rasamanjari hindi

83
रररररररर , ययययययययययययययययययययययय ययययययय ययययययययय ययययययय ययययययययययय यययययययययययय ययययययययय ययययययययययय यययययय य यय यययययय यययययययययय ।। यय- .।। यययययययय यययय यययय ययययययययययययययययययय यययययययययययययययययययययय ययययययययय यययययय यययययययययययय यययय ययययय यययय यय यययययययय ।। यय- .।। यय ययययययययययययययययययययययय यय ययययययययय यययय ययययययययययययययय ययययययय यययययययययययय ययययय यययययययय यययययययययय ययययय ययययययययययय यययययययय यययययययययय यययययययययय यययययय यययययययययययय ययय यययययययययययययययय ययययय यययययय ययययययययययय ययय यययययययययययययय यययययययययय ययययययय ययययययययययययययय ययययययय यययययययय ययययययययययय ।। यय- .।। ययययययययययय ययययययययय यययय ययययययययययय यययययययययययययय ययययययय यययययययय ।। यय- .।। यययय ययययययययययययययययय यय यययययय यययययय ययय ययययय यययययययय यययय यययययययययययययययययय ययययययय ययययययययय य यययय ययययययययय ययययय ययययययययय ।। यय- .।। यययययययययययययययययय यययययययययय ययययय यययययययययय ययययययय यययययय ययययययययययययययय ।। यय- .।। यययय ययययययययययय ययययय यययययय यययययय ययययययय ययययययययय यययययय यययययययय य यययययययय ययययय ।। यय- .।। यय य यययययय ययययययययय यययययययययययययय यययय ययययययययय यययययय य यययययय यययययययय ययययययय ।। यय- .।। ययययययययय यययय यययय यय यययययययययययययययय

Upload: kamaldeep-sharma

Post on 04-Apr-2015

387 views

Category:

Documents


13 download

TRANSCRIPT

रसमञ्जर� , १

यद्गण्डमण्डलगलन्मधुवा�रि� बि�न्दुः� पा�ना�लसा�बि� बिनाभृ���� ललिल��लिलम�ल� ।यद्ग�ञ्जि���ना बिवाबिनाहन्तिन्� नावा�न्द्रना#ल शङ्& कां�� सा वा( गणपाबि�� लिशवाम��ना(� ।। �म- १.१ ।।

इन्दी-वा�# भृवाबि� यच्च च�ण��बिवान्दीद्वन्द्व� पा�न्दी�पा��सा�दी�वा��ना�म& ।वान्दी�रु�� कांलय��� साबिकां�#टकां(टिःट� श्री# श��दी� भृवा� सा� भृवापा��दी�य ।। �म- १.२ ।।

ह� भृस्म�ङ्गबिवा�लि8रूपागणदी� �� प्रे��ण�दी� लिशवा� गङ्ग�भृ;बि<�श�ख�� स्म�ह�� शलि8स्वारूपा� प्रेभृ( ।त्वा�म#श� कांरुण�ण?वा� श�णदी� बिवाद्या�बिनाधिंधुB बिनाग?ण� सा;��न्द्र� बिगरि�जा�पातिं�B शलिशधु�� म�ङ्गल्यदी�वा� नाम� ।श्री#वाFद्याना�थ�नाय� सानाय� साश#ल� श्री#श�लिलना�थ इबि� बिवाश्री�ना�मधु�य� ।��ना�वाल(क्य बिवाधिधुवादी& बिवाबिवाधुप्रे�न्धा�ना& आ�म्भ�� साकां� बि�ना� �साम��#यम& ।। �म- १.३ ।।

सान्मधुव्र�� वा�न्दी�ना�� सा��� लिचत्तह�रि�ण# ।अना�कां�सापा;णQय� बिRय�� �साम��# ।। �म- १.४ ।।

ह�बि� साकांल�(ग�न्म;र्छिUB�( य( ना��ण�� बिवा��बि� बिकांल �द्धः� ख�च�त्वा� जावा�ना ।साकांलसा�मना#न्द्रF�& वान्दिन्दी�� शम्भ�#जा� सा जायबि� भृवालिसान्धा� पा��दी� पा��दी(ऽयम& ।। �म- १.५ ।।

शष्कां� न्धानामह���शिंशB यद्वद्दहबि� पा�वाकां� ।�द्वद्दहबि� सा;�(ऽय� �(ग�ना& दी(<त्रय(द्भवा�ना& ।। �म- १.६ ।।

��जा( म�ग�ङ्& कांम`ल� सा(ढुं� यन्नैFवा ��जासा�� पा�F� ।अजा��म���� बिवा��बि� कांल्पा�रु� च �सा�श्व�� वान्दी� ।। �म- १.७ ।।

य( ना वा�त्तित्त कां� पा���शिंशB �साहरि�ह��त्मकांम& ।वा�थ� लिचबिकांत्सा�� कां रु�� सा वाFद्या( ह�स्य��� व्रजा��& ।। �म- १.८ ।।

गरुसा�वा�� बिवाना� कांम? य� कां य�?न्म;ढुंच��सा� ।सा य�बि� बिनाष्फलत्वा� बिह स्वाप्नलब्धधुना� यथ� ।। �म- १.९ ।।

बिवाद्या�� ग�ह#�धिमच्छन्तिन्� च`य?च्छद्म�ल�टिःदीना� ।ना ��<�� लिसाध्य�� तिंकांBलिचन्मत्तिणमन्त्र`<धु�टिःदीकांम& ।। �म- १.१० ।।

मन्त्रलिसाद्धः( मह�वा#�( बिनाश्चल� लिशवावात्साल� ।दी�वा#भृ8� सादी� धु#�( दी�वा��य�ग�त्पा�� ।। �म- १.११ ।।

सावा?श�स्त्र�थ?�त्त्वाज्ञः� कां शल( �साकांम?त्तिण ।ए�ल्लक्षणसा�य8( �साबिवाद्या�गरुभृ?वा��& ।। �म- १.१२ ।।

लिशष्य( बिनाजाग�(भृ?8� सात्यवा8� दृढुंव्र�� ।बिना��लस्य� स्वाधुम?ज्ञः( दी�व्या���धुना�त्पा�� ।। �म- १.१३ ।।

पा�रदना�म�निना

लिशवा�#जा� सा;���जा� पा��दीश्च �सा�न्द्रकां� ।ए��बिना �साना�म�बिना �थ�न्य�बिना लिशवा� यथ� ।। �म- १.१४ ।।

अन्��साना#ल( �बिहरुज्ज्वाल( वा� मध्य�ह्णसा;य?प्रेबि�मप्रेकां�श� ।शस्�(ऽथ धु;म्रः� पारि�पा�ण्ड�श्च लिचत्र( ना य(ज्य( �साकांम?लिसाद्धःय� ।। �म- १.१५ ।।

दी(<म8( यदी� सा;�स्�दी� म�त्यरुजा�पाह� ।सा�क्ष�दीम��म& एवाF< दी(<य8( �सा( बिवा<म& ।। �म- १.१६ ।।

पा�रदद�षाः��

ना�ग( वाङ्ग(ऽग्निzनाच�पाल्यम& असाह्यत्वा� बिवा<� बिगरि�� ।मल� ह्य��� च बिवाज्ञः�य� दी(<�� पा��दीसा�ञ्जि|��� ।। �म- १.१७ ।।

जा�ड्यं� कां ष्ठं� मह�दी�ह� वा#य?ना�श� च म;च्छ?ना�म& ।म�त्य� स्फो(ट� �(गपा�� कां वा?न्त्य��� Rम�न्नै�ण�म& ।। �म- १.१८ ।।

पा�रदशो�धना

अथ��� साम्प्रवाक्ष्य�धिम पा��दीस्य च श(धुनाम& ।�सा( ग्रा�ह्य� सानाक्षत्र� पाल�ना�� श�म�त्रकांम& ।। �म- १.१९ ।।

पाञ्च�श�& पाञ्चतिंवाBशद्व� दीश पाञ्चFकांम�वा वा� ।पाल�दी& ऊना� ना कां�?व्या� �सासा�स्कां��मत्तमम& ।। �म- १.२० ।।

पा�रदशो�धना (१)

पालत्रय� लिचत्रकांसा<?पा�ण�� कां म��#कांन्य���ह�#कां<�यF� ।टिःदीनात्रय� मर्दिदीB�सा;�कांस्� बिवामच्य�� पाञ्चमल�टिःदीदी(<F� ।। �म- १.२१ ।।

पा�रदशो�धना (२)

इधि�कां��जाना#च;ण�� <(डश��श� �सास्य च ।मदी?य�त्त� �थ� खल्वा� जाम्�#�(त्थद्रवाFर्दिदीBनाम& ।। �म- १.२२ ।।

स�म�न्यद�षाःशो�धनाम�

कां�ञ्जि�कांF � क्ष�लय�त्सा;�� ना�गदी(<� बिवामञ्चबि� ।बिवाश�ल�ङ्& कां(लच;णQना वाङ्गदी(<� बिवामञ्चबि� ।। �म- १.२३ ।।

��जावा�क्ष( मल� हन्तिन्� पा�वाकां( हन्तिन्� पा�वाकांम& ।च�पाल्य� कां� ष्णधुत्त;�सा& बित्रफल� बिवा<ना�लिशना# ।। �म- १.२४ ।।

कांटत्रय� बिगरिं�B हन्तिन्� असाह्यत्वा� बित्रकांण्टकां� ।प्रेबि�दी(<� पाल��श�ना �त्र सा;�� साकां�ञ्जि�कांम& ।। �म- १.२५ ।।

सावा?दी(<बिवाबिनाम?8� साप्�कांञ्चकांवार्जिजाB�� ।जा�य�� शद्धःसा;�(ऽय� य(जाय��& सावा?कांम?सा ।। �म- १.२६ ।।

पा�रदशो�धनाम� (२)

सावास्त्रग�लिल�� खल्वा� सा;�� त्तिक्षप्त्वा� बिवामदी?य��& ।उद्धः�त्य च��ना�ल�ना म�द्भ�ण्ड� क्ष�लय��& साधु#� ।। �म- १.२७ ।।

�सास्य दीशम��श� � गन्धा� दीत्त्वा� बिवामदी?य��& ।जाम्�#�(त्थद्रवाF�& य�म� पा�त्य� पा��नायन्त्रकां� ।। �म- १.२८ ।।

पाना�& मद्या� पाना� पा�त्य� साप्�वा��� बिवाशद्धःय� ।य8� सावा?स्य सा;�स्य �प्�खल्वा� बिवामदी?नाम& ।। �म- १.२९ ।।

तप्तखल्व

अजा�शकां� त्त<�ग्निंzनाB � भृ;गभृQ बित्र�य� त्तिक्षपा��& ।�स्य(पारि�ञ्जि|�� खल्वा� �प्�खल्वाधिमदी� स्म��म& ।। �म- १.३० ।।

पा�रदशो�धनाम�

कां म�य�?श्च बिनाश�च;ण��& टिःदीना� सा;�� बिवामदी?य��& ।पा��य�त्पा��ना�यन्त्र� साम्यकां& शद्धः( भृवा�द्रसा� ।। �म- १.३१ ।।

पा�रदशो�धना

श्री#खण्डदी�वादी�रुश्च कां�कां�ण्ड# जाय�द्रवाF� ।कांकां�ट-मसाल#कांन्य�द्रवा� दीत्त्वा� बिवामदी?य��& ।। �म- १.३२ ।।

टिःदीनाFकां� मदी?य�त्पाश्च�च्छद्धः� च बिवाबिनाय(जाय��& ।

पा�रदशो�धना

अथवा� बिहङ्ग�ल��& सा;�� ग्रा�हय��& �धिन्नैगद्या�� ।। �म- १.३३ ।।

जाम्�#�बिनाम्�ना#��ण मर्दिदीB�� बिहङ्ग�ल� टिःदीनाम& ।ऊध्वा?पा��नायन्त्र�ण ग्रा�ह्य� स्य�धिन्नैम?ल( �सा� ।। �म- १.३४ ।।

कांञ्चकांF ना�?गवाङ्ग�द्याF�& बिनाम?8( �साकांम?त्तिण ।बिवाना� कांम�?�कां� नाFवा सा;�(ऽय� सावा?कांम?कां� �& ।। �म- १.३५ ।।

सावा?लिसाद्धःम�म& ए�दी& ईरि��� सा;�शन्दिद्धःकां�म& अद्भ��� पा�म& ।अल्पाकांम?बिवाधिधुभृ;रि�लिसान्दिद्धःदी� दी�हल(हकां�ण� बिह शस्य�� ।। �म- १.३६ ।।

सा�स्कां��ह#ना� खल सा;���जा� य� सा�वा�� �स्य कां�(बि� ��धु�म& ।दी�हस्य ना�श� बिवाबिवाधु� च कां ष्ठं� कां�� च �(ग��नाय�न्नै��ण�म& ।। �म- १.३७ ।।

रसमञ्जर� , २

अथ��� साम्प्रवाक्ष्य�धिम �साजा��णमत्तमम& ।अथ�जा#ण?म& अ�#जा� च सा;�कां� यस्� घा��य��& ।। �म- २.१ ।।

ब्रह्मह� सा दुः��च��# मम द्र(ह# मह�श्वरि� ।�स्म�त्सावा?प्रेयत्ना�ना जा�रि��� म��य�द्रसाम& ।। �म- २.२ ।।

पा�रदबलि�जा�रणं�

प्रेत्तिक्षप्य �(य� म�त्कां ण्ड� �स्य(पारि� श��वाकांम& ।सा�च;ण?म�खल�य8� |�पाय�त्तस्य च�न्��� ।। �म- २.३ ।।

�सा� त्तिक्षप्त्वा� गन्धाकांस्य �जास्�स्य(पारि� त्तिक्षपा��& ।साम� भृ�ग� ��( दीद्या�च्छ��वा�ण बिपाधु�पाय��& ।। �म- २.४ ।।

लघ्वा#यसा� भृस्ममद्र�� ��� कां य�?दी& त्तिभृ<zवा�� ।आ�ण्य(पालकांF � साम्यकां& च�र्भिःभृB� पाटम�च���& ।। �म- २.५ ।।

एवा� पाना� पाना�& गन्धा� दीत्त्वा� दीत्त्वा� त्तिभृ<zवा�� ।साम्यकां& कां वा�� सा;�स्य दी�बिवा <ड&गणजा��णम& ।। �म- २.६ ।।

पा�रदस वणं!जा�रणं�

�सा� स्य��& पाटलिशग्रा�त्थF� सा��न्दिजाकांF व्या�<णकांF सा& बित्र��त्रम& ।बिपा�स्��� स्विस्वान्नै�ना सावाण?मख्य�नाय� ख�दीबि� सावा?धु��;ना& ।। �म- २.७ ।।

पा�रदजा�रणं

अथवा� बि�डय(ग�ना लिशग्निखबिपात्त�ना ल�बिपा�म& ।च���& सावाण� �सा��ट& �प्�खल्वा� यथ�साखम& ।। �म- २.८ ।।

बिनादी?zधुश�खच;ण� च �बिवाक्ष#��ण सा�प्ल�म& ।पाटिःट�� श�श( दी�बिवा प्रेशस्�� जा��ण� बिवादुः� ।। �म- २.९ ।।

स्वाण�?भ्रसावा?ल(ह�बिना यथ���बिना च जा��य��& ।अना�कांबिवाधिधुना� सा;�� च��<ष्ट्यं�शकां�टिःदीना� ।द्व�तिंत्रBश�& <(डश��श�ना जा��य��& कांनाकां� �धु� ।। �म- २.१० ।।

रसम�रणं�

बिद्वपाल� शद्धःसा;�� च सा;��धु� शद्धःगन्धाकांम& ।कांन्य�ना#��ण सा�मद्या? टिःदीनाम�कां� बिना�न्��म& ।। �म- २.११ ।।

रुदी&ध्वा� �द्भ�धु�� यन्त्र� टिःदीनाFकां� म��य��& पाट�ना& ।

रसम�रणं (२)

भृजाङ्गवाल्ल#ना#��ण मर्दिदीB�� पा��दी� दृढुंम& ।। �म- २.१२ ।।

कांकां�ट-कांन्दीम�न्म;<�साम्पुट|� पाट� गजा� ।भृस्म �द्या(गवा�बिह स्य�त्सावा?कांम?सा य(जाय��& ।। �म- २.१३ ।।

रसम�रणं (३)

श्व���ङ्& कां(लजाट�वा�रि� मद्या?� सा;�( टिःदीनात्रयम& ।पाटिःट�श्च�न्धाम;<�य�� सा;�( भृस्मत्वाम�प्नय��& ।। �म- २.१४ ।।

प्रेत्यह� �लि8कां�पाञ्च भृक्षय�न्मधु सार्पिपाB<� ।कां( वा� �स्य गण�ना& वा8� भृबिवा शक्ना(बि� म�नावा� ।। �म- २.१५ ।।

रसलिसन्दूरनिनाम�!णं (१)

पालमत्र �सा� शद्धः� ��वान्म�त्र� सागन्धाकांम& ।बिवाधिधुवा�& कांज्जल� कां� त्वा� न्यग्रा(धु�ङ्& कां �वा�रि�त्तिभृ� ।। �म- २.१६ ।।

भृ�वाना�बित्र�य� दीत्त्वा� |�ल#मध्य� बिनाधु�पाय��& ।बिवा�च्य कांवाच#यन्त्र� वा�लकां�त्तिभृ� प्रेपा;�य��& ।। �म- २.१७ ।।

जा�य�� �सालिसान्दू�� �रुण�रुणसाधिन्नैभृम& ।अनापा�नाबिवाश�<�ण कां�(बि� बिवाबिवाधु�ना& गण�ना& ।। �म- २.१८ ।।

रसलिसन्दूर (२)

गन्धाकां� ना साम� सा;�( बिनाग?ण्ड#�सामर्दिदीB�� ।पा�लिच�( वा�लकां�यन्त्र� �8� भृस्म प्रेजा�य�� ।। �म- २.१९ ।।

रसलिसन्दूर

सा;��द्धः� गन्धाकां� शद्धः� म�त्तिक्षकां(द्भ��सात्त्वाकांम& ।गन्धा�ल्य� बिवामद्या�?थ टिःदीना� बिनाग?ञ्जिण्डकां�द्रवाF� ।। �म- २.२० ।।

|�पाय�द्व�लकां�यन्त्र� कां�चकां; प्य�� बिवापा�चय��& ।अन्धाम;<�ग�� वा�थ वा�लकां�यन्त्रकां� टिःदीनाम& ।। �म- २.२१ ।।

पाक्वा� सा�जा�य�� भृस्म दी�बिडम#कां साम(पामम& ।

रसलिसन्दूर

पा�थकां& साम� साम� कां� त्वा� पा��दी� गन्धाकां� �थ� ।। �म- २.२२ ।।

नावासा��� धु;मसा��� स्फोटिःटकां¤ य�मम�त्रकां� ।बिनाम्�ना#��ण सा�मद्या? कां�चकां प्य�� बिवापा�चय��& ।। �म- २.२३ ।।

मख� पा�<�णवाटिःटकां�� दीत्त्वा� मद्र�� प्रेल�पाय��& ।साप्�त्तिभृ�& म�त्तित्तकां�वास्त्रF� पा�थकां& सा�श(ष्य वा��य��& ।। �म- २.२४ ।।

साञ्जिच्छद्र�य�� म�दी� |�ल्य�� कां; बिपाकां�� सा�बिनावा�शय��& ।पा;�य��& लिसाकां��पा�F�& आ गल� मबि�म�ना& त्तिभृ<कां& ।। �म- २.२५ ।।

बिनावा�श्य चल्ल्य�� दीहना� मन्दीमध्यख�� Rम��& ।प्रेज्वा�ल्य द्व�दीश� य�म� स्वा�ङ्गश#�लम& उद्धः���& ।। �म- २.२६ ।।

स्फो(टधियत्वा� पाना� |�ल#म;ध्वा?ग� गन्धाकां� त्यजा��& ।अधु|� �सालिसान्दू�� सावा?कांम?सा य(जाय��& ।। �म- २.२७ ।।

रसलिसन्दूर

गन्धाकां� धु;म [... औ१ Z एइU�न्झ्&] �� च शद्धःसा;�� साम� सामम& ।य�मFकां� मदी?य�त्खल्वा� कां�चकां प्य�� बिनावा�शय��& ।। �म- २.२८ ।।

रुदी&ध्वा� द्व�दीशय�म� � वा�लकां�यन्त्रग� पाच��& ।स्फो(टय��& स्वा�ङ्गश#�� �म;ध्वा?लzना� � �� त्यजा��& ।अधु|� म��सा;�� च सावा?य(ग�< य(जाय��& ।। �म- २.२९ ।।

रसलिसन्दूर

भृ�ग` �सास्य त्रय एवा भृ�ग� गन्धास्य भृ�ग� पावाना�सानास्य ।सा�मद्या? ग�ढुं� साकांल� साभृ�ण्ड� ��� कांज्जल� कां�चकां� �� बिवादीध्य��& ।। �म- २.३० ।।

सा�वा�ष्ट्यं म�त्कांपा?टकांF � स्वाय� ��� मख� साच;ण�� खटिःटकां�� च कां� त्वा� ।Rम�ग्निzनाना� त्र#त्तिण टिःदीना�बिना पाक्त्वा� ��� वा�लकां�यन्त्रग��� ��� स्य��& ।। �म- २.३१ ।।

�न्धा;कांपाष्पा�रुणम& ईशजास्य भृस्म प्रेय(ज्य� साकांल�मय�< ।बिनाजा�नापा�नाF�& म�ण� जा��� च बिनाहन्तिन्� वाल्लRमसा�वाना�ना ।। �म- २.३२ ।।

रसलिसन्दूर

पाक्वाम;<�ग�� सा;�� गन्धाकां� च�धु�(त्त�म& ।�ल्य� साच;र्भिःणB�� कां� त्वा� कां�कांम�च#द्रवा� पाना� ।। �म- २.३३ ।।

द्व�भ्य�� च�ग?ण� दी�य� द्रवा� म;<�� बिनारुध्य च ।पा�चय�दी& वा�लकां�यन्त्र� Rमवा�द्धः�ग्निzनाना� टिःदीनाम& ।आ�8� जा�य�� भृस्म सावा?य(ग�< य(जाय��& ।। �म- २.३४ ।।

रसलिसन्दूर

अश्वगन्धा�टिःदीवागQण �सा� स्वा�द्या� प्रेयत्ना�� ।�सा�ल्य� गन्धाकां� च मदी?य��& कां शल( त्तिभृ<कां& ।। �म- २.३५ ।।

पा�चय�द्रसालिसान्दू�� जा�य��ऽरुणसाधिन्नैभृम& ।श्री�ष्ठं� सावा?�सा�ना�� बिह पाधि�कां�म�लप्रेदीम& ।। �म- २.३६ ।।

इदीम�वा�य<( वा�द्धिंद्धःB कां�� ना�न्यदील� भृवा��& ।बिवाना�बिपा स्वाण?��जा�ना मबिनात्तिभृ� पारि�कांªर्पि�B�म& ।। �म- २.३७ ।।

रसकपा%!र

टङ्& कांण� मधु ल�क्ष�थ ऊण�? ग��य�( �सा� ।मदी?य�दी& भृ�ङ्गजाFद्र�?वाFर्दिदीBनाFकां� वा� धुम��& पाना� ।। �म- २.३८ ।।

ध्म��( भृस्मत्वाम�य�बि� शद्धः� कांपा;?�साधिन्नैभृ� ।

रसकपा%!र

खट-धि�गFरि�कां�वाल्म#म�त्तित्तकां� साFन्धावा� सामम& ।। �म- २.३९ ।।

भृ�गद्वयधिम�( गन्धा( �साभृ�गद्वय� स्म��म& ।हञ्जिण्डकां�य�� बिवाबिना�त्तिक्षप्य पा�श्वQ पा�श्वQ च खपा?ट�ना& ।। �म- २.४० ।।

दीzध्वा�थ हञ्जिण्डकां�� दीत्त्वा� बिद्व��प्रेह�� पाच��& ।म��सा;�� � ग�ह्ण-य�च्छद्धः� कांपा;?�साधिन्नैभृम& ।। �म- २.४१ ।।

कांल्कां�टिःदीवा�धि��� कां� त्वा� बिनार्पिगBल�दी& उपादी�शकां� ।

रसकपा%!र

बिपा�� पा��शपाटप्रेग�ढुंममल� वाज्र्यम्�ना�ना�कांश� सा;�� धु��य�� खट-कांवालिल�� �� साम्पुट� �(धुय��& ।अन्��|� लवाणस्य �स्य च �ल� प्रेज्वा�ल्य वाह्णिंह्णB हठा��& भृस्म ग्रा�ह्यमथ�न्दुःकां न्दीधुवाल� भृस्म(पारि�|� शनाF� ।। �म- २.४२ ।।

�द्वल्लबिद्व�य� लवाङ्गसाबिह�� प्रे��� प्रेभृ8� ना�ण�म& ऊध्वा� ��चयबि� बिद्वय�ममसाकां� त्पा�य� जाल� श#�लम& ।ए�द्धःन्तिन्� च वात्सा��वाधिधु बिवा<� <�ण्म�लिसाकां� म�लिसाकां� शFल(त्थ� ग�ल� म�ग�न्द्रकां टिःटल(द्भ��� च ��त्कां�लिलकांम& ।। �म- २.४३ ।।

रसम%र्छ!ना

म�घाना�दीवाच�बिहङ्ग�लशनाF�& मदी?य�दी& �साम& ।ना�बिपा�� � �द्ग(ल� बिहङ्ग�ना� वा��य�द्बबिह� ।। �म- २.४४ ।।

पाच�ल्लवाणयन्त्र|� टिःदीनाFकां� चण्डवात्तिह्णना� ।ऊध्वा?लzना� साम�दी�य दृढुं� वास्त्र�ण वा��य��& ।। �म- २.४५ ।।

ऊध्वा�?धु( गन्धाकां� �ल्य� दीत्त्वा� सा`म्य�नाल� पाच��& ।जा#णQ गन्धा� पानादीQय� <ड&त्तिभृ�& वा��F� साम� सामम& ।। �म- २.४६ ।।

<ड&गण� गन्धाकां� जा#णQ म;र्छिUB�( �(गह� भृवा��& ।

रसम%र्छ!ना

ल(हपा�त्र�ऽथवा� ��म्रः� पालFकां� शद्धःगन्धाकांम& ।। �म- २.४७ ।।

म�द्वग्निzनाना� द्रु�� �स्विस्मञ्U द्धः� सा;�पालत्रयम& ।त्तिक्षप्त्वा�थ च�लय��& तिंकांBलिचल्ल(हदीव्या�? पाना� पाना� ।। �म- २.४८ ।।

ग(मय� कांदील#पात्र� �स्य(पारि� च ढुं�लय��& ।इत्य�वा� गन्धा�द्धः� च सावा?�(ग�< य(जाय��& ।। �म- २.४९ ।।

म�रि��( दी�हलिसाद्ध्यथ� म;र्छिUB�( व्या�धिधुघा��ना� ।�साभृस्म क्वालिचद्र(ग� दी�ह�थ� म;र्छिUB�� क्वालिच�& ।�द्धः( द्व�भ्य�� प्रेय�#� श�स्त्रदृ��ना कांम?ण� ।। �म- २.५० ।।

बद्धपा�रद�क्षणं�निना

अक्षय# च लघाद्र�?वा# ��जास्वा# बिनाम?ल( गरु� ।स्फो टना� पाना��वा�त्तित्त�?द्धःसा;�स्य लक्षणम& ।। �म- २.५१ ।।

म%र्छिर्छ*तपा�रद�क्षणं�निना

कांज्जल�भृ( यदी� सा;�( बिवाह�य घानाच�पालम& ।दृश्य��ऽसा` �दी� ज्ञः�य( म;र्छिUB�� सा���� �धुF� ।। �म- २.५२ ।।

म+तपा�रद�क्षणं�निना

आद्र?त्वा� च घानात्वा� च च�पाल्य� गरु�Fजासाम& ।यस्यF��बिना ना दृश्यन्�� �� बिवाद्या�न्म��सा;�कांम& ।। �म- २.५३ ।।

निनाब,जाबद्धपा�रद�

�सास्� पा�दी��शसावाण?जा#ण?� बिपा�#कां� �( गन्धाकांय(ग�श्च ।�ल्य��शगन्धाF� पाटिःट�� Rम�ण बिना��जाना�म�ग्निखल�(गहन्�� ।। �म- २.५४ ।।

सब�जाबद्धपा�रद�

�#जा#कां� �F�& अभ्रकांसात्त्वाह�म����कां? कां�न्�F� साह सा�धिधु�(ऽयम& ।पानास्��� <ड&गणगन्धाच;ण�� सा�#जा�द्धः( ऽप्यधिधुकांप्रेभृ�वा� ।। �म- २.५५ ।।

�सावा#य?बिवापा�कां� < बिवाद्या�त्सा;�� साधु�मयम& ।सा�बिवा�(ऽसा` सादी� दी�ह� �(गना�श�य कांल्पा�� ।। �म- २.५६ ।।

कक�र�ष्टक

कां; ष्म�ण्ड� कांकां? ट± चFवा कांलिलङ्ग� कां��वा�ल्लकांम& ।कां सास्विम्भकां� च कांकां�ट± कांदील� कां�कांम�लिचकां�म& ।। �म- २.५७ ।।

