resource rights for the indigenous peoples (rrt and forest... ·...

101
Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRtIP)

Upload: others

Post on 02-Sep-2019

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRtIP)

Page 2: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

ေကးဇးတငလႊာ

ျမနမာနငင ေကးလကလထ၏ စားနပရကၡာဖလမႈႏင အသကေမြးမႈမား တးတကေကာငးမြနေရးအတြက ရနပေငြထညဝငလဒါနး ၾကေသာ ဥေရာပသမဂၢႏင ၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတက ကငးဒမး ႏင အေမရကနျပညေထာငစ အစးရမားက ေကးဇးအထးတငရပါသည။ LIFT တြင ပဂၢလက က႑မ ပထမဆးထညဝငလဒါနးသည မစဆဘရ ေကာပေရးရငးကလညး ေကးဇးတငရပါသည။

အသေပးေၾကျငာခက

ဤစာတမးက ဥေရာပသမဂၢ၊ ၾသစေၾတးလ၊ ဒနးမတ၊ ျပငသစ၊ အငယာလန၊ အတလ၊ လဇငဘတ၊ နယသာလန၊ နယးဇလန၊ ဆြဒင၊ ဆြစဇာလန၊ ယနကတကကငးဒမး၊ အေမရကနျပညေထာငစႏင မစဆဘရ ေကာပေရးရငးတ႔ ထညဝငလဒါနးထားသည LIFT ရနပေငြ၏ ပပးမျဖင ေဆာငရြကသည။ ယခစာတမးတြင ေရးသားေဖာျပခကမားသည LIFT အလရငမား၏ တရားဝင အတညျပထားသညအျမငမားဟ မယဆႏငပါ။

ထတေ၀မႈ သတငးအခကအလကမား

ထပဆငမေ၀ရန ခြငျပခကေတာငးချခငး

ဤအစရငခစာသည Attribution-NonCommercial-NoDerivs 2.0 UK http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.0/uk/ တြင လငစငတငၿပး ျဖစပါသည။

RRtIP မ ၂၀၁၈ ခနစ၊ မတလတြင ပနပထတေ၀ပါသည။

RRtIP: [email protected]

ေရးသားျပစသ : Julia Fogerite, Jack Jenkins Hill, and Athong Makury

RRtIP (2018) Land and Forest Governance in the Naga Village Republic,Yangon, Myanmar

ဓာတပအမတ ၁၊ ၂၊ ၅၊ ၆၊ ၈၊ ၉၊ ၁၀၊ ၁၂၊ ၁၄၊ ၁၆၊ ၁၇ နင ေနာကဖးပါ ဓာတပမားက Lin Bojian ကညပပးပါသည။

Funded by - ေျမယာမ႑ငအဖြ႕၊ Rainforest Foundation Norway နင LIFT အဖြ႕တ႔မ ေငြေၾကးေထာကပကညပါသည။

Land

Core

Group

Page 3: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 1

Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRtIP)

Page 4: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

2

ေကးဇးတငလႊာ ........................................................................................................... ၅ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ သဘာ၀သယဇာတအခြငေရးကာကြယေရးအဖြ႔အေၾကာငး ........................................................................................... ၆အတေကာာကမား ....................................................................................................... ၇အကဥးခပ ................................................................................................................ ၈သေတသန ေနာကခ ................................................................................................... ၁၁နာဂေတာငတနး ........................................................................................................ ၁၃သမငးေၾကာငးႏင ဥပေဒေရးရာအေျခေန ......................................................................... ၁၅

နာဂေတာငတနးေဒသ၏ ေျမယာအပခပစမမ သမငးအကဥး ........................................... ၁၅ အႏၵယႏငင၏ လကရ ေျမယာအပခပစမမ အေျခအေန .................................................. ၁၇ ျမနမာႏငင၏ လကရ ေျမယာအပခပစမမ အေျခအေန .................................................. ၁၈ေျမယာႏင ၿငမးခမးေရး ........................................................................................... ၂၁

နညးလမးမား ............................................................................................................ ၂၃ အစအစဥေရးဆြျခငးႏင ျပငဆငျခငး .......................................................................... ၂၃ေနရာေရြးခယျခငး .................................................................................................. ၂၄ သငတနး.............................................................................................................. ၂၅

ေကး႐ြာမတတမးေကာကယျခငး နညးလမးမား ........................................................... ၂၅ေျမယာပငဆငျခငးႏင စမခန႔ခြျခငး ................................................................................ ၂၈ေျမယာအသးျပျခငးႏင ေျမယာပငဆငျခငး ...................................................................... ၂၈

ေလကားထစစကခငးမား ......................................................................................... ၃၁သစသးၿခမား ........................................................................................................ ၃၂စားကကေျမ ......................................................................................................... ၃၂သကကယခငးမား ................................................................................................. ၃၃ပားဆြေသာေကာကေဆာငမား ................................................................................. ၃၃အမဥယာဥၿခမား ................................................................................................... ၃၃ဟငးသးဟငးရြက ဥယာဥၿခမား ................................................................................ ၃၃အပနးေျဖေနရာမားႏင အမားျပညသကစားကြငးမား ...................................................... ၃၃႐းရာအထြဋျမတေနရာမားႏင ယဥေကးမ အထငကရေနရာမား ....................................... ၃၃ေရအရငးျမစမား .................................................................................................... ၃၄အမလကျခငး ........................................................................................................ ၃၄ေတာငယာ(Jhum) ................................................................................................. ၃၅သစေတာမား ........................................................................................................ ၄၁ပငမသစေတာေနရာမားသ႔ခ႕ထြင ၀ငေရာကျခငး - ဆြမၼရာအေျခေနအားေလလာျခငး ............. ၄၇ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစေအာက ေျမယာအသးျပမအနာဂါတ .................... ၄၉

Page 5: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 3

ေျမယာပငဆငမႏင လႊေျပာငးမ .................................................................................... ၅၂ ေျမယာပငဆငမ ရယျခငး .......................................................................................... ၅၃ ေျမယာပငဆငမ ပစမား ............................................................................................ ၅၃

မးႏြယစ ပငဆငမ ................................................................................................. ၅၃ေကးရြာ ပငဆငမ .................................................................................................. ၅၄ဖသားစေျမ ........................................................................................................... ၅၄အမေထာငစ ေျမယာ .............................................................................................. ၅၅

ေျမယာပငဆငမ လႊေျပာငးျခငး ................................................................................... ၅၅အေမြ .................................................................................................................. ၅၅ယာယေျမအသးျပခြင .............................................................................................. ၅၇ေရာငးချခငးႏင ဝယယျခငး ...................................................................................... ၅၈လကေဆာင ......................................................................................................... ၅၈

လကရ ဥပေဒမေဘာငရ ေျမယာပငဆငမ အမးအစားသတမတျခငး ..................................... ၅၉စားဝတေနေရး........................................................................................................... ၆၁

စားနပရကၡာဖလေရး ............................................................................................... ၆၁လမေရး အကအညေပးမ စနစ ................................................................................. ၆၄ကနးမာေရး .......................................................................................................... ၆၄

ရးရာအဖြ႔အစညးမားႏင ဆးျဖတခကခမတျခငး ................................................................ ၆၅ ရးရာ အဖြ႔အစညးမား ................................................................................................ ၆၆

ေကးရြာေကာငစ .................................................................................................... ၆၆ေကးရြာ ေခါငးေဆာင ............................................................................................. ၆၇အျခားေကးရြာအဖြ႔အစညးမား ................................................................................... ၆၇ကးကြယယၾကညမႈဆငရာ အဖြ႕စညးမား ..................................................................... ၆၇မးႏြယစေကာငစမားႏင နာဂေဟာေဟာ ..................................................................... ၆၈ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတႏင ဗဟယဥေကးမ ေကာမတ ............................................ ၆၈နာဂအမးသားေရးရာေကာငစ ................................................................................... ၆၉

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစျဖင ဆးျဖတခကခမတျခငး ............................ ၆၉ ဆးျဖတခက ခမတရာတြင အမးသမးမား၏ အခနးက႑ ................................................. ၇၀ ျမနမာအစးရ အဖြ႔အစညးမား ...................................................................................... ၇၂

ဓေလထးတမးမားျဖစစမေနေသာ နာဂေဒသအတြငး စမကနးမား လပေဆာငရာတြင လကနာသငသည လပထးလပနညးမား ...................................................................... ၇၃

နာဂရးရာ တရားေရးစနစမား ........................................................................................ ၇၆ အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငး လပငနးစဥ ........................................................................... ၇၆ ေကး႐ြာစညးကမးေဖာကဖကျခငးအတြက အျပစဒဏ .................................................... ၇၈နဂး ...................................................................................................................... ၈၀ကးကားစာတမးမား .................................................................................................... ၈၂ေနာကဆကတြ - ေကး႐ြာ မတတမးအကဥး .................................................................... ၈၄ဒနးကေလးေ၀း .......................................................................................................... ၈၄ကကး ..................................................................................................................... ၈၉

ဆြမၼရာ .................................................................................................................... ၉၃

Page 6: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

4

ပ (၁):သေတသနႏင႔ စညးရးလ႕ေဆာတကတြနးျခငး (အကဒဗေကစ) ျဖစစဥအဆင႔မား ........... ၂၃

ပ (၂):မတတမးတငျခငးျဖစစဥ ..................................................................................... ၂၅

ပ (၃):နာဂဓေလ႔ရးရာလကရထားပငခြင႔စနစတြင ေကးရြာအဆင႔ဆးျဖတခကချခငး ................. ၇၀

ပ (၄): ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway) ရဓေလ႔ရးရာႏင႔အစးရအငစတကးရငးမား ................. ၇၂

ပ (၅):နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစရ အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငးလပငနးစဥ ........ ၇၇

ေျမပ (၁): ေလရးၿမ႕နယရ သေတသနဧရယာမား ........................................................... ၁၄

ေျမပ (၂): ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway) ေကးရြာရ သစေတာေျမေျပာငးလမ ...................... ၄၅

ေျမပ (၃): ဆြမမရာ (Somra) ေကးရြာရ သစေတာေျမေျပာငးလမ ........................................ ၄၅

ေျမပ (၄): ကကးေကးရြာ၏ သစေတာဖးအပဧရယာ အေျပာငးအလ ..................................... ၄၃

ေျမပ (၅): ကကေကးရြာေျမယာပငဆငခြင႔အမးအစားမားး ................................................. ၆၀

ေျမပ (၆): Naga SAZ, source: MIMU ............................................................................ ၇၃

ေျမပ (၇): ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာအသးျပမေျမပ ......................................................... ၈၈

ေျမပ (၈): ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ ....................................................... ၈၈

ေျမပ (၉): ကကေျမယာအသးျပမေျမပ ........................................................................... ၉၂

ေျမပ (၁၀): ကကေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ ...................................................................... ၉၂

ေျမပ (၁၁): ဆြမမရာ (Somra) ေျမယာအသးျပမေျမပ ....................................................... ၉၇

ေျမပ (၁၂): ဆြမမရာ ေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ ................................................................ ၉၇

ဇယား(၁): ျဖစရပအလကေလ႔လာေသာရြာမား ............................................................... ၂၅

ဇယား(၂): ေကးရြာတရြာခငးစ၏ မတတမးတငပနညးလမးမား ............................................ ၂၆

ဇယား(၃): မတညေသာေျမယာအသးျပမအမးအစားမားအတြက ေျမယာပငဆငခြင႔

အခြင႔အေရးမား.......................................................................................... ၃၀

ဇယား(၄): လက၀ယပငဆငခြင႔အမးအစားမား ............................................................. ၅၃

ဇယား(၅): ဒနးကေလးေ၀းရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔ဇယား .................................. ၈၆

ဇယား(၆): ကကရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔ ........................................................... ၉၀

ဇယား(၇): ဆြမမရာရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔ .................................................... ၉၅

Page 7: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 5

ဤစာတမးႏငအတ သေတသနလပငနးၿပးဆးခၿပ ျဖစေသာေၾကာင အဖကဖကမ အားတကသေရာ ႀကးစားပါဝငလပေဆာငခၾကသအားလးက ကြနေတာတ႔ RRtIP အဖြ႔အေနျဖင အထးေကးဇးတင ေၾကာငးေဖာျပလပါသည။ ေဝးလေခါငပါးေသာ နာဂေဒသတြင စြန႔စားလပေဆာငခေသာ ဤသေတ သနလပငနး လပေဆာငရာတြင အကအညႏင လမးညႊနမမားေပးခၾကေသာ ႏငငေတာအစးရ၊ စစကငးတငးေဒသႀကး အစးရႏင နာဂကယပငအပခပခြငရေဒသ အစးရတ႔အား အထးပငေကးဇး တငရပါသည။ ေအဒ ဥးစးညႊန႔ဥး ဥးေဆာငေသာ ေလရးၿမ႕နယ GADႏင ဌာနဆငရာ အသးသးရ အစးရ တာဝနရပဂၢလမားေၾကာငသာ ဤလပငနးအဆငေျပေခာေမြ႕ႏငခမည မဟတပါ။ လႀကးမငးတ႔၏ ကညျခငးျဖငသာ မမတ႔အဖြ႔အေနျဖင သေတသနအား ေလရးၿမ႕နယတြင လၿခစြာႏင ေအာငျမငစြာ အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကႏငခပါသည။

နာဂရးရာဗဟေကာမတ၊ နာဂအမးသားေရးရာေကာငစ၊ ေလရးၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတႏင ရာစ ႏစမားစြာ မမတ႔လမးမားအား လၿခမေပးခေသာ ရးရာဓေလထးတမးအလတရားႏင နကနမမားက ေလလာႏငရန မမတ႔အား ေႏြးေထြးစြာႀကဆခၾကေသာ သကဆငရာမးႏြယစ ေခါငးေဆာငမား အားလးက မမတ႔ရငထက အစဥအၿမေကးဇးတငရေနမည ျဖစသည။ ႏစေပါငးမားစြာ အေျပာငးအလ မားႏင လႊမးမးမမားက တြနးလန ေကာလႊားႏငခေသာ နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစ၏ အဓကဗဟျဖစသည ဌာေနလမးမား၏ သစေတာႏင ေျမယာဆငရာ အသပညာဗဟသတမားစြာက မမတ႔အဖြ႔မေလလာသငယ ရရခပါသည။

အမးသမးမားႏင လငယမားအပါအဝင ပးေပါငးပါဝငၾကေသာရပသရြာသားမား၊ ရပရြာလႀကးမားသည မမတ႔၏ ေမးျမနးမမားက စတရညစြာ စတဝငတစားေျဖၾကားေပးခေသာေၾကာင အခကအလကမားက မမတ႔အဖြ႔အေနျဖင အေကာငးဆးမတတမးတငႏငခပါသည။ ထသတ႔၏ ပးေပါငးပါဝငမ မရပါက မမတ႔ အဖြ႔အေနျဖင ဆးခနးတင ေအာငျမငႏငခမည မဟတေပ။ လႀကးမငးမားအား မမတ႔ ရငထမ လႈကလႈကလလ ေကးဇးတငရပါသည။ မမတ႔သြားလရာ ေနရာမနသမ ပ႔ေဆာငေပးခသည ကြမးကင ေသာ ေတာငေပၚပလႊားငကမားသဖြယ ကြမးကငလတ ဆငကယသမားအဖြ႔ကလညး အထးပင ေကးဇးတငရပါသည။ သတ႔၏ ကြမးကငမမားေၾကာငသာ မမတ႔အဖြ႔အေနျဖင ရညရြညထားေသာ ေကးရြာမားသ႔ ေရာကရႏငၿပး သေတသနက အထခကအတားဆးမရပ ျပလပႏငခပါသည။

အေျခအေနအမးမးတြင မမႏငအတ အၿမလကပါ လပေဆာငေပးခၾကေသာ လပေဖာကငဖက အားလးက လႈကလႈကလလ ေကးဇးတငရပါသည။ မမ၏ လပေဖာကငဖကမားေၾကာငသာ လပငနး အစမ စာတမးၿပးေျမာကသညအထ ေအာငျမငမက ျမငေတြ႔ခစားရျခငးျဖစသည။ မမတ႔ခရးစဥအတြငး အေကာငးဆးဗဒယ မတတမးႏင ရငသကရေမာဖြယ ဓာတပမားက ရကကးေပးခေသာ Tony ႏင Jimmy တ႔က ေကးဇးအထးတငရပါသည။ စတရညျခငး၊ စတနစကယနစရျခငးႏင ဤစာတမးအား ေရးသားျခငး၊ တညးျဖတျခငး၊ ျပစျခငးမားက မမတ႔၏ တကကြမးမမားျဖင လပေဆာငေပးခၾကေသာ Julia ႏင Jack တ႔ကလညး အထးေကးဇးတငရပါသည။ အခကအခမားက ေကာလႊား၍ ဤသေတ သနလပငနး ေအာငျမငၿပးေျမႇာကေရးအတြက ေငြေၾကး ႏင နညးပညာအကအညမားေပးခၾကေသာ LCG, RFN ႏင LiFT တ႔ကလညး မမတ႔ RRtIP အဖြ႔မ အလြနပငေကးဇးတငရပါသည။ ေနာကဆး အေနျဖင အမညေဖာျပထားျခငးမရေသာလညး ဤသေတသနလပငနးတစေလာက မမတ႔အား တတအားသ၍ ပါဝငကညခၾကသမား အားလးက အထးေကးဇးတငရပါသည။

Athong Makury, Executive Director, RRtIP

Page 8: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

6

ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ သဘာ၀သယဇာတအခြငေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည သဘာ၀သယ ဇာတ၊ ယဥေကးမႈႏင အမ းသား ၀ေသသစ႐ကလကၡဏာဆငရာ အခြင႔ေရးမား ခ းေဖာကခရျခငး၊ ၿခမးေျခာကခရျခငးမားႀ က႕ေတြ႕ေနရသညမားက ကာကြယေဖးမကညရန ဌာေနတငးရငးသားလမ းမား ၏ ေမာလငခက ျဖညဆးသညအေနျဖင ၂၀၁၂ ခႏစတြင စတငခပါသည။ RRtIP အဖြ ႕စညးအေနျဖင အဖြ ႕၀ငေပါငး ၁၀၀ေကာျဖင နာဂေဒသႏင အျခားေဒသမားတြင လပေဆာငလက႐ ပါသည။ အဖြ ႕၀င မားသည ဌာေနတငးရငးသားေရးရာ၊ မႏေဗဒ၊ ေ ဒသတြငးဖြ ႔ၿဖးေရး၊ သဘာ၀ပတ၀နးကငႏင သေတသန စသညက႑မားတြင ကၽြမးကငသည ပညာ႐ငမားပါ၀င ေဆာင႐ြကလက႐ ပါသည။

ေမာမနးခက

ဌာေနနာဂလမးမားသည ဌာေနတငးရငးသားမားအခြငေရးဆငရာ ကမာၻ႕ကလသမဂၢ ေၾကျငာစာတမး (UNDRIP, 2007) ပါ အခကမားအတငး ကမာၻေပၚ႐ အျခားဌာေနလမးမားကသ႔ မမတ႔၏ သဘာ၀သယ ဇာတမား၊ ယဥေကးမႈႏင အမးသား ၀ေသသစ႐က လကၡဏာမားဆငရာ အခြငအေရး ႐ပါသည။ ၎တ႔၏ သဘာ၀သယဇာတမား၊ ယဥေကးမႈႏင အမးသား ၀ေသသစ႐ကလကၡဏာမားက ထနးသမး ကာကြယကာ ေရ႐ညတညတေသာ စာ၀တေနေရး၊ လမႈဘ၀၊ မသားစမားႏင ရပ႐ြာမား လၿခမႈအျပည အ၀႐ကာ မမတ႔၏ အေျခခအခြငေရးမား မေပာကပကဘ ေဒသဖြ႔ၿဖးေရးလပငနးမားက စနစတက စမေဆာင႐ြကသည အခြငေရး႐ပါသည

လပငနးစဥ

ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ သဘာ၀သယဇာတအခြငေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည ဌာေနလမး မားအေနႏင ၎တ႔၏ သဘာ၀သယဇာတမား၊ ယဥေကးမႈႏင အမးသား ၀ေသသစ႐က လကၡဏာ မားဆငရာ အေရးကစၥရပမားဆငရာ ဆးျဖတစမသည ျဖစစဥမားတြင ပါ၀ငလာႏငေစရန ၎တ႔၏ စြမးေဆာငရညမား ျမငတငျခငးႏင ေဒသခမားအား ပပးကညျခငးစသညမား လပေဆာငျခငးျဖင ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ အခြငေရးမားက ျမငတငေဖာထတပါသည။

Page 9: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 7

asl above sea levelCEDAW Convention on the Elimination of all

Forms of Discrimination Against WomenCFI Community Forestry Instruction CF Community ForestryCNA Council of Naga AffairsDALMS Department of Agricultural Land

Management and StatisticsFD Forest Department FPIC Free, Prior and Informed ConsentGAD General Administration DepartmentHH HouseholdsIDP Internally Displaced PersonMOAI Ministry of Agriculture and IrrigationMONREC Ministry of Natural Resources and

Environmental ConservationMOALI Ministry of Agriculture, Livestock and

Irrigation NLUP National Land Use PolicyNNC Naga National CouncilNSCN The Naga Socialist Council of NagalandNSCN-IM The Naga Socialist Council of Nagaland

– Isak MuivahNSCN-K The Naga Socialist Council of Nagaland

- KhaplangPFE Permanent Forest EstatePPF Public Protected Forests RF Reserved ForestsRRtIP Resource Rights for the Indigenous

PeoplesSAZ Self-Administered ZoneSLORC State Law and Order Restoration

CouncilUNDRIP United Nations Declaration on the

Rights of Indigenous PeoplesVFV Vacant, Fallow and Virgin Land

4

Page 10: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

8

" ဒေျမကကေနာတ႔ပ ငပါတယ၊ ေျမယာႏင သစေတာေတြက စမခန႔ခြဖ ႔ရာ ကေနာတ႔မာ စနစေကာငး ရၿပးသားျဖစပါတယ။ ကေနာတ႔ေတြဟာ ေျမယာကပငဆငၾကတယဆေပမ လညး မမတ႔ေျမက မရဆငးရသားေတြ၊ ေျမယာမေတြက မေဝအသးျပခြငေပးပါတယ။ ကေနာတ႔ရ စမခန႔ခြမစနစဟာ အမနဆရင အစးရအတြက အေထာကအပျဖစေစပါတယ။ ကေနာတ႔အေနန႔ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစက မကငသးဘးဆရင မမတ႔ရ လမးေရး ျပယဂႏင ဓေလထးတမးေတြ ေပာကကြယသြားမာျဖစတယ။ ကေနာတ႔ရ ဓေလ ထးတမး ဥပေဒေတြက မတတမးတင ထားရျခငးမရပါဘး။ သ႔ေသာ အဒ ဥပေဒေတြဆကလက ရငသနေရးအတြက စဥဆကမပက ထနးသမးေလရပါတယ "

- ႐းရာသႀကး၊ ဆြမၼရာ

နာဂလမးဟဆရာတြင မးႏြယစေပါငး ၄၀ ေကာရၿပး အေရ႕ေျမာကအႏၵယႏင အေနာကေျမာက ျမနမာ နယနမတျဖင ပငးျခားထားေသာ နာဂေတာငတနးေဒသတြင ေနထငၾကသည။ နာဂလမးမားသည သမငးေၾကာငး၊ ယဥေကးမဓေလထးတမးအရ မမတ႔ေျမအေပၚ အလြနတြယတာၾကၿပး မမတ႔၏ ေျမက ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစျဖင စမလကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမ စနစတြင အမေထာငစ၊ ဖသားစ၊ ေကးရြာစႏင မးႏြယစမား၏ သဘာဝအရငးအျမစ အသးျပ စမပငခြင ရသညက သတမတေပးထားၿပး စမခန႔ခြေရးစညးမဥးစညးကမးမားကပါ ခမတေပးထားသည။ ထ စညးမဥးစညးကမးမားက ခမတေပးရန ႏင ၾကပမတေပးရန ေကးရြာေကာငစႏင ေကးရြာ ေခါငး ေဆာငမအစ မးႏြယစေကာငစႏင မးႏြယစမားေကာငစအထရေသာ ရးရာအဖြ႔အစညးမားတြင တာဝနရသည။ ရးရာတရားေရးစနစတြင အျငငးပြားမႈမားက ေျဖရငးရန မေဘာငမားခမတထားၿပး ျပစဒဏႏငဒဏေငြမားခမတကာ ေကးရြာစညးမဥးစညးကမးမားက ၾကပမတလကရသည။ ရးရာ တရားဥပေဒႏင ရးရာအဖြ႔အစညးမားသည စားဝတေနေရးႏင စားနပရကၡာဖလေရးတ႔အတြက မတကြျပား၍ ေရရညတညတေသာ ေျမအသးျပမစနစက ခမတသည။ အရငးအျမစမားကလညး သငေတာသလ စမၿပး သဘာဝပတဝနးကငက ကာကြယေပးကာ ရးရာယဥေကးမႈႏင ဘာသာေရး ဓေလထးတမးမားကလညး ထနးသမးေပးလကရသည။

နာဂသမငးတစေလာကတြင ေကးရြာသည အေျခခကေသာ ႏငငေရး၊ လမႈေရးႏင အပခပေရး ဆငရာ နယေျမသတမတခကယနစတစခအျဖစ တညရပါသည။ ေကးရြာနယနမတအတြငး ႐ြာသ႐ြာသားမား သည အထြကေကာငးေသာ သဘာ၀ေဂဟ စကပးေရးစနစက လပေဆာငၿပး အေျခခစားသးရန လအပေသာ သးႏႏင စးပြားျဖစ သးႏအမးမးက စကပးၾကသည။ Jhum ေခၚ ေတာငယာ စကပးေရး စနစသည ေရရညတညတၿပး အကနကသကသာေသာ အလညကစကပးေရးစနစျဖစၿပး စားနပ ရကၡာ ဖလေရးအတြက အေရးပါသည။ ထစနစတြငသးႏစကပးျခငးမျပေသာကာလမားက ေျမဆ ျပနလညျပညဝလာေစရနထားရသည။ အမေထာငစမားသည ေလကားထစစကပးနညးႏင ေတာငယာ စကပးနညးမားျဖင စကပးကာ သစေတာအပမားက ထနးသမးထားၾကၿပး ေကးရြာမားအေနျဖင ေရထနးေတာမားကသ႔ အမားပငသဘာဝအရငးအျမစမားကလညး စမေလရသည။ ေကး႐ြာမားမ စမေသာ သစေတာမားက ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖင ထေရာကစြာကာကြယထနးသမးထားၿပး သစလးမားႏင ေလာငစာထငးမားက အမသးအတြကသာထတယခြငေပးထားသည။ သ႔ေသာ အလြန အကြထတယျခငးက ဒဏေၾကးျဖင ၾကပမတထားသည။

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစတြင ႐ြာသ႐ြာသားမားမ ေျမက အကးရရအသးျပႏငရန စမထားသည။ ေျမယာအားလးသည စမမေအာကတြငရၿပး ေျမလြတ/လပဟ၍ မရေပ။ အသစ ေျပာငး ေရြ ႔လာသမားႏင ပဋပကၡေၾကာငျဖစေစ၊ သဘာဝေဘးဒဏေၾကာငျဖစေစ ေျပာငးေရြ႕လာၾကသမား အပါအဝင ေျမယာမ (သ႔) လအပလကရေသာ အမေထာငမားက ႏစအလက ေျမယာမား ခြေဝေပး ေလရသည။ အေမြအျဖစလညးေကာငး၊ ေရာငးချခငးျဖင၎၊ အျခားေနရာသ႔ ေျပာငးေရႊ႕ေနထငျခငး ေၾကာင၎ ေျမယာပငဆငမက လြႊေျပာငးေပးရာတြင မမတ႔၏ ေဆြမးအရငးအျခာမားက ပထမဆး

8

Page 11: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 9

ဥးစားေပးၿပး၊ ထ႔ေနာက မမတ႔ဖသားစ၊ ေနာကမ ရပသရြာသားမားက အစဥလက ဥးစားေပးေလရသည။ ေျမက ပဂၢလက ကမၸဏမား သ႔မဟတ မမတ႔ေကးရြာျပငပမ လမားထေရာငးခခြင မရေပ။

ရးရာအဖြ႔ အစညးမား၊ အထးသျဖင ေကးရြာေကာငစ ႏင ေကးရြာေခါငးေဆာငမားက ေျမယာက မမတ႔ ေကးရြာ နယနမတအတြငး စမကြပကၾကသည။ စမခန႔ခြမဆငရာ ဆးျဖတခကမားက ေကးရြာ အစညး အေဝးမားတြင လထမ ဆးျဖတေပးၿပး ေကးရြာေကာငစႏင ေကးရြာေခါငးေဆာငမားမ အတညျပ ေပးသည။ အျငငးပြားမမားက ေျဖရငးရာတြငလညးေကာငး၊ ရးရာဥပေဒမားက ျပနလညစစစရာ တြင၎၊ ဘရညမနးခကမားက အေကာငအထညေဖာရာတြငလညး မးႏြယစ ေကာငစ၊ ၿမ႕နယအဆင ေကာမတမားႏင မးႏြယစအားလးပါဝငေသာ အဖြ႔အစညးမားက ေကးရြာမားႏင မးႏြယစမားက ေခၚယစစညးေလရသည။

ရးရာတရားစရငေရးစနစျဖင ေျမယာအျငငးပြားမကေျဖရငးရာတြင ပမနအားျဖင ရးရာအာဏာပငမားမ မမတ႔ေကးရြာအတြငးတြငသာ ညႇႏႈငးျဖနေျဖေပးျခငးျဖင ေျဖရငးေလရသည။ ရးရာတရားစရငေရး စနစသည ႏစဥးႏစဖကျပနလညသငျမတေရးႏင လမႈေရးသဟဇာတျဖစမထနးသမးေရးတ႔က အေလး ထားသည။ ေကးရြာေကာငစႏင ေကးရြာေခါငးေဆာငအပါအဝင ေကးရြာအာဏာပငမားသည ေျမယာ စမခန႔ခြမ စညးမဥးစညးကမးမားက ၾကပမတလကရသည။ ဥပမာ မမတ႔ထမ ခြငျပခကမရပ သစမား ထတယျခငးက သြားေရာက ဖမးဆးျခငးျဖင စညးကမးမားက ၾကပမတေပးသည။

ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစအားျဖင ဘာသာေရးႏင ယဥေကးမႈ ျပယဂမားက ေဖာျပ လကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ဘာသာေရးဓေလမားသည နယေျမႏင ထနယေျမရ ရးရာနတမား ေပၚတြင အျမစတြယလကရသည။ အထမးအမတပြမား၊ ပြေတာမား ႏင ဘာသာေရး အခမးအနားမား သည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမ၊ အထးသျဖင ႏစစဥလညပတေနေသာ ေတာငယာ စကပးေရးစနစႏင ပတသကဆကစပေနသည။ ခရစယာနဘာသာယၾကညသကဝငလာမေၾကာင လြနခေသာ ႏစေပါငး (၁၅၀) အတြငး ရးရာဓေလထးတမး ယၾကညမႈမား ယတေလာသြားေသာလညး ေျမယာႏင ပတသကေသာ ရးရာယဥေကးမႈ ဓေလမာကမ ထနးသမးထားၾကပါသည။

9

ေလရးၿမ႕နယနာဂေတာငတနးမား

Page 12: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

10

ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ စနစက စမခန႔ခြေရး အဖြ႔စညးသစမား ထေထာငျခငးျဖင၎၊ ေကးရြာစမခန႔ခြမ စညးမဥးစညးကမးမားေျပာငးလျခငးျဖင၎၊ ရးရာဓေလထးတမးစနစက ျပနလည စစစျခငးျဖင၎ ေခတႏငအည တးတက ေျပာငးလ ကငသး လာခၾကသည။ ဥပမာ အမးသမးမားအား အေမြရပငခြငမားေပးအပလာၾကသည။ ေကးရြာမား၊ ဖသားစမားႏင မးႏြယစမားသည အတတမ ဓေလထးတမးမားႏင မတပ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစက ေခတန႔အည အားေကာငး ေအာင ခမတေဆာငရြကလကရ သည။

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစက တနဖးထားေသာလညး လကရ ျမနမာဥပေဒမေဘာငတြင ထရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစက ေကာငးစြာ အသအမတျပထားျခငးမရေပ။ မၾကာေသး မ ႏစမားက ဥပေဒႏင မဝါဒမား ၾကပမတလာၿပး အစးရအဖြ႔အစညးမား နာဂေဒသတြင တးျမႇင ေရာကရလာျခငးေၾကာင နာဂလမးတ႔၏ ေျမယာႏင သစေတာဆငရာ ရးရာဓေလထးတမး အခြငအေရး မား ယခငကထကပမယမးယငလာၿပး အကးဆကအေနျဖင ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈ စနစႏင ကကညမမရျခငးေၾကာင ပဋပကၡမား ျဖစပြားေစသည။ ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာပငဆငမက အသအမတမျပဘ အစးရအပခပေရးမား တးခ႕လာျခငးသည ျမနမာႏငငရ နာဂလမးမား၏ စားဝတ ေနေရး၊ သဘာဝပတဝနးကင ႏင ယဥေကးမႈမားအား ၿခမးေျခာကမမား ျဖစေစသည။

နာဂေကးရြာမားတြင ကငသးေသာ ေရရညတညတ၍ ထေရာကေသာ ေျမယာစမမႈမားသည ရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစမ ခြထတ၍မရေပ။ နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစက ေကာငးစြာ အသအမတျပရန ေျမယာပငဆငခြငက အသအမတျပၿပး သငေတာေသာ ေျမယာအပခပ စမပငခြငအာဏာက ရးရာအဖြ႔အစညးမားထ ေပးအပထားရမည ျဖစသည။ သဘာဝအရငးအျမစမား ေရရညတညတႏငရန စမရာတြင၎၊ ေကးလကေဒသ စားဝတေနေရးဖလေရး ႏင ခငမာေသာ ၿငမးခမးေရး အေျခခအပျမစမားတညေဆာကရန နာဂလမးတ႔၏ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမ စနစက အသအမတျပရန လအပေပသည။

Page 13: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 11

ဤသေတသနစာတမးသည ၂၀၁၆ ခႏစ ဇလငလတြင RRtIP အဖြ႔မ လပေဆာငခေသာ ေဒသခ လထ မားႏငပးေပါငးပါဝငသညသေတသနလပငနးေပၚတြင အေျခခထားပါသည။1 ဤသေတသန လပငနး လပေဆာငရာတြင လထႏင ပးေပါငးေဆာငရြကၿပး ျမနမာႏငင အေနာကေျမာက၊ နာဂကယပင အပခပခြငရေဒသရ ရးရာေခါငးေဆာငမားမေရြးခယေပးေသာ နာဂမးႏြယစမား၏ ေျမယာစမမစနစ မား ကြျပားပက ပေဖာႏငရန ထေျမယာစမမစနစမား၏ အဓကအစတအပငးမားက မတတမးျပစ ခသည။2

ဤသေတသန၏ ရညရြညခကမားမာ -

• ရးရာဓေလထးတမးအရ ပငဆငေသာေျမယာ ႏင သဘာဝအရငးအျမစမား စမအပခပမစနစက မတတမးတငထားရန ေဒသခလထအား တြနးအားျဖစေစရန

• ေဒသအဆင၊ တငးေဒသႀကးအဆင ႏင ျပညေထာငစအဆင ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစဆငရာ ေဆြးေႏြးပြမားတြင ပါဝငလာႏငေရးအတြက နာဂလမႈအဖြ႔အစညးမား၊ေခါငးေဆာငမားႏင အဖြ႔အစညးမား၏ စြမးရညႏင ျပငဆငမမား အားေကာငးလာေစရန

• ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစက ျပ႒ာနးခကဥပေဒမားျဖင ပမအသအမတျပလာႏင ေစေရး တငးေဒသႀကးအဆငႏင ျပညေထာငစအဆငတြင တကတြနးအႀကျပေျပာဆႏငရန အတြက သကေသျပ အခကအလကမား ရရေစရန

ျမနမာႏငငဥပေဒတြင အသအမတျပထားျခငးမရေသာ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစမားက ကငသးေသာ လ႔အဖြ႔အစညးမား၊ အထးသျဖင ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာစကပးေရးစနစကကငသးသမား၏ ရးရာဓေလထးတမးစနစမားသည ေျမယာႏင သဘာဝအရငးအျမစမားရရေရး ၿပငဆငမမား ေၾကာင ပမၿခမးေျခာကခလာရၿပး၊ ဤသ႔ အေရးႀကးလအပေနခနတြင ဤသေသသနလပငနး ထြကေပၚ လာချခငး ျဖစသည။ ေဒသ၏ အေျခေနမနအေပၚ ေအာကေျခအဆင မဝါဒေရးရာ ေဆြးေႏြးပြမားႏင ေဒသခတ႔၏ အသမားက ျပညေထာငစအဆင မဝါဒေရးရာေဆြးေႏြးပြမားထ သယေဆာငသြားႏငရန ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာစမမစနစမားက ပးေပါငးပါဝင မတတမးတငထားရနလအပေပသည။

ဤသေတသနစာတမးတြင နာဂေကးရြာသးရြာရ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာ စမမစနစ၏ အဓက အစတအပငးမားက မတတမးတငထားၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစက ပေဖာ ထားေသာ ေျမယာစမမႈမား၊ အဖြ႔အစညးမား၊ ေျမယာအျငငးပြားမ ေျဖရငးသညစနစမားႏင သစေတာစမခန႔ခြမႈဓေလမားပါဝငသည။ ေဒသ၏ စားဝတေနေရး၊ သဘာဝပတဝနးကငထနးသမး ကာကြယေရး၊ ယဥေကးမ၊ ဘာသာေရးျပယဂမား ႏင နာဂလမးတ႔၏ အခြငအေရးမားအတြက ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစ၏ တနဖးကလညး ေဖာညႊနးထားသည။

ရးရာဓေလထးတမးအရ ပငဆငေသာ ေျမယာမား ႏင စားဝတေနေရး ဖလမရေစရန ျပ႒ာနးခက ဥပေဒမားျဖင အကာအကြယေပးထားေရး ေဆာငရြကရာတြင လ႔အဖြ႔အစညးမား၊ အစးရႏင အရပဘက

1 ဤအစရငခစာတြငေဖာျပထားေသာ နာဂေတာငတနးမားဆသညမာ ၄ငးတ႔ကယ၄ငးတ႔ နာဂအျဖစ သတမတထားေသာလမးမားမ မလပငဆငေသာ ျမနမာႏင အႏၵယႏစႏငငရ ေတာငကနးထထပေသာ ပထ၀၀ငေဒသက ရညညႊနးပါသည။၄ငးက ဤေတာငကနး ေဒသအတြက ေယဘယအသးအႏနးအျဖစသာ အသးျပထား၍ ကလနေခတတြငသးေသာ အပခပမေဒသအမညက ရညညႊနးျခငး မရပါ။

2 စေပါငးလမးစမားႏင႔ လမးစငယမားအပါအ၀င နာဂမးႏြယစအေရအတြကသည အျငငးပြား ဖြယရာျဖစေနပါသည။

Page 14: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

12

လ႔အဖြ႔အစညးမားအတြက ဤစာတမးမ အသးဝငမည အေတြးအျမငမားေပးႏငမညဟ ကြႏပတ႔ ေမာလငပါသည။3

3 နာဂဓေလ႔ထးတမးစနစမားႏင႔ အေလ႔အကင႔မားက မတတမးတငထား၍ ၄ငးအား ဘအျမင သေဘာထားရ႕ေဒါင႔မား သတမတ ေဖာထတရန ျဖစရပအလကေလ႔လာမမားႏင႔ႏငးယဥႏငပါသည။ ဥပမာ။ ။ Mungleng A (2017) The Shirui Village: A case study of village administration in Tangkhul society. Assam, India: Action Aid India and Sarma JK and Saika R (2013) IEKS and Sustainable Land Resource Management – a surveillance on the practices among the Tangsa Naga and Tanghkul Naga of North East India. Indian Journal of Traditional Knowledge. 12(2), 252-258

Page 15: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 13

နာဂလမးတ႔သည ျမနမာႏင အႏၵယနယစပတစေလာကရ ေတာေတာငထထပေသာ နာဂေတာငတနး ေဒသတြင ေနထငၾကသည။ မးႏြယစေပါငး ၄၀ ေကာရၿပး အေရ႕ေျမာကအႏၵယႏင အေနာကေျမာက ျမနမာတ႔တြင ခြျခားေနထငၾကသည။ အႏၵယႏငငဘကျခမးတြင နာဂလနးျပညနယ၌အဓကေနထငၾက ၿပး မဏပရျပညနယ၊ အာသျပညနယႏင အရနားခားပရာဒစ႐ျပညနယတ႔တြငလညး ေနထငၾကသည။ ျမနမာႏငငဘကျခမးတြငမ မးႏြယစ ၁၀ ခမ လဥးေရး တစသနးဝနကငခန႔တ႔သည စစကငးတငး ေဒသႀကးႏင ကခငျပညနယတ႔တြင ေနထငၾကသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ျပ႒ာနးေပးထား ေသာ နာဂကယပငအပခပခြငရေဒသက စစကငးတငးေဒသႀကး ခႏးခရငရ ေလရးၿမ႕နယ၊ လဟယ ၿမ႕နယႏင နနးယြနးၿမ႕နယတ႔ျဖင ဖြ႔စညးထားသည။

နာဂေတာငတနးသည ဘာသာစကား၊ ယဥေကးမႈ ႏင ဇဝသကရ အမးမး ထြနးကားရာ ေနရာျဖစသည။ ထေတာငတနးသည အာရတကႏင အႏၵယတကငယ ဆေတြ႔ရာ ေနရာတြငျဖစေပၚၿပး ေတာငဟမဝႏာမ အႏၵယ ျမနမာနယစပ တစေလာကလးျဖစသည။ နာဂေကးရြာမားက ရးရာဓေလထးတမးအရ ေတာင ရးႏင ေတာငထပမားတြင တညေလရၿပး ေအာကေျခမ လယကြငးမား၊ စကပးထားျခငးမရေသာ ေျမ မား၊ ေလကားထစစပါးစကခငးမားႏင သစေတာမားက ေကာငးစြာျမငႏငသည။

ဤေဒသသည ဇဝသကရအမးမး ထြနးကားရာေနရာေဒသလညးျဖစသည။ ပငလယေရမကႏာျပင အနမပငးတြင ေတာငတနးမားမာ အပပငး ဆမးအၿမစမး မးသစေတာမားျဖင ဖးအပေနၿပး ပငလယေရ မကႏာျပငအျမင မတာ ၁၀၀၀-၁၅၀၀ ခန႔တြငမ ဟမဝႏာ အပေလာပငးရြကေၾကြေတာမား သ႔ကးဆက သြားသည။ ပငလယေရမကႏာျပင အျမင မတာ ၁၅၀၀ ႏငအထကတြင အပေလာပငး ထငးရးေတာမား ႏင ရြကေၾကြေတာမား ေရာေႏာေနၿပး ေျမနမပငးတြင ထငးရးမးစတမားႏင သစႏပငမား ေရာေႏာ ေပါကေရာကကာ ေတာငကနးျမငမားတြင ထငးရးေတာမား၊ သစယားပငမား၊ ထငးရးသား၊ ဝကသစ ကပငႏင သၾကားသးပငမား ေပါကေရာကေနသည။ နာဂေတာငတနး၏ ပငလယေရမကႏာျပင အျမင မာ ၃၈၂၆ မတာ အျမငဆးရၿပး ေတာငျမင ျမကခငးပငမားႏင ေတာငထပမားတြင ရာသဥတအလက ဆးႏငးမား ဖးအပထားသည။

နာဂမးႏြယစမား၏ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစမားမာ အမးမးကြျပားၿပး ေရခေျမခႏင လကေလာညေထြမႈရၾကသည။ အဓကကြျပားမႈမားအနကတစခမာ ေကးရြာေခါငးေဆာငႏင ေကးရြာ ေကာငစတ႔ၾကား အာဏာခြေဝပ ႏင ေခါငးေဆာငမားအား ေရြးခယတငေျမႇာကပ ျဖစသည။ သ႔ေသာ ေျမယာအသးျပမႈ ဓေလမား၊ ရးရာအပခပေရး ႏင အဖြ႔အစညးမား၏ အဓကအစတအပငးမားမာ မးႏြယစမားအားလးတြင တညၾကၿပး ျမနမာႏငငရ အျခားတငးရငးသားလမးမားႏငလညး ဆငတမႈ မား ရသည။

Page 16: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

14

ေျမပ ၁ - ေလရးၿမ႕နယရ သေတသနဧရယာမား

ဤသေတသနအတြက ကြငးဆငးရာတြင ေလရးၿမ႕နယက အေျခခထားၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမႈစနစ အမးမးက ကယစားျပႏငရန ဤကြငးဆငးရာေနရာက ေရြးခယထားျခငး ျဖစသည။ ဒနးကေလးေဝး (Deingleiway) သည ပါရာမးႏြယစမား၏ ေကးရြာျဖစၿပး၊ ကကးရြာသည တနကြနမးႏြယစခ ကကာ မးႏြယစ၏ ရြာျဖစသည။ ဆြမၼရာေကးရြာသညလညး ဆြမၼရာမးႏြယစမား၏ ရြာျဖစသည။ သစေတာမားမာ အၿမစမးရြကေၾကြသစေတာမားႏင ထငးရးေတာမား ေရာေႏာေပါက ေရာကေနသည။ ေတာငသမားသည စပါး၊ ေျပာငး၊ ေျပာငးဆ၊ ဟငးသးဟငးရြကအမးမးႏင သစသး ဝလမားက စကပးၾကၿပး ေတာငေစာငးမားႏင ေလကားထစစကခငးမားတြင ေဆးဖကဝင အပငမားက စကပးၾကသည။

Page 17: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 15

ျမနမာႏငငသည လမးမားစြာႏင ယဥေကးမအမးမး တညရရာေနရာျဖစသည။ တငးရငးသားလမးမား ၏ လဥးေရမာ စစေပါငးလဥးေရ၏ ခန႔မနးေျခ ၄၀% ခန႔ရၿပး၊ အမားစမာ တငးျပည၏ ၆၆% ခန႔ရေသာ ေတာငတနးေဒသတြင ေနထငၾကသည။4 ေတာငတနးေဒသတြင ေနထငၾကေသာ တငးရငးသား အမားစမာ မမတ႔၏ ေျမယာစမခန႔ခြရာတြင ရးရာဓေလထးတမး ေျမအသးျပမႈစနစမားက ကငသး ေနဆျဖစၿပး ထစနစတြင ေလကားထစစပါးစကပးျခငးမား၊ ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာမား၊ သစေတာမား၊ သစသးစကခငးမား ႏင စားကကေျမမားပါဝငသည။

တငးျပညအတြငးရ ေျမယာရာခငႏနးအေတာမားမားက စမခန႔ခြရာတြင ရးရာဓေလထးတမးစနစ သညအဓက အေရးႀကးေသာလညး လကရဥပေဒမေဘာငတြင ထစနစမားက ေကာငးစြာ အသအမတ ျပထားျခငး မရေပ။ ထစနစမားက အသအမတျပမညဆပါက နယေျမဇန သတမတရာတြင အေျပာငး အလမား ျပလပၿပး ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအခြငအေရးက အသအမတျပရနႏင ေျမယာစမ အပခပမစနစက ျပနလညစစစၿပး တာဝနရ ရးရာအဖြ႔အစညးမားက သငေတာသလ အာဏာ အပႏငး ထားရရန လအပေပမည။

