिकनछ । तयःत गरर उ त गहको बीउ र ःथानीय गहको बीउबाट हन उतपादन पिरणाम पिन दाजन सिकनछ । नितजा दशरन गनारल दव कषक समदाय / सार कायरकतारल अनय कषकह लाई नया िविधबार पणर िव ासका साथ जानकारी उपलबध गराउन सकदछन । नितजा दशरन परा गनरलाई लामो समय लागन भएता पिन सो िविधको नितजा ा भइसकपिछ िविधह लाई कषक समदायमा महण गराउन जयाद भावकारी भएको पाइएको छ । यस कायरबमलाई सफल बनाउन रारी कायरबम तजरमा गनर आवयक छ । खा ा बाली, दाल, तलहन, कपास तथा अनय बालीह मा एक पटक एक अथवा एक भनदा बढी िविधह को तलना गरी दखाउन पिन यो शिकषक तिरका योग गनर सिकनछ ।

1.1.२ कायरबमको उ यः दिशरत िविध ःथानीय हावापानी सहाउदो छ भ करा दखाउद नया िविधको उपयकतता

िस गनर । उ त िविध र परानो ःथानीय िविधको नितजा दाजर नया उ त िविधह कषकह लाई

महण गनर आकषरण गनर । उ त िविधको भाव दखाई कषकह लाई आकिषरत गनर ।

कषकह को वातावरणमा उ त िविध योग गरी महणयोगय छ भ कराको िव ास िदलाउन ।

- 62 _

1.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः नितजा दशरनको लािग जगगा छनौट गदार िनमन करामा धयान िदनपदरछ ।

सकभर सिजलसग िनरीकषण गनर/ गराउन सिकन िहसावमा सडकको छउछाउमा हन पदरछ । गाईवःतल नोकसान पयारउन िकिसमको हन हदन ।

नितजा दशरन कन एक खास समःयालाई िलएर गदार बढी हन जानछ । जःत

पिकतमा रोपन िव छ वा प ित ।

ःथानीय जात िव उ त जात ।

िकटनाशक औषिध छन िव नछन ।

हिरयो मलको योग िव योग नगन ।

रासायिनक मल योग गन िव ःथानीय गोठ मलको माऽ योग गन आिद ।

दशरन साममीको साथमा िनमन कागजातह कषकलाई िदन वयवःथा िमलाउनपदरछ ।

दशरन गनर लािगएको िकिसम, दशरनमा योग हन बीउको नाम, जात, बीउ लगाउन समय, मलजल िदन समय, कटानी गन समय, अनमािनत उतपादन, दशरनबाट आशा गिरएको उपलबधी आिद िववरण भएको पचार ।

कषकको नाम, ठगाना, बीउ लगाईएको समय, योग भएको मलखादको माऽा र समय, योग गिरएका िविधह र समय, दशरन ित कषकको धारणा जःता दशरन गदार उपलबध भएका िववरणह रकडर गनर पदरछ ।

सब साममी जटाई सकपिछ कषकह लाई सहभागी गराई दशरन कायर गनर पदरछ र सब कराह को अिभलख गरर राखनपदरछ । जःतः वषार भएको िदन

रोग कीरा लागको भए िववरण ।

दशरन पलटमा िनमन िववरण सिहतको वोडर राखन वयवःथा गनर पदरछ ।

दशरनको िकिसम

कषकको नाम

बाली िकिसम/ जात

कषऽफल

मलखादको माऽा आरमभ गरको िमित आिद ।

नितजा दशरन पलटमा कषकह जटाई समय समयमा अवलोकन मण गराउनपदरछ ।

नितजा दशरन पलटमा दशरन गिरएको बालीको रकडर िव षण गरी तयसको सकारातमक नितजा अनय कषकह मा पिन िवःतार गनर पदरछ ।

- 63 _

नितजा दशरन गदार सार कायरकतारल अपनाउन पन कायर णाली दशरन श गनरभनदा अिघको अवःथा नितजा दशरनको लागी सरकार ारा तयार पािरएको नीित र िनदशन रारी बझन पदरछ । कषकलाई फाइदा हन िविधमाऽ दशरन गनरपदरछ । दशरनल गनर खोिजएको र सोिचएका उ यह लाई परा गनरपदरछ । सहयोगी र गितशील कषकलाई दशरनको लािग छनट गनरपदरछ । दशरन रािखन पलट÷जगगा एकनास र औसत उवरराशिकत भएको हनपदरछ । दशरनसमबनधी आवयक जानकारी ा गनरपदरछ । आवयक साममी बनदोवःत गनरपदरछ । दशरन स ालन अविधको अवःथा दशरनबार रारी सार गन दशरकसग सललाह गरी िछमकी कषकह लाई बलाबलामा दशरन ःथलमा भला र मण

गराउन । दशरन ःथलमा कषकह लाई मणको बला कराकानी गन मौका िदन । कषकह को उपिःथितमा दशरन स ालन गन । नितजा दशरन ःथलमा समय-समयमा िनरीकषण गन । तयक िबयाकलापह को अिभलख तयार पान । दशरन ःथलमा साइनबोडर सबल दखन गरी राखन । कषकह को उपिःथितमा नितजाह लाई तलना गरर दखाउन । नितजाबार कषकह लाई सार गनर लगाउन । दशरनपिछको अवःथा पिहल गिरएको दशरनबाट विरपिरका कषऽह मा कःतो भाव पय सो प ा लगाउन । पिहलको तलनामा बढी कषकह ल अनसरण गरमा सो िटपपणी गन । पिहल गिरएको दशरनमा राा कराह दिखए अक दशरनमा योग गन । कषकह लाई मनतवय िदन अनरोध गन । 1.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः पहाडमा १ रोपनी र तराईमा २ क ा कषऽफलमा नितजा दशरन स ालन गिरन छ । दशरनको

लािग आवयक बीउ र मलखाद बाली अनसार िसफािरस दर माऽ योग गिरनछ । यःता साममीह को लािग आवयक रकम ःथानीय िजलला दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सोको आधारमा नयनतम लागत तोिक खचर गनर सिकन छ । बाली सरकषण िवषादीको हकमा जममा . ५००।- ित दशरन नबढन गरी खचर गनर सिकन छ ।

- 64 _

दशरनको साइनबोडर ःथानीय (िजलला) दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सो को आधारमा नयनतम लागत तोिक बनाउन उपयकत हन छ ।

बाली िवकास कायरबम अनतगरत दशरन स ालन नमसर क) तराईका लािग

afnL

/f;folgs dn l;kmfl/z dfqf

gfkmkf] -s]hL/x]_

l;kmfl/z aLp b/

-s]hL/x]_

ug'{kg]{ If]km-s6\7f_

cfjZos kg]{ aLp -s]=hL=_

cfjZos kg]{ /f;folgs dn -s]=hL=_ g=k|=÷af=r=k|= p=k|=

g=k|=÷ af=r=k|= p=k|=

g=k|=÷ af=r=k|=

p=k|= o'l/of l8=P=kL= kf]6f; o'l/of l8=P=kL= kf]6f;

wfg -l;+lrt_

100:30:30 40 2 6 2.67 8.00 12.79 4.35 3.33 38.37 13.04 10.00

wfg -cl;+lrt_

60:20:20 40 2 6 2.67 8.00 7.56 2.90 2.22 22.68 8.70 6.67

ux'F -l;+lrt_ 100:50:25 120 2 6 8.00 24.00 11.66 7.25 2.78 34.97 21.74 8.33 ux'F -cl;+lrt_

50:50:20 120 2 6 8.00 24.00 4.41 7.25 2.22 13.23 21.74 6.67

ds} -lxpFb]±jif]{_

60:30:30 20 2 6 1.33 4.00 6.99 4.35 3.33 20.98 13.04 10.00

hf}, pjf 30:20:10 90 2 6 6.00 18.00 3.21 2.90 1.11 9.64 8.70 3.33

kmfk/ 30:20:10 50 2 6 3.33 10.00 3.21 2.90 1.11 9.64 8.70 3.33

sf]bf] 20:10:10 5 2 6 0.33 1.00 2.33 1.45 1.11 6.99 4.35 3.33

tf]/L, /fof] 60:40:20 8 2 6 0.53 1.60 6.43 5.80 2.22 19.28 17.39 6.67

;"o{d'vL 60:40:20 12 2 6 0.80 2.40 6.43 5.80 2.22 19.28 17.39 6.67

tLn 40:30:20 5 2 6 0.33 1.00 4.10 4.35 2.22 12.29 13.04 6.67

e'm;]tLn 40:30:20 7 2 6 0.47 1.40 4.10 4.35 2.22 12.29 13.04 6.67

skf; 60:40:20 25 2 6 1.67 5.00 6.43 5.80 2.22 19.28 17.39 6.67

df; 20:20:20 15 2 6 1.00 3.00 1.76 2.90 2.22 5.29 8.70 6.67

d'+u 20:20:20 30 2 6 2.00 6.00 1.76 2.90 2.22 5.29 8.70 6.67

d';'/f] 20:20:20 40 2 6 2.67 8.00 1.76 2.90 2.22 5.29 8.70 6.67

af]8L 20:40:30 40 2 6 2.67 8.00 0.63 5.80 3.33 1.89 17.39 10.00

/x/ 20:40:30 25 2 6 1.67 5.00 0.63 5.80 3.33 1.89 17.39 10.00

rgf 20:40:20 60 2 6 4.00 12.00 0.63 5.80 2.22 1.89 17.39 6.67

s]/fp 15:40:10 80 2 6 5.33 16.00 - 5.80 1.11 - 17.39 3.33

e6df; 10:40:30 50 2 6 3.33 10.00 - 5.80 3.33 - 17.39 10.00

नोट : १. रासायिनक मलह यिरया ४६:०:०, िड.ए.पी. १८:४६:०, पोटास (एम.ओ.पी.) ०:०:६० ।

२. तािलकामा उललिखत रासायिनक मलह बाहक अनय रासायिनक मलको हकमा यसमा उललिखत िसफािरस माऽाअनसार हन पनछ ।

- 65 _

३. न..=नितजा दशरन, उ..=उतपादन दशरन, बा.च..=बाली चब दशरन, नाफपो=नाईशोजन, फःफोरस, पोटास, १ह.=२० रोपनी=३० क ा

ख) पहाड तथा उचच पहाडका लािग

afnL /f;folgs dn l;kmfl/z dfqf gfkmkf] -s]hL÷x]_

l;kmfl/z aLp b/ -s]hL÷x]_

ug'{kg]{ If]qkmn -/f]=_



g=k|=÷ af=r=k|= p=k|=

g=k|=÷ af=r=k|=


wfg -l;+lrt_

100:30:30 40 1 3 1.33 4.00 9.59 3.26 2.50 28.78 9.78 7.50

wfg -cl;+lrt_

60:20:20 40 1 3 1.33 4.00 5.67 2.17 1.67 17.01 6.52 5.00

ux'F -l;+lrt_ 100:50:25 120 1 3 4.00 12.00 8.74 5.43 2.08 26.23 16.30 6.25 ux'F -cl;+lrt_

50:50:20 120 1 3 4.00 12.00 3.31 5.43 1.67 9.92 16.30 5.00

ds} -lxpFb]±jif]{_

60:30:30 20 1 3 0.67 2.00 5.25 3.26 2.50 15.74 9.78 7.50

hf}, pjf 30:20:10 90 1 3 3.00 9.00 2.41 2.17 0.83 7.23 6.52 2.50

kmfk/ 30:20:10 50 1 3 1.67 5.00 2.41 2.17 0.83 7.23 6.52 2.50

sf]bf] 20:10:10 5 1 3 0.17 0.50 1.75 1.09 0.83 5.25 3.26 2.50

tf]/L, /fof] 60:40:20 8 1 3 0.27 0.80 4.82 4.35 1.67 14.46 13.04 5.00

;"o{d'vL 60:40:20 12 1 3 0.40 1.20 4.82 4.35 1.67 14.46 13.04 5.00

tLn 40:30:20 5 1 3 0.17 0.50 3.07 3.26 1.67 9.22 9.78 5.00

e'm;]tLn 40:30:20 7 1 3 0.23 0.70 3.07 3.26 1.67 9.22 9.78 5.00

skf; 60:40:20 25 1 3 0.83 2.50 4.82 4.35 1.67 14.46 13.04 5.00

df; 20:20:20 15 1 3 0.50 1.50 1.32 2.17 1.67 3.97 6.52 5.00

d'+u 20:20:20 30 1 3 1.00 3.00 1.32 2.17 1.67 3.97 6.52 5.00

d';'/f] 20:20:20 40 1 3 1.33 4.00 1.32 2.17 1.67 3.97 6.52 5.00

af]8L 20:40:30 40 1 3 1.33 4.00 0.47 4.35 2.50 1.42 13.04 7.50

/x/ 20:40:30 25 1 3 0.83 2.50 0.47 4.35 2.50 1.42 13.04 7.50

rgf 20:40:20 60 1 3 2.00 6.00 0.47 4.35 1.67 1.42 13.04 5.00

s]/fp 15:40:10 80 1 3 2.67 8.00 - 4.35 0.83 - 13.04 2.50

e6df; 10:40:30 50 1 3 1.67 5.00 - 4.35 2.50 - 13.04 7.50

१. रासायिनक मलह यिरया ४६:०:०, िड.ए.पी. १८:४६:०, पोटास (एम.ओ.पी.) ०:०:६० ।

२. तािलकामा उललिखत रासायिनक मलह बाहक अनय रासायिनक मलको हकमा यसमा उललिखत िसफािरस माऽाअनसार हन पनछ ।

३. न..=नितजा दशरन, उ..=उतपादन दशरन, बा.च..=बाली चब दशरन, नाफपो.=नाईशोजन, फःफोरस, पोटास, १ह.=२० रोपनी=३० क ा

- 66 _

1.1.५ ि वयः फाइदाह

नितजा दशनल कषक र सार कायरकतारलाई उ त िविध ित िव ावस बढाउछ । नया िविधह को अनसरण कषकह ल चाड गदरछन । िविध सार भावकारी ढ ल हनछ । बफाइदाह

नितजा उपलवध गराउन लामो समय लागदछ । महगो शिकषक तिरका हो । भिनए जःतो दशरन ःथल र कषक पाउन किठनाइ पछर । 1.1.६ ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को िनणरयानसार सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार १.२ कपास बालीका लािग नितजा परदशरन कायरकरम

1.2.1 पिरचय/प भिमः अनसनधान ारा मािणत भई िसफािरस गिरएका कपासका उ त िविधको नितजालाई कषकको ःथानीय/परमपरागत िविधको नितजासग तलाना गरी उ त िविधह राो र उपयकत छ भनर दाजर दखाइन तिरकालाई नितजादशरन भिननछ । यस दशरनको मखय उ य उ त िविधह पराना िविधह भनदा राा छन भनर कषकह लाई िव ास िदलाई उ त िविधह अपनाउन लगाउन हो । नितजादरशनमा कषकल आफन हातल दशरन गन र आखाल दखन हनाल यसबार कषकलाई बढी िव ास हन हदा कषकह ल उ त िविधह सहज महण गनर सकदछन । नितजादशरनमा रासायिनक मल योग गरी वा योग नगरी रोिपएको धानको दइ जातका बालीह उदाहरणको पमा तलना गनर सिकनछ । कपास बालीमा एक पटक एक अथवा एक भनदा बढी िविधह को तलना गरी दखाउन पिन यो शिकषक तिरका योग गनर सिकनछ ।

1.2.2 कायरबमको उ यः कपास बाली उतपादन िविधको मह व कषकह लाई वझाउन परानो िविध र नया िविधको तलनातमक पिरणाम दखाउन ।

1.2.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः खा ा , दाल र तलहन बालीको लािग नितजा दशरन कायरबम उललखकायरिविधमा आवयक

हरफर लयाई यो दशरन स ालन गनर सिकनछ ।

- 67 _

तराईका लािग



ug'{kg]{ If]qkmn-s6\7f_



g=k|=÷ af=r=k|= p=k|=

g=k|=÷ af=r=k|=


skf; 60:40:20 25 2 6 1.67 5.00 6.43 5.80 2.22 19.28 17.39 6.67

पहाड तथा उचच पहाडका लािग



ug'{kg]{ If]qkmn-/f]kgL_



g=k|=÷ af=r=k|= p=k|=

g=k|=÷ af=r=k|=


skf; 60:40:20 25 1 3 0.83 2.50 4.82 4.35 1.67 14.46 13.04 5.00

बाली िवशष नितजा दशरन िववरण रकडर फाराम

बाली ............................... नितजा दशरनको िकिसम ........................... उ य-.............................. आवयक साममीह ....................................

ljj/0f t/fO{ kxf8 pRr kxf8

aLp ! =========================

@ =========================# =========================

! ======================@ ======================# ======================

! ============================@ ============================# ============================

dnvfb gfO6«f]hg kmf]:km/; kf]6f;

gfO6«f]hg kmf]:km/; kf]6f;

gfO6«f]hg kmf]:km/; kf]6f;

emf/kft lgoGq0f ljiffbL

sL6gfzs ljiffbL ! ========================@ ========================

! ===================== @ =====================

! ========================@ ========================

l;+rfO{x¿

n]–cfp6 ! @ #

1.2.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः दशरन कायरबमको कित अनसार उपरोकत दशरन नमसर बमोिजम िसफािरस दर माऽामा दशरन साममीह को योग गनर पनछ । यःता साममीह को लािग आवयक रकम ःथानीय िजलला दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सोको आधारमा नयनतम लागत तोिक खचर गनर सिकन छ । दशरन साईन बोडरको हकमा नितजा दशरनको झ हनछ ।

1.2.५ ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/१३ को सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 68 _

१.३ खा या न, दाल र तलहन बालीका लािग उ पादन परदशरन कायरकरम 1.3.1 पिरचय/प भिमः तिरका दशरनमा सार कायरकतार र तािलम ा अगवा कषक ारा कषकह को समहलाई बोलाई उ त किष िविध, ान र सीपह कसरी योग गनर पदरछ भ कराह बमब पमा िसकाइनछ । यस दशरनमा सार कायरकतारल कन उ त िविधको िवषयमा श दिख अनतयसमम गनर पन वा जा पन कराह िसकाउछ । यसरी बमब पमा िसकाइसकपिछ दशरनमा सहभागी कषकह ल िविधबार पणर पमा जानकारी िलई तयःतो िविध महण गनर सकषम हन पदरछ । तरकारी बीउ नसररीमा राखन, िवषादी छन, िब वा काटछाट गन, तरकारी लगाउन िविधह बार कषकह लाई तिरका दशरन गनर सिकनछ । उदाहरणको लािग तरकारीको बीउ नसररीमा राखन िवषयमा हो भन सार कायरकतारल कषकह लाई माटोको तयारी, मलखाद िमसाउन, झारपात हटाउन, कीटनाशक िवषादी योग, नसररी वयाडको तयारी, रखा न गन, बीउ रोपन, छापो राखन आिद बमब पमा उ त िविध कषकह लाई योगातमक पमा िसकाइन हदा उनीह ल रारी बझन सकछन र सार कायरबम भावकारी हन सकदछ । नितजा दशरन भनदा बढी कषऽफल जगगामा उ त तिरका र साधन योग गरर बढी उतपादन िलन िहसाबल कषकह लाई ोतसािहत गनर उतपादन दशरन स ालन गिरनछ । साथ यसमा बाली िवशष उ त िविध एव साधनह सयकत पमा योग गनर सघाउ पयारउन पिन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.3.2 कायरबमको उ यः बाली िवशष अपनाउनपन िवशष िविधह को सयकत योगको उपयकतता दखाई कषकह लाई

उकत बाली िविध तफर आक गराउन ।

कषकह लाई उ त िविधबार ान उपलबध गराउन । िसफािरस गिरएका िविधबार कषकह लाई िव ास र चाख उतप गराई िविध महण गनर

लगाउन । उ त िविधह लाई ित गितल सार गराउन । 1.3.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः नितजा दशरनको लािग जःत दशरन कषऽ छनौट गरी कषकको सहभािगतामा आरमभ गनर पदरछ र यो दशरनलाई िचनाउन गरी सिकष िववरण सिहतको वोडर राखन वयवःथा िमलाउनपदरछ । धर सखयामा स ालन गनर िविभ किठनाई हन हदा ज जित गिरनछ तयसलाई ःतरीय तलयाई वहसखयक कषकह लाई लाभािनवत गराउन बाली कटाई (Harvesting) को वला २०-२५ जना कषकह जटाएर दखाउनपदरछ ।

- 69 _

उतपादन दशरन कायरबममा सार कायरकतारल अपनाउनपन कायर णाली श गनर भनदा पिहलको अवःथा वःतिःथितको िव षण गन (कषकह को िशकषा, चाहना, आवयकता, सामािजक सःकार, माटो,

बाली -णाली, बजार वयावःथापन, साधन ौोत) । दशरनलाई आवयक साममी जटाएर राखन । बमब पल दशरन गनर योजना तयार गन

सरल र ःप पल िसकाउन पवारभयास गन । सबको लािग उपयकत र पायक पन ःथानको छनौट गन । श गदारको अवःथा उपिःथत सब कषकह लाई िमलाएर राखन (दशरनकतारलाई सब सहभागी कषकह ल

रारी दखन सकन) दशरनको मह व र उ य बार कषकह लाई जानकारी िदन मखय कराह लाई बढी जोड िदई यसको मह वबार काश पान । दशरनलाई सब कषकल दखन र स सकका छन छनन सो प ा लगाउन । आवयक परमा कषकह को पिन सहयोग िलन कषकलाई सोधपछ र सझाव िदन अनरोध गन । कषकका राा कराह लाई शसा गन र स । मखय-मखय बदाह लाई अनतयमा दोहोरयारउन।

यस समबनधी िलफलट र पमफलट भए कषकलाई िवतरण गन । सहभागी ककह को नाम र ठगाना नोट गन । अनतयमा धनयवाद ापन गरी िवदाइ गन ।

दशरन पिछको अवःथा दशरनमा कही कमी कमजोरीह भए अक पटकको दशरनमा सधार गन । कषकह लाई दशरनमा िसकाए अन प उनीह ल िविध अनसरण गर वा गरनन सो प ा

लगाउन । कषकलाई आफनो बारीमा दशरन गरको िविधमा कही कमी कमजोरी भएमा ततकाल

सधार गनर सललाह िदन । कषकल दशरन ःथलमा िनमतयाएको खणडमा जान ।

1.3.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः पहाडमा ३ रोपनी र तराईमा ६ क ा कषऽफलमा उतपादन दशरन सचलन गिरन छ । दशरनको लािग आवयक बीउ र मलखाद बाली अनसार िसफािरस दर माऽा उपरोकत दशरन नमसर बमोिजम

- 70 _

योग गिरनछ । यःता साममीह को लािग आवयक रकम ःथानीय दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सोको आधारमा नयनतम लागत तोिक खचर गनर सिकन छ । बाली सरकषण िवषादीको हकमा जममा . १०००।- ित दशरन नबढन गरी खचर गनर सिकन छ । दशरन साइन बोडरको हकमा नितजा दशरनको झ न हनछ ।

कषऽफल : पहाडमा ३ रोपनी र तराईमा ६ क ा 1.3.5 ि वयः फाइदाह

धर कषकह ल एक समयमा उ त िविधह िसकन सकछन । कषकल ःवय आखाल दखन हनाल िव ास भई नया िविध अपनाउन आतमवल बढदछ । थौर समय र लागतमा धर कराह लाई िसकाउन सिकनछ । अनपढ ककह लाई यो माधयम भावकारी हनछ ।

बफाइदाह

योगातमक सीपह माऽ िसकाउन सिकनछ । 1.3.6 ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को िनणरयानसार सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार १.४ बाली चकर (CroppingPattern) परदशरन कायरकरम

1.4.1 पिरचय/प भिमः उतपादनका लािग चािहन सब साधनह योग गरी िजललामा स ािलत िसचाइ उप आयोजना र वा मिहना िसचाइ हन सकन कषऽह मा पकटको पमा सघन बाली चब णाली अपनाई बाली उतपादन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.4.२ कायरबमको उ यः मलखाद, उ त बीउ, एिककत बाली सरकषण, िसचाइ एव आधिनक ािविधक पयाकजको

पमा योग गरी बाली सघनता तथा उतपादकतव वि गनर कषकह लाई अिभिरत गनर ।

वषभिर िसचाइ हन सकन कषऽमा उपलबध िविभ िविधह को साथ साथ उपयकत बाली चबको एिककत पमा योग गरी कषकह लाई बाली सघनता ३०० ितशत पयारउन र उतपादकतव वि गनर उतिरत गनर ।

1.4.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः नितजा दशरनमा जःत उतपादन कषऽ छनौट गरी कषकको सहभािगतामा यो कायरबम

आरमभ गनर पदरछ । यःतो दशरन सभव भएसमम हरक पकट कषऽमा किष अनसनधान

- 71 _

कनिह बाट िसफािरस गिरएको िविधको आधारमा वषभिर स ालन गरी तयहा कषक मण समत गराई वहसखयकलाई लाभािनवत तलयाउनपदरछ ।

बाली अनसार गिरन िविभ कयाकलापह को रिज डरमा अिभलख राखनपदरछ ।

दशरन साममीको साथमा दशरनमा योग हन बाली चब, हरक बालीको नाम तथा जात, बीउको ःतर, बीउ लगाउन समय, मलजल िदन समय, कटानी गन समय, िविभ बालीह को अनमािनत उतपादन, दशरनबाट आशा गिरएको उपलबधी आिद िववरण भएको पचार कषकह लाई िदन वयवःथा िमलाउनपदरछ ।

कषकको नाम, ठगाना, लगाईएको बाली चब बाली लगाइएको समय, योग भएको मलखादको माऽा र समय, योग गिरएका िविधह र समय, दशरन ित कषकको धारणा बालीह को उतपादन दशरन गदार उपलबध भएका िववरणह रकडर गनर पदरछ ।

यसको लािग आवयक पन समामी एिकन गरी उपलबध गराउनको साथ दशरन पलटमा िनमन िववरण सिहतको वोडर राखन वयवःथा गनर पदरछ ।

दशरनको नाम

कषकको नाम

योग गिरएको बाली चब

दशरन कषऽफल

बीउको ःतर

मलखादको माऽा बाली लगाईएको िमित

दशरन श गरको िमित आिद ।

दशरन पलटमा हरक बाली चब हरर िसजनमा कषकह जटाई अवलोकन गराउनपदरछ ।

बाली कटाई (Crop Cutting) को वलामा २०-२५ जना कषकह जटाएर उतपादन नितजा दखाउनपदरछ ।

1.4.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः दशरन कायरबमको कितअनसार उपरोकत दशरन नमसर बमोिजम िसफािरस दर माऽामा दशरन साममीह को योग गनर पनछ । यःता साममीह को लािग आवयक रकम ःथानीय िजलला दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सोको आधारमा नयनतम लागत तोिक खचर गनर सिकन छ । दशरन साईन बोडरको हकमा नितजा दशरनको झ हनछ ।

1.4.५ ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 72 _

१.५ उ नत बीउ कीट िवतरण कायरकरम

1.5.1 पिरचय/प भिमः कन पिन नया/उ त बीउह को अनसनधान कनि तथा कषकको घरबारीमा जातीय परीकषण गरी िसफािरस भएका नया जातह लाई अथवा भिवयमा िसफािरस हन सकन नया ÷उ त जातह लाई कषकको वातावरणमा पयारई यथाशकय चाडो िवःतार गनर र आवयक सधारको लािग कषकह बाट थप जानकारी र ितिबया सकलन गिरन कायरबमलाई उ त बीउ कीट भिननछ । उ त बीउ कीट कायरबम हाो दशमा िजलला किष िवकास कायारलय अनतगरत सार कायरकतार ारा कषकको घरबारीमा पयारउन भएता पिन यसको समपणर कायारनवयन भन कषकल आफन वातावरणमा गदरछ । नपालको पिरआयमा हन हो भन उ त बीउ कीटलाई अनसनधानकतार र सार कायरकतारह ल आफना-आफन िकिसमल योग गद अएको पाइएको छ । अनसनधानकतारह ल िमिनिकटलाई नया िसफािरस भएका वा हन बाकी रहका जातह लाई कषकको ितिबया सकलन गन उ यल योग गदरछन । जबिक सार कायरकतारहल उ त बीउ कीट ारा नया जातह लाई कषकको जगगामा दशरन गराई िवःतार गन एक सार माधयमको पमा योग गरको दिखनछ । उ त बीउ कीटबाट किष िविधको सार र मलयाकन एकपटक गिरन हदा यो कायरबम कम खिचरलो र भावकारी हनछ । कन ःथान िवशषमा सफलता पाएको कन पिन उ त या ःथानीय जातको बीउलाई सोही ःथानको आवहवासग िमलन अनय कन ठाउमा उ त बीउ िकट िवतरण माफर त िवःतार गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ । 1.5.2 कायरबमको उ यः कन एक ःथानमा लोकिय भएको बालीको बीउ तयस ःथानको आसपासका कषकह लाई

जानकारी िदन सो बीउ सारण गनर । परीकषण कनिमा उपयकत ठहर भएका नया ÷उ त जातह कषकको घरबारीमा पयारई िवःतार

गन र सो जातबार अनसनधानकतारल कषकको ितिबया जानकारी ा गन । कषकलाई हन समभावय नोकसानीबाट जोगाउन र आवयक नोकसानी पयारउन कराह लाई

सधार गन कषकह लाई राो जात र िविधह उनीह लाई न छनौट गन अवसर िदन । नया जातबार कषक र सार कायरकतारह लाई उपयोग गनर िव ास बढाउन । 1.5.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कन एक ठाउमा लोकिय दिखएका ःतरीय बीउ खिरद गरी स-साना पयाकटमा राखी िनमन

कागजातह सलगन राखी कषकह लाई िवतरण गनर पदरछ ।

- 73 _

बीउको जात, बीउ लगाउन समय, मल हालन समय, िसचाइ गन र कटानी गन समय, अनमािनत उतपादन, बीउ उपलबध हन कषऽह आिद िववरण भएको कागजातबाट सो बार कषकह लाई जानकारी गराउनपदरछ ।

कषकको नाम, ठगाना, बीउ लगाईएको समय, योग भएको मलखादको माऽा र समय, योग गिरएका िविधह र समय, बीउ ित कषकको धारणा जःता िववरणह रकडर गनर पदरछ ।

कषकल मन पराएमा सोही बीउबाट कषऽ िवःतार हनछ ।

दशरनलाई ःथानीय वातावरणमा राखन वयवःथा िमलाउन । दशरन परीकषणको िवशष उ यबार ःप गन । सहयोगी र गितशील कषकलाई उ त िवउ िकट दशरकको लािग छनौट गन । साधारणतया हािन-नोकसानी सहन सकन कषकलाई छा उपयकत हनछ । दशरन ःथल बाटोको निजक हनपदरछ । दशरन गदार श को अवःथादिख अनतयसममको अवःथामा सार कायरकतारको उपिःथित हन

आवयक छ । सार कायरकतारल दशरन ःथलमा समय-समयमा मण गरी तयक मणको अिभलख तयार

पाद जानपदरछ । रोिपएको िमित, खतीमा लागको लागत मलय, जगगाबाट ा भएको खद आमदानी र आवयक

जानकारीह को अिभलख िटपपणी गनरपदरछ । 1.5.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः बाली अनसार पहाडमा बढीमा १ रोपनी र तराईमा बढीमा १.५ क ा कषऽफलमा उ त बीउ िकट िवतरण गनर सिकन छ । पयािक खचर लगायत साममीह को लािग आवयक रकम ःथानीय िजलला दररट अनसार लागत अनमान तयार गरी सोको आधारमा नयनतम लागत तोिक खचर गनर सिकन छ ।

१.५.५ ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार २. बाली उ पादन परितयोिगता कायरकरम २.१ खा या न बाली उ पादन परितयोिगता कायरकरम

2.1.1 पिरचय/प भिमः किष सारको िस ानत अनसार कषकलाई मानिसक पमा ोतसाहन गरपिछ माऽ उसलाई नया िविध अपनाउन वातावरण िदन सिकन हदा मलकका कषकह लाई उ त िविध अपनाउन तफर

- 74 _

अमसर गराई अतयिधक उतपादन र ितःपधारतमक खती गराउन यो ितयोिगता स ालन गिरनछ । यःता ितयोगीह ल किष ािविधकको राय सललाह अनसार खती गदरछन ।

2.1.2 कायरबमको उ यः कषकलाई आफल गरको काम वापत सममान र कदर समत िदएर ोतसाहन गनर ।

बढी उतपादन िभतरयाउन अिभलाषा परा गद कषकलाई आतमिव ास िदलाउन ।

2.1.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िवषयगत ितयोिगता स ालन समबनधी कायरिविध समबिनधत ितयोिगता अनतगरत िदईएको

छ । ितयोिगता िनपकष र उ यमखी बनाउनपदरछ भ करामा जोड िदनपनछ ।

खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा किमतमा १० जना सहभागी कषकह ल भाग िलएको हनपछर । १० भनदा कम कषकल भाग िलएमा तयःतो ितयोिगताल मानयता पाउदन । तर कायररत ा.स./ना.ा.स. ल कित जनालाई सहभागी बनाउन सकदछन सो कषमताको आधारमा कषक सखया तोकन वानछनीय हनछ ।

ितयोिगतामा भाग िलन चाहन कषकह ल बाली लगाउनभनदा एक मिहना अगािड बालीको जात, बीउ उपलबध गन ौोत, उतपादन बढाउन अपनाइन उ त िविध इतयािद खोिलएको िनवदन दरखाःत फाराम (सलगन नमना अनसार) भरी िजलला किष िवकास कायारलयमा दतार गराउनपदरछ ।

यसरी दतार भएका नामावली किष िवकास कायारलयका मखल जगरी गह बालीको लािग पौषसमम, मक बालीको लािग चऽसमम र धान बालीको लािग आषाढ समममा समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय र किष सार िनदशनालय, हिरहरभवनमा पठाई सकनपनछ । िढला गरी पठाईएका नामावलीह रकडर गिरन छन ।

ितयोगी कषकल उ त िविध अपनाई खती गनर पदरछ । सो गरको नगरको समबनधमा िवषय िवशष टोलीबाट समय समयमा बाली लगाईएको पलटको िनरीकषण गरी िरपोिटर भरहनपनछ ।

बाली तयार भएपिछ ितयोगी कषकल बाली कटानी गन िदन िकटान गरी सभव भएसमम िलिखत सचना िजलला किष िवकास कायारलयलाई िदनपदरछ ।

साना िकसानल पिन भाग िलन सकन भ ि कोण राखी यो ितयोिगता पहाडमा ३ रोपनी र तराईमा ६ क ा जगगामा स ालन गनरपन ावधान रहको छ ।

किष सार कायरकतारल १ िदनमा बढीमा ३ जनाको ितयोिगताको कटानी चटानी आिद कायर गन गरी तािलका बनाउनपदरछ ।

दशका िविभ भ-वातावरण (Ecology) लाई ितिनिधतव हन गरी यो कायरबम स ालन गन ।

- 75 _

पाचवट कषऽका तीनवट भौगोिलक कषऽको ितिनिधतव गन गरी कषक छनौट गिरन ।

सहभागी हन इचछक कषकल िज.क.िव.का.मा अिमम िनवदन िदनपन र िनवदक कषकलाई छनौटका आधार तथा अनय कयाबार िज.क.िव.का.ल अिमम जानकारी िदई आवयकता अनसार कषकबाट रकडर समत maintain गन वयवःथा िमलाउन ।

सहभागी कषकह को कयाकलापबार कष.क.िन. र किष सार िनदशनालयबाट अनगमन गनरपन ।

सब िजललाल यो कायरबमलाई अिमम ाथिमकताका साथ आफनो वािषरक कायरबममा समावश गनरपन ।

बाली िवशष अनसारको उतपादन िसिल नाघको नितजालाई मानयता निदईन ।

हाइिड जातलाई ितयोिगतामा समावश नगराउन ।

मलयाकन िबया दहाय वमोिजम मलयाकन गिरनछ ।

(क) उतपादन मलयाकन (८० ितशत) उतपादन रकडर िलदानिजकको अनय सवा कनि ितिनिधको उपिःथित हनपन ।

(ख) कषकको कायर वयवहार (२० ितशत) कषकको वयावसाियकता उ मिशलता

उ म ५, मधयम-४, सामानय- ३

उ त िविध बार ान तथा अनसरण (बीउ, मलखाद, िसचाइ, बाली सरकषण) उ म ५, मधयम-४, सामानय- ३

कषकको अमसरता उ म ५, मधयम-४, सामानय- ३

समपकर तथा समनवय (कषक, समबिनधत सःथा) उ म ५, मधयम-४, सामानय- ३

ितयोिगतामा लगाईएको बालीको कटानी (चटन, उतपादनको तौल िलन समत कायर गदार) व.क.िव.अ. अथवा िनजको ितिनिधल िनमन वयिकतह को रोहवरमा गराउन वयवःथा िमलाउन

पदरछ ।

व.क.िव.अ./ क..अ.अथवा िनजको ितिनिध अिधकत ........................... सवा कनि मख र समबिनधत ा.स./ना.ा.स. .............................. ःथानीय तह ितिनिध ............................................... ितयोगी कषक ............................................... ितयोिगतामा भाग िलन ित नदी कषक १ जना ................................

- 76 _

खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा भाग िलन कषकल भन िनवदन फाराम ौी िजलला किष िवकास कायारलय, ............. नपाल सरकार किष िवभागको लािग ितयोिगताको िनयम अनसार यिह सालको बढी अ उतपादन ितयोिगतामा भाग िलन इचछक भएको हदा मरो/हाो नाम दतार गरी पाउन अनरोध गदरछ/गदरछ । ितयोिगताको लािग मल/ हामील लगाएको बाली कटानी गनरभनदा किमतमा १५ िदन अगाव मरा/ हाो गा.िव.स.ईलाकामा काम गनरहन ा.स./ना.ा.स.सग बाली काटन िदन िनि त गरी ितयोिगताको िनयममा उललख भए बमोिजम िनमनानसार महानभावह को साम नमनाको लािग छािनएको जगगाबाट बाली काटी, चटी हन आएको उवजनीको पिरमाण िदन मरो/हाो मनजरी भएको र िजलला किष िवकास कायारलय वा समबिनधत ा.स./ना.ा.स.को अनमित िवना अगाव बाली नकाटन समत मनजरी छ । यिद काटमा ित िनदता र भएपिन मनजरी भएकोल उकत ितयोिगतामा भाग िलन पाउन अनरोध गदरछ/ गदरछ ।

....................... िनवदक कषकह

िमित .................... कषकको नाम ............................................... गा.पा./न.पा. ................................................ वडा न. ........................................................ ितयोिगतामा लगाउन बीउको नाम ............................................................ जात ............................................................ पिरमाण ........................................................ कहाबाट ा गन ........................................... बाली लगाउन ठाउको नाम ................................ बाली कटानी गरी तौल िनकािलदा उपिःथत हनह

विर किष िवकास अिधकत वा िनजको ितिनिध ौी ............................................. गा.पा./ न.पा. अधयकष/ मयर वा उपाधयकष/ उप-मयर वा वडा सदःय वा सिचव ौी .............. ितयोिगतामा भाग िलन एक जना ित िनद कषक ौी ............................................ ितयोगी कषक ौी ........................................................................................ समबिनधत कषऽको ा.स./ना.ा.स. ौी ................................................................

- 77

_

बढी अ

उतपादन

रकडर फाराम

बालीको नाम .

. . .

. . .

. . .

. . . िजलला.

. . .

. . .

. . .

.

आ.व..

. . .

. . .

. .

qm= ;+=

s[ifs

sf] g

fd

s[ifs

sf]

7]ufg

f nu

fPsf

] hf

t

gd"gf

Kn6s

f] pTk

fbg

-u|fd

_ %

j6} Kn

6af6 ld

;fO{

lnPs

f] gd

"gfsf

] -u|fd

_ !@

k|ltz

t lr

:ofg

df Djf

O:r/

ld6/

ePs

f]

s]hLjf6 h

lt{ s

6fO{

cfPs

f] tf}n

-u|fd

_ !)-

!% 3

fd ;

'sfPk

l5

!@%

ju{

lkm6a

f6 k

|fKt

vf;

tf}n

-u|fd

_

pTkfbg

s]=h

L= k|lt

x]S6

/ s}=

Kn6

g+= !

@%

jlkm

Kn

6 g+=

@

@% j

lkm

Kn6

g+= #

@%

jlkm

Kn

6 g+=

$

@% j

lkm

Kn6

g+=%

@% j

lkm

s'n !

@%

j=lkm=

उपयकत

अ बाली क

टानी गरी तौल िनकािलदाउपिःथत हनहको नाम, दःतखत

र िमित

१ २ ३ कमपाइलश

न गन

. . .

. . .

. . .

. जाच गनको .

. . .

. . .

. . .

सदर

गन

. . .

. . .

. . .

. .

- 78 _

2.1.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/ नमसरः खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा िवजयी हन िकसानह लाई थम ५ हजार, ि तीय ३ हजार, ततीय २ हजार सानतवना ५ सय परःकार िदन । परःकार िवतरण कायरबमको वयवःथापन खचर . ३ हजार समम गनर सिकन ।

2.1.5 ि वयः समावश गिरन बालीह

तराई धान, गह मधय पहाड धान मक

उचच पहाड आल, फापर

2.1.6 ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को िनणरयानसार सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार ३. बीउ आ मिनभरर कायरकरम ३.१ िज ला तरीय बीउ िबजन आ मिनभरर कायरकरम

3.1.1 पिरचय/प भिमः किष उतपादनका िविभ आवयक साममीह मधय बीउको आपितरलाई सरल र सलभ पमा कषकःतरमा उपलवध गराई खा ा बालीको उतपादन र उतपादकतव वि गनर नव योजनाल ःप िदशा िनदशन गरको छ । नव योजनामा उललख भए अनसार मलकका पनी िजललाह बमशः पवार लका धनकटा, मोर र सनसरी; मधय-मा लको नवाकोट, बारा र पसार; पि मा लको तनह, नवलपरासी र पनदही; मधय-पि मा लको पयठान, दाङ र विदरया तथा सदर-पि मा लको डोटी, कलाली र क नपरलाई ौोत बीउ उतपादन िजललाको पमा छनौट गरी ौोत बीउ िवजन उतपादन कायरबम स ालन गिरएको छ । यी िजललाह ल मल बीउबाट मािणत थम पःताको बीउ उतपादन गन र उकत ौोत बीउबाट आफन िजलला र िछमकी िजललाह मािणत दोॐो पःताका बीउ उतपादन गराउन र मािणत दोौो पःताबाट उतपािदत उ त बीउ खा ा उतपादनका लािग ३/४ वषरसमम योगमा लयाउन तथा ३/४ वषरपिछ पन नया बीउ योग गन कायरबम अनसार आ.व. ०५५/५६ दिख िजललाःतरीय बीउ िवजन आतमिनभरर कायरबम स ालन भइरहको छ ।

उपयरकत उ य अन प कायरबम स ालन गदार िजललाह ल भोगका समःयाह र अनगमनबाट ा अनभवका आधारमा उललख गदार वीज वि कायरबम ठलो कषऽफलमा/चकलावनदीमा

- 79 _

स ालन हन नसिकरहको, मलबीउबाट उतपािदत बीउ कषकह ल सचय गरी राखन नसककाल गणःतरीय बीउ खा ा को पमा िवबी िवतरण भई गणःतरीय बीउको द पयोग भइरहको दिखएकोछ । यसल गदार उ य अनसार कायरबम भावकारी हन सिकइरहको छन । यही करालाई ि गत गरी गणःतरीय बीउ बढी भनदा बढी माऽामा उतपादन गरी कषकबाट कषकमा साटफर हन बीउलाई गणःतरयकत बीउल ितःथापन गरी ित इकाई कषऽफलमा उतपादन तथा उतपादकतव वि गनर उतपािदत गणःतरयकत बीउको सरिकषत सचय एव सवरसलभ िवतरण गनर उपयकत कायरबम लयाउन आवयक ठानी आ.व. ०५७/५८ मा बाली िवकास िनदशनालयल तोकका िजललाह मा िजललाःतरीय बीउ िवजन आतमिनभरर सहयोग कायरबम स ालन गनर लािगएको पिरआयमा यो कायरबम कायारनवयनका लािग ःप वयवःथा गनर यो कायारनवयन िनदिशका ःतत गिरएको छ ।

यस लआय ाि को लािग उतपादनका मख कारक ततवह िसचाइ, मलखाद, बाली सरकषणको अलावा उ त बीउको योजन अित न मह वपणर छ । ःतरीय बीउको योगबाट माऽ पिन उतपादनमा १५-२५ ितशत वि हन तथय सवरऽ सािवत भई सकको छ ।

नपालमा हाल बीउ आपितर गन िविभ ौोतह मधय कषकह न अमपिकतमा पदरछन । लगभग ९५% नपाली कषकह मा परमपरागत ढगल खती गिरएको बालीबाट बीउ सचय गरी धर वषर समम साल वसाली योगमा लयाउन चलन छ । यःतो िकिसमको बीउ उ त जातको भएता पिन बीउको आनविशक गणःतरमा ास आई उतपादनमा कमी भएको पाइनछ । िव मान अवःथामा कषकल आफ सचय गरको बीउमा उन शिकत र भौितक श ता नयनतम ःतरमा भएको पाइनछ । अतः लगभग ९५% कषकह ल योग गद आएको बीउको गणःतर सधानर सकमा हालको किषको उतपादनमा किरब २०% ल वि गनर सिकनछ ।

नपालमा सःथागत पमा किष साममी कमपनील तयक वषर कषकको मागको किरब ३-५ ितशत उ त बीउको आपितर गदरछ । कमपनीबाट िवबी िवतरण गद आएको बीउ एकाितर कषकको माग एव चाहाना बमोिजम उपलबध हन सिकरहको छन भन अक ितर बीउ गणःतरको भए पिन मलय धर हन, समयमा नपाईन, ःथान िवशषको लािग उपयकत जात उपलबध नहन आिद कारणल गदार कषकह कमपनीको बीउमा भर पनर चाहदनन । तसथर आफल उतपादन गरको बालीबाट न बीउको लािग सचय गनर बाधय हनछन । तसथर यो ितकल पिरिःथितलाई समयोिचत पिरःकत गद कषकह लाई सरल र सलभ तिरकाबाट सःतो र गणःतर बीउ उपलबध गराउन िजललालाई न आतमिनभररता तफर अमसर बनाउन वतरमान समयको माग हो । यसको लािग ःथानीय ःतरमा बीउ उतपादक र िवतरक कषक समहह पिरचालन गरी सिनयोिजत र भावकारी ढगल बीउ उतपादन र िवतरण कायरबम स ालन गनर आवयक महसश गिरएको छ ।

- 80 _

3.1.2 कायरबमको उ यः िजललालाई बीउमा आतमिनभरर बनाउन कषकह को सहभािगतामा गणःतरीय बीउ उतपादन

कायरबम स ालन गरी उिचत मलयमा बीउको आपितर समयमा गराउन ।

राि य बीउ िबजन सिमितबाट उनमोिचत नया जातका बीउको समयम वि तथा सारण गराई उतपादन अिभबि मा सहयोग पयारउन ।

बीज वि कायरबमलाइर कषक समदायमा गणःतरीय बीउको मह व बारर वयावसाियकरण गन तफर कषक वा कषक समहलाई अिभिरत गराउन ।

िजललाःतरीय बीउ िवजन आतमिनभरर कायरबमबाट उतपािदत खा ा बालीको गणःतरीय बीउ अक पःताको बीउ उतपादन गनरका लािग सरिकषत पल सचय गनर कषक समहह लाई अिभिरत गराउन ।

कषक समहह लाई खा ा बालीको िवजवि कायरबम सःथागत र वयावसाियक पमा स ालन गनर ोतसािहत गन ।

गणःतरीय बीउको उतपादन, शोधन, सरिकषत भणडारण एव चकलावनदी/ठलो कषऽफलमा िवजवि कायरबम स ालन गनर कषक समहह लाई जाग क बनाउन ।

3.1.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िजलला ःतरमा बीज वि कायरबम तजरमा गनर सवर थम िजलला किष िवकास कायारलयह ल

िजललाको लािग आवयक उ त बीउको पिरमाण यिकन गनर तथया सकलन गनर पनछ । तथया सकलन गदार, िजललामा समबिनधत बालील ढाकको कषऽफल, उ त तथा ःथानीय जातको बीउल ढाकको कषऽफल, मािणत दोौो पःताको बीउलाई तीन चार वषर समम खा ा उतपादनको लािग योग गनर सिकन तथय, बालीको बीउ दर, उतपादकतव आिद पकषह लाई मधयनजर रािख कन वषरमा कित कषऽफलमा मल बीउबाट थम तथा थमबाट दोौो पःताका बीउह उतपादन गन हो सो को िनधो गनर पदरछ । यसरी एिकन गिरएका नया पःताका बीउको आवयकता र पिरपितर गन कायर योजना िजलला किष िवकास सिमितमा छलफल गरी िनणरय गनर पदरछ । यस बमोिजम ःप आकडा सिहत िजललामा बीज वि कायरबम तजरमा एव स ालन गनर पदरछ । साथ यी समपणर आकडाह बाली अनसार िनयिमत पमा अ ाविधक गनर पनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल बीउ िबजनको मह व एव िजलला िभऽका बीउ उतपादन गनर सिकन कषऽह बार कषकह लाई जानकारी िदई उनीह लाई बीउ उतपादन कायरमा लागन ोतसािहत गन ।

ोतसािहत कषकह सग छलफल गरी सोही समयमा सही कषकह को पिहचान गरी कषक समह गठन गन र बीउ िबजन कायरबममा सलगन गराउन । कषक छनौट गदार बीउ सचय

- 81 _

गनर सकन, उतपादन साधन योग गनर सकन, सहयोगी भावना भएका िकसान वा कषक समह हनपनछ । यस छलफलमा ािविधक ानको साथ साथ बीउ उतपादक कषकह लाई उतपािदत बीउ खा ा मा योग नगरी वच िवखन गनर पन, बचिबखन कषक आफल वा कषक समहल न गनर पन जानकारी िदनअित आवयक छ । यस सनदभरमा किष िवकास कायारलयल बीउ उपलबधता बारिजलला िभऽ एव िछमकी िजललाह मा चार सार र िनजी बीउ वयवसायी सग समनवय रािख िबबीका लािग सहयोग पयारई िदनपनछ ।

िविभ िहउद र वष बालीह को बीज वि कायरबम स ालन गनर कषऽफल तोक प ात आवयक ौोत बीउ (मल बीउ र थम पःता बीउ) को जात तथा पिरमाण राि य बीउ िबजन सिमित र बाली िवकास िनदशनालयलाई एक वषर अगाव पठाउनपनछ ।

बीउ उतपादन कायरबममा सलगन हन कषक र कषक समहको सहमित पऽ साथ कायरबमको एक, एक ित समबिनधत िनकायह बाली िवकास िनदशनालय, कषऽीय किष िनदशनालय, कषऽीय बीउ िबजन योगशाला, कषऽीय माटो परीकषण योगशाला, कषऽीय बाली सरकषण योगशाला, िजलला िःथत किष िवकास बक, किष साममी कमपनी, िजलला िसचाइ कायारलयह लाई उपलबध गराउनपदरछ । यस पऽको १ ित समबिनधत कषक वा कषक समहलाई पिन िदन ।

छनौट गिरएका कषकह को खत जगगामा िसचाइ सिवधा हन पदरछ, बीउ उतपादनका लािग ित कषक समह पहाडमा नयनतम पाच रोपनी र तराईमा एक हकटरको पलट हन पदरछ । पलट छनौट गदार समहको िनणरयबाट एक भनदा बढी कषकह को पलट वा एउटा माऽ कषकलाई समावश गनर सिकनछ ।

उ त बीउ उतपादन, बीउ सकलन, शोधन, सरिकषत सचय, र िवबी िवतरण गन तफर कषक वा कषक समहलाई ोतसाहन गनर िजलला ःतरीय बीउ िवकास ब रन कोष (Revolving Fund) को ःथापना गरी आवयक सवा टवामा सहिलयत र सिवधाह दान गन ।

किष िवकास कायारलयह ल स ालन गन िविभ शिकषक दशरन कायरबमह को लािग मल बीउ आवयक नभएको खणडमा िजललामा स ािलत बीज वि कायरबमबाट उतपािदत मािणत बीउलाई पिन योगमा लयाउन सिकनछ ।

कषक समहबाट उतपािदत बीउको वच िवखनको आकडा एव बीउको िःथित समबिनधत कषक समहल िजलला किष िवकास कायारलय र िजलला किष िवकास अिधकतल बाली िवकास िनदशनालयलाई िनयिमत पमा पठाउनपनछ ।

दीघरकािलन किष योजनाल िनिदर गरको िसिचत कषऽमा ‘‘पकट पयाकज रणनीित” अन प बाली सघनतामा वि लयाई खा ा तथा नगद बालीको उतपादन र उतपादकतव बढाउन गणःतरीय

- 82 _

बीउको आपितर मह वपणर भएकोल बीज वि कायरबमलाई पकट कषऽमा न स ालन गनर पनछ ।

बीज वि कायरबमबाट उतपादन गिरएको बाली, जात, बीउको ःतर, कषऽफल, उतपादन पिरमाण र गणःतरको ितवदन आिद समपणर िववरण हरक बालीको कटानी पिछ िजलला किष िवकास कायारलयल बाली िवकास िनदशनालयमा पठाउनपनछ ।

कायरबम स ालनको लािग ािविधक सवा र टवा (Technical Support) १. बीउ उतपादन कायरबम स ालन गनर िजलला किष िवकास कायारलयको बाली िवकास

अिधकतको अगवाईमा बाली सरकषण अिधकत, किष सार अिधकत र बीउ उतपादक समहको अधयकषको एक ािविधक टोली बनाउनपनछ । यस टोलील बीउ उतपादक कषक समहको सहभािगतामा बीउ उतपादन कायरबम स ालन गनर कायरतािलका (Calender of Operation) तयार गन र समबिनधत िनकायह लाई पठाउन । साथ उकत ािविधक टोलील समय समयमा बीउ उतपादन कायरबमको िनरीकषण ािविधक सहयोग, बीउ उतपादन समह बीच समनवय, उतपादक कषक समहमा जाग कता वढाउन कायर गन छ । कायर तािलकामा कमसकम तल िदएका बदाह समावश भएको हन पदरछ ।

क) कषकको नाम, थर, ठगाना ख) बीउ उतपादन गन थलोको ठगाना ग) माटोको नमना िलन िमित घ) जगगा तयारीका िदनह ङ) बीउ रोपाई, छन िमित च) िसचाइ गन िमितह (Tentative) छ) गोडमल गन िमितह ज) Roguing गन िमितह

२. िजलला किष िवकास कायारलयबाट कायर तािलका (Calender of Operation) ा हनासाथ समबिनधत िनकायह ल आ-आफनो तफर बाट कायरबम स ालनमा टवा परयारउनपनछ ।

३. िजलला ःतरमा िजलला किष िवकास कायारलयल कषऽीय बीउ िबजन योगशाला, कषऽीय बाली सरकषण योगशाला, कषऽीय माटो परीकषण योगशाला र िजलला िसचाइ कायारलयह को समनवयमा बीउ उतपादन गन कषक समहको लािग बीउ उतपादन िविध, भणडारण, गणःतर िनयनऽण, पयािक र बजार वयवःथा समबनधी तािलमको आयोजना गन ।

४. कायरबममा सलगन ा.स./ना.ा.स.ह लाई कषऽीय ःतरमा कषऽीय किष तािलम कनिको सयोजकतवमा कषऽीय बीउ िबजन योगशाला, कषऽीय बाली सरकषण योगशाला र कषऽीय माटो परीकषण योगशालाह को सहयोगमा बीउ उतपादन िविध तािलमको आयोजना गन ।

५. कायरबममा सलगन हन िवषय िवशष र ािविधकह लाई किनिय ःतरमा बाली िवकास िनदशनालयको सयोजकतवमा बीउ उतपादन िविध समबनधी तािलमको आयोजना गन ।

६. बीउ उतपादनका लािग चािहन बीउ िविध समबनधी पिःतकाह बाली िवकास िनदशनालय, बीउ िबजन िवकास तथा गण िनयनऽण सवा शाखा एव नपाल किष अनसनधान पिरष

- 83 _

अनतगरतका िनदशनालय र शाखाह को सहयोगबाट किष सचना तथा सचार कनिल तयार गरी िजललालाई उपलबध गराउन ।

७. बीउ बालीको गणःतर िनयनऽण गनर िजललाका तािलम ा ािविधकह ल कमसकम दई पटक बीउ बाली िनरीकषण गन र बीउ िबजन िवकास तथा गण िनयनऽण सवा शाखाबाट उपलबध गराइन थम तथा अिनतम िनरीकषण फामरह भरी समबिनधत कषऽीय बीउ िबजन योगशालामा पठाउन । कषऽीय बीउ िबजन योगशालाल समपणर बीउ उतपादन कषऽ मधय किमतमा ५-१०% कषऽमा बीउ बाली िनरीकषण गनर पनछ । बीउको गणःतर जोगाउनका लािग िवशष गरी बाली कटानी, चटानी, सकाउन र भणडारण अवःथामा ािविधकह ल िनरनतर िनरीकषण गरी कषकह लाई सझाव िदनको साथ बीउको िनगरानी राखनपदरछ ।

८. बीउ तयार भए पिछ भणडारण गनर भनदा अगािड बीउको नमना सकलन गरी बीउ परीकषणको लािग समबिनधत कषऽीय बीउ िबजन योगशालामा पठाउन । सो वाहक भणडारण अवःथामा र बीउ िबबी गन समयमा पनः बीउ परीकषणको लािग नमना सकलन गरी योगशालामा पठाउन । मािणत बीउको लािग िनधारिरत गिरएको ःतर मल खान उपयकत बीउलाई माऽ मािणत बीउको पमा िबबी िवतरण गनर कषकह लाई ःवीकती िदइन छ । कषक/ कषक समहको बीउ मािणकरणको लािग आवयक समपणर िबयाह परा गन कायरमा िजलला किष िवकास कायारलयल सहयोग पयारउन छ ।

९. बीउ उतपादक कषकह लाई गणःतरयकत बीउ उतपादनमा सहयोग पयारउन िजलला किष िवकास कायारलय, किष सवा कनिमा आवयकता अनसार िनमन उपकरणह र साममीह को वयवःथा िमलाईनछ ।

(क) िचःयान जाच गन उपकरण (Moisture Meter) (ख) बीउ छन समयमा बीउ परीकषण गनर Petry Dish तथा Plastic Tray, जसमा माटो

वालवा रािख बीउ परीकषण गनर सिकनछ ।

(ग) बीउको नमना िलन (Seed Sampler) (घ) बीउ उपचार गन (Seed Treatment Drum) (ङ) िविभ बालीको बीउको नमनाह राखन (Plastic Container) (च) Measuring Tape (छ) तराज (Pan type) (ज) साइकल आवयकता अनसार (झ) ःटशनरी, forcep, pencil, register, field inspection forms, hand lens, नमना िववरण

फाराम आिद ।

- 84 _

कायरबम स ालनका लािग आवयक ौोत, साधनह को वयवःथा १. िजललाको बीज वि कायरबम स ालनको लािग मल बीउको ौोत नपाल किष अनसनधान

पिरष अनतगरत तोिकएका फामर/ कनिह हनछन । मल बीउ फामर वा कनिह बाट समबिनधत िजललाल समयम उतपादन ःथलसमम ढबानी गनर पनछ । कथमकदािचत दवी कोप अथवा अनय कारणबाट मल बीउ िवमन गई पयार माऽामा उपलबध हन नसकको खणडमा मािणत थम पःताबाट पिन कायरबम स ालन गनर सिकनछ ।

२. बीउ उतपादक कषकह लाई ाथिमकता िदई किष साममी कमपनी वा ाइभटबाट रासायिनक मल उपलबध गराउन र आवयकता अनसार कषकह लाई बीउ उतपादन र वयवसायको लािग किष िवकास बक माफर त ऋण उपलबध गराउन सहयोग गिरन छ ।

३. बीउ उतपादक र वयवसायमा सलगन कषक वा समहलाई िनजह को आवयकता अनसार किष िवकास बकबाट ऋण उपलबध गराउन बकको िनयमानसार वाधा परको खणडमा बीउ िवकास वधरन कोषबाट ऋण उपलबध गराइन छ ।

४. बीउ उतपादनको लािग योग गिरन मल बीउको मलयमा २५% अनदान सहिलयत दान गिरनछ ।

५. ौोत बीउको ढबानी गनर (ौोत बीउ उपलबध हन ःथान दिख किष सवा कनि, समबिनधत कषक वा कषक समहसमम) आवयक ढबानी रकम िजलला किष िवकास कायारलय को बजटमा वयवःथा गन । ौोत बीउको आपितरमा ःथान िवशषको आधारमा िजलला किष िवकास कायारलय ल सोझ किष कनि फामरबाट बीउ ढबानी गरी कषकह लाई उपलबध गराउन सकनछन ।

६. बीउ बाली सरकषणको लािग पहाड र तराईमा ित हकटर . ५००।- को दरल िजलला किष िवकास कायारलयल बजटको वयवःथा गन । साथ समहमा ःयर खरीदको लािग ित ९ (नौ) िलटरको ःयरमा २५% अनदान उपलबध गराउन ।

७. बीउ सरिकषत भणडारणको लािग मटल वीनको मलयमा २५% समम अनदान िदन । अनदान रकम किष कायारलयल आफनो बजटमा वयवःथा गनर पदरछ । मटल िवनको लािग समबिनधत किष कायारलयल पो हाभ कषित िनयनऽण शाखासग समनवय राखनपदरछ भन ढवानीको वयवःथा पो हाभ कषित िनयनऽण शाखाल गनरपनछ ।

८. कायरबम स ालनका लािग ित समहमा बीउ िवकास ब रन कोष (Revolving fund) ःथापना ःव प . ५०००।- बजट वयवःथा गन । यस कोषको स ालन अनसची १ बमोिजम गनर पनछ ।

९. बीज वि कायरबम स ालनका लािग एक िजललामा बढीमा पाच वटा समह गठन गनर सिकनछ ।

- 85 _

अनसची १

बीउ िवकास ब रन कोष (Revolving Fund) को स ालन कया १. बीज वि कोष ःथापना ःव प उपलबध गराउन रकम . ५०००।- िजलला किष िवकास

कायारलयल बजटमा वयवःथा गन र उकत रकम समहलाई उपलबध गराउनपवर समह िवधान सममत वधािनक पमा दतार भएको हनपनछ । यस कोषको ःथापना गदार कषक समहल आफनो तफर बाट पिन किमतमा . ५०००।- रकम अिमम जममा गरको हन पदरछ ।

२. कोष पिरचालन, किष सवा कनिको िसफािरसमा समहको िनणरय बमोिजम हनपनछ ।

३. कोषमा जममा भएको रकम बीज वि कायरबममा सलगन समहका सदःयह लाई आवयकता अनसार ऋण ःव प उपलबध गराईन छ ।

४. कषक समहल तयक चौमािसकमा समबिनधत किष सवा कनद र िजलला किष िवकास कायारलयमा बीज खिरद, िवबी, ऋण लगानी तथा कोषको अ ाविधक रकडर पठाउन उ रदाियतव समबिनधत समहको न हनछ ।

५. कोषको ऋण पिरचालनबार समय समयमा िजलला किष िवकास कायारलयल िनरीकषण तथा अनगमन गन छ ।

3.1.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः कषक समहलाई बीउ कोष ःथापना ःव प . ३०००।- दिख . ५०००।- समम अनदान िदन सिकनछ । अनदान बरावरको रकम समहल अिमम पमा जममा गरी कोष पिरचालन गनरपनछ । बीउ उतपादनमा योग हन ौोत बीउको मलयमा ५० ितशत र ढवानीमा (ःथल मागरबाट) ःथानीय दररट अनसारको लागतमा शतितशत अनदान िदन सिकन । रोग तथा िकटनाशक औषिधमा एकम ित हकटर . ५००।- अनदान िदन सिकनछ ।

3.1.5 ि वयः गणःतरीय बीउको माधयमबाट किष उतपादन र उतपादकतवमा वि लयाउन बीउको भिमकालाई अहम ठानर नव योजनाल बीज वि कायरबमलाई ाथिमकता िदई आिथरक वषर २०५५/५६ दिख दशका १५ िजललालाई ौोत बीउ उतपादन िजललाको पमा छनौट गरी कायरबम स ालन गनर िनदशन गरको छ । यी िजललाह ल मल बीउबाट मािणत थम पःता बीउ उतपादन गन छन र अनय िछमकी िजललाह को लािग ौोत बीउको पमा थम पःता बीउ उपलबध गराउन छन । उकत थम पःताको बीउबाट सब िजललाह ल दोौो पःताको बीउ उतपादन गरी, उतपािदत बीउ, िजलला भरमा खा ा उतपादनको लािग ३-४ वषर समम योगमा लयाउनपनछ ।

3.1.6 ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को िनणरयानसार सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 86 _

४. औ योिगक बाली िवशष कायरकरम ४.१ उख औ योिगक बाली िवशष कायरकरम

4.1.1 पिरचय/प भिमः यस कायरबम समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयको बाली िवकास अिधकतल अनय िवषय िवशष एव उखबाली अनसनधान कायरबम, िचनी िमल र उख उतपादक सघका ािविधक तथा कषकह को सहयोगमा एव समनवयमा स ालन गनछ ।

4.1.2 कायरबमको उ यः उखबाली अनसनधान कायरबम, िचनी िमल र उख उतपादक सघका ािविधक तथा कषकह को सहयोगमा एव समनवय गनर

4.1.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः यस कायरबम िजलला किष िवकास कायरबमल एक आिथरक वषरमा बढीमा दई वटा माऽ

स ालन गनर सकनछ । यस बदाल सोही पलटमा दोॐो र तॐो वषर स ालन गनर Ratoon

Management, धिनया लगाउन तािलम स ालन तथा िरपोटर तयार पारी समबिनधत िनकायमा पठाउन िबयाकलापलाई गणना गिरन छन ।

यस दशरनमा अनतरबालीको पमा पिहलो वषर आल वा कोश बाली तथा दोॐो र तॐो वषर धिनया लगाउनपनछ ।

यस उखबालीको उतपादकतव तथा गणःतर अिभवि कायरबमको कायरिविध तथा नमसरमा उललख भए बमोिजम कायरबम स ालन गदार िसलिसलवार पमा तयक कायर गनरपनछ ।

4.1.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः qm= ;+=

d'Vo lqmofsnfk

lqmofsnfk÷sfo{ljlw OsfO{ kl/df0f b/ /sd ?= k|lt ^ s7\7f jf k|lt sfo{qmd

s[ifs ;d"x

g]kfn ;/sf/÷ lhs[ljsf

!= s[ifs ;d"x u7g

s[ifs ;d"x u7g tyf kl/rfng k6s 1 300 300 300

hDdf 300 0 300

@=

s[ifs ;d:of klxrfg tyf ;dfwfg uf]i7L

uf]i7L ;~rfng eQf -afnL ljsf;

clws[t–!, s[lif k|;f/ clws[t–!_ hgf 2 200 400 400

uf]i7L ;~rfng eQf -k|f=;= jf gf=k|f=;=_

hgf 1 150 150 150

;xefuL hgf 25

:6]zg/L 940

skL uf]6f 25 20 500 500

l;;fsnd uf]6f 25 2 50 50

k]lG;n ;fk{g/ uf]6f 5 5 25 25

O/]h/ uf]6f 25 4 100 100

dfs{/ k]g uf]6f 2 50 100 100

- 87 _

qm= ;+=

d'Vo lqmofsnfk


s[ifs ;d"x


a|fpg k]k/ uf]6f 5 5 25 25

rf6{ k]k/ uf]6f 5 10 50 50

/lhi6/ uf]6f 1 50 50 50

86k]g uf]6f 4 10 40 40

vfhf JolQm 25 25 625 625

k]k/ :6fo08 uf]6f 1 300 300 300

hDdf 2415 300 2115

#=

k|bz{g tyf tflnd

s[ifssf] v]tdf ul/g] k|bz{gsf] l8hfOlgË

k6s 1

sfo{ tflnsf k6s 1

sfo{ tflnsf /f=cf}=af=lj=sf= tyf ;DalGwt lrgL ldndf k7fpg]

k6s 1

hUuf tof/L k6s 6 30 1080 1080

pv' aLp vl/b SjL= 1.83 200 2200 2200

pv'aLp s6fO SjL= 1.83 15 165 165

aLp KoflsË tyf 9'jfgL -clwstd_ k6s 1 4000 4000 4000

aLp pkrf/ u|fd 30 7.5 225 225

df6f] gd"gf ;+sng tyf kl/If0f ;+Vof 5 68 340 340

df6f]sf] pkrf/ -yLd]6_ s]=hL= 5 90 450 450

k|fªufl/s dn -df6f]sf] pj{/fzlQmdf eO/x]sf] ¥xf;nfO{ gh/ /fvL k|fªufl/s dnsf] kof]udf a[l4 Nofpg_

SjL= 3.33 30 600 150 450

/f;folgs dn /f]kfO{df -clwstd k|lt x]=gf= !%), kmf]= ^), kf]= $) s]=hL= . df6f]sf] gd"gf

k/LIf0faf6 cfPsf] glthfsf] cfwf/df dfq dnvfb v/Lb u/L k|of]u ug]{ .

l8=P=kL= s]=hL= 4.44 25 667 667

o'l/of s]=hL= 4.56 15 410 410

kf]6f; s]=hL= 2.22 15 200 200

lh+s s]=hL= 0.50 45 135 135

pv'/f]kfO tyf tflnd k6s 1

;xefuL hgf 25

:6]zg/L 940

skL uf]6f 25 20 500 500

l;;fsnd uf]6f 25 2 50 50

k]lG;n ;fk{g/ uf]6f 5 5 25 25

O/]h/ uf]6f 25 4 100 100

- 88 _

qm= ;+=

d'Vo lqmofsnfk


s[ifs ;d"x


dfs{/ k]g uf]6f 2 50 100 100

a|fpg k]k/ uf]6f 5 5 25 25

rf6{ k]k/ uf]6f 5 10 50 50

/lhi6/ uf]6f 1 50 50 50

86k]g uf]6f 4 10 40 40

vfhf Kofs]6 25 25 625 625

k|lzIfs eQf hgf 2 200 400 400

pv' /f]kfO Hofnf vr{ k6s 1 750 750 750

uf]8d]n k6s 2 750 1500 1500

6k 8«]l;Ë o'l/of /f]k]sf] ^)–&% lbg leq

s]=hL= 2.29 15 206 206

6k 8«]l;Ë o'l/of df6f] r9fpg] a]nf s]=hL= 2.29 15 206 206

df6f] r9fpg] k6s 1 600 600 600

tflnd (Mid Season) tyf 8f6f lng] k6s 1

;xefuL hgf 25

:6]zg/L -s[ifsn] cl3Nnf] k6s kfPsf] :6]zg/L g} ug{'kg]{5 . of] /sd tflnd

;~rfngsf] nflu rflxg] dfs{/ cflb vl/bsf] nflu dfq pkof]u ul/g]5_ 165

dfs{/ k]g uf]6f 1 50 50 50

a|fpg k]k/ uf]6f 5 5 25 25

rf6{ k]k/ uf]6f 5 10 50 50

86k]g uf]6f 4 10 40 40

vfhf Kofs]6 25 25 625 625


l;+rfO{ k6s 2 675 1350 1350

/f]u sL/f lgoGq0f -cfjZos ePdf dfq_ 200 200

pv' s6fO{ k6s 2 300 600 600

pv' s6fO{ a]nfsf] tflnd tyf 8f6f lng] -kf]i6 xfe]{i6 tyf sfo{qmdsf] ;ldIff_ 0

;xefuL hgf 25

:6]zg/L -k|lzIfsn] k'/fg} /lhi6/ kof]u ug{'kg]{5 tyf tflnd ;~rfngsf nflu rflxg] dfs{/ cflb klxn]sf] klg afFsL /xg] x'Fbf sd vl/bsf] nflu sd /sd

/flvPsf] 5_ 840

skL uf]6f 25 20 500 500

l;;fsnd uf]6f 25 2 50 50

k]lG;n ;fk{g/ uf]6f 5 5 25 25

O/]h/ uf]6f 25 4 100 100

dfs{/ k]g uf]6f 1 50 50 50

- 89 _

qm= ;+=

d'Vo lqmofsnfk


s[ifs ;d"x


a|fpg k]k/ uf]6f 5 5 25 25

rf6{ k]k/ uf]6f 5 10 50 50

86k]g uf]6f 4 10 40 40

vfhf Kofs]6 25 25 625 625


hDdf 20904 4680 16224

$= k|bz{g tyf tflndsf] glthf

pv' pTkfbg SjL= 240 0 0

pv' s6fO{ vr{ SjL= 240 15 3600 3600

pv' 9'jfgL vr{ ?= @) k|lt SjL= SjL= 240 20 4800 4800

l/kf]6{ tof/ kfg]{ tyf ;DalGwt lgsfodf k7fpg]

s[ifs k|ltlqmof hgf 10 0 0 0

k|f=;=÷gf=k|f=;= k|ltlqmof hgf 2 100 200 200

;DalGwt ljifo ljz]if1åf/f ljZn]if0f ;lxtsf] l/kf]6{ n]vg

k6s 1 500 500 500

l/kf]6{ /f=cf}=af=lj=sfo{qmd lrlg ldn tyf cGo lgsfox?df k7fpg]

k6s 1 0 0 0

hDdf 9100 8400 700

s'n hDdf 32719 13380 19339 4.1.5 ि वयः अनतरबालीको पमा आल लगाउन २४० क.जी. (४०x६) बीउ आल खिरदको लािग .

४८०० (२४०x२०) अथवा कोश बाली लगाउन ४ क.जी. (२०x६/३०) कोशबालीको बीउ खिरदको लािग . ४००(४x५०x२) थप खचर नपाल सरकार/ िजलला किष िवकास कायारलयल गनर सकनछ ।

दोॐो र तॐो वषर Ratoon Management को तािलम एक पलट ( . १९६५), रासायिनक मल ( . १४१२), धिनयाको बीउ ३ क.जी. (०.५x६) खिरदमा . ४५० ( . १५०x३) तथा िरपोटर तयार पारी समबिनधत िनकायमा पठाउन ( . ७००) गरी जममा . ४५२७ को कायरबम उही पलटमा तयक वषर स ालन गनरपनछ ।

4.1.6 ःवीकत भएको िमितः किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६२/११/२६ को िनणरयानसार

- 90 _

४.२ जट औ योिगक बाली िवशष कायरकरम

4.2.1 पिरचय/प भिमः यस कायरबम समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयको बाली िवकास अिधकतल अनय िवषय िवशष एव जटबाली अनसनधान कायरबम र जट िमलसका ािविधक तथा कषकह को सहयोग एव समनवयमा स ालन गनछ ।

4.2.2 कायरबमको उ यः जट बाली अनसनधान कायरबम, जट िमल र जट उतपादक सघका ािविधक तथा कषकह को सहयोगमा एव समनवय गनर

4.2.3 कायरबमको ािविधक पकष/ स ालन कया/कायरिविधः यस कायरबम िजलला किष िवकास कायारलयल एक आिथरक वषरमा बढीमा ितन वटा माऽ

स ालन गनरसकनछ ।

यस जटबालीको उतपादकतव तथा गणःतर अिभवि कायरबमको कायरिविध तथा नमसरमा उललख भए बमोिजम कायरबम स ालन गदार िसलिसलवार पमा तयक कायर गनरपनछ ।

4.2.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः जट बालीको उतपादकतव तथा गणःतर अिभबि को नमसर

ब. स.

मखय कयाकलाप

कयाकलाप/ कायरिविध

इकाइर पिरमाण दर रकम ित ६ क ा अथवा ित

कायरबम

कषक समह

नपाल सरकार िजलला किष

िवकास कायारलय१ कषक समह

गठन कषक समह गठन तथा पिरचालन

पटक 1 300 ३०० ३००

कषक समह गठन जममा ३०० ३००२ क.स.प.

तथा स. गो ी

गो ी स ालन भ ा (बाली िवकास अिधकत–१ किष सार अिधकत १)

जना 2 200 400 400

गो ी सह स ालन भ ा (ा.स. वा ना.ा.स.)

जना 1 150 150 150

सहभागी जना 25 ःटशनरी 1000 1000 सहभागी खाजा जना 25 25 625 625 पपर ः ाणड गोटा 1 300 300 300 कषक समःया पिहचान तथा समाधान गो ी जममा 2475 300 2175३ दशरन तथा

तािलम

कषक खतमा गिरन दशरनको िडजाइिन

पटक 1

कायर तािलका पटक 1 कायर तािलका रा.औ.बा.िव.का.

तथा समबिनधत नपाल जट पटक 1

- 91 _

ब. स.




कायरबम

कषक समह


िवकास कायारलयिमलस एशोिसयसनमा पठाउन

कामदार जना 4 100 2400 2400 जोताई खचर 400 400 जट िबउ खिरद माम 300 0.1 180 180 माटो नमना सकलन तथा पिरकषण सखया 2 64 128 128 ाङगिरक मल (माटोको उवररा

शिकतमा भइरहको ासलाई नजर राखी ा िरक मलको योगमा वि लयाउन)

टन 0.9 300 162 40 122

रासायिनक मल रोपाईमा (माटो पिरकषणबाट आएको नितजाको आधारमा माऽ मलखाद खिरद गिर योग गन) िड.ए.पी. क.जी. 0.72 25 108 108 पोटास क.जी. 1.11 15 100 100 जट रोपाई तथा तािलम पटक 1 सहभागी जना 25 ःटशनरी 1000 1000 खाजा पयाकट 25 25 625 625 िशकषक भ ा जना 2 200 400 400 टप सिस यिरया पिहलो

गोडमल प ात

क.जी. 0.58 15 53 53

टप सिस यिरया दोौो गोडमल प ात

क.जी. 0.58 15 53 53

तािलम (Mid Season) तथा डाटा िलन

पटक 1

सहभागी जना 25 ःटशनरी 200 200 खाजा पयाकट 25 25 625 625 िशकषक भ ा जना 2 200 400 400 िसचाइर 500 500 रोग कीरा िनयनऽण(अिधकतम) 100 100 जट कटाई बलाको तािलम तथा डाटा िलन (पो हाभ तथा कायरबमको सिमकषा) सहभागी जना 25 ःटशनरी 1000 1000 खाजा पयाकट 25 25 625 625 िशकषक भ ा जना 2 200 400 400

- 92 _

ब. स.




कायरबम

कषक समह


िवकास कायारलय दशरन तथा तािलम जममा 9459 2840 6619४ . तथा ता.

को नमसर िरपोटर तयार पान तथा समबिनधत िनकायमा पठाउन

पटक 1

कषक ितकया जना 10 ा.स./ना.ा.स.को ितकया जना 2 100 200 200 समबिनधत िवषय िवशष ारा

िब षन सहितको िरपोटर लखन

पटक 1 500 500 500

िरपोटर रा.औ.बा.िव. कायरबम नपाल जट िमलस एशिसएसन तथा अनय िनकायह मा पठाउन

पटक 1

दशरन तथा तािलमको नितजा जममा 700 0 700 कल जममा 12934 3140 9794

4.2.५ ःवीकत भएको िमितः किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार

५. अ य बाली िवकास कायरकरम ५.१ करप किटङग कायरकरम

५.1.१ पिरचय/प भिमः िविभ बालीको उतपादन समबनधी आकडा सकलन गन िविध अपनाई गिरन बाली कटानलाई बप किट भिननछ । मखयतया यो कायरबम बाली उतपादनःतर/ दर अनमान गनर स ालन गिरनछ ।

५.1.2 कायरबमको उ यः कन कन बाली कित कित उतपादन भयो भ उतपादनःतर/दर िनधाररण गनर आकडा िलन ।

५.1.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िजललामा िविभ बालीह को कल उतपादन अनमान गनर र उकत बालील ढाकको कषऽफल

बाली िवशष िनमनानसार समहमा िवभाजन गरी तयक समहल ढाकको कषऽफल अनमान गनर पदरछ ।

िसिचत कषऽमा उ त जातल ढाकको कषऽफल अिसिचत कषऽमा उ त जातल ढाकको कषऽफल िसिचत कषऽमा ःथानीय जातल ढाकको कषऽफल अिसिचत कषऽमा ःथानीय जातल ढाकको कषऽफल

- 93 _

तयक उतपादन ितयोिगताको िक ामा िनि त वगारकारको नमना कषऽफलबाट बाली कटानी गनर पदरछ । ित नमना २५ वगर िफटको कषऽफल कायम गनर पदरछ र यःता ५ वटा randomized नमनाबाट उतपादन रकडर िलनपदरछ ।

Ramdomized नमना िलन तिरका चौडाई तफर पवर पि म लामो परको जगगा छ भन उ र दिकषण र उ र लामो परको छ भन पवर पि म

िदशाबाट बाली लगाइएको जगगालाई ५ भागमा िवभाजन गरी बमसग िकलाह गाडन ।

यसरी ५ भागमा िवभाजन गदार टिबन आएको पिहलो िकलादिख दोौो िकलासममको पाइला नापर नोट गन । मान यो सखया १५ अथारत १५ पाइला भयो ।

यसरी आएको १५ पाइलाबाट पलट नमना सखया ५ घटाउन । यसरी घटाउदा १५-५=१० भयो ।

यो १० अक Random तािलका खणड ‘क’ को (अिनतम प मा) को पिहलो हरफमा फला पान । १० अकबाट तयस मनीको कोलममा १० बरावर वा तयस मनीको कन पिन सखया रोजन । मानौ यो अक १ भयो । यसलाई नोट गन ।

लमवाई तफर चौडाई तफर को दोौो िकलाबाट लमवाई तफर पर जगगा नापन । यसरी नापदा मान २० पाइला

भयो । यी २० पाइलाबाट चािहएको पलट नमना सखया ५ घटाउन । यसरी २०-५ = १५ भयो ।

यो १५ सखया Random table को दवी सखया तािलकाको पिहलो हरफमा फला पन ।

१५ बाट तयस मनीको कोलममा १५ वरावर अथवा सो मनीको कन पिन सखया रोजन । मान यो सखया ९ भयो ।

अव Random तािलकाबाट िनकालको चौडाई तफर को अक १ र लमवाई तफर को अक ९ लाई िलन । पिहलो िकलाबाट दोौो िक ा (चौडाई तफर ) ितर १ पाइला नापी िचनो लगाउन र यहाबाट िसधा लमवाई तफर ९ पाइला नापी िचनो लगाउन ।

यो ःथल (point) दिख ५ िफट पन गरी िकला गाडन र ५x ५ िफटको वगारकार कषऽ तयार गरी धागोल घरी तयस िभऽको बाली काटन ।

Random तािलकामा १ र ९ अक पिहलो नमना पलटको लािग िलई सिकएकोल बाली काटनको लािग यो भनदा िभ अक अिघ िलएको तिरकाबाट प ा लगाई दोौो ःयामपल पलट िनकालनपछर ।एव िरतल तौो, चौथो र पाचौ नमना पलटह िनकाली कटानी गनरपछर ।

तयक नमना पलटको उतपादन तौल गरी नोट गन ।

५ वट पलटको उतपादनलाई िमसाई एक ठाउमा राखन र ४ वरावर भाग लगाई १ भागबाट १ कजी छ ाई पयाक गन र लवल लगाई क.स. कनि वा िजलला किष िवकास कायारलयमा िचःयान जाचको लािग उपलबध गराउन ।

- 94 _

लवल लगाउदा दतार न., बालीको जात, अपनाएको िविध, बाली िःथित िववरण आिद फमट सिहत उललख गनर पदरछ ।

िचःयान नाप (Moisture Test) किष सवा कनि अथवा िजलला किष िवकास कायारलयमा मवाइःचर टःटर भएमा यसको

माधयमबाट र नभएमा ःयामपललाई १०-१५ िदन घाममा सकाई तौल िलन तिरका अपनाई िचःयान िनकालनपछर ।

उदाहरण : अ= १ क.जी नमनाको श को तौल =१ क.जी.= १००० माम

प = १ क.जी नमनाको १०-१५ िदन घाममा सकाए पिछ हन आएको तौल = ......... माम

िचःयान ितशत = *१००

जितर १ क.जी. नमनाबाट १०० माम िलई यसमा रहका वा पदाथर ढगा, भस वा कटहर वा अनय बीउह िनकाली नया तौल नोट गन । जितर =१०० माम - नया तौल (माम)

उतपादन दर ित हकटर १ क.जी.को नमनाबाट जितर कटाएर हन आउन =“क” माम

५ ःयामपल (१२५ वगरिफट) को रकडर गरको उतपादन = “ख” माम

उतपादन/ हकटर = क.जी.