कांकां����कांम��न्दिद्धः वाजा?य�द्रसाभृक्षकां� ।बिह�� मद्ग�म्�दुःzधु�ज्य� श�ल्यन्नै� च बिवाश�<�� ।। �म- २.५८ ।।

श�कां� पानाना?वा�य�स्� म�घाना�दी� च लिचञ्जिल्लकां�म& ।साFन्धावा� ना�ग�� मस्�� पाद्मम;ल�बिना भृक्षय��& ।। �म- २.५९ ।।

अभ्यङ्ग� मFथना� स्ना�ना� यथ��� च साख�म्�ना� ।रूपाय`वानासाम्पुन्नै�� सा�नाकां; ल�� बिप्रेय�� भृजा��& ।। �म- २.६० ।।

�न्दिद्धः� प्रेज्ञः� �ल� कां�न्तिन्�� प्रेभृ� चFवा� वायस्�थ� ।वाधु?न्�� सावा? एवाF�� �सासा�वा�बिवाधु` ना�ण�म& ।। �म- २.६१ ।।

यस्य �(गस्य य( य(गस्��नाFवा साह य(जाय��& ।�सा�न्द्र( ह��� �(ग�न्नै�कां ��वा�न्दिजाना�म& ।। �म- २.६२ ।।

रसमञ्जर� , ३

उपारस��

गन्धाकां� वाज्रवाFR�न्�� गगना� ��लकां� लिशल�म& ।खपा?�� लिशग्निख�त्थ� च बिवामल� ह�मम�त्तिक्षकांम& ।। �म- ३.१ ।।

कां�सा#सा� कां�न्�पा�<�ण� वा��ट��नाबिहङ्ग�लम& ।कांङ्& कां ष्ठं� श�खभृ;ना�ग� टङ्& कांण� � लिशल�जा� ।। �म- ३.२ ।।

ए�� उपा�सा�� प्रे(8�� श(ध्य� द्र�व्या�श्च म��य��& ।

गन्धक

�त्र�दी` गन्धाकां(त्पाह्णिंत्तB श(धुना� त्वाथ कांथ्य�� ।। �म- ३.३ ।।

श्व��द्व-पा� पा�� दी�व्या�� Rªडन्त्य�� प्रेसा��� �जा� ।क्ष#��ण?वा� � स्ना���य� दुःकां; ल� �जासा�न्तिन्वा�म& ।। �म- ३.४ ।।

धु`�� य�& सालिलल� �स्विस्मना& गन्धावाद्गन्धाकां� स्म��म& ।च�धु�? गन्धाकां� प्रे(8( �8पा#�लिसा��लिसा�F� ।। �म- ३.५ ।।

�8( ह�मबिRय�सा;8� पा#�श्चFवा �सा�यना� ।व्रण�टिःदील�पाना� श्व��� श्री�ष्ठं� कां� ष्णस्� दुःल?भृ� ।। �म- ३.६ ।।

अशद्धःगन्धा� कां रु��ऽबि�कां ष्ठं� ��पा� भ्रम� बिपात्तरुजा� कां�(बि� ।रूपा� साख� वा#य?�ल� बिनाहन्तिन्� �स्म��& साशद्धः� बिवाबिनाय(जाना#यम& ।। �म- ३.७ ।।

गन्धकशो�धनाम� (१)

सा�ज्यभृ�ण्ड� पाय� त्तिक्षप्त्वा� मख� वास्त्र�ण �न्धाय��& ।�त्पा�ष्ठं� गन्धाकां� त्तिक्षप्त्वा� श��वा�ण�वा�(धुय��& ।। �म- ३.८ ।।

भृ�ण्ड� बिनात्तिक्षप्य भृ;म्य�� �दूध्वा� दी�य� पाट� लघा ।��� क्ष#��ण गन्धा� च शद्धः� य(ग�< य(जाय��& ।। �म- ३.९ ।।

गन्धकशो�धनाम� (२)

गन्धाकां� श(धुय�दी& दुःzधु� दी(ल�यन्त्र�ण �त्त्वाबिवा�& ।��ना शद्धः( भृवात्य�< धु��;ण�� प्रे�णम;U?कां� ।। �म- ३.१० ।।

गन्धकशो�धनाम� (३)

घा��य8म& अय(दीव्या�? गन्धा� वाह्ण` प्रेग�लय��& ।एकांªभृ;�� ��( गन्धा� दुःzधुमध्य� पारि�त्तिक्षपा��& ।। �म- ३.११ ।।

��ना शद्धः( भृवा�द्गन्धा� सावा?य(ग�< य(जाय��& ।श(धिधु�( �सा��जा� स्य�ज्ज��म�त्यरुजा�पाह� ।अग्निzनासा�दी-पाना� श्री�ष्ठं� वा#य?वा�द्धिंद्धःB कां�(बि� च ।। �म- ३.१२ ।।

गन्धकत1�

अकां? क्ष#�F� स्नाह#क्ष#�Fवा?स्त्र� ल�प्य� � साप्�धु� ।गन्धाकां� नावाना#��ना बिपा�&वा� वास्त्र� लिलपा�त्त ��& ।। �म- ३.१३ ।।

�द्वर्पि�Bज्वा?लिल�� वा�शFधु�?�� धु�य�? त्वाधु(मख# ।। �म- ३.१४ ।।

�Fल� पा�त्यधु( भृ�ण्ड� ग्रा�ह्य� य(ग�< य(जाय��& ।अग्निzनासा�दी-पाना� श्री�ष्ठं� वा#य?वा�द्धिंद्धःB कां�(बि� च ।। �म- ३.१५ ।।

ही�रक

श्व��पा#�� �8कां� ष्ण� बिद्वजा�द्या� वाज्रजा��य� ।पा�स्त्र#नापा�साकां� च�बि� लक्षण�ना � लक्षय��& ।। �म- ३.१६ ।।

वा�त्त�� फलकांसाम्पु;ण�?सा& ��जा(वान्�( ��हत्त��� ।पारु<�स्�� साम�ख्य��� ��ख�बि�न्दुःबिवावार्जिजाB��� ।। �म- ३.१७ ।।

��ख�बि�न्दुःसाम�य8�� <ट&कां(ण�स्��� स्त्रिस्त्रय� स्म���� ।बित्रकां(ण�� पात्रवाद्द-घा�? बिवाज्ञः�य�स्�� नापा�साकां�� ।। �म- ३.१८ ।।

सावाQ<�� पारु<�� श्री�ष्ठं� वा�धुकां� �सा�न्धाकां�� ।स्त्र#वाज्र� दी�हलिसाद्ध्यथ� R�मण� स्य�न्नैपा�साकांम& ।। �म- ३.१९ ।।

बिवाप्रे( �सा�यना� प्रे(8� क्षबित्रय( �(गना�शना� ।वा�दी�दी` वाFश्यजा��#य( वाय�स्�म्भ� ��#यकां� ।। �म- ३.२० ।।

स्त्र# � स्त्रिस्त्रय� प्रेदी��व्या� क्ल#�� क्ल#�� �थFवा च ।सावाQ<�� सावा?दी� य(ज्य�� पारु<� �लवात्त��� ।। �म- ३.२१ ।।

पा�ण्ड�(ग� पा�श्व?पा#ड�� बिकांल�सा� दी�हसान्�बि�म& ।�(ग�ना#कां� गरुत्वा� च धुत्त� वाज्रम& अश(धिधु�म& ।। �म- ३.२२ ।।

वज्रशो�धनाम� (१)

व्या�घ्री#कांन्दीग�� वाज्र� दी(ल�यन्त्र� बिवापा�लिच�म& ।साप्��ह� कां(द्रवाक्वा�थ� कां`लत्थ� बिवामल� भृवा��& ।। �म- ३.२३ ।।

वज्रशो�धनाम� (२)

व्या�घ्री#कांन्दीग�� वाज्र� म�दी� लिलप्�� पाट� पाच��& ।अह(��त्र�त्सामद्धः�त्य हयम;त्र�ण सा�चय��& ।वाज्र#क्ष#��ण वा� लिसाञ्च��& कां लिलश� बिवामल� भृवा��& ।। �म- ३.२४ ।।

वज्रम�रणं� (१)

बित्रवा<�?रूढुंकां�पा�?साम;लम& आदी�य पा�<य��& ।बित्रवा<?ना�गवाल्ल्य�श्च द्र�वा�ण �� प्रेपा�<य��& ।। �म- ३.२५ ।।

�द्ग(लकां� त्तिक्षपा�द्वज्र� रुदी&ध्वा� गजापाट� पाच��& ।एवा� साप्�पाट� कां� त्वा� कां लिलश� धिम्रःय�� ध्रुवाम& ।। �म- ३.२६ ।।

वज्रम�रणं (२)

कां��स्यपा�त्र� � भृ�कांस्य म;त्र� वाज्र� साभृ�वाय��& ।बित्र� साप्�कां� त्वा� सा��प्�� वाज्रम�वा म��� भृवा��& ।। �म- ३.२७ ।।

वज्रम�रणं (३)

बित्र� साप्�कां� त्वा� सा��प्�� ख�म;त्र�ण सा�चय��& ।मत्कां णFस्��लकां� बिपा�&वा� �द्ग(ल� कां लिलश� त्तिक्षपा��& ।। �म- ३.२८ ।।

प्रेध्म��� वा�न्दिजाम;त्र�ण लिसा8� पा;वा?Rम�ण वाF ।भृस्म#भृवाबि� �द्भ�8� वाज्रवात्कां रु�� �नाम& ।। �म- ३.२९ ।।

आयष्य� सा`ख्यजानाकां� �लदी� रूपादी� �थ� ।�(गघ्ना� म�त्यह�ण� वाज्रभृस्म भृवात्यलम& ।। �म- ३.३० ।।

व1क्रा�न्त

अ��स्रश& च��फलकां� <ट&कां(ण( मसा�ण( गरु� ।शद्धःधिमत्तिश्री�वाण�श्च य8( वाFR�न्� उच्य�� ।। �म- ३.३१ ।।

श्व��( �8श्च पा#�श्च ना#ल� पा���वा�च्छबिवा� ।श्य�मल� कां� ष्णवाण?श्च कां�?�श्च��धु� बिह सा� ।। �म- ३.३२ ।।

व1क्रा�न्तशो�धनाम�

वाFR�न्�� वाज्रवाच्छ द्धः� ध्म��� �� हयम;त्रकां� ।बिह�� �द्भस्म सा�य(ज्य� वाज्र|�ना� बिवाचक्षणF� ।। �म- ३.३३ ।।

आय�प्रेदी� साकांल�न्धाकां�( ऽबि�वा�ष्य� प्रेज्ञः�प्रेदी� साकांल�(गसाम;लह��# ।दी-प्��ग्निzनाकां� �& पाबिवासाम�नागणसा& ��स्वा# वाFR�न्�कां� खल वापा�?लल(हकां��# ।। �म- ३.३४ ।।

व1क्रा�न्तसत्त्वपा�तनाम�

वाFR�न्�� वाज्रकांन्दी� च पा�<य�दी& वाज्रवा�रि�ण� ।म�बिह<� नावाना#�� च साक्ष`द्र� बिपाञ्जिण्ड�� ��� ।। �म- ३.३५ ।।

श(<धियत्वा� धुम��& सात्त्वा� इन्द्रग(पासाम� भृवा��& ।

अभ्रक

बिपाना�कां� दीदुः?�� ना�ग� वाज्रमभ्र� च�र्पिवाBधुम& ।ध्म��� वाह्ण` दीलचय� बिपाना�कां� बिवासा�जात्यलम& ।। �म- ३.३६ ।।

फ; त्कां��� ना�गवा�& कां य�?�& दीदुः?�� भृ�कांशब्दीवा�& ।च�थ� च वा�� ज्ञः�य� ना च�zना` बिवाकां� तिं�B व्रजा��& ।। �म- ३.३७ ।।

�स्म�द्वज्र�भ्रकां� ग्रा�ह्य� व्या�धिधुवा�धु?क्यम�त्यन्दिजा�& ।अशद्धः�भ्र� बिनाहन्त्य�यवा?धु?य�न्म�रु�� कांफम& ।। �म- ३.३८ ।।

अह�� U�दीय�द्ग�त्र� मन्दी�ग्निzनाकां� धिमवाधु?नाम& ।अ�� शद्धः�भ्रकां� ग्रा�ह्य� मन्दी�ग्निzनाकां� धिमना�शनाम& ।। �म- ३.३९ ।।

ध�न्य�भ्रक

पा�दी��शश�लिलसा�य8म& अभ्र� �दी&ध्वा�थ कांम्�ल� ।बित्र��त्र� |�पाय�न्नै#�� ��& ञ्जिक्लन्नै� मदी?य�दी& दृढुंम& ।। �म- ३.४० ।।

कांम्�ल�द्गलिल�� श्लक्ष्ण� वा�लकां��बिह�� च य�& ।�द्धः�न्य�भ्रधिमबि� प्रे(8� सान्दिद्भदीQहस्य लिसाद्धःय� ।। �म- ३.४१ ।।

ध�न्य�भ्रककरणं

धुम�द्वज्र�भ्रकां� वाह्ण` ��� क्ष#��ण सा�चय��& ।त्तिभृन्नैपात्र� � �त्कां� त्वा� म�घाना�दी�म्लय(द्र?वाF� ।भृ�वाय�दी�य�म� �द्धः�न्य�भ्र� कां��य��& साधु#� ।। �म- ३.४२ ।।

ध�न्य�भ्र (३)

अथवा� �दी�#क्वा�थ� ध्म��मभ्र� बिवाबिनात्तिक्षपा��& ।मर्दिदीB�� पा�त्तिणना� शष्कां� धु�न्य�भ्र�दी& अबि�रि�च्य�� ।। �म- ३.४३ ।।

अभ्रकभस्म

धु�न्य�भ्रकांस्य भृ�गFकां� द्व` भृ�ग` ट�कांणस्य च ।। �म- ३.४४ ।।

बिपा�&वा� �दीन्धाम;<�य�� रुदी&ध्वा� �#व्र�ग्निzनाना� पाच��& ।स्वाभृ�वाश#�ल� च;ण� सावा?�(ग�< य(जाय��& ।। �म- ३.४५ ।।

अभ्रम�रणं (१)

धु�न्य�भ्रकां� दृढुं� मद्या?म& अकां? क्ष#�� टिःदीना�वाधिधु ।वा��य�दी& भृ�नापात्रFश्च चR�कां��� � कां��य��& ।। �म- ३.४६ ।।

कां ���ख्य� पाट� पा�च्य� साप्�वा��� पाना� पाना� ।��( वाटजाट�क्वा�थFस्�द्वद्द�य� पाटत्रयम& ।। �म- ३.४७ ।।

धिम्रःय�� ना�म सान्दी�ह� सावा?�(ग�< य(जाय��& ।

अभ्रम�रणं (२)

धु�न्य�भ्रकां� साम�दी�य मस्�क्वा�थF� पाटत्रय� ।। �म- ३.४८ ।।

�द्वत्पानाना?वा�ना#�F� कां�सामदी?�साFसा& �थ� ।ना�गवाल्ल#�साFय?8� सा;य?क्ष#�F� पा�थक्पा�थकां& ।। �म- ३.४९ ।।

टिःदीना� टिःदीना� मदी?धियत्वा� क्वा�थFवा?टजाट(द्भवाF� ।दीत्त्वा� पाटत्रय� पाश्च��& बित्रपाट� मशल#जालF� ।। �म- ३.५० ।।

बित्र�& ग(क्ष�कां<�य�ण बित्र� पाट�द्व�ना�#�साF� ।म(च�कांन्दी�साF� पा�च्य� बित्रवा��� कां(बिकांल�क्षकांF � ।। �म- ३.५१ ।।

�साF� पाट�त्त�( धु�ना� क्ष��(दीकां� पाट� महुः� ।दीध्ना� घा���ना मधुना� स्वाच्छय� लिसा�य� �थ� ।। �म- ३.५२ ।।

एकांम�कां� पाट� दीद्या�दी& अभ्रस्यFवा� म�बि�भृ?वा��& ।सावा?�(गह�� व्या(म जा�य�� य(गवा�हकांम& ।। �म- ३.५३ ।।

कां�धिमना#मदीदीपा?घ्ना� शस्�� पा�स्त्वा(पावा�बिहना�म& ।वा�ष्यम�यष्कां�� शRवा�न्दिद्धःसान्��नाकां��कांम& ।। �म- ३.५४ ।।

अभ्रम�रणं (३)

दुःzधुत्रय� कां म�य?म्� ग�ग�पात्र� ना�म;त्रकांम& ।वाट�ङ्& कां �म& अजा��8म& एत्तिभृ�भ्र� सामर्दिदीB�म& ।। �म- ३.५५ ।।

श�धु� पाटिःट�� भृस्म जा�य�� पाद्म��गवा�& ।बिनाश्चन्द्रकां� भृवा�दी& व्या(म शद्धःदी�ह( �सा�यनाम& ।। �म- ३.५६ ।।

बिनाश्चन्द्रम�रि��� व्या(म रूपा� वा#य� दृढुं�� �नाम& ।कां रु�� ना�शय�न्म�त्य� जा���(गकांदीम्�कांम& ।। �म- ३.५७ ।।

अभ्रकसत्त्वपा�तनाम�

भृ�बिवा�� च;र्भिःणB�� त्वाभ्र� टिःदीनाFकां� कां�ञ्जि�कां� ना च ।�म्भ�सा;�णजाF�& ना#�F�& म;लकां(त्थFश्च म�लय��& ।। �म- ३.५८ ।।

�य��श� ट�कांण�ना�दी� क्षद्रमत्स्यF� साम� पाना� ।मबिह<#मलसास्त्रिम्मश्री� बिवाधु�य�स्य�थ ग(लकांम& ।। �म- ३.५९ ।।

ख��ग्निzनाना� धुम�द्ग�ढुं� सात्त्वा� मञ्चन्तिन्� कां�न्तिन्�म�& ।सात्त्वासा�वा# वाय�स्�म्भ� कां� �शन्दिद्धःल?भृ�त्साधु#� ।। �म- ३.६० ।।

अभ्रकद्रा�वणं

अगस्विस्�पाष्पाबिनाय�?सामर्दिदीB�� सा;�ण(दी�� ।ग(ष्ठंभृ;|� नाभृ(भृ�सा� जा�य�� जालसाधिन्नैभृम& ।। �म- ३.६१ ।।

सत्त्वपा�तना (अल्ल्ग;म�.)

गडपा�स्�थ� ल�क्ष� बिपाण्य�कां� ट�कांण� �थ� ।ऊण�? साजा?�सा� चFवा क्षद्रम#नासामन्तिन्वा�म& ।। �म- ३.६२ ।।

ए��& सावा� � सा�च;ण� U�ग#दुःzधु�ना बिपाञ्जिण्डकां�म& ।कां� त्वा� ध्म��� ख��ङ्ग��F� सावा?सात्त्वा�बिना पा��य��& ।। �म- ३.६३ ।।

पा�<�णम�त्तित्तकां�दी-बिना सावा?ल(हग��बिना च ।अन्य�बिना य�न्यसा�ध्य�बिना व्या(मसात्त्वास्य कां� कांथ� ।। �म- ३.६४ ।।

यदी(पा�साभृ�वा(ऽस्विस्� �सा� �त्सात्त्वाय(जानाम& ।कां�?व्या� �द्ग�ण�धिधुक्य� �साज्ञःत्वा� यदी-च्छलिसा ।। �म- ३.६५ ।।

भ%ना�गसत्त्वपा�तना

साद्या( भृ;ना�गम�दी�य च��य�ञ्जिच्छग्निखना� �धु� ।अथवा� कां क्कां ट� वा#�� कां� त्वा� मन्दिन्दी�म�त्तिश्री�म& ।। �म- ३.६६ ।।

मल� म;त्र� ग�ह#त्वा� च सा�त्यज्य प्रेथम��शकांम& ।आल(ड्यं क्ष#�मध्वा�ज्य� धुम�त्सात्त्वा�थ?म�दी���& ।। �म- ३.६७ ।।

मञ्चन्तिन्� ��म्रःवा�& सात्त्वा� �न्मद्र�जालपा�नाजा� ।नाश्यन्तिन्� जाङ्गमबिवा<�ण्यश�<�त्तिण ना सा�शय� ।। �म- ३.६८ ।।

अशो द्धहीरिरत��द�षाः��

अशद्धः� ��लम�यघ्ना� कांफम�रु�म�हकां� �& ।वा�न्तिन्�स्फो(ट�ङ्गसा�कां(च� कां रु�� ��ना श(धुय��& ।। �म- ३.६९ ।।

हीरिरत��

शद्धः�स्य�त्त�लकां� स्विस्वान्नै� कां; ष्म�ण्डसालिलल� ��� ।च;ण�दीकां� पा�थ8F ल� भृस्म#भृ;�( ना दी(<कां� �& ।। �म- ३.७० ।।

��लकां( ह��� �(ग�न्कां ष्ठं� म�त्यरुजा�टिःदीकां�ना& ।सा�शद्धः� कां�न्तिन्�वा#य� च कां रु�� ह्य�यवा?धु?नाम& ।। �म- ३.७१ ।।

हीरिरत��म�रणं�

पालम�कां� शद्धः��ल� कां`म��#�सामर्दिदीB�म& ।श��वासाम्पुट� त्तिक्षप्त्वा� य�म�न्द्व�दीशकां� पाच��& ।। �म- ३.७२ ।।

स्वा�ङ्गश#�� साम�दी�य ��लकां� � म��� भृवा��& ।गलत्कां ष्ठं� ह��च्चFवा ��लकां� च ना सा�शय� ।। �म- ३.७३ ।।

मना�शिशो��शो�धना

अगस्विस्�पात्र�(य�ना भृ�बिवा�� साप्�वा��कांम& ।श�ङ्गवा���साF�& वा�बिपा बिवाशध्यबि� मना�लिशल� ।। �म- ३.७४ ।।

मना�शिशो��ग णं��

कांट� स्त्रिस्नाzधु� लिशल� बि�8� कांफघ्ना# ल�खना# पा�� ।भृ;��वा�श�मय� हन्तिन्� कां�साश्व�साह�� शभृ� ।। �म- ३.७५ ।।

रसकशो�धनाम�

ना�म;त्रF� ख�म;त्रFश्च साप्��ह� �साकां� पाच��& ।दी(ल�यन्त्र�ना सा�श(ध्य ��� कां�यQ< य(जाय��& ।। �म- ३.७६ ।।

त त्थशो�धना

ओ�(र्पिवाBष्ठं�साम� �त्थ� साक्ष`द्र� ट�कांण�न्दिद्भ<कां& ।बित्रबिवाधु� पाटिःट�� शद्धः� वा�न्तिन्�भ्र�न्तिन्�बिवावार्जिजाB�म& ।। �म- ३.७७ ।।

त त्थग णं��

�त्थकां� कांट साक्ष��� कां<�य� बिवाशदी� लघा ।ल�खना� भृ�दी- चक्षष्य� कांण्ड;कां� धिमबिवा<�पाहम& ।। �म- ३.७८ ।।

निवम�

जाम्�#�स्य �सा� स्विस्वान्नै� म�<श�ङ्ग-�सा�ऽथवा� ।�म्भ��(य�ना वा� पा�च्य� घास्र� बिवामलशद्धःय� ।। �म- ३.७९ ।।

म�शिक्षकशो�धना (?)

लिसान्धा;द्भवास्य भृ�गFकां� बित्रभृ�ग� म�त्तिक्षकांस्य च ।कां� त्वा� �दी�यसा� पा�त्र� ल(हदीव्या�?थ च�लय��& ।। �म- ३.८० ।।

लिसान्दू��भृ� भृवा�दी& य�वा�& ��वान्म�द्वग्निzनाना� पाच��& ।साभृद्र� म�त्तिक्षकां� बिवाद्या��& सावा?य(ग�< य(जाय��& ।। �म- ३.८१ ।।

म�शिक्षकम�रणंम�

म�त्तिक्षकांस्य च�थ��श� दीत्त्वा� गन्धा� बिवामदी?य��& ।ऊरु�;कांस्य �Fल�ना ��� कां�य�? साचबिRकां� ।। �म- ३.८२ ।।

श��वासाम्पुट� कां� त्वा� पाट�दी& गजापाट�ना च ।लिसान्दू��भृ� भृवा�दी& भृस्म म�त्तिक्षकांस्य ना सा�शय� ।। �म- ३.८३ ।।

म�शिक्षकग णं��

म�त्तिक्षकां� बि�8मधु�� म�ह�श?�क्षयकां ष्ठंना�& ।कांफबिपात्तह�� �ल्य� य(गवा�बिह �सा�यनाम& ।। �म- ३.८४ ।।

क�स�सशो�धनाम�

साकां� दी& भृ�ङ्ग�म्�ना� स्विस्वान्नै� कां�सा#सा� बिनाम?ल� भृवा��& ।। �म- ३.८५ ।।

क�स�सग णं��

कां�सा#सा� श#�ल� स्त्रिस्नाzधु� स्विस्वान्नै� ना�त्ररुजा�पाहम& ।बिपात्त�पास्म��शमना� �सावादी& गणकां��कांम& ।। �म- ३.८६ ।।

क�न्तपा�षाः�णं

लवाण�बिना �थ� क्ष��` श(भृ��ना�सा� त्तिक्षपा��& ।अम्लवाग?य�� च�दी` टिःदीनाम& अधु� बिवाभृ�वाय��& ।। �म- ३.८७ ।।

�दी&द्रवाF�& दी(लकां�यन्त्र� टिःदीवासा� पा�चय��& साधु#� ।कां�न्�पा�<�णशद्धः` � �साकांम? साम�च���& ।। �म- ३.८८ ।।

वर�टि@क��

पा#��भृ� ग्रास्त्रि¼ल�� पा�ष्ठं� दी-घा?वा�त्त� वा��टिःटकां�� ।सा�धु?बिनाष्कांभृ��� श्री�ष्ठं� बिनाष्कांभृ���श्च मध्यम�� ।। �म- ३.८९ ।।

पा�दी(नाबिनाष्कांभृ���श्च कांबिनाष्ठं�� पारि�कांªर्पि�B��� ।�सावाFद्याबिवाबिनार्दिदीB��सा& ��श& च��च�सा�ज्ञःकां�� ।। �म- ३.९० ।।

वर�@�शो�धनाम�

वा��ट� कां�ञ्जि�कां� स्विस्वान्नै� य�म�च्छ न्दिद्धःम& अवा�प्नय��& ।

वर�@ग णं��

पारि�ण�म�टिःदीश;लघ्ना# ग्राहण#क्षयना�लिशना# ।। �म- ३.९१ ।।

कांट;ष्ण� दी-पाना# वा�ष्य� ना�त्र्य� वा��कांफ�पाह� ।�सा�न्द्रजा��ण� प्रे(8� बिवाडद्रव्या�< शस्य�� ।। �म- ३.९२ ।।

निहीङ्गुB�शो�धना

म�<#क्ष#��ण दी�दीमम्लवाग�श्च भृ�बिवा�म& ।साप्�वा��� प्रेयत्ना�ना शन्दिद्धःम�य�बि� बिनात्तिश्च�म& ।। �म- ३.९३ ।।

निहीङ्गुB�ग णं��

बि�8(ष्ण� बिहङ्ग�ल� टिःदीव्या� �सागन्धाकांसाम्भवाम& ।म�हकां ष्ठंह�� रुच्य� �ल्य� म�धु�ग्निzनादी-पानाम& ।। �म- ३.९४ ।।

शिशो��जात शो�धना

ग(दुःzधुबित्रफल�भृ�ङ्गद्रवाF� बिपा�� लिशल�जा� ।टिःदीनाFकां� ल(हजा� पा�त्र� शन्दिद्धःम�य�त्यसा�शय� ।। �म- ३.९५ ।।

शिशो��जात ग णं��

लिशल�जा� भृवा�त्तित्त8� कांट;ष्ण� च �सा�यनाम& ।क्षयश(<(दी��श��लिसा हन्तिन्� �स्विस्�रुजा( जाय��& ।। �म- ३.९६ ।।

सा`वा#�� ट�कांण� श�ख� कांङ्& कां ष्ठं� गFरि�कां� �थ� ।ए�� वा��टवाच्छ(ध्य� भृवा�यदी�<वार्जिजाB��� ।। �म- ३.९७ ।।

रत्नाशो�धनाम�

शध्यत्यम्ल�ना म�त्तिणक्य� जायन्त्य� म`लि8कां� �थ� ।बिवाद्रुम� क्ष��वागQण ��क्ष्य� ग(दुःzधुकांF स्�थ� ।। �म- ३.९८ ।।

पाष्पा��ग� च सान्धा�नाF� कां लत्थक्वा�थसा�य�F� ।�ण्डल#यजालF�& वाज्र� ना#ल� ना#ल#�सा�ना च ।। �म- ३.९९ ।।

�(चना�त्तिभृश्च ग(म�दी� वाFदूय� बित्रफल�जालF� ।लकां चद्र�वासास्त्रिम्पु�F� लिशल�गन्धाकां��लकांF � ।

रत्नाम�रणं

वाज्र� बिवाना�न्य�त्ना�बिना धिम्रःयन्�� ऽ�पाटF� खल ।। �म- ३.१०० ।।

मशिणंग णं��

म8�बिवाद्रुमवाज्र�न्द्रवाFदूय?स्फोटिःटकां�टिःदीकांम& ।। �म- ३.१०१ ।।

मत्तिण�त्ना� ख�� श#�� कां<�य� स्वा�दुः ल�खनाम& ।चक्षष्य� धु��ण�त्त� � पा�पा�लक्ष्म#बिवा<�पाहम& ।। �म- ३.१०२ ।।

रसमञ्जर� , ४

१८ निवषाः�निना

अ��दीशबिवाधु� ज्ञः�य� कांन्दीजा� पारि�कांªर्पि�B�म& ।कां�लकां; ट� मय;��ख्य� बि�न्दुःकां� सा8 कां� �थ� ।। �म- ४.१ ।।

वा�लकां� वात्साना�भृ� च शङ्& खना�भृ� सामङ्गलम& ।श�ङ्ग± मकां? टकां� मस्�� कांदी?म� पाष्कां�� लिशख# ।। �म- ४.२ ।।

ह�रि�द्र� हरि��� चR� बिवा<� ह�ल�हल�ह्वयम& ।

आउस्स;ही;ना� द;र� निGf त;

घाना� रूक्ष� च कांटिःठाना� त्तिभृन्नै��नासामप्रेभृम& ।। �म- ४.३ ।।

कांन्दी�कां��� साम�ख्य��� कां�लकां; ट� मह�बिवा<म& ।मय;��भृ� मय;��ख्य� बि�न्दुःवादी& बि�न्दुःकां� स्म��� ।। �म- ४.४ ।।

लिचत्रम& उत्पालकांन्दी�भृ� श8 कां� श8 वादी& भृवा��& ।वा�लकां� वा�लकां�कां��� वात्साना�भृ� � पा�ण्ड�म& ।। �म- ४.५ ।।

श�खना�भृ� श�खवाण� शभ्रवाण� सामङ्गलम& ।घाना� गरु� च बिनाबिवाड� श�ङ्ग�कां��� � श�बिङ्गकांम& ।। �म- ४.६ ।।

मकां? ट� कांबिपावाण�?भृ� मस्��कां��� � मस्�कांम& ।कांदी?म� कांदी?म�कां��� लिसा�� पा#�� च कांदी?मम& ।। �म- ४.७ ।।

पाष्कां�� पाष्कां��कां��� लिशग्निख लिशग्निखलिशख�प्रेभृम& ।ह�रि�द्रकां� हरि�द्र�भृ� हरि��� हरि��� स्म��म& ।। �म- ४.८ ।।

चR�कां��� भृवा�च्चR� ना#लवाण� हल�हलम& ।ब्र�ह्मण� पा�ण्ड�स्�त्र क्षबित्रय( �8वाण?कां� ।। �म- ४.९ ।।

वाFश्य� पा#�प्रेभृ� श;द्र� कां� ष्ण�भृ( बिनान्दिन्दी�� स्म��� ।ब्र�ह्मण( दी-य�� �(ग� क्षबित्रय( बिवा<भृक्षण� ।वाFश्य( व्या�धिधु< सावाQ< सापा?दी��य श;द्रकांम& ।। �म- ४.१० ।।

निवषाःम�रणं

सामटङ्& कांणकां� बिपा�� �बिद्व<� म��मच्य�� ।य(जाय��& सावा?�(ग�< ना बिवाकां��� कां�(बि� बिह ।। �म- ४.११ ।।

निवषाःशो�धना (?)

