કાવ્મ કડડમા ં

ઉળનવના ંકાવ્મ

પ્રકાળક : રકમભરા ટ્રસ્ટ

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

1

નકુ્રભણણકા

નકુ્રભણણકા લાલી ફા અલી ............................................................................................................................................................ 4

લવતં (ચંભી)ના લન................................................................................................................................................ 5

રાલ,શજી --- ....................................................................................................................................................................... 6

યાભની લાડીએ ............................................................................................................................................................... 7

ષુ્ ................................................................................................................................................................................... 8

યાતે્ર સલૂા જતા ં.............................................................................................................................................................. 11

ગાડાલાટે .......................................................................................................................................................................... 12

હુ ં જન્મ્મ છુ ં કઆ--- ................................................................................................................................................... 13

શલે ત....! ...................................................................................................................................................................... 14

પ્રબાત .............................................................................................................................................................................. 16

લામયે લી જામ _ ......................................................................................................................................................... 18

લવતંની યીઓ ! ......................................................................................................................................................... 19

નયાધાય ........................................................................................................................................................................ 20

ભધયુ નભણા ચ્શયે ........................................................................................................................................................ 21

વપ ............................................................................................................................................................................ 22

યસ્ય યક્ષેમ ............................................................................................................................................................. 23

જૂના ચ્શયેા જાગ ે............................................................................................................................................................ 25

હુ ં જાણુ ં_ ........................................................................................................................................................................ 26

હુ ં મજુ મતા ! ............................................................................................................................................................... 27

ગશૃપ્રલેળે .......................................................................................................................................................................... 28

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

2

નકુ્રભણણકા

કેદી................................................................................................................................................................................... 29

ાઢે .............................................................................................................................................................................. 31

અ યસ્તાઓ .................................................................................................................................................................... 32

તણૃ ને તાયક લચ્ચ ે................................................................................................................................................. 33

મલશ્વજનની સ્લફૃ !....................................................................................................................................................... 36

શલે ................................................................................................................................................................................... 37

થડ ે સધુી જ .................................................................................................................................................................. 38

બ્રહ્મમળશનુા છદં ............................................................................................................................................................... 39

લવતં-તડકા : તડકાને ભેે ............................................................................................................................................ 41

લવતં- બણકાય ................................................................................................................................................................ 44

લવતંક્ષબ ........................................................................................................................................................................ 46

આચ્છાઓની લવતં ........................................................................................................................................................... 47

મલયશના ચાતભુાાવ ......................................................................................................................................................... 48

વાતુાયા (ફીજી મરુાકાતે) ......................................................................................................................................... 50

ફે વૉનેટ ...................................................................................................................................................................... 51

નદીના થાાને .............................................................................................................................................................. 53

ડુગંયા ................................................................................................................................................................................ 54

થન્મભત્ત .......................................................................................................................................................................... 57

પ્રીમતની ાચં ગીમતઓ................................................................................................................................................. 59

જ લાધં ન શમ ત તભને _ ................................................................................................................................... 64

ભેણુ ં.................................................................................................................................................................................. 65

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

3

નકુ્રભણણકા

વાજુંકા લનભા ં............................................................................................................................................................. 66

સ્લસ્થ તાજા લાજ ...................................................................................................................................................... 67

ગાભ નજીક અલતુ ં જામ છે તેભ તેભ ............................................................................................................ 68

લતન એટર ે................................................................................................................................................................... 70

જ શમ ........................................................................................................................................................................... 72

લવતંભા ં........................................................................................................................................................................... 73

લયવાદભા ં લતનની માદ .............................................................................................................................................. 74

વગા .................................................................................................................................................................................. 76

ભશ્કયી .............................................................................................................................................................................. 78

અટરે તમનક નેડ ે.......................................................................................................................................................... 79

ભન ભાને તફ અજ્મ ................................................................................................................................................. 80

પે્રભ તણી આંગણમે લગી ..................................................................................................................................... 82

શ ે તણૃલતી ! ................................................................................................................................................................... 83

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

4

નકુ્રભણણકા

લાલી ફા અલી

યજાઓ ડદલાી તણી થઆ યૂી, ને ઘય ભશં

દશાડઓ કેયી સ્ખણરત થઆ ળામંત પ્રથભની.

લવેરા ં ધધંાથે દૂયસદૂુય વતંાન મનજના ં

જલાના ં કારે ત, જનકજનની ને ઘય તણા ં

વદાના ં ગગંાભાસ્લફૃ ઘયડા ં પઆ, વહએુ.

રખામેરા કભે મલયશ મભરને તે યજનીએ

મનશાળ્મા વો લચ્ચે મનમત કયી ફેઠ મનજ જગા,

ઉલેખી એને વો જયઠ લી લાતે સઆૂ ગમા.ં

વલાયે બાબીનુ ં બયુ ં ઘય રઆ બાઆ ઊડમા,

ગઆ ધી લસ્તી, ઘય થઆ ગયુ ં ળાતં વઘફંૄ,

ફયે ફે બાઆ લય ઊડમા રેઆ મનજની

નલઢા બામાાઓ મપ્રમલચનભદંસ્સ્ભતલતી;

લાલી ફા અલી મનજ વકર વતંાન ક્રભળઃ,

ગશૃવ્માી જમ મલયશ, ડી ફેવી ગમથમે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

5

નકુ્રભણણકા

લવતં (ચંભી)ના લન

લવતંલન મનશાી યહુ ં ઓટરે હુ ં ખડ;

રજજ રલીતયા ટીખી ટીફધંે ડમા

શ, નીકી ળેયી ળેયી લનલીમથએ પાપંડા

યજભણરન ભાઘાના યખડુ પાગલેળે બડે!

લવતંલન મનશાી યહુ ંઓટરે : ળી શા!

ધભાચકડી યે ભચાલી યભણે ચડમા અકા

જલાનલમના તપૂાની બયલાડના છકયા,

લને શચભચાલી લલ્રીદ્રભુણા વો, લાશ લા!

લવતંલન : શ, નડપકયા, ડમા પ્રાતથી

ભચેર ઉધભામતમા ધૂ ઉયાડલા બૈયલ;

ફધાથંી દકા પ્રહૃષ્ટ ,ભધઅુગભે ઉત્વલ

ળ ભદીર લન્મમ ન્મમતય કઆનેમે નથી.

લવતંલનની હ્યા ં ઘયતટે વહુ ં ઝાટ,

ને લમતટે ભન, લનતટે કીવંટુ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

6

નકુ્રભણણકા

રાલ,શજી ---

રાલ, શજી એક વાદ કયી રઉં,રાલ, ગાઆ રઉં ગીત;

રાલ, જઉં કઆ મલદામવજર આંખ ભાડંે શં ભીટ.

લણભાણ્મા ં સખુદુઃખની ઠ લશી ચારી લણજાય,

દયલના વચંાય શજી કમશં, ખલુ્રા ં શજીકં દ્વાય;

રાલ, કયી જઉં જ કઆ થંનુ ં થામે ભીત;

રાલ, શજી એક વાદ કયી રઉં.

શાટ ગયુ ં લીખયાઆ, શજી તમે સ્વલભતીયે તેજ,

જગ-જભના તટથી ખંચે ણદીઠ ઘયનુ ં શજે;

રાલ, જઉં કઆ જામ ભી, અ બાય કયી રે ક્રીત:

રાલ, શજી એક વાદ કયી રઉં.

જીલનભેે લાટેઘાટે જૂગટે ા્મ શાય,

રાલ, જતા ંલી અજ યભી રઉં જજંદગી અણખય લાય;

એમ ફને કે અંમતભ દાલે વાભટી થામે જીત :

રાલ, શજી એક વાદ કયી રઉં.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

7

નકુ્રભણણકા

યાભની લાડીએ

યાભની બંમભા ં યાભની ખેતયલાડીએ જી,

અણા નાભની રગ છા ન ાડીએ જી.

જગન ચક ચબતૂયે લેયી યાભધણીની જુલાય,

તે ય ાથયી ફેઠ ત ુ ંત ઝીણી પ્રચંનંી જા;

ધભાાદાચણથી ખંી ન ઉડાડીએ જી.

યાભની લાડી ગાભ અખાની, શમ ન એને લાડ,

ફાધં જ તારંુ ચારત ુ ંશમ ત અબને અડી અડ;

લાડ કયી અ ણક્ષમતજ ના લણવાડીએ જી.

યાભની લાડી બગલી બાઆ, શકના ંાઆ નીય,

વોને વ્શચંી ચાખલી અણે યાભના પની ચીય;

અણા બેગા ં વોના ં બાણા ં ભાડંીએ જી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

8

નકુ્રભણણકા

ષુ્

બંત ય ક તણૃ-ળષ્,

તેની ઉય જઉં પ્રબાતે

(યે, ના શત ુ ં યાતે?)

ક નાભી એક નાનકંુ ષુ્!

જેનુ ં લતન

ક ફીડ,

કઆ ગાઢ લન

જ્મા ં એશના ં લવતા ં કયડ બાડુંજન

તે અજ છડી બીડ

(ાડળના છડીમ ખંીનીડ)

લન, શ તણૃને પ્રતીકલેળે

અ ભાયા યુપ્રદળે

છે મતમથ મજુ વદન!

વનૃ્મત ય છે ાચં નાની યંગછાટંી ાદંડી

જે કંતી ભથીમ જ્મા ં રશયી ડી.

તે ભને જાતી શયી

ાખં યે ફેવાડીને જાણે યી

કાભા ં ક્યામંે સદૂુય યી.... યી...

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

9

નકુ્રભણણકા

હુ ં શલે એન મતમથ!

ચંાગંણુગ કડી ઘમુ ુ ં લનલન તણી,

યગુયગુ તણી લીમથ લીમથ!

ાછી જીવુ ં ભાયા શજાય જન્મભની જાતક કથા,

ાછ ફંૄ હુ ં યાભ-ાડંલ વગં લન,

લેદ-લાલ્ભીકી-વ્માવના ં ઘમૂ ુ ં કલન,

બદુ્ધની વગેં તુ ં ત ને લવતંર લનલન

કણ્લ જેલા અશ્રભથી રાલત પ્રીતની વ્મથા.

ખંી-શ-ુઉદૌ ણબજ -જન

વલાનુ ંપ્રીતનુ ંમભરન.

ભે _

એ ફધાભા ં હુમં બી!

ત્મા ં વાબંી હું લન લંધીને અલતા ં

પ્રેભીઓના ં કાજાં કંાલત

ભજંયી ચગૂી ચગેર, ભત્તઘેર,

ભયાઆભા ં કમામંે છૂેર

મકસ્લન!

કેપભા ં ધાં જ ઊઘડે મજુ નમન :

જઉં ત, છે એ જ બંતે ફૂરડુ ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

10

નકુ્રભણણકા

ાખંથી ઊતયી હુ ં ાછ વખ્ત વાપં્રતને ડુ;ં

જઉં ત, અંગાગં ભાયે યભશા!

ને લમ ભશાયી ચાયાચં શજાય લા!