နာဂေတာငတနးေဒသ၏ ေျမယာအပခပစမမ သမငးအကဥး

နာဂတ႔သည မမတ႔နာဂေတာငတနးမားတြင ေနထငခၾကသညမာ အလြနရညၾကာခၿပျဖစသည။ နာဂ တ႔၏ သမငးတစေလာကက ၾကညလင ေကးရြာသည လမႈေရး ႏင ႏငငေရးအရ အေရးႀကးဆး နယေျမ သတမတခကယနစ တစချဖစခသည။ "ရြာျပညေထာင" ဟရညညႊနးလကရေသာ ထေကးရြာမားတြင လြတလပေသာ တငးျပညမားကသ႔ အပခပေရး ႏင ဥပေဒျပေရးအာဏာမားျဖင စမအပခပၾကသည။ 5ေကးရြာမား အခငးခငးအျပနအလန ဆကဆၾကၿပး ကပလကရေသာ ေျမနမပငးတြငေနထငသမား ႏငလညး ကနသြယျခငး၊ လကေဆာငပ႑ာမားေပးျခငးႏင တကခကစးနငးျခငး မားျဖင အျပနအလန ဆကဆမရခသည။

ၿဗတသနယခ႕အစးရလကထကတြင နာဂေတာငတနးေဒသ အမားစ၌ အစးရမ ဝငေရာကစြကဖကျခငး မျပေသာ မဝါဒက ကငသးခသည။ ေျမာကပငး ေတာငတနးမားတြင မးႏြယစမားႏင ေကးရြာမားက ရးရာဓေလထးတမးႏငအည မမကယက အပခပစမေစၿပး သြယဝကေသာနညးျဖင ၿဗတသအစးရက အပခပခသည။ ၿဗတသအစးရသည အႏၵယႏငငတြင ဥပေဒအမးမးျပ႒ာနးကာ သြယဝက အပခပေရး စနစက ကငသးခသည။6 ရးရာဓေလထးတမးစနစမားျဖင အပခပေသာေဒသမားတြငလညး ဥပေဒႏင ျပ႒ာနးခကမား ေရြးခယကငသးခသည။ ျမနမာႏငငတြငလညး ၿဗတသအစးရသည ခငးေတာငႏင ကခငေတာငတနးေဒသမားတြင သြယဝကအပခပေရးက ကငသးရန အလားတခဥးကပလပေဆာင ခသည။7

4 Food Security Working Group (2009) Briefing Paper: Land tenure a foundation for food security in Myanmar’s uplands: http://www.burmalibrary.org/docs16/FSWG-Uplands-Land_tenure-2010-12-en-tpo.pdf

5 See e.g. Wouters Jelle J P (2017) Who is a Naga village? The Naga 'village republic' through the ages. The South Asianist 5(1), 99–120

6 နယေျမခြျခားျခငးႏင႔ အပခပျခငးက ညႊနးဆသည႔ Frontier Tract Regulation Act of 1880 and the Excluded Areas Act of 1935, မားအပါအ၀င

7 Kachin Hill Tribes Regulation of 1895 ႏင႔ Chin Hills Regulation 1896 မတဆင႔

Page 18: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

16

ၿဗတသအစးရသည နာဂတ႔၏ နယေျမ ၃၀% ခန႔က သြယဝကေသာနညးျဖင အပခပခသည။8 ေတာငပငးေဒသတြင သြယဝကေသာနညးျဖင အပခပၿပး ေျမာကပငးေတာငတနးတြငမ လကရနယစပ စညးမဥး၏ ႏစဘကစလးရ ေဒသခမားႏင ဆကဆေရး အနညးငယသာရခသည။ ထ႔ေၾကာင နာဂ ႏငငေရး ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားက ၿဗတသတ႔သည နာဂေတာငတနးေဒသက ေလာေလာ လတလတ လြတလပေရးရထားေသာ အႏၵယ ႏင ျမနမာႏငင လကထသ႔ လႊေျပာငးေပးပငခြင မရဟ အခငအမာဆထားသည။ အႏၵယႏင ျမနမာသည သမငးေၾကာငးအရ မညသ႔မ နာဂနယေျမက ပငဆင ထားျခငး မရေပ။ ယဥေကးမႈ၊ စးပြားေရး (သ႔) သမငးေၾကာငးအရ နာဂလမးမားႏင အနညးငယသာ ဆကဆမရၿပး သမငးတေလာကတြင မညသညအခါမ နာဂနယေျမက သမးပကႏငချခငးမရေပ။

ၿဗတသအစးရသည ျမနမာႏငငက အႏၵယ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင ၁၉၃၅ ခႏစတငေအာင အပခပခၿပး ေနာကမ ျမနမာႏငငက ကယပင ကလန အပခပေရးျဖင စတငခြျခား အပခပခသည။ 9 ျမနမာျပညက အပခပေရးအရ အႏၵယႏငငမခြထတလကေသာအခါ တကေသာ နယနမတ သတမတ ေပးချခငး မရေသာေၾကာင ေနာကပငးတြင သတမတလာေသာ နယစပမဥးမားေၾကာင နာဂလမးမား သည ယေန႔တင ႏစႏငငတြင ခြျခားခေနၾကရသည။ အႏၵယသည ၁၉၄၇ ခႏစတြင လြတလပေရး ရရခၿပး ျမနမာႏငငသည ၁၉၄၈ ခႏစတြင ရရခသည။ နယနမတသတမတခက ေၾကျငာရာတြင နာဂ လမးမား ပါဝငျခငးမရပ ဆးျဖတသတမတခၾကသည။ နယစပမဥးက ၁၉၆၇ ခႏစ အႏၵယ ျမနမာ ခပဆေသာ စာခပတြင သတမတခၿပး နယစပ မတတငမားက ၁၉၆၉-၇၀ တြင တညေဆာကခၾကသည။

ကလနေခတၿပးကာလတြင နာဂတ႔၏ အခပျခာအာဏာပငေရးႏင ကယကၾကမၼာကယဖနတးခြငရ႐ ေရးအတြက လႈပရားမႈမားသည နာဂႏငင ထေထာငရန ႏးၾကားေနၿပး ရြာျပညေထာငမားႏင မႏြယစ မားသည နာဂလမးဟေသာ ျပယဂတစခတညးေအာကတြင ေပါငးစညးၾကသည။ ဘရညမနးခကမား ေဆာငရြကရန ေကးရြာမားႏင မးႏြယစမားက စစညးေပးေသာ မးႏြယစေကာငစမား၊ မးႏြယစ အားလးပါဝငေသာ ေကာငစမား ႏင အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမား အပါအဝင နာဂလမး အားလးန႔ ဆငေသာအဖြ႔အစညးမားက တညေထာငခၾက (သ႔) အားေကာငးေအာင ေဆာငရြကခၾကသည။10

မတတမးတငထားသမထတြင နာဂကယပငအပခပခြငရရေရးအတြက ပထမဥးဆး ေတာငးဆမႈက နာဂကလပမ ေပးပ႔ခၿပး နာဂကလပက ပထမကမၻာစစတြငပါဝငခေသာ ဥေရာပနာဂစစျပနမားမ ၁၉၁၈ ခႏစတြင ဖြ႔စညးချခငးျဖစသည။ နာဂ ကလပသည နာဂကယပငအပခပခြငက ထနးသမးထားႏငရန ၁၉၂၉ ခႏစတြင ဆငမြနေကာမရင11 ထသ႔ နာဂသေဘာထားစာတမးအားတငသြငးခသည။

၁၉၄၆ ခႏစတြင နာဂကလပမ နာဂအမးသားေကာငစ (NNC) ဟ ေျပာငးလတညေထာငခၿပး စညးလး၍ လြတလပေသာ နာဂတငးျပည ထေထာငရန စညးရးလ႕ေဆာခသည။ နာဂအမးသားေကာငစသည ၾသဂတလ ၁၄ ရကေန႔၊ ၁၉၄၇ ခႏစတြင အႏၵယထက တစရကေစာ၍ နာဂလြတလပေရးက ေၾကျငာခ သည။ အနဂမ ဇာပး ဖဇ၏ ေခါငးေဆာငမျဖင နာဂအမးသားေကာငစသည အခပျခာအာဏာပငေရး စညးရးလ႕ေဆာမႈမားႏင လြတလပေရးအတြက လထဆႏၵမခယမႈမား ျပလပခၿပး ၁၉၅၂ ခႏစ အႏၵယ

8 နာဂအပစမားသည ၄ငးတ႔ရပပငးဆငရာ သ႔မဟတ ႏငငေရးဆငရာတညရမမရခ႔သည႔ေျမက ျဗတသတ႔ေတာငးဆမက လကမခခ႔ပါ။ အထကခငးတြငးခရငျမနမာေဒသအညႊနးအရ ဆြမမရာ (Somra) ေဒသက ေဖာျပထားပါသည။ ၄ငးေဒသသည နယစပေဒသအျဖစ တကရကမဟတေသာ အပခပေရးေအာကတြငရ၍ ၄ငး၏ေျမာကဖကသည အပခပေရးေအာကတြငမရေသာေဒသ ျဖစပါ သည။ Grant B G E R (1913) Upper Chindwin District, Volume A. Burma Gazetteer, Rangoon, Burma: Office of the Superintendent, Government Printing

9 ကလနအစးရသည ျမနမာအား အႏၵယက ပမၾကးမားသည႔ကယပငအပခပေရးက အာမခခကေပးသည႔မညသည႔အစအမတြငမ ထည႔သြငးရနဆႏၵမရခ႔ၾကပါ။Callahan M (2003) Making Enemies, New York: Cornell University Press

10 ၄ငးအဖြ႔အစညးမားတြင အမးမးေသာမးႏြယစေကာငစမား အထးသျဖင႔ ၁၉၉၀ ခႏစမား အေစာပငးက တညေထာငထားသည႔ နာဂဟးဟးမား (Naga Ho Ho) ပါ၀ငပါသည။ မၾကာေသးမကမလညး ျမနမာႏငင Zingaling-Khamti တြငကငးပျပလပေသာ နာဂအမးသားမားညလာခမ ဆးျဖတခကမားက အေကာငအထညေဖာရန ၂၀၁၄ ခႏစတြင နာဂေရးရာေကာငစက တညေထာငခ႔ ပါသည။

11 ဆငမြနေကာမရင (Simon Commission) သည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပျပငေျပာငးလမက ေလ႔လာအကခတရနအတြက (၁၉၈၂) ခႏစတြင အႏၵယသ႔ေစလႊတခ႔သည႔ ျဗတသပါလမနအမတ (၇) ဥးျဖင႔ဖြ႔စညးထားေသာအဖြ႔ျဖစပါသည။ နာဂကလပေၾကညာခကက ျဗတသလကေအာကတြင အႏၵယအား ပမၾကးမားေသာကယပငအပခပေရးက အာမခခကေပးႏငရန ေမာလင႔၍ထတျပနခ႔ပါသည။

Page 19: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 17

အေထြေထြ ေရြးေကာကပြက သပတေမာကခၾကသည။ ၁၉၅၃ ခႏစတြင အႏၵယအစးရမ NNC မးႏြယစေကာငစမားက ဖကသမးလကၿပး တငးကပေသာ ဥပေဒျပ႒ာနးခကမား တရစပခမတကာ ေနာကဆးတြင ၁၉၅၈ ခႏစ စစတပအထးဥပေဒက ျပ႒ာနးခသည။ ထဥပေဒသည အႏၵယစစတပအား နာဂလနးတြင ႀကးၾကပကြပကမႈႏင တာဝနခမႈ မရပ အငအားသး ျခယလယပငခြငေပးထားသည။12 ၿငမးခမးစြာ ရနးကနလပရားရာမ ရညၾကာ၍ ရကစကေသာ လကနကကင ပဋပကၡ အဆငသ႔ေရာကရ လာေသာအခါ ေထာငေပါငးမားစြားေသာ အသကမား ဆးရးၾကရသည။13

၁၉၅၀ ခႏစ အႏၵယ နာဂ အေရးအခငးစတငကတညးက ၿငမးခမးေရးရရေရး အႀကမႀကမ ႀကးစား ခသည။ ၁၉၆၀ ခႏစတြင နာဂျပညသ႔ကြနဗငးရငး ႏင အႏၵယအစးရၾကား ၁၆ ခကပါ သေဘာတညခက က ေရးဆြခၿပး ထသေဘာတညခကတြင နာဂလနးျပညနယထေထာငေရးႏင ရးရာဓေလထးတမးစနစ ႏင ကယပငအပခပခြငက ျပညေထာငစလႊတေတာမ အကာအကြယ ေပးထားေရးတ႔ပါဝငသည။ နာဂ အမးသားေကာငစမ ထသေဘာတညခကက မေထာကခခေပ။ ၁၉၇၅ ခႏစတြင ေရးထးခေသာ ရေလာငစာခပက နာဂႏငငေရး လပရားမႈ အဖြ႔ဝငမားမ ပယခချခငးေၾကာင ၁၉၈၀ ခႏစတြင နာဂ အမးသားဆရယလစေကာငစ (NSCN) ေပၚထြကလာခသည။ ၁၉၈၈ ခႏစတြင NSCN အဖြ႔ သည ေအးဇက ႏင ေမြဝါ ဥးေဆာငသာ NSCN-IM ႏင အကစအကစ ခပပလန ဥးေဆာငေသာ NSCN-K ဟ၍ ႏစဖြ႔ကြသြားခသည။

၁၉၉၇ ခႏစတြင NSCN-IM သည ၿငမးခမးေရး ႏင ႏငငေရး ေဆြးေႏြးပြမားအတြက အႏၵယအစးရႏင မေဘာငသေဘာတညခက လကမတေရးထးခသည။ ၂၀၁၂ ခႏစတြင NSCN-K အဖြ႔သည ျမနမာ အစးရႏင ျပညနယအဆင အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခက လကမတေရးထးခသည။14 ထသ႔ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခက လကမတေရးထးခေသာလညး ပဋပကၡအေျခေနႏငအတ ၿငမးခမးေရးမာ မေရရာႏငေသးေပ။ အႏၵယႏင ျမနမာ ႏစႏငငလးတြင နာဂလမးတ႔သည စညးလး ညညႊတမႈႏင ကယပငအပခပခြငရေရးတ႔အတြက ရနးကနေနရဆျဖစသည။

အႏၵယႏငင၏ လကရ ေျမယာအပခပစမမ အေျခအေန

အႏၵယအစးရသည ႏငငပငနကအတြငးရ တငးရငးသား မးႏြယစမား (Scheduled Tribes ဟတရားဝင ေခၚေဝၚသည) ၏ ရးရာဓေလထးတမးစနစမားက အေျခခဥပေဒျပ႒ာနးခကမားျဖင အသအမတျပထား သည။ ဤျပ႒ာနးခကမားသည အထးသျဖင အေရ႕ေျမာကအႏၵယတြင အားေကာငးၿပး အေျခခ ဥပေဒ ၏ ျပ႒ာနးခက ၆ တြင တငးရငးသားလမးမား၏ နယေျမ၌ ကယပငအပခပခြငရ ခရငမားဖြ႔စညးရန ခြငျပထားသည။ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာႏင သစေတာအသးျပမႈစနစ အပါအဝင ရးရာဥပေဒ မားႏင အဖြ႔အစညးမားကလညး အသအမတ ျပထားသည။ ၁၉၆၃ ခႏစတြင ၁၆ ခကပါ သေဘာ တညခကျဖင နာဂလနး ျပညနယက တညေထာငခၿပး အႏၵယ အေျခခဥပေဒ ပဒမ ၃၇၁ (က) အရေပး ထားေသာ အာဏာအပါအဝင အေတာအသင ကယျပန႔ေသာ အာဏာမားက ရးရာအဖြ႔အစညးမားအား ေပးအပရန ျပ႒ာနးခသည။ ပဒမ ၃၇၁ (က)အရ ရးရာဓေလထးတမး၊ ယဥေကးမ၊ ေျမယာတ႔ႏင ပတသက၍ ပါလမနမခမတသည မညသည ဥပေဒမဆ နာဂျပညနယအတြငး ကငသးရန နာဂျပည ဥပေဒျပေရးအဖြ႔မ အတညျပေပးရနလအပသည။

12 Chasie C and Hazarika S (2009) The state strikes back: India and the Naga insurgency. Policy Studies, No. 2. Washington DC: East-West Center. pp. ix–56

13 ခန႔မနးေခေသေၾကပကစးမမားသည အရငးအျမစမားအေပၚမတည၍ အမားၾကးကြျပားျခားနားပါသည။ ဥပမာ ။ ။ သတငးအခက အလကမားထမပရရရန လ႔အခြင႔အေရးအတြက နာဂလမးမား လပရားမ (the Naga Peoples Movement for Human Rights) မ ျပလပထားေသာမတတမးမား

14 Peace Monitor (2014) http://www.mmpeacemonitor.org/stakeholders/mpsi/165-nscn-k

Page 20: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

18

THE CONSTITUTION OF INDIA, ARTICLE 371Aဤဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒပါ

(က) မညသည လြတေတာျပ႒ာနးခကမ

(၁) နာဂလမးမား၏ ဘာသာေရး (သ႕) လမေရး ဓေလကငထးမား

(၂) နာဂရးရာဓေလထးတမးဥပေဒႏင လပထးလပငနး

(၃) နာဂရးရာဥပေဒႏငအညခမတေသာ ဆးျဖတခကမား ပါဝငသည တရားမႏင ရာဇဝတမဆငရာ တရားေရး အပခပစမမ။

(၄) နာဂျပညဥပေဒျပေရးမ ခမတဆးျဖတထားျခငး မရပါက၊ ေျမယာႏင သဘာ၀သယဇာတ ပငဆင လႊေျပာငးခြငသည နာဂျပညတြငသာရရမည။

၁၉၆၆ ခႏစတြင အစးရမ နာဂလနးျပညနယရ ေကးရြာေကာငစမားႏင မးႏြယစေကာငစမားက အသ အမတျပခၿပး သကသာေခာငခေရး၊ ဖြ႔ၿဖးေရး ႏင အျငငးပြားမေျဖရငးျခငး ကစၥရပမားတြင ေဒသအာဏာပငမားႏငပးေပါငးေဆာငရြကရန တာဝနေပးအပထားသည။15 ၁၉၈၇ ခႏစတြင ျပ႒ာနးခေသာ နာဂ လနးေကးရြာႏင ဧရယာေကာငစဥပေဒမ ေကးရြာေကာငစမားအား ေကးရြာဖြ႔ၿဖးေရးအစအမမားက ခမတရန ႏင သစေတာ၊ ေရထ၊ လမး၊ ပညာေရး ႏင ေကးရြာ သကသာေခာငခေရးတ႔က ႀကးၾကပရန အခြငအာဏာ ေပးအပထားသည။

ေကးရြာမားက လကရတြင ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖင ေရြးခယထားေသာ ရပမရပဖမားျဖင ဖြ႔စညး ထားသည ေကးရြာေကာငစမားႏင ထေကးရြာတြင အတညတကေနထငသ အားလးပါဝငေသာ ေကးရြာဖြ႔ၿဖးေရးဘတအဖြ႔ မားမ စမအပခပလကရသည။ နာဂလနးျပညနယရ သစေတာ ၈၈% ခန႔က ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖင ေကးရြာေကာငစမားႏင အမေထာငစမားမ စမၿပး ေကးရြာအမားအျပား တြင ေဘးမေတာမား ႏင ေတာရငးတရစာၦနထနးသမးကာကြယေရးတ႔က လပေဆာငထားသည။16

ျမနမာႏငင၏ လကရ ေျမယာအပခပစမမ အေျခအေန

ျမနမာႏငငတြင နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမ အားေကာငးဆျဖစၿပး ေကးရြာမားတြငေျမယာမား စမအပခပရာ၌ ထရးရာစနစမားက ဆကလကကငသးလကသည။ နာဂေတာငတနးသည ေဝးလ ေခါငပါးသျဖင တစခ႕ေနရာမားတြင အစးရႏင ဆကဆမႈအလြနနညးပါးသည။ အျခားေဒသမားႏင ယဥလင အပယခေနရာျဖစျခငးေၾကာင ႏငင၏ အျခားေဒသမားတြင ရငဆငၾကရေသာ ေျမယာသမး ဆညးမႈ ျပနာမား အခ႕ေသာ နာဂေတာငတနးေဒသမားတြင မႀကေတြ႔ရေပ။ သ႔ေသာထသ႔ အပယခ ေနရာျဖစျခငးေၾကာင ေကးရြာေတာေတာမားမားတြင လမးပမးဆကသြယေရး၊ ကနးမာေရး ေစာင ေရာကမႏင ေကာငးမား ေကာငးစြာမရေပ။ နာဂေဒသမားတြင အစးရ၏ အပခပေရးက႑တးျမင လာျခငးေၾကာင စားဝတေနေရးဖလေရးႏင သားစဥေျမးဆက စမခေသာ ေျမယာအတြက စးရမမမား ျဖစေပၚ လာေစသည။

လကရျမနမာေျမယာအပခပစမမစနစသည ကလနေခတမ အေျခတညလာချခငးျဖစသည။ ၿဗတသ ကလန အပခပမေအာကတြင ႏငငေတာမ ျမနမာႏငငရေျမယာအားလးက ထနးခပထားသည။ ႏငငေတာအတြက သစလးမားထတရန သစေတာမားက စမသည။ ေျမနမပငးက ရပကြကမားခြ၍

15 The Nagaland Tribal, Area, Range, and Village Councils Act, 1966

16 ႒ာေနတငးရငးသားမားထနးသမးျခငးႏင႔ ရပရြာမထနးသမးထားေသာေနရာမား (ICCAs) အေၾကာငး Kalpavriksh အစရငခစာ သည ဓေလ႔ထးတမးအရျပလပေသာအေလ႔အထမားႏင႔ အစးရဥပေဒမားအပါအ၀င နာဂေဒသႏင႔ အႏၵယတေလာကရ ရပရြာလ႔ အဖြ႔အစညးမ ထနးသမးကာကြယေသာလပရားလပေဆာငမမားက ျပနလညသးသပထားပါသည။ Pathak N (Ed.) (2009) Community Conserved Areas in India—A Directory. Pune: Kalpavriksh: http://www.kalpavriksh.org/images/CCA/Directory/M-16%20Nagaland.pdf

Page 21: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 19

အပခပၿပး ေတာငေပၚေဒသကမ နယစပဇနမား (သ႔) ေဒသခလထမ မမတ႔ ေျမယာမားက ရးရာဓေလ ထးတမးမားႏငအည စမႏငေသာ ပပလပ ေဒသမားအျဖစ ပငးျခားသတမတထားသည။17

ဥးေနဝငးလကထက ၁၉၆၀ ႏစမားတြင ေျမယာႏငပတသက၍ ဗဟခပကငမျမႇငတငခၿပး ျပညသတ႔၏ ေျမယာပငဆငခြင (သ႔) ငားရမးခြငမား ထနးခပခလာရသည။ ၁၉၈၈ ခႏစေနာကပငး န၀တ (SLORC) အစးရ လကထကတြင ေျမယာေစးကြကက ေျဖေလာေပးခသည။18 ေျမယာသည ႏငငေတာပင ျဖစေန ျခငးေၾကာင စြန႔ပစေျမေခၚ ေျမမားက ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏသမားထသ႔ ေရာငးခခြငရခၾကသည။19၂၀၁၀ ခႏစဝနးကငတြင စတငခေသာ ဥးသနးစနအစးရ လကထကတြင ပဂၢလက ရငးႏးျမႇပႏသ မား သည ျမနမာႏငင၏ ၾကြယဝေသာ အရငးအျမစမားက ေခါငးပျဖတရန လပေဆာငလာျခငးေၾကာင ရငးႏး ျမႇပႏမမား အလးအရငးလကဝငလာကာ ေျမယာခြငျပခကသစမား ခေပးခသည။ ရငးႏးျမႇပႏမ အသစမား လြယကေခာေမြ႔ေစရန ဥပေဒမေဘာငသစ ခမတကာ ေျမကြကမားက ပဂၢလကပငခြငျပခၿပး၊ ေဒသအတြငး စမလကရေသာ မတပတငထားျခငးမရသညေျမမားက စးပြားေရးလပငနးမားထသ႔ လႊေျပာငးေပးရန လြယကေစခသည။ ထသ႔ လႊေျပာငးမေၾကာင ျပနာသစမားေပၚေပါကလာခၿပး၊ အထးသျဖင မမတ႔ေျမယာမားက လကရဥပေဒမေဘာငေအာကတြင မတပတငထားႏငျခငး မရေသးဘ ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာအသးျပမ စနစမားကသာ ကငသးေသာ ေတာငေပၚေဒသရ လ႔အဖြ႔အစညး မားအတြက ျပနာမား ေပၚေပါကလာရသည။20

"ေျမလြတဆတာမရဘး ေျမယာအားလးက အသးျပေနတာပါ"- ရပမရပဖ၊ ဆြမၼရာ

လယယာေျမဥပေဒက ၂၀၁၂ ခႏစတြင ေရးဆြခၿပး စကပးေရး၊ ေမြးျမေရးႏင ဆညေျမာငးဝနႀကးဌာန (MOALI) မ အေကာငအထညေဖာလကရသည။ ထဥပေဒမ ေျမယာေရာငးဝယျခငးႏင လႊေျပာငးေပး အပျခငးက ခြငျပထားသည။ ထဥပေဒမေဘာငသည ယခငေျမယာဥပေဒမားႏင သသသာသာ ကြျပား သြားၿပး စကပးေျမ စမခန႔ခြမႏင စစတမး ဥးစးဌာန (DALMS) မ ထတေပးထားေသာ လကမတျဖင ေျမယာပငဆငေၾကာငး တရားဝင ေတာငးဆခြငျပထားသည။ လယယာေျမဥပေဒသည စပါးစကခငး မား၊ ဥယာဥၿခမားႏင အတညတကစကပးေသာ လယကြငးမားက စကပးေျမအျဖစ အသအမတျပ ထားေသာလညး ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာမားကမ စကပးေျမအျဖစ အသအမတျပထားျခငး မရေပ။ ထဥပေဒတြင ေျမယာက တစဥးခငးစ၏ ေျမကြကမားအျဖစသာ မတပတငခြင ေပးထားၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစႏင ရပရြာမ စမေသာေျမယာတ႔က အသအမတျပရန ကကညမမရေပ။

၂၀၁၂ ခႏစ ေျမလြတေျမလပႏင ေျမရငး (VFV) ဥပေဒသည အသးမျပေသာ (သ႔) အသးနညးေသာ ေျမယာမားက စးပြားေရးဖြ႔ၿဖးတးတကေရးအတြက ပဂၢလကလပငနးမားသ႔ ေပးအပရန ခမတခသည။ လကရတြင ျမနမာႏငငေျမ၏ ၃၀.၁% က VFV ေျမအျဖစသတမတထားသည။ ထေျမယာမားက အစးရ မပငၿပး ပဂၢလက ရငးႏးျမႇပႏမႈမားအတြက ျပနလညခြေဝေပးႏငသည။21

ႏငငေတာ၏ လကရသစေတာဥပေဒမေဘာငတြင သစေတာႏငပတသကသည ႏငငေတာ၏ ထနးခပ စမခန႔ခြမကဗဟျပထားၿပး လ႔အဖြ႔အစညးမား၏ စမခန႔ခြ႔မက႑ကကန႔သတထားေသာလညး ပမေနရာ ေပးလာသည။ အၿမတမးသစေတာေျမ (PFE) ဟသတမတထားေသာ သစေတာနယေျမက သယဇာတႏင

17 Scurrah N, Hirsch P and Woods K (2015) The political economy of land governance in Myanmar. Mekong Region Land Governance

18 ႏငငေတာျငမ၀ပပျပားမတညေဆာကေရးေကာငစ

19 Ferguson J M (2014) The scramble for the Waste Lands: Tracking colonial legacies, counterinsurgency and international investment through the lens of land laws in Burma/Myanmar. Singapore Journal of Tropical Geography. 35(3), 295–311

20 Obendorf R (2012) Legal review of recently enacted Farmland Law and Vacant, Fallow, Virgin Lands Management Law: improving the legal and policy frameworks relating to land management in Myanmar. Yangon, Myanmar: Land Core Group

21 Thant Y Z M and Win H H (2016) Myanmar agricultural and rural statistics system and development plans: http://www.unsiap.or.jp/e-learning/el_material/Agri/1606_Advocacy_KOR/cr_Myanmar.pdf

Page 22: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

20

သဘာဝပတဝနးကငထနးသမးေရးဝနႀကးဌာန (MONREC) ၏စမမ ေအာကတြငထားရသည။ အၿမတမး သစေတာနယေျမသည လကရတြင ျမနမာျပညေျမ၏ ၃၁%ရၿပး သစေတာအားလး၏ ၇၀% ရာခငႏနး ျဖစသည။22 ၁၉၉၂ ခႏစ သစေတာဥပေဒတြင စးပြားျဖစ တနဖးျမငသစလးမား စဥဆကမျပတ ထတယ ႏငေရး ေဘးမေတာမား (RF) ထားရရနႏင ၾကားခနယေျမအျဖစ သတမတထားေသာ ျပညသပငေဘးမ ေတာမား (PPF) ထားရရန ခြငျပထားသည။ အစအဖြ႕ပင သစေတာဆငရာ လမးၫႊနမ တစဆင သစေတာ အသးျပမညအဖြ႔အား ႏစ ၃၀ (သကတမးတးႏင) သစေတာအသးျပခြငေပးျခငးမလႊ၍ PFE အတြငး မညသည ရးရာသစေတာ ပငဆငအသးျပခြငကမ အသအမတ မျပထားေပ။ ေဘးမေတာမားက ဇဝ သကရမးစတမား ထနးသမးထားရန စမထားရသည။ ေဘးမေတာစမခန႔ခြေရး အစအမမားတြင ေရရညအသးျပႏငေရးအတြက ၾကားခဇမားပါဝငၿပး လကရတြင ရးရာဓေလထးတမး စနစမားက လကေတြ႔ကက အသအမတျပထားျခငးမရေပ။

ျမနမာႏငင အမးသား ေျမအသးခမႈ မ၀ါဒ၊ ၂၀၁၆ေအာကပါေကာကႏႈတခကမားအပါအ၀င ဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမႈစနစမားက အသ မတျပထားသည -

၆၄။ တငးရငးသားလမးစတ႔၏ ႐းရာေျမအသးခမႈ အေလအကငမားက သ႐လကနာကင သးေရးအတြကလညးေကာငး၊ အခြငအေရးက ကာကြယႏငေရးအတြကလညးေကာငး၊ ဘကမလကေသာ အျငငးပြားမႈေျဖ႐ငးေရး လပငနးစဥမားက အသငအသးျပႏငေရးအတြကလညးေကာငး ႐းရာေျမအသးခမႈစနစက အမးသားေျမဥပေဒ၌ျပ႒ာနးေပးရမည။

၇၃။ အမးသားေျမဥပေဒသစတြင တငးရငးသားလမးစ ေျမအသးခမႈအခြငအေရးမားႏင သကဆငေသာ အျငငးပြားမႈမားက ေျဖ႐ငးႏငေရးအတြက ႐းရာတငးရငးသား အျငငးပြားမႈ ေျဖ႐ငးေရး လကေတြ႕ လပထးလပနညးမားက သတမတႏငရန အမးသား ေျမဥပေဒသစတြင ပါ၀ငေစရမညအျပင အျပငးပြားမႈေျဖ႐ငးရာတြင တငးရငးသားလမးစ အဖြ႕စညးအတြငး လ အမားက ေလးစား၍ ၾသဇာတကမ႐သမားက ပါ၀ငဆးျဖတခြင ႐ေစရမည။

၂၀၁၆ ခႏစ ႏငငေတာ ေျမယာအသးျပမ မဝါဒ (NLUP) သည ရးရာဓေလထးတမးအရ ပငဆငေသာေျမ၊ ရးရာတရားေရးစနစ ႏင ေရြ႕ေျပာငး ေတာငယာမား အပါအဝင ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမ စနစပစမားက အသအမတျပထားသည။ ႏငငေတာ ေျမယာအသးျပမ မဝါဒသည ျမနမာႏငငရ တငးရငးသားလမးမား၏ ရးရာဓေလထးတမးအရ ပငဆငေသာ ေျမယာမားက အသအမတျပရနႏင အကာအကြယေပးရန ပဏာမေျခလမး ျဖစသည။ သ႔ေသာ ထမဝါဒက ေကာငးစြာ အေကာငအထည ေဖာႏငေရးႏင ျပ႒ာနးခက ဥပေဒမားျဖင ေျမယာပငဆငခြငမားက အသအမတျပႏငေရး လပငနး မားစြာ ကနရေနေသးသည။

UNDRIPဌာေနတငးရငးသားလမးမားတြင သမငးေၾကာငးအရ မတထးျခားသည နယေျမ၊ ယၾကညမ၊ ယဥေကးမ၊ ဘာသာစကားႏင လမေရးစနစမားအပၚ ခငမာေသာ ရပတညခကမားရသည။23

22 Kissenger, G. (2017). Identifying the drivers of deforestation and forest degradation in Myanmar. Bangkok: UNEP and the Myanmar Ministry of Natural Resources and Environmental Conservation.

23 ေျမယာႏင႔သယဇာတမားသမးဆညးျခငးႏင႔ပတသက၍ သတငးအခကအလကမားထပမ သရလပါက Karen Human Rights Group (KHRG), KDNG (Kachin Development Networking Group), Food Security Working Group (FSWG), Land in Our Hands (LIOH), Forest Trends အဖြ႔မားမထတေသာအစရငခစာမားအားၾကည႔ပါ။

Page 23: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 21

ကလသမဂၢ၏ဌာေနတငးရငသးာလမးမား အခြငအေရးဆငရာ ေၾကျငာစာတမးက လကမတ ေရးထးထားေသာ ႏငငတစခအေနျဖင၊ ျမနမာႏငငတြင ဌာေနတငးရငးသားလမးမား၏ အခြငအေရးမားက မဝါဒႏင ဥပေဒမားျဖင အျပညအဝ အသအမတျပရနကတကဝတရသည။

ေျမယာႏင ၿငမးခမးေရး

နာဂေဒသအတြငး တညတေသာ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကရနႏင စဥဆကမျပတဖြ႔ၿဖးတးတကေရး အေျခခအတျမစ တညေဆာကႏငရန ျမနမာႏငငရ နာဂလမးမား၏ ရးရာဓေလထးတမးစနစ ေအာက တြင ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမမားက အသအမတျပေပးရန လအပသည။

ေျမယာရရေရး ၿပငဆငမမားသည ျမနမာႏငင၏ ဆယစႏစမားစြာ ရညၾကာခၿပးျဖစေသာ ပဋပကၡ ျဖစရျခငး အေၾကာငးရငးခ တစချဖစသည။ ေျမယာသည စးပြားေရး ကနထတလပမအတြက အရငး အျမစတစချဖစၿပး လမေရးျပယဂႏင ႏငငသားျဖစျခငး၏ အရငးခတစချဖစသညသာမက တငးရငးသား လမးမား၏ အမေျမ ႏင ႏငငေရးပငနကမားျဖစသည။ ထ႔ေၾကာင ေျမယာပဋပကၡသည တငးရငးသား လမးမား၏ ဝေသသလကၡဏာ၊ ႏငငသားျဖစျခငး၊ အာဏာပငျခငးႏင ကယကၾကမၼာကယ ဖနးတးခြင တ႔ ႏင စပလဥးေသာ ကစၥရပမားႏင ကယကယျပန႔ျပန႔ ဆကႏြယမရေနသည။

သယဇာတထတယျခငး၊ သတတးေဖာျခငး၊ သစထတယျခငး၊ စကပးစးပြားေရးတးခ႕ျခငး၊ ေရအား လပစစအစအမမား၊ အထးစးပြားေရးဇနျပလပျခငး ႏင သစေတာမား ဝငးၿခခတျခငးတ႔ေၾကာင ေျမယာကးေကာမမား ျမနမာျပညတစဝမးတြင ကယကယျပန႔ျပန႔ျဖစလာခသည။24 ေျမယာဝယယမ အမားစမာ ျမနမာျပည၏သယဇာတေပါၾကြယဝေသာ နယစပေဒသမားတြင ျဖစသည။25 ဤေတာင တနးေဒသမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစျဖင သားစဥေျမးဆက စမအပခပခေသာ တငးရငးသားအမးမးတ႔၏ ဌာေနျဖစသည။ ၎တ႔၏ ေျမယာပငဆငမက တရားဝငအသအမတျပထား ျခငး မရပါက ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏမမား၊ ဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမားႏင အၿမတမးသစေတာနယေျမခ႕ထြင ျခငးမားေၾကာင ၎တ႔၏ေျမယာမား ဆးရးရႏငေျခရသည။ ေတာငေပၚေဒသရလထ၏အေျခခ လအပ ခကမားက ျဖညဆညးေပးေနေသာ ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာေျမမားသည အစးရမ အျခားက႑မားတြင အသးျပရန ခြေဝျခငးက ခရႏငေျခရသည။

အပစအခတရပဆေရးလကမတထးထားေသာလညး ျမနမာျပည ေနရာအမားအျပားတြင တကပြမား ျဖစပြားေနဆျဖစသည။ ေျမယာပဋပကၡသည ႏငငအႏ႔တြင အဓကႏငငေရး ျပနာတစချဖစသည။ ျပညတြငးတြင ေထာငေပါငးမားစြာေသာ ျပညသမားႏင ဒကၡသညမား ေရြ႕ေျပာငးခရျခငးေၾကာင ေျမယာအျငငးပြားမေျဖရငးျခငးႏင ေျမယာခြေဝသတမတျခငးတ႔က ရပေထြးသြားေစသည။ ျပညေထာငစ စနစတညေဆာကေရး၊ လၿခေရး၊ စးပြားေရး၊ လမႈေရးကစၥရပမားႏငအတ ေျမယာႏင သဘာဝသယ ဇာတအပခပစမေရးသည လကရျပလပေနေသာ ႏငငေရးေဆြးေႏြးပြ၏ အဓကမ႑ငငါးခအနက တစချဖစသည။ ေျမယာပဋပကၡမား ေျဖရငးရနႏင တညတေသာ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကရန ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပငဆငမက အသအမတျပေပးရန လအပသည။

24 Scurrah N, Hirsch P and Woods K (2015) The political economy of land governance in Myanmar, Vientiane: Mekong Regional Land Governance Programme

25 ဆကစပမမရသည႔အမေထာငစမားအဖြ႕သည ပားအေကာကေဆာငမား၊ ႏြားေနာက (mithun) မားက႔သ႔ေသာ တနဖးရသည႔အရငးအျမစမားပငဆငမက မေ၀သးစြႏငပါသည။

Page 24: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

22

သစေတာထြကပစၥညးမားအားေကာကေနေသာအမးသမးမား

Page 25: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 23

၂၀၁၆ခႏစ ဇလငလတြင RRtIP သည ေလရ းၿမ႕နယရ ေကးရြာသးရြာ၏ နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစမားက မတတမးျပစရန လထပးေပါငးပါဝငေသာ သေတသနက လပေဆာငခသည။ ထသေတသနလပငနးစဥ ေရးဆြရာတြင ႐းရာကယစားလယမား၊ ေခါငးေဆာငမား၊ ေဒသခ ရပမရပဖ မားႏင ေကးရြာတစခခငးစမ ကယစားလယမား ပါဝငၿပး၊ ရးရာဓေလထးတမးစနစႏင ပတသက၍ ၎တ႔မ မမတ႔၏ တကကြမးမျဖင နညးေပးလမးျပမမား လပေဆာငေပးခသည။

ထမတတမးတငျခငးလပငနးစဥက ေရးဆြရာတြင လထမ ရးရာဓေလထးတမးစနစႏင ပတသက၍ ထနးသမးလသညအခကမားႏင ေျပာငးလလသည အခကမားက ပါဝငေဆြးေႏြးႏငရန ေရးဆြခသည။ ျပလပခေသာ ျဖစရပေလလာမႏင ကယစားျပေျပာဆခကမားက လထမအသးျပႏငၿပး ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာပငဆငမက အသအမတျပေပးေရး ကယစားျပေျပာဆရန ရးရာေခါငးေဆာငမား၊ အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားႏင အစးရကယစားလယမားမ အသးျပႏငသည။

ပ ၁ - သေတသနႏင႔ စညးရးလ႕ေဆာတကတြနးျခငး (အကဒဗေကစ) ျဖစစဥအဆင႔မား

အစအစဥေရးဆြျခငးႏင ျပငဆငျခငး

၂၀၁၆ခႏစ မတလတြင မတတမးျပစေရး လပငနးစဥ ေရးဆြရန RRtIP ဝနထမးမားႏင ေလရးၿမ႕နယ အႏ႔ရ ရးရာေခါငးေဆာငမား ေတြ႔ဆခၾကသည။ RRtIP ဝနထမးမားသည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပငဆငမကစၥ ေဆြးေႏြးရနႏင သေတသနလပငနးစဥအတြက အႀကဥာဏမားရယရန ၿမ႕နယအဆင ဝနထမးမားႏငလညး ေတြ႔ဆခသည။

RESEARCH PRINCIPLESParticipatory: ရးရာေခါငးေဆာငမားႏင ရပရြာကယစားလယမားက သေတသန၏ ရညရြယခကမား ခမတျခငးမစ၍ ေနာကဆး ကယစားျပေျပာဆရနအခကမားထတင ဤ သေတသနအား ပေဖာခၾကသည။ ဤသေတသနနညးလမးမားသည အပစလကေဆြးေႏြး ျခငး၊ မေဝျခငးႏင အႀကျပတငျပခကမားက အထးအေလးေပးထားသည။

Transparent: သေတသနလပငနးစဥ ႏငပတသကေသာ သတငးအခကအလကမားက ရးရာေခါငးေဆာငမားႏင အစးရဝနထမးမားက အသေပးမေဝခသည။ ျဖစရပ ေလလာမ ျပလပသည ေနရာမားက ပြငလငးစြာ၊ သတမတခကမားျဖင ေရြးခယခသည။ ေကးရြာတစခ ခငးစ၌ ျပလပေသာ မတဆက အစညးအေဝးပြမားသ႔ အမနးခငး ရြာမားက ဖတၾကားခသည။

အစအစဥေရးဆြျခငးဆငရာ ေလရးအလပရေဆြးေႏြးပြ

ရညမနးခကမား၊ FPIC ၊ အႏရာယေလလာစမးစစမႏင

ပဋပကၡေလာခေရး မဟာဗဟာ၊ ေနရာေရြးခယသတမတျခငး

သငတနး

RRtIP သေတသမားႏင ေကးရြာအေထာကအကျပအဖြ႔

မားအားသငတနးေပးျခငး၊ ျပနလညစစထတျခငးနညးလမး

လထပးေပါငးပါဝငေသာ သေတသန

အပစလကေဆြးေႏြးျခငး၊ ေျမပေရးဆြျခငး၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး၊ ေျမျပငသ႔သြားေရာကေလလာျခငး(ဒငကေလေဝ၊ ကကး၊ ဆြမၼရာ)

ကယစားျပေျပာဆျခငး

မတတမးတငမ ရလဒအား ရပရြာလထ၊ အစးရ ႏင

အရပဘကလ႔အဖြ႔အစညးမားအား မေဝေပးျခငး

Page 26: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

24

Inclusive: ဤသေတသနတြင အမးသမးမား၊ လငယ၊ မသနစြမးႏင ရးရာ ဥးေဆာငမေအာက တြင မရေသာအျခားသမား ပါဝငခသည။

ေလရးတြင မးႏြယစအဖြ႔ဝငမားႏင ေခါငးေဆာငမား၊ ေကးရြာေခါငးေဆာငမား၊ ေကးရြာ ေကာငစ အဖြ႔ဝငမားႏင ရးရာစာေပႏင ယဥေကးမေကာမတ အဖြ႔ဝငမားသည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပငဆငမက မတတမး တငထားရရန အတြက ဘရညမနးခကမားက သတမတခၾကသည။ လြတလပစြာ ႀကတငေဖာျပေသာ သေဘာတညမ (FPIC) မားေပးအပျခငးလပငနးစဥကလညး ၎တ႔မ သေဘာတ ၾကသည။ ရးရာေခါငးေဆာငမားႏင ျဖစရပေလလာမအတြက ေရြးျခယထားေသာ ေကးရြာအဖြ႔ဝင ႏစဥးလးမ FPIC သေဘာတညမကေပးခၿပး၊ အျခားမးႏြယစ ကယစားလယမားကလညး ေပးခသည။ ၎အဖြ႔မပင ဤသေတသန လပငနးမႀကေတြ႔ႏငေသာ အႏရာယမားက စမးစစခၾကၿပး၊ ထအႏရာယ မားက ေလာခႏငေရး သေဘာတညခကမား ခမတခၾကသည။

ေနရာေရြးခယျခငး

ရးရာေခါငးေဆာငမားႏင လ႔အဖြ႔အစညးေခါငးေဆာငမားမ အားေကာငးေသာ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမ စနစမားက ျဖစရပေလလာမျပလပရန ေနရာသးခက ေရြးခယခၿပး၊ ၎တ႔မာ ဒနးကေလး ေဝး (Deingleyway)၊ ကကး (Koki) ႏင ဆြမၼရာ (Somra) တ႔ျဖစသည။ အဖြ႔မ ကြငးဆငးေနရာ ေရြးခယ ရန စႏနးသတမတခကမားက ခမတခၿပး ထစႏနးသတမတခကမားႏင အကကညဆး ေကးရြာ သးခက သေဘာတ ေရြးခယခသည။ ထစႏနးသတမတခကမားတြင ရးရာဓေလထးတမးစနစအား ေကာငးျခငးႏင ျပငပပဋပကၡမား၏ အကးသကေရာကမႈမရေသာ ရးရာဓေလထးတမးစနစပစက ပေဖာ ႏငရန ပဋပကၡနညးေသာေနရာမားပါဝငသည။ ပဋပကၡမားေသာေဒသ (သ႔) ေျမယာႏင နယနမတ အျငငးပြားမမားေသာ ေဒသရ ရးရာဓေလထးတမးမားက ဤစာတမးမ ၿခငႏငမည မဟတပါ။

ေနရာေရြးခယသတမတရန စႏနးမားနာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပငဆငမ အမးမးက ေဖာျပႏငရန ေနရာမားက ေရြးခယသတမတခၾကသည။

ေနရာေရြးခယရန စႏနးသတမတခကမား -

1. အားေကာငးေသာ ရးရာဓေလ ထးတမးမား (ေျမအသးျပမႏင ရးရာပြေတာမားျပလပကငးပမျဖင တငးတာသည)

2. ေတာငယာ၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ သစသးခငးမား၊ စကပးသစေတာမားႏင ရပရြာပငသစေတာမား အပါအဝင ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမ ဥပမာအမးမး။

3. ေကးရြာနယနမတ ရငးလငးတကမ

4. လၿခေရးႏငသြားလာေရးအဆငေျပမ

5. အရြယစား မတညေသာ ေကးရြာမား

6. ေစးကြကစစညးလာမ အဆင မတညမ

7. အစးရလပငနးရေသာ ေကးရြာအား ျဖစရပေလလာမျပျခငး

ရးရာဓေလထးတမးစနစမားသည မးႏြယစတစခႏငတစခအျပင ေကးရြာတစခႏင တစခပငလင မတၾကၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစအမးမးကြျပားျခငးက ျပသရနႏင ျဖစရပေလ႔လာမအခ႕က ထညသြငးေဖာျပရန ဤေကးရြာသးခက ေရြးခယခသည။

Page 27: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 25

ျဖစရပေလလာမအတြက ေရြးခယထားေသာ မးႏြယစမားႏင ေကးရြာမားက ကယစားျပျခငးသကသက မဟတပ နာဂလမးမားကယစား ဤသေတသနက စနစတကလပေဆာငရနလအပေၾကာငး အဖြ႔မ သေဘာတၾကသည။