५.1.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः ित बाली कटानी ःथानीय िजलला दररट अनसार १ िदनको अदकष जयामी जयाला बराबरको रकम खचर गनर सिकन । उपयकत सब कायरबमह िविनयोिजत बजट र ःवीकत कायरबमको पिरिध िभऽ रही स ालन गनर पनछ ।

किष िवकास कायारलयका मखल आफनो िजललाको ितयोिगता पलटमा बाली अविधम २ पटक िनरीकषण गनर पदरछ र िनरीकषण ितवदन समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय तथा किष सार िनदशनालयमा पिन पठाउनपदरछ । ितयोिगताको उतपादन रकडर सलगन फमट अनसार िनमन िमित िभऽ िकलोमाम यिनटमा पठाउनपदरछ ।

गह बाली - आषाढ मसानतसमम धान र मक बाली - माघ मसानतसमम ।

५.1.५ ःवीकत भएको िमितः अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽीःतर)को िमित २०६९/१/१३ को सहमित र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 95 _

भाग गः बागवानी िवकास कायरकरम

िव मानिचऽमा नपाल एउटा सानो दश भएतापिन भौगोिलक तथा जिवक िविवधताको िहसावल धनी मािननछ । िव को कल भ-भागको ०.१ ितशत िहःसा ओगटको नपाल, जिवक िविवधताको िहसाबल २५ औ ःथानमा पदरछ । दशको किरव दई-ितहाई जनसखया आिौत रहको र कल गाहरःथ उतपादनमा एक-ितहाई िहःसा भनदा बढी योगदान पयारईरहको वतरमान किष कषऽिभऽ िव षण गदार पिन कल किष गाहरःथ उतपादनमा किरव एक-चौथाई योगदान बागवानी उप कषऽको रहको र यस मधय किरव आधा िहःसा योगदान फलफलजनय उतपादनबाट हन गरको दिखनछ । नपालको साःकितक, धािमरक एव भौगोिलक िविवधता र हावापानीको िविश तालाई हदार फलफल बाली नपालको एक मख बालीको पमा रहको पाईनछ । औ ोिगकीरणका लािग कचचा पदाथरका साथ िनकासी हन अिधकाश बागवानीजनय बाली/वःतह िवशषतः फलफल कितका हन गरकाल पिन फलफल वयवसाय खा पोषण सरकषाका ि ल माऽ नभई रोजगारी, िनयारत वयापार र िवदशी मिा आजरनका िहसावल पिन आधारिशला हो भ सिकनछ । बागवानी िवकास कायरबम अनतगरत फलफल, तरकारी, प प, बालीह को खती उ त तिरका अपनाई गनरका साथ शोधन तथा सरकषण िविधको बारमा जानकारी गराउनका साथ फलफल, िचया, कफी तथा आलकािरक िव वा, ताजा तरकारी तथा तरकारी बीउ, आल, कनदमल, मसला बालीह को ौोत वयवःथापन, िवकास तथा ब रन गन कायरह स ालन गिरनछ । पनः नपाल सरकारको िमित २०६०/८/४ को िनणरय बमोिजम किष तथा सहकारी मनऽालयको सगठन सरचना ःवीकत हदा फलफल िवकास िनदशनालय, तरकारी िवकास िनदशनालय, राि य सनतलाजात फलफल िवकास कायरबम, राि य आल बाली िवकास कायरबम र राि य मसला बाली िवकास कायरबमको पमा ःथापना भई राि य ःतरमा बागवानी िवकास कायरबमका समःया समाधान तथा अवसरह को मागरदशरन लगायत बागवानी िवकास समबनधी अनय ािविधक सवाह पिन कायारलह बाट हन गरका छन । आयात ितःथापन तथा िनयारत ब रन गन उ यल नपाल सरकारको पकट पयाकज अवधारणा अन प समय सापकष कायरबमह तजरमा गरी दशका ७५ वट िजलला किष िवकास कायारलयह तथा सब बागवानी फामर कनिह माफर त बागवानी िवकासका कायरबमह अिघ बढाइएको छ ।

- 96 _

बागवानी िवकास कायरकरम अ तगरतका किष परसार कायरकरमह

१. फलफल बाली िवकास कायरकरम १.१ फलफल नया नसररी थापना कायरकरम

1.1.१ पिरचय/प भिमः फलफल खतीलाई टवा पयारउन फलफलका िब वाह ःथानीय कषक ारा उतपादन गराई सहज पमा िब वा उपलबध गराउन स ालन गिरन यो कायरबम फलफल खतीको वाहलय रहका िजललाह मा किनित गिरनछ ।


फलफल खती गनर इचछक कषकलाई ःथानीय आवहवामा उतपादन गिरएका िब वा उपलबध गराउन ।

नसररी ःथापना गरी बोट िब वा आपितर गन वयवसायीह लाई सकषम तलयाउन ।

1.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः फलफल नसररी खती गनर इचछक कषकह लाई नसररी ःथापना गनरभनदा अगािड िनमन

अनसारको शतर गराउनपदरछ ।

नसररी ःथापना गरको २ वषर दिख वािषरक िब वा उतपादन कषमता ५००० भनदा कम हन नहन ।

नसररी ःथापना गरपिछ किमतमा पिन ५ वषरसमम स ालन गनरपन ।

फलफल िब वा उतपादन गदार तोिकए बमोिजमको फलफल जात, रसायन, ट ःटक र साइन माऽ योग गनरपन ।

उकत शतरह सिहत समझौता गररमाऽ इचछक कषकह लाई नमसरमा उललिखत सिवधाह उपलबध गराउन सिकनछ ।

1.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :

९ िलटर ःयर १ थानको मलयमा २५ ितशत अनदान िदन ।

३ थान िसकचरको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

५ थान कलमी चककको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

िकटनाशक औषिध ५०० एम.एल. समम ५० ितशत अनदान िदन ।

पलाि क िसट १० क.जी.को मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

रोगनाशक औषिध १ क.जी. समम ५० ितशत अनदान िदन ।

२ वटा हजारीको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

०.५ इनचको पोिलिथन पाईप १०० िमटरसमममा ५० ितशत अनदान िदन ।

ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

- 97 _

1.1.५ ि वयः उकत साममीको मलय िहसाब गरी बजट कायरबम तजरमा गदार रकम ःतािवत गनर पदरछ ।

1.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५०/९/२५ को िनणरयानसार

१.२ फलफल नसररी स िढकरण कायरकरम

1.2.१ पिरचय/प भिमः भई रहका फलफल नसररीह लाई स िढकरण गराउन आवयक दिखएको अवःथामा यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.2.२ कायरबमको उ यः भरहका नसररीह लाई स ढ गराउद लजान ।

1.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िजललाका नसररीह क कःता अवःथामा छन अनगमन गरी ािविधक टवा पयारउदा भावकारी हन दिखएमा यःता नसररीह लाई नमसरमा तोिकएको सिवधा तथा सवा उपलबध गराई स िढकरण गनरपनछ ।


पलाि क िसट वयाग १० क.जी ित नसररी मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

रोगनाशक औषिध १ क.जी. ित नसररी मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

कीटनाशक औषिध ५०० एम.एल. ित नसररी मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।


1.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१/७/१३ को िनणरयानसार १.३ नमना फलफल बगचा थापना कायरकरम

1.3.१ पिरचय/प भिमः फलफल खती कषकको अथ पाजरनका लािग एक आकषरक वयवसाय भएको र यसको लािग ािविधक ान सीप बढी आवयकता पन भएकोल ाथिमकता ा फलफल कषऽमा नमनाको पमा बगचा ःथापना गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।


दशरनको पमा नमना बगचाह ःथापना गरी कषकलाई पाखो जगगाह मा फलफल खती गनर ोतसािहत गराउन ।

1.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः एउटा फलफल उतपादन पकट कषऽमा एउटा भनदा बढी नमना बगचा ःथापना नगन ।

िजललामा बढीमा ४ वटासमम यःता फलफल फलफल बगचाह स ालन गनर सिकनछ ।

- 98 _

वहसखयक कषकह ल हनर र िसकन फलफल सकन गरी दशरन ःथल एव कषक छनौट गनर पदरछ ।

कषकह को सिबय सहभािगतामा माऽ नमसरमा उललख भए अनसार सिवधाह उपलबध गराउन पनछ ।


आवयक बोट िब वाको मलयमा ५० ितशत अनदान ।

९ िलटर ःयर १ थानको मलयमा २५ ितशत अनदान ।

२ वटा िसकचरको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

१ वटा िनङ सको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

०.५ इनचको पोिलिथन पाईप १०० िमटरसमममा ५० ितशत अनदान ।


1.3.५ ि वयः कषऽफल पहाडमा ०.१ हकटर (२ रोपनी) र तराईमा ०.२ हकटर (६ क ा) हनपनछ । १ िजललामा १ आ.व. मा बढीमा ४ वटासमम माऽ स ालन गनर सिकनछ । 1.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५०/१/६ को िनणरयानसार १.४ नमना फलफल बगचा यव थापन अनसरण कायरकरम

1.4.१ पिरचय/प भिमः ःथापना गिरएका नमना फलफल बगचाह ल उतपादन निदएसमम अथारत फलफलह को िकिसम हरी २-६ वषरसमम अनसरण गिरनछ ।

1.4.२ कायरबमको उ यः नमना फलफल बगचाह को रखदख तथा अनसरण गनर/गराउन ।


अनसरणको बममा ितत भएका समःयाह को िनराकरण गनर आवयक पन रासायिनक मल, रोग/कीरानाशक िवषादी, िनलोतथो, चन, आिदको लािग नमसरमा उललख भए अनसारको सहयोग उपलबध गराउनपदरछ ।

1.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : नमना बगचाह मा उतपादन निदएसमम (२-६ वषर) अनदानमा रासायिनक मल, रोग,

कीरानाशक िवषादी, िनलोतथो, चना आिद समतमा बढीमा थम वषर वािषरक . १२५०।- समम खचर गनर सिकनछ । दोौो वषर . १२५०।- को ७५ ितशत, तौो वषरमा ५० ितशत, चौथो वषरमा २५ ितशत र पाचौ वषरमा कषक आफल न वयहोनर पनछ ।


- 99 _

1.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५३/२/२५ को िनणरयानसार १.५ यावसाियक फलफल बगचा थापना कायरकरम

1.5.१ पिरचय/प भिमः िविभ भौगोिलक कषऽ अनसार ाथिमकता पाएका फलफलह (सनतला जात, ःयाउ, िलची, आप, भईकटहर, करा आिद) वयावसाियक तवरल उतपादन गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.5.२ कायरबमको उ यः ःथानीय तथा वा बजारमा माग पितर गन गरी फलफल उतपादन गनर सहयोग पयारउन ।

1.5.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः फलफल बोट िब वाको काटछाट गनर िसकचर, करौती, िन गन चकक, ःयर जःता उपकरणह नमसरमा उललख भए अनसार उपलबध गराउन सिकनछ ।


सनतलाजात फलफल, आप, कफी, ःयाउ, करा, भईकटहर, नाःपाित, हलवावद, आ वखडा आिद बोट िब वाको मलयमा ५० ितशत अनदान ।

िसकचर र कर तीको मलयमा ५० ितशत अनदान र ःयरमा २५ ितशत अनदान ।

एक हकटर कषऽमा बगचा ःथापना गन वयिकत या समहलाई ःयर १, िसकचर ५, िन -स (कर ती) ५ वटासममको मलयमा अनदान िदन र १.० ह. भनदा कम कषऽफलमा बगचा ःथापना गदार तयक ५ रोपनीको लािग एक थान िसकचर र एक थान कर तीको लािग ५० ितशत अनदान िदन ।

मवा खतीको वयावसाियक बगचा ःथापना गदार ित हकटरको लािग मवाको बीउ ४०० माम र पलाि क िसट ४ िक.मा. को मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।


1.5.५ ि वयः वयावसाियक बगचाको कषऽफल पहाडमा सनतला जात, आप, ःयाउ, नाःपाित, हलवावद, आ , आ वखडा आिदको लािग ५ रोपनी, मवा, भइकटहर, करा र किफको लािग २ रोपनी । तराईमा आपको लािग १५ क ा, मवा, भइकटहर, करा र किफको लािग ६ क ा कषऽफल िनधाररण गिरएको छ ।

1.5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५२/२/२५ र २०५४/६/१९ को िनणरयानसार

- 100 _

१.६ यावसाियक फलफल बगचा यव थापन कायरकरम

1.6.१ पिरचय/प भिमः वयावसाियक ःतरमा ःथापना भएका फलफल बगचाह को वयवःथापन गनर आवयक ािविधक सवा टवा पयारउन कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.6.२ कायरबमको उ यः वयावसाियक ःतरमा ःथापना भएका बगचाह लाई ािविधक सवा पयारई कषकह लाई यसको भाव दखाउन ।


वयावसाियक ःतरमा ःथापना भएका बगचाह ल उतपादन िदएसमम (२-६ वषर) पनर आउन िविभ समःया सलझाउन सघाउ पयारउन पदरछ ।

थम वषरमा रासायिनक मल, रोग कीरानाशक िवषादी, िनलोतथो, चन आिदको लािग नमसरमा उललख भए अनसार ािविधक सहयोग उपलबध गराई आउदा वषरह मा यःतो सहयोग घटाउद लजानपनछ ।

बमशः चौथो वषरसमम उपरोकत सहयोग पयारएपिछ पाचौ वषरमा कषकल न बगचा वयवःथापन रखदख गनरपनछ ।

1.6.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : नमना बगचा वयवःथापनको ःवीकत नमसर सरह न गन । १.७ बगचा सम या िनदान परदशरन/अिभयान कायरकरम

1.7.१ पिरचय/प भिमः महामारीको पमा फिलन लागको रोग कीरा समबनधी समःया िनदान गनर फलफल उतपादन पकट कषऽह मा समबिनधत फलफल िवकास िनकायह को सयोजकतवमा यो अिभयान स ालन गिरनछ ।

1.7.२ कायरबमको उ यः फलफलको बोट िब वामा रोग कीरा तथा अनय समःया िनदान गन िविध दशरन गनर ।

समःया िनदान दशरन अिभयानको पमा स ालन गरी भाव दखाउन ।


रोग कीरा िनयनऽण गनर आवयक साममी/उपकरण आिद नमसरमा उललख गिरए अनसार उपलबध गन वयवःथा िमलाई आवयक दिखएमा समःया िनदान दशरन अिभयानको पमा कायरबम स ालन गनर पदरछ ।


महामारीको पमा फिलन लागका रोग, कीरा आिद िनयनऽण कायरको लािग िवषादी योगमा . २०००।- समम खचर गनर सिकनछ ।

- 101 _

1.7.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५३/२/२५ को िनणरयानसार १.८ िब वा याकिजङग चाजर कायरकरम

1.8.१ पिरचय/प भिमः

फलफलका बोट िब वाह ौोत कनिबाट लगी कषकह लाई िवतरण गन गरी ढबानी गनर उिचत पयाकिज गनर लागन आवयक चाजरको वयवःथा िमलाउन ावधान रहको छ ।

1.8.२ कायरबमको उ यः फलफलको बोट िब वाह ढबानी गनरभनदा अगािड उिचत पयाकिज वयवःथा िमलाउन ।

1.8.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः ढबानी गनरभनदा अगािड बोट िब वाको कित हरी नमसरमा कायम गिरए अनसार पयाकिज चाजर अनदान ःव प उपलबध गराउन सिकनछ ।


१० ितशत अनदान ा फलफलको कलमी िब वाह - ःयाउ, आल, आ वखडा, चरी, खपारनी, दात ओखर, कटस, कागजी वदाम, नाःपाित, हलवाबद, लपसी, िपकानट, फलाविर िपच, मनतला, सनतला, जनार, कागित, भोगट, चाकसी, िविमरो, िनबवा, अगर (किट ), अिजर (किट ), हजलनट (किट ), जनार (किट ), अनार (मािफट ), लोकाट ।

१५ ितशत अनदान ा फलफलको िब वाह - एभोकाडो, िलची, सपाटो, अमबा, अमला, आप (अनयजात), आप (अपाली, मिलका), मकाडिमयानट ।

५ ितशत अनदान ा फलफलको कलमी िब वाह - करा (सकसर), भईकटहर (जरावाल), भईकटहर (सकसर), ःशबरी (रनर), िकवी (किट ) ।

१० ितशत अनदान ा फलफलको िवजिब वा तथा टःटक िब वाह - दात ओखर, िपकानट, कागजी वदाम, कटस, किफ, लपसी, सनतला, कागित, िनववा, चाकसी, काज, काफल, अलची ।

१५ ितशत अनदान ा फलफलको िवजिब वा तथा टःटक िब वाह - ख कटहर, मकाडिमयानट, एभोकाडो, अमला, सिरफा ।

५ ितशत अनदान ा फलफलको सायनःटक िब वाह - निरवाल, सपारी, मवा ।

२० ितशत अनदान ा फलफलको सायन ःटक िब वाह - ःयाउ, नाःपाित, आ , आ वखडा, ओखर, हलवाबद, अगर, सनतला, जनार, कागित, मनतला, आप र अनय फलफलह ।

- 102 _

१० ितशत अनदान ा टःटक िब वाह - ःयाउ, हाड ओखर, आ , मयल, िपकानट, जयािमर, शाइफोिलयट ओरनज ।


1.8.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५५/४/१६ को िनणरयानसार

१.९ सामगरी ढबानी कायरकरम

1.9.१ पिरचय/प भिमः कायरबम स ालन गनर आवयक पन साममीह ौोत ःथलबाट समबिनधत किष सवा कनिसमम ढबानी गराईनछ ।

1.9.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई साममी ढबानी गनर सहयोग पयारउन ।

1.9.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः नमसरमा वयवःथा भए अन प ढबानी अनदान उपलबध गराउन सिकनछ ।

1.9.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : कायरबममा तोिकएको ढबानी रकम वाहक अनय ःवीकत लआय अनसार तोिकएको साममी ओसार पसार गदार िनिदर ौोतबाट समबिनधत किष सवा कनिसमम चिलत िनयम अनसार ढबानी अनदान िदन सिकनछ ।

1.9.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०४९/१०/२६ को िनणरयानसार

१.१० फलफल िब वा मोटारिलटी कायरकरम

1.10.१ पिरचय/प भिमः फलफलको बोट िब वाह ौोत कनिबाट कषकको बगचामा पयारउदा पयारउद मनर सकन हदा सो अवःथा हरी अनदान िदइनछ ।

1.10.२ कायरबमको उ यः ढबानी गन बममा बोट िब वा मरमा कषकलाई पनर जान मकार कम गनर ।


फलफलको बोट िब वाह ौोत कनिबाट लगर कषकलाई िवतरण नगरसमम िविभ समःयाह परी मनर सकन वाःतिवकतालाई ि गत गरी यःता साममीको कित अनसार मोटारिलटी ितशत कायम गिरनछ ।

मरका बोटिब वाको मलय नमसरमा उललख भए अनसार अनदानको पमा िदन सिकनछ ।

- 103 _


नासपाती, ःयाउ, आ , आ वखडा, कटस, लपसी, अगर, खपारनी, कागजी, वदाम, हलवावद, ओखर र अनय लकाली फलफलमा ५ ितशत ।

भइकटहरमा ५ ितशत ।

ख कटहर, अमवा, मवामा १० ितशत

आप, िलचीमा १५ ितशत

अनय फलफलमा ५ ितशत

1.10.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१।९।४ को िनणरयानसार

१.११ फलफल नसररी परितयोिगता कायरकरम

1.11.१ पिरचय/प भिमः ःथानीय ःतरम फलफलका बोट िब वा उतपादन तफर लागका कषकह बीच ितयोिगता गराईनछ ।


नसररी धनी कषकह मा ितःपधारतमक भावना जगाई ःतरीय बोट िब वा उतपादन गराउन ।

उतक नसररी धनीलाई परःकत गरी हौसला दान गनर ।


ितयोिगताको लािग नयनतम नसररी सखया तथा उतपादन कषमताः नसररी ितयोिगताको लािग िजललामा किमतमा ५ वटा नसररीह ल भाग िलएको हन पदरछ ।

भाग िलन तयक नसररील कलमी िब वाको हकमा किमतमा १००० र बीज िब वाको हकमा २००० उतपादन गरको हन पदरछ ।

1.11.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : नसररी ितयोिगता परःकार

थम ५०००।- ि तीय ३०००।-

ततीय २०००।- सानतवना ५००।-

- 104 _

1.11.५ ि वयः नसररी िकिसम

यःता ितयोिगताह िशतोण (ःयाउ, ओखर, कागजी बदाम), समिशतोण (नासपाती, आ , आ बखडा, अगर, हलवावद, कटस र िपकानट), सनतला जात फलफल, अनार, एभोकाडो र उण (आप, िलची, करा, भईकटहर, खकटहर, निरवल, सपारी, अमला, अमबा र मवा) जःता फलफल बालीह वीचमा छ ाछ समपादन गनरपनछ ।

आवदन िदनपन समय: नसररी धनीह बाट तोिकएको समयमा आवदन िलई तयसको मलयाकन गरी एक मिहना िभऽ ःवीकित सिहत नितजा काशन गनरपनछ ।

िशतोण र समिशतोण फलफलह को नसररीको लािग भाि मसानत िभऽ

उपोण र उण फलफलह को नसररीको लािग फालगण मसानतसमम ।

परःकार िवतरण समारोह िजललाबाट स ािलत सब िकिसमका ितयोिगताह को लािग एक पटक आयोजना गन हदा खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा रािखएको वयवःथापन खचर वापत . ३०००।- न सब ितयोिगताको लािग एकम हनछ ।

1.11.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/१३ को सहमती र किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/४/१७ को िनणरयानसार १.१२ फलफल बगचा परितयोिगता कायरकरम

1.12.१ पिरचय/प भिमः फलफल उतपादन कषऽह मा बगचा वयवःथापन पकष र उतपादकतवमा ितःपधार गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.12.२ कायरबमको उ यः उिचत कषकह लाई बगचा वयवःथापन कायरमा ितःपधार गराई बढी फलफल उतपादन गनर ोतसािहत गनर ।


यःता ितयोिगताह िशतोण (ःयाउ, ओखर, कागजीवदाम), समिशतोण (नाःपाती, आ , आ बखडा, अगर, हलवावद, कटस र िपकानट), सनतलाजात फलफल अनार, एभोकाडो र उण (आप, िलची, करा, भईकटहर, खकटहर, निरवल, सपारी, अमला, अमवा र मवा) जःता बालीह बीच छ ा छ समपादन गनरपनछ ।

कन एक िकिसमको फलफल लगाएको बगचा वा िमिौत फलफल बगचाह ितयोिगतामा सिममिलत गराउन सिकनछ । तर िमौीत बगचालाई सिममिलत गराउदा कन फलफल को ितयोिगतामा समावश गराउन हो सो ःप खलाउनपनछ ।

- 105 _

ितयोिगताको लािग भईकटहर वाहक अनय फलफलमा किमतमा ५० बोट लगाएको बगचा हन पदरछ भन भईकटहर किमतमा ०.०५ ह. कषऽमा लगाएको हन पदरछ ।

यो ितयोिगतामा किमतमा १० जना कषकह ल भाग िलएको हनपनछ ।

आवदन िदनपन समय िशतोण फलफलह को लािग ौावण मसानत िभऽ, समिशतोण फलफलह को लािग ौावण मसानत िभऽ, उपोण फलफलह को लािग भाि मसानतसमम र उण फलफलह को लािग चऽ मसानत समम हनछ ।

िनवदनह का आधारमा समबिनधत बगचा मण गरी १५ िदन िभऽ िनवदन ःवीकत गरी तयसको मलयाकन गरी एक मिहना िभऽ नितजा काशन गनछ ।

फलफल बगचा िनरीकषण तथा मलयाकन गनर िनमनानसार ािविध ह को बगचा िनरीकषण तथा मलयाकन सिमित गठन गनरपनछ ।


थम ५०००।- ि तीय ३०००।- ततीय २०००।- सानतवना ५००।- परःकार िवतरण समारोह िजललाबाट स ािलत सब िकिसमका ितयोिगताह को लािग एक पटक आयोजना गन हदा खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा रािखएको वयवःथापन खचर वापत . ३०००।- न सब ितयोिगताको लािग एकम हनछ ।

1.12.५ ि वयः बगचालाई रोग कीराको ि कोणल मलयाकन गदार रोग कीरा लागको बोट सखया, रोग

कीराको िकिसम तथा कोप िःथित बार अधययन गरी अक िदनपदरछ ।

काटछाट गिरनपन फलफलमा काटछाट गरको छ, छन तथा अनय फलफल र हटाउनपन हागाह हटाएको छ, छन सो अधययन गरी अक िदनपनछ ।

उमर अनसारको हनपन वि भएको छ, छन सो को आधारमा बोटको वि आकारमा अक िदनपदरछ ।

समभव भएमा ५ बोटको औसत उतपादन िलन, यिद समभव हन नसकमा ित बोट औसत फल सखयाको मोटामोटी अनमान गरी सो को आधारमा उतपादन िःथितमा अक िदईनपछर ।

फलको आकारसग, ःवादको आधारमा फलको गणःतरमा अक िदईनपदरछ ।

- 106 _

फलफल नसररी ितयोिगतामा भाग िलन कषकह ल भनरपन फाराम

ौीमान विर किष िवकास अिधकतजय, .................................................. नपाल सरकार किष िवभागको िनयम अनसार मलाइर /हामीलाई ...................... सालको फलफल उतपादन ितयोिगतामा ितयोगीको पमा भाग िलन इचछा भएको हदा मरो/हाो बगचाको िववरण तपिसलमा उललख गिरए अनसार भएको वयहोरा जानकारी गराउद उकत ितयोिगताको लािग मरो/हाो िनवदन दतार गरी आवयक कारवाही गन वयवःथाको लािग अनरोध गदरछ/गदरछ ।

तपिसल

१. ितयोिगतामा सिममिलत हन चाहको फलफल बाली .............................................. २. बगचाको िकिसम .......................................................................................... ३. बगचा रहको ःथान .............. िजलला ............... गा.िव.स.............. वडा न. ........ ४. बगचाको िववरण

िस.न. फलफलको िकिसम जातह बोटको उमर सखया गत वषर फलको बोट सखया

ःवीकितः अथर मनऽालयको (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/१३ को सहमती र

किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/४ /१७ को िनणरयानसार १.१३ सलार टोर िनमारण कायरकरम

1.13.१ पिरचय/प भिमः िजललामा उतपादन हन सनतलाजात फलफल तथा ःयाउलाई कषकक उतपादन थलोमा सरल एव सलभ तिरकाल भणडारण गनरको लािग यस सलार ःटोर िनमारण कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.13.२ कायरबमको उ यः सनतलाजात फलफल तथा ःयाउको उिचत पमा भणडारण गराउन र ितनको मलय अिभवि गन ।

1.13.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः सलार ःटोर समबनधी नमसर सनतलाजात फलफल तथा ःयाउमा समत लागगन ।

२ टन कषमताको सलार ःटोर २.४४ िम.x२.४४िम.x२.१३ िम. साइजको हनपन ।

५ टन कषमताको सलार ःटोर ३.६ िम. x २.६ िम.x ३.८ िम. साइजको हनपन ।

१० टन कषमताको सलार ःटोर ४.८ िम. x ४.२ िम. x ४ िम. साइजको हनपन ।

- 107 _

कायरबम तजरमा गदार Potential pocket ह मा टवा पगन गरी लआय िनधाररण गन ।

ःथानीय दररट वमोिजम इि मट गरी तोिकए अनसारको रकम उपलवध गराई सलार ःटोर िनमारण गराउनपदरछ । सलार ःटोरको िनमारण थम चौमािसक िभऽ परा भई सकनपनछ ।

सलार ःटोर िनमारण समबनधी समपणर िविधह फलफल िवकास िनदशनालयको ािविधक मागर दशरन वमोिजम गन गराउन ।

Wet and Dry bulb / Max. Min. thermometer अिनवायर पल राखी रकडर राखनपन ।

िनमारण कायर श हनअिघ र समप भसकपिछ सो कायरको अनगमन गरी रकडर अधयाविधक राखनपनछ ।


ःथानीय दररट वमोिजम कल इि मट रकमको २५ ितशत सलार ःटोर िनमारण अनदान िदन र यसरी कल लागतको २५ ितशत अनदान िददा िनमन कया अपनाउन ।

२ टन कषमता भएको सलार ःटोरका लािग . १०,०००।- भनदा बढी निदन र कल लागत कम भ २५ ितशतल हन आउन रकम . १०,०००।- भनदा घटी हन आएमा २५ ितशत अनसार हन आउन रकम उपलवध गराउन ।

५ टन कषमता भएको सलार ःटोरका लािग . ३५०००।- भनदा बढी निदन र कल लागत कम भ २५ ितशतल हन आउन रकम . ३५०००।- भनदा घटी हन आएमा २५ ितशत अनसार हन आउन रकम उपलवध गराउन ।

१० टन कषमता भएको सलार ःटोरका लािग . ५०,०००।- भनदा बढी निदन र कल लागत कम भ २५ ितशतल हन आउन रकम . ५०,०००।- भनदा घटी हन आएमा २५ ितशत अनसार हन आउन रकम उपलवध गराउन ।

1.13.५ ि वयः

लिकषत समहः २ र ५ टन कषमताको सलार ःटोरको लािग उतपादक कषक/कषक समहह

१० टन कषमताको सलार ःटोरको लािग कषक सहकारी सःथाह

आशाितत ितफलः फलफल उतपादनल उिचत भणडारण वयवःथा पाउन र भणडारीत फलफलको मलय अिभवि हन जानछ ।

िजममवार िनकाय तथा वयिकतः समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयको मख तथा बागवानी िवकास अिधकत र अनतगरत सवा कनि/पकट कषऽमा कायररत ा.स./ना.ा.स.ह ।

- 108 _

Abstract of cost for the construction of Cellar Store Building (5 ton capacity) Site Location: Kathmandu, Lalitpur, Bhaktapur

SN Detail of Work Quantity Unit Rate Amount

1 E/W Excavation in foundation in hard soil and other work lift 1.5m. and lead up to 10m all complete as per instruction of site incharge.

14.100 Cu.m. 131.840 1858.94

2 Providing and laying Stone for filling foundation including soil all complete as per instruction of site incharge.

7.800 Cu.m. 1512.425 11796.92

3 Providing and laying Stone masonry in mud mortar in walls, foundation including necessary bond stone all complete as per instruction of site incharge.

46.970 Cu.m. 1970.761 92566.64

4 Sand filling on cavity wall 6.780 Cu.m. 1396.628 9469.14

5 Providing and fixing in position Localwood chauhkat for doors, windows and ventilators with holdfast all complete as per instruction of site incharge.

0.251 Cu.m. 34051.240 8546.86

6

Providing and fixing 38 mm.thick Localwood pannelled shutters for doors with handles, 2nos.tower bolts, locking set all complete as per instruction of site incharge.

5.297 Sqm 2462.484 13043.78

7 Providing and fixing mosquito net with wooden listy all complete as per instruction of site incharge. 1.511 Sqm 798.770 1206.94

8 Flooring work 0.00

a Providing and laying Stone soling with sand over rammed earth including drain all complete as per instruction of site incharge.

1.872 Cu.m. 2941.758 5506.97

9 Providing and painting two coats enamel paint over one coat primer of approved colour all complete as per instruction of site incharge.

22.140 Sqm 99.366 2199.96

10 Roofing Works 0.00

a Providing and fixing Thatch Roofing(0.15m) thick with bamboo rafter and purlin etc.all complete as per instruction of site incharge.

35.316 Sqm 651.600 23011.91

11 1/2" HDP Pipe around cavity wall 100 Rm 16.744 1674.4012 12 mm steel rod for vent and windows 16.02 kg 62.750 1005.2613 Thermometer and barometer and necessary accessories 1 job 4000.000 4000.00

Total 175887.72 5% Contingencies 8794.39 Grand Total 184682.11

- 10

9 _

- 110 _

1.13.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६३/७/२१ को िनणरयानसार १.१४ श य शिकत भ डार िनमारण


फलफल, तरकारी जःता िछ िवमन किष उपजह कही िदनसमम सचय गनर यःतो भणडार िनमारण गिरनछ । यसबाट खास गरी मिहला तथा साना कषकह लाई थोर पिरमाण भएपिन बढी मलय आउन किष उपज उतपादन गरी उिचत मलय आउन मौका िदन तथा िदनह बजार लगन नसकन अवःथामा छोटो अविध सचय गरी राखन सघाउ पगनछ ।

1.14.२ कायरबमको उ यः ःथानीय ःतरमा उपलबध साममीह योग गरी शनय शिकत भणडार िनमारण गनर टवा पयारउन ।

1.14.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कषकह को सहभािगतामा ःथानीय ःतरमा उपलबध साममी जःन ई ा, वालवा, वास, डोरी, वोरा योग गरी भणडार िनमारण गनर आवयक सहयोग पयारउनपनछ । साथ यसको ािविधक सहयोगको लािग पो हाभ कषित िनयनऽण शाखासग समनवय कायम गनरपनछ ।


भणडार िनमारण गनर आवयक साममीह जःत ईटा, बालवा, बास, डोरी, बोरा आिद तथा जयामी जयालामा खचर गनर सिकन रकम . ३२००।- ई ा ७०० गोटाको लािग ढबानी खचर समत . २०००।- बालवा (मिसनो खालको) सात वोराको लािग . ५००।- अनय साममीह वास, डोरी, बोरा आिदको लािग . ४००।- डएक जवान डकमीरको जयालाको . ३००।-

जममा . ३२००।- ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

1.14.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५७/१०/३ को िनणरयानसार १.१५ हाभि टङग याग (Harvesting Bag) िवतरण कायरकरम

1.15.१ पिरचय/प भिमः फलफललाई िटपदा गणःतरीयता कायम गनर र नोकसानी कम गनर हाभि वयाग योग गनर गिरनछ ।

- 111 _

1.15.२ कायरबमको उ यः सनतला िटपर वयागमा राखी सनतलामा कषित हन निदई नोकसानी कम गराउन र गणःतर कायम राखन योग गन ।


(क) िवःतत िववरण (Detalied description)

(१) मख (Inlet)

िनमारण साममी २ लाईनको सादा फलाम रड

आकार अधर चनिकार

बािहरी लमवाई २८ ईनच

िभऽी लमवाई १३ ईनच

िभऽी र वािहरी रड वीचको दरी ७ ईनच

लक हक (Lock hook) : २ लाइनको सादा फलाम रडबाट बनको ४ ईनच लामो रडलाई २ ईनची फरािकलो सावर छालाल वरर िसलाएको हनपन ।

(२) झोला (Bag)

िनमारण साममी पानील निभजन पलाि क िऽपाल (Water proof plastic Tripal)

लमवाई २ िफट

मखको गोलाई ३८ ईनची आलिभत गोलाई २ िफट

Triangular Bag lock : Zinc rod बाट वनको एक थान

Bag lock : लमवाई ४ ईनच र चौडाई १.२५ इनचको Water proof पलाि क िऽपालबाट बनको ।

Button in Bag Lock : िजकबाट वनको २ थान

(३) बलट (Belt)

िनमारण साममी पानील निभजन पलाि क िऽपाल

लमवाई ५० ईनच (वयागको मखको दव पि बाट जोिडएको, एकापि बाट ४२ ईनच र अक पि बाट ८ ईनच भएको हनपन ।

चौडाई ३ ईनच ।

बलट लक (Belt lock) आधा लाइनको Zinc rod बाट िनिमरत ३ ईनच लमवाई र १.५ ईनच चौडाईको २ वटा लक राखनपन ।

ःपनज बलटको बीच भागमा २४ ईनच लमवाई, २ ईनच चौडाई र १ ईनच मोटाई भएको High Density Sponge राखको हनपन ।

- 112 _


ािविधक मापदणड अन प िनमारण भएका फल हाभि वयाग (Harvesting Bag) मा बजार मलयको २५ ितशत अनदानमा कषकह लाई िवतरण गन ।


1.15.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६३/३/१२ को िनणरयानसार १.१६ गरिडङग उपकरण (Grading Machine) िवतरण कायरकरम योगः सनतलाको (Mandarin Orange) साइज मिड गन ।

(क) िवःतत िववरण (Detalied Description)

(१) िफडर (Feeder) साममीः फलाम रड १ लाईनको ६ थान र २ लाईन ४२ थान ।

लमवाईः ३४ ईनच

चौडाईः २०.५ ईनच

फीडरः गोलाई ४४ ईनच

फीडर लक प ीः १ ईनच फलाम पि २२ ईनचको २ थान

बारको उचाईः ५ ईनची (२) म (Frame)

साममीः १ ईनचको फलाम ए ल रड ।

लमवाईः ११.५ िफटको २ थान

चौडाईः २१ इनचीको ८ थान

Frame Slope Angle : २००

(३) ख ा (Foot)

साममीः १ ईनचको फलाम ए ल रड

३८ ईनचको २ थान

२८ ईनचको २ थान

१७ ईनचको २ थान

१० ईनचको २ थान

Foot Support २१ ईनचको ४ थान ।

- 113 _

(४) मडर (Grader)

४.१) सी. मड (C-Grade) ५९-६४ मी.मी. वयास

लमवाईः ३१ ईनच

चौडाईः १७ ईनच

पवालको वयासः ६४ मी.मी. पवाल सखयाः ६०

बारको उचाईः ५ ईनच

बार डणडीः २ लाइनको ६ थान तस र ९ थान ठाडो साममीः फलाम रड

४.२) िब-मड (B-Grade) ६५-६९ मी.मी. वयास

लमवाईः ३३.५ ईनच

चौडाईः १८.५ ईनच

पवालको वयासः ६९ मी.मी. अनय बदाह सी- मडमा जःत हन ।

४.३) ए-मड (A-Grade) ७०-७५ मी.मी. वयास

लमवाईः ३६.५ ईनच

चौडाईः २१ ईनच

पवालको वयासः ७५ मी.मी. अनय बदाह सी- मडमा जःत हन ।

(५) Knot bolt १६ मी.मी. को १४ थान

(६) मडर २ लाईन फालाम डणडीको २१ ईनचीको ३ थान

(७) झोला (Bag)

साममीः Water proof plastic िऽपाल

उचाईः १ मीटर

Outlet (फल झान वािहर मख) को लमवाई x चौडाई = १x१ िफट

Inlet (फलह मडरबाट सकलन गन) को लमवाई x चौडाई

A grade = ३४ x २१ ईनच B grade = ३१ x २१ ईनच

A grade = २८ x २१ ईनच

(८) Bag hook = ित ८ का दरल २४ थान

- 114 _

1.1६.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :

ािविधक मापदणड अन प िनमारण भएका फल मिडग गन मिसन (Grading Machine) मा बजार मलयको २५ ितशत अनदानमा कषकह लाई िवतरण गन ।


1.1६.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६३/३/१२ को िनणरयानसार १.१७ बढी घन व रोपण (High density planting) मा स तलाजात फलफल नमना बगचा थापना कायरकरम

1.1७.१ पिरचय/प भिमः सनतलाजात फलफल खती नपालको मधय पहाडी कषऽका कषकह को आय आजरनको एउटा मखय ौोत भएको र यसको लािग िवशष खालको ािविधक ान एव िशप बढी आवयक पन भएकोल सनतलाजात फलफलको लािग ाथिमकता ा साथ वयावसाियक कायरबम लागभएका िजललाका पकट कषऽह मा बिढ घनतवमा िब वा रोपण गरी नमनाको पमा बगचा ःथापना गनर यो कायरबम दशरनको पमा स ालन गिरनछ ।

1.1७.२ कायरबमको उ यः ितनपात सनतला (Trifoliate Orange) मलबनदमा कलमी गिरएका सनतलाजात फलफलका िब वाह माऽ रोपी ित एकाइ जगगामा चिलत दर भनदा दई गना बढी सखयामा िब वा लगाई छोटो अविधम उतपादन एव उतपादकतव वि गरी कषकह को आय बढाउन दशरनको पमा नमना बगचा ःथापना गराई अनय कषकह लाई समत वयावसाियक पमा सनतलाजात फलफल खती गनरका लािग ोतसािहत एव अिभिरत गराउन ।

1.1७.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

एउटा सनतलाजात फलफल उतपादन पकट कषऽमा १ दिख २ वटा समम (पकट साइज अनसार) नमना बगचा ःथापना गन

एक आिथरक वषरमा िजलला भरीमा बिढमा ५ वटा समम यःता नमना बगचा ःथापना गनर सिकन

बहसखयक कषकह ल हनर र िसकन सकन गरी मलबाटो/सडकको निजक दशरन ःथल एव कषक छनौट गन ।

कषकसमह गठन भएको ःथानमा समहका सदःयमधयबाट कषक छनौट गराउन ।

कषकह ल आवयकता महससग री उनीह को सिबय सहभािगता हन अवःथामा माऽ नमसरमा उललख भए बमोिजमको सिवधाह उपलवध गराउन ।

यिद कषकल आफनो परानो भ रहको बगचामा िब वा थप गरी High Density Planting गरको छ भन उसलाई पिहलो वषरमा न फल िटपन झोला र कची पिन िदन । तयसो नगरी कषकल

- 115 _

पर नया बगचा ःथापना गरको अवःथामा तौो वषर दिख माऽ फल िटपन झोला र किच उपलबध गराउन ।

दोौो वषरदिख बगचाको वयवःथापनको लािग खचर नमना बगचा वयवःथापन नमसर अनसार न हनछ ।

कषकको लािग शतरः आवयक ागािरक मलको वयवःथा एव जयामी खचर कषक ःवयमल वयहोनर पनछ, साथ बगचा विरपरी ःथानीय ःतरमा उपलबध हन सकन ौोत साधन वा अनय सामामीह को योग गरी बारबनदजको वयवःथा गनरपनछ ।

हाललाई यो नमसर सनतला र जनार बालीको हकमा माऽ लागहनछ ।

1.1७.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :

कषऽफलः २ रोपनी

आवयक िब वा सखयाः ६२

आवयक िब वाको मलयमा ५० ितशत अनदान । िब वा रोपन दरी ४ िम ह ४ मी. का दरल ित रोपनी ३१ बोटका दरल २ रोपनीका लािग २ * ३१ = ६२ (िब वा लगाउन दरी, जात, जगगाको मोहोडा, ठाउ र माटो अनसार फरक पनर सकदछ) ।

कलमी िब वा ५०% अनदानमा

९ िल. ःयर १ थान ५०% अनदानमा

िसकचर २ थान ५०% अनदानमा

िन स १ थान ५०% अनदानमा

०.५ इनचको पोिलिथन पाइप १०० मी. ५०% अनदानमा

फल िटपन झोला २ थान ५०% अनदानमा

फल िटपन कची २ थान ५०% अनदानमा


1.1७.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६३/०७/२१ को िनणरयानसार १.१८ स तलाजात फलफल िवकास कायरकरम

1.1८.१ पिरचय/प भिमः नपालमा ५४ भनदा बढी िबिभ उ त तथा जगली जातका फलफल उतपादन तथा उपभोग हद आइरहको छ । िय समपणर फलफल मधय सनतलाजात फलफल एक मख फलफल बाली हो । दशको पवर दिख पि म सममका मधय पहाडी िजलला लगायत सनतला उतपादन हन कही िहमाली िजलला समत गरी कल ४२ िजललामा सनतलाजात फलफल समबनधी वयावसाियक कायरबम स ालन भरहको छ । यस बाहक थप १८ िजललामा करसाबारी एव साना

- 116 _

बगचा ःथापना गन उ यल साधारण कायरबम स ालन हद आएको छ । यसरी दशभर किरब ६० िजललामा सनतलाजात फलफल कायरबम स ालन भरहका छन । फलफल कषऽमा िनयारत समभावना भएको बाली मधय सनतलाजात फलफल मख बाली हो । हाल सनतलाजात फलफल हन मख पकट कषऽह मा अनपयकत भौगोिलक अवःथा, ितकल हावापानी, हानीकारक एव सबामक रोग िकराको कोप, बगचा वयवःथापन तथा गणःतर फल उतपादन िविध योग नगनर आिद कारणल गदार कही पकट कषऽह मा दरत गितमा बगचा ासका समःयाह दिखएका छन ।

1.1८.२ कायरबमको उ यः बगचा ास समबनधी समःया वयवःथापन गद ःवःथ एव गणःतर बगचा िवःतार गद फल उतपादन बधरन गनर नसररी ःथलका ःवःथ एव गणःतर िब वा उतपादन गनर सनतलाजात फलफल िव वा उतपादनलाई वयविःथत गनर आबयकता भएको ।

ःवःथ एव गणःतर िब वा उतपादन गनर 1.1८.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः खलला नसररी ःथापना गदार भौगोिलक उचाइको हकमा १००० िम. भनदा माथी माऽ नसररी

ःथापना गन र १००० िम. भनदा तल भएका नसररीह लाई बनद गनर लगाइ ित नसररीह बाट उतपािदत िब वाको िबिब िवतरण एव ओसारपसारमा िनयनऽण गन ।

ःवःथ एव गणःतर िब वा उतपादनको लािग "Bud Wood Certification" कायरबम अनसार िब वा उतपादन गनर माउ-बोट, ट-ःटक र कलमी िब वा सब िनयिनऽत ःबीन घरमा हन भएकोल माथी उललिखत १००० िम. भनदा तल वा माथी जनसक उपयकत ःथलमा पिन गनर गराउन सिकन छ ।

1.1८.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : l;=g+= laj/0f gd{\; k'i6\ofO{ 1. gofF g;{/L

:yfkgf (ln= :k]|o/ ! yfgsf] d"Nodf %)Ü, # yfg l;s]r/df &%Ü, % yfg rSs'df &%Ü, ls6gfzs laiffbL %)) Pd=Pn= ;Dd d'Nodf &%Ü, /f]ugfzs ljiffbL ! s]=hL= ;Dd d'Nodf &%Ü, Knfli6s l;6 !) s]=hL=df &%Ü, @ j6f xhf/L d"Nodf &%Ü / )=% OGr kf]nL kfOk !)) d"Nodf %)Ü cg'bfg .

;'Gtnfhft kmnkm"n g;{/L Ps clt ;+a]bgzLn k]zf ePsf] / pTkflbt a]gf{sf] :j:ytf sfod ug{ kg]{ ePsf]n] g;{/L wlgx?nfO{ al9 hjfkmb]xL / lhDd]jf/ agfpg cGo kmnkm"ndf eGbf al9 cg'bfg k|ltzt k|:tfj ul/Psf] 5 .

2. g;{/L Joj:yfkg tyf lj?jf pTkfbg ;]jf -s_ Knfli6s l;6

ljt/0f lj?jf pTkfbg Ifdtf cg';f/ !%) b]lv @)) u]hsf] clwstd !) s]=hL= ;Dd ;]tf] Knfli6s l;6 lhNnf b/ /]6 cg';f/ d'Nodf &% k|ltzt cg'bfg .

jflif{s %))) eGbf a9L sndL a]gf{ pTkfbg ug]{ g;{/Lx?sf] nflu dfq of] ;'lawf pknAw u/fpg] .

- 117 _

l;=g+= laj/0f gd{\; k'i6\ofO{ -v_ kf]nL Jofu

ljt/0f lj?jf pTkfbg ug{ @)) b]lv @%) u]hsf] ^÷(OGr ;fOhsf] kf]nL Aofu a9Ldf%) s]=hL= ;Dd lhNnf b//]6 cg';f/ d"Nodf &% k|ltzt cg'bfg .

!= jflif{s%))) eGbf a9L sndL lj?jf pTkfbg ug]{ g;{/L x'g'kg]{ .

@= jflif{s !)))) eGbf a9L lj?jf pTkfbg ug]{ g;{/L nfO{ %) s]=hL= / ;f] eGbf sd t/ %))) eGbf al9 pTkfbg ug]{ g;{/LnfO{ @% s]=hL= pknAw u/fpg] .

-u_ ?6-:6s aLp

v/Lb

sndL lj?jf pTkfbg ug{ ?6–:6s pdfg{sf] nflu aLp v/Lb ug{ a9Ldf !) s]=hL= ;Dd d"Nodf &% k|ltzt cg'bfg .

jflif{s %))) eGbf a9L sndL lj?jf pTkfbg ug]{ g;{/Lx?sf] nflu k|fljlws l;kmfl/; cg';f/ pknAw u/fpg] .

-3_ sL6gfzs laifflb

%)) Pd=Pn=;Dd w'nf] jf emf]n laiffbLsf] d"Nodf &% k|ltzt cg'bfg .

g;{/L a]gf{sf] u'0f:t/ / :j:ytf sfod ug{ yk ;x'lnot pknAw u/fpg]

-ª_ /f]ugfzs ljiffbL

! s]=hL==;Dd emf]n ljiffbL d'Nodf &% k|ltzt cg'bfg .

g;{/L a]gf{sf] u'0f:t/ / :j:ytf sfod ug{ yk ;x'lnot pknAw u/fpg]

3 Knfli6s g;{/L 3/ lgdf{0f .

!))) ld= eGbf dfly / jflif{s !)))) eGbf a9L sndL la?jf pTkfbg ug]{ btf{ ePsf lghL g;{/Lx? nfO{ k6s k6s ul/ a9Ldf @ j6f ;Dd lhNnfsf] b//]6 / Oli6d]6 cg';f/ !@) lh=P;=Pd= (gram per sq meter) sf] l;Nkfplng, af+;, sf+l6, hfnL, tf/, 8f]/Ldf nfUg] d"Nosf] &% k|ltzt cg'bfg lbg] .

:j:y la?jf pTkfbg ug{ al9 vlr{nf] / em+eml6nf] x'g] ePsf]n] lghL g;{/L wlgx?nfO of] k|lalw tkm{ cfslif{t / yk ;x'lnot k|bfg ug{ a}hgL ls/0f -cN6«f ef]O{n]6 /]_ ;+/lIft Knfli6s 3/ agfpg of] cg'bfg k|bfg ug]{ .

4 xf]ªnªljª -Pr=Pn=la=_ z+sf:kb kft lk=l;=cf/= -kf]lnd/]h r]g l/oS;g_ kl/If0f*

xf]ªnªljª -Pr=Pn=la=_ z+sf:kb kft gd"gf lk=l;=cf/=-kf]lnd/]h r]g l/oS;g_ k/LIf0f ug{ k|lt gd"gf zt k|ltzt k|lt gd'gf ?= !)))÷– / Joj:yfkg vr{ Psd'i7 ?=@)))÷– sf b/n] sfo{qmd k|:tfj ug]{ .

;'Gtnfhft kmnkm'ndf lu|lgª /f]u lgoGq0f ug{ z+sf:kb kft gd"gf ;+sng ul/ lk=l;=cf/= k/LIf0f ug{sf] nflu k|lt gd'gf ?=!)))÷– / k|lt lhNnf k|lt jif{ sDtLdf %) jf ;f] eGbf al9 ePdf Joj:yfkg vr{ jfkt ?= @)))÷– k|:tfj ug]{ .

- 118 _

l;=g+= laj/0f gd{\; k'i6\ofO{ 5 g;{/L l;+rfO

Knfli6s kf]v/L lgdf{0f .

jflif{s %))) eGbf a9L lj?jf pTkfbg ug]{ g;{/Lsf] nflu % ld= nDafO, # ld= rf}8fO / !=@ ld= ulx/fO ;fOhsf] kf]v/L lgdf{0f ug{ !@) lh=P;=Pd= (gram per sq. meter) sf] l;Nkfplng l;6df ahf/ b//]6 cg';f/ k"0f{ cg'bfg / kf]v/L lgdf{0f sfo{ g;{/L wgL :jo+n] Aoxf]g]{ u/L sfo{qmd k|:tfj ug]{ .

kfgLsf] >f]t ;fgf] ePsf] :yfgdf kfgL ;+sng u/L g;{/Ldf l;+rfO ;'ljwf k'¥ofpgsf] nflu of] ;'ljwf pknAw u/fpg] .

6 a8–p8–k|df0fLs/0f sfo{qmd -s_ dfp af]6,

?6-:6s /

sndL lj?jf pTkfbg hfnL 3/ lgdf{0f

j9Ldf ?= % nfv ;Ddsf] nfut Oli6d]6df %) k|ltzt cg'bfg lbg] .

;'Gtnfdf nfUg] ;+qmfds /f]u ;fg]{ l;6«; l;Nnf / nfxL ls/f lgoGq0f u/L :j:y lj?jf pTkfbg ug{ clt cfaZos kg]{ ePsf]n] ;'Gtnfsf lghL g;{/L wlgx?n] cfufdL lbgdf qmdzM lgoGqLt 3/ agfO{ To; leq :j:y lj?jf pTkfbg ug'{kg]{ 5 .

-v_ l8«k l;+rfO{ ;]6 h8fg .

Nfut Oli6d]6 cg';f/ nfUg] vr{df &% k|ltzt n] a9Ldf ?= !% xhf/ eGbf ga9fO{ cg'bfg lbg] .

;DalGwt ;Knfo;{sf] b//]6 cg';f/ sfo{qm|d agfO{ k|:tfj ug]{ .

* o;sf] k/LIf0f lj1fg tyf k|ljlw k|lti7fgdf ul/g] / k/LIf0f jfkt k|lt gd"gf ?= !))).– z'Ns nfUg] . 1.1८.५ ि वयः ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

1.1८.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित २०७०/७/१४ को पऽानसार सहमित र किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/७/२१ को िनणरयानसार

२. तरकारी बाली िवकास कायरकरम २.१ तरकारी खतीका लािग वनार उ पादन तथा सामदाियक नसररी यव थापन कायरकरम

२.१.1 पिरचय /प भिमः खा ा बालीको तलनामा तरकारी बालीको बीउ मह ो हन तथा सब कषकह ःवःथय बनार उतपादन गनर सकषम नहन अवःथा छ । यःतो िःथितमा अदकष वा अधरदकष सीपको कारण साना तथा मझौला कषकह ह को जोखीम नयनीकरण गनर र समभािवत पकट कषऽमा बढी मलय जान तरकारी बालीको बनार उतपादन, िवबी िवतरण तथा वयवःथापनबाट

- 119 _

समदायमा तरकारी वयवसाय बधरनमा टवा पगन भएकोल सामदाियक तरकारी नसररी वयवःथापनको ठलो मह व छ ।

२.1.२ कायरबमको उ यः वयावसाियक तरकारी खती िवःतारको लािग सामिहक तरकारी नसररी स ालन गन ।

भौितक पवारधार (बाटो, िवजली, िसचाई, बजार) भएको कषऽमा पकट पयाकज कायरबम अनतगरत साना तथा सीमानतकतकषकलाई सलगन गराई उतपादनसग आव गनर वयावसाियक तरकारी खती िवःतार गरी कषकह को आय आजरनमा वि गन ।

तरकारी खतीमा सलगन साना एव सीमानतकतकषक सदःयह को बनार उतपादन ान तथा सीपको िवकास गन ।

2.1.३ कायरबमको ािविधक पकष स ालन कया/कायरिविधः

समभािवत तरकारी उतपादन कषऽ (पकट कषऽ) मा कषक समह तथा कषक सहकारी सःथा माफर त कायरबम स ालन गन, समह गठन नभएको ःथानमा कषक समह गठन गन ।

उतपादन कषऽ छनौट गदार २ दिख ५ ह. समम (पहाड र उचच पहाडमा नयनतम २ ह. र तराईमा ३ ह.) तरकारी कषऽफल भएको हनपन । ५ ह. सममको तरकारी कषऽका लािग एक सामदाियक तरकारी नसररी ःथापना गन । तरकारी कषऽफल अनसारको नसररी कषऽफल र सो का लािग आवयक पन बीउको माऽा िनधाररण गन ।

समहका सदःयह मधयबाट नसररीको लािग उपयकत सिवधा भएको जमीन एव सहयोगी कषक छनौट गन ।

मौसम र कषऽ िवशष उपयकत मखय मखय तरकारी बाली छनौट गन । नसररी स ालन गनर सिकन तरकारी बालीह काउली समह, गोलभडा, भणटा, खसारनी, रायो, पयाज, िजरीको साग तथा फसीर समहका तरकारी बालीह ।

सामदाियक तरकारी नसररी ःथापना र वयवहािरक सामदाियक तािलम एउट पयाकजको पमा स ालन गन ।

नसररी वयवःथापन र यसबाट ा िब वा समह/सःथाक िनणरयानसार िबबी िवतरण र वयवःथापन गन ।

अनभवी कषकलाई नसररी ःथापना र वयवःथापनका लािग िशकषकका पमा योग गन र एक नसररीबाट नयनतम ५० कषक पिरवारलाई सवा पयारउनपन ।

सामदाियक तरकारी नसररी कायरबम स ालन गदार कषक समहको िनणरय, माग र कायरबमको आधारमा माऽ गन ।

- 120 _

सामदाियक तरकारी नसररीको लगत ईि मट समबिनधत ािविधक र कषक समहबाट तयार पान र खचर िववरण कषक समहबाट मािणत भएको हनपन । सामदाियक नसररीको ािविधक लगत समत राखन ।

एक समहमा लगातार दई वषर भनदा बढी नसररीका लािग अनदान उपलबध नगराउन । दोॐो पटकका लािग हजारी, पाइप र ःयर उपलबध नगराउन ।

2.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर

नसररी स ालनको लािग आवयक साममीह

तरकारी बीउ तरकारी उतपादन कषऽ अन प आवयक नसररी कषऽका लािग बाली बीउदर अन प आवयक बीउ पिरमाण यिकन गन ।

काउली समह, गोलभडा, भणटा, खसारनी, रायो, िजरीको साग आिदका लािग १ क.जी. समम ।

फसीर समहका लािग १० क.जी. समम ।

पयाजका लािग ४० क.जी. समम ।

रोगनाशक िवषादी ५०० माम ।

कीटनाशक िवषादी २०० एम. एल. ।

पोिलिथन िसट (२०० गजको) ५ क.जी. समम ।

पोलीिथन वयाग ५ क. जी. समम ।

पोिलिथन । रवर पाइप (०.५ इनच) ५० मीटर ।

हजारी (१० िल. कषमता) १ थान ।

नयापःयाक ःयर (९ िल. कषमताको) १ थान ।

माथी उललखीत बीउ लगायत आवयक साममीको मलयमा ५० ितशत अनदान उपलबध गराउन । तर हाइीड बीउको हकमा २५ ितशत माऽ अनदान िदन ।

नसररी तयारी, आवयक रासायिनक मल तथा कमपो खचर र साइनबोडर कषक समहबाट वयवःथा गन ।

2.1.५ ि वयः

लिकषत समहः साना तथा मझौला कषकह , वयवसायउनमख तरकारी उतपादन कषऽका कषकह ।

आशाितत ितफलः साना तथा मझौला तरकारी उतपादक कषकको कषमता िवकास हन, वयवसायउनमख तरकारी खतीको िवःतार तथा िविविधकरण हन ।

िजममवार िनकायः िजलला किष िवकास कायारलय, कषक समह तथा सहकारी सःथाह , समबिनधत किष सवा कनि ।

- 121 _

2.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालयको िमित २०६४/०९/११ को िनणरयानसार २.२ बमौसमी तरकारी खतीको लािग लाि टक घर िनमारण कायरकरम

2.2.1 पिरचय/प भिमः

ितकल मौसममा िबिभ कारका तरकारीह रोपी ितकल मौसममा उतपादन गिरन िबिभ कारका ताजा तरकारी लाई बमौसमी तरकारी खती भिननछ । अतः बमौसममा गिरन कन पिन तरकारी खतीको लागी धर िमिहनत र जागरको आबयकता पदरछ । बमौसममा उतपादन गिरन कन पिन तरकारीको उतपादन ित ईकाइ कषऽफलबाट खास मौसममा भनदा कम उतपादन भएता पिन बजार मलय बिढ आउनाका कारण मौसमको भनदा बढीन फाईदा हन जानछ । अतः यसरी खती गिरन तरकारीको लागी बनार उतपादन गन काम पिन बमौसममान गनर पन िनतानत आबयक हन जानछ ।


पलाि क घरमा बमौसममा पिन मौसमी तरकारी जःत गणःतरको तरकारी उतपादन गरी मौसमी तरकारील भनदा बढी आमदानी िलन ।

उपभोकताह ल महग भए पिन बमौसममा ताजा तरकारीको आपितर गनर बमौसमी उतपादनबाट िकसानह मा आतमिव ासको िवकास भई तरकारी खतीलाई मखय

पशाको पमा अपनाउन

बरोजगारीको समःया हटाउन सहयोग परयाउन


६० दिख ८०० िमटर सममको लािग मोडल

पलाि क घर ३७० मीटर चौडाइ र १२ मीटर लमवाइको हन पदरछ

८०० दिख १४०० िमटर सममको लािग मोडल पलाि क घर ५ मीटर चौडाइ र १० मीटर लमवाइको हन पदरछ ।

१४०१ दिख २००० िमटर सममको लािग मोडल

पलाि क घर ५ मीटर चौडाइ र १२ मीटर लमवाइको हन पदरछ ।

िनमारण िबया (किहल बनाउन ?)

६० दिख ८०० िमटर सममको लािग मोडल पलाि क घर ३७० मीटर चौडाइ र १२ मीटर लमवाइको हन पदरछ । यस मोडलको योग

काितरक दिख फागन समम योग गनर सिकनछ । तयसल यसको िनमारण कायर काितरकको पिहलो हा ामा िभऽ परा भई सकनपदरछ ।

- 122 _

८०० दिख १४०० िमटर सममको लािग मोडल यो मोडललाई यो भौगोिलक अवःथामा िविभ कारल बा मिहना योग गनर सिकनछ । पलाि क घर िभऽ बषारयामबाट खती श गनरको लािग बनार रोपनभनदा पिहल न पलाि क घर बनाई सकनपदरछ । छानोमा पलाि क भन बषारत श हन लागपिछ (ज को अनत दिख आषाढको पिहलो ह ा िभऽ) माऽ राखनपदरछ ।

१४०१ दिख २००० िमटर सममको लािग मोडल यो मोडललाई पिन िविभ भौगोिलक अवःथामा िविभ कारल बा मिहना योग गनर सिकनछ । पलाि क घर िभऽ बषारयामबाट खती श गनरको लािग बनार रोपनभनदा पिहल न पलाि क घर बनाई सकनपदरछ । छानोमा पलाि क भन बषारत श हन लागपिछ (ज को अनत दिख आषाढको पिहलो ह ा िभऽ) माऽ राखनपदरछ ।

आवयक सामामीह

६० दिख ८०० िमटर उचाई सममको लािग मोडल

यस मोडलको पलाि क घर िनमारणको लािग तल तािलकामा िदए बमोिजम सामामीह आवयक पदरछ ।

ब.स िनमारण सामामीको कार पिरमाण

१. ठाडो भाटा (५ मी) १३ (१) २. तस भाटा (१२ मी) ५ (१) ३. धरी खामो (२.२० मी) ७ (१) ४. बलसी खामो (१ मी) २६ (१) ५. सतली २ क.जी. ६. िम ी १ जना ७. जयामी १ जना ८. अलकऽा १. िल

९. थम िमटर १ थान

१०. हाइमोिमटर १ थान

११. ५०० गजको पलाि क ११ क.जी पलाि क घरको साईज - ३.६० * १२.०० = ४३.२० वगरिमटर, यस मोडलको पलाि क घर तल िदइएको िचऽानसारको हन पदरछ ।

- 123 _

८०० दिख १४०० िमटर सममको लािग मोडल

यस मोडलको पलाि क घर िनमारणको लािग आवयक सामामीह को िववरण तल तािलकामा िदए बमोिजम आवयक पदरछ ।

t];f]{ ef6f

an];L vfdf]

hdLgsf] ;tx

#=&)

)=%

w'/L vfdf]

t];f]{ ef6f

7f8f] ef6f

w'/L vfdf]

an];L

- 124 _

ब.स. सामानको नाम ईकाई सामानको पिरमाण

१. खामोको लािग ता बास सखया १०

२. भाटाको लािग तामा बास सखया ८

३. बलोको लािग तामा वा ता बास सखया ६

४. बाधनको लािग पलाि कको डोरी क.जी. २

५. ५० िज.एस.एमको गख पलाि क बगर िम. १७५

६. पलाि क जोडन वा गाःन टप रोल २

७. जटको सतली क.जी ३

८. सतो नाईलनको जाली क.जी १०५

९. हाईमोिमटर (Dry र Wet bulb) सट १

१०. Max र Min दिखन थम िमटर सट १

११. थोपा िसचाइ सट १

१२. अलकऽा िलटर २

१३ जयामी सखया १५ पलाि क घरको साईज - ५ x १० = ५० वगरिमटर, यस मोडलको पलाि क घर तल िदएको िचऽानसारको हन पदरछ । िचऽ न. १ : १० िमटर x ५ िम. को पलाि क घरको रखाकन िविध (Layout)

@=% ld !) ld=

% ld=

@ ld=

t/sf/L v]lt ul/g] leqL

- 125 _

िचऽ न. २ : चौडाई भागबाट पलाि क घरको उचाई िःथित

िचऽ न. ३ : १० िमटर x ५ िम. को पलाि क घरमा भाटा राखन तिरका

w'/L vfdf]

hldg jflx/ $=$) ld=

% ld=

an];L vfdf]

@=% ld=

hldg jflx/ #=#) ld= an]zL vfdf]

hldg leq ^) ;]=ld=

ef6fx? -t];f]{ ef6x? !) ld= nfdf] # j6f dfq_

an]zLsf] jnf]

jn]zL vfdf]

w'/L vfdf]

ef6fx?

Knfi6Lssf] 9f]sf

- 126 _

िचऽ न. ४ : गमीर तथा बषार िसजनको लािग तयार पािरएको पलाि क घरको िडजाईन

िचऽ न. ५ : िहउदको लािग पलाि क घरको िडजाईन

$)Ü k|sfz k:g] gfO{ngsf] hfnL nufO{ e]G6Ln]zg / af/sf] ?kdf k|of]u

$)Ü k|sfz l5g]{ ;]tf] gfO{ngsf] hfnL nufO{ e]G6Ln]zgsf] ?kdf k|of]u

Knfli6ssf] 9f]sf

cufl8 / k5f8L b'j} tkm{

sf] af+sL efudf Knfli6sn] afg]{

Folded plastic sheet

White Nylon Mesh

- 127 _

१४०१ दिख २००० िमटर सममको लािग मोडल

पलाि क घरको साईज - ५ x १२ = ६० वगरिमटर यस मोडलको पलाि क घर िनमारणको लािग आवयक सामामीह को िववरण तल तािलकामा िदए बमोिजम आवयक पदरछ ।

ब.स िनमारण सामामीको कार पिरमाण

१. ठाडो भाटा (१० मी) लामो २५ (५) २. तस भाटा (१२ मी) लामो ११ (५) ३. धरी खामो (३ मी) लामो ५ (२) ४. बलसी खामो (२ मी) लामो १० (५) ५. सतली ३ क.जी. ६. िम ी २ जना ७. जयामी १ जना ८. अलकऽा १ िल

९. थम िमटर १ थान

१०. हाइमोिमटर १ थान

११. ५०० गजको पलाि क २१ क.जी

पलाि क घरको साईज - ३.६० x १२.०० = ४३.२० वगरिमटर, यस मोडलको पलाि क घर तल िदएको िचऽानसारको हन पदरछ ।

- 128 _

कन कन अवःथामा पलाि क घरमा तरकारी खती गन ?

बढी वषारल िनमतयाउन रोग कीराबाट बालीलाई जोगाउन र जाडो मौसममा पिन वष तरकारी खती गनर परमा पलाि क घर िविध अपनाइ तरकारी खती गनर सिकनछ ।

कन कन तरकारी बाली किहल लगाउन ?

यस िभऽ सब कारका तरकारी बालीह लगाउन सिकएता पिन बमौसममा बढी मलय जान तरकारी बालीह जःत गोलभडा, काबो, ःकस, फसीर र भड खोसारनीबाट धर फाईदा हन करा िविभ अधययनह ल दखाएको पाइएता पिन िनमनानसारका तरकारी बालीह िविभ मिहनामा लगाउन सिकनछ ।

चऽ दिख ौावण समम मखय बालीको पमा तपिसलका मधय कन एक बालीको खती गन ।

गोलभडा, भडखसारनी, हा ीसड खसारनी, अकवर खसारनी काबा, जिकनी फसीर, िततकरला, तन वोडी घसवा बालीको पमा तपिसलका मधय कन एक

मखय बाली सगस लगाई खती गन ।

o बोडी, रातो कोसा हन िहमाली लहर राजमा, होचो बोडी र झा िसमी ौावण दिख मिसर समम मखय बालीको पमा तपिसलका मधय कन एक बालीको खती गन ।

o गोलभडा, भडखसारनी, हाि सड खसारनी, काउली o काबा, रातो कोसा हन िहमाली राजमा, चौमास िसमी

घसवा बालीको पमा तपिसलका मधय कन एक बालीको खती गन ।

- 129 _

o पयाजको लािग सट र लसन

o झा िसमी, झा बोडी o रायो, तोरी, पाल ो, धिनया, ४० िदन मला o मिसर दिख फालगण समम

o यी बालीह ौावणमा लगाईएको मखय बाली िभऽ काितरक िभऽ रोपनपदरछ ।

जिकनी फिसर, काबो, कराउ

काउली, ोकाउली, बनदा, गयाठ, रायो, पाल ो, चमसर

कसरी बनाउन ? आफन गाउघरमा पाईन बासको योग गरी कम लगानीमा न बनाउन सिकन िविध हो । बासको योग गदार पाकको सोझो र िखरीलो बास छा पदरछ । नपाकको काचो बास योग गनर हदन । काचो बास योग गदार चाड किहएर नोकसान हन भएकोल राोसग पाकको बास योग गनर िसफािरस गिरएको हो ।

2.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : !_ ^) b]lv *)) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n -t/fO{ / leqL dw]zsf] nflu_

Knfli6s 3/ lgdf{0fsf] nflu cfjZos ;fdfu|Lx? / vr{sf] ljj/0f

qm=;+= lgdf{0f ;fdfu|Lsf] k|sf/ kl/df0f b/ -?_ hDdf -?_

!= 7f8f] ef6f -% dL=_ !# -!_ 100.00 100.00

@= t;f]{ ef6f -!@ dL=_ % -!_ 100.00 100.00

#= w'/L vfdf] -@=@) dL=_ & -!_ 100.00 100.00

$= an];L vfdf] -! dL=_ @^ -!_ 100.00 100.00

%= ;'tnL @ s]=hL= 60.00 120.00

^= ld:qL ! hgf 250.00 250.00

&= HofdL ! hgf 150.00 150.00

*= cnsqf != ln 100.00 100.00

(= ydf]{ld6/ ! yfg 3000.00 3000.00

!)= xfOu|f]ld6/ ! yfg 500.00 500.00

!!= %)) u]hsf] Knfli6s !! s]=hL 160.00 1760.00

hDdf 6280.00

- 130 _

@_ *)) b]lv !$)) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n

% dL6/ rf}8fO / !) dL6/ nDjfOsf] Knfli6s 3/ agfpFbf lgDgfg';f/sf] vr{ nfUb5 .

qm=;+=

;fdfu|L OsfO{;fdfgsf] kl/df0f

b/ -?=_ hDdf -?=_

! vfdf]sf] nflu afF; ;+Vof 10 1000.00 1000.00

@ ef6fsf] nflu afF; ;+Vof 8 100.00 800.00

# anf]sf] nflu afF; ;+Vof 6 100.00 600.00

$ afFWgsf] nflu Knfli6ssf] 8f]/L s]=hL= 2 100.00 200.00

% %) lh=P;=Pdsf] UV Knfli6s j=ld= 175.00 45.00 7875.00

^ Knfli6s hf]8\g] jf uf:g] 6]k /f]n 2 50.00 100.00

& ;]tf] gfOngsf] hfnL j=ld= 105 40.00 4200.00

* xfO{u|f]ld6/ (Dry / Wet bulb) ;]6 1 3000.00 3000.00

( Max / Min b]lvg] ydf]{ld6/ ;]6 1 500.00 500.00

!) yf]kf l;+rfO{ ;]6 1 2000.00 2000.00

!! cnsqf ln6/ 2 100.00 200.00

!@ HofdL ;+Vof 15 100.00 1500.00

hDdf 21,875.00 ;]tf] gfO{ngsf] hfnL ? #%.- b]lv ? *).- k|lt s]=hL= ;Dd kb{5 .

#_ !$)! b]lv @))) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n -pRr kxf8_

o; df]8nsf] -% x !@ dL=_ Knfli6s 3/ lgdf{0fsf] nflu ;fdfu|Lx? / vr{sf] ljj/0f

qm=;+= lgdf{0f ;fdfu|Lsf] k|sf/ kl/df0f b/ -?_ hDdf -?_

!= 7f8f] ef6f -!) dL nfdf] @% uf]6f_ afF; % yfg 100.00 500.00

@= t];f]{ ef6f -!@ dL_ nfdf] !! uf]6f_ afF; % yfg 100.00 500.00

#= w'/L vfdf] -# dL_ nfdf]% uf]6f_ afF; @ yfg 100.00 200.00

$= an];L vfdf] -@ dL_ nfdf] afF; % yfg 100.00 500.00

%= ;'tnL # s]=hL= 60.00 180.00

^= ld:qL @ hgf 250.00 500.00

&= HofdL @ hgf 150.00 300.00

*= cnsqf ! ln 100.00 100.00

(= ydf]{ld6/ ! yfg 3000.00 3000.00

!)= xfOu|f]ld6/ ! yfg 500.00 500.00

!!= %)) u]hsf] Knfli6s @! s]=hL 160.00 3360.00

hDdf 9640.00

- 131 _

;f/f+z !_ ^) b]lv *)) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n -t/fO{ / leqL dw]zsf] nflu_ o;sf] nfut vr{ ? ^@*).– kg{ cfp5 . :yfgLo ?kdf kfO{g] afF; / ld:qL / HofdL vr{ hDdf

?= *)).– s[ifsn] Joxf]g]{ / o;sf] af+sL vr{ ?= %$*).– sf] %)Ü ? @&$).– ;/sf/n] cg'bfgsf]

?kdf lbg] .

@_ *)) b]lv !$)) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n -dWo kxf8_ %) ju{ld6/sf] gd"gf Knfli6s 3/sf] nflu cfjZos kg]{ /sd ? @!*&%.– dWo] :yfgLo ?kdf pknAw

x'g] lgdf{0f ;fdfu|Lx? afF;, ;'tnL, HofdLsf] -?=$!)).–_ s[ifsn] cfkm}n] Joxf]g]{ u/L af+sL /xg cfpg]

!&,&&%.– sf] %)Ü ?= ***&=%) cg'bfgsf] ?kdf s[ifsx?nfO{ pknJw u/fpg] .

#_ !$)! b]lv @))) ld6/ ;Ddsf] nflu df]8n -pRr kxf8_ ^) ju{ld6/sf] gd"gf Knfli6s 3/sf] nflu cfjZos kg]{ /sd ? (^$).– dWo] g]kfndf :yfgLo ?kdf

pknAw x'g] lgdf{0f ;fdfu|Lx? afF;, ;'tnL, HofdLsf] -?=@^*).–_ s[ifsn] cfkm}n] Joxf]g]{ u/L af+sL /xg

cfpg] ^(^).– sf] %)Ü ? #$*).– cg'bfgsf] ?kdf s[ifsx?nfO{ pknJw u/fpg] 2.2.५ ि वयः लिकषत वगरः वयावसाियक पमा तरकारी खतीमा सलगन गितिशल कषकह ।

तरकारी खतीमा सलगन कषक समह ।

तरकारी खतीमा सहकारीकरण भएका कषक सहकारीह ।

िनमारण ःथलको छनौट: समम परको पानी नजमन, हरी बतास नलागन, िदनभरी सयरको काश आउन जःता खलला ःथानह मा िनमारण ःथलको छनौट गनर उपयकत हनछ ।

भौगोिलक उचाई अनसार पलाि क घरको िडजाईन र साईज

िविभ कार र ठाउ अनसारको उचाई भएका पलाि क घर बनाउन सिकन भएता पिन तराई, मधय पहाड र उचच पहाडको लािग उपयकत हन Model छनौट गरी Norms ःवीकत गिरएको छ ।

2.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६३/०७/३१ को िनणरयानसार २.३ िनजी तरकारी नसररी थापना कायरकरम

2.3.1 पिरचय/प भिमः िनजी ःतरमा नसररी ःथापना गरी िजललाको आवयकता पितर गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

- 132 _

2.3.२ कायरबमको उ यः िनजी ःतरमा नसररी ःथापना गनर कषक/समहलाई ोतसाहन गरी ौोत कनिको पमा िवकिसत गराउन ।

2.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः नमसर पिःतकामा उललख गिरए अनसार बमशः थम, ि तीय र ततीय वषरसमम बीउ, पोिलिथन िसट, िवषादी, ःयर आिद साममीह उपलबध गराउन कायरबम स ालन गनर पदरछ ।


थम वषर बीउ, औषिध, पोिलिथन पाईप आधा इनचको ५० िमटरसमम, पलाि क िसट वयाग, झारी-१, हयाणड ःयर १ मा (५० ितशत) गरी बढीमा . १०००।- समम अनदान िदन सिकन ।

दोौो वषर उकत साममी मधय आवयक पन साममीमा ५० ितशतल जममा . ५००।- समम अनदान िदन ।

तौो वषर उकत साममी मधय आवयक पन साममीमा ५० ितशतल . २५०।- समम अनदान िदन ।

2.3.५ ि वयः तरकारी िनजी नसररी ःथापना गनर पहाडमा आधा रोपनी र तराईमा १ क मा तपिसल वमोिजमको साममीमा िनमन वमोिजम अनदान िदन सिकनछ ।

2.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार २.४ तरकारी याकज परदशरन कायरकरम

2.4.1 पिरचय/प भिमः तरकारी बालीका िविभ िविधह लाई समटर तरकारी खतीमा सलगन कषकह लाई तयःता िविधह िसकाई आतमिव ास िदलाउन तरकारी पयाकज दशरन कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.4.२ कायरबमको उ यः तरकारी उतपादक कषकह लाई तरकारी बाली समबनधी नया िविध तफर उनमख गराउन ।


तरकारी खतीमा सलगन कषकह लाई तरकारी बालीका िविभ िविधह समि गत पमा दशरन गनरपनछ ।

अनय दशरन कायरबमह जःत उपयकत दशरन पलट छनौट गरी साइनवोडर राखनपदरछ ।

कषकह लाई बीउ, वनार, रासायिनक मल, िवषादी आिद नमसर अनसार उपलबध गराई कायरबम स ालन गनर पदरछ ।

- 133 _


वनार, बीउ, रासायिनक मल, िवषादी औषिध, साइनवोडर आिदमा ित दशरन बढीमा . १०००।- समम खचर गनर सिकनछ ।

2.4.५ ि वयः कषऽफलः पहाडमा १ रोपनी र तराईमा २ क ा 2.4.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५६/३/१ को िनणरयानसार २.५ बमौसमी तरकारी उ पादन परदशरन कायरकरम 2.5.1 पिरचय/प भिमः मानव आहारमा तरकारीको बहत मह वपणर भिमका रहको हनछ । एउटा वयःक मािनसल ःवःथय रहनको लािग दिनक किरब ३००-३५० माम तरकारी खान आवयक हनछ । आजकल िशकषामा सधार ःवाःथय ित जनताको सजगता चार सार पयरटकह को आगमनको कारणह ल गदार होटल वयवसायमा बढो री,जनसखया,बि , धािमरक, लचकता र सडक यातायातमा सधार आिद कारणल गदार िदनान िदन ताजा तरकारीको माग अतयिधक माऽामा बढद गई राखको छ । यःतो बढदो माग को आपितर कवल मौसमी तरकारी खतीबाट माऽ समभव नहन भएकोल बमौमी तरकारी खती समत गनर पन टडकारो आवयकता दखा परको छ ।

2.5.२ कायरबमको बढदो तरकारीको मागको आपितर वषरभरी गिररहन ।


िव ान र िविधको िवकास सग कन पिन मौसममा खती गनर सिकन उ त जातका िवउ िवजनह को पिन िवकास भई सकको छ ।

बमौसमी तरकारी उतपादन गन िबिभ िविधह मधय लगाउन ःथानको पिरबतरन गरर लगाउन समयको फर बदल वा समयको हरफर गरर, जातीय छनौटको आधार वा जात अनसार िसजन तथा मौसमको छनौट गरर, गमोज तथा छाोको योग वा लपाःटीकको गमोज तथा छाो िभऽ बनारह तयार गरर र मीन हाउस िनमारण वा लपाःटीक वा िससाको किऽम घर िनमारण गरर गनर सिकनछ ।

पिहल बमौसमी ठानीन कषऽमा पिन यःता उ त जातका तरकारीह मौसमी िहसावल न उतपादन गनर सिकनछ ।

यस कार िशतोण कषऽमा अथवा जाडो समयमा खती गिरन काउली, बानदा, गाजर,मला जःता तरकारीह उपयकत जातको योगबाट गमीर याममा पिन खती गनर सिकनछ ।

- 134 _


आवयक बीउ, औषिध, पलाि क िसट, पलाि क वयाग, झारी-१, ाणड ःयर-१, पोिलिथन पाइप ०.५” को ५० िमटरसममको साममीमा ५० ितशत अनदान िदई ित दशरनमा बढीमा . १०००।-समम खचर गनर सिकनछ ।

2.5.५ ि वयः कषऽफलः १०० वगर िमटर ।

सावधानीः उचच िविध, ान र सतरकताको आवयकता पदरछ ।

रोगकीरा बढी लागन भएकोल यो जोिखमपणर काम हनछ ।

िनि त बजारको वयवःथा भएको हन पदरछ ।

2.5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार २.६ करसावारी परदशरन कायरकरम


तरकारी खतील हाो दिनक िजवनमा चािहन पौि क आहारा माऽ िददन िक, यसल िआरथक िःथितलाई पिन राो गती गन गदरछ । ताजा तरकारी हाो दिनक खानामा आवयक पन भएको हदा ायः जसो हामीह ल तरकारी उतपादनको लािग सानो ःतरमा करशावारीको खती गन गदरछौ । करसावारी तथा घरबारी खती भ ाल घरको निजकमा चार तफर बार वनदज गरी भानसामा आवयक पन सब िकिसमका तरकारीह कम कम पमा गिरन खतीलाई न करशावारी भ गिरनछ । हामीह ल सध जसो माछा, मास अडा खान असभव न हन हदा शरीरलाई चािहन पोषक ततवह पणर पमा ा गनर सिक रहका हदनौ । तसथर तयसको पिरपितर गनर िविभ िकिसमका साग पात र तरकारीह वाट पोषकततवह परा गनर करशा वारी तथा घरबारी खतीबाट न सरल पमा ा गनर सकदछौ । तयसल करशावारी तथा घर बारी खती धर न उपयोगी हन दिखनछ । िविभ िकिसमका तरकारी करसावारीमा लगाई आफनो गह उपभोग वढाउन ि कोणल स ालन गिरनछ ।


घर पिरवारका सध तरकारी उपलबध गराउन सानो सानो ःकलमा तरकारी खती गनर ोतसाहन गनर ।

घरको निजक सानो कषऽफलमा खती स ालन गनर

समपणर पिरवारको लािग ताजा तरकारी तथा फलफल दिनक ा गनर

- 135 _

दिनक हिरयो ताजा तरकारी , फलफल खान पाईन र दिनक पमा कटो कोदालो चलाई रहन हदा, शरीर पिन ःवःथय रहन र वयायामको आवयक नपन

आफलाई आवयक परको वला करशावारीबाट तरकारी िटपर खान

बजारबाट खिरद गरको तरकारीमा िवषादी छरको हन सकछ तर यसबाट ताजा र िवषादीमकत तरकारी ा गनर

वासी र सड गलको तरकारी तथा फलफल खानबाट सरकषीत हन

2.6.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः करसावारी वनाउदा घरको निजक वा घरको पछाडी बनाउन ।

िसचाइ सिवधा भएको वा वाथ मबाट वगर जान पानीको िनकाश राो भएको र पानीको सदपयोग गनर सिकन ठाउ ।

ठला ख र छाया नभएको ।

चार तफर वार वनदज भएको ।

एक कनामा कमपो खाडल तयार गनर सिकन र तयसमा तरकारीका पात र वडार, कडार गरी आएमा किसगरह तयिह कमपो खाडलमा राखन सिकन निजक भएको ।

साधारणतया करसावारी दिनक उपयोगको लािग हन हदा आफनो पिरवारको ची अनसारका तरकारीह तथा फलफल - मौसम अनसार फलन लगाउन पदरछ ।

तरकारीह (िसजन अनसार) कन जात कन समयमा लगाउन भ जानकारी पिन हन ज री हनछ । करशा वारीको लािग आवयक पन बीउ, मल, िवषादी आिदको पिन पिहल न वयवःथा गरी राखन पदरछ ।

यी समपणर कायर परा भए पिछ माऽ कन कन बीउ क कसरी लगाउन भ िनधो गरी स साना पलट बनाई खती स ालन श गनर राो हनछ ।

िविभ तरकारीह को बीउको कमपोिजट पाकट बनाई कषकह लाई उपलबध गराउनपदरछ । यःता तरकारीह को बीउको पाकट उपलबध गराउदा वा मिहना ताजा र हिरयो पमा उपलबध होस भ ि कोण समत राखनपदरछ ।

2.6.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : करसावारीको लािग िविभ बीउ खिरद र पयाकिज को िनिम ःवीकत नमसर अनसार खचर गनर सिकनछ ।

2.6.५ ि वयः यस कायरबमको लािग ःथान िवशष र मौसम अनसार ३ दिख ५ िविभ तरकारीको कमपोिजट पयाकट समावश हनपन ।

2.6.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५२/१०/१७ को िनणरयानसार

- 136 _

२.७ तरकारी बीउ उ पादन परदशरन कायरकरम

2.7.1 पिरचय/प भिमः िदन ितिदन िविवध तरकारी बालीको ःतरयकत बीउ आवयक पनर थालकोल यःतो आवयकता पितर गनर यो दशरन स ालन गिरनछ ।

2.7.२ कायरबमको उ यः तरकारी बीउ उतपादक कषक । समहमा गणःतरयकत तरकारी बीउ उतपादन िविध दशरन गनर ।


िविभ िकिसमका तरकारी बीउ उतपादन गनर सिकन भौगोिलक कषऽका िजललाह मा यो कायरबम स ालन गनर ािविधक सवाको साथ साममीह उपलबध गराउनपनछ ।

ािविधक पकषमा तरकारी िवकास िनदशनालय तथा तरकारी बीउ उतपादन कनिसग समनवय कायम गरी कायरबम स ालन गनरपनछ ।


मल बीउ, औषिध, सआमततव तथा मल आिद साममीमा खचर गन गरी . २५०।- ित दशरन कायम गिरएको छ ।

2.7.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५२/१०/१७ को िनणरयानसार २.८ ओल उ पादन परदशरन कायरकरम

2.8.1 पिरचय/प भिमः तराई कषऽमा तरकारीको पमा योग भरहको तथा उतपादकतव बिढ भएको ओल (Elephant Foot Yam) को खती िवःतार भरहको छ । यस पिरआयमा उ त तिरका योग गरर बिढ उतपादन िलन िहसाबल कषकह लाई ोतसाहन गनर यो उतपादन दशरन गिरनछ ।

2.8.२ कायरबमको उ यः ओल (Elephant Foot Yam) उतपादन गदार अपनाउन पन समपणर िविधह को सयकत पमा योग गरी उतपादन गिरन तिरका कषकह लाई दखाई ओल (Elephant

Foot Yam) उतपादन तफर आकर षण गराउन ।


उतपादन दशरन गिरन कषऽ छनौट गदार कषकह लाई पिन सहभागी गराउन पनछ ।

यो उतपादन दशरन हो भिन िचनाउन गरी सिकष िबबरण सिहतको बोडर राखन वयवःथा िमलाउन पदरछ ।

बालीको िबिभ अवःथामा कषकह लाई भला गराई तयसबार जानकारी गराउन पदरछ ।

बाली कटाईको समयमा २०-२५ जना कषकह लाई जममा गराई बाली काटी उतपादन रकर ड राखन पदरछ ।

- 137 _


उतपादन सामामीः (क) बीउ २०० क. जी. (ख) मल . ५००

(ग) दशरन बोडर (३ फीट * २.५ फीट) तथा ढवानी . ५००

2.8.५ ि वयः

कषऽफलः १ क ा कषऽफल ।

लिकषत समहः ओल उतपादन गन कषक, कषक समह तथा सहकारीह ।

आशाितत ितफलः गणःतरीय ओल उतपादन भई कषकह ल ओलको उतपादन र उतपादकतव बि गनछन ।

िजममवार िनकाय तथा वयिकतः समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय को मख तथा बागवानी िवकास अिधकत र अनतगरतका सवा कनि/पकट कषऽमा कायररत ा.स./ना.ा.स. ह ।

2.8.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (मा. राजयमनऽीःतर) को िमित २०६८/१०/१९ को सहमती र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६८/११/१९ को िनणरयानसार २.९ उ नत बीउ कीट िवतरण कायरकरम

2.9.1 पिरचय/प भिमः कन ःथान िवशषमा सफलता पाएको कन पिन उ त या ःथानीय जातको तरकारी बीउलाई सोही ःथानको आवाहवासग िमलन अनय कन ठाउमा िवःतार गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.9.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई कन एक ःथानमा लोकिय भएको तरकारी बीउलाई तयस ःथानको आसपासमा जानकारीको लािग सारण गनर ।


कन एक ठाउमा लोकिय दिखएका तरकारी बीउह खिरद गरी स-साना पयाकटमा पयाकिज गरर कषकह लाई िवतरण गनर पदरछ ।

2.9.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : यसको लािग बाली िवकास कायरबम अनतगरतको न. २.४ अनसार गन ।

2.9.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा.अथरमनऽी ःतर) बाट िमित २०६९/१/१३ मा िनणरय बमोिजम सहमती ा र किष मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 138 _

२.१० सम वया मक किष पकट याकज कायरकरम कायरकरम

2.10.1 पिरचय/प भिमः कषकह को माग अनसार समभावयताको आधारमा तरकारी उतपादन पकट छनौट गरर समभावय दिखएका पकटह मा तयःता कायरबम स ालनको लािग ािविधक सवा पयारउन को साथ आवयक उपकरण उपलबध गराइनछ ।

2.10.२ कायरबमको उ यः कषक सहभािगतामा वयवसाय उनमख पकट पयाकज कायरबम स ालन गराउन ।

कषकह लाई खासगरी तरकारी वयवसायमा उनमख गराउन ।


पिहलो- िजलला किष िवकास कायारलयल बाली िवशष उपयकत उतपादन कषऽ (पकट) मा आयोजनागत पल कायरबम तजरमा गरपिछ तयःता कायरबम ःवीकत भई सो कषऽमा लिगन कायरबमह समि गत पयाकजको पमा स ालन गनरपनछ ।

दोौो- कषकह बाट उतपादन कषऽ (पकट) पिहचान भई आवयक महसश भएका साममीह उनीह क सिबय सहभािगतामा नमसर अनसार उपलबध गराउनपनछ । यसो गदार िजललाका अनय िमलदा ःवीकत कायरबमह सग पयाकजका पमा स ालन गनरपनछ ।


समबिनधत ौोत कनिह बाट बीउ, वनार, किट ह , बीउ आल (िसडिल बर) र आलबीउ आिद खिरद गरी कषक समहह लाई ५० ितशत मलयमा अनदान िदई िवतरण गन ।

वयावसाियक तरकारी समहलाई तरकारी उतपादन गनर ित समह बढीमा १० क.जी. पलाि क सीटमा २५ ितशत मलय अनदान िदन ।

2.10.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५७/८/७ र २०५६/४/२ को िनणरयानसार

२.११ तरकारी बाली उ पादन परितयोिगता कायरकरम

2.11.1 पिरचय/प भिमः िविभ जातका तरकारी उतपादक कषकह लाई बढी तरकारी उतपादन तफर धयान आक गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.11.२ कायरबमको उ यः तरकारी उतपादक कषकह मा ितःपधारतमक भावना जगाई बढी तरकारी उतपादन गराउन ।

उतक तरकारी उतपादक कषकलाई परःकत गरी ोतसािहत तलयाउन ।

2.11.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः ितयोिगतामा किमतमा १० जना कषकल भाग िलएको हन पदरछ ।

- 139 _

ितयोिगताको लािग तरकारी बाली लगाउन जगगा पहाडमा ५ रोपनी तथा तराईमा १ क ा तोिकएको छ ।

वयावसाियक तरकारी बाली ितयोिगता िजललाह ल वषरको १ पटक स ालन गनरपनछ ।

ितयोिगताको लािग एक मौसमको मखय तरकारी बालीलाई माऽ समावश गरी र बाली लगाउन समय भनदा अगाव ितयोिगतामा समावश गिरन तरकारी बाली बार कषकह लाई जानकारी गराउनपनछ ।

ितयोिगतामा भाग िलन इचछक कषकह ल किमतमा बाली लगाउन एक मिहना अगाव तोिकएको ितयोिगताको दरखाःत फाराम भरर समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयमा नाम दतार गराउनपनछ ।

ितयोिगतामा सहभागी कषकल १ भनदा बढी बालीमा भाग िलन पाएतापिन परःकार एउटा तरकारी बालीमा माऽ िदनपनछ ।

िनमन अनसार उललख भएका वयिकतह सदःय रहको सिमितल मलयाकन गरी िदएको िसफािरसका आधारमा परःकार िवतरणको वयवःथा गिरनछ ।

तरकारी बाली मलयाकन गदार मलयाकन सिमितका तयक सदःयल छ ाछ गन र अिनतम अक सरदरबाट रािखनछ । पणारक १०० भएको उकत मलयाकन िनमनानसार गनरपनछ ।

मलयाकन िविध तरकारी वारीको सरसफाईमा २० अक रािखएको छ । तयस अनतगतर बालीको हरचाहमा, वारीको खनजोत, मलको योग, वारीको ल-आउट आिदको िवचार गरी असनतोषजनक, सनतोषजनक र राोमा विगरकरण गरी मलयाकन गिरनछ ।

बालीको अवःथामा पिन पणार २० अक रािखएको छ । तयस अनतगरत िब वाको घनतवमा घन ठीक र पातलो गरी िवभाजन गिरएको छ । ठीक घनतव भ ाल िसफािरस गिरएको घनतवलाई जनाउनछ । रोपण तिरका ाग/लाईन िमलाएर वा जथाभावी रोिखएको छ, सो अनसार अक िदईनछ । खडा बालीको िःथती भ ाल िब वाल फसल उतपादन गनर सकन कषमता मलयाकन गरी नाजक, राो र असल छ याई अक िदइनछ ।

बालीको ःवाःथयमा रोग र कीराको कोप हरी उचच, मधयम र िनमन गरी अक िदईनछ । यसको लािग जममा २० अक रािखएको छ ।

राो जातको तरकारी बाली योगलाई वढावा िदन राो जात योगका लािग ५ दिख १० अक र िबना ौोतको बीउ योग गरकालाई १ दिख ५ अक िदइनछ ।

उतपादन कषमता ित एकाई उतपादन रवा उतपादकतवको आधारमा उचच, मधयम र िनमन वगीरकरण गिरनछ । मधयम उतपादन तरकारी िवकास िनदशनालयबाट कािशत नपाल तरकारी खती पिःतकाको सरदर उतपादनलाई िदनपदरछ ।

- 140 _


थम ५०००।- ि तीय ३०००।- ततीय २०००।- सानतवना ५००।-

2.11.५ ि वयः परःकार िवतरण समारोह िजललाबाट स ािलत सब िकिसमका ितयोिगताह को लािग एक पटक आयोजना गन हदा खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा रािखएको वयवःथापन खचर वापत . ३०००।- न सब ितयोिगताको लािग एकम हनछ ।

2.11.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/ १३ को सहमती र किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/४/१७ को िनणरयानसार २.१२ घरबारी बगचा थापना तथा यव थापन कायरकरम

2.12.1 पिरचय/प भिमः नपालका झणड दई ितहाई जनसखयाको मखय जीिवकोपाजरन र रोजगारीको साधन किष रहको छ । दशको कल माहःथय उतपादनको एक ितहाई भनदा बढी किष कषऽल योगदान पयारएता पिन किष उतपादनको िहसाबल िनवारहमखी खती प ितको बाहलयता छ । िनवारहामखी खती णालीमा आफनो उतपादनल पािरवारीक पोषणको सिन ता गनर पन भएता पिन नपालमा कपोषणको िःथितमा अपिकषत पमा सधार हन सकको छन । यसको मखय कारक ततव भनको सवरसाधारणमा खा िविविधकरणको अभाव तथा पोषण ानको नयनताल गदार भएको हो । सन २०१६ को सवकषण नितजा अनसार नपालमा पाच वषरमिनका ३६ ितशत बचचामा पडकोपन, १० ितशत खयाउट, २७ ितशतमा कम तौल र ५३ ितशतमा रकत अलपता िथयो । यसगिर मिहलामा ११ ितशत कम उचाई, १७ ितशत दबला र ४१ ितशत मिहलामा रकत अलपता िथयो । यो अबःथाबाट अगािड बढर िदगो िवकास लकष हािसल गनरको लािग खा मा आधािरत पोषणको बधरन गनर बानछनीय दिखनछ । खा तथा पोषण सरकषाका लािग घर बगचा एक भरपद प ित दिखएको छ । घरबगचामा तरकारी, फलफल, कनदमल जिडबटी, पशपनछी, मौरी, माछा, चयाउ, डालघास जःता वःतह एिककत वयवःथापन गिरएको हदा िविवध खा पदाथरको उतपादन भई पौ ीक पदाथरको उपलबधतामा टवा पयारउदछ । ियन तथयह लाई मनन गद Food and Nutrition Security Plan of

Action Nepal 2015 ल Home garden लाई पोषण सरकषाको लािग िव मान अवःथामा पोषणको लािग किषका गितिविधह स ालन गदार िविभ नामह जःत करसाबारी, पोषण बगचा, घरबारी बगचा

- 141 _

जःता शबदह योग हद आएको छ । िविभ भौगोिलक कषऽमा पाईन ःथानीय तथा मौिलक जिवक िविवधताको सकलन, र उपयोग गनर गराउन यस घरबारी बगचा ःथापना तथा वयवःथापन कायरबम स ालन गिरनछ ।


आफन उतपादनबाट पािरवािरक पोषणको सरकषा हन

बालीनाली, पशपनछी, िकट, मतःयजनय उतपादनबाट सनतिलत पोषण उपलबध हन वषभरी ःवचछ र ताजा उतपादनको उपयोगमा टवा पगन

ःथानीय तथा मौिलक जिवक िविवधताको सकलन समब रन र उपयोग गरी सवरसाधारणको पोषणमा सधार र जीिवकोपाजरनमा म त पयारउन


सवर थम समहका सदःयह भला गरी कायरबमबार र िव िषत आधारभत तथया को आधारमा ःथानीय खा र पोषण आवयकता समबनधी सचतना गोि स ालन गनर पनछ

ततप ात ःथानीय आवयकता अनसारको घरबगचाको नमना तयार गरी सो बारमा ःथलगत तािलम या गोि को माधयमबाट कषकह लाई आधारभत ान र सीप िदनपदरछ ।

नमना घरबगचालाई कायर प िदन र आवयक िविध हःतानतरण गनर ःथलगत घमती तािलमह आवयकता अनसार स ालन गनर पनछ ।

यःता तािलमह घरबगचा िनमारणमा टवा पगन गरी वयावहािरक ककषाका पमा र समभव भएसमम खतीका िविभ चरण र मौषम समटन गरी चरणगत पमा स ालन गनर पनछ ।

यसरी तािलम ा समह सदःयह लाई ःथानीय घरबगचा नमना अनसार आवयक पन जिवक िविवधता पयाकज तयार गरी िनशलक िवतरण गनरपनछ

सवर थम जिविवधता पयाकज भ ाल तरकारीह को बीउ, फलफल तथा डालघासको िब वा, मौरी, चयाउ, माछा, कखरा, हास, बाभा, बगर आिद समावस गनर सिकनछ भ बझन पदरछ ।

जिवक िविवधता िववरणको िव षण, पोिषला खा पदाथरको उपलबधता तथा पयार ताको आधारमा समह सदःयको माग र ािविधक उपयकततालाई मधयनजर गरी समहको िसफािरसमा जिवक िविवधता पयाकज (बीउ, िव वा, पशपनछी, मोरी, माछा आिदको) तयार गनरपनछ ।

यसरी पयकज बनाउन छनौट भएका कमतीमा ५, ५ तरकारी बालीमा शःत पौि क पदाथर (ोिटन, िभटािमन तथा खिनज पदाथर) हन पदरछ ।

मौरी, माछा र चयाउको हकमा बालीको कायरिविध (नमरस) अनसार न समहको िसफािरसमा इचछक सदःयह लाई अनदान िदन सिकनछ ।

- 142 _

आफल कखरा राखका या राखन कषकलाई अधरबनदज खोर बनाउन अनदान िदन सिकनछ

चयाउ, मौरीपालन, माछापालनलाई समभव भएसमम ोतसाहन गनरपनछ । अनय िनकायह सग समनवय तथा सहकायर गरी साना चौपाया (बाभा, खरायो) र पनछी

(कखरा, हास) लाई पिन घरबगचामा समािहत गनर सिकनछ । घरबगचा ःथापना तथा वयवःथापनमा सहयोग पगन या आवयक पन समह वयवःथापन,

नततव िवकास र लखा तथा अिभलख राखनबार ःथलगत तािलम िदन सिकन छ । किष िविधबार सचतना, तािलम, तथा अवःथा मलया नका कयाकलापह बाहक ःवाःथय

र पोषण समबनधी आधारभत सचकह को अवःथा समबनधी तथया तथा अवःथा मलया न गन कयाकलापह पिन समावस गनर सिकनछ ।

कषकको घर विरपिरको जगगाको उपलबधता, पिरवारको सदःय सखया, भौगोिलक अवःथा र ःथानीय साधन ॐोतको उपलबधताका आधारमा कषऽफलको थपघट हन भएतापिन किमतमा १२५ बगरिमटर हन पनहनछ । साधारणतया ५०० बगर िमटरको कषऽफल भएको घरबगचामा समपणर ततवह को राो वयबःथापन गनर सिकनछ ।


घरबगचा ःथापना तथा वयवःथापनको लािग नया समह गठन र पिहलो वषर स ालनका बममा हन खचरलाई िनमन बमोिजम गनर सिकनछ । क. कषक समह गठनः ःवीकत नमसर अनसार ख. ःथलगत तािलमः ःवीकत नमसर अनसार ग. सामामी अनदानः ःवीकत नमसर अनसार ित समह

किष सामामी अनदान जःत बीउ बनार/िब वा सोझ रोपन तरकारी बाली, फलफल बाली, मसला बाली, जिडबटी तथा आलकािरक िब वा, चयाउ, पलाि क िसट, साना िसचाइका लािग पोिलिथयन पाईप, िःकलर, जठलनोको पानी सकलनको लािग िसलपाउिलन िसट, थोपा िसचाइ, हजारी आिद ।)

नगद बीउ पजी अनदान ःवीकत नमसर अनसार ित समह िदनपदरछ (यो रकमबाट समह िभऽका अित िवप र सीमानतकत कषकह को घर बगचा वयवःथापनका लािग साममीह को बनदोवःत गनर या आय आजरन गनरका लािग आवयकता अनसार ऋण वाह गनर समहलाई एकम िदईन पिज हो । यस कोषको रकम पिरचालन गनरको लािग समह आफल एक कायरिविध बनाएर अिधकतम समह सदःयको िहतमा हन गरी सदपयोग गनछ) । यो कोष िवतरणका लािग समबनधीत िनकाय या सःथाल सचना काशन गनर सकन छ ।

नमना घरबगचा ःथापनाः ःवीकत नमसर अनसार o अधरबनदज कखरा खोर िनमारणः ःवीकत नमसर अनसार

- 143 _

o माहरी घारः ःवीकत नमसर अनसार o पशमऽ सकलनः ःवीकत नमसर अनसार o नया जाती िभतरयाउनः ःवीकत नमसर अनसार

घरबगचा ॐोत कनि ःथापनाः ःवीकत नमसर अनसार (ित घरधरी नबढन गरी) सोझ नरोिपन र चाड उतपान गनर िवशष िविधको योग गरी बनार तयार गरी (जःत लहर

तरकारी) िविब िवतरण गनर तथा िब वा आपितरका लािग नसररी स ालन गनर ॐोत घरबगचा ःथापनाको लािग सहयोग गिरनछ । यःता घरबगचा ॐोत कनिल घरबगका लािग आवयक वःतह (जःत पश, पनछी, जिडबटी डालघास) को बीउ, िब वा, बचचा, चलला जःता बढी भनदा बढी जाितको आपितर गनर पनछ ।

2.12.५ ि वयः अपिकषत उपलिबध

वषभरी पोषणयकत खा पदारको उपलबधता हन । घरायसी योजनबाट बचको उतपादन िबिब गरर आयआजरनमा टवा पगन । नया िसकाईलाई िवःतार गद अधर वयावसाियकता तफर उनमख हन । जिवक िविवधतामा वि हनको साथ सरकषण हन । लिकषत समहः सामािजक तथा आिथरक ि कोणल िपछिडएका कषकह

2.12.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/९/१ को िनणरयानसार २.१३ लाि टक टनलमा थोपा िसचाइ परदशरन कायरकरम

2.13.1 पिरचय/प भिमः िसचाइ कलो तथा पानी ौोतको अभाव कषऽमा पलाि क टनलिभऽ थोपा िसचाइ िविध माफर त तरकारी (बमौसमी सिहत) खती तफर कषकह लाई आकिषरत गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.13.२ कायरबमको उ यः िसचाइ कलो र पानीको ौोतको अभावमा पानीको अिधकतम सदपयोग गनर स ालन गन ।

नमसरमा उललिखत खचर बाहकको खचर कषक ःवयल वयहोनर पनछ ।



थोपा िसचाई टयाकी सिहत (सानो) . १३००।- बास ६ घाना - ित घाना . १५० का दरलः . ९००।-

- 144 _

पलाि क १० क. जी. (ित क.जी. . १५५का दरलः . १५५०।- बीउ, बनार, मलखाद, िवषादी इतयािद एकम ः . ६५०।- पािरौिमक जयाला एकम . ६००।- जममाः . ५०००।-

2.13.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/९/१ २.१४ मला बीउ थरसर िवतरण कायरकरम

2.1४.1 पिरचय/प भिमः वयावसाियक पमा मलाको बीउ उतपादन गन कषऽलाई माऽ मलाको बीउ ासर चलाउनको लािग मोटर समत अनदानमा उपलवध गराई बीउ उतपादन तफर कषकह लाई आकिषरत गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.1४.२ कायरबमको उ यः वयावसाियक पमा मलाको बीउ उतपादन गन कषाको लागत कम गनर

2.1४.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः वयावसाियक पमा मलाको बीउ उतपादन गन कषऽलाई माऽ मलाको बीउ ासर १ र उकत ासर चलाउनको लािग मोटर समतमा अनदान िदइनछ ।

2.1४.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : मलाको बीउ ासर १ र उकत ासर चलाउनको लािग मोटर समतमा ५०% गरी जममा . ५,०००।- मा नबढाई अनदान िदन सिकनछ ।

३. आल बाली िवकास कायरकरम ३.१ आल बालीमा नितजा परदशरन कायरकरम

3.1.1 पिरचय/प भिमः यस अनतगरत मखयत गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरन, आल बालीमा रोगिकरा वयवःथापन दशरन तथा आल बालीमा उ त िविध नितजा दशरन स ालन गनर सिकनछ ।


गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरन कायरबमको हकमा गणःतरयकत बीउ योग अथारत ःवःथ, ठीक साइजको, उिचत शारीिरक अवःथामा रहको र

तोिकएको जातका बीउ आलउतपादन िविध िसकाउन ।

बीउ आल ःथानीय ॐोत बीउ आलको तलना गरर आलखतीमा उ त बीउ आलको

- 145 _

सकारातमक नितजा कषकह बीच दशरन गन ।

उ त र गणःतरयकत बीउ आलको मह व सार गन ।

आल बालीमा रोगिकरा वयवःथापन नितजा दशरन कायरबमको हकमा ःथान िवशष आिथरक मह वका आल बालीका रोग वयवःथापन बार कषकह लाई िविध

िसकाउन ।

कषकह को आल रोग वयवःथापन गनर सकन दकषता अिभवि गन ।

आल बालीमा उ त िविध नितजा दशरन कायरबमको हकमा आलको उ त िविध जःत उ त तथा िसफािरस जात तथा अनय पिरःकत िविध बार कषक

समकष पयारई िविध अनसरण गराउन ।

उ त िविध समबनधमा कषकको दकषता अिभवि गन ।


गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरन कायरबमको हकमा दशरन ःथल छनौटगदार ःथानीय ःतरमा नयन गणःतरको बीउआल योग गरी खती गिरन

कषऽमा दशरन स ालन गनरपनछ ।

कषऽफलः ५४० वगरिमटर (किरब एक रोपनी/डढ क ा) रोपनी दशरनका लािग बीउको ौोत (िकिसम) िनमन बमोिजम हनपनछ ।

o िबयाबाट उतपािदत बीउ आल

o मलबीउ वा मािणत बीउ

o ःथानीय बीउ आल

दशरन गिरन जगगालाई ३ वटा पलट (तयक १८० व.मी.) मा िवभाजन गनरपदरछ । पलटह को बीचमा किरब ५० स.मी. फरािकलो बाटो राखन हनपनछ । सामनयतया एउटा पलटको आकार १५“१२ िमटरको हनछ । तयक पलटमा आल लगाइन दरी ७०×२५ कायम गदार २३ वटा लाइनह र ित लाइनमा ४८ वटा बीउ आल लगाई जममा ११०४ वटा बीउ आलको वयवःथा गनरपनछ । यसरी मल बीउ ३० माम साइजको योग गदार ३५ क.जी. बीउ बीया आल ारा उतपािदत (िसडिलग टयवर) औसत १५ माम साइजको योग गदार किरब १८ क.जी. तथा ःथानीय बीउआल औसत २५ मामको योग गदार ३० क.जी. बीउआल आवयक पदरछ ।

मल बीउ र िसडिल बर आल योग गरको पलटह मा िसफािरस गिरएको िविध अपनाउनपदरछ भन ःथानीय बीउ आल योग भएको पलटमा कषकह ल ःथानीय िविध अपनाउनपदरछ । दशरन ःथलमा मल बाटोबाट दिखन गरी साइनबोडर रािखनपदरछ ।

बाली तयार भसकपिछ समबिनधत ािविधकको उपिःथितमा दशरन ःथल पकट कषऽ तथा

- 146 _

आसपासका कषकह लाई भला गराई मलया न अनतरिबया स ालन गनरपनछ । उकत अवसरमा िविभ ॐोत बीउ आल योग भएका छ ाछ नितजा, लागत खचर तथा समभािवत आमदानी र कषकह बीच सामिहक छलफल गराई ितिबया एव सझावह सकलन गनरपनछ ।

दशरन स ालन समप भएपिछ राि य आल बाली िवकास कायरबमल उपलबध गराएको फमट ढाचा बमोिजम भरी समबिनधत िजललाल ततथाक िव षण गरी काशमा लयाउनपन र सो को रकडर राि य आल बाली िवकास कायरबममा पठाउनपनछ ।

आल बालीमा रोगिकरा वयवःथापन नितजा दशरन कायरबमको हकमा िविध दशरनका लािग उपयकत उ त जात तथा ःथानीय जात/िविध छनौट गनरपनछ ।

यसका लािग दशरन गिरन िविध अनसार कल कषऽफल (५४० व.मी) लाई ३ (तयक १८० व.मी.) पलटमा िवभाजन गरी दशरन स ालन गनर सिकनछ । दशरनका लािग नयनतम एक पलटमा कषकको िविध दशरन गनरपनछ । बीउ आल लगाउन दरी मािथ गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरनमा जःत हनछ ।

यस दशरनमा िसडिलग टयबर योग गदार कल बीउ ८३ कजी तर यसको बदला अनय उ त बीउ आल पिन योग गनर सिकन भएकोल तयःतो अवःथामा अिधकतम ९० कजी समम बीउ योग गनर सिकनछ ।

अनय कराह गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरनमा उललख भए अनसार हनछ ।

आल बालीमा उ त िविध नितजा दशरन कायरबमको हकमा िविध दशरनका लािग उपयकत उ त जात तथा ःथानीय जात/िविध छनौट गनरपनछ ।

यसका लािग दशरन गिरन िविध अनसार कल कषऽफल (५४० व.मी) लाई ३ पलटमा िवभाजन गरी दशरन स ालन गनर सिकनछ । दशरनका लािग नयनतम एक पलटमा कषकको िविध दशरन गनरपनछ । बीउ आल लगाउन दरी मािथ गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरनमा जःत हनछ ।

यस दशरनमा िसडिलग टयबर योग गदार कल बीउ ८३ कजी तर यसको बदला अनय उ त बीउ आल पिन योग गनर सिकन भएकोल तयःतो अवःथामा अिधकतम ९० कजी समम बीउ योग गनर सिकनछ ।

नितजा दशरन कायरबम गदार िविधको उ य पानरपनछ जःतो छापो िदन, जातीय पिरकषण, इतयािद ।

अनय कराह गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरनमा उललख भए अनसार हनछ ।

- 147 _


क) गणःतरयकत बीउ आल नितजा दशरन If]qkmn M %$) j=dL= -!*) j=dL=sf] # j6f Kn6_

qm=;++=

ljj/0f OsfO{ kl/df0f gd{\;

g]kfn ;/sf/ -Ü_

s[ifssf] bfloTj -Ü_

b/

! aLp cfn' s]hL *# !)) – l:js[t :yfgLo b//]6 jf aLp pTkfbs >f]ts]Gb|sf] b//]6

cg';f/ .