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

11

નકુ્રભણણકા

યાત્રે સલૂા જતા ં

દુકાન કયી ફધં; લાફૄ કયી રીધુ ં ને ઓટરે

ડળી વહ ુ વગં ફેક કયી ફુવાદી ગઠડી,

તાલી દઆ વલા મલશ્વવ્મલશાયપ્રશ્ન ઘડી

પ્રલેશુ ં ઘયભા,ંકભાડ કરંુ ફધં ભટા’ગે;

ઉતારંુ ડદનલેળ કરેળભમ ઘાણી જેલ ને

વજુ ં યજનીન વપેદ શલ, થાયી કયી

ટટ સ્સ્લચૉપ ફત્તી ઘયની કયી બીતયી

થાયીતરભા ં પ્રરફંી દઉં શ્રાન્મત અ કામને;

યૂ શજીમ ફાહ્ય મલશ્વ થકી ના કામ યે!

ચગૂી ભનની ચલ્રી રાલી કંઆ બ્શાયના તાતંણા

લીણી લીણી, મનળે શલે બયતી નીડ વશાભણા,

હુ ં તે ભનફખરથીમ નીડ દં ઉળેટી દૂયે;

ને નીયખુ ં ત ખડં ત્મશં ઝીણી ઘી-દીલડી

તલ સ્ભયણની ઉજાી યશી અખી અ ઓયડી!

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

12

નકુ્રભણણકા

ગાડાલાટે

ફદડકના ઘઘૂયા સણુુ ં યજ હુ ં બાગંતી યાતે :

કણ જત ુ ં ને અલતુ ં યે મનત ગાભની ગાડાલાટે ?

કણ કણ યજની ડકચડૂનાડદે વાબંફંૄ હુ ં કચયાતી,

સ્મમૃત મજુ વત્લય લતનગાભને ાદય પ્હશંચી જાતી,

વાયવને સ્લય નીયલ યજની તટૂતી તરાલઘાટે.

કલ્ી યહુ ં: આદચાદંભા ં ઝાખંી ચકે યફી યેતી,

પ્રફરં ઓે કાયલા ં ઢૂંઢી દૂય નગય ક રેતી,

બરુદં દયલાજા ઊઘડે જ્મા ં ફાગં શુ ં ડકચડૂાટે.

અભ જ એક દી નીકી શળે લડલાની લણજાયે,

યેત કુભાયી ીરતી ગૂી વસં્કૃમતના મવંશદ્વાયે,

ભન ભારંુ ઊડી યે જાત ુ ં દૂયના યઝાટે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

13

નકુ્રભણણકા

હુ ં જન્મ્મ છુ ં કઆ---

હુ ંજન્મ્મ છુ ં કઆ મલયશ તણુ ં ભીઠું દયદ રૈ

ઉછેયે ભાયા જે ઊછયત ુ ં યહ્યુ ં ગઢૂ બીતયે,

થતા ં એના ં અંગ મલકમવત યૂા ં ખુ્ત લમના ં

વભાત ના એન મજુ બીતભા ં આન્દ્ન્મિમગણ;

ને એણે એની લમરુણચ પ્રભાણે નજયનુ ં

પ્રવાયીને રાે ચીકણુ ં ચીકણુ ંજાફંૄ વઘે

ગ્રશી, ચાખી લસ્ત ુ નલી નલી, ને થથૂ ુ કયીન ે

થ ૂકંી નાખી છે યે; લી લધી જત મૂ મલયશ;

હુ ંજન્મ્મ છુ ં વગેં મલયશ રઆ ક ગઢૂ; નડશ ત

ફધા બગે ળાને ક્ષણણક યવ, ને ગ્રામન જ છી?

યે, ત અ કન મલયશ ઊછયે છે મજૂ મલળે?

ભળ્યુ ંજન્મભાયાનુ ંદયદ, છી, ત કની પ્રીતનુ?ં

ન જાને, અ કન મલયશ મજૂ અ શાથ કડી

જત દયી? કને ઘય રઆ જળે અંમતભ ઘડી?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

14

નકુ્રભણણકા

શલે ત....!

1

શલે ત કંટાી ગઆ છુ ં નીયખી યાશ વતત,

ગઆ આંખ થાકી નીયખી નીયખી ચગભ થ,

પ્રતીક્ષાથે પ્હશમેાં કડક નલરા ં લસ્ત્ર વઘા ં

ઉતાયી નાખુ ં છુ_ં કડક કઠતી ચ ૂદંડી થકી

ભને ઓટીસ્થાને ચચયત ુ ં કશુ ં ચાભડી યે;

શલે વ્શરેાભડા, વયખુ ં મજુને, લે લટી જ્મા;ં

વદા વત્કાયાથે ફનીઠની યશી વજ્જ ભૂણે

દુખી અવ્યુ ં છે યે ળયીય ફધુ ં અ ક્કડ યશી;

શલે ત રફંાલી દઉં મળમથર ને શ્રાન્મત ળયીય,

ચડયુ ં દ્શાડાઓનુ ં લી કયવુ ં છે કાભ ઘયનુ,ં

તભે અલ ને જ ઘયનુ ં કયતા ં કાભ મજુને

મનશાી જાઓ ત (રકજૂટ શળ્મા લગયન

ને ભેરાઘંેરા ં ઘયલવન ત) ઠીક જ થળે,

તભાયે ભારંુ અ ખરંુ ફૃ જ શા, ચ્શાવુ ં ડળે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

15

નકુ્રભણણકા

2

તભાયે ક્યાયેમે મતમથજન ! જ અલવુ ં શં,

તભાયે ભારંુ અ ખરંુ ફૃ જ શા, ચ્શાવુ ં ડળે;

નથી ભાયે ખટા ક્ષણણક ઉચાયથી ઠગલા,

નભ્માવે રાગે ગલડબમાં અંગભૂણ;

યાયુ ં ભાનીને ગય શં જ અલવુ ં ચશ,

યશ ત ના અલ. કહુ ં પ્રથભથી; તીકંુ ઘય

ગણીને અલ ત મતમથ, મજુ ટેલથી વઘી

તભાયે ટેલાવુ_ં ગભી-ણગભી વોથી_ડળે;

મખુે ફવંી, ભાથે ભયયૂંછનુ ંછગુ ંધયીને,

કટીએ કંદય, ટકૂ ીફંૄ યેળભી વજી

બભ છ ગીના ંઘય ગણત તે છેરછફીરા!

શં ન્મશં ચારે કં, ઘય ભશં પ્રલેળે જ વઘા

ઊંચા મકૂી લાઘા મનત રગના _ અ ઘય તણા

થલા ચાશ સ્લાભી_ થવુ ંજ ડળે ધૂલયણા.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

16

નકુ્રભણણકા

પ્રબાત

ભને ભાયા લાડા તણા ાડયજાત નીચે

તાજુ ં તાજુ ં એક પ્રબાત જડયુ ં છે.

શભણા ં જ જાણે કલ્દ્ર્ભ તણી

ડાખીથી ખયી ડયુ ં છે.

શલેકથી ણફરકુર ઉાડી રઉં એ ફૂર

એની ચી ચી ાખંડીઓ

જેને શજી ડકયણએ કચી નથી _

ડકાડુ ં ચા ચા શાથ થકી;

ચા ં ચા ં ચાંી પ્રશમિત આંખડીઓ!

છી એન ત્લચા ય યભેયભ કરંુ સ્ળા,

ત્મા ં ત યભેયભ વાલાબોભ યભશા!

છી એને અણુ ં જયા નામવકાની ાવ.

નવકયા ં ફેઉ પ્હશા ં કયી બયી દેલા પેપવાભંા,ં પ્રાણભા ંસલુાવ,

એલા ત રઉં ઉચ્વાવ, એલા ત રઉં ઉચ્વાવ. . .

શ્વવનભા ં અલી જત ુ ં અખુમં અકાળ _

એલ ત ઊઠમ લટં _

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

17

નકુ્રભણણકા

જયા કંપ્હમમ ખય ખગ,

જયા શાલ્મમ ખય ભગૂ,

ઉચ્વાવ ને લાલાઝડે કંી ઊઠમા ં કલ્દ્રભુ,

કેટરીમ ખયી ડી શળે ફૂર તણી ભૂ

ને ેરા ફૂર તણી ડાી

લાલાઝડે એલી ત લંઝામ, એલી ત લંઝામ. . .

ઝૂકતીક છેક ભાયી ઘયની છીતે લાડા તણી બંતે

જ્મા ં ડે ભાયી જાી _

નભતીક નાવાનેમ ડી ડે એટરી નજદીક અલી જામ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

18

નકુ્રભણણકા

લામયે લી જામ _

ભારંુ ભન લામયે લી જામ.

નાજુક નભણી થનગન લલ્રયી જેવુ ં જાણે,

ફૃ નથી યે, યંગ નથી યે, ડયચમ કેલ પ્રાણે,

કામા ગધંની ઘડરૂી છરછર

ભથી ભથી તેભ ઢી જામ.

યત યતના યાશી છ અલે, અલે છ યંક ને ભૂ,

વાય ભાય વાયલી રેલા જઆએ ભનં ભધુ,

લન વભ ારલ રઆ અલ,

ભનની ભજંયીઝૂર ઝયી જામ.

એને અંજણર ફનવુ,ં ઢૂંઢી આંખડી ફેની ભામા,

પ્રીતના કળને કમામં નથી યે ાખંડીનીમે કામા,

કક જ કાભણગાયી કીકી

અટરી ભાયી લાત કી જામ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

19

નકુ્રભણણકા

લવતંની યીઓ !

શલાના ડશલ્રે બંત ઉય કૅરેન્મડય તણા ં

યશ ે કંી ત્ર : (લનતરુ તણી ભભાય સણુુ,ં)

લનની લાતાાઓ ! ફૂરની યીઓનુ ં જગ જૂનુ!ં

સગુધંી લાયનુી રશય ભશં ઊડતં ળભણા!ં

ઘવૂે ફાયી-જાી-તયડ થકી – મછિથી ઊજી

યલંન્મદુની ફૃડી ડકયણયીઓ; વો્મ સ્યળે

ઉઘાડી આંખભા ં સુન-સયુભ આંજતી શવે;

ચણામ છુ ં બંત તણી બીતય, તમે જતી શયી.

ડેુ ં ક ભૂ ુ ં લન તણુ ં તગંુ ં ફૃભઢયુ ં

ફધે ખખંેયે છે ઘય-ગગનભા ં યંગની ધણૂર;

યશ ે ભાયા ં નેત્રે, નજય ધન ુ ક આન્મિનુ ં ઝૂરી;

શ, એને ઝરે કલણ લી અ રચન ચડયુ?ં

શલાભા ં ભ ૃગંનુ ં ગનુગનુ લંઝાતા ં ભદકર

બંત લચ્ચે ભારંુ ભનમકુુર કે દરદર!

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

20

નકુ્રભણણકા

નયાધાય

ઊભુ ં ઊભુ ં નબ નીતયત ુ ં કમાયનુ ં એકધારંુ,

ધાયાઓમે વયર ડતી થૃ્લીષૃ્ઠે તટૂ,

ધાયાતતં ુ લન નથી કમા ં તડત વીકયભા,ં

તાઆ છે ગગનછત ળી ભેઘધાયા વીથી!