သငတနး

ထ႔ေနာက ၂၀၁၆ ခႏစ ဇလငလတြင RRtIP သေတသနအဖြ႔သည သေတသနလပေဆာငျခငး နညးလမးမားက ျပငဆငရန ေကးရြာတစခခငးစမ ကယစားလယမားႏင ေတြ႔ဆခသည။ ထေဒသတြင ေျမပေရးဆြျခငးလပငနးႏင ပတသကၿပး အေတြ႔အႀကဆးမားရခသျဖင ေျမပမားအသးျပႏငေရး လမးညႊြနခကမားက အဖြ႔မ ရငးလငးစြာေရးဆြခၾကသည။

ဇယား ၁ - ျဖစရပအလကေလ႔လာေသာရြာမား

ေကးရြာ/ေနရာ အကယအဝနး မးႏြယစ အဓက သြငျပငလကၡဏာမား

ဆြမၼရာအႀကး-400 HH;3,000 people

တနကြနမးႏြယစ

အားေကာငးေသာ ရးရာဓေလ ထးတမး အမးမး။ ။ သစေတာစမခန႔ခြမအား ျဖစရပေလလာမျပျခငး

ကကးအလတ- 300 HH;

1,400 peopleကကာ

(တနကြနမးႏြယစခြ)

အားေကာငးေသာ ရးရာဓေလ ထးတမးမား။ ။

မတကြျပားေသာ ေျမယာအသးျပမပစ ဥပမာ ေကာငးမား

ဒငကေလေဝ

အေသး,11 HH;

100 peopleပါရာမးႏြယစ

ပါရာမးႏြယစရးရာဓေလမား အား ျဖစရပေလလာမႈ ျပလပျခငး။ ။ ေလရးၿမ႕ႏင နးေသာေၾကာင အစးရႏင အျပနအလန ဆကသြယ ေဆာငရြကမမား။ ေစးကြကေပါငးစညးမ ပျမငမား။

ပ ၂ - မတတမးတငျခငးျဖစစဥ

ေကး႐ြာမတတမးေကာကယျခငးနညးလမးမား

မတတမးတငျခငးလပငနးက စတငရာတြင ဒနးကေလးေဝး (Dengkleyway), ကကး (Koki) ႏင ဆြမၼရာ (Somra) အစရေသာ ေကးရြာတစခခငးစ၌ ရးရာဓေလထးတမးစနစ သေတသန ရညမနးခက မားႏင နညးလမးမားက ေဆြးေႏြးဖလယရနလညးေကာငး၊ ဥးစားေပး မတတမးတငမညအပငးက သတမတရန ႏင အျခားလအပသညမားက ေဆာငရြကရန၎ ေကးရြာအစညးအေဝးျပလပ၍ စတငခ သည။

ေကးရြာအစညးအေဝးသေတသနရညရြယခကမာ ႏငနညးလမးမားက ေဆြးေႏြး

လထပးေပါငးပါဝငေသာ သေတသနလထပးေပါငးပါဝငေသာ သေတသန

အပစလကေဆြးေႏြးျခငး၊ ေျမပေရးဆြျခငး၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး၊ ေျမျပငသ႔သြားေရာကေလလာျခငး

ေကးရြာအစညးအေဝး

သေတသနက အတညျပၿပး ကယစားျပေျပာဆရန အခကမားက ေဆြးေႏြ၈.ာခထဖ ၃၂၁၏]အမကည

Page 28: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

26

ထ႔ေနာကတြင RRtIP သည ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာပငဆငမႏင လထပးေပါငးပါဝငေသာ စေကးျပ ေျမပေရးဆြျခငးမားႏင ပတသကၿပး မတညေသာရေထာငမားျဖင အပစဖြ႔ေဆြးေႏြးပြမား ျပလပခ သည။ ေတြ႔ဆေမးျမနးမမားျပလပၿပး သစေတာမား၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ ေတာငယာ စကခငး မား ႏင စကပးထားျခငးမရေသာ ေျမယာမားသ႔ သြားေရာကလညပတခသည။ ဇယား (၂)တြင ေျမျပင ေျမယာစမမ ဓေလမားမစ၍ ထဓေလမားကထနးသမးစမေသာ အဖြ႔အစညးမားထ ရးရာဓေလထးတမး စနစ၏ မတညေသာ အစတအပငးမားက မညကသ႔ မတတမးတငထားသညက ေဖာျပထားသည။

ဇယား ၂ - ေကးရြာတရြာခငးစ၏ မတတမးတငပနညးလမးမား

ေျမယာပငဆငမ

ေျမယာက မညသ႔ပငဆငႏငသနညး။ ေျမယာပငဆငမ ပစမားကဘာလ။ ေျမယာႏင သဘာဝ အရငးအျမစမားက မညသက ပငဆငအသးျပႏငသနညး။ ေျမယာပငဆငမမားက မညသ႔လႊေျပာငးေပးသနညး။

ေျမယာအသးျပပႏင ေျမယာပငဆငမျပ ေျမပမား၊ ေျမယာ ပငဆငခြငဆငရာ ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမား။

ေျမယာ

စမခန႔ခြမ

ေကးရြာတြင မညသည ေျမယာသးျပမပစမား ရသနညး။ အသးျပမပစ တစခစအား မညသမားမ အသးျပႏငသနညး။ ၎တ႔က မညသ႔စမသနညး။

ေျမယာအသးျပမ ႏင ေျမယာပငဆငမျပ ေျမပမား၊ ေျမယာအသးျပမ၊ သစေတာ၊ ေတာငယာ ႏငပတသကေသာေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမလကျခငးဆငရာ ေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔ ႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမား၊ အမးသမးေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမေထာငစမားအား ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငး၊ သစေတာမား၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ ေတာငယာ စကခငးမား ႏင ေကးရြာရအျခားေနရာမားသ႔ သြားေရာကလညပတ ၾကညရျခငး။

အဖြ႔အစညးမား

ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင ဆးျဖတခကမား ခမတရာ၌ မညသမား ပါဝင၍ မညသ႔ခမတေလရသနညး။ ရးရာအဖြ႔အစညးမားႏင အစးရ အဖြ႔အစညးမား ကဘာေတြလ။ မညသ႔အျပနအလနဆကသြယလပေဆာငၾကသနညး။

အဖြ႔အစညးမားဆငရာေဆြးေႏြးေရးအပစ၊ ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမား

တရားေရးစနစ

ျပနာမားက မညသ႔ေျဖရငးၿပး စညးမဥးစညးကမးမားက မညသ႔ ၾကပမတသနညး။

တရားေရးစနစဆငရာ ေဆြးေႏြးေရး အပစ၊ ေျမယာအသးျပမ၊ သစေတာ ႏင ေတာငယာ ဆငရာေဆြးေႏြးေရး အပစမား

စားဝတေနေရး

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမခန႔ခြမစနစသည စားဝတေနေရး၊ စားနပရကၡာဖလေရး တ႔အတြက မညသ႔ အကးျပသနညး။ သဘာဝအရငးအျမစရရေရးႏင ျဖန႔ေဝေရး တ႔အတြက မညသ႔လႊမးမးမရသနညး။

ခမးသာမအဆငသတမတခက၊ ေျမယာအသးျပျခငး၊ သစေတာ ႏင ေတာငယာဆငရာ ေဆြးေႏြးေရးအပစမား၊ အမးသမးေဆြးေႏြးေရးအဖြ႔၊ အမေထာငသညမားႏငေတြ႔ဆ ေမးျမနးျခငးမား။

ယဥေကးမယဥေကးမႏင ေျမယာ ဆကႏြယမကဘာလ။

အခမးအနားမား ႏင ပြလမးသဘငမား ျပကၡဒန

သမငး ႏင

အနာဂါတ

ရးရာဓေလထးတမးစနစသည အခနႏငအမ မညသ႔ေျပာငးလခသနညး။ အနာဂါတတြင မညသ႔ျဖစသငသနညး။

ေကးရြာအခနဇယား၊ ေဆြးေႏြးမအပစမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမမား အားလး၊ ေနာကဆး ေကးရြာအစညးအေဝး။

ကား၊မ

ရးရာဓေလထးတမး စနစတြင အမးသား ႏင အမးသမးမား၏ အခနးက႑ကဘာေတြလ။

အမးသမးေဆြးေႏြးေရးအပစ ႏင အျခားေဆြးေႏြးေရးအပစအားလး

Page 29: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 27

ေျမပစညးမဥးစညးကမးမား• RRtIP ၏အကအညျဖင ေရးဆြေသာ ေျမပမားသည

သဘာဝအရငးအျမစႏင ေျမယာအသးျပမပစမားကခြျခားသတမတရန ရညရြညပါသည။

• ေျမပမားသည နယနမတျပနာမားက ေျဖရငးရန (သ႔)ေျမယာပငဆငမက ျပရန မရညရြယပါ။

• ေကးရြာႏင နယေျမသတမတခကမားက ပငးျခားရနေျမပက အသးျပ၍ မရပါ။

• ေျမပမားက နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမခန႔ခြမစနစ ႏင သဘာဝအရငးအျမစ အပခပစမမသေတသနလပငနး အတြက ေရးဆြျခငးျဖစသည။

• ေျမပမားက ေကးရြာမားမ ပငဆငသည။

• ေကးရြာႏင သေဘာတထားသညအတငး RRtIP အေနျဖင ကယစားျပေျပာဆမမားအတြက ေျမပမားက အသးျပႏငသည။

ေကးရြာတစခခငးစ၏ စေကးျပေျမပမားက ေရးဆြရာတြင Google Earth မ ေျမမကႏာသြငျပငေျမပႏင ၿဂဟတဓာတပမားက အသးျပၿပး ေရးဆြသည။ ထေျမပမားတြင ေျမယာအသးျပမႏင ရးရာဓေလ ထးတမးအရ ေတာငးဆမမားက ေဖာျပထားၿပး ေဆြးေႏြးမမားအတြက အေထာကအကျပျဖစသည။

လထပးေပါငးပါဝငေသာ သေတသနတြင လတနးစားအလႊာအမးမးႏင ႐ႈ႕ေထာငအမးမး ပါဝငရမည ျဖစသည။ မးႏြယစေခါငးေဆာငမား၊ ေကးရြာေခါငးေဆာငမား၊ ေကးရြာေကာငစအဖြ႔ဝငမား၊ ေကးရြာ လႀကးမားႏင စာေပႏင ယဥေကးမေကာမတအဖြ႔ဝငမား၊ ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား အပါအဝင လ႔အဖြ႔အစညး ေခါငးေဆာငမားသည မမတ႔သရထားသညအေၾကာငးအရာမားက အပစလက ေဆြး ေႏြးပြမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမမားမတစဆင မေဝၾကသည။ အမးသမးသးသန႔ အပစဖြ႔ ေဆြးေႏြးျခငး ျဖင အမးသမးတ႔၏ ခယခကႏင ႐ႈ႕ေထာငမားက မတတမးတငခသည။ ကြမးကငေသာ မဆးမား၊ ႏြားေကာငးသားမားႏင အျခားကြမးကငပဂၢလမားကလညး ေတြ႔ဆေမးျမနးမမားျပလပခသည။ ဆငးရေသာ အမေထာငမား၊ မၾကာေသးမကမ ေျပာငးေရြ႕လာသမား၊ အျခားမးႏြယဝငမား၊ သကႀကး ရြယအမား ႏင လငယမား အပါအဝင လၿခမမရေသာ အပစမားက လညး ေတြ႔ဆေမးျမနးမမား ျပလပ ခသည။

ဤသေတသနလပငနးၿပးဆးခန၌ အပစဖြ႔ေဆြးေႏြးပြတစခခငးစမ အဖြ႔ဝငမားသည မမတ႔၏ရလဒ မားက ဒတယအႀကမ အစညးအေဝးတြင ကနေကးရြာလထအားလးက ချပေဆြးေႏြးခၾကသည။ ရလာ ေသာ အခကအလကမားက လထမစစေဆးၿပး လအပသလျဖညစြကျပငဆငမမား ျပလပကာ ကယစားျပေဆြးေႏြးႏငေရး အခကမားက အတညျပႏငခၾကသည။ သတငးအခကအလကမားက ရရျခငးႏင ျပနလညမေဝျခငးအျပင မမတ႔၏ သေတသနလပငနးစဥတြင မတကြျပားေသာ လထအဖြ႔ဝင အပစမားအား ေျမယာအသးျပျခငးႏင စမခန႔ခြျခငးဓေလမားက ေဆြးေႏြးရန ေနရာေပးထားသည။

" ဒသေတသနလပငနးစဥဟာ မမတ႔၏ရးရာဓေလထးတမးစနစရ အားနညးခကေတြက စဥးစားရနႏင အားေကာငးေအာင ျပလပရန အကအညျဖစေစပါတယ။ ဒဟာက မမတ႔အတြက အလြန အေရးႀကးပါတယ "

- ရပမရပဖ ဒနးကေလးေဝး

ဤလပငနးစဥတြင စနေခၚမမားက လထမ အတတကြ ပးေပါငး စဥးစားျခငးျဖင မမတ႔၏ ရးရာဓေလ ထးတမး စနစက ပမအားေကာငးလာေအာင ေဆာငရြကရာတြင အကအည အေထာကအပျဖစေစသည။ လထပးေပါငး ပါဝငေသာ သေတသနလပငနးစဥတြင မတတမးတငျခငးအျပင ေဒသ၏ခစားခကပ႔ တငသ ႏင ရကခတမမားလညး ပါဝငရနအေရးႀကးသည။

Page 30: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

28

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစတြင လထ၏ စားဝတေနေရး၊ စားနပရကၡာဖလေရး၊ လသား တ႔၏ ကနးမားေရးႏင သဘာဝပတဝနးကင ထနးသမးေရးတ႔အတြက ေရရညတညတေသာ စကပး ေရး စနစအမးမးရသည။ ထစနစတြင အမေထာငစမားႏင ေကးရြာမားသည မမတ႔ စားသးရန သးႏမား ႏင စးပြားျဖစသးႏမားက ဘကေပါငးစစကပးၿပး၊ စကပးေရးနညးပညာ ဆနးသစ တထြငမ မားႏင လကေလာညေထြမရေစေရးတ႔ကလညး အားေပးသည။ ဤေျမယာစမခန႔ခြမစနစသည ၎ကအေထာကအပေပးေသာ အပခပမစနစရျခငးေၾကာင ထေရာကမရၿပး၊ ထအပခပမစနစတြင ဆးျဖတခကမားခမတပက သတမတထားၿပး စမခန႔ခြမစညးမဥးစညးကမး မားကလညး ၾကပမတ ထားသည။ ထေရာကေသာ ေျမယာစမခန႔ခြမသည ရးရာဓေလထးတမးစနစ၊ ရးရာအဖြ႔အစညးမား ႏင ရးရာ တရားေရးစနစတ႔မ ကငးကြာ၍ မရေပ။

ေတာငယာစကပးေရးစနစသည ေရရညတညတ၍ အကနအကသကသာေသာ အလညက စကပး ေရးစနစျဖစၿပး၊ မမတ႔စားသးရနလအပေသာ သးႏမားႏင စးပြားျဖစသးႏမားက ေပးစြမးၿပး စားနပ ရကၡာဖလေရး၊ ဇဝမးစတမားရငသနေရးႏင ယဥေကးမႈျပယဂမားအတြက လအပေပသည။ ေတာငယာ စကခငးမား၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ ႏစရညသးပငစကခငးမား ႏင ဥယာဥၿခမားတြင စပါး၊ ေျပာငး၊ သစသး၊ ဟငးသးဟငးရြကမားႏင ေဆးဘကဝငအပငမားက စကပးၿပး ေတာငယာတြငး႐ မးကြကပ မားတြင ေရြလနဘ ငရပသးႏင အျခား စးပြားျဖစသးႏမားက စကပးၾကသည။ အမေထာငစမား သည သစေတာခငးမားက စမၿပး၊ လမးမားေကာငးလာေသာအခါ ကနစညကးသနးမ လြယကလာရန ေမာလငခကျဖင ေတာငယာစကခငးအခ႕တြင သစသးခငမားက တးျမငစကပး လာၾကသည။

ေကးရြာမားဆကလက ေရရရေရး၊ အမမားေဆာကလပရန သစဝါးမားရရေရး၊ အစားအစာႏင အမသး ေဆးဝါးမား ရရေရးတ႔အတြက လထမစမေသာ သစေတာမားကထနးသမးကာကြယထားသည။

ေျမယာအသးျပျခငးႏင ေျမယာပငဆငျခငး

ေျမယာပငဆငမအခြငအေရးဟသည မတကြျပားေသာ အပစမား၏ အခြငအေရးအမးမးက စေပါငး ထားၿပး၊ ထအခြငအေရးမားက စညးစနစကက အဖြ႔အစညးမားျဖင ၾကပမတထားျခငးဟ နားလညႏင

JhumFieldsCommunityandHouseholdTenure

JhumFallowsCommunityandHouseholdTenure

RiceTerraceHouseholdTenureBeehiveRock

GroupTenure

CommunityManagedForestCommunityTenure

ဒနးကေလးေ၀း (Dengkleyway)ေကးရြာရ စလငကြျပားေသာ ပငဆငခြင႔အစအစဥေအာကရ ေျမယာအသးျပမ အကန႔စ

Page 31: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 29

သည။ ထအခြငအေရးမားတြင သယဇာတမား ထတယခြင၊ ေျမယာစမဆးျဖတခြင၊ ေျမယာလႊေျပာငး ခြင ႏင ေျမယာအသးျပပ ေျပာငးလခြငတ႔ ပါဝငသည။

နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစတြင မတညေသာေျမအသးျပမပစမားအတြက ေျမယာပငဆငမ အစအမ အမးမးရသည။ အမေထာငစမားသည စပါး၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ အသးခငးမားႏင သစပငမား အပါအဝင မမတ႔မ တကရက စကပးထားေသာ အရငးအျမစမားက စမထတယခြငရသည။ ေတာ ေတာင စမးေခာငးမားရ အရငးအျမစမားကမ လထမ စစညးၿပး ေကးရြာအဖြ႔အစညးမားမ စမသည။ အမေထာငစမားသည မမတ႔၏ ကယပင ေတာငယာကြကမားက စမရတသမးႏငေသာလညး၊ ေတာငယာေျမကြက ႏငပတသကၿပး အခ႕ေသာစမခန႔ခြေရးတာဝနမားကမ ေကးရြာမ ကငထားသည။ အမေထာငစမားတြင မမတ႔သားစဥေျမးဆက လကဆငကမးလာခေသာ ေရရည ေျမယာပငဆငခြင ႏင ႏစအလက စကပးေရးအတြက ေရတေျမယာအသးျပခြင ႏစမးလးရႏငသည။ ႏစအလက စကပးေျမ အသးျပခြငက မမတ႔ အေျခခစားဝတေနေရး အဆငေျပေစရန စကပးေရးအတြက အသးျပ ႏငသည။

အမေထာငစမား၊ အပစမား၊26 ဖသားစမား၊ ေကးရြာလ႔အဖြ႔အစညး ႏင မးႏြယစမားတြင ေျမယာ ပငဆငခြင ရၾကသည။27 ေကးရြာအမားစတြင ဖသားစမးစ ေနထငၾကၿပး ထဖသားစမားသည မးႏြယစ တစခတညး ျဖစသည။ ဤစာတမးတြင ေျမယာပငဆငမႏင ပတသကၿပး အဓကလမအဖြ႕မားအေၾကာငး ပါဝငသည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာ နာဂမးႏြယစမားတြင မးႏြယစခြႏင ဖသားစအမးမး အပါအဝင အဆငမတေသာ လမအဖြ႔အစညးမားရသည။28

ေျမယာပငဆငမက ေယဘယအားျဖင ဤ လမအဖြ႕စညးမားက ကငထားသည။ ဥပမာ သစေတာက ရပရြာမ စမခန႔ခြၿပး၊ ထသစေတာမ ေတာထြကပစၥညးမားက မမတ႔ေကးရြာသ/သား မားကသာ ထတယ ခြငရသည။ ထအပစမား (သ႕) ၎တ႔က ကယစားျပေသာ အဖြ႔အစညးမားတြင စမခန႔ခြ ပငခြငရၿပး၊ လထမစမေသာ သစေတာမ သစလးထတယရာတြင ေကးရြာေခါငးေဆာင ႏင ေကးရြာေကာငစ၏ အတညျပခကရယကာ သစေတာစမခန႔ခြျခငး စညးမဥးစညးကမးမားက ၾကပမတရသည ပစမးျဖစ သည။

ဤလမအပစအမးမးတ႔၏ အဖြ႔ဝငျဖစျခငးမျဖစျခငးသည ၎တ႔၏အရငးအျမစပငဆငခြင အမးအစား က သတမတေပးသည။ ဥပမာ ေျမယာက ေရာငးခရာတြင၎၊ အေမြေပးအပရာတြင လညးေကာငး လႊေျပာငးေပးရာတြင မမတ႔၏ မသားစဝင အရငးအျခာမား၊ ဖသားစ၀ငမားက ဥးစားေပးသည။ ထ႔ေနာကမ မမတ႔ရြာသ/သားမားႏင လမအသငးအဝနး မတေသာအပစမားထ အဆငဆင ဥးစားေပး သြားသည။ ေျမယာက တစႏစထကပ၍ ပငဆငခြငရရန သငသည ဖသားစႏင မးႏြယစဝငတစဥး ျဖစရေပမည။ ေျမယာပငဆငခြငတြင ဤအပစမား၏ အခနးက႑က စာတမး၏ ေနာကအခနးတြင အေသးစတ ေဖာျပသြားမည။

ေအာကပါဇယားကြကတြင ျဖစရပေလလာမျပလပေသာေကးရြာမားမ အဓကေျမယာအသးျပမ အမးအစားမားႏင ေကးရြားတစခခငးစ၏ ေျမယာပငဆငမ အစအမမားက ေဖာျပထားၿပး၊ အထးသျဖင စကပးခြင႔ (သ႔) အရငးအျမစမားက ထတယခြငႏင စမဆးျဖတပငခြင မညသတြငရသညက ေဖာျပထား ပါသည။ ဤေျမအမးအစားမားတြင အဓကစကပးေသာ (သ႔) ခးယေသာ သးႏမားကလညး ေဖာျပ ထားၿပး စမခန႔ခြမအေၾကာငး မတစမားပါရသည။

26 မးႏြယစမားဆသညမာ အတတကြပငဆငသည႔ မးရးမားရၾက၍ မးႏြယစကတညေထာငသတဥးရသည႔ အပစကေခၚပါသည။ လမးစဆသညမာ ယဥေကးမ၊ သမငးစဥလာမားအရ ခညေႏာင ထားသည႔ ေကးရြာမားစေပါငးဖြ႔စညးထားျခငးကေခၚပါသည။

27 Subba T B and Gosh G C (2003) The Anthropology of North-East India. Hyderabad: Orient Longman

28 ကလနဆသညမာ ရပကြကႏင႔အဆင႔တျဖစ၍ ျမ႕ သ႔မဟတ ေကးရြာလကေအာကရ ဒစၾတတခြ တချဖစပါသည။

Page 32: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

30

ဇယား ၃ - မတညေသာေျမယာအသးျပမအမးအစားမားအတြက ေျမယာပငဆငခြင႔ အခြင႔အေရးမား

ေျမယာအသးျပျခငး ေျမယာပငဆငမ ထြကကနစမခန႔ခြမဆငရာ

မတခကမား

ေလကားထစ စကခငး အမေထာငစ - စကပးသ-ေရသြငးစကပးျခငး

စပါးႏင ေကာကညငး အမးမး၊ ပ၊ ငရပ၊ ခရမးသး၊ ေလကားထစ စကခငးၾကား စကပးေသာ အျခား ဟငးသးဟငးရြကမား။

ဝငေငြ - ပလေသာသးႏ

ေကာကမစကမ ေလကားထစစကခငး ပတလည ပးခငးတြင စပါးမးက။ အစအဖြ႕မား ႏင ေကာမတမားမ ေရသြငးျခငးကစမခန႔ခြသည။

ေတာငယာ အမေထာငစ။ ။ ေတာငယာစကပးျခငး

သးႏစကပးရာ ကာလ စပါး၊ ေျပာငး၊ ေျပာငးဆန၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ေရႊဖရ၊ ပေလာပန၊ အာလး၊ ဆထြကသးႏ၊ ငရပ၊ အျခား ဟငးသးဟငးရြကမား

Khëyebong: ေရႊလဘငရပ၊ ဟငးခတအေမႊးအႀကငမား (ပငစမး၊ ေဆးပငမား)၊ ဂငး၊ စားေျပာငး၊ အျခားတနဖးျမင ဟငးသးဟငးရြကမားႏင ေဆးဘကဝင အပငမား

ဝငေငြ။ ။ ပလေသာ သႏမား

ေတာငယာေဟာငး

အမေထာငစ ။ ။ တအမမား ေဆာကလပရန ေလာငစာထငး၊ ဝါးလး၊ သစ။

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး။ ။ ေတာထြက ဟငးသး ဟငးရြကမား၊ ဝါးျမစ၊ မ

မးရ႕ရငးလငးၿပး သးႏက တစႏစ (သ႕) ႏစႏစ စကပး၊ ထ႔ေနာက အနားေပးထားရျခငးျဖင အပင မား ျပနလညေပါကေရာကကာ ေျမဆျပနလည ျဖညတငးၿပး ေပါငးပငမားက ႏမႏငး။ တရစာၦန ေကာငးၿပး ေျမဆျဖည။ တနဖးျမင သးႏမားက ျပာပမားေသာစကကြကငယ မားတြင စကပးသည။ အမေထာငစမားသည အလညကစကဝနးတစခစတငး အရငစကကြကမားက ျပနလည ရငးလငး စကပးေလရသည။ ရငးလငးခတထြငမည ေနရာ က ေကးရြာမ အတအကြ ဆးျဖတၿပး၊ ေျမယာလအပေသာ အမေထာငမားက ေတာငယာ ကြကမား ခြေဝေပးႏငသည။

ရပရြာမ စမေသာ သစေတာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ။ ။ အရငးျမစမား ရယခြင ႏင စမခန႔ခြျခငး ဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတျခငး

ဖသားစ။ ။ အရငးျမစမား ရယခြငႏင စမခန႔ခြျခငး ဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတျခငး

အမတြငးသးေဆာကလပေရး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး၊ သကကယ၊ ေလာငစာထငး။

အစားအစာ။ ။ မ၊ ေတာရငး သစသးႏင ဟငးသး ဟငးရြကမား၊ ငါး၊ ဂဏနး၊ ဖား၊ ခရ၊ game meat

ေဆးဝါး။ ။ ေဆးဖကဝငအပငမား၊ ပားရည၊ ေတာရငးတရစာၦနထြက ပစၥညးမား

ဝငေငြ။ ။ ပားရည၊ ပားသလက၊ ပားဖေယာငး၊ တရစာၦနထြကပစၥညးမား

ေရအရငးအျမစအတြက ေရထနးသစေတာမားက ထနးသမးကာကြယထား။ ရပတညႏငရနေဒသခမားမ အသးျပ။ ေကးရြာ အာဏာပင မား၏ ခြငျပခကျဖင မမတ႔ အမသးအတြက သစမား ေရြးခယခတလ။ သစေတာမား ခတထြငမအတြက ဒဏေငြ။ အခ႕ဖသားစမားသည မမတ႔စမေသာ ကယပင သစေတာရသည။

ရပရြာမ စမေသာ သစေတာ (ထငးရး)

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ။ ။ အရငးျမစမား ရယခြငႏင စမခန႔ခြျခငးဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတ ျခငး

ဖသားစ။ ။ အရငးျမစမား ရယခြငႏင စမခန႔ခြျခငး ဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတျခငး

အမတြငးသး။ ။ သစ၊ ေလာငစာထငး၊ မ၊ ဟငးသးဟငးရြက၊ သစသး (စြနပလြသး ႏင သဖနးသး)၊ ေဆးပငမား၊ ထနးရြက။

အလညက စမခန႔ခြျခငး၊ သဘာဝအတငး ျပနလည ေပါကေရာကျခငး။ ရပရြာမ စမေသာ အျခားသစေတာမားႏင ဆငတေသာ စမခန႔ခြမႏင စညးမဥး စညးကမးမား။ အခ ႔မသားစမားသည မမတ႔စမေသာ ကယပင သစေတာရသည။

စကပးသစေတာ အမေထာငစ ေဆာကလပေရး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး၊ သကကယ

အစားအစာ။ ။ မ၊ ေတာထြကဟငးသးဟငးရြကႏင သစသးမား၊ ေတာထြက ပစၥညးမား

ေဆးဝါး။ ။ေဆးဝါးပင အမးမး

ေျမဆျပနျပညလာေစေရး သစမးေပါငး ၂၀ ေကာ စကပးျခငး။ သစပငမား ျပနလညအေပါကျမနရန ေတာပငမား ခတထြငျခငး ႏင တရစာၦနမား ထနးေကာငးျခငး။

Page 33: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 31

စကပးသစေတာ (ထငးရး)

အမေထာငစ သစ၊ ေလာငစာထငး၊ မ၊ ဟငးသးဟငးရြက၊ သစသး (စြနပလြသး ႏင သဖနးသး)၊ ေဆးဝါးပငမား၊ ထနးရြက

အလညက စမခန႔ခြျခငး။ သစခတယၿပးလင မးရ႕ရငးလငး။ ေျမဆ ျပနျပညလာေစရန စကပးျခငး၊ ေတာပငမား ခတထြငျခငး ႏင တရစာၦနမား ထနးေကာငး ျခငးျဖင သစေတာ ျပနလည ေပါကေရာကေစျခငး။

သန႔ရငးေသာ သစေတာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး အမးအစားႏင အရြယအစား အမားအျပား၊ အခ႕ဝငခြငမရပါ။ အေတာမားမား ဆားငနေခာငး ႏင ေရအင။ အခ႕မာ သမင၊ ေျပာင ႏင အျခားေတာရငးတရစာၦနမား အမလကကြငး

သန႔ရငးရာ သစေတာ၌ သစခတခြငမရ။ အမ မလကမ နတမားအား ပေဇာ။

သစသးခငး အမေထာငစ ဝငေငြ။ ။ လေမၼာ၊ ဆးသး၊ ေထာပတသး ပထမႏစမားတြင စပါးႏင ဟငးသးဟငးရြကမား ညပစကပး။

သကကယခငး ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ေခါငမးအတြက သကကယ ဒနးကေလးေဝးႏင ကကးတြင

ပားေတာငမား အပစ အမတြငးသးႏင ဝငေငြ။ ။ အစားအစာႏင ေဆးဝါးအတြက ပားရည

ပမနအားျဖင ပားသကတစသကမ ပားရညက လ ၅-၆ ေယာကခန႔မ ပငဆငရယႏငသည။ ဖသားစတရန မလပါ။

အမဥယာဥၿခ အမေထာငစ ဟငးသးဟငးရြက၊ ေဆးဖကဝငအပင၊ ေဆဝါးပင၊ သစသးမား။

ေအာဂငးနစ၊ အမတြငး ခကျပတေရး မးဖမ ရေသာ ျပာျဖင ေျမဆျဖည

ဟငးသးဟငးရြက ဥယာဥၿခမား

အမေထာငစ ဟငးသးဟငးရြက၊ ပေလာပန ကကးေကးရြာအနးရ စကခငးငယမား

အပနးေျဖျခငးႏင ယဥေကးမဆငရာ ျပညသပင ေနရာ

ရပရြာ အပနးေျဖေနရာ၊ ပြေတာႏင အားကစားကြငး

အပနးေျဖေနရာမားက ေကးရြာအတြက အမေထာငစမားမ လဒါနး ႏငသည။

႐းရာယဥေကးမဆငရာ ေနရာမား

မးႏြယစ သန႔ရငးရာေတာငမား အပါအဝင ယဥေကးမဆငရာ၊ သမငးဆငရာ ႏင ကးကြယယၾကညမႈဆငရာေနရာမား

မးႏြယစဓေလႏင အည ဤေနရာမားက ေကးရြာ မားမ ကာကြယထားရ။

စားကကေျမ အမေထာငစ၊ ရပရြာလမႈအဖြ႔အစညး

(သ႔) အမးတအပစ

ႏြားေႏာက၊ ကြ၊ ႏြား မားမ ေျမဆျဖည ေပး၊ ျပနလည ေပါကေရာကလာေသာ ေတာ ႏင စကသစေတာမားအားရငးလငးေပး။

စကခငးမား၊ ေလကားထစ စကခငး ႏင သစေတာေျမမား ေပၚတြင တရစာၦနမားက ေကာငး။ ကကးတြင ရပကြက တစခခငးစ၌ ႏြားေကာငးသား တစဥးရၿပး၊ ေတာငယာ စားကကေျမရသည။

ေရထ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ငါး ႏင အျခားေရေန သတဝါမား ေရႏင ငါးမား ရရေရး ျမစ၊ ေခာငး၊ အငးမားက ရပရြာလထမ အသးျပႏငသည။

ေလကားထစစကခငးမား

ေလကားထစစပါးစကခငးမားက ေျမကြကမားအျဖစ ပငးျခားထားၿပး၊ ထေျမကြကမားက အမေထာငစ မားမ ပငဆင၊ စကပး၊ ရတသမးၾကသည။ အမေထာငစမားေပါငးဖြ႔၍ မမတ႔၏ ေလကားထစစကကြက

Page 34: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

32

မားက တစလညစ စကပးရတသမးၾကၿပး၊ အမရငမသားစမ မမတ႔စကကြကတြင လာေရာကကည လပအားေပးၾကသမားက စားေသာကဖြယရာမားျပငဆင ေကြးေမြးေလရသည။ စကခငးသ႔ ေရသြငး ျခငးက ၎တ႔ အားလးမ စမၿပး ေရသြယေျမာငးမားက မေဝအသးျပၾကသည။ ကကး႐ြာသားမားသည မမတ႔ အသငးအဝငးၾကား ေရသြငးစကပးေရးအတြက ေရျဖန႔ေဝေရးစမရန ေရစမခန႔ခြေရး ေကာမတ က မၾကေသးမက ဖြ႔စညးထားသည။

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာတစခခငးစတြင လြနခေသာ ႏစေပါငး ၅၀ ေကာကတညးက ျပလပခေသာ ေလကားထစ စပါးစကခငးမားရသည။ အမေထာငမသားစ အမားစတြင စကပးရန ေလကားထစစကကြက ရၾကၿပး၊ ယငးစကကြကမားမာ အေမြရထားေသာေျမမား၊ အျခားသမားထမ ႏစအလကငားရမးစကပးေသာေျမမား (သ႔) ႏစခလးေပါငးထားေသာ စကကြကမားျဖစၾကသည။

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာေကးရြာမားတြင ေလကားထစစကခငးမားသည မသားစမားအတြက စပါးသးႏ ရရရန အဓကအရငးအျမစျဖစသည။ ေတာငသမားသည စပါးသးႏအမးမးႏင ေကာကညငး စပါးမားက စကပးၾကၿပး၊ ႏစအလက စကပးရနမးေစမားက ခနလပထားၾကသည။ ေဖေဖာဝါရႏင မတလမားတြင ေတာငသမားသည မမတ႔၏ ေလကားထစစကခငးတစဝကရ ေတာငေစာငးမားတြင ပးခငးမားမးခေလရသည။ ထပးပငမားက ဇြနလ (သ႔) ဇလငလတြင ေလကားထစစကခငးမားသ႔ ေျပာငးေရြ ႔စကပးၿပး၊ ေအာကတဘာလႏင ႏဝငဘာလမားတြင ရတသမးၾကသည။ ေတာငသမားသည ပ၊ ငရပ၊ ခရမးသး ႏင အျခားဟငးသးဟငးရြကမားကလညး ေလကားထစစကခငးပတလညတြင စကပးၾကသည။ သ႔ေသာ ဟငးသးဟငးရြကအမားစကမ ေတာငယာ စကခငးမားႏင မသားစ ဥယာဥၿခ မားတြင စကပးၾကသည။

သစသးၿခမား

ေတာငသမားသည မၾကာမလမးပမးဆကသြယေရးေကာငးမြနလာၿပး သႏမားက ေကးရြာျပငပသ႔ ပမလြယကစြာျဖင တငပ႔ေရာငးခႏငရန ေမာကးလက လေမၼာၿခမား၊ ေထာပတသးခငးမားႏင မကမနး ၿခမားက တးျမငစကပးလာၾကသည။ ဆြမၼရာအနး အႏၵယနယစပတြင ေစးစတင ေဆာကလပမသည ကနသြယေရး တးျမငလာရန အစအစဥရသညက ျပေနသည။ ေတာငသမားသည ေဒသတြင စကပးရန သငမသင စမးသပရန ေထာပတသးပငမားက အမၿခမားႏင သစသးစကကြကမား တြင စတငစမးသပ စကပးလာၾကသည။ အမေထာငမသားစမားသည မမတ႔၏ ေတာငယာစကခငးတစခ႕ပငးက သစသး စကခငး အျဖစေျပာငးလၿပး စပါး၊ ဟငးသးဟငးရြကမားႏငအတ သစသးပငမားကပါ စကပးလာၾက သည။

ေလရးၿမ႕ရ အမေထာငမသားစမားသည မမတ႔ဥယာဥမားမ ရေသာ မကမနးသးမားမ ရးရာမကမနး ဝငက ျပလပေလရသည။ မကမနးဝငမားက မၾကာေသးမကမ အျခားၿမ႕မားသ႔ စတငေရာငးခလာၾကၿပး၊ ဒနးကေလးေဝး ရြာအပါအဝင အနးနားရြာမားရ ေတာငသမားကလညး ေလရးၿမ႕သ႔ တငးပ႔ ေရာငးခ ႏငရန မကမနးပငမား စတငစကပးလာၾကသည။

စားကကေျမ

ကြ၊ ႏြား ႏင ႏြားေနာကမား29က ေတာငယာ၊ လယကြငးမား၊ ေလကားထစစကခငးမား၊ သစေတာမားႏင ေကးရြာရ အျခားစကပးေျမမားတြင ေကာငးေလရသည။ အေၾကာငးမာ စကပးရန ေျမဆမား ေကာငး မြနလာေစရနျဖစသည။ ေတာရငးပငမားက ရငးလငး၍ အပငမားႀကးထြားလာေစရန အမေမြးတရစာၦန

29 ႏြားေနာက (Mithun) မားသည ေတာငအာရႏင႔ အေရ႕ေတာငအာရႏငငမား၏ ေတာငကနးထထပ ေသာေတာမားတြင အေတြ႔ရမား ေသာ ျခေမြးတရစၦာနႏြားအႏြယ၀ငသတ၀ါမးစတမားျဖစပါသည။ ႏြားေနာကမားသည ေရာငး၀ယႏငေသာ၊ လလယႏငေသာ တနဖးအရဆးျခေမြးတရစၦာနအမးအစား ျဖစေသာေၾကာင႔ နာဂယဥေကးမတြင အေရးၾကးေသာ အခနးက႑မပါ၀ငေနပါသည။ ႏြားေနာကမား သည စားေသာကဧည႔ခပြမားႏင႔ပြလမးသဘငမားတြင အခမးအနားအထမးအမတတခလညးျဖစပါသည။

Page 35: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 33

မားက ေတာငယာ စကကြငးမားတြင ေကာငးၾကသည။ ကကာမးႏြယစတြင ဖသားစတစခခငးစ၌ မမ တ႔အပစရ မသားစမား၏ တရစာၦနမားက စမရန ႏြားေကာငးသားတစဥး စထားရသည။

သကကယခငးမား

ကကးေကးရြာ ေတာငဘကတြင လထပင သကကယခငးမားရၿပး ေကးရြာမ မညသမဆ သြားေရာက၍ အမအမးအတြက ဝါးႏင သကကယမား ရယႏငသည။

ပားစြေသာ ေကာကေဆာငမား

အာရပားအေကာငႀကးမား (Apis dorsata) သည ေတာငအာရႏင အေရ႕ေတာငအာရတစဝမး ေတာင နရမားရ ေကာကကမးပါးယမားတြင ပားအမား ေဆာကလပေနထငၾကသည။ အမေထာငစမား သည ပားအမားမ ပားရညမားရယခြင ရၾကၿပး ပားစြေသာ ေကာကကမးပါးယမားက အပစမားမ ခြေဝ ပငဆငၾကသည။ ပားအမားက မထခကေစရန ပားေတာငတစဝကရ သစေတာမားက ထနးသမး ကာကြယထားၾကသည။ ပားစြေသာေကာကေဆာငမားသည တနဖအရးဆးပငဆငမမား အနကတစခ ျဖစၿပး၊ ပာရညက ေဆးဝါးအျဖစအသးျပကာ၊ ဝငေငြရရရန ေရာငးခၾကသည။ ပားရညႏင ပားဖေယာငး မားက သစေတာရ ပားအမားႏင ေျမျပငရ Apis cerana ေခၚ ေျမေအာငးပားမားမလညးရယၾကၿပး၊ အဆပမရ ေသာ Melipona ႏင Trigona ပားမးစတမားမလညး ရယၾကသည။30

အမဥယာဥၿခမား

ေကးရြာမားတြင နာဂအမးသမးမားသည မမတ႔အမအနး တစဝကရ ဥယာဥမားတြင ဖရသးမား၊ ေျပာငးဆနမားႏင ပမား အပါအဝင ဟငးသးဟငရြကမးစႏင ေဆးဘကဝငအပငမားက စကပးၾက သည။ အမဥယာဥၿခမားတြင မကမနးပင၊ ငကေပာပင၊ လေမၼာပင၊ ပငမ႔သးပင၊ သစေသာသးပငႏင ေထာပတသးပငမားအပါအဝင အသးပငမားကလညးစကပးၾကသည။ ထဥယာဥၿခမားသည ထနာဂ ေဒသရ အျခားစကပးခငးမားနညးတ ေအာေဂးနစ ၿခမားျဖစၾကသည။ ထဥယာဥၿခမားက မသားစ မးဖ ေခာငမရေသာ ျပာမားျဖင ေျမၾသဇာထညသြငး စကပးၾကသည။

ဟငးသးဟငးရြက ဥယာဥၿခမား

ကကးမးႏြယစတြင အခ႕အမေထာငမားသည မမတ႔ရြာအနး ဥယာဥေျမကြကမားတြငပေလာပနႏင ဟငးသးဟငးရြကမားက စကပးၾကသည။

အပနးေျဖေနရာမားႏင အမားျပညသကစားကြငးမား

ေကးရြာမားတြင အားကစားကြငး ႏင ပြေတာကငးပေရးကြငး အစရေသာ ျပညသပငေနရာမားရၿပး၊ ယငးတ႔က လထမအသးျပႏငရန အမေထာငစမားမလဒါနး ထားၾကသည။ ဆြမၼရာတြင ရြာကနးထပရ ျမတခငးျပငက ျပညသပင အပနးေျဖေနရာအျဖစ ထားရသည။ လထမျပလပေသာ အစအစဥမားႏင ပြေတာမားကငးပႏငရန လမးေအာကပငးတြင ေျမကြကတစခက မၾကာေသးမကမ အမေထာငတစခက လဒါနး ထားသည။

႐းရာအထြဋျမတေနရာမားႏင ယဥေကးမ အထငကရေနရာမား

မးႏြယစမားသည သန႔ရငးေသာေတာငမား အပါအဝင မမတ႔၏မးႏြယစ ယဥေကးမ၊ သမငးႏင ဘာသာေရးတ႔အတြက အေရးပါေသာ ေနရာမားႏင ေတာငမားက စမထနးသမးထားၾကသည။ ယငး

30 ပားမးစတမားႏင႔ ရးရာပားေမြးျမမအေလ႔အထမားသည ပားေမြးျမေရးကျမင႔တငရန ႏငငေတာ အဆင႔လပေဆာငမတချဖစေသာ နာဂေျမပားေမြးျမေရးႏင႔ပားရညထတလပေရးတာ၀န(Nagaland Beekeeping and Honey Mission) မ မတတမးတငထားပါသည။

Page 36: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

34

ေနရာမားသည ေကးရြာ၏ နယနမတအတြငးတြငရၿပး မးႏြယစဓေလထးတမးမားႏငအည ကာကြယ ထနးသမး စမရန ေကးရြာမားတြင တာဝနရသည။

ေရအရငးျမစမား

ဒနးကေလးေဝးတြင အမေထာငစတစခမ ေတာငယာစကခငးက ငါးကနအျဖစ ေျပာငးလကာ acquaculture နညးပညာျဖင စမးသပေနသည။ စမးေခာငးမားက ပတလညရ ရြာမားမ သန႔ရငးေအာင ထနးသမးထားၾကသည။ ကကးေကးရြာတြင ေနထငၾကသမားသည မးရာသအကနတြင ေခာငးက ဆညပတ၍ စနဆငးေသာ ငါးမားက ဖမးေလရသည။ ငါးေသးေလးမားႏင အရြယမေရာကေသးေသာ ငါးမားသည တာေပါကမားမ ထြကသြား၍ ရသျဖင အနာဂါတအတြက ငါးမးမား ဆကလကထနးသမး ထားႏငသည။ ထငါးဖမးေရကာတာက လြနခေသာ ၁၉၄၀ ခႏစမားက လပေဆာငခေသာ လထအကးျပ လပငနးအတြက အသအမတျပသညအေနျဖင လတစဥးအား အခမးအနားျဖင ေပးအပခသည။ သ႔ေသာ ငါးမားကရြာသ ရြာသားအားလးမ သြားေရာက ဖမးႏငသည။

ရြာသရြာသားမားမ ကက (Koki) ေကးရြာရ ငါးဖမးစညးရးတခအားတည႔မတေနပ

အမလကျခငး

အမလကျခငးသည နာဂတ႔၏ အရးစြေနၿပျဖစေသာ ယဥေကးမတစချဖစသည။ အစားအစာႏင ေဆးဝါးမား ရရရန၊ မမတ႔၏ သးႏမားႏင အမေမြးတရစာၦနမားက ကာကြယရနႏင ဝငေငြရရရန ေတာရငး တရစာၦနမားက အမလကၾကေလရသည။ ရြာသ၊ရြာသားမား မမတ႔ေကးရြာရ ေတာေတာငမား တြင အမလကခြငရသည။ သ႔ေသာ အမားအားျဖင လယကြငး၊ စကခငး၊ ေတာငယာစားကကမားသ႔ လာေရာကေသာ ေတာေကာငမားကသာ အခြငေကာငးယ၍ အမလကၾကေလရသည။ ေတာဝကမား (Sus crofa) ႏင သမငအမးမးမ ေလကားထစစကခငးမား ႏင ေတာငယာစကခငးမားရ စပါးမားက လာေရာကစားေသာက ၾကၿပး၊ အာရဝကဝနကမား (Ursus thibetanus) မ တစခါတစရ ေတာငယာ စကခငးမားရ ေျပာငးမားက လာေရာကစားၾကသည။ အထးသျဖင ေတာရငးတရစာၦနမားမ မမတ႔၏ အမေမြးတရစာၦနမားက လာေရာကသတျဖတစားေသာကလင အမေမြးတရစာၦနမားဆကလက မဆး ရးရေအာင အမလကထြက ၾကေလရသည။ ေကးရြာရ လအနညးငယသာ ေတာနကမားသ႕ ရကရည အမလကခရးထြကၾကသည။

Page 37: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 35

နာဂမးႏြယစတစခ႕တြင အမလကျခငးႏင ပတသကၿပး ရးရာဓေလျပ႒ာနးခကမားရၿပး၊ တရစာၦနမား မးပြားခနတြင အမလကျခငးက တားျမစထားသည။ အျခားမးႏြယစမားတြငမ အမလကျခငးႏင ပတသကၿပး အမလကမညေနရာႏင အခနသတမတ ညႊနၾကားခက အနညးငယသာရသည။ သ႔ေသာ အမမလကႏငေသာသကႀကးရြယအမား၊ မဆးမမား ႏင မသနစြမးသမား အပါအဝင ေကးရြာရ အျခား သမားအား ရရလာေသာ အသားမားက မညကသ႔ခြေဝ ေပးရမညကမ ရရာဓေလ စညးမဥးစညးကမး မားရသည။ ဒနးကေလးေဝးရ မဆးတစဥး ေျပာျပခကအရ ေတာေကာငမားက အပစလက ေတြ႔လင အခ႕က မထခကေစပ အၿမလြတေပးရသည။ အခ႕နာဂရြာမားတြင အမလကျခငးက ခြငမျပေသာ ေနရာမားကလညး သတမတထားၾကသည။

