saddhammappajjotikÈ nÈma - buddhispano · y pa z pha a ba b bha r ma ... padaÑ. “nÈmaÒca...

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

MahÈniddesapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ

Bhadanta-upasenattherena katÈ

SaddhammappajjotikÈ nÈma

MAHŒNIDDESA®®HAKATHŒ ____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1959

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 43

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

MahÈniddesaÔÔhakathÈ _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka GanthÈrambhakathÈ ... ... 1

1. AÔÔhakavagga

1. KÈmasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 9 2. GuhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 78 3. DuÔÔhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 164 4. SuddhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 185 5. ParamaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 207 6. JarÈsuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 213 7. TissametteyyasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 226 8. Pas|rasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 245 9. MÈgaÓÉiyasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 263 10. PurÈbhedasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 273 11. KalahavivÈdasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 308 12. C|Äaby|hasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 316 13. MahÈby|hasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 320 14. TuvaÔakasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 326 15. AttadaÓÉasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 373 16. SÈriputtasuttaniddesavaÓÓanÈ ... ... 386

MahÈniddesaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya

MahÈniddesaÔÔhakathÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ

AvijjÈla~giÑ ghÈtento, nandirÈgaÒca m|lato. BhÈventaÔÔha~gikaÑ maggaÑ, phusi yo amataÑ padaÑ.

PÈpuÓitvÈ Jino bodhiÑ, MigadÈyaÑ vigÈhiya. DhammacakkaÑ pavattetvÈ, theraÑ KoÓÉaÒÒamÈdito.

AÔÔhÈrasannaÑ koÔÊnaÑ, bodhesi tÈpaso tahiÑ. VandehaÑ sirasÈ taÒca, sabbasattÈnamuttamaÑ.

TathÈ dhammuttamaÒceva, saÑghaÒcÈpi anuttaraÑ. SaÑkhittena hi yo vuttaÑ, dhammacakkaÑ vibhÈgaso.

SÈriputto mahÈpaÒÒo, satthukappo jinatrajo. DhammacakkaÑ vibhÈjetvÈ, MahÈniddesamabravi. PÈÔho visiÔÔho niddeso, taÑnÈmavisesito1 ca.

TaÑ SÈriputtaÑ JinarÈjaputtaÑ, TheraÑ dhirÈnekaguÓÈdhivÈsaÑ2. PaÒÒÈpabhÈvuggatacÈrukittiÑ, SunÊcavuttiÒca atho namitvÈ. ______________________________________________________________ 1. Visesato (SÊ, SyÈ) 2. ThirÈnekaguÓÈbhirÈmaÑ (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 2

KhamÈdayÈdiyuttena, yuttamuttÈdivÈdinÈ. Bahussutena therena, devena abhiyÈcito.

MahÈvihÈravÈsÊnaÑ, sajjhÈyamhi patiÔÔhito. GahetabbaÑ gahetvÈna, porÈÓesu vinicchayaÑ.

Avokkamento1 samayaÑ sakaÒca, AnÈmasanto samayaÑ paraÒca. PubbopadesaÔÔhakathÈnayaÒca, YathÈnur|paÑ upasaÑharanto.

©ÈÓappabhedÈvahanassa tassa, YogÊhi nekehi nisevitassa. AtthaÑ apubbaÑ anuvaÓÓayanto, SuttaÒca yuttiÑ ca anukkamento2.

ŒrabhissaÑ samÈsena, MahÈniddesavaÓÓanaÑ. SaddhammabahumÈnena, nÈttukkaÑsanakamyatÈ.

VakkhÈmahaÑ AÔÔhakathaÑ janassa, HitÈya saddhammaciraÔÔhitatthaÑ. Sakkacca saddhammapajotikaÑ taÑ, SuÓÈtha dhÈretha ca sÈdhu santoti.

Tattha “pÈÔho visiÔÔho niddeso, taÑnÈmavisesito cÈ”ti vuttattÈ duvidho pÈÔho byaÒjanapÈÔho atthapÈÔho ca. Tesu byaÒjanapÈÔho akkharapadabyaÒjana-ÈkÈraniruttiniddesavasena chabbidho. AtthapÈÔho sa~kÈsana pakÈsana vivaraÓa vibhajana uttÈnÊkaraÓa paÒÒattivasena chabbidho. Tattha tÊsu dvÈresu parisuddhapayogabhÈvena visuddhakaruÓÈnaÑ cittena pavattitadesanÈ vÈcÈhi akathitattÈ adesitattÈ akkharamiti saÒÒitÈ, taÑ pÈrÈyanikabrÈhmaÓÈnaÑ manasÈ pucchitapaÒhÈnaÑ vasena BhagavatÈ ratanaghare nisÊditvÈ sammasitapaÔÔhÈnamahÈpakaraÓavasena ca akkharaÑ nÈmÈti gahetabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Avokkamanto (SÊ, SyÈ) 2. Avokkamanto (SÊ, SyÈ)

MahÈniddesaÔÔhakathÈ 3

Atha vÈ aparipuÓÓaÑ padaÑ akkharamiti gahetabbaÑ “saÔÔhivassasahassÈnÊ”ti evamÈdÊsu1 viya. Ettha hi sakÈra nakÈra sokÈrÈdÊni akkharamiti, ekakkharaÑ vÈ padaÑ akkharamiti eke. “YÈyaÑ taÓhÈ ponobhavikÈ2”ti evamÈdÊsu3 vibhatyantaÑ atthajotakaÑ akkharapiÓÉaÑ padaÑ. “NÈmaÒca r|paÒcÈ”ti evamÈdÊsu4 bahu-akkherehi yuttaÑ padaÑ nÈma. SaÑkhittena vuttaÑ padaÑ vibhÈveti. Padena abhihitaÑ byaÒjayati byattaÑ pÈkaÔaÑ karotÊti byaÒjanaÑ, vÈkyameva. “CattÈro iddhipÈdÈ”ti sa~khepena kathitamatthaÑ “katame cattÈro? Idha bhikkhave bhikkhu chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti. Viriya. Citta. VÊmaÑsasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈtaÑ bhÈvetÊ”ti-ÈdÊsu5 pÈkaÔakaraÓabhÈvena byaÒjanaÑ nÈma. ByaÒjanavibhÈgapakÈso ÈkÈro. “Tattha katamo chando? Yo chando chandikatÈ kattukamyatÈ”ti evamÈdÊsu6 kathitabyaÒjanaÑ anekavidhena vibhÈgakaraÓaÑ ÈkÈro nÈma. ŒkÈrÈbhihitassa nibbacanaÑ nirutti. “Phasso vedanÈ”ti evamÈdÊsu7 ÈkÈrena kathitaÑ “phusatÊti phasso. VediyatÊti vedanÈ”ti nÊharitvÈ vacanaÑ nirutti nÈma. NibbacanavitthÈro nissesato desoti niddeso, vediyatÊti vedanÈti nibbacanaladdhapadaÑ “sukhÈ dukkhÈ adukkhamasukhÈ, sukhayatÊti sukhÈ, dukkhayatÊti dukkhÈ, neva dukkhayati na sukhayatÊti adukkhamasukhÈ”ti atthavitthÈro niravasesena kathitattÈ niddeso nÈma.

EvaÑ chabbidhÈni byaÒjanapadÈni jÈnitvÈ ca chasu atthapadesu sa~khepato kÈsanÈ dÊpanÈ sa~kÈsanÈ, “maÒÒamÈno kho bhikkhu bandho mÈrassa amaÒÒamÈno mutto pÈpimato”ti evamÈdÊsu sa~khepena atthadÊpanÈ sa~kÈsanÈ nÈma. Eso pana thero “Buddhena BhagavatÈ evaÑ sa~khepaÑ katvÈ vuttamatthaÑ ‘aÒÒÈtaÑ BhagavÈ, aÒÒÈtaÑ SugatÈ’ti” kathetuÑ samattho paÔivijjhi. ______________________________________________________________ 1. Khu 2. 216; Khu 5. 100; Khu 10. 156 piÔÔhesu. 2. PonobbhavikÈ (Ka), PaÔisaÑ-®Ôha 1. 146 piÔÔhe passitabbaÑ. 3. Vi 3. 15; Abhi 2. 106; Ma 3. 293; Khu 9. 330 piÔÔhesu. 4. Abhi 1. 14; Khu 1. 414; Khu 7. 213; Khu 8. 33; Khu 10. 61 piÔÔhesu. 5. Abhi 2. 225; SaÑ 3. 222; DÊ 3. 185; AÑ 1. 579 piÔÔhesu. 6. Abhi 2. 225 piÔÔhe. 7. Abhi 1. 17 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 4

Upari vattabbamatthaÑ Èdito kÈsanÈ dÊpanÈ pakÈsanÈ, “sabbaÑ bhikkhave Èdittan”ti evamÈdÊsu1 pacchÈ kathitabbamatthaÑ paÔhamavacanena dÊpanÈ pakÈsanÈ nÈma. EvaÑ paÔhamaÑ dÊpitaÑ atthaÑ puna pÈkaÔaÑ katvÈ dÊpanena “kiÒca bhikkhave sabbaÑ ÈdittaÑ? CakkhuÑ bhikkhave ÈdittaÑ, r|pÈ ÈdittÈ”ti evamÈdÊsu1 kathitesu “tikkhindriyo sa~khepena vuttaÑ paÔivijjhatÊ”ti kathitattÈ dve atthapadÈni tikkhindriyassa upakÈravasena vuttÈni.

Sa~khittassa vitthÈrÈbhidhÈnaÑ sakiÑ vuttassa ca punapi abhidhÈnaÑ vivaraÓaÑ, “kusalÈ dhammÈ”ti2 sa~khepena nikkhittassa “katame dhammÈ kusalÈ? YasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hotÊ”ti2 niddesavasena vitthÈraÓaÑ vitthÈravasena puna kathanaÑ vivaraÓaÑ nÈma.

TaÑ vibhÈgakaraÓaÑ vibhajanaÑ, “yasmiÑ samaye”ti2 vivarite kusale dhamme “tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ hotÊ”ti2 vibhÈgakaraÓaÑ vibhajanaÑ nÈma. Vivarassa vitthÈrÈbhidhÈnena vibhattassa ca upamÈbhidhÈnena paÔipÈdanaÑ uttÈnÊkaraÓaÑ, vivaraÓena vivaritatthassa “katamo tasmiÑ samaye phasso hoti? Yo tasmiÑ samaye phasso phusanÈ samphusanÈ”ti3 ativivaritvÈ kathanaÒca vibhajanena vibhattassa “seyyathÈpi bhikkhave gÈvÊ niccammÈ, evameva khvÈhaÑ bhikkhave phassÈhÈro daÔÔhabboti vadÈmÊ”ti4 evamÈdi-upamÈkathanaÒca uttÈnÊkaraÓaÑ nÈma. DhammaÑ suÓantÈnaÑ dhammadesanena cittassa anekavidhena somanassa-uppÈdanaÒca atikhiÓabuddhÊnaÑ anekavidhena ÒÈÓassa tikhiÓabhÈvakaraÓaÒca paÒÒatti nÈma, tesaÑ suÓantÈnaÑ taÑcittatosanena taÑcittanisÈmanena ca paÒÒÈyatÊti paÒÒatti. Tattha BhagavÈ akkharehi sa~kÈsayati, padehi pakÈsayati, byaÒjanehi vivarati, ÈkÈrehi vibhajati, niruttÊhi uttÈnÊkaroti, niddesehi paÒÒÈpayatÊti. KiÑ vuttaÑ hoti–BuddhÈ Bhagavanto ekacce veneyye ekasmiÑ desane akkharehi atthasa~kÈsanaÑ karonti -pa- niddesehi atthapaÒÒÈpanaÑ karontÊti ayamettha adhippÈyo.

Atha vÈ akkharehi sa~kÈsayitvÈ padehi pakÈsayati, byaÒjanehi vivaritvÈ ÈkÈrehi vibhajati, niruttÊhi uttÈnÊkatvÈ niddesehi ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 44; SaÑ 2. 25 piÔÔhesu. 2. Abhi 1. 17 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 18 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 323 piÔÔhe.


paÒÒÈpayati. KiÑ vuttaÑ hoti–evar|pena dhammadesanena ekaccesu ÔhÈnesu ekaccÈnaÑ veneyyÈnaÑ vinayatÊti.

Atha vÈ akkharehi ugghÈÔayitvÈ padehi pakÈsento vinayati ugghaÔitaÒÒuÑ, byaÒjanehi vivaritvÈ ÈkÈrehi vibhajanto vinayati vipaÒcitaÒÒuÑ, niruttÊhi uttÈnÊkatvÈ niddesehi paÒÒÈpento vinayati neyyaÑ. Iti veneyyavasenapi yojetabbameva.

Atthato panettha katamo byaÒjanapÈÔho, katamo atthapÈÔhoti? BuddhÈnaÑ BhagavantÈnaÑ dhammaÑ desentonaÑ yo atthÈvagamako saviÒÒattikasaddo, so byaÒjanapÈÔho. Yo tena abhisametabbo lakkhaÓarasÈdisahito dhammo, so atthapÈÔhoti veditabbo. Punapi sandhÈyabhÈsito byaÒjanabhÈsito sÈvasesapÈÔho anavasesapÈÔho nÊto neyyoti chabbidho pÈÔho. Tattha anekatthavattÈ1 sandhÈyabhÈsito “mÈtaraÑ pitaraÑ hantvÈ, rÈjÈno dve ca khattiye”ti evamÈdi2. EkatthavattÈ byaÒjanabhÈsito “manopubba~gamÈ dhammÈ”ti evamÈdi3. SÈvaseso “sabbaÑ bhikkhave Èdittan”ti evamÈdi4. ViparÊto anavaseso “sabbe dhammÈ sabbÈkÈrena Buddhassa Bhagavato ÒÈÓamukhe ÈpÈthaÑ ÈgacchantÊ”ti evamÈdi5. YathÈ vacanaÑ, tathÈ avagantabbo nÊto “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti evamÈdi. YuttiyÈ anussaritabbo neyyo “ekapuggalo bhikkhave”ti evamÈdi6.

Attho pana anekappakÈro pÈÔhattho sabhÈvattho ÒÈyattho pÈÔhÈnar|po napÈÔhÈnur|po sÈvasesattho niravasesattho nÊtattho neyyattho iccÈdi. Tattha yo appassatthassa ÒÈpanatthamuccÈriyate, so pÈÔhattho “sÈtthaÑ sabyaÒjanan”ti-ÈdÊsu viya7. R|pÈr|padhammÈnaÑ lakkhaÓarasÈdisabhÈvattho “sammÈdiÔÔhiÑ bhÈvetÊ”ti-ÈdÊsu8 viya. Yo ÒÈyamÈno hitÈya saÑvattati, so ÒÈtuÑ arahatÊti ÒÈyattho “atthavÈdÊ dhammavÈdÊ”ti-ÈdÊsu9 viya. YathÈpÈÔhaÑ bhÈsito pÈÔhÈnar|po ______________________________________________________________ 1. Anekatthamatto (SÊ) 2. Khu 1. 55 piÔÔhe Dhammapade. 3. Khu 1. 13; Khu 10. 107, 112, 184 piÔÔhesu. 4. Vi 3. 44; SaÑ 2. 251 piÔÔhesu. 5. Khu 7. 277; Khu 8. 175; Khu 9. 375 piÔÔhesu. 6. AÑ 1. 21 piÔÔhe. 7. Vi 1. 1; DÊ 1. 59 piÔÔhesu. 8. Abhi 2. 245; SaÑ 3. 3 piÔÔhesu. 9. DÊ 1. 4, 60; DÊ 3. 142; Ma 1. 335 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 6

“cakkhu bhikkhave purÈÓakamman”ti1 BhagavatÈ vuttaÑ. TasmÈ cakkhumapi kammanti. ByaÒjanacchÈyÈya atthaÑ paÔibÈhayamÈnena vutto attho napÈÔhÈnar|po, so pÈÔhato ananuÒÒÈto akatapaÔikkhepo viyutto. So ca sa~gahetabbampi asa~gahetvÈ, parivajjetabbampi vÈ kiÒci aparivajjetvÈ parisesaÑ katvÈ vutto sÈvasesattho “cakkhuÑ ca paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓaÑ2. Sabbe tasanti daÓÉassa, sabbe bhÈyanti maccuno”ti-ÈdÊsu3 viya. ViparÊto niravasesattho “sandhÈvitaÑ saÑsaritaÑ mamaÒceva tumhÈkaÒca4. Tatra bhikkhave ko mantÈ ko saddhÈtÈ -pa- aÒÒatra diÔÔhapadehÊ”ti-ÈdÊsu5 viya. Saddavaseneva veditabbo nÊtattho “r|pÈ saddÈ rasÈ gandhÈ, phoÔÔhabbÈ ca manoramÈ”ti-ÈdÊsu6 viya. Sammutivasena veditabbo neyyattho “cattÈrome bhikkhave valÈhak|pamÈ puggalÈ”ti-ÈdÊsu7 viya. Evamidha pÈÔhaÒca atthaÒca vivaritvÈ Ôhito asaÑhÊro bhavati paravÈdÊhi dÊgharattaÑ titthavÈsena.

Iti asaÑhÊrabhÈvena yÈva ÈgamÈdhigamasampadaÑ, tÈva vattuÑ sakkoti. Sa~khepavitthÈranayena hetudÈharaÓÈdÊhi avabodhayituÑ samattho. EvaÑvidho attÈnaÒca paraÒca sodhetuÑ samatthabhÈvena dussÊlyadiÔÔhimalavirahitattÈ suci. DussÊlo hi attÈnaÑ upahanati, tena nÈdeyyavÈco ca bhavati sabyohÈramÈno8 idha niccÈturo vejjova9. DuddiÔÔhi paraÑ upahanati10, nÈvassayo ca bhavati vÈÄagahÈkulo11 iva kamalasaÓÉo. Ubhayavipanno pana sabbathÈpi anupÈsanÊyo bhavati g|thagatamiva chavÈlÈtaÑ g|thagato viya ca kaÓhasappo. Ubhayasampanno pana sabbathÈpi upÈsanÊyo sevitabbo ca viÒÒ|hi, nirupaddavo iva ratanÈkaro, evaÑbh|to evaÑamaccharo ahÊnÈcariyamuÔÔhi. Sutta suttÈnuloma ÈcariyavÈda-attanomatisa~khÈtÈnaÒca catunnaÑ apariccÈgÊ, tesaÑ vasena byÈkhyÈto12.

“EkaÑsavacanaÑ ekaÑ, vibhajjavacanaÑ padaÑ. TatiyaÑ paÔipuccheyya, catutthaÑ pana ÔhÈpaye”ti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 346 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 261; Khu 7. 213 piÔÔhesu. 3. Khu 1. 32 piÔÔhe Dhammapade. 4. DÊ 2. 77; Vi 3. 325; Khu 10. 144 piÔÔhesu. 5. AÑ 2. 476 piÔÔhe. 6. SaÑ 1. 113, 132; Vi 3. 28 piÔÔhesu. 7. AÑ 1. 416, 417 piÔÔhesu. 8. ApattÈhÈracÈro (Ka) 9. DhenicchÈturo vacchova (SÊ, SyÈ, Ka) 10. DuddiÔÔhi panattÈnaÑ upahanati (SÊ, Ka) 11. BÈÄhagahÈkulo (Ka) 12. ByÈkhyÈtÈ (Ka)


EtesaÑ vÈ apariccÈgÊ, tato eva sot|naÑ hite niyuttattÈ nesaÑ avabodhanaÑ pati akilÈsu bhavatÊti. Œha cettha–

“PÈÔhatthavidasaÑhÊro, vattÈ suci amaccharo. CatunnaÑ apariccÈgÊ, desakassa hitÈnvito”ti.

Ettha desakassÈti desako assa, bhaveyyÈti attho. HitÈnvitoti hite anugato hitacitto, so eso sucittÈ piyo, catunnaÑ apariccÈgittÈ garu, asaÑhÊrattÈ bhÈvanÊyo, desakattÈ vattÈ, hitÈnvitattÈ vacanakkhamo, pÈÔhatthavidattÈ gambhÊrakathaÑ kattÈ, amaccharattÈ na cÈÔÔhÈne niyojako iti–

“Piyo garu bhÈvanÊyo, vattÈ ca vacanakkhamo. GambhÊraÒca kathaÑ kattÈ, no cÈÔÔhÈne niyojako”ti1. Abhihito desako so, tÈva dÈni abhidhÊyate.

Tattha dhammagaruttÈ2 kathaÑ na paribhavati, ÈcariyagaruttÈ kathikaÑ na paribhavati, saddhÈpaÒÒÈdiguÓapaÔimaÓÉitattÈ attÈnaÑ na paribhavati, asaÔhÈmÈyÈvittÈ3 amatÈbhimukhattÈ ca avikkhittacitto bhavati, sumedhattÈ yoniso manasi karotÊti. VuttaÑ hetaÑ–

“PaÒcahi bhikkhave dhammehi samannÈgato suÓanto saddhammaÑ bhabbo niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu sammattaÑ. Katamehi paÒcahi, na kathaÑ paribhoti, na kathikaÑ paribhoti, na attÈnaÑ paribhoti, avikkhittacitto dhammaÑ suÓÈti ekaggacitto, yoniso manasi karotÊ”ti4.

TaÑlakkhaÓappattattÈ bhÈvanaÑ5 bhajatÊti. Œha cettha–

“DhammÈcariyagaru saddhÈ-paÒÒÈdiguÓamaÓÉito. AsaÔhÈ’mÈyÈvikassa, sumedho amatÈbhimukho”6 iti vattÈ ca sotÈ ca. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 422; Khu 10. 142; Khu 11. 356 piÔÔhesu. 2. CatudhammagaruttÈ (SÊ, SyÈ) 3. AsaÔhÈmÈyÈcittattÈ (Ka) 4. AÑ 2. 154 piÔÔhe. 5. BhÈjanaÑ bhavati (Ka) 6. AsaÔÔhÈ’mÈyo sotÈ’ssa, sumedho amatÈmukho. (VajÊrabuddhi)

KhuddakanikÈya 8

EvaÑ vuttappakÈraÑ byaÒjanaÒca atthaÒca dassetvÈ idÈni yo ati-aggaÑ katvÈ kathitattÈ mahÈsamuddamahÈpathavÊ viya mahÈ ca so niddeso cÈti MahÈniddeso, taÑ MahÈniddesaÑ vaÓÓayissÈmi.

TadetaÑ MahÈniddesaÑ atthasampannaÑ byaÒjanasampannaÑ gambhÊraÑ gambhÊratthaÑ lokuttarappakÈsakaÑ suÒÒatappaÔisaÑyuttaÑ paÔipattimaggaphalavisesasÈdhanaÑ paÔipattipaÔipakkhapaÔisedhanaÑ yogÈvacarÈnaÑ ÒÈÓavararatanÈkarabh|taÑ dhammakathikÈnaÑ dhammakathÈvilÈsavisesahetubh|taÑ saÑsÈrabhÊrukÈnaÑ dukkhanissaraÓatadupÈyadassanena assÈsajananatthaÑ tappaÔipakkhanÈsanatthaÒca gambhÊratthÈnaÒca anekesaÑ suttantapadÈnaÑ atthavivaraÓena sujanahadayaparitosajananatthaÑ TathÈgatena ArahatÈ SammÈsambuddhena sabbattha appaÔihatasabbaÒÒutaÒÒÈÓa-mahÈdÊpobhÈsena1 sakalajanavitthatamahÈkaruÓÈsinehena veneyyajanahadayagatakilesandhakÈravidhamanatthaÑ samujjalitassa saddhammamahÈpadÊpassa tadadhippÈyavikÈsanasinehaparisekena paÒcavassasahassamaticirasamujjalanamicchatÈ lokÈnukampakena Satthukappena DhammarÈjassa DhammasenÈpatinÈ ÈyasmatÈ SÈriputtattherena bhÈsitaÑ sutvÈ ÈyasmÈ Œnando paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle yathÈsutameva sa~gahaÑ Èropesi.

So panesa VinayapiÔakaÑ SuttantapiÔakaÑ AbhidhammapiÔakanti tÊsu piÔakesu suttantapiÔakapariyÈpanno, DÊghanikÈyo MajjhimanikÈyo SaÑyuttanikÈyo A~guttaranikÈyo KhuddakanikÈyoti paÒcasu MahÈnikÈyesu KhuddakamahÈnikÈyapariyÈpanno, SuttaÑ GeyyaÑ VeyyÈkaraÓaÑ GÈthÈ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ JÈtakaÑ AbbhutadhammaÑ Vedallanti navasu SatthusÈsana~gesu yathÈsambhavaÑ gÈtha~gaveyyÈkaraÓa~gadvaya-sa~gahito.

“DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ, dvesahassÈni bhikkhuto. CaturÈsÊti sahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti2–

DhammabhaÓÉÈgÈrikattherena paÒcasu ÔhÈnesu etadaggaÑ Èropitena paÔiÒÒÈtÈnaÑ caturÈsÊtiyÈ dhammakkhandhasahassÈnaÑ bhikkhuto gahitesu dvÊsu dhammakkhandhasahassesu anekasatadhammakkhandhasa~gahito. Tassa dve vaggÈ AÔÔhakavaggo PÈrÈyanavaggo3 KhaggavisÈÓasuttaÒca, ekekasmiÑ vagge soÄasa soÄasa katvÈ KhaggavisÈÓasuttaÒcÈti tettiÑsa suttÈni ______________________________________________________________ 1. ©ÈÓobhÈsena (Ka) 2. Khu 2. 347 piÔÔhe. 3. PÈrÈyanikavaggo (SÊ, SyÈ)


KÈmasuttÈdikhaggavisÈÓasuttapariyosÈnÈni. EvaÑ anekadhÈ vavatthÈpitassa imassa MahÈniddesassa anupubbapadatthavaÓÓanaÑ karissÈmi. AyaÒhi MahÈniddeso pÈÔhato atthato ca uddisantena niddisantena ca sakkaccaÑ uddisitabbo niddisitabbo ca, uggaÓhantenÈpi sakkaccaÑ uggaÓhitabbo dhÈretabbo ca, taÑ kissa hetu? GambhÊrattÈ imassa MahÈniddesassa lokahitÈya loke ciraÔÔhitatthanti.

_____

1. AÔÔhakavagga

1. KÈmasuttaniddesavaÓÓanÈ

Tattha KÈmasuttaÑ Èdi. Tasmimpi “kÈmaÑ kÈmayamÈnassÈ”ti gÈthÈ Èdi. SÈ uddesaniddesapaÔiniddesavasena tidhÈ ÔhitÈ. “KÈmaÑ kÈmayamÈnassÈ”ti evamÈdi uddeso. “KÈmÈti uddÈnato dve kÈmÈ vatthukÈmÈ ca kilesakÈmÈ cÈ”ti niddeso. “Katame vatthukÈmÈ, manÈpikÈ r|pÈ”ti evamÈdi paÔiniddeso. 1. Tattha kÈmanti manÈpiyar|pÈditebh|makadhammasa~khÈtaÑ1 vatthukÈmaÑ. KÈmayamÈnassÈti icchamÈnassa. Tassa cetaÑ samijjhatÊti tassa kÈmayamÈnassa sattassa taÑ kÈmasa~khÈtaÑ vatthu samijjhati ce, sace so taÑ labhatÊti vuttaÑ hoti. AddhÈ pÊtimano hotÊti ekaÑsaÑ tuÔÔhacitto hoti. LaddhÈti labhitvÈ. Maccoti satto. YadicchatÊti yaÑ icchati. IdaÑ pana sa~khepato padatthasambandhamattameva, vitthÈro pana upari PÈÄiyaÑ Ègatanayeneva veditabbo. YathÈ ca imasmiÑ, evaÑ ito paraÑ sabbesupÊti.

KÈmÈti uddisitabbapadaÑ. UddÈnatoti niddisitabbapadaÑ. UddÈnatoti vaggavasena “macchuddÈnaÑ kineyyÈ”ti2ÈdÊsu viya. Atha vÈ upar|pari dÈnato uddÈnaÑ, uddhaÑ uddhaÑ sodhanato byavadÈnaÔÔhena vodÈnaÑ viya. VitthÈrakaraÓabhÈvena vÈ. KÈmÈ iti pÈÔhasesaÑ katvÈ vattabbaÑ. Dveti ______________________________________________________________ 1. ...tebh|mika... (SyÈ) 2. “PaccÈdÈnaÑ kiÓeyyÈ”ti (SÊ)

KhuddakanikÈya 10

gaÓanaparicchedo, na ekaÑ, na tayo. VatthukÈmÈ cÈti manÈpiyar|pÈdivatthukÈmÈ ca. UpatÈpanaÔÔhena vibÈdhanaÔÔhena ca kilesakÈmÈ ca. Tesu vatthukÈmo pariÒÒeyyo, kilesakÈmo pahÈtabbo. Tattha vatthukÈmo kilesakÈmena patthayitabboti kÈmÊyatÊti kÈmo. KilesakÈmo vatthukÈmÈnaÑ paccÈsÊsanassa kÈraÓabhÈvena kÈmÊyate anenÈti kÈmo. Tattha r|pÈdikkhandhe sa~gahito vatthukÈmo, sa~khÈrakkhandhe sa~gahito kilesakÈmo. Chahi viÒÒÈÓehi vijÈnitabbo vatthukÈmo, manoviÒÒÈÓena jÈnitabbo kilesakÈmo. KilesÈnaÑ patiÔÔhaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ÈrammaÓaÔÔhena ca vatthukÈmo.

“Nete kÈmÈ yÈni citrÈni loke, Sa~kapparÈgo purisassa kÈmo. TiÔÔhanti citrÈni tatheva loke, Athettha dhÊrÈ vinayanti chandan”ti1.

NandamÈÓavaka2 SoreyyaseÔÔhiputtÈdÊnaÑ3 vatth|ni cettha nidassanaÑ. KilesakÈmo tÈpanaÔÔhena bÈdhanaÔÔhena ca sayaÑ kÈmetÊti kÈmo. Vuttampi cetaÑ “ratto kho brÈhmaÓa rÈgena abhibh|to pariyÈdinnacitto attabyÈbÈdhÈyapi ceteti, parabyÈbÈdhÈyapi ceteti, ubhayabyÈbÈdhÈyapi cetetÊ”ti4 ca “ratto kho brÈhmaÓa pÈÓampi hanati, adinnampi Èdiyati, paradÈrampi gacchati, musÈpi bhaÓatÊ”ti4 ca evamÈdi nidassanaÑ.

Tameva paÔiniddesavasena vitthÈretvÈ vattukÈmo “katame vatthukÈmÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha katameti kathetukamyatÈpucchÈ. PaÒcavidhÈ hi pucchÈ, tÈsaÑ vibhÈgo upari PÈÄiyaÑyeva Èvi bhavissati. TÈsu ayaÑ kathetukamyatÈpucchÈ. Tattha manÈpikÈti manaÑ appÈyanti vaddhentÊti manÈpÈ, manÈpÈ eva manÈpikÈ. R|pÈti kammacitta-utu-ÈhÈrasamuÔÔhÈnavasena catusamuÔÔhÈnikÈ r|pÈrammaÓÈ r|payantÊti r|pÈ, vaÓÓavikÈraÑ ÈpajjamÈnÈ hadaya~gatabhÈvaÑ pakÈsentÊti attho. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 359 piÔÔhe. 2. Khu 1. 23 piÔÔhe Dhammapade. Dhammapada-®Ôha 1. 311. 3. Khu 1. 19 piÔÔhe Dhammapade. 4. AÑ 1. 156 piÔÔhe.


Tattha kenaÔÔhena r|panti? RuppanaÔÔhena. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–

“KiÒca bhikkhave r|paÑ vadetha? RuppatÊti kho bhikkhave tasmÈ ‘r|pan’ti vuccati. Kena ruppati? SÊtenapi ruppati, uÓhenapi ruppati, jighacchÈyapi ruppati, pipÈsÈyapi ruppati, ÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapasamphassenapi ruppati. RuppatÊti kho bhikkhave tasmÈ ‘r|pan’ti vuccatÊ”ti1.

Tattha ruppatÊti kuppati ghaÔÔÊyati pÊÄÊyati, bhijjatÊti attho. SÊtena tÈva ruppanaÑ Lokantarikaniraye pÈkaÔaÑ. MahiÑsakaraÔÔhÈdÊsupi himapÈtasÊtalesu padesesu etaÑ pÈkaÔameva. Tattha hi sattÈ sÊtena bhinnachinnasarÊrÈ jÊvitakkhayampi pÈpuÓanti.

UÓhena ruppanaÑ AvÊcimahÈniraye pÈkaÔaÑ. Tattha hi tattÈya lohapathaviyÈ nipajjÈpetvÈ paÒcavidhabandhanÈdikaraÓakÈle sattÈ mahÈdukkhaÑ anubhavanti.

JighacchÈya ruppanaÑ pettivisaye ceva dubbhikkhakÈle ca pÈkaÔaÑ. PettivisayasmiÑ hi sattÈ dve tÊÓi BuddhantarÈni kiÒcideva ÈmisaÑ hatthena gahetvÈ mukhe pakkhipantÈ nÈma na honti, anto-udaraÑ Èdittasusirarukkho viya hoti. Dubbhikkhe kaÒjikamattampi alabhitvÈ maraÓasattÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi.

PipÈsÈya ruppanaÑ kÈlakaÒjikÈdÊsu pÈkaÔaÑ. Tattha hi sattÈ dve tÊÓi BuddhantarÈni hadayatemanamattaÑ vÈ jivhÈtemanamattaÑ vÈ udakabindumpi laddhuÑ na sakkonti. “PÈnÊyaÑ pivissÈmÈ”ti nadiÑ gatÈnaÑ jalaÑ vÈlukÈtalaÑ sampajjati. MahÈsamuddaÑ pakkhantÈnampi2 samuddo piÔÔhipÈsÈÓoyeva hoti. Te sussantÈ balavadukkhapÊÄitÈ viravanti3. �aÑsÈdÊhi ruppannaÑ ÉaÑsamakkhikÈdibahulesu padesesu pÈkaÔaÑ. TaÑ pana “katamaÑ taÑ r|paÑ? SanidassanaÑ sappaÔighan”ti-ÈdinÈ nayena abhidhamme4 vitthÈritameva.

SappantÊti saddÈ5, udÈharÊyantÊti attho. Utucittavasena dvisamuÔÔhÈnikÈ saddÈ. GandhayantÊti gandhÈ, attano vatth|ni s|cayantÊti attho. Rasanti te sattÈti rasÈ, assÈdentÊti attho. PhusÊyantÊti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 71 piÔÔhe. 2. PakkhandÈnampi (Ka) 3. Vicaranti (Ka) 4. Abhi 1. 171, 172 piÔÔhÈdÊsu. 5. SaddÊyantÊti saddÈ (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 12

phoÔÔhabbÈ, ete gandhÈdayo catusamuÔÔhÈnikÈva. TesaÑ vibhÈgo abhidhamme1 vitthÈritoyeva.

TamevatthaÑ vitthÈravasena dassento “attharaÓÈ pÈvuraÓÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha attharitvÈ nipajjÊyantÊti attharaÓÈ. SarÊraÑ veÔhetvÈ pÈrupÊyantÊti pÈvuraÓÈ. AntojÈtÈdayo cattÈro dÈsÊ ca dÈso ca dÈsidÈsÈ. KhettaÑ nÈma yasmiÑ pubbaÓÓaÑ ruhati. Vatthu nÈma yasmiÑ aparaÓÓaÑ ruhati. Yattha vÈ ubhayampi ruhati, taÑ khettaÑ. TadatthÈya katabh|mibhÈgo vatthu. KhettavatthusÊsena cettha vÈpÊtaÄÈkÈdÊnipi sa~gahitÈni. HiraÒÒanti kahÈpaÓo. SuvaÓÓanti jÈtar|paÑ. TesaÑ gahaÓena lohamÈsako jatumÈsako dÈrumÈsakoti sabbepi sa~gahaÑ gacchanti. GÈmanigamarÈjadhÈniyoti ekakuÔikÈdi gÈmo. ŒpaÓayutto nigamo. Ekassa raÒÒo ÈÓÈpavattiÔÔhÈnaÑ rÈjadhÈnÊ. RaÔÔhanti janapadekadesaÑ. Janapadoti KÈsikosalÈdijanapado. Kosoti catubbidho koso hatthÊ asso ratho patti. KoÔÔhÈgÈranti tividhaÑ koÔÔhÈgÈraÑ dhanakoÔÔhÈgÈraÑ dhaÒÒakoÔÔhÈgÈraÑ vatthakoÔÔhÈgÈraÑ. YaÑ kiÒcÊti anavasesapariyÈdÈnavacanaÑ. RajanÊyanti raÒjetuÑ yuttaÔÔhena.

Ito paraÑ tikavasena dassetuÑ atÊtattika-ajjhattattikahÊnattika-okÈsattikasaÑyogattika2 kÈmÈvacarattikavasena chattike Èha. Tattha atÊtattike tÈva attano sabhÈvaÑ uppÈdÈdikkhaÓaÑ vÈ patvÈ atikkantÈti atÊtÈ. Tadubhayampi na ÈgatÈti anÈgatÈ. TaÑ taÑ kÈraÓaÑ paÔicca uppannÈti paccuppannÈ. IdaÑ bhavena paricchannaÑ. PaÔisandhito hi paÔÔhÈya atÊtabhavesu nibbattÈ anantarabhave vÈ nibbattÈ hontu kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbe atÊtÈyeva nÈma. Cutito paÔÔhÈya anÈgatabhavesu nibbattanakÈ kÈmÈ anantarabhave vÈ nibbattantu kappakoÔisatasahassamatthake vÈ, sabbe anÈgatÈyeva nÈma. CutipaÔisandhi-antare pavattÈ kÈmÈ paccuppannÈ nÈma.

Ajjhattattike “EvaÑ pavattamÈnÈ mayaÑ attÈti gahaÓaÑ gamissÈmÈ”ti iminÈ viya adhippÈyena attÈnaÑ adhikÈraÑ katvÈ pavattÈ attano ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 165 piÔÔhÈdÊsu. 2. Payogattika (SÊ, SyÈ)


santÈne pavattÈ pÈÔipuggalikÈ kÈmÈ ajjhattÈ kÈmÈ nÈma. Tato bahibh|tÈ pana indriyabaddhÈ vÈ anindriyabaddhÈ vÈ bahiddhÈ nÈma. TatiyapadaÑ tadubhayavasena vuttaÑ.

HÊnattike hÊnÈti lÈmakÈ. MajjhimÈti hÊnapaÓÊtÈnaÑ majjhe bhavÈti majjhimÈ. AvasesÈ uttamaÔÔhena paÓÊtÈ. Api ca upÈdÈyupÈdÈya hÊnamajjhimapaÓÊtatÈ veditabbÈ. NerayikÈnaÑ hi kÈmÈ koÔippattÈ hÊnÈ nÈma. Te upÈdÈya tiracchÈnesu nÈgasupaÓÓÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. SesatiracchÈnagatÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi kÈmÈ hÊnÈ. Te upÈdÈya mahesakkhapetÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. AvasesÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya jÈnapadÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. PaccantavÈsÊnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya gÈmabhojakÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. TesaÑ paricÈrikÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya janapadasÈmikÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. TesaÑ paricÈrikÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya padesarÈj|naÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. TesaÑ amaccÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya cakkavattiraÒÒo kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. Tassa amaccÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tassapi hÊnÈ. Te upÈdÈya bhummadevÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈ nÈma. TesaÑ paricÈrikÈnaÑ devÈnaÑ kÈmÈ majjhimÈ nÈma. Tesampi hÊnÈ. Te upÈdÈya cÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ kÈmÈ paÓÊtÈti-ÈdinÈ nayena yÈva akaniÔÔhadevÈnaÑ kÈmÈ matthakappattÈ paÓÊtÈ nÈma. EvaÑ upÈdÈyupÈdÈya hÊnamajjhimapaÓÊtatÈ veditabbÈ.

OkÈsattike ÈpÈyikÈ kÈmÈti avaÉÉhisa~khÈtesu apagata-ayesu cat|su apÈyesu nibbattakÈmÈ ÈpÈyikÈ. Manussesu nibbattakÈmÈ mÈnusikÈ. Devesu nibbattakÈmÈ dibbÈ.

SaÑyogattike paccupaÔÔhitÈnaÑ kÈmÈnaÑ paribhuÒjanato ÔhapetvÈ nerayike sesa-apÈyasattÈnaÑ manussÈnaÑ CÈtumahÈrÈjike deve upÈdÈya yÈva TusitakÈyikÈnaÒca devÈnaÑ kÈmÈ paccupaÔÔhitÈ kÈmÈ nÈma. PakatipaÔiyattÈrammaÓato atirekena ramitukÈmatÈkÈle yathÈrucitaÑ ÈrammaÓaÑ nimminitvÈ nimminitvÈ ramantÊti NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ kÈmÈ nimmitÈ kÈmÈ nÈma. Attano ajjhÈsayaÑ ÒatvÈ parehi nimmite

KhuddakanikÈya 14

ÈrammaÓe sevantÊti ParanimmitavasavattÊnaÑ kÈmÈ paranimmitÈ kÈmÈ nÈma. PariggahitÈti “mayhaÑ etan”ti gahitÈ kÈmÈ. ApariggahitÈti tathÈ apariggahitÈ uttarakurukÈnaÑ kÈmÈ. MamÈyitÈti taÓhÈvasena “mama etan”ti gahitÈ. AmamÈyitÈti vuttapaÔipakkhÈ.

Sabbepi kÈmÈvacarÈ dhammÈti “heÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ karitvÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttesu kÈmÈvacaradhammesu pariyÈpannÈ. TatrÈyaÑ vacanattho–uddÈnato dve kÈmÈ vatthukÈmo ca kilesakÈmo cÈti. Tattha kilesakÈmo atthato chandarÈgo. VatthukÈmo tebh|makaÑ vaÔÔaÑ. KilesakÈmo cettha kÈmetÊti kÈmo. Itaro kÈmÊyatÊti. YasmiÑ pana padese duvidhopeso kÈmo pavattivasena avacarati, so catunnaÑ apÈyÈnaÑ manussÈnaÑ channaÒca devalokÈnaÑ vasena ekÈdasavidho padeso kÈmo ettha avacaratÊti kÈmÈvacaro. Tattha pariyÈpannadhamme sandhÈya “sabbepi kÈmÈvacarÈ dhammÈ”ti vuttaÑ. Attano sabhÈvaÑ dhÈrentÊti dhammÈ. R|pÈvacarÈ dhammÈti “heÔÔhato brÈhmalokaÑ pariyantaÑ karitvÈ uparito AkaniÔÔhe deve antokaritvÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena vuttÈnaÑ r|pÈvacaradhammÈnaÑ vasena sabbepi dhammÈ r|pÈvacarÈ. Ar|pÈvacarÈ dhammÈti “heÔÔhato ŒkÈsÈnaÒcÈyatanupage deve pariyantaÑ karitvÈ uparito NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanupage deve antokaritvÈ”ti-ÈdinÈ3 nayena vuttÈ sabbepi ar|pÈvacarÈ dhammÈ. Tattha r|pe avacarantÊti r|pÈvacarÈ. Ar|pe avacarantÊti ar|pÈvacarÈ. TaÓhÈvatthukÈti patiÔÔhaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ca taÓhÈya vatthubh|tÈ. TaÓhÈrammaÓÈti taÓhÈpavattivasena taÓhÈya ÈrammaÓabh|tÈ. KÈmanÊyaÔÔhenÈti paccÈsÊsitabbaÔÔhena. RajanÊyaÔÔhenÈti raÒjetuÑ yuttaÔÔhena. MadanÊyaÔÔhenÈti kulamadÈdimadaÑ uppÈdanÊyaÔÔhena.

Tattha “katame vatthukÈmÈ manÈpikÈ r|pÈ”ti-ÈdiÑ katvÈ “yaÑ kiÒci rajanÊyaÑ vatth|”ti pariyosÈnaÑ saviÒÒÈÓaka-aviÒÒÈÓakavasena vuttaÑ. AvasesaÑ ekacatukkÈdikachattikanti veditabbaÑ.

EvaÑ vatthukÈmaÑ dassetvÈ kilesakÈmaÑ dassetuÑ “katame kilesakÈmÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha chandoti dubbalarÈgo. RÈgoti tato ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 253 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 253 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 254 piÔÔhe.


balavataro. Upari tayopi rÈgÈ imehi balavatarÈ. KÈmes|ti paÒcasu kÈmaguÓesu. KÈmacchandoti kÈmasa~khÈto chando, na kattukamyatÈchando, na dhammacchando. KÈmanavasena rajjanavasena ca kÈmoyeva rÈgo kÈmarÈgo. KÈmanavasena nandanavasena ca kÈmoyeva nandÊ kÈmanandÊ. EvaÑ sabbattha kÈmatthaÑ viditvÈ taÓhÈyanaÔÔhena kÈmataÓhÈ. SinehanaÔÔhena kÈmasneho. PariÉayhanaÔÔhena kÈmapariÄÈho. MucchanaÔÔhena kÈmamucchÈ. GilitvÈ pariniÔÔhÈpanaÔÔhena kÈmajjhosÈnaÑ. VaÔÔasmiÑ oghehi1 osÊdÈpetÊti kÈmogho. VaÔÔasmiÑ yojetÊti kÈmayogo. DaÄhavasena taÓhÈdiÔÔhiggahaÓaÑ upÈdÈnaÑ. CittaÑ nÊvarati pariyonandhatÊti nÊvaraÓaÑ.

Addasanti addakkhiÑ. KÈmÈti ÈlapanaÑ. Teti tava. M|lanti patiÔÔhaÑ. Sa~kappÈti parikappena. Na taÑ sa~kappayissÈmÊti taÑ parikappanaÑ na karissÈmi. Na hohisÊti na bhavissasi.

IcchamÈnassÈti paccÈsÊsantassa. SÈdiyamÈnassÈti assÈdiyamÈnassa. PatthayamÈnassÈti patthanaÑ uppÈdentassa. PihayamÈnassÈti pÈpuÓituÑ icchaÑ uppÈdentassa. AbhijappamÈnassÈti taÓhÈvasena tittiÑ uppÈdentassa2. Atha vÈ abhivadantassa.

Khattiyassa vÈti-Èdi catujjÈtivasena vuttaÑ. GahaÔÔhassa vÈ pabbajitassa vÈti li~gavasena vuttaÑ. Devassa vÈ manussassa vÈti upapattivasena vuttaÑ. IjjhatÊti nipphajjati. SamijjhatÊti sammÈ nipphajjati, ijjhati visesar|papaÔilÈbhavasena. Labhati dassanÊyar|papaÔilÈbhavasena. PaÔilabhati pasÈdanÊyar|papaÔilÈbhavasena. Adhigacchati saÓÔhÈnar|papaÔilÈbhavasena. Vindati chavippasÈdar|papaÔilÈbhavasena. Atha vÈ puÒÒamahattena ijjhati. JÈtimahattena labhati. Issariyamahattena paÔilabhati. Sukhamahattena adhigacchati. Sampattimahattena vindatÊti.

EkaÑsavacananti ekakoÔÔhÈsavacanaÑ. “EkaÑsaÑ cÊvaraÑ katvÈ3, ekaÑsabyÈkaraÓÊyo paÒho”ti-ÈdÊsu4 viya anekaÑsagahaÓapaÔikkhepo. NissaÑsayavacananti saÑsayavirahitavacanaÑ, sandehapaÔikkhepavacananti attho. Nikka~khÈvacananti “kathamidaÑ kathamidan”ti ka~khÈpaÔikkhepavacanaÑ. Advejjhavacananti dvidhÈ- ______________________________________________________________ 1. Ogheti (SÊ) 2. Na uppÈdentassa (Ka) 3. Vi 1. 224, 238, 295 piÔÔhÈdÊsu. 4. DÊ 3. 192; AÑ 1. 355 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 16

bhÈvaÑ dvejjhaÑ, taÑabhÈvena advejjhavacanaÑ. DvidhÈbhÈvavirahitaÑ “advejjhavacanÈ BuddhÈ”ti-ÈdÊsu1 viya vimatipaÔikkhepo. AdveÄhakavacananti dvihadayÈbhÈvena adveÄhakaÑ. “ItihÈsa, itihÈsÈ”ti dveÄhakapaÔikkhepavacanaÑ. Nirogavacananti ekasmiÑ atthe dve na yujjantÊti niyogavacanaÑ dvidhÈpathapaÔikkhepo. AÒÒattha pana “niyogÈ anÈgatÈrammaÓÈ natthÊ”ti ÈgataÑ. AppaÓÓakavacananti palÈsarahitaÑ sÈravacanaÑ aviraddhakÈraÓaÑ “apaÓÓakaÑ ÔhÈnameke”ti-ÈdÊsu viya2, apaÓÓakamaÓi viya sappatiÔÔhavacanaÑ. AvatthÈpanavacanametanti etaÑ vacanaÑ otaritvÈ patiÔÔhitaÑ santiÔÔhÈpanaÑ ÔhapanaÑ.

YÈni imasmiÑ MahÈniddese vibhattiÑ ÈropitÈni padÈni, tÈni vibhattiÑ gacchantÈni tÊhi kÈraÓehi vibhattiÑ gacchanti, nÈnÈ hontÈni cat|hi kÈraÓehi nÈnÈ bhavanti. AparadÊpanÈ panettha dve ÔhÈnÈni gacchanti. KathaÑ? TÈni hi byaÒjanavasena upasaggavasena atthavasena vÈti imehi tÊhi kÈraÓehi vibhattiÑ gacchanti. Tattha “kodho kujjhanÈ kujjhitattaÑ, doso dussanÈ dussitattan”ti3 evaÑ byaÒjanavasena vibhattigamanaÑ veditabbaÑ. Tattha hi ekova kodho byaÒjanavasena evaÑ vibhattiÑ labhati. “ijjhati samijjhati labhati paÔilabhati gacchati adhigacchatÊ”ti evaÑ pana upasaggavasena vibhattigamanaÑ veditabbaÑ. “PaÓÉiccaÑ kosallaÑ nepuÒÒaÑ vebhabyÈ cintÈ upaparikkhÈ”ti4 evaÑ atthavasena vibhattigamanaÑ veditabbaÑ.

Tesu pÊtipadaniddese tÈva imÈ tisso vibhattiyo labbhanti. PÊti pÈmojjanti hi byaÒjanavasena vibhattigamanaÑ hoti. ŒmodanÈ pamodanÈ pahÈsoti upasaggavasena. Vitti tuÔÔhi odagyaÑ attamanatÈti atthavasena. IminÈ nayena sabbapadaniddesesu vibhattigamanaÑ veditabbaÑ.

NÈnÈ hontÈnipi nÈmanÈnattena lakkhaÓanÈnattena kiccanÈnattena paÔikkhepanÈnattenÈti imehi cat|hi kÈraÓehi nÈnÈ honti. Tattha “katamo tasmiÑ samaye byÈpÈdo hoti? Yo tasmiÑ samaye doso dussanÈ”ti5 ettha byÈpÈdoti vÈ dosoti vÈ dvepi ete kodho eva, nÈmena pana nÈnattaÑ gatÈti evaÑ nÈmanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 315 piÔÔhe. 2. Khu 5. 1 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 216 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 19 piÔÔhÈdÊsu. 5. Abhi 1. 216 piÔÔhe.


RÈsaÔÔhena ca paÒcahi khandhÈ ekova khandho hoti. Ettha pana r|paÑ ruppanalakkhaÓaÑ, vedanÈ vedayitalakkhaÓÈ, saÒÒÈ saÒjÈnanalakkhaÓÈ, cetanÈ cetayitalakkhaÓÈ, viÒÒÈÓaÑ vijÈnanalakkhaÓanti iminÈ lakkhaÓanÈnattena paÒcakkhandhÈ honti. EvaÑ lakkhaÓanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ.

“CattÈro sammappadhÈnÈ–idha bhikkhu anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya -pa- cittaÑ paggaÓhÈti padahatÊ”ti1 ekameva vÊriyaÑ kiccanÈnattena cat|su ÔhÈnesu ÈgataÑ. EvaÑ kiccanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ.

“CattÈro asaddhammÈ kodhagarutÈ, na saddhammagarutÈ, makkhagarutÈ, na saddhammagarutÈ, lÈbhagarutÈ, na saddhammagarutÈ, sakkÈragarutÈ, na saddhammagarutÈ”ti evamÈdÊsu2 pana paÔikkhepanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ.

ImÈni pana cattÈri nÈnattÈni na pÊtiyÈyeva labbhanti, sabbesupi yathÈlÈbhavasena labbhanti. PÊtiyÈ hi pÊtÊti nÈmaÑ, cittassa cittanti nÈmaÑ. PÊti ca pharaÓalakkhaÓÈ, vedanÈ vedayitalakkhaÓÈ, saÒÒÈ saÒjÈnanalakkhaÓÈ, cetanÈ cetayitalakkhaÓÈ, viÒÒÈÓaÑ vijÈnanalakkhaÓaÑ.

TathÈ pÊti pharaÓakiccÈ, vedanÈ anubhavanakiccÈ, saÒÒÈ saÒjÈnanakiccÈ, cetanÈ cetayitakiccÈ, viÒÒÈÓaÑ vijÈnanakiccanti evaÑ kiccanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ. PaÔikkhepanÈnattaÑ pÊtipade natthi.

AlobhÈdiniddese pana “alobho alubbhanÈ alubbhitattan”ti-ÈdinÈ3 nayena labbhatÊti evaÑ paÔikkhepanÈnattena nÈnattaÑ veditabbaÑ. EvaÑ sabbapadaniddesesu labbhamÈnavasena catubbidhampi nÈnattaÑ veditabbaÑ.

AparadÊpanÈ pana padatthuti vÈ hoti daÄhÊkammaÑ vÈti evaÑ dve ÔhÈnÈni gacchati. YaÔÔhikoÔiyÈ uppÊÄentena viya hi sakimeva “pÊtÊ”ti vutte etaÑ padaÑ phullitamaÓÉitavibh|sitaÑ nÈma na hoti, punappunaÑ byaÒjanavasena, upasaggavasena, atthavasena “pÊti pÈmojjaÑ ÈmodanÈ pamodanÈ hÈso pahÈso vittÊ”ti4 vutte phullitamaÓÉitavibh|sitaÑ nÈma hoti. YathÈ hi daharakumÈraÑ nahÈpetvÈ manoramaÑ vatthaÑ paridahÈpetvÈ pupphÈni piÄandhÈpetvÈ akkhÊni aÒjetvÈ athassa nalÈÔe ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 216; DÊ 2. 250 piÔÔhÈdÊsu. 2. AÑ 1. 356 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 23 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 18 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 18

ekameva manosilÈbinduÑ kareyya, na tassa ettÈvatÈ cittatilako nÈma hoti, nÈnÈvaÓÓehi pana parivÈretvÈ bind|su katesu cittatilako nÈma hoti. EvaÑ sampadamidaÑ veditabbaÑ. AyaÑ padatthuti nÈma.

ByaÒjanavasena pana upasaggavasena atthavasena ca punappunaÑ bhaÓanameva daÄhÊkammaÑ nÈma. YathÈ hi “Èvuso”ti vÈ “bhante”ti vÈ “yakkho”ti vÈ “sappo”ti vÈ vutte daÄhÊkammaÑ nÈma na hoti, “Èvuso Èvuso, bhante bhante, yakkho yakkho, sappo sappo”ti vutte pana daÄhÊkammaÑ nÈma hoti, evameva sakiÑdeva yaÔÔhikoÔiyÈ uppÊÄentena viya “pÊtÊ”ti vuttamatte daÄhÊkammaÑ nÈma na hoti, punappunaÑ byaÒjanavasena upasaggavasena atthavasena “pÊti pÈmojjaÑ ÈmodanÈ pamodanÈ hÈso pahÈso vittÊ”ti vutteyeva daÄhÊkammaÑ nÈma hotÊti evaÑ aparadÊpanÈ dve ÔhÈnÈni gacchati. EtissÈpi vasena labbhamÈnakapadaniddesesu sabbattha attho veditabbo.

Tattha pÊnayatÊti pÊti. SÈ sampiyÈyanalakkhaÓÈ, kÈyacittapÊÓanarasÈ, pharaÓarasÈ vÈ, odagyapaccupaÔÔhÈnÈ. YÈ paÒcakÈmaguÓapaÔisaÒÒuttÈti yÈ r|pÈdipaÒcakÈmakoÔÔhÈsapaÔisaÑyuttÈ pÊti, sÈ pÊnayatÊti pÊti, idaÑ sabhÈvapadaÑ. Pamuditassa bhÈvo pÈmojjaÑ. ŒmodanÈkÈro ÈmodanÈ. PamodanÈkÈro pamodanÈ. YathÈ vÈ bhesajjÈnaÑ vÈ telÈnaÑ vÈ uÓhodakasÊtodakÈnaÑ vÈ ekato karaÓaÑ “modanÈ”ti vuccati, evamayampi pÊtidhammÈnaÑ ekato karaÓena modanÈ. Upasaggavasena pana maÓÉetvÈ “ÈmodanÈ pamodanÈ”ti vuttÈ.

HÈsetÊti hÈso. PahÈsetÊti pahÈso, haÔÔhapahaÔÔhÈkÈrÈnametaÑ adhivacanaÑ. VittÊti vittaÑ, dhanassetaÑ nÈmaÑ. AyaÑ pana somanassapaccayattÈ vittisarikkhatÈya vitti. YathÈ hi dhanino dhanaÑ paÔicca somanassaÑ uppajjati, evaÑ pÊtimatopi pÊtiÑ paÔicca somanassaÑ uppajjati. TasmÈ “vittÊ”ti vuttÈ. TuÔÔhÊti sabhÈvasaÓÔhitÈya pÊtiyÈ etaÑ nÈma. PÊtimÈ pana puggalo kÈyacittÈnaÑ uggatattÈ abbhuggatattÈ “udaggo”ti vuccati, udaggassa bhÈvo odagyaÑ.

Attano manatÈ attamanatÈ. Anabhiraddhassa hi mano dukkhapadaÔÔhÈnattÈ na attano mano nÈma hoti, abhiraddhassa sukhapadaÔÔhÈnattÈ


attano mano nÈma hoti, iti attano manatÈ attamanatÈ, sakamanatÈ, sakamanassa bhÈvoti attho. SÈ pana yasmÈ na aÒÒassa kassaci attano manatÈ, cittasseva panesÈ bhÈvo cetasiko dhammo, tasmÈ “attamanatÈ cittassÈ”ti vuttÈ.

CittavicittatÈya cittaÑ. ŒrammaÓaÑ minamÈnaÑ jÈnÈtÊti mano. MÈnasanti mano eva, “antalikkhacaro pÈso, yvÈyaÑ carati mÈnaso”ti1 hi ettha pana sampayuttakadhammo “mÈnaso”ti vutto.

“KathaÑ hi BhagavÈ, tuyhaÑ, sÈvako sÈsane rato. AppattamÈnaso sekkho2, kÈlaÑkayirÈ jane sutÈ”ti3–

ettha arahattaÑ “mÈnasan”ti vuttaÑ. Idha pana mano eva mÈnasaÑ, byaÒjanavasena hetaÑ padaÑ vaÉÉhitaÑ.

Hadayanti cittaÑ. “CittaÑ vÈ te khipissÈmi, hadayaÑ vÈ te phÈlessÈmÊ”ti4 ettha uro “hadayan”ti vuttaÑ. “HadayÈ hadayaÑ maÒÒe aÒÒÈya tacchatÊ”ti5 ettha cittaÑ. “VakkaÑ hadayan”ti6 ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraÔÔhena “hadayan”ti vuttaÑ. Tameva parisuddhaÔÔhena paÓÉaraÑ, bhava~gaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. YathÈha “pabhassaramidaÑ bhikkhave cittaÑ, taÒca kho Ègantukehi upakkilesehi upakkiliÔÔhan”ti7. Tato nikkhantattÈ pana akusalampi Ga~gÈya nikkhantÈ nadÊ Ga~gÈ viya godhÈvarito nikkhantÈ godhÈvarÊ viya ca “paÓÉaran”tveva vuttaÑ.

Mano manÈyatananti idha pana manoggahaÓaÑ manasseva ÈyatanabhÈvadÊpanatthaÑ. TenetaÑ dÊpeti “nayidaÑ devÈyatanaÑ viya manassa ÈyatanattÈ manÈyatanaÑ, atha kho mano eva ÈyatanaÑ manÈyatanan”ti. Tattha nivÈsaÔhÈnaÔÔhena ÈkaraÔÔhena samosaraÓaÔhÈnaÔÔhena saÒjÈtidesaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ca ÈyatanaÑ veditabbaÑ. TathÈ hi loke “issarÈyatanaÑ, vÈsudevÈyatanan”ti-ÈdÊsu nivÈsaÔÔhÈnaÑ “Èyatanan”ti vuccati. “SuvaÓÓÈyatanaÑ, rajatÈyatanan’ti-ÈdÊsu Èkaro. SÈsane pana “manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ”ti-ÈdÊsu8 samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 28; SaÑ 1. 113 piÔÔhesu. 2. Sekho (SÊ) 3. SaÑ 1. 122 piÔÔhe. 4. Khu 1. 306; SaÑ 1. 209, 216 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 38 piÔÔhe. 6. Khu 1. 2; DÊ 2. 233; Ma 1. 72 piÔÔhÈdÊsu. 7. AÑ 1. 9 piÔÔhe. 8. AÑ 2. 36 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 20

“DakkhiÓÈpatho gunnaÑ Èyatanan”ti-ÈdÊsu saÒjÈtideso. “Tatra tatreva sakkhibhabbataÑ pÈpuÓÈti sati sati-Èyatane”ti-ÈdÊsu1 kÈraÓaÑ. Idha pana saÒjÈtidesaÔÔhena, samosaraÓathÈnaÔÔhena, kÈraÓaÔÔhenÈti tidhÈpi vattati.

PhassÈdayo hi dhammÈ ettha saÒjÈyantÊti saÒjÈtidesaÔÔhenapi etaÑ ÈyatanaÑ. BahiddhÈ r|pa sadda gandha rasa phoÔÔhabbÈ ÈrammaÓabhÈvenettha osarantÊti samosaraÓaÔhÈnaÔÔhenapi ÈyatanaÑ. PhassÈdÊnaÑ pana sahajÈtÈdipaccayaÔÔhena kÈraÓattÈ kÈraÓaÔÔhenapi Èyatananti veditabbaÑ. Tadeva mananalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti indriyaÑ, mano eva indriyaÑ manindriyaÑ.

VijÈnÈtÊti viÒÒÈÓaÑ. ViÒÒÈÓameva khandho viÒÒÈÓakkhandho. Tassa rÈsi-Èdivasena attho veditabbo. “MahÈ-udakakkhandhotveva sa~khaÑ gacchatÊ”ti2 ettha hi rÈsaÔÔhena khandho vutto. “SÊlakkhandho samÈdhikkhandho”ti-ÈdÊsu3 guÓaÔÔhena. “AddasÈ kho BhagavÈ mahantaÑ dÈrukkhandhan”ti4 ettha paÓÓattimattaÔÔhena. Idha pana ruÄhito khandho vutto. RÈsaÔÔhena hi viÒÒÈÓakkhandhassa ekadeso ekaÑ viÒÒÈÓaÑ. TasmÈ yathÈ rukkhassa ekadesaÑ chindanto “rukkhaÑ chindatÊ”ti vuccati, evameva viÒÒÈÓakkhandhassa ekadesabh|taÑ ekampi viÒÒÈÓaÑ r|Ähito “viÒÒÈÓakkhandho”ti vuttaÑ.

TajjÈ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti tesaÑ phassÈdÊnaÑ dhammÈnaÑ anucchavikÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu. ImasmiÒhi pade ekameva cittaÑ minanaÔÔhena mano. VijÈnanaÔÔhena viÒÒÈÓaÑ. SabhÈvaÔÔhena nissattaÔÔhena vÈ dhÈt|ti tÊhi nÈmehi vuttaÑ. Sahagatoti avijahito. SahajÈtoti saddhiÑ niggato. SaÑsaÔÔhoti saÑsaggo hutvÈ Ôhito. Sampayuttoti samaÑ pakÈrehi yutto. Katamehi pakÈrehÊti? EkuppÈdÈdÊhi. Natthi keci dhammÈ kehici dhammehi sampayuttÈti. ŒmantÈ5. Iti hi imassa paÒhassa paÔikkhepe “nanu atthi keci dhammÈ kehici dhammehi sahagatÈ sahajÈtÈ saÑsaÔÔhÈ ekuppÈdÈ ekanirodhÈ ekavatthukÈ ekÈrammaÓÈ”ti5 evaÑ ekuppÈdatÈdÊnaÑ vasena sampayogattho vutto. Iti imehi ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 256; 259; AÑ 2. 14; Ma 3. 138 piÔÔhÈdÊsu. 2. AÑ 1. 366 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 236 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 386, 388 piÔÔhesu. 5. Abhi 4. 252 piÔÔhe.


ekuppÈdatÈdÊhi samaÑ pakÈrehi yutto sampayutto. EkuppÈdoti ekato uppanno, na vinÈti attho. Ekanirodhoti ekato nirodho. Ekavatthukoti hadayavatthuvasena ekavatthuko. EkÈrammaÓoti r|pÈdivasena ekÈrammaÓo.

Ettha sahagatasaddo tabbhÈve, vokiÓÓe, ÈrammaÓe, nissaye, saÑsaÔÔheti paÒcasu atthesu dissati Jinavacane. “YÈyaÑ taÓhÈ ponobhavikÈ nandirÈgasahagatÈ”ti1 ettha tabbhÈve veditabbo, nandirÈgabh|tÈti attho. “YÈ bhikkhave vÊmaÑsÈ kosajjasahagatÈ kosajjasampayuttÈ”ti2 ettha vokiÓÓe, antarantarÈ uppajjamÈnena kosajjena vokiÓÓÈti ayamettha attho. “LÈbhÊ hoti r|pasahagatÈnaÑ vÈ samÈpattÊnaÑ ar|pasahagatÈnaÑ vÈ samÈpattÊnan”ti3 ettha ÈrammaÓe, r|pÈrammaÓÈnaÑ ar|pÈrammaÓÈnanti attho. “AÔÔhikasaÒÒÈsahagataÑ satisambojjha~gaÑ bhÈvetÊ”ti4 ettha nissaye, aÔÔhikasaÒÒaÑ nissÈya aÔÔhikasaÒÒaÑ bhÈvetvÈ paÔiladdhanti attho. “IdaÑ sukhaÑ imÈya pÊtiyÈ sahagataÑ hoti sahajÈtaÑ sampayuttan”ti5 ettha saÑsaÔÔhe, saÑmissanti attho. Imasmimpi ÔhÈne saÑsaÔÔhe Ègato.

SahajÈtasaddo “sahajÈtaÑ purejÈtaÑ pacchÈjÈtan”ti6 ettha viya sahajÈte. SaÑsaÔÔhasaddo “gihÊhi saÑsaÔÔho”ti ca, “evaÑ saÑsaÔÔho bhante”ti7 cÈti evamÈdÊsu saÑsagge. “Kise th|le vivajjetvÈ saÑsaÔÔhÈ yojitÈ hayÈ”ti8 ettha sadise.

“PucimandaparivÈro, ambo te DadhivÈhana. M|laÑ m|lena saÑsaÔÔhaÑ, sÈkhÈ sÈkhÈ nisevare”ti9–

ettha upacite. “CittasaÑsaÔÔhÈ dhammÈ”ti10 ettha cittasampayuttadhamme. Idha pana yo phalappadÈne aviyogadhammo11 vinibbhogaÑ akatvÈ ekuppÈdÈdidhammo hutvÈ “sampayutto”ti vuccati. TaÑvisayo. Atha vÈ “sahagato”ti vatvÈ pacchato pacchato Ègatasuttena viya so na hotÊti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 15; Abhi 2. 160; Ma 3. 293; SaÑ 3. 369; Khu 9. 330 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 3. 244 piÔÔhe. 3. Abhi 3. 114 piÔÔhe. 4. SaÑ 3. 113 piÔÔhe. 5. Abhi 2. 268 piÔÔhe. 6. PaÔÔhÈna 1. 161. piÔÔhe. 7. SaÑ 2. 10 piÔÔhe. 8. Khu 6. 154 piÔÔhe. 9. Khu 5. 48 piÔÔhe. 10. Abhi 1. 9 piÔÔhe. 11. AviyogadhammÈ viya (SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 22

dassetuÑ “sahajÈto”ti vuttaÑ. Ekato uppannar|pÈr|paÑ viya sopi na hotÊti dassetuÑ “saÑsaÔÔho”ti vuttaÑ.

KhÊrodakaÑ viya ca sopi na hotÊti dassetuÑ “sampayutto”ti vuttaÑ. VinibbhogaÑ kÈtuÑ asakkuÓeyyaÔÔhena hi sahuppannÈ dhammÈ sampayuttÈpi atthi khÊratelaÑ viya. TathÈ vippayuttÈpi khÊrato apanÊtaÑ navanÊtaÑ viya. EvaÑ lakkhaÓasampayutto ekuppÈdÈdilakkhaÓoyeva hotÊti dassetuÑ “ekuppÈdo”ti-Èdi vuttaÑ. Ettha ekuppÈdasahajÈtÈnaÑ kiÑ nÈnattaÑ? UppÈde antaravirahito ekuppÈdo. KhÊrakÈlamuttassÈpi dadhino mathane mathane1 pÈkaÔaÑ navanÊtaÑ viya purebhattapacchÈbhattavasena ekadivasameva jÈto viya so na hotÊti dassetuÑ ekakkhaÓe nibbattoti sahajÈto. Ekavatthukoti patiÔÔhaÔÔhena ekaparicchedena ekavatthuko, dvinnaÑ bhikkh|naÑ ekavatthukatÈ viya ÔhÈnantaravirahito. EkÈrammaÓoti aniyatekÈrammaÓo na cakkhuviÒÒÈÓaÑ viyÈti evameke vaÓÓayanti.

Maccoti m|lapadaÑ. R|pÈdÊsu satto laggo laggitoti sattho. VuttaÑ hetaÑ “satto sattoti bhante vuccati, kittÈvatÈ nu kho bhante ‘satto’ti vuccatÊti? R|pe kho rÈdha yo chando yo rÈgo yÈ nandÊ yÈ taÓhÈ, tatra satto tatra visatto, tasmÈ ‘satto’ti vuccatÊ”ti2. Sattayogena vÈ satto. SugatiduggatiÑ naratÊti naro3. Manuno puttoti mÈnavo. UpakaraÓena sayaÑ posayatÊti poso. PuÑ vuccati nirayo, taÑ galatÊti puggalo. JÊvitindriyaÑ dhÈretÊti jÊvo. Cutito jÈtiÑ gacchatÊti jÈgu. JiyatÊti jantu. Indriyena gacchatÊti indagu. Atha vÈ indabh|tena kammunÈ gacchatÊti indagu. “Hindag|”tipi PÈÄi. Hindanti maraÓaÑ, taÑ gacchatÊti hindagu. Manuto jÈtoti manujo. YaÑ sÈdiyatÊti yaÑ r|pÈdiÑ assÈdiyati. SesaÑ vuttanayameva. Ito paraÑ vuttamatthaÑ nigamento tenÈha BhagavÈ–

“KÈmaÑ kÈmayamÈnassa -pa- laddhÈ macco yadicchatÊ”ti.

Ito paraÑ ettakampi avatvÈ visesamattameva vakkhÈma. ______________________________________________________________ 1. Mathante mathante (Ka) 2. SaÑ 2. 154, 155; Khu 7. 18 piÔÔhesu. 3. NayatÊti naro (Ka)


2. Tassa ce kÈmayÈnassÈti tassa puggalassa kÈme icchamÈnassa, kÈmena vÈ yÈyamÈnassa. ChandajÈtassÈti jÈtataÓhassa. Jantunoti sattassa. Te kÈmÈ parihÈyantÊti te kÈmÈ parihÈyanti ce. Sallaviddhova ruppatÊti atha so ayomayÈdinÈ sallena viddho viya pÊÄÊyati. Ito paraÑ vuttaÑ vajjetvÈ avuttesu yaÑ yaÑ anuttÈnaÑ, taÑtadeva kathayissÈmi.

CakkhupÊÓanaÑ ÈrammaÓaÑ pÈpuÓanavasena yÈyati gacchati. DassanÊyavasena piyattaÑ ÈrammaÓavasena appÈpetÊti niyyati. SavanÊyaÑ hutvÈ kaÓÓasotapÊÓanaÑ ÈrammaÓavasena parikaÉÉhatÊti vuyhati. SaritabbaÑ hutvÈ cittapÊÓanaÑ ÈrammaÓavasena gahetvÈ upasaÑharÊyatÊti saÑharÊyati. YathÈti opammatthe nipÈto. HatthinÈ yÈyati gacchatÊti hatthiyÈnena vÈ, vÈ-iti vikappatthe. Assena yÈyati gacchatÊti assayÈnena vÈ. GoyuttaÑ vayhÈdiyÈnaÑ goyÈnaÑ, tena goyÈnena. AjayÈnÈdÊsupi eseva nayo. IÔÔhavasena jÈto saÒjÈto.

ŒrammaÓapiyattavasena nibbatto abhinibbatto. ŒrammaÓamanÈpabhÈvena pÈtubh|to. Atha vÈ kÈmarÈgavasena jÈto saÒjÈto. KÈmanandivasena nibbatto abhinibbatto. KÈmataÓhÈvasena kÈmasinehavasena kÈmacchandavasena kÈmapariÄÈhavasena ca pÈtubh|toti veditabbo.

Te vÈ kÈmÈ parihÈyantÊti te vatthukÈmÈdayo parihÈyanti vigacchanti. So vÈ kÈmehi parihÈyatÊti eso khattiyÈdipuggalo vatthukÈmÈdikÈmehi parihÈyati vigacchati “pubbeva maccaÑ vijahanti bhogÈ, macco dhane pubbataraÑ jahÈtÊ”ti evamÈdÊsu1 viya. Kathanti kena pakÈrena. TiÔÔhantassevÈti dharantasseva. Te bhogeti te vatthukÈmÈdayo bhoge. RÈjÈno vÈti pathabyÈdirÈjÈno. HarantÊti gahetvÈ gacchanti, apaharantivÈ. CorÈ vÈti sandhicchedÈdikÈ. Aggi vÈti dÈvaggi-Èdi. DahatÊti jhÈpeti bhasmaÑ karoti. UdakaÑ vÈti oghÈdi-udakaÑ. VahatÊti gahetvÈ mahÈsamuddaÑ pÈpeti. AppiyÈ vÈti akantÈ amanÈpÈ. DÈyÈdÈ harantÊti dÈyajjavirahitÈ assÈmikÈ haranti. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 120 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 24

NihitaÑ vÈti nidhÈnaÑ katvÈ ÔhapitaÑ. NÈdhigacchatÊti na vindati na paÔilabhati, na passatÊti attho. DuppayuttÈti visamapayogena yojitÈ kasivÈÓijjÈdikammantÈ. BhijjantÊti bhedaÑ pÈpuÓanti, na pavattantÊti attho. “BhaÒjanti rathaÑ ayÈnakÈ”ti-ÈdÊsu1 sambhavo veditabbo.

Kule vÈ kula~gÈro uppajjatÊti khattiyÈdikule kulajhÈpako2 kule antimapuriso nibbattati. “Kula~karo”tipi PÈÄi. Yo te bhoge vikiratÊti yo eso kule pacchimako te hiraÒÒÈdike bhoge khepeti. VidhamatÊti viyogaÑ karoti, d|re khipati. ViddhaÑ setÊti nÈseti adassanaÑ gameti. Atha vÈ itthidhutto hutvÈ vikirati. SurÈdhutto hutvÈ vidhamati. Akkhadhutto hutvÈ viddhaÑseti. Vikirati vÈ uppannaÑ ÈyaÑ ajÈnanena. Vidhamati vissajjanamukhaÑ ajÈnanena. ViddhaÑseti ÔhapitaÔÔhÈne ÈrakkhaÑ asaÑvidhÈnenÈti evamÈdinÈ yojetabbaÑ.

AniccatÈyeva aÔÔhamÊti vinÈsabhÈvo eva aÔÔhamo. HÈyantÊti adassanaÑ yanti. ParihÈyantÊti na puna paÒÒÈyanti. ParidhaÑsentÊti ÔhÈnato apagacchanti. ParipatantÊti paggharanti. AntaradhÈyantÊti antaradhÈnaÑ adassanaÑ gacchanti. VippalujjantÊti cuÓÓavicuÓÓÈ hutvÈ apagacchanti.

TiÔÔhanteva te bhogeti tesaÑ dhanÈnaÑ ÔhitakÈle “tiÔÔhante nibbute cÈpÊ”ti evamÈdÊsu3 viya. Soti so bhogasÈmiko puggalo. Cavati devalokato. Marati manussalokato. Vippalujjati nÈgasupaÓÓÈdilokato. Atha vÈ hÈyati dhaÒÒakoÔÔhÈgÈravasena. ParihÈyati dhanakoÔÔhÈgÈravasena. ParidhaÑsati balibaddahatthi-assÈdivasena. Paripatati dÈsidÈsavasena. AntaradhÈyati dÈrÈbharaÓavasena. Nassati udakÈdivasenÈti eke vaÓÓayanti.

AyomayenÈti kÈÄalohÈdinibbattena. SallenÈti kaÓÉena. AÔÔhimayenÈti manussaÔÔhiÑ ÔhapetvÈ avasesena. DantamayenÈti hatthidantÈdinÈ. VisÈÓamayenÈti govisÈÓÈdinÈ. KaÔÔhamayenÈti veÄukaÔÔhÈdinÈ. Viddhoti vuttappakÈrasallÈnaÑ aÒÒataraÒÒatarena pahaÔo, RuppatÊti vikirati, vikÈraÑ Èpajjati. KuppatÊti calati, kopaÑ uppÈdeti. ______________________________________________________________ 1. Khu 6. 120 piÔÔhe. 2. KulaghÈtako (SÊ), kulajhÈmako (Ka) 3. Khu 2. 66 piÔÔhe.


GhaÔÔÊyatÊti ghaÔÔito hoti. PÊÄÊyatÊti pÊÄito hoti, laddhappahÈro kuppati. “Tatiyadivase salÈkaÑ pavesetvÈ dhovanakÈle ghaÔÔÊyati. KhÈrappadÈne pÊÄiyati. PahÈradhovane vÈ ruppati. TasmiÑ dukkhuppÈdane kuppati. SalÈkapavesane pÊÄÊyati. KhÈrappadÈne ghaÔÔÊyatÊ”ti evameke vaÓÓayanti.

ByÈdhitoti laddhappahÈro hutvÈ pÊÄito. Domanassitoti domanassappatto. VipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈti pakatibhÈvaÑ jahitvÈ aÒÒathÈbhÈvaÑ upanÊtena, antososÈdi soko ca vÈcÈvippalÈpo paridevo ca kÈyapÊÄanÈdi dukkhaÒca cittapÊÄanÈdi domanassaÒca bhuso ÈyÈso upÈyÈso ca. Ete vuttappakÈrÈ sokÈdayo uppajjanti samudÈcÈraÑ gacchanti. 3. TatiyagÈthÈyaÑ sa~khepattho–yo pana ime kÈme tattha chandarÈgavikkhambhanena vÈ samucchedena vÈ attano pÈdena sappassa siraÑ viya parivajjeti, so bhikkhu sabbalokaÑ vipphÈretvÈ1 ÔhitattÈ loke visattikÈsa~khÈtaÑ taÓhaÑ sato hutvÈ samativattatÊti.

Yoti vibhajitabbaÑ padaÑ. Yo yÈdisoti-ÈdÊni tassa vibhajanapadÈni. Ettha ca yasmÈ yoti atthapadaÑ, taÒca aniyamena puggalaÑ dÊpeti. TasmÈ tassa atthaÑ dassento aniyamena puggaladÊpakaÑ yosaddameva Èha. TasmÈ ettha evamattho veditabbo. Yoti yo kocÊti. YasmÈ yo yo koci nÈma, so avassaÑ yathÈli~ga yathÈyutta yathÈvihitayathÈppakÈra yaÑÔhÈnapatta yaÑdhammasamannÈgatavasena ekenÈkÈrena paÒÒÈyati, tasmÈ taÑ tattha ÒÈpetuÑ taÑ bhedaÑ pakÈsento “yÈdiso”ti-ÈdimÈha. Tattha yÈdisoti li~gavasena yÈdiso vÈ tÈdiso vÈ hotu, dÊgho vÈ rasso vÈ kÈÄo vÈ odÈto vÈ ma~guracchavi vÈ kiso vÈ th|lo vÈti attho.

YathÈyuttoti yogavasena yena vÈ tena vÈ yutto hotu, navakammayutto vÈ uddesayutto vÈ vÈsadhurayutto vÈti attho. YathÈvihitoti yathÈÔhapito navakammÈdhiÔÔhÈyikÈdivasena. YathÈpakÈroti yathÈpakÈrena patiÔÔhito padÊpanÈyakÈdivasena2. ______________________________________________________________ 1. VisaritvÈ (SyÈ) 2. ParisanÈyakÈdivasena (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 26

YaÑÔhÈnappattoti yaÑ ÔhÈnantaraÑ patto senÈpatiseÔÔhiÔÔhÈnÈdivasena. YaÑdhammasamannÈgatoti yena dhammena upÈgato dhuta~gÈdivasena.

Vikkhambhanato vÈti upacÈrappanÈsamÈdhÊhi kilesÈnaÑ d|rÊkaraÓato vÈ ghaÔappahÈrena sevÈlÈnaÑ viya. Samucchedato vÈti puna appavattiÑ katvÈ accantato maggena kilesÈnaÑ ucchinnam|lato pahÈnavasena samucchedato vÈ. AÔÔhika~kal|pamÈ kÈmÈti-ÈdÊni ekÈdasa padÈni vipassanÈvasena vuttÈni.

BuddhÈnussatiÑ bhÈventopÊti-ÈdÊni cha padÈni maraÓassatiÑ bhÈventopi. UpasamÈnussatiÑ bhÈventopÊti imÈni ca upacÈrajjhÈnavasena vuttÈni. ŒnÈpÈnassatiÑ bhÈventopi. KÈyagatÈsatiÑ bhÈventopi. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ bhÈventopÊti-ÈdÊni nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiÑ bhÈventopÊti pariyosÈnÈni appanÈjjhÈnavasena vuttÈni. Tattha aÔÔhika~kal|pamÈ kÈmÈti sunikkantaÑ nikkantaÑ nimmaÑsaÑ lohitamakkhitaÑ aÔÔhika~kalaÑ upamÈ etesaÑ kÈmÈnanti aÔÔhika~kal|pamÈ kÈmÈ. AppassÈdaÔÔhenÈti “appaÑ parittaÑ sukhassÈdaÑ ÈdÊnavo ettha bhiyyo”ti dassanaÔÔhena. Passantoti “yÈvadeva pana so kukkuro kilamathassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈ”ti ÒÈÓacakkhunÈ passanto. ParivajjetÊti d|ra~gameti. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ–

SeyyathÈpi gahapati kukkuro jighacchÈdubbalyapareto goghÈtakas|naÑ paccupaÔÔhito assa, tamenaÑ dakkho goghÈtako vÈ goghÈtakantevÈsÊ vÈ aÔÔhika~kalaÑ sunikkantaÑ nikkantaÑ nimmaÑsaÑ lohitamakkhitaÑ upasumbheyya. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati? Api nu kho so kukkuro amuÑ aÔÔhika~kalaÑ sunikkantaÑ nikkantaÑ nimmaÑsaÑ lohitamakkhitaÑ palehanto jighacchÈdubbalyaÑ paÔivineyyÈti. No hetaÑ bhante. TaÑ kissahetu? AduÑ hi bhante aÔÔhika~kalaÑ sunikkantaÑ nikkantaÑ nimmaÑsaÑ lohitamakkhitaÑ, yÈvadeva pana so kukkuro kilamathassa vighÈtassa bhÈgÊ assÈti. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “aÔÔhika~kal|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ, ÈdÊnavo ettha bhiyyo”ti. EvametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya disvÈ yÈyaÑ upekkhÈ nÈnattÈ


nÈnattasitÈ, taÑ abhinivajjetvÈ yÈyaÑ upekkhÈ ekattÈ ekattasitÈ, yattha sabbaso lokÈmisupÈdÈnÈ aparisesÈ nirujjhanti, tamev|pekkhaÑ bhÈvetÊti1.

GijjhÈdÊhi sÈdhÈraÓÈ maÑsapesi upamÈ etesanti maÑsapes|pamÈ. Bah|naÑ sÈdhÈraÓaÔÔhena bahusÈdhÈraÓÈ. ŒdittaÑ tiÓukkaÑ upamÈ etesanti tiÓukk|pamÈ. AnudahanaÔÔhenÈti hatthÈdijhÈpanaÔÔhena. SÈdhikaporisappamÈÓÈ vÊtaccikÈnaÑ vÊtadh|mÈnaÑ a~gÈrÈnaÑ p|rÈ a~gÈrakÈsu upamÈ etesanti a~gÈrakÈs|pamÈ. MahÈpariÄÈhaÔÔhenÈti mahantaparitÈpanaÔÔhena. ŒrÈmarÈmaÓeyyÈdikaÑ supinaÑ upamÈ etesanti supinak|pamÈ. IttarapaccupaÔÔhÈnaÔÔhenÈti appatvÈ, na upagantvÈ tiÔÔhanaÔÔhena. YÈcitena laddhaÑ yÈnÈdibhaÓÉaÑ upamÈ etesanti yÈcitak|pamÈ. TÈvakÈlikaÔÔhenÈti anibandhanaÔÔhena. Sampannaphalarukkho upamÈ etesanti rukkhaphal|pamÈ. SambhaÒjanaparibhaÒjanaÔÔhenÈti sÈkhÈbhaÒjanaÔÔhena ceva samantato bhaÒjitvÈ rukkhapÈtanaÔÔhena ca. Asi ca s|nÈ ca upamÈ etesanti asis|n|pamÈ. AdhikuÔÔanaÔÔhenÈti chindanaÔÔhena. Sattis|laÑ upamÈ etesanti sattis|l|pamÈ. VinivijjhanaÔÔhenÈti nipatetvÈ2 gamanaÔÔhena. BhayajananaÔÔhena sappasiraÑ upamÈ etesanti sappasir|pamÈ. SappaÔibhayaÔÔhenÈti saha abhimukhe bhayaÔÔhena. DukkhajananaÑ aggikkhandhaÑ upamÈ etesanti aggikkhandh|pamÈ. MahÈbhitÈpanaÔÔhenÈti mahanta-abhitÈpakÈyapÊÄÈ-uppÈdanaÔÔhenÈti kÈmaÑ parivajjetÊti. VuttaÑ hetaÑ–

SeyyathÈpi gahapati gijjho vÈ ka~ko vÈ kulalo vÈ maÑsapesiÑ ÈdÈya uÉÉÊyeyya, tamenaÑ gijjhÈpi ka~kÈpi kulalÈpi anupatitvÈ anupatitvÈ vitaccheyyuÑ vissajjeyyuÑ. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati? Sace so gijjho vÈ ka~ko vÈ kulalo vÈ taÑ maÑsapesiÑ na khippameva paÔinissajjeyya. So tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya, maraÓamattaÑ vÈ dukkhanti. EvaÑ bhante. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “maÑsapes|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ -pa- tamev|pekkhaÑ bhÈveti. SeyyathÈpi gahapati puriso ÈdittaÑ tiÓukkaÑ ÈdÈya paÔivÈtaÑ gaccheyya. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati?

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 27 piÔÔhe. 2. NibbaÔÔetvÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 28

Sace so puriso taÑ ÈdittaÑ tiÓukkaÑ na khippameva paÔinissajjeyya. Tassa sÈ ÈdittÈ tiÓukkÈ hatthaÑ vÈ daheyya, bÈhuÑ vÈ daheyya, aÒÒataraÑ vÈ aÒÒataraÑ vÈ a~gapacca~gaÑ daheyya, so tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya, maraÓamattaÑ vÈ dukkhanti. EvaÑ bhante. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “tiÓukk|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ -pa- tamev|pekkhaÑ bhÈveti. SeyyathÈpi gahapati a~gÈrakÈsu sÈdhikaporisÈ p|rÈ a~gÈrÈnaÑ vÊtaccikÈnaÑ vÊtadh|mÈnaÑ. Atha puriso Ègaccheyya jÊvitukÈmo amaritukÈmo sukhakÈmo dukkhappaÔikk|lo, tamenaÑ dve balavanto purisÈ nÈnÈbÈhÈsu gahetvÈ a~gÈrakÈsuÑ upakaÉÉheyyuÑ. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati? Api nu so puriso iti citi ceva kÈyaÑ sannÈmeyyÈti. EvaÑ bhante. TaÑ kissahetu? ViditaÒhi bhante tassa purisassa “imaÑ ca ahaÑ a~gÈrakÈsuÑ papatissÈmi, tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigacchissÈmi maraÓamattaÑ vÈ dukkhan”ti. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “a~gÈrakÈs|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ -pa- tamev|pekkhaÑ bhÈveti. SeyyathÈpi gahapati puriso supinakaÑ passeyya ÈrÈmarÈmaÓeyyakaÑ vanarÈmaÓeyyakaÑ bh|mirÈmaÓeyyakaÑ pokkharaÓirÈmaÓeyyakaÑ, so paÔibuddho na kiÒci paÔipasseyya. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “supinak|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ -pa- tamev|pekkhaÑ bhÈveti. SeyyathÈpi gahapati puriso yÈcitakaÑ bhogaÑ yÈcitvÈ yÈnaÑ vÈ poriseyyaÑ pavaramaÓikuÓÉalaÑ. So tehi yÈcitakehi bhogehi purakkhato parivuto antarÈpaÓaÑ paÔipajjeyya. TamenaÑ jano disvÈ evaÑ vadeyya “bhogÊ vata bho puriso, evaÑ kira bho bhogino bhogÈni bhuÒjantÊ”ti. TamenaÑ sÈmikÈ yattha yattheva tÈni passeyyuÑ, tattha tattheva tÈni hareyyuÑ. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati? AlaÑ nu kho tassa purisassa aÒÒathattÈyÈti. EvaÑ bhante. TaÑ kissahetu? SÈmino hi bhante tÈni harantÊti. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati


“YÈcitak|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ -pa- tamev|pekkhaÑ bhÈveti. SeyyathÈpi gahapati gÈmassa vÈ nigamassa vÈ avid|re tibbo vanasaÓÉo, tatrassa rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo ca. Na cassu kÈnici phalÈni bh|miyaÑ patitÈni. Atha puriso Ègaccheyya phalatthiko phalagavesÊ phalapariyesanaÑ caramÈno. So taÑ vanasaÓÉaÑ ajjhogÈhetvÈ taÑ rukkhaÑ passeyya sampannaphalaÒca upapannaphalaÒca. Tassa evamassa “ayaÑ kho rukkho sampannaphalo ca, upapannaphalo ca, natthi ca kÈnici phalÈni bh|miyaÑ patitÈni, jÈnÈmi kho panÈhaÑ rukkhaÑ ÈropituÑ. Yann|nÈhaÑ imaÑ rukkhaÑ ÈrohitvÈ yÈvadatthaÒca khÈdeyyaÑ, uccha~gaÒca p|reyyan”ti. So taÑ rukkhaÑ ÈrohitvÈ yÈvadatthaÒca khÈdeyya, uccha~gaÒca p|reyya. Atha dutiyo puriso Ègaccheyya phalatthiko phalagavesÊ phalapariyesanaÑ caramÈno tiÓhaÑ kuÔhÈriÑ ÈdÈya, so taÑ vanasaÓÉaÑ ajjhogÈhetvÈ taÑ rukkhaÑ passeyya sampannaphalaÒca upapannaphalaÒca. Tassa evamassa “ayaÑ kho rukkho sampannaphalo ca upapannaphalo ca, natthi ca kÈnici phalÈni bh|miyaÑ patitÈni, na kho panÈhaÑ jÈnÈmi rukkhaÑ ÈrohituÑ. Yann|nÈhaÑ imaÑ rukkhaÑ m|lato chetvÈ yÈvadatthaÒca khÈdeyyaÑ, uccha~gaÒca p|reyyan”ti. So taÑ rukkhaÑ m|latova chindeyya. TaÑ kiÑ maÒÒasi gahapati? Amuko so puriso paÔhamaÑ rukkhaÑ Èr|Äho. Sace so na khippameva oroheyya. Tassa so rukkho papatanto hatthaÑ vÈ bhaÒjeyya pÈdaÑ vÈ bhaÒjeyya aÒÒataraÑ vÈ aÒÒataraÑ vÈ a~gapacca~gaÑ bhaÒjeyya. So tatonidÈnaÑ maraÓaÑ vÈ nigaccheyya maraÓamattaÑ vÈ dukkhanti. EvaÑ bhante. Evameva kho gahapati ariyasÈvako iti paÔisaÒcikkhati “rukkhaphal|pamÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ bahudukkhÈ bahupÈyÈsÈ, ÈdÊnavo ettha bhiyyo”ti. EvametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya disvÈ yÈyaÑ upekkhÈ nÈnattÈ nÈnattasitÈ, taÑ abhinivajjetvÈ yÈyaÑ upekkhÈ ekattÈ ekattasitÈ. Yattha sabbaso lokÈmis|pÈdÈnÈ aparisesÈ nirujjhanti. Tamev|pekkhaÑ bhÈvetÊti1.

______________________________________________________________ 1. Ma 2. 27 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 30

EvaÑ aÔÔhika~kalÈdika-aggikkhandh|pamapariyosÈnato vipassanaÑ dassetvÈ idÈni upacÈrasamÈdhiÑ dassento “BuddhÈnussatiÑ bhÈvento”ti-ÈdimÈha.

Tattha punappunaÑ uppajjanato sati eva anussati. PavattitabbaÔÔhÈnamhiyeva ca pavattattÈ saddhÈpabbajitassa kulaputtassa anur|pÈ satÊtipi anussati. BuddhaÑ Èrabbha uppannÈ anussati BuddhÈnussati. ArahatÈdibuddhaguÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ, taÑ BuddhÈnussatiÑ. BhÈventoti vaÉÉhento br|hento. DhammaÑ Èrabbha uppannÈ anussati dhammÈnussati, svÈkkhÈtatÈdidhammaguÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. SaÑghaÑ Èrabbha uppannÈ anussati saÑghÈnussati, suppaÔipannatÈdisaÑghaguÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. SÊlaÑ Èrabbha uppannÈ anussati sÊlÈnussati, attano akhaÓÉatÈdisÊlaguÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. CÈgaÑ Èrabbha uppannÈ anussati cÈgÈnussati, attano muttacÈgatÈdicÈgaguÓÈrammaÓÈya1 satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. DevatÈ Èrabbha uppannÈ anussati devatÈnussati, devatÈ sakkhiÔÔhÈne ÔhapetvÈ attano saddhÈdiguÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. ŒnÈpÈne Èrabbha uppannÈ sati ÈnÈpÈnassati, ÈnÈpÈnanimittÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. MaraÓaÑ Èrabbha uppannÈ sati maraÓassati, ekabhavapariyÈpannajÊvitindriyupaccheda-sa~khÈtamaraÓÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ.

KucchitÈnaÑ kesÈdÊnaÑ paÔikk|lÈnaÑ ÈyattÈ ÈkarattÈ kÈyoti sa~khaÑ gate sarÊre gatÈ pavattÈ sati kÈyagatÈsati, tÈdisaÑ vÈ kÈyaÑ gatÈ sati “kÈyagatasatÊ”ti vattabbe rassaÑ akatvÈ “kÈyagatÈsatÊ”ti vuttaÑ. KesÈdikesu kÈyakoÔÔhÈsesu paÔikk|lanimittÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. UpasamaÑ Èrabbha uppannÈ anussati upasamÈnussati, sabbadukkh|pasamÈrammaÓÈya satiyÈ etaÑ adhivacanaÑ.

VitakkavicÈrapÊtisukhacittekaggatÈsampayuttaÑ paÔhamajjhÈnaÑ bhÈvento. PÊtisukhacittekaggatÈsampayuttaÑ dutiyajjhÈnaÑ bhÈvento. SukhacittekaggatÈsampayuttaÑ tatiyajjhÈnaÑ bhÈvento. UpekkhÈcittekaggatÈsampayuttaÑ catutthajjhÈnaÑ bhÈvento -pa- nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ bhÈventopi kÈme parivajjetÊti. ______________________________________________________________ 1. MuttacÈgatÈdicÈgÈrammaÓÈya (Ka)


VikkhambhanappahÈnaÑ dassetvÈ idÈni samucchedena kÈmÈnaÑ pahÈnaÑ dassetuÑ “sotÈpattimaggaÑ bhÈventopÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha maggasotassa ÈpajjanaÑ sotÈpatti, sotÈpattiyÈ maggo sotÈpattimaggo. ApÈyagamanÊye kÈmeti ye hi apÈyaÑ gacchanti, te apÈyagamanÊye kÈme samucchedato sotÈpattimaggaÑ bhÈvento parivajjeti. PaÔisandhivasena sakiÑyeva imaÑ lokaÑ ÈgacchatÊti sakadÈgÈmÊ, tassa maggo sakadÈgÈmimaggo. TaÑ maggaÑ bhÈvento. OÄÈriketi pariÄÈhappatte. PaÔisandhivaseneva kÈmabhavaÑ nÈgacchatÊti anÈgÈmÊ, tassa maggo anÈgÈmimaggo. TaÑ maggaÑ bhÈvento. Anusahagateti sukhumabhÈvappatte. Kilesehi ÈrakattÈ, kilesÈrÊnaÑ hatattÈ, saÑsÈracakkassa arÈnaÑ hatattÈ, pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈ, paccayÈdÊnaÑ arahattÈ ca arahaÑ, arahato bhÈvo arahattaÑ. KiÑ taÑ? ArahattaphalaÑ. Arahattassa maggo arahattamaggo. TaÑ arahattamaggaÑ bhÈvento. Sabbena sabbanti sabbenÈkÈrena sabbaÑ. SabbathÈ sabbanti sabbappakÈrena sabbaÑ. AsesaÑ nissesanti niravasesaÑ gandhamattampi aÔÔhapetvÈ. Atha vÈ sabbena sabbaÑ m|lavasena. SabbathÈ sabbaÑ ÈkÈranippadesavasena. AsesaÑ nissesaÑ bhÈvanÈnippadesavasena. TathÈ purimena duccaritÈbhÈvena. Dutiyena pariyuÔÔhÈnÈbhÈvena. Tatiyena anusayÈbhÈvena evameke vaÓÓayanti.

Sappo vuccati ahÊti yo koci saranto gacchati. Kena ÔÔhenÈti kena atthena. SaÑsappanto gacchatÊti yasmÈ sammÈ saÑsaranto1 gacchatÊti sappo. Bhujantoti va~kava~ko hutvÈ. Pannasiroti nipannasÊso hutvÈ. Sirena supatÊti sÊsaÑ bhogantare katvÈ supanabhÈvena sirasÈ supatÊti sarÊsapo. Bile sayatÊti bilÈsayo. “Bilasayo”tipi PÈÄi, taÑ sundaraÑ. GuhÈyaÑ setÊti guhÈsayo. DÈÔhÈ tassa Èvudhoti tassa sappassa duve dÈÔhÈ paharaÓasatthasa~khÈto Èvudho. VisaÑ tassa ghoranti tassa sappassa byÈpakasa~khÈtaÑ visaÑ dÈruÓaÑ kakkhaÄaÑ. JivhÈ tassa duvidhÈti tassa sappassa dvedhÈ jivhÈ. DvÊhi jivhÈhi rasaÑ sÈyatÊti duvidhÈhi jivhÈhi rasaÑ jÈnÈti assÈdaÑ vindati sÈdiyatÊti. JÊvituÑ kÈmayatÊti jÊvitukÈmo. AmarituÑ kÈmayatÊti amaritukÈmo. SukhaÑ kÈmayatÊti sukhakÈmo. DukkhappaÔikk|loti ______________________________________________________________ 1. Sa~kanto (Ka)

KhuddakanikÈya 32

dukkhaÑ anicchamÈno. PÈdenÈti attano pÈdena. Sappasiranti sappassa sÊsaÑ. VajjeyyÈti d|rato vajjeyya. VivajjeyyÈti tassa pamÈÓena. ParivajjeyyÈti samantato. AbhinivajjeyyÈti catutthappamÈÓena. Atha vÈ purimena sÊsato. Dutiyatatiyena dvÊhi passehi. Catutthena pacchato. “KÈme pana appattassa pariyesanam|ladukkhavatthubhÈvena vajjeyya. Pattassa Èrakkham|ladukkhavatthubhÈvena vivajjeyya. AÒÒÈÓapariÄÈhadukkhavatthubhÈvena parivajjeyya. VinÈsamukhe piyavippayogadukkhavatthubhÈvena abhinivajjeyyÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

RaÒjanavasena rÈgo. BalavaraÒjanaÔÔhena sÈrÈgo. Visaye sattÈnaÑ anu anu nayanato anunayo. AnurujjhatÊti anurodho, kÈmetÊti attho. Yattha katthaci bhave sattÈ etÈya nandantÊti nandÊ, sayaÑ vÈ nandatÊti nandÊ. NandÊ ca sÈ raÒjanaÔÔhena rÈgo cÈti nandirÈgo. Tattha ekasmiÑ ÈrammaÓe sakiÑ uppannÈ taÓhÈ nandÊ, punappunaÑ uppajjamÈnÈ nandirÈgoti vuccati. Cittassa sÈrÈgoti yo heÔÔhÈ “balavaraÒjanaÔÔhena sÈrÈgo”ti vutto, so na sattassa, cittasseva sÈrÈgoti attho.

Icchanti etÈya ÈrammaÓÈnÊti icchÈ. BahalakilesabhÈvena mucchanti etÈya pÈÓinoti mucchÈ. GilitvÈ pariniÔÔhapetvÈ gahaÓavasena ajjhosÈnaÑ. IminÈ sattÈ gijjhanti gedhaÑ ÈpajjantÊti gedho. BahalaÔÔhena vÈ gedho. “GedhaÑ vÈ pana pavanasaÓÉan”ti1 hi bahalaÔÔheneva vuttaÑ. AnantarapadaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ, sabbatobhÈgena vÈ gedhoti paligedho. Sajjanti etenÈti sa~go. LagganaÔÔhena vÈ sa~go. OsÊdanaÔÔhena pa~ko. ŒkaÉÉhanavasena ejÈ. “EjÈ imaÑ purisaÑ parikaÉÉhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiyÈ”ti hi vuttaÑ. VaÒcanaÔÔhena mÈyÈ. VaÔÔasmiÑ sattÈnaÑ jananaÔÔhena janikÈ. “TaÓhÈ janeti purisaÑ, cittamassa vidhÈvatÊ”ti2 hi vuttaÑ. VaÔÔasmiÑ satte dukkhena saÑyojayamÈnÈ janetÊti saÒjananÊ. GhaÔanaÔÔhena sibbinÊ. AyaÑ hi vaÔÔasmiÑ satte cutipaÔisandhivasena sibbati ghaÔeti tunnakÈro viya pilotikÈya pilotikaÑ, tasmÈ “ghaÔanaÔÔhena sibbinÊ”ti vuttÈ. AnekappakÈraÑ visayajÈlaÑ taÓhÈvipphanditanivesasa~khÈtaÑ vÈ jÈlamassÈ atthÊti jÈlinÊ. ______________________________________________________________ 1. GedhÈnaÑ saÓÉanti (SÊ) 2. SaÑ 1. 34 piÔÔhe.


ŒkaÉÉhanaÔÔhena sÊghasotÈ saritÈ viyÈti saritÈ. AllaÔÔhena vÈ saritÈ. VuttaÑ hetaÑ “saritÈni sinehitÈni ca somanassÈni bhavanti jantuno”ti1. AllÈni ceva siniddhÈni cÈti ayaÑ hettha attho. AnayabyasanÈpÈdanaÔÔhena kummÈnubandhasuttakaÑ viyÈti suttaÑ. VuttaÑ hetaÑ “suttanti kho bhikkhave nandirÈgassetaÑ adhivacanan”ti2. R|pÈdÊsu vitthataÔÔhena visatÈ. Tassa tassa paÔilÈbhatthÈya satte Èy|hÈpetÊti Èy|hinÊ. UkkaÓÔhituÑ apadÈnato sahÈyaÔÔhena dutiyÈ. AyaÑ hi sattÈnaÑ vaÔÔasmiÑ ukkaÓÔhituÑ na deti, gatagataÔÔhÈne piyasahÈyo viya abhiramÈpeti. Teneva vuttaÑ–

“TaÓhÈdutiyo puriso, dÊghamaddhÈnasaÑsaraÑ. ItthabhÈvaÒÒathÈbhÈvaÑ, saÑsÈraÑ nÈtivattatÊ”ti3.

PaÓidhÈnakavasena paÓidhi. BhavanettÊti bhavarajju. EtÈya hi sattÈ rajjuyÈ gÊvÈyaÑ baddhÈ goÓÈ viya icchiticchitaÔÔhÈnaÑ niyyanti. TaÑ taÑ ÈrammaÓaÑ vanati bhajati allÊyatÊti vanaÑ, vanati yÈcatÊti vÈ vanaÑ. Vanathoti byaÒjanena padaÑ vaÉÉhitaÑ. AnatthadukkhÈnaÑ vÈ samuÔÔhÈpanaÔÔhena gahanaÔÔhena ca vanaÑ viyÈti vanaÑ. BalavataÓhÈyetaÑ nÈmaÑ. GahanataraÔÔhena pana tato balavatarÈ vanatho nÈma. Tena vuttaÑ–

“VanaÑ chindatha mÈ rukkhaÑ, vanato jÈyate bhayaÑ. ChetvÈ vanaÒca vanathaÒca, nibbanÈ hotha bhikkhavo”ti4.

Santhavanavasena santhavo5, saÑsaggoti attho. So duvidho taÓhÈsanthavo mittasanthavo ca. Tesu idha taÓhÈsanthavo adhippeto. Sinehavasena sneho. ŒlayakaraÓavasena kampamÈnÈ apekkhatÊti apekkhÈ. Vuttampi cetaÑ “imÈni te deva caturÈsÊti nagarasahassÈni KusÈvatÊrÈjadhÈnippamukhÈni, ettha deva chandaÑ janehi jÊvite apekkhaÑ karohÊ”ti6. ŒlayaÑ karohÊti ayaÑ hettha attho. PÈÄiyekke pÈÔiyekke ÈrammaÓe bandhatÊti paÔibandhu, ÒÈtakaÔÔhena vÈ pÈÔiyekko bandh|tipi paÔibandhu. NiccasannissitaÔÔhenapi sattÈnaÑ taÓhÈsamo bandhu nÈma natthi. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 62 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 425 piÔÔhe. 3. Khu 1. 201, 261; AÑ 1. 316; Khu 7. 362; Khu 8. 211 piÔÔhesu. 4. Khu 1. 54 piÔÔhe Dhammapade. 5. Sandhavo (PÈÄi) 6. DÊ 2. 155 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 34

ŒrammaÓÈnaÑ asanato ÈsÈ, ajjhottharaÓato ceva tittiÑ anugantvÈva paribhuÒjanato cÈti attho. ŒsÊsanavasena ÈsÊsanÈ. ŒsÊsitassa bhÈvo ÈsÊsitattaÑ.

IdÈni tassÈ pavattiÔÔhÈnaÑ dassetuÑ “r|pÈsÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÈsÊsanavasena ÈsÈti ÈsÈya atthaÑ gahetvÈ r|pe ÈsÈ r|pÈsÈ. EvaÑ navapi padÈni veditabbÈni. Ettha ca purimÈni paÒca paÒcakÈmaguÓavasena vuttÈni, parikkhÈralobhavasena chaÔÔhaÑ. TaÑ visesato pabbajitÈnaÑ, tato parÈni tÊÓi atittiyavatthuvasena gahaÔÔhÈnaÑ. Na hi tesaÑ dhanaputtajÊvitehi aÒÒaÑ piyataraÑ atthi. “IdaÑ mayhaÑ, idaÑ mayhan”ti vÈ “asukena me idaÑ dinnaÑ, idaÑ dinnan”ti vÈ evaÑ satte jappÈpetÊti jappÈ, parato dve padÈni upasaggena vaÉÉhitÈni, tato paraÑ aÒÒenÈkÈrena vibhajituÑ ÈraddhattÈ puna “jappÈ”ti vuttaÑ. JappanÈkÈro jappanÈ. Jappitassa bhÈvo jappitattaÑ. PunappunaÑ visaye lumpati ÈkaÉÉhatÊti lolupo, lolupassa bhÈvo loluppaÑ. LoluppanÈkÈro loluppÈyanÈ, loluppasama~gino bhÈvo loluppÈyitattaÑ.

PucchaÒjikatÈti yÈya taÓhÈya lÈbhaÔÔhÈnesu pucchaÑ cÈlayamÈnÈ sunakhÈ viya kampamÈnÈ vicaranti, taÑ tassÈ kampanataÓhÈya nÈmaÑ. SÈdhu manÈpamanÈpe visaye kÈmetÊti sÈdhukÈmo, tassa bhÈvo sÈdhukamyatÈ. MÈtÈmÈtucchÈti-Èdike ayuttaÔÔhÈne rÈgoti adhammarÈgo. YuttaÔÔhÈnepi balavÈ hutvÈ uppanno lobho visamalobho. “RÈgo visaman”ti-Èdivacanato1 vÈ yuttaÔÔhene vÈ ayuttaÔÔhÈne vÈ uppanno chandarÈgo adhammaÔÔhena adhammarÈgo. VisamaÔÔhena visamalobhoti veditabbo. ŒrammaÓÈnaÑ nikÈmanavasena nikanti. NikÈmanÈkÈro nikÈmanÈ. Patthayanavasena patthanÈ. PihÈyanavasena pihanÈ. SuÔÔhu patthanÈ sampatthanÈ. PaÒcasu kÈmaguÓesu taÓhÈ kÈmataÓhÈ. R|pÈr|pabhavesu taÓhÈ bhavataÓhÈ. Ucchedasa~khÈte vibhave taÓhÈ vibhavataÓhÈ. Suddhe r|pabhavasmiÑyeva taÓhÈ r|pataÓhÈ. Ar|pabhave taÓhÈ ar|pataÓhÈ. UcchedadiÔÔhisahagato rÈgo2, nirodhe taÓhÈ nirodhataÓhÈ. R|pe taÓhÈ r|pataÓhÈ. Sadde taÓhÈ saddataÓhÈ. GandhataÓhÈdÊsupi eseva nayo. OghÈdayo vuttatthÈva. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 382 piÔÔhe. 2. ...diÔÔhirÈgo. (Abhi-®Ôha 1. 398 piÔÔhe.)


Kusaladhamme ÈvaratÊti ÈvaraÓaÑ. ChÈdanavasena chadanaÑ. Satte vaÔÔasmiÑ bandhatÊti bandhanaÑ. CittaÑ upahantvÈ kilissati saÑkiliÔÔhaÑ karotÊti upakkileso. ThÈmagataÔÔhena anu anu setÊti anusayo. UppajjamÈnaÑ cittaÑ pariyuÔÔhÈtÊti pariyuÔÔhÈnaÑ, uppajjituÑ apadÈnena kusalavÈraÑ gaÓhÈtÊti attho. “CorÈ magge pariyuÔÔhiÑsu, dhuttÈ magge pariyuÔÔhiÑs|”ti-ÈdÊsu1 hi maggaÑ gaÓhiÑs|ti attho. EvamidhÈpi gahaÓaÔÔhena pariyuÔÔhÈnaÑ veditabbaÑ. PaliveÔhanaÔÔhena latÈ viyÈti latÈ. “LatÈ uppajja tiÔÔhatÊ”ti2 ÈgataÔÔhÈnepi ayaÑ taÓhÈ latÈva vuttÈ. VividhÈni vatth|ni icchatÊti vevicchaÑ. VaÔÔadukkhassa m|lanti dukkham|laÑ. Tasseva dukkhassa nidÈnanti dukkhanidÈnaÑ. TaÑ dukkhaÑ ito pabhavatÊti dukkhappabhavo. BandhanaÔÔhena pÈso viyÈti pÈso, mÈrassa pÈso mÈrapÈso. DuruggilanaÔÔhena baÄisaÑ viyÈti baÄisaÑ, mÈrassa baÄisaÑ mÈrabaÄisaÑ. TaÓhÈbhibh|tÈ mÈrassa visayaÑ nÈtikkamanti, tesaÑ upari mÈro vasaÑ vattetÊti iminÈ pariyÈyena mÈrassa visayoti mÈravisayo. SandanaÔÔhena taÓhÈva nadÊ taÓhÈnadÊ. AjjhottharaÓaÔÔhena taÓhÈva jÈlaÑ taÓhÈjÈlaÑ. YathÈ sunakhÈ gadd|labaddhÈ yadicchakaÑ niyyanti, evaÑ taÓhÈbaddhÈ sattÈti daÄhabandhanaÔÔhena gadd|laÑ viyÈti gadd|laÑ, taÓhÈva gadd|laÑ taÓhÈ gadd|laÑ. Dupp|raÓaÔÔhena taÓhÈva samuddo taÓhÈsamuddo. AbhijjhÈyanaÔÔhena abhijjhÈ. Lubbhanti etena, sayaÑ vÈ lubbhati, lubbhanamattameva vÈ tanti lobho. SampayuttakÈnaÑ akusalÈnaÑ patiÔÔhaÔÔhena m|laÑ.

VisattikÈtÊti visattikÈ iti. KenaÔÔhenÈti kena sabhÈvena. VisatÈti vitthaÔÈ r|pÈdÊsu. VisÈlÈti vipulÈ. VisaÔÈti tebh|makabyÈpakavasena vusaÔÈ. Purimavacanameva takÈrassa ÔakÈraÑ katvÈ byaÒjanavibhÈgaÑ katvÈ vuttaÑ. VisakkatÊti parisappati sahati vÈ. Ratto hi rÈgavatthunÈ pÈdena tÈÄiyamÈnopi sahati. OsakkanaÑ vipphandanaÑ vÈ “visakkanan”tipi vadanti. “KusalÈkusalÈnaÑ patÊ”ti keci vaÓÓayanti. VisaÑharatÊti tathÈ tathÈ kÈmesu ÈnisaÑsaÑ passantÊ vividhehi ÈkÈrehi nekkhammÈbhimukhappavattito cittaÑ saÑharati saÑkhipati, visaÑ vÈ dukkhaÑ, taÑ harati, vahatÊti attho. VisaÑvÈdikÈti aniccÈdiÑ niccÈdito gaÓhantÊ visaÑvÈdikÈ hoti. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhÈvato ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 471 piÔÔhe. 2. Khu 1. 62 piÔÔhe Dhammapade.

KhuddakanikÈya 36

visam|lÈ, visaÑ vÈ dukkhadukkhÈdibh|tÈ vedanÈ m|laÑ etissÈti visam|lÈ. DukkhasamudayattÈ visaÑ phalaÑ etissÈti visaphalÈ. YÈya taÓhÈya r|pÈdikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassÈti sÈ “visaparibhogÈ”ti vuttÈ. Sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabbÈ.

TassÈ visayaÑ dassetukÈmo “visÈlÈ vÈ pana sÈ taÓhÈ r|pe”ti-ÈdimÈha. Tattha visÈlÈ vÈ panÈti mahantÊ eva taÓhÈyanaÔÔhena taÓhÈ, r|pÈdayo paÒca paÒcakÈmaguÓikarÈgavasena vuttÈ. KulegaÓeti-ÈdÊni ekÈdasa padÈni loluppÈdavasena vuttÈni. KÈmadhÈtuttiko kammavaÔÔavasena vibhatto, kÈmabhavattiko vipÈkavaÔÔavasena vibhatto, saÒÒÈbhavattiko saÒÒÈvasena vibhatto, ekavokÈrabhavattiko khandhavasena vibhatto. AtÊtattiko kÈlavasena, diÔÔhacatukko ÈrammaÓavasena, apÈyattiko okÈsavasena, khandhattiko nissattanijjÊvavasena vibhattoti ÒÈtabbaÑ. TatrÈyaÑ sa~khepena atthadÊpanÈ vibhÈvanÈ ca–

“Tattha katamÈ kÈmadhÈtu? HeÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ karitvÈ uparito Paranimmitavasavattideve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ khandhadhÈtu-ÈyatanÈ r|paÑ vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ viÒÒÈÓaÑ, ayaÑ vuccati kÈmadhÈtu”1.

“Tattha katamÈ r|padhÈtu? HeÔÔhato brahmalokaÑ pariyantaÑ karitvÈ uparito akaniÔÔhe deve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ cittacetasikÈ dhammÈ, ayaÑ vuccati r|padhÈtu”1.

“Tattha katamÈ ar|padhÈtu? HeÔÔhato ŒkÈsÈnaÒcÈyatanupage deve pariyantaÑ karitvÈ uparito NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanupage deve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ cittacetasikÈ dhammÈ, ayaÑ vuccati ar|padhÈt|”ti. AÔÔhakathÈyaÑ pana “kÈmadhÈt|ti kÈmabhavo, paÒcakkhandhÈ labbhanti. R|padhÈt|ti r|pabhavo, paÒcakkhandhÈ labbhanti. Ar|padhÈt|ti ar|pabhavo, cattÈro khandhÈ labbhantÊ”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 253 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 254 piÔÔhe.


Atha vÈ kÈmarÈgasa~khÈtena kÈmena yuttÈ dhÈtu kÈmadhÈtu kÈmasa~khÈtÈ vÈ dhÈtu kÈmadhÈtu. KÈmaÑ pahÈya r|pena yuttÈ dhÈtu r|padhÈtu, r|pasa~khÈtÈ vÈ dhÈtu r|padhÈtu. KÈmaÒca r|paÒca pahÈya ar|pena yuttÈ dhÈtu ar|padhÈtu, ar|pasa~khÈtÈ vÈ dhÈtu ar|padhÈtu. TÈ eva dhÈtuyo puna bhavapariyÈyena vuttÈ. BhavantÊti hi bhavÈti vuccanti. SaÒÒÈya yutto bhavo, saÒÒÈvataÑ vÈ bhavo, saÒÒÈ vÈ ettha bhave atthÊti saÒÒÈbhavo. So kÈmabhavo ca asaÒÒÈbhavamutto r|pabhavo ca NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavamutto ar|pabhavo ca hoti.

Na saÒÒÈbhavo asaÒÒÈbhavo, so r|pabhavekadeso. OÄÈrikattÈbhÈvato nevasaÒÒÈ, sukhumattena sabbhÈvato nÈsaÒÒÈti NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈ, tÈya yutto bhavo NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo. Atha vÈ oÄÈrikÈya saÒÒÈya abhÈvÈ sukhumÈya ca abhÈvÈ NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈ asmiÑ bhaveti NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo, so ar|pabhavekadeso. Ekena r|pakkhandhena vokiÓÓo bhavo, eko vÈ vokÈro, assa bhavassÈti ekavokÈrabhavo, so asaÒÒÈbhavoca. Cat|hi ar|pakkhandhehi vokiÓÓo bhavo, cattÈro vÈ vokÈrÈ assa bhavassÈti catuvokÈrabhavo, so ar|pabhavo eva. PaÒcahi khandhehi vokiÓÓo bhavo, paÒca vÈ vokÈrÈ assa bhavassÈti paÒcavokÈrabhavo, so kÈmabhavo ca r|pabhavekadeso ca hoti. AtÊtattiko heÔÔhÈ vuttanayova. DiÔÔhanti catusamuÔÔhÈnikaÑ r|pÈrammaÓaÑ. Sutanti dvisamuÔÔhÈnikaÑ saddÈrammaÓaÑ. Mutanti phusitvÈ gahetabbÈni catusamuÔÔhÈnikÈni gandharasaphoÔÔhabbÈrammaÓÈni. ViÒÒÈtabbaÑ nÈma manasÈ jÈnitabbaÑ dhammÈrammaÓaÑ. Tesu diÔÔhasutamutaviÒÒÈtabbesu dhammesu. VisaÔÈ vitthatÈti mahantÈ patthaÔÈ.

ApÈyaloketi vaÉÉhisa~khÈtassa ayassa abhÈvena apÈyo, tasmiÑ apÈyaloke. Khandhaloketi rÈsaÔÔhena r|pÈdayo paÒcakkhandhÈ eva loko. DhÈtuloketi suÒÒataÔÔhena cakkhudhÈtu-Èdayo aÔÔhÈrasa dhÈtuyo eva loko. Œyatanaloketi ÈyatanÈdÊhi kÈraÓehi dvÈdasÈyatanÈni eva loko. Sabbepi lujjanapalujjanaÔÔhena loko, vuttappakÈre loke visaÔÈ vitthaÔÈti visattikÈ. Satoti saratÊti sato, puggalena sati vuttÈ.

KhuddakanikÈya 38

Tattha saraÓalakkhaÓÈ sati. Saranti tÈya, sayaÑ vÈ sarati, saraÓamattameva vÈ esÈti sati. SÈ panesÈ apilÈpanalakkhaÓÈ, asammosanarasÈ, ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ, visayÈbhimukhabhÈvapaccupaÔÔhÈnÈ vÈ, thirasaÒÒÈpadaÔÔhÈnÈ, kÈyÈdisatipaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnÈ vÈ. ŒrammaÓe daÄhapatiÔÔhitattÈ pana esikÈ viya cakkhudvÈrÈdÊnaÑ rakkhaÓato dovÈriko viya ca daÔÔhabbÈ.

TassÈ pavattiÔÔhÈnaÑ dassento “kÈye kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ bhÈvento sato”ti-ÈdinÈ nayena catubbidhaÑ satipaÔÔhÈnamÈha. Tattha kÈyeti r|pakÈye. R|pakÈyo hi idha a~gapacca~gÈnaÑ kesÈdÊnaÒca dhammÈnaÑ sam|haÔÔhena hatthikÈyarathakÈyÈdayo viya “kÈyo”ti adhippeto. YathÈ ca sam|haÔÔhena, evaÑ kucchitÈnaÑ ÈyaÔÔhena. KucchitÈnaÑ hi paramajegucchÈnaÑ so Èyotipi kÈyo. Œyoti uppattideso. TatrÈyaÑ vacanattho–Èyanti tatoti Èyo. Ke ÈyantÊti? KucchitÈ kesÈdayo. Iti kucchitÈnaÑ kesÈdÊnaÑ Èyoti kÈyo.

KÈyÈnupassanÈti kÈyassa anupassanÈ, kÈyaÑ vÈ anupassanÈ, “kÈye”ti ca vatvÈpi puna “kÈyÈnupassanÈ”ti dutiyaÑ kÈyaggahaÓaÑ asammissato vavatthÈnaghanavinibbhogÈdidassanatthaÑ katanti veditabbaÑ.

Tena na kÈye vedanÈnupassanÈ cittadhammÈnupassanÈ vÈ, atha kho kÈyÈnupassanÈyevÈti kÈyasa~khÈte vatthusmiÑ kÈyÈnupassanÈkÈrasseva dassanena asammissato vavatthÈnaÑ dassitaÑ hoti, tathÈ na kÈye a~gapacca~gavinimutta-ekadhammÈnupassanÈ, nÈpi kesalomÈdivinimutta-itthipurisÈnupassanÈ. Yopi cettha kesalomÈdiko bh|tupÈdÈyasam|hasa~khÈto kÈyo, tatthÈpi na bh|tupÈdÈyavinimutta-ekadhammÈnupassanÈ, atha kho rathasambhÈrÈnupassakassa viya a~gapacca~gasam|hÈnupassanÈ, nagarÈvayavÈnupassakassa viya kesalomÈdisam|hÈnupassanÈ, kadalikkhandhapattavaÔÔivinibhujanakassa viya rittamuÔÔhiviniveÔhakassa viya ca bh|tupÈdÈyasam|hÈnupassanÈyevÈti sam|havaseneva kÈyasa~khÈtassa vatthuno nÈnappakÈrato dassentena ghanavinibbhogo dassito hoti. Na hettha yathÈvuttasam|havinimutto kÈyo vÈ itthÊ vÈ


puriso vÈ aÒÒo vÈ koci dhammo dissati, yathÈvuttadhammasam|hamatteyeva pana tathÈ tathÈ sattÈ micchÈbhinivesaÑ karonti. TenÈhu porÈÓÈ–

“YaÑ passati na taÑ diÔÔhaÑ, yaÑ diÔÔhaÑ taÑ na passati. ApassaÑ bajjhate m|Äho, bajjhamÈno na muccatÊ”ti1.

GhanavinibbhogÈdidassanatthanti vuttaÑ. Œdisaddena cettha ayampi attho veditabbo. AyaÒhi etasmiÑ kÈye kÈyÈnupassanÈyeva, na aÒÒadhammÈnupassanÈ. YathÈ anudakabh|tÈyapi marÊciyÈ udakÈnupassanÈ hoti, na evaÑ aniccadukkhÈnattÈsubhabh|teyeva imasmiÑ kÈye niccasukhattasubhabhÈvÈnupassanÈ, atha kho kÈyÈnupassanÈ aniccadukkhÈnattÈ subhÈkÈrasam|hÈnupassanÈyevÈti vuttaÑ hoti.

Atha vÈ yvÈyaÑ mahÈsatipaÔÔhÈne “idha bhikkhave bhikkhu araÒÒagato vÈ -pa-. So satova assasatÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena assÈsapassÈsÈdicuÓÓikajÈta-aÔÔhikapariyosÈno kÈyo vutto, yo ca paÔisambhidÈyaÑ satipaÔÔhÈnakathÈyaÑ “idhekacco pathavÊkÈyaÑ aniccato anupassati. ŒpokÈyaÑ. TejokÈyaÑ. VÈyokÈyaÑ. KesakÈyaÑ. LomakÈyaÑ. ChavikÈyaÑ. CammakÈyaÑ. MaÑsakÈyaÑ. RuhirakÈyaÑ. NhÈrukÈyaÑ. AÔÔhikÈyaÑ. AÔÔhimiÒjakÈyan”ti3 kÈyo vutto, tassa sabbassa imasmiÑyeva kÈye anupassanato kÈye kÈyÈnupassanÈti evampi attho daÔÔhabbo.

Atha vÈ kÈye “ahan”ti vÈ “maman”ti vÈ evaÑ gahetabbassa yassa kassaci anupassanato tassa tasseva pana kesalomÈdikassa nÈnÈdhammasam|hassa anupassanato kÈye kesÈdisam|hasa~khÈtakÈyÈnupassanÈti evamatthodaÔÔhabbo. Api ca “imasmiÑ kÈye aniccato anupassati, no niccato”ti-ÈdinÈ3 anukkamena paÔisambhidÈyaÑ Ègatanayassa sabbasseva aniccalakkhaÓÈdino ÈkÈrasam|hasa~khÈtassa kÈyassa anupassanatopi kÈye kÈyÈnupassanÈti evampi attho daÔÔhabbo. AyaÑ pana catusatipaÔÔhÈnasÈdhÈraÓo attho. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 347; Ma-®Ôha 1. 247 piÔÔhesu. 2. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu. 3. Khu 9. 406 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 40

SatipaÔÔhÈnanti tayo satipaÔÔhÈnÈ satigocaropi, tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈpi, satipi. “CatunnaÑ bhikkhave satipaÔÔhÈnÈnaÑ samudayaÒca attha~gamaÒca desissÈmi, taÑ suÓÈtha sÈdhukaÑ manasi karotha -pa-. Ko ca bhikkhave kÈyassa samudayo? ŒhÈrasamudayÈ kÈyasamudayo”ti-ÈdÊsu1 hi satigocaro “satipaÔÔhÈnan”ti vuccati. TathÈ “kÈyo upaÔÔhÈnaÑ, no sati, sati upaÔÔhÈnaÒceva sati cÈ”ti-ÈdÊsupi2. Tassattho–patiÔÔhÈti asminti paÔÔhÈnaÑ. KÈ patiÔÔhÈti? Sati. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, padhÈnaÔÔhÈnanti vÈ paÔÔhÈnaÑ, satiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, hatthiÔÔhÈna-assaÔÔhÈnÈdÊni viya.

“Tayo satipaÔÔhÈnÈ yadariyo sevati, yadariyo3 sevamÈno SatthÈ gaÓamanusÈsitumarahatÊ”ti4 ettha tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈ “satipaÔÔhÈnan”ti vuttÈ. Tassattho–paÔÔhapetabbato paÔÔhÈnaÑ, pavattayitabbatoti attho. Kena paÔÔhapetabboti? SatiyÈ, satiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnanti. “CattÈro satipaÔÔhÈnÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ satta bojjha~ge parip|rentÊ”ti-ÈdÊsu5 pana satiyeva “satipaÔÔhÈnan”ti vuccati. Tassattho– patiÔÔhÈtÊti paÔÔhÈnaÑ, upaÔÔhÈti okkantitvÈ6 pakkhanditvÈ pavattatÊti attho. Satiyeva paÔÔhÈnanti satipaÔÔhÈnaÑ. Atha vÈ saraÓaÔÔhena sati, upaÔÔhÈnaÔÔhena paÔÔhÈnaÑ. Iti sati ca sÈ paÔÔhÈnaÒcÈtipi satipaÔÔhÈnaÑ. Idamidha adhippetaÑ. TaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. BhÈventoti vaÉÉhento. Ettha ca yaÑ tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈ “satipaÔÔhÈnan”ti vuttaÑ, taÑ iminÈ suttena gahetabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–

“Tayo satipaÔÔhÈnÈ yadariyo sevati, yadariyo sevamÈno SatthÈ gaÓamanusÈsitumarahatÊ”ti iti kho panetaÑ vuttaÑ, kiÒcetaÑ paÔicca vuttaÑ. Idha bhikkhave SatthÈ sÈvakÈnaÑ dhammaÑ deseti anukampako hitesÊ anukampaÑ upÈdÈya “idaÑ vo hitÈya idaÑ vo sukhÈyÈ”ti. Tassa

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 161 piÔÔhe. 2. Khu 9. 406 piÔÔhe. 3. Tadariyo (Ka) 4. Ma 3. 258, 263 piÔÔhesu. 5. Ma 3. 124; AÑ 3. 287 piÔÔhesu. 6. OkkhanditvÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 91 piÔÔhe.) OkkanditvÈ (SÊ, SyÈ, Ka)


sÈvakÈ na suss|santi, na sotaÑ odahanti, na aÒÒÈ cittaÑ upaÔÔhapenti, vokkamma ca Satthu sÈsanÈ vattanti. Tatra bhikkhave TathÈgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataÑ paÔisaÑvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajÈno. IdaÑ bhikkhave paÔhamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. Yadariyo -pa- marahati.

Puna caparaÑ bhikkhave SatthÈ -pa- idaÑ vo sukhÈyÈti. Tassa ekacce sÈvakÈ na suss|santi -pavattanti. Ekacce sÈvakÈ suss|santi -pana ca vokkamma Satthu sÈsanÈ vattanti. Tatra bhikkhave TathÈgato na ceva anattamano hoti, na ca anattamanataÑ paÔisaÑvedeti, na ca attamano hoti, na ca attamanataÑ paÔisaÑvedeti. AnattamanatÈ ca attamanatÈ ca tadubhayaÑ abhinivajjetvÈ upekkhako viharati sato sampajÈno. IdaÑ vuccati bhikkhave dutiyaÑ -pa-.

Puna caparaÑ. IdaÑ vo sukhÈyÈti. Tassa sÈvakÈ suss|santi -pavattanti. Tatra bhikkhave TathÈgato attamano ceva hoti, attamanataÒca paÔisaÑvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajÈno. IdaÑ bhikkhave tatiyan”ti1.

EvaÑ paÔighÈnunayehi anavassutatÈ niccaÑ upaÔÔhitassatitÈya tadubhayaÑ vÊtivattatÈ “satipaÔÔhÈnan”ti vuttÈ. BuddhÈnameva kira niccaÑ upaÔÔhitasatitÈ hoti, na PaccekabuddhÈdÊnanti.

VedanÈsu vedanÈnupassanÈti-ÈdÊsu vedanÈdÊnaÑ puna vacane payojanaÑ kÈyÈnupassanÈyaÑ vuttanayeneva yathÈyogaÑ yojetvÈ veditabbaÑ. Ayampi sÈdhÈraÓattho. SukhÈdÊsu anekappabhedÈsu vedanÈsu visuÑ visuÑ aniccÈdito ekekavedanÈnupassanÈ. SarÈgÈdike soÄasappabhede citte visuÑ visuÑ aniccÈdito ekekacittÈnupassanÈ. KÈyavedanÈcittÈni ÔhapetvÈ sesatebh|makadhammesu visuÑ visuÑ aniccÈdito ekekadhammÈnupassanÈ SatipaÔÔhÈnasuttante2 vuttanayena nÊvaraÓÈdidhammÈnupassanÈti. Ettha ca kÈyeti ekavacanaÑ, sarÊrassa ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 263 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ 2. 331; Ma 1. 70 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 42

ekattÈ. Citteti ekavacanaÑ, cittassa sabhÈvabhedÈbhÈvato jÈtiggahaÓena katanti veditabbaÑ. YathÈ ca vedanÈdayo anupassitabbÈ, tathÈnupassanto vedanÈsu vedanÈnupassanÈ, citte cittÈnupassanÈ, dhammesu dhammÈnupassanÈti veditabbÈ. KathaÑ vedanÈ anupassitabbÈ? SukhÈ tÈva vedanÈ dukkhato, dukkhÈ vedanÈ sallato, adukkhamasukhÈ aniccato anupassitabbÈ. YathÈha–

“Yo sukhaÑ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato. AdukkhamasukhaÑ santaÑ, addakkhi naÑ aniccato. Sa ve sammaddaso bhikkhu, parijÈnÈti vedanÈ”ti1.

SabbÈ eva cetÈ dukkhatopi anupassitabbÈ. VuttaÑ hetaÑ “yaÑ kiÒci vedayitaÑ, taÑ dukkhasminti vadÈmÊ”ti2. Sukhadukkhatopi ca anupassitabbÈ. YathÈha “sukhÈ vedanÈ ÔhitisukhÈ, vipariÓÈmadukkhÈ. DukkhÈ vedanÈ ÔhitidukkhÈ, vipariÓÈmasukhÈ. AdukkhamasukhÈ vedanÈ ÒÈÓasukhÈ, aÒÒÈÓadukkhÈ”ti3. Api ca aniccÈdisattavipassanÈvasenÈpi anupassitabbÈ. Cittadhammesupi cittaÑ tÈva ÈrammaÓÈdhipatisahajÈtabh|mikammavipÈkakiriyÈdinÈnattabhedÈnaÑ aniccÈdisattÈnupassanÈnaÑ sarÈgÈdisoÄasabhedÈnaÒca vasena anupassitabbaÑ. DhammÈ salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓÈnaÑ suÒÒatadhammassa aniccÈdisattÈnupassanÈnaÑ santÈsantÈdÊnaÒca vasena anupassitabbÈ.

Ime cattÈro satipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈge nÈnÈcittesu labbhanti. AÒÒeneva hi cittena kÈyaÑ pariggaÓhÈti, aÒÒena vedanaÑ, aÒÒena cittaÑ aÒÒena dhamme pariggaÓhÈti, lokuttaramaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhantÊti. Œdito hi kÈyaÑ pariggaÓhitvÈ Ègatassa vipassanÈsampayuttÈ sati kÈyÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo kÈyÈnupassÊ nÈma. VipassanaÑ ussukkÈpetvÈ ariyamaggaÑ pattassa maggakkhaÓe maggasampayuttÈ sati kÈyÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo kÈyÈnupassÊ nÈma.

VedanaÑ pariggaÓhitvÈ cittaÑ pariggaÓhitvÈ dhamme pariggaÓhitvÈ Ègatassa vipassanÈsampayuttÈ sati dhammÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo dhammÈnupassÊ nÈma. VipassanaÑ ussukkÈpetvÈ ariyamaggaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 409 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 417 piÔÔhe. 3. Ma 1. 377 piÔÔhe.


pattassa maggakkhaÓe maggasampayuttÈ sati dhammÈnupassanÈ nÈma, tÈya satiyÈ samannÈgato puggalo dhammÈnupassÊ nÈma, evaÑ tÈva desanÈ puggale tiÔÔhati, kÈye pana “subhan”ti vipallÈsappahÈnÈ kÈyapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti kÈyÈnupassanÈ nÈma. VedanÈya “sukhan”ti vipallÈsappahÈnÈ vedanÈpariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti vedanÈnupassanÈ nÈma. Citte “niccan”ti vipallÈsappahÈnÈ cittapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti cittÈnupassanÈ nÈma. Dhammesu “attÈ”ti vipallÈsappahÈnÈ dhammapariggÈhikÈ sati maggena samijjhatÊti dhammÈnupassanÈ nÈma. Iti ekÈva maggasampayuttÈ sati catukiccasÈdhakaÔÔhena cattÈri nÈmÈni labhati. Tena vuttaÑ “lokuttaramaggakkhaÓe pana ekacitteyeva labbhantÊ”ti.

Puna upakÈravasena ca aparihÊnavasena ca guÓavasena ca1 apare tayo catukkÈ vuttÈ. Tattha asatiparivajjanÈyÈti na sati asati, sati ettha natthÊti vÈ asati, muÔÔhassatiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. ParivajjanÈyÈti samantato vajjanena. BhattanikkhittakÈkasadise hi muÔÔhasatipuggale parivajjanena upaÔÔhitasatipuggalasevanena ÔhÈnanisajjÈdÊsu satisamuÔÔhÈpanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittatÈya ca sati uppajjati. SatikaraÓÊyÈnaÑ dhammÈnanti satiyÈ kÈtabbÈnaÑ dhammÈnaÑ. KatattÈti katabhÈvena. CatunnaÑ maggÈnaÑ katattÈ, bhÈvitattÈti attho. SatiparibandhÈnaÑ dhammÈnaÑ hatattÈti kÈmacchandÈdÊnaÑ nÈsitabhÈvena. SatinimittÈnaÑ dhammÈnaÑ asammuÔÔhattÈti satiyÈ kÈraÓÈnaÑ kÈyÈdi-ÈrammaÓÈnaÑ anaÔÔhabhÈvena.

SatiyÈ samannÈgatattÈti satiyÈ sammÈ ÈgatattÈ aparihÊnattÈ ca. VasitattÈti vasibhÈvappattena. PÈguÒÒatÈyÈti paguÓabhÈvena. ApaccorohaÓatÈyÈti anivattanabhÈvena apaccosakkanabhÈvena.

SattattÈti sabhÈvena vijjamÈnattÈ. SantattÈti nibbutasabhÈvattÈ. SamitattÈti kilesÈnaÑ v|pasamitabhÈvattÈ. SantadhammasamannÈgatattÈti sappurisadhammehi aparihÊnattÈ. BuddhÈnussati-Èdayo heÔÔhÈ vuttanayÈ eva. SaraÓakavasena sati, idaÑ satiyÈ sabhÈvapadaÑ. PunappunaÑ saraÓato ______________________________________________________________ 1. PaguÓavasena ca (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 44

anussaraÓavasena anussati. AbhimukhaÑ gantvÈ viya saraÓato paÔisaraÓavasena paÔissati. Upasaggavasena vÈ vaÉÉhitamattameva. SaraÓÈkÈro saraÓatÈ. YasmÈ pana saraÓatÈti tiÓÓaÑ saraÓÈnampi nÈmaÑ, tasmÈ taÑ paÔisedhetuÑ puna satiggahaÓaÑ kataÑ. Sati sa~khÈtÈ saraÓatÈti ayaÑ hettha attho. Sutapariyattassa dhÈraÓabhÈvato dhÈraÓatÈ. Anupavisanasa~khÈtena ogÈhanaÔÔhena apilÈpanabhÈvo apilÈpanatÈ. YathÈ hi udake lÈbukaÔÈhÈdÊni palavanti, na anupavisanti, na tathÈ ÈrammaÓe sati. ŒrammaÓaÑ hi esÈ anupavisati, tasmÈ “apilÈpanatÈ”ti vuttÈ. CirakatacirabhÈsitÈnaÑ na sammussanabhÈvato asammussanatÈ. UpaÔÔhÈnalakkhaÓe jotanalakkhaÓe ca indaÔÔhaÑ kÈretÊti indriyaÑ, satisa~khÈtaÑ indriyaÑ satindriyaÑ. PamÈde na kampatÊti satibalaÑ. YÈthÈvasati niyyÈnasati kusalasatÊti sammÈsati. Bujjhanakassa a~goti bojjha~go, pasaÔÔho sundaro vÈ bojjha~go sambojjha~go, satiyeva sambojjha~go satisambojjha~go.

EkÈyanamaggoti ekamaggo, ayaÑ maggo na dvedhÈpathabh|toti evamattho daÔÔhabbo. Atha vÈ ekena ayitabboti ekÈyano. EkenÈti gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya v|pakaÔÔhena pavivittacittena1. Ayitabbo paÔipajjitabbo, ayanti vÈ etenÈti ayano, saÑsÈrato nibbÈnaÑ gacchatÊti attho. Ekassa ayano ekÈyano. EkassÈti seÔÔhassa. SabbasattÈnaÑ seÔÔhova BhagavÈ, tasmÈ “Bhagavato”ti vuttaÑ hoti. KiÒcÈpi hi tena aÒÒepi ayanti, evaÑ santepi Bhagavatova so ayano tena uppÈditattÈ. YathÈha “so hi brÈhmaÓa BhagavÈ anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti-Èdi2. AyatÊti vÈ ayano, gacchati pavattatÊti attho. EkasmiÑ ayano ekÈyano. ImasmiÑyeva dhammavinaye pavattati, na aÒÒatthÈti vuttaÑ hoti. YathÈha “imasmiÑ kho Subhadda dhammavinaye ariyo aÔÔha~giko maggo upalabbhatÊ”ti3. DesanÈbhedoyeva heso, atthato pana ekova. Api ca ekaÑ ayatÊti ekÈyano. PubbabhÈge nÈnÈmukhabhÈvanÈnayena pavattopi aparabhÈge ekaÑ nibbÈnameva gacchatÊti vuttaÑ hoti. YathÈha brahmÈ Sahampati– ______________________________________________________________ 1. PahÈya vivekaÔÔhena pavivittena (SÊ, SyÈ) 2. SaÑ 1. 192; Khu 9. 375; Ma 3. 59 piÔÔhesu. 3. DÊ 2. 125 piÔÔhe.


EkÈyanaÑ jÈtikhayantadassÊ, MaggaÑ pajÈnÈti hitÈnukampÊ. Etena maggena tariÑsu pubbe, Tarissanti ye ca taranti oghan”ti1.

Maggoti kenaÔÔhena maggo? NibbÈnaÑ gamanaÔÔhena, nibbÈnatthikehi magganÊyaÔÔhena ca. Upetoti ÈsannaÑ gato. Samupetoti tato ÈsannataraÑ gato. Ubhayenapi satiyÈ aparihÊnoti attho. Upagatoti upagantvÈÔhito. Samupagatoti sampayutto hutvÈ Ôhito. “UpÈgato samupÈgato”tipi PÈÄi. UbhayenÈpi satisamÊpaÑ Ègatoti attho. Upapannoti aviyogÈpanno. Samupapannoti paripuÓÓo. SamannÈgatoti avikalo vijjamÈno. “Upeto samupetoti dvÊhi padehi pavattaÑ kathitaÑ. Upagato samupagatoti dvÊhi padehi paÔivedho. Upapanno samupapanno samannÈgatoti tÊhi padehi paÔilÈbho kathito”ti evameke vaÓÓayanti.

Loke vÈ sÈ visattikÈti yÈ esÈ anekappakÈrena vuttÈ visattikÈ, sÈ khandhaloke eva, na aÒÒatra khandhehi pavattatÊti attho. Loke vÈ taÑ visattikanti khandhaloke eva pavattaÑ etaÑ visattikasa~khÈtaÑ taÓhaÑ. Tarati kÈme parivajjento. Uttarati kilese pajahanto. Patarati tesaÑ patiÔÔhÈhetuÑ chindanto. Samatikkamati saÑsÈraÑ atikkamanto. VÊtivattati paÔisandhi-abhabbuppattikaÑ karonto. Atha vÈ tarati uttarati kÈyÈnupassanena. Patarati vedanÈnupassanena. Samatikkamati cittÈnupassanena. Atha vÈ tarati sÊlena. Uttarati samÈdhinÈ. Patarati vipassanÈya. Samatikkamati maggena. VÊtivattati phalenÈti evamÈdinÈ yojetabbaÑ. 4. CatutthagÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–yo ekaÑ sÈlikhettÈdikhettaÑ vÈ gharavatthÈdivatthuÑ vÈ kahÈpaÓasa~khÈtaÑ hiraÒÒaÑ vÈ go-assÈdibhedaÑ gavÈssaÑ vÈ antojÈtÈdidÈse vÈ bhatakÈdikammakare vÈ itthisaÒÒitÈ thiyo vÈ ÒÈtibandhavÈdibandh| vÈ aÒÒe vÈ manÈpiyar|pÈdike ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 146, 162 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 46

puthukÈme anugijjhatÊti. SÈlikkhettanti yattha sÈliyo viruhanti.

VÊhikkhettÈdÊsupi eseva nayo. VÊhÊti avasesavÊhayo. ModayatÊti muggo.

Gharavatthunti gharapatiÔÔhÈpanatthaÑ katÈkatabh|mibhÈgo.

KoÔÔhakavatthÈdÊsupi eseva nayo. KoÔÔhakoti dvÈrakoÔÔhÈdi. Pureti gharassa

purato. PacchÈti gharassa pacchato. Ettha ÈrÈmenti cittaÑ tosentÊti ÈrÈmo,

pupphenapi phalenapi chÈyÈyapi dakenapi ramantÊti attho.

PasukÈdayoti eÄakÈdayo. AntojÈtakoti antogharadÈsiyÈ kucchimhi jÈto.

DhanakkÊtakoti dhanena kÊÓitvÈ parivattetvÈ gahito. SÈmaÑ vÈti sayaÑ vÈ.

DÈsabyanti dÈsassa bhÈvo dÈsabyaÑ taÑ dÈsabyaÑ. UpetÊti upagacchati.

AkÈmako vÈti attano aruciyÈ vÈ karamarÈnÊto.

Te cattÈro punapi dassetuÑ “ÈmÈya dÈsÈpi bhavanti heke”ti Èha.

ŒmÈya dÈsÈti antojÈtadÈsÈ. “Yattha dÈso ÈmajÈto Ôhito thullÈni gacchatÊ”ti

etthÈpi eteva vuttÈ. Dhanena kÊtÈti dhanadÈsÈ. SÈmaÒca eketi sayaÑ dÈsÈ.

BhayÈpaÓunnÈti akÈmadÈsÈ. Bhayena paÓunnÈ khipitÈ.

BhatakÈti bhatiyÈ jÊvanakÈ. KasikammÈdikammaÑ karontÊti

kammakarÈ. UpajÊvinoti sammantanÈdinÈ upagantvÈ nissayaÑ katvÈ

jÊvantÊti upajÊvino.

ItthÊti thiyati etissaÑ gabbhoti itthÊ. Pariggahoti sahÈyÊ sassÈmikÈ.

MÈtÈpitibandhavÈpi ÒÈtibandhu. Sagotto gottabandhu, ekÈcariyakule vÈ

ekajÈtimantaÑ vÈ uggahitamanto mantabandhu. DhanusippÈdisaddhiÑ

uggahitako sippabandhu. “MittabandhavÈtipi bandh|”ti katthaci potthake

pÈÔho dissati.

GijjhatÊti kilesakÈmena pattheti. AnugijjhatÊti anu anu gijjhati

punappunaÑ pattheti. PaligijjhatÊti samantato pattheti. PalibajjhatÊti visesena

pattheti. “OÄÈrikattena nimittaggÈhavasena gijjhati, anugijjhati,

anubyaÒjanaggÈhavasena paligijjhati, palibajjhatÊ”ti evameke vaÓÓayanti.


5. PaÒcamagÈthÈyaÑ ayaÑ sa~khepattho–taÑ puggalaÑ abalakhyÈ kilesÈ balÊyanti sahanti maddanti. SaddhÈbalÈdivirahena vÈ abalaÑ taÑ puggalaÑ abalÈ kilesÈ balÊyanti, abalattÈ balÊyantÊti attho. Atha vÈ taÑ kÈmagiddhaÑ kÈmarattaÑ1 kÈmapariyesantaÒca sÊhÈdayo ca pÈkaÔaparissayÈ, kÈyaduccaritÈdayo ca apÈkaÔaparissayÈ maddanti. Tato apÈkaÔaparissayehi abhibh|taÑ taÑ puggalaÑ jÈti-ÈdidukkhaÑ bhinnaÑ nÈvaÑ udakaÑ viya anveti.

AbalÈti natthi etesaÑ balanti abalÈ, balavirahitÈ. DubbalÈti mandapayogÈbalena kattabbakiccavirahitÈ. AppabalÈti appaÑ parittaÑ etesaÑ balanti appabalÈ, yujjhituÑ asamatthÈ. AppathÈmakÈti appo paritto thÈmo etesaÑ vÈyÈmo ussÈhoti appathÈmakÈ. HÊnÈ nihÊnÈ payogahÊnena. OmakÈ thÈmahÊnena. LÈmakÈ paccayahÊnena. ChatukkÈ ajjhÈsayahÊnena. ParittÈ pattihÊnena2. SahantÊti maddanti ghaÔÔanaÑ uppÈdenti. ParisahantÊti sabbato maddanti. Abhibhavanti aparÈparaÑ uppattivasena. Ajjhottharanti punappunaÑ uppattivasena. PariyÈdiyanti sussosetvÈ ÔhÈnena. Maddanti kusaluppattinivÈraÓena.

SaddhÈbalanti saddahanti etÈya, sayaÑ vÈ saddahati, saddahanamattameva vÈ esÈti saddhÈ. SÈ saddahanalakkhaÓÈ, okappanalakkhaÓÈ vÈ, sampasÈdanarasÈ udakappasÈdakamaÓi viya. PakkhandanarasÈ vÈ oghuttaraÓo viya. AkÈlusiyapaccupaÔÔhÈnÈ, adhimuttipaccupaÔÔhÈnÈ vÈ. SaddheyyavatthupadaÔÔhÈnÈ, sotÈpattiya~gapadaÔÔhÈnÈ vÈ. SÈ hatthavittabÊjÈni viya daÔÔhabbÈ. Asaddhiye na kampatÊti saddhÈbalaÑ. VÊriyabalanti vÊrassa bhÈvo vÊriyaÑ, vÊrÈnaÑ vÈ kammaÑ vÊriyaÑ, vidhinÈ vÈ nayena upÈyena ÊrayitabbaÑ pavattayitabbanti vÊriyaÑ. TaÑ panetaÑ upatthambhanalakkhaÓaÒca paggahaÓalakkhaÓaÒca vÊriyaÑ, sahajÈtÈnaÑ upatthambhanarasaÑ, asaÑsÊdanabhÈvapaccupaÔÔhÈnaÑ, “saÑviggo yoniso padahatÊ”ti vacanato3 saÑvegapadaÔÔhÈnaÑ, vÊriyÈrambhavatthupadaÔÔhÈnaÑ vÈ. SammÈ ÈraddhaÑ sabbasampattÊnaÑ m|lanti daÔÔhabbaÑ. Kosajje na kampatÊti vÊriyabalaÑ. SatiyÈ lakkhaÓÈdÊni vuttÈneva. ______________________________________________________________ 1. KÈmarakkhantaÑ (SyÈ, Ka) 2. SattihÊnena (SÊ), satihÊnena (SyÈ) 3. ... AÑ 1. 430 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 48

MuÔÔhassacce na kampatÊti satibalaÑ. SahajÈtÈni sammÈ ÈdhÊyati ÔhapetÊti samÈdhi. So pÈmokkhalakkhaÓo avikkhepalakkhaÓo vÈ, sahajÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ ÈrammaÓe sampiÓÉanaraso nhÈniyacuÓÓÈnaÑ udakaÑ viya, upasamapaccupaÔÔhÈno, ÒÈÓapaccupaÔÔhÈno vÈ. “SamÈhito yathÈbh|taÑ pajÈnÈti passatÊ”ti1 hi vuttaÑ. Visesato sukhapadaÔÔhÈno nivÈte padÊpaccÊnaÑ Ôhiti viya cetaso ÔhitÊti daÔÔhabbo. Uddhacce na kampatÊti samÈdhibalaÑ. PajÈnÈtÊti paÒÒÈ. KiÑ pajÈnÈti? “IdaÑ dukkhan”ti-ÈdinÈ1 nayena ariyasaccÈni. SÈ yathÈsabhÈvapaÔivedhalakkhaÓÈ, akkhalitapaÔivedhalakkhaÓÈ vÈ kusalissÈsakhitta-usupaÔivedho viya, visayobhÈsanarasÈ padÊpo viya, asammohapaccupaÔÔhÈnÈ araÒÒagatasudesako viya. AvijjÈya na kampatÊti paÒÒÈbalaÑ. HiribalaÑ ottappabalanti ahirike na kampatÊti hiribalaÑ. Anottappe na kampatÊti ottappabalaÑ. AyaÑ ubhayavasena atthavaÓÓanÈ hoti. KÈyaduccaritÈdÊhi hirÊyatÊti hirÊ, lajjÈyetaÑ adhivacanaÑ. Tehi eva ottappatÊti ottappaÑ, pÈpato ubbegassetaÑ adhivacanaÑ.

TesaÑ nÈnÈkaraÓadÊpanatthaÑ samuÔÔhÈnaÑ, adhipati, lajjÈdilakkhaÓena cÈti imaÑ mÈtikaÑ ÔhapetvÈ ayaÑ vitthÈrakathÈ vuttÈ–ajjhattasamuÔÔhÈnÈ hirÊ nÈma, bahiddhÈsamuÔÔhÈnaÑ ottappaÑ nÈma. AttÈdhipati hirÊ nÈma, lokÈdhipati ottappaÑ nÈma. LajjÈsabhÈvasaÓÔhitÈ hirÊ nÈma, bhayasabhÈvasaÓÔhitaÑ ottappaÑ nÈma. SappatissavalakkhaÓÈ hirÊ nÈma, vajjabhÊrukabhayadassÈvilakkhaÓaÑ ottappaÑ nÈma.

Tattha ajjhattasamuÔÔhÈnaÑ hiriÑ cat|hi kÈraÓehi samuÔÔhÈpeti–jÈtiÑ paccavekkhitvÈ vayaÑ paccavekkhitvÈ s|rabhÈvaÑ paccavekkhitvÈ bÈhusaccaÑ paccavekkhitvÈ. KathaÑ? “PÈpakaraÓaÑ nÈmetaÑ na jÈtisampannÈnaÑ kammaÑ, hÊnajaccÈnaÑ kevaÔÔÈdÊnaÑ idaÑ kammaÑ, mÈdisassa2 jÈtisampannassa idaÑ kammaÑ kÈtuÑ na yuttan”ti evaÑ tÈva jÈtiÑ paccavekkhitvÈ pÈÓÈtipÈtÈdipÈpaÑ akaronto hiriÑ samuÔÔhÈpeti. TathÈ “pÈpakaraÓaÑ nÈmetaÑ daharehi kattabbaÑ kammaÑ, mÈdisassa vaye Ôhitassa idaÑ kammaÑ kÈtuÑ na yuttan”ti evaÑ vayaÑ paccavekkhitvÈ pÈÓÈtipÈtÈdipÈpaÑ akaronto hiriÑ samuÔÔhÈpeti. TathÈ “pÈpakammaÑ nÈmetaÑ dubbalajÈtikÈnaÑ kammaÑ, mÈdisassa ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 15 piÔÔhe. 2. TÈdisassa (SÊ, SyÈ)


s|rabhÈvasampannassa idaÑ kammaÑ kÈtuÑ na yuttan”ti evaÑ s|rabhÈvaÑ paccavekkhitvÈ pÈÓÈtipÈtÈdipÈpaÑ akaronto hiriÑ samuÔÔhÈpeti. TathÈ “pÈpakammaÑ nÈmetaÑ andhabÈlÈnaÑ kammaÑ, na paÓÉitÈnaÑ. MÈdisassa paÓÉitassa bahussutassa idaÑ kammaÑ kÈtuÑ na yuttan”ti evaÑ bÈhusaccaÑ paccavekkhitvÈ pÈÓÈtipÈtÈdipÈpaÑ akaronto hiriÑ samuÔÔhÈpeti. EvaÑ ajjhattasamuÔÔhÈnaÑ hiriÑ cat|hi kÈraÓehi samuÔÔhÈpeti. SamuÔÔhÈpetvÈ ca pana attano citte hiriÑ pavesetvÈ pÈpakammaÑ na karoti. EvaÑ ajjhattasamuÔÔhÈnÈ hirÊ nÈma hoti. KathaÑ bahiddhÈsamuÔÔhÈnaÑ ottappaÑ nÈma? Sace tvaÑ pÈpakammaÑ karissasi, cat|su parisÈsu garahappatto bhavissasi.

“Garahissanti taÑ viÒÒ|, asuciÑ nÈgariko yathÈ. Vajjito sÊlavantehi, kathaÑ bhikkhu karissasÊ”ti1–

evaÑ paccavekkhanto hi bahiddhÈsamuÔÔhitena ottappena pÈpakammaÑ na karoti, evaÑ bahiddhÈsamuÔÔhÈnaÑ ottappaÑ nÈma hoti.

KathaÑ attÈdhipati hirÊ nÈma? Idhekacco kulaputto attÈnaÑ adhipatiÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ “mÈdisassa saddhÈpabbajitassa bahussutassa dhuta~gadharassa2 na yuttaÑ pÈpakammaÑ kÈtun”ti pÈpaÑ na karoti. EvaÑ attÈdhipati hirÊ nÈma hoti. TenÈha BhagavÈ “so attÈnaÑyeva adhipatiÑ karitvÈ akusalaÑ pajahati, kusalaÑ bhÈveti, sÈvajjaÑ pajahati, anavajjaÑ bhÈveti, suddhaÑ attÈnaÑ pariharatÊ”ti3.

KathaÑ lokÈdhipati ottappaÑ nÈma? Idhekacco kulaputto lokaÑ adhipatiÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ pÈpakammaÑ na karoti. YathÈya–

“MahÈ kho panÈyaÑ lokasannivÈso, mahantasmiÑ kho pana lokasannivÈse santi samaÓabrÈhmaÓÈ iddhimanto dibbacakkhukÈ paracittaviduno, te d|ratopi passanti, ÈsannÈpi na dissanti, cetasÈpi cittaÑ jÈnanti, tepi maÑ evaÑ jÈneyyuÑ ‘passatha bho imaÑ kulaputtaÑ saddhÈya agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajito samÈno vokiÓÓo viharati pÈpakehi akusalehi dhammehÊ’ti. DevatÈpi kho santi iddhimantiniyo dibbacakkhukÈ paracittaviduniyo, tÈ d|ratopi passanti,

______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 169 piÔÔhe. 2. DhutavÈdassa (Ka) 3. AÑ 1. 146 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 50

ÈsannÈpi na dissanti. CetasÈpi cittaÑ jÈnanti, tÈpi maÑ evaÑ jÈneyyuÑ ‘passatha bho imaÑ kulaputtaÑ saddhÈya agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajito samÈno vokiÓÓo viharati pÈpakehi akusalehi dhammehÊ’ti. So iti paÔisaÒcikkhati ‘ÈraddhaÑ kho pana me vÊriyaÑ bhavissati asallÊnaÑ, upaÔÔhitÈ sati asammuÔÔhÈ, passaddho kÈyo asÈraddho, samÈhitaÑ cittaÑ ekaggan’ti. So lokaÑyeva adhipatiÑ karitvÈ akusalaÑ pajahati, kusalaÑ bhÈveti, sÈvajjaÑ pajahati, anavajjaÑ bhÈveti, suddhaÑ attÈnaÑ pariharatÊ”ti1.

EvaÑ lokÈdhipati ottappaÑ nÈma hoti. “LajjÈsabhÈvasaÓÔhitÈ hirÊ, bhayasabhÈvasaÓÔhitaÑ ottappan”ti ettha pana lajjÈti lajjanÈkÈro, tena sabhÈvena saÓÔhitÈ hirÊ. Bhayanti apÈyabhayaÑ, tena sabhÈvena saÓÔhitaÑ ottappaÑ. Tadubhayampi pÈpaparivajjane pÈkaÔaÑ hoti. Ekacco hi yathÈ nÈma eko kulaputto uccÈrapassÈvÈdÊni karonto lajjitabbayuttakaÑ ekaÑ disvÈ lajjanÈkÈrappatto bhaveyya hÊÄito, evameva ajjhattaÑ lajjÊdhammaÑ okkamitvÈ pÈpakammaÑ na karoti. Ekacco apÈyabhayabhÊto hutvÈ pÈpakammaÑ na karoti.

TatridaÑ opammaÑ–yathÈ hi dvÊsu ayoguÄesu eko sÊtalo bhaveyya g|thamakkhito, eko uÓho Èditto. Tattha paÓÉito sÊtalaÑ g|thamakkhitattÈ jigucchanto na gaÓhÈti, itaraÑ ÉÈhabhayena. Tattha sÊtalassa g|thamakkhanajigucchÈya agaÓhanaÑ viya ajjhattaÑ lajjÊdhammaÑ okkamitvÈ pÈpassa akaraÓaÑ, uÓhassa Éahabhayena agaÓhanaÑ viya apÈyabhayena pÈpassa akaraÓaÑ veditabbaÑ.

“SappatissavalakkhaÓÈ hirÊ, vajjabhÊrukabhayadassÈvilakkhaÓaÑ ottappan”ti idampi dvayaÑ pÈpaparivajjane eva pÈkaÔaÑ hoti. Ekacco hi jÈtimahattapaccavekkhaÓÈ satthumahattapaccavekkhaÓÈ dÈyajjamahattapaccavekkhaÓÈ sabrahmacÈrimahattapaccavekkhaÓÈti cat|hi kÈraÓehi sappatissavalakkhaÓaÑ hiriÑ samuÔÔhÈpetvÈ pÈpaÑ na karoti. Ekacco attÈnuvÈdabhayaÑ parÈnuvÈdabhayaÑ daÓÉabhayaÑ duggatibhayanti cat|hÈkÈrehi vajjabhÊrukabhÈvadassÈvilakkhaÓaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 146, 147 piÔÔhesu.


ottappaÑ samuÔÔhÈpetvÈ pÈpaÑ na karoti. Tattha jÈtimahattapaccavekkhaÓÈdÊni ceva attÈnuvÈdabhayÈdÊni ca vitthÈretvÈ kathetabbÈni. EvaÑ vuttaÑ sattavidhaÑ balaÑ yassa puggalassa natthi, te kilesÈ taÑ puggalaÑ sahanti -pa- pariyÈdiyanti maddantÊti.

Dve parissÈyÈti pÈkaÔÈpÈkaÔavasena dve eva upaddavÈ, na ekaÑ, na tÊÓi, te vibhÈgato dassetuÑ “katame pÈkaÔaparissayÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha kokÈti kekÈ1. Ayameva vÈ pÈÔho. CorÈti coriyakammehi yuttÈ. MÈÓavÈti sÈhasikakammehi yuttÈ. KatakammÈti sandhicchedÈdikatacorikakammÈ. AkatakammÈti taÑ kammaÑ kÈtuÑ nikkhantÈ. Ettha ass|ti bhaveyyunti attho. Cakkhurogoti cakkhusmiÑ uppannarogo, rujatÊti rogo. Cakkhurogoti-Èdayo vatthuvasena veditabbÈ. NibbattitapasÈdÈnaÒhi rogo nÈma natthi. KaÓÓarogoti bahikaÓÓarogo. Mukharogoti mukhe uppannarogo. Dantarogoti dantas|laÑ. KÈsoti khayarogo. SÈsoti svÈso uggÈrarogo. PinÈsoti bahinÈsikÈya rogo. �Èhoti abbhantare uppajjanako uÓho. MucchÈti sativissajjanakÈ PakkhandikÈti lohitapakkhandikÈ atisÈro. S|lÈti Èmas|lÈ kucchivÈto. Vis|cikÈti mahanto virecanako. KilÈsoti sabalo. Sosoti sukkhanako sosabyÈdhi. ApamÈroti amanussaggÈho veriyakkhÈbÈdho. Dadd|ti daddupÊÄakÈ. KaÓÉ|ti khuddakapÊÄakÈ. Kacch|ti mahÈkacchu. RakhasÈti2 nakhehi vilikhitaÔÔhÈne rogo. “NakhasÈ”tipi PÈÄi. VitacchikÈti hatthatalapÈdatalesu hÊraÑ hÊraÑ katvÈ phÈlento uppajjanakarogo. Lohitapittanti soÓitapittaÑ, rattapittanti vuttaÑ hoti. Madhumehoti sarÊrabbhantare ukkaÔÔharogo. VuttaÑ hetaÑ “api ca madhumeho ÈbÈdho ukkaÔÔho”ti3.

AÑsÈti arisarogo. PÊÄakÈti lohitapÊÄakÈ. BhagaÑ dÈlayatÊti bhagandalÈ, vaccamaggaÑ phÈletÊti attho. PittasamuÔÔhÈnÈti pittena samuÔÔhÈnaÑ uppatti etesanti pittasamuÔÔhÈnÈ. Te kira dvattiÑsa honti. SemhasamuÔÔhÈnÈdÊsupi eseva nayo. SannipÈtikÈti vÈtapittasemhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ko~kÈ (Ka) 2. NakhasÈti (AÑ 3. 343 piÔÔhe.) 3. Vi 2. 9 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 52

sannipÈtena ekÊbhÈvena uppannÈ. ŒbÈdhaÔÔhena ÈbÈdhÈ. UtupariÓÈmajÈti utupariÓÈmena. AccuÓhÈti sÊtena uppajjanakarogÈ. VisamaparihÈrajÈti atiÔÔhÈnanisajjÈdinÈ visamaparihÈrena jÈtÈ. OpakkamikÈti vadhabandhanÈdinÈ upakkamena jÈtÈ. KammavipÈkajÈti balavakammavipÈkasambh|tÈ. SÊtaÑ uÓhaÑ -pa- samphassoti ime pÈkaÔÈ eva. Iti vÈti evaÑ vÈ. Ime vuccantÊti nigamento Èha.

Katame paÔicchannaparissayÈti apÈkaÔÈ acchÈdita-upaddavÈ katameti pucchati. Tattha kÈyaduccaritanti pÈÓÈtipÈta-adinnÈdÈnamicchÈcÈracetanÈ veditabbÈ. VacÊduccaritanti musÈvÈdapisuÓavÈcÈpharusavÈcÈ-samphappalÈpacetanÈ veditabbÈ. Manoduccaritanti abhijjhÈbyÈpÈdamicchÈdiÔÔhiyo veditabbÈ. KÈye pavattaÑ, kÈyato vÈ pavattaÑ, duÔÔhucaritaÑ, kilesap|tikattÈ vÈ duÔÔhu caritanti kÈyaduccaritaÑ. VacÊmanoduccaritesupi eseva nayo.