મગૂુ ં મગૂુ ં નબ નીતયત ુ ં એકધારંુ જસ્ત્ર,

મગૂી મગૂી તણૃ-ઊન-લતી ઘેટી ળી ટેકયીઓ

લાદે ગંધી રી જ યશ ે લાદી જેલી ચી;

વીભ કેરંુ ધણ તરુ તણુ ં યે મનયાધાય છત્ર

બંજાતુ ં યે. . . કદીક તન કંી જત ુ ંળીત ધાયે

તેના ં થડા ં રલ ખયી જતા ંયભ ળા ં ાદંડાથંી;

મગૂી મગૂી નબ નીતયતી ળેયીથી ગામ એક

અલી ભાયા ઘયની યવાે ઊબી અળય રે;

મગૂ મગૂ વભમ નીતયે લામયા ળ જ ડકરન્ન;

મગૂુ ં મગૂુ ં ભન નીતયત ુ,ં

જત ુ ં ઊતયત ુ ં ક ઊંડે દેળ ણબન્ન.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

21

નકુ્રભણણકા

ભધયુ નભણા ચ્શયે

ભધયુ નભણા ચ્શયેાઓની શલા ભશં પ્હમારીઓ

ગગન કયી દે કેપે યાત ુ ં કસ ૂફંર અવલે;

નમન શજી ત શઠે ભાડંે, ીધમ ન ઘ ૂટંડ,

નજય ખદુ ત્મા ં ભાયી ીલા જ ળી ભડદયા ફની

જતી રથડતી ધયી યસ્તે તગં ળી પર ે

લદન લદને ઊડે, ફેવે, મમે ભધ,ુ ચીકણી

ઘણીમ લખતે ભાયે એને ઉઠાડલી યે ડે,

નમન ભંચીને ઢંચ્મે જાતી વભ્મ ઊંઘેટ્ટીને,

ભધયુ નભણા ચ્શયેાઓન બલબલન ઋણી;

મજુ જીલનના થંે છામાદ્રભુ વભ જે શસ્મા,

નમન ઊતયે ઊંડે ઊંડે તીત મલળમે, ત

ભધયુ નભણા ચ્શયેાઓના દીે થ ઊજ!

જીલનલગડે કાટંાભા ં છ છૂદંામ દ ડી,

ભધયુ નભણા ચ્શયેાથી ત ખવે જ ન આંખડી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

22

નકુ્રભણણકા

વપ

ભને તાયી ાવે મજુ દયદની રાગણીબયી

યીતે ક્શલેા લાતાા ઘણુમં ભન છે યે; યજનીઓ

ગ્રશ નક્ષત્રભા ં લણરક ફાયાખડી ઘ ૂટંી;

યંત ુ ત ુ ં લાચંે ળી પ્રથભ ના સં્ક્ત ઊઘડી;

ભને અખ ભઢે ભય વયખ કળ, ણ શા,

તને લંધી નાખે, નથી જ શજી તે ળબ્દ જડડમ;

શજી ભાયી ાવે વભમ ણ રાખ જનભન

જભા છે, ફાકી છે_ ણ ક્ષણ તણી ખટ, ક્ષણ જે

તશાયા શૈમાભા ં વ્રણ મજુ મકૂી જામ ફીજ ળ _

ખટેૂ જે કેભે ના વભમ, ણ તે કંજૂવ કળ!

વજાવ્યુ ં છે એવુ ં વયવ નીડ શુ ં_ ડકંત ુ બમ રૌ શ ે:

તને હુ ં અભતં્રી ળકીળ કદી ના ઘેય_ કદી ના_

તુ ં તાયી ભેે જ નીકી જ ડે એ તયપ. . .ત. . .

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

23

નકુ્રભણણકા

યસ્ય યક્ષેમ

1.રુુ

ભળ્મા ં છેલ્રા ં તેને ણ વભમ ઝાઝ થઆ ગમ,

છી ત ગગંાભા ં ણ જ ગયુ ં કેટુ ં લશી,

શલે ાછા ં કાઢી ફુયવદ તણ કા ઘડીક

તભે અલ અણી તયપ કંઆ બ્શાનેમ નીકી;

તભને અવુ ં કં નથી થત ુ ં મપ્રમે ! કે ફહ ુ વભ ગમ છે લીતી ને નથી ભી ળકમા,ં ત્ર ન રખ્મ; ને એ ત ભાયા લગય યશી ના સ્શજે ળકત, મલતાવ્મ એણે અ વભમ વઘ ળી યીત શળે? મપ્રમે! કે અ જાદુગય વભમની મલસ્મમૃત-ંછી તભનેમે સ્ળી ગઆ જ? ભ ૂવંી નાખ્મ ભતૂ ફધ?

ડમા ં લા એલા ક સખુ ભશં? બરે, ભરૂી જ જજ,

ભરુાઆ હુ ં જાઉં તર _ ફવ _ એવુ ં સખુ શજ;

શબુેચ્છા; ત ના’લ _ શં ટકંુ છુ ં_ એ જ ઉણચત

રઉં ખંચી અભતં્રણની વશ અખમ તીત.

2. સ્ત્રી

ફયી લેા છે, દૃગ ભી ગમા ં છે ડદલવના ં

જયી થાકે, ઘેને; મજુ ઘયની વાભે જ રીભડા _

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

24

નકુ્રભણણકા

નીચે ળેયી લચ્ચે પ્રશય મલય્મ છે ક્ષણબય,

છૂટમા ં છે ગાડાઓં શ્રમભત તરુછામાતર ને

ધયુાથી છૂટેરા ફદ યધા ં નેન ભંચીને

ૂાન લાગે કલર સખુની ક સ્મમૃત વશ;

વખી, ઑડપવે એ ણ લ ગમા ખાઆકયીને,

(પ્રભ ુ! ભારંુ શલેાતન ભય રૌ શ, રૌ શ કુળર એ;)

ગયુ ં અટાઆ ઘયનુ ં વઘફંૄ કામા, ઘયનુ ં

યવડુ ં ધલાઆ રગબગ સકુાયુ ં_ હુ ંનલયી

વખી, અ લેાએ વશજ ક્ષણ જ ણચત્ત મનજની

ધયુા છડી – થડુ ં શવુ ં થઆને જામ ઊતયી

તીતે, અઘેના સ્થ ભશં, ફીજા એક જણની

સ્મમૃતન લાગે કલર, છૂુ ં: એ ા જ શળે?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

25

નકુ્રભણણકા

જૂના ચ્શયેા જાગે

જૂના ચ્શયેા જાગે, ગત વભમ કેયા યશી યશી.

સ્ભળાને જાણે કે યજકણ ઊઠે છે વલી,

ઊઠે નાની’ભસ્તી મઠૂી ધૂ તણી આંધીરશયી

ડદમે ાછ અ વાપં્રતવભમ વોનેમ ઢબયૂી.

ગભે તેલા ગાા સખુવભમના શમ તદમ,

કયે ગાે ગાે ચકૂ ઊભુ ં ભાથુ ં સ્ભયણભા;ં

શવી રૌ શ ે છે કઆ ગભગીન, યશ ે તાકી કરુણુ,ં

ફીજા ક વતંાડે નમનજર અડા પયી જઆ.

ફધામે ચ્શયેા ે ઢી યહુ ં ઉારબંની ણરમ,

ખરંુ છે : અયષુ્મે તભ મલણ શસ્મ છુ ં છીથીમે

ખરંુ : ભં વફંધં જગત વશ દીધા ન ટૂંકલી,

ક્ષભસ્લ, કમાયે ત યમજૂ જીલલાભામં ડી છે,

જૂના ચ્શયેા જાગે

ને જાણે ભાયા

ખરુાવાઓ ભાગે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

26

નકુ્રભણણકા

હુ ં જાણુ ં_

હુ ં જાણુ ં: જન્મ્મા કે ભયણ વમુ ં કં નક્કી ન ફીજુ,ં

ભનષુ્મે વ્શારાનંા ભયણ થકી ટેલાવુ ં જ યહ્યુ;ં

ફને ત મતૃ્યનુે મળલ _લય _ કશી ગાવુમં યહ્યુ;ં

યંત ુ થૃ્લીને ભયણ શજી કઠે નથી ડયુ ં!

નવુ ં ના, મતૃ્ય ુ ભં લી લી દીઠું છે શં થકી

જતુ ં ધયી યસ્તે જીલન તણી ખાધંે ચડી ચડી.

_(ને જલા જેલી ફીજી ચીજ શં છેમ કઆ તે?)

ફધી લેા થડ લધ ુ લધ ુ યહ્ય ડપલ્સપૂ ફની.

યંત ુ મતૃ્ય ુ યે સ્લજનનુ,ં મળયચ્છત્ર વયખા

વદા જમા વ્માપ્હમા નબનુ ં_ ભ ગેશ ે જ ? લવમુ.ં

છમે કઠે જીતી ડપરસપૂી શં વપ્હતભ ગઢે

જતી શાયી; શાલા ં લ સદૂુયથી ત્ર રખતા ં

ભને લંધે ળય્મા સ્મમૃત ળયની _ દેળ ન ઠક,

મનયાતંે ઓ ભાયા ં નમન, શં એકાન્મત – ટક.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

27

નકુ્રભણણકા

હુ ં મજુ મતા !

યે, અ લેા ત નબુલ થમ દૌ ભતુ નલ;

શત પ્હશરેી લેા જનકશીન ગેશ ે પ્રમલળત,

હુ ં જાણે ક ભટા શલડ લકાળે દ ધરંુ;

ફધી લસ્ત ુ રાગે ડયણચત જ કઆ જનભની,

ળા કોતકેુ, ક ડયચમથી જઆ યહુ ં કં;

પ્રલાવી લસ્ત્રને યશયી, જૂનુ ં ણંચયુ ં ધરંુ

મતા કેરંુ જે અ લગણી યે સકૂવ્યુ ં શત ુ;ં

છી નાશી, પ્હશરંુે ળણણયુ ં કયલા દેલની જૂા.

યીવે જઉં ત જનક જ ! કાે સખુડની

મત્રલલ્રી, બસ્ભાકં ! ચયજ ! ફયે સઆૂ ઊઠમ.

_મતાજીની ટેલે ! _ળી જ પ્રગટી ત્રની તૃા !

સતૂ યાત્રે ખાટે જનકની જ, યે ગદડુમં એ !

નનાભીમે ભાયી નીયખુ ં છી – ને બડ્બડ ણચતા,

યહુ ં જઆ ભારંુ ળફ ફતુ ં હુ;ં હુ,ં મજુ મતા !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

28

નકુ્રભણણકા

ગશૃપ્રલેળે

ને શાલા ં ભાયા ઘય ભશં પ્રલેશુ ં છુ ં જીયણ

ઊંચા શ્વાવે, બાયે હૃદમ થઆ તૈમાય વશલા

ગભે તે અઘાત _ લી નીયખલા દૃશ્મ કરંુ

ગભે તેવ ુ,ં ેર વભમ કળી મિુા મકૂી ગમ,

જતા ં જાતા ં હ્યાથંી ઉઝયડી કશુ ં જીલન ગમ;

પ્રેલશુ ં ત્મા ં ઊડમા ં ક્બતૂય લંઝી ાખં ઘયભા,ં

શરી ઊઠી અખી લગણી સકુાલેર લવન

યુાણા ં શાલ્માથી, બંત ઉય કૅરેન્મડય શલ્મા,ં

યુાણા દટ્ટાના ં યણ લણપાટેર પયક્યા,ં

_ને એભા ં અછી પયકી ગઆ કં લામતમથઓ _

લી થડી જૂની બંત યથી ગૈ કાકંયી ખયી;

દીઠા પાટે પટે નીડ ચકરી કેયા તણૃગ ૂથં્મા

ગઆ જ્મા ં ેઢીઓ ઊછયી, ઊડી ગૈ ચક્ચક કયી;

_યે, કં ેઢીઓ ઊછયી ઊડી ગૈ ચક્ચક કયી. . .