အခ႕နာဂမးႏြယစမားတြင တရစာၦနမးစတအခ႕က ရးရာဓေလထးတမးအရ အမလကျခငးမ ကာကြယေပးထားသည။ သမာနးကား (Neofelis nebulosa) သည နာဂယဥေကးမတြင အထးေနရာ ရထားသည။ ရးရာဓေလထးတမး ယၾကညမအရ အခ႕နာဂလမးမားသည ထကား၏ဝဥာဥႏင ခတဆကမရၾကသည။ မဆးေကာငးတစေယာကသည ရေသမမထားပ ထကားက မညသညအခါ မမပစေခ။

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားတြင ေနထငသမားသည လယကြငးမားႏင သစေတာမားတြင ေတြ႔ရရေသာ ေတာရငးတရစာၦနေကာငေရ ေလာကလာသညက သတမမၾကသည။ ဤသ႔ကဆငး လာမသည ၿပးခေသာႏစမားက ေသနတမားပမလြယကစြာရရႏငေသာေၾကာင ျဖစသည ဟအခ႕က ဆၾကသည။ အခ႕ကမ ေဆာကလပေရးလပငနးမားအတြက သစပငမား ခတလလာသည ေနာကပငး တြင ေတာရငးတရစာၦနေကာငေရ ကဆငးလာမက သတမမၾကသည။ အေျပာငးအလမား ျပလပ၍ ေတာရငးတရစာၦနမားက ပမေကာငးမြနစြာကာကြယေပးႏငရန ရးရာဓေလထးတမးစနစက အသးျပႏင သည။ ထသ႔လပမသာ ေနာငလာေနာကသားမားအတြက ေတာေကာငမား ရရႏငမညျဖစၿပး ေတာရငး တရစာၦနႏင အမလကျခငးဆငရာ နာဂရးရာဓေလမားကလညး ဆကလကထနးသမး ထားႏငမညျဖစ သည။

အမမလကရ နယေျမႏင ေတာရငးတရစာၦနေဘးမေတာမားက ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖင နာဂရြာမား မ ထားရၾကသည။ အႏၵယဘကျခမးရ ထငရားေသာ ဥပမာတစခမာ Khonoma သဘာဝထနးသမး ကာကြယေရး ႏင Tragopan ေဘးမေတာတ႔ျဖစၾကသည။31 ေတာရငးတရစာၦနေကာငေရေလာ ကလာမ က ေျဖရငးရန ေကးရြာအစညးအေဝးမားမ တစဆင ေကးရြာမားႏင မးႏြယစမားမ အေျပာငး အလမား ခမတၿပး ထအေျပာငးအလမားက ရးရာတရားေရးစနစႏငအည ရးရာအဖြ႔အစညးမားမတစဆင ၾကပမတႏငေရး ေဆာငရြကရန ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင ထေရာကသညမေဘာငရသည။

Jhum ေခၚ ေတာငယာ

ေတာငယာသည ေတာငကနးေတာငေကာမားတြင စကပးေသာစနစျဖစၿပး ေတာငသမားသည စကပးေျမက မးရ႕ရငးလငးၿပး သးႏမားက တစႏစ (သ႔) ႏစႏစစကပးၾကသည။ ထ႔ေနာကတြင ေတာရငးပငမား သဘာဝအတငးျပနလည ေပါကေရာကေစၿပး ေျမဆမားျပနတကကာ ေပါငးပငမား ရငးလငးေအာငထားရသည။ Jhum ဟသည ဤကသ႔ အလညက စကပးေသာနညးက နာဂလေခၚ ေဝၚေသာ အမညျဖစၿပး၊ ၎က ျမနမာလ ေရြ႕ေျပာငး ေတာငယာ ဟလညးေခၚသည။ Jhum သည

31 Chase P and Singh O P (2012) People’s Initiative for Conservation of Forests and Natural Resources: A Success Story of Khonoma Village Forest, Nagaland. NeBIO 3(2) pp. 61–67

Page 38: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

36

စားနပ ရကၡာဖလေရး၊ ဇဝမးစတမားႏင ယဥေကးမ ဓေလထးတမးမားအတြက လအပၿပး အကနအက သကသာ၍ ေရရညတညတေသာ အလညက စကပးေရးစနစျဖစသည။32

တမၾကားမ ဟြနး (Jhum) ေျမလပမား

ေျမယာပငဆငမ မလၿချခငးJhum ေျမယာပငဆငမသည အထးသျဖင လၿခမမရေပး၊ အဘယေၾကာငဆေသာ Jhum ေျမယာက VFV ေျမအမးစားထ ထညသြငးထားသည (သ႕) သစေတာျပနတးရာေနရာအျဖစ သတမတထားေသာေၾကာင ျဖစသည။ Jhum သည ထခကမနညးၿပး အလညက စက ပးေသာ ဥယာဥစကခငးစနစ ဟဆလင ပတကမညျဖစသည။ မသငေလာေသာ ဇနမား သတမတလာျခငးေၾကာင Jhum ေျမမားသးစြခြင ဆးရးလာရၿပး၊ ကနေျမမားက ေရရည တညတစြာ အသးျပ စကပးရန ခကခလာသည။

ေကးရြာတစရြာစတင တညေထာငလင အမေထာငစမားသည ေတာေတာငမားက ဥးစြာ ခတထြင ရငးလငး စကပးျခငးျဖင ေျမယာပငဆငမက ရယၾကသည။ အမေထာငစမားသည Jhum စကခငးမား က ပလပထားၿပး တစဖနျပနလည ရငးလငးစကပးေသာ စကဝနးအားျဖင မမတ႔၏ ေျမယာပငဆင မက ထနးသမးထားၾကသည။ ဤသညမာ ျမနမာႏငငရ အခ႕ေသာ အျခားတငးရငးသားလမးမားမ ကငသးေသာ အလညက စကပးေရး စနစႏင ကြာျခားၿပး စကပးရန Jhum ကခတထြင ရငးလငးတငး တြင ေျမယာက အမေထာငစမားၾကားျပနလည ခြေဝေလရၾကသည။

32 ဤစကပးမပစသည ဇ၀မးကြမားက ပမထနးသမး၍ အေတြ႔ရမားေသာၾကးမားသည႔ စကပးေရး ဆငရာ အျခားနညးလမးမားထက ေျမဆလႊာ၊ ေရထ၊ ေျမထမားအေပၚ ထခကမပနညးပါသည။ See Rerkasem K, Lawrence D, Padoch C, Schmidt-Vogt D, Ziegler A D and Bruun T B (2009). Consequences of Swidden Transitions for Crop and Fallow Biodiveristy in Southeast Asia. Human Ecology 37, 347–360 and Ziegler A D, Bruun T B, Guardiola-Claramonte M, Giambelluca T W, Lawrence D and Lam N T (2009) Enviornmental Consequences of the Demise of Swidden Cultivation in Montane Mainland Southeast Asia: Hydrology and Geomorphology. Human Ecology 37, 361–373

Page 39: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 37

အမေထာငစမားသည မမတ႔၏ စကကြကမားက အသးျပခြငရၾကၿပး၊ ရပရြာမ စမခန႔ခြမ အခြငအေရး တစခ႕က ကငထားသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ေတာငသမားသည ႏစစဥ အစညးအေဝးျပလပၿပး Jhum စကခငးမားအတြက ခတထြငရငးလငးမည ေနရာမားက ေဆြးေႏြးၾကသည။ စကပးေျမလအပ ေသာ အမေထာငမားက တစႏစေျမငားရမးေပးရာတြငလညး Jhum စကပးေျမ သညသာအမားဆး ျဖစသည။

ေကးရြာတစရြာ ထေထာငၿပးေနာကတြင Jhum အတြကေျမႏင သစေတာေျမမားက ကန႔သတ ပငးျခား သတမတသည။ ရပရြာမ စမေသာ သစေတာဧရယာတြင Jhum စကကြကမားရငးလငးရန ရးရာဓေလ ထးတမး ေျမယာစမမစနစအရ ခြငမျပေပ။ ထသစေတာမားတြင တစဥးဥးမ Jhum စကခငးအတြက (သ႔) အေၾကာငးတစခခေၾကာင ခတထြငရငးလငးမညဆပါက ေကးရြာေကာငစႏင အျခား သကဆငရာ အာဏာပငမား၏ ခြငျပခကလအပသည သ႔မဟတပါက ဒဏရကျခငးက ခရမညျဖစသည။

အမေထာငစမားသည ကပလကရေနေသာ စကခငးမားက ခတထြငရငလငးရာတြင အတတကြ စေပါငး လပေဆာငေလရသည။ ပထမဥးဆး လကျဖငရငးလငးၿပးလင ျပနလညမးရ႕ရငးလငးသည။ ဇနနဝါရႏင ေဖေဖာဝါရလမားတြင Jhum စကခငးမားက ရငးလငးၾကသည။ ခတထြငရငးလငးထားေသာ ေတာပငမားက အေျခာကခရန အနညးဆး သးပတ၊ ေလးပတခန႔ ေစာငၿပးလင ေကးရြာတစခစမ ေန႔တစေန႔က ေရြးခယၿပး ေဖေဖာဝါရလကန ႏင ဧၿပလအေစာပငး ၾကားကာလတြင စကခငးက ထနးခပရ႕မးျဖင ရငးလငးၾကသည။

ထနးခပမးရ႕ျခငးသည ကမၻာတစဝမးတြင ေတာငသမားႏင သစေတာထနးသမးသမားမ အမားဆး ကငသးေသာ စမမစနစတစချဖစသည။ ထသ႔မးရ႕ျခငးျဖင ျပာမရေသာ အဟာရမားက အပငမ စပယ စားသးႏငသည။ မးရ႕ျခငးျဖင အပငအဟာရမားရရေစၿပး၊ ေျမရအကစစဓာတက ေလာပါးေစသည။ ေပါငးပငမား၊ အပငမား၊ ေျမေအာငးေရာဂါပးမားႏင ပးမႊားမားကလညး ထနးခပေစသည။33

မးကးဆကျခငးမ ကာကြယရန စကခငးပတလညရ ေတာပငမားက ႏစမတာ၊ သးမတာခန႔ ရငးလငး ထားသငေၾကာင ကကးေကးရြာရ ေတာငသမားမ ရငးျပသည။ အထးသျဖင ေကးရြာမား၊ ျမတေတာမား ႏင ရပရြာပငသစေတာမား အနးရ အခငးမားက မးရ႕ရငးလငးရာတြင ဤသ႔ မးကတားဆး ကာကြယ ထားျခငသည အေရးႀကးသည။ ရပရြာပငေတာမားႏင ရြာေျမမားက ထခကပကစးေစလင ဒဏရက ျခငးျဖင ျပစဒဏေပးႏငသည။

KHËYEBONGKhëyebong မားသည Jhum စကခငးရ တနဖးျမင သးႏမား စကပးထားေသာ ဥယာဥငယ ေလးမား ျဖစသည။34

Jhum စကခငးက ရငးလငး မးရ႕ၿပးေသာ အခါ ေတာငသမား သည တစဝကမးေလာငထားၿပး ေသာ သစကငးေျခာကမားက ဒတယအႀကမ ျပနလည စပ မးရ႕ျခငးျဖင ေျမဆရရရန ျပာမား ပမ ရရေစသည။ Jhum စကခငးတြင ဤကသ႔ ေျမကြကေလးမားထားရၿပး ေရႊလဘငရပ၊ ေဆာငး ၾကကသြန၊ ၾကကသြနျဖ၊ ဂငး၊ ေဆးဖကဝင အပင ႏင ေဆးဝါး ပငမား အပါအဝင သးႏမား ေရာေႏာ စကပးၾကသည။

ပထမႏစ Jhum စကခငးစကပးရာတြင စပါး၊ ေျပာငး၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ဖရ၊ အာလး၊ ဆထြကသးႏႏင ေျပာငးဆန မားက စကပး ၾကသည။ ဒတယႏစတြင ရြာႏင နးေသာ Jhum ခငးမား၌ ဟငးသးဟငးရြက

33 Kerkhoff, E.E. and Sharma E. (comps.). 2006. Debating Shifting Cultivation in the Eastern Himalayas: Farmers’ Innovations as Lessons for Policy. Kathmandu: ICIMOD.

34 Khëyebong သည ၄ငးေျမကြကမားက Makury ဘာသာစကားျဖင႔ေခၚဆျခငးျဖစပါသည။

Page 40: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

38

အခ႕က ဆကလက စကပးၿပး၊ မ ႏင သကကယမားက ရယၾကသည။ ဒတယႏစတြင ရြာႏငနးေသာ Jhum စကခငးမား၌ သးႏအခ႕က စကပးေလရသည။

စပါးစကပးရန ေလကားထစစကခငးမားက ပႏစသကၾကေသာလညး Jhum သည ဟငးသးဟငး ရြကမးစစကပးေသာ စကခငးျဖစေသာေၾကာင အစားထး၍မရႏငဟ ဒနးကေလးေဝးေကးရြာရ အမးသမးမားက ဆသည။ ဒတယႏစမစ၍ Jhum ခငးက ႏြားေႏာက၊ ကြ ႏင ႏြား စားကကအျဖစ အသးျပၾကသည။ တရစာၦနမားက ပလပ Jhum ခငးမားတြင ေကာငးျခငးျဖင အပငငယမား ပတလညရ ေတာပငမားက ရငးလငးေစသည။ စားကကေျမအျဖစ အသးမျပေသာအခငးမားႏင ယဥလင စားကကေျမအျဖစ အသးျပေသာ ပလပ Jhum ခငးမားတြင သစပငမားႀကးထြား ျမနၿပး သစေတာ ျပနလညေပါကေရာကရန ေႏးေကြးေစေသာ ၿခႏြယမား ႏင ဝါးရ နညးပါးသည။

ေတာငယာေဟာငးမားတြင အလအေလာကေပါကေရာကေသာ ဟငးသးဟငးရြကမား၊ မႈမား၊ ဝါးျမစ မားႏင အျခားအပငမားက မညသမဆ သြားေရာကခးဆြတႏငသည။ ေတာငယာကြကရ ေရအင မားရ ငါး၊ ဂဏနး၊ ႏင ခရမားက ရပသရြာသားမားမ သြားေရာက ဖမးယႏငသည။ အမေထာငစမားသည မမတ႔၏ ေတာငယာေဟာငးေျမကြကမားရ ေလာငစာထငးႏင သစလးမားက ပငဆငၾကၿပး၊ ယငးအကြကအားျပနလညရငးလငးေသာအခါ တထးရန ၎သစမားက အသးျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝး႐ြာ တြင ခြငျပခကမရပ Jhum ကြကမားမ သစခးထတသမားအား ေကးရြာေကာငစမ သြားေရာကဖမးဆး ခၿပး သစမားက ေလာငစာထငးအျဖစ အသးျပရန ေကာငးသ႔ လဒါနးခသည။

ဒနးကေလးေဝးရြာတြင ေတာငယာအလညကသကတမးအား ဆယႏစထားသည။ ကကးေကးရြာက အပစ ၄ ခခြထားသည။ အပစ(၁) ႏင (၂)မ စမေသာ ပငလယေရမကႏာျပငျမင၍ ပေအးေသာ ေနရာ မားရ စကကြကမားက ေတာငယာေဟာငးအျဖစထားရျခငးကာလမာ ဆယႏစျဖစၿပး၊ အပစ (၃) ႏင (၄) မ စမေသာ ပငလယေရ မကႏာျပငႏမ၍ အပခန ပမျမငမားေသာ ေနရာရ စကကြကမားကမ ငါးႏစ ထားရသည။ လြနခေသာ ဆယႏစခန႔က ေတာငသမားသည ႀကးထြားျမနေသာ စပါမးက ဆြမၼရာသ႔ ယေဆာငလာခၾကၿပး၊ ယငးစပါးမးသည ေအးေသာေျမာကပငးေဒသရ Jhum စကခငးမားတြင ေကာငးစြာ ျဖစထြနးၾကသည။ ထေျမတြင စကပးေသာ ေတာငသမားသည ယခအခါတြင ငါးႏစစက ဝနးျဖင ေျပာငးလ စကပးၾကၿပး၊ ႏစႏစတြင သးႏစကပးကာ အလညကကာလ သးႏစထားရသည။ အထြကႏနးမာမ ယခငကႏင မတပ ပမေကာငးမြနေၾကာင ဆၾကသည။ ဤပဥပမာသည ယခင ထငျမငယဆခကႏင လႊေနၿပး အလညကကာသတမတထားရျခငးမာ လဥးေရတးပြားလာျခငး ႏင အဓကဆကစပေနသည။ အခ႕ေျမမားက ပမစတစတ စကပးလာၾကသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ေျမအေျခအေနမာ ေကာငးမြနေသာေၾကာငျဖစၿပး၊ ပမ အထြကမားကာ ေျမအရညအေသြး ကဆငးျခငး မဟတေပ။

စကပးေရးတြင ေျမစမခန႔ခြျခငး

Jhum စကပးေရးစနစတြင စကပးေျမက ေျမလပအျဖစထားရၿပး သဘာဝအတငး ေျမဆျပန တကေစ ျခငးျဖင ေျမဆအရညအေသြးက ထနးသမးေလရသည။ ေျမလပအျဖစထားရေသာ ကာလသည သဘာဝသစေတာမား ျပနလည ေပါကေရာကလာၿပး ေျမက ယခငမစကပးမကာလအတငး ျပနေကာငး လာေအာင ေဆာငရြကျခငးျဖစသည။ ေျမ၏ ရပေဗဒ၊ ဓာတေဗဒႏင ဇဝေဗဒဆငရာ ဂဏသတမား အေပၚ ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာ စကပးျခငး၏ အကးတကေရာကမက မၾကာေသးမက စမးစစခကအရ၊ လြနခေသာ ႏစေပါငး ၃၀ အတြငး သပၸဂာနယတြင ထတေဝခေသာ ေလလာခကမား၏ ၉၀% ခန႔တြင

Page 41: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 39

ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာစကပးျခငးသည ေျမ၏အရညအေသြးက အႏတလကၡဏာဘက ေရာကသြားေစ ျခငး မရေၾကာငးေတြ႔ရခၾကသည။35

ေျမလပအျဖစထားရေသာ ကာလတြင ေျမသည အသစျပနျဖစလာသည။ ေျမလပအျဖစထားရေသာ ကာလသည အေတာအတန ရညလားသျဖင သဘာဝအတငးျပနလည ေပါကေရာကလာျခငးသည ေျမ၏ အရညအေသြးႏင ေဒသတြငးရ သကရမးစတမားက ထနးသမးေပးသည။ ေျမလပအျဖစထား ရေသာ ကာလက ခ႕လကေသာအခါ ေျမယာစမမက ပမကစလစေစသည။ ဥပမာ ေအာဂငးနစ ေျမၾသ ဇာေကြးျခငး ႏင ႏကထရဂငဓာတအားျဖည အပငမား စကပးျခငး ျဖစသည။36

နာဂေတာငသမားသည ေျမလပအျဖစထားရေသာကာလက ေျမဆျပနတကလာရန စမထားရသည။ ကြ၊ ႏြား ႏင ႏြားေႏာကမားက Jhum ကြကမားတြငေကာငးၿပး ေျမဆျပနလညရရေစသည။ Jhum မားတြင ပက အၿမတမးစကပးၿပး၊ ထသ႔စကပးျခငးျဖင ေျမတြင ႏကထရဂငဓာတက ရရေစသည။ ဆြမၼရာအပါအဝင နာဂရြာအခ႕ရ Jhum စကခငးမားတြင Alnus nepalensis ေခၚ ႏကထရဂငဓာတအား ျဖည အပငမားေပါကေရာကၾကသည။ ေျမလပအျဖစထားရေသာ အခငးမားက ျပနလည ရငးလငးရာ တြင သစပငမားအရပရ၍ ေပါငးပင ႏင ျမတပငမား ႀကးထြားမလားေအာင ထနးခပႏငသညအထ ေစာငၾကသည။ ထသ႔ေစာငျခငးျဖင စကခငးအား ေျမလပအျဖစထားရရမည အနညးဆးကာလက သရ လကနာရန အကအည ျဖစေစသည။

ဆြမမရာ (Somra) ရ ဟြနး (Jhum) ေျမကြကမားတြင ေျမဆလႊာအား ေျမၾသဇာေပးသည႔ ေဆာငးရြကေၾကြပငမား

ေရခပငစကပးေမြးျမျခငးႏင ေျမၾသဇာထနးသမးျခငး

Alnus nepalensis: Maibau, Nbau Ning-bau Yang-bau (Kachin); Bachiing (Somra Naga); Këbasang (Makury Naga); Rupro (Angami Naga); Hyang (Chin)

ဥယာဥစကခငးစနစတြင Alder (Alnus nepalensis) ေခၚ ေရခပငမားက အာရတစဝမး၌ သားစဥေျမးဆက အသးျပလာၾကသည။ Alder ပငမားက ပငလယေရမကႏာျပငအျမင

35 Filho A A R et al (2013) သည အပပငးေဒသတေလာက ေျမဆလႊာ၏ ရပပငးဆငရာ၊ ဓာတပငးဆငရာ၊ ဇ၀ပငးဆငရာ ျဖစတညမမား အေပၚ ေရြ႕ေျပာငးစကပးျခငး၏ သကေရာကမမားက ေလ႔လာထားသည႔ (၁၉၈၁) ခႏစက ထတေ၀ခ႔ေသာ သေတသနေဆာငးပါး (၈၀) ႏင႔ ျပနလည သးသပသည႔ေဆာငးပါး (၉) ခက ေလ႔လာသးသပထားပါသည။ Ribeiro Filho A A, Adams C, Murrieta R S S (2013) The impacts of shifting cultivation on tropical forest soil: a review. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas. 8(3), 693–727

36 Cairns M (2007) Conceptualizing Indigenous Approaches to Fallow Management: A Road Map to this Volume. In Cairns, M. (Ed.) Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

Page 42: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

40

၁၀၀၀ မတာ ႏင ၂၅၀၀ မတာ ၾကားတြင ေတြ႔ရၿပး ဟမဝႏာတြင ေပါကေရာကေသာ အပငမး စတမားျဖစသည။

A. nepalensis သည ၎ရအရြကႀကးမား ႏင ၎အပင၏ root nodules ရ ႏကထရဂင အားျဖည Frankia ဘကတးရးယားမားမတစဆင ေျမဆမားျဖညတငးေပးသည။ အႏၵယ ႏငင၊ နာဂျပည၊ ခႏမာေကးရြာရ ေတာငသမားသည Alder ပငေၾကာင ေျမဆႏင အထြကႏနး မကပ သးႏမားက ႏစႏစဆကတက စကပးႏငၿပး၊ ေျမလပအျဖစ ႏစႏစသာထားရႏငသည။ ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာ စနစတြင Alder ပငမားအသးျပျခငးက ကခငျပညနယ၊ စစကငးတငး ေဒသႀကး၊ ၀ ကယပငအပခပ ခြငရတငးႏင ခငးေတာငတနးေဒသမားတြင မတတမးျပစထား သည မားရသည။37ဆြမၼရာတြင A. nepalensis ပငမားသည ပေအးေသာ ေျမာကပငး Jhum ခငးမား၌ သဘာဝ အတငး ေပါကေရာကလကရသည။ ေျပာငး၊ ဖရ ႏင အျခားသးႏမားကႏစႏစ စကပးၿပး ေျမလပအျဖစ ေျခာကႏစမ ခႏစႏစအထ ထားရေသာ ရြာအထကပငးရ စကခငး တြင Alder ပငမား သဘာဝအတငး ေပါကေရာကေနသည။ ေျပာငးပငမားသည ပႏြယမား တကရန ကငးအျဖစရေနၿပး၊ ဖရႏြယမားမာ ေျမျပငေပၚတြင ျပန႔လက ေပါကေရာကၾက ေသာေၾကာင ေပါငးပငမားမထြကလာရန ႏင ေျမအစဓာတကထနးထားရနအရပက ျဖစေစ သည။

ထအပငမားမ ေၾကြေသာ အရြကမားသည ေျမဆက ျဖစေစေသာေၾကာင ပတလညရ စကပး သးႏမား ႀကးထြား ျမနေၾကာငး ဆြမၼရာရ ေတာငသမားက ဆၾကသည။ Alder ပငက ကငး မား ခတထြင၍ ေလာငစာထငး ႏင ပရေဘာဂ အျဖစအသးျပၿပး အရြကမားက အနာအေဆး ႏင ကေလးမားမ ပေကအျဖစ အသးျပၾကသည။

37 Cairns M, Keitzar S and Amenba Yaden T (2007) Shifting Forests in Northeast India: Management of Alnus nepalensis as an Improved Fallow in Nagaland. In Cairns M (Ed.). Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

ဓေလ႔ရးရာပငဆငခြင႔စနစေအာကတြင အစအဖြ႔ပငသစေတာေျမမားအားကာကြယထားပ

Page 43: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 41

သစေတာမား

နာဂလ႔အဖြ႔အစညးမားသည ျမစေခာငးမားကထနးသမး ထားရနႏင အစာေရစာ ရရေရး၊ ေဆာကလပေရး ပစၥညးမားရရေရး၊ ေလာငစာသစ ရရေရး ႏင ေဆးဝါးမားရရေရးတ႔အတြက မမတ႔၏ သစေတာမားက ထနးသမးထားရန စမေဆာငရြကၾကသည။ အမေထာငစ မားအေနျဖင မမတ႔ကယပငအသးျပရနအ တြက သစေတာအပမားကလညး ထနးသမးထားၾကၿပး၊ သစပငစကပးျခငး၊ ခတထြငရငးလငးျခငး ႏင ေရြးခယ ခတလျခငးတ႔က တးတကေစကာ စးပြားေရးအရ အဖးတနသစမား စကပးရန အားေပးၾကသည။ ထငးရး ေတာမားကလညး အလညကစနစျဖင စေပါငးစမၾကသည။

သစေတာထြကပစၥညးမား• ေဆာကလပေရးပစၥညး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ သကကယ၊ ေလာငစာထငး

• အစားအစာ။ ။ သစသး၊ ဟငးသး ဟငးရြက၊ ပေလာပန၊ မႈ၊ ေဆးဖကဝင အပင၊အသားမား၊ ပးမႊား၊ ေရခ သတဝါမား (ငါး၊ ဖား၊ ဂဏနး၊ ခရ)

• ေဆးဝါး။ ။ အပငမား၊ ပားရည၊ ေတာရငး တရစာၦန

• ဝငေငြ။ ။ ပားရည၊ သစခြ၊ ေတာရငး တရစာၦန

သစေတာမားက ထနးသမးထားရနႏင ေဒသ၏ စားဝတေနေရး ဖလေရးအတြက နာဂရးရာဓေလထးတမး သစေတာ ထနးသမးေရးစနစက အသအမတျပရန လအပေပသည။ သစေတာမား ရငသနေအာင ထနးသမးထားေသာ ေျမယာစမမစနစသည ထေရာကမရသည။ အေၾကာငးမာ ထစနစသည သစေတာ စမခန႔ခြေရး စညးမဥးစညးကမးမားကခမတၿပး ရးရာတရားေရးစနစႏငအည ၾကပမတေပးေသာ အဖြ႔အစညးမားျဖင ခမတထားေသာစနစတြင ပါဝငသည။

ရပရြာမစမခန႔ခြေသာ သစေတာမား ေကးရြာတငးတြင ျမစေခာငးရေသာေနရာမားရ သစေတာမားက ထနးသမးကာကြယထားျခငးျဖင စကပးေရးႏင အမသးေရရရေရး ေဆာငရြကၾကသည။ အစာေရစာရရေရး၊ ေဆာကလပေရးပစၥညးမား ရရေရး၊ ေလာငစာထငးရရေရးႏင ေဆးဝါးပငမားရရေရးအတြက ရပရြာပင သစေတာမားကလညး စမထနးသမးၾကသည။ ဤေတာထြကပစၥညအမားစက ရပသရြာသားမားကသာ သြားေရာကရယ ႏငၿပး၊ အမသးအတြကသာ ရယႏငသည။ စမခန႔ခြခြငအာဏာက ရးရာဓေလထးတမးဆငရာ ေကးရြာ အာဏာပငမား ကကငထားသည။

" သစေတာသည နာဂလမးမားအတြက ေစးန႔ ေဆးရပါပ"

- ေလရးမ အမးသမးတစဥး

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားတြင ေကးရြာေကာငစ၊ ေကးရြာေခါငးေဆာင၊ ေတာေခါငး38 ႏင ဖသားစ ေခါငးေဆာငမားမ သစေတာစမေရး တာဝနမားက ယထားၿပး၊ ေကးရြာတစရြာႏင တစရြာ အနညးငယကြျပားၾကသည။ ဆြမၼရာအပါအဝင အခ႕ေကးရြာမားတြင သစေတာဧရယာအခ႕၏ ေျမယာပငဆငခြငႏင စမခန႔ခြခြငက ဖသာစမားမ ကငထားၾကသည။ ရပရြာပငသစေတာမားက ခတထြင ရငးလငးခြငမျပဘ၊ ခတထြငရငးလငးျခငးႏင ခြငျပခကမရဘသစလးမား ထတယျခငးအတြက ရးရာဓေလထးတမးဆငရာ ေကးရြာအာဏာပငမားမ ဒဏေၾကးခမတထားသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာ တြင Jhum ခငးမားက သစေတာဧရယာတြင ခတထြငရငးလငးျခငး (သ႔) မးရ႕ရာတြင သစေတာ (သ႔) ေကးရြာ သ႔ကးဆကေစျခငးမားအတြကေကးရြာေခါငးေဆာငႏင ေကးရြာေကာငစမားမ ဒဏေၾကး

38 ကက (Koki) ရြာတြင သစေတာေခါငးသည ရြာသရြာသားအခငးခငး၊ ရြာအခငးခငးျဖစပြားေသာ သစေတာေရးရာအျငငးပြားမကစၥရပမားက ၾကား၀ငေစ႔စပေဆာငရြကေပးရနတာ၀နရပါသည။

Page 44: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

42

ခမတၾကသည။ ဒဏေၾကးမာ သစေတာထခကပကစးမႏင အခးကျဖစၿပး၊ ဥပမာအားျဖင ေနာကလာ မည ေကးရြာပြတြင ဝကတစေကာင ေပးရျခငး တ႔ျဖစသည။

ေကးရြာမား၏ နယနမတရ ရပရြာမ စမေသာ သစေတာမားက တစခါတစရ ေကးရြာအမားမ ပငဆငၾက သည။ ဒနးကေလးေဝးမ ရပသရြာသားမားႏင အျခားနယနမတခငး ထစပေနေသာ ေကးရြာငါးရြာမ ရပသရြာသားမားသည နယစပသစေတာရ အပငမားႏင တရစာၦနမားက အမတြငးသးအတြက သြား ေရာက ရယႏငသည။

ရပသရြာသားမားသည သစလးမားက ေရြးခယ၍သာ ခတခြငရၿပး၊ မမတ႔အမေဆာကလပရန ႏင ဘရားေကာငး၊ စာသငေကာငး၊ ေဆးခနး ႏင အစးရရး အစရေသာ ျပညသပင အေဆာကအဥးမား ေဆာကလပရနသာ ခတယခြငရသည။ အစးရ ေဆာကလပေရးလပငနးမားသည သစလးမား ထတယ မညဆပါက ေကးရြာေကာငစထမ ခြငျပခကယၾကရသည။ ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင သစေတာမား မ သစလးမားက ထတယေရာငးခခြငမရေပ။

ေလာငစာထငးမားက ရပရြာပငသစေတာမားႏင မသားစပင သစေတာအပမားမ အမတြငးသးအတြက သာ ထတယခြငရသည။ ဆြမၼရာေကးရြာတြင အမေထာငစတစစလင တစႏစလးစာအတြက ေလာငစာ ထငး ကားတစစးစာ ထတယထားသငသည။

စကပးသစေတာ သစေတာအပမားသည အမေထာငစမားမ စမေသာ သစေတာ ဧရယာျဖစသည။ သစေတာအပမားသည ထငးရးေတာမား (သ႔) ရြကၾကြယသစေတာမားႏင ရပရြာပငသစေတာမားရ သစအမးအစားမား ေရာေႏာေနေသာ ေတာအပမား ျဖစသည။ အမေထာငမားသည သစေတာအပက ပမနအားျဖင မမတ႔ ၏ Jhum ခငးတစခတြင ထနးသမးထားရသည။

ေတာထတြငထငးေကာကေနေသာရြာသားမား

Jhum စကကြကေပၚ သစေတာအပက စတငဖနတးရာတြငလညးေကာငး၊ ေလာငစာထငးႏင သစမား ထတယၿပးခနတြင၊ အသးဝငေသာသစအမးအစားမား ႀကးထြားလာေစရန စကပးျခငး၊ ခတထြင ရငး လငးျခငးႏင စားကကေျမ အျဖစအသးျပျခငးတ႔က ေဆာငရြကၾကသည။ ကကးေကးရြာရ ေတာငသ မားသည ပငေပါကမားရာေဖြ၍၊ မးေစမားႏင ထငးရးဖးမား ကျဖန႔စကပးျခငးျဖင လညးေကာငး၊ အပငးပြား စကပးျခငးျဖင၎ ေဒသထြက သစမး ၂၀ ေကာကစကပးေၾကာငး ဆၾကသည။

Page 45: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 43

ဆြမၼရာေကးရြာတြင ဤေတာအပမားမ ေတာရငးအပငမားႏင တရစာၦနမားက ရပသရြာသားမားအားလး မ သြားေရာက ရယႏငသည။ သ႔ေသာ သစ၊ဝါးႏင ႀကမမားကမ ထေတာအပက စမထနးသမးေသာ အမေထာငမားကသာ ခတယႏငသည။ ဒနးကေလးေဝးႏင ကကေကးရြာမားတြင ေတာအပရ ေတာထြကပစၥညးမားက ေရာငးခခြငမရေသာလညး ဆြမၼရာတြငမ ေတာအပမားက ေငြစစာအပသဖြယ အသးျပၾကၿပး မသားစတြငကနမားေရးျပနာႏင အျခားအေရးေပၚ ျပနာမားရပါက သစလးမား ထတယ၍ ေဒသအတြငး ေရာငးခႏငေၾကာငး ေတာငသမားမ ရငးျပသည။

ထငးရးေတာမား

ထငးရးပငမားသည ရပရြာမ စမေသာ သစေတာမားတြင ေပါကေရာကၿပး၊ အမေထာငစမားမ စမေသာ ေတာအပမားတြငလညး စကပးကာ၊ တညေသာ စညးမဥး စညးကမးမားျဖင စမခန႔ခြၾကသည။ ရပသ ရြာသားမားသည ရပရြာမစမထနးသမးေသာ ထငးရးေတာမားမ ေလာငစာထငး၊ သစ၊ မႈ၊ ထနးသး၊ သဖနးသး၊ ေတာရငးဟငးသးဟငးရြက၊ ေဆးဘကဝငအပငႏင ေတာရငးတရစာၦနမားက အမတြငးသး အတြက သြားေရာကရယႏငၿပး အမေထာငမားမ မမတ႔စမေသာ ထငးရးေတာအပမားမလညး ထေတာထြကပစၥညးမားက ရယေလရၾကသည။

ဒနးကေလးေဝးတြင ထငးရးေတာသည ေတာငဘက ႏစကလမတာ မ သးကလမတာအကြာ တြငရၿပး ေကးရြာအမားမ စေပါငးအသးျပၾကသည။ အခ႕ အမေထာငမားသည မမတ႔၏ Jhum စကကြကတြင ထငးရးေတာ စကပးထားရၾကေသာေၾကာင ရပရြာပငသစေတာသ႔ သြားေရာကရန မလအပေတာေပ။

"ႏစေပါငးရာခခေသာလညး သစေတာမား ရေနေသးျခငးက မမတ႔မာ သစေတာမား စမခန႔ခြ နညးစနစရေၾကာငး သကေသျဖစသည။ သစေတာမား ရေနေသးျခငး ေၾကာင မမတ႔ နာဂ စနစက ေကးဇးတငရပါတယ"

- ဆြမၼရာ ေဒသခ

ကကးေကးရြာတြင ျမစေခာငးမားရေသာ ရပရြာပငသစေတာႏင အမေထာငမားမပငေသာ စကသစ ေတာ ႏစခလးတြင ထငးရးပငမား ရသည။ အမေထာငမားသည ထငးရးပငမားက အလညကစနစ ျဖင စမၾကၿပး ႏစ ၃၀ အၾကာတြင သစလးမားႏင ေလာငစာထငးမားက ရယၾကသည။ ကပလက တစဆကတညး ျဖစေနေသာ စကသစေတာမားက ပငဆငေသာ အမေထာငစမားသည သစထတယရာ တြင ပးေပါငးလပေဆာငၾကသည။ သစလးႏင ေလာငစားထငးမားက ထတယၿပးပါက ေျမကြကက မးရ႕ရငးလငးကာ ေျမဆတကေစၿပး သစေတာ ျပနလည ေပါကေရာကလာေအာင လပေဆာငၾကသည။ ထေျမကြကမားတြင ႏြားေနာကမားက ေကာငးျခငးျဖင ထငးရးပငငယမား တစဝကရ ေတာပငမားက ရငးလငးေစသည။

ကကးေကးရြာတြင တာဝနကစဥ အစးရအရာရတစဥးမ အမေဆာကနညးသစက မတဆကေပးၿပးသည ေနာကတြင ေကးရြာရ အမအမားအျပားက ထငးရးသားျဖင ေဆာကလပၾကသည။ အမမားက ပစ အသစ ျပနလညေဆာကလပလာၾကသျဖင သစလအပမ ျမငမားလာၿပး ရပရြာပင သစေတာမ ထငးရး ပငႀကးမား ပကစးဆးရးလာရသည။

အထြဋျမတထားရာ သစေတာမား

အထြဋျမတထားရာ ေတာေတာငမားတြင နတမားေနထငၾကၿပး နာဂရးရာဓေလထးတမးအရ အကာ အကြယေပးထားၾကသည။ ထေနရာမားသည ေနရာအမားအျပားတြငရၿပး၊ သစေတာရ ေနရာတစ ေနရာျဖစေစ၊ သစေတာ တစခလးျဖစေစ၊ ေတာငျဖစေစ ပါဝငသည။ ဥပမာ ဆားငနရေသာ စမးေခာငး မားသည သန႔ရငးျမငျမတၿပး၊ ပတဝနးကငရ သစေတာမားက ခတထြငရငးလငးျခငး မျပလပရေပ။ ဤစမးေခာငးမားက သမငမား၊ ေတာေၾကာငမားႏင အျခားေတာရငးတရစာၦနမားမ ေရဆငးေသာကရာ ေနရာအျဖစ အသးျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးတြင ဆားငနအငသ႔ တစလလင တစႀကမ (သ႔) ႏစႀကမ

Page 46: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

44

ညတြငသြားေရာကအမလကျခငးမျပမ မဆးမားမ ထသန႔ရငးရာေတာရ နတမားအား တစခခ ေပးကမး ပေဇာေလရၾကသည။

နာဂေတာငတနးတြင အျမငဆးျဖစေသာ စာရာေမတ ေတာငသည မကရနာဂမးႏြယစမားအတြက အထြဋျမတထားရာေနရာ၊ ဘးေဘးတ႔၏ ၀ဥာဥမားကနး၀တဘျဖစသည။ စာရာေမတေတာငႏင ေတာငေျခတစဝကရ သစေတာမားသည ေတာငပတလညရ မကရေကးရြာမား၏ ရးရာဓေလ ထးတမးေျမယာနယနမတအတြငးတြငရၿပး၊ ထအထြဋျမတထားရာေနရာက ထနးသမးကာကြယရန ထေကး ရြာမားတြင တာဝနရသည။ မကရမးႏြယစေကာငစမ မကရနာဂလငယအဖြ႔ခပအား ထထနးသမးနယ ေျမက ကာကြယရန တာ၀နေပးထားသည။39

သစေတာဖးအပဧရယာ ေျပာငးလလာျခငး

သစေတာဧရယာမားက ထေရာကစြာ ကာကြယထားေၾကာငး ၿဂတသတငးအခကအလကမားမ အတညျပထားသည။ ဆြမၼရာ၊ ကကးႏင ဒနးကေလေဝ ေကးရြာမားရ အဖြ႔မားသည ေျမမကႏာသြငျပင ေျမပမားႏင Google Earth မ ၿဂဟတဓာတပမားက အသးျပကာ ရးရာေျမ စေကးျပေျမပမား ေရးဆြ ခသည။ ၎ေျမပမားက ဒစဂစတယျဖင ေရးဆြထားေသာေၾကာင ၿပးခေသာ ဆယစႏစအတြင သစေတာဖးအပနယေျမ အေျပာငးအလမားကျပသေသာ အေဝးထနး သတငးအခကအလကမားႏင ႏငးယဥ၍ ရႏငသည။ ေျမပ (၂) တြင ကကးေကးရြာ၏ ရးရာေျမအသးျပမ ပစအခကအလကက ေဖာျပထားၿပး၊ ၿပးခေသာ ၂၀၀၁ မ ၂၀၁၄ အထသစေတာ ဖးအပနယေျမ ေျပာငးလမ အခကအလက မားႏင ေပါငးစပ ေဖာျပထားသည။ ေျမပတြင ေဖာျပထားေသာအေရာငမားသည ႏစအလက သစေတာ ျပနးတးမက ေဖာညႊနးထားသည။

39 ဆာရာေမဟေတာငသည ဓေလ႔ရးရာစနစမားအရ ရပရြာမထနးသမးကာကြယထားသည႔ ဧရယာမားထမတချဖစပါသည။ ၄ငးဧရယာ မားက ႏငငတကာမ ႒ာေနတငးရငးသားနယေျမႏင႔ ရပရြာမ ထနးသမးကာကြယထားသည႔ဧရယာမား (ICCAs) အျဖစသၾကပါသည။

Page 47: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 45

ေျမပ ၂ - ဒနးကေလးေ၀း (DENGKLEYWAY) ေကးရြာရ သစေတာေျမေျပာငးလမ

ေျမပ ၃ - ဆြမမရာ (SOMRA) ေကးရြာရ သစေတာေျမေျပာငးလမ

Page 48: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

46

ေျမပ ၄ - ကက (KOKI) ေကးရြာရ သစေတာေျမေျပာငးလမ

လြနခေသာ ၁၄ ႏစအတြငး ရပရြာမစမေသာ သစေသာဧရယာမားမာ ျပနတးသြားျခငးမရေၾကာငးဤ ေျမပမာျဖင အတညျပႏငၿပး ေကးရြာသမငးတြင ထသစေတာမားက ဆယစႏစမားစြာ ထနးသမးထား ႏငေၾကာငး ေတြ႔ရသည။ သစလးမားထတယျခငး(သ႔) စကပးေျမအတြက အသးျပျခငးေၾကာင သစေတာမား ျပနးတးျခငး မရေပ။ Jhum စကခငးမားက ခတထြငရငးလငးၿပး အပငမား ျပနလညေပါက ေရာကလာေအာင အလညကစနစျဖင ျပလပကာ သစေတာဧရယာတြင ရငးလငးျခငး မျပလပေပ။ ေကးရြာသမငး တစေထာငတြင မလသစေတာမားက ရငးလငး၍ Jhum စကခငးမားက ျပလပကာ မလသစေတာက ျပနေပါကေသာ သစေတာႏင စကခငးမားအျဖစ သ႔ေျပာငးလခၾကသည။ သ႔ေသာ စကပးေရးႏင သစေတာေရးရာအားလးတြင မလေတာမားက အျခားက႑အသးျပရန တစခနခနတြင ေျပာငးလ ၾကရသည။ Jhum သည ဥယာဥစကခငး ပစျဖစၿပး သစေတာျပနးတးျခငး၏ တရားခအျဖစ ကြကေျပာ၍ မရေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ အျခားစကပးေရးစနစမားႏင ယဥလင သစေတာ ဖးအပ နယေျမမားက ပမထနးသမးထားႏငခသည။

Page 49: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 47

ရပရြာပင သစေတာ ရပရြာပငသစေတာသည ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး၏ သစေတာစမခန႔ခြပငခြငက အသအမတ ျပရန ျမနမာအစးရအေနျဖင အမားဆး အသးျပေသာ နညးလမးျဖစသည။ ၁၉၉၅ ခႏစတြင စတငခၿပး၊ ၂၀၁၆ ခႏစတြင ျပနလညစစစျပငဆငခေသာ Community Forestry Instruction မ စးပြားျဖစေသာ လညးေကာငး၊ မမတ႔ကယပငသးအတြက ေသာလညးေကာငး သစေတာ အသးျပအဖြ႔အား ႏစ ၃၀ သစေတာအသးျပခြငက ေပးခၿပး၊ အသးျပခြင သကတမးတးျမင ႏငသည။

မတသညမာ နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစတြင ေျမယာအားလးက သားစဥေျမးဆက ေကးရြာ နယနမတအတြငး၌ ထနးသမးေလရသည။ ေျမယာအားလးက ေကးရြာအတြငး ထနးသမး ထားျခငးသည သစေတာမား၊ ဥယာဥစကခငးမား ႏင စကပးေရးတ႔က စေပါငးစမႏငေစ သည။ နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစသည ရးရာသစေတာစမမ ဓေလအားမေကာငးေသာေနရာ မားတြင စေပါငးစမမစနစက ကငသးရန CF အား စတဝငစားမ ျဖစေပၚေစသည။ သ႔ေသာ အျခားဧရယာမား မ အေတြ႔အႀကမားက အေျခခၿပး CF က လကရပစအတငး အေကာင အထညေဖာေဆာငရြကျခငးသည ေျမယာပငဆငမႏင စမခန႔ခြမက လြယကရးစငးေစၿပး ရးရာအဖြ႔အစညးမားက အားေလာသြားေစႏငသည။ အကးဆကအေနျဖင ေကးရြာမား အတြငး (သ႔) ေကးရြာမားၾကားတြင ပဋပကၡမား ျဖစေပၚေစႏငၿပး၊ ရးရာအပခပစမမမားက အားေလာေစကာ သစေတာစမခန႔ခြျခငးႏင ကာကြယထနးသမးျခငးက ထေရာကမ အားနညးေစမည ျဖစသည။

ပငမသစေတာေနရာမားသ႔ခ႕ထြင ၀ငေရာကျခငး - ဆြမၼရာအေျခေနအားေလလာျခငး

ဆြမၼရာတြင ျဖစပြားခသည အေတြ႔အႀကအရ နာဂရြာမားတြင အစးရသကဆငရာဌာနမားမ ရးရာဓေလ ထးတမးစနစႏင ကကညမ မရဘ ေျမယာႏင သစေတာမားက စမေသာအခါ ေနာကဆးတြင ေရရည တညတေသာ သစေတာစမမစနစက ယတေလာသြားေစေၾကာငး ေတြ႔ရသည။ ေကးရြာမားသည သစေတာမားက မမတ႔ပငေၾကာငး စတခမမရဘ သစထတေသာ ကမၸဏမားမ မမတ႔ ရပရြာပင သစေတာမားႏင မသားစမားမ စကပးထားေသာ စကသစေတာမားရသစမားက မညသည အခနတြင လာေရာက ခတယမညက စးရမမကငးျဖစရသျဖင ေရရညတြင ႐းရာ သစေတာစမခန႔ခြမမား အႏရာယ ကေရာကႏငဖြယရသည။