!=! d'naLp jf k|dfl0ft aLp s]hL #% !)) – !=@ l;8ln+u 6o'a/

-cf};t !% u|fd ;fOh_ s]hL !* !)) –

!=# :yfgLo cfn' -@% u|fd ;fOh_

s]hL #) !)) –

@ /f;folgs dn* s]hL o'l/of–*=#, l8PkL–^=%, kf]6f;–%

!)) – l8n/÷:yfgLo b//]6 cg';f/

# sDkf]i6÷uf]a/ dn SjL !) – !)) $ afnL ;+/If0f ?= @%)=) !)) – Psd'i6 % ;fOgaf]8{ -#×@=% lkm6_ ;+Vof ! uf]6f !)) – :yfgLo b//]6 cg';f/

* o'l/of, l8PkL, kf]6f; pknAw gePdf cGo dn %M%M# s]hL gfMkmMkf]=÷/f]kgLsf b/n] k|of]u ug]{ .

ख) आल बालीमा रोग िकरा वयवःथापन नितजा दशरन यस दशरनका लािग नमसर गणःतरीय बीउ आल नितजा दशरनमा उललख भए अनसार हनछ । यसका लािग बदा १.१ मा उललिखत ौोत बीउको हकमा मल बीउको स ामा मािणत बीउ/उ त बीउ माऽ पिन योग गनर सिकनछ । तर िसडिलग टयबरको स ा अनय जातको बीउ आल पिन योग गनर सिकन भएकोल उकत अवःथामा बीउको कल माऽा अिधकतम ९० कजी हनछ ।

ग) आल बालीमा उ त िविध नितजा दशरन यस दशरनका लािग नमसर गणःतरीय बीउ आल नितजा दशरनमा उललख भए अनसार हनछ । यसका लािग बदा १.१ मा उललिखत ौोतबीउको हकमा मल बीउको स ामा मािणत बीउ/उ त बीउ माऽ पिन योग गनर सिकनछ । तर िसडिलग टयबरको स ा अनय जातको बीउ आल पिन योग गनर सिकन भएकोल उकत अवःथामा बीउको कल माऽा अिधकतम ९० कजी हनछ ।

3.1.५ ि वयः लिकषत समहः बीउ/खायन आल उतपादक कषक/कषक समह

- 148 _

3.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित २०६८/०७/१७ च.न. ९७ को पऽानसार सहमती ा र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६८/०८/२० को िनणरयानसार ३.२ िबया वारा बीउ आल उ पादन परदशरन कायरकरम

3.2.1 पिरचय/प भिमः आलको िबया योग गरी आलखती गन िविध सार गन उ यल यो दशरन स ालन गिरनछ । यो दशरन स ालन गनर आलखती गिरन पकट कषऽह खासगरी ःथानीय बीउ आल योग गनरपन कषऽ तथा उ त बीउ आलढबानी गनर पायक नपन िसिचत कषऽलाई ाथिमकता िदनपदरछ । दशरन भावकारी बनाउन एक पकट कषऽको एक समहमा किमतमा ५ वटा दशरन स ालन गनरपनछ ।

3.2.२ कायरबमको उ यः आलको िबयाबाट आलउतपादन गन िविध दशरन गन ।


दशरन स ालन ःथलको छनौट गदार आलबीउ ढबानी गनर पायक नपन कषऽ जहा बीउ आलको अभाव हनछ, तयःतो पकट कषऽमा किमतमा ५ वटा दशरनह स ालन गनरपनछ ।

एक मीटर चौडा र २० मीटर लमबाई भएको पलट तयार गनर जममा २० वगरमीटरमा रखा न गन । यस दशरनमा जमीनको साइज अनसार एउटा भनदा बढी पलटह पिन बनाउन सिकनछ ।

बीया ारा बीउ आलउतपादन गनर िसफािरस गिरएको िविध अपनाउनपदरछ ।

बाली तयार भसकपिछ समबिनधत ािविधकको उपिःथितमा दशरन ःथल पकट कषऽ तथा आसपासका कषकह लाई भला गराई मलया कन अनतरिबया कायरबम स ालन गनरपनछ ।

दशरनको समपणर रकडर आल नितजा दशरनमा उललख भएअनसार गनरपनछ ।


k|bz{g ;Grfng ug]{ If]qkmn M @% j=dL=

qm= ;++=

ljj/0f OsfO{ kl/df0f k|:tfj ul/Psf] gd{\;

g]kfn ;/sf/-Ü_

s[ifssf] bfloTj-Ü_

b/

! cfn' aLof u|fd % !)) – :jLs[t ;/sf/L . :yfgLo b//]6 cg';f/

@ /f;folgs dn**

u|fd o'l/of–#%) l8PkL–%)) kf]6f;–%))

!)) – l8n/ . :yfgLo b//]6 cg';f/

# sDkf]i6÷uf]a/ dn SjL ! – !))

- 149 _

qm= ;++=

ljj/0f OsfO{ kl/df0f k|:tfj ul/Psf] gd{\;

g]kfn ;/sf/-Ü_

s[ifssf] bfloTj-Ü_

b/

$ xhf/L -!) nL=Ifdtf _ ;+Vof ! !)) – :yfgLo b//]6 cg';f/

$ afnL ;+/If0f ?= @%)=) !)) – Psd'i6

% ;fOgaf]8{ -#×@=%lkm6_ ;+Vof ! uf]6f !)) – :yfgLo b//]6 cg';f/

* k|bz{g k|efjsfl/tfsf nflu Ps ;d"xdf Go'gtd% j6f k|bz{g ;+rfng ug'{kg]{ . o;sf nflu cfn' aLof tyf dnsf nflu dfq cltl/Qm vr{ hf]8g' kg]{5 .

** o'l/of, l8PkL, kf]6f; pknAw gePdf gf=km=kf]= qmdzM @%)M@#)M#)) u|fd k|lt @% j=dL=sf b/n]

k|of]u ug]{ .

3.2.५ ि वयः लिकषत समह

बीउ/खायन आल उतपादक कषक/कषक समह

3.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित २०६८/०७/१७ च.न. ९७ को पऽानसार सहमती ा र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६८/०८/२० को िनणरयानसार ३.३ आलको बीउ ढबानी तथा सखखा जितर कायरकरम

3.3.1 पिरचय/प भिमः आलउतपादन कायरबममा सघाउ पयारउन गरी बीउ ढबानी गनर यो कायरबमस ालन गिरनछ ।

3.3.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई आलको बीउ ढबानी गनर सहिलयत दान गनर 3.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः आलको मल बीउ निजकको ौोतबाट लयाउन वयवःथा गनरपनछ ।

नमसरमा वयवःथा भए अनसार आलको बीउमा पर र सखखा जितरमा कल तौलको दश ितशतसमम अनदान िदन सिकनछ ।


आल बीउ ढवानीमा शत ितशत र सखखा जितरमा कल तौल अनसार १० ितशतसमम अनदान िदन सिकनछ ।

3.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५१/०९/०४ को िनणरयानसार

- 150 _

३.४ आल बालीमा एिककत बाली यव थापन कषक पाठशाला कायरकरम

3.4.1 पिरचय/प भिमः आलिवकास शाखाल ािविधक सहयोग तथा समनवय िजलला किष िवकास कायारलय तथा फामर कनिल ःथान छनौट, समह छनौट, पाठशाला स ालन अनगमन, मलयाकन, कषक िदवस, ितवदन तयार गन गरी आल बालीमा एिककत बाली वयवःथापन कषक पाठशाला स ालन ।


ःथलगत पमा सहभािगतातमक किष सार माधयमबाट कषकह मा चतना जगाई कषकह ःवयममा पयारवरणको िव षण गरी आलखतीमा दखा पन समःयाह को समाधान गनर समयमा न आफल िनणरय गनर सकन कषमताको अिभवि गन गिरनछ ।

कषकह मा आल बालीमा एिककत बाली वयवःथापनको ान िदलाई आलखतीमा िवषादीको योगमा नयिनकरण गन तथा कषकह मा आलखतीमा थप ान र सीपको िवकास गरी ःवःथ बीउ आल तथा खायन आल उतपादनमा वि लयाउन ।


िजललामा कषक पाठशाला कायरबम स ालन सहयोगी (Facilitator) को वयवःथा हनपन सो को वयवःथा नभएको अवःथामा समबिनधत िवषय िवशष (SMS) लाई पाठशाला स ालन सहयोगी तािलम दान गिरन वयवःथा हनपन । यसरी एिककत बाली वयवःथापन (Integrated Crop

Management) कषक पाठशाला स ालन सहयोगी तािलम ा ािविध ल िजममवारी िलई आल बालीमा एिककत बाली वयवःथापन कषक पाठशाला स ालन गनरपन ।

िजलला किष िवकास कायारलयल िवषय िवशष र सवा कनि मख समत भ पकट कषऽ िनधाररण गरी गठन भ सकका वा पनगरठन गनरपन भए सो गरी मिहला कषकह समत सहभािगता हन गरी १५-२५ जनाको कषक समह छनौट गरी अनतिबर या गो ी गन । िजललामा आलको पकट कषऽको जगगा छनौट गदार आल लगाउन कषऽको पिहचान गरी तयहा िव मान रहको रोग र आल उतपादनमा परको समःया हिरनपदरछ । पाठशाला स ालन गन कषक समहलाई यस पाठशालाको उ य र उपलिवधको बारमा जानकारी गराउनपदरछ ।

िव षण सकलन- पाठशाला स ालन गन ःथानको मख समःया र तयसको समःया समाधानका उपायको बारमा िव षण गिरएको हन पदरछ ।

एिककत रोग वयवःथापन पिरकषण अधययनह स ालनको लािग किमतमा १ रोपनी कषऽफल खतको वयवःथा गिरनपनछ ।

बाली अविधभर (१४-१६ ह ा) समहल िनधाररण गरको ह ाको १ िदन अधययन, तािलम तथा छलफल कायरबम स ालन गन ।

- 151 _

बाली निभतरयाउद अनय कषक मा यस िविधको िवःतार गन उ य राखी आमिनऽत पाहना र अनय कषकह लाई अधययन ःथल मण, ःटल, िनरीकषण, साःकितक कायरबम नजर, माण-पऽ िवतरण सिहतको एक समापन समारोह (कषक िदवस) स ालन गनरपनछ ।

यस एिककत बाली वयवःथापन कषक पाठशाला कायरबमलाई कषकःतरमा िनरनतरता र दीगो प िदन अक वषरमा Follow-up कायरबम स ालन गनर िजलला किष िवकास कायारलयल कषक पाठशालाका कषक समहलाई न सोझ रकम उपलवध गराई पाठशाला स ालन गनर सिकनछ ।


qm=;+= lqmofsnfk cg'dflgt ?=s cGt/lqmof uf]i7L @ k6s #) hgf s[ifs / ;xefuLx¿nfO{ lrofkfg

-?=@% #) @_ !%)).))

v z}lifs ;fdu|L v/Lb tyf Joj:yfkg vr{ leGbf leGb} ldltdf @ k6s uf]i7L ;~rfng ubf{ cfjZos /lhi6/, sfkL, 86k]g, l;;fsnd, dfs{/k]g, rf6{k]k/

$%).))

u s[ifsnfO{ cfjZostf klxrfg uf]i7L ;~rfng ug{ eQf k|lt JolQm k|ltlbg ?= @))÷– sf b/n] @ hgf >f]t JolQmnfO{ @ lbgsf] -@ @ ?= @))_

*)).))

3 aLp, dn, ljiffbL tyf cGo ;fdu|L pGgt aLp cfn' pGgt tl/sf l;8 Kn6 k|ljlwsf] nflu *) s]=hL= k|lt

s]=hL= ?= @) sf b/n] –*) @)_ :yfgLo aLp cfn's[ifs tl/sfsf] nflu *) s]=hL= k|lt s]=hL= ?= !%

sf b/n] –*) x !%_ hflto cWoogsf] nflu ljleGg hftsf] aLp cfn' @% s]=hL= k|lt s]=hL=

?= @) sf b/n] –@% @)_ l;8lnË 6\o"j/ klxnf] k':tf !) s]=hL= k|lt s]=hL= ?= @% sf b/n] –!) @%_ l6=lk=P;=% u|fd k|lt u|fd ?= @) sf b/n] –!) @)_ l8=P=lk=–% s]=hL=–?= !@%, o"l/of–% s]=hL=–?=!)), kf]6f;–% s]=hL=–

?= !@%, z"IdtTj–%)) u|fd–?=%%), ljiffbL–#)) u|fd–?=%))

!^)).))

!@)).))

%)).))

@%).)) @)).)) !$))

ª :ynut tflnd ;~rfng @% hgfnfO{ ?= @% sf b/n] !$ xKtf;Dd –rf}w k6s_ lrofkg vr{

–@% @% !$_ tflnd ;~rfng ;fdu|L KnfO{p8 af]8{–?= ^)), sn/ k]g–?=%)), a|fpg k]k/–?= !))), udnf–

?=%)), afF;–?=%), :s]n–?=%)), kf]lnlyg Aofu–?= $)), /a/ Aof08–?=%), hfnL sk8f–?=%)), dfs{/ k]g– ?=%)), s}+rL–?= !)), kmf]6f]skL k]k/– ?=$)), dfl:sË 6]k ?=%), ud–?=%), cfO{Unf;–?= @))

k|lzIfs eQf @ hgfnfO{ ?= @)) sf b/n] –@ @)) !$_

*&%).))

%$)).)) %^)).))

r ;jf/Lsf nflu O{Gwg afnL cjlw e/L #))).))

- 152 _

qm=;+= lqmofsnfk cg'dflgt ?= s[ifs kf7zfnf lbj;

cfdlGqt hgk|ltlgwL, lhNnf :tl/o sfof{no k|d'v tyf cGo ;xefuL s[ifsx¿ u/L hDdf !)) hgfnfO{ ?= @% sf b/n] lrofkfg vr{ -@% !))_

k|yd, lålto / t[lto x'g] s[ifsnfO{ k'/:sf/ /sd qmdzM ?=%)), #)) / @))

@%)).)) !))).))

5 ;f+:s[lts sfo{qmdsf] nflu :6]h lgdf{0f, ;fp08 ;le{;, d]r, 6]a'n, ef8f, u|fkm k]k/, rf6{ k]k/, lgdGq0ff sf8{, cflbsf] nflu

%))).))

s[ifs kf7zfnf ;~rfng hDdf vr{ #(,!%).)) 3.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५७/०८/०७ को िनणरयानसार ३.५ रि टक टोर िनमारण कायरकरम

3.5.1 पिरचय/प भिमः मधरो काश तथा हावाको सचारको समिचत बनध गरी बीउआल भणडारण गनरका लािग समिी सतहबाट किरव २००० मीटर भनदा बढी उचाई रहका पहाडी कषऽमा बनाईन आल भणडार घरलाई रि क ःटोर भिननछ । तर उ र तफर मोहडा भएका रारी हावा चलन ःथानह मा समिी सतहबाट १५०० मीटर उचाई भएका ःथानह मा पिन यःतो भणडार घर बनाई रारी बीउआल भणडारण गनर सिकनछ । माथी उललिखत उपयकत पहाडी कषऽह मा रि क ःटोर िनमारण कायरबम स ालन गिरन छ ।

3.5.२ कायरबमको उ यः बीउआल उतपादन गिरन ःथानह मा बीउआल सरिकषत भणडारण गन ।


बीउआल उतपादन समह गठन भई गणःतरीय बीउआल उतपादन कायर थालनी भएका ःथानह मा यो कायरबम स ालन गनरपनछ । अनदान ा गनर कषकल आफनो तफर बाट गनरपन कायर समप गनरपनछ । िनमारण कायर तथा सो को स ालन समबनधी कया कषकह सग समझौता गरी तय गिरनछ ।

रि क ःटोर िनमारणका लािग जगगाको उपयकत छनौट गनर पनछ तथा जगगाको वयवःथापन कषक समहल गनरपनछ । िनजी वा वयिकतगत जगगामा रि क ःटोर िनमारण गदार उकत ःटोरमा समहका कषकह ल नयनतम दश वषरका लािग ौोत बीउ आल भणडारण गनर पाउन कराको यिकन हनपनछ ।

श क हावा चलन श क ःथानह जःतः कणारली कषऽ तथा तयःत अनय कषऽह मा भणडार घरको भईमा कलसाह बनाई तयःमा पानी भन वयवःथा िमलाउन पदरछ ।

- 153 _

िसमनट जोडाईल तापबम बढन म त परयाउन भएकोल ईटा वा ढगालाई माटोको जोडाईमा गाो लगाउन पदरछ ।

हावाको सचार (भिणटलशन) को लािग भई सतहमा २/३ ःथानमा १ १ िफटको भिणटलशन झयालह रािख मसा वा अनय कीरा पःन नसकन गरी मिसनो तारको जालील बनद गनर पदरछ । यसगिर ःटोरको िभ ाको मािथललो भागमा पिन १ १ िफटको भिणटलशन झयालह राखी तारको जालील बनद गनर पदरछ ।

ःटोरको लमवाई बढी र चौडाई कम हन पदरछ । ःटोरको गाो सग सग आल राखन तखता (रयारक) बनाउन र िवचमा बाटो राखन पदरछ । तखता काठ, वास वा िनगालोको बनाउन सिकनछ ।

हरक तखता ९ ईनच दिख दिख १ िफटको फरकमा राखन पदरछ । हरक तखतामा आलको ३/४ दाना भनदा उचाइ नबढाई आल राखन पदरछ । तखताको चौडाई २ िफट, गिहराई ६ ईनच र लमवाई आवःयकता अनसार बनाउन पदरछ । आल राखदा हरक दानामा मधरो काश पगन आवःयक हनछ । ६.५ िफट लामो तखतामा १०० िकलो आल राखन सिकनछ ।

ःटोर घरको छाना किचच (Thatchei) हन पदरछ । यिद जःताको योग गिरएमा माथीबाट भस, खर, छवाली राखन पदरछ र जःता योग गदार छानाबाट हावाको सचार नहन भएको हनाल भिनटलशन झयालको सखया बढाउन पदरछ ।

सभव भएसमम ःटोर खमनी, उ र मोहडा, सिपलो ःथानमा बनाउन पदरछ । तर हावाको सचार र घाम पन गरी बनाउन भलन हदन ।

रि क ःटोर िनमारण गदार ५ दिख १० म.टन कषमता भएको हन पदरछ र सो को लािग लगत िःटमट र िडजाईन सलगन छ ।

भणडारण वयवःथापन

यो रि क ःटोर गणःतरीय बीउआल उतपादक समहमा िनमारण गिरन भएकोल समहल उतपादन गरको मलबीउ १,२ र ३ पःता माऽ रि क ःटोरमा राखन, ततप ातको पःताको बीउआल (मलबीउ ४, ५ पःता) कषकह ल आफन घरमा उिचत वयवःथापन गरी भणडारण गन छन ।

रि क ःटोरमा तापबम मापनका लािग Maximum र Minimum Thermometer तथा सापिकषक आिताको लािग Hygrometer राखन र समय समयमा रकडर िलन गनर पदरछ ।


५ (पाच) म.टन कषमताका लािग, कायर समप ितवदनको आधारमा ःथानीय दररट अनसार कल लागतको ५०% वा . १,५०,०००। (एकलाख पचास हजार) समम अनदान िदन ।

- 154 _

१० (दश) म.टन कषमताका लािग, कायर समप ितवदनको आधारमा ःथानीय दररट अनसार कल लागतको ५०% वा . २,७५,०००/ (दई लाख पचह र हजार) समम अनदान िदन ।

रि क ःटोर िनमारण नमसरमा पिरमाजरन गनरपन कारणह

रि क ःटोरको नयनतम धयान िदनपन करा तथा ािविधक पकषह कायरिविधमा सलगन गनर ज री भएको ।

१२ वषर पिहल ःवीकत भएको नमसरबाट हालको अवःथामा िनमारण कायर गनरपदार मलय वि का कारण िनमारण खचर अतयािधक वि भएको (अनमािनत ४०० दिख ५०० ितशतसमम वि भएको) ।

िवगतमा रि क ःटोरको साइज नयनतम १ म.टन तोिकएकोमा बीउ आल उतपादन तथा योगलाई भावकारी बनाउन तथा िनमारण गरीसक प ात रि क ःटोरको उपयोिगता वि गनर ५ दिख १० म.टन र सो भनदा बढी कषमताको रि क ःटोर िनमारण र स ालन गनर अतयावयक भएको ।

किष मनऽालय अनतगरत िनमारण एव साना िसचाई लगायत अनय िनमारण कायरबममा ५० दिख ८५ ितशतसमम अनदानको वयवःथा रहको ।

बीउ आलबाट तयकष ितफल ा गनर ३ दिख ४ वषर पखरनपन हदा अनदान वि गराउन आवयक ।

ःथानीय िनकाय तथा अनय सःथाह ल साझदारीमा कायर गदार नपाल सरकारको ःवीकत मापदणड अन प न कषक समह । सःथालाई अनदान तथा अनय सवा उपलबध गराउन आधार दान गन ।

यस समबनधी कायरबम तजरमा गदार सब तहमा स ािनतक सहमित भ समबिनधत िजललाह मा कायरबम तथा अिखतयारी समत उपलबध गराईसिकएको । गत वषर किष इिनजिनयिरग िनदशनालयबाट पश भएक कवािनटटी इिःटमटक आधारमा िजललाको दररट अनसार इिःटमट गदार लागत बढन गएको हो । यस अनसार पश भएको लागत इिःटमटको आधारमा नमसर ःवीकत हदा चाल आ.व.मा स ालन हन ःवीकत कायरबमका लािग नपाल सरकारको थप वययभार पन छन ।

किष िवभाग, किष मनऽालय अनतगरतबाट गणःतरीय बीउ आल उतपादनको उपलबधतामा सधार गरी आल बालीको उतपादन तथा उतपादकतव अिभवि बाट खा सरकषा सिनि त गनर ाथिमकतामा रहको कायरबम ।

- 155 _

- 156 _

- 157 _

3.5.५ ि वयः लिकषत समहः बीउआल उतपादक समहह

आशाितत ितफलः बीउ आल उतपादक समहमा उतपािदत गणःतरीय बीउ रारी भणडारण हनछ, जसल गदार ःथानीय ःतरमा न बीउआल आपतीर हन गई आलको उतपादकतव वि हनछ । उपरोकत अनसारको िडजाइन (नकसा) तथा गत वषरक कवािनटटी इिःटमटक आधारमा चाल आ.व.को िजलला दररट अनसार रोलपा र पवरत िजललामा िनमारण गनरपदार लागन लागत इिःटमट सलगन छ ।

Cost Estimate for Rustic Store (5 Ton Capacity) Location : Parbat District

SN Particular of item No. Length Breadth Height Quantity Unit Rate Amount

1 Earthwork excavation in foundation 1 70 3.5 3 735.00 7.93 5831.71

2 Stone soling with sand 1 22.5 19.5 0.5 219.38 51.78 11358.613 PCC work (1:2:4) 1 21 18 0.25 94.50 306.88 29000.234 RCC work (1:2:4) 1 70 1.5 0.25 26.25 2 70 1.5 0.5 105.00 131.25 306.88 40278.105 Form work 2 70 0.333 46.62 4 70 0.5 140.00 186.62 38.44 7173.77

6 Tor steel reinforcement

2 kg per cu.ft. 2 262.50 99.41 26095.13

7 Stone work in mud mortar 1 70 3 1 210.00

1 70 2.5 3 525.00 1 70 1.5 10 1050.00 1785.00 Deduct 1 3 1.5 9 40.50 14 4 1.5 2 168.00 1 3 1.5 2 9.00 217.50 Net 1567.50 76.86 120483.53

8 Wood work for chaukhat 1 25 0.25 0.333 2.08

16 12 0.25 0.33 15.98

- 158 _

SN Particular of item No. Length Breadth Height Quantity Unit Rate Amount 1 10 0.25 0.33 0.83 18.90 1439.24 27198.489 Glass pan fixing 4 3.5 1.5 21.00 94.10 1976.07

10 Panel door shutter 1 2.5 6.5 16.25 383.27 6228.0711 MS Grill fixing 17 3.5 1.5 89.25 112.50 10040.6312 Wooden truss for roof Baffle Rafter 2 25 0.25 0.416 5.20 Truss 2 25 0.25 0.416 5.20 Tie Beam 2 18 0.583 0.416 8.731 King post 2 5 0.25 0.25 0.625 2 6 0.25 0.25 0.750 Purline 10 24 0.25 0.25 15.00 35.506 1074.06 38135.73

13 Eves board fixing 2 24 0.416 19.968 2 19 0.416 15.808 35.776 66.89 2391.98

14 CGI Sheet 1 24 25 600.00 85.49 51292.7515 Thatcha for roof cover 1 24 25 0.5 300.00 25.00 7500.00

16 28 gauge GI plain sheet ridge cover 1 24 43.00 201.40 8660.20

17 Earth filling 1 15 18 1 270.00 2.48 669.4618 Sand filling 1 15 18 0.25 67.50 43.00 2902.50

19 Mosquito proof wiremess shutter 1 2.5 6.5 16.25

12 3.5 1.5 63.00 79.25 187.68 14873.74

20 Redymade approved enamel paint two coat with one primer coat

1 3 2.5 6.5 48.75

16 4 1.5 2 192.00 1 3 1.5 2 9.00 249.75 s.ft. 17.41 4347.41 Total Rs. 416438.08

- 159 _

Cost Estimate for Rustic Store (10 Ton Capacity) Location : Parbat District



2 Stone soling with sand 1 40.5 19.5 0.5 394.875 51.78 20445.493 PCC work (1:2:4) 1 39 18 0.25 175.50 306.88 53857.584 RCC work (1:2:4) 1 105 1.5 0.25 39.38 2 105 1.5 0.5 157.50 196.88 306.88 60417.155 Form work 2 105 0.333 69.93 4 105 0.5 210.00 279.93 38.44 10760.656 Tor steel reinforcement 2 kg per cu.ft. 2 393.75 99.41 39142.69


1 105 2.5 3 787.50 1 105 1.5 10 1575.00 2677.50 Deduct 1 3 1.5 9 40.50 28 4 1.5 2 336.00 1 3 1.5 2 9.00 385.50 Net 2292.00 76.86 176171.13


28 12 0.25 0.33 27.97 1 10 0.25 0.33 0.83 30.89 1439.24 44452.13 9 Glass pan fixing 18 3.5 1.5 94.50 94.10 8892.31

10 Panel door shutter 1 2.5 6.5 16.25 383.27 6228.0711 MS Grill fixing 28 3.5 1.5 147.00 112.50 16537.5012 Wooden truss for roof Baffle Rafter 2 25 0.25 0.416 5.20 Truss 4 25 0.25 0.416 10.40 Tie Beam 4 18 0.583 0.416 17.462 King post 4 5 0.25 0.25 1.250

- 160 _

SN Particular of item No. Length Breadth Height Quantity Unit Rate Amount 8 6 0.25 0.25 3.000 Purline 10 43 0.25 0.25 26.88 64.187 1074.06 68940.96






11 3.5 1.5 57.75 74.00 187.68 13888.41


1 3 2.5 6.5 48.75

28 4 1.5 2 336.00 1 3 1.5 2 9.00 393.75 s.ft. 17.41 6854.03 Total Rs. 660354.14

Cost Estimate for Rustic Store (10 Ton Capacity)

Location : Jinabang VDC, Rolpa SN Particular of item No. Length Breadth Height Quantity Unit Rate Amount


2 Stone soling with sand 1 40.5 19.5 0.5 394.875 191.17 75488.253 PCC work (1:2:4) 1 39 18 0.25 175.50 277.25 48657.384 RCC work (1:2:4) 1 105 1.5 0.25 39.38 2 105 1.5 0.5 157.50 196.88 299.08 58881.365 Form work 2 105 0.333 69.93 4 105 0.5 210.00 279.93 38.96 10906.07

- 161 _

SN Particular of item No. Length Breadth Height Quantity Unit Rate Amount 6 Tor steel reinforcement 2 kg per cu.ft. 2 393.75 89.27 35150.06


1 105 2.5 3 787.50 1 105 1.5 10 1575.00 2677.50 Deduct 1 3 1.5 9 40.50 28 4 1.5 2 336.00 1 3 1.5 2 9.00 385.50 Net 2292.00 76.32 174925.44


28 12 0.25 0.33 27.97 1 10 0.25 0.33 0.83 30.89 1601.33 49458.28 9 Glass pan fixing 18 3.5 1.5 94.50 92.10 8703.45

10 Panel door shutter 1 2.5 6.5 16.25 408.39 6636.3411 MS Grill fixing 28 3.5 1.5 147.00 139.53 20510.9112 Wooden truss for roof Baffle Rafter 2 25 0.25 0.416 5.20 Truss 4 25 0.25 0.416 10.40 Tie Beam 4 18 0.583 0.416 17.462 King post 4 5 0.25 0.25 1.250 8 6 0.25 0.25 3.000 Purline 10 43 0.25 0.25 26.88 64.187 1319.66 84705.04





- 162 _



11 3.5 1.5 57.75 74.00 274.80 20335.20


1 3 2.5 6.5 48.75

28 4 1.5 2 336.00 1 3 1.5 2 9.00 393.75 s.ft. 14.23 5603.06 Total Rs. 751356.47 िजममवार िनकाय तथा वयिकतः समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयका मख, बागवानी िवकास अिधकत र अनतगरतका सवाकनि मख, ा.स./ना.ा.स.ह ।

3.5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको िमित २०६८/१०/२६ गतको पऽानसार सहमित ा भई सममाननीय धान तथा किष िवकास मनऽी जयबाट िमित २०६९/६/१२ को िनणरयानसार

४. मसला बाली िवकास कायरकरम ४.१ अलची बीउ नसररी थापना कायरकरम

4.1.1 पिरचय/प भिमः सकसरबाट अलची खती िवःतार गदार िविभ भाइरस रोगको आबमण बढी दिखएकोल बीउबाट िब वा उतपादन गन पिरपाटी वसालन यस िकियसमको नसररीको ःथापना गिरनछ ।

4.1.२ कायरबमको उ यः अलची बीउबाट न िब वा उतपादन गनर उतिरत गराउन ।

4.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः अलची बीउ नसररी ःथापना गन कषकह लाई िनमन शतरह परा गराउनपदरछ ।

कषऽफल किमतमा १.४ दिख २ रोपनीको हन पदरछ ।

िब वाको गणःतर तोिकए बमोिजम हन पदरछ र तौो वषर दिख वािषरक िब वा उतपादन १०००० भनदा कम हन हद न ।

नसररी किमतमा ५ वषर स ालन गनर पदरछ । सो नगरमा नसररी धनील िलएको अनदान िफतार गनर पदरछ ।

नसररी ःथल ढवानीको ि कोणबाट पिन उिचत ःथानमा हन पदरछ ।

- 163 _

नसररी धनी ःवयमल उिचत मलय िनधाररण गरी िब वा िवबी गररमाऽ सिवधाह उपलबध गराउन सिकनछ ।

यी शतरह नसररी धनीसग समझौतामा उललख गरर माऽ सिवधाह उपलबध गराउन सिकनछ ।


पिहलो वषर . २५००।- समम ित नसररी दोौो वषर . १०००।- समम ित नसररी तौो वषर . ७००।- समम ित नसररी

4.1.५ ि वयः कषऽफल १.५ दिख २ रोपनी 4.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५१/११/११ को िनणरयानसार ४.२ अलची नसररी स िढकरण कायरकरम 4.2.1 पिरचय/प भिमः भरहको अलची नसररीह स ढ गनर/गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.2.२ कायरबमको उ यः कषकह को अलची नसररीह लाई स िढकरण गनर सहयोग पयारउन ।


िजललामा भएका अलची नसररीह को अनगमन गरी ियनीह लाई ािविधक सवा पयारउदा सिीन दिखएमा स िढकरण गन कायरबम स ालन गनरपनछ ।

समबिनधत िनकायसग समनवय कायम गरी प◌रािविधक सवाका साथ नमसर अनसार साममी तथा उपकरणह उपलबध गराउनपनछ ।


यस कायरबममा फलफल नसररी स िढकरण सरह न गन ।

4.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५१/७/१३ को िनणरयानसार ४.३ नमना अलची बगचा थापना कायरकरम

4.3.1 पिरचय/प भिमः नमनाको लागी अलची बगचाह ःथापना गरी अलची खती िविध दशरन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.3.२ कायरबमको उ यः नमनाको पमा अलची बगचा ःथापना गरी कषकह लाई उतिरत गनर ।

- 164 _


अलची बगचाको लािग सहाउदो ःथल छनौट गरी कषक सहभािगतामा िविध दशरन गनर पदरछ ।

अलची िब वा लगायत अनय आवयक उपकरण, िवषादी तथा अनय साममीह नमसर अनसार उपलबध गराउनपदरछ ।


छहारीका लािग लगाइन िब वाको मलयमा ५०% अनदान िदन ।

अलचीको िब वा बढीमा २००० बोटको मलयमा ५०% अनदान ।

दइवटा अलची छरीको मलयमा ५०% अनदान

९ िल. ःयरमा २५% अनदान

कीटनाशक/रोगनाशक औषिध २०० िम.िल.को मलयमा ५०% अनदान ।

उपरोकत साममीह मा िदइन अनदानको रकम बढीमा . १७५०।- हनपन ।

कषऽफल २ रोपनी ।

4.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५६/६/२६ को िनणरयानसार ४.४ अदवा/बसार उ पादन परदशरन कायरकरम

4.4.1 पिरचय/प भिमः अदवा र बसारको उ त बीउको योग गरी माहामारीको पमा फिलरहको गानो किहन रोगलाई माऽ वयबःथापन गनर सिकएमा लगभग ३० ितशत उतपादन वि हन दिखएकोल कषकह समकष यो अदवा/बसारको उतपादन दशरन माफर त खती िविधको सार चार गरी वयवाःथपानबाट उतपादन वि गराउन ज री छ ।

4.4.२ कायरबमको उ यः अदवा/बसारको उतपादन गन वयावसाियक कषकह लाई दशरन माफर त यी बालीह मा उ त िविधतफर उनमख गराई यस बालीको उतपादन र उतपादकतव वि गन ।


यो उतपादन दशरन कायरबम वयबसाियक अदवा/बसार उतपादन पकट कषऽह मा कषक समहमा स ालन गिरन छ ।

यो दशरन तराईमा १.५ क ा र पहाडमा १ रोपनी कषऽफलमा स ालन गनर पनछ ।

यो दशरन कायर स ालन गदार राि य मसला बाली िवकास कायरबमबाट कािशत मसला खती िविध (अदवा/बसार) को आधारमा कायरह स ालन गनर पनछ ।

- 165 _

बीउको ौोत सरकारी फामर/कनिह वा िविधकह को सपरीबकषणमा बीउ अदवा उतपादक समहकल उतपादन गरको िसफािरस गिरएको उ त बीउ योग गिरन पनछ ।

बीउ लगाउन पबर अिनबायर पमा ौोत बीउलाई २.५ ितशतको इनडोिफल एम-४५ (मयानकोजव) र १ माम विभि न (कावनडािजम) ित िलटर पानीमा िमसाई बनाएको घोलमा एक घणटासमम डवाइ बीउको उपचार गनर पनछ । तयसपिछ छायामा सकाई, िचःयान सखखा भए पिछ माऽ रोपन कायर गनर पनछ ।

िसफारीश गिरए अनसारको जगगाको तयारी गरी ा ािरक र रसायनीक मल योग गरी ३० स.मी.को फरकमा १० स.मी गिहरो गरी अदवा/बसार रोपी ित रोपिन ५५०० िब वा कायम गनर पनछ ।

तयक ४ लाइन पिछ पानी िनकासाको लािग कलसो बनाउन पनछ ।

अदवा रोपको ःथानमा ४-५ स.मी बाकलो हन गरी छापो िदन पनछ ।

बाली सरकषणको लािग आवयकता अनसार कीटनाषक र ढसीनाषक िवषादी ः गनर पनछ ।

दशरन ःथलमा समपणर कायरह को रकडर राखन र सिकष िबबरण सिहतको दशरन वोडर राखन कायर गनर पनछ ।

ःथानीय कषक/िविधकह को भला गरी माटोबाट अदवा ख कायर गिरन पनछ ।


cb'jf/a];f/ pTkfbg k|bz{g ;+rfng ug{ cfjZos kg]{ ;fdu|Lx?sf] ljj/0f

qm=;+= ;fdfu|L kl/df0f nfut -?=_ s}lkmot

! aLp

cb'jf j];f/

!%) s]=hL= !)) s]=hL=

:yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

#)–$) u|fd ;fO{hsf] x'g] u/L .

@ 9'jfgL Ps k6s :yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

Ps k6s -:yfgLo lhNnf b//]6 cg';f/ x'g] u/L_ .

#

dnvfb

o'l/of ^ s]=hL= :yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

hldgsf] tof/L ug]{ j]nfdf / b'O{ k6s ps]/f lbg] ;dodf k|of]u ug]{ .

l8=P=lk= % s]=hL= :yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

kf]6f; $ s]=hL= :yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

sDkf]i6 dn !%) s]=hL= s[ifs ;d"xn] pknAw u/fpg] .

$ v/fgL÷jfn'jf cfjZostf cg';f/ – s[ifs ;d"xn] pknAw u/fpg] .

% 5fKkf], dlNrË ;fdfu|L kTs/÷ e';

cfjZostf cg';f/ –

s[ifs ;d"xn] pknAw u/fpg] .

- 166 _

qm=;+= ;fdfu|L kl/df0f nfut -?=_ s}lkmot

^ jfnL ;+/If0f ljiffbL

aLp pkrf/ af]6df 5g]{ /

8«]lGrË

OG8f]lkmn Pd–$% -DofGsf]h]j_ !)) u|fd / %) u|fd j]leli6g -sfj]{G8flhd_

%)) u|fd 9'l;gf;s÷sL6 gf;s ljiffbL

:yfgLo ahf/ efp cg';f/ x'g]u/L

aLpsf] pkrf/ ug]{ / afnL cjlwdf cfjZostf cg';f/ ljiffbL :k|] ug]{ .

& af]8{ @=% lkm=nDafO{ / @ lkm= rf}8fO{ ePsf] x'g] u/L

:yfgLo -lhNnf_ b//]6 cg';f/

4.4.५ ि वयः लिकषत समहः अदवा/बसार उतपादन गन कषक समह/वयवासाियक कषकह /कषक समह/ सहकारी

आशाितत ितफलः अदवा/बसारको उतपादन गन कषक समह/सहकारी, वयावसाियक कषकह लाई दशरन माफर त यी बालीह मा उ त िविध तफर उनमख गराई यस बालीको उतपादन र उतपादकतव वि हनछ ।

िजममवार िनकायः समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय को मख तथा बागवानी िवकास अिधकत र अनतगरतका सवा कनि/पकट कषऽमा कायररत ा.स./ना.ा.स.ह

4.4.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६८/६/१४ को िनणरयानसार ४.५ दई डरम कषमताको अलची सकाउन भ टी िनमारण कायरकरम

4.5.1 पिरचय/प भिमः अलचीको गणःतर तथा मलय मखयतः सकाउन िबयामा िनभरर हन भएकोल िजललामा उतपादन हन अलचीलाई उतपादन थलोमा गणःतरीय सकको अलची उतपादन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.5.२ कायरबमको उ यः अलची सकाउन िविधमा एक पता लयाई अलचीको दानाको मौिलक रग र वाःना कायम गरी कषकह ल अलचीको उिचत मलय ा गन ।

4.5.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कायरबम तजरमा गदार उतपादन थलोह मा टवा पगन गरी लआय िनधाररण गन ।

भ ी ःथापना गन ःथानमा अलचीको वगान उतपादन िदन अवःथामा पगको हनपन ।

- 167 _

सहकारी एव समह माफर त गिरन भए समहको िनणरय र ािविधक ि कोणल पायक पन जगगामा गनरपन । उकत जगगा वयिकतगत भए जगगाधनील समहलाई िलिखत पमा उपभोग गन अनमित िदनपन र सावरजिनक जगगा भए समबिनधत गा.िव.स./न.पा.बाट समह तथा सहकारीलाई उपभोग गनर िदन अनमित ा भएको हनपन ।

िनमारण कायर श हन अिघ र समप भसकपिछ सो कायरको अनगमन गरी रकडर अधयाविधक राखनपन ।

भ ीमा एकपटकमा ४०० क.जी. काचो अलची सकाउन सकन हनपन । सकका दानाह मा मौिलक रग र वाःना कायम हनपन ।

ःथानीय दररट वमोिजम उललिखत आवयक साममीह को िःटमट गरी समह तथा सहकारीलाई वाःतिवक लागतको ५० ितशत वा . ७०,०००।- मधय जन रकम कम हनछ सो रकम अनदान िदई कायरबम स ालन गनरपन ।

ािविधक सललाह एव सझाव राि य मसला बाली िवकास कायरबम, खमलटार, किष इिनजिनयिर िनदशनालय, तथा अलची िवकास कनि, िफककलबाट उपलवध गराइनछ ।

दई सम कषमताको अलची सकाउन भ ी िनमारण तथा स ालन िविध

अलची िवकास कनि, िफककल इलामबाट ःथानीय कषकह ल योग गन भि लाई सधार गरी सधािरएको ःथानीय भि मा िवकास गिरएको छ । यस भि को िनमारण ःथानीय भि िनमारण गिरए झ िनमारण गिरनछ । यसको आगो बालन ःथानमा सम रािखनछ, धवा बािहर पठाउन िचमनीको योग गिरनछ । अलची सकाउन ठाउमा फलाम जालीको योग हनछ । यो िविध कषक ःतरमा इलाम तापलज∙ आिद पवीर पहाडी कषऽमा अपनाएको पाईनछ । यसबाट सकाइएको अलचीमा मौिलक रग कायम रहनछ र धवाको गनध आउदन । यस भि ल हालसमम गणःतरीय अलची तथा िचया सकाउन काम पिन गरको छ ।

यःतो सधािरएको अलची भि िनमारण गन ःथान घाम लागन पािरलो र सखखा हन पदरछ । सिपलो ठाउमा भि िनमारण गदार िचःयान बढी हन हनाल सम तथा अनय फलाम सामानह मा िखया लािग भि चाड न हन सकदछ । भि बनाउन ःथान कषकको घर र अलची बगानबाट टाढा हन हदन, पायक पन ःथानमा िनमारण गनर पदरछ । भि बनाउन ःथानको दरीको कारणल अलची ओसार पसार, सामान ढबानी गदार ौम शिकत बढी पनर जानछ । भि को मख अथारत दाउरा बालन ठाउ हावा जताबाट बहनछ तयस तफर राखन पदरछ । यसल आगो बालन र सम िभऽको धवालाई िचमनी माफर त बािहर िनःकन मदत गदरछ ।

- 168 _

िनमारण िविध - लमबाइ ९ िफट ६ इनच र चौडाइ ९ िफट बािहरबाट रािखनछ ।

- जगको गिहराई ठाउ हरी २ िफट हन पदरछ ।

- जगको मोटाइ चौडाइ ६० स.मी. अथारत २ िफट राखन पदरछ ।

- समको सतहमा गाो (२ िफट) आई पगपिछ गाोलाई ख आकारमा मोडन पदरछ ।

- जग दिख समको उचाई सममको गाो ६० स.मी. न हन पदरछ ।

- जमीनको सतह दिख १ िफटको उचाइमा गाो आई पगपिछ सम राखन पदरछ ।

- जमीनको सतहबाट ३ िफट ८ इनच गाो पगपिछ सममा िचमनी जोडन पदरछ ।

- ८ िफट २ इनच गाोको उचाइ पगपिछ ९ िफट ६ इनचका दई टबा िज.आई. पाईप गाोमा िमलाई राखन र बाइिनड वायरल बीच िबचमा बाधन तयस मािथ लमबाई तफर पिहल र चौडाई तफर १०-१० स.मी.को फरकमा एक नासल िमलाएर रड राखी तयक रडको जोडाईमा बाइनडी∙ वायरल बाधन र तयस मािथ ःतरीय जाली लगाई गाोको चारतफर जालीलाई छोपन गरी पनः ६-८ इनच गाो लगाई भि तयार गिरनछ । भि मािथको गाोको चौडाई ३० स.मी. माऽ लगाईनछ र अलची सकाउन ठा“उ लमबाइ तफर ७ िफट ६ इनच र चौडाइ तफर ७ िफट रहनछ । यस कारको भि मा ४०० क.जी. काचो अलची एक पटकमा सकाउन सिकनछ ।

- भि लाई घाम पानीबाट जोगाउन यस मािथ ६ िफटको उचाईमा जःता पाता, टायल वा ढ ाको छानो िदनपछर ।

भि स ालन गन िविध

सधािरएको ःथानीय भि पिहलो पटक अलची शोधन गदार िचसो हन भएकोल २२ घणटा समय लागदछ भन दोौो पटक भि ताती सकको हनाल १८ घणटामा अलची सकाउन सिकनछ भन एक पटक अलची सकाउन किरब ३५० िक.लो. सकको दाउरा खपत हनछ । आगो बाली सकपिछ भि िभऽको तापबम पिहलो एक र आधा घणटासमम ५५ िड.स. कायम राखन तयसपिछ पिहलो ६ घणटा समम ४५ िड.स. कायम गन तयसपिछ अलची नसकनजल समम भि िभऽको तापबम ४० दिख ४५ िड.स. कायम गनर पदरछ । भि मा अलची सकाउन राखको पिहलो पटक २ घणटामा पलटाउन पदरछ तयसपिछ दोौो पलटाई १ र आधा घणटामा, तौो पटक दिख अलची नसकनजल समम १-१ घणटामा पलटाइ रहन पदरछ ।

- 169 _


आवयक पन साममी एव जनशिकतको िववरण

ब.स. सामामी पिरमाण लागत ( .) क. सामामी १ िचमनी सम किट सट १ सट ४५,०००।-

२ ढ ा २६ घन िमटर १३,०००।-

३ फलामको रड (१० िम.िम.) १२५ क.जी. १०,०००।-

४ ककर ट पाता (२२ गज) १४ वटा ७,०००।-

५ फलामको कीला/काटी ३ क.जी. २००।-

६ आधा इनचको िज.आइ. पाइप २० िफट १,५००।-

७ वाइिणड वायर २ क.जी. २००।-

८ िःटल को जाली (३ िफट) ९ िमटर ४,५००।-

९ काठको खमवा (३ इनच×४ इनच) १५ िफट २ वटा ४,०००।-

१० काठको खमवा (३ इनच×४ इनच) १२ िफट ६ वटा ९,०००।-

११ छानाको लािग वलो र काठको भाटा आ.अ. २,०००।-

१२ डोरी/धागो आ.अ. १००।-

ख. जनशिकत १ जगगा सममाउन जयामी ५ ौम िदन १,५००।-

२ गाो लगाउन दकष िम ी २ × २० = ४० ौम िदन २०,०००।-

३ काठको काम गन दकष िम ी २ × ५ = १० ौम िदन १०,०००।-

- 170 _

ब.स. सामामी पिरमाण लागत ( .) ४ सहयोगी जयामी २ × २० = ४० ौम िदन १२,०००।-

कल जममा १,४०,०००।- लिकषत समहः अलची उतपादन गन कषक, कषक समह तथा सहकारीह ।

आशाितत ितफलः गणःतरीय सकको अलची उतपादन भई कषकह ल अलचीको उिचत मलय ा गन ।

िजममवार िनकाय तथा वयिकतः समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय को मख तथा बागवानी िवकास अिधकत र अनतगरतका सवा कनि/पकट कषऽमा कायररत ा.स./ना.ा.स. ह ।

4.5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा.उपधानमनऽी ःतर) बाट िमित २०६७/१२/८ मा िनणरय बमोिजम सहमती र किष मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६७/१२/११ को िनणरयानसार

५. किफ खती िवकास कायरकरम ५.१ किफ नसररी थापना कायरकरम

5.1.1 पिरचय/प भिमः किफ उतपादन कषऽमा ःथानीय कषक ारा किफ िब वा उतपादन गराई माग आपितर गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

5.1.२ कायरबमको उ यः किफ खती गनर इचछक कषकलाई ःथानीय ःतरम िब वा उपलबध गराउन ।


यो कायरबम स ालन गदार फलफल नसररी ःथापना गन कायरिविधमा आवयक हरफर गरी स ालन गनरपनछ ।

किफ नसररी खती गनर इचछक कषकह लाई नसररी ःथापना गनरभनदा अगािड िनमन अनसारको शतर गराउनपदरछ ।

किफ नसररी ःथापना गरको २ वषर दिख वािषरक िब वा उतपादन कषमता ५००० भनदा कम हन नहन ।

किफ नसररी ःथापना गरपिछ किमतमा पिन ५ वषरसमम स ालन गनरपन ।

किफ िब वा उतपादन गदार तोिकए बमोिजमको जात, रसायन, ट ःटक र साइन माऽ योग गनरपन ।

- 171 _

उकत शतरह सिहत समझौता गररमाऽ इचछक कषकह लाई नमसरमा उललिखत सिवधाह उपलबध गराउन सिकनछ ।


९ िलटर ःयर १ थानको मलयमा २५ ितशत अनदान िदन ।

३ थान िसकचरको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

५ थान कलमी चककको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

िकटनाशक औषिध ५०० एम.एल. समम ५० ितशत अनदान िदन ।

पलाि क िसट १० क.जी.को मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

रोगनाशक औषिध १ क.जी. समम ५० ितशत अनदान िदन ।

२ वटा हजारीको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन ।

०.५ इनचको पोिलिथन पाईप १०० िमटरसमममा ५० ितशत अनदान िदन ।


5.1.५ ि वयः यो कायरबम फलफल नसररी ःथापना सरह गन ।

5.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०५१/११/११ को िनणरयानसार

- 172 _

भाग घः बाली सरकषण कायरकरम

नपालमा किष िवकासको बढदो चासोसग बाली िबधवस गरी उतपादनलाई ितकल असर पान िविभ कारका रोगह , कीराह , मसा, चराच ी जःता जीव, जीवाण नाःन िवषको शग यसमा गा“िसएको छ । तसथर किष उतपादन बढाउन र उतपािदत वःतको सरकषण गनर आजको मख माग हो । किष उतपादनका बाधक ततवह मधय िवनाशकारी ाणीह धर मह वका छन । माटोमा रोपको िदन दिख िव वाको िविभ अवःथामा र थनकयाएको अनाजमा बाली िव वाका िविभ कारका शऽह ल िविभ तहमा नोकसानी पयारएका हनछन । हाो दशको पिरककषमा कल किष उतपादनमा १५ दिख २० ितशत समम नोकसान पयारएको अनमान छ । एकातीर बढदो जनस“खयाको चापलाई खा ा पिरपितर गनर बिढ अ उतपादन गनर अित आवयकता भएको छ,

भन अक ितर यित ठलो नोकसानलाई बचाउन सक बढदो जनस“खया लाई कही हदसमम सलभताका साथ खवाउन सिकन करा िनिवरवाद छ । आज दशभरका धर ठाउह मा हाा कषकह ल उ त णालीबाट खती गन तिरकाह िसिकसकका छन । उ त बीउ, किष िविध,

रसायिनक मलको योगको साथ साथ बाली सरकषणका साधनह को योग पिन नभ नहन वःतह मा गिन सकका छन । तर दगरममा बःन कषकह ल बाली-िव वामा लागन शऽह को कारणबाट समयमा िवषादी उपलबध तथा योग नगरको कारण तयकष पबाट नोकसानको अनभती गरी रहका छन । कीरा र रोगह बाट समय समयमा हन यस कारको कोपल हामीलाई ितनको सामना गनर सतकर रहन पन आवयकता पदरछ । तसथर किषमा उ त िविधको साथ साथ बाली सरकषण सवालाई महोतवकाकषा िदन अित ज री छ ।

ससारमा यी बाधक रोग र कीराह जन समदायको ित नदीको पमा हा विरपरी विसरहका छन । कन पिन बालीह मा यी झारपातह सगसग उर मखय बालीको िचःयान, खा ततव, सयरको काशर ठाउ ओगटन गदरछन । अतः खा उतपादन गन किलला बोट िब वाह लाई िछटो बढनको लागी आरोध गदरछन र झारपातल जिलएको र भिरएको बाली बोटह बाट िनक कम उतपादन हनछ । खतबारीमा भएका बाली िव वाह को छरको अवःथा दिख अनाजह सिचत गन अवःथामा दख िदन जीव ठहछरन । यी जीवह ल बाली र अ माऽ नभ किष औजारह तथा िसचाइका कलाह समतमा दःख िदई रहका छन । ससारको आकडालाई हदार बालीको उतपादकतव कषमतािशलमा रोग, कीरा, तथा अनय कारणह बाट किरब ३८ ितशत किष उतपादनमा ास आएको पाइनछ ।

वातावरण तथा जनःवाःथमा बाली सरकषण िवषादीको ितकल असरलाई नयन पानर एकीकत बाली सरकषण कायरबम लाग गन र बाली कटानी पिछ हन नोकसानी कम गन िविधको िवकास तथा सार गरी ःथानीय ःतरमा आपितरको वयवःथा गन, बाली शऽह को सभ सभलनस तथा भाव

- 173 _

नकसा तयारीका लागी आवयक उपकरणको वयवःथा गन र िवषादी िनयनऽण तथा वयवःथापनका लागी िवषादी ऐन २०४८ कायारनवयन गरी िवषादी पिजकरण, आयात इजाजत पऽ दान, खिा िवबता तथा िवषादी िनिरकषक तािलम जःता कायरबमह लाई िनरनतर पमा स ालन गन नीित रहको छ । नपाल सरकारको नीित र पकट पयाकज रणनीित अन प िजलला ःतर र कषऽीय एव कनि ःतर िवभाजन गरी बाली सरकषण कायरबमह तय भएका छन । िजलला ःतरका कायरबम ह मा (क) कषक पाठशाला गठन र पिरचालन । यस अनतगरत ःथलगत कषक अनतरकया गो ी गन, ःथलगत तािलम स ालन गन र कषक िदवस गनर पन हनछ । (ख) बाली सरकषण उपकरण िवतरण । (ग) बाली सरकषण दशरन । यस अनतगरत आई.िप.एम. एोच दरशन, आई.िप.एम. लाईट शयाप दशरन,

आई.िप.एम. परजीवी योग दशरन र बीउ उपचार दशरन पदरछन । कषऽीय ःतरका कायरबमह मा कषक पाठशाला स ालन, बाली सरकषण दशरन, सहभागीमलक िविध िवकास कायरबम कायारनवयन गनर पन हनछ भन कनिल बाली सरकषण समबनधी नीित िनमारण, िवषादी वयवःथापन कायरबम, पो हाभ कषती िनयनऽण कायरबम, पलानट कवारनटीन, बाली सरकषण आकिःमक सवा, बाली सरकषण कायरबम अनगमन तथा बाली सरकषण िविध चार सार गदरछ । बाली सरकषण कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. आई.िप.एम. कायरकरम १.१ कषक पाठशाला कायरकरम

1.1१.पिरचय/प भिमः तीन वषीरय अनतिरम योजनाल वातावरण र जनःवाःथयमा बाली सरकषणमा योग हन िवषादीको ितकल असरलाई नयन पानर एकीकत शऽजीव वयवःथापन कायरबम लाग गनर िवशष ाथिमकता िदएको िथयो । एकीकत शऽजीव वयवःथापनको सा त िस ानत अन प वातावरणीय सनतलन कायम राखी रोग, कीरा तथा झारपात जःता बाली शऽह को वयवःथापन िविधबारिनणरय िलन सकन कषमता कषकह मा िवकास गन उ यल Seasonal वषर भरी न वा कन एक बालीमा बाली अविधभरको आई.िप.एम. कषक पाठशाला कायरबम स ालन गनरपन हनछ । उकत कायरबम ःथलगत कषक अनतरकया गो ी, ःथलगत तािलम स ालन, आई.िप.एम. कषक पाठशाला िदवस जःता कायरबमह समावश गरी समप गनरपन हनछ ।

आधिनक किष िविध सार गन सशकत माधयम तथा ःथलको पमा उिभएको कषक समहलाईन आधार बनाई बाली अविधभर कषक पाठशालाको प िदई ियनीह क माधयमबाट आइ.िप.एम. िविधलाई वयावहािरक योगातमक तथा खोजपणर िसकाईको िवकास गद ःथलगत पमा कायरबम स ालन गिरनछ ।

- 174 _


किषमा मािणत भएका उ त िविधह ःथलगत पमा सहभािगतातमक किष सारको माधयमबाट किष ािविधकह ल कषकह मा र अनततोगतवा कषकबाट कषकह मा न जानकारी तथा चतना जगाई िविध हःतानतरणमा कषक ःवयलाई आ–आफनो खतबारीमा किष पयारवरण िव षण (Agro-

Ecosystem Analysis) गराई बाली सरकषण गदार िदगो पमा पयारवरणलाई जोगाई किष उतपादनमा वि लयाई खा सरकषामा सहयोग गरी कषक ःवयलाई दकष बनाउन यस कायरबमको मल उ य रहको छ । 1.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषक पाठशाला स ालन गनर अगािड आई.िप.एम.सहजकतार (IPM Facilitator) / आई.िप.एम. कषक सहजकतार (IPM Farmer Facilitator), जनितिनिध, सवा कनि मख, िवषय िवशष (SMS) समत ःथलमा गई िजललाल िनधाररण गरका पकट कषऽह मा गठन भई सकका, पनगरठन गनरपन भए सो गरी नया कषक, मिहला वा िमिौत समहको समत सहभािगता हन गरी २५ जनाको कषक समह छनोट गनर २ पटक अनतरिबया गो ी गन ।

तलनातमक अधययन तथा पिरकषणह स ालन गनर आवयक जगगा (अ बालीको लािग पहाडमा ५०० वगर िम., तराईमा १००० वगर िम. र आल/तरकारीको लािग ५०० वगर िम. खत/बारीको छनोट गन र कषकह जममा भई छलफल गन ःथानको िनधाररण गन ।

आई.िप.एम. तािलम ा कषक सहजकतार (Farmer facilitator) भएको िजललामा आई.िप.एम. कषक पाठशाला कषक सहजकतारह लाई करारनामा गराई िजममवारी िदई स ालन गराउन । तािलम ा कषक सहजकतार भएको िजललामा माऽ यो कायरबम स ालन गन ।

१ वषरभरी बिढमा ३ बालीमा, बाली अविधभर कषक समहल िनधाररण गरको ह ाको एक िदन िवहान ७ वज दिख १२ बज समम अधययन र तािलम स ालन गन ।

हरक बालीमा, बाली निभतरयाउद अनय कषकह मा यस िविधको िवःतार गन उ य रािख आमिनऽत पाहना र अनय कषकह लाई अधययन ःथल मण, ःटल िनरीकषण, साःकितक कायरबम नजर गराई कषक िदवस मनाउदा तथा अिनतम बाली पिछको कषक िदवसमा सहभागी कषकह लाई माणपऽ िवतरण सिहतको एक समापन समारोह स ालन गन ।

यस आई.िप.एम. कायरबमलाई कषक ःतरमा पयारई िनरनतरता र िदगो प िदन अक वषर दिख अनसरण (Followup) कायरबम स ालन गन र यसको लािग कषक र िव ान (Farmer &

Science) कायरबम, पो हाभ िविध समबनधी िविभऽ कायरबमह स ालन गन । १.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : आई.िप.एम.सहजकतार (IPM Facilitator) स ालन हन कषक पाठशालाह को नमरस

- 175 _

वािषरक IPM FFS स ालनको लािग पवर तयारी बठक / अनतरिबया गो ीको खचर िववरण

ब.स. कयाकलापह हालको रकम

ःतािवत रकम .

फरक

१. ःथलगत कषक अनतरकया गो ी (२ पटक) गो ीमा छलफल हन िवषयह : आई.िप.एम. को मह व, बाली पाऽो र आधारभत तथया सकलन, समहको मह व, लिङगक िव षण, समःया पिहचान, कायरबम कायरयोजना तयारीको लािग जममा खचर रकमः

६५०० १३५०० ७०००

क) पिहलो पटक अनतरकया गो ी गनर ४० जना कषक सहभागीह लाई िचयापान . १०० का दरल ( .१००Ø४०)

४०००

ख) दोौो पटक अनतरकया गो ी गनर ३० जना कषक सहभागीह लाई िचयापान . १०० का दरल ( .१०० Ø ३०)

३०००

ग) िभनदा िभनद िमितमा २ पटक समम उललिखत िवषयमा गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर ४० जनाको लािग

२५००

घ) गो ी स ालन गनर भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल २ जना आई.िप.एम. सहजकतार / ौोत वयिकतलाई २ िदनको जममा (२ Ø २ Ø .८००)

३२००

ङ) यातायात खचर २ पटकको लािग िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

८००

पिहलो बालीका लािग IPM FFS स ालन खचर िववरण



फरक

१. पिहलो बालीको IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seasonal Planning गो ी गनर

२३५० ५७०० ३३५०

क) खाजा खचर २७ जना (२५जना कषक र २ जना सहजकतार)को लािग .१००का दरल (२७× . १००)

२७००

ख) गो ी स ालन गनर भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल २ जना आई.िप.एम. सहजकतारलाई १ िदनको जममा (२×८००×१)

१६००

ग) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग (ित वयिकत .४० का दरल)

१०००

घ) यातायात खचर १ िदनको २०० दरल २ जनालाई ४००

- 176 _



फरक

२. पिहलो बालीको लािग ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर ४५६०० ८७७०० ४२१००क) २५ जना कषक र २ जना सहजकतारको लािग . १००

का दरल १६ ह ा सममिचयापान खचर ( .१००×२७×१६) ४३२००

ख) पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपो मल, मलखाद, िसचाइ, वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिद बढीमा

१२५००

ग) आई.िप.एम. सहजकतार/ौोतवयिकतलाई भ ाः २ जनालाई ित ह ा .८००/- का दरल १६ ह ा सममका लािग (२×४००×१६)

२५६००

घ) यातायात खचर १६ िदन (ह ाको एक िदन) को लािग िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

६४००

३. पिहलो बालीमा कषक िदवश स ालन गनर (२ वा ३ बाली अविधभरसमम IPM FFS स ालन गन भएमा माऽ)

७३०० १३००० ५७००

क) आमिनऽत जनितिनिध, िजललाःतरीय कायारलय मख तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई . १०० का दरल िचयापान खचर

१००००

ख) वयवःथापन खचर ःटज िनमारण, साउणड सिभरस, टवल, किचर, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग रकम, माफ पपर, चाटर पपर, धवजापताका, िनमनऽण काडर, फोटोका लािग)

१०००

ग) आई.िप.एम. सहजकतार/ौोतवयिकतलाई भ ाः २ जनालाई ित ह ा .८००/- का दरल १ िदनको लािग (२×८००×१)

१६००

घ) यातायात खचर १ िदनको लािग २०० का दरल २ जनालाई

४००

४. पिहलो बालीको ािविधक ितवदन तयार गनर (२ वा ३ बाली अविधभरसमम IPM FFS स ालन गन भएमा माऽ)

५०० १००० ५००

क) कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन तयारी, फोटोकपी, बाइिनड आिद (दई ित)

१०००

- 177 _

दोॐो बालीका लािग IPM FFS स ालन खचर िववरण



फरक

१. दोौो बालीको IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seasonal Planning गो ी गनर

२३५० ५७०० ३३५०

क) खाजा खचर २७ जना (२५ जना कषक र २ जना सहजकतार) को लािग .१०० का दरल (२७× .१००)

२७००


१६००

ग) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग (ित वयिकत . ४० का दरल)

१०००

घ) यातायात खचर १ िदनको लािग २०० का दरल २ जनालाई ( .२००×१×२)

४००

२. दोौो बालीको लािग ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर

३८५५० ७३६०० ३५०५०

क) २५ जना कषक र २ जना सहजकतारह लाई . १०० का दरल १३ ह ा समम िचयापान खचर ( .१००×२७×१३)

३५१००

ख)

पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपो मल, मलखाद, िसचाइ , वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिदलाई बढीमा

१२५००

ग) आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ाः २ जनालाई ित ह ा .८००/- का दरल १३ ह ा सममका लािग

(२×८००×१३) २०८००

घ) यातायात खचर १३ िदन (ह ाको एक िदन) को लािग िदनको २०० का दरल २ जनालाई ( .२००×१३×२)

५२००

३. दोौो बालीमा कषक िदवश स ालन गनर

७३०० १३००० ५७००क)

आमिनऽत जनितिनिध, िजललाःतरीय कायारलय मख तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई . १०० का दरल िचयापान खचर वापत

10000

- 178 _



फरक

ख) वयवःथापन खचर ःटज िनमारण, साउणड सिभरस, किचर, टवल, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग रकम, माफ पपर, चाटर पपर, धवजापताका, िनमनऽण काडर, फोटोका लािग)

1000

ग) आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ाः २ जनालाई ित ह ा .८००/- का दरल १ िदनका लािग

१६००


४००

४. दोौो बालीको ािविधक ितवदन तयार गनर ५०० १००० ५००

क) कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन तयारी, फोटोकपी, बाइिनड आिद (दई ित)

1000

तॐो बालीका लािग IPM FFS स ालन खचर िववरण



फरक

१. तौो बालीको IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seasonal Planning गो ी गनर

2350 5700 3350

क) खाजा खचर २७ जना (२५ जना कषक र २ जना सहजकतार) को लािग .१०० का दरल (२७× .१००)

2700


1600

ग) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग (ित वयिकत . ४० का दरल)

1000


400

२. तौो बालीको लािग ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर

38550 73600 35050क)

२५ जना कषक र २ जना सहजकतारह लाई . १०० का दरल १३ ह ा समम िचयापान खचर ( .१००×२७×१३)

35100

ख) पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपो मल, मलखाद, िसचाइ , वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क

12500

- 179 _



फरक

सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिदलाई बढीमा

ग) आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ाः २ जनालाई ित ह ा .८००/- का दरल १३ ह ा सममका लािग

(२×८००×१३) 20800

घ) यातायात खचर १३ िदन (ह ाको एक िदन) को लािगिदनको २०० का दरल २ जनालाई ( .२००×१३×२)

5200

कषक पाठशालाको वािषरक कषक िदवस मनाउन तथा अिनतम ािविधक ितवदन तयारी खचर िववरण



फरक

१. वािषरक आई.िप.एम. कषक पाठशाला िदवस स ालन गनर

11050 18250 7200

क) आमिनऽत जनितिनिध, िजललाःतरीय कायारलय मख तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई . १०० का दरल िचयापान खचर वापत

10,000

ख) थम, ि तीय र ततीय हन कषक समहलाई परःकार 3250

ग) ःटज िनमारण, साउणड सिभरस, किचर, टवल, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग रकम, माफ पपर, चाटर पपर, धवजापताका, िनमनऽण काडर तथा माणपऽका लािग

3,000

घ) आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ा २ जनालाई १ िदनको .८००÷-का दरल

1600

ङ) यातायात खचर १ िदनको लािग २०० का दरल २ जनालाई ( .२००×१×२)

400

२. वािषरक ािविधक ितवदन तयार गनर

1000 2000 1000क)

आई.िप.एम. कषक पाठशालाको वािषरक ािविधक ितवदन लखन

1000

ख) आई.िप.एम. कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन (२ ित) फोटोकपी, बाइिणडङ

1000

- 180 _

आई.िप.एम. सहजकतार (IPM Facilitator) बाट स ालन हन एक बाली, दई बाली र तीन बाली वािषरक अविधका आई.िप.एम. कषक पाठशालाह को कल जममा खचर िववरण

qm= ;+=

ljj/0f

ljleÌ afnL cjwLsf cfO{=lk=Pd= s[ifs kf7zfnfsf] s'n nfut vr{ ljj/0f

Ps afnL cjlw e/ b'O{ afnL cjlw e/ ltg afnL cjlw e/xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

१ k"j{ tof/L a}7s÷cGt/s[of uf]i7L 6500 13500 6500 13500 6500 13500

२ Seasonal Planning uf]i7L klxnf] afnL

bf]>f] afnL

t]>f] afnL

2350

— —

5700

— —

2350

2350 —

5700

5700 —

2350

2350

2350

5700

5700

5700

3 :ynut s[ifs kf7zfnf ;+rfng

klxnf] afnL

bf]>f] afnL

t]>f] afnL

45600

— —

87700

— —

45600

38550 —

87700

73600 —

45600

38550

38550

87700

73600

73600

4 s[ifs lbjz ;+rfng

klxnf] afnL

bf]>f] afnL

t]>f] afnL

11050

— —

18250

— —

7300

11050 —

13000

18250 —

7300

7300

11050

13000

13000

18250

5 k|fljlws k|ltj]bg tof/L

klxnf] afnL

bf]>f] afnL

t]>f] afnL

1000

— —

2000

— —

500

1000 —

1000

2000 —

500

500

1000

1000

1000

2000

s'n hDdf cg'bfg 66500 127150 115200 220450 163900 313750

आई.िप.एम. सहजकतार (IPM Facilitator) माफर त स ालन हन वािषरक आई.िप.एम. कषक पाठशालाह को नमसर

कषक सहजकतारह ारा वािषरक IPM FFS स ालनको लािग पवर तयारी बठक/अनतरिबया गो ीको खचर िववरण

ब. स.

कयाकलापह हालको रकम


फरक

१. ःथलगत कषक अनतरकया गो ी (२ पटक) गो ीमा छलफल हन िवषयह आई.पी.एम.को मह व, बाली पाऽो र आधारभत तथया सकलन, समहको मह व, लिङगक िव षण, समःया पिहचान, कायरबम कायरयोजना तयारीको लािग जममा खचर रकमः

8100 14300 6200

- 181 _

ब. स.



फरक

क) पिहलो पटक अनतरकया गो ी गनर ४० जना कषक सहभागीह लाई िचयापान . १०० का दरल

4000

ख) दोौो पटक अनरतकया गो ी गनर ३० जना कषक सहभागीह लाई िचयापान . १०० का दरल

3000

ग) िभनदा िभनद िमितमा २ पटक समम उललिखत िवषयमा गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर ४० जनाको लािग

2500

घ) गो ी स ालन गनर भ ा ित वयिकत ित िदन . ५०० का दरल २ जना आई.पी.एम कषक सहजकतारलाई २ िदनको जममा

2000

ङ) गो ी स ालन गनर िज.क.िव.का.बाट सहभागी आई. पी. एम सहजकतारलाई भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल १ जनाको २ िदनको

1600

च) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर २ िदनको लािग ित िदन . २०० का दरल २ जनालाई

800

छ) िज.क.िव.का.बाट सहभागी आई.िप.एम. सहजकतारलाई यातायात खचर २ िदनको लािग ित िदन . २०० का दरल १ जनालाई

400

पिहलो बालीका लािग कषक सहजकतारह ारा IPM FFS स ालन खचर िववरण

ब. स.



फरक

१. पिहलो बालीको IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seasonal Planning गो ी गनर

3150 6100 2950

क) २७ जना (२५ जना कषक र २ जना सहजकतार) को लािग खाजा खचर । १०० का दरल)

2700

ख) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग . ४० का दरल

1000

ग) गो ी स ालन गनर भ ा ित वयिकत ित िदन . ५०० का दरल २ जना कषक सहजकतारलई १ िदनको

1000

- 182 _

ब. स.



फरक

घ) गो ी स ालन गनर िज.क.िव.का.बाट सहभागी आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल १ जनाको १ िदनको

800

ङ) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको लािग . २०० का दरल २ जनालाई

400

च) आई. पी. एम.सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको लािग . २०० का दरल १ जनालाइ

200

२. पिहलो बालीको लािग ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर

44900 80100 35200

क) २५ जना कषक र २ जना सहजकतारह लाई . १०० का दरल १६ ह ा समम िचयापान खचर

43200

ख)

पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपो मल, मलखाद, िसचाइ, वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिदलाई बढीमा

12500

ग) २ वटा िवषश ककषा स ालन गन ौोतवयिकतलाई भ ाः ित ह ा .८०० का दरल२ह ा सममका लािग

1600

घ) आई.पी.एम कषक सहजकतारलाई भ ा २ जनालाई ित .५००÷- का दरल १६ ह ाको

16000

ङ) िवषश ककषा स ालन गन ौोतवयिकतलाई यातायात खचर . २०० का दरल १ जनालाई २ िदनको

400

च) आई.पी.एम कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १६ह ा सममको लािग िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

6400

३. पिहलो बालीमा स ालन भएको कषक िदवश स ालन गनर

7300 12650 5350क) आमिनऽत जनितिनिध, अितिथ तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई . १०० का दरल िचयापान खचर

10000

ख) वयवःथापन खचर ःटज िनमारण, साउणड सिभरस, किचर, 1250

- 183 _

ब. स.



फरक

टवल, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग माफ-चाटर पपर, धवजापताका, िनमनऽण काडर, आिदका लािग

ग) यातायात खचर १ िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

400

घ) २ जना कषक सहजकतारलाई भ ा .५००का दरल१ िदनको

1000

४. पिहलो बालीको ािविधक ितवदन तयार गनर (२ वा ३ बाली अविधभर समम IPM FFS स ालन गन भएमा माऽ) 1000 500

क) पाठशालाको ितवदन तयारी फोटोकपी, बाइिणड (दई ित) 500 दोौो बालीका लािग कषक सहजकतारह ारा IPM FFS स ालन खचर िववरण

ब. स.



फरक

१. दोौो बालीको IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seaasonal Planning गो ी गनर

3150 6100 2950

क) खाजा खचर २५ जना कषक र २ जना सहजकतारको लािग . १०० का दरल)

2700

ख) गो ी स ालन गनर कषक सहजकतार भ ा ित वयिकत ित िदन . ५०० का दरल २ जना १ िदनको जममा

1000

ग) गो ी स ालन गनर िज.क.िव.का.बाट सहभागी आई.िप.एम. सहजकतारलाई भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल १ जनाको १ िदनको

800

घ) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग . ४० का दरल

1000

ङ) आई. पी. एम.सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको लािग . २०० का दरल १ जनालाई

200

च) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १ ह ा सममको लािग िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

400

२. दोौो बालीको लािग ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर 38450 67800 29350

- 184 _

ब. स.



फरक

क) खाजा खचर २५ जना कषक र २ जना सहजकतारको लािग . १०० का दरल १३ ह ासमम िचयापान खचर

35100

ख)

पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपोमल, मलखाद, िसचाइ, वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिदलाई बढीमा

12500

ग) आई.िप.एम. कषक सहजकतालाई भ ा २ जनालाई ित ह ा .५००÷- का दरल १३ ह ाका लािग

13000

घ) २ वटा िवशष ककषा स ालनका लािग ौोत वयिकतलाई भ ा १ जनालाई ित .८००÷- का दरल

1600

ङ) २ वटा िवशष ककषा स ालनका लािग ौोत वयिकतलाई यातायात खचर . २०० का दरल १ जनालाई

400

च) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १३ िदनको लािग . २०० का दरल २ जनालाई

5200

३. दोौो बालीमा कषक िदवस स ालन गनर

7300 12650 5350


10000

ख) वयवःथापन खचर ःटज िनमारण, साउणड, किचर, टवल, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग माफपपर, चाटरपपर, धवजापताका, िनमनऽण काडरका लािग)

1250

ग) आई.िप.एम. कषक सहजकतालाई भ ा २ जनालाई ित ह ा .५००÷- का दरल १ िदनका लािग

1000

घ) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

400

४. दोौो बालीको ािविधक ितवदन तयार गनर 500 1000 500

क) आई.िप.एम. कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन तयारी फोटोकपी, बाइिणडङ, दई ित

1000

- 185 _

तौो बालीका लािग IPM FFS स ालन खचर िववरण

ब. स.



फरक

१. तौो बालीका IPM FFS स ालनका लािग १ िदन Seasonal planning गो ी गनर

3150 6100 2950

क) खाजा खचर २५ जना कषक र २ जना सहजकतारको लािग . १०० का दरल)

2700

ख) गो ी स ालन गनर आई.पी.एम कषक सहजकतारलाई भ ा ित वयिकत ित िदन . ५०० का दरल २ जना १ िदनको जममा

1000

ग) गो ी स ालन गनर िज.क.िव.का.बाट सहभागी आई.पी.एम सहजकतारलाई भ ा ित वयिकत ित िदन . ८०० का दरल १ जनाको १ िदनको

800

घ) गो ी स ालन गदार चािहन रिज र, कपी, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन, चाटर पपर २५ जनाको लािग . ४० का दरल

1000

ङ) आई.पी.एम सहजकतारलाई यातायात खचर १ ह ा सममको लािग िदनको . २०० का दरल १ जनालाई

200

च) कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको लािग िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

400

२. तौो बालीका ःथलगत कषक पाठशाला स ालन गनर

38450 67800 29350

क) खाजा खचर २५ जना कषक र २ जना सहजकतारको लािग . १०० का दरल १३ ह ा समम िचयापान खचर

35100

ख)

पाठशाला स ालनको लागी बीउ िवजन, वनार, कमपो मल, मलखाद, िसचाइ, वोडर तथा अनय सामामीह , पलाि क सम, साईन वोडरह , िवषादी, जिवक िवषादी, सआम खा ततवह , हम नह , पग, पलाईउड बोडर, रिगन कलम, ाउन पपर, गमला, ःकल ठलो, पोिलिथन वयाग, रवर वयाणड, जाली कपडा, माकर र पन, कची, धागो, फोटोकपी पपर, मािःक टप, भाइल, गम, आिदलाई बढीमा

12500

ग) २ जना आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई भ ाः ित ह ा .५००÷- का दरल १३ ह ा सममका लािग

13000

- 186 _

ब. स.



फरक

घ) २ वटा िवशष ककषा स ालनका लािग ौोत वयिकतलाई भ ा १ जनालाई ित .८००÷- का दरल

1600

ङ) २ िवशष ककषाको लािग ौोत वयिकतलाई यातायात खचर . २०० का दरल १ जनालाई

400

च) आई.पी.एम कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १३िदनको लािग . २०० का दरल २ जनालाई

5200

वािषरक कषक पाठशालाको कषक िदवस मनाउन तथा अिनतम ािविधक ितवदन तयारी खचर िववरण

ब. स.



फरक

१. वािषरक कषक आई.िप.एम. कषक पाठशाला िदवस स ालन गनर

11050 17650 6600


10000

ख) थम, ि तीय र ततीय हन कषकलाई परःकार थम १५००, ि तीय १००० र ततीय ७५०

3250

ग)

ःटज िनमारण, साउणड सिभरस, किचर, टवल, भाडा, साःकितक कायरबमका लािग रकम, माफ पपर, चाटर पपर, धवजापताका, िनमनऽण काडर तथा माणपऽका लािग

3000

घ) २ जना आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई भ ाः ित ह ा .५००÷- का दरल १ िदनका लािग

1000

ङ) आई.िप.एम. कषक सहजकतारलाई यातायात खचर १ िदनको . २०० का दरल २ जनालाई

400

२. अिनतम ािविधक ितवदन तयार गनर (सब १ व २ वा ३ बाली अविधभर IPM FFS स ालन गन भएमा)

1000 2000 1000 क) आई.िप.एम. कषक पाठशालाको अिनतम वािषरक ािविधक ितवदन लखन

1000

ख) आई.िप.एम. कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन फोटोकपी, बाइिणड दई ित

1000

- 187 _

आई.िप.एम. कषक सहजकतार (IPM Farmer Facilitator) बाट स ालन हन एक बाली, दई बाली र तीन बाली अविधभरका आई.िप.एम. कषक पाठशालाह को कल खचर िववरण

qm= ;+=

ljj/0f

ljleÌ afnL cjwLsf cfO{=lk=Pd= s[ifs kf7zfnfsf] s'n nfut vr{ ljj/0f

Ps afnL cjlw e/ b'O{ afnL cjlw e/ ltg afnL cjlw e/xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

xfnsf] /sd

k|:tfljt /sd ?=

१ k"j{ tof/L a}7s÷cGt/s[of uf]i7L 8100 14300 8100 14300 8100 14300 २ Seasonal Planning uf]i7L

klxnf] afnL bf]>f] afnL t]>f] afnL

3150

- -

6100

- -

3150 3150

-

6100 6100

-

3150 3150 3150

6100 6100 6100

3 :ynut s[ifs kf7zfnf ;+rfng klxnf] afnL bf]>f] afnL t]>f] afnL

44900 - -

80100 - -

44900 38450

-

80100 67800

-

44900 38450 38450

80100 67800 67800

4 s[ifs lbjz ;+rfng klxnf] afnL bf]>f] afnL t]>f] afnL

11050 - -

17650 - -

7300 11050

-

12650 17650

-

7300 7300

11050

12650 12650 17650

5 k|fljlws k|ltj]bg tof/L klxnf] afnL bf]>f] afnL t]>f] afnL

1000 - -

2000 - -

500 1000

-

1000 2000

-

500 500

1000

1000 1000 2000

s'n hDdf cg'bfg 68200 120150 117600 207700 165000 295250kf7zfnf ;+rfng ubf{ s[ifs ;d"xn] Aoxf]g'{

kg]{ :yfgLo >f]t ;fwgx? -kf7zfnf ;+rfng ;fdfu|L ?= !%%)) sf] @%Ü_

2500 3875 5000 7750 7500 11625

sfo{qmd dfkm{t Joxf]g]{ s'n hDdf 65700 116275 112600 199950 159500 283625

१.१.४ ि वयः १) यिद सहायकःतर (ज.टी.÷ज.टी.ए.) आइ. पी.एम. सहजकतारबाट पाठशाला स ालन गिरएमा

वा कषक सहजकतारल स ालन गरको पाठशालामा सहायकःतर (ज.टी.÷ज.टी.ए.) आइ. पी.एम. सहजकतार ौोत वयिकत पमा रहमा मण खचर िनयमावलीमा वयवःथा भए अनसार दिनक भ ा ६००। माऽ हनछ ।

२) िवशष बालीह मा कषक पाठशाला स ालनको लािग िवशष वयवःथा िवशष बालीह मा कषक पाठशाला स ालन गदार मािथ िदइएका नमरसह मा तपिसल अनसार

हरफर गनरपन छः

- 188 _

फलफल, िचया, मौरी र माछामा IPM FFS स ालन गदार IPM Facilitator तथा Farmer

Facilitator दबको हकमा Sessonal Planning Meeting एक पटक माऽ हनछ । आल, अदवा र वसारमा । IPM FFS स ालन गदार IPM Facilitator तथा Farmer Facilitator

दबको हकमा बीउको िनमती छ . ३,०००।- थप हनछ । १.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७४/८/८ को िनणरयानसार

१.२ सभ ए ड सभल स कायरकरम (Survey and Surveillance Program)

१.२.१ पिरचय/प भिमः िजललाका मख बालीह मा लागन मख रोग कीरा, झारपात, परजीवी, कीराह आिदको वःतिःथितलाईअ ाविधक गन सभ गिरनछ । सवबाट बाली िब वाका शऽह को सही जानकारी उपलबध हन र सभलनसबाट शऽजीवह को जिवक गितिविध समत जानकारी हन गई शऽजीवल आबमण गन समय, हानी पयारउन अनकल वातावरण, बाली नालीको रोग/कीरा लागन सकन अवःथा र रोग/कीराको कोपको समभािवत िःथित आिद समत जानकारी हनछ । अतः तयक ह ा वा तयक १५ िदनमा अवलोकन र अिभलख राखी रोग/कीराको भिवयवाणी पवारनमान (सभलनस) समत गिरनछ । 1.2.2 कायरबमको उ यः बालीह मा लागन मख रोग, कीरा, झारपात, परजीवी कीराह आिदको वःतिःथित िववरण ितवदन तयार भई िजलला, कषऽीय र राि यःतरमा रोग िकराको भाव नकसा समत तयार भई भिवयमा रोग/कीरा कोपको पवारनमान गनर सहयोग पयारउन । 1.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन िबया/कायरिविध lhNnfel/sf ;a} ;]jf s]Gb|x¿n] ljleGg 8f]d]g cg';f/sf ks]6 If]qx¿df ;e]{ sfo{qmd ;~rfng ug{'kg]{5 . o:tf] ks]6 If]qx¿ 5gf}6 ubf{ s[lif ;]jf s]Gb|af6 ;lhn};+u cfjt hfjt ug{ ;lsg] x'g'kb{5 . 5gf}6 ul/Psf] gd"gf -Sample_ ks]6sf] ljj/0f lgDgfg';f/ tof/ ug{'kg]{5 .

o lhNnf ======================== uf=lj=;= ======================== o af6f]af6 lx8]/ k'Ug nfUg] ;do ============================= o gd"gf Kn6sf] d'v kIf -Elevation and Slope_ o df6f]sf] lsl;d ======================== o afnL rqm ============================== o afnL Joj:yfkg ======================

lhNnf s[lif ljsf; sfof{nosf] dfl;s j}7sdf lglb{i6 kmf/fd cg'?k ul/Psf] ;e]{÷;e]{n]G; sfo{ ;DaGwdf 5nkmn ug{'kg]{5 .

cjnf]sgaf6 k|fKt glthf ;+sng u/L clen]v ljj/0f tof/ ug{'kg]{5 .

- 189 _

================ afnL nufOPsf] v]t÷jf/Ldf ;e]{n]G; clen]v kmf/fd Field Surveillance Record Sheet

lhNnf ================================= ldltM ========================== ;do ============================

:yfg ================================= ljifo ljz]if1sf] gfd ============================================

df};d M /fd|f]÷jfbn nfu]sf]÷3fd nfu]sf]÷xfjf rn]sf] ===================================================

5/]sf] ljiffbL ======================== a[l4 cj:yf ============================================================

kfgLsf] cj:yf÷l;+rfO{sf] Joj:yf M leh]sf]÷;'Vvf kfgLsf] ulx/fO{ ===============

/f]u -Disease_ k|sf]lkt kftsf] ;+Vof

gd"gf PsfO{ !,@,#,$,%,^,&,*,(,!)*

hDdf cf};t s}lkmot

kft d?jf -k|sf]lkt kftsf] If]q _

JofS6]l/on lnkm JnfO6

g]s / gf]8 Jnf:6 -k|sf]lkt jfnf_

cGo

* uf+h cfpg] afnLdf eP, k|lt af]6 uf+h -Tillers_ ;+Vof klg uGg'xf];\ .

k|lt uf+h !) kftdf ePsf] k|sf]lkt kftsf] If]qsf] k|ltzt M

k|sf]lkt kftsf] hDdf ;+Vof x !)) ÷ hDdf af]6 ;+Vof ================= x:tfIf/

====================afnL nufOPsf] v]t ÷ af/Ldf ;e]{n]G; clen]v kmf/fd

Field Surveillance Record Sheet lhNnf ================================= ldltM ========================== ;do ============================





emf/kft -Weeds_ gd"gf ljGb' -@’ @’_ ÷ Sampling Point (2' 2') rf}8f kft] emf/ -la?jf ;+Vof_

3f+; -la?jf ;+Vof_

;]h]h -la?jf ;+Vof

s"n ;+Vof

==================== x:tfIf/

- 190 _

===================== afnL nufOPsf] v]t÷af/Ldf ;e]{n]G; clen]v kmf/fd Field Surveillance Record Sheet

lhNnf ================================= ldltM ========================== ;do ============================





sL/fx¿

gd"gf PsfO{ k|sf]lkt kftsf] ;+Vof

!,@,#,$,%,^,&,*,(,!)sL/fsf] ;+Vof

cf};t k|ltzt s}lkmot

k|lt uf+h÷af]6 -dfs'/f_

8«fug ˆnfO{ . 8]d;]n NkmfO{

:qL :jefjsf] vk6] sL/f

u|fp08 lj6n

cGo ==========================

s"n hDdf

*uf+h cfpg] afnLdf eP, k|lt af]6 uf+h -Tillers_ ;+Vof klg uGg'xf];\ .

hDdf sL/f ;+Vof x !)) ÷ hDdf af]6/Tillers;+Vof

cf};t = hDdf sL/f ;+Vof / hDdf af]6 ;+Vof

a[l4 cj:yf

!= ============================= @= ======================================= #= =======================================

$= ============================ %= ======================================= ^= =======================================

==================== x:tfIf/

- 19

1 _

v]taf

nLd

f cjn

f]sg

tyf ;e]{n]G;

ljj

/0f kmf/fd

lhNn

f s[lif ljs

f; s

fof{n

o = = = = = = = = =

s[lif ;

]jf s

]Gb|= = = = = = = = =

;]jf k

'¥ofPsf] uf

=lj=;

= = = = = = = = = =

qm=;

+=s[ifs

sf] gf

d

7]ufg

f af

nL

afnL

l:ylt

sL/fs

f] k|s

f]k

/f]usf] k|s

f]k

emf/

kft

s}lkmo

tgf

d

Iflt

gf

d

IftL

gfd

Iflt

ljj/

0f ;

+sng

ug]{

= = = = = = =

s[lif ;

]jf s

]Gb| = = = = = = =

cjn

f]sg

ldlt

= = = = = = =

sfo

{qmdsf] cfly

{s k

If÷vr{ d

fkb0

8÷gD

;{M

of] s

fo{qmd a

fnL ;+/I

f0f lgb]{z

gfnoj

f6 t

of/

ul/Ps

f] lgb]{lzsfd

f pNn

]lvt ;

fdu|L

vl/b

ug{ :jL

s[t a

h]6s

f] ld

Nbf] lz

if{saf

6 bflv

nf cle

n]v /

xg] u

/L

;~r

fng

ug]{ .