बिवा<भृ�ग��श्च कांणवा�& |;ल�ना& कां� त्वा� � भृ�जाना� ।��� ग(म;त्रकां� त्तिक्षप्त्वा� प्रेत्यह� बिनात्यना;�नाम& ।। �म- ४.१२ ।।

श(<य��& बित्रटिःदीना�दूध्वा� कां� त्वा� �#व्र��पा� ��� ।प्रेय(ग�< प्रेय�#� भृ�गम�ना�ना �बिद्व<म& ।। �म- ४.१३ ।।

निवषाःस;वना

बिवा<स्य म��ण� प्रे(8मथ सा�वा�� प्रेवाच्म्यहम& ।। �म- ४.१४ ।।

श�दी&ग्रा#ष्मवासान्��< वा<�?सा च प्रेदी�पाय��& ।च��म�?स्य� ह��दी& �(ग�ना& कां ष्ठंल;��टिःदीकां�नाबिपा ।। �म- ४.१५ ।।

प्रेथम� सा<?पा# म�त्र� बिद्व�#य� सा<?पाद्वयम& ।���#य� च च�थQ च पाञ्चम� टिःदीवासा� �थ� ।। �म- ४.१६ ।।

<ष्ठं� च साप्�म� चFवा Rमवा�द्ध्य� बिवावाधु?य��& ।साप्�सा<?पाम�त्र�ण प्रेथम� साप्�कां� भृवा��& ।। �म- ४.१७ ।।

Rमह�तिंनाB �थ� पाक्ष� बिद्व�#य� साप्�कां� बिवा<म& ।यवाम�त्र� बिवा<� दी�य� ���#य� साप्�कां� Rम��& ।। �म- ४.१८ ।।

वा�द्ध्य�� ह�न्य�� च दी��व्या� च�थ?साप्�कां� �थ� ।यवाम�त्र� ग्रासा��& स्वा|( ग��म�त्र� � कां ष्ठंवा�ना& ।। �म- ४.१९ ।।

अश#बि�य?स्य वा<�?त्तिण वासावा<�?त्तिण यस्य वा� ।बिवा<� �स्मF ना दी��व्या� दीत्त� च�दी& दी(<कां��कांम& ।। �म- ४.२० ।।

दीदी�द्वF सावा?�(ग�< म���लिशबिना बिह��लिशबिना ।क्ष#��शना� प्रेय(8व्या� �सा�यना��� ना�� ।। �म- ४.२१ ।।

ब्रह्मचय� प्रेधु�ना� बिह बिवा<कांल्पा� �दी�च���& ।पाथ्य� स्वा|मना� भृ;त्वा��दी� लिसान्दिद्धःना? सा�शय� ।। �म- ४.२२ ।।

म�त्र�धिधुकां� यदी� मत्य?� प्रेम�दी�द्भक्षय�बिद्व<म& ।अ�` वा�ग�स्�दी� �स्य जा�यन्�� ना�त्र सा�शय� ।। �म- ४.२३ ।।

प्रेथम� वा�ग उद्व�ग( बिद्व�#य� वा�पाथभृ?वा��& ।���#य� घा(�दी�ह� स्य�च्च�थQ पा�ना� भृबिवा ।। �म- ४.२४ ।।

फ� ना� � पाञ्चम� वा�ग� <ष्ठं� बिवाकांल�� भृवा��& ।जाड�� साप्�म� वा�ग� म�ण� च��म� भृवा��& ।। �म- ४.२५ ।।

बिवा<वा�ग��श्च बिवाज्ञः�य मन्त्र�न्त्रF�& बिवाना�शय��& ।सा�धुकां�ना�� बिह��थ�?य सादी�लिशवामख(द्ग�� ।। �म- ४.२६ ।।

सावा?बिवा<बिवाना�श�थ� प्रे(च्य�� मन्त्र उत्तम� ।। �म- ४.२७ ।।

ओं नाम( भृगवा�� घा(ण�यना& ह� ह� दी� दी� पा� पा� �� �� �� �� वाधु वाधु वा� वा� ल� ल� �� �� ल�� ल�� ल�� ह�ल�� ह� ह� भृवा सा� ��� ��� क्ष� क्ष� ह� ह� भृगवाबि� श्री#घा(ण�यना& सा� सा� सा� वा� वा� �सा� धु वा� वा� खण्ड च रूपा ह्रीं� वा� बिवाह�गम म�ना< य(गक्ष�म� वादी श�<��� श�<��� <<� स्वा�ह� ।। �म- ४.२८ ।।

बिवाद्याF<� स्म�बि�म�त्र�ण नाश्यन्�� गत्थकां�दीय� ।साप्� जाप्��ना �(य�ना प्रे(क्षय��& कां�लच(टिःदी�म& ।। �म- ४.२९ ।।

उत्तित्तष्ठंबि� सावा�ग�ना लिशख��न्धा�ना धु��य��& ।बित्रमन्तिन्त्र��ना श�ख�ना दुःन्दुःत्तिभृ�& वा�दीय�दी& यटिःदी ।। �म- ४.३० ।।

दी�श�न्��� श�#��ऽबिपा बिनार्पिवाB<� कां रु�� क्षण��& ।बिवा<� दृ�&वा� यदी� मन्त्र# मन्त्रम�वा�?य�त्साकां� �& ।दृ�&वा� बिनार्पिवाB<��� य�बि� अबिपा म��श��बिना च ।। �म- ४.३१ ।।

ग(घा��पा�ना�द्धः��� बिवाबिवाधु� ग�ल� च वान्ध्यकांकां�ट- ।साकांलबिवा<दी(<शमना# बित्रश;लिलकां� सा�त्तिभृन्दिजाह्व� च ।। �म- ४.३२ ।।

निवषाःम�रणं

�त्थ�ना टङ्& कांण�नाFवा धिम्रःय�� पा�<ण�बिद्व<म& ।अबि�म�त्र� �दी� भृङ्& 8� �दी�ज्य� टङ्& कांण� बिपा���& ।। �म- ४.३३ ।।

ना दी��व्या� ना भृ(8व्या� बिवा<� वा�दी� कांदी�चना ।आच�यQण � भृ(8व्या� लिशष्यप्रेत्ययकां��णम& ।। �म- ४.३४ ।।

रसमञ्जर� , ५

ह�म�टिःदील(हबिकांट्टा�न्�� श(धुना� म��ण� गणम& ।वाक्ष्य� साप्रेत्यय� य(ग� यथ�गरुमख(टिःदी�म& ।। �म- ५.१ ।।

ध�त (metals) : शो�धना

�Fल� �R� गवा�� म;त्र� क्वा�थ� कां`लत्थकां�ञ्जि�कां� ।�प्�� �प्�� बिना<�च�त्त �त्तदी&द्र�वा� � साप्�धु� ।। �म- ५.२ ।।

स्वाण�?टिःदील(हपाय?न्�� शन्दिद्धःभृ?वाबि� बिनात्तिश्च�म& ।श(धुना� म��ण� चFवा कांथ्य�� च मय�धुना� ।। �म- ५.३ ।।

स्वणं! शो�धना

म�त्तित्तकां�म��लङ्ग�म्लF� पाञ्चवा�सा�भृ�बिवा�� ।साभृस्मलवाण� ह�म श(धुय��& पाटपा�कां�� ।। �म- ५.४ ।।

स्वणं!भस्म

शद्धःसा;�साम� ह�म खल्वा� कां य�?च्च ग(लकांम& ।अधु(ध्वा� गन्धाकां� दीत्त्वा� सावा� �ल्य� बिनारुध्य च ।। �म- ५.५ ।।

तिंत्रBशद्वना(पालFदीQय� पाट�न्य�वा� च�दी?श ।बिनारुत्थ� जा�य�� भृस्म गन्धा( दी�य� पाना� पाना� ।। �म- ५.६ ।।

स्वणं!भस्म

कां� त्वा� कांण्टकांवा�ध्य�बिना स्वाण?पात्र�त्तिण ल�पाय��& ।लङ्ग�म्�भृस्मसा;��ना धिम्रःय�� दीशत्तिभृ� पाटF� ।। �म- ५.७ ।।

स्वणं!भस्म

�सास्य भृस्मना� वा�थ �साFवा�? ल�पाय�द्दलम& ।बिहङ्ग�बिहङ्ग�ललिसान्दू�F� लिशल�सा�म्य�ना ल�पाय��& ।। �म- ५.८ ।।

सा�मद्या? कां�ञ्चनाद्र�वाFर्दिदीBना� कां� त्वा�थ ग(लकांम& ।�� भृ�ण्डस्य �ल� धु�त्वा� भृस्मना� पा;�य�द्द�ढुंम& ।। �म- ५.९ ।।

अग्निंzनाB प्रेज्वा�लय�द्ग�ढुं� बिद्वबिनाश� स्वा�ङ्गश#�लम& ।उद्धः�त्य सा�वाश�<� च पानादीQय� पाटत्रयम& ।। �म- ५.१० ।।

अना�ना बिवाधिधुना� स्वाण� बिनारुत्थ� जा�य��ऽधिम�म& ।ए�द्रसा�यना� �ल्य� वा�ष्य� श#�� क्षय�टिःदीहृ�& ।। �म- ५.११ ।।

स्वणं!भस्म

गलिल�स्य सावाण?स्य <(डश��श�ना सा#साकांम& ।य(जाधियत्वा� सामद्धः�त्य बिनाम्�ना#��ण मदी?य��& ।। �म- ५.१२ ।।

�द्ग(लकांसाम� गन्धा� च;ण� दीद्या�दीधु(पारि� ।श��वासाम्पुट� धु�त्वा� पाट�तिंद्वBशद्वना(पालF� ।। �म- ५.१३ ।।

एवा� मबिनापाटFहQम ना(त्थ�ना� लभृ�� पाना� ।

स्वणं!भस्म

म�त्तिक्षकां� ना�गच;ण� च बिपा�मकां? �सा� पाना� ।। �म- ५.१४ ।।

ह�मपात्र� च ��नाFवा धिम्रःय�� क्षणम�त्र�� ।

स्वणं! ग णं�:

कां<�यबि�8मधु�� सावाण� गरु ल�खनाम& ।। �म- ५.१५ ।।

वा�ष्य� �सा�यना� �ल्य� चक्षष्य� कां�न्तिन्�दी� शलिच ।आयमQदी(वाय�|Fय?वा�ग्निzवाशन्दिद्धःस्म�बि�प्रेदीम& ।। �म- ५.१६ ।।

क्षय(न्म�दीगदी���?ना�� शमना� पा�मच्य�� ।

रजातशो�धनाम�

भृ�ग�ना क्ष����जा�ना द्र�बिवा�� शन्दिद्धःधिमच्छ�� ।। �म- ५.१७ ।।

रजातभस्म

���पात्र� च�भृ�?ग� भृ�गFकां� शद्धः��लकांम& ।मद्या� जाम्�#�जाFद्र�?वाFस्���पात्र�त्तिण ल�पाय��& ।। �म- ५.१८ ।।

रुदी&ध्वा� बित्रत्तिभृ� पाटF� पा�च्य� पाञ्चतिंवाBशद्वना(पालF� ।धिम्रःय�� ना�त्र सान्दी�ह( गन्धा( दी�य� पाना� पाना� ।। �म- ५.१९ ।।

रजातभस्म

स्वाण?म�त्तिक्षकांगन्धास्य साम� भृ�ग� � कां��य��& ।अकां? क्ष#��ण सास्त्रिम्पु�� ���पात्र� प्रेलिलप्य च ।। �म- ५.२० ।।

पाट�ना जा��य�त्त��� म��� भृवाबि� बिनात्तिश्च�म& ।

रजात : म�रणं (३)

बिवाधु�य बिपाधिं�B सा;��ना �जा�स्य�थ म�लय��& ।। �म- ५.२१ ।।

��ल� गन्धा� साम� पाश्च�न्मदी?य�धिन्नैम्�कांद्रवाF� ।बिद्वत्रF� पाटF� भृवा�द्भस्म य(ज्यम�वा �सा�टिःदी< ।। �म- ५.२२ ।।

रजातस्य आय ष्य ग णं�:

श#�� कां<�य� मधु�मम्ल� वा��प्रेकां(पान्दिजा�& ।दी-पाना� �लकां� �& स्त्रिस्नाzधु� ग�ढुं�जा#ण?बिवाना�शनाम& ।आयष्य� दी-घा?�(गघ्ना� �जा�� ल�खना� पा�म& ।। �म- ५.२३ ।।

त�म्र

ना बिवा<� बिवा<धिमत्य�हुःस्��म्रः� � बिवा<मच्य�� ।

त�म्र ८ द�षाःस�

एकां( दी(<( बिवा<� ��म्रः� त्वा�` दी(<�� प्रेकांªर्पि�B��� ।। �म- ५.२४ ।।

भ्रम( म;च्छ�? बिवादी�हश्च स्वा�दीक्ल�दीनावा�न्�य� ।अरुलिचत्तिश्चत्तसान्��पा ए�� दी(<� बिवा<(पाम�� ।। �म- ५.२५ ।।

�स्म�बिद्वशद्धः� सा�ग्रा�ह्य� ��म्रः� �(गप्रेश�न्�य� ।

त�म्र; शो�धना

लवाणF�& वाज्रदुःzधु�ना ��म्रःपात्र� बिवाल�पाय��& ।। �म- ५.२६ ।।

अzना` सा���प्य बिनाग?ण्ड#�साF� लिसा8� च साप्�धु� ।स्नाह्यकां? स्वा�सा�ऽप्य�वा� शल्�शन्दिद्धःभृ?बिवाष्यबि� ।। �म- ५.२७ ।।

त�म्र; शो�धना

ग(म;त्र�ण पाच�द्या�म� ��म्रःपात्र� दृढुं�ग्निzनाना� ।शध्य�� ना�त्र सान्दी�ह( म��ण� वा�प्यथ(च्य�� ।। �म- ५.२८ ।।

त�म्रभस्म

सा;�म�कां� बिद्वधु� गन्धा� य�म� कांन्य�� बिवामदी?य��& ।द्वय(स्�ल्य� ��म्रःपात्र� |�ल्य� गभृ� बिना�(धुय��& ।। �म- ५.२९ ।।

साम्यङ्& म�ल्लवाणF� सा�द्धः� पा�श्वQ भृस्म बिनाधु�य च ।च�य�?म� पाच�च्चल्ल्य�� पा�त्रपा�ष्ठं� साग(मय� ।। �म- ५.३० ।।

जाल� पाना� पानादीQय� स्वा�ङ्गश#�� बिवाच;ण?य��& ।धिम्रःय�� ना�त्र सान्दी�ह� सावा?य(ग�< य(जाय��& ।। �म- ५.३१ ।।

त�म्रभस्म

च�थ��श�ना सा;��ना ��म्रःपात्र�त्तिण ल�पाय��& ।अम्लबिपा�� बिद्वगत्तिण�मधु(ध्वा� दी�पाय�दी& �लिलम& ।। �म- ५.३२ ।।

च�ङ्ग��#कांल्कांगभृQ �द्भ�ण्ड� य�म� पाच�द्द�ढुंम& ।भृस्म#भृ;�� ��म्रःपात्र� सावा?य(ग�< य(जाय��& ।। �म- ५.३३ ।।

त�म्रभस्म

जाम्�#��सासास्त्रिम्पु�� �सागन्धाकांल�बिपा�म& ।शल्�पात्र� श��वा|� बित्रपाटFय�?बि� पाञ्च��म& ।। �म- ५.३४ ।।

त�म्रभस्मग णं��

��म्रः� बि�8�म्लमधु�� कां<�य� श#�ल� पा�म& ।। �म- ५.३५ ।।

कांफबिपात्तक्षय� धु��कां ष्ठंघ्ना� च �सा�यनाम& ।ना�शय�च्छ;लम& अश��लिसा वा�क्षधिमन्द्र�शबिनाय?थ� ।। �म- ५.३६ ।।

र�जार�नित-, घो�षाःशो�धना, -म�रणं

��जा�#बि�स्�थ� घा(<� ��म्रःवान्म��य��& पा�थकां& ।��म्रःवाच्छ(धुना� ��<�� ��म्रःवादी& गणकां��कांम& ।। �म- ५.३७ ।।

ना�गवङ्गुशो�धनाम�

ना�गवाङ्ग` च गलिल�` �बिवादुःzधु�ना सा�चय��& ।बित्रवा��� शन्दिद्धःम�य�बि� साञ्जिच्छद्र� हञ्जिण्डकां�न्��� ।। �म- ५.३८ ।।

ना�ग (Lead) म�रणं (१)

बित्रत्तिभृ� कां म्भपाटFना�?ग( वा�सा�स्वा�सामर्दिदीB�� ।सा� लिशल� भृस्म��म�बि� �द्रजा� सावा?म�हहृ�& ।। �म- ५.३९ ।।

ना�गभस्म

भृ;भृजाङ्गम& अगस्तिंस्�B च बिपा�&वा� पा�त्र� बिवाल�पाय��& ।�द्रसा� बिवाद्रु�� ना�ग� वा�सा�पा�म�ग?साम्भवाम& ।। �म- ५.४० ।।

क्ष��� बिवाधिमश्रीय�त्तत्र च�थ��श� गरूलि8�� ।प्रेह�� पा�चय�च्चल्ल्य�� वा�सा�दीव्या�? च घाटिःट्टा�� ।। �म- ५.४१ ।।

�� उद्धः�त्य �च्च;ण� वा�सा�ना#�� बिवामदी?य��& ।पाट��& पाना� सामद्धः�त्य ��नाFवा पारि�मदी?य��& ।। �म- ५.४२ ।।

एवा� साप्� पाट� ना�ग� लिसान्दू�� जा�य�� ध्रुवाम& ।

ना�गभस्मग णं��

���|( ��ना( ना�ग( वा��बिपात्तकांफ�पाह� ।। �म- ५.४३ ।।

ग्राहण#कां ष्ठंम�ह�श?�प्रे�णश(<बिवा<�पाह� ।

वङ्गु� (tin) म�रणं (१)

आभृ#�� श(धुय�दी�दी` द्र�वाय�द्धःञ्जिण्डकां�न्��� ।। �म- ५.४४ ।।

अपा�म�ग?च�थ��श� च;र्भिःणB�� म�लय�त्त�� ।

|;ल�ग्राय� ल(हदीव्या�? शनाFस्�दी& अवाच�लय��& ।। �म- ५.४५ ।।

य�वाद्भस्मत्वाम�य�बि� ��वान्मद्या� च पा;वा?वा�& ।�� एकांªकां� �� सावा� भृवा�दीङ्ग��वाण?कांम& ।। �म- ५.४६ ।।

ना;�ना�ना श��वा�ण �(धुय�दीन्��� त्तिभृ<कां& ।पाश्च�त्त#व्र�ग्निzनाना� पाक्वा� वाङ्गभृस्म भृवा�दी&ध्रुवाम& ।। �म- ५.४७ ।।

वङ्गु� (tin) म�रणं (२)

वाङ्ग� सा��लमकां? स्य बिपा�&वा� दुःzधु�ना �� पाट��& ।शष्कां�श्वत्थभृवाFवा?ल्कांF � साप्�धु� भृस्म��� व्रजा��& ।। �म- ५.४८ ।।

वङ्गुभस्मग णं��

वाङ्ग� बि�8(ष्णकां� रूक्षम#<द्व��प्रेकां(पानाम& ।म�हश्ल�ष्म�मयघ्ना� च कां� धिमघ्ना� म(हना�शनाम& ।। �म- ५.४९ ।।

��ही अटिद्रा

बित्रफल�दी�गण� �(य� बित्रफल� <(डश� पालम& ।�त्क्वा�थ� पा�दीश�<� � ल(हस्य पालपाञ्चकांम& ।। �म- ५.५० ।।

कां� त्वा� पात्र�त्तिण �प्��बिना साप्�वा��� बिना<�चय��& ।एवा� प्रेल#य�� दी(<( बिगरि�जा( ल(हसाम्भवा� ।। �म- ५.५१ ।।

��हीभस्म

शद्धःस्य सा;���जास्य भृ�ग( भृ�गद्वय� �ल�� ।द्वय(� साम� सा��च;ण� मदी?य��& कांन्यकां�म्�ना� ।। �म- ५.५२ ।।

य�मद्वय� ��( ग(ल� |�पाय�त्त�म्रःभृ�जाना� ।आच्छ�द्याF�ण्डजाF� पात्रFरुष्ण( य�मद्वय� भृवा��& ।। �म- ५.५३ ।।

बित्रटिःदीना� धु�न्य��लिश|� �� ��( मदी?य�दी& दृढुंम& ।�जास्�द्वस्त्रगलिल�� ना#�� ��बि� ह�सावा�& ।। �म- ५.५४ ।।

�#क्ष्ण� मण्ड� कां�न्�ल(ह� बिनारुत्थ� जा�य�� म��म& ।बित्रफल�मधुसा�य8म& ए�त्सा�व्या� �सा�यनाम& ।। �म- ५.५५ ।।

��हीभस्म

द्व�दीश��श�ना दी�दी� �#क्ष्णच;ण?स्य म�लय��& ।कांन्य�ना#��ण सा�मद्या? य�मयzम� � �त्पाट��& ।पाट�दी�वा� ल(हच;ण� साप्�धु� म�ण� व्रजा��& ।। �म- ५.५६ ।।

��हीभस्म

कां�कां(दुःम्�रि�कां�ना#�� ल(हपात्र�त्तिण सा�चय��& ।�प्��प्��बिना <ड&वा��� कां ट्टाय�त्तदी& उदूखल� ।। �म- ५.५७ ।।

�त्पाञ्चम��श� दी�दी� त्तिक्षप्त्वा� सावा� बिवामदी?य��& ।कां म��#ना#��सा& �#क्ष्ण� पाट� गजापाट� �थ� ।। �म- ५.५८ ।।

बित्रवा��� बित्रफल�क्वा�थFस्�त्सा�ख्य�कांF ��न्दिन्द्र�� ।एवा� च�दी?शपाटFल�ह� वा�रि���� भृवा��& ।। �म- ५.५९ ।।

��हीभस्म

बि�न्दूफलस्य मज्ज�य�� खड&ग� लिलप्त्वा��पा� ख�� ।धु��य��& कां��स्यपा�त्र�ण टिःदीनाFकां� ना पाटत्यलम& ।। �म- ५.६० ।।

ल�पा� पाना� पाना� कां य�?दी& टिःदीना�न्�� �त्प्रेपा�<य��& ।बित्रफल�क्वा�थसा�य8� टिःदीनाFकां� ना म�बि�भृ?वा��& ।। �म- ५.६१ ।।

��हीभस्म

ल(ह� पात्रम�#वा �प्�मसाकां� त्क्वा�थ� त्तिक्षपा�त्त्रFफल� च;ण�भृ;�म�( भृवा��& बित्रफलजा� क्वा�थ� पाच��& ग(जाल� ।मत्स्य�क्ष#बित्रफल��सा�ना पाटय�द्या�वाधिन्नैरुत्थ� भृवा��& पाश्च�दी�ज्यमधुप्ल�� सापाटिःट�� भृस्म भृवा�दी& आयसाम& ।। �म- ५.६२ ।।

��ही : व�रिरतर स्थिMत्य�: पार�क्षणंम�

सावा?म��न्म��� ल(ह� ध्म��व्या� म��पाञ्चकां� ।यद्या�वा स्य�धिन्नैरुत्थ�ना� सात्य� वा�रि���� भृवा��& ।। �म- ५.६३ ।।

��हीनिनारुत्थभस्म

गन्धाकां� �त्थकां� ल(ह� �ल्य� खल्वा� बिवामदी?य��& ।टिःदीनाFकां� कांन्यकां�द्र�वाF रुदी&ध्वा� गजापाट� पाच��& ।इत्य�वा� सावा?ल(ह�ना�� कां�?व्या�त्थ� बिनारुस्वित्थबि�� ।। �म- ५.६४ ।।

��हीभस्मग णं��

कां� ष्ण�यसा(ऽथ श;ल�श?�कां ष्ठंपा�ण्डत्वाम�हना�& ।वाय�|� गरु चक्षष्य� सा�� म�दी(गदी�पाहम& ।। �म- ५.६५ ।।

आय�प्रेदी��� �लवा#य?कां��? �(गस्य ह��? मदीनास्य कां��? ।अय�साम�ना� नाबिह तिंकांBलिचदी& अन्यदी& �सा�यना� श्री�ष्ठं�म� बिह जान्�( ।। �म- ५.६६ ।।

कां; ष्म�ण्ड� बि�ल�Fल� च म�<�न्नै� ��जाकां� �थ� ।मद्यामम्ल�सा� चFवा त्यजा�ल्ल(हस्य सा�वाकां� ।। �म- ५.६७ ।।

म ण्ड

य� गण� म�रि��� मण्ड� �� गण� मण्डबिकांट्टाकां� ।�स्म��& सावा?त्र मण्ड;�� �(गश�न्त्यF बिनाय(जाय��& ।। �म- ५.६८ ।।

श�(त्थमत्तम� बिकांट्टा� मध्यम�श#बि�वा�र्पि<Bकांम& ।अधुम� <धि�वा<�य� ��( ह#ना� बिवा<(पामम& ।। �म- ५.६९ ।।

दीzधु�क्षकां�ष्ठंF�& मलम& आयसा� � ग(म;त्रबिनावा�?बिपा�म�वा���ना& ।बिवाच;ण्य? ल#ढुं� मधुना�लिच��ण ना�ण�� क्षय� पा�ण्डगदी� बिनाहन्तिन्� ।। �म- ५.७० ।।

बिकांट्टा�द्दशगण� मण्ड� मण्ड�त्त#क्ष्ण� श��धिधुकांम& ।�#क्ष्ण�ल्लक्षगण� कां�न्�� भृक्षण��& कां रु�� गणम& ।। �म- ५.७१ ।।

रसमञ्जर� , ६

क्ष#��ब्ध�रुस्वित्थ�� दी�वा� पा#�वास्त्र� च�भृ?जाम& ।वान्दी� धुन्वान्�रिं�B बिनात्य� ना�ना�गदीबिना<;दीनाम& ।। �म- ६.१ ।।

यथ� गरुमख� श्रीत्वा� सा�नाभृ;�� च �द्रसाम& ।सा �सा� प्रे(च्य�� ह्यत्र व्या�धिधुना�शनाह��वा� ।। �म- ६.२ ।।