လြနခေသာ ႏစအနညးငယအတြငးတြင ႏငငေတာသစေတာမဝါဒ (၂၀၀၁-၂၀၃၀)မ ခမတထားေသာ ႏငငေျမ၏ ၃၀% PFE နယေျမျဖစေရး ရညမနးခကျပညမရန သစေတာဥးစးဌာနမ PFE အျဖစ သစေတာဧရယာမား ခ႕ထြငသတမတလာခသည။ ဇဝသကရမးစတမားထနးသမးကာကြယေရး၊ ကာဗြန ေလာခေရး ႏင REDD+40၊ ႏင ေရရညတညတေသာ သစေတာစမမ အစအစဥေအာကတြင သစေတာမားက ေဘးမေတာႏင ရပရြာပငေတာမားအျဖစ သတမတျခငးက အစးရႏင အစးရ မဟတ ေသာ အဖြ႔အစညးမားကလညး အားေပးလကရသည။ PFE ဧရယာသစမား ခ႕ထြငလာျခငးႏငတ မမ တ႔၏ ရးရာဓေလထးတမးအရ ေျမယာပငဆငမမားက အသအမတမျပပ မမတ႔ မခအားထားရာျဖစၿပး

40 သစေတာျပနးတးမႏင႔ သစေတာအဆင႔ေလာ႔ကျခငးမ ေလာ႔နညးသြားေသာထတလႊင႔မမား (REDD+) သည မ၀ါဒျပျပင ေျပာငးလ ေရးႏင႔ သစေတာပငရငမားအား သစေတာမားကကာကြယရန၊ ျပနလညျဖစထြနးရနအတြကတကရကခေပးေသာ ရပေငြမား ေထာကပ႔ေပးျခငးအားျဖင႔ ကာဗြနထတလႊင႔မက ေလာ႔ခရန ႏငငတကာမ ၾကးပမးေဆာငရြကမတခ ျဖစပါသည။ သစေတာတြင ရေသာရပရြာမားအကးရေစရန သ႔မဟတ ကာဗြနစပယျခငးစမကနးမားတြင အနညးဆး ၄ငးတ႔ ေျမမားကမဆးရးေစရန ေဒသတြငးပငဆငမအသအမတျပျခငးက ကာကြယေစာင႔ေရာကျခငးသည ေအာငျမငေသာ သစေတာျပနးတးမႏင႔သစေတာအဆင႔ေလာ႔က ျခငးမ ေလာ႔နညးသြားေသာ ထတလႊင႔မမား (REDD+) အတြက မရမျဖစအေရးၾကးပါသည။

Page 50: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

48

ယဥေကးမႏင ဘာသာေရးဆငရာ ဓေလထးတမးမားကေလလာရနတြက မရမျဖစေသာ သစေတာ မားက အသးျပရာတြင ကန႔သတလာျခငးမားေၾကာင ရပရြာလထၾကား စးရမမမား ျဖစေပၚလာ ရသည။

ရးရာဓေလထးတမးစနစက အသအမတမျပေသာ သစေတာစမမျပ႒ာနးခကသစမားသည ေရရည တညတေသာ စမမစနစက အားနညးသြားေစေၾကာငး ဆြမၼရာအေတြ႕ ႀကမ ပဥပမာျဖင ေဖာျပသည။ ဤကစၥရပတြင ရးရာဓေလထးတမးစနစက အားနညးသြားေစျခငးသည ရပရြာလထႏင သစေတာ ဥးစးဌာန ႏစခလးမမလလားေသာ သစေတာပကစးဆးရးမကသာ ျဖစေစသည။

၂၀၁၄ ခႏစတြင ဆြမၼရာေဒသခမားက လမးေဘးရ မမတ႔၏ ရပရြာပင ေရထနး သစေတာဧရယာ အတြငး ဆငးဘတသစ တစခက ေတြ႔ရခၾကသည။ ထဆငးဘတတြင အဆျပထားေသာ ၅၀၀၀ ဧကရ အဆျပ ႀကးျပငကာကြယေတာ ဟေရးထားသည။ ဧက ၅၀၀၀ ဆသညမာ ဆြမၼရာ ရးရာေျမ နယနမတ အတြငး မညသညေနရာျဖစသနညး။ ေကးရြာရ မညသမေသခာမသေပ။ အဘယေၾကာင ဆေသာ ထဆငးဘတအား လာေရာကစကထေသာ အစးရဝနထမးသည ေဒသရ ရးရာႏင အစးရအာဏာ ပငမားက တစစတစရာ အေၾကာငးၾကားချခငးမရေပ။

အဆျပထားေသာ PPF ဆငးဘတ ဝနးကငရ သစေတာမားက ျမစေခာငးမား ထနးသမးကာကြယရန ႏင အေျခခ အစားအစာ၊ ေလာငစာထငး၊ ေဆာကလပေရးသစဝါးမား ႏင ေဆးဝါးမားရရေရးအတြက လထမ စမ ခၾကသည။ ထေကးရြာတြင မလေနထငသမား၏ ေခါငးေဆာငမားမ ဆငးသကလာေသာ မသားစႏစစတြင ေကးရြာ၏ ထဧရယာအား ဘးေဘး ရာဇ၀ငအရ ပငဆငခြငရၾကၿပး၊ ထေတာႏင ပတသကေသာ နတမားက ပေဇာပသရနလညး တာဝနရၾကသည။

ေကးရြာေခါငးေဆာငႏင မးႏြယစေကာငစမားမ ေကးရြာအစညးအေဝးေခၚယ ကငးပၿပး မမတ႔ သားစဥေျမဆက စမထနးသမးကာကြယလာချခငးက အသအမတမျပပ ရးရာသစေတာမားက အစးရမ ခပကငလာျခငးအေပၚ မညသ႔တန႔ျပနမညတ႔က ေဆြးေႏြးၾကသည။ ထသစေတာမားက ေကးရြာမ ကာလ ၾကာရညစြာ စမလာခၾကေသာလညး အနာဂါတတြင ထသစေတာမားက အသးျပႏငရနမာ မေသခာေတာေပ။ အစးရအေနျဖင သဘာဝပတဝနးကငအတြက ေဒသ၏ သစေတာစမမမားက တရားမဝငေအာင လပမညေလာ (သ႔မဟတ) သစထတယရန သစေတာမားက ခတထြင ရငးလငးမည ေလာ။ ဆငျခငသးသပရနျဖစသည။

လြတလပစြာ ေဆြးေႏြးျငငးခနၿပးသညေနာက PPF အဆျပဧရယာရ ရးရာသစေတာစမမ စညးမဥး စညးကမးမားက ျပနလညစစစျပျပင၍ သစေတာက အမတြငးသးႏင စပြားျဖစသး ႏစမးလး အတြက

ဆြမမရာတြင ကာကြယထားေသာအမားပငသစေတာေျမ (ၾကး၀ငးသစေတာ) ဆငးဘတနားတြင သစထတယေနပ

Page 51: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 49

ဖြငထားေပးရန ေကးရြာလထမ သေဘာတခၾကသည။ အစညးအေဝးတြင ရပသရြာသားမားအား မမတ႔ အမသးအတြက သစလးမားႏင ေလာငစာထငးမား ထတယရန ႏင အပအလမားက ေဒသ ေစးကြက ထသ႔ ေရာငးခရန ခြငျပခသည။ ထအခနကာလတြင အစးရေဆာကလပေရး လပငနးမားစြာ ရေနသည။ ထ႔ေၾကာင ေကာငး၊ ေဆးခနး၊ အေထြေထြ အပအပခပေရးဥးစးဌာန (GAD) ရး ႏင ရစခနး အစရသည မားက ေဆာကလပရန သစမားက ထအစးရ လပငနးမားသ႔ ေရာငးခၾကသည။ အျခား ေကာငးေဆာင တစခ ေဆာကလပရနအပါအဝင အမနးခငးရြာမားသ႔လညး ေရာငးခၾကသည။

ရပသရြာသားမာသည သစမားထတယရန ႐းရာအရေတာပငေတာငပငမားထမ ခြငျပခကယရၿမ ျဖစသည။ သစေရာငးခရာမ ရေသာေငြ၏ ၁၀%က ေကးရြာရနပေငြ အတြက၎၊ ေနာကထပ ၁၀%က ထသစေတာအားပငေသာ ေဆြမးစအတြက၎မေဝေပးၿပး၊ ကနေငြမားက သစထတသမ ရယရန ေကးရြာမ သေဘာတဆးျဖတ ၾကသည။ လထအစညးအေဝးမား၊ ေကးရြာအာဏာပငမား၏ လပငနးႏင ပတသကေသာ ခရးသြားစရတ၊ ဧညသညမားႏင တာဝနရပဂၢမားးအား ဧညခစရတ ႏင ေကးရြာ၏ အျခားအသးစရတမားအတြက ေကးရြာရနပေငြက အသးျပၾကသည။

PPF သတမတျခငးက ကန႔ကြကရန ေကးရြာမ တရားဝငစာထြကခေသာလညး သကဆငရာ အစးရ အာဏာပငမားထ မေရာကရခဘ မညသညတန႔ျပနေျဖၾကားခကမ မရရခေပ။ သစေတာဥးစးဌာန ႏင ရးရာအာဏာပငမားၾကား လြတလပပြငလငးေသာ ဆကဆေရး ႏင ပမေကာငးမြနေသာ နားလညမမား ရလင အနာဂါတအတြက အကးရမညျဖစသည။ သစေတာဥးစးဌာနအေနျဖင သစေတာမားစမရာတြင ရးရာဓေလထးတမးစနစက ေလလာၿပး မမတ႔၏ ေျမယာစမမစနစက အသအမတျပရန ရပရြာလထမ အႀက ေပးၾကသည။

ယခအခါတြင သစေတာမားျပနးတးကာ လမး၏ တစဖကတစခကစတြင သစငတတမားသာ ကနရၿပး သစထတယသညေနရာမားတြင သစေလာရာမားသာကနရေတာသည။ ေတာရငးတရစာၦနေကာငေရ ကဆငး လာမက ရပသားမားမ သတမမၾကၿပး အထးသျဖင သမင ႏင ေျပာငမား ျဖစၾကသည။ ရးရာအာဏာပငမားႏင ရပသရြာသားမားအေနျဖင သစထတေရာငးရေငြျဖင မမတ႔၏ သစေတာမားက ပကတအတငး ထနးသမးထားရနႏင ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစကလညး လၿခမ ရေစရန လလားၾကမညျဖစသည။ မမတ႔ႀကေတြ႔ရေသာ အေနအထားမားေၾကာင ေဒသခလထအေနျဖင မမတ႔ ၏ ေျမယာႏငပတသကၿပး စဥးစားေတြးေခၚမပစ ေျပာငးလလာသည။ ရးရာဓေလထးတမး စနစေအာက တြင လၿခမရခေသာ မမတ႔၏ သစေတာပငဆငမသည ယခအခါ မေရရာေတာေပ။ မမတ႔ သားစဥေျမး ဆက စမထနးသမးလာခေသာ စကခငးမားႏင သစေတာမား ဆးရးရမညက စးရမေန ၾကရသည။

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစေအာက ေျမယာအသးျပမအနာဂါတ

ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာအသးျပမစနစတြင အေလာအတငးရၿပး စကပးေရးဆငရာ လကေလာ ညေထြမ ႏင ဆနးသစတထြငမမားက ခြငျပထားသည။ ရးရာစကပးေရး ဓေလမားသည မလအတငး ရပတန႔မေနဘ၊ ေတာငသမားအေနျဖင စဥဆကမပက စမးသပမမားျပလပကာ စးပြားေရး၊ ႏငငေရး ႏင လမေရး အေျပာငးအလမားႏင လကေလာညေထြမရေစရန တးတကဖြ႔ၿဖးေအာင လပေဆာင လကရသည။41

41 ေရႊ႕ေျပာငးစကပးသမားသည စးပြားျဖစစကပးေသာသးႏႏင႔ ေစးကြကမားက တသားတညး ေပါငးစညးရန၊ ဆးကးသကေရာကေန ေသာအစးရမ၀ါဒမားက တ႔ျပနရန၊ လဥးေရ၊ လမေရး၊ ယဥေကးမအေျပာငးအလႏင႔ လကေလာညေထြျဖစေစရန ၄ငးတ႔၏ဓေလ႔ ရးရာစနစမားက ျပျပငမြမးမေနပါသည။ လကေလာညေထြျဖစေအာငျပလပျခငးသည တငးၾကပေသာအေပၚမ ေအာက ၾကား၀ငေဆာငရြကမမား ျပလပျခငးထက အစးရမ၀ါဒမားက အေထာကအပ႔ျဖစ၍ ဓေလ႔ရးရာ ပငဆငခြင႔က အသအမတ ျပေသာ အခါတြင ေအာငျမငလာပါသည။Cramb R A, Pierce Colfer C J, Dressler W, Laungaramsri P, Trang Le Q, Mulyoutami E, Peluso N L and Wadley R L (2009) Swidden Transformations and Rural Livelihoods in Southeast Asia. Human Ecology 37, 323–346

Page 52: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

50

အမးသမးေတာငသမားႏင ေဆြးေႏြးရာတြင သးႏသစႏင ေစးကြကသစမားအေၾကာငးသာ ျပညနက ေနသည။ ဆြမၼရာမ အေနာကဘကရနယစပသ႔လမးျမငေနရေသာ အႏၵယနယစပလမး ေကာငးမြနလာ ၿပး ကနသြယေရးစငတာဖြငလစမညအစအစဥ မားေၾကာင သးႏမား တငပ႔ေရာငးခရန အခြငအေရးမား ရရလာမညဟ ေမာကးလကရသည။ ထ႔ေၾကာင မသားစမားသည လေမၼာခငး၊ ေထာပတသးခငးႏင မကမနးခငးမားက မမတ႔၏ သးႏမားႏငအတ စမးသပစကပးလာၾကသည။ ေလရးမ အမေထာငစမား သည မကမနးဝငမားက အျခားၿမ႕မားသ႔ တးျမင ထတလပေရာငးခလာၾကၿပး၊ ေစးကြက လအပခက ျမငမားလာမက ျဖညဆညးေပးႏငေရးအတြက ေလရးသ႔ မကမနးသးမား တငပ႔ေရာငးခႏငရန ပတလည ရြာမားမလညး မကမနးမား စကပးလာၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးႏင ေလရး၌ရေသာ အမး သမးမားသည ယခငႏစ အနညးငယက ကနသညတစဥးမ ယေဆာငလာခေသာ ဂငစငးပငမားက စတငစကပးလာၾကၿပး နယစပကျဖတ၍ ေရာငးခႏငရန ေမာလငၾကသည။

လြနခေသာ ႏစအနညးငယက ဆြမၼရာတြင မသားစမားသည အစးရ ေဆာကလပေရးလပငနးမားႏင သာ အခနကနခၿပး Jhum စကခငးမားက အခနမေပးႏငခၾကေပ။ ထလပငနးမားရေနျခငးသည ဝငေငြရရရန အရငးအျမစျဖစၿပး၊ လပငနးမားၿပးဆးခနတြင လအပလငစကပးေရး ျပနလညစတင လပေဆာငရန ေျမယာမား ရေနေသးသည။ ဆြမၼရာတြင ေကာကစကေရရရရန တစခါတစရ ဇြနလ မဟတဘ ဇလငလအထ ေစာငၾကရေသာေၾကာင ေရရရေရး စးရမမတစခ႕ ရေနၾကသည။ ေရရရေရး အေျခအေနမား တးတကမရေစရန အခ႕ရပသရြာသားမားသည ျမစေခာငးမားရေသာ ေျမလပမားက ရငးလငးျခငး မျပၾကေၾကာငး ဆၾကသည။ သ႔ေသာ ေကးရြာေခါငးေဆာငမားအပါအဝင တစခ႕ကမ ဤသ႔ျပလပျခငးသည ေကးရြာ၏ တရားဝငဆးျဖတခကမဟတေၾကာငး၊ သ႔ေသာ ေဆာကလပေရး လပငနးမားမ အလပအကငအခြငအလမးမား ရရလာျခငးႏင ပဆငေၾကာငး ဆၾကသည။

ဒနးကေလးေဝးတြင မမတ႔ဘဝတစေလာက အသသာဆး ေျပာငးလလာမတစခမာ တရားဝင ေကာငး မား တကခြငရလာျခငးျဖစေၾကာငး အမးသမးမားက ဆၾကသည။ အထကတနးေကာငးရ ျခငးေၾကာင ေလရးက လအမားက သၾကၿပး ေကာငးမားရျခငးမာ ကေလးငယမား ပညာေရးအတြက ေလရးၿမ႕သ႔ ေျပာငးေရြ႕ေနထငရန အနးတစဝကရြာမားအတြက ဆြေဆာငမတစချဖစသည။ ေလရးသည အနာဂါတ

ေလရးျမ႕နယမအမးသမးမားသည တထြငဆနးသစေသာလယသမားမား၊ စြန႔ဥးတထြငသမား ျဖစၾကသည။

Page 53: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 51

တြင ရးရာစကပးေရး ဓေလမားက ဆကလကထနးသမးႏငမည ေနရာအျဖစ ရျမငထားၾကသည။ သ႔ေသာ အျခားဝငေငြရရႏငမည လပငနးမားလညးရသည။

ထအမးသမးမား အေနျဖင အနာဂါတတြင မမတ႔သားသမးမားသည ရးရာဓေလထးတမးမားက ထနးသမးရန Jhum စကပးေရးက ဆကလကလပကငရန ေမာလငထားၾကသည။ သ႔ေသာ Jhum အေပၚမခအားထားျခငး ျပမည မဟတေပ။ အျခားအလပအကငႏင စကပးေရး အခြငအလမးမား ရလာ ႏငေသာလညး၊ ယဥေကးမႏင ဘာသာေရး ဓေလထးတမးမားက မးဆကသစမားသ႔ လကဆင ကမးႏငေရးအတြက Jhum စကခငးအခ႕က ထနးသမးထားရန အေရးႀကးေပသည။

Page 54: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

52

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစတြင ရပသရြာသားမား၏ ေျမယာအသးျပခြငမာ လၿခမရသည။ ေျမက ကး၍မရဘ ေျမယာလကမျဖစျခငးႏင အထကတနးလႊာ အပစ၏ ေျမယာစစညးသမးဆညးမ မားမ ကာကြယရန ေျမယာလႊေျပာငးခြင စညးမဥးစညးကမးမားျဖင ထနးခပထားၿပး ေျမယာက မမတ႔ ေဒသခမားလကထတြင သာရေစရန ထနးသမးထားသည။ ေကးရြာသည ေျမယာစမမ၏ အေျခခ ကေသာ ယနစျဖစၿပး အမေထာငစမား၊ အပစမား၊ ဖသားစမား၊ ေကးရြာအပစမား ႏင မးႏြယစမားမ ေျမယာမားက ပငဆငခြငရၾကသည။ လကရ အစးရ၏ စနစေအာကတြင ရးရာဓေလ ထးတမးအရ ပငဆငေသာ ေျမမားက ေကာငးစြာ အသအမတျပႏငျခငးမရဘ ေကးရြာမားတြင ေျမယာသမးဆညးမ အႏရာယမားသာ ကေရာကေစသည။ အစးရ၏ သစေတာစမမစနစ လကရအတငး တးခ႕လပေဆာင ျခငးေၾကာင ထေရာကေသာ ရးရာဓေလထးတမးစမမစနစက အားေလာသြားေစၿပး သဘာဝပတဝနး ကငႏင စားဝတေနေရး ႏစခလးအေပၚ အႏရာယသာ ကေရာကေစသည။

ေျမယာပငဆငမ ရယျခငး

ေျမက ပထမဥးဆး ရငးလငးျခငးျဖငလညးေကာငး၊ အေမြဆကချခငးျဖငလညးေကာငး၊ ဝယယျခငးျဖင လညးေကာငး၊ လထအကးျပလပငနး အတြက ဂဏျပေပးအပျခငးခရ၍လညးေကာငး ေျမယာပငဆင ေၾကာငးဆႏငသည။ အေမြဆကခရရေသာ ဘးဘြားပငေျမ ႏင ဝယယထားေသာ ေျမမားတြင မတျခား နားမမားရသည။ အမေထာငစမား၏ လအပခကမား ျဖညဆညးေပးရနႏင ပဋပကၡမား (သ႔) သဘာဝ ေဘးအႏရာယကေရာကမေၾကာင ေရြ႕ေျပာငးခလၾကသမားအား စကပးေရးအတြက ေျမယာက တစႏစခြေဝ အသးျပခြငေပးႏငသည။

“နာဂတ႕သည မမတ႔၏ ဘးဘြားပငေျမအထက ႏင ေအာကရ ေရထ၊ ေလထ၊ ေျမထ ႏင သဘာဝ သယဇာတ အားလးက တစဥးတညး ပငဆငသမားျဖစသည”

- ဆြမၼရာလထ

အမေထာငတစခသည ေျမယာပငဆငေၾကာငးဆရာတြင ထရပရြာအတြငး အမနတကယ လကေတြ႔ ေနထငသျဖစရန လအပေပသည။ တစဥးဥးသည ေကးရြာမ ေျပာငးေရြ႕သြားပါက၊ ေျမယာအသးျပခြငက ေဆြမးရငးမား၊ ထမ ဖသားစဝငမားထ လႊအပထာၾကသည။ မညသညမသားစမ မစကပးခငပါက ရပသရြာသားမားထ လႊအပထားၾကေလရသည။ ထသ ေကးရြာသ႔ျပနလည ေရာကရလာပါက ယခင လႊအပခေသာ ေျမယာမားက ျပနလညအသးျပ စကပးခြငရသည။ ဤဓေလသည ေကးရြာရ စကပး ႏငေသာ ေျမယာအားလးက ရပသရြာသားမားမ အကးရရ အထြကႏနးေကာငးေအာင စကပးႏငရန ခြငျပထားျခငးျဖစသည။

ေျမယာအသးျပႏငေရးသည ေကးရြာမခမတေသာ စညးမဥးစညးကမးမားက လကနာျခငးအေပၚ မတညေနသည။ အကယ၍ တစစတစဥးမ သဘာဝပတဝနးကငက ညးႏြမးပကစးေစပါက ျပစဒဏ အေနျဖင ထသသည ေျမယာ ႏင အရငးအျမစမား အသးျပခြင ဆးရးရႏငသည။ ျပငးထနေသာ ကစၥရပ မားတြင ျပစမ ကးလြနသသည ေကးရြာမ ႏငထတခရႏငၿပး၊ ပငဆငေသာ ေျမယာမားက အနးစပဆး ေဆြမးမား ထေပးအပ၍၎၊ ဒဏေၾကးအေနျဖင ေကးရြာမ ခြေဝ၍၎ စမေဆာငရြကၾကသည။ ဤျဖစရပမး ဒနးကေလးေ၀းတြင ျဖစဖးၿပး၊ ကးလြနသမာ မမ၏ဝကမားမ ေကးရြာ၏ တစခတညးေသာ ေရအရငး အျမစက ထပတလလ ညစညမးေစေသာေၾကာင ရြာမ ႏငထတျခငးခခရျခငးျဖစသည။

ေျမယာက အေမြေပးအပႏငေလာကေအာင ေရရညပငဆငထားႏငရနမာ ထေကးရြာ၏ ေဒသခ တစဥးျဖစရန လအပေပသည။ မသားစဝင၊ ဖသားစႏင ရပသရြာသားမားအား အဆငဆင ဥးစားေပး

Page 55: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 53

စနစျဖငလႊေျပာငးရေသာ ေျမယာလႊေျပာငးမ လမးညႊနခကမားႏငအတ အထကတနးလႊာအပစ၏ ေျမယာသမးယမမ ကာကြယေပးၿပး၊ ေကးရြာအတြက အကးျပေပးဆပျခငးမရဘ ျပငပလမားမ ေငြးေၾကးျဖင ေျမယာမားက ဝယယ သမးဆညး၍ မရေအာင စမထားသည။ အသစေျပာငးေရြ႕လာသမားသညႏစရညေနထငျခငးျဖငလညးေကာငး၊ လကထပထမးျမႇားျခငးျဖငလညးေကာငး၊ ေမြးစားျခငး ျဖင၎ ရပရြာအသငးအဝနးထ ပါဝငႏငသည။ အကယ၍ အျခားမးႏြယစဝင တစဥးသည ေကးရြာ တစရြာသ႔ ေျပာငးေရြ႕လာေသာလညး ေရရညေနထငျခငးမရ (သ႔) မသားစ တစစႏငအတ ဝငေရာက ေနထငျခငး မျပပါက ထသအတြက လအပေသာ ေျမယာက ႏစအလကသာ ခြေဝေပးေလရသည။

ေျမယာပငဆငမ ပစမား

ဇယားကြက (၅) တြင လမႈအဖြ႔အစညးမားမ အဓကေျမယာအသးျပမပစက ေဖာျပထားသည။ ေျမယာ အသးျပမ အမးအစားအမားစတြင အသးျပခြငႏင စမခန႔ခြခြငမားမာ ဆငတၾကသည။ ဥပမာ ရပရြာပင သစေတာမားက မသးျပခြငမာ ရပသရြာသားမားတြငရၿပး ရပရြာကယစားလယမားျဖစေသာ ေကးရြာ အာဏာပငမားမ စမၾကပမတၾကသည။ အခ႕ကစၥရပမားတြင ေျမယာပငဆငမအခြငအေရးမာ ပမ ထပေနေလရသည။ Jhum ေျမကသ႔ အမေထာငစမားက မမတ႔၏ စကကြကမားက ရတသမး စမၾက ေသာလညး ရပသရြာသားမားအေနျဖင ေျမလပအျဖစထားရခန၌ အလအေလာက ေပါကေရာကေသာ အပငမားက သြားေရာကခတယခြငႏင အမလကခြငမားရၾကသည။ ေကးရြာအားဏာပငမားတြင ႏစအလက Jhum စကခငးမား ခတထြင ရငးလငးမညေနရာမားက ဆးျဖတခြငရၿပး ေျမယာလအပသ မားက ႏစအလက ေျမယာမား ခြေဝေပးႏငသည။

ဇယား ၄ - လက၀ယပငဆငခြင႔အမးအစားမား

ပငဆငမပစ အသးျပမပစ

မးႏြယစ သန႔ရငးရာႏင ယဥေကးမဆငရာ ေနရာမား

ေကးရြာ ေကးရြာနယနမတမားအတြငး ႏင ေကးရြာေကာငစႏင ေခါငေဆာငတ႔၏ အပခပမ အတြငး ရေသာ ေျမအမးအစား အားလး။

ရပရြာလ႔ အဖြ႔အစညး ရပရြာမစမေသာ သစေတာမား၊ သကကယခငး၊ စားကကေျမ Community-managed forests, thatch fields, grazing land

ဖသားစ ဖသားစေျမသည ဖသားစဝင အားလး၏ အမေထာငစပငေျမ အားလး ျဖစသည။ အခ႕မးႏြယစ မားတြင ဖသားစ သစေတာ မားလညးရသည။

ရပကြက စားကကေျမ

အပစ ေရသြငးျခငး၊ အမေမြးတရစာၦန၊ ပားေတာင

အမေထာငစ ေလကားထစစကခငးမား၊ jhum စကကြကမား၊ ဥယာဥၿခမား၊ သစသးခငး၊ စကသစေတာ၊ အမဥယာဥၿခ

မးႏြယစ ေျမယာပငဆငမ

ကကာႏင ပါရာမးႏြယစမား၏ နယေျမမားမာ အေတာအတန ေသးငယၿပး အဓကေကးရြာတစရြာ ႏင ရြာငယႏစရြာခန႔စရၾကသည။ မကရႏင တနကြန အပါအဝင အေတာအတန ႀကးေသာ မးႏြယစမားတြင

Page 56: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

54

ေကးရြာေပါငးမားစြာရၿပး ႏငငတကာ နယနမတက ျဖတလက ကယဝနးေသာ နယေျမရၾကသည။ မးႏြယစနယေျမတြင ထမးႏြယစ၏ေကးရြာမ စကပးစမေသာ ဧရယာမား ပါဝငၿပး၊ ဘာသာေရးႏင ယဥေကးမဆငရာ ေနရာ မားလညးပါဝငသည။

႐းရာယဥေကးမႈအရ အထြဋျမတထားရာ ေတာငကသ႔ မးႏြယစတစစ အတြက ယဥေကးမအရ အထင ကရရေသာ ေနရာမားသည ေကးရြာ၏ နယနမတအတြငးတြင တညရၾကသည။ ထနယေျမမားက မးႏြယစဓေလထးတမးႏငအည ကာကြယရန ေကးရြာမားတြင တာဝနရၿပး၊ ယငးအထငကရ ေနရာမား အား ေကာငးစြာ စမထားရရန မးႏြယစ ေကာငစမ ကညေဆာငရြကေလရသည။

ေကးရြာ ေျမယာပငဆငမ

ေကးရြာပငနယေျမတြင ထေကးရြာမရးရာအာဏာပငမား၏ လပပငခြငအာဏာအတြငးရ အမေထာင မား၏ ေျမကြကမားႏင သစေတာမားကသ႔ ရပရြာပင အရငးအျမစမား ပါဝငသည။ နယနမတမားအား အမားအားျဖင ေတာငတနးမား၊ လမးမားႏင ေခာငးမားျဖင ပငးျခားထားေလရသည။

သမငးေၾကာငးအရ ႏင လမေရးအရ ရငးႏးေသာဆကဆေရးရသည ေကးရြာအပစမားက အပခပမ နယနမတ တစခတညးအတြငးတြင ထညသြငးထားသငသည။ ပါရာမးႏြယစနယေျမက ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာနယေျမ ႏင ဒငကေလေဝမ ခြထြကလာၾကသမားျဖင တညေဆာကထားေသာ ပတလညရ မခရြာမား၏ နယေျမမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ပါရာမးႏြယစမားမ ထေဒသတြင ပထမဥးဆး တညေထာငခေသာ ေကးရြာ ျဖစသညအေလာက ဒနးကေလးေဝးရြာသည ဆငပြားရြာသစမားနယနမတ အတြငးရ နယေျမမားကပါ စမပငဆငခြငရသည။ ေကးရြာမားၾကား ရငးႏးေသာ မသားစဆကဆေရးႏင သမငး ရၾကသျဖင အခ႕အမေထာငမားတြင ပါရာမးႏြယစေကးရြာတစခမက အမားတြင ေျမယာ ပငဆငမမား ရၾကသည။ ကကးေကးရြာႏင ၎၏ ဆငပြားရြာခြမားတြငလညး ဆငတေသာ ဆကဆေရး ရၾကၿပး၊ ယငးတ႔အနက ကကးရြာသည ပထမဥးဆးတညခေသာရြာျဖစကာ ေနာကမတည ေသာ မခရြာ ခြမားမာ ကကာမးႏြယစ ဘးဘြားပင ေျမေပၚတြငပင ရၾကသည။ မလေကးရြာ၏ ပငဆငမ က အသ အမတမျပဘ ထေကးရြာငယ မားၾကား နယနမတပငးျခားသတမတရန ႀကးစားမမားေၾကာင ျပနာ ျဖစခရဖးသည။ ဒနးကေလးေဝးႏင ကကာေကးရြာမားကသ႔ မလ မခငေကးရြာ ႏင ပတလညရ ရြာခြမားသည ေကးရြာ နယေျမတစခတညးတြင အၿမရသငေၾကာငး ဤေကးရြာမား၏ ေဒသခမားမ ဆၾကသည။

ေကးရြာ နယနမတ သတမတခကမားသည တစခ႕ေနရာမားတြင ေကးရြာႏစရြာၾကား လးဝ ကန႔သတ လက ျခငးမးမဟတပ ေျမယာအရငးျမစမားက ပးေပါငးပငဆငျခငးမးလညးရသည။ ဒနးကေလးေ၀း ေကးရြာရ ရပရြာမစမေသာ သစေတာမ သစေတာထြကပစၥညးမားက ထသစေတာႏင နယနမတခငးထ စပေနေသာ ေကးရြာ ေျခာကရြာမ သြားေရာကထတယ ခြငရၾကသည။ ေကးရြာ နယနမတအတြငး သစေတာနယေျမ သတမတေသာလညး ရးရာဓေလထးတမးစနစေအာကတြင ခြငျပထားပါက စားဝတ ေနေရးဆငရာ သစေတာထြကပစၥညးမားက နယနမတထစပေနေသာ အျခား ေကးရြာမားမ ထတယ ခြငရၾကသည။

ဖသားစေျမ

ဖသားစေျမဆသညမာ ထဖသားစဝငမားမ ပထမဥးဆး ခတထြငရငးလငးခေသာေျမယာမားျဖစၿပး ထဖသားစဝင အမေထာငမားမ ပငဆငထားကာ သားစဥေျမးဆက လကဆငကမးလာခေသာ ေျမျဖစ သည။ ေျမယာမားလႊေျပာငးအေမြေပးအပျခငး၊ ေရာငးချခငးႏင အျခားေသာနညးျဖင လႊေျပာငး ေပးရာတြင ဖသားစဝငအခငးခငး ဥးစားေပးၾကသည။ ေျမယာပငဆငမ လႊေျပာငးျခငးဆငရာ သေဘာ တညခကမားတြင ေျမယာက မမတ႔ ဖသားစအတြငး ထနးသမးထားႏငရန ေရးဆြ ခမတထားၿပး အေသးစတက ေအာကပါအပငးတြင ေဖာျပထားပါသည။

Page 57: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 55

အခ႕ေကးရြာမားတြင ရြာ၏နယနမတအတြငးရ အျခားေျမယာမားကလညး ဖသားစမားမ ပငဆင ထားၾကၿပး၊ အထးသျဖင ေဆြမးစပင သစေတာမား ျဖစၾကသည။ ထေျမယာမားက ဖသားစ ဝငမားမ အသးျပႏငၿပး၊ စမခန႔ခြမ တာဝနအခ႕ကလညး ေဆာငရြကၾကရသည။ ဥပမာ ဆြမၼရာတြင ဖသားစပင သစေတာေပါငး ဆယခရၿပး၊ ေကးရြာတညေထာငသမားမ ဆငးသကလာေသာ အမေထာငစ ဆယစ သည ဖသားစပင သစေတာရ နတမားက ပေဇာပသရန တာဝနရသည။ မမတ႔ ဖသားစပင သစေတာ မားမ အမသး သစမားခတယမညဆပါက ထအမေထာငစ မားမ ခြငျပခကေပးရၿပး၊ ေျမယာအျငငးပြား မမားက ေျဖရငးျခငးႏင သစေတာစမေရး စညးမဥးစညးကမးမား ၾကပမတျခငးမားတြငလညး တာဝန ရသည။သစေတာစမအပခပမႏင နတပေဇာပြအခမးနားမားက အသအမတျပသညအေနျဖင ဖသားစ တေသာ အမေထာငစမားမ စပါး တစတငး၏တစခ႕တစဝကကေပးျခငးျဖင၎၊ မားေသာအားျဖင စကခငးမားသ႔ သြားေရာက၍ တစႏစလင ႏစရက (သ႔) သးရကခန႔ သြားေရာက ကညလပကငေပး ျခငးျဖင အသအမတျပၾကသည။

အမေထာငစ ေျမယာ

အမေထာငစမားတြင ေလကားထစစကခငးမား၊ သစသးခငးမား၊ သစေတာအပမား၊ ဥယာဥမားႏင အမဥယာဥၿခမားက စကပး စမခြငရၾကသည။ Jhum စကခငးမားက အလညကစနစျဖင စကပးခြင ရသည။ ေျမလပအျဖစ ထားရခနတြင ရပသရြာသားမားမ အလအေလာကေပါကေရာကေသာ ဟငးသး ဟငးရြကမားက သြားေရာက ခးယခြငရသည။ ဤေျမယာအသးခြငက “တစဥးခငး” အခြငအေရးဟ လညး ဆႏငသည။ သ႔ေသာ တစဥးတစေယာက (သ႔) အမေထာငဥးစးကသာ ရညညႊနးျခငး မဟတပ ခငပြနးႏင ဇနးႏစဥးလးျဖစေသာ မသားစဟရညညႊနးလေသာေၾကာင အမေထာငစဟေသာ အသး အႏနးက ဤစာတမးတြင သးထားသည။

ေျမယာပငဆငမ လႊေျပာငးျခငး

ေျမယာက လႊေျပာငးရာတြင မသားစဝငမားက ပထမဥးစားေပးၿပး၊ ေနာကမ နးစပေသာေဆြမးမား၊ ဖသားစဝငမား ႏင အျခားရပသ ရြာသားမားအား အဆငဆင ဥးစားေပးေလရသည။ ေျမယာမားသည ေကးရြာ နယနမတအတြငးတြငသာ ရရမညျဖစၿပး၊ ဖသားစ အတငးအဝနးထတြငသာ ပငဆငထနးသမး ထားေစခငၾကသည။ နာဂလမးတ႔၏ ေျမယာမားက နာဂမဟတေသာ သမား (သ႔) ကမၸဏမား (သ႔) ပဂၢလမားထ အပင လႊေျပာငးေပးအပခြငမရေပ။ ဤသ႔ျပလပျခငးျဖင ေကးရြာတြငးမလျဖစေစ၊ ျပငပမလျဖစေစ၊ ကမၸဏျဖစေစ တ႔မ ေျမယာကစစညးသမးယျခငးေၾကာင ေျမယာလကမမျဖစရေအာင ကာကြယေပးထားသည။

အေမြ

ေျမယာက ပမနအားျဖင ဖခငမ သားမားသ႔ အေမြေပးေလရၿပး၊ မးႏြယစအမးမးတ႔၏ ဓေလထးတမးမား ႏင မသားစမား၏ ႀကကႏစသကမပစမား အေပၚမတည၍ ေျမယာခြေဝမပစ အခ႕ကြျပားၾကသည။ ပမနအားျဖင သားမား အမေထာငျပသညအခါတြင မဘမားမ ေျမယာက ခြေဝေပးေလရသည။ ကကာ အပါအဝင အခ႕ နာဂမးႏြယစမားတြင ေျမယာႏင ပငဆငမအမားစက သားဥးမ ရရၾကၿပး၊ သားဥးသည မဘမားအမငးလာေသာအခါ ေကြးေမြးေစာငေရာကၾကရၿပး အမေထာငမျပေသာ ေမာငႏမမားကလညး ေစာငေရာကၾကရသည။ ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစေအာကတြင နာဂအမးသမးမားသည ေျမယာအေမြဆကခခြင နညးပါးသည။ သ႔ေသာ အမးသမးမား အေမြဆကခ ႏငေရး ေထာကခအားေပး မမား ျမငတကေနသည။

Page 58: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

56

“တခါတရ အမးသမး အပစ စကကြငးထရခန (သ႔) အတထင စကားေျပာျဖစခနဆရင ..ကြနမတ႔မာ အေမြ ဆကခပငခြင ရသငတယ… ဒါကြနမတ႔ရ႕ အမမကပဆတာ ေျပာျဖစၾက ပါတယ"

- ကကးေကးရြာမ အမးသမး

ကကးေကးရြာရ အမးသမး ေျမယာပငဆငခြင စညးမဥးမား သည အေမြရထားေသာ ဘးဘြား ပငေျမ ႏင မမတ႔မ ဝယယထားေသာ ေျမတ႔ အၾကားကြာျခားခကက ေဖာျပထားပါသည။ အမးသမးတစဥးသည သားသမးမရပ မဆးမ ျဖစသြားပါက ခငပြနးမ အေမြဆကခရရခေသာ ေျမယာမားသည ခငပြနး၏ ဖသားစရ အနးစပဆး မသားစဝငမားလကထသ႔ ျပနလညေရာကရသြားသည။ မမတ႔လငမယားမ ဝယယထားေသာ ေျမမားကမ ထအမးသမးမ ပငဆငထားခြငရသည။ လငမယား ကြာရငးရာတြင မမ တ႔မ ဝယယထားေသာ ေျမမားက ခြေဝ ၾကၿပး၊ ခငပြနးမ အေမြဆကခခေသာ ေျမယာမားကမ ခငပြနး၏ ဖသားစအတြငးတြငသာ ဆကလက ပငဆင ထားၾကသည။ အကယ၍ ခငပြနးမ တာဝနပကကြကျခငး ေၾကာငကြာရငးရသညဆပါက၊ ခငပြနးအား ဒဏရကၿပး၊ သအေမြခခေသာ ေျမအခ႕တစဝကက ဖသားစတ အျခားတစဥးအား လႊေျပာငးေပးရသည။

ဆြမၼရာတြင မဆးမျဖစလင မသားစ၏ ေျမယာမားက သမ၏သားသမးမားထ မလႊအပမအခနထ စမေလ ရေၾကာငး အမးသမးမားမ ဆသည။ သမအေနျဖင ေနာကထပ အမေထာငျပလင (သ႔) သားသမးမရ လင ကြယလြနသြားေသာ ခငပြနးမ အေမြရခေသာ ေျမယာမားသည ထခငပြနး၏ အနးစပဆး ေဆြမး အမးသားတစဥးထ လႊေျပာငးေရာကရသြားသည။

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာအားလးရ အမးသမးေရာ အမးသားမားကပါ အမးသမးမား ေျမယာ အေမြဆကခခြငရသငေၾကာငး သေဘာတေထာကခၾကသည။ အမးသမးမားသည နာဂလ႔အဖြ႔ အစညးအား အမးသားမားႏင တနးတ အကးျပေၾကာငးႏင အမးသမးမား ေျမယာ အေမြဆကခပငခြငက တရားဝင အသအမတျပသငေၾကာငး အမးသမးမားက ဆၾကသည။ အမးသားအခ႕က အထးသျဖင မမတ႔ သမကေလာငးတြင လေလာကေသာ ေျမမရပါက သမးအား ေျမအေမြ ေပးလ ေၾကာငး ဆၾကသည။ ဥပမာ ကကးရ အမးသမး တစဥးသည ဖခငဆးသြားၿပးေနာက မမ၏ ေမာငမားအား ျပစပးေထာငခၿပး ေျမယာမားအား ထနးသမးခ ေသာေၾကာင ေမာငမားမ ေျပာငးခငး ေတာငယာကြကအား ေပးအပခသည။

ေျမးမားႏင႔ထငေနေသာအဖြား

Page 59: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 57

ရႏငေနၿပးေသာ ရးရာဓေလထးတမးမားက ျပငဆငၿပး အမးသမးမား၏ ေျမယာအေမြဆကခပငခြငက အားေကာငးေအာင ေဆာငရြကႏငသည။ မသားစအလက မမတ႔၏ သမးမားက ေျမယာအေမြမား ပမ ေပးအပရန လပေဆာငႏငသည။ ညားခါစ လငမယားသည လကထပေသာအခါ မဘမားထမ အေမြ ရၾကၿပး၊ တခါတစရ သမးႏင သမကအား မဂၤလာပြတြင ေျမယာမားက အေမြအျဖင ေပးအပေလရသည။

ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင စနစအား အေျပာငးအလမားျပလပေရးေထာကခမ ျပလပႏငရန နညးလမးခမတထားသညမားရသည။ ၂၀၁၄ ခႏစတြင ကငးပခေသာ နာဂအမးသားညလာခတြင မးႏြယစေပါငးစမ နာဂလမးမား ေတြ႔ဆကာ နာဂလမးတ႔၏ အနာဂါတႏင ပတသက၍ေဆြးေႏြးခၾကၿပး ညလာခ၏ ဆးျဖတခကမားက အေကာငအထညေဖာႏငရန နာဂအမးသားေရးရာေကာငစက ဖြ႔စညး တညေထာင ခသည။ ထညလာခတြင အမးသမးမားအား နညးမးစျဖင ခြျခားထားမအားလး ဖကသမးေရး သေဘာတစာခပ (CEDAW) ႏင အမးသမးမား၏ ေျမယာအေမြခခြင ကေထာကခခၾက သည။ နာဂေဟာေဟာႏင မးႏြယစေကာငစမားသည အမးသမးမားအတြက အေမြရပငခြင စညးမဥး မားက ျပနလညစစစေနေၾကာငး သရသည။

နာဂအမးသားညလာခ

4th-30-Nov 2014

အပငး (၅)။ တရားစရငေရးရညမနးခက

၅.၁။ ဌာေနနာဂအမးသမးမား တနးတအခြငအေရးရရေရး ဥပေဒႏင အည အကာအကြယေပးရန သးသန႔ဥပေဒျပ႒ာနးခက ရရမည။

၅.၂။ နာဂရးရာဓေလထးတမး တရားစရငေရးစနစတြင ကားမ တနးတညမမရရမည။

၅.၃။ မသားစရ အႀကးအငယမေရြး တရာဝငး သားသမးမားအားလး အေမြဆကခပငခြင ရရမည။

၅.၄။ သားမရေသာ မသားစတြင သမးသည ဘးဘြားပငအေမြမား ဆကခပငခြငရသည။

ယာယေျမအသးျပခြင

နာဂရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစတြင သးႏစကပးေရးအတြက လတငး ေျမယာအသးျပႏင ေအာင စမထားသည။ ေျမလအပလကရေသာ အမေထာငမားက ႏစအလက ေျမအသးျပခြင ခြေဝ ေပးထားျခငးျဖင စကပးေျမ လကမ႔ျဖစျခငးမ ေရာငရားႏငသည။ ထေျမယာက ေျမအပပငဆငေသာ အျခား ရပသရြာသားမားမ ေကးရြာအပခပေရးမတစဆငျဖစေစ ေဆြမးမားၾကားတကရကျဖစေစ အသးျပခြင ေပးၾကသည။ အထးသျဖင Jhum မားက ဤနညးျဖင ခြေဝအသးျပၾကသည။ သ႔ေသာ ေလကားထစစကပးေျမ အပါအဝင အျခားေျမအသးျပမ ပစမား ကလညး ႏစအလက ခြေဝေပးႏငသည။

ေကးရြာရ ေျမလလေလာကေလာက မရေသာ အမေထာငမားသည မမတ႔ ဖသားစ (သ႔) မးႏြယစ(သ႔) ေကးရြာေခါငးေဆာငႏင ရပမရပဖမားထမ စကပးေျမ ရာေဖြေပးရန ေတာငးဆႏငသည။ မဘမ ကေလးျဖစခေသာေၾကာငျဖစေစ၊ မသားစတြင အငယျဖစ၍ ေျမအေမြမရခေသာေၾကာငျဖစေစ၊ ေျမ မဝယရေသးေသာေၾကာငျဖစေစ၊ စးပြားေရး အေၾကြးေပးရန(သ႔) အေရးေပၚကနးမာေရးအသးစရတ အတြက ေျမကေရာငးလကရ၍ျဖစေစ အမေထာငစမားတြင ေျမယာလကမျဖစေနႏငသည။ ပဋပကၡ မား၊ ငတမြတေခါငးပါးမမား၊ ေျမၿပမမား ေၾကာငေျပာငးေရြ႕ေနထငၾကသမားအား ၎တ႔ ခလေသာရြာမ ႏစအလက စကပးေျမမား ခြေဝေပးေလရသည။

Page 60: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

58

‘“ကြႏပတ႔အားလးသည ေလကားထစလယေျမ ႏင Jhum ေျမမားက မေဝေပးရန လအပသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ကြႏပတ႔ ရငသနရန ေျမကလအပေသာေၾကာင ျဖစသည။”

– ဆြမၼရာေဒသခ

အျခားတစဥးဥး၏ ေျမေပၚတြင စကပးခြငရျခငးအတြက ေကးဇး တန႔ျပနရန အမားအားျဖင ထေျမပင စကခငးသ႔ သြားေရာကကာ ႏစရက (သ႔) သးရကခန႔ လပကငကညေလရၾကသည။ မမတ႔စကပးရာမ ရရလာေသာ စပါးတငးအခ႕ေပးျခငးျဖငလညး ေကးဇးတန႔ျပန ႏငသည။ ေျမငားစကသသည ေရတ တစႏစသးႏမားကသာ စကပးရၿပး၊ သစပငစကပးခြငႏင ေျမအမးအစား ေျပာငးလခြင မရေပ။ သဘာဝပတဝနးကငက ထနးသမးရၿပး၊ သစေတာႏင ေရအရငးအျမစမားက ထခကပကစး ေအာင မျပလပရေပ။ ငားရမးထားေသာေျမယာက ဒဏေၾကးေပးေဆာငျခငး၊ ေခးေငြအတြက အေပါငချခငး၊ ေရာငးချခငး ႏင တစဥးဥးအား လႊေျပာငးေပးအပျခငး ျပလပခြငမရေပ။