- 192 _

१.३ बाली उपचार िशिवर ( ला ट िकलिनक) कायरकरम

1.3.1 पिरचय/प भिमः बाली िव वामा रोग, िकरा र अनय समःयाह को कारणह ल गदार बाली उतपादनमा वषनी १५-२०% समम ास भएको पाईएको छ । कषकह ल बाली िब वाह का समःयाह को सिह उपचार ा गनर सिकरहका छनन । िजलला किष िवकास कायारलय अनतगरत बाली सरकषण अिधकत र किष सवा कनि तथा उपकनिह मा ज.टी. वा ज.टी.ए. ह मापरmत र पहचबाट टाढा रहका एमोभट वा िछमकीको सललाह बमोिजम बाली उपचार गन गरको यथाथर छ । एमोभटबाट िदईन सवा हन हो भन कषकह ल भनको मौिखक भरमा िबना कन िनरीकषण तथा पिरकषणबाट िवषादीह िसफािरस गरको पाईनछ भन िजलला किष िवकास कायारलयमा आउन अिधकाश कषकह पिन रोग कीराको नमना निलई आउन गनारल अनदािजको भरमा सललाह दान गरको िःथित छ । समःयाको सही पिहचान िबना कन िवषादी कित माऽामा योग गन र कसिर योग गन भ ान िशपको अभावमा अनधाधनध िवषादी छन चलनका कारण एकाितर कषकह को लगानी खर गरहको छ भन अक तफर समयमा न समःया समाधान नहन र िवषादीको योगल मािनस, जीवजनत र वातावरणमा नकारातमक असर पिररहको छ । तसथर एउटा पिरकषण तथा सतय तथयमा आधािरत गणःतरीय एव भरपद बाली उपचार प ितको आवयकता टडकारो छ जसको समाधान भनको बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) न हो । बाली उपचार िशिवर एउटा यःतो थलो हो जहा कषकह ल आफनो बालीमा लागका रोग, िकरा तथा अनय समःयाको समःयामःत बोट िब वाका नमना िशिवरमा लयाई बाली उपचार िवशष ह बाट समःया पिहचान तथा समाधानका उपायह बारसललाह ा गदरछन । बाली उपचार िशिवर २ तिरकाबाट स ालन गनर सिकनछः १) घमती बाली उपचार िशिवर, २) िनयिमत बाली उपचार िशिवर । यी दव िशिवरको कायरिवधीमा खास िभ ता छन । िनयिमत बाली उपचार िशिवर िनि त ःथानमा िनयिमत पमा आवयकता बमोिजम एक ह ा वा १५ िदन वा मिहनाको १ पटक वा खास बालीह को समःयायकत समयमा स ालन गिरनछ भन घमती बाली उपचार िशिवर िजललाको िविभ कषऽह को समःयाको आधारमा घमती पमा स ालन गनर सिकनछ । 1.3.2 कायरबमको उ यः कषकको बालीमा रोग, िकरा तथा अनय समःयाह को सिह पिहचान गरी समयम उपयकत वयवःथापनका उपायह िदलाउन न यसको मख उ य रहको छ । जसल गदार जथाभावी

- 193 _

रसायिनक िवषादीको योगलाई कम गरी वातावरण सरकषणमा सहयोग पयारउनका साथ बाली िब वाह को उतपादन र उतपादकतव वि गनर म त पगन छ । 1.3.3 कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िजललाका अ , फलफल, तरकारी र अनय बालीह को पकट कषऽलाई समटन गरी समःया

दिखएका कषऽ तथा रसायिनक िवषादीको अतयािधक योग भइरहको कषऽलाई समबोधन गन गरी धर भनदा धर कषकलाई सहभागी बनाउन पायक पन ठाउमा बाली उपचार िशिवर स ालन गनरपदरछ ।

बाली उपचार िशिवर स ालन हन िमित, ःथान र समयको बारमा कषकलाई उपयकत माधयमबाट समय म जानकारी िदन पनछ ।

कषकल लयाएको बालीको नमना र कषकसग िलइएको जानकारीका आधारमा समःया पिहचान गरी समाधानका उपायह कषकल बझन गरी िलिखत पमा कषकलाई उपलबध गराउन पनछ । उकत िदन बाली नमनाको समःया पिहचान हन नसकमा यथासकय िछटो उपयकत िनकायमा नमना पठाई समःयाको पिहचान गराई समबिनधत कषकलाई उिचत वयवःथापनका उपायह सिहत यथासकय िछटो जानकारी गराउन वयवःथा गनर पनछ ।

बाली उपचार िशिवर स ालन अविध १ िदनको हनछ । बाली उपचार िशिवरमा सहभागी हन कषकह ल दिनक मण भ ा, होटल बास खचर र खाजा

खचर पाउन छनन साथ यस कायरबममा कषकबाट शलक िलन वयवःथा हन छन । बाली उपचार िशिवर बाली उपचार िवशष (पलाणट िकलिनक िवशष ) को तयकष सलगनतामा

गनर पनछ । समबिनधत िजललामा बाली उपचार िवशष (पलाणट िकलिनक िवशष ) नभएमा निजकको िजलला किष िवकास कायारलय, कषऽीय बाली सरकषण योगशाला, अनसनधान कनि, अधययन सःथान वा ािविधक िशकषालयबाट तािलम ा बाली उपचार िवशष (पलाणट िकलिनक िवशष ) को सहयोग िलई स ालन गनर सिकन छ ।

िजललामा अनय सघ/सःथा/िनकायबाट यस कारको बाली उपचार िशिवर स ालन गनर पन भएमा समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयसगको समनवयमा स ालन गनर पनछ ।

बाली उपचार िशिवर हन िमित, समय र ःथान िनि त गरी सो को जानकारी समबिनधत कषऽीय बाली सरकषण योगशाला र बाली सरकषण िनदशनालयमा पठाउन पनछ ।

बाली उपचार िशिवर स ालन गिरएका िजललाबाट वािषरक पमा िशिवर स ालन ःथान, नमना सकलन गिरएको कषऽ, बाली कषऽ, दिखएको समःयाह र दान गिरएका सझावह उललिखत ितवदन समबिनधत कषऽीय बाली सरकषण योगशाला हद बाली सरकषण िनदशनालयमा पठाउन वयवःथा गनर पनछ ।

- 194 _

1.3.4 कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर l;=g++= ljj/0f OsfO kl/df0f b/ ?= hDdf ?=

! k|rf/ k|;f/ -Pkm=Pd=, krf{, dfO{lsª cflb_ k6s ! 2000 2000

@ afnL pkrf/ lzlj/ ;+rfng ;fdfu|L -Pk|f]g, Sofk, rSs', s}rL, n]G;, efOn, k]k/, s]ldsN; cflb_

k6s ! 2000 2000

# ;'emfj krf{, km\ofS6 l;6 5kfO{ k6s ! 1000 1000

$ :6]zg/L -lSnlgs /lhi6/, snd, cflb _ k6s ! 500 500

% afnL pkrf/ lzlj/ Joj:yfkg vr{ k6s ! 2000 2000

^ vfhf vr{ hjfg !) 50 500

& k|ltj]bg tof/ k6s ! 500 500

s'n hDdf ?= 8000 1.3.5 ि वयः बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन गनरको लािग नपाल किष सवा वा अनय किष

सग समबिनधत िनकायमा कायररत किमतमा रा. प. ततीय ौणीको सवामा रिह पलाणट िकलिनक स ालन समबनधी एक ह तािलम िलएको वयिकतल पलाणट िकलिनक िवशष भिननछ भन किष कषऽमा कायररत अनय मधयम ःतरका ािविधकह ल पिन यस कारको तािलम हािसल गरी बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन गनर सकन छन ।

बाली उपचार िशिवर स ालनका लािग इनधन र कमरचारीको द..भ. यसमा समावश गिरएको छन । इनधन र कमरचारीको दिनक मण भ ा रकम समबिनधत आयोजक सःथा/कायारलयल िशिवर स ालन ःथलसमम पगन, कायरबम स ालन गनर र फकर न लागन समयका आधारमा िबिनयोजन गनर पनछ । एोन र कयाप सतो रगको हन पनछ र एोन र कयापमा “पलाणट िकलिनक िवशष ” भ वाकयाश छापको वा ईमोाईडरी गरको हन पनछ ।

1.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा.राजय मनऽीःतर) को िमित २०६८/१०/१९ को सहमित र किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६९/१/२५ को िनणरयानसार

- 195 _

२. बाली सरकषण सवा कायरकरम २.१ आकि मक बाली सरकषण सवा कायरकरम

2.1.१ पिरचय/प भिमः िजललाह मा कीरा, रोग आिदल ायः वष िपचछ बाली नाली आबमण गरका हनछन । किहलकाही यसल कोपक प िलन पिन सकदछ । यःतो अवःथामा िजलला दिख कनिसममबाट आकिःमक बाली सरकषण सवा उपलबध गराउन वयवःथा छ । 2.1.२ कायरबमको उ यः िजललामा आकिःमक रोग कीराको कोपबाट हन कषित कम गनर कषकह लाई सहयोग पयारउन । 2.1.३. कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

िजललामा रोग कीराको कोप दिखनासाथ कषऽीय किष िनदशनालयलाई कोपको िववरण सिहत िनयनऽणको लािग अनरोध गनरपनछ ।

यसरी अनरोध गदार िवषादी ःयर, डःटर आिद क कित आवयक परको हो सो को माग गरी कोप िनयनऽण गनर ःथानीय िनकाय एव कषक समहह लाईसमत पिरचालन गराउन तयार गनरपनछ ।

यिद कषऽीय किष िनदशनालयबाट उपलबध रकम नपग हन भएमा िजललाक ःवीकत बजटबाट कायरबम स ालन गरी बाकी हन आउन रकमको योगबाट कषऽीय किष िनदशनालयको ःवीकित िलई आकिःमक कोप िनयनऽण गन वयवःथा िमलाउनपनछ ।

यःतो रकम योग गरी कोप िनयनऽण भसकपिछ योग भएको िवषादी तथा उपकरण खिरद गरको िववरण िज.क.िव. सिमितबाट पािरत गराउनपदरछ ।

2.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर:

कषऽीय किष िनदशनालय माफर त िजललालाई बाली सरकषण अनदानमा . १,५०,०००।- तयक कषऽीय किष िनदशनालयमा राखन र आफनो कषऽ िभऽका िजललाह बाट ा कोप समबनधी सचना र मागको आधारमा बाली सरकषण िवषादी अथवा साममी वा दव खिरद गरी उपलबध गराउन सिकन ।

2.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार २.२ बाली सरकषण उपकरण िवतरण कायरकरम

२.२.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई आवयक पन साममी जःतः ःयर, डःटर, मटलवीन आिदमा कही अनदान िददा कषकल यःता साममीको समह गन हदा यस िकिसमको वयवःथा िमलाईएको हो । यी साममी बाली िवशष कायरबमको लािग उपयोगी हनछन ।

- 196 _

2.2.२ कायरबमको उ यः समबिनधत कायरबमको लािग आवयक पन साममी उपलबध गराई कषक/समहलाई कायरबममा उतिरत गनर । 2.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषकको आवयकता अनसारका बाली सरकषण उपकरण साममीह जःतः ःयर, डःटर, मटलवीन आिद पिहचान गरी नमसरमा उललख भए अनसार उपलबध गराउन वयवःथा गनरपदरछ । यःता साममीह उपलबध गराउदा सकभर कषक समहमा रहन गरी भरपाई समत गराउनपदरछ ।

2.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: ःयर, डःटर र मटलिवन खिरदमा २५ ितशत तथा तरकारी बीउ ासरमा (मोटर सिहत) ५० ितशत अनदान िदन सिकनछ । तर ासरमा . ५०००।- मा नबढाई खचर गनरपनछ । 2.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार

३. बाली सरकषण अिभयान तथा परदशरन कायरकरम ३.१ मसा िनय तरण अिभयान कायरकरम

३.१.१ पिरचय/प भिमः मसाबाट हन कषितलाई धयानमा राखी यसबाट पगन कषित र महामारी बार चार सार गरी कषकह लाई जागत गराई मसा िनयनऽणमा सामिहक यासको थालनी गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ । ३.१.२ कायरबमको उ यः मसा िनयनऽण एकलो वयिकत वा घर पिरवारको यासबाट माऽ समभव नभई यसको लािग सामिहक यास आवयक पछर भ जानकारी गराउन । 3.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषक समह बठकमा मसा िनयनऽण गन योगातमक िबया बार छलफल गन र मसा खोर, िजक सलफाईड तथा आवयक अवःथामा अनय िवषादी िवतरण गनरपदरछ । पिहलो िदन कषकह लाई मसा बार जानकारी िदई मसालाई बानी पानर घर घरमा खोर र चारा राखन लगाउन ।

दोौो िदन रािखएको चाराह िनरीकषण गरी मसालाई िवष योग गिरएको चारा तथा पासो सिहतको खोर राखन लगाउन ।

तौो िदन िनरीकषण गरी मरका मसाह सकलन गरी सामिहक छलफल गन ।

3.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: एक ःथानमा मसा िनयनऽण अिभयान स ालन गदार . ३०००।- समम खचर गनर सिकनछ ।

- 197 _

3.1.५ ि वयः िजक सलफाइड तथा अनय िवषादी िवतरण गदार अतयिधक होिसयार गराउनपनछ । 3.1.६. उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार ३.२ आइ.िप.एम. लाईट टरयाप परदशरन कायरकरम

3.2.१ पिरचय/प भिमः बि मा कीराका वयःक पतलीह लाई आकिषरत गराई पासोमा पारी िनयनऽण गनर योग गिरन यो दशरन ःथानीय समःयाको आधारमा स ालन गिरनछ । दशरनमा योग गिरन व ीको छनौट गदार समत ःथानीय उपलबध ौोतलाई ि गत गिरनछ । 3.2.२ कायरबमको उ यः िवषादीको योग कम गनरको लािग कषकह लाई िविधको जानकारी गराउन । 3.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

वि को पासोमा आकषरण हन हो वा होइन कीराको पिहचान गन

कीराको सखयाको अवलोकन गन

िमऽजीवह को उपिःथित धर भएमा नराखन

बिनबनाउ शयाप खिरद गन वा नमना अनसारको बनाउन

उपयकत ःथानमा दशरन गन

िनयिमत पमा अवलोकन तथा कषकह सग अनतरकया गन

3.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: यो दशरन स ालन गदार लाईट शयाप, लािलटन वा बलव, बाटा वा बािलटन, पोिलिथन वयाग आिद साममीमा . १०००।- समम खचर गनर सिकन ।

3.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६०/९/२१ को िनणरयानसार ३.३ आई.िप.एम.परजीवी परयोग परदशरन कायरकरम

3.3.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई िमऽ जीवह को पिहचान गरी सरकषा गनर सकन र शऽजीवह को िनयनऽण गनर परिजवीह को योग दशरन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ । 3.3.२ कायरबमको उ यः

िवषादीको िवकलपमा रहका जिवक िविधह मधय परिजवीह को कषकह िबच जानकारी तथा चार सार गन

- 198 _


समःयाको पिहचान गन

बजारमा उपलवध हन परिजवीह को माऽ छनौट गन

दशरन गन कषक तथा पलटको छनौट गन

दशरन गदार निजकका कषकह को उपिःथित गराउन

दशरन पिछको नितजा कषकह बीच अनतरकया गन

3.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: यो दशरन स ालन गदार कीरा िनयनऽणको लािग िविभ कारका एन.िप.भी. र परिजवी खिरद गरी दशरन गनर . १०००।- समम खचर गनर सिकन ।

3.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६०/९/२१ को िनणरयानसार ३.४ आई.िप.एम. एपरोच परदशरन कायरकरम

3.4.१ पिरचय/प भिमः बालीनालीमा खास गरी फल कहाउन औसा कीरा िनयनऽण गनर यो दशरन स ालन गिरनछ । यस दशरनमा कवल फरोमन शयाप माऽ नराखी कषकबाट गनर सिकन अनय िबयाकलापह जःत खतवारीको सरसफाई, उपयकत समयमा िसचाइ गन, आवयक मलखाद योग गन कायरलाईपिन सगसग लिगनछ । यस िकिसमको एोच दशरन िजलला किष िवकास कायारलयको सहभािगतामा वा कषक ःवयबाट ःथािपत नमना बगचामा यथासमभव स ालन गनर उिचत हनछ ।

3.4.२ कायरबमको उ यः आइ.िप.एम. का िविभ िविधह लाई एउट थलोमा कषकह लाई जानकारी गराउन ।

3.4.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः यो कायरबम स ालन गन िवःतत कायरिविध बाली सरकषण िनदशनालयबाट कािशत आइ.िप.एम. कषक पाठशाला िनदिशकामा ःतत भएकोल सोही बमोिजम गनरपनछ । 3.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर:

एउटा दशरनको लािग जममा ३०० समम खचर गनर सिकन छ ।

फरोमन शयाप . ३०।- का दरल ५वटाको लािग . १५०।-

िमथाइल यिजनल, कयिलयर ५ वटाको लािग . २५।-

मालािथयन झोल ५० ितशत . २५।-

कटन भाइल सपर . ७५।-

जयाला तथा अनय . २५।-

- 199 _

3.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१।८।२६ को िनणरयानसार

४. बाली सरकषण परिविध िवकास कायरकरम ४.१ सहभािगतामलक परिविध िवकास कायरकरम


कषक पाठशालाका सहभागी कषकह , िजलला किष िवकास कायारलय तथा अनय िनकायका ािविधकह को सयकत खोजमलक अनतरिबया गरी एिककत बाली सरकषण िविध िवकास गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.1.२ कायरबमको उ यः कषकह को सहभािगतामा ःथानीय पमा रहका िविधह को खोज गनर ४.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषक र ािविधकको अनरतबीयाबाट ःथानीय पमा रहका िविधह को पिहचान गन

कषकक थलोमा दवको सहभािगतामा अधययन गन

नितजा अनसार कषकह िवच जानकारी गराउन

4.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: अधययनका लािग आवयक पन साममीह बीउ, मल, गमला, ाणडलनस, िवषादी, नट, एिःपरटर, डोरी, आइ.िप.एम. बायो एजनटह , बास, जाली, कपडा, शयाग आिदको लािग . ६९००।- ह ाको १ िदन १२ ह ासमम ३ जना सममलाई ितवयिकत . १०० का दरल (३*१०*१२) . ३६००।- इनधन सवारीको लािग . ३०००।- शिकषक साममी . १५००।- 4.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५१/१०/१७ को िनणरयानसार

- 200 _

भाग ङः यावसाियक कीट िवकास कायरकरम

किष पशालाइर वयावसाियक पमा िवकास गनर कषकह को ौम तथा ःथानीय ॐोत साधनको सदपयोग गरी आिथरक िवकासमा टवा पयारउन औ ोिगक मह वका रशम, मौरी र चयाउ जःता बालीह को िवकासको लािग सही नीित िनदशन एव ािविधक सवा िवःतार गन उ यल िव.स. २०५२/४/१ मा किष िवभाग अनतगरत वयावसाियक िवकास महाशाखाको पमा ःथापना भई स ालन हद आएको यो कायारलय िव.स. २०५७/४/१ दिख वयावसाियक कीट िवकास िनदशनालय नामाकरण भई कायररत रही आएको छ । बहसखयक ौमिजवीह को आिथरक एव सामािजक सधार गनर ःथानीय ौोत साधन पिरचालन गरी ःथानीय िवकास गनर सबभनदा मह वपणर र आधारभत िबया मािनएको सनदभरमा अिशकषा, गिरबी र अनय कितपय कारणह ल गदार अिधक ौम जगडा भई अनतपादक पमा रहको ौमलाई उपयोगमा लयाउन औ ोिगक ौम धान वयवसाय भएको र कल लगानीको किरव ६० ितशत ौम पािरवािरक यासबाट आपितर हन हदा यी बालीह को िवकास गरी गणःतरीय रशम, मह, मन तथा चयाउजनय वःतह को उतपादन वि गरी आयात ितःथापन तथा िनयारत ब रन समत गनर सिकनछ । मािमण कषऽमा आयमलक रोजगारीका अवसरह ौजना गनर रशमखती, मौरीपालन र चयाउखतीलाई अिघ बढाउन नीित अन प वयावसाियक कीट िवकास कायरबम अनतगरत िनमन तीन कारका कायरबमह पदरछन: १. मौरीपालन िवकास कायरबम

२. रशमखती िवकास कायरबम

३. चयाउखती िवकास कायरबम

मौरी पालन ःवरोजगार िसजरना गन र मौरीह बाट परागसचन िबया बढाई खास गरी बागवानी बालीह को उतपादकतव वि गनरमा सहयोग दान गराउन उ यल मौरी पालन वयवसायको िवकासलाई अनकल भाव पयारउन, फलफल िव वा तथा वन वनःपितह को िवतरण तथा पकट कषऽ िवकास गिरएका कषऽह का कषकह लाई मौरी पालन समबनधी तािलम िदलाई मौरी पालनमा सिरक गराउन नीित रहको छ । तयसगरी दशको हावापानी रशम खती िवकास गनर अनकल भएकोल रशम उतपादन गरी िनयारत गनर र खास गरी मािमण मिहलाह को आय तथा रोजगार बढाउन र अनतपादक समय उपयोग गनर सिकन समभावयता भएकोल रशम खतीलाई वयापक पमा अिघ बढाउन नीित रहको छ । यी वयावसाियक बालीह को िवकासको लािग यस वयावसाियक कीट िवकास कायरबम अनतगरत रशमखती िवकास कायरबम तफर समभावय भौगोिलक कषऽका आधारमा िविभ नौ वटा र मौरीपालन िवकास कायरबम तफर दई वटा शाखा/कायारलयह स ािलत छन । चयाउखती िवकासतफर भन हालसमम छ शाखाको थापना हन सकको छन । यसरी ःथािपत कायारलयह , िजलला किष िवकास कायारलयह र समबिनधत सरकारी तथा ग-सहकारी

- 201 _

सघसःथा, कषक/कषक समहह सग आव भई वयावसाियक कीट िवकासका कायरबमह स ालन हद आएका छन । यावसाियक िकट िवकास कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. मौरीपालन िवकास कायरकरम १.१ मौरी गोला उपहार कायरकरम

1.1.१ पिरचय/प भिमः मह एक पौि क ि कोणबाट मह वपणर मौरीजनय उतपादन भएकोल यसको माग िदनानिदन बढद गईरहको छ । मह मौरीबाट उतपादन हन एक ागािरक उतपादन भएकोल यसको उतपादन र उतपादकतव वि गनर सकमा यसल सहज अनतरारि य बजार समत पाउन र वयावसियकताबाट आय आजरनमा मह वपणर योगदान िदन सकन दिखनछ । तर पिन यसको उललखय िवकास नभएको र सीमानतकत र अित िवप जनता माझ यसको कायरबम जान सकको छन । िनजी कषऽको कही सलगनता रहपिन हालको अवःथामा सीमानतकत तथा गरीब कषकह मलधारमा समिटन सिकरहका छनन । तयसल कम आयौोत भएका, सीमानतकत तथा आिथरक िवप ताका साथ जीवन यापन गिररहका र जाग क भएका लिकषत समदायका कषकह का लािग यो कायरबम आवयक ठािनएको छ । एकपटकको लािग श को वषरमा सरकारल कही अनदान िदनपर पिन तयसपिछका वषरह मा कषकह आफको सकयता र लगानीमा यो कायरबम अिघ बढन जान र अनततोगतवा वयावसाियकतामा पिरणत भ सीमानतकत जनताको आिथरक तथा ःवाःथमा समत सधार हन जानछ ।


दीगो पमा मौरीपालन कषकह वि गद सीमानतकत तथा गरीब कषकको आयआजरनमा वि गन

समभावय कषऽका घर घरमा मौरी पालन भ महको सवनबाट ःवाःथमा सधार लयाउन ।


मौरी चरनको लािग उपयकत भई समभािवत कायर कषऽह को छनोटको लािग गा.िव.स./समहको मागको आधारमा ःथलगत िनरीकषण गरी अनतरकया स ालन गन ।

िजलला किष िवकास कायारलयको ािविधक टोलील ःथलगत िनरीकषण र मौरी पालन कषऽको उपयकत समभावना कषऽको आधारमा ःथानीय िनकाय सग छलफल गन ।

कषक समहको माग, सकयता, समभावयता र PRA / RRA को आधारमा कायर कषऽ छनोटका लािग िजलला िवकास सिमितमा जानकारी गराउन ।

समदायबाट समह/सिमितमा समावश हन िनि त आधार अनसार सदःयह को नामावली तयार गन ।

- 202 _

कायरबमको जानकारी पिछ जाग क भएका लिकषत समदायल मौरी उपहार कायरबम स ालन गनर ततपरता दखाए पिछ ःथान िवशषको आधारमा 20 दिख 25 जना सदःयह भएको (िवशष गरी मिहला) समह गठन गरी अधयकष, उपाधयकष, सिचव, कोषाधयकष र सदःयह को चयन गरी मौरी उपहार कायरबम स ालन सिमित गठन गन । उकत सिमितमा िजलला किष िवकास कायारलय (बा.स.अ.) पदन सदःय, पायक पन मौरी ौोत कनि (ोपाईटर) र समबिनधत गा.िव.स.(सिचव) सदःय रहन ।

मौरी गोला उपहार कायरबम भ ाल कम आयौोत भएका वा आिथरक िवप ताका साथ जीवन यापन गिररहका र जाग क भएका लिकषत समदायलाई पिहलो वषरमा ५ मको मौरी गोला (नया रान सिहत अणडा, िविभ उमरका लाभार, िविभ उमरका कमीरमौरीह , कट, मह र शऽजीव रिहत िनरोगी गोला), ित गोलाको लािग १ िकलो िचनी, ित गोलाको लािग आधा िकलो आधार चाका शतितशत अनदान र २५% अनदानमा नयटन बी. मौरी घार कायारलयल समह माफर त सदःयह लाई उपलबध गराउन छ ।

मौरी गोला उपहार कायरबम स ालन गरको सिमित/समहल दोॐो आिथरक वषर िभऽ छ मको मौरी गोला (गणःतरको मापदणड पगको) यस कायारलयमा माग भई लिकषत मापदणड पगको समह/सिमितलाई परानो समह/सिमितल िजलला किष िवकास कायारलयको सदःयको उपिःथित र समारोहको बीच हःतानतरण गनर पनछ । यसरी पिहलो सिमित/समहल दोॐो सिमित/समहलाई गोला हःतानतरण गदार गोलामा रहको छ म दोॐो समहको सदःयल सोधभनार गनर पनछ भन दोॐो समह/सिमितलाई िजलला किष िवकास कायारलयल आफनो वािषरक कायरबममा समावश गरी मौरी घार २५ ितशत अनदान र ित गोला १ िकलो िचनी तथा आधा िकलो आधार चाका शत ितशत अनदानमा उपलबध गराउन आफन वािषरक कायरबममा समाबस गराउन पनछ ।

मौरी गोला उपहार कायरबम स ालन गिरएको समह/सिमितल मौरीपालनमा वयावसायीकरणको योजनका लािग पवारधार िवकास/मौरी पालन साममीह (खाली घार, महमदानी, िबभल, धवादानी, मौरी ः ाणड, आधारचाका बनाउन साचो, नयिकलयस घार, ःवािमर वयाग, तािलम आिद) कायारलयमा माग गरमा सो अनसारका साममीह आिथरक नमसर िभऽ रही िनयमानसार उपलबध गराउन पनछ ।

- 203 _


qm= ;+=

sfo{qmdsf] gfd OsfO{

kl/d

f0f vr{ Aoxf]g]{ >f]t

-k|ltztdf_ g]kfn ;/sf/

s[ifs

! df}/L >f]ts]Gb| ;d"x u7g ;+Vof

;d"xd

f cfa

4 s[ifs

sf] ;+Vo

f cg';

f/

!))

@ df}/L >f]ts]Gb| jf df}/L s[ifs ;d"xdf df}/L r/g ljt/0f

hDdf !@%

%) %)

# k/Dk/fut 3f/df ;'wf/ k|bz{g k6s !))

$ df}/L uf]nf ljt/0f – Plk; ;]/fgf – Plk; d]lnkm]/f

;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

% cfw'lgs df}/L 3f/ ljt/0f sfo{qmd M ;]/fgf 3f/sf] ;a} efu 6'gL 6fO{k – Go"6g A – Go"6g B

;+Vof ;+Vof

@% @%

&% &%

3f/sf] aflx/L efu pQL; rf}sf]; 6'gL – Go"6g A – Go"6g B

;+Vof ;+Vof

@% @%

&% &%

6'gLsf] rf}sf]; – Go"6g A – Go"6g B

;+Vof ;+Vof

@% @%

&% &%

^ cfw'lgs df}/L 3f/ ljt/0f sfo{qmd M d]lnkm]/f –sf7sf] k|sf/ g5'l6Psf]_ s_ l8k v_ :ofnf]

;+Vof ;+Vof

@% @%

&% &%

& df}/LhGo cf}hf/ pks/0f ljt/0f M &=! cfwf/ rfsf – d]lnkm]/f

– ;]/fgf s]hL s]hL

%) %)

%) %)

&=@ k|zf]lwt d}g – d]lnkm]/f – ;]/fgf

s]hL s]hL

%) %)

%) %)

&=# dxdbfgL – d]lnkm]/f – ;]/fgf

;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

&=$ k|]; d]lzg –cfwf/ rfsfsf] ;fFrf]_ – d]lnkm]/f – ;]/fgf

;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

- 204 _

qm= ;+=

sfo{qmdsf] gfd OsfO{

kl/d

f0f vr{ Aoxf]g]{ >f]t

-k|ltztdf_ g]kfn ;/sf/

s[ifs

&=% 3f/ :6\of08 -v'§f_ – # ;'t] – $ ;'t]

;+Vof ;+Vof

;d"xd

f cfa

4 s[ifs

sf] ;+Vo

f cg';

f/

%) %)

%) %)

&=^ srf}/f -$ uf]6f_ ;+Vof %) %) &=& 3f/ Hofjn ;+Vof %) %) &=* w'jfFbfgL ;+Vof %) %) &=( 3'D6L ;+Vof %) %)

&=!) k~hf hf]/ %) %) &=!! /fg' lk+h8f M d]lnkm]/f

;]/fgf ;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

&=!@ /fg' 9f]sf M d]lnkm]/f ;]/fgf

;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

&=!# a|; g/d ;+Vof %) %) &=!$ lkm8/ k|]md ;+Vof %) %) &=!% lkm8/ a§f ;+Vof %) %) &=!^ /fg' 5]Sg] kftf M d]lnkm]/f

;]/fgf ;+Vof ;+Vof

%) %)

%) %)

&=!& rSs' :6Ln ;+Vof %) %) &=!* s[lqd /fg' pTkfbg ;fdfu|L –l8lkË /8,

lgl8n, u|f6LË k|]md, kmf]/;]k_

;]6 %) %)

&=!( lrgL -s[lqd vfgf_ d]lnkm]/f @) ;]/fgf !%

s]hL s]hL

%) %)

%) %)

* 9'jfgL cg'bfg k6s !))

आधिनक मौरी घारको नकसा मौरी िवकास शाखा, गोदावरीको काशन बम न. १६ को बकलट अनसार हनपन ।

खचरको आधार ःथानीय िजलला दररट अनसार गन ।

1.1.५ ि वयः लिकषत वगरः गरीब तथा सीमानतकत कषक समहह यस कायरबमबाट लाभािनवत हनछन ।

िजममवार िनकायः वयावसाियक कीट िवकास िनदशनालय, मौरी पालन िवकास शाखा, िजलला किष िवकास कायारलय, समबिनधत सवा कनि, मौरी ौोत कनिह , कषक समह तथा सहकारीह ।

- 205 _

कायरबमको समभावय ितफलः कषकह ःवःःफतर भई मौरी पालनमा लािगरहन छन । कम आयौोत भएका वा आिथरक िवप ताका साथ जीवनयापन गिररहका कषकह को दीगो पमा आय आजरन वि भई जीवनःतर तथा ःवाःथमा सधार हनछ । साथ मौरी पालन उनीह माझ पिन वयावसाियक पमा अगािड बढनछ ।

1.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (सिचव ःतर) िमित २०६६/११/१० को सहमित तथा किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०६६/११/१३ को िनणरयानसार १.२ मौरी परदशरन कायरकरम

1.2.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई उ त िविधबाट मौरीपालन गन तफर अमसर गराउन मौरी िवकास शाखाल उ त मौरीघार एव उपकरणको योग गरी मौरी गोला दशरन गद आएको पयाकज िविध भावकारी एव उपयोगी भएको हदा पकट कषऽमा िवःतार गरी मौरीपालनतफर अिभ ची वढाउन अतयावयक छ । मौरी उपजह को उतपादनमा वि लयाई बमशः वयावसाियक पमा श आत गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.2.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई उ त मौरीपालन िविध अपनाई मौरीपालन गनर आकिषरत गराउन ।

कितमा खर गरहको प परस/कटको उिचत उपयोग गरी मौरी उपजबाट आय आजरनमा सधार लयाउन ।

कषकह का फलफल बाली िब वाह मा मौरीको माधयमबाट परागसचन भावकारी गराई उतपादकतवमा वि लयाउन ।


िव मान फलफल बगचा, तरकारी बीउ उतपादन कषऽ, तलहन बाली एव अनय वन जगल मौरी चरन ौोत साधनको उपलबधताको आधारमा मौरी पकट कषऽको छनौट गनरपनछ ।

तराईका िजललाह मा एिपस मिलफरा र पहाडी िजललाह मा एिपस सराना जातको मौरीपालन उपयकत हन हदा सोही अनसार पकट कषऽह मा िविध दशरन गनर यो कायरबम स ालन गनरपनछ ।

पकट कषऽका कषक समहमा कन कषऽ िभऽ १ गोला भनदा बढी दशरनको लािग नराखन गरी समबिनधत िजललाको ािविधकको उपिःथितमा यसबाट सब कषकह ल यस कायारलयको जानकारी िलन सकन गरी स ालन गनरपनछ ।

दशरनको हरक पकषमा उपलबध िविध बमशः अपनाउद गई कषकह ल उकत िविधबारअनसरण गनर थालपिछ अनय नया कषऽह मा सो दशरन स ालन गनरपनछ ।

- 206 _

कायरबम स ालन प ात उ त िविधको योगबाट भएको तयकष अतयकष लाभ बार ािविधक गित ितवदन अ ाविधक राखी समबिनधत िनकायमा पठाउनपनछ ।

1.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : एिपस सरना (पहाडी िजललाह को लािग) रानसिहत ५ मको छाउरा र मौरी गोला . १,५००।- नयटन मौरी -१ . १,१००।- आधार चाका १ क.जी. . ४००।- घमती-१ . २५०।- रानढोका-१ . ३०।- घार ःटणड -फलाम ३ लाईनको उचाइ -१८” . २००।- कचौरा-४ . १००।- हाइभ टल-१ . ७५।- ५ क.जी. िचनी+औषधी . २४५।- एिपस मिलफरा (तराइ िजललाह को लािग) रानसिहत ४ मको छाउरा र मौरी भएको गोला . १६००।- लयागःशोथ घार-१ . १४००।-

आधार चाका-१ क.जी. . ४००।- घमती-१ . २५०।- घार ःटणड (फलाम ४ लाईनको उचाई १८”) . २२५।- कचौरा -४ . १००।- हाइभ टल-१ . ७५।- ५ क.जी. िचनी+औषधी (औषधी बढी आवयकता पन) . ४५०।- 1.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित िनणरय िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार १.३ पर परागत घारमा सधार परदशरन कायरकरम

1.3.१ पिरचय/प भिमः परमपरागत पमा मौरीपालन गिरद आएको मढ, खोप घारमा सधार गनर यो दशरन स ालन गिरनछ ।

1.3.२ कायरबमको उ यः परमपरागत मढ, खोप तथा माटोको घारह मा सधार गरी मौरी पालन वयवसाय िवकास गनर ।

- 207 _


िजललाको ािविधकको तयकष सलगनतामा कषकको मढ, खोप घारमा सधार गरी ित घार ५ वटा चौकसको योगबारजानकारी गराई तयक चौकसह मा आधार चाका जडान गनर लगाउनपनछ ।

कितपय दगरम िजललाह मा माटाको घार पिन अित उ म पाइएकोल तयःता कषऽह मा नयनतम मौरी घारको नाप, साइज अन प माटोको घार बनाउन लगाई चौकोस र छानाको लािग चािहन काठ, जःतापाता, पलाि क िसट आिदको वयवःथा िमलाउनपनछ ।

यसरी कषकको आफनो मौरी गोलालाई सधािरएको परमपरागत घारमा मौरीपालन गनर सघाउ पयारई यसलाई अिभयानक पमा स ालन गनर सिकनछ ।

सधािरएको परमपरागत घारह को उतपादन िःथितको तथयाक अ ाविधक राखद यस दशरनलाई अिभयानको पमा स ालन गनर सिकनछ ।

1.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : खोप/मढ घारमा आधिनक घारको नाप साइज अनसारको ५ म x

२०।- ल . १००।- आधा चाका ितगोला ५ िपस x २० . १००।- रानढोको . ३०।- िचनी ितगोला ४ िकलोको खचर . ३० x ४ . १२०।- माटो घारको लािग चािहन जःता पाता, काठ, पलाि क िसट . ३००।- औषिध . ५०।- आधार चाका दशरनित दशरन यो कायरबम स ालन गनरको लािग . ४००।- 1.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित िनणरय िमित २०५७/८v७ र िनणरय िमित २०६१/८/२५ को िनणरयानसार १.४ रान, घार तथा मौरीपालन उपकरण िवतरण कायरकरम

1.4.१ पिरचय/प भिमः ःथानीय ःतरम मौरी ौोत कनि ःथापना गनर र उकत ौोत कनिबाट ःथानीय तवरमा सवा टवा पयारउन ौोत कनिको पमा िवकिसत भएका कषक समहलाई आधिनक मौरीपालन उपकरण िवतरण गिरनछ ।


मौरीपालन गनर इचछक तर िनमन आयौोत भएका कषकह लाई उ त उपकरणह अनदानमा िदई मौरीपालन वयवसायको पमा िवकास गनर ।

- 208 _

वयावसाियक पमा मिलफरा मौरीपालन गनर श मा कही बढी लागत लागन हदा यी साममीह अनदानमा िदई वयवसाय बढाउन ोतसािहत गनर ।


मौरी पकट कषऽ पिहचान गरी मौरीपालक कषक समहह लाई तराईमा एिपस-मिलफरा र पहाडी िजलला एिपस-सराना जातको मौरीपालन गनरको लािग चािहन उपकरणह अनदानमा उपलवध गराउन वयवःथा िमलाउनपनछ ।

कषकको माग अनसार १ सटमा मौरी गोला, घार, टोपी, हाइभ टल, ःटणड, ःमोकर, आधार चाका आिद भएको सट वा छ ा छ िवतरण गनर सिकनछ ।

तर महदानी, मन, स मिसन जःता बढी मलय जान साममीह वयावसाियक पमा मौरीपालन गिररहका कषक वा कषक समहलाई माऽ िवतरण गनरपनछ ।

िवतरण गिरएका कषकह को रकडर राखी यःतो उपकरण बमशः नया पकट कषऽका कषकह लाई उपलबध गराउद लजानपदरछ ।

1.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : मौरी घारको मलयमा २५ ितशत, मौरी गोला र रान िवतरण लगायत मौरी पालनका लािग आवयक पन िविभ उपकरणह जःतः महदानी, घमटी, पफा, रानढोका, आधार चाका, कवीन एकसकलडर, धवादानी, म फीडर, हाइव टलस, कचौरा सिहत घार ः ाणड आिदमा ५० ितशत अनदान िदन साथ िचनी ित सटमा १ क.जी. समम अनदान िदन ।

1.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५७/८/७ को िनणरयानसार

१.५ मौरी चरण कायरकरम

1.5.१ पिरचय/प भिमः मौरी पालकह लाई मौरी चरणमा उपयकत बोट िब वाह को जानकारी गराउनको साथ बाली प ितमा समत सधार लयाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।


मौरी चरण िवकास गरी वातावरण सधारमा सहयोग परयारउनको साथ या पिरमाणमा मौरी आहार उपलबध गराउन ।


पकट कषऽका कषक वा कषक समहमा मौरी गोलाह िवतरण गिरएको कषऽमा न मौरी चरनको लािग बोट िब वा िवतरण गनरपनछ ।

- 209 _

यःतो बोट िब वा िवतरण गदार समबिनधत बाली िवकास कायरबमसग समनवय राखी सनतला वा अिमलो जातका फलफलह , िलची, नासपाती, आ , आ वखडा, निरवल, तोरी, फापर, कलोभर, विसरम आिद उपलबध गराउन सिकनछ ।

1.5.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : बिसरम, कलोभर, िलची, िचउरी आिदको बीउ तथा िब वा मलयमा ५० ितशत अनदान िदन

सिकनछ ।

ित मौरी घारका दरल उपयकत बीउ िबजन र बोट िब वाको ५० ितशत मलयमा १५०।- नबढन गरी अनदान िदन साथ मौरी चरन बोट िब वा ित घार १५ गोटासमम माऽ िदन सिकनछ ।

1.5.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०57/08/07 को िनणरयानसार

१.६ मौरी गोला थाना तरण कायरकरम

1.6.१ पिरचय/प भिमः मौरी ौोत कनि िवकास भसकको िजललाह मा मौरीपालक कषक समहको गोला ाकितक वन समपदा तथा पलफल उतपादन कायरबम स ालन भएको पकट कषऽमा ःथानानतरणको लािग यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.6.२ कायरबमको उ यः मौरी ःथानानतरणको मह वबार ानकारी िदलाई प परस र कटको सदपयोग गराउन ।

परागसचनको आवयकताबारजानकारी गराई बाली िब वाबाट बढी उतपादन िलन ।


मौरी िवकास शाखा र िजलला किष िवकास कायारलयको सयकत समनवयमा मौरी ौोत कनि िवकास भ सकको िजललाह मा पिहलो ५ वषरसमम मौरीपालक समहको गोला ःथानानतरणमा किमतमा ५० गोलाको लािग नमसर अनसार वषरमा २ पटक माऽ ढबानी सहयोग पयारउन पनछ ।

सकसमम फलफल, तलहन र उपयकत वन कषऽह मा मौरी गोला ःथानानतरण गनर ोतसाहन गनर पदरछ ।

1.6.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : मौरी गोला ौोत कनि दिख सवा कनिसमम ःथानानतरण गनरपदार शत ितशत अनदान िदन ।

मलीफरा मौरी गोला ःथानानतरण

- 210 _

पिहलो ५ वषरसमम मौरीपालक समहको गोला ःथानानतरणमा किमतमा ५० गोला चराउन लगदा ित गोला . ६०।- का दरल वषरमा २ पटक माऽ ढबानी अनदान िदन ।

तर श भएको पिहलो वषरमा नया ौोत कनिका िजललाह मा पिहलो वषर किमतमा २५ गोला ित गोला . ६०।- का दरल वषरको २ पटक ढबानी अनदान िदन ।

ित वयिकत . २५- का दरल िचयापान खचर गन ।

1.6.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०57/08/07 को िनणरयानसार

२. रशम खती िवकास कायरकरम २.१ परिविध परदशरन कायरकरम

2.1.१ पिरचय/प भिमः रशम खतीका समपणर िविधह चार सार गरी मािमण कषकह लाई उतिरत गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.1.२ कायरबमको उ यः रशम खतीका समपणर िविधह दशरन गनर ।


रासायिनक मल, िसकचर, िवसबमण औषिध, रशम कीराको फल, पात काटन चपी, थमारिमटरको मलयमा पणर अनदान िदनपदरछ ।

मौसमी र सापकष ािविधक तिरका दशरनको लािग कषक भला गराएर वकषारोपण गन तिरका दशरन गनर पदरछ ।

2.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िकमब िब वा रोपनदिख कीरापालन र कोया उतपादनसममको समपणर कायरबम भएको िविध दशरनको लािग आवयक साममी (रासायिनक मल, कीरा पालन उपकरण आिद) को लािग बढीमा . ३०००।- समम खचर गनर सिकनछ ।

2.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/६/६ को िनणरयानसार २.२ समहगत सवा मक तिरका परदशरन कायरकरम

2.2.१ पिरचय/प भिमः कषक समहमा ािविधक तथा वयवःथापकीय तिरका दशरन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.2.२ कायरबमको उ यः समह ःतरमा रशम खती िविध दशरन गनर ।

- 211 _

2.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः पकट कषऽह मा कषक समहह भला गराई समहगत तवरमा ािविधक तथा िविभ वयवःथापन तिरकाह दशरन गनर पदरछ ।

2.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : रशम खतीको लािग िवषयवःत अनसार तिरका दशरन साममीमा . २००।- िचयापानमा . २५।- ित वयिकत

कषक सहभािगता सखया १० जना 2.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५२/१०/२३ को िनणरयानसार २.३ िक बखती िव तार कायरकरम

2.3.१ पिरचय/प भिमः रशम खतीको िवःतारमा वयापकता लयाई कोया उतपादन गनर सिकन थप समभावनाह िवकास गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.3.२ कायरबमको उ यः रशम खतीमा मािमण कषकह को सहभािगता र सलगनता बढाई रशम खती कषऽ िवःतार गनर/गराउन ।

2.3.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः पकट पिहचान गरी िनधारिरत पकटमा वयापक चार सार गनर पदरछ ।

सहभागी कषक पिहचान र छनौट गरी समहमा आव (समह गठन) गनर पदरछ र कषकह ल न छानको उतक कषकह लाई िजलला ःतरीय मण गराई िकमबखतीको अवलोकन गराउनपदरछ ।

इचछक कषकह बाट माग सकलन गरी सो बमोिजम साममीह को वयवःथा नमसरमा उललख भए अनसार गनर पदरछ ।

सहभागी कषकह को जगगामा िफलड ल-आउट, वकषारोपण साममीह को ःथलगत आपितर गराई वकषारोपण गराउनपदरछ ।

वकषारोपणको िनयिमत रखदख, सपिरवकषण गरी वयवःथापकीय टवा पयारउन पदरछ ।

2.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िकमबखती िवःतार िकमब िब वाको मलय

िकमब िब वा ित बोट ५० पसा ित किट १० पसा ित िकमब िब वामा अनदान १५ पसा

- 212 _

िकमब िब वा ढबानी अनदान

पहाडी िजललामा बढीमा . २०००।- ित हकटर तराईमा बढीमा . १५००।- ित हकटर 2.3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िकमब खती िवःतार समबनधमा २०५६/४/२ र िकमब िब वा ढबानी अनदान समबनधमा िमित २०५२/१०/२३ को िनणरयानसार २.४ एरी कोया उ पादनसग स ब ध कीरा पालन यव थापन कायरकरम

2.4.१ पिरचय/प भिमः उपलबध ौोत साधन र कषमता एव समभावयताको आधारमा एरी कोया उतपादन गरी वचिवखन गराउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.4.२ कायरबमको उ यः थप एव अितिरकत आय आजरन गराई कषकह को आिथरक उतथानमा टवा पयारउन

2.4.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कोया सरिकषत राखी पतली िनकालन लगाउनपदरछ ।

पतली समाती फल उतपादन गराई (वषरको ३-४ पटक समम कषकह बाट फल उतपादन गराउन सिकन) ३-४ पटकसमम कषकह बाट फल उतपादन गराई सकपिछ नया बीउ फल ा गनरपन हनछ ।

2.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : मलयमा अनदान

अडीरको बीउको मलयमा शत ितशत अनदान िदइन

रशम कीराको फलको मलयमा . २०।- ित वाकस

चौकी कीराको मलय (२०,००० कीराको लािग) . ४५।-

2.4.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५६/४/२ को िनणरयानसार २.५ कोया उ पादनसग स ब ध कीरा पालन यव थापन

2.5.१ पिरचय/प भिमः ऐरी कोया उतपादन कायरबमलाई ोतसाहन गनर ऐरी रशम कीरापालन/वयवःथापन गिरनछ ।

2.5.२ कायरबमको उ यः ऐरी कोया उतपादन गरी थप आय आजरन गन मौका दान गनर ।

- 213 _


आवयक पन फल र िवसबमण (फमारिलन, िवलिच पाउडर र आर.क.आर. आिद र रसायनह मा पारा फमरलिडहाइड, कयापटान र वनजोइक एिसड आिद) पणर अनदान िदएर यो कायरबम स ालन गनर पदरछ ।

2.5.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : आवयक पन फल र िवषबमण ओषिध (फमारिलन, िवलिच पाउडर र आर.क.आर. आिद) बनाउन चािहन रसायनह (पारा फमरलिडहाइड, कयापटान र वनजोइक एिसड आिद) मा पणर अनदान िदन सिकनछ ।

2.5.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/६/६ को िनणरयानसार २.६ िनजी िक ब नसररी थापना कायरकरम

2.6.१ पिरचय/प भिमः उपलबध ौोत, साधन र कषमता एव समभावयताको अिधकतम पिरचालन गरर दकष कषकह बाट उ त िकमबको िब वा उतपादन गराई िब वाको बढदो माग परा गनर/गराउन िनजी कषऽमा नसररी ःथापना गराईनछ ।

2.6.२ कायरबमको उ यः मािमण कषकह लाई िकमबको िब वा उपलवध गराउनको साथ अितिरकत आय आजरन गराउन ।

2.6.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िनमन शतरह परा गन गरी कषकह लाई यो कायरबममा सहभागी गराउनपदरछ । िकमब िनजी नसररीको िनमती शतरह

िकमब नसररी वयाडमा िसचाइ सिवधाको वयवःथा हनपन । माउ बोट ःवःथ र मजवत हनपन ।

उ त जातको िकमब बगचा हनपन ।

िनजी नसररी धनीलाई समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयबाट िसफािरस सिहत मािणत गनरपन ।

उ त जातको माउ बोट शःत भएको नसररीको लािग कषकल न सिवधा जटाउनपनछ ।

कलमी काटी रोपन लगाउन पदरछ र कलमीको सामियक गोडमल, मलजल र काटछाट गराउन पदरछ ।

एिककत बाली सरकषण कया अवलमबन गराउनपदरछ ।

तयारी िब वाको तथयाक िनकालनपदरछ । िकमव िब वाको उतपादन अिभलख रशम खती िवकास कायरबम कनिमा पठाउनपनछ ।

- 214 _

ःवःथ र राो िब वा िवतरण गराउन र िवतरण गिरएका िब वा योगको अनगमन गरी सही सदपयोग गराउन पदरछ ।

2.6.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ित नसररीको लािग आवयक जरा अकरण हम न, पलाि क वयाग, िसकचर-२, करौती-२, चपी-२, हजारी-२, र आधा इनचको १०० िमटरसममको पोिलिथन पाइपमा . ५०००।- मा नबढाई अनदान उपलबध गराउन ।

2.6.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/६/६ को िनणरयानसार २.७ िनजी नसररी स िढकरण कायरकरम

2.7.१ पिरचय/प भिमः िनजी ःतरमा ःथािपत पराना नसररीह लाई उिचत वयवःथापन गरी उतपादनमलक तलयाउन नसररी स िढकरण गिरनछ ।

2.7.२ कायरबमको उ यः पराना िनजी नसररीह स िढकरण गनर ।

2.7.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िवगत ५ वषरदिख उतपादन गिररहका पराना नसररी धनीह लाई नसररी स िढकरणको लािग मलखाद, औषिध र औजारह उपलबध गराई ािविधक सहयोग समत पयारउन पदरछ ।

2.7.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िवगत पाच वषर दिख तयक वषर २५००० िब वा उतपादन गरी रहका पराना नसररीह लाई ोतसािहत गनर मलखाद र औषिधको लािग बढीमा . ६००।- र औजारह जःत िसकचर २ थान, कर ती २ थान र हजारी १ थानमा ५० ितशत अनदान िदन । यसरी अनदान िददा ित नसररी बढीमा . २०००।- समम िदन सिकनछ ।

2.7.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५४/६/१९ को िनणरयानसार २.८ घ ती टोली पिरचालन/िफ ड अिभयान कायरकरम


2.8.२ कायरबमको उ यः रशम खतीमा ःतरयकत उतपादन/उतपादकतव हािसल गनर यसका िविवध ािविधक पकषह को ठीक ठीक समय, मौसम अनसार अवलमबन गराउन ।

2.8.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः िवषय िवशष टोली गठन गरी िफलड अिभयानको आयोजना गनर पदरछ ।

- 215 _

बढीमा २५ जनासमम कषकह सहभागी गराई रशम समबनधी कायरबमह लाई सही कायारनवयन गराउन िवशष िफलड अिभयान न चलाउन आवयक छ ।

उतपादन पकटह को िनरीकषण मण गरी कषकह को िकमब बगचामा मौसम अनसारको मल, जल र काटछाट सही ढगबाट गराउन, रशम कीरापालन कायरको िनयिमत रखदख र सपिरवकषण गरी िविध पयाकजको सही अवलमबन र अनसरण गराउनपदरछ ।

कोया यथोिचत सकलन, समभार र वचिवखन गराउनपदरछ ।

2.8.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : सहभागी सखया बढीमा २५ जवानलाई िचयापानमा ःवीकत नमसर अनसार खचर गनर सिकनछ ।

2.8.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/८/२६ को िनणरयानसार

२.९ िज ला तरीय कोया उ पादन परितयोिगता कायरकरम

2.9.१ पिरचय/प भिमः कोया उतपादन गनर तथा खती िवःतार तफर कषकह लाई ोतसािहत गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.9.२ कायरबमको उ यः कषक/समहह बीच गणःतरयकत रशम उतपादनको लािग ितःपधारतमक भावना जगाउन ।

2.9.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः अनय बाली ितयोिगताको जःत िजललामा रशम खती गरी कोया उतपादन गनर ईचछक कषकह को ितयोिगतामा भाग िलन िनवदन समबिनधत सवा कनि माफर त िजलला किष िवकास कायारलयमा अिमम दतार गराउन र सो िनवदन अनसार िनजलाई ितयोिगतामा सलगन गराउनपदरछ ।

2.9.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िजलला ःतरीय कोया उतपादन ितयोिगता परःकार

थम ५०००।- ि तीय ३०००।- ततीय २०००।- सानतवना ५००।-

मािथ उललिखत रकम बराबरको रशम खती समबनधी साममी परःकार ःव प उपलबध गराउन ।

2.9.५ ि वयः परःकार िवतरण समारोह िजललाबाट स ािलत सब िकिसमका ितयोिगताह को लािग एक पटक आयोजना गन हदा खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा रािखएको वयवःथापन खचर वापत . ३०००।- न सब ितयोिगताको लािग एकम हनछ ।

- 216 _

2.9.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/१३ को सहमती र किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/४/१७ को िनणरयानसार २.१० चखार िवतरण कायरकरम

2.10.१ पिरचय/प भिमः रशम खतीमा अिभ ची िलन भमीिहन/सकमवासी कषकह लाई रशम धागो काटन चखार िवतरण गन वयवःथा भए अन प चखार िवतरण गिरनछ ।

2.10.२ कायरबमको उ यः रशम धागो काटन कषकह लाई रशम खतीमा ोतसािहत गराई उनीह लाई किटर उ ोगमा सलगन गराउन ।

2.10.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः अणडी र कोया उतपादन गिररहका कषकह लाई िनमन ःतरका कोया, अणडी र कोयाबाट

रशम धागो उतपादन गराउन चखार िवतरण गनर पदरछ ।

िज.क.िव.का. र रशम खती िवकास कायरबमको सयकत यासमा चखार उपलबध गराउन कायर गनर पदरछ ।

2.10.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : रशम खती िवकास कायरबम स ालन गिरएका िजललाह मा कषकह (खास गरी भमीहीन, सकमवासी) जो ःपीिन किटर उ ोगमा सलगन रही रशम धागो उतपादन गदरछन ती वगरह लाई लिकषत गरी पर अनदान िच चखार . १०,०००।- समम िदन सिकनछ ।

2.10.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५३/७/१ को िनणरयानसार २.११ परानो बगचा यव थापन कायरकरम

2.11.१ पिरचय/प भिमःरशम खतीको लािग ःथापना भएको बगचालाई यथोिचत स ालन र वयवःथापन गनर यो कायरबम गिरनछ ।

2.11.२ कायरबमको उ यः परानो बगचा सधार गराई रशम उतपादनको लािग िकमव, तथा अणडीको पात बढी उतपादन गराउन ।

2.11.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कोया उतपादन गिररहका परानो बगचाको यथोिचत स ालन र वयवःथापन गनर कषकह लाई

गयाप िफिल को लािग िब वा, रासायिनक मल, िसकचर र िन करौती जःता साममीह उपलबध गराउनपनछ ।

समबिनधत ािविधकह र कषकको सहभािगतामा उिचत बगचा वयवःथापन गराउनपनछ ।

- 217 _

2.11.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : कोया उतपादन गिररहका तर बगचा कमजोर बनद गइरहका नमना परानो बगचाको यथोिचत स ालन वयवःथापन गनर कषकह लाई गयाप िफिलगको लािग िब वा, रासायिनक मल, िसकचर र िन समा बढीमा . ५०००।- ित हकटर बराबरको साममी अनदान उपलबध गराउन सिकनछ ।

2.11.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५३/७/१ को िनणरयानसार २.१२ दश हजार कायरकरम

2.12.१ पिरचय/प भिमः रशम खतीबाट मिहला कषकह ल आयआजरन गनर सकदछन भ ि कोणल रशम खती तफर मिहला कषकह को सहभािगता बढाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.12.२ कायरबमको उ यः रशम खती/धनदाको सघन र एिककत पमा स ालन गरी मिहलाह को आयआजरन वि वयापक गराउन ।

2.12.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कषक ःतरमा िवशषत कोया उतपादन कायरबममा सलगन मिहला ारा स ालन गनर आवयक पन साममीह कीरापालन श, ना लो थमारिमटर, हाइसोिमटर, जाली, बाटा, बािलटन, चिप वोडर र चकक उपलबध गराई कायरबम स ालन गनरपनछ ।

2.12.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : यो कायरबम स ालन गनर आवयक पन साममीह (कीरापालन श, नाङलो, थमारिमटर, हाइसोिमटर, जाली, बाटा, वािलटन, चपीङ नाइफ र बोडर) खिरद गनर बढीमा . ४०००।- बरावरको साममी अनदान ित कायरबममा उपलबध गराउन सिकनछ ।

2.12.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५३/७/१ को िनणरयानसार २.१३ चौकी कीरा पालन घर िनमारण कायरकरम

2.13.१ पिरचय/प भिमः रशम कीराको तौो अवःथासम कीराह समवदनशील हन भएकोल उपयकत घर िनमारण गनर सघाउ पयारउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

2.13.२ कायरबमको उ यः रशम कीराको तौो अवःथासमम पालन गरी कषकह लाई सहज पमा चौकी कीरा उपलबध गराउन ।

- 218 _

2.13.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः चौकी कीरापालन घर िनमारण गनर आवयक साममीह नमसरमा तोिकए अनसार उपलबध गराउनपनछ ।

2.13.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : यो कायरबम स ालन गदार सड िनमारण गनर लागन कल इि मटको २५ ितशत अनदान िदन । यसरी िदईएको २५ ितशत अनदान बढीमा . १२,५००।- भनदा बढी हन नहन ।

2.13.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/0६/0६ को िनणरयानसार २.१४ रशम स ब धी िविवध सवा कायरकरम

2.1४.१ पिरचय/प भिमःरशम समबनधी कायरबममा तोिकएको िबयाकलाप वाहक अनय भपिर आउन समःया समाधान कायर गनर िविवध सवा कायरबमह स ालन गिरनछ ।

2.1४.२ कायरबमको उ यःरशम समबनधी कायरबममा तोिकएको िबयाकलाप वाहक अनय आउन समःया समाधान गन

2.1४.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः रशम समबनधी कायरबममा तोिकएको िबयाकलाप वाहक अनय भपिर आउन समःया जःत

िकमबको रोग िकटनाशक औषिध, चार सार माधयम िकमब िब वा, मल, कोया ढबानी आिद कायर गनर रशम खती िवकास कायरबमको सिबयतामा िविवध कायरबमह स ालन गिरनछ ।

अतः िविवध सवाको लािग रशम खती िवकास कायरबमसग समनवय गनरपनछ ।

2.1४.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : िब वा, मल, कोया, ढवानी, पा साममी, पो र, फोलडर, पमपपलट छपाई र वला वलामा भपरी आउन िकमबको रोग, कीटनाशक िवषादी अनदान रकमबाट वयहोनर सिकन छ । यो रकम रशम खती िवकास कायरबमबाट वयहोनछ ।

2.1४.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५१/0६/0६ को िनणरयानसार

३. याउ खती िवकास कायरकरम ३.१ क य तथा गो याउ उ पादन परदशरन

3.1.१ पिरचय/प भिमःकनय तथा गोो चयाउ उतपादन गन िविध कषकह समकष पयारउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

3.1.२ कायरबमको उ यः कनय तथा गोो चयाउ उतपादन गन िविध कषकह लाई दशरन गनर ।

- 219 _

3.1.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कनय चयाउ- यो दशरनको लािग आवयक पन साममीह पराल, पलाि क, चयाउको बीउ

आिद वयवःथा िमलाई कषक समह गठन भएको पकट कषऽमा ित कषक समह एउटा दशरन स ालन गनरपनछ ।

गोो चयाउ- यसको लािग अित आवयक पन साममीह पराल, एमोिनयम सलफट, किष चन, यिरया, िड.ए.पी. तथा चयाउको बीउ र िवषादी औषिधह को वयवःथा िमलाई कषक समह गठन भएको पकटमा ित समह एउटा दशरन स ालन गनरपनछ ।

३.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : कनय चयाउ- ित दशरनको लािग आवयक पन साममीह पराल, पलाि क, चयाउको बीउ आिदमा शत ितशत अनदान िदन । यसको लािग बढीमा . १०००।- समम खचर गनर सिकन । अनय आवयक साममीह जःत इनधन, ौम आिद कषकल न वयहोन ।

गो चयाउ- स ालन गिरन ित दशरन (६० वगर फीट) आवयक साममीह पराल, एमोिनयम सलफट, यिरया, िड.ए.पी., किष चन, चयाउको बीउ, िवषादी औषिध आिदमा शत ितशत अनदानमा स ालन गरन र यसको िनिमऽ ित दशरन . १२५०।- समम खचर गरी स ालन गन । अनय आवयक साममीह कषक आफल वयहोन ।

३.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) कनय चयाउको हकमा िमित २०५३/८/४ र गोो चयाउको हकमा िमित २०५३/८/४ को िनणरयानसार

३.२ याउ बीउ िवतरण कायरकरम

3.2.१ पिरचय/प भिमः उ त बीउ िकट जःत गरी चयाउ खतीमा अिभ िच राखन कषकह लाई चयाउको बीउ िवतरण गिरनछ ।

3.2.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई चयाउ खती गनर ोतसािहत गनर ।

3.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः चयाउ उतपादन समह वा चयाउ उतपादन पकट कषऽका कषकह लाई ित कषक १० बोतलमा नबढाई नमसर पिःतका अनसार बीउ उपलबध गराउनपनछ ।

3.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : कषक समह गठन भएको वा चयाउ उतपादन पकट कषऽका कषकह लाई ित कषक १० बोतलमा नबढाई चयाउको बीउको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन सिकनछ ।

3.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष मनऽालय (सिचव ःतरीय) िमित २०५३/८/४ को िनणरयानसार

- 220 _

भाग चः माटो यव थापन कायरकरम बाली िब वाको उमार, वि र उतपादनको लािग माटोको ठलो भिमका हनछ । यसल िब वालाई आड िदई खा ततव र पानी उपलबध गराउछ । आजका िदनह मा भकषय, असनतिलत रासायिनक मलको योग, अव ािनक बाली णाली, नयन ा ािरक मलको योग, सघन खती णाली आिदल गदार माटोको उवरराशिकत बमशः घटद गइरहको छ । दीगो तवरल खती गरी बढी उतपादकतव हािसल गनर माटोको उवरराशिकत कायम गनर आवयक हनछ । यसका लािग मखयतया िनमनानसारका कायरह गनर पदरछ ।

माटोको कषािरयपना वा अमलीयपनाको जाच एव सधार माटोमा ा ािरक पदाथरको अिभवि -जःत गोठमल, कमपो मल, हिरयो मल, जिवक मल

आिदको योग ।

रासायिनक मल (सआम ततव समत) को सनतिलत योग

व ािनक बाली णालीः माटोको सब तहको खा ततवको समिचत योग हन, माटोमा ा ािरक पदाथर एव खा ततव अिभवि हन बाली चब अवलमबन ।

भकषयको रोकथाम गन बालीह को छनौट र योग ।

किष उतपादन र उतपादकतव वि गनर माटोको मह वपणर भिमका हनछ । खतीपाती गिरन जमीनको माटोमा लगातार बोट िब वाह लगाउद गएको खणडमा माटोमा भएका खा ततवह खती गिरएका बालीह ल िलएर घटद जानछ र िबःतार माटोको उवरराशिकत घटदछ र माटोमा खोपन बढद जानछ । तयसकारण माटोमा उवरराशिकत कायम राखन माटो वयवःथापन िनरनतर गिररहन आवयक रहनछ । नपाल सरकारको २०४९ र २०५२ को सरचनातमक सधार अन प किष िवभाग अनतगरत माटो परीकषण तथा सवा शाखा र ५ िवकास कषऽमा कषऽीय माटो परीकषण योगशालाको ःथापना भसकको िथयो । स ठनातमक सधारक बममा (२०६१) आएको सरचना सधारबाट यस कायारलयको नामाकरण माटो वयवःथापन िनदशनालय भएको छ । कनिीयःतरमा माटो वयवःथापन िनदशनालय र यसको मातहतमा ५ वटा कषऽीय माटो परीकषण योगशालाह र झापाको स ामा औ ोिगक बालीह को लािग एउटा माटो परीकषण योगशाला ःथापना भई सवा िदन काम भइरहको छ । यसका साथ िजलला किष िवकास कायारलयह बाट माटो वयवःथापन समबनधी िविभ कारका किष सार कायरबमह स ालन हद आईरहका छन । माटो वयवःथापन कायरबमको उ य

दशको बदिलदो पिरिःथितलाई मधयनजर राखद समयसापकष मल तथा माटो वयवःथापन िविधको िवकास गन र िविधलाई कषकःतरसमम पयारई किष उतपादन बढाउन ।

- 221 _

िविवध बालीमा दिखएको माटोको उवरराशिकत ास तथा सो समःयाको पिहचान एवम िनराकरणमा सहयोग पयारउन ।

भौगोिलक िवशषताको आधारमा नपालको माटोको समःयाको पिहचान गरी िदगो भ-वयवःथापन ित जनचतना अिभवि गन ।

सरकारी तथा गरसरकारी सःथाह सग समनवय गरी माटो वयवःथापन कायरबम तथा सवालाई वयापक गद जान ।

किषमा बाली िविविधकरण तथा वयवसायीकरणको कारणल दशमा दिखएको माटोको समःयालाई नयिनकरण गद किष उतपादनमा टवा पयारउन ।

अधययन, अनगमन तथा सवकषण गरी माटोको समःया पिहचान गन ।

समःयायकत माटोको अधययन िव षण गरी सोको आधारमा कायरबम स ालन गन/गराउन । माटो वयवःथापन कायरबममा स ालन हन मखय मखय िबयाकलापह

माटो िव षण तथा मलखाद िसफािरस

मलखाद िव षण

जिवक मल उतपादन, परीकषण तथा दशरन

सआमततव िव षण

माटोको उवरराशिकत नकसा तयार

माटो जाच िशिवर स ालन

एकीकत बाली खा ततव वयवःथापन-कषक पाठशाला

भकारो सधार गोठमल/कमपो मल सधार

अधययन, अनगमन

ागािरक मल कारखाना ःथापनाको लािग ािविधक सर सललाह तथा अनदान सहयोग

भिमरबड िनमारणको लािग कषकह लाई अनदान उपलबध गराउन माटो यव थापन कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. परदशरन कायरकरम आधिनक किष िविधह तयकष पमा दखाउनको लािग दशरन कायरबम गिरनछ । िकसानल दखर िविध ित िव ास िलनछन भ आधारमा दशरन कायरबम स ालन गिरनछ । धर भनदा धर िकसानको पहच हन ःथानलाई दशरन ःथानको पमा छनोट गिरनछ । यहा कमपो मल तयार गन िविध, हिरयो मल नितजा, सआमततव योग, सआम जिवक मल योग गोठमलमऽ तयार गन

- 222 _

िविध (भकारो सधार), बायोगयास ःलरीबाट कमपो बनाउन िविध, किष चन योग, भिमरकमपो र एजोला/बायो गयास ःलरी योग दशरनह को ािविधक पकष उललख गिरएको छ । १.१ क पो ट मल तयार गन परिविध परदशरन कायरकरम: १.१.१ पिरचय/प भिमः पराल, पातपित र, झारपात तथा अनय जनसक ॐोतबाट ा वःतह तथा जनावरबाट ा हन िजवाश र खरानी, चन र अ रसायिनक पदाथरलाई तिरकाब पमा खाडल वा थ ो बनाएर तह तह पारी बमसग राखी बला बलामा पलटाई कहाएर तयार पारीएको मललाई कमपो मल भिननछ । बाली िब वामा रासायिनक मलको योगलाई पिरपितर (Supplement) गरी माटोको उवरराशिकत बढाउन ःतरयकत कमपो मल तयार तथा योगमा जोड िदईनछ ।

१.१.२ कायरबमको उ यः कमपो मल बनाउन उ त िविधह को वयवहािरक दशरन गनर ।

१.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः अनय दशरन जःत यसमा पिन उपयकत ःथान छनौट गरी कषक सहभागी गराउनपदरछ ।

खाडल तिरकाबाट मल वनाउनका लािग सबभनदा तलको तहमा पराल, तयसपिछ गोवर, ःयाउला, झारपात आिद वःतह हलकासग िफजाएर तह तह िमलाएर राखन पदरछ ।

तयसपिछ रासायिनक मल र चना छकीर जमीनको सतहमा माटोल िलपन पदरछ ।

िचःयान कम भएमा बला बलामा पानी पिन िदन पदरछ ।

पलटाउन कायर २/३ पटक १/१ मिहनाको फरकमा गनर पदरछ ।

उपयकत समयमा मल िनकालनपदरछ ।

यःता साममीह बाट कमपो मल बनाउन तिरका बमब पमा दशरन गनर पदरछ ।

o कमपो खाडल (१.५ मी. * १ मी. * १ मी.) को लािग जयामी २ जना o किष चन ५ क.जी o रासायिनक मल यिरया ३ क.जी, िड.ए.पी. २ क.जी o पलाि क सीट ३ व.मी (२०० गज) o साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ २ िफट चौडाइ

o तयारी कमपो मलको नमना परीकषण (२ नमना) १.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

- 223 _

१.१.५ ि वयः कमपो मल बनाउन ॐोतह

पराल, छबाली, उखको पात, मकको डाठ, भस आिद

झारपात, पात पित र, ःयाउला, झयाउ आिद

गाइवःतको मलमऽ, गोवर र गोठमा योग भएको सोतर

खतवारी गोडर िनिःकएको झार वा घास

तरकारी कलाएर िनकािलएको बोबा, पात

किलला बोटका डाठ, जराह तथा पात पित र आिद

कोसबाली जातका बोट िव वा र पात पित र, असरो, िततपाती आिद ।

झारपातबाट माऽ पिन कमपो मल बनाउन सिकनछ तर नाइटजन मलको माऽा बढाउनका लािग कमतीमा ४० ितशत जित गाईवःतको मलमऽ योग गरमा उचच कोटीको मल तयार हनछ ।

कमपो मल बनाउन जोरनको योग

गोवरको घोल गाइवःतको मऽ तथा परानो पाकको मल

घोडाको िलदी

बायोगयासबाट िनःकको लदो

चन

तोरीको िपना

खरानी रसायिनक मल

इ.एम. (Effective Micro-organism) बगचाको माटो अथवा ागािरक पदाथर शःत भएको माटो पानी आिद ।

तयार कमपो जाचन तिरका मल धलो हन पदरछ ।

राखको वःतको आकार, कार निचिनन हन पदरछ ।

१.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

- 224 _

१.२ हिरयो मल नितजा परदशरन कायरकरम:

१.२.१ पिरचय/प भिमः ढचा, सनई, विसरम आिदलाई हिरयो मलको पमा कसरी योग गनर सिकनछ भ तथय दशारई खती बालीमा हिरयो मल योगबाट माटोको उवरराशिकत अिभवि गरी उतपादन वढाउनपदरछ ।

१.२.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई हिरयो मल योग गरको र नगरको दइ पलटको तलनातमक नितजा समत अवगत गराउन यो कायरबम स ालन गनर ।

१.२.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

िसिचत कषऽमा धान-गह/मक णाली अपनाउन कषक समह सहभागी गराई धान रोपनभनदा पिहल दशरन पलटको १/२ जगगामा हिरयो मल योग गनर पदरछ ।

हिरयो मल योग गरको पलटमा िसफािरसको आधा रासायिनक मल योग गन र हिरयो मल योग नगरको पलटमा िसफािरस बमोिजम रासायिनक मल योग गनर पदरछ ।

धान पिछ गह/मक बालीमा पिन यस गरी रासायिनक मल योग गनर पदरछ । यसबाट अक बालीमा समत हिरयो मलको भाव हनर सिकनछ ।

यो नितजा दशरन स ालन गदार हिरयो मलको बीउ छन र जगगा जो काम गरी सकपिछ तयसपिछ लगाउन बाली लगाई मािथ उललख गर बमोिजम मलखादको योग गनर पदरछ ।

यस नितजा दशरन प ात फरक पनर आएको उतपादकतव/उतपादनबार कषकलाई अवगत गराउनको साथ यसको ितवदन समबिनधत कायारलयह मा पठाउनपदरछ ।

ािविधक मापदणड -

o हिरयो मल बनाउन बालीको बीउ (ढचा, सनई, मग आिद) ३ क.जी. o रसायिनक मल नाईशोजन १ क.जी., फःफोरस १ क.जी., पोटास १ क.जी. o साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ, २ िफट चौडाइ

o माटो परीकषण ४ नमना (२ नमना बाली अिघ, २ बाली बाली पिछ) (पहाड १ रोपनी, तराई १.५ क ा

१.२.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.२.५ ि वयः कषऽीय माटो पिरकषण योगशालाको सयकत ततवावधानमा यो कायरबम स ालन हन गरी योगशालाल दशरन पलटको माटोको नमना सकलन र िव षण गन तथा अनय सब कायरह िजलला किष िवकास कायारलयल गनर पदरछ ।

- 225 _

१.२.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.३ स मत व परयोग परदशरन कायरकरम:

१.३.१ पिरचय/प भिमः सआमततवको अभाव भएको कषऽमा सआम ततवयकत मलखाद योगबाट बाली उतपादनमा वि लयाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

१.३.२ कायरबमको उ यः सआमततवयकत मलखाद योग गरी उतपादकतवमा वि लयाउन ।

१.३.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

अधययनको आधारमा िविभ सआम ततवह कम भएका लकषणह दिखएका ःथानमा योग दशरन गनर पदरछ ।

सआमततव योग गन उपयकत वलामा सआम ततवयकत मलखाद साममी आवयकता अन प योग गरर दखाउनपदरछ ।

सआमततवको योगबाट बालीमा कःतो भाव पदरछ सो बार सआमततवको योग गनर अिघ र योगपिछ माटो िव षण गरी तयसको ितवदन समबिनधत कायारलयह मा पठाउन र कषकलाई समत जानकारी गराउनपदरछ ।


o सआमततव (िजक सलफट, कपर सलफट, फरस सलफट, सोिडयम मोिलबडट आिद) विढमा १.५ कजी

o साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ २ िफट चौडाइ

o माटो परीकषण ४ नमना (२ नमना बाली अिघ, २ बाली बाली पिछ)

o पहाड १ रोपनी, तराई १.५ क ा १.३.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.३.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६६/१०/२५ को िनणरयानसार १.४ स म जिवक मल परयोग परदशरन कायरकरम: १.४.१ पिरचय/प भिमः उतपादन वि गनर अपनाइन िविभ िविध मधय सआम जिवक मलको योग पिन एक भएकोल यो दशरन स ालन गिरनछ ।

१.४.२ कायरबमको उ यः कोसबालीमा सआम जिवक मलको मह व दशारउन ।

- 226 _

१.४.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कोस बाली भटमास/मसरो लगाउन कषऽमा कषक समहको सकय सहभािगतामा दशरन पलटको आधा जगगामा जिवक मल योग गन र बाकी जगगामा नगन ।

दव जगगाको उतपादन रकडर िलई समबिनधत िकसानलाई जानकारी गराउद यसको िववरण समबिनधत कायारलयह मा समत पठाउनपदरछ ।


o कोसबालीको बीउ २.५ क.जी. o सआम जिवक मल (राइजोिवयम आिद) २०० माम

o िचनी/गडको चाकसी विढमा १ क.जी o साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ, २ िफट चौडाइ

o पहाड १ रोपनी, तराई १.५ क ा १.४.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.४.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालयको िमित २०६६/१०/२५ को िनणरयानसार १.५ गोठमलमतर तयार गन परिविध (भकारो सधार परदशरन) कायरकरम:

१.५.१ पिरचय/प भिमः यसमा गहत सकलन ाकी िनमारण गरी यसको सकलन तथा सरकषण गिरनछ । गहतलाई बालीमा सोझ योग गन तथा भकारोमा िमसाई गोठमलको गणःतर बढाउन कायर गिरनछ । भकारोबाट गहत िमसाउनको अलावा गोठमलबाट मख खा ततव मधयको नाइशोजन ततव न हन निदनको लािग छापो िदन, मल तकारउन र चिहएर तथा उडर नोकसान हन िदनबाट जोगाउन गिरनछ । यस अनतगरत वःतको लािग गोठ बनाउदा मऽ नचिहन अथारत चिहएर खर नजान खालको बनाउन कषकलाई िरत गिरनछ । ःथानीय ःतरमा पाउन ढगा, छपनी आिद योग गरी कषकक सहभािगतामा गहत बगन खालको गोठको भई िनमारणमा जोड िदइनछ साथ बगको गहतलाई नली माफर त सकलन ाकमा जममा गनर ाक र नलीको वयवःथा गनर उतिरत गिरनछ ।

१.५.२ कायरबमको उ यः गोठबाट गोबर तथा गहतलाई सरकषण गरी गह◌तलाई सोझ बालीमा योग गन तथा गोठमलको पमा योगमा लयाई मलको गणःतर बढाउन ।

- 227 _

१.५.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

ािविधक मापदणड - ● मऽ सकलनको लािग गोठ सधार (इटा, ढगा, वालवा, िसमणट, पात पित र आिदका लािग) ● गोठमल खाडल/थ ो मािथ छहारीको वयवःथा जयामी ३ जवान ● साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ २ िफट चौडाइ

१.५.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर: ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.५.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.६ बायोगयास लरीबाट क पो ट बनाउन परिविध परदशरन कायरकरम:

१.६.१ पिरचय/प भिमः हालसमम हाो दशमा डढलाख भनदा बिढ बायोगयास पलानट िनमारण भएको तथयाक भिटनछ । ४ घन िमटर पलानट साईजको िहसाब (८ टन ित वषर) ल पिन तयसबाट ितवषर सालाखाला १२,००,००० म.टन ागािरक मल उतपादन हन हनछ । ७५ ितशत पलानट िबयािशल भएपिन ९,००,००० म.टन ागािरक मल उतपादन हन दिखनछ ित टन १८ िक.मा. नाइशोजन, १० िक.मा. फोःफोरस र ६ िक.मा. पोटास को िहसाबल तयसबाट १६,२०० टन नाइशोजन, ९००० टन फोःफोरस र ४५०० टन पोटास उपलबध गनर सिकनछ । किष ितको लगावमा कमील गदार योगकतारह ल पिन मल भनदा गयासलाई बिढ मह व िदन, तरल अवःथाको लदोलाई योग गनर अपठारो हन, ािविधक ानको कमी हन र चिपर जिडत पलानटको मल योग गनर नचाहनल बायोगयास ःलरीबाट कमपो बनाउन िविध आवयकता महसस गिरएको छ ।

१.६.२ कायरबमको उ यः लदोमल वा बायोगयास ःलरी उपयोिगता बार कषकह लाई जाग क गराउन ।

लदोमल वा बायोगयास ःलरी कमपोि गको दशरन परीकषण गन ।

आय आजरन तथा मलय अिभबि कायरमा लदोमल उपयोिगता बढाउन परन ।

१.६.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कमपो बनाउन खाडल १ िम. लमबाइ १ िम. चौडाइ १ िम. गिहराइको २ वटा खाडल कषकबाट तयार गनर लगाउन

पलाि क िसट (छापोको लािग) ६ व.मी. (२०० गज) ागािरक वःत सकलनको लािग जयामी २ जना साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ २ िफट चौडाइ

- 228 _

१.६.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.६.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.७ किष चन परयोग परदशरन कायरकरम

१.७.१ पिरचय/प भिमः माटो पिरकषण नितजाको आधारमा दिखएको अिमलयपन घटाउन यो दशरन गिरनछ ।

१.७.२ कायरबमको उ यः किष चन योग गरी माटोको गणःतर अिभवि गराउन कषकह लाई उतरण गनर ।

१.७.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

माटो पिरकषण िशिवरको नितजा तथा अनय अधययनको आधारमा किष चन योग गनर आवयक ःथानमा दशरन पलटको आधा जगगामा िसफािरस गिरए अनसार चन योग गरी दशरन गनर पदरछ ।


● किष चन विढमा ३०० क.जी. ● साईनवोडर २.५ िफट लमबाइ २ िफट चौडाइ

● पहाड १ रो., तराई १.५ क ा १.७.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट र नमसर अनसार

१.७.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.८ भिमरक पो ट परदशरन कायरकरम: १.८.१ पिरचय/प भिमः

अधयारोमा बःन चाउन जीिवत ाणी ग ौलालाई पातपितगर, भानछा तथा होटलबाट िनःकन वा फयािकएको पदाथर खवाई गणःतरीय कमपो मल तयार गन िविधलाई भिमरकमपोि भिननछ र उतपािदत मललाई भिमरकमपो वा भिमरका भिननछ । यस तिरकाबाट किरव ६० िदनमा ःतरीय कमपो तयार हनछ तयःतो मलमा ग ौलाको पटबाट उतपादन हन िवशष ईनजायम र वयाकटिरयाह रहका हनछन जसल िव वाको वि िवकासमा सहयोग गछरन साथ भिमरकमपो मलमा भएका खा ततवह पानीमा घलनसील र िव वालाई सिजल उपलबध हनछन । “फोहोरलाई

- 229 _

मोहोरमा पानतरण” गन यस िविधको मदतल शहर बजारको फोहोर वयवःथापनमा सहयोग भइ उकत फोहोरबाट हन वातावरण दषणबाट जोगाउन सिकनछ र उचच महलमा कौसी तरकारी तथा पप वयवसायमा खतीमा समत उललखनीय योगदान पयारउन सिकनछ ।

१.८.२ कायरबमको उ यः

परमपरागत गोठबाट िनकािलएको भकारो तथा अनय सामान खाडलमा कहाई बनाएको मलमा िब वाको लागी चािहन खा ततव वि गनर कषकह लाई जाग क गराउन

कम लागतमा गणःतरीय मल उतपादन गनर

ःथानीय वातावरण ःवचछ बनाउन

१.८.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

भौितक सरचना टहरा/ दइ पाख छाोमा ९० स मी चौडाई र ७५ समी बाटो कायम हन गरी बड बनाउन

बड बनाउन तिरकाः

जमीनको सतहमा चारितर १ िफट गारो (ढगा ईटा)

५ समी बालवा ८ समी सकको पराल छवाली

१० समी मिललो माटो

बचचा ग ौला ४०० ित वगर मी

मािथ ४ समी गोबरको धलो

२० समी आधा कहको सोतर/झारपात/ागािरक ौोतका फोहोर एव गोबर

हलका िसचाइ

जटको बोराल वयाड छोपन

यक िदन हलका पानी िदन

१.८.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : पलाि क भाडो, ःपन, जाली लगायतका साममी . १२५०।-, ग ौला उ त जातको . २५०।- र अनय ःवीकत सरकारी/ िजलला/ ःथानीय दर रट अनसार

१.८.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार १.९ एजोला/बायो गयास लरी परयोग परदशरन कायरकरम:

१.९.१ पिरचय/प भिमः िविभ बालीह मा बायो गयासबाट पदा हन ःलरी तथा एजोला योग गरी बालीमा यसको भाव नितजा दखाउन यो दशरन स ालन गिरनछ ।

- 230 _

१.९.२ कायरबमको उ यः एजोला तथा बायो गयास ःलरी योगबाट बालीमा हन तलनातमक पिरणाम दखाउन ।

१.९.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषक सहभािगतामा बायो गयासबाट ा हन ःलरीलाई कमपो मलको पमा र िसध योग गन तिरकाह दशरन गनर पदरछ ।

एजोला तथा ःलरी योग प ात माटोको उवरराशिकतमा परको भाव हनर माटो िव षण गराउनपनछ

१.९.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

१.९.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

२. माटो पिरकषण िशिवर/माटो स ताह स चालन कायरकरम: २.१ पिरचय/प भिमः योजनाव पल खास ठाउको माटोको समःयालाई ः ाउन अिभयानको पमा माटो पिरकषण िशिवर स ालन गिरनछ । यःतो िशिवर एक ह ासमम स ालन गरी माटो स ाहको प िदन पिन सिकनछ ।

२.२ कायरबमको उ यः कषक सहभािगतामा उवरराशिकतको जानकारी िलनको साथ ःथलगत पमा माटो िव षण गनर ।

बाली उतपादन कषऽमा ःथलगत माटो िव षण कायर गरी माटो वयवःथापन समबनधी िविधह िसफािरस गनर ।

२.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषऽीय माटो पिरकषण योगशालाल माटो पिरकषण िशिवर स ालन गनर आवयक पन रसायन, उपकरणह र ािविधक सवा उपलबध गराउनपनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल कषकह लाई कायरबमबारजानकारी गराई अनय सब वयवःथापन गनर पदरछ ।

सवा कनिःतरमा माटो वयवःथापन तािलमसग आव गरी माटो पिरकषण िशिवर स ालन गनर भावकारी हनछ ।


o माटो परीकषण िशिवर स ालन २ िदन

o पिहलो िदन माटो परीकषण (१०० नमना) o दोॐो िदन माटो वयवःथापन तािलम/अनतरकया

- 231 _

२.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :

िचयापान, वयानर, ःटसनरी वयवःथापन आिदको लािग िजलला किष िवकास कायारलयल खचर वयवःथा गन . १५०० । ००

माटो पिरकषण योगशालाल १०० वटा माटोका नमना परीकषणका लािग आवयक िरएजनट खिरद . ६६००।०० र इनधन आिदका लािग . ५,०००।-

अनय ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

२.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

३. एकीकत खा यत व यव थापन कषक पाठशाला स चालन कायरकरम: ३.१ पिरचय/प भिमः भ-कषय ागािरक पदाथरको िगरावट, असनतिलत तथा अपयार मलको योग, अिमलयकरण आिदबाट भईरहको माटोको उवरराशिकत ासलाई सधार गरी िविभ बालीह को आवयकता अन प खा ततव आपितर गरी िदगो पमा माटोको उवरराशिकत अिभवि गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

३.२ कायरबमको उ यः माटोको उवरराशिकत कायम राखन उपलबध सब वकिलपक उपायह को एिककत योग गनर ःथलगत पमा कषक पाठशाला स ालन गनर ।

३.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः एिककत खा ततव वयवःथापन कषक पाठशाला स ालन गन छ िनदिशका माटो वयवःथापन िनदशनालयसग समबिनधत भएकोल सोही अन प यो कायरबम स ालन गनर पदरछ ।

३.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : एकीकत खा ततव वयवःथापन कषक पाठशाला स ालनका िबयाकलाप र खचर मापदणड िनमन बमोिजम रहको छ ।

ब.स. कायरबम िबयाकलापह नमसर १ एक बाली प ित

अनतिबर या गो ी

पिहलो पटक अनतरिबया गो ी दई जना िशकषक समत गरी जममा ४० जनामा नबढाई िचयापानको लािग ३०।- का दरल १२००

िशकषक भ ा दई जनालाई .३०० ित वयिकतका दरल ६००

दोौो पटक अनतरिबया गो ी तथा समह गठन गदार कषक र सहभागी समत गरी ३० जनालाई िचयापान ३० का दरल ९००

- 232 _

ब.स. कायरबम िबयाकलापह नमसर िशकषक भ ा दई जनालाई .३०० का दरल ६०० ःथलगत

पाठशाला सचालनाथर शिकषक सामामी खिरद तथा वयवःथापन

उललिखत िवषयमा पाठशाला स ालनको लािग चािहन रिज र, ःकल,डटपन,िससाकलम, माकर रपन,चाटर पपर,मल बीउ आिद र तािलम स ालन साममी पलाईउड बोडर, रिगन कलम २५, ाउन पपर १६० वटा, गमला ६वटा, वास ठलो ६ वटा, पोिलिथन वयाग आधा क.िज, रवर वयाणड,

कपडा आिदको लािग ६३५०

नोटकपी तथा ःटशनरी २५ सहभागीलाई . ३० का दरल १ पटकको लािग ७५०

कषक आवयकता पिहचान गो ी स ालन गनर ५ पटकको लािग दई जनालाई ३००का दरल ३०००

माटो िव षण सामामी खिरद ४३०० माटो र मलखाद िव षण ३००० का दरल एक पटक ३००० सवारी साधन . २०० का दरल ५ पटक १००० खाजा खचर २७ जवान ५ पटक ३०का दरल ४०५०

आमिनऽत जनितिनिध, िजलला ःतरीय कायारलय मख तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई ३० का दरल िचयापान खचर वापत ३०००

थम, ि तीय र ततीय हन कषक समहलाई परःकार रकम बमशः . ५००, . ३०० र . २०० ित वयिकतका दरल १०००

कषक िदवस स ालन (सचना वाह, वयानर, िचयापन,

मसलनद, फोटो धलाई आिद) २०००

एिककत खा ततव वयवःथापन कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन तयार (३ ित) ५००

कल जममा रकम ३२२५०२ दई बाली प ित

अनतरिबया गो ी पिहलो पटक अनतरिबया गो ी दई जना िशकषक समत गरी जममा ४० जनामा नबढाई िचयापानको लािग ३०।-का दरल १२००

- 233 _

ब.स. कायरबम िबयाकलापह नमसर िशकषक भ ा दई जनालाई .३०० ित वयिकतका दरल ६००

दोौो पटक अनतरिबया गो ी तथा समह गठन गदार कषक र सहभागी समत गरी ३० जनालाई िचयापान ३० का दरल ९००

िशकषक भ ा दई जनालाई .३०० का दरल ६०० ःथलगत

पाठशाला सचालनाथर शिकषक सामामी खिरद तथा वयवःथापन

उललिखत िवषयमा पाठशाला स ालनको लािग चािहन रिज र, ःकल, डटपन, िससाकलम, माकर रपन,चाटर पपर,मल बीउ आिद र तािलम स ालन साममी पलाईउड बोडर, रिगन कलम २५, ाउन पपर १६० वटा, गमला ६वटा, वास ठलो ६ वटा, पोिलिथन वयाग आधा क.िज, रवर वयाणड,

कपडा आिदको लािग ६३५०

नोटकपी तथा ःटशनरी २५ सहभागीलाई .३० का दरल २ पटकको लािग १५००

कषक आवयकता पिहचान गो ी स ालन गनर १० पटकको लािग दई जनालाई ३००का दरल ६०००

माटो िव षण सामामी खिरद ४३०० माटो र मलखाद िव षण ३००० का दरल २ पटक ६००० सवारी साधन . २०० का दरल १० पटक २०००

खाजा खचर २७ जना कषक र २ जना पिशकषक समत गरी २७ जनालाई ३० का दरल १० पटक ८१००

आमिनऽत जनितिनिध, िजलला ःतरीय कायारलय मख तथा अनय सहभागी कषकह गरी जममा १०० जनालाई ३० का दरल िचयापान खचर वापत ३०००

थम, ि तीय र ततीय हन कषक समहलाई परःकार रकम बमशः . ५००, ३०० र २०० ित वयिकतका दरल १०००

कषक िदवस स ालन (सचना वाह, वयानर, िचयापन,

मसलनद, फोटो धलाई आिद) २०००

एिककत खा ततव वयवःथापन कषक पाठशालाको ािविधक ितवदन तयार (३ ित) ५००

जममा ४४०५०

- 234 _

ब.स. कायरबम िबयाकलापह नमसर ३ तीन बाली प ित ितन बाली चब प ित हन ठाउमा पाठशाला स ालन गदार ४ दिख ५ वटा ककषा थप

स ालन गनर पन हनछ र तयसको लािग िनमन वमोिजम थप रकम समावोस गनरपन हनछ । बाली चबको आधारमा यो ककषा थप गिरनछ । जहा थप ४ ककषाको रकम वमोिजम समावश गिरएको छ ।

दई बाली प ित वमोिजमको खचर ४४०५० थप कायरबममा

लागन रकम

खाजा खचर २५ जना कषक र २ िशकषक समत २७ जनालाई . ३० का दरल ४ पटक ३२४०

िशकषक भ ा २ जनालाई . ३०० ित वयिकतका दरल ४ पटकको लािग २४००

माटो र मलखाद िव षण . ३००० का दरल १ पटकको ३०००

सवारी साधन . २०० का दरल ४ पटक ८०० जममा ५३४९० ३.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

४. रासायिनक मल परयोग स ब धी अ ययन कायरकरम: ४.१ पिरचय/प भिमः बाली तथा कषकको ःतर अनसार उतपादकतव वि गनर योगदान पयारउन रासायिनक मलको उपयोग िःथित अनगमन गनर यो अधययन गिरनछ ।

४.२ कायरबमको उ यः

िजललामा रासायिनक मलको आपितर, मलय तथा गणःतर समबनधमा कषकह को अवधारणा प ा लगाई रासायिनक मलको वाःतिवक माग यिकन गनर ।

रासायिनक मलको माग तथा आपितर वीचको सनतलन प ा लगाउनको साथ सनतिलत मल उपयोगको लािग आवयक यास गनर ।

िजललामा रासायिनक मलको योग समबनधमा आधारभत तथयाक तयार गरी अ ाविधक गद लजान ।

- 235 _

४.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

गा.िव.स. छनौटः पकट कषऽ (िसचाइ सिवधा तथा बजारको राो वयवःथा भएको) मधयबाट Random Sampling अनसार ५ वटा गा.िव.स.ह छनौट गन र बाकी गा.िव.स. ह मधयबाट पिन ५ वटा गा.िव.स.को छनौट गरी १० वटा गा.िव.स.ह मा यो अधययन स ालन गनरपनछ ।

वडा छनौटः यसरी छािनएका गा.िव.स.का ९ वडाह मधय तयक गा.िव.स.बाट ३ वटा वडाह लाई छनौट गन । यस अनसार १० गा.िव.स.बाट ३ वटाका दरल ३० वटा वडाह छनौट हनछ ।

कषक घर पिरवार छनौटः तयक वडाबाट १५ जना कषक घर पिरवार छनौट गदार एउटा गा.िव.स.बाट ३ वटा वडा छािनन भएकोल एउटा गा.िव.स.बाट ४५ जना कषकह र िजललाको १० वटा गा.िव.स.बाट ठला, मधयम र साना ितन कारका कषकह गरी कल ४५० जना कषकह छनौट गनरपनछ ।

यस अधययनको लािग साना कषक भ ाल पहाडमा १० रोपनी र तराईमा १ हकटर भनदा कम जगगा भएका मधयम कषकह भ ाल पहाडमा १० दिख २५ रोपनीसमम र तराईमा १ हकटर दिख २ हकटर जगगा भएका र ठला कषक भ ाल पहाडमा २५ रोपनी भनदा मािथ र तराईमा २ हकटर भनदा मािथ जगगा भएका कषकह लाई मा पनछ ।

एक िजललामा ४ जना गणकह ल १५ िदनमा ४५० कषक घर पिरवारसग अनतरवातार िलन सकनछन ।

अधययनको लािग ावलीको नमना तथा अधययन प ात डाटाोसिस गरी तयार गनरपन ितवदनको नमना किष तथा सहकारी मनऽालय, रासायिनक मल इकाईबाट उपलबध हनछ ।

४.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :

ावली छपाई . ५०००।- गणकलाई पािरौिमक . ६७५०।- गणकको तािलम वयवःथापन . ५००।- डाटा ोसिस . २७५०।- ितवदन छपाई . १५०००।-

४.५ ि वयः ःतािवत खचर अनमािनत भएकोल िनयमानसार वील भपारईबाट खचर प ाई गन ।

कमपयटर कायर (डाटा ोसिस र िव षण) ःथानीय ःवीकत दररट अनसार गनरपनछ ।

४.६. उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५८/०९/१८ को िनणरयानसार

- 236 _

५. िब वाको खा यत व सम या अ ययन कायरकरम: ५.१ पिरचय/प भिमः िब वाह को िवकाश र वि का लािग माटोबाट उपलबध हन िविभ खा ततवह को मह वपणर भिमका रहको हनछ । िब वाल ित ततवह ा गन मखय ॐोतह मा माटो, ागारीक पदाथर र रसायिनक मल पदरछन । यस अधययनल मखयतः माटोमा भएको खा ततव समबनधी समःयाह को अधययन, गणःतरीय कमपो मल बनाउन िविभ उपलबध ागारीक ॐोतको अधययन परीकषण तथा िविभ ागारीक मलमा भएका खा ततव जाच तथा तयसको भावकािरता बारअधययन गरी माटोको उवररा शिकत लाई िदगो पमा वयवःथापन गन रहको छ ।

५.२ कायरबमको उ यः माटोमा रहको िब वाको खा ततव समबनधी समःया र ितनका िनराकरण तथा मलखाद वयवःथापनमा ागारीक ॐोतको वर न गरी माटोको उवररा शिकत वयवःथापन, िब वाको िवकास र वि मा सधार लयाई किष उतपादकतवमा सधार लयाउन ।

५.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः माटो वयवःथापन िनदशनालय मातहतका योगशालाह ल िब वाको खा ततव समःया

अधययन गन ।

ःथान िवशष वा पकट कषऽको बालीनालीको िःथतीबारमा कषकह सग ावली माफर तका साथ िफलड मण/ अवलोकन गरी सचना सकलन गन ।

उकत कषऽमा माटो तथा बोट िब वाको नमना (कमती मा ५० नमना हन पन आवयकता अनसार नमना थप गनर सकीन) सकलन गन र योगशालामा पिरकषण गन तथा आवयक परमा िफलड परीकषण गन ।

डाटा ोसिस गन, समःयाको िवःतत िव षण गन, समाधान सिहतको ितवदन तयार गन ।

५.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : ावली छपाई ५०००

गणकलाई पािरौिमक ६७५०

गणकको तािलम वयवःथापन ५००

डाटा ोसिस २७५०

माटोको नमना सकलन र ढबानी ४० ित नमनाका दरल २०००

माटोको नमना िव षण (५० नमना) (पी.एच.,ट,ा.प,ना,फो,पो,मो,िज,आ,क,मया आिद) १४१५०

ितवदन छपाई १५०००

जममा ४६१५०

५.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

- 237 _

६. िभरालो जमीनमा गिरन खती परिविध - SALT कायरकरम: ६.१ पिरचय/प भिमः

साधारणतया िभरालो जमीनमा भ-सरकषण हन गरी माटोको उवरराशिकत बढाउन उपयकत तिरकाह अपनाएर खती गिरन िविधलाई िभरालो जमीनमा गिरन खती िविध अथारत SALT (Sloping

Agriculture Land Technology) भिननछ । कषकह ह ल आफनो ान, िसप र पिरौमबाट उवरर बनाएको माटो भकषय माफर त वा िभरालो जमीनमा भएको माटो र मिललोपनाको अिधकाश माऽा बषार वा सतही िसचाइको पानील बगाएर लजान गछर । जसल गदार जमीनबाट माटो, मल, खा ततव र िचःयान जःता मह वपणर िचजमा कमी आउछ । िभरालो जमीनमा पानी (िचःयान), माटो, मिललोपना र खा ततवको उपयोग, सरकषण र सव रन गन िविधलाई िभरालो जमीनमा खती गन िविध (सालट) भिननछ ।

सन १९७१ दिख १९८० समम िफिलिपनसमा एक गरसरकारी सःथाल अनसधान गरी िभरालो जमीनमा खती गनर उपयकत णाली िवकास गरको छ, जःलाई छोटकरीमा SALT भिननछ । िफिलिपनसमा राो भाव दिखएकोल नपालमा पिन सरकारी तथा गरसरकारी कषऽबाट यो िविध चार सार र िवःतारका लागी िविभ कायरबमह स ालन गिरएका छन । यो िविध िवशष गरर मखय खा ा बालीको उतपादनमा किनित छ । यो एउटा साधारण, कम खिचरलो र मह वपणर किष वन िविध हो । यस िविधमा कषकसग भएको जीमनको ७५ ितशत जगगामा मखय खा ा बाली र २५ ितशत जगगामा नगद बाली वा घास वा फलफल उतपादन गिरनछ । यस अनसार परमपरागत खती णालीको तलनामा मखय खा ा बालीको उतपादन वि हन र बढी भ-कषय हनबाट कम गराउन िवशषताह छन ।

६.२ कायरबमको उ यः िभरालो जगगामा खती गदार भकषय हन निदन वा कम गन ।

६.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

िभरालो जमीनमा भ-सरकषण हन गरी माटोको उवरराशिकत बढाउन मखयत ३ िकिसमका खती िविध योग गनर सिकनछ हज वकषारोपण, फलफल रोपण र एमो फर ी । यी िविधह मा गिरन वा अपनाइन कायरिविध वा िबयाह िनमन बमोिजम रहका छन ।

ब.स. कायर िववरण इकाई साधन

किफयत तह/िकिसम इकाई पिरमाण

१ हज वकषारोपण

क) वयाड तयार गन (ित व.िम.) व.िम. जयामी सखया ०.०७५

ख) वयाडमा माटो मल तथा कीटनाशक औषधी राखी वकषारोपण गन (ित व.मी.)