KÈmÊyantÊti kÈmÈ, paÒca kÈmaguÓÈ. KÈmesu chando kÈmacchando. KÈmayatÊti vÈ kÈmo, kÈmo eva chando, kÈmacchando na kattukamyatÈchando, na dhammacchando vÈ. KÈmataÓhÈva evaÑnÈmikÈ. Kusaladhamme nÊvaratÊti nÊvaraÓaÑ, kÈmacchando eva nÊvaraÓaÑ kÈmacchandanÊvaraÓaÑ, evaÑ sesesupi. ByÈpajjati tena cittaÑ p|tibhÈvaÑ upagacchati, byÈpÈdayati vÈ vinayÈcÈrar|pasampattihitasukhÈdÊnÊti1 vÈ byÈpÈdo. ThinanatÈ thinaÑ. MiddhanatÈ middhaÑ, anussÈhasaÑhananatÈ asattivighÈtatÈ cÈti attho. ThinaÒca middhaÒca thinamiddhaÑ. Tattha thinaÑ anussÈhanalakkhaÓaÑ, vÊriyavinodanarasaÑ2, saÑsÊdanapaccupaÔÔhÈnaÑ. MiddhaÑ akammaÒÒatÈlakkhaÓaÑ, onahanarasaÑ, lÊnabhÈvapaccupaÔÔhÈnaÑ, pacalÈyikÈniddÈ paccupaÔÔhÈnaÑ vÈ, ubhayampi aratitandÊvijambhitÈdÊsu ayonisomanasikÈrapadaÔÔhÈnanti.

Uddhatassa bhÈvo uddhaccaÑ. TaÑ av|pasamalakkhaÓaÑ vÈtÈbhighÈtacalajalaÑ viya, anavaÔÔhÈnarasaÑ vÈtÈbhighÈtacaladhajapaÔÈkaÑ viya, bhantattapaccupaÔÔhÈnaÑ pÈsÈÓÈbhighÈtasamuddhatabhasmaÑ viya, cetaso av|pasamo ayonisomanasikÈrapadaÔÔhÈnaÑ. Cittavikkhepoti daÔÔhabbaÑ. KucchitaÑ kataÑ kukataÑ, ______________________________________________________________ 1. VinayÈcÈrar|paÑ (SÊ), vinayÈcÈrasampattiÑ nÈseti hitasukhÈnÊti (Ka) 2. VÊriyapanodanarasaÑ (Ka)


tassa bhÈvo kukkuccaÑ. TaÑ pacchÈnutÈpalakkhaÓaÑ, katÈkatÈnusocanarasaÑ, vippaÔisÈrapaccupaÔÔhÈnaÑ, katÈkatapadaÔÔhÈnaÑ dÈsabyaÑ viya daÔÔhabbaÑ. UddhaccaÒca kukkuccaÒca uddhaccakukkuccaÑ. VigatÈ cikicchÈti vicikicchÈ, sabhÈvaÑ vÈ vicinanto etÈya kicchati kilamatÊti vicikicchÈ, sÈ saÑsayalakkhaÓÈ, saÑsappanarasÈ, anicchayapaccupaÔÔhÈnÈ, anekaÑsaggÈhapaccupaÔÔhÈnÈ vÈ, ayonisomanasikÈrapadaÔÔhÈnÈ. PaÔipatti-antarÈyakarÈti daÔÔhabbÈ.

RajjanalakkhaÓo rÈgo. DussanalakkhaÓo doso. MuyhanalakkhaÓo moho. KujjhanalakkhaÓo kodho, caÓÉikkalakkhaÓo vÈ, ÈghÈtakaraÓaraso, d|sanapaccupaÔÔhÈno. UpanandhanalakkhaÓo upanÈho, vera-appaÔinissajjanaraso, kodhÈnubandhabhÈvapaccupaÔÔhÈno. VuttaÑ cetaÑ “pubbakÈlaÑ kodho, aparakÈlaÑ upanÈho”ti-Èdi1.

ParaguÓamakkhanalakkhaÓo makkho, tesaÑ vinÈsanaraso, tadacchÈdanapaccupaÔÔhÈno. YugaggÈhalakkhaÓo paÄÈso, paraguÓehi attano guÓÈnaÑ samÊkaraÓaraso, paresaÑ guÓappamÈÓena upaÔÔhÈnapaccupaÔÔhÈno.

ParasampattikhÊyanalakkhaÓÈ issÈ, tassa akkhamanalakkhaÓÈ vÈ, tattha anabhiratirasÈ, tato vimukhabhÈvapaccupaÔÔhÈnÈ. Attano sampattinig|hanalakkhaÓaÑ macchariyaÑ, attano sampattiyÈ parehi sÈdhÈraÓabhÈvaÑ akkhamanarasaÑ2, sa~kocanapaccupaÔÔhÈnaÑ.

KatapÈpapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ, tassa nig|hanarasÈ, tadÈvaraÓapaccupaÔÔhÈnÈ. Attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓaÑ sÈÔheyyaÑ, tesaÑ samudÈharaÓarasaÑ, sarÊrÈkÈrehipi3 tesaÑ vibh|takaraÓapaccupaÔÔhÈnaÑ.

Cittassa uddhumÈtabhÈvalakkhaÓo thambho, appatissavavuttiraso, amaddavapaccupaÔÔhÈno. KaraÓuttariyalakkhaÓo sÈrambho, vipaccanÊkatÈraso, agÈravapaccupaÔÔhÈno.

UÓÓatilakkhaÓo mÈno, ahaÑkÈraraso, uddhumÈtabhÈvapaccupaÔÔhÈno. AbbhuÓÓatilakkhaÓo atimÈno, ativiya ahaÑkÈraraso, accuddhumÈtabhÈvapaccupaÔÔhÈno. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 371 piÔÔhe. 2. ...asukhÈyanarasaÑ (Ma-®Ôha 1. 111 piÔÔhe.) 3. PariyÈkÈrehipi (Ka)

KhuddakanikÈya 54

MattabhÈvalakkhaÓo mado, madaggahaÓaraso, ummÈdapaccupaÔÔhÈno. PaÒcasu kÈmaguÓesu cittassa vossaggalakkhaÓo pamÈdo, vossaggÈnuppadanaraso, sativippavÈsapaccupaÔÔhÈnoti evaÑ imesaÑ dhammÈnaÑ lakkhaÓÈdÊni veditabbÈni. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana “tattha katamo kodho”ti-ÈdinÈ1 Vibha~ge vuttanayeneva veditabbo.

Visesato cettha Èmisagiddho2 attanÈ alabhanto aÒÒassa lÈbhino kujjhati, tassa sakiÑ uppanno kodho kodhoyeva. Taduttari upanÈho. So evaÑ kuddho upanayhanto ca santepi aÒÒassa lÈbhino guÓaÑ makkheti “ahampi tÈdiso”ti ca yugaggÈhaÑ gaÓhÈti. Ayamassa makkho ca palÈso ca, so evaÑ makkhÊ palÈsÊ tassa lÈbhasakkÈrÈdÊsu “kiÑ imassa iminÈ”ti issati padussati, ayamassa issÈ. Sace panassa kÈci sampatti hoti, tassÈ tena sÈdhÈraÓabhÈvaÑ na sahati, idamassa maccheraÑ. LÈbhahetu kho pana attano santepi dose paÔicchÈdeti, ayamassa mÈyÈ. Asantepi guÓe pakÈseti, idamassa sÈÔheyyaÑ. So evaÑ paÔipanno sace pana yathÈdhippÈyaÑ lÈbhaÑ labhati, tena thaddho hoti amuducitto “na idaÑ evaÑ kÈtabban”ti ovadituÑ asakkuÓeyyo, ayamassa thambho. Sace pana naÑ koci kiÒci vadati “na idaÑ evaÑ kÈtabban”ti, tena sÈraddhacitto hoti, bhÈkuÔikamukho “ko me tvan”ti pasayhabhÈÓÊ, ayamassa sÈrambho. Tato thambhena “ahameva seyyo”ti attÈnaÑ maÒÒanto mÈnÊ hoti. SÈrambhena “ke ime”ti pare atimaÒÒanto atimÈnÊ, ayamassa mÈno ca atimÈno ca. So tehi mÈnÈtimÈnehi jÈtimadÈdi-anekar|paÑ madaÑ janeti, matto samÈno kÈmaguÓÈdibhedesu vatth|su pamajjati, ayamassa mado ca pamÈdo cÈti veditabbaÑ.

Sabbe kilesÈti sabbepi akusalÈ dhammÈ upatÈpanaÔÔhena vibÈdhanaÔÔhena ca kilesÈ. Kilesap|tikattÈ duccaritÈ. KilesadarathakaraÓaÔÔhena darathÈ. AntoÉÈhÈdikaraÓaÔÔhena pariÄÈhÈ. SadÈ tÈpanaÔÔhena santÈpÈ. Akosallasambh|taÔÔhena abhisa~kharaÓaÔÔhena ca sabbe akusalÈbhisa~khÈrÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 371 piÔÔhe. 2. ŒmisadÈyÈdo (Ma-®Ôha 1. 111 piÔÔhe.)


KenaÔÔhenÈti kena atthena. AbhibhavanÈditividhaÑ atthaÑ dassetuÑ “parisahantÊti parissayÈ”ti-ÈdimÈha. ParisahantÊti dukkhaÑ uppÈdenti abhibhavanti. ParihÈnÈya saÑvattantÊti kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pariccajanÈya saÑvattanti. TatrÈsayÈti tasmiÑ sarÊre akusalÈ dhammÈ Èsayanti nivasanti uppajjantÊti attho. Te parissayÈti kÈyaduccaritÈdayo upaddavÈ. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ antarÈyÈyÈti upari vattabbÈnaÑ sammÈpaÔipadÈdito kosallasambh|tÈnaÑ dhammÈnaÑ antaradhÈnÈya adassanatthÈya saÑvattanti. SammÈpaÔipadÈyÈti sundarÈya, pasaÔÔhÈya vÈ paÔipadÈya, na micchÈpaÔipadÈya. AnulomapaÔipadÈyÈti aviruddhapaÔipadÈya, na paÔilomapaÔipadÈya. ApaccanÊkapaÔipadÈyÈti na paccanÊkapaÔipadÈya, apaccatthikapaÔipadÈya. AnvatthapaÔipadÈyÈti attha-anugatÈya paÔipadÈya, upar|pari vaÉÉhitÈya paÔipadÈya, yathÈ attho, tathÈ paÔipajjitabbÈya paÔipadÈyÈti vuttaÑ hoti. “AttatthapaÔipadÈyÈ”tipi PÈÄi, taÑ na sundaraÑ. DhammÈnudhammapaÔipadÈyÈti dhammo nÈma navalokuttaradhammo. Anudhammo nÈma vipassanÈdi. Tassa dhammassa anur|pÈ dhammapaÔipadÈ dhammÈnudhammapaÔipadÈ, tassÈ dhammÈnudhammapaÔipadÈya.

SÊlesu parip|rikÈritÈyÈti pÈtimokkhasÊlesu pÈrip|riÑ katvÈ ÔhitatÈya. Indriyesu guttadvÈratÈyÈti “cakkhunÈ r|paÑ disvÈ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttesu manacchaÔÔhesu indriyesu sugopitadvÈrabhÈvassa. Bhojane mattaÒÒutÈyÈti paÔiggahaÓÈdÊsu pamÈÓayuttatÈya. AlaÑsÈÔakÈdiÑ muÒcitvÈ mitabhojanatÈya.

JÈgariyÈnuyogassÈti “divasaÑ ca~kamena nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi dhammehÊ”ti2 evamÈdinÈ nayena paÒca jÈgaraÓadhamme anuyogassa. SatisampajaÒÒassÈti sabbakammaÔÔhÈnabhÈvanÈnuyuttÈnaÑ sabbayogÊnaÑ sabbadÈ upakÈrakassa satisampajaÒÒassa.

SatipaÔÔhÈnÈnanti ÈrammaÓesu okkantitvÈ3 pakkanditvÈ upaÔÔhÈnato paÔÔhÈnaÑ4, satiyeva paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. KÈyavedanÈcittadhammesu panassÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 66; AÑ 1. 111; Ma 2. 17; Khu 8. 65 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 112; Ma 2. 18 piÔÔhesu. 3. OkkanditvÈ (SÊ, SyÈ, Ka) okkhanditvÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 91) 4. UpaÔÔhÈnaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 56

asubhadukkhÈniccÈnattÈkÈragahaÓavasena subhasukhaniccattasaÒÒÈpahÈnakiccasÈdhanavasena ca pavattito catudhÈ pabhedo hoti, tesaÑ catunnaÑ satipaÔÔhÈnÈnaÑ.

CatunnaÑ sammappadhÈnÈnanti padahanti etenÈti padhÈnaÑ, sobhanaÑ padhÈnaÑ sammappadhÈnaÑ, sammÈ vÈ padahanti etenÈti sammappadhÈnaÑ, sobhanaÑ vÈ taÑ kilesavir|pattavirahato, padhÈnaÒca hitasukhanipphÈdakaÔÔhena seÔÔhabhÈvÈvahanato, padhÈnabhÈvakaraÓato cÈti sammappadhÈnaÑ, vÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. UppannuppannÈnaÑ anuppannuppannÈnaÒca catunnaÑ akusalakusalÈnaÑ pahÈnÈnuppatti-uppÈdaÔÔhitikiccasÈdhanavasena pavattito panassa catudhÈ pabhedo hoti, tesaÑ catunnaÑ sammappadhÈnÈnaÑ.

CatunnaÑ iddhipÈdÈnanti ettha chandavÊriyacittavÊmaÑsÈsu ekeko1 ijjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti vÈ etÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iddhi. PaÔhamena atthena iddhiyeva pÈdoti iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈsoti attho. Dutiyena atthena iddhiyÈ pÈdoti iddhipÈdo pÈdoti patiÔÔhÈ adhigamupÈyoti attho. Tena hi yasmÈ upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ pajjanti pÈpuÓanti, tasmÈ pÈdoti vuccati. TesaÑ catunnaÑ iddhipÈdÈnaÑ.

SattannaÑ bojjha~gÈnanti bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti, yÈ esÈ dhammasÈmaggÊ yÈya lokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya lÊnuddhaccapatiÔÔhÈnÈy|hanakÈmasukhattakilamathÈnuyoga-ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya satidhammavicayavÊriyapÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsa~khÈtÈya dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhatÊti katvÈ “bodhÊ”ti vuccati, bujjhatÊti kilesasantÈnaniddÈya uÔÔhahati, cattÈri vÈ ariyasaccÈni paÔivijjhati, nibbÈnameva vÈ sacchikaroti, tassÈ dhammasÈmaggisa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈtipi bojjha~gÈ jhÈna~gamagga~gÈdÊni viya. Yo panesa2 yathÈvuttappakÈrÈya etÈya dhammasÈmaggiyÈ bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako “bodhÊ”ti vuccati, tassa bodhissa a~gÈtipi bojjha~gÈ sena~garatha~gÈdayo viya. ______________________________________________________________ 1. EkekÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Yopesa (Ka)


TenÈhu AÔÔhakathÈcariyÈ “bujjhanakassa puggalassa a~gÈti bojjha~gÈ”ti. TesaÑ sattannaÑ bojjha~gÈnaÑ.

Ariyassa aÔÔha~gikassa maggassÈti ariyoti taÑ taÑmaggavajjhakilesehi ÈrakattÈ ariyabhÈvakarattÈ ariyaphalapaÔilÈbhakarattÈ ca ariyo. AÔÔha~gÈni assÈti aÔÔha~giko. SvÈyaÑ catura~gikÈ viya senÈ, paÒca~gikaÑ viya ca t|riyaÑ a~gamattameva hoti, a~gavinimutto natthi. NibbÈnaÑ maggati, kilese vÈ mÈrento gacchatÊti maggo, tassa ariyassa aÔÔha~gikassa maggassa bhÈvanÈnuyogassa. ImesaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnanti vuttappakÈrÈnaÑ lokiyalokuttarakusaladhammÈnaÑ. AntarÈyÈyÈti lokuttarakusaladhammÈnaÑ antarÈyÈya antaradhÈnÈya lokiyakusaladhammÈnaÑ pariccÈgÈya.

Tesu lokuttarakusaladhammÈnaÑ uppajjituÑ appadÈnaÔÔhena parissayÈ nÈma. Te hi uppajjitvÈ nirujjhamÈnÈ upaddavaÑ nÈvahanti. Tattheteti tasmiÑ attabhÈve ete. PÈpakÈti lÈmakÈ. AttabhÈvasannissayÈti attabhÈvaÑ upanissÈya ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjantÊti attabhÈvasannissayÈ. Daketi udake.

VuttaÑ hetanti kathitaÑ hi etaÑ. SÈntevÈsikoti antevÈsikasa~khÈtena kilesena saha vasatÊti sÈntevÈsiko. SÈcariyakoti samudÈcaraÓasa~khÈtena kilesena saha vasatÊti sÈcariyako.

CakkhunÈ r|paÑ disvÈti cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ passitvÈ. Upari sotena saddaÑ sutvÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. UppajjantÊti samudÈcaranti. Sarasa~kappÈti nÈnÈrammaÓe saÑsaraÓavasena uppannÈ parikappÈ. SaÒÒojaniyÈti ÈrammaÓabhÈvaÑ upagantvÈ saÑyojanasambandhanena saÒÒojanÈnaÑ hitÈ. TyassÈti te pÈpakÈ assa puggalassa. Anto vasantÊti abbhantare citte nivasanti. AnvÈsavantÊti kilesasantÈnaÑ anugantvÈ bhusaÑ savanti anubandhanti. Te nanti taÑ puggalaÑ ete akusalÈ dhammÈ. SamudÈcarantÊti sammÈ Ècaranti pavattantÊti attho.

KilissanaÔÔhena malÈ. Sattu-atthena amittÈ. Veri-atthena sapattÈ. HananaÔÔhena vadhakÈ. PaccÈmittaÔÔhena paccatthikÈ. Atha vÈ malÈ s|riyassopakkilesavalÈhakÈ viya. AmittÈ s|riyassa dh|maÑ viya.

KhuddakanikÈya 58

SapattÈ s|riyassa himaÑ viya. VadhakÈ s|riyassa rajaÑ viya. PaccatthikÈ s|riyassa rÈhu viya. “MalÈ suvaÓÓassa malaÑ viya cittappabhÈnÈsakÈ. AmittÈ kÈÄalohamalaÑ viya citte siniddhabhÈvanÈsakÈ, sapattÈ yuganaddhaÑ yujjhantÈ sapattÈ viya citte patiÔÔhitadhammadhaÑsakÈ. VadhakÈ manussaghÈtakÈ viya dhammaghÈtakÈ. PaccatthikÈ raÒÒÈ upagatassa vinÈso viya mokkhamaggassa paÔisedhakÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

Anatthajananoti na atthaÑ anatthaÑ, taÑ anatthaÑ uppÈdetÊti anatthajanano. Ko so? Lobho. Cittappakopanoti cittassa pakopano calano1, kusalaÑ nivÈretvÈ cittaÑ rundhatÊti attho. Bhayamantarato jÈtanti abbhantare attano citteyeva jÈtaÑ, anatthajananÈdibhayahetu. TaÑ jano nÈvabujjhatÊti taÑ bhayaÑ bÈlamahÈjano avagantvÈ otaritvÈ na jÈnÈti. Atthanti luddho puggalo lokiyalokuttara-atthaÑ na jÈnÈti. Dhammanti tassa hetuÑ. Andhatamanti bahalandhakÈraÑ. Yanti yasmÈ, yaÑ naraÑ vÈ. Sahateti abhibhavati.

Ajjhattanti sakasantÈne. UppajjamÈnÈ uppajjantÊti pubbantato uddhaÑ uppajjamÈnÈ ahitÈya uppajjanti dukkhÈya. Tadubhayena aphÈsuvihÈrÈya. AhitÈyÈti cetasikadukkhatthÈya. DukkhÈyÈti kÈyikadukkhatthÈya. AphÈsuvihÈrÈyÈti tadubhayena na sukhavihÈratthÈya. Atha vÈ “uppajjamÈnÈ uppajjantÊti bhava~gacalanato paÔÔhÈya yÈva voÔÔhabbanÈ, tÈva uppajjamÈnÈ nÈma. VoÔÔhabbanaÑ pana patvÈ anivattanabhÈvena uppajjanti nÈmÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

TacasÈraÑva samphalanti attano phalena nÈsitaÑ tacasÈrasa~khÈtaÑ veÄu viya. AratÊti kusalesu dhammesu ukkaÓÔhitatÈ. RatÊti paÒcakÈmaguÓe abhirati. LomahaÑsoti kaÓÔakasadiso hutvÈ uddhaggalomo. ItonidÈnÈti ayaÑ attabhÈvo nidÈnaÑ paccayo etesanti itonidÈnÈ. ItojÈti ito attabhÈvato jÈtÈ. Ito samuÔÔhÈya manovitakkÈti yathÈ dÊghasuttakena pÈde baddhaÑ kÈkaÑ kumÈrakÈ tassa suttassa pariyantaÑ a~guliÑ veÔhetvÈ ossajjanti, so ______________________________________________________________ 1. DhaÑsano (Ka)


d|raÑ gantvÈpi puna tesaÑ pÈdam|leyeva patati, evameva ito attabhÈvato samuÔÔhÈya pÈpavitakkÈ cittaÑ ossajjanti.

“SÈntevÈsiko”ti-ÈdikaÑ paÔhamasuttaÑ kilesena sahavÈsaÑ sandhÈya vuttaÑ. “Tayome bhikkhave antarÈ malÈ”ti-ÈdikaÑ dutiyaÑ kusaladhammamalÊnakaraÓavasena atthÈnatthassa ajÈnanavasena ca. “Tayo kho mahÈrÈja purisassa dhammÈ ajjhattaÑ uppajjamÈnÈ”ti-ÈdikaÑ tatiyaÑ attano nissayaghÈtanavasena. “RÈgo ca doso ca itonidÈnÈ”ti-ÈdikaÑ catutthaÑ kilesÈnaÑ patiÔÔhÈdassanavasena vuttanti ÒÈtabbaÑ.

Tato tato parissayatoti tamhÈ tamhÈ upaddavÈ. TaÑ puggalanti vuttappakÈrakilesasama~gÊpuggalaÑ. DukkhaÑ anvetÊti dukkhaÑ anu eti mÈtu pacchato khÊrapivako viya. AnugacchatÊti samÊpaÑ gacchati coraghÈtako viya vajjhappattassa. AnvÈyikaÑ hotÊti sampattaÑ hoti dhammaganthikÈya paricchedo viya. JÈtidukkhanti jÈtisaddassa tÈva aneke atthÈ paveditÈ. YathÈ–

Bhavo kulaÑ nikÈyo ca, sÊlaÑ paÒÒatti lakkhaÓaÑ. Pas|ti sandhi cevÈti, jÈti-atthÈ paveditÈ.

TathÈ hissa “ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo”ti-ÈdÊsu1 bhavo attho. “Akkhitto anupakkuÔÔho jÈtivÈdenÈ”ti2 ettha kulaÑ. “Atthi VisÈkhe NigaÓÔhÈ nÈma samaÓajÈtÊ”ti3 ettha nikÈyo. “YatohaÑ bhagini ariyÈya jÈtiyÈ jÈto nÈbhijÈnÈmÊ”ti4 ettha ariyasÊlaÑ. “TiriyÈ nÈma tiÓajÈti nÈbhiyÈ uggantvÈ nabhaÑ Èhacca ÔhitÈ ahosÊ”ti5 ettha paÒÒatti. “JÈti dvÊhi khandhehi sa~gahitÈ”ti6 ettha sa~khatalakkhaÓaÑ. “SampatijÈto Œnanda bodhisatto”ti7 ettha pas|ti. “BhavapaccayÈ jÈtÊ”ti8 ca, “jÈtipi dukkhÈ”ti9 ca ettha pariyÈyato paÔisandhikkhaÓo, nippariyÈyato pana tattha tattha nibbattamÈnÈnaÑ sattÈnaÑ ye ye khandhÈ pÈtubhavanti, tesaÑ tesaÑ paÔhamapÈtubhÈvo jÈtinÈma. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 5; DÊ 1. 12; Ma 2. 212 piÔÔhÈdÊsu. 2. DÊ 1. 106 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 206 piÔÔhe. 4. Ma 2. 306 piÔÔhe. 5. AÑ 2. 210 piÔÔhe. 6. Abhi 3. 13 piÔÔhe. 7. DÊ 2. 13; Ma 3. 164 piÔÔhesu. 8. Vi 3. 1; Khu 1. 77; Ma 1. 328; SaÑ 1. 312; Abhi 2. 142; Abhi 4. 241 piÔÔhesu. 9. Vi 3. 14; Abhi 2. 104; DÊ 2. 243; Ma 2. 82; Ma 3. 292; SaÑ 3. 369; Khu 9. 330

piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 60

KasmÈ panesÈ jÈti dukkhÈti ce? AnekesaÑ dukkhÈnaÑ vatthubhÈvato. AnekÈni hi dukkhÈni. SeyyathidaÑ? DukkhadukkhaÑ vipariÓÈmadukkhaÑ sa~khÈradukkhaÑ paÔicchannadukkhaÑ appaÔicchannadukkhaÑ pariyÈyadukkhaÑ nippariyÈyadukkhanti.

Tattha kÈyikacetasikÈ dukkhavedanÈ sabhÈvato ca nÈmato ca dukkhattÈ “dukkhadukkhan”ti vuccati.

SukhavedanÈ vipariÓÈmena dukkhuppattihetuto vipariÓÈmadukkhaÑ. UpekkhÈvedanÈ ceva avasesÈ ca tebh|makÈ sa~khÈrÈ udayabbayapÊÄitattÈ1 sa~khÈradukkhaÑ.

KaÓÓas|ladantas|larÈgajapariÄÈhadosamohajapariÄÈhÈdi kÈyikacetasiko ÈbÈdho pucchitvÈ jÈnitabbato upakkamassa ca apÈkaÔabhÈvato paÔicchannadukkhaÑ. ApÈkaÔadukkhantipi vuccati.

DvattiÑsakammakÈraÓÈdisamuÔÔhÈno ÈbÈdho apucchitvÈva jÈnitabbato upakkamassa ca pÈkaÔabhÈvaso appaÔicchannadukkhaÑ. PÈkaÔadukkhantipi vuccati.

®hapetvÈ dukkhadukkhaÑ sesaÑ dukkhasaccavibha~ge ÈgataÑ jÈti-Èdi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhÈvato pariyÈyadukkhaÑ. DukkhadukkhaÑ pana nippariyÈyadukkhanti vuccati.

TatrÈyaÑ jÈti yaÑ taÑ BÈlapaÓÉitasuttÈdÊsu2 BhagavatÈpi upamÈvasena pakÈsitaÑ ÈpÈyikaÑ dukkhaÑ, yaÒca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantim|lakÈdibhedaÑ dukkhaÑ uppajjati, tassa vatthubhÈvato dukkhÈ.

TatridaÑ gabbhokkantim|lakÈdibhedaÑ dukkhaÑ–ayaÑ hi satto mÈtukucchimhi nibbattamÈno na UppalapadumapuÓÉarikÈdÊsu nibbattati, atha kho heÔÔhÈ ÈmÈsayassa upari pakkÈsayassa udarapaÔalapiÔÔhikaÓÔakÈnaÑ vemajjhe paramasambÈdhe tibbandhakÈre nÈnÈkuÓapagandhaparibhÈvite asuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese p|timacchap|tikummÈ sa candanikÈdÊsu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa mÈse mÈtukucchisambhavena usmanÈ3 puÔapÈkaÑ viya paccamÈno piÔÔhapiÓÉi viya sediyamÈno ______________________________________________________________ 1. ...paripÊÄitattÈ (SÊ), ...paÔipÊÄitattÈ (Ka) 2. Ma 3. 201 piÔÔhÈdÊsu. 3. UsmÈnÈ (SyÈ)


samiÒjanapasÈraÓÈdivirahito adhimattaÑ dukkhaÑ paccanubhotÊti, idaÑ tÈva gabbhokkantim|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ pana so mÈtu sahasÈ upakkhalanagamananisÊdanavuÔÔhÈnaparivattanÈdÊsu surÈdhuttahatthagato eÄako viya AhituÓÉikahatthagato sappapotako viya ca ÈkaÉÉhana parikaÉÉhana odhunana niddhunanÈdinÈ upakkamena adhimattaÑ dukkhaÑ anubhavati, yaÒca mÈtu sÊtudakapÈnakÈle sÊtanarakupapanno viya uÓhayÈgubhattÈdi-ajjhoharaÓakÈle a~gÈravuÔÔhisamparikiÓÓo viya loÓambilÈdi-ajjhoharaÓakÈle khÈrÈpaÔicchakÈdikammakÈraÓapatto viya tibbaÑ dukkhaÑ anubhoti, idaÑ gabbhapariharaÓam|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ panassa m|ÄhagabbhÈya mÈtuyÈ mittÈmaccasuhajjÈdÊhipi adassanÈrahe dukkhuppattiÔÔhÈne chedanaphÈlanÈdÊhi dukkhaÑ uppajjati, idaÑ gabbhavipattim|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ vijÈyamÈnÈya mÈtuyÈ kammajehi vÈtehi parivattetvÈ narakapapÈtaÑ viya atibhayÈnakaÑ yonimaggaÑ paÔipÈtiyamÈnassa1 paramasambÈdhena ca yonimukhena tÈÄacchiggaÄena viya mahÈnÈgassa nikaÉÉhiyamÈnassa narakasattassa viya ca sa~ghÈtapabbatehi vicuÓÓiyamÈnassa dukkhaÑ uppajjati, idaÑ vijÈyanam|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ pana jÈtassa taruÓavaÓasadisasukhumÈla2 sarÊrassa hatthaggahaÓanhÈpanadhovanacoÄaparimajjanÈdikÈle s|cimukhakhuradhÈrÈhi vijjhanaphÈlanasadisaÑ dukkhaÑ uppajjati, idaÑ mÈtukucchito bahinikkhamanam|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ pana tato paraÑ pavattiyaÑ attanÈva attÈnaÑ vadhentassa3 AcelakavatÈdivasena ÈtÈpanaparitÈpanÈnuyogamanuyuttassa kodhavasena abhuÒjantassa ubbandhantassa ca dukkhaÑ hoti, idaÑ att|pakkamam|lakaÑ dukkhaÑ.

YaÑ pana parato vadhabandhanÈdÊni anubhavantassa dukkhaÑ uppajjati, idaÑ par|pakkamam|lakaÑ dukkhanti.

Iti imassa sabbassÈpi dukkhassa ayaÑ jÈti vatthumeva hoti, idaÑ jÈtidukkhaÑ anveti. ______________________________________________________________ 1. PaÔipÈdiyamÈnassa (Ka) 2. SukumÈra (SÊ, SyÈ, Ka) 3. AttÈnaÑ tapantassa (Ka)

KhuddakanikÈya 62

JarÈdukkhanti duvidhÈ jarÈ sa~khatalakkhaÓaÒca khaÓÉiccÈdisammato santatiyaÑ ekabhavapariyÈpanno khandhapurÈÓabhÈvo ca, sÈ idha adhippetÈ. SÈ panesÈ dukkhÈ sa~khÈradukkhabhÈvato ceva dukkhavatthuto ca. YaÑ hidaÑ a~gapacca~gasithilabhÈvato indriyavikÈravir|patÈ yobbanavinÈsabal|paghÈtasatimativippavÈsaparaparibhavÈdi-anekapaccayaÑ kÈyikacetasikaÑ dukkhamuppajjati, jarÈ tassa vatthu. TenetaÑ vuccati–

“A~gÈnaÑ sithilabhÈvÈ, indriyÈnaÑ vikÈrato. Yobbanassa vinÈsena, balassa upaghÈtato.

VippavÈsÈ satÈdÊnaÑ, puttadÈrehi attano. AppasÈdanÊyato ceva, bhiyyo bÈlattapattiyÈ.

Pappoti dukkhaÑ yaÑ macco, kÈyikaÑ mÈnasaÑ tathÈ. SabbametaÑ jarÈhetu, yasmÈ tasmÈ jarÈ dukhÈ”ti1.

IdaÑ jarÈdukkhaÑ anvetÊti sambandho. ByÈdhÊti vividhaÑ dukkhaÑ Èdahati vidahatÊti byÈdhi. ByÈdhayati tÈpayati kampayatÊti vÈ byÈdhi.

MaraÓadukkhanti etthÈpi duvidhaÑ maraÓaÑ sa~khatalakkhaÓaÒca, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “jarÈmaraÓaÑ dvÊhi khandhehi sa~gahitan”ti2. EkabhavapariyÈpannajÊvitindriyapabandhavicchedo ca, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “niccaÑ maraÓato bhayan”ti3. TaÑ idha adhippetaÑ. JÈtipaccayÈ maraÓaÑ upakkamamaraÓaÑ sarasamaraÓaÑ ÈyukkhayamaraÓaÑ puÒÒakkhayamaraÓantipi tasseva nÈmaÑ. Puna khaÓikamaraÓaÑ sammutimaraÓaÑ samucchedamaraÓanti ayampi bhedo veditabbo. Pavatte r|pÈr|padhammÈnaÑ bhedo khaÓikamaraÓaÑ nÈma. Tisso mato phusso matoti idaÑ paramatthato sattassa abhÈvÈ, sassaÑ mataÑ, rukkho matoti idampi jÊvitindriyassa abhÈvÈ sammutimaraÓaÑ nÈma. KhÊÓÈsavassa appaÔisandhikÈ kÈlakiriyÈ samucchedamaraÓaÑ nÈma. BÈhirasammutimaraÓaÑ ÔhapetvÈ itaraÑ sammutimaraÓaÑ ca idha yathÈvuttappabandhavicchedanabhÈvena sa~gahitaÑ, dukkhassa pana vatthubhÈvato dukkhaÑ. TenetaÑ vuccati– ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 94; Visuddhi 2. 133 piÔÔhesu. 2. Abhi 3. 13 piÔÔhe. 3. Khu 5. 237; Khu 1. 371 piÔÔhesu.


“PÈpassa pÈpakammÈdi-nimittamanupassato. BhaddassÈ’pasahantassa, viyogaÑ piyavatthukaÑ. MÊyamÈnassa yaÑ dukkhaÑ, mÈnasaÑ avisesato.

SabbesaÒcÈpi yaÑ sandhi-bandhanacchedanÈdikaÑ. VitujjamÈnamammÈnaÑ, hoti dukkhaÑ sarÊrajaÑ.

AsayhamappatikÈraÑ, dukkhassetassidaÑ yato. MaraÓaÑ vatthu tenetaÑ, dukkhamicceva bhÈsitan”ti1.

SokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsadukkhanti ettha sokÈdÊsu soko nÈma ÒÈtibyasanÈdÊhi phuÔÔhassa antonijjhÈnalakkhaÓo cittasantÈpo. Dukkho2 panassa dukkhadukkhattÈ ceva dukkhassa ca vatthubhÈvato. TenetaÑ vuccati–

“SattÈnaÑ hadayaÑ soko, sallaÑ viya vitujjati. Aggitattova nÈrÈco, bhusaÒca Éahate puna.

SamÈvahati ca byÈdhi-jarÈmaraÓabhedanaÑ. Dukkhampi vividhaÑ yasmÈ, tasmÈ dukkhoti vuccatÊ”ti3.

Paridevo nÈma ÒÈtibyasanÈdÊhi phuÔÔhassa vacÊpalÈpo. Dukkho panassa saÑsÈradukkhabhÈvato dukkhavatthuto ca. TenesaÑ vuccati–

“YaÑ sokasallavihato paridevamÈno, KaÓÔhoÔÔhatÈlutalasosajamappasayhaÑ. Bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkhaÑ, Dukkhoti tena BhagavÈ paridevamÈhÈ”ti4.

DukkhaÑ nÈma kÈyapÊÄanalakkhaÓaÑ kÈyikaÑ dukkhaÑ. DukkhaÑ panassa dukkhadukkhattÈ ceva mÈnasadukkhÈvahanato ca. TenesaÑ vuccati–

“PÊÄeti kÈyikamidaÑ, dukkhaÑ dukkhaÒca mÈnasaÑ bhiyyo. Janayati yasmÈ tasmÈ, dukkhanti visesato vuttan”ti5. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 95; Visuddhi 2. 133 piÔÔhesu. 2. Dukkhattho (Ka) 3. Abhi-®Ôha 2. 97; Visuddhi 2. 134 piÔÔhepi. 4. Abhi-®Ôha 2. 98; Visuddhi 2. 143 piÔÔhesu. 5. Abhi-®Ôha 2. 99 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 64

DomanassaÑ nÈma cittapÊÄanalakkhaÓaÑ mÈnasaÑ dukkhaÑ. DukkhaÑ panassa dukkhadukkhattÈ ceva kÈyikadukkhÈvahanato ca. CetodukkhasamappitÈ hi kese pakiriya kandanti, urÈni patisenti, ÈvaÔÔanti, vivaÔÔanti, chinnapapÈtaÑ1 papatanti, satthaÑ Èharanti, visaÑ khÈdanti, rajjuyÈ ubbandhanti, aggiÑ pavisanti, nÈnappakÈraÑ dukkhaÑ anubhavanti. TenetaÑ vuccati–

“PÊÄeti yato cittaÑ, kÈyassa ca pÊÄanaÑ samÈvahati. Dukkhanti domanassampi, domanassaÑ tato ah|”ti2.

UpÈyÈso nÈma ÒÈtibyÈsanÈdÊhi phuÔÔhassa adhimattacetodukkhappabhÈvito dosoyeva. Sa~khÈrakkhandhapariyÈpanno eko dhammoti eke. Dukkho panassa sa~khÈradukkhabhÈvato cittaÑ paridahanato kÈyassa vihananato3 ca. TenetaÑ vuccati–

“Cittassa ca paridahanÈ, kÈyassa vihananato4 ca adhimattaÑ. YaÑ dukkhamupÈyÈso, janeti dukkho tato vutto”5 ti.

Ettha ca mandagginÈ antobhÈjane pÈko viya soko, tikkhagginÈ paccamÈnassa bhÈjanato bahi nikkhamanaÑ viya paridevo, bahi nikkhantÈvasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhÈjaneyeva yÈva parikkhayÈ pÈko viya upÈyÈso daÔÔhabbo.

NerayikaÑ dukkhanti niraye paÒcavidhabandhanÈdikaÑ dukkhaÑ anveti, taÑ Devad|tasuttena dÊpetabbaÑ. TenetaÑ vuccati–

“JÈyetha no ce narakesu satto, Tattha’ggidÈhÈdika’mappasayhaÑ. Labhetha dukkhaÑ nu kuhiÑ patiÔÔhaÑ. IccÈha dukkhÈti munÊdha jÈtin”ti6.

TiracchÈnayonikaÑ dukkhanti tiracchÈnesu kasÈpatodatÈÄanavijjhanÈdikaÑ anekavidhaÑ dukkhaÑ anveti, taÑ BÈlapaÓÉitasuttato gahetabbaÑ. TenetaÑ vuccati– ______________________________________________________________ 1. UddhaÑpÈdaÑ (Ka) 2. Abhi-®Ôha 2. 99 piÔÔhe. 3. VisÈdanato (SÊ, SyÈ) 4. VisÈdanÈ (SÊ, SyÈ) 5. Abhi-®Ôha 2. 100 piÔÔhe. 6. Abhi-®Ôha 2. 91 piÔÔhe.


“DukkhaÑ tiracchesu kasÈpatoda- DaÓÉÈbhighÈtÈdibhavaÑ anekaÑ. YaÑ taÑ kathaÑ tattha bhaveyya jÈtiÑ, VinÈ tahiÑ jÈti tatopi dukkhÈ”ti1.

PettivisayaÑkaÑ dukkhanti petesu pana khuppipÈsa vÈtÈtapÈdinibbattaÑ dukkhaÒca lokantare tibbandhakÈre asayhasÊtÈdidukkhaÒca anveti. TenetaÑ vuccati–

“Petesu dukkhaÑ pana khuppipÈsÈ- VÈtÈtapÈdippabhavaÑ vicittaÑ.

YasmÈ ajÈtassa na tattha atthi, TasmÈpi dukkhaÑ Muni jÈtimÈha.

TibbandhakÈre ca asayhasÊte, Lokantare yaÑ asuresu dukkhaÑ. Na taÑ bhave tattha na ca’ssa jÈti, Yato ayaÑ jÈti tatopi dukkhÈ”ti2.

MÈnusikaÑ dukkhanti manussesu vadhabandhanÈdikaÑ dukkhaÑ. Gabbhokkantim|lakaÑ dukkhanti “ayaÑ hi satto mÈtukucchimhi nibbattamÈno na UppalapadumapuÓÉarikÈdÊsu nibbattatÊ”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ jÈtidukkhaÑ vuttaÑ, idaÑ tÈva gabbhokkantim|lakaÑ dukkhaÑ anveti. Gabbhe Ôhitim|lakaÑ dukkhanti yaÑ pana “so mÈtu sahasÈ upakkhalanagamananisÊdanÈ”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ tibbaÑ dukkhaÑ vuttaÑ, idaÑ gabbhe Ôhitim|lakaÑ dukkhaÑ anveti. GabbhÈ vuÔÔhÈnam|lakaÑ dukkhanti “yaÑ panassa m|ÄhagabbhÈya mÈtuyÈ mittÈmaccasuhajjÈdÊhipi adassanÈrahe dukkhuppattiÔÔhÈne”ti-ÈdinÈ nayena yaÑ dukkhaÑ vuttaÑ, idaÑ mÈtukucchito bahi nikkhantam|lakaÑ dukkhaÑ anveti. TenetaÑ vuccati–

“YaÒcÈpi g|thanarake viya mÈtugabbhe, Satto vasaÑ ciramato bahi nikkhamanaÒca. Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi, JÈtiÑ vinÈ itipi jÈti ayaÒhi3 dukkhÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 91 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 92 piÔÔhe. 3. JÈtirayaÒhi. (Abhi-®Ôha 2. 92 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 66

KiÑ bhÈsitena bahunÈ nanu yaÑ kuhiÒci, AtthÊdha kiÒcirapi1 dukkhamidaÑ kadÈci. Nevatthi jÈtivirahe yadato2 mahesi, DukkhÈti sabbapaÔhamaÑ imamÈha jÈtin”ti3.

JÈtass|panibandhakaÑ dukkhanti jÈtassa upanibandhanaÑ nhÈnalepanakhÈdanapivanÈdijagganadukkhaÑ anveti. JÈtassa parÈdheyyakaÑ dukkhanti parassa aÒÒassa ÈyattaÑ issariyadukkhaÑ anveti. “SabbaÑ paravasaÑ dukkhan”ti hi vuttaÑ. Att|pakkamaÑ dukkhanti yaÑ attanÈva attÈnaÑ vadhentassa AcelakavatÈdivasena ÈtÈpanaparitÈpanÈnuyogamanuyuttassa kodhavasena abhuÒjantassa ubbandhantassa ca dukkhaÑ hoti, idaÑ att|pakkamaÑ dukkhaÑ anveti. Par|pakkamaÑ dukkhanti yaÑ parato vadhabandhanÈdÊni anubhavantassa uppajjati, idaÑ par|pakkamaÑ dukkhaÑ anveti. Dukkhadukkhanti kÈyikacetasikÈ dukkhÈ vedanÈ sabhÈvato ca nÈmato ca dukkhattÈ dukkhadukkhaÑ, idaÑ dukkhadukkhaÑ anveti. Sa~khÈradukkhanti upekkhÈvedanÈ ceva avasesÈ ca tebh|makasa~khÈrÈ udayabbayapÊÄitattÈ4 sa~khÈradukkhaÑ, idaÑ sa~khÈradukkhaÑ anveti. VipariÓÈmadukkhanti sukhavedanÈ vipariÓÈmadukkhassa hetuto vipariÓÈmadukkhaÑ, idaÑ vipariÓÈmadukkhaÑ anveti.

MÈtumaraÓanti mÈtuyÈ maraÓaÑ. PitumaraÓanti pituno maraÓaÑ, bhÈtumaraÓanti jeÔÔhakaniÔÔhabhÈt|naÑ maraÓaÑ. BhaginimaraÓanti jeÔÔhakaniÔÔhabhaginÊnaÑ maraÓaÑ. PuttamaraÓanti puttÈnaÑ maraÓaÑ. DhÊtumaraÓanti dhÊt|naÑ maraÓaÑ. ©ÈtibyasanaÑ dukkhanti ÒÈtÊnaÑ byasanaÑ, corarogabhayÈdÊhi ÒÈtikkhayo, ÒÈtivinÈsoti attho. Tena ÒÈtibyasanena phuÔÔhassa ajjhotthaÔassa abhibh|tassa uppannaÑ dukkhaÑ ÒÈtibyasanaÑ dukkhaÑ, taÑ ÒÈtibyasanaÑ dukkhaÑ anveti. Sesesupi eseva nayo. AyaÑ pana viseso–bhogÈnaÑ byasanaÑ bhogabyasanaÑ, rÈjacorÈdivasena bhogakkhayo, bhogavinÈsoti attho. Vuttanayena taÑ bhogabyasanaÑ dukkhaÑ anveti. Rogabyasananti rogo eva byasanaÑ rogabyasanaÑ. Rogo hi ÈrogyaÑ byasati vinÈsetÊti byasanaÑ, vuttanayena taÑ rogabyasanaÑ dukkhaÑ anveti. SÊlabyasanaÑ dukkhanti sÊlassa byasanaÑ sÊlabyasanaÑ, dussÊlyassetaÑ nÈmaÑ. ______________________________________________________________ 1. KiÒcidapi (Visuddhi 2. 132.) 2. Yato (Visuddhi 2. 132.) 3. JÈtirayaÒhi. (Abhi-®Ôha 2. 92 piÔÔhe.) 4. PaÔipÊÄitattÈ (SyÈ, Ka)


Vuttanayena taÑ sÊlabyasanaÑ dukkhaÑ anveti. SammÈdiÔÔhiÑ vinÈsayamÈnÈ uppannÈ diÔÔhiyeva byasanaÑ diÔÔhibyasanaÑ, vuttanayena taÑ diÔÔhibyasanaÑ dukkhaÑ anveti. Ettha ca purimÈni dve anipphannÈni, pacchimÈni tÊÓi nipphannÈni tilakkhaÓÈhatÈni. PurimÈni ca tÊÓi neva kusalÈni nÈkusalÈni. SÊladiÔÔhibyasanadvayaÑ akusalaÑ.

YathÈti opamme. BhinnaÑ nÈvanti sithilabandhanaÑ nÈvaÑ jajjarÊbh|taÑ vÈ, padarugghÈÔimaÑ vÈ. Dakamesinti udakadÈyiÑ udakappavesaniÑ. Tato tato udakaÑ anvetÊti tato tato bhinnaÔÔhÈnato udakaÑ pavisati. PuratopÊti nÈvÈya purimabhÈgatopi. PacchatopÊti tassÈ pacchimabhÈgatopi. HeÔÔhatopÊti adhobhÈgatopi. PassatopÊti ubhayapassatopi. YaÑ antarantarÈ na vuttaÑ, taÑ pÈÔhÈnusÈrena veditabbaÑ.

TasmÈ kÈyagatÈsati-ÈdibhÈvanÈya jantu sadÈ sato hutvÈ vikkhambhanasamucchedavasena r|pÈdÊsu vatthukÈmesu sabbappakÈrampi kilesakÈmaÑ parivajjento kÈmÈni parivajjeyya. EvaÑ te kÈme pahÈya tappahÈnakaramaggeneva catubbidhampi oghaÑ tareyya tarituÑ sakkuÓeyya. Tato yathÈ puriso garukaÑ nÈvaÑ udakaÑ siÒcitvÈ lahukÈya nÈvÈya appakasireneva pÈrag| bhaveyya pÈraÑ gaccheyya, evamevaÑ attabhÈvanÈvaÑ kiles|dakagarukaÑ siÒcitvÈ lahukena attabhÈvena pÈrag| bhaveyya. SabbadhammapÈraÑ nibbÈnaÑ gato bhaveyya arahattappattiyÈ gaccheyya anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈnenÈti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.

TasmÈti yasmÈ jÈti-ÈdikaÑ dukkhaÑ etaÑ puggalaÑ anveti, tasmÈ. TaÑkÈraÓÈ taÑhet|ti-ÈdÊsupi eseva nayo. YasmÈ vuttappakÈradukkhaÑ etaÑ anveti, taÑhetu, yasmÈ anveti tappaccayÈ, yasmÈ anveti taÑnidÈnanti evaÑ padayojanÈ kÈtabbÈ. Het|ti-ÈdÊni kÈraÓavevacanÈni. KÈraÓaÒhi tena tassa phalaÑ hinoti pavattatÊti hetu. TaÑ taÑ paÔicca phalaÑ eti pavattatÊti paccayo. “Handa naÑ gaÓhathÈ”ti dassentaÑ viya attano phalaÑ nidetÊti nidÈnaÑ.

“TaÑkÈraÓÈti akÈraÓanikkÈraÓapaÔisedho. TaÑhet|ti ahetumahÈbh|tahetupaÔisedho. TappaccayÈti appaccayena saddhiÑ

KhuddakanikÈya 68

asÈdhÈraÓapaccayapaÔisedho. TaÑnidÈnÈti anidÈnena saha ÈgamÈdhigamanidÈnapaÔisedho”ti evameke vaÓÓayanti. EtaÑ ÈdÊnavaÑ sampassamÈnoti etaÑ vuttappakÈraÑ upaddavaÑ vipassanÈÒÈÓena sammÈ passamÈno dakkhamÈno.

SadÈti m|lapadaÑ. Puna sadÈti atthapadaÑ. SadÈti sabbadivase. SabbadÈti sabbasmiÑ kÈle. SabbakÈlanti pubbaÓhÈdisabbakÈlaÑ. NiccakÈlanti divase divase. DhuvakÈlanti abbocchinnakÈlaÑ. Satatanti nirantaraÑ. Samitanti ekÊbh|taÑ. AbbokiÓÓanti aÒÒena asammissaÑ. Po~khÈnupo~khanti paÔipÈÔiyÈ ghaÔitaÑ “po~khÈnupo~khaÑ avirÈdhitaÑ upaÔÔhÈtÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. Udak|mikajÈtanti nibbatta-udaka-|mitara~gaÑ viya. AvÊcÊti aviraÄaÑ. SantatÊti anupacchinnaÑ. Sahitanti ghaÔitaÑ ekÊbh|taÑ vÈ “sahitaÑ me, asahitaÑ te”ti-ÈdÊsu2 viya. Phassitanti phusitaÑ “nivÈte phusitaggale”ti-ÈdÊsu viya. PurebhattaÑ pacchÈbhattanti dve padÈni divÈkÈlavibhÈgavasena. PurimaÑ yÈmaÑ majjhimaÑ yÈmaÑ pacchimaÑ yÈmanti tÊÓi rattivibhÈgavasena. KÈÄe juÓheti aÉÉhamÈsavasena. Vasse -pa- gimheti tÊÓi utuvasena. Purime vayokhandhe -pa- pacchime vayokhandheti tÊÓi vayovibhÈgavasena vuttÈnÊti ÒÈtabbaÑ.

Satoti cat|hi kÈraÓehi sato. “KÈye kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ bhÈvento sato”ti-ÈdÊni “evaÑ samucchedato kÈme parivajjeyyÈ”ti pariyosÈnÈni vuttatthÈneva. Api ca sattattÈ satoti tÊsu vatth|su sattabhÈvena vÈ3 tayo kilese paÔikkamÈpetuÑ sattibhÈvena vÈ satattÈ sato. SantattÈti kilesopakkilese palÈpetvÈ ÔhÈnena ca ÈrammaÓena ca pamocetvÈ santattÈ sato. SamitattÈti iÔÔhaphaladÈyakapuÒÒena ca aniÔÔhaphaladÈyakapÈpena ca samitattÈ sato. SantadhammasamannÈgatoti sappurisadhamme bhajanato BuddhÈdi-ariyapuggale sevanato santadhammasamannÈgatattÈ sato.

VatthukÈme parijÈnitvÈti ete vuttappakÈre tebh|make vatthukÈme tÊraÓapariÒÒÈya jÈnitvÈ. PahÈyÈti kilesakÈme ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 395 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 63 piÔÔhe. 3. SatatabhÈvena vÈ (Ka)


pahÈnapariÒÒÈya pariccajitvÈ. PajahitvÈti chaÉÉetvÈ. KiÑ kacavaraÑ viya piÔakenÈti? Na hi, api ca kho taÑ vinodetvÈ taritvÈ1 vijjhitvÈ nÊharitvÈ. KiÑ balibaddamiva patodenÈti? Na hi, atha kho taÑ byantiÑ karitvÈ vigatantaÑ karitvÈ. YathÈssa antopi nÈvasissatÊ, antamaso bha~gamattampi, tathÈ taÑ karitvÈ. KathaÑ pana taÑ tathÈ katanti? AnabhÈvaÑ gahetvÈ anu abhÈvaÑ gametvÈ. SamucchadappahÈnena yathÈ samucchinnÈ hoti, tathÈ karitvÈti vuttaÑ hoti. Esa nayo kÈmacchandanÊvaraÓÈdÊsu.

KÈmoghanti-ÈdÊsu paÒcakÈmaguÓikarÈgo avasÊdanaÔÔhena “kÈmogho”ti vuccati. Bhavoghoti r|pÈr|pabhavesu chandarÈgo jhÈnanikanti ca. DiÔÔhoghoti sassatadiÔÔhÈdisahagatÈbhave patthanÈyeva, diÔÔhogho bhavoghe eva samodhÈnaÑ gacchati. Avijjogho cat|su saccesu aÒÒÈÓaÑ. Tattha kÈmaguÓe assÈdato manasi karoto anuppanno ca kÈmogho uppajjati, uppanno ca kÈmogho saÑvaÉÉhati. Mahaggatadhamme assÈdato manasi karoto anuppanno ca bhavogho uppajjati, uppanno ca saÑvaÉÉhati. Tebh|makadhammesu catuvipallÈsapadaÔÔhÈnabhÈvena anuppanno ca avijjogho uppajjati, uppanno ca saÑvaÉÉhatÊti veditabbo. VuttanayapaccanÊkato sukkapakkho vitthÈretabbo.

AppaÓihitavimokkhaÑ paÔipanno kÈmoghaÑ, animittavimokkhaÑ paÔipanno bhavoghaÑ, suÒÒatavimokkhaÑ paÔipanno avijjoghaÒca tareyya. PaÔhamamaggavasena tareyya, dutiyamaggavasena uttareyya, tatiyamaggavasena patareyya, catutthamaggavasena samatikkameyya, phalavasena vÊtivatteyyÈti. Atha vÈ “kÈmoghavasena tareyya, bhavoghavasena uttareyya, diÔÔhoghavasena patareyya, avijjoghavasena samatikkameyya, sabboghavasena vÊtivatteyyÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

Garukanti na sallahukaÑ. BhÈrikanti bhÈrabhaÓÉaÑ ettha ÔhapayantÊti bhÈrikaÑ. UdakaÑ sitvÈti udakaÑ siÒcitvÈ. OsiÒcitvÈti atirekaÑ siÒcitvÈ. ChaÉÉetvÈti pÈtetvÈ. LahukÈyÈti sallahukÈya. Khippanti sÊghaÑ. Lahunti taÑkhaÓaÑ. AppakasirenevÈti nidukkheneva. PÈraÑ vuccati amataÑ nibbÈnanti sakkÈya-orato pÈrabh|taÑ pÈraÑ. TaÓhÈvÈnato nikkhantaÑ ______________________________________________________________ 1. CajitvÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 70

nibbÈnaÑ kathÊyati. Yosoti yo eso. Sabbasa~khÈrasamathoti-Èdi sabbaÑ nibbÈnameva. YasmÈ hi taÑ Ègamma sabbasa~khÈravipphanditÈni samanti v|pasamanti, tasmÈ “sabbasa~khÈrasamatho”ti vuccati. YasmÈ cetaÑ Ègamma sabbe upadhayo paÔinissaÔÔhÈ honti, sabbÈ taÓhÈ khÊyanti, sabbe kilesarajjÈ virajjanti, sabbaÑ dukkhaÑ nirujjhati, tasmÈ “sabb|padhipaÔinissaggo, taÓhakkhayo, virÈgo, nirodho”ti vuccati. YÈ panesÈ taÓhÈ bhavena bhavaÑ, phalena vÈ saddhiÑ kammaÑ vinati saÑsibbatÊti katvÈ vÈnanti vuccati, tato nikkhantaÑ vÈnatoti nibbÈnaÑ. PÈraÑ gaccheyya nimittavasena ekato vuÔÔhÈnagotrabhuÒÈÓena nibbÈnapÈraÑ pÈpuÓeyya. Adhigaccheyya nimittapavattehi ubhatovuÔÔhÈnamaggaÒÈÓena nibbÈnapÈraÑ visesena pÈpuÓeyya. Phuseyya nibbÈnÈrammaÓaphalacittavasena nibbÈnapÈraÑ phuseyya. Sacchikareyya guÓavasena phusitvÈ paccavekkhaÓaÒÈÓena nibbÈnapÈraÑ paccakkhaÑ kareyya. Atha vÈ “paÔhamamaggena pÈraÑ gaccheyya, dutiyena adhigaccheyya, tatiyena phuseyya, catutthena sacchikareyyÈ”ti evameke vaÓÓayanti. Yopi pÈraÑ gantukÈmoti yo koci vipassanÈÒÈÓe Ôhito puggalo nibbÈnapÈraÑ gantukÈmo, sopi avassaÑ tattha gamissatÊti pÈrag|. VuttaÑ hetaÑ–“otiÓÓomhi jÈtiyÈ jarÈya maraÓena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upÈyÈsehÊ”ti-Èdi. PubbabhÈge ajjhÈsayavasena vipassanÈyogena ca, sopi pÈrag| nÈma. Yopi pÈraÑ gacchatÊti yopi maggasama~gÊ nibbÈnapÈraÑ gacchati, sopi pÈrag| nÈma. Yopi pÈraÑ gatoti yopi maggena kiccaÑ niÔÔhÈpetvÈ phale Ôhito nibbÈnapÈra~gato sopi pÈrag| nÈma.

TaÑ Jinavacanena dassetuÑ “vuttampi hetaÑ BhagavatÈtiÓÓo pÈra~gato thale tiÔÔhati brÈhmaÓo”ti-ÈdimÈha. AbhiÒÒÈpÈrag|ti adhigatena ÒÈÓena ÒÈtapariÒÒÈya nibbÈnapÈraÑ gantukÈmo gacchati, gatoti pÈrag|. PariÒÒÈpÈrag|ti sabbadhammÈnaÑ tÊraÓapariÒÒÈya samatikkamitvÈ vuttanayena pÈrag|. PahÈnapÈrag|ti samudayapakkhikÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnapariÒÒÈya samatikkamitvÈ vuttanayena pÈrag|. Yo hi sabbadhammaÑ parijÈnÈti, so tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnÈti ÒÈtapariÒÒÈya tÊraÓapariÒÒÈya pahÈnapariÒÒÈyÈti. Tattha katamÈ ÒÈtapariÒÒÈ? SabbadhammaÑ jÈnÈti “ime ajjhattikÈ, ime bÈhirÈ, idamassa lakkhaÓaÑ, imÈni rasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnÈnÊ”ti,


ayaÑ ÒÈtapariÒÒÈ. KatamÈ tÊraÓapariÒÒÈ? EvaÑ ÒÈtaÑ katvÈ labbhamÈnavasena sabbadhammaÑ tÊreti “aniccato dukkhato rogato”ti-ÈdinÈ1, ayaÑ tÊraÓapariÒÒÈ. KatamÈ pahÈnapariÒÒÈ? EvaÑ tÊrayitvÈ aggamaggena dhammesu chandarÈgaÑ pajahati, ayaÑ pahÈnapariÒÒÈti. ImÈ pariÒÒÈyo sandhÈya “so abhiÒÒÈpÈrag| pariÒÒÈpÈrag| pahÈnapÈrag|”ti Èha.

BhÈvanÈpÈrag|ti bhÈvanÈya koÔiÑ patvÈ maggavasena nibbÈnapÈraÑ gato. SacchikiriyÈpÈrag|ti phalanibbÈnavasena sacchi kiriyÈphalanibbÈnapÈraÑ gato. SamÈpattipÈrag|ti aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ pÈraÑ patto. SabbadhammÈnanti paÒcakkhandhÈdisabbadhammÈnaÑ. SabbadukkhÈnanti jÈtidukkhÈdisabbadukkhÈnaÑ. SabbakilesÈnanti kÈyaduccaritÈdisabbakilesÈnaÑ. AriyamaggÈnanti sotÈpattimaggÈdicatunnaÑ ariyamaggÈnaÑ. NirodhassÈti nibbÈnassa. SabbasamÈpattÊnanti sabbÈsampi aÔÔhannaÑ r|pÈr|pasamÈpattÊnaÑ. Soti so ariyo. Vasippattoti vasÊbhÈvappatto. Atha vÈ kantabhÈvaÑ issariyabhÈvaÑ nipphannabhÈvaÑ2 patto. PÈramippattoti pÈramÊti avasÈnaÑ niÔÔhÈnaÑ, uttamabhÈvaÑ vÈ taÑ patto. Kattha pattoti Èha “ariyasmiÑ sÊlasmin”ti-Èdi. Tattha ariyasmiÑ sÊlasminti niddose sÊlasmiÑ. AriyasmiÑ samÈdhisminti niddose samÈdhismiÑ. AriyÈya paÒÒÈyÈti niddosÈya paÒÒÈya. AriyÈya vimuttiyÈti niddosÈya phalavimuttiyÈ. Purimena vÈcÈkammantÈjÊvÈ gahitÈ, dutiyena vÈyÈmasatisamÈdhayo gahitÈ, tatiyena vitakkasammÈdiÔÔhiyo gahitÈ, catutthena taÑsampayuttÈ sesadhammÈ gahitÈti veditabbÈ.

Antagatoti maggena sa~khÈralokantaÑ gato. Antappattoti tameva lokantaÑ phalena patto. KoÔigatoti maggena sa~khÈrakoÔiÑ gato. KoÔippattoti tameva koÔiÑ phalena patto. Pariyantagatoti maggena khandhÈyatanÈdilokapariyantaÑ paricchedaÑ parivaÔumaÑ katvÈ gato. Pariyantappattoti tameva lokaÑ phalena pariyantaÑ katvÈ patto. VosÈnagatoti maggena avasÈnaÑ gato. VosÈnappattoti phalena avasÈnaÑ patto. TÈÓagatoti maggena tÈyanaÑ gato. TÈÓappattoti phalena tÈyanaÑ patto. LeÓagatoti maggena nilÊyanaÑ gato. LeÓappattoti taÑ phalena nilÊyanaÑ patto. SaraÓagatoti maggena patiÔÔhaÑ gato. SaraÓappattoti phalena saraÓaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 136 piÔÔhe. 2. NipphandabhÈvaÑ, (SÊ), nibbÈnabhÈvaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 72

patto. Abhayagatoti maggena nibbhayaÑ gato. Abhayappattoti phalena nibbhayaÑ nibbÈnaÑ patto. Accutagatoti cutivirahitaÑ nibbÈnaÑ maggena gato. Accutappattoti taÑ phalena patto. Amatagatoti maraÓarahitaÑ nibbÈnaÑ maggena gato. Amatappattoti taÑ phalena patto. NibbÈnagatoti taÓhÈvÈnato nikkhantaÑ nibbÈnaÑ maggena gato. NibbÈnappattoti tameva phalena patto. So vuÔÔhavÈsoti so arahÈ dasasu ariyavÈsesu vasi parivasi vuÔÔho vuÔÔhÈti ca vuÔÔhavÈso. CiÓÓacaraÓoti sÊlena saha aÔÔhasu samÈpattÊsu ciÓÓavasÊti ciÓÓacaraÓo. Gataddhoti saÑsÈraddhÈnaÑ atikkanto. Gatadisoti supinantenapi agatapubbaÑ nibbÈnadisaÑ gato. GatakoÔikoti anupÈdisesanibbÈnakoÔiÑ gato hutvÈ Ôhito. PÈlitabrahmacariyoti rakkhitabrahmacariyo. UttamadiÔÔhippattoti uttamaÑ sammÈdiÔÔhiÑ patto. PaÔividdhÈkuppoti akuppaÑ acalanaÑ arahattaphalaÑ paÔivijjhitvÈ Ôhito. SacchikatanirodhÈti nirodhaÑ nibbÈnaÑ sacchikatvÈ Ôhito.

DukkhaÑ tassa pariÒÒÈtanti tividhaÑ dukkhaÑ tena samatikkamitvÈ paricchinnaÑ. AbhiÒÒeyyanti sabhÈvalakkhaÓÈvabodhavasena sobhanena ÈkÈrena jÈnitabbaÑ. AbhiÒÒÈtanti adhikena ÒÈÓena ÒÈtaÑ. PariÒÒeyyanti sÈmaÒÒalakkhaÓÈvabodhavasena kiccasamÈpannavasena ca byÈpitvÈ parijÈnitabbaÑ. PariÒÒÈtanti samantato ÒÈtaÑ. BhÈvetabbanti vaÉÉhetabbaÑ. SacchikÈtabbanti paccakkhaÑ kÈtabbaÑ. DuvidhÈ hi sacchikiriyÈ paÔilÈbhasacchikiriyÈ ÈrammaÓasacchikiriyÈ cÈti.

Ukkhittapalighoti ettha palighoti vaÔÔam|likÈ avijjÈ. AyaÑ hi dukkhipanaÔÔhena “paligho”ti vuccati. Tenesa tassÈ ukkhittattÈ “ukkhittapaligho”ti vutto. SaÑkiÓÓaparikhoti parikhÈ vuccati punabbhavadÈyako bhavesu jÈyanavasena ceva saÑsaraÓavasena ca “jÈtisaÑsÈro”ti laddhanÈmÈnaÑ punabbhavakkhandhÈnaÑ paccayo kammÈbhisa~khÈro. So hi punappunaÑ uppattikaraÓavasena parikkhipitvÈ ÔhitattÈ “parikhÈ”ti vuccati. Tenesa tassÈ saÑkiÓÓattÈ vikiÓÓattÈ “saÑkiÓÓaparikho”ti vutto. Abb|Ähesikoti esikÈti vaÔÔam|likÈ taÓhÈ. AyaÑ hi gambhÊrÈnugataÔÔhena1 “esikÈ”ti vuccati. Tenesa tassÈ abb|ÄhattÈ luÒcitvÈ chaÉÉitatthÈ ______________________________________________________________ 1. AyaÑ hi duruggamaÔÔhena (SÊ, SyÈ)


“abb|Ähesiko”ti vuccati. NiraggaÄoti aggaÄaÑ vuccanti orambhÈgajanakÈni kÈmabhave uppattipaccayÈni orambhÈgiyÈni. EtÈni hi mahÈkavÈÔaÑ viya nagaradvÈraÑ cittaÑ pidahitvÈ ÔhitattÈ “aggaÄan”ti vuccanti. Tenesa tesaÑ niraggaÄattÈ bhinnattÈ “niraggaÄo”ti vutto. Ariyoti nikkileso parisuddho. Pannaddhajoti pÈtitamÈnaddhajo. PannabhÈroti khandhabhÈrakilesabhÈra-abhisa~khÈrabhÈrapaÒcakÈmaguÓabhÈrÈ pannÈ oropitÈ assÈti pannabhÈro. Api ca idha mÈnabhÈrasseva oropitattÈ “pannabhÈro”ti adhippeto. VisaÑyuttoti cat|hi yogehi sabbakilesehi ca visaÑyutto. Idha pana mÈnayogeneva visaÑyuttattÈ “visaÑyutto”ti adhippeto.

EttÈvatÈ therena maggena kilese khepetvÈ nirodhasayanavaragatassa khÊÓÈsavassa nibbÈnÈrammaÓaÑ phalasamÈpattiÑ appetvÈ viharaÓakÈlo dassito. YathÈ hi dve nagarÈni ekaÑ coranagaraÑ, ekaÑ khemanagaraÑ. Atha ekassa mahÈyodhassa evaÑ icchÈ uppajjeyya “yÈvimaÑ coranagaraÑ tiÔÔhati, tÈva khemanagaraÑ bhayato na muccati. CoranagaraÑ anagaraÑ karissÈmÊ”ti sannÈhaÑ katvÈ khaggaÑ gahetvÈ coranagaraÑ upasa~kamitvÈ nagaradvÈre ussÈpite esikatthambhe khaggena chinditvÈ saddhiÑ dvÈrabÈhÈhi kavÈÔaÑ bhinditvÈ palighaÑ ukkhipitvÈ pÈkÈraÑ bhindanto parikhaÑ saÑkiritvÈ nagarasobhanatthÈya ussÈpite dhaje pÈtetvÈ nagaraÑ agginÈ jhÈpetvÈ khemanagaraÑ pavisitvÈ uparipÈsÈdamÈruyha ÒÈtigaÓaparivuto surasabhojanaÑ bhuÒjeyya, evaÑ coranagaraÑ viya sakkÈyo, khemanagaraÑ viya nibbÈnaÑ, mahÈyodho viya yogÈvacaro. TassevaÑ hoti “yÈva sakkÈyavaÔÔaÑ vaÔÔati, tÈva dvattiÑsakammakÈraÓehi aÔÔhanavutirogehi paÒcavÊsatimahabbhayehi ca parimuccanaÑ natthÊ”ti. So mahÈyodho viya sannÈhaÑ sÊlasannÈhaÑ katvÈ paÒÒÈtiÓhakhaggaÑ gahetvÈ khaggena esikatthambhe viya arahattamaggena taÓhesikaÑ chinditvÈ1 so yodho sadvÈrabÈhakaÑ nagarakavÈÔaÑ viya paÒcorambhÈgiyasaÑyojanaggaÄaÑ ugghÈÔetvÈ, so yodho palighaÑ viya avijjÈpalighaÑ ukkhipitvÈ so yodho pÈkÈraÑ bhindanto parikhaÑ viya kammÈbhisa~khÈrapÈkÈraÑ bhindanto jÈtisaÑsÈraparikhaÑ saÑkiritvÈ so yodho nagarasobhanatthÈya ussÈpite dhaje viya ______________________________________________________________ 1. LuÒcitvÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 74

mÈnaddhaje pÈtetvÈ sakkÈyanagaraÑ jhÈpetvÈ so yodho khemanagaraÑ pavisitvÈ uparipÈsÈde surasabhojanaÑ bhuÒjanto viya nibbÈnanagaraÑ pavisitvÈ amatanirodhÈrammaÓaÑ phalasamÈpattisukhaÑ anubhavamÈno kÈlaÑ vÊtinÈmeti. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ1–

“KathaÒca bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno avijjÈ pahÊnÈ hoti ucchinnam|lÈ tÈlÈvatthukatÈ anabhÈvaÑkatÈ ÈyatiÑ anuppÈdadhammÈ. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu ukkhittapaligho hoti.

KathaÒca bhikkhave bhikkhu saÑkiÓÓaparikho hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno ponobhaviko jÈtisaÑsÈro pahÊno hoti -pa-. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu saÑkiÓÓaparikho hoti.

KathaÒca bhikkhave bhikkhu abb|Ähesiko hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno taÓhÈ pahÊnÈ hoti -pa-. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu abb|Ähesiko hoti.

KathaÒca bhikkhave bhikkhu niraggaÄo hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni pahÊnÈni honti -pa-. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu niraggaÄo hoti.

KathaÒca bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhÈro visaÑyutto hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno asmimÈno pahÊno hoti ucchinnam|lo tÈlÈvatthukato anabhÈvaÑkato ÈyatiÑ anuppÈdadhammo. EvaÑ kho bhikkhave bhikkhu ariyo pannaddhajo pannabhÈro visaÑyutto hoti.

EvaÑ vimuttacittaÑ kho bhikkhave bhikkhuÑ sa-indÈ devÈ sabrahmakÈ sapajÈpatikÈ anvesaÑ nÈdhigacchanti ‘idaÑ nissitaÑ TathÈgatassa viÒÒÈÓan’ti”2.

PaÒca~gavippahÊnoti kÈmacchandÈdipaÒca~gÈni vividhehi upÈyehi pajahitvÈ Ôhito. VuttaÑ hetaÑ–3 ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 74 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 1. 193 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 224, 258 piÔÔhesu.


“KathaÒcÈvuso bhikkhu paÒca~gavippahÊno hoti? IdhÈvuso bhikkhuno kÈmacchando pahÊno hoti, byÈpÈdo pahÊno hoti, thinamiddhaÑ pahÊnaÑ hoti, uddhaccakukkuccaÑ pahÊnaÑ hoti, vicikicchÈ pahÊnÈ hoti. EvaÑ kho Èvuso bhikkhu paÒca~gavippahÊno hotÊ”ti.

ChaÄa~gasamannÈgatoti channaÑ a~gÈnaÑ p|retvÈ chasu dvÈresu r|pÈdi-ÈrammaÓe1 paÔighÈnunayaÑ vajjetvÈ upekkhÈvasena sato sampajÈno hutvÈ viharaÓavasena chaÄa~gÈni p|retvÈ paripuÓÓaÑ katvÈ ÔhitattÈ “chaÄa~gasamannÈgato”ti vutto. VuttaÑ hetaÑ–2

“KathaÒcÈvuso bhikkhu, chaÄa~gasamannÈgato hoti? IdhÈvuso bhikkhu cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajÈno. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa- ghÈnena gandhaÑ ghÈyitvÈ. JivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ. KÈyena phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ. ManasÈ dhammaÑ viÒÒÈya neva sumano hoti na dummano, upekkhako viharati sato sampajÈno. EvaÑ kho Èvuso bhikkhu chaÄa~gasamannÈgato hotÊ”ti.

EkÈrakkhoti sati-Èrakkhena eko uttamo Èrakkho assÈti ekÈrakkho. VuttaÑ hetaÑ–2

“KathaÒcÈvuso bhikkhu ekÈrakkho hoti? IdhÈvuso bhikkhu satÈrakkhena cetasÈ samannÈgato viharati. EvaÑ kho Èvuso bhikkhu ekÈrakkho hotÊ”ti.

CaturÈpassenoti paÒÒÈya paÔisevanaparivajjanavinodanapajahanÈnaÑ vasena catunnaÑ apassayÈnaÑ ito cito ca aparivattamÈnÈnaÑ vasena caturÈpasseno, tesaÑ pÈpuÓitvÈ Ôhito. VuttaÑ hetaÑ–3

“KathaÒcÈvuso bhikkhu caturÈpasseno hoti? IdhÈvuso bhikkhu sa~khÈyekaÑ paÔisevati, sa~khÈyekaÑ parivajjeti.

______________________________________________________________ 1. R|pÈdi-ÈrammaÓaÑ (Ka) 2. DÊ 3. 224, 258 piÔÔhesu. 3. DÊ 3. 258 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 76

Sa~khÈyekaÑ vinodeti, sa~khÈyekaÑ pajahatÊ”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈretabbaÑ.

PaÓunnapaccekasaccoti “idameva dassanaÑ saccaÑ, idameva saccan”ti evaÑ pÈÔi-ekkaÑ gahitattÈ paccekasa~khÈtÈni diÔÔhisaccÈni paÓunnÈni nihaÔÈni pahÊnÈni assÈti paÓunnapaccekasacco.

SamavayasaÔÔhesanoti ettha avayÈti an|nÈ. SaÔÔhÈti vissaÔÔhÈ. SammÈ avayÈ saÔÔhÈ esanÈ assÈti samavayasaÔÔhesano. SammÈ vissaÔÔhasabba-esanoti attho. KevalÊti paripuÓÓo. VusitavÈti vusitabrahmacariyo, garusaÑvÈse1 ariyamaggepi dasasu ariyavÈsesupi vusitavanto. Uttamapurisoti khÊÓakilesattÈ visesapuriso ÈjaÒÒapuriso. Paramapurisoti uttamapuriso, paramaÑ vÈ paÔilÈbhaÑ pattattÈ uttamaÑ pattabbaÑ arahattapaÔilÈbhaÑ patto anuttarapuÒÒakkhettabh|to uttamapuriso tenevatthena paramapuriso. AnuttaraÑ samÈpattiÑ samÈpajjituÑ amataÑ paÔilÈbhaÑ pattattÈ paramapattippatto. Atha vÈ “gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ saÒjÈnitvÈ sÈsanapavisanavasena uttamapuriso. AttabhÈve ÈdÊnavaÑ saÒjÈnitvÈ vipassanÈpavisanavasena paramapuriso. Kilese ÈdÊnavaÑ saÒjÈnitvÈ ariyabh|mantaraÑ paviÔÔho paramapattippattoti evameke vaÓÓayanti.

NevÈcinatÊti kusalÈkusalÈnaÑ pahÊnattÈ tesaÑ vipÈkaÑ na vaÉÉheti2. NÈpacinatÊti phale ÔhitattÈ na viddhaÑseti. ApacinitvÈ Ôhitoti paÔippassaddhipahÈne ÔhitattÈ kilese viddhaÑsetvÈ Ôhito. Ito paraÑ tÊhipi padehi maggaphalavaseneva yojetabbaÑ. Neva pajahatÊti pahÈtabbÈbhÈvena kilese na pajahati. Na upÈdiyatÊti taÓhÈmÈnadiÔÔhÊhi gahetabbÈbhÈvato tehi na gaÓhÈti. PajahitvÈ Ôhitoti cajitvÈ3 Ôhito. Neva saÑsibbatÊti taÓhÈvasena neva saÑsibbati. Na ussinetÊti mÈnavasena na ukkaÑsati. VisinitvÈ Ôhitoti taÓhÈsaÑsÊvanaÑ akatvÈ Ôhitoti evameke vaÓÓayanti. Neva vidh|petÊti kilesaggiÑ na nibbÈpeti. Na sandh|petÊti kilesaggiÑ na jÈlÈpeti. Vidh|petvÈ Ôhitoti taÑ nibbÈpetvÈ Ôhito. ______________________________________________________________ 1. YogÈnur|pavÈse (SyÈ) 2. Cinoti (SÊ) 3. VajjetvÈ (SÊ), vijahitvÈ (SyÈ)


Asekkhena sÊlakkhandhenÈti sikkhitabbÈbhÈvena asekkhena vÈcÈkammantÈjÊvasÊlakkhandhena sÊlarÈsinÈ samannÈgatattÈ Ôhito, aparihÊnabhÈvena Ôhito. SamÈdhikkhandhenÈti vÈyÈmasatÊti sampayuttena samÈdhinÈ. VimuttikkhandhenÈti phalavimuttisampayuttakkhandhena. VimuttiÒÈÓadassanakkhandhenÈti paccavekkhaÓaÒÈÓena. SaccaÑ sampaÔipÈdiyitvÈ1ti catu-ariyasaccaÑ sabhÈvavasena sakasantÈne sampÈdiyitvÈ paÔivijjhitvÈ Ôhito. EjaÑ samatikkamitvÈti kampanataÓhaÑ atikkamitvÈ. Kilesagginti rÈgÈdikilesaggiÑ. PariyÈdiyitvÈti khepetvÈ nibbÈpetvÈ. AparigamanatÈyÈti saÑsÈre agamanabhÈvena, punÈgamanÈbhÈvenÈti attho. KaÔaÑ samÈdÈyÈti jayaggÈhaÑ2 gahetvÈ. MuttipaÔisevanatÈyÈti sabbakilesehi muccitvÈ r|pÈdi-ÈrammaÓasevanavasena. Atha vÈ sabbakilesehi muttaphalasamÈpattisevanavasena. MettÈya pÈrisuddhiyÈti upakkilesamuttÈya parisuddhabhÈve ÔhitÈya mettÈya Ôhito. KaruÓÈdÊsupi eseva nayo.

AccantapÈrisuddhiyÈti atikkantaparisuddhabhÈvena parisuddhiyÈ antaÑ pÈpuÓitvÈ Ôhito. AtammayatÈyÈti taÓhÈdiÔÔhimÈnÈ “tammayÈ”ti vuccanti. TesaÑ abhÈvo atammayatÈ, tÈya taÓhÈdiÔÔhimÈnavirahitatÈya Ôhito. VuttaÑ hetaÑ–

“So tÈdiso lokavid| sumedho, sabbesu dhammesu atammayo MunÊ”ti3. EtthÈpi taÓhÈmÈnadiÔÔhivirahitoti attho. VimuttattÈti sabbakilesehi muttabhÈvena. SantussitattÈti yathÈlÈbha yathÈbalayathÈsÈruppa santosavasena santuÔÔhabhÈvena Ôhito.

Khandhapariyanteti ekacatupaÒcakkhandhÈnaÑ tÊhi pariÒÒaggÊhi jhÈpetvÈ ante avasÈne Ôhito, natthi etassa antoti vÈ pariyantaÑ, tasmiÑ pariyante. DhÈtupariyantÈdÊsupi eseva nayo. AyaÑ pana viseso–dhÈtupariyanteti aÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ pariyante. Œyatanapariyanteti dvÈdasannaÑ ÈyatanÈnaÑ. Gatipariyanteti nirayÈdipaÒcannaÑ gatÊnaÑ. Upapattipariyanteti sugatiduggatÊsu nibbattiyÈ. PaÔisandhipariyanteti kÈmar|pÈr|pabhavesu ______________________________________________________________ 1. SampaÔipÈdayitvÈ (SÊ, SyÈ) 2. NayaggÈhaÑ (SÊ, SyÈ) 3. AÑ 1. 148 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 78

paÔisandhiyÈ. Bhavapariyanteti ekavokÈracatupaÒcasaÒÒÈ-asaÒÒÈnevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈkÈmar|pa-ar|pabhavÈnaÑ. SaÑsÈrapariyanteti khandhadhÈtu-ÈyatanÈnaÑ abbocchinnapavattiyÈ. VaÔÔapariyanteti kammavipÈkakilesavaÔÔÈnaÑ pariyante. Antime bhaveti avasÈne upapattibhave. Antime samussaye Ôhitoti avasÈne samussaye sarÊre Ôhito. Antimadehadharoti antimaÑ avasÈnadehaÑ sarÊraÑ dhÈretÊti antimadehadharo. ArahÈti ÈrakattÈ arÊnaÑ, arÈnaÒca hatattÈ, paccayÈdÊnaÑ arahattÈ, pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈ arahÈ.

TassÈyaÑ pacchimakoti tassa khÊÓÈsavassa ayaÑ samussayo attabhÈvo avasÈno. Carimoti appo mando carimo Èlopo, carimaÑ kabaÄaÑ viya. Puna paÔisandhiyÈ natthibhÈvaÑ1 sandhÈya “JÈtimaraÓasaÑsÈro, natthi tassa punabbhavo”ti Èha. JananaÑ jÈti, maranti tenÈti maraÓaÑ, khandhÈdÊnaÑ abbocchinnÈ saÑsÈrapavatti ca tassa khÊÓÈsavassa puna natthÊti vuttaÑ gÈthaÑ nigamento Èha “tenÈha BhagavÈ–

TasmÈ jantu -pa- nÈvaÑ sitvÈva pÈrag|”ti.

ImasmiÑ sutte yaÑ antarantarÈ na vuttaÑ, taÑ pÈÔhÈnusÈrena gahetabbaÑ.

SaddhammapajjotikÈya MahÈniddesaÔÔhakathÈya

KÈmasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____

2. GuhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ

7. Dutiye–sattoti laggo. GuhÈyanti kÈye. KÈyo hi rÈgÈdÊnaÑ vÈÄÈnaÑ vasanokÈsato “guhÈ”ti vuccati. BahunÈbhichannoti bahunÈ rÈgÈdikilesajÈtena abhicchanno. Etena ajjhattabandhanaÑ vuttaÑ. TiÔÔhanti rÈgÈdivasena tiÔÔhanto. MohanasmiÑ pagÈÄhoti mohanaÑ vuccati kÈmaguÓo. Ettha hi devamanussÈ muyhanti tesu ajjhogÈÄhÈ hutvÈ. Etena bÈhirabandhanaÑ vuttaÑ. D|re vivekÈ hi tathÈvidho soti so tathÈr|po naro tividhÈpi kÈyavivekÈdivivekÈ ______________________________________________________________ 1. PunapaÔisandhinatthibhÈvaÑ (Ka)


d|re anÈsanne. KiÑ kÈraÓÈ? KÈmÈ hi loke na hi suppahÈyÈti yasmÈ loke kÈmÈ suppahÈyÈ na honti, tasmÈti vuttaÑ hoti.

Sattoti hi kho vuttanti satto, naro, mÈnavoti evamÈdinÈ nayena kathitoyeva. GuhÈ tÈva vattabbÈti guhÈ tÈva kathetabbÈ. KÈyoti vÈti-ÈdÊsu ayaÑ tÈva padayojanÈ–kÈyo iti vÈ guhÈ iti vÈ -pa- kumbho iti vÈti. Tattha kÈyoti “kucchitÈnaÑ Èyoti kÈyo”ti-ÈdinÈ heÔÔhÈ satipaÔÔhÈnakathÈyaÑ vuttoyeva. RÈgÈdivÈÄÈnaÑ vasanokÈsaÔÔhena guhÈ, “paÔicchÈdanaÔÔhenÈ”tipi eke. “D|ra~gamaÑ ekacaraÑ, asarÊraÑ guhÈsayan”ti-ÈdÊsu1 viya. RÈgÈdÊhi jhÈpanaÔÔhena deho “te hitvÈ mÈnusaÑ dehan”ti-ÈdÊsu2 viya. PamattakaraÓaÔÔhena sandeho “bhijjati p|tisandeho, maraÓantaÑ hi jÊvitan”ti-ÈdÊsu3 viya. SaÑsÈre saÒcaraÓaÔÔhena nÈvÈ “siÒca bhikkhu imaÑ nÈvaÑ, sittÈ te lahumessatÊ”ti-ÈdÊsu4 viya. IriyÈpathassa atthibhÈvaÔÔhena ratho “ratho sÊlaparikkhÈro, jhÈnakkho cakkavÊriyo”ti-ÈdÊsu5 viya. AccuggataÔÔhena dhajo “dhajo rathassa paÒÒÈÓan”ti-ÈdÊsu6 viya.

KimikulÈnaÑ ÈvÈsabhÈvena vammiko “vammikoti kho bhikkhu imassetaÑ cÈtumahÈbh|tikassa kÈyassa adhivacanan”ti-ÈdÊsu7 viya. Yatheva hi bÈhirako vammiko, vamati vantako vantussayo vantasinehasambaddhoti8 cat|hi kÈraÓehi “vammiko”ti vuccati. So hi ahinakula9 und|ragharagoÄikÈdayo nÈnappakÈre pÈÓake vamatÊti vammiko. UpacikÈhi vantakoti vammiko. UpacikÈhi vamitvÈ10 mukhatuÓÉakehi ukkhittapaÑsucuÓÓena kaÔippamÈÓenapi porisappamÈÓenapi ussitoti vammiko. UpacikÈhi vantakheÄasinehena ÈbaddhatÈya sattasattÈhaÑ deve vassantepi na vippakirÊyati, nidÈghepi tato paÑsumuÔÔhiÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 18 piÔÔhe Dhammapade. 2. DÊ 2. 204 piÔÔhe thokaÑ visadisaÑ. 3. Khu 1. 35 piÔÔhe Dhammapade. 4. Khu 1. 66 piÔÔhe Dhammapade. 5. SaÑ 3. 5 piÔÔhe. 6. Khu 6. 327 piÔÔhe. 7. Ma 1. 197 piÔÔhe. 8. Vantasinehasambandho (SyÈ, Ka) 9. Ahima~gusa... (Ka) 10. TemetvÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 80

gahetvÈ tasmiÑ muÔÔhinÈ pÊÄiyamÈne sineho nikkhamati, evaÑ vantasinehena sambaddhoti vammiko, evamayaÑ kÈyopi “akkhimhÈ aggig|thako”ti-ÈdinÈ nayena nÈnappakÈraÑ asucikalimalaÑ vamatÊti vammiko. BuddhapaccekabuddhakhÊÓÈsavÈ imasmiÑ attabhÈve nikantipariyÈdÈnena attabhÈvaÑ chaÉÉetvÈ gatÈti ariyehi vantakotipi vammiko. Yehi cÈyaÑ tÊhi aÔÔhisatehi ussito nahÈrusambaddho maÑsÈvalepano allacammapariyonaddho chaviraÒjito satte vaÒceti, taÑ sabbaÑ ariyehi vantamevÈti vantussayotipi vammiko. “TaÓhÈ janeti purisaÑ, cittamassa vidhÈvatÊ”ti1 evaÑ taÓhÈya janitattÈ ariyehi vanteneva taÓhÈsinehena sambaddho ayanti vantasinehena sambaddhotipi vammiko. YathÈ ca vammikassa anto nÈnappakÈrÈ pÈÓakÈ tattheva jÈyanti, uccÈrapassÈvaÑ karonti, gilÈnÈ sayanti, matÈ nipatanti. Iti so tesaÑ s|tigharaÑ vaccakuÔigilÈnasÈlÈ susÈnaÒca hoti, evaÑ khattiyamahÈsÈlÈdÊnampi kÈyo “ayaÑ gopitarakkhito maÓÉitapasÈdito mahÈnubhÈvÈnaÑ kÈyo”ti acintetvÈ chavinissitÈ pÈÓÈ cammanissitÈ pÈÓÈ maÑsanissitÈ pÈÓÈ nahÈrunissitÈ pÈÓÈ aÔÔhinissitÈ pÈÓÈ aÔÔhimiÒjanissitÈ pÈÓÈti evaÑ kulagaÓanÈya asÊtimattÈni kimikulasahassÈni antokÈyasmiÑ yeva jÈyanti, uccÈrapassÈvaÑ karonti, gelaÒÒena ÈturitÈni sayanti, matÈmatÈ nipatanti. Iti ayampi tesaÑ pÈÓÈnaÑ s|tigharaÑ vaccakuÔi gilÈna sÈlÈ susÈnaÒca hotÊti “vammiko”ti sa~khaÑ gato.

ManÈpÈmanÈpapatanaÔÔhena nagaraÑ “sakkÈyanagaran”ti-ÈdÊsu viya. RogÈdÊnaÑ nÊÄabhÈvena kulÈvakabhÈvena nÊÄaÑ2 “roganÊÄaÑ pabha~guran”ti-ÈdÊsu3 viya. PaÔisandhiyÈ nivÈsagehaÔÔhena kuÔi “paÒcadvÈrÈyaÑ kuÔikÈyaÑ pasakkiyÈ”ti-ÈdÊsu4 viya. P|tibhÈvena gaÓÉo “rogoti bhikkhave. GaÓÉoti bhikkhave. Salloti bhikkhave kÈyassetaÑ adhivacanan”ti-ÈdÊsu5 viya. BhijjanaÔÔhena kumbho “kumbh|pamaÑ kÈyamimaÑ viditvÈ”ti-ÈdÊsu6 viya. KÈyassetaÑ adhivacananti etaÑ vuttappakÈraÑ catumahÈbh|tamayassa kucchitadhammÈnaÑ Èyassa adhivacanaÑ, kathananti attho. GuhÈyanti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 34 piÔÔhe. 2. RogÈdÊnaÑ nÊÄabhÈvena kulÈvakabhÈvena niÉÉaÑ. (SÊ) 3. Khu 1. 35 piÔÔhe Dhammapade. 4. Khu 2. 247 piÔÔhe. 5. AÑ 3. 191 piÔÔhe. 6. Khu 1. 18 piÔÔhe Dhammapade.


sarÊrasmiÑ. Sattoti allÊno. Visattoti vaÓÓarÈgÈdivasena vividho allÊno. SaÓÔhÈnarÈgavasena Èsatto. Tattheva “sutaÑ sukhan”ti gahaÓavasena laggo. AttaggahaÓavasena1 laggito. Palibuddhoti phassarÈgavasena amuÒcitvÈ Ôhito. Bhittikhileti bhittiyaÑ ÈkoÔitakhÈÓuke. NÈgadanteti tatheva hatthidantasadise va~kadaÓÉake. Sattanti bhittikhile laggaÑ. Visattanti nÈgadante laggaÑ. Œsattanti cÊvaravaÑse laggaÑ. Lagganti cÊvararajjuyÈ laggaÑ. Laggitanti pÊÔhapÈde laggaÑ. Palibuddhanti maÒcapÈde lagganti evamÈdinÈ nayena yojetabbaÑ.

LagganÈdhivacananti visesena allÊyanakathanaÑ. Channoti vuttappakÈrehi kilesehi chÈdito. PunappunaÑ uppattivasena upar|pari channoti ucchanno. Œvutoti Èvarito. Nivutoti vÈrito. Ophutoti avattharitvÈ chÈdito. Pihitoti bhÈjanena ukkhalimukhaÑ viya paliguÓÔhito. PaÔicchannoti ÈvaÔo. PaÔikujjitoti adhomukhaÑ Ôhapito. Tattha tiÓapaÓÓÈdÊhi chÈditaÑ viya channo. Ucchanno nadiÑ ÈvaraÓasetu viya. Œvuto janasaÒcaraÓamaggÈvaraÓaÑ viya.

Vinibaddho mÈnavasenÈti nÈnÈvidhena mÈnÈtimÈnavasena nÈnÈvidhe ÈrammaÓe baddho hutvÈ tiÔÔhati. ParÈmaÔÔho diÔÔhivasenÈti dvÈsaÔÔhidiÔÔhÊnaÑ vasena parÈmaÔÔho ÈmasitvÈ gahito. Vikkhepagato uddhaccavasenÈti ÈrammaÓe asantiÔÔhanavasena cittavikkhepaÑ patto upagato. AniÔÔha~gato vicikicchÈvasenÈti ratanattayÈdÊsu ka~khÈsa~khÈtÈya vicikicchÈya vasena sanniÔÔhÈnaÑ appatto. ThÈmagato anusayavasenÈti dunnÊharaÓa-appahÊnÈnusayavasena thirabhÈvaÑ patto upagato hutvÈ tiÔÔhati.

R|p|payanti taÓhÈdiÔÔh|payavasena r|paÑ upagantvÈ ÈrammaÓaÑ katvÈ. ViÒÒÈÓaÑ tiÔÔhamÈnaÑ tiÔÔhatÊti tasmiÑ ÈrammaÓe r|pÈrammaÓaÑ viÒÒÈÓaÑ tiÔÔhantaÑ tiÔÔhati. R|pÈrammaÓaÑ r|papatiÔÔhanti r|pameva ÈrammaÓaÑ ÈlambitvÈ r|pameva patiÔÔhaÑ katvÈ. Nand|pasecananti sappÊtikataÓhodakena ÈsittaÑ viÒÒÈÓaÑ. Vuddhinti vuddhibhÈvaÑ. VÊr|Äinti javanavasena uparito vir|ÄhibhÈvaÑ. Vepullanti tadÈrammaÓavasena vepullaÑ. ______________________________________________________________ 1. AttarÈgavasena (SÊ)

KhuddakanikÈya 82

Atthi rÈgoti-ÈdÊni lobhasseva nÈmÈni. So hi raÒjanavasena rÈgo, nandanavasena nandÊ, taÓhÈyanavasena taÓhÈti vuccati. PatiÔÔhitaÑ tattha viÒÒÈÓaÑ vir|Ähanti kammaÑ javÈpetvÈ paÔisandhi-ÈkaÉÉhanasamatthatÈya patiÔÔhitaÒceva vir|ÄhaÒca. YatthÈti tebh|makavaÔÔe, bhummaÑ. Sabbattha vÈ purimapade etaÑ bhummaÑ. Atthi tattha sa~khÈrÈnaÑ vuddhÊti idaÑ imasmiÑ vipÈkavaÔÔe Ôhitassa ÈyatiÑ vaÔÔahetuke sa~khÈre sandhÈya vuttaÑ. Yattha atthi ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbattÊti yasmiÑ ÔhÈne ÈyatiÑ punabbhavÈbhinibbatti atthi. Tattha purimasuttaÑ r|pÈdi-ÈrammaÓalagganavasena vuttaÑ, dutiyasuttaÑ tadevÈrammaÓaÑ abhinandanavasena vuttaÑ, tatiyaÑ viÒÒÈÓapatiÔÔhÈnavasena vuttaÑ, catutthaÑ catubbidha-ÈhÈravasena, kusalÈkusalaviÒÒÈÓapatiÔÔhÈnavasena vuttanti ÒÈtabbaÑ.

YebhuyyenÈti pÈyena. MuyhantÊti mohaÑ Èpajjanti. SammuyhantÊti visesena muyhanti. SampamuyhantÊti sabbÈkÈrena muyhanti. Atha vÈ r|pÈrammaÓaÑ paÔicca muyhanti, saddÈrammaÓaÑ paÔicca sammuyhanti, mutÈrammaÓaÑ paÔicca sampamuyhanti. AvijjÈya andhÊkatÈti aÔÔhasu ÔhÈnesu1 aÒÒÈÓÈya avijjÈya andhÊkatÈ. “GatÈ”ti vÈ pÈÔho, andhabhÈvaÑ upagatÈti attho. PagÈÄhoti paviÔÔho. OgÈÄhoti heÔÔhÈbhÈgaÑ paviÔÔho. AjjhogÈÄhoti adhi-ogÈhitvÈ avattharitvÈ visesena paviÔÔho. Nimuggoti adhomukhaÑ hutvÈ paviÔÔho. Atha vÈ dassanasaÑsaggena ogÈÄho. SavanasaÑsaggena ajjhogÈÄho. VacanasaÑsaggena nimuggo. SappurisasaÑsaggavirahito vÈ ogÈÄho. Saddhammasevanavirahito vÈ ajjhogÈÄho. DhammÈnudhammapaÔipattivirahito vÈ nimuggo.

VivekÈti vivitti, viviccanaÑ vÈ viveko. Tayoti gaÓanaparicchedo. KÈyavivekoti kÈyena vivitti, vinÈ apasakkanaÑ. CittavivekÈdÊsupi eseva nayo. Idha bhikkh|ti imasmiÑ sÈsane. SaÑsÈre bhayaÑ ikkhanato bhikkhu. Vivittanti suÒÒaÑ, appasaddaÑ appanigghosanti attho. Etadeva hi sandhÈya Vibha~ge “vivittanti santike cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca anÈkiÓÓaÑ gahaÔÔhehi pabbajitehi, tena taÑ vivittan”ti2 vuttaÑ. Seti ceva Èsati ca etthÈti senÈsanaÑ, maÒcapÊÔhÈdÊnametamadhivacanaÑ. TenÈha– ______________________________________________________________ 1. AÔÔhasu aÒÒÈÓesu (Ka) 2. Abhi 2. 260 piÔÔhe.


“SenÈsananti maÒcopi senÈsanaÑ, pÊÔhampi. Bhisipi. Bibbohanampi. VihÈropi. AÉÉhayogopi. PÈsÈdopi. AÔÔopi. MÈÄopi. LeÓampi. GuhÈpi. Rukkham|lampi. VeÄugumbopi. Yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamanti, sabbametaÑ senÈsanan”ti1.

Api ca vihÈro aÉÉhayogo pÈsÈdo hammiyaÑ guhÈti idaÑ vihÈrasenÈsanaÑ nÈma. MaÒco pÊÔhaÑ bhisi bibbohananti idaÑ maÒcapÊÔhasenÈsanaÑ nÈma. CimilikÈ cammakhaÓÉo tiÓasanthÈro paÓÓasanthÈroti idaÑ santhatasenÈsanaÑ nÈma. Yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamanti, idaÑ okÈsasenÈsanaÑ nÈmÈti evaÑ catubbidhaÑ senÈsanaÑ hoti. TaÑ sabbampi senÈsanaggahaÓena gahitameva.

Idha panassa sakuÓasadisassa cÈtuddisassa bhikkhuno anucchavikasenÈsanaÑ dassento “araÒÒaÑ rukkham|lan”ti-ÈdimÈha. Tattha araÒÒanti “nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ sabbametaÑ araÒÒan”ti2 idaÑ bhikkhunÊnaÑ vasena ÈgataÑ. “ŒraÒÒakaÑ nÈma senÈsanaÑ paÒcadhanusatikaÑ pacchiman”ti3 idaÑ pana imassa bhikkhuno anur|paÑ. Tassa lakkhaÓaÑ Visuddhimagge Dhuta~ganiddese4 vuttaÑ. Rukkham|lanti yaÑkiÒci santacchÈyaÑ vivittaÑ rukkham|laÑ. Pabbatanti selaÑ. Tattha hi udakasoÓÉÊsu udakakiccaÑ katvÈ sÊtÈya rukkhacchÈyÈya nisinnassa nÈnÈdisÈsu khÈyamÈnÈsu sÊtena vÈtena bÊjiyamÈnassa cittaÑ ekaggaÑ hoti. Kandaranti kaÑ vuccati udakaÑ, tena dÈritaÑ, udakena bhinnaÑ pabbatapadesaÑ. YaÑ “nadÊtumban”tipi “nadÊkuÒjan”tipi vadanti. Tattha hi rajatapaÔÔasadisÈ vÈlukÈ hoti, matthake maÓivitÈnaÑ viya vanagahanaÑ, maÓikhandhasadisaÑ udakaÑ sandati. Evar|paÑ kandaraÑ oruyha pÈnÊyaÑ pivitvÈ gattÈni sÊtÈni katvÈ vÈlukaÑ ussÈpetvÈ paÑsuk|lacÊvaraÑ paÒÒapetvÈ nisinnassa samaÓadhammaÑ karoto cittaÑ ekaggaÑ hoti. Giriguhanti dvinnaÑ pabbatÈnaÑ antaraÑ, ekasmiÑyeva vÈ uma~gasadisaÑ mahÈvivaraÑ. SusÈnalakkhaÓaÑ Visuddhimagge5 vuttaÑ.

Vanapatthanti gÈmantaÑ atikkamitvÈ manussÈnaÑ anupacÈraÔÔhÈnaÑ6 yattha na kasanti na vapanti. TenevÈha “vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanan”ti-Èdi7. AbbhokÈsanti acchannaÑ. Œka~khamÈno panettha ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 2. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 3. Vi 1. 377 piÔÔhe. 4. Visuddhi 1. 70 piÔÔhe. 5. Visuddhi 1. 74 piÔÔhe. 6. AsaÒcaraÓaÔÔhÈnaÑ (Ka) 7. Abhi 2. 260 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 84

cÊvarakuÔiÑ katvÈ vasati. PalÈlapuÒjanti palÈlarÈsiÑ. MahÈpalÈlapuÒjato hi palÈlaÑ nikkaÉÉhitvÈ pabbhÈraleÓasadise Èlaye1 karonti, gacchagumbÈdÊnampi upari palÈlaÑ pakkhipitvÈ heÔÔhÈ nisinnÈ samaÓadhammaÑ karonti. SabbametaÑ sandhÈya vuttaÑ “kÈyena vivitto viharatÊ”ti-Èdi. Eko ca~kamaÑ adhiÔÔhÈti pavattayatÊti vuttaÑ hoti. IriyatÊti iriyÈpathaÑ vattayati. VattatÊti iriyÈpathavuttiÑ uppÈdeti. PÈletÊti iriyÈpathaÑ rakkhati. YapetÊti yapayati. YÈpetÊti yÈpayati.

PaÔhamaÑ jhÈnaÑ samÈpannassÈti kusalajjhÈnasama~gissa. NÊvaraÓehi cittaÑ vivittanti upacÈrena nÊvaraÓehi vivittampi samÈnaÑ anto-appanÈyaÑ suÔÔhu vivittaÑ nÈma hotÊti dassetuÑ “paÔhamaÑ jhÈnaÑ samÈpannassa nÊvaraÓehi cittaÑ vivittaÑ hotÊ”ti vuttaÑ. Eseva nayo vitakkavicÈrapÊtisukhadukkhehi dutiyatatiyacatutthajjhÈnÈni samÈpannÈnanti. R|pasaÒÒÈyÈti kusalavipÈkakiriyavasena paÒcadasannaÑ r|pÈvacarajjhÈnÈnaÑ saÒÒÈya. PaÔighasaÒÒÈyÈti cakkhur|pÈdisaÑghaÔÔanena uppannÈya kusalÈkusalavipÈkavasena dvipaÒcaviÒÒÈÓasa~khÈtÈya paÔighasaÒÒÈya ca. NÈnattasaÒÒÈyÈti nÈnÈrammaÓe pavattÈya catucattÈlÊsakÈmÈvacarasaÒÒÈya ca cittaÑ vivittaÑ hoti suÒÒaÑ hoti.

ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samÈpannassÈti ettha nÈssa antoti anantaÑ, ÈkÈsaÑ anantaÑ ÈkÈsÈnantaÑ, ÈkÈsÈnantameva ÈkÈsÈnaÒcaÑ, taÑ ÈkÈsÈnaÒcaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena Èyatanamassa sasampayuttadhammassa jhÈnassa devÈnaÑ devÈyatanamivÈti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ, kasiÓugghÈÔimÈkÈsÈrammaÓajhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samÈpannassa kusalakiriyajhÈnaÑ samÈpannassa. R|pasaÒÒÈyÈti saÒÒÈsÊsena r|pÈvacarajjhÈnato ceva tadÈrammaÓato ca. R|pÈvacarajjhÈnampi hi “r|pan”ti vuccati “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊsu2, tassa ÈrammaÓampi “bahiddhÈ r|pÈni passati suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti-ÈdÊsu2pi. TasmÈ idha r|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈti evaÑ saÒÒÈsÊsena r|pÈvacarajjhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. R|pe saÒÒÈ assÈti r|pasaÒÒaÑ, r|pamassa nÈmanti vuttaÑ hoti. EvaÑ pathavÊkasiÓÈdibhedassa ______________________________________________________________ 1. ŒvÈse (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Khu 9. 231 piÔÔhe.


tadÈrammaÓassa cetaÑ adhivacananti veditabbaÑ. EtÈya kusalavipÈkakiriyÈvasena paÒcadasavidhÈya jhÈnasa~khÈtÈya r|pasaÒÒÈya. EtÈya ca pathavÊkasiÓÈdivasena aÔÔhavidhÈya ÈrammaÓasa~khÈtÈya r|pasaÒÒÈya.

PaÔighasaÒÒÈyÈti cakkhÈdÊnaÑ vatth|naÑ r|pÈdÊnaÑ ÈrammaÓÈnaÒca paÔighÈtena samuppannÈ saÒÒÈ paÔighasaÒÒÈ, r|pasaÒÒÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. YathÈha–“tattha katamÈ paÔighasaÒÒÈ? R|pasaÒÒÈ saddasaÒÒÈ gandhasaÒÒÈ rasasaÒÒÈ phoÔÔhabbasaÒÒÈ, imÈ vuccanti paÔighasaÒÒÈyo”ti1. TÈ kusalavipÈkÈ paÒca akusalavipÈkÈ paÒcÈti etÈya paÔighasaÒÒÈya.

NÈnattasaÒÒÈyÈti nÈnatte gocare pavattÈya saÒÒÈya, nÈnattÈya vÈ saÒÒÈya. YathÈha–“tattha katamÈ nÈnattasaÒÒÈ? AsamÈpannassa manodhÈtusama~gissa vÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusama~gissa vÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ saÒjÈnitattaÑ, imÈ vuccanti nÈnattasaÒÒÈyo”ti1 evaÑ Vibha~ge vibhajitvÈ vuttÈ. TÈ idha adhippetÈ. AsamÈpannassa manodhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈtusa~gahitÈ saÒÒÈ r|pasaddÈdibhede nÈnatte nÈnÈsabhÈve gocare pavattanti. YasmÈ cesÈ aÔÔha kÈmÈvacarakusalasaÒÒÈ, dvÈdasa akusalasaÒÒÈ, ekÈdasa kÈmÈvacarakusalavipÈkasaÒÒÈ, dve akusalavipÈkasaÒÒÈ, ekÈdasa kÈmÈvacarakiriyasaÒÒÈti evaÑ catucattÈlÊsampi saÒÒÈ nÈnattÈ nÈnÈsabhÈvÈ aÒÒamaÒÒaÑ asadisÈ, tasmÈ “nÈnattasaÒÒÈ”ti vuttÈ, tÈya nÈnattasaÒÒÈya.

CittaÑ vivittaÑ hotÊti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samÈpannassa r|pasaÒÒÈpaÔighasaÒÒÈnÈnattasaÒÒÈsa~khÈtÈhi saÒÒÈhi jhÈnacittaÑ vivittaÑ hoti vinÈ hoti apasakkanaÑ2 hoti. ViÒÒÈÓaÒcÈyatananti etadeva viÒÒÈÓaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena ÈyatanamassÈti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ, ÈkÈse pavattaviÒÒÈÓÈrammaÓassa jhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ jhÈnaÑ samÈpannassa vuttappakÈrÈya ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasaÒÒÈya cittaÑ vivittaÑ hoti.

ŒkiÒcaÒÒÈyatananti ettha pana nÈssa kiÒcananti akiÒcanaÑ, antamaso bha~gamattampi assa avasiÔÔhaÑ natthÊti vuttaÑ hoti. AkiÒcanassa bhÈvo ÈkiÒcaÒÒaÑ, ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaviÒÒÈÓÈpagamassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ ÈkiÒcaÒÒaÑ adhiÔÔhÈnaÔÔhena ÈyatanamassÈti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 272 piÔÔhe. 2. ApasakkitaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 86

ÈkÈse pavattitaviÒÒÈÓÈpagamÈrammaÓajhÈnassetaÑ adhivacanaÑ. TaÑ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpannassa tÈya viÒÒÈÓaÒcÈyatanasaÒÒÈya cittaÑ vivittaÑ.

NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatananti ettha pana yÈya saÒÒÈya bhÈvato taÑ “nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanan”ti vuccati, yathÈpaÔipannassa sÈ saÒÒÈ hoti, taÑ tÈva dassetuÑ Vibha~ge1 “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti uddharitvÈ taÒÒeva “ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ santato manasi karoti, sa~khÈrÈvasesasamÈpattiÑ bhÈveti, tena vuccati nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti vuttaÑ. Tattha santato manasi karotÊti “santÈvatÈyaÑ samÈpatti, yatra hi nÈma natthibhÈvampi ÈrammaÓaÑ karitvÈ vasatÊ”ti evaÑ santÈrammaÓatÈya naÑ “santÈ”ti manasi karoti. TaÑ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ appetvÈ nisinnassa tÈya ÈkiÒcaÒÒÈyatanasaÒÒÈya jhÈnacittaÑ suÒÒaÑ hoti.

SotÈpannassÈti sotÈpattiphalaÑ pattassa. SakkÈyadiÔÔhiyÈti vÊsativatthukÈya sakkÈyadiÔÔhiyÈ. VicikicchÈyÈti aÔÔhasu ÔhÈnesu ka~khÈya. SÊlabbataparÈmÈsÈti “sÊlena suddhi, vatena suddhÊ”ti parÈmasitvÈ uppajjanakadiÔÔhi. DiÔÔhÈnusayÈti appahÊnaÔÔhena santÈne anusayakÈ diÔÔhÈnusayÈ. TathÈ vicikicchÈnusayÈ. TadekaÔÔhehi cÈti tehi sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊhi ekato Ôhitehi ca. UpatÈpenti vibÈdhenti cÈti kilesÈ, tehi sakkÈyadiÔÔhiyÈdikilesehi cittaÑ vivittaÑ suÒÒaÑ hoti. Ettha “tadekaÔÔhan”ti duvidhaÑ ekaÔÔhaÑ pahÈnekaÔÔhaÑ sahajekaÔÔhaÒca. ApÈyagamanÊyÈ hi kilesÈ yÈva sotÈpattimaggena na pahÊyanti, tÈva diÔÔhivicikicchÈhi saha ekasmiÑ puggale ÔhitÈti pahÈnekaÔÔhÈ. Dasasu hi kilesesu idha diÔÔhivicikicchÈ eva ÈgatÈ. Anusayesu diÔÔhÈnusayavicikicchÈnusayÈ ÈgatÈ. SesÈ pana apÈyagamanÊyo lobho doso moho mÈno thinaÑ uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappanti aÔÔha kilesÈ diÔÔhivicikicchÈhi saha pahÈnekaÔÔhÈ hutvÈ dvÊhi anusayehi saddhiÑ sotÈpattimaggena pahÊyanti. RÈgadosamohapamukhesu vÈ diyaÉÉhesu kilesasahassesu sotÈpattimaggena diÔÔhiyÈ pahÊyamÈnÈya diÔÔhiyÈ saha vicikicchÈ pahÊnÈ, diÔÔhÈnusayavicikicchÈnusayehi saha apÈyagamanÊyÈ sabbakilesÈ pahÈnekaÔÔhavasena pahÊyanti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 274 piÔÔhe.


SahajekaÔÔhÈ pana diÔÔhiyÈ saha vicikicchÈya ca saha ekekasmiÑ citte ÔhitÈ avasesakilesÈ.

SotÈpattimaggena hi cattÈri diÔÔhisahagatÈni vicikicchÈsahagataÒcÈti paÒca cittÈni pahÊyanti. Tattha dvÊsu diÔÔhisampayutta-asa~khÈrikacittesu pahÊyamÈnesu tehi sahajÈto lobho moho uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappanti ime kilesÈ sahajekaÔÔhavasena pahÊyanti, dvÊsu diÔÔhisampayuttasasa~khÈrikacittesu pahÊyamÈnesu tehi sahajÈto lobho moho thinaÑ uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappanti ime kilesÈ sahajekaÔÔhavasena pahÊyanti, vicikicchÈsahagatacitte pahÊyamÈne tena sahajÈto moho uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappanti ime kilesÈ sahajekaÔÔhavasena pahÊyanti. Tehi duvidhekaÔÔhehi kilesehi cittaÑ vivittaÑ hotÊti maggacittaÑ viviccati1, phalacittaÑ vivittaÑ viyuttaÑ apasakkitaÑ suÒÒaÑ hotÊti attho.

SakadÈgÈmissa oÄÈrikÈ kÈmarÈgasaÒÒojanÈti oÄÈrikabh|tÈ kÈyadvÈre vÊtikkamassa paccayabhÈvena th|labh|tÈ methunarÈgasa~khÈtÈ saÒÒojanÈ. So hi kÈmabhave saÒÒojetÊti “saÒÒojanan”ti vuccati. PaÔighasaÒÒojanÈti byÈpÈdasaÒÒojanÈ. So hi ÈrammaÓe paÔihaÒÒatÊti “paÔighan”ti vuccati. Te eva thÈmagataÔÔhena santÈne anusentÊti anusayÈ. AÓusahagatÈti sukhumabh|tÈ kÈmarÈgasaÒÒojanÈ paÔighasaÒÒojanÈ aÓusahagatÈ kÈmarÈgÈnusayÈ paÔighÈnusayÈti appahÊnaÔÔhena santÈne anusayanavasena sukhumabh|tÈ kÈmarÈgapaÔighÈnusayÈ. TadekaÔÔhahi cÈti vuttatthehi duvidhekaÔÔhehi kilesehi cittaÑ vivittaÑ suÒÒaÑ hoti.

Arahatoti kilesÈrÊnaÑ hatattÈ “arahÈ”ti laddhanÈmassa. R|parÈgÈti r|pabhave chandarÈgÈ. Ar|parÈgÈti ar|pabhave chandarÈgÈ. MÈnÈti arahattamaggavajjhÈ2 mÈnÈ eva. TathÈ uddhacca-avijjÈmÈnÈnusayÈdayo arahattamaggavajjhÈ. Etesu uÓÓatilakkhaÓo mÈno. Av|pasamalakkhaÓaÑ uddhaccaÑ. AndhabhÈvalakkhaÓÈ avijjÈ. R|parÈga-ar|parÈgavasena pavattÈ bhavarÈgÈnusayÈ. TadekaÔÔhehi cÈti tehi ekato ______________________________________________________________ 1. VivittaÑ (SyÈ) 2. ArahattamaggavajjhakÈ (SÊ, SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 88

Ôhitehi ca kilesehi. BahiddhÈ ca sabbanimittehÊti ajjhattacittasantÈne akusalakkhandhe upÈdÈya “bahiddhÈ”ti sa~khaÑ gatehi ajjhattaÑ muÒcitvÈ bahiddhÈ pavattehi sabbasa~khÈranimittehi maggacittaÑ viviccati vinÈ hoti apasakkati, phalacittaÑ vivittaÑ viyuttaÑ apasakkitaÑ hoti.

Tattha kilesapaÔipÈÔiyÈ maggapaÔipÈÔiyÈ cÈti dvidhÈ anusayÈnaÑ abhÈvo veditabbo. KilesapaÔipÈÔiyÈ hi kÈmarÈgÈnusayapaÔighÈnusayÈnaÑ tatiyamaggena abhÈvo hoti, mÈnÈnusayassa catutthamaggena, diÔÔhÈnusayavicikicchÈnusayÈnaÑ paÔhamamaggena, bhavarÈgÈnusayÈvijjÈnusayÈnaÑ catutthamaggeneva. MaggapaÔipÈÔiyÈ pana paÔhamamaggena diÔÔhÈnusayavicikicchÈnusayÈnaÑ abhÈvo hoti, dutiyamaggena kÈmarÈgÈnusayapaÔighÈnusayÈnaÑ tanubhÈvo, tatiyamaggena sabbaso abhÈvo, catutthamaggena mÈnÈnusayabhavarÈgÈnusayÈvijjÈnusayÈnaÑ abhÈvo hoti. Cittavivekoti mahaggatalokuttaracittÈnaÑ kilesehi suÒÒabhÈvo, tucchabhÈvoti attho.

Upadhivivekoti kilesakkhandha-abhisa~khÈrasa~khÈtÈnaÑ upadhÊnaÑ suÒÒabhÈvo. UpadhiÑ tÈva dassetuÑ “upadhi vuccanti kilesÈ cÈ”ti-ÈdimÈha. RÈgÈdayo yassa uppajjanti, taÑ upatÈpenti vibÈdhentÊti kilesÈ ca. UpÈdÈnagocarÈ r|pÈdayo paÒcakkhandhÈ ca. UpÈdÈnasambh|tÈ puÒÒÈpuÒÒa-ÈneÒjÈ bhisa~khÈrÈ ca. Amatanti natthi etassa maraÓasa~khÈtaÑ matanti amataÑ, kilesavisapaÔipakkhattÈ agadanti1pi amataÑ. SaÑsÈrayonigati-upapattiviÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsesu saÑsibbati vinatÊti taÓhÈ “vÈnan”ti vuccati, taÑ tattha natthÊti nibbÈnaÑ. VivekaÔÔhakÈyÈnanti gaÓasa~gaÓikÈya apagatasarÊrÈnaÑ. NekkhammÈbhiratÈnanti nekkhamme kÈmÈdito nikkhante paÔhamajjhÈnÈdike abhiratÈnaÑ tanninnÈnaÑ. ParamavodÈnappattÈnanti uttamaparisuddhabhÈvaphalaÑ pÈpuÓitvÈ ÔhitÈnaÑ. “UpakkilesÈbhÈvena parisuddhacittÈnaÑ, kilesehi muttabhÈvena paramavodÈnappattÈnaÑ. VikkhambhanappahÈnena parisuddhacittÈnaÑ, samucchedappahÈnena paramavodÈnappattÈnan”ti evameke vaÓÓayanti. Nir|padhÊnanti vigat|padhÊnaÑ. Visa~khÈragatÈnanti sa~khÈrÈrammaÓaÑ cajitvÈ2 vigatasa~khÈraÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓavasena upagatÈnaÑ. Visa~khÈragataÑ cittanti etthapi hi nibbÈnameva “visa~khÈran”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Amaranti (SÊ) 2. ChetvÈ (Ka), chitvÈ (SyÈ)


Vid|reti vividhe d|re. Suvid|reti suÔÔhu vid|re. Na santiketi na samÊpe. Na sÈmantÈti na ekapasse. AnÈsanneti anaccantasamÊpe. VivekaÔÔheti atid|re, vigateti attho. TÈdisoti taÑsadiso. TassaÓÔhitoti tena ÈkÈrena Ôhito. TappakÈroti tena pakÈrena Ôhito. TappaÔibhÈgoti taÑkoÔÔhÈsiko. Atha vÈ “attabhÈvaguhÈya laggabhÈvena tÈdiso. Kilesehi channabhÈvena tassaÓÔhito. MohanasmiÑ pagÈÄhabhÈvena tappakÈro. TÊhi vivekehi d|rabhÈvena tappaÔibhÈgoti evameke vaÓÓayanti.

DuppahÈyÈti sukhena pahÈtabbÈ na honti. DuccajjÈti sukhena jahituÑ na sakkÈ. DuppariccajjÈti sabbÈkÈrena jahituÑ na sakkÈ. DunnimmadayÈti nimmadaÑ amadaÑ kÈtuÑ na sakkÈ. DubbiniveÔhayÈti viniveÔhanaÑ mocanaÑ kÈtuÑ na sakkÈ. DuttarÈti uttaritvÈ atikkantuÑ na sakkÈ. DuppatarÈti visesetvÈ tarituÑ na sakkÈ. DussamatikkamÈti dukkhena atikkamitabbÈ. DubbinivattÈti nivattetuÑ dukkhÈ. Atha vÈ “pakativasena duppariccajjÈ. GoÓapatÈsaÑ viya1 dunnimmadayÈ. NÈgapÈsaÑ viya dubbiniveÔhayÈ. Gimhasamaye marukantÈraÑ viya duttarÈ duppatarÈ. ByagghapariggahitÈ aÔavÊ viya dussamatikkamÈ. SamuddavÊci viya dubbinivattÈti evameke vaÓÓayanti. 8. EvaÑ paÔhamagÈthÈya “d|re vivekÈ hi tathÈvidho”ti sÈdhetvÈ puna tathÈvidhÈnaÑ sattÈnaÑ dhammataÑ Èvi karonto “icchÈnidÈnÈ”ti-ÈdigÈthamÈha. Tattha icchÈnidÈnÈti taÓhÈhetukÈ. BhavasÈtabaddhÈti sukhavedanÈdimhi bhavasÈtena baddhÈ. Te duppamuÒcÈti te bhavasÈtavatthubh|tÈ dhammÈ. Te vÈ tattha baddhÈ icchÈnidÈnÈ sattÈ duppamocayÈ. Na hi aÒÒamokkhÈti aÒÒe ca mocetuÑ na sakkonti. KÈraÓavacanaÑ vÈ etaÑ. Te sattÈ duppamuÒcÈ. KasmÈ? YasmÈ aÒÒena mocetabbÈ na honti. Yadi sattÈ muÒceyyuÑ, sakena thÈmena muÒceyyunti ayamassa attho. PacchÈ pure vÈpi apekkhamÈnÈti anÈgate atÊte vÈ kÈme apekkhamÈnÈ. Ime va kÈme purime va jappanti ime vÈ paccuppanne kÈme purime vÈ duvidhepi atÊtÈnÈgate balavataÓhÈya patthayamÈnÈ. ImesaÒca dvinnaÑ padÈnaÑ “te duppamuÒcÈ na hi ______________________________________________________________ 1. GhoravisaÑ viya (SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 90

aÒÒamokkhÈ”ti iminÈva saha sambandho veditabbo. ItarathÈ apekkhamÈnÈ jappaÑ kiÑ karonti, kiÑ vÈ katÈti na paÒÒÈyeyyuÑ.

BhavasÈtabaddhÈti bhave sÈtaÑ bhavasÈtaÑ, tena bavasÈtena sukhassÈdena baddhÈ hutvÈ ÔhitÈ. TaÑ bhÈjetvÈ dassetuÑ “ekaÑ bhavasÈtaÑ–sukhÈ vedanÈ”ti-ÈdimÈha. YobbanabhÈvo yobbaÒÒaÑ. ArogabhÈvo ÈrogyaÑ. JÊvitindriyassa pavattabhÈvo jÊvitaÑ. LÈbhoti catunnaÑ paccayÈnaÑ lÈbho. Yasoti parivÈro. PasaÑsÈti kitti. Sukhanti kÈyikacetasikaÑ sukhaÑ. ManÈpikÈ r|pÈti manavaÉÉhanakÈ r|pÈ. Sesesupi eseva nayo.

CakkhusampadÈti cakkhussa sampadÈ. “MayhaÑ cakkhusampannaÑ maÓivimÈne ugghÈÔitasÊhapaÒjaraÑ viya khÈyatÊ”ti uppannaÑ sukhassÈdaÑ sandhÈya “cakkhusampadÈ”ti vuttaÑ. SotasampadÈdÊsupi eseva nayo. SukhÈya vedanÈya sÈtabaddhÈ -pa- vibaddhÈti vividhÈkÈrena baddhÈ. ŒbaddhÈti visesena Èdito baddhÈ. LaggÈti ÈrammaÓena saddhiÑ appitÈ. LaggitÈti nÈgadante phÈÓitavÈrako viya laggitÈ. Yamettha ca avuttaÑ, taÑ satto visattoti-Èdimhi vuttanayena gahetabbaÑ.

Na hi aÒÒamokkhÈti na parehi mokkhÈ. Te vÈ bhavasÈtavatth| duppamuÒcÈti bhave sukhassÈdavatthubh|tÈ dhammÈ te muÒcituÑ dukkhÈ. SatthÈ vÈ etto dummocayÈti sattÈ eva vÈ etasmÈ bhavasÈtavatthuto mocetuÑ dukkhÈ.

DuruddharÈti1 uddharituÑ dukkhÈ. DussamuddharÈti samantato chinnataÔe narakÈvÈÔe patito viya uddhaÑ katvÈ uddharituÑ dukkhÈ. DubbuÔÔhÈpayÈti uÔÔhÈpetuÑ dukkhÈ. DussamuÔÔhÈpayÈti sukhuma-attabhÈvaÑ pathaviyaÑ patiÔÔhÈpanaÑ viya ussÈpetuÑ ativiya dukkhÈ.

Te attanÈ palipapalipannÈti gambhÊrakaddame yÈva sÊsato nimuggÈ na sakkonti. ParaÑ palipapalipannaÑ uddharitunti aparaÑ tatheva nimuggaÑ hatthe vÈ sÊse vÈ gahetvÈ uddharitvÈ thale patiÔÔhÈpetuÑ na sakkonti. So vata CundÈti soti vattabbÈkÈrapuggalaniddeso. Tassa “yo”ti imaÑ uddesavacanaÑ ÈharitvÈ yo attanÈ palipapalipanno, so ______________________________________________________________ 1. DuddharÈti (Ka)


vata Cunda paraÑ palipapalipannaÑ uddharissatÊti. EvaÑ sesapadesu sambandho veditabbo. Palipapalipannoti gambhÊrakaddame nimuggo vuccati. YathÈ Cunda koci puriso yÈva sÊsato1 gambhÊrakaddame nimuggo, parampi tatheva nimuggaÑ hatthe vÈ sÊse vÈ gahetvÈ uddharissatÊti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati. Na hi taÑ kÈraÓamatthi, yena so taÑ uddharitvÈ thale patiÔÔhÈpeyyÈti. Adanto avinÊto aparinibbutoti ettha pana anibbisevanatÈya adanto. AsikkhitavinayatÈya avinÊto. AnibbutakilesatÈya Aparinibbutoti veditabbo. So tÈdiso paraÑ damessati nibbisevanaÑ karissati, vinessati tisso sikkhÈ sikkhÈpessati. ParinibbÈpessati tassa kilese nibbÈpessati.

NatthaÒÒo kocÊti aÒÒo koci puggalo mocetuÑ samattho natthi. Sakena thÈmenÈti attano ÒÈÓathÈmena. BalenÈti ÒÈÓabalena. VÊriyenÈti ÒÈÓasampayuttacetasikavÊriyena. PurisaparakkamenÈti paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanena mahantavÊriyena.

NÈhaÑ sahissÈmÊti ahaÑ na sahissÈmi na sakkomi, na vÈyamissÈmÊti vuttaÑ hoti. PamocanÈyÈti pamocetuÑ. KathaÑkathinti saka~khaÑ. DhotakÈti ÈlapanaÑ. TaresÊti tareyyÈsi.

“AttanÈ hi kataÑ pÈpaÑ, attanÈ saÑkilissati. AttanÈ akataÑ pÈpaÑ, attanÈva visujjhati. SuddhÊ asuddhi paccattaÑ, nÈÒÒo aÒÒaÑ visodhaye”ti2–

etthÈyamattho–yena attanÈ akusalaÑ kammaÑ kataÑ hoti, so cat|su apÈyesu dukkhaÑ anubhavanto attanÈva saÑkilissati. Yena pana attanÈ akataÑ pÈpaÑ, so sugatiÒceva agatiÒca gacchanto attanÈva visujjhati. Kusalakammasa~khÈtÈ suddhi akusalakammasa~khÈtÈ ca asuddhi paccattaÑ kÈrakasattÈnaÑ attaniyeva vipaccati. AÒÒo puggalo aÒÒaÑ puggalaÑ na visodhaye neva visodheti, na kilesetÊti vuttaÑ hoti.

TiÔÔhateva nibbÈnanti amatamahÈnibbÈnaÑ tiÔÔhatiyeva. NibbÈnagÈmimaggoti pubbabhÈgavipassanÈto paÔÔhÈya ariyamaggo. TiÔÔhÈmahaÑ samÈdapetÈti ahaÑ gaÓhÈpetÈ patiÔÔhÈpetÈ tiÔÔhÈmi. EvaÑ ovadiyamÈnÈ evaÑ ______________________________________________________________ 1. YÈva nÈsitaggÈ (Ka) 2. Khu 1. 38; Abhi 4. 381 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 92

anusÈsiyamÈnÈti mayÈ evaÑ ovadiyamÈnÈ evaÑ anusÈsiyamÈnÈ. Ettha uppanne vatthusmiÑ vadanto ovadati nÈma, anuppanne vatthusmiÑ anusÈsanto “ayasopi te bhavissatÊ”ti-Èdivasena anÈgataÑ dassento anusÈsati nÈma. SammukhÈ vadantopi ovadati nÈma, parammukhÈ d|tasÈsanaÑ vÈ pesento anusÈsati nÈma. SakiÑ vadantopi ovadati nÈma punappunaÑ vadanto anusÈsati nÈma. Ovadanto eva vÈ anusÈsati nÈma. Appekacceti api ekacce, eketi attho. AccantaniÔÔhaÑ nibbÈnaÑ ÈrÈdhentÊti khayavayasa~khÈtaÑ antaÑ atÊtanti accantaÑ, accantaÒca taÑ sabbasa~khÈrÈnaÑ appavattiÔÔhÈnattÈ niÔÔhaÒcÈti accantaniÔÔhaÑ, ekantaniÔÔhaÑ, satataniÔÔhanti attho. TaÑ accantanibbÈnaÑ ÈrÈdhenti sampÈdenti. NÈrÈdhentÊti na sampÈdenti, na paÔilabhantÊti attho. Ettha kyÈhanti etesu kiÑ ahaÑ, kiÑ karomÊti attho. MaggakkhÈyÊti paÔipadÈmaggakkhÈyÊ. Œcikkhati katheti. AttanÈ paÔipajjamÈnÈ muÒceyyunti paÔipajjantÈ mayaÑ muÒceyyuÑ.

AtÊtaÑ upÈdÈyÈti atÊtaÑ paÔicca. KathaÑ pure apekkhaÑ karotÊti kena pakÈrena ikkhaÑ olokanaÑ karoti. EvaÑr|po ahosinti dÊgharassa-aÓukath|lÈdivasena evaÑjÈtiko evar|po abhaviÑ. Tattha nandiÑ samannÈnetÊti tasmiÑ r|pÈrammaÓe taÓhaÑ sammÈ Ènayati upaneti. VedanÈdÊsupi eseva nayo.

“Iti me cakkh|”ti-Èdayo vatthu-ÈrammaÓavasena taÓhuppattiÑ dassento Èha. Iti r|pÈtÊti evaÑ r|pÈ iti. Tattha chandarÈgapaÔibaddhanti tesu cakkhur|pesu dubbalasa~khÈto chando ca balavasa~khÈto rÈgo ca, tena chandarÈgena paÔibaddhaÑ allÊnaÑ, viÒÒÈÓanti javanacittaÑ. ChandarÈgapaÔibaddhattÈ viÒÒÈÓassÈti tassa javanaviÒÒÈÓassa chandarÈgena baddhabhÈvÈ. TadabhinandatÊti taÑ ÈrammaÓaÑ taÓhÈvasena abhinandati.

YÈnissa tÈnÊti yÈni assa tÈni. Pubbeti atÊte. Saddhinti ekato. HasitalapitakÊÄitÈnÊti dantavidaÑsÈdihasitÈni ca, vacÊbhedaÑ katvÈ lapitÈni ca, kÈyakhiÉÉÈdikÊÄitÈni ca. TadassÈdetÊti taÑ assÈdayati assÈdaÑ vindati sÈdiyati. TaÑ nikÈmetÊti taÑ nikÈmayati paccÈsÊsati. VittiÑ ÈpajjatÊti tuÔÔhiÑ pÈpuÓÈti.


Siyanti bhaveyyaÑ. AppaÔiladdhassa paÔilÈbhÈyÈti appattassa pÈpuÓanatthÈya. CittaÑ paÓidahatÊti cittaÑ Ôhapeti. Cetaso paÓidhÈnapaccayÈti cittassa ÔhapanakÈraÓÈ.

SÊlena vÈti paÒcasÊlÈdisÊlena vÈ. Vatena vÈti dhuta~gasamÈdÈnena vÈ. Tapena vÈti vÊriyasamÈdÈnena vÈ. Brahmacariyena vÈti methunaviratiyÈ vÈ. Devo vÈti mahÈnubhÈvo devarÈjÈ vÈ. DevaÒÒataro vÈti tesaÑ aÒÒataro vÈ.

JappantÈti guÓavasena kathentÈ. PajappantÈti pakÈrena kathentÈ. AbhijappantÈti visesena kathentÈ, upasaggavasena vÈ vaÉÉhitaÑ.

9. EvaÑ paÔhamagÈthÈya “d|re vivekÈ hi tathÈvidho”ti sÈdhetvÈ dutiyagÈthÈya ca tathÈvidhÈnaÑ dhammataÑ Èvi katvÈ idÈni tesaÑ pÈpakaraÓaÑ1 Èvi karonto “kÈmesu giddhÈ”ti gÈthamÈha.

Tassattho–te sattÈ kÈmesu paribhogataÓhÈya giddhÈ, pariyesanÈdimanuyuttattÈ pasutÈ, sammohamÈpannattÈ pam|ÄhÈ, avagamanatÈya macchariyatÈya BuddhÈdÊnaÑ vacanaÑ anÈdiyatÈya ca avadÈniyÈ, kÈyavisamÈdimhi visame niviÔÔhÈ, antakÈle maraÓadukkh|panÊtÈ, “kiÑsu bhavissÈma ito cutÈse”ti paridevayantÊti.

GiddhÈti kÈmarÈgena giddhÈ. GadhitÈti sa~kapparÈgena paccÈsÊsamÈnÈ hutvÈ gadhitÈ. MucchitÈti kÈmataÓhÈya mucchÈparetÈ. AjjhosannÈti kÈmanandiyÈ adhi-osannÈ ajjhotthaÔÈ. LaggÈti kÈmasinehena allÊnÈ. LaggitÈti kÈmapariÄÈhena ekÊbh|tÈ. PalibuddhÈti kÈmasaÒÒÈya ÈvaÔÔitÈ. Atha vÈ “diÔÔhidassane giddhÈ. AbhiÓhadassane gadhitÈ. SaÑsaggakiriyasmiÑ mucchitÈ. VissÈsakiriyasmiÑ ajjhosannÈ. SinehavaÄaÒjasmiÑ laggÈ. DvayaÑdvayasamÈpattimhi laggitÈ. AparÈparaÑ amuÒcamÈnÈ hutvÈ palibuddhÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

EsantÊti paccÈsÊsanti. GavesantÊti maggayanti. PariyesantÊti sabbÈkÈrena icchanti patthenti. Atha vÈ diÔÔhÈrammaÓe subhÈsubhaÑ atthi, natthÊti esanti. SubhÈsubhÈrammaÓe paccakkhaÑ katvÈ vaÄaÒjanatthÈya piyaÑ karontÈ ______________________________________________________________ 1. PÈpakammakaraÓaÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 94

gavesanti. Cittavasena esanti. Payogavasena1 gavesanti. KaraÓavasena pariyesanti. Te duvidhe kÈme paÔicca otaritvÈ carantÊti taccaritÈ. Te ca kÈme bahulaÑ yebhuyyena vaÉÉhenti pavattayantÊti tabbahulÈ. Te ca kÈme garuÑ katvÈ rahantÊti2 taggarukÈ. Tesu kÈmesu ninnÈ namitÈ hutvÈ vasantÊti tanninnÈ. Tesu kÈmesu sanninnÈ3 hutvÈ vasantÊti tappoÓÈ. Tesu kÈmesu avalambitÈ hutvÈ tesuyeva namitÈ vasantÊti tappabbhÈrÈ. Tesu kÈmesu avattharitvÈ mucchÈparetappasa~gÈ hutvÈ vadantÊti tadadhimuttÈ. Te ca kÈme adhipatiÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ vasantÊti4 tadadhipateyyÈ. Atha vÈ “ÈrammaÓassa iÔÔhabhÈvena taccaritÈ. ŒrammaÓassa kantabhÈvena tabbahulÈ. ŒrammaÓassa manÈpabhÈvena taggarukÈ. ŒrammaÓassa piyabhÈvena tanninnÈ. ŒrammaÓassa kÈmupasaÑhitabhÈvena tappoÓÈ. ŒrammaÓassa rajanÊyabhÈvena tappabbhÈrÈ. ŒrammaÓassa mucchanÊyabhÈvena tadadhimuttÈ. ŒrammaÓassa bandhanÊyabhÈvena tadadhipateyyÈ”ti evameke vaÓÓayanti.

R|pe pariyesantÊti-ÈdÊsu pariyesantÊti aladdhassa lÈbhÈya esanavasena. PaÔilabhantÊti hatthagatavasena. ParibhuÒjantÊti vaÄaÒjanavasena vuttanti ÒÈtabbaÑ. KalahaÑ vivÈdaÑ karotÊti kalahakÈrako. TasmiÑ niyuttoti kalahapasuto. KammakÈrakÈdÊsupi eseva nayo. Gocare carantoti vesiyÈdigocare, satipaÔÔhÈnÈdigocare vÈ caramÈno. Tesu niyutto gocarapasuto. ŒrammaÓ|panijjhÈnavasena jhÈnaÑ assa atthÊti jhÈyÊ. TasmiÑ niyutto jhÈnapasuto.

AvagacchantÊti apÈyaÑ gacchanti. Maccharinoti sakasampattiÑ niguhantÈ5. Vacananti kathanaÑ. Byapathanti vÈkyapathaÑ. Desananti vissajjana-ovÈdaÑ. AnusiÔÔhinti anusÈsaniÑ. NÈdiyantÊti na gaÓhanti na garuÑ karonti. “Na paÔissantÊ”ti vÈ pÈÔho6, soyeva attho. Vatthuto macchariyadassanatthaÑ “paÒca macchariyÈni ÈvÈsamacchariyan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÈvÈse macchariyaÑ ÈvÈsamacchariyaÑ. Sesapadesupi eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. SaÑyogavasena (SyÈ) 2. DahantÊti (SÊ, SyÈ) 3. BhattimÈ (SyÈ) gattimÈ (Ka) 4. CarantÊti (SyÈ) vadantÊti (Ka) 5. Niguhino (SÊ, SyÈ) 6. Na allÊyantÊti vÈ pÈÔho (SÊ, SyÈ)


ŒvÈso nÈma sakalÈrÈmopi pariveÓampi ekovarakopi rattiÔÔhÈnÈdÊnipi. Tesu vasantÈ sukhaÑ vasanti, paccaye labhanti. Eko bhikkhu vattasampannasseva pesalassa bhikkhuno tattha ÈgamanaÑ na icchati, Ègatopi “khippaÑ gacchat|”ti cintesi, idaÑ ÈvÈsamacchariyaÑ nÈma. BhaÓÉanakÈrakÈdÊnaÑ pana tattha vÈsaÑ anicchato ÈvÈsamacchariyaÑ nÈma na hoti.

Kulanti upaÔÔhÈkakulampi ÒÈtikulampi. Tattha aÒÒassa upasa~kamanaÑ anicchato kulamacchariyaÑ hoti. PÈpapuggalassa pana upasa~kamanaÑ anicchatopi macchariyaÑ nÈma na hoti. So hi tesaÑ pasÈdabhedÈya paÔipajjati. PasÈdaÑ rakkhituÑ samatthasseva pana bhikkhuno tattha upasa~kamanaÑ anicchato macchariyaÑ nÈma hoti.

LÈbhoti catupaccayalÈbhova. TaÑ aÒÒasmiÑ sÊlavanteyeva labhante “mÈ labhat|”ti cintentassa lÈbhamacchariyaÑ hoti. Yo pana saddhÈdeyyaÑ vinipÈteti, aparibhogadupparibhogÈdivasena vinÈseti, p|tibhÈvaÑ gacchantampi aÒÒassa na deti, taÑ disvÈ “sace imaÑ esa na labheyya, aÒÒo sÊlavÈ labheyya, paribhogaÑ gaccheyyÈ”ti cintentassa macchariyaÑ nÈma natthi.

VaÓÓo nÈma sarÊravaÓÓopi guÓavaÓÓopi. Tattha sarÊravaÓÓe maccharÊ “paro pÈsÈdiko r|pavÈ”ti vutte taÑ na kathetukÈmo hoti. GuÓavaÓÓamaccharÊ parassa sÊlena dhuta~gena paÔipadÈya ÈcÈrena vaÓÓaÑ na kathetukÈmo hoti.

Dhammoti pariyattidhammo ca paÔivedhadhammo ca. Tattha ariyasÈvakÈ paÔivedhadhammaÑ na maccharÈyanti, attanÈ paÔividdhadhamme sadevakassa lokassa paÔivedhaÑ icchanti. TaÑ pana paÔivedhaÑ “pare jÈnant|”ti icchanti1, tantidhammeyeva pana dhammamacchariyaÑ nÈma hoti. Tena samannÈgato puggalo yaÑ guÄhaÑ ganthaÑ vÈ kathÈmaggaÑ vÈ jÈnÈti, taÑ aÒÒe na jÈnÈpetukÈmo hoti. Yo pana puggalaÑ upaparikkhitvÈ dhammÈnuggahena dhammaÑ vÈ upaparikkhitvÈ puggalÈnuggahena na deti, ayaÑ dhammamaccharÊ nÈma na hoti. Tattha ekacco puggalo lolo hoti, kÈlena samaÓo ______________________________________________________________ 1. Pare na jÈnant|ti na icchanti (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 96

hoti, kÈlena brÈhmaÓo, kÈlena NigaÓÔho. Yo hi bhikkhu “ayaÑ puggalo paveÓi-ÈgataÑ tantiÑ saÓhaÑ sukhumaÑ dhammantaraÑ bhinditvÈ ÈluÄessatÊ”ti na deti, ayaÑ puggalaÑ upaparikkhitvÈ dhammÈnuggahena na deti nÈma. Yo pana “ayaÑ dhammo saÓho sukhumo, sacÈyaÑ puggalo gaÓhissati, aÒÒaÑ byÈkaritvÈ attÈnaÑ Èvi katvÈ nassissatÊ”ti na deti, ayaÑ dhammaÑ upaparikkhitvÈ puggalÈnuggahena na deti nÈma. Yo pana “sacÈyaÑ imaÑ dhammaÑ gaÓhissati, amhÈkaÑ samayaÑ bhindituÑ samattho bhavissatÊ”ti na deti, ayaÑ dhammamaccharÊ nÈma hoti.

Imesu paÒcasu macchariyesu ÈvÈsamacchariyena tÈva yakkho vÈ peto vÈ hutvÈ tasseva ÈvÈsassa sa~kÈraÑ sÊsena ukkhipitvÈ vicarati. Kulamacchariyena tasmiÑ kule aÒÒesaÑ dÈnamÈnanÈdÊni karonte disvÈ “bhinnaÑ vatidaÑ kulaÑ mamÈ”ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antÈnipi khaÓÉÈkhaÓÉÈni hutvÈ nikkhamanti. LÈbhamacchariyena saÑghassa vÈ gaÓassa vÈ santake lÈbhe maccharÈyitvÈ puggalikaparibhogaÑ viya paribhuÒjitvÈ yakkho vÈ peto vÈ mahÈ-ajagaro vÈ hutvÈ nibbattati. SarÊravaÓÓaguÓavaÓÓamaccharena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaÓÓaÑ vaÓÓeti, paresaÑ vaÓÓe “kiÑ vaÓÓo eso”ti taÑ taÑ dosaÑ vadanto pariyattidhammaÒca kassaci kiÒci adento dubbaÓÓo ceva eÄam|go ca hoti.

Api ca ÈvÈsamacchariyena lohagehe paccati, kulamacchariyena appalÈbho hoti, lÈbhamacchariyena g|thaniraye nibbattati, vaÓÓamacchariyena bhave bhave nibbattassa vaÓÓo nÈma na hoti, dhammamacchariyena KukkuÄaniraye nibbattatÊti.

MaccharÈyanavasena macchariyaÑ. MaccharÈyanÈkÈro maccharÈyanÈ. Maccharena ayitassa maccherasama~gino bhÈvo maccharÈyitattaÑ. “Mayhameva hontu, mÈ aÒÒassÈ”ti sabbÈpi attano sampattiyo byÈpetuÑ na icchatÊti viviccho, vivicchassa bhÈvo vevicchaÑ, mudumacchariyassetaÑ nÈmaÑ. Kadariyo vuccati anÈdaro, tassa bhÈvo kadariyaÑ, thaddhamacchariyassetaÑ nÈmaÑ. Tena hi samannÈgato puggalo parampi paresaÑ dadamÈnaÑ nivÈreti. Vuttampi cetaÑ–


“Kadariyo pÈpasa~kappo, micchÈdiÔÔhi-anÈdaro. DadamÈnaÑ nivÈreti, yÈcamÈnÈna bhojanan”ti1.

YÈcake disvÈ kaÔukabhÈvena cittaÑ aÒcati sa~kocetÊti kaÔukaÒcuko, tassa bhÈvo kaÔukaÒcukatÈ. Aparo nayo–kaÔukaÒcukatÈ vuccati kaÔacchuggÈho. SamatittikapuÓÓÈya hi ukkhaliyÈ bhattaÑ gaÓhanto sabbatobhÈgena sa~kuÔitena aggakaÔacchunÈ gaÓhÈti p|retvÈ gahetuÑ na sakkoti, evaÑ maccharipuggalassa cittaÑ sa~kucati, tasmiÑ sa~kucite kÈyopi tatheva sa~kucati paÔikuÔati paÔinivaÔÔati na sampasÈrÊyatÊti maccheraÑ “kaÔukaÒcukatÈ”ti vuttaÑ.

AggahitatthaÑ cittassÈti paresaÑ upakÈrakaraÓe dÈnÈdinÈ ÈkÈrena yathÈ na sampasÈrÊyati, evaÑ ÈvaritvÈ gahitabhÈvo cittassa. YasmÈ pana maccharipuggalo attano santakaÑ paresaÑ adÈtukÈmo hoti, parasantakaÑ gaÓhitukÈmo. TasmÈ “idaÑ acchariyaÑ mayhameva hotu, mÈ aÒÒassÈ”ti pavattivasenassa attasampattinig|hanalakkhaÓatÈ, parasampattiggahaÓalakkhaÓatÈ a veditabbÈ.

Khandhamacchariyampi macchariyanti attano paÒcakkhandhasa~khÈtaÑ upapattibhavaÑ aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ “acchariyaÑ mayhameva hotu, mÈ aÒÒassÈ”ti pavattaÑ macchariyaÑ khandhamacchariyaÑ nÈma. DhÈtu-Èyatanamacchariyesupi eseva nayo. GÈhoti gÈhanicchayavasena gahaÓaÑ. AvadaÒÒutÈyÈti SabbaÒÒubuddhÈnampi kathitaÑ ajÈnanabhÈvena. YÈcakÈnaÑ adadamÈno hi tehi kathitaÑ na jÈnÈti nÈma. JanÈ pamattÈti sativippavÈsÈ janÈ. Vacananti sa~khepavacanaÑ. Byappathanti vitthÈravacanaÑ. Desananti upamaÑ dassetvÈ atthasandassanavacanaÑ. AnusiÔÔhinti punappunaÑ saÑlakkhÈpanavacanaÑ. Atha vÈ dassetvÈ kathanaÑ vacanaÑ nÈma. GaÓhÈpetvÈ kathanaÑ byappathaÑ nÈma. TosetvÈ2 kathanaÑ desanaÑ nÈma. PadassetvÈ3 kathanaÑ anusiÔÔhi nÈma. Atha vÈ paritÈpadukkhaÑ nÈsetvÈ kathanaÑ vacanaÑ nÈma. PariÄÈhadukkhaÑ nÈsetvÈ kathanaÑ byappathaÑ nÈma. ApÈyadukkhaÑ nÈsetvÈ kathanaÑ desanaÑ nÈma. BhavadukkhaÑ nÈsetvÈ kathanaÑ anusiÔÔhi nÈma. Atha vÈ dukkhasaccapariÒÒÈpaÔivedhayuttaÑ vacanaÑ. SamudayasaccapahÈnapaÔivedhayuttaÑ byappathaÑ. NirodhasaccasacchikiriyapaÔivedhayuttaÑ desanaÑ. MaggasaccabhÈvanÈpaÔivedhayuttaÑ anusiÔÔhÊti evamÈdinÈ nayena eke vaÓÓayanti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 96 piÔÔhe. 2. AtthaÑ dassetvÈ (SyÈ) 3. Padato dassetvÈ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 98

Na sussusantÊti na suÓanti. Na sotaÑ odahantÊti savanatthaÑ kaÓÓasotaÑ na Ôhapenti. Na aÒÒÈ cittaÑ upaÔÔhapentÊti jÈnanatthaÑ cittaÑ na patiÔÔhapenti. AnassavÈti ovÈdaÑ asuÓamÈnÈ. AvacanakarÈti suÓamÈnÈpi vacanaÑ na karontÊti avacanakarÈ. PaÔilomavuttinoti paÔÈÓÊ1 hutvÈ pavattanakÈ. AÒÒeneva mukhaÑ karontÊti karontÈpi mukhaÑ na dentÊti attho.

Visameti kÈyasucaritÈdisammatassa samassa paÔipakkhattÈ visamaÑ, tasmiÑ visame. NiviÔÔhÈti paviÔÔhÈ dunnÊharÈ. KÈyakammeti kÈyato pavatte, kÈyena vÈ pavatte kÈyakamme. VacÊkammÈdÊsupi eseva nayo.

Tattha kÈyakammavacÊkammamanokammÈni duccaritavasena vibhattÈni, pÈÓÈtipÈtÈdayo dasa-akusalakammapathavasena vibhattÈti ÒÈtabbaÑ, ayaÑ tÈvettha sÈdhÈraÓapadavaÓÓanÈ, asÈdhÈraÓesu pana pÈÓassa atipÈto pÈÓÈtipÈto, pÈÓavadho pÈÓaghÈtoti vuttaÑ hoti. PÈÓoti cettha vohÈrato satto, paramatthato jÊvitindriyaÑ. TasmiÑ pana pÈÓe pÈÓasaÒÒino jÊvitindriyupacchedaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ aÒÒataradvÈrapavattÈ vadhakacetanÈ pÈÓÈtipÈto. So guÓavirahitesu tiracchÈnagatÈdÊsu pÈÓesu khuddake pÈÓe appasÈvajjo, mahÈsarÊre mahÈsÈvajjo. KasmÈ? PayogamahantatÈya. Payogasamattepi vatthumahantatÈya. GuÓavantesu manussÈdÊsu appaguÓe pÈÓe appasÈvajjo, mahÈguÓe mahÈsÈvajjo. SarÊraguÓÈnaÑ pana samabhÈve sati kilesÈnaÑ upakkamÈnaÒca mudutÈya appasÈvajjo, tibbatÈya mahÈsÈvajjoti veditabbo.

Tassa paÒca sambhÈrÈ honti–pÈÓo pÈÓasaÒÒitÈ vadhakacittaÑ upakkamo tena maraÓanti. ChappayogÈ–sÈhatthiko ÈÓattiko nissaggiyo thÈvaro vijjÈmayo iddhimayoti. ImasmiÑ panatthe vitthÈriyamÈne atipapaÒco hoti, tasmÈ naÑ na vitthÈrayissÈma. AÒÒaÒca evar|paÑ, atthikehi pana samantapÈsÈdikaÑ VinayaÔÔhakathaÑ2 oloketvÈ gahetabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. PaÔilomÈni (SÊ) 2. Vi-®Ôha 2. 39 piÔÔhÈdÊsu.


Adinnassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ, parassa haraÓaÑ1 theyyaÑ corikÈti vuttaÑ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaÑ, yattha paro yathÈkÈmakÈritaÑ Èpajjanto adaÓÉÈraho anupavajjo ca hoti, tasmiÑ pana2 parapariggahite parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ adinnÈdÈnaÑ. TaÑ hÊne parasantake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ, paÓÊte mahÈsÈvajjaÑ. KasmÈ? VatthupaÓÊtatÈya. Vatthusamatte sati guÓÈdhikÈnaÑ santake vatthusmiÑ mahÈsÈvajjaÑ. TaÑ taÑ guÓÈdhikaÑ upÈdÈya tato tato hÊnaguÓassa santake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ.

Tassa paÒca sambhÈrÈ honti–parapariggahitaÑ parapariggahitasaÒÒitÈ theyyacittaÑ upakkamo tena haraÓanti. ChappayogÈ sÈhatthikÈdayova. Te ca kho yathÈnur|paÑ theyyÈvahÈro pasayhÈvahÈro paÔicchannÈvahÈro parikappÈvahÈro kusÈvahÈroti imesaÑ paÒcannaÑ avahÈrÈnaÑ vasena pavattanti ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana samantapÈsÈdikÈyaÑ vutto.

KÈmesumicchÈcÈroti ettha pana kÈmes|ti methunasamÈcÈresu. MicchÈcÈroti ekantanindito lÈmakÈcÈro. LakkhaÓato pana asaddhammasevanÈdhippÈyena kÈyadvÈrappavattÈ agamanÊyaÔÔhÈnavÊtikkamacetanÈ kÈmesumicchÈcÈro.

Tattha agamanÊyaÔÔhÈnaÑ nÈma purisÈnaÑ tÈva mÈturakkhitÈ piturakkhitÈ mÈtÈpiturakkhitÈ bhÈturakkhitÈ bhaginirakkhitÈ ÒÈtirakkhitÈ gottarakkhitÈ DhammarakkhitÈ sÈrakkhÈ saparidaÓÉÈti mÈturakkhitÈdayo dasa, dhanakkÊtÈ chandavÈsinÊ bhogavÈsÊni paÔavÈsinÊ odapattakinÊ obhatacumbaÔakÈ dÈsÊ ca bhariyÈ kammakÈrÊ ca bhariyÈ dhajÈhaÔÈ muhuttikÈti etÈ dhanakkÊtÈdayo dasÈti vÊsati itthiyo. ItthÊsu pana dvinnaÑ sÈrakkhasaparidaÓÉÈnaÑ dasannaÒca dhanakkÊtÈdÊnanti dvÈdasannaÑ itthÊnaÑ aÒÒe purisÈ, idaÑ agamanÊyaÔÔhÈnaÑ nÈma.

So panesa micchÈcÈro sÊlÈdiguÓarahite agamanÊyaÔÔhÈne appasÈvajjo, sÊlÈdiguÓasampanne mahÈsÈvajjo. Tassa cattÈro ______________________________________________________________ 1. ParasaÑharaÓaÑ (DÊ-®Ôha 1. 70 piÔÔhe.) 2. TasmiÑ (DÊ-®Ôha 1. 70 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 100

sambhÈrÈ–agamanÊyavatthu tasmiÑ sevanacittaÑ sevanapayogo maggena maggapaÔipatti adhivÈsananti. Eko payogo sÈhatthiko eva.

MusÈti visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjanako vacÊpayogo kÈyapayogo vÈ. VisaÑvÈdanÈdhippÈyena panassa paravisaÑvÈdakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. Aparo nayo–musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu. VÈdoti tassa bh|tato tacchato viÒÒÈpanaÑ, lakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. So yamatthaÑ bhaÒjati, tassa appatÈya appasÈvajjo, mahantatÈya mahÈsÈvajjo. Api ca gahaÔÔhÈnaÑ attano santakaÑ adÈtukÈmatÈya “natthÊ”ti-Èdinayappavatto appasÈvajjo, sakkhinÈ hutvÈ atthabhaÒjanatthaÑ vutto mahÈsÈvajjo. PabbajitÈnaÑ appakampi telaÑ vÈ sappiÑ vÈ labhitvÈ hasÈdhippÈyena “ajja gÈme telaÑ nadÊ maÒÒe sandatÊ”ti p|raÓakathÈnayena pavatto appasÈvajjo, adiÔÔhaÑyeva pana diÔÔhanti-ÈdinÈ nayena vadantÈnaÑ mahÈsÈvajjo.

Tassa cattÈro sambhÈrÈ honti–atathaÑ vatthu visaÑvÈdanacittaÑ tajjo vÈyÈmo parassa tadatthavijÈnananti. Eko payogo sÈhatthikova. So ca kÈyena vÈ kÈyapaÔibaddhena vÈ vÈcÈya vÈ paravisaÑvÈdakakiriyÈkaraÓe daÔÔhabbo. TÈya ce kiriyÈya paro tamatthaÑ jÈnÈti, ayaÑ kiriyasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈkkhaÓeyeva musÈvÈdakammunÈ bajjhati.

PisuÓavÈcÈ1ti-ÈdÊsu yÈya vÈcÈya yassa taÑ vÈcaÑ bhÈsati, tassa hadaye attano piyabhÈvaÑ parassa ca suÒÒabhÈvaÑ2 karoti, sÈ pisuÓavÈcÈ. YÈya pana attÈnampi parampi pharusaÑ karoti, yÈ vÈcÈ sayampi pharusÈ neva kaÓÓasukhÈ na hadaya~gamÈ, ayaÑ pharusavÈcÈ3. Yena samphaÑ palapati niratthakaÑ, so samphappalÈpo. TesaÑ m|labh|tÈpi cetanÈ pisuÓavÈcÈdinÈmameva labhati, sÈ eva idha adhippetÈti.

Tattha saÑkiliÔÔhacittassa paresaÑ vÈ bhedÈya attano piyakamyatÈya vÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pisuÓavÈcÈ. SÈ yassa bhedaÑ ______________________________________________________________ 1. PisuÓÈ vÈcÈ (SÊ) 2. PiyasuÒÒabhÈvaÑ (SÊ) pesuÒÒabhÈvaÑ (SyÈ) 3. PharusÈ vÈcÈ (SÊ)


karoti, tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ.

TassÈ cattÈro sambhÈrÈ honti–bhinditabbo paro “iti ime nÈnÈ bhavissanti vinÈ bhavissantÊ”ti bhedapurekkhÈratÈ vÈ, “iti ahaÑ piyo bhavissÈmi vissÈsiko”ti piyakamyatÈ vÈ, tajjo vÈyÈmo, tassa tadatthavijÈnananti.

Parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ ekantapharusacetanÈ pharusavÈcÈ1. Mammacchedakopi payogo cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evampi vadanti “corÈ vo khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ2 karont|”ti, Uppalapattampi ca nesaÑ upari patantaÑ na icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ vadanti “kiÑ ime ahirikÈ anottappino caranti, niddhamatha ne”ti. Atha ca nesaÑ ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti. YathÈ ca cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusavÈcÈpi na hoti. Na hi mÈrÈpetukÈmassa “imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusavÈcÈ hoti, cittapharusatÈya panesÈ pharusavÈcÈva, sÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ. Tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo sambhÈrÈ–akkositabbo paro kupitacittaÑ akkosananti.

AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊvayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ samphappalÈpo. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya mahÈsÈvajjo. Tassa dve sambhÈrÈ honti–bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthakakathÈpurekkhÈratÈ tathÈr|pÊkathÈkathanaÒcÈti.

AbhijjhÈyatÊti abhijjhÈ, parabhaÓÉÈbhimukhÊ hutvÈ tanninnatÈya pavattatÊti attho. SÈ “aho vata idaÑ mamÈssÈ”ti evaÑ parabhaÓÉÈbhijjhÈyanalakkhaÓÈ. AdinnÈdÈnaÑ viya appasÈvajjÈ mahÈsÈvajjÈ ca. TassÈ dve sambhÈrÈ honti–parabhaÓÉaÑ attano pariÓÈmanaÒcÈti. ParabhaÓÉavatthuke hi lobhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti, yÈva “aho vatidaÑ mamÈssÈ”ti attano na pariÓÈmeti. ______________________________________________________________ 1. PharusÈ vÈcÈ (SÊ) 2. KhaÓÉÈkhaÓÉaÑ (DÊ-®Ôha 1. 74 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 102

HitasukhaÑ byÈpÈdayatÊti byÈpÈdo, so paravinÈsÈya manopadosalakkhaÓo. PharusavÈcÈ viya appasÈvajjo mahÈsÈvajjo ca. Tassa dve sambhÈrÈ honti–parasatto ca tassa ca vinÈsacintÈti. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tÈva kammapathabhedo hoti, yÈva “aho vatÈyaÑ ucchijjeyya vinasseyyÈ”ti tassa vinÈsaÑ na cintesi.

YathÈbhuccagahaÓÈbhÈvena micchÈ passatÊti micchÈdiÔÔhi. SÈ “natthi dinnan”ti-ÈdinÈ nayena viparÊtadassanalakkhaÓÈ. SamphappalÈpo viya appasÈvajjÈ mahÈsÈvajjÈ ca.

SaÒÒÊ. AsaÒÒÊ. NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissÈmÈti r|pÈdivasena ka~khanti. BhavissÈma nu kho mayanti-ÈdinÈ attÈnaÑ ka~khanti. Tattha bhavissÈma nu kho. Na nu kho bhavissÈmÈti tassa sassatÈkÈraÒca ucchedÈkÈraÒca nissÈya anÈgate attÈnaÑ vijjamÈnataÒca avijjamÈnataÒca ka~khanti. KiÑ nu kho bhavissÈmÈti jÈtili~gupapattiyo nissÈya “khattiyÈ nu kho bhavissama. BrÈhmaÓavessasuddagahaÔÔhapabbajitadevamanussÈnaÑ aÒÒatarÈ”ti ka~khanti. KathaÑ nu kho bhavissÈmÈti saÓÔhÈnÈkÈraÑ nissÈya “dÊghÈ nu kho bhavissÈma. Rassa-odÈtakaÓhapamÈÓika-appamÈÓikÈdÊnaÑ aÒÒatarÈ”ti ka~khanti. Keci pana “issaranimmÈnÈdÊni nissÈya ‘kena nu kho kÈraÓena bhavissÈmÈ’ti hetuto ka~khantÊ”ti vadanti. KiÑ hutvÈ kiÑ bhavissÈma nu kho mayanti jÈti-ÈdÊni nissÈya “khattiyÈ hutvÈ nu kho brÈhmaÓÈ bhavissÈma -pa- devÈ hutvÈ manussÈ”ti attano paramparaÑ ka~khanti. Sabbattheva pana addhÈnanti kÈlÈdhivacanametaÑ.

10. YasmÈ etadeva tasmÈ hi sikkhetha -pa- Èhu dhÊrÈti. Tattha sikkhethÈti tisso sikkhÈ Èvajjeyya. IdhevÈti imasmiÑyeva sÈsane. Tattha sikkhitabbÈti sikkhÈ. Tissoti gaÓanaparicchedo. AdhisÊlasikkhÈti adhikaÑ uttamaÑ sÊlanti adhisÊlaÑ, adhisÊlaÒca taÑ sikkhitabbaÔÔhena sikkhÈ cÈti adhisÊlasikkhÈ. Esa nayo adhicitta-adhipaÒÒÈsikkhÈsu.

KatamaÑ panettha sÊlaÑ, katamaÑ adhisÊlaÑ, katamaÑ cittaÑ, katamaÑ adhicittaÑ, katamÈ paÒÒÈ, katamÈ adhipaÒÒÈti? Vuccate–paÒca~gadasa~gasÊlaÑ tÈva


sÊlameva. TaÒhi Buddhe uppannepi anupannepi loke pavattati. Uppanne Buddhe tasmiÑ sÊle BuddhÈpi sÈvakÈpi mahÈjanaÑ samÈdapenti, anuppanne Buddhe PaccekabuddhÈ ca kammavÈdino ca dhammikÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca cakkavattÊ ca mahÈrÈjÈno mahÈbodhisattÈ ca samÈdapenti, sÈmampi paÓÉitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ samÈdiyanti. Te taÑ kusalaÑ dhammaÑ parip|retvÈ devesu ca manussesu ca sampattiÑ anubhonti.

PÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ pana “adhisÊlan”ti vuccati. TaÒhi s|riyo viya pajjotÈnaÑ Sineru viya pabbatÈnaÑ sabbalokiyasÊlÈnaÑ adhikaÒceva uttamaÒca, BuddhuppÈdeyeva ca pavattati, na vinÈ BuddhuppÈdÈ. Na hi taÑ paÒÒattiÑ uddharitvÈ aÒÒo satto ÔhapetuÑ sakkoti. BuddhÈyeva pana sabbaso kÈyavacÊdvÈra-ajjhÈcÈrasotaÑ chinditvÈ tassa tassa vÊtikkamassa anucchavikaÑ taÑ sÊlasaÑvaraÑ paÒÒapenti. PÈtimokkhasaÑvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sÊlaÑ adhisÊlaÑ.

KÈmÈvacarÈni pana aÔÔha kusalacittÈni lokiya-aÔÔhasamÈpatticittÈni ca ekajjhaÑ katvÈ cittamevÈti veditabbÈni. BuddhuppÈdÈnuppÈde cassa pavatti, samÈdapanaÑ samÈdÈnaÒca sÊle vuttanayeneva veditabbaÑ.

VipassanÈpÈdakaÑ aÔÔhasamÈpatticittaÑ pana “adhicittan”ti vuccati. TaÒhi adhisÊlaÑ viya sÊlÈnaÑ, sabbalokiyacittÈnaÑ adhikaÒceva uttamaÒca, BuddhuppÈdeyeva ca hoti, na vinÈ BuddhuppÈdÈ. Tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaÑ.

“Atthi dinnaÑ atthi yiÔÔhan”ti1 ÈdinayappavattaÑ pana kammassakatÈÒÈÓaÑ paÒÒÈ. SÈ hi Buddhe uppannepi anuppannepi loke pavattati. Uppanne Buddhe tassÈ paÒÒÈya BuddhÈpi sÈvakÈpi mahÈjanaÑ samÈdapenti, anuppanne Buddhe PaccekabuddhÈ ca kammavÈdino ca dhammikÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca cakkavattÊ ca mahÈrÈjÈno mahÈbodhisattÈ ca samÈdapenti, sÈmampi paÓÉitÈ sattÈ samÈdiyanti. TathÈ hi A~kuro dasavassasahassÈni mahÈdÈnaÑ adÈsi. VelÈmo Vessantaro aÒÒe ca bah| paÓÉitamanussÈ mahÈdÈnÈni adaÑsu. Te taÑ kusalaÑ dhammaÑ parip|retvÈ devesu ca manussesu ca sampattiÑ anubhaviÑsu. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 64 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 104

TilakkhaÓÈkÈraparicchedakaÑ pana vipassanÈÒÈÓaÑ “adhipaÒÒÈ”ti vuccati. SÈ hi adhisÊla-adhicittÈni viya sÊlacittÈnaÑ, sabbalokiyapaÒÒÈnaÑ adhikÈ ceva uttamÈ ca, na ca vinÈ BuddhuppÈdÈ loke pavattati. Tatopi ca maggaphalapaÒÒÈva adhipaÒÒÈ.