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

29

નકુ્રભણણકા

કેદી

ભેદાનભા ં તડક મળમાફૄ કાભા જેલ ડમ ખલુ્ર;

થામ : જાણે ત્મા ંફયાફય ભધ્મભા ંતન ળેકલા ઊબ યહુ;ં

એ ભને ઘયબ્શાય ફરાલે,

છેૂ : ‘અલે ?’

ના ળકંુ ાડી નશં, એવુ ં શવે,

ાગરણે મજુ ભન ધવે,

થડામ ઊંચા દુગાળી રજજા-દીલાર વગં,

_ ને ના જઆ ળકામ.

લૈળાખ કેયી ચાદંની ચદંન વભી,

ળેયી મલળે ળીી ઢે, ખલુ્રી;

થામ : જાણે તડીબય ઢણરમ ઢાી ઢફંૄ

અખીમ યાત;

એ ભને ઘયબ્શાય ફરાલે,

છેૂ, ‘અલે ?’

ના ળકંુ ાડી નશં એવુ ં શવે,

જક્કી ઘેટા જેવુ ં અ મજુ ભન ધવે,

ક ફાહઓુ મજુની જ ફૂટી અગા જેલા

ભને યકી યશ;ે

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

30

નકુ્રભણણકા

_ના જઆ ળકામ.

ગાભની બાગ – લડનુ ં રફંળાખી ઝાડ,

ભનબયલાડને ખલુ્ુ ં

દે મનભતં્રણ, ‘અલ, શંચકે ઝૂર;’

‘અલ, ભાયી યેતભા ં અટ,

ફેવ પ્હશાની ફીને ભાયા જે અ પ્હશાણ જટાજટ’

દે નતરંુ નદીકરૂ.

અ વો ભને ખલુ્ુ ં મલળા

ફરાલત ુ ં: ‘ત ુ ં અલ, યે ત ુ ં અલ ઘયની બ્શાય.’

ના ળકંુ ાડી નશં એવુ ં શવે,

ક વર પ્રાચીન કોટંુણફક જીલનના યવે

ાગરણે મજુ ભન ધવે,

કઆ મધંગા, સકૂ્ષ્ભ, રાદી નગદ વાણમા

ઊગી ચાય તયપ

યકી યશ;ે -ના જઆ ળકામ.

હુ ં ભે ળીળ ટકી શચભચાલી નાખુ ં છુ ં

વણમા ફધા અ સકૂ્ષ્ભ બેદી,

હુ ં વભ્મતાન જન્મભટી-કેદી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

31

નકુ્રભણણકા

ાઢે

ાઢે તણખુ ં ના તડીએ જી,

એ જી, એ ત ફૂટત ુ ં યે ઘાવ,

એભા ં ધયતીના શ્વાવ,

એની ત્તીની ીભભા ંઢીએ જી.

પ્રબાત ે છેડડયુ ં ના ઓઢીએ જી,

એ જી, અવ્મા ં જલાા ં જામ,

અવ્મા લાયમુે લી જામ,

અવ્મા યે મતમથ ના તયછડીએ જી.

તાયે આંગણણમે ઊગ્યુ ં એ યડઢમે જી,

એ જી, એ ત પાગણ કેરંુ પર,

એભા ં એલી ત ે કઆ ભરૂ?

યથભ ભણમા શુ ં મખુ ના ભડીએ જી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

32

નકુ્રભણણકા

અ યસ્તાઓ

ભને અ યસ્તાઓ જયીમ ઠયલા દે ન, ઘયભા ં

ઘવૂી અલે કમાથંી ઘય લગયના, ચય; કડી

ણરમે શૈયુ,ં ભાયા કય કડીને જામ ઘવડી,

ન રંુૂ સલૂા દે; સ્લન ભશં અલે નજયભા.ં

લંટામા છે કેલા મૃથલી પયતા રઆ બયડા !

નલા ક્ષાળંની ઉય નલ યેખાળં-ગ ૂથંણી !

યે, અ કં લાકંા ગર જરમધનીયે જઆ ડમા !

શરાવુ ં અ ફીજા તરુમલટ ળા, ત ભધડૂા

ઊડે લસ્તી કેયા ટીળી ટીળી યશ ે ળી ફણફણી !

ભને અ થૃ્લીની પ્રીત ણ યે, એલી જ ભી :

યશ ે ના દીલાર બીતય ગડૃશણી ળી ઘય કયી ;

છતા,ં શાલા ં ત એ યખડુ શુ ં શૈય ુ ં એવુ ં શળ્યુ ં કે

હુ ં સ્લગાથીમે અ મૃથલી ય ાછ પયીળ, શા;

_ શજી કં કં યસ્તા મજુ દની મિુા લણ યહ્યા.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

33

નકુ્રભણણકા

તણૃ ને તાયક લચ્ચે

ઘણીમ લેા

જાગી જતા ં ભાઝભ યાતના ભં

જમા કમો સ્પડટકમનભાર અંધકાય,

ઘણા ઘણા તાયક-ઓગેર,

ક વત્ત્લ ળ ચતેન મલસ્ફુયંત,

થૃ્લી તણી ીઠ યે ઊબા યશી;

ભૂષૃ્ઠ ને વ્મભ લચા

ક લસ્ત્ર ળ પરૌ પયત મલળા

ડયા કયે ઝાટ જેની યેળભી;

અંધાય ભં નબુવ્મ કંઆ લેા થૃ્લી ે

યભાચંન વઘન-કાનન-અંતયારભા ં

લાય ુ તણી રશયી ળ મદુૃ ભભાયંત.

અકાળના તાયકતાતંણા ને

ધયાની તીણી તણૃત્તીઓથી

લણામુ ં લસ્ત્ર જ અંધકાય અ;

ભં જયુ ં છે ઘણીમ લાય સયૂી યાતે

કે તાયક ઝૂકત છેક નીચે ધયા ે,

યે કેટરામ ડતા ખયી, ઝંરાલતા

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

34

નકુ્રભણણકા

અ તણૃની ટચ લડે લંધાઆ જૈ

પ્રલાઆ

ભતી થલા, સયૂજ-તેજનુ ં ીણુ ં

ીલા;

જેને તભે ઝાક ક્શ પ્રબાત _

_ ને જઆ છે ભં તણૃત્તીઓને

ઊંચે ઊંચે લધતી અબ-ીઠે લલાઆ

( અકાળભામંે ધયતી તણુ ં ધરુ ! )

તાયા તણુ ં ખેતય થૈ પી જલા.

તાયા તણા ં કણવરા ં કંઆ ભં દીઠા ં છે;

_ ને જયુ ં છે ભં મજુભા ં યચાત ુ ં

ભાટી ને તેજનુ ં ચક્રલાર ક

રીરી ને ઉજ્્લર ઝામંલાફંૄ !

ભં અંધકાયે મજુને દીઠ છે

કામાશીણ કેલ ાયદળાક

અ તાયક ને તણૃને જલા’લલા

ક સકૂ્ષ્ભ વલંેદનળીર ભાધ્મભ,

ક સ્તબં ટ્રાન્મસભૂીટયન વીભભા ં ઊબેર !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

35

નકુ્રભણણકા

ત્માયે ભને કશુકં બાન ઊંડુ ં ઊંડુ ં થત ુ ં:

જાણે હુ ં કઆ ગ્રશ છુ ં તણૃ-તાયકન

અ અબ ને લનીની ધલચ્ચ કમાકં,

જાણે

હુ ં તાયક ને તણૃની ણફચણફચ,

છુ ં તાયક ને તણૃથી ખીચખીચ !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

36

નકુ્રભણણકા

મલશ્વજનની સ્લફૃ !

લાલી ફા, અવુ,ં ઘય ભશં પ્રલેશુ,ં નીયખુ ં ત,

નલાઆ ! ના ખારી કશુ ંજ ઘયભા ં! ક વબયતા

ફધે છે વ્માેરી જનનીફૃ ! શનૂ્મમ ન સ્સ્થમત !

થાયીભા ં જઆ શતી મયૂત જે વ્મસ્ક્તફૃ તે

શલે થૈ મલભમૂતસ્લફૃ મલકવતંી ણચતલને,

કરુણા-લાત્વલ્મે વબય નયી એ મલશ્વજનની !

યંત ુ યેખાઓ ડયણચત ભને એ મખુ તણી

ચશી જેને ભાતા કશી કશી ભભત્લે બજી, મજી;

યે, એને અલા મલતત ફૃભામંે રઉં પ્રીછી,

તને શભંેળામે લતનઘય લટં લચભા,ં

બંજાતી બંતભા ં ટગભુગ ુ થતી દીલડી વભી

ને વધં્માકાે તરુવી તણી ડરે ઘતૃ તણા

દીલાફૃે ળીી પ્રવયતી પ્રબા કમા ં દીઠી ન’તી ?

મતાના જૂાે ભયતી ન’તી ધૂવી ત ુ?ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

37

નકુ્રભણણકા

શલ ે

શલે તારંુ અવુ ં સ્ભયણ ઝફકી જામ કદીક,

ને અ આંખ ફે જયી બીની ફને એ જ. . .

નશં એથી ઊંડી ડફૂકી તીતે, ભાત્ર ભ્રભણ

ખમારના જૂના મપ્રમ લભભા ં સ્નેશ . . .

શલે એ ણફંદુનુ ં નડશ પ્રવયવુ ં યેખ ફનીને

બમલષ્મે થડ કં ભરુ-લીયડીભા ં બેજ . . .

હુ ં શઉં ડફૂેર દપતય મલળે ટેફર યે

તભુાયના ગજંે, ત્મશં ઊઠતી વાભે જ. . .

ઝબકૂી ફે આંખમે, નડશ ળયીય એને, નડશ મખુ,

ન યૂી આંખમે, નજય જ બયી શજે. . .

ન તેથી ભટી કં ડચણ; ચરે કામા મનતનુ ં

જયી થબંી; થડી કરભ થથયે એ જ. . .

જયા જૂનુ ં શૈય ુ ં ટકી, ધડકે ઝાઝુ ં ક્ષણ, ને

બીની આંખ ાછી જગસ્સ્ભત શુ ં અભે જ. . .

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

38

નકુ્રભણણકા

થડે સધુી જ

થડે સધુી જ યુ, ઇંટચણ્મા ં ભકાન,

તેને ડી છી ડયુ ં નયુ ં અવભાન;

થડે સધુી જ દણચડશનત ભાગા, ને છી

મનમિહ્ન સ્સુરૂ ગાઢ લન તણૃશ્રી !

થડે સધુી જ લવમત, કૃમ, ચોટંુ, દેલ;

તેના છી નયી શાડી ને વભદંય !

અ અટરી જ આમતશાવની ડી; નીચે

જૂન પ્રલાશી ગ્રશ એ જ શજી ઊન ઊન !

ને કા કાઢી ળકંુ જ ઘડડમા બ્શાય ત

_ ત એ જ અદ્ય શ્વવત ખીણભા,ં ગશુાભા;ં

અ અટર રગી જ ળબ્દખરેર શનૂ્મમભા,ં

તેના છી મનયમલમધ નયુ ં ભોન મનસ્તર.