मक्त्वाFकां� �सावाFद्या� च ल�भृपा;जा�यशस्विस्वानाम& ।��णकां�ष्ठं`<धुF�& वाFद्या� कां( लभृ�� वा��टिःटकां�म& ।। �म- ६.३ ।।

यस्य �(गस्य य( य(ग( मबिनात्तिभृ� पारि�कांªर्पि�B�� ।�त्तद्या(गसाम�य8� त्तिभृ<कां& सा;�� प्रेय(जाय��& ।। �म- ६.४ ।।

म�त्र�धिधुकां� ना सा�वा�� �सा� वा� बिवा<म& औ<धुम& ।त्र्य�धिधु�द्धः� च कां(ष्ठं� च वा#क्ष्य म�त्र�� प्रेय(जाय��& ।। �म- ६.५ ।।

रत्नागभ!पा@���

�सा� वाज्र� ह�म ���� ना�ग� ल(ह� च ��म्रःकांम& ।�ल्य��शम�रि��� य(ज्य� म8�म�त्तिक्षकांबिवाद्रुमम& ।। �म- ६.६ ।।

श�ख� च �ल्य�ल्य��श� साप्��ह� लिचत्रकांद्रवाF� ।मदी?धियत्वा� बिवाच;ण्य�?थ ��ना�पा;य? वा��टिःटकां�म& ।। �म- ६.७ ।।

टङ्& कांण� �बिवादुःzधु�ना बिपा�&वा� म;<�� च �न्धाय��& ।म�द्भ�ण्ड� च बिनारुध्य�थ साम्यzगजापाट� पाच��& ।। �म- ६.८ ।।

स्वा�ङ्गश#�� सामद्धः�त्य सा;क्ष्मच;ण�?बिना कां��य��& ।आदी�य च;ण?य�त्सावा� बिनाग?ण्ड्यं�� साप्�भृ�वाना�� ।। �म- ६.९ ।।

आद्र?कांस्य �साF� साप्� लिचत्रकांस्यFकांतिंवाBशबि�� ।द्रवाFभृ�?व्या� ��� श(ष्य� दी�य� ग��च��यम& ।। �म- ६.१० ।।

क्षय�(ग� बिनाहन्त्य�श सा�ध्य�सा�ध्य� ना सा�शय� ।य(जाय��& बिपाप्पाल#क्ष`द्रF� साघा��Fम?रि�च�ना च ।। �म- ६.११ ।।

मह��(ग��कां� कां�सा� ज्वा�� श्व�सा�ऽबि�सा��कां� ।पा(टल#�त्नागभृ�ऽय� य(गवा�ह�< य(जाय��& ।। �म- ६.१२ ।।

म+ग�G�करस�

स्य�द्रसा�ना साम� ह�म म`लि8कां� बिद्वगण� भृवा��& ।गन्धाकां� च साम� ��ना �सापा�दीस्� ट�कांणम& ।। �म- ६.१३ ।।

सावा� �द्ग(लकां� कां� त्वा� कां�ञ्जि�कां� ना�वाश(<य��& ।भृ�ण्ड� लवाणपा;णQ च पाच�द्या�मच��यम& ।। �म- ६.१४ ।।

म�ग�ङ्& कांसा�ज्ञःकां( ज्ञः�य( ��जाय(गबिनाकां� न्�ना� ।ग��च��य� च�स्य मरि�चFभृ?क्षय�न्दिद्भ<कां& ।। �म- ६.१५ ।।

बिपाप्पाल#दीशकांF वा�?बिपा मधुना� ल�हय�दी& �धु� ।पाथ्य� सालघाम��सा�ना प्रे�य�ण�स्य प्रेय(जाय��& ।। �म- ६.१६ ।।

दीध्य�ज्यगव्या� �R� वा� क्ष#�� वा�जा� प्रेय(जाय��& ।व्या�नाF�& म��पाक्वाFश्च ना�बि�क्ष��F�& अबिहङ्ग�कांF � ।। �म- ६.१७ ।।

एल�जाम्�#�मरि�चF� सा�स्कां� �F�बिवादी�बिहत्तिभृ� ।वा�न्��कां�Fलबि�ल्वा�बिना कां��वा�ल्ल� च वाजा?य��& ।। �म- ६.१८ ।।

स्त्रिस्त्रय� पारि�ह��दी& दू���& कां(पा� च�बिपा पारि�त्यजा��& ।वाल्ल# �म्�रि�कां�ना�म �न्म;ल� क्वा�थय�त्पालम& ।। �म- ६.१९ ।।

कांटकांत्रयसा�य8� पा�यय�त्कां�साश�न्�य� ।बित्रश;ल# य� साम�ख्य��� �न्म;ल� क्वा�थय�दी& वालम& ।। �म- ६.२० ।।

ई<न्दिद्धःङ्ग�साम�य8� कां�बिकांण# लिचत्रकां� वाच� ।भृक्षय�त्पाथ्यभृ(ज्य� च सावा?�(गप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.२१ ।।

मकां? ट-पात्रच;ण?स्य गटिःटकां�� मधुना� कां� ��म& ।धु��य��& सा��� वाक्त्र� कां�साबिवा�म्भना�लिशना#म& ।। �म- ६.२२ ।।

U�गम��सा� पायश्U�ग� U�ग� सार्पिपाB� साना�ग�म& ।U�ग(पासा�वा�साहना� U�गमध्य� � यक्ष्मना�& ।। �म- ६.२३ ।।

मल�यत्त� �ल� पा�सा�� शR�यत्त� च जा#बिवा�म& ।अ�( बिवाश�<�( �क्ष�द्याञ्जिक्ष्मण( मल���सा# ।। �म- ६.२४ ।।

��कना�थरस�

पाल� कांपादी?च;ण?स्य पाल� पा��दीगन्धाय(� ।म�<(ऽबिपा ट�कांणस्यFकां( जाम्�#��ण बिवामदी?य��& ।। �म- ६.२५ ।।

पाट�ल्ल(कां� श्व�( ना�म ल(कांना�थ(ऽयमत्तम� ।जाय�त्कां ष्ठं� �8बिपात्तमन्य�(ग� क्षय� नाय��& ।। �म- ६.२६ ।।

पा�वा#य?प्रेदी��� च कां�न्तिन्�ल�वाण्यदी� पा�� ।कां(ऽस्विस्� ल(कां� श्व��दी& अन्य( ना�ण�� शम्भमख(द्ग���& ।। �म- ६.२७ ।।

��क; श्वरपा@���रस�

�सास्य भृस्मना� ह�म पा�दी��श�ना प्रेकांल्पाय��& ।बिद्वगण� गन्धाकां� दीत्त्वा� मदी?य�ञ्जिच्चत्रकां�म्�ना� ।। �म- ६.२८ ।।

वा��टकां��श्च साम्पु;य? टङ्& कांण�ना बिनारुध्य च ।भृ�ण्ड� च;ण� प्रेबि�लिलख�ञ्जित्क्षप्त्वा� रुन्धा#� म�न्मय� ।। �म- ६.२९ ।।

श(<धियत्वा� पाट�द्गभृQ वाधिंÅB दीत्त्वा� पा��धिÅकां� ।स्वा��गश#�� सामद्धः�त्य च;ण?धियत्वा�थ बिवान्यसा��& ।। �म- ६.३० ।।

ए< ल(कां� श्व�( ना�म वा#य?पाधि�बिवावाद्धः?ना� ।ग��च��य� च�स्य बिपाप्पाल#मधुसा�य�म& ।। �म- ६.३१ ।।

ख�दीय�त्पा�य� भृक्त्य� ल(कां� श� सावा?लिसान्दिद्धःदी� ।अङ्गकां�श्यQऽग्निzनाम�न्द्या� च कां�साबिपात्त� �सास्त्वायम& ।। �म- ६.३२ ।।

मरि�चFघा�?�सा�य8F � प्रेदी��व्या( टिःदीनात्रयम& ।लवाण� वाजा?य�त्तत्र शय#�(त्त�नापा�दी�� ।। �म- ६.३३ ।।

एकांतिंवाBशटिःद्दना� य�वान्मरि�च� साघा��� बिपा���& ।पाथ्य� म�ग�ङ्& कांवाद्द�य� शय#�(त्त�नापा�दी�� ।। �म- ६.३४ ।।

य� शष्कां� बिवा<म�बिनालF� क्षयरुजा� व्या�प्��श्च य� कां धिष्ठंना( य� पा�ण्डत्वाह��� कां वाFद्याबिवाधिधुना� य� श(बि<ण( दुःभृ?ग�� ।य� �प्�� बिवाबिवाधुF�& ज्वा�F�& भ्रममदी(न्म�दीF� प्रेम�दी� ग��स्�� सावाQ बिवाग��मय� ह�रुजा� स्य� पा(टल#सा�वाय� ।। �म- ६.३५ ।।

र�जाम+ग�G�करस�

�साभृस्म त्रय( भृ�ग� भृ�गFकां� ह�मभृस्मकांम& ।म����म्रःस्य भृ�गFकां� लिशल�गन्धाकां��लकांम& ।। �म- ६.३६ ।।

प्रेबि�भृ�गद्वय� शद्धःम�कांªकां� त्य बिवाच;ण?य��& ।वा��ट-� पा;�य�त्त�ना ह्यजा�क्ष#��ण ट�कांणम& ।। �म- ६.३७ ।।

बिपा�&वा� ��ना मख� रुदी&ध्वा� म�द्भ�ण्ड� च बिना�(धुय��& ।शष्कां� गजापाट� पा�च्य� च;ण?य�त्स्वा�ङ्गश#�लम& ।। �म- ६.३८ ।।

�सा( ��जाम�ग�ङ्& कां(ऽय� च�ग?�� कांफ�पाह� ।दीशत्तिभृ� बिपाप्पाल#क्ष`द्रFम?रि�चFकां(नातिंवाBशबि�� ।साघा��Fदी�?पाय�त्क्वा�थ� वा��श्ल�ष्म(द्भवा� क्षय� ।। �म- ६.३९ ।।

रत्नानिगरिररस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� म��� स्वाण�?भ्र��म्रःकांम& ।प्रेत्य�कां� सा;��ल्य� स्य�त्सा;��द्धः� म��ल(हकांम& ।। �म- ६.४० ।।

ल(ह�द्धः� म��वाFR�न्�� मदी?य�द्भ�ङ्गजाFद्र?वाF� ।पापा?ट-�सावात्पा�च्य� च;र्भिःणB�� भृ�वाय�त्पा�थकां& ।। �म- ६.४१ ।।

लिशग्रावा�साकांबिनाग?ण्ड#वाच�सा(म�ग्निzनाभृ�ङ्गजाF� ।क्षद्र�म���जायन्�#त्तिभृ�& मबिनाब्र�ह्म#साबि�8कांF � ।। �म- ६.४२ ।।

कांन्य�द्र�वाFश्च सा�भृ�व्या प्रेबि�द्र�वाFस्त्रिस्त्रधु� बित्रधु� ।रुदी&ध्वा� लघापाट� पा�च्य� भृ;धु�� �� सामद्धः���& ।। �म- ६.४३ ।।

इम� नावाज्वा�� दीद्या�न्म�<म�त्र� �सास्य � ।। �म- ६.४४ ।।

कां� ष्ण�धु�न्यकांसास्त्रिम्मश्री� महू��?बिद्वज्वा�( भृवा��& ।अय� �त्नाबिगरि�ना�?म �सा( य(गस्य वा�हकां� ।। �म- ६.४५ ।।

निहीङ्गुB�;श्वररस� (?)

�ल्य��श� च;ण?य��& खल्वा� बिपाप्पाल� बिहङ्ग�ल� बिवा<म& ।बिद्वग�जा� मधुना� दी�य� वा��ज्वा�बिनावा�त्तय� ।। �म- ६.४६ ।।

शो�तभञ्ज�रस�

पा��दी� �साकां� ��ल� �त्थ� टङ्& कांणगन्धाकांम& ।सावा?म��त्साम� शद्धः� कां��वा�ल्ल्य� द्रवाFर्दिदीBनाम& ।। �म- ६.४७ ।।

मदी?य�त्त�ना कांल्कां� ना ��म्रःपा�त्र(दी�� लिलपा��& ।अङ्ग�ल्यधु?प्रेम�ण�ना पाच�त्तञ्जित्साकां��ह्वय� ।। �म- ६.४८ ।।

यन्त्र� य�वात्स्फो टन्त्य�वा� व्र#हयस्�स्य पा�ष्ठं�� ।��� साश#�ल� ग्रा�ह्य� ��म्रःपा�त्र(दी��न्दिद्भ<कां& ।। �म- ६.४९ ।।

श#�भृ�#�सा( ना�म च;ण?य�न्मरि�चF� सामम& ।म�<Fकां� पाण?खण्ड�ना भृक्षय�न्नै�शय�ज्ज्वा�म& ।बित्रटिःदीनाF�& बिवा<म� �#व्रम�कांबिद्वबित्रच�थ?कांम& ।। �म- ६.५० ।।

शो�तभञ्ज�रस�

�साबिहङ्ग�लगन्धा� च जाFपा�ल� च बित्रत्तिभृ� सामम& ।दीन्�#क्वा�थ�ना सा�मद्या? �सा( ज्वा�ह�� स्म��� ।। �म- ६.५१ ।।

आद्र?कांस्य �सा�ना�थ दी�पाय�द्रलि8कां�द्वयम& ।नावाज्वा�� मह�घा(�� ना�शय�द्या�मम�त्र�� ।। �म- ६.५२ ।।

शकां? �� दीधिधुभृ8� च पाथ्य� दी�य� प्रेयत्ना�� ।श#��(य� बिपा��च्च�ना इक्षमद्ग�सा( बिह�� ।श#�भृ�#�सा( ना�म सावा?ज्वा�बिवाना�शकां� ।। �म- ६.५३ ।।

शो�त�रिररस�

सा;�कां� टङ्& कांण� गन्धा� शल्�च;ण� साम� सामम& ।सा;��द्दÇबिवागत्तिण�� दी�य� जाFपा�ल� �<वार्जिजाB�म& ।। �म- ६.५४ ।।

साFन्धावा� मरि�च� लिचञ्च�त्वाzभृस्म�बिपा च शकां? ��� ।प्रेत्य�कां� सा;��ल्य� स्य�ज्जम्�#�F�& मदी?य�दी& टिःदीनाम& ।। �म- ६.५५ ।।

बिद्वग�� �प्��(य�ना वा��श्ल�ष्मज्वा��पाहम& ।�सा� श#��रि�ना�म�य� श#�ज्वा�ह�� पा�� ।। �म- ६.५६ ।।

ज्वरर�जारस�

भृ�गFकां� �सा��जास्य भृ�गस्य�धुQना म�त्तिक्षकां� ।। �म- ६.५७ ।।

भृ�गद्वय� लिशल�य�श्च गन्धाकांस्य त्रय( म��� ।��लकां���दीश भृ�ग�� शल्�स्य भृ�गपाञ्चकांम& ।। �म- ६.५८ ।।

भृल्ल��कांत्रय( भृ�ग�� सावा?म�कांत्र च;ण?य��& ।वाज्र#क्ष#�प्ल�� कां� त्वा� दृढुं� म�न्मयभृ�जाना� ।। �म- ६.५९ ।।

बिवाधु�य सादृढुं� मद्र�� पाच�द्या�मच��यम& ।स्वा�ङ्गश#�� सामद्धः�त्य मदी?य�त्सादृढुं� पाना� ।। �म- ६.६० ।।

ग��च��य� च�स्य पाण?खण्ड�ना दी�पाय��& ।ज्वा���जा� प्रेलिसाद्धः(ऽयम�ज्वा�बिवाना�शकां� ।। �म- ६.६१ ।।

प्रे���कां�ल� प्रेभृज्यFना� पाथ्य� �R`दीना� बिह�म& ।भृ�ग�ना �त्थसा�य8� च��र्छिथBकांबिनावा��णम& ।। �म- ६.६२ ।।

मही�ज्वर�G�क शोरस�

सा;�� गन्धा� बिवा<� �ल्य� धु;�?�#जा� बित्रत्तिभृ� सामम& ।�च्च;ण�?द्दÇबिवागण� व्या(<च;ण� ग��द्वय� बिह�म& ।। �म- ६.६३ ।।

जाम्�#�कांस्य मज्ज�त्तिभृ��द्र?कांस्य �साFय?�� ।मह�ज्वा��ङ्& कां श( ना�म ज्वा���कांबिनाकां� न्�ना� ।। �म- ६.६४ ।।

ऐकां�बिहकां� द्व्या�बिहकां� च त्र्य�बिहकां� च च�थ?कांम& ।बिवा<म� च बित्रदी(<(त्थ� हन्तिन्� सावा� ना सा�शय� ।। �म- ६.६५ ।।

व्या�य�म� च व्यावा�य� च स्ना�ना� चङ्& Rमण� �थ� ।ज्वा�म8( ना सा�वा�� य�वान्नै( �लवा�न्भृवा��& ।। �म- ६.६६ ।।

प्रा�णं;श्वररस�

शद्धःसा;�� �थ� गन्धा� म���भ्र� बिवा<सा�य�म& ।। �म- ६.६७ ।।

साम� �न्मदी?य�त्त�लम;ल#ना#�Fसा& त्र्यह� �धु� ।पा;�य�त्कां बिपाकां�� ��ना मद्रधियत्वा� बिवाश(<य��& ।। �म- ६.६८ ।।

साप्�त्तिभृम�?त्तित्तकां�वास्त्रFवाQ�धियत्वा�थ श(<य��& ।पाट��& कां म्भप्रेम�ण�ना स्वा�ङ्गश#�� सामद्धः���& ।। �म- ६.६९ ।।

ग�ह#त्वा� कां बिपाकां�मध्य�न्मदी?य�च्च टिःदीना� ��� ।अजा�जा#लिचत्रकां� बिहङ्ग� स्वार्जिजाBकां� टङ्& कांण� च य�& ।। �म- ६.७० ।।

गzगल� पाञ्चलवाण� यवाक्ष��( यवा�बिनाकां� ।मरि�च� बिपाप्पाल# चFवा प्रेत्य�कां� च साम�ना�� ।। �म- ६.७१ ।।

ए<�� कां<�य�ण पानाभृ�?वाय�त्साप्�धु��पा� ।ना�गवाल्ल#दीलय�� पाञ्चग�( �सा�श्व�� ।। �म- ६.७२ ।।

दीद्या�न्नैवाज्वा�� �#व्र� सा(ष्ण� वा�रि� बिपा��दीना ।प्रे�ण�श्व�( �सा( ना�म साधिन्नैपा��प्रेकां(पाना�& ।। �म- ६.७३ ।।

श#�ज्वा�� दी�हपा;वाQ गल्म� श;ल� बित्रदी(<जा� ।वा�ञ्जिञ्U�� भृ(जाना� दीद्या��& कां य�?च्चन्दीनाल�पानाम& ।। �म- ६.७४ ।।

��पा(द्र�कांस्य शमना� ��ल�भृ�<णग�यनाF� ।प्रेभृवा�न्नै�त्र सान्दी�ह� स्वा�स्थ्य� च लभृ�� ना�� ।। �म- ६.७५ ।।

नावज्वर;भसिंस*हीरस�

शद्धः� सा;�� �थ� गन्धा� ल(ह� ��म्रः� च सा#साकांम& ।मरि�च� बिपाप्पाल� बिवाश्व� सामभृ�ग�बिना च;ण?य��& ।। �म- ६.७६ ।।

अद्धः?भृ�ग� बिवा<� दीत्त्वा� मदी?य�द्व�सा�द्वयम& ।श�ङ्गवा���नापा�ना�ना दीद्या�दी& ग��द्वय� त्तिभृ<कां& ।। �म- ६.७७ ।।

नावाज्वा�� मह�घा(�� वा��� सा�ग्राहण#गदी� ।नावाज्वा��भृशिंसाBह(ऽय� सावा?�(ग�< य(जाय��& ।। �म- ६.७८ ।।

पाञ्चा�नानाज्वर�G�क शोरस�

शम्भ(� कांण्ठाबिवाभृ;<ण� सामरि�च� म���रि��8� �बिवा� पाक्ष` सा�ग�ल(चना� शलिशय�� भृ�ग(ऽकां? सा�ख्य�न्तिन्वा�म& ।खल्वा� �� खल मर्दिदीB�� �बिवाजालF�& ग�Fकांम�त्र� ��� लिसाद्धः(ऽय� ज्वा�दीन्�दीपा?दीलना� पाञ्च�नाना�ख्य( �सा� ।। �म- ६.७९ ।।

पाथ्य� च दी�य� दीधिधु�Rभृ8� लिसान्धा;त्थय8� लिसा�य� साम��म& ।गन्धा�नाल�पा( बिहम�(यपा�ना� दुःzधु� च दी�य� शभृदी�बिडम� च ।। �म- ६.८० ।।

पाञ्चा�नानारस�

सा;�� गन्धाकांलिचत्रकां� बित्रकांटकां� मस्�� बिवा<� त्रFफलम& ए��भ्य( बिद्वगण�� गड�ना गटिःटकां�� ग�जा�प्रेम�ण�� ह���& ।कां ष्ठं���दीश वा�यश;लमदी�� श(<प्रेम�ह�टिःदीकां� �(ग�ना#कांकां�#न्द्रदीपा?दीलना� ख्य��( बिह पाञ्च�नाना� ।। �म- ६.८१ ।।

म+तस�जा�वना�रस�

म्ल�च्छस्य भृ�ग�श्चत्वा��( जाFपा�लस्य त्रय( म��� ।द्व` भृ�ग` टङ्& कांणस्यFवा भृ�गFकांमम��स्य च ।। �म- ६.८२ ।।

�त्सावा� मदी?य��& सा;क्ष्म� शष्कां� य�म� त्तिभृ<zवा�� ।श�ङ्गवा���म्�ना� दी�य( व्या(<लिचत्रकांसाFन्धावाF� ।ग��द्वयधिम�स्��पा� ह�त्य�< बिवाबिनाश्चय� ।। �म- ६.८३ ।।

घानासा���ण य8� ना चन्दीना�ना बिवाल�पाय��& ।। �म- ६.८४ ।।

बिवादीध्य�त्कां��स्यपा�त्र�ण जा#वाय�द्र(बिगण� त्तिभृ<कां& ।श�ल्यन्नै� �Rसाबिह�� भृ(जाय�दी& बि�ल्वासा�य�म& ।। �म- ६.८५ ।।

साधिन्नैपा��� मह�घा(�� बित्रदी(<� बिवा<मज्वा�� ।आमवा��� वा��श;ल� गल्म� प्ल#धिÅ जाल(दी�� ।। �म- ६.८६ ।।

श#�पा;वाQ दी�हपा;वाQ बिवा<म� सा��ज्वा�� ।

अग्निzनाम��द्या� च वा��� च प्रेय(ज्य(ऽय� �सा�श्व�� ।। �म- ६.८७ ।।

म��सा�जा#वाना� ना�म ख्य��(ऽय� �सासा�ग�� ।। �म- ६.८८ ।।

रनिवस न्दररस�

बिद्वभृ�ग��ल�ना ह�� च ��म्रः� �सा� च गन्धा� च बिवा<� साम� स्य��& ।जायपा�ल�#जा� बिद्वगण� च दीद्या��& बित्रसाप्�वा���ण टिःदीवा�कां���श` ।। �म- ६.८९ ।।

बिवामद्या? बिनाम्�स्वा�सा�ना च;ण� ग�Fकांम�ना� लिसा�य� साम��म& ।ज्वा��ङ्& कां श(ऽय� �बिवासान्दी��ख्य( ज्वा��धिन्नैहन्त्य�बिवाधु�ना& सामग्रा�ना& ।। �म- ६.९० ।।

सलिYपा�तभ1रवरस�

��म्रःगन्धा�साश्व��स्पन्दी�मरि�चपा;�ना�� ।साम#नाबिपात्तजाFपा�ल�स्�ल्य� एकांत्र मर्दिदीB��� ।। �म- ६.९१ ।।

ग��च��य� च�स्य� नावाज्वा�ह�� पा�� ।ज्वा��ङ्& कां श� सा�बिनापा��भृF�वा(ऽय� प्रेकां�लिश�� ।। �म- ६.९२ ।।

भस्म;श्वररस�

भृस्म<(डशबिनाष्कां� स्य�दी��ण्य(पालकां(द्भवाम& ।बिनाष्कांत्रय� च मरि�च� बिवा<� बिनाष्कां� च च;ण?य��& ।। �म- ६.९३ ।।

अय� भृस्म�श्व�( ना�म साधिन्नैपा��बिनाकां� न्�ना� ।पाञ्चग��धिम�( भृक्ष�दी�द्र?कांस्य �सा�ना च ।। �म- ६.९४ ।।

प्रात�पा�G�क; श्वररस�

अपा�म�ग?स्य म;लस्य च;ण� लिचत्रकांम;लजाF� ।वाल्कांलFम?दी?धियत्वा� च �सा� वास्त्र�ण ग�लय��& ।। �म- ६.९५ ।।

��ना सा;�साम� गन्धामभ्रकां� दी�दी� बिवा<म& ।टङ्& कांण� ��लकां� चFवा मदी?य�दी& टिःदीनासाप्�कांम& ।। �म- ६.९६ ।।

बित्रटिःदीना� मशल#कांन्दीFभृ�?वाय�दी& घाम?�त्तिक्ष�म& ।म;<�� च ग(स्�ना�कां���म�पा;य? पारि�ढुंक्कांय��& ।। �म- ६.९७ ।।

साप्�त्तिभृ�& म�त्तित्तकां�वास्त्रF�& वा��धियत्वा� पाट�ल्लघा ।�सा�ल्य� ल(हवाङ्ग` �जा�� ��म्रःकां� �थ� ।। �म- ६.९८ ।।

मधु;कांसा��जालदी` ��णकां� गzगल� लिशल� ।चव्याकां� च साम��श� स्य�द्भ�ग�द्धः� श(धिधु�� बिवा<म& ।। �म- ६.९९ ।।

�त्सावा� मदी?य�त्खल्वा� भृ�वाय�बिद्व<ना#��� ।आ�पा� साप्�धु� �#व्र� मदी?य�दी& घाटिःटकां�द्वयम& ।। �म- ६.१०० ।।

कांटत्रयकां<�य�ण कांनाकांस्य �सा�ना च ।फलत्रयकां<�य�ण मबिनापाष्पा�सा�ना च ।। �म- ६.१०१ ।।

सामद्रफलना#��ण बिवाजाय�वा�रि�ण� �थ� ।लिचत्रकांस्य कां<�य�ण ज्वा�ल�मख्य� �सा�ना च ।। �म- ६.१०२ ।।

प्रेत्य�कां� साप्�धु� भृ�व्या� �द्वन्तित्पा�� च भृ�वाय��& ।सावा?स्य सामभृ�ग�ना बिवा<�ण पारि�धु;पाय��& ।। �म- ६.१०३ ।।

टिःदीना� बिवामदी?धियत्वा�थ �क्षय�त्कां; बिपाकां�न्��� ।ग�Fकां� वात्तिह्णना#��ण श�ङ्गवा���सा�ना वा� ।। �म- ६.१०४ ।।

प्रेदीद्या�द्र(बिगण� �#व्रम(हबिवास्म�बि�श�न्�य� ।शस्त्र�ण ��लम�हत्य मदी?य�दी�द्र?ना#��� ।। �म- ६.१०५ ।।

ना(द्घटन्�� यदी� दीन्��स्�दी� कां य�?दीम� बिवाधिधुम& ।सा�चय�न्मन्त्रधियत्वा�थ वा���� कां म्भश�F�& महुः� ।। �म- ६.१०६ ।।

भृ(जाना�च्छ� यदी� �स्य जा�य�� �(बिगणस्�दी� ।दीध्य(दीना� लिसा��य8� दीद्या�त्तR� साजा#�कांम& ।। �म- ६.१०७ ।।

पा�ना� पा�ना� लिसा��य8� यदी-च्छबि� �दी� दीदी��& ।एवा� कां� �� ना श�न्तिन्�� स्य�त्त�पास्य �साजास्य च ।। �म- ६.१०८ ।।

साचन्द्रचन्दीना�सा(ल्ल�पाना� कां रु श#�लम& ।�;लिलकां�मञ्जिल्लकां�जा��#पान्नै�ग�कां ल�वा���म& ।। �म- ६.१०९ ।।

बिवाधु�य शय्य�� �त्र|� ल�पाय�च्चन्दीनाF�& महुः� ।ह�वाभृ�वाबिवाल�सा(लि8कांट�क्षचञ्चल�क्षणF� ।। �म- ६.११० ।।

पा#ना(त्तङ्गकां च(त्पा#डF� कां�धिमना#पारि��म्भणF� ।�म्यवा#ण�बिनाना�दी�द्याF�& ग�यनाF� श्रीवाण�म��F� ।। �म- ६.१११ ।।

पाण्यश्ल(कांपा��ण�ना�� कांथ�साम्भ�<णF� शभृF� ।एत्तिभृ� प्रेकां��Fस्��पास्य जा�य�� शमना� पा�म& ।। �म- ६.११२ ।।

वाजा?य�न्मFथना� ��वाद्या�वान्नै( �लवा�ना& भृवा��& ।दीद्या�द्व���टिःदी�(ग�< लिसान्धागzगलवात्तिह्णत्तिभृ� ।। �म- ६.११३ ।।