IdÈni ekekaÑ dassanto “katamÈ adhisÊlasikkhÈ–idha bhikkhu sÊlavÈ hoti, pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharatÊ”ti-ÈdimÈha. IdhÈti vacanaÑ pubbabhÈgakaraÓÊyasampadÈya sampannassa sabbapakÈrasÊlaparip|rakassa puggalassa sannissayabh|tasÈsanaparidÊpanaÑ, aÒÒasÈsanassa ca tathÈbhÈvapaÔisedhanaÑ. VuttaÑ hetaÑ “idheva bhikkhave samaÓo -pa- suÒÒÈ parappavÈdÈ samaÓebhi aÒÒehÊ”ti1. Bhikkh|ti tassa sÊlassa parip|rakassa puggalassa paridÊpanaÑ. PÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti idamassa pÈtimokkhasaÑvare patiÔÔhitabhÈvaparidÊpanaÑ. ViharatÊti idamassa tadanur|pavihÈrasama~gÊbhÈvaparidÊpanaÑ. ŒcÈragocarasampannoti idamassa pÈtimokkhasaÑvarassa upakÈrakadhammaparidÊpanaÑ. AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊti idamassa pÈtimokkhato acavanadhammatÈparidÊpanaÑ. SamÈdÈyÈti idamassa sikkhÈpadÈnaÑ anavasesato ÈdÈnaparidÊpanaÑ. SikkhatÊti idamassa sikkhÈya sama~gÊbhÈvaparidÊpanaÑ. SikkhÈpades|ti idamassa sikkhitabbadhammaparidÊpanaÑ.

Tattha bhikkh|ti saÑsÈre bhayaÑ ikkhatÊti bhikkhu. SÊlamassa atthÊti sÊlavÈti ettha sÊlanti sÊlanaÔÔhena sÊlaÑ. KimidaÑ sÊlanaÑ nÈma? SamÈdhÈnaÑ2 vÈ, kÈyakammÈdÊnaÑ susÊlyavasena avippakiÓÓatÈti attho. UpadhÈraÓaÑ vÈ, kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ patiÔÔhÈvasena ÈdhÈrabhÈvoti attho. Etadeva hi ettha atthadvayaÑ saddalakkhaÓavid| anujÈnanti. AÒÒe pana “adhisevanaÔÔhena ÈcÈraÔÔhena sÊlanaÔÔhena siraÔÔhena sÊtalaÔÔhena sivaÔÔhena sÊlan”ti vaÓÓayanti.

SÊlanaÑ lakkhaÓaÑ tassa, bhinnassÈpi anekadhÈ. SanidassanattaÑ r|passa, yathÈ bhinnassanekadhÈ.

YathÈ hi nÊlapÊtÈdibhedenanekadhÈ bhinnassÈpi r|pÈyatanassa sanidassanattaÑ lakkhaÓaÑ nÊlÈdibhedena bhinnassÈpi sanidassanabhÈvÈnatikkamanato. TathÈ sÊlassa cetanÈdibhedena anekadhÈ bhinnassÈpi ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 92 piÔÔhe. 2. SamÈdÈnaÑ (SÊ)


yadetaÑ kÈyakammÈdÊnaÑ samÈdhÈna1vasena, kusalÈnaÒca dhammÈnaÑ patiÔÔhÈvasena vuttaÑ sÊlanaÑ, tadeva lakkhaÓaÑ cetanÈdibhedena bhinnassÈpi samÈdhÈna1 patiÔÔhÈbhÈvÈnatikkamanato. EvaÑ lakkhaÓassa panassa–

DussÊlyaviddhaÑsanatÈ, anavajjaguÓo tathÈ. Kiccasampatti-atthena, raso nÈma pavuccati.

TasmÈ idaÑ sÊlaÑ nÈma kiccaÔÔhena rasena dussÊlyaviddhaÑsanarasaÑ, sampatti-atthena rasena anavajjarasanti veditabbaÑ.

SoceyyapaccupaÔÔhÈnaÑ, tayidaÑ tassa viÒÒubhi. OttappaÒca hirÊ ceva, padaÔÔhÈnanti vaÓÓitaÑ.

TaÒhidaÑ sÊlaÑ “kÈyasoceyyaÑ vacÊsoceyyaÑ manosoceyyan”ti evaÑ vuttasoceyyapaccupaÔÔhÈnaÑ, soceyyabhÈvena paccupaÔÔhÈti gaÓanabhÈvaÑ gacchati. HirottappaÒca pana tassa viÒÒ|hi padaÔÔhÈnanti vaÓÓitaÑ, ÈsannakÈraÓanti attho. Hirottappe hi sati sÊlaÑ uppajjati ceva tiÔÔhati ca, asati neva uppajjati ceva na tiÔÔhati cÈti evaÑvidhena sÊlena sÊlavÈ hoti. EtaÑ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi vÈ viramantassa, vattapaÔipattiÑ vÈ p|rentassa cetanÈdayo dhammÈ veditabbÈ. VuttaÑ hetaÑ paÔisambhidÈyaÑ2 “kiÑ sÊlanti, cetanÈ sÊlaÑ cetasikaÑ sÊlaÑ saÑvaro sÊlaÑ avÊtikkamo sÊlan”ti.

Tattha cetanÈ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi vÈ viramantassa vattapaÔipattiÑ vÈ p|rentassa cetanÈ. CetasikaÑ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊhi viramantassa virati. Api ca cetanÈ sÊlaÑ nÈma pÈÓÈtipÈtÈdÊni pajahantassa sattakammapathacetanÈ. CetasikaÑ sÊlaÑ nÈma “abhijjhaÑ pahÈya vigatÈbhijjhena cetasÈ viharatÊ”ti-ÈdinÈ3 nayena SaÑyuttamahÈvagge4 vuttÈ anabhijjhÈbyÈpÈdasammÈdiÔÔhidhammÈ. SaÑvaro sÊlanti ettha paÒcavidhena saÑvaro veditabbo pÈtimokkhasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaro. Tassa nÈnÈkaraÓaÑ upari Èvi bhavissati. AvÊtikkamo sÊlanti samÈdinnasÊlassa kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo. Ettha ca saÑvarasÊlaÑ, avÊtikkamasÊlanti idameva ______________________________________________________________ 1. SamÈdÈna (SÊ) 2. Khu 9. 43 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 67 piÔÔhe. 4. SaÑ 3. 8 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 106

nippariyÈyato sÊlaÑ. CetanÈsÊlaÑ, cetasikaÑ sÊlanti pariyÈyato sÊlanti veditabbaÑ.

PÈtimokkhanti sikkhÈpadasÊlaÑ. TaÒhi yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti moceti ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehi, tasmÈ “pÈtimokkhan”ti vuttaÑ. PÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti pÈtimokkhasaÑvarasÊlena samannÈgato. ŒcÈragocarasampannoti ÈcÈrena ceva gocarena ca sampanno. AÓumattes|ti appamattakesu. Vajjes|ti akusaladhammesu. BhayadassÈvÊti bhayadassÊ. SamÈdÈyÈti sammÈ ÈdiyitvÈ. Sikkhati sikkhÈpades|ti taÑ taÑ sikkhÈpadaÑ samÈdiyitvÈ sikkhati. Api ca samÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|ti yaÑkiÒci sikkhÈpadesu sikkhÈkoÔÔhÈsesu sikkhitabbaÑ kÈyikaÑ vÈ cetasikaÑ vÈ, taÑ sabbaÑ samÈdÈya sikkhati.

Khuddako sÊlakkhandhoti saÑghÈdisesÈdisÈvaseso sÊlakkhandho. Mahantoti pÈrÈjikÈdiniravaseso. YasmÈ pana pÈtimokkhasÊlena bhikkhu sÈsane patiÔÔhÈti nÈma, tasmÈ taÑ “patiÔÔhÈ”ti vuttaÑ. PatiÔÔhahati vÈ ettha bhikkhu, kusalÈ dhammÈ eva vÈ ettha patiÔÔhahantÊti patiÔÔhÈ. Ayamattho “sÊle patiÔÔhÈya naro sapaÒÒo”ti1 ca, “patiÔÔhÈnalakkhaÓaÑ mahÈrÈja sÊlaÑ sabbesaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnan”ti2 ca, “sÊle patiÔÔhito kho mahÈrÈja -pa- sabbe kusalÈ dhammÈ na parihÈyantÊ”ti2 ca Èdisuttavasena veditabbo.

TadetaÑ pubbuppatti-atthena Èdi. Vuttampi cetaÑ “tasmÈ tiha tvaÑ Uttiya-Èdimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cÈdi kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ sÊlaÒca suvisuddhaÑ diÔÔhi ca ujukÈ”ti3. YathÈ hi nagaravaÉÉhakÊ nagaraÑ mÈpetukÈmo paÔhamaÑ nagaraÔÔhÈnaÑ sodheti, tato aparabhÈge vÊthicatukkasi~ghÈÔakÈdiparicchedena vibhajitvÈva nagaraÑ mÈpeti. Evameva yogÈvacaro Èdito sÊlaÑ visodheti, tato aparabhÈge samÈdhivipassanÈ maggaphalanibbÈnÈni sacchikaroti. YathÈ vÈ pana rajako paÔhamaÑ tÊhi khÈrehi vatthaÑ dhovitvÈ parisuddhe vatthe yadicchakaÑ ra~gajÈtaÑ upaneti, yathÈ vÈ pana cheko cittakÈro r|paÑ likhitukÈmo Èditova bhittiparikammaÑ karoti, tato aparabhÈge r|paÑ samuÔÔhÈpeti. Evameva ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 13, 167 piÔÔhesu. 2. Khu 11. 32 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 144 piÔÔhe.


yogÈvacaro Èditova sÊlaÑ visodhetvÈ aparabhÈge samathavipassanÈdayo dhamme sacchikaroti. TasmÈ sÊlaÑ “ÈdÊ”ti vuttaÑ.

TadetaÑ caraÓasarikkhabhÈya caraÓaÑ. CaraÓÈti hi pÈdÈ vuccanti. YathÈ hi chinnacaraÓassa purisassa disaÑ gamanÈbhisa~khÈro na jÈyati, paripuÓÓapÈdasseva jÈyati, evameva yassa sÊlaÑ bhinnaÑ hoti khaÓÉaÑ aparipuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya ÒÈÓagamanaÑ na sampajjati. Yassa pana taÑ abhinnaÑ hoti akhaÓÉaÑ paripuÓÓaÑ, tassa nibbÈnagamanÈya ÒÈÓagamanaÑ sampajjati. TasmÈ sÊlaÑ “caraÓan”ti vuttaÑ.

TadetaÑ saÑyamanavasena saÑyamo. SaÑvaraÓavasena saÑvaroti ubhayenÈpi sÊlasaÑyamo ceva sÊlasaÑvaro ca kathito. Vacanattho panettha saÑyameti vÊtikkamavipphandanaÑ, puggalaÑ vÈ saÑyameti vÊtikkamavasena tassa vipphandituÑ na detÊti saÑyamo. VÊtikkamassa pavesanadvÈraÑ saÑvarati pidahatÊti saÑvaro.

Mokkhanti uttamaÑ mukhabh|taÑ vÈ. YathÈ hi sattÈnaÑ catubbidho ÈhÈro mukhena pavisitvÈ a~gama~gÈni pharati, evaÑ yoginopi catubh|makakusalaÑ sÊlamukhena pavisitvÈ atthasiddhiÑ sampÈdeti. Tena “mokkhan”ti. Pamukhe sÈdh|ti pÈmokkhaÑ, pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti attho. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈti catubh|makakusalÈnaÑ paÔilÈbhatthÈya pÈmokkhaÑ pubba~gamaÑ seÔÔhaÑ padhÈnanti veditabbaÑ.

Vivicceva kÈmehÊti kÈmehi vivicca vinÈ hutvÈ apakkamitvÈ1. Yo panÈyamettha evakÈro, so niyamatthoti veditabbo. YasmÈ ca niyamattho, tasmÈ tasmiÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharaÓasamaye avijjamÈnÈnampi kÈmÈnaÑ tassa paÔhamajjhÈnassa paÔipakkhabhÈvaÑ kÈmapariccÈgeneva cassa adhigamaÑ dÊpeti. KathaÑ? “Vivicceva kÈmehÊ”ti evaÑ hi niyame kariyamÈne idaÑ paÒÒÈyati, n|nimassa jhÈnassa kÈmÈ paÔipakkhabh|tÈ, yesu sati idaÑ na pavattati andhakÈre sati padÊpobhÈso2 viya, tesaÑ pariccÈgeneva cassa adhigamo hoti orimatÊrapariccÈgena pÈrimatÊrasseva. TasmÈ niyamaÑ karotÊti. ______________________________________________________________ 1. ApasakketvÈ (Vi-®Ôha 1. 112 piÔÔhe.) 2. PadÊpo (Vi-®Ôha 1. 112 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 108

Tattha siyÈ “kasmÈ panesa pubbapadeyeva vutto, na uttarapade, kiÑ akusalehi dhammehi aviviccÈpi jhÈnaÑ upasampajja vihareyyÈ”ti? Na kho panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ. TaÑnissaraÓato hi pubbapade eva esa vutto. KÈmadhÈtusamatikkamanato hi kÈmarÈgapaÔipakkhato ca idaÑ jhÈnaÑ kÈmÈnameva nissaraÓaÑ. YathÈha “kÈmÈnametaÑ nissaraÓaÑ yadidaÑ nekkhamman”ti1. Uttarapadepi pana yathÈ “idheva bhikkhave samaÓo2, idha dutiyo samaÓo”ti3 ettha evakÈro ÈnetvÈ vuccati, evaÑ vattabbo. Na hi sakkÈ ito aÒÒehipi nÊvaraÓasa~khÈtehi akusalehi dhammehi avivicca jhÈnaÑ upasampajja viharituÑ. TasmÈ vivicceva kÈmehi, vivicceva akusalehi dhammehÊti evaÑ padadvayepi esa daÔÔhabbo. Padadvayepi ca kiÒcÈpi viviccÈti iminÈ sÈdhÈraÓavacanena tada~gavivekÈdayo kÈyavivekÈdayo ca sabbepi vivekÈ sa~gahaÑ gacchanti, tathÈpi pubbabhÈge kÈyavivekacittavivekavikkhambhanavivekÈ daÔÔhabbÈ. LokuttaramaggakkhaÓe kÈyavivekacittavivekasamucchedavivekanissaraÓavivekÈ.

KÈmehÊti iminÈ pana padena ye ca idha “katame vatthukÈmÈ manÈpikÈ r|pÈ”ti-ÈdinÈ nayena vatthukÈmÈ vuttÈ, ye ca idheva Vibha~ge “chando kÈmo rÈgo kÈmo chandarÈgo kÈmo sa~kappo kÈmo rÈgo kÈmo sa~kapparÈgo kÈmo”ti evaÑ kilesakÈmÈ vuttÈ, te sabbepi sa~gahitÈ icceva daÔÔhabbÈ. EvaÒhi sati vivicceva kÈmehÊti vatthukÈmehipi viviccevÈti attho yujjati. Tena kÈyaviveko vutto hoti.

Vivicca akusalehi dhammehÊti kilesakÈmehi sabbÈkusalehi vÈ viviccÈti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukÈmehi vivekavacanato eva kÈmasukhapariccÈgo, dutiyena kilesakÈmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhÈvito hoti. EvaÑ vatthukÈmakilesakÈmavivekavacanatoyeva ca etesaÑ paÔhamena saÑkilesavatthuppahÈnaÑ, dutiyena saÑkilesappahÈnaÑ, paÔhamena lolabhÈvassa hetupariccÈgo, dutiyena bÈlabhÈvassa. PaÔhamena ca payogasuddhi, dutiyena ÈsayaposanaÑ vibhÈvitaÑ hotÊti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 237 Itivuttake. 2. PaÔhamo samaÓo (SyÈ, Ka) 3. Ma 1. 92 piÔÔhe.


ÒÈtabbaÑ. Esa tÈva nayo “kÈmehÊ”ti ettha vuttakÈmesu vatthukÈmapakkhe.

KilesakÈmapakkhe pana chandoti ca rÈgoti ca evamÈdÊhi anekabhedo kÈmacchandova “kÈmo”ti adhippeto. So ca akusalapariyÈpannopi samÈno “tattha katamo kÈmacchando, kÈmo”ti-ÈdinÈ1 nayena Vibha~ge jhÈnapaÔipakkhato visuÑ vutto. KilesakÈmattÈ vÈ purimapade vutto, akusalapariyÈpannattÈ dutiyapade. Anekabhedato cassa kÈmatoti avatvÈ kÈmehÊti vuttaÑ. AÒÒesampi ca dhammÈnaÑ akusalabhÈve vijjamÈne “tattha katame akusalÈ dhammÈ, kÈmacchando”ti-ÈdinÈ nayena Vibha~ge 2uparijhÈna~gÈnaÑ paccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanato2 nÊvaraÓÈneva vuttÈni. NÊvaraÓÈni hi jhÈna~gapaccanÊkÈni, tesaÑ jhÈna~gÈneva paÔipakkhÈni, viddhaÑsakÈni vighÈtakÈnÊti vuttaÑ hoti. TathÈ hi “samÈdhi kÈmacchandassa paÔipakkho, pÊti byÈpÈdassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaÑ uddhaccakukkuccassa, vicÈro vicikicchÈyÈ”ti peÔake3 vuttaÑ.

Evamettha vivicceva kÈmehÊti iminÈ kÈmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti, vivicca akusalehi dhammehÊti iminÈ paÒcannampi nÊvaraÓÈnaÑ aggahitaggahaÓena pana paÔhamena kÈmacchandassa, dutiyena sesanÊvaraÓÈnaÑ. TathÈ paÔhamena tÊsu akusalam|lesu paÒcakÈmaguÓabhedavisayassa lobhassa, dutiyena ÈghÈtavatthubhedÈdivisayÈnaÑ dosamohÈnaÑ. OghÈdÊsu vÈ dhammesu paÔhamena kÈmoghakÈmayogakÈmÈsavakÈmupÈdÈna-abhijjhÈkÈyaganthakÈmarÈgasaÑyojanÈnaÑ, dutiyena avasesa-oghayogÈsava-upÈdÈnaganthasaÑyojanÈnaÑ. PaÔhamena ca taÓhÈya taÑsampayuttakÈnaÒca, dutiyena avijjÈya taÑsampayuttakÈnaÒca. Api ca paÔhamena lobhasampayutta-aÔÔhacittuppÈdÈnaÑ, dutiyena sesÈnaÑ catunnaÑ akusalacittuppÈdÈnaÑ vikkhambhanaviveko vutto hotÊti veditabbo.

EttÈvatÈ ca paÔhamassa jhÈnassa pahÈna~gaÑ dassetvÈ idÈni sampayoga~gaÑ dassetuÑ “savitakkaÑ savicÈran”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 266 piÔÔhe. 2-2. UparijhÈna~gapaccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanato (Abhi-®Ôha 1. 210 piÔÔhe.) 3. PariyesitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 110

ÈrammaÓe cittassa abhiniropanalakkhaÓo vitakko, ÈrammaÓÈnumajjanalakkhaÓo vicÈro. Santepi ca nesaÑ katthaci aviyoge oÄÈrikaÔÔhena pubba~gamaÔÔhena ca ghaÓÉÈbhighÈto viya cetaso paÔhamÈbhinipÈto vitakko, sukhumaÔÔhena anumajjanasabhÈvena ca ghaÓÉÈnuravo viya anupabandho vicÈro. VipphÈravÈ cettha vitakko paÔhamuppattikÈle paripphandanabh|to cittassa, ÈkÈse uppatitukÈmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumÈbhimukhapÈto viya ca gandhÈnubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicÈro nÈtiparipphandanabhÈvo cittassa, ÈkÈse uppatitassa pakkhino pakkhappasÈraÓaÑ viya, paribbhamanaÑ viya ca padumÈbhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhÈge.

DukanipÈtaÔÔhakathÈyaÑ pana “ÈkÈse gacchato mahÈsakuÓassa ubhohi pakkhehi vÈtaÑ gahetvÈ pakkhe sannisÊdÈpetvÈ gamanaÑ viya ÈrammaÓe cetaso abhiniropanabhÈvena pavatto vitakko, vÈtaggahaÓatthaÑ pakkhe phandÈpayamÈnassa gamanaÑ viya anumajjanabhÈvena pavatto vicÈro”ti vuttaÑ. TaÑ anuppabandhena pavattiyaÑ yujjati. So pana nesaÑ viseso paÔhamadutiyajjhÈnesu pÈkaÔo hoti. Api ca malaggahitaÑ kaÑsabhÈjanaÑ ekena hatthena daÄhaÑ gahetvÈ itarena hatthena cuÓÓatelavÈlaÓÉupakena1 parimajjantassa daÄhaggahaÓahattho viya vitakko. Parimajjanahattho viya vicÈro. TathÈ kumbhakÈrassa daÓÉappahÈrena cakkaÑ bhamayitvÈ bhÈjanaÑ karontassa uppÊÄanahattho viya vitakko. Ito cito ca saÒcaraÓahattho viya vicÈro. TathÈ maÓÉÈlaÑ karontassa majjhe sannirumbhitvÈ2 ÔhitakaÓÔako viya abhiniropano vitakko. Bahi paribbhamanakaÓÔako viya anumajjamÈno vicÈro. Iti iminÈ ca vitakkena iminÈ ca vicÈrena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cÈti idaÑ jhÈnaÑ “savitakkaÑ savicÈran”ti vuccati.

Vivekajanti ettha vivitti viveko, nÊvaraÓavigamoti attho. Vivittoti vÈ viveko, nÊvaraÓavivitto jhÈnasampayuttadhammarÈsÊti attho. TasmÈ vivekÈ, tasmiÑ vÈ viveke jÈtanti vivekajaÑ. PÊtisukhanti ettha piÓayatÊti pÊti, sÈ sampiyÈyanalakkhaÓÈ. SÈ panesÈ ______________________________________________________________ 1. CuÓÓatelaÓÉupakena (SÊ) 2. SannirujjhitvÈ (Ka)


khuddikÈpÊti1 khaÓikÈpÊti okkantikÈpÊti ubbegÈpÊti pharaÓÈpÊtÊti paÒcavidhÈ hoti.

Tattha khuddikÈpÊti sarÊre lomahaÑsamattameva kÈtuÑ sakkoti. KhaÓikÈpÊti khaÓe khaÓe vijjuppÈdasadisÈ hoti. OkkantikÈpÊti samuddatÊraÑ vÊci viya, kÈyaÑ okkamitvÈ okkamitvÈ bhijjati. UbbegÈpÊti balavatÊ hoti, kÈyaÑ uddhaggaÑ katvÈ ÈkÈse la~ghÈpanappamÈÓapattÈ.

PharaÓÈpÊti atibalavatÊ hoti. TÈya hi uppannÈya sakalasarÊraÑ dhamitvÈ2 p|ritavatthi viya mahatÈ udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anuparipphuÔaÑ hoti. SÈ panesÈ paÒcavidhÈ pÊti gabbhaÑ gaÓhantÊ paripÈkaÑ gacchantÊ duvidhaÑ passaddhiÑ parip|reti kÈyapassaddhiÒca cittapassaddhiÒca, passaddhi gabbhaÑ gaÓhantÊ paripÈkaÑ gacchantÊ duvidhampi sukhaÑ parip|reti kÈyikaÑ cetasikaÒca, sukhaÑ gabbhaÑ gaÓhantaÑ paripÈkaÑ gacchantaÑ tividhaÑ samÈdhiÑ parip|reti khaÓikasamÈdhiÑ upacÈrasamÈdhiÑ appanÈsamÈdhiÒcÈti. TÈsu yÈ appanÈsamÈdhissa m|laÑ hutvÈ vaÉÉhamÈnÈ samÈdhisampayoga~gatÈ pharaÓÈpÊti, ayaÑ imasmiÑ atthe adhippetÈ pÊtÊti.

ItaraÑ pana sukhayatÊti sukhaÑ, yassa uppajjati, taÑ sukhitaÑ karotÊti attho. SukhanaÑ vÈ sukhaÑ, suÔÔhu vÈ khÈdati khaÓati ca kÈyacittÈbÈdhanti sukhaÑ, somanassavedanÈyetaÑ nÈmaÑ. TaÑ sÈtalakkhaÓaÑ. Santepi ca nesaÑ katthaci avippayoge iÔÔhÈrammaÓapaÔilÈbhatuÔÔhi pÊti, paÔiladdharasÈnubhavanaÑ sukhaÑ. Yattha pÊti, tattha sukhaÑ, yattha sukhaÑ, tattha na niyamato pÊti. Sa~khÈrakkhandhasa~gahitÈ pÊti, vedanÈkkhandhasa~gahitaÑ sukhaÑ. KantÈrakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya pÊti, vanacchÈyappavesana-udakaparibhogesu viya sukhaÑ. TasmiÑ tasmiÑ samaye pÈkaÔabhÈvato cetaÑ vuttanti veditabbaÑ. Iti ayaÒca pÊti idaÒca sukhaÑ assa jhÈnassa, asmiÑ vÈ jhÈne atthÊti idaÑ jhÈnaÑ “pÊtisukhan”ti vuccati.

Atha vÈ pÊti ca sukhaÒca pÊtisukhaÑ dhammavinayÈdayo viya. VivekajaÑ pÊtisukhaÑ assa jhÈnassa, asmiÑ vÈ jhÈne atthÊti evampi vivekajaÑ pÊtisukhaÑ. Yatheva hi jhÈnaÑ, evaÑ pÊtisukhampettha vivekajameva hoti, taÒcassa atthi, ______________________________________________________________ 1. KhuddakÈpÊti (SyÈ, Ka) 2. PharitvÈ (SyÈ, Visuddhimagga)

KhuddakanikÈya 112

tasmÈ alopasamÈsaÑ katvÈ ekapadeneva “vivekajaÑpÊtisukhan”tipi vattuÑ yujjati.

PaÔhamanti gaÓanÈnupubbatÈ paÔhamaÑ, idaÑ paÔhamaÑ uppannantipi paÔhamaÑ. JhÈnanti duvidhaÑ jhÈnaÑ ÈrammaÓ|panijjhÈnaÑ lakkhaÓ|panijjhÈnaÒcÈti. Tattha aÔÔha samÈpattiyo pathavÊkasiÓÈdi-ÈrammaÓaÑ upanijjhÈyantÊti ÈrammaÓ|panijjhÈnanti sa~khyaÑ gatÈ. VipassanÈmaggaphalÈni pana lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ nÈma. Tattha vipassanÈ aniccÈdilakkhaÓassa upanijjhÈnato lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. VipassanÈya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ, phalaÑ pana nirodhasaccaÑ tathalakkhaÓaÑ upanijjhÈyatÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. Tesu idha pubbabhÈge ÈrammaÓ|panijjhÈnaÑ, lokuttaramaggakkhaÓe lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ adhippetaÑ. TasmÈ ÈrammaÓ|panijjhÈnato ca lakkhaÓ|panijjhÈnato ca paccanÊkajhÈpanato ca jhÈnanti veditabbaÑ.

UpasampajjÈti upagantvÈ, pÈpuÓitvÈti vuttaÑ hoti. UpasampÈdayitvÈ vÈ, nipphÈdetvÈti vuttaÑ hoti. ViharatÊti tadanur|pena iriyÈpathavihÈrena iriyati, vuttappakÈrajhÈnasama~gÊ hutvÈ attabhÈvassa iriyanaÑ vuttiÑ abhinipphÈdeti.

TaÑ panetaÑ paÔhamajjhÈnaÑ paÒca~gavippahÊnaÑ paÒca~gasamannÈgataÑ tividhakalyÈÓaÑ, dasalakkhaÓasampannaÑ. Tattha kÈmacchando byÈpÈdo thinamiddhaÑ uddhaccakukkuccaÑ vicikicchÈti imesaÑ paÒcannaÑ nÊvaraÓÈnaÑ pahÈnavasena paÒca~gavippahÊnatÈ veditabbÈ. Na hi etesu appahÊnesu jhÈnaÑ uppajjati. TenassetÈni pahÈna~gÈnÊti vuccanti. KiÒcÈpi hi jhÈnakkhaÓe aÒÒepi akusalÈ dhammÈ pahÊyanti, tathÈpi etÈneva visesena jhÈnantarÈyakarÈni. KÈmacchandena hi nÈnÈvisayappalobhitaÑ cittaÑ na ekattÈrammaÓe samÈdhiyati kÈmacchandÈbhibh|taÑ vÈ, taÑ na kÈmadhÈtuppahÈnÈya paÔipadaÑ paÔipajjati. ByÈpÈdena vÈ ÈrammaÓe paÔihaÒÒamÈnaÑ na nirantaraÑ pavattati. ThinamiddhÈbhibh|taÑ akammaÒÒaÑ hoti. UddhaccakukkuccaparetaÑ av|pasantameva hutvÈ paribbhamati. VicikicchÈya upahataÑ jhÈnÈdhigamasÈdhikaÑ paÔipadaÑ nÈrohati. Iti visesena jhÈnantarÈyakarattÈ etÈneva pahÈna~gÈnÊti vuttÈni.

YasmÈ pana vitakko ÈrammaÓe cittaÑ abhiniropeti, vicÈro anupabandhati, tehi avikkhepÈya sampÈditapayogassa cetasso


payogasampattisambhavÈ pÊti pÊÓanaÑ sukhaÒca upabr|hanaÑ karoti. Athassa sesasampayuttadhammÈ1 etehi abhiniropanÈnubandhana-pÊÓanupabr|hanehi anuggahitÈ ekaggatÈ ekattÈrammaÓe samaÑ sammÈ ca Èdhiyati. TasmÈ vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittekaggatÈti imesaÑ paÒcannaÑ uppattivasena paÒca~gasamannÈgatatÈ veditabbÈ. Uppannesu hi etesu paÒcasu jhÈnaÑ uppannaÑ nÈma hoti. Tenassa etÈni paÒca~gasamannÈgatÈnÊti vuccanti. TasmÈ na etehi samannÈgataÑ aÒÒadeva jhÈnaÑ nÈma atthÊti gahetabbaÑ. YathÈ pana a~gamattavaseneva catura~ginÊ senÈ. PaÒca~gikaÑ t|riyaÑ. AÔÔha~giko ca maggoti vuccati. Evamidampi a~gamattavaseneva paÒca~gikanti vÈ paÒca~gasamannÈgatanti vÈ vuccatÊti veditabbaÑ.

EtÈni ca paÒca~gÈni kiÒcÈpi upacÈrakkhaÓepi atthi, atha kho upacÈre pakaticittato balavatarÈni. Idha pana upacÈratopi balavatarÈni r|pÈvacaralakkhaÓappattÈni nipphannÈni. Ettha hi vitakko suvisadena ÈkÈrena ÈrammaÓe cittaÑ abhiniropayamÈno uppajjati. VicÈro ativiya ÈrammaÓaÑ anumajjamÈno. PÊtisukhaÑ sabbÈvantampi kÈyaÑ pharamÈnaÑ. TenevÈha “nÈssa kiÒci sabbÈvato kÈyassa vivekajena pÊtisukhena apphuÔaÑ hotÊ”ti2. CittekaggatÈpi heÔÔhimamhi samuggapaÔale uparimaÑ samuggapaÔalaÑ viya ÈrammaÓesu phusitÈ hutvÈ uppajjati, ayametesaÑ itarehi viseso. Tattha cittekaggatÈ kiÒcÈpi “savitakkaÑ savicÈran”ti imasmiÑ pÈÔhe na niddiÔÔhÈ, tathÈpi Vibha~ge3 “jhÈnanti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittekaggatÈ”ti evaÑ vuttattÈ a~gameva. Yena hi adhippÈyena BhagavatÈ uddeso kato, soyeva tena Vibha~ge pakÈsitoti.

TividhakalyÈÓa

TividhakalyÈÓaÑ, dasalakkhaÓasampannanti ettha pana ÈdimajjhapariyosÈnavasena tividhakalyÈÓatÈ. TesaÑyeva ca ÈdimajjhapariyosÈnÈnaÑ lakkhaÓavasena dasalakkhaÓasampannatÈ veditabbÈ. TatrÈyaÑ PÈÄi–

PaÔhamassa jhÈnassa paÔipadÈvisuddhi Èdi, upekkhÈnubr|hanÈ majjhe, sampahaÑsanÈ pariyosÈnaÑ, paÔhamassa jhÈnassa paÔipadÈvisuddhi Èdi, Èdissa kati lakkhaÓÈni? Œdissa tÊÓi lakkhaÓÈni,

______________________________________________________________ 1. Atha naÑ sasesasampayuttadhammaÑ (Visuddhimagga) 2. DÊ 1. 70 piÔÔhÈdÊsu. 3. Abhi 2. 267 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 114

yo tassa paripantho, tato cittaÑ visujjhati, visuddhattÈ cittaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati, paÔipannattÈ tattha cittaÑ pakkhandati. YaÒca paripanthato cittaÑ visujjhati, yaÒca visuddhattÈ cittaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati, yaÒca paÔipannattÈ tattha cittaÑ pakkhandati. PaÔhamassa jhÈnassa paÔipadÈvisuddhi Èdi, Èdissa imÈni tÊÓi lakkhaÓÈni. Tena vuccati “paÔhamaÑ jhÈnaÑ ÈdikalyÈÓaÒceva hoti tilakkhaÓasampannaÒcÈ”ti.

PaÔhamassa jhÈnassa upekkhÈnubr|hanÈ majjhe, majjhassa kati lakkhaÓÈni? Majjhassa tÊÓi lakkhaÓÈni, visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhati, samathapaÔipannaÑ ajjhupekkhati, ekattupaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhati. YaÒca visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhati, yaÒca samathapaÔipannaÑ ajjhupekkhati, yaÒca ekattupaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhati. PaÔhamassa jhÈnassa upekkhÈnubr|hanÈ majjhe, majjhassa imÈni tÊÓi lakkhaÓÈni. Tena vuccati “paÔhamaÑ jhÈnaÑ majjhekalyÈÓaÒceva hoti tilakkhaÓasampannaÒcÈ”ti.

PaÔhamassa jhÈnassa sampahaÑsanÈ, pariyosÈnaÑ, pariyosÈnassa kati lakkhaÓÈni? PariyosÈnassa catthÈri lakkhaÓÈni, tattha jÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ anativattanaÔÔhena sampahaÑsanÈ, indriyÈnaÑ ekarÈsaÔÔhena sampahaÑsanÈ, tadupagavÊriyavÈhanaÔÔhena sampahaÑsanÈ, ÈsevanaÔÔhena sampahaÑsanÈ. PaÔhamassa jhÈnassa sampahaÑsanÈ pariyosÈnaÑ, pariyosÈnassa imÈni catthÈri lakkhaÓÈni. Tena vuccati “paÔhamaÑ jhÈnaÑ pariyosÈnakalyÈÓaÒceva hoti catulakkhaÓasampannaÒcÈ”ti1.

“Tatra paÔipadÈvisuddhi nÈma sasambhÈriko upacÈro. UpekkhÈnubr|hanÈ nÈma appanÈ. SampahaÑsanÈ nÈma paccavekkhaÓÈ”ti evameke vaÓÓayanti. YasmÈ pana “ekattagataÑ cittaÑ paÔipadÈvisuddhipakkhandaÒceva hoti2 upekkhÈnubr|hitaÒca ÒÈÓena ca sampahaÑsitan”ti1 PÈÄiyaÑ vuttaÑ, tasmÈ anto-appanÈyameva Ègamanavasena paÔipadÈvisuddhi, tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ, dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ ca veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. PaÔisaÑ 167 piÔÔhe. 2. PaÔipadÈvisuddhilakkhaÓaÒceva hoti (SÊ, SyÈ)


KathaÑ? YasmiÒhi vÈre appanÈ uppajjati, tasmiÑ yo nÊvaraÓasa~khÈto kilesagaÓo tassa jhÈnassa paripantho, tato cittaÑ visujjhati. VisuddhattÈ ÈvaraÓavirahitaÑ hutvÈ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati. MajjhimasamathanimittaÑ nÈma samappavatto appanÈsamÈdhiyeva. TadanantaraÑ pana purimacittaÑ ekasantatipariÓÈmanayena tathattaÑ upagacchamÈnaÑ majjhimaÑ samathanimittaÑ paÔipajjati nÈma, evaÑ paÔipannattÈ tathattupagamanena tattha pakkhandati nÈma. EvaÑ tÈva purimacitte vijjamÈnÈkÈranipphÈdikÈ paÔhamassa jhÈnassa uppÈdakkhaÓeyeva Ègamanavasena paÔipadÈvisuddhi veditabbÈ.

EvaÑ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbÈbhÈvato visodhane byÈpÈraÑ akaronto visuddhaÑ cittaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathabhÈv|pagamanena samathapaÔipannassa puna samÈdhÈne byÈpÈraÑ akaronto samathapaÔipannaÑ ajjhupekkhati nÈma. SamathapaÔipannabhÈvato eva cassa kilesasaÑsaggaÑ pahÈya ekattena upaÔÔhitassa puna ekattupaÔÔhÈne byÈpÈraÑ akaronto ekattupaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhati nÈma. EvaÑ tatramajjhattupekkhÈya kiccavasena upekkhÈnubr|hanÈ veditabbÈ.

Ye panete evaÑ upekkhÈnubr|hite tattha jÈtÈ samÈdhipaÒÒÈsa~khÈtÈ yuganaddhadhammÈ aÒÒamaÒÒaÑ anativattamÈnÈ hutvÈ pavattÈ, yÈni ca saddhÈdÊni indriyÈni nÈnÈkilesehi vimuttattÈ vimuttirasena ekarasÈni hutvÈ pavattÈni, yaÒcesa tadupagaÑ tesaÑ anativattana-ekarasabhÈvÈnaÑ anucchavikaÑ vÊriyaÑ vÈhayati, yÈ cassa tasmiÑ khaÓe pavattÈ ÈsevanÈ, sabbepi te ÈkÈrÈ yasmÈ ÒÈÓena saÑkilesavodÈnesu taÑ taÑ ÈdÊnavaÒca ÈnisaÑsaÒca disvÈ tathÈ tathÈ sampahaÑsitattÈ visodhitattÈ pariyodÈpitattÈ nipphannÈva, tasmÈ “dhammÈnaÑ anativattanÈdibhÈvasÈdhanena pariyodÈpakassa ÒÈÓassa kiccanipphattivasena sampahaÑsanÈ veditabbÈ”ti vuttaÑ.

VitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈti vitakkassa ca vicÈrassa cÈti imesaÑ dvinnaÑ v|pasamÈ samatikkamÈ, dutiyajjhÈnakkhaÓe apÈtubhÈvÈti vuttaÑ hoti. Tattha kiÒcÈpi dutiyajjhÈne sabbepi paÔhamajjhÈnadhammÈ na santi, aÒÒeyeva hi paÔhamajjhÈne phassÈdayo, aÒÒe idha. OÄÈrikassa pana oÄÈrikassa a~gassa samatikkamÈ paÔhamajjhÈnato paresaÑ dutiyajjhÈnÈdÊnaÑ adhigamo hotÊti dassanatthaÑ “vitakkavicÈrÈnaÑ

KhuddakanikÈya 116

v|pasamÈ”ti evaÑ vuttanti veditabbaÑ. Ajjhattanti idha niyakajjhattaÑ adhippetaÑ, Vibha~ge pana “ajjhattaÑ paccattan”ti1 ettakameva vuttaÑ. YasmÈ niyakajjhattaÑ adhippetaÑ, tasmÈ attani jÈtaÑ, attano santÈne nibbattanti ayamettha attho.

SampasÈdananti sampasÈdanaÑ vuccati saddhÈ. SampasÈdanayogato jhÈnampi sampasÈdanaÑ, nÊlavaÓÓayogato nÊlavatthaÑ viya. YasmÈ vÈ taÑ jhÈnaÑ sampasÈdanasamannÈgatattÈ vitakkavicÈrakkhobhav|pasamanena ca ceto sampasÈdayati, tasmÈpi “sampasÈdanan”ti vuttaÑ. ImasmiÑ ca atthavikappe sampasÈdanaÑ cetasoti evaÑ padasambandho veditabbo. PurimasmiÑ pana atthavikappe cetasoti etaÑ ekodibhÈvena saddhiÑ yojetabbaÑ.

TatrÈyaÑ atthayojanÈ–eko udetÊti ekodi, vitakkavicÈrehi anajjhÈr|ÄhattÈ aggo seÔÔho hutvÈ udetÊti attho. SeÔÔhopi hi loke ekoti vuccati. VitakkavicÈravirahito vÈ eko asahÈyo hutvÈtipi vattuÑ vaÔÔati. Atha vÈ sampayuttadhamme udÈyatÊti udi, uÔÔhÈpetÊti attho. SeÔÔhaÔÔhena eko ca so udi cÈti ekodi, samÈdhissetaÑ adhivacanaÑ. Iti imaÑ ekodiÑ bhÈveti vaÉÉhetÊti idaÑ dutiyajjhÈnaÑ ekodibhÈvaÑ. So panÈyaÑ ekodi yasmÈ cetaso, na sattassa, na jÊvassa. TasmÈ etaÑ “cetasso ekodibhÈvan”ti vuttaÑ.

Nanu cÈyaÑ saddhÈ paÔhamajjhÈnepi atthi, ayaÒca ekodinÈmako samÈdhi, atha kasmÈ idameva “sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvan”ti vuttanti? Vuccate–aduÑ hi paÔhamajjhÈnaÑ vitakkavicÈrakkhobhena vÊcitara~gasamÈkulamiva jalaÑ na suppasannaÑ hoti, tasmÈ satiyÈpi saddhÈya sampasÈdananti na vuttaÑ. Na suppasannattÈyeva cettha samÈdhipi na suÔÔhu pÈkaÔo, tasmÈ ekodibhÈvantipi na vuttaÑ. ImasmiÑ pana jhÈne vitakkavicÈrapalibodhÈbhÈvena laddhokÈsÈ balavatÊ saddhÈ, balavasaddhÈsahÈyapaÔilÈbheneva ca samÈdhipi pÈkaÔo. TasmÈ idameva evaÑ vuttanti veditabbaÑ.

AvitakkaÑ avicÈranti bhÈvanÈya pahÊnattÈ etasmiÑl, etassa vÈ vitakko natthÊti avitakkaÑ. IminÈva nayena avicÈraÑ. EtthÈha “nanu ca ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 268 piÔÔhe.


‘vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ’ti iminÈpi ayamattho siddho, atha kasmÈ puna vuttaÑ ‘avitakkaÑ avicÈran’ti”. Vuccate–evametaÑ, siddhovÈyamattho. Na panetaÑ tadatthadÊpakaÑ, nanu avocumha “oÄÈrikassa pana oÄÈrikassa a~gassa samatikkamÈ paÔhamajjhÈnato paresaÑ dutiyajjhÈnÈdÊnaÑ samadhigamo hotÊti dassanatthaÑ ‘vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ’ti evaÑ vuttan”ti.

Api ca vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ idaÑ sampasÈdanaÑ, na kilesakÈlussiyassa1. VitakkavicÈrÈnaÒca v|pasamÈ ekodibhÈvaÑ, na upacÈrajjhÈnamiva nivaraÓappahÈnÈ, na paÔhamajjhÈnamiva ca a~gapÈtubhÈvÈti evaÑ sampasÈdana-ekodibhÈvÈnaÑ hetuparidÊpakamidaÑ vacanaÑ. TathÈ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ idaÑ avitakkaÑ avicÈraÑ, na tatiyacatutthajjhÈnÈni viya cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni viya ca abhÈvÈti evaÑ avitakka-avicÈrabhÈvassa hetuparidÊpakaÒca. Na vitakkavicÈrÈbhÈvamattaparidÊpakaÑ. VitakkavicÈrÈbhÈvamattaparidÊpakameva pana “avitakkaÑ avicÈran”ti idaÑ vacanaÑ. TasmÈ purimaÑ vatvÈpi puna vattabbamevÈti.

SamÈdhijanti paÔhamajjhÈnasamÈdhito, sampayuttasamÈdhito vÈ jÈtanti attho. Tattha kiÒcÈpi paÔhamampi sampayuttasamÈdhito jÈtaÑ, atha kho ayameva samÈdhi “samÈdhÊ”ti vattabbataÑ arahati, vitakkavicÈrakkhobhavirahena ativiya acalattÈ suppasannattÈ ca. TasmÈ imassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ idameva “samÈdhijan”ti vuttaÑ. PÊtisukhanti idaÑ vuttanayameva.

Dutiyanti gaÓanÈnupubbatÈ2 dutiyaÑ. IdaÑ dutiyaÑ uppannantipi dutiyaÑ.

PÊtiyÈ ca virÈgÈti virÈgo nÈma vuttappakÈrÈya pÊtiyÈ jigucchanaÑ vÈ samatikkamo vÈ. UbhinnaÑ pana antarÈ ca-saddo sampiÓÉanattho, so v|pasamaÑ vÈ sampiÓÉeti vitakkavicÈrav|pasamaÑ vÈ. Tattha yadÈ v|pasamameva sampiÓÉeti, tadÈ pÊtiyÈ virÈgÈ ca, kiÒca bhiyyo v|pasamÈ cÈti evaÑ yojanÈ veditabbÈ. ImissÈ ca yojanÈya virÈgo jigucchanattho hoti, tasmÈ pÊtiyÈ jigucchanÈ ca samatikkamÈ cÈti3 ayamattho daÔÔhabbo. YadÈ pana vitakkavicÈrav|pasamaÑ sampiÓÉeti, tadÈ pÊtiyÈ ca virÈgÈ, kiÒca bhiyyo vitakkavicÈrÈnaÒca v|pasamÈti evaÑ yojanÈ veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. KilesakÈlusiyassa (Ka) 2. GaÓanÈnupubbato (SÊ, SyÈ) 3. V|pasamÈ cÈti (Ka) (Abhi-®Ôha 1. 216 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 118

ImissÈ ca yojanÈya virÈgo samatikkamanattho hoti, tasmÈ pÊtiyÈ ca samatikkamÈ vitakkavicÈrÈnaÒca v|pasamÈti ayamattho daÔÔhabbo.

KÈmaÒcete vitakkavicÈrÈ dutiyajjhÈneyeva v|pasantÈ, imassa pana jhÈnassa maggaparidÊpanatthaÑ vaÓÓabhaÓanatthaÒcetaÑ vuttaÑ. “VitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ”ti hi vutte idaÑ paÒÒÈyati “n|na1 vitakkavicÈrav|pasamo maggo imassa jhÈnassÈ”ti. YathÈ ca tatiye ariyamagge appahÊnÈnampi sakkÈyadiÔÔhÈdÊnaÑ “paÒcannaÑ orambhÈgiyÈnaÑ saÑyojanÈnaÑ pahÈnÈ”ti2 evaÑ pahÈnaÑ vuccamÈnaÑ3 vaÓÓabhaÓanaÑ hoti, tadadhigamÈya ussukkÈnaÑ ussÈhajanakaÑ, evameva idha av|pasantÈnampi vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamo vuccamÈno4 vaÓÓabhaÓanaÑ hoti, tenÈyamattho vutto “pÊtiyÈ ca samatikkamÈ vitakkavicÈrÈnaÒca v|pasamÈ”ti.

Upekkhako ca viharatÊti ettha upapattito ikkhatÊti upekkhÈ, samaÑ passati, apakkhapatitÈ hutvÈ passatÊti attho. TÈya visadÈya vipulÈya thÈmagatÈya samannÈgatattÈ tatiyajjhÈnasama~gÊ “upekkhako”ti vuccati.

UpekkhÈ pana dasavidhÈ hoti chaÄa~gupekkhÈ brahmavihÈrupekkhÈ bojjha~gupekkhÈ vÊriyupekkhÈ sa~khÈrupekkhÈ vedanupekkhÈ vipassanupekkhÈ tatramajjhattupekkhÈ jhÈnupekkhÈ pÈrisuddhupekkhÈti.

Tattha yÈ “idha bhikkhave bhikkhu cakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajÈno”ti5 evamÈgatÈ khÊÓÈsavassa chasu dvÈresu iÔÔhÈniÔÔhachaÄÈrammaÓÈpÈthe parisuddhapakatibhÈvÈvijahanÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ chaÄa~gupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “upekkhÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharatÊ”ti6 evamÈgatÈ sattesu majjhattÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ brahmavihÈrupekkhÈ nÈma. ______________________________________________________________ 1. Nanu (SÊ, SyÈ) 2. Ma 2. 98, 99 piÔÔhe. 3. EvaÑ pahÈne vuccamÈne (Ka) 4. V|pasame vuccamÈne (Ka) 5. AÑ 2. 247 piÔÔhe. 6. DÊ 1. 234; Ma 1. 47 piÔÔhesu.


YÈ pana “upekkhÈsambojjha~gaÑ bhÈveti vivekanissitan”ti1 evamÈgatÈ sahajÈtÈnaÑ dhammÈnaÑ majjhattÈkÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ bojjha~gupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “kÈlena kÈlaÑ upekkhÈnimittaÑ manasi karotÊ”ti2 evamÈgatÈ anaccÈraddhanÈtisithilavÊriyasa~khÈtÈ upekkhÈ, ayaÑ vÊriyupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “kati sa~khÈrupekkhÈ samathavasena3 uppajjanti, kati sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjanti, aÔÔha sa~khÈrupekkhÈ samathavasena uppajjanti, dasa sa~khÈrupekkhÈ vipassanÈvasena uppajjantÊ”ti4 evamÈgatÈ nÊvaraÓÈdipaÔisa~khÈ santiÔÔhanÈgahaÓe majjhattabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ sa~khÈrupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagatan”ti5 evamÈgatÈ adukkhamasukhasa~khÈtÈ upekkhÈ, ayaÑ vedanupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “yadatthi yaÑ bh|taÑ, taÑ pajahati, upekkhaÑ paÔilabhatÊ”ti6 evamÈgatÈ vicinane majjhattabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ vipassanupekkhÈ nÈma.

YÈ pana chandÈdÊsu yevÈpanakesu ÈgatÈ sahajÈtÈnaÑ samavÈhitabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ tatramajjhattupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “upekkhako ca viharatÊ”ti7 evamÈgatÈ aggasukhepi tasmiÑ apakkhapÈtajananÊ upekkhÈ, ayaÑ jhÈnupekkhÈ nÈma.

YÈ pana “upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnan”ti7 evamÈgatÈ sabbapaccanÊkaparisuddhÈ paccanÊkav|pasamanepi sabyÈpÈrabh|tÈ upekkhÈ, ayaÑ pÈrisuddhupekkhÈ nÈma.

Tattha chaÄa~gupekkhÈ ca brahmavihÈrupekkhÈ ca bojjha~gupekkhÈ ca tatramajjhattupekkhÈ ca jhÈnupekkhÈ ca pÈrisuddhupekkhÈ ca atthato ekÈ, tatramajjhattupekkhÈva hoti. Tena tena avatthÈbhedena panassÈ ayaÑ ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 204 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 258 piÔÔhe. 3. SamÈdhivasena (sabbattha) 4. Khu 9. 62 piÔÔhe. 5. Abhi 1. 40 piÔÔhe. 6. Ma 3. 51; AÑ 2. 450 piÔÔhesu. 7. Abhi 1. 45; DÊ 1. 71 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 120

bhedo. EkassÈpi sato sattassa kumÈrayuvatherasenÈpatirÈjÈdivasena bhedo viya, tasmÈ tÈsu yattha chaÄa~gupekkhÈ, na tattha bojjha~gupekkhÈdayo. Yattha vÈ pana bojjha~gupekkhÈ, na tattha chaÄa~gupekkhÈdayo hontÊti veditabbÈ.

YathÈ cetÈsaÑ atthato ekÊbhÈvo, evaÑ sa~khÈrupekkhÈvipassanupekkhÈnampi. PaÒÒÈ eva hi esÈ, kiccavasena dvidhÈ bhinnÈ, yathÈ hi purisassa sÈyaÑ gehaÑ paviÔÔhaÑ sappaÑ ajapadadaÓÉaÑ gahetvÈ pariyesamÈnassa taÑ thusakoÔÔhake1 nipannaÑ disvÈ “sappo nu kho no”ti avalokentassa sovatthikattayaÑ2 disvÈ nibbematikassa “sappo na sappo”ti vicinane majjhattatÈ uppajjati, evameva yÈ Èraddhavipassakassa vipassanÈÒÈÓena lakkhaÓattaye diÔÔhe sa~khÈrÈnaÑ aniccabhÈvÈdivicinane majjhattatÈ uppajjati, ayaÑ vipassanupekkhÈ. YathÈ pana tassa purisassa ajapadadaÓÉakena gÈÄhaÑ sappaÑ gahetvÈ “kintÈhaÑ imaÑ sappaÑ aviheÔhento attÈnaÒca iminÈ aÉaÑsÈpento muÒceyyan”ti muÒcanÈkÈrameva pariyesato gahaÓe majjhattatÈ hoti, evameva yÈ lakkhaÓattayassa diÔÔhattÈ Èditte viya tayo bhave passato sa~khÈraggahaÓe majjhattatÈ, ayaÑ sa~khÈrupekkhÈ. Iti vipassanupekkhÈya siddhÈya sa~khÈrupekkhÈpi siddhÈva hoti. IminÈ panesÈ vicinanaggahaÓesu majjhattatÈsa~khÈtena kiccena dvidhÈ bhinnÈti. VÊriyupekkhÈ pana vedanupekkhÈ ca aÒÒamaÒÒaÒca avasesÈhi ca atthato bhinnÈyevÈti. Œha cettha–

“Majjhattabrahmabojjha~ga, chaÄa~gajhÈnasuddhiyo. VipassanÈ ca sa~khÈra, vedanÈvÊriyaÑ iti.

VitthÈrato dasopekkhÈ, chamajjhattÈdito tato. Duve paÒÒÈ tato dvÊhi, catassova bhavantimÈ”ti.

Iti imÈsu upekkhÈsu jhÈnupekkhÈ idha adhippetÈ. SÈ majjhattalakkhaÓÈ, anÈbhogarasÈ, abyÈpÈrapaccupaÔÔhÈnÈ, pÊtivirÈgapadaÔÔhÈnÈti. EtthÈha–“nanu cÈyaÑ atthato tatramajjhattupekkhÈva hoti, sÈ ca paÔhamadutiyajjhÈnesupi atthi. TasmÈ tatrÈpi ‘upekkhako ca viharatÊ’ti evamayaÑ vattabbÈ siyÈ, sÈ kasmÈ na vuttÈ”ti. Aparibyattakiccato. ______________________________________________________________ 1. ThusakoÔÔhÈse (SyÈ) 2. SovattikattayaÑ (Ka)


AparibyattaÒhi tassÈ tattha kiccaÑ, vitakkÈdÊhi abhibh|tattÈ. Idha panÈyaÑ vitakkavicÈrapÊtÊhi anabhibh|tattÈ ukkhittasirÈ viya hutvÈ paribyattakiccÈ jÈtÈ, tasmÈ vuttÈti.

Sato ca sampajÈnoti ettha saratÊti sato. SampajÈnÈtÊti sampajÈno. Iti puggalena sati ca sampajaÒÒaÒca vuttaÑ. Tattha saraÓalakkhaÓÈ sati, asammussanarasÈ, ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ. AsammohalakkhaÓaÑ sampajaÒÒaÑ, tÊraÓarasaÑ, pavicayapaccupaÔÔhÈnaÑ.

Tattha kiÒcÈpi idaÑ satisampajaÒÒaÑ purimajjhÈnesupi atthi. MuÔÔhassatissa hi asampajÈnassa upacÈramattampi na sampajjati, pageva appanÈ. OÄÈrikattÈ pana tesaÑ jhÈnÈnaÑ bh|miyaÑ viya purisassa cittassa gati sukhÈ hoti, abyattaÑ tattha satisampajaÒÒakiccaÑ. OÄÈrika~gappahÈnena pana sukhumattÈ imassa jhÈnassa purisassa khuradhÈrÈyaÑ viya satisampajaÒÒakiccapariggahitÈ eva cittassa gati icchitabbÈti idheva vuttaÑ. KiÒca bhiyyo–yathÈ dhenupago vaccho dhenuto apanÊto arakkhiyamÈno punadeva dhenuÑ upagacchati, evamidaÑ tatiyajjhÈnasukhaÑ pÊtito apanÊtampi satisampajaÒÒÈrakkhena1 arakkhiyamÈnaÑ punadeva pÊtiÑ upagaccheyya, pÊtisampayuttameva siyÈ, sukhe vÈpi sattÈ sÈrajjanti. IdaÒca atimadhurasukhaÑ, tato paraÑ sukhÈbhÈvÈ. SatisampajaÒÒÈnubhÈvena panettha sukhe asÈrajjanÈ hoti, no aÒÒathÈti imampi atthavisesaÑ dassetuÑ idamidheva vuttanti veditabbaÑ.

IdÈni sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedetÊti ettha kiÒcÈpi tatiyajjhÈnasama~gino sukhapaÔisaÑvedanÈbhogo natthi, evaÑ santepi yasmÈ tassa nÈmakÈyena sampayuttaÑ sukhaÑ. YaÑ vÈ taÑ nÈmakÈyasampayuttaÑ sukhaÑ, taÑsamuÔÔhÈnenassa yasmÈ atipaÓÊtena r|pena r|pakÈyo phuÔo, yassa phuÔattÈ jhÈnÈ vuÔÔhitopi sukhaÑ paÔisaÑvedeyya, tasmÈ etamatthaÑ dassento “sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedetÊ”ti Èha.

IdÈni yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊti ettha yaÑjhÈnahetu yaÑjhÈnakÈraÓÈ taÑ tatiyajjhÈnasama~gÊpuggalaÑ BuddhÈdayo ariyÈ Ècikkhanti desenti paÒÒapenti paÔÔhapenti vivaranti vibhajanti uttÈnÊkaronti pakÈsenti, pasaÑsantÊti adhippÈyo. Kinti? ______________________________________________________________ 1. ApanÊtaÑ, taÑ satisampajaÒÒÈrakkhena (Ka)

KhuddakanikÈya 122

Upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊti. TaÑ tatiyajjhÈnaÑ upasampajja viharatÊti evamettha yojanÈ veditabbÈ.

KasmÈ pana taÑ te evaÑ pasaÑsantÊti? PasaÑsÈrahato. AyaÒhi yasmÈ atimadhurasukhe sukhapÈramippattepi tatiyajjhÈne upekkhako, na tattha sukhÈbhisa~gena ÈkaÉÉhÊyati. YathÈ ca pÊti na uppajjati, evaÑ upaÔÔhitasatitÈya satimÈ. YasmÈ ca ariyakantaÑ ariyajanasevitameva ca asaÑkiliÔÔhaÑ sukhaÑ nÈmakÈyena paÔisaÑvedeti, tasmÈ pasaÑsÈraho. Iti pasaÑsÈrahato naÑ ariyÈ te evaÑ pasaÑsÈhetubh|te guÓe pakÈsento “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti evaÑ pasaÑsantÊti veditabbaÑ. Tatiyanti gaÓanÈnupubbatÈ tatiyaÑ, idaÑ tatiyaÑ uppannantipi tatiyaÑ.

Sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈti kÈyikasukhassa ca kÈyikadukkhassa ca pahÈnÈ. PubbevÈti taÒca kho pubbeva, na catutthajjhÈnakkhaÓe. SomanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈti cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cÈti imesampi dvinnaÑ pubbeva attha~gamÈ, pahÈnÈ icceva vuttaÑ hoti.

KadÈ pana nesaÑ pahÈnaÑ hoti? CatunnaÑ jhÈnÈnaÑ upacÈrakkhaÓe. SomanassaÒhi catutthajjhÈnassa upacÈrakkhaÓeyeva pahÊyati, dukkhadomanassasukhÈni paÔhamadutiyatatiyajjhÈnÈnaÑ upacÈrakkhaÓesu. EvametesaÑ pahÈnakkamena avuttÈnaÑ, Indriyavibha~ge pana indriyÈnaÑ uddesakkameneva idhÈpi vuttÈnaÑ sukhadukkhasomanassadomanassÈnaÑ pahÈnaÑ veditabbaÑ.

Yadi panetÈni tassa tassa jhÈnassa upacÈrakkhaÓeyeva pahÊyanti, atha kasmÈ “kattha cuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhati, idha bhikkhave bhikkhu vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, ettha cuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhati. Kattha cuppannaÑ domanassindriyaÑ. SukhindriyaÑ. SomanassindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhati, idha bhikkhave bhikkhu sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati. Ettha cuppannaÑ somanassindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhatÊ”ti1 evaÑ jhÈnesveva nirodho vuttoti. AtisayanirodhattÈ. Atisayanirodho hi nesaÑ paÔhamajjhÈnÈdÊsu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacÈrakkhaÓe, nÈtisayanirodho. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 188 piÔÔhe.


TathÈ hi nÈnÈvajjane paÔhamajjhÈn|pacÈre niruddhassÈpi dukkhindriyassa ÉaÑsamakasÈdisamphassena vÈ visamÈsanupatÈpena vÈ siyÈ uppatti, na tveva anto-appanÈyaÑ. UpacÈre vÈ niruddhampetaÑ na suÔÔhu niruddhaÑ hoti, paÔipakkhena avihatattÈ. Anto-appanÈyaÑ pana pÊtipharaÓena sabbo kÈyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakÈyassa ca suÔÔhu niruddhaÑ hoti dukkhindriyaÑ, paÔipakkhena vihatattÈ. NÈnÈvajjaneyeva ca dutiyajjhÈn|pacÈre pahÊnassÈpi1 domanassindriyassa yasmÈ etaÑ vitakkavicÈrapaccayepi kÈyakilamathe cittupaghÈte ca sati uppajjati, vitakkavicÈrÈbhÈve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicÈrabhÈve. AppahÊnÈyeva ca dutiyajjhÈn|pacÈre vitakkavicÈrÈti tatthassa siyÈ uppatti, na tveva dutiyajjhÈne, pahÊnappaccayattÈ. TathÈ tatiyajjhÈn|pacÈre pahÊnassÈpi sukhindriyassa pÊtisamuÔÔhÈnapaÓÊtar|paphuÔakÈyassa siyÈ uppatti, na tveva tatiyajjhÈne. TatiyajjhÈne hi sukhassa paccayabh|tÈ pÊti sabbaso niruddhÈti. TathÈ catutthajjhÈn|pacÈre pahÊnassÈpi somanassindriyassa ÈsannattÈ, appanÈpattÈya upekkhÈya abhÈvena sammÈ anatikkantattÈ ca siyÈ uppatti, na tveva catutthajjhÈne. TasmÈ eva ca “etthuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhatÊ”ti tattha tattha aparisesaggahaÓaÑ katanti.

EtthÈha–“athevaÑ tassa tassa jhÈnassupacÈre pahÊnÈpi etÈ vedanÈ idha kasmÈ samÈhaÔÈ”ti? SukhaggahaÓatthaÑ. YÈ hi ayaÑ adukkhamasukhanti ettha adukkhamasukhÈ vedanÈ vuttÈ, sÈ sukhumÈ dubbiÒÒeyyÈ, na sakkÈ sukhena gahetuÑ, tasmÈ yathÈ nÈma duÔÔhassa yathÈ vÈ tathÈ vÈ upasa~kamitvÈ gahetuÑ, asakkuÓeyyassa goÓassa sukhagahaÓatthaÑ gopo ekasmiÑ vaje sabbÈ2 gÈvo samÈharati, athekekaÑ nÊharanto paÔipÈÔiyÈ ÈgataÑ “ayaÑ so gaÓhatha nan”ti tampi gÈhÈpeti, evameva BhagavÈ sukhaggahaÓatthaÑ sabbÈ etÈ samÈharÊti. EvaÒhi samÈhaÔÈ etÈ dassetvÈ “yaÑ neva sukhaÑ, na dukkhaÑ, na somanassaÑ, na domanassaÑ, ayaÑ adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti sakkÈ hoti esÈ gÈhayituÑ.

Api ca adukkhamasukhÈya cetovimuttiyÈ paccayadassanatthaÒcÈpi etÈ vuttÈti veditabbÈ. DukkhappahÈnÈdayo3 hi tassÈ paccayÈ. YathÈha– ______________________________________________________________ 1. PahÊnassa (Ka) 2. Sabbe (Ka) 3. SukhappahÈnÈdayo (VÊ-®Ôha 1. 124 piÔÔhe.) sukhadukkhappahÈnÈdayo (Abhi-®Ôha 1.

222 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 124

“cattÈro kho Èvuso paccayÈ adukkhamasukhÈya cetovimuttiyÈ samÈpattiyÈ. IdhÈvuso bhikkhu sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati. Ime kho Èvuso cattÈro paccayÈ adukkhamasukhÈya cotovimuttiyÈ samÈpattiyÈ”ti1. YathÈ vÈ aÒÒattha pahÊnÈpi sakkÈyadiÔÔhi-Èdayo tatiyamaggassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ “tattha pahÊnÈ”ti vuttÈ, evaÑ vaÓÓabhaÓanatthampetassa jhÈnassetÈ idha vuttÈtipi veditabbÈ. PaccayaghÈtena vÈ ettha rÈgadosÈnaÑ atid|rabhÈvaÑ dassetumpetÈ vuttÈti veditabbÈ. EtÈsu hi sukhaÑ somanassassa paccayo, somanassaÑ rÈgassa, dukkhaÑ domanassassa, domanassaÑ dosassa. SukhÈdighÈtena ca te sappaccayÈ rÈgadosÈ hatÈti atid|re hontÊti.

Adukkhamasukhanti dukkhÈbhÈvena adukkhaÑ, sukhÈbhÈvena asukhaÑ. Etenettha sukhadukkhapaÔipakkhabh|taÑ tatiyavedanaÑ dÊpeti, na dukkhasukhÈbhÈvamattaÑ. TatiyavedanÈ nÈma adukkhamasukhÈ, upekkhÈtipi vuccati. SÈ iÔÔhÈniÔÔhaviparÊtÈnubhavanalakkhaÓÈ, majjhattarasÈ, avibh|tapaccupaÔÔhÈnÈ, sukhanirodhapadaÔÔhÈnÈti veditabbÈ.

UpekkhÈsatipÈrisuddhinti upekkhÈya janitasatipÈrisuddhiÑ. ImasmiÒhi jhÈne suparisuddhÈ sati, yÈ ca tassÈ satiyÈ pÈrisuddhi, sÈ upekkhÈya katÈ, na aÒÒena. TasmÈ etaÑ “upekkhÈsatipÈrisuddhin”ti vuccati. YÈya ca upekkhÈya ettha sati pÈrisuddhi hoti, sÈ atthato tatramajjhattatÈti veditabbÈ. Na kevalaÒcettha tÈya satiyeva parisuddhÈ, api ca kho sabbepi sampayuttadhammÈ, satisÊsena pana desanÈ vuttÈ.

Tattha kiÒcÈpi ayaÑ upekkhÈ heÔÔhÈpi tÊsu jhÈnesu vijjati, yathÈ pana divÈ s|riyappabhÈbhibhavÈ sommabhÈvena ca attano upakÈrakattena vÈ sabhÈgÈya rattiyÈ alÈbhÈ divÈ vijjamÈnÈpi candalekhÈ aparisuddhÈ hoti apariyodÈtÈ, evamayampi tatramajjhattupekkhÈcandalekhÈ vitakkÈdipaccanÊkadhammatejÈbhibhavÈ sabhÈgÈya ca upekkhÈvedanÈrattiyÈ apaÔilÈbhÈ vijjamÈnÈpi paÔhamajjhÈnÈdibhedesu aparisuddhÈ hoti. TassÈ ca aparisuddhÈya divÈ aparisuddhacandalekhÈya pabhÈ viya sahajÈtÈpi ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 370 piÔÔhe.


sati-Èdayo aparisuddhÈva honti. TasmÈ tesu ekampi “upekkhÈsatipÈrisuddhin”ti na vuttaÑ. Idha pana vitakkÈdipaccanÊkadhammatejÈbhibhavÈbhÈvÈ sabhÈgÈya ca upekkhÈvedanÈrattiyÈ paÔilÈbhÈ ayaÑ tatramajjhattupekkhÈcandalekhÈ ativiya parisuddhÈ, tassÈ parisuddhattÈ parisuddhacandalekhÈya pabhÈ viya sahajÈtÈpi sati-Èdayo parisuddhÈ honti pariyodÈtÈ. TasmÈ idameva “upekkhÈsatipÈrisuddhin”ti vuttanti veditabbaÑ. Catutthanti gaÓanÈnupubbatÈ1 catutthaÑ. IdaÑ catutthaÑ uppannantipi catutthaÑ.

PaÒÒavÈ hotÊti paÒÒÈ assa atthÊti paÒÒavÈ. UdayatthagÈminiyÈti udayagÈminiyÈ ceva atthagÈminiyÈ ca. SamannÈgatoti paripuÓÓo. AriyÈyÈti niddosÈya. NibbedhikÈyÈti nibbedhapakkhikÈya. DukkhakkhayagÈminiyÈti nibbÈnagÈminiyÈ. So idaÑ dukkhanti evamÈdÊsu “ettakaÑ dukkhaÑ na ito bhiyyo”ti sabbampi dukkhasaccaÑ sarasalakkhaÓapaÔivedhena yathÈbh|taÑ pajÈnÈti paÔivijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikaÑ taÓhaÑ “ayaÑ dukkhasamudayo”ti. Tadubhayampi yaÑ ÔhÈnaÑ patvÈ nirujjhati, taÑ tesaÑ appavattiÑ nibbÈnaÑ “ayaÑ dukkhanirodhoti. Tassa ca sampÈpakaÑ ariyamaggaÑ “ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti sarasalakkhaÓapaÔivedhena yathÈbh|taÑ pajÈnÈti paÔivijjhatÊti evamattho veditabbo.

EvaÑ sar|pato saccÈni dassetvÈ idÈni kilesavasena pariyÈyato dassento “ime ÈsavÈ”ti-ÈdimÈha. Te vuttanayeneva veditabbÈ. EvaÑ tisso sikkhÈyo dassetvÈ idÈni tÈsaÑ pÈrip|rikkamaÑ dassetuÑ “imÈ tisso sikkhÈyo Èvajjanto sikkheyyÈ”ti-ÈdimÈha. Tassattho–paccekaÑ parip|retuÑ Èvajjantopi sikkheyya, ÈvajjitvÈpi “ayaÑ nÈma sikkhÈ”ti jÈnantopi sikkheyya, jÈnitvÈ punappunaÑ passantopi sikkheyya, passitvÈ yathÈdiÔÔhaÑ paccavekkhantopi sikkheyya, paccavekkhitvÈ tattheva cittaÑ acalaÑ katvÈ patiÔÔhapentopi sikkheyya, taÑtaÑsikkhÈsampayuttasaddhÈvÊriyasatisamÈdhipaÒÒÈhi sakasakakiccaÑ karontopi sikkheyya, abhiÒÒeyyÈbhijÈnanakÈlepi taÑ taÑ kiccaÑ karontopi tisso sikkhÈyo sikkheyya, adhisÊlaÑ Ècareyya, adhicittaÑ sammÈ careyya, adhipaÒÒaÑ samÈdÈya vatteyya. ______________________________________________________________ 1. GaÓanÈnupubbato (SÊ)

KhuddakanikÈya 126

IdhÈti m|lapadaÑ. ImissÈ diÔÔhiyÈti-ÈdÊhi dasahi padehi sikkhattayasa~khÈtaÑ SabbaÒÒubuddhasÈsanameva kathitaÑ. TaÒhi Buddhena BhagavatÈ diÔÔhattÈ diÔÔhÊti vuccati. Tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaÓavasena ÈdÈyo, sabhÈvaÔÔhena dhammo, sikkhitabbaÔÔhena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pÈvacanaÑ, seÔÔhacariyaÔÔhena brahmacariyaÑ, anusiÔÔhidÈnavasena SatthusÈsananti vuccati. TasmÈ “imissÈ diÔÔhiyÈ”ti-ÈdÊsu imissÈ BuddhadiÔÔhiyÈ imissÈ BuddhakhantiyÈ imissÈ BuddharuciyÈ imasmiÑ Buddha-ÈdÈye imasmiÑ Buddhadhamme imasmiÑ Buddhavinaye.

Ye kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi “ime dhammÈ sarÈgÈya saÑvattanti, no virÈgÈya, saÒÒogÈya saÑvattanti, no visaÒÒogÈya, ÈcayÈya saÑvattanti, no apacayÈya, mahicchatÈya saÑvattanti, no appicchatÈya, asantuÔÔhiyÈ saÑvattanti, no santuÔÔhiyÈ, sa~gaÓikÈya saÑvattanti, no pavivekÈya, kosajjÈya saÑvattanti, no vÊriyÈrambhÈya, dubbharatÈya saÑvattanti, no subharatÈyÈ”ti. EkaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi “neso dhammo, neso vinayo, netaÑ SatthusÈsanan”ti.

Ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi “ime dhammÈ vi-arÈgÈya saÑvattanti, no sarÈgÈya -pa- subharatÈya saÑvattanti, no dubbharatÈyÈ”ti. EkaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi “eso dhammo, eso vinayo, etaÑ SatthusÈsanan”ti1–

evaÑ vutte imasmiÑ Buddhadhammavinaye imasmiÑ BuddhapÈvacane imasmiÑ Buddhabrahmacariye imasmiÑ BuddhasÈsaneti evamattho veditabbo.

Api cetaÑ sikkhattayasa~khÈtaÑ sakalaÑ sÈsanaÑ BhagavatÈ diÔÔhattÈ sammÈdiÔÔhipaccayattÈ sammÈdiÔÔhipubba~gamattÈ ca diÔÔhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. GahaÓavasena ÈdÈyo. Attano kÈrakaÑ apÈyesu apatamÈnaÑ katvÈ dhÈretÊti dhammo. Sova saÑkilesapakkhaÑ2 vinetÊti vinayo. Dhammo ca so vinayo cÈti dhammavinayo. Kusaladhammehi vÈ akusaladhammÈnaÑ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaÑ– ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 107; Vi 4. 449 piÔÔhÈdÊsu. 2. Tasseva saÑkilesapakkhaÑ (Ka)


“Ye ca kho tvaÑ Gotami dhamme jÈneyyÈsi “ime dhammÈ virÈgÈya saÑvattanti, no sarÈgÈya -pa-. EkaÑsena Gotami dhÈreyyÈsi “eso dhammo, eso vinayo, etaÑ satthusÈsanan”ti1.

Dhammena vÈ vinayo, na daÓÉÈdÊhÊti dhammavinayo. Vuttampi cetaÑ–

“DaÓÉeneke damayanti, a~kusehi kasÈhi ca. AdaÓÉena asatthena, nÈgo danto mahesinÈ”ti2.

TathÈ–

“Dhammena nÊyamÈnÈnaÑ, kÈ us|yÈ vijÈnatan”ti3.

DhammÈya vÈ vinayo dhammavinayo. AnavajjadhammatthaÒhesa vinayo, na bhavabhogÈmisatthaÑ4. TenÈha BhagavÈ “nayidaÑ bhikkhave brahmacariyaÑ vussati janakuhanatthan”ti5 vitthÈro. PuÓÓattheropi Èha “anupÈdÈparinibbÈnatthaÑ kho Èvuso Bhagavati brahmacariyaÑ vussatÊ”ti6. VisiÔÔhaÑ vÈ nayatÊti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo. SaÑsÈradhammato hi sokÈdidhammato vÈ esa visiÔÔhaÑ nibbÈnaÑ nayati. Dhammassa vÈ vinayo, na titthakarÈnanti dhammavinayo. Dhammabh|to hi BhagavÈ, tasseva vinayo.

YasmÈ vÈ dhammÈ eva abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ pahÈtabbÈ bhÈvetabbÈ sacchikÈtabbÈ ca, tasmÈ esa dhammesu vinayo, na sattesu na jÊvesu cÈti dhammavinayo. SÈtthasabyaÒjanatÈdÊhi aÒÒesaÑ vacanato padhÈnaÑ vacananti pavacanaÑ, pavacanameva pÈvacanaÑ. SabbacariyÈhi visiÔÔhacariyabhÈvena brahmacariyaÑ. DevamanussÈnaÑ Satthubh|tassa Bhagavato sÈsananti SatthusÈsanaÑ. Satthubh|taÑ vÈ sÈsanantipi SatthusÈsanaÑ. “So vo mamaccayena SatthÈti7 hi dhammavinayova SatthÈ”ti vuttoti evametesaÑ padÈnaÑ attho veditabbo.

YasmÈ pana imasmiÑyeva sÈsane sabbappakÈrajjhÈnanibbattako bhikkhu dissati, na aÒÒatra, tasmÈ tattha tattha “imissÈ”ti ca “imasmin”ti ca ayaÑ niyamo katoti veditabbo. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 107; Vi 4. 449 piÔÔhÈdÊsu. 2. Vi 4. 357; Ma 2. 308 piÔÔhesu. 3. Vi 3. 55 piÔÔhe. 4. Na hi vaÒcanatthaÑ (SÊ) na bhavabhogÈdi-atthaÑ (SyÈ) 5. AÑ 1. 334 piÔÔhe. 6. Ma 1. 204 piÔÔhe. 7. DÊ 2. 127 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 128

JÊvanti tena taÑsampayuttakÈ dhammÈti jÊvitaÑ. AnupÈlanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti indriyaÑ. JÊvitameva indriyaÑ jÊvitindriyaÑ. TaÑ pavattasantatÈdhipateyyaÑ hoti. LakkhaÓÈdÊhi pana attanÈ avinibhuttÈnaÑ dhammÈnaÑ anupÈlanalakkhaÓaÑ jÊvitindriyaÑ, tesaÑ pavattanarasaÑ, tesaÑyeva ÔhapanapaccupaÔÔhÈnaÑ, yÈpayitabbadhammapadaÔÔhÈnaÑ. Santepi ca anupÈlanalakkhaÓÈdimhi vidhÈne atthikkhaÓeyeva taÑ te dhamme anupÈleti, udakaÑ viya uppalÈdÊni. YathÈsakaÑ paccayehi uppannepi ca dhamme pÈleti, dhÈti viya1 kumÈraÑ, sayaÑpavattitadhammasambandheneva ca pavattati, niyÈmako viya nÈvaÑ. Na bha~gato uddhaÑ pavattayati, attano ca pavattayitabbÈnaÒca abhÈvÈ. Na bha~gakkhaÓe Ôhapeti, sayaÑ bhijjamÈnattÈ, khÊyamÈno viya vaÔÔisineho padÊpasikhaÑ, na ca anupÈlanapavattanaÔÔhapanÈnubhÈvavirahitaÑ, yathÈvuttakkhaÓe tassa tassa sÈdhanatoti daÔÔhabbaÑ. ®hitiparittatÈya vÈti ÔhitikkhaÓassa mandatÈya thokatÈya. Appakanti mandaÑ lÈmakaÑ, sarasaparittatÈya vÈti attano paccayabh|tÈnaÑ kiccÈnaÑ sampattÊnaÑ vÈ appatÈya dubbalatÈya.

TesaÑ dvinnaÑ kÈraÓaÑ vibhÈgato dassetuÑ “kathaÑ ÔhitiparittatÈyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ‘atÊte cittakkhaÓe jÊvitthÈti evamÈdi paÒcavokÈrabhave pavattiyaÑ cittassa nirujjhanakÈle sabbasmiÑ r|pÈr|padhamme anirujjhantepi r|pato ar|passa paÔÔhÈnabhÈvena ar|pajÊvitaÑ sandhÈya, cuticittena vÈ saddhiÑ sabbesaÑ r|pÈr|pÈnaÑ nirujjhanabhÈvena paÒcavokÈrabhave cuticittaÑ sandhÈya, catuvokÈrabhave r|passa abhÈvena catuvokÈrabhavaÑ sandhÈya kathitan’ti veditabbaÑ. AtÊte cittakkhaÓeti atÊtacittassa bha~gakkhaÓasama~gÊkÈle taÑsama~gÊpuggalo “jÊvittha” iti vatthuÑ labbhati. Na jÊvatÊti “jÊvatÊ”tipi vattuÑ na labbhati. Na jÊvissatÊti “jÊvissatÊ”tipi vattuÑ na labbhati. AnÈgate cittakkhaÓe jÊvissatÊti anÈgatacittassa anuppajjanakkhaÓasama~gÊkÈle “jÊvissatÊ”ti vattuÑ labbhati. Na jÊvatÊti “jÊvatÊ”ti vattuÑ na labbhati. Na jÊvitthÈti “jÊvittha” itipi vattuÑ na labbhati. Paccuppanne cittakkhaÓeti paccuppannacittakkhaÓasama~gÊkÈle. JÊvatÊti “idÈni jÊvatÊ”ti vattuÑ labbhati. Na jÊvitthÈti “jÊvittha iti vattuÑ na labbhati. Na jÊvissatÊti “jÊvissatÊ”tipi vattuÑ na labbhati. ______________________________________________________________ 1. DhÈtÊ viya (Ka)


JÊvitaÑ attabhÈvo ca sukhadukkhÈ cÈti ayaÑ gÈthÈ paÒcavokÈrabhavaÑ amuÒcitvÈ labbhamÈnÈya dukkhÈya vedanÈya gahitattÈ paÒcavokÈrabhavameva sandhÈya vuttÈti veditabbÈ. KathaÑ? JÊvitanti jÊvitasÊsena sa~khÈrakkhandho. AttabhÈvoti r|pakkhandho. “UpekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ”ti1 vuttattÈ upekkhÈ vedanÈ antokaritvÈ sukhadukkhÈ cÈti vedanÈkkhandho, cittaÑ iti viÒÒÈÓakkhandho vutto. ImesaÑ catunnaÑ khandhÈnaÑ kathitattÈyeva khandhalakkhaÓena ekalakkhaÓabhÈvena lakkhaÓÈkÈravasena saÒÒÈkkhandhopi kathitoti veditabbo. EvaÑ vuttesu paÒcasu khandhesu ar|padhammaÑ muÒcitvÈ kammasamuÔÔhÈnÈdir|passa appavattanabhÈvena ekacittasamÈyuttÈti ar|papadhÈnabhÈvo kathito hoti. KathaÑ? AsaÒÒasatte r|pampi idhupacitakammabalaÑ amuÒcitvÈva pavattati, nirodhasamÈpannÈnaÑ r|pampi paÔhamasamÈpannasamÈpattibalaÑ amuÒcitvÈva pavattati. EvaÑ attano appavattiÔÔhÈnepi r|papavattiÑ attano santakameva katvÈ pavattanasabhÈvassa ar|padhammassa attano pavattiÔÔhÈne r|papavattiyÈ padhÈnakÈraÓabhÈvena ekacittasamÈyuttÈti cittapadhÈnabhÈvo kathitoti veditabbo.

EvaÑ paÒcavokÈrabhave pavattiyaÑ r|papavattiyÈ padhÈnabh|tacittanirodhena r|pe dharamÈneyeva pavattÈnaÑ2 nirodho nÈma hotÊti ar|padhammavasena eva “lahuso vattate khaÓo”ti vuttaÑ. Atha vÈ paÒcavokÈrabhave cuticittaÑ sandhÈya kathitÈti veditabbÈ. EvaÑ kathiyamÈne sukhadukkhÈ cÈti kÈyikacetasikasukhavedanÈ ca kÈyikacetasikadukkhavedanÈ ca cuticittakkhaÓe ahontÊpi ekasantativasena cuticittena saddhiÑ nirujjhatÊti kathitÈ. CatuvokÈrabhavaÑ vÈ sandhÈya kathitÈtipi veditabbÈ. KathaÑ? AÒÒasmiÑ ÔhÈne attabhÈvoti saÒÒÈkkhandhassa vuttabhÈvena attabhÈvoti saÒÒÈkkhandhova gahito. Brahmaloke kÈyikasukhadukkhadomanassaÑ ahontampi sukhadukkhÈ cÈti vedanÈsÈmaÒÒato labbhamÈno vedanÈkkhandho gahitoti veditabbaÑ. SesaÑ vuttasadisameva. Imesu ca tÊsu vikappesu kevalÈti dhuvasukhasubha-attÈ natthi, kevalaÑ tehi avomissÈ. Lahuso vattati khaÓoti vuttanayena ekacittakkhaÓikatÈya lahuko atiparitto jÊvitÈdÊnaÑ khaÓo vattati. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 171 piÔÔhe. 2. SattÈnaÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 130

Ekato dvinnaÑ cittÈnaÑ appavattiÑ dassento “cullÈsÊtisahassÈnÊ”ti gÈthamÈha. CullÈsÊtisahassÈni, kappÈ tiÔÔhanti ye mar|ti ye devagaÓÈ caturÈsÊti kappasahassÈni ÈyuÑ gahetvÈ NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatane tiÔÔhanti. “Ye narÈ”tipi PÈÄi. Na tveva tepi jÊvanti, dvÊhi cittasamohitÈti1 tepi devÈ dvÊhi cittehi samohitÈ ekato hutvÈ yuganaddhena cittena na tu eva jÊvanti, ekenekena cittena jÊvantÊti attho.

IdÈni maraÓakÈlaÑ dassento “ye niruddhÈ”ti gÈthamÈha. Tattha ye niruddhÈti ye khandhÈ niruddhÈ attha~gatÈ. MarantassÈti matassa. TiÔÔhamÈnassa vÈti dharamÈnassa vÈ. Sabbepi sadisÈ khandhÈti cutito uddhaÑ niruddhakkhandhÈ vÈ pavatte niruddhakkhandhÈ vÈ puna ghaÔetuÑ asakkuÓeyyaÔÔhena sabbepi khandhÈ sadisÈ. GatÈ appaÔisandhikÈti niruddhakkhandhÈnaÑ puna ÈgantvÈ paÔisandhÈnÈbhÈvena gatÈ appaÔisandhikÈti vuccanti.

IdÈni tÊsu kÈlesu niruddhakkhandhÈnaÑ nÈnattaÑ natthÊti dassetuÑ “anantarÈ”ti gÈthamÈha. Tattha anantarÈ ca ye bhaggÈ, ye ca bhaggÈ anÈgatÈti ye khandhÈ anantarÈtÊtÈ hutvÈ bhinnÈ niruddhÈ, ye ca anÈgatÈ khandhÈ bhijjissanti. Tadantareti tesaÑ antare niruddhÈnaÑ paccuppannakhandhÈnaÑ. VesamaÑ natthi lakkhaÓeti visamassa bhÈvo vesamaÑ, taÑ vesamaÑ natthi, tehi nÈnattaÑ natthÊti attho. LakkhÊyatÊti lakkhaÓaÑ, tasmiÑ lakkhaÓe.

IdÈni anÈgatakkhandhÈnaÑ vattamÈnakkhandhehi asammissabhÈvaÑ kathento “anibbattena na jÈto”ti gÈthamÈha. Anibbattena na jÈtoti ajÈtena apÈtubh|tena anÈgatakkhandhena na jÈto na nibbatto. Etena anÈgatakkhandhassa vattamÈnakkhandhena asammissabhÈvaÑ kathesi. Paccuppannena jÊvatÊti khaÓapaccuppannena vattamÈnakkhandhena jÊvati. Etena ekakkhaÓe dvÊhi cittehi na jÊvatÊti kathitaÑ. CittabhaggÈ matoti dvÊhi cittehi ekakkhaÓe ajÊvanabhÈvena cittabha~gena mato. “Uparito cittabha~gÈ”tipi PÈÄi, taÑ ujukameva. PaÒÒatti paramatthiyÈti “r|paÑ jÊrati maccÈnaÑ, nÈmagottaÑ na jÊratÊ”ti2 vacanakkamena paÓÓattimattaÑ na jÊraÓasabhÈvena paramÈ Ôhiti etissÈti paramatthiyÈ3, sabhÈvaÔÔhitikÈti attho. ______________________________________________________________ 1. DvÊhi cittehi saÑyutÈ (PÈÄi), dvÊhi cittehi samohitÈ (SÊ) 2. SaÑ 1. 40 piÔÔhe. 3. ParamaÔÔhiti (SÊ)


“Datto mato, Mitto mato”ti paÓÓattimattameva hi tiÔÔhati. Atha vÈ paramatthiyÈti paramatthikÈ. Paramo attho etissÈti paramatthikÈ. AjaÔÈkÈsoti paÒÒattiyÈ natthidhammaÑ paÔicca kathanaÑ viya matoti paÒÒatti natthidhammaÑ paÔicca na kathiyati, jÊvitindriyabha~gasa~khÈtaÑ dhammaÑ paÔicca kathiyati.

AnidhÈnagatÈ bhaggÈti ye khandhÈ bhinnÈ, te nidhÈnaÑ nihitaÑ nicayaÑ na gacchantÊti anidhÈnagatÈ. PuÒjo natthi anÈgateti anÈgatepi nesaÑ puÒjabhÈvo rÈsibhÈvo natthi. NibbattÈyeva tiÔÔhantÊti paccuppannavasena uppannÈ ÔhitikkhaÓe vayadhammÈva hutvÈ tiÔÔhanti. Kimiva? Œragge sÈsap|pamÈti s|cimukhe sÈsapo viya.

IdÈni khandhÈnaÑ dassanabhÈvaÑ dassento “nibbattÈnan”ti gÈthamÈha. Tattha nibbattÈnaÑ dhammÈnanti paccuppannÈnaÑ khandhÈnaÑ. Bha~go nesaÑ purakkhatoti etesaÑ bhedo purato katvÈ Ôhapito. PalokadhammÈti nassanasabhÈvÈ. PurÈÓehi amissitÈti pure uppannehi khandhehi na missitÈ na saÑsaggÈ.

IdÈni khandhÈnaÑ adassanabhÈvaÑ dassento “adassanato ÈyantÊ”ti gÈthamÈha. Tattha adassanato ÈyantÊti adissamÈnÈyeva Ègacchanti uppajjanti. Bha~gÈ gacchantidassananti bhedÈ bha~gato uddhaÑ adassanabhÈvaÑ gacchanti. VijjuppÈdova ÈkÈseti vivaÔÈkÈse vijjulatÈniccharaÓaÑ viya. Uppajjanti vayanti cÈti pubbantato uddhaÑ uppajjanti ca bhijjanti ca, nassantÊti attho. “Udeti Èp|rati veti cando”ti1 evamÈdÊsu viya.

EvaÑ ÔhitiparittataÑ dassetvÈ idÈni sarasaparittataÑ dassento “kathaÑ sarasaparittatÈyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha assÈs|panibandhaÑ jÊvitanti abbhantarapavisananÈsikavÈtapaÔibaddhaÑ jÊvitindriyaÑ. PassÈsoti bahinikkhamananÈsikavÈto. AssÈsapassÈsoti tadubhayaÑ. MahÈbh|t|panibandhanti catusamuÔÔhÈnikÈnaÑ pathavÊ-ÈpatejavÈyÈnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ paÔibaddhaÑ jÊvitaÑ. KabaÄÊkÈrÈhÈr|panibandhanti asitapÊtÈdikabaÄÊkÈra-ÈhÈrena upanibandhaÑ. Usm|panibandhanti kammajatejodhÈt|panibandhaÑ. ViÒÒÈÓ|panibandhanti bhava~gaviÒÒÈÓ|panibandhaÑ. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “Èyu usmÈ ca viÒÒÈÓaÑ, yadÈ kÈyaÑ jahantiman”ti2. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 120 piÔÔhe JÈtake. 2. SaÑ 2. 117 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 132

IdÈni nesaÑ dubbalakÈraÓaÑ dassento “m|lampi imesaÑ dubbalan”ti-ÈdimÈha. tattha m|lampÊti patiÔÔhaÔÔhena m|labh|tampi. AssÈsapassÈsÈnaÑ hi karajakÈyo m|laÑ. MahÈbh|tÈdÊnaÑ avijjÈkammataÓhÈhÈrÈ. Imesanti vuttappakÈrÈnaÑ assÈsÈdÊnaÑ jÊvitindriyapavattikÈraÓavasena vuttÈnaÑ. Etesu hi ekekasmiÑ asati jÊvitindriyaÑ na tiÔÔhati. Dubbalanti appathÈmaÑ. Pubbahet|pÊti atÊtajÈtiyaÑ imassa vipÈkavaÔÔassa hetubh|tÈ kÈraÓasa~khÈtÈ avijjÈsa~khÈrataÓhupÈdÈnabhavÈpi. ImesaÑ dubbalÈ ye paccayÈ tepi dubbalÈti ye ÈrammaÓÈdisÈdhÈraÓapaccayÈ. PabhÈvikÈti padhÈnaÑ hutvÈ uppÈdikÈ bhavataÓhÈ. Sahabh|mÊti sahabhavikÈpi r|pÈr|padhammÈ. SampayogÈpÊti ekato yuttÈpi ar|padhammÈ. SahajÈpÊti saddhiÑ ekacitte uppannÈpi. YÈpi payojikÈti cutipaÔisandhivasena yojetuÑ niyuttÈti payojikÈ, vaÔÔam|lakÈ taÓhÈ. VuttaÑ hetaÑ “taÓhÈdutiyo puriso”ti1. NiccadubbalÈti nirantarena dubbalÈ. AnavaÔÔhitÈti na avaÔÔhitÈ, otaritvÈ2 na ÔhitÈ. ParipÈtayanti imeti ime aÒÒamaÒÒaÑ pÈtayanti khepayanti. AÒÒamaÒÒassÈti aÒÒo aÒÒassa, eko ekassÈti attho. Hi-iti kÈraÓatthe nipÈto. Natthi tÈyitÈti tÈyano rakkhako natthi. Na cÈpi Ôhapenti aÒÒamaÒÒanti aÒÒe aÒÒaÑ ÔhapetuÑ na sakkonti. Yopi nibbattako so na vijjatÊti yopi imesaÑ uppÈdako dhammo, so idÈni natthi.

Na ca kenaci koci hÈyatÊti koci ekopi kassaci vasena na parihÈyati. GandhabbÈ ca ime hi sabbasoti sabbe hi ime khandhÈ sabbÈkÈrena bha~gaÑ pÈpuÓituÑ yuttÈ. Purimehi pabhÈvitÈ imeti pubbahetupaccayehi ime vattamÈnakÈ uppÈdikÈ. Yepi pabhÈvikÈti yepi ime vattamÈnakÈ uppÈdakÈ pubbahetupaccayÈ. Te pure matÈti te vuttappakÈrapaccayÈ vattamÈnaÑ apÈpuÓitvÈ paÔhamameva maraÓaÑ pattÈ. PurimÈpi ca pacchimÈpi cÈti purimÈ pubbahetupaccayÈpi ca pacchimÈ vattamÈne paccayasamuppannÈ ca. AÒÒamaÒÒaÑ na kadÈci maddasaÑs|ti aÒÒamaÒÒaÑ kismiÒci kÈle na diÔÔhapubbÈ. Ma-kÈro padasandhivasena vutto.

CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnanti DhataraÔÔhavir|Ähakavir|pakkhakuvera-sa~khÈtÈ catumahÈrÈjÈ issarÈ etesanti CÈtumahÈrÈjikÈ. R|pÈdÊhi dibbanti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 201, 268 piÔÔhe. 2. OnamitvÈ (SyÈ)


kÊÄantÊti devÈ. Te Sinerupabbatassa vemajjhe honti. Tesu atthi pabbataÔÔhakÈpi, atthi ÈkÈsaÔÔhakÈpi. TesaÑ paramparÈ CakkavÈÄapabbataÑ pattÈ. KhiÉÉÈpadosikÈ ManopadosikÈ SÊtavalÈhakÈ UÓhavalÈhakÈ CandimÈ devaputto S|riyo devaputtoti ete sabbepi CÈtumahÈrÈjikadevalokaÔÔhÈ eva tesaÑ CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ jÊvitaÑ. UpÈdÈyÈti paÔicca. Parittakanti vuddhipaÔisedho. Thokanti mandakÈlaÑ, dÊghadivasapaÔisedho. KhaÓikanti mandakÈlaÑ, kÈlantarapaÔisedho. Lahukanti sallahukaÑ, alasapaÔisedho. Ittaranti sÊghabalavapaÔisedho. AnaddhanÊyanti kÈlavasena na addhÈnakkhamaÑ. NaciraÔÔhitikanti divasena ciraÑ na tiÔÔhatÊti naciraÔÔhitikaÑ, divasapaÔisedho.

TÈvatiÑsÈnanti tettiÑsajanÈ tattha upapannÈti TÈvatiÑsÈ. Api ca TÈvatiÑsÈti tesaÑ devÈnaÑ nÈmamevÈtipi vuttaÑ. Tepi atthi pabbataÔÔhakÈ, atthi ÈkÈsaÔÔhakÈ, tesaÑ paramparÈ CakkavÈÄapabbataÑ pattÈ. TathÈ YÈmÈdÊnaÑ. Ekadevalokepi hi devÈnaÑ paramparÈ CakkavÈÄapabbataÑ appattÈ nÈma natthi. DibbasukhaÑ yÈtÈ payÈtÈ sampattÈti YÈmÈ. TuÔÔhÈ pahaÔÔhÈti TusitÈ. PakatipaÔiyattÈrammaÓato atirekena nimmitukÈmakÈle1 yathÈrucite bhoge nimminitvÈ ramantÊti NimmÈnaratÊ. CittÈcÈraÑ ÒatvÈ parehi nimmitesu bhogesu vasaÑ vattentÊti ParanimmitavasavattÊ. BrahmakÈye brahmaghaÔÈya niyuttÈti brahmakÈyikÈ. Sabbepi paÒcavokÈrabrahmÈno gahitÈ.

Gamaniyoti gandhabbo2. SamparÈyoti paraloko. Yo bhikkhave ciraÑ jÊvati, so vassasatanti yo ciraÑ tiÔÔhamÈno, so vassasatamattaÑ tiÔÔhati. AppaÑ vÈ bhiyyoti vassasatato upari tiÔÔhamÈno dve vassasatÈni tiÔÔhamÈno nÈma natthi. HÊÄeyya nanti naÑ jÊvitaÑ avaÒÒÈtaÑ kareyya, lÈmakato cinteyya. “HÊÄeyyÈnan”ti ca paÔhanti. AccayantÊti atikkamanti. AhorattÈti rattindivaparicchedÈ. UparujjhatÊti jÊvitindriyaÑ nirujjhati, abhÈvaÑ upagacchati. Œyu khiyyati maccÈnanti sattÈnaÑ Èyusa~khÈro khayaÑ yÈti. KunnadÊnaÑva odakanti yathÈ udakacchinnÈya kunnadiyÈ udakaÑ, evaÑ maccÈnaÑ Èyu khiyyati. Paramatthato hi atiparitto sattÈnaÑ jÊvitakkhaÓo ekacittakkhaÓikamattoyeva. YathÈ nÈma rathacakkaÑ ______________________________________________________________ 1. RamitukÈmakÈle (SÊ, SyÈ) 2. Gantabbo (SÊ)

KhuddakanikÈya 134

pavattamÈnampi ekeneva nemipadesena pavattati, tiÔÔhamÈnampi ekeneva tiÔÔhati, evameva ekacittakkhaÓikaÑ sattÈnaÑ jÊvitaÑ tasmiÑ citte niruddhamatte satto niruddhoti vuccati.

DhÊrÈti dhÊrÈ iti. Puna dhÊrÈti paÓÉitÈ. DhitimÈti dhiti assa atthÊti dhitimÈ. DhitisampannÈti paÓÉiccena samannÈgatÈ. DhÊkatapÈpÈti garahitapÈpÈ. TaÑyeva pariyÈyaÑ dassetuÑ “dhÊ vuccati paÒÒÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha pajÈnÈtÊti paÒÒÈ. KiÑ pajÈnÈti? “IdaÑ dukkhan”ti-ÈdinÈ nayena ariyasaccÈni. AÔÔhakathÈyaÑ pana “paÒÒÈpanavasena paÒÒÈ”ti vuttÈ. Kinti paÒÒÈpeti? “AniccaÑ dukkhaÑ anattÈ”ti paÒÒÈpeti. SÈva1 avijjÈya abhibhavanato adhipatiyaÔÔhena indriyaÑ, dassanalakkhaÓe vÈ indaÔÔhaÑ kÈretÊtipi indriyaÑ, paÒÒÈva indriyaÑ paÒÒindriyaÑ. SÈ panesÈ obhÈsanalakkhaÓÈ, pajÈnanalakkhaÓÈ ca, yathÈ hi catubhittike gehe rattibhÈge dÊpe jalite andhakÈraÑ nirujjhati, Èloko pÈtubhavati, evameva obhÈsanalakkhaÓÈ paÒÒÈ. PaÒÒobhÈsasamo obhÈso nÈma natthi. PaÒÒavato hi ekapalla~kena nisinnassa dasasahassilokadhÈtu ekÈlokÈ hoti. TenÈha thero–

“YathÈ mahÈrÈja puriso andhakÈre gehe telappadÊpaÑ paveseyya, paviÔÔho padÊpo andhakÈraÑ viddhaÑseti2, obhÈsaÑ janeti, ÈlokaÑ vidaÑseti3, pÈkaÔÈni ca r|pÈni karoti, evameva kho mahÈrÈja paÒÒÈ uppajjamÈnÈ avijjandhakÈraÑ viddhaÑseti, vijjobhÈsaÑ janeti, ÒÈÓÈlokaÑ vidaÑseti, pÈkaÔÈni ariyasaccÈni karoti. EvaÑ kho mahÈrÈja obhÈsanalakkhaÓÈ paÒÒÈ”ti4.

YathÈ pana cheko bhisakko ÈturÈnaÑ sappÈyÈsappÈyÈni bhojanÈdÊni jÈnÈti, evaÑ paÒÒÈ uppajjamÈnÈ kusalÈkusale sevitabbÈsevitabbe hÊnappaÓÊtakaÓhasukkasappaÔibhÈga-appaÔibhÈge dhamme pajÈnÈti. Vuttampi cetaÑ DhammasenÈpatinÈ “pajÈnÈti pajÈnÈtÊti kho Èvuso tasmÈ paÒÒavÈti vuccati. KiÒca pajÈnÈti? IdaÑ dukkhanti pajÈnÈtÊ”ti5 vitthÈretabbaÑ. EvamassÈ pajÈnanalakkhaÓatÈ veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. SÈ ca (SyÈ) 2. Vidhameti (SyÈ) 3. Vidasseti (SyÈ) 4. Khu 11. 38 MilindapaÒhe. 5. Ma 1. 366 piÔÔhe.


Aparo nayo–yathÈsabhÈvapaÔivedhalakkhaÓÈ paÒÒÈ, akkhalitapaÔivedhalakkhaÓÈ vÈ, kusalissÈsakhitta-usupaÔivedho viya. VisayobhÈsarasÈ, padÊpo viya. AsammohapaccupaÔÔhÈnÈ, araÒÒagatasudesako viya.

KhandhadhÊrÈti paÒcasu khandhesu ÒÈÓaÑ pavattentÊti khandhadhÊrÈ. AÔÔhÈrasasu dhÈt|su ÒÈÓaÑ pavattentÊti dhÈtudhÊrÈ. Sesesupi iminÈ nayena attho netabbo. Te dhÊrÈ evamÈhaÑs|ti ete paÓÉitÈ evaÑ kathayiÑsu. KathentÊti “appakaÑ parittakan”ti kathayanti. BhaÓantÊti “thokaÑ khaÓikan”ti bhÈsanti. DÊpayantÊti “lahukaÑ ittaran”ti patiÔÔhapenti. VoharantÊti “anaddhanikaÑ naciraÔÔhitikan”ti nÈnÈvidhena byavaharanti. 11. IdÈni ye tathÈ na karonti, tesaÑ byasanuppattiÑ dassento “pasÈmÊ”ti gÈthamÈha. Tattha passÈmÊti maÑsacakkhu-ÈdÊhi pekkhÈmi. Loketi apÈyÈdimhi. PariphandamÈnanti ito cito ca phandamÈnaÑ. PajaÑ imanti imaÑ sattakÈyaÑ. TaÓhÈgatanti taÓhÈya gataÑ abhibh|taÑ nipÈtitanti adhippÈyo. Bhaves|ti kÈmabhavÈdÊsu. HÊnÈ narÈti hÊnakammantÈ narÈ. Maccumukhe lapantÊti antakÈle sampatte maraÓamukhe paridevanti. AvÊtataÓhÈseti avigatataÓhÈ. BhavÈti kÈmabhavÈdikÈ. Bhaves|ti kÈmabhavÈdikesu. Atha vÈ bhavÈbhaves|ti bhavÈbhavesu, punappunaÑ bhaves|ti vuttaÑ hoti.

PassÈmÊti maÑsacakkhunÈpi passÈmÊti duvidhaÑ maÑsacakkhu sasambhÈracakkhu pasÈdacakkh|ti. Tattha yoyaÑ akkhik|pake patiÔÔhito heÔÔhÈ akkhik|pakaÔÔhikena upari bhamukaÔÔhikena ubhato akkhik|Ôehi bahiddhÈ akkhilomehi1 paricchinno akkhik|pakamajjhÈ nikkhantena nhÈrusuttakena matthalu~ge2 Èbaddho setakaÓhamaÓÉalavicitto3 maÑsapiÓÉo, idaÑ sasambhÈracakkhu nÈma. Yo pana ettha sito ettha paÔibaddho catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya pasÈdo, idaÑ pasÈdacakkhu nÈma. IdamadhippetaÑ. TadetaÑ tassa sasambhÈracakkhuno setamaÓÉalaparikkhittassa kaÓhamaÓÉalassa majjhe abhimukhe ÔhitÈnaÑ sarÊrasaÓÔhÈnuppattipadese4 diÔÔhamaÓÉale ______________________________________________________________ 1. Akkhik|peti (SÊ, SyÈ) akkhipakhumehi (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 73 piÔÔhe.) 2. Matthalu~gena (SÊ, SyÈ, Ka) 3. SetakaÓhÈtikaÓhamaÓÉalavicitto (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 73 piÔÔhe.) 4. ...desabh|te (Abhi-®Ôha 1. 345 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 136

sattasu picupaÔalesu ÈsittatelaÑ picupaÔalÈni viya sattakkhipaÔalÈni byÈpetvÈ pamÈÓato |kÈsiramattaÑ1 cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati.

TaÑ cakkhatÊti cakkhu, tena maÑsacakkhunÈ passÈmi. DibbacakkhunÈti “addasaÑ kho ahaÑ bhikkhave dibbena cakkhunÈ visuddhenÈ”ti2 evaÑvidhena dibbacakkhunÈ. PaÒÒÈcakkhunÈti “virajaÑ vÊtamalaÑ dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti3 evaÑ Ègatena paÒÒÈcakkhunÈ. BuddhacakkhunÈti “addasaÑ kho ahaÑ bhikkhave BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokento”ti4 evamÈgatena BuddhacakkhunÈ. SamantacakkhunÈti “samantacakkhu vuccati sabbaÒÒutaÒÒÈÓan”ti5 evamÈgatena samantacakkhunÈ. PassÈmÊti maÑsacakkhunÈ hatthatale ÔhapitÈmalakaÑ viya r|pagataÑ maÑsacakkhunÈ. DakkhÈmÊti saÒjÈnÈmi dibbena cakkhunÈ cut|papÈtaÑ. OlokemÊti avalokemi paÒÒÈcakkhunÈ catusaccaÑ. NijjhÈyÈmÊti cintemi BuddhacakkhunÈ saddhÈpaÒcamakÈni indriyÈni. UpaparikkhÈmÊti samantato ikkhÈmi pariyesÈmi samantacakkhunÈ paÒca neyyapathe.

TaÓhÈphandanÈya phandamÈnanti taÓhÈcalanÈya calamÈnaÑ. Ito paraÑ diÔÔhiphandanÈdidiÔÔhibyasanena dukkhena phandamÈnapariyosÈnaÑ vuttanayattÈ uttÈnameva. SamphandamÈnanti punappunaÑ phandamÈnaÑ. VipphandamÈnanti nÈnÈvidhena calamÈnaÑ. VedhamÈnanti kampamÈnaÑ. PavedhamÈnanti padhÈnena kampamÈnaÑ. SampavedhamÈnanti punappunaÑ kampamÈnaÑ. Upasaggena vÈ padaÑ vaÉÉhitaÑ.

TaÓhÈnugatanti taÓhÈya anupaviÔÔhaÑ. TaÓhÈyÈnusaÔanti taÓhÈya anupatthaÔaÑ. TaÓhÈyÈsannanti taÓhÈya nimuggaÑ. TaÓhÈya pÈtitanti taÓhÈya khittaÑ. “ParipÈtitan”ti vÈ pÈÔho. Abhibh|tanti taÓhÈya madditaÑ ajjhotthaÔaÑ. PariyÈdinnacittanti khepetvÈ gahitacittaÑ. Atha vÈ oghena gataÑ viya taÓhÈgataÑ. UpÈdiÓÓakar|papaccayehi patitvÈ gataÑ viya taÓhÈnugataÑ. UdakapiÔÔhiÑ chÈdetvÈ patthaÔanÊlikÈ udakapiÔÔhi viya taÓhÈnusaÔaÑ. Vaccak|pe nimuggaÑ viya taÓhÈyÈsannaÑ. Rukkhaggato patitvÈ narake patitaÑ viya taÓhÈpÈtitaÑ. UpÈdiÓÓakar|paÑ saÑyogaÑ viya taÓhÈya abhibh|taÑ. UpÈdiÓÓakar|papariggÈhakassa uppannavipassanaÑ viya taÓhÈya pariyÈdinnacittaÑ. Atha vÈ kÈmacchandena taÓhÈgataÑ. KÈmapipÈsÈya taÓhÈnugataÑ. ______________________________________________________________ 1. MuggapaÔalamattaÑ |kÈsÊsamattaÑ (Ka) 2. Ma 1. 227 piÔÔhe. 3. Ma 2. 346; Vi 3. 16 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 225 piÔÔhe. 5. Khu 8. 93, 178 piÔÔhesu.


KÈmÈsavena taÓhÈnusaÔaÑ. KÈmapariÄÈhena taÓhÈyÈsannaÑ. KÈmajjhosÈnena taÓhÈya pÈtitaÑ. KÈmoghena taÓhÈya abhibh|taÑ. KÈmupÈdÈnena taÓhÈya pariyÈdinnacittanti evameke vaÓÓayanti. KÈmabhaveti kÈmÈvacare. R|pabhaveti r|pÈvacare. Ar|pabhaveti ar|pÈvacare. TesaÑ nÈnattaÑ heÔÔhÈ pakÈsitaÑyeva.

BhavÈbhaves|ti bhavÈbhaveti bhavoti kÈmadhÈtu. Abhavoti r|pÈr|padhÈtu. Atha vÈ bhavoti kÈmadhÈtu r|padhÈtu. Abhavoti ar|padhÈtu. Tesu bhavÈbhavesu. Kammabhaveti kammavaÔÔe. Punabbhaveti ponobhavike vipÈkavaÔÔe. KÈmabhaveti kÈmadhÈtuyÈ. Kammabhaveti kammavaÔÔe. Vattha kammabhavo bhÈvayatÊti bhavo. KÈmabhave punabbhaveti kÈmadhÈtuyÈ upapattibhave vipÈkavaÔÔe. VipÈkabhavo bhavatÊti bhavo. R|pabhavÈdÊsupi eseva nayo. Ettha ca “kÈmabhave r|pabhave ar|pabhave”ti okÈsabhavaÑ sandhÈya vuttaÑ. TÊsupi “kammabhave”ti kammabhavaÑ, tathÈ “punabbhave”ti upapattibhavaÑ sandhÈya vuttaÑ. Punappunabbhaveti aparÈparaÑ uppattiyaÑ. GatiyÈti paÒcagatiyÈ aÒÒatarÈya. AttabhÈvÈbhinibbattiyÈti attabhÈvÈnaÑ abhinibbattiyÈ. AvÊtataÓhÈti m|lapadaÑ. AvigatataÓhÈti khaÓikasamÈdhi viya khaÓikappahÈnÈbhÈvena na vigatÈ taÓhÈ etesanti avigatataÓhÈ. AcattataÓhÈti tada~gappahÈnÈbhÈvena apariccattataÓhÈ. AvantataÓhÈti vikkhambhanappahÈnÈbhÈvena na vantataÓhÈti avantataÓhÈ. AmuttataÓhÈti accantasamucchedappahÈnÈbhÈvena na muttataÓhÈ. AppahÊnataÓhÈti paÔippassaddhippahÈnÈbhÈvena na pahÊnataÓhÈ. AppaÔinissaÔÔhataÓhÈti nissaraÓappahÈnÈbhÈvena bhave patiÔÔhitaÑ anusayakilesaÑ appaÔinissajjitvÈ ÔhitattÈ appaÔinissaÔÔhataÓhÈ. 12. IdÈni yasmÈ avigatataÓhÈ evaÑ phandanti ca lapanti ca, tasmÈ taÓhÈvinaye samÈdapento “mamÈyite”ti gÈthamÈha. Tattha mamÈyiteti taÓhÈdiÔÔhimamattehi “maman”ti pariggahite vatthusmiÑ. PassathÈti sotÈre Èlapanto Èha. EtampÊti etampi ÈdÊnavaÑ. SesaÑ pÈkaÔameva.

Dve mamattÈti dve ÈlayÈ. YÈvatÈti paricchedaniyamatthe1 nipÈto. TaÓhÈsa~khÈtenÈti taÓhÈkoÔÔhÈsena, sa~khÈ sa~khÈtanti ______________________________________________________________ 1. Niyamanatthe (SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 138

atthato ekaÑ “saÒÒÈnidÈnÈ hi papaÒcasa~khÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. SÊmakatanti aparicchedadosavirahitaÑ mariyÈdakataÑ “tiyojanaparamaÑ sÊmaÑ sammannitun”ti-ÈdÊsu2 viya. Odhikatanti vacanaparicchedadosavirahitaÑ paricchedakataÑ sÊmantarikarukkho viya. Pariyantakatanti paricchedakataÑ. SÊmantarikarukkho pana dvinnaÑ sÈdhÈraÓaÑ, ayaÑ pana ekÈbaddhatÈlapanti viya katanti pariyantakataÑ. Pariggahitanti kÈlantarepi parÈyattaÑ muÒcitvÈ sabbÈkÈrena gahitaÑ. MamÈyitanti ÈlayakataÑ vass|pagataÑ senÈsanaÑ viya. IdaÑ mamanti samÊpe ÔhitaÑ. EtaÑ mamanti d|re ÔhitaÑ. Ettakanti parikkhÈraniyamanaÑ “ettakampi nappaÔibhÈseyyÈ”ti viya. EttÈvatÈti paricchedatthepi nipÈtaniyamanaÑ “ettÈvatÈ kho mahÈnÈmÈ”ti viya. Kevalampi mahÈpathavinti sakalampi mahÈpathaviÑ.

AÔÔhasataÑ taÓhÈvicaritanti aÔÔhuttarasataÑ taÓhÈgamanavitthÈraÑ. AÔÔhuttarasataÑ kathaÑ hotÊti ce? R|pataÓhÈ -pa- dhammataÓhÈti evaÑ cakkhudvÈrÈdÊsu javanavÊthiyÈ pavattÈ taÓhÈ “seÔÔhiputto, brÈhmaÓaputto”ti evamÈdÊsu pitito laddhanÈmÈ viya pitusadisÈrammaÓe bh|tÈ. Ettha ca r|pÈrammaÓÈ r|pe taÓhÈti r|pataÓhÈ. SÈ kÈmarÈgabhÈvena r|paÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ kÈmataÓhÈ. SassatadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ niccaÑ dhuvaÑ sassatan”ti evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ bhavataÓhÈ. UcchedadiÔÔhisahagatarÈgabhÈvena “r|paÑ ucchijjati vinassati pacchedaÑ bhavissatÊ”ti3 evaÑ assÈdentÊ pavattamÈnÈ vibhavataÓhÈti evaÑ tividhÈ hoti. YathÈ ca r|pataÓhÈ, tathÈ saddataÓhÈdayopÊti etÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni honti. TÈni ajjhattar|pÈdÊsu aÔÔhÈrasa, bahiddhÈr|pÈdÊsu aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa, iti atÊtÈni chattiÑsa, anÈgatÈni chattiÑsa, paccuppannÈni chattiÑsÈti aÔÔhasataÑ. Ajjhattikassa upÈdÈya “asmÊ”ti hoti, “itthasmÊ”ti hotÊti vÈ evamÈdÊni ajjhattikar|pÈdinissitÈni aÔÔhÈrasa, bÈhirassupÈdÈya iminÈ “asmÊ”ti hoti, iminÈ “itthasmÊ”ti hotÊti bÈhirar|pÈdinissitÈni aÔÔhÈrasÈti chattiÑsa. Iti atÊtÈni chattiÑsa, anÈgatÈni chattiÑsa, paccuppannÈni chattiÑsÈti evampi aÔÔhasata4taÓhÈvicaritÈni honti. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 414 piÔÔhe. 2. Vi 3. 145 piÔÔhe. 3. Pacca na bhavissati (SÊ, SyÈ) 4. AÔÔhasataÑ (SÊ, SyÈ)


VÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhÊti r|pÈdÊnaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ ekekampi “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena catudhÈ gÈhavasena pavattÈni vatth|ni katvÈ uppannÈ vijjamÈnaÔÔhena sati khandhapaÒcakasa~khÈte kÈye diÔÔhÊti sakkÈyadiÔÔhi. DasavatthukÈ micchÈdiÔÔhÊti “natthi dinnaÑ, natthi yiÔÔhan”ti-ÈdinayappavattÈ micchÈdiÔÔhi ayÈthÈvadiÔÔhi, virajjhitvÈ gahaÓato vÈ vitathÈ diÔÔhi micchÈdiÔÔhi, anatthÈvahattÈ paÓÉitehi kucchitÈ diÔÔhÊtipi micchÈdiÔÔhi. SÈ ayoniso abhinivesalakkhaÓÈ, parÈmÈsarasÈ, micchÈbhinivesapaccupaÔÔhÈnÈ, ariyÈnamadassanakÈmatÈdipadaÔÔhÈnÈ, paramavajjÈti daÔÔhabbÈ. DasavatthukÈ antaggÈhikÈ diÔÔhÊti sassato loko, asassato loko, antavÈ loko”ti-ÈdinayappavattÈ ekekaÑ koÔÔhÈsaÑ patiÔÔhaÑ katvÈ gahaÓavasena evaÑ pavattÈ diÔÔhi dasavatthukÈ antaggÈhikÈ diÔÔhi. YÈ evar|pÈ diÔÔhÊti yÈ evaÑ jÈtikÈ diÔÔhi. DiÔÔhigatanti diÔÔhÊsu gataÑ. IdaÑ dassanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhi-antogadhattÈti diÔÔhigataÑ, diÔÔhiyeva duratikkamanaÔÔhena gahanaÑ diÔÔhigahanaÑ tiÓagahanavanagahanapabbatagahanÈni viya. SÈsa~kasappaÔibhayaÔÔhena diÔÔhikantÈraÑ corakantÈravÈÄakantÈranirudakakantÈradubbhikkhakantÈrÈ viya. SammÈdiÔÔhiyÈ vinivijjhanaÔÔhena vilomanaÔÔhena ca diÔÔhivis|kÈyikaÑ. MicchÈdassanaÑ hi uppajjamÈnaÑ sammÈdassanaÑ vinivijjhati ceva vilometi ca. KadÈci sassatassa, kadÈci ucchedassa gahaÓato diÔÔhiyÈ vir|paÑ phanditanti diÔÔhivipphanditaÑ. DiÔÔhigatiko hi ekasmiÑ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti. KadÈci sassataÑ anussarati2, kadÈci ucchedaÑ. DiÔÔhiyeva bandhanaÔÔhena saÑyojananti diÔÔhisaÑyojanaÑ. SusumÈrÈdayo viya purisaÑ ÈrammaÓaÑ daÄhaÑ gaÓhÈtÊti gÈho. PatiÔÔhahanato patiÔÔhÈho. AyaÑ hi balavapavattibhÈvena patiÔÔhahitvÈ gaÓhÈti. NiccÈdivasena abhinivisatÊti abhiniveso. DhammasabhÈvaÑ atikkamitvÈ niccÈdivasena parato ÈmasatÊti parÈmÈso. AnatthÈvahattÈ kucchito maggo, kucchitÈnaÑ vÈ apÈyÈnaÑ maggoti kummaggo. AyÈthÈvapathato micchÈpatho. YathÈ hi disÈm|Ähena “ayaÑ asukagÈmassa nÈma patho”ti gahitopi taÑ gÈmaÑ na sampÈpeti, evaÑ diÔÔhigatikena “sugatipatho”ti gahitÈpi diÔÔhi sugatiÑ na pÈpetÊti ayÈthÈvapathato micchÈpatho. MicchÈsabhÈvato micchattaÑ. Tattheva ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 137 piÔÔhe. 2. Anuvattati (SÊ) anugacchati (SyÈ)

KhuddakanikÈya 140

paribbhamanato taranti ettha bÈlÈti titthaÑ, titthaÒca taÑ anatthÈnaÒca Èyatananti titthÈyatanaÑ, titthiyÈnaÑ vÈ saÒjÈtidesaÔÔhena nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena ca Èyatanantipi titthÈyatanaÑ. Vipariyesabh|to gÈho, vipariyesato vÈ gÈhoti vipariyesaggÈho. AsabhÈvagÈhoti viparÊtaggÈho. “Anicce niccan”ti-Èdinayappavattavasena parivattetvÈ gÈho vipallÈsaggÈho. AnupÈyagÈho micchÈgÈho. AyÈthÈvakasmiÑ vatthusmiÑ na sabhÈvasmiÑ vatthusmiÑ tathaÑ yÈthÈvakaÑ sabhÈvanti gÈho “ayÈthÈvakasmiÑ yÈthÈvakan”ti gÈho. YÈvatÈti yattakÈ. DvÈsaÔÔhidiÔÔhigatÈnÊti brahmajÈle1 ÈgatÈni dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatÈni.

AcchedasaÑkinopi phandantÊti acchinditvÈ pasayha balakkÈrena gaÓhissantÊti uppannasaÑkinopi calanti. AcchindantepÊti vuttanayena acchijjantepi. AcchinnepÊti vuttanayena acchinditvÈ gahitepi. VipariÓÈmasaÑkinopÊti parivattetvÈ aÒÒathÈbhÈvena ÈsaÑkinopi. VipariÓÈmantepÊti viparivattanakÈlepi. VipariÓatepÊti viparivattitepi. PhandantÊti calanti. SamphandantÊti sabbÈkÈrena calanti. VipphandantÊti vividhÈkÈrena2 phandanti. VedhantÊti bhayaÑ disvÈ kampanti. PavedhantÊti chambhitattÈ bhayena visesena kampanti. SampavedhantÊti lomahaÑsanabhayena sabbÈkÈrena kampanti. PhandamÈneti upayogabahuvacanaÑ. Appodaketi mandodake. Parittodaketi luÄitodake. UdakapariyÈdÈneti khÊÓodake. BalÈkÈhi vÈti vuttÈvasesÈhi pakkhijÈtÊhi. ParipÈtiyamÈnÈti vihiÑsiyamÈnÈ ghaÔÔiyamÈnÈ. UkkhipiyamÈnÈti kaddamantarato nÊhariyamÈnÈ giliyamÈnÈ vÈ. KhajjamÈnÈti khÈdiyamÈnÈ. Phandanti kÈkehi. Samphandanti kulalehi. Vipphandanti balÈkÈhi. Vedhanti tuÓÉena gahitakÈle maraÓavasena. Pavedhanti vijjhanakÈle. Sampavedhanti maraÓasamÊpe.

PassitvÈti aguÓaÑ passitvÈ. TulayitvÈti guÓÈguÓaÑ tulayitvÈ. TÊrayitvÈti guÓÈguÓaÑ vitthÈretvÈ. VibhÈvayitvÈti vatthuhÈnabhÈgiÑ muÒcitvÈ vajjetvÈ. Vibh|taÑ katvÈti nipphattiÑ pÈpetvÈ ÈveÓikaÑ katvÈ. Atha vÈ saÑkiÓÓadosaÑ mocetvÈ vatthuvibhÈgakaraÓena passitvÈ. AparicchedadosaÑ mocetvÈ pamÈÓakaraÓavasena tulayitvÈ. VatthudosaÑ mocetvÈ vibhÈgakaraÓavasena tÊrayitvÈ. SammohadosaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 12 piÔÔhÈdÊsu. 2. VividhÈ (Ka)


mocayitvÈ aggavibhÈgakaraÓavasena vibhÈvayitvÈ. GhanadosaÑ mocetvÈ pakativibhÈgakaraÓena vibh|taÑ katvÈ. PahÈyÈti pajahitvÈ. PaÔinissajjitvÈti nissajjitvÈ. AmamÈyantoti taÓhÈdiÔÔhÊhi ÈlayaÑ akaronto. AgaÓhantoti diÔÔhiyÈ pubbabhÈge paÒÒÈya taÑ na gaÓhanto. AparÈmasantoti vitakkena |hanaÑ1 akaronto. Anabhinipesantoti niyÈmokkantidiÔÔhivasena nappavisanto.

AkubbamÈnoti pariggÈhataÓhÈvasena akaronto. AjanayamÈnoti ponobhavikataÓhÈvasena ajanayamÈno. AsaÒjanayamÈnoti visesena asaÒjanayamÈno. AnibbattayamÈnoti patthanÈtaÓhÈvasena na nibbattayamÈno. AnabhinibbattayamÈnoti sabbÈkÈrena na abhinibbattayamÈno. Upasaggavasena vÈ etÈni padÈni vaÉÉhitÈni. Evamettha paÔhamagÈthÈya assÈdaÑ.

13. Tato parÈhi cat|hi gÈthÈhi ÈdÊnavaÒca dassetvÈ idÈni sa-upÈyaÑ nissaraÓaÑ nissaraÓÈnisaÑsaÒca dassetuÑ, sabbÈhi vÈ etÈhi kÈmÈnaÑ ÈdÊnavaÑ okÈraÑ saÑkilesaÒca dassetvÈ idÈni nekkhamme ÈnisaÑsaÑ dassetuÑ “ubhosu antes|”ti gÈthÈdvayamÈha. Tattha ubhosu antes|ti phassaphassasamudayÈdÊsu dvÊsu dvÊsu paricchedesu. Vineyya chandanti chandarÈgaÑ vinetvÈ. PhassaÑ pariÒÒÈyÈti cakkhusamphassÈdiphassaÑ, phassÈnusÈrena vÈ taÑsampayutte sabbepi ar|padhamme, tesaÑ vatthudvÈrÈrammaÓavasena r|padhamme cÈti sakalampi nÈmar|paÑ tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. AnÈnugiddhoti r|pÈdÊsu sabbadhammesu agiddho. YadattagarahÊ tadakubbamÈnoti yaÑ attanÈ garahati, taÑ akurumÈno. Na limpatÊ diÔÔhasutesu dhÊroti so evar|po dhitisampanno dhÊro diÔÔhesu ca sutesu ca dhammesu dvinnaÑ lepÈnaÑ ekenÈpi lepena na limpati, ÈkÈsamiva nirupalitto accantavodÈnappato hoti.

Phasso eko antoti phasso ekaparicchedo. PhusatÊti phasso. SvÈyaÑ phusanalakkhaÓo, sa~ghaÔÔanaraso, sannipÈtapaccupaÔÔhÈno, ÈpÈthagatavisayapadaÔÔhÈno. AyaÒhi ar|padhammopi samÈno ______________________________________________________________ 1. OhanaÑ (SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 142

ÈrammaÓe phusanÈkÈreneva pavattatÊti phusanalakkhaÓo. Ekadeseneva anallÊyamÈnopi r|paÑ viya cakkhuÑ, saddo viya ca sotaÑ cittaÑ ÈrammaÓaÒca sa~ghaÔÔetÊti sa~ghaÔÔanaraso, vatthÈrammaÓasa~ghaÔÔanato vÈ uppannattÈ sampatti-atthenapi rasena “sa~ghaÔÔanaraso”ti veditabbo. VuttaÑ hetaÑ AÔÔhakathÈyaÑ1–

“Catubh|makaphasso no phusanalakkhaÓo nÈma natthi, sa~ghaÔÔanaraso pana paÒcadvÈrikova hoti. PaÒcadvÈrikassa hi phusanalakkhaÓotipi sa~ghaÔÔanarasotipi nÈma. ManodvÈrikassa phusanalakkhaÓotveva nÈmaÑ, na sa~ghaÔÔanaraso”ti.

IdaÒca vatvÈ idaÑ suttaÑ2 ÈbhataÑ–

“YathÈ mahÈrÈja dve meÓÉÈ yujjheyyuÑ, yathÈ eko meÓÉo, evaÑ cakkhu daÔÔhabbaÑ. YathÈ dutiyo meÓÉo, evaÑ r|paÑ daÔÔhabbaÑ. YathÈ tesaÑ sannipÈto, evaÑ phasso daÔÔhabbo. EvaÑ phusanalakkhaÓo ca phasso sa~ghaÔÔanaraso ca. YathÈ mahÈrÈja dve sammÈ vajjeyyuÑ, dve pÈÓÊ vajjeyyuÑ. YathÈ eko pÈÓi, evaÑ cakkhu daÔÔhabbaÑ. YathÈ dutiyo pÈÓi, evaÑ r|paÑ daÔÔhabbaÑ. YathÈ tesaÑ sannipÈto, evaÑ phasso daÔÔhabbo. EvaÑ phusanalakkhaÓo ca phasso sa~ghaÔÔanaraso cÈ”ti vitthÈro.

YathÈ vÈ “cakkhunÈ r|paÑ disvÈ”ti-ÈdÊsu3 cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni cakkhu-ÈdinÈmena vuttÈni, evamidhÈpi tÈni cakkhu-ÈdinÈmeneva vuttÈnÊti veditabbÈni. TasmÈ “evaÑ cakkhu daÔÔhabban”ti-ÈdÊsu evaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ daÔÔhabbanti iminÈ nayena attho veditabbo. EvaÑ sante cittÈrammaÓasa~ghaÔÔanato imasmimpi sutte kiccaÔÔheneva rasena “sa~ghaÔÔanaraso”ti siddho hoti. TiÓÓaÑ sannipÈtasa~khÈtassa pana attano kÈraÓassa vasena paveditattÈ sannipÈtapaccupaÔÔhÈno. AyaÒhi tattha tattha “tiÓÓaÑ sa~gati phasso”ti evaÑ kÈraÓasseva vasena paveditoti. Imassa ca suttapadassa tiÓÓaÑ sa~gatiyÈ phassoti ayamattho, na sa~gatimattameva phasso. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 151 piÔÔhe. 2. Khu 11. 61 piÔÔhe MilindapaÒhe. 3. Abhi 1. 261 piÔÔhe.


EvaÑ paveditattÈ pana tenevÈkÈrena paccupaÔÔhÈtÊti “sannipÈtapaccupaÔÔhÈno”ti vutto. PhalaÔÔhena pana paccupaÔÔhÈnenesa vedanÈpaccupaÔÔhÈno nÈma hoti. VedanaÑ hesa paccupaÔÔhÈpeti, uppÈdetÊti attho. UppÈdayamÈno ca yathÈ bahiddhÈ uÓhapaccayÈpi samÈnÈ lÈkhÈsa~khÈtadhÈtunissitÈ usmÈ attano nissaye mudubhÈvakÈrÊ hoti, na attano paccayabh|tepi bahiddhÈ vÊtaccita~gÈrasa~khÈte uÓhabhÈve. EvaÑ vatthÈrammaÓasa~khÈta-aÒÒapaccayopi samÈno cittanissitattÈ attano nissayabh|te citte eva esa vedanuppÈdako hoti, na attano paccayabh|tepi vatthumhi ÈrammaÓevÈti veditabbo. Tajjena samannÈhÈrena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarÈyena uppajjanato esa “ÈpÈthagatavisayapadaÔÔhÈno”ti vuccati.

Phasso yato samudeti uppajjati, so “phassasamudayo”ti vuccati, vuttaÑ hetaÑ “saÄÈyatanapaccayÈ phasso”ti1. AtÊtaduko kÈlavasena vutto. VedanÈduko “upekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ”ti2 vuttattÈ upekkhÈvedanaÑ sukhameva katvÈ sukhadukkhavasena, nÈmar|paduko r|pÈr|pavasena, Èyatanaduko saÑsÈrapavattivasena, sakkÈyaduko paÒcakkhandhavasena vuttoti veditabbo. Tattha sukhayatÊti sukhÈ. VedayatÊti vedanÈ. DukkhayatÊti dukkhÈ. NamanalakkhaÓaÑ nÈmaÑ. RuppanalakkhaÓaÑ r|paÑ. CakkhÈyatanÈdÊni cha ajjhattikÈni. R|pÈyatanÈdÊni cha bÈhirÈni. R|pakkhandhÈdayo paÒcakkhandhÈ vijjamÈnaÔÔhena sakkÈyo. AvijjÈkammataÓhÈ-ÈhÈraphassanÈmar|pÈ sakkÈyasamudayo.

Cakkhusamphasseti cakkhatÊti cakkhu, r|paÑ assÈdeti vibhÈveti cÈti attho. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. So pana attanÈ sampayuttÈya vedanÈya sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayavipÈka-ÈhÈrasampayutta-atthi-avigatavasena aÔÔhadhÈ paccayo hoti. SuÓÈtÊti sotaÑ. TaÑ sasambhÈrasotabilassa anto tanutambalomÈcite a~guliveÔhakasaÓÔhÈne padese sotaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati. Sotato pavatto samphasso sotasamphasso. GhÈnasamphassÈdÊsupi eseva nayo. GhÈyatÊti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 1; Abhi 2. 142 piÔÔhesu. 2. Abhi-®Ôha 2. 171 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 144

ghÈnaÑ. TaÑ sasambhÈrabilassa anto ajapadasaÓÔhÈne padese ghÈnaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnaÑ tiÔÔhati. JÊvitamavhÈyatÊti jivhÈ, sÈyanaÔÔhena vÈ jivhÈ. SÈ sasambhÈrajivhÈya ati-aggam|lapassÈni vajjetvÈ uparimatalamajjhe bhinna-uppaladalaggasaÓÔhÈne padese jivhÈviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈnÈ tiÔÔhati. KucchitÈnaÑ sÈsavadhammÈnaÑ Èyoti kÈyo. Œyoti uppattideso. YÈvatÈ imasmiÑ kÈye upÈdiÓÓapavatti nÈma atthi, tattha yebhuyyena kÈyappasÈdo kÈyaviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrahaÑ vatthudvÈrabhÈvaÑ sÈdhayamÈno tiÔÔhati. MunÈtÊti mano, vijÈnÈtÊti attho. Manoti sahÈvajjanabhava~gaÑ. Manato pavatto samphasso manosamphasso.

Chabbidhampi phassaÑ duvidhameva hotÊti dassetuÑ “adhivacanasamphasso paÔighasamphasso”ti Èha. ManodvÈriko adhivacanasamphasso. PaÒcadvÈriko vatthÈrammaÓÈdipaÔighena uppajjanato paÔighasamphasso.

SukhavedanÈya ÈrammaÓe1 sukhavedanÊyo. DukkhavedanÈya ÈrammaÓe dukkhavedanÊyo. AdukkhamasukhavedanÈya ÈrammaÓe adukkhamasukhavedanÊyo. Tattha sukhayatÊti sukhaÑ, yassuppajjati, taÑ sukhitaÑ karotÊti attho. SuÔÔhu vÈ khanati, khÈdati ca kÈyacittÈbÈdhanti sukhaÑ. DukkhayatÊti dukkhaÑ, yassuppajjati, taÑ dukkhitaÑ karotÊti attho. Na dukkhaÑ na sukhanti adukkhamasukhaÑ, ma-kÈro padasandhivasena vutto.

Kusaloti-Èdayo jÈtivasena vuttÈ. Tattha kusaloti ekavÊsatikusalacittasampayutto. Akusaloti dvÈdasÈkusalacittasampayutto. AbyÈkatoti avasesavipÈkakiriyÈbyÈkatacittasampayutto.

Puna bhavappabhedavasena niddisanto “kÈmÈvacaro”ti-ÈdimÈha. CatupaÒÒÈsakÈmÈvacaracittasampayutto kÈmÈvacaro. KÈmaÑ pahÈya r|pe avacaratÊti r|pÈvacaro, kusalÈbyÈkatavasena paÒcadasar|pÈvacaracittasampayutto. KÈmaÒca r|paÒca pahÈya ar|pe avacaratÊti ar|pÈvacaro, kusalÈbyÈkatavasena dvÈdasÈr|pÈvacaracittasampayutto. ______________________________________________________________ 1. ŒrammaÓo (SyÈ, Ka)


IdÈni abhinivesavasena dassento “suÒÒato”ti-ÈdimÈha. Tattha suÒÒatoti rÈgadosamohehi suÒÒattÈ suÒÒato. RÈgadosamohanimittehi animittattÈ animitto. RÈgadosamohapaÓidhÊnaÑ abhÈvato appaÓihitoti vuccati.

IdÈni vaÔÔapariyÈpanna-apariyÈpannavasena dassento “lokiyo”ti-ÈdimÈha. Loko vuccati lujjanapalujjanaÔÔhena vaÔÔaÑ, tasmiÑ pariyÈpannabhÈvena loke niyuttoti lokiyo. UttiÓÓoti uttaro, loke apariyÈpannabhÈvena lokato uttaroti lokuttaro. PhusanÈti phusanÈkÈro. SamphusanÈ samphusitattanti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ.

EvaÑ ÒÈtaÑ katvÈti evaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ jÈnanto tÊreti tÊrayati upari vattabbÈkÈrena cinteti. AniccantikatÈya Èdi-antavantatÈya ca aniccato tÊreti. UppÈdavayapaÔipÊÄanatÈya dukkhavatthutÈya ca dukkhato. PaccayayÈpanÊyatÈya rogam|latÈya ca rogato. DukkhatÈs|layogitÈya kilesÈsucipaggharatÈya uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtaparipakkapabhinnatÈya ca gaÓÉato. PÊÄÈjanakatÈya antotudanatÈya dunnÊharaÓÊyatÈya ca sallato. VigarahaÓÊyatÈya avaÉÉhi-ÈvahanatÈya aghavatthutÈya ca aghato. AseribhÈvajanakatÈya ÈbÈdhapadaÔÔhÈnatÈya ca ÈbÈdhato. AvasatÈya avidheyyatÈya ca parato. ByÈdhijarÈmaraÓehi lujjanapalujjanatÈya palokato. AnekabyasanÈvahanatÈya Êtiso. AviditÈnaÑyeva vipulÈnaÑ anatthÈnaÑ Èvahanato sabb|paddavavatthutÈya ca upaddavato. SabbabhayÈnaÑ ÈkaratÈya ca dukkhav|pasamasa~khÈtassa paramassÈsassa paÔipakkhabh|tatÈya ca bhayato. Anekehi anatthehi anubaddhatÈya dos|pasaÔÔhatÈya1, upasaggo viya anadhivÈsanÈrahatÈya ca upasaggato. ByÈdhijarÈmaraÓehi ceva lÈbhÈdÊhi ca lokadhammehi pacalitatÈya2 calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabha~gupagamanasÊlatÈya pabha~guto. SabbÈvatthÈvinipÈtitÈya, thirabhÈvassa ca abhÈvatÈya adhuvato. AtÈyanatÈya ceva alabbhaneyyakhematÈya ______________________________________________________________ 1. Dosas|lasaÓÔhitatÈya (SÊ) dos|pasaÓÔhitatÈya (SyÈ, Ka) 2. CaÒcalitatÈya (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 146

ca atÈÓato. AllÊyituÑ anarahatÈya, allÊnÈnampi ca leÓakiccÈkÈritÈya aleÓato. NissitÈnaÑ bhayasÈrakattÈbhÈvena asaraÓato. YathÈparikappitehi dhuvasubhasukhattabhÈvehi rittatÈya rittato. RittatÈyeva tucchato, appakattÈ vÈ. Appakampi hi loke “tucchan”ti vuccati. SÈmi nivÈsi vedaka kÈrakÈdhiÔÔhÈyakavirahitatÈya suÒÒato.

SayaÒca asÈmikabhÈvÈditÈya anattato. PavattidukkhatÈya, dukkhassa ca ÈdÊnavatÈya ÈdÊnavato. Atha vÈ ÈdÊnaÑ vÈti gacchati pavattatÊti ÈdÊnavo, kapaÓamanussassetaÑ adhivacanaÑ. KhandhÈpi ca kapaÓÈyevÈti ÈdÊnavasadisatÈya ÈdÊnavato. JarÈya ceva maraÓena cÈti dvedhÈ pariÓÈmapakatitÈya vipariÓÈmadhammato. DubbalatÈya, pheggu viya sukhabhaÒjanÊyatÈya ca asÈrakato. AghahetutÈya agham|lato. Mittamukhasapatto viya vissÈsaghÈtitÈya vadhakato. VigatabhavatÈya vibhavasambh|tatÈya ca vibhavato. ŒsavapadaÔÔhÈnatÈya sÈsavato. Hetupaccayehi abhisa~khatatÈya sa~khatato. MaccumÈrakilesamÈrÈnaÑ Èmisabh|tatÈya mÈrÈmisato. JÈtijarÈbyÈdhimaraÓapakatitÈya jÈtijarÈbyÈdhimaraÓadhammato. Sokaparideva-upÈyÈsahetutÈya sokaparideva-upÈyÈsadhammato. TaÓhÈdiÔÔhiduccaritasaÑkilesÈnaÑ visayadhammatÈya saÑkilesadhammato. AvijjÈkammataÓhÈsaÄÈyatanavasena uppattito samudayato. TesaÑ abhÈvena attha~gamato. Phasse chandarÈgavasena madhurassÈdena assÈdato. Phassassa vipariÓÈmena ÈdÊnavato. UbhinnaÑ nissaraÓena nissaraÓato tÊretÊti sabbesu ca imesu “tÊretÊ”ti pÈÔhaseso daÔÔhabbo.

PajahatÊti sakasantÈnato nÊharati. VinodetÊti tudati. ByantiÑ karotÊti vigatantaÑ karoti. AnabhÈvaÑ gametÊti anu anu abhÈvaÑ gameti. Ariyamaggasatthena ucchinnaÑ taÓhÈ-avijjÈmayaÑ m|lametesanti ucchinnam|lÈ. TÈlavatthu viya nesaÑ vatthu katanti tÈlÈvatthukatÈ. YathÈ hi tÈlarukkhaÑ sam|laÑ uddharitvÈ tassa vatthumatte tasmiÑ padese kate na puna tassa tÈlassa uppatti paÒÒÈyati, evaÑ ariyamaggasatthena sam|le r|pÈdirase uddharitvÈ tesaÑ pubbe uppannapubbabhÈvena vatthumatte cittasantÈne kate sabbepi te “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuccanti. Yassesoti


yassa puggalassa eso gedho. Samucchinnoti ucchinno. V|pasantoti phalena v|pasanto. PaÔipassaddhoti paÔipassaddhippahÈnena paÔipassambhito. Upasaggena vÈ padaÑ vaÉÉhitaÑ. Abhabbuppattikoti puna uppajjituÑ abhabbo. ©ÈÓagginÈ daÉÉhoti maggaÒÈÓagginÈ jhÈpito. Atha vÈ visanikkhittaÑ bhÈjanena saha chaÉÉitaÑ viya vatthunÈ saha pahÊno. M|lacchinnavisavalli viya sam|lacchinnoti samucchinno. Uddhane udakaÑ siÒcitvÈ nibbÈpita-a~gÈraÑ viya v|pasanto. NibbÈpita-a~gÈre patita-udakaphusitaÑ viya paÔipassaddho. A~kuruppattiyÈ hetucchinnabÊjaÑ viya abhabbuppattiko. AsanipÈtavisarukkho viya ÒÈÓagginÈ1 daÉÉhoti evameke vaÓÓayanti.

VÊtagedhoti idaÑ sakabhÈvapariccajanavasena vuttaÑ. Vigatagedhoti idaÑ ÈrammaÓe sÈlayabhÈvapariccajanavasena. Cattagedhoti idaÑ puna anÈdiyanabhÈvadassanavasena. Muttagedhoti idaÑ santatito vinimocanavasena. PahÊnagedhoti idaÑ muttassÈpi kvaci anavaÔÔhÈnadassanavasena. PaÔinissaÔÔhagedhoti idaÑ Èdinnapubbassa nissaggadassanavasena vuttaÑ. VÊtarÈgo vigatarÈgo cattarÈgoti vuttanayena yojetabbaÑ. Tattha gijjhanavasena gedho. RaÒjanavasena rÈgo. NicchÈtoti nittaÓho. “Nicchado”tipi pÈÔho, taÓhÈchadanavirahitoti attho. Nibbutoti nibbutasabhÈvo. SÊtibh|toti sÊtasabhÈvo. SukhapaÔisaÑvedÊti kÈyikacetasikasukhaÑ anubhavanasabhÈvo. Brahmabh|tenÈti uttamasabhÈvena. AttanÈti cittena.

KatattÈ cÈti pÈpakammÈnaÑ katabhÈvena ca. AkatattÈ cÈti kusalÈnaÑ akatabhÈvena ca. KataÑ me kÈyaduccaritaÑ, akataÑ me kÈyasucaritanti-Èdayo dvÈravasena avirativirativasena kammapathavasena ca vuttÈ. SÊlesu’mhi na parip|rakÈrÊti-Èdayo catupÈrisuddhisÊlavasena. JÈgariyamananuyuttoti paÒcajÈgaraÓavasena. SatisampajaÒÒenÈti sÈtthakÈdisampajaÒÒavasena. CattÈro satipaÔÔhÈnÈti-Èdayo bodhipakkhiyadhammÈ lokiyalokuttaravasena. DukkhaÑ me apariÒÒÈtanti-Èdayo cattÈro ariyasaccavasena vuttÈti veditabbaÑ. Te atthato tattha tattha vuttanayattÈ pÈkaÔÈyeva. ______________________________________________________________ 1. PariÒÒÈgginÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 148

DhÊro paÓÉitoti satta padÈ vuttatthÈyeva. Api ca dukkhe akampiyaÔÔhena dhÊro. Sukhe anuppilavaÔÔhena paÓÉito. DiÔÔhadhammikasamparÈyikatthe kataparicayaÔÔhena paÒÒavÈ. Attatthaparatthe niccalaÔÔhena buddhimÈ. GambhÊra-uttÈnatthe apaccosakkanaÔÔhena ÒÈÓÊ. GuÄhapaÔicchannatthe obhÈsanaÔÔhena vibhÈvÊ. NikkilesabyavadÈnaÔÔhena tulÈsadisoti medhÈvÊ. Na limpatÊti sajÈtiyÈ na limpati ÈkÈse lekhÈ viya. Na palimpatÊti visesena na limpati. Na upalimpatÊti saÒÒogo hutvÈpi na limpati hatthatale lekhÈ viya. Alittoti saÒÒogo hutvÈpi na kilissati kÈsikavatthe ÔhapitamaÓiratanaÑ viya. Apalittoti visesena kilissati maÓiratane paliveÔhitakÈsikavatthaÑ viya. Anupalittoti upagantvÈpi na allÊyati pokkharapatte udakabindu viya. Nikkhantoti bahi nikkhanto bandhanÈgÈrato palÈto viya. NissaÔoti pÈpapahÊno amittassa paÔicchÈpitakiliÔÔhavatthu viya. Vippamuttoti suÔÔhu mutto gayh|page vatthumhi ratiÑ nÈsetvÈ puna nÈgamanaÑ viya. VisaÒÒuttoti kilesehi ekato na yutto byÈdhinÈ muttagilÈno viya. VimariyÈdikatena cetasÈti vigatamariyÈdakatena cittena, sabbabhÈvena sabbÈrammaÓena sabbakilesehi muttacittenÈti attho. 14. SaÒÒaÑ pariÒÒÈti gÈthÈya pana ayaÑ sa~khepattho–na kevalaÒca phassameva, api ca kho pana kÈmasaÒÒÈdibhedaÑ saÒÒaÑ, saÒÒÈnusÈrena vÈ pubbe vuttanayeneva nÈmar|paÑ tÊhi pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ imÈya paÔipadÈya catubbidhampi vitareyya oghaÑ, tato so tiÓÓogho taÓhÈdiÔÔhipariggahesu taÓhÈdiÔÔhikilesappahÈnena1 anupalitto khÊÓÈsavamuni rÈgÈdisallÈnaÑ abb|ÄhattÈ abb|Ähasallo sativepullappattiyÈ appamatto caraÑ pubbabhÈge vÈ appamatto caranto tena appamÈdacÈrena abb|Ähasallo hutvÈ sakaparattabhÈvÈdibhedaÑ nÈsÊsati lokamimaÑ paraÒca, aÒÒadatthu carimacittanirodhÈ nirupÈdÈnova jÈtavedo parinibbÈtÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi dhammanettiÔhapanameva karonto, na tu imÈya desanÈ ya maggaÑ vÈ phalaÑ vÈ uppÈdesi khÊÓÈsavassa desitattÈti. ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈdiÔÔhilepappahÈnena (Ka)


NÊlÈdibhedaÑ ÈrammaÓaÑ saÒjÈnÈtÊti saÒÒÈ. SÈ saÒjÈnanalakkhaÓÈ, paccÈbhiÒÒÈÓarasÈ. Catubh|mikasaÒÒÈ hi nosaÒjÈnanalakkhaÓÈ nÈma natthi, sabbÈ saÒjÈnanalakkhaÓÈva. YÈ panettha abhiÒÒÈÓena saÒjÈnÈti, sÈ paccÈbhiÒÒÈÓarasÈ nÈma hoti. TassÈ vaÉÉhakissa dÈrumhi abhiÒÒÈÓaÑ katvÈ puna tena abhiÒÒÈÓena taÑ paccÈbhijÈnanakÈle, purisassa kÈÄatilakÈdi-abhiÒÒÈÓaÑ sallakkhetvÈ puna tena abhiÒÒÈÓena “asuko nÈma eso”ti tassa paccÈbhijananakÈle, raÒÒo piÄandhanagopakabhaÓÉÈgÈrikassa tasmiÑ tasmiÑ piÄandhane nÈmapaÓÓakaÑ bandhitvÈ “asukaÑ piÄandhanaÑ nÈma ÈharÈ”ti vutte dÊpaÑ jÈletvÈ sÈragabbhaÑ pavisitvÈ paÓÓaÑ vÈcetvÈ tassa tasseva piÄandhanassa ÈharaÓakÈle ca pavatti veditabbÈ.

Aparo nayo–sabbasa~gÈhikavasena hi saÒjÈnanalakkhaÓÈ saÒÒÈ, punasaÒjÈnanapaccayanimittakaraÓarasÈ dÈru-ÈdÊsu tacchakÈdayo viya, yathÈgahitanimittavasena abhinivesakaraÓapaccupaÔÔhÈnÈ hatthidassaka-andho viya, ÈrammaÓe anogÈÄhavuttitÈya aciraÔÔhÈnapaccupaÔÔhÈnÈ vÈ vijju viya, yathÈ-upaÔÔhitavisayapadaÔÔhÈnÈ tiÓapurisakesu migapotakÈnaÑ purisÈti uppannasaÒÒÈ viya. YÈ panettha ÒÈÓasampayuttÈ hoti, sÈ ÒÈÓameva anuvattati sasambhÈrapathavÊ-ÈdÊsu sesadhammÈ pathavÊ-ÈdÊni viyÈti veditabbÈ.

KÈmapaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ kÈmasaÒÒÈ. ByÈpÈdapaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ byÈpÈdasaÒÒÈ. VihiÑsÈpaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ vihiÑsÈsaÒÒÈ. Tesu dve sattesupi sa~khÈresupi uppajjanti. KÈmasaÒÒÈ hi piye manÈpe satte vÈ sa~khÈre vÈ vitakkentassa uppajjati. ByÈpÈdasaÒÒÈ appiye amanÈpe satte vÈ sa~khÈre vÈ kujjhitvÈ olokanakÈlato paÔÔhÈya yÈva vinÈsanÈ uppajjati. VihiÑsÈsaÒÒÈ sa~khÈresu na uppajjati. Sa~khÈro hi dukkhÈpetabbo nÈma natthi. “Ime sattÈ haÒÒantu vÈ, ucchijjantu vÈ, vinassantu vÈ, mÈ vÈ ahesun”ti cintanakÈle pana sattesu uppajjati. NekkhammapaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ nekkhammasaÒÒÈ, sÈ asubhapubbabhÈge kÈmÈvacarÈ hoti, asubhajhÈne r|pÈvacarÈ, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppannamaggaphalakÈle lokuttarÈ. AbyÈpÈdapaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ abyÈpÈdasaÒÒÈ, sÈ mettÈpubbabhÈge kÈmÈvacarÈ hoti, mettÈjhÈne r|pÈvacarÈ, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ

KhuddakanikÈya 150

uppannamaggaphalakÈle lokuttarÈ. AvihiÑsÈpaÔisaÒÒuttÈ saÒÒÈ avihiÑsÈsaÒÒÈ, sÈ karuÓÈpubbabhÈge kÈmÈvacarÈ, karuÓÈjhÈne rupÈvacarÈ, taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ uppannamaggaphalakÈle lokuttarÈ. YadÈ alobho sÊsaÑ hoti, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti. YadÈ mettÈ sÊsaÑ hoti, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti. YadÈ karuÓÈ sÊsaÑ hoti, tadÈ itare dve tadanvÈyikÈ bhavanti. R|pÈrammaÓaÑ Èrabbha uppannÈ saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ. SaddasaÒÒÈdÊsupi eseva nayo. IdaÑ tassÈyeva ÈrammaÓato nÈmaÑ. ŒrammaÓÈnaÑ vuttattÈ cakkhusamphassajÈdivatth|nipi vuttÈneva honti.

YÈ evar|pÈ saÒÒÈti aÒÒÈpi “paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈ”ti evamÈdikÈ veditabbÈ. Tattha adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈtipi pariyÈyena chadvÈrikÈyeva. Tayo hi ar|pino khandhÈ sayaÑ piÔÔhivaÔÔakÈ hutvÈ attanÈ1 sahajÈtasaÒÒÈya “adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈ”ti nÈmaÑ karonti, nippariyÈyena pana paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ nÈma paÒcadvÈrikÈ saÒÒÈ, adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈ nÈma manodvÈrikÈ saÒÒÈ. EtÈ atirekasaÒÒÈ pariggahitÈti veditabbÈ.

SaÒÒÈti sabhÈvanÈmaÑ. SaÒjÈnanÈti saÒjÈnanÈkÈro. SaÒjÈnitattanti saÒjÈnitabhÈvo.

Avijjoghanti p|retuÑ ayuttaÔÔhena kÈyaduccaritÈdi avindiyaÑ nÈma, aladdhabbanti attho. TaÑ avindiyaÑ vindatÊti avijjÈ. TabbiparÊtato kÈyasucaritÈdi vindiyaÑ nÈma, taÑ vindiyaÑ na vindatÊti avijjÈ. KhandhÈnaÑ rÈsaÔÔhaÑ, ÈyatanÈnaÑ ÈyatanaÔÔhaÑ, dhÈt|naÑ suÒÒaÔÔhaÑ, indriyÈnaÑ adhipatiyaÔÔhaÑ, saccÈnaÑ tathaÔÔhaÑ aviditaÑ karotÊtipi avijjÈ. DukkhÈdÊnaÑ pÊÄanÈdivasena vuttaÑ catubbidhaÑ2 atthaÑ aviditaÑ karotÊtipi avijjÈ. Antavirahite saÑsÈre yonigatibhavaviÒÒÈÓaÔÔhitisattÈvÈsesu satte javÈpetÊti avijjÈ. Paramatthato avijjamÈnesu itthipurisÈdÊsu javati, vijjamÈnesu khandhÈdÊsu na javatÊti avijjÈ. Api ca cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ vatthÈrammaÓÈnaÑ paÔiccasamuppÈdapaÔiccasamuppannÈnaÒca dhammÈnaÑ chÈdanatopi avijjÈ, taÑ avijjoghaÑ. KÈmoghavasena uttareyya. Bhavoghavasena patareyya. DiÔÔhoghavasena samatikkameyya. Avijjoghavasena vÊtivatteyya. Atha vÈ ______________________________________________________________ 1. Attano (SÊ, SyÈ) 2. CatubbidhaÑ catubbidhaÑ (Ka, PaÔisaÑ-®Ôha 1. 84 piÔÔhepi)


sotÈpattimaggena pahÈnavasena uttareyya. SakadÈgÈmimaggena pahÈnavasena patareyya. AnÈgÈmimaggena pahÈnavasena samatikkameyya. Arahattamaggena pahÈnavasena vÊtivatteyya. Atha vÈ “tareyyÈdipaÒcapadaÑ tada~gÈdipaÒcapahÈnena yojetabban”ti keci vadanti.

“MonaÑ vuccati ÒÈÓan”ti vatvÈ taÑ pabhedato dassetuÑ “yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ”ti-ÈdimÈha. TaÑ vuttanayameva ÔhapetvÈ “amoho dhammavicayo”ti padaÑ. Amoho kusalesu dhammesu abhÈvanÈya paÔipakkho bhÈvanÈhetu. Amohena aviparÊtaÑ gaÓhÈti m|Ähassa viparÊtaggahaÓato. Amohena yÈthÈvaÑ yÈthÈvato dhÈrento yathÈsabhÈve pavattati. M|Äho hi “tacchaÑ atacchaÑ, atacchaÒca tacchan”ti gaÓhÈti, tathÈ icchitÈlÈbhadukkhaÑ na hoti. Am|Ähassa “taÑ kutettha labbhÈ”ti evamÈdipaccavekkhaÓasambhavato maraÓadukkhaÑ na hoti. SammohamaraÓaÑ hi dukkhaÑ, na ca taÑ am|Ähassa hoti, pabbajitÈnaÑ sukhasaÑvÈso hoti, tiracchÈnayoniyaÑ nibbatti na hoti. Mohena hi niccasamm|ÄhÈ tiracchÈnayoniÑ upapajjanti. MohapaÔipakkho ca amoho mohavasena amajjhattabhÈvassa abhÈvakaro. Amohena avihiÑsÈsaÒÒÈ dhÈtusaÒÒÈ majjhimÈya paÔipattiyÈ paÔipajjanaÑ, pacchimaganthadvayassa pabhedanaÒca hoti. PacchimÈni dve satipaÔÔhÈnÈni tasseva ÈnubhÈvena ijjhanti. Amoho dÊghÈyukatÈya paccayo hoti. Am|Äho hi hitÈhitaÑ ÒatvÈ ahitaÑ parivajjento hitaÒca paÔisevamÈno dÊghÈyuko hoti, attasampattiyÈ aparihÊno hoti. Am|Äho hi attano hitameva karonto attÈnaÑ sampÈdeti, ariyavihÈrassa paccayo hoti, udÈsinapakkhesu nibbuto hoti am|Ähassa sabbÈbhisa~gatÈya abhÈvato. Amohena anattadassanaÑ hoti. Asamm|Äho hi yÈthÈvagahaÓakusalo apariÓÈyakaÑ khandhapaÒcakaÑ apariÓÈyakato bujjhati. YathÈ ca etena anattadassanaÑ, evaÑ attadassanaÑ mohena. Ko hi nÈma attasuÒÒataÑ bujjhitvÈ puna sammohaÑ ÈpajjeyyÈti.

Tena ÒÈÓena samannÈgatoti etena vuttappakÈrena ÒÈÓena sama~gÊbh|to sekkhÈdayo muni. Monappattoti paÔiladdhaÒÈÓo1 ______________________________________________________________ 1. PaÔiladdhaÒÈÓena (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 152

munibhÈvaÑ patto. TÊÓÊti gaÓanaparicchedo. MoneyyÈnÊti munibhÈvakarÈ moneyyakarÈ paÔipadÈ dhammÈ. KÈyamoneyyanti-ÈdÊsu viÒÒattikÈyar|pakÈyavasena paÒÒÈpetabbaÑ kÈyamoneyyaÑ. ViÒÒattivÈcÈsaddavÈcÈvasena paÒÒÈpetabbaÑ vacÊmoneyyaÑ. ManodvÈrikacittÈdivasena paÒÒÈpetabbaÑ manomoneyyaÑ. TividhakÈyaduccaritÈnaÑ pahÈnanti pÈÓÈtipÈtÈdividhÈnaÑ kÈyato pavattÈnaÑ duÔÔhu caritÈnaÑ pajahanaÑ. KÈyasucaritanti kÈyato pavattaÑ suÔÔhu caritaÑ. KÈyÈrammaÓe ÒÈÓanti kÈyaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ aniccÈdivasena pavattaÑ kÈyÈrammaÓe ÒÈÓaÑ. KÈyapariÒÒÈti kÈyaÑ ÒÈtatÊraÓappahÈnapariÒÒÈhi jÈnanavasena pavattaÑ ÒÈÓaÑ. PariÒÒÈsahagato maggoti ajjhattikaÑ kÈyaÑ sammasitvÈ uppÈditamaggo pariÒÒÈsahagato. KÈye chandarÈgassa pahÈnanti kÈye taÓhÈchandarÈgassa pajahanaÑ1. KÈyasa~khÈranirodhoti assÈsapassÈsÈnaÑ nirodho ÈvaraÓo, catutthajjhÈnasamÈpattisamÈpajjanaÑ. VacÊsa~khÈranirodhoti vitakkavicÈrÈnaÑ nirodho ÈvaraÓo, dutiyajjhÈnasamÈpattisamÈpajjanaÑ. Cittasa~khÈranirodhoti saÒÒÈvedanÈnaÑ nirodho ÈvaraÓo, saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpattisamÈpajjanaÑ.

PaÔhamagÈthÈya kÈyamuninti-ÈdÊsu kÈyaduccaritappahÈnavasena kÈyamuni. VacÊduccaritappahÈnavasena vÈcÈmuni. ManoduccaritappahÈnavasena manomuni. SabbÈkusalappahÈnavasena anÈsavamuni. Moneyyasampannanti jÈnitabbaÑ jÈnitvÈ phale ÔhitattÈ moneyyasampannaÑ. Œhu sabbappahÈyinanti sabbakilese pajahitvÈ ÔhitattÈ sabbappahÈyinaÑ kathayanti.

DutiyagÈthÈya ninhÈtapÈpakanti yo ajjhattabahiddhasa~khÈte sabbasmimpi Èyatane ajjhattabahiddhÈrammaÓavasena uppattirahÈni sabbapÈpakÈni maggaÒÈÓena ninhÈya dhovitvÈ ÔhitattÈ ninhÈtapÈpakaÑ Èh|ti evamattho daÔÔhabbo. AgÈramajjhe vasantÈ agÈramunino. PabbajjupagatÈ anagÈramunino. Tattha sekkhÈ sekkhamunino. Arahanto asekkhamunino. PaccekabuddhÈ Paccekamunino. SammÈsambuddhÈ Munimunino.

Puna kathetukamyatÈpucchÈvasena “katame agÈramunino”ti Èha. AgÈrikÈti kasigorakkhÈdi-agÈrikakamme niyuttÈ. DiÔÔhapadÈti ______________________________________________________________ 1. KÈyachandarÈgassa pahÈnanti kÈyataÓhÈchandarÈgassa pajahanaÑ (SÊ, Ka)


diÔÔhanibbÈnÈ. ViÒÒÈtasÈsanÈti viÒÒÈtaÑ sikkhattayasÈsanaÑ etesanti viÒÒÈtasÈsanÈ. AnagÈrÈti kasigorakkhÈdi-agÈriyakammaÑ etesaÑ natthÊti pabbajitÈ “anagÈrÈ”ti vuccanti. Satta sekkhÈti sotÈpannÈdayo satta. TÊsu sikkhÈsu sikkhantÊti sekkhÈ. Arahanto na sikkhantÊti asekkhÈ. TaÑ taÑ kÈraÓaÑ paÔicca ekakÈva anÈcariyakÈva catusaccaÑ bujjhitavantoti PaccekabuddhÈ Paccekamunino.

Munimunino vuccanti TathÈgatÈti ettha aÔÔhahi kÈraÓehi BhagavÈ TathÈgato–tathÈ Ègatoti TathÈgato, tathÈ gatoti TathÈgato, tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato, tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato, tathadassitÈya TathÈgato, tathavÈditÈya TathÈgato, tathÈkÈritÈya TathÈgato, abhibhavanaÔÔhena TathÈgatoti.

KathaÑ BhagavÈ tathÈ Ègatoti TathÈgato? YathÈ sabbalokahitÈya ussukkamÈpannÈ purimakÈ SammÈsambuddhÈ ÈgatÈ. KiÑ vuttaÑ hoti? YenÈbhinÊhÈrena purimakÈ Bhagavanto ÈgatÈ, teneva amhÈkampi BhagavÈ Ègato. Atha vÈ yathÈ purimakÈ Bhagavanto dÈna sÊla nekkhamma paÒÒÈ vÊriya khanti saccÈdhiÔÔhÈnamettupekkhÈsa~khÈtÈ dasa pÈramiyo dasa upapÈramiyo dasa paramatthapÈramiyoti samatiÑsapÈramiyo p|retvÈ a~gapariccÈgaÑ nayana dhana rajja puttadÈra pariccÈganti ime paÒca mahÈpariccÈge pariccajitvÈ pubbayogapubbacariyadhammakkhÈnaÒÈtatthacariyÈdayo p|retvÈ buddhicariyÈya koÔiÑ patvÈ ÈgatÈ, tathÈ amhÈkampi BhagavÈ Ègato. YathÈ ca purimakÈ Bhagavanto cattÈro satipaÔÔhÈne, cattÈro sammappadhÈne, cattÈro iddhipÈde, paÒcindriyÈni, paÒca balÈni, satta bojjha~ge, ariyaÑ aÔÔha~gikaÑ maggaÑ bhÈvetvÈ p|retvÈ ÈgatÈ, tathÈ amhÈkampi BhagavÈ Ègato. EvaÑ tathÈ Ègatoti TathÈgato.

YathÈ ca DÊpa~karabuddha-Èdayo, SabbaÒÒubhÈvaÑ Munayo idhÈgatÈ. TathÈ ayaÑ SakyamunÊpi Ègato, TathÈgato vuccati tena cakkhumÈti. (1)

KhuddakanikÈya 154

KathaÑ tathÈ gatoti TathÈgato? YathÈ sampatijÈtÈ purimakÈ Bhagavanto gatÈ. KathaÒca te gatÈ? Te hi sampatijÈtÈ samehi pÈdehi pathaviyaÑ patiÔÔhÈya uttarÈbhimukhÈ sattapadavÊtihÈrena gatÈ. YathÈha–

SampatijÈto Œnanda bodhisatto samehi pÈdehi pathaviyaÑ patiÔÔhahitvÈ uttarÈbhimukho sattapadavÊtihÈrena gacchati, setamhi chatte anudhÈriyamÈne sabbÈ ca disÈ anuviloketi, ÈsabhiÒca vÈcaÑ bhÈsati “aggohamasmi lokassa, jeÔÔhohamasmi lokassa, seÔÔhohamasmi lokassa, ayamantimÈ jÈti, natthi dÈni punabbhavo”ti1.