ဆြမၼရာရ အမးသမးတစဥးက သမတြင ကေလးမား ေသာေၾကာင ယခႏစ၌ ေလကားထစစကပးေျမ အပႏစကြက ငားရမးထားေၾကာငး ရငးျပသည။ အျခားအမးသမးတစဥးမာ ေလကားထစစကကြက အခ အပစကပးၿပး၊ ယငးစကကြကက အသးမျပပါက ေပါငးပငမားထလာမညက စး၍ သမ၏ ေဆြမးမားမ စကခြင ေပးထားျခငးျဖစသည။ အမေထာငစ မားအေနျဖင ရာသတစရာသတြင ေလကားထစစကကြက သးခထကပ၍ စကလျခငးမရၾကေၾကာငး အမးသမးမားမဆသည။

ေရာငးချခငး ႏင ဝယယျခငး

အခ႕ေသာ နာဂမးႏြယစမားႏင ေကးရြာမားတြင အမေထာငစမားၾကား ေျမယာဝယယ ေရာငးချခငး အလြန နညးေသာလညး အခ႕တြငမ ရပသရြာသားမားၾကား ေျမယာလလယ လႊေျပာငးမမား ပမန ရၾကသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာတြင မသာစရ ညအငယမားသည ေျမယာအနညးငယကသာ အေမြရ သျဖင ေျမယာျဖညစြတ ဝယယႏငရန စနစခမတေပးထားသည။ ေျမယာက အမေမြးတရစာၦနႏင လလယ ဝယယႏငသည။ Jhum စကကြကမားက ဝယယရန ဝကမားျဖင လလယၾကၿပး၊ သစေတာ အပမားႏင ေလကားထစစကကြက အစရေသာ ပ၍တနဖးရသည ေျမက ဝယယရန ႏြားေနာကက အသးျပၾကသည။ ေမြးျမေရးသည ေငြစစာအပ ႏင မဘငးဘဏစနစပစျဖစသည။ အမးသားတစဥးက သသည အျခားအမေထာငမားမ ပငေသာ ႏြားေနာကမားက ေကာငးရၿပး၊ ေကာငးခအေနျဖင ႏစစဥ ႏြားေနာက တစေကာငရေၾကာငး ရငးျပသည။ သသည ရရေသာ ႏြားေနာကမားက မမ၏သားမားအား အေမြအျဖစ ေပးႏငရန ေျမယာဝယယရာတြင အသးျပမည ျဖစသည။

ရးရာဓေလထးတမးစနစေအာကတြင ေျမယာမားက ပဂၢလက ကမၸဏမား (သ႔) ျပငပလမားထသ႔ ေရာငးခခြင မရေပ။ ေျမယာက ေရာငးခမည ဆပါက ရပသရြာသားမားထမေရာငးခမ မသားစဝငမားက ပထမ ဥးစားေပးၿပး၊ ထ႔ေနာက ဖသားစဝငမားက ဥးစားေပးၾကသည။ ပမနအားျဖင မးႏြယစဝင မဟတသမားထ ေျမယာမားက ေရာငးခခြငမရေပ။

လကေဆာင

လထအကးျပလပငနး လပေဆာငခသ (သ႔) မသားစက ေျမယာ (သ႔) အျခားအရငးအျမစဥစၥာ မားျဖင ဆခေလရသည။ ဥပမာ ဆြမၼရာေကးရြာတြင ဖသားစတစစသည မမတ႔ပငဆငသည သစေတာအား ရပရြာတစခလးအတြက လႊေျပာငးေပးအပခသည။ အေၾကာငးမာ အမနးခငးရြာႏင ထသစေတာပငဆငမ အျငငးပြားခရာ၊ ေျဖရငးမကနကစရတမားက ေကးရြာမခခသျဖင အသအမတျပသညအေနန႔ ထသစ ေတာအား ေပးအပချခငးျဖစသည။

Page 61: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 59

လကရ ဥပေဒမေဘာငရ ေျမယာပငဆငမ အမးအစားသတမတျခငး

ေကးရြာနယနမတအတြငးရ ေျမယာအားလးသည ေကးရြာေခါငးေဆာငႏင ေကးရြာေကာငစတ႔၏ အပခပ ကြပကမေအာကတြငရၿပး ေကးရြာနယေျမဟ ဆႏငသည။ စကပးေျမႏင သစေတာေျမ ႏစခလးပါဝငေသာ ေကးရြာနယေျမက အတတကြစစညးၿပး နယေျမတစခအျဖစ စမခန႔ခြျခငးသည ဥယာဥစကပးေရး စနစအမးမးက ျဖစထြနးေစသည။

ကကးေကးရြာ၏ ေျမယာအသးျပမပစမား (ေျမပ-၃) ၌ လကရဥပေဒစနစေအာကတြင ေကာငးစြာ မတပတငထားႏငျခငးမရေသာ ေျမယာမားက ေဖာျပထားသည။ ကကးေကးရြာရ ေျမယာအားလးက အကးရရ အသးျပၾကၿပး ေရရညတညတေအာင ေကးရြာ အဖြ႔အစညးမားက စမလကရသည။ သ႔ေသာ အမေထာငစမားမ ပငဆငေသာ ေလကားထစစကကြကမား၊ အမၿခေျမမား ႏင သစသးၿခမား ကသာ လကရဥပေဒေအာကတြင မတပတငႏငသည။ ရပရြာပငေျမ၊ အထးသျဖင Jhum စကပးေျမ မားသည ပလပေျမအျဖစ သတမတခရႏငၿပး VFV ေျမယာဥပေဒေအာကတြင ခြေဝပငးျခားမႈက ခရႏငသည (သ႔) သစေတာျပနးတးမအျဖစ သတမတခရ ၿပး PFE နယေျမအတြငး ထညသြငးေၾကျငာခ ရႏငသည။

“ရးရာဓေလထးတမး စနစတြင ကြႏပတ႔၌ ေလကားထစခငး၊ Jhum ႏင သစေတာမား ရသည။ …အစးရ စနစကလကပါက ေလကားထစ စကခငးသာလၿခမရၿပး၊ ကနေျမ အားလးက ဆးရးရမည”

-ဆြမၼရာ ေကးရြာအစညးအေဝးမ ရပရြာလထ

အမေထာငစပငေျမယာမားကသာ ပဂၢလကပငေျမအျဖစ မတပတငျခငးသည စကပးေရးႏင သစေတာ နယေျမမားက စေပါငးစနစျဖင စမမက အားေပးေသာ ေကးရြာအဆင အဖြ႔အစညးမားက ယတေလာ သြားေစသည။ ရပရြာပင သစေတာက ႏစ ၃၀ အသးျပခြင ေပးလကေသာအခါ အလားတျပနာ ေပၚေပါကကာ သစေတာစမရာတြင ကနေကးရြာနယေျမမားႏင မတေတာေပ။

Page 62: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

60

ေျမပ ၅ - ကကေကးရြာေျမယာပငဆငခြင႔အမးအစားမား

Page 63: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 61

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစသည ထေရာကေသာစကပးေရး စနစအမးမးက ထနးသမးထား သည။ သစေတာမားႏင Jhum ေျမလပမား အပါအဝင ေျမယာမားအားလးက စားဝတေနေရ ဖလေရး အတြက ပငဆငစမၾကသည။ ေတာငသမားသည အေျခခစားသးရန သးႏမားႏင စးပြားျဖစ သးႏ ႏစမးလးက ေရာေႏာစကပးၾကၿပး ေဂဟစနစ ထနးသမးႏငေရး သစေတာမားႏင ျမစေခာငးမားက စမၾကသည။

စားနပရကၡာဖလေရး

အေျခခစားသးကနသးႏႏင စးပြားျဖစသးႏ ႏစမးလးက စနစတစခတညးျဖင စကခငးတစခတညးတြင စကပးျခငးျဖင ေစးကြကစြန႔စားမႏင သဘာဝပတဝနးကင ပကစးမက ေလာခႏငသည။ စးပြားျဖစ သးႏမား ေစးေကာငးရခနတြင ေတာငသမားအေနျဖင ထသးႏထပတးစကပးရန ေျမယာက ခ႕ထြင ႏငေသာလညး ေစးကသြားပါက မခအားထားႏငရန အျခားစးပြားျဖစသးႏမားႏင စားသးကနသးႏမား ရရနလအပသည။ စပါးအထြကနညးသည ႏစမားတြင ေတာငသမားအေနျဖင ဆနဝယယႏငရန စးပြား ျဖစသးႏမားက ေရာငးခႏငသည။

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာသးခလးရ ေတာငသမားသည မမတ႔၏ ေလကားထစစကခငးမား၊ Jhum စကခငးမား ႏင အမဥယာဥမား မ သးႏထြကႏနးက ေကနပ ႏစသကၾကၿပး၊ အခ႕ေတာငသမားမ အထြကႏနးေကာငးရန အလားအလာမားက ေဖာျပၾကသည။ ဒနးကေလးေဝးႏင ဆြမၼရာတြင ေလကား ထစစကခငးမားအတြက စကပးေရးေလာကလာျခငးႏင စတမခရေသာ ေရအရငးျမစမားေၾကာင စးရမမမားရေနၾကသည။

ကကေကးရြာရအမေထာငစတငးသည ၄ငးတ႔သးႏမားသေလာငရန ကတခစရၾကသည။

61

Page 64: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

62

သစေတာမားႏင စားနပရကၡာဖလေရး

သစေတာမာသည ေကးလက နာဂေကးရြာမား၏ စားဝတေနေရးတြက လအပသည။ အစားအစာ၊ ေနအမ၊ ေလာငစာထငး၊ ေဆးဝါးႏင ဝငေငြမားရရရန သစေတာမားက စမအသးျပၾကသည။ သစေတာ မားသည အမသးေသာကေရသန႔မားႏင ေလကားထစစကပးေရမားက ေပးစြမးၿပး သးႏ ဖကပးမားက ႏမႏငးၿပး သးႏမားကဝတမႈနကးေပးေသာ ပးမႊားမား၊ လငးႏ႔မား ႏင ငကမားအတြက ေနထငရာဘ ျဖစသည။ ယဥေကးမအရ အေရးပါေသာ သစေတာထြက အစားအစာမားသည အနညးလ အာဟာရ မားကလညး ျဖညဆညးေပးၿပး အၾကပအတညးျဖစေနသညအခနမားတြင အစားအစာရရရန စတခရ ေသာေနရာျဖစေပသည။42

“သစေတာရေနသ၍ ကြန ေတာတ႔ ရငသနႏငပါ တယ”- ဒနးကေလးေဝးမ ေကးရြာလႀကး

၁၉၄၂ ႏင ၁၉၉၅ ခႏစမားတြင ဝါးပငမား အသးသးျခငးေၾကာင ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ဧရယာ တြင ၾကြကမားအေျမာကအမား ထြကေပၚခသည။ ဝါးေစမားက စားသးၿပးသညေနာက စပါးပင မားကပါ ဖကစးၾကသည။ ဒနးကေလးေ၀းတြင ထႏစမားက ပေလာပန ႏင ပနးဥ အပါအဝင ဟငးသး ဟငးရြက မားက ပတလညရ သစေတာမားမ ရာေဖြစေဆာငး စားေသာက၍ ေကာျဖတခရသညဟ ေဒသခမားက ဆသည။ ၁၉၃၀ ခႏစ ဆြမၼရာ၌ ေကာကေရာဂါ ကေရာကခနတြင ရြာသားမားသည စကပးေရးမလပကင ႏငေသာေၾကာင သစေတာမ ဟငးသးဟငးရြကမားစေဆာငးကာ အမလက ငါးဖမးခရသည။ ဆနစပါး မရဘ အၾကပအတညး ကေရာကခနတြင နာဂလ႔အဖြ႔အစညးမားသည မမတ႔၏ သစေတာမားက အမျပကာ ရငသနၾကရသည။

စေပါငးမးကြစကပးေရးစနစ

စကပးေရးဆငရာ ဇဝသကရမားသည သးႏအထြကႏနးဆးႏငေသာ အႏရာယက ေလာခေပးႏငသည။ မတကြျပားေသာ သးႏမားက မးခြအမးမး စကပးလင အခ႕သးႏမးမားမာ ရာသဥတဆးရြာဒဏ၊ ပးမႊာကေရာကမဒဏ ႏင ပတဝနးကငျပနာမားက ခႏငရညရရန အလားအလာရသည။ ရာသဥတ ေျပာငးလမႈဒဏက ခႏငေသာသးႏမးသစမားရရေရးအတြက သးႏမးစတ အမးမးက ထနးသမးထား ရန လအပသည။

နာဂေတာငတနးရ မးေစသမးဆညးထားျခငး ဓေလတြင သးႏအမးမးမ မးေစမားက ေရြးခယ သမးဆညးကာ ေဒသပတဝနးကငအေျခအေနန႔ အေကာငးဆး လကဖကမရေစရန ေနာကႏစမားတြင ျပနလညစကပးၾကေသာေၾကာင သးႏမးကြမားက ထနးသမး ထတလပေပးေလရသည။ ကမၻာေနရာ အေတာမားမားတြင ေတာငသမားမ မးေစမားက သမးဆညးျခငးမျပေတာဘ စးပြားျဖစေရာငးေသာ မးေစမားက သးႏအနညးငယ အတြကသာ ဝယယစကပးၾကသျဖင သးႏမးကြမား ဆးရးခရသည။

နာဂ အမးသား၊ အမးသမးမားသည အျခားေဒသမားသ႔ ခရသြားရာတြင သးႏမးသစမား ေတြ႔ပါက မမတ႔ စကခငးတြင စမးသပ စကပးရန ယေဆာငလာေလရသည။ ေအာငျမငပါက ထမးေစက အျခား အမေထာငမားအား မေဝေပးၾကသည။ အမးသမးေတာငသမားက မမတ႔သးႏ အထြကမေကာငးပါက၊ လာမညႏစတြင စကပးရန မးေစက အျခားရပသရြာသားမာမမေဝေပးၾကေသာေၾကာင သးႏမးမား ဆးရးျခငး မရေပ။

42 International Forestry Review. Arnold J E M, Powell B, Shanley P and Sunderland T C H (2011) Forests, biodiversity and food security. International Forestry Review, 13(3) ထရ စားနပရကၡာဖလေရးႏင႔သစေတာမားအေၾကာငး အထးထတေ၀ထားေသာဂာနယမားတြငၾကည႔ပါ။

Page 65: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 63

အာဟာရ

လသားမားအတြက အာဟာရျဖညဆညးရန သစေတာမား၊ ဇဝသကရမား ႏင ရးရာဓေလထးတမးဆငရာ အသပညာမား၏ အေရးပါပက ကမၻာမ အသအမတျပထားသည။43 အာဟာရမားက အစားအစားအမးမး ေပါငးစပျခငးမ ရရၿပး လသားမား၏ ကနးမာေရးအတြက လအပေသာ ကယလရ၊ ဗတာမင၊ အသား ဓာတႏင အနညးလအာဟာရမားက အစားအစာအပစ အမးမးမ ရရသည။ ရးရာ အစားအစာျပလပမ စနစမားမ အပငႏင တရစာၦန အမးမးမရေသာ အစားအစားမား အပါအဝင အစားအစားမးစက ရရႏင သည။

နာဂေတာငသမားသည ဟငးသးဟငးရြကမား ႏင ေဆးဘကဝငအပငမားက Jhum စကခငးမားႏင အမဥယာဥၿခမားတြင စကပးၿပး၊ အေစအဆနျဖစေသာ စပါးႏင ေျပာငးမားက Jhum ႏင ေလကားထစ စကခငးမားတြင စကပးကာ သစသးပငမားက အမဥယာဥၿခ ႏင သစသးခငးမားတြင စကပးေလ ရသည။ ဟငးသးဟငးရြကမား၊ ေဆးဘကဝငအပငမား၊ မႈမား၊ သစသးမား၊ ႏင အသားမားက ေတာ ေတာငမားမ ရရၿပး၊ ငါး၊ ဖား၊ ႏင ေကာရးမတရစာၦနမားက ျမစေခာငး အငးအငမားမ ရရၾကသည။ Jhum စကခငးမားသည ဤစကပးေရးထြကကနအမးမး၊ အထးသျဖင ဟငးသးဟငးရြကမား ရရေရး အတြက အခကအျခာေနရာျဖစၿပး အာဟာရလအပခကအတြက အထးပင အေရးႀကးသည။

ရးရာဓေလထးတမး စကပးေရး စနစျဖင သးႏအမးမး စကပးလာရာမ စးပြားျဖစသးႏမားက ေျပာငးလ စကပးၿပး စားေသာကကနေခာမားအေပၚ အမျပလာျခငးေၾကာင အာဟာရလအပခကႏင ကနးမာေရး က ထခကေစေၾကာငး ေတြ႔ရသည။44 ေဒသထြကအစားအစာမားစားသးျခငး မ စားေသာကကနေခာမား ဝယယေျပာငးလစားသးျခငးသည အာဟာရေျပာငးလျခငးလပငနးစဥတြငပါဝငၿပး အဝလြနျခငး၊ ဆးခ ေရာဂါ အမးစား-၂ ႏင အျခား အာဟာရန႔ ပတသကေသာေရာဂါမားက ရရေစေၾကာငး ကမာၻတစဝမးမ မတတမးမားရသည။45

ေကးရြာအမားစၾကား လမးပမးဆကသြယေရးမားခကခေနေသးသည။ အခ႕ေကးရြာမားက မတ ေစာကေသာ ရာသလမးမားျဖင ဆကသြယထားၿပး၊ ကနေကးရြာမားက ေျခလငျဖင ရကေပါငးမားစြာ သြားရေသာ လမးမားျဖငသာ ဆကသြယထားသည။ ဤေကးရြာမားသည မမတ႔ေဒသထြက အစား အစာမားေပၚတြငသာ ဆကလကမခေနၾကၿပး စားနပရကၡာဖလေရးႏင အာဟာရရရေရးတ႔အတြက စနေခၚမမား ရေနသည။ သ႔ေသာ ဤသေတသနအတြက ေရြးခယခေသာ ေကးရြာမားသည ေဒသရ သြားလာရ အလြယကဆးေသာ ေကးရြာမားတြင ပါဝငၿပး၊ မၾကာေသးမက လမးမားေဖာကလပ လာၾက သျဖင စစကငးတငးေဒသႀကးရ ေျမျပန႕ေဒသမားႏငလညးေကာငး၊ နယစပကေကာ၍ အႏၵယႏငငႏင လညးေကာငး ကနစညမား ကးသနးလာႏငရန လြယကသြားေစမညျဖစသည။ ေတာငသမားသည ထအတြကျပငဆင မအေနျဖင ေထာပတသးပင ႏင ဂငစငးပင အစရေသာ စးပြားျဖစသးႏမားက စမးသပစကပး လာၾက သည။

ေကးရြာမားသည ေစးကြကစးပြားေရးစနစအတြငး ပမ စစညးလာခၾကရာ၊ အာဟာရေကာငးစြာရရေရးႏင လထကနးမာေရးတ႔အတြက လၿခမႈရေသာ ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစျဖင ေျမယာမားက စမျခငးျဖင စကပးေရးစနစ အမးမးက ထနးသမးထားႏငသည။

43 ဇ၀မးကြ၊ COP 8 ဆးျဖတခက viii/၂၃ (၂၀၀၆) စကပးေရးဆငရာဇ၀မးကြ၊ စားနပရကၡာႏင႔ အာဟာရအတြက ဇ၀မးကြဆငရာ ပးတြ လပေဆာငမသေဘာတညခက

44 Powell B, Ickowitz A, McMullin S, Jamnadass R, Padoch, C, Pinedo-Vasquez M and Sunderland T (2011) The Role of Forests, Trees, and Wild Biodiversity for Nutrition-Sensitive Food Systems and Landscapes. ICN2 Second International Conference on Nutrition. FAO and WHO

45 Popkin B M (2004) The nutrition transition: An overview of world patterns of change. Nutrition Reviews, 62(7 Pt 2), 140–143

Page 66: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

64

လမေရး အကအညေပးမစနစ

ႏစအလက စကပးေျမရရေရး စညးမဥးမားသည ျပညသမား၏ အေျခခလအပခကမားျပညမေအာင ျဖည ဆညးေပးလကရသည။ ပဋပကၡမား၊ ငတမြတေခါငးပါးျခငး ႏင အေရးအေၾကာငးအမးမးေၾကာင ေျပာငးေရြ႕လာသမားအား ႏစအလကစကပးေျမမား ခြေဝငားရမးေပးေလရသည။အမေထာငစတစခတြင သးႏထြကႏနးမေကာငးပါက မမတ႔ဖသားစဝငမား (သ႔) ေကးရြာရ လမားမ ဆနစပါး ေခးငားေပး ေလရသည။ ဤသ႔ျပလပျခငးသည ေကးရြာရ မညသမ အငတေဘး အႀကရဘ ေနထငရသညဟေသာ ဂတယ ႐ြာ၏ဂဏသကၡတစရပလညး ျဖစသည။

၁၉၃၀ ခႏစက ဆြမၼရာတြင ေကာကေရာဂါကေရာကခၿပး၊ ေသသဥးေရသည အသကရငကနရစသဥးေရ ထကမားေၾကာငး ေဒသခမားက ဆသည။ အသကရငကနရစသမားသည ဆနစပါးအတြက အမနး ခငး ရြာမားအေပၚ မခခရၿပး၊ ေတာေတာင ျမစေခာငးမားမ အစားအစာမားက ရာေဖြစားေသာကခရ သည။

တစစတစဥးဖားနာ၍ ေဆးဝါးကသမလအပခနတြင ဖသားစဝငအခငးခငး ကညရငးပငးေလရၾကသည။ မဂၤလာေဆာင (သ႔) စာပနအခမးအနား အတြကကနကစရတမားကလညး ဖသားစမားအခငးခငး ကညေပးေလရၾကသည။ ကကးေကးရြာတြင ဖသားစမားသည ရပေငြစစညး၍ အေရးေပၚအာမခေငြ အျဖစ ဖသားစေခါငးေဆာငမ ထနးသမးထားေလရၿပး ဖသားစဝငမား ေငြေၾကးလအပခနတြင ထတသး ေလရၾကသည။

ကနးမာေရး

Jhum ကသ႔ အလညကစကပးေရးစနစမားတြင ေျမယာက ေျမလပအျဖစထားရျခငးေၾကာင သးႏ ဖကပးမားႏင ေရာဂါမားက စစေဆးရန အကအညျဖစေစသည။ ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာ တစခစတြင ေတာငသမားအေနျဖင ဓာတပးသတေဆးမား၊ မသတေဆးမား ႏင ဓာတေျမၾသဇာမားက အသးမျပၾကေသာေၾကာင စကပးေရးမာ ေအာဂငးနစသာျဖစသည။

Jhum စကပးေရးစနစကငသး၍ ဓာတစကပးေရးေဆးမားက အသးမျပေသာ ေတာငသမားသည မမ တ႔၏ ကနးမာေရးႏင ေကးရြာရ မမတ႔ထမ ဝယယစားသးသမား၏ကနးမာေရးကပါ ကာကြယေပး ေနျခငးျဖစသည။ ထ႔အျပင ပးသတေဆး ႏင ေပါငးသတေဆးမားသည မးရြာလင ျပန႔ႏ႔သြားႏငၿပး ေဂဟစနစက ထခကေစမညျဖစေသာေၾကာင ေတာရငးတရစာၦနမား အဆပမျခငးမလညး ကာကြယရာ ေရာကသည။ မးျပာမား၊ တရစာၦနမားႏင ႏကထရဂငအားျဖညပငမားမ ရေသာ ေအာဂနးနစေျမၾသဇာ မားသည ဓာတေျမၾသဇာမားမ ျဖစေပၚေစႏငေသာ ျမစေခာငးအငးအငးမား အပငအာဟာရဓာတ လြနကျခငး (eutrophication) မကာကြယေပးႏငသည။ Jhum စကပးေရးေၾကာင ေျမလပမား ရငးလငးခတထြငရသျဖင ပတဝနးကငအေပၚ အကးသကေရာကမမာ မျဖစစေလာက ျမငသာေသာ လညး အျခားပမ စတစတစကပးေသာစနစမားသည ဓာတစကပးေရး ေဆးမားအေပၚ မခေနရၿပး သဘာဝပတဝနးကငႏင လသားတ႔၏ ကနးမာေရးအေပၚ ပမကယျပန႔၍ ျမငႏငရန ခကခေသာ အကးသက ေရာကမမားေပးေနသည။

Page 67: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 65

နာဂလ႕အဖြ႔အစညးက အပခပရာတြင ေကးရြာအဆင၊ မးႏြယစအဆင ႏင မးႏြယစမားဆငရာ အဆငမားတြင ေကာငးစြာဖြ႔စညးတညေဆာကထားေသာ အဖြ႔အစညးမားမတစဆင အပခပေလ ရသည။ ရးရာအဖြ႔အစညးမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစ၏ ေကာရးျဖစၿပး နယနမတ မား ၾကပမတျခငး၊ အရငးအျမစအသးျပမဆငရာ စညးမဥမားခမတၾကပမတျခငးႏင အျငငးပြားမ မားေျဖရငးျခငး အပါအဝင တာဝနကယျပန႔စြာ ယထားရသည။ ေျမယာႏငပတသက၍ ဆျဖတခကမား ခမတရန တာဝနသည ေျမယာပငဆငမတြင ပါဝငၿပး၊ ရးရာအဖြ႔အစညးမားမ ကငတြယသည။

နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစအတြငး ဆးျဖတခကခမတျခငးျဖစစဥမားက ေဒသအတြငး အကာ အကြယေပးထားၿပး၊ တန႔ျပနမျပျခငး၊ တာဝနခမရျခငး မားရၿပး အေျပာငးအလတြင လကေလာညေထြမ ရသည။ ေကးရြာေကာငစ ႏင မးႏြယစေကာငစမားက ဖသားစမားႏင ေကးရြာမားမ ကယစားလယ မားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ရးရာေခါငးေဆာငမားသည လထအတြက တာဝနခမႈရရၿပး၊ လထေကာငးစား ေရးအတြက မလပပါက အစားထးျခငးခရႏငသည။ ေကးရြာအစညးအေဝးမားရျခငးေၾကာင ျပနာ မားက ပြငပြငလငးလငး ေဆြးေႏြး အေျဖရာႏငသည။ ရးရာဓေလထးတမးစနစေအာကတြင ခမတေသာ ဆးျဖတခကမားသည အျခားျပငပမ လာေသာ အမန႔အာဏာမားထက ပမတရားဝငမရၿပး၊ ပမလကနာ ေဆာငရြကၾကသည။

ကကေကးရြာရ ေကာကတငေကာကတးမားအား အေရးၾကးေသာအထမးအမတပြမား ကငးပရန ေထာငမတထား၍ မသားစတစသည ရပရြာအားတညခငးဧည႔ခေနေသာအခါ

Page 68: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

66

ရးရာ အဖြ႔အစညးမား

နာဂမးႏြယစတစခစတြင မမတ႔ကယပင အဖြ႔အစညး အစအမမားရၾကေသာလညး နာဂေကးရြာမားႏင မးႏြယစ မားၾကား အဓကဆငတမမားရသည။ ေကးရြာတစခခငးစတြင ေခါငးေဆာငတစဥး46 ႏင ေကးရြာေကာငစ တစခရၿပး၊ အခ႕မးႏြယစမားတြင ေကးရြာေခါငးေဆာင၏ ဥးေဆာငမက႑ ပမားၿပး၊ အခ႕တြငမ ေကးရြာေကာငစ၏ က႑ပမားသည။ အခ႕မးႏြယစမားတြင ထေနရာမားအတြက သကတမးကာလ အလက ေရြးေကာကတငေျမာကၾကသည။ မးႏြယစတငးတြင မးႏြယစေကာငစတစခ လညးရၿပး၊ အမညအမးမးျဖင ေခၚေဝၚသးႏနးၾကသည။ ထမးႏြယစေကာငစသည အဖြ႔ဝငတစဥးအား ေရြးေကာက၍ ဥကဌ ရာထး တငေျမာကၾကသည။

နာဂရးရာစနစတြင ေကးရြာသည ေျမယာအပခပေရး၏ အဓက နယေျမအပငးအျခားယနစ ျဖစသည။ ေကးရြာ အဖြ႔အစညးမားတြင ပမနအားျဖင ေခါငးေဆာငတစဥး၊ ေကးရြာေကာငစတစခ၊ ဖသားစ ေခါငးေဆာငမား၊ morung47 ဟေခၚေသာရးရာယဥေကးမႈစငတာမားႏင ေကးရြာမားၾကားဆကဆေရး ထနးသမးေပးေသာ ေကးရြာသအမတမား ပါရသည။ နာဂသမငးသေလာကတြင ရြာျပညေထာငမား သည ေျမယာႏင အရငးအျမစ စမခန႔ခြေရးႏင အျခားျပညသ႔ေရးရာဆးျဖတခကမားခမတျခငးအေပၚ မမတ႔၏ ကယပင မဝါဒမား ႏင ျပ႒ာနးခကမားက ခမတ၊ ၾကပမတၾကသည။48

ကကးေကးရြာအဖြ႔အစညးမား။ ။• အပခပေရး အဖြ႔အစညးမား - ေကးရြာေခါငးေဆာင၊ ေကးရြာ ေကာငစ၊ မးႏြယစ

ေကာငစ၊ ဖသားစေခါငးေဆာငမား၊ ရပကြက ေခါငးေဆာငမား၊ ႏြားေကာငးသား၊ေရစမခန႔ခြေရး ေကာမတ

• ဘာသာေရးအဖြ႔အစညးမား - နတဆရာ၊ မးေစသႀကး၊ ႏေကာငသႀကး၊ ပသႀကး၊မဆးမား၊ ဘရားေကာငး၊ ဘနးႀကးေကာငး

• အျခားအဖြ႔အစညးမား - စစသညမား၊ လငယအဖြ႔၊ အမးသမးအဖြ႔၊ ပနးပဆရာမား၊morung (အသကမဝငေတာ) ၊ မဆးမား။

• အစးရအဖြ႔အစညးမား - ကနးမာေရးဝနထမး၊ အေထြေထြ အပခပေရး ဥးစးဌာန၊စာၾကညတက၊ ေကာငး။

ေကးရြာေကာငစ

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစတြင ေကးရြာေကာငစသည အေရးႀကးဆး အဖြ႔အစညး ျဖစသည။ ေကးရြာေကာငစက ေကးရြာရပမရပဖမား ႏင ဖသားစေခါငးေဆာငမားျဖင ဖြ႔စညးထားၿပး ရပရြာရဖသားစႏင မသားစအားလးက ကယစားျပသည။ ေကးရြာေကာငစအဖြ႔ဝငမားသည မမတ႔၏ ဖသားစ အကးစးပြားက ကယစားျပရန ျဖစၿပး၊ မးႏြယစဥပေဒမားႏငရးရာစႏနးမားက ေကာငးစြာ နားလညေသာ ပညာဥာဏႏင အေတြ႔ႀကရငပဂၢလမားက ေရြးခယထားျခငးျဖစသည။ ေတာေတာငမား အပါအဝင ေကးရြာ၏ သဘာဝအရငးအျမစမားက စမျခငးႏင ေကးရြာစညးမဥးစညးကမးမားက ၾကပမတရာတြင ေကးရြာေကာငစ၏ အခနးက႑ပါဝငသည။ ေကးရြာေကာငစသည ေကးရြာစညးမဥး

46 ဤအစရငခစာတြင “ေကးရြာသၾကး” ဆသည႔စကားလးက ေခါငးေဆာငမရာထးတြငရသည႔ လအတြက ေယဘယသေဘာသးႏနး ထားကာ ၄ငးသည နာဂဘာသာစကားတြင အေခၚအေ၀ၚတည မည မဟတပါ။

47 မေယာငး (Morung) သည ဓေလ႔ထးတမးမား၊ ရးရာဓေလ႔မား၊ ကြမးကငမမားက ေနာကမးဆက အားျဖန႔ေ၀ေပးေနသည႔ ရးရာနာဂ

လငယအေဆာငႏင႔ ပညာေရး႒ာနတချဖစပါသည။ မေယာငးမားသည လမဘ၀၏အဓကေနရာ႒ာနအျဖစ ဆကလကမရေတာ႔ပ ကနရေနသည႔ အေဆာကအအမား က အစညးအေ၀းမား၊ ပြမားကငးပရနအတြကသာအသးျပၾကပါသည။

48 Shimray A S W (2001) History of the Tangkhul Nagas, New Delhi, Akansha Publishing House

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe

Page 69: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 67

မားက ေဆြးေႏြး အတညျပၿပး၊ ထစညးမဥးမားက ေကးရြာေခါငးေဆာငမ ထပမ အတညျပေပးသည။ အမေထာငဥးစးအားလး ပါဝငေသာ ေကးရြာအစညးအေဝးမားတြင မမတ႔၏ ျပနာမားက ေဆြးေႏြး ၾကၿပး ေကာငစမ ေျဖရငးခက မားအတြက အႀကေပးကာ ေကးရြာ ေခါငးေဆာငမ တညျပေပးသည။ ဆးျဖတခကမားက မးႏြယစ ဥပေဒမား ႏင ရးရာစႏနးမား အတငး ခမတၾကသည။

ေကးရြာ ေခါငးေဆာင

ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာသးရြာတြင ေကးရြာေခါငးေဆာငသည အာဏာအရဆးျဖစၿပး၊ ေကးရြာ၏ စမခန႔ခြမဆငးရာ ဆးျဖတခကမားက အတညျပေပးရသည။ ေကးရြာေကာငစႏင အျခား ပးတြအဖြ႔အစညးမားမ ေကးရြာေခါငးေဆာငအား အေၾကာငးၾကားေပးရၿပး၊ ေကးရြာတစခလး၏ အကး အတြက သငေတာေသာ ဆးျဖတခကခေပးရန အႀကျပၾကရသည။ ေကးရြာေခါငးေဆာငက ေကးရြာ၏ သေဘာဆႏၵအရသာ ေရြးခယတငေျမာကၾကသည။ ေကးရြာေခါငးေဆာငခန႔ထားရာတြင မးႏြယစ တစခႏင တစခ ကြျပားၾကသည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေ၀း ေကးရြာတြင ေကးရြာေခါငးေဆာင၏ အခနး က႑သည ဖခငမ သားဥးသ႔ လႊေျပာငးေပးေလရၿပး ဆြမၼရာတြငမ ေကးရြာေခါငးေဆာငက ေကးရြာ ေကာငစမ အတညျပေပးရၿပး ေကးရြာရဖသားစခႏစစၾကား အလညကစနစျဖင ေရြးခယခန႔အပ ၾကသည။ ကကးေကးရြာတြငမ ေခါငးေဆာငေနရာက မးရးအရခန႔အပသည။ သ႔ေသာေနာကဆး ခန႔အပထားေသာ ေခါငးေဆာငမာ ေကးရြာမ ေရြးခယခန႔အပထားျခငးျဖစၿပး၊ ယခင ေခါငးေဆာငမာ ကနးမာေရးအေျခအေနေၾကာင တာဝနထမးေဆာငႏငျခငးမရ၍ ျဖစသည။

ေကးရြာေခါငးေဆာငသည အပခပေရးအာဏာက ကငေဆာငထားၿပး၊ ရပရြာအတြက တာဝနခရသည။ ေကးရြာ၏ စညးမဥးစညးကမးမားက ခးေဖာကလင (သ႔) ေကးရြာ၏အကးက မၾကညလင အာဏာ ရပသမးခရႏငသည။ ေခါငးေဆာငႏငပတသကၿပး ေကးရြာေကာငစတြင အစြနးဆးအာဏာရၿပး ေခါငးေဆာငအားျဖတခ၍ အသစျပနလည ခန႔အပ ႏငသည။

အျခားေကးရြာ အဖြ႔အစညးမား

နာဂေကးရြာမားတြင လမေရးႏင ကးကြယယၾကညမဘဝမားက ပေဖာေပးေသာ ေကးရြာအေျချပ အဖြ႔အစညး အမးမးရသည။ ထအဖြ႔စညးမားတြင အာဏာအဆင အမးမးရၿပး၊ ေျမယာစမခန႔ခြမ၊ ေရအရငးျမစ စမခန႔ခြမ၊ သစေတာထနးသမး ကာကြယေရး၊ ေကးရြာေစးကြကႏင ေရာငးဝယေရး တ႔ အပါအဝင ကစၥရပအမားအျပားတြင တာဝနရၾကသည။ အခ႕က႑မားမာ အေျခခအားျဖင အခမအနား မားျဖစၾကသည။ ဥပမာ စစသႀကး ျဖစသည။ စနေခၚမအသစမားက ကငတြယေျဖရငးရန လအပပါက အဖြ႔အစညးသစမားက ေ႐ာငတခငစစညးႏငသည။ ဥပမာကကးေကးရြာတြင စကပးေရမား စမျဖန႔ျဖး ေပးႏငရနအတြက မၾကာေသးမက ေရစမခန႔ခြေရးေကာမတက ဖြ႔စညးခသည။

ကးကြယယၾကညမႈဆငရာ အဖြ႕စညးမား

ရးရာဓေလထးတမးအရ ေျမယာစမခန႔ခြမတြင အခမးအနားမားႏင သဘာဝတြငေတြ႔ရေသာ နတမား ႏင ဆကဆမမား ပါဝငသည။ ဖသားစေခါငးေဆာငမား ႏင ရးရာဓေလထးတမး ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမားအပါအဝင ေကးရြာေခါငး ေဆာငမားသည မမတ႔ေျမယာမားႏင ဆငေသာ နတပေဇာပြ အခမးအနားမားျပလပရန တာဝနရၾကသည။ နတဆရာမားသည ရးရာဓေလထးတမးအရ နတမားႏင ဆကသြယမ အရဆးျဖစၿပး ေျမယာႏင သဘာဝ အရငးအျမစမားက ထနးခပရန အာဏာရၾက သည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေ၀းတြင ႏစအလက Jhum စကခငးက မညသညေနရာမ စတငခတထြင ရငးလငး ရမညက ကာလဆရာမ ကညဆးျဖတေပးသည။ ခရစယာနသာသနာေရာကရလာေသာအခါ နတဆရာ မား၏ အခနးက႑ႏင လြမးမးမမား ေလာကသြားခၿပး၊ ယခအခါတြင ဘရားေကာငးမားႏင အသငး ေတာမားသည နာဂလမးတ႔၏ အႀကးဆးဘာသာတရား ျဖစလာခသည။

Page 70: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

68

မးႏြယစေကာငစမားႏင နာဂေဟာေဟာ

မးႏြယစေကာငစမားသည မမတ႔ မးႏြယစ အတြငးရ ေကးရြာမားႏင ဖသားစ ေခါငးေဆာငမား အားလးက စစညးေပးေသာ အဓကအဖြ႔အစညးမား ျဖစၾကသည။ မးႏြယစတငးတြင မးႏြယစ ေကာငစ တစခရၿပး၊ အမညအမးမးျဖင ေခၚေဝၚၾကသည။ ေကာငစမားက ဖြ႔စညးပကြျပားၾကၿပး၊ ေကးရြာေခါငး ေဆာငမား၊ ဖသားစေခါငးေဆာငမား ႏင မမတ႔မးႏြယစ ေကးရြာ တစခစမ ရပမရပဖမား ပါဝငႏငသည။ မးႏြယစေကာငစသည မးႏြယစမားၾကားရ အေရးအရာမားႏင အလြနအေရးႀကး၍ ေကးရြာအာဏာပင မားမ တစဥးတညးမကငတြယႏငေသာ ကစၥရပမားက တာဝနယကငတြယ ေပးရသည။ ျပနာက ေကးရြာအာဏာပငမားမ ေျဖရငး၍ မရပါက မးႏြယစေကာငစမ ေျဖရငးေပးၿပး အဆးသတ ဆးျဖတခက က ခမတေပးရသည။

ဆြမၼရာေကးရြာရ ထငးရးေတာမားက ကာကြယထနးသမးရန လကေလာညေထြ ေအာငခမတထားေသာ စမခန႔ခြမေကးရြာ အဖြ႔အစညးမားသည အရငးအျမစ စမခန႔ခြရာတြင စနေခၚမသစ၊ အခြငအလမး သစမားႏင႔ လကေလာညေထြမရၾကသည။ ဆြမၼရာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးသည အမနးခငး ေကးရြာ၌ ထငးရးပငမား ေသဆးေနေၾကာငး ၾကားရေသာ သတငးက မညကသ႔ တန႔ျပနမညဆသညအေပၚ ဆးျဖတခကခရန ေကးရြာအစညးအေဝးတစခက ၁၉၉၇ ခႏစတြင ျပလပကငးပခသည။ အနာဂါတတြင ထငးရးသားမား ေရရညဆကလက အသးျပႏငရန ထငးရးပင ၁၀ ပငႏင အထကေပါကေရာကေသာ Jhum ေျမလပမားက ေကးရြာရ မညသမ ခတထြငရငးလငးျခငး မျပရန ဆးျဖတခၾကသည။ လြနခေသာ ႏစႏစ၊ သးႏစက ဆြမၼရာတြင ထငးရးပငမား စတငေသဆးခခနတြင ေကးရြာမ ထငးရးပငမားက ကာကြယထနးသမးခသညမာ ႏစေပါငးမားစြာရႏငေနၿပးျဖစသည။

ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတႏင ဗဟယဥေကးမ ေကာမတ

ၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတသည ေကးရြာမားႏင မးႏြယစမားက ၿမ႕နယအဆငတြင စစညးေပးေလ ရသည။ ထေကာမတက မးႏြယစေကာငစ တစခစမ ေရြးခယသတမတေပးေသာ ကယစားလယမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ဥပမာ ေလရးရ မးႏြယစ ယဥေကးမေကာမတက ထၿမ႕တြငေနထငေသာ မးႏြယစ သးစ ႏင မးႏြယစခြႏစခတ႔မ ကယစားလယမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ထေကာမတသည မးႏြယစမားၾကားအျငငးပြားမမားက ေျဖရငးျခငး အစရေသာ မးႏြယစမားဆငရာ (သ႔) နယေျမေဒသဆငရာ ကစၥရပမားႏငပတသကေသာ ဆးျဖတခကမား ကခမတေပးသည။

ၿမ႕နယအဆင ယဥေကးမေကာမတမ ျပနာကမေျဖရငးႏငလင ခႏးတြင အေျချပေသာ ယဥေကးမ ဗဟေကာမတထ လႊေျပာငးေပးေလရသည။ ယဥေကးမ ဗဟေကာမတက ျမနမာႏငငရ နာဂမးႏြယစ အားလးမ ေရြးခယသတမတထားေသာ ကယစားလယမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။

နာဂေဟာေဟာက ၁၉၃၀ ခႏစအေစာပငးတြင ဖြ႔စညးတညေထာငခၿပး မမတ႔ ရးရာဓေလထးတမးစနစ အတြငး အထြတအထပ ႏငငေရးအဖြ႔အစညးအျဖစ ရညရြယ၍ မးႏြယစ ေပါငးစမ ကယစားလယမားျဖင ဖြ႔စညးချခငးျဖစသည။ လကရတြင နာဂျပညႏင မဏပရ ျပညနယအပါအဝင မတကြျပားေသာ ျပညနယ မားအတြက ေဟာေဟာအဖြ႔အစညး တစခမကရေနသည။ ခႏးရ နာဂယဥေကးမ ဗဟေကာမတက ျမနမာႏငငရ နာဂမးႏြယစမားအတြက နာဂေဟာေဟာႏင အဆငတေသာ အဖြ႔အစညးအျဖစ သတမတႏငသည။

Page 71: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 69

နာဂအမးသားေရးရာ ေကာငစ

နာဂအမးသားေရးရာေကာငစ (CNA) သည ျမနမာႏငငရ နာဂလမးမား၏ ျပညသ႔အဖြ႔အစညးျဖစၿပး၊ ျမနမာႏငငရနာဂလမးမားအမားဆးစစညး စညးေဝးခသည နာဂအမးသားညလာခမ ခမတခေသာ ဆးျဖတခကမားက ႀကးၾကပအေကာငအထညေဖာႏငရန ၂၀၁၄ ခႏစတြင ဖြ႔စညးချခငးျဖစသည။ စညးလးညညႊတမ၊ ၿငမးခမးေရးႏင ဘႏငငေရးရညမနးခကမား တညေဆာကရနႏင အသပညာ ေပးမမား၊ စြမးရညျမငတငျခငး ႏင ကယစားျပေျပာဆျခငးမား မတစဆင နာဂလမးမား၏ အခြငအေရး မားက အသအမတျပႏငေရး ကယစားျပေျပာဆႏငရန CNA က ဖြ႔စညးတညေထာငချခငးျဖစသည။ CNA တြင အလပအမေဆာင အဖြ႔ဝင ၄၉ ဥးရၿပး၊ ၿမ႕နယကယစားလယမား၊ ႏငငေရးသမားမား၊ ေကာငးသားမား၊ စးပြားေရးသမားမား၊ ဘာသာေရးအဖြ႔အစညးမား ႏင လငယအဖြ႔အမား အပါအဝင နာဂလ႔အဖြ႔အစညးရ က႑အသးသးက ကယစားျပထားသမားျဖစၾကသည။

ဤအစရငခစာတြငပါ၀ငေသာ သေတသနေတြ႔ရခကမားက ျပနလညသးသပေဆြးေႏြးရန ကကေကးရြာတြင လထ အစညးအေ၀းျပလပေနပ

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစျဖင ဆးျဖတခကခမတျခငး

နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမမစနစတြင ဆးျဖတခကခမတမပစ ႏင လပငနးစဥမားက ေကာငးစြာခမတထားၿပး ေျမယာစမမစနစက ေျပာငးလေနေသာ အေျခအေနမားတြင လကေလာ ညေထြမ ရေစသည။ ေကးရြာအဆင လပငနးစဥမားေၾကာင သဘာဝအရငးအျမစျပနာမားက ရးရာဓေလထးတမးစနစမ တ႔ျပနေျဖရငးႏငၿပး ထေရာကေသာ ၾကားျဖတဝငေရာကစမမမား၊ စညးမဥး စညးကမးမားႏင ျပ႒ာနးခကမားက အခနတအတြငး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကႏငသည။ ထ႔အျပင လအပသညေနရာမားတြင မးႏြယစဥပေဒမားက ရးရာဓေလထးတမး စနစမ ျပငဆငႏငၿပး၊ အဖြ႔အစညးသစမား ထေထာငကာ ဆးျဖတခကခမတျခငး လပငနးစဥမားက ေျပာငးလႏငသည။49

ေကးရြာတစခစတငးတြင ကာလတစခအၾကာ၌ပမနျပလပေလရေသာ ေကးရြာအစညးအေဝးမားရၿပး၊ အမေထာငဥးစးမားတကေရာက၍ ေကးရြာရလတတေလာကစၥရပမားႏင စနေခၚမမားက ေဆြးေႏြး ေလ ရၾကသည။ သဘာဝအရငးအျမစအသးျပမႏင စမခန႔ခြမကစၥရပမား ထပတကေတြ႔ခနတြင

49 ဤေနရာတြင စညးမဥးစညးကမးမားဆသညမာ ေကးရြာအတြငးတြငျဖစေပၚကင႔သးေနသည႔ ၾကား၀ငေဆာငရြကေနမမားက ရညညႊနးျခငးျဖစကာ ဥပေဒမားဆသညမာ လမးစဆငရာဖြ႔စညးပ အေျခခဥပေဒမေဘာငက ရညညႊနးပါသည။ စညးမဥးစညးကမး မားသည ၄ငးဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မေဘာငအေပၚတြင အေျခခထားပါသည။