दीद्या�त्कांण�म�त्तिक्षकां�भ्य�� कां�मल�क्षयपा�ण्ड< ।�त्तद्र(ग�नापा�ना�ना सावा?�(ग�< य(जाय��& ।। �म- ६.११४ ।।

अय� प्रे��पालङ्& कां� श� साधिन्नैपा��बिनाकां� न्�ना� ।। �म- ६.११५ ।।

मही�दलिधरस�

सा;�कां� गन्धाकां� ल(ह� बिवा<� च�बिपा वा��टकांम& ।��म्रःकां� वाङ्गभृस्म�थ अभ्रकां� च साम��शकांम& ।। �म- ६.११६ ।।

बित्रकांट पात्रमस्�� च बिवाडङ्ग� ना�गकां� श�म& ।��णकां�मलकां� चFवा बिपाप्पाल#म;लम�वा च ।। �म- ६.११७ ।।

ए<�� च बिद्वगण� भृ�ग� मदी?धियत्वा� प्रेयत्ना�� ।भृ�वाना� �त्र दी��व्या� गजाबिपाप्पालिलकां�म्�ना� ।। �म- ६.११८ ।।

म�त्र� चणकांम�ना� � वाटिःटकां� य� प्रेकांªर्पि�B�� ।श्व�सा� हन्तिन्� �थ� कां�साम& अश��लिसा च भृगन्दी�म& ।। �म- ६.११९ ।।

हृच्छ; ल� पा�श्व?श;ल� च कांण?�(ग� कांपा�लिलकांम& ।ह��त्सा�ग्राहण#�(गम�` च जा�ठा��त्तिण च ।प्रेम�हतिंवाBशतिं�B चFवा अश्म�� च च�र्पिवाBधु�म& ।। �म- ६.१२० ।।

ना च�न्नैपा�ना� पारि�ह��मस्विस्� ना श#�वा���ध्वाबिना मFथना� च ।यथ��च���त्तिभृ��� प्रेय(ग� ना�( भृवा�त्कां�ञ्चना��लिशग`�� ।। �म- ६.१२१ ।।

मद�दलिधव@Z

एकांF कां� बिवा<सा;�� च जा��# टङ्& कां� बिद्वकां� बिद्वकांम& ।कां� ष्ण�बित्रकां� बिवाश्व<ट&कां� दीzधु� कांपार्दिदीBकां�बिद्वकांम& ।। �म- ६.१२२ ।।

दी�वापाष्पा� ��णधिम�� सावा� सा�मद्या? यत्ना�� ।मह(दीध्य�ख्यवाटिःटकां� ना�स्य�zना�श्च दी-पाना# ।। �म- ६.१२३ ।।

उन्मत्तरस�

�सा� च गन्धाकां� चFवा धुत्त;�फलजाF�& द्रवाF� ।मदी?य�दी& टिःदीनाम�कां� च �ल्य� बित्रकांटकां� त्तिक्षपा��& ।। �म- ६.१२४ ।।

उन्मत्त�ख्य�सा( ना�म साधिन्नैपा��बिनाकां� न्�ना� ।कांस्��ना ना कां� �( धुम?� कां�� च पा;जा�� ना सा(ऽह?बि� ।साधिन्नैपा���ण?वा� मzना� य(ऽभ्यद्धः�बि� दी�बिहनाम& ।। �म- ६.१२५ ।।

स�ज्ञा�करणंरस�

वाच� �सा(नाकांटकां� साFन्धावा� ��ह�#फलम& ।रुद्र�क्ष� मधुसा��� च फल� सा�मद्रकां�म��म& ।। �म- ६.१२६ ।।

सामभृ�ग�बिना चF��बिना ह्यकां? क्ष#��ण भृ�वाय��& ।भृ�वाय�न्मत्स्यबिपात्त�ना बित्रवा��� च;ण?य�त्त�� ।। �म- ६.१२७ ।।

धुमना� कांलिथ�� श्री�ष्ठं� साधिन्नैपा��� सादी�रुण� ।कांफ(ल्वाण�ऽबि�वा��� च अपास्म��� हल#मकां� ।। �म- ६.१२८ ।।

लिश�(�(ग� कांण?�(ग� ना�त्र�(ग� बिवाधु�ना�� ।दी�पाय�दी&घ्री�णलिUद्र�भ्य�� सा�ज्ञः�कां�णम& उत्तमम& ।। �म- ६.१२९ ।।

चान्द्राशो;खररस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� मरि�च� टङ्& कांण� �थ� ।। �म- ६.१३० ।।

च�स्�ल्य� लिसा�� य(ज्य� मत्स्यबिपात्त�ना भृ�वाय��& ।बित्रटिःदीना� मदी?य�त्त�ना �सा(ऽय� चन्द्रश�ख�� ।। �म- ६.१३१ ।।

बिद्वग�म�द्र?कांद्र�वाFदीQय� श#�(दीकां� पाना� ।�Rभृ8� च वा�न्��कां� पाथ्य� �त्र बिनाधु�पाय��& ।। �म- ६.१३२ ।।

कनाकस न्दररस�

बिहङ्ग�ल� मरि�च� गन्धा� बिपाप्पाल� टङ्& कांण� बिवा<म& ।। �म- ६.१३३ ।।

कांनाकांस्य च �#जा�बिना साम��श� बिवाजाय��साF� ।मदी?य�द्या�मम�त्र� � चणम�त्र� वाट- कां� �� ।। �म- ६.१३४ ।।

भृक्षण�दी&ग्राहण� हन्य�द्रसा� कांनाकांसान्दी�� ।अग्निzनाम��द्या� ज्वा�� �#व्रमबि�सा��� च ना�शय��& ।। �म- ६.१३५ ।।

ग्राहण#दी(बि<ण�� �R� दी-पाना� ग्रा�बिहल�घावाम& ।पाथ्य� मधु�पा�बिकांत्वा�न्नै च बिपात्तप्रेकां(पानाम& ।। �म- ६.१३६ ।।

र�वव�णंरस�

सा;�कां� गन्धाकां� चFवा श�ण� श�ण� च ग�ह्य�� ।। �म- ६.१३७ ।।

दी�दी� टङ्& कांण� चFवा मरि�च� च बिवा<� �थ� ।चत्वा�� औ<धुय� सावाQ बिद्वबिद्वटङ्& कां� च कांथ्य�� ।। �म- ६.१३८ ।।

जाFपा�ल�#जा� सा�य(ज्य� टङ्& कां� च टिःदीक्प्रेम�ण�� ।बि�न्तिन्�ड#�सासा�मद्या� ग��म�त्रवाट- कां� �� ।। �म- ६.१३९ ।।

�लसा#पात्रसा�य8� सावाQ च बिवा<मज्वा��� ।ऐकां�बिहकां� द्व्या�बिहकां� च त्र्य�बिहकां� च च�थ?कांम& ।। �म- ६.१४० ।।

श#�दी�ह्य�टिःदीकां� सावा� ना�शयबि� च वा�ग�� ।पाथ्य� दुःzधु`दीना� दी�य� दीधिधुभृ8� च भृ(जानाम& ।। �म- ६.१४१ ।।

��मवा�ण�सा( ना�म सावा?�(गप्रेण�शकां� ।। �म- ६.१४२ ।।

चान्द्राप्राभ�व@Z

म��� सा;�� म��� ��म्रः� म��� स्वाण� साम� सामम& ।�ल्य� च ख�टिःदी�� सा��� �थ� म(च�सा� त्तिक्षपा��& ।। �म- ६.१४३ ।।

द्रवाF� श�ल्मलिलम;ल(त्थF�& मदी?य��& प्रेह�द्वयम& ।चणम�त्र�� वाट± भृक्ष�धिन्नैष्कांF कां� जा#�कांF � साह ।बित्रदी(<(त्थम�#सा��� साज्वा�� ना�शय�दी&ध्रुवाम& ।। �म- ६.१४४ ।।

लिचात्रा�म्बररस�

शद्धःसा;�� म��� च�भ्र� गन्धाकां� मदी?य�त्सामम& ।ल(हपा�त्र� घा���भ्य8� य�म� म�द्वग्निzनाना� पाच��& ।। �म- ६.१४५ ।।

च�लय�ल्ल(हदीण्ड�ना ह्यवा��य? बिवाभृ�वाय��& ।बित्रटिःदीना� जा#�कांF � क्वा�थF�& म�साFकां� भृक्षय�न्नै�� ।। �म- ६.१४६ ।।

�साश& लिचत्र�म्��( ना�म ग्राहण� �8सा�य��म& ।शमय�दीनापा�ना�ना आमश;ल� प्रेवा�बिहकां�म& ।। �म- ६.१४७ ।।

ग्रहीणं�कपा�@रस�

���म`लि8कांह�म�य� सा��श& चFकांF कांभृ�बिगकां�� ।बिद्वभृ�ग( गन्धाकां� सा;�स्त्रिस्त्रभृ�ग( मदी?य�टिःद्दनाम& ।। �म- ६.१४८ ।।

कांबिपात्थस्वा�साFग�?ढुं� म�गश�ङ्ग� ��� त्तिक्षपा��& ।पाट�न्मध्यपाट�नाFवा �� उद्धः�त्य मदी?य��& ।। �म- ६.१४९ ।।

�ल��साF� साप्�धुFवाम& अपा�म�ग?�साFसा& बित्रधु� ।ल(ध्रुप्रेबि�बिवा<�मस्��धु��कांªन्द्रयवा�म���� ।। �म- ६.१५० ।।

प्रेत्य�कांम�<�� स्वा�साFभृ�?वाना� स्य�स्त्रित्त्रधु� बित्रधु� ।म�<म�त्र�सा( दी�य( मधुना� मरि�चF� साह ।। �म- ६.१५१ ।।

हन्य�त्सावा�?ना�#सा���न्ग्राहण� पाञ्चधु�बिपा च ।कांपा�ट( ग्राहण#ना�म �सा(ऽय� च�ग्निzनादी-पाना� ।। �म- ६.१५२ ।।

ग्रहीणं�कपा�@रस�

म8�सावाण� �सागन्धाटङ्& कांण� घाना� कांपादी�ऽम���ल्यभृ�गम& ।सावा�� साम� शङ्& खकांच;ण?य8� खल्वा� च भृ�व्या(ऽबि�बिवा<�द्रवा�ण ।। �म- ६.१५३ ।।

ग(ल� च कां� त्वा� म�त्कांपा?ट|� सा�रुध्य भृ�ण्ड� बिह पाच�दी& टिःदीना�धु?म& ।सास्वा�ङ्गश#�( �सा ए< भृ�व्या( धुत्त;�वात्तिह्णमशल#द्रवाFश्च ।। �म- ६.१५४ ।।

ल(हस्य पा�त्र� पारि�पा�लिच�श्च लिसाद्धः( भृवा��& सा�ग्राहण#कांपा�ट� ।वा��(त्त��य�� मरि�च�ज्यय8� बिपात्त(त्त��य�� मधुबिपाप्पाल#त्तिभृ� ।। �म- ६.१५५ ।।

श्ल�ष्म(त्त��य�� बिवाजाय��सा�ना कांटत्रय�ण�बिपा य�( ग्राहण्य�म& ।। �म- ६.१५६ ।।

क्षय� ज्वा��ऽप्यश?लिसा बिवाड&बिवाकां��� सा�म�बि�सा���ऽरुलिचपा#नासा� च ।म(ह� च कां� च्छ्रे� ग�धु��वा�द्धः` ग��द्वय� च�बिपा मह�मयघ्नाम& ।। �म- ६.१५७ ।।

वज्रकपा�@रस�

म��सा;��भ्रकां� गन्धा� यवाक्ष��� साटङ्& कांणम& ।। �म- ६.१५८ ।।

अग्निzनाम¼� वाच�� कां य�?�& सा;��ल्य�म& इम�� साधु#� ।��( जायन्�#जाम्�#�भृ�ङ्गद्र�वाF�& बिवामदी?य��& ।। �म- ६.१५९ ।।

बित्रवा�सा�� ��( ग(ल� कां� त्वा� सा�श(ष्य धु��य��& ।ल(हपा�त्र� च लवाण� अथ(पारि� बिनाधु�पाय��& ।। �म- ६.१६० ।।

अधु(वाधिंÅB शनाF� कां य�?दी& य�म�धु� च �दी& उद्धः���& ।�सा�ल्य�मबि�बिवा<�� दीद्या�न्म(च�सा� �थ� ।। �म- ६.१६१ ।।

कांबिपात्थबिवाजाय�द्र�वाFभृ�?वाय��& साप्�धु� त्तिभृ<कां& ।धु��कांªन्द्रयवामस्��ल(ध्रुबि�ल्वागड; लिचकां�� ।। �म- ६.१६२ ।।

ए�द्रसाFभृ�?वाधियत्वा� वा��Fकां� च बिवाश(<य��& ।�सावाज्र� कांपा�ट�ख्य� म�<Fकां� मधुना� लिलह��& ।। �म- ६.१६३ ।।

वाधिÅ� शण्ठाÏ बिवाडङ्ग�बिपा बि�ल्वा� च लवाण� सामम& ।बिपा��दी& उष्ण�म्�ना� च�ना सावा?जा�� ग्राहण� जाय��& ।। �म- ६.१६४ ।।

निवजायभ1रवरस�

सा;�कां� गन्धाकां� ल(ह� बिवा<� लिचत्रकांमभ्रकांम& ।बिवाडङ्ग� ��णकां� मस्�� एल� कां� श�पात्रकांम& ।फलत्रय� बित्रकांटकां� शल्�भृस्म �थFवा च ।। �म- ६.१६५ ।।

ए��बिना सामभृ�ग�बिना बिद्वगण( दी-य�� गड� ।कां�सा� श्व�सा� क्षय� गल्म� प्रेम�ह� बिवा<मज्वा�� ।। �म- ६.१६६ ।।

सा;��य�� ग्राहण#म��द्या� श;ल� पा�ण्ड&वा�मय� �थ� ।हस्�पा�दी�टिःदी�(ग�< गटिःटकां� य� प्रेशस्य�� ।। �म- ६.१६७ ।।

आनान्दभ1रवरस�

दी�दी� वात्साना�भृ� च मरि�च� टङ्& कांण� कांण� ।। �म- ६.१६८ ।।

च;ण?य�त्सामभृ�ग�ना �सा( ह्य�नान्दीभृF�वा� ।ग�Fकां� � बिद्वग�� वा� �ल� ज्ञः�त्वा� प्रेय(जाय��& ।। �म- ६.१६९ ।।

मधुना� ल�हय�च्च�ना कां टजास्य फलत्वाचम& ।च;र्भिःणB�� कां<?म�त्र� � बित्रदी(<स्य�बि�सा��न्दिजा�& ।। �म- ६.१७० ।।

दीध्यन्नै� दी�पाय�त्पाथ्य� गव्या�जा� �Rम�वा च ।बिपापा�सा�य�� जाल� श#�� बिह�� च बिवाजाय� बिनालिश ।। �म- ६.१७१ ।।

म;घोडम्बररस�

�ण्डल#यजालF� बिपा�� सा;��ल्य� च गन्धाकांम& ।अन्धाम;<�ग�� पाक्त्वा� भृ;धु�� भृस्म��� नाय��& ।। �म- ६.१७२ ।।

दीशम;लकां<�य�ण भृ�वाय�त्प्रेह�द्वयम& ।

ग��द्वय� ह�त्य�श बिहक्कां�� कां�सा� ज्वा�� �थ� ।अनापा�ना�ना दी��व्या( �सा(ऽय� म�घाडम्��� ।। �म- ६.१७३ ।।

नित्राग णं�ख्यरस�

गन्धाकां�दी& बिद्वगण� सा;�� शद्धः� म�द्वग्निzनाना� क्षणम& ।। �म- ६.१७४ ।।

पाक्त्वा�वा��य? सा�च;ण्य? च;ण?�ल्य�भृय�य�म& ।साप्�ग��धिम�� ख�दी�द्वधु?य�च्च टिःदीना� टिःदीना� ।। �म- ६.१७५ ।।

ग�Fकां� च Rम�णFवा य�वात्स्य�दी& एकांतिंवाBशबि�� ।क्ष#��ज्यशकां? ��धिमश्री� श�ल्यन्नै� पाथ्यम�च���& ।। �म- ६.१७६ ।।

कांम्पुवा��प्रेश�न्त्यथ� बिनावा�?�� बिनावासा�त्सादी� ।बित्रगण�ख्य( �सा( ना�म बित्रपाक्ष�त्कांम्पुवा��ना�& ।। �म- ६.१७७ ।।

व�तरिरपा रस�

सा;�ह�टकांवाज्र�त्तिण ���� ल(ह� च म�त्तिक्षकांम& ।��ल� ना#ल��ना� �त्थमस्विब्धफ� ना� साम��शकांम& ।। �म- ६.१७८ ।।

पाञ्च�ना�� लवाण�ना�� च भृ�गम�कां� बिवामदी?य��& ।वाज्रक्ष#�F�& टिःदीनाFकां� � रुदी&ध्वा� �� भृ;धु�� पाट��& ।। �म- ६.१७९ ।।

म�<Fकांम�द्र?कांद्र�वाF�& ल�हय�दी& वा��ना�शनाम& ।बिपाप्पाल#म;लजा� क्वा�थ� साकां� ष्णमनापा�यय��& ।। �म- ६.१८० ।।

सावा?वा��बिवाकां����स्� बिनाहन्त्य�क्ष�पाकां�टिःदीकां�ना& ।�सा� सावा?त्र बिवाख्य��( ना�म वा��रि�पा� स्म��� ।। �म- ६.१८१ ।।

व�तगजा�G�क शोरस�

म��� ल(ह� सा;�गन्धा� ��म्रः��लकांम�त्तिक्षकांम& ।पाथ्य�� श�ङ्ग-बिवा<� त्र्य;<म& अग्निzनाम¼� च टङ्& कांणम& ।। �म- ६.१८२ ।।

�ल्य� खल्वा� टिःदीना� मद्या? मण्ड#बिनाग?ञ्जिण्डजाF�& द्रवाF� ।बिद्वग��� वाटिःटकां�� ख�दी�त्सावा?वा��प्रेश�न्�य� ।सा�ध्य�सा�ध्य� बिनाहन्त्य�श �सा( वा��गजा�ङ्& कां श� ।। �म- ६.१८३ ।।

अम्�निपात्त�न्तकरस�

म��सा;��भ्रल(ह�ना�� �ल्य�� पाथ्य�� बिवाच;ण?य��& ।म�<त्रय� लिलह�त्क्ष`द्रF�म्लबिपात्तप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.१८४ ।।

अग्निbनाक म�ररस�

सा;�� गन्धा� च ना�ग�ना�� च;ण� ह�सा�ङ्& धिघ्रीवा�रि�ण� ।टिःदीना� घामQ बिवामद्या�?थ ग(लिलकां�� �स्य य(जाय��& ।। �म- ६.१८५ ।।

कां�चकां प्य�� च सा�वा�ष्ट्यं ��� बित्रत्तिभृ�& म�त्पाटF�& दृढुंम& ।मख� सा�रुध्य सा�श(ष्य |�पाय�ञ्जित्साकां��ह्वय� ।। �म- ६.१८६ ।।

सा�धु� टिःदीना� Rम�ण�ग्निंzनाB ज्वा�लय��& �दीधुस्��� ।स्वा��गश#�� सामद्धः�त्य <ड�श�ना�म��� त्तिक्षपा��& ।। �म- ६.१८७ ।।

मरि�च�न्यद्धः?भृ�ग�ना साम� वा�स्य�थ मदी?य��& ।अयमग्निzनाकां म���ख्य( �सा( म�त्र�स्य �लि8कां� ।। �म- ६.१८८ ।।

��म्�;ल#�सासा�य8( हन्तिन्� �(ग�नाम;ना& अयम& ।वा���(ग�ना& क्षय� श्व�सा� कां�सा� पा�ण्डकांफ(ल्�णम& ।। �म- ६.१८९ ।।

अग्निzनाम��द्या� साधिन्नैपा��� पाथ्य� श�ल्य�टिःदीकां� लघा ।जालय(गप्रेय(ग(ऽबिपा शस्�स्��पाप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.१९० ।।

अग्निbनाक म�ररस�

टङ्& कांण� �सागन्धा` च सामभृ�ग� त्रय( बिवा<म& ।कांपार्दिदीBसार्जिजाBकां�क्ष��म�गधु#बिवाश्वभृ�<जाम& ।। �म- ६.१९१ ।।

पा�थक्पा�थकां& कां<?म�त्र� त्वा�भृ�ग� म�#चकांम& ।जाम्�#��म्लFर्दिदीBना� बिपा�� भृवा�दीग्निzनाकां म��कां� ।बिवा<;लिचश;लवा���टिःदीवात्तिह्णम��द्याप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.१९२ ।।

����निव��सरस�

�सा( �बिवाव्या�म �लिल� साल(ह� धु�त्र्यक्षना#�Fस्त्रिस्त्रटिःदीना� बिवामद्या? ।�दील्पाघा��� म�दुःम�कां? वा�ण सा�मदी?य�दी& अस्य च वाल्लयzमम& ।। �म- ६.१९३ ।।

हन्त्यम्लबिपात्त� मधुना�वाल#ढुं� ल#ल�बिवाल�सा( �सा��जा ए<� ।दुःzधु� साकां; ष्म�ण्ड�सा� साधु�त्र#फल� शनाFस्�त्साबिह�� भृजा�द्व� ।। �म- ६.१९४ ।।

मन्था�नाभ1रवरस�

म��� सा;�� म��� ��म्रः� बिहङ्ग�पाष्कां�म;लकांम& ।साFन्धावा� गन्धाकां� ��ल� टङ्& कांण� च;ण?य�त्सामम& ।। �म- ६.१९५ ।।

पानाना?वा�दी�वादी�रुबिनाग?ण्ड#�ण्डल#यकांF � ।बि�8कां(श��कांªद्र�वाFर्दिदीBनाFकां� मदी?य�दी& दृढुंम& ।। �म- ६.१९६ ।।

म�<म�त्र� लिलह�त्क्ष`द्रF �सा( म¼�नाभृF�वा� ।कांफ�(गप्रेश�न्त्यथ� बिनाम्�क्वा�थ� बिपा��दीना ।। �म- ६.१९७ ।।

क्राव्या�दरस�

पाल� �सास्य बिद्वपाल� �ल�� स्य�च्छल्वा�यसा# च�धु?पालप्रेम�ण� ।सा�च;ण्य? सावा� द्रु�म& अग्निzनाय(ग�दी& ए�ण्डपात्र�< बिनावा�शना#यम& ।। �म- ६.१९८ ।।

बिपा�&वा�थ ��� पापा?टिःटकां�� बिनादीध्य�ल्ल(हस्य पा�त्र� वा�पा;�म& अस्विस्मना& ।जाम्�#�जा� पाक्वा�सा� पाल�ना�� श�� बिनाय(ज्य�ग्निzनामथ�म्लम�त्रम& ।। �म- ६.१९९ ।।

जा#णQ �सा� भृ�बिवा�म��दी��F� सापाञ्चकां(ल(द्भवावा�रि�पा;�F� ।सावा��सा�म्लF� श�मत्र य(ज्य� साम� �जा<& ट�कांणजा� साभृ��म& ।। �म- ६.२०० ।।

बिवाड� दीदीधु� मरि�च� साम� च �त्साप्�धु�द्र� चणकां�म्लवा�रि� ।Rव्या�दीना�म� भृवाबि� प्रेलिसाद्धः( �सा� साम¼�नाकांभृF�वा(8� ।म�<द्वय� साFन्धावा�Rपा#�म& ए�साधुन्य� खल भृ(जाना�न्�� ।। �म- ६.२०१ ।।

गरूत्तिण म��सा�बिना पाय��लिसा बिपा�#घा���बिना ख�द्या�बिना फल�बिना वा�ग��& ।म�त्र�बि�रि�8�न्यबिपा सा�बिवा��बिना य�मद्वय�ज्ज��यबि� प्रेलिसाद्धः� ।। �म- ६.२०२ ।।

अग्निbनात ण्ड�व@Z

शद्धः� सा;�� बिवा<� गन्धामजाम(दी�फलत्रयम& ।सार्जिजाBक्ष��� यवाक्ष��� वात्तिह्णसाFन्धावाजा#�कांम& ।। �म- ६.२०३ ।।

सा`वाच?ल� बिवाडङ्ग�बिना सा�मद्र� टङ्& कांण� सामम& ।बिवा<मधिं�B सावा?�ल्य� जाम्�#��म्ल�ना मदी?य��& ।। �म- ६.२०४ ।।

मरि�च�भृ�� वाट± ख�दी�द्वत्तिह्णम��द्याप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.२०५ ।।

आनान्द�दयरस�

पा��दी� गन्धाकां� ल(हमभ्रकां� बिवा<म�वा च ।साम��श� मरि�च� च��` टङ्& कांण� च च�ग?णम& ।। �म- ६.२०६ ।।

भृ�ङ्ग��जा�साF� साप्� भृ�वाना�श्च�म्लदी�बिडमF� ।ग��द्वय� पाण?खण्डFह?न्तिन्� सा�य� � भृत्तिक्ष�� ।। �म- ६.२०७ ।।

वा��श्ल�ष्म(द्भवा�न्रो(ग�न्मन्दी�ग्निzनाग्राहण#ज्वा��ना& ।अरुशिंचB पा�ण्ड��� चFवा जाय�दीलिच�सा�वाना��& ।। �म- ६.२०८ ।।

लिचान्त�मशिणंरस�

�सा� गन्धा� म��� शल्�� म��मभ्र� फलबित्रकांम& ।त्र्य;<ण� �#जाजाFपा�ल� साम� खल्वा� बिवामदी?य��& ।। �म- ६.२०९ ।।

द्र(णपाष्पा#�साFभृ�?व्या� शष्कां� �द्वस्त्रग�लिल�म& ।लिचन्��मत्तिण�सा(ऽप्य�< अजा#ण�?ना�� प्रेशस्य�� ।। �म- ६.२१० ।।

ज्वा�म& अ�बिवाधु� हन्तिन्� सावा?श;ल�< शस्य�� ।ग�Fकां( वा� बिद्वग�जा( वा� आम�(गह�� पा�� ।। �म- ६.२११ ।।

र�जावल्�भरस�

�साबिनाष्कांF कांगन्धाFकां� बिनाष्कांम�त्र� प्रेदी-पाना� ।। �म- ६.२१२ ।।

सा�धु� पाल� प्रेदी��व्या� च;लिलकां�लवाण� त्तिभृ<कां& ।खल्वा� सा�मदी?य�त्तत्त शष्कांवास्त्र�ण ग�लय��& ।। �म- ६.२१३ ।।

म�<म�त्र� प्रेदी��व्या( म8म��सा�टिःदीजा��कां� ।अजा#णQ< बित्रदी(<�< दी�य(ऽय� ��जावाल्लभृ� ।। �म- ६.२१४ ।।

नित्राना;त्रा�ख्यरस�

टङ्& कांण� ह�रि�ण� श�ङ्ग� स्वाण� शल्�� म��� �साम& ।टिःदीनाFकांम�द्र?कांद्र�वाFम?द्या? रुदी&ध्वा� पाट� पाच��& ।। �म- ६.२१५ ।।

बित्रना�त्र�ख्य( �सा( ना�म्ना� म�<Fकां� मधुसार्पिपाB<� ।साFन्धावा� जा#�कां� बिहङ्ग�मध्वा�ज्य�भ्य�� लिलह�दीना ।पालि8श;लह�� ख्य��� य�मम�त्र�न्नै सा�शय� ।। �म- ६.२१६ ।।

म;हीवज्ररस�

भृस्म सा;�� म��� कां�न्�� शल्�भृस्म लिशल�जा� ।शद्धः��प्य� लिशल� व्या(<� बित्रफल�ङ्& कां(ल�#जाकांम& ।। �म- ६.२१७ ।।

कांबिपात्थ�जाना#च;ण� भृ�ङ्ग��जा�ना भृ�वाय��& ।

तिंवाBशद्व��� बिवाश(ष्य�थ मधुय8� लिलह�त्सादी� ।। �म- ६.२१८ ।।

बिनाष्कांम�त्र� लिलह�न्म�ह# म�हवाज्र( मह��सा� ।मह�बिनाम्�स्य �#जा�बिना बिपा�&वा� कां<?धिम��बिना च ।। �म- ६.२१९ ।।

पाल� �ण्डल�(य�ना घा��बिनाष्कांद्वय�ना च ।एकांªकां� त्य बिपा��त्त(य� हन्तिन्� म�ह� लिच�(स्वित्थ�म& ।। �म- ६.२२० ।।

इन्द्राव@Zरस�

म��� सा;�� म��� वा�गमजा?नास्य त्वाच�न्तिन्वा�म& ।�ल्य��श� मदी?य��& खल्वा� श�ल्मल्य� म;लजाF�& द्रवाF� ।। �म- ६.२२१ ।।

टिःदीना�न्�� वाटिःटकां� कां�य�? म�<म�त्र� प्रेम�हह� ।ए<� इन्द्रवाट- ना�म्ना� मधुम�हप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.२२२ ।।

रस;न्द्रामङ्गु�रस�

��लसात्त्वा� म��� ��म्रः� म��� ल(ह� म��� �साम& ।ह�मभ्र� ह�� ���� गन्धा� �त्थ� मना�लिशल� ।। �म- ६.२२३ ।।