TaÒcassa gamanaÑ tathaÑ ahosi avitathaÑ anekesaÑ visesÈdhigamÈnaÑ pubbanimittabhÈvena. YaÑ hi so sampatijÈto samehi pÈdehi patiÔÔhÈti, idamassa caturiddhipÈdapaÔilÈbhassa pubbanimittaÑ. UttaramukhabhÈvo panassa sabbalokuttarabhÈvassa pubbanimittaÑ. SattapadavÊtihÈro sattabojjha~garatanapaÔilÈbhassa. “SuvaÓÓadaÓÉÈ vÊtipatanti cÈmarÈ”ti2 ettha vuttacÈmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmadanassa3. SetacchattadhÈraÓaÑ arahattavimuttivaravimalasetacchattapaÔilÈbhassa. SabbadisÈnuvilokanaÑ sabbaÒÒutÈnÈvaraÓaÒÈÓapaÔilÈbhassa. ŒsabhivÈcÈbhÈsanaÑ pana appaÔivattiyavaradhammacakkapavattanassa pubbanimittaÑ. TathÈ ayaÑ BhagavÈpi gato. TaÒcassa gamanaÑ tathaÑ ahosi avitathaÑ tesaÑyeva visesÈdhigamÈnaÑ pubbanimittabhÈvena. TenÈhu porÈÓÈ–

“MuhuttajÈtova gavampatÊ yathÈ, Samehi pÈdehi phusÊ vasundharaÑ. So vikkamÊ satta padÈni Gotamo, SetaÒca chattaÑ anudhÈrayuÑ mar|.

GantvÈna so satta padÈni Gotamo, DisÈ vilokesi samÈ samantato. AÔÔha~gupetaÑ giramabbhudÊrayi, SÊho yathÈ pabbatamuddhaniÔÔhito”ti4. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 13; Ma 3. 164 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 386 piÔÔhe. 3. Nimmathanassa (SÊ, SyÈ, Ka) 4. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 192; Itivuttaka-®Ôha 112 piÔÔhesu.


EvaÑ tathÈ gatoti TathÈgato.

Atha vÈ yathÈ purimakÈ Bhagavanto, ayampi BhagavÈ tatheva nekkhammena kÈmacchandaÑ -pa- paÔhamajjhÈnena nÊvaraÓe -pa- aniccÈnupassanÈya niccasaÒÒaÑ -pa- arahattamaggena sabbakilese pahÈya gato, evampi tathÈ gatoti TathÈgato. (2)

KathaÑ tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato? PathavÊdhÈtuyÈ kakkhaÄattalakkhaÓaÑ tathaÑ avitathaÑ, ÈpodhÈtuyÈ paggharaÓalakkhaÓaÑ, tejodhÈtuyÈ uÓhattalakkhaÓaÑ, vÈyodhÈtuyÈ vitthambhanalakkhaÓaÑ, ÈkÈsadhÈtuyÈ asamphuÔÔhalakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓadhÈtuyÈ vijÈnanalakkhaÓaÑ.

R|passa ruppanalakkhaÓaÑ, vedanÈya vedayitalakkhaÓaÑ, saÒÒÈya saÒjÈnanalakkhaÓaÑ, sa~khÈrÈnaÑ abhisa~kharaÓalakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓassa vijÈnanalakkhaÓaÑ.

Vitakkassa abhiniropanalakkhaÓaÑ, vicÈrassa anumajjanalakkhaÓaÑ, pÊtiyÈ pharaÓalakkhaÓaÑ, sukhassa sÈtalakkhaÓaÑ, cittekaggatÈya avikkhepalakkhaÓaÑ, phassassa phusanalakkhaÓaÑ.

Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaÓaÑ, vÊriyindriyassa paggahalakkhaÓaÑ, satindriyassa upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, samÈdhindriyassa avikkhepalakkhaÓaÑ, paÒÒindriyassa pajÈnanalakkhaÓaÑ.

SaddhÈbalassa assaddhiye akampiyalakkhaÓaÑ, vÊriyabalassa kosajje, satibalassa muÔÔhassacce, samÈdhibalassa uddhacce, paÒÒÈbalassa avijjÈya akampiyalakkhaÓaÑ.

Satisambojjha~gassa upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, dhammavicayasambojjha~gassa pavicayalakkhaÓaÑ, vÊriyasambojjha~gassa paggahalakkhaÓaÑ, pÊtisambojjha~gassa pharaÓalakkhaÓaÑ, passaddhisambojjha~gassa upasamalakkhaÓaÑ, samÈdhisambojjha~gassa avikkhepalakkhaÓaÑ, upekkhÈsambojjha~gassa paÔisa~khÈnalakkhaÓaÑ.

SammÈdiÔÔhiyÈ dassanalakkhaÓaÑ, sammÈsa~kappassa abhiniropanalakkhaÓaÑ, sammÈvÈcÈya pariggahalakkhaÓaÑ, sammÈkammantassa samuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, sammÈ-ÈjÊvassa vodÈnalakkhaÓaÑ, sammÈvÈyÈmassa paggahalakkhaÓaÑ, sammÈsatiyÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, sammÈsamÈdhissa avikkhepalakkhaÓaÑ.

KhuddakanikÈya 156

AvijjÈya aÒÒÈÓalakkhaÓaÑ, sa~khÈrÈnaÑ cetanÈlakkhaÓaÑ, viÒÒÈÓassa vijÈnanalakkhaÓaÑ, nÈmassa namanalakkhaÓaÑ, r|passa ruppanalakkhaÓaÑ, saÄÈyatanassa ÈyatanalakkhaÓaÑ, phassassa phusanalakkhaÓaÑ, vedanÈya vedayitalakkhaÓaÑ, taÓhÈya hetulakkhaÓaÑ, upÈdÈnassa gahaÓalakkhaÓaÑ, bhavassa Èy|hanalakkhaÓaÑ, jÈtiyÈ nibbattilakkhaÓaÑ, jarÈya jÊraÓalakkhaÓaÑ, maraÓassa cutilakkhaÓaÑ.

DhÈt|naÑ suÒÒatalakkhaÓaÑ, ÈyatanÈnaÑ ÈyatanalakkhaÓaÑ, satipaÔÔhÈnÈnaÑ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, sammappadhÈnÈnaÑ padahanalakkhaÓaÑ, iddhipÈdÈnaÑ ijjhanalakkhaÓaÑ, indriyÈnaÑ adhipatilakkhaÓaÑ, balÈnaÑ akampiyalakkhaÓaÑ, bojjha~gÈnaÑ niyyÈnalakkhaÓaÑ, maggassa hetulakkhaÓaÑ.

SaccÈnaÑ tathalakkhaÓaÑ, samathassa avikkhepalakkhaÓaÑ, vipassanÈya anupassanÈlakkhaÓaÑ, samathavipassanÈnaÑ ekarasalakkhaÓaÑ, yuganaddhÈnaÑ anativattanalakkhaÓaÑ.

SÊlavisuddhiyÈ saÑvaraÓalakkhaÓaÑ, cittavisuddhiyÈ avikkhepalakkhaÓaÑ, diÔÔhivisuddhiyÈ dassanalakkhaÓaÑ, khaye ÒÈÓassa samucchedalakkhaÓaÑ, anuppÈde ÒÈÓassa passaddhilakkhaÓaÑ, chandassa m|lalakkhaÓaÑ.

ManasikÈrassa samuÔÔhÈnalakkhaÓaÑ, phassassa samodhÈnalakkhaÓaÑ, vedanÈya samosaraÓalakkhaÓaÑ, samÈdhissa pamukhalakkhaÓaÑ, satiyÈ ÈdhipateyyalakkhaÓaÑ, paÒÒÈya tatuttariyalakkhaÓaÑ, vimuttiyÈ sÈralakkhaÓaÑ, amatogadhassa nibbÈnassa pariyosÈnalakkhaÓaÑ tathaÑ avitathaÑ, etaÑ tathalakkhaÓaÑ ÒÈÓagatiyÈ Ègato avirajjhitvÈ patto anuppattoti TathÈgato. EvaÑ tathalakkhaÓaÑ Ègatoti TathÈgato. (3)

KathaÑ tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato? TathadhammÈ nÈma cattÈri ariyasaccÈni. YathÈha–

“CattÈrimÈni bhikkhave tathÈni avitathÈni anaÒÒathÈni. KatamÈni cattÈri? ‘IdaÑ dukkhan’ti bhikkhave tathametaÑ avitathametaÑ anaÒÒathametan”ti1 vitthÈro.

______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 337 piÔÔhe.


TÈni ca BhagavÈ abhisambuddhoti tathÈnaÑ abhisambuddhattÈ TathÈgatoti vuccati. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddo.

Api ca jarÈmaraÓassa jÈtipaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho -pa-. Sa~khÈrÈnaÑ avijjÈpaccayasambh|tasamudÈgataÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho. TathÈ avijjÈya sa~khÈrÈnaÑ paccayaÔÔho -pa-. JÈtiyÈ jarÈmaraÓassa paccayaÔÔho tatho avitatho anaÒÒatho. TaÑ sabbaÑ BhagavÈ abhisambuddho, tasmÈpi tathÈnaÑ abhisambuddhattÈ TathÈgato. EvaÑ tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti TathÈgato. (4)

KathaÑ tathadassitÈya TathÈgato? BhagavÈ yaÑ sadevake loke -pa- sadevamanussÈya pajÈya aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su aparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ cakkhudvÈre ÈpÈthaÑ ÈgacchantaÑ r|pÈrammaÓaÑ nÈma atthi, taÑ sabbÈkÈrena jÈnÈti passati. EvaÑ jÈnatÈ passatÈ ca tena taÑ iÔÔhÈniÔÔhÈdivasena vÈ diÔÔhasutamutaviÒÒÈtesu labbhamÈnakapadavasena vÈ “katamaÑ taÑ r|paÑ r|pÈyatanaÑ? YaÑ r|paÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya vaÓÓanibhÈ sanidassanaÑ sappaÔighaÑ nÊlaÑ pÊtakan”ti-ÈdinÈ1 nayena anekehi nÈmehi terasahi vÈrehi dvipaÒÒÈsÈya nayehi vibhajjamÈnaÑ tathameva hoti, vitathaÑ natthi. Esa nayo sotadvÈrÈdÊsupi ÈpÈthamÈgacchantesu saddÈdÊsu. Vuttampi cetaÑ BhagavatÈ–

“YaÑ bhikkhave sadevakassa lokassa -pa- sadevamanussÈya pajÈya diÔÔhaÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ pattaÑ pariyesitaÑ anuvicaritaÑ manasÈ, tamahaÑ jÈnÈmi -pa- tamahaÑ abbhaÒÒÈsiÑ. TaÑ TathÈgatassa viditaÑ, taÑ TathÈgato na upaÔÔhÈsÊ”ti2.

EvaÑ tathadassitÈya TathÈgato. Tattha tathadassÊ-atthe TathÈgatoti padasambhavo veditabbo. (5)

KathaÑ tathavÈditÈya TathÈgato? YaÑ rattiÑ BhagavÈ BodhimaÓÉe AparÈjitapalla~ke nisinno catunnaÑ3 mÈrÈnaÑ matthakaÑ madditvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho, yaÒca rattiÑ yamakasÈlÈnamantare anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi, etthantare paÒcacattÈlÊsavassaparimÈÓe ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 162 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 333 piÔÔhe. 3. TiÓÓaÑ (AÑ-®Ôha 1. 85; Ma-®Ôha 1. 52; DÊ-®Ôha 1. 65 piÔÔhesupi.)

KhuddakanikÈya 158

kÈle paÔhamabodhiyampi majjhimabodhiyampi pacchimabodhiyampi yaÑ BhagavatÈ bhÈsitaÑ SuttaÑ GeyyaÑ -pa- VedallaÑ. SabbaÑ taÑ atthato byaÒjanato ca anupavajjaÑ an|namanadhikaÑ sabbÈkÈraparipuÓÓaÑ rÈgamadanimmadanaÑ dosamohamadanimmadanaÑ, natthi tattha vÈlaggamattampi pakkhalitaÑ, sabbaÑ taÑ ekamuddikÈya laÒchitaÑ viya, ekanÈÄiyÈ mitaÑ viya, ekatulÈya tulitaÑ viya ca tathameva hoti avitathaÑ anaÒÒathaÑ. YathÈha–

“YaÒca Cunda rattiÑ TathÈgato anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambujjhati, yaÒca rattiÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyati, yaÑ etasmiÑ antare bhÈsati lapati niddisati. SabbaÑ taÑ tatheva hoti no aÒÒathÈ, tasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti1.

Gada-attho hi ettha gatasaddo. EvaÑ tathavÈditÈya TathÈgato.

Api ca ÈgadanaÑ Ègado, vacananti attho. Tatho aviparÊto Ègado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ TathÈgatoti evametasmiÑ atthe padasiddhi veditabbÈ. (6)

KathaÑ tathÈkÈritÈya TathÈgato? Bhagavato hi vÈcÈya kÈyo anulometi, kÈyassÈpi vÈcÈ. TasmÈ yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ ca hoti. EvaÑbh|tassa cassa yathÈ vÈcÈ, kÈyopi tathÈ gato pavattoti attho. YathÈ ca kÈyo, vÈcÈpi tathÈ gatÈ pavattÈti TathÈgato. TenevÈha “yathÈvÈdÊ bhikkhave TathÈgato tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ. Iti yathÈvÈdÊ tathÈkÈrÊ, yathÈkÈrÊ tathÈvÈdÊ. ‘TasmÈ TathÈgato’ti vuccatÊ”ti2. EvaÑ tathÈkÈritÈya TathÈgato. (7)

KathaÑ abhibhavanaÔÔhena TathÈgato? Upari bhavaggaÑ heÔÔhÈ AvÊciÑ pariyantaÑ katvÈ tiriyaÑ aparimÈÓÈsu lokadhÈt|su sabbasatte abhibhavati sÊlena samÈdhinÈ paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassanena, na tassa tulÈ vÈ pamÈÓaÑ vÈ atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro rÈjÈtirÈjÈ devÈnaÑ atidevo SakkÈnaÑ atisakko brahmÈnaÑ atibrahmÈ. TenÈha– ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 111 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 332 piÔÔhe.


“Sadevake bhikkhave loke -pa- sadevamanussÈya pajÈya TathÈgato

abhibh| anabhibh|to aÒÒadatthudaso vasavattÊ, tasmÈ ‘TathÈgato’ti

vuccatÊ”ti1.

TatthevaÑ2 padasiddhi veditabbÈ–agado viya agado. Ko panesa?

DesanÈvilÈso ceva puÒÒussayo ca. Tena hesa mahÈnubhÈvo bhisakko

dibbÈgadena sappe viya sabbaparappavÈdino sadevakaÒca lokaÑ

abhibhavati. Iti sabbalokÈbhibhavane tatho aviparÊto desanÈvilÈsamayo ceva

puÒÒamayo ca agado assÈti dakÈrassa takÈraÑ katvÈ TathÈgatoti veditabbo.

EvaÑ abhibhavanaÔÔhena TathÈgato. (8)

Api ca tathÈya gatotipi TathÈgato, tathaÑ gatotipi TathÈgato. Gatoti

avagato, atÊto patto paÔipannoti attho. Tattha sakalaÑ lokaÑ tÊraÓapariÒÒÈya

tathÈya gato avagatoti TathÈgato, lokasamudayaÑ pahÈnapariÒÒÈya tathÈya

gato atÊtoti TathÈgato, lokanirodhaÑ sacchikiriyÈya tathÈya gato pattoti

TathÈgato, lokanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ tathaÑ gato paÔipannoti

TathÈgato. Tena yaÑ vuttaÑ BhagavatÈ–

“Loko bhikkhave TathÈgatena abhisambuddho, lokasmÈ TathÈgato

visaÑyutto. Lokasamudayo bhikkhave TathÈgatena abhisambuddho,

lokasamudayo TathÈgatassa pahÊno. Lokanirodho bhikkhave

TathÈgatena abhisambuddho, lokanirodho TathÈgatassa sacchikato.

LokanirodhagÈminÊ paÔipadÈ bhikkhave tathÈgatena abhisambuddhÈ,

lokanirodhagÈminÊ paÔipadÈ TathÈgatassa bhÈvitÈ. YaÑ bhikkhave

sadevakassa lokassa -pa- anuvicaritaÑ manasÈ, sabbaÑ taÑ

TathÈgatena abhisambuddhaÑ. TasmÈ ‘TathÈgato’ti vuccatÊ”ti3.

______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 332 piÔÔhe. 2. TatrevaÑ (SÊ, Ka) 3. AÑ 1. 331, 332 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 160

Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca TathÈgatassa TathÈgatabhÈvadÊpane mukhamattameva. SabbÈkÈrena pana TathÈgatova TathÈgatassa TathÈgatabhÈvaÑ vaÓÓeyya. YasmÈ pana sabbabuddhÈ TathÈgataguÓenÈpi samasamÈ, tasmÈ sabbesaÑ vasena “TathÈgatÈ”ti Èha.

Arahantoti kilesehi ÈrakattÈ, arÊnaÑ arÈnaÒca hatattÈ, paccayÈdÊnaÑ arahattÈ, pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈ TathÈgato ArahaÑ. ŒrakÈ hi so sabbakilesehi suvid|ravid|re Ôhito maggena savÈsanÈnaÑ kilesÈnaÑ viddhaÑsitattÈti ÈrakattÈ ArahaÑ.

So tato ÈrakÈ nÈma, yassa yenÈsama~gitÈ. Asama~gÊ ca dosehi, NÈtho tenÈrahaÑ mato.

Te cÈnena kilesÈrayo maggena hatÈti arÊnaÑ hatattÈpi ArahaÑ.

YasmÈ rÈgÈdisa~khÈtÈ, sabbepi arayo hatÈ. PaÒÒÈsatthena nÈthena, tasmÈpi ArahaÑ mato.

YaÒcetaÑ avijjÈbhavataÓhÈmayanÈbhiÑ puÒÒÈdi-abhisa~khÈrÈraÑ jarÈmaraÓanemiÑ Èsavasamudayamayena akkhena vijjhitvÈ tibhavarathe samÈyojitaÑ anÈdikÈlappavattaÑ saÑsÈracakkaÑ, tassÈnena BodhimaÓÉe vÊriyapÈdehi sÊlapathaviyaÑ patiÔÔhÈya saddhÈhatthena kammakkhayakaraÑ ÒÈÓapharasuÑ gahetvÈ sabbe arÈ hatÈti ArahaÑ.

ArÈ saÑsÈracakkassa, hatÈ ÒÈÓÈsinÈ yato. LokanÈthena tenesa, “arahan”ti pavuccati.

AggadakkhiÓeyyattÈ ca cÊvarÈdipaccaye arahati p|jÈvisesaÒca, teneva ca uppanne TathÈgate ye keci mahesakkhÈ devamanussÈ, na te aÒÒattha p|jaÑ karonti. TathÈ hi brahmÈ Sahampati Sinerumattena ratanadÈmena TathÈgataÑ p|jesi, yathÈbalaÒca aÒÒe devÈ ca manussÈ ca BimbisÈrakosalarÈjÈdayo. Parinibbutampi ca BhagavantaÑ uddissa channavutikoÔidhanaÑ vissajjetvÈ AsokamahÈrÈjÈ sakalajambudÊpe caturÈsÊtivihÈrasahassÈni patiÔÔhÈpesi. Ko pana vÈdo aÒÒesaÑ p|jÈvisesÈnanti paccayÈdÊnaÑ arahattÈpi ArahaÑ.


P|jÈvisesaÑ saha paccayehi, YasmÈ ayaÑ arahati LokanÈtho. AtthÈnur|paÑ arahanti loke, TasmÈ Jino arahati nÈmametaÑ.

YathÈ ca loke ye keci paÓÉitamÈnino bÈlÈ asilokabhayena raho pÈpaÑ karonti, evamesa na kadÈci pÈpaÑ karotÊti pÈpakaraÓe rahÈbhÈvatopi ArahaÑ.

YasmÈ natthi raho nÈma, pÈpakammesu tÈdino. RahÈbhÈvena tenesa, ArahaÑ iti vissuto.

EvaÑ sabbathÈpi–

ŒrakattÈ hatattÈ ca, kilesÈrÊna so Muni. HatasaÑsÈracakkÈro, paccayÈdÊna cÈraho. Na raho karoti pÈpÈni, ArahaÑ tena vuccatÊti.

YasmÈ pana sabbe BuddhÈ arahattaguÓenÈpi samasamÈ, tasmÈ sabbesampi vasena “arahanto”ti Èha. SammÈsambuddhÈti sammÈ sÈmaÒca sabbadhammÈnaÑ buddhattÈ SammÈsambuddho. TathÈ hesa sabbadhamme SammÈsambuddho, abhiÒÒeyye dhamme abhiÒÒeyyato, pariÒÒeyye dhamme pariÒÒeyyato, pahÈtabbe dhamme pahÈtabbato, sacchikÈtabbe dhamme sacchikÈtabbato, bhÈvetabbe dhamme bhÈvetabbato. TenevÈha–

“AbhiÒÒeyyaÑ abhiÒÒÈtaÑ, bhÈvetabbaÒca bhÈvitaÑ. PahÈtabbaÑ pahÊnaÑ me, tasmÈ Buddhosmi brÈhmaÓÈ”ti1.

Atha vÈ cakkhu dukkhasaccaÑ, tassa m|lakÈraÓabhÈvena samuÔÔhÈpikÈ purimataÓhÈ samudayasaccaÑ, ubhinnaÑ appavatti nirodhasaccaÑ, nirodhapajÈnanÈ paÔipadÈ maggasaccanti evaÑ ekekapaduddhÈrenÈpi sabbadhamme sammÈ sÈmaÒca Buddho. Esa nayo sotaghÈnajivhÈkÈyamanesu. Eteneva ca nayena r|pÈdÊni cha ÈyatanÈni, cakkhuviÒÒÈÓÈdayo cha viÒÒÈÓakÈyÈ, cakkhusamphassÈdayo cha phassÈ, cakkhusamphassajÈ vedanÈdayo cha vedanÈ, ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 368; Ma 2. 352 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 162

r|pasaÒÒÈdayo cha saÒÒÈ, r|pasaÒcetanÈdayo cha cetanÈ, r|pataÓhÈdayo cha taÓhÈkÈyÈ, r|pavitakkÈdayo cha vitakkÈ, r|pavicÈrÈdayo cha vicÈrÈ, r|pakkhandhÈdayo paÒcakkhandhÈ, dasa kasiÓÈni dasa anussatiyo, uddhumÈtakasaÒÒÈdivasena dasa saÒÒÈ, kesÈdayo dvattiÑsÈkÈrÈ, dvÈdasÈyatanÈni, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, kÈmabhavÈdayo nava bhavÈ, paÔhamÈdÊni cattÈri jhÈnÈni, mettÈbhÈvanÈdayo catasso appamaÒÒÈyo, catasso ar|pasamÈpattiyo, paÔilomato jarÈmaraÓÈdÊni, anulomato avijjÈdÊni paÔiccasamuppÈda~gÈni ca yojetabbÈni.

TatrÈyaÑ ekapadayojanÈ–jarÈmaraÓaÑ dukkhasaccaÑ, jÈti samudayasaccaÑ, ubhinnaÑ nissaraÓaÑ nirodhasaccaÑ, nirodhapajÈnanÈ paÔipadÈ maggasaccanti evaÑ ekekapaduddhÈrena sabbadhamme sammÈ sÈmaÒca Buddho anubuddho paÔividdho. YaÑ vÈ pana kiÒci atthi neyyaÑ nÈma, sabbassa sammÈ sambuddhattÈ vimokkhantikaÒÈÓavasena SammÈsambuddho. TesaÑ pana vibhÈgo upari Èvi bhavissati. YasmÈ pana sabbabuddhÈ SammÈsambuddhaguÓenÈpi samasamÈ, tasmÈ sabbesampi vasena “SammÈsambuddhÈ”ti Èha.

MonenÈti kÈmaÑ hi moneyyapaÔipadÈsa~khÈtena maggaÒÈÓamonena Muni nÈma hoti, idha pana tuÓhÊbhÈvaÑ sandhÈya “na monenÈ”ti vuttaÑ. M|Ähar|poti tucchar|po. Aviddas|ti aviÒÒ|. Evar|po hi tuÓhÊbh|topi Muni nÈma na hoti. Atha vÈ moneyyamuni nÈma na hoti, tucchabhÈvo ca pana aÒÒÈÓÊ ca hotÊti attho. Yo ca tulaÑva paggayhÈti yathÈ hi tulaÑ gahetvÈ Ôhito atirekaÑ ce hoti, harati, |naÑ ce hoti, pakkhipati, evameva so atirekaÑ haranto viya pÈpaÑ harati parivajjeti, |nake pakkhipanto viya kusalaÑ parip|reti. EvaÒca pana karonto sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanasa~khÈtaÑ varaÑ uttamameva ÈdÈya pÈpÈni akusalakammÈni parivajjeti samuni nÈmÈti attho. Tena so MunÊti kasmÈ pana so MunÊti ce? YaÑ heÔÔhÈ vuttakÈraÓaÑ, tena so munÊti attho. Yo munÈti ubho loketi yo puggalo imasmiÑ khandhÈdiloke tulaÑ ÈropetvÈ minanto viya “ime ajjhattikÈ khandhÈ, ime bÈhirÈ”ti-ÈdinÈ nayena


ime ubho atthe munÈti. Muni tena pavuccatÊti tena pana kÈraÓena “MunÊ”ti vuccatiyevÈti attho.

AsataÒcÈti gÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–yvÈyaÑ akusalakusalappabhedo, asataÒca sataÒca dhammo, taÑ “ajjhattaÑ bahiddhÈ”ti imasmiÑ sabbaloke pavicayaÒÈÓena asataÒca sataÒca ÒatvÈ dhammaÑ. Tassa ÒÈtattÈ eva, rÈgÈdibhedato sattavidhaÑ sa~gaÑ taÓhÈdiÔÔhibhedato duvidhaÑ jÈlaÒca aticca atikkamitvÈ Ôhito, so tena monasa~khÈtena pavicayaÒÈÓena samannÈgatattÈ Muni. Devamanussehi p|jitoti idaÑ panassa thutivacanaÑ. So hi khÊÓÈsavamunittÈ devamanussÈnaÑ p|jÈraho hoti, tasmÈ evaÑ vuttoti.

Sallanti m|lapadaÑ. Satta sallÈnÊti gaÓanaparicchedo. RÈgasallanti raÒjanaÔÔhena rÈgo ca pÊÄÈjanakatÈya antotudanatÈya dunnÊharaÓatÈya sallaÒcÈti rÈgasallaÑ. DosasallÈdÊsupi eseva nayo. Abb|Ähasalloti m|lapadaÑ. Abbahitasalloti1 nÊhaÔasallo. Uddhatasalloti uddhaÑ haÔasallo uddharitasallo. Samuddhatasalloti upasaggavasena vutto. UppÈÔitasalloti luÒcitasallo. SamuppÈÔitasalloti upasaggavaseneva.

SakkaccakÈrÊti dÈnÈdÊnaÑ kusaladhammÈnaÑ bhÈvanÈya puggalassa vÈ deyyadhammassa vÈ sakkaccakaraÓavasena sakkaccakÈrÊ. SatatabhÈvakaraÓena sÈtaccakÈrÊ. AÔÔhitakaraÓena aÔÔhitakÈrÊ. YathÈ nÈma kakaÓÔako2 thokaÑ gantvÈ thokaÑ tiÔÔhati, na nirantaraÑ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaÑ dÈnaÑ datvÈ p|jaÑ vÈ katvÈ dhammaÑ vÈ sutvÈ samaÓadhammaÑ vÈ katvÈ puna cirassaÑ karoti, taÑ na nirantaraÑ pavatteti. So “asÈtaccakÈrÊ, anaÔÔhitakÈrÊ”ti vuccati. AyaÑ evaÑ na karotÊti aÔÔhitakÈrÊ. AnolÊnavuttikoti nirantarakaraÓasa~khÈtassa vipphÈrassa bhÈvena na lÊnavuttikoti anolÊnavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakaraÓe vÊriyacchandassa anikkhittabhÈvena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti vÊriyadhurassa anoropanena anikkhittadhuro, anosakkitamÈnasoti attho. Yo tattha chando ca vÈyÈmo cÈti yo tesu kusaladhammesu kattukamyatÈdhammacchando ca payattasa~khÈto3 vÈyÈmo ca. ______________________________________________________________ 1. Abb|hitasalloti (SyÈ) 2. KukaÓÔako (SÊ) 3. Payatanasa~khÈto (SÊ)

KhuddakanikÈya 164

Ussahanavasena ussÈho ca. Adhimattussahanavasena usseÄÊ ca. VÈyÈmo ceso pÈraÑ gamanaÔÔhena. UssÈho ceso pubba~gamanaÔÔhena. UssoÄhÊ ceso adhimattaÔÔhena. AppaÔivÈni cÈti anivattanÈ ca. Sati ca sampajaÒÒanti saratÊti sati. SampajÈnÈtÊti sampajaÒÒaÑ, samantato pakÈrehi jÈnÈtÊti attho. SÈtthakasampajaÒÒaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ gocarasampajaÒÒaÑ asammohasampajaÒÒanti imassa sampajÈnassa vasena bhedo veditabbo. Œtappanti kilesatÈpanavÊriyaÑ. PadhÈnanti uttamavÊriyaÑ. AdhiÔÔhÈnanti kusalakaraÓe patiÔÔhÈbhÈvo. Anuyogoti anuyuÒjanaÑ. AppamÈdoti nappamajjanaÑ, satiyÈ avippavÈso.

ImaÑ lokaÑ nÈsÊsatÊti m|lapadaÑ. SakattabhÈvanti attano attabhÈvaÑ. ParattabhÈvanti paraloke attabhÈvaÑ. Sakar|pavedanÈdayo attano paÒcakkhandhe, parar|pavedanÈdayo ca paraloke paÒcakkhandhe. KÈmadhÈtunti kÈmabhavaÑ. R|padhÈtunti r|pabhavaÑ. Ar|padhÈtunti ar|pabhavaÑ. Puna r|pÈr|pavasena dukaÑ dassetuÑ kÈmadhÈtuÑ r|padhÈtuÑ ekaÑ katvÈ, ar|padhÈtuÑ ekaÑ katvÈ vuttaÑ. GatiÑ vÈti patiÔÔhÈnavasena paÒcagati vuttÈ. UpapattiÑ vÈti nibbattivasena catuyoni vuttÈ. PaÔisandhiÑ vÈti tiÓÓaÑ bhavÈnaÑ ghaÔanavasena paÔisandhi vuttÈ. BhavaÑ vÈti kammabhavavasena. SaÑsÈraÑ vÈti khandhÈdÊnaÑ abbocchinnavasena. VaÔÔaÑ vÈti tebh|makavaÔÔaÑ nÈsÊsatÊti.


GuhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. DuÔÔhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ

15. DuÔÔhaÔÔhake paÔhamagÈthÈyaÑ tÈva tattha vadantÊti BhagavantaÑ bhikkhusaÑghaÒca upavadanti. DuÔÔhamanÈpi eke, athopi ve saccamanÈti ekacce duÔÔhacittÈ, ekacce tathasaÒÒinopi hutvÈ titthiyÈ tuÔÔhacittÈ, ye tesaÑ sutvÈ, saddahiÑsu, te saccamanÈti adhippÈyo. VÈdaÒca jÈtanti etaÑ akkosavÈdaÑ uppannaÑ. Muni no upetÊti akÈrakatÈya ca akuppanatÈya ca Buddhamuni na upeti. TasmÈ MunÊ natthi khilo kuhiÒcÊti tena kÈraÓena ayaÑ Muni, rÈgÈdikhilehi natthi khilo kuhiÒcÊti veditabbo.


DuÔÔhamanÈti uppannehi dosehi d|sitacittÈ. ViruddhamanÈti tehi kilesehi kusalassa dvÈraÑ adatvÈ ÈvaritacittÈ. PaÔiviruddhamanÈti upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. ŒhatamanÈti paÔighena ÈhataÑ cittaÑ etesanti ÈhatamanÈ. PaccÈhatamanÈti upasaggavaseneva. ŒghÈtitamanÈti vihiÑsÈvasena ÈghÈtitaÑ manaÑ etesanti ÈghÈtitamanÈ. PaccÈghÈtitamanÈti upasaggavaseneva. Atha vÈ “kodhavasena duÔÔhamanÈ, upanÈhavasena paduÔÔhamanÈ1, makkhavasena viruddhamanÈ, paÄÈsavasena paÔiviruddhamanÈ, dosavasena ÈhatapaccÈhatamanÈ, byÈpÈdavasena ÈghÈtitapaccÈghÈtitamanÈ. PaccayÈnaÑ alÈbhena duÔÔhamanÈ paduÔÔhamanÈ, ayasena viruddhamanÈ paÔiviruddhamanÈ, garahena ÈhatapaccÈhatamanÈ, dukkhavedanÈsama~gÊbhÈvena ÈghÈtitapaccÈghÈtitamanÈ”ti evamÈdinÈ nayena eke vaÓÓayanti. UpavadantÊti garahaÑ uppÈdenti. Abh|tenÈti asaÑvijjamÈnena.

SaddahantÈti pasÈdavasena saddhaÑ uppÈdentÈ. OkappentÈti guÓavasena otaritvÈ avakappayantÈ. AdhimuccantÈti sampasÈdanavasena sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ tesaÑ kathaÑ adhivÈsentÈ. SaccamanÈti tacchamanÈ. SaccasaÒÒinoti tacchasaÒÒino. TathamanÈti aviparÊtamanÈ. Bh|tamanÈti bh|tatthamanÈ2. YÈthÈvamanÈti niccalamanÈ. AviparÊtamanÈti nicchayamanÈ. Tattha “saccamanÈ saccasaÒÒino”ti saccavÈdiguÓaÑ, “tathamanÈ tathasaÒÒino”ti saccasaddhÈguÓaÑ3, “bh|tamanÈ bh|tasaÒÒino”ti ÔhitaguÓaÑ4, “yÈthÈvamanÈ yÈthÈvasaÒÒino”ti paccayikaguÓaÑ5, “aviparÊtamanÈ aviparÊtasaÒÒino”ti avisaÑvÈdaguÓaÑ kathitanti ÒÈtabbaÑ.

Paratoghosoti aÒÒesaÑ santikÈ uppannasaddo. Akkosoti jÈti-ÈdÊsu dasasu akkosesu aÒÒataro. Yo vÈdaÑ upetÊti yo puggalo upavÈdaÑ upagacchati. KÈrako vÈti katadoso vÈ. KÈrakatÈyÈti dosassa katabhÈvena. VuccamÈnoti kathiyamÈno. UpavadiyamÈnoti dosaÑ upavajjamÈno. KuppatÊti kopaÑ karoti. ______________________________________________________________ 1. Natthi PÈÄiyaÑ. 2. Bh|tattamanÈ (Ka) 3. SaccasandhaguÓaÑ (SyÈ) 4. Cetobh|taguÓaÑ (SÊ), Ôhetobh|taguÓaÑ (SyÈ) 5. SaccÈyikaguÓaÑ (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 166

KhilajÈtatÈpi natthÊti cittabandhabhÈvacittakacavarabhÈvasa~khÈtaÑ paÔighakhilaÑ jÈtaÑ assÈti khilajÈto, tassa bhÈvo khilajÈtatÈ, tÈpi natthi na santi. PaÒcapi cetokhilÈti kÈme avÊtarÈgo, kÈye avÊtarÈgo, r|pe avÊtarÈgo, yÈvadatthaÑ udarÈvadehakaÑ bhuÒjitvÈ seyyasukhaÑ passasukhaÑ middhasukhaÑ anuyutto viharati, aÒÒataraÑ devanikÈyaÑ paÓidhÈya brahmacariyaÑ carati “iminÈhaÑ sÊlena vÈ vatena vÈ tapena vÈ brahmacariyena vÈ devo vÈ bhavissÈmi, devaÒÒataro vÈ”ti1 evar|pÈ paÒcapi cittassa bandhabhÈvakacavarabhÈvasa~khÈtÈ cetokhilÈ natthi. 16. ImaÒca gÈthaÑ vatvÈ BhagavÈ ŒnandattheraÑ pucchi “evaÑ khuÑsetvÈ vambhetvÈ vuccamÈnÈ bhikkh| Œnanda kiÑ vadantÊ”ti. Na kiÒci BhagavÈti. “Na Œnanda ‘ahaÑ sÊlavÈ’ti sabbattha tuÓhÊ bhavitabbaÑ. Loke hi nÈbhÈsamÈnaÑ jÈnanti, missaÑ bÈlehi paÓÉitan”ti2 vatvÈ “bhikkh| Œnanda te manusse evaÑ paÔicodent|”ti dhammadesanatthÈya “abh|tavÈdÊ nirayaÑ upetÊ”ti3 imaÑ gÈthaÑ abhÈsi. Thero taÑ uggahetvÈ bhikkh| Èha “manussÈ tumhehi imÈya gÈthÈya paÔicodetabbÈ”ti. Bhikkh| tathÈ akaÑsu. PaÓÉitamanussÈ tuÓhÊ ahesuÑ. RÈjÈpi rÈjapurise sabbattha pesetvÈ4 yesaÑ dhuttÈnaÑ laÒjaÑ datvÈ titthiyÈ taÑ mÈrÈpesuÑ, te gahetvÈ niggayha taÑ pavattiÑ ÒatvÈ titthiye paribhÈsi. ManussÈpi titthiye disvÈ leÉÉunÈ hananti, paÑsunÈ okiranti “Bhagavato ayasaÑ uppÈdesun”ti. Œnandatthero taÑ disvÈ Bhagavato Èrocesi, BhagavÈ therassa imaÑ gÈthamabhÈsi “sakaÒhidiÔÔhiÑ -pa- vadeyyÈ”ti.

Tassa attho–yÈyaÑ diÔÔhi titthiyajanassa “SundariÑ mÈretvÈ samaÓÈnaÑ SakyaputtiyÈnaÑ avaÓÓaÑ pakÈsetvÈ etenupÈyena laddhaÑ sakkÈraÑ sÈdiyissÈmÈ”ti5 so taÑ diÔÔhiÑ kathaÑ atikkameyya, atha kho so ayaso tameva titthiyajanaÑ paccÈgato taÑ diÔÔhiÑ accetuÑ asakkontaÑ. Yo vÈ sassatÈdivÈdÊ, sopi sakaÑ diÔÔhiÑ kathamaccayeyya, tena diÔÔhichandena anunÊto tÈya ca diÔÔhiruciyÈ niviÔÔho, api ca kho pana sayaÑ samattÈni pakubbamÈno attanÈva paripuÓÓÈni tÈni diÔÔhigatÈni karonto yathÈ jÈneyya, tatheva vadeyyati. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 146 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 468 piÔÔhe. 3. Khu 1. 57, 130, 224, 382 piÔÔhesu. 4. Sabbato (Ka) 5. HarissÈmÈti (Ka)


AvaÓÓaÑ pakÈsayitvÈti aguÓaÑ pÈkaÔaÑ katvÈ. SakkÈranti catunnaÑ paccayÈnaÑ sakkaccakaraÓaÑ. SammÈnanti cittena bahumÈnanaÑ. PaccÈharissÈmÈti etaÑ lÈbhÈdiÑ nibbattessÈma. EvaÑdiÔÔhikÈti evaÑladdhikÈ. YathÈ taÑ “lÈbhÈdiÑ nibbattessÈmÈ”ti evaÑ ayaÑ laddhi tesaÑ atthi, tathÈ “atthi me vuttappakÈro dhammo”ti etesaÑ khamati ceva ruccati ca, evaÑsabhÈvameva vÈ tesaÑ cittaÑ “atthi me cittan”ti. TadÈ tesaÑ diÔÔhi vÈ, diÔÔhiyÈ saha khanti vÈ, diÔÔhikhantÊhi saddhiÑ ruci vÈ, diÔÔhikhantirucÊhi saddhiÑ laddhi vÈ, diÔÔhikhantiruciladdhÊhi saddhiÑ ajjhÈsayo vÈ, diÔÔhikhantiruciladdhi-ajjhÈsayehi saddhiÑ adhippÈyo vÈ hotÊti dassento “evaÑdiÔÔhikÈ -pa- evaÑadhippÈyÈ”ti Èha. SakaÑdiÔÔhinti attano dassanaÑ. SakaÑ khantinti attano sahanaÑ. SakaÑ rucinti attano ruciÑ. SakaÑ laddhinti attano laddhiÑ. SakaÑ ajjhÈsayanti attano ajjhÈsayaÑ. SakaÑ adhippÈyanti attano bhÈvaÑ. Atikkamitunti samatikkamituÑ. Atha kho sveva ayasoti so eva ayaso ekaÑsena. Te paccÈgatoti tesaÑ pati-Ègato. Teti sÈmi-atthe upayogavacanaÑ.

Atha vÈti atthantaradassanaÑ. Sassatoti nicco dhuvo. Lokoti attabhÈvo. Idameva saccaÑ, moghamaÒÒanti idaÑ eva tacchaÑ tathaÑ, aÒÒaÑ tucchaÑ. SamattÈti sampuÓÓÈ. SamÈdinnÈti sammÈ ÈdinnÈ. GahitÈti upagantvÈ gahitÈ.

ParÈmaÔÔhÈti sabbÈkÈrena parÈmasitvÈ gahitÈ. AbhiniviÔÔhÈti visesena laddhappatiÔÔhÈ. Asassatoti vuttavipariyÈyena veditabbo.

AntavÈti sa-anto. AnantavÈti vuddhi-anantavÈ. TaÑ jÊvanti so jÊvo, li~gavipallÈso kato. JÊvoti ca attÈyeva. TathÈgatoti satto, “Arahan”ti eke. ParaÑ maraÓÈti maraÓato uddhaÑ, paraloketi attho. Na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti maraÓato uddhaÑ na hoti. Hoti ca na ca hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti maraÓato uddhaÑ hoti ca na hoti ca. Neva hoti na na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti ucchedavasena neva hoti, takkikavasena na na hoti1. ______________________________________________________________ 1. Sassatavasena na na hoti (SyÈ)

KhuddakanikÈya 168

SakÈya diÔÔhiyÈti-Èdayo karaÓavacanaÑ. AllÊnoti ekÊbh|to.

SayaÑ samattaÑ karotÊti attanÈ |nabhÈvaÑ mocetvÈ sammÈ attaÑ samattaÑ karoti. ParipuÓÓanti atirekadosaÑ mocetvÈ sampuÓÓaÑ. Anomanti hÊnadosaÑ mocetvÈ alÈmakaÑ. Agganti-ÈdiÑ. SeÔÔhanti padhÈnaÑ niddosaÑ. Visesanti jeÔÔhakaÑ. PÈmokkhanti adhikaÑ. Uttamanti visesaÑ na heÔÔhimaÑ. PavaraÑ karotÊti atirekena uttamaÑ karoti. Atha vÈ “Èsayadosamocanena aggaÑ, saÑkilesadosamocanena seÔÔhaÑ, upakkilesadosamocanena visesaÑ1, pamattadosamocanena pÈmokkhaÑ, majjhimadosamocanena uttamaÑ, uttamamajjhimadosamocanena pavaraÑ karotÊ”ti evameke vaÓÓayanti. AyaÑ SatthÈ sabbaÒÒ|ti ayaÑ amhÈkaÑ SatthÈ sabbajÈnanavasena sabbaÒÒ|. AyaÑ dhammo svÈkkhÈtoti ayaÑ amhÈkaÑ dhammo suÔÔhu akkhÈto. AyaÑ gaÓo suppaÔipannoti ayaÑ amhÈkaÑ gaÓo suÔÔhu paÔipanno. AyaÑ diÔÔhi bhaddikÈti ayaÑ amhÈkaÑ laddhi sundarÈ. AyaÑ paÔipadÈ supaÒÒattÈti ayaÑ amhÈkaÑ pubbabhÈgÈ attantapÈdipaÔipadÈ suÔÔhu paÒÒattÈ. AyaÑ maggo niyyÈnikoti ayaÑ amhÈkaÑ niyyÈmokkantiko maggo niyyÈnikoti sayaÑ samattaÑ karoti.

Katheyya “sassato loko”ti. BhaÓeyya “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti. DÊpeyya “antavÈ loko”ti. Vohareyya nÈnÈvidhena gaÓhÈpeyya “hoti ca na ca hotÊ”ti. 17. Atha rÈjÈ sattÈhaccayena taÑ kuÓapaÑ chaÉÉÈpetvÈ sÈyanhasamayaÑ vihÈraÑ gantvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ Èha “nanu bhante Êdise ayase uppanne mayhampi ÈrocetabbaÑ siyÈ”ti. EvaÑ vutte BhagavÈ “na mahÈrÈja ‘ahaÑ sÊlavÈ guÓasampanno’ti paresaÑ ÈrocetuÑ ariyÈnaÑ paÔir|pan”ti vatvÈ tassÈ aÔÔhuppattiyÈ “yo attano sÊlavatÈnÊ”ti avasesagÈthÈyo abhÈsi.

Tattha sÊlavatÈnÊti pÈtimokkhÈdÊni sÊlÈni, ÈraÒÒikÈdÊni dhuta~gavatÈni ca. AnÈnupuÔÔhoti apucchito. PÈvÈti vadati. AnariyadhammaÑ kusalÈ tamÈhu, yo ÈtumÈnaÑ sayameva pÈvÈti yo evaÑ ______________________________________________________________ 1. VisiÔÔhaÑ (Ka)


attÈnaÑ sayameva vadati, tassa taÑ vÈdaÑ “anariyadhammo eso”ti kusalÈ evaÑ kathenti.

Atthi sÊlaÒceva vataÒcÈti sÊlanaÔÔhena sÊlaÒceva atthi, samÈdÈnaÔÔhena vataÒca atthi, vataÑ na sÊlanti vuttatthena vataÑ atthi, taÑ na sÊlaÑ. Katamanti kathetukamyatÈpucchÈ. Idha bhikkhu sÊlavÈti-Èdayo vuttanayÈ eva. SaÑvaraÔÔhenÈti saÑvaraÓaÔÔhena, vÊtikkamadvÈraÑ pidahanaÔÔhena. SamÈdÈnaÔÔhenÈti taÑ taÑ sikkhÈpadaÑ sammÈ ÈdÈnaÔÔhena. ŒraÒÒika~ganti1 araÒÒe nivÈso sÊlaÑ assÈti ÈraÒÒiko, tassa a~gaÑ ÈraÒÒika~gaÑ. PiÓÉapÈtika~ganti bhikkhÈsa~khÈtÈnaÑ para-ÈmisapiÓÉÈnaÑ pÈto piÓÉapÈto, parehi dinnÈnaÑ piÓÉÈnaÑ patte nipatananti vuttaÑ hoti. TaÑ piÓÉapÈtaÑ uÒchati taÑ taÑ kulaÑ upasa~kamanto gavesatÊti piÓÉapÈtiko, piÓÉÈya vÈ patituÑ vatametassÈti piÓÉapÈtÊ. Patitunti carituÑ. PiÓÉapÈtÊ eva piÓÉapÈtiko, tassa a~gaÑ piÓÉapÈtika~gaÑ. A~ganti kÈraÓaÑ vuccati. TasmÈ yena samÈdÈnena so piÓÉapÈtiko hoti, tassetaÑ adhivacananti veditabbaÑ. Eteneva nayena rathikÈsusÈnasa~kÈrak|ÔÈdÊnaÑ yattha katthaci paÑs|naÑ upari ÔhitattÈ abbhuggataÔÔhena tesu paÑsuk|lamivÈti paÑsuk|laÑ. Atha vÈ paÑsu viya kucchitabhÈvaÑ ulatÊti paÑsuk|laÑ, kucchitabhÈvaÑ gacchatÊti vuttaÑ hoti. EvaÑ laddhanibbacanassa paÑsuk|lassa dhÈraÓaÑ paÑsuk|laÑ, paÑsuk|laÑ sÊlamassÈti paÑsuk|liko, paÑsuk|likassa a~gaÑ paÑsuk|lika~gaÑ. Sa~ghÈÔi-uttarÈsa~ga-antaravÈsakasa~khÈtaÑ ticÊvaraÑ sÊlamassÈti tecÊvariko, tecÊvarikassa a~gaÑ tecÊvarika~gaÑ. SapadÈnacÈrika~ganti dÈnaÑ vuccati avakhaÓÉanaÑ, apetaÑ dÈnato apadÈnaÑ, anavakhaÓÉananti attho. Saha apadÈnena sapadÈnaÑ, avakhaÓÉanavirahitaÑ, anugharanti vuttaÑ hoti. SapadÈnaÑ carituÑ idamassa sÊlanti sapadÈnacÈrÊ, sapadÈnacÈrÊyeva sapadÈnacÈriko, tassa a~gaÑ sapadÈnacÈrika~gaÑ. KhalupacchÈbhattika~ganti khal|ti paÔisedhanatthe nipÈto. PavÈritena satÈ pacchÈ laddhaÑ bhattaÑ pacchÈbhattaÑ nÈma, tassa pacchÈbhattassa bhojanaÑ pacchÈbhattabhojanaÑ, tasmiÑ pacchÈbhattabhojane pacchÈbhattasaÒÒaÑ katvÈ pacchÈbhattaÑ sÊlamassÈti pacchÈbhattiko, na pacchÈbhattiko khalupacchÈbhattiko, samÈdÈnavasena paÔikkhittÈtirittabhojanassetaÑ nÈmaÑ, tassa a~gaÑ ______________________________________________________________ 1. ŒraÒÒaka~ganti (SÊ)

KhuddakanikÈya 170

khalupacchÈbhattika~gaÑ. Nesajjika~ganti sayanaÑ paÔikkhipitvÈ nisajjÈya viharituÑ sÊlamassÈti nesajjiko, tassa a~gaÑ nesajjika~gaÑ. YathÈsanthatika~ganti yadeva santhataÑ yathÈsanthataÑ, “idaÑ tuyhaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti evaÑ paÔhamaÑ uddiÔÔhasenÈsanassetaÑ adhivacanaÑ. TasmiÑ yathÈsanthate viharituÑ sÊlamassÈti yathÈsanthatiko, tassa a~gaÑ yathÈsanthatika~gaÑ. SabbÈneva panetÈni tena tena samÈdÈnena dhutakilesattÈ dhutassa bhikkhuno a~gÈni, kilesadhunanato vÈ dhutanti laddhavohÈraÑ ÒÈÓaÑ a~gaÑ etesanti dhuta~gÈni. Atha vÈ dhutÈni ca tÈni paÔipakkhÈnaÑ dhunanato a~gÈni ca paÔipattiyÈtipi dhuta~gÈni. EvaÑ tÈvettha atthato viÒÒÈtabbo vinicchayo. SabbÈneva cetÈni samÈdÈnacetanÈlakkhaÓÈni. Vuttampi cetaÑ–

“Yo samÈdiyati, so puggalo. Yena samÈdiyati, cittacetasikÈ ete dhammÈ. YÈ samÈdÈnacetanÈ, taÑ dhuta~gaÑ, yaÑ paÔikkhipati, taÑ vatthun”ti1.

SabbÈneva ca loluppaviddhaÑsanarasÈni, nilloluppabhÈvapaccupaÔÔhÈnÈni, appicchatÈdi-ariyadhammapadaÔÔhÈnÈni. Evamettha lakkhaÓÈdÊhi vinicchayo veditabbo.

VÊriyasamÈdÈnampÊti vÊriyaggahaÓampi. KÈmanti ekaÑsatthe nipÈto. Taco ca nhÈru cÈti chavi ca nhÈruvalliyo ca. AÔÔhi cÈti sabbÈ aÔÔhiyo ca. Avasissat|ti tiÔÔhatu. Upasussatu maÑsalohitanti sabbaÑ maÑsaÒca lohitaÒca sukkhatu2. “Taco”ti ekaÑ a~gaÑ, “nhÈr|”ti ekaÑ, “aÔÔhÊ”ti ekaÑ, “upasussatu maÑsalohitan”ti ekaÑ a~gaÑ. YaÑ tanti upari vattabbapadena sambandho. PurisathÈmenÈti purisassa kÈyikena balena balenÈti ÒÈÓabalena. VÊriyenÈti cetasikaÒÈÓavÊriyatejena. ParakkamenÈti paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanena ussÈhappattavÊriyena. Pattabbanti yaÑ taÑ pÈpuÓitabbaÑ. Na taÑ apÈpuÓitvÈti taÑ pattabbaÑ appatvÈ. VÊriyassa saÓÔhÈnaÑ3 bhavissatÊti vuttappakÈrassa vÊriyassa sithilattaÑ osÊdanaÑ na bhavissati. “PaÔÔhÈnan”tipi4 pÈÔho, ayamevattho. CittaÑ paggaÓhÈtÊti cittaÑ ussÈhaÑ gaÓhÈpeti. PadahatÊti patiÔÔhÈpeti. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 59 piÔÔhe. 2. Sussatu (SyÈ), Ôhassatu (Ka) 3. SanthÈnaÑ (SÊ), saÓÉÈnaÑ (SyÈ) 4. SaÓÔhÈnantipi (SÊ, SyÈ)


NÈsissanti na khÈdissÈmi na bhuÒjissÈmi. Na pivissÈmÊti yÈgupÈnÈdÊni na pivissÈmi. VihÈrato na nikkhameti senÈsanato bahi na nikkhameyyaÑ. Napi passaÑ nipÈtessanti passaÑ1 maÒce vÈ pÊÔhe vÈ bh|miyaÑ vÈ kaÔasantharake vÈ pÈtanaÑ ÔhapanaÑ na karissÈmi. TaÓhÈsalle an|hateti taÓhÈsa~khÈte kaÓÉe anuddhaÔe, avigateti attho.

ImaÑ palla~kanti samantato ÈbhujitaÑ |rubaddhÈsanaÑ. Na bhindissÈmÊti na vijahissÈmi. YÈva me na anupÈdÈyÈti cat|hi upÈdÈnehi gahaÓaÑ aggahetvÈ. ŒsavehÊti kÈmÈsavÈdÊhi cat|hi Èsaveti. VimuccissatÊti samucchedavimuttiyÈ na muccissati. Na tÈvÈhaÑ imamhÈ ÈsanÈ vuÔÔhahissÈmÊti-ÈdiÑ katvÈ yÈva rukkham|lÈ nikkhamissÈmÊti okÈsavasena vuttÈ. ImasmiÒÒeva pubbaÓhasamayaÑ ariyadhammaÑ ÈharissÈmÊti-ÈdiÑ katvÈ yÈva gimheti kÈlavasena vuttÈ. Purime vayokhandheti-Èdayo vayavasena vuttÈ. Tattha ÈsanÈ na vuÔÔhahissÈmÊti nisinnÈsanÈ na uÔÔhahissÈmi. AÉÉhayogÈti nikuÓÉagehÈ. PÈsÈdÈti dÊghapÈsÈdÈ. HammiyÈti muÓÉacchadanagehÈ. GuhÈyÈti paÑsuguhÈya. LeÓÈti mariyÈdachinnacchiddÈ pabbataleÓÈ. KuÔiyÈti ullittÈdikuÔiyÈ. K|ÔÈgÈrÈti kaÓÓikaÑ ÈropetvÈ katagehato. AÔÔÈti dvÈraÔÔÈlakÈ. MÈÄÈti vaÔÔagehÈ. UddaÓÉo nÈma eko patissayaviseso. “Tichadanageho”tipi eke. UpaÔÔhÈnasÈlÈti sannipÈtasÈlÈ, bhojanasÈlÈ vÈ. MaÓÉapÈdayo pÈkaÔÈyeva. Ariyadhammanti anavajjadhammaÑ, ariyÈnaÑ vÈ BuddhapaccekabuddhabuddhasÈvakÈnaÑ dhammaÑ. ŒharissÈmÊti mama cittasamÊpaÑ ÈnayissÈmi sÊlena. SamÈharissÈmÊti visesena ÈnayissÈmi samÈdhinÈ. AdhigacchissÈmÊti paÔilÈbhavasena gamissÈmi tada~gena. PhassayissÈmÊti phusissÈmi maggena. SacchikarissÈmÊti pacchakkhaÑ karissÈmi phalena. Atha vÈ sotÈpattimaggena ÈharissÈmi. SakadÈgÈmimaggena samÈharissÈmi, anÈgÈmimaggena adhigacchissÈmi, arahattamaggena phassayissÈmi, paccavekkhaÓena sacchikarissÈmi. DvÊsupi nayesu phassayissÈmÊti nÈmakÈyena nibbÈnaÑ phusissÈmÊti attho.

ApuÔÔhoti m|lapadaÑ, tassa apucchitoti attho. Apucchitoti ajÈnÈpito. AyÈcitoti anÈyÈcito. Anajjhesitoti ______________________________________________________________ 1. SÊsaÑ (SyÈ), pÈsuÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 172

anÈÓÈpito, “na icchito”ti eke. ApasÈditoti na pasÈdÈpito. PÈvadatÊti kathayati. AhamasmÊti ahaÑ asmi bhavÈmi. JÈtiyÈ vÈti khattiyabrÈhmaÓajÈtiyÈ vÈ. Gottena vÈti GotamÈdigottena vÈ. Kolaputtiyena vÈti kulaputtabhÈvena vÈ. VaÓÓapokkharatÈya vÈti sarÊrasundaratÈya vÈ. Dhanena vÈti dhanasampattiyÈ vÈ. Ajjhenena vÈti ajjhÈyakaraÓena vÈ. KammÈyatanena vÈti kammameva kammÈyatanaÑ, tena kammÈyatanena, kasigorakkhakammÈdinÈ vÈ. SippÈyatanena vÈti dhanusippÈdinÈ vÈ. VijjÈÔÔhÈnena vÈti aÔÔhÈrasavijjÈÔÔhÈnena vÈ. Sutena vÈti bahussutaguÓena vÈ. PaÔibhÈnena vÈti kÈraÓÈkÈraÓapaÔibhÈnasa~khÈtaÒÈÓena vÈ. AÒÒataraÒÒatarena vÈ vatthunÈti jÈti-ÈdÊnaÑ ekekena vatthunÈ vÈ.

UccÈ kulÈti khattiyabrÈhmaÓakulÈ, etena jÈtigottamahattaÑ dÊpeti. MahÈbhogakulÈti gahapatimahÈsÈlakulÈ, etena aÉÉhamahattaÑ dÊpeti. UÄÈrabhogakulÈti avasesavessÈdikulÈ, etena pah|tajÈtar|parajatÈdiÑ dÊpeti. CaÓÉÈlÈpi hi uÄÈrabhogÈ honti. ©Ètoti pÈkaÔo. YasassÊti parivÈrasampanno. Suttantikoti suttante niyutto. Vinayadharoti VinayapiÔakadharo. Dhammakathikoti Èbhidhammiko. ŒraÒÒikoti-Èdayo dhuta~gapubba~gamapaÔipattidassanatthaÑ vuttÈ. PaÔhamassa jhÈnassa lÈbhÊti-Èdayo r|pÈr|pa-aÔÔhasamÈpattiyo dassetvÈ paÔivedhadassanavasena vuttÈ. PÈvadatÊti m|lapadaÑ. KathetÊti “piÔakÈcariyosmÊ”ti kathayati. BhaÓatÊti “dhuta~gikomhÊ”ti pÈkaÔaÑ karoti. DÊpayatÊti “r|pajjhÈnaÑ lÈbhÊmhÊ”ti paridÊpayati. VoharatÊti “ar|pajjhÈnaÑ lÈbhÊmhÊ”ti vÈkyabhedaÑ karoti.

KhandhakusalÈti paÒcasu khandhesu salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓesu chekÈ, ÒÈtatÊraÓapahÈnavasena kusalÈti attho. DhÈtu-ÈyatanapaÔiccasamuppÈdÈdÊsupi eseva nayo. NibbÈnakusalÈti nibbÈne chekÈ. AnariyÈnanti na ariyÈnaÑ. Eso dhammoti eso sabhÈvo. BÈlÈnanti apaÓÉitÈnaÑ. AsappurisÈnanti na sobhanapurisÈnaÑ. AttÈti attÈnaÑ. 18. Santoti rÈgÈdikiles|pasamena santo. TathÈ abhinibbutatto. Iti’hanti sÊlesu akatthamÈnoti “ahamasmi


sÊlasampanno”ti-ÈdinÈ nayena iti sÊlesu akatthamÈno, sÊlanimittaÑ attupanÈyikaÑ vÈcaÑ abhÈsamÈnoti vuttaÑ hoti. TamariyadhammaÑ kusalÈ vadantÊti tassa taÑ akatthanaÑ “ariyadhammo eso”ti BuddhÈdayo khandhÈdikusalÈ vadanti. YassussadÈ natthi kuhiÒci loketi yassa khÊÓÈsavassa rÈgÈdayo sattussadÈ kuhiÒci loke natthi. Tassa taÑ akatthanaÑ “ariyadhammo eso”ti evaÑ kusalÈ vadantÊti sambandho.

Santoti m|lapadaÑ. RÈgassa samitattÈti raÒjanalakkhaÓassa rÈgassa samitabhÈvena. DosÈdÊsupi eseva nayo. VijjhÈtattÈti sabbapariÄÈhÈnaÑ jhÈpitattÈ. NibbutattÈti sabbasantÈpÈnaÑ nibbÈpitabhÈvena. VigatattÈti sabbÈkusalÈbhisa~khÈrÈnaÑ vigatabhÈvena d|rabhÈvena. PaÔipassaddhattÈti sabbÈkÈrena abhabbuppattikabhÈvena1. SattannaÑ dhammÈnaÑ bhinnattÈ bhikkh|ti upari vattabbÈnaÑ sattadhammÈnaÑ bhinditvÈ ÔhitabhÈvena bhikkhu. SakkÈyadiÔÔhivicikicchÈsÊlabbataparÈmÈsoti ime tayo kilesÈ sotÈpattimaggena bhinnÈ, rÈgo dosoti ime dve kilesÈ oÄÈrikÈ sakadÈgÈmimaggena bhinnÈ, te eva aÓusahagatÈ anÈgÈmimaggena bhinnÈ, moho mÈnoti ime dve kilesÈ arahattamaggena bhinnÈ. Avasese kilese dassetuÑ “bhinnÈssa honti pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ”ti Èha. SaÑkilesikÈti kilesapaccayÈ. PonobhavikÈti punabbhavadÈyikÈ. SadarÈti kilesadarathÈ ettha santÊti sadarÈ. “SaddarÈ”tipi pÈÔho, sahadarathÈti attho. DukkhavipÈkÈti phalakÈle dukkhadÈyikÈ. ŒyatiÑ jÈtijarÈmaraÓiyÈti anÈgate jÈtijarÈmaraÓassa paccayÈ.

Pajjena katena attanÈti gÈthÈya ayaÑ piÓÉattho–yo attanÈ bhÈvitena maggena parinibbÈnaÑ gato, kilesaparinibbÈnaÑ patto, parinibbÈnagatattÈ eva ca vitiÓÓaka~kho vipattisampattihÈnivuddhi-ucchedasassata-apuÒÒapuÒÒappabhedaÑ bhavaÒca vibhavaÒca vippahÈya maggavÈsaÑ vusitavÈ khÊÓapunabbhavoti etesaÑ thutivacanÈnaÑ araho so bhikkh|ti. ______________________________________________________________ 1. PassaddhuppattikabhÈvena (SyÈ)

KhuddakanikÈya 174

Iti’hanti, idahantÊti duvidho pÈÔho. ItÊti padasandhi-Èdayo sandhÈya “idahan”ti pÈÔhaÑ na rocenti1. Tattha itÊti yaÑ vuttaÑ. PadasandhÊti padÈnaÑ sandhi padasandhi, padaghaÔananti attho. PadasaÑsaggoti padÈnaÑ ekÊbhÈvo. PadapÈrip|rÊti padÈnaÑ parip|raÓaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ ekÊbhÈvo. AkkharasamavÈyoti ekÊbh|topi aparipuÓÓopi hoti, ayaÑ na evaÑ. AkkharÈnaÑ samavÈyo sannipÈto hotÊti dassanatthaÑ “akkharasamavÈyo”ti Èha. ByaÒjanasiliÔÔhatÈti byaÒjanasamuccayo padamÊti vuttÈnaÑ byaÒjanÈnaÑ atthabyaÒjanÈnaÑ atthabyattikÈraÓÈnaÑ vÈ madhurabhÈvattÈ pÈÔhassa mudubhÈvo. PadÈnupubbatÈ metanti padÈnaÑ anupubbabhÈvo padÈnupubbatÈ, padapaÔipÈÔibhÈvoti attho. Metanti etaÑ. Katamanti ce? ItÊti idaÑ. Metanti ettha ma-kÈro padasandhivasena vutto. KatthÊ hotÊti “ahamasmi sÊlasampanno”ti attÈnaÑ ukkaÑsetvÈ kathanasÊlo hoti. KÊtthatÊti vuttanayena kathayati. VikatthatÊti vividhÈ2 kathayati. KatthanÈti kathanÈ. Œratoti d|rato rato. Viratoti ÔhÈnasa~kantivasena vigatabhÈvena rato. PaÔiviratoti tato nivattitvÈ sabbÈkÈrena viyutto hutvÈ rato. Tattha pisÈcaÑ viya disvÈ palÈto Èrato. Hatthimhi maddante viya paridhÈvitvÈ gato virato. YodhasampahÈraÑ viya pothetvÈ maddetvÈ gato paÔivirato.

KhÊÓÈsavassÈti khÊÓakilesÈsavassa. Kammussadoti puÒÒÈbhisa~khÈra-apuÒÒÈbhisa~khÈra-ÈneÒjÈbhisa~khÈrasa~khÈtÈnaÑ kammÈnaÑ ussado-usannatÈ. Yassimeti yassa3 khÊÓÈsavassa ime ussadÈ. 19. EvaÑ khÊÓÈsavapaÔipattiÑ dassetvÈ idÈni diÔÔhigatikÈnaÑ titthiyÈnaÑ paÔipattiÒca dassento Èha “pakappitÈ sa~khatÈ”ti. Tattha pakappitÈti parikappitÈ. Sa~khatÈti paccayÈbhisa~khatÈ. YassÈti yassa kassaci diÔÔhigatikassa. DhammÈti diÔÔhiyo. PurakkhatÈti purato katÈ. SantÊti saÑvijjanti. AvÊvadÈtÈti avodÈtÈ. Yadattani passati ÈnisaÑsaÑ, taÑ nissito kuppapaÔiccasantinti yassete diÔÔhidhammÈ ‘purakkhatÈ avodÈtÈ santi, so evaÑvidho yasmÈ attani tassÈ diÔÔhiyÈ diÔÔhadhammikaÒca sakkÈrÈdiÑ samparÈyikaÒca gativisesÈdiÑ ÈnisaÑsaÑ sampassati, tasmÈ taÒca ÈnisaÑsaÑ, taÒca kuppatÈya ca paÔiccasamuppannatÈya ca sammutisantitÈya ca ______________________________________________________________ 1. Œropenti (SyÈ) 2. VividhaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Tassimeti tassa (SÊ, SyÈ)


kuppapaÔiccasantisa~khÈtaÑ diÔÔhiÑ nissito ca hoti. So taÑ nissitattÈ attÈnaÑ vÈ ukkaÑseyya, pare vÈ vambheyya abh|tehipi guÓadosehi.

Sa~khatÈti m|lapadaÑ. Sa~khatÈti paccayehi samÈgantvÈ katÈ. Upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Abhisa~khatÈti paccayehi abhikatÈ. SaÓÔhapitÈti paccayavaseneva sammÈ ÔhapitÈ. AniccÈti hutvÈ abhÈvena. PaÔiccasamuppannÈti vatthÈrammaÓaÑ paÔicca uppannÈ. KhayadhammÈti kamena khayasabhÈvÈ. VayadhammÈti pavattivasena parihÈyanasabhÈvÈ. VirÈgadhammÈti anivattÊ hutvÈ vigacchanasabhÈvÈ. NirodhadhammÈti nirujjhanasabhÈvÈ, anuppattidhammÈ hutvÈ nirujjhanasabhÈvÈti attho. DiÔÔhigatikassÈti dvÈsaÔÔhidiÔÔhiyo gahetvÈ Ôhitapuggalassa.

PurekkhÈrÈti pure katÈ. TaÓhÈdhajoti ussÈpitaÔÔhena taÓhÈdhajo, taÓhÈpaÔÈkÈ assa atthÊti taÓhÈdhajo. PurecÈrikaÔÔhena taÓhÈ eva ketu assÈti taÓhÈketu. TaÓhÈdhipateyyoti chandÈdhipativasena, taÓhÈ adhipatito ÈgatÈti vÈ taÓhÈdhipateyyo, taÓhÈdhipati vÈ etassa atthÊti taÓhÈdhipateyyo. DiÔÔhidhajÈdÊsupi eseva nayo. AvodÈtÈti aparisuddhÈ. SaÑkiliÔÔhÈti sayaÑ kiliÔÔhÈ. SaÑkilesikÈti tapanÊyÈ.

Dve ÈnisaÑse passatÊti dve guÓe dakkhati. DiÔÔhadhammikaÒca ÈnisaÑsanti imasmiÑyeva attabhÈve paccakkhadhammÈnisaÑsaÒca. SamparÈyikanti paraloke pattabbaÑ ÈnisaÑsaÒca. YaÑdiÔÔhiko satthÈ hotÊti satthÈ yathÈladdhiko bhavati. TaÑdiÔÔhikÈ sÈvakÈ hontÊti tassa vacanaÑ suÓantÈ sÈvakÈpi tathÈladdhikÈ honti. SakkarontÊti sakkÈrappattaÑ karonti. GaruÑ karontÊti garukÈrappattaÑ karonti. MÈnentÊti manasÈ piyÈyanti. P|jentÊti catupaccayÈbhihÈrap|jÈya p|jenti. ApacitiÑ karontÊti apacitippattaÑ karonti. Tattha yassa cattÈro paccaye sakkaritvÈ su-abhisa~khate paÓÊte katvÈ1 denti, so sakkato. YasmiÑ garubhÈvaÑ paÔÔhapetvÈ denti, so garukato. YaÑ manasÈ2 piyÈyanti, so mÈnito. Yassa sabbampetaÑ karonti, so p|jito. Yassa abhivÈdanapaccupaÔÔhÈna-aÒjalikammÈdivasena paramanipaccakÈraÑ karonti, so apacito. ______________________________________________________________ 1. PaÓÊte paÓÊte katvÈ (SÊ, SyÈ) 2. ManussÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 176

Keci “sakkaronti kÈyena, garuÑ karonti vÈcÈya, mÈnenti cittena, p|jenti lÈbhenÈ”ti vaÓÓayanti. AlaÑ nÈgattÈya vÈti nÈgabhÈvÈya nÈgarÈjabhÈvÈya vÈ alaÑ pariyattaÑ. SupaÓÓattÈya vÈti supaÓÓarÈjabhÈvÈya. YakkhattÈya vÈti yakkhasenÈpatibhÈvÈya. AsurattÈya vÈti asurabhÈvÈya. GandhabbattÈya vÈti gandhabbadevaghaÔe nibbattabhÈvÈya. MahÈrÈjattÈya vÈti catunnaÑ mahÈrÈjÈnaÑ aÒÒatarabhÈvÈya. IndattÈya vÈti sakkabhÈvÈya. BrahmattÈya vÈti brahmakÈyikÈdÊnaÑ aÒÒatarabhÈvÈya. DevattÈya vÈti sammutidevÈdÊnaÑ aÒÒatarabhÈvÈya. SuddhiyÈti parisuddhabhÈvÈya alaÑ pariyattaÑ. VisuddhiyÈti sabbamalarahita-accantaparisuddhabhÈvÈya. ParisuddhiyÈti sabbÈkÈrena parisuddhabhÈvÈya.

Tattha tiracchÈnayoniyaÑ adhipaccattaÑ1 suddhiyÈ. Devaloke adhipaccattaÑ1 visuddhiyÈ. Brahmaloke adhipaccattaÑ parisuddhiyÈ. CaturÈsÊtikappasahassÈni atikkamitvÈ muccanatthaÑ muttiyÈ. AntarÈyÈbhÈvena muccanatthaÑ vimuttiyÈ. SabbÈkÈrena muttiyÈ parimuttiyÈ. SujjhantÊti tasmiÑ samaye pabbajitabhÈvena suddhiÑ pÈpuÓanti. VisujjhantÊti pabbajjaÑ gahetvÈ paÔipattiyÈ yuttabhÈvena vividhena sujjhanti. ParisujjhantÊti nipphattiÑ pÈpetvÈ sabbÈkÈrena sujjhanti. Muccanti tesaÑ samayantaradhammena. Vimuccanti etassa Satthuno ovÈdena. Parimuccanti etassa Satthuno anusÈsanena. SujjhissÈmÊti-Èdayo anÈgatavasena vuttÈ. ŒyatiÑphalapÈÔika~khÊti anÈgate vipÈkaphalamÈka~khamÈno. IdaÑ diÔÔhigatikÈnaÑ icchÈmattaÑ2. DiÔÔhigataÑ hi ijjhamÈnaÑ3 nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ nipphÈdeti.

AccantasantÊti ati-antanissaraÓasanti. Tada~gasantÊti paÔhamajjhÈnÈdiguÓa~gena nÊvaraÓÈdi-aguÓa~gaÑ sametÊti jhÈnaÑ tada~gasanti. SammutisantÊti samÈhÈravasena diÔÔhisanti. TÈ vibhÈvato dassetuÑ “katamÈ accantasantÊ”ti-ÈdimÈha. AmataÑ nibbÈnanti evamÈdayo heÔÔhÈ vuttatthÈyeva. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ samÈpannassa nÊvaraÓÈsantÈ hontÊti evamÈdayo anto-appanÈyaÑ atisayavasena vuttÈ. Api ca sammutisanti imasmiÑ atthe adhippetÈ, santÊti itare dve santiyo paÔikkhipitvÈ sammutisantimeva dÊpeti. Kuppasantinti vipÈkajanakavasena parivattanavasena ______________________________________________________________ 1. ŒdhipaccaÑ (SÊ), ÈdhipaccatthaÑ (SyÈ) 2. AjjhÈciÓÓaÑ (SÊ, SyÈ) 3. IcchamÈnaÑ (SÊ)


calasantiÑ. Pakuppasantinti visesena calasantiÑ. Eritasantinti kampanasantiÑ. Sameritasantinti visesena kampitasantiÑ. Calitasantinti tasseva vevacanaÑ. GhaÔÔitasantinti pÊÄitasantiÑ. SantiÑ nissitoti diÔÔhisa~khÈtaÑ santiÑ nissito. Assitoti Èsito visesena nissito. AllÊnoti ekÊbh|to. 20. EvaÑ nissite tÈva “DiÔÔhÊnivesÈ -pa- ÈdiyatÊ ca dhamman”ti tattha diÔÔhÊnivesÈti idaÑsaccÈbhinivesasa~khÈtÈni diÔÔhinivesanÈni. Na hi svÈtivattÈti sukhena ativattitabbÈ na honti. Dhammesu niccheyya samuggahÊtanti dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatesu1 taÑ taÑ samuggahitaÑ abhiniviÔÔhadhammaÑ nicchinitvÈ pavattÈ diÔÔhinivesÈ na hi svÈtivattÈti vuttaÑ hoti. TasmÈ naro tesu nivesanesu, nirassatÊ ÈdiyatÊ ca dhammanti yasmÈ na hi svÈtivattÈ, tasmÈ naro tesuyeva diÔÔhinivesanesu ajasÊla gosÊlakukkurasÊla paÒcÈtapa maruppapÈta ukkuÔikappadhÈna kaÓÔakÈpassayÈdibhedaÑ satthÈraÑ dhammakkhÈnaÑ gaÓÈdibhedaÒca taÑ taÑ dhammaÑ nirassati ca Èdiyati ca jahati ca gaÓhÈti ca vanamakkaÔo viya taÑ taÑ sÈkhanti vuttaÑ hoti.

EvaÑ nirassanto ca Èdiyanto ca anavaÔÔhitacittattÈ asantehipi guÓadosehi attano vÈ parassa vÈ yasÈyasaÑ uppÈdeyya. DurativattÈti atikkamituÑ dukkhÈ. DuttarÈti du-uttarÈ. DuppatarÈ dussamatikkamÈ dubbinivattÈti2 upasaggena vaÉÉhitÈ.

NicchinitvÈti sassatavasena nicchayaÑ katvÈ. VinicchinitvÈti attavasena nÈnÈvidhena vinicchayaÑ katvÈ. VicinitvÈti pariyesitvÈ. PavicinitvÈti attaniyavasena sabbÈkÈrena pariyesitvÈ. “NicinitvÈ viccinitvÈ”tipi pÈÔho. OdhiggÈhoti avadhiyitvÈ gÈho3. BilaggÈhoti koÔÔhÈsavasena gÈho “bilaso vibhajitvÈ”ti-ÈdÊsu viya4. VaraggÈhoti uttamagÈho. KoÔÔhÈsaggÈhoti avayavavasena gÈho. UccayaggÈhoti rÈsivasena gÈho. SamuccayaggÈhoti koÔÔhÈsavasena rÈsivasena ca gÈho. IdaÑ saccanti idameva sabhÈvaÑ. Tacchanti tathabhÈvaÑ aviparÊtasabhÈvaÑ. Tathanti vipariÓÈmarahitaÑ. Bh|tanti vijjamÈnaÑ. YÈthÈvanti yathÈsabhÈvaÑ. AviparÊtanti na viparÊtaÑ. ______________________________________________________________ 1. DvisaÔÔhidhammesu (Ka) 2. DubbÊnivattÈti (SÊ, SyÈ, Ka) 3. OdissaggÈhoti avisesetvÈ GÈho (SyÈ) 4. DÊ 2. 234; Ma 1. 73 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 178

NirassatÊti ni-assati vikkhipati. ParavicchindanÈya vÈti parehi vissajjÈpanena. AnabhisambhuÓanto vÈti asampÈpuÓanto vÈ asakkonto vÈ vissajjeti. Paro vicchindetÊti aÒÒo viyogaÑ karoti. NatthetthÈti natthi ettha. SÊlaÑ anabhisambhuÓantoti sÊlaÑ asampÈdento. SÊlaÑ nirassatÊti sÊlaÑ vissajjeti. Ito paresupi eseva nayo. 21. Yo panÈyaÑ sabbadiÔÔhigatÈdidosadhunanÈya paÒÒÈya samannÈgatattÈ dhono, tassa Dhonassa hi -pa- an|payo so. KiÑ vuttaÑ hoti? DhonadhammasamannÈgamÈ dhonassa dhutasabbapÈpassa arahato katthaci loke tesu tesu bhavesu saÑkappanÈ diÔÔhi natthi. So tassÈ diÔÔhiyÈ abhÈvÈ, yÈya ca attanÈ kataÑ pÈpakammaÑ paÔicchÈdentÈ titthiyÈ mÈyÈya vÈ mÈnena vÈ evaÑ agatiÑ gacchanti, tampi mÈyaÒca mÈnaÒca pahÈya dhono rÈgÈdÊnaÑ dosÈnaÑ kena gaccheyya, diÔÔhadhamme samparÈye vÈ nirayÈdÊsu gativisesesu kena sa~khaÑ gaccheyya, an|payo so, so hi taÓhÈdiÔÔhi-upayÈnaÑ dvinnaÑ abhÈvena an|payoti.

KiÑkÈraÓÈti kena kÈraÓena. DhonÈ vuccati paÒÒÈti dhonÈ iti kiÑkaraÓÈ paÒÒÈ kathÊyati. TÈya paÒÒÈya kÈyaduccaritanti tÈya vuttappakÈrÈya paÒÒÈya kÈyato pavattaÑ duÔÔhu kilesap|tikattÈ vÈ caritanti kÈyaduccaritaÑ. Dh|taÒca dhotaÒcÈti kampitaÒca dhovitaÒca. SandhotaÒcÈti sammÈ dhovitaÒca. NiddhotaÒcÈti visesena suÔÔhu niddhotaÒca. RÈgo dhuto cÈti-Èdayo catunnaÑ maggÈnaÑ vasena yojetabbÈ.

SammÈdiÔÔhiyÈ micchÈdiÔÔhi dhutÈ cÈti maggasampayuttÈya sammÈdiÔÔhiyÈ micchÈdiÔÔhi kampitÈ calitÈ dhovitÈ. SammÈsa~kappÈdÊsupi eseva nayo. VuttaÑ hetaÑ “sammÈdiÔÔhikassa bhikkhave micchÈdiÔÔhi nijjiÓÓÈ hotÊ”ti suttaÑ1 vitthÈretabbaÑ. SammÈÒÈÓenÈti maggasampayuttaÒÈÓena, paccavekkhaÓaÒÈÓena vÈ. MicchÈÒÈÓanti viparÊtaÒÈÓaÑ ayÈthÈvaÒÈÓaÑ, pÈpakiriyÈsu upacintÈvasena2 pÈpaÑ katvÈ “sukataÑ mayÈ”ti paccavekkhaÓÈkÈrena ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 430; DÊ 3. 259 piÔÔhesu. 2. SukhumacintÈvasena (SyÈ), upÈyacintÈvasena (Ka)


ca uppanno moho. SammÈvimuttiyÈ micchÈvimuttÊti samucchedavimuttiyÈ viparÊtÈ ayÈthÈvavimuttiyeva citovimuttisaÒÒitÈ”1.

ArahÈ imehi dhoneyyehi dhammehÊti rÈgÈdÊhi kilesehi d|re Ôhito arahÈ imehi vuttappakÈrehi kilesadhovanehi dhammehi upeto hoti. Dhonoti Dhono puggalo, teneva “so dhutarÈgo”ti-Èdayo Èha.

MÈyÈ vuccati vaÒcanikÈ cariyÈti vaÒcanakiriyaÑ vaÒcanakaraÓaÑ assÈ atthÊti vaÒcanikÈ cariyÈ. Tassa paÔicchÈdanahet|ti tesaÑ duccaritÈnaÑ appakÈsanakÈraÓÈ. PÈpikaÑ icchaÑ paÓidahatÊti lÈmakaÑ patthanaÑ patiÔÔhÈpeti. “MÈ maÑ jaÒÒÈ”ti icchatÊti “mayhaÑ kataÑ pÈpaÑ pare mÈ jÈniÑs|”ti paccÈsÊsati. Sa~kappetÊti vitakkaÑ uppÈdeti. VÈcaÑ bhÈsatÊti jÈnaÑyeva paÓÓattiÑ vÊtikkamanto bhikkhu bhÈriyaÑ karoti. “AmhÈkaÑ vÊtikkamaÔÔhÈnaÑ nÈma natthÊ”ti upasanto viya bhÈsati. KÈyena parakkamatÊti “mayÈ kataÑ idaÑ pÈpakammaÑ mÈ keci jÈniÑs|”ti kÈyena vattaÑ karoti. VijjamÈnadosapaÔicchÈdanato cakkhumohanamÈyÈ assÈti mÈyÈvÊ, mÈyÈvino bhÈvo mÈyÈvitÈ. KatvÈ pÈpaÑ puna paÔicchÈdanato aticca assarati etÈya sattoti accasarÈ. KÈyavÈcÈkiriyÈhi aÒÒathÈ dassanato vaÒcetÊti vaÒcanÈ. EtÈya sattÈ nikarontÊti nikati, micchÈ karontÊti attho. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti pÈpÈnaÑ vikkhipanato nikiraÓÈ. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti parivajjanato pariharaÓÈ. KÈyÈdÊhi saÑharaÓato g|hanÈ. SamabhÈgena g|hanÈ parig|hanÈ. TiÓapaÓÓehi viya g|thaÑ kÈyavacÊkammehi pÈpaÑ chÈdetÊti chÈdanÈ. Sabbato bhÈgena chÈdanÈ paricchÈdanÈ. Na uttÈniÑ katvÈ dassetÊti anuttÈnikammaÑ. Na pÈkaÔaÑ katvÈ dassetÊti anÈvikammaÑ. SuÔÔhu chÈdanÈ vocchÈdanÈ. KatapaÔicchÈdanavasena punapi pÈpassa karaÓato pÈpakiriyÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ katapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ nÈma vuccati, yÈya samannÈgato puggalo bhasmapaÔicchanno viya a~gÈro, udakapaÔicchanno viya khÈÓu, pilotikapaliveÔhitaÑ viya ca satthaÑ hoti. ______________________________________________________________ 1. AyÈthÈvavimuttasseva sato vimuttisaÒÒitÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 180

Ekavidhena mÈnoti ekaparicchedena ekakoÔÔhÈsena mÈno. YÈ cittassa unnatÊti yÈ cittassa abbhussÈpanÈ, ayaÑ mÈnoti attho. Ettha puggalaÑ anÈmasitvÈ nibbattitamÈnova vutto.

AttukkaÑsanamÈnoti attÈnaÑ upari ÔhapanamÈno. ParavambhanamÈnoti pare lÈmakakaraÓamÈno. Ime dve mÈnÈ yebhuyyena tathÈ pavattÈkÈravasena vuttÈ.

“SeyyohamasmÊ”ti mÈnoti jÈti-ÈdÊni nissÈya “ahamasmi seyyo”ti uppanno mÈno. SadisamÈnÈdÊsupi eseva nayo. Evamimepi tayo mÈnÈ puggalavisesaÑ anissÈya tathÈ pavattÈkÈravasena vuttÈ. Tesu ekeko tiÓÓampi seyyasadisahÊnÈnaÑ uppajjati. Tattha “seyyohamasmÊ”ti mÈno seyyasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno. “SadisohamasmÊ”ti mÈno sadisasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno. “HÊnohamasmÊ”ti mÈno hÊnasseva yÈthÈvamÈno, sesÈnaÑ ayÈthÈvamÈno.

Catubbidhena mÈno lokadhammavasena vutto. PaÒcavidhena mÈno paÒcakÈmaguÓavasena vutto. Chabbidhena mÈno cakkhÈdisampattivasena vutto. Tattha mÈnaÑ janetÊti mÈnaÑ uppÈdeti.

Sattavidhena mÈnaniddese mÈnoti unnamo. AtimÈnoti “jÈti-ÈdÊhi mayÈ sadiso natthÊ”ti atikkamitvÈ maÒÒanavasena uppanno mÈno. MÈnÈtimÈnoti “ayaÑ pubbe mayÈ sadiso, idÈni ahaÑ seÔÔho, ayaÑ hÊnataro”ti uppanno mÈno. AyaÑ bhÈrÈtibhÈro viya purimaÑ sadisamÈnaÑ upÈdÈya mÈnÈtimÈno nÈmÈti dassetuÑ “mÈnÈtimÈno”ti Èha. OmÈnoti hÊnamÈno. Yo “hÊnohamasmÊ”ti mÈno nÈma vutto, ayaÑ omÈno nÈma. Api cettha “tvaÑ jÈtimÈ, kÈkajÈti viya te jÈti. TvaÑ gottavÈ, caÓÉÈlagottaÑ viya te gottaÑ. TuyhaÑ saro atthi, kÈkasaro viya te saro”ti evaÑ attÈnaÑ heÔÔhÈ katvÈ pavattanavasena ayaÑ “omÈnÈ”ti veditabbo.

AdhimÈnoti cattÈri saccÈni appatvÈ pattasaÒÒissa, cat|hi maggehi kattabbe kicce akateyeva katasaÒÒissa, catusaccadhamme anadhigate


adhigatasaÒÒissa, arahatte asacchikate sacchikatasaÒÒissa uppanno adhigatamÈno adhimÈno nÈma. AyaÑ pana kassa uppajjati, kassa na uppajjatÊti? AriyasÈvakassa tÈva na uppajjati. So hi maggaphalanibbÈnapahÊnakilesÈvasiÔÔhakilesapaccavekkhaÓena saÒjÈtasomanasso ariyaguÓapaÔivedhe nikka~kho, tasmÈ sotÈpannÈdÊnaÑ “ahaÑ sakadÈgÈmÊ”ti-Èdivasena mÈno na uppajjati, dussÊlassa ca na uppajjati. So hi ariyaguÓÈdhigame nirÈsova. SÊlavatopi pariccattakammaÔÔhÈnassa niddÈrÈmatÈdimanuyuttassa na uppajjati, parisuddhasÊlassa pana kammaÔÔhÈne appamattassa nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ paccayapariggahena vitiÓÓaka~khassa tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ sa~khÈre sammasantassa Èraddhavipassakassa uppajjati, uppanne ca suddhasamathalÈbhÊ suddhavipassanÈlÈbhÊ vÈ antarÈ Ôhapeti. So hi dasapi vassÈni vÊsampi vassÈni tiÑsampi vassÈni asÊtipi vassÈni kilesasamudÈcÈraÑ apassanto “ahaÑ sotÈpanno”ti vÈ “sakadÈgÈmÊ”ti vÈ “anÈgÈmÊ”ti vÈ maÒÒati, samathavipassanÈlÈbhÊ pana arahatteyeva Ôhapeti. Tassa hi samÈdhibalena kilesÈ vikkhambhitÈ, vipassanÈbalena sa~khÈrÈ supariggahitÈ, tasmÈ saÔÔhipi vassÈni asÊtipi vassÈni vassasatampi kilesÈ na samudÈcaranti, khÊÓÈsavasseva cittÈcÈro hoti. So evaÑ dÊgharattaÑ kilesasamudÈcÈraÑ apassanto antarÈ aÔÔhatvÈva “arahÈ ahan”ti maÒÒati.

AsmimÈnoti r|pe asmÊti-ÈdinÈ nayena paÒcasu khandhesu “ahaÑ r|pÈdayo”ti uppanno mÈno. MicchÈmÈnoti pÈpakehi kammÈyatanasippÈyatanavijjÈÔÔhÈnasutapaÔibhÈnasÊlabbatehi, pÈpikÈya ca diÔÔhiyÈ uppanno mÈno. Tattha pÈpakaÑ kammÈyatanaÑ nÈma kevaÔÔamacchabandhanesÈdÈnaÑ kammaÑ. PÈpakaÑ sippÈyatanaÑ nÈma macchajÈlakhipakumÊnakaraÓesu ceva pÈsa-oÉÉanas|lÈropanÈdÊsu ca chekatÈ. PÈpakaÑ vijjÈÔÔhÈnaÑ nÈma yÈ kÈci par|paghÈtavijjÈ. PÈpakaÑ sutaÑ nÈma bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdipaÔisaÑyuttaÑ. PÈpakaÑ paÔibhÈnaÑ nÈma dubbhÈsitayuttaÑ kappanÈÔakavilappanÈdi1paÔibhÈnaÑ. PÈpakaÑ sÊlaÑ nÈma ajasÊlaÑ gosÊlaÑ. Vatampi ajavatagovatameva. PÈpikÈ diÔÔhi pana dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatesu yÈkÈci diÔÔhi. AÔÔhavidhamÈno uttÈnatthoyeva. ______________________________________________________________ 1. ...vilambanÈÔakÈdi (SÊ)

KhuddakanikÈya 182

Navavidhena mÈnaniddese seyyassa “seyyohamasmÊ”ti-Èdayo nava mÈnÈ puggalaÑ nissÈya vuttÈ. Ettha pana seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno rÈjÈnaÒceva pabbajitÈnaÒca uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanavÈhanehi vÈ ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi ko mayÈ sadiso atthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈnopi etesaÑyeva uppajjati. RÈjÈ hi “raÔÔhena vÈ dhanavÈhanehi vÈ aÒÒarÈj|hi saddhiÑ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi “sÊladhuta~gÈdÊhi aÒÒena bhikkhunÈ mayhaÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Seyyassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈnopi etesaÑyeva uppajjati. Yassa hi raÒÒo raÔÔhaÑ vÈ dhanavÈhanÈdÊni vÈ nÈtisampannÈni honti, so “mayhaÑ ‘rÈjÈ’ti vohÈrasukhamattakameva, kiÑ rÈjÈ nÈma ahan”ti etaÑ mÈnaÑ karoti. Pabbajitopi appalÈbhasakkÈro “ahaÑ dhammakathiko, bahussuto, mahÈtheroti kathÈmattameva, kiÑ dhammakathiko nÈmÈhaÑ, kiÑ bahussuto nÈmÈhaÑ, kiÑ mahÈthero nÈmÈhaÑ, yassa me lÈbhasakkÈro natthÊ”ti etaÑ mÈnaÑ karoti.

Sadisassa “seyyohamasmÊ”ti mÈnÈdayo amaccÈdÊnaÑ uppajjanti. Amacco vÈ hi raÔÔhiyo vÈ “bhogayÈnavÈhanÈdÊhi ko mayÈ sadiso aÒÒo rÈjapuriso atthÊ”ti vÈ, “mayhaÑ aÒÒehi saddhiÑ kiÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ, “amaccoti nÈmameva mayhaÑ, ghÈsacchÈdanamattampi me natthi, kiÑ amacco nÈmÈhan”ti vÈ ete mÈne karoti.

HÊnassa “seyyohamasmÊ”ti mÈnÈdayo dÈsÈdÊnaÑ uppajjanti. DÈso hi “mÈtito vÈ pitito vÈ ko mayÈ sadiso aÒÒo dÈso nÈma atthi, aÒÒe jÊvituÑ asakkontÈ kucchihetu dÈsÈ nÈma jÈtÈ, ahaÑ pana paveÓÊ-ÈgatattÈ seyyo”ti vÈ, “paveÓÊ-ÈgatabhÈvena ubhatosuddhikadÈsattena asukadÈsena nÈma saddhiÑ kiÑ mayhaÑ nÈnÈkaraÓan”ti vÈ, “kucchivasenÈhaÑ dÈsabyaÑ upagato, mÈtÈpitukoÔiyÈ pana me dÈsaÔÔhÈnaÑ natthi, kiÑ dÈso nÈma ahan”ti vÈ ete mÈne karoti. YathÈ ca dÈso, evaÑ pukkusacaÓÉÈlÈdayopi ete mÈne karontiyeva.


Ettha ca seyyassa “seyyohamasmÊ”ti uppannamÈnova yÈthÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. TathÈ sadisassa “sadisohamasmÊ”ti, hÊnassa “hÊnohamasmÊ”ti uppannamÈnova yÈthÈvamÈno, itare dve ayÈthÈvamÈnÈ. Tattha yÈthÈvamÈnÈ arahattamaggavajjhÈ, ayÈthÈvamÈnÈ sotÈpattimaggavajjhÈ.

Ettha ca seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno uttamassa uttamaÔÔhena “ahaÑ seyyo”ti evaÑ uppannamÈno, seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno uttamassa samaÔÔhena “ahaÑ sadiso”ti evaÑ uppannamÈno. Seyyassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno uttamassa lÈmakaÔÔhena “ahaÑ hÊno”ti evaÑ uppannamÈno. EvaÑ seyyamÈno sadisamÈno hÊnamÈnoti ime tayo mÈnÈ seyyassa uppajjanti. SadisassÈpi ahaÑ seyyo, sadiso, hÊnoti tayo mÈnÈ uppajjanti. HÊnassÈpi ahaÑ hÊno, sadiso, seyyoti tayo mÈnÈ uppajjanti.

DasavidhamÈnaniddese idhekacco mÈnaÑ janetÊti ekacco puggalo mÈnaÑ janayati. JÈtiyÈ vÈti khattiyabhÈvÈdijÈtisampattiyÈ vÈ. Gottena vÈti GotamagottÈdinÈ ukkaÔÔhagottena vÈ. Kolaputtiyena vÈti mahÈkulabhÈvena vÈ. VaÓÓapokkharatÈya vÈti vaÓÓasampannasarÊratÈya vÈ. SarÊraÑ hi “pokkharan”ti vuccati, tassa vaÓÓasampattiyÈ abhir|pabhÈvenÈti attho. Dhanena vÈti dhanasampannabhÈvena vÈ, mayhaÑ nidhÈnagatassa dhanassa pamÈÓaÑ natthÊti attho. Ajjhenena vÈti ajjhÈyanavasena vÈ. KammÈyatanena vÈti “avasesÈ sattÈ chinnapakkhakÈkasadisÈ, ahaÑ pana mahiddhiko mahÈnubhÈvo”ti vÈ, “ahaÑ yaÑ yaÑ kammaÑ karomi, taÑ taÑ samijjhatÊ”ti vÈ evamÈdinayappavattena kammÈyatanena vÈ. SippÈyatanena vÈti “avasesÈ sattÈ nisippÈ, ahaÑ sippavÈ”ti evamÈdinayappavattena sippÈyatanena vÈ. VijjÈÔÔhÈnena vÈti idaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. Sutena vÈti “avasesÈ sattÈ appassutÈ, ahaÑ pana bahussuto”ti evamÈdisutena vÈ. PaÔibhÈnena vÈti “avasesÈ sattÈ appaÔibhÈnÈ, mayhaÑ pana paÔibhÈnapamÈÓaÑ natthÊ”ti evamÈdipaÔibhÈnena vÈ. AÒÒataraÒÒatarena vÈ vatthunÈti avuttena aÒÒena vatthunÈ vÈ. Yo evar|po mÈnoti mÈnakaraÓavasena mÈno. MaÒÒanÈ maÒÒitattanti ÈkÈrabhÈvaniddeso. UssitaÔÔhena unnati. Yassuppajjati,

KhuddakanikÈya 184

taÑ puggalaÑ unnÈmeti ukkhipitvÈ ÔhapetÊti unnÈmo. SamussitaÔÔhena dhajo. UkkhipanaÔÔhena cittaÑ sampaggaÓhÈtÊti sampaggÈho. Ketu vuccati bah|su dhajesu accuggatadhajo. MÈnopi punappunaÑ uppajjamÈno aparÈpare upÈdÈya accuggataÔÔhena ketu viyÈti ketu, taÑ ketuÑ icchatÊti ketukamyaÑ, tassa bhÈvo ketukamyatÈ. SÈ pana cittassa, na attano. Tena vuttaÑ “ketukamyatÈ cittassÈ”ti. MÈnasampayuttaÑ hi cittaÑ ketuÑ icchati, tassa bhÈvo, ketusa~khÈto mÈnoti. Dhono mÈyaÒca mÈnaÒca pahÈya pajahitvÈ yo so dhono arahÈ heÔÔhÈ vuttanayena vinodanabyantikaraÓÈdivasena kilese pajahitvÈ Ôhito, so tena rÈgÈdinÈ kilesena gaccheyya.

Nerayikoti vÈti niraye nibbattakasattoti vÈ. TiracchÈnayonikÈdÊsupi eseva nayo. So hetu natthÊti yena janakahetunÈ gatiyÈdÊsu nibbatteyya, so hetu natthi. Paccayoti tasseva vevacanaÑ. KÈraÓanti ÔhÈnaÑ. KÈraÓaÑ hi tadÈyattavuttitÈya attano phalassa ÔhÈnanti vuccati. TasmÈ yena hetunÈ yena paccayena gatiyÈdÊsu nibbatteyya, taÑ kÈraÓaÑ natthi. 22. Yo pana nesaÑ dvinnaÑ upayÈnaÑ bhÈvena upayo hoti, so Upayo hi -pa- diÔÔhimidheva sabbanti. Tattha upayoti taÓhÈdiÔÔhinissito. Dhammesu upeti vÈdanti “ratto”ti vÈ “duÔÔho”ti vÈ evaÑ tesu tesu dhammesu upeti vÈdaÑ. An|payaÑ kena kathaÑ vadeyyÈti taÓhÈdiÔÔhippahÈnena pana an|payaÑ khÊÓÈsavaÑ kena rÈgena vÈ dosena vÈ kathaÑ “ratto”ti vÈ “duÔÔho”ti vÈ vadeyya. EvaÑ anupavajjo ca so kiÑ titthiyÈ viya katapaÔicchÈdako bhavissatÊti adhippÈyo. AttÈ nirattÈ na hi tassa atthÊti tassa hi attadiÔÔhi vÈ ucchedadiÔÔhi vÈ natthi, gahaÓamuÒcanaÑ vÈpi attanirattasaÒÒitaÑ natthi. KiÑkÈraÓÈ natthÊti ce? Adhosi so diÔÔhimidheva sabbanti, yasmÈ so idheva attabhÈve ÒÈÓambunÈ sabbadiÔÔhigataÑ adhosi pajahi vinodesÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi. TaÑ sutvÈ rÈjÈ attamano BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ pakkÈmÊti.

Rattoti vÈti rÈgena rattoti vÈ. DuÔÔhoti vÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Te abhisa~khÈrÈ appahÊnÈti ye puÒÒÈpuÒÒa-ÈneÒjÈbhisa~khÈrÈ,


te appahÊnÈ. Abhisa~khÈrÈnaÑ appahÊnattÈti tesaÑ vuttappakÈrÈnaÑ kammÈbhisa~khÈrÈnaÑ na pahÊnabhÈvena. GatiyÈ vÈdaÑ upetÊti paÒcannaÑ gatÊnaÑ aÒÒatarÈya kathanaÑ upagacchati. TenevÈha “nerayikoti vÈ -pa- vÈdaÑ upeti upagacchatÊ”ti. VadeyyÈti katheyya. PatitaÑ natthÊti gahetabbaÑ natthi. MuÒcitabbaÑ natthÊti muÒcitvÈ ÔhitattÈ mocetabbaÑ natthi.

Yassatthi gahitanti yassa puggalassa “ahaÑ mamÈ”ti gahitaÑ atthi. Tassatthi muÒcitabbanti tassa puggalassa mocetabbaÑ atthi. Upari padÈni parivattetvÈ yojetabbÈni. GahaÓaÑ muÒcanÈ samatikkantoti gahaÓamocanÈ arahÈ atikkanto. BuddhiparihÈnivÊtivattoti vaÉÉhiÒca parihÈniÒca atikkamitvÈ pavatto. So vuÔÔhavÈsoti-ÈdiÑ katvÈ ÒÈÓagginÈ daÉÉhÈnÊti pariyosÈnaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva. AdhosÊti kantesi1. Dhuni sandhuni niddhunÊti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ.


DuÔÔhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. SuddhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ

23. Catutthe suddhaÔÔhake paÔhamagÈthÈya tÈvattho–na bhikkhave evar|pena dassanena suddhi hoti, api ca kho kilesamalÊnattÈ asuddhaÑ, kilesarogÈnaÑ adhigamÈ sarogameva CandÈbhaÑ brÈhmaÓaÑ, aÒÒaÑ vÈ evar|paÑ disvÈ diÔÔhigatiko bÈlo abhijÈnÈti “passÈmi suddhaÑ paramaÑ arogaÑ, tena ca diÔÔhisa~khÈtena dassanena saÑsuddhi narassa hotÊ”ti, so evaÑ abhijÈnanto taÑ dassanaÑ “paraman”ti ÒatvÈ tasmiÑ dassane suddhÈnupassÊ samÈno taÑ dassanaÑ “maggaÒÈÓan”ti pacceti. TaÑ pana maggaÒÈÓaÑ na hoti.

ParamaÑ Èrogyappattanti uttamaÑ nibyÈdhiÑ pÈpuÓitvÈ ÔhitaÑ. TÈÓappattanti tathÈ pÈlanappattaÑ. LeÓappattanti nilÊyanappattaÑ. SaraÓappattanti patiÔÔhÈpattaÑ, dukkhanÈsanaÑ vÈ pattaÑ. Abhayappattanti nibbhayabhÈvappattaÑ. Accutappattanti niccalabhÈvaÑ pattaÑ. Amatappattanti amataÑ mahÈnibbÈnaÑ pattaÑ. NibbÈnappattanti vÈnavirahitaÑ pattaÑ. ______________________________________________________________ 1. AdhopÊti kampesi (SÊ)

KhuddakanikÈya 186

AbhijÈnantoti visesena jÈnanto. ŒjÈnantoti ÈjÈnamÈno. VijÈnantoti anekavidhena jÈnamÈno. PaÔivijÈnantoti taÑ taÑ paÔicca vijÈnamÈno. PaÔivijjhantoti hadaye kurumÈno.

CakkhuviÒÒÈÓaÑ r|padassanenÈti cakkhuviÒÒÈÓena r|padassanaÑ. ©ÈÓanti paccetÊti paÒÒÈ iti saddahati. Maggoti paccetÊti “upÈyo”ti saddahati. Pathoti saÒcÈro. NÊyÈnanti gahetvÈ yÈtÊti nÊyÈnaÑ. “NiyyÈnan”ti vÈ pÈÔho. 24. “DiÔÔhena ce suddhÊ”ti dutiyagÈthÈ. Tassattho–tena r|padassanasa~khÈtena diÔÔhena yadi kilesasuddhi narassa hoti, tena vÈ ÒÈÓena so yadi jÈti-ÈdidukkhaÑ pajahÈti, evaÑ sante ariyamaggato aÒÒena asuddhimaggeneva so sujjhati, rÈgÈdÊhi upadhÊhi sa-upadhiko eva samÈno sujjhatÊti vattabbataÑ Èpanno hoti, na ca evaÑvidho sujjhati. TasmÈ diÔÔhÊ hi naÑ pÈva tathÈ vadÈnaÑ, sÈ naÑ diÔÔhiyeva “micchÈdiÔÔhiko ayan”ti katheti, diÔÔhi-anur|paÑ “sassato loko”ti-ÈdinÈ nayena tathÈ tathÈ vadatÊti.

RÈgena saha vattatÊti sarÈgo, rÈgavÈti attho. Sadosoti-ÈdÊsupi eseva nayo. 25. Na brÈhmaÓoti tatiyagÈthÈ. Tassattho–yo pana bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓo hoti, so maggena adhigatÈsavakkhayo khÊÓÈsavabrÈhmaÓo ariyamaggaÒÈÓato aÒÒena abhima~galasammatar|pasa~khÈte diÔÔhe tathÈvidhasaddasa~khÈte sute avÊtikkamasa~khÈte sÊle hatthivatÈdibhede vate pathavi-Èdibhede mute ca uppannena micchÈÒÈÓena suddhiÑ na ÈhÈti. Sesamassa brÈhmaÓassa1 vaÓÓabhaÓanÈya vuttaÑ. So hi tedhÈtukapuÒÒe sabbasmiÒca pÈpe an|palitto, kasmÈ? Tassa pahÊnattÈ tassa attadiÔÔhiyÈ, yassa kassaci vÈ gahaÓassa pahÊnattÈ attaÒjaho, puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ akaraÓato “nayidhapakubbamÈno”ti vuccati. TasmÈ naÑ evaÑ pasaÑsanto Èha. Sabbasseva cassa purimapÈdena2 sambandho veditabbo–puÒÒe ca pÈpe ca an|palitto ______________________________________________________________ 1. KhÊÓÈsavabrÈhmaÓassa (SÊ, SyÈ) 2. EvaÑyeva cassa purimapadena (Ka)


attaÒjaho nayidha pakubbamÈno na brÈhmaÓo aÒÒato suddhimÈhÈti. NÈti paÔikkhepoti na iti paÔisedho.

BÈhitvÈ sabbapÈpakÈnÊti gÈthÈyattho–yo catutthamaggena bÈhitvÈ sabbapÈpakÈni Ôhitatto Ôhito-icceva vuttaÑ hoti. BÈhitapÈpattÈ eva ca vimalo vimalabhÈvaÑ brahmabhÈvaÑ seÔÔhabhÈvaÑ patto, paÔinissaÔÔhasamÈdhivikkhepakarakilesamalena aggamaggaphalasamÈdhinÈ sÈdhusamÈhito, saÑsÈrahetusamatikkamena saÑsÈramaticca pariniÔÔhitakiccatÈya kevalÊti ca, taÓhÈdiÔÔhÊhi anissitattÈ anissitoti ca, lokadhammehi nibbikÈrattÈ tÈdÊti ca pavuccati. EvaÑ thutiraho sa brahmÈ so brÈhmaÓoti.

AÒÒatra satipaÔÔhÈnehÊti cattÈro satipaÔÔhÈne muÒcitvÈ. SammappadhÈnÈdÊsupi eseva nayo.

Santeke samaÓabrÈhmaÓÈti ekacce lokasa~ketena “samaÓabrÈhmaÓÈ”ti laddhavohÈrÈ saÑvijjanti. DiÔÔhasuddhikÈti diÔÔhena suddhiÑ icchamÈnÈ. Te ekaccÈnaÑ r|pÈnaÑ dassananti ete diÔÔhasuddhikÈ etesaÑ r|pÈrammaÓÈnaÑ olokanaÑ. Ma~galaÑ paccentÊti iddhikÈraÓaÑ1 buddhikÈraÓaÑ sabbasampattikÈraÓaÑ patiÔÔhÈpenti. Ama~galaÑ paccentÊti aniddhikÈraÓaÑ2 na buddhikÈraÓaÑ na sampattikÈraÓaÑ patiÔÔhÈpenti. Te kÈlato vuÔÔhahitvÈti ete diÔÔhÈdima~galikÈ puretarameva uÔÔhahitvÈ. Abhima~galagatÈnÊti visesena vuÉÉhikÈraÓagatÈni. R|pÈni passantÊti nÈnÈvidhÈni r|pÈrammaÓÈni dakkhanti. CÈÔakasakuÓanti3 evaÑnÈmakaÑ. PhussaveÄuvalaÔÔhinti phussanakkhattena uppannaÑ taruÓabeÄuvalaÔÔhiÑ. Gabbhinitthinti sagabbhaÑ itthiÑ. ImÈrakaÑ khandhe ÈropetvÈ gacchantanti taruÓadÈrakaÑ aÑse ussÈpetvÈ4 gacchamÈnaÑ. PuÓÓaghaÔanti udakapuÓÓaghaÔaÑ. Rohitamacchanti rattarohitamacchaÑ. ŒjaÒÒarathanti sindhavayuttarathaÑ. Usabhanti ma~gala-usabhaÑ. Gokapilanti kapilagÈviÑ.

PalÈlapuÒjanti thusa5rÈsiÑ. TakkaghaÔanti gotakkÈdip|ritacÈÔiÑ. RittaghaÔanti tucchaghaÔaÑ. NaÔanti naÔakÈdiÑ. “Dhuttakiriyan”ti eke. NaggasamaÓakanti ______________________________________________________________ 1. IÔÔhakÈraÓaÑ (SÊ, Ka) 2. AniÔÔhakÈraÓaÑ (SÊ, Ka) 3. CÈpasakuÓanti. CÈtasakuÓanti (Ka) 4. UccÈpetvÈ (Ka) 5. Busa (SÊ)

KhuddakanikÈya 188

niccoÄasamaÓaÑ. Kharanti gadrabhaÑ. KharayÈnanti gadrabhayuttaÑ vayhÈdikaÑ. EkayuttayÈnanti ekena vÈhanena saÑyuttaÑ yÈnaÑ. KÈÓanti ekakkhi-ubhayakkhikÈÓaÑ. KuÓinti hatthakuÓiÑ. KhaÒjanti khaÒjapÈdaÑ tiriyagatapÈdaÑ. Pakkhahatanti pÊÔhasappiÑ1. JiÓÓakanti jarÈjiÓÓaÑ. ByÈdhikanti byÈdhipÊÄitaÑ. Matanti2 kÈla~kataÑ.

SutasuddhikÈti sotaviÒÒÈÓena sutena suddhiÑ icchamÈnÈ. SaddÈnaÑ savananti saddÈrammaÓÈnaÑ savanaÑ. VaÉÉhÈti vÈti-Èdayo loke pavattasaddamattÈni gahetvÈ vuttÈ. Ama~galaÑ pana “kÈÓo”ti-ÈdinÈ tena tena nÈmena vuttasaddÈyeva. “Chindan”ti vÈti hatthapÈdÈdicchinnanti vÈ. “Bhindan”ti vÈti sÊsÈdibhinnanti vÈ. “DaÉÉhan”ti vÈti agginÈ jhÈpitanti vÈ. “NaÔÔhan”ti vÈti corÈdÊhi vinÈsitanti vÈ. “NatthÊ”ti vÈti na vijjatÊti vÈ.

SÊlasuddhikÈti sÊlena visuddhiÑ icchanakÈ. SÊlamattenÈti saÑvaraÓamattena. SaÑyamamattenÈti uparamamattena. SaÑvaramattenÈti dvÈrathakanamattena. AvÊtikkamamattenÈti na atikkamitamattena. SamaÓo muÓÉikÈputtoti mÈtito laddhanÈmaÑ. Sampannakusalanti paripuÓÓakusalaÑ. Paramakusalanti uttamakusalaÑ. Uttamapattippattanti uttamaÑ arahattaÑ pÈpuÓitabbataÑ patvÈ ÔhitaÑ. Ayojjanti parÈjetuÑ asakkuÓeyyaÑ samaÓaÑ.

VatasuddhikÈti samÈdÈnena vatena suddhiÑ icchanakÈ. HatthivatikÈ vÈti samÈdinnaÑ hatthivataÑ etesaÑ atthÊti hatthivatikÈ, sabbahatthikiriyaÑ karontÊti attho. KathaÑ? “Ajja paÔÔhÈya hatthÊhi kÈtabbaÑ karissÈmÊ”ti evaÑ uppannacittÈ hatthÊnaÑ gamanÈkÈraÑ tiÔÔhanÈkÈraÑ nisÊdanÈkÈraÑ sayanÈkÈraÑ uccÈrapassÈvakaraÓÈkÈraÑ, aÒÒe hatthÊ disvÈ soÓÉaÑ ussÈpetvÈ gamanÈkÈraÒca sabbaÑ karontÊti hatthivatikÈ. AssavatikÈdÊsupi labbhamÈnavasena yathÈyogaÑ yojetabbaÑ. Tesu avasÈne disÈvatikÈ vÈti puratthimÈdidisÈnaÑ namassanavasena samÈdinnadisÈvatikÈ, etesaÑ vuttappakÈrÈnaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ vatasamÈdÈnaÑ sampajjamÈnaÑ hatthi-ÈdÊnaÑ sahabyataÑ upaneti. Sace kho panassa micchÈdiÔÔhi hoti “iminÈhaÑ sÊlavatasamÈdÈnabrahmacariyena devo vÈ devaÒÒataro vÈ homÊ”ti cintayantassa nirayatiracchÈnayonÊnaÑ aÒÒataro hotÊti ÒÈtabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ3– ______________________________________________________________ 1. PakkhapÈdanti pÊÔhasappiÑ (SyÈ) 2. Natthi PÈÄiyaÑ. 3. Ma 2. 50 piÔÔhe.


Idha PuÓÓa ekacco kukkuravataÑ bhÈveti paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkurasÊlaÑ bhÈveti paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkuracittaÑ bhÈveti paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkurÈkappaÑ bhÈveti paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ. So kukkuravataÑ bhÈvetvÈ paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkurasÊlaÑ bhÈvetvÈ paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkuracittaÑ bhÈvetvÈ paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ, kukkurÈkappaÑ bhÈvetvÈ paripuÓÓaÑ abbokiÓÓaÑ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ kukkurÈnaÑ sahabyataÑ upapajjati. Sace kho panassa evaÑdiÔÔhi hoti “iminÈhaÑ sÊlena vÈ vatena vÈ tapena vÈ brahmacariyena vÈ devo vÈ bhavissÈmi devaÒÒataro vÈ”ti, sÈssa hoti micchÈdiÔÔhi. MicchÈdiÔÔhissa kho ahaÑ PuÓÓa dvinnaÑ gatÊnaÑ aÒÒataraÑ gatiÑ vadÈmi nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ. Iti kho PuÓÓa sampajjamÈnaÑ kukkuravataÑ kukkurÈnaÑ sahabyataÑ upaneti, vipajjamÈnaÑ nirayanti.

GandhabbavatikÈdayo gandhabbÈdÊnaÑ sahabyataÑ upagacchantÊti attho na gahetabbo, micchÈdiÔÔhiyÈ gahitattÈ nirayatiracchÈnayonimeva upagacchantÊti gahetabbo.

MutasuddhikÈti phusitena suddhikÈ. PathaviÑ ÈmasantÊti sasambhÈrikaÑ mahÈpathaviÑ kÈyena phusanti. Haritanti allanÊlasaddalaÑ. Gomayanti gavÈdigomayaÑ. Kacchapanti aÔÔhikacchapÈdi-anekavidhaÑ. PhÈlaÑ akkamantÊti ayaphÈlaÑ maddanti. TilavÈhanti tilasakaÔaÑ tilarÈsiÑ vÈ. PhussatilaÑ khÈdantÊti ma~galapaÔisaÑyuttaÑ tilaÑ khÈdanti. PhussatelaÑ makkhentÊti tathÈr|paÑ tilatelaÑ sarÊrabbhaÒjanaÑ karonti. DantakaÔÔhanti dantapoÓaÑ. MattikÈya nhÈyantÊti ku~kuÔÔhÈdikÈya saÓhamattikÈya sarÊraÑ ubbaÔÔetvÈ1 nhÈyanti. SÈÔakaÑ nivÈsentÊti ma~galapaÔisaÑyuttaÑ vatthaÑ paridahanti. VeÔhanaÑ veÔhentÊti sÊsaveÔhanaÑ pattuÓÓÈdipaÔaÑ sÊse Ôhapenti paÔimuccanti.

TedhÈtukaÑ kusalÈbhisa~khÈranti kÈmadhÈtur|padhÈtu-ar|padhÈt|su paÔisandhidÈyakaÑ kosallasambh|taÑ paccayÈbhisa~khÈraÑ. SabbaÑ akusalanti dvÈdasavidhaÑ akosallasambh|taÑ akusalaÑ. Yatoti yadÈ. Te ______________________________________________________________ 1. UbbattetvÈ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 190

dasavidho puÒÒÈbhisa~khÈro ca, dvÈdasavidho apuÒÒÈbhisa~khÈro ca, catubbidho ÈneÒjÈbhisa~khÈro ca yathÈnur|paÑ samucchedappahÈnena pahÊnÈ honti. AttadiÔÔhijahoti “eso me attÈ”ti gahitadiÔÔhiÑ jaho. GÈhaÑ jahoti “esohamasmÊ”ti mÈnasampayuttagahaÓaÑ jaho. Puna attaÒjahoti “etaÑ mamÈ”ti taÓhÈgahaÓavasena ca diÔÔhigahaÓavasena ca parÈmasitvÈ gahitaÑ, parato ÈmaÔÔhaÒca, tasmiÑ abhiniviÔÔhaÒca, balavataÓhÈvasena gilitvÈ ajjhositaÒca, balavamucchitaÒca. SabbaÑ taÑ cattaÑ hotÊti-Èdayo vuttanayÈyeva. 26. EvaÑ “na brÈhmaÓo aÒÒato suddhimÈhÈ”ti vatvÈ idÈni ye diÔÔhigatikÈ aÒÒato suddhiÑ bruvanti, tesaÑ tassÈ diÔÔhiyÈ anibbÈhakabhÈvaÑ dassento “purimaÑ pahÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–tehi aÒÒato suddhivÈdÈ samÈnÈpi yassÈ diÔÔhiyÈ appahÊnattÈ gahaÓamuÒcanaÑ hoti, tÈya purimaÑ satthÈrÈdiÑ pahÈya aparaÑ nissitÈ ejÈsa~khÈtÈya taÓhÈya anugatÈ abhibh|tÈ rÈgÈdibhedaÑ na taranti sa~gaÑ taÒca atarantÈ taÑ taÑ dhammaÑ uggaÓhanti ca nirassajanti ca makkaÔova sÈkhanti.

PurimaÑ satthÈraÑ pahÈyÈti purimagahitaÑ SatthupaÔiÒÒaÑ vajjetvÈ. ParaÑ SatthÈraÑ nissitÈti aÒÒaÑ SatthupaÔiÒÒaÑ nissitÈ allÊnÈ. PurimaÑ dhammakkhÈnaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsupi eseva nayo.

EjÈnugÈti taÓhÈya anugÈ. EjÈnugatÈti taÓhÈya anugatÈ. EjÈnusaÔÈti taÓhÈya anusaÔÈ pakkhandÈ vÈ. EjÈya pannÈ patitÈti taÓhÈya nimuggÈ ca nikkhipitÈ ca.

MakkaÔoti vÈnaro. AraÒÒeti vipine. Pavaneti mahÈvane. CaramÈnoti gacchamÈno. EvamevÈti opammasaÑsandanaÑ1. Puth|ti nÈnÈ. PuthudiÔÔhigatÈnÊti nÈnÈvidhÈni diÔÔhigatÈni. GaÓhanti ca muÒcanti cÈti gahaÓavasena gaÓhanti ca cajanavasena muÒcanti ca. Œdiyanti ca nirassajanti cÈti palibodhaÑ karonti ca vissajjenti ca khipanti ca. 27. PaÒcamagÈthÈya ca sambandho–yo ca so “diÔÔhÊ hi naÑ pÈva tathÈ vadÈnan”ti vutto, so sayaÑ samÈdÈyÈti. Tattha sayanti ______________________________________________________________ 1. OpammasampaÔipÈdanaÑ (SyÈ)


sÈmaÑ. SamÈdÈyÈti gahetvÈ. VatÈnÊti hatthivatÈdÊni. UccÈvacanti aparÈparaÑ, hÊnapaÓÊtaÑ vÈ satthÈrato satthÈrÈdiÑ. SaÒÒasattoti kÈmasaÒÒÈdÊsu laggo. VidvÈ ca vedehi samecca dhammanti paramatthavidvÈ ca arahÈ cat|hi maggaÒÈÓavedehi catusaccadhammaÑ abhisameccÈti. SesaÑ pÈkaÔameva.

SÈmaÑ samÈdÈyÈti sayameva gahetvÈ. ŒdÈyÈti ÈdiyitvÈ gaÓhitvÈ. SamÈdÈyÈti sammÈ ÈdÈya. ŒdiyitvÈti balibodhaÑ katvÈ. SamÈdiyitvÈti sammÈ palibodhaÑ katvÈ. GaÓhitvÈti avissajjetvÈ. ParÈmasitvÈti dassitvÈ. AbhinivisitvÈti patiÔÔhahitvÈ. KÈmasaÒÒÈdayo vuttanayÈ eva.

VidvÈti medhÈvÊ. VijjÈgatoti vijÈnanabhÈvaÑ gato. ©ÈÓÊti paÒÒÈsampanno. VibhÈvÊti ÒÈÓena vÊmaÑsako. MedhÈvÊti aniccÈdÊhi tulitaÒÈÓo. PaÒÒÈti-Èdayo heÔÔhÈ vuttanayÈyeva. CatusaccadhammaÑ vicinÈtÊti dhammavicayasambojjha~go. Bojjha~gattho heÔÔhÈ vuttova. VÊmaÑsÈti catusaccadhammavicinanÈ paÒÒÈva. “VÊmaÑsÈ dhammacintanÈ”ti1 hi vuttÈ. VipassanÈti maggasampayuttÈ vividhÈkÈrena passanÈ paÒÒÈva. SammÈdiÔÔhÊti sobhanÈ, pasaÔÔhÈ, sundarÈ maggasampayuttÈ sammÈdiÔÔhi. Tehi vedehÊti eteheva cat|hi maggaÒÈÓehi. Antagatoti jÈtijarÈmaraÓassa pariyosÈnaÑ gato. KoÔigatoti-Èdayo heÔÔhÈ vuttanayÈva. VedÈnaÑ vÈ antagatoti jÈnitabbÈnaÑ avasÈnappatto. Vedehi vÈ antagatoti cat|hi maggaÒÈÓavedehi vaÔÔadukkhassa pariyantabhÈvena antasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ gato. ViditattÈti viditabhÈvena jÈnitabhÈvena.

VedÈni viceyya kevalÈnÊti gÈthÈya ayamattho–yo cat|hi maggaÒÈÓavedehi kilesakkhayaÑ karonto gato, so paramatthato vedag| nÈma hoti. Sova sabbasamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ satthasaÒÒitÈni vedÈni tÈyeva maggabhÈvanÈya kiccato aniccÈdivasena viceyya. Tattha chandarÈgappahÈnena tameva sabbaÑ vedamaticca yÈpi vedapaccayÈ, aÒÒathÈ vÈ uppajjanti vedanÈ, tÈsu sabbavedanÈsu vÊtarÈgo hoti. TasmÈ tamatthaÑ dassento “kiÑ pattinamÈhu vedag|n”ti2 puÔÔho “idaÑ pattinan”ti ______________________________________________________________ 1. VÊmaÑssÈ dhammavicinanÈti (SÊ) 2. Khu 1. 360 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 192

avatvÈ “VedÈni viceyya -pa- vedag| so”ti Èha. YasmÈ vÈ yo pavicayapaÒÒÈya VedÈni viceyya, tattha chandarÈgappahÈnena sabbaÑ vedamaticca vattati. So satthasaÒÒitÈni vedÈni gato ÒÈto atikkantova hoti. Yo vedanÈsu vÊtarÈgo, sopi vedanÈsaÒÒitÈni vedÈni gato atikkanto, ativedanaÑ gatotipi vedag|. TasmÈ tampi atthaÑ dassento “idaÑ pattinan”ti avatvÈ “VedÈni viceyya -pa- vedag| so”ti Èha.

SameccÈti ÒÈÓena samÈgantvÈ. AbhisameccÈti ÒÈÓena paÔivijjhitvÈ. Dhammanti catusaccadhammaÑ. Sabbe sa~khÈrÈti sabbe sappaccayÈ dhammÈ. Te hi sa~khatasa~khÈrÈ nÈma. Paccayehi sa~gamma karÊyantÊti sa~khÈrÈ, te evaÑ paccayeti sa~gamma katattÈ “sa~khatÈ”ti visesetvÈ vuttÈ. “KammanibbattÈ tebh|makar|pÈr|padhammÈ abhisa~khatasa~khÈrÈ”ti AÔÔhakathÈsu1 vuttÈ. Tepi “aniccÈ vata sa~khÈrÈ”ti-ÈdÊsu2 sa~khatasa~khÈresu sa~gahaÑ gacchanti. “AvijjÈgato’yaÑ bhikkhave purisapuggalo puÒÒaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharotÊ”ti-ÈdÊsu3 avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈva ÈgatÈ. Tebh|mikakusalÈkusalacetanÈ abhisa~kharaÓakasa~khÈrÈ nÈma. “YÈvatikÈ abhisa~khÈrassa gati, tÈvatikaÑ gantvÈ akkhÈhataÑ maÒÒe aÔÔhÈsÊ”ti-ÈdÊsu4 ÈgataÑ kÈyikacetasikavÊriyaÑ payogÈbhisa~khÈro nÈma. “SaÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpannassa kho Èvuso VisÈkha bhikkhuno paÔhamaÑ nirujjhati vacÊsa~khÈro, tato kÈyasa~khÈro, tato cittasa~khÈro”ti-ÈdÊsu5 ÈgatÈ vitakkavicÈrÈ. VÈcaÑ sa~kharontÊti vacÊsa~khÈrÈ, assÈsapassÈsÈ kÈyena sa~kharÊyantÊti kÈyasa~khÈrÈ, saÒÒÈ ca vedanÈ ca cittena sa~kharÊyantÊti cittasa~khÈrÈ. Idha pana sa~khatasa~khÈrÈ adhippetÈ. AniccÈ hutvÈ abhÈvaÔÔhena. DukkhÈ paÔipÊÄanaÔÔhena. Sabbe dhammÈti nibbÈnampi antokatvÈ vuttÈ. AnattÈ avasavattanaÔÔhena. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti ettha yaÑ paÔicca phalameti, so paccayo. PaÔiccÈti na vinÈ, apaccakkhitvÈti6 attho. EtÊti uppajjati ceva pavattati cÈti attho. Api ca upakÈrakaÔÔho paccayaÔÔho, avijjÈ ca sÈ paccayo cÈti avijjÈpaccayo. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 134; Visuddhi 2. 158 piÔÔhesu. 2. DÊ 2. 129; 161; SaÑ 1. 160 piÔÔhÈdÊsu. 3. SaÑ 1. 310 piÔÔhe. 4. AÑ 1. 110 piÔÔhe. 5. Ma 1. 376 piÔÔhe. 6. ApaÔikkhitvÈti (SÊ, SyÈ)


tasmÈ avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ sambhavantÊti nibbattanti, evaÑ sambhavantisaddassa sesapadehipi yojanÈ kÈtabbÈ.

Tattha katamÈ avijjÈ? Dukkhe aÒÒÈÓaÑ dukkhasamudaye aÒÒÈÓaÑ dukkhanirodhe aÒÒÈÓaÑ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓaÑ pubbante aÒÒÈÓaÑ aparante aÒÒÈÓaÑ pubbantÈparante aÒÒÈÓaÑ idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓaÑ. Katame sa~khÈrÈ? PuÒÒÈbhisa~khÈro apuÒÒÈbhisa~khÈro ÈneÒjÈbhisa~khÈro, kÈyasa~khÈro vacÊsa~khÈro cittasa~khÈro, aÔÔha kÈmÈvacarakusalacetanÈ, paÒca r|pÈvacarakusalacetanÈ puÒÒÈbhisa~khÈro, dvÈdasa akusalacetanÈ apuÒÒÈbhisa~khÈro, catasso ar|pÈvacarakusalacetanÈ ÈneÒjÈbhisa~khÈro, kÈyasaÒcetanÈ kÈyasa~khÈro, vacÊsaÒcetanÈ vacÊsa~khÈro, manosaÒcetanÈ cittasa~khÈro.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “ime sa~khÈrÈ avijjÈpaccayÈ hontÊ”ti? AvijjÈbhÈve bhÈvato. Yassa hi dukkhÈdÊsu avijjÈsa~khÈtaÑ aÒÒÈÓaÑ appahÊnaÑ hoti, so dukkhe tÈva pubbantÈdÊsu ca aÒÒÈÓena saÑsÈradukkhaÑ sukhasaÒÒÈya gahetvÈ tasseva hetubh|te tividhepi sa~khÈre Èrabhati. Samudaye aÒÒÈÓena dukkhahetubh|tepi taÓhÈparikkhÈre sa~khÈre sukhahetuto maÒÒamÈno Èrabhati. Nirodhe pana magge ca aÒÒÈÓena dukkhassa anirodhabh|tepi gativisese dukkhanirodhasaÒÒÊ hutvÈ, nirodhassa ca amaggabh|tesupi yaÒÒÈmaratapÈdÊsu nirodhamaggasaÒÒÊ hutvÈ dukkhanirodhaÑ patthayamÈno yaÒÒÈmaratapÈdimukhena tividhepi sa~khÈre Èrabhati.

Api ca so tÈya cat|su saccesu appahÊnÈvijjatÈya visesato jÈtijarÈrogamaraÓÈdi-anekÈdÊnavavokiÓÓampi puÒÒaphalasa~khÈtaÑ dukkhaÑ dukkhato ajÈnanto tassa dhigamÈya kÈyavacÊcittasa~khÈrabhedaÑ puÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati devaccharakÈmako viya maruppapÈtaÑ. DukhasammatassÈpi ca tassa puÒÒaphalassa ante mahÈpariÄÈhajanikaÑ vipariÓÈmadukkhataÑ appassÈdataÒca apassantopi tappaccayaÑ vuttappakÈrameva puÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati salabho viya dÊpasikhÈbhinipÈtaÑ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhÈrÈlehanaÑ.

KhuddakanikÈya 194

KÈmupasevanÈdÊsu ca savipÈkesu ÈdÊnavaÑ apassanto sukhasaÒÒÈya ceva kilesÈbhibh|tatÈya ca dvÈrattayappavattampi apuÒÒÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati bÈlo viya g|thakÊÄanaÑ, maritukÈmo viya ca visakhÈdanaÑ. ŒruppavipÈkesu cÈpi sa~khÈravipariÓÈmadukkhataÑ anavabujjhamÈno sassatÈdivipallÈsena cittasa~khÈrabh|taÑ ÈneÒjÈbhisa~khÈraÑ Èrabhati disÈm|Äho viya pisÈcanagarÈbhimukhamaggagamanaÑ. EvaÑ yasmÈ avijjÈbhÈvatova sa~khÈrabhÈvo, na abhÈvato. TasmÈ jÈnitabbametaÑ “ime sa~khÈrÈ avijjÈpaccayÈ hontÊ”ti.

EtthÈha–gaÓhÈma tÈva etaÑ “avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ paccayo”ti, kiÑ panÈyamekÈva avijjÈ sa~khÈrÈnaÑ paccayo, udÈhu aÒÒepi paccayÈ santÊti? KiÑ panettha1 yadi tÈva ekÈva, ekakÈraÓavÈdo Èpajjati. Atha aÒÒepi santi, “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti ekakÈraÓaniddeso nupapajjatÊti? Na nupapajjati. KasmÈ? YasmÈ–

EkaÑ na ekato idha, nÈnekamanekatopi no ekaÑ. Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladÊpane attho2.

BhagavÈ hi katthaci padhÈnattÈ, katthaci pÈkaÔattÈ, katthaci asÈdhÈraÓattÈ desanÈvilÈsassa ca veneyyÈnaÒca anur|pato ekameva hetuÑ vÈ phalaÑ vÈ dÊpeti. TasmÈ ayamidha avijjÈ vijjamÈnesupi aÒÒesu vatthÈrammaÓasahajÈtadhammÈdÊsu sa~khÈrakÈraÓesu “assÈdÈnupassino taÓhÈ pavaÉÉhatÊ”ti3 ca, “avijjÈsamudayÈ Èsavasamudayo”ti4 ca vacanato aÒÒesampi taÓhÈdÊnaÑ sa~khÈrahet|naÑ het|ti padhÈnattÈ, “AvidvÈ bhikkhave avijjÈgato puÒÒÈbhisa~khÈrampi abhisa~kharotÊ”ti pÈkaÔattÈ, asÈdhÈraÓattÈ ca sa~khÈrÈnaÑ hetubhÈvena dÊpitÈti veditabbÈ. Eteneva ca ekekahetuphaladÊpanaparihÈravacanena sabbattha ekekahetuphaladÊpane payojanaÑ veditabbanti.

EtthÈha–evaÑ santepi ekantÈniÔÔhaphalÈya sÈvajjÈya avijjÈya kathaÑ puÒÒÈneÒjÈbhisa~khÈrapaccayattaÑ yujjati. Na hi nimbabÊjato ucchu uppajjatÊti. KathaÑ na yujjissati. LokasmiÒhi– ______________________________________________________________ 1. KiÒcettha (Abhi-®Ôha 2. 139 piÔÔhe.) 2. Abhi-®Ôha 2. 140; PaÔisaÑ-®Ôha 1. 318; Visuddhi 2. 173 piÔÔhesu. 3. SaÑ 1. 311 piÔÔhe. 4. Ma 1. 68 piÔÔhe.


Viruddho cÈviruddho ca, sadisÈsadiso tathÈ. DhammÈnaÑ paccayo siddho, vipÈkÈ eva te ca na.

Iti ayaÑ avijjÈ vipÈkavasena ekantÈniÔÔhaphalÈ, sabhÈvavasena ca sÈvajjÈpi samÈnÈ sabbesampi etesaÑ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊnaÑ yathÈnur|paÑ ÔhÈnakiccasabhÈvaviruddhÈviruddhapaccayavasena, sadisÈsadisapaccayavasena ca paccayo hotÊti veditabbÈ. Api ca ayaÑ aÒÒopi pariyÈyo–

“Cut|papÈte saÑsÈre, sa~khÈrÈnaÒca lakkhaÓe. Yo paÔiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.

Abhisa~kharoti so ete, sa~khÈre tividhe yato. AvijjÈ paccayo tesaÑ, tividhÈnampa’yaÑ tato1.

YathÈpi nÈma jaccandho, naro apariÓÈyako. EkadÈ yÈti maggena, ummaggenÈpi ekadÈ.

SaÑsÈre saÑsaraÑ bÈlo, tathÈ apariÓÈyako. Karoti ekadÈ puÒÒaÑ, apuÒÒamapi ekadÈ.

YadÈ ca ÒatvÈ so dhammaÑ, saccÈni abhisamessati. TadÈ avijj|pasamÈ, upasanto carissatÊ”ti.

Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓanti chaviÒÒÈÓakÈyÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ. Tattha cakkhuviÒÒÈÓaÑ kusalavipÈkaÑ akusalavipÈkanti duvidhaÑ. TathÈ sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈni. ManoviÒÒÈÓaÑ pana dve vipÈkamanodhÈtuyo, tisso ahetukavipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtuyo, aÔÔha sahetukavipÈkacittÈni, paÒca r|pÈvacaravipÈkacittÈni, cattÈri ar|pÈvacaravipÈkacittÈnÊti bÈvÊsatividhaÑ. Iti sabbÈni bÈttiÑsalokiyavipÈkaviÒÒÈÓÈni.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “idaÑ vuttappakÈraÑ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrapaccayÈ hotÊ”ti? UpacitakammÈbhÈve vipÈkÈbhÈvato. VipÈkaÑ hetaÑ, vipÈkaÒca na upacitakammÈbhÈve uppajjati, yadi uppajjeyya, ______________________________________________________________ 1. TividhÈnaÑ ayaÑ tato (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 319 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 196

sabbesaÑ sabbavipÈkÈni uppajjeyyuÑ, na ca uppajjantÊti jÈnitabbametaÑ “sa~khÈrapaccayÈ idaÑ viÒÒÈÓaÑ hotÊ”ti. Sabbameva hi idaÑ pavattipaÔisandhivasena dvedhÈ pavattati. Tattha dve paÒcaviÒÒÈÓÈni, dve manodhÈtuyo, somanassasahagatÈ ahetukamanoviÒÒÈÓadhÈt|ti imÈni terasa paÒcavokÈrabhave pavattiyaÑyeva pavattanti. SesÈni ek|navÊsati tÊsu bhavesu yathÈnur|paÑ pavattiyampi paÔisandhiyampi pavattanti.

Laddhappaccayamiti dhamma-mattametaÑ bhavantaramupeti. NÈssa tato sa~kanti, na tato hetuÑ vinÈ hoti.

Iti hetaÑ laddhappaccayaÑ r|pÈr|padhammamattaÑ uppajjamÈnaÑ “bhavantaramupetÊ”ti vuccati, na satto na jÊvo. Tassa ca nÈpi atÊtabhavato idha sa~kanti atthi, nÈpi tato hetuÑ vinÈ idha pÈtubhÈvo. Ettha ca purimaÑ cavanato cuti, pacchimaÑ bhavantarÈdipaÔisandhÈnato paÔisandhÊti vuccati.

EtthÈha–nanu evaÑ asa~kantipÈtubhÈve sati ye imasmiÑ manussattabhÈve khandhÈ, tesaÑ niruddhattÈ, phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato, aÒÒassa aÒÒato ca taÑ phalaÑ siyÈ, upabhuÒjake ca asati kassa taÑ phalaÑ siya, tasmÈ na sundaramidaÑ vidhÈnanti? TatridaÑ vuccati–

“SantÈne yaÑ phalaÑ, etaÑ, nÈÒÒassa na ca aÒÒato. BÊjÈnaÑ abhisa~khÈro, etassatthassa sÈdhako.

PhalassuppattiyÈ eva, siddhÈ bhuÒjakasammuti. PhaluppÈdena rukkhassa, yathÈ phalati sammutÊ”ti.

Yopi vadeyya “evaÑ santepi ete sa~khÈrÈ vijjamÈnÈ vÈ phalassa paccayÈ siyuÑ, avijjamÈnÈ vÈ. Yadi ca vijjamÈnÈ, pavattikkhaÓeyeva nesaÑ vipÈkena bhavitabbaÑ. Atha1 avijjamÈnÈ, pavattito pubbe pacchÈ ca niccaÑ phalÈvahÈ siyun”ti. So evaÑ vattabbo–

“KatattÈ paccayÈ ete, na ca niccaÑ phalÈvahÈ. PÈÔibhogÈdikaÑ tattha, veditabbaÑ nidassanan”ti. ______________________________________________________________ 1. Atha vÈ (SÊ)


ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|panti idha vedanÈsaÒÒÈsa~khÈrakkhandhÈ nÈmaÑ, cattÈri mahÈbh|tÈni catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ r|paÑ. AbhÈvakagabbhaseyyakÈnaÑ aÓÉajÈnaÒca paÔisandhikkhaÓe vatthudasakaÑ kÈyadasakanti vÊsati r|par|pÈni, tayo ca ar|pino khandhÈti ete tevÊsati dhammÈ “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti veditabbÈ. SabhÈvakÈnaÑ bhÈvadasakaÑ pakkhipitvÈ tettiÑsa, opapÈtikasattesu brahmakÈyikÈdÊnaÑ paÔisandhikkhaÓe cakkhusotavatthudasakÈni jÊvitindriyanavakaÒcÈti ek|nacattÈlÊsa r|par|pÈni, tayo ca ar|pino khandhÈti ete bÈcattÈlÊsa dhammÈ “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti veditabbÈ. KÈmabhave pana sesa-opapÈtikÈnaÑ, saÑsedajÈnaÑ vÈ sabhÈvakaparipuÓÓÈyatanÈnaÑ paÔisandhikkhaÓe cakkhusotaghÈnajivhÈkÈyavatthubhÈvadasakÈnÊti sattati r|par|pÈni, tayo ca ar|pino khandhÈti ete tesattati dhammÈ “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti veditabbÈ. Esa1 ukkaÑso, avakaÑsena pana taÑtaÑdasakavikalÈnaÑ tassa tassa vasena hÈpetvÈ hÈpetvÈ paÔisandhiyaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pasa~khÈ veditabbÈ. Ar|pÊnaÑ pana tayova ar|pino khandhÈ. AsaÒÒÊnaÑ r|pato jÊvitindriyanavakamevÈti. Esa tÈva paÔisandhiyaÑ nayo.

Pavatte pana sabbattha r|papavattidese paÔisandhicittassa ÔhitikkhaÓe paÔisandhicittena saha pavatta-ututo utusamuÔÔhÈnaÑ suddhaÔÔhakaÑ pÈtubhavati. PaÔhamabhava~gato pabhuti cittasamuÔÔhÈnaÑ suddhaÔÔhakaÑ, saddapÈtubhÈvakÈle ututo ceva cittato ca saddanavakaÑ, kabaÄÊkÈrÈhÈr|pajÊvÊnaÑ ÈhÈrasamuÔÔhÈnaÑ suddhaÔÔhakanti evaÑ ÈhÈrasamuÔÔhÈnassa, suddhaÔÔhakassa, utucittasamuÔÔhÈnÈnaÒca dvinnaÑ navakÈnaÑ vasena chabbÊsatividhaÑ, ekekacitte tikkhattuÑ uppajjamÈnaÑ vuttakammasamuÔÔhÈnaÒca sattatividhanti channavutividhaÑ r|paÑ, tayo ca ar|pino khandhÈti navanavutidhammÈ yathÈsambhavaÑ “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti veditabbÈ.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “paÔisandhinÈmar|paÑ viÒÒÈÓapaccayÈ hotÊ”ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi “cittÈnuparivattino dhammÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena bahudhÈ vedanÈdÊnaÑ viÒÒÈÓapaccayatÈ siddhÈ. Yuttito pana– ______________________________________________________________ 1. EvaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 1. 10 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 198

“Cittajena hi r|pena, idha diÔÔhena sijjhati. AdiÔÔhassÈpi r|passa, viÒÒÈÓaÑ paccayo itÊ”ti.

NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananti nÈmaÑ vuttameva. Idha pana r|paÑ niyamato cattÈri mahÈbh|tÈni, cha vatth|ni, jÊvitindriyanti ekÈdasavidhaÑ. SaÄÈyatanaÑ pana cakkhÈyatanaÑ sota. GhÈna. JivhÈ. KÈya. ManÈyatanaÑ.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “nÈmar|paÑ saÄÈyatanassa paccayo”ti? NÈmar|pabhÈve bhÈvato. Tassa tassa hi nÈmassa r|passa ca bhÈve taÑ taÑ ÈyatanaÑ hoti, na aÒÒathÈti.

SaÄÈyatanapaccayÈ phassoti–

ChaÄeva phassÈ sa~khepÈ, cakkhusamphassa-Èdayo. ViÒÒÈÓamiva bÈttiÑsa, vitthÈrena bhavanti te.

PhassapaccayÈ vedanÈti–

DvÈrato vedanÈ vuttÈ, cakkhusamphassajÈdikÈ. ChaÄeva tÈ pabhedena, idha bÈttiÑsa vedanÈ.

VedanÈpaccayÈ taÓhÈti–

“R|pataÓhÈdibhedena, cha taÓhÈ idha dÊpitÈ. EkekÈ tividhÈ tattha, pavattÈkÈrato matÈ.

DukkhÊ sukhaÑ patthayati, sukhÊ bhiyyopi icchati. UpekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ.

TaÓhÈya paccayÈ tasmÈ, honti tissopi vedanÈ. VedanÈpaccayÈ taÓhÈ, iti vuttÈ MahesinÈ”ti.

TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnanti cattÈri upÈdÈnÈni kÈmupÈdÈnaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ. UpÈdÈnapaccayÈ bhavoti idha kammabhavo adhippeto, upapattibhavo pana paduddhÈravasena vutto. BhavapaccayÈ jÈtÊti kammabhavapaccayÈ jÈti paÔisandhikhandhÈnaÑ pÈtubhavo.

Tattha siyÈ–kathaÑ panetaÑ jÈnitabbaÑ “bhavo jÈtiyÈ paccayo”ti ce? BÈhirapaccayasamattepi hÊnapaÓÊtatÈdivisesadassanato. BÈhirÈnaÒhi janakajananisukkasoÓitÈhÈrÈdÊnaÑ paccayÈnaÑ samattepi sattÈnaÑ


yamakÈnampi sataÑ hÊnapaÓÊtatÈdiviseso dissati. So ca na ahetuko sabbadÈ ca sabbesaÒca abhÈvato, na kammabhavato aÒÒahetuko tadabhinibbattakasattÈnaÑ ajjhattasantÈne aÒÒassa kÈraÓassa abhÈvatoti kammabhavahetukova. KammaÑ hi sattÈnaÑ hÊnapaÓÊtatÈdivisesassa hetu. TenÈha BhagavÈ “kammaÑ satte vibhajati yadidaÑ hÊnapaÓÊtatÈyÈ”ti1. TasmÈ jÈnitabbametaÑ “bhavo jÈtiyÈ paccayo”ti.

JÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti-ÈdÊsu yasmÈ asati jÈtiyÈ jarÈmaraÓaÒceva sokÈdayo ca dhammÈ na honti, jÈtiyÈ pana sati jarÈmaraÓaÒceva jarÈmaraÓasa~khÈtadukkhadhammaphuÔÔhassa bÈlassa jarÈmaraÓÈdisambandhÈ vÈ tena tena dukkhadhammena phuÔÔhassa anabhisambandhÈ vÈ sokÈdayo ca dhammÈ honti. TasmÈ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓanti. Samecca abhisamecca dhammanti ÒÈÓena samÈgantvÈ catusaccadhammaÑ paÔivijjhitvÈ.

EvaÑ dvÈdasapadikaÑ paccayÈkÈrappavattiÑ dassetvÈ idÈni vivaÔÔavasena avijjÈdÊnaÑ nirodhadassanatthaÑ “avijjÈnirodhÈ sa~khÈranirodhoti samecca abhisamecca dhamman”ti-ÈdimÈha. Tattha avijjÈnirodhÈti avijjÈya anuppÈdanirodhÈ puna appavattinirodhena. Sa~khÈranirodhoti sa~khÈrÈnaÑ anuppÈdanirodho hoti. EvaÑ sesapadesupi. IdaÑ dukkhanti-Èdayo pubbe vuttanayÈ eva. Ime dhammÈ abhiÒÒeyyÈti ime tebh|makÈ dhammÈ sabhÈvalakkhaÓÈvabodhavasena sobhanÈkÈrena, adhikena ÒÈÓena vÈ sabhÈvato jÈnitabbÈ. PariÒÒeyyÈti sÈmaÒÒalakkhaÓÈvabodhavasena, kiccasamÈpanavasena ca byÈpitvÈ2 jÈnitabbÈ. Ime dhammÈ pahÈtabbÈti ime samudayapakkhikÈ dhammÈ tena tena guÓa~gena pahÈtabbÈ. BhÈvetabbÈti vaÉÉhetabbÈ. SacchikÈtabbÈti paccakkhaÑ kÈtabbÈ. DuvidhÈ sacchikiriyÈ paÔilÈbhasacchikiriyÈ ca ÈrammaÓasacchikiriyÈ ca. ChannaÑ phassÈyatanÈnanti cakkhÈdÊnaÑ channaÑ ÈyatanÈnaÑ. SamudayaÒca attha~gamaÒcÈti uppÈdaÒca nirodhaÒca.

Bh|ripaÒÒoti bh|ri viyÈti bh|ri, tÈya bh|ripaÒÒÈya samannÈgato bh|ripaÒÒo. MahÈpaÒÒoti-ÈdÊsu mahÈpaÒÒÈdÊhi samannÈgatoti attho. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 224 piÔÔhe. 2. ByÈpetvÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 200

TatridaÑ mahÈpaÒÒÈdÊnaÑ nÈnattaÑ–katamÈ mahÈpaÒÒÈ? Mahante atthe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ, mahante dhamme. MahantÈ niruttiyo. MahantÈni paÔibhÈnÈni pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ, mahante sÊlakkhandhe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ, mahante samÈdhikkhandhe. PaÒÒÈkkhandhe. Vimuttikkhandhe. VimuttiÒÈÓadassanakkhandhe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ, mahantÈni ÔhÈnÈÔhÈnÈni. MahÈvihÈrasamÈpattiyo. MahantÈni ariyasaccÈni. Mahante satipaÔÔhÈne. SammappadhÈne. IddhipÈde. MahantÈni indriyÈni. BalÈni. Bojjha~gÈni. Mahante ariyamagge. MahantÈni sÈmaÒÒaphalÈni. MahÈ-abhiÒÒÈyo. MahantaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ.

KatamÈ puthupaÒÒÈ? PuthunÈnÈkhandhesu ÒÈÓaÑ pavattatÊti puthupaÒÒÈ. PuthunÈnÈdhÈt|su. PuthunÈnÈ-Èyatanesu. PuthunÈnÈpaÔiccasamuppÈdesu. PuthunÈnÈsuÒÒatamanupalabbhesu. PuthunÈnÈ-atthesu. Dhammesu. NiruttÊsu. PaÔibhÈnesu. PuthunÈnÈsÊlakkhandhesu. PuthunÈnÈsamÈdhipaÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanakkhandhesu. PuthunÈnÈÔhÈnÈÔhÈnesu. PuthunÈnÈvihÈrasamÈpattÊsu. PuthunÈnÈ-ariyasaccesu. PuthunÈnÈsatipaÔÔhÈnesu. SammappadhÈnesu. IddhipÈdesu. Indriyesu. Balesu. Bojjha~gesu. PuthunÈnÈ-ariyamaggesu. SÈmaÒÒaphalesu. AbhiÒÒÈsu. PuthunÈnÈjanasÈdhÈraÓe1 dhamme samatikkamma paramatthe nibbÈne ÒÈÓaÑ pavattatÊti puthupaÒÒÈ.

KatamÈ hÈsapaÒÒÈ? Idhekacco hÈsabahulo vedabahulo tuÔÔhibahulo pÈmojjabahulo sÊlaÑ parip|reti. IndriyasaÑvaraÑ parip|reti. Bhojane mattaÒÒutaÑ. JÈgariyÈnuyogaÑ. SÊlakkhandhaÑ. SamÈdhikkhandhaÑ. PaÒÒÈkkhandhaÑ. VimuttikkhandhaÑ. VimuttiÒÈÓadassanakkhandhaÑ parip|retÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo -pa- pÈmojjabahulo ÔhÈnÈÔhÈnaÑ paÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo vihÈrasamÈpattiyo parip|retÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo ariyasaccÈni paÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ, satipaÔÔhÈne bhÈveti. SammappadhÈne. IddhipÈde. IndriyÈni. BalÈni. Bojjha~ge. AriyamaggaÑ bhÈvetÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo sÈmaÒÒaphalÈni sacchikarotÊti hÈsapaÒÒÈ, abhiÒÒÈyo paÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo paramatthaÑ nibbÈnaÑ sacchikarotÊti hÈsapaÒÒÈ. ______________________________________________________________ 1. PuthujjanasÈdhÈraÓe (Khu 9. 373 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge)


KatamÈ javanapaÒÒÈ? YaÑ kiÒci r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikaÑ vÈ sukhumaÑ vÈ hÊnaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ yaÑ d|re santike vÈ, sabbaÑ r|paÑ aniccato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ, dukkhato. Anattato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ, yÈ kÈci vedanÈ. YÈ kÈci saÒÒÈ. Ye keci sa~khÈrÈ. YaÑ kiÒci viÒÒÈÓaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ -pa-. YaÑ d|re santike vÈ, sabbaÑ viÒÒÈÓaÑ. Aniccato. Dukkhato. Anattato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. CakkhuÑ -pa- jarÈmaraÓaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccato. Dukkhato. Anattato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ.

R|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ khayaÔÔhena, dukkhaÑ bhayaÔÔhena, anattÈ asÈrakaÔÔhenÈti tulayitvÈ tÊrayitvÈ vibhÈvayitvÈ vibh|taÑ katvÈ r|panirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. VedanÈ. SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. ViÒÒÈÓaÑ. CakkhuÑ -pa- jarÈmaraÓaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ khayaÔÔhena, dukkhaÑ bhayaÔÔhena, anattÈ asÈrakaÔÔhenÈti tulayitvÈ -pa- vibh|taÑ katvÈ jarÈmaraÓanirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ.

R|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ sa~khataÑ paÔiccasamuppannaÑ khayadhammaÑ vayadhammaÑ virÈgadhammaÑ nirodhadhammanti tulayitvÈ -pa- Vibh|taÑ katvÈ r|panirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. VedanÈ. SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. ViÒÒÈÓaÑ. CakkhuÑ -pa- jarÈmaraÓaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ -pa- nirodhadhammanti tulayitvÈ -pa- vibh|taÑ katvÈ jarÈmaraÓanirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ.

KatamÈ tikkhapaÒÒÈ? KhippaÑ kilese chindatÊti tikkhapaÒÒÈ, uppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈseti. UppannaÑ byÈpÈdavitakkaÑ. UppannaÑ vihiÑsÈvitakkaÑ. Uppannuppanne pÈpake akusale dhamme. UppannaÑ rÈgaÑ. UppannaÑ dosaÑ. MohaÑ. KodhaÑ. UpanÈhaÑ. MakkhaÑ. PaÄÈsaÑ. IssaÑ. MacchariyaÑ. MÈyaÑ. SÈÔheyyaÑ. ThambhaÑ. SÈrambhaÑ. MÈnaÑ. AtimÈnaÑ. MadaÑ. PamÈdaÑ. Sabbe kilese. Sabbe duccarite. Sabbe abhisa~khÈre. Sabbe bhavagÈmikamme nÈdhivÈseti pajahati vinodeti byantÊkaroti anabhÈvaÑ gametÊti tikkhapaÒÒÈ. Ekamhi Èsane cattÈro ariyamaggÈ, cattÈri ca sÈmaÒÒaphalÈni, catasso ca paÔisambhidÈyo, cha abhiÒÒÈyo adhigatÈ honti sacchikatÈ phassitÈ paÒÒÈyÈti tikkhapaÒÒÈ.

KhuddakanikÈya 202

KatamÈ nibbedhikapaÒÒÈ? Idhekacco sabbasa~khÈresu ubbegabahulo hoti uttÈsabahulo ukkaÓÔhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasa~khÈresu, anibbiddhapubbaÑ apadÈlitapubbaÑ lobhakkhandhaÑ nibbijjhati padÈletÊti nibbedhikapaÒÒÈ. AnibbiddhapubbaÑ apadÈlitapubbaÑ dosakkhandhaÑ. MohakkhandhaÑ. KodhaÑ. UpanÈhaÑ -pa-. Sabbe bhavagÈmikamme nibbijjhati padÈletÊti nibbedhikapaÒÒÈ. 28. Sa sabbadhammesu visenibh|to, yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ va sutaÑ mutaÑ vÈti so bh|ripaÒÒo khÊÓÈsavo yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ vÈ sutaÑ vÈ mutaÑ vÈ tesu sabbadhammesu mÈrasenaÑ vinÈsetvÈ ÔhitabhÈvena visenibh|to. Tameva dassinti taÑ eva1 visuddhadassiÑ. VivaÔaÑ carantanti taÓhÈchadanÈdivigamena vivaÔaÑ hutvÈ carantaÑ. KenÊdha lokasmi vikappayeyyÈti kena idha loke taÓhÈkappena vÈ diÔÔhikappena vÈ koci vikappeyya, tesaÑ vÈ pahÊnattÈ rÈgÈdinÈ pubbe vuttenÈti.

KÈmÈ te paÔhamÈ senÈti-ÈdÊsu cat|su gÈthÈsu ayamattho–yasmÈ Èditova agÈriyabh|te satte vatthukÈmesu kilesakÈmÈ mohayanti, te abhibhuyya anagÈriyabhÈvaÑ upagatÈnaÑ pantesu vÈ senÈsanesu, aÒÒataraÒÒataresu vÈ adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. VuttaÒcetaÑ “pabbajitena kho Èvuso abhirati dukkarÈ”2ti. Tato te parapaÔibaddhajÊvikattÈ khuppipÈsÈ bÈdheti, tÈya bÈdhitÈnaÑ pariyesanataÓhÈ cittaÑ kilamayati, atha nesaÑ kilantacittÈnaÑ thinamiddhaÑ okkamati, tato visesamanadhigacchantÈnaÑ durabhisambhavesu araÒÒavanapatthesu senÈsanesu viharataÑ utrÈsasaÒÒitÈ bhÊru jÈyati, tesaÑ ussa~kitaparisa~kitÈnaÑ dÊgharattaÑ vivekarasamanassÈdayamÈnÈnaÑ viharataÑ “na siyÈ nu kho esa maggo”ti paÔipattiyaÑ vicikicchÈ uppajjati, taÑ vinodetvÈ viharataÑ appamattakena visesÈdhigamena mÈnamakkhathambhÈ jÈyanti, tepi vinodetvÈ viharataÑ tato adhikataraÑ visesÈdhigamaÑ nissÈya lÈbhasakkÈrasilokÈ uppajjanti, lÈbhÈdimucchitÈ dhammapaÔir|pakÈni pakÈsentÈ micchÈyasaÑ adhigantvÈ tattha ÔhitÈ jÈti-ÈdÊhi attÈnaÑ ukkaÑsenti, paraÑ vambhenti. TasmÈ kÈmÈdÊnaÑ paÔhamasenÈdibhÈvo veditabbo. ______________________________________________________________ 1. TaÑ evaÑ (SÊ) 2. SaÑ 2. 456 piÔÔhe.


EvametaÑ dasavidhaÑ senaÑ uddisitvÈ yasmÈ sÈ kaÓhadhammasamannÈgatattÈ kaÓhassa namucino upakÈrÈya saÑvattati, tasmÈ naÑ “tava senÈ”ti niddisanto Èha “esÈ namuci te senÈ, kaÓhassÈ bhippahÈrinÊ”ti. Tattha abhippahÈrinÊti samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ ghÈtinÊ nippothinÊ, antarÈyakarÊti attho. Na naÑ as|ro jinÈti, jetvÈva labhate sukhanti evaÑ tava senaÑ1 as|ro kÈye ca jÊvite ca sÈpekkho puriso na jinÈti, s|ro pana jinÈti, jetvÈva maggasukhaÑ phalasukhaÒca adhigacchati.

Yato cat|hi ariyamaggehÊti yadÈ cat|hi niddosanibbÈnamagganasa~khÈtehi maggehi. MÈrasenÈti mÈrassa senÈ vacanakarÈ kilesÈ. PaÔisenikarÈti paÔipakkhakarÈ. JitÈ cÈti parÈjayamÈnÈ hanitÈ ca. ParÈjitÈ cÈti niggahitÈ ca. BhaggÈti bhinnÈ. VippaluggÈti cuÓÓavicuÓÓÈ. ParammukhÈti vimukhabhÈvaÑ pÈpitÈ. Visenibh|toti nikkileso hutvÈ Ôhito.

VodÈtadassinti byavadÈtadassiÑ. TÈni chadanÈnÊti etÈni taÓhÈdikilesachadanÈni. VivaÔÈnÊti pÈkaÔÊkatÈni. ViddhaÑsitÈnÊti ÔhitaÔÔhÈnato apahatÈni. UgghÈÔitÈnÊti uppÈÔitÈni. SamugghÈÔitÈnÊti visesena uppÈÔitÈni. 29. Na kappayantÊti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo? Te hi tÈdisÈ santo dvinnaÑ kappÈnaÑ purekkhÈrÈnaÒca kenaci na kappayanti na purekkharonti, paramatthaÑ accantasuddhiÑ adhigatattÈ anaccantasuddhiÑyeva akiriyasassatadiÔÔhiÑ “accantasuddhÊ”ti na te vadanti. ŒdÈnaganthaÑ gathitaÑ visajjÈti catubbidhampi r|pÈdÊnaÑ ÈdÈyakattÈ ÈdÈnaganthaÑ attano cittasantÈne gathitaÑ baddhaÑ ariyamaggasatthena vissajja chinditvÈ. SesaÑ pÈkaÔameva.

Accantasuddhinti accantaÑ paramatthaÑ suddhiÑ. SaÑsÈrasuddhinti saÑsÈrato suddhiÑ. AkiriyadiÔÔhinti karoto na karÊyati pÈpanti akiriyadiÔÔhiÑ. SassatavÈdanti “nicco dhuvo sassato”ti vacanaÑ. Na vadanti na kathenti. ______________________________________________________________ 1. EvaÑ mÈrasenaÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 204

GanthÈti nÈmakÈyaÑ ganthenti cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ghaÔentÊti ganthÈ. AbhijjhÈ ca sÈ nÈmakÈyaghaÔanavasena gantho cÈti abhijjhÈkÈyagantho. HitasukhaÑ byÈpÈdayatÊti byÈpÈdo. ByÈpÈdo ca so vuttanayena gantho cÈti byÈpÈdo kÈyagantho. SÊlabbataparÈmÈsoti “ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sÊlena suddhi vatena suddhÊ”ti1 parato ÈmÈso. IdaÑsaccÈbhinivesoti sabbaÒÒubhÈsitampi paÔikkhipitvÈ “sassato loko, idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti2 iminÈ ÈkÈrena abhiniveso idaÑsaccÈbhiniveso. Attano diÔÔhiyÈ rÈgoti attanÈ abhinivisitvÈ gahitÈya diÔÔhiyÈ chandarÈgo. ParavÈdesu ÈghÈtoti parassa vacanesu kopo. Appaccayoti atuÔÔhÈkÈro. Attano sÊlaÑ vÈti attanÈ samÈdinnaÑ gosÊlÈdisÊlaÑ vÈ. Attano diÔÔhÊti attanÈ gahitÈ parÈmaÔÔhÈ diÔÔhi. Tehi ganthehÊti etehi vuttehi nÈmakÈyaghaÔanehi. R|paÑ ÈdiyantÊti catusamuÔÔhÈnikaÑ r|pÈrammaÓaÑ Èdiyanti gaÓhanti. UpÈdiyantÊti upagantvÈ gaÓhanti taÓhÈgahaÓena. ParÈmasanti diÔÔhigahaÓena. Abhinivisanti mÈnagahaÓena. VaÔÔanti tebh|makavaÔÔaÑ. Gantheti bandhane.

VosajjitvÈ vÈti sammÈ vissajjitvÈ vÈ. Gathiteti bandhane. Ganthiteti ganthanena ganthite. Vibandheti visesena bandhe. Œbandheti anekavidhena bandhe. Palibuddheti amuÒcite. Bandhane poÔayitvÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhibandhanÈni pappoÔayitvÈ. VisajjÈti cajitvÈ.

Ime pana cattÈro ganthe kilesapaÔipÈÔiyÈpi ÈharituÑ vaÔÔati, maggapaÔipÈÔiyÈpi. KilesapaÔipÈÔiyÈ abhijjhÈkÈyagantho arahattamaggena pahÊyati, byÈpÈdo kÈyagantho anÈgÈmimaggena, sÊlabbataparÈmÈso kÈyagantho idaÑsaccÈbhiniveso kÈyagantho sotÈpattimaggena. MaggapaÔipÈÔiyÈ sÊlabbataparÈmÈso kÈyagantho idaÑsaccÈbhiniveso kÈyagantho sotÈpattimaggena byÈpÈdo kÈyagantho anÈgÈmimaggena, abhijjhÈkÈyagantho arahattamaggenÈti. Ete cattÈro ganthÈ yassa saÑvijjanti, taÑ cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ganthenti ghaÔentÊti ganthÈ. Te catuppabhedÈ abhijjhÈyanti etÈya, sayaÑ vÈ abhijjhÈyati, abhijjhÈyanamattameva vÈ esÈti abhijjhÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 230, 241 piÔÔhesu. 2. Abhi 1. 230 piÔÔhe.


Lobhoyeva nÈmakÈyaÑ gantheti cutipaÔisandhivasena vaÔÔasmiÑ ghaÔetÊti kÈyagantho. ByÈpajjati tena cittaÑ p|tibhÈvaÑ gacchati, byÈpÈdayati vÈ vinayÈcÈrar|pasampattihitasukhÈdÊnÊti byÈpÈdo. “Ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ sÊlena suddhi vatena suddhÊ”ti parÈmasanaÑ sÊlabbataparÈmÈso, sabbaÒÒubhÈsitampi paÔikkhipitvÈ “sassato loko, idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti-ÈdinÈ ÈkÈrena abhinivisatÊti idaÑsaccÈbhiniveso. YathÈ vayhaÑ vÈti-ÈdiÑ vayhÈdivisa~kharaÓaÑ ganthÈnaÑ viyogakaraÓe upamaÑ dassento Èha.

Na janentÊti na uppÈdenti. Na saÒjanentÊti na nibbattenti. NÈbhinibbattentÊti upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Na saÒjanentÊti uppÈdakkhaÓaÑ. Na nibbattenti nÈbhinibbattentÊti pavattikkhaÓaÑ sandhÈya vuttaÑ. 30. SÊmÈtigoti gÈthÈ ekapuggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya vuttÈ. Pubbasadiso eva panassÈ sambandho, so evaÑ atthavaÓÓanÈya saddhiÑ veditabbo–kiÒca bhiyyo? So Êdiso bh|ripaÒÒo catunnaÑ kilesasÊmÈnaÑ atÊtattÈ sÊmÈtigo, bÈhitapÈpattÈ ca brÈhmaÓo, itthambh|tassa ca tassa natthi, paracittapubbenivÈsaÒÈÓehi ÒatvÈ vÈ maÑsadibbacakkh|hi disvÈ vÈ kiÒci samuggahÊtaÑ, abhiniviÔÔhanti vuttaÑ hoti. So ca kÈmarÈgÈbhÈvato na rÈgarÈgÊ r|pÈr|parÈgÈbhÈvato na virÈgaratto, yato evaÑvidhassa tassa “idaÑ paraman”ti kiÒci idha uggahÊtaÑ natthÊti arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.

Catasso sÊmÈyoti cattÈro paricchedÈ. DiÔÔhÈnusayoti diÔÔhi ca sÈ appahÊnaÔÔhena anusayo cÈti diÔÔhÈnusayo. VicikicchÈnusayÈdÊsupi eseva nayo. KenaÔÔhena anusayÈ? AnusayanaÔÔhena. Ko esa anusayaÔÔho nÈmÈti? AppahÊnaÔÔho. Ete hi appahÊnaÔÔhena tassa tassa santÈne anusenti nÈma, tasmÈ “anusayÈ”ti vuccanti. AnusentÊti anur|paÑ kÈraÓaÑ labhitvÈ uppajjantÊti attho. AthÈpi siyÈ–anusayaÔÔho nÈma appahÊnÈkÈro, appahÊnÈkÈro ca “uppajjatÊ”ti vattuÑ na yujjati, tasmÈ na anusayÈ uppajjantÊti. TatridaÑ paÔivacanaÑ–appahÊnÈkÈro anusayo, anusayoti pana appahÊnaÔÔhena thÈmagatÈ kilesÈ vuccanti. So cittasampayutto sÈrammaÓo

KhuddakanikÈya 206

sappaccayaÔÔhena sahetuko ekantÈkusalo atÊtopi hoti anÈgatopi paccuppannopi, tasmÈ “uppajjatÊ”ti vattuÑ yujjati.