થડે સધુી જ રુમધયે શજી વભ્મતા-નમ,

સ્દેં નીચે યભ મલસ્ભમ અદ્યન રમ !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

39

નકુ્રભણણકા

બ્રહ્મમળશનુા છદં

ઉય તાયા,

નીચે નાયા,

લચ્ચે ખેરે યંાયા !

તાયા ચકે,

નાયા ખકે,

ાદંડે ઢયા તે ભરકે !

ઉય ણખર,

નીચે મનણખર,

લચ્ચે ાદંડે તે ણખરણખર !

અબની જ્મમત

નાયા પ્રતી,

શાથભા ં ના’લે ાદંનુ ં ભતી;

ના સયૂ, ચદંા,

નીયલ છદંા,

લડને ાદંડે અનદંકંદા !

તાયા-નાયા,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

40

નકુ્રભણણકા

લચ્ચે ભાયા

કીકી ળા એ કાભણગાયા ;

ઉય તાયક,

નીચે છારક,

છભા ંછદેં નદંનુ ંફાક,

ઉય ગરક,

નીચે રરક,

લચ્ચે વ્શાર શારડંરક.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

41

નકુ્રભણણકા

લવતં-તડકા : તડકાને ભેે

ળેડકઢા અ તડકાઓભા ં

તાજી તાજી ટેકયીઓની

ચી ચી ટચ કેયી

કીઓ કીઓ ઊઘડી ગઆ છે

શભુ્ર ફૂરની ઝાઝાના

બડકાઓભા.ં

ટેકયીઓની ચટ્ટાન ય

ખીણઊબમાં ભેદાન ય.

તડકાના કણ ભંભા ં રૈન ે

ઝણઝણ ઝણઝણ

ખદફદત ુ ં કીડડમારંુ !

તડકે તડકે ગદંડીઓ

ટેકયી ઉય ચડે;

શય ખતેયથી કેડી કેયી

ખખ ખખ અલી ભતી

તડકાના ભેદાનતાલે !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

42

નકુ્રભણણકા

ટેકયીટચે છેક

એક છે તડકા કેયી દેયી;

દેયી ઉય પયપય પયપય

ધજા ભશં પયકે છે ધ

ધ ધ તડક.

તડડકત લન લામ,

તડડકત ડરે શય લસ્તનુી છામં.

આંખ તડડકત !

ખંી કેયી ાખં તડડકત !

ઘાવ ઉયની ભાખ તડડકત !

ફૂર તડકા ! તડકાનુ ં ફૂર !

ગીતના ળબ્દ છે તડડકત !

તડડકત છદંરમની ઝૂરે !

ભેદાને ભણમ છે ઘેય

તડકા કેયા કણ કણ કેય

તગતગ ભે !

એક ખાનગી લાત :

(હુ ં ણ બે)

રુડકત તડક, તડડકત રુક !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

43

નકુ્રભણણકા

અબ રગી અબાની ઝરક !

અબુ ં તડક ! ધયતી તડક !

જનાયાની આંખ તડક;

જલાની લસ્ત ુ તે _ તડક !

ચ્શયે સયૂજ, ચ્શયે તડ્ક !

સયૂજ-તડક-ચ્શયે _ એકાકાય,

તડકાના ભેાભા ં ભં ત ખમ મજુ અકાય,

ખઆ નાખ્મ યે ભં ત ભાય

ગ નખ યે ફૃયેખન ચ્શયે !

_ ચ્શયે જે ભં

અંધાયાભા,ં ફનીઠનીને,

ફૃડુફંૃાફંૄ નાભ દઆને

શમેો. _

ળેડકઢા અ તાજા તાજા તડકાઓભા.ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

44

નકુ્રભણણકા

લવતં- બણકાય

લન યે લગડાને એકર લકે

ઝાડી ઝૂકેર તીય

ફૂટતી લમનુ ં તે કાચુ ં ડડકયુ ં

યથભ પ્હશે ુ યે નીય,

વ્શતેા ં અ લાડયને કણે યડકમા ં?

કળ્મા કમા ં કાણરદંીના કાઠંડા !

ઘટભા ં લશી અવ્યુ ં અકાળ,

ઘડુડે લભાઆ કની આંખડી ?

કની નીતયી અ ્શંકાળ ?

કના અ ણવાયા અલી ડકમા ?

ૂઠેંથી ઝૂકી મકૂયુ ં લેણીએ

કણે કદ્ફયનુ ં ફૂર ?

લણ યે નાશી તીયે નીતરંુ

રદફદ રજ્જાને દુકરૂ !

કણ યે જાણ્માના ં અ ડડકમા ં?

પપડી યશ ે છે ભાયી આંખડી,

થયકમા ં કયત ુ ં અ અંગ,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

45

નકુ્રભણણકા

ઘટને ભાયી કણે કાકંયી ?

લયતરુાતા તયંગ !

કના યે બણકાયે કાજ ચંડકમા ં?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

46

નકુ્રભણણકા

લવતંક્ષબ

તડડત વયખી મતયાડભા ં તડાક દઆ તટૂમ

મળમળય વયન વ વ સમૂા વાડટત અમન,

બીતય તયતા અખા ણફ્ફે ઊડી ળત કચ્ચય,

ળત વીકયભા ં ડશલ્રાઆ ઊઠમ દ્યમુતન ઝય;

ઉયથી શુ ં કં _ ના જે લસ્ત ુ_ ડફાક જે ખયુ,ં

વય થઆ ગયુ ં લત ુારભા ં તયંણગત મલસ્તયુ ં;

કમશંક ફૂરડુ ં ફૂટયુ ં તેના ‘ટ’ ધ્લમન પયત

લન પયી લળ્મ અન્મદરાત શલાજ ડ્શત;

કુસભુકીઓ ળબ્દાઆ તે લનાચંર કલ્ફર,

ફૂરફૂર થમા સયૂ; ળેઠે યસ્ય કબુાય !

ધ્લમન-યવ-દ્યમુત-સ્ળે ગધંે તપૂાન શ, ઊઠયુ ં!

વલય-કુસભુના લણો છદં્યા, યશસ્મ ફૂટંુ ફૂટંુ :

શુમં થઆ જળે ભાયા તણંગયુ ં અખયે ?

નથી મનણખરભા ં ઠેકાણુ ં કં, કળામનુ ં કમામં યે !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

47

નકુ્રભણણકા

આચ્છાઓની લવતં

ગઆ કરે કમા ં અ લી ફધુ ં શત ુ ં? કચ્છ વભી

ફધી વકંચાઆ ટૂંડટયુ ં લીને ભાયી પ્રથભી

નાકાયે રચા વભી ડી’તી યડા ળી ગગને,

ને અ જઆ લ્મ, મવકર પયી ગૈ અજની ક્ષણે !

હુ ં કેલી રાગુ ં છુ ં? પ્રીછ ણ ડે ના ળી કળી,

રીરી યાતી ક્રાસ્ન્મત કભનીમ ગઆ કાભણ કયી !

ગઆ કારે શભુ્રે લવન શતી લેયાગણ જળી,

ફની ગૈ છુ ં અજે તીતરી-લયણી ક નયી યી !

શ, આચ્છાઓની રુક ઊઠી છે જગંર ઘની

ભને, ને આચ્છાઓ મકુુણરત થતી સુ્ષ્ત થતી

ળગ જાણે વ વ થઆ ઝશી અયતી તણી,

શજાય કબુાયે લયણ ભન જ્મમત ઝકતી !

ભને જ્માતં્મા ં ફાઝમ ણર-તીતરીન યંગીન ઝૂડ

શ, આચ્છાઓની ગનુગનુ ! ઊડમ છે ભધડૂ !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

48

નકુ્રભણણકા

મલયશના ચાતભુાાવ

લૈળાખે ભને વ્રેભડં દીધુ ં ને

જેઠે અી જગણ ઝા જી,

ાઢે અડળ આન્મિધનનુી, ને

ાંણે તયણભાા જી;

ભે ખડંના ં ખંેરંુ, ભને

બલની દીધી કણે બંત જી ?

પ્રેભ પ્રગડટમ ાતાે, એણે

ાછ અી છીત જી;

અમખાએ મુનંે ઓયડી અી ને

મલયશ ે તે અી મુનંે ફાયી જી,

શ્રાલણે ફાયીને વણમા વંગ દૈ

બાદે બયી ઝીણી જાી જી :

અવ તે ભાવે ને અવે ને ાવે

અંદય ને લી ફશાય જી,

અઁવલન કેયી ઝાક ઝીણન

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

49

નકુ્રભણણકા

લેયામ નલરખ શાય જી;

કઆ રખે ભને આંખડી અી, ને

કઆ ત્મા ં અી ગયુ ં આંસ ુ જી,

વંગ વણમા વાશી વાશી કઆ

વાલજ ઝૂયે યે ચભાસુ ં જી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

50

નકુ્રભણણકા

વાતુાયા (ફીજી મરુાકાતે)

જતા ં ને અલતા ં

રાવ્મ શત ઘયથી નીકતા,ં છીતના

લાડા તણા તરુની ખાનગી એક લાત હુ,ં

એ વાબંી ગયુ ં શળે થલા ભારંુ

_ ચારાક તે _ કી ગયુ ં જ શળે ઉતાલે

સ્દંન્મત યક્ત, ઘય-ફાયણુ ં જ્મા ં હુ ં દેઉં છુ ં

‘વાથે ભનેમ રઆ જાલ ઉખેડી,’ બાબંયી

જે ડાીઓ ઝૂકલી ઝૂકાલીને ઝૂયુ ં છ એ;

હુ ં લાત એની ણખરે લન લેયત ગમ;

ાછ લફંૄ છુ;ં ઘય ાછના તરુણરમે

રૈ જાઉં છુ ં લનની ગઠડી (છૂળે જ એ)

આંખ ભશં વીભની ણખરાઆ, ણચતભા ં

ઊંચનીચ મળખડયણી-રમ પ્રોઢ પ્હશાડીન,

કણો મલળે કરયલ, ભખૂયી શલાઓ

હુ ં પેપવા ં બયી બયી લન અખુ ં ઉાડી રાવ્મ !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

51

નકુ્રભણણકા

ફે વૉનેટ

1.યાધ

ઘય બંતની જ્મા ં પ્હશરેીવ્શરેી ચણી દીધ અડ ભં,

તકતી મકૂીને નાચી ઊઠી શતી જમશં વભ્મતા,

કયણી થઆ શા ત્માયે હુથંી ઘય ધભાની,

વકર લકાળન ગન ક્ષ્મ, વીભન !

છીની વદીઓભા ં અ મછિ ે નથા લધ્મે ગમ;

ગગન ડતી દીલાર ે દીલાર ચણ્મે ગમ !

તયડ ડતી તમે જાગ્મ નડશ - ચણત ગમ !

કૂં ફૂટતા ં કાષ્ઠ-દ્વાય બડબડ બીડી દૈ

મવની ફધે જાી અડી-ઊબી લણત ગમ !

ઊકરી ગઆ યે ખલુ્રાળની ધીભે ધીભે ડી શતી ટેલ જે,

વયવ યજનીઓ, તાયાઓ-ખચ્મ લકાળ અ !