Page 72: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

70

ေကးရြာမ ျပနာေျဖရငးရန ျဖစႏငေျခ နညးလမးမားက ေဆြးေႏြးၿပး ေကးရြာေကာငစႏင ေကးရြာ ေခါငးေဆာငတ႔မ ေထာကခခကေပးႏငရန အေကာငအထညေဖာမညလမးေၾကာငးက သေဘာတ ခမတေလရသည။ အပခပေရးသည ပမနအားျဖင ရးရာဓေလထးတမး ဥပေဒမားႏင ေကးရြာစမား ေပၚတြင အေျခခထားသည။

လအပပါက ေကးရြာေကာငစသည ဆပေကာမတ/ေကာမ႐ငမား ဖြ႕စညးႏငသည။ ၂၀၁၅ ခႏစတြင ကကးေကးရြာတြင ရကကြကေလးခလး စကပးေရ ရရေရးအတြက ေရအရငးအျမစ စမခန႔ခြမေကာမတ က ရပကြကအပခပေရးမးမားႏင ေကးရြာလႀကး မားျဖငဖြ႔စညးခသည။

ပ ၃ - နာဂဓေလ႔ရးရာလကရထားပငခြင႔စနစတြင ေကးရြာအဆင႔ဆးျဖတခကချခငး

မးႏြယစတစခခငးစတြင ႏတျဖငလကဆငကမးလာခေသာ ကယပင ရးရာဥပေဒမားရၿပး၊ ပါရာမးႏြယ စ အပါအဝင အခ႕မးႏြယစမား၏ ဥပေဒမားကမ စာေပျဖငမတ တမးတငျပစထားသည။ မးႏြယစ ဥပေဒမားသည ေကးရြာအတြငး ကငသးခေသာ ရးရာဓေလသမငးမာအေပၚတြင အေျခခထားၿပး ထဥပေဒမားက ေကးရြာေခါငး ေဆာငမားမ လမးညႊနခကအျဖစ အသးျပၾကသည။

“အမးသမးမား မရလင နာဂရြာက တစပငးေသပါပ” –ဆြမၼရာမ အမးသမး

တညဆမးႏြယစ ဥပေဒမားက ျပငဆငရာတြင၎၊ ဥပေဒသစမားက စတငမတဆကေပးရာတြင၎၊ ေကးရြာ၏ စညးမဥးစညးကမးမား ေျပာငးလျခငးေၾကာင အျခားေကးရြာမားက ထခကေစလင လညးေကာငး၊ ထကစၥက မးႏြယစေကာငစ၌ ေျဖရငးရၿပး၊ မးႏြယစ ေကာငစမ ေဆြးေႏြးကာ ဥပေဒ သစမားက အတညျပေပးေလရသည။ လကရတြင မးႏြယစေကာငစမား ႏင နာဂေဟာေဟာ တ႔က မမတ႔သည အမးသမး အေမြဆကခပငခြင ႏင ပတသကေသာ အေျခအေနမားက ျပနလညစမးစစ လကရေၾကာငး ဆသည။

ဆးျဖတခကခမတရာတြင အမးသမးမား၏ အခနးက႑

ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင ဆးျဖတခကချခငးႏင ပတသက၍ အမးသမးမား၏ အခနးက႑ပမ ကယျပန႔စြာ ရသငေၾကာငး ေကးရြာမားရ အမးသမးမားမ ဆၾကသည။ အမးသမးမားသည မမတ႔ ပတဝနးကငတြင အလပႀကးစား ကာ တာဝနအမားအျပား ယထားရၿပး၊ ပတဝနးကငက အကးျပျခငး အေပၚ မတည၍ အမးသမးမား အေနျဖင ဆးျဖတခကမားခခြငရသငသည။

ေကးရြာေခါငးေဆာငမား၊ ေကးရြာေကာငစမား၊ မးႏြယစ ေခါငးေဆာငမား ႏင မးႏြယစ ေကာငစမား သည အထးပဂၢလမား ျဖစၾကသည။ ေခါငးေဆာငတစဥး၏ ဇနးသည သည မမခငပြနးမ တာဝနမ ထမးေဆာငႏငခနတြင ခငပြနးသည၏ တာဝနမားက ယာယထမးေဆာငရႏငသည။

ေကးရြာအစညးအေဝးမားသည ေကးရြာျပညသမားၾကား သတငးအခကအလကမားေဝမကာ ဆးျဖတခကမား အတတကြခမတႏငရန အေရးႀကးဆး ႏင အသးမားဆး နညးလမးမားအနကမ

Issue raised and discussed

at village assembly

Decision endorsed by Council and

Chief

Resource use problem encountered

Tribal Council to be consulted

If law to be changed

Page 73: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 71

တစချဖစသည။ ပမနအားျဖင ေကးရြာ အစညးအေဝးသ႔ အမေထာငတစခမ တစဥး တကေရာက ေလရသည။ အမးသမးမား တကေရာကႏငေသာလညး ပမနအားျဖင မမတ႔အမေထာငကယစား အမးသားမား တကေရာကေလရသည။ ထ႔ေၾကာင ေကးရြာအစညးအေဝးမားတြင ဆျဖတခကမား ခမတရာ၌ အမးသမးမားသည မားေသာအားျဖင တကရကပါဝငမမရေပ။ သ႔ေသာ မမတ႔မသားစ အတြငးတြင ရပရြာကစၥရပမားက ေဆြးေႏြးႏငၾကသည။

နာဂအမးသား ညလာခ4th-30-Nov 2014

အပငး - ၃။ ။ အမးသမးအခြငအေရး ရညမနးခကမား

၃.၁။ အဖြ႔အစည၏ က႑အားလးတြင အမးသမးမားပါဝငၿပး ဆးျဖတခက မားခမတခြငရသည။

၃.၂။ အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးႏင ႏငငေရးကစၥရပမားတြင ပါဝငခြငရသည။

၃.၃။ အမးသးမား၏ အခနးက႑က အားေကာငးေစရနႏင အမးသမးမားအား လပပငခြငမား ေပးရန နာဂအမးသမး အဖြ႔ခပက ဖြ႔စညးသငသည။

၃.၄။ အမးသမးမားသည ရးရာတရားစရငေရးစနစတြင ပါဝငခြင ရသည။

၃.၅။ အမးသမး အခြငအေရးမားက ကာကြယေပးရမည။

မလတနးျပဆရာမေလးႏင႔သမ၏ ေကာငးသေကာငးသားမား

Page 74: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

72

ေလလာမျပလပခေသာ ေကးရြာတစခစတြင အမးသမး အသငးအဖြ႔မား ရၾကသည။ အလချခငး၊ ယဥေကးမဆငရာ၊ အမးသမးဖြ႔ၿဖးေရး ႏင လမႈေရး ကစၥရပမားအတြက ထအမး သမးအဖြ႔မား ေတြ႔ဆ ေလရသည။ လြနခေသာ ႏစႏစအၾကာက ဒနးကေလးေ၀း႐ အမးသမးမားသည ယဥေကးမ ဓေလထးတမးမား ထနးသမးရနႏင ရးရာ အကမားက ေဖာထတကျပရန အမးသမးအဖြ႔က ဖြ႔စညး ခသည။ ေကးရြာအသငးေတာမားရ အမးသမးအသငးမားသည နာမကနးသမားႏင မရဆငးရသား မားက ကညေလရၾကသည။ ဆြမၼရာရ အမးသမးမားသည မးယစေဆးဝါးသးစြျခငး၊ အရကေသစာ ေသာကစားျခငး ႏင အျခားလမေရး ျပနာမားက တကဖကရန ရညမနးခကျဖင အမးသမး အဖြ႔အစညးက ဖြ႔စညးခသည။

ကကး ႏင ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာမားရ အမးသား၊ အမးသမးမားသည အမးသမးမား အခြငအေရး အတြက ပညာေရး၏ အခနးက႑က ေထာကျပၾကသည။ ကကးေကးရြာရ အမးသားမားက မမတ႔၏ သားမားသည ေျမယာအေမြ ဆကခရမညျဖစ၍၊ သမးမား၏ အနာဂတလၿခစတခရေရးအတြက ေကာငးသ႔ပ႔ၾကေၾကာငး ဆသည။ ဆြမၼရာတြင အစးရေကာငးက ၁၉၆၀ ခႏစတြင တညေဆာကခၿပး၊ လကရအခနတြင ကးတနးထ ေကးရြာတြင တကေရာကႏငသည။ အမးသမးမားသည ေကာငးပညာ ေရးက ပမသငၾကားလာရျခငးသည မမတ႔ဘဝတစေလာက အေရးႀကးဆး အေျပာငးအလမာအနက တစခအျဖစ သတမတထားသည။ ယခငက ရပရြာတြင အမးသားမားကသာ ဆးျဖတခကမား ခမတ ၾကေသာလညး၊ ယခအခါတြင ပညာတတ အမးသမးမားမာ အခြငအေရးမား ပမ ရရလာၾကၿပး အစးရ ဌာနမားတြင အလပမား ရလာၾကသညဟ ဆြမၼရာမ အမးသမးတစဥးမ ရငးျပသည။

ျမနမာအစးရ အဖြ႔အစညးမား

မၾကာေသးမႏစမားက နာဂေကးရြာမား၌ အစးရအပခပေရး တးျမငလာခသည။ ေကးရြာနယေျမ ႏင ၿမ႕နယအဆငမားတြင ေထြ/အပဌာန ရၿပး ေကာငးႏင ေဆးခနး အစရေသာ အစးရအဖြ႔ အစညးမား မာ ပမ အဓကကလာသည။ ၿမ႕နယအဆင သစေတာဥးစဌာန ႏင ေၾကးတငႏင ေျမစာရငးရးမား သည ေလရးၿမ႕တြင ရၿပး ဆြမၼရာၿမ႕နယခြတြငလညး ရးမားဖြငရန စစဥလကရသည။ ရပသရြာသားမားသည ထရးခြမား တးခ႕ဖြငလစလာပါက မမတ႔၏ ရးရာေျမႏင သဘာဝအရငးအျမစမားက စမအသးျပခြင ဆးရးရ မညက စးရမေနၾကသည။

ပ ၄ - ဒနးကေလးေ၀း (DENGKLEYWAY) ရဓေလ႔ရးရာႏင႔အစးရအငစတကးရငးမား

Source: Group discussion on institutions in Dengkleyway

Spiritual Leaders

Village Ambassador Shaman

Police

Youth Group

Women'sSociety

Church

Village Chief

Village Council

Village Head

GAD Sub-administratorGAD

Health Workers

Page 75: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 73

ေကးရြာနယေျမ တစခစတငးတြင GAD မေရြးေကာကထားေသာ အပခပေရးမး တစဥးစရၿပး၊ ၿမ႕နယ အဆင အပခပေရးမးထသ႔ အစရငခရသည။ GAD သည ႏငငေတာလပငနးမား၊ အခြနေကာကျခငး၊ ေဒသ၏လပငနးမားကမတတမးတငျခငး ႏင ေျမယာမတပတငျခငးတ႔က ႀကးၾကပျခငး အစရေသာ အပခပမ လပငနးမားက လပေဆာငလကရသည။ GAD သည ျမနမာအစးရႏင နာဂရးရာဓေလထးတမး စနစမားၾကား ၾကားခအျဖစ အေရးႀကးေသာအခနးက႑တြင ပါဝငေနသည။ GAD ၏ေကးရြာနယေျမ အပခပေရးမးမားက ေကးရြာမ ေရြးေကာကၿပး ေကးရြာေကာငစမ အတညျပေပးရကာ၊ အစးရႏင ရးရာဓေလထးတမးစနစတ႔ၾကား ဆကသြယေပးေသာ အေရးႀကး အခနးက႑တြင ပါဝငလကရသည။ ထအပခပေရးမးမားသည မားေသာအားျဖင လငယမား ျဖစၾကၿပး ေကးရြာေကာငစရ ရပမရပဖမားႏင ႏငငေတာအစးရၾကား ၾကားခအခနးက႑တြင ပါဝငလကရသည။ အေျခခအေဆာကအဥးမား ေဆာက လပျခငး (သ႔) အစးရဝနေဆာငမမား ေပးအပျခငး အစရေသာ အစးရလပငနးမားႏင ပးေပါငးညႇႏႈငး ေဆာငရြကရာတြင ၾကားခေနရာသညအေရးႀကးသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ၾကားခရျခငးေၾကာင အစးရအစးအစဥမားက ရးရာလႀကးမားမ ေဆြးေႏြးႏငၿပး၊ ရပရြာ၏ လအပခကမားကလညး ႏငငေတာ သ႔အသေပး တငျပႏငသည။

ထအေၾကာငးမားေၾကာင သေတသနတြင ပးေပါငးပါဝငသမားက လကရ GAD ၏ၾကားခအခနးက႑ သည အကးရေၾကာငး ေဖာျပၾကသည။ သ႔ေသာ ရးရာအဖြ႔အစညးမားက တရားဝင အသအမတျပျခငး မရလင ရးရာအားဏာပငမားအေနျဖင ျပငပမလာေသာ ၾကားဝငစြကမမားက ျငငးပယရန (သ႔) တညမတေပးရန ႏင ေဒသရ လအပခကမားက အသေပးတငျပေဆြးေႏြးႏငရန ခကခသည။

နာဂကယပငအပခပခြငရေဒသနာဂကယပငအပခပခြငရ ေဒသက စစကငးတငးေဒသ ႀကးရ ေလရး၊ လဟယႏင နနးယြနး ၿမ႕နယမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ၂၀၀၈ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒမ ကယပငအပခပခြငရ ဧရယာ(SAAs) ေျခာကခ ဖြ႔စညး ခၿပး၊ သတမတထားေသာ တငးရငးသားလနညးစ မားက ကန႔သတအပခပေရး အာဏာေပးခသည။ SAAs တြင ကယပင အပခပခြငရေဒသ (SAZs) က နာဂ၊ ပအပ႔၊ ပေလာင၊ ဓႏ၊ ကးကန႔ ႏင ဝ အထးအပခပေရးတငး (SAD) ဟ၍ ေပးထားသည။ SAAs သည ဥးစးအဖြ႔၏ ေအာကတြငရၿပး၊ ဥးစးအဖြ႔က ေရြးေကာကခရေသာ လႊတေတာအမတမား၊ စစဘကဆငရာမား ႏင လနညးစ ကယစားလယမားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ဥးစးအဖြ႔သည ဥးစးဥကဌတစဥးက ေရြးခယခန႔အပထားရၿပး၊ ထဥးစး ဥကဌမ ေကာမတ ဖြ႔စညးကာ ေဒသအတြငး အပခပေရး တာဝနမားက လပေဆာငသည။

ဓေလထးတမးမားျဖစ စမခန႔ခြေနေသာ နာဂေဒသအတြငး စမကနးမား လပေဆာငရာတြင လကနာ သငသည လပထးလပနညးမား

အစးရ၊ ျပငပအဖြ႔အစညးမား ႏင ရးရာဓေလထးတမး စနစတ႔ၾကား အျပနအလန ဆကသြယ လပေဆာင မ ျမငမားလင ေကာငးမား ႏင ေဆးရေဆးခနးမား ေဆာကလပျခငး အစရေသာ ေကာငးေသာ အကး ရလဒမား ျဖစေပၚၿပး၊ ပးေပါငးေဆာငရြကမ ႏင အႀကဥာဏ ရယမနညးျခငးေၾကာင ေဒသအတြငး ျပနားမား ျဖစေပၚေစသည။ လပငနးမားက ေဒသအတြင စမခကခၿပး လပေဆာငရာတြင ရးရာ အာဏာပငမားထမ လေလာကေသာအႀကအဥာဏမားရယရန အေရးႀကးေၾကာငးက ေကးရြာတစခ ခငးစရ ေတသနတြင ပးေပါငးပဝငသမားက ဆၾကသည။ ေဒသခမားသည ျပငပလပငနးအစအမမား

Map 6: Naga SAZ, source: MIMU

Page 76: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

74

အတြက ရးရာဓေလထးတမးစနစမ တစဆင ေဒသ၏ သေဘာဆႏၵကေမးျမနး ချခငးသကသကမဟတပ မမတ႔၏ အနာဂါတက ပေဖာရန ဥးေဆာငမက႑မ ပါဝငသည။

အစအစဥေရးဆြျခငး၊ ေဆြးေႏြးျခငး၊ ႏင အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငးအစရေသာ ကစၥရပမားအတြက ရးရာ ေခါငးေဆာငမား ႏင အစးရဝနထမး မားၾကား ပြငလငး၍ အသကဝငေသာဆကသြယ ေဆာငရြကမႈ မားရလင ႏစဥးႏစဖက အကးျဖစထြနးႏငမညျဖစသည။

ဒနဒကေလးေ၀းေကးရြာတြင ေလရးသ႔ဆကသြယေသာ ေရပကလငးက GAD မ မၾကာေသးမက တညေဆာကခသည။ ေလရးၿမ႕တြင ဒနးကေလးေ၀းတြင ေဒသခမား၏ ေဆြမးမားရၿပး ေရသြယျခငး အစအစဥက အစတြင သေဘာတထားၾကသည။ သ႔ေသာ ယခအခါတြင မမတ႔ ေလကားထစ စကခငး မား၌ ေဆာငးသးႏမား စကပးရနပင စကပးေရလေလာကမမရေတာေပ။ ရြာခမားသည ႏစဥးႏစဖက အဆငေျပေအာင လပငနးက ျပနလညစစေဆး သေဘာတႏငေရးအစးရႏင မညသ႔ဆကလပသြား ရမညက မေသခာျဖစေနသည။

၂၀၀၈ ခႏစတြင အမနးခငးရြာမ GAD က ေကာငးေဆာကရန ကကးေကးရြာပင သစေတာမ သစထတ ယရန ေတာငးဆခသည။ ေကးရြာအာဏာပငမားမ ခြငျပလကေသာအခါ၊ သစမားက သေဘာတထား သညထက ပထတခၾကၿပး၊ ေကးရြာအတြက အကးေကးဇး တစစတစရာ မယမယရရ မရခေပ။

အျခားဥပမာတစခမာ ဆြမၼရာေကးရြာမျဖစၿပး ရးရာေျမေပၚ ျပညသ႔ေဘးမေတာအျဖစ ဧက ၅၀၀၀ ကအဆျပထားေသာေၾကာင ေဒသခမားၾကား စးရမမမားျဖစေစချခငးျဖစသည။ ေကးရြာက အေၾကာငး တစစတစရာ မၾကားသညအျပင ရးရာအာဏာပငမား၏ သေဘာထားကလညး ေမးျမနးျခငး မရခပါ။ သတငးအခကအလက စစမး၍ ထအဆျပခကအား ကန႔ကြကေၾကာငး ဆကသြယခေသာလညး အေၾကာငးတစစတစရာ မျပနၾကားခေပ။ သကဆငရာ အစးရာတာဝနရသမားႏင ေကာငးစြာ ဆကသြယမမရျခငးေၾကာင PPF နယေျမသတမတျခငးအဆးျပခကအေပၚ စးရမမမား ပမျမငမား လာရသည။

FPICFree: အကပကငမ၊ ၿခမးေျခာကမ၊ ႀကးကင ျခယလယမမား မရပ မမဆႏၵအေလာက ေပးသည။

Prior: မညသညလပငနးမဆ မစတငမ သေဘာထား ဆႏၵခြငျပခက ရယရမည။

Informed: ပးေပါငး ပါဝငျခငး၊ အႀကဥာဏ ရယျခငးႏင သေဘာတညမႈသည အဓက မ႑င ျဖစသည။

Consent: ပးေပါငး ပါဝငျခငး၊ အႀကဥာဏ ရယျခငးႏင သေဘာတညမႈသည အဓက မ႑င ျဖစသည။

အစးရမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမာ (NGO) ၏ပဏာမ ေျခလမးမားသည ရးရာအာဏာပငမားထ အႀကဥာဏရယ ပးေပါငးေဆာငရြကျခငး မရေသာေၾကာင ေဒသအတြက ျပနာမားသာ ျဖစေစၿပး အခ႕က႑မားတြင ေကးရြာႏင မးႏြယစမားၾကား ပဋပကၡမားပင ျဖစပြားေစခသည။ ဥပမာ၂၀၁၄ ခႏစတြင ေဆာငရြကခေသာ REDD+ စမးသပျခငးအစအစဥတြင ေကးရြာနယေျမႏင သစေတာ နယနမတမားက သတမတရန ရညရြယခကျဖင ေကးရြာေျခာကရြာရ လထပးေပါငးပါဝငေသာ ေျမပ ေရးဆြျခငးက ေဆာငရြကခသည။ မးႏြယစ ေခါငးေဆာငမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမအခ႕ ရခေသာ လညး၊ GAD သည လပငနးလပေဆာငရာ ေနရာမားသ႔ သြားလာေရး အဆငေျပေအာင လပေဆာငခၿပး၊ ေျမပမားတြင GAD နယနမတမားပါရေသာေၾကာင၊ ဤလပငနးသည ရးရာအဖြ႔အစညးမားက ယတ ေလာသြားေအာင ေဆာငရြကေနသညဟ ရြာခမားမ ျမငလာသည။ ထလပငနးတြင အစအစဥ၌ ပါဝငျခငးမရေသာေၾကာင ေဒသခမား၏ သေဘာထားရယျခငးမရခေသာ ေကးရြာမားတြငလညး

Page 77: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 75

ေျမပေရးဆြ သတမတျခငးမား ျပလပခသည။ အေၾကာငးမာ ထေကးရြာမားသည မလက ေရြးခယခ ေသာ ေကးရြာမားထက လမးႏငပနးၿပး သြားလာရ အဆငေျပေသာေၾကာင ျဖစသည။ အမနးခငးရြာမား ပါဝငျခငးမရပ ေကးရြာနယနမတမားက သတမတေရးဆြျခငးေၾကာာင ေနာကဆးတြင ေျမပဆြျခငး လပငနးစဥသည ေကးရြာတစခ႕တြင ျပနာမားျဖစေပၚေစခသည။ ေရးဆြသတမတခေသာ နယနမတအခ႕တြင အမနးခငး ေကးရြာမား၏ နယေျမမား ကထညသြငးထားသညဟဆကာ ေကးရြာ မားၾကား ပဋပကၡမား ျဖစေစခသည။

ယခအခါ ျမနမာႏငငသည ကမၻာကလသမဂၢ၏ ဌာေနလမးမားဆငရာ လ႔အခြငအေရး ေၾကျငာစားတမး (UNDRIP)50 ကလကမတေရးထးထားေသာ ႏငငျဖစသည။ UNDRIP တြင လြတလပစြာ ႀကတင သေဘာထားခယျခငး (FPIC)51 အခြငအေရးပါရၿပး၊ ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ နယေျမတြင စမကနးမား ခမတလပေဆာငမည ဆပါက ေဒသခဌာေနလမးမား၏ သေဘာတညမႈႏင ပးေပါငးပါဝငမမားက ရယရမည ျဖစသည။

ထ႔ေၾကာင နာဂေတာငတနးေဒသတြင စမကနးမားခမတလပေဆာငမညဆပါက အစးရမား၊ ပဂၢလက ကမၸဏမား ႏင အစးမဟတေသာ အဖြ႔အစညးမားသည လပငနးမစတငမ မမတ႔လပေဆာငမည စမကနး အေသးစတႏင ပတသကၿပး ေဒသခမားထမ သေဘာထားအႀကဥာဏမား ရယရနတာဝန ရသည။ အစးရအာဏာပငမား ႏင စးပြားေရးလပငနးမားသည နာဂေဒသတြင စမကနးမား အေကာင အထညမေဖာမ မးႏြယစ ႏင ေကးရြာေကာငစမားထမ သေဘာထား အႀကဥာဏ အျပညအဝ ရယရန လအပေနေၾကာငး ေကးရြာအာဏာပငမားႏင ရပသရြာသားမားကေထာကျပေျပာဆၾကသည။ NGOs မားအေနျဖငလညး မမတ႔လပငနးမားက အလားတ ေဒသခမား၏ သေဘာထားဆႏၵႏင တကၾကြ ပးေပါငး ပါဝငမတ႔ျဖင စမေရးဆြခမတကာ ရးရာအာဏာပငမားႏင ပးေပါငးေဆာငရြကသငၿပး အစးရ ႏင ရးရာဓေလထးတမး စနစမားၾကား ဆကဆေရးက အထခကမခေအာင ဂရစကသငသည။

50 United Nations (2007) United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples. http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/DRIPS_en.pdf

51 UN-REDD Programme (2009) Guidelines on Free, Prior, Informed Consent. http://www.uncclearn.org/sites/default/files/inventory/un-redd05.pdf

Page 78: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

76

ရြာသရြာသားမားၾကား အျငငးပြားမမားက ေျဖရငးေပးရန ႏင ရပရြာစညးမဥးစညးကမးမား ခးေဖာက ပါက ျပစဒဏခမတရန နာဂရးရာဓေလထးတမးတရားေရးစနစက အသးျပသည။ နာဂလ႔အဖြ႔အစညး တြင ျဖစေပၚေသာ အျငငးပြားမမားႏင ျပနာမားအားလးနးပါးက ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖငသာ ေျဖရငးေလရသည။ အျငငးပြားမမားျဖစလင ႏစဥးႏစဖကၾကား ညႇႏႈငးေပးၿပး ေကနပသညအထ ရးရာ အာဏာပငမ ေျဖရငးေပးေလရသည။

အေၾကာငးအမးမးေၾကာင ႏငငေတာတရားရးမားက အျငငးပြားမမားေျဖရငးရန လထမ အသးနညး သည။ ေဒသရ အျငငးပြားမမားက ေျဖရငးႏငရန ရးရာဓေလထးတမးစနစအေပၚ ပမယၾကညၾကေၾကာငး လထမ ဆၾကသည။ ႏငငေတာ တရားရးမားက သြားေရာကရာတြင လမးခရးၾကန႔ၾကာျခငး၊ အကနက မားျခငး၊ ဘာသာစကားကြျပားျခငး၊ ဥပေဒႏင ရငးႏးကြမးဝငမမရျခငး ႏင ထဥပေဒမားသည ေဒသႏင ကကညမ မရျခငးတ႔ေၾကာင အခကအခမားရသည။ အစးရတရားရးမားတြင ေျဖရငးျခငးသည ျပနာက မရငးပ ပဆးေစသညဟ ခယထားသည။ ဤသညမာ တရားေရးစနစ ႏစခက အေထာကအပ ျပထားေသာ မတကြျပားသည အေတြးေခၚမားေပၚ အေျခခထားၿပး၊ ႏငငေတာ တရားရးမားသည တစဥးခငးအလက တရားမတမႈက အေလးထားၿပး၊ ရးရာတရား ေရးစနစမားသည ညႏငးျခငး၊ ျပနလညသငျမတျခငးႏင ရပရြာ၏ဟနခက ညမႈက ထနးသမးျခငးတ႔အေပၚ အေလးထားဥးစားေပးသည။

အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငး လပငနးစဥ

အျငငးပြားမႈတြင ပါဝငပတသကသမား အေပၚမတည၍ ႏစဥးႏစဖကၾကားဖနေျဖ ေျဖရငးေပးရန သငေတာေသာ ရးရာေခါငးေဆာင (သ႔)အဖြ႔စညးမ တာဝနယေဆာငရြကေလရသည။ ေျမယာႏင အရငးျမစ ဆငရာ အျငငးပြားမမားတြင နယနမတ သတမတျခငးအေပၚ သေဘာထားကြလႊမမား၊ ခြငျပခကမရပ အျခားအမေထာငစပင ေျမကအသးျပျခငး၊ စကပးေရစမမအေပၚ သေဘာထားကြလႊျခငး ႏင အျခားအမေထာငစပင အရငးအျမစမားက ပကစးေစျခငးမား ပါဝငသည။ ဥပမာ တစဥးဥးပင အမေမြးတရစာၦနသည အျခားအမေထာငစပင စပါးခငးမ စပါးဆယတငးစာ ဖကဆးပစလကပါက စပါးဆယတငးျပနေလာေပးရသည။

ေကးရြာအတြငးျဖစေသာ အျငငးပြားမကစၥမားတြင ႏစဥးႏစဖက ေျပလည သေဘာတသညအထ ညႇႏႈငးေပးေလရသည။ အကယ၍ ႏစဥးႏစဖက မေျပလည ႏငပါက မမတ႔၏ ဖသားစေခါငးေဆာငမားမ ေျဖရငးေပးေလရသည။ ထပ၍ မေျပလညႏငေသးပါက ျပနာက ရးရာအာဏာပင အဆငဆငမ ဆကလကေျဖရငးေပးသည။ ဥပမာ အမေထာငစအျငငးပြားမက မမတ႔ ဖသားစမ ဥးစြာေျဖရငးေပးၿပး၊ ထ႔ေနာကမ ေကးရြာေကာငစ၊ ထ႔ေနာက မးႏြယစေကာငစသ႔ အဆငဆင ေျဖရငးေလရသည။

ေကးရြာႏင မးႏြယစေကာငစမားသည ၾကားခဖနေျဖေပးသႏင အထးတရားရး အျဖစတာဝနယ ေဆာငရြကၾကၿပး ရးရာတရားဥပေဒ ႏင မးႏြယစ တနဖးထားမႈစႏနးမားႏငအည အျငငးပြားမ ျပနာ မားက ဆးျဖတေျဖရငးရန အာဏာရၾကသည။ ဤသ႔ျဖင စညးမဥးစညးကမးမားက ၾကပမတၿပး ရပရြာၿငမးခမးေရးက ထနးသမးထားၾကသည။ အျငငးပြားမမားႏင ျပနာမားက ေျဖရငးရာတြင တရားမတမရေစရနႏင ရပရြာ၏ စႏနးမာ၊ ဓေလထးတမးမားႏင ကကညမရေစရန မကျမငသကေသ အျဖစ အနညးဆး အမေထာငစႏစစပါ ဝငရသည။ အျငငးပြားမေျဖရငးျခငးလပငနးစဥ ပြငလငးျမငသာမ ရျခငးသည အကငပက ျခစားမအႏရာယက ေလာကေစၿပး ၾကားခေျဖရငးေပးသအေနျဖင လထ အေပၚ တာဝနခမရကာ မညသညဖသားစ (သ႔) မသားစကမ မကႏာသာေပးေစျခငးမရေပ

Page 79: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 77

ပ (၅) - နာဂရးရာဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစရ အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငးလပငနးစဥ

ျခြငးခကအေနျဖင အျငငးပြားမမားက မးႏြယစေကာငစ ႏင ပမနအျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငး လပငနးစဥျဖင ေျဖရငး၍မရပါက ရးရာဓေလထးတမးတငတညမႈျဖင ေျဖရငးေပးသည။ ႏစဖကလးမ ႀကမဆၾကရၿပး၊ နတမားမ အဆးအျဖတေပးကာ အျပစရသက နတမားမ အျပစေပး တရားစရငသည။ ဤသ႔တငတညေျဖရငးရာတြင နယစပေကာကတးက ေစာကထးထားျခငး (သ႔) ႏစဥးလက ေရငပ ေစၿပး အရငထလာသရးသည နညးမား အပါအဝင ပစအမးမးျဖင ျပလပၾကသည။ ဤစမးသပမမား တြင အသးျပေသာ နညးမားသည ျပနာအမးအစားႏင မးႏြယစမားအေပၚမတည၍ ကြျပားၿပး အသးျပခ လသည။ ဥပမာ ကကးေကးရြာတြင ဤကသ႔ေသာ စမးသပမႈက လြနခေသာ ႏစေပါငး သးဆယအတြငး ငါးႀကမ အသးျပခၿပး၊ အမမားမာ ေျဖရငးရခကခကာ မရညရြယေသာ လသတမမး ျဖစသည။ ထစမးသပမမား၏ ရလဒသည ေနာကဆးျဖစၿပး ပါဝငပတသကသအားလးမ ထရလဒက လကခ ၾကရသည။

ဒနးကေလးေ၀းေကး႐ြာတြင ခမတခသည ျပစဒဏ ဒနးကေလးေဝး ေကးရြာတြင ရြာသားတစဥးမ မမ၏ဝကမားက ေရထလႊတထားျခငးျဖင ရြာ၏ တစခတညးေသာေရအရငးအျမစက ညစညမးေစေသာေၾကာင ေကးရြာေကာငစမ ဒဏေၾကး အေသးစားေဆာငေစၿပး ဝကမားအား ေခာငးသ႔မလႊတရန မာၾကားခသည။ ထရြာသားမ မလကနာသျဖင၊ ဒဏေၾကး အႀကးစား ေဆာငေစခသည။ ေကးရြာ၏ စညးကမးက သးႀကမ ေျမာက ခးေဖာကခနတြင ရြာမ ႏငထတခသည။ ရြာသားျဖစခြငကရပသမးၿပး၊ ထသ ၏ ေျမယာမားက အျခားေသခမားသ႔ လႊေျပာငး အသးျပေစခသည။

အျငငးပြားမ အမားစက တစဥးခငး (သ႔) ဖသားစမားၾကား ေျဖရငးရေလရၿပး မးႏြယစအဆငသ႔ ေရာကခသည။ ရးရာဓေလထးတမးစနစတြင ျပနာက ရးရာအာဏာပင အႏမဆးအဆငတြင ေျဖရငးႏငရန အျငငးပြားသမားက ညႇႏႈငးေပးေလရသည။ ဥပမာ ေျဖရငးေပးသမားက အသအမတ ျပသည အေနျဖင အခေၾကးေငြအခ႕ေပးေလရၿပး၊ ထသ႔ေပးျခငးေၾကာင အာဏာပငးမားပါဝငျခငးမရပ အျငငးပြားမမားေျပလညေစရန တြနးအားျဖစေစသည။

ျပနလညသငျမတျခငးသည ရးရာဓေလထးတမး အျငငးပြားမ ေျဖရငးျခငး လပငနးစဥ၏ ေနာကဆး အဆင ျဖစသည။ ျပနာက အဆးသတရန အျငငးပြားမတြင ပါဝငေသာ မသားစမားသည အစား ေသာကမား ျပငဆငၿပး ျဖနေျဖညႇႏႈငးေပးသမားႏင အတတကြ သးေဆာငေလရသည။ ျပနလည သငျမတျခငး အခမးအနားသည ျပနာက ေျဖရငးေပးသည ေကးရြာအာဏာပငမားအား ေကးဇး တငေၾကာငးေဖာျပရနႏင မမတ႔၏ ခစားခကမားက ေကာလႊားကာလမေရးသဟဇာတျဖစမက ျပနလညတညေဆာကရန အခြငအေရးလညးျဖစသည။

အျငငးပြားမသည နယနမတကေကာလြနေသာအခါ (သ႔) ေကးရြာႏစရြာၾကား သဘာဝအရငးအျမစ ထတယျခငးႏင ပတသကေသာအခါ ေကးရြာေခါငးေဆာငႏင ေကးရြာေကာငစမားသည တစဖက ရြာမ ေကးရြာေခါငးေဆာင၊ ေကးရြာေကာငစတ႔ႏင ေတြ႔ဆကာ ညႇႏႈငး အေျဖရာေလရသည။ အကယ၍

Concerned householders

to resolveClan leaders

to resolveConflict/ Dispute

Resolved through tribal oath or trial

Tribal Council to resolve

Page 80: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

78

အျငငးပြားမျပနာသည သစေတာႏငသကဆငပါက၊ ကကးကသ႔ ေတာေခါငးရေသာ ရြာျဖစလင ထေတာေခါငးမ ပါဝငေျဖရငးရၿပး၊ ဆြမၼရာက႔သ႔ ေကးရြာမားျဖစပါက သစေတာက ပငေသာ ဖသားစ၏ ေခါငေဆာငမ ပါဝငေျဖရငးၾကရသည။ ဤညႏငးမမားသည အမားအားျဖင ထလြယရလြယၿပး ျပနာေျဖရငးႏငရန အခနယၾကရသည။

အကယ၍ မးႏြယစမတေသာ ေကးရြာမားၾကား အျငငးပြားမျဖစပြားပါက ပထမဥးဆး သကဆငရာ မးႏြယစေကာငစမားက ေျဖရငးရန ႀကးစားၾကသည။ မးႏြယစေကာငစမားက မေျဖရငးႏငပါက ၿမ႕နယယဥေကးမေကာမတမ ဝငေရာကေျဖရငးေပးေလရသည။ ထပ၍မေျပလညႏငေသးပါက ေနာကဆး၌ ယဥေကးမဗဟ ေကာမတမ ခႏးတြင ေျဖရငးေပးသည။

ေကး႐ြာစညးကမးခးေဖာကမႈျပစဒဏမား

ေကးရြာစညးမဥးစညးကမးမားကခးေဖာကပါက ေကးရြာအားဏာပငမားမ ဒဏေၾကးႏင အျခား ျပစဒဏမား ခမတကာ စညးကမးမားက ၾကပမတေလရသည။ ဒဏေၾကးမားက ေကးရြာေခါငးေဆာင၊ ေကးရြာေကာငစ ႏင မးႏြယစေကာငစမားမ ရးရာဓေလထးတမး ဥပေဒ ႏငအည ခမတၿပး၊ အာဏာပင တစဖြ႔တညးမ ခမတ၍ မရေပ။

ျပစဒဏမားသည ျပစမအႀကးေသးႏင ကးလြနသည အႀကမေရ ေပၚမတည၍ ကြျပားသည။ ပထမဆး ျပစမကးလြနမအတြက ကးလြနသသည ပမနအားျဖင ဒဏေၾကးအနညးငယက ေပးေဆာင ရေလ

ေကးရြာေရအရငးအျမစမေ၀းေသာေနရာတြင၀ကမားေမြးျမထားပ

RRtIP | em*&Gmjynf "avhxHk;wrf; ajr,mESifh opfawmo,HZmw pDrHcefYcG JrIpepf78

Page 81: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 79

ရၿပး၊ အမေမြးတရစာၦနေပးျခငးျဖငလညးဒဏေၾကးေဆာငႏငသည။ မမတ႔ တရားမဝင ထတယထား ေသာ ပစၥညးမားကမ ျပနလညအပႏရသည။ ဥပမာ ဒနးကေလးေဝးတြင ေတာငယာေဟာငးမသစမား က ခြငျပခကမရပ ထတယေသာေၾကာင ေကးရြာေကာငစမ သြားေရာကဖမးဆးခၿပး သစမားက ေလာငစာထငး အျဖစအသးျပရန စာသငေကာငးသ႔ လဒါနးခသည။

ျပစမပမႀကးမားပါက (သ႔) တစဥးဥးမ ထပခါထပခါ စညးမဥးခးေဖာကပါက၊ ကးလြနသက ေကးရြာမ ကာလ တစခအၾကာထ ႏငထတထားႏငသည။ ျပစမအလြနႀကးပါက ကးလြနသက ရြာမ အၿပးပင ႏငထတ ႏငသည။ ေကးရြာမ ႏငထတျခငးသည အႀကးဆးျပစဒဏခမတျခငးျဖစၿပး ေသြးရငးခငး ကာမကးလြနျခငး၊ လသတမ (သ႕) ေကးရြာ၏စညးမဥးမားက ထပတလလခးေဖာကျခငး အစရေသာ ျပစမမားအတြကသာ ခမတေလရသည။ ေကးရြာမ ႏငထတခရပါက ပငဆငေသာ ေျမယာအားလးက ဆးရးၾကရသည။ ထေျမမားက အနးစပဆး ေဆြမးထသ႔ လႊေျပာငးေပးရၿပး၊ လႊေျပာငးလကခသသည မသားစဝငျဖစပါက ထေျမယာကပငဆငထားၿပး၊ ဖသားစဝငျဖစပါက အျခားအဖြ႔ဝငမားအား ခြေဝေပး ေလရသည။

Keeping the pigs far from the village water supply

Page 82: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

80

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမခန႔ခြမစနစက အသအမတျပရန ထစနစ၏အပငးက႑အားလးက နားလညသေဘာေပါက၍ အသအမတျပရန အလြနအေရးႀကးေပသည။ နာဂေကးရြာမားက ရးရာ အဖြ႔အစညးမားျဖင ဖြ႔စညးထားၿပး၊ ထအဖြ႔အစညးမားသည သဘာဝအရငးအျမစ အသးျပခြင ဆငရာ စညးမဥးစညးကမးမားက ခမတကာ ၾကပမတေပးေလရသည။ ထစညးမဥးစညးကမးမားက ခးေဖာက ပါက ျပစဒဏမားခမတၿပး အျငငးပြားမ ျပနာမားက ၾကားခေျခရငးေပးေလရသည။ ထအဖြ႔ အစညး မားသည ေျမယာအသးျပမႏင ေျမယာပငဆငမပစ အမးမးက စမခန႔ခြေလရၿပး၊ အမေထာငစပင ေလကားထစစကခငးမား ႏင ေတာငယာ စကကြကမားမအစ ရပရြာပငသစေတာမားႏင အထြဋျမတ ထားရာ ေနရာမားအထ ပါဝငသည။

နာဂျပညသမား၏ စားဝတေနေရး၊ စားနပရကၡာဖလေရးႏင သဘာဝအရငးအျမစမားေရရညတညတ ႏငရန စမခန႔ခြျခငးတ႔အတြက ရးရာဓေလထးတမးေျမယာစမမစနစသည တနဖးႀကးအေရးပါေသာ လညး ျမနမာႏငငျပ႒ာနးခက ဥပေဒမားတြင အသအမတျပထားျခငးမရေသးေပ။ အမးသားေျမယာ အသးျပမ မဝါဒတြင ဥပေဒမားသဟဇာတျဖစေစရန အေျခခမားပါရၿပး၊ အစးရစနစတြင ေျမယာပငဆင ခြငမားက ထညသြငးႏငရန မညမဆကလကလပေဆာငရမညက ေဖာျပထားသည။

ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပငဆငမက အသအမတျပရာတြင ေျမယာအသးျပခြငႏင ေျမယာစမ ခန႔ခြခြင ရးရာအာဏာတ႔က အသအမတျပေပးရနလအပသည။ ဆလသညမာ ေကးရြာနယေျမအားလး က ေကးရြာ ေခါငးေဆာငႏင ေကးရြာေကာငစတ႔၏ အပခပစမမေအာကတြင အသအမတျပသငေပ သည။ ေျမယာအသးျပမပစမားက ခြျခား၍ အသအမတျပမညဆပါက ေဒသအပခပေရးက ထခကေစ ႏငၿပး၊ ေျမယာစမခန႔ခြမက ရပေထြးသြားေစမညျဖစသည။ ဘးဘြားပငမးႏြယစနယေျမမားတြင ရငးႏး စြာစေပါငး ေနထငေသာ မးႏြယစတ ေကးရြာအပစမားက ေကးရြာစအျဖစ အသအမတျပသငၿပး အျခားသးသန႔ေကးရြာနယနမတမားျဖင ခြျခားထားျခငးမရသငေပ။

ေဒသရ ထေရာကေသာ သဘာဝအရငးအျမစ အပခပစမမက ထနးသမးထားႏငရန ေျမယာ အပခပ စမျခငး၊ အျငငးပြားမေျဖရငးျခငးႏင ရးရာတရားေရစနစ မားဆငရာ မမတ႔၏ တာဝနမားက ထမးေဆာင ႏငရန ေကးရြာအာဏာပငမားတြင တရားဝငအသအမတျပထားေသာ အာဏာ ရရမညျဖစသည။ ေကးရြာမားၾကား အျငငးပြားမႈမားက ၾကားဝငးေျဖရငးေပးရနႏင ရးရာဓေလထးတမးစနစအေျပာငးအလမားက ေထာကခေပးရန ေကးရြာအထကတြင မးႏြယစေကာငစႏင ၿမ႕နယယဥေကးမ ေကာမတ မားသည အေရးႀကးေသာ အခနးက႑၌ပါ ဝငသည။ ရးရာဓေလထးတမးစနစႏငအည ဤအဖြ႔အစညး မားက အသအမတျပေပးရန လအပၿပး ၎တ႔၏ အာဏာက အလားတအစးရဌာနမားႏင ျပငပအဖြ႔ အစညးမားမ အသအမတျပရန လအပေပသည။

ဥပေဒႏင မဝါဒျပျပငေျပာငးလမလပငနးစဥမားသည ပမနအေနအထားမေရာကေသးခနတြင မမတ႔၏ အနာဂါတပေဖာႏငေရး လ႔အဖြ႔အစညးမားအား ဥးေဆာငက႑မ ပါဝငႏငရန အခြငအာဏာ ေပးထားရ မညျဖစသည။ ယခငက နာဂေတာငတနးေဒသသည ေဝးလေခါငပါး၍ ျမနမာႏငငရ အျခား ေဒသမားႏင ကငးကြာေနခရေသာေၾကာင၊ ယခအခါတြငအကန႔အသတျဖငသာရေသာ အစးရအပခပေရးလပငနး၊ ဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမား၊ ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏမက႑မားႏင အျပနအလန တးျမင ဆကသြယလပေဆာင လာၾကသည။ ရပရြာလထမားသည ရပေထြးေသာျပနာမားႏင ႀကေတြ႔ရမညျဖစၿပး အထးသျဖင ေစးကြကေပါငးစညးမ၊ ေဘးမေတာမားသတမတလာမ၊ ေရြ႕ေျပာငးေတာငယာစနစကတားျမစေသာ သဘာဝပတဝနးကငႏင ဖြ႔ၿဖးေရး ဆငရာ စမကနးမား ခမတလာမ ႏင စေပါငးပငဆငေသာ ေျမယာ၊ သဘာဝအရငးအျမစမားက ဂရမစကပ တစဥးပငေျမယာအျဖစ ပငးျခား မတပတငျခငးအစအစဥမားပါဝငသည။

Page 83: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 81

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးမားႏင အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမားသည မမတ႔၏ ဘဝမား တးတကလာေစရန ျပငပလပငနးစမကနးမား ကေမာကးျခငးထက အစးရအေထာကအပမား၊ ပဂၢလက အေထာကအပ မားႏင ဖြ႔ၿဖးေရးစမကနးမားက ရရရန အျပညအဝပးေပါငး၍ အစအစဥမား ခမတရမညျဖစသည။ အစးရအဖြ႔အစညးမား၊ ပဂၢလကရငးႏးျမႇပႏသမား ႏင NGOs မားသည မမတ႔ စမကနးမာ အေကာင အထညမေဖာမ ရးရာဓေလထးတမးစနစျဖင ပးေပါငးလပေဆာငၿပး ရးရာဓေလထးတမး ေျမယာ ပငဆငမက အသအမတျပကာ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးမားႏင သကဆငရာ ရးရာအာဏာပငမားထမ FPIC ကရယရန အေရးႀကးလအပလကရသည။

လေနမဘဝမားတးတကရနႏင နာဂလမးမား၏ ေမာမနးခကမားအတငး အေျပာငးအလမား ျပလပ ႏငရန ျမနမာအစးရအေနျဖင နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစႏငအတ ပးေပါငးေဆာငရြကရန လအပ ေၾကာငး ျဖစရပေလလာမျပလပေသာ ေကးရြာမားမ သေတသနတြင ပါဝငသမားက ဆၾကသည။ ျမနမာအစးရစနစႏင နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစမား သည အားေကာငးေသာ အပခပစမေရးစနစက တညေဆာာကရန စနစႏစခ၏ အားသာခကမားအေပၚ ရပတညကာ ထေရာကစြာ အတတကြ ယဥတြရပတညႏငေရး နညးလမးမားက ဆြမၼရာရ သေတသန၌ပါဝငသမာက ေဆြးေႏြး ခၾကသည။ ပးေပါငးပါဝငသမားက ထစနစႏစခတြင အားသာခကအားနညးခကမားရၾကၿပး အခငခငး တစခက တစခ အေထာကအပမားျဖစေစႏငေၾကာငးႏင စနစတစခႏင တစခၾကား အျပနအလန အသအမတျပ မႏင ပးေပါငးေဆာငရြကမမာအားလးအတြက အေရးႀကးေၾကာငး အခငအမာ ဆၾကသည။ ဥပမာ ျမနမာအစးရအေနျဖင ေဆးရေဆးခနးမား တညေဆာကျခငးျဖင ကနးမာေရးေစာငေရာကမ ေပးႏင ၿပး၊ နာဂရးရာဓေလထးတမးစနစသည ေျမယာႏင သဘာဝအရငးအျမစ စမခန႔ခြမက ကြမးကငပငႏငၿပး၊ ေဒသတြငး အျငငးပြားမ ႏင ပဋပကၡမားက ေကာငးစြာေျဖရငးႏငသည။ ထကသ႔ေသာ မညသညစနစ ေအာကတြငမဆ နာဂလမးမား၏ ေျမယာႏင သဘာဝအရငးအျမစ ပငဆငမမားက ျမနမာအစးရ အေနျဖင အသအမတျပရန လအပေပသည။

ရးရာေခါငးေဆာငမား၊ ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညးမား၊ အစးရကယစားလယမား ႏင ဌာနဆငရာမားသည ရးရာဓေလထးတမးေျမယာပငဆငမက ဥပေဒႏင လကေတြ႔တြင မညသ႔ အေကာငးဆး အသအမတျပ မညက ဖကစပပးေပါငး ခမတရမညျဖစသည။ အေကာငးဆး ရလဒမားထြကေပၚရနႏင႔ ေဒသအတြငး ၿငမးခမးေရး၊ သာယာဝေပာေရးတ႔အတြက အေျခခအပျမစမားတညေဆာကရန ပြငလငးျမငသာမရၿပး၊ ပးေပါငးလပေဆာငသငသည။

“မမတ႔စနစ တးတက ဖြ႔ၿဖးေအာင အစးရမ ပပးေပးေစခငတယ”– ဆြမၼရာ ေကးရြာ ေခါငးေဆာင

ေရရညတညတေသာ ေတာငေပၚေဒသ စားဝတေနေရးဖလေရး၊ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရး၊ သဘာဝပတဝနး ကင ထနးသမးကာကြယေရး ႏင ၿငမးခမးေရးတညၿမရနတ႔အတြက ျမနမာႏငငဥပေဒတြင နာဂရးရာ ဓေလထးတမး ေျမယာစမခန႔ခြမစနစႏင ေျမယာအသးျပမဓေလမားက အသအမတျပရန အေရးေပၚ လအပေပသည။

Page 84: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

82

Cairns M (2007) Conceptualizing Indigenous Approaches to Fallow Management: A Road Map to this Volume. In Cairns M (Ed.) Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

Cairns M, Keitzar S and Amenba Yaden T (2007) Shifting Forests in Northeast India: Management of Alnus nepalensis as an Improved Fallow in Nagaland. In Cairns M. (Ed.). Voices from the Forest. Washington DC: RFF Press

Callahan M (2003) Making Enemies. Ithaca, New York: Cornell University PressChase P and Singh O P (2012) People’s Initiative for Conservation of Forests and Natural

Resources: A Success Story of Khonoma Village Forest, Nagaland. NeBIO 3(2), 61–67Chasie C and Hazarika S (2009) The state strikes back: India and the Naga insurgency. Policy

Studies, No. 2. Washington DC: East-West Center, ix–56Convention on Biological Diversity, COP 8 decision viii/23 (2006) Agricultural biodiversity,

cross-cutting initiative on biodiversity for food and nutritionCramb R A, Pierce Colfer C J, Dressler W, Laungaramsri P, Trang Le Q, Mulyoutami E, Peluso N

L and Wadley R L (2009) Swidden Transformations and Rural Livelihoods in Southeast Asia. Human Ecology 37, 323–346

Ferguson J M (2014) The scramble for the Waste Lands: Tracking colonial legacies, counterinsurgency and international investment through the lens of land laws in Burma/Myanmar. Singapore Journal of Tropical Geography. 35(3), 295–311

Food Security Working Group (2009) Briefing Paper: Land tenure a foundation for food security in Myanmar’s uplands. http://www.burmalibrary.org/docs16/FSWG-Uplands-Land_tenure-2010-12-en-tpo.pdf)

Grant B G E R (1913) Upper Chindwin District, Volume A. Burma Gazetteer. Rangoon: Office of the Superintendent, Government Printing

Kerkhoff E E and Sharma E (Eds.) (2006) Debating Shifting Cultivation in the Eastern Himalayas: Farmers’ Innovations as Lessons for Policy. Kathmandu: ICIMOD

Kissenger G (2017) Identifying the drivers of deforestation and forest degradation in Myanmar. Bangkok: UNEP and the Myanmar Ministry of Natural Resources and Environmental Conservation

Mungleng A (2017) The Shirui Village: A case study of village administration in Tangkhul society. Assam: Action Aid India.