व.िम. जयामी सखया ०.३

२ फलफल रोपण (ित हकटर वगारकार तिरका अनसार)

- 238 _



२.१ रखाकन र सफाई

क) खला कषऽ (जमीन) हकटर जयामी सखया ४

ख) झाडी ब ानयकत (२५ ितशत) हकटर जयामी सखया १०

२.२ खालडो ख (१ मी. वयास १ िम. गिहराई)

क) आप, ओखर, कटहर आिद (१० मी. x १० मी.) हकटर जयामी सखया 55

ख) िलची, हलवावद, भोगट आिद (८ मी. x८ मी.) हकटर जयामी सखया ८६

ग) सनतला, ःयाउ, खपारनी आिद (६ मी. x ६ मी.) हकटर जयामी सखया १५२

घ) कागती, अनार, अमबा आिद (८ मी. x ८ मी.) हकटर जयामी सखया ३४२

२.३ माटो र मलखाद पन र क वगरका िब वा हकटर जयामी सखया १०

ख वगरका िब वा हकटर जयामी सखया १६

ग वगरका िब वा हकटर जयामी सखया २८

घ वगरका िब वा हकटर जयामी सखया ९३

२.४ बनार खिरद िजलला दररट अनसार २.५ बनार ढवानी

२.६ बनार रोपण

क वगरका िब वा हकटर जयामी सखया १

ख वगरका िब वा हकटर जयामी सखया २

ग वगरका िब वा हकटर जयामी सखया ३

घ वगरका िब वा हकटर जयामी सखया ६

२.७ मिलच (सकको पात, पराल, खर घासबाट)

क) १०० िम. सममको दरीबाट मलच जममा गरी ख) ५०० िम. सममको दरीबाट मलच जममा गरी

ग) ५०० िम. - १ िक.िम. सममको दरीबाट मलच जममा गरी

२.८ कमपो मल, रासायिनक मल र कीटनाशक औषधी ािविधकको िसफािरस अनसार

२.९ क) िसचाइ तथा रखदख

ख) गोडमल

३ एमो फर ी

- 239 _



३.१ िसलभी पा र (११११ िब वा ित हकटर) (घास, डाल घास तथा दाउराको लािग)

क) पवाल ख (३० स.मी. ल. ३० स.मी. चौ. ३० स.मी. गिहराईको ३ मी. x ३ मी. दरीमा)

हकटर जयामी सखया १६

ख) बनार ढबानी (६० बनार ित पयाकट) जयामी सखया दरी अनसार

७० पयाकट/वयिकत

ग) बनार रोपन हकटर जयामी सखया ७

घ) घासको लािग जमीनको तयारी हकटर जयामी सखया २०

ङ) घासको बीउ खिरद कोश घास (इनाबलटड) बीउ िकलो ४

च) अनय घास बीउ िकलो २०

छ) घासको बीउ छन/सान हकटर जयामी सखया ३

३.२ िसलभी - एमो (किष) हकटर

क) एिमकलचरल िसड ोडका गन जयामी सखया १

ख) एिमकलचरल बप िडबिल गन जयामी सखया २.५

ग) एिमकलचरल बप ःपट सोइ गन जयामी सखया ४

घ) एिमकलचरल बप पलािनट जयामी सखया ३

ङ) एिमकलचरल हाभ गन र जोखन जयामी सखया ४

च) डाल घासको ख िछमलन र पात िनकालन १ गोटा जयामी सखया १

३.३ एमो फर ी कामको लािग गोडमल, कीटनाशक औषधी तथा मलखाद हालन कायर

आवयकता अनसार

६.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर :


६.५ ि वयः िभरालो जमीनमा खती गन िविध (सालट) का १० भागह

भाग १ ए म बनाउन होस ।

भाग २ समोचच रखाह (Contour line) िखचनहोस । भाग ३ समोचच रखाह (Contour line) तयार गनर होस । भाग ४ नाईशोजन िःथिरकरण गन खालका िब वाह को बीउ लगाउन होस । भाग ५ बकिलपक रखा वा तह (Alternate Strip) मा खती गनरहोस ।

- 240 _

भाग ६ ःथायी बालीह लगाउन होस । भाग ७ एक विषरय बालीह लगाउन होस । भाग ८ नाईशोजन िःथिरकरण गन खालका खह को छाटकाट गनर होस । भाग ९ घमती बाली लगाउन होस । भाग १० हिरयालीमय रखा बनाऔ । (Build Green Terraces)

यस िविधमा धयान िदनपन मह वपणर पकषह

िभरालो जमीनमा ए-म को म तल समोचच रखाह (Contour line) रखा न गिरनछ ।

ियन समोचच रखाह मा िविभ कोशबाली लगाई हज रो िनमारण गिरनछ । कोश बालीह जःत इिपल-इिपल, िसस , ढचा आिद लगाउन सिकनछ ।

छकवारको चौडाई ३०-५० स.मी. रािखनछ र उचाई ६०-८० स.मी. राखन उिचत हनछ । छकवार तयक एक दई मिहनामा काटछाट गनरपछर ।

जमीनको िभरालोपनका आधारमा एउटा समोचच रखा दिख अक को दरी ४-६ मी. राखन सिकनछ ।

समोचच रखामा हज रो िवकास गरी हज रो िवचको खाली ःथानमा खती गिरनछ । यसरी समोचच रखा समोचच रखामा हज रो िवकास गरी खती गदार भ-कषयमा उललखनीय कमी आई माटोको उवरराशिकत कायम राखन म त पगछ र िदगो उतपादन हािसल गनर सिकनछ ।

ना ा डाडा पिन यस कार खती णाली/ प ित अनसरण गरमा हिरया र उवरर भिममा पिरणत हन सकछन ।

यो िविधमा खती गनर जमीन तयारी गदार लागन खचर कम हन तथा शःत माऽामा ा ारीक पदाथर र नाईशोजन िःथरीकरण हन फाईदाह छन । यो िविध अनतगरतका मखय खती िविधह िनमनानसार छन ।

१. िभरालो जमीनमा खती िविध - १

यो एक साधारण कम खिचरलो किष वन णाली हो । यस िविधमा कषकसग भएको जमीनको ७५% जगगामा मखय खा ा बाली र २५% जमीनमा नगद बाली उतपादन गिरनछ ।

२. साधारण किष पश िविध - २

यो िविध-१ को पानतरण वा पिरवितरत प हो । यसमा पश पालनलाई पिन म त िदईएको हनछ । कषकल आफसग भएको जमीन मधय २०% मा मखय खा ा बाली, २०% मा नगद बाली, २०% मा काठ दाउरा, र ४०% जमीनमा पशका लागी घास खती गिरनछ ।

३. िदगो किष वन िविध -३

िविध-१ र िविध-२ बाट यो िविध िवकास भएको हो । यसमा काठको उपलवधताका लागी वयिकतगत/िनजी वन िवकास गिरनछ । कषकल आफसग भएको जमीन मधय २०% जगगामा

- 241 _

मखय खा ा बाली, २०% मा नगद बाली उतपादन गरी वाकी ६०% जगगामा फिनरचरका लागी उपयकत ख रोिपनछ ।

४. सानो ःकलमा किष बागवानी िविध -४

यस िविधमा वयावसाियक पमा फलफल वगचा ःथापना गिरनछ । यस अनतरगत कषकसग भएको कल जमीन मधय ४०% मा मखय खा ा बाली र बाकी ६०% मा फलफल वगचा तयार गिरनछ ।

६.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार ७. सवा क दर तरीय दीगो भ- यव थापन तािलम ७.१ पिरचयः माटोको उवरराशिकत वढाउन खालका ागािरक तथा रासायिनक मल, एिककत खा ततव वयवःथापन, माटो जाचको आवयकता आिद र कषकको माग बमोिजम दीगो माटो वयवःथापन समबनधी िवषयमा स ािनतक तथा वयवहािरक तािलम स ालन गिरनछ ।

७.२ उ यः कषकह लाई ःथलगत तािलम िदई िदगो माटो वयवःथापन कायरबममा टवा पयारउन ।

७.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

कषकको माग बमोिजम िदगो माटो वयवःथापन तथा माटो जाचको आवयकता आिद िवषयमा किष सवा कनिःतरमा स ािनतक तथा वयवहािरक तािलम स ालन गनरपनछ ।

यो कायरबम स ालन गदार माटो वयवःथापन िनदशनालयसग समनवय कायम राखी स ालन गनरपनछ ।

सहभागी सखया २० दिख २५ जना हनपनछ ।

७.४ सवा कनिःतरीय कषक तािलममा खचरको मापदणडः उकत सवा कनि ःतरीय तािलमको हकमा अथर मनऽालयबाट ःवीकत गाउःतरको दर

अनसारको मापदणडलाई आधार िलई तािलम खचर गनर पनछ ।

७.५ ि वयः उकत िकिसमको तािलम घमती तािलमको पमा पिन स ालन गनर सिकनछ ।

७.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५३/०८/०७ को िनणरयानसार

- 242 _

भाग छः योजना, बजार िवकास तथा आिथरक िव लषण कायरकरम

िनवारहमखी किष णालीलाई बजारमखी, ितःपधीर र वयावसाियक किषणालीको पमा िवकास गरी किष उपजको िबबी िवतरणलाई वयविःथत बजार णालीबाट उपभोकतासमम सरल र उिचत मलयमा परयारउन ितन दशक दिख सागठिनक सरचना िनमारण तथा पनगरठन हद पिरवतरनका यासह हन बममा उपयकत किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकासका लािग िव.स. २०२९ सालदिख न खा तथा किष बजार सवा िवभागको गठन भ िविभ कायरबमह स ालन हद आएका िथए । िव.स. २०६१ साल बशाख ११ गत तदनसार इ ी समवत २३ अिल, २००४ दिख िव वयापार सगठनको नपाल पणर सदःय बिन सकको वतरमान पिरकषमा गणःतरीय एव ितःपधीर किष उपजको उतपादन गरी वःतको अनतरारि य बजारमा समत िनयारत पहच र ब रनमा थप िजममवारीवयहोनर पन भएको हदा िमित २०६०/०८/०४ को नपाल सरकारको िनणरयानसार किष िवभाग अनतगरत यस िनदशनालयलाई पिरमाजरन गरी नया नामाकरण “किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकास िनदशनालय” को सरचना िमित २०६१/०१/०१ गत दिख लाग गिरएको हो । आ.व. २०६१/६२ बाट किष िवभाग, किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकास िनदशनालय अनतगरत बजार अनसनधान तथा तथया वयवःथापन कायरबम, किष वःत िनयारत ब रन कायरबम र किष वयवसाय ब रन कायरबम नामक कायारलयह रहका छन ।

बजार अनसनधान तथा तथयाक वयवःथापन कायरबमल किषजनय वःतह मा आधािरत उ ोग एव वयवसायको ब रन, आनतिरक बजार िवकास र िनयारत ब रनका साथ किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकासका लािग बजार अनसनधान र तथया वयवःथापन भिमका खलदछ । किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकासका लािग िनयारत ब रन मह वपणर मािननछ । सरकारी तथा नीिज कषऽको समत सहभािगतामा किषजनय वःतह मा आधािरत उ ोग एव वयवसायको ब रन,

आनतिरक बजार िवकास रिनयारत ब रन गनर बजार िवकासको मखय मखय दाियतव हन आउछ । किषजनय वःतह को उपयकत बजार ब रन हन नसकन, िनयारत ब रनमा अनक वयवधानह आउन जःता िबयाकलापल किषको उतपादन अपिकषत पमा वि हन सिकरहको छन । ियन कराह लाई मधयनजर गद किष वयवसाय ब रनलाई थप वयविःथत गरी बजार िवकासमा मह वपणर योगदान पयाउन किष नीित २०६१ तथा किष वयवसाय ब रन नीित २०६३ लयाइएको छ । नपाल िव वयापार सगठनको सदःय बिनसकको वतरमान सनदभरमा गणःतरीय एव ितःपधीर किष उपजको उतपादन गरी वःतको राि य एव अनतराि य बजारमा समत िनयारत पहच र िनयारतब रनमा थप योगदान पयारउन आवयक छ । िनवारहमखी तथा छिरएर रहको किष उतपादन णालीलाई आधिनक, सघन, ितःपधीर एव वयवसायमखी बनाउन अतयनत आवयक भएको छ । किषजनय वःतह ल सिनि त बजार पाउन नसकनाल किष उतपादन र उतपादकतव अपिकषत

- 243 _

पमा वि हन सिकरहको छन । किष वयवसाय ब रन गनर किठन भएको सनदभरमा भावकारी बजार वयवःथापन णालीको िवकासबाट िव बजारको अवसरह को उपयोग गरी राि य अथरतनऽमा टवा पयारउन राि य किष नीित, २०६१ को वयावसाियक तथा ितःपधारतमक किष णालीका आधारह को िवकास गरी कषऽीय र िव बजारसग ितःपधारतमक बनाउन उ य अन प किष वयवसाय ब रन कायरलाई गित दान गनर आवयक दिखनछ ।

योजना, बजार िवकास तथा आिथरक िव षण कायरबमह अनतगरत कषकह , किष उ मी र बजार वयवसायीह लाई उतपािदत िनमन किष बजार सवा उपलबध गराईरहको छ ।

१) बजार पवारधार िनमारण तथा स िढकरण

किष थोक बजार, सकलन कनि, हाट बजार तथा खिा िबबी ककष िनमारण, सधार तथा िवकास गन ।

िशत भणडार िवकास तथा ब रन गन ।

सावरजिनक नीिज साझदारीमा किष बजार िवकास गन ।

किष बजार स ालक सिमितको गठन तथा अनगमन गन ।

किष बजार समबनधी नीित, मापदणड तजरमा र कायारनवयन गन ।

किष बजार पवारधार िवकास समबनधी आवयक ािविधक सवा दान गन ।

सब किष बजारह मा पणर पमा ितःपधारतमक मलय णाली लाग गिरन ।

कषक, कषक समह, सहकारीह लाई बजार सचना, वयवःथापन, बजारीकरण िवषयमा कषमता अिभवि भई मधयःथकतारबाट ठिगन िःथतीको अनतय गिरन ।

कषकह लाई आवयक किष बजार पवारधार सवा दान गन

किष उपजको उिचत मलय उपलबध गराउन ािविधक सवा दान गन

किष उपज बच िबखन गनर जनशिकत तथा सःथागत कषमता िवकास गनर २) किष उपजको बजार सचना सकलन, िव षण र वाह

खा सरकषा समबनधी सचना सकलन, िव षण तथा वाह गन ।

किष उपज बजारको खिा, िसमावितरय खिा मलय सकलन, िव षण तथा वाह गन ।

किष सचना समबनधी िविध िवःतार गरी मलकभरी किष उपज बजार मलयलगायत अनय िबयाकलापह को चार सार एव जानकारी उपलबध गराउन ।

सचनाको िवषयगत कषऽ बढाउन, थोक, फामरगट मलय आिदको िव षण गन ।

वािषरक बजार बलिटन काशन गन ।

यःता बजारह को िव तीय नकसा न, नटविकर एव भावकारी स ाल िवकास भई र अिधकाश किष उपज कारोवारह िव तीय पमा स ालन गिरन ।

खा उपभोग सवकषण, तथया सकलन, िव षण र काशन गन ।

- 244 _

कषक, वयापारी तथा किष उपज बजार कनिह मा सचनाको उपयोग कषमता बढाउन तािलम र भौितक सिवधा िवकास गन ।

३) किष बजार समबनधी जनशिकत िवकास

किष बजार स ालक सिमित, कषक, कमरचारी, सहकारी सःथा लगायतलाई िशकषण तथा तािलम दान गन ।

उतक बजार िविध ःथल तथा िनकायबाट िसकन मण आयोजना गन ।

पो र, होिड वोडर र पा साममी िनमारण तथा उपयोग ारा ािविधक ान सार गन ।

किष बजार समबनधी सरसललाह सवा दान गन ।

४) किष वयवसाय, िनयारत ब रन र आिथरक िव षण समबनधी नीित, योजना, अनगमन िनरीकषण तथा ितवदन तयार किष तथा पशपालनमा समबिनधत िवषयगत एव वःतगत बजार समबनधी अधययन गन ।

िविभ बजारहरको भाव कषऽमा िविभ सचार णाली माफर त वािहत सचनाको भावकािरता अधययन गरी सझाव िदन ।

बजारको माग अन प उतपादन कायर गद जान आनतिरक र वा बजारसमबनधी अधययन अनसनधान कायरह गन र किष एव पशजनय उतपादन कायरबममा सलगन किष िवकास मनऽालय अनतगरतका िवभाग लगायतका िनकायह लाई सवा तथा ािविधक मागरदशरन दान गन ।

उतपादन लागत र समभावयता अधययन गन ।

किषसग समबिनधत िवकास आयोजनाह को आधारभत सभकषण, मधयाविध मलया न एव भावकािरता अधययन गन ।

सामािजक आिथरक अधययन िव षण गन ।

किष नीित तथा आिथरक िव षण समबनधी कायरह गन िनकायह बीच समनवय लयाउन ।

किष तथा पशजनय वःतह को कषऽफल, उतपादन तथा उतपादकतव जःता आधारभत तथया ह , िनयिमत पमा सकलन, िव षण एव वाह गनर सहयोग पयारउन ।

किष बालीह को पवर सचतना (Early Warning) अपनाउन समबनधी कायर गन ।

बालीनाली (किष र पश) िःथितको आवयकतानसार अधययन एव पवारनमान गन ।

किष नीित, योजना तथा कायरबम तजरमाको लािग आवयक अनय किष तथया ह को िव षण एव वाह गन ।

िजललाःतरको उपभोगय खा ा िववरण, खा वासलात, एव उपभोगय िःथितको सचना सकलन, िव षण एव वाह गन

- 245 _

आिथरक, सामािजक तथा ािविधक ि कोणल समभावय किष वयवसायह को पिहचान गन । िनजी कषऽको सलगनतामा तयःता वयवसायह को िवकास तथा िवःतार गन एव कायारनवयन तहमा दिखएका समःयाह को वगीरकरण गरी समाधानका लािग उपायह को खोजी गन ।

किष उ ोगह र किष उतपादन बीच भावकारी अनतर समबनध कायम गनर आवयक कायरबम स ालन गन ।

किष वयवसाय ःथापना र स ालनका लािग उ मिशलता र वयवःथापन एव सीप िवकास गन कायरबमह स ालन गन ।

किष वयवसाय ब रनका लािग किष बजार सग समबिनधत सरकारी, सहकारी, िनजी तथा ग र सरकारी िनकायह बीच समनवय ःथािपत गन ।

किष वयवसायको आिथरक िव षण गरी तलनातमक लाभका आधारमा उतपादन योजना बनाउन समबिनधत िनकायह लाई सझाव/सललाह िदन ।

किष उपजह को वयवसाय/िनयारत ब रन तथा आयात ितःथापन गनरउतपादन, शोधन, भणडारण तथा िवतरण समबनधी समबिनधत िनकाय तथा वयावसाियक समहह लाई ोतसाहन तथा सवा टवा दान गन ।

किष वयवसाय सग समबिनधत सचनाह सकलन एव काशन र वाह गन ।

किषलाई वयावसाियकरण एव बजारमखी बनाउन र कषकह लाई बजारमखी उतपादन गराउन किष वयवसाय ब रन समबनधी तािलम, गो ी, मण जःता कायरबमह स ालन गन ।

किषजनय शोधन उ ोगह को ःथापना गनर ािविधक समभावयता अधययन गन कायरमा सहयोग पयारउन ।

किष वयवसाय ब रनका लािग आवयक पन मिशनरी सामामीह को िवकास गनर सहजकतारको भिमका िनवारह गन ।

िनयारतमखी किष उपजह को मिडङ, पयाकिजङ, ाणडिल , लबिल समबनधी सीप िवकास तथा िवःतार गन कायरमा सहयोग पयारउन ।

ःथानीय समभावयता, तलनातमक लाभ तथा िविश अवसरह को उपयोग गरी कनकन वःत िनयारत गनर सिकनछ, सो को सवल र दवरल पकष कलाई िनयारत ब रनका लािग सधारातमक उपायह नीिज सरकारी साझदारीको अवधारणाअन प अवलमबन गन ।

िव वयापार सगठनको ावधान अन प गणःतरीय उतपादन, ःथानीय तथा बा बजारमा उपजह वाह गदार मापदणड लगायत अपनाउन पनिबयाह बारको सचनाह वःत िवशषको पमा तयार पारी सवामाहीलाई उपलवध गराउन तथा िव वयापार सगठन समबनधमा जनचतना बढाउन ।

- 246 _

किष वयवसायमा आइपरका समःयाह कलाउद आनतिरक एव बा बजारमा किष उपजह को सलभ पमा पहच बढाउन आवयक जानकारी र िववरणह सकलन गन र समव पकषलाई वािहत गन ।

िनयारतजनय किष वःतह को व रनातमक कायरमा सहयोग पयारउन साममी एव उपकरणह कषकःतरमा अनदानमा िदन वयवःथा िमलाउन ।

किष कषऽमा स ािलत कायरबमह को लखाजोखा गरी िनयारत योजना तजरमा, नीित िनधाररणमा आवयक तथयाक तथा प पोषण दान गन ।

नपालबाट आयात िनयारत भएका मख किष वःतह को िववरण एव आयातकतार तथा िनयारतकतारको िववरण तयार गन ।

तलनातमक लाभ भएका ागािरक/गरागािरक उपजह को पिहचान गरी ागािरक पिरकषण तथा ागािरक खती तफर आकिषरत गणःतरीय उतपादनको सिनि तता गरी िनयारत ब रनमा सहयोग पयारउन ।

योजना, बजार िवकास तथा आिथरक िव लषण कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. परकाशन कायरकरम १.१ कायरकरम तथा परगित पि तका परकाशन कायरकरम: १.१.१ पिरचय/प भिमः िजललामा स ािलत र समपािदत कायरबमह तथा भए गरका गितको साथ अनय िववरणह समत समबिनधत सबलाई जानकारी गराउन उ यल यस िकिसमको काशन गिरनछ ।

१.१.२ कायरबमको उ यः तयक िजलला किष िवकास कायारलयल आफना सब एकाईह (बाली, बागवानी, योजना, माछा आिद) लाई समटी वािषरक कायरबम, गित, िवशष कायरह र िजललाका अनय वःतगत िववरणह काशन गनर ।

१.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

यो पिःतका तयक आ.व.को थम चौमािसक समममा िनकालन गरी वयवःथा िमलाउनपनछ ।

कायरबम तथा गित पिःतकाको िनिदर ढाचा अन प काशन गनरपनछ ।

o िजललाको नकसा o खणड १ पिरचयातमक िववरण ।

o खणड २ िजलला किष िवकास कायारलय, उ य, कायरनीितह तथा कायरबमह ।

o खणड ३ िविभ ािविधक शाखाह को कायरबम िववरण ।

- 247 _

o खणड ४ िविभ ािविधक शाखाह को कायरबम गित लगायत किषसग समबिनधत गर सरकारी सःथा एव कषक समहको िववरण ।

o बजार अनसनधान तथा तथया वयवःथा कायरबमबाट कािशत कायारनवयन िनदिशकामा िदईएको ढाचामा आवयकता अनसार हरफर लयाई अनय िवषयलाई समत समटन सिकनछ ।

१.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : वािषरक किष िवकास कायरबम तथा तथयाक पिःतका एक झलक काशन गदार खचर ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार गनर सिकन छ ।

१.१.५ ि वयः वािषरक किष िवकास कायरबम तथा तथयाक पिःतका एक झलक काशन गदार आिथरक िव षण अधययन कायरबम कायारनवयन िनदिशका आ.व. ०५८/०५९ अनसची ४, पज न. ९७ को िनिदर ढाचा अनसार वा यस पिःतकाको खणड (क) मा उललिखत योजना आिथरक िव षण तथा बजार िवकास िशषरकको िनदिशकामा उललिखत ढाचा अनसार िववरणह समावश गनरपनछ ।

१.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०५७/०२/२७ को िनणरयानसार

२. अ ययन/सवकषण कायरकरम २.१ आिथरक पकषका अ ययन/सवकषण कायरकरम: २.१.१ पिरचय/प भिमः आिथरक पकषसग समबिनधत अधययन सबकषण कायरह बजार अनसनधान तथा तथया वयवःथा कायरबमको ािविधक रखदखमा स ालन गिरनछ । यःतो अधययनको लािग आवयक ावली उपयकत अधययन िविधको छनौट तथा अनय पकषह मा समत बजार अनसनधान तथा तथया वयवःथा कायरबमल सहयोग पयारउन छ

२.१.२ कायरबमको उ यः बजार अनसनधान तथा तथया वयवःथामा सहयोग पयारउन ।

२.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

2.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : आिथरक पकषका अधययन/सवकषणह समबनधमा िजललामा स ालन गिरएका किष िवकास कायरबमह को आिथरक पकष अधययन सवकषणह र यःत अनय अधययनह गनर तयक अधययनमा िनमनानसार खचर गनर सिकनछ ।

ावली तथा ितवदन छपाई . ३०००।- कषकह को िचयापान (८० जनाको) . २०००।-

- 248 _

2.१.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को आिथरक पकषका अधययन/सवकषणह समबनधमा िमित २०५७/०२/१७ को िनणरयानसार २.२ हाटबजार/सकलन क दर स भा यता अ ययन कायरकरम

२.२.१ पिरचय/प भिमः हाटबजार/सकलन कनि समभावयता अधययन समबनधमा समभावयता अधययनबाट समभावय दिखएका ःथलह मा िनजी कषऽल अमसरता दखाएका हाटबजार तथा सकलन कनि स ालन गनरपवर ठोस समभावयता अधययन गिरनछ ।

२.२.२ कायरबमको उ यः बजारमखी कषक एव िनजी कषऽलाइर हाटबजार तथा सकलन कनि स ालन गनरपवर हाटबजार समभावयता अधययनबाट समभावय ःथलह पिहलयाउन सहयोग

पयारउन । २.२.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

2.२.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : हाट बजार/सकलन कनि समभावयता अधययन

सवा कनिःतरीय गोठी - २ वटा . १२००।- ितवदन तयारी .२४००।- २.२.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को हाट बजार/सकलन कनि समभावयता अधययन समबनधमा २०५७/१०/२६ को िनणरयानसार

३. बजार परचार/परसार कायरकरम ३.१ हाटबजार थापनाका लािग बजार परचार/परसार कायरकरम: ३.१.1 पिरचय/प भिमः कन िनि त ःथानमा हाटबजार ःथापना गनर समभावय दिखएमा तयःतो ःथानमा हाटबजार श वात गनरको लािग चार सार गनर पदरछ ।

३.१.२ कायरबमको उ यः हाटबजार ःथापना गनरभनदा अगािड पयार चार सार गराउन ।

३.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

बजार कनिको सवा पगन कषऽका कषक समह ितिनिध, वयापारी, गा.िव.स. ितिनिध सिहतको भला आयोजना गरी िज.क.िव.का., किष सवा कनिल कष उपज बजार ःथलको स ालन तथा वयवःथापन समबनधी िनदिशका, २०५३ (सशोधन सिहत) बमोिजम स ालक सिमित गठन गनरपनछ ।

बजार स ालन ारमभ गन ःथान तथा िमित तय गरी बजार ःथल समत वयवःथापन आिद गनरपनछ ।

- 249 _

िनधारिरत ःथानमा बढी भनदा बढी उतपादक, वयापारी, उपभोकता सहभािगता गराई सिवधा िदन वयापक चार सार गनरपनछ । चार सार गन बममा माइिक गन, पो र तयार गरी टाःन र इलाका ःतरीय भलाको आयोजना गनरपनछ ।

३.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : पो र पपपलट काशन र िवतरण . २०००।- माईिक गरी चार सारगनर . २०००।- सवा कनिःतरीय गो ी २ पटक . १२००।- वयवःथापन खचर . ५००।- अनय ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

३.१.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार ३.२ सकलन क दर थापना गनर परचार परसार गन कायरकरम: ३.२.१ पिरचय/प भिमः सकलन कनि तथा हाटबजार ःथापना गनर चार सार एव बजार सचना वाहको वयवःथा िमलाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

3.२.2 कायरबमको उ यः सकलन कनि ःथापना गनरभनदा अगािड सो बार वयापक चार सार गनर ।

3.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः हाटबजार ःथापना गनर चार सार गन जःत गरी यो कायरबम पिन स ालन गनरपनछ ।

3.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : पो र, पमपपलट काशन र िवतरण . २०००।- माइिक गरी चार-सार गनर . २०००।- रिडयो माफर त चार-सार गनर . २०००।- सवा कनि ःतरीय गो ी दई पटक . १२००।- वयवःथापन खचर . ५००।- अनय ःवीकत सरकारी/िजलला/ःथानीय दर रट अनसार

3.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार

- 250 _

४. किष बजार पवारधार थापना कायरकरम ४.१ हाटबजार वा सकलन क दर थापना कायरकरम

४.१.१ पिरचय/प भिमः हाटबजार समभावयता अधययनबाट समभावय दिखएका ःथलह मा िनजी कषऽको अमसरता दिखएका हाटबजारह स ालनको लािग यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.1.२ कायरबमको उ यः हाटबजार समभावयता अधययनबाट समभावय दिखएका ःथलह मा हाटबजार स ालन गराउन िनजी कषऽलाई सहयोग पयारउन ।


बजार ःथापना गनर उपयकत ठाउमा जगगाको वनदोवःत गरी किष उपज ःथलको स ालन तथा वयवःथापन समबनधी िनदिशका २०५३ अनसार स ालन सिमितको गठन गनरपनछ ।

बजार स ालनको थालनी, आवयक चार सार र आइपन वयवःथापन एव स ालन गनर िजलला किष िवकास कायारलयल ािविधक सवा पयारउनपनछ ।

सकलन कनि तथा बजार ःथलमा आवयक पन उपकरण तथा पवारधार वयवःथा गनर स ालन सिमितलाई समत ोतसाहन गनर पदरछ ।

4.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : हाटबजार वा सकलन कनि ःथापना गदार . ५,००,०००।- सममको पवारधार िवकास समबनधी कायरबम स ालनको लािग िजललाःतर म साझदारीमा समप गनर ाथिमकता िदन । यसमा ःथानीय उपभोकताल सड िनमारण गिरन जगगाको वयवःथा गनरको साथ कल लागतको किमतमा २५ ितशत खचर वयहोनर पनछ । बाकी लागतमा िज.क.िव.का. आफल वयहोनर सकनछ । पाच लाख भनदा बिढ लागत लागन बजार पवारधार िवकासका लािग किनिय ःतरबाट स ालन गिरनछ ।

4.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार

५. म य सकलन कायरकरम ५.१ किषज य व तह को म य सकलन कायरकरम

5.1.१ पिरचय/प भिमः किषजनय वःतह को मलय स लन चार तहमा हनछ ती हन खिा मलय सकलन, थोक मलय सकलन, सीमावतीर मलय सकलन र कषकल पाउन मलय सकलन । मलय सकलन कायर िजलला िवशष अनसार कायरबममा राखी समप गनरपनछ । यो कायर बजार िवकास िनदशनालयबाट तोिकएको ढाचामा गनरपनछ ।

- 251 _


किषजनय वःतको मलयको वि जानकारी िलन ।

कषकल पाउन मलय कषकको खतबारीमा िलन ।

िविभ थोक बजारबाट थोक मलय सकलन गन ।

१५ िदनको फरकमा खिा मलय िलन ।

भारतका निजकका बजारबाट िसमावतीर मलय सकलन गन ।


खिा मलय सकलनको हकमा पािकषक पमा खिा मलय सकलन गन ।

थोक मलय सकलनको हकमा तोिकएका १७ वटा िजललाह -झापा, मोरङ, धनकटा, रौतहत, पसार, िचतवन, नवाकोट, काठमाड , काःकी, पनदही, किपलवःत, सखत, बाक, बिदरया, डोटी, कलाली र कनचनपर) बाट थोक मलय सकलन गन ।

िसमावितरय मलय सकलनको हकमा िसमावितरय मलय सकलन गदार तोिकएका बजारह बाट िनिदर फारम अनसार मािसक पमा थोक मलय सकलन गन ।

कषकल पाउन मलय सकलन (Producer Price) को हकमा धान, गह, मक, अदवा, अलची, कफी, जट, सपारी, उख, दलहन, िचया, माछा, मह, तलहन आिद किष वःतको मलय सकलन िनदीर फमट अनसार मख पकट कषऽमा गनर पनछ । धान, गह, मक, दलहन, तलहन, अलची, अदवाको हकमा बाली िभतरयाएको ३ मिहना िभऽमा मािसक पमा मलय सकलन गनर पनछ । अनय बालीह को हकमा बाली िभतरयाएको/बाली तयार भएको समयको मलय उललख गन ।

किष उपज बजारको खिा, िसमावितरय खिा मलय सकलन, िव षण तथा वाह गन ।

किष सचना समबनधी िविध िवःतार गरी मलकभरी किष उपज बजार मलय लगायत अनय िबयाकलापह को चार सार एव जानकारी उपलबध गराउन ।

सचनाको िवषयगत कषऽ बढाउन, थोक, फामरगट मलय आिदको िव षण गन ।

5.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : खिा मलय सकलनको हकमा पािकषक पमा खिा मलय सकलन गदार ितपटक . १००।-

खचर गनर सिकन छ ।

थोक मलय सकलनको हकमा तोिकएका िजललाह बाट थोक मलय सकलन गदार ित पटक . १००।- खचर गनर सिकन छ ।

यसरी थोक मलय सकलन गदार ित पटक . २००।- खचर गनर सिकन छ ।

- 252 _

कषकल पाउन मलय सकलन (Producer Price) को हकमा यस कायरको लािग ितपटक . १००।- खचर गनर सिकन छ । भारतका कषकह सग मलय सकलन गदार . २००।- ित पटक खचर गनर सिकन छ ।

5.1.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६१/०८/२५ को िनणरयानसार ६. पो ट हाभ ट/उ पादनोपरा त सधार कायरकरम ६.१ याकिजङग सधार कायरकरम

6.1.1 पिरचय/प भिमः िछटो िवमन खालका किष उपज जःतः फलफल, तरकारीह परमपरागत भाडोमा पयाकिज गदार उतपादन थलोबाट बजारसमम लजान बममा धर नास हन सकन हदा उिचत भाडो योग गरी पयाकिज गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

6.1.२ कायरबमको उ यः किष उपज अनसार उपयकत पयाकिज गन तिरका अपनाई सहाउदा िकिसमको भाडामा पयाकिज गरी ढबानी गदार नाश कम गनर कषक तथा किष वयापारीह लाई ोतसाहन गनर ।

6.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

वयावसाियक तरकारी तथा फलफल उतपादन कषऽका कषक समहलाई पलाि क बट जःता उपयकत ठहिरएका पयाकिज भाडाह उपलबध गराउनपदरछ ।

यःतो भाडाह उपलबध गराउदा कषक समहम रहन गरी भरपाई गराई नमसर पिःतकामा उललख भए अन प िदइन वयवःथा गनर पदरछ

6.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : वयावसाियक तरकारी/फलफल कषक समहलाई ित समह बढीमा २० वटा पलाि क बटमा २५ ितशत मलय अनदान िदन ।

- 253 _

भाग जः म य िवकास कायरकरम

नपालको भौगोिलक िविवधता र हावापानीको िविश तामा िवगत कही समययता हदार मतःयपालन नपालको एक मख ित गितमा िवकिसत वयवसायको पमा रहको पाईनछ । ठलो माऽामा माछा मासको लािग आयात भरहको पिरकषमा दशको समभावय ःथानह िचसो र नयानो पानीमा फःटाउन सकन माछा पालनको वयावसाियक पमा िवकास र िवःतार हन सक पिन खा पोषण सरकषाका ि ल माऽ नभई पयरटन, रोजगारी, आयात ितःथापन र िवदशी मिा आजरनका िहसावल पिन आधारिशला हो भ सिकनछ ।

जलौोत, पयरटन र किष नपालको िवकासका लािग मह वपणर योगदान पयारउन सकन मख आिथरक कषऽह हन । कल माहःथ उतपादनमा एक ितहाइ योगदान र दई ितहाइ जनताको जीिवकोपाजरनको मखय आधार रहकोल किष कषऽ मलकको अथरतनऽको म दणड हो । किषका तीन मख उपकषऽह बाली, पशपकषी र मतःय मधय मतःयल एक गितशील र उदयीमान उपकषऽको पमा आफनो पिहचान बनाएको छ । सानो सरचना एव कम जनशिकतका बावजत मतःय व ािनक एव ािविधक र मतःय कषक तथा वयवसायीह को अथक यासबाट हाल मतःय उपकषऽल कल माहःथ उतपादनमा 1.34 ितशत र किष कषऽको माहःथ उतपादनमा 4.29 ितशत योगदान पयारउन सफल भएको छ । आिथरक वषर 2073/74 मा मतःय उपकषऽको वि दर बमश: उतपादनमा 8.96 ितशत र पोखरीको कषऽफल 14.71 ितशतको हाराहारीमा रहको छ । िवगत दशवषरमा मतःय उपकषऽको वि दर दोहोरो अकमा रहकोल किषका िविभ पशा मधय मतःय पालन वयवसाय एक आकषरक पशाको पमा ःथािपत भएको छ । गिरबी नयनीकरण र पोषण सधारमा मह वपणर भिमका िनवारह गनर सकनदखर न नपाल सरकारल मतःय िवकासका लािग कायरबम तथा बजटमा बमशः वि गिररहको अवःथा छ ।

िवगतको तलनामा नपालको मतःय िवकासल उललखनीय फडको मारको भए तापिनित वषर ित वयिकत माछा उपलबधताको िहसावल िव औसत (20 क.जी.) र अलपिवकिसत मलकह (11 क.जी.) को तलनामा नपालमा धर कम (3.33 क.जी.) छ । मतःय पशा ित कषक/वयवसायीह को आकषरणसग ािविधकसवा वाहलाई िवःतार गनर सिकएको छन । किष िवभाग अनतगरतका 14 वटा िनकाय र िजलला किष िवकास कायारलय तथा नपाल किष अनसनधान पिरष अनतगरतका 9 वटा िनकायह मतःय िवकास र िवःतारमा िबयाशील रही मतःय िवकास कायरबमह सचालन भइरहका छन । दशभर िविभ ःथानमा रहका उपभोग नभई खर गईरहका परानो पोखरी, खाडल, इ ाभ ा तथा अनय समभावय कषऽह मा नया पोखरी िनमारण गराई मतःय उतपादनमा वि तथा मतःय वयवसाय िवकास गनर ती कषऽमा ािविधक सवाटवा, दशरन कायरबम,

तािलमको साथ मतःय नसररी, ाचरीको ःथापना गनर सहयोग गरी माछामा आतमािनभररता बढाई

- 254 _

कषकको आयःतरमा वि लयाउनको साथ ाणी ोिटनको सलभ आपितर गराउन मतःय िवकास कायरबमह स ालन भइ रहका छन । म य िवकास कायरकरम अ तगरतका कायरकरमह

१. परदशरन कायरकरमह १.१ धान खतमा माछापालन नितजा परदशरन कायरकरम

१.१.१ पिरचय/प भिमः िसिचत खतह बाट एक पटकमा धानबाली माऽ िलन पिरपाटीलाई पिरवतरन गरी एिककत पमा माछापालन गन वयवसायलाई अगािड बढाउन यो दशरन स ालन गिरनछ ।

१.१.२ कायरबमको उ यः धान खतीको साथसाथ माछापालन गरी कषकको आिथरक िःथितमा थप टवा पयारउन ।

धान खतमा मतःयपालन गदार धानको उतपादन १५-२० ितशत वि गनर सिकनछ भनी कषकह लाई िव ास िदलाउन ।

१.१.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

धान खतको तयारी गदार १.५ दिख २.५ िफट अगलो र तयित न चौडाईको िडल बनाई ४० िम. लमवाई, १ िम. चौडाई र ६० स.मी. गिहराई भएको शनच िनमारण गरी पानीको वश तथा िनकाश ारमा जाली राखनपदरछ । यसो गदार शनचको आयतन २४ घ.मी. राखन ।

धान रोपको २ ह ापिछ कमनकापर िसफािरस गर अनसारको दरल सरदर २.५ स.मी. साइजका (१ माम तौल), ५००० गोटा ित हकटर वा ५ दिख ८ स.मी. साइजका (५ माम तौल) ३००० गोटा ितहकटरका दरल माछा भरा छाडन ।

माछा भरा छाडी सकपिछ पानीको सतह किमतमा ३-४ इनच हनपनछ र यो सतह िवःतार वढाउद लगनपनछ ।

माछा पालन धानखतमा मलखादको योग गदार सािवकको भनदा १०-१५ ितशत वढाएर राखन पनछ ।

धानबाली काटनभनदा ८-१० िदन पिहल न खतको पानी सकाएर माछालाई Trench मा जममा गरी िझकनपदरछ र कल माछा उतपादन र धानको कल उतपादनको आिथरक िव षण तयार गनरपनछ ।

- 255 _

१.१.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः शनच िनमारण धान खतको बीचबाट गन । ४० x १ x ०.६ घ.मी. राखन ।

ब. स.

िववरण दाियतव

खचरको आधार कषक कायारलय

१ शनच िनमारण ५०% ५०% ःथानीय दररट अनसार २ ठलो साइजको भरा वयवःथा र पयािकग चाजर १००% सरकारी दररट अनसार३ दशरन बोडर (३ * २.५ िफट) १००% ःथानीय दररट अनसार

१.१.५ ि वयः कषऽफलः पहाडमा २/३ रोपनी र तराईमा ४/६ क ा हनपनछ ।

१.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.२ कजमा दाना खवाएर माछापालन (मनोक चर) परिविध परदशरन कायरकरम

1.2.१ पिरचय/प भिमः जलाशयको सदपयोग गनरको साथ ठलो साइजका माछा भरालाई कजमा पयालट दाना खवाएर माछापालन गनर यो िविध दशरन गिरनछ ।

1.2.२ कायरबमको उ यः दाना खवाएको र नखवाएको माछाबाट तलनातमक लाभ प ा लगाउन ।

ित इकाई कजको उतपादकतवमा वि लयाउन ।


५ मी. x ५मी. x २मी. (५० घ.मी.) को कजलाई ममरत, सर-सफाई गरर सरदर २५ माम तौलका कमन कापर माछाका एडभानःड िफ रिलङ ५०० गोटा ःटक गनरपनछ ।

ःटक गरी सकपिछ पिहलो र दोौो मिहना ितिदन १/१ क.जी., तौो मिहनामा ित िदन २.६ क.जी., पाचौ मिहनामा ित िदन ४ क.जी, छठ मिहनामा ित िदन ४.५ क.जी., सात मिहनामा ित िदन ५ क.जी, आठ मिहनामा ित िदन ६ क.जी, नव मिहनामा ित िदन ७.५ क.जी. र दश मिहनामा ित िदन ८.६ क.जी.का दरल दाना िदद जानपनछ ।

किरव ३०० िदन समम माछापालन गनरपन अविधमा कज सफा गर नगरको, दाना सडल अनसार िदए निदएको, पानीको तापबम, वि जाच आिद जःता कायर गनर हरक १५/१५ िदनमा ःथलगत अनगमन गनरपनछ ।

अक कजमा िसलभर तथा िवगहड माछा उि क सखयामा राखन लगाई हरक पटक अनगमन गदार तलनातमक िववरण तयार पाद जानपनछ ।

- 256 _

1.2.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः

ित कज (एक दशरन) को लािग आवयक पन ५०० भराको लािग बढीमा . ७५०।- थम िमटर र आवयक ःटशनरीको लािग . २००।- जममा १० मिहनाको लािग चािहन दाना १२६१।०० िक.मा. को . १८९१५।- मधय पिहलो सात मिहनाको लािग आवयक पन दाना ६०३.०० िक.मा. को मलय . ९०४५।- बाकी ३ मिहनाको खचर र अनय खचर कषक आफल न वयहोनरपन ।

१.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०५४/३/२ को िनणरयानसार १.३ याचिलङग निसरङग परदशरन कायरकरम

1.3.१ पिरचय/प भिमः ाचिल निसर गन िविध दशरन गरी कषकह लाई यःतो सीप दान गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.3.२ कायरबमको उ यः ःथानीयःतरमा न ाई तथा िफ रिल उपलबध हन सकन िविध दशरन गनर ।

ाचिल निसर मा हन गरको बढी मतयदरलाई नयन गनर कषकको वयवःथापकीय कायरमा सधार लयाउन ।


पोखरी सफा गरी सकाएको ७ िदन पिछ १५ िकलोमाम ित क ाका दरल चन छकर फरी एक ह ा घाममा सकाउनपदरछ ।

ाचिल छाडन ४-५ िदन अगािड पोखरीमा ३-४ िफट पानी भरर यिरया ८५ माम तथा िड.ए.पी. २५० माम ित क ाका दरल पानीमा घोली चारतफर छकर नपदरछ ।

ाचिल छाडन २४ घणटा अगािड मालािथयन ५० ितशत झोल ओषिध ित क ा (३ िफट गिहरो पानीको लािग) ३५० एम.एल.को दरल पानीमा िमलाई हावा नचलको समयमा छनरपदरछ ।

ित क ा १ लाख ाचिल लाई २ वटा अणडा र ५ माम िफस मील िमसाएर िदनको दई पटक १ ह ासमम खवाउनपदरछ ।

दोौो ह ामा भटको भटमास ७५ ितशत र गहको िपठो २५ ितशत िमलाएर दाना बनाउनपदरछ । यसरी तयार गिरएको ित १०० क.जी.दानामा ७० माम िफःमील िमलाई एक पटकमा २५० मामका दरल िदनको दई पटक १ ह ासमम खवाउनपदरछ ।

- 257 _

तौो ह ामा दोौो ह ामा िदएको माऽाको डबल र चौथो ह ामा दोौो ह ामा िदएको माऽाको ३ गणा बढाई दाना खवाउन । चौथो ह ा पिछ भरा िवबी योगय (२-३ स.मी.) हनछ । यिद िवबी नभएमा सोही अनसार दानाको माऽा वढाउद लजानपनछ ।

१ लाख ाचिल राखको नसररी पोखरीमा तयक ह ा ३ क.जी. गोवरमल, ३३० माम यिरया तथा ५०० माम िड.ए.पी. योग गनरपनछ ।

यःतो मलको िमौण र दाना दवलाई एक ठाउमा िमसाई राखन र तयक िदन आवयक दाना पानीमा झोल बनाई पोखरीको चारितर िकनारामा एकनासल छनरपदरछ ।

ाचिल छाडको एक ह ापिछ मािथ िदए जःत मालािथयन पनः योग गन, भयागताको लािग पोखरीको आउटलट, इनलटमा जाली राखन, भयागताको फल अवःथालाई न न गन तथा बचको बचचालाई जाल तानर ःकप वटबाट न गनर पदरछ ।

तयक िदन िवहान घाम लागनअगाव भराको गितिविध हरी अिकसजनको कमी भएमा र रोग लागको शका लागमा िवशष सग समपकर राखनपदरछ ।

1.3.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः qm=

;+= ;fdu|Lsf] ljj/)f kl/df)f

s[ifssf]

bfloTj -?=_

sfof{noaf^

Joxf]g]{ -?=_ S}lkmot

1= r'gf 22=5 s]=hL= - 100% :yfgLo b//]^ cg";f/

2= Xofrlnª

*an Kofs

1 nfv uf] f

1 Kofs - 100% ;/sf/L b//]^ cg";f/

3= c)*f 20 uf] f - 100% :yfgLo b//]^ cg';f/

4= bfgf -klxnf] xKtf_ 1=75 s]=hL= - 100% ,, 5= bfgf -bf]>f] xKtf_ 3=5 s]=hL= - 100% ,, 6= bfgf -t]>f] xKtf_ 5=15 s]=hL= - 100% ,, 7= bfgf -rf}yf] xKtf_ 7 s]=hL= - 100% ,, 8= uf]a/dn 75 s]=hL= 100%

9=

/;folgs dn

l*=P=lk=

o"l/of

1=3 s]=hL=

0=7 s]=hL=

-

100% :yfgLo b//]^ cg';f/

10= kf]v/L ;"sfpg], eg]{ 100%

11= kf]v/L dd{t ug]{ 100%

12= HofdL Hofnf 100%

13= k|bz{g af]*{ -3X2=50 lkm^_

1 uf]^f 100% :yfgLo b//]^ cg';f/

- 258 _

1.3.५ ि वयः

ाचिल दशरन पोखरी छनौटको आधार

पोखरी सकाउन, सरसफाई, ममरत आिद कायर कषक ःवयमल गरी पोखरी दशरनीको लािग तयार गनरपनछ ।

नसररी पोखरीको कषऽफल १ दिख १.५ क ा ाचिल ःटिकङ सखया १ लाख

भरा उतपादन (२ दिख ३ स.मी.) साईजको ४०००० गोटा मतयदर ६० ितशत

अविध ४ दिख ५ ह ा ।

१.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.४ माछाको व िध दर जाच गन परिविध परदशरन कायरकरम

1.4.१ पिरचय/प भिमः पोखरीको माछाको बि दर जाच गरी यसबाट िविभ अवःथाह जःत रोग लागको वा नलागको दानाको सदपयोग भएको वा नभएको र माछा वढ नवढको आिद जानकारी ा गनर यो दशरन स ालन गिरनछ ।

1.4.२ कायरबमको उ यः मतःय पालनमा िवकास भरहको िविध कषकलाई बमशः अपनाउन ोतसािहत गराउन ।


माछाको बि दर जाचनको लािग जात अनसार १० ितशत माछाको नमना तौलर सोबाट ा साइज र तौलको रकडर राखनपदरछ ।

मिहनाको एक पटक वि दर जाच गरी गत मिहना र हालको रकडरलाई तलना गरर माछामा भएको बि लाई थाहा पाउन सिकनछ ।

सो अनसार ितिदन िदइन दाना र मलको माऽा िनधाररण गनर पदरछ ।

1.4.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः ljj/)f gd{\;

:yfgLo>f]taf^ tof/ ul/g] cfxf/

vl/b bfgf -2 s]=hL= (' f] / lkgf_ :yfgLo b//] cg";f/

:^]zg/L, Knfli^s, Jofn]G; cflb Psd"i^ 200/- lrofkfg -12 hjfgsf] nflu_ tflnd lgb]{zgfnosf] s[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

1.4.५ ि वयः कषऽफल - पहाडमाः २-३ रोपनी, तराईमाः ४-६ क ा

- 259 _

१.4.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.५ किमक सको परयोग वारा अ सरिटभ (इ.य.एस.) रोग िनय तरण परदशरन कायरकरम

1.5.१ पिरचय/प भिमः चनाको अितिरकत अनय किमकलसबाट अलसरिटभ रोग िनयनऽण गनर यो दशरन स ालन गिरनछ ।

1.5.२ कायरबमको उ यः माछापालक कषकह लाई िविभ किमकलस योग गरी इ.य.एस. रोग िनयनऽण गनर उतसािहत तलयाउन ।


यो रोग िनयनऽणको लािग भावकारी ठहिरएको पलाटोमाइिसन १ क.जी. ित हकटरका दरल ३ पटक र चलाकप १ क.जी. ित हकटरका दरल ३ पटक योग गनर पदरछ ।

पलाणटोमाईिसन २०० माम ित ह. र चलाकप १ क.जी.ित हकटरका दरल एक ठाउमा िमसाई वा अलग १५/१५ िदनको फरकमा ३ पटक छनरपनछ ।

पोखरीमा रसायन योग गनरभनदा पिहल र रसायन छिरसकपिछ पटक पटक पानीको गणःतर जाच गरी रकडर राखनपनछ ।

दशरन स ालन गदारको अवःथा र स ालन प ात यःको भावकािरताका बारमा ािविधक ितवदन तयार पारी समबिनधत िनकायह मा जानकारी गराउनपनछ ।


;+= ;fdu|Lsf] ljj/)f

gd{\;

kl/df)f b/ -?=_

1= Knfª^f]dfO{l;g 200 u|f=k|lt x]=sf b/n] 3 k^s

k|of]u ug]{ 300 u|fd

:yfgLo b//]^

cg";f/

2= r]nfsf]k 1 s]hL k|lt x]=sf b/n] 3 k^s k|of]u

ug]{ 1=5 s]=hL=

:yfgLo b//]^

cg";f/

3= k|bz{g af]*{ -3X2=50 lkm^_ 1 :yfgLo b//]^

cg";f/

1.5.५ ि वयः स ालन हन कषऽफलः १५ क ा सममको पोखरी

१.5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार

- 260 _

१.६ चनको परयोग वारा अ सरिटभ (इ.य.एस.) रोग िनय तरण परदशरन कायरकरम


माछामा दखा पद आएको अःलरिटभ रोग फिलन गएको खणडमा माछापालन वयवसायलाई ठलो कषती पगन हदा उकत रोग िनयनऽण गनर यो दशरन गिरनछ ।


अलसरिटभ रोग िनयनऽण गनर चन योग िविध दशरन गरी माछापालक कषकह लाई यस तफर उतसािहत तलयाउन ।


१०-१२ क ा कषऽफल माछा पोखरीमा य.डी.एस. रोग िनयनऽण गनर घर पो चन ित क ा १५ क.जी. का दरल वािलटनमा घोलर र कही िदनको अनतरालमा ३ पटक माछा पोखरीको चार ितर छनरपदरछ ।



:jLs[t gd{\;

kl/df)f b/ -?=_

1= #/ kf]Tg] r'gM 15 s]=hL= k|lt

s^\&fsf b/n] 3 k^s k|of]u ug]{ .

500

s]=hL= 100% :yfgLo b//]^ cg";f/

2= k|bz{g af]*{ -3X2=50 lkm^_ 1 100% :yfgLo b//]^ cg";f/3= r'g ('jfgL 100% :yfgLo b//] cg";f/

1.6.५ ि वयः स ालन हन कषऽफलः १०-१२ क ा सममको पोखरी । उपरोकत नमसर १२ क ाको लािग हो ।

१.6.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.७ याचिलङग टकीङग तथा दाना िदन परदशरन कायरकरम

1.7.१ पिरचय/प भिमः ाचिल ःटिक र दाना िदन तिरका दशरन गरी माछापालन वयवसायमा सहयोग पयारउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.7.२ कायरबमको उ यः कषकह लाई ाचिल ःटिक तथा दाना िदन िविध दशरन गनर ।


ाचिल ःटक गनरपवर नसररी पोखरीलाई सकाएर जगली माछा, भयागता तथा कीराह र झारपात हटाएर घर पो चन र मलको योग गरी २/३ िदनसमम सकाई राखनपदरछ ।

- 261 _

ःटक गदार ाचिल भएको पलाि क वयागको पानी र पोखरीको पानीको तापबम समान हन पदरछ ।


माछा भरा पयाक गन पलाि क, डोरी, मनब ी आिद . ५०।- पलाि क िः वयालनस . ३०।- माछाको दाना साममी . ५०।- ःटशनरी . ८०।- िचयापान ित वयिकत . २५।- को दरल १२ जवानको लािग . ३००।- 1.7.५ ि वयः कषऽफलः पहाडमा २-३ रोपनी र तराईमा ४-६ क ा १.7.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०५१/९/६ को िनणरयानसार १.८ माछा पोखरीको मिललोपन जाच गन परिविध तिरका परदशरन कायरकरम

1.8.१ पिरचय/प भिमः माछा पोखरीको मिललोपन जाच गन तिरका दशरन गरी माछा पोखरीबाट क कित फाइदा बढाउन सिकनछ भ कराको सकत कषकह लाई िदलाउन यो कायरबम गिरनछ ।

1.8.२ कायरबमको उ यः कषकलाई माछा पोखरीको पानीको रगको आधारमा मिललोपन जाच तिरका दशरन गनर ।


पोखरीको मिललोपन जाचनको लािग सिचिडकसको योग गरी सामानयतया सिचिडःकको िरिडङ २० स.मी. दिख ३० स.मी. भएका पोखरीलाई मिललो पोखरीको पमा िलनपदरछ । यःता पोखरीह मा ाकितक आहार यार माऽामा हनछ ।

यिद सिचिडःकको खकदितथ ३० स.मी. भनदा मािथ भएको खणडमा पोखरीमा मिललोपन कम भएको हनछ । यःतो अवःथामा ागािरक तथा रसायिनक मलको योग गनर पदरछ ।

यिद िरिड २० स.मी. भनदा कम भएका खणडमा मिललोपनको माऽा चािहन भनदा बढी हन ग माछालाई ितकल असर पदरछ र यःतो अवःथामा पोखरीमा दाना मलको योग नगन । पानीको माऽा वढाउन तथा पमप चलाई पानीमा अिकसजनको माऽा वढाउनपदरछ ।


ljj/)f gd{\;

:^]zg/L -12 hjfgsf] nflu_ गाउ ःतरकोs[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

- 262 _

ljj/)f gd{\;

l;lr l*:s Psd'i& ?= 250.00

lrofkfg -12 hjfgsf] nflu_ गाउ ःतरकोs[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/ १.8.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.९ माछा पोखरीको शतरजीव िनय तरण तिरका परदशरन कायरकरम

1.9.१ पिरचय/प भिमः माछापालन गिरएको पोखरीह मा सपर तथा अनय हानीकारक जीवह बाट माछा नोकसानी हन हदा ियनीह बाट माछालाई वचाउन तिरका दखाउन यो दशरन गिरनछ ।

1.9.२ कायरबमको उ यः सपर तथा अनय ितपकषी जीवबाट माछालाई वचाई माछा उतपादन वढाउन ।


माछा भरा निसर /िरयिर गन पोखरी वा साना भरा रहको पोखरीमा यो दशरन स ालन गनर पदरछ ।

सपर िनयनऽण गनरको लािग पासोको योग गनर पदरछ । पासो बनाउन ३ िफट x १.५ िफटको मिसनो तारको जाली ढमो बनाई तयसको दव ितर मखमा १ िफट ह १ िफटको जालीबाट २ ओटा सोली बनाई िफट गनर पदरछ ।

पासोलाई पोखरीको िकनारामा आधा भाग पानीमा डवाई राखदा सपर फःदछ र फसको सपर मारी सो पासो पनः योग गनर पदरछ ।

1.9.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः ljj/)f gd{\;

;k{sf] kf;f]sf] nflu hfnL -:^Lnsf]_ :yfgLo b//] cg';f/

l*h]n -2 ln=_ :yfgLo b//] cg';f/

;fa"g/l*^/h]G^ -500 u|fd_ :yfgLo b//] cg';f/

*f]/L, /lég sfuh cflb Psd'i& ?=50.00

:^]zg/L -12 hjfgsf] nflu_ s[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

lrofkfg -12 hjfgsf] nflu_ s[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

1.9.५ ि वयः If]qkmn kxf*df 0=5-1 रोपनी / t/fO{df 1-1=5 s&\&f १.9.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार

- 263 _

१.१० पोखरीमा चनको परयोग गन तिरका परदशरन कायरकरम

1.10.१ पिरचय/प भिमः माछा पोखरीमा रोगबाट माछालाई वचाउन उपाय गनर यस िकिसमको दशरनी गिरनछ ।

1.10.२ कायरबमको उ यः माछा पोखरीमा चन योग गन तिरका दशरन गनर ।


दशरनको ःथान छनौट गदार सकसमम िवगत वषरह मा माछामा इ.य.एस.रोग लागको पोखरी छनौट गनरपनछ ।

दशरन स ालन गिरन कषऽफल १० दिख १२ क ा सममको पोखरी हनपनछ । माछा भरा ःटक गनरपवर वा ःटक गरी सकपिछ दव अवःथामा दशरनी स ालन गनर सिकनछ ।

यो दशरन स ालन गिरएको ःथानमा चन वाहक अनय साममीह कषकल न वयहोनर पनछ ।


ljj/)f gd{\;

kf]v/Lsf] nflu r'g 15 s]=hL= k|lt s^\&f :yfgLo b//]^ cg';f/

:^]zg/L -12 hjfgsf] nflu_ ufp+:t/ s[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

lrofkfg -12 hjfgsf] nflu_ ufp+:t/ s[ifs tflndsf] gd{\; cg';f/

1.10.५ ि वयः कषऽफल - पहाडमाः २-३ रोपनी, तराइमा ४-६ क ा १.१०.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.११ ठलो साइजको भरा हकारउन परिविध परदशरन कायरकरम

1.11.१ पिरचय/प भिमः माछा भरा ढबानी गदार हन मतयदर घटाउनको लािग िरयिर पोखरीमा माछा भरा हकारउन यो िविध दशरन गिरनछ ।

1.11.२ कायरबमको उ यः पोखरीमा ःटक गरी सकपिछ हन मतयदरमा कमी लयाउन ।

माछाको बि दर िछटो भई छोटो समयमा बढी र ठला (१० माम) साइजका भरा उतपादन गनर ।

1.11.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कायरबम श हनभनदा १५ िदन अगाव िरयिर पोखरी सफा गन ।

- 264 _

भरा हकारउन पोखरीको ममरत, सरसफाई गरी भरा छाडन अगािड गनरपन सब कायरह कषक ःवयको तफर बाट गनरपनछ ।

पोखरी सकाएको ७ िदन पिछ १५ क.जी. ित क ाका दरल चना छरी सात िदनमम पोखरीलाई घाममा सकाउन ।

ाइ छाडन ३-४ िदन पवर पोखरीमा ३-४ िफट पानी भरी २० क.जी. गोवरमल तथा ४३० माम यिरया तथा िडएपी मल Basal Dose को पमा छनर पनछ ।

डढ क ाको लािग १२००० गोटाका दरल ाई (१ इनच साइजको) ःटक गनर पदरछ र ःटक गनरपवर ाई लयाइएको पलाि क वयागलाई ५-१० िमनटसमम पोखरीको पानीमा तयस छाडी ःटक गनर पदरछ । भरा मतय दर —४० ितशत ।

१२००० गोटा ाईका लािग बमशः ३.५ क.जी, ५ क.जी., ६.५ क.जी., ७ क.जी., ७.७ क.जी., ८.५ क.जी.का दरल बमशः पिहलो ह ा दिख सात ह ासमम दाना िदद जानपदरछ र यःतो दानामा २५ ितशत ोिटनयकत हनपनछ ।

सातौ ह ा पिछ िफ रिल १० माम साइजको ठलो भरा (७००० गोटा) हनछ र िवबी योगय हनछ ।


qm=


gd{\;

kl/df)f b/ -?=_ s[ifssf]

bfloTj-?=_

sfof{noaf^

Joxf]g]{ -?=_

1= r'gf 22=5 s]=hL= :yfिनय b//] cg';f/

100%

2= df%fsf] e'/f

*an Kofs

12000uf]^f

12 uf]^f

;/sf/L b//]^

cg';f/ 100%

3= bfgf -klxnf] xKtf_ 3=5 s]=hL= ;/sf/L b//]^

cg';f/ 100%

4= bfgf -bf]>f] xKtf_ 5 s]=hL= ,, ,, 100% 5= bfgf -t]>f] xKtf_ 5=5 s]=hL= ,, ,, 100% 6= bfgf -rf}yf] xKtf_ 6=5 s]=hL= ,, ,, 100% 7= bfgf -kf+rf} xKtf_ 7 s]=hL= ,, ,, 100% 8= bfgf -%}&f}+ xKtf_ 8 s]=hL= ,, ,, 100% 9= bfgf -;ftf} xKtf_ 8=5 s]=hL= ,, ,, 100% 10= k|f+ufl/s dn 150 s]=hL= 100%

11=

/;folgs dn

l*=P=lk=

o"l/of

2=0 s]=hL=

1=5 s]=hL=

:yf=b//]

cg';f/

100%

- 265 _

qm=


gd{\;

kl/df)f b/ -?=_ s[ifssf]

bfloTj-?=_

sfof{noaf^

Joxf]g]{ -?=_

12= kf]v/L ;"sfpg] / eg]{ 100%

13= kf]v/L dd{t ug]{ 100%

14= HofdL Hofnf 100%

15= k|bz{g af]*{

-3X2=50 lkm^_ 1 uf] f

:yf=b//]

cg';f/ 100%

1.11.५ ि वयः िरयिरङ पोखरीको कषऽफल वरावर १.५-२ क ा, ाई ःटिकग (१ इनच साइजको) दर वरावर १२००० गोटा, अविध ७ ह ा, भरा उतपादन लआय (१० माम साइजको) वरावर ७००० गोटा १.1१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.१२ बढी माछा उ पादन परिविध परदशरन कायरकरम

1.12.१ पिरचय/प भिमः वहजातीय मतःयपालन णाली अपनाई माछा उतपादन गनर अपनाइन िविधह कषक समकष पयारई उनीह लाई यःतो िविध अपनाउन अमसर गराउन यो िविध दशरन गिरनछ ।


ःथानीयःतरमा उपलबध हन ौोत र साधनह को अिधकतम उपयोग तथा वयवःथापन गरी मतःय उतपादकतव वढाउन ।

वहजातीय मतःयपालन िविधको योग र तयसको ितफल दखाउन ।


४ दिख ६ क ासमम पानीको जलाशय कषऽफल भएको पोखरीमा सकसमम ३-५ वषर परानो तथा उतपादकतवको ि कोणल मधयम खालको र किमतमा १० मिहनासमम पानी अडन हन पदरछ ।

यसरी छािनएको पोखरीलाई पर सकाई सरसफाई एव ममरत गन र ७ िदनसमम तयस छाडन पदरछ ।

पोखरी सकाएको ७ िदनपिछ १५ िकलो ित क ाका दरल घर पो चन पोखरीको िपध लगायत चार ितर एकनासल छनरपदरछ ।

चन छिरसकपिछ ५० िकलो ितक ाका दरल गोवरमल पोखरीको चारतफर छरी १-१.५ िमटरसमम पानी भनरपदरछ ।

- 266 _

पोखरीमा पानी भरको ३-४ िदन पिछ २७० माम यिरया र ५५० माम िड.ए.पी. ित क ाका दरल पानीमा घोलर चार ितर छकर नपदरछ ।

यसरी तयार पािरएको पोखरीमा माछा भरा छाडनका लािग िविभ जातका माछा भरा िनमनानसार हन पदरछ ।

माछाको जात कमन कापर

िसलभर कापर

िवगहड कापर

मास कापर रह ननी/भाकर

छाडन अनपात (%) २० ४० १५ १० ५ १०

सरदर ५-८ स.मी. साइजका ५ माम भनदा ठला तौलका माछा भरा ८००० गोटा ित हकटर घनतवको दरल ःटक गनर पदरछ ।

माछा भरालाई पोखरीमा छाडदा िवहान र वलकीको समय िमलाई ढबानी गदारको भाडो वा पलाि क वयागलाई ५-१० िमनटसमम पोखरीमा यस राखी िवःतार छाडनपदरछ ।

पोखरीमा माछा भरा छाडी सकपिछ मािथ उललख गरको माऽामा गोवर मल तथा रासायिनक मललाई पानीको मिललोपनाको आधारमा १ मिहनासमम राखद जानपदरछ ।

माछाको लािग आवयक पन दाना ःथानीय ःतरबाट उतपादन हन धानको ढटो (Rice Bran) र िपना १◌ः१ अनपातमा िमलाई बनाउनपनछ ।

यसरी बनाएको दानालाई ःटक गिरएको माछाको कल तौलको आधारमा ३-४ ितशत ितिदनका दरल योग गद जानपनछ ।

दाना िददा ित िदन िदन कल दानालाई दई भाग लगाई िवहान ८-९ वज र वलका ३-४ वज गरी िदनको दई पटक सघ एक ःथान (पोखरीको कम गिहरो) र एक समयमा हनपनछ ।

ितपकषी जीव (सपर)बाट हन माछा भराको नोकसानीबाट वचाउन पोखरीको दई कनामा सपर पासो राखन ।

पानीको गणःतर तयक १५-१५ िदनमा हनरपदरछ र पानी जाचको नितजा अधययन गरी सो को आधारमा दानाको माऽा हरफर गनर पदरछ ।

१० मिहना िवतपिछ पोखरीलाई पर पमा सकाएर जात, सखया र तौल िलद समपणर माछाह िनकालनपनछ ।


qm=


:jLs[t gd{\;

kl/df)f b/ s[ifssf]

bfloTj

sfof{noaf^

Joxf]g]{

1= r'gfM 15 s]=hL= k|lt s^\&fsf b/n] 90

s]=hL

:yfgLo b//]

cg";f/ 100%

- 267 _

qm=


:jLs[t gd{\;

kl/df)f b/ s[ifssf]

bfloTj

sfof{noaf^

Joxf]g]{

2=

df%f e'/f -lkmé/lné_ ld>Lt dT:o

kfng ug{ 8000 uf]^f k|lt

x]S^/sf b/n]

1600 ;/sf/L b//]^

cg";f/ 100%

3= df%f e'/f *an Koflsé rfh{ 6 Kofs ;/sf/L b//]^

cg";f/ 100%

4=

df%fsf] bfgfM wfgsf] w"^f] / lkgf

1M1 sf b/n] 8 s]=hL= k|lt x]S^/n]

10 dlxgf ;Dd

480 :yfgLo b//]^

cg";f/ 100%

5= uf]a/dnM a];n *f]h 50 s]=hL= /s^\&fsf b/n] 10 dlxgf;Dd

3000 :yfgLo b//]^

cg";f/ 100%

6=

/;folgs dn 270 u|fd o'l/of/s^\&fsf b/n] 10 dlxgf;Dd 550

u|fd l*=P=kL= k|lt s^\&f sf b/n]

10 dlxgf;Dd

16=00

33=00

:yfgLo b//]^

cg";f/

,, ,,

100%

100%

7= ;k{sf] kf;f]sf] nflu hfnL -:^Lnsf]_ 2 ld= :yfgLo b//]^

cg";f/ 50% 50%

8= kf]v/Lsf] kfgL ;"sfpg] / eg]{ 100%

9= ;fgf] ltgf] dd{t sfo{ ug]{ 100%

10= b}lgs HofdL Hofnf vr{ 100%

11= k|bz{g af]*{ -3X2=50 lkm^_ 3X2=50 lkm^

:yfgLo b//]^

cg";f/ 100%

1.12.५ ि वयः ४-६ क ा सममको सालभरी पानी रहन पोखरी हन पनछ । मािथ उललिखत पिरमाण ६ क ाको लािग तयार पािरएको हदा सो भनदा कम कषऽफल पोखरीमा दशरन गनर परमा सोही अनपातमा खचरको पिरिध घटाई कायर गन ।

१.१२.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.१३ खानमाछा यािकङग यव थापन परिविध परदशरन कायरकरम

1.13.१ पिरचय/प भिमः माछा मािरसकपिछ बजारमा िवबी नभएसमम ताजा राखन उपाय दशरन गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

- 268 _

1.13.२ कायरबमको उ यः सफा र ःवःथ माछा बजारमा पयारई िवबी िवतरणमा सहयोग पयारउन ।

बजारमा माछा त नत िबबी नभएमा पिन कही समयसमम माछालाई ताजा न राखी िछटो सडनबाट बचाउन ।

पो हाभ िविध अपनाउन कषकह लाई सकषम पाद लगन र भरहको नोकसानीलाई नयिनकरण गनर ।


माछा मािरसकपिछ सफा पानील माछालाई राोसग पखालर वरफको िढककालाई सानो सानो टबा हन गरी फटाएर ठीक गनर पदरछ ।

साल, भोलार वा यःत अनय िकिसमका हिरयो पातलाई टोकरीमा िमसाएर राखपिछ पिहलो वरफका टबा तयसपिछ माछा गद बिमक पल राखन (वरफ र माछाको अनपात १◌ः१ हनपनछ)

जटको वोराल तलदिख मािथसमम माछा र वरफलाई छोपर बजार चलान गनर पदरछ ।

दशरनको लािग आवयक पन २० क.जी. माछा कषकलाई न उपलबध गराउन लगाई सो को रकम पिन सोही कषकलाई न िदलाउन वयवःथा गनर पदरछ ।


qm=

;+= ljj/)f

gd{\;

kl/df)f b/

1= j/km -s]=hL_ 20 :yfgLo b//] cg";f/

2= jf+;sf] ^f]s/L, Knfli^s q]m^

-20 s]=hL= Ifdtfsf]_ 1 ,, ,,

3= h"^sf] af]/f, ;"tnL, l;of] 1 Psd'i& ?= 50.00

4= Knfli^s jfN^Lg -10 ln=_ 1 :yfgLo b//] cg";f/

5= j/km ('jfgL ,, ,,

१.१3.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.१४ करसा पोखरी परिविध नितजा परदशरन कायरकरम

1.14.१ पिरचय/प भिमः तराई िजललाका अिधकाश भाग तथा मधय पहा८का कही भागह मा अिभयानको पमा स ालन गनर सिकन समभावना रहको यस िकिसमको दशरन कायरबम अतयनत मह वपणर, उपयोगी र दीघरकािलन पमा िदगोपन हन सकन दिखनछ । यहाका अिधकाश

- 269 _

कषकह ल एिककत बाली णाली अपनाएका हनछन । जन वयवसायीकरण नभ वयवहािरकरण हनछन । यःता कषकको कायर गन तथा खान शलीमा कही पिरवतरन लयाई शरीरमा आवयक पन वनःपती ोिटनको अलावा ाणी ोिटनमा समत थप गरी कपोषणबाट मकत गराई िनरोिगता बढाउन अपिरहायर हन आउछ । यसका लािग कषकल आफनो घरसग जोिडएको खाली जगगामा सान भएपिछ पोखरी िनमारण गरी माछा पालन गनर सकको खणडमा आफनो पिरवारलाई चािहन ाणी ोिटन आफल तयार पारी आफलाई चािहएको समयमा उपभोग गनर सिकनछ । यो िविध अनय बाली जःत, तरकारी, फलफल पशपिकष, आिदसग पिन जोिडएकोल कषकको अनय कायरमा हानी वा घाटा पगन दिखदन । ब यस िविधबाट कही हदसमम लामख को कोप िनयनऽण गनर म त पगदछ । तसथर यस िकिसमको िविध समभावय िजललाह मा अिभयानको पमा न कायारनवयन गद लगन कषकह लाई उतिरत गनरपन दिखनछ ।

1.14.२ कायरबमको उ यः एिककत बाली णालीको िविध सारण गन ।

सःतो एव सलभ ाणी ोिटनको उपलवधता एव Feeding Habit (खानबानीमा) पिरवतरन लयाउन ।

गाउघरको वरपर पानी जमन खालटा खलटीबाट वातावरणमा हन ितकल असरलाई नयिनकरण गन । (उदाहरणको लािग लामख िनयनऽण)

कषक छनौट गदार अनय कषकह लाई समत िविध हःतानतरण गनरसकन कषमता भएको हन पनछ ।

1.14.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः बढीमा ५० वगर मी. को करसा पोखरीको लािग जगगा छनौट गन ।

करसापोखरी समभव भएसमम घरको पछािड वा दाया बायाको जगगा छनौट गन ।

करसा पोखरीलाई १०० स.मी. गिहरो हनगरी ख र िडलमा माटो राखपिछ राोसग खादी लभल िमलाउन ।

करसापोखरीमा माछा पालन गदार कमन कापर मखय बालीको पमा ःटक गरी कही माऽ पलाङटीभोरस ःटक गन (८५:१५) ।

दाना कषकको घरको भानछामा बडी भएको वःत योग गनर ाथिमकता िदन । सो कम भएमा माऽ ःथानीय ःतरमा उपलवध हन दाना योग गन ।

माछा भरा (िफङगरिलङ) ६५ गोटा ःटक गन जसमधय ५५ गोटा कमन कापर तथा १० गोटा िसलभर कापर राखन ।

उतपादन ४ म.टन/हकटरका दरल हन िहसाबल िविध अपनाउन । (२० क.जी. ित 50 घन िमटर)

- 270 _


qm=;+= ljj/)f

:jLs[t gd{\;

kl/df)f b/ s[ifssf]

bfloTj

sfof{noaf^

Joxf]g]{

1= df^f] vGg 50 #=dL= :yfgLo b//] cg";f/ 50% 50%

2= r'gf 2 k^s %g]{ 6=5 s]=hL :yfgLo b//] cg";f/ - 100%

3= lkmªu/lnª -df%f e'/f_ 65 uf] f ;/sf/L b//]^ cg";f/ - 100%

4= Koflsª rfh{ *an

-*an Kofs_ 1 ;/sf/L b//]^ cg";f/ - 100%

5= bfgf / dn cfjZostf cg";f/ 100% 1.14.५ ि वयः

छनौट गदार अपनाउन पन कयाः

पानीको ःथायी ॐोतका लािग ाणड पमप वा कलो/नहरको पानी लागन वयवःथा हनपन ।

कषकको घर र करसा पोखरीको ःवािमतव आफन भएको हनपन ।

कषकल कही पशपालन, हास/कखरा पालन गरको हनपन ।

पोखरीको िडलमा तरकारी लगाउन इचछक कषकलाई छनौट गनरपन ।

करसा पोखरी छनौट गदार पोखरी खनदाको लागतको ५० ितशत कषकल न खचर गनर सकनलाई छनौट गनरपन ।

करसा पोखरी छनौट गदार मतःय पकट कषऽ भएको गाउलाई छनौट गनर ाथिमकता िदन ।

१.१४.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.१५ लाि टक पोखरी िनमारण गरी म य पालन परदशरन कायरकरम

1.15.१ पिरचय/प भिमः मतःय पालनका िविवध तिरका मधय पलाि क पोखरी िनमारण गरी सानो ःकलमा उपयकत जात, तौल तथा साईजका माछा भरालाई दाना वयवःथा गरी मतःय पालन कायरबम स ालन गनर सिकन िविधको िवकास भ रहको छ । यस पिरकषमा साना एव सीमानत कषकको जगगामा सकिलत पानीलाई चहावट हन निदई बहपिकषय योगलाई धयानमा राखी (माछा र तरकारी खती) यो कायरबम समनवयातमक पमा स ालन गन वयबःथा िमलाईएको छ ।

1.1५.२ कायरबमको उ यः िसिमत पानीको योगबाट बहपिकषय फाईदालाई धयानमा राखी पलाि क पोखरीमा मतःय पालन गरी मतःय उतपादन वढाउन ।

- 271 _


िजलला किष िवकास कायारलयसग समनवय गरी तयहाबाट स ालन हन साना िसचाइ िवशष कायरबमलाई एकीकत पमा लगी उपयकत ःथानमा पलाि क पोखरी िनमारण गनर अनरोध गन ।

बढीमा ५० वगरमीटरको पलाि क पोखरीको लािग जगगा छनौट गन ।

दकष ािविधकबाट सभकषण गनर लगाउन ।

अनमान लागत तयार गदार तयक सःथाल गन काम ःप उललख गनर लगाउन ।

रकम खचर गदार करसापोखरीको नमसर अन प खचर गन ।

पलाि क खिरद गदार पोखरीमा राखनका लािग पलाि कको गणःतर (१५० दिख २०० गजको र २२५ व.मी.) हन पनछ ।

सरकारी अनदान बाहकको ौम र अनय खचर ःवयम कषकल वयहोनर पनछ ।

मतःय पालन गरी पानी िनकास गदार तरकारी खतीलाई समत थोपा िसचाइ वा कम पानी योग हन माधयम अपनाई पानीको सदपयोग गनर पनछ ।

1.15.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः qm= ;+=

ljj/0f kl/df0f b/s[ifssf] bfloTj

sfof{noaf6 Joxf]g]{

s}lkmot

1. df6f] vGg %) 3=dL= 50% 50%

:yfgLo b//]6 cg';f/

2. kf]v/Lsf nflu Knfli6s -!%)–@)) u]h_

@@% j=dL= 100%

3. r'gf @ k6s 5g{ ^=% s]=hL= 100% 4. lkmªu/lnª -df5f e'/f_ ^% uf]6f 100% 5. Koflsª rfh{ 8an -8an Kofs_ ! 100% 6. bfgf / dn cfjZostfg';f/ 100%

1.15.५ ि वयः ःथानीय दररट भ ाल ःथानीय सरकारी िनकायबाट ःवीकत दररट (िजलला / ःथानीय दररट) समझन पदरछ ।

१.१5.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०५७/६/१६ र पिरमाजरन िमितः २०६५/९/१ को िनणरयानसार १.१६ म य िनजी नसररी परदशरन कायरकरम

1.16.१ पिरचय/प भिमः कषक समह ःतरमा िफ रिल उतपादन गरी ौोत कनिको िवकास गनर यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

1.16.२ कायरबमको उ यः िनजी कषऽलाई िफ रिल उतपादन गनर ोतसाहन गराउन ।

पकट कषऽमा आवयक पन िफ रिल आपितरमा ठोस योगदान पयारउन ।

- 272 _

1.16.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः ठलो साइजको भरा हकारउन िविध दशरन जःत ािविधक तथा वयवःथापकीय कायर अपनाई

कायरबम स ालन गनरपनछ ।

1.16.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः िनजी कषऽमा ५ माम साईजको िफ रिल उतपादन गनर कषमता भएको नसररीलाई २.५ ह. मा वयाविसयक मतःय पालन कायरबमको लािग आवयक सखया १५ दिख २५ माम साईजको भरा उतपादन वयवःथापनमा उतिरत गनर िनमन अनसार खचर गन ।

qm=

;+= ljj/)f

:jLs[t gd{\;

kl/df)f cg"bfg g;{/Lstf{n]

Joxf]g]{ b/

1= df%f e'/f -1 OGr ;fO{h_ 40000 uf]^f 25% 75%

;/sf/L b//]^

cg';f/

2= r'gf 50 s]=hL= 100% —

3= uf]a/ dn 100 s]=hL= 100% —

4= o"l/of 0=2 s]=hL= 100% —

5= l*=P=kL= 2=1 s]=hL= 100% —

6= bfgf 158 s]=hL= 100% —

7= /]s*{ /fVgsf] lgldQ

:^]zg/L vr{ -Psd'i& ?=_ 300/- —

8= cGo ljljw vr{ -Psd'i^

lrofkfg_ ?= 500/- —

9= k|bz{g af]*{ -3X2=50lkm^_ 500/- —

1.16.५ ि वयः

१.१6.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार १.१७ उ पादक व िनधाररण परदशरन कायरकरम

1.17.१ पिरचय/प भिमः मतःय उतपादन कायरबम स ािलत िजललाह मा मतःय उतपादकतव िनधाररण गनर मह वपणर मािननछ ।

1.17.२ कायरबमको उ यः िविभ िकिसमका मतःय खती णालीको वाःतिवक उतपादकतव प ा लगाउन ।

राि य मतःय उतपादनको तथयाक तयार पान मखय आधार दान गनरको साथ िविध िवकास तथा नीित िनमारणमा टवा पयारउन ।

- 273 _


िजललाको ोफाइलको आधारमा िविभ मतःय खती णालीको कषऽफल र सखया वगीरकरण गरी िजललाको नीिज/सावरजिनक ठककाका पोखरीमा मतःय पालन कषऽ यिकन गनर पदरछ ।

मतःय खती णालीको कल जलाशय कषऽफलको किमतमा १० ितशत कषऽफलमा यो कायरबम स ालन गनरपनछ ।

यसरी स ालन गिरएको जलाशयमा रहका कल माछा मधय तयक जातको किमतमा १० ितशत नमना िलई बि दर (िनिदरि त अनसार) िनकालनपनछ ।

तयक चौमािसकको तौो मिहनामा उतपादकतव िलन जलाशयमा रहका माछाह को किमतमा एक पटक वि जाच गरी माछाको बि को आधारमा जलाशयको उतपादकतव िनकालनपनछ ।

यसरी ा आकडाको आधारमा िजललाभरीको तलनातमक िव षण गरी िजललाको अलग अलग खती णालीको उतपादकतव िनधाररण गनरपनछ ।

यःतो कायर गनर आवयक सयागनट कायारलयल वयवःथा िमलाउनपनछ भन िः वयालनस, वालटीन, टप आिद जःता साममीह खिरद गरी िजलला भरीको कायरबम स ालनमा योग गनरपनछ ।

उतपादन िनधाररण भसकपछ सो को तथयाक िववरण समबिनधत िनकायह मा अिनवायर पल पठाउनपनछ ।


cfjZos ;fdu|Lx? 8«ofu g]6 ! uf]6f ;DalGwt s[ifsn] Joxf]g]{ :k|LË Jofn]G; ! uf]6f ?= !))).– Knfli6s aflN6g @ uf]6f ?= @%).– d]hl/Ë 6]k ! uf]6f ?= @%).–

k|lt k6s nfUg] Hofnf –hfn tfGgsf] nflu cfjZos !) hjfg @ 306fsf] nflu k|lt kf]v/L ?= !% .– k|lt JolQm jf * 306fsf] nflu ?= ^).– k|lt JolQmsf] lx;fan]_ ?= !%).–

:6]zg/L ?= *).– – ? !%)).– a/fa/sf] cfjZos ;fdu|L sfof{nosf] cGo dfn;dfgaf6 vr{

b]vfpg] / HofdL Hofnf tyf :6]zg/L cGo cg'bfgaf6 vr{ b]vfpg] .