વયવ ઊંઘતા ં ભેદાનની શલા; ફધુમંે મકૂી

ફડશય જયી કં ડકાઆ, દે બડબડ ફાયણા ં

ફડશય મકૂીને અનતં્મને ખણૂા ખણત યહ્ય.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

52

નકુ્રભણણકા

2.અબાય

ભે ત અકાળ બણી ીઠ કયી’તી બંત ચણી;

યે, વારંુ છે કે શજી ણ ભાયા ઘય ભશં

ઘણે ઊંડે ઊંડે ઊડતી ઊડતી અલી બીતયે

ગ ૂથંે છે ભાાઓ કબતૂય, કત, ચકરીઓ;

રઆ અલે થડુ ં ગગન ઘયભા ં એ મભ લી;

ભ વોના ં ઋણી : નબતી ઘયભા ં જેથી નબતા;

શજી વારંુ છે કે મળય ય યવડે તણખરા;ં

ઝીણી ચંચં, ટ્શોકા, ભરભરી ંછાઓં ખયી યશ;ે

શજીમે અલે છે લનની રીરી ક્શલેા યીકથા

શલાભા ં અઘેનુ ં યણ ભનભા ં છેક ખયત ુ;ં

શજી ત વારંુ છે : બંત-તયડભા ં ભાથુ ં ઊંચકી

મલના છૂમા-ગાછમા તણૃ નીકત ુ ં ફુક્ક કયીને;

બુ ં કે મભટ્ટીભા ં શજી લન તણા ં અડદભ મૂ;

શજી લાડા-છાડે નથી ઊઘડતા ં પ્હરાન્દ્સ્ટક ફૂર.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

53

નકુ્રભણણકા

નદીના થાાને

નદીના થાાને લી ભન કશુ ં ને વન શુ;ં

વદા એને ત એઆ. . .

બયાવુ,ં ઠલ્લાવુ ં ઠરલઆ બયાવુ ં પયી પયી;

બયતી થલા ફાઢ, વયખુ,ં

છયતુ’ં થલા ગાઢ, વયખુ,ં

તયડ થલા લાઢ, વયખુ,ં

ઘવાવુ,ં છરાવુ ં

લશયેાઆ જાવુ ં વભમ થકી યે અલત-જતા ં

જીલનથી ચડતંા-ંઊતયતા;ં

બયતી થલા ઓટ, ણ શુ ં?

ચીભકી થલા ચટ, ણ શુ ં?

ક્ષણની ડી જે ખટ, ણ શુ ં?

નદીના થાાને લી ભન કશુ ં ને વન શુ ં?

વદા એને ત ઓઆ. . .

બયાવુ,ં ઠલ્લાવુ,ં

બયાવુ ં ઠલ્લાવુ,ં ઠરલઆ બયાવુ ં પયી પયી,

છરકવુ,ં છી રૌ શવે ુ ં નીતયી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

54

નકુ્રભણણકા

ડુગંયા

કે ડુગંયા શજીમે એના એ જ, વરના અડદલાવી

યે રર.

કે ડુગંયા ફદરામા ના સ્શજે, કે લનંના એકર-મનલાવી

યે રર.

કે ડુગંયાએ, ક્શ ેછે કે, શ્શયે નથી દીઠું, કે ગાડીએ ફેઠા નથી

યે રર,

કે ડુગંયાને બુ ં તે ભહડુાનુ ં ીઠું, કે લાડીએ ેઠા નથી

યે રર.

કે ડુગંયા – ક્શ ે છે કે - કક લાય યાતે કે વીભ રગી ઢૂંકતા

યે રર,

કે ડુગંયા જમા છે કઆ દી પ્રબાતે, કે ગરા ંમકૂી જતા

યે રર.

કે ડુગંયા ઊઠે છે યાતના પ્હશયે, કે ઘડૂની ાખં પટે

યે રર,

કે ડુગંયા ઘયી અખ દી ઘયે, ને યાતના ભડા ઊઠે

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

55

નકુ્રભણણકા

યે રર.

કે ડુગંયા કક દી વાલજને લેળે, દીઠા ભં નદી ી જતા

યે રર,

કે ડુગંયા દલભા ં દાઝતા કેળે કે દીડા દીતા

યે રર.

કે ડુગંયા કડઠમાયા થૈ કાધંે, કે લગડે ટચકા કયે

યે રર,

કે ડુગંયા વાજંના બાયડ ફાધં ે ને કેડડયુ ં ઊતયે

યે રર.

કે ડુગંયા કક લાય ધણૂે છે ઘેરા, ધણેણતા ધયતી ફધી

યે રર,

કે ડુગંયા કક લાય બયતા ભેા, કે ભાથેથી તણમા સધુી

યે રર.

કે ડુગંયા અજેમ એકુ ં પ્હશયેે રગંટડીનુ ં ચીથરંુ

યે રર,

કે ડુગંયા ભતા વાકંડી નેે કે કાભઠું ખબંે ધયુ ં

યે રર.

કે ડુગંયા બડકે છે શ્શયેથી નાવી, કે વીભથી ાછા લે

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

56

નકુ્રભણણકા

યે રર,

કે ડુગંયા વરના અડદલાવી કે ભનંની લાટે ભે

યે રર.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

57

નકુ્રભણણકા

થન્મભત્ત

શં લી ડકમ શંડે? શંડે ફરા મજુ અ વભે;

લશી જ જઉં છુ ં પંગાત, ડય-ન-ડમ થે;

શડુડુ લને ઠેરઠેંરા, મત્ન જ ણાલે

મતમભયજભા ં લેરાન્મદરે, શલે ભઝધાયભા;ં

વીભ છરકે ચાયે કયે, ણરમે રમભા ં ભને,

ઢચક ઢંચી જં ભાટે ઘ ૂટેં મલરર પ્રણૂાને !

દ ભદરમચ્છદેં કાંે, જયાક હુ ં અંગઠેૂ

લજન દઆને દાબુ ં: ઓશ યસ્ત ! જયા ઊછી કદંુૂ

કમશંક ઊંચકામે છે જાણે ઊબ ઊરી યથ !

કમશંક દડયમાભા ં ડફૂે છે નીચ રી થ !

ચયણની ડૂખંે ઓશ, યસ્તા પટાપટ ફૂટતા !

નમન-થનુ ં તપુા ં! લેરા વભા ગ ૂચં-લંટતા !

ઘય બણી લફંૄ ખંચાતા યે, તડાતડ તટૂતા !

ચયણતણમે ચંટી ણચત્તે પ્રલેળત ચયટા !

અ શનૂ્મમ તે લી શળે શુ ં?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

58

નકુ્રભણણકા

અ શનૂ્મમ તે લી શળે શુ ં? મપ્રમે, ન જાણુ,ં

તાગી ળકમ, તયી ળકમ, વભજી ળકમ ન કં,

ળેનુ ં ફનેર ? ઇંડુ ં પડી ળકમ ન ભભાનુ;ં

ભં અવભાન ગણીને ટહકુ કમો, ત

કમાથંી ભળ્મ ન પ્રમતળબ્દ; જરોઘ ભાનીન ે

ઝંાવ્યુ ં ળબ્દતયીથી, કશુ ં ના કાત ુ ં

દૂયત્લ ! મલસ્તયત ુ ં ઓકીનુ ં ન લત ુારે !

ાછી પાટ ણતટૂ વાટ ડયક્તતા;

ક ડયક્ત બાડં ગણી ધાતનુ ુ ં યૂના ભં

આંખ મનચલી, ણ મનસ્તર ! ‘ટપ્હ’ના ધ્લમન !

ભં અશથી હ ૂપંલલા ચહ્યુ ં ત – યે યે,

થીજી ગઆ ત્મશં જ ફાષ્ ! કશુ ં ન મલસ્તયે;

અ શનૂ્મમ : ના તણયુ,ં ના તટ, ના કશુ ં કળે !

એ આંસ,ુ ળબ્દ, ટહકુા ફધુ ં કમા ં ગયુ ં શળે ?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

59

નકુ્રભણણકા

પ્રીમતની ાચં ગીમતઓ

1. આંખ ભંચુ ં તમે

આંખ ભંચુ ં તમે શં ફેઠા ં આંખડી તજુને શયેે :

ઓ ફેઠી ત ુ ં ફાયવાખને અંઢેરી તલ ઘેયે. . .

આંગણે ઝૂરે રીભડ એન ડકામ ફાયીએ ્શય,

યણલેાએ ભજંયી ટહકેુ કાનભા ં તયૂી પય,

ચભકી ચચંર થઆ ઊઠે ત ુ ં કાભના ડુગંય ઢેયે :

આંખ

ફયની એક અસલુે ને ણચતે્ત ભશં નશં ચેન;

અંગરુ ચૂ કાડુ ં વીલે છે આંખભા ં અછે ઘેન,

ઘડીએ ઘડીએ કય ટકે, ક તિંા ભનને ઘેયે.

આંખ

ઘેનને યેળભ દયે, ઓયે મલયડશણી, એ કૈ લાત

વમ યલી વીલલા ફેઠી, બયલા ફેઠી બાત?

ળભણા શુ ં કંઆ અલી પયકી જામ છે તાયે ચ્શયેે.

આંખ

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

60

નકુ્રભણણકા

2. બેટ

વોની આંખથી છાની મજુને ત ં અી જે બેટ

મય ુ શ,ે કમા ં વતંાડી યાખુ ં જાલી જીલની ેઠે?

રાજની ભાયી ભાયી જાઉં કે જઆ યખે રે કઆ,

ભાનીળ ? ધે ડદન જલાે ભં જ શજી ના જઆ;

દાફડીભા ં યાતે યાખુ ં છુ ં દાફી રુડદમા શઠે.

વોની

અખીમ યાત રુમધયના યગયગ લધી જામે ધફકાયા,

ડદનબય રુક યશ ે ને થબંે ાંણના રકાયા,

શસુ ં? યડુ ં? ક્શ ે: કમભ વબંાફંૄ તલ વ્શારની લેઠ.

વોની

ચયણ ત્માયથી ભરૂી ગમા છે મનજ સ્લાબામલક ચાર,

અંગઅંગ ય ઊગી નીકળ્યુ ં ફરકણુ ં તલ વ્શાર,

રકથી યક્ષી કમભ રૈ જવુ ં એ કાની ાયે ઠેઠ ?

વોની

3. યી

ક બયતીની છે નીકી અવ્મ’ત તલ અયે;

ઝઝંાભા ં તયી ઉય-નીચે છડાતી ભઝધાયે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

61

નકુ્રભણણકા

તલ તીયે રગંય નાખ્યુ ં ણ કઆ નશં મછાણ;

ભથી આંખ છૂી ફેઠી’તી તજુને : ‘શ ે ણજાણ !

યાત અટરી ડી યશલેા ત દેળને તલ દ્વાયે ?’

ક બયતીની

આંખ ભંચાઆ થાકીાકી ત્મા ં ળભણે લ્મ, અ !

યીન ચ્શયે ચભકી ઊઠય ભજ વમંખુ મનષ્ા !

દૌ ભતૂ ! અવ્મા ણબમાગતને નાવ્મ લયભાે !

ક બયતીની

મનજૉન સનૂા ં યાજ ડમા ં ને યજનસનૂા ્શરે,

કળ શાથણી ઢી ફેઠી દયલાજે જે પ્હશરે :

અણે કઆક લાત ! યીની પ્રીત ાઆ કડઠમાયે !