सा`वा#���नाकां�सा#सा� ना#ल#भृल्ल��कां�बिना च ।लिशल�जात्वाकां? म;ल� � कांदील#कांन्दीलिचत्रकांम& ।। �म- ६.२२४ ।।

त्वाचम& अङ्& कां(लजा�� कां� ष्ण�� कां� ष्णधुत्त;�म;लकांम& ।अवाल्गजा�बिना �#जा�बिना ग`�#म�ध्वा#फल�बिना च ।। �म- ६.२२५ ।।

ह�म�ह्व�� फ� नाजा�त्य�� च फलिलना� बिवा<बि�न्दुःकांम& ।�Fलिलन्य( ल(हबिकांट्टा� च पा��णमम��� च ��& ।। �म- ६.२२६ ।।

त्वाच� च म#नाकां�क्षस्य पानारु8� पाल� पा�थकां& ।�Fलिलन्य( वाटकां�स्��सा सावा?म�कांत्र च;ण?य��& ।। �म- ६.२२७ ।।

खल्वा� बिनाधु�य दी��व्या� पाना��<�� च भृ�वाना� ।ब्रह्मदीण्ड# लिशख�पाङ्& ख� दी�वादी�ल# च ना#लिलकां� ।। �म- ६.२२८ ।।

वा�णश(ना� ना�पा�रु बिनाम्�सा��( बिवाभृ#�कां� ।कां��( भृ�ङ्ग��जाश्च ग�यत्र# बि�न्�ड#फलम& ।। �म- ६.२२९ ।।

मलय;म;लम���<�� बि�स्रस्विस्�स्रस्� भृ�वाना�� ।दी��व्या� कां न्तिप्पाकां�� कां� त्वा� साम्यकां& सा�श(ष्य च��पा� ।। �म- ६.२३० ।।

भृ�ण्ड� �द्धः��य�द्भ�ण्ड� मटिःद्र�� च�थ कां��य��& ।य�म� मन्दी�ग्निzनाना� पाच्य��& पाटमध्य� ह्यसा` �सा� ।। �म- ६.२३१ ।।

पाण्ड�#कां� बिनाहन्त्य�वा ना�त्र कां�य�? बिवाच��ण� ।बिद्वम�सा�भ्यन्��� पा�सा�मपाथ्य� ना � भृ(जाय��& ।। �म- ६.२३२ ।।

�(ग�� सावाQ बिवाल#यन्�� कां ष्ठं�बिना साकांल�बिना च ।भृ�नाभृलि8प्रेवा�त्त�ना�� गरुभृलि8कां� ��� सादी� ।। �म- ६.२३३ ।।

�सा�न्द्रम�गल( ना�म्ना� �सा(ऽय� प्रेकांट-कां� �� ।अनाग्राह�य भृ8�ना�� लिशवा�ना कांरुण�त्मना� ।। �म- ६.२३४ ।।

सवfश्वररस�

म����म्रः�भ्रल(ह�ना�� बिहङ्ग�ल� च पाल� पालम& ।जाम्�#�(न्मत्तभृ�ग�त्तिभृ� स्नाह्यकां? बिवा<मधि�त्तिभृ� ।। �म- ६.२३५ ।।

मद्या� हय�रि�जाF�& द्र�वाF� प्रेत्य�कां� च टिःदीना� टिःदीनाम& ।एवा� साप्�टिःदीना� मद्या� �द्ग(ल� वास्त्रवा�धि��म& ।। �म- ६.२३६ ।।

वा�लकां�यन्त्रग� स्वा�द्या� बित्रटिःदीना� लघावात्तिह्णना� ।आदी�य च;ण?य��& सावा� पालFकां� य(जाय�बिद्व<म& ।। �म- ६.२३७ ।।

बिद्वपाल� बिपाप्पाल#च;ण?धिमश्री� सावाQश्व�� �साम& ।बिद्वग�� ल�हय��& क्ष`द्रF�& मबिनामण्डलकां ष्ठंना�& ।। �म- ६.२३८ ।।

वा�कां च# चFवा दी�रू च कां<?म�त्र� बिवाच;र्भिःणB�म& ।लिलह�दी& ए�ण्ड�Fल�ना ह्यनापा�ना� साख�वाहम& ।। �म- ६.२३९ ।।

�8�धिधुक्य� लिसा��म(क्ष� पा�दी� ��ह` लल�टकां� ।कां�?व्या( दृधि��(ग�< कां धिष्ठंना�� च बिवाश�<�� ।। �म- ६.२४० ।।

�लिलना( �हुःदी(<स्य वाय�|स्य श�#रि�ण� ।ए�त्प्रेम�णधिमच्छन्तिन्� प्रे|� श(त्तिण�म(क्षण� ।। �म- ६.२४१ ।।

व्याभ्र� वा<�?सा बिवाद्या�त्त ग्रा#ष्मकां�ल� � श#�ल� ।ह�मन्�कां�ल� मध्य�Å� शस्त्रकां�ल�स्त्रय� स्म���� ।। �म- ६.२४२ ।।

त�;श्वररस� (१)

कां<�? द्व�दीश ��लस्य कां; ष्म�ण्ड�सासा�भृ��� ।स्वा�दीय�दी& दी(लिलकां�यन्त्र� य�वात्त(य� ना बिवाद्या�� ।। �म- ६.२४३ ।।

पाश्च�त्त� श(<य�त्खल्वा� सा;�� कां<?द्वय� त्तिक्षपा��& ।घा<?य�दी& �हुःधु� �त्त य�वात्कांज्जलिलकां� भृवा��& ।। �म- ६.२४४ ।।

स्नाह#क्ष#�� �बिवाक्ष#�� U�ग# ग(क्ष�वा�कां च# ।पा���लगरुड�ङ्& कां(लचRमदी?कांबिहज्जल�� ।। �म- ६.२४५ ।।

कां म�य?न्मत्तभृल्ल��बित्रफल�म्�पानाना?वा�� ।बिनाम्�त्वाग& एत्तिभृ�& भृF<ज्यF� पाटना�च्च त्रय� त्रयम& ।। �म- ६.२४६ ।।

<ट&कां<� कांलिलकां�च;ण� हञ्जिण्डकां�य�� � धु��य��& ।च�थ��शमधु� |�प्य� मध्य� |�प्य� � ��लकांम& ।। �म- ६.२४७ ।।

पाश्च�दुःपारि�च;ण� � सावा� |�प्य� प्रेयत्ना�� ।हञ्जिण्डकां�� कांण्ठापाय?न्��� कां म��#�साय(ग�� ।। �म- ६.२४८ ।।

पा;�य�च्च ��( मद्र�� दृढुं�� कां य�?त्प्रेयत्ना�� ।�स्य(पारि� लिशल�� दीत्त्वा� दृढुं� ना च चल�द्याथ� ।। �म- ६.२४९ ।।

दी-पा�zना� च�य�?म� तिंवाBशद्या�म� हठा�ग्निzनाना� ।स्वा�ङ्गश#�लमद्धः�त्य कां ष्ठं� ��ल�श्व�( �सा� ।। �म- ६.२५० ।।

कां ष्ठंना�श� पा�� ख्य��( भृF�वा�नान्दीय(बिगना� ।पाथ्य� मद्ग�म्�श�ल्यन्नै� त्तिभृ<गत्र प्रेय(जाय��& ।। �म- ६.२५१ ।।

त��;श्वररस� (२)

सा;�( द्व` वाल्गजा� त्र#त्तिण कांण� बिवाश्व� बित्रकां� बित्रकांम& ।। �म- ६.२५२ ।।

सा�धु�कां� ब्रह्मपात्रस्य मरि�चस्य च��यम& ।एकांF कां� बिनाम्�धुत्त;��#जा�( गन्धाकांत्रयम& ।। �म- ६.२५३ ।।

जा��#टङ्& कांण��ल�य� भृ�ग� दीश दीश स्म���� ।यक्त्य� सावा� बिवामद्या�?थ�म���स्वा�साभृ�बिवा��� ।। �म- ६.२५४ ।।

साप्�धु� श(<धियत्वा�थ धुत्त;�स्यFवा दी�पाय��& ।सा�मद्या? ग(लकां� सा�द्र� धुत्त;�F�& वा��य�द्दलF� ।। �म- ६.२५५ ।।

ग(मय� वा��य�त्तच्च कां क्कां ट�ख्यपाट� पाच��& ।�सा� कां ष्ठंह�� सा�व्या� सावा?दी� भृ(जानाबिप्रेयF� ।। �म- ६.२५६ ।।

स्वणं!क्ष�र�रस�

ह�म�ह्व�� पाञ्चपालिलकां�� त्तिक्षप्त्वा� �Rघाट� पाच��& ।�R� जा#णQ सामद्धः�त्य पाना� क्ष#�घाट� पाच��& ।। �म- ६.२५७ ।।

क्ष#�� जा#णQ सामद्धः�त्य क्ष�लधियत्वा� बिवाश(<य��& ।च;र्भिःणB�� �त्पाञ्चपाल� मरि�च�ना�� पालद्वयम& ।। �म- ६.२५८ ।।

पालFकां� म;र्छिUB�� सा;�म& एकांªकां� त्वा� च भृक्षय��& ।बिनाष्कांF कां� सान्तिप्�कां ष्ठं��?� स्वाण?क्ष#�#�सा( ह्ययम& ।। �म- ६.२५९ ।।

शो%�गजाक; सर�रस�

शद्धःसा;�� बिद्वधु� गन्धा� य�मFकां� मदी?य�दी& दृढुंम& ।��म्रःभृस्म द्वय(स्�ल्य� साम्पुट� �� बिना�(धुय��& ।। �म- ६.२६० ।।

ऊध्वा�?धु(लवाण� दीत्त्वा� म�द्भ�ण्ड� धु��य�न्दिद्भ<कां& ।��( गजापाट� पाक्त्वा� स्वा�ङ्गश#�� सामद्धः���& ।। �म- ६.२६१ ।।

साम्पुट� च;ण?य��& सा;क्ष्म� पाण?खण्ड� बिद्वग�कां� ।भृक्षय�च्छ;लपा#ड�थQ बिहङ्ग�शण्ठाÏसाजा#�कांम& ।। �म- ६.२६२ ।।

वाच�मरि�चजा� च;ण� कां<?मष्णजालF� बिपा���& ।असा�ध्य� सा�धुय�च्छ; ल� �सा� स्य�च्छ;लकां� सा�# ।। �म- ६.२६३ ।।

व्या�य�म� मFथना� मद्या� लवाण� कांटकां�बिना च ।वा�ग�(धु� शR�(धु� वाजा?य�च्छ;लवा�न्नै�� ।। �म- ६.२६४ ।।

ब्रह्मरस�

भृ�गFकां� म;र्छिUB�� सा;�� गन्धा�वाल्गजालिचत्रकां�ना& ।च;ण� � ब्रह्म�#जा�ना�� प्रेबि�द्व�दीशभृ�बिगकांम& ।। �म- ६.२६५ ।।

भृ�ग��स्त्रिंस्त्रBशद्ग�डस्य�बिपा क्ष`द्र�ण गटिःटकां� कां� �� ।अय� ब्रह्म�सा( ना�म्ना� ब्रह्महत्य�बिवाना�शना� ।। �म- ६.२६६ ।।

बिद्वबिनाष्कांभृक्षण�द्धःन्तिन्� प्रेसाप्तिंप्�B कां ष्ठंमण्डलम& ।पा���लगरुड#म;ल� जाल� बिपा�&वा� बिपा��दीना ।। �म- ६.२६७ ।।

इन्दुधररस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� �त्थ� च म����म्रःकांम& ।मर्दिदीB�� वा�कां च#क्वा�थFर्दिदीBनाFकां� वाटकांªकां� �म& ।। �म- ६.२६८ ।।

बिनाष्कांम�त्र� सादी� ख�दी�च्छ्वा��घ्ना�न्दुःधु�( �सा� ।वा�कां च#�Fलकां<�कां� साक्ष`द्रमनापा�यय��& ।। �म- ६.२६९ ।।

पा�रिरभद्रारस�

म;र्छिUB�� सा;�कां� धु�त्र#फल� बिनाम्�स्य च�ह���& ।�ल्य��श� ख�टिःदी�क्वा�थFर्दिदीBना� मद्या� च भृक्षय��& ।बिनाष्कांF कां� दीद्रुकां ष्ठंघ्ना� पा�रि�भृद्र�ह्वय( �सा� ।। �म- ६.२७० ।।

श्व;त�रिररस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� बित्रफल�भ्र� च वा�कां च# ।भृल्ल��� च लिशल� कां� ष्ण� बिनाम्��#जा� साम� सामम& ।। �म- ६.२७१ ।।

मदी?य�द्भ�ङ्गजाद्र�वाF� पा�ष्य� श(ष्य� पाना� पाना� ।इत्थ� कां य�?�& बित्रसाप्��ह� �सा� श्व���रि�कां( भृवा��& ।। �म- ६.२७२ ।।

मध्वा�ज्यF� ख�दीय�धिन्नैष्कां� श्व��कां ष्ठं� बिवाना�शय��& ।। �म- ६.२७३ ।।

क���ग्निbनारुद्रारस�

सा;��भ्र� ��म्रः�#क्ष्ण�ना�� भृस्म म�त्तिक्षकांगन्धाकांम& ।वान्ध्य�कांकां�टकांªद्र�वाF �सा( मद्या� टिःदीना�वाधिधु ।। �म- ६.२७४ ।।

वान्ध्य�कांकां�टकांªकांन्दी� त्तिक्षप्त्वा� लिलप्त्वा� म�दी� �बिह� ।भृ;धु��ख्य� पाट� पा�च्य� टिःदीनाFकां� � बिवाच;ण?य��& ।। �म- ६.२७५ ।।

दीशम��श� बिवा<� य(ज्य� म�<म�त्र� च भृक्षय��& ।�सा� कां�ल�ग्निzनारुद्र(ऽय� दीश�ह�ना बिवासापा?ना�& ।। �म- ६.२७६ ।।

बिपाप्पाल#मधुसा�य8� ह्यनापा�ना� प्रेकांल्पाय��& ।

मकरध्वजारस�

स्वाण�?दी�गण� सा;�� मदी?य�दी& बिद्वत्वागन्धाकांम& ।। �म- ६.२७७ ।।

�8कां�पा�?साकां सामF� कां म�य�?स्त्रिस्त्रटिःदीना� ��� ।शष्कां� कां�चघाट� रुदी&ध्वा� वा�लकां�यन्त्रग� हठा��& ।। �म- ६.२७८ ।।

भृस्म कां य�?द्रसा�न्द्रस्य नावा�कां? बिकां�ण(पामम& ।भृ�ग(ऽस्य भृ�ग�श्चत्वा��� कांपा;?�स्य साश(भृना�� ।। �म- ६.२७९ ।।

लवाङ्ग� मरि�च� जा��#फल� कांपा;?�म�त्रय� ।म�लय�न्म�गना�ह्णिंभृB च गद्या�णकांधिम��� ��� ।। �म- ६.२८० ।।

श्लक्ष्णबिपा�( �सा� श्री#म���य�� मकां�ध्वाजा� ।वाल्ल� वाल्लद्वय� वा�स्य ��म्�;लदीलसा�य�म& ।। �म- ६.२८१ ।।

भृक्षय�न्मधु�� स्त्रिस्नाzधु� लघाम��सामवा��लम& ।श��� श#�� लिसा��य8� दुःzधु� ग(धु;मम& आज्यकांम& ।। �म- ६.२८२ ।।

म�<�श्च बिपा�मपा�� मद्या�बिना बिवाबिवाधु�बिना च ।कां�(त्यग्निzना�ल� पा�सा�� वाल#पालिल�ना�शना� ।। �म- ६.२८३ ।।

म�धु�य�कां�न्तिन्�जानाकां� कां�म(द्द-पानाकां� न्मह�ना& ।अभ्य�सा��& सा�धुकां� स्त्र#ण�� श�� जायबि� बिनात्यश� ।। �म- ६.२८४ ।।

�बि�कां�ल� ���न्�� वा� पाना� सा�व्या( �सा(त्तम� ।मदीह�तिंनाB कां�(त्य�< प्रेमदी�ना�� साबिनात्तिश्च�म& ।। �म- ६.२८५ ।।

कां� बित्रम� |�वा�बिवा<� जा�गम� बिवा<वा�रि�जाम& ।ना बिवाकां���य भृवाबि� सा�धुकां�ना�� च वात्सा���& ।। �म- ६.२८६ ।।

म�त्य�य( यथ�भ्य�सा�न्म�त्य� जायबि� दी�बिहना�म& ।�थ�य� सा�धुकां� न्द्रस्य जा��म�णना�शना� ।। �म- ६.२८७ ।।

मदनाक�मद;वरस�

���� वाज्र� सावाण� च ��म्रः� च सा;�गन्धाकांम& ।ल(ह� च Rमवा�द्धः�बिना कां य�?दी���बिना म�त्रय� ।। �म- ६.२८८ ।।

बिवामद्या? कांन्यकां�द्र�वाFन्य?सा�त्कां�चमय� घाट� ।मटिःद्र�� बिपाठा�#मध्य� धु��य�त्साFन्धावाFभृ�?�� ।। �म- ६.२८९ ।।

बिपाठा�� मद्रय�त्साम्यकां& ��श& चल्ल्य�� बिनावा�शय��& ।वाधिंÅB शनाF� शनाF� कां य�?टिःद्दनाFकां� �� उद्धः���& ।। �म- ६.२९० ।।

स्वा�ङ्गश#�� च सा�च;ण्य? भृ�वाय�दीकां? दुःzधुकांF � ।अश्वगन्धा� च कांङ्& कां(ल# वा�ना�# मशल#क्ष�� ।। �म- ६.२९१ ।।

बित्रवा��� स्वा�सा� भृ�व्या� श��वाय�? बिवाभृ�वाय��& ।पाद्मकांन्दीकांसा�रूण�� �साF�& भृ�व्या� � एकांधु� ।। �म- ६.२९२ ।।

कांस्�;�#व्या(<कांपा;�F� कांङ्& कां(लFल�लवा�गकांम& ।

पा;वा?च;ण�?दी�म��शधिम�च;ण� बिवाधिमश्रीय��& ।। �म- ६.२९३ ।।

सावा�� साम�� शकां? ��� च दीत्त्वा� श�ण(स्त्रिन्म�� दीदी��& ।ग(दुःzधुबिद्वपाल�नाFवा मधु��ह��सा�बिवाना� ।। �म- ६.२९४ ।।

अस्य प्रेभृ�वा��& सा`न्दीय्य� �ल� ��जा( बिवावाधु?�� ।�रुण# �म�� �ह्व-वा�य?ह�बिनाना? जा�य�� ।। �म- ६.२९५ ।।

पा%णंfन्दुरस�

श�ल्मल्यत्थF�& द्रवाF�& मद्या? पाक्षFकां� शद्धःसा;�कांम& ।य�मद्वय� पाच�दी�ज्य� वास्त्र� �दी&ध्वा�थ मदी?य��& ।। �म- ६.२९६ ।।

टिःदीनाFकां� श�ल्मलिलद्र�वाF�& मदी?धियत्वा� वाट± कां� ��म& ।वा��य�न्नै�गवाल्ल्य� च बिना�त्तिक्षपा��& कां�चभृ�जाना� ।। �म- ६.२९७ ।।

भृ�जाना� श�ल्मल#द्र�वाF� पा;ण� य�मद्वय� पाच��& ।वा�लकां�य�त्रमध्य� � द्रवा� जा#णQ सामद्धः���& ।। �म- ६.२९८ ।।

बिद्वग�� भृक्षय�त्प्रे��ना�?गवाल्ल#दील�न्��� ।मशल� सालिसा��� क्ष#�F� पालFकां� पा�यय�दीना ।। �म- ६.२९९ ।।

�सा� पा;णQन्दुःना�म�य� साम्यग& वा#य?कां�( भृवा��& ।कां�धिमना#ना�� साहस्रFकां� ना�� कां�मय�� ध्रुवाम& ।। �म- ६.३०० ।।

क�मिमना�मदभञ्जनारस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� त्र्यह� कांह्ला��जाद्रवाF� ।मर्दिदीB�� वा�लकां�यन्त्र� य�मF� कां; पा#ग�� पाच��& ।। �म- ६.३०१ ।।

�8�ङ्गस्य द्रवाFभृ�?व्या� टिःदीनाFकां� � लिसा��य�म& ।यथ��� भृक्षय�च्च�ना कां�मय�त्कां�धिमना#श�म& ।। �म- ६.३०२ ।।

मदना�दयरस

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� �8(त्पालदीलद्रवाF� ।य�म� मद्या� पानाग?न्धा� पा;वा�?दी& अधु� बिवाबिनाञ्जिष्क्षपा��& ।। �म- ६.३०३ ।।

टिःदीनाFकां� मदी?य�त्तत्त पानाग?न्धा� च मदी?य��& ।पा;वा?द्र�वाFर्दिदीBनाFकां� � कां�चकां प्य�� बिनारुध्य च ।। �म- ६.३०४ ।।

टिःदीनाFकां� वा�लकां�यन्त्र� पाक्वाम& उद्धः�त्य भृक्षय��& ।

पाञ्चग�� लिसा�� सा�द्धः� �सा(ऽय� मदीना(दीय� ।। �म- ६.३०५ ।।

साम;ल� वा�ना�#�#जा� मशल# शकां? ��सामम& ।गवा�� क्ष#��ण �त्पा�य� पाल�द्धः?मनापा�नाकांम& ।। �म- ६.३०६ ।।

अनाङ्गुस न्दररस�

पालद्वय� द्वय� शद्धः� पा��दी� गन्धाकां� �थ� ।म��ह�म्नास्� कां<�कां� पालFकां� म����म्रःकांम& ।। �म- ६.३०७ ।।

म������ च�र्पिनाBष्कां� मद्या� पाञ्च�म��Fर्दिदीBनाम& ।रुदी&ध्वा� � वाF पाट� पाश्च�टिःद्दनाFकां� � सामद्धः���& ।। �म- ६.३०८ ।।

बिपा�&वा� पाञ्च�म��F� कां य�?द्वटिःटकां�� �दी��कां� बि�म& ।अनाङ्गसान्दी�( ना�म पा�� पाधि�प्रेदी�यकां� ।। �म- ६.३०९ ।।

क�म;श्वररस�

साम्यङ्मा�रि��मभ्रकां� कांट&फल� कां ष्ठं�श्वगन्धा�म��� म�थ# म(च�सा( बिवादी�रि�मशल# ग(क्ष;�कां� क्ष;�कांम& ।�म्भ�कांन्दीश��वा�# ह्यजामदी� म�<�स्विस्�ल� धु�न्यकां� य�# ना�ग�ल� कांच;�मदीना� जा��#फल� साFन्धावाम& ।। �म- ६.३१० ।।

भृ�ङ्गÖ कांकां? टश�बिङ्गकां� बित्रकांटकां� जा#�द्वय� लिचत्रकां� च��जा�?�पानाना?वा� गजाकांण� द्र�क्ष� शट- वा�साकांम& ।श�ल्मल्यस्त्रि×फलबित्रकां� कांबिपाभृवा� �#जा� साम� च;ण?य�च्च;ण��श� बिवाजाय� लिसा�� बिद्वगत्तिण�� मध्वा�ज्यय(� बिपाञ्जिण्ड�म& ।। �म- ६.३११ ।।

कां<�?द्धः�? गटिःटकां�वाल�हम& अथवा� सा�व्या� सादी� सावा?थ� पा�य� क्ष#�लिसा�� � वा#य?कां�ण� स्�म्भ(ऽप्यय� कां�धिमना# ।��म�वाश्यकां�� साख�बि�साखदी� प्रे`ढुं�ङ्गना�द्र�वाकांम& क्ष#ण� पाधि�कां�� क्षय� क्षयह�� सावा�?मयध्वा�सानाम& ।। �म- ६.३१२ ।।

कां�साश्व�सामह�बि�सा��शमना� मन्दी�ग्निzनासा�दी-पाना� धु��(वा�?न्दिद्धःकां�� �सा�यनावा�� ना�स्त्यन्यदीस्म�त्पा�म& ।अश��लिसा ग्राहण#प्रेम�हबिनाचयश्ल�ष्म�बि��8प्रेणना& बिनात्य�नान्दीकां�� बिवाश�<बिवादुः<�� वा�च�� बिवाल�सा(द्भवाम& ।। �म- ६.३१३ ।।

अभ्य�सा�ना बिनाहन्तिन्� म�त्यपालिल�� कां�म�श्व�( वात्सा���& सावाQ<�� बिह�कां��कां( बिनागटिःदी�� श्री#वाFद्याना�थ�ना य� ।वा�द्धः�ना�� मदीना(दीय(दीयकां�� प्रे`ढुं�ङ्गना�साङ्गम� शिंसाBह(ऽय� सामदृधि�� प्रेत्ययकां�( भृ;पाF� सादी� सा�व्या��म& ।। �म- ६.३१४ ।।

अजा�णं!कण्@करस�

शद्धः� सा;�� बिवा<� गन्धा� सामच;ण� बिवाच;ण?य��& ।मरि�च� सावा?�ल्य��श� कांण्टकां�य�?� फलद्रवाF� ।। �म- ६.३१५ ।।

मदी?य�द्भ�वाय�त्सावा�?ना�कांतिंवाBशबि�वा��कां�ना& ।वाट± ग��त्रय�� ख�दी�त्सावा�?जा#ण?प्रेश�न्�य� ।। �म- ६.३१६ ।।

उदयभ�स्कररस�

गन्धाकां� ना म��� ��म्रः� दीशभृ�ग� सामद्धः���& ।ऊ<ण� पाञ्चभृ�ग� स्य�दीम��� च बिद्वभृ�गकांम& ।। �म- ६.३१७ ।।

श्लक्ष्णच;ण�कां� �� सावा� �लि8कांF कांप्रेम�ण�� ।दी��व्या� कां धिष्ठंना� साम्यगनापा�नास्य य(ग�� ।। �म- ६.३१८ ।।

गलिल�� स्फो टिःट�� चFवा बिवा<;च्य�� मण्डल� �थ� ।बिवाचर्छिचBकां�दीद्रुपा�म�कां ष्ठं��कांप्रेश�न्�य� ।। �म- ६.३१९ ।।

रlद्रारस�

शद्धः� सा;�� साम� गन्धा� मद्या� य�मच��यम& ।ना�गवाल्ल#�साFय?8� म�घाना�दीपानाना?वाF� ।। �म- ६.३२० ।।

ग(म;त्र� बिपाप्पाल#य8� मद्या� रुदी&ध्वा� पाट�ल्लघा ।लिलह�त्क्ष`द्र� �सा( �`द्र( ग��म�त्र(ऽ�?दी� जाय��& ।। �म- ६.३२१ ।।

निनात्य�टिदतरस�

म��सा;��कां? ल(ह�भ्रबिवा<गन्धा� साम� सामम& ।सावा?�ल्य��शभृल्ल��फलम�कांत्र च;ण?य��& ।। �म- ६.३२२ ।।

द्रवाF� सा;�णकांन्दी(त्थF� खल्वा� मद्या� टिःदीनात्रयम& ।म�<म�त्र� लिलह�दी�ज्य� �साश्च�श��लिसा ना�शय��& ।। �म- ६.३२३ ।।

�सा( बिनात्य(टिःदी�( ना�म्ना� गदी(द्भवाकां ल�न्�कां� ।हस्�� पा�दी� मख� ना�भ्य�� गदीवा�<णय(स्�थ� ।। �म- ६.३२४ ।।

श(थ( हृत्पा�श्व?श;ल� च यस्य�सा�ध्य�श?सा�� बिह�� ।असा�ध्यस्य�बिपा कां�?व्या� लिचबिकांत्सा� शङ्& कां�(टिःदी�� ।। �म- ६.३२५ ।।

अशो!क ठा�ररस�

शद्धःसा;�� पालFकां� � बिद्वपाल� शद्धःगन्धाकांम& ।म��� ��म्रः� म��� ल(ह� प्रेत्य�कां� � पालत्रयम& ।। �म- ६.३२६ ।।

त्र्य;<ण� ल�ङ्गल# दीन्�# पा#लकां� लिचत्रकां� �थ� ।

प्रेत्य�कां� बिद्वपाल� य(ज्य� यवाक्ष��� च टङ्& कांणम& ।। �म- ६.३२७ ।।

उभृ` पाञ्चपाल` य(ज्य` साFन्धावा� पालपाञ्चकांम& ।द्व�तिंवाBशत्पालग(म;त्र� स्नाह#क्ष#�� च �त्सामम& ।। �म- ६.३२८ ।।

म�द्वग्निzनाना� पाच�त्सावा� |�ल्य�� य�वात्साबिपाञ्जिण्ड�म& ।म�<द्वय� सादी� ख�दी�द्रसा(ऽप्यश?�कां ठा��कां� ।। �म- ६.३२९ ।।

निवद्या�धररस�

गन्धाकां� ��लकां� ��प्य� म��� ��म्रः� मना�लिशल� ।शद्धः� सा;�� च �ल्य��श� मदी?य�द्भ�वाय�टिःद्दनाम& ।। �म- ६.३३० ।।

बिपाप्पाल्य�श्च कां<�य�ण वाज्र#क्ष#��ण भृ�वाय��& ।वाल्ल� च भृक्षय��& क्ष`द्रF� प्ल#हगल्म�टिःदीकां� जाय��& ।। �म- ६.३३१ ।।