Obendorf R (2012) Legal review of recently enacted Farmland Law and Vacant, Fallow, Virgin Lands Management Law: improving the legal and policy frameworks relating to land management in Myanmar. Yangon: Land Core Group

Pathak N (Ed.) (2009) Community Conserved Areas in India—A Directory. Pune: Kalpavriksh. http://www.kalpavriksh.org/images/CCA/Directory/M-16%20Nagaland.pdf

Peace Monitor (2014) http://www.mmpeacemonitor.org/stakeholders/mpsi/165-nscn-k Popkin B M (2004) The nutrition transition: An overview of world patterns of change.

Nutrition Reviews, 62(7 Pt 2), 140–143Powell B, Ickowitz A, McMullin S, Jamnadass R, Padoch C, Pinedo-Vasquez M and Sunderland

T (2011) The Role of Forests, Trees, and Wild Biodiversity for Nutrition-Sensitive Food Systems and Landscapes. ICN2 Second International Conference on Nutrition. FAO and WHO

Rerkasem K, Lawrence D, Padoch C, Schmidt-Vogt D, Ziegler A D and Bruun T B (2009) Consequences of Swidden Transitions for Crop and Fallow Biodiveristy in Southeast Asia. Human Ecology 37, 347–360

Ribeiro Filho A A, Adams C and Murrieta R S S (2013) The impacts of shifting cultivation on tropical forest soil: a review. Boletim do Museu Paraense Emílio Goeldi. Ciências Humanas. 8(3), 693–727

Page 85: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 83

Sarma J K and Saika R (2013) IEKS and Sustainable Land Resource Management- a surveillance on the practices among the Tangsa Naga and Tanghkul Naga of North East India. Indian Journal of Traditional Knowledge. 12(2), 252–258

Scurrah N, Hirsch P and Woods K (2015) The political economy of land governance in Myanmar. Vientiane: Mekong Regional Land Governance Programme.

Shimray A S W (2001) History of the Tangkhul Nagas, New Delhi, Akansha Publishing HouseSubba T B and Gosh G C (2003) The Anthropology of North-East India. Hyderabad: Orient

LongmanThant Y Z M and Win H H (2016) Myanmar agricultural and rural statistics system and

development plans. http://www.unsiap.or.jp/e-learning/el_material/Agri/1606_Advocacy_KOR/cr_Myanmar.pdf

United Nations (2007) United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples. http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/DRIPS_en.pdf

UN-REDD Programme (2009) Guidelines on Free, Prior, Informed Consent. http://www.uncclearn.org/sites/default/files/inventory/un-redd05.pdf

Wouters J J P (2017) Who is a Naga village? The Naga ‘village republic’ through the ages. The South Asianist 5(1), 99–120

Ziegler A D, Bruun T B, Guardiola-Claramonte M, Giambelluca T W, Lawrence and Lam N (2009) Environmental Consequences of the Demise of Swidden Cultivation in Montane Mainland Southeast Asia: Hydrology and Geomorphology. Human Ecology 37, 361–373

Page 86: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

84

ေကးရြာအမည။ ။ ဒနးကေလးေ၀းမးႏြယစ/ လမး။ ။ ပါရာမးႏြယစ၊ နာဂၿမ႕နယ။ ။ ေလရးၿမ႕နယ၊ နာဂကယပင အပခပခြငရေဒသ၊ စစကငးတငးေဒသႀကးလဥးေရ။ ။ အမေထာငစ ၁၁ စ၊ ၁၀၀ ဥးေရဘာသာေရး။ ။ ခရစယာန

ေကးရြာေနာကခသမငး

ဒနးကေလးေ၀းသည ပါရာမးႏြယစမား၏ ေကးရြာျဖစၿပး၊ ပါရာမးႏြယစသည အေတာအတနေသးငယ ကာ လဥးေရေထာငဂဏနးသာရသည။ ၿမ႕နယအပခပေရးဗဟခက ေနရာျဖစေသာ ေလရးၿမ႕အနး တြင တညရသည။

ပါရာမးႏြယစမားသည ပမေကာငးမြနေသာ ေရအရငးအျမစ ရရေရးအတြက ေလရးအနးတြင ေနထငရာ မ ထြကခြါလာၿပး ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာက ၁၉၃၁ ခႏစ၌ တညေထာငခသည။ ေကးရြာေျမေနရာက ယခငက ရာပရာ (Shapura) မးႏြယစမ ပငဆငခၿပး ၁၈၀၀ ခႏစမားက စတငအေျခခ ေနထငလာခ ျခငးျဖစသည။ ရာပရာ မးႏြယစမား ေျမျပန႔ေဒသသ႔ ေျပာငးေရြ႕သြားေသာအခါ၊ ေျမေနရာက ပါရာ မးႏြယစမားထ လႊေျပာငးေပးအပခၿပး၊ ပားေတာငကသ႔ တနဖးႀကးေသာ သဘာဝအရငး အျမစမားက ႏြားေနာက စသညတ႔ျဖင လလယ ေရာငးခခသည။

ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာတြင ယခငက အမေထာငစေပါငး ၃၇ စရၿပး လဥးေရ ၃၀၀ ရခရာမ ယခအခါတြင အမေထာငစ ၁၁ စသာရေတာသည။ တစခ႕လမားသည တကပြမားက ေရာငးရားရန ေျပာငးေရြ႕သြား

Page 87: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 85

ၾကၿပး၊ အခ႕မာမ အနးအနားတြင ရြာသစမား တညေထာင ေနထငခၾကသည။ ပါရာမးႏြယစမား မလေနထငခၾကရာ ဒနးကေလးေ၀းေကးရြာသည အနးရ ရြာခြမား ရရာ ေျမေနရာ အပါအဝင ရာပရာ မးႏြယစထမ လႊေျပာငးရယခေသာ ေျမယာအားလးက ပငဆငသည။

ေကးရြာအဖြ႔အစညးမား

ေကးရြာ ရးရာအပခပေရးက ေကးရြာေခါငးေဆာင၊ ေကးရြာေကာငစ၊ စစသညေခါငးေဆာင ႏင အသငးေတာ ေခါငးေဆာင မားျဖင ဖြ႔စညးထားသည။ ေကးရြာလႀကးမားျဖင ဖြ႔စညးထားေသာ ေကးရြာေကာငစမ ေကးရြာေခါငးေဆာငအား အႀကဥာဏျပေပးရသည။ ေကးရြာေခါငးေဆာငမားသည ေကးရြာရ အဓကဖသားစႏစစမ ျဖစၾကသည။ ပါရာမးႏြယစသည မမတ႔၏ ရးရာဥပေဒက စာအပျဖင မတတမးတငထားၿပး၊ အမေထာငစမားမ ကးကားအျဖစ မမတ႔အမတြင ထားရၾကသည။ ဒငကေလေဝ၏ ေျမယာႏင သဘာဝအရငးအျမစမားက အစးရ (သ႔) စးပြားေရး လပငနးမားမ အသးျပမညဆပါက ေကးရြာ၏ အပခပေရးႏင အရငဥးဆး အေဘာတခက ရယရသည။

စားဝတေနေရး

ဒနးကေလးေ၀းေဒသခမားသည Jhum မားတြင မမတ႔စားသးရန သးႏမးစးက စကပးၿပး ငရတႏင အျခားစးပြားျဖစ သးႏမားက လညး စကပးၾကသည။ အမေထာင ၁၁ စရသညအနက ၄ စမာ ေလကား ထစ စကခငးမားတြင စပါးက စကပးၿပး အမေထာငစ တစဝကမ တရစာၦနမား ေမြးျမ လကရသည။ ေလရးႏင နးေသာေၾကာင အခ႕ရြာခမားမာ အစးရလပငနးမား (သ႔) အေသးစား စးပြားေရး လပငနးမား လပကငၾကသည။

ေျမယာစမခန႔ခြျခငး

ရပရြာပင သစေတာသည ေရကထနးသမးေပးၿပး ဒနးကေလးေ၀းရြာႏင အျခားနယနမတခငး ဆကေန ေသာ ေကးရြာငါးရြာမ မေဝအသးျပၾကသည။ ေဒသခမားသည သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး၊ သစသး၊ ဟငးသး ဟငးရြကမားႏင အသားမားက အမတြငး အသးျပ စားသးရန အတြကသာ ရယႏငသည။ သစေတာမ ရေသာ ဖေယာငး၊ ပားရည ႏင အမလကသားငါးမားကမ ေရာငးခခြငျပထားသည။ ရပရြာပင သစေတာ မ သစ (သ႔) ေလာငစာထငးမား ခတယမညဆပါက ေကးရြာေကာစထမ ခြငျပခကယရသည။ ေကာငစ သည ခြငျပခကမရပ ခတေသာသစမားက ဖမးဆး၍ ေကာငးသ႔ လဒါနးခဖးသည။ အမေထာငစ မားသည အျခားေကးရြာမားႏင မေဝအသးျပလကရေသာ ေတာငဘကရ ထငးရးေတာမ သစမားက ခတယေလရၿပး၊ အမေထာငစ အနညးငယမ မမတ႔၏ Jhum စကကြကမားတြင ထငးရးေတာမား စကပး ထားၾကသည။

ႏစစဥJhum စကခငးမား ခတထြငရငးလငးမညေနရာမားက ရြာသ၊သား မားမ စေပါငး ဆးျဖတၾကၿပး တစဥးက တစဥး ကညစကပးေလရၾကသည။ Jhum စကခငးမားက ေျမလပ အျဖစထားရရာတြင ဆယႏစ အနညးဆး ထားရသည။ ပါရာမးႏြယစဝငမားသာ ေျမယာမားက ေရရညပငဆငၿပး အေမြလႊ အပႏငသည။ သ႔ေသာ ေကးရြာေခါငးေဆာင ႏင ေကးရြာေကာငစမ အသစေျပာငးေရြ႕လာသမားက ႏစအလက Jhum ေျမယာမားက ခြေဝေပးႏငသည။

Page 88: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

86

ဇယား ၅ - ဒနးကေလးေ၀းရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔ဇယား

ေျမယာအသးျပျခငး ေျမယာပငဆငမ ထြကကန စမခန႔ခြမဆငရာ မတစမား

ေလကားထစစကခငး ရပရြာလထ စပါး၊ ဟငးသးဟငးရြကမား ႏစေပါငး ၅၀ ေကာက ေဆာကလပခ။ ေလရး ပကလငး ေဆာကလပေရး ၿပးဆးသည ေနာကပငး ေဆာငး သးႏ အတြက ေရအလအေလာက မရရ။

Jhum အမေထာငးစပင

ေျမကြက။ ။ jhum စကခငး ခတထြငရငးလငး မညေနရာက ရပရြာမ အတတကြ ဆးျဖတ ၿပး ေျမလအပသက ခြေဝေပးသည။

အမစားသးရန

ပထမႏစ။ ။ ေျပာငး၊ ေျပာငးဆန၊ ဖရ၊ ပေလာပန၊ ပနးဥ၊ ဟငးသးဟငးရြကမား၊

ေျမလပ။ ။ ဝါးလး၊ သစ၊ ေလာငစာထငး

စးပြားျဖစ။ ။ ေရြႊလဘငရတ၊ ၾကကသြန၊ ၾကကသြနျဖ

ေျမလပကာလ ဆယႏစ။ ။ ေျမလပမ သစပငမားခတၿပး တထးရနႏင ထတတြင ေနထငစဥအသးျပရန ေလာငစာ ထငးအျဖစ အသးျပၾကသည။

ေတာပငမားက စစညးမးရ႕ၿပး ေရႊလဘငရတ ကသ႔ တနဖးျမင သးႏမားက jhum ခငးပထမ ႏစတြင စကပးေလရသည။

လထမစမေသာ သစေတာ (ထငးရး)

ရပရြာလထ အမတြငး။ ။ ေလာငစာထငး၊ အမားဆးမးရရေရး အသးျပရန

ေတာငဘက ကလမတာ အခ႕ အကြာအေဝး ေနရာသ႔ ရြာသားမားသည ၁-၂ ပတလငတစႀကမ သြားေရာက ၾကသည။

အထြဋျမတထားရာ သစေတာ

ရပရြာလထ အမတြငး။ ။ အမလကသားငါး

ဆားငနေခာငးပတလညရ သစပငမားက ခတခြငမရပါ။ သတဓာတလာလကေသာ ေတာရငးတရစာၦနမားက တစလ လင တစႀကမ (သ႔) ႏစႀကမ သြားေရာက အမလက။

လထမစမေသာ သစေတာ ရပရြာလထ အမတြငး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး၊ သစသး၊ ဟငးသးဟငးရြက၊ ေဆးဝါးပင။

ပားရညသးမး။ ။ ပားစြေကာကေဆာင၊ သစပင ႏင ေျမျပငမားမရေသာ ပားရည အခ၊ အခါး ႏင အခဥ

ေရထနးသစေတာက ထနးသမးကာကြယ ထားၿပး၊ အျခားေကးရြာ ငါးရြာႏင မေဝအသးျပၾကသည။ ၎တ႔အားလးမ ေတာရငး အစားအစာႏင အျခား အရငးအျမစမားက ရယႏငသည။

စကသစေတာ (ထငးရး) အမေထာငစ အမတြငး။ ။ ေလာငစာထငး၊ ထငးရးေတာထြက ပစၥညး

အမေထာငစသးခမ မမတ႔ jhum ေျမတြင စကပး

သစသးၿခ အမေထာငစ စးပြားျဖစ။ ။ လေမၼာ၊ ဇးသး၊ ေထာပတသး

သစသးခငးစကပးျခငးက ပမ စတဝငစားလာျခငး။ ။ ဝငလပရန ေလရးသ႔ ဇးသးမား ေရာငးခ။ ေထာပတသးမာ သးႏသစျဖစသည။

Page 89: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 87

သကကယခငး ရပရြာလထ အမတြငး။ ။ အမးအတြက သကကယ

ပားစြေသာ

ေကာကေဆာင

အပစ ပားရည ပမနအားျဖင ေကာကေဆာင တစခစတြင လ ၅-၁၀ ေယာကမပားရညထတယ ႏငသည။

အမဥယာဥၿခေျမ အမေထာငစ အမတြငး။ ။ ဟငးသးဟငးရြက၊ ေဆးဖကဝငအပင၊ သစသး။

စးပြားျဖစ။ ။ ဂငစငး

သးႏအမားအျပားက အမစား အတြကစကပးသည။ ဂငစမးက မၾကာေသးမကမ စတငမတဆက။

စားကကေျမ အမေထာငစ ႏြားေႏာက၊ ႏြား သစေတာျပနထြက ျမနေအာင အမေမြးတရစာၦနမားက Jhum ေျမလပမား၊ ေလကားထစ စကခငးမားတြင ေကာငးၾကၿပး ေျမဆမားျပနလည ျဖညတငးသည။

Page 90: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

88

ေျမပ ၇ - ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၈ - ဒနးကေလးေ၀း၏ေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ

Page 91: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 89

ေကးရြာအမည။ ။ ကကးအမးႏြယစ/ လမး။ ။ တနကြန ကကာမးႏြယစ နာဂၿမ႕နယ။ ။ ေလရးၿမ႕နယ၊ နာဂကယပင အပခပခြငရ ေဒသ၊ စစကငးတငးေဒသႀကးလဥးေရ။ ။ ၁၄၀၀ ဥး၊ အမေထာငစေပါငး ၃၀၀ဘာသာ။ ။ ခရစယာန၊ ဗဒၶ၊ နတကးကြယသ

ေကးရြာေနာကခ

ကကာမးႏြယစသည မလေနထငခၾကေသာ ေကးရြာ ေဒသခမားျဖစၿပး လြနခေသာ ႏစေပါငး ၃၀၀ ေကာက အေျခခ ေနထငခၾကျခငးျဖစသည။ စတငတညေထာငခစဥမစ၍ ႀကးထြားဖြ႔ၿဖးလားၿပး ယခအခါ ကကးေကးရြာမ မလ ပငဆငခေသာ ဘးဘြားပငနယေျမ အတြငး ရြာခြ ၁၂ ရြာရေနၿပျဖစသည။ မညသည နယနမတသတမတျခငးမဆ ကကာမးႏြယစ၊ နယေျမ ႏင ရြာခြမား၏ ဆကႏြယမက အသအမတျပရန လအပသည။

ေကးရြာအဖြ႔အစညးမား

ေကးရြာ အဖြ႔အစညးမားသည မးမးကြျပားၿပး၊ အပခပေရး၊ ကးကြယယၾကညမ၊ ကာကြယေရးႏင လမအဖြ႔အစညးမားအေပၚ အေျချပထားသည။ ေကးရြာလႀကးမား၊ ဖသားစေခါငးေဆာငမား၊ ရပကြက မးမား ႏင ယာယ ေကာမတမားျဖင ဖြ႔စညးထားေသာ ေကးရြာေကာငစမ ေကးရြာေခါငးေဆာင အား အႀကဥာဏျပေပးရသည။ ဆးျဖတခကအားလးက ႏတျဖင လကဆငကမး လာခေသာ ကကးမးႏြယစ ဥပေဒ ႏငအည ခမတၾကသည။ ေကးရြာရ အစးရအဖြ႔အစညးမားတြင ေဆးရ၊ မလတနးေကာငး၊ စာၾကညတက ႏင ေကးရြာႏငၿမ႕နယGAD အပခပေရးမးမားပါဝငသည။

Page 92: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

90

စားဝတေနေရး

အမေထာငစမားသည သးႏအမးမးစကပးၿပး၊ မမတ႔အမသးရန သစေတာမ အရငးအျမစမားက ရယ ၾကသည။ စပါးမားက ရြာနားရ စပါးကမားတြင သထားေလရသည။ အမေထာငစအားလးတြင အမေျမ ကြကတစကြကႏင Jhum ေျမယာအခ႕စရၾကၿပး ေကးရြာ၏ သးပႏစပတြင ေလကားထစစကခငးမား ႏင တစဥးခငးပင သစေတာေျမကြကမား ပငဆငထားၾကသည။ ကနးမာေရး အေရးေပၚအေျခအေနမား (သ႔) စးပြားေရး သေဘာတညခကမားေၾကာင ရြာခအခ႕မ ေျမယာမား ေရာငးခ ခၾကၿပး၊ ယခအခါတြင အျခားသမားထမ ႏစအလကငားရမးထားေသာ ေျမတြင စကပးလက ရၾကသည။ ေမာငႏမမားအနက ေျမယာ အေမြမရၾကေသာ အငယမားသည ပတလညရ ေကးရြာမားသ႔ ေျပာငးေရြ႕ေနထငႏငသည (သ႔) ေဒသက စြန႔ခြာ၍ အျခားအခြငအေရးမား ရာေဖြ ႏငသည။

ႏြာေကာငသားမား၊ ေကာငးဆရာ/မ မား ႏင ကနးမာေရးဝနထမးမား အျဖစ ေကးရြာမ လ ၂၆ ဥးအား အလပခန႔အပထားသည။ ယငးက႑မားတြင လပကငၾကသမားအား ခစားခြငအေနျဖင ဆန (သ႔) တရစာၦနမား ေပးေလရသည။

ေျမယာပငဆငမႏင စမခန႔ခြမ

ရးရာဓေလထးတမးစနစအားေကာငးျခငးႏင ေျမယာအသးျပမပစအမးမးရျခငးေၾကာင ကကးေကးရြာ က ျဖစရပေလလာမ ျပလပရန ေရြးခယချခငးျဖစသည။ ေကးရြာတြင ရပကြကေလးခေျမ၊ စပါးကေျမႏင စားကကေျမမားရၿပး အမၿခေျမကြကမားက ရပကြကအျဖစ စစညးထားသည။ ရပကြကတစခခငးစတြင ႏြားေကာငးသား တစဥးခန႔အပထားၿပး၊ အမေထာငစမား၏ ႏြားေႏာကႏင ကြမားက ေကာငးေလရ သည။

တနဖးအရဆးေျမယာႏင တရစာၦနမားက မသားစရ သားဥးမ အေမြဆကခၿပး၊ အမေထာငမျပေသာ ညအစက ေမာငႏမမားႏင မဘမားက ပပးေပးရသည။ ကကးေကးရြာ၏ ေျမေစးကြကသည အျခား ေကးရြာမားထက ပ၍ အသကဝငသည။ ထသ႔ အသကဝငရျခငး အေၾကာငးတစခ႕မာ ညငယမားသည သးႏမားႏင တရစာၦနမားက စထားၿပး မမတ႔အတြက ေျမယာ ဝယယေလရၾကေသာေၾကာင ျဖစသည။ အခ႕ေမာငႏမ အငယမားသည ေကးရြာမ ထြကခြာ၍ အျခား ျပငပမ အခြငအေရးမားက ရာေဖြေလ ရၾကသည။ အမးသမး အနညးငယသာ မဘမားႏင ေမာငႏမမားထမ ေျမယာမား လကခရရၾကသည။ သ႔ေသာ ဤသညမာ ပမနမဟတေပ။

ဇယား ၆ - ကကရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔

ေျမအသးျပမႈ ေျမယာပငဆငမ ထြကကန စမခန႔ခြမဆငရာ မတစမား

ေလကားထစ စကခငး အမေထာငစ စပါး၊ ဟငးသးဟငးရြက ကြမားမ အထြကတးေစ

Jhum အမေထာငစ ေျမကြက။ ။ ရပရြာမ ဆးျဖတေပး

အတတြငးသး။ ။ ဆန၊ ဟငးသးဟငးရြက၊

စးပြားျဖစ။ ။ ငရတ၊

ေျမလပကာလ။ ။ ႏစႏစေျမာက ႏင သးႏစေျမာကတြင Jhum ေျမလပအနး ခရမးသး ႏင ငရပသးမား စက။ ေတာရငး ဟငးသးဟငးရြကမား၊ မ၊ ေလာငစာထငး။

Colonies ၁-၂ တြင ငါးႏစ အလညက စနစရၿပး အပငႀကးျမနေသာ စပါးမးက စကပးၾကသည။ ရပကြက ၃-၄ သည ေျမလပကာလက ဆယႏစထားရၿပး၊ ေကးရြာႏင နးေသာ စကကြကမားတြင သးႏႏစႏစစကပး သည။

Page 93: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 91

ရပရြာမ စမေသာ သစေတာ

ရပရြာ လ႔အဖြ႔အစညး

အမတြငးသး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး၊ သကကယ၊ ေတာရငးငကေပာ၊ ေတာရငး ဟငးသးဟငးရြက၊ မႈ၊ ေဆးဖကဝငအပင၊ ဂဏနး၊ ငါးေသးေလး၊ ဖား။

ေရာငး။ ။ ပားသလက၊ ပားရည၊ အသား၊ ဖေယာငး

ေလကားထစစကခငးမားအတြကေရ အရငးအျမစ ထနးသမးထားႏငရန သစေတာအားကာကြယထားသည။ အမနးခငး ေကးရြာမားအား ေဆာကလပေရးအတြက သစမား ခတယခြငျပရန သေဘာတသည။

ရပရြာမ စမေသာ သစေတာ (ထငးရး)

ရပရြာ လ႔အဖြ႔အစညး

အမတြငးသး။ ။ သစ၊ ေလာငစာထငး၊ မႈအမးမး၊ ဟငးသးဟငးရြက၊ သစသး (စြပလြသး ႏင သဖနးသး)၊ ေဆးဝါးပင၊ ရးရာ ရနးရြကမား၊ ႐းရာမးကာ

ရပရြာမစမေသာ သစေတာ ႏင အမေထာငစပင စကသစေတာမားတြင ထငးရးပငမားရသည။ အလညက စမ ခန႔ခြမ၊ သစခတယၿပးေနာက ေျမဆ ျပနျပညလာေစရန စကပးျခငး။

စကပးသစေတာ

အမေထာငစ အမတြငး။ ။ ရပရြာမ စမေသာ သစေတာကသ႔(အခ႕မာ ရြကေၾကြသစႏင ထငးရး ပငမား ေရာေႏာထား)။

Jhum စကခငးမားတြင ရငးလငး စကပးသည။ သစခတၿပးလင ေျမဆျပနျပညလာေစရန ေဒသရ သစမး ေပါငး ၂၀ ေကာျပနလည စကပးကာ Jhum ခငးတြင အပငမားျပနလည ထြကလာေစရန ရငးလငးခတထြငျခငးမား ျပလပ။

သကကယခငး ရပရြာ လ႔အဖြ႔အစညး

အမတြငး။ ။ အမးအတြက သကကယ

ပားေတာင အပစ ပားရည မးေၾကာငပားမား အေဝးသ႔ ေျပာငး ေရြ႕မသြားေစရန ပားသကရေသာ ေကာကေဆာငပတလညရ သစေတာက ကာကြယထားသည။

အမဥယာဥၿခေျမ

အမေထာငစ ဟငးသးဟငးရြက၊ ေဆးဘကဝငအပင၊ ေဆးဝါးပင၊ သစသး

ဟငးသးဟငးရြက ဥယာဥၿခ

အမေထာငစ ဟငးသးဟငးရြက၊ ပေလာပန ေကးရြာအနးရ ဥယာဥၿခငယမား

စားကကေျမ ရပကြက ႏြားေႏာက၊ ကြ ရပကြကတစခ ခငးစမ ႏြားေကာငးသား မားသည ႏြားတငးကတမာရအမေမြး တရစာၦနမားအား ထနးေကာငးရန တာဝနရၿပး၊ စားကကေျမစမရန ရပကြကမားတြင အခြငအာဏာရသည။ အမေထာငစမား အေနျဖင အမေမြး တရစာၦနရယယာ ဝယယႏငသည။

ေရထ ရပရြာ လ႔အဖြ႔ အစညး။ ။ ငါးဖမးတာ

အမေထာငစ။ ။ ငါးကန

ငါး ႏင အျခား ေရေနသတဝါမား

ငါးဖမးတာက ရာသေနာကဆး မးကခန ၾသဂတလတြင ျပလပေလရသည။ ငါးေသးေလးမားသည တာေပါကမ ေကာထြက ႏငသည။

Page 94: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

92

ေျမပ ၉ - ကကေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၁၀ - ကကေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ

Page 95: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 93

ေကးရြာအမည။ ။ ဆြမၼရာမးႏြယစ/လမး - ဆြမၼရာ တနကြန၊ နာဂမ႕နယ - ဆြမၼရာ ၿမ႕နယခြ၊ နာဂကယပင အပခပခြငရ ေဒသ၊ စစကငးတငးေဒသႀကး လဥးေရ - ၃၀၀၀ ဥး၊ အမေထာင ၄၀၀ ကးကြယသညဘာသာ - ခရစယာန၊ ဗဒၶ

ေကးရြာေနာကခသမငး

ဆြမၼရာသည ေလရးၿမ႕၏ အေနာကဘကျခမး၊ မကႏာျပငအျမင ၁၈၃၀ မတာရ အႏၵယ-ျမနမာ နယစပ တြင တညရသည။ ဆြမၼရာသည ထေဒသရ အႀကးဆးေကးရြာျဖစၿပး ႏစႏငငၾကား နယစပ ကနသြယေရး အတြက အဓကအေရးပါေသာ ေနရာတြင တညရသည။ တစခနက ေကာငမြနခေသာ ျမနမာနယစပ ကနသြယေရးသည ကပေငြတနဖးျမငလကေသာအခါ အႏၵယကနသညမားမ ျမနမာကနစညမားက ေစးေပါေပါျဖင ဝယယ၍ မရေတာေသာေၾကာင ကဆငးသြားခရသည။ လမးမား ေကာငးမြနလာျခငးႏင နယစပေစးတညေဆာကလာျခငးေၾကာင ကနသြယေရးျပနလည အားေကာငး လာရန ေမာလငလက ရသည။

ေကးရြာက မလက ဖသားစခႏစစရ မသားစမားမ တညေထာငခသည။ ၁၉၄၇ ခႏစမ စတင၍ အစးရ အဆကဆက သတမတလာခေသာ နယနမတမားအရ ေကးရြာပငေျမမား ဆးရးခရၿပး၊ ၁၉၇၀ ခႏစ ႏငင နယစပမဥး သတမတေသာအခါ အႏၵယဘကျခမးသ႔ေရာကသြားေသာ သစေတာေျမ အခ႕လညး အပါအဝငျဖစသည။

Page 96: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

94

ဆြမၼရာတြင ဘာသာေရးအေျပာငးအလမ တစဆင အားေကာငးေသာရးရာဓေလထးတမးေျမယာ စမခန႔ခြမ ဓေလမားက ထနးသမးထားသည။ သာသနာျပအဖြ႔မား သည ၁၉၃၂ ခႏစတြင ပထမဥးဆး ေရာကရလာၾကၿပး ေကးရြာမားက ခရစယာနဘာသာသ႔ ေျပာငးလ ေစခၿပး၊ ေနာကပငးတြင အရကႏင ရးရာနတပေဇာပြမား ႏင ပြေတာမားက တားျမစပတပငခသည။ အခ႕ရြာခမားသည မမတ႔၏ ရးရာ ယၾကညမမားက လြတလပစြာ ကငသးႏငရန ေကးရြာက စြန႔ခြာၿပး မမတ႔ကယပင ေကးရြာ ထေထာင ခၾကသည။

ေကးရြာအဖြ႔အစညးမား

ဆြမၼရာ ရးရာဓေလထးတမး အပခပေရးက ေခါငးေဆာင၊ အကေခါငးေဆာင၊ သအမတ၊ ဖသားစ ေခါငးေဆာင ခႏစဥး၊ စစသႀကးႏင အေထာကအကျပ ေကာမတမား ႏင အပစမား ျဖငဖြ႔စညးထား သည။ ဒနးကေလးေဝး ႏင ကကးေကးရြာမားႏငမတပ ေခါငးေဆာငက ေကးရြာေကာငစမ ေရြးခယ ခန႔အပၿပး မတကြျပားေသာ ဖသားစမားမ အလညက တာဝနယေလရသည။

ဆြမၼရာသည ၿမ႕နယခြျဖစၿပး နယစပတြင တညရျခငးေၾကာင ေဒသရ အျခားေကးရြာမားထက ဌာန ဆငရာရးမား ပမမားျပားသည။ ရးရာသစေတာ ဧရယာအတြငး ျပညသ႔ေဘးမေတာ ထားရရန အဆျပ ျခငး အပါအဝင အစးရစနစႏင ရးရာဓေလထးတမးစနစတ႔ၾကား သဟဇာတ မျဖစမေၾကာင ျဖစေပၚလာ ေသာ တငးမာမမားက ေဒသခမားမ ပထမဥးဆး ေတြ႔ႀကၾကရသည။

စားဝတေနေရး

ဆြမၼရာရ အမေထာငစမားသည မမတ႔၏ ေလကားထစစကခငးမား၊ Jhum စကခငးမား ႏင အမဥယာဥၿခ မားတြင အမစားသးႏမားက စကပးၾကသည။ ေတာငသမားသည လမးေကာငးမြနလာျခငး ႏင နယစပ ေစးသစေဆာကလပလာျခငးေၾကာင အႏၵယႏငငႏင ကနသြယေရး အားေကာငးလာရန ေမာလငလက ေထာပတသးကသ႔ စးပြားျဖစသးႏမားက စမးသပစကပးလာၾကသည။ ၂၀၁၂ ခႏစက တညးက အစးရေဆာကလပေရးလပငနးမားတြင တစေန႔ ၄၀၀၀ (သ႔) ၅၀၀၀ ကပႏနးျဖင ေဒသခ မားအား ငားရမးခၾကသည။ ထအခနေလာကကပင အမေထာငစမားသည ေဆာကလပေရးလပငနး မားရျခငးေၾကာင Jhum စကပးေရးက ေလာခခၾကၿပး၊ ေလကားထစစကခငးမားအတြက ေရရရေရးက အေလးမထားၾကေတာေပ။ ဝငေငြမားက ေကာငးအပခ၊ ေဆးကစရတ၊ အေသးစား အမတြငးသးပစၥညး မားႏင အထြကႏနးမေကာငးေသာႏစမားတြင လအပေသာထပျဖညဆနမား အတြက အသးျပေလ ရသည။

ေျမယာပငဆငမ ႏင စမခန႔ခြမ

ဆြမၼရာရ ဖသားစမားသည ေျမယာစမခန႔ခြမႏငပတသကၿပး အခ႕ေသာမးႏြယစမားထက ပ၍ တကၾကြလပရားၾကသည။ ဖသားစပငသစေတာမားအာ ရးရာဓေလ ႏင စမခန႔ခြမဆငရာ တာဝနမားက ယထားေသာ အမေထာငစဆယစရၿပး၊ ထမသားစမားသည ေကးရြာက ထေထာငခေသာ မလ ဖသားစ ခႏစစမဆငးတကလာၾကသမားျဖစသည။ သစေတာႏငပတသက၍ အျခားေကးရြာႏင အျငငးပြားမ ျဖစ ခရာ၊ ေျဖရငးရနကနကစရတမားက မသားစတငးမ ရပေငြထညဝငခေသာေၾကာင ေကးဇးတန႔ျပန သညအေနျဖင ဖသားစတစစမ ထသစေတာအား ရပရြာပငအျဖစ ေပးအပချခငးမ လႊ၍ အျခားသစေတာ မားက ဖသားစမားမ ပငဆင စမလကရသည။

အမေထာင အမားစသည မမတ႔သားစဥေျမးဆက အေမြဆကခခေသာ ေျမႏင အျခားဖသားစဝငမားထမ ႏစအလကငားရမးထားေသာ ေျမမားတြင ေရာေႏာစကပးေလရသည။ ပမစကပးလသမား၊ ပဋပကၡ (သ႔) သဘာဝေဘးအႏရာယေၾကာငေရြ႕ေျပာငးလာသမား ႏင ေျမၿပ၍မမတ႔ေျမယာပကဆးသြားသမား အေနျဖင ႏစအလက ေျမယာမားက အသးျပႏငသည။ ေျမယာေရာငးချခငးသည ေကးရြာအတြငး တြငပင သပမရေပ။

Page 97: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 95

ဇယား ၇ - ဆြမမရာရ ေျမယာအသးျပမႏင႔ ပငဆငခြင႔

ေျမယာ အသးျပျခငး ေျမယာ ပငဆငမ ထြကကန စမခန႔ခြမဆငရာ မတစမား

ေလကားထစ စကခငး

အမေထာငစ စပါး၊ ေကာကညငး၊ ပ၊ ငရတ၊ ခရမးသး၊ အျခားဟငးသး ဟငးရြကမားကေလကားထစ စကကြကမား ၾကားတြင စကပးသည။

ေလကားထစ လယစကခငးမားက ယခငမးဆကမားက ျပလပခၾကၿပး၊ အမေထာငမားသည စကကြက သးကြကထက ပမစကၾကေပ။

Jhum အမေထာငစ ေျမကြက။ ။

ရပရြာမ ဆးျဖတခက

ခမတ ျခငး Community decision-making

ပထမႏစ။ ။ စပါး၊ ေျပာငး၊ ပ၊ ပနးဥ၊ သခြါး၊ ေရႊဖရ၊ အာလး၊ ဆထြကသးႏ၊ အျခားဟငးသး ဟငးရြကမား။

ဒတယႏစ။ ။ ဟငးသး ဟငးရြကမား သကကယ။

ေျမလပ။ ။ အမေထာငစ မားသည ေလာငစာထငးမား ခတယႏငသည။ ေတာထြက ဟငးသးဟငးရြကမား၊ ဝါးျမစ၊ မႈ၊ ငါး၊ ဂဏနး၊ ခရ မားက ေကးရြာရ မညသမဆ ရယ ႏငသည။

၂၀၁၂ ခႏစဝနးကငကတညးက Jhum စကခငးမားက ခတထြငရငးလငးျခငး မရခေပ။

အလညကစကပး ေသာအမဥယာဥၿခ မား

အမေထာငစမား ေျပာငး၊ ဖရ၊ အျခား ဟငးသး ဟငးရြကမား၊ ေရခပငမား။ (Alnus nepalensis)

Jhum ေျမအျဖစ မသတမတေပ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ဤေျမအမးအစားတြင စပါး မျဖစထြနးေပ။ သ႔ေသာ Jhum ေျမကသ႔ သးႏ ႏစႏစ စကပးၿပး ေျမလပအျဖစ ေျခာကႏစမ ခႏစႏစအထ ထားရကာ စမခန႔ခြေလရသည။ ေရခပငမား သဘာဝအတငး ေပါကေရာကသည။

ရပရြာမစမ

ခန႔ခြေသာသစေတာ

ဖသားစမးႏြယ အမတြငး။ ။ game meat၊ ေလာငစာထငး၊ သစ (၂၀၁၄ မတငမ)

စးပြားေရး။ ။ အမလကသားငါး၊ သစခြ။သစေတာႏင နယနမတ ထစပေနေသာ ေကးရြာအားလး ေတာထြက ဟငးသးဟငးရြက မားက ခးယႏငသည။

အမေထာငစအနညးငယတြင ဖသားစပင သစေတာမားအေပၚ ရးရာဓေလ ႏင စမခန႔ခြျခငး ဆငရာ တာဝနမားရၾကသည။ သစမား ထတယပါက ထမသားစမားအား အသအမတျပ လကေဆာငမား ေပးေလရသည။

ရပရြာမစမခန႔ခြေသာ သစေတာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ေကးရြာပင

ေကးရြာႏငေဝးကြာၿပး၊ တစခါတစရမသာ လထမ သြားေရာက အမလက။ သ႔ေသာ သစေတာႏင ပနး ေသာအျခားေကးရြာႏစရြာမ အမလကျခငးႏင ေတာထြက ပစၥညးမားအတြက ပမအသး မားသည။

ဤသစေတာႏင ပတသကၿပး ဆြမၼရာမ အမေထာငစ တစခမာ အျခားရြာရ အမေထာငစတစခႏင အျငငးပြားမ ျဖစပြားရာ အႏငရ ခသည။ ဆြမၼရာရ အမေထာငစ တငးမ တစဖကရြာသ႔ေပးရန ေလာေၾကးအတြက ထညဝငၾက သျဖင ထအမေထာငစမ အသအမတျပသညအေနျဖင သစေတာက ေကးရြာသ႔ လဒါနးခသည။

Page 98: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

96

ထငးရးေတာ အမေထာငစ သစ၊ ေလာငစာထငး၊ မႈ၊ သဖနးသး၊ ေဆးဝါးပင၊ နာဂမးကာ ရြက၊ အမလကရန ေတာရငးတရစာၦန

အမေထာငစပင စကသစေတာ မား ႏင jhum ေျမလပမားတြင ထငးရးပငမားရသည။ ၁၉၉၇ ခႏစ ေကးရြာအစညး အေဝး၌ ထငးရးပင (၁၀) ပငႏင အထကရေသာ jhum ေျမလပမားက ခတထြငရငးလငး မ မျပလပရန ဆးျဖတခသည။

စကပးသစေတာ အမေထာငစ အမေထာငစအမတြငးသး။ ။ သစ၊ ႀကမ၊ ဝါး။

ရပရြာသး။ ။ ေတာရငးဟငးသး ဟငးရြကမား၊ သစေတာ ႏင ေရခငါးမား။

စးပြားျဖစ (ေဒသတြငး၌သာ ေရာငးခ)။ ။ သစ

ကနးမာေရးျပနာ (သ႔) အျခားအသးစရတမားအတြက ေငြမလအပမခငး သစမားက မခတပ စထားၿပး လအပမ အျခား ေဒသခမားထသ႔ ေဒသသးအတြက ထတေရာငးသည။ အခ႕မာ သစခတယၿပးပါက ျပနလည စကပးေလရသည။

သစသးခငး အမေထာငစ ေထာပတသး၊ မကမနးသး အမေထာငစအနညးငယတြင မမတ႔ jhum စကခငး၌ မၾကာေသးမကမ စမးသပ စကပးေသာ သစသး စကကြကငယမား ရသည။ လမးေကာငး လာေသာအခါ အႏၵယသ႔ ေရာငးခရန ေမာလငၾကသည။

အမဥယာဥၿခေျမ အမေထာငစ ဇးသး၊ သစေသာသ၊ ငကေပာသး၊ ေထာပတသး၊ ဖရသး၊ ေျပာငးဆန၊ ပ၊ ဟငးသးဟငးရြကမား။

ေအာဂငးနစ၊ အမမးဖမရေသာ ျပာျဖင ေျမဆျဖညတငး

ပားေတာင အပစ Apis dorsata အမညရ ပားမးစတမား သည ေကာကကမးပါးမားေပၚတြင ပားအမား ေဆာကလပၾက သည။ ပားရညက ေဆးအျဖစ အသးျပသည။

အမေထာငစမားသည ပားစြေသာ ေကာကေဆာင ေျမေနရာမားက အပစလက ပငဆငၾကသည။ အမးသားမားက အပစလက ပားရညမား ရယၾကသည။ ပငဆငမတြင ပားမားေျပာငးေရြ႕ မသြားေစရန ေကာကေဆာင ပတလည ထနးသမးထားေသာ သစေတာမား ပါဝငသည။

အပနးေျဖရာ ႏင ယဥေကးမဆငရာ ျပညသပငေနရာ

ရပရြာလ႔အဖြ႔အစညး ဆြမၼရာ အေပၚပငးရ လထ အပနးေျဖ ျမတခငးေနရာက အမေထာငစမားမ လဒါနး ထားသည။ ယဥေကးမပြေတာ ကငးပရန ေနရာသစ တစခက အမေထာငစ တစစမ လဒါနး။

အမေထာငစမားကေျမက ေကးရြာသ႔ လဒါနးခၾကသည။

စားကကေျမ အမေထာငစ၊ ရပကြက

ကြ ေလကားထစစကခငးမားတြင ကြမားက ခငးေစေလရသည။ အခ႕အမေထာငစမားသည ကြမားစြာ ပငဆငၿပး၊ အခ႕မ တစေကာငက ပးေပါငးပငဆင ၾကသည။

Page 99: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIP | dl)%Flixme "`ugwGj:vqe: `iq+lDRhe g noe`vln+GYlv oCqGbdeXbF IqHodoe 97

ေျမပ ၁၁ - ဆြမမရာ (SOMRA) ေျမယာအသးျပမေျမပ

ေျမပ ၁၂ - ဆြမမရာ ေျမယာပငဆငခြင႔ေျမပ.

Page 100: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏
Page 101: Resource Rights for the Indigenous Peoples (RRt and Forest... · ေက်းဇူးတင္လႊာ ျမန္မာနိုင္ငံ ေက်းလက္လူထု၏

RRtIPဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ သဘာ၀သယဇာတအခြငေရးကာကြယေရးအဖြ႕ (RRtIP) သည ဌာေန လမးမားအေနႏင ၎တ႔၏ သဘာ၀သယဇာတမား၊ ယဥေကးမႈႏင အမးသား၀ေသသစ႐က လကၡဏာမားဆငရာ အေရးကစၥရပမားဆငရာ ဆးျဖတစမသည ျဖစစဥမားတြင ပါ၀ငလာႏင ေစရန ၎တ႔၏ စြမးေဆာငရညမား ျမႇငတငျခငးႏင ေဒသခမားအား ပပးကညျခငးစသညမား လပေဆာငျခငးျဖင ဌာေနတငးရငးသားတ႔၏ အခြငေရးမားက ျမႇငတငေဖာထတပါသည။

Contact RRtIP at [email protected]