ક બયતીની

4. તે ક્ષણથી જ

વન-નદીભા ં લશી અવ્મ કઆ વનયીન લા,

તે ક્ષણથી યઢ રાગી ગઆ ને જાલ શં અંતડયમા.

તે ક્ષણથી રચમનમે જીલન ધ-ઊંઘનુ ં કઆ ળભણુ,ં

લા યચે કઆ લેણી, લેણી મખુ યચે કઆ નભણુ;ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

62

નકુ્રભણણકા

કઆ જનભનુ ં નાભ દઉં ત્મા ં ીગે યદા ાય.

વન-નદીભા ં

યાત ડે ને તડી રૌ શ ે જીલ ‘ણ-શંમા’ંની લાતે,

ક્શ ે છે : કદી ક ડકંડકણીયલ શજી લશી અલે છે ઘાટે,

ક્શ ે છે, કઆ મનશાયી શરેે બયી રાલે ઝકંાય.

વન-નદીભા ં

તે ક્ષણથી રાગી ગયુ ં ભને ‘શં’નુ ં ણણમર ્શણેુ,ં

યી લયીને લીશુ ં ાછા, રંુૂ શંનુ ં રેણુ ં;

ખંાે ઘડે ગાજે દૂય ળભણે ડુગંયભાા.

વન-નદીભા ં

5. એક જ લાડથી

એક જ લાડથી જૂજલા જૂજલા

ઝૂયે અણા લાડા,

યાત થઆ થઆ જામ છે ઓ ગભ

કમાકં ખયી મજુ દ્શાડા;

લેદના કેયી લેર ચડી, મજુ

બંમભા ં નાખી મૂ,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

63

નકુ્રભણણકા

વાજં ડે ને બંતની તાયી

ભેય ખયે મજુ ફૂર,

ાદંડા ં મજુ તજુ આંગણ ઊડે,

જામ ન લાી કાઢમા.ં

એક જ

ાદંડા ં મજુ લાી-ઝૂડી ત ુ ં

કયળે ફાયણુ ં ફધં,

ફૂર ઉલેખીળ, કેભ યે ડકંત ુ

ખાીળ એશની ગધં ?

ગધં ન જાણે યકે ન ટક ન

પ્હશાડ ન લાત અડા.

એક જ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

64

નકુ્રભણણકા

જ લાધં ન શમ ત તભને _

કમાયેક ત્ર શજીમે રખતા ં યશ ત ?

એભા ં તભારંુ સણુખમા ં! કશુમંે ન જામ;

જે ફેક ક્ષયનુ ં બાગ્મ ભળ્યુ ં ભને _

જે ફે ક્ષણ સધુયી ત્ર ભાયી જામ;

થડુ ં બરે, ભથુ ં અ કણભામં લો;

જે ફે ટીા ંનવીફભા ં ભને ભળ્મા ં તે -

ના ઊગળે કશુમં જાણુ ં છુ ં– તમ, તમ _

અ ફાડા લગયકાયણ ડશજયાતા

છ ફે કણ જનભના તયસ્મા બંજામ;

સકૂા ફીડે લયવળ નશં, જાલ; ભાત્ર

અલ પયીથી થઆ ઝાક, ફેક બુદં;

છ ફેક કંઆ તણખરા ંરી મૂભા ં

લાાભ્રભે કુતશૂરામ, ટટાય થામ;

એભા ં તભારંુ સણુખમા ં! કશુમંે ન જામ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

65

નકુ્રભણણકા

ભેણુ ં

તુ ં ગંનુે ણગડય ડશભારમ રઘંલી ળકે,

ભાનુ;ં યંત ુ જણ એ શં અલી ત ળકે

ભાયી કને ડગુ ં એક બયી, _ ળક્ય;

ના શનૂ્મમ અ તસ ુ કામ ટૂંકામ ત ુથંીમે.

લાચા ત કયી ળકે શજી મકૂને ત ુ,ં

ભાનુ;ં યંત ુ જણ એક તણા ફરા

તટૂી ળકે ન તજુથી; જણ ફે લચાનુ ં

અ શનૂ્મમ-ભેરુ વભ-તુ ં જયી ત ચાલી જ.

શા, ત ુ ં કયી, -કયી, વલા ળકે, યંત ુ

તુ ં ન્મમથા કયી ળકે ન બાગ્મા ભારંુ અ;

વલાત્ર ત ુ ં નથી જ, ફર, ભાયી ફે લચે

અ શનૂ્મમતા-તયડ : વ્માી ળકામ ત ુથંી તે ?

તુ ં ભારંુ અટુકં ભેણુ ં ઉાડી ના ળકે,

’શામો’, કબરૂ કય, દસ્ખત મકૂ ત્ર, રે !

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

66

નકુ્રભણણકા

વાજુંકા લનભા ં

શ, લ્શયેાઆ અ લનરશયે કનીમ રટ !

ભને લંટી રે ક નજય ફીજ ળી ાંણ લડે !

ભને સ્ળે છે ક ણફવથી ભસણૃા યેળભ લડે !

શરાલી નાખે છે તણૃવભ ભને વ્શારઝટ !

ભને ખંચી કાઢે ઘયથી થ ક વાદ દઆને,

ભને ફરાલે એ કયથી ડકીને લનના,

ફધુ ં છડયાનુ ં ક્શ ે શંનુ ં ણવાયે ગગનના,

જાણ્મા શ,ે અ શુ ં? નીમ યૂી પ્રીછ નશં ને ?

શ, અ તે કેલા પ્રણમ ? તભ કં નાભફૃ ના,

તભાય અ તે ળ નનુમ કળા કાયણ મલના ?

ખરૂા ં અકાળની ણફચ ગરીચી, ાગર બકુી !

ભને બેટ, તે છ કલણ ? પ્રીછ દ્ય, એઆ આળકી !

તભાયી વગંાથે હુમં કળીમ વજં્ઞાશીન થઆ

શલાની ઝકંભા ં ઊડુ ં છુ ં– ‘તભને ચાહુ ં છુ’ં - કશી.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

67

નકુ્રભણણકા

સ્લસ્થ તાજા લાજ

એ ઊઠે કે ઘય મજુ ઊઠે, જે સતૂ ુ ં એ સલુાથી,

એને ઊઠય ે ડદલવ ઊગત સ્લચ્છ તાજી શલાથી,

જાગે ચલ્રી-નીડ ઘય મલળે, ીે ણા વાજ,

જાગે જમા ં એ મજુ ઘય મલળે સ્લસ્થ તાજ લાજ;

ભાએ લયુ ં ચણ ચબતૂયે ચાચંભા ં રેઆ ચગૂી.

( જે ચચંઓૂ ચણ ય ક્ષણાધે યશરેી ન મગૂી.)

એ ાખંની શરચર શલે ળબ્દની છ-વેય

ભાયા ભાદંા ઘયથી નીકી ઊડી ગૈ અબ ભેય;

વાજંે જમાયે ઘય બણી લે રશીન એ ઉછા

રાલે ઠાવંી દપતય બયી ઘેય અખી મનળા,

ત્મા ં ગામેરા ં ગીત શં શલે ઊછે ગેશાત્ર,

ભાયા થાકમા ઘયની છતને ઊંચકે; - એક ભાત્ર

ભાયા સનૂા ગશૃની લવમત, સ્લસ્થ તાજા લાજ,

તાજા ટ્શોકા, મલશગ-યીના ગડઠમાન વભાજ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

68

નકુ્રભણણકા

ગાભ નજીક અલતુ ં જામ છે તેભ તેભ

વાને શલે ઊડત ુ ં ઊદત ુ ં ગાભ અલતુ ં

આંધી ભશં ઘભૂયત ુ ં ીત ાદંડુ ં થૈ,

(એની યે ચીટકી કઆ કીડીમ હુ ં કફંૄ)

એ અણી વીભની ીયથી ખયેુ ં

શઆ ળકેમ;

એ ાદંડુ ં સ ૂધં ુ ં છુ ં ઉચ્છૌ લવી ઉગ્ર, તેભા ં

ટ્શોક યશ ે તયી પ્રરફં લાકંને રમે,

એ અણા વીભ-તાલ-ની કંુજડીન

રાફં રચાક, રચી ડક થકી ઊઠેર

શઆ ળકેમ;

અ ઝુડં ઝુડં તરુ-ફૂર-તગં વાભટા ં

અવ્મા ં ઊડી લનભા ં ીભંત ચે,

એ એટરા ં મનકટના ં લયતામ છે કે -

કે અણી છીત કઆક લાડ-્શમાા

શઆ ળકેમ;

અ છાણભાટી તણી ગાયની ગધં અલી ર;

કી ઊઠી ઢૂંકડી રંણ ઓકીઓ,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

69

નકુ્રભણણકા

(યેખામ શાથ તણી અંડકત અછી એભા)ં

એ અણા ઘયની, ફાની શથેીઓની

શઆ ળકેમ;

ઓ કાની ઉય અંગર ઊંચકામા,

ઓ ઓટરા ઉય સ્શજે લળ્મામં ટેયલા,ં

ઓ ઊંચકામ ઘય દાખલત ગરીભા,ં

‘અલા’લ’ના યલ ળબ્દ બંતેબંતેથી . . .

કન શળે ? વભમ ાયથી વ્શાર અટુ ં

ને અટર શયખ ફા મલણ ન્મમ કન

શઆ ળકેમ ?

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

70

નકુ્રભણણકા

લતન એટરે

લતન એટરે છેલટે ત એક છામંડી;

છામંડીને ફાન ચશયે :

લતનને ફાન ચશયે;

ઘય એટરે તરુવીનુ ં ભાજંેયલાફંૄ કૂંડુ,ં

કૂંડાભા ં વાજંન દીલ,

દીલ એટરે ળીી અબા,

અબાને ફાન ચશયે,

ઘયને ફાન ચશયે;

લા એટરે ફાના શથન વામથમ,

વામથમ એટર ે

ઉભયા અગના કંકુના ભટા ચાલં્રા,

ચાલં્ર એટરે ફાના બારનુ ં ખડં વોબાગ્મ,

ચાલં્રાને ફાન ચશયે,

લા એટરે ફાન ચશયે;

ડદલાી એટરે દેલનુ ં ઘય,

દેલના ઘયભા ં ચાણી-ઢાકંમ ખડં દી,

ખડં દીને ફાન ચશયે,

ડદલાીને ફાન ચશયે,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

71

નકુ્રભણણકા

વભમ એટરે બીની નીકલાની ગરી,

ગરી એટરે લીતેરા ફાણના ઓઘયાા,

ઓઘયાાભા ં ફાન ચશયે,

વભમને ફાન ચશયે;

લતનને ફાન ચશયે.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

72

નકુ્રભણણકા

જ શમ

અલી જ એક ક્ષણ શમ,

વાભે ાઢઘન શમ;

પણગ ફૂટે ડકતા ં જ

બીન બીન લન શમ;

જે તે ચણ્યુ ં ગભ ે ના,

કાચુ ં ીભત ુ ં લન શમ;

ઊગી જલામ લાડે

જ અ ક્ષણે લતન શમ;

જાભેમ જામ મણૂમા ં

જ થડુ ં ફાણ શમ;

મવભેન્મટભા ં ઢૂંઢંુ છુ ં:

એકાદ મભટ્ટીકણ શમ;

ઠયલા ચશ ે છે આંખ

શડયમાફંૄ કમાકં તણૃ શમ;

ફરાલે ઘેય વાજંે

ફાના વમુ ં સ્લજન શમ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

73

નકુ્રભણણકા

લવતંભા ં

તડક ફૂટમ તે ગમ ડકી લવતંભા;ં

તસ્વ તસ્વ ટેકયી ફૂટી શ રાર ભયા !