1.17.५ ि वयः

१.१७.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०53/7/28 को िनणरयानसार

- 274 _

१.१८ माछासग हासपालन सिहत घोलमा एिककत माछापालन परदशरन कायरकरम

1.18.१ पिरचय/प भिमः मधय तथा सदर पि मा ल िवकास कषऽ अनतगरत दा , बाक, विदरया, कलाली र कनचनपर िजललामा अविःथत घोलह को सदपयोग गरी लिकषत वगर खास गरी मकत कमया, दिलत, जनजाती एव नयन आय भएका वगरह लाई समहमा आव गरी उनीह को आय आजरनमा वि लयाई गिरबी िनवारण र रोजगारीमा टवा पयारउन उ यल घोलमा मतःयपालन कायरबम स ालन गिरएको छ । यस कायरबमबाट उललिखत वगर िनक न लाभािनवत हन दिखनछ । यसमा अझ बढी भावकािरता लयाउन र घोलको उतपादकतवमा वि लयाउन एिककत मतःयपालन (माछासग हास) िनक उपयोगी हन दिखनछ । जसबाट लिकषत वगरको वकिलपक आय आजरनमा थप टवा पगन गई उनीह को जीवनःतर उकाःनमा ितोता लयाउन िनकन भरपद हनछ ।


माछासग हास एिककत गरी ित इकाई घोलको जलाशय कषऽको उतपादकतवमा वि लयाउन ।

लिकषत वगरको वकिलपक आय आजरनमा टवा पयारउन ।


समहगत पमा घोलमा मतःय पालन गिररहका र गन लिकषत वगर (मकत कमया, दिलत, जनजाित एव नयन आय भएका) लाई समहगत पमा माऽ हासको चलला उपलबध गराउन ।

थम वषरमा लिकषत वगरमा समहमा ित समह घोलको कषऽफल हरी ५० दिख २०० गोटासमम २ दिख ३ ह हासका चलला िनःशलक अनदानका पमा उपलबध गराउन ।

छनौट गिरएका गिरव एव िनधरन समहलाई हासको खोर घोलको िडलमा िनमारण गनर लगाउन र सो को िनमारण खचर वा िनमारणका लािग साममीको वयवःथा िमलाउन ःथानीय सघ/सःथासग आपसी साझदारी एव समनवय गराउन र सो समभव नभए कषक समह ःवयल न सो समबनधी समपणर खचर वयहोन ।

कषक समहबाट हास खोर िनमारण गन ितव ता जाहर भएपिछ वा हास खोर िनमारण भसकपिछ माऽ हास चलला उपलबध गराउन ।

तयक समहलाई खान हास उतपादन गनर हास चलला लगको समय दिख ३ ह ासमम लागन दाना अनदान िदन र बाकी १२ ह ाको खचर समह ःवयल वयहोन ।

हासपालन कायरबमलाई दीगो प िदन समहल ा गरको हास चललाको १५ ितशत हास, माउ हासको पमा राखी सोबाट ा हन अणडा ःथानीय कखरालाई कोरलन िदई आफलाई आवयक पन हास चलला तयार पाद जानपन ।

यसमा उललख नगिरएका तर हासपालनका लािग आवयक पन साममी/वःतसमहबाट न वयहोनरपन ।

- 275 _

हासपालन समबनधी समहलाई जानकारी उपलबध गराउन तािलम कायरबम स ालन गन ।

हासपालन कायरबमबाट ा हन रकममा खचर कटाई बाकी रहन गएको रकम मधय किमतमा १० ितशत समह कोषमा जममा गनरपन ।

हास चललाको वयवःथा समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय, मतःय िवकास कनि वा मतःय िवकास िनदशनालयबाट गनरपन र पालन गिरन ःथानसमम पयारई ढबानी अनदान उपलबध गराउन ।

1.18.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः qm= ;+=

ljj/0f kl/df0f -jl9df_

b/ -?=_

s[ifssf] bfloTj -?=_

sfof{noaf6 Joxf]g]{ -?=_

hDdf -?=_

! @ b]lv # xKt] xf+;sf] rNnf

@)) uf]6f

$).– – *))).– *))).–

@ cfjZos bfgfsf] kl/df0f *=&&%s]=hL÷xf+;÷() lbgsf nflu

!&%% s]=hL=

!%.– @)!*#.– ^!$@.– @^##@.–

# xf+; vf]/ lgdf{0f -:yfgLo ;fdu|L k|of]u_

*)) ju{ lkm6

– !))))).–

– !))))).–

$ hDdf bfgf vr{sf] !) k|ltztsf b/n] cf}iflw / cGo ;~rfng vr{

– – !^## .– !))).– @^##.–

hDdf !@!*!^.– !%!$@.– !#^(%*.– 1.18.५ ि वयः

१.१8.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०६०/८/१८ को िनणरयानसार २. म य ढबानी तथा मोटारिलिट कायरकरम २.१ माछा भरा तथा याचिलङग ढबानी कायरकरम

2.1.१ पिरचय/प भिमः मतःय उतपादन कायरबम िवःतार गराउन िजललाको पायक पन ौोत कनि दिख किष सवा कनिसमम माछा भरा तथा ाचिल ढबानी वयवःथा गनर पदरछ ।

2.1.२ कायरबमको उ यः माछा भरा तथा ाचिल ढबानी गदार सामानयतया कही ितशत मनर सकन भएकोल कषकलाई यसबाट पन मकार नयन गराउन ।

- 276 _


िजलला किष िवकास कायारलयल सरकारी कनिबाट उपलबध गन कल माछा भरा सखयाको बढीमा १० ितशतसमम मरको भरा वरावरको ढबानी अनदान िदन वयवःथा िमलाउनपनछ ।


िनिदर ौोत कनि दिख िजललाको सदरमकाम/सवा कनिसमम चिलत ःथानीय िनयम अनसार ढबानी अनदान िदन सिकनछ ।

2.१.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०49/10/26 को िनणरयानसार २.२ म य िवज ढबानी मोटारिलटी अनदान कायरकरम

2.2.१ पिरचय/प भिमः मतःय िवज (साना तथा ठला साइजका भरा) ढबानी गदार हन सकन मोटारिलटीबाट कषकलाई पन नोकसान नयन पानर यो वयवःथा गिरनछ ।

2.2.२ कायरबमको उ यः कषकको पोखरीमा हन सकन माछा भरा घनतवमा कमी आउन निदन ।


ौोत कनिबाट २० िकलोिमटर भनदा टाढा भरा पठाउदा अिनवायर पल Conditioning गरर माऽ पठाउनपनछ ।

पलाि क वयागमा पयाक गदार माछा भराको साइज/तौल हरी उपयकत माऽामा पानी, अिकसजन र माछा भराको सखया िमलाई पयाक गनरपनछ ।

सममा पठाउन भएमा समको कषमताका आधारमा पानी, माछा भराको धनतव र अिकसजन अनपातलाई वयविःथत पानरपनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयमा लकष राखी सोही कायारलयका ािविधकल वा िजलला किष िवकास कायारलयको िसफािरसमा कषक ःवयल ढबानी गराउदा माऽ मोटारिलटी अनदान रकम उपलबध गराउनपनछ ।


साना भरा (ाई) १० ितशत

ठला भरा (िफ र िलङ) १५ ितशत

उपरोकत अनदान सरकारी मतःय िवकास कनिह बाट भरा िवबी िवतरण गदार न उललिखत ितशतमा वि गरी सखयातमक िहसाबमा िदन तर िनजी ौोत कनिबाट िवबी िवतरण हन हकमा मािथ उललिखत मोटारिलटीको लािग अनदानको वयवःथा गन ।

- 277 _

2.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार २.३ हासको च लामा मोटारिलटी यव था कायरकरम

2.3.१ पिरचय/प भिमः कषकह लाई हासको चलला ढबानी गदार हन मोटारिलटीबाट हन सकन नोकसानबाट वचाउन यो वयवःथा गिरएको हो ।

2.3.२ कायरबमको उ यः ढबानी गदार हासको चलला मरर कषकलाई हन जान मकार घटाउन ।


ःवीकत कायरबम अनसार तोिकएको निजकको ौोत कनिबाट ढबानी गराउदा हास चललाको उमर हरी २.५ ितशत मोटारिलटी अनदान िदन सिकनछ ।


१ दिख ७ िदनमा ५ ितशत

८ दिख १४ िदनमा २ ितशत

2.3.५ ि वयः

2.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०५१/९/४ को िनणरयानसार ३. कषतरफल िव तार िनमारण तथा स िढकरण कायरकरम ३.१ धान खतमा माछापालन कषतर िव तार कायरकरम

3.1.१ पिरचय/प भिमः िजललामा मतःयपालन कषऽ िवःतार गनरको साथ धान खतमा माछापालन िविध बढी कषकह मा िवःतार गद लजान यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

3.1.२ कायरबमको उ यः यःतो िविधबाट हन फाइदाको बारमा कषकलाई चतना जगाउद कषकको आयआजरनमा थप टवा पयारउनको साथ ित इकाई जमीनमा बाली सघनता बढाई उतपादकतवमा वि लयाउन ।


समभावय पकट कषऽ छनौट गरी किमतमा ५ हकटर कषऽको लािग आवयक पन ठलो साइजका माछा भरा उपलबध गराउनपनछ ।

अनय िविधह धान खतमा माछापालन नितजा दशरनमा िदए अन प न यो कायरबम स ालन गनरपनछ ।

- 278 _


किमतमा ५ हकटर कषऽको लािग आवयक पन ८ माम भनदा मािथका (ठला साइजका) माछा भराको मलयमा ५० ितशत अनदान िदन सिकनछ ।

3.१.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार ३.२ घोलमा म य पालन कषतर िव तार कायरकरम

3.2.१ पिरचय/प भिमः मलकका िविभ िजललामा अबिःथत अनय जलाशय मधय घोल दह तथा िसमसार पिन मख छन । हालको तथयाकलाई हदार यःता जलाशयको कषऽफल १२,500 हकटर रहको छ । िजललाका िविवध किठनाईल गदार यी जलाशयलाई उपयोगमा लयाउन सिकएको छन । यसरी तयस खर गइरहको जलाशय कषऽलाई कही वषर िभऽ ५० ितशत माऽ उपयोगमा लयाउन सकन हो र उतपादकतव १ म.टन/ह. (हालको अवःथामा) माऽ कायम रहन गएपिन किरब ६,००० म.टन थप खान माछा उतपादन हन गई राि य माछा उतपादनमा ठलो योगदान पगन सकन दिखनछ । ततकािलन किऽम तथा ाकितक जलाशय मतःय शाखाको सभकषण अनसार अिधकाश घोलह लाई सानो लगानी माऽ लगाए पिन सदपयोगमा लयाउन सिकन भएकोल थोर लगानीबाट राि य आमदानी तथा ाणी ोिटनको उपलवधतामा एक िहःसा थप हन जान समभावनालाई नकानर सिकदन ।

3.2.२ कायरबमको उ यः खर गइरहको जलाशय कषऽलाई सदपयोगमा लयाउन ।

समदायको आिथरक तथा सामािजक ःतरमा वि लयाउन ।

राि य माछा उतपादनमा वि लयाउन ।

3.2.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः कायर स ालन गन जलाशय कषऽ मतःय पकट कषऽिभऽ हनपनछ ।

समहगत पमा माऽ कायरबम स ालन गनरपनछ ।

घोलमा गनरपन कायरको ौम सरकारी अनदान रकम बराबर वा सो भनदा बिढ कषक समहह बाट पिरचालन गनरपनछ ।

अनदान रकम तयस आ.व. मा कन ठाउको जलाशयमा िदइन हो सो कायरबम योजना तजरमा गनरपवर न कषक समहका पदािधकारीह , िजलला किष िवकास कायारलयका मख वा समबिनधत अिधकत, मतःय िवकास कनिका मख वा िनजल तोकको ितिनिध तथा ःथानीय गा.िव.स. ितिनिध बसी कषऽ पिहचान गनरपनछ ।

- 279 _

अनदान रकममा ःवािमतवका आधारमा ःवािमतव धनीबाट पिन सहयोग िलन गरी समझौता गन ।

अनदान रकम िदई सदपयोगमा लयाइन घोलह को कमतीमा छ वषरको करारनामा कषक समह र ःवािमतव धनी बीच गराउन ।

अनदान िदन जलाशयमा क क कायर गनर कित रकम लागन हो सो को लागत इि मट योजना तजरमा पवर न तयार पानर पनछ ।

कायरबम तजरमा गनरपवर कषक समहह मा छलफल गरी कषकल गनरपन कायर तथा अनदान िदन सिकन कायरका िबचमा सनतलन लयाउन सहमितमा पगी िनणरय गनरपनछ ।

माथी उललिखत कायरह को समपणर िववरण कायरबम योजना तजरमा गदार साथमा राखन पनछ ।

अनदान रकम श को एक वषर माऽ उपलवध गराउन पनछ ।


qm=

;+= ljj/)f

gd{\;

s[ifssf]

bfloTj

sfof{noaf^

Joxf]g]{–clwstd_ hDdf ?=

1= k|of]udf NofOPsf] t/ a(L pknJwLd'ns

x"g g;s]sf

1=1 1 x]= ;Ddsf] hnfzo If]qsf] nflu 10,000.– 10,000.– 20,000.–1=2 1–5 x]= ;Ddsf] hnfzo If]qsf] nflu 20,000.– 20,000.– 40,000.–

1=3 5 x]S^/ b]lv dfyLsf] hnfzo If]qsf]

nflu 25,000.– 25000.– 50,000.–

2= k|of]udf gcfPsf t/ df%fkfng ug{

nfos hfnzosf nflu

2=1 1 x]= ;Ddsf] hnfzo If]qsf] nflu 15,000.– 15,000.– 30,000.–2=2 1–5 x]= ;Ddsf] hnfzo If]qsf] nflu 30,000.– 30,000.– 60,000.–

2=3 5 x]S^/ b]lv dfyLsf] hnfzo If]qsf]

nflu 50,000.– 50,000.– 1,00,000.–

3.2.५ ि वयः

अनदान रकम खचर गनरसकन कायरह

पानीको वश ार तथा िनकाश ार िनमारण ।

झारपान हटाई सामानय पमा ममरत ।

घोलको छउछाउ गिहरयारई िडल िनमारण ।

#f]ndf dT:o kfng sfo{qmd ;~rfngsf nflu kf]v/L/#f]n dd{t tyf lgdf{)f sfo{sf] nut Oi^Ld]^ ;fgf l;+rfO{sf] tflnd k|fKt k|fljlws -lh=s[=lj=sf=af^ 45 lbg] sfo{ut

tflnd k|fKt k|f=;=/gf=k|f=;=_ af^ ug{ u/fpg ;lsg]% .

- 280 _

3.2.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार ३.३ याचरी स िढकरण एव िनमारण कायरकरम

3.३.१ पिरचय/प भिमः गणःतरीय मतःयबीज उतपादन एव आपितर ःथानीयःतरबाट गनर मतःय िवजमा नयन रहको कषऽमा मतःय ाचरीको आवयकताको महसस गरी सो वयवःथापनको लािग ाचरी स िढकरण एव िनमारण गनर आवयक दिखएको छ । यस कायरबाट पकटकषऽका

कषकह ल सहज पमा मतःयबीज ा गनर सकन तथा ढवानीमा हन मतयदर समत घटन भएको हदा सहयोग दान गरी पकट कषऽको मतःय बीज आपतीरमा आतमिनभरर बनाउन सहयोग पगन जान हदा यो नमसरको वयवःथा गिरएको छ ।

3.३.२ कायरबमको उ यः मतःय उतपादन कषऽमा आवयक गणःतरीय माछाभरा आपितरमा आतमिनभरर गराउन ।

3.३.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

ाचरी स िढकरण एव िनमारण मतःय पकटकषऽ निजक हन पन र समहगत पमा माग हन पन ।

ाचरी िनमारणको लािग कमतीमा ४ वषरसमम नसररीकतारको पमा काम गरी भौितक पवारधार भएको हन पनछ ।

ाचरी स िढकरणको लािग कमतीमा २ वषर स ालन भएको ाचरी हन पनछ ।

मतःय उतपादन पकट कषऽबाट समहगत स िढकरण एव िनमारणको पमा माग हन पन ।

किमतमा १० लाख गोटासमम माछाभरा (ाई) उतपादन गद आएको वा उतपादन गन लआय िलएका वयवसायीलाई ाथिमकता िदन पन ।

िनमारणःथल समबिनधत ािविधक ारा समभावयता अधययन भ आवयक र उपयकत हन पन ।

सरकारी अनदान बाहक अनय थप काम कषक वा कषक समहल लगानी गनर पन ।

3.३.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः

ाचरी िनमारण अनदान .१,००,०००.००

3.३.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा.उपधानमनऽी ःतर) बाट िमित २०६७/१२/८ मा िनणरय बमोिजम सहमती ा र किष तथा सहकारी मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६७/१२/११ को िनणरयानसार

- 281 _

३.४ राजमागर छउछाउका साना जलाशय कषतरमा माछा पालनमा अनदान कायरकरम

3.४.१ पिरचय/प भिमः दशका मखय राजमागरका अिधकाश भागह मा अिभयानको पमा स ालन गनर सिकन समभावना रहको यस िकिसमको कायरबम अतयनत मह वपणर, उपयोगी र िदगो हन सकन दिखनछ । यस िविधबाट राजमागर छउछाउ अःथायी/ःथाई घर बनाई बसोबास गरका तथा आय ॐोत कम भएका मिहला कषकह को आमदानीको ॐोतमा वि समत भई कही हदसमम लामखटको कोप िनयनऽण गनर म त पगदछ । राजमागर विरपिरका िनमन आय भएका कषकह को कायर गन तथा खान शलीमा कही पिरवतरन लयाई शरीरमा आवयक पन ाणी ोिटनको योगल कपोषणबाट मकत गराई िनरोिग बनाउन मह वपणर भिमका खलदछ । यसका लािग कषकल आफनो घरसग जोिडएको राजमागर छउछाउमा सान जलाशयमा भए पिन पोखरी िनमारण गरी माछा पालन गनर सकको खणडमा आफनो पिरवारलाई चािहन ाणी ोिटन आफल उतपादन गरी आफलाई चािहएको समयमा उपभोग गनर सकदछन । यो िविध अनय बाली जःत तरकारी, फलफल, पशपिकष, आिदसग पिन जोिडएकोल कषकको अनय कायरमा हानी वा घाटा पगन दिखदन । ब यस िकिसमको िविध राजमागर छउछाउमा रहका जलाशय कषऽह मा माछा पालन कायरबमलाई अनदान िदन अिभयानको पमा न कायारनवयन गद लगन मिहला कषकह लाई उतिरत गनरपन दिखनछ ।

3.४.२ कायरबमको उ यः एिककत बाली णालीको िविध सारण गन ।

सःतो एव सलभ ाणी ोिटनको उपलवधता र खानबानीमा पिरवतरन लयाउन तथा आय आजरनमा वि लयाउन ।

राजमागर छउछाउमा रहका जलाशय कषऽको वरपर पानी जमन खालटाखिलटबाट वातावरणमा हन ितकल असरलाई नयिनकरण गन । (उदाहरणको लािग आय आजरन र लामख िनयनऽण)

कषक समह छनौट गदार अनय कषकह लाई समत िविध हःतानतरण गनर सकन कषमता भएको हनपनछ ।

मिहला कषकलाई समहमा आव गराई उनीह को आय आजरनको कषऽ िवःतार गन ।

मिहला कषक समहह को कषमता अिभवि गन एव मतःय पालन गनर उतिरत गन ।

3.४.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः

तराईमा ४ दिख ६ क ा र पहाडमा २.५ रोपनी दिख ४ रोपनी सममका साना पोखरीह को लािग जगगा छनौट गन ।

तयःता साना पोखरीह को छनौट गदार सडकको दाया बायाको सावरजिनक वा िनजी ःवािमतवको जगगा छनौट गन ।

साना पोखरीलाई 100 स.मी. गिहरो हन गरी ख र िडलमा माटो राखपिछ राोसग खादी लभल िमलाउन ।

- 282 _

सानापोखरीमा माछापालन गदार पिनटयस मखय बालीको पमा ःटक गरी कही माऽामा अनय जात पिन ःटक गन ।

दाना कषकको घरको भानछामा बढी भएको वःत योग गनर ाथिमकता िदन सो कम भएमा माऽ ःथानीय ःतरमा उपलवध हन दाना योग गन ।

माछाभरा (िफङगरिलङ) ७,००० ित हकटरका दरल ःटक गन ।

६ क ाको पोखरी िनमारण गरमा उकत समहलाई २ करसापोखरी अनदान उपलवध गराईन छ ।

उकत समहलाई एक िदन घमती ःथलगत तािलम पिन उपलवध गराईन छ ।

उतपादन १ म.टन/हकटर भनदा बढी हन िहसाबल िविध अपनाउन ।

3.४.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसरः qm=;=

ljj/0f s[ifssf] bfloTj

sfof{noaf6 Joxf]g]{ -clwstd_

hDdf ?=

1= t/fO{df 4 b]lv 6 s \&f / 1 j^f ;d"xsf] nflu ;fgf hnfzosf] l*n / ;Da$ ;+/rgf dd{t ;"wf/sf] nflu

1,000 1,000 2,000

2= df%f e"/f cg"bfg -lkmË/lnË_ 7,000 k|lt x]S^/sf b/n] klxnf] aif{ / bf]>f] aif{ dfq pknAw u/fpg]

,, ;/sf/L b/ /]^ cg";f/

3= df%f e"/f Koflsª -*jn_ ,, ;/sf/L b/ /]^ cg";f/

4= 2 j^f s/];f kf]v/L cg'bfg -1 j^f ;d"xsf] nflu_ ,, s/];f kf]v/Lsf] gd{\; cg';f/

5= #'DtL :ynut tflnd -1 lbg]_ ,, #'DtL :ynut tflnd gd{\; cg';f/

3.४.५ ि वयः

छनौट गदार अपनाउन पन कयाः

कषक समह छनौट गदार मिहला कषक समह हन पनछ र उकत समह पाचदिख सात जनासममको हनपनछ ।

पानीको ःथायी ॐोतका लािग ाणड पमप वा कलो/नहरको पानी लागन वयवःथा हनपन ।

कषकल कही पशपालन, हास/कखरा पालन गरको हन पनछ ।

साना पोखरी छनौट गदार पोखरीको िडल ममरतको लागतको छण ितशत कषकल न खचर गनर सकनलाई छनौटगनर पनछ ।

साना पोखरी छनौट गदार मतःयपालन गनर सिकन राजमागर विरपिरको कषऽलाई ाथिमकता िदन ।

3.४.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०६४/६/१७ को िनणरयानसार

- 283 _

४. अ य म य िवकास कायरकरम ४.१ महाजाल खिरद अनदान कायरकरम


पोखरी सकाई माछा मान पिरपाटी कम गरी बजारको माग अनसार समय समयमा माछा मान पिरपाटी वसाई पोखरीको उतपादकतवमा वि लयाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।


माछाको ःवाःथय जाच, वि जाच गरी दाना तथा अनय वयवःथापकीय कायर गनर सघाउ पयारउन ।

जालको अभावमा एक पटक माछा मादार खपत नभई हाल भई रहको नोकसानीलाई कमी गनर ।


महाजाल खिरदको लािग अनदान पकट कषऽका कषक समहह लाई माऽ उपलबध गराउनपनछ ।

जाल खिरद भई सकपिछ समहमा आमदानी वाधी समहको राज सकलनको लािग योगमा लयाउनपनछ ।

एउटा समहका कषकह का लािग एउटा माऽ महाजाल उपलबध गराउनपनछ र यःतो जाल खिरद गनरको लािग कायरबम तजरमा पवर समहको ःवीकती िलिखत पमा िलई कायरबम तजरमा साथ पश गनरपनछ ।

महाजाल खिरद गदार ३० मी. लमवाईको लािग ५० ितशत सरकारी ौोतबाट र ५० ितशत कषक समहल वयहोनर पनछ । तर ५० िम. लमवाईको लािग ३५ ितशत सरकारी अनदान र ६५ ितशत कषक समहल वयहोनरपनछ ।

एक पटक जाल उपलबध गराई सिकएको समहको लािग किमतमा ५ वषरसमम अक जालका लािग अनदान रकम उपलबध नगराउन ।


कषकल वयहोन कायारलयल वयहोन

३० मी. लमवाई सममको (एक) ३०००।- .३०००।- ५० मी. लमवाई सममको (एक) ६५००।- .३५००।- 4.१.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०५७/६ /१६ को िनणरयानसार

- 284 _

४.२ म य आकि मक सवा कायरकरम

4.2.१ पिरचय/प भिमः िजललाह मा माछालाई सबामक रोगबाट ायः वषिपचछ आबमण गरका हनछन । किहलकाही यसल कोपक प िलन पिन सकदछ । यःतो अवःथामा िजलला दिख कनिसममबाट मतःय आकिःमक सवा उपलबध गराउन वयवःथा छ ।

4.2.२ कायरबमको उ यः सबामक रोगबाट हन नोकसानी नयन गरी मतःय उतपादनमा ास आउन निदन ।


िजलला किष िवकास कायारलयबाट जानकारी ा भएपिछ ःथलगत अधययनका लािग अनगमन गनरपनछ ।

अनगमनको पमा तयस भगका मतःय पालक कषकह लाई भला गराई पोखरीको सरसफाई औषिधको योग िविध तथा अनय जानकारीमलक चतना जगाउन खालको जानकारीह चार सार गनरपनछ ।

रोगको पिहचानको आधारमा औषिध िसफािरस तथा योग िविध िसकाउनपनछ ।

यःतो रोग लागको ठाउमा १०/१५ िदनको अनतरमा २ दिख ३ पटकसमम रसायन योग गनर सललाह िदनपनछ ।


वयापक पमा मतःय समबनधी रोगको कोप दिखएको अवःथामा यो रोग िनयनऽण गनर आवयक रकम बढीमा . ५०,०००।- (पचास हजार) समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय माफर त समबिनधत िजललाह मा दिखएको रोग िनदानका लािग आवयक औषिध वा साममी या दव खिरद गरी उपलबध गराउन सिकन ।

4.2.५ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय(सिचव ःतर) को िमित २०५४/10/30 को िनणरयानसार ४.३ बढी माछा उ पादन परितयोिगता कायरकरम

4.3.१ पिरचय/प भिमः एक कषकबाट अक कषक बीच िविधको भावकािरता तलना गरी उपयकत िविध अवलमबन गनर कषकलाई ोतसाहन तथा रणा िदलाउन यो कायरबम स ालन गिरनछ ।

4.3.२ कायरबमको उ यः िनजी कषऽमा खान माछा तथा माछा भरा उतपादनमा कषकह लाई ोतसािहत गनरको साथ मतःयपालक कषक बीच ितःपधार गराउन ।

- 285 _


कषकह लाई कायरबम बार जानकारी गराई ितयोिगतामा भाग िलन चाहन कषकह बाट िनधारिरत फमट अनसार िववरण सिहतको िनवदन फाराम भनर लगाई थम चौमािसक िभऽ दतार गराउन पनछ ।

यो ितयोिगता स ालन गनर कमसकम २० जना सहभागीह हन पदरछ र तयक कषकल ०.२ दिख १ हकटरसमम जलाशय कषऽफलमा मतःयपालन गरको हनपनछ ।

किष सवा कनिका ािविधकह ल मतःय कषकह को लािग तयार पािरएको िनधारिरत फमर भरी िजलला किष िवकास कायारलयमा पठाउनपनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयका समबिनधत शाखाका ािविधकह ल उकत फाराम अधययन र मलयाकन पिछ कमपाइल गरी समयम कष.क.िन. तथा म.िव.िनदशनालयमा पठाउनपनछ ।

मतःय िवकास िनदशनालयमा ा िववरणह को िव षण र मलयाकन गरी थम, ि तीय र ततीय हन कषकह लाई िजलला किष िवकास कायारलयह माफर त जानकारी गराइन छ । परःकार िदइन समय िव खा िदवसमा पानरपन तथा उकत समय चालआ.व. मा पनर जान भएको हदा गत आ.व. को तथयाकको आधारमा परःकार वयवःथा िमलाउद जानपदरछ ।

यसथर गत आ.व.को फालगण, चऽ दिख चाल आ.व.को मिसर, पौष मिहनासमम उतक कषक छनौट गरी सकनपनछ ।

पोखरीको उतपादन िववरण, वि जाच, पानीको गणःतर जाच आिद जःता कायर (िनिदर फारामह अनसार) मिहनामा एक पटक ािविधकल गन तथा सो अनसार िववरणको अनमोदन कषकःतरबाट पिन गराउनपनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयल िनधारिरत समय िभऽ ा भएको आवदक कषकह लाई सिममिलत गरी बढी माछा उतपादन मलयाकन सिमित गठन गनरपनछ ।


परःकार

थम ५०००।- ि तीय ३०००।-

ततीय २०००।- सानतवना ५००।- 4.3.५ ि वयः परःकार िवतरण समारोह िजललाबाट स ािलत सब िकिसमका ितयोिगताह को लािग एक पटक आयोजना गन हदा खा ा बाली उतपादन ितयोिगतामा रािखएको वयवःथापन खचर वापत . ३०००।- न सब ितयोिगताको लािग एकम हनछ ।

- 286 _

बढी माछा उतपादन ितयोिगता मलयाकन फाराम

१. ितयोिगतामा सिममिलत हन चाहको कषकको नाम .................................................... २. ठगाना िजलला ........................... गा.िव.स. ............................ वडा न. ................

बढी माछा उतपादन ितयोिगतामा भाग िलन कषकह ल भनरपन फाराम

ौीमान विर किष िवकास अिधकतजय, ..................................................

नपाल सरकार किष िवभागको िनयम अनसार मलाई/हामीलाई ................................... सालको बढी माछा उतपादन ितयोिगतामा भाग िलन इचछा भएको हदा मरो/हाो बढी मतःय जलाशय िववरण तपिसल बमोिजम भएको वयहोरा अनरोध गद उकत ितयोिगताको लािग मरो/हाो िनवदन दतार गरी िदन अनरोध गदरछ/गदरछ ।

तपिसल

१.ितयोिगतामा सिममिलत हन चाहको कषकको नाम .................................................. २.ठगाना िजलला ..........................गा.िव.स. ...................... वडा न. ........................ माछा उतपादन तफर जममा माछा उतपादन .............................................................. माछापालन गरको जलाशय कषऽ.................................................. माछापालनमा योग भएका िविध ............................................. एिककत कायरबम (क सग) ....................................................... कषकको अनभव (वषर) ............................................................... अनय ................................................................................... माछा भरा उतपादन तफर जममा भरा उतपादन ................................... उतपादकतव/ह. ......................................... ित पोथी भरा उतपादन .............................. ाचिल दिख िवतरण योगय ाई साइजसमम वाचन ितशत ..............................

कषकसग भएको आधिनक ाचरी ................................................................ कषकको अनभव (वषर) ................................... अनय...........................................................

- 28

7 _

ःटिक

रकडर

कषकको नामः

ठगाना

जलाशय कषऽ

फल

गिहराई

ःटिक

घनतव

ःटिक

अनपात

िमित

कमन

कापर



मास कापर

रह

न नी

भाकर

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया कल

तौल

औ.

तौल

सखया कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

वि

जाच रकडर


ठगाना


फल

गिहराई

ःटिक

घनतव

पोखरीमा भएको क

ल तौल

िमित

कमन

कापर




रह

न नी

भाकर

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया कल

तौल

औ.

तौल

सखया कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

पानीको गणःतर

जाच रकडर

- 28

8 _

िमित

तापब

म अकसीजन

* िप.एच

.# धिमलोपन

(सिचिडःक

िभिजिविलिट)

किफयत

समय

िडमी स

. समय

एम.जी/िल.

समय

य िनट

समय

स.मी.

* सामानयतया तयक दशमा िलन

।

# आवयक

ता अनसार ािविधक

को सर सललाह र पोख

रीको िःथित अवलोकनको आ

धारमा िलन

।

उतपादन साममी तथा खचरक

ो िववरण


ठगाना


फल

िमित

च न

आहार

मल

औषिध

तथा रसायन

किफयत

पिरमाण

. िकिसम

पिरमाण

. िकिसम

पिरमाण

. िकिसम

पिरमाण

.

- 28

9 _

माछा

हाभिःट

िववरण


ठगाना


फल

पानीको गिहराई

ःटिक

घनतव

िमित

कमन

कापर




रह

न नी

भाकर

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

सखया

कल

तौल

औ.

तौल

जममा

िवबी िववरण

साईज नभएको हकमा अनयऽ कत सारको भए उललख

गन ।

- 290 _

आिथरक िव षण फमट

िजललाको नामः आ.व.

ब.स. कायर िववरण कषकको नाम ठगाना

१ २ ३

१. कल जलाशय कषऽफल

२. ःटिक श िमित

३ ःटिक समा भएको अिनतम िमित

४ ःटिक दर/हकटर

५ औषत माछा भरा तौल (माम)

६ सबभनदा ठलो माछा भराको साइज, तौल र जात

७ सबभनदा सानो माछा भराको साइज, तौल र जात

८ माछा भरा ःटक तौल (क.जी.)

९ ःटिक अनपात

१० कल माछा पालन अविध (िदनमा)

११ भरा वाचको ितशत

१२ औषत भरा वि दर ित िदन (माम)

१३ खद माछा उतपादन (क.जी.)

१४ कमपो मल ित बाली ित हकटर

१५ रसायिनक मल ित बाली ित हकटर

१६ माछा िवबी दर ित क.जी.

१७ कल आमदानी ( .)

१८ कल लागत ( .)

१९ कल लागत ित हकटर

२० खद नाफा ( .)

२१ दानाको अनपात (FCR)

२२ कल आमदानी ित हकटर ( .)

२३ खद नाफा ित हकटर ( .)

२४ लागत ित क.जी. ( .)

नोटः ःटिक अनपातमा बमशः जात छ खोलन ।

ि वयः मतःय िवकास कायरबमह गदार िनिदर फाराम अनसार िववरण तयार गरी उतपादन खचर िनकाली िनमनानसारको ािविधक ितवदन समबिनधत िनकायह मा पठाउनपनछ ।

- 291 _

(क) कायरबमको नाम, पिरचय र उ य

(ख) अपनाइएको तिरका तथा साधनह

(ग) नितजा, पिरणाम (खद माछा उतपादन, उतपादनमा दिनक वि , माछा वाचको ितशत, नाफा, नोकसानको िववरण, पानीको गणःतर)

(घ) छलफल तथा ा पिरणामको प ाई ।

(ङ) िनकषर

4.3.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालयको (मा. अथरमनऽीःतर) को िमित २०६९/१/१३ को सहमती र किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७०/४/१७ को िनणरयानसार ४.४ म य वा य िशिवर कायरकरम

4.4.१ पिरचय/प भिमः मतःय पकट कषऽमा माछा पालनलाई बढी उतपादनमखी एव भावकारी बनाउनका साथ वयावसाियक सघन मतःय पालनमा दखा पन समःयाह को पिहचान गरी समाधान गन तिरकाको बारकषकह लाई अवगत गराउन यस कारको िशिवर आवयक दिखएको छ । एक ठाउबाट मतःय पालनको िविवध पकषमा एिककत सवा दान गनर यस कायरबमको लआय रहको छ ।

4.4.२ कायरबमको उ यः माछा पालनको लािग उपयकत दिखएका एव हाल ःथािपत मतःय पकट कषऽह मा कषक

सहभािगतामा योजनाब पल माछा पालनमा दखा परका मतःय पोषण, पानीको गणःतर, मतःय ःवाःथय, गणःतरीय उ त न का मतःय िवज आिद समःयाह को ःथलगत पमा सकलन, पिहचान र िनदान सवा दान गन ।

कषक सहभािगतामा ािविधक परामशर सवा दान गन एव कषकह मा सो समबनधी ारिमभक शीप तथा जानकारी बढाउन ।

वयवसायीक मतःय पालनमा िविवध आयम बारािविधक जानकारी दान गन ।

4.4.३ कायरबमको ािविधक पकष/स ालन कया/कायरिविधः मतःय ःवाःथय िशिवर स ालन गदार किनिय मतःय योगशालाको समबिनधत िजलला तथा

मतःय िवकास कनिह को सह कायरमा िशिवर स ालन गरनर पनछ । िशिवर स ालन गदार समबिनधत िजललाको अगवाईमा चार सारको कायर गिरन छ ।

मतःय ःवाःथय िशिवर स ालन गिरन कषऽका कषकह लाई सिजल एक ठाउमा भला गराउन सिजलो पन िहसाबल यो कायरबम स ालन गनरको लािग सकसमम पोखरीको बढी घनतव भएको कषऽलाई छनौट गनर पनछ । कायरबम स ालन गिरन कषऽ र ःथल छनौट समबिनधत

- 292 _

िजलला किष िवकास कायारलयल समबिनधत मतःय िवकास कनि र किनिय मतःय योगशालाको समनवयमा गनर पनछ ।

किनिय मतःय योगशाला बालाजल िशिवर स ालन गनर आवयक पन साममीह जःत रसायन, उपकरणह , सार साममी र ािविधक जनशिकत उपलबध गराउन ।

िजलला किष िवकास कायारलयल मतःय पकट कषऽको मतःय ोफाईल तयार गरी कायरबम स ालन पवर किनिय मतःय योगशाला, बालाजलाई जानकारी गराई िशिवर स ालनको वयवःथापनको कायरमा सहयोग गनर पनछ ।

िशिवर स ालन गिरन िजलला वा पकट कषऽबाट निजक पन मतःय िवकास कनिल िशिवरमा आवयक पन ािविधक, जनशिकत, उपकरण, उतपादन सामामी जःत मतःय िवज आिदको वयवःथापनमा सहयोग गनर पनछ ।

किनिय मतःय योगशालाल िशिवर स ालन गन कषऽ वा िजलला वा ःथान र िमित समतको अिमम जानकारी िदन पनछ तथा सो को ितवदन मतःय िवकास िनदशनालयमा पठाउन पनछ ।


यो िशिवर स ालन गनर लागन खचरको नमसर तपिसल बमोिजम हनछः

l;=g+= ljj/0f ldlt )^&.!@.!) sf] kqfg';f/ cy{

dGqfnoaf6 ;xdlt k|bfg ul/Psf] gd{\; ?=!= k|rf/ k|;f/ 7,000.00

@= kfgL hfFRg] /;fog tyf pks/0f vl/b 15,000.00

#= :6]zg/L 2,000.00

$= OGwg 6,000.00

%= pb\3f6g÷;dfkg 5,000.00

^= :6n 3,000.00

hDdf 38,000.00 4.4.५ ि वयः सहभागी सखयाः मतःय पकट कषऽका माछा पालक कषकह ५० दिख १०० जवान ।

उ ाटन ःथलः गा.िव.स. भवन वा अनय सावरजिनक ःथल ।

अविध २ (दई) िदन

4.4.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: अथर मनऽालय (मा.उपधानमनऽी ःतर) बाट िमित २०६७/१२/८ मा िनणरय बमोिजम सहमती ा र किष मनऽालय (सिचवःतर) को िमित २०६७/१२/११ को िनणरयानसार

- 293 _

भाग झः अ य किष परसार कायरकरम १. परदशरनी कायरकरम १.१ ोत सरकषण परिविध परदशरनी कायरकरम

1.1.१ पिरचय/प भिमः िदगो किष िवकासको अवधारणा अन प यािनऽक ॐोत सरकषणको कषक माझ चार सार गरी िविधको उपयोग वि गन उ यल किष ईि िनयिर िनदशनालयबाट तयक आ.व. मा तिरका तथा नितजा दशरन गिरद आएको छ । यस उतपादन णालीको उपयोगबाट हाा किष उतपादनह को ितःपधारतमक कषमता बढनाका साथ मािमण कषऽमा ःवरोजगार सजना भई खा सरकषा तथा गिरबी िनवारणमा टवा पगनछ ।

1.1.२ कायरबमको उ यः उतपादन साममीह को उतपादकतव वि भई लागतमा कमी आउन ।

मािमण भगमा यािनऽक ान, िशपबाट रोजगारी सजना हन ।

किष कायरमा वयःत क कर कायरबोझमा कमी ।

वातावरणीय सनतलनमा योगदान हन ।

समयमा किष कायर समप भई उतपादनमा वि हन ।


किषइि िनयिर िनदशनालय, बाली िवकास िनदशनालय, कषऽीय किष िनदशनालय र िजलला किष िवकास कायारलयसगको समनवयमा कषक समह तथा उपयकत जगगाको छनौट गरी गह, धान, मसरो आिद उतपादन पकट कषऽह को जगगामा ॐोत सरकषण िविध दशरन स ालन गन ।

ॐोत सरकषण िविध दशरनको लािग आवयक किष यनऽह समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय तथा िजलला किष िवकास कायारलयमा पावर िटलर, िसडिसल, िरपर किष इि िनयिर िनदशनालयबाट उपलबध गराउन ।

किष यािनऽकरण समबनधी ा गरसरकारी सःथासग साझदारीमा समझौता गरी ॐोत वयिकत तथा पावर िटलर स ालकको वयवःथा किष इि िनयिर िनदशनालयबाट गन ।

कषककोसमहकोनाम, ठगाना, लगाइएको बाली चब, बाली लगाइन समय, मलखादको माऽा, िसचाइ गन, बाली काटन समय, उतपादन, गह लगाइएको समयमा दिखएका समःयाह , किष यािनऽकरण समबनधी कषकको धारणा, यसका फाइदाह समबनधी िवःतत िववरण िजलला किष िवकास कायारलयका अिधकत/िविधक सहायकल सकलन गरी किष इि िनयिर िनदशनालयमा पठाउन ।

- 294 _

िबयाकलापः क. नयनतम खजजोत िविधमा आधािरत गहको रोपाई दशरन

ख. यािनऽक िविधबाट गह कटानी कायरबम स ालनको लािग आवयक मापदणडः िजलला किष िवकास कायारलयल िनमन शतरह बमोिजम गह पकट कषऽको जगगा छनौट गरी किष इि िनयिर िनदशनालय तथा कषऽीय किष िनदशनालयसग समनवयमा कायरबम स ालन गिरनछ । यो कायरबम िजलला किष िवकास कायारलयह को सहभािगतामा समप गिरनछ ।

िजलला किष िवकास कायारलयमा िविधवत दतार भई गह उतपादन कषऽको िनधारिरत पकट रहको कषक समह

पकट कषऽ िभऽको जगगा जगगाको कषऽफल कमतीमा ३० क ा हनपन । दशरन गनर जगगाधनीको म री िलनपन

(परमपरागत िविधको लािग १५ क ा र ॐोत सरकषण िविधको लािग १५ क ा) िसचाईको सिवधा भएको ।

मल सडकको पहच भएको ।

जगगा तयारी दिख बाली भणडारणसमम लागन मानव ौम (मिशन, अपरटर बाहक) खचर कषक ःवयबाट वयहोन गरी सहभािगतातमक पमा स ालन गन ।

कषक समहल िजलला किष िवकास कायारलय तथा किष इि िनयिर िनदशनालयका ितिनिधसग समझौता गनरपन ।

ॐोत सरकषण िविध िवकास कायरबम दशरन र चारको लािग उतपादन (मल, बीउ, रसायन आिद) मिशनरीह किष इि िनयिर िनदशनालयबाट उपलबध गराइन ।

ॐोत सरकषण िविधबाट गह खती गदार रसायिनक मल योग गन तिरका

मल माऽा ित क ा मल हालन समय र तिरका िड.ए.पी. ३.५ कजी गह छन बलामा यिरया २ कजी गह छन बलामा पोटास १.५ कजी गह छन बलामा

यिरया ३.५ कजी गह छरको २० दिख २५ िदनमा वा पिहलो िसचाइपिछ

- 295 _

1.1.४ कायरबमको आिथरक पकष/खचर मापदणड/नमसर : 1.1.4.1 नयनतम जोताई िविधबाट गह छन दशरन कायरबम

अ. ौिमक

ब.स. िबयाकलाप ौिमक िकिसम पिरमाण इकाई खचरको आधार

१ मिसन, उपकरण तथा सामामीह दशरन ःथलसमम लजान र लयाउन

(क) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. िभऽ साधारण जयामी १ कायर िदन ःथानीय दर

(ख) िजलला सदर मकामको २० िकमी बािहर साधारण जयामी २ कायर िदन ःथानीय दर

२ ःथान िवशष अवःथा अनसार मिसन िफट गरी कनडीसिन गन

ौोत वयिकत (यािनऽक ान)

३ कायर िदन किष तािलम नमसर

सहायक अपरटर ३ कायर िदन किष तािलम नमसर

३ िसड िसल कयािलसन कायर ौोत वयिकत

(यािनऽक ान) १ कायर िदन किष तािलम नमसर

सहायक अपरटर १ कायर िदन किष तािलम नमसर

४ गह छन दशरन िफलड कायर, मिसन स ालन कषमता ०.१५ ह. ित घणटा

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग अपरटर २ कायर िदन किष तािलम नमसर अपरटर सहायक २ कायर िदन किष तािलम नमसर बाली वयवःथापन समत ३. साधारण जयामी ७ कायर िदन कषकल वयहोन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग ौोत वयिकत

(यािनऽक ान) २ कायर िदन किष तािलम नमसर

अपरटर सहायक २ कायर िदन किष तािलम नमसर बाली वयवःथापन समत ३. साधारण जयामी १४ कायर िदन कषकल वयहोन

५ परमपरागत कषकको तिरकाबाट गह छन कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग

बाली वयवःथापन समत साधारण जयामी ८ कायर िदन कषकल वयहोन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग

बाली वयवःथापन समत साधारण जयामी १५ कायर िदन कषकल वयहोन

६ ौोत सरकषण िविध अिभमिखकरण तािलम किष इिनजिनयर १ कायर िदन किष तािलम नमसर७ तथयाक सकलन १. किष अिधकत एकम १५००।-

२. ािविधक सहायक एकम १०००।-

- 296 _

ब.स. िबयाकलाप ौिमक िकिसम पिरमाण इकाई खचरको आधार

८ तथयाक िब षण तथा ितवदन तयारी किष इिनजिनयिर िनदशनालय

एकम २७००।- रासायिनक मल अधययन ितवदन नमसर अनसार

आ. मिशन उपकरण

ब.स. िबयाकलाप मिसन उपकरण पिरमाण इकाई खचरको आधार किफयत १ मिसन, उपकरण तथा सामामीह

दशरन ःथलसमम लजान र लयाउन

(क) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. िभऽ

शकटर भाडा १ िदन ःथानीय दर

(ख) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. बािहर

शकटर भाडा २ िदन ःथानीय दर

२ मिसनह को खोल िफट गरी दशरनको लािग तयार गन

पावर िटलर १ सट ःथानीय दर िनदशनालय वा नाकर को भएमा भाडा नलागन

िसड िसल १ सट ःथानीय दर

३ परमपरागत कषकको तिरकाबाट गह छन कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग हल गो भाडा ८ कायर िदन कषकल वयहोन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग हल गो भाडा १६ कायर िदन कषकल वयहोन

४ चार सारको लािग कषक िदवसको लािग बस भाडा

बस भाडा

इ. सामामी ब.स. िबयाकलाप सामामी पिरमाण इकाई खचरको आधार किफयत

१ ःथान िवशष अवःथा अनसार मिसन िफट गरी कनडीसिन गन

१. िडजल १५ िलटर ःथानीय दर

२. मोिबल १ िलटर ःथानीय दर

३. िगयर आयल १ िलटर ःथानीय दर

४. िमज १/२ िक.मा. ःथानीय दर

५. क आयल ०.५ िलटर ःथानीय दर

२ िसड िसल कयािलसन कायर १. िडजल ५ िलटर ःथानीय दर

३ गह छन दशरन िफलड कायर, मिसन स ालन कषमता ०.१५ हकटर ित घणटा

- 297 _

ब.स. िबयाकलाप सामामी पिरमाण इकाई खचरको आधार किफयत

(क) ०.५ ह. जगगाको लािग १. िडजल ५ िलटर ःथानीय दर

२. बीउ ६० िक.मा. ःथानीय दर

३. िड.ए.िप. ५२.५ िक.मा. ःथानीय दर

४. यिरया ८२.५ िक.मा. ःथानीय दर

५. पोटास २२.५ िक.मा. ःथानीय दर

६. २-४ िड ०.५ िक.मा. ःथानीय दर

७. आइसोोटरन ०.५ िक.मा. ःथानीय दर ःथान िवशष अवःथा अनसार िज.क.िव.का. को समनवयमा

८. िजक सलफट ७.५ िक.मा. ःथानीय दर

९. िसचाइ शलक अनदाजी कषकल वयहोन

१०. सानाितना औजार अनदाजी ःथानीय दर

११. वयालनस, पलाि क वयाग, बािलटन, टप

एकम ःथानीय दर

१२. बाली सरकषण खचर एकम ःथानीय दर (ख) १.० ह. जगगाको लािग १. िडजल १० िलटर ःथानीय दर २. बीउ १२० िक.मा. ःथानीय दर

३. िड.ए.िप. १०५ िक.मा. ःथानीय दर

४. यिरया १६५ िक.मा. ःथानीय दर

५. पोटास ४५ िक.मा. ःथानीय दर

६. २-४ िड १ िक.मा. ःथानीय दर

७. आइसोोटरन १ िक.मा. ःथानीय दर

८. िजक सलफट १५ िक.मा. ःथानीय दर

९. िसचाइ शलक अनदाजी कषकल वयहोन

१०. सानाितना औजार एकम ःथानीय दर

११. वयालनस, पलाि क वयाग, बािलटन, टप

एकम ःथानीय दर

१२. बाली सरकषण खचर एकम ःथानीय दर

- 298 _

ब.स. िबयाकलाप सामामी पिरमाण इकाई खचरको आधार किफयत

४ परमपरागत कषकको तिरकाबाट गह छन कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग १. बीउ ६० िक.मा. ःथानीय दर

२. िड.ए.िप. ५२.५ िक.मा. ःथानीय दर

३. यिरया ८२.५ िक.मा. ःथानीय दर

४. पोटास २२.५ िक.मा. ःथानीय दर

५. २-४ िड ०.५ िक.मा. ःथानीय दर

६. आइसोोटरन ०.५ िक.मा. ःथानीय दर

७. िजक सलफट ७.५ िक.मा. ःथानीय दर

८. िसचाइ शलक अनदाजी कषकल वयहोन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग १. बीउ १२० िक.मा. ःथानीय दर

२. िड.ए.िप. १०५ िक.मा. ःथानीय दर

३. यिरया १६५ िक.मा. ःथानीय दर

४. पोटास ४५ िक.मा. ःथानीय दर

५. २-४ िड १ िक.मा. ःथानीय दर

६. आइसोोटरन १ िक.मा. ःथानीय दर

७. िजक सलफट १५ िक.मा. ःथानीय दर

८. िसचाइ शलक अनदाजी कषकल वयहोन

९. बाली सरकषण खचर अनदाजी कषकल वयहोन ५ ौोत सरकषण िविध

अिभमिखकरण समारोह खाजा (वयिकत) १०० ःटशनरी (वयिकत) १०० फोटो अनदाजी अनय फटकर अनदाजी

६ चार सारको लािग कषक िदवस (१ िदन)

खाजा (वयिकत) ५०

ःटशनरी (वयिकत) ५० फोटो अनदाजी अनय फटकर अनदाजी ७ मिशन ममरत समभार, ःपयर पाटरस, सिभरिस को लािग कल खचरको ५% थप गन ।

- 299 _

1.1.4.2 मिशनबाट गह कटानी दशरन कायरबम

ौिमक

ब.स. िबयाकलाप ौिमक पिरमाण इकाई ःथानीय दर किफयत १ मिसन, उपकरण तथा सामामीह

दशरन ःथलसमम लजान र लयाउन

(क) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. िभऽ

साधारण जयामी १ कायर िदन

(ख) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. बाहीर

साधारण जयामी २ कायर िदन

२ मिसनह को खोल िफट गरी स ालनको लािग तयार गन

अपरटर १ कायर िदन

अपरटर सहायक १ कायर िदन

३ गह काटन दशरन िफलड कायर,मिसन स ालन कषमता ०.२ हकटर ित घणटा

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग अपरटर २ कायर िदन

अपरटर सहायक २ कायर िदन

साधारण जयामी ५ कायर िदन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग अपरटर २ कायर िदन

अपरटर सहायक २ कायर िदन

साधारण जयामी १० कायर िदन

४ परमपरागत कषकको तिरकाबाट गह छन कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग साधारण जयामी १८ कायर िदन

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग साधारण जयामी ३६ कायर िदन

५ तथयाक सकलन किष अिधकत २ कायर िदन

ािविधक सहायक ३ कायर िदन

६ तथयाक िब षण तथा ितवदन तयारी

किष अिधकत ५ कायर िदन

- 300 _

मिशन उपकरण

ब.स. िबयाकलाप मिसन उपकरण पिरमाण इकाई ःथानीय दर किफयत१ मिसन, उपकरण तथा सामामीह दशरन

ःथलसमम लजान र लयाउन

(क) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. िभऽ शकटर भाडा २ िदन

(ख) िजलला सदरमकामको २० िक.मी. बािहर शकटर भाडा १ िदन

२ मिसनह को खोल िफट गरी स ालनको लािग तयार गन पावर िटलर

१ सट िरपर

१ सट

३ परमपरागत कषकको तिरकाबाट गह छन कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग हिसया १५ सखया

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग हिसया ३० सखया

४ चार सारको लािग कषक िदवस बस भाडा १ िदन

सामामी ब.स. िबयाकलाप सामामी पिरमाण इकाई ःथानीय दर किफयत१ मिसनह को खोल िफट गरी स ालनको लािग तयार गन

१. िडजल ३० िलटर

२. मोिबल २ िलटर

३. िगयर आयल १ िलटर

४. िमज १ िक.मा.

५. क आयल ०.५ िलटर

२ मिसनबाट गह काटन दशरनको कायर

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग १. िडजल ६ िलटर

२. ःथानीय डोरी ५ िक.मा.

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग १. िडजल १२ िलटर

२. ःथानीय डोरी १० िक.मा.

३ परमपरागत ौिमकबाट गह काटन कायर (हात)

(क) ०.५ हकटर जगगाको लािग १. ःथानीय डोरी ५ िक.मा.

(ख) १.० हकटर जगगाको लािग १. ःथानीय डोरी १० िक.मा.

४ चार सारको लािग कषक िदवस खाजा (वयिकत)

- 301 _

ब.स. िबयाकलाप सामामी पिरमाण इकाई ःथानीय दर किफयत ःटशनरी (वयिकत) ५०

फोटो ५०

अनय फटकर अनदाजी

अनदाजी

५ मिशन ममरत समभार, ःपयर पाटरस, सिभरिस को लािग कल खचरको ५% थप गन ।

1.1.५ ि वयः अनगमन तथा मलयाकन वयवःथाः

o िजलला किष िवकास कायारलयका बाली िवकास अिधकत वा किष सार अिधकत र ािविधक सहायक यस कायरबमको अनगमन, कायारनवयनमा सहभागी गराइनछ । सो समबनधी समपणर ितवदन किष ईि िनरयिर िनदशनालयमा अिनवायर पमा पठाउन पनछ ।

o यसका साथ यस कायरबमको अनगमन बाली िवकास िनदशनालय तथा समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालयबाट पिन हनछ ।

तथयाक सकलनः िजलला किष िवकास कायारलयका बाली िवकास अिधकत वा किष सार अिधकत र ािविधक सहायक यस कायरबमको तथयाक सकलनमा सहभागी गराइनछ । सो समबनधी समपणर ितवदन किष इि िनयिर िनदशनालयमा अिनवायर पमा पठाउन पनछ ।

तथयाक िव षणः िजलला किष िवकास कायारलयबाट ा तथयाक सकलनको आधारमा किष इि िनयिर िनदशनालयबाट तथयाक िव षण गिरनछ ।

ितवदन तयारीः ा तथयाक सकलनको आधारमा किष इि िनयिर िनदशनालयबाट ितवदन तयारी गिरनछ ।

1.1.६ उकत कायरबम ःवीकत/सहमित भएको िमित: किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर)को िमित २०६५/०९/०१ को िनणरयानसार

२. परधानम तरी किष आधिनकीकरण कायरकरम २.१ साना यावसाियक किष पकट िवकास कायरकरम

राि य आवयकता र ःथािनय समभावयताका आधारमा समभावय बाली/ बालीवःतमा नयनतम १० हकटरमा वा मौरीको हकमा नयनतम ५०० आधिनक घारमा मौरीपालन गन र कनय तथा गो चयाउको हकमा नयनतम १००० क.जी. वीउ उपयोग गरी खती गिरन वा िशताक चयाउको हकमा नयनतम १०००० मढामा खती गरीन वा पलाि क घरमा गिरन खतीको हकमा किमतमा १

- 302 _

हकटर कषऽफलमा फिलएको पलाि क घरह भएको वा माछापालनको हकमा नयनतम ६ हकटर जलाशय कषऽफलमा फिलएको वा शाउट माछाको हकमा नयनतम १५०० वगर िमटर जलासय कषऽफलमा फिलएको िजललाःतरमा स ालन गरको कायरबमलाई साना वयावसाियक किष पकट िवकास कायरबम भिननछ । यःको उ य किष कषऽको आधिनकीकरणमा योगदान पयारउन साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) ह िवकास गरी छनौट गिरएको बाली/वःतह को उतपादन र उतपादकतव वि तथा रोजगारी ौजना गरी कषकह को आमदानी व ी गनर रहको छ । िवःतत पमा भाग ञ को साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध, २०७३ मा उललख गिरएकोल उकत कायरबम स ालन िःवकत कायरिविध अनसार गन । २.२ यावसाियक किष लक िवकास कायरकरम

राि य ाथिमकता र ःथािनय समभावयताका आधारमा तोिकएको पवारधारह भएको र तोिकएको बाली/वःतमा नयनतम १०० हकटरमा स ालन भएको वा मौरीको हकमा नयनतम ५००० घार रहन वा कनय/गो चयाउको हकमा नयनतम १०००० कजी बीउ उपयोग हन वा िसताक चयाउको हकमा नयनतम १ लाख मढामा गिरन वा शाउट माछाको हकमा किमतमा १५००० वगर मी कषऽफलको जलाशय भएको वा पोखरीमा गिरन माछापालनको हकमा नयनतम ६० हकटर जलाशय कषऽफलमा फिलएको वा पलाि क घरमा गिरन खतीको हकमा नयनतम १० हकटर कषऽफलमा फिलएको पलाि क घरह रहन किष िवकास कायरबमलाई वयावसाियक किष बलक िवकास कायरबम समझन पदरछ । यस कायरबमको उ य किष कषऽको आधिनकीकरणमा योगदान पयारउन वयावसाियक बलक िवकास तथा रोजगारी ब रन माफर त कषकह को आमदानी व ी गनर वलकमा समावश गिरएका बाली/वःतको उतपादन तथा उतपादकतव वि गनर, वलक कषऽमा किष यािनऽकरण, किष पवारधार िवकास तथा वयवसायीकरण ब रन गनर र बलक तथा आसपासका कषऽह मा रोजगारी सजना गनर हो । िवःतत पमा भाग ञ को वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध, २०७३ मा उललख गिरएकोल उकत कायरबम स ालन िःवकत कायरिविध अनसार गन ।

- 303 _

भाग ञः किषसग स बि धत वीकत नया र पिरमाजरन भएका कायरिविधह

िविभ िवषयमा तयार भएका किषसग समबिनधत ःवीकत नया र पिरमाजरन भएका िवगतको काशनमा नसमिटएका कही कायरिविधह यस भागमा काशन गिरएको छ ।

१. तािलम तथा दशरन फामर ःथापना तथा स ालन कायरिविध २०७३

२. पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध, २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) ३. आइ.पी.एम. कषक सहजकतारबाट बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन नमसर

२०७४

४. वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध, २०७३

५. साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध, २०७३

- 304 _

तािलम तथा परदशरन फामर थापना तथा स चालन कायरिविध २०७३ १. प भिम

नपालमा तािलम तथा दशरन फामर (ता..फामर) िव.स. २०४० सालमा जापान सरकारको सहयोगमा स ािलत जनकपर अ ल किष िवकास योजनाबाट रामछाप र िसनधली िजलला एव बागवानी िवकास आयोजना िकतीरपरबाट जापान ओभरिसज कोअपरसन भोलिनटयर (JOCV) माफर त काठमाड , लिलतपर, भकतपर, कापला ोकका कही गा.िव.स.ह मा सफलता पवरक स ालन प ात ता.. फामर श वात भएको हो । यस बममा जापान सरकारको सहयोगमा किष तािलम तथा सार सधार आयोजनाल पवर अनभवह समिट यी आयोजनाह को तािलम तथा दशरन फामर (Training and Demonstration Farm-TD Farm) तथा सार नमना कषक (Extension Model Farmer-

EM Farmer) को एिककत ा प (Modality) सफलताकासाथ कायारनवयन गरको िथयो ।

यःता राा अभयास तथा ितफलह लाई आवयकता तथा मागको आधारमा नपालको अनय सभािवत िजललाह मा समत आ.व. २०७३/७४ दिख कायारनवयनमा लयाउन यो कायरिविध तजरमा गरी किष िवकास मनऽालयल २०७३/०८/०६ को िनणरयबाट ःवीकत गरी लाग गरको छ । २. तािलम तथा दशरन फामरको सिकष पिरचय परमपरागत दशरन झ ता.. फामर पिन समहमा आधािरत किष सार िविध हो । यो किष सार िविध माऽ नभई तािलम तथा सारको सिमौण पिन हो । साथ ता..फामर वयवःथापनमा सहभागी कषकह ल ता..फामर सफलतापवरक समप गिरसकपिछ आफनो छर िछमकमा सार नमना कषकको पमा कायर गनर सकषम हन समत अपकषा राखदछ । यसको उ य किष सार सवामातयकष कषकःतरमा कायररत किष सार कमीरह (ािविधक सहायक तथा नायव ािविधक सहायक (ा.स./ना.ा.स.) र ता.. फामर वयवःथापनमा सलगन कषकह लाई सयकत पमा आधिनक किष िविधह को योग, उतपादन वि तथा बजारीकरणका िविधह िसकन सिवधा उपलबध गराउन हो । अत: यसका मखय तीनवटा समभागह रहका छन ।

१) कषकःतरमा कायररत किष सार कमीरह को किष तथा वयवःथापिकय सीप तथा कषमता अिभवि गद कशल तथा कषमतावान तलयाउन ।

२) तािलम तथा दशरन फामर ःथापना गन ।

३) सार नमना कषकह तयार गन । ३. पिरभाषा िवषय वा सगल अक अथर नलागमा

- 305 _

३.१) "तािलम तथा दशरन फामर" भऽाल िजलला किष िवकास कायारलय वा यस अनतगरत किष सवा कनि तथा समपकर कनिमा कायररत किष ािविधक तथा सहयोगी कषकको सयकत यासबाट कषकको रखदखमा कषकक खत बारीमा ःथापना गिरन कषकको िनजी फामरलाई जनाउदछ ।

३.२) "किष ािविधक" भऽाल िजललामा कायररत विर किष िवकास अिधकत लगायत सब तहका ािविधकह लाई जनाउदछ ।

३.३) सार नमना कषक भऽाल यस कायरिविधमा भएको वयवःथा बमोिजम कायारलयबाट दान गिरन माणपऽ हािसल गरका "कषक" लाई जनाउदछ । सार नमना कषक घरमली ःवयम हन वा नहन पिन सकछ ।

३.४) "सहभागी ािविधक" भऽाल यस कायरिविध अनसार ता..फामर ःथापना तथा वयवःथापनमा तयकष सलगन हन किष सवामा कायररत किष सार कमीरलाई जनाउदछ । किष सवा अनतगरत कन पिन समहका ािवधकह यसमा सहभागी हन सकछन ।

३.५) "सहभागी कषक" सहभागी ािविधकको सहभािगतामा ता..फामर ःथापना तथा वयवःथापनमा सलगन कषक न सहभागी कषक हन भ जनाउदछ ।

३.६) "कायारलय" भऽाल समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयलाई जनाउदछ ।

३.७) "सवा कनि" भऽाल समबिनधत िजललामा स ािलत किष सवा कनिलाई जनाउदछ ।

३.८) “समझौता” भऽाल कायारलय र ता.. फामर ःथापना गनर सहमत सहभागी कषक बीचको समझदारी पऽलाई जनाउदछ ।

४. ता.. फामरको लकष तथा उ य

समि गत पमा सरकारी ःतरबाट वाह गिरन किष सार सवालाई सधार गनर ता.. फामरको लआय हो । यो फामरको वयवःथापन किष सार सवामातयकष कषकःतरमा कायररत किष सार ािविधकर सहभागी कषकल सयकत पमा गनर पनछ । यसको दई िविश उ यह िनमन छन: ४.१ किष सवामा कायररत ा.स/ना.ा.स.ह लाई खतीपाती समबनधी वयवहािरक ान र दकषता

अिभवि गद उनीह लाई सकषम किष सार कायरकतार र पिरवतरन बाहकको पमा ःथािपत गराउन ।

4.2 ता..फामरमा सहभागी कषकह को किष तथा वयवःथापिकय ान, सीपमा वि गन र ितनीह लाई सार नमना कषकको पमा कायर गनर सकषम तलयाउन ।

५. ता.. फामर ःथापना तथा स ालन िबया ५.१ ता.. फामर ःथापना तथा स ालन तथा वयवःथापन समबिनधत िजललाको आवयकता, माग

तथा समभावयताको आधारमा तरकारी, आल, फलफल, मतःयमालन, औ ोिगक बाली, माहरी

- 306 _

पालन, किष यािनऽकरण लगायतका िबयाकलापह स ालन गनर सिकनछ । यो कायरिविध तरकारी बालीको लािग माऽ हो ।

५.२ ता.. फामर ःथापना तथा स ालन गनर फामर ःथापना पवर ५ तथा फामर ःथापना प ात १२ गरी दहायका १७ वटा चरणह समप गनर पनछ । यसमा फामर ःथापना प ात बाली लगाउन भनदा अगािड ८ चरण र बाली लाई सकपिछ ९ चरण पदरछन ।

५.3 फामर ःथापना गनर पवर (समझौता पवर) का चरणह

उपरोकत बमोिजमका िबयाकलापह मा सलगन हन सहभागी कषक, सहभागी ािविधक तथा िनकायह को चरणगत िजममवारी तल तािलकामा ःतत छ :

चरण िबयाकलाप िजममवारी समय किफयत १. फामर ःथापना गनर पवर (समझौता पवर) का चरणह १ सवाकनिबाट समभावय

कषकह को खतबारी िनरीकषण, कषक पिरवार भटघाट तथा वातार

सहभागी ािविधक

ता.. फामर ःथापना गनर भनदा डढ मिहना अगािड

२ समभावय कषकह को ारिमभक छनौट

किष सवा कनि/ समपकर कनि

ता.. फामर ःथापना गनर भनदा डढ मिहना अगािड

सहभागी ािविधकको सहभागीता

३ सहभागी कषकको अिनतम छनौट

किष सवा कनि/ समपकर कनि

ता.. फामर ःथापना गनर भनदा एक मिहना अगािड

किष सवा कनि/ समपकर कनिको सहभािगता

४ िज.क.िव.का. र सहभागी कषक बीच समझौता

सवाकनि/ कायारलय

ता.. फामर ःथापना गनर भनदा तीन ह ा अगािड

५ ता.. फामर वयवःथापन िजलला ःतरीय अिभमखीकरण

कायारलय ता.. फामर ःथापना गनर भनदा एक ह ा अगािड


२. ता.. फामरमा बाली छनौट अगािडका चरणह १ सहभागी कषकको

खतीपाती समबनधी आधारभत सवकषण (तथया सकलन)


ता.. फामर ःथापना गनर भनदा दई ह ा अगािड

किष सवा कनि/समपकर कनिको सहभािगता

- 307 _

चरण िबयाकलाप िजममवारी समय किफयत २ ता.. फामरको वािषरक

कायर योजना तजरमा सहभागी ािविधक


सहभागी कषक र सहभागी ािविधकको सहभागीता

३ वािषरक कायर योजना ःवीकत

मख-किष सवा कनि/समपकर कनि



३. बाली छनौट प ातका चरणह (थम तथा दोॐो बाली) १ ता.. फामरमा रखा न,

खनजोत तथा जगगा तयारी

सहभागी कषक तथा सहभागी ािविधक


सहभागी ािविधकको रखदखमा

२ नसररी/वयाड राखन/ िब वा सान वा बीउ रोपन/मलखाद वयवःथा


ता.. फामर ःथापना गनर भनदा अगािड - बाली अनसार

सहभागी ािविधकको रखदखमा

३ िसचाइ वयवःथा, गोडमल, मलखाद वयवःथा


ता.. फामर ःथापना प ात आवयकता अनसार

४ बाली कटाई, िटपाई स सहभागी कषक तथा सहभागी ािविधक

बाली पिरपकक भएपिछ

5 ता.. फामरको उतपादन तथा बजार िबबीको ारिमभक लखाजोखा


बाली कटाई, िटपाई प ात

6 कषक िदवस किष सवा कनि/समपकर कनि

बाली पिरपकक भएपिछ कटाई, िटपाई एक ह ा अगािड

कायारलय, सहभागी कषक तथा सहभागी ािविधकको सहभागीता

7 उतपादन लागत, आय तथा फामर वयवःथा ितवदन तयार


बाली कटाई, िटपाई एक ह ा प ात

- 308 _

चरण िबयाकलाप िजममवारी समय किफयत 8 ितवदन सावरजनीकरण सहभागी कषक

तथा सहभागी ािविधक



9 कायारलयमा ितवदन ःतत



६. ता.. फामर ःथापना गन खतबारीको छनौट

ता.. फामरको सफलता फामर छनौट लगायत ता.. कषकको िबयाकलापमा भरपन भएकोल दहायको आधारह अपनाउन पनछ ।

६.१ फामर सहभागी ािविधकको कायरःथल वा किष सवा कनिबाट निजक (किरव ३० िमनट िभऽ पदल पगन सकनःथानमा हन पदरछ । यसबाट ािविधकलाई फामरको गितिविधमा सहभागी हन सहज हनछ र सहभागी ािविधकलाई कायारलयको अनय िनयिमत तोिकएको कायर गनर पिन कन समःया वा अपठरो पदन । जसल गदार एक अकारबाट िसकन कायर पिन िनयिमत हनाका साथ सहभागी कषक र सहभागी ािविधक बीचको समबनध समत घिन हनछ ।

६.२ फामरमा िसचाइ सिवधा उ म वा मधयम ःतरको हन पदरछ । िसचाइ सिवधा नभए िवकलप क हन सकछ, कसरी िसचाइ सिवधा उपलबध गराउन सिकनछ भ मा सचत हन ज री छ ।

६.३ फामरको कषऽफल किरव ५०० वगर िमटर अथारत तराई/िभिऽ मधशमा १.५ क ा, पहाड/उचच पहाडी िजललाह मा १ रोपिन हन पदरछ ।

६.४ समहल आफना सदःय मधयबाट कन एक कषकको जगगा भाडामा िलई सामिहक दशरन फामर ःथापना गन िनणरय समत गनर सकन छ । यःतो अवःथामा फामरको रखदखको िजममवारी समहका अधयकष वा समहल तोकको वयिकतह ल िलन पनछ । वयिकतगत भनदा समहगत पमा भाडामा िलएको/िलन जगगालाई ाथिमकता िदन पनछ ।

७. सहभागी कषक तथा कषक समहको छनौट र पिरचालन

७.१ सहभागी कषक छनौट

सहभागी कषकल नयनतम पमा दहायको मापदणड परा गरको हन पदरछ : नयनतम मापदणड - सहभागी कषक छनौट गदार िनमन नयनतम मापदणड परा गरको हन पदरछ ।

क) किष पशामा पणर समय काम गन ।

- 309 _

ख) ता.. फामर ःथापना गनर नयनतम जगगा भएको(५०० वगर िमटर) वा भाडामा िलई खती गद गरको (भाडा अविध नयनतम ३ वषर अविधको हनपन) ।

ग) ता.. फामर स ालन गनर गराउन पिरवारको सहमित रहको ।

घ) िनकट भिवयमा गाउबाट बसाई सराई नजान ितब भएको ।

ङ) िछमकी कषक तथा साथी भाईह ल मन पराउन, सबसग घलिमल भई काम गरन चाउन ।

ाथिमकता-उपरोकत नयनतम मापदणड पगका मधयबाट कषक छनौट गदार दहायका कषकलाई ाथिमकता िदन पनछ ।

च) कायारलय माफर त ५१ िदन मािमण किष कायरकतार तािलम ा गरी किष पशामा अनवरत सलगन रहद आएको

छ) वदिशक रोजगारीबाट फकका यवा/यवती ज) आफल िसकका करा अ लाई िसकाउन उतसक तथा ततपर हन । झ) उ त किष िविधबार चासो राखन । ञ) कायारलयमा दतार भएको कषक समहको सदःय ।

७.२ सहभागी कषक छनौट गदार कायारलयमा दतार कषक समह सदःयलाई ाथिमकता िदन पनछ ।

७.३ ता.. फामर ःथापना गनर कषक समह समत छनौट गनर सिकनछ । समह छनौट गरको अवःथामा समहल सहभागी कषक छनौट गन वा समहका कन सदःयको जगगा भाडामा िलई कषक समहल ता..फामर ःथापना गनर समत सकनछ । यःतो अवःथामा फामरको रखदखको िजममवारी समहका अधयकष वा समहल तोकको वयिकतह ल िलन पनछ ।

८. कायरबमका सहभािग/लाभािनवत वगर यो कायरबमबाट दहायका दईवटा वगरह तयकष पमा लाभािनवत हनछन ।

क) कषक/किष सवामा कायररत किष सारकमीरह (ा.स./ना.ा.स.) तर कायारलयल किष सवामा नव वशी ा.स./ना.ा.स. ह लाई ाथिमकता िदइनछ । ःथायी वा करारमा िनयकत नव वशीह मधय ःथायीलाई ाथिमकता िदन पनछ ।

ख) कायरबमका तयकष भाग िलन सहभागी कषक, िनजको पिरवार, समबिनधत कषक समह तथा छर िछमकीह ।

९. िजललाःतरीय अिभमखीकरण कायरबम

ता..फामरका सहभागी कषक र ािविधकह लाई ता..फामर स ालन समबनधमा समबिनधत िज.क.िव.का. ल एक िदन अिभमखीकरण कायरबम स ालन गनर पदरछ । यो अिभमखीकरण कायरबम स ालन गन मखय दाियतव किष सार अिधकतको हनछ ।

- 310 _

अिभमखीकरण कायरबमको मखय उ य िनमन हनछ : १) ता..फामरबाट िसकन तथा दशरन गन िविधह पिहचान गरी िलिपब गन ।

२) सहभागी कषक र सहभागी ािविधकह मा ता..फामर स ालन तथा बझाईमा एक पता कायम गन ।

३) कायरबम स ालनको लािग आवयक सचा तयार गन ।

१०. फामर वयवःथापन १०.१ करार समझौता: नपाल सरकारको चिलत ऐन िनयम बमोिजम कायरलयल पारदिशरता

अपनाइ सहभागी कषक समबिनधत ािविधकको सलगनतामा ता.. फामर स ालन गनर पदरछ । ता.. फामर ःथापना गनर अगािड सहभागी कषक र कायारलयबीच अिनवायर पमा अनसची १ बमोिजम वािषरक कायर योजना सिहत करार समझौता गनर पनछ ।

१०.२ वािषरक कायरयोजना: समझौता गनर अगािड सहभागी कषक, सवा कनद र सहभागी ािविधकल अनसची २ बमोिजम वािषरक कायरयोजना तयार पारी समबिनधत सवाकनिबाट अनमोदन गराउन पनछ ।

१०.३ दशरन बोडर: ता.. फामरमा अनसची ३ बमोिजमको ४ िफट चौडा, ३ िफट लमबाइको दशरन बोडर सहभागी कषकल सहभागी ािविधकको सहयोगमा राखन पनछ । यसमा लागन खचर कायारलयल ता.. फामरको लािग िविनयोिजत बजटबाट उपलबध गराउनछ ।

१०.४ कषक िदवस: ता.. फामरमा तयक बालीमा किष सवा कनिल कषक िदवस स ालन गनरपनछ । कषक िदवस स ालन अगाव दशरन बोडर सहभागी कषकल फामरमा रािखसकको हनपनछ । कषक िदवस स ालन प ात कषक िदवस ितवदन अनसची ४ बमोिजम सहभागी ािविधक र सवा कनिल कायारलयमा पश गनरपनछ ।

१०.५ फामर वयवःथापन खाता: फामरमा रखाकन गरदिख उतपादन तथा बजार िविबसममका समपणर कयाकलापह को अिभलख अनसची ५ बमोिजमको खातामा सहभागी कषक तथा सहभागी ािविधकल राखन पनछ ।

१०.६ बाली ितवदन: ता.. फामरमा समावश तयक बाली कटानी प ात उतपादन तथा िविब िवतरणको सहभागी ािविधक र सहभागी कषकल अनसची ६ बमोिजम बाली कटानी ितवदन कायारलय समकष पश गनरपनछ ।

१०.७ पनतारजगी तािलम: कायरबम स ालन अविधमा कायारलयल समबिनधत ािविधक र कषकलाई तयक बालीमा नयनतम १ पटक (२ तािलमबीच ६ मिहना भनदा बिढ अविध नहन गरी) पनतारजगी तािलम तथा सार नमना किष तािलम पिन दान गनरपनछ ।

१०.८ सपिरवकषण/अनगमन: यो कायरबमको सपिरवकषण समबिनधत किष सवा कनिल समप गरी कायारलय समकष अनसची ७ बमोिजम मािसक ितवदन पश गनछ । कन मिहनामा सपिरवकषण गनर नगएको/जान नसकको वा जान पन नभएमा सो अविधको ितवदन पश गनरपन छन ।

- 311 _

११. गित ितवदन

ता..समप ितवदन: एक वषरको बािल चब समप भए पिछ अनसची ८ बमोिजमको ितवदन सहभागी ािविधक तथा सहभागी कषकल समबिनधत सवा कनि तथा कायारलयमा पश गनर पनछ ।

१२. माणपऽ

सहभागी ािविधक र ता.. कषकल दफा ११ अनसार ता.. फामर समप ितवदन कायारलयमा पश गरपिछ सवा कनिको िसफािरसमा कायारलयल समबिनधत ािविधकलाई अनसची ९ बमोिजम ता..फामर वयवःथापन माण-पऽ तथा सहभागी कषकलाई अनसची १० बमोिजम सार नमना कषक तािलम माण-पऽ दान गनछ ।

१३. बजट वयवःथा १३.१ ता.. फामर ःथापना, स ालन तथा वयवःथापनको लािग िजललाको भौगोिलक िःथित,

यातायात, िव त, िसचाइ सिवधा आिदको आधारमा कायारलयल एक वषरमा (२ बालीको िनिम ) अिधकतम . ५०,०००।- (पचास हजार) मा नबढन गरी िवऊ िवजन, तािलम, किष सामामी तथा पिजगत सामामीह माखचर गनर सकनछ ।

१३.२ ता.. फामर वयवःथापनको एक वषर परा भई ःवीकत वािषरक कायर योजना बमोिजमका सब िबयाकलापह समप भए पिछ पिजगत सामामीह कषकलाईन हःतानतरण गिरन छ भन बीउ िवजन जःता खचर भएर जान सामामीह फामर स ालनमा खचर भई सकको हनछ ।

१३.३ फामर स ालनमा लागको ौिमक खचर, गाईवःत तथा कखराको मल, कमपो मलको खचर कायारलयबाट िविनयोजन हन . ५०,०००।- (पचास हजार) मधयबाट खचर गनर सिकन छन । यःता खचरह सहभागी कषक ःवयल वयहोनर पनछ ।

१३.४ कायारलयबाट उपलबध . ५०,०००।- (पचास हजार)कन सामामीमा क कित र कसरी खचर गन भ योजना समत अनसची २ बमोिजमको कायर योजनामा ःप उललख भएको हन पनछ । फामरमा हन खचर सवा कनिल सहभागी कषकको तयकष सहभािगतामा कषक वा सहभागी ािविधक माफर त खचर गराई फामर वयवःथापन खातामा अिभलख राखन लगाउन पनछ ।

१३.५ ता.. फामरमा समबिनधत कषक समहका सदःयह लाई ःथलगत तािलम दान गनर बाली अविधभर ता..फामर वयवःथापन तफर छ ाइएको अिधकतम . ५०,०००।- (पचास हजार) को अितिरकत ित मिहना ित तािलम . १०००।- को दरल अिधकतम १२ पटक तािलम स ालन गनर . १२०००।- (बा हजार) समम कायारलयल सहभागी कषक र सहभागी ािविधक माफर त खचर गनर सकनछ । तर ता..फामर र ता..कषकको आधारमत तथया तयार गनर, ता..कषकको सहभािगतामा वािषरक कायर योजना तयार गनर, सामानय सपिरवकषण र अनगमन गनर थप बजट उपलवध हन छन ।

- 312 _

१३.६ थम वषर ता..फामर समबनधी वािषरक कायर योजना मतािवक िबयाकलापह सफलता पवरक समप गरका ता..फामरलाई सहभागी कषकल िनरनतरता िदनपनछ ।

१३.७ ता..फामरलाई िनरनतरता िदन कायारलयल आगामी २ वषरसमम ित ता..फामर ित वषर अिधकतम . ५,०००।- (पाच हजार)समम खचर गनर सकनछ । यो रकम ता..फामर स ालनको लािग (बीउ िवजन, रासायिनक मलखाद खिरद, रोग िकरा िनयनऽण आिद) मा खचर गनरपनछ ।

१३.८ थम वषरमा ःवीकत वािषरक कायर योजना अनसारका िबयाकलापह सफलतापवरक समप गरी फामरमा रखा न गरदिख उतपादन तथा बजार िबबीसममका समपणर कयाकलापह अनसची ५ बमोिजमको अिभलख खातामा राखन, अनसची ६ बमोिजम बाली कटानी ितवदन कायारलय समकष पश गन, ता..फामर ितवदन सावरजिनकरण गन तथा ता..फामर स ालन गन बममा िसकका िविध तथा ानह िछमकी कषकह लाई वाह गरी“नमना कषक” को पमा कायर गन सहभागी कषक लाई माऽ पिछलला २ वषर कायारलय को सहयोग उपलबध हनछ ।

१३.९ ता..फामर स ालन अविध भकतानी भईसकपिछ ता..फामर वयवःथापन समबनधी समपणर खचर समबिनधत कषक ःवयल न वयहोनर पनछ ।

१४. िजममवारी कायरबममा सलगन िनकाय र पदािधकारीह को भिमका, िजममवारी तथा अिधकार िनमनानसार हनछ ।

क) सहभागी ािविधक : १. दफा ६, ७, र ८ सग तालमल हन गरी सहभागी कषकको छनौट गन ।

२. ता.. फामर र ता.. कषकको आधारभत तथथा तयार गन ।

३. ता.. कषकको सहभािगतामा वािषरक कायर योजना तयार गन र कायारनवयन गन ।

४. सवा कनिको सामानय सपिरवकषण र अनगमनमा ता.. फामर वयावःथापन गन ।

५. फामर वयवःथापन समबनधमा कन कारको समःया तथा चनौितह आएमा समबिनधत सवा कनदलाई अिवलमब जानकारी गराई ा सझाव/िसफािरस अनसार कायर गन ।

६. ता.. फामर सविनध ितवदन िनयिमत पमा सवा कनिमा पश गन ।

ख) सहयोगी कषक: १. समबिनधत किष सवा कनि र सहयोगी ािविधकको सहयोगमा िनिदर गर मतािवक ता..

फामर ःथापना लगायत सयकत पमा कायरयोजना बमोिजम फामर कयाकलापह स ालन गन ।

- 313 _

२. ता.. फामरमा िनिदर गर मतािवकको दशरन बोडर सबल दखन गरी सरिकषत ःथानमा राखन ।

३. ता.. फामरको आवयक तथया र रकडरह िनिदर गर मतािवक सरिकषत राखन र आगनतकह /िनिरकषक समकष पश गन ।

४. ता.. फामर स ालन समबनधमा आफनो अनभव सरोकारवाला वयिकत/सघ सःथाह सग आदानदान गन ।

५. फामरमा भएका अवलोकन मणह का समबनधमा ितिबया तथा सललाह/सझावह लखन फामर अवलोकन गनर आउनहनअवलोकनकतार समकष आगनतक पिःतका पश गन ।

६. फामर स ालन बममा दान गिरन तािलम तथा मण कायरबमह मा सहभागी हन ।

७. फामर वयवःथापन समबनधमा कन कारको समःया तथा चनौितह आएमा समबिनधत सवा कनि/सलगन ािविधकलाई अिवलमब जानकारी गराई ा सझाव/िसफािरस अनसार कायर गन ।

८. ता.. फामर स ालन गन बममा िसकका िविध तथा ानह गा.िव.स. तथा िछमकी गा.िव.स. का कषकह लाई वाह गन कायरमा “नमना कषक” को पमा कायर गन ।

ग) सवाकनि: १. सलगन ािविधकलाई कषक समह, सहभागी कषक लगायत ता.. फामरको उपयकत ःथान

छनौट गनर सहयोग पयारउन ।

२. तोिकएको मापदणड (दफा ८) अनसार कषक छनौट भए नभएको सिनि त गन ।

३. ता.. फामर वयवःथापनको िनयिमत सपिरवकषण र अनगमन गरी समबिनधत ता.. कषक र सहभागी ािविधकलाई ततकालका समःया र चनौितह लाई समवोधन गनर आवयक सहयोग गन ।

४. ता.. फामर वयवःथापन समबनधमा कायारलयको िनयिमत मािसक बठकमा िरपोिटर गन ।

५. ता.. फामर वयवःथापनको लािग आवयक बजट वयवःथापनको लािग कायारलयसग समनवय गन ।

६. ता.. फामरमा आवयक िवषय िवशष सवाको लािग कायारलयसग समनवय तथा वयवःथापन गन ।

७. ता.. फामरको िबयाकलाप र गितिविधह समबिनधत सरोकारवाला िनकायह ,

आयोजनाह , ग सरकारी सःथाह र कायरबमसग समनवय तथा सहयोग गनर गराउन यास गन ।

८. ता.. कषकलाई सार नमना कषकको पमा ःथानीय ःतरमा पिहचान तथा ःथािपत गराउन सहयोग पयारउन ।

- 314 _

घ) िजलला किष िवकास कायारलय: १. िजललामा कायररत सब नव वशी ा.स/ना.ा.स. ह लाई ता.. फामर ःथापना,

वयवःथापनमा सहभागी हन आवयक वयवःथा िमलाउन ।

२. िजललामा स ािलत ता.. फामरह को योजना, कायारनवयन, सपिरवकषण तथा अनगमन गन ।

३. ता.. फामर सफलता पवरक स ालन गन सहभागी कषक र सहभागी ािविधकलाई तािलम माण-पऽ दान गन ।

४. ता.. कषकलाई सार नमना कषकमा पिरणत गनर िवशष छोटो अविधको ःथलगत तािलम दान गन ।

५. ता..फामरमा सलगन सहभागी कषक र सहभागी ािविधकको िनयिमत ःथलगत अनगमन गरी आवयकता अनसार िनदशन िदन र िवषय िवशष सवा उपलबध गराउन ।

१५. सार नमना कषकको िजममवारी

१. एक वषरसमम सफलता पवरक स ालन गिरसकको ता..फामरलाई आगामी वषरह मा पिन िनरनतरता िदन ।

२. ता..फामरबाट आफल िसकका ान, सीप तथा अनभवह गाउघर छरिछमक लगायत अनयऽ िनकायह बीच आदान-दान गन ।

३. कषकबाट कषक िविध हःतानतरण गन ।

४. ःथानीयःतरमा, सवा कनिःतरमा स ालन हन कषक तािलम लगायत अिभमखीकरण कायरबम कषक गो ी आिद कायरबममा समबिनधत िनकायह ल आमनऽण गरको अवःथामा ॐोत वयिकतको पमा कायर गन ।

५. उतक किष कमर गनर आफना कषक साथीह लाई उतरणा िदन ।

6. िज.क.िव.का., किष सवाकनि/समपकर कनिसग िनरनतर समपकर मा रही उकत िनकायह बाट िनदशन भए अनसार िविध सार तथा िवःतार कायरमा सहयोग गन ।

७. किष िवकास तथा खती कमरमा उतप हन समःया तथा चनौितह लाई समयमा कायारलय तथा सवा कनि समकष पयारई िनराकरणका उपायह खोजन ।

८. उ त किष िविध सवा समःयाह मा आफनो पहलमा िनरनतर खोज, अधययन तथा दशरन गनर यासरत हन ।

१६. सशोधन तथा पिरमाजरन

यो कायरिविधलाई आवयकता अनसार किष िवकास मनऽालयल सशोधन तथा पिरमाजरन गनर सकन छ ।

- 315 _

अनसची १ : िज.क.िव.का र ता.. कषक िवच ता.. फामर स ालन गन समबनधमा सहमित पऽ

िजलला किष िवकास कायारलय ................ र ...................... िजलला .......................... गा.िव.स/न.पा ........... वडा का कषक ौी..................................... बीच

तािलम तथा दशरन फामर स ालन समबनधमा सहमित पऽ

िजलला किष िवकास कायारलय......................... तथा ......................... गा.िव.स/न.पा ..... वडा......................... टोल/गाउ बःन कषक (यस पिछ सहभागी कषक भिनन) ौी ................................................बीच तािलम तथा दशरन फामर (यस पिछ ता.. फामर भिनन) स ालन गन सनदभरमा ................................................ कषक समहको उपिःथितमा यस सहमित-पऽमा उललिखत आ-आफनो िजममवारीह दब पकषल पालना गन ितब ता सिहत हःताकषर समप भयो ।

(क) सहभागी कषकको सहमित तथा ितब ता १. ता.. फामर स ालन गनर मरो/आफनो पिरवारको ःवािमतवमा रहको ........... रोपनी /क ा

जमीन छ ाई किष सवा कनि र सहभागी ािविधक सग सयकत पमा तजरमा गरको कायर योजना बमोिजम फामर स ालन गनर म र मरो पिरवारको म री छ ।

२. यस फामर स ालनमा लागन ौम (मानिवय तथा पश) म ःवय वा मरो पिरवारल उपलबध गराउन छ । भौितक ौममा लागको खचर िजलला किष िवकास कायारलयल नवयहोन वयहोरा मलाई र मरो पिरवारका सब सदःयह लाई जानकारीमा छ ।

३. यो फामरलाई सफल र अनकरणीय तलयाउन म र मरो पिरवार िजममवार भई लािग पनरका साथ समबिनधत ािविधकह सग सयकत पमा सिबय भई कायर गनछ ।

४. फामर स ालनमा सहयोगाथर िजलला किष िवकास कायारलयको तफर बाट अिधकतम वािषरक ५०,००० (पचास हजार) समम उपलबध हन वयहोरा जानकारी गराईएको छ । उकत फामरमा यस भनदा बिढ खचर गनर हाो ईचछा भएमा म/मरो पिरवार वयहोनर तयार छ ।

५. दशरन फामर स ालन गन बममा आवयक तथया र रकडरह िनिदर गर अनसार सरिकषत ठाउमा (कटाकटीह ल नभटन, नचयाितन गिर) राखन छ ।

- 316 _

६. फामर स ालनको बममा दान गिरन सब तािलम तथा मण कायरबमह मा म ःवय सहभागी हन छ । यो फामर अविःथत गा.िव.स. तथा नगरपािलकाको वडा िभऽ स ालन हन सब कारको किष सार तथा तािलम कायरबममा मरो सहभािगता हदा िजलला किष िवकास कायारलयबाट नगद सहयोग वा भ ा दािव गन छन तर समबिनधत गा.िव.स. तथा नगरपािलकाको वडा बािहर स ालन हन कयाकलापह मा सहभागी हदा कायारलयको तफर बाट िनयमानसार आवास तथा खाना खचर उपलबध हन वयहोरा जानकारी गराईएको छ ।

७. फामर स ालन समबनधमा मरो अनभव सब इचछक सरोकारवाला वयिकत/सघ सःथाह सग आदान दान गन छ । फामरमा भएका अवलोकन मणह लाई िनयिमत पमा आगनतक पिःतकामा ितकया तथा सललाह/सझावह लखन परमपरालाई कायम तथा ःथाियतव िदन छ ।

८. फामर स ालनको बममा दिवक कोपबाट वा अनय कन कारणबाट हानी नोकसानी हन गएमा िनयमानसार किष िवमा गरको अवःथामा सोही बमोिजम हन गरी अनयथा कन कारको कषितपितर दावी गन छन ।

९. फामर वयवःथापन समबनधमा कन कारको समःया तथा चनौितह आएमा समबिनधत सवा कनिलाई अिवलमब जानकारी गराई ा सझाव/िसफािरस अनसार कायर गन छ ।

१०. यस फामरमा िनिदर गर मतािवकको दशरन बोडर (िडःपल बोडर) सबल दखन सरिकषत ःथानमा राखनछ ।

१२. ता.. फामर स ालन गन बममा िसकका िविध तथा ानह गा.िव.स. तथा िछमकी गा.िव.स. का कषकह लाई वाह गन कायरमा “नमना कषक”को पमा आफलाई ःथािपत गरी उ त िविध िवःतार गन गराउन कायरमा समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय, ािविध तथा सवा कनिको असल साथीको पमा आफनो पिहचान ःथािपत गराउन छ ।

ख) सवा कनिको सहमित तथा ितब ता १. ता.. फामर ःथापना गनर ौी .................................... लाई ................................

ल हाो सललाहमा हा उपिःथितमा छनौट गरको हो । यो ता..फामरमा समबिनधत कषकको सहभािगतामा तयार पािरएको यस साथ सलगन वािषरक योजना समबिनधत कषक समह, कषक र िनजको पिरवारका सदःयह सग सयकत पमा कायारनवयन गनर यो सवा कनि ितब छ ।

२. यो वािषरक योजना आवयकता अनसार समबिनधत कषकको सहभािगता र सहमितमा कायारलयको सहयोगमा पिरमाजरन गनर सिकन छ ।

३. फामर वयवःथापन रकडर उपयकत र सरिकषत ःथानमा राखी आवयक तथयाकह िनयिमत पमा िलपीब भन कायर गनछ ।

- 317 _

४. फामरमा अवलोकन मण/सपिरवकषण गरपिछ समप िबयाकलापको लगत, लागत र िववरण समबिनधत कषकको सहभािगतामा फामर वयवःथापन खातामा भिरन छ ।

५. यो फामरको िबयाकलाप र गितिविधमा गा.िव.स./न.पा. सिहत अनय सरोकारवाला िनकायह , आयोजनाह , ग सरकारी सःथाह र कायरबमसग समनवय तथा सहयोग गनर गराउन भरसक यास गन छ ।

६. फामर वयवःथापन समबनधमा भए गरका िबयाकलापह कषकह तथा िछमिक कषकह लाई अवलोकन गनर गराउन समबिनधत कषकलाई अिभिरत गन छ । फामरमा भएका अवलोकन मणह लाई िनयिमत पमा आगनतक पिःतकामा ितिबया तथा सझाब/सललाह लखन परमपरालाई कायम तथा ःथाियतव िदन छ ।

७. ता.. फामर स ालक कषकलाई सार नमना कषकको पमा ःथानीय ःतरमा पिहचान र ःथािपत गराउन छ ।

८. फामर वयवःथापन समबनधमा कन कारको समःया तथा चनौितह उतप हन गएमा अिवलमब िजलला किष िवकास कायारलय मख, समबिनधत िवषय िवशष (ािविधक अिधकत) ह लाई, जानकारी गराई ा सझाव/िसफािरस अनसार कायर गन छ ।

९. सवा कनिको तफर बाट बमानसार दहायका ािविधकह यस फामरको वयवःथापनमा तयकष िजममवार हन छन ।

ब.स. नाम पद समपकर फोन/मोबाइल नमबर

1

2

3

4

१०. ता.. फामर तथा सार नमना कषक गित तथा उपलिबधह िनयिमत पमा िजलला किष

िवकास कायारलय तथा किष सार अिधकतलाई अवगत गराउन छ ।

- 318 _

उपिःथित

.................................... कषक समहको तफर बाट

ब.स. नाम ठगाना सिह

1

2

3

4

5

6

7

8

9

१०

.................................................. ............................................. िज.क.िव.का. तािलम तथा दशरन कषक

िमित : / / ..... ःथान : ...

- 31

9 _

अनसची २

: तािलम तथा दशरन फामर वािषरक योजना

तािलम तथा दशरन फामरः

आ.व. २

०७3/७४

िजललाः

सवा क

नि/समपकर कनिः

गा.िव

.स/न

.पा :

वडाः

गाउ/टोलः

ता.. क

षकको नामः

मोवाईल

न.

सहभागी ािविधकको नामः

पदः

मोवाईल

न.

कषऽफल

रोपनी ..

.....

वगरिमटर

......... क

ा..........

बाली णालीः

ब. स.