�सा( बिवाद्या�धु�( ना�म ग(दुःzधु� च बिपा��दीना ।

वङ्गु;श्वररस�

भृस्मसा;�� भृस्मवाङ्ग� भृ�गFकांF कां� प्रेकांल्पाय��& ।। �म- ६.३३२ ।।

गन्धाकां� म����म्रः� च प्रेत्य�कां� च च�ग?णम& ।अकां? क्ष#�Fर्दिदीBना� मद्या� सावा� �द्ग(लकांªकां� �म& ।। �म- ६.३३३ ।।

रुदी&ध्वा� �द्भ�धु�� पा�च्य� पाटFकां� ना सामद्धः���& ।एवा� वाङ्ग�श्व�( ना�म्ना� प्ल#हगल्म(दी�� जाय��& ।। �म- ६.३३४ ।।

घा��F�& ग��द्वय� लिलह्य�धिन्नैष्कां� श्व��पानाना?वा�म& ।गवा�� म;त्रF� बिपा��च्च�ना �जाना# वा� गवा�� जालF� ।। �म- ६.३३५ ।।

उदर�रिररस�

पा��दी� लिशग्निख�त्थ� च जाFपा�ल� बिपाप्पाल#सामम& ।आ�zवाधुफल�न्मज्ज� वाज्र#दुःzधु�ना मदी?य��& ।। �म- ६.३३६ ।।

म�<म�त्र�� वाट± ख�दी�द्धः��त्स्त्र#ण�� जाल(दी�म& ।लिचञ्च�फल�सा� च�ना पाथ्य� दीध्य(दीना� बिह�म& ।जाल(दी�ह�� चFवा �#व्र�ण ��चना�ना � ।। �म- ६.३३७ ।।

जा��दर�रिररस�

बिपाप्पाल#मरि�च� ��म्रः� कां�ञ्चना#च;ण?सा�य�म& ।। �म- ६.३३८ ।।

स्नाह#क्ष#�Fर्दिदीBना� मद्या� �त्थ� जाFपा�ल�#जाकांम& ।बिनाष्कां� ख�दी�दी& बिवा��कां� स्य��& साद्या( हन्तिन्� जाल(दी�म& ।। �म- ६.३३९ ।।

��चना�ना�� च सावाQ<�� दीध्यन्नै� स्�म्भना� बिह�म& ।टिःदीना�न्�� च प्रेदी��व्यामन्नै� वा� मद्गय;<कांम& ।। �म- ६.३४० ।।

ना�र�चारस�

सा;�टङ्& कांण�ल्य��श� मरि�च� सा;��ल्यकांम& ।गन्धाकां� बिपाप्पाल# शण्ठाÏ द्व` द्व` भृ�ग` बिवाच;ण?य��& ।। �म- ६.३४१ ।।

सावा?�ल्य� त्तिक्षपा�द्दन्�#�#जा�बिना बिनास्�<�त्तिण च ।बिद्वग�� ��चना� लिसाद्धः� ना���च(ऽय� मह��सा� ।गल्मप्ल#ह(दी�� हन्तिन्� बिपा��त्तमष्णवा�रि�ण� ।। �म- ६.३४२ ।।

इच्छा�भ;दZरस�

शण्ठाÏमरि�चसा�य8� �सागन्धाकांटङ्& कांणम& ।जाFपा�लस्त्रिस्त्रगण� प्रे(8� सावा?म�कांत्र च;ण?य��& ।। �म- ६.३४३ ।।

इच्छ�भृ�दी- बिद्वग�� स्य�ञ्जित्सा�य� साह दी�पाय��& ।बिपा��च्च चञ्जिल्लकां�ना& य�वा�& ��वाद्व���न्तिन्वा��चय��& ।। �म- ६.३४४ ।।

�R`दीना� प्रेदी��व्याधिमच्छ�भृ�दी- यथ�च्छय� ।दी(<�� कांदी�लिचत्कां प्यन्तिन्� न्दिजा�� लङ्& घानापा�चनाF� ।। �म- ६.३४५ ।।

रसमञ्जर� , ७

प्रेणम्य बिनाभृ?य� ना�थ� ख�न्द्रदी�वा� जागत्पाबि�म& ।टिःदीगम्��� बित्रना�त्र� च जा��म�त्यबिवाना�शनाम& ।। �म- ७.१ ।।

अम��� च बिवा<� चFवा लिशवा�ना(8� �सा�यनाम& ।अम��� बिवाधिधुसा�य8� बिवाधिधुह#ना� � �बिद्व<म& ।। �म- ७.२ ।।

��चना�न्�� इदी� सा�व्या� सावा?दी(<�पानात्तय� ।म���भ्र� भृक्षय�दी�दी` म�साम�कां� बिवाचक्षण� ।। �म- ७.३ ।।

पाश्च�त्त य(जाय�दी& दी�ह� क्ष�त्र#कां�णधिमच्छ�� ।यत्क्ष�त्र#कां�ण� सा;�स्त्वाम��(ऽबिपा बिवा<� भृवा��& ।। �म- ७.४ ।।

फललिसान्दिद्धः� कां �स्�स्य सा�#जास्य(<�� यथ� ।ना क्ष�त्रकां�ण�द्द�बिवा तिंकांBलिच�& कां य�?द्रसा�यनाम& ।कां�?व्या� क्ष�त्रकां�ण� सावा?स्तिंस्मBश्च �सा�यना� ।। �म- ७.५ ।।

भृस्मसा;�� बिद्वधु� गन्धा� क्षण� कांन्य�बिवामर्दिदीB�म& ।रुदी&ध्वा� लघापाट� पाच्य�दी& उद्धः�त्य मधुसार्पिपाB<� ।। �म- ७.६ ।।

बिनाष्कां� ख�दी�ज्ज��म�त्य� हन्तिन्� गन्धा�म��( �सा� ।साम;ल� भृ�ङ्ग��जा� � U�य�शष्कां� बिवाच;ण?य��& ।। �म- ७.७ ।।

�त्साम� बित्रफल�च;ण� सावा?�ल्य� लिसा�� भृवा��& ।पालFकां� भृक्षय�च्च�ना �च्च म�त्यरुजा�पाहम& ।। �म- ७.८ ।।

ही;मस न्दररस�

म��सा;�स्य पा�दी��श� ह�मभृस्म प्रेकांल्पाय��& ।। �म- ७.९ ।।

क्ष#��ज्य� मधुना� य8� म�<Fकां� कां��स्यपा�त्रकां� ।ल�हय�न्म�सा<ट&कां� � जा��म�त्यबिवाना�शनाम& ।। �म- ७.१० ।।

वा�कां च#च;ण?कां<�कां� धु�त्र#�सापारि�प्ल�म& ।अनापा�ना� लिलह�धिन्नैत्य� स्य�द्रसा( ह�मसान्दी�� ।। �म- ७.११ ।।

म+तस�जा�वना� ग @Zक�

शद्धःसा;�� वाज्रभृस्म सात्त्वामभ्रकां��प्यय(� ।कां�न्�ल(हसाम� ह�म जाम्�#�� मदी?य�दी& दृढुंम& ।। �म- ७.१२ ।।

साप्��ह� सावा?�ल्य��श� ग(ल� कां� त्वा� सामद्धः���& ।ग(न्दिजाह्व�वा�यसा#वान्ध्य�बिनाग?ण्ड#मधुसाFन्धावाF� ।। �म- ७.१३ ।।

ल�पाय�द्वज्रम;<�न्�� ग(लकां� �त्र बिनात्तिक्षपा��& ।�त्कांल्कांF श्U�टिःदी�� कां� त्वा� पाक्षFकां� भृ;धु�� पाच��& ।। �म- ७.१४ ।।

य�म� य�म� सामद्धः�त्य लिलप्त्वा�म;<�� पाना� पाना� ।रुदी&ध्वा�थ पा;वा?वात्पा�च्यम�ना� पाक्ष�त्सामद्धः���& ।। �म- ७.१५ ।।

यवालिचञ्च�पाल�श�ख्य��जा#कां�पा�?सा�ण्डलF� ।ए�F� प्रेल�पाय�न्म;<�� गटिःटकां�� �त्र बिनात्तिक्षपा��& ।। �म- ७.१६ ।।

टङ्& कांण� श्व��कां�च� च दीत्त्वा� य�म� दृढुं� दृढुंम& ।खटिःदी��ङ्ग��य(ग�ना द्रु�( ऽय� जा�य�� �सा� ।। �म- ७.१७ ।।

म;<�य�� बि�डय(ग�ना साम� ह�म च जा��य��& ।��स्त्रिस्त्रय�मकांF म?द्या� साग(म;त्र� टिःदीनाFकां�� ।। �म- ७.१८ ।।

अन्धाम;<�ग�( ध्म��( �द्धः( भृवाबि� वाज्रवा�& ।म��सा�जा#वाना# ना�म गटिःटकां� वाRमध्यग� ।। �म- ७.१९ ।।

कां<?म�त्र� जा��� म�त्य� हन्तिन्� सात्य� लिशवा(टिःदी�म& ।शस्त्रस्�म्भ� च कां रु�� ब्रह्म�यभृ?वा�� ना�� ।। �म- ७.२० ।।

व�य!र�लिधना�ग टि@क�

ना�गवाल्ल#दीलद्र�वाF� साप्��ह� शद्धःसा;�कांम& ।मदी?य��& क्ष�लय�दी& अम्लFश्च�र्पिनाBष्कांप्रेम�णकांम& ।। �म- ७.२१ ।।

बिवा<कांन्दीग�� कां� त्वा� बिवा<�णFवा बिना�(धुय��& ।��� श;कां�म��सास्य गभृQ कां� त्वा�थ लिसाञ्चय��& ।। �म- ७.२२ ।।

सा�ध्य�कां�ल� �शिंलB दीत्त्वा� कां क्कां ट-वा�रुण#य�म& ।��श्च�ल्ल्य�� ल(हपा�त्र� �Fल� धुत्त;�सा�य�� ।। �म- ७.२३ ।।

त्तिक्षप्त्वा� तिंत्रBशत्पाल� पा�च्य� �द्रसा� म��साबिपाण्डकांम& ।सा�ध्य�म& आ�भ्य मन्दी�zना` य�वात्सा;य�दीय� पाच��& ।। �म- ७.२४ ।।

हठा�ज्ज�ग�ण� कां य�?दीन्यथ� �न्नैलिसान्दिद्धःभृ�कां& ।प्रे��रुद्धः�त्य गटिःटकां�� क्ष#�भृ�ण्ड� बिवाबिनात्तिक्षपा��& ।। �म- ७.२५ ।।

�त्क्ष#�� शष्यबि� त्तिक्षप्रेम��त्प्रेत्ययकां��कांम& ।�बि�कां�ल� मख� धु�य�? गटिःटकां� वा#य?�(धिधुना# ।। �म- ७.२६ ।।

क्ष#�� पा#त्वा� �म�द्र�म�� कां�म�कां लकां ल�न्तिन्वा��म& ।स्वामख�द्धः��य�द्धःस्�� �दी� वा#य� बिवामञ्चबि� ।। �म- ७.२७ ।।

रसमञ्जर� , ८

अथ साम्पुक्वादी(<स्य प्रे(8म�नाम�च���& ।ह�मन्�� लिशलिश�� चFवा मध्य�Å�ऽ�नाधिमष्य�� ।। �म- ८.१ ।।

पा;वा�?Å� च�पा��ह्ण� च ग्रा#ष्म� श�टिःदी च�ष्य�� ।वा<�?सा कां य�?दीत्यष्ण� वा� वासान्�� सादीFवा बिह ।। �म- ८.२ ।।

श्री�न्�� प्रेरुटिःदी�� भृ#�� पा#�मद्या� नावाज्वा�� ।अजा#णQ वा�गघा��� च अ�ना� ना प्रेशस्य�� ।। �म- ८.३ ।।

ह��णम�त्र�� कां वा�� वार्तिं�B �#क्ष्ण��ना� त्तिभृ<कां& ।प्रेम�ण� मध्यम� सा�धु� बिद्वगण� च म�दी` भृवा��& ।। �म- ८.४ ।।

सा;�कां� गन्धाकां� पा��� च�ङ्ग��#�सासा�म;र्छिUB�म& ।अ�ना� दृधि�दी� ना�ण�� ना�त्र�मयबिवाना�शनाम& ।। �म- ८.५ ।।

�सा�न्द्रभृजाग` �ल्य` ��भ्य�� बिद्वगणम�नाम& ।सा;��य��श� कांपा;?�म�ना� नायना�म��म& ।। �म- ८.६ ।।

कां� ष्णसापा?वासा� श�ख� कां�कां� कांट&फलम�नाम& ।�सा एवा म�#च�ना अन्धा�ना�� दीश?ना� पा�म& ।। �म- ८.७ ।।

श�खस्य भृ�ग�श्चत्वा��सा& �दीधुQना मना�लिशल� ।मना�लिशल�धु� मरि�च� मरि�च�द्धःQना बिपाप्पाल# ।। �म- ८.८ ।।

वा�रि�ण� बि�धिम�� हन्तिन्� अ�?दी� हन्तिन्� मस्�ना� ।लिचबिपाट� मधुना� हन्तिन्� स्त्र#क्ष#��ण च पाष्पाकांम& ।। �म- ८.९ ।।

अपा�म�ग?लिशख�� घा��&वा� मधुना� साFन्धावा�ना च ।��म्रःपा�त्र� कां� �� ना�त्र� हन्तिन्� पा#ड�� साबिवास्����& ।। �म- ८.१० ।।

दीन्�Fदी?न्तिन्�वा��ह(ष्ट्रग(हय�जाख�(द्भवाF� ।शङ्& खम8�म्भ(धिधुफ� नाय�F� सावा��& बिवाच;ण?य��& ।हन्तिन्� वार्पि�B� कां� �� श्लक्ष्ण� शR�ण�� ना�लिशना# पा�म& ।। �म- ८.११ ।।

�त्थम�त्तिक्षकांलिसान्धा;त्थलिशवा�श�खमना�लिशल� ।गFरि�कां(दीकांफ� ना� च मरि�च� च�बि� च;ण?य��& ।। �म- ८.१२ ।।

सा�य(ज्य मधुना� कां य�?दीन्धा�ना�� सा� �साबिRय� ।वात्म?�(ग� च बि�धिम�� कां�चशRह�� पा�म& ।। �म- ८.१३ ।।

शङ्& खना�त्तिभृबिवाभृ#�स्य मज्ज� पाथ्य� मना�लिशल� ।बिपाप्पाल# मरि�च� कां ष्ठं� वाच� च�बि� साम��शकांम& ।। �म- ८.१४ ।।

U�ग#क्ष#��ण सा�बिपा�&वा� वार्तिं�B कां� त्वा� यथ(स्त्रिन्म��म& ।ह��णम�त्र�� सा�घा�ष्य जालF� कां य�?दीथ��नाम& ।। �म- ८.१५ ।।

बि�धिम�� म��सावा�द्धिंद्धःB च कां�च� पाटलम& अ�?दीम& ।��ज्यन्धा� वा�र्पि<Bकां� पाष्पा� वार्पि�Bचन्द्र(दीय� जाय��& ।। �म- ८.१६ ।।

शद्धः� ना�ग� द्रु�� �ल्य� शद्धःसा;�� बिवाबिनात्तिक्षपा��& ।कां� ष्ण��ना� �य(स्�ल्य� सावा?म�कांत्र च;ण?य��& ।। �म- ८.१७ ।।

दीशम��श�ना कांपा;?�मस्तिंस्मBश्च�णQ प्रेदी�पाय��& ।ए��& प्रेत्य�ना� ना�त्रगदीन्दिजान्नैयना�म��म& ।। �म- ८.१८ ।।

भृक्त्वा� पा�त्तिण�ल� घा��&वा� चक्ष<(�& यटिःदी दी-य�� ।जा��� �(ग�� प्रेणश्यन्तिन्� ना भृवान्तिन्� कांदी�चना ।। �म- ८.१९ ।।

बित्रफल�य�� कां<�य�ण प्रे��ना?यनाधु�वाना��& ।अलिच��णFवा �द्व�रि� बि�धिम��त्तिण व्यापा(हबि� ।। �म- ८.२० ।।

बित्रफल� ल`हच;ण� � वा�रि�ण� पा�<य��& सामम& ।द्वय(स्�ल्य�ना �Fल�ना पाच�न्म�द्वग्निzनाना� क्षणम& ।। �म- ८.२१ ।।

�Fल�ल्य� भृ�ङ्ग�सा� �त्तFल� � बिवापा�चय��& ।स्त्रिस्नाzधुभृ�ण्डग�� भृ;म` ञ्जि|त्वा� म�सा�त्सामद्धः���& ।। �म- ८.२२ ।।

साप्��ह� ल�पाय�द्व�ष्ट्यं कांदील्य�श्च दीलF� लिश�� ।बिनावा�?�� क्ष#�भृ(जा# स्य��& U�लय��& बित्रफल�जालF� ।। �म- ८.२३ ।।

बिनात्यम�वा प्रेकां�?व्या� साप्��ह� ��ना� भृवा��& ।य�वाज्ज#वा� ना सान्दी�ह� कांच�� स्यभ्र?म�(पाम�� ।। �म- ८.२४ ।।

कां�कांम�च# यवा� जा��# साम� कां� ष्णबि�ल� ��� ।�त्तFल� ग्रा�हय�द्यान्त्र� ��ना स्य��& कां� श��नाम& ।। �म- ८.२५ ।।

ल(हमल�मलकांल्कां� साजापा� कां सामFना?�� सादी� स्ना�य# ।पालिल��ना#ह बिनाहन्य�दी& गङ्ग�स्ना�य#वा ना�कां`घाम& ।। �म- ८.२६ ।।

कां�श्मय�? म;लम�दी` साहच�कां साम� कां� �कांªना�� च म;ल� ल`ह� च;ण� साभृ�ङ्ग� बित्रफलजालय�� �Fलम�त्तिभृ�& बिवापाक्वाम& ।कां� त्वा� वाF ल(हभृ�ण्ड� त्तिक्षबि��लबिनाबिह�� म�साम& एकां� बिनाधु�य कां� श�� कां�शप्रेकां�श� भ्रम�कां लबिनाभृ� ल�पाना�दी& एवा कां� ष्ण�� ।। �म- ८.२७ ।।

वाज्र#क्ष#��ण साप्��ह� साश्व���ना& भृ�वाय�त्तित्तल�ना& ।�Fल�ना लिलप्��� कां� श�� स्य� शक्ल� वाF ना�त्र सा�शय� ।। �म- ८.२८ ।।

रसमञ्जर� , ९

कांपा;?�� टङ्& कांण� सा;�� �ल्य� मबिना�सा� मधु ।मदी?धियत्वा� लिलपा�ञ्जिल्लङ्ग� ञ्जि|त्वा� य�म� �थFवा च ।। �म- ९.१ ।।

��� प्रेक्ष�लय�ञ्जिल्लङ्ग� �म�द्र�म�� यथ(लिच��म& ।वा#य?स्�म्भकां�� पा�सा�� साम्यङ्& ना�ग�जा?ना(टिःदी�म& ।। �म- ९.२ ।।

कां� कांल�सास्य पाच्छ�ग्रा� मटिःद्रकां� प्रे(��न्�त्तिभृ� ।वा�ष्ट्यं� कांबिनाधिष्ठंकां� धु�य�? ना�( वा#य� ना मञ्चबि� ।। �म- ९.३ ।।

मधुना� पाद्म�#जा�बिना बिपा�&वा� ना�ह्णिंभृB प्रेल�पाय��& ।य�वात्तित्तष्ठंत्यसा` ल�पास्��वाद्व-य� ना मञ्चबि� ।। �म- ९.४ ।।

चटकां�ण्ड� � सा�ग्रा�ह्य नावाना#��ना पा�<य��& ।��ना प्रेल�पाय��& पा�दी` शRस्�म्भ� प्रेजा�य�� ।य�वान्नै स्प�श�� भृ;धिंमB ��वाद्व-य� ना मञ्चबि� ।। �म- ९.५ ।।

वानाR(डस्य दी�ष्ट्र�ग्रा� दीत्तिक्षण� च साम�ह���& ।कांट्या�मपारि� यदी& �दी&ध्वा� शRस्�म्भ� प्रेजा�य�� ।। �म- ९.६ ।।

डण्डभृ( ना�म�� सापा?� कां� ष्णवाण?स्�म�ह���& ।। �म- ९.७ ।।

�स्य�ञ्जि| धु��य��& कांट्या�� ना�( वा#य� ना मञ्चबि� ।बिवामञ्चबि� बिवाम8� ना लिसाद्धःय(ग उदी�हृ�� ।। �म- ९.८ ।।

�8�पा�म�ग?म;ल� � सा(मवा���त्तिभृमन्तिन्त्र�म& ।भृ`म� प्रे��� सामद्धः�त्य कांट्या�� �दी&ध्वा� ना वा#य?मकां& ।। �म- ९.९ ।।

खसापाल� शण्ठाÏक्वा�थ� <(डश��श�ना गड�ना बिनालिश पा#�� ।कां रु�� ��` ना पा�सा( ���� पा�ना� बिवाना�म्ल�ना ।। �म- ९.१० ।।

सा;�ण� �लसा#म;ल� ��म्�;ल�ना � भृक्षय��& ।ना मञ्चबि� ना�( वा#य?म�कांF कां� ना ना सा�शय� ।। �म- ९.११ ।।

वा��हवासाय� लिलङ्ग� मधुना� साह ल�पाय��& ।

|;ल� दृढुं� च दी-घा� च पा�सा( लिलङ्ग� प्रेजा�य�� ।। �म- ९.१२ ।।

क्ष`द्र�ण च साम� पा��� पाण्ड�#कांस्य कां� श�म& ।ध्वास्�� कां य�?त्त�( म�ढ्रं� �त्यन्यत्र�प्यसा�शय� ।। �म- ९.१३ ।।

अना��धु�सानाक्षत्र� ल�ङ्गल#म;लिलकां� ध्रुवाम& ।बिनाख��� मFथना|�ना� पा�सात्त्वाखण्डकां�रि�ण# ।। �म- ९.१४ ।।

बिनाश� <ट&बि�न्दुःच;णQना भृ�बिवा��ना�जावा�रि�ण� ।पा�ना�शना� प्रेय8� ना <ण्ढुंत्वा� जा�य�� ना�ण�म& ।। �म- ९.१५ ।।

बि�लग(क्ष�य(श्च�ण� U�ग#दुःzधु�ना पा�लिच�म& ।श#�ल� मधुना� य8� भृ8� <ण्ढुंत्वाना�शनाम& ।। �म- ९.१६ ।।

ऊण?ना�त्तिभृस्� य( जा#वा( मधुना� साह ल�पाय��& ।��ना ल�पाय�( ना�ह्णिंभृB �द्धः<ण्ढ्यं� बिवामच्य�� ।। �म- ९.१७ ।।

एकां एवा मह�द्र�वा# म�ल�#साम्भवा( �सा� ।तिंकांB पानाय?टिःदी यज्य�� मधुकांपा;?�पा��दीF� ।। �म- ९.१८ ।।

आद्र?कां� गन्धाकां� चFवा ��न्दिजाकां� च�थ टङ्& कांणम& ।सास्त्रिम्पु�� सामम�त्र�त्तिण क्ष�पाय�धिन्नैम्�जा� जाल� ।। �म- ९.१९ ।।

|�पाय�द्घटिःटकां�� बि�स्र( हस्�� वा� धु��य�त्त�� ।य�वान्त्य( ललना�� पाञ्च आन्दिजाघ्रीन्तिन्� द्रवान्तिन्� वाF ।। �म- ९.२० ।।

च;र्भिःणB�� मधुसा�य8� मह�रि��फलUदीF� ।लिलङ्गल�पा�ना सा��� द्रवा( भृवाबि� य(बि<��म& ।। �म- ९.२१ ।।

मधुसाFन्धावासा�य8� पा���वा�मल�न्तिन्वा�म& ।ए�ञ्जिल्लप्��न्दिन्द्रय( ��म�� दी�सा#वा�& कां रु�� ��` ।। �म- ९.२२ ।।

कांपा#न्दिन्द्रय� शश# सा;�� कां ङ्& कां म� कांनाकां� मधु ।ए�ञ्जिल्लप्��न्दिन्द्रय( ��म�� दी�सा#वा�& कां रु�� ��` ।। �म- ९.२३ ।।

वा�त्तमध्यञ्जि|�� ना�म �द्ब�ह्य� ह्रीं� च��यम& ।�द्बबिह� क्ल� च�ष्कां� च लिलग्निखत्वा� लिशलय�ग्निखलम& ।। �म- ९.२४ ।।

शभृनाक्षत्रसा�य(ग� |�बिपा�� मधुबिना ध्रुवाम& ।स्त्रिस्त्रयम& आकां<?बि� त्तिक्षप्रे� यन्त्रम��न्नै सा�शय� ।। �म- ९.२५ ।।

चन्दीना� �ग�� कां ष्ठं� बिप्रेयङ्ग�� ना�गकां� श�म& ।

कां� ष्ण�� बि�न्तिन्�बिडकां� चFवा सामभृ�ग�बिना कां��य��& ।। �म- ९.२६ ।।

दी�पाय�च्चFवा साप्��हम�त्मपाञ्चमल�ना � ।ख�ना� पा�ना� प्रेदी��व्या� स्त्रिस्त्रय� वा� पारु<� �थ� ।। �म- ९.२७ ।।

श�खपाष्पा# मधुपाष्पा# �थ� कां ञ्जिञ्चबिकांपाबित्रकां� ।श्व��बिगरि�साम�य8� सामभृ�ग�बिना कां��य��& ।। �म- ९.२८ ।।

साप्��ह� दी�पाय�द्या8� ह्य�त्मपाञ्चमल�ना च ।ख�ना� पा�ना� प्रेदी��व्या� वाश#कां�णमत्तमम& ।। �म- ९.२९ ।।

पा;वा�8मन्त्र�ण साप्�त्तिभृ�कां� त्वा� मन्तिन्त्र�दी�पाय��& ।गदी?भृस्य �जा( ग�ह्य ललिल�� ग�त्रसाम्भवाम& ।म��कांस्य �थ� भृस्म ना��#�जा�सामन्तिन्वा�म& ।। �म- ९.३० ।।

एकांªकां� त्य त्तिक्षपा�द्र�त्र` शय्य�य�म�साना�ऽबिपा वा� ।ना;ना� सा�जा�य�� द्व�<� कांलिथ�( म�ल�#म�� ।। �म- ९.३१ ।।

अन्यदी& य(गवा�� वाक्ष्य� बिवाद्व�<कां�ण� पा�म& ।यध्यम�ना�वाभृ` श्व�ना` पा�स्प�बिवा�(धिधुना` ।। �म- ९.३२ ।।

�य(�& धु;शिंलB साम�दी�य हन्य�� य(बि<��� �बि�� ।सात्य� भृवाबि� बिवाद्व�<� ना�त्र कां�य�? बिवाच��ण� ।। �म- ९.३३ ।।

प्रेक्ष�लना� भृग� बिनात्य� कां� �� च�मलवाल्कांलF� ।वा�द्धः�बिपा कां�धिमना# कां�म� ��ल�वा कां रु�� �बि�म& ।। �म- ९.३४ ।।

सापाद्म�#जा� लिसा�य� भृत्तिक्ष�� पाद्मवा�रि�ण� ।दृढुं� स्त्र#ण�� स्�नाद्वन्द्व� म�सा�ना कां रु�� भृ�शम& ।। �म- ९.३५ ।।

मण्ड#च;ण?कां<�य�ण य�� �Fल� बिवापा�लिच�म& ।पाबि��� य`वाना� यस्य�स्�स्य�� स्�ना(न्नैबि�भृ?वा��& ।। �म- ९.३६ ।।

हरि���लच;ण?कांलिलकां� ल�पा��& ��नाFवा वा�रि�ण� साद्या� ।बिनापा�न्तिन्� कां� शबिनाचय�� कां`�कांधिमदीम& अद्भ��� कां रु�� ।। �म- ९.३७ ।।

पाल�शलिचञ्च�बि�लम�<श�ख� दीह�दीपा�म�ग?साबिपाप्पाल(ऽबिपा ।मना�लिशल���लकांच;ण?ल�पा��& कां�(बि� बिनाल�मलिश�� क्षण��& ।। �म- ९.३८ ।।

�ण्डल#यकांम;ल�बिना बिपा�&वा� �ण्डलवा�रि�ण� ।ऋत्वान्�� त्र्यहपा#��बिना वान्ध्य�� कां वा?न्तिन्� य(बि<�म& ।। �म- ९.३९ ।।

कां�ञ्जि�कां� ना जापा�पाष्पा� बिपा�&वा� बिपा�बि� य�ङ्गना� ।ऋ�` त्र्यह� बिनापा#��बिना वान्ध्य�� कां वा?न्तिन्� य(बि<�म& ।। �म- ९.४० ।।

धु;बिपा�� य(बिना�×� � बिनाम्�कां�ष्ठं�ना यलि8�� ।ऋत्वान्�� �म�� सा� स्त्र# गभृ?दुः�खबिवावार्जिजाB�� ।। �म- ९.४१ ।।

धुत्त;�� मञ्जिल्लकां�पाष्पा� ग�ह#त्वा� कांटिःटसा�ञ्जि|�म& ।गभृ� बिनावा��यत्य�वा �ण्ड�वा�श्य�टिःदीय(बि<��म& ।। �म- ९.४२ ।।