ટેકયી ફૂતીને હુ ં ત બડકી લવતંભા;ં

કગ ડેર ભાયી અગ અ કય

તે તડકાભા ં સ્શજે યેખ આંકંુ,

તડક ત નદંજીન છય નઠય,

શલે તડકાની ઝા કેભ ઢાકંું ?

રસ્વ રસ્વ રાજભા ં ૂટંી શ રાર ભયા !

રાર રાર ગ્લારનની રડકી લવતંભા,ં

ટેકયી ફૂટીને હુ ં ત બડકી લવતંભા;ં

કાગની કારીની ચી લાી લાી

કંચલાભા ં ગવુમં કેભે ?

તડક સ્ફૂયે છે ભાયી છાતીએ જ ંમમા

ટાકંમા ં તણંગમાનંા વ્શભેે,

ધગ્ગ ધગ્ગ રશીભા ં ઘ ૂટંી શ રાર ભયા !

છાતી રૌ શ ે ધડકી ને ધડકી લવતંભા.ં

તડક ફૂટમ ને હુ ં ત બડકી લવતંભા.ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

74

નકુ્રભણણકા

લયવાદભા ં લતનની માદ

અ યથભ પ્હશરેા ઘનઘેમાા અકાળે

લતન શ વ્શારા ! અણા એટર ાવે,

અણા એટર ાવે,

ઘયલાડે જે ઘાવ-ઊઠમ તલ શ્વાવ

બી જામ શં અલીને મજુ શ્વાવે,

અ યથભ પ્હશરેા ઝયભય ઝડયમા ઘાવે;

લતન શ વ્શારા ! એક કાકંયી પંકંુ

શંથી એક કાકંયી પંકંુ,

અણુ ં ેુ ં તાલ ડશકંુે ડશકંુે,

તેભા ં જઆને ડે,

- ને તાલ છદેં ચડે, લ્શકંુે લ્શકંુે

તાલ છદેં ચડે !

- ઓ દેખામ . . .

ઓ યશી અણી ફૃફંૃ ં યભયભ યભયભ

યલયલતી યે વીભ,

અણ ેર કાવં લશી યીભઝીભ,

ઓ કાઠેં કઆ ભગના ફૂટમા પણગા જેવુ ં

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

75

નકુ્રભણણકા

અપ્હનુ ં ઘય દેખાત ુ ં રાગે;

એક કાકંયી પંકંુ, લતન શ વ્શારા !

એક કાકંયી પંકંુ,

ણણમાયાની ભાટરીએ જઆ લાગે,

તયડ ત ટટ, ટટ

ટકીને લશી જામ

’ટટ’ ‘ટટ’ શંના ભાયા

શ્રલણભા ં નીક થઆ ટકામ !

શંથી ઊઘડયુ ં આન્મિધન ુ કઆ નણમાથી

શં અ ભાયા ં ઝઝણમાથંી

લતન શ વ્શારા !

અણ ેરા અથભણા ાદડયમે ઊગ્મા

જાંફણરમા ડુગંડયમે

જત ુકંને બી જામ.

અ યથભ પ્હશરેા ઝયભય ઝડયમા ઘાવે,

અ યથભ પ્હશરેા ઘનઘેમાા અકાળે . . .

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

76

નકુ્રભણણકા

વગા

1

ન્મશત સયૂજ, ન્મશત તાયા :

એકરા ં એકરા ં ડ્શકેત નાયા;

નાયા ચીયી નંકી ણી

શનૂ્મમતા અખીમે ઝણઝણી;

નાણબદંડ ે તેજની કરી

ધીભે ધીભે યશી ઊકરી :

નાણબન ડરતં દંડ,

કરીભા ં બ્રહ્મનુ ં ઊછેય અંડ;

તેજની કરીએ ક્શાઢયુ ં ્શં,

છટક્યુ ં નબ ને પાટમ પ્હશ;

ઊઘડી ગયુ ં અખુ ં ળતદર,

ડયભરન ભમો અંચર;

ડયભર થઆ પ્રવયુ ં વ્રેભડં

ડઘી ઊઠમા યથભ છદં.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

77

નકુ્રભણણકા

2

ળાશ્વતભા ં તડતડડમ બ્દ,

રુક ઊઠી ભોને થઆ ળબ્દ;

લંટા ઊકલ્મા, ઊકલ્મ બેદ,

યથન શરે ઊઘડમ લેદ;

ળબ્દ ઢે છદંને ફૃ,

ભભાડયમા લન જે ચૂ;

કરભ યે ક’ કભરાવના

કેયી ઊઠી ભધયુ વ્મજંના;

તટ નીચે લ્શયેાતા ં ્બ,

ઉય ળતદર અફૃઢ બ્રહ્મ;

ડશયણ્મભમ ગામા ં બગા,

ળબ્દ થમ ભામાલી વગા.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

78

નકુ્રભણણકા

ભશ્કયી

ખયી કયી છ ઠેકડી કરુણ અણી કઆએ;

સ્ષ્ટ વઘફંૄ જ, કઆ દયવે ઝીણી આંખને

સદુૂય થકી સ્શજે, ધાક્ષણ; ઝાઝુ ં રૌ શ ે ઢાકંણે

યશસ્મ, શજી કઆએ સયુત ત નથી જઆ એ;

ન શમ કશુ,ં શમ કઆ ઠગત ુ ં જ અકાણે;

યે ળી ભી જજંદશી ! ભી ન શત ત ભઆ એ;

વત્મ, ધાવત્મ, કઆ ણવાય અબાવ ે

ઝુકાલી દઆ જજંદગી ઝૂઝવુ ં વ્મથા અશ્વાવને

સદુીઘા ધઝાઝુ ં અય,ુ છી કઆ ભડી ક્ષણ ે

ળક્ત ભમત – ઉંભયે થવુ ં ભ્રાન્મત, એક અળા ખપ્હમે.

લી લય અળના ભ્રભણભા ં બટકવુ ં ભ્રભારફંને;

શ જીલન ! થાકભા ં બભવુ ં ભરુભરુાભણે

ભ્રભેથી ભ્રભભા,ં ભ્રભેથી ભ્રભભા ં

મમાવ ખયી ઝાઝંલે ટઆ એ,

ખયી કયી છ ભશ્કયી મનષ્ઠુય અણી કઆએ,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

79

નકુ્રભણણકા

અટરે તમનક નેડે

અટરે તમનક નેડે

કેભ જલાળે કાના અલા

યંાયને છેડે ?

તાયી અલી પ્હશાડ-ળી ચર ધીય,

ને હુ ં ઝયણુ ં કરકર ચચંર નીય,

ઊડુ ં ઊડુ ં ગ ભાયા ને

ત ુ ં તલ ઘેય ન તેડે ! અટરે

કાભા ં તને અલડ ળ મલશ્વાવ ?

અણી ાવે કેટર મવલ્રક શ્વાવ ?

અણુ ં ઝાકણયુ ં નથી ઢકૂડુ;ં

ઠેઠ વીભને ળેઢે. અટરે

ધ્રલુનુ ં કઆ કડડયુ ં ેટલી જાગે,

કઆ અણી યાશ જત ુ ં જ, રાગે

અઘે અઘે;

ભીટ ભાયી આંખડી એ મપ્રમ,

યંગભશરેને ભેડે. અટરે

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

80

નકુ્રભણણકા

ભન ભાને તફ અજ્મ

ભન ભાને તફ અજ્મ

ભાધ, ભન ભાને તફ અજ્મ યે.

અ ઘડીએ નશં યકંુ,

યકયુ ં કણ શં યકાળે?

ખરી દીધા દયલાજા,

લંટામા લકાળે,

ભનબાલન ઘય જાજ્મ યે. ભાધ

ખત નશં રખીએ, નશં રખરખીએ,

નશં કશીએ કે ‘તેડ’,

કઆ દન શં થઆ ાછા લજ્મ,

એટુ ં જાચે નેડ.

ફે ઘડી યકાઆ જાજ્મ યે. ભાધ

મકૂી ગમા જે ગરા ં

તેની ધડકે શજીમે ધૂ,

મલયશાને નશં થાક, ભ ત

શયઘડીના ં વ્માકુ,

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

81

નકુ્રભણણકા

શય ટહકુ દયદે તાજ યે, ભાધ.

ભન ભાને તફ અજ્મ, ભાધ.

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

82

નકુ્રભણણકા

પ્રેભ તણી આંગણમે લગી

પ્રેભ તણી આંગણમે લગી નીકળ્મ છુ ં જગ-ભેે,

વ્શારથી એ યહ્ય પેયલી શંત્મશં ને ચભેયે.

ઘેય મકૂી અવ્મ છુ ં ણચંતા,

જઆશુ ં જલામ ત્માયે;

એની શભણા ં લાત લી ળી

ઓચ્છલભા ં ત્માયે?

યાત ડય ે એ જાતે મજુને મકૂી જળે નશં ઘેયે?

પ્રેભ તણી

પ્રેભ તણી આંગી અ અલી

ભી છે કે પયી ભળે,

હુ ં ત ફ શં ઠે દ્વાયકા;ં

રુડકત અંગણુર સ્યળે;

વ્શાર શળે ત તડેી જળે એ, નશં ત અ મ ન એે.

પ્રેભ તણી

કાવ્મ કડડમા ં ઉળનવના ંકાવ્મ

83

નકુ્રભણણકા

શ ે તણૃલતી !

હુ ં ત ુથંી ત ક્યાયે લી દૂય ગમ’ત જનની શ?ે

તુ ં એની એ ત છે, શં તશં ફધે એકવયખી !

શતી ત્મા ં ભાયા એ ઘય છીતલાડે શયીબયી,

તુ ં એની એ ત છે !કમશં શદ યૂી? કમા ં ળફૃ નલી ?

હુ ં ત જાણે ભાયા લતનઘય છુ,ં આંગણ થકી

પમો ખડંે ખડંે વશજ રઘ ુ ઓંગી ઉભય !

પમો છુ ં જાણે કે તલ નજયની કાજી ભશં,

યહ્ય કમાયેમે ના તલ લછર ણચંતા મલણ કમશં;

ભસ્તીએ મેૂ મપ્રમ ત ુ ં શતી કં કાયણ મલના,

ને અ માત્રાન્મતે મપ્રમતય ભને – ળી પરશ્રમુત !

ઘણા પ્રશ્ન ત છે ભ ભનજુના, કમા ં રઢીલઢી

ડમમે છુ;ં બાા કલણચતૌ વભજ્મ ના-ફન્મયુ ં શળે,

ફર ત ુથંી ત નશં જ, ય કદી ન’તી ત ુ ં ગણુલમત !

તુ ં એની એ ત છે ! તણૃલતીમ પ્રીછુ ં તણૃલમત !

-------------------------------------------------------------

**************