िबयाकलाप

लआय

आ. व २०७

3/७४

िजममवारी

ौावण

भाि

असोज

काितरक

मागर

पौष

माघ

फालगन

चऽ

बशाख

ज

असार

१ पवर तयारी कयाकलाप

1.1

ःथान छनौट

1.2

समह छनौट

1.3

अिभमखीकरणको ल

ािग कषक

समह

सग

भला र वठक

1.4

तािलम तथा दशरन फामरकषक

छनौट

1.5

फामरतथा बाली छ

नौट

1.6

सहमित पऽ

तयारी तथा हःताकषर

गन

- 32

0 _

ब. स.


लआय

आ. व २०७

3/७४


ौावण

भाि

असोज

काितरक

मागर

पौष

माघ

फालगन

चऽ

बशाख

ज

असार

1.7

दशरन

बोडर राखन

2बाली

2.1

रखान गन

2.2

जगगा तयारी

2.3

िबउवयबःथापन

2.4

माटो नमना सक

लन तथा पिरकषण

वयवःथा िमलाउन

2.5

माटो उवररा तथा कमपोःट

मल

वयबःथापन

गन

2.6

नसररी वयबःथा

2.7

रोपन /छन

2.8

िसचाइ वयबःथा गन

2.9

गोडमल गन

2.10

कषक

िदवस

आयोजना गन

2.11

कटाई/िटपाई

/उतपादन िलन

2.12

उतपादन ितवदन तयारी

3 बाली

3.

1रखान गन

3.

2 जगगा तयारी

- 32

1 _

ब. स.


लआय

आ. व २०७

3/७४


ौावण

भाि

असोज

काितरक

मागर

पौष

माघ

फालगन

चऽ

बशाख

ज

असार

3.3

िबउवयबःथापन

3.4

माटो नमना सक

लन तथा पिरकषण

वयवःथा िमलाउन

3.5

माटो उवररा तथा कमपोःट

मल

वयबःथापन

गन

3.6

नसररी वयबःथा

3.7

रोपन /छन

3.8

िसचाइ वयबःथा गन

3.9

गोडमल गन

3.10

कषक

िदवस

आयोजना गन

3.11

कटाई/िटपाई

/उतपादन िलन

3.12

उतपादन ितवदन तयारी

4नमना कषक

समबनधी िबयाकलाप

सालन गन

5ितवदन तथा अ

नभव आदान दान

गन


सहभागी कषक

िमित :

/ /

..........

ःवीकत गन

किष सवा क

नि ािविधकको नाम

पद

िमित :

/ /

..........

- 322 _

अनसची ३ : ता.. फामरको दशरन वोडर

िजलला किष िवकास कायारलय,........ किष सवा कनि,........

तािलम तथा दशरन फामर, ............ (गाउ/टोल) (ःथापना िमित : / /२०७३)

कषऽफल : १ रोपनी (५०० वगर िमटर) बाली णाली :............ सहभागी ािविधक सहभागी कषक

........................ ....................... ........... गा.िव.स. .......वडा न. ......

- 323 _

अनसची ४ : कषक िदवस ितवदन

१) सामानय िववरण

ता..फामर िजलला

गा.िव.स.

वाडर न.

सार नमना कषकको नाम

कषक िदवस स ालन िमित

बाली

२) सहभािगता क) कषकह को सहभािगता

कषकह को सहभािगता मिहला (सखया) प ष(सखया) कल जममा (सखया)

समहको

समह बािहरको

ख) कायारलयको सहभािगता ब.स. नाम पद

१

२

३

ग) आमिनऽत/ितिनिध सहभािगता ब.स. नाम पद

१

२

३

३) बाली िववरण

जात

रोपको िमित

िविध योग (थोपा िसचाइ, ःीङकल, फरोमन शयाप आिद) १)

२)

- 324 _

४) आय वयय िववरण

पिजगत खचर (टकी, पाईप, मोटर पमप, ःयर आिद) ब.स. पिजगत िववरण रकम

1

2

3

4

5

कल जममा

उतपादन खचर (लागत) ब.स. िववरण रकम

1 किष सामामी

2 कषक पिरवार िभऽको ौम

3 कषक पिरवार बािहरको ौम (जयाला ितरको)

4 मिसनरी उपकरण योग (पावर िटलर आिद)

5 गो जोताई

6 उतपादन खचर जममा

कल जममा

उतपादन (कषक िदवस सममको) ...............................किज

िविब (कषक िदवस सममको) ............................. कजी ........................... ५) कषक िदवसमा उठका सवाल तथा राय ितकया ६) िसकको पाठह

ितवदन पश गनको

नामः पदः किष सवा कनि/समपकर कनि:

- 32

5 _

अनसची ५

: फामर वयवःथापन

खाता

पिहलो बाली :

िबयाकलाप १

: जगगा तयारी

1.1 जगगा तयारी

(ौम शिकतको योग)

ब.स.


िमित

ौम (पिरवार)

जयालादारी

कल

जयाला दर

(दिनक

)

कल लागत

सिह

मिहला

सखया

पष

सखया

मिहला

सखया

पष

सखया

मिहला

पष

पिरवारजयाला

ता..

कषक

किष

ािविधक

1 जगगा रखाकन र छ

ाउन

2 खनजोत

(गोको योग)

3 मनिवय शिकत

पिरचालन

समबिनधत ता..कषकको सिहः

ािविधक

को सिहः

मािणत गनको सिहः

िमितः

िमितः

िमितः

1.2 किष यनऽक

ो योग

ब.स.


िमित

योग

यनऽक

ो नाम

घणटा

मिसन

ित

घणटा दर

कल

लागत

सिह

िनिज

जयाला

ता.. क

षक किष ािविधक

1 खनजोत


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 32

6 _

1.3 कमपो मलक

ो योग

भािर/डोको/शयाकटर

भािर/डोको/शयाकटर

खिरद

गर मलय

ित भारी/शयाकटर (ढबानी सिहत

)

कल लागत

(अनमािनत)


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

1.4 रासायिनक

मलक

ो योग गरको भए यसको िववरण

ब.स.

रासायिनक

मलको नाम

िमित

पिरमाण

बजार मलय

कल लागत

योग गरको जगगा

(खत/बारी वा नसररी ख

लाउन)

सिह

ता.. क

षक किष ािविधक

1 यिरया

2 िडएपी

3 पोटास

4 िमिौत मल

कल


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 32

7 _

िबयाकलाप २

: िवउ

तथा नसररी वयवःथापन

एव रोपन/छन

2.1 िवउ

-िवजन

ाि

ौोत समबनधी िववरण

1 बाली/बीउ

2 जात

3 पिरमाण

4 बजार खिरद

मलय

(.)

5 ौोत

6 िवउ ाि

मा सहयोग गन वयिकत

/िनकाय

नाम

पिरचय

(िछमक

ी, पिरवार सदःय

, आफ, क

.स.क

.)

7 कल लागत

(.)

िबयाकलापह

:

ब.स.


िमित

ौमको उपयोग

(पिरवार िभऽ)


जयाला

दर

कल लागत

सिह

मिहलापष

मिहला

पष

ता.. क

षककिष ािविधक

1 वयाड राखन

/राखको

2 वयाडबाट िव

वा उखल

को/कडा पान

3 िव

वा सारक

ो


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 32

8 _

िबयाकलाप ३

: रोग िक

रा िनयनऽण

िमित

िवषादीको

नाम

योग

िविध

पिरमाण

मलय

ौोत

िसफािरस गनको

नाम

योग गनर पन रको

कारण

सिह

ता.. क

षक

किष ािविधक


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

िबयाकलाप ४

: िसचाइ वयवःथापन

(क) िस चाइौोत :-

(ख) दरी :

- (ग

) िस चाइ वयवःथापन

िविध :-

(घ) ौोतमा पानीको उपलबधता :-

(पयार , िठक , नयन)

(ङ) ता..फामर ःथापना अ

गािड कसरी वयवःथापन

गन गरको िथयो ?

(च) िस चाइ वयवःथापनमा िसप िस चाइ गन र पन भए

यसक

ो समभावयता

?

(छ) खोला/पोखरी बाट पमप िस चाइ गन र पन भए

तयसको सभावयता

?

(ज) वषारको पानी र

अनय

खर गई

रहको पानी सकलन

गनर पलािक पोखरी िनमारण गन

भए यसको समभावयता

?

- 32

9 _

िसचाइ िववरण

ब.स.

िमित

िविध





कल लागत

सिह

मिहला

पष

पिरवार

जयाला

ता.. क

षक



ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

िबयाकलाप ५

: गोडमल

ब.स.

िमित

िविध





कल लागत

सिह

मिहला

पष

पिरवार

जयाला

ता.. क

षक



ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 33

0 _

िबयाकलाप ६

: पवारधार िवक

ास

६.१ िवक

ास गरको पवारधारको नाम ..

.........................

(क) िसफािरस गन

वयिकतको नाम र पद

............................

(ख) उय

(िकन)

.....................................

(ग) सागी ख

िरद गरको भए नाम, पिरमाण

, र मलय

लागत

ब.स.

सागीको नाम

पिरमाण

खिरद

गरको

िमित

खिरद

ौोत

बजार मलय

कल लागत

सिह

ता.. क

षक



ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

िबयाकलाप ६.२

: ौम शिकतको योग

िमित

ौमको योग

कल


.

कल लागत

पिरवार


मिहला

पष

मिहला

पष

मिहला

पष

मिहला

पष


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 33

1 _

िबयाकलाप ७

: उतपादन

िववरण

ब.स.

िमित

उतपादन/कटाई

पिरमाण

(क.जी)

िविध


जयालादर

कल लागत

पिरवार


पिरवार


मिहला

पष

मिहला

पष

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 33

2 _


8 : बजार वयवःथा

ब.स.

िमित

बजारक

ो नाम

ःथान/फ

ामर

पिरमाण

(क.िज

.) िबिब

मलय

कल आय

सिह

ता.. क

षक


1

2

3

4

5

6

7

8

१. फामरबाट

२. निजकको सडक

छउ

३. डोको

४. गा.िव

.स. बजार

५. हाट

६. िजलला िभऽ

७. बा

िजलला


ािविधक

को सिहः


िमितः

िमितः

िमितः

- 33

3 _

लागत

-आगत

िववरण

खती गरको जगगा .

........................... रोपनी........................क

ा ब. स.

कयाकलाप

सामामी खचर

ौम लागत

. कल

लागत

औजार उपकरणक

ो नाम

स खया

दर जममा खच

रपिरवारजयालादारी

यनऽ

पश जममा

1 जगगा तयारी

2 िवउ तथा नसररी वयवःथापन

तथा रापन/छन

3 रोग

िकरा िनयनऽण

4 िसचाई

5 गोडमल

6 पवारधार िवकास (टनल िनमारण,

गौला

मल उतपादन आिद)

7कटाई/िटपाई

उतपादन

8बजार वयवःथा

कल

कल खच

र सामामी तफर

. ............................

पिरवारको ौ

म सिहत


...........................

पिरवारको ौ

म बाहक


...........................

यनऽक

ो खचर

. ....................................................

पशको ौ

म . .

.....................................................

आमदानी (आगत

) कल उतपादन पिरमाण

(क.जी.) ..

.............................

िविब

पिरमाण (क.जी.) ..

.......................................

कल आय

(िविबको माऽ)

. ....................................

कल आय

(कल उतपादन)

. .

......................................

खद नाफा

ित रोपनी (पिरवािरक

ौम बाहक

) .............................

पािरवािरक ौम समावश गदारको िःथती

..............................

- 334 _

अनसची ६ : बाली ितवदन

१) बाली िववरण

बालीः • जातः रोपको िमितः खती गरको जगगा ............................ रोपनी ........................क ा िविध योग (थोपा िसचाइ, ःीङकल, फरोमन शयाप आिद)

१. २. ३. ४.

बाली/उतपादन लागत

पिजगत खचर (टकी, पाईप, मोटर पमप, ःयर आिद)

ब.स पिजगत िववरण

जममा रकम . िववरण सखया दर

1

2

3

4

5

कल जममा

उतपादन खचर

ब.स. कयाकलाप सामामी खचर

ौम कल लागत पिरवार जयालादारी यनऽ पश वीमा

1

2

3

4

5

6

7

8

कल जममा

- 335 _

कल खचर सामामी तफर . ............................ पिरवारको ौम सिहत जयालादारी . ........................... पिरवारको ौम बाहक जयालादारी . ........................... आमदानी (आगत) कल उतपादन पिरमाण (क.जी.) ............................... िविब पिरमाण (क.जी.) .........................................

कल आय (िविबको माऽ) . .................................... कल आय (कल उतपादन) . ....................................... खद नाफा ित रोपनी (पिरवािरक ौम बाहक) ............................. पािरवािरक ौम समावश गदारको िःथती . ..............................

- 336 _

अनसची ७ : सवा कनिमा कायररत ािविधकल गन मािसक अनगमन तथा सपिरवकषण ितवदन

िजलला : किष सवा कनि/समपकर कनिको नाम : गा.िव.स. : ......................... वडा न. : ............... ता.. फामर : ......................... (गाउ/टोल)

गा.िव.स. : ......................... वाडर न. : ............... ता.. कषकको नाम

बाली जात

रोपको िमित ता.. फामर अनगमन तथा सपिरवकषण

ब.स. िमित नाम पद सपिरवकषणमा दिखएका/पाईएका गितिविधह

सललाह सझाव िदईएको भए तयसको िववरण

1) २) ३) ४)

1) २) ३) ४)

1) २) ३) ४)

1) २) ३) ४)

1) २) ३) ४)

1) २) ३) ४)

ितवदन पश गन

नाम :

पद :

िमित :

- 337 _

अनसची ८ : ता.. समप ितवदन ता.. फामर : ......................... (गाउ/टोल)

गा.िव.स. : ......................... वडा न. : ............... सार नमना कषकको नाम : ता.. फामर समझौता िमित: ता.. फामर ःथापना िमित: ता.. फामरमा समावश बाली चब

बालीको नाम.................... (जात).............. बालीको नाम .................... (जात).............. ता.. फामर समप िमित: कषक िदवस : बाली .......................................... समप िमित ....................................... बाली .......................................... समप िमित ....................................... कषक िदवसमा सहभािगता क) कषक सहभािगता

िववरण मिहला (सखया) प ष(सखया) कल जममा (सखया)

पिहलो िदवस

दोौो िदवस

ख) कायारलयको सहभािगता

िववरण ब.स नाम पद


1

2

3

4


1

2

3

4

- 338 _

ग) आमिनऽत/ितनीिधको सहभािगता

िववरण ब.स सःथा/कायारलय पद


1

2

3

4


1

2

3

4

ता.. फामरको सपिरवकषण

सपिरवकषण तह पटक वािषरक ता.. अविधमा (पटक)

समबिनधत ािविधकबाट

सवा कनि/समपकर कनिबाट

कायारलय

अनय

उतपादन िववरण

ईकाई कल आय (खचर सिहत) कल आय (खचर कटाई)

ित रोपनी/क ा

ित हकटर

बजार वयवःथा तथा िविब िवतरण

कल उतपादन : क.जी : मलय :

िववरण क.जी मलय . फामर गट/उतपादन थलोबाट िविब

बजारमा िबबी

जममा

पयाकिजङ/मिडङमा खचर........................................

- 339 _

ता.. फामर स ालन बममा पिजगत पवारधार तथा मिशनरी औजार खिरद तथा वयवःथा गरको भए तयसको िववरण

ब.स िववरण पिरमाण मलय

ता.. फामर वयवःथापन बममा भोगका मखय तीन समःयाह

१) २) ३) मािथ उललिखत समःयाका समाधानह

१) २) ३) ता.. फामर वयवःथापनबाट उपलबध फाईदा तथा ा अवसरह

१) २) ३) ता.. फामर स ालन बममा िसकका मखय पाठह

१) २) ३) यो कायरबमलाई भिवयमा अझ भावकारी तथा िदगो तलयाउन क कःता कायरह गनर पलार (मखय तीन सझावह ) १) २) ३)

ितवदन पश गन

सहभागी सार नमना कषकः ......................... सहभागी ािविधक : ..................... िमित : ....................... पद :

- 340 _

अनसची ९ : किष तािलम तथा दशरन फामर वयवःथापन माण-पऽ

नपाल सरकार


कषऽीय किष िनदशनालय

िजलला किष िवकास कायारलय

.......................

किष तािलम तथा दशरन फामर वयवःथापन माण-पऽ यस कायारलयको सहयोगमा किष सवा कनि/समपकर कनि ......................अनतगरत

................न.पा/गा.िव.स. .............वडामा ःथािपत किष तािलम तथा दशरन फामर

(.......................बाली चब) मा िमित ...................... दिख ..................समम सहभागी भई

सफलताका साथ फामर वयवःथापन समप गनर भएकोल ा.स./ना.ा.स. ौी

...................................... लाई कदर साथ यो माण-पऽ दान गिरएको छ ।

............................................. विर किष िवकास अिधकत

िमित:...........................

- 341 _

अनसची १० : सार नमना कषक माणपऽ

नपाल सरकार


कषऽीय किष िनदशनालय

िजलला किष िवकास कायारलय

.......................

सार नमना कषक माण-पऽ यस िजलला अनतगरत ............... न.पा/गा.िव.स. ......... वडाका कषक ौी ..........................

(.................................................... कषक समहबाट मनोिनत) ल ा.स/ना.ा.स. ौी

........................................... को सयकत यासमा यस कायरलयको सहभािगता तथा सहयोगमा

िमित ..................... मा किष तािलम तथा दशरन फामर ःथापना गरी एक वषर समम

(.......................... बाली चब) सफलताका साथ वयवःथापन गनरको साथ िमित................

दिख ............... समम सार नमना कषक तािलम समत ा गनर भएकोल यस कायारलयल

“सार नमना कषक” बाट अपकषा गरका िजममवारी सफलताका साथ िनभाउन हनछ र आफल

िसकका सफल उ त िविध िवःतार गनर यस कायारलय, सवा कनि र छरिछमकको सहयोगी भई

कायर गनर हनछ भ िव ासका साथ उ रो र गितको कामना गद यो माण-पऽ दान गिरएको

छ ।

......................................... ............................................. किष सार अिधकत विर किष िवकास अिधकत िमित: ............................ िमित: ............................

- 342 _

लाि टक पोखरी िनमारण कायरिविध, २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३)

१. प भिम

िसचाईको सिवधा नपगको तथा आिशक िसिचत कषऽह मा कम लागतमा वषारतको पानी, खर गरहको पानी तथा िहउ सकलन गरी कषकह लाई िसचाइ सिवधा उपलवध गराउन लाभािनवत बगरको आिथरक साझदारीमा पलाि क पोखरी िनमारण कायर गनर गराउन यो पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध २०७० (पिहलो सशोधन, २०७३) कायारनवयनमा लयाईएको छ । िसिचत कषऽको िवःतार गद किष कषऽको वयवसायीकरण, िविविधकरण तथा सघनीकरण माफर त खा सरकषा तथा गिरवी िनवारणमा टवा पयारउन प भिममा स ालन गिरन यो कायरबम वयावसाियक कषक उ मी/ कषक समह/किष सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित लाई उपलवध गराईन छ । २. उ य

िसचाईको सिवधा नपगका तथा आिशक िसिचत कषऽह मा कम लागतमा पलाि क पोखरी िनमारण गरी किष कषऽको वयवसायीकरण, िविविधकरण तथा सघनीकरण माफर त खा सरकषा तथा गिरवी िनवारणमा टवा प-याउन । ३. पिरभाषा

३.१ पलाि क पोखरी भ ाल िसचाइ सिवधा नपगको उचचपहाडी, मधयपहाडी तथा चर कषऽमा बषारतको पानी तथा खर गईरहको पानी सकलन गनर तथा उचच पाहाडी कषऽमा िहउदको समयमा िहउ तथा बषारतको समयमा पानी सकलन गनर लाभािनवत वगरको आिथरक साझदारीमा िनमारण गिरन पोखरी, जसमा पलाि क िब ाई पानी तथा िहउ सकलन गिरनछलाई जनाउदछ ।

३.२ किष सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित/कषक समह भ ाल मानयता ा हन गरी ःथािपत सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित/िजलला किष िवकास कायारलय अनतगरत वा अनय िनकायबाट गठन एवम दतार भई किमतमा एक वषरको अविध परा गरका, िनयिमत बठक बःनका साथ समह स ालन प ित एवम िबयाह अनसार स ालन भरहका र किष िवकासको लािग सकय पल िजलला किष िवकास कायारलयको समपकर मा रही िबयाशील रहका किष सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित/कषक समहह लाई जनाउदछ ।

३.३ वयावसाियक कषक उ मी भ ाल घरल तथा साना उ ोग कायारलय/ घरल तथा साना उ ोग िवकास सिमितमा िविधवत पमा दतार भएका, ःथायी लखा नमबर िलई वयावसाियक पमा किषको मलय शखला अिभबदीमा िबयाशील कषकलाई बझाउछ |

- 343 _

३.४ आयोजना भ ाल यस कायरिविध अनसार िजलला किष िवकास कायारलयको अनदान सहयोग र उपभोकता सःथा/सिमित/समह/वयिकतको नगद रकम वा िजनसी वा ौमदान समतमा गिरन पलाि क पोखरी िनमारण योजनालाई जनाउदछ ।

४. आयोजना छनौटका आधारह आयोजना छनौट गनर अगािड दहायका आधारह लाई धयान िदनपनछ ।

४.१ उचच पहाडी, मधयपहाडी तथा चर तथा तराईका पहाडी कषऽ हन िजललाह मा िसचाइ सिवधा नपगका सखखा कषऽलाई ाथिमकता िदई कायरबम स ालन गनर पदरछ ।

४.२ आयोजना छनौट गन समबनधमा किष िवकासको लािग सकय पल िजलला किष िवकास कायारलयको समपकर मा रही कयाशील रहका कषक समह, किष सहकारी , उपभोकता सिमित, वयावसाियक कषक उ मीको लािग माऽ आयोजना छनौट गनर पनछ ।

४.३ जनसहभािगताको आधारमा ःथानीय ौोतको बढी पिरचालन गन सकषम उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह/कषक उ मीलाई किनित गरी कायरबम स ालन गनर पदरछ ।

४.४ पलाि क पोखरी िनमारणको लािग उपभोकताल आफन पहल र ौमदानमा खाडल ख ितव ता गनर पनछ ।

४.५ किष कषऽको वयवसायीकरण, िविविधकरण तथा सघनीकरण माफर त खा सरकषा तथा गिरवी िनवारणमा टवा पयारउन सहयोगी िस हन गरी पलाि क पोखरी िनमारण किनित गनर पदरछ ।

४.६ छनौट भएका आयोजना सोही आिथरक वषर िभऽ परा हनपन ।

४.७ ितकल वातावरणीय असर नयन पान िकिसमका आयोजनाह लाई ोतसािहत गन ।

४.८ िजलला किष िवकास सिमितको िनणरयबाट यो कायरबम ःवीकत हनछ ।

४.९ पलाि क पोखरीका आयोजना मागको आधारमा मािथका छनौटका आधारलाई मधयनजर गद सब योगय आवदकको समानपाितक ितिनिधतवलाई सिनि त गद आवःयकता तथा औिचतयका आधारमा एक वा सो भनदा बढी ःवीकत गनर सिकनछ |

५. सयोजक र िनजको मख दाियतव

५.१ पलाि क पोखरी िनमारणको लािग िजलला किष िवकास कायारलयका किष सार अिधकतलाई सयोजक तोकी िजममवारी िदन वा िनज नभएको खणडमा कायारलय मखल कन अिधकतलाई सयोजक तोकी िजममवारी सिमपन पनछ ।

५.२ सयोजकल तयक आयोजना समबनधी भए गरका कायरह को सिकष अिभलख (Inventory) राखन पनछ ।

- 344 _

६. कायरबम स ालन िबया ६.१ सचना वाह- िजलला किष िवकास कायारलयल पलाि क पोखरी िनमारण कायरबम स ालन

गदार अपनाउनपन आधारह तथा कायरिविध बारआ-आफनो कषऽमा ःथानीय सचार माधयम तथा किष सवा कनि माफर त अिधकतम सचना वाह गराउनपनछ ।

६.२ िनवदन- उपयरकत कायरबम अनतरगत स ालन हन कन पिन आयोजनाको कायारनवयनको लािग सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह/वयावसाियक कषक उ मीबाट दतारको माण-पऽ सिहत िनवदन माग फाराम किष सवा कनिमा पश गनर पनछ (अनसची -१) । यसरी पश हन आएका आयोजनाह को सवा कनिका ािविधकह ल िजलला किष िवकास कायारलयमा िसफािरससाथ िनवदन/माग फाराम दतार गराउन पनछ । यसरी माग पऽ दतार गराउदा कषक समह/किष सहकारी सःथा/उपभोकता सःथा वा सिमित/उपभोकताको तफर बाट ित आयोजना . १००।- का दरल राजःव दािखला गरी वक भौचर वा नगद पश गनरपनछ ।

६.३ छनौट िबया- क) िजलला किष िवकास कायारलयल दफा ६.२ वमोिजम पलाि क पोखरी कायरबम बारमाग

भई आएका िनवदनह को ारिमभक छनौट गनर पनछ । यसरी छनौट भएका आयोजनाह को लागत इि मट तयार गनर पनछ ।

(ख) पलाि क पोखरी िनमारणका लािग कषकह ल अनसची - ५/६/७ को नमना िडजाइनको आधारमा ःवीकत लागत िडजाइन अनसार िनमारण गनर पनछ । ािविधकको िडजाईन ईि मटको आधारमा ःथानीय आवयकता र समभावयता अनसार सो भनदा बढी कषमताको पोखरी िनमारण गनर पिन सिकनछ ।

(ग) छनौट भएका अयोजनालाई िजलला किष िवकास कायारलयल पलाि क िसट, गटर, पाइप, िहउ ःलाईडर तथा अनय आवयक िनमारण सामामीह खिरदको लािग अनदान ःव प उपलवध गराउन पनछ ।

(घ) पलाि क पोखरी िनमारणको लािग इिरगसन ईिनजिनयिर तािलम ा ा.स./ना.ा.स.ल ःथलगत सभकषण गरी लागत इि मट तयार गरी ःवीकितको लािग िजलला किष िवकास कायारलयमा पश गनर पनछ ।

(ङ) पलाि क पोखरी िनमारणको लागत इि मट को ःवीकित िजलला किष िवकास कायारलयका मखबाट गनर पनछ । उकत कायरको लािग आवयक पन द..भ. िजलला किष िवकास कायारलयल वयहोनर पनछ ।

(च) पलाि क पोखरी समबनधी अनदान िदन अिधकार िज.क.िव.का.को रहनछ ।

- 345 _

६.४ लागत इि मट- इिरगसन ईिनजिनयिर तािलम ा ा.स./ना.ा.स.बाट लागत इि मट गराईनछ |

६.५ कायर स ालन- नपाल सरकारको चिलत ऐन िनयम वमोिजम िजलला किष िवकास कायारलयल अमसरता िलई समबिनधत सहकारी सःथा/उपभोकता सिमित वा सःथा/कषक समह/ कषक ारा पारदिशरता अपनाई िनमारण कायर गराउन पनछ । िनमारण समबनधी िबयागत एव वयवःथापिकय िजममवारी िज.क.िव.का.को रहनछ ।

६.६ कायर समप ितवदन- कायर समप भए पिछ समबिनधत वयावसाियक कषक उ मी/कषक समह/किष सहकारी सःथा/उपभोकता सिमितह ल ितवदन िज.क.िव.का.मा िदन पनछ ।

६.७ ममरत/समभार - आयोजना समप भई सकपिछ सोको ममरत/समभार गन समपणर िजममवारी समबिनधत कषक/कषक समह/कष सहकारी सःथा/उपभोकता सिमितको हनछ ।

६.८ अनगमन/सपिरवकषण - पलाि क पोखरी िनमारण कायरबमको अनगमन तथा मलयाकन समबिनधत िज.क.िव.का.को अितिरकत समबिनधत िजलला किष िवकास सिमित, समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय, किष इिनजिनयिर िनदशनालय, किष सार िनदशनालय र किष िवभागबाट गिरनछ ।

७. गित ितवदन

गित ितवदन तथा कायर गितको मलयाकन दहाय वमोिजमको ितशतमा समायोजन गरी ःतत गनर पनछ - सचना काशन, िनवदन सकलन, ारिमभक सभकषण र ाथिमकता िनधाररण - १०%

आयोजना पिहचान, लागत ईिःटमट तयारी, आयोजना छनोट समझौता तथा कायर आदश - २०%

कायर िनरीषण, कायर समपादन िनरीषण, कायर समपादन ितवदन तथा भकतानी - ७०%

साथ मािसक, चौमािसक तथा वािषरक ितवदनह र अनसची-४ बमोिजमको अिभलख िजलला िवकास सिमित, कषऽीय किष िनदशनालय, किष इिनजिनयिर िनदशनालय, किष सार िनदशनालय र किष िवभाग, अनगमन तथा मलयाकन शाखामा िनयिमत पल उपलवध गराउन । ८. कायर तािलका िजलला किष िवकास कायारलयल पलाि क पोखरी िनमारण कायरबम अनतरगतका आयोजनाको कायारनवयनको लािग एक कायर तािलका िनमारण गरी यथा समयमा समप गनर पनछ |

- 346 _

९. ािविधक पकषह

९.१ पलाि क पोखरी (बषारतको पानी सकलन योजन) िनमारणका ािविधक पकषह :

९.१.१ पोखरी िनमारण ःथल छनौट

पलाि क पोखरी िनमारण कायर सो कषऽमा लगाईन बाली र िसचाइ गिरन कषऽफलमा िनभरर गदरछ । तयसल पलाि क पोखरी िनमारण गदार दीघरकािलन सोचाईका साथ िनमारण गनर पदरछ । पोखरी िनमारण गदार िनमन करामा धयान प-याउन पदरछ ।

पोखरी िनमारण ःथल खती गिरन जगगा भनदा सकभर अगलो ठाउमा हन पदरछ तर धर िभरालो भन हन हदन ।

पोखरी िनमारण गदार छानाको र भलको पानी समत लजान िमलन गरी छनौट गनर पछर ।

खको छहारी मनी पोखरी बनाएमा पानी उडर जान ासलाई कही हदसमम कम गनर सिकनछ र पलाि कको आय समत बढछ ।

माटोको िकिसम अनसार पलाि क पोखरीको आकार िनधाररण गिरनछ ।

९.१.२ पोखरी िनमारणको तिरका र आकार पोखरी िनमारणको लािग खाडल खनदा माटोलाई िडलमा राखी पोखरी बनाउन पछर । साथ

सरकषाको िहसाबल पोखरीलाई ःथानीय सामामीको योग गरी बारबनदज गनर पनछ ।

पोखरीको िभ ा ठाडो हन गरी बनाउन हदन । पोखरीको मािथललो सतहको लमबाई र चौडाई भनदा िपधको लमबाई र चौडाइ कही कम हन पदरछ । पोखरीको आकार माटोको कार तथा पानी जममा गनरपन पिरमाणका आधारमा अनसची ५ बमोिजम हनछ |

खाडलमा पलाि क िब ाउन अिघ पोखरीमा भएका ढ ा, माटो, काठ आिद हटाई माटोलाई िहलयाई १५ सनटीमीटर जित ढ ा रिहत लिसलो माटोल लपन गनर पछर ।

भलको पानी सकलन गदार पानी सग अनय ठोस पदाथर पिन जान सकन हदा, सो िनयनऽणको लािग पोखरीको छउमा सानो खाडलमा पानी झारी पोखरीमा पठाउन वयवःथा िमलाउन ।

पोखरीमा पानी भिरएपिछ वयविःथत िनकास िदनका लािग िडलको कन ःथानमा १५ सनटीमीटर गिहरो नाली बनाउन पछर ।

सामानयतया ित िव वा ित िदन आधा िलटर पानी आवयक हनछ भ मानयता र खती गिरन कषऽफलको आधारमा पलाि क पोखरीको आकार िनधाररण गनर सिकनछ ।

९.१.३ पलाि क पोखरीमा सकलन गिरन पानीको ौोत

वषारतको पानी घर-टहराको छानाबाट गटरको सहायताल पोखरीमा सकलन गन ।

धाराबाट खर गईरहको पानी पोखरीमा सकलन गन ।

भलको पानी सकलन गन ।

- 347 _

९.१.४ पलाि क पोखरीमा चािहन पलाि कको गणःतर

पोखरीमा चािहन पलाि कको मोटाई २५० दिख ३०० जी.एस.एम. (Gram per Square

meter) को िसलपोिलन पलाि क हन पनछ ।

पलाि कको र िनलो हन पनछ ।

९.२ पलाि क पोखरी (िहउदको िहऊ तथा बषारतको पानी सकलन योजन) िनमारणका ािविधक पकषह :

९.२.१ पोखरी िनमारण ःथल छनौट

पोखरी िनमारण गदार िनमन करामा धयान प-याउन पदरछ ।

पोखरी िनमारण ःथल खती गिरन जगगा भनदा सकभर अगलो ठाउमा हन पदरछ तर धर िभरालो भन हन हदन ।

पोखरी िनमारण ःथल सकसमम घाम कम पन कषऽमा छनौट गनर पदरछ ।

पोखरी िनमारण गन ठाउ छनौट गदार सकसमम ढगा तथा गगर कम र सत िचमटाइलो माटो भएको ठाउ छनौट गनर पदरछ ।

९.२.२ पोखरीमा सकलन गिरन पानीको ौोत

िहउदमा परको िहऊ

बषारतको पानी तथा खर गरहको पानी ।

आिशक िसिचत हन कषऽमा पानीको ौोत |

९.2.३ पोखरीमा चािहन पलाि कको गणःतर

पोखरीमा चािहन पलाि क २५० दिख ३०० जी.एस.एम. (Gram per Square meter) को िसलपोिलन पलाि क हन पनछ ।

पलाि कको र िनलो हन पनछ ।

९.२.४ पलाि क पोखरी (िहउदको िहउ तथा बषारतको पािन सकलन योजन) िनमारणको तिरका र आकार

िहउदको िहउ तथा बषारतको पानी सकलन योजन का लािग िनमारण गिरन पलाि क पोखरीको आकार सामानयतया उचच पाहाडको मख बािल ःयाउका ५ समबदनशील अवःथामा ित समबदनशील अवःथा १० िलटर ित िव वा पानी आवयक हनछ भ मानयता र िसचाइ गिरन कषऽफलको आधारमा तय गिरनछ | िहउदको िहऊ तथा बषारतको पानी सकलन योजनका लािग िनमारण गिरन पलाि क पोखरी २ तिरकाबाट बनाउन सिकनछ |

साधारण पलाि क पोखरी फरो (Ferro) िसमनट पलाि क पोखरी

- 348 _

९.२.२.१ साधारण पलाि क पोखरी िनमारण गन तिरका

पलाि क पोखरी िनमारण गन ःथल ९.२.१ बमोिजम छनौट गिरसकपिछ ४ िम लमबाई तथा २ िमटर चौडाईको आयातकर घरा बनाई िचनो लगाउन |

घरा अनसार १ िम गिहरो खाडल ख | खनर िनकलको माटोलाई घराको २ िम टाढा राखन

अब १ िम बािहर ६ िम लमबाई , ४ िम चौडाईको आयातकार घरा बनाई िचनो लगाउन |

मािथ िचनो लगाईएको आयातकार घरालाई िभिऽ घरा भनदा १ िम टाढा हन गरी लमबाई तफर ६ िम तथा चौडाई तफर ४ िम को बािहरी आयातकर घरा बनाई िचनो लगाउन |

पोखरीको िभिऽ िभ ाको फदबाट बािहरी घरा तफर बमशः ताःत जान यसरी माटो ताःदा ४५ िडमीको कोणमा िभिऽ घराको फदबाट बािहर घराको मािथललो सतहको दरी १.४१ िम कायम हन गरी ताःन |

खाडलमा पलाि क िब ाउन अिघ माटोलाई काठको फलयाकल चटर िचपलो बनाउन ताकी पलाि कमा पवाल नपरोस |

अब उकत खालडोमा ८ िम लमबाई तथा ६ िम चौडाईको २५० दिख ३०० िज एस एम को िसलपोिलन पलाि क िमलाएर िब ाउन र पोखरीको चारितर ५० स िम पलाि कलाई माटोल िडल बनाई छोपन |

९.२.२.२ फरो (Ferro) िसमनट पलाि क पोखरी िनमारण गन तिरका

पलाि क पोखरी िनमारण गन ःथल ९.२.१ बमोिजम छनौट गिरसकपिछ २.६ िम लमबाई तथा १.१० िमटर चौडाईको आयातकर घरा बनाई िचनो लगाउन |

घरा अनसार १ िम २० स िम गिहरो खाडल ख | खनर िनकलको माटोलाई घराको २ िम टाढा राखन |

अब १ िम २० स िम बािहर ५ िम लमबाई, ३ िम ५० स िम चौडाईको आयातकार घरा बनाई िचनो लगाउन |

पोखरीको िभिऽ िभ ाको फदबाट बािहरी घरा तफर बमशः ताःत जान यसरी माटो ताःदा ४५ िडमीको कोणमा िभिऽ घराको फदबाट बािहर घराको मािथललो सतहको दरी १.७० िम कायम हन गरी ताःन |

खाडलमा पलाि क िब ाउन अिघ माटोलाई काठको फलयाकल चटर िचपलो बनाउन ताकी पलाि कमा पवाल नपरोस |

अब उकत खालडोमा ७.५ िम लमबाई तथा ६ िम चौडाईको २५० दिख ३०० िज एस एम को िसलपोिलन पलाि क िमलाएर िब ाउन र पोखरीको चारितर ५० स िम पलाि कलाई माटोल िडल बनाई छोपन |

- 349 _

१ भाग िसमनट र १२ भाग माटो रारी िमसाई ५० क जी कषमताको जटको बोरामा आधा भिर बोराको मािथललो मख िसलाउन |

फरो िसमनटलाई बोराको चारितर पन गरी बोरा जमीनमा लडाई िफजाउन र हलका पानी छमकर कडा बनाउन १० िमनट जित राखन |

अब फरो िसमनट बलकलाई पोखरीको िभिऽ सतहको चारितर िमलाएर राखन र िबःतार हजारील िभजन गरी पानी िदन |

10. आिथरक पकषह

१०.1 पलाि क पोखरी िनमारणका आिथरक पकषह १०.१.1 पलाि क पोखरी िनमारणको लािग उपभोकताल आफन पहलमा रकम नगद वा ौमदान वा िजनसी वा ितन थरीको सहयोगमा अनसची -३ अनसार इिनजिनयिर तािलम ा ा.स./ना.ा.स. बाट लागत ईि मट गराई खाडल ख पनछ ।

१०.1.2 िजलला किष िवकास कायारलयबाट वयावसाियक कषक उ मी /कषक समह किष सहकारी सःथा/उपभोकता सिमितलाई मधयपहाडी कषऽमा वषारतको पािन सकलन गनर बनाईएको पोखरीको हकमा बढीमा तीस हजार ( .३०,०००।-); उचच पहाडी कषऽमा िहउदमा िहऊ तथा वषारतमा पािन सकलन गनर बनाईएको साधारण पलाि क पोखरीको हकमा बढीमा पनी हजार समम ( १५०००।-) समम तथा फरो िसमनट पलाि क पोखरीको हकमा बढीमा चािलस हजार ( .४०,०००।-) समम अनदान सहयोग नगद उपलवध गराईनछ ।

१०.१.३ भकतानी कया कषक उ मी /कषक समह/ किष सहकारी सःथा/उपभोकता सिमितलाई खाडल खनी सकपिछ सामामीह (पलाि क िसट, गटर, पाइप तथा अनय आवयक िनमारण सामामीह ) खिरदको लािग ५०% रकम अगािड र ५०% रकम कायर समप ितवदन पिछ भकतानी िदईनछ ।

- 350 _

अनसची १

पलाि क पोखरी िनमारण कायरबम माग समबनधी िनवदन

िमित : ौीमान बिरःठ किष िवकास अिधकतजय

िजलला किष िवकास कायारलय, ......................... |

िवषय : पलाि क पोखरी िनमारणका लािग सहयोग पाउ भ बार | महोदय, ............................ िजलला ..................... गा िव स/ न पा ........... वाडर न मा अविःथत ............................................................... समह/किष सहकारी/ फामर/कनि ल पलाि क पोखरी िनमारण कायरिविध २०७० बमोिजम पलाि क पोखरी (बषारतको पानी सकलन योजन)/साधारण पलाि क पोखरी (बषारतको पानी तथा िहउदको िहऊ सकलन योजन) / फरो िसमनट पलाि क पोखरी (बषारतको पानी तथा िहउदको िहऊ सकलन योजन) िनमारणका लािग अनदान पाऊ भिन तपिसल बमोिजमका कागजात सलगन गद यो िनवदन पश गरका छौ | सलगन कागजातह

१. सःथा/ समह/ वयवसाय दतार माणपऽको ितिलिप

२. सःथा/समहको िनणरयको ितिलिप

३. िनवदक सःथा र िज.क.िव.का.ल बहोन रकम छिटन गरी िनवदक सःथा/समह/ोपाइटर बाट तयार गिरएको अनसची २ बमोिजम मोटा मोटी लागत िववरण

िनवदक

सःथा/ समह अधयकष वा सिचव / ोपाइटरको नाम : हःताकषर : सःथाको कषाप : िमित :

- 351 _

अनसची २

कायरबम ःताव अनसार सहकारी सःथा र िजलला किष िवकास कायारलयल समप गिरन कायरह र मोटामोटी लागतको िववरण तािलका

आयोजनाको िकिसम : पलाि क पोखरी/ साधारण पलाि क िहऊ पोखरी/ फरो िसमनट पलाि क पोखरी

ब.स. िबयाकलापको िववरण

सःथा/ समह/ वयवसायील गन

कायरह

िजलला किष िवकास कायारलयल गराउन कायरह

जममा कायर किफयत

लआय/ पिरमाण

मलय लआय/ पिरमाण

मलय लआय/ पिरमाण

मलय

जममा खचर

ितशत खचर

तयार गनको दःतखत :

नाम थर : िमित :

- 352 _

अनसची ३

पलाि क पोखरी िनमारण कायरबम समबनधी समझौता पऽ १. यो समझौता पऽ सहकारी सःथा/कषक समह/जल उपभोकता सःथा/ वयावसाियक कषक

उ मी र िजलला किष िवकास कायारलय बीच पलाि क पोखरी िनमारण योजना कायारनवयन योजनको लािग योग गिरनछ ।

२. यो समझौता, समझौता भएको िमित दिख ारमभ भएको मािननछ ।

३. उपभोकता समहह ल समझौता भएको िमितल १५ िदन िभऽ कायर श गनरपनछ ।

४. यस पलाि क पोखरी िनमारण योजनाको िनमारण कायर उपभोकता समह आफल गनपरनछ । आफल नगरी दोौो वयिकत वा सःथालाई ठककाप ा िदई गराउन पाइन छन ।

५. िज.क.िव.का.ल उपभोकता समहलाई इि मट अनसारको कायर स ालन गनर पलािसटक पोखरीको िडजाईन तथा लागत बमोिजम खालडो ख कायरसमप भईसकपिछ ५० ितशत तथा बािक ५० ितशत इि मट अनसार समपणर कायर समप भ सकपछी चक माफर त भकतानी गिरनछ ।

६. िकःता भकतानी गदार समबिनधत ािविधकबाट कामको मलयाकनको आधारमा रकम भकतानी गिरनछ ।

७. उपभोकता समहल यस योजनाको लािग आफन समहको ौोत वाहक कन सरकारी,ग सरकारी सघ सःथाबाट सहयोग, अनदान आिद ा गरको भए ःप पमा िजलला किष िवकास कायारलयलाई जानकारी गराउनपनछ ।

८. उपभोकता समहल काम गदार िजलला किष िवकास कायारलयबाट खिटएका ािविधकह ल िदएको िनदशन अनसार गनरपनछ ।

९. अिनतम िकःता भकतानी गनसमबनधमा सपरिभजन गरी फाइनल िवल तयार गन ािविधकबाट कायर समप ितवदन तयार गरी उपभोकता समहको वठकबाट िनणरय गराई िजलला किष िवकास कायारलयमा ा भएको ७ िदन िभऽ समबिनधत समह को नाममा बक चक माफर त वा समह को ःवीकितमा समबिनधत वयिकत तथा सःथालाई भकतानी िदइनछ ।

१०. यस योजनाको िनमारण कायर सोही आ.व. िभऽ समप गनपनछ ।

११. उपभोकता समहको लापरवाहीको कारणबाट कायर समप नभई हानी नोकसानी भएमा तयसको समपणर िजममवारी उपभोकता समहको हनछ ।

१२. उपभोकता समहल िनमारण कायक सावरजिनक जानकारी (Public Auditing) गराउनपनछ ।

१३. समझौता भएको िमित दिख .......... िदन िभऽ यो समझौता वमोिजमको समपणर कायर (िडजाइन, इि मट अनसार) पणर पमा समप गरी स ालनमा लयाइनछ ।

- 353 _

१४. आयोजना समप भई हःतानतरण भसकपिछ सो को ममरत समभार समबनधी कायर समबिनधत उपभोकता समहको हनछ ।

१५. िनमारण कायर अथवा यस समबनधी कन िववाद आएमा िजलला किष िवकास सिमितको िनणरय न अिनतम मािननछ ।

१६. यो समझौतामा उललख भएका कराह मा यस वमोिजम र अनय कराह मा चिलत ऐन िनयम अनसार हनछ ।

.......................... .......................... अधयकष/ितिनिधको हःताकषर कायरबम सयोजकको हःताकषर उपभोकता सःथा/ समह/ सहकारी/ फामरको नाम

सःथाको छापः .......................... बिर किष िवकास अिधकतको हःताकषर

कायारलयको छाप साकषीह

१. ...................................................... २. .......................................................

- 35

4 _

अनसची ४

पलािक पोखरी िनम

ारण कायरबम अिभलख फारम

(नमना)

िजलला :

आयोजनाको नाम : पलािकपोख

री िनमारण

आयोजनाको िकिसम

: पलािक पोखरी/

साधारण

िहऊ पोखरी/

फरो िसमनट पलािक पोखरी

बजट िशषरक

न :

आ व

:

आयोजना अ

विध

: जममा खचर

: भािरत

गित

:

बस

लाभमाहीको

नाम

/ आयाजनाको

नाम

ठगना ल.

ई.

रकम

जममा खचर

लाभािनवत

घर

पिरवार

सखया

आयोजनाह

को

वतरमान अवःथा

(िनमारणाधीन

, समप

भएको ,

सालन हन

बािक

)

िसचाइ

हन

कषऽफल

(ह)

आयोजनाबाट

आएको भावकिफयत

कायारलयक

ोजनसहभािगता

अनय

सःथाल

बहोन

जममा

नोट : जनसहभािगताको क

ोलममा ितशत

पिन खल

ाउन

|

- 355 _

अनसची ५

पलाि क पोखरी (बषारतको पानी सकलन योजन)को नमना िडजाइन

A: sandy/gravel soil (side slope 1:1) B: clay/loam soilFor 60,000 liter capacity: Top size 8.5m×6.5m Bottom size 5m×3m Depth 1.8m For 30,000 liter capacity: Top size 6.5m×5.5m Bottom size3.5m×2.5m Depth 1.5m

For 60,000 liter capacity: Top size 8m×6m Bottom size 6m×4m Depth 1.8m For 30,000 liter capacity: Top size 6m×5m Bottom size 4m×3m Depth 1.5m

............................................... ............................................... इिःटमट गनको नाम,पद तथा हःताकषर ःवीकत गनको नाम,पद तथा हःताकषर

- 356 _

अनसची ६

साधारण पलाि क िहउ पोखरी (बषारतको पानी तथा िहउ सकलन योजन)को नमना िडजाइन


- 357 _

अनसची ७

फरो िसमनट पलाि क पोखरी (बषारतको पानी तथा िहऊ सकलन योजन) को नमना िडजाइन


- 358 _

आइ.पी.एम. कषक सहजकतारबाट बाली उपचार िशिवर ( ला ट िकलिनक) स चालन नमरस २०७४

-नपाल सरकार (सिचवःतर) िमित २०७४/०७/०८ को िनणरयानसार ःवीकत)

प भिमः बाली िव वामा रोग, िकरा र अनय समःयाह को कारणह ल गदार बाली उतपादनमा वषनी १५-२०% समम ास भएको पाईएको छ । कषकह ल बाली िब वाह का समःयाह को सिह उपचार ा गनर सिकरहका छनन । िजलला किष िबकाश कायारलय तथा किष सवा कनिसमम पहच भएका कषकह ल तहा कायररत अिधकत वा ज.टी./ज.टी.ए. ह माफर त र पहचबाट टाढा रहका एमोभट वा िछमकीको सललाह बमोिजम बाली उपचार गन गरको यथाथरता छ । एमोभटबाट िदईन सवा हन हो भन कषकह ल भनको मौिखक भरमा िबना कन िनरीकषण तथा पिरकषणबाट िवषादीह िसफािरस गरको पाईनछ भन िजलला किष िवकास कायारलयमा आउन अिधकाश कषकह पिन रोग कीराको नमना निलई आउन गनारल अनदािजको भरमा सललाह दान गरको िःथित छ । समःयाको सही पिहचान िबना कन िवषादी कित माऽामा योग गन र कसिर योग गन भ ान िशपको अभावमा अनधाधनध िवषादी छन चलनका कारण एकाितर कषकह को लगानी खर गरहको छ भन अक तफर समयमान समःया समाधान नहन र िवषादीको योगल मािनस, जीवजनत र वातावरणमा नकारातमक असर पिररहको छ । तसथर एउटा पिरकषण तथा सतय तथयमा आधािरत गणःतरीय एव भरपद बाली उपचार प ितको आवयकता टडकारो छ जसको समाधान भनको बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) न हो । बाली उपचार िशिवर एउटा यःतो थलो हो जहा कषकह ल आफनो बालीमा लागका रोग, िकरा तथा अनय समःयाको समःयामःत बोट िब वाका नमना िशिवरमा लयाई बाली उपचार िवशष ह बाट समःया पिहचान तथा समाधानका उपायह बार सललाह ा गदरछन । बाली उपचार िशिवर २ तिरकाबाट स ालन गनर सिकनछ: १) घमती बाली उपचार िशिवर, २) िनयिमत बाली उपचार िशिवर । यी दव िशिवरको कायरिवधीमा खास िभ ता छन । िनयिमत बाली उपचार िशिवर िनि चत ःथानमा िनयिमत पमा आवयकता अनसार एक ह ा वा १५ िदन वा मिहनाको १ पटक वा खास बालीह को समःयायकत समयमा स ालन गिरनछ भन घमती बाली उपचार िशिवर िजललाको िविभन न कषऽह को समःयाको आधारमा घमती पमा स ालन गनर सिकनछ । बाली उपचार िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन गनरको लािग नपाल किष सवा वा अनय किष सग सबिनधत िनकायमा कायररत ािविधकह बाट यस कारको तािलम हािसल गरी बाली उपचार

- 359 _

िशिवर (पलाणट िकलिनक) स ालन गिरद आएकामा नपाल सरकारको लगानीमा दशका िविभ िजललाह मा आइ.िप.एम. कषक पाठशाला स ालनको लािग आइ.िप.एम. कषक सहजकतारह िशिकषत गिरएका छन । ती कषक सहजकतारह सग बाली वयवःथापन समबनधी लामो अनभव रहको र िजललामा कायररत ािविधकह को सवा सब ठाउह मा पराउन नसिकएको िःथितमा आई पी एम कषक सहजकतारलाई ःथानीय तवरमा बाली उपचार िशवीर स ालन गनमार तािलम िदई पिरचालन गनर उपयकत दिखएकोल बाली उपचार िशवीर तािलम ा कषक सहजकतारह ल बाली उपचार िशवीर स ालन गनर सकनछन । उ यः कषकको बालीमा रोग, िकरा तथा अनय समःयाह को सिह पिहचान गरी समयम उपयकत वयवःथापनका उपायह िदलाउन न यसको मख उ य रहको छ । जसल गदार जथाभावी रसायिनक िवषादीको योगलाई कम गरी वातावरण सरकषणमा सहयोग पयारउनका साथ बाली िब वाह को उतपादन र उतपादकतव वि गनर म त पगन छ । कायरिविधः १) िजललाका अन न, फलफल, तरकारी र अनयबालीह को पकट कषऽ लाई समटन गरी समःया

दिखएका कषऽ तथा रसायिनक िवषादीको अतयािधक योग भइरहको कषऽलाई समबोधन गन गरी धर भनदा धर कषकलाई सहभागी बनाउन पायक पन ठाउमा बाली उपचार िशिवर स ालन गनर पदरछ ।

२) बाली उपचार िशिवर स ालन हन िमित, ःथान र समयको बारमा कषकलाई उपयकत माधयमबाट समय म जानकारी िदन पनछ ।

३) कषकल लयाएको बालीको नमना र कषकसग िलइएको जानकारीका आधारमा समःया पिहचान गरी समाधानका उपायह कषकल बझन गरी िलिखत पमा कषकलाई उपलबध गराउन पनछ । उकत िदन बाली नमनाको समःया पिहचान हन नसकमा यथासकय िछटो उपयकत िनकायमा नमना पठाई समःयाको पिहचान गराई समबिनधत कषकलाई बाली वयवःथापनका उपायह समबनधमा यथासकय िछटो जानकारी गराउन वयवःथा गनर पनछ ।

४) बाली उपचार िशिवर स ालन अविध १ िदनको हन छ । ५) बाली उपचार िशिवरमा सहभागी हन कषकह ल दिनक मण भ ा, होटल बास खचर र खाजा

खचर पाउन छनन साथ यस कायरबममा कषकबाट शलक िलन वयवःथा हन छन । ६) बाली उपचार िशिवर तािलम ा आइ.िप.एम. सहजकतारबाट न गनर पनछ । आवयक पर

िजलला किष िवकास कायारलय तथा अनय तािलम ा ािविधकह को सहयोग िलन सकनछन ।

७) िजललामा अनय सघ/सःथा/िनकायबाट यस कारको बाली उपचार िशिवर स ालन गनर पन

- 360 _

भएमा सबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयसगको समनवयमा स ालन गनर पनछ । ८) बाली उपचार िशिवर हन िमित, समय र ःथान बार समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय,

कषऽीय बाली सरकषण योगशाला र बाली सरकषण िनदशनालयलाई जानकारी गराएको खणडमा ािविधक सहयोग ा गनर सिजलो हनछ ।

९) बाली उपचार िशिवर स ालन पिछ तयःको तथयाक अिभलख/ितवदन सबिनधत िजलला किष िवकास कायारलय माफर त हद बाली सरकषण िनदशनालयमा पठाउन वयबःथा गनर पनछ ।

अपिकषत ितफलः यस कायरबम स ालनबाट दहाय बमोिजमका ितफल ा हन छः १) कषकका बालीमा दिखएका रोग, कीरा तथा अनय समःयाको सिह पिहचान गरी त नत

बालीमा हन कषती कम गनर वयवःथापनका लािग सहयोग पगन । २) समःयाको सही पिहचान भई सधारका लािग कषक ःवय सकषम हन । ३) रसायिनक िवषादी तथा मलखादको जथाभावी योगलाई वयबिःथत गरी बाली उतपादन लागत

घटाउन सिकन । ४) वातावरण सरकषण तथा मानव ःवाःथयमा सधार लयाउन यस कायरबम भावकारी िस हन । ५) बाली उपचार िशिवर स ालन कषऽको रोग कीरा को अिभलख तयार भई भावी बाली सरकषण

कायरबम तय गनर सहयोग िमलन । ६) ािविधकह बाट सवा पगन नसकको ःथानमा सवा पराउन सिकन । आिथरक पकषः ब.स िववरण इकाइ पिरमाण दर जममा . किफयत १ चार सार, वयानर, िशवीर

स ालन सामामी, ःटसनरी वयवःथापन खचर

पटक १ १२०० १२००

२ बाली उपचार िशवीर स ालनतािलम ा कषक सहजकतार

पटक १ १००० १००० द..भ. िनयमानसार एक िदनको भ ा

३ बाली उपचार िशवीर स ालनमा सहयोगी

पटक १

५०० ५००

४ यातायात खचर पटक १ ३०० ३००

६ खाजा खचर पटक १ ५०० ५०० खाजा खचर ित वयिकत ित पटक २०० मा ननाघन गरी

७ तथयाक/ितवदन तयार पटक १ ५०० ५००

कल जममा . ४०००

- 361 _

परधानम तरी किष आधिनकीकरण पिरयोजना, कायरकरम कायार वयन कायरिविध यावसाियक किष उ पादन क दर ( लक) िवकास कायरकरम स चालन कायरिविध-

२०७३ (किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७३।१०।२१ िनणरयानसार ःवीकत)

खणड १. प भिम

धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना अनतरगतका ४ वटा समभागह मधय दोौो समभागको पमा रहको वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबमको भावकारी कायारनवयनका सनदभरमा पिरयोजनाको दःतावजमा उललख भएको वयवःथा बमोिजम नपाल सरकारल वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबम स ालन कायरिविध -2073 तयार गरी लाग गरको छ ।

खणड २. सिकष नाम, ारमभ र पिरभाषा 2.1 यस कायरिविधको नाम वयावसाियक किष उतपादन कनि (वलक) िवकास कायरबम स ालन

कायरिविध -2073 रहको छ ।

2.२ यो कायरिविध नपाल सरकारबाट ःवीकत भएको िमितबाट लाग हनछ ।

2.३ िवषय वा सगल अक अथर नलागमा यस कायरिविधमा, (क) "पिरयोजना" भ ाल धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना समझन पदरछ । (ख) "वलक" भ ाल राि य ाथिमकता र ःथािनय समभावयताका आधारमा तोिकएको

पवारधारह भएको र तोिकएको बाली/वःतमा नयनतम १०० हकटरमा स ालन भएको वा मौरीको हकमा नयनतम ५००० घार रहन वा कनय/गो चयाउको हकमा नयनतम १०००० कजी बीउ उपयोग हन वा िसताक चयाउको हकमा नयनतम १ लाख मढामा गिरन वा शाउट माछाको हकमा किमतमा १५००० वगर मी कषऽफलको जलाशय भएको वा पोखरीमा गिरन माछापालनको हकमा नयनतम ६० हकटर जलाशय कषऽफलमा फिलएको वा पलाि क घरमा गिरन खतीको हकमा नयनतम १० हकटर कषऽफलमा फिलएको पलाि क घरह रहन वयावसाियक किष उतपादन कनि समझन पदरछ ।

(ग) "सिमित " भ ाल समविनधत वलक स ालक सिमित समझन पदरछ । (घ) "पो हाभ सनटर " भ ाल भ ाल किष वयवसायीकरणका लािग समविनधत स ालक

सिमित वा वलक िभऽ अनय िनकायल स ालन गन शोधन कनि, गोदाम घर, मिडग,

- 362 _

पयाकिजग तथा सकलन कनि लगायतका उतपादनोपरानत आवयक पवरधारह सिहतको सवा समझन पदरछ ।

(ङ) "कःटम हायिरग सनटर " भ ाल यानऽीकरण ब रनका सनदभरमा समबिनधत सनचालक सिमित वा वलक िभऽ अनय िनकायल स ालन गन समविनधत बाली/वःतका लािग उतपादनदिख भणडारणसमम आवयक पन सब कारका मिशनरी औजार उपकरणको सट सिहतको सवा समझन पदरछ ।

(च) "वयवःथापक " भ ाल समविनधत वलकवयवःथापक समझन पदरछ । (छ) "कायरदल " भ ाल यस कायरिविधको दफा ४.३ बमोिजमको कायरदल समझन पदरछ। (ज) "वयावसाियक खती " भ ाल किमतमा दहाय वमोिजमको खती गरको समझन

पदरछ ।

बाली कषऽफल

किफयत उचच पहाड मधय पहाड तराई

खा ा बाली ५ रोपनी ५ रोपनी १० क ा

तरकारी बाली २ रोपनी ३ रोपनी १० क ा

माछा १00 व.मी. २ रोपनी ६ क ा जलाशाय

मौरी १० 20 २० आधिनक घारकनय र गो चयाउ १० क.जी. १० क.जी. वीउको योगिसताक चयाउ 500 मढा 500 मढा 500 मढा

फलफल १ रोपनी १ रोपनी ५ क ा

अलची ५ रोपनी ५ रोपनी -

अदवा/वसार १ रोपनी २ रोपनी ५ क ा

शाउट माछा १00 व.मी. १00 व.मी.

पलाि क घर 300 व.मी. 300 व.मी. 300 व.मी.

खणड ३. उदय किष कषऽको आधिनकीकरणमा योगदान पयारउन वयावसाियक किष उतपादन कनि (बलक)ह िवकास तथा रोजगारी ब रन माफर त कषकह को आमदनी व ी गनर (क) वलकमा समावश गिरएका बाली/वःतको उतपादन तथा उतपादकतव वि गनर, (ख) वलक कषऽमा किष यािनऽकरण, किष पवारधार िवकास तथा वयवसायीकरण ब रन गनर, (ग) बलक तथा आसपासका कषऽह मा रोजगारी सजना गनर

- 363 _

खणड ४. वलक िनमारण िबया ४.१ वलक कषऽ िनमारणका लािग दहायका सवा/सिवधा/पवारधारह भएको हनपनछ :

क) सडकको पहच भएको वा हनसकन ख) िसचाईको उपलबधता भएको वा हनसकन ग) िव तको उपलबधता भएको वा हनसकन घ) तोिकएको कषऽफल चकलाबनदी भएको/हनसकन वा एउट कोिरडोरमा रहको ङ) िव ीय सःथाह को पहच भएकोवा हन सकन च) किष सवा कनिसगको पहच

४.२ यस पिरयोजना अनतरगत थम वषर अथारत आ.व २०७३/७४ का लािग मािथ उललिखत पवारधार सिहतको 75 वट िजललाह का तोिकएको कषऽमातोिकएका बाली/वःतका कल १५० वलकह स ालनमा रहनछन । पिरयोजना अविधमा समभावयताका आधारमा १५०० यःता वलकह मलकभरमा िनमारण गिरनछन । थप वलकह समवनधी िनणरय समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयको िसफािरसमा पिरयोजना कायारनवयन सिमितल गनछ ।

४.३ वलक िनमारण गदार भौगोिलक तथा ािविधक समभावयताका आधारमा तयक िजललाको तोिकएको कषऽमा तोिकएका बाली/वःतका वलकह िनमारण गनर चाहन कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितह को सची तयार गिरनछ । सचीकतह मधयबाट आवयक सखयामा वलक छनौटका लािग िजललाःतरमा विर किष िवकास अिधकतल तोकको अिधकतको सयोजकतवमा आवयकतानसार सदःयह रहन एक ािविधक कायरदल बनाइनछ ।उकत कायरदलल तोकका सचकह र ःथलगत मािणकरण समतका आधारमा िसफािरस गर अन प वलक कषऽको छनौट समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल गनछ ।वलक िनमारण गदार तोिकएको कषऽमा तोिकएको कषऽफल नपगमा समभावय आसपासको कषऽ समत समावश गनर सिकनछ । यसरी वलक कषऽ स ालन गनर छािनएका कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ मी, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितह रहन दफा ५.१ अनसारको वलक स ालक सिमित र समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयका बीच तोिकएका कायरबमह स ालनका लािग एक समझौता हनछ । स ालन गिरन कायरबमका समबनधमा समबिनधत सवा कनिको समनवयमा समबिनधत बलक स ालक सिमितल समबिनधत बलक कषऽका कषक/कषक समह/सहकारी/जलउपभोकता सिमित/किष उ मीह को मागमा आधािरत कायरबमह को ःतावना तयार गरी सोही वमोिजम समझौता गिरनछ ।यसरी समझौता गदार बाली िवमाको ःतावना सिहत पश गनर ोतसािहत गिरन छ।

- 364 _

खणड ५. वलक स ालन िबया 5.1 बलक स ालनका समबनधमा समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयसग भएको समझौता

बमोिजमका कायरह स ालन गन समबनधमा खणड 4 वमोिजम ःथापना भएको बलक कषऽको वयवःथापनका लािग समविनधत कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ मी/फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितह को ितिनिधतव रहन गरी किमतमा 33 ितशत मिहला सिहतको 9 सदःयीय बलक स ालक सिमित गठन गिरनछ । यसको लािग बलक कषऽ छनौट भएपछी बलक िभऽ रहका कषक समह/सहकारी/किष उ मी/जल उपभोकता सिमितह लाई पछी बलक स ालक सिमित गठनको लािग 7 िदनको मयाद सिहत पऽाचार माफर त वा अनय ःथानीय सचार माधयम माफर त आवहान गिरनछ । कायरदलको िसफािरस अनसार एक भनदा बढी आवदकह लाई सयकत पमा सिमित गठनको लािग समत अनरोध गनर सिकन छ । तोिकएको अविधमा सिमित गठन भई नआएमा िज.क.िव.का.ल सहिजकरण गरी 15 िदन िभऽ सिमित िनमारण गनर सकनछ ।सिमितको सदःय समबिनधत बाली/वःतको वयावसाियक खतीमा अिनवायर सलगन भएको हनपनछ । उकत सिमितमा सयोजक, उपसयोजक, सिचव र सहसिचव एक-एक जना र बाकी ५ जना सदःय रहनछन । बलक स ालक सिमितको मख कायरकारी पदह मा किमतमा १ जना मिहला हन पनछ । किष िवकास रणनीित (ADS) ल पिरकलपना गर वमोिजमको सामदाियक किष सार सवा कनि (CAESC)मख वा उकत सवा कनि गठन नहनजल सममका लािग समबिनधत किष सवाकनि मख सिमितको पदन सदःयको पमा रहनछ । कन वलक १ भनदा बढी सवा कनि अनतरगत रहन गएको अवःथामा जन सवा कनि अनतरगत बलकको बढी कषऽफल पनर आउछ सोही सवा कनिको मख सिमितको पदन सदःयको पमा रहन छ ।नपाल सरकारको ौोतबाट स ालन गिरन कायरबमको ःतावना तयार गदार र कायर समप ितवदन पश गदार िनजको सहमती अिनवायर रहनछ । सिवधानको भावना अन प ःथानीय तह गठन भसकपछी यस पिरयोजना अनतगरतका कायरबमह ःथानीय िनकायमा हःतानतरण गन भ समत पिरयोजना दःतावजमा उललख भएको सनदभरमा समबिनधत ःथानीय तहका मख उकत सिमितको आमिनऽत सदःयको पमा रहनछन । वलक कषऽमा रहन किष ािविधकह र ःथानीयःतरको समबिनधत सरोकारवाला िनकायह को ितिनधी सिमितको सललाहाकारका पमा रहन छन ।तोिकएको कषऽफलको वयवःथापन गिर किष उ मी, फमर एकलल स ालन गन वलक कषऽको हकमा भन तयःतो किष उ मी ःवयल न बलक सनचालक सिमितको भिमका िनवारह गनछ ।यःतो अवःथामा किष सवा कनि मख उकत स ालक सिमितको सललाहकारको पमा रहन छ र नपाल

- 365 _

सरकारको ौोतबाट स ालन गिरन कायरबमको ःतावना तयार गदार र कायर समप ितवदन पश गदार िनजको सहमती अिनवायर रहनछ ।

5.2 वलक स ालक सिमितको काम, कतरवय र अिधकार दहाय बमोिजम हनछ क) तोिकएका आधारह मा वलक वयवःथापक िनयकत गन ख) बलक वयवःथापकको काम, कतरवय र अिधकार िनधाररण गन ग) वलक कायरबम स ालन गनरका लािग आवयक उतपादन साममी र सो को पिरमाण

आकलन गन, उतपादन योजना तयार गन, आवयक उतपादन र अनय साममीको ौोत वयवःथापन गन ।

घ) वलकमा िनमारण हन पवारधार िवकास समवनधी कायरका लािग िजलला किष िवकास कायारलयसग आवयक समनवय गन ।

ङ) वलक स ालनका लािग िजलला किष िवकास कायारलय र अनय सरोकारवाला िनकायह सग आवयक समनवय गन ।

च) वलकलाई वयविःथत पमा स ालनका लािग आधार तयार गन, सलगनकषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमित लगायतसग िनरनतर समवाद र सहकायर गन।

छ) स ालक सिमितको बठक किमतमा मिहनाको १ पटक अिनवायर पमा र आवयकतानसार अनय समयमा बःनछ । बठकमा सिमित बािहरका ितिनिधलाई आमिनऽत गनर सिकनछ ।

ज) बलक स ालन समबनधी आनतिरक आचारसिहता (code of conduct) आवयक भएमा तयार गरी पालना गन गराउन ।

झ) कायरबम स ालनको लािग सिमितल िविनयममा उललख गरी आवयकता अनसार उपसिमित गठन गनर सकनछ ।

ञ) वलक िनमारण, वयवःथापन, स ालन र अनगमनका सनदभरमा अनय सब आवयक कायरह गन

ट) कायरबमको िदगोपनाको लािग सिमितको अवधी र सिमितका पदािधकारी तथा सदःयह को पदावधी सिमितल आवयकता अनसार िनधाररण गनछ । तर सिमतका पदािधकारी र सदःयह को पदावधी२ बषरभनदा बढी हन छन । सिमितल आवयक िविनयम तयार गरी सोही वमोिजम सिमतका पदािधकारी तथा सदःयह को चयन गनछ । सिमितमा एक पिरवारबाट एक भनदा बढी वयकती रहन सकन छन र एक वयकती लगातार एक कायरकाल भनदा बढी एक पदमा रहन सकन छन ।तर सदःयको हकमा यो वयवःथा लाग हन छन ।

- 366 _

ठ) सिमित गठन भएको एक वषर िभऽ उकत सिमित िजलला किष िवकास कायारलयमा िनधारिरत कया अन प दतार हन पनछ । उकत सिमितको िनयिमत निवकरण गन िजममवारी सिमितको हनछ ।

ड) बलक ःतरमा स ालन हन समपणर िबयाकलाप र आिथरक कारोवार चिलत कानन वमोिजम वयवःथापन गन तथा िजममवारी वहन गन ।

ढ) बलक कषऽमा उतपािदत वःतको मलय िनधाररण, वजािरकरण, शोधन लगायतका िबयाकलापह को मापदणड िनधाररण गरी वयविःथत गन ।

ण) सिमित माफर त स ालन गिरन आिथरक कारोवारह को लखा वयवःथापन तथा लखा परीकषण ितवदन तयार गन ।

त) बलक कषऽमा आवयक अनय वयवःथापकीय कायरह गन ।

५.३ वलक वयवःथापक (Block Manager)को िनयिकत, काम कतरवय र अिधकार 5.3.1 िजललामा स ालन हन वलक िवकास कायरबमको भावकारी स ालन तथा आवयक समनवयका लािग वलक सनचालक सिमितल दहायको योगयता भएको वलक वयवःथापक िनयकत गनछ - क) किष/अथरशा /वयवसायशा /बजार शा /मानिवकी/वयवःथापन िवषय िलई कमतीमा

िवणता माण पऽ तह वा सो सरहको शिकषक योगयता भएको, ख) किष उपज/वःतको वयवसाय/बजार/उ ोग वयवःथापन कायरमा नयनतम 2 वषर

अनभव भएको, ग) १८ वषर उमर परा भएको घ) समनवय कषमता उचच रहको, ङ) कन राजिनितक दलको सागठिनक पदमा (िनवारिचत पदािधकारी) नरहको च) सरकारी वा कन सगिठत सःथाको वहालवाला कमरचारी नरहको छ) नितक पतन, आिथरक अपचलन वा कन फौजदारी अिभयोगमा कसरवार नठहिरएको ज) मानिसक अवःथा सामानय रहको 5.3.2 वलक वयवःथापकको काम, कतरवय, अिधकारर पदावधी वलक स ालक सिमितल तोक बमोिजम हनछ ।

5.3.3 वलक वयवःथापको पािरौिमक वलक सनचालक सिमितल िनधाररण गर बमोिजम सिमितवाट भकतानी हनछ।

- 367 _

खणड ६. स ालन गिरन कायरबम/िबयाकलाप ६.१ वलकःतरमा पिरयोजना अिभमखीकरण समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल कषक, कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ मी, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमित, नीिज सवा दायक, किष उपज बजार वयवःथापन सिमित लगायत अनय सरोकारवाला िनकायह को उपिःथतीमा पिरयोजना र वलक स ालन समबनधमा अिभमखीकरण कायरबम स ालन गनछ ।

६.२ िविध तथा ािविधक सहयोग क) समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल वलक कषऽमा सहभािगतातमक वयावसाियक

उतपादन िविध दशरन तथा ःथलगत तािलम कायरबम स ालन गनछ ।तयक वलकमा समविनधत बाली/वःतका किमतमातराइ तथा िभऽी मधशमा ०.५ ह र पहाड तथा िहमाली िजललामा ०.२५ ह मा स ालन गिरनछ ।मौरीका लािग २० घार कनय चयाउ र गो चयाउको लािग ५ कजी बीउ लागन १ टहरा र िसताक चयाउकालिग किमतमा ५०० मढा सिहतको टहरा रहन गरी सचालन गिरनछ भन पलाि क टनलको हकमा 100 वगर िमटर कषऽफलमा फिलएको पलाि क टनलमा, माछाको हकमा ६ क ा र शाउटको लािग २०० वगर मी को जलाशय यकत कषऽफलमासहभािगतातमक वयावसाियक उतपादन िविध दशरन तथा िसकाई कनि स ालन गिरनछ । यःता कनिह सभावयता र आवयकताका आधारमा बलक कषऽको तयक गा.िव.स./न.पा./उ.म.न.पा./म.न.पा.को उपयकत ःथानमा किमतमा 1/1 वटा रहन गरी स ालन गनर सिकनछ । साथ तयक वलकमा समविनधत बाली/वःतको उतपादन िविध, बजारीकरण, मलय ौखला िवकास लगायतका िविवध पकषह समिटन गिर ःथलगत तािलम कायरबम स ालन गिरनछ ।यसका अलावा आवयकता अनसार िविध सारणका कायरबमह तजरमा गरी स ालन गनर सिकनछ ।

ख) समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल समबिनधत कषऽीय योगशालाह को समनवयमा वलक कषऽमा एिककत माटो, वीउ र बाली सरकषण सवा उपलवध गराउन मोवाइल भयान माफर त ःथलगत योगशाला सवा स ालनमा लयाउनछ ।

६.३ उतपादन साममी सहयोग क) उतपादन साममी िवशषगिर रासायिनक तथा ागािरक मलमा हाल चिलत ावधान अन प न

वलक कषऽका लािग आवयक पिरमाण अनदानमा उपलवध गराइनछ । ख) समविनधत वलक स ालक सिमितल रासायिनक तथा ागािरक मल िवबी िवतरणका लािग

समबिनधत िजलला आपतीर वयवःथापन सिमितको िनणरय वमोिजम किष साममी कमपनी िल. को िडलरिशप ा गनछन ।

- 368 _

ग) यसका साथउ त तथा हाईिड िवउ िवजन, िव वा, रसायिनक एव जिवक िवषादीह तथा सआम ततव लगायतका अनय उतपादन साममीह मा अनदान सहयोग उपलवध गराइनछ। यसरी िवतरण गिरन उतपादन सामामीह मा नपाल सरकारबाट ःवीकत पिरयोजना दःतावजमा उललख भए अन पको बढीमा ५० ितशत अनदान उपलबध गराइन छ ।

६.४ किष यानऽीकरणका लािग Custom Hiring Center ःथापना क) समविनधत वलकमा यानऽीकरण ब नका लािग वलकका बाली/वःतका लािग उतपादनदिख

भणडारणसमम आवयक पन सब कारका मिशनरी औजार उपकरणको सट खिरदमा पिरयोजना दःतावजमा उललख भए वमोिजमको बढीमा ५० ितशत पजीगत अनदान उपलवध गराइनछ ।

ख) समविनधत वलकका लािग आवयक मिशनरी औजार उपकरणको सटको िववरण र लागत इि मट आवयकता अनसार किष इिनजिनयिरग िनदशनालयको सहयोग र समबिनधत कायरबम िनदशनालय/समबिनधत बाली, वःतको राि य कायरबम सगको समनवयमा समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल गनछ ।

ग) यःतो कनि ःथापनाका लािग समविनधत सनचालक सिमित वा समविनधत किष उ मील आवयक घर तथा जगगा उपलवध गराउन पनछ । यःतो जगगा समबिनधत स ालक सिमितको आफन ःवािमतवमा नभएमा किमतमा 1० वषर अविधका लागी भाडामा िलएको हनपनछ । जगगा उपलबध हन नसकको अवःथामा घर भाडामा िलएर समत स ालन गनर सिकनछ ।

घ) समविनधत स ालक सिमितल उकत मिशनरी औजार उपकरणको सट खिरद गिर Custom Hiring Center स ालन गनर चाहमा सोही सिमितमाफर त वा सो सिमित यस िकिसमको सवा उपलवध गराउन िविभ कारणल अिनचछक दिखएमा उकत सवा स ालन गनर इचछक अनय कषक समह/सहकारी/उपभोकता समह/किषउ मी वा नीिज सवा दायकलाई समविनधत वलकलाई ाथिमकतामा राखद अनय कषऽमा समत सहिलयत दरमा सो सवा उपलवध गराउन शतरमायस कायरका लािग अनदान उपलवध गराउन सिकनछ ।

ङ) यस Centre स ालन गरवापतको पजीगत अनदान समविनधत वलक स ालक सिमित वा उपरोकतानसार सो सवा स ालन गन कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितवा नीिज सवा दायकको बक खातामा चिलत आिथरक ऐन िनयम वमोिजम उपलवध गराइनछ ।

च) यसरी Custom Hiring Center ःथापना तथा स ालन गनर चाहन िनकाय/सःथार समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयह िवच समझौता गरी सोही वमोिजम कायारनवयन गिरन छ ।

- 369 _

छ) यसरी ःथापना हन Custom Hiring Centerह ल समबिनधत वलकमा आव कषकह का अलावा आसपासका कषऽका कषकह लाई समत समझौतामा उललख भएको शतर वमोिजम सवा वाह गनरपनछ ।

६.५ पो हाभ सनटर ःथापना क) समविनधत वलकमा वयवसायीकरणका लािग ाथिमक शोधन कनि, गोदाम घर, मिडग,ि-

किलङ, तौलाई, पयाकिजङ, लविलङ, ढवानी, दशरन तथा िवबी ककष/ःटल लगायतका उतपादनोपरानत उपज वयवःथापन/ ाणडिलङ तथा बजार वयवःथापन समबनधी आवयक पवरधारह र साना ढबानी साधन (टरयाकटर, िसगल कयािवनको िजप, िपकअप आिद) समत रहको एक पो हाभ सनटर िनमारण गिरनछ ।यसका लािग पिरयोजना दःतावजमा उललख भए वमोिजम बढीमा ८५ ितशत पजीगत अनदान उपलवध गराइनछ ।

ख) यःतो कनि ःथापनाका लािग समविनधत सनचालक सिमित वा समविनधत कषक उ मील आवयक घर तथा जगगा उपलवध गराउन पनछ । जगगा भाडामा िलनपन अवःथामा किमतमा १० बषरको समझौता गरको हनपनछ । जगगा उपलबध हन नसकको अवःथामा घर भाडामा िलएर समत स ालन गनर सिकनछ ।

ग) समविनधत वलकका लािग आवयक पो हाभ सनटरको िवःतत िडजाइन र लागत इि मट आवयकता अनसार किष इिनजिनयिरग िनदशनालयको सहयोग र समबिनधत कायरबम िनदशनालय, बाली/वःतका राि य कायरबम, किष वयवसाय ब रन तथा बजार िवकास िनदशनालय र पो हाभ वयवःथापन िनदशनालयसग आवयकता अनसारको समनवयमा समविनधत पिरयोजना कायारनवयन इकाइ (PIU) ल गनछ ।

घ) समविनधत वलकस ालक सिमितल यःतो पो हाभ सनटर स ालन गनर चाहमा सोही सिमितमाफर त वा सो सिमित यस िकिसमको सवा उपलवध गराउन िविभ कारणल अिनचछक दिखएमा उकत सवा स ालन गनर इचछक अनय कषक कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमित वा नीिज सवा दायकलाई समविनधत वलकलाई ाथिमकतामा राखद अनय कषऽमा समत सहिलयत दरमा सो सवा उपलवध गराउन गरी यस वापतको अनदान उपलवध गराइनछ।

ङ) यस सनटर स ालन गरवापतको पजीगत अनदान समविनधत वलक स ालक सिमित वा उपरोकतानसार सो सवा स ालन गन कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमित वा नीिज सवा दायकको बक खातामा चिलत आिथरक ऐन िनयम वमोिजम उपलवध गराइनछ ।

च) यसरी पो हाभ सनटर ःथापना तथा स ालन गनर चाहन िनकाय/सःथा र समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयह िवच समझौता गरी सोही वमोिजम कायारनवयन गिरन छ ।

- 370 _

छ) यसरी ःथापना हन पो हाभ सनटरह ल समबिनधत वलकमा आव कषकह का अलावा आसपासका कषऽका कषकह लाई समत समझौतामा उललख भएको शतर वमोिजम सवा वाह गनरपनछ ।

६.६ नसररी पवारधार िवकास सहयोग क) ःवःथ तथा गणःतरीय िव वा उतपादनका लािग सरकारी-नीिज-सहकारी/समहको साझदारीमा

वलक कषऽमा उचच िविधयकत नसररी ःथापना गिरनछ ।यसका साथ नसररी ःथापना गनर आवयक पन सड हाउस, िःबन हाउस, मीन हाउस लगायतका पवारधारह ःथापनामा समत अनदान उपलबध गराइनछ । यसका लािग पिरयोजना दःतावजमा उललख भए वमोिजमको बढीमा ८५ ितशत अनदान उपलवध गराइनछ ।

ख) यःतो नसररीतथा नसररी पवारधार ःथापनाका लािग समविनधत बलक स ालक सिमित वा समविनधत कषक उ मील आवयक जगगा उपलवध गराउन पनछ ।

ग) समविनधत वलकका लािग आवयक तरकारी तथा फलफल नसररीको िवःतत िडजाइन र लागत इि मट आवयकता अनसार समबिनधत िनदशनालयको सहयोग र समनवयमा समविनधत पिरयोजना कायारनवयन इकाइ (PIU) ल गनछ ।

घ) समविनधत वलक स ालक सिमितल यःतो नसररी ःथापना गनर चाहमा सोही सिमितमाफर त वा सो सिमित यस िकिसमको सवा उपलवध गराउन िविभ कारणल अिनचछक दिखएमा उकत सवा स ालन गनर इचछक अनय कषक,कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितवा नीिज सवा दायकलाई समविनधत वलकलाई ाथिमकतामा राखद अनय कषऽमा समत सहिलयत दरमा िव वा उपलवध गराउन गरी तयःता कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितवा नीिज सवा दायकलाई यस वापतको अनदान उपलवध गराइनछ।

ङ) यसरी नसररी तथा नसररी पवारधार ःथापना तथा स ालन गनर चाहन िनकाय/सःथा र समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयह िवच समझौता गरी सोही वमोिजम कायारनवयन गिरन छ ।

च) यसरी ःथापना हन नसररी तथा नसररी पवारधारह ल समबिनधत वलकमा आव कषकह का अलावा आसपासका कषऽका कषकह लाई समत समझौतामा उललख भएको शतर वमोिजम सवा वाह गनरपनछ ।

६.७ साना िसचाइ िनमारण तथा ममरत समभार सहयोग क) साना िसचाइ िनमारण तथा ममरत सधार समबिनधत वलक स ालक सिमितल िनणरय गर

बमोिजमका ःथानमासमबिनधत वलक स ालक सिमित वा सिमितल तोकको समह/सहकारी र समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयिबच समझौता गरी कायारनवयन गिरनछ । यःता

- 371 _

पवारधारह िनमारण गदार पिरयोजना दःतावजमा उललख भए वमोिजमको बढीमा 85 ितशत अनदान उपलबध गराइनछ ।

ख) मझौला तथा ठला िसचाइ िनमारण तथा ममरत समभारका लािग िसचाइ मनऽालयको समनवयमा स ालन गिरनछ ।

६.८ मतःय पोखरी िनमारण तथा ाचरी ःथापना सहयोग कायरबम क) भौगोिलक कषऽ अनसार उपयकत मतःय पोखरी तथा ाचरी िनमारण समबिनधत वलक स ालक

सिमित माफर त गिरन छ । साथ तयक वलक कषऽमा किमतमा एक वटा िसचाइ योजन र एिककत मतःय पालन र िविध दशरन सिहतको आधिनक नमना मतःय पोखरी िनमारण गिरनछ ।

ख) यस सिमितल मतःय ाचरी ःथापना गनर िविभ कारणल अिनचछक दिखएमा उकतकायर गनर इचछक अनय कषक, कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितवा नीिज सवा दायकलाई समविनधत वलकलाई ाथिमकतामा राखद अनय कषऽमा समत सहिलयत दरमा मतःय भरा उपलवध गराउन शतरमा तयःता कषक समह, कानन बमोिजम दतार भएका किष उ म, फमर, किष कायरमा सलगन सहकारी, जल उपभोकता सिमितवा नीिज सवा दायकलाई यस वापतको अनदान उपलवध गराउन सिकन छ ।

ग) मतःय पोखरी िनमारण तथा ाचरी ःथापनाका लािग आवयकता अनसार समबिनधत िनदशनालयको ािविधक सहयोग र समनवयमा समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल मतःय पोखरी िनमारण तथा चारी ःथापना सहयोग स ालन गिरनछ ।

घ) मतःय पोखरी र ाचरी िनमारण गदार िव मान वयवःथा वमोिजमको अनदान सहयोग उपलबध गराईनछ ।

ङ) साथ आवयकता र सभावयताका आधारमा साना सरकषण करशा पोखरी (Conservation Kitchen Pond) ह िनमारण गनर ५० ितशत समम अनदान सहयोग दान गनर सिकनछ ।

च) यसरी मतःय पोखरी िनमारण तथा ाचरी ःथापना तथा स ालन गनर चाहन िनकाय र समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयह िवच समझौता गरी सोही वमोिजम कायारनवयन गिरन छ ।

छ) यसरी ःथापना हन मतःय ाचरीह ल समबिनधत वलकमा आव कषकह का अलावा आसपासका कषऽका कषकह लाई समत समझौतामा उललख भएको शतर वमोिजम सवा वाह गनरपनछ ।

- 372 _

ज) वलक स ालन हन कषऽमा पिरयोजना लाग हनभनदा अगाव स ालनमा रहका मतःय ाचरीह को स ढीकरणमा समत यस िकिसमको अनदान सहयोग उपलबध गराउन

सिकनछ ।

6.९ ःथानीय ौोत वयकती पिरचालन क) सामािजक पिरचालन माफर त पिरयोजनाको भावकारी कायारनवयनमा सहिजकरण गनरका साथ

बलक स ालक सिमित र िजलला किष िवकास कायारलयिवच समनवय कायम गनर समबिनधत बलक कषऽमा आवयकता अनसारका सखयामा ःथानीय ौोत वयकती िनयकत गरी पिरचालन गनर सिकन छ ।

ख) यसको लािग समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयल िनयमानसार आवदन माग गरी समझौतामा उललख गरीए वमोिजमका कायरह स ालन गनरको लािग ःवीकत वािषरक बजटको अिधनमा रही सवा सिवधा दान गन गरी ःथानीय ौोत वयकती पिरचालन गनर सकनछ ।

ग) ःथानीय ौोत वयकतीको लािग आवदन िदन उमदवारह ल दहायका मापदणड परा गरको हनपनछ । बलक कषऽ अनतरगत रहका गा.िव.स./न.पा. िभऽ उपलबध भएसमम ःथाई बसोबास

भएको। नपाली नागिरक अनय कन सघ सःथामा रोजगार नभएको र भएमा उकत रोजगारी पिरतयाग गनर तयार

भएको । नौ ककषा उि णर भएको । दिलत, आिदवासी जनजाती, मधसी, मिःलम, िपछिडएको वगर र िववािहत मिहलालाई

ाथिमकता िदईन । सामािजक पिरचालकको पमा काम गनर ईचछक पिरयोजनाका सवामाही तथा सरोकारवाला िवच सवा आदान दान गनर सकन कषमता भएको ःथानीय ःतरमा बोिलन भाषा बोलन र लख न सकनलाई ाथिमकता िदइन उन नत किष िविध समबनधी ान भएको साथ सामािजक पिरचालको पमा कायर गरका

अनभवीलाई ाथिमकता िदईन मािमण किष कायरकतार तािलम ा गरकालाई िवशष ाथिमकता िदइन । उमर १8 वषर उमर परा भएको ःवयम सवा कितको कायर भएको हनाल कायारलयबाट उपलबध गराईन मािसक

पािरौिमक बापतको रकममा काम गनर ईचछक घ) ःथानीय ौोत वयकतीको TOR दहाय वमोिजमको हनछ -

- 373 _

o समबिनधत बलकमा स ालन हन कायरबमह को भावकारी कायारनवयनका लािग सहिजकरण गन ।

o कायरकषऽमा रही किष समबनधी तथयाकह तथा कमपाइल गनर सहिजकरण गन । o कषकह का आवयकता/समःयाह सकलन तथा कमपाइल गरी िव समकष परामशर गरी

समाधान गनर सहिजकरण गन। o समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयको मातहतमा रही अनय तोिकएका कायरह

गन ।

६.१० अनय कायरबमह स ालन र सहिजकरण क) यस खणडको मािथ उललिखत दफाह मा उललख भएका कायरबमह का अलावा पिरयोजना

दःतावजको ममर अन पका र समबिनधत बलकस ालक सिमितको माग वमोिजमका अनय चाल तथा पिजगत खचर अनतगरतका कायरबमह समत आवयकता अनसार स ालन गनर सिकनछ । जमीन बाझो राखन व ीलाई िन तसािहत गनर ोतसाहन गन िकिसमका कायरबमह तजरमा गरी स ालन गिरन छ । उकत कायरबमह स ालनको लािग नपाल सरकारको तफर बाट दहाय वमोिजमको अनदान सहयोग उपलबध हनछ ।

िस. न.

िववरण सहिजकरण (Facilitation)

१ किष उतपादन साममीह (वीउ, वनार, िव वा, माछा भरा लगायत) ५० ितशत

२ ािविधक सहयोग १०० ितशत

३ योगशाला सवाह 85 ितशत

४ किष औजार तथा उपकरणह ५० ितशत

५ साना िसचाइ पवारधारह ८५ ितशत

६ उतपादनोपरानत तथा किष वयवसाय सवा पवारधारह ८५ ितशत

कही अतयावयक उतपादन साममीह को वयवःथापनका लािग िनदशक सिमितको िनणारयानसार थपसहिजकरणका िवषयह िनणरय हन सकनछन ।

ख) पिरयोजना दःतावजमा ःविचछक पमा जमीनको एिककरण गन अवधारणा अवलमबन गिरएको सनदभरमा वािषरक बजट तथा कायरबममा उललख गरी जमीनको एिककरणको लािग उतिरत गनर अनदानको वयवःथा गिरनछ ।

खणड ७. कायरबम अनगमन/ितवदन

७.१ िजललािभऽ रहका बलक कषऽह मा स ािलत कायरबमको अनगमन समविनधत िजलला किष िवकास कायारलय तथा िजलला किष िवकास सिमितल गनछ ।

- 374 _

७.२ िवषयगत िनदशनालयह ल आ-आफनो कायरकषऽ िभऽका बाली/वःतका बलकह को र समविनधत कषऽीय किष िनदशनालयह ल आवयकता अनसार कषऽीयःतरका योगशाला र फामरकनिह लाई समत सलगन गराई अनतरगतका िजललाह मा ःथापना भएका बलकह को अनगमन िनरीकषण गरी प पोषणसिहत किष िवभाग माफर त पिरयोजना वयवःथापन इकाईमा ितवदन/सझाव िदनछन ।

७.३ मािसक, चौमािसक र वािषरक पमा तोिकएको फमट वमोिजमको बलक कषऽह मा स ािलत कायरबमह को गित िववरण समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल पिरयोजना वयवःथापन इकाई समकष पश गनछ । यसको जानकारी समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय र समबिनधत कायरबम िनदशनालयह मा उपलबध गराउन पनछ । समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालयह ल उकत िनकायह को गती कमपायल गरी किष िवभागमा उपलबध गराउनछ । चौमािसक र वािषरक पमा बलक िवकास कायरबमको कषऽीय र राि यःतरमा सिमकषा गिरनछ ।

खणड ८. िविवध

८.१ यस कायरिवधीमा उललख भएका वाहकअनय कराह िव मान नमरस, कायरिवधी, िनदिशका, र चिलत िनयम कानन बमोिजम हनछ ।

८.२ आगामी वषरह मा थप हन वलक कषऽको सखया र वलकमा रहन बाली/वःत समवनधी अनय िवषयवःतह समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयको िसफािरसमा पिरयोजना कायारनवयनसिमितको िनणरय बमोिजम हनछ ।

- 375 _

परधानम तरी किष आधिनकीकरण पिरयोजना, कायरकरम कायार वयन कायरिविध साना यावसाियक किष उ पादन क दर (पकट) िवकास कायरकरम

स चालन कायरिविध-२०७३ (किष िवकास मनऽालय (सिचव ःतर) को िमित २०७३/१०/२१ िनणरयानसार ःवीकत)

खणड १. प भिम

धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना अनतरगतका ४ वटा समभागह मधय थम समभागको पमा रहको साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास कायरबमको भावकारी कायारनवयनका सनदभरमा पिरयोजनाको दःतावजमा उललख भएको वयवःथा बमोिजम नपाल सरकारल साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास कायरबमस ालन कायरिविध-2073 तयार गरी लाग गरको छ ।

खणड २. सिकष नाम, ारमभ र पिरभाषा 2.1 यो कायरिविधको नाम साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट) िवकास

कायरबमस ालन कायरिविध-2073 रहको छ ।

2.2 यो कायरिवधी ःवीकत भएको िमितबाट लाग हनछ ।

2.3 िवषय वा सगल अक अथर नलागमा यस कायरिविधमा, (क) "पिरयोजना " भ ाल धानमनऽी किष आधिनकीकरण पिरयोजना समझन पदरछ । (ख) "पकट" भ ाल राि य आवयकता र ःथािनय समभावयताका आधारमा समभावय

बाली/ बालीवःतमा नयनतम १० हकटरमा वा मौरीको हकमा नयनतम ५०० आधिनक घारमा मौरीपालन गन र कनय तथा गो चयाउको हकमा नयनतम १००० क.जी. वीउ उपयोग गरी खती गिरन वा िशताक चयाउको हकमा नयनतम १०००० मढामा खती गरीन वा पलाि क घरमा गिरन खतीको हकमा किमतमा १ हकटर कषऽफलमा फिलएको पलाि क घरह भएको वा माछापालनको हकमा नयनतम 6 हकटर जलाशय कषऽफलमा फिलएको वा शाउट माछाको हकमा नयनतम १५०० वगर िमटर जलासय कषऽफलमा फिलएको िजललाःतरमा स ालन गरको साना वयावसाियक उतपादन कनिसमझन पदरछ ।

(ग) "सिमित" भ ाल समविनधत पकट स ालक सिमित समझन पदरछ । (घ) "कायरदल" भ ाल यस कायरिविधको दफा ४.4 बमोिजमको कायरदल समझन पदरछ । (ङ) "वयावसाियक खती" भ ाल किमतमा दहाय वमोिजमको खती गरको समझन पदरछ ।

- 376 _

बाली कषऽफल

उचच पहाड मधय पहाड तराई किफयत

खा ा बाली ५ रोपनी ५ रोपनी १० क ा

तरकारी बाली २ रोपनी ३ रोपनी १० क ा

माछा १00 व.मी. २ रोपनी ६ क ा जलाशाय

मौरी १० 20 २० आधिनक घारकनय र गो चयाउ १० क.जी. १० क.जी. वीउको योगिसताक चयाउ 500 मढा 500 मढा 500 मढा

फलफल १ रोपनी १ रोपनी ५ क ा

अलची ५ रोपनी ५ रोपनी -

अदवा/वसार १ रोपनी २ रोपनी ५ क ा

शाउट माछा १00 व.मी. १00 व.मी.