TatridaÑ pamÈÓaÑ–paÔisambhidÈyaÑ tÈva abhisamayakathÈyaÑ1 “paccuppanne kilese pajahatÊ”ti pucchitvÈ anusayÈnaÑ paccuppannabhÈvassa atthitÈya “thÈmagato anusayaÑ pajahatÊ”ti vuttaÑ. Dhammasa~gaÓiyaÑ mohassa padabhÈjane2 “avijjÈnusayo avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ, avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, ayaÑ tasmiÑ samaye moho hotÊ”ti akusalacittena saddhiÑ avijjÈnusayassa3 uppannabhÈvo vutto. KathÈvatthusmiÑ “anusayÈ abyÈkatÈ anusayÈ ahetukÈ anusayÈ cittavippayuttÈ”ti4 sabbe vÈdÈ paÔisedhitÈ. Anusayayamake sattannaÑ mahÈvÈrÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ uppajjanavÈre5 “yassa kÈmarÈgÈnusayo uppajjati tassa paÔighÈnusayo uppajjatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TasmÈ “anusentÊti anur|paÑ kÈraÓaÑ labhitvÈ uppajjantÊ”ti yaÑ vuttaÑ, taÑ iminÈ tantippamÈÓena suvuttanti veditabbaÑ. Yampi “cittasampayutto sÈrammaÓo”ti-Èdi vuttaÑ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nÈmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niÔÔhamettha gantabbaÑ.

Tattha diÔÔhÈnusayo cat|su diÔÔhisampayuttesu, vicikicchÈnusayo vicikicchÈsahagate, avijjÈnusayo dvÈdasasu akusalacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca, tayopi avasesatebh|makadhammesu ÈrammaÓavasena diÔÔhivicikicchÈmohÈ. KÈmarÈgÈnusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca manÈpesu avasesakÈmÈvacaradhammesu ÈrammaÓavasena uppajjamÈno lobho. PaÔighÈnusayo domanassasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca amanÈpesu avasesakÈmÈvacaradhammesu ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈno doso. MÈnÈnusayo diÔÔhivippayuttalobhasahagatacittesu sahajÈtavasena ÈrammaÓavasena ca dukkhavedanÈvajjesu avasesakÈmÈvacaradhammesu r|pÈr|pÈvacaradhammesu ca ÈrammaÓavaseneva uppajjamÈno mÈno. BhavarÈgÈnusayo cat|su diÔÔhivippayuttesu ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 394 piÔÔhe. 2. Abhi 1. 94 piÔÔhe. 3. Mohassa (Ka) 4. Abhi 4. 323 piÔÔhÈdÊsu. 5. Abhi 5. 274 piÔÔhe.


uppajjamÈnopi sahajÈtavasena vutto, ÈrammaÓavaseneva pana r|pÈr|pÈvacaradhammesu uppajjamÈno lobho vutto.

Tattha diÔÔhÈnusayoti dvÈsaÔÔhividhÈ diÔÔhi. VicikicchÈnusayoti aÔÔhavatthukÈ vicikicchÈ. TadekaÔÔhÈ ca kilesÈti sahajekaÔÔhavasena diÔÔhiyÈ vicikicchÈya, sahajekaÔÔhavasena ekato ÔhitÈ. MÈnÈnusayoti navavidhamÈno. ParamatthaÒÈÓena vÈ ÒatvÈti paresaÑ cittÈcÈrajÈnanapaÒÒÈya jÈnitvÈ, cetopariyaÒÈÓena jÈnitvÈti vuttaÑ hoti. PubbenivÈsÈnussatiÒÈÓena vÈti atÊte nivuÔÔhakkhandhÈnussaraÓaÒÈÓena jÈnitvÈ. MaÑsacakkhunÈ vÈti pakaticakkhunÈ. DibbacakkhunÈ vÈti dibbasadisena dibbavihÈrasannissitena vÈ dibbacakkhunÈ passitvÈ. RÈgarattÈti rÈgena raÒjitÈ. Ye paÒcasu kÈmaguÓes|ti ye paÒcasu r|pÈdivatthukÈmakoÔÔhÈsesu. VirÈgarattÈti virÈgasa~khÈtÈsu r|pÈr|pasamÈpattÊsu atirattÈ allÊnÈ. Yato kÈmarÈgo cÈti yadÈ kÈmabhave rÈgo ca. R|pÈr|parÈgesupi eseva nayo.


SuddhaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. ParamaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ

31. PaÒcame ParamaÔÔhakasutte paramanti diÔÔhÊsu paribbasÈnoti idaÑ paramanti gahetvÈ sakÈya sakÈya diÔÔhiyÈ vasamÈno. YaduttariÑ kuruteti yaÑ attano satthÈrÈdiÑ seÔÔhaÑ karoti. HÊnÈti aÒÒe tato sabbamÈhÈti taÑ attano satthÈrÈdiÑ ÔhapetvÈ tato aÒÒe sabbe “hÊnÈ ime”ti Èha. TasmÈ vivÈdÈni avÊtivattoti tena kÈraÓena so diÔÔhikalahe avÊtivattova hoti.

VasantÊti paÔhamuppannadiÔÔhivasena vasanti. PavasantÊti pavisitvÈ vasanti. ŒvasantÊti visesena vasanti. ParivasantÊti sabbabhÈgena vasanti. TaÑ upamÈyasÈdhento “yathÈ ÈgÈrikÈ vÈ”ti-ÈdimÈha. ŒgÈrikÈ vÈti gharasÈmikÈ. Gharesu vasantÊti attano gharesu Èsa~kavirahitÈ hutvÈ nivasanti. SÈpattikÈ vÈti ÈpattibahulÈ. SakilesÈ

KhuddakanikÈya 208

vÈti rÈgÈdikilesabahulÈ. UttariÑ karotÊti atirekaÑ karoti. AyaÑ satthÈ sabbaÒÒ|ti ayaÑ amhÈkaÑ SatthÈ sabbaÑ jÈnÈti.

Sabbe parappavÈde khipatÊti sabbÈparaladdhiyo chaÉÉeti. UkkhipatÊti nÊharati. ParikkhipatÊti parammukhe karoti. DiÔÔhimedhagÈnÊti diÔÔhivihesakÈni. 32. DutiyagÈthÈyattho–evaÑ avÊtivatto ca yaÑ diÔÔhe sute sÊlavate muteti etesu cat|su vatth|su uppannadiÔÔhisa~khÈte attani pubbe vuttappakÈraÑ ÈnisaÑsaÑ passati, tadeva so tattha sakÈya diÔÔhiyÈ ÈnisaÑsaÑ “idaÑ seÔÔhan”ti abhinivisitvÈ aÒÒaÑ sabbaÑ parasatthÈrÈdikaÑ nihÊnato passati.

Dve ÈnisaÑse passatÊti dve guÓe oloketi. DiÔÔhadhammikaÒcÈti diÔÔhe paccakkhe attabhÈve vipaccanakaraÓaÑ. SamparÈyikaÒcÈti paraloke paÔilabhitabbaguÓaÒca. YaÑdiÔÔhiko satthÈti yaÑladdhiko titthÈyatanasÈmiko. AlaÑ nÈgattÈya vÈti nÈgarÈjabhÈvÈya vÈ pariyattaÑ. SupaÓÓattÈdÊsupi eseva nayo. DevattÈya vÈti sammutidevÈdibhÈvÈya. ŒyatiÑ phalapÈÔika~khÊ hotÊti anÈgate vipÈkaphalaÑ patthayÈno hoti. DiÔÔhasuddhiyÈpi dve ÈnisaÑse passatÊti cakkhuviÒÒÈÓena diÔÔhar|pÈyatanassa vasena suddhiyÈ hetuttÈpi attano gahitagahaÓena dve guÓe oloketi. SutasuddhiyÈdÊsupi eseva nayo. 33. TatiyagÈthÈyattho–evaÑ passato ca yaÑ attano satthÈrÈdiÑ nissito aÒÒaÑ parasatthÈrÈdiÑ hÊnaÑ passati, taÑ pana dassanaÑ ganthameva kusalÈ vadanti, bandhananti vuttaÑ hoti. YasmÈ etadeva, tasmÈ hi diÔÔhaÑ va sutaÑ mutaÑ vÈ, sÊlabbataÑ bhikkhu na nissayeyya, nÈbhiniveseyyÈti vuttaÑ hoti.

KusalÈti khandhÈdijÈnane chekÈ. KhandhakusalÈti r|pÈdÊsu paÒcasu khandhesu kusalÈ. DhÈtu-Èyatana paÔiccasamuppÈda satipaÔÔhÈna sammappadhÈna-iddhipÈda-indriya bala bojjha~ga magga phala nibbÈnesupi eseva nayo. Tattha maggakusalÈti cat|su maggesu. PhalakusalÈti cat|su phalesu. NibbÈnakusalÈti duvidhe nibbÈne chekÈ. Te kusalÈti te etesu


vuttappakÈresu chekÈ. EvaÑ vadantÊti evaÑ kathenti. Gantho esoti passato ca attano satthÈrÈdinissitaÒca aÒÒaÑ parasatthÈrÈdiÑ hÊnato dassanaÒca gantho bandhano esoti vadanti. LagganaÑ etanti etaÑ vuttappakÈraÑ nÈgadante laggitaÑ viya adholambanaÑ. BandhanaÑ etanti nicchindituÑ dukkhaÔÔhena sa~khalikÈdibandhanaÑ viya etaÑ bandhanaÑ. Palibodho esoti saÑsÈrato nikkhamituÑ appadÈnaÔÔhena eso palibodho. 34. CatutthagÈthÈyattho–na kevalaÑ diÔÔhasutÈdÊsu na nissayeyya, apica kho pana asaÒjÈtaÑ upar|pari diÔÔhimpi lokasmiÑ na kappayeyya, na janeyyÈti vuttaÑ hoti. KÊdisaÑ? ©ÈÓena vÈ sÊlavatena vÈpi, samÈpattiÒÈÓÈdiÒÈÓena vÈ sÊlavatena vÈ yÈ kappiyati1, etaÑ diÔÔhiÑ na kappeyya. Na kevalaÒca diÔÔhiÑ na kappayeyya, apica kho pana mÈnenapi jÈti-ÈdÊhi vatth|hi samoti attÈnaman|paneyya, hÊno na maÒÒetha visesi vÈpÊti.

AÔÔhasamÈpattiÒÈÓena vÈti paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ aÔÔhannaÑ samÈpattÊnaÑ sampayuttapaÒÒÈya vÈ. PaÒcÈbhiÒÒÈÒÈÓena vÈti lokiyÈnaÑ paÒcannaÑ abhiÒÒÈnaÑ sampayuttapaÒÒÈya vÈ. MicchÈÒÈÓena vÈti viparÊtasabhÈvena pavattÈya paÒÒÈya amutte muttaÑ passÈti evaÑ uppannena micchÈÒÈÓena vÈ. 35. PaÒcamagÈthÈyattho–evaÑ hi diÔÔhiÑ akappento amaÒÒamÈno ca attaÑ pahÈya anupÈdiyÈno yaÑ pubbe gahitaÑ, taÑ pahÈya paraÑ aggaÓhanto tasmimpi vuttappakÈre ÒÈÓe duvidhaÑ nissayaÑ no karoti, akaronto ca sa ve viyattesu nÈnÈdiÔÔhivasena bhinnesu sattesu na vaggasÈrÊ chandÈdivasena agacchanadhammo hutvÈ dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhÊsu kiÒci diÔÔhiÑ na pacceti, na paccÈgacchatÊti vuttaÑ hoti.

Cat|hi upÈdÈnehÊti kÈmupÈdÈnÈdÊhi cat|hi bhusaÑ gahaÓehi sa ve viyattes|ti so puggalo nicchitesu. Bhinnes|ti dvidhÈ bhinnesu. 36. IdÈni yo so imÈya gÈthÈya vutto khÊÓÈsavo, tassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ “yass|bhayante”ti-ÈdikÈ tisso gÈthÈyo Èha. Tattha2 paÔhamagÈthÈya yass|bhayanteti pubbe vutte phassÈdibhede. ______________________________________________________________ 1. YaÑ kappayissati (Ka) 2. Tesu (SÊ, SyÈ, Ka), tÊsu (?)

KhuddakanikÈya 210

PaÓidhÊti taÓhÈ. BhavÈbhavÈyÈti punappunabhavÈya. Idha vÈ huraÑ vÈti sakattabhÈvÈdibhede idha vÈ parattabhÈvÈdibhede parattha vÈ.

Phasso eko antoti cakkhusamphassÈdiko eko koÔÔhÈso. Phassasamudayoti vatthÈrammaÓo. Yato samudeti uppajjati, so samudayo. Dutiyo antoti dutiyo koÔÔhÈso. AtÊtanti ati itaÑ atÊtaÑ, atikkantanti vuttaÑ hoti. AnÈgatanti na ÈgataÑ, anuppannanti vuttaÑ hoti. SukhÈ vedanÈdayo visabhÈgavasena. NÈmar|padukaÑ namanaruppanavasena. AjjhattikÈdayo ajjhattabÈhiravasena. SakkÈyÈdayo khandhapaÒcakÈnaÑ pavattisamudayavasena vuttÈti veditabbÈ.

SakattabhÈvoti attano attabhÈvo. ParattabhÈvoti parassa attabhÈvo. 37. DutiyagÈthÈya diÔÔhe vÈti diÔÔhasuddhiyÈ vÈ. Esa nayo sutÈdÊsu. SaÒÒÈti saÒÒÈsamuÔÔhÈpikÈ diÔÔhi.

AparÈmasantanti taÓhÈmÈnadiÔÔhÊhi na parÈmasantaÑ. Anabhinivesantanti teheva anabhinivisantaÑ.

“Vinibaddho”ti vÈti mÈnena vinibaddhoti vÈ. “ParÈmaÔÔho”ti vÈti parato niccasukhasubhÈdÊhi parÈmaÔÔhoti vÈ. Vikkhepagatoti uddhaccavasena. AniÔÔha~gatoti vicikicchÈvasena. ThÈmagatoti anusayavasena. GatiyÈti gantabbavasena. 38. TatiyagÈthÈya dhammÈpi tesaÑ na paÔicchitÈseti dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatadhammÈpi tesaÑ “idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti1 evaÑ na paÔicchitÈ. PÈra~gato na pacceti tÈdÊti nibbÈnapÈraÑ gato tena tena maggena pahÊne kilese puna nÈgacchati paÒcahi ca ÈkÈrehi tÈdÊ hotÊti. SesaÑ pÈkaÔameva.

VÊsativatthukÈ sakkÈyadiÔÔhÊti “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti-ÈdinÈ2 nayena ekekasmiÑ khandhe cat|hi cat|hi ÈkÈrehi paÒcakkhandhe patiÔÔhaÑ katvÈ pavattÈ vijjamÈne kÈye diÔÔhi. DasavatthukÈ micchÈdiÔÔhÊti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 158 piÔÔhe. 2. Khu 9. 140 piÔÔhÈdÊsu.


“natthi dinnan”ti1ÈdinayappavattÈ diÔÔhi. AntaggÈhikÈdiÔÔhÊti “sassato loko idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti2ÈdinayappavattÈ ekekaÑ antaÑ atthÊti gahetvÈ pavattÈ diÔÔhi. YÈ evar|pÈ diÔÔhÊti idÈni vuccamÈnÈnaÑ ek|navÊsapadÈnaÑ sÈdhÈraÓaÑ m|lapadaÑ. YÈ diÔÔhi, tadeva diÔÔhigataÑ, yÈ diÔÔhi, tadeva diÔÔhigahananti sabbesaÑ sambandho kÈtabbo. YÈ ayÈthÈvadassanaÔÔhena diÔÔhi, tadeva diÔÔhÊsu gataÑ dassanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhiyÈ antogatattÈti diÔÔhigataÑ. HeÔÔhÈpissa attho vuttoyeva.

DvinnaÑ antÈnaÑ ekantagatattÈtipi diÔÔhigataÑ. Tattha sassatoti nicco. Lokoti attÈ. Idha sarÊraÑyeva nassati, attÈ pana idha parattha ca soyevÈti maÒÒanti. So hi sÈmaÒÒeva ÈloketÊti katvÈ lokoti maÒÒati. Asassatoti anicco. AttÈ sarÊreneva saha nassatÊti maÒÒanti. AntavÈti paritte kasiÓe jhÈnaÑ uppÈdetvÈ taÑ parittakasiÓÈrammaÓaÑ cetanaÑ sapariyanto “attÈ”ti maÒÒanti. AnantavÈti na antavÈ appamÈÓe kasiÓe jhÈnaÑ uppÈdetvÈ taÑ appamÈÓakasiÓÈrammaÓaÑ cetanaÑ apariyanto “attÈ”ti maÒÒanti. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti jÊvo ca sarÊraÒca taÑyeva. JÊvoti attÈ, li~gavipallÈsena napuÑsakavacanaÑ kataÑ. SarÊranti rÈsaÔÔhena khandhapaÒcakaÑ. AÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊranti aÒÒo jÊvo aÒÒaÑ khandhapaÒcakaÑ. Hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti khandhÈ idheva vinassanti, satto maraÓato paraÑ hoti vijjati na nassati, TathÈgatoti cetaÑ sattÈdhivacananti. Keci pana “TathÈgatoti arahÈ”ti vadanti. Ime na hotÊti pakkhe dosaÑ disvÈ evaÑ gaÓhanti. Na hoti TathÈgato paraÑ maraÓÈti khandhÈpi idheva nassanti, TathÈgato ca maraÓato paraÑ na hoti ucchijjati. Ime hotÊti pakkhe dosaÑ disvÈ evaÑ gaÓhanti. Hoti ca na ca hotÊti ime ekekapakkhapariggahe dosaÑ disvÈ ubhayapakkhaÑ gaÓhanti. Neva hoti na na hotÊti ime ubhayapakkhapariggahe ubhayadosÈpattiÑ disvÈ “hoti ca na hotÊ”ti ca “neva hoti na na hotÊ”ti ca amarÈvikkhepapakkhaÑ gaÓhanti.

AyaÑ panettha AÔÔhakathÈnayo3–“sassato loko”ti vÈti-ÈdÊhi dasahÈkÈrehi diÔÔhipabhedova vutto. Tattha sassato ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 240 piÔÔhe. 2. Ma 3. 22, 253 piÔÔhesu. 3. PaÔisaÑ-®Ôha 2. 7 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 212

lokoti ca khandhapaÒcakaÑ lokoti gahetvÈ “ayaÑ loko nicco dhuvo sabbakÈliko”ti gaÓhantassa sassatanti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Asassatoti tameva lokaÑ “ucchijjati vinassatÊ”ti gaÓhantassa ucchedaggahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. AntavÈti parittakasiÓalÈbhino suppamatte vÈ sarÈvamatte vÈ kasiÓe samÈpannassa antosamÈpattiyaÑ pavattitar|pÈr|padhamme “loko”ti ca kasiÓaparicchedantena “antavÈ”ti ca gaÓhantassa “antavÈ loko”ti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. SÈ sassatadiÔÔhipi hoti ucchedadiÔÔhipi. VipulakasiÓalÈbhino pana tasmiÑ kasiÓe samÈpannassa antosamÈpattiyaÑ pavattitar|pÈr|padhamme “loko”ti ca kasiÓaparicchedantena ca “ananto”ti gaÓhantassa “anantavÈ loko”ti gahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. SÈ sassatadiÔÔhi hoti ucchedadiÔÔhipi. TaÑ jÊvaÑ taÑ sarÊranti “bhedanadhammassa sarÊrasseva jÊvan”ti gahitattÈ “sarÊre ucchijjamÈne jÊvampi ucchijjatÊ”ti ucchedaggahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Dutiyapadena sarÊrato aÒÒassa jÊvassa gahitattÈ “sarÊre ca ucchijjamÈnepi jÊvaÑ na ucchijjatÊ”ti sassatagahaÓÈkÈrappavattÈ diÔÔhi. Hoti TathÈgatoti-ÈdÊsu “satto TathÈgato nÈma, so paraÑ maraÓÈ hotÊ”ti gaÓhato paÔhamÈ sassatadiÔÔhi. “Na hotÊ”ti gaÓhato dutiyÈ ucchedadiÔÔhi. “Hoti ca na ca hotÊ”ti gaÓhato tatiyÈ ekaccasassatadiÔÔhi. “Neva hoti na na hotÊ”ti gaÓhato catutthÈ amarÈvikkhepadiÔÔhÊti vuttappakÈrÈ dasavidhÈ diÔÔhi. YathÈyogaÑ bhavadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhi cÈti dvidhÈ hoti. TÈsu ekÈpi tesaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ na paÔicchitÈti attho.

Ye kilesÈti ye kilesÈ sotÈpattimaggena pahÊnÈ, te kilese. Na punetÊti na puna eti. Na paccetÊti puna nibbattetvÈ na paÔi-eti, na paccÈgacchatÊti paccabhave nÈgacchati. PaÒcahÈkÈrehi tÈdÊti paÒcahi kÈraÓehi koÔÔhÈsehi vÈ sadiso. IÔÔhÈniÔÔhe tÈdÊti iÔÔhÈrammaÓe ca aniÔÔhÈrammaÓe ca anunayapaÔighaÑ muÒcitvÈ ÔhitattÈ dvÊsu sadiso. CattÈvÊti kilese cajitavÈ. TiÓÓÈvÊti saÑsÈraÑ atikkamitavÈ. MuttÈvÊti rÈgÈdito muttavÈ. TaÑniddesÈ tÈdÊti tena tena sÊlasaddhÈdinÈ niddisitvÈ niddisitvÈ kathetabbato sadiso.


TaÑ paÒcavidhaÑ vitthÈretvÈ kathetukÈmo “kathaÑ arahÈ iÔÔhÈniÔÔhe tÈdÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha lÈbhepÊti catunnaÑ paccayÈnaÑ lÈbhepi. AlÈbhepÊti tesaÑ alÈbhepi. YasepÊti parivÈrepi. AyasepÊti parivÈravipattiyÈpi. PasaÑsÈyapÊti vaÓÓabhaÓanÈyapi. NindÈyapÊti garahÈyapi. SukhepÊti kÈyikasukhepi. DukkhepÊti kÈyikadukkhepi. EkaÒce1 bÈhaÑ gandhena limpeyyunti sace ekaÑ bÈhaÑ catujÈtiyagandhena lepaÑ upar|pari dadeyyuÑ. VÈsiyÈ taccheyyunti yadi ekaÑ bÈhaÑ vaÉÉhakÊ vÈsiyÈ tacchetvÈ tacchetvÈ tanuÑ kareyyuÑ. AmusmiÑ natthi rÈgoti amusmiÑ gandhalepane sineho natthi na saÑvijjati. AmusmiÑ natthi paÔighanti amusmiÑ vÈsiyÈ tacchane paÔihananasa~khÈtaÑ paÔighaÑ kopaÑ natthi na saÑvijjati. AnunayapaÔighavippahÊnoti sinehaÒca kopaÒca pajahitvÈ Ôhito. UgghÈtinighÈtivÊtivattoti anunayavasena anuggahaÒca paÔighavasena niggahaÒca atikkamitvÈ Ôhito. Anurodhavirodhasamatikkantoti anunayaÒca paÔighaÒca sammÈ atikkanto.

SÊle satÊti sÊle saÑvijjamÈne. SÊlavÈti sÊlasampanno. Tena niddesaÑ kathanaÑ labhatÊti tÈdÊ. SaddhÈya sati saddhoti evamÈdÊsupi eseva nayo.


ParamaÔÔhakasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. JarÈsuttaniddesavaÓÓanÈ

39. ChaÔÔhe JarÈsutte appaÑ vata jÊvitaÑ idanti idaÑ vata manussÈnaÑ jÊvitaÑ appakaÑ parittaÑ ÔhitiparittatÈya sarasaparittatÈyÈti guhaÔÔhakasuttepi vuttanayametaÑ. OraÑ vassasatÈpi miyyatÊti vassasatÈ oraÑ kalalÈdikÈlepi miyyati. AticcÈti vassasataÑ atikkamitvÈ. JarasÈpi miyyatÊti jarÈya miyyati. Ito paraÑ guhaÔÔhakasuttavaÓÓanÈya vuttanayeneva gahetabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. PÈÄiyaÑ (ekacce)

KhuddakanikÈya 214

Appanti mandaÑ. GamanÊyo samparÈyoti paraloko gantabbo. KalalakÈlepÊti ettha kalalakÈlaÑ nÈma paÔisandhikkhaÓe tÊhi jÈti-uÓÓaÑs|hi katasuttagge ÔhitatelabinduppamÈÓaÑ acchaÑ vippasannakalalaÑ hoti. YaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“Tilatelassa yathÈ bindu, sappimaÓÉo anÈvilo. EvaÑ vaÓÓappaÔibhÈgaÑ, kalalaÑ sampavuccatÊ”ti1.

TasmiÑ kalalakÈlepi. CavatÊti jÊvitaÑ gaÄati. MaratÊti jÊvitaviyogaÑ Èpajjati. AntaradhÈyatÊti adassanaÑ pÈpuÓÈti. VippalujjatÊti chijjati. “AÓÉajayoniyÈ cavati. JalÈbujayoniyÈ marati. SaÑsedajayoniyÈ antaradhÈyati. OpapÈtikayoniyÈ vippalujjatÊ”ti evameke vaÓÓayanti. AbbudakÈlepÊti abbudaÑ nÈma kalalato sattÈhaccayena maÑsadhovana-udakavaÓÓaÑ hoti, kalalanti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi cetaÑ–

“SattÈhaÑ kalalaÑ hoti, paripakkaÑ sam|hataÑ. VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ, abbudaÑ nÈma jÈyatÊ”ti2.

TasmiÑ abbudakÈlepi. PesikÈlepÊti tasmÈpi abbudÈ sattÈhaccayena vÊlÊnatipusadisÈ pesi nÈma saÒjÈyati. SÈ maricaphÈÓitena dÊpetabbÈ. GÈmadÈrikÈ3 hi supakkÈni maricÈni gahetvÈ sÈÔakante bhaÓÉikaÑ katvÈ pÊÄetvÈ maÓÉaÑ ÈdÈya kapÈle pakkhipitvÈ Ètape Ôhapenti, taÑ sukkhamÈnaÑ sabbabhÈgehi muccati. Evar|pÈ pesi hoti, abbudanti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi cetaÑ–

“SattÈhaÑ abbudaÑ hoti, paripakkaÑ sam|hataÑ. VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ, pesi nÈma pajÈyatÊ”ti4.

TasmiÑ pesikÈlepi. GhanakÈlepÊti tatopi pesito sattÈhaccayena kukkuÔaÓÉasaÓÔhÈno ghano nÈma maÑsapiÓÉo nibbattati, pesÊti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi cetaÑ– ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 274; Abhi-®Ôha 2. 21 piÔÔhesu. 2. SaÑ-®Ôha 1. 274 piÔÔhe. 3. GÈmadÈrakÈ (SÊ, SyÈ) 4. SaÑ-®Ôha 1. 275 piÔÔhe.


“SattÈhaÑ pesi bhavati, paripakkaÑ sam|hataÑ. VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ, ghanoti nÈma jÈyati.

YathÈ kukkuÔiyÈ aÓÉaÑ, samantÈ parimaÓÉalaÑ. EvaÑ ghanassa saÓÔhÈnaÑ, nibbattaÑ kammapaccayÈ”ti1.

TasmiÑ ghanakÈlepi. PasÈkhakÈlepÊti paÒcame sattÈhe dvinnaÑ dvinnaÑ hatthapÈdÈnaÑ sÊsassa catthÈya paÒca pÊÄakÈ jÈyanti, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “paÒcame bhikkhave sattÈhe paÒca pÊÄakÈ saÓÔhahanti kammato”ti1. TasmiÑ pasÈkhakÈlepi. Tato paraÑ chaÔÔhasattamÈdÊni sattÈhÈni atikkamma desanaÑ sa~khapitvÈ dvÈcattÈlÊsasattÈhe pariÓatakÈle kesalomanakhÈdÊnaÑ uppattikÈlaÒca. Tassa ca nÈbhito uÔÔhito nÈÄo mÈtu udarapaÔalena ekÈbaddho hoti, so UppaladaÓÉako viya chiddo, tena ÈhÈraraso saÑsaritvÈ ÈhÈrasamuÔÔhÈnar|paÑ samuÔÔhÈpeti. EvaÑ so dasamÈse yÈpeti, taÑ sabbaÑ avatvÈ “s|tighare”ti Èha, yaÑ sandhÈya vuttaÑ–

“KesÈ lomÈ nakhÈni ca”2

“YaÒcassa bhuÒjatÊ mÈtÈ, annaÑ pÈnaÒca bhojanaÑ. Tena so tattha yÈpeti, mÈtukucchigato naro”ti3.

Tattha s|tighareti s|tikaghare, vijÈyanaghareti attho. “S|tikÈghare”ti vÈ pÈÔho, s|tikÈyÈti padacchedo. AddhamÈsikopÊti jÈtadivasato paÔÔhÈya addhamÈso etassa atthÊti addhamÈsiko. DvemÈsikÈdÊsupi eseva nayo. JÈtadivasato paÔÔhÈya ekaÑ saÑvaccharaÑ etassa atthÊti saÑvacchariko. Upari dvevassikÈdÊsupi eseva nayo.

YadÈ jiÓÓo hotÊti yasmiÑ kÈle jarÈjiÓÓo bhavati jajjarÊbh|to. Vuddhoti vayovuddho. Mahallakoti jÈtimahallako. Addhagatoti tayo addhe atikkanto. Vayo-anuppattoti tatiyaÑ vayaÑ anuppatto. KhaÓÉadantoti antarantarÈ patitÈ dantÈ phÈlitÈ ca jarÈnubhÈvena khaÓÉÈ dantÈ jÈtÈ assÈti khaÓÉadanto. Palitakesoti paÓÉarakeso. Vil|nanti luÒcitvÈ gahitakesÈ viya ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 275 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 208 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 208; Abhi 4. 359 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 216

khallÈÔasÊso. Khalitasiroti mahÈkhallÈÔasÊso. Valinanti saÒjÈtavali. TilakÈhatagattoti setatilakakÈÄatilakehi vikiÓÓasarÊro. Bhoggoti bhaggo, iminÈpissa va~kabhÈvaÑ dÊpeti. DaÓÉaparÈyaÓoti daÓÉapaÔissaraÓo daÓÉadutiyo. So jarÈyapÊti so puggalo jarÈyapi abhibh|to marati. Natthi maraÓamhÈ mokkhoti maraÓato muÒcanupÈyo natthi nupalabbhati.

PhalÈnamiva pakkÈnaÑ, pÈto patanato bhayanti paripÈkagatÈnaÑ sithilavaÓÔÈnaÑ panasaphalÈdipakkÈnaÑ pacc|sakÈle avassaÑ patissantÊti phalasÈmikÈnaÑ bhÈyamÈnÈnaÑ viya. EvaÑ jÈtÈna maccÈnaÑ, niccaÑ maraÓato bhayanti evameva uppannÈnaÑ sattÈnaÑ maccusa~khÈtamaraÓato satataÑ kÈlaÑ bhayaÑ.

YathÈpi kumbhakÈrassÈti yathÈ nÈma mattikÈbhÈjanaÑ karontassa kataÑ mattikabhÈjananti1 tena niÔÔhÈpitabhÈjanaÑ. SabbaÑ bhedanapariyantanti pakkÈpakkaÑ sabbaÑ bhedanaÑ bhijjapariyantaÑ avasÈnaÑ assÈti bhedanapariyantaÑ. EvaÑ maccÈna jÊvitanti evameva sattÈnaÑ Èyusa~khÈraÑ.

DaharÈ ca mahantÈ cÈti taruÓÈ ca mahallakÈ ca. Ye bÈlÈ ye ca paÓÉitÈti ye ca assÈsapassÈsÈyattÈ jÊvitÈ bÈlÈ ye ca paÓÉiccena samannÈgatÈ BuddhÈdayo. Sabbe maccuvasaÑ yantÊti ete vuttappakÈrÈ daharÈdayo sabbe maccuno issariyaÑ upagacchanti.

TesaÑ maccuparetÈnanti etesaÑ maccunÈ parivÈritÈnaÑ. GacchataÑ paralokatoti ito manussalokato paralokaÑ gacchantÈnaÑ. Na pitÈ tÈyate puttanti pitÈ puttaÑ na rakkhati. ©ÈtÊ vÈ pana ÒÈtaketi mÈtÈpitipakkhikÈ ÒÈtÊ vÈ teyeva ÒÈtake rakkhituÑ na sakkonti.

PekkhataÒÒeva ÒÈtÊnanti vuttavidhÈnaÑyeva ÒÈtÊnaÑ pekkhantÈnaÑyeva olokentÈnaÑyeva. Passa lÈlappataÑ puth|ti passÈti ÈlapanaÑ. LÈlapantÈnaÑ vilapantÈnaÑ puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ. Ekamekova maccÈnaÑ, govajjho viya niyyatÊti sattÈnaÑ ekameko vadhÈya niyyamÈnagoÓo viya maraÓÈya niyyati pÈpuÓÊyati. EvamabbhÈhato ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 371 piÔÔhe passitabbaÑ.


lokoti evameva sattaloko bhusaÑ Èhato. MaccunÈ ca jarÈya cÈti maraÓena ca jarÈya ca abhibh|to. 40. MamÈyiteti mamÈyitavatthukÈraÓÈ. VinÈbhÈvaÑ santamevidanti santaÑ vijjamÈnaÑ vinÈbhÈvameva idaÑ, na sakkÈ avinÈbhÈvena bhavitunti vuttaÑ hoti.

SocantÊti cittena socanaÑ karonti. KilamantÊti kÈyena kilamathaÑ pÈpuÓanti. ParidevantÊti nÈnÈvidhaÑ vÈcÈvilÈpaÑ bhaÓanti. UrattÈÄiÑ kandantÊti uraÑ tÈÄetvÈ tÈÄetvÈ kandanti. SammohaÑ ÈpajjantÊti sammohabhÈvaÑ pÈpuÓanti.

Aniccoti hutvÈ abhÈvaÔÔhena. Sa~khatoti paccayehi sa~gamma kato. PaÔiccasamuppannoti paccayasÈmaggiÑ paÔicca na paccakkhÈya saha sammÈ ca uppanno. Khayadhammoti khayaÑ gamanasabhÈvo. Vayadhammoti vayaÑ gamanasabhÈvo, bha~gavasena bha~gamanasabhÈvoti attho. VirÈgadhammoti virajjanasabhÈvo. Nirodhadhammoti nirujjhanasabhÈvo. YvÈyaÑ pariggahoti yo ayaÑ pariggaho. “YÈya pariggaho”tipi pÈÔho, ayameva padacchedo. Niccoti satatakÈliko. Dhuvoti thiro. Sassatoti acavano. AvipariÓÈmadhammoti pakati-ajahanasabhÈvo. SassatisamaÑ tatheva ÔhassatÊti Candas|riyasinerumahÈsamuddapathavÊpabbatÈdayo viya tiÔÔheyya.

NÈnÈbhÈvoti jÈtiyÈ nÈnÈbhÈvo. VinÈbhÈvoti maraÓena viyogabhÈvo. AÒÒathÈbhÈvoti sabbhÈvato1 aÒÒathÈbhÈvo. PurimÈnaÑ purimÈnaÑ khandhÈnanti anantare pure uppannÈnaÑ khandhÈnaÑ. VipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈti pakatibhÈvaÑ jahitvÈ aÒÒathÈbhÈvena. PacchimÈ pacchimÈ khandhÈdayo pavattanti uppajjantÊti sambandho.

SabbaÑ gharÈvÈsapalibodhanti sakalaÑ gihibhÈvajaÔaÑ. ©ÈtimittÈmaccapalibodhanti mÈtÈpitupakkhikÈ ÒÈtÊ, mittÈ sahÈyÈ, amaccÈ bhaccÈ. Sannidhipalibodhanti nidhÈnajaÔaÑ chinditvÈ. KesamassuÑ ohÈretvÈti kese ca mass|ni ca oropayitvÈ. KÈsÈyÈni vatthÈnÊti kasÈyarasapÊtÈni vatthÈni. ______________________________________________________________ 1. Bhavena (SÊ)

KhuddakanikÈya 218

41. MÈmakoti mama upÈsako bhikkhu vÈti sa~khaÑ gato, BuddhÈdÊni vÈ vatth|ni mamÈyamÈno.

TesaÑ tesaÑ sattÈnanti anekesaÑ sattÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso. “YaÒÒadattassa maraÓaÑ, somadattassa maraÓan”ti evaÑ hi divasampi kathiyamÈne neva sattÈ pariyÈdÈnaÑ gacchanti, na sabbaÑ aparattadÊpanaÑ sijjhati. Imehi pana dvÊhi padehi na koci satto apariyÈdinno hoti, na kiÒci aparattadÊpanaÑ sijjhati. TamhÈ tamhÈti ayaÑ gativasena anekesaÑ nikÈyÈnaÑ sÈdhÈraÓaniddeso. SattanikÈyÈti sattÈnaÑ nikÈyÈ, sattaghaÔÈ sattasam|hÈti attho. CutÊti cavanavasena vuttaÑ. EkacatupaÒcakkhandhÈya cutiyÈ sÈmaÒÒavacanametaÑ. CavanatÈti bhÈvavacanena lakkhaÓanidassanaÑ. Bhedoti cutikhandhÈnaÑ bha~guppattiparidÊpanaÑ. AntaradhÈnanti ghaÔassa viya bhinnassa bhinnÈnaÑ khandhÈnaÑ yena kenaci pariyÈyena ÔhÈnÈbhÈvaparidÊpanaÑ. MaccumaraÓanti maccusa~khÈtaÑ maraÓaÑ, na khaÓikamaraÓaÑ. KÈlo nÈma antako, tassa kiriyÈti kÈlaÑkiriyÈ. EttÈvatÈ sammutimaraÓaÑ dÊpitaÑ. IdÈni paramatthena dÊpetuÑ “khandhÈnaÑ bhedo”ti-ÈdimÈha. Paramatthena hi khandhÈyeva bhijjanti, na satto nÈma koci marati. Khandhesu pana bhijjamÈnesu satto marati, bhinnesu “mato”ti vohÈro hoti.

Ettha ca catuvokÈrapaÒcavokÈravasena khandhÈnaÑ bhedo, ekavokÈravasena kaÄevarassa nikkhepo. CatuvokÈravasena vÈ khandhÈnaÑ bhedo, sesadvayavasena kaÄevarassa nikkhepo veditabbo. KasmÈ? KÈmar|pabhavadvayepi r|pakÈyasa~khÈtassa kaÄevarassa sabbhÈvato. YasmÈ vÈ cÈtumahÈrÈjikÈdÊsu khandhÈ bhijjanteva, na kiÒci nikkhipanti, tasmÈ tesaÑ vasena khandhÈnaÑ bhedo, manussÈdÊsu kaÄevarassa nikkhepo. Ettha ca kaÄevarassa nikkhepakaraÓato maraÓaÑ “kaÄevarassa nikkhepo”ti vuttaÑ. JÊvitindriyassupacchedoti iminÈ indriyabaddhasseva maraÓaÑ nÈma hoti, anindriyabaddhassa maraÓaÑ nÈma natthÊti dasseti. “SassaÑ mataÑ, rukkho mato”ti1 idaÑ pana vohÈramattameva. Atthato pana evar|pÈni vacanÈni sassÈdÊnaÑ khayavayabhÈvameva dÊpenti. R|pagatanti r|pameva r|pagataÑ. VedanÈgatanti-ÈdÊsupi eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. Phusso mato tisso matoti (SyÈ)


Tattha pubbeva maccanti maccaÑ vÈ bhogÈ pubbeva paÔhamataraÒÒeva vijahanti. Macco vÈ te bhoge pubbataraÑ jahati. KÈmakÈmÊti corarÈjÈnaÑ Èlapati. Ambho kÈme kÈmayamÈna kÈmakÈmi bhogino nÈma loke asassatÈ, bhogesu vÈ naÔÔhesu jÊvamÈnÈ ca abhogino honti. Bhoge vÈ pahÈya sayaÑ nassanti, tasmÈ ahaÑ mahÈjanassa sokakÈlepi na socÈmÊti attho.

ViditÈ mayÈ sattuka lokadhammÈti corarÈjÈnaÑ Èlapanto Èha. Ambho sattuka mayÈ lÈbho alÈbho yaso ayasoti-Èdayo lokadhammÈ viditÈ. Yatheva hi cando udeti ca p|rati ca puna ca khÊyati, yathÈ ca s|riyo andhakÈraÑ vidhamento mahantaÑ lokappadesaÑ tapitvÈna1 puna sÈyaÑ atthaÑ paleti atthaÑ gacchati na dissati, evameva bhogÈ uppajjanti ca vinassanti ca, tattha kiÑ sokena, tasmÈ na socÈmÊti attho.

TaÓhÈmaÒÒanÈya maÒÒatÊti taÓhÈya janitamÈnamaÒÒanÈya maÒÒati. MÈnaÑ karoti diÔÔhimaÒÒanÈyÈti diÔÔhiÑ upanissayaÑ katvÈ uppannÈya maÒÒanÈya. MÈnamaÒÒanÈyÈti sahajÈtamÈnamaÒÒanÈya. KilesamaÒÒanÈyÈti vuttappakÈrÈya upatÈpanaÔÔhena kilesamaÒÒanÈya maÒÒati.

KuhÈti vimhÈpakÈ2. ThaddhÈti khÈÓu viya thaddhÈ. LapÈti paccayanimittena lapanakÈ. 42. Sa~gatanti samÈgataÑ diÔÔhaÑ phuÔÔhaÑ vÈ. PiyÈyitanti piyakataÑ.

Sa~gatanti sammukhÊbh|taÑ. SamÈgatanti samÊpaÑ ÈgataÑ. SamÈhitanti ekÊbh|taÑ. Sannipatitanti piÓÉitaÑ. Supinagatoti supinaÑ paviÔÔho. SenÈby|haÑ passatÊti senÈsannivesaÑ dakkhati. ŒrÈmarÈmaÓeyyakanti pupphÈrÈmÈdÊnaÑ ramaÓÊyabhÈvaÑ. VanarÈmaÓeyyakÈdÊsupi eseva nayo. Petanti ito paralokaÑ gataÑ. KÈla~katanti mataÑ. 43. NÈmaÑyevÈ’vasissati, akkheyyanti sabbaÑ r|pÈdidhammajÈtaÑ pahÊyati, nÈmamattameva tu avasissati “Buddharakkhito Dhammarakkhito”ti evaÑ akkhÈtuÑ3 kathetuÑ. ______________________________________________________________ 1. TejitvÈna (SÊ, SyÈ) 2. JimhÈpakÈ (Ka) 3. Sa~khÈtuÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 220

Ye cakkhuviÒÒÈÓÈbhisambh|tÈti ye sayaÑ cakkhuviÒÒÈÓena abhisambh|tÈ rÈsikatÈ diÔÔhÈ catusamuÔÔhÈnikÈ r|pÈ. SotaviÒÒÈÓÈbhisambh|tÈti paratoghosena sotaviÒÒÈÓena rÈsikatÈ sutÈ dvisamuÔÔhÈnikÈ saddÈ. 44. Munayoti khÊÓÈsavamunayo. Khemadassinoti nibbÈnadassino.

Sokoti sokaniddese–byasatÊti byasanaÑ, hitasukhaÑ khipati viddhaÑsetÊti attho. ©ÈtÊnaÑ byasanaÑ ÒÈtibyasanaÑ, corarogabhayÈdÊhi ÒÈtikkhayo ÒÈtivinÈsoti attho. Tena ÒÈtibyasanena. PhuÔÔhassÈti ajjhotthaÔassa, abhibh|tassa samannÈgatassÈti attho. Sesesupi eseva nayo. AyaÑ pana viseso–bhogÈnaÑ byasanaÑ bhogabyasanaÑ rÈjacorÈdivasena bhogakkhayo bhogavinÈsoti attho. Rogoyeva byasanaÑ rogabyasanaÑ. Rogo hi ÈrogyaÑ byasati vinÈsetÊti byasanaÑ. SÊlassa byasanaÑ sÊlabyasanaÑ, dussÊlyassetaÑ nÈmaÑ. SammÈdiÔÔhiÑ vinÈsayamÈnÈ uppannÈ diÔÔhiyeva byasanaÑ diÔÔhibyasanaÑ. Ettha ca purimÈni dve anipphannÈni, pacchimÈni tÊÓi nipphannÈni tilakkhaÓabbhÈhatÈni. PurimÈni ca tÊÓi neva kusalÈni nÈkusalÈni, sÊladiÔÔhibyasanadvayaÑ akusalaÑ.

AÒÒataraÒÒatarenÈti gahitesu vÈ yena kenaci aggahitesu vÈ mittÈmaccabyasanÈdÊsu yena kenaci. SamannÈgatassÈti samanubandhassa aparimuccamÈnassa. AÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammenÈti yena kenaci sokadukkhassa uppattihetunÈ. Sokoti socanakavasena soko. IdaÑ tehi kÈraÓehi uppajjanakasokassa sabhÈvapaccattaÑ. SocanÈti socanÈkÈro. Socitattanti socitabhÈvo. Antosokoti abbhantarasoko. DutiyapadaÑ upasaggena vaÉÉhitaÑ. So hi abbhantaraÑ sukkhÈpento viya parisukkhÈpento viya uppajjatÊti “antosoko antoparisoko”ti vuccati1. AntodÈhoti abbhantaradÈho. DutiyapadaÑ upasaggena vaÉÉhitaÑ. Cetaso parijjhÈyanÈti cittassa jhÈnanÈkÈro. Soko hi uppajjamÈno aggi viya cittaÑ ______________________________________________________________ 1. ... yo hi -pa- uppajjati, so antoparisokoti vuccati. (SÊ)


jhÈpeti dahati, “cittaÑ me jhÈmaÑ, na me kiÒci paÔibhÈtÊ”ti vadÈpeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhÈvo domanassaÑ. AnupaviÔÔhaÔÔhena sokova sallanti sokasallaÑ.

Paridevaniddese “mayhaÑ dhÊtÈ, mayhaÑ putto”ti evaÑ Èdissa Èdissa devanti rodanti etenÈti Èdevo. TaÑ taÑ vaÓÓaÑ parikittetvÈ parikittetvÈ devanti etenÈti paridevo. Tato parÈni dve dve padÈni purimadvayasseva ÈkÈrabhÈvaniddesavasena vuttÈni. VÈcÈti vacanaÑ. PalÈpoti tucchaÑ niratthakavacanaÑ. UppaÉÉhabhaÓita1 aÒÒabhaÓitÈdivasena vir|po palÈpo vippalÈpo. LÈlappoti punappunaÑ lapanaÑ. LÈlappanÈkÈro lÈlappanÈ. LÈlappitassa bhÈvo lÈlappitattaÑ. MacchariyÈdÊni vuttatthÈneva. 45. SattamagÈthÈ evaÑ maraÓabbhÈhate loke anur|papaÔipattidassanatthaÑ vuttÈ. Tattha patilÊnacarassÈti tato tato patilÊnaÑ cittaÑ katvÈ carantassa. Bhikkhunoti kalyÈÓaputhujjanassa vÈ sekkhassa vÈ. SÈmaggiyamÈhu tassa taÑ, yo attÈnaÑ bhavane na dassayeti tassetaÑ patir|pamÈhu, yo evaÑpaÔipanno nirayÈdibhede bhavane attÈnaÑ na dassaye. EvaÒhi yo imamhÈ maraÓÈ mucceyyÈti adhippÈyo.

PatilÊnacarÈ vuccantÊti tato tato lÊnacittÈcÈrÈ kathÊyanti. Satta sekkhÈti adhisÊlÈdÊsu tÊsu sikkhÈsu sikkhantÊti sotÈpattimaggaÔÔhaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattamaggaÔÔhÈ satta sekkhÈ. ArahÈti phalaÔÔho. So niÔÔhitacittattÈ patilÊno. SekkhÈnaÑ patilÊnacaraÓabhÈve kÈraÓaÑ dassento “kiÑkÈraÓÈ”ti-ÈdimÈha. Te tato tatoti te satta sekkhÈ tehi tehi ÈrammaÓehi cittaÑ patilÊnentÈti attano cittaÑ nilÊnentÈ. PatikuÔentÈti sa~kocentÈ. PativaÔÔentÈti kaÔasÈrakaÑ viya ÈbhujentÈ. SanniruddhantÈti sannirujjhantÈ. SannigaÓhantÈti niggahaÑ kurumÈnÈ. SannivÈrentÈti vÈrayamÈnÈ. RakkhantÈti rakkhaÑ kurumÈnÈ. GopentÈti cittamaÒj|sÈya gopayamÈnÈ. ______________________________________________________________ 1. UppathabhaÓita... (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 222

IdÈni dvÈravasena dassento “cakkhudvÈre”ti-ÈdimÈha. Tattha cakkhudvÈreti cakkhuviÒÒÈÓadvÈre. SotadvÈrÈdÊsupi eseva nayo. Bhikkhunoti puthujjanakalyÈÓakassa vÈ bhikkhuno, sekkhassa vÈ bhikkhunoti bhikkhusaddassa vacanatthaÑ avatvÈ idhÈdhippetabhikkhuyeva dassito. Tattha puthujjano ca so kilesÈnaÑ asamucchinnattÈ, kalyÈÓo ca sÊlÈdipaÔipattiyuttattÈti puthujjanakalyÈÓova puthujjanakalyÈÓako, tassa puthujjanakalyÈÓakassa. AdhisÊlÈdÊni sikkhatÊti sekkho, tassa sekkhassa vÈ sotÈpannassa vÈ sakadÈgÈmino vÈ anÈgÈmino vÈ.

Œsanti nisÊdanti etthÈti ÈsanaÑ. YatthÈti yesu maÒcapÊÔhÈdÊsu. MaÒcoti-ÈdÊni Èsanassa pabhedavacanÈni. MaÒcopi hi nisajjÈyapi okÈsattÈ idha Èsanesu vutto, so pana masÈrakabundikÈbaddhakuÄÊrapÈdaka-ÈhaccapÈdakÈnaÑ aÒÒataro. PÊÔhampi tesaÑ aÒÒatarameva. BhisÊti uÓÓabhisi coÄabhisi vÈkabhisi tiÓabhisi paÓÓabhisÊnaÑ aÒÒatarÈ. TaÔÔikÈti tÈlapaÓÓÈdÊhi vinitvÈ katÈ. CammakhaÓÉoti nisajjÈraho yo koci cammakhaÓÉo. TiÓasanthÈrÈdayo tiÓÈdÊni gumbetvÈ1 katÈ. AsappÈyar|padassanenÈti asappÈyÈnaÑ iÔÔhar|pÈnaÑ olokanena. Rittanti abbhantarato tucchaÑ. Vivittanti bahiddhÈpavesanena suÒÒaÑ. Pavivittanti koci gahaÔÔho tattha natthÊti atirekena suÒÒaÑ. AsappÈyasaddassavanepi eseva nayo. PaÒcahi kÈmaguÓehÊti itthir|pasaddagandharasaphoÔÔhabbehi paÒcahi kÈmakoÔÔhÈsehi. Vuttampi cetaÑ–

“R|pÈ saddÈ rasÈ gandhÈ, phoÔÔhabbÈ ca manoramÈ. PaÒca kÈmaguÓÈ loke, itthir|pasmiÑ dissare”ti2.

Bhajatoti cittena sevanaÑ karontassa. Sambhajatoti sammÈ sevantassa. Sevatoti upasa~kamantassa. Nisevatoti nissayaÑ katvÈ sevantassa. SaÑsevatoti suÔÔhu sevantassa. PaÔisevatoti punappunaÑ upasa~kamantassa.

GaÓasÈmaggÊti samaÓÈnaÑ ekÊbhÈvo samaggabhÈvo. DhammasÈmaggÊti sattatiÑsabodhipakkhiyadhammÈnaÑ sam|habhÈvo. AnabhinibbattisÈmaggÊti ______________________________________________________________ 1. GaÓÉetvÈ (SyÈ) gumbhetvÈ (Ka) 2. AÑ 2. 61 piÔÔhe.


anibbattamÈnÈnaÑ anuppajjamÈnÈnaÑ anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbutÈnaÑ arahantÈnaÑ sam|ho. SamaggÈti kÈyena aviyogÈ. SammodamÈnÈti cittena suÔÔhu modamÈnÈ tussamÈnÈ. AvivadamÈnÈti vÈcÈya vivÈdaÑ akurumÈnÈ. KhÊrodakÊbh|tÈti khÊrena saÑsaÔÔha-udakasadisÈ.

Te ekato pakkhandantÊti te bodhipakkhiyadhammÈ ekaÑ ÈrammaÓaÑ pavisanti. PasÊdantÊti tasmiÑyeva ÈrammaÓe pasÈdamÈpajjanti. AnupÈdisesÈyÈti upÈdivirahitÈya.

NibbÈnadhÈtuyÈti amatamahÈnibbÈnadhÈtuyÈ. �nattaÑ vÈti ettha unabhÈvo |nattaÑ, aparipuÓÓabhÈvoti attho. PuÓÓattaÑ vÈti paripuÓÓabhÈvo puÓÓattaÑ, puÓÓabhÈvo vÈ na paÒÒÈyati natthÊti attho.

NerayikÈnanti niraye nibbattanakakammÈnaÑ atthibhÈvena. NirayaÑ arahantÊti nerayikÈ, tesaÑ nerayikÈnaÑ. Nirayo bhavananti nirayo eva tesaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ gharaÑ. TiracchÈnayonikÈnanti-ÈdÊsupi eseva nayo. TassesÈ sÈmaggÊti tassa khÊÓÈsavassa esÈ nibbÈnasÈmaggÊ. EtaÑ channanti etaÑ anucchavikaÑ. Patir|panti sadisaÑ paÔibhÈgaÑ, asadisaÑ appaÔibhÈgaÑ na hoti. Anucchavikanti etaÑ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ vÈ dhammÈnaÑ, maggaphalanibbÈnasÈsanadhammÈnaÑ vÈ anucchavikaÑ. TesaÑ chaviÑ chÈyaÑ sundarabhÈvaÑ anveti anugacchati, atha kho santikÈva tehi dhammehi anucchavikattÈ eva ca anulomaÑ. TesaÒca anulometi, atha kho na vilomaÑ na paccanÊkabhÈve ÔhitaÑ. 46. IdÈni “yo attÈnaÑ bhavane na dassaye”ti evaÑ khÊÓÈsavo vibhÈvito, tassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ ito parÈ tisso gÈthÈyo Èha. Tattha paÔhamagÈthÈya sabbatthÈti dvÈdasasu Èyatanesu. Na piyaÑ kubbati nopi appiyanti niddese piyÈti citte pÊtikarÈ. Te vibhÈgato dassento “katame sattÈ piyÈ, idha yassa te hontÊ”ti Èha. Tattha yassa teti ye assa te. HontÊti bhavanti. AtthakÈmÈti vaÉÉhikÈmÈ. HitakÈmÈti sukhakÈmÈ. PhÈsukÈmÈti sukhavihÈrakÈmÈ. YogakkhemakÈmÈti cat|hi yogehi khemaÑ nibbhayaÑ kÈmÈ. MamÈyatÊti mÈtÈ. PiyÈyatÊti pitÈ. BhajatÊti bhÈtÈ.

KhuddakanikÈya 224

BhaginÊti etthÈpi eseva nayo. PuÑ tÈyati rakkhatÊti putto. KulavaÑsaÑ dhÈretÊti dhÊtÈ. MittÈ sahÈyÈ. AmaccÈ bhaccÈ. ©ÈtÊ pitupakkhikÈ. SÈlohitÈ mÈtipakkhikÈ. Ime sattÈ piyÈti ime sattÈ pÊtijanakÈ. VuttavipariyÈyena appiyÈ veditabbÈ. 47. YadidaÑ diÔÔhasutamutesu vÈti ettha pana yadidaÑ diÔÔhasutaÑ, ettha vÈ mutesu vÈ dhammesu evaÑ Muni na upalimpatÊti evaÑ sambandho veditabbo.

Udakathevoti udakassa thevo. “Udakatthevako”tipi pÈÔho. Padumapatteti paduminipatte. 48. Dhono na hi tena maÒÒati, yadidaÑ diÔÔhasutamutesu vÈti atrÈpi yadidaÑ diÔÔhasutaÑ, tena vatthunÈ na maÒÒati, mutesu vÈ dhammesu na maÒÒatÊti evameva sambondho veditabbo. Na hi so rajjati no virajjatÊti bÈlaputhujjano viya na rajjati, kalyÈÓaputhujjanasekkhÈ viya na virajjati, rÈgassa khÊÓatta “viratto”tveva sa~khaÑ gacchati. SesaÑ pÈkaÔamevÈti.

TÈya paÒÒÈya kÈyaduccaritanti sampayuttÈya pubbabhÈgÈyeva vÈ paÒÒÈya pariggahetabbe pariggaÓhanto yogÊ tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ samucchedavasena dhunÈti. AyaÒca puggalo vipannadhammaÑ desanÈdhammesu dhunantesu taÑ dhammasama~gÊpuggalopi dhunÈti nÈma. Te ca dhamme paÒÒÈya attano pavattikkhaÓe dhunitumÈraddho dhutÈti vuccati, yathÈ bhuÒjitumÈraddho bhuttoti vuccati. LakkhaÓaÑ panettha saddasatthato veditabbaÑ. Dhutanti kattusÈdhanaÑ. DhutaÑ paÔhamamaggena. DhotaÑ dutiyamaggena. SandhotaÑ tatiyamaggena. NiddhotaÑ catutthamaggena.

Dhono diÔÔhaÑ na maÒÒatÊti arahÈ maÑsacakkhunÈ diÔÔhaÑ dibbacakkhunÈ diÔÔhaÑ r|pÈyatanaÑ na maÒÒati tÊhi maÒÒanÈhi, kathaÑ? R|pÈyatanaÑ subhasaÒÒÈya sukhasaÒÒÈya ca passanto na tattha chandarÈgaÑ janeti na taÑ assÈdeti nÈbhinandati, evaÑ diÔÔhaÑ taÓhÈmaÒÒanÈya na maÒÒati. “Iti me r|paÑ siyÈ anÈgatamaddhÈnan”ti vÈ panettha nandiÑ na samannÈneti. R|pasampadaÑ vÈ Èka~khamÈno dÈnaÑ na deti, sÊlaÑ na samÈdiyati, uposathakammaÑ na karoti.


Evampi diÔÔhaÑ taÓhÈmaÒÒanÈya na maÒÒati, attano pana parassa ca r|pasampattivipattiÑ nissÈya mÈnaÑ na janeti. “IminÈhaÑ seyyosmÊti vÈ, sadisosmÊti vÈ, hÊnosmÊti vÈ”ti evaÑ diÔÔhaÑ mÈnamaÒÒanÈya na maÒÒati. R|pÈyatanaÑ pana “niccaÑ dhuvaÑ sassatan”ti na maÒÒati. AttÈnaÑ1 “attaniyan”ti na maÒÒati. Ma~galaÑ “ama~galan”ti na maÒÒati. EvaÑ diÔÔhaÑ diÔÔhimaÒÒanÈya na maÒÒati. DiÔÔhasmiÑ na maÒÒatÊti r|pasmiÑ attÈnaÑ samanupassananayena amaÒÒanto diÔÔhasmiÑ na maÒÒati. YathÈ vÈ thane thaÒÒaÑ, evaÑ r|pasmiÑ rÈgÈdayoti amaÒÒantopi diÔÔhasmiÑ na maÒÒati. TasmiÑyeva panassa diÔÔhimaÒÒanÈya amaÒÒite vatthusmiÑ sinehaÑ mÈnaÒca na uppÈdayato taÓhÈmÈnamaÒÒanÈpi natthÊti veditabbÈ. EvaÑ diÔÔhasmiÑ na maÒÒati. DiÔÔhato na maÒÒatÊti ettha pana diÔÔhatoti nissakkavacanaÑ. TasmÈ sa-upakÈraÓassa attano vÈ parassa vÈ yathÈvuttappabhedato diÔÔhato upapatti vÈ niggamanaÑ vÈ diÔÔhato vÈ aÒÒo attÈti amaÒÒamÈno diÔÔhato na maÒÒatÊti veditabbo. Ayamassa na diÔÔhimaÒÒanÈ. TasmiÑyeva panassa diÔÔhimaÒÒanÈya amaÒÒito vatthusmiÑ sinehaÑ mÈnaÒca na uppÈdayato na taÓhÈmÈnamaÒÒanÈpi veditabbÈ.

DiÔÔhÈ meti na maÒÒatÊti ettha pana “etaÑ mamÈ”ti taÓhÈvasena amamÈyamÈno diÔÔhaÑ taÓhÈmaÒÒanÈya na maÒÒati. Sutanti maÑsasotenapi sutaÑ, dibbasotenapi sutaÑ, saddÈyatanassetaÑ adhivacanaÑ. Mutanti mutvÈ munitvÈ ca gahitaÑ Èhacca upagantvÈti attho. IndriyÈnaÑ ÈrammaÓÈnaÒca aÒÒamaÒÒaÑ saÑkilese viÒÒÈtanti vuttaÑ hoti. GandharasaphoÔÔhabbÈyatanÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. ViÒÒÈtanti manasÈ viÒÒÈtaÑ, sesÈnaÑ sattÈnaÑ ÈyatanÈnametaÑ adhivacanaÑ, dhammÈrammaÓassa vÈ, idha pana sakkÈyapariyÈpannameva labbhati. VitthÈro panettha diÔÔhavÈre vuttanayena veditabbo.

IdÈni BhagavatÈ vuttasuttavasena dassento “asmÊti bhikkhave”ti-ÈdimÈha. Tattha asmÊti bhavÈmi, niccassetaÑ adhivacanaÑ. MaÒÒitametanti diÔÔhikappanaÑ etaÑ. AyamahamasmÊti ayaÑ ahaÑ asmi bhavÈmi.

AÒÒatra satipaÔÔhÈnehÊti ÔhapetvÈ catusatipaÔÔhÈne.

Sabbe bÈlaputhujjanÈ rajjantÊti sakalÈ andhabÈlÈ nÈnÈ janÈ lagganti. Satta sekkhÈ virajjantÊti sotÈpannÈdayo satta ariyajanÈ virÈgaÑ ______________________________________________________________ 1. AttaÑ (SÊ, Sya, Ka)

KhuddakanikÈya 226

Èpajjanti. ArahÈ neva rajjati no virajjatÊti kilesÈnaÑ parinibbÈpi tattÈ ubhayampi na karoti. KhayÈ rÈgassÈti-Èdayo tividhÈpi nibbÈnameva.


JarÈsuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. TissametteyyasuttaniddesavaÓÓanÈ

49. Sattame Tissametteyyasutte methunamanuyuttassÈti methunadhammaÑ samÈyuttassa. ItÊti evamÈha. ŒyasmÈti piyavacanametaÑ. Tissoti nÈmaÑ tassa therassa. Sopi hi Tissoti nÈmena. Metteyyoti gottaÑ, gottavaseneva esa pÈkaÔo ahosi. TasmÈ aÔÔhuppattiyaÑ1 vuttaÑ “TissametteyyÈ nÈma dve sahÈyÈ”ti. VighÈtanti upaghÈtaÑ. Br|hÊti Ècikkha. MÈrisÈti piyavacanametaÑ, niddukkhÈti vuttaÑ hoti. SutvÈna tava sÈsananti tava vacanaÑ sutvÈ. Viveke sikkhissÈmaseti sahÈyaÑ Èrabbha dhammadesanaÑ yÈcanto bhaÓati, so pana sikkhitasikkhoyeva.

Methunadhammo nÈmÈti idaÑ niddisitabbassa methunadhammassa upadesapadaÑ. Asaddhammoti asataÑ nÊcajanÈnaÑ dhammo. GÈmadhammoti gÈmavÈsÊnaÑ sevanadhammo. Vasaladhammoti vasalÈnaÑ dhammo, kilesavassanato vÈ sayameva vasalo dhammoti vasaladhammo. DuÔÔhulloti duÔÔho ca kilesehi duÔÔhattÈ, th|lo ca anipuÓabhÈvatoti duÔÔhullo. YasmÈ ca tassa dhammassa parivÈrabh|taÑ dassanampi gahaÓampi Èmasanampi phusanampi ghaÔÔanampi duÔÔhullaÑ, tasmÈpi duÔÔhullo so methunadhammo. Odakantikoti udakaÑ assa ante suddhatthaÑ ÈdiyatÊti udakanto, udakantoyeva odakantiko. Raho paÔicchanne okÈse kattabbatÈya rahasso. Vinaye2 pana “duÔÔhullaÑ odakantikaÑ rahassan”ti pÈÔho. Tattha tÊsu padesu yo soti padaÑ parivattetvÈ yaÑ tanti katvÈ yojetabbaÑ “yaÑ taÑ duÔÔhullaÑ, so methunadhammo, yaÑ taÑ odakantikaÑ so methunadhammo, yaÑ taÑ ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 249 piÔÔhe. 2. Vi 1. 24 piÔÔhe.


rahassaÑ, so methunadhammo”ti. Idha pana “yo so asaddhammo so methunadhammo -payo so rahasso, so methunadhammo”ti evaÑ yojanÈ veditabbÈ. Dvayena dvayena samÈpajjitabbato dvayaÑdvayasamÈpatti. Tattha yojanÈ–yÈ sÈ dvayaÑdvayasamÈpatti, so methunadhammo nÈmÈti. KiÑkÈraÓÈ vuccati methunadhammoti kena kÈraÓena kena pariyÈyena methunadhammoti kathÊyati. TaÑ kÈraÓaÑ dassento “ubhinnaÑ rattÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha ubhinnaÑ rattÈnanti dvinnaÑ itthipurisÈnaÑ rÈgena raÒjitÈnaÑ. SÈrattÈnanti visesena suÔÔhu raÒjitÈnaÑ. AvassutÈnanti kilesena tintÈnaÑ. PariyuÔÔhitÈnanti kusalÈcÈraÑ pariyÈdiyitvÈ madditvÈ ÔhitÈnaÑ “magge corÈ pariyuÔÔhitÈ”ti-ÈdÊsu viya. PariyÈdinnacittÈnanti kusalacittaÑ pariyÈdiyitvÈ khepetvÈ ÔhitacittÈnaÑ. UbhinnaÑ sadisÈnanti dvinnaÑ kilesena sadisÈnaÑ. Dhammoti sabhÈvo. TaÑkÈraÓÈti tena kÈraÓena. TaÑ upamÈya sÈdhento “ubho kalahakÈrakÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ubho kalahakÈrakÈti pubbabhÈge kalahakÈrakÈ dve. MethunakÈti vuccantÊti sadisÈti vuccanti. BhaÓÉanakÈrakÈti tattha tattha gantvÈ bhaÓÉanaÑ karontÈ. BhassakÈrakÈti vÈcÈkalahaÑ karontÈ. VivÈdakÈrakÈti nÈnÈvacanaÑ karontÈ. AdhikaraÓakÈrakÈti vinicchayapÈpuÓanavisesakÈraÓaÑ karontÈ. VÈdinoti vÈdapaÔivÈdino. SallÈpakÈti vÈcaÑ kathentÈ evamevanti upamÈsaÑsandanaÑ.

YuttassÈti saÒÒuttassa. PayuttassÈti Èdarena yuttassa. ŒyuttassÈti visesena yuttassa. SamÈyuttassÈti ekato yuttassa. TaccaritassÈti taÑcaritaÑ karontassa. TabbahulassÈti taÑbahulaÑ karontassa. TaggarukassÈti taÑgaruÑ karontassa. TanninnassÈti tasmiÑ natacittassa. TappoÓassÈti tasmiÑ natakÈyassa. TappabbhÈrassÈti tasmiÑ abhimukhakÈyassa. TadadhimuttassÈti tasmiÑ adhiharitassa1. TadadhipateyyassÈti taÑ adhipatiÑ jeÔÔhakaÑ katvÈ pavattassa.

VighÈtanti niddesassa uddesavacanaÑ. VighÈtanti pÊÄanaÑ. UpaghÈtanti samÊpaÑ katvÈ pÊÄanaÑ. PÊÄananti ghaÔÔanaÑ. GhaÔÔananti pÊÄanaÑ. SabbaÑ aÒÒamaÒÒavevacanaÑ. Upaddavanti hiÑsanaÑ. Upasagganti tattha tattha upagantvÈ pÊÄanÈkÈraÑ2. Br|hÊti kathehi. ______________________________________________________________ 1. AvasÈditassa (SÊ) avasÈritassa (SyÈ) 2. LÊnÈkÈraÑ (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 228

ŒcikkhÈti vissajjehi. DesehÊti dassehi. PaÒÒapehÊti ÒÈpehi. PaÔÔhapehÊti Ôhapehi. VivarÈti pÈkaÔaÑ karohi. VibhajÈti bhÈjeti. UttÈnÊkarohÊti tÊraÑ pÈpehi. PakÈsehÊti pÈkaÔaÑ karohi.

TuyhaÑ vacananti tava vÈcaÑ. Byappathanti vacanaÑ. Desananti ÈcikkhanaÑ. AnusÈsananti ovÈdaÑ. AnusiÔÔhanti anusÈsanaÑ. SutvÈti sotena sutvÈ. SuÓitvÈti tasseva vevacanaÑ. UggahetvÈti sammÈ gahetvÈ. UpadhÈrayitvÈti anÈsetvÈ. UpalakkhayitvÈti sallakkhetvÈ. 50. Mussate vÈpi sÈsananti pariyattipaÔipattito duvidhampi sÈsanaÑ nassati. VÈpÊti padap|raÓamattaÑ. EtaÑ tasmiÑ anariyanti tasmiÑ puggale etaÑ anariyaÑ, yadidaÑ micchÈpaÔipadÈ. GÈravÈdhivacananti guÓavisiÔÔhasabbasattuttamagarugÈravÈdhivacanaÑ1. TenÈhu porÈÓÈ–

“BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ, BhagavÈti vacanamuttamaÑ. Garu gÈravayutto so, BhagavÈ tena vuccatÊ”ti2.

CatubbidhaÑ vÈ3 nÈmaÑ ÈvatthikaÑ, li~gikaÑ, nemittikaÑ, adhiccasamuppannanti. AdhiccasamuppannaÑ nÈma lokiyavohÈrena “yadicchakan”ti vuttaÑ hoti. Tattha vaccho, dammo, balÊbaddhoti evamÈdi ÈvatthikaÑ, daÓÉÊ, chattÊ, sikhÊ, karÊti evamÈdi li~gikaÑ, tevijjo, chaÄabhiÒÒoti evamÈdi nemittikaÑ, sirivaÉÉhako, dhanavaÉÉhakoti evamÈdi vacanatthaÑ anapekkhitvÈ pavattaÑ adhiccasamuppannaÑ. IdaÑ pana BhagavÈti nÈmaÑ nemittikaÑ, na MahÈmÈyÈya, na SuddhodanamahÈrÈjena, na asÊtiyÈ ÒÈtisahassehi kataÑ, na SakkasantusitÈdÊhi devatÈvisesehi kataÑ. Vakkhati ca “BhagavÈti netaÑ nÈmaÑ mÈtarÈ kataÑ -pa- paÔilÈbhÈ sacchikÈ paÒÒatti yadidaÑ BhagavÈ”ti4.

“BhÈgyavÈ BhaggavÈ yutto, bhagehi ca vibhattavÈ. BhattavÈ vantagamano, bhavesu BhagavÈ tato”ti5.

Tattha–

“VaÓÓÈgamo vaÓÓavipariyÈyo, dve cÈpare vaÓÓavikÈranÈsÈ. DhÈt|namatthÈtisayena yogo, taduccate paÒcavidhaÑ niruttin”ti– ______________________________________________________________ 1. GuÓavisiÔÔhasattuttamagarugÈravÈdhivacanaÑ (Vi-®Ôha 1. 94.) 2. Visuddhi 1. 203 piÔÔhe. 3. CatubbidhaÑ hi (Ka) 4. Khu 7. 162 piÔÔhe. 5. Visuddhi 1. 204 piÔÔhe.


evaÑ vuttaniruttilakkhaÓaÑ gahetvÈ padasiddhi veditabbÈ. Tattha “nakkhattarÈjÈriva tÈrakÈnan”ti ettha rakÈrÈgamo viya avijjamÈnassa akkharassa Ègamo vaÓÓÈgamo nÈma. “HiÑsanÈ, hiÑso”ti vattabbe “sÊho”ti viya vijjamÈnakkharÈnaÑ heÔÔhupariyavasena parivattanaÑ vaÓÓavipariyÈyo nÈma. “Nave channake dÈni diyyatÊ”ti ettha akÈrassa ekÈrapajjanatÈ viya aÒÒakkharassa aÒÒakkharÈpajjanatÈ vaÓÓavikÈro nÈma. “JÊvanassa m|to jÊvanam|to”ti vattabbe “jÊm|to”ti vakÈranakÈrÈnaÑ vinÈso viya vijjamÈnakkharavinÈso vaÓÓavinÈso nÈma. “PharusÈhi vÈcÈhi pakrubbamÈno Èsajja maÑ tvaÑ vadasi kumÈrÈ”ti ettha pakrubbamÈnoti padassa abhibhavamÈnoti atthapaÔipÈdanaÑ viya tattha tattha yathÈyogaÑ visesatthayogo dhÈt|naÑ atthÈtisayena yogo nÈma.

EvaÑ niruttilakkhaÓaÑ gahetvÈ saddanayena vÈ pisodarÈdinissito patiÔÔhÈnÊti pisodarÈdipakkhepalakkhaÓaÑ gahetvÈ yasmÈ lokiyalokuttarasukhÈbhinibbattakaÑ dÈnasÊlÈdipÈrappattaÑ bhÈgyamassa atthi, tasmÈ “BhÈgyavÈ”ti vattabbe “BhagavÈ”ti vuccatÊti ÒÈtabbaÑ.

YasmÈ pana lobha dosa moha viparÊta manasikÈra ahirikÈnottappa kodh|panÈha makkha paÄÈsa issÈ macchariya mÈyÈ sÈÔheyya thambhasÈrambha mÈnÈtimÈna mada pamÈda taÓhÈ avijjÈ tividhÈkusalam|la duccaritasaÑkilesa mala visamasaÒÒÈ vitakka papaÒca catubbidha vipariyesa Èsava gantha-ogha yoga agati taÓhuppÈdupÈdÈna paÒcacetokhÊla vinibandha nÊvaraÓÈbhinandana chavivÈdam|la taÓhÈkÈya sattÈnusaya aÔÔhamicchatta navataÓhÈm|lakadasÈkusalakammapatha dvÈsaÔÔhidiÔÔhigata aÔÔhasatataÓhÈvicaritappabheda sabbadarathapariÄÈha kilesasatasahassÈni, sa~khepato vÈ paÒcakilesakhandha-abhisa~khÈradevaputtamaccumÈre abhaÒji, tasmÈ bhaggattÈ etesaÑ parissayÈnaÑ “BhaggavÈ”ti vattabbe “BhagavÈ”ti vuccati. Œha cettha–

“BhaggarÈgo bhaggadoso, bhaggamoho anÈsavo. BhaggÈssa pÈpakÈ dhammÈ, BhagavÈ tena vuccatÊ”ti1.

BhÈgyavantatÈya cassa satapuÒÒajalakkhaÓavarassa r|pakÈyasampatti dÊpitÈ hoti. BhaggadosatÈya dhammakÈyasampatti. TathÈ lokiyasarikkhakÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 96; Visuddhi 1. 204 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 230

bahumatabhÈvo, gahaÔÔhapabbajitehi abhigamanÊyatÈ, abhigatÈnaÒca nesaÑ kÈyacittadukkhÈpanayane paÔibalabhÈvo, ÈmisadÈnadhammadÈnehi upakÈritÈ, lokiyalokuttarasukhehi ca saÒÒojanasamatthatÈ dÊpitÈ hoti.

YasmÈ ca loke issariyadhammayasasirikÈmapayattesu chasu dhammesu bhagasaddo pavattati, paramaÒcassa sakacitte issariyaÑ, aÓimÈ la~ghimÈ1 dikaÑ vÈ lokiyasammataÑ sabbÈkÈraparip|raÑ atthi, tathÈ lokuttaro dhammo, lokattayabyÈpako yathÈbhuccaguÓÈdhigato ativiya parisuddho yaso, r|pakÈyadassanabyÈvaÔajananayanappasÈdajananasamatthÈ sabbÈkÈraparip|rÈ sabba~gapacca~gasirÊ, yaÑ yaÑ etena icchitaÑ patthitaÑ attahitaÑ parahitaÑ vÈ, tassa tassa tatheva abhinipphannattÈ icchiticchitatthanipphattisaÒÒito kÈmo, sabbalokagarubhÈvappattihetubh|to sammÈvÈyÈmasa~khÈto payatto ca atthi, tasmÈ imehi bhagehi yuttattÈpi bhagÈ assa santÊti iminÈ atthena “BhagavÈ”ti vuccati.

YasmÈ pana kusalÈdÊhi bhedehi sabbadhamme, khandhÈyatanadhÈtusacca-indriyapaÔiccasamuppÈdÈdÊhi vÈ kusalÈdidhamme, pÊÄana sa~khata santÈpa vipariÓÈmaÔÔhena vÈ dukkhamariyasaccaÑ, Èy|hananidÈnasaÑyogapalibodhaÔÔhena samudayaÑ, nissaraÓavivekÈsa~khata-amataÔÔhena nirodhaÑ, niyyÈnikahetudassanÈdhipateyyaÔÔhena maggaÑ vibhattavÈ, vibhajitvÈ vivaritvÈ desitavÈti vuttaÑ hoti, tasmÈ “vibhattavÈ”ti vattabbe “BhagavÈ”ti vuccati.

YasmÈ ca esa dibbabrahma-ariyavihÈre kÈyacitta-upadhiviveke suÒÒatappaÓihitÈnimittavimokkhe aÒÒe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakÈsi, tasmÈ “bhattavÈ”ti vattabbe “BhagavÈ”ti vuccati.

YasmÈ pana tÊsu bhavesu taÓhÈsa~khÈtaÑ gamanaÑ anena vantaÑ, tasmÈ “bhavesu vantagamano”ti vattabbe bhavasaddato bhakÈraÑ gamanasaddato gakÈraÑ vantasaddato vakÈraÒca dÊghaÑ katvÈ ÈdÈya “BhagavÈ”ti vuccati, yathÈ loke “mehanassa khassa mÈlÈ”ti vattabbe “mekhalÈ”ti vuccati. ______________________________________________________________ 1. LaghimÈ (Vi-®Ôha 1. 96 piÔÔhe.)


Puna aparampi pariyÈyaÑ niddisanto “api ca bhaggarÈgoti BhagavÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha bhaggo rÈgo assÈti bhaggarÈgo. BhaggadosÈdÊsupi eseva nayo. KaÓÉakoti1 vinivijjhanaÔÔhena kilesÈ eva. BhajÊti uddesavasena vibhÈgaÑ katvÈ bhÈjesi. VibhajÊti niddesavasena vividhÈ bhÈjesi. PavibhajÊti paÔiniddesavasena pakÈrena vibhaji. UgghaÔitaÒÒ|naÑ vasena bhaji. VipaÒcitaÒÒ|naÑ vasena vibhaji. NeyyÈnaÑ vasena pavibhaji.

Dhammaratananti–

“CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ. AnomasattaparibhogaÑ, ratanaÑ tena vuccatÊ”ti2–

evaÑ vaÓÓitaÑ dhammaratanaÑ tividhena bhÈjesi. BhavÈnaÑ antakaroti kÈmabhavÈdÊnaÑ navannaÑ bhavÈnaÑ paricchedaÑ pariyantaÑ parivaÔumaÑ kÈrako. BhÈvitakÈyoti vaÉÉhitakÈyo. TathÈ itaresupi. BhajÊti sevi. AraÒÒavanapatthÈnÊti gÈmassa vÈ nagarassa vÈ indakhÊlato bahi araÒÒaÑ. VanapatthÈni manuss|pacÈrÈtikkantÈni vanasaÓÉÈni. PantÈnÊti yattha manussÈ na kasanti navapanti d|rÈni senÈsanÈni. Keci pana “vanapattÈnÊti yasmÈ yattha byagghÈdayo atthi, taÑ vanaÑ te pÈlayanti rakkhanti, tasmÈ tehi rakkhitattÈ vanapattÈnÊ”ti vadanti. SenÈsanÈnÊti seti ceva Èsati ca etthÈti senÈsanÈni. AppasaddÈnÊti vacanasaddena appasaddÈni. AppanigghosÈnÊti gÈmanagaranigghosasaddena appanigghosÈni. VijanavÈtÈnÊti antosaÒcaraÓajanassa sarÊravÈtena virahitÈni. “VijanavÈdÈnÊ”tipi pÈÔho, antojanavÈdena virahitÈnÊti attho. “VijanapÈtÈnÊ”tipi pÈÔho, janasaÒcÈravirahitÈnÊti attho. ManussarÈhasseyyakÈnÊti manussÈnaÑ rahassakaraÓaÔÔhÈnÈni. PaÔisallÈnasÈruppÈnÊti vivekÈnur|pÈni. BhÈgÊ vÈti bhÈgo cÊvarÈdikoÔÔhÈso assa atthÊti bhÈgÊ. PaÔilÈbhavasena attharasÈdibhÈgo assa atthÊti bhÈgÊ. AttharasassÈti hetuphalasampattisa~khÈtassa attharasassa. DhammarasassÈti hetusampattisa~khÈtassa dhammarasassa. VuttaÑ hetaÑ “hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti3. VimuttirasassÈti phalasampattisa~khÈtassa vimuttirasassa. Vuttampi cetaÑ “kiccasampatti-atthena, raso nÈma pavuccatÊ”ti4. ______________________________________________________________ 1. KaÓÔakoti (SÊ, SyÈ) 2. KhuddakapÈÔha-®Ôha 143; DÊ-®Ôha 2. 35 piÔÔhÈdÊsu. 3. Abhi 2. 307 piÔÔhe. 4. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 15; Visuddhi 1. 8 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 232

CatunnaÑ jhÈnÈnanti paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnaÑ. CatunnaÑ appamaÒÒÈnanti mettÈdÊnaÑ pharaÓappamÈÓavirahitÈnaÑ catunnaÑ brahmavihÈrÈnaÑ. CatunnaÑ ar|pasamÈpattÊnanti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanÈdÊnaÑ catunnaÑ ar|pajjhÈnÈnaÑ. AÔÔhannaÑ vimokkhÈnanti “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena vuttÈnaÑ ÈrammaÓavimuttÈnaÑ aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ. AbhibhÈyatanÈnanti ettha abhibh|tÈni ÈyatanÈni etesaÑ jhÈnÈnanti abhibhÈyatanÈni, jhÈnÈni. ŒyatanÈnÊti adhiÔÔhÈnaÔÔhena Èyatanasa~khÈtÈni kasiÓÈrammaÓÈni. ©ÈÓuttariko hi puggalo visadaÒÈÓoti kiÑ ettha ÈrammaÓe samÈpajjitabbaÑ, na mayi cittekaggatÈkaraÓe bhÈro atthÊti tÈni ÈrammaÓÈni abhibhavitvÈ samÈpajjati. Saha nimittuppÈdenevettha appanaÑ nibbattetÊti attho. EvaÑ uppÈditÈni jhÈnÈni abhibhÈyatanÈnÊti vuccanti, tesaÑ aÔÔhannaÑ abhibhÈyatanÈnaÑ. NavannaÑ anupubbavihÈrasamÈpattÊnanti pubbaÑ pubbaÑ anu anupubbaÑ, anupubbaÑ viharitabbato samÈpajjitabbato anupubbavihÈrasamÈpatti, anupaÔipÈÔiyÈ samÈpajjitabbÈti attho, tÈsaÑ navannaÑ anupubbavihÈrasamÈpattÊnaÑ. DasannaÑ saÒÒÈbhÈvanÈnanti GirimÈnandasutte2 ÈgatÈnaÑ aniccasaÒÒÈdÊnaÑ dasannaÑ saÒÒÈbhÈvanÈnaÑ. DasannaÑ kasiÓasamÈpattÊnanti sakalaÔÔhena kasiÓasa~khÈtÈnaÑ pathavÊkasiÓajjhÈnÈdÊnaÑ dasannaÑ jhÈnÈnaÑ. ŒnÈpÈnassatisamÈdhissÈti ÈnÈpÈnassatisampayuttasamÈdhissa. AsubhasamÈpattiyÈti asubhajjhÈnasamÈpattiyÈ. DasannaÑ TathÈgatabalÈnanti DasabalabalÈnaÑ dasannaÑ. CatunnaÑ vesÈrajjÈnanti visÈradabhÈvÈnaÑ catunnaÑ vesÈrajjÈnaÑ. CatunnaÑ paÔisambhidÈnanti paÔisambhidÈÒÈÓÈnaÑ catunnaÑ. ChannaÑ abhiÒÒÈÓÈnanti iddhividhÈdÊnaÑ channaÑ abhiÒÒÈÓÈnaÑ. ChannaÑ BuddhadhammÈnanti “sabbaÑ kÈyakammaÑ ÒÈÓÈnuparivattÊ”ti-ÈdinÈ3 nayena upari ÈgatÈnaÑ channaÑ BuddhadhammÈnaÑ.

Tattha cÊvarÈdayo bhÈgyasampattivasena vuttÈ. Attharasatiko paÔivedhavasena vutto. AdhisÊlatiko paÔipattivasena. JhÈnattiko r|pÈr|pajjhÈnavasena. Vimokkhattiko samÈpattivasena. SaÒÒÈcatukko upacÈrappanÈvasena. SatipaÔÔhÈnÈdayo sattatiÑsabodhipakkhiyadhammavasena. TathÈgatabalÈnanti-Èdayo ÈveÓikadhammavasena vuttÈti veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 65 piÔÔhe. 2. AÑ 3. 342 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 8. 175; Khu 10. 16 piÔÔhesu.


Ito paraÑ BhagavÈti netaÑ nÈmanti-Èdi “atthamanugatÈ ayaÑ paÒÒattÊ”ti ÒÈpanatthaÑ vuttaÑ. Tattha samaÓÈ pabbajjupagatÈ. BrÈhmaÓÈ bhovÈdino samitapÈpabÈhitapÈpÈ vÈ. DevatÈ SakkÈdayo brahmÈno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaÑ, tasmiÑ vimokkhante bhavaÑ vimokkhantikaÑ nÈmaÑ. SabbaÒÒubhÈvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalÈdhigamena siddho hoti. TasmÈ sabbaÒÒubhÈvo vimokkhante bhavo hoti. TaÑ nemittikampi nÈmaÑ vimokkhante bhavaÑ nÈma hoti. Tena vuttaÑ “vimokkhantikametaÑ BuddhÈnaÑ BhagavantÈnan”ti. BodhiyÈ m|le saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈti MahÈbodhirukkham|le yathÈvuttakkhaÓe sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhena saha. SacchikÈ paÒÒattÊti arahattaphalasacchikiriyÈya sabbadhammasacchikiriyÈya vÈ jÈtÈ paÒÒatti. YadidaÑ BhagavÈti yÈ ayaÑ BhagavÈti paÒÒatti.

DvÊhi kÈraÓehÊti dvÊhi koÔÔhÈsehi. PariyattisÈsananti te piÔakaÑ BuddhavacanaÑ. PaÔipattÊti paÔipajjati etÈyÈti paÔipatti. YaÑ tassa pariyÈpuÔanti tena puggalena yaÑ pariyÈpuÔaÑ sajjhÈyitaÑ, karaÓatthe sÈmivacanaÑ. “PariyÈpuÔÔan”tipi pÈÔho. Suttanti Ubhatovibha~ganiddesakhandhakaparivÈrÈ, SuttanipÈte Ma~galasutta1 Ratanasutta2 TuvaÔakasuttÈni3, aÒÒampi ca suttanÈmakaÑ TathÈgatavacanaÑ suttanti veditabbaÑ. Geyyanti sabbampi sagÈthakaÑ SuttaÑ Geyyanti veditabbaÑ, visesena SaÑyuttake sakalopi SagÈthÈvaggo. VeyyÈkaraÓanti sakalaÑ AbhidhammapiÔakaÑ niggÈthakaÑ suttaÑ, yaÒca aÒÒampi aÔÔhahi a~gehi asa~gahitaÑ BuddhavacanaÑ, taÑ “VeyyÈkaraÓan”ti veditabbaÑ. GÈthÈti DhammapadaÑ, TheragÈthÈ, TherÊgÈthÈ, SuttanipÈte nosuttanÈmikÈ suddhikagÈthÈ ca “GÈthÈ”ti veditabbÈ. UdÈnanti somanassaÒÈÓamayikagÈthÈpaÔisaÑyuttÈ dve-asÊti suttantÈ “UdÈnan”ti veditabbaÑ. Itivuttakanti “vuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ”ti-ÈdinayappavattÈ4 DasuttarasatasuttantÈ “Itivuttakan”ti veditabbaÑ. JÈtakanti ApaÓÓakajÈtakÈdÊni5 paÓÓÈsÈdhikÈni paÒcajÈtakasatÈni “JÈtakan”ti veditabbaÑ. Abbhutadhammanti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 3, 318 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 4 piÔÔhÈdÊsu. 3. Khu 1. 421 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 195 piÔÔhÈdÊsu. 5. Khu 5. 1 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 234

“cattÈrome bhikkhave acchariyÈ abbhutadhammÈ Œnande”ti-ÈdinayappavattÈ1 sabbepi acchariya-abbhutadhammapaÔisaÑyuttÈ suttantÈ “abbhutadhamman”ti veditabbaÑ. Vedallanti C|Äavedalla2 MahÈvedalla3

sammÈdiÔÔhi4 SakkapaÒha5sa~khÈrabhÈjaniyamahÈpuÓÓamasuttÈdayo6 sabbepi vedaÒca tuÔÔhiÒca laddhÈ laddhÈ pucchitasuttantÈ “Vedallan”ti veditabbaÑ. IdaÑ pariyattisÈsananti idaÑ vuttappakÈraÑ tepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ pariyÈpuÓitabbaÔÔhena pariyatti, anusÈsanaÔÔhena sÈsananti katvÈ pariyattisÈsanaÑ. Tampi mussatÊti tampi pariyattisÈsanaÑ nassati. SammussatÊti-Èdito nassati. ParibÈhiro hotÊti parammukho hoti.

KatamaÑ paÔipattisÈsananti lokuttaradhammato pubbabhÈgo tadatthaÑ paÔipajjÊyatÊti paÔipatti. SÈsÊyanti ettha veneyyÈti sÈsanaÑ. SammÈpaÔipadÈti-Èdayo vuttanayÈ eva.

PÈÓampi hanatÊti jÊvitindriyampi ghÈteti. Adinnampi ÈdiyatÊti parapariggahitampi vatthuÑ gaÓhÈti. Sandhimpi chindatÊti gharasandhimpi chindati. Nillopampi haratÊti gÈme paharitvÈ mahÈvilopampi karoti. EkÈgÈrikampi karotÊti paÓÓÈsamattehipi saÔÔhimattehipi parivÈretvÈ jÊvaggÈhaÑ gahetvÈpi dhanaÑ ÈharÈpeti. Paripanthepi tiÔÔhatÊti panthad|hanakammaÑ karoti. ParadÈrampi gacchatÊti paradÈresu cÈrittaÑ Èpajjati. MusÈpi bhaÓatÊti atthabhaÒjanakaÑ musÈpi vadati. Anariyadhammoti anariyasabhÈvo. 51. Eko pubbe caritvÈnÈti pabbajjÈsa~khÈtena vÈ gaÓÈvavassaggaÔÔhena vÈ pubbe loke viharitvÈ. YÈnaÑ bhantaÑva taÑ loke, hÊnamÈhu puthujjananti taÑ vibbhantakaÑ puggalaÑ yathÈ hatthiyÈnÈdiyÈnaÑ adantaÑ visamampi Èrohati, Èrohanakampi bhaÒjati, papÈtepi papatati, evaÑ kÈyaduccaritÈdivisamÈrohanena nirayÈdÊsu, atthabhaÒjanena jÈtipapÈtÈdÊsu papatanena ca yÈnaÑ bhantaÑva hÊnaÑ puthujjanaÒca Èh|ti.

PabbajjÈsa~khÈtena vÈti pabbajjÈkoÔÔhÈsena vÈ “pabbajito samaÓo”ti gaÓanÈropanena vÈ. GaÓÈvavassaggaÔÔhena vÈti gaÓasa~gaÓikÈrÈmataÑ vissajjetvÈ vassaggaÔÔhena vÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 199; AÑ 1. 448 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 373 piÔÔhÈdÊsu. 3. Ma 1. 365 piÔÔhÈdÊsu. 4. Ma 1. 57 piÔÔhÈdÊsu. 5. DÊ 2. 211 piÔÔhÈdÊsu. 6. Ma 3. 66 piÔÔhÈdÊsu.


Eko paÔikkamatÊti ekakova gÈmato nivattati. Yo nisevatÊti niddesassa uddesapadaÑ. Aparena samayenÈti aÒÒasmiÑ kÈle aparabhÈge. Buddhanti SabbaÒÒubuddhaÑ. Dhammanti svÈkkhÈtatÈdiguÓayuttaÑ dhammaÑ. SaÑghanti suppaÔipannatÈdiguÓayuttaÑ saÑghaÑ. Sikkhanti adhisÊlÈdisikkhitabbaÑ sikkhaÑ. PaccakkhÈyÈti BuddhÈdiÑ paÔikkhipitvÈ. HÊnÈyÈti hÊnatthÈya gihibhÈvÈya. ŒvattitvÈti nivattitvÈ. Sevati ekavÈraÑ sevati. Nisevati anekavidhena sevati. SaÑsevati allÊyitvÈ sevati. PaÔisevati punappunaÑ sevati.

Bhantanti vibbhantaÑ. Adantanti dantabhÈvaÑ anupanÊtaÑ. AkÈritanti susikkhitakiriyaÑ asikkhÈpitaÑ. AvinÊtanti na vinÊtaÑ ÈcÈrasampattiyÈ asikkhitaÑ. UppathaÑ gaÓhÈtÊti vuttappakÈraÑ yÈnaÑ adantÈtiyuttaÑ bhantaÑ visamamaggaÑ upeti. VisamaÑ khÈÓumpi pÈsÈÓampi abhiruhatÊti visamaÑ hutvÈ ÔhitaÑ kharakhÈÓumpi1 tathÈ pabbatapÈsÈÓampi Èrohati. YÈnampi Èrohanakampi bhaÒjatÊti vayhÈdiyÈnaÑ Èrohantassa pÈjentassa hatthapÈdÈdimpi bhindati. PapÈtepi papatatÊti ekatocchinnapabbhÈrapapÈtepi pÈteti. So vibbhantakoti so paÔikkantako. BhantayÈnapaÔibhÈgoti anavaÔÔhitayÈnasadiso. UppathaÑ gaÓhÈtÊti kusalakammapathato paÔikkamitvÈ apÈyapathabh|taÑ uppathaÑ micchÈmaggaÑ upeti. VisamaÑ kÈyakammaÑ abhiruhatÊti samassa paÔipakkhaÑ kÈyaduccaritasa~khÈtaÑ visamaÑ kÈyakammaÑ Èrohati. Sesesupi eseva nayo. Niraye attÈnaÑ bhaÒjatÊti nirassÈdasa~khÈte niraye attabhÈvaÑ cuÓÓavicuÓÓaÑ karoti. Manussaloke attÈnaÑ bhaÒjatÊti vividhakammakÈraÓavasena bhaÒjati. Devaloke attÈnaÑ bhaÒjatÊti piyavippayogÈdidukkhavasena. JÈtipapÈtampi papatatÊti jÈtipapÈtepi pÈteti. JarÈpapÈtÈdÊsupi eseva nayo. Manussaloketi idha adhippetalokameva dasseti.

PuthujjanÈti niddesassa uddesapadaÑ. Tattha puthujjanÈti–

Puth|naÑ jananÈdÊhi, kÈraÓehi puthujjano. PuthujjanantogadhattÈ, puthuvÈyaÑ jano iti. ______________________________________________________________ 1. KhadirakhÈÓumpi (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 236

So hi puth|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kilesÈdÊnaÑ jananÈdÊhipi kÈraÓehi puthujjano. TaÑ vibhÈgato dassetuÑ “puthu kilese janentÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha bah|naÑ nÈnappakÈrÈnaÑ sakkÈyadiÔÔhÊnaÑ avihatattÈ vÈ tÈ janenti, tÈhi janitÈti vÈ puthujjanÈ. AvihatamevatthaÑ janasaddo vadati. Puthu satthÈrÈnaÑ mukhullokikÈti ettha puth| nÈnÈ janÈ SatthupaÔiÒÒÈ etesanti puthujjanÈti vacanattho. Puthu sabbagatÊhi avuÔÔhitÈti ettha janetabbÈ janayanti etthÈti janÈ, gatiyo. Puth| janÈ etesanti puthujjanÈ. Ito pare jÈyanti etehÊti janÈ, abhisa~khÈrÈdayo. Te etesaÑ vijjantÊti puthujjanÈ. Abhisa~kharaÓÈdi-attho eva vÈ janasaddo daÔÔhabbo. NÈnÈsantÈpehi santapantÊti rÈgaggi-Èdayo santÈpÈ. Te eva vÈ sabbepi vÈ kilesÈ pariÄÈhÈ. Puthu paÒcasu kÈmaguÓes|ti ettha jÈyatÊti jano, rÈgo gedhoti evamÈdiko, puthu jano etesanti puthujjanÈ. Puthu jÈtÈ rattÈti evaÑ rÈgÈdi-attho eva vÈ1 janasaddo daÔÔhabbo. PalibuddhÈti sambaddhÈ2. ŒvutÈti ÈvaritÈ. NivutÈti vÈritÈ. OvutÈti uparito pihitÈ. PihitÈti heÔÔhÈbhÈgena pihitÈ. PaÔicchannÈti apÈkaÔÈ. PaÔikujjitÈti adhomukhagatÈ.

Atha vÈ puth|naÑ vÈ gaÓanapathamatÊtÈnaÑ ariyadhammaparammukhÈnaÑ nÊcadhammasamÈcÈrÈnaÑ janÈnaÑ antogadhattÈpi puthujjanÈ. Puthu vÈ ayaÑ visuÑyeva sa~khaÑgato, visaÑsaÔÔho sÊlasutÈdiguÓayuttehi ariyehi janotipi puthujjano.

EvaÑ ye te–

“Duve puthujjanÈ vuttÈ, BuddhenÈdiccabandhunÈ. Andho puthujjano eko, kalyÈÓeko puthujjano”ti–

dveva puthujjanÈ vuttÈ, tesu andhaputhujjano vutto hotÊti veditabbo. 52. Yaso kitti cÈti lÈbhasakkÈro pasaÑsÈ ca. Pubbeti pabbajitabhÈve. HÈyate vÈpi tassa sÈti tassa vibbhantakassa sato ______________________________________________________________ 1. RÈgÈdi-atthe eva vÈ (SÊ, SyÈ) 2. ParipannÈ (SÊ)


so ca yaso sÈ ca kitti hÈyati. Etampi disvÈti etampi pubbe yasakittÊnaÑ lÈbhaÑ pacchÈ ca hÈniÑ disvÈ. Sikkhetha methunaÑ vippahÈtaveti tisso sikkhÈyo sikkhetha. KiÑkÈraÓÈ? MethunaÑ vippahÈtave, methunappahÈnatthÈyÈti vuttaÑ hoti.

KittivaÓÓagatoti BhagavÈ kittivaÓÓo, kittisaddaÒceva guÓaÒca ukkhipitvÈ vadanto hotÊti attho. CittaÑ nÈnÈnayena kathanaÑ assa atthÊti cittakathÊ. KalyÈÓapaÔibhÈnoti sundarapaÒÒo.

HÈyatÊti niddesassa uddesapadaÑ. ParihÈyatÊti samantato hÈyati. ParidhaÑsatÊti adhopathaviÑ patati. ParipatatÊti samantato apagacchati. AntaradhÈyatÊti adassanaÑ yÈti. VippalujjatÊti ucchijjati.

Khuddako sÊlakkhandhoti thullaccayÈdi. Mahanto sÊlakkhandhoti pÈrÈjikasaÑghÈdiseso.

Methunadhammassa pahÈnÈyÈti tada~gÈdipahÈnena pajahanatthÈya. V|pasamÈyÈti malÈnaÑ v|pasamanatthÈya. PaÔinissaggÈyÈti pakkhandanapariccÈgapaÔinissaggatthÈya. PaÔipassaddhiyÈti paÔipassaddhisa~khÈtassa phalassa atthÈya. 53. Yo hi methunaÑ na vippajahati Sa~kappehi -pa- tathÈvidho. Tattha paretoti samannÈgato. ParesaÑ nigghosanti upajjhÈyÈdÊnaÑ nindÈvacanaÑ. Ma~ku hotÊti dummano hoti.

KÈmasa~kappenÈti kÈmapaÔisaÑyuttena vitakkena. UpariÔÔhepi eseva nayo. PhuÔÔhoti vitakkehi phusito. Paretoti aparihÊno. Samohitoti sammÈ ohito anto paviÔÔho. KapaÓo viyÈti duggatamanusso viya. Mando viyÈti aÒÒÈÓÊ viya. Mom|ho viyÈti sammohabh|to viya. JhÈyatÊti cinteti. PajjhÈyatÊti bhusaÑ cinteti. NijjhÈyatÊti anekavidhena cinteti. ApajjhÈyatÊti tato apagantvÈ cinteti. Ul|koti ul|kasakuÓo. RukkhasÈkhÈyanti rukkhe uÔÔhitasÈkhÈya, viÔape vÈ. M|sikaÑ magayamÈnoti m|sikaÑ gavesamÈno, “maggayamÈno”tipi paÔhanti. Kotth|ti si~gÈlo. BiÄÈroti babbu.

KhuddakanikÈya 238

Sandhisamalasa~kaÔireti dvinnaÑ gharÈnaÑ antare ca udakaniddhamanacikkhallakacavaranikkhipanaÔÔhÈne ca thaÓÉile ca. Vahacchinnoti piÔÔhigÊvamaÑsacchinno. Ito parÈ gathÈ pÈkaÔasambandhÈ eva. 54. TÈsu satthÈnÊti kÈyaduccaritÈdÊni. TÈni hi attano paresaÒca chedanaÔÔhena “satthÈnÊ”ti vuccanti. Tesu vÈyaÑ visesena tÈva Èdito musÈvacanasatthÈneva karoti, “iminÈ kÈraÓenÈhaÑ vibbhanto”ti bhaÓanto. TenevÈha “esa khvassa mahÈgedho, mosavajjaÑ pagÈhatÊ”ti. Tattha esa khvassÈti esa kho assa. MahÈgedhoti mahÈbandhanaÑ. Katamoti ce? YadidaÑ mosavajjaÑ pagÈhati, svÈyaÑ musÈvÈdajjhogÈho “mahÈgedho”ti veditabbo.

TÊÓi satthÈnÊti tayo chedakÈ. KÈyaduccaritaÑ kÈyasatthaÑ. VacÊsatthÈdÊsupi eseva nayo. TaÑ vibhÈgato dassetuÑ “tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ kÈyasatthan”ti Èha. SampajÈnamusÈ bhÈsatÊti jÈnanto tucchaÑ vÈcaÑ bhÈsati. Abhirato ahaÑ bhante ahosiÑ pabbajjÈyÈti sÈsane pabbajjÈya anabhirativirahito ahaÑ ÈsiÑ. MÈtÈ me posetabbÈti mÈtÈ mayÈ posetabbÈ. Tenamhi vibbhantoti bhaÓatÊti tena kÈraÓena paÔikkanto asmÊtipi katheti. PitÈ me posetabboti-ÈdÊsupi eseva nayo.

Eso tassa mahÈgedhoti tassa puggalassa eso mahÈbandho. MahÈvananti mahantaÑ duÔÔhavanaÑ. Gahananti duratikkamaÑ. KantÈroti corakantÈrÈdisadiso. Visamoti kaÓÔakavisamo. KuÔiloti va~kakaÔakasadiso. Pa~koti pallalasadiso. Palipoti kaddamasadiso. Palibodhoti mahÈdukkho1. MahÈbandhananti mahantaÑ dumocayabandhanaÑ. YadidaÑ sampajÈnamusÈvÈdoti yo ayaÑ sampajÈnamusÈvÈdo.

Sabhaggato vÈti sabhÈyaÑ Ôhito vÈ. Parisaggato vÈti gÈmaparisÈyaÑ Ôhito vÈ. ©Ètimajjhagato vÈti dÈyÈdÈnaÑ majjhe Ôhito vÈ. P|gamajjhagato vÈti senÊnaÑ majjhe Ôhito vÈ. RÈjakulamajjhagato vÈti rÈjakulassa majjhe mahÈvinicchaye Ôhito vÈ. AbhinÊtoti pucchanatthÈya nÊto. SakkhipuÔÔhoti sakkhiÑ katvÈ pucchito. Ehambho ______________________________________________________________ 1. MahÈduggo (SÊ, SyÈ)


purisÈti ÈlapanametaÑ. Attahetu vÈ parahetu vÈti attano vÈ parassa vÈ hatthapÈdÈdihetu vÈ dhanahetu vÈ. ŒmisakiÒcikkhahetu vÈti ettha Èmisanti lÈbho adhippeto. KiÒcikkhanti yaÑ vÈ taÑ vÈ appamattakaÑ, antamaso tittiravaÔÔaka sappipiÓÉa navanÊtapiÓÉÈdimattakassapi lÈbhassa het|ti attho. SampajÈnamusÈ bhÈsatÊti jÈnantoyeva musÈvÈdaÑ karoti.

Puna aÒÒaÑ pariyÈyaÑ dassento “api ca tÊhÈkÈrehi musÈvÈdo hoti, pubbevassa hotÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha tÊhÈkÈrehÊti sampajÈnamusÈvÈdassa a~gabh|tehi tÊhi kÈraÓehi. Pubbevassa hotÊti pubbabhÈgeyeva assa puggalassa evaÑ hoti “musÈ bhaÓissan”ti. BhaÓantassa hotÊti bhaÓamÈnassa hoti. BhaÓitassa hotÊti bhaÓite assa hoti. YaÑ vattabbaÑ tasmiÑ vutte hotÊti attho. Atha vÈ bhaÓitassÈti vuttavato niÔÔhitavacanassa hotÊti. Yo evaÑ pubbabhÈgepi jÈnÈti, bhaÓantopi jÈnÈti, pacchÈpi jÈnÈti “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti, so evaÑ vadanto musÈvÈdakammunÈ bajjhatÊti ayamettha attho dassito. KiÒcÈpi dassito, atha kho ayametthaviseso–pucchÈ tÈva hoti, “musÈ bhaÓissan”ti pubbabhÈgo atthi, “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti pacchÈbhÈgo natthi. Vuttamattameva hi koci pamussati kiÑ tassa musÈvÈdo hoti, na hotÊti? SÈ evaÑ AÔÔhakathÈsu vissajjitÈ–pubbabhÈge “musÈ bhaÓissan”ti ca, bhaÓantassa “musÈ bhaÓÈmÊ”ti ca jÈnato pacchÈbhÈge “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti na sakkÈ na bhavituÑ, sacepi na hoti, musÈvÈdoyeva. Purimameva hi a~gadvayaÑ pamÈÓaÑ. YassÈpi pubbabhÈge “musÈ bhaÓissan”ti Èbhogo natthi, bhaÓanto pana “musÈ bhaÓÈmÊ”ti jÈnÈti. BhaÓitepi “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti jÈnÈti. So musÈvÈdena na kÈretabbo. PubbabhÈgo hi pamÈÓataro. TasmiÑ asati davÈ bhaÓitaÑ vÈ, ravÈ bhaÓitaÑ vÈ hotÊti.

Ettha ca taÑÒÈÓatÈ ca ÒÈÓasamodhÈnaÒca pariccajitabbaÑ. TaÑÒÈÓatÈ pariccajitabbÈti yena cittena “musÈ bhaÓissan”ti jÈnÈti, teneva “musÈ bhaÓÈmÊ”ti ca, “musÈ mayÈ bhaÓitan”ti ca jÈnÈtÊti evaÑ ekacitteneva tÊsu khaÓesu jÈnÈtÊti ayaÑ taÑÒÈÓatÈ pariccajitabbÈ.

KhuddakanikÈya 240

Na hi sakkÈ teneva cittena taÑ cittaÑ jÈnituÑ, yathÈ na sakkÈ teneva asinÈ so asi chinditunti. PurimaÑ purimaÑ pana cittaÑ pacchimassa pacchimassa cittassa tathÈ uppattiyÈ paccayo hutvÈ nirujjhati. TenetaÑ vuccati–

“PamÈÓaÑ pubbabhÈgova, tasmiÑ sati na hessati. Sesadvayanti nattheta, miti vÈcÈ tiva~gikÈ”ti1.

©ÈÓasamodhÈnaÑ pariccajitabbanti etÈni tÊÓi cittÈni ekakkhaÓe uppajjantÊti na gahetabbÈni. IdaÒhi cittaÑ nÈma–

“Aniruddhamhi paÔhame, na uppajjati pacchimaÑ. Nirantaruppajjanato, ekaÑ viya pakÈsatÊ”ti1.

Ito paraÑ pana yvÈyaÑ ajÈnaÑyeva “jÈnÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena sampajÈnamusÈ bhaÓati, yasmÈ so “idaÑ abh|tan”ti evaÑdiÔÔhiko hoti, tassa hi attheva ayaÑ laddhi. TathÈ “idaÑ abh|tan”ti evamassa khamati ceva ruccati ca. Evamassa saÒÒÈ, evaÑ sabhÈvameva cassa cittaÑ “idaÑ abh|tan”ti. YadÈ pana musÈ vattukÈmo hoti, tadÈ taÑ diÔÔhiÑ vÈ diÔÔhiyÈ saha khantiÑ vÈ diÔÔhikhantÊhi saddhiÑ ruciÑ vÈ diÔÔhikhantirucÊhi saddhiÑ saÒÒaÑ vÈ diÔÔhikhantirucisaÒÒÈhi saddhiÑ bhÈvaÑ vÈ vinidhÈya nikkhipitvÈ paÔicchÈdetvÈ abh|taÑ katvÈ bhaÓati. TasmÈ tesampi vasena a~gabhedaÑ dassetuÑ “api ca ca cat|hÈkÈrehÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

Ettha ca vinidhÈya diÔÔhinti balavadhammavinidhÈnavasenetaÑ vuttaÑ. VinidhÈya khantinti-ÈdÊni tato dubbaladubbalÈnaÑ vinidhÈnavasena. VinidhÈya saÒÒanti idaÑ panettha sabbadubbaladhammavinidhÈnavasena. SaÒÒÈmattampi nÈma avinidhÈya sampajÈnamusÈ bhÈsissatÊti netaÑ ÔhÈnaÑ vijjati. 55. Mandova parikissatÊti pÈÓavadhÈdÊni karonto tatonidÈnaÒca dukkhamanubhonto bhogapariyesanÈrakkhaÓÈni ca karonto mom|ho viya parikilissati.

TamenaÑ rÈjÈno gahetvÈ vividhÈ kammakÈraÓÈ kÈrentÊti na rÈjÈno karonti, rÈjÈdhÊnapurisÈ nÈnÈvidhÈni kammakÈraÓÈni karonti. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 2. 89 piÔÔhe.


KasÈhipi tÈÄentÊti kasÈdaÓÉakehipi vitajjenti. VettehÊti vettalatÈhi. AddhadaÓÉakehÊti muggarehi, pahÈrasÈdhanatthaÑ vÈ catuhatthadaÓÉaÑ dvedhÈ chetvÈ gahitadaÓÉakehi. Bila~gathÈlikanti kaÒjiya-ukkhalikakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ sÊsakapÈlaÑ uppÈÔetvÈ tattaÑ ayoguÄaÑ saÓÉÈsena gahetvÈ tattha pakkhipanti, tena matthalu~gaÑ pakkuÔÔhitvÈ upari uttarati. Sa~khamuÓÉikanti sa~khamuÓÉakammakÈraÓaÑ. TaÑ karonto uttaroÔÔha-ubhatokaÓÓac|ÄikagalavÈÔakaparicchedena cammaÑ chinditvÈ sabbakese ekato gaÓÔhiÑ katvÈ daÓÉakena veÔhetvÈ uppÈÔenti, saha kesehi cammaÑ uÔÔhahati. Tato sÊsakaÔÈhaÑ th|lasakkharÈhi ghaÑsitvÈ dhovantÈ sa~khavaÓÓaÑ karonti. RÈhumukhanti rÈhumukhakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ sa~kunÈ mukhaÑ vivaritvÈ antomukhe dÊpaÑ jÈlenti, kaÓÓac|ÄikÈhi vÈ paÔÔhÈya mukhaÑ nikhÈdanena khananti, lohitaÑ paggharitvÈ mukhaÑ p|reti.

JotimÈlikanti sakalasarÊraÑ telapilotikÈya veÔhetvÈ Èlimpenti. Hatthapajjotikanti hatthe telapilotikÈya veÔhetvÈ dÊpaÑ viya pajjÈlenti. Erakavattikanti erakavattakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ heÔÔhÈgÊvato paÔÔhÈya cammavaÔÔe1 kantitvÈ2 gopphake pÈtenti. Atha naÑ yottehi bandhitvÈ kaÉÉhanti. So attano cammavaÔÔe akkamitvÈ akkamitvÈ patati. CirakavÈsikanti cirakavÈsikakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ tatheva cammavaÔÔe kantitvÈ kaÔiyaÑ Ôhapenti, kaÔito paÔÔhÈya kantitvÈ gopphakesu Ôhapenti, uparimehi heÔÔhimasarÊraÑ cirakanivÈsananivatthaÑ viya hoti. EÓeyyakanti eÓeyyakakammakÈraÓaÑ. TaÑ karontÈ ubhosu kapparesu ca ubhosu jaÓÓukesu ca ayavalayÈni datvÈ ayas|lÈni koÔÔenti, so cat|hi ayas|lehi bh|miyaÑ patiÔÔhahati. Atha naÑ parivÈretvÈ aggiÑ karonti. “EÓeyyako jotipariggaho yathÈ”ti ÈgataÔÔhÈnepi idameva vuttaÑ. TaÑ sandhito sandhito s|lÈni apanetvÈ cat|hi aÔÔhikoÔÊhiyeva Ôhapenti. Evar|pÈ kammakÈraÓÈ nÈma natthi.

BaÄisamaÑsikanti ubhatomukhehi baÄisehi paharitvÈ cammamaÑsanhÈr|ni uppÈÔenti. KahÈpaÓikanti sakalasarÊraÑ tiÓhÈhi vÈsÊhi koÔito paÔÔhÈya kahÈpaÓamattaÑ kahÈpaÓamattaÑ pÈtentÈ koÔÔenti. KhÈrÈpatacchikanti ______________________________________________________________ 1. Cammabandhe (Ka) 2. AkkamitvÈ akkamitvÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 242

sarÊraÑ tattha tattha Èvudhehi paharitvÈ kocchehi khÈraÑ ghaÑsenti, cammamaÑsanhÈr|ni paggharitvÈ pasavanti, aÔÔhikasa~khalikÈva tiÔÔhati. Palighaparivattikanti ekena passena nipajjÈpetvÈ kaÓÓacchiddena ayas|laÑ koÔÔetvÈ pathaviyÈ ekÈbaddhaÑ karonti. Atha naÑ pÈde gahetvÈ ÈviÒchanti. PalÈlapÊÔhakanti chekÈ kÈraÓikÈ chavicammaÑ acchinditvÈ nisadapotakÈhi aÔÔhÊni chinditvÈ kesesu gahetvÈ ukkhipanti, maÑsarÈsiyeva hoti. Atha naÑ keseheva pariyonandhitvÈ gaÓhanti, palÈlapÊÔhaÑ viya katvÈ paliveÔhenti. SunakhehipÊti katipayÈni divasÈni ÈhÈraÑ adatvÈ chÈtasunakhehi khÈdÈpenti. Te muhuttena aÔÔhisa~khalikameva karonti. Evampi kissatÊti evampi vighÈtaÑ pÈpuÓÈti. ParikissatÊti sabbabhÈgena vighÈtaÑ pÈpuÓÈti. ParikilissatÊti upatÈpaÑ pÈpuÓÈti.

Puna aÒÒaÑ kÈraÓaÑ dassento “atha vÈ kÈmataÓhÈya abhibh|to”ti-ÈdimÈha. Tattha kÈmataÓhÈyÈti paÒcakÈmaguÓikalobhena. Abhibh|toti tena maddito. PariyÈdinnacittoti kusalÈcÈraÑ khepetvÈ gahitacitto. Bhoge pariyesantoti dhanaÑ gavesamÈno. NÈvÈya mahÈsamuddaÑ pakkhandatÊti taraÓÊsa~khÈtÈya nÈvÈya mahantaÑ LoÓasÈgaraÑ pavisati. SÊtassa purakkhatoti sÊtaÑ purato katvÈ. UÓhassa purakkhatoti uÓhaÑ purato katvÈ. �aÑsÈti pi~galamakkhikÈ. MakasÈti makasÈ eva. PÊÄiyamÈnoti ÉaÑsÈdisamphassehi vihesiyamÈno. KhuppipÈsÈya miyyamÈnoti khuddÈpipÈsÈya maramÈno. TigumbaÑ gacchatÊti-ÈdÊni m|lapadaÑ gacchatÊtipariyosÈnÈni catuvÊsati padÈni raÔÔhanÈmena vuttÈni. MarukantÈraÑ gacchatÊti vÈlukakantÈraÑ tÈrakasaÒÒÈya gacchati. JaÓÓupathanti jÈÓ|hi gantabbamaggaÑ. Ajapathanti ajehi gantabbamaggaÑ. MeÓÉapathepi eseva nayo.

Sa~kupathanti khÈÓuke koÔÔetvÈ tehi uggamitabbaÑ khÈÓumaggaÑ, taÑ gacchanto pabbatapÈde ÔhatvÈ ayasi~ghÈÔakaÑ yottena bandhitvÈ uddhaÑkhipitvÈ pabbate laggÈpetvÈ yottenÈruyha vajiraggena lohadaÓÉena pabbataÑ vijjhitvÈ khÈÓukaÑ koÔÔetvÈ tattha ÔhatvÈ si~ghÈÔakaÑ ÈkaÉÉhitvÈ puna upari laggÈpetvÈ tattha Ôhito cammayottaÑ olambetvÈ taÑ ÈdÈya otaritvÈ heÔÔhimakhÈÓuke bandhitvÈ vÈmahatthena yottaÑ gahetvÈ dakkhiÓahatthena muggaraÑ ÈdÈya yottaÑ paharitvÈ khÈÓukaÑ nÊharitvÈ


puna abhiruhati. EtenupÈyena pabbatamatthakaÑ abhiruyha parato otaranto purimanayeneva paÔhamaÑ pabbatamatthake khÈÓukaÑ koÔÔetvÈ cammapasibbake yottaÑ bandhitvÈ khÈÓuke veÔhetvÈ sayaÑ antopasibbake nisÊditvÈ makkaÔakÈnaÑ suttavissajjanÈkÈrena yottaÑ viniveÔhetvÈ otarati. Tena vuttaÑ “khÈÓuke koÔÔetvÈ tehi uggamitabbaÑ khÈÓumaggan”ti. Chattapathanti cammachattena vÈtaÑ gÈhÈpetvÈ sakuÓehi viya otaritabbaÑ maggaÑ. VaÑsapathanti veÓugumbachedanasatthena chinditvÈ rukkhaÑ pharasunÈ koÔÔetvÈ maggaÑ karonto veÄuvane nisseÓiÑ katvÈ veÄugumbe Èruyha veÄuÑ chinditvÈ aparassa veÄugumbassa upari pÈtetvÈ veÄugumbamatthakeneva gantabbaÑ maggaÑ sandhÈya “vaÑsapathaÑ gacchatÊ”ti vuttanti veditabbaÑ.

Gavesanto na vindati, alÈbham|lakampi dukkhaÑ domanassaÑ paÔisaÑvedetÊti avindanam|lakampi kÈyikacetasikaÑ dukkhaÑ paÔilabhati.

LaddhÈti labhitvÈ. Œrakkham|lakanti rakkhaÓam|lakampi. Kinti me bhogeti kena upÈyena mama bhoge. Neva rÈjÈno hareyyuÑ -pana appiyÈ dÈyÈdÈ hareyyunti. Gopayatoti maÒj|sÈdÊhi gopayantassa. VippalujjantÊti vinassanti. 56. EtamÈdÊnavaÑ ÒatvÈ, muni pubbÈpare idhÈti etaÑ “yaso kitti ca yÈ pubbe, hÈyate vÈpi tassa sÈ”ti ito pabhuti vutte pubbÈpare idha imasmiÑ sÈsane pubbato apare samaÓabhÈvato vibbhantakabhÈve ÈdÊnavaÑ muni ÒatvÈ.

DaÄhaÑ kareyyÈti niddesapadassa uddesapadaÑ. ThiraÑ kareyyÈti asithilaÑ kareyya. DaÄhaÑ samÈdÈno assÈti thirapaÔiÒÒo bhaveyya. AvaÔÔhitasamÈdÈnoti sanniÔÔhÈnapaÔiÒÒo. 57. EtaÑ ariyÈnamuttamanti yadidaÑ vivekacariyÈ, etaÑ BuddhÈdÊnaÑ ariyÈnaÑ uttamaÑ. TasmÈ vivekaÑyeva sikkhethÈti adhippÈyo. Na tena seÔÔho maÒÒethÈti tena ca vivekena attÈnaÑ “seÔÔho ahan”ti na maÒÒeyya, tena mÈnathaddho na bhaveyyÈti vuttaÑ hoti.

KhuddakanikÈya 244

Unnatinti ussÈpanaÑ. Unnamanti uggantvÈ paÔÔhapanaÑ. MÈnanti

ahaÑkÈraÑ. ThÈmanti balakkÈraÑ. Thambhanti thaddhakaraÓaÑ. Thaddhoti

amaddavo. Patthaddhoti visesena amaddavo. Paggahitasiroti uÔÔhitasÊso.

SÈmantÈti na ÈrakÈ. Œsanneti na d|re. Avid|reti samÊpe. UpakaÔÔheti

santike.

58. RittassÈti vivittassa, kÈyaduccaritÈdÊhi virahitassa. OghatiÓÓassa

pihayanti, kÈmesu gadhitÈ pajÈti vatthukÈmesu laggÈ sattÈ tassa

caturoghatiÓÓassa pihayanti iÓÈyikÈ viya ÈÓaÓyassÈti arahattanik|Ôena

desanaÑ niÔÔhÈpesi.

RittassÈti sabbakilesehi tucchassa. VivittassÈti suÒÒassa. PavivittassÈti

ekakassa. IdÈni yehi ritto hoti, te dassento “kÈyaduccaritena rittassÈ”ti-

ÈdimÈha. Tattha kilesapaÔipÈÔiyÈ maggapaÔipÈÔiyÈti dvidhÈ rittatÈ veditabbÈ.

KilesapaÔipÈÔiyÈ tÈva rÈgo moho thambho sÈrambho mÈno madoti imehi

chahi kilesehi arahattamaggena ritto hoti, doso kodho upanÈho pamÈdoti

imehi cat|hi kilesehi anÈgÈmimaggena ritto hoti, atimÈno makkho paÄÈso

issÈ macchariyaÑ mÈyÈ sÈÔheyyanti imehi sattahi sotÈpattimaggena ritto

hoti.

MaggapaÔipÈÔiyÈ pana sotÈpattimaggena atimÈno makkho paÄÈso issÈ

macchariyaÑ mÈyÈ sÈÔheyyanti imehi sattahi ritto hoti, anÈgÈmimaggena

doso kodho upanÈho pamÈdoti imehi cat|hi ritto hoti, arahattamaggena rÈgo

moho thambho sÈrambho mÈno madoti imehi chahi ritto hoti. TÊÓi

duccaritÈni sabbakilesehÊti-ÈdinÈ nayena avasesÈpi yathÈyogaÑ yojetabbÈ.

VatthukÈme parijÈnitvÈti tebh|make vatthukÈme ÒÈtatÊraÓapariÒÒÈhi

samÈpanavasena jÈnitvÈ. KilesakÈme pahÈyÈti chandÈdayo kilesakÈme

pahÈnapariÒÒÈya jahitvÈ. ByantiÑkaritvÈti vigatantaÑ vigatakoÔiÑ karitvÈ.


KÈmoghaÑ tiÓÓassÈti anÈgÈmimaggena avasÈnasa~khÈtaÑ kÈmoghaÑ taritvÈ Ôhitassa. Bhavoghanti arahattamaggena. DiÔÔhoghanti sotÈpattimaggena. Avijjoghanti arahattamaggena. SabbaÑ saÑsÈrapathanti sabbakhandhadhÈtu-ÈyatanapaÔipÈÔisa~khÈtaÑ pathaÑ arahattamaggeneva taritvÈ Ôhitassa. SotÈpattimaggena uttiÓÓassa. SakadÈgÈmimaggena nittiÓÓassa. AnÈgÈmimaggena kÈmadhÈtuÑ atikkantassa. Arahattamaggena sabbabhavaÑ samatikkantassa. PhalasamÈpattivasena vÊtivattassa. PÈraÑgatassÈti-ÈdÊni nibbÈnavasena vuttÈni. YathÈ iÓÈyikÈ ÈÓaÓyanti pavaÉÉhaka-iÓaÑ ÈdÈya1 vicarantÈ ÈÓaÓyaÑ. PatthentÊti patthanaÑ uppÈdenti. ŒbÈdhikÈ Èrogyanti pittÈdirogÈturo bhesajjakiriyÈya taÑ rogav|pasamanatthaÑ ÈrogyaÑ. YathÈ bandhanabaddhÈti nakkhattadivase bandhanÈgÈre baddhapurisÈ. YathÈ dÈsÈ bhujissanti yasmÈ bhujissÈ purisÈ yaÑ icchanti, taÑ karonti, na naÑ koci balakkÈrena tato nivatteti, tasmÈ dÈsÈ bhujissabhÈvaÑ patthenti. YathÈ kantÈraddhÈnapakkhandÈti yasmÈ balavanto purisÈ hatthabhÈraÑ gahetvÈ2 sajjÈvudhÈ saparivÈrÈ kantÈraÑ paÔipajjanti, te corÈ d|ratova disvÈ palÈyanti. Te sotthinÈ kantÈraÑ nittharitvÈ khemantaÑ patvÈ haÔÔhatuÔÔhÈ honti. TasmÈ kantÈrapakkhandÈ khemantabh|miÑ patthenti. DesanÈpariyosÈne tisso sotÈpattiphalaÑ patvÈ pacchÈ pabbajitvÈ arahattaÑ sacchÈkÈsi.


TissametteyyasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. Pas|rasuttaniddesavaÓÓanÈ

59. AÔÔhame Pas|rasuttaniddese paÔhamagÈthÈya tÈva sa~khepo–ime diÔÔhigatikÈ attano diÔÔhiÑ sandhÈya “idheva suddhÊ”ti vadanti. AÒÒesu pana dhammesu visuddhiÑ nÈhu, evaÑ yaÑ attano satthÈrÈdiÑ nissitÈ, tattheva “esa vÈdo subho”ti evaÑ subhavÈdÈ hutvÈ puth| samaÓabrÈhmaÓÈ “sassato loko”ti-ÈdÊsu paccekasaccesu niviÔÔhÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑvaÉÉhita-iÓaÑ ÈdÈya (SyÈ) 2. HatthasÈraÑ sajjitÈ (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 246

Sabbe paravÈde khipantÊti sabbÈ paraladdhiyo chaÉÉenti. UkkhipantÊti d|rato khipanti. ParikkhipantÊti samantato khipanti. SubhavÈdÈti niddesassa uddesapadaÑ. SobhanavÈdÈti “etaÑ sundaran”ti kathentÈ. PaÓÉitavÈdÈti “paÓÉitÈ mayan”ti evaÑ kathentÈ. ThiravÈdÈti “niddosavÈdaÑ vadÈmÈ”ti kathentÈ. ©ÈyavÈdÈti “yuttavÈdaÑ vadÈmÈ”ti kathentÈ. HetuvÈdÈti “kÈraÓasahitaÑ vadÈmÈ”ti kathentÈ. LakkhaÓavÈdÈti “sallakkhetabbaÑ vadÈmÈ”ti vadantÈ. KÈraÓavÈdÈti “udÈharaÓayuttavÈdaÑ vadÈmÈ”ti kathentÈ. ®hÈnavÈdÈti pakkamituÑ asakkuÓeyyavÈdaÑ vadÈmÈ”ti vadantÈ.

NiviÔÔhÈti antopaviÔÔhÈ. PatiÔÔhitÈti tattheva ÔhitÈ. 60. EvaÑ niviÔÔhÈ ca “te vÈdakÈmÈ”ti dutiyagÈthÈ. Tattha bÈlaÑ dahantÊ mithu aÒÒamaÒÒanti “ayaÑ bÈlo, ayaÑ bÈlo”ti evaÑ dvepi janÈ aÒÒamaÒÒaÑ bÈlaÑ dahanti, bÈlato passanti. Vadanti te aÒÒasitÈ kathojjanti te aÒÒamaÒÒasatthÈrÈdinissitÈ kalahaÑ vadanti. PasaÑsakÈmÈ kusalÈvadÈnÈti pasaÑsatthikÈ ubhopi “mayaÑ kusalÈvadÈnÈ paÓÉitavÈdÈ”ti evaÑ saÒÒino hutvÈ.

VÈdatthikÈti vÈdena atthikÈ. VÈdÈdhippÈyÈti vÈdajjhÈsayÈ. VÈdapurekkhÈrÈti vÈdameva purato katvÈ caramÈnÈ. VÈdapariyesanaÑ carantÈti vÈdameva gavesanaÑ caramÈnÈ. VigayhÈti pavisitvÈ. OgayhÈti otaritvÈ. AjjhogÈhetvÈti nimujjitvÈ. PavisitvÈti antokatvÈ1.

AnojavantÊti nihÊna-ojavatÊ, tejavirahitÈti attho. SÈkathÈti esÈ vÈcÈ. KathojjaÑ vadantÊti nittejaÑ bhaÓanti. EvaÑ vadÈnesu ca tesu eko niyamato eva. 61. Yutto kathÈyanti gÈthÈ. Tattha yutto kathÈyanti vÈdakathÈya ussukko. PasaÑsamicchaÑ vinighÈti hotÊti attano pasaÑsaÑ icchanto “kathaÑ nu kho niggahessÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena pubbeva vÈdÈ kathaÑkathÊ vinighÈtÊ hoti. ApÈhatasminti paÒhavÊmaÑsakehi “atthÈpagataÑ te bhaÓitaÑ, byaÒjanÈpagataÑ te bhaÓitan”ti-ÈdinÈ nayena ______________________________________________________________ 1. AntogantvÈ (SÊ, SyÈ)


apaharite vÈde. NindÈya so kuppatÊti evaÑ apÈhatasmiÑ ca vÈde uppannÈya nindÈya so kuppati. RandhamesÊti yassa randhameva gavesanto.

Thomananti vaÓÓabhaÓanaÑ. Kittinti pÈkaÔakaraÓaÑ. VaÓÓahÈriyanti guÓavaÉÉhanaÑ. Pubbeva sallÈpÈti sallÈpato puretarameva. “KathamidaÑ kathamidan”ti kathaÑkathÈ assa atthÊti kathaÑkathÊ. Jayo nu kho meti mama jayo. KathaÑ niggahanti kena pakÈrena niggaÓhanaÑ. PaÔikammaÑ karissÈmÊti mama laddhiÑ parisuddhiÑ karissÈmi. Visesanti atirekaÑ. PaÔivisesanti punappunaÑ visesaÑ. ŒveÔhiyaÑ karissÈmÊti pariveÔhanaÑ karissÈmi. NibbeÔhiyanti mama nibbeÔhanaÑ mocanaÑ nikkhamanaÑ. Chedanti vÈdachindanaÑ. MaÓÉalanti vÈdasa~ghÈtaÑ. PÈrisajjÈti paricÈrikÈ. PÈsÈrikÈti kÈraÓitÈ. ApaharantÊti paÔibÈhanti.

AtthÈpagatanti atthato apagataÑ, attho natthÊti. Atthato apaharantÊti atthamhÈ paÔibÈhanti. Attho te dunnÊtoti tava attho na sammÈ upanÊto. ByaÒjanaÑ te duropitanti tava byaÒjanaÑ duppatiÔÔhÈpitaÑ. Niggaho te akatoti tayÈ niggaho na kato. PaÔikammaÑ te dukkaÔanti tayÈ attano laddhipatiÔÔhÈpanaÑ duÔÔhu kataÑ. VisamakathaÑ dukkathitanti na sammÈ kathitaÑ. DubbhaÓitanti bhaÓantenapi duÔÔhu bhaÓitaÑ. Dullapitanti na sammÈ vissajjitaÑ. Duruttanti aÒÒathÈ bhaÓitaÑ. DubbhÈsitanti vir|paÑ bhÈsitaÑ.

NindÈyÈti garahaÓena. GarahÈyÈti dosakathanena. AkittiyÈti aguÓakathanena. AvaÓÓahÈrikÈyÈti aguÓavaÉÉhanena.

KuppatÊti pakatibhÈvaÑ jahetvÈ calati. ByÈpajjatÊti dosavasena p|tibhÈvaÑ Èpajjati. PatiÔÔhÊyatÊti kodhavasena gaÓabhÈvaÑ gacchati. KopaÒcÈti kupitabhÈvaÑ. DosaÒcÈti d|sanaÑ. ApaccayaÒcÈti atuÔÔhÈkÈraÒca. PÈtukarotÊti pÈkaÔaÑ karoti. RandhamesÊti antaragavesÊ. VirandhamesÊti chiddagavesÊ. AparaddhamesÊti guÓaÑ apanetvÈ dosameva gavesÊ. KhalitamesÊti pakkhalanagavesÊ. GaÄitamesÊti patanagavesÊ. “GhaÔÔitamesÊ”tipi pÈÔho, tassa pÊÄanagavesÊti attho. VivaramesÊti dosagavesÊ.

KhuddakanikÈya 248

62. Na kevalaÒca so kuppati, apica kho pana “yamassa vÈdan”ti gÈthÈ. Tattha parihÊnamÈhu, apÈhatanti atthabyaÒjanÈdito apÈhataÑ parihÊnaÑ vadanti. ParidevatÊti tato nimittaÑ so “aÒÒaÑ mayÈ Èvajjitan”ti-ÈdÊhi vippalapati. SocatÊti “tassa jayo”ti-ÈdÊni Èrabbha socati. “UpaccagÈ man”ti anutthunÈtÊti “so maÑ vÈdena vÈdaÑ atikkanto”ti-ÈdinÈ nayena suÔÔhutaraÑ vippalapati.

ParihÈpitanti na vaÉÉhitaÑ. AÒÒaÑ mayÈ Èvajjitanti aÒÒaÑ kÈraÓaÑ mayÈ avanamitaÑ1. Cintitanti vÊmaÑsitaÑ. MahÈpakkhoti mahanto ÒÈtipakkho etassÈti mahÈpakkho. MahÈparisoti mahÈparicÈrikapariso. MahÈparivÈroti mahÈdÈsadÈsiparivÈro. ParisÈ cÈyaÑ vaggÈti ayaÒca parisÈ vaggÈ, na ekÈ. Puna bhaÒjissÈmÊti puna bhindissÈmi. 63. Ete vivÈdÈ samaÓes|ti ettha pana samaÓÈ vuccanti bÈhiraparibbÈjakÈ. Etesu ugghÈtinighÈti hotÊti etesu vÈdesu jayaparÈjayÈdivasena citta-ugghÈtanighÈtaÑ vÈ pÈpuÓanto ugghÈti ca nighÈti ca hoti. Virame kathojjanti pajaheyya kalahaÑ. Na ha’ÒÒadattha’tthi pasaÑsalÈbhÈti na hi ettha pasaÑsalÈbhato aÒÒo attho atthi. UttÈno vÈti na gambhÊroti attho “paÒcime kÈmaguÓÈ”ti-ÈdÊsu2 viya.

GambhÊro vÈti duppaveso appatiÔÔho paÔiccasamuppÈdo viya. G|Äho vÈti paÔicchanno hutvÈ Ôhito “abhirama Nanda ahaÑte pÈÔibhogo”ti-ÈdÊsu3 viya. PaÔicchanno vÈti apÈkaÔo “mÈtaraÑ pitaraÑ hantvÈ”ti-ÈdÊsu4 viya. Neyyo vÈti nÊharitvÈ kathetabbo “asaddho akataÒÒ| cÈ”ti-ÈdÊsu5 viya. NÊto vÈti PÈÄiyÈ ÔhitaniyÈmena kathetabbo “cattÈrome bhikkhave ariyavaÑsÈ”ti-ÈdÊsu6 viya. Anavajjo vÈti niddosattho “kusalÈ dhammÈ”ti-ÈdÊsu7 viya. Nikkileso vÈti kilesavirahito vipassanÈ viya. VodÈno ______________________________________________________________ 1. NamitaÑ (SÊ) 2. AÑ 2. 359 piÔÔhe. 3. Khu 1. 102 piÔÔhe UdÈne. 4. Khu 1. 55; Khu 10. 143 piÔÔhe. 5. Khu 1. 27 piÔÔhe. 6. AÑ 1. 336 piÔÔhe. 7. Abhi 1. 1 piÔÔhe.


vÈti parisuddho lokuttaraÑ viya. Paramattho vÈti uttamattho uttamatthabh|to attho khandhadhÈtu-ÈyatananibbÈnÈni viya. 64. ChaÔÔhagÈthÈyattho–yasmÈ ca na ha’ÒÒadattha’tthi pasaÑsalÈbhÈ, tasmÈ paramaÑ lÈbhaÑ labhantopi “sundaro ayan”ti tattha diÔÔhiyÈ pasaÑsito vÈ pana hotÊti taÑ vÈdaÑ parisÈya majjhe dÊpetvÈ tato so tena jayatthena tuÔÔhiÑ vÈ dantavidaÑsakaÑ vÈ Èpajjanto hassati, mÈnena ca unnamati. KiÑkÈraÓaÑ? YasmÈ taÑ jayatthaÑ pappuyya yathÈ mano jÈto.

ThambhayitvÈti p|retvÈ. Br|hayitvÈti vaÉÉhetvÈ. ImissÈ gÈthÈya niddeso uttÈnattho. 65. EvaÑ unnamato ca “yÈ unnatÊ”ti gÈthÈ. Tattha mÈnÈtimÈnaÑ vadate panesoti eso pana taÑ unnatiÑ “vighÈtabh|mÊ”ti abujjhamÈno mÈnaÒca atimÈnaÒca vadati. EvaÑ imissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈnattho. 66. EvaÑ vÈde dosaÑ dassetvÈ idÈni tassa vÈdaÑ asampaÔicchanto “s|ro”ti gÈthamÈha. Tattha rÈjakhÈdÈyÈti rÈjakhÈdanÊyena, bhattavetanenÈti vuttaÑ hoti. Abhigajjame’ti paÔis|ra’micchanti yathÈ so paÔis|raÑ icchanto abhigajjanto eti, evaÑ diÔÔhigatiko diÔÔhigatikanti dasseti. Yeneva so tena palehÊti yena so tuyhaÑ paÔis|ro, tena gaccha. Pubbeva natthi yadidaÑ yudhÈyÈti yaÑ pana kilesajÈtaÑ yuddhÈya siyÈ1, taÑ idha pubbeva natthi, bodhim|leyevassa pahÊnanti dasseti.

S|roti niddesassa uddesapadaÑ. SuÔÔhu uro s|ro, vissaÔÔha-uro ninna-uroti attho. VÊroti parakkamavanto. Vikkantoti sa~gÈmaÑ pavisanto. AbhÊr|ti-Èdayo vuttanayÈ eva. PuÔÔhoti niddesassa uddesapadaÑ. Positoti th|lakato. ŒpÈditoti upaÉÉhabalito2 paÔipÈdito. VaÉÉhitoti tato tato bhÈvito. ______________________________________________________________ 1. YudhÈyÈti yaÑ panidaÑ kilamatthaÑ yuddhÈya siyÈ (SÊ, SyÈ) 2. Upecca pÈlito (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 250

Gajjantoti abyattasarena1 gajjanto. Uggajjantoti ukkuÔÔhiÑ karonto. Abhigajjantoti sÊhanÈdaÑ karonto. EtÊti Ègacchati. UpetÊti tato samÊpaÑ gacchati. UpagacchatÊti tato samÊpaÑ gantvÈ na nivattati. PaÔis|ranti nibbhayaÑ. PaÔipurisanti sattupurisaÑ. PaÔisattunti sattu hutvÈ abhimukhe ÔhitaÑ. PaÔimallanti paÔisedhaÑ hutvÈ yujjhantaÑ. Icchantoti Èka~khamÈno.

PalehÊti gaccha. VajÈti mÈ tiÔÔha. GacchÈti samÊpaÑ upasa~kama. AbhikkamÈti parakkamaÑ karohi.

BodhiyÈ m|leti MahÈbodhirukkhassa samÊpe. Ye paÔisenikarÈ kilesÈti ye kilesÈ paÔipakkhakarÈ. PaÔilomakarÈti paÔÈÓÊkarÈ. PaÔikaÓÔakakarÈti vinivijjhanakarÈ. PaÔipakkhakarÈti sattukarÈ. 67. Ito paraÑ sesagÈthÈ pÈkaÔasambandhÈ eva. Tattha vivÈdayantÊti vivadanti. PaÔisenikattÈti paÔilomakÈrakÈ. “Na tvaÑ imaÑ dhammavinayaÑ ÈjÈnÈsÊ”ti-ÈdinÈ nayena viruddhavacanaÑ vivÈdo.

SahitaÑ meti mama vacanaÑ atthasaÑhitaÑ. AsahitaÑ teti tava vacanaÑ anatthasaÑhitaÑ. AdhiciÓÓaÑ te viparÈvattanti yaÑ taÑ adhiciÓÓaÑ cirakÈlasevanavasena paguÓaÑ, taÑ mama vÈdaÑ Ègamma nivattaÑ. Œropito te vÈdoti tuyhaÑ upari mayÈ doso Èropito. Cara vÈdappamokkhÈyÈti bhattapuÔaÑ ÈdÈya taÑ taÑ upasa~kamitvÈ vÈdÈ pamokkhatthÈya uttaraÑ2 pariyesamÈno vicara. NibbeÔhehi vÈti atha vÈ mayÈ Èropitadosato attÈnaÑ mocehi. Sace pahosÊti sace sakkosi.

ŒveÔhiyÈya ÈveÔhiyanti ÈveÔhetvÈ nivattanena nivattanaÑ. NibbeÔhiyÈya nibbeÔhiyanti dosato mocanena mocanaÑ. Chedena chedanti evamÈdi heÔÔhÈ vuttanayattÈ yathÈyogaÑ yojetabbaÑ. 68. VisenikatvÈti kilesasenaÑ vinÈsetvÈ. KiÑlabhethÈti paÔimallaÑ kiÑ labhissasi. Pas|rÈti taÑ paribbÈjakaÑ Èlapati. YesÊdha natthÊti yesaÑ idha natthi. ImÈyapi gÈthÈya niddeso uttÈnatthoyeva. ______________________________________________________________ 1. Padena (SÊ, SyÈ) 2. UttariÑ (Ka)


69. Pavitakkanti “jayo nu kho me bhavissatÊ”ti-ÈdÊni vitakkento. Dhonena yugaÑ samÈgamÈti dhutakilesena Buddhena saddhiÑ yugaggÈhaÑ samÈpanno. Na hi tvaÑ sakkhasi sampayÈtaveti kotthu-Èdayo viya sÊhÈdÊhi dhonena saha yugaÑ gahetvÈ ekapadampi1 sampayÈtuÑ yugaggÈhameva vÈ sampÈdetuÑ na sakkhissasÊti.

Manoti niddesassa uddesapadaÑ. Cittanti cittatÈya cittaÑ. ŒrammaÓaÑ minamÈnaÑ jÈnÈtÊti mano. MÈnasanti mano eva. “Antalikkhacaro pÈso, yvÈyaÑ carati mÈnaso”ti2 hi ettha pana sampayuttakadhammo mÈnasoti vutto.

“KathaÑ hi BhagavÈ tuyhaÑ, sÈvako sÈsane rato. AppattamÈnaso sekkho, kÈlaÑkayirÈ janesutÈ”ti3–

ettha arahattaÑ mÈnasanti vuttaÑ. Idha pana manova mÈnasaÑ, byaÒjanavasena hetaÑ padaÑ vaÉÉhitaÑ.

Hadayanti cittaÑ. “CittaÑ vÈ te khipissÈmi, hadayaÑ vÈ te phÈlessÈmÊ”ti4 ettha uro hadayanti vuttaÑ. “HadayÈhadayaÑ maÒÒe aÒÒÈya tacchatÊ”ti5 ettha cittaÑ. “VakkaÑ hadayan”ti6 ettha hadayavatthu. Idha pana cittameva abbhantaraÔÔhena “hadayan”ti vuttaÑ. Tameva parisuddhaÔÔhena paÓÉaraÑ, bhava~gaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. YathÈha “pabhassaramidaÑ bhikkhave cittaÑ, taÒca kho Ègantukehi upakkilesehi upakkiliÔÔhan”ti7. Tato nikkhantattÈ pana akusalampi Ga~gÈya nikkhantÈ nadÊ Ga~gÈ viya godhÈvarito nikkhantÈ godhÈvari viya ca “paÓÉaran”tveva vuttaÑ.

Mano manÈyatananti idha pana manogahaÓaÑ manasseva ÈyatanabhÈvadÊpanatthaÑ. TenetaÑ dÊpeti “nayidaÑ devÈyatanaÑ viya manassa ÈyatanattÈ manÈyatanaÑ, atha kho mano eva ÈyatanaÑ manÈyatanan”ti. Tattha nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena ÈkaraÔÔhena samosaraÓaÔÔhÈnaÔÔhena saÒjÈtidesaÔÔhena kÈraÓaÔÔhena ca ÈyatanaÑ veditabbaÑ. TathÈ hi loke “issarÈyatanaÑ vÈsudevÈyatanan”ti-ÈdÊsu nivÈsaÔÔhÈnaÑ Èyatananti ______________________________________________________________ 1. Ekasarampi (Ka) 2. Vi 3. 28; SaÑ 1. 113 piÔÔhesu. 3. SaÑ 1. 122 piÔÔhe. 4. Khu 1. 306; SaÑ 1. 209 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 38 piÔÔhe. 6. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhesu. 7. AÑ 1. 9 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 252

vuccati. “SuvaÓÓÈyatanaÑ rajatÈyatanan”ti-ÈdÊsu Èkaro. SÈsane pana “manorame Èyatane, sevanti naÑ viha~gamÈ”ti-ÈdÊsu1 samosaraÓaÔÔhÈnaÑ. “DakkhiÓÈpatho gunnaÑ Èyatanan”ti-ÈdÊsu saÒjÈtideso. “Tatra tatreva sakkhibhabbataÑ pÈpuÓÈti sati sati-Èyatane”ti-ÈdÊsu2 kÈraÓaÑ. Idha pana saÒjÈtidesaÔÔhena samosaraÓaÔÔhÈnaÔÔhena kÈraÓaÔÔhenÈti tidhÈpi vaÔÔati.

PhassÈdayo hi dhammÈ ettha saÒjÈyantÊti saÒjÈtidesaÔÔhenapi etaÑ ÈyatanaÑ. BahiddhÈ r|pasaddagandharasaphoÔÔhabbÈ ÈrammaÓabhÈvenettha osarantÊti samosaraÓaÔÔhÈnaÔÔhenapi ÈyatanaÑ. PhassÈdÊnaÑ pana sahajÈtÈdipaccayaÔÔhena kÈraÓattÈ kÈraÓaÔÔhenÈpi Èyatananti veditabbaÑ. ManindriyaÑ vuttatthameva.

VijÈnÈtÊti viÒÒÈÓaÑ. ViÒÒÈÓameva khandho viÒÒÈÓakkhandho. Tassa rÈsi-Èdivasena attho veditabbo. “MahÈ-udakakkhandhotveva sa~khaÑ gacchatÊ”ti3 ettha hi rÈsaÔÔhena khandho vutto. “SÊlakkhandho samÈdhikkhandho”ti-ÈdÊsu4 guÓaÔÔhena. “Addasa kho BhagavÈ mahantaÑ dÈrukkhandhan”ti5 ettha paÓÓattimattaÔÔhena. Idha pana r|Ähito khandho vutto. RÈsaÔÔhena hi viÒÒÈÓakkhandhassa ekadeso ekaÑ viÒÒÈÓaÑ. TasmÈ yathÈ rukkhassa ekadesaÑ chindanto rukkhaÑ chindatÊti vuccati, evameva viÒÒÈÓakkhandhassa ekadesabh|taÑ ekampi viÒÒÈÓaÑ r|Ähito viÒÒÈÓakkhandhoti vuttaÑ.

TajjÈ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti tesaÑ phassÈdÊnaÑ dhammÈnaÑ anucchavikÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu. ImasmiÑ hi pade ekameva cittaÑ minanaÔÔhena mano, vijÈnanaÔÔhena viÒÒÈÓaÑ, sabhÈvaÔÔhena nissattaÔÔhena vÈ dhÈt|ti tÊhi nÈmehi vuttaÑ.

SaddhiÑ yugaÑ samÈgamanti ekappahÈrena saddhiÑ. SammÈgantvÈti pÈpuÓitvÈ. YugaggÈhaÑ gaÓhitvÈti yugapaÔibhÈgaÑ gahetvÈ. SÈkacchetunti saddhiÑ kathetuÑ. Sallapitunti allÈpasallÈpaÑ kÈtuÑ. SÈkacchaÑ samÈpajjitunti saddhiÑ kathanaÑ paÔipajjituÑ. Na paÔibalabhÈve kÈraÓaÑ dassetuÑ “taÑ kissahetu, Pas|ro paribbÈjako hÊno”ti-ÈdimÈha. So hi BhagavÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 36 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 256 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 366 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 236 piÔÔhe. 5. SaÑ 2. 386 piÔÔhe.


aggo cÈti asadisadÈna-aggattÈ1 asamÈnapaÒÒattÈ aggo ca. SeÔÔho cÈti sabbaguÓehi appaÔisamaÔÔhena seÔÔho ca. Mokkho cÈti savÈsanehi kilesehi muttattÈ mokkho ca. Uttamo cÈti attano uttaritaravirahitattÈ uttamo ca. Pavaro cÈti sabbalokena abhipatthanÊyattÈ pavaro ca. Mattena mÈta~genÈti pabhinnamadena hatthinÈ.

Kotthukoti jiraÓasi~gÈlo2. SÊhena migaraÒÒÈ saddhinti kesarasÊhena migarÈjena saha. TaruÓakoti chÈpako. Dhenupakoti khÊrapako. UsabhenÈti ma~galasammatena usabhena. CalakakunÈ saddhinti calamÈnakakunÈ saddhiÑ. Dha~koti kÈko. GaruÄena venateyyena saddhinti ettha garuÄenÈti jÈtivasena nÈmaÑ. VenateyyenÈti gottavasena. CaÓÉÈloti chavacaÓÉÈlo. RaÒÒÈ cakkavattinÈti cÈtuddÊpikacakkavattinÈ. PaÑsupisÈcakoti kacavarachaÉÉanaÔÔhÈne nibbattako yakkho. Indena devaraÒÒÈ saddhinti Sakkena devarÈjena saha. So hi BhagavÈ mahÈpaÒÒoti-ÈdÊni chappadÈni heÔÔhÈ vitthÈritÈni. Tattha paÒÒÈpabhesakusaloti attano anantavikappe paÒÒÈbhede cheko. PabhinnaÒÈÓoti anantappabhedapattaÒÈÓo. Etena paÒÒÈpabhedakusalattepi sati tÈsaÑ paÒÒÈnaÑ anantabhedattaÑ dasseti. AdhigatapaÔisambhidoti paÔiladdha-aggacatupaÔisambhidaÒÈÓo. CatuvesÈrajjappattoti cattÈri visÈradabhÈvasa~khÈtÈni ÒÈÓÈni patto. YathÈha–

SammÈsambuddhassa te paÔijÈnato “ime dhammÈ anabhisambuddhÈ”ti, tatra vata maÑ samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ devo vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ koci vÈ lokasmiÑ sahadhammena paÔicodessatÊti nimittametaÑ bhikkhave na samanupassÈmi, etamahaÑ bhikkhave nimittaÑ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesÈrajjappatto viharÈmi.

KhÊÓÈsavassa te paÔijÈnato “ime ÈsavÈ aparikkhÊÓÈ”ti -pa- “Ye kho pana te antarÈyikÈ dhammÈ vuttÈ, te paÔisevato nÈlaÑ antarÈyÈyÈ”ti -pa-. Yassa kho

______________________________________________________________ 1. AsadisakÈnaÑ aggattÈ (SÊ), asadisattÈ (SyÈ) 2. KÈÓasi~gÈlo (Ka)

KhuddakanikÈya 254

pana te atthÈya dhammo desito, so na niyyÈti takkarassa sammÈ dukkhakkhayÈyÈti, tatra vata maÑ samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ devo vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ koci vÈ lokasmiÑ sahadhammena paÔicodessatÊti nimittametaÑ bhikkhave na samanupassÈmi, etamahaÑ bhikkhave nimittaÑ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesÈrajjappatto viharÈmÊti1.

DasabalabaladhÈrÊti dasa balÈni etesanti dasabalÈ, dasabalÈnaÑ balÈni dasabalabalÈni, tÈni dasabalabalÈni dhÈrayatÊti dasabalabaladhÈrÊ, dasabalaÒÈÓabaladhÈrÊti attho. Etehi tÊhi vacanehi anantappabhedÈnaÑ neyyÈnaÑ pabhedamukhamattaÑ dassitaÑ. Soyeva paÒÒÈpayogavasena abhima~galasammataÔÔhena purisÈsabho. AsantÈsaÔÔhena purisasÊho. MahantaÔÔhena purisanÈgo. PajÈnanaÔÔhena purisÈjaÒÒo. LokakiccadhuravahanaÔÔhena purisadhorayho.

Atha tejÈdikaÑ anantaÒÈÓato laddhaÑ guÓavisesaÑ dassetukÈmo tesaÑ tejÈdÊnaÑ anantaÒÈÓam|labhÈvaÑ dassento “anantaÒÈÓo”ti vatvÈ “anantatejo”ti-ÈdimÈha. Tattha anantaÒÈÓoti gaÓanavasena ca2 pabhÈvavasena ca antavirahitaÒÈÓo. Anantatejoti veneyyasantÈne mohatamavidhamanena anantaÒÈÓatejo. Anantayasoti paÒÒÈguÓeheva lokattayavitthatÈnantakittighoso. AÉÉhoti paÒÒÈdhanasamiddhiyÈ samiddho. Mahaddhanoti paÒÒÈdhanavaÉÉhattepi3 pabhÈvamahattena mahantaÑ pavattapaÒÒÈdhanamassÈti mahaddhano. “MahÈdhano”ti vÈ pÈÔho. DhanavÈti pasaÑsitabbapaÒÒÈdhanavattÈ niccayuttapaÒÒÈdhanavattÈ atisayabhÈvena paÒÒÈdhanavattÈ dhanavÈ. Etesupi hi tÊsu atthesu idaÑ vacanaÑ saddavid| icchanti.

EvaÑ paÒÒÈguÓena Bhagavato attasampattisiddhiÑ dassetvÈ puna paÒÒÈguÓeneva lokahitasampattisiddhiÑ dassento “netÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha veneyye saÑsÈrasa~khÈtabhayaÔÔhÈnato nibbÈnasa~khÈtaÑ khemaÔÔhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 315; Ma 1. 103 piÔÔhesu. 2. GuÓavasena ca (SÊ) 3. PaÒÒÈdhanavantepi (SÊ) paÒÒÈdhanamahattena (SyÈ)


netÈ. Tattha nayanakÈle1 eva saÑvaravinayapahÈnavinayavasena veneyye vinetÈ. DhammadesanÈkÈle eva saÑsayacchedanena anunetÈ. SaÑsayaÑ chinditvÈ saÒÒÈpetabbaÑ atthaÑ paÒÒÈpetÈ. TathÈ paÒÒÈpitÈnaÑ nicchayakaraÓena nijjhÈpetÈ. TathÈ nijjhÈpitassa atthassa paÔipattipayojanavasena pekkhetÈ. TathÈpaÔipanne paÔipattibalena pasÈdetÈ. So hi BhagavÈti ettha hi-kÈro anantaraÑ vuttassa atthassa kÈraÓopadese nipÈto.

Anuppannassa maggassa uppÈdetÈti sakasantÈne na-uppannapubbassa cha-asÈdhÈraÓaÒÈÓahetubh|tassa ariyamaggassa bodhim|le lokahitatthaÑ sakasantÈne uppÈdetÈ. AsaÒjÈtassa maggassa saÒjanetÈti veneyyasantÈne asaÒjÈtapubbassa sÈvakapÈramÊÒÈÓahetubh|tassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yÈvajjakÈlÈ veneyyasantÈne saÒjanetÈ. SÈvakaveneyyÈnampi hi santÈne BhagavatÈ2 vuttavacaneneva ariyamaggassa saÒjananato BhagavÈ saÒjanetÈ nÈma hoti. AnakkhÈtassa maggassa akkhÈtÈti aÔÔhadhammasamannÈgatÈnaÑ BuddhabhÈvÈya katÈbhinÊhÈrÈnaÑ bodhisattÈnaÑ BuddhabhÈvÈya byÈkaraÓaÑ datvÈ anakkhÈtapubbassa pÈramitÈmaggassa “Buddho bhavissatÊ”ti byÈkaraÓamatteneva bodhim|le uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhÈtÈ. AyaÑ nayo paccekabodhisattabyÈkaraÓepi labbhatiyeva. MaggaÒÒ|ti paccavekkhaÓÈvasena attano uppÈditassa ariyamaggassa ÒÈtÈ. Maggavid|ti veneyyasantÈne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattÈnaÑ akkhÈtabbamagge vicakkhaÓo. Atha vÈ abhisambodhipaÔipatti maggaÒÒ|, paccekabodhipaÔipatti maggavid|, sÈvakabodhipaÔipatti maggakovido. Atha vÈ–

“Etena maggena tariÑsu pubbe, Tarissanti ye ca taranti oghan”ti3–

vacanato yathÈyogaÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannabuddhapaccekabuddha-sÈvakÈnaÑ maggavasena ca suÒÒatÈnimitta-appaÓihitamaggavasena ca ugghaÔitaÒÒ|vipaÒcitaÒÒ|neyyapuggalÈnaÑ maggavasena ca yathÈkkamenettha yojanaÑ ______________________________________________________________ 1. DassanakÈle (SÊ, SyÈ) 2. Bhagavato (Ka) 3. SaÑ 3. 162 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 256

karonti. MaggÈnugÈ ca panassÈti Bhagavato1 gatamaggÈnugÈmino hutvÈ. Ettha ca-saddo hetu-atthe nipÈto, etena ca BhagavatÈ2 magguppÈdanÈdiguÓÈdhigamÈya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipÈto, tena BhagavatÈ katamaggakaraÓaÑ vuttaÑ hoti. PacchÈ samannÈgatÈti paÔhamaÑ gatassa Bhagavato pacchÈ sÊlÈdiguÓena samannÈgatÈ. Iti thero “anuppannassa maggassa uppÈdetÈ”ti-ÈdÊhi yasmÈ sabbepi Bhagavato sÊlÈdayo guÓÈ arahattamaggameva nissÈya ÈgatÈ, tasmÈ arahattamaggameva nissÈya guÓaÑ kathesi.

JÈnaÑ jÈnÈtÊti jÈnitabbaÑ jÈnÈti, sabbaÒÒutÈya yaÑkiÒci paÒÒÈya jÈnitabbaÑ nÈma atthi, taÑ sabbaÑ paÒcaneyyapathabh|taÑ paÒÒÈya jÈnÈtÊti attho. PassaÑ passatÊti passitabbaÑ passati, sabbadassÈvitÈya taÑyeva neyyapathaÑ cakkhunÈ diÔÔhaÑ viya karonto paÒÒÈcakkhunÈ passatÊti attho. YathÈ vÈ ekacco viparÊtaÑ gaÓhanto jÈnantopi na jÈnÈti, passantopi na passati, na evaÑ BhagavÈ. BhagavÈ pana yathÈsabhÈvaÑ gaÓhanto jÈnanto jÈnÈtiyeva, passanto passatiyeva. SvÈyaÑ nayana3 pariÓÈyakaÔÔhena cakkhubh|to. ViditatÈdi-atthena ÒÈÓabh|to. AviparÊtasabhÈvaÔÔhena vÈ pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvÈ vÈcÈya nicchÈritadhammamayoti vÈ dhammabh|to. SeÔÔhaÔÔhena brahmabh|to. Atha vÈ cakkhu viya bh|toti cakkhubh|to. ©ÈÓaÑ viya bh|toti ÒÈÓabh|to. AviparÊtadhammo viya bh|toti dhammabh|to. BrahmÈ viya bh|toti brahmabh|to. YvÈ yaÑ dhammassa vacanato vattanato vÈ vattÈ. NÈnappakÈrehi vacanato vattanato vÈ pavattÈ. AtthaÑ nÊharitvÈ dassanato4 atthassa ninnetÈ. AmatÈdhigamÈya paÔipattidesanato, amatappakÈsanÈya vÈ dhammadesanÈya amatassa adhigamÈpanato amatassa dÈtÈ. Lokuttarassa dhammassa uppÈditattÈ veneyyÈnur|pena yathÈsukhaÑ lokuttaradhammassa dÈnena ca dhammesu issaroti dhammassÈmÊ. TathÈgatapadaÑ heÔÔhÈ vuttatthaÑ.

IdÈni “jÈnaÑ jÈnÈtÊ”ti-ÈdÊhi vuttaguÓaÑ sabbaÒÒutÈya visesetvÈ dassetukÈmo sabbaÒÒutaÑ sÈdhento “natthÊ”ti-ÈdimÈha. EvaÑbh|tassa ______________________________________________________________ 1. BhagavatÈ (SÊ) 2. Bhagavato (Ka) 3. Dassana... (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 255 piÔÔhe.) 4. Nayanato (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 255 piÔÔhe.)


hi tassa Bhagavato pÈramitÈpuÒÒaphalappabhÈvanipphannena arahattamaggaÒÈÓena sabbadhammesu savÈsanassa sammohassa vihatattÈ asammohato sabbadhammÈnaÑ ÒÈtattÈ aÒÒÈtaÑ nÈma natthi. Tatheva ca sabbadhammÈnaÑ cakkhunÈ viya ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhattÈ adiÔÔhaÑ nÈma natthi. ©ÈÓena pattattÈ aviditaÑ nÈma natthi. AsammohasacchikiriyÈya sacchikatattÈ asacchikataÑ nÈma natthi. AsammohapaÒÒÈya phuÔÔhattÈ paÒÒÈya aphassitaÑ nÈma natthi.

Paccuppannanti paccuppannaÑ kÈlaÑ vÈ dhammaÑ vÈ. UpÈdÈyÈti ÈdÈya, antokatvÈti attho. UpÈdÈyavacaneneva kÈlavinimuttaÑ nibbÈnampi gahitameva hoti. “AtÊtÈ”divacanÈni ca “natthÊ”ti-Èdivacaneneva ghaÔÊyanti, “sabbe”ti-Èdivacanena vÈ. Sabbe dhammÈti sabbasa~khatÈsa~khatadhammapariyÈdÈnaÑ. SabbÈkÈrenÈti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccÈkÈrÈdisabbÈkÈrapariyÈdÈnaÑ. ©ÈÓamukheti ÒÈÓÈbhimukhe. ŒpÈthaÑ ÈgacchantÊti osaraÓaÑ upenti. JÈnitabbanti padaÑ neyyanti padassa atthavivaraÓatthaÑ vuttaÑ.

Attattho vÈti-ÈdÊsu vÈ-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaÑ tiÓÓaÑ lokÈnaÑ attho. Ubhayatthoti attano ca paresaÒcÈti sakiÑyeva ubhinnaÑ attho. DiÔÔhadhammikoti diÔÔhadhamme niyutto, diÔÔhadhammappayojano vÈ attho. SamparÈye niyutto, samparÈyappayojano vÈ samparÈyiko. UttÈnoti-ÈdÊsu vohÈravasena vattabbo sukhapatiÔÔhattÈ uttÈno. VohÈraÑ atikkamitvÈ vattabbo suÒÒatÈpaÔisaÑyutto dukkhapatiÔÔhattÈ gambhÊro. Lokuttaro accantatirokkhattÈ g|Äho. AniccatÈdiko ghanÈdÊhi paÔicchannattÈ paÔicchanno. ApacuravohÈrena vattabbo yathÈrutaÑ aggahetvÈ adhippÈyassa netabbato neyyo. PacuravohÈrena vattabbo vacanamatteneva adhippÈyassa nÊtattÈ nÊto. SuparisuddhasÊlasamÈdhivipassanattho tada~gavikkhambhanavasena vajjavirahitattÈ anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. KilesapaÔippassaddhattÈ ariyaphalattho vodÈno. Sa~khatÈsa~khatesu aggadhammattÈ nibbÈnaÑ paramattho. ParivattatÊti BuddhaÒÈÓassa visayabhÈvato abahibh|tattÈ antobuddhaÒÈÓe byÈpitvÈ1 vÈ samantÈ vÈ ala~karitvÈ vÈ2 visesena vÈ vattati. ______________________________________________________________ 1. ByÈpetvÈ (Ka) 2. Œli~gitvÈ vÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 256 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 258

“SabbaÑ kÈyakamman”ti-ÈdÊhi Bhagavato ÒÈÓavisayataÑ1 dasseti. ©ÈÓÈnuparivattÊti ÒÈÓaÑ anuparivatti, ÒÈÓavirahitaÑ na hotÊti attho. AppaÔihatanti nirÈvaraÓataÑ dasseti. Puna sabbaÒÒutaÑ upamÈya sÈdhetukÈmo “yÈvatakan”ti-ÈdimÈha. Tattha jÈnitabbanti neyyaÑ. Neyyapariyanto neyyÈvasÈnamassa atthÊti neyyapariyantikaÑ. AsabbaÒÒ|naÑ pana neyyÈvasÈnameva natthi. ©ÈÓapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminÈ yamakena visesetvÈ dasseti, tatiyayamakena paÔisedhavasena niyametvÈ dasseti. Ettha ca neyyaÑ ÒÈÓassa pathattÈ neyyapatho. AÒÒamaÒÒapariyantaÔÔhÈyinoti neyyaÒca ÒÈÓaÒca khepetvÈ2 ÔhÈnato aÒÒamaÒÒassa pariyante ÔhÈnasÊlÈ.