ना�गकां� श�पाष्पा�ण�� च;ण� ग(सार्पिपाB<� साह ।सा�वाना�ल्लभृ�� पात्रम��` दुःzधु�न्नैभृ(न्दिजाना# ।। �म- ९.४३ ।।

�#जा�बिना म��लङ्गस्य दुःzधुस्विस्वान्नै� सासार्पिपाB<� ।सागभृ�?धिमबि� कां वा?न्तिन्� पा�ना�द्वन्ध्य�मबिपा स्त्रिस्त्रयम& ।। �म- ९.४४ ।।

म��लङ्गस्य �#जा�बिना कां म�य�? साह पा�<य��& ।क्ष#��ण साह दी��व्या� गभृ?म�प्न(त्यसा�शयम& ।। �म- ९.४५ ।।

बिपाप्पाल# श�ङ्गवा��� च मरि�च� कां� श�� �थ� ।घा���ना साह पा��व्या� वान्ध्य�गभृ?प्रेदी� पा�म& ।। �म- ९.४६ ।।

पाष्य(द्धः��� लक्ष्मण�य� म;ल� बिपा�� च कांन्यकां� ।ऋत्वान्�� घा��दुःzधु�भ्य�� पा#त्वा� गभृ?मवा�प्नय��& ।। �म- ९.४७ ।।

अन्यदी& य(गवा�� वाक्ष्य� य�ना सा� साफल� भृवा��& ।उश#�मधुय�# च ल(ध्रुधिमन्द्रयवा�नाबिपा ।। �म- ९.४८ ।।

घा��� साजा?�सा� चFवा म�त्तिक्षकां� त्र�यम�णकांम& ।श(भृ��नाकांम;ल�बिना सामभृ�ग�बिना कां��य��& ।। �म- ९.४९ ।।

पा�<धियत्वा� ��( द्रव्यामजा�क्ष#��ण पा�चय��& ।साप्���त्र� बिपा��न्नै��# य�वात्तित्तष्ठंबि� श(त्तिण�म& ।। �म- ९.५० ।।

��( य(ना` बिवाशद्धः�य�� पाश्च�द्दद्या�न्मह`<धुम& ।कां म��#क्ष#�सा�य8� नास्य� पा�ना� प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.५१ ।।

��ना सा� लभृ�� पात्र� सात्य� चFवा सा��र्छिचB�म& ।लशना� क्ष#�सा�य8� नास्य� पा�ना� प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.५२ ।।

अश्वगन्धा�कां� �� च;ण?मजा�क्ष#��ण दी�पाय��& ।यवाक्ष��� बिवाडङ्ग� च गड;च# च ह��णकां� ।। �म- ९.५३ ।।

सावा�?त्तिण सामभृ�ग�बिना कां� त्वा� च वा�च;र्भिःणB��ना& ।ए�त्पा#त्वा� लभृ��& पात्र� सा� ना��# ना�त्र सा�शय� ।। �म- ९.५४ ।।

बिहङ्ग�� च श�वा#य�? च दी�बिडम� साFन्धावा� �थ� ।बित्रकांट� श�पाष्पा� च ना�गपाष्पा� श��वा�# ।। �म- ९.५५ ।।

मधुकां� सामना� चFवा कां�<?कां�त्तिण प्रेदी�पाय��& ।क्ष#��ण साह दी��व्या� ना�य�?श्च पारु<स्य च ।। �म- ९.५६ ।।

टिःदीनात्रय� � भृ�#� श�लिल�ण्डलदुःzधुकांम& ।भृ8� � लभृ�� गभृ� ना��#ण�� ना�त्र सा�शय� ।। �म- ९.५७ ।।

अकां? म;ल� बिप्रेयङ्ग�� च कां साम्भ� ना�गकां� श�म& ।�ल� च�बि��ल� U�ग#क्ष#�� पा#�� टिःदीनात्रयम& ।। �म- ९.५८ ।।

बिवाश(धुयन्तिन्� य(तिंनाB च ��( दीद्या�न्मह`<धुम& ।उत्पाल� �ग�� कां ष्ठं� य�#मधु साचन्दीनाम& ।। �म- ९.५९ ।।

अजा�क्ष#��ण बिपा��बिना दी�पाय��& पाञ्चवा�सा�म& ।लक्ष्मण�ग(पाय(य8� �स्यF पा�ना� प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.६० ।।

��ना सा� लभृ�� पात्र� लक्षण�ढ्यं� सापाञ्जिण्ड�म& ।ग�� �8� भृग� शद्धः� साक्ष#�� लक्ष्मण� �थ� ।। �म- ९.६१ ।।

नास्य� पा�ना� प्रेदी��व्या� लभृ�� सा�मङ्गना� ।श्व���कां? क्षद्रण#श्व��� श्व��� च बिगरि�कांर्भिःणBकां� ।। �म- ९.६२ ।।

लक्ष्मण� वान्ध्यकांकां�ट- दी�य� ग(क्ष#�सा�य�म& ।नास्य� पा�ना� कां� �� गभृ� लभृ�� �बि�सा�गम��& ।। �म- ९.६३ ।।

पा�न्�� स्�म्भय�दी& गभृ� कां ल�लकां�म�त्तित्तकां� ।मधुच्छ�ग#पाय� पा#त्वा� तिंकांBवा� श्व���टिःद्रकांर्भिःणBकां� ।। �म- ९.६४ ।।

ललना� शकां? �� पा�ठा� कांन्दीश्च मधुना�न्तिन्वा�� ।भृत्तिक्ष�( वा��यत्य�वा पा�न्�� गभृ?सा�ञ्जि|�म& ।। �म- ९.६५ ।।

सामभृ�ग� लिसा��य8� श�लिल�ण्डलच;ण?कांम& ।उदुःम्��लिशफ�क्वा�थ� पा#�� गभृ� सा�क्षबि� ।। �म- ९.६६ ।।

म��लङ्गस्य म;ल�बिना मधुकां� मधुसा�य�म& ।घा���ना साह पा��व्या� साख� ना��# प्रेसा;य�� ।। �म- ९.६७ ।।

�<�म्�पारि�घा���ना कांन्दी�ना पारि�ल�पाय��& ।ल�ङ्गल्य�श्च�ण` सा;तिं�B त्तिक्षप्रेम�प्न(बि� गर्भिःभृBण# ।। �म- ९.६८ ।।

य�सा�� पाष्पा�गम( ना�स्विस्� ऋ�कां�ल� च य(बि<��म& ।��सा�� कां य�?ञ्जिच्चबिकांत्सा�य� पाना� पाष्पा�गम( भृवा��& ।। �म- ९.६९ ।।

बिपाप्पाल� च यवाक्ष��� बिवाडङ्ग� मन्मथफलम& ।बि�8� � �स्त्रिम्�ना#�#जा� गटिःटकां�� कां��य�न्दिद्भ<कां& ।। �म- ९.७० ।।

मण्ड# च क्ष#�सा�य8� य(बिनाद्व���ऽङ्गना� शभृ� ।बित्रपाञ्चसाप्���त्र�ण पाष्पा� भृवाबि� ना�न्यथ� ।। �म- ९.७१ ।।

��ल�न्त्र� प्रेवाक्ष्य�धिम साम�सा�दी& ��वाण(टिःदी�म& ।पा;जा�द्रव्या� टिःदीश( भृ�ग� मन्त्र� �दी&ग्रा�ह्यलक्षणम& ।। �म- ९.७२ ।।

प्रेथम� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।मन्दी�ना�म्ना# साम�ख्य��� य(बिगण# �स्य लक्षणम& ।। �म- ९.७३ ।।

बिद्व�#य� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।सानान्दी� य(बिगना# ना�म प्रेथम� जा�य�� ज्वा�� ।। �म- ९.७४ ।।

सा�कां(च( हस्�पा�दी�ना�मत्तिक्ष�(ग(ऽबि�Uदी?नाम& ।साभृयत्वा� कां� शत्वा� च �दी&ग्रास्� इबि� लक्षणम& ।। �म- ९.७५ ।।

���#य� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।पा;�ना� य(बिगना# ना�म ग�त्रभृङ्ग( ज्वा�(ऽरुलिच� ।। �म- ९.७६ ।।

प्रेल�पा� कांन्धा��श(थच्छर्दिदीBरि�त्य�टिःदीलक्षणम& ।अपा��Å� च वा�रुण्य�� पाञ्च��त्र� �शिंलB त्तिक्षपा��& ।। �म- ९.७७ ।।

च�थQ टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।बि�ड�ल# ना�म �दी&ग्रास्�� चक्ष�श;ल� ज्वा�(ऽरुलिच� ।। �म- ९.७८ ।।

ग�त्रम�ट�नाम& इत्य�टिःदी बिवावाणQना �शिंलB त्तिक्षपा��& ।पाञ्चम� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।। �म- ९.७९ ।।

ना�?कांªबि� साम�ख्य��� य(बिगना# �स्य लक्षणम& ।अथ <ष्ठंटिःदीना� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।। �म- ९.८० ।।

य(बिगना# शकां ना# ना�म कां�साश्व�सा(ऽरुलिचज्वा?�� ।हस्�पा�दी�टिःदीसा�कां(चश& चक्ष�पा#ड�बि� लक्षणम& ।। �म- ९.८१ ।।

पाञ्च��त्र� �शिंलB �स्यF वा�रुण्य�� टिःदीलिश बिनात्तिक्षपा��& ।साप्�म� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q शष्कां�लिशवा� लिशशम& ।। �म- ९.८२ ।।

ग�ह्ण�बि� �(दीना� कांम्पु( ज्वा�श(<�टिःदीलक्षणम& ।पात्तिश्चम�य�� टिःदीलिश पाञ्च �ल` दीत्त� लिशश� साख# ।। �म- ९.८३ ।।

अ�म� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� जा�म्भकां� ।�य� ग�ह#�म�त्रस्य प्रेथम� जा�य�� ज्वा�� ।। �म- ९.८४ ।।

लिश��पा#ड�त्तिक्ष�(गश्च चक्षरुत्पा�टच�धि��म& ।दीत्तिक्षण�� टिःदीलिशम& आत्तिश्रीत्य �शिंलB �स्यF प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.८५ ।।

नावाम� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।अलिचन्�� य(बिगना# ना�म ग�त्रभृङ्ग� लिश�(ऽत्तिक्षरुकां& ।। �म- ९.८६ ।।

Uर्दिदीB� प्रेल�पा इत्य�टिःदी �द्ग�ह#�स्य लक्षणम& ।उत्त��� टिःदीलिशम& आत्तिश्रीत्य �शिंलB �स्यF प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.८७ ।।

दीशम� टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।ना�म्ना� कां�पा�लिलकां� ख्य��� य(बिगना# �स्य लक्षणम& ।। �म- ९.८८ ।।

�(दीना� कांम्पुना� Uर्दिदीBज्वा?�( दुः�?ल��त्तिक्षरुकां& ।पा;वा�� टिःदीश� साम�त्तिश्रीत्य पाञ्च��त्र� �शिंलB त्तिक्षपा��& ।। �म- ९.८९ ।।

एकां�दीश� टिःदीना� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� लिलस्विप्सा�� ।ग�त्रकांम्पु( ज्वा�स्�#व्रस्�द्ग�ह#�स्य लक्षणम& ।। �म- ९.९० ।।

भृ�नासा�ख्य� टिःदीना� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।पा#�ल# य(बिगना# ना�म �(दीना� वा�दीना� ज्वा�� ।। �म- ९.९१ ।।

बिनाद्र� क्ष#णस्वा�� पा#�( वामना�ह��श;न्य�� ।उत्त��� टिःदीलिशम�त्तिश्रीत्य साप्���त्र� �शिंलB त्तिक्षपा��& ।। �म- ९.९२ ।।

कां�मसा�ख्य� टिःदीना� म�सा� वा<Q ग�ह्णबि� ��लकांम& ।भृद्रकां�ल# ज्वा�( ना�म वा�महस्�स्य कांम्पुम& ।। �म- ९.९३ ।।

वा�दीना�रुलिचबिना�श्व�सा�� कां�य� पा#�( बिवाच�धि��म& ।पा;वा�� टिःदीश� साम�त्तिश्रीत्य �शिंलB �स्यF प्रेदी�पाय��& ।। �म- ९.९४ ।।

पा�न्दी�टिःदीना� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।���� बिह य(बिगना# ना�म ज्वा�� श(<(ऽरुलिचभृ�?शम& ।। �म- ९.९५ ।।

चक्ष�पा#ड�बिङ्ग�� �स्यF पात्तिश्चम� �लिलम�ह���& ।पाक्ष� च टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्ण�बि� ��लकांम& ।। �म- ९.९६ ।।

य(बिगना# शवा?�# ना�म श्व�सा� कां�सा(ऽरुलिचज्वा?�� ।�दी&ग्रास्�� लिचÅम& इत्य�टिःदी दीत्तिक्षणस्य�� �शिंलB त्तिक्षपा��& ।। �म- ९.९७ ।।

बिवाकां��टिःदीवासा� म�सा� वा<Q ग�ह्णबि� य(बिगना# ।कां म��# नायना(द्व�ग( ज्वा�श(<�टिःदीच�धि��म& ।। �म- ९.९८ ।।

नाF���� टिःदीलिशम�त्तिश्रीत्य साप्���त्र� �शिंलB त्तिक्षपा��& ।��ल� च स्नापाय�त्पाश्च�च्छ�न्तिन्��(य�ना मन्त्रबिवा�& ।। �म- ९.९९ ।।

नादी-�#�द्वय�कां� �म�दी� दी�वा#स्वारूपाकांम& ।कां� त्वा� पा;जा� च कां�?व्या� भृ;पापाष्पा�क्ष��टिःदीत्तिभृ� ।। �म- ९.१०० ।।

वाटकां� लड्डुडकां�पा;पा� अग्राभृ8� गड� दीधिधु ।च��वा?ण्य?पा��कां�श्च प्रेदी-प्��� पाष्पाचन्दीनाम& ।। �म- ९.१०१ ।।

पा;जाय�त्सावा?�(ग�ण�मपा��Å� यथ��लिल ।सावा?त्र ना�मभृ�दी�ना �लिलदी�ना� प्रेजा�य�� ।। �म- ९.१०२ ।।

रसमञ्जर� , १०

अथ कां�लस्य बिवाज्ञः�ना� प्रेवाक्ष्य�धिम यथ�साखम& ।जा#बिवा�� म�ण� य(ग# य�( जा�ना�बि� बिनाश्चय��& ।। �म- १०.१ ।।

कां�लग्राहस्य यस्य�दी� दी�ष्ट्र�साम्पुटकां� जाग�& ।अद्याFवा वा� प्रेभृ��� वा� सा(ऽवाश्य� भृबिवाष्यबि� ।। �म- १०.२ ।।

�सा� �सा�यना� य(ग� कां�ल� ज्ञः�त्वा� साम�च���& ।यस्म�ज्ज्ञः�ना� बिवाना� व्याथ� �त्तस्म�त्प्रे(च्य��ऽधुना� ।। �म- १०.३ ।।

दू�( �8कां<�यकां� ष्णवासाना( दीन्�# जा��मर्दिदीB�सा& �Fल�भ्य8श�#�कां�यधुकां�( दी-ना�श्रीपा;ण�?नाना� ।भृस्म�ङ्ग��कांपा�लपा��शमशल� सा;य�?स्�सा;य�दीय� य� सा;य?स्वा�सा�ञ्जि|�( गदीवा��� कां�ल�य सा स्य�दीसा` ।। �म- १०.४ ।।

अकांस्म�ञ्जिच्चत्तबिवाकां� बि��कांस्म�त्पारु<(त्तम� ।अकांस्म�टिःदीन्दिन्द्रय(त्पात्तित्त� साधिन्नैपा��स्य लक्षणम& ।। �म- १०.५ ।।

श�#�� श#�ल� यस्य प्रेकां� ���& बिवाकां� बि��& भृवा��& ।�त्र�रि��� साम�सा�ना व्या�प्�� �त्र बिना�(धु म� ।। �म- १०.६ ।।

दुः�शब्दी�ना �म�� सा�धुशब्दी�ना कां प्यबि� ।यश्च�कांस्म�न्नै श�ण�� �� ग��य<म�टिःदीश��& ।। �म- १०.७ ।।

य( वा� गन्धा� ना ग�ह्ण�बि� दी-पा� श�न्�� च म�नावा� ।टिःदीवा�ज्य(��बि< यश्च�बिपा ज्वालिल��बिना च पाश्यबि� ।। �म- १०.८ ।।

चन्द्र� सा;य?प्रेभृ� पाश्य��& सा;य� वा� चन्द्रवाच?साम& ।�बिडद्व��(बि<��ना& म�घा�ना& बिनाम?ल� गगना� च��ना& ।। �म- १०.९ ।।

बिवाम�नाय�नाप्रे�सा�दीFय?श्च सा�कां लमम्��म& ।यश्च ना#ल� म;र्पि�Bमन्�म& अन्�रि�क्ष� च पाश्यबि� ।। �म- १०.१० ।।

यस्�;ष्णम& इवा ग�ह्ण�बि� श#�मष्ण� च श#�वा�& ।सा�जा��� सा�शय( यस्य �� वादीन्तिन्� ग��य<म& ।। �म- १०.११ ।।

बिवापा�#��ना ग�ह्ण�बि� भृ�वा�नान्य��श्च य( ना�� ।धु;मना#ह��वा�सा(त्तिभृ��वा���धिमवा म�टिःदीना#म& ।। �म- १०.१२ ।।

प्रेदी-प्�धिमवा ल(कां� च य(ऽवालप्�धिमवा�म्भसा� ।भृ;धिमम& अ��दीश�कां���� ल�ख�त्तिभृय?स्� पाश्यबि� ।। �म- १०.१३ ।।

ज्य(त्स्ना�दीशQ बिह �(य�< U�य�� यश्च ना पाश्यबि� ।पाश्यत्य�कां�ङ्गह#ना�� च वाFकां� �� च�बिपा पाश्यबि� ।। �म- १०.१४ ।।

श्वकां�कांकांङ्& कांग�ध्रु�ण�� प्रेय��� यक्ष��क्षसा�म& ।बिपाश�च(�गना�ग�ना�� बिवाकां� ��मबिपा य( ना�� ।। �म- १०.१५ ।।

ह्रीं#त्तिश्रीय` यस्य नाश्य���� ��जा ओजा� स्म�बि�सा& �थ� ।अकांस्म�ज्ज�म्भ�� यश्च सा पा��सा�सा�शयम& ।। �म- १०.१६ ।।

यस्य�धु�(ष्ठं� पा�बि� ञ्जि|�श्च(ध्वा� �थ(त्त�म& ।पा�शशङ्& कां� भृवा�द्यास्य दुःल?भृ� �स्य जा#बिवा�म& ।। �म- १०.१७ ।।

कां टिःटल� स्फो टिःट�� वा�बिपा साप्�� यस्य च ना�लिसाकां� ।अवास्फो; य?बि� मzना� वा� सा पा��सा�सा�शयम& ।। �म- १०.१८ ।।

स्वारूपा� पा�ना�त्र�< पात्तित्तकां�� य( ना पाश्यबि� ।यदी� बिह पाटदृधि�श्च �दी� म�त्य�& अदू��� ।। �म- १०.१९ ।।

कांण?ह#ना� यदी�त्म�ना� पाश्यत्य�त्म� कांथ�चना ।ना सा जा#वाबि� ल(कां� ऽस्विस्मना& कां�ल�ना कांवाल#कां� �� ।। �म- १०.२० ।।

��त्र` दी�ह( भृवा�द्यास्य टिःदीवा� श#�� च जा�य�� ।कांफपा;रि��कांण्ठास्य म�त्यश्चFवा ना सा�शय� ।। �म- १०.२१ ।।

च�ण` श#�ल` यस्य श#�ल� ना�त्तिभृमण्डलम& ।लिश�स्��पा( भृवा�द्यास्य �स्य म�त्यना? सा�शय� ।। �म- १०.२२ ।।

हुःङ्& कां��� श#�ल( यस्य फ त्कां��( वात्तिह्णसाधिन्नैभृ� ।सादी� दी�ह( भृवा�द्यास्य �स्य म�त्यना? सा�शय� ।। �म- १०.२३ ।।

अरुन्धा�� ध्रुवा� चFवा बिवाष्ण(स्त्र#त्तिण पादी�बिना च ।ह#ना�यधु( ना पाश्यन्तिन्� च�थ� म���मण्डलम& ।। �म- १०.२४ ।।

अ�ञ्जिश्मबि�म्�� सा;य?स्य वाÅ�श्चFवा��शवार्जिजाB�म& ।दृ�&वाFकां�दीशम�सा�स्� ना�श्च(ध्वा� ना जा#वाबि� ।। �म- १०.२५ ।।

वा��� म;त्र� पा�#<� य� सावाण� �जा�� �थ� ।प्रेत्यक्षमथवा� स्वाप्न� दीशम�सा� ना जा#वाबि� ।। �म- १०.२६ ।।

क्वालिच�& पाश्यबि� य( दी-प्�� स्वाण?वा�& कां�नाना� ना�� ।बिवारूपा�त्तिण च भृ;��बिना नावाम�सा� ना जा#वाबि� ।। �म- १०.२७ ।।

|;ल�ङ्ग(ऽबिपा कां� श� कां� श(ऽबिपा साहसा� |;लत्वाम�लम्��� श्य�म( वा� कांनाकांप्रेभृ( यटिःदी भृवा�द्ग`�(ऽबिपा कां� ष्णच्छबिवा� ।धु#�( धु#��य�थ?धुम?बिनापाण� श�न्�(पाकां��# पाम�ना& इत्य�वा� प्रेकां� �� � श�न्�चलना� म�स्य�म� म�त्यदीम& ।। �म- १०.२८ ।।

पा#ड� भृवा�त्पा�त्तिण�ल� च न्दिजाह्व�म;ल� साम;ल� रुधिधु�� च कां� ष्णम& ।वा�द्धिंद्धःB ना�� कां�मबिपा यन्नै दृ�&वा� जा#वा�न्मनाष्य� सा बिह साप्�म�सा�ना& ।। �म- १०.२९ ।।

मध्य�ङ्ग�ल#ना�� बित्र�य� बिवा�8� �(ग� बिवाना� शष्यबि� यस्य कांण्ठा� ।महुःम?हुः� प्रेस्रवाण� च जा�ड्यं� <ष्ठं� च म�सा� प्रेलय� प्रेय�बि� ।। �म- १०.३० ।।

यस्य ना स्फो �ण� तिंकांBलिचदी& बिवाद्या�� यस्य कांम?त्तिण ।सा(ऽवाश्य� पाञ्चम� म�लिसा स्कांन्धा�रूढुं( गधिमष्यबि� ।। �म- १०.३१ ।।

यस्य ना स्फो ��� ज्य(बि�� पा#बिड�� नायनाद्वय� ।म�ण� �स्य बिनार्दिदीB�� च�थQ म�लिसा बिनात्तिश्च�म& ।। �म- १०.३२ ।।

स्पन्दी�� वा�<ण( यस्य ना तिंकांBलिचदीबिपा पा#बिड�� ।���#य� म�लिसा सा(ऽवाश्य� यमल(कां� गधिमष्यबि� ।। �म- १०.३३ ।।

���� टिःदीवा� चन्द्रप्रेभृ� बिनाश�न्�� य( बिवाद्या�� पाश्यबि� चFवा श्वभ्र� ।इन्द्र�यधु� वा� स्वायम�वा ��त्र` म�साद्वय� �स्य वादीन्तिन्� ना�शम& ।। �म- १०.३४ ।।

यस्य जा�नाग�� मम? ना तिंकांBलिचदीबिपा च�धि��म& ।म�सा�न्�� म�ण� �स्य ना कां� ना�बिपा बिवालम्ब्य�� ।। �म- १०.३५ ।।

कांबिनाष्ठं�ङ्ग�लिलपावा? स्य��& कां� ष्ण� च मध्यम� यदी� ।ग��य� प्रे(च्य�� पा�सा�म& अ��दीशटिःदीना�वाधिधु� ।। �म- १०.३६ ।।

घा��� �Fल� जाल� वा�बिपा दीपा?ण� यस्य दृश्य�� ।लिश�(�बिह�म�त्म�ना� पाक्षम�कां� सा जा#वाबि� ।। �म- १०.३७ ।।

शFत्य� दीध्यन्नैपा�ना�बिना यस्य ��पाकां��त्तिण च ।श#��ञ्जिश्म भृवा�च्च�रुह�सा� च�थ साबिनाम?लम& ।। �म- १०.३८ ।।

ना वा�त्तित्त वाF च�रुबिह�� ना च(ष्ण� वा�त्तित्त य( ना�� ।कां�लज्ञः�ना�ना साम्प्र(8� पाक्षम�कां� सा जा#वाबि� ।। �म- १०.३९ ।।

स्ना��म�त्रस्य यस्यF�� त्रय� शष्यन्तिन्� �त्क्षण��& ।हृदीय� हस्�पा�दी` च दीश��त्र� सा जा#वाबि� ।। �म- १०.४० ।।

ना�सा�ग्रा� �साना�ग्रा� च चक्षश्चFवा`ष्ठंसाम्पुटम& ।य( ना पाश्य�त्पा��दृ�� साप्���त्र� सा जा#वाबि� ।। �म- १०.४१ ।।

धु��� बि�न्दुःसाम� यस्य पा��� च मह#�ल� ।साप्��ह�ज्ज�य�� म�त्य� कां�लज्ञः�ना�ना कांथ्य�� ।। �म- १०.४२ ।।

अथ��� साम्प्रवाक्ष्य�धिम U�य�पारु<लक्षणम& ।यस्य बिवाज्ञः�नाम�त्र�ण बित्रकां�लज्ञः( भृवा�न्नै�� ।। �म- १०.४३ ।।

कां�ल( दू�ञ्जि|�(ऽस्य�बिपा य�ना(पा�य�ना लक्ष्य�� ।�� वादीन्तिन्� साम�सा�ना यथ(टिःद्द�� लिशवा�गम� ।। �म- १०.४४ ।।

एकां�न्�� बिवाजाना� गत्वा� कां� त्वा�टिःदीत्य� स्वापा�ष्ठं�� ।सा�बिना�#क्ष्य बिनाजाच्छ�य�� कांण्ठादी�शसाम�बिह��म& ।। �म- १०.४५ ।।

��श्च�कां�शम#क्ष�� ��� पाश्यबि� श�कां�म& ।अ�(त्त�श�� जाप्त्वा� ��( वाF दृश्य�� शभृम& ।। �म- १०.४६ ।।

शद्धःस्फोटिःटकांसा�कां�श� ना�ना�रूपाधु�( ह�म& ।<ण्म�सा�भ्य�साय(ग�ना भृ;च��ण�� पाबि�भृ?वा��& ।। �म- १०.४७ ।।

वा<?द्वय�ना ह� ना�थ कां��? ह��? स्वाय� प्रेभृ� ।बित्रकां�लज्ञःत्वाम& आप्न(बि� सा य(ग# ना�त्र सा�शय� ।। �म- १०.४८ ।।

यत्कां� ��भ्य�साय(ग�ना ना�स्विस्� तिंकांBलिच�& सादुःल?भृम& ।�द्रूपा� कां� ष्णवाण� च पाश्यबि� व्या(स्त्रिम्ना बिनाम?ल� ।। �म- १०.४९ ।।

<ण्म�सा�ना& म�त्यम�प्न(बि� सा य(ग# ना�त्र सा�शय� ।पा#�( व्या�धिधुभृय� �8( ना#ल( हत्य�� बिवाबिनार्दिदीBश��& ।। �म- १०.५० ।।

ना�ना�वाणQ स्वारूपा�ऽस्विस्मनाद्व�ग( जा�य�� मह�ना& ।पा�दी` गल्फ� च जाठा�� बिवाना�शकां� श�� भृवा��& ।। �म- १०.५१ ।।

अधु?वा<Qण वा<Q वा� जा#वान्वा<?द्वय�ना ना वा� ।बिवाना�श( दीत्तिक्षण� ��ह` स्वा�न्धा�& धिम्रःय�� ध्रुवाम& ।। �म- १०.५२ ।।

वा�म��ह` �थ� भृ�य�? बिवानाश्यबि� ना सा�शय� ।लिश�( दीत्तिक्षण��हुःभ्य�� बिवाना�श( म�त्यम�टिःदीश��& ।। �म- १०.५३ ।।

अलिश�( म�साम�ण� बिवाना� जाङ्& घा� टिःदीवा� नावा ।अ�त्तिभृ� स्कांन्धाना�श�ना U�य�लप्��ना �त्क्षण��& ।। �म- १०.५४ ।।

�#थ?स्ना�ना�ना दी�ना�ना �पासा� साकां� ��ना वा� ।जापा�ना ज्ञः�नाय(ग�ना जा�य�� कां�ल�न्धानाम& ।। �म- १०.५५ ।।

�सा�यना� च पा;वा�8� गटिःटकां� म��जा#वाना# ।ना�F� सा�व्या� यथ(8� च पा�� कां�लस्य �न्धानाम& ।। �म- १०.५६ ।।

�क्षण#यम�( दी�ह� य�( धुम�?टिःदीसा�धुनाम& ।श�#�� ना�शयन्त्य��� दी(<� धु��मल�श्रीय�� ।। �म- १०.५७ ।।

वाFद्याना�थ�ना;जा�ना श�लिलना�थ�ना धु#म�� ।श�स्त्रम�ल(क्य च�कां� ष्य �लिच�� �साम��# ।। �म- १०.५८ ।।