पलाि क घर 300 व.मी. 300 व.मी. 300 व.मी.

खणड ३. उ य

किष कषऽको आधिनकीकरणमा योगदान पयारउन साना वयावसाियक किष उतपादन कनि (पकट)ह िवकास गरी छनौट गिरएको बाली/वःतह को उतपादन र उतपादकतव वि तथा रोजगारी ौजना गरी कषकह को आमदानी व ी गनर यस कायरबम स ालनको उ य रहको छ ।

खणड ४. पकट िनमारण/छनौट िबया ४.१ पकट कषऽ िनमारणका लािग दहायका सवा/सिवधा/पवारधारह भएको हनपनछ :

क) सडकको पहच भएको वा हनसकन ख) िसचाईको उपलबधता भएको वा हनसकन ग) िव तको उपलबधता भएको वा हन सकन घ) तोिकएको कषऽफल चकलाबनदी भएको/हनसकन वा एउट कोिरडोरमा रहको ङ) िव ीय सःथाह को पहच भएको वा हनसकन च) किष सवा कनिसगको पहचभएको

४.२ यस पिरयोजना अनतरगत थम वषर अथारत आ.व २०७३/७४ का लािग दशका सब ७५ िजललाह मामािथ उललिखत पवारधारह भएको कल २१०० पकटह स ालनमा रहन छन । आगामी बषरह मा समभावयता र मागका आधारमा पकट सखया वि गद लिगनछ ।

- 377 _

४.३ िजललाको ाथिमकता ा बालीमास ालनमा रहको/रहन वलक/जोन/सपर-जोनका बाली/ वःतमा उकत िजललामा लिकषत कल पकट सखयाको कमतीमा 50 ितशत र िजललाको आवयकता र समभावयताका आधारमा अनय बाली/वःतमा बाकी 50 ितशत पकटह समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयह माफर त स ालन गिरनछ ।

४.४ दफा ४.३ बमोिजम पकट िनमारण गदार भौगोिलक तथा ािविधक समभावयता र माटोको उवरराशिकतका आधारमा तयक िजललामा तोिकएका बाली/वःतका पकटह िनमारण गनर चाहन कषक समह/किष कायरमा सलगन सहकारी/किष उ मीह /जल उपभोकता सिमितकोआवदन माग गरी सची तयार गिरनछ । सचीकतह मधयबाट आवयक सखयामा पकट छनौटका लािग िजललाःतरमा समविनधत िवषय िवशष वा तोिकएको ािविधकको सयोजकतवमा आवयकतानसार सदःयह रहन एक ािविधक कायरदल बनाइनछ ।उकत कायरदलल तोकका सचकह र ःथलगत मािणकरण समतका आधारमा िसफािरस गर अन प पकट कषऽको छनौट समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल गनछ ।यसरी पकट कषऽ स ालन गनर छािनएका कषक समह/सहकारी/किष उ मी/जल उपभोकता सिमितह को ितिनिधतव रहन दफा ५.१ अनसारको पकट सनचालक सिमित र समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयकाबीच तोिकएका कायरबमह स ालनका लािग एक समझौता हनछ । सिमित गठन गदार आवयकताका आधारमा एक भनदा बढी समह/किष सहकारी/ उ मी/जल उपभोकता सिमितह को समत ितिनिधतव रहन वयवःथा गनर सिकनछ । स ालन गिरन कायरबमका समबनधमा समबिनधत सवा कनिको समनवयमा समबिनधत पकट स ालक सिमितल समबिनधत पकट कषऽका कषक/कषक समह/किष सहकारी/ जल उपभोकता सिमित/किष उ मीह को मागमा आधािरत कायरबमह को ःतावना तयार गरी सोही वमोिजम समझौता गिरनछ ।

खणड ५. पकट स ालन िबया

५.१ पकट स ालनका समबनधमा समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयसग भएको समझौता बमोिजमका कायरह स ालन गन समबनधमा खणड 4 वमोिजम ःथापना भएको पकट कषऽको वयवःथापनका लािग समविनधत कषक समह/सहकारी/किष उ मी/जल उपभोकता सिमितह को ितिनिधतव रहन गरी किमतमा 33 ितशत मिहला सिहतको 9 सदःयीय पकट स ालक सिमित गठन गिरनछ । यसको लािग पकट कषऽ छनौट भएपछी पकट िभऽ रहका कषक समह/सहकारी/किष उ मी/जल उपभोकता सिमितह लाई पकट स ालक सिमित गठनको लािग 7 िदनको मयाद सिहत पऽाचार माफर त वा अनय ःथानीय सचार माधयम माफर त आवहान गिरनछ । कायरदलको िसफािरस अनसार एक भनदा बढी

- 378 _

आवदकह लाई सयकत पमा सिमित गठनको लािग समत अनरोध गनर सिकन छ । तोिकएको अविधमा सिमित गठन भई नआएमा िज.क.िव.का.ल सहिजकरण गरी 15 िदन िभऽ सिमित िनमारण गनर सकनछ । सिमितको सदःयह समबिनधत बाली/वःतको वयावसाियक खतीमा अिनवायर सलगन भएको हनपनछ । उकत सिमितमा सयोजक, उपसयोजक, सिचव र सहसिचव एक-एक जना र बाकी ५ जना सदःय रहनछन पकट स ालक सिमितको मख कायरकारी पदह मा किमतमा १ जना मिहला हन पनछ ।किष िवकास रणनीित (ADS) ल पिरकलपना गर वमोिजमको सामदाियक किष सार सवाकनि (CAESC) मख वा उकत सवाकनि गठन नहनजल सममका लािग समबिनधत किष सवा कनि मख सिमितको पदन सदःयको पमा रहनछ । नपाल सरकारको ौोतबाट स ालन गिरन कायरबमको ःतावना तयार गदार र कायर समपादन ितवदन तयार गदार िनजको सहमती अिनवायर रहनछ । सिवधानको भावना अन प ःथानीय तह गठन भसकपछी यस पिरयोजना अनतगरतका कायरबमह ःथानीय िनकायमा हःतानतरण गन भ समत पिरयोजना दःतावजमा उललख भएको सनदभरमा समबिनधत ःथानीय तहका मख उकत सिमितको आमिनऽत सदःयको पमा रहनछन । समबिनधत सरोकारवाला िनकायह को ितिनधी सिमितको सललाहकारका पमा रहन छन । कानन बमोिजम दतार भएका किष उ मी, कमपनी वा फमरको हकमा सोही किष उ मी, कमपनी वा फमरका स ालक न पकट स ालक सिमितको भिमका िनवारह गनछन । यःतो अवःथामा किष सवा कनि मख उकत स ालक सिमितको सललाहकारको पमा रहन छ र नपाल सरकारको ौोतबाट स ालन गिरन कायरबमको ःतावना तयार गदार र कायर समप ितवदन पश गदार िनजको सहमती अिनवायर रहनछ ।

५.2 पकट स ालक सिमितको काम, कतरवय र अिधकार दहाय बमोिजम हनछ- क) पकट स ालनका लािग आवयक उतपादन साममीह को पिरमाण, ौोत र लागतको

अनमान गन ।बाली चबको लािग उतपादन योजना सिहतको ःतावना तयार गन । ख) िजलला किष िवकास कायारलयको समनवयमा आवयक उतपादन साममीह को

वयवःथापन गन । ग) पकट कषऽमा स ालन गिरन कायरबम कायारनवयन गन र आवयक समनवय गन । घ) पकटलाई वयविःथत पमा स ालनका लािग आधार तयार गन, सलगन कषक

समह/सहकारी/जल उपभोकता समह/किष उ मीह लगायतसग िनरनतर समवाद र सहकायर गन ।

ङ) मािसक पमा किष सवा कनि माफर त िजलला किष िवकास कायारलयमा गित ितवदन गन।

- 379 _

च) पकट िनमारण, वयवःथापन, स ालन र अनगमनका सनदभरमा अनय सब आवयक कायरह गन ।

छ) स ालक सिमितको बठक किमतमा मिहनाको १ पटक अिनवायर पमा र आवयकतानसार अनय समयमा समत बःन सकनछ। बठकमा सिमित बािहरका समबिनधत ितिनिधलाई आवयकता अनसार आमिनऽत गनर सिकनछ ।

ज) पकट स ालन समबनधी आनतिरक आचारसिहता (Code of conduct) आवयक भएमा तयार गरी पालना गन गराउन ।

झ) कायरबमको िदगोपनाको लािग सिमितको अवधी र सिमितका पदािधकारी तथा सदःयह को पदावधी सिमितल आवयकता अनसार िनधाररण गनछ । तर सिमतका पदािधकारी र सदःयह को पदावधी २ बषरभनदा बढी हन छन । सिमितल आवयक िविनयम तयार गरी सोही वमोिजम सिमतका पदािधकारी तथा सदःयह को चयन गनछ । सिमितमा एक पिरवारबाट एक भनदा बढी वयकती रहन सकन छन र एक वयकती लगातार एक कायरकाल भनदा बढी एक पदमा रहन सकन छन ।तर सदःयको हकमा यो वयवःथा लाग हन छन ।

ञ) सिमित गठन भएको ६ मिहना िभऽ उकत सिमित िजलला किष िवकास कायारलयमा िनधारिरत कया अन प दतार हन पनछ । उकत सिमितको िनयिमत निवकरण गन िजममवारी सिमितको हनछ ।

ट) पकट ःतरमा स ालन हन समपणर िबयाकलाप र आिथरक कारोवार चिलत कानन वमोिजम वयवःथापन गन तथा िजममवारी वहन गन ।

ठ) पकट कषऽमा उतपािदत वःतको मलय िनधाररण, वजािरकरण, शोधन लगायतका िबयाकलापह को मापदणड िनधाररण गरी वयविःथत गन ।

ड) सिमित माफर त स ालन गिरन आिथरक कारोवारह को लखा वयवःथापन तथा लखा परीकषण ितवदन तयार गन ।

ढ) पकट कषऽमा आवयक अनय वयवःथापकीय कायरह गन ।

5.3 नपाल सरकारबाट दान गिरन वःतगत सहयोग सामानयतया पकट श भएको ३ वषर सममका लािग कायम रहनछ ।तर समबिनधत िजलला किष िवकास कायारलयल बाली वःतको कती र आवयकताका आधारमा अविध थप समत गनर सकनछ ।

- 380 _

खणड ६. स ालन गिरन कायरबम ६.१ िजललाःतर र पकटःतरमा पिरयोजना अिभमखीकरण समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल पकट कषऽका कषक, कषक समह/किष सहकारी/जल उपभोकता समह/किष उ मी, किष उपज बजार वयवःथापन सिमित,नीिज सवा दायक लगायत अनय सरोकारवाला िनकायह को उपिःथतीमा पिरयोजना र पकट स ालन समबनधमा िजललाःतरमा र समविनधत पकटःतरमा अिभमखीकरण कायरबम स ालन गनछ ।

६.२ चाल तथा पजीगत अनदान कायरबमह ६.२.१ चाल अनदान क) उतपादन िविध दशरन समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल समविनधत पकट कषऽमा सहभािगतातमक निवन उतपादन िविध दशरन तथा ःथलगत तािलम लगायतका िविध हःतानतरणका कायरबम स ालन गनछ । िविध हःतानतरणमा सतितशत अनदान रहनछ ।

ख) उतपादन साममी सहयोग समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल समविनधत पकट कषऽका लािग उ त वीउ/वनार/िव वा/माछा भरा/रसायिनक एव जिवक िवषादी/रासायिनक तथा ा ािरक मलजःता उतपादन साममी सहयोग गनछ । उपरोकत वमोिजमका उतपादन सामामीह मा नपाल सरकारको तफर बाट 50 ितशत अनदान सहयोग हनछ भन रसायिनक तथा ा ािरक मलको हकमा िव मान वयवःथा वमोिजमको अनदान सहयोग रहनछ ।

ग) अनय कायरबमह यसका अलावा पकट स ालक सिमितको माग र ःथानीय सभावयताका आधारमा पिरयोजना दःतावजको ममर अन पका अनय चाल खचर अनतगरतका कायरबमह समत तजरमा गरी स ालन गिरनछ ।जमीन बाझो राखन व ीलाई िन तसािहत गनर ोतसाहन गन िकिसमका कायरबमह तजरमा गरी स ालन गिरन छ । पिरयोजना दःतावजमा ःविचछक पमा जमीनको एिककरण गन अवधारणा अवलमबन गिरएको सनदभरमा वािषरक बजट तथा कायरबममा उललख गरी जमीनको एिककरणको लािग उतिरत गनर अनदानको वयवःथा गिरनछ ।

६.२.२ पजीगत अनदान पजीगत अनदान वापत तयक पकटका लािग िनि त बजट िविनयोजन गिरनछ । िबिनयोिजत बजटको पिरिधिभऽ रही पजीगत आवयकताका कषऽह जःत मिशनरी औजार, िसचाइ पवारधार िनमारण तथा ममरत समभार, ारिमभक शोधन पवारधारह (Threshing floor, storage house, collection center) लगायतका पवारधार िवकासमा खचर गनर सिकनछ । यःता कतीका पिजगत

- 381 _

कायरबमह स ालन गदार मिशनरी औजारको लािग बढीमा 50 ितशत, योगशाला सवाह मा बढीमा 85 ितशत, साना िसचाइ पवारधारमा बढीमा 85 ितशत र उतपादनोपरानत तथा किष वयवसाय सवा पवारधारह मा बढीमा 85 ितशत नपाल सरकारको तफर बाट अनदान उपलबध गराउन सिकनछ ।

खणड ७. कायरबम अनगमन/ितवदन ७.१ िजललािभऽ रहका पकट कषऽह मा स ािलत कायरबमको अनगमन समविनधतकिष सवा

कनि, िजलला किष िवकास कायारलय तथा िजलला किष िवकास सिमितल गनछ ।

७.२ िवषयगत िनदशनालयह ल आ-आफनो कायरकषऽिभऽका बाली/वःतका पकटह को र समविनधत कषऽीय किष िनदशनालयह ल आवयकता अनसार कषऽीयःतरका योगशाला, फामरकनिह समत सलगन गराई आफनो अनतरगतका िजललाह का पकटह को अनगमन िनरीकषण गरी प पोषण सिहत किष िवभाग माफर त पिरयोजना वयवःथापन इकाइमा ितवदन/ सझाव िदनछन ।

७.३ मािसक, चौमािसक र वािषरक पमा तोिकएको फमट वमोिजमको पकट कषऽह मा स ािलत कायरबमह को गित िववरण समविनधत िजलला किष िवकास कायारलयल पिरयोजना वयवःथापन इकाइ समकष पश गनछ । यसको जानकारी समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालय र कायरबम िनदशनालयह मा उपलबध गराउन पनछ । समबिनधत कषऽीय किष िनदशनालयह ल उकत िनकायह को गती कमपायल गरी किष िवभागमा उपलबध गराउनछ । चौमािसक र वािषरक पमा पकट िवकास कायरबमको कषऽीय र राि यःतरमा सिमकषा गिरनछ ।

खणड ८. िविवध

८.१ यस कायरिवधीमा उललख भएका वाहक अनय कराह िव मान नमरस, कायरिवधी, िनदिशका, र चिलत िनयम कानन बमोिजम हनछ ।

८.२ आगामी वषरह मा थप हन पकट कषऽको सखया र पकटमा रहन बाली/वःत समवनधी अनय िवषयवःतह समविनधत िजलला किष िवकास सिमितको िनणरय बमोिजम हनछ ।

- 382 _

भाग टः पिरिश टह किष सार कायरबममा नसमिटएका समबिनधत िवषयवःतह यस भागको पिरिश ह मा उललख गिरएको छ ।

१. समह िवधान

२. किष सार िनदशनालय आ.व. २०७४/०७५ को वािषरक कायरबम बजट तजरमा गदार अवलमबन गनरपन किष सार समबनधी मागरदशरन

३. अथर मनऽालयबाट ःवीकत खचरको मापदणड समबनधी िनणरय तथा कायरिविध

४. फलफल िव वाह को सरकारी मलय सची ५. माटो तथा रसायिनक मलको योगशाला िव षण दर

६. बीउ िवजन परीकषण तथा सवा शलक

- 383 _

पिरिश ट १ कषक समहको िवधान (नमना)

पिरचय नपालजःतो िवकासोनमख मलकको लािग समहको अवधारण अतयनत मह वपणर छ । तयसमा पिन किष िवकासको सनदभरमा समहल अझ अहम भिमका खलदछ । कषक कषकल भिरएको हाो जःतो दशमा िसिमत जनशिकत र ौोत साधनबाट कषकवगर बीच यथोिचत सवा पयारउन किठन र बढी खिचरलो पिन हन हदा कषक समह सवा वाह गन उपयकत माधयम हन सकछ ।

यस सनदभरमा समह गठन दिख िलएर स ालन र पिरपकव अवःथा नपगसमम अतयनत सावधानी िलनपन हनछ । अिलकित समय बढी न लगाएर समहल मतर प पाउन पदरछ । ःवतः ःफतर समहमाऽ िदगो र ःवावलमबी हनछन । समह गठन भएपिछ समह िभऽ योजना तजरमा कायारनवयन अनगमन, मलयाकनको साथ बठक स ालन जःता कायरह सही अथरमा स ालन गनरपछर । समहिभऽको पारदिशरता, जातािनऽक अभयास र इमानदारीताबाट समह लआय र सढढ ब करा िनि त छ ।

ःतावना किषजनय वःतको उतपादन, उतपादकतव बढाउन, उतपादन सामामी सलभ बनाउन, उतपािदत साममीको िवबी िवतरण, भणडारण वयवःथापन गरी उ त वीउ एव आयवि , बचत सकलनबाट आतमिनभरर हनको लािग किष शाखा .......... गाउ/नगर कायरपािलकाको सहयोगमा ौी ........................ कषक समह गठन गय ।

१. ारिमभक: १.१ सिकष नाम र ारमभ: क) यस समहको नाम “ ौी .................. कषक समह- २०७५” रहन छ ।

ख) यो िवधान समह समबिनधत ःथानीय तहको आिथरक िवकास शाखा/ किष शाखा/ किष कषऽ हन इकाईमा दतार भएपिछ त नत लाग हन छ ।

१.२ पिरभाषा: िवषय र सगको अक अथर नलागमा यो िवधानमा क) समह भ ाल यस िवधानमा उललिखत किष कायर ारा किष उपजको उतपादन, उतपादकतव

बढाई आय आजरन गनर इचछक कषकह को समहलाई जनाउन छ ।

ख) सदःय भ ाल कषक जो .................... कषक समहको उ य अनसार उतपादन र उतपादकतव बढाउन िवधानको दफा ३ बमोिजम सदःयता िलएको हनछ ।

- 384 _

ग) कायर सिमित भ ाल “िवधान अनसार िनवारिचत अधयकष, उपाधयकष, सिचव, सहसिचव, कोषाधयकष तथा सदःय पदािधकारीह लाई जनाउन छ ।

घ) साधारण सभा भ ाल यस िवधानको दफा ४ बमोिजम गिठत सभालाई जनाउन छ ।

१.३. समहको छाप: गोलोघरा िभऽ यस समहको नाम “ौी .................. कषक समह–२०७५” पढन सिकनछ ।

१.४. समहको कायारलयः यस समहको कायारलय .................. िजलला ................... गा.पा/ न.पा. वडा न. .......... मा रहनछ ।

१.५ समहको दतार : कषक समह समबिनधत ःथानीय तहको आिथरक िवकास शाखा/किष शाखा/किष कषऽ हन शाखा/इकाई मा दतार गनर पनछ ।साथ अिनवायर पमा आनतिरक राज कायारलयमा समत दतार गिर ःथाई लखा नमबर (PAN) िलन पनछ ।

२. उ य र कायर २.१ उ य : सदःयह को सामािजक, आिथरक, किषजनय वयावसाियक, िहतलाई धयान रािख दहायमा उललिखत समहको उ य हनछ : क) किष वयवसायलाई आधिनकीकरण एव िविविधकरण गरी उतपादकतव, उतपादन वि का लािग

एक जट भई काम गन ।

ख) सदःयह को आिथरक तथा सामािजक िजवनःतर उठाउन ।

ग) सदःयह मा ःवालमबनको ान, पारःपारीक सहयोग र िमतवयियताको भावनािसल गन ।

समहको िवधानको दफा २.१ बमोिजमका उ यह ा गनर यो समहल दहाय बमोिजम कायरह गनछ ।

१. उ त िविधबाट खित गरी उतपादन एवम उतपादकतव बढाउन , २. िवज बि गरी आतमिनभरर हन, ३. उ त िविध अपनाउन ।

४. किष उतपादनबाट आय बि गन, ५. समहबाट बजार वयवःथापन गन, ६. कषक ारा उतपािदत बःतको मलयमा एक पता लयाउन, ७. भणडारणको वयवःथा, ८. सदःयको सीपमा वि गनरका लािग अनय कायरबमह तजरमा गरी स ािलत गन,

- 385 _

९. सदःयको आिथरक अवःथा सधार गनर सक िकिसमका अनय िबयाकलाप स ालन गन, १०. सदःयह वीच ःवालमबन, पारःपरीक सहयोग एवमा िमतवययीता अिभवि गरी िनयिमत

बचत गन बानी वधरन गन, ११. समह सदःयह मा उतपादनिशल आयमलक एव िसपमलक उ यका लािग सदःयह लाई

सलभ वयाजदरमा ऋण दान गन, १२. आफनो उ य परा गनरका लािग समान उ य भएका ःथानीय कषऽ, राि य र अनतराि य

सघ सःथाह सग सहयोगातमक भावना राखन, १३. किष सग समबिनधत अनय कषक समह, सहकारी, िवितय सघ सःथा समरपक कायम गिर

जानकारी एवम सचना आदान दान गन, १४. यस कषऽ÷ भगको कषकह ारा उठाइएको समःयाह िजलला किष िवकास कायारलय,

अनसनधन कायारलय तथा अनय िनकायह लाई समरपक जानकारी उपलबध गराई समाधान िनकालन यास गन ।

१५. उ त वीउ, रासायिनक मल, सधािरएको औजार, िकटनाशक िवषादी आिद िविब िवतरण गन ।

१६. िसचाई सिवधा उपलबध गराउन ।

१७. खित िवकास योजा तयार गनर एव पकट पयाकज कायरबमलाई सहयोग पयारउन ।

१८. सघन किष िवकास कायरबमलाइ सघाउ पयारउन ।

१९. नगद बाली उतपादन, भणडारण, सोधन तथा िविब िवतरण वयवःथा गन ।

२०. उ त भरा उतपादन तथा िविब िवतरण गन ।

२१. माछा उतपादन एव उतपादकतव बढाउन ।

२२. उतपािदत माछाह को िवबी िवतरणको लािग बजार वयवःथा गन ।

२३. मतःय पालन समबनधी ािविधक सवा पयारउन सहयोग गन ।

२४. किष उपज उिचत मलयमा खिरद िविब तथा ढवानी गन ।

२५. किष उपज भणडारण गनर गोदामको सिवधा उपलबध गराउन ।

२६. किष उपज शोधन गन ।

२७. शोधन बःत उिचत मलयमा िविब गन ।

२८. ौोत/ िहतकोष सकलन गन ।

२९. सकिलत बचत÷िहतकोषको भावकारी पिरचालन गन ।

३०. समह वा सदःयलाई अनावयक ऋण उपलबध गराउन ।

३१. मािथ उललिखत उ यह पितर गनर अनय कायरह गन ।

- 386 _

३. सदःयता : एक उ य एव समान आिथरक अवःथा भएको एवम यस समहको िवधानको पिरिध िभऽ रहन इचछा वयकत गरको वयिकतलाई यस समहको सदःयता दान गनर सिकनछ । तर सदःय हन चाहन वयिकतल किमतमा समहका सदःयह को िलिखत िसफािरस साथ अनसची ३ अनसार दरखाःत िदन पनछ ।

३.१ सदःयको लािग योगयता क) आफ खतीपाती गरको/ गनर सकषम भएको ।

ख) समहको उ य अन प कायर गनर ईचछक भएको ।

ग) समहको िवधान अनसार कायर गनर मनजरी भएको ।

घ) कषक–कषक बीच आपसी सहयोग बढाउन ईचछक भएको ।

ङ) सदःयताको लािग १६ वषर उमर पगको हनपन छ ।

३.२ साधारण सदःय : सदःयता शलक . ...... ितरी साधारण सदःयताको िनवदन िदई कायर सिमित िनणरय बमोिजम साधारण सदःयता ा गनर सकन छ । यःतो सदःयल मािसक बचत . ...... तयक मिहना जममा गनर पनछ । समह गठन भईसकपिछ कन पिन योगयता पगको वयिकतल समहको सदःयता िलन चाहमा समहमा आव ित सदःय बराबर उकत िमितसमम सिचत िहतकोष र सोको वयाज साथ िनयमानसारका अनय शलक बझाई सदःयता ा गनर सकनछ ।

३.३ सदःयता कायम नरहन अवःथा (सदःयको अयोगयता) कायर सिमितल िनमन अवःथामा सदःयह लाई सदःयताको लािग अयोगय ठहयारई सदःयता समा गनर सकनछ ।

क) तोिकएको मािसक बचत तथा अनय ितनरपन रकमह ३ मिहना समम नितरमा ।

ख) िवधानको उ य िवपिरत कायर गरमा वा समहको रकम वा कागजात िहनािमना गरमा वा अनय कन कारणल कायर सिमितबाट िनःकाशन गरमा ।

ग) सदःयताबाट राजीनामा िदएमा (सदःय रहन नचाहर िलिखत िनवदन कायर सिमितल सदर िसफािरस गरमा)

घ) अपरािधक कायरमा सलगन भएको दोष मािणत भएमा ।

ङ) किष पशा तयागी अनय कायर गनर थालमा ।

च) मतय भएमा ।

छ) समहको िस ानत वा िनयमा वा ित ामा आच आउन कायर गरमा ।

ज) झ) ...............

- 387 _

४. साधारण सभा तथा कायर सिमित ४.१ साधारण सभा: यस समहको सदःयता ा समपणर सदःय साधारण सभाको सदःय हन छ जन समहको उचचतम िनकाय हनछ । यसल िवधान पािरत एवम सशोधन गनर सकन छ । साधारण सभा वषरमा एक पटक बःन छ । तर आवयकता अनसार जनसक बला साधारण सभा बोलाउन सिकन छ ।

४.२ साधारण सभाको अिधवशन कायर सिमितल तोकको िमित र समयमा यस समहको सिचवल अधयकषको परामशर िलई िलिखत सचना ारा समपणर सदःयलाई साधारण सभाको ःथान, समय, िमित तथा एजनडाको जानकारी गराउन पनछ ।

४.३ साधारण सभाको काम कतरवय र अिधकार : क) कायर सिमितको िनवारचन गन तथा गठन गन ।

ख) िवधान सशोधन गन ।

ग) वािषरक बजटको अनमोदन गन ।

घ) समहको वािषरक कायरबम ःवीकत गन ।

ङ) समहको वािषरक कायर योजना बनाउन ।

च) समहल कायर योजना बनाउदा, किमतमा ६० ितशत किष कायरबम बनाउन ।

छ) ........................................................................

४.४ साधारण सभाको गणपरक सखया : समहको साधारण सभाको बठकमा किमतमा पिन ५१ ितशत सदःयह को उपिःथितमा हन पनछ । यिद सो नभए फरी ३ िदन िभऽ अक सभा बोलाउन पनछ । यसमा कल साधारण सदःयको २५ ितशत उपिःथित भएमा पिन यो सभाको बठक बःनछ ।

४.५ कायर सिमित गठन िविध : क) कायर सिमित ७ सदःयीय हनछ ।

ख) कायर सिमितमा अधयकष, सिचव, कोषाधयकष तथा सदःयह हन छन । आवयकता अनसार उपाधयकष तथा सह-सिचवको पिन वयवःथा गनर सिकन छ ।

ग) कायर सिमितका पदािधकारीह को बठक हरक मिहनाको ...............गत/ िदन हनछ । तर आवयकता भए जनसक समयमा पिन बःन सकन छ ।

घ) कायर सिमितको पदािधकारीह को कायर अविध २ वषरको हनछ ।

ङ) कायर सिमितको कन पद खाली मएमा साधारण सदःय मधयबाट कसलाई पिन कायर सिमितको पदमा सिमितको बहमतबाट मनोिनत गनर सकनछ ।

- 388 _

च) कायर सिमितको कोरम २/३ लाई मािननछ तथा िनणरय बहमत ारा हनछ ।

छ) साधारण सभाका सदःयह ल आफ मधयबाट िनवारचन कया ारा अधयकष सिचव, कोषाधयकष तथा अनय पदािधकारीह को चयन गिर कायर सिमित गठन गनछ । तर अधयकष सिचव, कोषाधयकष मधय एक पदमा मिहला सदःय अिनवायर पमा हन पदरछ ।

ज) ...................................................... झ) .....................................................

४.६ कायर सिमितको काम, कतरवय र अिधकार : क) िवधानको पिरिध िभऽ रही, समहको उ य अन प साधारण सभाल गरको िनित िनदशनलाई

पालन गन ।

ख) समहको वािषरक कायरबम बनाउन तथा समहको िबयाकलापह स ालन गन ।

ग) सहकारी तथा गर सहकारी सःथाह सग समरपक वि गन किष समबनधी अनय सघ सःथाह सग समपकर गिर बढी भनदा बढी सहयोग ा गन ।

घ) सहकारीमा जान यास गन ।

ङ) समहको कायरयोजना बनाई लाग गन ।

च) समहको वािषरक ितवदन बनाउन र ःतत गन ।

छ) ....................................

४.७ समहको बठक : समहको िनयिमत बठक तयक मिहनाको ........ गत बःन छ । समह बठकह कायर सिमितल िनधो गरको ठाउ िमित र समयमा िनयिमत पमा बःन छ । पवर िनधारिरत बठकमा कन सदःयल भाग िलन नसकन भएमा सो को जानकारी कारण सिहत पिहल न िदन पछर । लगातार तीन बठकह मा उपिःथत नहन सदःयलाई समह सहमितको आधारमा िनकािसत गिरनछ ।

५. पदािधकारीको काम, कतरवय र अिधकार ५.१ अधयकषको काम कतरवय अिधकार

आवयकता अनसार समहको बठक र साधारणसभा बोलाउन ।

बठकको अधयकषता गन तथा बठक िनयनऽण गन ।

समहलाई िबयाशील गराउन र उ य ाि का लािग आवयक कायर गन ।

कन िवषयमा मतदान हदा मत बराबर भएमा िनणारयक मत िदन ।

िवधानमा तोिकए अनसार साधारण सदःयल माग गर अन प िवशष साधारण सभा बोलाउन ।

समहल तोकको काम कारबाही गन ।

- 389 _

समहमा उठका िववादह समाधान गन ।

समह र ःथानीय तहको समबिनधत िनकायह सग समपकर वयिकतको पमा काम गन ।

समहको िनणरय, कायरबम र कयाकलाप, भएका कारवाहीह एव समःयाह को अिभलख राखन सिचवलाई सहिजकरण गन।

वािषरक कायरयोजनाको कायारनवयन एव समह पिरचालनको नततव िलन ।

समह बठकमा भएका िनणरय, वािषरक साधारण सिमितका िनणरय, वािषर गित ितवदन लगायतका कागजातह आवयकता अनसार समबिनधत िनकायमा पश गन ।

समह सदःयह लाई आफना समःयाह को पिहचान र ितनको ाथिमकता तोकन सघाउन र साथ उकत समःयाह समाधान गनर कायरबम बनाउन र कायारनवयन गनर लगाउन ।

सदःयह लाई कयािशल गराई समनवय र सहकायर गन ।

समह सदःयह बीच मतभद वयवःथापनका लािग सहिजकरण गन ।

५.२ उपाधयकषको काम कतरवय अिधकार अधयकषको कायरमा सहयोग गन ।

अधयकषको अनपिःथितमा अधयकष गन सब कायर गन ।

कायर सिमितल तोकको कायर गन ।

५.३ सिचवको काम कतरवय अिधकार अधयकषसगको परामशरमा बठक बोलाउन ।

बठकको तयारी गन ।

समहको िनणरय पिःतका तयार गन ।

समहको समपणर कागजातह सरिकषत राखन ।

समह बठक एव साधारणसभाबाट पारीत िनणरयको कायारनवयनका लािग पहल गन ।

वािषरक ितवदन तयार पारी साधारणसभामा पश गन ।

समहको कायरयोजना िनमारणमा सहयोग गन ।

कायर सिमितल तोकको कायर गन ।

५.४ कोषाधयकषको काम कतरवय अिधकार समहको िहतकोष रकम िनयिमत उठाउन र फरफारक गन ।

समह िहतकोष वयवःथापन गन।

समहको सब कोषको िहसाब िकताब सरिकषत र द ःत राखन ।

समहको चल, अचल समपणर समपि को सरकषाको िजममवारी िलन ।

- 390 _

समहको वािषरक बजट तयार पान र साधारणसभामा वािषरक ितवदन पश गन एव लखापिरकषण गराउन ।

समह अधयकष वा सिचव सग िमली खाता स ालन गन ।

कायर सिमितल तोकको अनय कायर गन ।


५.५ कायर सिमित सदःयह को काम कतरवय र अिधकार आवयकता अनसार समहका अनय उपसिमितमा रिह िजममवारी बहन गन ।


६. आिथरक वयवःथा ६.१ आिथरक ौोत : क) यस समहको सदःयह बाट ा सदःयता शलक

ख) समहको अनय िबयाकलापबाट भएको आमदानी ग) समहको सदःयल बचत गन मािसक रकम

घ) समहबाट ऋण लगानी गदार ा वयाज

ङ) समहल अनय सघ/ सःथाबाट पाएको अवसरबाट समह सदःयल पाउन िनि त पािरौिमकबाट ............... ितशत लबी

च) समह सदःयल आफनो नामबाट गरको बचत

ज) िबलमव शलकबाट

झ) .......

६.२ िहतकोष : क) ौी..............................कषक समहको एक िहतकोष हन छ ।

ख) ौी ..............................बकमा समहको खाता रहन छ ।

६.३ िहतकोष पिरचालन : क) िहतकोष रकमको कमतीमा ५० ितशत किष कायरमा स ालन गनर पनछ ।

ख) समह सदःयलाई आवयकता भएमा िहतकोषबाट ऋण/ सापटी िलन सकन छन ।

ग) सदःयल ऋण माग गनर अनसची ४ अनसार िनवदन िदनपन छ ।

घ) किष कायरको लािग िलइएको ऋणमा ....................... ितशत मािसक वयाज लागनछ ।

ङ) अनय ऋणमा ..................ितशत मािसक वयाज लागन छ ।

च) मािसक वयाज, मािसक बचत रकम एवम ऋणी सदःयल तोिकए बमोिजम ऋण िकःता तयक मिहना बझाउनपनछ ।

- 391 _

छ) ऋण िलदा ऋण रकमका .........ितशत सवा शलक बझाउन पनछ ।

ज) ....................बकमा समह अगवा/ अधयकष वा सिचव र कोषाधयकषको सयकत दःतखतबाट खाता स ालन हनछ ।

ौोत / िहतकोष पिरचालनका उपायह लाई मखयतया दई वगर (आवयक खचर र आनतिरक लगानी) मा िवभाजन गनर सिकनछ। क) आवयक खचर: आवयक खचर भ ाल कायारलय र शासिनक खचर भ जनाउदछ ।

कायारलय खचर (कापी, कलम, िबल, भौचर, फाइल, रिज र, खाता, पऽपिऽका) फिनरचर खचर ढवानी तथा घर भाडा अनय सःथासग सदःयता िलदा ितनरपन खचर र वािषरक निवकरण खचर लखा पिरकषण खचर कमरचारी पािरौिमक खचर साधारण सभा खचर िविवध (समहको बठकमा िचया नाःता आिद) ।

ख) आनतिरक लगानी: आनतिरक लगानी भ ाल समह िभऽको सदःय बीचको लगानी भ जनाउदछ जःत :-

उतपादनमलक कायर (उतपादन तथा उतपादन साममी खिरद िवबी) मल, बीउ, बाली सरकषण, तरकारी बोट िब वा िक र योग गनर आयमलक कायर गनर (बाभा, बगरपालन आिद)।

घरल आयमलक कायर गन (ःथानीय िसप, रशम पालन, िसलाई बनाई, माहरी पालन, तरकारी खती, करसाबारी आिद)

सामािजक कायर जःत सफाई अिभयान, पिहरो िनयनऽण, वकषारोपण, कलो िनमारण, ःवाःथय, वातावरण सरकषण आिद)

िसप िवकास जःत पयािक , नसररी, तािलम बौि क कायर जःत तािलम, वचन, मण गो ी आिद सामािजक कायर जःत मिहला िवकास पजी लगानी, कजार वाह, शयर खिरद आिद।

६.४ िबलमब शलक : क) मािसक बचत रकम तोकको समयमा नितरमा पिहलो मिहना ित िदन ......िबलमब शलक

लागनछ ।

- 392 _

ख) दोौो मिहना ित िदन ......िबलमब शलक लागन छ ।

ग) तौो मिहना ित िदन ........... घ) चौथो मिहनाबाट सदःयता खारज हनछ ।

ङ) तयक मिहना बझाउन पन ऋण िकःता र वयाज नबझाएमा ित मिहना .........ित िदन दोौो मिहना ....ित िदन र तौो िदन .... ित िदन िबलमब शलक लागन छ । चौथो मिहना ऋण रकम वयाजह ऋणी र जमानी सदःयह बाट असल उपर गिरनछ ।

च) एक सदःयको जमानी बसको सदःयल अक को पनः जमानी बःन छन ।

छ) जमानी सदःयल ऋण पाउन छन तर ऋणी सदःयल ऋणी सदःयल ऋण ितरी सक पिछ जमानी सदःयल ऋण पाउन सकन छ ।

ज) ऋण िलएको सदःयल अ सदःयको जमानी बःन पाउन छन ।

झ) ऋण िलनको लािग .....समम एक सदःयको जमानी ......समम दई सदःय र ....समम ितन सदःयको जमानी चािहनछ ।

६.५ लगानीको सरकषण कन पिन वयिकतल आफनो नाममा जममा भएको िहतकोषको अिधकतम ९०% समम माऽ ऋण िलन पाउन छ ।यिद वयिकतको नाममा सकिलत िहतकोषको ९०% भनदा बढी ऋण िलनपन भएमा सोही समहका अनय २ जना सदःयको सामिहक जमानीमा ऋण िदन सिकन छ ।ऋण िलन वयिकतल ितनरपन सावा र वयाज रकम नितरको/ितनर नसकको खणडमा जमानी बसका सदःयमाफर त असलउपर गिरनछ । यिद जमानी माफर त पिन असल उपर हन नसकको अवःथामा नपाल सरकारको चिलत िनयमानसार कारबाही िबया अगाडी बढाईनछ । ऋण लगानी एवम असलउपर गनर ऋण उप-सिमितको ःवीकित िलनपन छ । ऋण उप-सिमितका सदःयह कसको पिन जमानी बःन पाईन छन ।

६.६ लखापिरकषण : तयक कषक समहल रिज डर लखा पिरकषण अिनवायर पमा गराउन पदरछ । यसरी गिरएका लखा पिरकषणह वािषरक साधारणसभाको पणर बहमतबाट अनमोदन गनरपदरछ । मनाफा समपणर सदःयलाई तयक वषरको लखा परीकषण पिछ िनजह को िहसाव खातामा जममा गनर पदरछ ।

७. िविवध ७.१ िनवारचन समबनधी वयवःथा : यस समहको कायर सिमित कायम रहको अवःथामा सोही कायर सिमितल र सो सिमित कायम नरहको अवःथामा साधारण सदःयह को बठकल िनवारचन अिधकत िनयकत गनछ । सो िनवारचन अिधकतल िनवारचन अिधकतमा िनयकत भएको िमितल एक मिहना िभऽ िनवारचन गराई सकन

- 393 _

पनछ । सो िनवारचनमा पन खचर कायर सिमितल वयवःथा गन छ । यसमा कायर सिमितको पदािधकारीह लाई मतदान वा सहमित ारा साधारण सभाको सदःयह ल छा छन ।

७.२ पदाविध :- क) कायर सिमित सदःय तथा पदािधकारीह को पदाविध िनवारिचत भएको िमित दिख २ वषरको हन

छ।

ख) सो गिठत कायर सिमितको पदाविध समा हन १ मिहना अगाव समहको साधारण सभा बोलाई नया कायर सिमितको चनाव गराउन अिनवायर हनछ ।

ग) कायर सिमितल िवधानमा उललिखत आफनो कायरकाल समा हन १ मिहना अगाव िनवारचन गराउन नसकको तथा िनजको कायर अविध समा भएपिछ सो कायर सिमितको सदःयह को सिमितल आफनो सिमितको बठक बोलाई एउटा तदथर (बनध वा तयारी) सिमित खडा गरी सो तदथर सिमित ारा साधारण सभाको बठक बोलाई नया कायर सिमितको गठन गन छ ।

घ) कायर सिमितको पदाविध समा हन अगाव कायररत कायर सिमित कन िकिसमबाट भग हन गएमा भग भएको कायर सिमितल आफनो िजममा रहको कागजपऽ नगद िजनसी कायरभार समत समपणर सदःयको सभा बोलाई अथवा कायारलय सिचव भए सो लाई बझाई सो को भरपाई िलन पनछ । सो नगरमा यस समहलाई हानी नोकसानी भएमा सो कायर सिमितका अधयकष र सिचव दवल सयकत पमा वयहोनर पन छ ।

७.३ उममदवारको अयोगयता :- क) (वयिकत) जो किष पशामा सलगन छन ।

ख) (वयिकत) जो किषको समहमा छन ।

ग) (वयिकत) जसल समहको उ य िवपरीत कायर गदरछ ।

घ) (वयिकत) जसको मानिसक अवःथा सामानय छन ।

ङ) फौजदारी अिभयोगमा सजाए पाएको वयिकत ।

७.४ अिव ासको ःताव :- साधारण सभाको सदःयह मधयबाट एक ितहाई सदःयह ल कायर सिमित उपर अिव ासको ःताव लयाई दई ितहाई सदःयह बाट सो ःताव पािरत भएमा कायर सिमित िवघटन हन छ । तर अिव ासको ःताव आएमा सफाईको मौकाबाट बि त गिरन छन ।

७.५ राजीनामा :- यस समहको अधयकषल उपाधयकष (भए) समकष वा सिचव समकष र अधयकष बाहक अनय कायर सिमितका पदािधकारीह ल अधयकष समकष राजीनामा िदन सकनछन । कायर सिमितको बठकबाट ःवीकत नभए समम ितनीह आफना पदमा बहाली रही रहन छन ।

- 394 _

७.६ िवधान सशोधन :- समहको िवधान सशोधन गनर आवयकता पनर आएमा साधारण सभाको सदःयह मधयका किमतमा ५१ ितशत सदःयको उपिःथितमा िवधान मःयौदा पश गिरन छ । सदःयह मधयका उपिःथती सदःयह मधयका दई ितहाई बहमतबाट िवधान ससोधन मःयौदा पािरत भएमा िवधान सशोधन गिरन छ । साथ सशोिधत िवधान ःथानीय िनकायको किष हन इकाई/शाखाबाट अनमोिदत नभएसमम ससोधन भएको मािननछन ।

७.७ िनयम बनाउन :- साधारण सभाल आनतिरक स ालन िनयमह बनाउन सकनछ ।

७.८ उप–सिमितह गठन गनर सकनछ :- साधारण सभाल एव कायर सिमितल साधारण सभाको ःवीकत िलई आफना कायरबमह स ालन गरी समहको लआय र उ य ा गनर उपसिमितह बनाउन सकनछ ।

७.९ िवघटन: समहको िवधान बमोिजम कायर स ालन गनर नसिक वा उ य ा गनर असफल भए वा २ वषरसमम समह निवकरण नभएमा समह िवघटन हन छ । यसरी समह िवघटन भए बचत रकम समपणर सदःयलाई िफतार गनरपन छ ।

७.१० समह छोडनपन अवःथा/ सदःयको मतय/ सदःयल पाएको अवसर: कन पिन सदःयल समह छोडन चाहको खणडमा िनजको नाममा सकलन भएको िहतकोष रकमबाट ३% क ा गिर बाकी रकम भकतानी िदईनछ । यिद कन सदःयको मतय भएमा िनजल बचत गरको समपणर रकम िनजको सवभनदा निजकको आफनतलाई समहल िदन वयाज सिहत िफतार िदइनछ । समहल कन पिन सघ/ सःथा/ कायारलयबाट पाएको कनपिन अवसर सागीह आवयकता हरी समहको बठकबाट िनणरय गराई पालोपालो गरी सब सदःयल पाउन गरी िवतरण गिरनछ ।

७.११ समहको चल अचल समपि : समह िवघटन भए प ात समहको चल अचल समपि ःथानीय िनकायको आिथरक िवकास शाखा/किष शाखा/किष हन इकाई/ शाखाको िनणरय बमोिजम हनछ। सोको िच नबझी किष सार िनदशनालयमा िनवदन िदएमा किष सार िनदशनालयको िनणरय अिनतम हनछ।

उकत िनणरय िच नबझको खणडमा समबिनधत ःथानीय तहको उप-मयर/ उपाधयकष समकष िनवदन गनर सिकनछ र सो सनदभरमा उप-मयर/ उपाधयकषको िनणरय न अिनतम हनछ ।

- 395 _

अनसची १

समह दतारको लािग िनवदन

ौी गाउ/ नगर कायरपािलकाको कायारलय

.........................................गा.पा./न.पा. माफर त, ौी वडा कायारलय, ......... न. वडा ।

ौी ................... शाखा÷ईकाई / सःथाको सहयोगमा / हामी आफ सगिठत भई ......................... गा.पा. / न.पा.मा गठन भएको हाो समह दतार गरी पाउन िनमन िववरणह सलगन गरी नपाली नागरीकताको ितिलिप सिहत यो िनवदन गिरएको छ ।

.............................. समह अधयकषको दःतखत

िमित : समहको िववरण

कषक समहको नाम ............................................................ ःथापना वषर ................. गा.पा./न.पा.को नाम............................................. वडा न .......... टोल ............... समहको उ य .................................................................................................... सदःय सखया : प ष......................मिहला.................... जममा................ पदािधकारीह को नाम

ब.स. नाम पद शिकषक योगयता उमर जगगा कषऽफल दःतखत फोटो १. अधयकष

२. उपाधयकष

३. सिचब

४. कोषाधयकष

५. सदःय

६. सदःय

७. सदःय

िनयिमत बठक बःन िदन ........................... ित मिहना समहको िहतकोषमा सकलन हन . ........................ हालसमम िहतकोषमा जममा रकम . ............................. िसफािरस गन सवा÷समपकर कनि मखको सही ......................

- 396 _

अनसची २ कषक समह दतारको माण–पऽ नमना

नपाल सरकार गाउ/नगर कायरपािलकाको कायारलय

.........................................गा.पा./न.पा.

कषक समह दतार माण - पऽ

समह प ितलाई सवयविःथत गद किष सार कायरलाई टवा पयारउन उ यल यस िजललाको ...................... गा.पा/ न.पा. वडा न. ........... मा िमित ............. मा गिठत ौी .................. कषक समहलाई यस कायारलयको अिभलखमा दतार गरी यो माण–पऽ दान गिरएको छ ।

......................... ............................ शाखा मख मख शासकीय अिधकत (किष शाखा)

ब.स. निवकरण िमित

निवकरण गन कायारलय मख किफयत दिख समम

१.

२.

३.

४.

५.

- 397 _

अनसची ३ समह सदःयताको लािग िनवदनको ढाचा

ौीमान अधयकष जय, ..............................कषक समह

महोदय, म यस समहको िवधानलाई ःवीकार गरी समहको सदःयता ा गनर इचछा भएकोल िनयमानसार सदःयता दान गनर हन िवन अनरोध गदरछ ।

िववरण नामः–

बावको नाम :–

ठगाना :–

शिकषक योगयता :–

किष पशामा दखल :–

खती/जगगाको िववरण :–

लगाउन गरको बालीह :–

समहको सदःयताको िसफािरस :–

१) नाम :– दःतखत :– २) नाम :– दःतखत :–

िनवदक

नाम : ...........................

दःतखत :

- 398 _

अनसची ४ ऋण माग फारामको नमना

ौीमान अधयकष जय, .................................. िमित :– िवषय : ऋण उपलबध गराई िदन बार ।

महोदय, उपरोकत समबनधमा मलाई ........................................................................................ कामको लािग आवयकता परकोल .................. अकषरपी ............................... माऽ) समह िहतकोषबाट ऋण उपलबध गराई िदन हन अनरोध गदरछ । साथ यस िनवदनको साथ जमानी सदःयह को िसफािरस पश गरको छ । िनयमानसार ........... (अकषरपी .................. माऽ) ऋण िकःता, मािसक वयाज, मािसक बचत िनयमत पल तयक मिहना बझाउन छ ।

िनवदक

दःतखतः नामः जमानी सदःयह : दःतखत:

नाम, ठगाना :– दःतखत :

नाम ठगाना :– दःतखत :– नाम ठगाना :–

कायारलय योजनको लािग

भए बमोिजमको ऋण ..............................(अकषरपी ..........................................माऽ) मािसक िकःता ........................................(अकषरपी .......................................माऽ) उपलबध भएको िमित :– उपलबध भएको चक न :– कोषाधयकष सिचव अधयकष

- 399 _

अनसची ५

तमसकको नमना

िलिखतम िजलला ....................................गा.पा./ न.पा..........................वडा न...................बःन ...............................................छोरा छोरी प ी वषर ......................को .............ौी कषक समह...................................बाट िनधाररण गिरएको वयाज दर अनय शतर (िनयम) का अिधनमा रिह घर खचर मल/ िवउ/ किष आयोजना ..................................... कायर गनरका िनिम सापटी (ऋण) नगद ........................(अकषरपी) .............................) यस समहको.................बक, शाखा कायारलय.................................................. िःथत रहको बचत खाता .....................चक न..........................बाट बिझिलई भाखा राखी तपिसल लिखएको वयिकत (साकषी) हो रोहवरमा यस समहको कायारलयबाट बिझिलई िठक साचो हो माथी कबिलयत गिरएको भाखािभऽ सावा वयाज ितनर बझाउन सिकन भन मरो चल अचल समपि बाट नपालको चिलत ऐन कानन बमोिजम असल उपर गिर िलएमा मरो मनजरी छ । तपिसल साकषी िकनारा सदर ।

तपिसल :

िजलला ................................. गा.पा./ न.पा. ................................ वडा ................... बःन बषर........ को ............................... िजलला ................................. गा.पा./ न.पा. ................................ वडा ................... बःन बषर........ को ............................... इित समवत २०......... साल .......... मिहना गत रोज शभम...............

- 400 _

अनसची ६ समह सदःयको िववरण फारम

समहमा सदःय रहको सब सदःयह को िववरण समबिनधत सदःयलाई न सोधर लखन पदरछ । िववरण हरफर भएपिछ पन: तयार गिर िनयिमत पल सचयाउनपदरछ । समहको नाम :- ठगाना :-

qm=;+= ;b:osf] gfd

a8f g+=

ufpF÷6f]n pd]/ lzIff hldgsf] If]qkmn

kl/jf/ ;+Vof

s}lkmot

!

@

#

$

%

^

&

*

(

!)

!!

!@

- 401 _

अनसची ७

मािसक िहतकोष सकलन फारम

समहको नाम :- साल :-

qm=;+= gfd, y/

dfl;s hDdf /sd ?=

a}zfv h]i7 ciff9 >fj0f efb| cflZjg sflt{s d+l;/ kf}if df3 kmfNu'g r}t

!

@

#

$

%

^

&

*

(

!)

!!

- 402 _

अनसची ८ समहको लगानी िववरण

समहको नाम :-

qm=;+= lng] JolQmsf]

gfd 7]ufgf p2]Zo /sd

lnPsf] ldlt

/sd a'emfpg' kg]{ ldlt

lng]sf] ;lx

!

@

#

$

%

^

&

*

(

!)

!!

!@

- 403 _

अनसची ९

समहको ऋण असली फाराम

समहको नाम :-

qm=;+= gfd, y/ 7]ufgf ;fjf ?=

Jofh ?=

hDdfa'emg]sf] gfd

a'em]sf] ldlt

/sd a'emg]sf]

!

@

#

$

%

^

&

*

(

!)

!!

!@

- 404 _

पिरिश ट २ आ.व. २०७४/०७५ को वािषरक कायरकरम बजट तजरमा गदार

अवल बन गनरपन किष परसार स ब धी मागरदशरन

प भिम

नपालको अथरतनऽ एव वहसखयक मािमण साना िकसानह को िजिवकोपाजरन र रोजगारीमा किष कषऽको अहम भिमका रहको सवरिविदत छ । यस करालाई मधयनजर राखर किष कषऽको िवकासको लािग दीघरकािलन किष योजना, राि य किष नीित २०६१, नपाल किष सार रणनीित २०६३, ऽीवषीरय योजना, िजलला िवकास आविधक योजना जःता मह वपणर राि य तथा िजललागत दःतावजह ल िदशािनदश गद आएका छन । यसको वावजद िवगतका अनभवका आधारमा हामील स ालन गरका किष सार कायरबमह माफर त अपकषा गर अनसार लिकषत वगर/समहह मा पगन सहज भरहको अवःथामा किष सार कायरबमलाई अझ भावकारी एव जनमिख बनाउन समयानकल पिरमाजरन हन आवयक दिखनछ । यस सनदभरमा किष िवकाससग समब सरकारी िनकायह का साथ गर सरकारी सःथाह तयकष वा अतयकष पल किष िवकासमा सलगन रहको वतरमान पिरआयमा िजललाःतरमा किषसग समब सरकारी िनकायह एव गर सरकारी सःथाह को पणर सलगनतामा वह िनकायगत (Pluralistic) यासबाट किषको वयावसाियकरणमा सधार लयाउन सरकारी कषऽबाट पहल हन पन दिखएको छ । मागरदशरन

उललिखत प भिमलाई ि गत गरी िजलला किष िवकास कायारलयह ल आ.व. २०७४/०७५ को किष सार कायरबम तजरमा गदार िनमन बदाह लाई धयानमा रािख कायरबम तजरमा गन । 1. िजललाको भौगोिलक समभावयता, सगमता, िसचाइ सिवधा, यातायात तथा बजारलाई समत

धयानमा राखी दीघरकािलन किष योजनाल िनिदर गरका ाथिमकता ा बाली/वःतका उतपादन कषऽ (Pocket) को पिहचान गरी आयोजनागत अवधारणा (Projectization Concept) अन प िवगतको कायारनवयन अनभवका आधारमा कायरबम तजरमा गन ।

2. नपाल सरकारबाट स ालन भएका अिभयानमखी कायरबम (Mission Program) / बहत उतपादन कायरबमह स ालन गिरएका िजललाह मा सो कायरबमलाई टवा पगन गरी किष सार कायरबमह ःताव गन ।

3. किष िवकासको वदिलदो आवयकता र चनौितह लाई ि गत गरी Pluralism को अवधारणालाई मतर प िदन समबिनधत सरोकारवालाह को समत सहभािगता रहन गरी किष सारका कायरबम तजरमा गन ।

4. किष जिवक िविवधता र वातावरणीय सरकषण तथा सब रनमा टवा पगन खालका किष सार कायरबम तजरमा गन ।

- 405 _

5. लि क िवकासको अवधारणालाई वयवहारमा अनसरण गरी मिहला कषक मऽी किष िविधको अिधकतम िवःतार हन खालका किष सार कायरबम तय गन ।

6. िकसान विगरकरण अनसार िजलला किष िवकास कायारलयह ल विगरकत (वयावसाियक, िनवारहमिख, िसमानतकत/भिमहीन र किष मजदर) तथयाक तयार गरी सो अन पका किष सार कायरबमह तजरमा गरी कायरबम तय गन ।

7. िजललामा ःथापना भसकका वा हन नमना पकटलाई स िढकरण गन गरी पकट कायरबम तजरमा गन साथ पकट कषऽह को समभावयताको आधारमा Block Production Memonstration

कायरबम ःताव गरी कायारनवयन गन र पकट कषऽह को अिभलखीकरण गन । 8. िजललामा किष सार तथा तािलम शाखा अनतगरत किष सचना तथा स ार कायरबम तजरमा

गन । िजललाको आवयकता तथा समभावयता अनसारका ािविधक िवषयह काशन गन, कषऽीय रिडयो शारण, ःथानीय एफ.एम. रिडयो, पऽपिऽका र अनय आम स ारका माधयम उपयोग गन कायरबम ःताव गन । यसका लािग Information Comunication Technology

(ICT) समबनधी यनऽ उपकारणह (Equipments), खासगरी e-display board को वयवःथा िमलाउन समत कायरबम ःताव गन । ICT लाई ाथिमकताका साथ वयवःथा गरी अिधकतम उपयोग गन । किष सचना एव स ार कायरबम ःताव गदार समबिनधत कषऽीय किष स ार इकाईसग समनवय गरी गन ।

9. राि य ःतरमा समम दशभरका उतक कषकह लाई परःकत गन िव खा िदवस कायरबम िनयिमत पमा भईरहको हनाल बाली उतपादन ितयोिगता कायरबमलाई तयक िजललाल मह वका साथ ःताव गरी कायारनवयन गन ।

10. किष सार कायरबमको सफलता किष सार शिकषक तिरकाह को भावकारी स ालनमा िनभरर हन हदा यस िनदशनालय ारा तयार पािरएको “किष िवकास कायरबम कायारनवयन िनदिशका तथा नमसर र अनय पिरमाजरन गिरएका नमसर अनसार किष सार कायरबमह को स ालन तफर ि गत गरी योजना तजरमा गन ।

11. कायारलयको जनशिकतको सखयातमक कषमताको आधारमा किष सार शिकषक तिरकाह को िस ानत र कया अवलमवन गनर सिकन गरी माऽ कायरबमको लआय राखन ।

12. कषक चौतारी/कषक ितकषालयको िनमारण गरी कषक र किषसग समबिनधत सरोकारवालाह कायारलय पिरसरमा वश गनारसाथ सरोकारवाला मऽी वातावरणको अनभव हन खालका कायरबम ःताव गन ।

13. िजललाःतरमा सफल कषकह को सिच तयार गरी सफलताको कथा समह काशन गन र ःथानीय ःतरमा किष पशालाई मयारिदत तथा आकषरक बनाउन आवयक कायरबम तजरमा गन ।

- 406 _

14. िनि त उ य रािख गठन भएका कषक समहह को सःथागत िवकास एव स िढकरण गनर सहभािगतातमक पमा कायरबम तजरमा गरी कायरबम स ालन गन एव ३ वषर भनदा पराना ससगिठत, सवल र पिरपकक कषक समहह लाई कषक सहकारी सःथामा पिरणत गनर सघाउ पगन गरी कायरबम तजरमा गन ।

15. किष सार कायरबमलाई भावकारी पमा वहसखयक कषक समकष पयारउन कषक दिख कषकसमम कायरबमलाई ोतसाहन हन खालका कायरबमह ःताव गन ।

16. मौजदा कषक समहह को निवकरण गनरका साथ नया समहह को दतार िनरनतरता िदद नवीकरण नभएका समहह लाई दतार खारज गन र सो को अिभलखलाई अधयाविधक चःत द ःत राखन ।

17. समहको िहतकोष रकम सकलन उललखनीय माऽामा दिखएको पिरकषमा समहको उकत वचत रकमलाई किष िवकास कायरबममा लगानी गनर ोतसाहन हन खालको कायरबम ःताव गन । यस समबनधमा कषक समह/कषक सहकारी सःथाको ःतावनामा आधािरत कायरबमलाई मह वका साथ ःताव गन ।

18. साना िसचाइ तथा सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ कायरबमलाई िवशष ाथिमकताका साथ लिकषत समदाय र भौगोिलक िवकट समावश हन गरी कायरबम तजरमा गन ।

19. साना िसचाइ िवशष कायरबम ःताव गदार िजललाको खतीयोगय जमीन, िसिचत कषऽफल र पकट कषऽलाई मधयनजर गरी कायरबम तजरमा गरी ःताव गन ।

20. साना िसचाइ तथा सहकारी खतीमा आधािरत साना िसचाइ कायरबम स ालन भएका कषऽमा उतपादन र उतपादकतव तथा बाली सघनता वि गन उ यल किष सार शिकषक प ितका कायरबम तजरमा गन ।

21. िज.क.िव.का.ह ल कषक समह, साना िसचाइ, सहकारीमा आधािरत साना िसचाइ, सहकारी खती िःकम र पकट कषऽह को अ ाविधक तथयाकह वािषरक किष िवकास कायरबम तथा तथयाक पिःतकामा अिनवायर पमा समावश गन ।

22. उचच पहाडी िजललामा िहउदमा िहउ सकलन गरी िसिचत कषऽ िवःतार माफर त किष वयवसायीकरण, िविवधीकरण तथा सघनीकरण गनर िहउ पोखरी िनमारण कायरबम ःताव गन ।

23. मल बीउ ढबानी कायरबमलाई बीउ िवजन आतमिनभरर कायरबमसग आव गन गरी कायरबम ःताव गन । मल बीउ ढवानीको हकमा कायरबम ःताव गदार ढबानी दररट ःप खलाई ःताव गन ।

- 407 _

पिरिश ट ३ अथर म तरालयबाट वीकत खचरको मापद ड स ब धी िनणरय तथा कायरिविध

(अथर मनऽालय मा. अथर मनऽी ःतर िमित २०७३/१०/२२ मा ःवीकत र कायर स ालन िनदिशका छठ सशोधनमा उललिखत)

1. खचरको मापदणड

आिथरक कायरिविध िनयमावली, २०६४ र मण खचर िनयमावली, २०६४ तथा चिलत अनय ऐन िनयममा खचरको िनि त मापदणड नतोिकएको अवःथा भएमा तयःतो मापदणड तोकी िदन समबिनधत िनकायबाट लखी आएकोमा तयःता िवषयमा अथर मनऽालयल मापदणड तोिकसकको भए सोही आधारमा खचर गनर ःवीकती िदन पदरछ । मापदणड नतोिकएको नया िवषय भए यस मनऽालयको बजट तथा कायरबम महाशखाका सब सकटरका अिधकतह बसी कायरबम समप गनर र तयसबाट भिवयमा पनर सकन आिथरक दाियतव र भाव समतलाई िवचार गरी खचरको मापदणड बनाई ःवीकत गराउन पदरछ र सोलाई तयक वषर बजट कायरिविधमा समावश गनर पदरछ ।

यस अिघ खचर गन िवषयमा अथर मनऽालय तथा समब िनकायको िविभ िमितको िनणरयबाट तय भएको मापदणड दहायमा उललख गिरएको छ : १.१ बठक भ ाको मापदणड : अथर मनऽालयको िनणरयानसार बठक भ ा िदन आधारह

िनमनानसार छन: १. ःप िवषयवःत र कायरयोजना बगर बठक वःन पाइन छन ।

२. बठक कायारलय समय बािहर हनपन ।

३. एउट िनकय र अनतगरतका पदािधकारी/कमरचारी माऽ बःन बठकमा भ ा दान गन ।

४. काननअनसार गठन भएका सिमितह को बठकह को लािग माऽ भ ा दान गन ।

५. कन आयोजना िवशषमा मनऽालयका सिचव वा मखको अधयकषतामा गठन हन िनदशन सिमितमा भ ा निदन ।

६. बठकमा आमिनऽत सदःयका पमा थप वयिकतह राखन पाइन छन तर िवशष सवा आवयक परको अवःथामा बढीमा ३ जनासमम माऽ आमिनऽत सदःयसममलाई भ ा दान गनर सिकनछ ।

१.२ बठक भ ा : मािथ ७.१.१ बमोिजम बठक भ ा मिनऽःतरल अधयकषता गन बठकका पदािधकारीलाई ित बठक .२५००।- का दरल दान गनरपनछ । सवधािनक पदािधकारी वा रा.प. िविश ौणील अधयकषता गन बठकका पदािधकारीलाई ित बठक .२०००।- का दरल र अनय पदािधकारी/वयिकतह ल अधयकषता गन बठकका पदािधकारीलाई ित बठक .१५००।- का दरल दान गनरपनछ ।

- 408 _

१.३ अथर मनऽालयबाट िविभ िमितमा िवकास सिमित ऐन, २०१३ अनतगरत ग७त िवकास सिमितह का सदःयह लाई ित बठक भ ा बापत यसअिघ जितसक रकम दान गन िनणरय भएको भएतापिन अव उानत यःता सदःयह लाई दान गिरन ित बठकको भ ा दर .२०००।- हनछ ।

1.4 खाजा/खाना खचर र ोतसाहन भ ा: खाजा,खाना खचरका समबनधमा समबिनधत मनऽालयह बाट िनणरय भई आएपिछ चलनमा रहका ःवीकत मापदणड (नमसर)को आधारमा औिचतय हरी अथर मनऽालयल यःतो ःवीकित िदन सकनछ । दहायबमोिजमको कायर िबया परा हन अवःथामा माऽ खाजा/खाना उपलवध गराईनछ :- १. अितिरकत समयमा गिरन काम र सोबाट ा हन नितजा लखा उ रदायी अिधकतबाट

मािणत गराईएको हनपनछ ।

२. िनयिमत काम बाहक िवशष कामको लािग दिनक २ घणटा भनदा बढी अितिरकत समय काम गन कमरचारीलाई खाजा/खाना खचर वापत .२५०।- िदन सिकनछ ।

3. सावरजिनक िवदाको िदन काम गर वापत खाजा/खाना खचरको लािग .५००।- उपलवध गराईनछ ।

4. पिरवहन खचर वापत कन रकम उपलवध गराईन छन ।

५. ोतसाहन भ ा णाली लाग भएका िनकाय तथा कायारलयलाई तयक आिथरक वषरमा तोिकएको खविधका लािगद लआयसिहतको पिरसचक तयार गरी अथर मनऽालयकव सहमित प ात मिनऽपिरष ाट ःवीकत भएपिछ माऽ कायर समपादनमा आधािरत ोतसाहन भ ा िदन सिकनछ ।

१.५ सब कारका तािलम, गोि सिमनार लगायतका खचरको मापदणड तल िदईएको छ । सो मापदणडलाई आधार िलई खचर गनरपनछ । सो दिख बाहकका िवषयह र उिललिखत दरभनदा अिधक दरमा खचर गनर परमा अथर मनऽालयको पवर ःवीकित िलएर माऽ गनर गनर पनछ ।

सहभािगता भ ा िशकषाथीर छनौट गरी वा नगरी स ालन गिरएको जनसक कारको तािलम,गो ीको

सहभागीह लाई सहभागी भ ा उपलबध नगराउन भनी सचना गनर पनछ । तर, तािलम, गो ी, कायरशालाको सहभागी भ ा िदन गरी कायरबमम सहभागीह लाई सहभागी भ ा वा सहभागीको मण खचर वा दव िदन गरी ःवीकत भएको कायरबममा सहभागीह लाई िनमन अनसारको सहभागी भ ा र सहभागी मण खचर उपलबध गराउन सिकनछ :-

- 409

_

ब. स.

योजन

दर रकम

(.)

ःपीकरण

िजलला बािहर

िजलला

िभऽ

1. दिनक ख

ान बःन

खचर वापत

(२१

कायर िदनसममको तािलम)

७००।

- ७००।

- िजललाःतरीय

तािलम

भाल सदरमकाम वा अनयऽ

जहा

सालन

गिरन

भए

तापिन

सहभािगको

(आफनो घर

वा

सािवकको बसोवास ःथलबाट दिनक ओहो

दोहोर

गनर

नभयाइन ४

कोस भनदा बढी भई)

आवासक

ो वयवःथा गन रपन

तािलम समझनपदरछ

।

२१

िदन

भनदा बढील िदनको भएमा मािसकको दामासाहील

हन रकम िदनको पिन थप गरी पाउन ।

तािलम अविधका लािग सहभागी भा पाएकोमा दिनक भ

ा वा आ

वास खच

र नपाउ

न ।

कायरबममा स

हभागी हन वयिकतल अनय िनकायबाट द..भा

पाउन भएमा सहभागी भ

ा नपाउ

न ।

सात कायरिदनसममक

ो तािलम िवदाको िदनमा पिन ल

गातार

सालन गन रपन

।

२. २१

कायर िदनभनदा बढीको तािलम

भए खान बःन


मािसक

८४००।-

84

00।-

३.

कायरबमक

ो तफरबाट छाऽावासक

ो वयवःथा भएकोमा दिनक खाना ख

चर ४००।

- 40

0।-

4. छाऽावासक

ो वयवःथा भएकोमा १

मिहना भनदा बढी अविधक

ो भए खाना


मािसक

6400।-

64

00।-

5.


ो तफरबाट खाजा तथा

खानाको

वयवःथा

भएको

तर

आवासक

ो वयवःथा नभएकोमा

दिनक मण

भाको २

५%

दिनक मण

भा पाउन गरी िजलला बािहरबाट कायरबममा बोलावट भई

सहभागी हनह

लाई सहभािगता भ

ा िदन

िमलदन ।

- 410 _

सहभागीको मण खचर सहभागीको आत जात खचरको समबनधमा सावरजिनक यातायात चलन ःथानमा (बस) वापतको नयनतम भाडा पाउन । सावरजिनक यातायात नचलन ःथानमा आत जात गरी दई िदनसममको लािग एकम .२००।- र सो भनदा बढी जितसक िदन भए पिन .500।- एकम पाउनछ । लख रचना पािरौिमक

लख रचना समािव गरी पिऽका काशन गन िनकायल लख रचना बापतको पािरौिमक, कमपयटर सिटङ, िडजाइिन र टाइिप , श ाशि तथा समपादक मणडलका सदःयह लाई पािरौिमक भकतानी गदार दहाय अनसारको मापदणडका आधारमा भकतानी गनर पनछ ।

िस.न. िववरण दर

१. लखकलाई पािरौिमक ित लख ि वयमा िदईएको ौणी अनसार . २०००।– दिख ४५००।– समम

(समपादक मणडलको िनणरयानसार)

२. कमपयटर सिटङ, िडजाइिन र टाइप समतका लािग ित अक

१५००।–

३. समपादक मणडलका सदःयह लाई ित सदःय ित रचना समपादन बापत (अिधकतम ५ जना)

१००।–

ि वयः अनसनधानमलक, िवचारमलक, िव षणातमक र मौिलक लख रचनालाई ×क× ौणीमा राखी .

४,५००।–

तथयमलक, िवचारमलक, िव षणातमक र मौिलक लख रचनालाई ×ख× ौणीमा राखी . ३,५००।–

िववरणातमक र मौिलक लख रचनालाई ×ग× ौणीमा राखी . २,०००।–

- 411

_

सब कारक

ा तािलम, गोी, सिमनार कायरशाला स

ालन समबनधी खचरक

ो मापदणड

तथा एव मण खच

र: अथर मनऽालयक

ो िविभ

िमितका िनणरयानसार खच

र गन रपन तािलम, गोी, सिमनार

लगायतका खच

रको मापदणड

तल

िदईएको छ । सो

मापदणडलाई आधार िलई खच

र गन र पनछ । सो दिख

बाहक

का िवषयह

र उिलल

िखत दरभनदा अिधक दरमा ख

चर गन र परमा अ

थर मनऽालयको

पवर ःवीकित िल

एर माऽ गन र पनछ ।

िस.न.

योजन/िववरण

दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

१. नपाल सरकार

अनतगरतका तािलम

कनि

/ित

ानह

ारा स

ालन गिरन

तािलम, गोी,

सिमनार,

सममलन, कायरशालाको

कायरपऽ

ःततकतार पािरौिमक

(ित

सऽ)

क) बािहरी ःततकतार

- कायरपऽ

वापत

- वचन

वापत

ख) आ

नतिरक

ःततकतार

- वचन

/ कायरपऽ

वापत

सहायकःतर

क) बािहरी ःततकतार

- कायरपऽ

वापत

- वचन

वापत

ख) आ

नतिरक

ःततकतार

- वचन

/ कायरपऽ

वापत

२०००।-

१४००।-

२०००।-

२०००।-

१४००।-

१६००।-

१४००।-

७००।

- १४००।-

कायरपऽ

किमतमा १५०० शबदको हनपनछ

।

(पारदशरक

पानाको वा ःततीकरण

िटपोटको

फोटोकपी कायरपऽमा मनय

हन छन

) ।

आनतिरक

ःततकतार भ

ाल समबिनधत िनकाय

िभऽक

ा पदािधकारी/ वयिकत

सिमझ

नपदरछ

।

- 412

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

2. तािलम, गोी, सिमनार,

सममलन

, कायरशालाको

कायरपऽको (ित

कायरपऽ

) ९००।

-९००।

- ४००।

-एउटा कायरपऽमा दईजनाभनदा बढी

िटपपणीकतार राखन

िमलदन ।

३. तािलम

कनिह

वाहक

अनय

िनकायबाट

सािलत

सब कारक

ा तािलमक

ा ौोत

वयिकत

/िशकषक

को पािरौिमक

क

) अिधक

तःतरको तािलम

कायरपऽ

/Han

dsou

tबापत

ककषा

सालन वापत

ख) सहायकःतर/अनय तािलम

कायरपऽ

/Han

dsou

tबापत

ककषा

सालन वापत

१२००।-

८००।

- १२००।-

१०००।-

१०००।-

६००।

- ८००।

- ७००।

-

१०००।-

४००।

- ७००।

- ६००।

-

एउटा ककषाको अ

विध किमतमा १

घणटा

३० िमनट

हन पदरछ

।

कायरपऽ भाल किमतमा ७५०

शबदको

बनध

समझनपछर, पारदशरक

पाना

, ःततीक

रण िटपोट

वा ःततीकरणको

योज

नका ल

ािग तयार

अ

तयःत

सामामीको

छायाित

कायरपऽ ह दन ।

समबिनधत कायारलयल

सालन गरको

तािलममा सोही क

ायारलयक

ो ौोत वयिकत

भएको अ

वःथामा ककषा

िलए वापतको

पािरौिमक नपाउ

न तर

कायरपऽ

वापतको

रकम पाउ

नछ ।

िजललःतरीय

तािलम भाल

सदरमक

ाम वा

अनयऽ

जहा सालन गिरन

भएता पिन

सहभािगको (आफनो घर वा सािवकको

बसोबास दिनक ओ

होर-दोहोर गनर नभयाईन

४ कोस भनदा बढी भई)

आवासक

ो वयवःथा

गन रपन

तािलम समझनपदरछ

।

- 413

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

४. गो

ी, सिमनार,

सममलन

, कायरशाला

, तािलम,

अधययन आवता ज

सता समारोह उदघाटन

,समापन

खाजा/सहभागीको ख

ाजा

(ित वयिकत

ित िदन)

िविभ

िविश

वयिकतहलाई यःता समारोहमा

आमनऽण

गिरएको

अवःथामा

यःता

सब

वयिकतहको खाजा

, खाना गिरएको अवःथामा

बढीमा एकम

.२०००।

- समम खच

र गनर

सिकन छ

। तर

िविश

वयिकतहको उपिःथित

भएको मािणत हन

पनछ

।

२००।

-

२००।

-

२००।

-

सयोजक, ौ

ोत वयिकत

, ितवदक र सहयोगी

कमरचारीलाई समत ।

५. मसलनद

क) गो

ी, सिमनार,

सममलन

, कायरशालाका

लािग

सहभागीका ल

ािग ित सहभागी

िश

कषण कायरका ल

ािग (ित

कायरबम)

ख) सीप िवकास तथा अनय

तािलम


ा लािग


ािग (७ कायर

१००।

- २५००।-

१००।

- २५००।-

५०।-

१०००।-

िशकषण

कायरको मसलनद अनतगरत बोडरमाकरर,

पारदशरक

पाना,

कायरपऽको

छायाित

,मटाकाडर, मािःकड टप

इतयािद

।

- 414

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

िदनसमम ित

सहभागी) ।


ािग (७ कायर िदन

भनदा बढी ित सहभागी) ।

िश


ािग (७ कायर

िदन समम

ित कायरबम)

िश


ािग (३०

कायर

िदन समम

ित कायरबम)

िश


ािग (३०

कायर

िदन भनदा बढी ित कायरबम)

ग) अधययन

/अवलोकन, अधययन

आवताका ल

ािग

सहभागीकालािग

(जितसक कायर

िदन भएपिन ित

सहभागी)

५०।-

१००।

- २०००।-

२५००।-

२५००।-

३०००।-

४०।-

५०।-

७५।-

१५००।-

२०००।-

२०००।-

२५००।-

४०।-

५०।-

६०।-

१०००।-

१५००।-

१५००।-

२०००।-

४०।-

६. सयोजक भ

ा (अिधकतम

१५ कायर िदनसमम

ितिदन

) १५

िदनपिछ

ितिदन

५००।

- 25

0।-

400।

- 20

0।-

300।

- 15

0।-

एक

कायरबम

एकजना

सयोजकलाई


ो ितवदन

बझाएपिछ

र

दई

जनासमम

सहयोगीलाई भ

ा िदन

सिकन ।

७. सहयोगी भ

ा (अिधकतम

१५ कायर िदनसमम

ितिदन

) १५

िदनपिछ

ितिदन

१५०।

- ७५।-

१५०।

- ७५।-

१५०।

- ७५।-

स योजक तािलम अविधमा िवदा बसमा भा

नपाउन र सयोजकको काम सहयोगील

गर

बापत

सयोजक

ल पाउ

न भा पाउन छन

।

- 415

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

८. िविवध

(माण

पऽ, पानी,

सरसफ

ाई, त ल

ईतयािदक

ा लािग

)

७ कायर िदनसमम

ित कायरबम

३०

कायर िदनसमम

ित कायरबम

३०

कायर िदन

भनदा बढी ित

कायरबम

१५००।-

२०००।-

२५००।-

१०००।-

१५००।-

२०००।-

५००।

- ७५०।

- १०००।-

तािलम आयोजना हन ःथलमा क

न सरकारी

वा गर सरकारी िनकायको छाऽावास भएमा

तयःतो िनकायल

तोकको दरमा छ

ाऽावास

योग

गनर सिकन

तर

अलपकालीन

तािलमक

ा लािग होटल

वा योजनलाई

घरभारडामा िलई

खचर लखन

नपाईन ।

९.

िश

कषाथीर आ

वास खच

र दिनक मण

भा नपाएक

ो खणडमा खाजा

खाना खचर उपलवध गराउन ।

चिलत

बजार

अनसारको

भाडा दर

चिलत बजार


भाडा दर

चिलत

बजार


भाडा दर

१०.तािलम

सिवधा(तािलम

ककष

तथा भाडामा

िलनपन उपकरणको भाडा)

चिलत

बजार दर


दर

चिलत

बजार दर

११.तािलम सामामी (कचचा पदाथर, नमना, इनधन

,पोक

ावनदीका सामान, ख

िरद गन रपन सानाितना

औजार आिद)

चिलत

बजार दर


दर

चिलत

बजार दर

१२.वःतगत टवा

३०००।-

३०००।-

वःतगत टवा भ

ाल तािलमक

ा सहभागीलाई

नव ा सीप उपयोग कायरमा अिभिरत गनर

सहायता

ःवप

दान

गिरन

वःत

समझनपदरछ

। जःत बाभाको माउ,

मौरीको

- 416

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

घार,

पश ःवाःथय

परीकषण

िकटजःता

चीजवःत

, साधन वा उपकरण

आिद ।

ःवीकत कायरबममा वःतगत

टवा दान गन

गरी

वयवःथा नभएकोमा वःतगत टवा

िदन िमलदन ।

१३.ःथलगत ािविधक

परामशरदाताको दिनक भ

ा र मण तथा आ

वास खच

र क

) नपाल सरकारक

ो कमरचारी

ख) अनय

िनयमानसार

ितीय

तहको

५००।

-


ितीय तहको

३००।

-


ितीय

तहको

३००।

-

िनयमानसार भाल मण

खचर िनयमावली

,२०६४

अनसार समझनपदरछ

।

ितीय तहको भ

ाल मण

खचर िनयमावली

,२०६४

मा उिललिखत

ितीय तहको

समझनपदरछ

।

प नअरभयास

ककषामा एक

ःथानम

ा जितसक

समह

भए पिन

एक

िदनको पािरौिमक

िदईनछ

। समहमा किमतमा तीनजना हन

पदरछ

र एक

िदनमा एक

भनदा

बढी

पनअरभयस

ककषाको पािरौिमक

िदन िमलदन ।

ित

तािलम

जित

पटक

परामशर

गिरए

पिन

अिधक

तम

.300

0 वा ितीय तह

अनसार हन

रकममा ज

न कम

हनछ

सो म

ा नबढाई ःथलगत

ािविध

क परामशर खच

र गनर सिक

न छ ।

- 417

_

िस.न.


दर

ःपिकरण

/किफयत

किनिय/

कषऽ

ीयःतर

िजलला/

नगरःतर

गाउःतर

१४.ितवदकको पािरौिमक

क) पािरौिमक

(सममलन

, गो

ी र

कायरशाला

)

एकिदनको क

ायरबममा

एक

िदन

भनदा बढीको कायरबम

भए अितिरकत

थप

ख) पािरौिमक

तािलमक

ो लािग

(एकम

) ग)

खाना, बःन(वास खच

र) घ)

खाजा

१०००।-

५००।

- १०००।-

द..


१०००।-

५००।

- १०००।-

द..


१०००।-

५००।

- १०००।-

द..


ितवदकको पािरौिमक

ितवदन बझाएपिछ

माऽ

िदन

पदरछ

। ित

कायरबम

.300

0।- भनदा बढी हनहदन । साथ

तािलम सयोजक र

ितवदक एक वयिकत

भएमा अितिरकत

पािरौिमक

र ख

ाजा/खाना

खचर दोहोरो सिवधा पाईन छन

।

- 418 _

पिरिश ट ४ फलफल िव वाह को सरकारी म य सची

िविभ फलफल िव वाह को सरकारी मलय सची (िमित २०७०/११/१ मा ःवीकत) (क) फलफलको कलमी िव वा

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) १. ःयाउ २ २-३ ४०

२. नासपाती 1-2 2-3 40

३. आ 1-2 1.5-3 35

४. आ वखडा 1-2 1.5-3 35

५. चरी 1-2 1.5-3 35

६. खपारनी 1-2 1.5-2.5 35

७. कागजी बदाम 1-2 1-2 35

8. हलवावद 1-2 1.5-2.5 40

9. कटस 1-2 1-2 45

10. ओखर (दात ओखर) 1-2 1-2 50

11. िपकानट(चचच ओखर) 1-2 1-2 50

12. लपसी 1-2 2-4 50

13. िकवी 1-2 1-2 100

14. सनतला 1-2 1.5-2.5 35

15. जनार 1-2 1.5-2.5 35

16. कागती 1-2 1 35

17. िनबवा 1-2 1-2 35

18. भोगट 1-2 1-2 35

19. चाकसी 1-2 1-2 35

20. िविमरो 1-2 1-2 35

21. िक ो 1-2 1.5-2.5 35

22. मनतला 1-2 0.75-1.5 ५०

23. आप (अिवहायात) 1-2 1.5-3 100

24. आप (अपाली, मिललका) 1-2 1.5-3 75

25. आप (अनय जात) 1-2 1.5-3 45

- 419 _

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) 26. िलची 1-2 1-2 40

27. करा (तनत जनन) 1 1-2 15

28. अमवा 1-2 1.5-2.5 25

29. अमला 1-2 1-2 30

30. एभोकाडो 1-2 1.5-3 40

31. सपोटा 1-2 2 30

32. लौकाट 1-2 1-2 30

33. जतन 1-2 1-2 40

34. फजवा 1-2 1-2 25

35. फलाविर िपच 1-2 1.5-3 35 (ख) िविभ फलफलको िवज िव वा िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) १. ओखर (दात ओखर) 1-3 1-2 25

२. िपकानट(चचच ओखर) 1-2 1-2.5 25

३. कागजीवदाम 1-2 1.5-2.5 25

४. कटस 2 1.5-2.5 25

५. िकवी 1-2 1-2 50

६. सनतला 1-2 1.5-2.5 20

७. कागती 1-2 1-1.5 20

8. िनववा 1-2 1-2 20

9. चाकसी 1-2 1-1.5 20

10. खकटहर 1 1-2 20

11. निरवल 1-2 1-2 120

12. मकाडिमयानट 1-2 1-2 30

13. एभोकाडो 1-2 1-2 25

14. सपारी 1-2 1-2 20

15. काज 1-2 1.5-2.5 20

16. मवा ःथानीय (पोिलवयाग) ६मिहना 1-1.5 10

17. मवा वणरशकर (पोिलवयाग) ६मिहना 1-1.5 15

- 420 _

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) 18. अमला 1-2 1-2 10

19. सरीफा 1-2 1-2 10

20. काफल 1-2 1-2 10

21. कफी ८ मिहना 10

22. कफी (पोिलवयाग) 1-2 15

23. अमबा 1-2 1-2 10

24. बयर 1-2 1-2 10

25. बल 1-2 1-2 10

26. जतन 1-2 1-2 10

(ग) िविभ फलफलको किट (जरावाल) िव वा

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) १. अनार १ 1.5-2.5 50

२. अगर 1 1.5-2.5 १५

३. अिजर 1 1.5-2.5 १५

४. हजलनट 1-2 1-2 १५

५. जतन 1-2 1-2 १५

६. भ ई ऐसल (ःशबरी) रनर पोिलवयाग 3-6 मिहना १ १५

७. भ ईकटहर 4 मिहना 0.75-1.5 10

8. करा (सकसर) 3-6 मिहना 1-2 15 (घ) िःबनघर (Screen House) िभऽ उतपािदत मािणकरण गरको सनतालाजात फलफलको कलमी िव वा

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) १. सनताला 1.5-2.5 1.5-2.5 125

२. जनार 1.5-2.5 1.5-2.5 125

(ङ) फलफलको ट ःटक िव वा िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) १. ःयाउ 1-२ 1.5-2.5 1०

२. इडी मयल 1-2 1-2 10

- 421 _

िस.न. फलफलको नाम उमर (वषर) उचाई (िफट) ससोिधत मलय ( .) ३. कब एपपल 1-2 1-1.5 10

४. हाडओखर 1-2 1-2 15

५. हलवावद 1-2 1-2 10

६. चरी 1-2 1.5-3 10

७. ितनपात सनताला 1-2 1-1.5 10

8. लपसी 1 1.5-2.5 15

9. िसशनज 2 1-1.5 10

10. जयािमर 1-2 1-1.5 10

11. आप 1-2 1-2 10

12. िकवी 1 1-1.5 30

13. आ (ःथानीय) 1-2 1-1.5 10

14. जतन 1 1-1.5 10 26.मतःय िवकास सवा शलक

िमित २०७१/११/१ बाट लाग हन गरी

िववरण दर . (क) मतःय बीज

(1) ाई

कमन कापर / गोटा 0/25

चाईिनज कापर / गोटा 0/25

मजर कापर / गोटा 0/25

सौनदयर माछा २/५० (ख) िफ रिल (2-3 इनच)

कमन कापर / गोटा 0/७5

चाईिनज कापर / गोटा 0/७5

मजर कापर / गोटा 0/७5

(ग) िफ रिल (3 इनचभनदा विढ)

कमन कापर / गोटा 1/50

चाईिनज कापर / गोटा 1/50

मजर कापर / गोटा 1/50

- 422 _

िववरण दर . (घ) ाचिल चाईिनज कापर / लाख 2500 भाकर / लाख 2500 रह, ननी/ लाख 2500

(ख) खान माछा * / क.जी. औषत मलय (कमन/मास समबिनधत फमरको दररट कापर/ भाकर/ िसलभर/ िबगहड / रह / ननी / अनसार िटलािपया)

ि वय: खान माछाको मलय जात र ःथान अनसार फरक पन भएकाल ःतािवत नयनतम दरमा नघटन गरी ःथानीय िजलला दररट सिमित को िनणरयानसार कायारनवयन हन ।

२७. तरकारी िवकास िनदशनालय, खमलटार सरकारी फामर / कनिमा उतपािदत तरकारी बीउको मलय - सची

(िमित २०६७/५/३१ मा िनधाररण गिरएको)

ब.स. तरकारी जात ित क.जी. मलय .

मल बीउ उ त बीउ १ काउली काठमाड ःथानीय 1540 720

ःनोबल १६ 1540 720

िकबो जाइनट 1540 800

िदपाली 1540 715

जयाप 2000 1000

2 बनदा सब जात (o.p.) 1000 715

3 ोकाउली सब जात (o.p.) 1540 715

4 गयाठकोपी वहाईट िभयना 1540 715

5 मला िमनो अिलर 500 300

चािलस िदन/चतकी 500 300

पयठान रातो 500 300

वहाईट नक 500 300

टोिकनासी 800 600

6 सलगम पपरलटप 500 250

काठमाणड रातो 600 250

- 423 _


मल बीउ उ त बीउ 7 गाजर नय करोडा 1400 1000

नानटीस 1400 650

8 चकनदर ःथानीय 1500 200

9 चमसर ःथानीय 1500 150

10 पाल ो पाटन 1000 250

हिरयो 1000 200

११ रायो माफार चौडा पात 1500 600 खमल चौडा पात 1000 300 खमल रातो पात 1000 300 मनकामना 1000 500 ता वा 1000 300 बालाज लोकल 1000 300

१२. ःवीसचाडर ससाग 735 300 13. िजरीको साग मट लक 735 200 14. बकलला ःथानीय 500 200 15. लहर िसमी िऽशली 500 300

चौमास 500 300 16. भयार िसमी कनटनर 500 200

ोभाईडर 500 200 17. तन बोडी खमल तन/सलारही तन 500 200 18. कराउ आकल 500 150

एन.एल.पी. 500 150 िसिककम लोकल 500 300

19. ःकवास म जिकनी 3000 1500 20. काबो भकतपर ःथानीय / कसल 5000 3000 21. िघरौला कािनतपर/ पसा िचललो 3000 2150 २२. िचिचनडो ःथानीय 2000 1500 23. करला कोयमबटर ल 3000 1500

पषा दोमौसमी 3000 1200

- 424 _


मल बीउ उ त बीउ 24. फिसर ःथानीय 2000 1200 25. लौका ःथानीय 3000 2000

िप.एस.िप.एल. 3000 1500 26. किभणडो ःथानीय 2000 1200 27. तरबजा सगर बबी 3000 1500 28. खरबजा ःथानीय 3000 1500 29. िपरो खसारनी सब जात (o.p.) 3000 2000

अकबर 6000 5500 30. भड खसारनी कयािलफोिनरया वणडर 9050 4100 31. भणटा सब जात (o.p.) 9700 1500 32. गोलभडा मनकस 9700 2000

सब जात (o.p.) 9700 3500 हाईिड िसजरना 105000

33. रामतोिरया सब जात (o.p.) 600 300 34. मथी कसरी 1000 400

ःथानीय 1000 300 35. धिनया ःथानीय 500 300 36. सप ःथानीय 700 400 37. पयाज रड िबयोल 2000 1100

नािसक रड 1000 500 नािसक ५३ 1000 400 एमी फाउणड डाकर रड 2000 1000

38. किरलो मिर वािश टन ःथानीय ४000 २०00 39. चाइिनज बनदा सब जात (o.p.) १००० ६00 ४०. आलको बीया िट.िप.एस. - २५00० ४१. अदवा सब जात (o.p.) - 100 ४२. बसार सब जात (o.p.) - 100 ४३. अलची सब जात (o.p.) - १५,०००

- 425 _

पिरिश ट ५ माटो तथा रसायिनक मलको परयोगशाला िव लषण दर

िस.न. खा किष कषऽको आय दर किफयत

क) माटो िव षण

१ ा ािरक पदाथर िव षण १००

२ माटोको िप.एच. िव षण १०

३ टकःचर िव षण ३०

४ नाइशोजन िव षण ८०

५ िव वाल ा गन फोःफरस िव षण १००

६ िव वाल ा गन पोटािसयम िव षण ८०

७ शआमततव िव षणः मोिलबडनम र बोरोन ित ततव ४००

८ शआमततव िव षणः िजनक, आइरन, कपर, मया िनज ित ततव २५०

ख) रासायिनक मल िव षण

१ कल नाइशोजन िव षण ३००

२ नाइशट नाइशोजन िव षण ३००

३ एमोिनकल नाइशोजन िव षण १५०

४ कल फोःफरस िव षण ५००

५ याकसनल फोःफरस पानीमा घलनशील, साइशीक एिसडमा घलनिशल, साइशीक एिसड अघलनशील फःफोरस िव षण

१२००

६ पोटास (STTB) तिरका ६५०

७ पोटास (फलम फोटोिमटर तिरका) ४००

ग) ा ािरक मल िव षण

१ कल नाइशोजन िव षण ४५०

२ कल फोःफरस िव षण ५००

३ पोटास (फलम फोटोिमटर तिरका) ४००

४ िचःयान िव षण २०

- 426 _

िस.न. खा किष कषऽको आय दर किफयत

५ ा ािरक काबरन िव षण १२०

६ पी.एच. िव षण १२

कषक आफल लयाएको वा िजलला किष िवकास कायारलय वा किष िवभाग अनतगरतका फामर कनिह वा अनय सरकारी कायारलय वा सरकारी ःवािमतव रहका ःथानह बाट आएका नमना िव षण शलकमा ७५ ितशत छट िदन ।

अधययन अनसनधान कायरका लािग िव ाथीर वा िव िव ालयका समबिनधत अधयताल अधययन कनि वा िव िव ालयको समबिनधत िवभागल िसफािरस पऽ पश गरमा नमनाको िव षण शलकमा ५० ितशत छट िदन । (नपाल सरकार (सिचव ःतर) को िनणरय िमित २०६५/९/१)

पिरिश ट ६ बीउ िवजन परीकषण तथा सवा श क

(खणड ६३ अितिरकताक ३० क नपाल राजपऽ भाग ५ िमित २०७०/११/१)

ब.स. िववरण दर ( .) १. उमारशिकत परीकषण २२९/- २. श ता परीकषण १७४/- ३. िचःयान परीकषण १५४/- ४. टशाजोिलयम टःट २८९/- ५. िभगर परीकषण २३२/- ६. बीउको ःवाःथय परीकषण ३५१/- ७. १००० दाना तौल ११०/- ८. बीउ नमना िलए वापत शलक २१४ ित नमना ९. खत िनरीकषण ३२० ित ह. १०. बीउ माणीकरण १०० ित म.टन

norms 2075 finaldoanepal.gov.np/downloadfile/krishi_prasar... · ूकाशक : नेपाल...

Documents