ŒvajjanapaÔibaddhÈti manodvÈrÈvajjanÈyattÈ, ÈvajjitÈnantarameva jÈnÈtÊti attho. Œka~khapaÔibaddhÈti ruci-ÈyattÈ, ÈvajjanÈnantaraÑ javanaÒÈÓena jÈnÈtÊti attho. ItarÈni dve padÈni imesaÑ dvinnaÑ padÈnaÑ yathÈkkamena atthappakÈsanatthaÑ vuttÈni. ŒsayaÑ jÈnÈtÊti ettha Èsayanti nissayanti etthÈti Èsayo, micchÈdiÔÔhiyÈ sammÈdiÔÔhiyÈ kÈmÈdÊhi nekkhammÈdÊhi vÈ paribhÈvitassa santÈnassetaÑ adhivacanaÑ. SattasantÈnaÑ anusenti anupavattentÊti anusayÈ, thÈmagatÈnaÑ kÈmarÈgÈdÊnaÑva etaÑ adhivacanaÑ. AnusayaÑ jÈnÈtÊti anusayakathÈ heÔÔhÈ vuttÈyeva.

Caritanti pubbe katakusalÈkusalakammaÑ. Adhimuttinti sampati kusale akusale vÈ cittavosaggo. Apparajakkheti paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ rÈgÈdirajo etesanti apparajakkhÈ. AppaÑ rÈgÈdirajo etesanti vÈ apparajakkhÈ, te apparajakkhe. MahÈrajakkheti ÒÈÓamaye akkhimhi mahantaÑ rÈgÈdirajo etesanti mahÈrajakkhÈ. MahantaÑ rÈgÈdirajo etesanti vÈ mahÈrajakkhÈ, te mahÈrajakkhe. Tikkhindriye mudindriyeti tikkhÈni saddhÈdÊni indriyÈni etesanti tikkhindriyÈ. Mud|ni saddhÈdÊni indriyÈni etesanti mudindriyÈ. SvÈkÈre dvÈkÈreti sundarÈ saddhÈdayo ÈkÈrÈ koÔÔhÈsÈ etesanti svÈkÈrÈ. KucchitÈ garahitÈ asaddhÈdayo ÈkÈrÈ koÔÔhÈsÈ etesanti dvÈkÈrÈ. SuviÒÒÈpaye duviÒÒÈpayeti ye kathitaÑ kÈraÓaÑ ______________________________________________________________ 1. ©ÈÓamayataÑ, ÒÈÓapassataÑ (Ka) 2. ByÈpetvÈ (SÊ, SyÈ)


sallakkhenti sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. TabbiparÊtÈ duviÒÒÈpayÈ. BhabbÈbhabbeti bhabbe ca abhabbe ca. AriyÈya jÈtiyÈ bhavanti jÈyantÊti bhabbÈ. VattamÈnasamÊpe vattamÈnavacanaÑ. Bhavissanti jÈyissanti vÈti bhabbÈ, bhÈjanabh|tÈti attho. Ye ariyamaggapaÔivedhassa anucchavikÈ upanissayasampannÈ, te bhabbÈ. VuttapaÔipakkhÈ abhabbÈ.

Satte pajÈnÈtÊti r|pÈdike ÈrammaÓe lagge laggite satte pajÈnÈti. Sadevako lokoti saha devehi sadevako. Saha mÈrena samÈrako. Saha brahmunÈ sabrahmako. Saha samaÓabrÈhmaÓehi sassamaÓabrÈhmaÓÊ. PajÈtattÈ pajÈ. Saha devamanussehi sadevamanussÈ. “PajÈ”ti sattalokassa pariyÈyavacanametaÑ. Tattha sadevakavacanena paÒcakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ, samÈrakavacanena chaÔÔhakÈmÈvacaradevaggahaÓaÑ. Sabrahmakavacanena brahmakÈyikÈdibrahmaggahaÓaÑ. SassamaÓabrÈhmaÓÊvacanena sÈsanassa paccatthikapaccÈmittasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÑ samitapÈpabÈhitapÈpasamaÓabrÈhmaÓaggahaÓaÒca. PajÈvacanena sattalokaggahaÓaÑ. Sadevamanussavacanena sammutideva-avasesamanussaggahaÓaÑ. Evamettha tÊhi padehi okÈsaloko. DvÊhi pajÈvasena sattaloko gahitoti veditabbo.

Aparo nayo–sadevakaggahaÓena ar|pÈvacaraloko gahito, samÈrakaggahaÓena chakÈmÈvacaraloko, sabrahmakaggahaÓena r|pÈvacarabrahmaloko, sassamaÓabrÈhmaÓÈdiggahaÓena catuparisavasena sammutidevehi vÈ saha manussaloko, avasesasabbasattaloko vÈ. Api cettha sadevakavacanena ukkaÔÔhaparicchedayo sabbassapi lokassa antobuddhaÒÈÓe parivattanabhÈvaÑ sÈdheti. Tato yesaÑ siyÈ “mÈro mahÈnubhÈvo chakÈmÈvacarissaro VasavattÊ, kiÑ sopi antobuddhaÒÈÓe parivattatÊ”ti. TesaÑ vimatiÑ vidhamento “samÈrako”ti Èha. YesaÑ pana siyÈ “brahmÈ mahÈnubhÈvo, eka~guliyÈ ekasmiÑ cakkavÈÄasahasse ÈlokaÑ pharati. DvÊhi -pa- dasahi a~gulÊhi dasasu cakkavÈÄasahassesu ÈlokaÑ pharati, anuttaraÒca jhÈnasamÈpattisukhaÑ paÔisaÑvedeti, kiÑ sopi antobuddhaÒÈÓe parivattatÊ”ti. TesaÑ vimatiÑ vidhamento “sabrahmako”ti Èha. Tato

KhuddakanikÈya 260

yesaÑ siyÈ “puth| samaÓabrÈhmaÓÈ sÈsanapaccatthikÈ, kiÑ tepi antobuddhaÒÈÓe parivattantÊ”ti. TesaÑ vimatiÑ vidhamento “sassamaÓabrÈhmaÓÊ pajÈ”ti Èha.

EvaÑ ukkaÔÔhÈnaÑ antobuddhaÒÈÓe parivattanabhÈvaÑ pakÈsetvÈ atha sammutideve avasesamanusse ca upÈdÈya ukkaÔÔhaparicchedavasena sesasattalokassa antobuddhaÒÈÓe parivattanabhÈvaÑ pakÈsento “sadevamanussÈ”ti Èha. Ayamettha anusandhikkamo. PorÈÓÈ panÈhu “sadevakoti devatÈhi saddhiÑ avasesaloko. SamÈrakoti mÈrena saddhiÑ avasesaloko. Sabrahmakoti brahmehi saddhiÑ avasesaloko. EvaÑ sabbepi tibhav|page satte tÊhÈkÈrehi tÊsu padesu pakkhipitvÈ puna dvÊhÈkÈrehi pariyÈdÈtuÑ ‘sassamaÓabrÈhmaÓÊ pajÈ sadevamanussa’ti vuttaÑ. EvaÑ paÒcahi padehi tena tena ÈkÈrena tedhÈtukameva pariyÈdinnaÑ hotÊ”ti.

Antamasoti uparimantena. Timitimi~galanti ettha Timi nÈma ekÈ macchajÈti, timiÑ gilituÑ samatthÈ tato mahantasarÊrÈ Timi~galÈ nÈma ekÈ macchajÈti, timi~galampi gilituÑ samatthÈ paÒcayojanasatikasarÊrÈ Timitimi~galÈ nÈma ekÈ macchajÈti. Idha jÈtiggahaÓena ekavacanaÑ katanti veditabbaÑ. GaruÄaÑ venateyyanti ettha garuÄoti jÈtivasena nÈmaÑ. Venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. SÈriputtasamÈti sabbabuddhÈnaÑ DhammasenÈpatitthere gahetvÈ vuttanti veditabbaÑ. SesasÈvakÈ hi paÒÒÈya dhammasenÈpatittherena samÈ nÈma natthi. YathÈha “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ bhikkh|naÑ mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ SÈriputto”ti1. AÔÔhakathÈyaÒca2 vuttaÑ–

“LokanÈthaÑ ÔhapetvÈna, ye caÒÒe santi pÈÓino. PaÒÒÈya SÈriputtassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasin”ti.

PharitvÈti BuddhaÒÈÓaÑ sabbadevamanussÈnampi paÒÒaÑ pÈpuÓitvÈ ÔhÈnato tesaÑ paÒÒaÑ pharitvÈ byÈpitvÈ tiÔÔhati. AbhibhavitvÈti sabbadevamanussÈnampi paÒÒaÑ atikkamitvÈ, tesaÑ avisayabh|tampi3 sabbaÑ neyyaÑ abhibhavitvÈ tiÔÔhatÊti attho. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 23 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 226; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 257 piÔÔhesu. 3. Visayabh|tampi (Ka)


PaÔisambhidÈyaÑ1 pana “atighaÑsitvÈ”ti pÈÔho, ghaÑsitvÈ tuditvÈti2 attho. Yepi teti-ÈdÊhi evaÑ pharitvÈ abhibhavitvÈ ÔhÈnassa paccakkhakÈraÓaÑ dasseti. Tattha paÓÉitÈti paÓÉiccena samannÈgatÈ. NipuÓÈti saÓhasukhumabuddhino sukhume atthantare paÔivijjhanasamatthÈ. KataparappavÈdÈti viÒÒÈtaparappavÈdÈ ceva parehi saddhiÑ katavÈdaparicayÈ ca. VÈlavedhir|pÈti vÈlavedhidhanuggahasadisÈ. Vo bhindantÈ maÒÒe caranti paÒÒÈgatena diÔÔhigatÈnÊti vÈlavedhÊ viya vÈlaÑ sukhumÈnipi paresaÑ diÔÔhigamanÈni attano paÒÒÈgamanena bhindantÈ viya carantÊti attho. Atha vÈ “g|thagataÑ muttagatan”ti-ÈdÊsu3 viya paÒÒÈ eva paÒÒÈgataÑ. DiÔÔhiyo eva diÔÔhigatÈni. PaÒhe abhisa~kharitvÈ abhisa~kharitvÈti dvipadampi tipadampi catupadampi pucchaÑ racayitvÈ tesaÑ paÒhÈnaÑ atibahukattÈ sabbasa~gahatthaÑ dvikkhattuÑ vuttaÑ. G|ÄhÈni ca paÔicchannÈni ca atthajÈtÈnÊti pÈÔhaseso. TesaÑ tathÈ vinayaÑ disvÈ attanÈ abhisa~khataÑ paÒhaÑ pucchantÊti evaÑ BhagavatÈ adhippetattÈ paÒhaÑ pucchanti. AÒÒesaÑ pana pucchÈya okÈsameva adatvÈ BhagavÈ upasa~kamantÈnaÑ dhammaÑ deseti. YathÈha–

“Te paÒhaÑ abhisa~kharonti ‘imaÑ mayaÑ paÒhaÑ samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamitvÈ pucchissÈma, sace no samaÓo Gotamo evaÑ puÔÔho evaÑ byÈkarissati, evamassa mayaÑ vÈdaÑ ÈropessÈma, evaÑ cepi no puÔÔho evaÑ byÈkarissati, evampissa mayaÑ vÈdaÑ ÈropessÈmÈ’ti. Te suÓanti ‘samaÓo khalu bho Gotamo amukaÑ nÈma gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ osaÔo’ti. Te yena samaÓo Gotamo tenupasa~kamanti. Te samaÓo Gotamo dhammiyÈ kathÈya sandasseti samÈdapeti samuttejeti sampahaÑseti. Te samaÓena Gotamena dhammiyÈ kathÈya sandassitÈ samÈdapitÈ samuttejitÈ sampahaÑsitÈ na ceva samaÓaÑ GotamaÑ paÒhaÑ pucchanti, kutossa vÈdaÑ Èropessanti, aÒÒadatthu samaÓasseva Gotamassa sÈvakÈ sampajjantÊ”ti4.

KasmÈ paÒhe na pucchantÊti ce? BhagavÈ kira parisamajjhe dhammaÑ desento parisÈya ajjhÈsayaÑ oloketi, tato passati “ime paÓÉitÈ g|ÄhaÑ rahassaÑ paÒhaÑ ovaÔÔikasÈraÑ katvÈ ÈgatÈ”ti. So tehi ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 377 piÔÔhe. 2. TuritvÈti (SÊ) 3. AÑ 3. 181 piÔÔhe. 4. Ma 1. 233 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 262

apuÔÔhoyeva “paÒhapucchÈya ettakÈ dosÈ, vissajjane ettakÈ, atthe, pade, akkhare ettakÈti imaÑ paÒhaÑ pucchanto evaÑ puccheyya, vissajjento evaÑ vissajjeyyÈ”ti iti ovaÔÔikasÈraÑ katvÈ ÈnÊte paÒhe dhammakathÈya antare pakkhipitvÈ dasseti1. Te paÓÉitÈ “seyyÈ vata no, ye mayaÑ ime paÒhe na pucchimhÈ. Sacepi mayaÑ puccheyyÈma, appatiÔÔhite no katvÈ samaÓo Gotamo khipeyyÈ”ti attamanÈ bhavanti.

Api ca BuddhÈ nÈma dhammaÑ desentÈ parisaÑ mettÈya pharanti, mettÈpharaÓena dasabalesu mahÈjanassa cittaÑ pasÊdati, BuddhÈ nÈma r|paggappattÈ honti dassanasampannÈ madhurassarÈ mudujivhÈ suphusitadantÈvaraÓÈ amatena hadayaÑ siÒcantÈ viya dhammaÑ kathenti. Tatra nesaÑ mettÈpharaÓena pasannacittÈnaÑ evaÑ hoti–“evar|paÑ advejjhakathaÑ amoghakathaÑ niyyÈnikakathaÑ kathentena BhagavatÈ saddhiÑ na sakkhissÈma paccanÊkaggÈhaÑ gaÓhitun”ti attano pasannabhÈveneva paÒhe na pucchantÊti.

KathitÈ vissajjitÈ vÈti “evaÑ tumhe pucchathÈ”ti apucchitapaÒhÈnaÑ2 uccÈraÓena te paÒhÈ BhagavatÈ kathitÈ eva honti. YathÈ ca te vissajjetabbÈ, tathÈ vissajjitÈ eva honti. NiddiÔÔhakÈraÓÈti iminÈ kÈraÓena iminÈ hetunÈ evaÑ hontÊti evaÑ sahetukaÑ katvÈ visajjanena BhagavatÈ niddiÔÔhakÈraÓÈ eva honti te paÒhÈ, upakkhittakÈ ca te Bhagavato sampajjantÊti khattiyapaÓÉitÈdayo Bhagavato paÒhavissajjaneneva Bhagavato samÊpe khittakÈ pakkhittakÈ3 sampajjanti, sÈvakÈ vÈ sampajjanti upÈsakÈ vÈti attho, sÈvakasampattiÑ vÈ pÈpuÓanti, upÈsakasampattiÑ vÈti vuttaÑ hoti. AthÈti anantaratthe, tesaÑ upakkhittakasampattisamanantaramevÈti attho. TatthÈti tasmiÑ ÔhÈne, tasmiÑ adhikÈre vÈ. AtirocatÊti ativiya jotati pakÈsati. YadidaÑ paÒÒÈyÈti yÈyaÑ Bhagavato paÒÒÈ, tÈya paÒÒÈya BhagavÈva atirocatÊti attho. Iti-saddo kÈraÓattho, iminÈ kÈraÓenÈti attho. SesaÑ sabbattha pÈkaÔamevÈti.


Pas|rasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. ViddhaÑseti (SÊ), vidaÑseti (Ka) 2. PucchitapaÒhÈnaÑ (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 259 piÔÔhe passitabbaÑ.) 3. PÈdakkhittakÈ (Ka)


9. MÈgaÓÉiyasuttaniddesavaÓÓanÈ

70. Navame MÈgaÓÉiyasuttaniddese paÔhamagÈthÈya tÈva AjapÈlanigrodham|le nÈnÈr|pÈni nimminitvÈ abhikÈmaÑ ÈgataÑ mÈradhÊtaraÑ disvÈna taÓhaÑ aratiÑ ragaÒca chandamattampi methunasmiÑ nÈhosi, kimevidaÑ imissÈ dÈrikÈya muttakarÊsapuÓÓaÑ r|paÑ disvÈ bhavissati, sabbathÈ pÈdÈpi naÑ samphusituÑ na icche, kutonena saÑvasitunti.

MuttapuÓÓanti ÈhÈra-utuvasena vatthipuÔantaraÑ p|retvÈ Ôhitamuttena p|ritaÑ. KarÊsapuÓÓanti pakkÈsayasa~khÈte heÔÔhÈnÈbhipiÔÔhikaÓÔakam|lÈnaÑ antare ubbedhena aÔÔha~gulamatte antÈvasÈne Ôhitavaccena puÓÓaÑ. SemhapuÓÓanti udarapaÔale Ôhita-ekapattappamÈÓena semhena p|ritaÑ. RuhirapuÓÓanti yakanassa heÔÔhÈbhÈgaÑ p|retvÈ hadayavakkapapphÈsÈnaÑ1 upari thokaÑ thokaÑ paggharantena vakkahadayayakanapapphÈse temayamÈnena Ôhitena ekapattassa p|raÓamattena sannicitalohitasa~khÈtena ca kesalomanakhadantÈnaÑ maÑsavinimuttaÔÔhÈnaÒceva thaddhasukkhacammaÒca ÔhapetvÈ dhamanÊjÈlÈnusÈrena sabbaÑ upÈdiÓÓakasarÊraÑ pharitvÈ ÔhitasaÑsaraÓalohitasa~khÈtena ca duvidhena ruhirena puÓÓaÑ.

AÔÔhisa~ghÈtanti sakalasarÊre heÔÔhÈ aÔÔhÊnaÑ upariÔÔhitÈni sÈdhikÈni tÊÓi aÔÔhisatÈni, tehi aÔÔhÊhi ghaÔitaÑ. NhÈrusambandhanti sakalasarÊre aÔÔhÊni ÈbandhitvÈ ÔhitÈni nava nhÈrusatÈni, tehi nhÈr|hi sambandhaÑ ÈbandhaÑ. RudhiramaÑsÈvalepananti saÑsaraÓalohitena ca sÈdhikÈni tÊÓi aÔÔhisatÈni anulimpetvÈ Ôhitena navamaÑsapesisatena ca anulittaÑ sarÊraÑ. Cammavinaddhanti sakalasarÊraÑ pariyonandhitvÈ pÈkaÔakilomakassa upari chaviyÈ heÔÔhÈ ÔhitaÑ cammaÑ, tena cammena vinaddhaÑ pariyonaddhaÑ. “CammÈvanaddhan”tipi PÈÄi. ChaviyÈ paÔicchannanti atisukhumachaviyÈ paÔicchannaÑ chÈdetvÈ ÔhitaÑ. ChiddÈvachiddanti anekachiddaÑ. Uggharantanti akkhimukhÈdÊhi uggharantaÑ. Paggharantanti adhobhÈgena paggharantaÑ. Kimisa~ghanisevitanti s|cimukhÈdÊhi nÈnÈpÈÓakulasam|hehi ÈsevitaÑ. NÈnÈkalimalaparip|ranti anekavidhehi asucikoÔÔhÈsehi p|ritaÑ. ______________________________________________________________ 1. HadayavatthupapphÈsÈnaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 264

71. Tato MÈgaÓÉiyo “pabbajitÈ nÈma mÈnusake kÈme pahÈya dibbakÈmatthÈya pabbajanti, ayaÒca dibbepi kÈme na icchati, idampi itthiratanaÑ, kÈ nu assa diÔÔhÊ”ti pucchituÑ dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha etÈdisaÑ ce ratananti dibbitthiratanaÑ sandhÈya bhaÓati. NÈrinti attano dhÊtaraÑ sandhÈya. DiÔÔhigataÑ sÊlavataÑ nu jÊvitanti diÔÔhiÒca sÊlaÒca vataÒca jÊvitaÒca. Bhav|papattiÒca vadesi kÊdisanti attano bhav|papattiÑ vÈ tuvaÑ kÊdisaÑ vadesi. 72. Ito parÈ dve gÈthÈ vissajjanapucchÈnayena pavattattÈ pÈkaÔasambandhÈyeva. TÈsu paÔhamagÈthÈya sa~khepattho–tassa mayhaÑ MÈgaÓÉiya dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatadhammesu nicchinitvÈ “idameva saccaÑ, moghamaÒÒan”ti1 evaÑ idaÑ vadÈmÊti samuggahÊtaÑ na hoti natthi na vijjati, kiÑkÈraÓÈ? AhaÒhi passanto diÔÔhÊsu ÈdÊnavaÑ kaÒci diÔÔhiÑ aggahetvÈ saccÈni pavicinanto ajjhattaÑ rÈgÈdÊnaÑ santibhÈvena2 ajjhattasantisa~khÈtaÑ nibbÈnameva addasanti.

ŒdÊnavanti upaddavaÑ. Sadukkhanti kÈyikadukkhena sadukkhaÑ. SavighÈtanti cetasikadukkhena sahitaÑ. Sa-upÈyÈsanti upÈyÈsasahitaÑ. SapariÄÈhanti sadarathaÑ. Na nibbidÈyÈti na vaÔÔe nibbindanatthÈya. Na virÈgÈyÈti na vaÔÔe virÈgatthÈya. Na nirodhÈyÈti na vaÔÔassa nirodhatthÈya. Na upasamÈyÈti na vaÔÔassa upasamatthÈya. Na abhiÒÒÈyÈti na vaÔÔassa abhijÈnanatthÈya. Na sabbodhÈyÈti na kilesaniddÈvigamena vaÔÔato sambujjhanatthÈya. Na nibbÈnÈyÈti na amatanibbÈnatthÈya. Ettha pana “nibbidÈyÈ”ti vipassanÈ. “VirÈgÈyÈ”ti maggo. “NirodhÈya upasamÈyÈ”ti nibbÈnaÑ. “AbhiÒÒÈya sambodhÈyÈ”ti maggo. “NibbÈnÈyÈ”ti nibbÈnameva. EvaÑ ekasmiÑ ÔhÈne vipassanÈ, tÊsu maggo, tÊsu nibbÈnaÑ vuttanti evaÑ vavatthÈnakathÈ veditabbÈ. PariyÈyena pana sabbÈnipetÈni maggavevacanÈnipi nibbÈnavevacanÈnipi hontiyeva.

AjjhattaÑ rÈgassa santinti ajjhattarÈgassa santabhÈvena nibbutabhÈvena ajjhattasantisa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ olokesiÑ. Dosassa santinti-ÈdÊsupi eseva nayo. Pacinanti niddesassa uddesapadaÑ. Vicinantoti saccÈni vaÉÉhento vibhÈvento. Pavicinantoti tÈneva paccekaÑ vibhÈvento. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 22, 253 piÔÔhÈdÊsu. 2. SantabhÈvena (Ka)


Keci “gavesanto”ti vaÓÓayanti. Adassanti olokesiÑ. Adakkhinti vinivijjhiÑ. Aphassinti paÒÒÈya phusiÑ. PaÔivijjhinti ÒÈÓena paccakkhaÑ akÈsiÑ. 73. DutiyagÈthÈya sa~khepattho–yÈnimÈni diÔÔhigatÈni tehi tehi sattehi vinicchinitvÈ gahitattÈ “vinicchayÈ”ti ca attano paccayehi abhisa~khatabhÈvÈdinÈ nayena “pakappitÈnÊ”ti ca vuccanti, te ve munÊ diÔÔhigatadhamme aggahetvÈ ajjhattasantÊti yametamatthaÑ br|si, Ècikkha me, kathaÑ nu dhÊrehi paveditaÑ taÑ kathaÑ pakÈsitaÑ dhÊrehÊti vadati.

ImissÈ gÈthÈya niddeso uttÈnattho ÔhapetvÈ paramatthapadaÑ. Tattha yaÑ paramatthanti yaÑ uttamaÑ nibbÈnaÑ. 74. Athassa BhagavÈ yathÈ yena upÈyena taÑ padaÑ dhÊrehi pakÈsitaÑ, taÑ upÈyaÑ sapaÔipakkhaÑ dassento “na diÔÔhiyÈ”ti gÈthamÈha. Tattha na diÔÔhiyÈti-ÈdÊhi diÔÔhisuti-aÔÔhasamÈpattiÒÈÓabÈhirasÊlabbatÈni paÔikkhipati. “SuddhimÈhÈ”ti ettha vuttaÑ Èha-saddaÑ sabbattha nakÈrena saddhiÑ yojetvÈ purimapadattayaÑ netvÈ “diÔÔhiyÈ suddhiÑ nÈha na kathemÊ”ti evamattho veditabbo. YathÈ cettha, evaÑ uttarapadesupi. Tattha ca adiÔÔhiyÈ nÈhÈti dasavatthukaÑ sammÈdiÔÔhiÑ vinÈ na kathemi. TathÈ assutiyÈti nava~gaÑ savanaÑ vinÈ. AÒÈÓÈti kammassakatasaccÈnulomikaÒÈÓaÑ vinÈ. AsÊlatÈti pÈtimokkhasaÑvaraÑ vinÈ. AbbatÈti dhuta~gavataÑ vinÈ. Nopi tenÈti tesu ekamekena diÔÔhi-ÈdimattenÈpi na kathemÊti evamattho veditabbo. Ete ca nissajja anuggahÈyÈti ete ca purimadiÔÔhi-Èdibhede kaÓhapakkhike dhamme samugghÈtakaraÓena nissajja, pacchime adiÔÔhi-Èdibhede sukkapakkhikepi atammayatÈpajjanena1 anuggahÈya. Santo anissÈya bhavaÑ na jappeti imÈya paÔipattiyÈ rÈgÈdiv|pasamena santo cakkhÈdÊsu kaÒci dhammaÑ anissÈya ekampi bhavaÑ na jappe, apihetuÑ apatthetuÑ samattho siyÈ, ayamassa ajjhattasantÊti adhippÈyo.

Savanampi icchitabbanti suttÈdivasena suÓanampi Èka~khitabbaÑ. SambhÈrÈ ime dhammÈti sammÈdiÔÔhi-ÈdikÈ ime dhammÈ upakÈraÔÔhena sambhÈrÈ ______________________________________________________________ 1. AsamugghÈtÈpajjanena (SyÈ)

KhuddakanikÈya 266

honti. KaÓhapakkhikÈnanti akusalapakkhe bhavÈnaÑ. SamugghÈtato pahÈnaÑ icchitabbanti sammÈ hananato samucchedato pahÈnaÑ Èka~khitabbaÑ. TedhÈtukesu kusalesu dhammes|ti kÈmar|pÈr|pasa~khÈtesu tebh|makesu kosallasambh|tesu. AtammayatÈti nittaÓhabhÈvo. 75. EvaÑ vutte vacanatthaÑ asallakkhento MÈgaÓÉiyo “no ce kirÈti gÈthamÈha. Tattha diÔÔhÈdÊni vuttanayÈneva. KaÓhapakkhikÈniyeva pana sandhÈya ubhayatrÈpi Èha. Œha-saddaÑ pana “no ce”ti saddena yojetvÈ no ce kira Èha no ce kira kathesÊti evaÑ attho daÔÔhabbo. Mom|hanti atim|ÄhaÑ, mohanaÑ vÈ1. PaccentÊti jÈnanti. ImissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈno. 76. Athassa BhagavÈ taÑ diÔÔhiÑ nissÈya pucchaÑ paÔikkhipanto “diÔÔhiÒca nissÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–tvaÑ MÈgaÓÉiya diÔÔhiÑ nissÈya punappunaÑ pucchamÈno yÈni te diÔÔhigatÈni samuggahitÈni, tesveva samuggahÊtesu pamohaÑ Ègato tvaÑ ito ca mayÈ vutta-ajjhattasantito paÔipattito dhammadesanato vÈ aÓumpi yuttasaÒÒaÑ na passasi, tena kÈraÓena tvaÑ imaÑ dhammaÑ mom|hato passasÊti.

LagganaÑ nissÈya laggananti diÔÔhilagganaÑ allÊyitvÈ diÔÔhilagganaÑ. Bandhananti diÔÔhibandhanaÑ. Palibodhanti diÔÔhipalibodhaÑ.

AndhakÈraÑ pakkhandosÊti bahalandhakÈraÑ paviÔÔhosi. YuttasaÒÒanti samaÓadhamme yuttasaÒÒaÑ. PattasaÒÒanti samaÓadhamme paÔiladdhasaÒÒaÑ. LagganasaÒÒanti saÒjÈnitasaÒÒaÑ. KÈraÓasaÒÒanti hetusaÒÒaÑ. ®hÈnasaÒÒanti kÈraÓasaÒÒaÑ. Na paÔilabhasÊti na vindasi. Kuto ÒÈÓanti maggaÒÈÓaÑ pana kena kÈraÓena labhissasi. AniccaÑ vÈti hutvÈ abhÈvaÔÔhena paÒcakkhandhÈ aniccaÑ. AniccasaÒÒÈnulomaÑ vÈti “paÒcakkhandhÈ aniccÈ”ti uppannÈ saÒÒÈ aniccasaÒÒÈ, tÈya saÒÒÈya anulomaÑ appaÔikk|laÑ aniccasaÒÒÈnulomaÑ. KiÑ taÑ? VipassanÈÒÈÓaÑ dvinnaÑ vipassanÈÒÈÓÈnaÑ dukkhÈnattasaÒÒÈnulomÈnampi eseva nayo. 77. EvaÑ samuggahitesu pamohena2 MÈgaÓÉiyassa vivÈdÈpattiÑ dassetvÈ idÈni tesu aÒÒesu ca dhammesu vigatappamohassa attano ______________________________________________________________ 1. MohabahalaÑ vÈ (Ka) 2. Sammohena (SyÈ)


nibbivÈdataÑ dassento “samo visesÊ”ti gÈthamÈha. Tassattho–yo evaÑ tidhÈ mÈnena vÈ diÔÔhiyÈ vÈ puggalena vÈ maÒÒati, so tena mÈnena tÈya vÈ diÔÔhiyÈ tena vÈ puggalena vivadeyya. Yo pana amhÈdiso imÈsu tÊsu vidhÈsu avikampamÈno, samo visesÊti na tassa hoti, na ca hÊnoti pÈÔhaseso. ImissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈnova. 78. KiÒca bhiyyo–“saccanti so”ti gÈthÈ. Tassattho–so evar|po pahÊnamÈnadiÔÔhiko “mÈdiso ‘bÈhitapÈpattÈ’dinÈ nayena brÈhmaÓo, idameva saccan”ti kiÑ vadeyya kiÑ vattuÑ bhaÓeyya, kena vÈ kÈraÓena bhaÓeyya, “mayhaÑ saccaÑ, tuyhaÑ musÈ”ti vÈ kena mÈnena diÔÔhiyÈ puggalena vÈ vivadeyya. YasmiÑ mÈdise khÊÓÈsave “sadisohamasmÊ”ti pavattiyÈ samaÑ vÈ, itaradvayabhÈvena pavattiyÈ visamaÑ vÈ maÒÒitaÑ natthi, samÈnÈdÊsu kena vÈdaÑ paÔisaÑyujeyya paÔipphareyyÈti1. ImissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈno. 79. Nanu ekaÑseneva evar|po puggalo? “OkaÑ pahÈyÈ”ti gÈthÈ. Tattha okaÑ pahÈyÈti r|padhÈtvÈdiviÒÒÈÓassokÈsaÑ2 tatra chandarÈgappahÈnena chaÉÉetvÈ. AniketasÈrÊti r|panimittaniketÈdÊni taÓhÈvasena asaranto. GÈme akubbaÑ muni santhavÈnÊti gÈme gihisanthavÈni akaronto. KÈmehi rittoti kÈmesu chandarÈgÈbhÈvena sabbakÈmehi puthubh|to. ApurakkharÈnoti ÈyatiÑ attabhÈvaÑ anabhinibbattento. KathaÑ na viggayha janena kayirÈti janena saddhiÑ viggÈhikakathaÑ na katheyya.

HÈliddakÈnÊti evaÑnÈmako gahapati. YenÈyasmÈ MahÈkaccÈno tenupasa~kamÊti yenÈti bhummatthe karaÓavacanaÑ. TasmÈ yattha MahÈkaccÈno, tattha upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Yena vÈ kÈraÓena MahÈkaccÈno devamanussehi upasa~kamitabbo, tena kÈraÓena upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Kena ca ______________________________________________________________ 1. PaÔipassambheyya (SÊ, SyÈ) 2. R|pavavatthÈdiviÒÒÈÓassa... (SuttanipÈta-®Ôha 2. 261 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 268

kÈraÓena MahÈkaccÈno upasa~kamitabbo? NÈnappakÈraguÓavisesÈdhigamÈdhippÈyena, sÈduphal|pabhogÈdhippÈyena dijagaÓehi niccaphalitamahÈrukkho viya. Upasa~kamÊti ca gatoti vuttaÑ hoti. Upasa~kamitvÈti upasa~kamanapariyosÈnadÊpanaÑ. Atha vÈ evaÑ gato tato ÈsannataraÑ ÔhÈnaÑ MahÈkaccÈnassa samÊpasa~khÈtaÑ gantvÈtipi vuttaÑ hoti.

AbhivÈdetvÈti paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ. IdÈni yenatthena MahÈkaccÈnassa upaÔÔhÈnaÑ Ègato, taÑ pucchitukÈmo dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ sirasi patiÔÔhÈpetvÈ ekamantaÑ nisÊdi. Ekamantanti bhÈvanapuÑsakaniddeso “visamaÑ candimas|riyÈ parivattantÊ”ti-ÈdÊsu1viya. TasmÈ yathÈ nisinno ekamantaÑ nisinno hoti, evaÑ nisÊdÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Bhummatthe vÈ etaÑ upayogavacanaÑ. NisÊdÊti nisajjaÑ kappesi. PaÓÉitÈ hi devamanussÈ garuÔÔhÈniyaÑ upasa~kamitvÈ ÈsanakusalatÈya ekamantaÑ nisÊdanti. AyaÒca gahapati tesaÑ aÒÒataro, tasmÈ ekamantaÑ nisÊdi.

KathaÑ nisinno ca pana ekamantaÑ nisinno hotÊti? Cha nisajjadose vajjetvÈ. SeyyathidaÑ? Atid|raÑ accÈsannaÑ uparivÈtaÑ unnatappadesaÑ atisammukhaÑ atipacchÈti. Atid|re nisinno hi sace kathetukÈmo hoti, uccÈsaddena kathetabbaÑ hoti. AccÈsanne nisinno sa~ghaÔÔanaÑ karoti. UparivÈte nisinno sarÊragandhena bÈdhati. Unnatappadese nisinno agÈravaÑ pakÈseti. AtisammukhÈ nisinno sace daÔÔhukÈmo hoti, cakkhunÈ cakkhuÑ Èhacca daÔÔhabbaÑ hoti. AtipacchÈ nisinno sace daÔÔhukÈmo hoti, gÊvaÑ pasÈretvÈ daÔÔhabbaÑ hoti. TasmÈ ayampi ete cha nisajjadose vajjetvÈ nisÊdi. Tena vuttaÑ “ekamantaÑ nisÊdÊ”ti.

EtadavocÈti etaÑ avoca. VuttamidaÑ bhante KaccÈna BhagavatÈ AÔÔhakavaggiye MÈgaÓÉiyapaÒheti AÔÔhakavaggiyamhi MÈgaÓÉiyapaÒho nÈma atthi, tasmiÑ paÒhe.

R|padhÈt|ti r|pakkhandho adhippeto. R|padhÈturÈgavinibandhanti r|padhÈtumhi rÈgena vinibaddhaÑ. ViÒÒÈÓanti kammaviÒÒÈÓaÑ. OkasÈrÊti gehasÈrÊ ÈlayasÈrÊ. KasmÈ panettha “viÒÒÈÓadhÈtu kho gahapatÊ”ti na vuttanti? SammohavighÈtatthaÑ. “Oko”ti hi atthato paccayo vuccati, pure- ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 386 piÔÔhe.


jÈtaÒca kammaviÒÒÈÓaÑ pacchÈjÈtassa kammaviÒÒÈÓassapi vipÈkaviÒÒÈÓassapi, vipÈkaviÒÒÈÓaÒca vipÈkaviÒÒÈÓassapi kammaviÒÒÈÓassapi paccayo hoti, tasmÈ “kataraÑ nu kho idha viÒÒÈÓan”ti sammoho bhaveyya, tassa vighÈtatthaÑ taÑ aggahetvÈ asambhinnÈva desanÈ katÈti. Apica vipÈka-ÈrammaÓavasena catasso abhisa~khÈraviÒÒÈÓaÔÔhitiyoti vuttÈti tÈ dassetumpi idha viÒÒÈÓaÑ na gahitaÑ.

UpayupÈdÈnÈti taÓh|payadiÔÔh|payavasena dve upayÈ, kÈmupÈdÈnÈdÊni cattÈri upÈdÈnÈni ca. Cetaso adhiÔÔhÈnÈ bhinivesÈnusayÈti akusalacittassa adhiÔÔhÈnabh|tÈ ceva abhinivesabh|tÈ ca anusayabh|tÈ ca. TathÈgatassÈti SammÈsambuddhassa. Sabbesampi hi khÊÓÈsavÈnaÑ ete pahÊnÈva, Satthu pana khÊÓÈsavabhÈvo loke atipÈkaÔoti uparimakoÔiyÈ evaÑ vuttaÑ. ViÒÒÈÓadhÈtuyÈti idha viÒÒÈÓaÑ kasmÈ gahitaÑ? KilesappahÈnadassanatthaÑ. KilesÈ hi na kevalaÑ cat|suyeva khandhesu pahÊnÈ pahÊyanti, paÒcasupi pahÊyantiyevÈti kilesappahÈnadassanatthaÑ gahitaÑ. EvaÑ kho gahapati anokasÈrÊ hotÊti evaÑ kammaviÒÒÈÓena okaÑ asarantena anokasÈrÊ nÈma hoti.

R|panimittaniketavisÈravinibandhÈti r|pameva kilesÈnaÑ paccayaÔÔhena nimittaÑ, ÈrammaÓakiriyasa~khÈtena nivÈsaÔÔhena1 niketanti r|panimittaniketaÑ. VisÈro ca vinibandho ca visÈravinibandhÈ. Ubhayenapi hi kilesÈnaÑ patthaÔabhÈvo ca vinibandhanabhÈvo ca vutto, r|panimittanikete visÈravinibandhÈti r|panimittaniketavisÈravinibandhÈ, tasmÈ r|panimittaniketamhi uppannena kilesavisÈrena ceva kilesavinibandhanena cÈti attho. NiketasÈrÊti vuccatÊti ÈrammaÓakaraÓavasena nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena niketasÈrÊti2 vuccati. PahÊnÈti te r|panimittanikete kilesavisÈravinibandhÈ pahÊnÈ.

KasmÈ panettha paÒcakkhandhÈ ca “okÈ”ti vuttÈ, cha ÈrammaÓÈni “niketan”ti? ChandarÈgassa balavadubbalatÈya. SamÈnepi hi etesaÑ ÈlayaÔÔhena visayabhÈve okoti nippariyÈyena suddhaÑ gehameva3 vuccati, ______________________________________________________________ 1. ...nivÈsanaÔÔhÈnaÔÔhena (SaÑ-®Ôha 2. 239 piÔÔhe.) 2. ŒrammaÓakaraÓavasena nivÈsaÔÔhÈnaÑ sÈrÊti. (SaÑ-®Ôha 2. 239 piÔÔhe.) 3. NiccanivÈsanaÔÔhÈnagehameva (SaÑ-®Ôha 2. 239 piÔÔhe.)

KhuddakanikÈya 270

niketanti “ajja asukaÔÔhÈne kÊÄissÈmÈ”ti katasa~ketÈnaÑ nivÈsanaÔÔhÈnaÑ uyyÈnÈdi. Tattha yathÈ puttadÈradhanadhaÒÒapuÓÓagehe chandarÈgo balavÈ hoti, evaÑ ajjhattikesu khandhesu. YathÈ pana uyyÈnaÔÔhÈnÈdÊsu tato dubbalataro hoti, evaÑ bÈhiresu chasu ÈrammaÓes|ti chandarÈgassa balavadubbalatÈya evaÑ desanÈ katÈti veditabbÈ.

Sukhitesu sukhitoti upaÔÔhÈkesu dhanadhaÒÒalÈbhÈdivasena sukhitesu “idÈnÈhaÑ manÈpaÑ cÊvaraÑ manÈpaÑ bhojanaÑ labhissÈmÊ”ti gehassitasukhena sukhito hoti, tehi pattasampattiÑ1 attanÈ anubhavamÈno viya carati2. Dukkhitesu dukkhitoti tesaÑ kenacideva kÈraÓena dukkhe uppanne sayaÑ dviguÓena dukkhena dukkhito hoti. KiccakaraÓÊyes|ti kiccasa~khÈtesu karaÓÊyesu. VoyogaÑ ÈpajjatÊti upayogaÑ sayaÑ tesaÑ kiccÈnaÑ kattabbataÑ Èpajjati.

KÈmes|ti vatthukÈmesu. EvaÑ kho gahapati kÈmehi aritto hotÊti evaÑ kilesakÈmehi aritto hoti.

Anto kÈmÈnaÑ bhÈvena3 atuccho. Sukkapakkho tesaÑ abhÈvena ritto tucchoti veditabbo.

PurakkharÈnoti vaÔÔaÑ purato kurumÈno. EvaÑr|po siyanti-ÈdÊsu dÊgharassa kÈÄodÈtÈdÊsu r|pesu evaÑr|po nÈma bhaveyyanti pattheti. SukhÈdÊsu vedanÈsu evaÑvedano nÈma. NÊlasaÒÒÈdÊsu saÒÒÈsu evaÑsaÒÒo nÈma. PuÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊsu sa~khÈresu evaÑsa~khÈro nÈma. CakkhuviÒÒÈÓÈdÊsu viÒÒÈÓesu evaÑviÒÒÈÓo nÈma bhaveyyanti pattheti.

ApurakkharÈnoti vaÔÔaÑ purato akurumÈno. SahitaÑ me, asahitaÑ teti tuyhaÑ vacanaÑ asahitaÑ asiliÔÔhaÑ, mayhaÑ sahitaÑ siliÔÔhaÑ madhuraÑ madhurapÈnasadisaÑ. AdhiciÓÓaÑ te viparÈvattanti yaÑ tuyhaÑ dÊghena kÈlena paricitaÑ suppaguÓaÑ, taÑ mama vÈdaÑ Ègamma sabbaÑ khaÓena viparÈvattaÑ nivattaÑ. Œropito te vÈdoti tuyhaÑ doso mayÈ Èropito. CaravÈdappamokkhÈyÈti taÑ taÑ ÈcariyaÑ upasa~kamitvÈ uttaraÑ pariyesanto imassa vÈdassa mokkhÈya cara ÈhiÓÉa. NibbeÔhehi vÈ sace pahosÊti atha sayameva pahosi, idheva nibbeÔhehÊti. ______________________________________________________________ 1. Tehi saha sampattiÑ (SÊ) 2. Vadati (SÊ) 3. SabbhÈvena (SÊ, SyÈ)


80. So evar|po “yehi vivitto”ti gÈthÈ. Tattha yehÊti yehi diÔÔhigatÈdÊhi. Vivitto vicareyyÈti ritto careyya. Na tÈni uggayha vadeyya nÈgoti “ÈguÑ na karotÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena nÈgo tÈni diÔÔhigatÈni uggahetvÈ na careyya. Elambujanti elasaÒÒite ambumhi jÈtaÑ kaÓÔakanÈÄaÑ vÈrijaÑ, padumanti vuttaÑ hoti. YathÈ jalena pa~kena can|palittanti taÑ padumaÑ yathÈ jalena ca pa~kena ca anupalittaÑ hoti. EvaÑ muni santivÈdo agiddhoti evaÑ ajjhattasantivÈdo muni gedhÈbhÈvena agiddho. KÈme ca loke ca an|palittoti duvidhepi kÈme apÈyÈdike ca loke dvÊhi silesehi anupalitto hoti.

ŒguÑ na karotÊti akusalÈdidosaÑ na karoti. Na gacchatÊti agativasena na gacchati. NÈgacchatÊti pahÊnakilese na upeti. PÈpakÈti lÈmakÈ. AkusalÈti akosallasambh|tÈ. Te kilese na punetÊti ye kilesÈ pahÊnÈ, te kilese puna na eti. Na paccetÊti paÔi na upeti. Na paccÈgacchatÊti puna na nivattati.

KharadaÓÉoti kharapattadaÓÉo pharusadaÓÉo. Cattagedhoti vissaÔÔhagedho. Vantagedhoti vamitagedho. Muttagedhoti chinnabandhanagedho. PahÊnagedhoti pajahitagedho. PaÔinissaÔÔhagedhoti yathÈ na puna cittaÑ Èruhati, evaÑ paÔivissajjitagedho. Upari vÊtarÈgÈdÊsupi eseva nayo. SabbÈneva tÈni gahitaggahaÓassa vissaÔÔhabhÈvavevacanÈni. 81. KiÒca bhiyyo–“na vedag|”ti gÈthÈ. Tattha na vedag| diÔÔhiyÈyakoti catumaggavedag| mÈdiso diÔÔhiyÈyako na hoti, diÔÔhiyÈ gacchanto vÈ, taÑ sÈrato paccento vÈ na hoti. Tattha vacanattho–yÈyatÊti yÈyako. KaraÓavacanena diÔÔhiyÈ yÈyatÊti diÔÔhiyÈyako. Upayogatthe sÈmivacanenapi diÔÔhiyÈ yÈtÊtipi diÔÔhiyÈyako. Na mutiyÈ sa mÈnametÊti mutar|pÈdibhedÈya mutiyÈpi so mÈnaÑ na eti. Na hi tammayo soti taÓhÈdiÔÔhivasena tammayo hoti tapparÈyaÓo, ayaÑ pana na tÈdiso. Na kammunÈ nopi sutena neyyoti puÒÒÈbhisa~khÈrÈdinÈ kammunÈ vÈ, sutasuddhi-ÈdinÈ sutena ______________________________________________________________ 1. Khu 8. 149, 203 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 272

vÈ so netabbo na hoti. An|panÊto sa nivesanes|ti so dvinnampi upayÈnaÑ pahÊnattÈ sabbesu taÓhÈdiÔÔhinivesanesu anupanÊto.

Mutar|pena vÈti ettha mutar|paÑ nÈma gandharasaphoÔÔhabbÈni. MÈnaÑ netÊti asmimÈnaÑ na eti. Na upetÊti samÊpaÑ na eti. Na upagacchatÊti upagantvÈ na tiÔÔhati. Tammayoti tappakato. 82. Tassa ca evaÑvidhassa “saÒÒÈvirattassÈ”ti gÈthÈ. Tattha saÒÒÈvirattassÈti nekkhammasaÒÒÈpubba~gamÈya bhÈvanÈya pahÊnakÈmÈdisaÒÒassa. IminÈ padena ubhatobhÈgavimutto samathayÈniko adhippeto. PaÒÒÈvimuttassÈti vipassanÈpubba~gamÈya bhÈvanÈya sabbakilesehi vimuttassa. IminÈ sukkhavipassako adhippeto. SaÒÒaÒca diÔÔhiÒca ye aggahesuÑ, te ghaÔÔamÈnÈ vicaranti loketi ye pana kÈmasaÒÒÈdikaÑ saÒÒaÑ aggahesuÑ, te visesato gahaÔÔhÈ kÈmÈdhikaraÓaÑ, ye ca diÔÔhiÑ aggahesuÑ, te visesato pabbajitÈ dhammÈdhikaraÓaÑ aÒÒamaÒÒaÑ ghaÔÔentÈ vicarantÊti.

Yo samathapubba~gamaÑ ariyamaggaÑ bhÈvetÊti yo puggalo samathapubba~gamaÑ purecÈrikaÑ katvÈ sahavipassanaÑ ariyamaggaÑ bhÈveti, paÔhamaÑ samÈdhiÑ uppÈdetvÈ pacchÈ sahavipassanaÑ ariyamaggaÑ uppÈdetÊti attho. Tassa Èditoti tassa puggalassa paÔhamajjhÈnÈdito. UpÈdÈyÈti paÔicca Ègamma. GanthÈ vikkhambhitÈ hontÊti ganthÈ d|rÊkatÈ bhavanti. Arahatte patteti arahattaphalaÑ patte. Arahatoti arahattaphale Ôhitassa. GanthÈ ca mohÈ cÈti-Èdayo sabbe kilesÈ pahÊnÈ honti.

Yo vipassanÈpubba~gamaÑ ariyamaggaÑ bhÈvetÊti yo puggalo vipassanaÑ pubba~gamaÑ purecÈrikaÑ katvÈ ariyamaggaÑ bhÈveti, paÔhamaÑ vipassanaÑ uppÈdetvÈ pacchÈ ariyamaggasampayuttaÑ samÈdhiÑ bhÈvetÊti attho. Tassa Èdito upÈdÈyÈti tassa puggalassa vipassanato paÔÔhÈya vipassanaÑ paÔicca. MohÈ vikkhambhitÈ hontÊti ettha vikkhambhitÈti d|raÑ pÈpitÈ saÒÒÈvasena1. GhaÔÔentÊti ye kÈmasaÒÒÈdiÑ gaÓhanti, te saÒÒÈvasena pÊÄenti. SaÑghaÔÔentÊti tato tato pÊÄenti. IdÈni ghaÔÔente dassetuÑ ______________________________________________________________ 1. PaÒÒÈvasena (Ka)


“rÈjÈnopi rÈj|hivivadantÊ”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈro vutto. AÒÒamaÒÒaÑ pÈÓÊhipi upakkamantÊti ettha aÒÒamaÒÒaÑ hatthehi paharanti. LeÉÉ|hÊti kapÈlakhaÓÉehi. DaÓÉehÊti aÉÉhadaÓÉakehi. SatthehÊti ubhatodhÈrehi satthehi.

Abhisa~khÈrÈnaÑ appahÊnattÈti puÒÒÈdi-abhisa~khÈrÈnaÑ appahÊnabhÈvena. GatiyÈ ghaÔÔentÊti gantabbÈya patiÔÔhÈbh|tÈya gatiyÈ pÊÄenti ghaÔÔanaÑ Èpajjanti. NirayÈdÊsupi eseva nayo. Sesamettha vuttanayattÈ uttÈnameva.


MÈgaÓÉiyasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. PurÈbhedasuttaniddesavaÓÓanÈ

83. Dasame PurÈbhedasuttaniddese kathaÑdassÊti imassa suttassa ito paresaÒca paÒcannaÑ KalahavivÈda C|Äaby|ha MahÈby|ha TuvaÔaka AttadaÓÉasuttÈnaÑ SammÈparibbÈjanÊyasuttavaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayeneva sÈmaÒÒato uppatti veditabbÈ. Visesato pana yatheva tasmiÑ mahÈsamaye rÈgacaritadevatÈnaÑ sappÈyavasena dhammaÑ desetuÑ Nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ SammÈparibbÈjanÊyasuttanta2 mabhÈsi, evaÑ tasmiÑyeva mahÈsamaye “kiÑ nu kho purÈ sarÊrabhedÈ kattabban”ti uppannacittÈnaÑ devatÈnaÑ cittaÑ ÒatvÈ tÈsaÑ anuggahatthaÑ aÉÉhateÄasabhikkhusataparivÈraÑ nimmitabuddhaÑ ÈkÈsena ÈnetvÈ tena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ imaÑ suttamabhÈsi.

KathaÑ? BuddhÈ nÈma mahantÈ ete sattavisesÈ, yaÑ sadevakassa lokassa diÔÔhaÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ pattaÑ pariyesitaÑ anuvicaritaÑ manasÈ na kiÒci katthaci nÊlÈdivasena vibhattar|pÈrammaÓesu vibhattar|pÈrammaÓaÑ vÈ, bherisaddÈdivasena vibhattasaddÈrammaÓÈdÊsu saddÈdi-ÈrammaÓaÑ vÈ atthi, yaÑ etesaÑ ÒÈÓamukhe ÈpÈthaÑ nÈgacchati. YathÈha “yaÑ bhikkhave sadevakassa lokassa -pa- sadevamanussÈya diÔÔhaÑ sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ pattaÑ pariyesitaÑ ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 85 piÔÔhÈdÊsu. 2. Khu 1. 332 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 274

anuvicaritaÑ manasÈ, tamahaÑ jÈnÈmi tamahaÑ abbhaÒÒÈsin”ti1, evaÑ sabbattha appaÔihataÒÈÓo BhagavÈ sabbÈpi tÈ devatÈ bhabbÈbhabbavasena dve koÔÔhÈse akÈsi. “KammÈvaraÓena vÈ samannÈgatÈ”ti-ÈdinÈ2 hi nayena vuttÈ sattÈ abhabbÈ nÈma. Te ekavihÈre vasantepi BuddhÈ na olokenti. ViparÊtÈ pana bhabbÈ nÈma. Te d|re vasantepi gantvÈ sa~gaÓhanti. TasmiÑ devatÈsannipÈte ye abhabbÈ, te pahÈya bhabbe pariggahesi. PariggahetvÈ “ettakÈ ettha rÈgacaritÈ, ettakÈ dosÈdicaritÈ”ti cariyavasena cha koÔÔhÈse akÈsi. Atha nesaÑ sappÈyadhammadesanaÑ upadhÈrento “rÈgacaritÈnaÑ devÈnaÑ SammÈparibbÈjanÊyasuttaÑ3 kathessÈmi, dosacaritÈnaÑ KalahavivÈdasuttaÑ4, mohacaritÈnaÑ MahÈby|hasuttaÑ5, vitakkacaritÈnaÑ C|Äaby|hasuttaÑ6, saddhÈcaritÈnaÑ TuvaÔakasuttaÑ7, buddhicaritÈnaÑ PurÈbhedasuttaÑ8 kathessÈmÊ”ti desanaÑ vavatthÈpetvÈ puna taÑ parisaÑ manasÈkÈsi “attajjhÈsayena nu kho jÈneyya, parajjhÈsayena, aÔÔhuppattikena, pucchÈvasenÈ”ti. Tato “pucchÈvasena jÈneyyÈ”ti ÒatvÈ “atthi nu kho koci devatÈnaÑ ajjhÈsayaÑ gahetvÈ cariyavasena paÒhaÑ pucchituÑ samattho”ti “tesu paÒcasatesu bhikkh|su ekopi na sakkotÊ”ti addasa. Tato asÊtimahÈsÈvake9, dve aggasÈvake ca samannÈharitvÈ “tepi na sakkontÊ”ti disvÈ cintesi “sace Paccekabuddho bhaveyya, sakkuÓeyya nu kho”ti. “Sopi na sakkuÓeyyo”ti ÒatvÈ “SakkasuyÈmÈdÊsu koci sakkuÓeyyÈ”ti samannÈhari. Sace hi tesu koci sakkuÓeyya, taÑ pucchÈpetvÈ attanÈ vissajjeyya. Na pana tesupi koci sakkoti. Athassa etadahosi “mÈdiso Buddhoyeva sakkuÓeyya, atthi pana katthaci aÒÒo Buddho”ti anantÈsu lokadhÈt|su anantaÒÈÓaÑ pattharitvÈ lokaÑ olokento na aÒÒaÑ BuddhaÑ addasa. AnacchariyaÒcetaÑ, idÈni attanÈ samaÑ na passeyya, yo jÈtadivasepi brahmajÈlavaÓÓanÈyaÑ10 vuttanayena attanÈ samaÑ apassanto “aggohamasmi lokassÈ”ti11 appaÔivattiyaÑ sÊhanÈdaÑ nadi. EvaÑ aÒÒaÑ attanÈ samaÑ apassitvÈ cintesi ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 333 piÔÔhe. 2. Abhi 3. 116 piÔÔhe. 3. Khu 1. 332 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 413 piÔÔhÈdÊsu. 5. Khu 1. 418 piÔÔhÈdÊsu. 6. Khu 1. 415 piÔÔhÈdÊsu. 7. Khu 1. 421 piÔÔhÈdÊsu. 8. Khu 1. 411 piÔÔhÈdÊsu. 9. TheragÈthÈ-®Ôha 2. 541 piÔÔhÈdÊsu. 10. DÊ-®Ôha 1. 60 piÔÔhÈdÊsu. 11. DÊ 2. 13 piÔÔhe.


“sace ahaÑ pucchitvÈ ahameva vissajjeyyaÑ, evaÑ tÈ devatÈ na sakkhissanti paÔivijjhituÑ. AÒÒasmiÑ pana Buddheyeva pucchante mayi ca vissajjante accherakaÑ bhavissati, sakkhissanti ca devatÈ paÔivijjhituÑ, tasmÈ NimmitabuddhaÑ mÈpessÈmÊ”ti abhiÒÒÈpÈdakaÑ jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya “pattacÊvaraggahaÓaÑ ÈlokitaÑ vilokitaÑ samiÒjitaÑ pasÈritaÒca mama sadisaÑyeva hot|”ti kÈmÈvacaracittehi parikammaÑ katvÈ “pÈcÊnayugandharaparikkhepato ulla~ghayamÈnaÑ candamaÓÉalaÑ bhinditvÈ nikkhamanto viya Ègacchat|”ti r|pÈvacaracittena adhiÔÔhÈsi. DevasaÑgho taÑ disvÈ “aÒÒopi nu kho bho cando uggato”ti Èha. Atha candaÑ ohÈya Èsannatare jÈte “na cando, s|riyo uggato”ti. Puna Èsannatare jÈte “na s|riyo, devavimÈnaÑ etan”ti. Puna Èsannatare jÈte “na devavimÈnaÑ, devaputto eso”ti. Puna Èsannatare jÈte “na devaputto, mahÈbrahmÈ eso”ti. Puna Èsannatare jÈte “na mahÈbrahmÈ, aparopi bho Buddho Ègato”ti Èha.

Tattha puthujjanadevatÈ cintayiÑsu “ekabuddhassa tÈva ayaÑ devatÈsannipÈto. DvinnaÑ kÊvamahanto bhavissatÊ”ti. AriyadevatÈ cintayiÑsu “ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve BuddhÈ nÈma natthi, addhÈ BhagavÈ attanÈ sadisaÑ aÒÒaÑ ekaÑ BuddhaÑ nimminÊ”ti. Athassa devasaÑghassa passantasseva Nimmitabuddho ÈgantvÈ DasabalaÑ avanditvÈva sammukhaÔÔhÈne samasamaÑ katvÈ mÈpite Èsane nisÊdi. Bhagavato bÈttiÑsamahÈpurisalakkhaÓÈni, nimmitassÈpi, Bhagavato sarÊrÈ chabbaÓÓarasmiyo nikkhamanti, nimmitassÈpi, Bhagavato sarÊrarasmiyo nimmitasarÊre paÔihaÒÒanti, nimmitassa rasmiyo Bhagavato kÈye paÔihaÒÒanti. TÈ dvinnampi BuddhÈnaÑ sarÊrato uggamma bhavaggaÑ Èhacca tato tato paÔinivattitvÈ devatÈnaÑ matthakamatthakapariyantena otaritvÈ cakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ patiÔÔhahiÑsu. SakalacakkavÈÄagabbhaÑ suvaÓÓamayava~kagopÈnasivinaddhamiva cetiyagharaÑ virocittha. DasasahassacakkavÈÄadevatÈ ekacakkavÈÄe rÈsibh|tÈ dvinnaÑ BuddhÈnaÑ rasmi-abbhantaraÑ pavisitvÈ aÔÔhaÑsu. Nimmito nisÊdantoyeva “kathaÑdassÊ kathaÑsÊlo, upasantoti vuccatÊ”ti-ÈdinÈ nayena adhipaÒÒÈdikaÑ pucchanto gÈthamÈha.

Tattha pucchÈya tÈva so nimmito kathaÑdassÊti adhipaÒÒaÑ, kathaÑsÊloti adhisÊlaÑ, upasantoti adhicittaÑ pucchati. SesaÑ pÈkaÔameva.

KhuddakanikÈya 276

NimmitabuddhÈdivibhÈvanatthaÑ PeÔake1–

“Upeti dhammaÑ paripucchamÈno, kusalaÑ atthupasaÒhitaÑ. Na jÊvati na nibbuto na mato, taÑ puggalaÑ katamaÑ vadanti BuddhÈ2.

SaÑsÈrakhÊÓo na ca vantarÈgo, Na cÈpi sekkho na ca diÔÔhadhammo. AkhÊÓÈsavo antimadehadhÈrÊ, TaÑ puggalaÑ katamaÑ vadanti BuddhÈ.

Na dukkhasaccena sama~gibh|to, Na maggasaccena kuto nirodho. Samudayasaccato suvid|ravid|ro, TaÑ puggalaÑ katamaÑ vadanti BuddhÈ.

Ahetuko nopi ca r|panissito, Apaccayo nopi ca so asa~khato. Asa~khatÈrammaÓo nopi ca r|pÊ, TaÑ puggalaÑ katamaÑ vadanti BuddhÈ”ti–

vuttaÑ.

Tattha paÔhamagÈthÈ NimmitabuddhaÑ sandhÈya, dutiyagÈthÈ pacchimabhavikabodhisattaÑ sandhÈya, tatiyagÈthÈ arahattaphalaÔÔhaÑ sandhÈya, catutthagÈthÈ ar|pe nibbÈnapaccavekkhaÓamanodvÈrapurecÈrika-cittasama~giÑ3 sandhÈya vuttÈti ÒÈtabbÈ. KÊdisena dassanenÈti kÊdisavasena dassanena. KiÑsaÓÔhitenÈti kiÑsarikkhena. KiÑpakÈrenÈti kiÑvidhena. KiÑpaÔibhÈgenÈti kiÑÈkÈrena.

YaÑ pucchÈmÊti yaÑ puggalaÑ pucchÈmi, taÑ mayhaÑ viyÈkarohi. YÈcÈmÊti ÈyÈcÈmi. AjjhesÈmÊti ÈÓÈpemi. PasÈdemÊti tava santÈne somanasaÑ uppÈdemi. Br|hÊti niddesassa uddesapadaÑ. ŒcikkhÈti desetabbÈnaÑ “imÈni nÈmÈnÊ”ti nÈmavasena kathehi. DesehÊti dassehi. PaÒÒapehÊti jÈnÈpeti. ©ÈÓamukhavasena hi appanaÑ Ôhapento ______________________________________________________________ 1. Natthi PeÔakopadese. 2. Vi 5. 373 piÔÔhe. 3. NibbÈnapaccavekkhaÓapurecÈrikatthena cittasama~giÑ (SÊ)


“paÒÒapehÊ”ti vuccati. PaÔÔhapehÊti paÒÒÈpehi, pavattÈpehÊti attho. ©ÈÓamukhe ÔhapehÊti vÈ. VivarÈti vivaÔaÑ karohi, vivaritvÈ dassehÊti attho. VibhajÈti vibhÈgakiriyÈya vibhÈvento dassehÊti attho. UttÈnÊkarohÊti pÈkaÔabhÈvaÑ karohi.

Atha vÈ ÈcikkhÈti desanÈdÊnaÑ channaÑ padÈnaÑ m|lapadaÑ. DesanÈdÊni cha padÈni etassa atthassa vivaraÓatthaÑ vuttÈni. Tattha desehÊti ugghaÔitaÒÒ|naÑ vasena sa~khepato paÔhamaÑ uddesavasena desehi. UgghaÔitaÒÒ| hi sa~khepena vuttaÑ paÔhamaÑ vuttaÒca paÔivijjhanti. PaÒÒapehÊti vipaÒcitaÒÒ|naÑ vasena tesaÑ cittatosanena buddhinisÈnena ca paÔhamaÑ saÑkhittassa vitthÈrato niddesavaseneva paÒÒapehi. PaÔÔhapehÊti tesaÑyeva niddiÔÔhassa niddesassa paÔiniddesavasena vitthÈritavasena Ôhapehi paÔÔhapehi. VivarÈti niddiÔÔhassapi punappunaÑ vacanena vivarÈhi. VibhajÈti punappunaÑ vuttassÈpi vibhÈgakaraÓena vibhajÈhi. UttÈnÊkarohÊti vivaÔassa vitthÈrataravacanena vibhattassa ca nidassanavacanena uttÈniÑ karohi. AyaÑ desanÈ neyyÈnampi paÔivedhÈya hotÊti. 84. Vissajjane pana BhagavÈ sar|pena adhipaÒÒÈdÊni avissajjetvÈva adhipaÒÒÈdippabhÈvena yesaÑ kilesÈnaÑ upasamÈ “upasanto”ti vuccati, nÈnÈdevatÈnaÑ ÈsayÈnulomena tesaÑ upasamameva dÊpento “vÊtataÓho”ti-ÈdikÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha Èdito aÔÔhannaÑ gÈthÈnaÑ “taÑ br|mi upasanto”ti imÈya gÈthÈya sambandho veditabbo, tato parÈsaÑ “sa ve santoti vuccatÊ”ti iminÈ sabbapacchimena padena.

AnupadavaÓÓanÈnayo–vÊtataÓho purÈbhedÈti yo sarÊrabhedÈ pubbameva pahÊnataÓho. Pubbamantamanissitoti atÊtaddhÈdibhedaÑ pubba-antaÑ anissito. Vemajjhe nupasa~kheyyoti paccuppannepi addhani “ratto”ti-ÈdinÈ nayena na upasa~khÈtabbo. Tassa natthi purakkhatanti tassa arahato dvinnaÑ purekkhÈrÈnaÑ abhÈvÈ anÈgate addhani purakkhatamapi natthi, taÑ br|mi upasantoti evamettha yojanÈ veditabbÈ. Esa nayo sabbattha.

PurÈ kÈyassa bhedÈti karajakÈyassa bhedato pubbeyeva. AttabhÈvassÈti sakalattabhÈvassa. KaÄevarassa nikkhepÈti kaÄevarassa

KhuddakanikÈya 278

nikkhepato sarÊrassa Ôhapanato. JÊvitindriyassa upacchedÈti duvidhassa jÊvitindriyassa upacchedato pubbameva.

Pubbanto vuccati atÊto addhÈti pubbasa~khÈto anto koÔÔhÈso “atÊto addhÈti, atikkanto kÈlo”ti kathÊyati. AtÊtaÑ addhÈnaÑ ÈrabbhÈti atÊtakÈlaÑ paÔicca taÓhÈ pahÊnÈ.

Aparampi bhaddekarattapariyÈyaÑ1 dassento “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha evaÑr|po ahosinti kÈÄopi samÈno indanÊlamaÓivaÓÓo ahosinti evaÑ manuÒÒar|pavaseneva evaÑr|po ahosiÑ. KusalasukhasomanassavedanÈ-vaseneva evaÑvedano. TaÑsampayuttÈnaÑyevasaÒÒÈdÊnaÑ vasena evaÑsaÒÒo. EvaÑsa~khÈro. EvaÑviÒÒÈÓo ahosiÑ atÊtamaddhÈnanti tattha nandiÑ na samannÈnetÊti tesu r|pÈdÊsu taÓhaÑ vÈ taÓhÈsampayuttadiÔÔhiÑ vÈ nÈnupavattayati. Aparena pariyÈyena MahÈkaccÈnabhaddekaratta-pariyÈyaÑ2 dassento “atha vÈ iti me cakkhu ahosÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha cakkh|ti cakkhupasÈdo. R|pÈti catusamuÔÔhÈnikar|pÈ. IminÈ nayena sesÈyatanÈnipi veditabbÈni. ViÒÒÈÓanti nissayaviÒÒÈÓaÑ. Na tadabhinandatÊti taÑ cakkhuÑ ceva r|paÒca taÓhÈdiÔÔhivasena nÈbhinandati. Iti me mano ahosi iti dhammÈti ettha pana manoti bhava~gacittaÑ. DhammÈti tebh|makadhammÈrammaÓaÑ. HasitalapitakÊÄitÈnÊti dantavidaÑsakahasitaÒca vÈcÈlapitaÒca kÈyakÊÄÈdikÊÄitaÒcÈti hasitalapitakÊÄitÈni. Na tadassÈdetÊti tÈni hasitÈdÊni nÈbhinandati. Na taÑ nikÈmetÊti kantaÑ na karoti. Na ca tena vittiÑ ÈpajjatÊti tena ca tuÔÔhiÑ na pÈpuÓÈti.

TaÑ taÑ paccayaÑ paÔicca uppannoti paccuppanno. Rattoti nupasa~kheyyoti rÈgena rattoti gaÓanaÑ na upanetabbo. Uparipi eseva nayo. Evar|po siyanti-ÈdÊsu paÓÊtamanuÒÒar|pÈdivaseneva taÓhÈdiÔÔhipavattanasa~khÈtÈ nandÊ samannÈnayanÈ veditabbÈ. Na paÓidahatÊti patthanÈvasena na Ôhapeti. AppaÓidhÈnapaccayÈti na patthanÈÔhapanakÈraÓena. 85. AsantÈsÊti tena tena alÈbhato asantasanto. AvikatthÊti sÊlÈdÊhi avikatthanasÊlo. Akukkucoti hatthakukkuccÈdivirahito. MantabhÈÓÊti mantÈya pariggahetvÈ vÈcaÑ bhÈsitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 226 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 3. 231 piÔÔhÈdÊsu.


Anuddhatoti uddhaccavirahito. Sa ve vÈcÈyatoti so vÈcÈya yato saÑyato catudosavirahitaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈ hoti.

Akkodhanoti yaÑ hi kho vuttanti “na kodhano akodhano kodhavirahito”ti yaÑ kathitaÑ, taÑ paÔhamaÑ tÈva kodhaÑ kathetukÈmo “apica kodho tÈva vattabbo”ti Èha. Kodho tÈva vattabboti paÔhamaÑ kodho kathetabbo. DasahÈkÈrehi kodho jÈyatÊti dasahi kÈraÓehi kodho uppajjati. AnatthaÑ me acarÊti avaÉÉhiÑ me akÈsi, iminÈ upÈyena sabbapadesu attho veditabbo. AÔÔhÈne vÈ pana kodho jÈyatÊti akÈraÓe kodho uppajjati. Ekacco hi “devo ativassatÊ”ti kuppati, “na vassatÊ”ti kuppati, “s|riyo tappatÊ”ti kuppati, “na tappatÊ”ti kuppati, vÈte vÈyantepi kuppati, avÈyantepi kuppati, sammajjituÑ asakkonto bodhipaÓÓÈnaÑ kuppati, cÊvaraÑ pÈrupituÑ asakkonto vÈtassa kuppati, upakkhalitvÈ khÈÓukassa kuppati. IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “aÔÔhÈne vÈ pana kodho jÈyatÊ”ti. Tattha heÔÔhÈ navasu ÔhÈnesu satte Èrabbha uppannattÈ kammapathabhedo hoti.

AÔÔhÈnaghÈto pana sa~khÈresu uppanno1 kammapathabhedaÑ na karoti. CittaÑ ÈghÈtento uppannoti cittassa ÈghÈto. Tato balavataro paÔighÈto. PaÔihaÒÒanavasena paÔighaÑ. PaÔivirujjhatÊti paÔivirodho. Kuppanavasena kopo. Pakopo sampakopoti upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Dussanavasena doso. Padososampadosoti upasaggavasena padaÑ vaÉÉhitaÑ. Cittassa byÈpattÊti cittassa vipannatÈ viparivattanÈkÈro. ManaÑ pad|sayamÈno uppajjatÊti manopadoso. Kujjhanavasena kodho. KujjhanÈkÈro kujjhanÈ. Kujjhitassa bhÈvo kujjhitattaÑ. DussatÊti doso. DussanÈti dussanÈkÈro. Dussitattanti dussitabhÈvo. PakatibhÈvavijahanaÔÔhena byÈpajjanaÑ byÈpatti. ByÈpajjanÈti byÈpajjanÈkÈro. VirujjhatÊti virodho. PunappunaÑ virujjhatÊti paÔivirodho. ViruddhÈkÈrapaÔiviruddhÈkÈravasena vÈ idaÑ vuttaÑ. CaÓÉiko vuccati caÓÉo, thaddhapuggalo, tassa bhÈvo caÓÉikkaÑ. Na etena suropitaÑ vacanaÑ hoti, duruttaÑ aparipuÓÓameva hotÊti asuropo. KuddhakÈle ______________________________________________________________ 1. Kuppanto (Ka)

KhuddakanikÈya 280

hi paripuÓÓavacanaÑ nÈma natthi, sacepi kassaci hoti, taÑ appamÈÓaÑ. Apare pana “assujananaÔÔhena assuropanato assuropo”ti vadanti, taÑ akÈraÓaÑ somanassassÈpi assujananato. HeÔÔhÈvutta-attamanatÈpaÔipakkhato na attamanatÈti anattamanatÈ. SÈ pana yasmÈ cittasseva, na sattassa, tasmÈ “cittassÈ”ti vuttaÑ.

AdhimattaparittatÈ veditabbÈti adhimattabhÈvo parittabhÈvo ca, balavabhÈvo mandabhÈvoti attho. KaÒci kÈleti ekadÈ. “KaÒci kÈlan”tipi pÈÔho. CittÈvilakaraÓamatto hotÊti cittassa ÈvilakaraÓappamÈÓo, cittakiliÔÔhakaraÓappamÈÓoti attho. “CittÈlasakaraÓamatto”tipi pÈÔho, taÑ na sundaraÑ. Tassa cittakilamathakaraÓamattoti attho. Na ca tÈva mukhakulÈnavikulÈno hotÊti mukhassa sa~kocanavisa~kocano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva hanusaÒcopano hotÊti dvinnaÑ han|naÑ aparÈparaÑ calano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva pharusavÈcaÑ nicchÈraÓo hotÊti paresaÑ mammacchedakaÑ pharusavÈcaÑ mukhato nÊharaÓena bahi nikkhamano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva disÈvidisÈnuvilokano hotÊti parassa abbhukkiraÓatthaÑ daÓÉÈdi-atthÈya disaÒca anudisaÒca punappunaÑ vilokano na ca tÈva hoti.

Na ca tÈva daÓÉasatthaparÈmasano hotÊti ÈghÈtanatthaÑ daÓÉaÒca ekatodhÈrÈdisatthaÒca Èdiyano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva daÓÉasattha-abbhukkiraÓo hotÊti vuttappakÈraÑ daÓÉasatthaÑ ukkhipitvÈ paharaÓo na ca tÈva hoti. Na ca tÈva daÓÉasattha-abhinipÈtano hotÊti etaÑ duvidhaÑ parassa paharaÓatthaÑ na ca tÈvakhipano hoti. Na ca tÈva chinnavicchinnakaraÓo hotÊti daÓÉasatthÈdikhipanena parasarÊraÑ dvidhÈkaraÓo ca vividhÈkÈrena vaÓakaraÓo ca na tÈva hoti. “ChiddavicchiddakaraÓo”tipi pÈÔho. Na ca tÈva sambhaÒjanapalibhaÒjano hotÊti sarÊraÑ bhaÒjitvÈ cuÓÓavicuÓÓakaraÓo na ca tÈva hoti. Na ca tÈva a~gama~ga-apakaÉÉhano hotÊti a~gapacca~gaÑ sampaggahetvÈ apanetvÈ kaÉÉhano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva jÊvitÈ voropano hotÊti jÊvitindriyato voropano na ca tÈva hoti. Na ca tÈva sabbacÈgapariccÈgÈya saÓÔhito hotÊti sabbaÑ


parassa jÊvitaÑ nÈsetvÈ attano jÊvitanÈsanatthÈya saÓÔhito na ca tÈva hoti. IdaÑ vuttaÑ hoti–yadÈ aÒÒaÑ jÊvitÈ voropetvÈ attÈnaÑ jÊvitÈ voropanatthÈya Ôhito, tadÈ sabbacÈgapariccÈgÈ nÈma hoti. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–

“KodhaÑ chetvÈ sukhaÑ seti, kodhaÑ chetvÈ na socati. Kodhassa visam|lassa, madhuraggassa brÈhmaÓa. VadhaÑ ariyÈ pasaÑsanti, taÑ hi chetvÈ na socatÊ”ti1.

Yatoti yadÈ. ParapuggalaÑ ghÈÔetvÈti parapuggalaÑ2 nÈsetvÈ. AttÈnaÑ ghÈÔetÊti attÈnaÑ mÈrehi. Paramussadagatoti atibalavabhÈvaÑ gato. Paramavepullappattoti ativipulabhÈvaÑ patto. Kodhassa pahÊnattÈti anÈgÈmimaggena vuttappakÈrassa kodhassa pahÊnabhÈvena. Kodhavatthussa pariÒÒÈtattÈti kodhassa patiÔÔhÈbh|tassa kÈraÓabh|tassa piyÈpiya-aÔÔhÈnasa~khÈtassa vatthussa ÒÈtatÊraÓapariÒÒÈhi byÈpetvÈ ÒÈtabhÈvena. Kodhahetussa upacchinnattÈti kodhassa janakahetuno domanassasahagatacittuppÈdassa ucchinnabhÈvena.

TÈsÊti bhÈyanasÊlo hoti. UttÈsÊti atibhÈyanasÊlo. ParittÈsÊti samantato bhÈyanasÊlo. BhÈyatÊti bhayaÑ uppajjati. SantÈsaÑ ÈpajjatÊti vir|pabhÈvaÑ pÈpuÓÈti. KatthÊ hotÊti attano vaÓÓabhaÓanasÊlo hoti. VikatthÊti vividhÈ nÈnappakÈrato vaÓÓabhaÓanasÊlo. JÈtiyÈ vÈti khattiyabhÈvÈdijÈtisampattiyÈ vÈ. Gottena vÈti GotamagottÈdinÈ ukkaÔÔhagottena vÈ. Kolaputtiyena vÈti mahÈkulabhÈvena vÈ. VaÓÓapokkharatÈya vÈti vaÓÓasampannasarÊratÈya vÈ. SarÊraÒhi “pokkharan”ti vuccati, tassavaÓÓasampattiyÈ abhir|pabhÈvenÈti attho. Dhanena vÈti-ÈdÊni uttÈnatthÈneva.

Kukkuccanti niddesassa uddesapadaÑ. Tattha kukkuccanti kucchitaÑ kataÑ kukataÑ, tassa bhÈvo kukkuccaÑ. TaÑ pacchÈnutÈpalakkhaÓaÑ, katÈkatÈnusocanarasaÑ, vippaÔisÈrapaccupaÔÔhÈnaÑ, katÈkatapadaÔÔhÈnaÑ, dÈsabyaÑ viya daÔÔhabbaÑ. HatthakukkuccampÊti hatthehi kucchitaÑ kataÑ kukataÑ, tassa bhÈvo hatthakukkuccaÑ. PÈdakukkuccÈdÊsupi eseva nayo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 163, 239 piÔÔhÈdÊsu. 2. SattupuggalaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 282

Akappiye kappiyasaÒÒitÈti acchamaÑsaÑ s|karamaÑsanti khÈdati, dÊpimaÑsaÑ migamaÑsanti khÈdati, akappiyabhojanaÑ kappiyabhojananti bhuÒjati, vikÈle kÈlasaÒÒitÈya bhuÒjati, akappiyapÈnakaÑ kappiyapÈnakanti pivati. AyaÑ akappiye kappiyasaÒÒitÈ. Kappiye akappiyasaÒÒitÈti s|karamaÑsaÑ acchamaÑsanti khÈdati, migamaÑsaÑ dÊpimaÑsanti khÈdati, kappiyabhojanaÑ akappiyabhojananti bhuÒjati, kÈle vikÈlasaÒÒitÈya bhuÒjati, kappiyapÈnakaÑ akappiyapÈnakanti pivati. AyaÑ kappiye akappiyasaÒÒitÈ. Avajje vajjasaÒÒitÈti niddose dosasaÒÒitÈ. Vajje avajjasaÒÒitÈti sadose niddosasaÒÒitÈ. KukkuccÈyanÈti kukkuccÈyanÈkÈro. KukkuccÈyitattanti kukkuccÈyitabhÈvo. Cetaso vippaÔisÈroti cittassa vir|po paÔisaraÓabhÈvo1. Manovilekhoti cittassa vilekho.

KatattÈ ca akatattÈ cÈti kÈyaduccaritÈdÊnaÑ katabhÈvena ca kÈyasucaritÈdÊnaÑ akatabhÈvena ca. KataÑ me kÈyaduccaritanti mayÈ kÈyena kilesap|tikattÈ duÔÔhuÑ caritaÑ kÈyena kataÑ. AkataÑ me kÈyasucaritanti mayÈ kÈyena suÔÔhu caritaÑ na kataÑ. VacÊduccaritavacÊsucaritÈdÊsupi eseva nayo nirodhapariyosÈnesu.

CittassÈti na sattassa na posassa. Uddhaccanti uddhatÈkÈro. Av|pasamoti na v|pasamo. Ceto vikkhipatÊti cetaso vikkhepo, bhantattaÑ cittassÈti cittassa bhantabhÈvo bhantayÈnabhantagoÓÈdÊnaÑ viya. IminÈ ekÈrammaÓasmiÑ yeva vipphandanaÑ kathitaÑ. UddhaccaÑ hi ekÈrammaÓe vipphandati, vicikicchÈ nÈnÈrammaÓeti. IdaÑ vuccati uddhaccanti ayaÑ uddhatabhÈvo kathÊyati.

MusÈvÈdaÑ pahÈyÈti ettha musÈti visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjako vacÊpayogo kÈyapayogo vÈ. VisaÑvÈdanÈdhippÈyena panassa paravisaÑvÈdakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo.

Aparo nayo–musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu. VÈdoti tassa bh|tato tacchato viÒÒÈpanaÑ. LakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒatti2 samuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo, taÑ musÈvÈdaÑ. PahÈyÈti imaÑ musÈvÈdacetanÈsa~khÈtaÑ dussÊlyaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÔihatabhÈvo (SÊ) paÔippharaÓabhÈvo (SyÈ) 2. TathÈvacÊviÒÒatthi (Ka)


pajahitvÈ. PaÔiviratoti pahÊnakÈlato paÔÔhÈya tato dussÊlyato orato1 viratova. Natthi tassa vÊtikkamissÈmÊti cakkhusotaviÒÒeyyÈ dhammÈ, pageva kÈyaviÒÒeyyÈti iminÈ nayena aÒÒesupi evar|pesu padesu attho veditabbo.

SaccaÑ vadatÊti saccavÈdÊ. Saccena saccaÑ sandahati ghaÔetÊti saccasandho, na antarantarÈ musÈ vadatÊti attho. Yo hi puriso kadÈci musÈ vadati, kadÈci saccaÑ, tassa musÈvÈdena antaritattÈ saccaÑ saccena na ghaÔiyati, tasmÈ so na saccasandho, ayaÑ pana na tÈdiso, jÊvitahetupi musÈ avatvÈ saccena saccaÑ sandahatiyevÈti saccasandho.

Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko hi puggalo haliddirÈgo viya, thusarÈsimhi nikhÈtakhÈÓu viya, assapiÔÔhe ÔhapitakumbhaÓÉamiva ca na thirakatho hoti, eko pÈsÈÓalekhÈ viya, indakhÊlo viya ca thirakatho hoti, asinÈ sÊsaÑ chindantepi dve kathÈ na katheti, ayaÑ vuccati theto.

Paccayikoti pattiyÈyitabbako, saddhÈyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “mÈ tassa vacanaÑ saddahathÈ”ti vattabbataÑ Èpajjati. Eko paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “yadi tena vuttaÑ, idameva pamÈÓaÑ, idÈni upaparikkhitabbaÑ natthi, evameva idan”ti vattabbataÑ Èpajjati, ayaÑ vuccati paccayiko.

AvisaÑvÈdako lokassÈti tÈya saccavÈditÈya lokaÑ na visaÑvÈdetÊti attho.

PisuÓaÑ vÈcaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsu yÈya vÈcÈya yassa taÑ vÈcaÑ bhÈsati, tassa hadaye attano piyabhÈvaÑ parassa ca suÒÒabhÈvaÑ karoti, sÈ pisuÓÈ vÈcÈ. YÈya pana attÈnampi parampi pharusaÑ karoti, yÈ vÈcÈ sayampi pharusÈ, neva kaÓÓasukhÈ na hadaya~gamÈ, ayaÑ pharusÈ vÈcÈ. Yena samphaÑ palapati niratthakaÑ, so samphappalÈpo. YÈ tesaÑ m|labh|tÈ cetanÈpi pisuÓavÈcÈdinÈmameva labhati, sÈ eva ca idha adhippetÈ. ______________________________________________________________ 1. Œrato (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 284

ImesaÑ bhedÈyÈti yesaÑ ito vuttÈnaÑ santike sutaÑ, tesaÑ, bhedÈya. BhinnÈnaÑ vÈ sandhÈtÈti dvinnaÑ mittÈnaÑ vÈ samÈnupajjhÈyakÈdÊnaÑ vÈ kenacideva kÈraÓena bhinnÈnaÑ ekamekaÑ upasa~kamitvÈ “tumhÈkaÑ Êdise kule jÈtÈnaÑ evaÑ bahussutÈnaÑ idaÑ na yuttan”ti-ÈdÊni vatvÈ sandhÈnaÑ kattÈ anukattÈ.

AnuppadÈtÈti sandhÈnÈnuppadÈtÈ. Dve jane samagge disvÈ “tumhÈkaÑ evar|pe kule jÈtÈnaÑ evar|pehi guÓehi samannÈgatÈnaÑ anucchavikametan”ti-ÈdÊni vatvÈ daÄhÊkammaÑ kattÈti attho. Samaggo ÈrÈmo assÈti samaggÈrÈmo, yattha samaggÈ natthi, tattha vasitumpi na icchatÊti attho. “SamaggarÈmo”tipi PÈÄi, ayamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahÈya aÒÒatra gantumpi na icchatÊti attho. Samagge disvÈpi sutvÈpi nandatÊti samagganandÊ. SamaggakaraÓiÑvÈcaÑ bhÈsitÈti yÈ vÈcÈ satte samaggeyeva karoti, taÑ sÈmaggiguÓaparidÊpikameva vÈcaÑ bhÈsati, na itaranti.

Parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ ekantapharusacetanÈ pharusÈ vÈcÈ, nelÈti elaÑ vuccati doso, nassÈ elanti nelÈ, niddosÈti attho “nela~go setapacchÈdo”ti ettha1 vuttanelaÑ viya. KaÓÓasukhÈti byaÒjanamadhuratÈya kaÓÓÈnaÑ sukhÈ, s|civijjhanaÑ viya kaÓÓas|laÑ na janeti. AtthamadhuratÈya sakalasarÊre kopaÑ ajanetvÈ pemaÑ janetÊti pemanÊyÈ. HadayaÑ gacchati apaÔihaÒÒamÈnÈ sukhena cittaÑ pavisatÊti hadaya~gamÈ. GuÓaparipuÓÓatÈya pure bhavÈti porÊ, pure saÑvaÉÉhanÈrÊ viya sukumÈrÈtipi porÊ, purassa esÈtipi porÊ, nagaravÈsÊnaÑ kathÈti attho. NagaravÈsino hi yuttakathÈ honti, pitimattaÑ pitÈti bhÈtimattaÑ bhÈtÈti vadanti. Evar|pÊ kathÈ bahuno janassa kantÈ hotÊti bahujanakantÈ. KantabhÈveneva bahuno janassa manÈpÈ cittavuÉÉhikarÈti bahujanamanÈpÈ.

AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ samphappalÈpo. KÈlena vadatÊti kÈlavÈdÊ, vattabbayuttakÈlaÑ sallakkhetvÈ vadatÊti attho. Bh|taÑ tathaÑ tacchaÑ sabhÈvameva vadatÊti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 173; Khu 10. 202 piÔÔhesu.


bh|tavÈdÊ. DiÔÔhadhammikasamparÈyikatthasannissitameva katvÈ vadatÊti atthavÈdÊ. NavalokuttaradhammasannissitaÑ katvÈ vadatÊti dhammavÈdÊ. SaÑvaravinayapahÈnavinayasannissitaÑ katvÈ vadatÊti vinayavÈdÊ.

NidhÈnaÑ vuccati ÔhapanokÈso, nidhÈnamassa atthÊti nidhÈnavatÊ, hadaye nidhÈtabbayuttakaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈti attho. KÈlenÈti evar|piÑ bhÈsamÈnopi ca “ahaÑ nidhÈnavatiÑ vÈcaÑ bhÈsissÈmÊ”ti na akÈlena bhÈsati, yuttakÈlaÑ pana apekkhitvÈva bhÈsatÊti attho. SÈpadesanti sa-upamaÑ, sakÈraÓanti attho. Pariyantavatinti paricchedaÑ dassetvÈ yathÈssÈ paricchedo paÒÒÈyati, evaÑ bhÈsatÊti attho. AtthasaÑhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyÈdÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya atthasampannaÑ bhÈsati. YaÑ vÈ so atthavÈdÊ atthaÑ vadati, tena atthena sahitattÈ atthasaÑhitaÑ vÈcaÑ bhÈsati, na aÒÒaÑ nikkhipitvÈ aÒÒaÑ bhÈsatÊti vuttaÑ hoti. CatuddosÈpagataÑ vÈcaÑ bhÈsatÊti musÈvÈdÈdÊhi cat|hi dosehi apagataÑ vÈcaÑ bhÈsati. DvattiÑsÈya tiracchÈnakathÈyÈti dvattiÑsÈya saggamokkhÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈya kathÈya.

Dasa kathÈvatth|nÊti appicchatÈdÊni dasa vivaÔÔanissitÈya kathÈya vatthubh|tÈni kÈraÓÈni. Appicchakathanti ettha appicchoti icchÈvirahito aniccho nittaÓho. Ettha hi byaÒjanaÑ sÈvasesaÑ viya, attho pana niravaseso. Na hi khÊÓÈsavassa aÓumattÈpi icchÈ nÈma atthi.

Apicettha atricchatÈ pÈpicchatÈ mahicchatÈ appicchatÈti ayaÑ bhedo veditabbo–tattha sakalÈbhe atittassa paralÈbhapatthanÈ atricchatÈ nÈma, tÈya samannÈgatassa ekabhÈjane pakkap|vepi1 attano patte patite2 na supakko viya khuddako viya ca khÈyati, sveva pana parassa patte pakkhitto supakko viya mahanto viya ca khÈyati. AsantaguÓasambhÈvanatÈ pana paÔiggahaÓe ca amattaÒÒutÈ pÈpicchatÈ nÈma, sÈ “idhekacco asaddho samÈno saddhoti maÑ jano jÈnÈt|”ti-ÈdinÈ3 nayena atreva ÈgatÈyeva. TÈya ca samannÈgato puggalo kohaÒÒe patiÔÔhÈti. SantaguÓasambhÈvanatÈ pana ______________________________________________________________ 1. Pakkap|vopi (SÊ) 2. Pahito (SÊ), pakkhitto (SyÈ) 3. Abhi 2. 364 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 286

paÔiggahaÓe ca amattaÒÒutÈ mahicchatÈ nÈma, sÈpi “idhekacco saddho samÈno saddhoti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, sÊlavÈ samÈno sÊlavÈti maÑ jano jÈnÈt|”ti1 iminÈ nayena ÈgatÈyeva. TÈya samannÈgato puggalo dussantappayo hoti, vijÈtamÈtÈpissa cittaÑ gahetuÑ na sakkoti. TenetaÑ vuccati–

“Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cÈpi puggalo. SakaÔena paccaye detu, tayopete atappayÈ”ti2.

SantaguÓanig|hanatÈ pana paÔiggahaÓe ca mattaÒÒutÈ appicchatÈ nÈma, tÈya samannÈgato puggalo attani vijjamÈnampi guÓaÑ paÔicchÈdetukÈmatÈya saddho samÈno “saddhoti maÑ jano jÈnÈt|”ti na icchati. SÊlavÈ. Pavivitto. Bahussuto. ŒraddhavÊriyo. SamÈdhisampanno. PaÒÒavÈ. KhÊÓÈsavo samÈno “khÊÓÈsavoti maÑ jano jÈnÈt|”ti na icchati seyyathÈpi Majjhantikatthero. EvaÑ appiccho ca pana bhikkhu anuppannaÑ lÈbhaÑ uppÈdeti, uppannaÑ thÈvaraÑ karoti, dÈyakÈnaÑ cittaÑ ÈrÈdheti, yathÈ yathÈ hi so attano appicchatÈya appaÑ gaÓhÈti, tathÈ tathÈ tassa vatte pasannÈ manussÈ bah| denti.

Aparopi catubbidho appiccho paccaya-appiccho dhuta~ga-appiccho pariyatti-appiccho adhigama-appicchoti. Tattha cat|su paccayesu appiccho paccaya-appiccho. So dÈyakassa vasaÑ jÈnÈti, deyyadhammassa vasaÑ jÈnÈti, attano thÈmaÑ jÈnÈti. Yadi hi deyyadhammo bahu hoti, dÈyako appaÑ dÈtukÈmo, dÈyakassa vasena appaÑ gaÓhÈti. Deyyadhammo appo, dÈyako bahuÑ dÈtukÈmo, deyyadhammassa vasena appaÑ gaÓhÈti. Deyyadhammopi bahu, dÈyakopi bahuÑ dÈtukÈmo, attano thÈmaÑ ÒatvÈ pamÈÓeneva gaÓhÈti.

Dhuta~gasamÈdÈnassa attani atthibhÈvaÑ na jÈnÈpetukÈmo dhuta~ga-appiccho nÈma. Yo pana bahussutabhÈvaÑ na jÈnÈpetukÈmo, ayaÑ pariyatti-appiccho nÈma. Yo pana sotÈpannÈdÊsu aÒÒataro hutvÈ sotÈpannÈdibhÈvaÑ jÈnÈpetuÑ na icchati, ayaÑ adhigama-appiccho nÈma. ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 364 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 2. 45; AÑ-®Ôha 1. 57; Abhi-®Ôha 2. 455; UdÈna-®Ôha 206 piÔÔhesupi

passitabbaÑ.


KhÊÓÈsavo pana atricchataÑ pÈpicchataÑ mahicchataÑ pahÈya sabbaso icchÈpaÔipakkhabh|tÈya alobhasa~khÈtÈya parisuddhÈya appicchatÈya samannÈgatattÈ appiccho nÈma. “Œvuso atricchatÈ pÈpicchatÈ mahicchatÈti ime dhammÈ pahÈtabbÈti tesu ÈdÊnavaÑ dassetvÈ evar|paÑ appicchataÑ samÈdÈya vattitabban”ti vadanto appicchakathaÑ katheti nÈma.

SantuÔÔhÊkathanti-ÈdÊsu visesatthameva dÊpayissÈma, yojanÈ pana vuttanayeneva veditabbÈ. SantuÔÔhÊkathanti itarÊtarapaccayasantosaÑ nissitaÑ kathaÑ. So panesa santoso dvÈdasavidho hoti. SeyyathidaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso, yathÈbalasantoso, yathÈsÈruppasantosoti tividho. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsupi.

TassÈyaÑ pabhedavaÓÓanÈ–idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ. So teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana yo pakatidubbalo vÈ hoti, ÈbÈdhajarÈbhibh|to vÈ, garucÊvaraÑ pÈrupanto kilamati. So sabhÈgena bhikkhunÈ saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈbalasantoso. Aparo paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti. So pattuÓÓacÊvarÈdÊnaÑ1 aÒÒataraÑ mahagghacÊvaraÑ, bah|ni vÈ pana cÊvarÈni labhitvÈ “idaÑ therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ, idaÑ bahussutÈnaÑ anur|paÑ, idaÑ gilÈnÈnaÑ, idaÑ appalÈbhÊnaÑ hot|”ti datvÈ tesaÑ purÈÓacÊvaraÑ vÈ sa~kÈrak|ÔÈdito vÈ nantakÈni uccinitvÈ tehi saÑghÈÔiÑ katvÈ dhÈrentopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ piÓÉapÈtaÑ labhati, yenassa paribhuttena aphÈsu hoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato sappÈyabhojanaÑ bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈbalasantoso. Aparo bahuÑ paÓÊtaÑ ______________________________________________________________ 1. PaÔÔuÓÓacÊvarÈdÊnaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 288

piÓÉapÈtaÑ labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhÊgilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ vÈ sesakaÑ piÓÉÈya vÈ caritvÈ missakÈhÈraÑ bhuÒjantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu senÈsanaÑ labhati manÈpaÑ vÈ amanÈpaÑ vÈ, so tena neva somanassaÑ na domanassaÑ1 uppÈdeti, antamaso tiÓasanthÈrakenÈpi yathÈladdheneva tussati. Ayamassa senÈsane yathÈlÈbhasantoso. Yo pana attano pakativiruddhaÑ vÈ byÈdhiviruddhaÑ vÈ senÈsanaÑ labhati, yatthassa vasato aphÈsu hoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ santake sappÈyasenÈsane vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane yathÈbalasantoso.

Aparo mahÈpuÒÒo leÓamaÓÉapak|ÔÈgÈrÈdÊni bah|ni paÓÊtasenÈsanÈni labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhÊgilÈnÈnaÑ datvÈ yattha katthaci vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso. Yopi “uttamasenÈsanaÑ nÈma pamÈdaÔÔhÈnaÑ, tattha nisinnassa thinamiddhaÑ okkamati, niddÈbhibh|tassa puna paÔibujjhato pÈpavitakkÈ pÈtubhavantÊ”ti paÔisaÒcikkhitvÈ tÈdisaÑ senÈsanaÑ pattampi na sampaÔicchati, so taÑ paÔikkhipitvÈ abbhokÈsarukkham|lÈdÊsu vasantopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa2 senÈsane yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so yaÑ labhati, teneva tussati, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Yo pana telena atthiko phÈÓitaÑ labhati, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telaÑ gahetvÈ aÒÒadeva vÈ pariyesitvÈ ( )3 bhesajjaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso. ______________________________________________________________ 1. Na PaÔighaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Ayampissa (SÊ) 3. (Tehi) (SÊ, SyÈ)


Aparo mahÈpuÒÒo bahuÑ telamadhuphÈÓitÈdipaÓÊtabhesajjaÑ labhati, so taÑ cÊvaraÑ viya theracirapabbajitabahussuta-appalÈbhÊgilÈnÈnaÑ datvÈ tesaÑ Èbhatena yena kenaci yÈpentopi santuÔÔhova hoti. Yo pana ekasmiÑ bhÈjane catumadhuraÑ ÔhapetvÈ ekasmiÑ muttaharÊtakaÑ “gaÓha bhante yadicchasÊ”ti vuccamÈno “sacassa tesu aÒÒatarenapi rogo v|pasammati, atha muttaharÊtakaÑ nÈma BuddhÈdÊhi vaÓÓitan”ti catumadhuraÑ paÔikkhipitvÈ muttaharÊtakena bhesajjaÑ karonto paramasantuÔÔhova hoti. Ayamassa gilÈnapaccaye yathÈsÈruppasantoso. ImesaÑ pana paccekapaccayesu tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ santosÈnaÑ yathÈsÈruppasantosova aggo. ArahÈ ekekasmiÑ paccaye imehi tÊhipi santuÔÔhova.

Pavivekakathanti pavivekanissitaÑ kathaÑ. Tayo hi vivekÈ kÈyaviveko cittaviveko upadhivivekoti. Tattha eko gacchati, eko tiÔÔhati, eko nisÊdati, eko seyyaÑ kappeti, eko gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati, eko paÔikkamati, eko abhikkamati, eko ca~kamaÑ adhiÔÔhÈti, eko carati, eko viharatÊti ayaÑ kÈyaviveko nÈma. AÔÔha samÈpattiyo pana cittaviveko nÈma. NibbÈnaÑ upadhiviveko nÈma.

Vuttampi hetaÑ–“kÈyaviveko ca vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ nekkhammÈbhiratÈnaÑ. Cittaviveko ca parisuddhacittÈnaÑ paramavodÈnappattÈnaÑ. Upadhiviveko ca nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnan”ti1.

AsaÑsaggakathanti ettha pana savanasaÑsaggo dassanasaÑsaggo samullapanasaÑsaggo sambhogasaÑsaggo kÈyasaÑsaggoti paÒcavidho saÑsaggo. Tesu idha bhikkhu suÓÈti “amukasmiÑ gÈme vÈ nigame vÈ itthÊ vÈ kumÈrÊ vÈ abhir|pÈ dassanÊyÈ pÈsÈdikÈ paramÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgatÈ”ti, so taÑ sutvÈ saÑsÊdati visÊdati, na sakkoti brahmacariyaÑ sandhÈretuÑ, sikkhÈdubbalyaÑ, anÈvikatvÈ hÊnÈyÈvattati. EvaÑ parehi kathiyamÈnar|pÈdisampattiÑ attanÈ vÈ hasitalapitagÊtasaddaÑ suÓantassa sotaviÒÒÈÓavÊthivasena uppanno rÈgo savanasaÑsaggo nÈma. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 122 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 290

Idha bhikkhu na heva kho suÓÈti, apica kho sÈmaÑ passati itthiÑ vÈ kumÈriÑ vÈ abhir|paÑ dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ paramÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgataÑ, so taÑ disvÈ saÑsÊdati visÊdati, na sakkoti brahmacariyaÑ sandhÈretuÑ, sikkhÈdubbalyaÑ anÈvikatvÈ hÊnÈyÈvattati. EvaÑ visabhÈgar|paÑ olokentassa pana cakkhuviÒÒÈÓavÊthivasena uppannarÈgo dassanasaÑsaggo nÈma.

AÒÒamaÒÒaÑ allÈpasallÈpavasena uppannarÈgo pana samullapanasaÑsaggo nÈma. Bhikkhuno bhikkhuniyÈ santakaÑ bhikkhuniyÈ vÈ bhikkhussa santakaÑ gahetvÈ paribhogakaraÓavasena uppannarÈgo sambhogasaÑsaggo nÈma. HatthaggÈhÈdivasena uppannarÈgo pana kÈyasaÑsaggo nÈma. ArahÈ imehi paÒcahi saÑsaggehi cat|hipi parisÈhi saddhiÑ asaÑsaÔÔho, gÈhamuttako ceva saÑsaggamuttako ca. AsaÑsaggassa vaÓÓaÑ bhaÓanto asaÑsaggakathaÑ katheti nÈma.

VÊriyÈrambhakathanti ettha yo paggahitavÊriyo paripuÓÓakÈyikacetasikavÊriyo hoti, gamane uppannaÑ kilesaÑ ÔhÈnaÑ pÈpuÓituÑ na deti, ÔhÈne uppannaÑ kilesaÑ nisajjaÑ, nisajjÈya uppannaÑ kilesaÑ sayanaÑ pÈpuÓituÑ na deti, daÓÉena1 kaÓhasappaÑ uppÊÄetvÈ gaÓhanto viya amittaÑ gÊvÈya akkamanto viya ca vicarati, tÈdisassa ÈraddhavÊriyassa vaÓÓaÑ bhaÓanto vÊriyÈrambhakathaÑ katheti nÈma.

SÊlakathanti-ÈdÊsu sÊlanti catupÈrisuddhisÊlaÑ. SamÈdhÊti vipassanÈpÈdakÈ aÔÔha samÈpattiyo. PaÒÒÈti lokiyalokuttaraÒÈÓaÑ. VimuttÊti arahattaphalavimutti2. VimuttiÒÈÓadassananti ek|navÊsatividhaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. SÊlÈdÊnaÑ guÓaÑ pakÈsento sÊlÈdikathaÑ katheti nÈma.

SatipaÔÔhÈnakathanti-ÈdÊni sa~gajÈlamaticca so munÊtipariyosÈnÈni pubbe vuttÈnusÈrena veditabbÈni. 86. NirÈsattÊti nittaÓho. VivekadassÊ phasses|ti paccuppannesu cakkhusamphassÈdÊsu attÈdibhÈvavivekaÑ passati. DiÔÔhÊsu ca na nÊyatÊti dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhÊsu kÈyaci diÔÔhiyÈ na nÊyati. ______________________________________________________________ 1. Mantena (SÊ) 2. Ariyaphalavimutti (SyÈ)


VipariÓataÑ vÈ vatthuÑ na socatÊti pakatibhÈvaÑ jahitvÈ naÔÔhe kismiÒci vatthusmiÑ na sokaÑ Èpajjati. VipariÓatasmiÑ vÈti vinassamÈne vatthumhi.

Cakkhusamphassoti cakkhuÑ vatthuÑ katvÈ cakkhuviÒÒÈÓasahajÈto phasso cakkhusamphasso. Sesesupi eseva nayo. Ettha ca purimÈ cakkhupasÈdÈdivatthukÈva, manosamphasso hadayavatthukopi avatthukopi sabbo catubh|mako phasso. Adhivacanasamphassoti pariyÈyena etassa nÈmaÑ hotiyeva. Tayo hi ar|pino khandhÈ sayaÑ piÔÔhivaÔÔakÈ hutvÈ attano sahajÈtasamphassassa adhivacanasamphassoti nÈmaÑ karonti. PaÔighasamphassoti nippariyÈyena pana paÔighasamphasso nÈma paÒcadvÈrikaphasso. Adhivacanasamphasso nÈma manodvÈrikaphasso. SukhavedanÊyo phassoti sukhavedanÈya hito uppÈdako phasso. Itaradvayepi eseva nayo. Kusalo phassoti ekavÊsatikusalacittasahajÈto phasso. Akusaloti dvÈdasa-akusalasahajÈto phasso. AbyÈkatoti chappaÒÒÈsa-abyÈkatasahajÈto phasso. KÈmÈvacaroti catupaÒÒÈsakÈmÈvacarasahajÈto phasso. R|pÈvacaroti kusalÈdipaÒcadasar|pÈvacarasampayutto. Ar|pÈvacaroti kusalÈbyÈkatavasena dvÈdasa-ar|pÈvacarasampayutto.

SuÒÒatoti anattÈnupassanÈvasena vipassantassa uppanno maggo suÒÒato, tena sahajÈto phasso suÒÒato phasso. Itaradvayepi eseva nayo. Animittoti ettha aniccÈnupassanÈvasena vipassantassa uppanno maggo animitto. AppaÓihitoti dukkhÈnupassanÈvasena vipassantassa uppanno maggo appaÓihito. Lokiyoti loko vuccati lujjanapalujjanaÔÔhena vaÔÔo, tasmiÑ pariyÈpannabhÈvena loke niyuttoti lokiyo, tebh|mako dhammo. Lokuttaroti lokato uttaro uttiÓÓoti lokuttaro, loke apariyÈpannabhÈvenapi lokuttaro. Attena vÈti attabhÈvena vÈ. Attaniyena vÈti attÈyattena vÈ. 87. PatilÊnoti rÈgÈdÊnaÑ pahÊnattÈ tato apagato. Akuhakoti avimhÈpako tÊhi kuhanavatth|hi. ApihÈl|ti apihanasÊlo,

KhuddakanikÈya 292

patthanÈtaÓhÈya rahitoti vuttaÑ hoti. AmaccharÊti paÒcamaccheravirahito. Appagabbhoti kÈyapÈgabbhiyÈdivirahito. Ajegucchoti sampannasÊlÈditÈya ajegucchanÊyo asecanako manÈpo. PesuÓeyye ca no yutoti dvÊhi ÈkÈrehi upasaÑharitabbe pisuÓakamme ayutto.

RÈgassa pahÊnattÈti arahattamaggena rÈgakilesassa pahÊnabhÈvena. AsmimÈno pahÊno hotÊti asmÊti unnatimÈno samucchedavasena pahÊno hoti.

TÊÓi kuhanavatth|nÊti tÊÓi vimhÈpanakÈraÓÈni. PaccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ kuhanavatth|ti-ÈdÊsu cÊvarÈdÊhi nimantitassa tadatthikasseva sato pÈpicchataÑ nissÈya paÔikkhipanena te ca gahapatike attani suppatiÔÔhitapasÈde1 ÒatvÈ puna tesaÑ “aho ayyo appiccho, na kiÒci paÔiggaÓhituÑ icchati, suladdhaÑ vata no assa, sace appamattakampi kiÒci paÔiggaÓheyyÈ”ti nÈnÈvidhehi upÈyehi paÓÊtÈni cÊvarÈdÊni upanentÈnaÑ tadanuggahakÈmataÑyeva ÈvikatvÈ paÔiggahaÓena ca tato pabhuti api sakaÔabhÈrehi2 upanÈmanahetubh|taÑ vimhÈpanaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ kuhanavatth|ti veditabbaÑ. PÈpicchasseva pana sato sambhÈvanÈdhippÈyena katena iriyÈpathena vimhÈpanaÑ iriyÈpathasa~khÈtaÑ3 kuhanavatth|ti veditabbaÑ. PÈpicchasseva pana sato uttarimanussadhammÈdhigamaparidÊpanavÈcÈya tathÈ tathÈ vimhÈpanaÑ sÈmantajappanasa~khÈtaÑ kuhanavatth|ti veditabbaÑ.

KatamaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtanti ettha paccayapaÔisevananti evaÑ sa~khÈtaÑ paccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ. NimantentÊti idha gahapatikÈ “bhikkhaÑ gaÓhathÈ”ti bhikkh| nimantenti. Ayameva vÈ pÈÔho. “NimantetÊ”ti vÈ “vadantÊ”ti vÈ keci paÔhanti. TÈdise nimantÈpenti. NimantentÊti pÈÔhassa sambhavo daÔÔhabbo. CÊvaraÑ paccakkhÈtÊti cÊvaraÑ paÔikkhipati. EtaÑ sÈruppaÑ, yaÑ samaÓoti yaÑ cÊvaradhÈraÓaÑ samaÓo karoti, etaÑ sÈruppaÑ anucchavikaÑ. PÈpaÓikÈ vÈ nantakÈnÊti ÈpaÓadvÈre patikÈni antavirahitÈni pilotikÈni. UccinitvÈti saÑkaÉÉhitvÈ. UÒchÈcariyÈyÈti bhikkhÈcaraÓena. PiÓÉiyÈlopenÈti piÓÉaÑ katvÈ laddha-Èlopena. P|timuttena vÈti ______________________________________________________________ 1. SuppatiÔÔhitasaddhe (SÊ, SyÈ) 2. AsÊtisakaÔabhÈrehi (Ka) 3. IriyÈpathasannissitaÑ (SÊ, SyÈ)


gomuttena vÈ. OsadhaÑ kareyyÈti bhesajjakiccaÑ kareyya. TadupÈdÈyÈti tato paÔÔhÈya. DhutavÈdoti dhutaguÓavÈdÊ. Bhiyyo bhiyyo nimantentÊti upar|pari nimantenti. SammukhÊbhÈvÈti sammukhÊbhÈvena, vijjamÈnatÈyÈti attho. PasavatÊti paÔilabhati. SaddhÈya sammukhÊbhÈvena sakkÈ kÈtunti “saddhÈya sammukhÊbhÈvÈ”ti-ÈdimÈha. DeyyadhammÈ sulabhÈ dakkhiÓeyyÈ ca, saddhÈ pana dullabhÈ. Puthujjanassa hi saddhÈ athÈvarÈ, padavÈre padavÈre nÈnÈ hoti. Tenevassa MahÈmoggallÈnasadisopi aggasÈvako pÈÔibhogo bhavituÑ asakkonto Èha “dvinnaÑ kho nesaÑ Èvuso dhammÈnaÑ pÈÔibhogo bhogÈnaÒca jÊvitassa ca, saddhÈya pana tvaÑ pÈÔibhogo”ti.

EvaÑ tumhe puÒÒena paribÈhirÈ bhavissathÈti ettha puÒÒenÈti nissakkatthe karaÓavacanaÑ. PuÒÒato parihÊnÈ parammukhÈ bhavissatha. BhÈkuÔikÈti mukhÈnaÑ padhÈnapurimaÔÔhitabhÈvadassanena1 bhÈkuÔikaraÓaÑ, mukhasa~kocoti vuttaÑ hoti. BhÈkuÔikaraÓaÑ sÊlamassÈti bhÈkuÔiko, bhÈkuÔikassa bhÈvo bhÈkuÔiyaÑ. KuhanÈti vimhÈpanÈ. Kuhassa ÈyanÈ kuhÈyanÈ. Kuhitassa bhÈvo kuhitattaÑ.

PÈpicchoti asantaguÓadÊpanakÈmo. IcchÈpakatoti icchÈya-apakato, upaddutoti attho. SambhÈvanÈdhippÈyoti bahumÈnajjhÈsayo. GamanaÑ saÓÔhapetÊti abhikkamÈdigamanaÑ abhisa~kharoti, pÈsÈdikabhÈvaÑ karotÊti vuttaÑ hoti. Itaresupi eseva nayo. PaÓidhÈya gacchatÊti patthanaÑ ÔhapetvÈ gacchati. Sesesupi eseva nayo. SamÈhito viya gacchatÊti upacÈrappatto viya gacchati. Sesesupi eseva nayo.

ŒpÈthakajjhÈyÊva hotÊti sammukhÈ ÈgatÈnaÑ manussÈnaÑ jhÈnaÑ samÈpajjanto viya santabhÈvaÑ dasseti. IriyÈpathassÈti catu-iriyÈpathassa. ŒÔhapanÈti ÈdiÔÔhapanÈ, Èdarena vÈ ÔhapanÈ. ®hapanÈti ÔhapanÈkÈro. SaÓÔhapanÈti abhisa~kharaÓaÑ, pÈsÈdikabhÈvakaraÓanti vuttaÑ hoti. Ariyadhammasannissitanti lokuttaradhammapaÔibaddhaÑ. KuÒcikanti avÈpuraÓaÑ. MittÈti sinehavanto. SandiÔÔhÈti diÔÔhamattÈ. SambhattÈti daÄhamittÈ. UddaÓÉeti eko patissayaviseso. ______________________________________________________________ 1. PadhÈnaparimathitabhÈvadassanena (SÊ)

KhuddakanikÈya 294

Korajikakorajikoti sa~kocasa~kocako, atisa~kocakoti vuttaÑ hoti. “Koracakakoracako”ti1 vÈ pÈÔho. BhÈkuÔikabhÈkuÔikoti ativiya mukhasa~kocanasÊlo. Kuhakakuhakoti ativiya vimhÈpako. Lapakalapakoti ativiya sallÈpako. MukhasambhÈvikoti attano mukhavasena aÒÒehi saha sambhÈviko, appitacittoti eke. SantÈnanti kilesasantatÈya santÈnaÑ. SamÈpattÊnanti samÈpajjitabbÈnaÑ. GambhÊranti ninnapatiÔÔhÈnaÑ2. G|Ähanti dassetuÑ dukkhaÑ. NipuÓanti sukhumaÑ. PaÔicchannanti padatthena duppaÔivijjhÈdhippÈyaÑ. Lokuttaranti dhammadÊpakaÑ. SuÒÒatÈpaÔisaÒÒuttanti nibbÈnapaÔisaÒÒuttaÑ. Atha vÈ lokuttarasuÒÒatÈpaÔisaÒÒuttanti lokuttaradhammabh|tanibbÈnapaÔisaÒÒuttaÑ.

KÈyikaÑ pÈgabbhiyanti kÈye bhavaÑ kÈyikaÑ. VÈcasikacetasikesupi eseva nayo. AcittÊkÈrakatoti bahumÈnakiriyarahito. AnupÈhanÈnaÑ ca~kamantÈnanti upÈhanavirahitÈnaÑ ca~kamantÈnaÑ samÊpe, anÈdare vÈ sÈmivacanaÑ. Sa-upÈhanoti upÈhanÈr|Äho hutvÈ ca~kamati. NÊce ca~kame ca~kamantÈnanti akataparicchedÈya bh|miyÈ ca~kamante paricchedaÑ katvÈ vÈlukaÑ ÈkiritvÈ ÈlambanaÑ yojetvÈ kataca~kame nÊcepi ca~kame ca~kamante. Ucce ca~kame ca~kamatÊti iÔÔhakacayanasampanne vedikÈparikkhitte ucce ca~kame ca~kamati. Sace pÈkÈraparikkhitto hoti dvÈrakoÔÔhakayutto, pabbatantaravanantarabh|mantarassa vÈ suppaÔicchanno, tÈdise ca~kame ca~kamituÑ vaÔÔati, appaÔicchannepi upacÈraÑ muÒcitvÈ vaÔÔati. GhaÔÔayantopi tiÔÔhatÊti atisamÊpe tiÔÔhati. Puratopi tiÔÔhatÊti puratthimatopi tiÔÔhati. ®hitakopi bhaÓatÊti khÈÓuko viya anonamitvÈ bhaÓati. BÈhÈvikkhepakoti bÈhuÑ khipitvÈ khipitvÈ bhaÓati.

AnupakhajjÈti sabbesaÑ nisinnaÔÔhÈnaÑ pavisitvÈ. Navepi bhikkh| Èsanena paÔibÈhatÊti attano pattÈsane anisÊditvÈ pure vÈ pacchÈ vÈ pavisanto Èsanena paÔibÈhati nÈma.

AnÈpucchampi kaÔÔhaÑ pakkhipatÊti anÈpucchitvÈ anapaloketvÈ aggimhi dÈruÑ khipati. DvÈraÑ pidahatÊti jantÈghare pidahati. ______________________________________________________________ 1. KoraÒjakakoti vÈ (SÊ), korajakoti vÈ (SyÈ) 2. ChinnapatiÔÔhaÑ (SyÈ)


OtaratÊti udakatitthaÑ pavisati. NhÈyatÊti sarÊraÑ sineheti. UttaratÊti udakatitthato tÊraÑ uggacchati.

VokkammÈpÊti atikkamitvÈpi. OvarakÈnÊti gabbhe patiÔÔhitasayanagharÈni1.

G|ÄhÈnÊti paÔicchannÈni. PaÔicchannÈnÊti aÒÒehi paÔicchÈditÈni.

AnajjhiÔÔho vÈti therehi “dhammaÑ bhaÓÈhÊ”ti anÈÓatto anÈyÈcito ca.

PÈpadhammoti lÈmakadhammo. Asucisa~kasarasamÈcÈroti aÒÒehi “ayaÑ dussÊlo”ti sa~kÈya saritabbo ÈcÈro saÑyogo etassÈti asucisa~kasarasamÈcÈro. Sa~kassarasamÈcÈroti sakÈraÑ saÑyogaÑ katvÈpi paÔhanti. PaÔicchannakammantoti paÔicchÈditakÈyavacÊkammanto. AssamaÓoti na samaÓo. SamaÓapaÔiÒÒoti “ahaÑ samaÓo”ti paÔijÈnanto. AbrahmacÈrÊti seÔÔhacariyÈ virahito. BrahmacÈripaÔiÒÒoti vuttapaÔipakkho. Antop|tÊti abbhantare kusaladhammavirahitattÈ antop|tibhÈvamÈpanno. Avassutoti rÈgena tinto. KasambujÈtoti sa~kÈrasabhÈvo. ŒcÈragocarasampannoti ettha bhikkhu sagÈravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supÈruto pÈsÈdikena abhikkantena paÔikkantena Èlokitena vilokitena samiÒjitena pasÈritena okkhittacakkhu iriyÈpathasampanno indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ| jÈgariyamanuyutto satisampajaÒÒena samannÈgato appiccho santuÔÔho ÈraddhavÊriyo ÈbhisamÈcÈrikesu sakkaccakÈrÊ garucittÊkÈrabahulo viharati, ayaÑ vuccati ÈcÈro. EvaÑ tÈva ÈcÈro veditabbo.

Gocaro pana tividho upanissayagocaro Èrakkhagocaro upanibandhagocaroti. Tattha katamo upanissayagocaro? DasakathÈvatthuguÓasamannÈgato kalyÈÓamitto, yaÑ nissÈya assutaÑ suÓÈti, sutaÑ pariyodÈpeti, ka~khaÑ vitarati, diÔÔhiÑ ujuÑ karoti, cittaÑ pasÈdeti, yassa vÈ pana anusikkhamÈno saddhÈya vaÉÉhati, sÊlena, sutena, cÈgena, paÒÒÈya vaÉÉhati. AyaÑ vuccati upanissayagocaro. ______________________________________________________________ 1. GabbhapaÔimaÓÉitasayanagharÈni (SyÈ)

KhuddakanikÈya 296

Katamo Èrakkhagocaro? Idha bhikkhu antaragharaÑ paviÔÔho vÊthiÑ paÔipanno okkhittacakkhu yugamattadassÈvÊ susaÑvuto gacchati, na hatthiÑ olokento, na assaÑ, na rathaÑ, na pattiÑ, na itthiÑ, na purisaÑ olokento, na uddhaÑ ullokento, na adho olokento, na disÈvidisaÑ pekkhamÈno gacchati. AyaÑ vuccati Èrakkhagocaro.

Katamo upanibandhagocaro? CattÈro satipaÔÔhÈnÈ yattha cittaÑ upanibandhati. VuttaÒhetaÑ BhagavatÈ “ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo? YadidaÑ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti1, ayaÑ vuccati upanibandhagocaroti. Iti iminÈ ca ÈcÈrena iminÈ ca gocarena upeto -pa- samannÈgato. Tenapi vuccati ÈcÈragocarasampannoti.

AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊti aÓuppamÈÓesu asaÒcicca Èpannasekhiya-akusalacittuppÈdÈdibhedesu vajjesu bhayadassanasÊlo. SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|ti yaÑkiÒci sikkhÈpadesu sikkhitabbaÑ, taÑ sabbaÑ sammÈ ÈdÈya sikkhati. Ettha ca “pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto”ti ettÈvatÈ ca puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ dassitaÑ. “ŒcÈragocarasampanno”ti-Èdi pana sabbaÑ yathÈpaÔipannassa taÑ sÊlaÑ sampajjati, taÑ paÔipattiÑ dassetuÑ vuttanti veditabbaÑ. 88. SÈtiyesu anassÈvÊti sÈtavatth|su kÈmaguÓesu taÓhÈsanthavavirahito. SaÓhoti saÓhehi kÈyakammÈdÊhi samannÈgato. PaÔibhÈnavÈti pariyattiparipucchÈdhigamapaÔibhÈnehi samannÈgato. Na saddhoti sÈmaÑ adhigatadhammaÑ na kassaci saddahati. Na virajjatÊti khayÈ rÈgassa virattattÈ idÈni na virajjati.

YesaÑ esÈti yesaÑ puggalÈnaÑ sÈtavatth|su kÈmaguÓesu icchÈ taÓhÈ. AppahÊnÈti santhavasampayuttÈ taÓhÈ arahattamaggena appahÊnÈ. TesaÑ cakkhuto r|pataÓhÈ savatÊti etesaÑ cakkhudvÈrato pavattajavanavÊthisampayuttÈ r|pÈrammaÓÈ taÓhÈ uppajjati. ŒsavatÊti okÈsato yÈva bhavaggÈ dhammato yÈva gotrabh| savati. SandatÊti nadÊsotaÑ viya adhomukhaÑ sandati. PavattatÊti punappunaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 128 piÔÔhe.


uppattivasena pavattati. SesadvÈresupi eseva nayo. Sukkapakkhe vuttavipariyÈyena taÓhÈ arahattamaggena suppahÊnÈ. TesaÑ cakkhuto r|pataÓhÈ na savati.

SaÓhena kÈyakammena samannÈgatoti apharusena mudunÈ kÈyakammena sama~gÊbh|to ekÊbh|to. VacÊkammÈdÊsupi eseva nayo. SaÓhehi satipaÔÔhÈnehÊti-ÈdÊsu satipaÔÔhÈnÈdayo lokiyalokuttaramissakÈ. PariyÈpuÓana-atthÈdiparipucchÈlokiyalokuttaradhammÈdhigamavasena sallakkhaÓavibhÈvanavavatthÈnakaraÓasamatthÈ tisso paÔibhÈnappabhedasa~khÈtÈ paÒÒÈ yassa atthi, so paÔibhÈnavÈ. Tassa pariyattiÑ nissÈya paÔibhÈyatÊti tassa puggalassa pariyÈpuÓanaÑ allÊyitvÈ ÒÈÓaÑ jÈyati ÒÈÓaÑ abhimukhaÑ hoti. CattÈro sati paÔÔhÈnÈti sattatiÑsa bodhipakkhiyadhammÈ lokiyalokuttaramissakavasena vuttÈ. MaggaphalÈni nibbattitalokuttaravasena. Catasso paÔisambhidÈyo cha ca abhiÒÒÈyo vimokkhantikavasena vuttÈti ÒÈtabbÈ.

Tattha catasso paÔisambhidÈyoti cattÈro ÒÈÓappabhedÈti attho. IddhividhÈdi-ÈsavakkhayapariyosÈnÈni adhikÈni cha ÒÈÓÈni. TassÈti parassa1, attho paÔibhÈyatÊti sambandho. Atthoti sa~khepato hetuphalaÑ. TaÒhi yasmÈ hetu-anusÈrena arÊyati adhigamÊyati pÈpuÓÊyati, tasmÈ atthoti vuccati. Pabhedato pana yaÑkiÒci paccayuppannaÑ nibbÈnaÑ bhÈsitattho vipÈko kiriyÈti ime paÒca dhammÈ atthoti veditabbÈ, taÑ atthaÑ paccavekkhantassa so attho pabhedato ÒÈto pÈkaÔo hoti. Dhammoti sa~khepato paccayo. So hi yasmÈ taÑ taÑ vidahati pavatteti ceva pÈpeti ca, tasmÈ dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhÈsitaÑ kusalaÑ akusalanti ime paÒca dhammÈ dhammoti veditabbÈ, taÑ dhammaÑ paccavekkhantassa so dhammo pabhedato ÒÈto pÈkaÔo hoti, tasmiÑ atthe ca dhamme ca yÈ sabhÈvanirutti abyabhicÈrÊ vohÈro, tassa abhilÈpe bhÈsane udÊraÓe taÑ lapitaÑ bhÈsitaÑ udÊritaÑ sabhÈvaniruttisaddaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ paccavekkhantassa sÈ nirutti ÒÈtÈ pÈkaÔÈ hoti. ______________________________________________________________ 1. TassÈti padassa (SÊ)

KhuddakanikÈya 298

Ettha atthe ÒÈte attho paÔibhÈyatÊti idÈni tassa saddaÑ ÈharitvÈ vuttappabhede atthe pÈkaÔÊbh|te vuttappabhedo attho tassa puggalassa paÔibhÈyati ÒÈÓÈbhimukho hoti. Dhamme ÒÈte dhammo paÔibhÈyatÊti vuttappabhede dhamme pÈkaÔÊbh|te vuttappabhedo dhammo paÔibhÈyati. NiruttiyÈ ÒÈtÈya nirutti paÔibhÈyatÊti vuttappabhedÈya niruttiyÈ pÈkaÔÈya vuttappabhedÈ nirutti paÔibhÈyati. Imesu tÊsu ÒÈÓesu ÒÈÓanti atthadhammaniruttÊsu imesu tÊsu sabbatthakaÒÈÓamÈrammaÓaÑ katvÈ paccavekkhantassa tesu tÊsu ÒÈÓesu pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ, yathÈvuttesu vÈ tesu tÊsu ÒÈÓesu gocarakiccÈdivasena vitthÈragataÑ1 ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. ImÈya paÔibhÈnapaÔisambhidÈyÈti imÈya vuttappakÈrÈya yathÈvuttavitthÈrapaÒÒÈya upeto hoti. So vuccati paÔibhÈnavÈti nigamento Èha. Yassa pariyatti natthÊti pariyatti nÈma BuddhavacanaÑ. TaÒhi uggaÓhantassa paÔisambhidÈ visadÈ honti. Yassa puggalassa evar|pÈ pariyatti natthi. ParipucchÈ natthÊti paripucchÈ nÈma PÈÄi-aÔÔhakathÈdÊsu gaÓÔhipada-atthapadavinicchayakathÈ. UggahitapÈÄi-ÈdÊsu hi atthaÑ kathentassa paÔisambhidÈ visadÈ honti. Adhigamo natthÊti adhigamo nÈma arahattappatti. ArahattaÑ hi pattassa paÔisambhidÈ visadÈ honti. Yassa vuttappakÈrÈ tividhÈ sampatti natthi. KiÑ tassa paÔibhÈyissatÊti kena kÈraÓena tassa puggalassa pabhedagataÑ ÒÈÓaÑ upaÔÔhahissati.

SÈmanti sayameva. SayaÑ abhiÒÒÈtanti sayameva tena ÒÈÓena avagamitaÑ. AttapaccakkhaÑ dhammanti attanÈ paÔivijjhitaÑ paccavekkhitaÑ dhammaÑ. Na kassaci saddahatÊti attapaccakkhatÈya paresaÑ na saddahati, saddhÈya na gacchati. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈti-ÈdikaÑ dvÈdasapadikapaccayÈkÈradassanavasena vuttaÑ. AvijjÈnirodhÈti-Èdayo saÑsÈranivattiÑ sandhÈya vuttÈ. IdaÑ dukkhanti-Èdi saccadassanavasena. Ime ÈsavÈti-Èdayo aparena pariyÈyena kilesavasena paccayadassanavasena. Ime dhammÈ abhiÒÒeyyÈti-Èdayo abhiÒÒeyyapariÒÒeyyapahÈtabbabhÈvetabbasacchikÈtabbadhammÈnaÑ dassanavasena. ChannaÑ phassÈyatanÈnanti-Èdayo phassÈyatanÈnaÑ uppattiÒca attha~gamaÒca assÈdaÒca uppaddavaÒca nissaraÓaÒca dassanavasena. PaÒcannaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ paÒcavÊsatividhena udayaÒca vayaÒca, tesu ______________________________________________________________ 1. VitthÈrato (Ka)


chandarÈgavasena assÈdaÒca, tesaÑ vipariÓÈmaÑ ÈdÊnavaÒca, nissaraÓasa~khÈtaÑ nibbÈnaÒca. CatunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ avijjÈdisamudayaÒca, avijjÈdinirodhe attha~gamaÒca evamÈdidassanavasena vuttÈ. Ete dhammÈ tattha tattha vuttanayena veditabbÈ.

Amatogadhanti natthi etassa maraÓasa~khÈtaÑ matanti amataÑ. KilesavisapaÔipakkhattÈ agadantipi amataÑ. TasmiÑ ninnatÈya amatogadhaÑ. AmataparÈyananti1 vuttappakÈraÑ amataÑ paraÑ ayanaÑ gati patiÔÔhÈ assÈti amataparÈyanaÑ. AmatapariyosÈnanti taÑ amataÑ saÑsÈrassa niÔÔhÈbh|tattÈ pariyosÈnamassÈti amatapariyosÈnaÑ. 89. LÈbhakamyÈ na sikkhatÊti lÈbhapatthanÈya suttantÈdÊni na sikkhati. Aviruddho ca taÓhÈya, rasesu nÈnugijjhatÊti virodhÈbhÈvena ca aviruddho hutvÈ taÓhÈya m|larasÈdÊsu gedhaÑ nÈpajjati.

Kena nu khoti lÈbhapatthanÈya kÈraÓacintane pihassa pariyesane nipÈto. LÈbhÈbhinibbattiyÈti catunnaÑ paccayÈnaÑ visesena uppattiyÈ. LÈbhaÑ paripÈcentoti paccaye paripÈcayanto.

AttadamatthÈyÈti vipassanÈsampayuttÈya paÒÒÈya attano damanatthÈya. AttasamatthÈyÈti samÈdhisampayuttÈya paÒÒÈya attano samÈdhÈnatthÈya. AttaparinibbÈpanatthÈyÈti duvidhenÈpi ÒÈÓena attano anupÈdÈparinibbÈnatthÈya. VuttaÒhetaÑ “anupÈdÈparinibbÈnatthaÑ kho Èvuso Bhagavati brahmacariyaÑ vussatÊ”ti2. AppicchaÒÒeva nissÈyÈti ettha paccaya-appiccho adhigama-appiccho pariyatti-appiccho dhuta~ga-appicchoti cattÈro appicchÈ, tesaÑ nÈnattaÑ heÔÔhÈ vitthÈritaÑ eva, taÑ appicchaÑ allÊyitvÈ. SantuÔÔhiÒÒevÈti cat|su paccayesu ca tividhaÑ santosaÑ allÊyitvÈ, etesaÑ vibhÈgo heÔÔhÈ vitthÈritoyeva. SallekhaÒÒevÈti kilesalekhanaÑ. IdamatthitaÒÒevÈti imehi kusaladhammehi atthi idamatthi, tassa bhÈvo idamatthitÈ, taÑ idamatthitaÑyeva nissÈya allÊyitvÈ.

Rasoti niddesassa uddesapadaÑ. M|larasoti yaÑkiÒci m|laÑ paÔiccanibbattaraso. KhandharasÈdÊsupi eseva nayo. Ambilanti takkambilÈdi. ______________________________________________________________ 1. AmataparÈyaÓanti (SÊ) 2. Ma 1. 204 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 300

Madhuranti ekantato gosappi-Èdi. Madhu pana kasÈvayuttaÑ ciranikkhittaÑ kasÈvaÑ hoti, phÈÓitaÑ khÈriyuttaÑ ciranikkhittaÑ khÈriyaÑ hoti. Sappi pana ciranikkhittaÑ vaÓÓagandhe jahantampi rasaÑ na jahatÊti tadeva ekantamadhuraÑ. Tittakanti nimbapaÓÓÈdi. KaÔukanti si~giveramaricÈdi. LoÓikanti sÈmuddikaloÓÈdi. KhÈrikanti vÈti~gaÓakaÄÊrÈdi1. Lambikanti2 padarÈmalaka kapiÔÔha sÈlavÈdi. KasÈvanti harÊtakÈdi. Ime sabbepi rasÈ vatthuvasena vuttÈ. TaÑtaÑvatthuko panettha raso ca ambilÈdÊni nÈmehi vuttoti veditabbo. SÈd|ti iÔÔharaso. AsÈd|ti aniÔÔharaso. IminÈ padadvayena sabbopi raso pariyÈdinno. SÊtanti sÊtaraso. UÓhanti uÓharaso. EvamayaÑ3 m|larasÈdinÈ bhedena bhinnopi raso lakkhaÓÈdÊhi abhinnoyeva. Sabbopi hesa jivhÈpaÔihananalakkhaÓo, jivhÈviÒÒÈÓassa visayabhÈvaraso, tasseva gocarapaccupaÔÔhÈno. Te jivhaggena rasaggÈnÊti ete samaÓabrÈhmaÓÈ pasÈdajivhaggena uttamarasÈni. PariyesantÈti gavesamÈnÈ. ŒhiÓÉantÊti tattha tattha vicaranti. Te ambilaÑ labhitvÈ anambilaÑ pariyesantÊti takkÈdi-ambilaÑ laddhÈ anambilaÑ gavesanti. EvaÑ sabbaÑ parivattetvÈ parivattetvÈ yojitaÑ.

PaÔisa~khÈ yoniso ÈhÈraÑ ÈhÈretÊti paÔisa~khÈnapaÒÒÈya4 jÈnitvÈ upÈyena ÈhÈraÑ ÈhÈreti. IdÈni upÈyaÑ dassetuÑ “neva davÈyÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha neva davÈyÈti davatthÈya na ÈhÈreti. Tattha naÔala~ghakÈdayo davatthÈya ÈhÈrenti nÈma. YaÒhi bhojanaÑ bhuttassa naccagÊtakabbasilokasa~khÈto davo atirekatarena paÔibhÈti, taÑ bhojanaÑ adhammena visamena pariyesitvÈ te ÈhÈrenti. AyaÑ pana bhikkhu na evamÈhÈreti.

Na madÈyÈti mÈnamadapurisamadÈnaÑ vaÉÉhanatthÈya na ÈhÈreti. Tattha rÈjarÈjamahÈmattÈ madatthÈya ÈhÈrenti nÈma. Te hi attano mÈnamadapurisamadÈnaÑ vaÉÉhanatthÈya piÓÉarasabhojanÈdÊni paÓÊtabhojanÈni bhuÒjanti. AyaÑ pana bhikkhu evaÑ nÈhÈreti. ______________________________________________________________ 1. VÈti~ganakampillakÈdi (SÊ) 2. Lapilanti pÊlava kapiÔÔha sÈlavÈdi (SÊ) 3. Evamassa (Ka) 4. PaÔisa~khÈya paÒÒÈya (Ka)


Na maÓÉanÈyÈti sarÊramaÓÉanatthÈya na ÈhÈreti. Tattha r|p|pajÊviniyo mÈtugÈmÈ antepurikÈdayo ca sappiphÈÓitÈdÊni pivanti, siniddhamudumaddavabhojanaÑ ÈhÈrenti. EvaÑ no a~galaÔÔhi1 susaÓÔhitÈ bhavissati, sarÊre chavivaÓÓo pasanno bhavissatÊti. AyaÑ pana bhikkhu evaÑ na ÈhÈreti.

Na vibh|sanÈyÈti sarÊre maÑsavibh|sanatthÈya na ÈhÈreti. Tattha nibbuddhamallamuÔÔhikamallaceÔakÈdayo susiniddhehi macchamaÑsÈdÊhi sarÊraÑ pÊÓenti “evaÑ no maÑsaÑ ussadaÑ bhavissati pahÈrasahanatthÈyÈ”ti. AyaÑ pana bhikkhu evaÑ sarÊre maÑsavibh|sanatthÈya na ÈhÈreti.

YÈvadevÈti ÈhÈrÈharaÓapayojanassa paricchedaniyamadassanaÑ. Imassa kÈyassa ÔhitiyÈti imassa catumahÈbh|tikassa karajakÈyassa ÔhapanatthÈya ÈhÈreti, idamassa ÈhÈrÈharaÓe payojananti attho. YÈpanÈyÈti jÊvitindriyayÈpanatthÈya ÈhÈreti. VihiÑs|paratiyÈti vihiÑsÈ nÈma abhuttapaccayÈ uppajjanakakhuddÈ2, tassÈ uparatiyÈ v|pasamanatthÈya ÈhÈreti. BrahmacariyÈnuggahÈyÈti brahmacariyaÑ nÈma tisso sikkhÈ sakalasÈsanaÑ, tassa anuggaÓhatthÈya ÈhÈreti.

ItÊti upÈyanidassanaÑ, iminÈ upÈyenÈti attho. PurÈÓaÒca vedanaÑ paÔiha~khÈmÊti purÈÓavedanaÑ nÈma abhuttapaccayÈ uppajjanakavedanÈ, taÑ paÔihanissÈmÊti ÈhÈreti. NavaÒca vedanaÑ na uppÈdessÈmÊti navavedanÈ nÈma atibhuttapaccayena uppajjanakavedanÈ, na taÑ uppÈdessÈmÊti ÈhÈreti. Atha vÈ navavedanÈ nÈma bhuttapaccayÈ na uppajjanakavedanÈ3, tassÈ anuppannÈya anuppajjanatthameva ÈhÈreti.

YÈtrÈ ca me bhavissatÊti yÈpanÈ ca me bhavissati. AnavajjatÈ cÈti ettha atthi sÈvajjaÑ, atthi anavajjaÑ. Tattha adhammikapariyesanÈ adhammikapaÔiggahaÓaÑ adhammena paribhogoti idaÑ sÈvajjaÑ nÈma. Dhammena pana pariyesitvÈ dhammena paÔiggahetvÈ paccavekkhitvÈ paribhuÒjanaÑ anavajjaÑ nÈma. Ekacco anavajjeyeva4 sÈvajjaÑ karoti, “laddhaÑ me”ti katvÈ ______________________________________________________________ 1. A~gulaÔÔhi (SyÈ) a~gasandhi (Ka) 2. KhudÈ (SÊ) 3. Bhuttapaccayena uppajjanakavedanÈ (SÊ, Ka) 4. AnavajjaÑyeva (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 302

pamÈÓÈtikkantaÑ, taÑ jÊrÈpetuÑ asakkonto uddhaÑviracana-adhovirecanÈdÊhi kilamati, sakalavihÈre bhikkh| tassa sarÊrapaÔijagganabhesajjapariyesanÈdÊsu ussukkaÑ Èpajjanti, “kiÑ idan”ti vutte “asukassa nÈma udaraÑ uddhumÈtan”ti-ÈdiÑ vadanti. “Esa niccakÈlampi evaÑ pakatikoyeva, attano kucchippamÈÓaÑ nÈma na jÈnÈtÊ”ti nindanti garahanti. AyaÑ anavajjeyeva sÈvajjaÑ karoti nÈma. EvaÑ akatvÈ “anavajjatÈ ca me bhavissatÊ”ti ÈhÈreti.

PhÈsuvihÈro cÈti etthÈpi atthi phÈsuvihÈro, atthi na phÈsuvihÈro. Tattha Èharahatthako alaÑsÈÔako tatravaÔÔako kÈkamÈsako bhuttavamitakoti imesaÑ paÒcannaÑ brÈhmaÓÈnaÑ bhojanaÑ na phÈsuvihÈro nÈma. Etesu hi Èharahatthako nÈma bahuÑ bhuÒjitvÈ attano dhammatÈya uÔÔhÈtuÑ asakkonto “Èhara hatthan”ti vadati. AlaÑsÈÔako nÈma accuddhumÈtakucchitÈya uÔÔhitopi sÈÔakaÑ nivÈsetuÑ na sakkoti. TatravaÔÔako nÈma uÔÔhÈtuÑ asakkonto tatreva parivaÔÔati. KÈkamÈsako nÈma yathÈ kÈkehi ÈmasituÑ sakkoti, evaÑ yÈva mukhadvÈrÈ ÈhÈreti. Bhuttavamitako nÈma mukhena sandhÈretuÑ asakkonto tattheva vamati. EvaÑ akatvÈ “phÈsuvihÈro ca me bhavissatÊ”ti ÈhÈreti. PhÈsuvihÈro nÈma cat|hi paÒcahi Èlopehi |n|daratÈ. EttakaÑ hi bhuÒjitvÈ pÈnÊyaÑ pivato cattÈro iriyÈpathÈ sukhena pavattanti. TasmÈ DhammasenÈpati evamÈha–

“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive. AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti1.

ImasmiÑ pana ÔhÈne a~gÈni samodhÈnetabbÈni. Neva davÈyÈti hi ekaÑ a~gaÑ, na madÈyÈti ekaÑ, na maÓÉanÈyÈti ekaÑ, na vibh|sanÈyÈti ekaÑ, yÈvadeva imassa kÈyassa ÔhitiyÈ yÈpanÈyÈti ekaÑ, vihiÑs|paratiyÈ brahmacariyÈnuggahÈyÈti ekaÑ, iti purÈÓaÒca vedanaÑ paÔiha~khÈmi navaÒca vedanaÑ na uppÈdessÈmÊti ekaÑ, yÈtrÈ ca me bhavissatÊti ekaÑ a~gaÑ, anavajjatÈ ca phÈsuvihÈro cÈti ayamettha bhojanÈnisaÑso. ______________________________________________________________ 1. Khu 2. 343; Khu 11. 392 piÔÔhesu.


MahÈsivatthero panÈha “heÔÔhÈ cattÈri a~gÈni paÔikkhepo nÈma, upari pana aÔÔha~gÈni samodhÈnetabbÈnÊ”ti. Tattha yÈvadeva imassa kÈyassa ÔhitiyÈti ekaÑ a~gaÑ, yÈpanÈyÈti ekaÑ, vihiÑs|paratiyÈti ekaÑ, brahmacariyÈnuggahÈyÈti ekaÑ, iti purÈÓaÒca vedanaÑ paÔiha~khÈmÊti ekaÑ, navaÒca vedanaÑ na uppÈdessÈmÊti ekaÑ, yÈtrÈ ca me bhavissatÊti ekaÑ, anavajjatÈ cÈti ekaÑ, phÈsuvihÈro pana bhojanÈnisaÑsoti. EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgataÑ ÈhÈraÑ ÈhÈreti. 90. Upekkhakoti chaÄa~gupekkhÈya samannÈgato. Satoti kÈyÈnupassanÈdisatiyutto.

Upekkhakoti chaÄa~gupekkhÈya samannÈgatoti ettha chaÄa~gupekkhÈdhammo nÈma koti? ©ÈÓÈdayo. “©ÈÓan”ti vutte kiriyato cattÈri ÒÈÓasampayuttÈni labbhanti, “satatavihÈro”ti1 vutte aÔÔha mahÈcittÈni labbhanti, “rajjanadussanaÑ natthÊ”ti vutte dasa cittÈni labbhanti. SomanassaÑ Èsevanavasena labbhati. CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena cakkh|ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈ. PorÈÓÈ panÈhu–cakkhu r|paÑ na passati acittakattÈ, cittampi na passati acakkhukattÈ. DvÈrÈrammaÓasa~ghaÔÔanena pana pasÈdavatthukena cittena passati. ¢disesu pana ÔhÈnesu “dhanunÈ vijjhatÊ”ti-ÈdÊsu viya sasambhÈrakathÈ nÈma hoti. TasmÈ cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayamevettha attho.

Neva sumano hotÊti lobhuppattivasena chandarÈguppattivasena somanasso na hoti. Na dummanoti paÔighuppattivasena duÔÔhacitto na hoti. Upekkhakoti upapattito ikkhako hoti, apakkhapatito hutvÈ iriyÈpathaÑ pavatteti. Sato sampajÈnoti satimÈ ÒÈÓasampanno. ManÈpaÑ nÈbhigijjhatÊti manavaÉÉhanakaÑ iÔÔhÈrammaÓaÑ nÈbhigijjhati na pattheti. NÈbhihaÑsatÊti na tussati. Na rÈgaÑ janetÊti tattha tattha raÒjanaÑ na uppÈdeti. Tassa Ôhitova kÈyo hotÊti tassa khÊÓÈsavassa cakkhÈdikÈyo kampÈrahitattÈ Ôhito niccalo hoti. AmanÈpanti ______________________________________________________________ 1. SantavihÈroti (SÊ)

KhuddakanikÈya 304

aniÔÔhÈrammaÓaÑ. Na ma~ku hotÊti domanassito na hoti. AppatiÔÔhitacittoti kodhavasena Ôhitamano na hoti. AlÊnamanasoti alÊnacitto. AbyÈpannacetasoti byÈpÈdarahitacitto.

RajanÊye na rajjatÊti rajanÊyasmiÑ vatthusmiÑ na rÈgaÑ uppÈdeti. DussanÊye na dussatÊti dosuppÈde vatthusmiÑ na dosaÑ uppÈdeti. MohanÊye na muyhatÊti mohanÊyasmiÑ vatthusmiÑ na mohaÑ uppÈdeti. KopanÊye na kuppatÊti kodhanÊyasmiÑ vatthusmiÑ na calati. MadanÊye na majjatÊti madanÊyasmiÑ vatthusmiÑ na saÑsÊdati. KilesanÊye na kilissatÊti upatapanÊyasmiÑ vatthusmiÑ na upatappati. DiÔÔhe diÔÔhamattoti r|pÈrammaÓe cakkhuviÒÒÈÓena diÔÔhe diÔÔhamatto. Sute sutamattoti saddÈyatane sotaviÒÒÈÓena sute sutamatto. Mute mutamattoti ghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓena pÈpuÓitvÈ gahite gahitamatto. ViÒÒÈte viÒÒÈtamattoti manoviÒÒÈÓena ÒÈte ÒÈtamatto. DiÔÔhe na limpatÊti cakkhuviÒÒÈÓana diÔÔhe r|pÈrammaÓe taÓhÈdiÔÔhilepena na limpati. DiÔÔhe an|payoti r|pÈrammaÓe nittaÓho hoti. AnapÈyoti apaduÔÔhacitto.

SaÑvijjatÊti labbhati. PassatÊti oloketi. ChandarÈgoti sineho. R|pÈrÈmanti r|paÑ ÈrÈmaÑ assÈti r|pÈrÈmaÑ. R|pe ratanti r|parataÑ. R|pe santuÔÔhÊti r|pasammuditaÑ.

DantaÑ nayanti samitinti uyyÈnakÊÄÈmaÓÉalÈdÊsu mahÈjanamajjhaÑ gacchantÈ dantameva goÓajÈtiÑ vÈ assajÈtiÑ vÈ yÈne yojetvÈ nayanti. RÈjÈti tathÈr|pÈneva ÔhÈnÈni gacchanto rÈjÈpi dantameva abhiruhati. Manusses|ti manussesupi cat|hi ariyamaggehi danto nibbisevanova seÔÔho. Yo’ti vÈkyanti yo evar|paÑ atikkamavacanaÑ punappunaÑ vuccamÈnampi titikkhati na paÔipphandati1 na vihaÒÒati, evar|po danto seÔÔhoti attho.

AssatarÈti vaÄavÈya gadrabhena jÈtÈ. ŒjÈnÊyÈti yaÑ assadammasÈrathi kÈraÓaÑ kÈreti, tassa khippaÑ jÈnanasamatthÈ. SindhavÈti sindhavaraÔÔhe jÈtÈ assÈ. MahÈnÈgÈti kuÒjarasa~khÈtÈ mahÈhatthino. ______________________________________________________________ 1. Na paÔippharati (SÊ, SyÈ)


Attadantoti ete assatarÈ vÈ ÈjÈnÊyÈ vÈ sindhavÈ vÈ kuÒjarÈ vÈ varÈ dantÈ, na adantÈ1. Yo pana catumaggasa~khÈtena attadantena dantatÈya attadanto nibbisevano, ayaÑ tatopi varaÑ, sabbehipi etehi uttaritaroti attho.

Na hi etehi yÈnehÊti yÈni etÈni hatthiyÈnÈdiyÈnÈni, na hi etehi yÈnehi koci puggalo supinantenapi agatapubbattÈ “agatan”ti sa~khÈtaÑ nibbÈnadisaÑ, taÑ ÔhÈnaÑ gaccheyya. YathÈ pubbabhÈge indriyadamena dantena aparabhÈge ariyamaggabhÈvanÈya sudantena danto nibbisevano sappaÒÒo puggalo taÑ agatapubbaÑ disaÑ gacchati, dantabh|miÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ attadamanameva varanti attho.

VidhÈsu na vikampantÊti seyyassa seyyohamasmÊti-ÈdÊsu mÈnavidhÈsu na calanti nappavedhanti2. VippamuttÈ punabbhavÈti punabbhavapaÔisandhiyÈ punappunaÑ uppattito suÔÔhu muttÈ muÒcitvÈ ÔhitÈ. Dantabh|mimanuppattÈti ekantadamanaÑ arahattaphalabh|miÑ pÈpuÓitvÈ ÔhitÈ. Te loke vijitÈvinoti te arahanto sattaloke vijitavijayÈ vijitavanto nÈma honti.

YasmÈ ca bhÈvitindriyo nibbhayo nibbikÈro danto hoti, tasmÈ tamatthaÑ dassento “yassindriyÈnÊ”ti gÈthamÈha. Tassattho–yassa cakkhÈdÊni chaÄindriyÈni gocarabhÈvanÈya aniccÈditilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ vÈsanÈbhÈvanÈya satisampajaÒÒagandhaÑ3 gÈhÈpetvÈ bhÈvitÈni, tÈni ca kho ajjhattagocarabhÈvanÈya, evaÑ pana bahiddhÈ ca sabbaloketi yattha yattha indriyÈnaÑ vekallatÈ vekallato vÈ sambhavo, tattha nÈbhijjhÈdivasena bhÈvitÈnÊti evaÑ nibbijjha ÒatvÈ paÔivijjhitvÈ imaÑ paraÒca lokaÑ sakasantatikhandhalokaÑ parasantatikhandhalokaÒca dantamaraÓaÑ maritukÈmo kÈlaÑ ka~khati, jÊvitakkhayakÈlaÑ Ègameti patimÈneti, na bhÈyati maraÓassa. YathÈha–

“MaraÓe me bhayaÑ natthi, nikanti natthi jÊvite4. NÈbhika~khÈmi maraÓaÑ, nÈbhika~khÈmi jÊvitaÑ. KÈlaÒca patimÈnemi, nibbisaÑ bhatako yathÈ”ti5. ______________________________________________________________ 1. DantÈvaratarÈ attadantÈ (Dhammapada-®Ôha 2. 309 piÔÔhe passitabbaÑ) 2. Vedhenti (Ka) 3. GabbhaÑ (Ka) 4. Khu 2. 224 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 5. Khu 2. 307, 314, 345; Khu 11. 45 piÔÔhÈdÊsu thokaÑ visadisaÑ.

KhuddakanikÈya 306

BhÈvito sa dantoti evaÑ bhÈvitindriyo so danto. 91. NissayathÈti1 taÓhÈdiÔÔhinissayÈ. ©atvÈ dhammanti aniccÈdÊhi ÈkÈrehi dhammÈ jÈnitvÈ. Anissitoti evaÑ tehi nissayehi anissito. Tena aÒÒatra dhammaÒÈÓÈ nitthi nissayÈnaÑ abhÈvoti dÊpeti. BhavÈya vibhavÈya vÈti sassatÈya ucchedÈya vÈ. ImissÈ gÈthÈya niddeso uttÈno. 92. TaÑ br|mi upasantoti taÑ evar|paÑ ekekagÈthÈya vuttaÑ upasantoti kathemi. AtarÊ so visattikanti so imaÑ visatÈdibhÈvena visattikÈsa~khÈtaÑ mahÈtaÓhaÑ atari.

Attano diÔÔhiyÈ rÈgo abhijjhÈkÈyaganthoti sayaÑ gahitadiÔÔhiyÈ raÒjanasa~khÈto rÈgo abhijjhÈkÈyagantho. ParavÈdesu ÈghÈto appaccayoti paresaÑ vÈdapaÔivÈdesu kopo ca atuÔÔhÈkÈro ca byÈpÈdo kÈyagantho. Attano sÊlaÑ vÈ vataÑ vÈti sayaÑ gahitamethunaviratisa~khÈtaÑ sÊlaÑ vÈ govatÈdivataÑ vÈ. SÊlabbataÑ vÈti tadubhayaÑ vÈ. ParÈmÈsoti2 iminÈ suddhÊti-Èdivasena parato Èmasati. Attano diÔÔhi idaÑsaccÈbhiniveso kÈyaganthoti sayaÑ gahitadiÔÔhiÑ “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti3 ayoniso abhiniveso idaÑsaccÈbhiniveso kÈyagantho. GanthÈ tassa na vijjantÊti tassa khÊÓÈsavassa dve diÔÔhiganthÈ sotÈpattimaggena na santi. ByÈpÈdo kÈyagantho anÈgÈmimaggena. AbhijjhÈkÈyagantho arahattamaggena. 93. IdÈni tameva upasantaÑ pasaÑsanto Èha “na tassa puttÈ”ti evamÈdi. Tattha puttÈ atrajÈdayo cattÈro. Ettha ca puttapariggahÈdayo puttÈdinÈmena vuttÈti veditabbÈ. Te hissa na vijjanti, tesaÑ vÈ abhÈvena puttÈdayo na vijjantÊti. AttÈti “attÈ atthÊ”ti gahitÈ sassatadiÔÔhi natthi. NirattÈti “ucchijjatÊ”ti gahitÈ ucchedadiÔÔhi. ______________________________________________________________ 1. NissayanÈti (Ka) 2. ParÈmasatÊti (SÊ, SyÈ) 3. Khu 1. 158; Ma 3. 22, 253 piÔÔhÈdÊsu.


NatthÊti gahetabbaÑ natthi. MuÒcitabbaÑ natthÊti mocetabbaÑ natthi. Yassa natthi gahitanti yassa puggalassa taÓhÈdiÔÔhivasena gahitaÑ na vijjati. Tassa natthi muÒcitabbanti tassa puggalassa muÒcitabbaÑ na vijjati. GÈhamuÒcanasamatikkantoti gahaÓaÒca mocanaÒca vÊtivatto. VuddhiparihÈnivÊtivattoti vuÉÉhiÒca hÈniÒca atikkanto. 94. Yena naÑ vajjuÑ puthujjanÈ, atho samaÓabrÈhmaÓÈti yena taÑ rÈgÈdinÈ vajjena puthujjanÈ sabbepi devamanussÈ itova bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca rattoti vÈ duÔÔhoti vÈ vadeyyuÑ. TaÑ tassa apurakkhatanti taÑ rÈgÈdivajjaÑ tassa arahato apurakkhataÑ. TasmÈ vÈdesu ne’jatÊti taÑkÈraÓÈ nindÈvacanesu na kampati.

Ne’jatÊti niddesassa uddesapadaÑ. Na iÒjatÊti calanaÑ na karoti. Na calatÊti na tattha namati. Na vedhatÊti kampetuÑ asakkuÓeyyatÈya na phandati. NappavedhatÊti na kampati. Na sampavedhatÊti na parivattati. 95. Na ussesu vadateti visiÔÔhesu attÈnaÑ antokatvÈ “ahaÑ visiÔÔho”ti atimÈnavasena na vadati. Esa nayo itaresu dvÊsu. KappaÑ ne’ti akappiyoti so evar|po duvidhampi kappaÑ na eti. KasmÈ? YasmÈ akappiyo, pahÊnakappoti vuttaÑ hoti. ImissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈnova. 96. Sakanti mayhanti pariggahitaÑ. AsatÈ ca na socatÊti avijjamÈnÈdinÈ asatÈ ca na socati. Dhammesu ca na gacchatÊti sabbadhammesu chandÈdivasena na gacchati. Sa ve santoti vuccatÊti so evar|po naruttamo “santo”ti vuccati. ImissÈpi gÈthÈya niddeso uttÈnova. Arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi. DesanÈpariyosÈne koÔisatasahassadevatÈnaÑ arahattappatti ahosi, sotÈpannÈdÊnaÑ gaÓanÈ natthÊti.


PurÈbhedasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya 308

11. KalahavivÈdasuttaniddesavaÓÓanÈ

97. EkÈdasame KalahavivÈdasuttaniddese kutopah|tÈ kalahÈ vivÈdÈti kalaho ca tassa pubbabhÈgo vivÈdo cÈti ime kuto jÈtÈ. ParidevasokÈ sahamaccharÈ cÈti paridevasokÈ ca sahamaccharÈ ca kuto pah|tÈ. MÈnÈtimÈnÈ sahapesuÓÈ cÈti mÈnÈ ca atimÈnÈ ca pesuÓÈ ca kuto pah|tÈ. Teti te sabbepi aÔÔha kilesadhammÈ. Tadi~gha br|hÊti taÑ mayÈ pucchitamatthaÑ br|hi, yÈcÈmi taÑ ahanti. YÈcanattho hi i~ghÈti nipÈto.

Ekena ÈkÈrenÈti ekena kÈraÓena. Aparena ÈkÈrenÈti aparena kÈraÓena. ŒgÈrikÈ daÓÉapasutÈti gahapatino vihesamÈnÈ. PabbajitÈ ÈpattiÑ ÈpajjantÈti anagÈrikÈ sattasu Èpattikkhandhesu aÒÒataraÑ ÈpajjamÈnÈ.

Kutopah|tÈti kutobh|tÈ. KutojÈtÈti kuto paÔiladdhabhÈvÈ. KutosaÒjÈtÈti upasaggena padaÑ vaÉÉhitaÑ. KutonibbattÈti kuto nibbattalakkhaÓaÑ pattÈ. Upasaggena padaÑ vaÉÉhetvÈ “kuto-abhinibbattÈ”ti vuttaÑ. KutopÈtubh|tÈti kutopÈkaÔÊbh|tÈ. KiÑnidÈnÈti-ÈdÊsu attano phalaÑ nidetÊti nidÈnaÑ. EtasmÈ phalaÑ samudetÊti samudayo. EtasmÈ phalaÑ jÈyatÊti jÈti. EtasmÈ phalaÑ pabhavatÊti pabhavo. M|laÑ pucchatÊti kalahassa kÈraÓaÑ pucchati. KÈraÓaÒhi patiÔÔhaÔÔhena m|laÑ. Attano phalanipphÈdanatthaÑ hinoti pavattatÊti hetu. “Handa naÑ gaÓhathÈ”ti dassentaÑ viya attano phalaÑ nidetÊti nidÈnaÑ. EtasmÈ phalaÑ sambhavatÊti sambhavo. Pabhavati phalaÑ etasmÈti pabhavo. SamuÔÔhÈti ettha phalaÑ, etena vÈ samuÔÔhÈtÊti samuÔÔhÈnaÑ. Attano phalaÑ ÈharatÊti ÈhÈro. ApaÔikkhipitabbaÔÔhena attano phalaÑ ÈrametÊti ÈrammaÓaÑ. EtaÑ paÔicca apaÔikkhipitvÈ phalaÑ eti pavattatÊti paccayo. EtasmÈ phalaÑ samudetÊti samudayoti evametesaÑ padÈnaÑ vacanattho veditabbo. TaÑ sandhÈya “kalahassa ca vivÈdassa ca m|laÑ pucchatÊ”ti-ÈdinÈ nayena desanÈ vuttÈ. 98. Piyappah|tÈti piyavatthuto jÈtÈ. MaccherayuttÈ kalahÈ vivÈdÈti iminÈ KalahavivÈdÈdÊnaÑ na kevalaÑ piyavatthumeva, macchariyampi


paccayaÑ dasseti. KalahavivÈdasÊsena cettha sabbepi te dhammÈ vuttÈti veditabbÈ. YathÈ ca etesaÑ macchariyaÑ, tathÈ pesuÓÈnaÒca vivÈdaÑ. TenÈha “vivÈdajÈtesu ca pesuÓÈnÊ”ti. ImissÈ gÈthÈya niddeso uttÈnatthoyeva. 99. PiyÈ su lokasmiÑ kutonidÈnÈ, ye cÈpi lobhÈ vicaranti loketi “piyappah|tÈ kalahÈ”ti ye ettha vuttÈ, te piyÈ lokasmiÑ kutonidÈnÈ, na kevalaÒca piyÈ, ye cÈpi khattiyÈdayo loke vicaranti lobhahetu lobhenÈbhibh|tÈ vicaranti, tesaÑ so lobho ca kutonidÈnoti dve atthe ekÈya pucchÈya pucchati. KutonidÈnÈti cettha kiÑnidÈnÈ kiÑhetukÈti paccattavacanassa to-Èdeso veditabbo, samÈse cassa lopÈbhÈvo. Atha vÈ nidÈnÈti jÈtÈ, uppannÈti attho. TasmÈ kuto jÈtÈ kuto uppannÈti vuttaÑ hoti. ŒsÈ ca niÔÔhÈ cÈti ÈsÈ ca tassÈ ÈsÈya samiddhi ca. Ye samparÈyÈya narassa hontÊti ye narassa samparÈyÈya honti, parÈyanÈ hontÊti vuttaÑ hoti. EkÈ evÈyampi pucchÈ.

DÊpÈ hontÊti patiÔÔhÈ bhavanti. SaraÓÈ hontÊti dukkhanÈsanÈ honti. NiÔÔhÈ parÈyanÈ hontÊti samiddhiparÈyanÈ honti. 100. ChandÈnidÈnÈnÊti kÈmacchandÈdichandanidÈnÈni. Ye cÈpi lobhÈ vicarantÊti ye cÈpi khattiyÈdayo lobhÈ vicaranti, tesaÑ lobhopi chandanidÈnoti dvepi atthe ekato vissajjeti. ItonidÈnÈti chandanidÈnÈ evÈti vuttaÑ hoti. “Ito nidÈnÈ”ti hi chandaÑ sandhÈyÈha. ChandanidÈnÈ hi lobhÈdayo. “ItonidÈnÈ”ti saddasiddhi cettha “kutonidÈnÈ”ti ettha vuttanayena veditabbÈ. ŒsÈya samiddhi vuccati niÔÔhÈti ajjhÈsayanibbattipaÔilÈbho kathÊyati. 101. VinicchayÈti taÓhÈdiÔÔhivinicchayÈ. Ye cÈpi dhammÈ samaÓena vuttÈti ye ca aÒÒepi kodhÈdÊhi sampayuttÈ, tathÈr|pÈ vÈ akusalÈ dhammÈ BuddhasamaÓena vuttÈ, te kutopah|tÈti.

KhuddakanikÈya 310

AÒÒajÈtikÈti aÒÒasabhÈvÈ. AÒÒavihitakÈti aÒÒenÈkÈrena ÔhitÈ. SamitapÈpenÈti nibbÈpitapÈpena. BÈhitapÈpadhammenÈti pahÊnalÈmakadhammena. Bhinnakilesam|lenÈti kilesam|lÈni bhinditvÈ Ôhitena. SabbÈkusalam|labandhanÈ pamuttenÈti dvÈdasa-akusalabandhanaÑ mocetvÈ Ôhitena. VuttÈti kathitÈ. PavuttÈti pakÈrena kathitÈ. 102. Tam|panissÈya pahoti chandoti taÑ sukhadukkhavedanaÑ tadubhayavatthusa~khÈtaÑ sÈtÈsÈtaÑ upanissÈya saÑyogaviyogapatthanÈvasena chando pahoti. EttÈvatÈ “chando nu lokasmiÑ kutonidÈno”ti ayaÑ paÒho vissajjito hoti. R|pesu disvÈ vibhavaÑ bhavaÒcÈti r|pesu vayaÒca uppÈdaÒca disvÈ. VinicchayaÑ kubbati jantu loketi apÈyÈdike loke ayaÑ jantu bhogÈdhigamatthaÑ taÓhÈvinicchayaÑ “attÈ me uppanno”ti-ÈdinÈ nayena diÔÔhivinicchayaÒca kurute. EttÈvatÈ “vinicchayÈ cÈpi kutopah|tÈ”ti ayaÑ paÒho vissajjito hoti.

SÈtÈsÈtaÑ nissÈyÈti madhuraÒca amadhuraÒca upanissayaÑ katvÈ. IÔÔhÈniÔÔhanti iÔÔhÈrammaÓaÒca aniÔÔhÈrammaÓaÒca.

SurÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈnÈnuyoganti ettha surÈti piÔÔhasurÈ p|vasurÈ odanasurÈ kiÓÓapakkhittÈ sambhÈrasaÑyuttÈti paÒca surÈ. Merayanti pupphÈsavo phalÈsavo madhvÈsavo guÄÈsavo sambhÈrasaÑyuttoti paÒca ÈsavÈ. TaÑ sabbampi madakaraÓavasena majjaÑ. PamÈdaÔÔhÈnanti pamÈdakÈraÓaÑ, yÈya cetanÈya taÑ majjaÑ pivati, tassetaÑ adhivacanaÑ. Anuyoganti taÑ surÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈnÈnuyogaÑ anu-ÈyogaÑ punappunaÑ karaÓaÑ. YasmÈ ca pana taÑ anuyuttassa me uppannÈ ceva bhogÈ parihÈyanti, anuppannÈ ca nuppajjanti, tasmÈ “me bhogÈ parikkhayaÑ khÊÓabhÈvaÑ gacchantÊ”ti jÈnÈti. EvaÑ sabbattha. VikÈlavisikhÈcariyÈnuyoganti avelÈya visikhÈsu cariyÈnuyuttaÑ. SamajjÈbhicaraÓanti naccÈdidassanavasena samajjÈbhigamanaÑ. ŒlasyÈnuyoganti kÈyÈlasiyatÈya yuttappayuttataÑ. ApÈyamukhÈni na sevatÊti bhogÈnaÑ vinÈsadvÈrÈni na sevati.

KasiyÈ vÈti kasikammena vÈ. VaÓijjÈya vÈti dhammikavaÓijjakammena vÈ. Gorakkhena vÈti gopÈlakammena vÈ. Issatthena vÈti


dhanusippena vÈ. RÈjaporisena vÈti rÈjasevakakammena vÈ. SippaÒÒatarena vÈti kumbhakÈrÈdisippÈnaÑ aÒÒatarena vÈ. PaÔipajjatÊti payogaÑ karoti. CakkhusmiÑ uppanne jÈnÈtÊti sasambhÈracakkhusmiÑ uppanne jÈnÈti. “AttÈ me uppanno”ti diÔÔhiÑ gaÓhÈti. CakkhusmiÑ antarahiteti tasmiÑ vinaÔÔhe. AttÈ me antarahitoti “mama attÈ vinaÔÔho”ti diÔÔhiÑ gaÓhÈti. Vigato me attÈti vÊtikkanto1 mama attÈ. Sotasminti-ÈdÊsupi eseva nayo. 103. Etepi dhammÈ dvayameva santeti ete kodhÈdayo dhammÈ sÈtÈsÈtadvaye sante eva honti uppajjanti. EttÈvatÈ tatiyapaÒhopi vissajjito hoti. IdÈni yo evaÑ vissajjitesu etesu paÒhesu kathaÑkathÊ bhaveyya, tassa kathaÑkathÈpahÈn|pÈyaÑ dassento Èha “kathaÑkathÊ ÒÈÓapathÈya sikkhe”ti, ÒÈÓadassanaÒÈÓÈdhigamanatthaÑ tisso sikkhÈ sikkheyyÈti vuttaÑ hoti. KiÑkÈraÓÈ? ©atvÈ pavuttÈ samaÓena dhammÈ. BuddhasamaÓena hi ÒatvÈ dhammÈ vuttÈ, natthi tassa dhammesu aÒÒÈÓaÑ, attano pana ÒÈÓÈnubhÈvena te ajÈnanto na jÈneyya, na desanÈdosena. TasmÈ kathaÑkathÊ ÒÈÓapathÈya sikkhe, ÒatvÈ pavuttÈ samaÓena dhammÈti.

Pakkhepabandhanena vÈ baddhoti nÈgarikabandhena baddho. Parikkhepabandhanena vÈti vatiparikkhepabandhanena vÈ. GÈmabandhanenÈti-ÈdÊsu tasmÈ tasmÈ ÔhÈnato nikkhamituÑ alabhanto gÈmabandhanÈdÊhi baddho nÈma hoti. Tassa bandhanassa mokkhatthÈyÈti etassa vuttappakÈrassa bandhanassa mocanatthaÑ.

©ÈÓampi ÒÈÓapathoti pure uppannaÑ ÒÈÓaÑ aparÈparuppannassa ÒÈÓampi ÒÈÓassa saÒcaraÓamaggoti ÒÈÓampi ÒÈÓapatho. ©ÈÓassa ÈrammaÓampi ÒÈÓapathoti ÒÈÓassa paccayopi taÑ ÈlambitvÈ uppajjanato ÒÈÓapatho. ©ÈÓasahabhunopi dhammÈ ÒÈÓapathoti ÒÈÓena sahuppannÈ avasesÈ cittacetasikÈ dhammÈpi ÒÈÓapatho. IdÈni upamÈya sÈdhento “yathÈ ariyamaggo ariyapatho”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Atikkanto (SÊ)

KhuddakanikÈya 312

KathaÑkathÊ puggaloti vicikicchÈvanto puggalo. Saka~khoti sadveÄhako. Savilekhoti cittarÈjivanto. SadveÄhakoti ka~khÈvanto. Savicikicchoti sandehavanto. ©ÈÓÈdhigamÈyÈti ÒÈÓapaÔilÈbhatthÈya. ©ÈÓaphusanÈyÈti1 ÒÈÓapaÔivijjhanatthÈya. Atha vÈ ÒÈÓavindanatthÈya2. ©ÈÓasacchikiriyÈyÈti ÒÈÓassa paccakkhakaraÓatthÈya. SanidÈnÈhanti ahaÑ sanidÈnaÑ sapaccayaÑ katvÈ dhammadesanaÑ karomi. SappÈÔihÈriyanti niyyÈnikaÑ katvÈ. No appÈÔihÈriyanti aniyyÈnikaÑ akatvÈ dhammadesanaÑ karomi. 104. SÈtaÑ asÈtaÒca kutonidÈnÈti ettha sÈtÈsÈtanti sukhadukkhavedanÈ eva adhippetÈ. Na bhavanti heteti na bhavanti ete. VibhavaÑ bhavaÒcÈpi yametamatthaÑ, etaÑ me pabr|hi yatonidÈnanti sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavaÑ bhavaÒca etampi yaÑ atthaÑ. Li~gabyattayo ettha kato. IdaÑ pana vuttaÑ hoti–sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavo bhavo cÈti yo esa attho, etaÑ me pabr|hi yatonidÈnanti. Ettha ca sÈtÈsÈtÈnaÑ vibhavabhavavatthukÈ vibhavabhavadiÔÔhiyo eva vibhavabhavÈti atthato veditabbo. TathÈ hi imassa paÒhassa vissajjanapakkhe “bhavadiÔÔhipi phassanidÈnÈ, vibhavadiÔÔhipi phassanidÈnÈ”ti upari niddese3 vakkhati. ImÈya gÈthÈya niddese vattabbaÑ natthi. 105. ItonidÈnanti phassanidÈnaÑ. ImÈyapi vattabbaÑ natthi. 106. KismiÑ vibh|te na phusanti phassÈti kismiÑ vÊtivatte cakkhusamphassÈdayo paÒca phassÈ na phusanti. ImÈyapi vattabbaÑ natthi. 107. NÈmaÒca r|paÒca paÔiccÈti sampayuttakanÈmaÒca vatthÈrammaÓar|paÒca paÔicca. R|pe vibh|te na phusanti phassÈti r|pe vÊtivatte paÒca phassÈ na phusanti.

TiÓÓaÑ sa~gati phassoti cakkhur|paviÒÒÈÓÈnaÑ tiÓÓannaÑ sa~gatiyÈ phasso jÈyati. Cakkhu ca r|pÈ ca r|pasminti pasÈdacakkhuÒca r|pÈrammaÓÈni ca r|pabhÈge r|pakoÔÔhÈse katvÈ. CakkhusamphassaÑ ÔhapetvÈti tiÓÓaÑ sa~gatiyÈ uppannaphassaÑ muÒcitvÈ. SampayuttakÈ dhammÈ nÈmasminti avasesÈ ______________________________________________________________ 1. ©ÈÓadassanÈyÈti (SÊ, SyÈ) 2. ©ÈÓanipphÈdanatthÈya (SÊ, SyÈ) 3. Khu 7. 212 piÔÔhe.


vedanÈdayo phassena sahajÈtÈ dhammÈ nÈmabhÈge. SotaÒca paÔiccÈti-ÈdÊsupi eseva nayo.

Cat|hÈkÈrehi r|paÑ vibh|taÑ hotÊti cat|hi kÈraÓehi r|paÑ vÊtivattaÑ hoti. ©Ètavibh|tenÈti pÈkaÔaÑ katvÈ vÊtivattena. TÊraÓavibh|tenÈti aniccÈdito tÊrayitvÈ vÊtivattena. PahÈnavibh|tenÈti chandarÈgapahÈnato vÊtivattena. Samatikkamavibh|tenÈti catunnaÑ ar|pasamÈpattÊnaÑ paÔilÈbhavasena vÊtivattena. 108. KathaÑ sametassÈti kathaÑ paÔipannassa. Vibhoti r|panti r|paÑ vibhavati, na bhaveyya vÈ. SukhaÑ dukhaÒcÈti iÔÔhÈniÔÔhar|pameva pucchati.

JÈneyyÈmÈti jÈnissÈma. ŒjÈneyyÈmÈti visesena jÈnissÈma. VijÈneyyÈmÈti anekavidhena jÈnissÈma. PaÔivijÈneyyÈmÈti sammÈ jÈnissÈma. PaÔivijjheyyÈmÈti cittena bujjhissÈma. 109. Na saÒÒasaÒÒÊti yathÈ sametassa vibhoti r|paÑ, so pakatisaÒÒÈya saÒÒÊpi na hoti. Na visaÒÒasaÒÒÊti visaÒÒÈyapi vir|pÈya saÒÒÈya visaÒÒÊ na hoti ummattako vÈ khittacitto vÈ. Nopi asaÒÒÊti saÒÒÈvirahitopi na hoti nirodhasamÈpanno vÈ asaÒÒasatto vÈ. Na vibh|tasaÒÒÊti “sabbaso r|pasaÒÒÈnan”ti-ÈdinÈ1 nayena samatikkantasaÒÒÊpi na hoti ar|pajjhÈnalÈbhÊ. EvaÑ sametassa vibhoti r|panti etasmiÑ saÒÒasaÒÒitÈdibhÈve aÔÔhatvÈ yadetaÑ vuttaÑ “so evaÑ samÈhite citte -pa- ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya cittaÑ abhinÊharatÊ”ti, evaÑ sametassa ar|pamaggasama~gino2 vibhoti r|paÑ. SaÒÒÈnidÈnÈ hi papaÒcasa~khÈti evaÑ paÔipannassÈpi ca yÈ saÒÒÈ, taÑnidÈnÈ taÓhÈdiÔÔhipapaÒcÈssa appahÊnÈva hontÊti dasseti.

AsaÒÒino vuccanti nirodhasamÈpannÈti saÒÒÈvedanÈ nirodhetvÈ nirodhasamÈpannÈ saÒÒÈbhÈvena asaÒÒinoti kathÊyanti. AsaÒÒasattÈti sabbena sabbaÑ saÒÒÈbhÈvena asaÒÒabhave nibbattÈ.

So evaÑ samÈhite citteti tattha soti so bhikkhu. Evanti catutthajjhÈnakkamanidassanametaÑ, iminÈ kamena catutthajjhÈnaÑ paÔilabhitvÈti ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 254 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ar|pacittasama~gino (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 314

vuttaÑ hoti. SamÈhiteti iminÈ catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhite. Parisuddheti-ÈdÊsu pana upekkhÈsatipÈrisuddhibhÈvena parisuddhe. ParisuddhattÈyeva pariyodÈte, pabhassareti vuttaÑ hoti. SukhÈdÊnaÑ paccayÈnaÑ ghÈtena vihatarÈgÈdi-a~gaÓattÈ ana~gaÓe. Ana~gaÓattÈ eva ca vigat|pakkilese. A~gaÓena hi cittaÑ upakkilissati. SubhÈvitattÈ mudubh|te, vasÊbhÈvappatteti vuttaÑ hoti. Vase vattamÈnaÒhi cittaÑ mud|ti vuccati. MuduttÈyeva ca kammaniye, kammakkhame kammayoggeti vuttaÑ hoti. Mudu hi cittaÑ kammaniyaÑ hoti suddhantamiva suvaÓÓaÑ. Tadubhayampi ca subhÈvitattÈyeva. YathÈha “nÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekadhammampi samanupassÈmi, yaÑ evaÑ bhÈvitaÑ kammaniyaÑ hoti yathayidaÑ bhikkhave cittan”ti1.

Etesu hi parisuddhabhÈvÈdÊsu ÔhitattÈ Ôhite. ®hitattÈyeva ÈneÒjappatte acale niriÒjaneti vuttaÑ hoti. MudukammaÒÒabhÈvena vÈ attano vase ÔhitattÈ Ôhite. SaddhÈdÊhi pariggahitattÈ ÈneÒjappatte. SaddhÈpariggahitaÒhi cittaÑ assaddhiyena na iÒjati, vÊriyapariggahitaÑ kosajjena na iÒjati, satipariggahitaÑ pamÈdena na iÒjati, samÈdhipariggahitaÑ uddhaccena na iÒjati, paÒÒÈpariggahitaÑ avijjÈya na iÒjati, obhÈsagataÑ kilesandhakÈrena na iÒjati. Imehi chahi dhammehi pariggahitaÑ ÈneÒjappattaÑ hoti. EvaÑ aÔÔha~gasamannÈgataÑ cittaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ hoti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya.

Aparo nayo–catutthajjhÈnasamÈdhinÈ samÈhite. NÊvaraÓad|rÊ bhÈvena parisuddhe. VitakkÈdisamatikkamena pariyodÈte. JhÈnapaÔilÈbhapaccanikÈnaÑ pÈpakÈnaÑ icchÈvacarÈnaÒca abhÈvena ana~gaÓe. IcchÈvacarÈnanti icchÈya avacarÈnaÑ, icchÈvasena otiÓÓÈnaÑ pavattÈnaÑ nÈnappakÈrÈnaÑ kopa-appaccayÈnanti attho. AbhijjhÈdÊnaÑ citt|pakkilesÈnaÑ vigamena vigat|pakkilese. Ubhayampi cetaÑ A~gaÓasuttavatthasuttÈnusÈreneva2 veditabbaÑ. VasippattiyÈ mudubh|te. IddhipÈdabhÈv|pagamanena kammaniye. BhÈvanÈpÈrip|riyÈ paÓÊtabhÈv|pagamena Ôhite ÈneÒjappatte, yathÈ ÈneÒjabhÈvaÑ ÈneÒjappattaÑ hoti, evaÑ Ôhiteti attho. Evampi aÔÔha~gasamannÈgamena cittaÑ abhinÊhÈrakkhamaÑ hoti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattipaÔilÈbhatthÈya pÈdakaÑ padaÔÔhÈnabh|taÑ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 4 piÔÔhe. 2. Ma 1. 29, 43 piÔÔhesu.


Œruppamaggasama~gÊti ar|pasamÈpattiyÈ gamanamaggena aparihÊno. PapaÒcÈyeva papaÒcasa~khÈti taÓhÈdipapaÒcÈyeva papaÒcasa~khÈ. 110. EttÈvata’ggaÑ nu vadanti heke, yakkhassa suddhiÑ idha paÓÉitÈse. UdÈhu aÒÒampi vadanti ettÈti ettÈvatÈ nu idha paÓÉitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ aggaÑ suddhiÑ sattassa vadanti, udÈhu aÒÒampi etto ar|pasamÈpattito adhikaÒca vadantÊti pucchati. Etto ar|pasamÈpattitoti etasmÈ ar|pasamÈpattito. 111. EttÈvata’ggampi vadanti heketi eke sassatavÈdÈ samaÓabrÈhmaÓÈ paÓÉitamÈnino ettÈvatÈpi aggaÑ suddhiÑ vadanti. TesaÑ paneke samayaÑ vadantÊti tesaÒÒeva eke ucchedavÈdÈ samayaÑ ucchedaÑ vadanti. AnupÈdisese kusalÈvadÈnÈti anupÈdisese kusalavÈdÈ samÈnÈ.

BhavatajjitÈti bhavato bhÊtÈ. VibhavaÑ abhinandantÊti ucchedaÑ paÔicca tussanti. Te sattassa samanti te ucchedavÈdino puggalassa samaÑ anuppattiÑ vadanti. Upasamanti atÊva samaÑ. V|pasamanti santaÑ. Nirodhanti anuppÈdaÑ. PaÔipassaddhinti apunuppattiÑ. 112. Ete ca ÒatvÈ upanissitÈti ete ca diÔÔhigatike sassatucchedadiÔÔhiyo nissitÈti ÒatvÈ. ©atvÈ MunÊ nissaye so vÊmaÑsÊti nissaye ca ÒatvÈ so vÊmaÑsÊ paÓÉito Buddhamuni. ©atvÈ vimuttoti dukkhÈniccÈdito dhamme ÒatvÈ vimutto. BhavÈbhavÈya na sametÊti punappunaÑ upapattiyÈ na samÈgacchati. AparÈmasanti aparÈmasanto. ParÈmÈsaÑ nÈpajjantoti attho.


KalahavivÈdasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya 316

12. C|Äaby|ha1suttaniddesavaÓÓanÈ

DvÈdasame C|Äaby|hasuttaniddese sakaÑ sakaÑ diÔÔhiparibbasÈnÈti idampi tasmiÑyeva mahÈsamaye “sabbepime diÔÔhigatikÈ ‘sÈdhur|pÈmhÈ’ti bhaÓanti, kiÑ nu kho sÈdhur|pÈva ime attano eva diÔÔhiyÈ patiÔÔhahanti, udÈhu aÒÒampi diÔÔhiÑ gaÓhantÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ pakÈsetuÑ purimanayeneva Nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ. 113. Tattha Èdito dvepi gÈthÈ pucchÈgÈthÈyeva. TÈsu sakaÑ sakaÑ diÔÔhiparibbasÈnÈti attano attano diÔÔhiyÈ vasamÈnÈ. ViggayhanÈnÈ kusalÈ vadantÊti taÑ diÔÔhiÑ balavaggÈhaÑ gahetvÈ “tattha kusalÈmhÈ”ti paÔijÈnamÈnÈ puthu puthu vadanti, ekaÑ na vadanti. Yo evaÑ jÈnÈti sa vedi dhammaÑ, idaÑ paÔikkosa’makevalÊsoti taÒca diÔÔhiÑ sandhÈya yo evaÑ jÈnÈti, so dhammaÑ vediyi. IdaÑ pana paÔikkosanto hÊno hotÊti ca vadanti.

NÈnÈ vadantÊti nÈnÈkÈraÓaÑ bhaÓanti. VividhaÑ vadantÊti nÈnÈvidhaÑ bhaÓanti. AÒÒoÒÒaÑ vadantÊti ekaÑ avatvÈ aÒÒaÑ aÒÒaÑ gahetvÈ vadanti. AkevalÊ soti yo akusalo ayaÑ. Asamattoti na parip|ro. AparipuÓÓoti na sampuÓÓo. 114. BÈloti hÊno. Akkusaloti avidvÈ. 115. IdÈni tisso vissajjanagÈthÈ hontÊti. TÈ purimaÉÉhena vuttamatthaÑ pacchimaÉÉhena paÔiby|hitvÈ ÔhitÈ. Tena by|hena uttarasuttato ca appakattÈ idaÑ suttaÑ “C|Äaby|han”ti nÈmaÑ labhi. Tattha paÔhamagÈthÈyaÑ tÈva parassa ce dhammanti parassa diÔÔhiÑ. Sabbevime bÈlÈti evaÑ sante sabbeva ime bÈlÈ hontÊti adhippÈyo. KiÑkÈraÓÈ? Sabbevime diÔÔhiparibbasÈnÈti. 116. SandiÔÔhiyÈ ceva na vÊvadÈtÈ, saÑsuddhapaÒÒÈ kusalÈ mutÊmÈti sakÈya diÔÔhiyÈ anavÊvadÈtÈ avodÈtÈ saÑkiliÔÔhÈva samÈnÈ saÑsuddhapaÒÒÈ ca kusalÈ ca mutimanto ca te honti ce. Atha vÈ “sandiÔÔhiyÈ ce vadÈtÈ”ti2 pÈÔho, tassattho–sakÈya pana diÔÔhiyÈ ______________________________________________________________ 1. C|Äaviy|ha (SÊ, SyÈ) 2. Ce pana vÊvadÈtÈti (SÊ)


vodÈtÈ saÑsuddhapaÒÒÈ kusalÈ mutimanto honti ce, na tesaÑ kocÊti evaÑ sante tesaÑ ekopi nihÊnapaÒÒo na hoti, kiÑkÈraÓÈ? DiÔÔhÊ hi tesampi tathÈ samattÈ, yathÈ itaresanti. 117. Na vÈhametanti gÈthÈya sa~khepattho–yaÑ te mithu dve dve janÈ aÒÒamaÒÒaÑ “bÈlo”ti Èhu, ahaÑ etaÑ tathiyanti tacchanti neva br|mi. KiÑ kÈraÓÈ? YasmÈ sabbeva te sakaÑ sakaÑ diÔÔhiÑ “idameva saccaÑ moghamaÒÒan”ti akaÑsu, tena ca kÈraÓena paraÑ “bÈlo”ti dahanti. Ettha ca tathiyaÑ, tathevanti1 dvepi pÈÔhÈ.

Tacchanti atucchaÑ. Tathanti aviparÊtaÑ, bh|tanti santaÑ. YÈthÈvanti saÑvijjamÈnaÑ. AviparÊtanti na visa~ketaÑ. 118. YamÈh|ti pucchÈgÈthÈya “yaÑ diÔÔhisaccaÑ tathiyan”ti eke Èhu. 119. EkaÑ hi saccanti vissajjanagÈthÈya ekaÑ saccaÑ nirodho maggo vÈ. YasmiÑ pajÈ no vivade pajÈnanti yamhi sacce pajÈnanto pajÈ no vivadeyyuÑ. SayaÑ thunantÊti attanÈ vadanti. 120. KasmÈ n|ti pucchÈgÈthÈya pavÈdiyÈseti vÈdino. UdÈhu te takkamanussarantÊti te vÈdino udÈhu attano takkamattaÑ anugacchanti.

TakkapariyÈhatanti vitakkena samantato ÈhataÑ. VÊmaÑsÈnucaritanti attano upaÔÔhitapaÒÒÈya vicaritaÑ. SayaÑ paÔibhÈnanti attano paÔibhÈnaÑ. 121. Na hevÈti vissajjanagÈthÈya aÒÒatra saÒÒÈya niccÈnÊti ÔhapetvÈ saÒÒÈmattena niccanti gahitaggahaÓÈni. TakkaÒca diÔÔhÊsu pakappayitvÈti attano niccasa~kappamattaÑ diÔÔhÊsu janetvÈ.

YasmÈ pana diÔÔhÊsu vitakkaÑ janentÈ diÔÔhiyo saÒjanenti, tasmÈ vuttaÑ “diÔÔhigatÈni janenti saÒjanentÊ”ti-Èdi. JanentÊti upar|pari diÔÔhiÑ uppÈdentÈ janenti. SaÒjanentÊti-ÈdÊni upasaggavasena padaÑ vaÉÉhetvÈ vuttÈni. MayhaÑ saccanti mama vacanaÑ tacchaÑ. ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 270 piÔÔhe passitabbaÑ.

KhuddakanikÈya 318

122. IdÈni evaÑ nÈnÈsaccesu asantesu takkamattaÑ anussarantÈnaÑ diÔÔhigatikÈnaÑ vippaÔipattiÑ dassetuÑ “diÔÔhe sute”ti-ÈdikÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha diÔÔheti diÔÔhaÑ, diÔÔhasuddhinti adhippÈyo. Esa nayo sutÈdÊsu. Ete ca nissÈya vimÈnadassÊti ete diÔÔhidhamme nissayitvÈ suddhibhÈvasa~khÈtaÑ1 vimÈnaÑ asammÈnaÑ passantopi. Vinicchaye ÔhatvÈ pahassamÈno, bÈlo paro akkusaloti cÈhÈti evaÑ vimÈnadassÊpi tasmiÑ diÔÔhivinicchaye ÔhatvÈ tuÔÔhijÈto hÈsajÈto hutvÈ paro “hÊno ca avidvÈ cÈ”ti evaÑ vadatiyeva.

Na sammÈnetÊtipi vimÈnadassÊti na bahumÈnaÑ karotÊti evampi vimÈnadassÊ na bahumÈnadassÊ. DomanassaÑ janetÊti paÔhamaÑ diÔÔhinissayaÑ allÊyitvÈ domanassaÑ patvÈ pacchÈ diÔÔhivinicchaye ÔhitakÈle somanassaÑ uppÈdetÊti attho.

VinicchayadiÔÔhiyÈ ÔhatvÈti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ gahitadiÔÔhiyÈ ÔhatvÈ. 123. EvaÑ sante yenevÈti gÈthÈ. Tattha saya’mattanÈti sayameva attÈnaÑ. VimÈnetÊti garahati. Tadeva pÈvÈti tadeva vacanaÑ diÔÔhiÑ vadati, taÑ vÈ puggalaÑ. 124. AtisÈradiÔÔhiyÈti gÈthÈyattho–so evaÑ tÈya lakkhaÓÈtisÈriniyÈ atisÈradiÔÔhiyÈ samatto paripuÓÓo uddhumÈto, tena ca diÔÔhimÈnena matto “paripuÓÓo ahaÑ kevalÊ”ti evaÑ paripuÓÓamÈnÊ. Sayameva attÈnaÑ manasÈ “ahaÑ paÓÉito”ti abhisiÒcati. KiÑ kÈraÓÈ? DiÔÔhÊ hi sÈ tassa tathÈ samattÈti.

SabbÈ tÈ diÔÔhiyo lakkhaÓÈtikkantÈti tÈ sabbÈ dvÈsaÔÔhidiÔÔhiyo lakkhaÓaÑ atÊtÈ atisarantÊti atikkantÈ. Anomoti an|no. 125. Parassa ceti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo? Yo so vinicchaye ÔhatvÈ pahassamÈno “bÈlo paro akkusalo”ti cÈha, tassa parassa ce hi vacasÈ so tena vuccamÈno nihÊno hoti, tumo sahÈ hoti nihÊnapaÒÒo, sopi teneva saha nihÊnapaÒÒo hoti. Sopi hi taÑ “bÈlo”ti vadati. Atha ______________________________________________________________ 1. SudiÔÔhisabhÈvÈkhyaÑ (SÊ), suddhi-abhÈvasa~khÈtaÑ (SyÈ)


tassa vacanaÑ appamÈÓaÑ, so pana sayameva vedag| ca dhÊro ca hoti. EvaÑ sante na koci bÈlo samaÓesu atthi. Sabbepi hi te attano icchÈya paÓÉitÈ.

VÈcÈyÈti kathanena. VacanenÈti bhÈsitena. NinditakÈraÓÈti garahahetunÈ. GarahitakÈraÓÈti avaÒÒÈtahetunÈ. UpavaditakÈraÓÈti upavÈdahetunÈ. 126. AÒÒaÑ itoti gÈthÈya sambandho attho ca–“atha ce sayaÑ vedag| hoti dhÊro. Na koci bÈlo samaÓesu atthÊ”ti evaÑ hi vuttepi siyÈ kassaci “kasmÈ”ti. Tattha vuccate–yasmÈ aÒÒaÑ ito yÈ’bhivadanti dhammaÑ, aparaddhÈ suddhi, makevalÊ te. Evampi titthyÈ puthuso vadanti, ye ito aÒÒaÑ diÔÔhiÑ abhivadanti, te aparaddhÈ viraddhÈ suddhimaggaÑ, akevalino ca teti evaÑ puthutitthiyÈ yasmÈ vadantÊti vuttaÑ hoti. KasmÈ panevaÑ vadantÊti ce? SandiÔÔhirÈgena hi te’bhirattÈ, yasmÈ sakena diÔÔhirÈgena te abhirattÈti vuttaÑ hoti.

Te suddhimagganti te aÒÒatitthiyÈ akiliÔÔhamaggaÑ. Visuddhimagganti niddosamaggaÑ. Parisuddhimagganti sukkamaggaÑ. VodÈtamagganti paÓÉaramaggaÑ. PariyodÈtamagganti pabhÈvantamaggaÑ. ViraddhÈti vuttavidhinÈ maggena virajjhitvÈ ÔhitÈ. AparaddhÈti aparajjhitvÈ ÔhitÈ. KhalitÈti parihÊnÈ. GalitÈti tato bhaÔÔhÈ. AÒÒÈyÈti aÒÒÈÓena. AparaddhÈti parÈjayamÈpannÈ. Atha vÈ “ÒÈyÈparaddhÈ”tipi pÈÔho. ©Èyena maggena viraddhÈti attho. 127. EvaÑ abhirattÈ ca–idheva suddhinti gÈthÈ. Tattha sakÈyaneti sakamagge. DaÄhaÑ vadÈnÈti daÄhavÈdÈ.

ThiravÈdÈti sanniÔÔhÈnavÈdÈ. BalikavÈdÈti balavantavÈdÈ. AvaÔÔhitavÈdÈti patiÔÔhahitvÈ kathitavÈdÈ. 128. Ye evaÒca daÄhavÈdÈ, tesu yo koci titthiyo sakÈyane vÈpi daÄhaÑ vadÈno ka’mettha bÈloti paraÑ daheyya, sa~khepato tattha sassatucchedasa~khÈte vitthÈrato natthika issara kÈraka niyati-Èdibhede sake ayane “idameva saccan”ti daÄhaÑ vadÈno kaÑ paraÑ ettha diÔÔhigate “bÈlo”ti saha dhammena passeyya, nanu sabbopi tassa matena

KhuddakanikÈya 320

paÓÉito eva suppaÔipanno eva ca. EvaÑ sante sayameva so medhagamÈvaheyya, paraÑ vadaÑ bÈlamasuddhidhammaÑ. Sopi paraÑ “bÈlo ca asuddhidhammo ca ayan”ti vadanto attanÈva kalahaÑ Èvaheyya. KasmÈ? YasmÈ sabbopi tassa matena paÓÉitoyeva suppaÔipannoyeva ca. 129. EvaÑ sabbathÈpi vinicchaye ÔhatvÈ sayaÑ pamÈya, uddhaÑ sa lokasmiÑ vivÈdametÊti diÔÔhiyÈ ÔhatvÈ sayaÒca satthÈrÈdiÑ minitvÈ so bhiyyo vivÈdametÊti. EvaÑ pana vinicchayesu ÈdÊnavaÑ ÒatvÈ ariyamaggena hitvÈna sabbÈni vinicchayÈni, na medhagaÑ kubbati jantuloketi arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi.

SayaÑ pamÈyÈti attanÈ minitvÈ. PaminitvÈti pamÈÓaÑ katvÈ. “PavinetvÈ”tipi pÈÔho, taÑ na sundaraÑ. UddhaÑ vÈdena saddhinti attano upari kathentena saha. DesanÈpariyosÈne PurÈbhedasutte1vuttasadiso eva abhisamayo ahosÊti.


C|Äaby|hasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

13. MahÈby|ha2suttaniddesavaÓÓanÈ

130. Terasame MahÈby|hasuttaniddese ye kecime diÔÔhiparibbasÈnÈti idampi “kiÑ nu kho ime diÔÔhiparibbasÈnÈ viÒÒ|naÑ santikÈ nindameva labhanti, udÈhu pasaÑsampÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ ÈvikÈtuÑ purimanayeneva Nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ. Tattha anvÈnayantÊti anu Ènayanti punappunaÑ Èharanti.

Nindameva anventÊti garahameva upagacchanti. 131. IdÈni yasmÈ te “idameva saccan”ti vadantÈpi diÔÔhigatikavÈdino kadÈci katthaci pasaÑsampi labhanti, yaÑ etaÑ pasaÑsÈsa~khÈtaÑ vÈdaphalaÑ, taÑ appaÑ, rÈgÈdÊnaÑ samÈya samatthaÑ na hoti, ko pana vÈdo dutiye nindÈphale, ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 161 piÔÔhÈdÊsu. 2. MahÈviy|ha (SÊ, SyÈ)


tasmÈ etamatthaÑ dassento imaÑ tÈva vissajjanagÈthaÑ Èha “appaÑ hi etaÑ na alaÑ samÈya, duve vivÈdassa phalÈni br|mÊ”ti. Tattha duvevivÈdassa phalÈnÊti nindÈ ca pasaÑsÈ ca jayaparÈjayÈdÊni vÈ taÑsabhÈgÈni. Etampi disvÈti “nindÈ aniÔÔhÈ eva, pasaÑsÈ nÈlaÑ samÈyÈ”ti etampi vivÈdaphale ÈdÊnavaÑ disvÈ. KhemÈ’bhipassaÑ avivÈdabh|minti avivÈdabh|miÑ nibbÈnaÑ khemanti passamÈno.

Appakanti mandaÑ. Parittakanti thokaÑ. Omakanti heÔÔhimakaÑ. LÈmakanti pÈpakaÑ. SamÈyÈti rÈgÈdÊnaÑ samanatthÈya. UpasamÈyÈti upar|pari samanatthÈya. V|pasamÈyÈti sannisÊdÈpanatthÈya. NibbÈnÈyÈti amatamahÈnibbÈnatthÈya. PaÔinissaggÈyÈti maggena kilesÈnaÑ nissajjanatthÈya. PaÔipassaddhiyÈti phalena paÔipassaddhÈnaÑ anuppajjanatthÈya nÈlaÑ. 132. EvaÑ hi avivÈdamÈno–yÈ kÈcimÈti gÈthÈ. Tattha sammutiyoti diÔÔhiyo. PuthujjÈti puthujjanasambhavÈ. So upayaÑ kimeyyÈti so upagantabbaÔÔhena upayaÑ r|pÈdÊsu ekampi dhammaÑ kiÑ upeyya, kena vÈ kÈraÓena upeyya. DiÔÔhe sute khantimakubbamÈnoti diÔÔhasutasuddhÊsu pemaÑ akaronto.

Puthujjanehi janitÈti puthujjanehi uppÈditÈ. Sammutiyoti diÔÔhiyo. Puthu nÈnÈjanehi janitÈ vÈti anekavidhehi diÔÔhigatikehi uppÈditÈ vÈ. NetÊti na eti. Na upetÊti samÊpaÑ na eti. Na upagacchatÊti nivattati. NÈbhinivisatÊti pavisitvÈ nappatiÔÔhati. 133. Ito bÈhirÈ pana–sÊluttamÈti gÈthÈ. Tassattho–sÊlaÑyeva “uttaman”ti maÒÒamÈnÈ sÊluttamÈti eke bhonto saÑyamamattena suddhiÑ vadanti, hatthivatÈdiÒca vataÑ samÈdÈya upaÔÔhitÈse. Idheva diÔÔhiyaÑ assa Satthuno suddhiÑ bhav|panÊtÈ bhavajjhositÈ samÈnÈ vadanti, api ca te kusalÈvadÈnÈ “kusalÈ mayan”ti evaÑvÈdÈ. 134. EvaÑ sÊluttamesu ca tesu tathÈ paÔipanno yo koci–sace cutoti gÈthÈ. Tassattho–sace tato sÊlavatato paravicchindanena vÈ anabhisambhuÓanto vÈ cuto hoti, so taÑ sÊlabbatakammaÑ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdikammaÑ vÈ virÈdhayitvÈ vedhatÊ. Na kevalaÒca

KhuddakanikÈya 322

vedhati, api ca kho taÑ sÊlabbatasuddhiÑ pajappatÊ ca vippalapati ca patthayatÊ ca. Kimiva? SatthÈva hÊno pavasaÑ gharamhÈ, gharamhÈ pavasanto satthato hÊno yathÈ taÑ gharaÑ vÈ satthaÑ vÈ patthayatÊti.

ParavicchindanÈya vÈti parena vÈriyamÈno vÈ. AnabhisambhuÓanto vÈti taÑ paÔipattiÑ asampÈdento vÈ.

AÒÒÈya aparaddhoti nibbÈnena parihÊno maggato vÈ. TaÑ vÈ satthaÑ anubandhatÊti taÑ vÈ satthaÑ sabbattha pacchato gacchati. 135. EvaÑ pana sÊluttamÈnaÑ pavedhanakÈraÓaÑ ariyasÈvako sÊlabbataÑ vÈpi pahÈya sabbanti gÈthÈ. Tattha sÈvajjÈnavajjanti sabbÈkusalaÑ lokiyakusalaÒca. EtaÑ suddhiÑ asuddhinti apatthayÈnoti paÒcakÈmaguÓÈdibhedaÑ suddhiÑ akusalÈdibhedaÑ asuddhiÒca apatthayamÈno. Virato careti suddhiyÈ asuddhiyÈ ca virato careyya. SantimanuggahÈyÈti diÔÔhiÑ aggahetvÈ.

KaÓhaÑ kaÓhavipÈkanti akusalakammaÑ akusalavipÈkadÈyakaÑ. SukkaÑ sukkavipÈkanti lokiyakusalaÑ attanÈ sadisaÑ sukkavipÈkadÈyakaÑ.

NiyÈmÈvakkantinti maggapavisanaÑ. SekkhÈti satta sekkhÈ. Aggadhammanti uttamadhammaÑ, arahattaphalaÑ. 136. EvaÑ ito bÈhirake sÊluttame saÑyamena visuddhivÈde tesaÒca vipÈkaÑ1 sÊlabbatapahÈyino arahato ca paÔipattiÑ dassetvÈ idÈni aÒÒathÈpi suddhivÈde bÈhirake dassento “tam|panissÈyÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–santaÒÒepi samaÓabrÈhmaÓÈ, te jigucchitaÑ amarantapaÑ vÈ diÔÔhasuddhi-ÈdÊsu vÈ aÒÒataraÒÒataraÑ upanissÈya akiriyadiÔÔhiyÈ vÈ uddhaÑsarÈ hutvÈ bhavÈbhavesu avÊtataÓhÈ suddhi’manutthunanti vadanti kathentÊti.

TapojigucchavÈdÈti kÈyapÊÄanÈditapena pÈpahirÊyanavÈdÈ. TapojigucchasÈrÈti teneva tapena hirÊyanasÈravanto. UddhaÑsarÈvÈdÈti saÑsÈrena suddhiÑ kathayantÈ. ______________________________________________________________ 1. VighÈtaÑ (SÊ, SyÈ)


137. EvaÑ tesaÑ avÊtataÓhÈnaÑ suddhiÑ anutthunantÈnaÑ yopi suddhippattameva attÈnaÑ maÒÒeyya, tassÈpi avÊtataÓhattÈ bhavÈbhavesu taÑ taÑ vatthuÑ patthayamÈnassa hi jappitÈni punappunaÑ hontiyevÈti adhippÈyo. TaÓhÈ hi ÈsevitÈ taÓhaÑ vaÉÉhayateva, na kevalaÒca jappitÈni, pavedhitaÑ vÈpi pakappitesu, taÓhÈdiÔÔhÊhi cassa pakappitesu vatth|su pavedhitampi hotÊti vuttaÑ hoti. BhavÈbhavesu pana vÊtataÓhattÈ ÈyatiÑ cut|papÈto idha yassa natthi, sa kena vedheyya kuhiÑ va jappeti ayametissÈ gÈthÈya sambandho.

Œgamananti puna ÈgamanaÑ. Gamananti ito aÒÒattha gamanaÑ. GamanÈgamananti ito gantvÈ puna nivattanaÑ. KÈlanti maraÓaÑ. GatÊti gamanavasena gatiyÈ gantabbaÑ. 138. YamÈhu dhammanti pucchÈgÈthÈ. 139. IdÈni yasmÈ ekopi ettha vÈdo sacco natthi, kevalaÑ diÔÔhimattakena hi te vadanti, tasmÈ tamatthaÑ dassento “sakaÑ hÊ”ti imaÑ tÈva vissajjanagÈthamÈha. Tattha sammutinti diÔÔhiÑ. Anomanti an|naÑ. 140. Evametesu sakaÑ dhammaÑ paripuÓÓaÑ br|vantesu aÒÒassa dhammaÑ pana hÊnanti vadantesu yassa kassaci–parassa ce vambhayitena hÊnoti gÈthÈ. Tassattho–yadi parassa ninditakÈraÓÈ hÊno bhaveyya, na koci dhammesu visesi aggo bhaveyya. KiÑ kÈraÓÈ? Puth| hi aÒÒassa vadanti dhammaÑ nihÊnato sabbeva te samhi daÄhaÑ vadÈnÈ sakadhamme daÄhavÈdÈ eva.

VambhayitakÈraÓÈti dhaÑsitakÈraÓÈ. GarahitakÈraÓÈti lÈmakakatakÈraÓÈ. UpavaditakÈraÓÈti akkositakÈraÓÈ. SakÈyananti sakamaggaÑ. 141. KiÒca bhiyyo–saddhammap|jÈti gÈthÈ. Tassattho–te ca titthiyÈ yathÈ pasaÑsanti sakÈyanÈni, saddhammap|jÈpi nesaÑ tatheva vattati. Te hi ativiya satthÈrÈdÊni sattaronti. Tattha yadi te pamÈÓÈ siyuÑ, evaÑ sante sabbeva vÈdÈ tathiyÈ1 bhaveyyuÑ. ______________________________________________________________ 1. TathivÈ (Ka)

KhuddakanikÈya 324

KiÑ kÈraÓÈ? SuddhÊ hi nesaÑ paccattameva. Na sÈ aÒÒattha sijjhati, nÈpi paramatthato. Attani diÔÔhigÈhamattameva hi taÑ tesaÑ parapaccayaneyyabuddhÊnaÑ1. PaccattamevÈti pÈÔekkameva. 142. Yo pana viparÊtato bÈhitapÈpattÈ brÈhmaÓo, tassa na brÈhmaÓassa paraneyyamatthÊti gÈthÈ. Tassattho–brÈhmaÓassa hi “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdinÈ2 nayena sudiÔÔhattÈ parena netabbaÑ ÒÈÓaÑ natthi. DiÔÔhidhammesu “idameva saccan”ti nicchinitvÈ samuggahÊtampi natthi. TaÑkÈraÓÈ so diÔÔhikalahÈni atikkanto, na hi so seÔÔhato passati dhammamaÒÒaÑ aÒÒatra satipaÔÔhÈnÈdÊhi.

Na paraneyyoti parena netabbo jÈnÈpetabbo na hoti. Na parapattiyo na parapaccayoti paresaÑ paccetabbo na hoti. Na parapaÔibaddhag|ti paresaÑ paÔibaddhagamano na hoti. 143. JÈnÈmÊti gÈthÈya sambandho attho ca–evaÑ tÈva paramatthabrÈhmaÓo na hi seÔÔhato passati dhammamaÒÒaÑ, aÒÒe pana titthiyÈ paracittaÒÈÓÈdÊhi jÈnantÈpi passantÈpi “jÈnÈmi passÈmi tatheva etan”ti evaÑ vadantÈpi ca diÔÔhiyÈ suddhiÑ paccenti. KasmÈ? YasmÈ tesu ekopi adakkhi ce addasa cepi tena paracittaÒÈÓÈdinÈ yathÈbh|tamatthaÑ, kiÒhi tumassa tena tassa tena dassanena kiÑ kataÑ, kiÑ dukkhapariÒÒÈ sÈdhitÈ, udÈhu samudayappahÈnÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ, yato sabbathÈpi atikkamitvÈ ariyamaggaÑ te titthiyÈ aÒÒeneva vadanti suddhiÑ, atikkamitvÈ vÈ te kitthiye BuddhÈdayo aÒÒeneva vadanti suddhinti. 144. PassaÑ naroti gÈthÈya sambandho attho ca–kiÒca bhiyyo? YvÈyaÑ paracittaÒÈÓÈdÊhi addakkhi, so passaÑ naro dakkhati nÈmar|paÑ, na tato paraÑ, disvÈna vÈ Òassati tÈnimeva nÈmar|pÈni niccato sukhato vÈ, na aÒÒathÈ, so evaÑ passanto kÈmaÑ bahuÑ passatu appakaÑ vÈ nÈmar|paÑ niccato sukhato ca athassa evar|pena dassanena na hi tena suddhiÑ kusalÈ vadanti. ______________________________________________________________ 1. ParaneyyasuddhÊnaÑ (Ka) 2. DÊ 2. 192; SaÑ 1. 160, 398; Khu 2. 363 piÔÔhÈdÊsu.


145. NivissavÈdÊti gÈthÈya sambandho attho ca–tena ca dassanena suddhiyÈ asatiyÈpi yo “jÈnÈmi passÈmi tatheva etan”ti evaÑ nivissavÈdÊ, etaÑ vÈ dassanaÑ paÔicca diÔÔhiyÈ suddhiÑ paccento “idameva saccan”ti evaÑ nivissavÈdÊ, so subbinayo na hoti taÑ tathÈ pakappitaÑ abhisa~khataÑ diÔÔhiÑ purakkharÈno. So hi yaÑ satthÈrÈdiÑ nissito, tattheva subhaÑ vadÈno suddhiÑ vado, “parisuddhivÈdo parisuddhidassano vÈ ahan”ti attÈnaÑ maÒÒamÈno tattha tathaddasÈ so, tattha sakÈya diÔÔhiyÈ aviparÊtameva so addasa. YathÈ sÈ diÔÔhi pavattati, tatheva taÑ addasa, na aÒÒathÈ passituÑ icchatÊti adhippÈyo.

NivissavÈdÊti patiÔÔhahitvÈ kathento. Dubbinayoti vinetuÑ dukkho. DuppaÒÒÈpayoti ÒÈpetuÑ cittena labbhÈpetuÑ dukkho. DunnijjhÈpayoti cittena vÊmaÑsitvÈ gahaÓatthaÑ punappunaÑ nijjhÈpayituÑ dukkho. DuppekkhÈpayoti ikkhÈpayituÑ dukkho. DuppasÈdayoti citte pasÈdaÑ uppÈdetuÑ dukkho.

AppassÊti ÒÈÓena paÔivedhaÑ pÈpuÓi. PaÔivijjhÊti cittena avabodhaÑ pÈpuÓi. 146. EvaÑ pakappitaÑ diÔÔhiÑ purakkharÈnesu titthiyesu–na brÈhmaÓo kappamupeti sa~khÈti gÈthÈ. Tattha sa~khÈti sa~khÈya, jÈnitvÈti attho. Napi ÒÈÓabandh|ti samÈpattiÒÈÓÈdinÈ akatataÓhÈdiÔÔhibandhu. Tattha viggaho–nÈpi assa ÒÈÓena kato bandhu atthÊti napi ÒÈÓabandhu. Sammutiyoti diÔÔhisammutiyo. PuthujjÈti puthujjanasambhavÈ. UggahaÓanti maÒÒeti uggahaÓanti aÒÒe, aÒÒe tÈ sammutiyo uggaÓhantÊti vuttaÑ hoti.

UpekkhatÊti upapattito apakkhapatito hutvÈ passati. 147. KiÒca bhiyyo–vissajja ganthÈnÊti gÈthÈ. Tattha anuggahoti uggahaÓavirahito, sopi nÈssa uggahoti anuggaho. Na vÈ uggaÓhÈtÊti anuggaho.

Ganthe vossajjitvÈti abhijjhÈdike ganthe cajitvÈ. VissajjÈti puna anÈdiyanavasena jahitvÈ. Gadhiteti ghaÔite. Ganthiteti suttena sa~gahite viya ganthite. Bandheti suÔÔhu bandhe. Vibandheti vividhÈ bandhe.

KhuddakanikÈya 326

Palibundheti samantato bandhanena bandhe. Bandhaneti kilesabandhane. PhoÔayitvÈti papphoÔetvÈ. SaccaÑ vissajjaÑ karontÊti visa~kharitvÈ aparibhogaÑ karonti. VikopentÊti cuÓÓavicuÓÓaÑ karonti. 148. KiÒca bhiyyo–so evar|po–pubbÈsaveti gÈthÈ. Tattha pubbÈsaveti atÊtar|pÈdÊni Èrabbha uppajjanadhammakilese. Naveti paccuppannar|pÈdÊni Èrabbha uppajjanadhamme. Na chandag|ti chandÈdivasena na gacchati. AnattagarahÊti katÈkatavasena attÈnaÑ agarahanto. 149. EvaÑ anattagarahÊ ca–sa sabbadhammes|ti gÈthÈ. Tattha sabbadhammes|ti dvÈsaÔÔhidiÔÔhidhammesu “yaÑ kiÒci diÔÔhaÑ vÈ”ti evaÑ pabhedesu. PannabhÈroti patitabhÈro. Na kappetÊti na kappiyo, duvidhampi kappaÑ na karotÊti attho. N|paratoti puthujjanakalyÈÓakasekkhÈ viya uparatisama~gÊpi no hoti. Na patthiyoti nittaÓho. TaÓhÈ hi patthayatÊti patthiyÈ, nÈssa patthiyÈti na patthiyo. Ito paraÒca heÔÔhÈ ca tattha tattha vuttanayattÈ uttÈnatthameva. EvaÑ arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne PurÈbhedasutte1 vuttasadiso eva abhisamayo ahosÊti.


MahÈby|hasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

14. TuvaÔakasuttaniddesavaÓÓanÈ

150. Cuddasame TuvaÔakasuttaniddese pucchÈmi tanti idampi tasmiÑ yeva mahÈsamaye “kÈ nu kho arahattappattiyÈ paÔipattÊ”ti uppannacittÈnaÑ ekaccÈnaÑ devatÈnaÑ tamatthaÑ pakÈsetuÑ purimanayeneva Nimmitabuddhena attÈnaÑ pucchÈpetvÈ vuttaÑ.

Tattha ÈdipucchÈgÈthÈya tÈva pucchÈmÊti ettha adiÔÔhajotanÈdivasena pucchÈ vibhajitÈ. Œdiccabandh|ti Èdiccassa gottabandhu. ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 161 piÔÔhÈdÊsu.


VivekaÑ santipadaÒcÈti vivekaÒca santipadaÒca. KathaÑ disvÈti kena kÈraÓena disvÈ, kathaÑ pavattadassano hutvÈti vuttaÑ hoti.

Tisso pucchÈti gaÓanaparicchedo. AdiÔÔhajotanÈti yaÑ na diÔÔhaÑ na paÔividdhaÑ, tassa pÈkaÔakaraÓatthÈya pucchÈ. DiÔÔhasaÑsandanÈti yaÑ ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhaÑ, tassa ghaÔanatthÈya. VimaticchedanÈti yÈ ka~khÈ, tassÈcchedanatthaÑ. PakatiyÈ lakkhaÓaÑ aÒÒÈtanti dhammÈnaÑ tathalakkhaÓaÑ pakatiyÈ na ÒÈtaÑ. AdiÔÔhanti na diÔÔhaÑ. “Na niÔÔhan”tipi pÈÔho. Atulitanti tulÈya tulitaÑ viya na tulitaÑ. AtÊritanti tÊraÓÈya na tÊritaÑ. Avibh|tanti na pÈkaÔaÑ. AvibhÈvitanti paÒÒÈya na vaÉÉhitaÑ. Tassa ÒÈÓÈyÈti tassa dhammassa lakkhaÓajÈnanatthÈya. DassanÈyÈti dassanatthÈya. TulanÈyÈti tulanatthÈya. TÊraÓÈyÈti tÊraÓatthÈya. VibhÈvanÈyÈti vibhÈgakaraÓatthÈya. AÒÒehi paÓÉitehÊti aÒÒehi buddhisampannehi. SaÑsayapakkhandoti sandehaÑ paviÔÔho.

ManussapucchÈti manussÈnaÑ pucchÈ. AmanussapucchÈti nÈgasupaÓÓÈdÊnaÑ pucchÈ. GahaÔÔhÈti avasesagahaÔÔhÈ. PabbajitÈti li~gavasena vuttÈ. NÈgÈti suphassÈdayo nÈgÈ. SupaÓÓÈti supaÓÓasaÑyuttavasena1. YakkhÈti yakkhasaÑyuttavasena2 ca veditabbÈ. AsurÈti PahÈrÈdÈdayo. GandhabbÈti PaÒcasikhagandhabbaputtÈdayo. MahÈrÈjÈnoti cattÈro mahÈrÈjÈno. AhÊnindriyanti saÓÔhÈnavasena avikalindriyaÑ. So nimmitoti so BhagavatÈ nimmito Buddho.

VodÈnatthapucchÈti visesadhammapucchÈ. AtÊtapucchÈti atÊte dhamme Èrabbha pucchÈ. AnÈgatÈdÊsupi eseva nayo. KusalapucchÈti anavajjadhammapucchÈ. AkusalapucchÈti sÈvajjadhammapucchÈ. AbyÈkatapucchÈti tadubhayaviparÊtadhammapucchÈ.

AjjhesÈmi tanti taÑ ÈÓÈpemi. Kathayassu meti mayhaÑ kathehi. GottaÒÈtakoti gottena ÒÈbhako. Gottabandh|ti gottajjhattiko. EkenÈkÈrenÈti ekena koÔÔhÈsena.

Santipadanti santisa~khÈtaÑ nibbÈnapadaÑ. Ye dhammÈ santÈdhigamÈyÈti ye satipaÔÔhÈnÈdayo dhammÈ nibbÈnapaÔilÈbhatthÈya. SantiphusanÈyÈti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 207 piÔÔhÈdÊsu. 2. SaÑ 1. 264 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 328

ÒÈÓaphassena nibbÈnaphusanatthÈya. SacchikiriyÈyÈti paccakkhakaraÓatthÈya. MahantaÑ sÊlakkhandhanti mahantaÑ sÊlarÈsiÑ. SamÈdhikkhandhÈdÊsupi eseva nayo. SÊlakkhandhÈdayo lokiyalokuttarÈ, vimuttiÒÈÓadassanaÑ lokiyameva.

TamokÈyassa padÈlananti avijjÈrÈsissa viddhaÑsanaÑ. VipallÈsassa bhedananti catubbidhavipallÈsassa bhedanaÑ. TaÓhÈsallassa abbuhananti taÓhÈkaÓÔakassa luÒcanaÑ. Abhisa~khÈrassa v|pasamanti puÒÒÈdi-abhisa~khÈrassa nibbÈpanaÑ. BhÈrassa nikkhepananti paÒcakkhandhabhÈrassa ÔhapanaÑ. SaÑsÈravaÔÔassa upacchedananti saÑsÈrapavattassa chedanaÑ. SantÈpassa nibbÈpananti kilesasantÈpassa nibbuti. PariÄÈhassa paÔipassaddhinti kilesadarathassa sannisÊdanaÑ. Devadevoti devÈnaÑ atidevo. 151. Atha BhagavÈ yasmÈ yathÈ passanto kilese uparundhati, tathÈ disvÈ tathÈ pavattadassano hutvÈ parinibbÈti, tasmÈ tamatthaÑ Èvikaronto nÈnappakÈrena taÑ devaparisaÑ kilesappahÈne niyojento “m|laÑ papaÒca sa~khÈyÈ”ti ÈrabhitvÈ paÒca gÈthÈ abhÈsi.

Tattha ÈdigÈthÈya tÈva sa~khepattho–papaÒcasa~khÈti papaÒcÈti sa~khÈtattÈ papaÒcÈ eva papaÒcasa~khÈ. TassÈ avijjÈdayo kilesÈ m|laÑ, taÑ papaÒcasa~khÈya m|laÑ asmÊti pavattamÈnaÒca sabbaÑ mantÈya uparundhe. YÈ kÈci ajjhattaÑ taÓhÈ uppajjeyyuÑ, tÈsaÑ vinayÈya pahÈnÈya sadÈ sato sikkhe upaÔÔhitassati hutvÈ sikkheyyÈti.

AjjhattasamuÔÔhÈnÈ vÈti citte uppannÈ vÈ. Purebhattanti divÈbhattato purekÈlaÑ. AccantasaÑyogatthe upayogavacanaÑ, atthato pana bhummameva p|rebhatteti, esa nayo pacchÈbhattÈdÊsu. PacchÈbhattanti divÈbhattato pacchÈkÈlaÑ. PurimaÑ yÈmanti rattiyÈ paÔhamakoÔÔhÈsaÑ. MajjhimaÑ yÈmanti rattiyÈ dutiyakoÔÔhÈsaÑ. PacchimaÑ yÈmanti rattiyÈ tatiyakoÔÔhÈsaÑ. KÈÄeti kÈÄapakkhe. JuÓheti sukkapakkhe. Vasseti cattÈro vassÈnamÈse. Hemanteti cattÈro hemantamÈse. Gimheti cattÈro gimhÈnamÈse. Purime vayokhandheti paÔhame vayokoÔÔhÈse, paÔhamavayeti attho. TÊsu ca vayesu vassasatÈyukassa purisassa ekekasmiÑ vaye catumÈsÈdhikÈni tettiÑsa vassÈni honti.


152. EvaÑ paÔhamagÈthÈya tÈva tÊhi sikkhÈhi yuttaÑ desanaÑ arahattanik|Ôena desetvÈ puna mÈnappahÈnavasena desetuÑ “yaÑ kiÒcÊ”ti gÈthamÈha. Tattha yaÑ kiÒci dhammamabhijaÒÒÈ ajjhattanti yaÑ kiÒci uccÈkulÊnatÈdikaÑ attano guÓaÑ jÈneyya. Atha vÈpi bahiddhÈti atha vÈ bahiddhÈpi ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ vÈ guÓaÑ jÈneyya. Na tena thÈmaÑ kubbethÈti tena guÓena mÈnaÑ na kareyya.

SatÈnanti santaguÓavantÈnaÑ. SantÈnanti nibbutasantÈnaÑ. Na vuttÈti na kathitÈ. NappavuttÈti na vissajjitÈ. 153. IdÈnissa akaraÓavidhiÑ dassento “seyyo na tenÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–tena ca mÈnena “seyyohan”ti vÈ “nÊcohan”ti vÈ “sarikkhohan”ti vÈpi na maÒÒeyya. Tehi ca uccÈkulÊnatÈdÊhi guÓehi phuÔÔho anekar|pehi “ahaÑ uccÈ kulÈ pabbajito”ti-ÈdinÈ nayena attÈnaÑ vikappento na tiÔÔheyyÈti. 154. EvaÑ mÈnappahÈnavasenapi desetvÈ idÈni sabbakiles|pasamavasena desetuÑ “ajjhattamevÈ”ti gÈthamÈha. Tattha ajjhattame’vupasameti attani eva rÈgÈdisabbakilese upasameyya. Na aÒÒato bhikkhu santimeseyyÈti ÔhapetvÈ ca satipaÔÔhÈnÈdÊni aÒÒena upÈyena santiÑ na pariyeseyya. Kuto nirattÈ vÈti nirattÈ kutoyeva.

Na eseyyÈti sÊlabbatÈdÊhi na maggeyya. Na gaveseyyÈti na olokeyya. Na pariyeseyyÈti punappunaÑ na ikkheyya. 155. IdÈni ajjhattaÑ upasantassa khÊÓÈsavassa tÈdibhÈvaÑ dassento “majjhe yathÈ”ti gÈthamÈha. Tassattho–yathÈ mahÈsamuddassa upariheÔÔhimabhÈgÈnaÑ vemajjhasa~khÈte catuyojanasahassappamÈÓe majjhe pabbatantare Ôhitassa vÈ majjhe samuddassa |mi no jÈyati, Ôhitova so hoti avikampamÈno evaÑ anejo khÊÓÈsavo lÈbhÈdÊsu Ôhito assa avikampamÈno, so tÈdiso rÈgÈdi-ussadaÑ bhikkhu na kareyya kuhiÒcÊti.

UbbedhenÈti heÔÔhÈbhÈgena. GambhÊroti udakapiÔÔhito paÔÔhÈya caturÈsÊtiyojanasahassÈni gambhÊro. “Ubbedho”tipi pÈÔho, taÑ

KhuddakanikÈya 330

na sundaraÑ. HeÔÔhÈti anto-udakaÑ. UparÊti uddhaÑudakaÑ. Majjheti vemajjhe. Na kampatÊti ÔhitaÔÔhÈnato na calati. Na vikampatÊti ito cito ca na calati. Na calatÊti niccalaÑ hoti. Na vedhatÊti na phandati. NappavedhatÊti na parivattati. Na sampavedhatÊti na paribbhamati. Aneritoti na erito. AghaÔÔitoti akkhobho. Acalitoti na kampito. AluÄitoti na kalalÊbh|to. Tatra |mi no jÈyatÊti tasmiÑ ÔhÈne vÊci na uppajjati.

SattannaÑ pabbatÈnaÑ antarikÈs|ti YugandharÈdÊnaÑ sattannaÑ pabbatÈnaÑ antarantarÈ. SÊdantarÈti antamaso simbalÊt|lampi tesu patitapatitaÑ sÊdatÊti sÊdÈ, pabbatantare jÈtattÈ antarÈ. “AntarasÊdÈ”tipi pÈÔho. 156. IdÈni evaÑ arahattanik|Ôena desitaÑ dhammadesanaÑ abbhÈnumodento tassa ca arahattassa ÈdipaÔipadaÑ pucchanto Nimmitabuddho “akittayÊ”ti gÈthamÈha. Tattha akittayÊti Ècikkhi. VivaÔacakkh|ti vivaÔehi anÈvaraÓehi paÒcahi cakkh|hi samannÈgato. Sakkhidhammanti sakÈyattaÑ sayaÑ abhiÒÒÈtaÑ attapaccakkhadhammaÑ. Parissayavinayanti parissayavinayanaÑ1. PaÔipadaÑ vadehÊti idÈni paÔipattiÑ vadehi. Bhaddanteti bhaddaÑ tava atth|ti BhagavantaÑ Èlapanto Èha. Atha vÈ bhaddaÑ sundaraÑ tava paÔipadaÑ vadehÊtipi vuttaÑ hoti. PÈtimokkhaÑ atha vÈpi samÈdhinti tameva paÔipadaÑ bhinditvÈ pucchati. PaÔipadanti etena vÈ maggaÑ pucchati. Itarehi sÊlaÑ samÈdhiÒca pucchati.

MaÑsacakkhunÈpÊti sasambhÈrikamaÑsacakkhunÈpi. DibbacakkhunÈpÊti dibbasadisattÈ dibbaÑ. DevÈnaÑ hi sucaritakammanibbattaÑ pittasemharuhirÈdÊhi apalibuddhaÑ upakkilesavinimuttatÈya d|repi ÈrammaÓasampaÔicchanasamatthaÑ dibbaÑ pasÈdacakkhu hoti. IdaÒcÈpi vÊriyabhÈvanÈbalanibbattaÑ ÒÈÓacakkhu tÈdisamevÈti dibbasadisattÈ dibbaÑ, dibbavihÈravasena paÔiladdhattÈ attanÈ ca dibbavihÈrasannissitattÈpi dibbaÑ, Èlokapariggahena mahÈjutikattÈpi dibbaÑ, tirokuÔÔÈdigatar|padassanena mahÈgatikattÈpi dibbaÑ. TaÑ sabbaÑ saddasatthÈnusÈrena veditabbaÑ, dassanaÔÔhena cakkhu, cakkhukiccakaraÓena cakkhumivÈtipi cakkhu, dibbaÒca taÑ cakkhu cÈti dibbacakkhu, tena dibbacakkhunÈpi vivaÔacakkhu. IdÈni paÒcavidhaÑ cakkhuÑ vitthÈrena kathetuÑ “kathaÑ BhagavÈ maÑsacakkhunÈpi ______________________________________________________________ 1. ParissayavinayanÈya (SÊ, SyÈ), arissavinayapaÔipadaÑ (Ka)


vivaÔacakkh|”ti-ÈdimÈha. MaÑsacakkhumhi Bhagavato paÒcavaÓÓÈ saÑvijjantÊti ettha sasambhÈrÈdikacakkhumhi Buddhassa Bhagavato paÒca koÔÔhÈsÈ paccekaÑ paccekaÑ upalabbhanti.

NÊlo ca vaÓÓoti umÈpupphavaÓÓo. PÊtako ca vaÓÓoti kaÓikÈrapupphavaÓÓo. Lohitako ca vaÓÓoti indagopakavaÓÓo. KaÓho ca vaÓÓoti aÒjanavaÓÓo. OdÈto ca vaÓÓoti osadhitÈrakavaÓÓo. Yattha ca akkhilomÈni patiÔÔhitÈnÊti yasmiÑ ÔhÈne akkhilomÈni patiÔÔhahitvÈ uÔÔhitÈni. TaÑ nÊlaÑ hoti sunÊlanti ettha nÊlanti sabbasa~gÈhakavasena vuttaÑ. SunÊlanti antaravirahitaÑ suÔÔhu nÊlaÑ. PÈsÈdikanti pasÈdajanakaÑ. Dassaneyyanti dassanÊyaÑ. UpamÈpupphasamÈnanti dakasÊtalapupphasadisaÑ. Tassa paratoti tassa samantÈ bÈhirapasse. PÊtakanti sabbasa~gÈhakaÑ. SupÊtakanti antaravirahitaÑ suÔÔhu pÊtakaÑ. Ubhayato ca akkhik|ÔÈnÊti dve ca akkhikoÔiyo. LohitakÈnÊti sabbasa~gÈhakavasena vuttaÑ. SulohitakÈnÊti apaÒÒÈyamÈnavivarÈni suÔÔhu lohitakÈni. Majjhe kaÓhanti akkhÊnaÑ majjhimaÔÔhÈnaÑ aÒjanasadisaÑ kaÓhaÑ. SukaÓhanti antaravirahitaÑ suÔÔhu kaÓhaÑ. Al|khanti pÈsÈdikaÑ1. Siniddhanti paÓÊtaÑ. BhaddÈriÔÔhakasamÈnanti apanÊtatacabhaddÈriÔÔhakaphalasadisaÑ. “AddÈriÔÔhakasamÈnan”tipi PÈÄi, tassÈ tintakÈkasadisanti attho. OdÈtanti sabbasa~gÈhakavasena vuttaÑ. Su-odÈtanti antaravirahitaÑ rajatamaÓÉalasadisaÑ suÔÔhu odÈtaÑ. SetaÑ paÓÉaranti dvÊhipi ati-odÈtataÑ dasseti. PÈkatikena maÑsacakkhunÈti pakatimaÑsacakkhunÈ. AttabhÈvapariyÈpannenÈti attabhÈvasannissitena. PurimasucaritakammÈbhinibbattenÈti purimesu tattha tatthuppannesu attabhÈvesu kÈyasucaritÈdikammunÈ uppÈditena. SamantÈ yojanaÑ passatÊti samantato catugÈvutappamÈÓe yojane tirokuÔÔÈdigataÑ r|paÑ ÈvaraÓavirahitaÑ pakatimaÑsacakkhunÈ dakkhati.

DivÈ ceva rattiÒcÈti divasabhÈge ca rattibhÈge ca. Catura~gasamannÈgatoti cat|hi a~gehi samannÈgato paripuÓÓa-andhakÈro Èlokavirahito. S|riyo vÈ attha~gatoti s|rabhÈvaÑ janayanto uÔÔhito ______________________________________________________________ 1. Bhaddakanti sassirÊkaÑ (SÊ), sassirikaÑ (SyÈ)

KhuddakanikÈya 332

s|riyo vigato. KÈÄapakkho ca uposathoti kÈÄapakkhe cÈtuddasÊ-uposathadivaso ca. Tibbo ca vanasaÓÉoti gahano ca rukkharÈsi. MahÈ ca kÈÄamegho abbhuÔÔhitoti mahanto kÈÄamegho abbhapaÔalo ca uÔÔhito hoti. KuÔÔo vÈti iÔÔhakÈcayo vÈ. KavÈÔaÑ vÈti dvÈravÈtapÈnÈdikavÈÔaÑ vÈ. PÈkÈro vÈti mattikÈdipÈkÈro vÈ. Pabbato vÈti paÑsupabbatÈdipabbato vÈ. GacchaÑ vÈti taruÓagacchÈdigacchaÑ vÈ. LatÈ vÈti karavindÈdi1 latÈ vÈ. ŒvaraÓaÑ r|pÈnaÑ dassanÈyÈti r|pÈrammaÓÈnaÑ dassanatthÈya paÔisedhaÑ natthi. EkaÒce tilaphalaÑ nimittaÑ katvÈti sace ekaÑ tilabÊjaÑ saÒÒÈÓaÑ katvÈ. TilavÈhe pakkhipeyyÈti dve sakaÔe2 tilarÈsimhi khipeyya. Keci pana “vÈho nÈma kumbhÈtirekadvesakaÔan”ti vadanti. TaÒÒeva tilaphalaÑ uddhareyyÈti taÑnimittakataÑ tilabÊjaÑyeva uddharitvÈ gaÓheyya.

Dibbena cakkhunÈti idaÑ vuttatthameva. VisuddhenÈti cut|papÈtadassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhena. Yo hi cutimattameva passati na upapÈtaÑ, so ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo upapÈtameva passati na cutiÑ, so navasattapÈtubhÈvasassatadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo pana tadubhayaÑ passati, so yasmÈ duvidhampi taÑ diÔÔhigataÑ ativattati, tasmÈssa taÑ dassanaÑ diÔÔhivisuddhihetu hoti, ubhayaÒcetaÑ BuddhaputtÈ passanti. Tena vuttaÑ “cut|papÈtadassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhan”ti. Manuss|pacÈraÑ atikkamitvÈ r|padassanena atikkantamÈnusakaÑ, mÈnusakaÑ vÈ maÑsacakkhuÑ atikkantattÈ atikkantamÈnusakanti veditabbaÑ.

Tena dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena satte passatÊti manussamaÑsacakkhunÈ viya satte oloketi. CavamÈne upapajjamÈneti ettha cutikkhaÓe upapattikkhaÓe vÈ dibbacakkhunÈ daÔÔhuÑ na sakkÈ. Ye pana ÈsannacutikÈ idÈni cavissanti, te cavamÈnÈ. Ye ca gahitapaÔisandhikÈ sampatinibbattÈva, te upapajjamÈnÈti adhippetÈ. Te evar|pe cavamÈne upapajjamÈne ca passatÊti dasseti. HÊneti mohanissandayuttattÈ hÊne. TabbiparÊte paÓÊte. SuvaÓÓeti adosanissandayuttattÈ iÔÔhakantamanÈpavaÓÓayutte. TabbiparÊte dubbaÓÓe, abhir|pe vir|peti attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattÈ vÈ aÉÉhe mahaddhane. ______________________________________________________________ 1. KaraviÒchÈdi (SÊ), kÈÄavaÓÓÈdi (SyÈ) 2. SakaÔe (SÊ, SyÈ)


Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattÈ vÈ dalidde appannapÈne. YathÈkamm|pageti yaÑ yaÑ kammaÑ upacitaÑ, tena tena upagate. Tattha purimehi “cavamÈne”ti-ÈdÊhi dibbacakkhukiccaÑ vuttaÑ. IminÈ pana padena yathÈkamm|pagaÒÈÓakiccaÑ.

Tassa ca ÒÈÓassa ayamuppattikkamo–idha bhikkhu heÔÔhÈnirayÈbhimukhaÑ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ nerayike satte passati mahÈdukkhaÑ anubhavamÈne, taÑ dassanaÑ dibbacakkhu kiccameva. So evaÑ manasi karoti “kiÑ nu kho kammaÑ katvÈ ime sattÈ etaÑ dukkhaÑ anubhavantÊ”ti, athassa “idaÑ nÈma katvÈ”ti taÑ kammÈrammaÓaÑ ÒÈÓaÑ uppajjati. TathÈ uparidevalokÈbhimukhaÑ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ nandanavana missakavana phÈrusakavanÈdÊsu satte passati mahÈsampattiÑ anubhavamÈne. Tampi dassanaÑ dibbacakkhukiccameva. So evaÑ manasi karoti “kiÑ nu kho kammaÑ katvÈ ime sattÈ etaÑ sampattiÑ anubhavantÊ”ti. Athassa “idaÑ nÈma katvÈ”ti taÑ kammÈrammaÓaÑ ÒÈÓamuppajjati. IdaÑ yathÈkamm|pagaÒÈÓaÑ nÈma. Imassa visuÑ parikammaÑ nÈma natthi. YathÈ ca imassa, evaÑ anÈgataÑsaÒÈÓassÈpi. DibbacakkhupÈdakÈneva hi imÈni dibbacakkhunÈ saheva ijjhanti.

Ime vata bhontoti-ÈdÊsu imeti dibbacakkhunÈ diÔÔhÈnaÑ nidassanavacanaÑ. VatÈti anusocanatthe nipÈto. Bhontoti bhavanto. DuÔÔhu caritaÑ, duÔÔhuÑ vÈ caritaÑ kilesap|tikattÈti duccaritaÑ, kÈyena duccaritaÑ, kÈyato vÈ uppannaÑ duccaritanti kÈyaduccaritaÑ. Itaresupi eseva nayo. SamannÈgatÈti sama~gÊbh|tÈ.

AriyÈnaÑ upavÈdakÈti BuddhapaccekabuddhabuddhasÈvakÈnaÑ ariyÈnaÑ antamaso gihisotÈpannÈnampi anatthakÈmÈ hutvÈ antimavatthunÈ vÈ guÓaparidhaÑsanena vÈ upavÈdakÈ, akkosakÈ garahakÈti vuttaÑ hoti. Tattha “natthi imesaÑ samaÓadhammo, assamaÓÈ ete”ti vadanto antimavatthunÈ upavadati. “Natthi imesaÑ jhÈnaÑ vÈ vimokkho vÈ maggo vÈ phalaÑ vÈ”ti-ÈdÊni vadanto guÓaparidhaÑsanena upavadatÊti veditabbo. So ca jhÈnaÑ vÈ upavadeyya ajhÈnaÑ vÈ, ubhayathÈpi ariy|pavÈdova hoti, atibhÈriyaÑ kammaÑ, anantariyakammasadisaÑ, saggÈvaraÓaÑ maggÈvaraÓaÒca, satekicchaÑ pana hoti. TasmÈ yo ariyaÑ upavadati, tena gantvÈ sace attanÈ vuÉÉhataro hoti, ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ “ahaÑ

KhuddakanikÈya 334

ÈyasmantaÑ idaÒcidaÒca avacaÑ, taÑ me khamÈhÊ”ti khamÈpetabbo. Sace pana navakataro hoti, vanditvÈ ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ aÒjaliÑ paggahetvÈ “ahaÑ bhante tumhe idaÒcidaÒca avacaÑ, taÑ me khamathÈ”ti khamÈpetabbo. Sace so nakkhamabhi, disÈpakkanto vÈ hoti, sayaÑ vÈ gantvÈ saddhivihÈrike vÈ pesetvÈ khamÈpetabbo. Sace nÈpi gantuÑ na pesetuÑ sakkÈ hoti, ye tasmiÑ vihÈre bhikkh| vasanti, tesaÑ santikaÑ gantvÈ sace navakatarÈ honti, ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ sace vuÉÉhatarÈ, vuÉÉhe vuttanayeneva paÔipajjitvÈ “ahaÑ bhante asukaÑ nÈma ÈyasmantaÑ idaÒcidaÒca avacaÑ, taÑ khamatu me so ÈyasmÈ”ti vatvÈ khamÈpetabbo. SammukhÈ akhamantepi etadeva kÈtabbaÑ. Sace ekacÈrikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaÔÔhÈnaÑ na gataÔÔhÈnaÑ paÒÒÈyati, ekassa paÓÉitassa bhikkhuno santikaÑ gantvÈ “ahaÑ bhante asukaÑ nÈma ÈyasmantaÑ idaÒcidaÒca avacaÑ, taÑ me anussarato anussarato vippaÔisÈro hoti, kiÑ karomÊ”ti vattabbaÑ. So vakkhati “tumhe mÈ cintayittha, thero tumhÈkaÑ khamati, cittaÑ v|pasamethÈ”ti. Tenapi ariyassa gatadisÈbhimukhena aÒjaliÑ paggahetvÈ “khamathÈ”ti vattabbaÑ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamaÒcaÔÔhÈnaÑ gantvÈ yÈva sivathikaÑ gantvÈpi khamÈpetabbo. EvaÑ kate neva saggÈvaraÓaÑ na maggÈvaraÓaÑ hoti, pÈkatikameva hotÊti.

MicchÈdiÔÔhikÈti viparÊtadassanÈ. MicchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈti micchÈdiÔÔhivasena samÈdinnanÈnÈvidhakammÈ, ye ca micchÈdiÔÔhim|lakesu kÈyakammÈdÊsu aÒÒepi samÈdapenti. Ettha ca vacÊduccaritaggahaÓeneva ariy|pavÈde, manoduccaritaggahaÓena ca micchÈdiÔÔhiyÈ sa~gahitÈyapi imesaÑ dvinnaÑ punavacanaÑ mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthanti veditabbaÑ. MahÈsÈvajjo hi ariy|pavÈdo Ènantariyasadiso. Vuttampi cetaÑ–

“SeyyathÈpi SÈriputta bhikkhu sÊlasampanno samÈdhisampanno paÒÒÈsampanno diÔÔheva dhamme aÒÒaÑ ÈrÈdheyya, evaÑsampadamidaÑ SÈriputta vadÈmi. TaÑ vÈcaÑ appahÈya taÑ cittaÑ appahÈya taÑ diÔÔhiÑ appaÔinissajjitvÈ yathÈbhataÑ nikkhitto evaÑ niraye”ti1.

micchÈdiÔÔhito ca mahÈsÈvajjataraÑ nÈma aÒÒaÑ natthi. YathÈha– ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 102, 103 piÔÔhesu.


“NÈhaÑ bhikkhave aÒÒaÑ ekadhammampi samanupassÈmi, yaÑ evaÑmahÈsÈvajjaÑ yathayidaÑ bhikkhave micchÈdiÔÔhi. MicchÈdiÔÔhiparamÈni bhikkhave mahÈsÈvajjÈnÊ”ti1.

KÈyassa bhedÈti upÈdinnakkhandhapariccÈgÈ. ParaÑ maraÓÈti tadanantarÈbhinibbattakkhandhaggahaÓe. Atha vÈ kÈyassa bhedÈti jÊvitindriyassupacchedÈ. ParaÑ maraÓÈti cuticittato uddhaÑ. ApÈyanti evamÈdi sabbaÑ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubh|tÈ puÒÒasammatÈ ayÈ apetattÈ, sukhÈnaÑ vÈ Èyassa abhÈvÈ apÈyo. Dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggati, dosabahulatÈya vÈ duÔÔhena kammunÈ nibbattÈ gatÊti duggati. VivasÈ nipatanti tattha dukkaÔakÈrinoti vinipÈto, vinassantÈ vÈ ettha nipatanti sambhijjamÈna~gapacca~gÈtipi vinipÈto. Natthi ettha assÈdasaÒÒito ayoti nirayo.

Atha vÈ apÈyaggahaÓena tiracchÈnayoniÑ dÊpeti, tiracchÈnayoni hi apÈyo sugatito apetattÈ. Na duggati, mahesakkhÈnaÑ nÈgarÈjÈdÊnaÑ sambhavato. DuggatiggahaÓena pettivisayaÑ dÊpeti, so hi apÈyo ceva duggati ca sukhato2 apetattÈ dukkhassa ca gatibh|tattÈ, na tu vinipÈto, asurakÈyasadisaÑ avinipatitattÈ. VinipÈtaggahaÓena asurakÈyaÑ dÊpeti. So hi yathÈvuttena atthena apÈyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattÈ vinipÈtoti vuccati. NirayaggahaÓena AvÊci-Èdi-anekappakÈraÑ nirayameva dÊpetÊti. UpapannÈti upagatÈ, tattha abhinibbattÈti adhippÈyo. VuttavipariyÈyena sukkapakkho veditabbo. AyaÑ pana viseso–tattha sugatiggahaÓena manussagatipi sa~gayhati. SaggaggahaÓena devagatiyeva. Tattha sundarÈ gatÊti sugati. R|pÈdÊhi visayehi suÔÔhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaÔÔhena lokoti ayaÑ vacanattho. Iti dibbena cakkhunÈti-Èdi sabbaÑ nigamanavacanaÑ.

EvaÑ dibbena cakkhunÈ passatÊti ayamettha sa~khepattho–dibbacakkhuÒÈÓaÑ parittapaccuppanna-ajjhattabahiddhÈrammaÓavasena cat|su ÈrammaÓesu ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 35 piÔÔhe. 2. Sugatito (Ka)

KhuddakanikÈya 336

pavattati. YathÈkamm|pagaÒÈÓaÑ parittamahaggatÈtÊta-ajjhattabahiddhÈrammaÓavasena paÒcasu ÈrammaÓesu pavattati. AnÈgataÑsaÒÈÓaÑ parittamahaggata-appamÈÓamagga anÈgata-ajjhattabahiddhÈnavattabbÈrammaÓavasena aÔÔhasu ÈrammaÓesu pavattatÊti.

Œka~khamÈno ca BhagavÈti BhagavÈ icchamÈno. Ekampi lokadhÈtuÑ passeyyÈti ekaÑ cakkavÈÄaÑ olokeyya. Sahassimpi c|Äanikanti ettha yÈvatÈ candimas|riyÈ pariharanti, disÈ bhÈnti virocamÈnÈ, tÈva sahassadhÈ loko, esÈ sahassic|ÄanikÈ nÈma. C|Äanikanti khuddakaÑ. Dvisahassimpi majjhimikaÑ lokadhÈtunti ettha sahassacakkavÈÄÈnaÑ sahassabhÈgena gaÓetvÈ dasasatasahassacakkavÈÄaparimÈÓÈ dvisahassÊ majjhimikÈ lokadhÈtu nÈma. Ettakena BuddhÈnaÑ jÈtikkhettaÑ nÈma dassitaÑ. BodhisattÈnaÑ hi pacchimabhave devalokato cavitvÈ mÈtukucchiyaÑ paÔisandhiggahaÓadivase ca mÈtukucchito nikkhamanadivase ca mahÈbhinikkhamanadivase ca sambodhidhammacakkapavattana-Èyusa~khÈrossajjanaparinibbÈnadivasesu ca ettakaÑ ÔhÈnaÑ kampati.

Tisahassimpi. MahÈsahassimpi lokadhÈtunti sahassito paÔÔhÈya tatiyÈti tisahassÊ, paÔhamasahassiÑ sahassadhÈ katvÈ gaÓitaÑ majjhimikaÑ sahassadhÈ katvÈ gaÓitattÈ mahantehi sahassehi gaÓitÈti mahÈsahassÊ. EttÈvatÈ koÔisatasahassacakkavÈÄaparimÈÓo loko dassito hoti. GaÓakaputtatissatthero pana evamÈha “na hi tisahassimahÈsahassilokadhÈtuyÈ etaÑ parimÈÓaÑ. IdaÑ hi ÈcariyÈnaÑ sajjhÈyam|lakaÑ vÈcÈya parihÊnaÔÔhÈnaÑ, dasakoÔisatasahassacakkavÈÄaparimÈÓaÑ pana ÔhÈnaÑ tisahassimahÈsahassilokadhÈtu nÈmÈ”ti. EttÈvatÈ hi Bhagavato ÈÓÈkkhettaÑ nÈma dassitaÑ. EtasmiÒhi antare ŒÔÈnÈÔiyaparitta1 Isigiliparitta2 Dhajaggaparitta3 Bojjha~gaparitta4 Khandhaparitta5 Moraparitta6 Mettaparitta7 RatanaparittÈnaÑ8 ÈÓÈ pharati.

YÈvatakaÑ vÈ pana Èka~kheyyÈti yatthakaÑ vÈ iccheyya. IminÈ visayakkhettaÑ dassitaÑ. BuddhÈnaÑ hi visayakkhettassa pamÈÓaparicchedo nÈma ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 158 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 3. 112 piÔÔhÈdÊsu. 3. SaÑ 1. 220 piÔÔhÈdÊsu. 4. SaÑ 3. 71 piÔÔhÈdÊsu. 5. Vi 5. 245; Khu 5. 53; AÑ 1. 384 piÔÔhÈdÊsu. 6. Khu 5. 38 piÔÔhÈdÊsu. 7. Khu 1. 10, 300 piÔÔhÈdÊsu. 8. Khu 1. 7, 314 piÔÔhÈdÊsu.


natthi, natthikabhÈve cassa imaÑ upamaÑ Èharanti–koÔisatasahassacakkavÈÄamhi yÈva brahmalokÈ sÈsapehi p|retvÈ sace koci puratthimÈya disÈya ekacakkavÈÄe ekaÑ sÈsapaÑ pakkhipanto Ègaccheyya, sabbepi te sÈsapÈ parikkhayaÑ gaccheyyuÑ, na tveva puratthimÈya disÈya cakkavÈÄÈni. DakkhiÓÈdÊsupi eseva nayo. Tattha BuddhÈnaÑ avisayo nÈma natthi. TÈvatakaÑ passeyyÈti tattakaÑ olokeyya. EvaÑ parisuddhaÑ Bhagavato dibbacakkh|ti dibbacakkhukathaÑ niÔÔhÈpesi.

KathaÑ BhagavÈ paÒÒÈcakkhunÈpi vivaÔacakkh|ti kenappakÈrena paÒÒÈcakkhunÈ apihitacakkhu. MahÈpaÒÒo puthupaÒÒoti-ÈdikaÑ tattha atirocati yadidaÑ paÒÒÈyÈti pariyosÈnaÑ heÔÔhÈ vuttatthameva.

BuddhacakkhunÈti indriyaparopariyattaÒÈÓena ca ÈsayÈnusayaÒÈÓena ca. ImesaÑ dvinnaÑ ÒÈÓÈnaÑ Buddhacakkh|ti nÈmaÑ, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa samantacakkh|ti, tiÓÓaÑ maggaÒÈÓÈnaÑ dhammacakkh|ti. LokaÑ volokento addasa satteti satte addakkhi. Apparajakkheti-ÈdÊsu yesaÑ vuttanayeneva paÒÒÈcakkhumhi rÈgÈdirajaÑ appaÑ, te apparajakkhÈ. YesaÑ taÑ mahantaÑ, te mahÈrajakkhÈ. YesaÑ saddhÈdÊni indriyÈni tikkhÈni, te tikkhindriyÈ. YesaÑ tÈni mud|ni, te mudindriyÈ. YesaÑ teyeva saddhÈdayo ÈkÈrÈ sundarÈ, te svÈkÈrÈ. Ye kathitakÈraÓaÑ sallakkhenti, sukhena sakkÈ honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. Ye paralokaÒceva vajjaÒca bhayato passanti, te paralokavajjabhayadassÈvino nÈma.

Uppaliniyanti Uppalavane. Itaresupi eseva nayo. AntonimuggaposÊnÊti yÈni antonimuggÈneva posiyanti. UdakaÑ accuggammatiÔÔhantÊti udakaÑ atikkamitvÈ tiÔÔhanti. Tattha yÈni yÈni accuggamma ÔhitÈni, tÈni tÈni, s|riyarasmisamphassaÑ ÈgamayamÈnÈni ÔhitÈni ajja pupphanakÈni. YÈni samodakaÑ ÔhitÈni, tÈni sve pupphanakÈni. YÈni udakÈ anuggatÈni antonimuggaposÊni, tÈni tatiyadivaseva pupphanakÈni. UdakÈ pana anuggatÈni aÒÒÈnipi saroga-uppalÈni nÈma atthi, yÈni neva pupphissanti, macchakacchapabhakkhÈneva bhavissanti, tÈni PÈÄiÑ nÈr|ÄhÈni, ÈharitvÈ pana dÊpetabbÈnÊti dÊpitÈni.

KhuddakanikÈya 338

Yatheva hi tÈni catubbidhapupphÈni, evameva ugghaÔitaÒÒ| vipaÒcitaÒÒ| neyyo padaparamoti cattÈro puggalÈ. Yassa puggalassa udÈhaÔavelÈya dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo ugghaÔitaÒÒ|. Yassa puggalassa saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena atthe vibhajÊyamÈne dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo vipaÒcitaÒÒ|. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto kalyÈÓamitte sevato bhajato payirupÈsato dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suÓato bahumpi bhaÓato bahumpi dhÈrayato bahumpi vÈcato na tÈya jÈtiyÈ dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo padaparamo. Tattha BhagavÈ UppalavanÈdisadisaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ olokento ajja pupphanakÈni ugghaÔitaÒÒ|, sve pupphanakÈni vipaÒcitaÒÒ|ti evaÑ sabbÈkÈrato ca addasa. Tattha tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ imasmiÑyeva attabhÈve Bhagavato dhammadesanÈ atthaÑ sÈdheti, padaparamÈnaÑ anÈgatatthÈya vÈsanÈ hoti.

RÈgacaritoti-ÈdÊsu rajjanavasena ÈrammaÓe caraÓaÑ etassa atthÊti rÈgacarito. Dussanavasena ÈrammaÓe caraÓaÑ etassa atthÊti dosacarito. Muyhanavasena ÈrammaÓe caraÓaÑ etassa atthÊti mohacarito. Vitakkanavasena |hanavasena ÈrammaÓe caraÓaÑ etassa atthÊti vitakkacarito. OkappanasaddhÈvasena ÈrammaÓe caraÓaÑ etassa atthÊti saddhÈcarito. ©ÈÓameva caraÓaÑ, ÒÈÓena vÈ caraÓaÑ, ÒÈÓassa vÈ caraÓaÑ, ÒÈÓato vÈ caraÓaÑ etassa atthÊti ÒÈÓacarito. RÈgacaritassÈti rÈgussadassa rÈgabahulassa. Paratopi eseva nayo.

AsubhakathaÑ kathetÊti uddhumÈtakÈdidasavidhaÑ asubhapaÔisaÑyuttakathaÑ Ècikkhati. VuttaÒhetaÑ “asubhÈ bhÈvetabbÈ rÈgassa pahÈnÈyÈ”ti1. MettÈbhÈvanaÑ ÈcikkhatÊti mettÈbhÈvanaÑ cittasinehanaÑ katheti. VuttaÒhetaÑ”mettÈ bhÈvetabbÈ byÈpÈdassa pahÈnÈyÈ”ti1. Uddeseti sajjhÈyane. ParipucchÈyÈti AÔÔhakathÈya. KÈlena dhammassavaneti yuttappattakÈle uttari pariyattidhammassavane. DhammasÈkacchÈyÈti aÒÒehi saddhiÑ sÈkacchÈya. GarusaÑvÈseti gar|naÑ payirupÈsane. NivesetÊti ÈcariyÈnaÑ santike patiÔÔhÈpeti. ŒnÈpÈnassatiÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 165 piÔÔhe.


ÈcikkhatÊti ÈnÈpÈnassatisampayuttakammaÔÔhÈnaÑ katheti. VuttaÒhetaÑ “ÈnÈpÈnassati bhÈvetabbÈ vitakkupacchedÈyÈ”ti1. PasÈdanÊyaÑ nimittaÑ ÈcikkhatÊti C|Äavedalla2 MahÈvedallÈ3 dipasÈdajanakaÑ suttaÑ katheti. Buddhasubodhinti Buddhassa Bhagavato BuddhattapaÔivedhaÑ. Dhammasudhammatanti navavidhalokuttaradhammassa svÈkkhÈtataÑ. SaÑghasuppaÔipattinti aÔÔhavidha-ariyasaÑghassa suppaÔipannatÈdisuÔÔhupaÔipattiÑ. SÊlÈni ca attanoti attano santakasÊlÈni ca. Œcikkhati vipassanÈnimittanti udayabbayÈdipaÔisaÑyuttaÑ katheti. AniccÈkÈranti hutvÈ abhÈvÈkÈraÑ. DukkhÈkÈranti udayabbayapaÔipÊÄanÈkÈraÑ. AnattÈkÈranti avasavattanÈkÈraÑ.

Sele yathÈ pabbatamuddhaniÔÔhitoti selamaye ekagghane pabbatamuddhani Ôhitova, na hi tattha Ôhitassa dassanatthaÑ abhimukhe gÊvukkhipanapasÈraÓÈdikiccaÑ4 atthi. Tath|pamanti tappaÔibhÈgaÑ selapabbat|pamaÑ. AyaÑ panettha sa~khepattho–yathÈ selapabbatamuddhani Ôhitova cakkhumÈ puriso samantato janataÑ passeyya. Sumedha sundarapaÒÒa sabbaÒÒutaÒÒÈÓena samantacakkhu BhagavÈ dhammamayaÑ paÒÒÈmayaÑ pÈsÈdamÈruyha sayaÑ apetasoko sokÈvatiÓÓaÑ jÈtijarÈbhibh|taÒca janataÑ avekkhassu upadhÈrayatu upaparikkhatu.

AyaÑ panettha adhippÈyo–yathÈ hi pabbatapÈdasÈmantÈ mahantaÑ khettaÑ katvÈ tattha kedÈrapÈÄÊsu kuÔiyo katvÈ rattiÑ aggiÑ jÈleyya, catura~gasamannÈgataÒca andhakÈraÑ assa, atha tassa pabbatassa matthake ÔhatvÈ cakkhumato purisassa bh|miÑ olokayato neva khettaÑ na kedÈrapÈÄiyo na kuÔiyo na tattha sayitamanussÈ paÒÒÈyeyyuÑ, kuÔikÈsu pana aggijÈlamattameva paÒÒÈyeyya. EvaÑ dhammapÈsÈdaÑ Èruyha sattakÈyaÑ olokayato TathÈgatassa ye te akatakalyÈÓÈ sattÈ, te ekavihÈre dakkhiÓajÈÓupasse nisinnÈpi Buddhacakkhussa ÈpÈthaÑ nÈgacchanti, rattiÑ khittasarÈ viya honti. Ye pana katakalyÈÓÈ veneyyapuggalÈ, te evassa d|repi ÔhitÈ ÈpÈthaÑ gacchanti, te eva aggi viya Himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetaÑ–

“D|re santo pakÈsenti, Himavantova pabbato. Asantettha na dissanti, rattiÑ khittÈ yathÈ sarÈ”ti5. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 165 piÔÔhe. 2. Ma 1. 373 piÔÔhÈdÊsu. 3. Ma 1. 365 piÔÔhÈdÊsu. 4. SampasÈraÓÈdikiccaÑ (Ka) 5. Khu 1. 56; Khu 10. 12 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 340

SabbaÒÒutaÒÒÈÓanti ettha paÒcaneyyapathappabhedaÑ sabbaÑ aÒÒÈsÊti sabbaÒÒ|. Sa~khatÈsa~khatÈdibhedÈ sabbadhammÈ hi sa~khÈro vikÈro lakkhaÓaÑ nibbÈnaÑ paÒÒattÊti paÒceva neyyapathÈ honti. SabbaÒÒussa bhÈvo sabbaÒÒutÈ, sabbaÒÒutÈ eva ÒÈÓaÑ “sabbaÒÒutÈÒÈÓan”ti vattabbe “sabbaÒÒutaÒÒÈÓan”ti vuttaÑ. SabbaÒÒ|ti ca kamasabbaÒÒ| sakiÑsabbaÒÒ| satatasabbaÒÒ| sattisabbaÒÒ| ÒÈtasabbaÒÒ|ti paÒcavidhÈ sabbaÒÒuno siyuÑ. Tesu kamena sabbajÈnanakÈlÈsambhavato kamasabbaÒÒutÈ na hoti, sakiÑ sabbÈrammaÓaggahaÓÈbhÈvato sakiÑ sabbaÒÒutÈ na hoti, cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ yathÈrammaÓacittasambhavato bhava~gacittavirodhato yutti-abhÈvato ca satatasabbaÒÒutÈ na hoti, parisesato sabbajÈnanasamatthatÈya sattisabbaÒÒutÈ vÈ siyÈ, viditasabbadhammattÈ ÒÈtasabbaÒÒutÈ vÈ, sattisabbaÒÒuno sabbajÈnanattaÑ natthÊti tampi na yujjati, “na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒci -pa- samantacakkh|”ti vuttattÈ ÒÈtasabbaÒÒutÈ eva yujjati. EvaÒhi sati kiccato asammohato kÈraÓasiddhito ÈvajjanapaÔibaddhato sabbaÒÒutameva hotÊti. Tena ÒÈÓenÈti tena sabbajÈnanaÒÈÓena.

Puna aparena pariyÈyena sabbaÒÒubhÈvasÈdhanatthaÑ1 “na tassÈ”ti gÈthamÈha. Tattha na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒcÊti tassa TathÈgatassa idha imasmiÑ tedhÈtuke loke imasmiÑ paccuppannakÈle vÈ paÒÒÈcakkhunÈ adiÔÔhaÑ nÈma kiÒci appamattakampi na atthi na saÑvijjati. AtthÊti idaÑ vattamÈnakÈlikaÑ ÈkhyÈtapadaÑ, iminÈ paccuppannakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ dasseti. GÈthÈbandhasukhatthaÑ panettha da-kÈro payutto. Atho aviÒÒÈtanti ettha athoti vacanopÈdÈne nipÈto. AviÒÒÈtanti atÊtakÈlikaÑ aviÒÒÈtaÑ nÈma kiÒci dhammajÈtaÑ nÈhosÊti pÈÔhaseso. Abyayabh|tassa atthi-saddassa gahaÓe pÈÔhasesaÑ vinÈpi yujjatiyeva. IminÈ atÊtakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ dasseti. AjÈnitabbanti anÈgatakÈlikaÑ ajÈnitabbaÑ nÈma dhammajÈtaÑ na bhavissati natthÊti. IminÈ anÈgatakÈlikassa sabbadhammassa ÒÈtabhÈvaÑ dasseti. JÈnanakiriyÈvisesamattameva vÈ ettha a-kÈro. SabbaÑ abhiÒÒÈsi yadatthi neyyanti ettha yaÑ tekÈlikaÑ vÈ kÈlavinimuttaÑ vÈ neyyaÑ jÈnitabbaÑ kiÒci dhammajÈtaÑ atthi, taÑ sabbaÑ TathÈgato abhiÒÒÈsi adhikena ______________________________________________________________ 1. SabbaÒÒutaÒÈÓabhÈvasÈdhanatthaÑ (Ka)


sabbaÒÒutaÒÒÈÓena jÈni paÔivijjhi, ettha atthi-saddena tekÈlikassa kÈlavimuttassa ca gahaÓÈ atthi-saddo abyayabh|toyeva daÔÔhabbo. TathÈgato tena samantacakkh|ti kÈlavasena okÈsavasena ca nippadesattÈ samantÈ sabbato pavattaÑ ÒÈÓacakkhu assÈti samantacakkhu, tena yathÈvuttena kÈraÓena TathÈgato samantacakkhu sabbaÒÒ|ti vuttaÑ hoti. ImissÈ gÈthÈya puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ sÈdhitaÑ.

Na itihitihanti “evaÑ kira Èsi, evaÑ kira ÈsÊ”ti na hoti. Na itikirÈyÈti “evaÑ kira etan”ti na hoti. Na paramparÈyÈti paramparakathÈyÈpi na hoti. Na piÔakasampadÈyÈti amhÈkaÑ piÔakatantiyÈ saddhiÑ sametÊti na hoti. Na takkahet|ti takkaggÈhenapi na hoti. Na ÈkÈraparivitakkenÈti “sundaramidaÑ kÈraÓan”ti evaÑ kÈraÓaparivitakkenapi na hoti. Na diÔÔhinijjhÈnakkhantiyÈti amhÈkaÑ nijjhÈyitvÈ khamitvÈ gahitadiÔÔhiyÈ saddhiÑ sametÊtipi na hoti.

Atha vÈpi samÈdhinti ettha samÈdhinti kusalacittekaggatÈ samÈdhi. KenaÔÔhena samÈdhÊti? SamÈdhÈnaÔÔhena. KimidaÑ samÈdhÈnaÑ nÈma? EkÈrammaÓe cittacetasikÈnaÑ samaÑ sammÈ ca ÈdhÈnaÑ, Ôhapananti vuttaÑ hoti tasmÈ yassa dhammassa ÈnubhÈvena ekÈrammaÓe cittacetasikÈ samaÑ sammÈ ca avikkhippamÈnÈ avippakiÓÓÈ ca hutvÈ tiÔÔhanti, idaÑ samÈdhÈnanti veditabbaÑ. Tassa kho pana samÈdhissa–

LakkhaÓaÑ tu avikkhepo, vikkhepaddhaÑsanaÑ raso. AkampanamupaÔÔhÈnaÑ, padaÔÔhÈnaÑ sukhaÑ pana1.

SamÈdhi anÈvila-acalabhÈvena ÈrammaÓe tiÔÔhatÊti Ôhiti. Parato padadvayaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ. Api ca sampayuttadhamme ÈrammaÓamhi sampiÓÉetvÈ tiÔÔhatÊti saÓÔhiti. ŒrammaÓaÑ ogÈhetvÈ anupavisitvÈ tiÔÔhatÊti avaÔÔhiti. KusalapakkhasmiÒhi cattÈrova dhammÈ ÈrammaÓaÑ ogÈhanti saddhÈ sati samÈdhi paÒÒÈti. Teneva saddhÈ “okappanÈ”ti vuttÈ, sati “apilÈpanatÈ”ti, samÈdhi “avaÔÔhitÊ”ti, paÒÒÈ “pariyogÈhanÈ”ti. Akusalapakkhe pana tayo dhammÈ ÈrammaÓaÑ ogÈhanti ______________________________________________________________ 1. PaÔisaÑ-®Ôha 1. 16 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 342

taÓhÈ diÔÔhi avijjÈti. Tenevete “oghÈ”ti vuttÈ. CittekaggatÈ panettha na balavatÊ hoti. YathÈ hi rajuÔÔhÈnaÔÔhÈne udakena siÒcitvÈ sammaÔÔhe thokameva kÈlaÑ rajo sannisÊdati, sukkhante sukkhante puna pakatibhÈveneva vuÔÔhÈti, evameva akusalapakkhe cittekaggatÈ na balavatÊ hoti.

UddhaccavicikicchÈvasena pavattassa visÈhÈrassa paÔipakkhato avisÈhÈro. UddhaccavicikicchÈvaseneva gacchantaÑ cittaÑ vikkhipati nÈma. AyaÑ pana tathÈvidho vikkhepo na hotÊti avikkhepo. UddhaccavicikicchÈvaseneva cittaÑ visÈhaÔaÑ nÈma hoti, ito cito ca harÊyati1, ayaÑ pana evaÑ avisÈhaÔamÈnasassa bhÈvoti avisÈhaÔamÈnasatÈ. Samathoti tividho samatho cittasamatho adhikaraÓasamatho sabbasa~khÈrasamathoti. Tattha aÔÔhasu samÈpattÊsu cittekaggatÈ cittasamatho nÈma. TaÑ hi Ègamma cittacalanaÑ cittavipphanditaÑ sammati v|pasammati, tasmÈ so “cittasamatho”ti vuccati. SammukhÈvinayÈdisattavidho samatho adhikaraÓasamatho nÈma. TaÑ hi Ègamma tÈni tÈni adhikaraÓÈni sammanti v|pasammanti, tasmÈ so “adhikaraÓasamatho”ti vuccati. YasmÈ pana sabbe sa~khÈrÈ nibbÈnaÑ Ègamma sammanti v|pasammanti, tasmÈ taÑ “sabbasa~khÈrasamatho”ti vuccati. ImasmiÑ atthe cittasamatho adhippeto. SamÈdhilakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti samÈdhindriyaÑ. Uddhacce na kampatÊti samÈdhibalaÑ. SammÈsamÈdhÊti yÈthÈvasamÈdhi niyyÈnikasamÈdhi. 157. Athassa BhagavÈ yasmÈ indriyasaÑvaro sÊlassa rakkhÈ, yasmÈ vÈ iminÈnukkamena desiyamÈnÈ ayaÑ desanÈ tÈsaÑ devatÈnaÑ sappÈyÈ, tasmÈ indriyasaÑvarato pabhuti paÔipadaÑ dassento “cakkh|hÊ”ti-Èdi Èraddho. Tattha cakkh|hi neva lola’ssÈti adiÔÔhadakkhitabbÈdivasena cakkh|hi lolo neva assa. GÈmakathÈya Èvaraye sotanti tiracchÈnakathÈya sotaÑ Èvareyya.

CakkhuloliyenÈti cakkhudvÈre uppannalolavasena cakkhuloliyena. AdiÔÔhaÑ dakkhitabbanti adiÔÔhapubbaÑ r|pÈrammaÓaÑ passituÑ yuttaÑ. DiÔÔhaÑ samatikkamitabbanti diÔÔhapubbar|pÈrammaÓaÑ atikkamituÑ yuttaÑ. ŒrÈmena ÈrÈmanti ______________________________________________________________ 1. SÈrÊyati (SyÈ)


pupphÈrÈmÈdi-ÈrÈmena phalÈrÈmÈdiÑ vÈ pupphÈrÈmÈdiÑ vÈ. DÊghacÈrikanti dÊghacaraÓaÑ. AnavaÔÔhitacÈrikanti asanniÔÔhÈnacaraÓaÑ. Anuyutto hoti r|padassanÈyÈti r|pÈrammaÓadassanatthÈya punappunaÑ yutto hoti.

AntaragharaÑ paviÔÔhoti ummÈrabbhantaraÑ paviÔÔho. VÊthiÑ paÔipannoti antaravÊthiÑ otiÓÓo. GharamukhÈni olokentoti gharadvÈrÈni avalokento. UddhaÑ ullokentoti uparidisaÑ uddhaÑmukho hutvÈ vilokento.

CakkhunÈ r|paÑ disvÈti kÈraÓavasena cakkh|ti laddhavohÈrena r|padassanasamatthena cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈ. PorÈÓÈ panÈhu–“cakkhu r|paÑ na passati acittakattÈ, cittaÑ na passati acakkhukattÈ. DvÈrÈrammaÓasa~ghaÔÔe pana1 pasÈdavatthukena cittena passati. ¢disÊ panesÈ ‘dhanunÈ vijjhatÊ’ti-ÈdÊsu viya sasambhÈrakathÈ nÈma hoti. TasmÈ cakkhuviÒÒÈÓena r|paÑ disvÈti ayamettha attho”ti. NimittaggÈhÊti itthipurisanimittaÑ vÈ subhanimittÈdikaÑ vÈ kilesavatthubh|taÑ nimittaÑ chandarÈgavasena gaÓhÈti, diÔÔhamatteyeva na saÓÔhÈti. AnubyaÒjanaggÈhÊti kilesÈnaÑ anu-anubyaÒjanato2 pÈkaÔabhÈvakaraÓato anubyaÒjananti laddhavohÈraÑ hatthapÈdasitahasitakathita-ÈlokitavilokitÈdibhedaÑ ÈkÈraÑ gaÓhÈti. YatvÈdhikaraÓamenanti-Èdimhi yaÑkÈraÓÈ yassa cakkhundriyÈsaÑvarassa hetu etaÑ puggalaÑ satikavÈÔena cakkhundriyaÑ asaÑvutaÑ apihitacakkhudvÈraÑ hutvÈ viharantaÑ ete abhijjhÈdayo dhammÈ anvÈssaveyyuÑ anuppabandheyyuÑ ajjhotthareyyuÑ. Tassa saÑvarÈya na paÔipajjatÊti tassa cakkhundriyassa satikavÈÔena pidahanatthÈya na paÔipajjati. EvaÑ bh|toyeva ca na rakkhati cakkhundriyaÑ. Na cakkhundriye saÑvaraÑ ÈpajjatÊtipi vuccati. Tattha kiÒcÈpi cakkhundriye saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ natthi. Na hi cakkhupasÈdaÑ nissÈya sati vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ uppajjati. Api ca yadÈ r|pÈrammaÓaÑ cakkhussa ÈpÈthaÑ Ègacchati, tadÈ bhava~ge dvikkhattuÑ uppajjitvÈ niruddhe kiriyÈmanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ, tato manodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ, tato vipÈkÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ, tato ______________________________________________________________ 1. DvÈrÈrammaÓasa~ghaÔÔanena (Ka) 2. AnubyaÒjanato (SÊ, SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 344

kiriyÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tadanantaraÑ javanaÑ javati.

TatrÈpi neva bhava~gasamaye na ÈvajjanÈdÊnaÑ aÒÒatarasamaye saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ atthi. JavanakkhaÓe pana sace dussÊlyaÑ vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ aÒÒÈÓaÑ vÈ akkhanti vÈ kosajjaÑ vÈ uppajjati, asaÑvaro hoti. EvaÑ honto pana so “cakkhundriye asaÑvaro”ti vuccati. KasmÈ? YasmÈ tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti, bhava~gampi ÈvajjanÈdÊnipi vÊthicittÈni. YathÈ kiÑ? YathÈ nagare cat|su dvÈresu asaÑvutesu kiÒcÈpi antogharadvÈrakoÔÔhakagabbhÈdayo saÑvutÈ, tathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ arakkhitaÑ agopitameva hoti. NagaradvÈrena hi pavisitvÈ corÈ yadicchanti taÑ kareyyuÑ, evameva javane dussÊlyÈdÊsu uppannesu tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊnipi vÊthicittÈni.

SaddhÈdeyyÈnÊti kammaÒca phalaÒca idhalokaÒca paralokaÒca saddahitvÈ dinnÈni. “AyaÑ me ÒÈtÊti vÈ, mittoti vÈ, idaÑ vÈ paÔikarissati, idaÑ vÈnena katapubban”ti vÈ evaÑ na dinnÈnÊti attho. EvaÑ dinnÈni hi na saddhÈdeyyÈni nÈma honti. BhojanÈnÊti ca desanÈsÊsamattametaÑ, atthato pana saddhÈdeyyÈni bhojanÈni bhuÒjitvÈ cÊvarÈni pÈrupitvÈ senÈsanÈni sevamÈnÈ gilÈnapaccayabhesajjaÑ paribhuÒjamÈnÈti sabbametaÑ vuttameva hoti.

Seyyathidanti nipÈto. Tassattho, katamo soti. NaccaÑ nÈma yaÑkiÒci naccaÑ, taÑ maggaÑ gacchantenÈpi gÊvaÑ pasÈretvÈ daÔÔhuÑ na vaÔÔati. GÊtanti yaÑkiÒci gÊtaÑ. VÈditanti yaÑkiÒci vÈditaÑ. Pekkhanti naÔasamajjaÑ. AkkhÈnanti bhÈratarÈmÈyanÈdikaÑ. YasmiÑ ÔhÈne kathÊyati, tattha gantumpi na vaÔÔati. PÈÓissaranti kaÑsatÈÄaÑ, “pÈÓitÈÄan”tipi vadanti. VetÈÄanti ghanatÈÄaÑ, “mantena matasarÊruÔÔhÈpanan”tipi eke. Kumbhath|Óanti caturassa-ambaÓakatÈÄaÑ, “kumbhasaddan”tipi eke. Sobhanakanti naÔÈnaÑ abbhokkiraÓaÑ, sobhanakaraÑ vÈ1, paÔibhÈnacittanti vuttaÑ hoti. CaÓÉÈlanti ayoguÄakÊÄÈ, “caÓÉÈlÈnaÑ sÈÓadhovanakÊÄÈ”tipi vadanti. VaÑsanti veÓuÑ ussÈpetvÈ kÊÄanaÑ. ______________________________________________________________ 1. SobhanÈkÈrakataÑ vÈ (Ka)


Dhovananti aÔÔhidhovanaÑ, ekaccesu kira janapadesu kÈla~kate ÒÈtake na jhÈpenti, nikhaÓitvÈ Ôhapenti. Atha tesaÑ p|tibh|taÑ kÈyaÑ ÒatvÈ nÊharitvÈ aÔÔhÊni dhovitvÈ gandheti makkhetvÈ Ôhapenti. Te nakkhattakÈle ekasmiÑ ÔhÈne aÔÔhÊni ÔhapetvÈ ekasmiÑ ÔhÈne surÈdÊni ÔhapetvÈ rodantÈ paridevantÈ suraÑ pivanti. Vuttampi cetaÑ “atthi bhikkhave dakkhiÓesu janapadesu dhovanaÑ nÈma, tattha hoti annampi pÈnampi khajjampi bhojjampi leyyampi peyyampi naccampi gÊtampi vÈditampi. AtthetaÑ bhikkhave dhovanaÑ, netaÑ natthÊti vadÈmÊ”ti1. Ekacce pana “indajÈlena aÔÔhidhovanaÑ dhovanan”ti vadanti. HatthiyuddhÈdÊsu bhikkhuno neva hatthi-ÈdÊhi saddhiÑ yujjhituÑ, na te yujjhÈpetuÑ, na yujjhante daÔÔhuÑ vaÔÔati. Nibbuddhanti mallayuddhaÑ. Uyyodhikanti yattha sampahÈro diyyati. Balagganti balagaÓanaÔÔhÈnaÑ. SenÈby|hanti senÈniveso, sakaÔaby|hÈdivasena senÈya nivesanaÑ. AnÊkadassananti “tayo hatthÊ pacchimaÑ hatthÈnÊkan”ti-ÈdinÈ2 nayena vuttassa anÊkassa dassanaÑ.

Na nimittaggÈhÊ hotÊti chandarÈgavasena vuttappakÈraÑ nimittaÑ na gaÓhÈti. EvaÑ sesapadÈnipi vuttapaÔipakkhanayena veditabbÈni. YathÈ ca heÔÔhÈ javane dussÊlyÈdÊsu uppannesu tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti, bhava~gampi ÈvajjanÈdÊnipi vÊthicittÈnÊti vuttaÑ, evamidha tasmiÑ sÊlÈdÊsu uppannesu dvÈrampi guttaÑ hoti, bhava~gampi ÈvajjanÈdÊnipi vÊthicittÈni. YathÈ kiÑ? YathÈ nagaradvÈresu saÑvutesu kiÒcÈpi antogharÈdayo asaÑvutÈ honti, tathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ surakkhitaÑ sugopitameva hoti, nagaradvÈresu pihitesu corÈnaÑ paveso natthi. Evameva javane sÊlÈdÊsu uppannesu dvÈrampi guttaÑ hoti, bhava~gampi ÈvajjanÈdÊnipi vÊthicittÈni. TasmÈ javanakkhaÓe uppajjamÈnopi “cakkhundriye saÑvaro”ti vutto. Ito paraÑ heÔÔhÈ ca upari ca vuttapariyÈyena attho veditabbo.

Vis|kadassanÈti paÔÈÓÊdassanato. GÈmakathÈti gÈmavÈsÊnaÑ kathÈ. BÈttiÑsÈti dvattiÑsa. AniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈ kathÈti tiracchÈnakathÈ. Tattha rÈjÈnaÑ Èrabbha ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 431 piÔÔhe. 2. Vi 2. 143 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 346

“mahÈsammato mandhÈtÈ dhammÈsoko evaÑ mahÈnubhÈvo”ti-ÈdinÈ nayena pavattÈ kathÈ rÈjakathÈ. Esa nayo corakathÈdÊsu. Tesu “asuko rÈjÈ abhir|po dassanÊyo”ti-ÈdinÈ nayena gehassitakathÈva tiracchÈnakathÈ hoti. “Sopi nÈma evaÑ mahÈnubhÈvo khayaÑ gato”ti evaÑ pavattÈ pana kammaÔÔhÈnabhÈve tiÔÔhati. Coresupi “m|ladevo evaÑ mahÈnubhÈvo, meghamÈlo evaÑ mahÈnubhÈvo”ti tesaÑ kammaÑ paÔicca “aho s|rÈ”ti gehassitakathÈva tiracchÈnakathÈ. Yuddhepi bhÈratayuddhÈdÊsu “asukena asuko evaÑ mÈrito evaÑ viddho”ti kÈmassÈdavaseneva kathÈ tiracchÈnakathÈ. “Tepi nÈma khayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavattÈ pana sabbattha kammaÔÔhÈnameva hoti.

Api ca annÈdÊsu “evaÑ vaÓÓavantaÑ gandhavantaÑ rasavantaÑ phassasampannaÑ khÈdimha bhuÒjimha pivimha paribhuÒjimhÈ”ti kÈmassÈdavasena kathetuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana katvÈ “pubbe evaÑ vaÓÓÈdisampannaÑ annaÑ pÈnaÑ vatthaÑ sayanaÑ mÈlaÑ gandhaÑ sÊlavantÈnaÑ adamha, cetiyap|jaÑ akarimhÈ”ti kathetuÑ vaÔÔati. ©ÈtikathÈdÊsu pana “amhÈkaÑ ÒÈtakÈ s|rÈ samatthÈ”ti vÈ, “pubbe mayaÑ evaÑ vicitrehi yÈnehi vicarimhÈ”ti vÈ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana katvÈ “tepi no ÒÈtakÈ khayaÑ gatÈ”ti vÈ, “pubbe mayaÑ evar|pÈ upÈhanÈ saÑghassa adamhÈ”ti vÈ kathetuÑ vaÔÔati. GÈmakathÈpi suniviÔÔhadunniviÔÔhasubhikkhadubbhikkhÈdivasena “asukagÈmavÈsino s|rÈ samatthÈ”ti vÈ evaÑ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana katvÈ “saddhÈ pasannÈ”ti vÈ, “khayavayaÑ gatÈ”ti vÈ vattuÑ vaÔÔati.

NigamanagarajanapadakathÈsupi eseva nayo. ItthikathÈpi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊni paÔicca assÈdavasena na vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ, khayavayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati. S|rakathÈpi “nandimitto nÈma yodho s|ro ahosÊ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “Saddho ahosi, khayavayaÑ gato”ti evameva vaÔÔati. VisikhÈkathÈpi “asukÈ visikhÈ suniviÔÔhÈ dunniviÔÔhÈ s|rÈ samatthÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati. “SaddhÈ pasannÈ, khayavayaÑ gatÈ” icceva vaÔÔati.


KumbhaÔÔhÈnakathÈti udakaÔÔhÈnakathÈ1, “udakatitthakathÈ”tipi vuccati, kumbhadÈsikathÈ vÈ, sÈpi “pÈsÈdikÈ, naccituÑ gÈyituÑ chekÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ”ti-ÈdinÈ nayena vaÔÔati. PubbapetakathÈti atÊtaÒÈtikathÈ. Tattha vattamÈnaÒÈtikathÈsadisova vinicchayo.

NÈnattakathÈti purimapacchimakathÈhi vimuttÈ avasesÈ nÈnÈsabhÈvÈ niratthakakathÈ. LokakkhÈyikÈti ayaÑ loko kena nimmito? Asukena nÈma nimmito. KÈko seto aÔÔhÊnaÑ setattÈ, balÈkÈ rattÈ lohitassa rattattÈti evamÈdikÈ lokÈyatavitaÓÉasallÈpakathÈ.

SamuddakkhÈyikÈ nÈma kasmÈ samuddo sÈgaro? SÈgaradevena khatattÈ sÈ garo, “khato me”ti hatthamuddÈya sayaÑ niveditattÈ samuddoti evamÈdikÈ niratthakÈ samuddakkhÈnakathÈ. Bhavoti vuddhi. Abhavoti hÈni. Iti bhavo iti abhavoti yaÑ vÈ taÑ vÈ niratthakakÈraÓaÑ vatvÈ pavattitakathÈ itibhavÈbhavakathÈ.

ŒvareyyÈti ÈvaraÓaÑ kareyya. NivÈreyyÈti ÈrammaÓato vÈreyya. SaÑvareyyÈti sammÈ nissesaÑ katvÈ vÈreyya. RakkheyyÈti rakkhaÑ kareyya. GopeyyÈti saÑgopeyya. PidaheyyÈti pidahanaÑ kareyya. PacchindeyyÈti sotaÑ chindeyya.

Tena tena na tussantÊti tena tena ambilÈdinÈ rasena na santosaÑ Èpajjanti. AparÈparaÑ pariyesantÊti upar|pari gavesanti. 158. PhassenÈti rogaphassena. BhavaÒca nÈbhijappeyyÈti tassa phassassa vinodanatthÈya kÈmabhavÈdibhavaÒca na pattheyya. Bheravesu ca na sampavedheyyÈti tassa phassassa paccayabh|tesu sÊhabyagghÈdÊsu bheravesu ca na sampavedheyya, avasesesu vÈ ghÈnindriyamanindriyavisayesu na sampavedheyya. EvaÑ parip|ro indriyasaÑvaro ca vutto2 hoti. Purimehi vÈ indriyasaÑvaraÑ dassetvÈ iminÈ “araÒÒe vasatÈ bheravaÑ disvÈ vÈ sutvÈ vÈ nappavedhitabban”ti dasseti. ______________________________________________________________ 1. KuÔaÔÔhÈnakathÈ (SÊ) 2. Gutto (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 348

EkenÈkÈrenÈti ekena kÈraÓena. Bhayampi bheravampi taÒÒevÈti bhayanti ca bheravanti ca khuddakampi mahantampi uttÈsanimittameva. TamevatthaÑ dassetuÑ “vuttaÑ hetan”ti-ÈdimÈha. Bhayanti tappaccayÈ uppannabhayaÑ. BhayÈnakanti ÈkÈraniddeso. Chambhitattanti bhayavasena gattacalanaÑ. LomahaÑsoti lomÈnaÑ haÑsanaÑ uddhaggabhÈvo. IminÈ padadvayena kiccato bhayaÑ dassetvÈ puna “cetaso ubbego utrÈso”ti sabhÈvato dasseti. Ubbegoti bhÊruko1, utrÈsoti cittakkhobho. JÈtibhayanti jÈtiÑ paÔicca uppannabhayaÑ. Sesesupi eseva nayo. RÈjato uppannabhayaÑ rÈjabhayaÑ. Sesesupi eseva nayo. AttÈnuvÈdabhayanti pÈpakammino attÈnaÑ anuvadantassa uppajjanakabhayaÑ. ParÈnuvÈdabhayanti parassa anuvÈdato uppajjanakabhayaÑ.

DaÓÉabhayanti ÈgÈrikassa raÒÒÈ pavattitadaÓÉaÑ, anÈgÈrikassa vinayadaÓÉaÑ paÔicca uppajjanakabhayaÑ. Duggatibhayanti cattÈro apÈye paÔicca uppajjanakabhayaÑ. �mibhayanti mahÈsamudde udakaÑ orohantassa pavattabhayaÑ. MahÈsamudde kira MahindavÊci nÈma saÔÔhi yojanÈni uggacchati, Tara~gavÊci nÈma2 paÓÓÈsa yojanÈni, RohaÓavÊci nÈma cattÈlÊsa yojanÈni uggacchati. Evar|pÈ |miyo paÔicca pavattaÑ |mibhayaÑ. KumbhÊlato pavattaÑ bhayaÑ kumbhÊlabhayaÑ. UdakÈvaÔÔato bhayaÑ ÈvaÔÔabhayaÑ. SusukÈ vuccati caÓÉamaccho, tato bhayaÑ susukÈbhayaÑ. ŒjÊvikabhayanti jÊvitavuttito bhayaÑ ÈjÊvikabhayaÑ. Asilokabhayanti garahato bhayaÑ. 159. LaddhÈ na sannidhiÑ kayirÈti etesaÑ annÈdÊnaÑ yaÑkiÒci dhammena labhitvÈ “araÒÒe ca senÈsane vasatÈ dullabhan”ti cintetvÈ sannidhiÑ na kareyya.

Odanoti sÈli vÊhi yavo godhumo ka~gu varako kudr|sakoti sattannaÑ dhaÒÒÈnaÑ dhaÒÒÈnulomÈnaÒca taÓÉulehi nibbatto. KummÈsoti yavehi nibbatto. Satt|ti sÈli-ÈdÊhi katasattu. Maccho dakasambhavo. MaÑsaÑ pÈkaÔameva. AmbapÈnanti Èmehi vÈ pakkehi vÈ ambehi katapÈnaÑ. Tattha Èmehi karontena ambataruÓÈni bhinditvÈ udake pakkhipitvÈ Ètape ÈdiccapÈkena pacitvÈ parissÈvetvÈ tadahu ______________________________________________________________ 1. Ubbegoti turito (SÊ) 2. Ga~gÈvÊci nÈma (SÊ, SyÈ)


paÔiggahitehi madhusakkarakapp|rÈdÊhi yojetvÈ kÈtabbaÑ. JambupÈnanti jambuphalehi katapÈnaÑ. CocapÈnanti aÔÔhikehi kadaliphalehi katapÈnaÑ. MocapÈnanti anaÔÔhikehi kadaliphalehi katapÈnaÑ. MadhukapÈnanti madhukÈnaÑ jÈtirasena katapÈnaÑ. TaÑ pana udakasambhinnaÑ vaÔÔati, suddhaÑ na vaÔÔati. MuddikapÈnanti muddikÈ udake madditvÈ ambapÈnaÑ viya katapÈnaÑ. SÈl|kapÈnanti rattuppalanÊluppalÈdÊnaÑ sÈl|ke madditvÈ katapÈnaÑ. PhÈrusakapÈnanti phÈrusakehi ambapÈnaÑ viya katapÈnaÑ. KosambapÈnanti kosambaphalehi katapÈnaÑ. KolapÈnanti kolaphalehi katapÈnaÑ. BadarapÈnanti mahÈkolaphalehi ambapÈnaÑ viya katapÈnaÑ. ImÈni ekÈdasa pÈnÈni, tÈnipi ÈdiccapÈkÈni vaÔÔanti.

GhatapÈnanti sappipÈnaÑ. TelapÈnanti tilatelÈdÊnaÑ pÈnaÑ. PayopÈnanti khÊrapÈnaÑ. YÈgupÈnanti sÊtalÈdiyÈgupÈnaÑ. RasapÈnanti sÈkÈdirasapÈnaÑ. PiÔÔhakhajjakanti sattannaÑ tÈva dhaÒÒÈnaÑ dhaÒÒÈnulomÈnaÑ aparaÓÓÈnaÒca piÔÔhaÑ panasapiÔÔhaÑ labujapiÔÔhaÑ ambÈÔakapiÔÔhaÑ sÈlapiÔÔhaÑ khÊravallipiÔÔhaÒcÈti evamÈdÊnaÑ piÔÔhehi kataÑ piÔÔhakhajjakaÑ. P|vakhajjakampi etehiyeva kataÑ. M|lakhajjakanti m|lakam|laÑ khÈrakam|laÑ cuccum|lanti evamÈdi. Tacakhajjakanti ucchutacÈdayo. Pattakhajjakanti nimbapaÓÓa kuÔajapaÓÓa paÔolapaÓÓa sulasapaÓÓÈdayo. Pupphakhajjakanti m|lakapuppha khÈrakapupphasetavaraÓasiggu-uppala padumakÈdayo. Phalakhajjakanti panasa labuja tÈlanÈÄikera ambÈÔakatintiÓikamÈtulu~ga kapiÔÔhaphala-alÈbu kumbhaÓÉa phussaphala timbar|saka tila vÈti~gaÓa cocamoca madhukÈdÊnaÑ phalÈnaÑ khajjakaÑ.

Na kuhanÈyÈti na vimhÈpanÈya. Na lapanÈyÈti paccayatthaÑ na lapanÈya. VihÈraÑ Ègate manusse disvÈ “kimatthÈya bhonto ÈgatÈ”ti bhikkh| nimantetunti. “Yadi evaÑ gacchatha, ahaÑ pacchato gahetvÈ ÈgacchÈmÊ”ti evaÑ na lapanÈya. Atha vÈ attÈnaÑ upanetvÈ “ahaÑ tisso, mayi rÈjÈ pasanno, mayi asuko rÈjÈ asuko ca rÈjamahÈmatto pasanno”ti evaÑ na lapanÈya. Na nemittikatÈyÈti yena kenaci paresaÑ paccayadÈnasaÒÒÈjanakena kÈyavacÊkammena na nemittikatÈya. Na nippesikatÈyÈti yÈ paresaÑ akkosanÈdikiriyÈ yasmÈ veÄupesikÈ viya abbha~gaÑ parassa guÓaÑnippeseti nipuÒchati, yasmÈ vÈ gandhajÈtaÑ nipisitvÈ gandhamagganÈ viya paraguÓe nipisitvÈ

KhuddakanikÈya 350

vicuÓÓetvÈ esÈ lÈbhamagganÈ hoti, tasmÈ “nippesikatÈ”ti vuccati. Na evar|pÈya nippesikatÈya. Na lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanatÈyÈti ettha nijigÊsanatÈti magganÈ, aÒÒato laddhaÑ hi aÒÒattha haraÓavasena lÈbhena lÈbhamagganÈ nÈma hoti. Na evar|pÈya lÈbhena lÈbhamagganÈya.

Na dÈrudÈnenÈti na paccayahetukena dÈrudÈnena vihÈre uÔÔhitaÑ hi araÒÒato vÈ1 ÈharitvÈ rakkhitagopitadÈruÑ “evaÑ me paccayaÑ dassantÊ”ti upaÔÔhÈkÈnaÑ dÈtuÑ na vaÔÔati. EvaÒhi jÊvikaÑ kappento anesanÈya micchÈjÊvena jÊvati, so diÔÔheva dhamme garahaÑ pÈpuÓÈti, samparÈye ca apÈyaparip|rako hoti. Attano puggalikaÑ dÈruÑ kulasa~gahatthÈya dadanto kulad|sakadukkaÔaÑ Èpajjati, parapuggalikaÑ theyyacittena dadanto bhaÓÉagghena kÈretabbo. SaÑghikepi eseva nayo. Sace pana taÑ issaratÈya deti, garubhaÓÉavissajjanaÑ Èpajjati. KataraÑ pana dÈru garubhaÓÉaÑ hoti, kataraÑ na hotÊti? YaÑ tÈva aropimaÑ sayaÑ jÈtaÑ, taÑ saÑghena paricchinnaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ, tato paraÑ na garubhaÓÉaÑ. RopimaÔÔhÈne ca sabbena sabbaÑ garubhaÓÉaÑ, pamÈÓato s|cidaÓÉakappamÈÓaÑ garubhaÓÉaÑ.

Na veÄudÈnenÈti-ÈdÊsupi na veÄudÈnenÈti na paccayahetukena veÄudÈnenÈti-Èdi sabbaÑ na dÈrudÈnenÈti ettha vuttanayeneva veditabbaÑ. VeÄu pana pamÈÓato telanÈÄippamÈÓo garubhaÓÉaÑ, na tato heÔÔhÈ. ManussÈ vihÈraÑ gantvÈ veÄuÑ yÈcanti, bhikkh| “saÑghiko”ti dÈtuÑ na visahanti, manussÈ punappunaÑ yÈcanti vÈ tajjenti vÈ, tadÈ bhikkh|hi “daÓÉakammaÑ katvÈ gaÓhathÈ”ti vattuÑ vaÔÔati, veÄudÈnaÑ nÈma na hoti. Sace te daÓÉakammatthÈya vÈsipharasu-ÈdÊni vÈ khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ denti, gahetuÑ na vaÔÔati.

VinayaÔÔhakathÈyaÑ pana “daÉÉhagehÈ manussÈ gaÓhitvÈ gacchantÈ na vÈretabbÈ”ti vuttaÑ. Sace saÑghassa veÄugumbe veÄud|sikÈ uppajjati, taÑ akoÔÔÈpentÈnaÑ veÄu nassati. “KiÑ kÈtabban”ti bhikkhÈcÈre manussÈnaÑ ÈcikkhitabbaÑ. Sace koÔÔetuÑ na icchanti, “samaÑ bhÈgaÑ ______________________________________________________________ 1. AÒÒato vÈ (SÊ, SyÈ)


labhissathÈ”ti vattabbÈ. Na icchantiyeva, “dve koÔÔhÈse labhissathÈ”ti vattabbÈ. Evampi anicchantesu naÔÔhena attho natthi, “tumhÈkaÑ khaÓe sati daÓÉakammaÑ karissatha, koÔÔetvÈ gaÓhathÈ”ti vattabbÈ, veÄudÈnaÑ nÈma na hoti. VeÄugumbe aggimhi uÔÔhitepi udakena vuyhamÈnaveÄ|supi eseva nayo.

PattadÈnegarubhaÓÉatÈya ayaÑ vinicchayo–pattampi hi yattha vikkÈyati, gandhakÈrÈdayo1 gandhapaliveÔhanÈdÊnaÑ atthÈya gaÓhanti, tÈdise dullabhaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ hoti. Esa tÈva kiÑsukapatta kaÓÓapiÄandhana tÈlapattÈdÊsu vinicchayo. TÈlapaÓÓampi imasmiÑyeva ÔhÈne kathetabbaÑ–tÈlapaÓÓampi hi sayaÑ jÈte tÈlavane saÑghena paricchinnaÔÔhÈneyeva garubhaÓÉaÑ, na tato paraÑ, ropimatÈlesu sabbampi garubhaÓÉaÑ, tassa pamÈÓaÑ heÔÔhimakoÔiyÈ aÔÔha~gulappamÈÓopi rittapotthako. TiÓampi ettheva pakkhipitvÈ kathetabbaÑ. Yattha pana tiÓaÑ natthi, tattha tÈla nÈÄikera paÓÓÈdÊhipi chÈdenti. TasmÈ tÈnipi tiÓeneva sa~gahitÈni. Iti muÒjapalÈlÈdÊsu yaÑkiÒci muÔÔhippamÈÓaÑ tiÓaÑ. NÈÄikerapaÓÓÈdÊsu ca ekapaÓÓampi saÑghassa dinnaÑ vÈ tattha jÈtaÑ vÈ bahi-ÈrÈme saÑghassa tiÓavatthumhi jÈtatiÓaÑ vÈ rakkhitagopitaÑ vÈ garubhaÓÉaÑ hoti. TaÑ pana saÑghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaÑ puggalikakamme dÈtuÑ vaÔÔati. HeÔÔhÈ vuttadÈruveÄ|supi eseva nayo.

PupphadÈne “ettakesu rukkhesu pupphÈni vissajjitvÈ yÈgubhattatthÈya upanentu, ettakesu senÈsanapaÔisa~kharaÓe upanent|”ti evaÑ niyamitaÔÔhÈneyeva pupphÈni garubhaÓÉÈni honti. Yadi sÈmaÓerÈ pupphÈni ocinitvÈ rÈsiÑ karonti, paÒca~gasamannÈgato pupphabhÈjako bhikkhu bhikkhusaÑghaÑ gaÓetvÈ koÔÔhÈse karoti. So sampattaparisÈya saÑghaÑ anÈpucchitvÈva dÈtuÑ labhati. Asammatena pana ÈpucchitvÈva dÈtabbaÑ. Bhikkhuno pana kassa pupphÈni dÈtuÑ labbhati, kassa na labbhatÊti? MÈtÈpit|naÑ gehaÑ haritvÈpi gehato pakkosÈpetvÈpi “vatthup|jaÑ karothÈ”ti dÈtuÑ labbhati, piÄandhanatthÈya na labbhati. SesaÒÈtÊnaÑ pana haritvÈ na dÈtabbaÑ, pakkosÈpetvÈ p|janatthÈya dÈtabbaÑ. Sesajanassa p|janaÔÔhÈnaÑ sampattassa apaccÈsÊsantena dÈtabbaÑ, pupphadÈnaÑ nÈma na hoti. ______________________________________________________________ 1. GandhikÈdayo (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 352

VihÈre bah|ni pupphÈni pupphanti, bhikkhunÈ piÓÉÈya carantena manusse disvÈ “vihÈre bah|ni pupphÈni p|jethÈ”ti vattabbaÑ, vacanamatte doso natthi, “manussÈ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ ÈdÈya ÈgamissantÊ”ti cittena pana na vattabbaÑ. Sace vadati, khÈdanÊyabhojanÊyaÑ na paribhuÒjitabbaÑ. ManussÈ attano dhammatÈya “vihÈre pupphÈni atthÊ”ti pucchitvÈ “asukadivase vihÈraÑ ÈgamissÈma, sÈmaÓerÈnaÑ pupphÈni ocinituÑ mÈ dethÈ”ti vadanti. Bhikkhu sÈmaÓerÈnaÑ kathetuÑ pamuÔÔho, sÈmaÓerehi pupphÈni ocitÈni, manussÈ bhikkhuÑ upasa~kamitvÈ mayaÑ tumhÈkaÑ asukadivase evaÑ Èrocayimha “sÈmaÓerÈnaÑ pupphÈni ocinituÑ mÈ dethÈ”ti, kasmÈ na vÈrayitthÈti? “Sati me pamuÔÔhÈ, pupphÈni ocinitamattÈneva, na tÈva p|jÈ katÈ”ti vattabbaÑ, “gaÓhatha p|jethÈ”ti na vattabbaÑ. Sace vadati, ÈmisaÑ na paribhuÒjitabbaÑ. Aparo bhikkhu sÈmaÓerÈnaÑ Ècikkhati “asukagÈmavÈsino ‘pupphÈni mÈ ocinitthÈ’ti ÈhaÑs|”ti manussÈpi ÈmisaÑ ÈharitvÈ dÈnaÑ datvÈ vadanti “amhÈkaÑ manussÈ na bahukÈ, sÈmaÓere amhehi saha pupphÈni ocinituÑ ÈÓÈpethÈ”ti. “SÈmaÓerehi bhikkhÈ laddhÈ. Ye bhikkhÈcÈraÑ na gacchanti, te sayameva jÈnissanti upÈsakÈ”ti vattabbaÑ. EttakaÑ nayaÑ labhitvÈ sÈmaÓere putte vÈ bhÈtike vÈ katvÈ pupphÈni ocinÈpetuÑ doso natthi, pupphadÈnaÑ nÈma na hoti.

PhaladÈne phalampi pupphaÑ viya niyamitameva garubhaÓÉaÑ hoti. VihÈre bahukasmiÑ phalÈphale sati aphÈsukamanussÈ ÈgantvÈ yÈcanti, bhikkh| “saÑghikan”ti dÈtuÑ na ussahanti, manussÈ vippaÔisÈrino akkosanti paribhÈsanti, tattha kiÑ kÈtabbanti? Phalehi vÈ rukkhehi vÈ paricchinditvÈ katikÈ katÈbbÈ “asuke ca rukkhe asuke ca rukkhe ettakÈni phalÈni gaÓhantÈ, ettakesu vÈ rukkhesu phalÈni gaÓhantÈ na vÈretabbÈ”ti. CorÈ vÈ issarÈ vÈ balakkÈrena gaÓhantÈ na vÈretabbÈ. KuddhÈ hi te sakalavihÈrampi nÈseyyuÑ, ÈdÊnavo pana kathetabboti.

SinÈnadÈne sinÈnacuÓÓÈni koÔÔitÈni na garubhaÓÉÈni, akoÔÔito rukkhe Ôhitova rukkhataco garubhaÓÉaÑ, cuÓÓaÑ pana agilÈnassa rajananipakkaÑ vaÔÔati. GilÈnassa yaÑkiÒci cuÓÓaÑ dÈtuÑ vaÔÔatiyeva.


Na cuÓÓadÈnenÈti vuttanayena sirÊsacuÓÓÈdÊnaÑ dÈnena. MattikÈdÈne mattikÈ hi yattha dullabhÈ hoti, tattheva garubhaÓÉaÑ. SÈpi heÔÔhimakoÔiyÈ tiÑsapalaguÄapiÓÉappamÈÓÈva, tato heÔÔhÈ na garubhaÓÉanti.

DantakaÔÔhadÈne dantakaÔÔhaÑ acchinnakameva garubhaÓÉaÑ. YesaÑ sÈmaÓerÈnaÑ saÑghato dantakaÔÔhavÈro pÈpuÓÈti, te attano ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ pÈÔiyekkaÑ dÈtuÑ na labhanti. Yehi pana “ettakÈni dantakaÔÔhÈni ÈharitabbÈnÊ”ti paricchinditvÈ vÈrÈ gahitÈ, te atirekÈni ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ dÈtuÑ labhanti. Ekena bhikkhunÈ dantakaÔÔhamÈÄakato bah|ni dantakaÔÔhÈni na gahetabbÈni, devasikaÑ ekekameva gahetabbaÑ. PÈÔiyekkaÑ vasantenÈpi bhikkhusaÑghaÑ gaÓayitvÈ yattakÈni attano pÈpuÓanti, tattakÈneva gahetvÈ gantabbaÑ. AntarÈ Ègantukesu vÈ Ègatesu disaÑ vÈ pakkamantesu1 ÈharitvÈ gahitaÔÔhÈneyeva ÔhapetabbÈni. Na mukhodakadÈnenÈti na mukhadhovana-udakadÈnena.

Na cÈÔukamyatÈyÈti-ÈdÊsu cÈÔukamyatÈ vuccati attÈnaÑ dÈsaÑ viya nÊcaÔÔhÈne ÔhapetvÈ parassa khalitavacanampi saÓÔhapetvÈ piyakÈmatÈya paggayhavacanaÑ. Na muggas|pyatÈyÈti na muggas|pasamÈnatÈya. Muggas|pasamÈnatÈti saccÈlikena jÊvikaÑ kappanatÈya etaÑ adhivacanaÑ. YathÈ hi muggas|pe paccante bah| muggÈ pÈkaÑ gacchanti thokÈ na gacchanti, evameva saccÈlikena jÊvikakappake puggale bahu alikaÑ hoti, appakaÑ saccaÑ. YathÈ vÈ muggas|passa apavisanaÔÔhÈnaÑ nÈma natthi, evameva saccÈlikavuttino puggalassa appatiÔÔhÈnaÑ nÈma2 natthi. Si~ghÈÔakaÑ viya icchiticchitaÔÔhÈnassa3 patiÔÔhÈti. Tenassa sÈ musÈvÈditÈ “muggas|pyatÈ”ti vuttÈ. Na pÈribhaÔyatÈyÈti na paribhaÔakammabhÈvena. ParibhaÔassa hi kammaÑ pÈribhaÔyaÑ, tassa bhÈvo pÈribhaÔyatÈ, ala~kÈrakaraÓÈdÊhi dÈrakakÊÄÈpanassetaÑ adhivacanaÑ. Na pÊÔhamaddikatÈyÈti na sahasÈ gharaÑ pavisitvÈ pÊÔhake nisÊdanakatÈya.

Na vatthuvijjÈyÈti-ÈdÊsu vatthuvijjÈ nÈma gÈmanigamanagarÈdÊnaÑ suniviÔÔhadunniviÔÔhajÈnanasatthaÑ. TiracchÈnavijjÈ nÈma aniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|tÈ a~gasatthanimittÈdikÈ avasesavijjÈ. ______________________________________________________________ 1. Pakkamantena (SÊ, SyÈ, Ka) 2. AppavisanaÔÔhÈnaÑ nÈma (SyÈ) 3. IcchiticchitadhÈrÈya (SÊ, SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 354

A~gavijjÈ nÈma itthipurisÈnaÑ subhagadubbhagalakkhaÓajÈnanaÑ. NakkhattavijjÈ nÈma nakkhattÈnaÑ yogajÈnanasatthaÑ.

Na d|tagamanenÈti na d|teyyaÑ katvÈ gamanena. Na pahiÓagamanenÈti na gihÊnaÑ sÈsanaÑ gahetvÈ gharÈ gharaÑ pahitassa gamanena. Na ja~ghapesaniyenÈti gÈmantaradesantarÈdÊsu tesaÑ tesaÑ gihÊnaÑ sÈsanapaÔisÈsanaÑ haraÓena. IdaÒhi ja~ghapesaniyaÑ nÈma attano mÈtÈpit|naÑ, ye cÈssa mÈtÈpitaro upaÔÔhahanti, tesaÑ sÈsanaÑ gahetvÈ katthaci gamanavasena vaÔÔati. Cetiyassa vÈ saÑghassa vÈ attano vÈ kammaÑ karontÈnaÑ vaÉÉhakÊnampi sÈsanaÑ harituÑ vaÔÔati. ManussÈ “dÈnaÑ dassÈma, p|jaÑ karissÈma, bhikkhusaÑghassa ÈcikkhathÈ”ti ca vadanti, “asukattherassa nÈma dethÈ”ti piÓÉapÈtaÑ vÈ bhesajjaÑ vÈ cÊvaraÑ vÈ denti, “vihÈre p|jaÑ karothÈ”ti mÈlÈgandhavilepanÈdÊni vÈ dhajapaÔÈkÈdÊni vÈ niyyÈtenti. SabbaÑ harituÑ vaÔÔati, ja~ghapesaniyaÑ nÈma na hoti. SesasÈsanaÑ gahetvÈ gacchantassa padavÈre padavÈre doso.

Na vejjakammenÈti na vejjena hutvÈ kÈyatikicchanÈdibhesajjakaraÓena. BhesajjaÑ pana paÒcannaÑ sahadhammikÈnaÑ kÈtabbaÑ bhikkhussa bhikkhuniyÈ sikkhamÈnÈya sÈmaÓerassa sÈmaÓeriyÈ. SamasÊlasaddhÈpaÒÒÈnaÑ hi etesaÑ tÊsu sikkhÈsu yuttÈnaÑ bhesajjaÑ akÈtuÑ na labbhati. MÈtÈpit|naÑ tadupaÔÔhÈkÈnaÑ attano veyyÈvaccakarassa paÓÉupalÈsassÈti etesaÑ paÒcannampi kÈtuÑ vaÔÔati. JeÔÔhabhÈtu kaniÔÔhabhÈtu jeÔÔhabhaginiyÈ kaniÔÔhabhaginiyÈ c|ÄamÈtuyÈ mahÈmÈtuyÈ c|Äapituno mahÈpituno pitucchÈya mÈtucchÈyÈti etesaÑ pana dasannampi karontena tesaÑyeva santakaÑ bhesajjaÑ gahetvÈ kevalaÑ yojetvÈ dÈtabbaÑ. Sace nappahoti, attano santakaÑ tÈvakÈlikaÑ dÈtabbaÑ. EtesaÑ puttaparamparÈ yÈva sattamÈ kulaparivaÔÔÈ, tÈva cattÈro paccaye ÈharÈpentassa akataviÒÒatti vÈ bhesajjaÑ karontassa vejjakammaÑ vÈ kulad|sakÈpatti vÈ na hoti.

Na piÓÉapaÔipiÓÉakenÈti ettha piÓÉapÈto kassa dÈtabbo, kassa na dÈtabbo? MÈtÈpit|naÑ tadupaÔÔhÈkÈnaÑ veyyÈvaccakarassa paÓÉupalÈsassa sampattassa dÈmarikacorassa issarassÈpi dÈtabbo. EtesaÑ datvÈ pacchÈ laddhampi piÓÉapaÔipiÓÉaÑ nÈma na hoti. Na dÈnÈnuppadÈnenÈti


attano dinnakÈnaÑ na puna dÈnena. DhammenÈti dhammena uppannaÑ. SamenÈti kÈyasucaritÈdinÈ. LaddhÈti kÈyena laddhÈ. LabhitvÈti cittena pÈpuÓitvÈ. AdhigantvÈti sampÈpuÓitvÈ. VinditvÈti ÒÈÓena vinditvÈ. PaÔilabhitvÈti punappunaÑ labhitvÈ.

Annasannidhinti ettha duvidhÈ annakathÈ vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tÈva yaÑkiÒci annaÑ ajja paÔiggahitaÑ aparajju sannidhikÈrakaÑ hoti, tassa paribhoge pÈcittiyaÑ. AttanÈ laddhaÑ pana sÈmaÓerÈnaÑ datvÈ tehi laddhaÑ ÔhapÈpetvÈ dutiyadivase bhuÒjituÑ vaÔÔati, sallekho pana na hoti.

PÈnasannidhimhipi eseva nayo. Ettha pÈnaÑ nÈma ambapÈnÈdÊni aÔÔha pÈnÈni, yÈni ce tesaÑ anulomÈni.

Vatthasannidhinti-Èdimhi anadhiÔÔhitÈvikappitaÑ sannidhi ca hoti sallekhaÒca kopeti. AyaÑ pariyÈya kathÈva, nippariyÈyato pana ticÊvarasantuÔÔhena bhavitabbaÑ, catutthaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbaÑ. Sace yassa kassaci dÈtuÑ na sakkoti, yassa pana dÈtukÈmo hoti, so uddesatthÈya vÈ paripucchatthÈya vÈ gato, Ègatamatte dÈtabbaÑ, adÈtuÑ na vaÔÔati. CÊvare pana appahonte satiyÈ paccÈsÈya anuÒÒÈtakÈlaÑ ÔhapetuÑ vaÔÔati. S|cisuttacÊvarakÈrakÈnaÑ alÈbhena tato parampi vinayakammaÑ katvÈ ÔhapetuÑ vaÔÔati. “ImasmiÑ jiÓÓe puna ÊdisaÑ kuto labhissÈmÊ”ti pana ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca vikopeti.

YÈnasannidhimhi yÈnaÑ nÈma vayhaÑ ratho sakaÔaÑ sandamÈnikÈ sivikÈ pÈÔa~kÊti netaÑ pabbajitassa yÈnaÑ. UpÈhanÈ pana pabbajitassa yÈnaÑyeva. Ekabhikkhussa hi eko araÒÒatthÈya, ekÈ dhotapÈdakatthÈyÈti ukkaÑsato dve upÈhanasa~ghÈÔÈ vaÔÔanti, tatiyaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbo, “imasmiÑ jiÓÓe aÒÒaÑ kuto labhissÈmÊ”ti hi ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca vikopeti.

Sayanasannidhimhi sayananti maÒco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe eko divÈÔÔhÈneti ukkaÑsato dve maÒcÈ vaÔÔanti, tato uttari labhitvÈ aÒÒassa bhikkhuno vÈ gaÓassa vÈ dÈtabbo, adÈtuÑ na vaÔÔati, sannidhi ceva hoti, sallekhaÒca kopeti.

KhuddakanikÈya 356

Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaÓÉukacchuchavidosÈdi-ÈbÈdhe sati gandho vaÔÔati. Tena gandhena tasmiÑ roge v|pasante aÒÒesaÑ vÈ ÈbÈdhikÈnaÑ dÈtabbo. DvÈre paÒca~gulagharadh|panÈdÊsu vÈ upanetabbo. “Puna roge sati bhavissatÊ”ti ÔhapetuÑ na vaÔÔati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

Œmisanti annÈdivuttÈvasesaÑva daÔÔhabbaÑ. SeyyathidaÑ? Idhekacco bhikkhu “tathÈr|pe kÈle upakÈrÈya bhavissantÊ”ti tila taÓÉulamugga mÈsa nÈÄikera loÓa maccha maÑsavall|ra sappi tela guÄabhÈjanÈdÊni ÈharÈpetvÈ Ôhapeti. So vassakÈle kÈlasseva sÈmaÓerehi yÈguÑ pacÈpetvÈ bhuÒjitvÈ “sÈmaÓera udakakaddame dukkhaÑ gÈmaÑ pavisituÑ, gaccha asukakulaÑ gantvÈ mayhaÑ vihÈre nisinnabhÈvaÑ Èrocehi, asukakulato dadhi-ÈdÊni ÈharÈ”ti peseti. Bhikkh|hi “kiÑ bhante gÈmaÑ pavisathÈ”ti1 vuttepi “duppaveso Èvuso idÈni gÈmo”ti vadati. Te “hotu bhante acchatha tumhe, mayaÑ bhikkhaÑ pariyesitvÈ ÈharissÈmÈ”ti gacchanti. Atha sÈmaÓeropi dadhi-ÈdÊni ÈharitvÈ bhattaÒca byaÒjanaÒca sampÈdetvÈ upaneti, taÑ bhuÒjantasseva upaÔÔhÈkÈ bhattaÑ pahiÓanti, tatopi manÈpaÑ manÈpaÑ bhuÒjati. Atha bhikkh| piÓÉapÈtaÑ gahetvÈ Ègacchanti, tatopi manÈpaÑ manÈpaÑ gÊvÈyÈmakaÑ bhuÒjatiyeva. EvaÑ catumÈsampi vÊtinÈmeti. AyaÑ vuccati bhikkhu “muÓÉakuÔumbikajÊvikaÑ jÊvati, na samaÓajÊvikan”ti. Evar|po Èmisasannidhi nÈma hoti.

Bhikkhuno pana vasanaÔÔhÈne ekÈ taÓÉulanÈÄi eko guÄapiÓÉo catubhÈgamattaÑ sappÊti ettakaÑ nidhetuÑ vaÔÔati akÈle sampattacorÈnaÑ atthÈya. Tehi ettakampi ÈmisapaÔisanthÈraÑ alabhantÈ jÊvitÈpi voropeyyuÑ, tasmÈ sacepi ettakaÑ natthi, ÈharÈpetvÈpi ÔhapetuÑ vaÔÔati. AphÈsukakÈle ca yadettha kappiyaÑ, taÑ attanÈpi paribhuÒjituÑ vaÔÔati. KappiyakuÔiyaÑ pana bahuÑ ÔhapentassÈpi sannidhi nÈma natthi. 160. JhÈyÊ na pÈdalola’ssÈti jhÈnÈbhirato ca na ca pÈdalolo assa. Virame kukkuccÈ nappamajjeyyÈti hatthakukkuccÈdikukkuccaÑ vinodeyya, sakkaccakÈritÈya cettha nappamajjeyya. ______________________________________________________________ 1. Na pavisathÈti (Ka)


Ekattamanuyuttoti ekÊbhÈvaÑ anuyutto. Paramatthagarukoti uttamatthagaruko. “Sakatthagaruko”ti vÈ pÈÔho.

PaÔisallÈnÈrÈmoti ÈramaÓaÑ ÈrÈmo, tato tato ÈrammaÓato paÔisaÑharitvÈ ekÊbhÈve paÔisallÈne ÈrÈmo yassa so paÔisallÈnÈrÈmo. AssÈti bhaveyya. TasmiÑ ratoti paÔisallÈnarato. Etehi sÊlesu parip|rakÈritaÑ dasseti. TaÑ kissa hetu? SÊlavipannassa ekaggatÈpi na sampajjati. AjjhattaÑ cetosamathamanuyuttoti attano cittasamathe yutto. Ettha hi ajjhattanti vÈ attanoti vÈ etaÑ ekatthaÑ, byaÒjanameva nÈnaÑ. Bhummatthe panetaÑ upayogavacanaÑ. An|ti iminÈ upasaggena yoge siddhaÑ.

AnirÈkatajjhÈnoti bahi anihatajjhÈno avinÈsitajjhÈno vÈ. NÊharaÓavinÈsatthaÑ hi idaÑ nirÈkaraÓaÑ nÈma. “ThambhaÑ niraÑkatvÈ nivÈtavuttÊ”ti-ÈdÊsu1 cassa payogo daÔÔhabbo. VipassanÈya samannÈgatoti sattavidhÈya anupassanÈya yutto. SattavidhÈ anupassanÈ nÈma aniccÈnupassanÈ dukkhÈnupassanÈ anattÈnupassanÈ nibbidÈnupassanÈ virÈgÈnupassanÈ nirodhÈnupassanÈ paÔinissaggÈnupassanÈti. TÈ Visuddhimagge2 vitthÈritÈ. Br|hetÈ suÒÒÈgÈrÈnanti vaÉÉhetÈ suÒÒÈgÈrÈnaÑ. Ettha ca samathavipassanÈvasena kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ rattindivaÑ suÒÒÈgÈraÑ pavisitvÈ nisÊdamÈno bhikkhu “br|hetÈ suÒÒÈgÈrÈnan”ti veditabbo. Ekabh|makÈdibhede pÈsÈde kurumÈnopi suÒÒÈgÈrÈnaÑ br|hetÈti daÔÔhabbo.

SakkaccakÈrÊti-ÈdÊsu dÈnÈdÊnaÑ kusaladhammÈnaÑ bhÈvanÈya puggalassa vÈ deyyadhammassa vÈ sakkaccakÈritÈvasena sakkaccakÈrÊ. AssÈti bhaveyya. SatatabhÈvo sÈtaccaÑ, sÈtaccakÈritÈvasena sÈtaccakÈrÊ. NirantarakÈritÈya aÔÔhitakÈrÊ. YathÈ nÈma kakaÓÔako thokaÑ gantvÈ thokaÑ tiÔÔhati, na nirantaraÑ gacchati, evameva yo puggalo ekadivasaÑ dÈnaÑ datvÈ p|jaÑ vÈ katvÈ dhammaÑ vÈ sutvÈ samaÓadhammaÑ vÈ katvÈ puna cirassaÑ karoti, taÑ na nirantaraÑ pavatteti. So “asÈtaccakÈrÊ, ÔhitakÈrÊ”ti vuccati. Yo pana evaÑ na hoti, so aÔÔhitakÈrÊ. AnolÊnavuttikoti ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 327 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 277, 336 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 358

nirantarakaraÓasa~khÈtassa vipphÈrassa atthitÈya na olÊnavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakiriyÈya vÊriyacchandassa anikkhittabhÈvena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti vÊriyadhurassa anoropako, anosakkitamÈnasoti attho.

AppaÔivÈnÊti anivattanaÑ. AdhiÔÔhÈnanti kusalakaraÓe patiÔÔhÈbhÈvo. Anuyogoti anuyuÒjanaÑ. AppamÈdoti satiyÈ avippavÈso. 161. TandiÑ mÈyaÑ hassaÑ khiÉÉanti ÈlasiyaÒca mÈyaÒca hassaÒca kÈyikaÑ vÈcasikaÑ khiÉÉaÒca. Savibh|santi saddhiÑ vibh|sÈya.

RattindivaÑ chakoÔÔhÈsaÑ karitvÈti purimayÈmamajjhimayÈmapacchimayÈmavasena rattiÑ tayo tathÈ divÈti chabbidhaÑ koÔÔhÈsaÑ katvÈ. PaÒca koÔÔhÈsaÑ paÔijaggeyyÈti rattiÑ majjhimayÈmaÑ vissajjetvÈ avasesapaÒcakoÔÔhÈsesu na niddaÑ okkameyya. EkakoÔÔhÈsaÑ nipajjeyyÈti ekaÑ majjhimayÈmakoÔÔhÈsaÑ sato sampajÈno nipajjitvÈ niddaÑ okkameyya.

Idha bhikkhu divasampi pubbaÓhe majjhanhe sÈyanheti tayopi divasakoÔÔhÈsÈ gahitÈ. Ca~kamena nisajjÈyÈti sakalaÑ divasaÑ iminÈ iriyÈpathadvayeneva viharanto cittassa ÈvaraÓato ÈvaraÓÊyehi dhammehi paÒcahi nÊvaraÓehi sabbÈkusaladhammehi vÈ. CittaÑ parisodheyyÈti tehi dhammehi cittaÑ visodheyya. ®hÈnaÑ panettha kiÒcÈpi na gahitaÑ, ca~kamanisajjÈsannissitaÑ pana katvÈ gahetabbameva. PaÔhamaÑ yÈmanti sakalasmimpi paÔhamayÈme.

Seyyanti ettha kÈmabhogÊseyyÈ petaseyyÈ sÊhaseyyÈ TathÈgataseyyÈti catasso seyyÈ. Tattha “yebhuyyena bhikkhave kÈmabhogÊ vÈmena passena sentÊ”ti1 ayaÑ kÈmabhogÊseyyÈ. Tesu hi yebhuyyena dakkhiÓapassena sayÈno nÈma natthi. “Yebhuyyena bhikkhave petÈ uttÈnÈ sentÊ”ti1 ayaÑ petaseyyÈ. AppamaÑsalohitattÈ hi aÔÔhisa~ghÈÔaghaÔÔitÈ2 ekena passena sayituÑ na sakkonti, uttÈnÈva senti. “SÊho bhikkhave migarÈjÈ dakkhiÓena passena seyyaÑ kappeti -pa- attamano hotÊ”ti3 ayaÑ sÊhaseyyÈ. TejussadattÈ hi sÊho migarÈjÈ dve purimapÈde ekasmiÑ pacchimapÈde ekasmiÑ ______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 567 piÔÔhe. 2. Sa~ghÈÔajaÔitÈ (SyÈ, sabbattha) 3. AÑ 1. 567 piÔÔhe.


ÔhÈne ÔhapetvÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi pakkhipitvÈ purimapÈdapacchimapÈdana~guÔÔhÈnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkhetvÈ dvinnaÑ purimapÈdÈnaÑ matthake sÊsaÑ ÔhapetvÈ sayati. Divasampi sayitvÈ pabujjhamÈno na utrasto pabujjhati, sÊsaÑ pana ukkhipitvÈ purimapÈdÈdÊnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkheti. Sace kiÒci ÔhÈnaÑ vijahitvÈ ÔhitaÑ hoti, “nayidaÑ tuyhaÑ jÈtiyÈ, na s|rabhÈvassa anur|pan”ti anattamano hutvÈ tattheva sayati, na gocarÈya pakkamati. AvijahitvÈ Ôhite pana “tuyhaÑ jÈtiyÈ ca s|rabhÈvassa ca anur|pamidan”ti haÔÔhatuÔÔho uÔÔhÈya sÊhavijambhitaÑ vijambhitvÈ kesarabhÈraÑ vidhunitvÈ tikkhattuÑ sÊhanÈdaÑ naditvÈ gocarÈya pakkamati. CatutthajjhÈnaseyyÈ pana TathÈgataseyyÈti vuccati. TÈsu idha sÊhaseyyÈ ÈgatÈ. AyaÒhi tejussada-iriyÈpathattÈ uttamaseyyÈ nÈma.

PÈde pÈdanti dakkhiÓapÈde vÈmapÈdaÑ. AccÈdhÈyÈti ati-ÈdhÈya ÊsakaÑ atikkamma ÔhapetvÈ. Gopphakena hi gopphake, jÈÓunÈ vÈ jÈÓumhi saÑghaÔÔiyamÈne abhiÓhaÑ vedanÈ uppajjati, cittaÑ ekaggaÑ na hoti, seyyÈ aphÈsu hoti. YathÈ pana na saÑghaÔÔeti, evaÑ atikkamma Ôhapite vedanÈ nuppajjati, cittaÑ ekaggaÑ hoti, seyyÈ phÈsu hoti. Tena vuttaÑ “pÈde pÈdaÑ accÈdhÈyÈ”ti. Sato sampajÈnoti satiyÈ ceva sampajÈnapaÒÒÈya ca samannÈgato hutvÈ. IminÈ supariggÈhakaÑ satisampajaÒÒaÑ kathitaÑ. UÔÔhÈnasaÒÒaÑ manasikaritvÈti “asukavelÈya nÈma uÔÔhahissÈmÊ”ti evaÑ uÔÔhÈnavelÈparicchedakaÑ uÔÔhÈnasaÒÒaÑ citte ÔhapetvÈ. EvaÑ katvÈ nipanno hi yathÈparicchinnakÈleyeva uÔÔhÈti.

VÊriyindriyaniddese cetasikoti idaÑ vÊriyassa niyamato cetasikabhÈvadÊpanatthaÑ vuttaÑ, idaÒhi vÊriyaÑ “yadapi bhikkhave kÈyikaÑ vÊriyaÑ, tadapi vÊriyasambojjha~go, yadapi cetasikaÑ vÊriyaÑ, tadapi vÊriyasambojjha~goti. ItihidaÑ uddesaÑ gacchatÊ”ti evamÈdÊsu suttesu1ca~kamÈdÊni karontassa uppajjanatÈya kÈyikanti vuccamÈnampi kÈyaviÒÒÈÓaÑ viya kÈyikaÑ nÈma natthi, cetasikameva panetanti dÊpetuÑ “cetasiko”ti vuttaÑ. VÊriyÈrambhoti vÊriyasa~khÈto Èrambho. AyaÒhi Èrambhasaddo kamme ÈpattiyaÑ kiriyÈyaÑ vÊriye hiÑsÈyaÑ vikopaneti anekesu atthesu Ègato. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 97 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 360

“YaÑ kiÒci dukkhaÑ sambhoti, sabbaÑ ÈrambhapaccayÈ. ŒrambhÈnaÑ nirodhena, natthi dukkhassa sambhavo”ti1–

ettha hi kammaÑ Èrambhoti ÈgataÑ. “Œrambhati ca vippaÔisÈrÊ ca hotÊ”ti2 ettha Èpatti. “MahÈyaÒÒÈ mahÈrambhÈ, na te honti mahapphalÈ”ti3 ettha y|pussÈpanÈdikiriyÈ. “Œrambhatha nikkamatha, yuÒjatha BuddhasÈsane”ti4 ettha vÊriyaÑ. “SamaÓaÑ GotamaÑ uddissa pÈÓaÑ ÈrambhantÊ”ti5 ettha hiÑsÈ. “BÊjagÈmabh|tagÈmasamÈrambhÈ paÔivirato hotÊ”ti6 ettha chedanabhaÒjanÈdikaÑ vikopanaÑ. Idha pana vÊriyameva adhippetaÑ. TenÈha “vÊriyÈrambhoti vÊriyasa~khÈto Èrambho”ti. VÊriyaÑ hi Èrambhanavasena Èrambhoti vuccati. Idamassa sabhÈvapadaÑ. Kosajjato nikkhamanavasena nikkamo. ParaÑ paraÑ ÔhÈnaÑ akkamanavasena parakkamo. UggantvÈ yamanavasena uyyÈmo. VÈyamanavasena vÈyÈmo. Ussahanavasena ussÈho. Adhimattussahanavasena ussoÄÊ. ThirabhÈvaÔÔhena thÈmo. CittacetasikÈnaÑ dhÈraÓavasena avicchedato vÈ pavattanavasena kusalasantÈnaÑ dhÈretÊti dhiti.

Aparo nayo–nikkamo ceso kÈmÈnaÑ panudanÈya. Parakkamo ceso bandhanacchedÈya. UyyÈmo ceso oghassa nittharaÓÈya. VÈyÈmo ceso pÈraÑ gamanaÔÔhena. UssÈho ceso pubba~gamaÔÔhena. UssoÄÊ ceso adhimattaÔÔhena. ThÈmo ceso palighugghÈÔanatÈya. Dhiti ceso aÔÔhitakÈritÈyÈti.

“KÈmaÑ taco ca nhÈru ca, aÔÔhi ca avasissat|”ti7 evaÑ pavattikÈle asithilaparakkamavasena asithilaparakkamatÈ, thiraparakkamo daÄhaparakkamoti attho. YasmÈ panetaÑ vÊriyaÑ kusalakammakaraÓaÔÔhÈne chandaÑ na nikkhipati, dhuraÑ na nikkhipati, na otÈreti na vissajjeti, anosakkitamÈnasataÑ Èvahati, tasmÈ “anikkhittacchandatÈ anikkhittadhuratÈ”ti vuttaÑ. YathÈ pana tajjÈtike udakasambhinnaÔÔhÈne8 dhuravÈhagoÓaÑ “gaÓhathÈ”ti vadanti, so jÈÓunÈ bh|miÑ uppÊÄetvÈpi dhuraÑ vahati, bh|miyaÑ patituÑ na deti, ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 394 piÔÔhe. 2. Abhi 3. 173; AÑ 2. 146 piÔÔhesu. 3. AÑ 1. 351; SaÑ 1. 76 piÔÔhesu. 4. SaÑ 1. 158, 159; Abhi 4. 156; Khu 10. 35, 217; Khu 11. 238 piÔÔhesu. 5. Ma 2. 32 piÔÔhe. 6. DÊ 1. 5; Ma 1. 237 piÔÔhÈdÊsu. 7. AÑ 1. 52 piÔÔhe. 8. TajjÈtike Ga~gÈtÊre (SÊ, SyÈ)


evameva vÊriyaÑ kusalakammakaraÓaÔÔhÈne dhuraÑ na nikkhipati1 paggaÓhÈti, tasmÈ “dhurasampaggÈho”ti vuttaÑ. PaggahalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti vÊriyindriyaÑ. Kosajje na kampatÊti vÊriyabalaÑ. YÈthÈvaniyyÈnikakusalavÈyÈmatÈya sammÈvÈyÈmo.

TandÊti jÈti-ÈlasiyaÑ. TandiyanÈti tandiyanÈkÈro. TandimanakatÈti tandiyÈ abhibh|tacittatÈ. Alasassa bhÈvo ÈlasyaÑ, ÈlasyÈyanÈkÈro ÈlasyÈyanÈ. ŒlasyÈyitassa bhÈvo ÈlasyÈyitattaÑ. Iti sabbehi imehi padehi kilesavasena kÈyÈlasiyaÑ kathitaÑ.

VaÒcanikÈ cariyÈti vaÒcanikÈ kiriyÈ. MÈ maÑ jaÒÒÈti vÈcaÑ bhÈsatÊti jÈnaÑyeva paÓÓattiÑ vÊtikkamanto bhikkhu bhÈriyaÑ karoti, amhÈkaÑ pana vÊtikkamaÔÔhÈnaÑ nÈma natthÊti upasanto viya bhÈsati. KÈyena parakkamatÊti “mayÈ kataÑ idaÑ pÈpakammaÑ, mÈ keci jÈniÑs|”ti kÈyena vattaÑkaroti. VijjamÈnadosapaÔicchÈdanato cakkhumohanamÈyÈ viyÈti mÈyÈ, mÈyÈvino bhÈvo mÈyÈvitÈ. KatvÈ pÈpaÑ puna paÔicchÈdanato ati assarati etÈya sattoti accasarÈ. KÈyavÈcÈkiriyÈhi2 aÒÒathÈ dassanato vaÒcetÊti vaÒcanÈ. EtÈya sattÈ nikarontÊti nikati, micchÈ karontÊti attho. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti pÈpÈnaÑ nikkhipanato3 nikiraÓÈ. “NÈhaÑ evaÑ karomÊ”ti parivajjanato pariharaÓÈ. KÈyÈdÊhi saÑvaraÓato g|hanÈ. Sabbato bhÈgena g|hanÈ parig|hanÈ. TiÓapaÓÓehi viya g|thaÑ kÈyavacÊkammehi pÈpaÑ chÈdiyatÊti chÈdanÈ. Sabbato bhÈgena chÈdanÈ paricchÈdanÈ. Na uttÈnaÑ katvÈ dassetÊti anuttÈnÊkammaÑ. Na pÈkaÔaÑ katvÈ dassetÊti anÈvikammaÑ. SuÔÔhu chÈdanÈ vocchÈdanÈ. KatapÈpapaÔicchÈdanavasena punapi pÈpassa karaÓato pÈpakiriyÈ. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ katapaÔicchÈdanalakkhaÓÈ mÈyÈ nÈma vuccati. YÈya samannÈgato puggalo bhasmÈpaÔicchanno viya a~gÈro, udakapaÔicchanno viya khÈÓu, pilotikÈya paliveÔhitaÑ viya ca satthaÑ hoti. AtivelaÑ dantavidaÑsakaÑ hasatÊti pamÈÓÈtikkantaÑ dantaÑ vivaritvÈ paresaÑ dassetvÈ hÈsaÑ somanassaÑ uppÈdetvÈ hasati. ______________________________________________________________ 1. DhuraÑ ukkhipati (Ka) 2. TathakiriyÈhi (Ka) 3. PÈpÈnaÑ vikkhipanato (Ka)

KhuddakanikÈya 362

KÈyikÈ ca khiÉÉÈti kÈyena pavattÈ kÊÄÈ. Eseva nayo vÈcasikÈyapi. HatthÊhipi kÊÄantÊti hatthÊhi kÊÄitatthÈya purato dhÈvana-ÈdhÈvanapiÔÔhanisÊdanÈdikÊÄÈya kÊÄanti. Eseva nayo assarathesupi. AÔÔhapadepi kÊÄantÊti ekekÈya pantiyÈ aÔÔha aÔÔha padÈni assÈti aÔÔhapadaÑ, tasmiÑ aÔÔhapade. Dasapadepi eseva nayo. ŒkÈsepÊti aÔÔhapadadasapadesu viya ÈkÈseyeva kÊÄanti. ParihÈrapathepÊti bh|miyaÑ nÈnÈpathamaÓÉalaÑ katvÈ tattha pariharitabbapathaÑ pariharantÈ kÊÄanti. SantikÈyapi kÊÄantÊti santikakÊÄÈya kÊÄanti, ekajjhaÑ ÔhapitÈ sÈriyo vÈ pÈsÈÓasakkharÈyo vÈ acÈlentÈ nakheneva apanenti ca upanenti ca. Sace tattha kÈci calati, parÈjayo hotÊti.

KhalikÈyÈti j|taphalake pÈsakakÊÄÈya kÊÄanti. GhaÔikÈyÈti ghaÔikÈ vuccati dÊghadaÓÉakena rassadaÓÉakaÑ paharaÓakÊÄÈ, tÈya kÊÄanti. SalÈkahatthenÈti lÈkhÈya vÈ maÒjaÔÔhiyÈ vÈ piÔÔhodakena vÈ salÈkahatthaÑ temetvÈ “kiÑ hot|”ti bh|miyaÑ vÈ bhittiyaÑ vÈ taÑ paharitvÈ hatthi-assÈdir|pÈni dassentÈ kÊÄanti. AkkhenÈti guÄena. Pa~kacÊrenÈti pa~kacÊraÑ vuccati paÓÓanÈÄikÈ, taÑ dhamantÈ kÊÄanti. Va~kakenÈti gÈmadÈrakÈnaÑ kÊÄanakena khuddakana~galena. MokkhacikÈyÈti samparivattakakÊÄÈya, ÈkÈse vÈ daÓÉaÑ gahetvÈ bh|miyaÑ vÈ sÊsaÑ ÔhapetvÈ heÔÔhupariyabhÈvena parivattantÈ kÊÄantÊti vuttaÑ hoti. Ci~gulakenÈti ci~gulakaÑ vuccati tÈlapaÓÓÈdÊhi kataÑ vÈtappahÈrena paribbhamanacakkaÑ, tena kÊÄanti. PattÈÄhakenÈti pattÈÄhakaÑ vuccati paÓÓanÈÄi, tÈya vÈlikÈdÊni minantÈ kÊÄanti. RathakenÈti khuddakarathena. DhanukenÈti khuddakadhanunÈ. AkkharikÈyÈti akkharikÈ vuccati ÈkÈse vÈ piÔÔhiyaÑ vÈ akkharajÈnanakÊÄÈ, tÈya kÊÄanti. ManesikÈyÈti manesikÈ vuccati manasÈ cintitajÈnanakÊÄÈ, tÈya kÊÄanti. YathÈvajjenÈti yathÈvajjaÑ vuccati kÈÓakuÓikhujjÈdÊnaÑ yaÑ yaÑ vajjaÑ, taÑ taÑ payojetvÈ dassanakÊÄÈ, tÈya kÊÄanti. Mukhabherikanti mukhasaddena bherÊ viya vÈdanaÑ. MukhÈlambaranti mukhÈnulittabherisaddakaraÓaÑ. MukhaÉiÓÉimakanti mukhena pahatabherisaddakaraÓaÑ. Mukhavalimakanti oÔÔhamaÑsaÑ1 jimhaÑ katvÈ saddakaraÓaÑ. “Mukhatalikan”tipi2 pÈÔho, mukhaÑ parivattetvÈ ______________________________________________________________ 1. OÔÔhamaÑse (SÊ, SyÈ) 2. MukhacÈlikantipi (SÊ, SyÈ)


dhamanaÑ. MukhabheruÄakanti mukhena bherivÈdanaÑ. NÈÔakanti abhinayaÑ dassetvÈ uggaÓhÈpanaÑ. “NaÔÔakan”tipi pÈÔho. LÈpanti ukkuÔÔhitakaraÓaÑ. GÊtanti gÈyanaÑ. Davakammanti hassakÊÄÈkaraÓaÑ. AyaÑ vÈcasikÈ khiÉÉÈti ayaÑ kÊÄÈ vÈcÈya jÈtÈ vacÊdvÈre uppannÈ.

KesÈ ca massu cÈti-ÈdÊsu kesÈnaÑ kattarikÈya ÔhÈnÈtirittÈni akatvÈ kattarikÈya chedanaÑ mass|naÑ dÈÔhikaÑ ÔhapetvÈ kappÈsanaÒca ekatovaÓÉikÈdimÈlÈ ca m|lagandhÈdi gandhÈ ca chavikaraÓa vilepanÈ ca. GÊvÈdÊsu piÄandhana-ÈbharaÓÈ ca sÊse paÔimuÒcanapasÈdhanapiÄandhanÈ ca sarÊranivÈsanavicitravatthÈ ca saÑvelliyabandhanapasÈdhanaÒca. “ParÈsanan”tipi1 pÈÔho. SÊsaveÔhanapaÔasa~khÈtaveÔhanaÒca.

UcchÈdanÈdÊsu mÈtukucchito nikkhandadÈrakÈnaÑ sarÊragandho dvÈdasamattavassakÈle nassati, tesaÑ sarÊragandhaharaÓatthÈya gandhacuÓÓÈdÊhi ucchÈdenti, evar|paÑ ucchÈdanaÑ na vaÔÔati. PuÒÒavante pana dÈrake |r|su nipajjÈpetvÈ telena makkhetvÈ hatthapÈda-|runÈbhi-ÈdÊnaÑ saÓÔhÈnasampÈdanatthaÑ parimaddanti, evar|paÑ parimaddanaÑ na vaÔÔati.

NhÈpananti tesaÑyeva dÈrakÈnaÑ gandhÈdÊhi nhÈpanaÑ. SambÈhananti mahÈmallÈnaÑ viya hatthapÈde muggarÈdÊhi paharitvÈ bÈhuvaÉÉhanaÑ. ŒdÈyanti yaÑkiÒci ÈdÈsaÑ pariharituÑ na vaÔÔati. AÒjanaÑ ala~kÈraÒjanameva. MÈlÈti baddhamÈlÈ vÈ abaddhamÈlÈ vÈ2. Vilepananti yaÑkiÒci chavirÈgakaraÓaÑ. MukhacuÓÓakaÑ mukhalepananti mukhe kÈÄapÊÄakÈdÊnaÑ haraÓatthÈya mattikÈkakkaÑ denti. Tena lohite calite sÈsapakakkaÑ denti, tena dose khÈdite tilakakkaÑ denti, tena lohite sannisinne haliddikakkaÑ denti, tena chavivaÓÓe Èr|Ähe mukhacuÓÓakena mukhaÑ cuÓÓenti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati.

HatthabandhÈdÊsu hatthe vicitrasa~khakapÈlÈdÊni bandhitvÈ vicaranti, taÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ sabbampi hatthÈbharaÓaÑ na vaÔÔati. Apare sikhaÑ bandhitvÈ vicaranti, suvaÓÓacÊrakamuttÈvaÄi-ÈdÊhi ca taÑ parikkhipanti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati. Apare catuhatthadaÓÉaÑ vÈ aÒÒaÑ vÈ pana ala~katadaÓÉakaÑ gahetvÈ vicaranti, tathÈ itthipurisar|pÈdivicittaÑ bhesajjanÈÄikaÑ suparikkhittaÑ vÈmapasse olaggenti, ______________________________________________________________ 1. Rasanantipi (SÊ) 2. GanthitamÈlÈ vÈ aganthitamÈlÈ vÈ (SÊ)

KhuddakanikÈya 364

apare anekacitrakosaÑ atitikhiÓaÑ asiÑ, paÒcavaÓÓasuttasibbitaÑ makaradantakÈdivicittaÑ chattaÑ, suvaÓÓarajatÈdivicitrÈ morapiÒchÈdiparikkhittÈ upÈhanÈ, keci ratanamattÈyÈmaÑ catura~gulavitthataÑ kesantaparicchedaÑ dassetvÈ meghamukhe vijjulataÑ viya nalÈÔe uÓhÊsapaÔÔaÑ bandhitvÈ c|ÄÈmaÓiÑ dhÈrenti, cÈmaravÈlabÊjaniÑ dhÈrenti, taÑ sabbaÑ na vaÔÔati.

Imassa vÈ p|tikÈyassÈti imassa cÈtumahÈbh|tamayassa kuÓapasarÊrassa. KeÄanÈti kÊÄÈpanÈ. ParikeÄanÈti sabbato bhÈgena kÊÄÈpanÈ. GedhitatÈti abhika~khitatÈ. Gedhitattanti giddhabhÈvo abhika~khitabhÈvo. CapalatÈti ala~kÈrakaraÓaÑ. CÈpalyanti capalabhÈvaÑ.

Savibh|santi-ÈdÊsu vibh|sÈya saha savibh|saÑ. ChavirÈgakaraÓasa~khÈtena parivÈrena saha saparivÈraÑ. ParibhaÓÉena saha saparibhaÓÉaÑ. ParikkhÈrena saha saparikkhÈraÑ. 162. ŒthabbaÓanti ÈthabbaÓikamantappayogaÑ. Supinanti supinasatthaÑ. LakkhaÓanti maÓilakkhaÓÈdiÑ. No vidaheti nappayojeyya. VirutaÒcÈti migÈdÊnaÑ vaÔÔetvÈ vassitaÑ.

ŒthabbaÓikÈti par|paghÈtamantajÈnanakÈ. ŒthabbaÓaÑ payojentÊti ÈthabbaÓikÈ kira sattÈhaÑ aloÓakaÑ bhuÒjitvÈ dabbe attharitvÈ pathaviyaÑ sayamÈnÈ tapaÑ caritvÈ sattame divase susÈnabh|miÑ sajjetvÈ sattame pade ÔhatvÈ hatthaÑ vaÔÔetvÈ vaÔÔetvÈ mukhena vijjaÑ parijappanti, atha tesaÑ kammaÑ samijjhati. Evar|paÑ sandhÈya “ÈthabbaÓaÑ payojentÊ”ti Èha. Tattha payojentÊti yuttappayuttÈ honti. Nagare vÈ ruddheti nagare samantato rundhitvÈ ÈvaritvÈ gahite. Sa~gÈme vÈ paccupaÔÔhiteti raÓe upagantvÈ Ôhite. Paccatthikesu paccÈmittes|ti paÔÈÓÊbh|tesu verÊsu. ¢tiÑ uppÈdentÊti sarÊracalanaÑ kampanaÑ, tassa uppÈdanaÑ karonti. Upaddavanti kÈyapÊÄanaÑ karonti. Roganti byÈdhiÑ. Pajjarakanti jaraÑ. S|lanti uddhumÈtakaÑ. Vis|cikanti vijjhanaÑ. Pakkhandikanti lohitapakkhandikaÑ. KarontÊti uppÈdenti.

SupinapÈÔhakÈti supinabyÈkaraÓakÈ. ŒdisantÊti byÈkaronti. Yo pubbaÓhasamayaÑ supinaÑ passatÊti-ÈdÊsu accantasaÑyoge upayogavacanaÑ, pubbaÓhasamayeti attho. EvaÑ vipÈko hotÊti iÔÔhÈniÔÔhavasena


evar|po vipÈko hoti. Avakujja nipannoti adhomukho hutvÈ nipanno passati. EvaÑ supinapÈÔhakÈ supinaÑ Èdisanti.

TaÒca pana supinaÑ passanto cat|hi kÈraÓehi passati dhÈtukkhobhato vÈ anubh|tapubbato vÈ devatopasaÑhÈrato vÈ pubbanimittato vÈti. Tattha pittÈdÊnaÑ khobhakaraÓapaccayayogena khubhitadhÈtuko dhÈtukkhobhato supinaÑ passati, passanto ca nÈnÈvidhaÑ supinaÑ passati. Anubh|tapubbato passanto pubbe anubh|tapubbaÑ ÈrammaÓaÑ passati. DevatopasaÑhÈrato passanto devatÈnaÑ ÈnubhÈvena ÈrammaÓÈni passati. PuÒÒanimittato passanto puÒÒÈpuÒÒavasena uppajjitukÈmassa atthassa vÈ anatthassa vÈ pubbanimittabh|taÑ supinaÑ passati. Tattha yaÑ dhÈtukkhobhato anubh|tapubbato ca supinaÑ passati, na taÑ saccaÑ hoti. YaÑ devatopasaÑhÈrato passati, taÑ saccaÑ vÈ hoti alikaÑ vÈ. KuddhÈ hi devatÈ upÈyena vinÈsetukÈmÈ viparÊtampi katvÈ dassenti. YaÑ pana pubbanimittato passati, taÑ ekantasaccameva hoti. EtesaÑ catunnaÑ m|lakÈraÓÈnaÑ saÑsaggabhedatopi supinabhedo hotiyeva. TaÒca panetaÑ catubbidhaÑ supinaÑ sekkhaputhujjanÈva passanti appahÊnavipallÈsattÈ. AsekkhÈ na passanti pahÊnavipallÈsattÈ.

KiÑ panetaÑ passanto sutto passati, udÈhu paÔibuddho, udÈhu neva sutto na paÔibuddhoti? KiÒcettha–yadi tÈva sutto passati, abhidhammavirodho Èpajjati. Bhava~gacittena hi supati, taÑ r|panimittÈdi-ÈrammaÓaÑ rÈgÈdisampayuttaÑ vÈ na hoti, supinaÑ passantassa ca ÊdisÈni cittÈni uppajjanti. Atha paÔibuddho passati, vinayavirodho Èpajjati. YaÒhi paÔibuddho passati, taÑ sabbohÈrikacittena passati, sabbohÈrikacittena ca kate vÊtikkame anÈpatti nÈma natthi, supinaÑ passantena pana kate vÊtikkame ekantaÑ anÈpatti eva. Atha neva sutto na paÔibuddho passati, ko nÈma1 passati. EvaÒca sati supinassa abhÈvova Èpajjati, na abhÈvo. KasmÈ? YasmÈ kapiniddÈpareto passati. VuttaÒhetaÑ “majjh|pagato mahÈrÈja kapiniddÈpareto supinaÑ passatÊ”ti2. ______________________________________________________________ 1. Na koci nÈma (SÊ) 2. Khu 11. 289, 290 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 366

KapiniddÈparetoti makkaÔaniddÈya yutto. YathÈ hi makkaÔassa niddÈ lahuparivattÈ hoti, evaÑ yÈ niddÈ punappunaÑ kusalÈdicittavokiÓÓattÈ lahuviparivattÈ. YassÈ pavattiyaÑ punappunaÑ bhava~gato uttaraÓaÑ hoti, tÈya yutto supinaÑ passati. TenÈyaÑ supino kusalopi hoti akusalopi abyÈkatopi. Tattha supinante cetiyavandanadhammassavana-dhammadesanÈdÊni karontassa kusalo, pÈÓÈtipÈtÈdÊni karontassa akusalo, dvÊhi antehi mutto ÈvajjanatadÈrammaÓakkhaÓe abyÈkatoti veditabbo. SvÈyaÑ dubbalavatthukattÈ cetanÈya paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhituÑ asamattho, pavatte pana aÒÒehi kusalÈkusalehi upatthambhito vipÈkaÑ deti.

MaÓilakkhaÓÈdÊsu evar|po maÓi pasattho, evar|po apasattho, sÈmino Èrogya-issariyÈdÊnaÑ hetu hoti, na hotÊti evaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena maÓi-ÈdÊnaÑ lakkhaÓaÑ ÈdisantÊti attho. Tattha ÈvudhalakkhaÓanti ÔhapetvÈ asi-ÈdÊni avasesaÑ ÈvudhaÑ. ItthilakkhaÓÈdÊnipi yamhi kule itthipurisÈdayo vasanti, tassa vuddhihÈnivaseneva veditabbÈni. AjalakkhaÓÈdÊsu pana “evar|pÈnaÑ ajÈdÊnaÑ maÑsaÑ khÈditabbaÑ, evar|pÈnaÑ na khÈditabban”ti ayampi viseso veditabbo.

Api cettha godhÈya lakkhaÓe cittakammapiÄandhanÈdÊsupi “evar|pÈya godhÈya sati idaÑ nÈma hotÊ”ti ayampi viseso veditabbo. KaÓÓikÈlakkhaÓaÑ piÄandhanakaÓÓikÈyapi gehakaÓÓikÈyapi vasena veditabbaÑ. KacchapalakkhaÓampi godhalakkhaÓasadisameva. MigalakkhaÓaÑ sabbasa~gÈhikaÑ sabbacatuppadÈnaÑ lakkhaÓavasena vuttaÑ. EvaÑ lakkhaÓapÈÔhakÈ lakkhaÓaÑ ÈdisantÊti evaÑ lakkhaÓasatthavÈcakÈ lakkhaÓaÑ Èdisanti kathenti.

NakkhattÈnÊti kattikÈdÊni aÔÔhavÊsati nakkhattÈni. IminÈ nakkhattena gharappaveso kÈtabboti gehappavesama~galaÑ kÈtabbaÑ. MakuÔaÑ bandhitabbanti pasÈdhanama~galaÑ kÈtabbaÑ. VÈreyyanti “imassa dÈrakassa asukakulato asukanakkhattena dÈrikaÑ ÈnethÈ”ti ÈvÈhakaraÓaÒca “imaÑ dÈrikaÑ asukassa nÈma dÈrakassa asukanakkhattena detha, evaÑ etesaÑ vuÉÉhi bhavissatÊ”ti vivÈhakaraÓaÒca vatvÈ vÈreyyasa~khÈtaÑ ÈvÈhavivÈhama~galaÑ kÈtabbanti Èdisanti. BÊjanÊhÈroti bÊjÈnaÑ vappatthÈya bahi nÊharaÓaÑ.


“niharo”tipi1 PÈÄi. MigavÈkkanti2 idaÑ sabbasa~gÈhikanÈmaÑ, sabbasakuÓacatuppadÈnaÑ rutaÒÈÓavaseneva vuttaÑ. MigavÈkkapÈÔhakÈti sakuntacatuppadÈnaÑ saddabyÈkaraÓakÈ. MigavÈkkaÑÈdisantÊti tesaÑ saddaÑ sutvÈ byÈkaronti. Rutanti saddaÑ. “Rudan”ti vÈ PÈÄi. Vassitanti vÈcaÑ. GabbhakaraÓÊyÈti vinassamÈnassa gabbhassa puna avinÈsÈya osadhadÈnena gabbhasaÓÔhÈnakÈrakÈ. Gabbho hi vÈtena pÈÓakehi kammunÈ cÈti tÊhi kÈraÓehi vinassati. Tattha vÈtena vinassante vÈtavinÈsanaÑ sÊtalaÑ bhesajjaÑ deti. PÈÓakehi vinassante pÈÓakÈnaÑ paÔikammaÑ karoti. KammunÈ vinassante pana BuddhÈpi paÔibÈhituÑ na sakkonti. TasmÈ na taÑ idha gahitaÑ. SÈlÈkiyanti salÈkavejjakammaÑ. Sallakattiyanti sallakattavejjakammaÑ. KÈyatikicchanti m|labhesajjÈdÊni yojetvÈ kÈyatikicchavejjakammaÑ. Bh|tiyanti bh|tavejjakammaÑ. KomÈrabhaccanti komÈrakavejjakammaÑ. KuhÈti vimhÈpakÈ. ThaddhÈti dÈrukkhandhaÑ viya thaddhasarÊrÈ. LapÈti paccayapaÔibaddhavacanakÈ. Si~gÊti maÓÉanapakatikÈ. UnnaÄÈti uggatamÈnanaÄÈ. AsamÈhitÈti upacÈrappanÈsamÈdhivirahitÈ.

Na gaÓheyyÈti-ÈdÊsu uddesaggahaÓavasena na gaÓheyya. SajjhÈyavasena na uggaÓheyya. Citte Ôhapanavasena na dhÈreyya. SamÊpaÑ katvÈ Ôhapanavasena na upadhÈreyya. UpaparikkhÈvasena na upalakkheyya. AÒÒesaÑ vÈcanavasena nappayojeyya. 163. PesuÓiyanti pesuÒÒaÑ. Sesaniddeso ca vuttatthoyeva. 164. Kayavikkayeti paÒcahi sahadhammikehi saddhiÑ vaÒcanavasena vÈ udayapatthanÈvasena vÈ na tiÔÔheyya. UpavÈdaÑ bhikkhu na kareyyÈti upavÈdakare kilese anibbattento attani parehi samaÓabrÈhmaÓehi upavÈdaÑ na janeyya. GÈme ca nÈbhisajjeyyÈti gÈme ca gihisaÑsaggÈdÊhi nÈbhisajjeyya. LÈbhakamyÈ janaÑ na lapayeyyÈti lÈbhakÈmatÈya janaÑ na lapayeyya.

Ye kayavikkayÈ vinaye paÔikkhittÈti ye dÈnapaÔiggahaÓavasena kayavikkayasikkhÈpade3 na vaÔÔatÊti paÔikkhittÈ, idhÈdhippetaÑ kayavikkayaÑ dassetuÑ “paÒcannaÑ saddhiÑ pattaÑ vÈ cÊvaraÑ vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha paÒcannaÑ ______________________________________________________________ 1. NihÈrotipi (SÊ, SyÈ) 2. MigacakkaÑ (DÊ 1. 9 piÔÔhe passitabbaÑ.) 3. Vi 1. 349 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 368

saddhinti paÒcahi sahadhammikehi saha. PaÒca sahadhammikÈ nÈma bhikkhubhikkhunÊsikkhamÈnasÈmaÓerasÈmaÓeriyo. VaÒcaniyaÑ vÈti paÔir|pakaÑ dassetvÈ vaÒcaniyaÑ vÈ. UdayaÑ vÈ patthayantoti vuÉÉhiÑ patthento vÈ. ParivattetÊti parivattanaÑ karoti.

Iddhimantoti ijjhanapabhÈvavanto. DibbacakkhukÈti dibbasadisaÒÈÓa-cakkhukÈ. Atha vÈ dibbavihÈrasannissayena laddhaÒÈÓacakkhukÈ. Paracittavidunoti attano cittena paresaÑ cittajÈnanakÈ. Te d|ratopi passantÊti ekayojanatopi ( )1 yojanasatatopi yojanasahassatopi ( )2 yojanasatasahassatopi cakkavÈÄatopi dvetÊÓicattÈripaÒcadasavÊsaticattÈlÊsa-sahassatopi tato atirekatopi cakkavÈÄato passanti dakkhanti. ŒsannÈpi na dissantÊti samÊpe ÔhitÈpi nisinnÈpi na paÒÒÈyanti. CetasÈpi cittaÑ pajÈnantÊti attano cittenÈpi paresaÑ cittaÑ pajÈnanti. DevatÈpi kho santi iddhimantiniyoti devatÈpi evaÑ saÑvijjanti ijjhanapabhÈvavantiniyo. Paracittaviduniyoti paresaÑ cittaÑ jÈnantiyo. OÄÈrikehi vÈ kilesehÊti kÈyaduccaritÈdikehi vÈ upatÈpehi. Majjhimehi vÈti kÈmavitakkÈdikehi vÈ. Sukhumehi vÈti ÒÈtivitakkÈdikehi vÈ. KÈyaduccaritÈdayo kammapathavasena, kÈmavitakkÈdayo vaÔÔam|lakakilesavasena veditabbÈ.

©ÈtivitakkÈdÊsu “mayhaÑ ÒÈtayo sukhajÊvino sampattiyuttÈ”ti evaÑ paÒcakÈmaguÓasannissitena gehasannissitapemena ÒÈtake Èrabbha uppannavitakko ÒÈtivitakko. “MayhaÑ ÒÈtayo khayaÑ gatÈ vayaÑ gatÈ saddhÈ pasannÈ”ti evaÑ pavatto pana ÒÈtivitakko nÈma na hoti.

“AmhÈkaÑ janapado subhikkho sampannasasso”ti tuÔÔhamÈnasassa gehassitapemavasena uppannavitakko janapadavitakko. “AmhÈkaÑ janapade manussÈ saddhÈ pasannÈ khayaÑ gatÈ vayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavatto pana janapadavitakko nÈma na hoti.

AmarattÈya vitakko, amaro vÈ vitakkoti amaravitakko. Tattha ukkuÔikappadhÈnÈdÊhi dukkhe nijiÓÓe3 samparÈye attÈ sukhÊ hoti. ______________________________________________________________ 1. (Dasayojanatopi) (Ka) 2. (Yojanadasasahassatopi) (Ka) 3. Niddukkhe nijjiÓÓe (SÊ, SyÈ, Ka)


Amaroti dukkarakÈrikaÑ karontassa tÈya dukkarakÈrikÈya paÔisaÑyutto vitakko amarattÈya vitakko nÈma. DiÔÔhigatiko pana “sassataÑ vadesÊ”ti-ÈdÊni puÔÔho “evantipi me no, tathÈtipi me no, aÒÒathÈtipi me no, notipi me no, no notipi me no”ti vikkhepaÑ Èpajjati, tassa so diÔÔhigatapaÔisaÑyutto vitakko, yathÈ amaro nÈma maccho udake gahetvÈ mÈretuÑ na sakkÈ, ito cito ca dhÈvati gÈhaÑ na gacchati, evameva ekasmiÑ pakkhe asaÓÔhahanato na maratÊti amaro nÈma hoti, taÑ duvidhampi ekato katvÈ “amaravitakko”ti vuttaÑ.

ParÈnuddayatÈpaÔisaÒÒuttoti anuddayatÈpaÔir|pakena gehassitapemena paÔisaÑyutto. UpaÔÔhÈkesu nandakesu socantesu ca tehi saddhiÑ diguÓaÑ nandati diguÓaÑ socati, tesu sukhitesu diguÓaÑ sukhito hoti, dukkhitesu diguÓaÑ dukkhito hoti. Uppannesu kiccakaraÓÊyesu attanÈ voyogaÑ Èpajjati. TÈni tÈni kiccÈni sÈdhento paÒÒattiÑ vÊtikkamati, sallekhaÑ kopeti. Yo tasmiÑ saÑsaÔÔhavihÈre tasmiÑ vÈ voyogÈpajjane gehassito vitakko, ayaÑ parÈnuddayatÈpaÔisaÒÒutto vitakko nÈma.

LÈbhasakkÈrasilokapaÔisaÒÒuttoti cÊvarÈdilÈbhena ceva sakkÈrena ca kittisaddena ca saddhiÑ ÈrammaÓakaraÓavasena paÔisaÒÒutto. AnavaÒÒattipaÔisaÒÒuttoti “aho vata maÑ pare na avajÈneyyuÑ, na sodhetvÈ visodhetvÈ1 katheyy|n”ti evaÑ anavaÒÒÈtabhÈvapatthanÈya saddhiÑ uppajjanakavitakko. So tasmiÑ “mÈ maÑ pare avajÈniÑs|”ti uppanne vitakke paÒcakÈmaguÓasa~khÈtagehanissito hutvÈ uppannavitakko anavaÒÒattipaÔisaÒÒutto vitakko.

Tatra tatrasajjatÊti tesu tesu ÈrammaÓesu laggati. Tatra tatra gaÓhÈtÊti vuttappakÈraÑ ÈrammaÓaÑ pavisati. BajjhatÊti tehi tehi ÈrammaÓehi saddhiÑ bajjhati ekÊbhavati. Anayabyasananti tattha tattha avaÉÉhiÑ vinÈsaÑ. ŒpajjatÊti pÈpuÓÈti. ______________________________________________________________ 1. Na heÔhetvÈ viheÔhetvÈ (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 370

ŒmisacakkhukassÈti cÊvarÈdi-Èmisalolassa. LokadhammagarukassÈti lokuttaradhammaÑ muÒcitvÈ r|pÈdilokadhammameva garuÑ katvÈ carantassa. ŒlapanÈti vihÈraÑ Ègatamanusse disvÈ “kimatthÈya bhonto ÈgatÈ, kiÑ bhikkh|nimantetuÑ, yadi evaÑ gacchatha, ahaÑ pacchato bhikkh| gahetvÈ1 ÈgacchÈmÊ”ti evaÑ Èditova lapanÈ. Atha vÈ attÈnaÑ upanetvÈ “ahaÑ tisso, mayi rÈjÈ pasanno, mayi asuko ca asuko ca rÈjamahÈmatto pasanno”ti evaÑ attupanÈyikÈ lapanÈti ÈlapanÈ. LapanÈti puÔÔhassa sato vuttappakÈrameva lapanaÑ.

SallapanÈti gahapatikÈnaÑ ukkaÓÔhane bhÊtassa okÈsaÑ datvÈ suÔÔhu lapanÈ. UllapanÈti “mahÈkuÔumbiko mahÈnÈviko mahÈdÈnapatÊ”ti evaÑ uddhaÑ katvÈ lapanÈ. SamullapanÈti sabbato bhÈgena uddhaÑ katvÈ lapanÈ. UnnahanÈti “upÈsakÈ pubbe Êdise kÈle navadÈnaÑ detha, idÈni kiÑ na dethÈ”ti evaÑ yÈva “dassÈma bhante, okÈsaÑ na labhÈmÈ”ti-ÈdÊni vadanti, tÈva uddhaÑ uddhaÑ nahanÈ, veÔhanÈti vuttaÑ hoti. Atha vÈ ucchuhatthaÑ disvÈ “kuto ÈbhataÑ upÈsakÈ”ti pucchati. Ucchukhettato bhanteti. KiÑ tattha ucchu madhuranti. KhÈditvÈ bhante jÈnitabbanti. Na upÈsakÈ “bhikkhussa ucchuÑ dethÈ”ti vattuÑ vaÔÔatÊti yÈ evar|pÈ nibbeÔhentassapi niveÔhanakakathÈ, sÈ unnahanÈ. Sabbato bhÈgena punappunaÑ unnahanÈ samunnahanÈ. UkkÈcanÈti “etaÑ kulaÑ maÑyeva jÈnÈti, sace ettha deyyadhammo uppajjati, mayhaÑyeva detÊ”ti evaÑ ukkhipitvÈ kÈcanÈ ukkÈcanÈ, uddÊpanÈti vuttaÑ hoti. Sabbato bhÈgena pana punappunaÑ ukkÈcanÈ samukkÈcanÈ. AnuppiyabhÈÓitÈti paccayavasena punappunaÑ piyavacanabhaÓanÈ. SaÓhavÈcatÈti muduvacanatÈ. SakhilavÈcatÈti mandapamÈÓayuttavacanatÈ, sithilavacanatÈ vÈ. SithilavÈcatÈti allÊyavacanatÈ2. ApharusavÈcatÈti madhuravacanatÈ.

PurÈÓaÑ mÈtÈpettikanti pure uppannaÑ mÈtÈpit|naÑ santakaÑ. Antarahitanti paÔicchannaÑ tirobh|taÑ. ©ÈyÈmÊti pÈkaÔo homi. Asukassa kul|pakoti asukassa amaccassa kulapayirupÈsako. AsukÈyÈti asukÈya upÈsikÈya. MaÑ ujjhitvÈti maÑ vissajjitvÈ. ______________________________________________________________ 1. PattaÑ gahetvÈ (Visuddhi 1. 26 piÔÔhe.) 2. LittavacanatÈti allÊyanavacanatÈ (SÊ, SyÈ)


165. Payuttanti cÊvarÈdÊhi sampayuttaÑ, tadatthaÑ vÈ payojitaÑ. ImissÈ gÈthÈya niddeso sabbo heÔÔhÈ vuttanayova. 166. Mosavajje na niyyethÈti musÈvÈde na niyyetha. JÊvitenÈti jÊvikÈya.

SaÔhoti asantaguÓadÊpanato na sammÈ bhÈsitÈ. Sabbato bhÈgena saÔho parisaÔho. YaÑ tatthÈti yaÑ tasmiÑ puggale. SaÔhanti asantaguÓadÊpanaÑ kerÈÔiyaÑ. SaÔhatÈti saÔhÈkÈro. SÈÔheyyanti saÔhabhÈvo. KakkaratÈti padumanÈÄassa viya aparÈmasanakkhamo pharusabhÈvo. Kakkariyantipi tasseva vevacanaÑ. ParikkhattatÈ pÈrikkhattiyanti padadvayena nikhaÓitvÈ ÔhapitaÑ viya daÄhakerÈÔiyaÑ vuttaÑ. Keci pana “kakkaratÈti sambhÈvayitvÈ vacanaÑ. Kakkariyanti sambhÈvayitvÈ vacanabhÈvo. ParikkhattatÈti ala~karaÓÈkÈro. PÈrikkhattiyanti ala~karaÓabhÈvo”ti atthaÑ vaÓÓayanti. IdaÑ vuccatÊti idaÑ attano avijjamÈnaguÓappakÈsanalakkhaÓaÑ sÈÔheyyaÑ nÈma vuccati. Yena samannÈgatassa puggalassa kucchiÑ vÈ piÔÔhiÑ vÈ jÈnituÑ na sakkÈ.

“VÈmena s|karo hoti, dakkhiÓena ajÈmigo. Sarena nelako hoti, visÈÓena jaraggavo”ti1–

evaÑ vuttayakkhas|karasadiso hoti. AtimaÒÒatÊti atikkamitvÈ maÒÒati.

KiÑ panÈyaÑ bahulÈjÊvoti ayaÑ pana puggalo ko nÈma bahulÈjÊvako. SabbaÑ saÑbhakkhetÊti laddhaÑ laddhaÑ sabbaÑ khÈdati. AppapuÒÒoti mandapuÒÒo. Appesakkhoti parivÈravirahito. PaÒÒÈsampannoti sampannapaÒÒo paripuÓÓapaÒÒo. PaÒhaÑ vissajjetÊti paÒhaÑ katheti byÈkaroti. 167. SutvÈ rusito bahuÑ vÈcaÑ, samaÓÈnaÑ vÈ puthujanÈnanti rusito ghaÔÔito parehi tesaÑ samaÓÈnaÑ vÈ khattiyÈdibhedÈnaÑ vÈ aÒÒesaÑ puthujanÈnaÑ bahumpi aniÔÔhaÑ vÈcaÑ sutvÈ. Na paÔivajjÈti na paÔivadeyya. KiÑ kÈraÓÈ? Na hi santo paÔiseniÑ karonti. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 250; Abhi-®Ôha 2. 475 piÔÔhesu.

KhuddakanikÈya 372

KakkhaÄenÈti dÈruÓena. Santoti nibbutakilesÈ. PaÔiseninti paÔisattuÑ. PaÔimallanti paÔiyodhaÑ. PaÔikaÓÔakanti paÔiveriÑ. PaÔipakkhanti kilesapaÔipakkhaÑ, kilesavasena sa~gaÑ na karontÊti attho. 168. EtaÒca dhammamaÒÒÈyÈti sabbametaÑ yathÈvuttaÑ dhammaÑ ÒatvÈ. Vicinanti vicinanto. SantÊti nibbutiÑ ÒatvÈti nibbutiÑ rÈgÈdÊnaÑ santÊti ÒatvÈ.

SamaÒcÈti kÈyasucaritÈdiÑ. VisamaÒcÈti kÈyaduccaritÈdiÑ. PathaÒcÈti dasakusalakammapathaÑ. VipathaÒcÈti dasa-akusalakammapathaÑ. SÈvajjaÒcÈti akusalaÒca. AnavajjaÒcÈti kusalaÒca. HÊnapaÓÊtakaÓhasukkaviÒÒ|garahitaviÒÒ|pasatthanti idampi kusalÈkusalameva. Tattha kÈyasucaritÈdi samakaraÓato samaÑ. KÈyaduccaritÈdi visamakaraÓato visamaÑ. DasakusalakammapathÈ sugatigamanapathattÈ pathaÑ. Dasa-akusalakammapathÈ sugatigamanapaÔipakkhattÈ apÈyagamanapathattÈ vipathaÑ. AkusalaÑ sadosattÈ sÈvajjaÑ. KusalaÑ niddosattÈ anavajjaÑ. TathÈ mohena vÈ dosamohena vÈ lobhamohena vÈ sampayuttattÈ hÊnaÑ. Alobha-adosa-amohasampayuttattÈ paÓÊtaÑ. KaÓhavipÈkattÈ kaÓhaÑ. SukkavipÈkattÈ sukkaÑ. BuddhÈdÊhi viÒÒ|hi garahitattÈ viÒÒ|garahitaÑ. Tehi eva thomitattÈ viÒÒ|pasatthanti ÒÈtabbaÑ. 169. KiÑ kÈraÓÈ nappamajjeyya iti ce–abhibh| hi soti gÈthÈ. Tattha abhibh|ti r|pÈdÊnaÑ abhibhavitÈ. Anabhibh|toti tehi anabhibh|to. Sakkhidhamma’manÊtiha’maddasÊti paccakkhameva anÊtihaÑ dhammaÑ addakkhi. SadÈ namassa’manusikkheti sadÈ namassanto tisso sikkhÈyo sikkheyya.

Kehici kilesehÊti kehici rÈgÈdi-upatÈpakarehi kilesehi. Abhibhosi neti te kilese abhibhavi. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva.

KevalaÑ pana ettha “cakkh|hi neva lolo”ti-ÈdÊhi indriyasaÑvaro, “annÈnamatho pÈnÈnan”ti-ÈdÊhi sannidhipaÔikkhepamukhena paccayapaÔisevanasÊlaÑ, methunamosavajjapesuÓiyÈdÊhi pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ, “ÈthabbaÓaÑ supinaÑ lakkhaÓan”ti-ÈdÊhi ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ, “jhÈyÊ na pÈdalola’ssÈ”ti iminÈ samÈdhi, “vicinaÑ bhikkh|”ti iminÈ paÒÒÈ, “sadÈ


sato sikkhe”ti iminÈ puna sa~khepato tissopi sikkhÈ, “atha Èsanesu1 sayanesu, appasaddesu bhikkhu vihareyya, niddaÑ na bahulÊkareyyÈ”ti-ÈdÊhi sÊlasamÈdhipaÒÒÈnaÑ upakÈrÈnupakÈrasa~gaÓhanavinodanÈni vuttÈnÊti. EvaÑ BhagavÈ nimmitassa paripuÓÓapaÔipadaÑ vatvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, desanÈpariyosÈne PurÈbhedasutte2 vuttasadisoyevÈbhisamayo ahosÊti.


TuvaÔakasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

15. AttadaÓÉasuttaniddesavaÓÓanÈ

170. Pannarasame AttadaÓÉasuttaniddese attadaÓÉÈ bhayaÑ jÈtanti paÔhamagÈthÈya attho–yaÑ lokassa diÔÔhadhammikaÑ vÈ samparÈyikaÑ vÈ bhayaÑ jÈtaÑ, taÑ sabbaÑ attadaÓÉÈ bhayaÑ jÈtaÑ attano duccaritakÈraÓÈ jÈtaÑ, evaÑ santepi janaÑ passatha medhagaÑ, imaÑ SÈkiyÈdijanaÑ passatha aÒÒamaÒÒaÑ medhagaÑ hiÑsakaÑ bÈdhakanti. EvaÑ taÑ paÔiviruddhaÑ vippaÔipannaÑ janaÑ paribhÈsitvÈ attano sammÈ paÔipattidassanena tassa saÑvegaÑ janetuÑ Èha “saÑvegaÑ kittayissÈmi, yathÈ saÑvijitaÑ mayÈ”ti. Pubbe bodhisatteneva satÈti adhippÈyo.

Tayoti gaÓanaparicchedo. DaÓÉÈti duccaritÈ. KÈyadaÓÉoti kÈyaduccaritaÑ. VacÊdaÓÉÈdÊsupi eseva nayo. TividhaÑ kÈyaduccaritanti pÈÓÈtipÈtÈdikÈyato pavattaÑ duÔÔhu caritaÑ, kilesap|tikattÈ vÈ duÔÔhu caritanti laddhanÈmaÑ tividhaÑ duccaritaÑ kÈyaduccaritaÑ. Catubbidhanti musÈvÈdÈdicatubbidhaÑ. Tividhanti abhijjhÈditividhaÑ. DiÔÔhadhammikanti diÔÔheva dhamme imasmiÑyeva attabhÈve paÔisaÑvedanÊyaÑ. SamparÈyikanti anÈgate attabhÈve paÔisaÑvedanÊyaÑ. ŒgucÈrÊti pÈpakÈrÊ aparÈdhakÈrÊ. TamenaÑ rÈjÈ paribhÈsatÊti pÈpakÈriÑ rÈjÈ paribhÈsati, bhayaÑ uppÈdeti. DukkhaÑ domanassaÑ paÔisaÑvedetÊti kÈyikaÑ dukkhaÑ cetasikaÑ domanassaÑ vindati. EtaÑ bhayaÑ dukkhaÑ domanassanti evar|paÑ bhayaÒca dukkhaÒca domanassaÒca. Kuto ______________________________________________________________ 1. Puthu-Èsanesu (SÊ, SyÈ) 2. Khu 7. 161 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 374

tassÈti tassa corassa kuto uppannaÑ. AttadaÓÉato jÈtanti attanÈ kataduccaritato uppannaÑ.

Antamasoti heÔÔhimato. SavacanÊyampi karoti “na te labbhÈ ito pakkamitun”ti ito imamhÈ gÈmÈdinÈ gantuÑ na labbhÈ. Na sakkÈ bahi nikkhamitunti palibodhaÑ sa~gaÑ karoti. DhanajÈnipaccayÈpÊti dhanaparihÈnikÈraÓÈpi. RÈjÈ tassa vividhÈ kammakÈraÓÈ kÈrÈpeti. KasÈhipi tÈÄetÊti kasÈdaÓÉakehi potheti. Vettehipi tÈÄetÊti sakaÓÔakavettalatÈhi potheti. AÉÉhadaÓÉakehÊti-Èdayo heÔÔhÈ vuttanayÈyeva. Sunakhehipi khÈdÈpetÊti katipayÈni divasÈni ÈhÈre adatvÈ chÈtasunakhehi khÈdÈpeti. Te muhuttena aÔÔhikasa~khalikameva karoti. S|le uttÈsetÊti s|laÑ Èropeti. RÈjÈ imesaÑ catunnaÑ daÓÉÈnaÑ issaroti imÈsaÑ catunnaÑ ÈÓÈnaÑ kÈtuÑ rÈjÈ samattho.

Sakena kammenÈti sayaÑkatena kammena. TamenaÑ nirayapÈlÈti ettha ekacce therÈ “nirayapÈlÈ nÈma natthi, yantar|paÑ viya kammameva kÈraÓaÑ kÈretÊ”ti vadanti. TesaÑ taÑ “atthi nirayesu nirayapÈlÈti, ÈmantÈ. Atthi ca kÈraÓikÈ”ti-ÈdinÈ nayena abhidhamme1 paÔisedhitameva. YathÈ hi manussaloke kammakÈraÓakÈrakÈ2 atthi, evameva nirayesu nirayapÈlÈ atthÊti. TattaÑ ayokhilanti tigÈvutaÑ attabhÈvaÑ sampajjalitÈya lohapathaviyÈ uttÈnakaÑ nipajjÈpetvÈ dakkhiÓahatthe tÈlappamÈÓaÑ ayas|laÑ pavesenti, tathÈ vÈmahatthÈdÊsu. YathÈ ca uttÈnakaÑ nipajjÈpetvÈ evaÑ urenapi vÈmapassenapi dakkhiÓapassenapi nipajjÈpetvÈ taÑ kammakÈraÓaÑ karontiyeva.

SaÑvesetvÈti jalitÈya lohapathaviyÈ tigÈvutaÑ attabhÈvaÑ nipajjÈpetvÈ. KuÔhÈrÊhÊti mahatÊti gehacchÈdanassa ekapakkhamattÈhi kuÔhÈrÊhi tacchenti, lohitaÑ nadÊ hutvÈ sandati, lohapathavito jÈlÈ uÔÔhahitvÈ tacchitaÔÔhÈnaÑ gaÓhÈti, mahÈdukkhaÑ uppajjati, tacchantÈ pana suttÈhataÑ karitvÈ dÈru viya aÔÔhaÑsampi chaÄaÑsampi karonti. VÈsÊhÊti ______________________________________________________________ 1. Abhi 4. 340 piÔÔhe. 2. KammakÈraÓikÈ (SÊ, SyÈ)


mahÈsuppapamÈÓÈhi vÈsÊhi. Rathe yojetvÈti saddhiÑ yugayotta-upakkharacakkakubbara1 pÈjanehi sabbato pajjalite rathe yojetvÈ. Mahantanti mahÈk|ÔÈgÈrappamÈÓaÑ. ŒropentÊti sampajjalitehi ayamuggarehi pothentÈ Èropenti. Sakimpi uddhanti supakkutthitÈya2 ukkhaliyÈ pakkhittataÓÉulaÑ viya uddhaÑ adho tiriyaÒca gacchati. MahÈnirayeti AvÊcimahÈnirayamhi.

CatukkaÓÓoti caturassamaÒj|sÈsadiso. Vibhattoti catudvÈravasena vibhatto. BhÈgaso mitoti dvÈravÊthÊnaÑ vasena bhÈge ÔhapetvÈ ÔhapetvÈ vibhatto. Pariyantoti parikkhitto. AyasÈti upari navayojanikena ayapattena chÈdito. SamantÈ yojanasataÑ pharitvÈ tiÔÔhatÊti evaÑ pharitvÈ tiÔÔhati, yathÈ samantÈ yojanasate ÔhatvÈ olokentassa akkhÊni yamakagoÄakÈ viya nikkhamanti. KadariyÈtapanÈti sabbepi te ussadehi saddhiÑ aÔÔha mahÈnirayÈ kadariyÈ niccaÑ tapantÊti kadariyÈtapanÈ. BalavadukkhatÈya ghorÈ. KappaÔÔhikÈnaÑ accÊnaÑ atthitÈya accimanto. ŒsÈdetuÑ ghaÔÔetuÑ dukkaratÈya durÈsadÈ. DiÔÔhamattÈ vÈ sutamattÈ vÈ lomÈni haÑsentÊti lomahaÑsanar|pÈ. BhÊsanatÈya bhismÈ. BhayajananatÈya paÔibhayÈ. SukhÈbhÈvena dukhÈ.

PuratthimÈya bhittiyÈti-ÈdigÈthÈnaÑ evaÑ AvÊcinirayoti pariyantaÑ katvÈ ayaÑ sa~khepattho–aggijÈlÈnaÑ vÈ pana sattÈnaÑ vÈ tesaÑ dukkhassa vÈvÊci antaraÑ natthi etthÈti AvÊci. Tatra hi puratthimÈdÊhi bhittÊhi jÈlÈrÈsi uÔÔhahitvÈ pÈpakammino puggale jhÈpento pacchimÈdÊsu bhittÊsu paÔihaÒÒati paharati, tÈ ca bhittiyo vinivijjhitvÈ parato yojanasataÑ gaÓhÈti, heÔÔhÈ uÔÔhitÈ upari paÔihaÒÒati, upari uÔÔhitÈ heÔÔhÈ paÔihaÒÒati. EvaÑ tÈvettha jÈlÈnaÑ vÊci nÈma natthi. Tassa pana anto yojanasataÔÔhÈnaÑ khÊravallipiÔÔhassa p|ritanÈÄi viya sattehi nirantaraÑ p|ritaÑ cat|hi iriyÈpathehi paccantÈnaÑ sattÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi, na ca aÒÒamaÒÒaÑ byÈbÈdhenti, sakasakaÔÔhÈneyeva paccanti. Evamettha sattÈnaÑ vÊci nÈma natthi. YathÈ pana jivhÈgge cha madhubind|ni sattamassa tambalohabinduno anudahanabalavatÈya abbohÈrikÈni honti, tathÈ tattha anudahanabalavatÈya ______________________________________________________________ 1. YugayottapaÒjaracakkakubbara... (SÊ), yugayottapakkharathacakkakubbara... (SyÈ) 2. SupakkuÔÔhitÈya (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 376

sesÈ cha akusalavipÈkupekkhÈ abbohÈrikÈ honti, dukkhameva nirantaraÑ paÒÒÈyati. Evamettha dukkhassa vÊci nÈma natthi. NirassÈdaÔÔhena nirayo.

Tattha sattÈ mahÈluddoti tasmiÑ nibbattÈ sattÈ mahantÈ luddÈ. MahÈkibbisakÈrinoti mahantadÈruÓakammakÈrino. AccantapÈpakammantÈti ekaÑsena pÈpakammino. Paccanti na ca miyyareti channaÑ jÈlÈnamantare paccanti, na ca miyyanti. JÈtavedasamo kÈyoti tesaÑ sarÊraÑ aggisadisaÑ. TesaÑ nirayavÈsinanti tesaÑ pÈpakammÈnaÑ nirayavÈsÊnaÑ. Passa kammÈnaÑ daÄhattanti pÈpakammÈnaÑ thirabhÈvaÑ olokehi. Na bhasmÈ hoti napÊ masÊti chÈrikÈpi na hoti a~gÈropi. PuratthimenÈti yadÈ taÑ dvÈraÑ apÈrutaÑ hoti, atha tadabhimukhÈ dhÈvanti, tesaÑ tattha chavi-ÈdÊni jhÈyanti. DvÈrasamÊpaÑ pattÈnaÒca tesaÑ taÑ pidhÊyati, pacchimaÑ apÈrutaÑ viya khÈyati. Esa nayo sabbattha. AbhinikkhamitÈsÈ teti nirayÈ nikkhamituÑ ÈsÈ etesanti nikkhamitÈsÈ. Mokkhagavesinoti muÒcanupÈyaÑ esantÈ gavesantÈpi. Na te tato nikkhamituÑ, labhanti kammapaccayÈti te sattÈ nirayato nikkhamanadvÈraÑ pÈpakammapaccayÈ nÈdhigacchanti. TesaÒca pÈpakammantaÑ, avipakkaÑ kataÑ bahunti tesaÒca sattÈnaÑ lÈmakaÑ dÈruÓakammaÑ avipÈkaÑ bahuvidhaÑ nÈnappakÈraÑ adinnavipÈkaÑ kataÑ upacitaÑ atthi.

SaÑveganti vinilanaÑ1. Ubbeganti ÔhitaÔÔhÈnato gamanaÑ. UtrÈsanti ubbejanaÑ asanniÔÔhÈnaÑ. Bhayanti cittutrÈsanaÑ. PÊÄananti ghaÔÔanaÑ. GhaÔÔananti pÊÄÈkaraÓaÑ. Upaddavanti ÊtiÑ. Upasagganti rundhanaÑ. 171. IdÈni yathÈnena saÑvijitaÑ, taÑ pakÈraÑ dassento “phandamÈnan”ti-ÈdimÈha. Tattha phandamÈnanti taÓhÈdiÔÔhÊhi kampamÈnaÑ. Appodaketi appe udake. AÒÒamaÒÒehi byÈruddhe disvÈti nÈnÈsatte ca aÒÒamaÒÒehi saddhiÑ viruddhe disvÈ. MaÑ bhayamÈvisÊti maÑ bhayaÑ paviÔÔhaÑ.

KilesaphandanÈya phandamÈnanti rÈgÈdikilesacalanÈya calamÈnaÑ. Payogoti kÈyavacÊmanopayogo.

ViruddhÈti virodhamÈpannÈ. PaÔiviruddhÈti paÔimukhaÑ hutvÈ virodhamÈpannÈ, suÔÔhu viruddhÈ vÈ. ŒhatÈti kodhena ÈhatÈ pahatÈ. ______________________________________________________________ 1. HirÊyanaÑ (SÊ, SyÈ)


PaccÈhatÈti paÔimallÈ hutvÈ ÈhatÈ. ŒghÈtitÈti ghaÔÔitÈ. PaccÈghÈtitÈti visesena ghaÔÔitÈ. PÈÓÊhipi upakkamantÊti hatthehipi paharanti. 172. SamantamasÈro lokoti nirayaÑ ÈdiÑ katvÈ samantato loko asÈro niccasÈrÈdirahito. DisÈ sabbÈ sameritÈti sabbÈ disÈ aniccatÈya kampitÈ. IcchaÑ bhavanamattanoti attano tÈÓaÑ icchanto. NÈddasÈsiÑ anositanti kiÒci ÔhÈnaÑ jarÈdÊhi anajjhÈvuÔÔhaÑ nÈddakkhinti.

AsÈroti na sÈro, sÈravirahito vÈ. NissÈroti sabbena sabbaÑ sÈravirahito. SÈrÈpagatoti sÈrato apagato. NiccasÈrasÈrena vÈti satatasÈrasa~khÈtena sÈrena vÈ. Upari padadvayepi eseva nayo. Ye puratthimÈya disÈya sa~khÈrÈti ye puratthimÈyadisÈya paccayehi sa~gamma samÈgamma katÈ sa~khÈrÈ. Tepi eritÈti tepi sa~khÈrÈ kampitÈ. SameritÈti sammÈ kampitÈ. CalitÈti calanaÑ gatÈ. GhaÔÔitÈti udayabbayena pÊÄitÈ. AniccatÈyÈti hutvÈ abhÈvatÈya. JÈtiyÈ anugatÈti nibbattiyÈ anupaviÔÔhÈ1. JarÈya anusaÔÈti paripakkatÈya anupatthaÔÈ. ByÈdhinÈ abhibh|tÈti dhÈtuvisamena uppannabyÈdhinÈ ajjhotthaÔÈ. MaraÓena abbhÈhatÈti maccunÈ abhi-ÈhatÈ pahatÈ. AtÈÓÈti rakkhavirahitÈ. AleÓÈti leÓavirahitÈ. AsaraÓÈti natthi etesaÑ saraÓanti asaraÓÈ. AsaraÓÊbh|tÈti sayaÑ saraÓakiccaÑ na karontÊti asaraÓÊbh|tÈ.

Attanobhavananti niddesapadassa uddesapadaÑ. TÈÓanti pÈlanaÑ. LeÓanti leÓaÔÔhÈnaÑ. SaraÓanti dukkhanÈsanaÑ. Gatinti patiÔÔhaÑ. ParÈyananti paraÑ ayanaÑ. AjjhositaÑyeva addasanti jarÈdÊhi madditaÑyeva addakkhiÑ. SabbaÑ yobbaÒÒanti yobbanabhÈvo yobbaÒÒÑ, sacetanÈnaÑ sabbaÑ yobbaÒÒaÑ. JarÈya-ositanti paripÈkÈya jarÈya avasitaÑ madditaÑ. EvaÑ sabbattha. 173. OsÈne tveva byÈruddhe, disvÈ me aratÊ ah|ti yobbaÒÒÈdÊnaÑ osÈneyeva antagamake eva vinÈsake eva2 jarÈdÊhi byÈruddhe ______________________________________________________________ 1. AnupatiÔÔhÈ (Ka) 2. Attha~gameyeva (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 378

Èhatacitte satte disvÈ arati me ahosi. Athettha sallanti atha etesu sattesu rÈgÈdisallaÑ. Hadayassitanti cittanissitaÑ.

YobbaÒÒaÑ jarÈ osÈpetÊti jarÈ attha~gameti vinÈseti. EvaÑ sabbattha. 174. “KathaÑ ÈnubhÈvaÑ sallan”ti ce? Yena sallena otiÓÓoti gÈthÈ. Tattha disÈ sabbÈ vidhÈvatÊti sabbÈ duccaritadisÈpi puratthimÈdidisÈpi vidisÈpi1 dhÈvati. Tameva sallamabbuyha, na dhÈvati na sÊdatÊti tameva sallaÑ uddharitvÈ tÈ ca disÈ na dhÈvati, caturoghe ca na sÊdati.

AÒÒÈÓanti-ÈdÊsu ÒÈÓadassanapaÔipakkhato aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ. Abhimukho hutvÈ dhammena na sameti na samÈgacchatÊti anabhisamayo. Anur|pato dhamme bujjhatÊti anubodho. TappaÔipakkhatÈya ananubodho. AniccÈdÊhi saddhiÑ yojetvÈ na bujjhatÊti asambodho. AsantaÑ asamaÒca bujjhatÊtipi asambodho. CatusaccadhammaÑ na paÔivijjhatÊti appaÔivedho. R|pÈdÊsu ekadhammampi aniccÈdisÈmaÒÒato na sa~gaÓhÈtÊti asa~gÈhaÓÈ. Tameva dhammaÑ na pariyogÈhatÊti apariyogÈhaÓÈ. Na samaÑ pekkhatÊti asamapekkhanÈ. DhammÈnaÑ sabhÈvaÑ pati na apekkhatÊ2ti apaccavekkhaÓÈ.

KusalÈkusalakammesu viparÊtavuttiyÈ sabhÈvagahaÓÈbhÈvena vÈ. Ekampi kammaÑ etassa paccakkhaÑ natthi, sayaÑ vÈ kassaci dhammassa paccakkhakaraÓaÑ nÈma na hotÊti apaccakkhakammaÑ. YaÑ etasmiÑ anuppajjamÈne cittasantÈnaÑ mejjhaÑ bhaveyya suci vodÈnaÑ, taÑ duÔÔhu mejjhaÑ iminÈti dummejjhaÑ. BÈlÈnaÑ bhÈvo bÈlyaÑ. MuyhatÊti moho. Balavataro moho pamoho. Samantato muyhatÊti sammoho. VijjÈya paÔipakkhabhÈvato na vijjÈti avijjÈ. Oghayogattho vuttoyeva. ThÈmagataÔÔhena anusetÊti anusayo. CittaÑ pariyuÔÔhÈti abhibhavatÊti pariyuÔÔhÈnaÑ. HitaggahaÓÈbhÈvena hitÈbhimukhaÑ3 gantuÑ na sakkoti aÒÒadatthu la~gatiyevÈti la~gÊ, khaÒjatÊti attho. DurugghÈÔanaÔÔhena vÈ la~gÊ. YathÈ hi mahÈpalighasa~khÈtÈ la~gÊ durugghÈÔÈ hoti, evamayampi la~gÊ viyÈti la~gÊ. SesaÑ uttÈnatthameva. ______________________________________________________________ 1. PuratthimÈdidisÈpi gatidisÈpi (SÊ, SyÈ) 2. Na avekkhati (Ka) 3. HitÈbhimukhÊ (SÊ, SyÈ)


YÈ evar|pÈ ka~khÈti ettha ka~khanavasena ka~khÈ. Ka~khaÑ ÈnayatÊti ka~khÈyanÈ. Purimaka~khÈ hi uttaraka~khaÑ Ènayati nÈma. ŒkÈravasena vÈ etaÑ vuttaÑ. Ka~khÈsama~gicittaÑ ka~khÈya ÈyitattÈ ka~khÈyitaÑ nÈma, tassa bhÈvo ka~khÈyitattaÑ. VimatÊti vigatÈ mati vimati. VicikicchÈti vigatÈ cikicchÈ vicikicchÈ, sabhÈvaÑ vÈ vicinanto kicchati kilamati etÈyÈti vicikicchÈ. SÈ saÑsayalakkhaÓÈ, kampanarasÈ, anicchayapaccupaÔÔhÈnÈ, anekaÑsaggÈhapaccupaÔÔhÈnÈ vÈ, ayonisomanasikÈrapadaÔÔhÈnÈ, paÔipattiyÈ antarÈyakarÈti daÔÔhabbÈ.

KampanaÔÔhena dvidhÈ eÄayatÊti dveÄhakaÑ. PaÔipattinivÈraÓena dvidhÈpatho viyÈti dvedhÈpatho. “NiccaÑ vÈ idaÑ aniccaÑ vÈ”ti-ÈdipavattiyÈ ekasmiÑ ÈkÈre saÓÔhÈtuÑ asamatthatÈya samantato setÊti saÑsayo. EkaÑsaÑ gahetuÑ asamatthatÈya na ekaÑsaggÈhoti anekaÑsaggÈho. NicchetuÑ asakkontÊ ÈrammaÓato osakkatÊti ÈsappanÈ. OgÈhituÑ asakkontÊ parisamantato sappatÊti parisappanÈ. PariyogÈhituÑ asamatthatÈya apariyogÈhaÓÈ. Nicchayavasena ÈrammaÓe pavattituÑ asamatthatÈya chambhitattaÑ cittassa, thaddhabhÈvoti attho. VicikicchÈ hi uppajjitvÈ cittaÑ thaddhaÑ karoti, yasmÈ pana sÈ uppajjamÈnÈ ÈrammaÓaÑ gahetvÈ manaÑ vilikhantÊ viya tasmÈ manovilekhoti vuttÈ.

Viddhoti sallena laddhappahÈro. PhuÔÔhoti ghaÔÔito. Paretoti pÊÄito. DhÈvatÊti purato gacchati. VidhÈvatÊti anekavidhena gacchati. SandhÈvatÊti vegena dhÈvati. SaÑsaratÊti ito cito ca carati.

Acelakoti niccolo, naggoti attho. MuttÈcÈroti visaÔÔhÈcÈro, uccÈrakammÈdÊsu lokiyakulaputtÈcÈrena virahito Ôhitakova uccÈraÑ karoti, passÈvaÑ karoti, khÈdati bhuÒjati. HatthÈpalekhanoti hatthe piÓÉamhi Ôhite jivhÈya hatthaÑ apalikhati, uccÈraÑ vÈ katvÈ hatthamhiyeva daÓÉakasaÒÒÊ hutvÈ hatthena apalikhati. Te kira daÓÉakaÑ “satto”ti1 paÒÒapenti. BhikkhÈgahaÓatthaÑ “ehi bhadante”ti vutto na etÊti na ehibhadantiko. Tena hi “tiÔÔha bhadante”ti vuttopi ______________________________________________________________ 1. Pattoti (Ka)

KhuddakanikÈya 380

na tiÔÔhatÊti na tiÔÔhabhadantiko. Tadubhayampi kira so “etassa vacanaÑ kataÑ bhavissatÊ”ti na karoti.

AbhihaÔanti puretaraÑ gahetvÈ ÈhaÔaÑ bhikkhaÑ. Uddissakatanti “idaÑ tumhe uddissa katan”ti evaÑ ÈrocitaÑ bhikkhaÑ. Na nimantananti “asukaÑ nÈma kulaÑ vÈ vÊthiÑ vÈ gÈmaÑ vÈ paviseyyÈthÈ”ti evaÑ nimantitabhikkhampi na sÈdiyati na gaÓhÈti. Na kumbhimukhÈti kumbhito uddharitvÈ diyyamÈnaÑ bhikkhaÑ na gaÓhÈti. Na kaÄhopimukhÈti kaÄopÊti ukkhali vÈ pacchi vÈ, tatopi na gaÓhÈti. KasmÈ? KumbhikaÄopiyo maÑ nissÈya kaÔacchunÈ pahÈraÑ labhantÊti. Na eÄakamantaranti ummÈraÑ antaraÑ karitvÈ diyyamÈnaÑ na gaÓhÈti. KasmÈ? AyaÑ maÑ nissÈya antarakaraÓaÑ labhatÊti. DaÓÉamusalesupi eseva nayo.

Na dvinnanti dvÊsu bhuÒjamÈnesu ekasmiÑ uÔÔhÈya dente na gaÓhÈti. KasmÈ? KabaÄantarÈyo hotÊti. Na gabbhiniyÈti-ÈdÊsu pana “gabbhiniyÈ kucchiyaÑ dÈrako kilamatÊ”ti, “pÈyantiyÈ dÈrakassa khÊrantarÈyo hotÊ”ti, “purisantaragatÈya rati-antarÈyo hotÊ”ti na gaÓhÈti. Na saÑkittÊs|ti saÑkittetvÈ katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira AcelakasÈvakÈ acelakÈnamatthÈya tato tato taÓÉulÈdÊni samÈdapetvÈ bhattaÑ pacanti, ukkaÔÔho acelako tatopi na paÔiggaÓhÈti. Na yattha sÈti yattha sunakho “piÓÉaÑ labhissamÊ”ti upaÔÔhito hoti, tattha tassa adatvÈ ÈhaÔaÑ na gaÓhÈti. KasmÈ? Etassa piÓÉantarÈyo hotÊti. SaÓÉasaÓÉacÈrinÊti sam|hasam|hacÈrinÊ. Sace hi AcelakaÑ disvÈ “imassa bhikkhaÑ dassÈmÈ”ti manussÈ bhattagehaÑ pavisanti, tesu ca pavisantesu kaÄopimukhÈdÊsu nilÊnÈ makkhikÈ uppatitvÈ saÓÉasaÓÉÈ caranti. Tato ÈhaÔaÑ bhikkhaÑ na gaÓhÈti. KasmÈ? MaÑ nissÈya makkhikÈnaÑ gocarantarÈyo jÈtoti. Thusodakanti sabbasassasambhÈrehi kataÑ sovÊrakaÑ. Ettha ca surÈpÈnameva sÈvajjaÑ, ayaÑ pana sabbesupi sÈvajjasaÒÒÊ.

EkÈgÈrikoti yo ekasmiÑyeva gehe bhikkhaÑ labhitvÈ nivattati. EkÈlopikoti yo ekeneva Èlopena yÈpeti. DvÈgÈrikÈdÊsupi eseva nayo. EkissÈpi dattiyÈti ekÈya dattiyÈ. Datti nÈma ekÈ khuddakapÈti hoti, yattha aggabhikkhaÑ pakkhipitvÈ Ôhapenti.


EkÈhikanti ekadivasantarikaÑ. AÉÉhamÈsikanti aÉÉhamÈsantarikaÑ. PariyÈyabhattabhojananti vÈrabhattabhojanaÑ, ekÈhavÈrena dvÊhavÈrena sattÈhavÈrena aÉÉhamÈsavÈrenÈti evaÑ divasavÈrena ÈbhataÑ bhattabhojanaÑ1.

SÈkabhakkhoti-ÈdÊni vuttatthÈneva. UbbhaÔÔhakoti uddhaÑ Ôhitako. UkkuÔikappadhÈnamanuyuttoti ukkuÔikaÑ vÊriyaÑ anuyutto. Gacchantopi ukkuÔikova hutvÈ uppatitvÈ uppatitvÈ gacchati. KaÓÔakÈpassayikoti ayakaÓÔake vÈ pakatikaÓÔake vÈ bh|miyaÑ koÔÔetvÈ tattha cammaÑ attharitvÈ ÔhÈnaca~kamÈdÊni karoti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaÑ kappeti. Phalakaseyyanti rukkhaphalake seyyaÑ. ThaÓÉilaseyyanti thaÓÉile ucce bh|miÔÔhÈne seyyaÑ. Ekapassayikoti ekapasseneva sayati. Rajojalladharoti sarÊraÑ telena makkhetvÈ rajuÔÔhÈnaÔÔhÈne tiÔÔhati, athassa sarÊre rajojallaÑ laggati, taÑ dhÈreti. YathÈsanthatikoti laddhaÑ ÈsanaÑ akopetvÈ yadeva labhati, tattheva nisÊdanasÊlo. VekaÔikoti vikaÔakhÈdanasÊlo, vikaÔanti g|thaÑ vuccati. ApÈnakoti paÔikkhittasÊtudakapÈno. SÈyaÑ tatiyaÑ assÈti sÈyatatiyakaÑ. PÈto majjhanhike sÈyanti divasassa tikkhattuÑ “pÈpaÑ pavÈhessÈmÊ”ti udakorohanÈnuyogaÑ anuyutto viharati.

Te salle abhisa~kharotÊti te rÈgÈdisattasalle abhinibbatteti. Abhisa~kharontoti abhinibbattento. SallÈbhisa~khÈravasenÈti sallÈbhinibbattÈpanakÈraÓÈ. PuratthimaÑ disaÑ dhÈvatÊti purimaÑ disaÑ gacchati. Te sallÈbhisa~khÈrÈ appahÊnÈti ete rÈgÈdisallÈ payogÈ nappahÊnÈ. SallÈbhisa~khÈrÈnaÑ appahÊnattÈti sallapayogÈnaÑ appahÊnabhÈvena. GatiyÈ dhÈvatÊti gatiyaÑ dhÈvati. GatiyÈ gatinti gatiko gatiÑ.

Na sÊdatÊti na nimujjati. Na saÑsÊdatÊti na samantato mujjati. Na osÊdatÊti na osakkati. Na avasÊdatÊti na paccosakkati. Na avagacchatÊti na heÔÔhÈ gacchati. 175. EvaÑ mahÈnubhÈvena sallena otiÓÓesu ca sattesu–tattha sikkhÈnugÊyanti, yÈni loke gadhitÈnÊti gÈthÈ. Tassattho–ye ______________________________________________________________ 1. ŒgataÑ bhattabhojanaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)

KhuddakanikÈya 382

loke paÒca kÈmaguÓÈ paÔilÈbhÈya gijjhantÊti katvÈ “gadhitÈnÊ”ti vuccanti, cirakÈlasevitattÈ vÈ “gadhitÈnÊ”ti vuccanti. Tattha taÑ nimittaÑ hatthisikkhÈdikÈ anekÈ sikkhÈ kathÊyanti, uggayhanti vÈ. Passatha yÈva samattho vÈyaÑ loko, yato paÓÉito kulaputto tesu vÈ gadhitesu tÈsu vÈ sikkhÈsu adhimutto na siyÈ, aÒÒadatthu aniccÈdidassanena nibbijjha sabbaso kÈme. Attano nibbÈnameva sikkheti.

PaÔivijjhitvÈti ÒÈÓena nikkhametvÈ vÈ nibbijjhitvÈ vÈ. 176. IdÈni yathÈ nibbÈnÈya sikkhitabbaÑ, taÑ dassento “sacco siyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha saccoti vÈcÈsaccena ÒÈÓasaccena maggasaccena ca samannÈgato. RittapesuÓoti pahÊnapesuÓo. Vevicchanti macchariyaÑ. 177. NiddaÑ tandiÑsahe thÊnanti pacalÈyikaÒca kÈyÈlasiyaÒca cittÈlasiyaÒcÈti ime tayo dhamme abhibhaveyya. NibbÈnamÈnasoti nibbÈnaninnacitto.

KÈyassa akalyatÈti khandhattayasa~khÈtassa nÈmakÈyassa gilÈnabhÈvo. GilÈno hi akallakoti vuccati. Vinayepi1 vuttaÑ “nÈhaÑ bhante akallako”ti. AkammaÒÒatÈti kÈyagelaÒÒasa~khÈto akammaÒÒatÈkÈro. Megho viya ÈkÈsaÑ kÈyaÑ onayhatÊti onÈho. Sabbato bhÈgena onÈho pariyonÈho. Abbhantare samorundhatÊti antosamorodho. MedhatÊti middhaÑ, akammaÒÒabhÈvena vihiÑsatÊti attho. Supanti tenÈti suppaÑ. AkkhidalÈdÊnaÑ pacalabhÈvaÑ karotÊti pacalÈyikÈ. SuppanÈ suppitattanti ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. OlÊyanÈti olÊyanÈkÈro. DutiyaÑ upasaggavasena vaÉÉhitaÑ. LÊnanti avipphÈrikatÈya paÔikuÔitaÑ. Itare dve ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. Thinanti sappipiÓÉo viya avipphÈrikatÈya ghanabhÈvena ÔhitaÑ. ThiyanÈti ÈkÈraniddeso. Thiyitassa bhÈvo thiyitattaÑ, avipphÈravasena thaddhatÈti2 attho. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 78 piÔÔhe. 2. BaddhanÈti (SÊ, SyÈ)


Sabbasa~khÈradhÈtuyÈti nibbÈnaninnamÈnaso sabbatebh|mikasa~khÈtadhÈtuyÈ. CittaÑ paÔivÈpetvÈti cittaÑ nivattÈpetvÈ. EtaÑ santanti etaÑ nibbÈnaÑ. KilesasantatÈya santaÑ. AtappakaÔÔhena paÓÊtaÑ.

Na paÓÉitÈ upadhisukhassa het|ti dabbajÈtikÈ kÈmasukhassa kÈraÓÈ dÈnÈni na denti. KÈmaÒca te upadhiparikkhayÈyÈti ekaÑsena te paÓÉitÈ kÈmakkhayÈya kÈmakkhepanatthaÑ dÈnÈni denti. ApunabbhavÈyÈti nibbÈnatthÈya. JhÈnÈni bhÈventÊti paÔhamajjhÈnÈdÊni vaÉÉhenti. PunabbhavÈyÈti punabbhavakÈraÓÈ. Te paÓÉitÈ nibbÈnaÑ abhimikhaÑ hutvÈ dÈnaÑ dadanti. 178. SÈhasÈti rattassa rÈgacaritÈdibhedÈ sÈhasÈkÈraÓÈ. Niddeso uttÈnatthoyeva. 179. PurÈÓaÑ nÈbhinandeyyÈti atÊtaÑ r|pÈdiÑ nÈbhinandeyya. Naveti paccuppanne. HÊyamÈneti vinassamÈne. ŒkÈsaÑ na sito siyÈti taÓhÈnissito na bhaveyya. TaÓhÈ hi r|pÈdÊnaÑ ÈkÈsanato “ÈkÈso”ti vuccati.

VemÈneti abhavamÈne. VigacchamÈneti apagacchamÈne.

“ŒkÈsatÊ”ti “ÈkassatÊ”ti ca duvidho pÈÔho. 180. KiÑ kÈraÓÈ ÈkÈsaÑ na sito siyÈti ce? GedhaÑ br|mÊti gÈthÈ. Tassattho–ahaÒhi imaÑ ÈkÈsasa~khÈtaÑ taÓhaÑ r|pÈdÊsu gijjhanato gedhaÑ br|mi “gedho”ti vadÈmi. KiÒca bhiyyo–avahananaÔÔhena “ogho”ti ca ÈjavanaÔÔhena “Èjavan”ti ca “idaÑ mayhaÑ, idaÑ mayhan”ti jappakÈraÓato “jappanan”ti ca dummuÒcanaÔÔhena “ÈrammaÓan”ti ca kampakaraÓaÔÔhena “kampanan”ti ca br|mi, esÈva lokassa palibodhaÔÔhena duratikkamanÊyaÔÔhena ca “kÈmapa~ko duraccayo”ti.

Œjavanti ÈpaÔisandhito javati dhÈvatÊti ÈjavaÑ, vaÔÔam|latÈya punabbhave paÔisandhidÈnataÓhÈyetaÑ adhivacanaÑ. Jappananti patthanÈ, taÓhÈyetaÑ adhivacanaÑ. ŒrammaÓampi vuccati taÓhÈti r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu uppannataÓhÈ muccituÑ asakkuÓeyyaÔÔhena ÈrammaÓÈti kathÊyati. KÈmapa~koti osÊdanaÔÔhena kalalaÑ. Kaddamoti sa~gaÔÔhena kaddamo. TÈpanaÔÔhena

KhuddakanikÈya 384

kileso. NiyyÈsaÑ viya laggÈpanaÔÔhena palipo. RundhitvÈ dhÈraÓaÔÔhena palirodho. EvametaÑ gedhÈdipariyÈyaÑ ÈkÈsaÑ anissito. 181. SaccÈ avokkamanti gÈthÈ. Tassattho–pubbe vuttÈ tividhÈpi saccÈ avokkamaÑ1 moneyyapattiyÈ MunÊti sa~khaÑ gato nibbÈnathale tiÔÔhati brÈhmaÓo, sa ve evar|po sabbÈni ÈyatanÈni nissajjitvÈ “santo”ti vuccati. Niddese vattabbaÑ natthi. 182. KiÒca bhiyyo–sa ve vidvÈti gÈthÈ. Tattha ÒatvÈ dhammanti aniccÈdinayena sa~khatadhammaÑ aÒÒÈya. SammÈ so loke iriyÈnoti asammÈ-iriyanakarÈnaÑ kilesÈnaÑ pahÈnÈ sammÈ so loke iriyamÈno. 183. EvaÑ apihento ca–yodha kÈmeti gÈthÈ. Tattha sa~ganti sattavidhaÑ sa~gaÑ yo accatari. NÈjjhetÊti na abhijjhÈyati. 184. TasmÈ tumhesupi yo evar|po hotuÑ icchati, taÑ vadÈmi–yaÑ pubbeti gÈthÈ. Tattha yaÑ pubbeti atÊte sa~khÈre Èrabbha uppajjanadhammaÑ kilesajÈtaÑ atÊtaÑ kammaÒca. PacchÈ te mÈhu kiÒcananti anÈgatepi sa~khÈre Èrabbha uppajjanadhammaÑ rÈgÈdikiÒcanaÑ mÈ ahu. Majjhe ce no gahessasÊti paccuppannar|pÈdidhammepi na gahessasi ce. EvaÑ upasanto carissasi.

AbÊjaÑ karohÊti maggaÒÈÓena na bÊjaÑ karohi. RÈgakiÒcananti rÈgaphandanaÑ2. DosakiÒcanÈdÊsupi eseva nayo. 185. EvaÑ arahattappattiÑ dassetvÈ idÈni arahato thutivasena ito parÈ gÈthÈyo abhÈsi. Tattha sabbasoti gÈthÈya mamÈyitanti mamattakaraÓaÑ. “Mama idan”ti gahitaÑ vÈ vatthu. AsatÈ ca na socatÊti avijjamÈnakÈraÓÈ asantakÈraÓÈ na socati. Na jÊyatÊti jÈniÑ nÈdhigacchati. ______________________________________________________________ 1. Avokkamma (Ka) Khu 1. 425 piÔÔhe. 2. MadanaÑ (SÊ, SyÈ), bandhanaÑ (Ka)


Ahu vata meti mayhaÑ ahosi vata. TaÑ vata me natthÊti yaÑ atÊte ahosi, taÑ mayhaÑ idÈni na santi. SiyÈ vata meti yaÑ mayhaÑ bhavissati, taÑ vatÈhaÑ na labhÈmÊti idÈni ahaÑ ekaÑsena na pÈpuÓÈmi. 186. KiÒca bhiyyo–yassa natthÊti gÈthÈ. Tattha kiÒcananti kiÒci r|pÈdidhammajÈtaÑ.

Abhisa~khatanti kammena sa~kharitaÑ1. AbhisaÒcetayitanti cittena rÈsikataÑ. AvijjÈya tvevÈti avijjÈya tu eva. AsesavirÈganirodhÈti virÈgasa~khÈtena maggena niravasesanirodhÈ.

SuÒÒato lokaÑ avekkhass|ti avasavattisallakkhaÓavasena vÈ2 tucchasa~khÈrasamanupassanavasena vÈti dvÊhÈkÈrehi suÒÒato lokaÑ passa. AttÈnudiÔÔhiÑ |haccÈti sakkÈyadiÔÔhiÑ uddharitvÈ. EvaÑ maccutaro siyÈti evaÑ maraÓassa taraÓo bhaveyya3. EvaÑ lokaÑ avekkhantanti evaÑ khandhalokaÑ passantaÑ. MaccurÈjÈ na passatÊti maraÓarÈjÈ na oloketi na dakkhati.

NÈÒÒaÑ patthayate kiÒcÊti aÒÒaÑ appamattakampi na patthayati na pihayati. AÒÒatra appaÔisandhiyÈti nibbÈnaÑ ÔhapetvÈ4. “AÒÒatrappaÔisandhiyÈ”ti ekapadaÑ katvÈpi paÔhanti. 187. KiÒcabhiyyo–aniÔÔhurÊti gÈthÈ. Tattha aniÔÔhurÊti anissukÊ. “AniÔÔharÊ”tipi5 keci paÔhanti. SabbadhÊ samoti sabbattha samo, upekkhakoti adhippÈyo. KiÑ vuttaÑ hoti? Yo so “natthi me”ti na socati, tamahaÑ avikampinaÑ puggalaÑ puÔÔho samÈno aniÔÔhurÊ ananugiddho, anejo sabbadhÊ samoti imaÑ tasmiÑ puggale catubbidhaÑ ÈnisaÑsaÑ br|mÊti.

NiÔÔhuriyoti issukÊ. NiÔÔhurabhÈvo niÔÔhuriyaÑ, taÑ nissÈya ettakampi natthÊti kheÄapÈtanti attho. NiÔÔhuriyakammanti niÔÔhuriyakaraÓaÑ. GahaÔÔho vÈ hi gahaÔÔhaÑ bhikkhu vÈ bhikkhuÑ nissÈya vasanto appamattakeneva kujjhitvÈ taÑ nissÈya ettakampi natthÊti kheÄaÑ pÈtetvÈ pÈdena maddanto viya niÔÔhuriyaÑ nÈma karoti. Tassa taÑ kammaÑ “niÔÔhuriyakamman”ti vuccati. IssÈti ______________________________________________________________ 1. Sa~gopitaÑ (SyÈ, Ka) 2. Avisiyapavatti (SÊ), sallakkhaÓavasena vÈ (Ka) 3. Bhavissasi (SÊ) 4. NibbattiÑ ÔhapetvÈ (?) 5. AnuddharÊti (SÊ)

KhuddakanikÈya 386

sabhÈvaniddeso. Tato parÈ dve ÈkÈrabhÈvaniddesÈ. ItarattayaÑ pariyÈyavacanaÑ. LakkhaÓÈdito panesÈ parasampattÊnaÑ us|yanalakkhaÓÈ issÈ, tattha ca anabhiratirasÈ, tato vimukhabhÈvapaccupaÔÔhÈnÈ, parasampattipadaÔÔhÈnÈ.

LÈbhepi na iÒjatÊti paccayalÈbhe na calati. AlÈbhepÊti paccayÈnaÑ alÈbhepi. 188. KiÒca bhiyyo–anejassÈti gÈthÈ. Tattha nisa~khatÊti puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊsu yo koci sa~khÈro. So hi yasmÈ nisa~khariyati, nisa~kharoti vÈ, tasmÈ “nisa~khatÊ”ti vuccati. ViyÈrambhÈti vividhÈ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdikÈ ÈrambhÈ. KhemaÑ passati sabbadhÊti sabbattha abhayameva passati.

ŒrambhÈti kammÈnaÑ paÔhamÈrambhÈ. ViyÈrambhÈti upar|pari vividha-Èrambhanavasena vÊriyÈrambhÈ. TÊsu bhavesu paÔisandhijanakakammÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. TasmÈ viyÈrambhÈ Èrato. 189. EvaÑ passanto na sames|ti gÈthÈ. Tattha na vadateti “sadisohamasmÊ”ti-ÈdinÈ mÈnavasena samesupi attÈnaÑ na vadati omesupi ussesupi. NÈdeti na nirassatÊti r|pÈdÊsu kaÒci dhammaÑ na gaÓhÈti na nissajjati. SesaÑ sabbattha tattha tattha vuttanayattÈ pÈkaÔameva. EvaÑ arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhÈpesÊti.


AttadaÓÉasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

16. SÈriputtasuttaniddesavaÓÓanÈ

190. SoÄasame na me diÔÔhoti SÈriputtasuttaniddeso. Tattha ito pubbeti ito Sa~kassanagare otaraÓato pubbe. Vagguvadoti sundaravado. TusitÈ gaÓimÈgatoti TusitakÈyÈ cavitvÈ mÈtukucchiÑ ÈgatattÈ TusitÈ Ègato. GaÓÈcariyattÈ


gaÓÊ. SantuÔÔhaÔÔhena vÈ Tusitasa~khÈtÈ devalokÈ gaÓiÑ Ègato, TusitÈnaÑ vÈ arahantÈnaÑ gaÓiÑ Ègatoti.

IminÈ cakkhunÈti iminÈ attabhÈvapariyÈpannena pakatimaÑsacakkhunÈ. IminÈ attabhÈvenÈti iminÈ pacchimena attabhÈvena. TÈvatiÑsabhavaneti TÈvatiÑsadevaloke. PÈricchattakam|leti KoviÄÈrarukkhassa heÔÔhÈ. PaÓÉukambalasilÈyanti rattakambalasadisapÈsÈÓapiÔÔhe. VassaÑvuÔÔhoti vuÔÔhavasso. DevagaÓaparivutoti devasaÑghena parivÈrito. OtiÓÓoti avatiÓÓo. ImaÑ dassanaÑ pubbeti aÒÒatra imamhÈ dassanÈ pubbe. Na diÔÔhoti aÒÒadÈ na diÔÔhapubbo.

Khattiyassa vÈti khattiyassa vadantassa na suto. BrÈhmaÓÈdÊsupi eseva nayo.

Madhuravadoti-ÈdÊsu byaÒjanasampannaÑ madhuraÑ vadatÊti madhuravado. PemajanakaÑ pemÈrahaÑ vadatÊti pemanÊyavado. Hadaya~gamacitte ÔhapanayogyaÑ vadatÊti hadaya~gamavado. KaravÊkasakuÓasaddo viya madhuraghoso assÈti karavÊkarutamaÒjughoso. VissaÔÔho cÈti apalibuddho tattha tattha apakkhalano. ViÒÒeyyo cÈti suvijÈneyyo ca. MaÒju cÈti madhuro ca. SavanÊyo cÈti kaÓÓasukho ca. Bindu cÈti ghano ca. AvisÈrÊ cÈti na patthaÔo ca. GambhÊro cÈti na uttÈno ca. NinnÈdi cÈti ghosavanto ca. AssÈti assa Satthuno. BahiddhÈ parisÈyÈti parisato bahi. Na niccharatÊti na nikkhamati. KiÑ kÈraÓÈ? Evar|po madhurasaddo nikkÈraÓÈ mÈ vinassat|ti. Brahmassaroti aÒÒe chinnassarÈpi bhinnassarÈpi kÈkassarÈpi honti, ayaÑ pana mahÈbrahmuno sarasadisena sarena samannÈgato. MahÈbrahmuno hi pittasemhehi apalibuddhattÈ saro visuddho hoti, BhagavatÈpi katakammaÑ vatthuÑ sodheti, vatthuno suddhattÈ nÈbhito paÔÔhÈya samuÔÔhahanto saro visuddho aÔÔha~gasamannÈgatova samuÔÔhÈti. KaravÊko viya bhaÓatÊti karavÊkabhÈÓÊ, mattakaravÊkarutamaÒjughosoti attho.

TÈretÊti akhemantaÔÔhÈnaÑ atikkÈmeti. UttÈretÊti khemantabh|miÑ upanento1 tÈreti. NittÈretÊti akhemantaÔÔhÈnato nikkhÈmento ______________________________________________________________ 1. PÈpento (SyÈ)

KhuddakanikÈya 388

tÈreti. PatÈretÊti pariggahetvÈ tÈreti, hatthena pariggahetvÈ viya tÈretÊti attho. SabbampetaÑ tÈraÓuttÈraÓÈdikhemantaÔÔhÈne ÔhapanamevÈti Èha “khemantabh|miÑ sampÈpetÊ”ti. Satteti veneyyasatte. MahÈgahanatÈya mahÈnatthatÈya dunnittariyatÈya ca1 jÈtiyeva kantÈro jÈtikantÈro, taÑ jÈtikantÈraÑ.

GaÓassa suss|satÊti gaÓo assa vacanaÑ suss|sati suÓÈti upalakkheti. SotaÑ odahatÊti sotukÈmatÈya sotaÑ avadahati patiÔÔhÈpeti. AÒÒÈ cittaÑ upaÔÔhapetÊti ÒÈtukÈmaÑ cittaÑ paÓidahati. GaÓaÑ akusalÈ vuÔÔhÈpetvÈti janasam|haÑ akosallasambh|tÈ akusalÈ uÔÔhÈpetvÈ. Kusale patiÔÔhÈpetÊti kosallasambh|tÈ kusale Ôhapeti. Sa~ghÊti rÈsivasena sa~gho assa atthÊti sa~ghÊ. Parisavasena gaÓo assa atthÊti gaÓÊ. GaÓassa Ècariyoti gaÓÈcariyo. 191. DutiyagÈthÈya sadevakassa lokassa, yathÈ dissatÊti sadevakassa lokassa viya manussÈnampi dissati. YathÈ vÈ dissatÊti tacchato aviparÊtato dissati. CakkhumÈti uttamacakkhumÈ. Ekoti pabbajjÈsa~khÈtÈdÊhi eko. Ratinti nekkhammarati-ÈdiÑ.

Patir|pakoti suvaÓÓapatir|pako kuÓÉalo. MattikÈkuÓÉalovÈti mattikÈya katakuÓÉalo viya. LohaÉÉhamÈsova suvaÓÓachannoti suvaÓÓena paÔicchanno lohamÈsako viya. ParivÈrachannÈti parivÈrena chÈditÈ. Anto asuddhÈti abbhantarato rÈgÈdÊhi aparisuddhÈ. Bahi sobhamÈnÈti cÊvarÈdÊhi bÈhirato sundarÈ.

Akappita-iriyÈpathÈ cÈti asajjita-iriyÈpathÈ. PaÓidhisampannÈti paripuÓÓapatthanÈ.

Visuddhasaddoti parisuddhakittisaddo, yathÈbh|tathutighosoti attho. Gatakittisaddasilokoti kittisaddaÒca silokaÒca gahetvÈ caraÓasÊlo. Kattha2 visuddhasaddoti ce? “NÈgabhavane ca SupaÓÓabhavane ______________________________________________________________ 1. DunnittaraÓutÈya ca (Ka) 2. Katthaci (SÊ)


cÈ”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈretvÈ vuttaÔÔhÈne. Tato ca bhiyyoti tato vuttappakÈrato ca veneyyavasena atirekataropi dissati.

SabbaÑ rÈgatamanti sakalaÑ rÈgandhakÈraÑ. DosatamÈdÊsupi eseva nayo. AndhakaraÓanti paÒÒÈlokanivÈraÓakaraÓaÑ. AcakkhukaraÓanti paÒÒÈcakkhuno akaraÓaÑ. AÒÒÈÓakaraÓanti ÒÈÓena ajÈnanakaraÓaÑ. PaÒÒÈnirodhikanti paÒÒÈnayananÈsakaÑ. VighÈtapakkhikanti pÊÄÈkoÔÔhÈsikaÑ. AnibbÈnasaÑvattanikanti apaccaya-amatanibbÈnatthÈya na saÑvattanikaÑ.

SabbaÑ taÑ tena bodhiÒÈÓena bujjhÊti taÑ sakalaÑ tena catumaggaÒÈÓavasena bujjhi. PaÔhamamaggavasena jÈni anubujjhi. Dutiyamaggavasena puna aÒÒÈsi paÔivijjhi. Tatiyamaggavasena paÔivedhaÑ pÈpuÓi sambujjhi. Catutthamaggavasena nissesapaÔivedhena sammÈbujjhi. Adhigacchi phassesi sacchÈkÈsÊti etaÑ tayaÑ phalavasena yojetabbaÑ. PaÔhamadutiyavasena paÔilabhi. Tatiyavasena ÒÈÓaphassena phusi. Catutthavasena paccakkhaÑ akÈsi. Atha vÈ ekekaphalassa tayopi labbhanti eva.

Nekkhammaratinti pabbajjÈdÊni nissÈya uppannaratiÑ. Vivekaratinti kÈyavivekÈdimhi uppannaratiÑ. Upasamaratinti kilesav|pasame ratiÑ. Sambodhiratinti maggaÑ paccavekkhantassa uppannaratiÑ. 192. TatiyagÈthÈya bah|namidha baddhÈnanti idha bah|naÑ khattiyÈdÊnaÑ sissÈnaÑ. SissÈ hi ÈcariyapaÔibaddhavuttittÈ “baddhÈ”ti vuccanti. Atthi paÒhena Ègamanti atthiko paÒhena Ègatomhi, atthikÈnaÑ vÈ paÒhena ÈgamanaÑ, paÒhena atthi ÈgamanaÑ vÈti.

Buddhoti padassa abhÈvepi taÑ Buddhanti pade yo so Buddho, taÑ niddisitukÈmena “Buddho”ti vuttaÑ. Sayambh|ti upadesaÑ vinÈ sayameva bh|to. AnÈcariyakoti sayambh|padassa atthavivaraÓaÑ. Yo hi ÈcariyaÑ vinÈ saccÈni paÔivijjhati, so sayambh| nÈma hotÊti. Pubbe ananussutes|ti-Èdi anÈcariyakabhÈvassa atthappakÈsanaÑ. Ananussutes|ti Ècariyato1 ananussutesu. SÈmanti sayameva. AbhisambujjhÊti bhusaÑ sammÈ paÔivijjhi. Tattha ca sabbaÒÒutaÑ pÈpuÓÊti tesu ca saccesu sabbaÒÒubhÈvaÑ pÈpuÓi. YathÈ saccÈni paÔivijjhantÈ sabbaÒÒuno ______________________________________________________________ 1. ŒcariyaÑ (Ka)

KhuddakanikÈya 390

honti, tathÈ saccÈnaÑ paÔividdhattÈ evaÑ vuttaÑ. “SabbaÒÒutaÑ patto”tipi pÈÔho. Balesu ca vasÊbhÈvanti dasasu ca TathÈgatabalesu issarabhÈvaÑ pÈpuÓi. Yo so evaÑ bh|to, so Buddhoti vuttaÑ hoti. Tattha sabbadhammesu appaÔihataÒÈÓanimittÈnuttaravimokkhÈdhigamaparibhÈvitakhandhasantÈnaÑ upÈdÈya paÓÓattiko, sabbaÒÒutapadaÔÔhÈnaÑ vÈ saccÈbhisambodhimupÈdÈya paÓÓattiko sattaviseso Buddho. EttÈvatÈ atthato BuddhavibhÈvanÈ katÈ hoti.

IdÈni byaÒjanato vibhÈvento “Buddhoti kenaÔÔhena Buddho”ti-ÈdimÈha. Tattha yathÈ loke avagantÈ “avagato”ti vuccati, evaÑ bujjhitÈ saccÈnÊti Buddho. YathÈ paÓÓasosÈ vÈtÈ “paÓÓasusÈ”ti vuccanti, evaÑ bodhetÈ pajÈyÈti Buddho. SabbaÒÒutÈya Buddhoti sabbadhammabujjhanasamatthÈya buddhiyÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. SabbadassÈvitÈya Buddhoti sabbadhammÈnaÑ ÒÈÓacakkhunÈ diÔÔhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. AnaÒÒaneyyatÈya Buddhoti aÒÒena abodhanÊyato sayameva BuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. VisavitÈya Buddhoti nÈnÈguÓavikasanato1 padumamiva vikasanaÔÔhena Buddhoti vuttaÑ hoti. KhÊÓÈsavasa~khÈtena Buddhoti-ÈdÊhi chahi pariyÈyehi cittasa~kocakaradhammappahÈnena niddÈya vibuddho puriso viya sabbakilesaniddÈya vibuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. Sa~khÈ sa~khÈtanti atthato ekattÈ sa~khÈtenÈti vacanassa koÔÔhÈsenÈti attho. TaÓhÈlepadiÔÔhilepÈbhÈvena nirupalepasa~khÈtena savÈsanÈnaÑ sabbakilesÈnaÑ pahÊnattÈ ekantavacanena visesetvÈ vuttaÑ. Ekantanikkilesoti rÈgadosamohÈvasesehi sabbakilesehi nikkileso.

EkÈyanamaggaÑ gatoti Buddhoti gamanatthÈnaÑ dhÈt|naÑ bujjhanatthattÈ bujjhanatthÈpi dhÈtuyo gamanatthÈ honteva, tasmÈ ekÈyanamaggaÑ gatattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. EkÈyanamaggo cettha–

“Maggo pantho patho pajjo, aÒjasaÑ vaÔu’mÈyanaÑ. NÈvÈ uttaraset| ca, kullo ca bhisi sa~kamo”ti2– ______________________________________________________________ 1. NÈnÈguÓavisavanato (SÊ, SyÈ) 2. Khu 8. 201 piÔÔhe.


maggassa bah|su nÈmesu ayananÈmena vuttamagganÈmena vutto. TasmÈ ekamaggabh|to maggo, na dvedhÈpathabh|toti attho. Atha vÈ ekena ayitabbo maggoti ekÈyanamaggo. EkenÈti gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya pavivittena. Ayitabboti paÔipajjitabbo, ayanti vÈ etenÈti ayano, saÑsÈrato nibbÈnaÑ gacchantÊti attho. EkesaÑ ayanoti ekÈyano. Ekesanti seÔÔhÈnaÑ. SabbasattaseÔÔhÈ ca SammÈsambuddhÈ, tasmÈ ekesaÑ1 maggabh|to SammÈsambuddhÈnaÑ ayanabh|to maggoti vuttaÑ hoti. AyatÊti vÈ ayano, gacchati pavattatÊti attho. EkasmiÑ ayano maggoti ekÈyanamaggo. EkasmiÑ yeva BuddhasÈsane pavattamÈno maggo, na aÒÒatthÈti vuttaÑ hoti. Api ca ekaÑ ayatÊti ekÈyano. PubbabhÈge nÈnÈmukhabhÈvanÈnayappavattopi aparabhÈge ekaÑ nibbÈnameva gacchatÊti vuttaÑ hoti, tasmÈ ekÈyanamaggoti ekanibbÈnagamanamaggoti attho.

Eko anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhoti na parehi BuddhattÈ Buddho, kintu sayameva anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddhattÈ Buddhoti vuttaÑ hoti. AbuddhivihatattÈ buddhipaÔilÈbhattÈ Buddhoti buddhi BuddhaÑ bodhoti pariyÈyavacanametaÑ. Tattha yathÈ “nÊlarattaguÓayogÈ nÊlo paÔo, ratto paÔo”ti vuccati, evaÑ BuddhaguÓayogÈ “Buddho”ti ÒÈpetuÑ vuttaÑ.

Tato paraÑ Buddhoti netaÑ nÈmanti-Èdi “atthamanugatÈ ayaÑ paÒÒattÊ”ti ÒÈpanatthaÑ vuttaÑ. Tattha mittÈ sahÈyÈ. AmaccÈ bhaccÈ. ©ÈtÊ pitupakkhikÈ. SÈlohitÈ mÈtupakkhitÈ. SamaÓÈ pabbajjupagatÈ. BrÈhmaÓÈ bhovÈdino, samitapÈpabÈhitapÈpÈ vÈ. DevatÈ SakkÈdayo brahmÈno ca. Vimokkhantikanti vimokkho arahattamaggo, vimokkhassa anto arahattaphalaÑ, tasmiÑ vimokkhante bhavaÑ vimokkhantikaÑ nÈmaÑ. SabbaÒÒubhÈvo hi arahattamaggena sijjhati, arahattaphalodaye siddhaÑ hoti. TasmÈ sabbaÒÒubhÈvo vimokkhante bhavo hoti. TaÑ nemittikampi nÈmaÑ vimokkhante bhavaÑ nÈma hoti. Tena vuttaÑ “vimokkhantikametaÑ BuddhÈnaÑ BhagavantÈnan”ti. BodhiyÈ m|le saha sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhÈti MahÈbodhirukkham|le yathÈvuttakkhaÓe sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa paÔilÈbhena saha. SacchikÈ paÒÒattÊti arahattaphalasacchikiriyÈya ______________________________________________________________ 1. EtesaÑ (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 392

sabbadhammasacchikiriyÈya vÈ jÈtÈ paÒÒatti. YadidaÑ Buddhoti paÒÒatti. AyaÑ byaÒjanato BuddhavibhÈvanÈ. Ito paraÑ vahassetaÑ bhÈranti pariyosÈnaÑ tattha tattha vuttanayattÈ yathÈpÈÄimeva niyyÈti. 193. CatutthagÈthÈya vijigucchatoti jÈti-ÈdÊhi aÔÔÊyato. RittamÈsananti vivittaÑ maÒcapÊÔhaÑ. PabbatÈnaÑ guhÈsu vÈti pabbataguhÈsu vÈ rittamÈsanaÑ bhajatoti sambandhitabbaÑ.

JÈtiyÈ vijigucchatoti jÈtiÑ vijigucchato. JarÈya. ByÈdhinÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. Bhajatoti evamÈdÊsu bhajatoti bhajantassa. Sevatoti sevantassa. Nisevatoti sammÈ sevantassa. SaÑsevatoti punappunaÑ sevantassa. PaÔisevatoti upagantvÈ sevantassa. PabbatapabbhÈrÈti pabbatakucchiyo. 194. PaÒcamagÈthÈya uccÈvaces|ti hÊnapaÓÊtesu. Sayanes|ti vihÈrÈdÊsu senÈsanesu. KÊvanto tattha bheravÈti kittakÈ tattha bhayakÈraÓÈ. “Kuvanto”tipi pÈÔho, k|jantoti cassa attho.

Kuvantoti saddÈyanto. K|jantoti abyattasaddaÑ karonto. Nadantoti ukkuÔÔhiÑ karonto. SaddaÑ karontoti vÈcaÑ bhÈsanto. KatÊti pucchÈ. KittakÈti pamÈÓapucchÈ. KÊvatakÈti paricchedapucchÈ. KÊvabahukÈti pamÈÓaparicchedapucchÈ. Te bheravÈti ete bhayajananupaddavÈ bhayÈrammaÓÈ. KÊvabahukÈti pucchite ÈrammaÓe dassetuÑ “sÊhÈ byagghÈ dÊpÊ”ti-ÈdÊhi vissajjeti. 195. ChaÔÔhagÈthÈya kati parissayÈti kittakÈ upaddavÈ. AgataÑ disanti nibbÈnaÑ. TaÒhi agatapubbattÈ agataÑ, niddisitabbato disÈ cÈti. Tena vuttaÑ “agataÑ disan”ti. “AmataÑ disan”tipi pÈÔho. Abhisambhaveti abhisambhaveyya. PantamhÊti pariyante.

AgatapubbÈ sÈ disÈti yÈ disÈ supinantenapi na gatapubbÈ. Na sÈ disÈ gatapubbÈti esÈ disÈ vuttanayena na gatapubbÈ. IminÈ dÊghena addhunÈti anena dÊghakÈlena.


Samatittikanti antomukhavaÔÔilekhaÑ pÈpetvÈ samabharitaÑ. Anavasekanti anavasiÒcanakaÑ aparisiÒcanakaÑ katvÈ. Telapattanti pakkhittatelaÑ telapattaÑ. ParihareyyÈti hareyya ÈdÈya gaccheyya. EvaÑ sacittamanurakkheti taÑ telabharitaÑ pattaÑ viya attano cittaÑ kÈyagatÈya satiyÈ gocare ceva sampayuttasatiyÈ cÈti ubhinnaÑ antare pakkhipitvÈ yathÈ muhuttampi bahiddhÈ gocare na vikkhipati, tathÈ paÓÉito yogÈvacaro rakkheyya gopayeyya. KiÑ kÈraÓÈ? Etassa hi–

Dunniggahassa lahuno, yatthakÈmanipÈtino. Cittassa damatho sÈdhu, cittaÑ dantaÑ sukhÈvahaÑ1.

TasmÈ–

SududdasaÑ sunipuÓaÑ, yatthakÈmanipÈtinaÑ. CittaÑ rakkhetha medhÈvÊ, cittaÑ guttaÑ sukhÈvahaÑ1.

IdaÒhi–

D|ra~gamaÑ ekacaraÑ, asarÊraÑ guhÈsayaÑ. Ye cittaÑ saÑyamessanti, mokkhanti mÈrabandhanÈ1.

Itarassa pana–

AnavaÔÔhitacittassa, saddhammaÑ avijÈnato. PariplavapasÈdassa, paÒÒÈ na parip|rati1.

ThirakammaÔÔhÈnasahÈyassa pana–

Anavassutacittassa, anantvÈhatacetaso. PuÒÒapÈpapahÊnassa, natthi jÈgarato bhayaÑ1.

TasmÈ etaÑ–

PhandanaÑ capalaÑ cittaÑ, d|rakkhaÑ dunnivÈrayaÑ. UjuÑ karoti medhÈvÊ,usukÈrova tejanaÑ1.

evaÑ ujuÑ karonto sacittamanurakkhe. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 18 piÔÔhe Dhammapade.

KhuddakanikÈya 394

PatthayÈno disaÑ agatapubbanti imasmiÑ kÈyagatÈsatikammaÔÔhÈne kammaÑ ÈrabhitvÈ anamatagge saÑsÈre agatapubbaÑ disaÑ patthento vuttanayena sakaÑ cittaÑ rakkheyyÈti attho. KÈ panesÈ disÈ nÈma–

“MÈtÈpitÈ disÈ pubbÈ, ÈcariyÈ dakkhiÓÈ disÈ. PuttadÈrÈ disÈ pacchÈ, mittÈmaccÈ ca uttarÈ.

DÈsakammakarÈ heÔÔhÈ, uddhaÑ samaÓabrÈhmaÓÈ. EtÈ disÈ namasseyya, alamatto kule gihÊ”ti1–

ettha tÈva mÈtÈpitÈdayo “disÈ”ti vuttÈ.

“DisÈ catasso vidisÈ catasso, UddhaÑ adho dasa disÈ imÈyo. KatamaÑ disaÑ tiÔÔhati nÈgarÈjÈ, YamaddasÈ supine chabbisÈÓan”ti2–

ettha puratthimÈdibhedÈ disÈva “disÈ”ti vuttÈ.

“AgÈrino annadapÈnavatthadÈ, AvhÈyikÈtampi disaÑ vadanti. EsÈ disÈ paramÈ setaketu, YaÑ patvÈ dukkhÊ sukhino bhavantÊ”ti3–

ettha nibbÈnaÑ “disan”ti vuttaÑ. IdhÈpi tadeva adhippetaÑ. TaÓhakkhayaÑ virÈganti-ÈdÊhi dissati apadissati tasmÈ “disÈ”ti vuccati. Anamatagge pana saÑsÈre kenaci bÈlaputhujjanena supinenapi agatapubbatÈya “agatapubbÈ disÈ nÈmÈ”ti vuccati. TaÑ patthayantena kÈyagatÈsatiyÈ yogo karaÓÊyoti. Vajatoti-ÈdÊsu ettha magguppÈdato samÊpaÑ vajato. ®hitikkhaÓe gacchato. Phalodayato4 atikkamato.

Anteti antamhi Ôhite. Panteti vanagahanagambhÊre Ôhite. Pariyanteti d|rabhÈvena pariyante Ôhite. Selanteti pabbatÈnaÑ ante. Vananteti vanaghaÔÈnaÑ ante. Nadanteti nadÊnaÑ ante. Udakanteti udakÈnaÑ pariyante. Yattha na kasÊyati na vapÊyatÊti yasmiÑ kasanaÒca vapanaÒca na karÊyati. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 156 piÔÔhe. 2. Khu 5. 371 piÔÔhe. 3. Khu 5. 138 piÔÔhe. 4. Phale dassanato (SÊ), phaladassanato (SyÈ)


JanantaÑ1 atikkamitvÈ Ôhite. ManussÈnaÑ anupacÈreti kasanavapanavasena manussehi anupacaritabbe senÈsane. 196. SattamagÈthÈya kyÈssa byappathayo ass|ti kÊdisÈni tassa vacanÈni assu.

MusÈvÈdaÑ pahÈyÈti ettha musÈti visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjanako vacÊpayogo kÈyapayogo vÈ. VisaÑvÈdanÈdhippÈyena panassa paravisaÑvÈdakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. Aparo nayo–musÈti abh|taÑ atacchaÑ vatthu, vÈdoti tassa bh|tato tacchato viÒÒÈpanaÑ. LakkhaÓato pana atathaÑ vatthuÑ tathato paraÑ viÒÒÈpetukÈmassa tathÈviÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. So yamatthaÑ bhaÒjati, tassa appatÈya appasÈvajjo, mahantatÈya mahÈsÈvajjo. Api ca gahaÔÔhÈnaÑ attano santakaÑ adÈtukÈmatÈya “natthÊ”ti-Èdinayappavatto appasÈvajjo, sakkhinÈ hutvÈ atthabhaÒjanatthaÑ vutto mahÈsÈvajjo. PabbajitÈnaÑ appakampi telaÑ vÈ sappiÑ vÈ labhitvÈ hasÈdhippÈyena “ajja gÈme telaÑ nadÊ maÒÒe sandatÊ”ti p|raÓakathÈnayena pavatto appasÈvajjo, adiÔÔhaÑyeva pana diÔÔhanti-ÈdinÈ nayena vadantÈnaÑ mahÈsÈvajjo.

Tassa cattÈro sambhÈrÈ honti–atathaÑ vatthu visaÑvÈdanacittaÑ tajjo vÈyÈmo parassa tadatthavijÈnananti. Eko payogo sÈhatthikova. So ca kÈyena vÈ kÈyapaÔibaddhena vÈ vÈcÈya vÈ paravisaÑvÈdakakiriyÈkaraÓe daÔÔhabbo. TÈya ce kiriyÈya paro tamatthaÑ jÈnÈti, ayaÑ kiriyasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈkkhaÓeyeva musÈvÈdakammunÈ bajjhati.

SaccaÑ vadatÊti saccavÈdÊ. Saccena saccaÑ sandahati ghaÔetÊti saccasandho, na antarantarÈ musÈ vadatÊti attho. Yo hi puriso kadÈci musÈ vadati, kadÈci saccaÑ, tassa musÈvÈdena antarikatÈya saccaÑ saccena na ghaÔiyati, tasmÈ na so saccasandho. AyaÑ pana na tÈdiso, jÊvitahetupi musÈ avatvÈ saccena saccaÑ sandahatiyevÈti saccasandho.

Thetoti thiro, thirakathoti attho. Eko puggalo haliddirÈgo viya thusarÈsimhi nikhÈtakhÈÓu viya assapiÔÔhe ÔhapitakumbhaÓÉamiva ______________________________________________________________ 1. VavantaÑ (SÊ, Ka)

KhuddakanikÈya 396

ca na thirakatho hoti. Eko pÈsÈÓalekhÈ viya indakhÊlo viya ca thirakatho hoti, asinÈ sÊsaÑ chindantepi dvekathÈ na katheti. AyaÑ vuccati theto.

Paccayikoti pattiyÈyitabbo, saddhÈyitabbakoti attho. Ekacco hi puggalo na paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “mÈ tassa vacanaÑ saddahathÈ”ti vattabbataÑ Èpajjati. Eko paccayiko hoti, “idaÑ kena vuttaÑ, asukenÈ”ti vutte “yadi tena vuttaÑ, idameva pamÈÓaÑ, idÈni upaparikkhitabbaÑ natthi, evameva idan”ti vattabbataÑ Èpajjati, ayaÑ vuccati paccayiko. AvisaÑvÈdako lokassÈti tÈya saccavÈditÈya lokaÑ na visaÑvÈdetÊti attho.

PisuÓaÑ vÈcaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsu yÈya vÈcÈya yassa taÑ vÈcaÑ bhÈsati, tassa hadaye attano piyabhÈvaÑ parassa ca suÒÒabhÈvaÑ karoti, sÈ pisuÓavÈcÈ. YÈya pana attÈnampi parampi pharusaÑ karoti, yÈ vÈcÈ sayampi pharusÈ, neva kaÓÓasukhÈ na hadaya~gamÈ, ayaÑ pharusavÈcÈ. Yena samphaÑ palapati niratthakaÑ, so samphappalÈpo. TesaÑ m|labh|tÈpi cetanÈ pisuÓavÈcÈdinÈmameva labhati, sÈ eva idha adhippetÈti.

Tattha saÑkiliÔÔhacittassa paresaÑ vÈ bhedÈya attano piyakamyatÈya vÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ pisuÓavÈcÈ. SÈ yassa bhedaÑ karoti, tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ.

TassÈ cattÈro sambhÈrÈ honti–bhinditabbo paro, “iti ime nÈnÈ bhavissanti vinÈ bhavissantÊ”ti bhedapurekkhÈratÈ vÈ, “iti ahaÑ piyo bhavissÈmi vissÈsiko”ti piyakamyatÈ vÈ, tajjo vÈyÈmo, tassa tadatthavijÈnananti.

ImesaÑ bhedÈyÈti yesaÑ itoti vuttÈnaÑ santike sutaÑ, tesaÑ bhedÈya. BhinnÈnaÑ vÈ sandhÈtÈti dvinnaÑ mittÈnaÑ vÈ samÈnupajjhÈyakÈdÊnaÑ vÈ kenacideva kÈraÓena bhinnÈnaÑ ekamekaÑ upasa~kamitvÈ “tumhÈkaÑ Êdise kule jÈtÈnaÑ evaÑ bahussutÈnaÑ idaÑ na yuttan”ti-ÈdÊni vatvÈ sandhÈnaÑ kattÈ. AnuppadÈtÈti sandhÈnÈnuppadÈtÈ, dve jane samagge


disvÈ “tumhÈkaÑ evar|pe kule jÈtÈnaÑ evar|pehi guÓehi samannÈgatÈnaÑ anucchavikametan”ti-ÈdÊni vatvÈ daÄhÊkammaÑ kattÈti attho.

Samaggo ÈrÈmo assÈti samaggÈrÈmo, yattha samaggÈ natthi, tattha vasitumpi na icchatÊti attho. “SamaggarÈmo”tipi PÈÄi, ayamevattho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahÈya aÒÒatra gantumpi na icchatÊti attho. Samagge disvÈpi sutvÈpi nandatÊti samagganandÊ. SamaggakaraÓiÑ vÈcaÑ bhÈsitÈti yÈ vÈcÈ satte samaggeyeva karoti, taÑ sÈmaggiguÓaparidÊpakameva vÈcaÑ bhÈsati, na itaranti.

Parassa mammacchedakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ ekantapharusacetanÈ pharusavÈcÈ. Mammacchedakopi payogo cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti. MÈtÈpitaro hi kadÈci puttake evampi vadanti “corÈ vo khaÓÉÈkhaÓÉikaÑ karont|”ti, Uppalapattampi ca nesaÑ upari patantaÑ na icchanti. ŒcariyupajjhÈyÈ ca kadÈci nissitake evaÑ vadanti “kiÑ ime ahirikÈ anottappino caranti, niddhamatha ne”ti. Atha ca nesaÑ ÈgamÈdhigamasampattiÑ icchanti. YathÈ ca cittasaÓhatÈya pharusavÈcÈ na hoti, evaÑ vacanasaÓhatÈya apharusavÈcÈpi na hoti. Na hi mÈrÈpetukÈmassa “imaÑ sukhaÑ sayÈpethÈ”ti vacanaÑ apharusavÈcÈ hoti, cittapharusatÈya panesÈ pharusavÈcÈva, sÈ yaÑ sandhÈya pavattitÈ. Tassa appaguÓatÈya appasÈvajjÈ, mahÈguÓatÈya mahÈsÈvajjÈ. TassÈ tayo sambhÈrÈ–akkositabbo paro kupitacittaÑ akkosanÈti.

NelÈti elaÑ vuccati doso, nÈssÈ elanti nelÈ, niddosÈti attho. “Nela~go setapacchÈdo”ti1 ettha vuttanelaÑ viya. KaÓÓasukhÈti byaÒjanamadhuratÈya kaÓÓÈnaÑ sukhÈ, s|civijjhanaÑ viya kaÓÓas|laÑ na janeti. AtthamadhuratÈya sakalasarÊre kopaÑ ajanetvÈ pemaÑ janetÊti pemaniyÈ. HadayaÑ gacchati apaÔihaÒÒamÈnÈ sukhena cittaÑ pavisatÊti hadaya~gamÈ. GuÓaparipuÓÓatÈya pure bhavÈti porÊ. Pure saÑvaddhanÈrÊ viya sukumÈrÈtipi porÊ. Purassa esÈtipi porÊ, nagaravÈsÊnaÑ kathÈti attho. NagaravÈsino hi yuttakathÈ honti, pitimattaÑ pitÈti bhÈtimattaÑ bhÈtÈti vadanti. Evar|pÊ kathÈ bahuno janassa ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 173; Khu 10. 202 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 398

kantÈ hotÊti bahujanakantÈ. KantabhÈveneva bahuno janassa manÈpÈ cittavuÉÉhikarÈti bahujanamanÈpÈ.

AnatthaviÒÒÈpikÈ kÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ akusalacetanÈ samphappalÈpo. So ÈsevanamandatÈya appasÈvajjo, ÈsevanamahantatÈya mahÈsÈvajjo. Tassa dve sambhÈrÈ–bhÈratayuddhasÊtÈharaÓÈdiniratthaka-kathÈ purekkhÈratÈ, tathÈr|pÊkathÈkathanaÒca.

KÈlena vadatÊti kÈlavÈdÊ, vattabbayuttakÈlaÑ sallakkhetvÈ vadatÊti attho. Bh|taÑ tacchaÑ sabhÈvameva vadatÊti bh|tavÈdÊ. DiÔÔhadhammikasamparÈyikatthasannissitameva katvÈ vadatÊti atthavÈdÊ. NavalokuttaradhammasannissitaÑ katvÈ vadatÊti dhammavÈdÊ. SaÑvaravinayapahÈnavinayasannissitaÑ katvÈ vadatÊti vinayavÈdÊ. NidhÈnaÑ vuccati ÔhapanokÈso, nidhÈnamassÈ atthÊti nidhÈnavatÊ, hadaye nidhÈtabbayuttaÑ vÈcaÑ bhÈsitÈti attho. KÈlenÈti evar|piÑ bhÈsamÈnopi ca “ahaÑ nidhÈnavatiÑ vÈcaÑ bhÈsissamÊ”ti na akÈlena bhÈsati, yuttakÈlaÑ pana apekkhitvÈva bhÈsatÊti attho. SÈpadesanti sa-upamaÑ, sakÈraÓanti attho. Pariyantavatinti paricchedaÑ dassetvÈ yathÈssÈ paricchedo paÒÒÈyati, evaÑ bhÈsatÊti attho. AtthasaÑhitanti anekehi nayehi vibhajantena pariyÈdÈtuÑ asakkuÓeyyatÈya atthasampannaÑ. YaÑ vÈ so atthavÈdÊ atthaÑ vadati, tena atthena sahitattÈ atthasaÑhitaÑ vÈcaÑ bhÈsati, na aÒÒaÑ nikkhipitvÈ aÒÒaÑ bhÈsatÊti vuttaÑ hoti.

Cat|hi vacÊsucaritehÊti “musÈvÈdaÑ pahÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vuttehi cat|hi vÈcÈhi yuttehi suÔÔhu caritehi. SamannÈgatoti aparihÊno. CatudosÈpagataÑ vÈcaÑ bhÈsatÊti appiyÈdÊhi cat|hi dosehi apagataÑ parihÊnaÑ vÈcaÑ bhÈsati.

Atthi agocaroti kiÒcÈpi thero samaÓÈcÈraÑ samaÓagocaraÑ kathetukÈmo “atthi agocaro, atthi gocaro”ti padaÑ uddhari, yathÈ pana maggakusalo puriso maggaÑ Ècikkhanto “vÈmaÑ muÒca, dakkhiÓaÑ gaÓhÈ”ti paÔhamaÑ muÒcitabbaÑ sabhayamaggaÑ uppathamaggaÑ Ècikkhati, pacchÈ gahetabbaÑ khemamaggaÑ ujumaggaÑ, evameva maggakusalapurisasadiso DhammasenÈpati paÔhamaÑ


pahÈtabbaÑ BuddhapaÔikuÔÔhaÑ agocaraÑ ÈcikkhitvÈ pacchÈ gocaraÑ ÈcikkhitukÈmo “katamo agocaro”ti-ÈdimÈha. Purisena hi Ècikkhitamaggo sampajjeyya vÈ na vÈ, TathÈgatena Ècikkhitamaggo apaÓÓako indavissaÔÔhaÑ vajiraÑ viya avirajjhanako nibbÈnanagaraÑyeva samosarati. Tena vuttaÑ “puriso maggakusaloti kho tissa TathÈgatassetaÑ adhivacanaÑ Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti1.

YasmÈ vÈ sasÊsaÑ nhÈnena pahÊnasedamalajallikassa purisassa mÈlÈgandhavilepanÈdivibh|sanavidhÈnaÑ viya pahÊnapÈpadhammassa kalyÈÓadhammasamÈyogo sampannar|po hoti, tasmÈ sedamalajallikaÑ viya pahÈtabbaÑ paÔhamaÑ agocaraÑ ÈcikkhitvÈ pahÊnasedamalajallikassa mÈlÈgandhavilepanÈdivibh|sanavidhÈnaÑ viya pacchÈ gocaraÑ ÈcikkhitukÈmopi “katamo agocaro”ti-ÈdimÈha.

Tattha gocaroti piÓÉapÈtÈdÊnaÑ atthÈya upasa~kamituÑ yuttaÔÔhÈnaÑ. AyuttaÔÔhÈnaÑ agocaro. VesiyÈ gocaro assÈti vesiyÈgocaro, mittasanthavavasena upasa~kamitabbaÔÔhÈnanti attho. Tattha vesiyÈ nÈma r|p|pajÊviniyo yena kenacideva sulabhajjhÈcÈratÈ mittasanthavasinehavasena upasa~kamanto vesiyÈgocaro nÈma hoti. TasmÈ evaÑ upasa~kamituÑ na vaÔÔati. KiÑ kÈraÓÈ? Œrakkhavipattito. EvaÑ upasa~kamantassa hi cirarakkhitagopitopi samaÓadhammo katipÈheneva nassati. Sacepi na nassati, garahaÑ labhati. DakkhiÓÈvasena pana upasa~kamantena satiÑ upaÔÔhapetvÈ upasa~kamitabbaÑ.

VidhavÈ vuccanti matapatikÈ vÈ pavuÔÔhapatikÈ vÈ. ThullakumÈriyoti mahallikÈ anibbiddha2kumÈriyo. PaÓÉakÈti lokÈmisanissitakathÈbahulÈ ussannakilesÈ av|pasantapariÄÈhÈ napuÑsakÈ. TesaÑ sabbesampi upasa~kamane ÈdÊnavo vuttanayeneva veditabbo. BhikkhunÊsupi eseva nayo. Api ca bhikkh| nÈma ussannabrahmacariyÈ honti, tathÈ bhikkhuniyo. Te aÒÒamaÒÒaÑ santhavavasena katipÈheneva rakkhitagopitasamaÓadhammaÑ nÈsenti. GilÈnapucchakena pana gantuÑ vaÔÔati. BhikkhunÈ pupphÈni labhitvÈ p|janatthÈyapi ovÈdadÈnatthÈyapi gantuÑ vaÔÔatiyeva. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 89 piÔÔhe. 2. AniviÔÔha (SÊ, SyÈ)

KhuddakanikÈya 400

PÈnÈgÈranti surÈpÈnagharaÑ1, taÑ brahmacariyantarÈyakarehi surÈsoÓÉehi avivittaÑ hoti. Tattha tehi saddhiÑ sahasoÓÉavasena upasa~kamituÑ na vaÔÔati, brahmacariyantarÈyo hoti. SaÑsaÔÔho viharati rÈj|hÊti-ÈdÊsu rÈjÈnoti abhisittÈ vÈ hontu anabhisittÈ vÈ, ye rajjamanusÈsanti. RÈjamahÈmattÈti rÈj|naÑ issariyasadisÈya mahatiyÈ issariyamattÈya samannÈgatÈ. TitthiyÈti viparÊtadassanÈ bÈhiraparibbÈjakÈ. TitthiyasÈvakÈti bhattivasena tesaÑ paccayadÈyakÈ, etehi saddhiÑ saÑsaggajÈto hotÊti attho.

Ananulomikena saÑsaggenÈti ananulomikasaÑsaggo nÈma tissannaÑ sikkhÈnaÑ ananulomo paccanÊkasaÑsaggo. Yena brahmacariyantarÈyaÑ paÒÒattivÊtikkamaÑ sallekhaparihÈniÒca pÈpuÓÈti. SeyyathidaÑ? RÈjarÈjamahÈmattehi saddhiÑ sahasokitÈ sahananditÈ samasukhadukkhatÈ uppannesu kiccakaraÓÊyesu attanÈ yogaÑ2 ÈpajjanatÈ titthiyatitthiyasÈvakehi saddhiÑ ekacchandarucisamÈcÈratÈ ekacchandarucisamÈcÈrabhÈvÈvaho vÈ sinehabahumÈnasanthavo. Tattha rÈjarÈjamahÈmattehi saddhiÑ saÑsaggo brahmacariyantarÈyakaro, itarehi titthiyasÈvakehi tesaÑ laddhiggahaÓaÑ. TesaÑ pana vÈdaÑ bhinditvÈ attano laddhiÑ gaÓhÈpetuÑ samatthena upasa~kamituÑ vaÔÔati.

IdÈni aparenapi pariyÈyena agocaraÑ dassetuÑ “yÈni vÈ pana tÈni kulÈnÊ”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha assaddhÈnÊti BuddhÈdÊsu saddhÈvirahitÈni. TÈni “Buddho sabbaÒÒ|, dhammo niyyÈniko, saÑgho suppaÔipanno”ti na saddahanti. AppasannÈnÊti cittaÑ pasannaÑ anÈvilaÑ kÈtuÑ na sakkonti. AkkosakaparibhÈsakÈnÊti akkosakÈni ceva paribhÈsakÈni ca. “Corosi, bÈlosi, m|Ähosi, oÔÔhosi, goÓosi, gadrabhosi, ÈpÈyikosi, nerayikosi, tiracchÈnagatosi, natthi tuyhaÑ sugati, duggatiyeva tuyhaÑ pÈÔika~khÈ”ti evaÑ dasahi akkosavatth|hi akkosanti, “hotu, idÈni taÑ paharissÈma, bandhissÈma, vadhissÈmÈ”ti evaÑ bhayadassanena paribhÈsanti cÈti attho. ______________________________________________________________ 1. SurÈgÈraÑ (Ka) 2. Vo yogaÑ (Ka)


AnatthakÈmÈnÊti atthaÑ na icchanti, anatthameva icchanti. AhitakÈmÈnÊti ahitameva icchanti, hitaÑ na icchanti. AphÈsukÈmÈnÊti phÈsukaÑ na icchanti, aphÈsukameva icchanti. AyogakkhemakÈmÈnÊti cat|hi yogehi khemaÑ nibbhayaÑ1 na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkh|nanti ettha sÈmaÓerÈpi sa~gahaÑ gacchanti. BhikkhunÊnanti ettha sikkhamÈnÈ sÈmaÓeriyopi. Sabbesampi hi BhagavantaÑ uddissa pabbajitÈnaÒceva saraÓagatÈnaÒca catunnampi parisÈnaÑ tÈni anatthakÈmÈniyeva. TathÈr|pÈni kulÈnÊti evar|pÈni khattiyakulÈdÊni kulÈni. SevatÊti nissÈya jÊvati. BhajatÊti upasa~kamati. PayirupÈsatÊti punappunaÑ upasa~kamati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ vesiyÈdigocarassa vesiyÈdiko rÈjÈdisaÑsaÔÔhassa rÈjÈdiko assaddhakulÈdisevakassa assaddhakulÈdiko cÈti tippakÈropi ayuttagocaro “agocaro”ti veditabbo.

Tassa iminÈpi pariyÈyena agocaratÈ veditabbÈ–vesiyÈdiko tÈva paÒcakÈmaguÓanissayato agocaro veditabbo. YathÈha “ko ca bhikkhave bhikkhuno agocaro paravisayo, yadidaÑ paÒca kÈmaguÓÈ”ti2. RÈjÈdiko jhÈnÈnuyogassa3 anupanissayato lÈbhasakkÈrÈsanicakkanipphÈdanato4 diÔÔhivipattihetuto ca, assaddhakulÈdiko saddhÈhÈnicittapadosÈvahanato5 agocaro.

AntaragharappavesÈdiko ca cakkhunÈ r|paÑ disvÈ nimittaggÈhÈdiko ca saddhÈdeyyÈni bhojanÈni bhuÒjitvÈ visukadassanÈnuyogo ca paÒca kÈmaguÓÈ cÈti catubbidhopi pana kilesuppattivasena agocaroti veditabbo.

MÈ bhikkhave agocare carathÈti carituÑ ayuttaÔÔhÈne mÈ caratha. Paravisayeti sattuvisaye. Agocare bhikkhave caratanti ayuttaÔÔhÈne carantÈnaÑ. “Caran”tipi pÈÔho. LacchatÊti labhissati passissati. MÈroti devaputtamÈropi maccumÈropi. OtÈranti randhaÑ chiddaÑ vivaraÑ.

Gocaraniddese na vesiyÈgocaro hotÊti-ÈdÊni vuttapaÔipakkhavasena veditabbÈni. AyaÑ pana viseso–cattÈro satipaÔÔhÈnÈ ______________________________________________________________ 1. NibbÈnaÑ (Ka) 2. SaÑ 1. 128 piÔÔhe. 3. JÈtÈnuyogassa (SÊ) 4. SattavitakkanipphoÔanato (SÊ) 5. SaddhÈhÈnicittasantosÈvahanato (Ka)

KhuddakanikÈya 402

gocaroti carituÑ yuttaÔÔhÈnavasena catusatipaÔÔhÈnÈ gocaro. Saketi attano santake. Pettike visayeti pitito Ègatavisaye.

ŒraddhavÊriyassÈti sammÈ-upaÔÔhitacatusammappadhÈnavÊriyavantassa. ThÈmagatassÈti balappattassa. DaÄhaparakkamassÈti thiravÊriyassa. YassatthÈya pesitoti yena arahattatthÈya attabhÈvo pariccatto. Attatthe cÈti attano atthe arahattaphale ca. ©Èye cÈti ariye aÔÔha~gike magge ca. LakkhaÓe cÈti aniccÈdilakkhaÓapaÔivedhe ca. KÈraÓe cÈti hetumhi ca. ®hÈnÈÔhÈne cÈti ÔhÈne ca aÔÔhÈne ca, kÈraÓÈkÈraÓe cÈti attho. IdÈni vitthÈretvÈ dassetuÑ “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti-ÈdimÈha. 197. AÔÔhamagÈthÈya ekodi nipakoti ekaggacitto paÓÉito.

JÈtar|passa oÄÈrikampi malaÑ dhamatÊti suvaÓÓassa th|laÑ jallaÑ aggisaÑyogena nÊharati. SandhamatÊti sammÈ nÊharati. NiddhamatÊti apunabhavappattikaÑ katvÈ nÊharati. “JhÈpetÊ”ti keci vadanti. MajjhimakampÊti tato sukhumatarampi. SukhumakampÊti atisukhumatarampi. EvamevÈti opammasampaÔipÈdanaÑ. Attano oÄÈrikepi kilese dhamatÊti kÈyaduccaritÈdike th|lakilese vÊriyÈtapena nÊharati. Majjhimakepi kileseti kÈmavitakkÈdike oÄÈrikasukhumÈnaÑ majjhimakepi. SukhumakepÊti ÒÈtivitakkÈdike atisaÓhakepi kilese. SammÈdiÔÔhiyÈ micchÈdiÔÔhiÑ dhamatÊti saha vipassanÈya maggasampayuttÈya sammÈdiÔÔhiyÈ viparÊkasa~khÈtaÑ micchÈdiÔÔhiÑ nÊharati. SammÈsa~kappÈdÊsupi eseva nayo. 198. EvaÑ ÈyasmatÈ SÈriputtena tÊhi gÈthÈhi BhagavantaÑ thometvÈ paÒcahi gÈthÈhi paÒcasatÈnaÑ sissÈnamatthÈya ca senÈsanagocarasÊlavatÈdÊni pucchito1 tamatthaÑ pakÈsetuÑ “vijigucchamÈnassÈ”ti-ÈdinÈ nayena vissajjanamÈraddhaÑ. Tattha paÔhamagÈthÈya tÈvattho–jÈti-ÈdÊhi jigucchamÈnassa rittÈsanaÑ sayanaÑ sevato ve sambodhikÈmassa SÈriputta bhikkhuno yadisaÑ phÈsu yo phÈsuvihÈro yathÈnudhammaÑ yo ca anudhammo, taÑ te pavakkhÈmi yathÈ pajÈnaÑ yathÈ ______________________________________________________________ 1. PucchitvÈ (Ka)


pajÈnanto vadeyya, evaÑ vadÈmÊti. YaÑ phÈsuvihÈranti yaÑ sukhavihÈraÑ. AsappÈyar|padassanenÈti itthir|pÈdisamaÓÈsappÈyar|padassanena. TaÑ bodhiÑ bujjhitukÈmassÈti taÑ catumaggaÒÈÓasa~khÈtaÑ bodhiÑ bujjhituÑ icchantassa. AnubujjhitukÈmassÈti anur|pÈya paÔipattiyÈ bujjhitukÈmassa. PaÔivijjhitukÈmassÈti abhimukhe katvÈ nibbijjhitukÈmassa. SambujjhitukÈmassÈti pahÊnakilese apaccÈgamanavasena sammÈ bujjhituÑ icchantassa. AdhigantukÈmassÈti pÈpuÓitukÈmassa. SacchikÈtukÈmassÈti paÔilÈbhasacchikiriyÈya pattukÈmassa. Atha vÈ bujjhitukÈmassÈti sotÈpattimaggaÒÈÓaÑ ÒÈtukÈmassa. AnubujjhitukÈmassÈti sakadÈgÈmimaggaÒÈÓaÑ puna ÒÈtukÈmassa. PaÔivijjhitukÈmassÈti anÈgÈmimaggaÒÈÓaÑ paÔivedhavasena ÒÈtukÈmassa. SambujjhitukÈmassÈti arahattamaggaÒÈÓaÑ sammÈ ÒÈtukÈmassa. AdhigantukÈmassÈti catubbidhampi adhigantukÈmassa. PhassitukÈmassÈti ÒÈÓaphusanÈya phusitukÈmassa. SacchikÈtukÈmassÈti paccavekkhaÓÈya paccakkhaÑ kattukÈmassa.

CatunnaÑ maggÈnaÑ pubbabhÈge vipassanÈti catunnaÑ ariyamaggÈnaÑ purimakoÔÔhÈse uppanna-udayabbayÈdivipassanÈÒÈÓÈni. 199. DutiyagÈthÈya sapariyantacÈrÊti sÊlÈdÊsu cat|su pariyantesu caramÈno. �aÑsÈdhipÈtÈnanti pi~galamakkhikÈnaÒca sesamakkhikÈnaÒca. Te hi tato tato adhipatitvÈ khÈdanti, tasmÈ “adhipÈtÈ”ti vuccanti. ManussaphassÈnanti corÈdiphassÈnaÑ.

CattÈro pariyantÈti cattÈro mariyÈdÈ paricchedÈ. Antop|tibhÈvaÑ paccavekkhamÈnoti abbhantare kucchitabhÈvaÑ sÊlavirahitabhÈvaÑ olokayamÈno. Anto sÊlasaÑvarapariyante caratÊti sÊlasaÑvaraparicchedabbhantare carati vicarati. MariyÈdaÑ na bhindatÊti sÊlamariyÈdaÑ sÊlaparicchedaÑ na kopeti.

ŒdittapariyÈyaÑ paccavekkhamÈnoti ÈdittadesanaÑ1 olokento. AkkhabbhaÒjanavaÓapaÔicchÈdanaputtamaÑs|pamaÑ paccavekkhamÈnoti ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 44; SaÑ 2. 58, 251 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 404

sÈkaÔikassa akkhabbhaÒjana-upamaÒca, kuÔÔhabyÈdhino vaÓÈnaÑ paÔicchÈdanatelapilotika-upamaÒca, kantÈrapaÔipannÈnaÑ jÈyampatikÈnaÑ1 puttamaÑsakhÈdana-upamaÒca2 olokento. BhaddekarattavihÈraÑ paccavekkhamÈnoti–

“AtÊtaÑ nÈnvÈgameyya, nappaÔika~khe anÈgataÑ. TaÑ ve ‘bhaddekaratto’ti, santo Ècikkhate MunÊ”ti3–

evaÑ vuttaÑ bhaddekarattavihÈraÑ olokento. TÈ uppatitvÈ uppatitvÈ khÈdantÊti nippatitvÈ nippatitvÈ khÈdanti. 200. TatiyagÈthÈya paradhammikÈ nÈma satta sahadhammikavajjÈ sabbepi te bÈhirakÈ. KusalÈnu-esÊti kusaladhamme anvesamÈno.

Satta sahadhammike ÔhapetvÈti bhikkhubhikkhunÊsikkhamÈnÈsÈmaÓerasÈmaÓerÊ-upÈsaka-upÈsikÈyo vajjetvÈ. AthÈparÈnipi atthi abhisambhotabbÈnÊti aparÈnipi madditabbÈni atthi saÑvijjanti. 201. CatutthagÈthÈya Èta~kaphassenÈti rogaphassena. SÊtaÑ athuÓhanti sÊtaÒca uÓhaÒca. So tehi phuÔÔho bahudhÈti so tehi Èta~kÈdÊhi anekehi ÈkÈrehi phuÔÔho samÈno. Anokoti abhisa~khÈraviÒÒÈÓÈdÊnaÑ anokÈsabh|to. AbbhantaradhÈtupakopavasena vÈti sarÊrabbhantare ÈpodhÈtukkhobhavasena vÈ aÒÒadhÈtukkhobhavasena vÈ. UÓhanti sarÊrabbhantare tejodhÈtukkhobhavasena uÓhaÑ bhavati. Abhisa~khÈrasahagataviÒÒÈÓassÈti kusalÈkusalacetanÈsampayuttacittassa. OkÈsaÑ na karotÊti avakÈsaÑ patiÔÔhaÑ na karoti. AvatthitasamÈdÈnoti otaritvÈ gÈhako. 202. EvaÑ “bhikkhuno vijigucchato”ti-ÈdÊhi tÊhi gÈthÈhi puÔÔhamatthaÑ vissajjetvÈ idÈni “kyÈssa byappathayo”ti-ÈdinÈ nayena puÔÔhaÑ vissajjento “theyyaÑ na kÈre”ti-ÈdimÈha. Tattha phasseti phuseyya. YadÈvilattaÑmanaso vijaÒÒÈti yaÑ cittassa ÈvilattaÑ vijÈneyya, taÑ sabbaÑ “kaÓhassa pakkho”ti vinodayeyya. ______________________________________________________________ 1. JayampatikÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 2. SaÑ 1. 322; Khu 11. 349 piÔÔhÈdÊsu. 3. Ma 3. 233; Khu 10. 128 piÔÔhÈdÊsu.


AdinnÈdÈnaÑ pahÈyÈti ettha adinnassa ÈdÈnaÑ adinnÈdÈnaÑ, parasaÑharaÓaÑ, theyyaÑ corikÈti vuttaÑ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaÑ, yattha paro yathÈkÈmakÈritaÑ Èpajjanto adaÓÉÈraho anupavajjo ca hoti, tasmiÑ parapariggahite parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ adinnÈdÈnaÑ. TaÑ hÊne parassa santake appasÈvajjaÑ, paÓÊte mahÈsÈvajjaÑ. KasmÈ? VatthupaÓÊtatÈya. Vatthusamatte sati guÓÈdhikÈnaÑ santake vatthusmiÑ mahÈsÈvajjaÑ, taÑ taÑ guÓÈdhikaÑ upÈdÈya tato tato hÊnaguÓassa santake vatthusmiÑ appasÈvajjaÑ.

Tassa paÒca sambhÈrÈ honti–parapariggahitaÑ, parapariggahitasaÒÒitÈ, theyyacittaÑ, upakkamo, tena haraÓanti. PahÈyÈti imaÑ adinnÈdÈnacetanÈsa~khÈtaÑ dussÊlyaÑ pajahitvÈ. PaÔiviratoti pahÊnakÈlato paÔÔhÈya tato dussÊlyato orato viratova. Dinnameva ÈdiyatÊti dinnÈdÈyÊ. Cittenapi dinnameva paÔika~khatÊti dinnapÈÔika~khÊ. ThenetÊti theno, na thenena athenena. AthenattÈyeva sucibh|tena. AttanÈti attabhÈvena, athenaÑ sucibh|taÑ attabhÈvaÑ katvÈ viharatÊti vuttaÑ hoti. Ito paraÑ vuttanayameva.

MettÈyanavasena metti. MettÈkÈro mettÈyanÈ. MettÈya ayitassa mettÈsama~gino cittassa bhÈvo mettÈyitattaÑ. AnudayatÊti anudayÈ, rakkhatÊti attho. AnudayÈkÈro anudayanÈ. Anudayitassa bhÈvo anudayitattaÑ. Hitassa esanavasena hitesitÈ. Anukampanavasena anukampÈ. Sabbehipi imehi padehi upacÈrappanÈppattÈva mettÈ vuttÈ. VipulenÈti ettha pharaÓavasena vipulatÈ daÔÔhabbÈ. Bh|mivasena pana taÑ mahaggataÑ. PaguÓavasena appamÈÓaÑ. SattÈrammaÓavasena ca appamÈÓaÑ. ByÈpÈdapaccatthikappahÈnena averaÑ. DomanassappahÈnato abyÈpajjaÑ1, niddukkhanti vuttaÑ hoti.

Œvilanti appasannaÑ. LuÄitanti kalalaÑ. Eritanti asanniÔÔhÈnaÑ. GhaÔÔitanti ÈrammaÓena ghaÔÔanamÈpÈditaÑ. Calitanti kampamÈnaÑ. Bhantanti vibbhantaÑ. Av|pasantanti anibbutaÑ. ______________________________________________________________ 1. AbyÈpajjhaÑ (SÊ)

KhuddakanikÈya 406

Yo so mÈroti evamÈdÊsu mahÈjanaÑ anatthe niyojetvÈ mÈretÊti mÈro. KaÓhakammattÈ kaÓho. KÈmÈvacarissarattÈ adhipati. MaraÓaÑ pÈpanato antag|. MuÒcituÑ appadÈnaÔÔhena namuci. MÈrassa baÄisanti mÈrabaÄisaÑ. VaÔÔasannissitaÔÔhena mÈrassa Èmisanti mÈrÈmisaÑ. VasavattanaÔÔhena mÈrassa visayoti mÈravisayo. GocaraÔÔhena mÈrassa nivÈsoti mÈranivÈso. KÈmacÈraÑ caraÔÔhena mÈrassa gocaroti mÈragocaro. DuppamuÒcanaÔÔhena mÈrassa bandhananti mÈrabandhanaÑ. Dukkhuddayoti dukkhabandhano. 203. M|lampi tesaÑ palikhaÒÒa tiÔÔheti tesaÑ kodhÈtimÈnÈnaÑ yaÑ avijjÈdikaÑ m|laÑ, tampi palikhaÓitvÈ tiÔÔheyya. AddhÈ bhavanto abhisambhaveyyÈti etaÑ piyÈpiyaÑ abhibhavanto ekaÑseneva abhibhaveyya, na tattha sithilaÑ parakkameyyÈti adhippÈyo.

AvijjÈm|lanti-Èdayo avijjÈ kodhassa upanissayasahajÈtÈdivasena m|laÑ hoti. AnupÈyamanasikÈro ca asmimÈno ca ime dve upanissayavaseneva. Ahirika-anottappa-uddhaccÈ ime tayo upanissayasahajÈtÈdivasena m|lÈni honti, tathÈ atimÈnassÈpi. 204. PaÒÒaÑ purakkhatvÈti paÒÒaÑ pubba~gamaÑ katvÈ. KalyÈÓapÊtÊti kalyÈÓapÊtiyÈ samannÈgato. Caturo sahetha paridevadhammeti anantaragÈthÈya vuccamÈne paridevanÊyadhamme saheyya.

Vicayabahuloti parivÊmaÑsanabahulo. Pavicayabahuloti visesena vÊmaÑsanabahulo. PekkhÈyanabahuloti ikkhaÓabahulo. SamekkhÈyanabahuloti esanabahulo. Vibh|tavihÈrÊti pÈkaÔaÑ katvÈ ÒÈtavihÈrÊ.

Abhikkante paÔikkanteti ettha tÈva abhikkantaÑ vuccati gamanaÑ. PaÔikkantaÑ nivattanaÑ. Tadubhayampi cat|su iriyÈpathesu labbhati. Gamane tÈva purato kÈyaÑ abhiharanto abhikkamati nÈma. PaÔinivattento paÔikkamati nÈma. ®hÈnepi Ôhitakova kÈyaÑ purato onamento abhikkamati nÈma. Pacchato apanÈmento paÔikkamati nÈma. NisajjÈyapi nisinnakova Èsanassa purima-a~gÈbhimukho saÑsaranto abhikkamati nÈma. Pacchima-a~gappadesaÑ pacchÈ saÑsaranto paÔikkamati nÈma. NipajjÈyapi eseva nayo.


SampajÈnakÈrÊ hotÊti sampajaÒÒena sabbakiccakÈrÊ, sampajaÒÒameva1 vÈ kÈrÊ hoti. So hi abhikkantÈdÊsu sampajaÒÒaÑ karoteva, na katthaci sampajaÒÒavirahito hoti. Œlokite vilokiteti ettha pana ÈlokitaÑ nÈma purato pekkhanaÑ. VilokitaÑ nÈma anudisÈpekkhanaÑ. AÒÒÈnipi heÔÔhÈ upari pacchato pekkhanavasena olokita-ullokita-apalokitÈni nÈma honti. TÈni idha na gahitÈni. SÈruppavasena pana imÈneva dve gahitÈni, iminÈ vÈ mukhena sabbÈni gahitÈnevÈti.

SamiÒjite pasÈriteti pabbÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓe. Sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓeti ettha sa~ghÈÔicÊvarÈnaÑ nivÈsanapÈrupanavasena, pattassa bhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena paribhogo dhÈraÓaÑ nÈma. AsitÈdÊsu asiteti piÓÉapÈtabhojane. VÊteti yÈgu-ÈdipÈne. KhÈyiteti piÔÔhakhajjakÈdikhÈdane. SÈyiteti madhuphÈÓitÈdisÈyane. UccÈrapassÈvakammeti uccÈrassa ca passÈvassa ca karaÓe. GatÈdÊsu gateti gamane. ®hiteti ÔhÈne. Nisinneti nisajjÈya.

Sutteti sayane. JÈgariteti jÈgaraÓe. BhÈsiteti kathane. Tattha upÈdÈr|passa saddÈyatanassa appavatte sati bhÈsitÈ nÈma na hoti, tasmiÑ pavattante hotÊti pariggÈhako bhikkhu bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti. VimuttÈyatanasÊsena dhammaÑ desentopi bÈttiÑsatiracchÈnakathaÑ pahÈya dasakathÈvatthunissitaÑ kathaÑ kathentopi bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma. TuÓhÊbhÈveti akathane. Tattha upÈdÈr|passa saddÈyatanassa pavattiyaÑ tuÓhÊbhÈvo nÈma natthi, appavattiyaÑ hotÊti pariggÈhako bhikkhu tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ nÈma hoti. AÔÔhatiÑsa-ÈrammaÓesu cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ nisinnopi dutiyajjhÈnaÑ samÈpannopi tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ nÈma. Ettha ca eko iriyÈpatho dvÊsu ÔhÈnesu Ègato. So heÔÔhÈ abhikkante paÔikkanteti ettha bhikkhÈcÈragÈmaÑ gacchato Ègacchato ca addhÈnagamanavasena kathito. Gate Ôhiteti ettha2 vihÈre cuÓÓikapÈduddhÈravasena kathitoti veditabbo. BuddhÈnussativasenÈti-Èdayo heÔÔhÈ tattha tattha pakÈsitÈ eva. ______________________________________________________________ 1. SampajaÒÒasseva (SÊ) 2. Gate Ôhite nisinneti ettha (sabbattha)

KhuddakanikÈya 408

AratÊti ratipaÔikkhepo. AratitÈti aramanÈkÈro. AnabhiratÊti anabhiratabhÈvo. AnabhiramanÈti anabhiramanÈkÈro. UkkaÓÔhitÈti ukkaÓÔhanÈkÈro. ParitassitÈti ukkaÓÔhanavaseneva paritassanÈ. 205. KiÑs| asissanti kiÑ bhuÒjissÈmi. Kuva vÈ asissanti kuhiÑ vÈ asissÈmi. DukkhaÑ vata settha kuvajja sessanti imaÑ rattiÑ dukkhaÑ sayiÑ, ajja ÈgamanarattiÑ kattha sayissaÑ. Ete vitakketi ete piÓÉapÈtanissite dve, senÈsananissite dveti cattÈro vitakke. AniketacÈrÊti apalibodhacÈrÊ nittaÓhacÈrÊ.

Phalake vÈti va~kÈdiphalakapÊÔhe ca. ŒgÈmirattinti ÈgamanirattiyaÑ. Œdevaneyyeti visesena devaniyye. Paridevaneyyeti samantato devaniyye. 206. KÈleti piÓÉapÈtakÈle piÓÉapÈtasa~khÈtaÑ annaÑ vÈ, cÊvarakÈle cÊvarasa~khÈtaÑ vasanaÑ vÈ laddhÈ dhammena samenÈti adhippÈyo. MattaÑ sa jaÒÒÈti pariggahe ca paribhoge ca so pamÈÓaÑ jÈneyya. IdhÈti sÈsane, nipÈtamattameva vÈ etaÑ. Tosanatthanti santosatthaÑ, etadatthaÑ mattaÑ jÈneyyÈti vuttaÑ hoti. So tesu guttoti so bhikkhu tesu paccayesu gutto. YatacÈrÊti saÒÒatavihÈro, rakkhita-iriyÈpatho rakkhitakÈyavacÊmanodvÈro cÈti vuttaÑ hoti. “YaticÈrÊ”tipi pÈÔho, esoyevattho. Rusitoti rosito, ghaÔÔitoti vuttaÑ hoti.

DvÊhi kÈraÓehi mattaÑ jÈneyyÈti dvÊhi bhÈgehi pamÈÓaÑjÈneyya. PaÔiggahaÓato vÈti parehi diyyamÈnaggahaÓakÈlato vÈ. Paribhogato vÈti paribhuÒjanakÈlato vÈ. Thokepi diyyamÈneti appakepi diyyamÈne. KulÈnudayÈyÈti kulÈnaÑ anudayatÈya. KulÈnurakkhÈyÈti kulÈnaÑ anurakkhaÓatthÈya. PaÔiggaÓhÈtÊti thokampi gaÓhÈti. Bahukepi diyyamÈneti anappakepi diyyamÈne. KÈyaparihÈrikaÑ cÊvaraÑ paÔiggaÓhÈtÊti ettha kÈyaÑ pariharati posetÊti kÈyaparihÈrikaÑ. KucchiparihÈrikanti kucchiÑ pariharati posetÊti kucchiparihÈrikaÑ. ItarÊtarapaccayasantosena samannÈgatassa bhikkhuno aÔÔha parikkhÈrÈ vaÔÔanti tÊÓi cÊvarÈni patto dantakaÔÔhacchedanavÈsi ekÈ s|ci kÈyabandhanaÑ parissÈvananti. Vuttampi cetaÑ–


“TicÊvaraÒca patto ca, vÈsi s|ci ca bandhanaÑ. ParissÈvanena aÔÔhete, yuttayogassa bhikkhuno”ti1.

Te sabbe kÈyaparihÈrikÈpi honti kucchiparihÈrikÈpi. KathaÑ? TicÊvaraÑ tÈva nivÈsetvÈ ca pÈrupitvÈ ca vicaraÓakÈle kÈyaÑ pariharati posetÊti kÈyaparihÈrikaÑ hoti. CÊvarakaÓÓena udakaÑ parissÈvetvÈ pivanakÈle khÈditabbaphalÈphalaggahaÓakÈle ca kucchiÑ pariharati posetÊti kucchiparihÈrikaÑ hoti.

Pattopi tena udakaÑ uddharitvÈ nhÈnakÈle kuÔiparibhaÓÉakaraÓakÈle ca kÈyaparihÈriko hoti. ŒhÈraÑ gahetvÈ bhuÒjanakÈle kucchiparihÈriko. VÈsipi tÈya dantakaÔÔhacchedanakÈle maÒcapÊÔhÈnaÑ a~gapÈdacÊvarakuÔidaÓÉakasajjanakÈle ca kÈyaparihÈrikÈ hoti. UcchucchedananÈÄikerÈditacchanakÈle kucchiparihÈrikÈ. S|ci cÊvarasibbanakÈle kÈyaparihÈrikÈ hoti. P|vaÑ vÈ phalaÑ vÈvijjhitvÈ khÈdanakÈle kucchiparihÈrikÈ. KÈyabandhanaÑ bandhitvÈ vicaraÓakÈle kÈyaparihÈrikaÑ. Ucchu-ÈdÊni bandhitvÈ gahaÓakÈle kucchiparihÈrikaÑ. ParissÈvanaÑ tena udakaÑ parissÈvetvÈ nhÈnakÈle senÈsanaparibhaÓÉakaraÓakÈle ca kÈyaparihÈrikaÑ, pÈnÊyapÈÓakaparissÈvanakÈle teneva tilataÓÉulaputhukÈdÊni gahetvÈ khÈdanakÈle ca kucchiparihÈrikaÑ.

PaÔisa~khÈ yonisoti upÈyena pathena paÔisa~khÈya ÒatvÈ, paccavekkhitvÈti attho. Ettha ca “sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vuttapaccavekkhaÓameva yoniso paÔisa~khÈti veditabbaÑ. Tattha cÊvaranti antaravÈsakÈdÊsu yaÑkiÒci. PaÔisevatÊti paribhuÒjati nivÈseti vÈ pÈrupati vÈ. YÈvadevÈti payojanÈvadhiparicchedaniyamavacanaÑ. Ettakameva hi yogino cÊvarapaÔisevane payojanaÑ, yadidaÑ sÊtassa paÔighÈtÈyÈti-Èdi, na ito bhiyyo. SÊtassÈti ajjhattadhÈtukkhobhavasena vÈ bahiddhÈ utupariÓÈmanavasena vÈ uppannassa yassa kassaci sÊtassa.

PaÔighÈtÈyÈti paÔihananatthaÑ. YathÈ sarÊre ÈbÈdhaÑ na uppÈdeti, evaÑ tassa vinodanatthaÑ. SÊtabbhÈhate hi sarÊre vikkhittacitto yoniso padahituÑ na sakkoti. TasmÈ sÊtassa paÔighÈtÈya cÊvaraÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 184; Ma-®Ôha 2. 116; AÑ-®Ôha 2. 380 piÔÔhÈdÊsu.

KhuddakanikÈya 410

sevitabbanti BhagavÈ anuÒÒÈsi. Esa nayo sabbattha. KevalaÒhettha uÓhassÈti aggisantÈpassa, tassa vanadÈhÈdÊsu sambhavo veditabbo. �aÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapasamphassÈnanti ettha pana ÉaÑsÈti ÉaÑsanamakkhikÈ. “AndhamakkhikÈ”tipi vuccanti. MakasÈti makasÈ eva. VÈtÈti saraja-arajÈdibhedÈ. Œtapoti s|riyÈtapo. SarÊsapÈti ye keci sarantÈ gacchanti dÊghajÈtikÈ sappÈdayo, tesaÑ daÔÔhasamphasso ca phuÔÔhasamphasso cÈti duvidho samphasso, sopi cÊvaraÑ pÈrupitvÈ nisinnaÑ na bÈdhati. TasmÈ tÈdisesu ÔhÈnesu tesaÑ paÔighÈtatthÈya paÔisevati. YÈvadevÈti puna etassa vacanaÑ niyatapayojanÈvadhi paricchedadassanatthaÑ. HirikopÊnapaÔicchÈdanatthanti niyatapayojanaÑ, itarÈni kadÈci honti. Tattha hirikopÊnanti taÑ taÑ sambÈdhaÔÔhÈnaÑ. YasmiÑ yasmiÑ hi a~ge vivariyamÈne hirÊ kuppati vinassati, taÑ taÑ hiriÑ kopanato hirikopÊnanti vuccati. Tassa ca hirikopÊnassa paÔicchÈdanatthanti hirikopÊnapaÔicchÈdanatthaÑ. “HirikopÊnaÑ paÔicchÈdanatthan”ti1pi pÈÔho.

PiÓÉapÈtanti yaÑkiÒci ÈhÈraÑ. Yo hi koci ÈhÈro bhikkhuno piÓÉolyena patte patitattÈ “piÓÉapÈto”ti vuccati. PiÓÉÈnaÑ vÈ pÈto piÓÉapÈto, tattha tattha laddhÈnaÑ bhikkhÈnaÑ sannipÈto, sam|hoti vuttaÑ hoti. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.

SenÈsananti sayanaÒca ÈsanaÒca. Yattha yattha hi seti vihÈre vÈ aÉÉhayogÈdimhi vÈ, taÑ senaÑ. Yattha yattha Èsati nisÊdati, taÑ ÈsanaÑ, taÑ ekato katvÈ “senÈsanan”ti vuccati. UtuparissayavinodanapaÔisallÈnÈ-rÈmatthanti parisahanaÔÔhena2 utuyeva utuparissayo. Utuparissayassa vinodanatthaÒca paÔisallÈnÈrÈmatthaÒca. Yo sarÊrÈbÈdhacittavikkhepakaro3 asappÈyo utu senÈsanapaÔisevanena vinodetabbo hoti, tassa vinodanatthaÑ ekÊbhÈvasukhatthaÒcÈti vuttaÑ hoti. KÈmaÒca sÊtapaÔighÈtÈdinÈva utuparissayavinodanaÑ vuttameva. YathÈ pana cÊvarapaÔisevane “hirikopÊnapaÔicchÈdanaÑ niyatapayojanaÑ, itarÈni kadÈci kadÈci bhavantÊ”ti vuttaÑ, evamidhÈpi niyata-utuparissayavinodanaÑ sandhÈya idaÑ vuttanti veditabbaÑ. Atha vÈ ayaÑ vuttappakÈro utu utuyeva. Parissayo pana duvidho pÈkaÔaparissayo ca paÔicchannaparissayo ca. ______________________________________________________________ 1. HirikopanapaÔicchÈdanatthanti (SÊ) 2. ParissayaÔÔhena (SÊ, SyÈ) 3. SarÊracittavir|pakaro (SÊ, SyÈ)


Tattha pÈkaÔaparissayo sÊhabyagghÈdayo, paÔicchannaparissayo rÈgadosÈdayo. Te yattha apariguttiyÈ ca asappÈyar|padassanÈdinÈ ca ÈbÈdhaÑ na karonti, taÑ senÈsanaÑ evaÑ jÈnitvÈ paccavekkhitvÈ paÔisevanto bhikkhu paÔisa~khÈ yoniso senÈsanaÑ utuparissayavinodanatthaÑ paÔisevatÊti veditabbo.

GilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈranti ettha rogassa paÔi-ayanaÔÔhena paccayo, paccanÊkagamanaÔÔhenÈti attho. Yassa kassaci sappÈyassetaÑ adhivacanaÑ. Bhisakkassa kammaÑ tena anuÒÒÈtattÈti bhesajjaÑ. GilÈnapaccayova bhesajjaÑ gilÈnapaccayabhesajjaÑ, yaÑ kiÒci gilÈnassa sappÈyaÑ bhisakkakammaÑ telamadhuphÈÓitÈdÊti vuttaÑ hoti. ParikkhÈroti pana “sattahi nagaraparikkhÈrehi suparikkhattaÑ hotÊ”ti-ÈdÊsu1 parivÈro vuccati. “Ratho sÊlaparikkhÈro, jhÈnakkho cakkavÊriyo”ti-ÈdÊsu2 ala~kÈro. “Ye ca kho ime pabbajitena jÊvitaparikkhÈrÈ samudÈnetabbÈ”ti-ÈdÊsu3 sambhÈro. Idha pana sambhÈropi parivÈropi vaÔÔati. TaÒca gilÈnapaccayabhesajjaÑ jÊvitassa parivÈropi hoti, jÊvitanÈsakÈbÈdhuppattiyÈ antaraÑ adatvÈ rakkhaÓato sambhÈropi. YathÈ ciraÑ pavattati, evamassa kÈraÓabhÈvato, tasmÈ “parikkhÈro”ti vuccati. EvaÑ gilÈnapaccayabhesajjaÒca taÑ parikkhÈro cÈti gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈro, taÑ gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈraÑ. GilÈnassa yaÑ kiÒci sappÈyaÑ bhisakkÈnuÒÒÈtaÑ telamadhuphÈÓitÈdijÊvitaparikkhÈranti vuttaÑ hoti.

UppannÈnanti jÈtÈnaÑ bh|tÈnaÑ nibbattÈnaÑ. VeyyÈbÈdhikÈnanti ettha byÈbÈdhoti dhÈtukkhobho taÑsamuÔÔhÈnÈ ca kuÔÔhagaÓÉapÊÄakÈdayo, byÈbÈdhato uppannattÈ veyyÈbÈdhikÈ. VedanÈnanti dukkhavedanÈ, akusalavipÈkavedanÈ, tÈsaÑ veyyÈbÈdhikÈnaÑ vedanÈnaÑ. AbyÈbajjhaparamatÈyÈti niddukkhaparamatÈya. YÈva taÑ dukkhaÑ sabbaÑ pahÊnaÑ hoti, tÈvÈti attho.

SantuÔÔho hotÊti paccayasantosena santuÔÔho hoti. ItarÊtarena cÊvarenÈti th|lasukhumal|khapaÓÊtathirajiÓÓÈnaÑ yena kenaci4. Atha kho yathÈladdhÈdÊnaÑ itarÊtarena yena kenaci santuÔÔho ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 478 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 5 piÔÔhe. 3. Ma 1. 150 piÔÔhe. 4. Uccayena pavicayena (SÊ)

KhuddakanikÈya 412

hotÊti attho. CÊvarasmiÑ hi tayo santosÈ yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantosoti. PiÓÉapÈtÈdÊsupi eseva nayo.

VaÓÓavÈdÊti eko santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ na katheti, eko na santuÔÔho hoti, santosassa vaÓÓaÑ katheti, eko neva santuÔÔho hoti, na santosassa vaÓÓaÑ katheti, eko santuÔÔho ca hoti, santosassa vaÓÓaÑ katheti, taÑ dassetuÑ “itarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈ ca vaÓÓavÈdÊ”ti vuttaÑ. Anesananti d|teyyapahÊnagamanÈnuyogappabhedaÑ nÈnappakÈraÑ anesanaÑ. Appatir|panti ayuttaÑ. AladdhÈ cÈti alabhitvÈ. YathÈ ekacco “kathaÑ nu kho cÊvaraÑ labhissÈmÊ”ti puÒÒavantehi bhikkh|hi saddhiÑ ekato hutvÈ kohaÒÒaÑ karonto uttassati paritassati, santuÔÔho bhikkhu evaÑ aladdhÈ ca cÊvaraÑ na paritassati. LaddhÈ cÈti dhammena samena labhitvÈ. Agadhitoti vigatalobhavanto. Amucchitoti adhimattataÓhÈya mucchaÑ anÈpanno1. AnajjhÈpannoti taÓhÈya anotthaÔo apariyonaddho. ŒdÊnavadassÈvÊti anesanÈpattiyaÒca gadhitaparibhoge ca ÈdÊnavaÑ passamÈno. NissaraÓapaÒÒoti “yÈvadeva sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti vuttaÑ2 nissaraÓaÑ eva pajÈnanto. ItarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈti yena kenaci cÊvarena santuÔÔhiyÈ. NevattÈnukkaÑsetÊti “ahaÑ paÑsuk|liko, mayÈ upasampadamÈÄeyeva paÑsuk|lika~gaÑ gahitaÑ, ko mayÈ sadiso atthÊ”ti attukkaÑsanaÑ na karoti. Na paraÑ vambhetÊti “ime panaÒÒe bhikkh| na paÑsuk|likÈ”ti vÈ “paÑsuk|likamattampi etesaÑ natthÊ”ti vÈ evaÑ paraÑ na vambheti.

Yo hi tattha dakkhoti yo tasmiÑcÊvarasantose vaÓÓavÈdÊ, tÈsu vÈ3 dakkho cheko byatto. Analasoti sÈtaccakiriyÈya Èlasiyavirahito. SampajÈno paÔissatoti sampajÈnapaÒÒÈya ceva satiyÈ ca yutto. PorÈÓeti na adhunuppattike4. AggaÒÒeti “aggo”ti jÈnitabbe. AriyavaÑseÔhitoti ariyÈnaÑ vaÑse patiÔÔhito. AriyavaÑsoti ca yathÈ hi khattiyavaÑso brÈhmaÓavaÑso vessavaÑso ______________________________________________________________ 1. TaÓhÈya amucchito (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Ma 1. 12 piÔÔhÈdÊsu. 3. VaÓÓavÈditÈdÊsu vÈ (Ka) 4. Anavuppattike (Ka)


suddavaÑso samaÓavaÑso kulavaÑso rÈjavaÑso, evaÑ ayampi aÔÔhamo ariyavaÑso ariyatanti ariyapaveÓÊ nÈma hoti. So kho panÈyaÑ ariyavaÑso imesaÑ vaÑsÈnaÑ m|lagandhÈdÊnaÑ kÈÄÈnusÈrigandhÈdayo viya aggamakkhÈyati. Ke pana te ariyÈ yesaÑ eso vaÑsoti? AriyÈ vuccanti BuddhÈ ca PaccekabuddhÈ ca TathÈgatasÈvakÈ ca, etesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. Ito pubbe hi satasahassakappÈdikÈnaÑ catunnaÑ asa~khyeyyÈnaÑ matthake TaÓha~karo Me~kero SaraÓa~karo DÊpa~karoti cattÈro BuddhÈ uppannÈ, te ariyÈ, tesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. TesaÑ BuddhÈnaÑ parinibbÈnato aparabhÈge ekaÑ asa~khyeyyaÑ atikkamitvÈ KoÓÉaÒÒo nÈma Buddho uppanno -pa- imasmiÑ kappe Kakusandho KoÓÈgamano Kassapo amhÈkaÑ BhagavÈ Gotamoti cattÈro BuddhÈ uppannÈ, tesaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso. Api ca atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ sabbabuddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ ariyÈnaÑ vaÑsoti ariyavaÑso, tasmiÑ ariyavaÑse patiÔÔhito.

ItarÊtarena piÓÉapÈtenÈti yena kenaci piÓÉapÈtena. SenÈsanÈdÊsupi eseva nayo. Œyatanes|ti cakkhÈdÊsu Èyatanesu.

Yatoti saÒÒato. Yattoti yattavÈ. PaÔiyattoti ativiya yattavÈ. Guttoti rakkhito. Gopitoti maÒj|sÈya viya paÔÔhapito. Rakkhitoti paÔisÈmito. SaÑvutoti dvÈrasaÑvaraÓena pihito. KhuÑsitoti garahito. Vambhitoti apasÈdito. GhaÔÔitoti ghaÔÔanamÈpÈdito. Garahitoti avamaÒÒito. Upavaditoti akkosito.

PharusenÈti mammacchedanavacanena. KakkhaÄenÈti dÈruÓena. NappaÔivajjÈti paÔippharitvÈ na katheyya. 207. JhÈnÈnuyuttoti anuppannuppÈdanena uppannasevanena ca jhÈnena anuyutto. UpekkhamÈrabbha samÈhitattoti catutthajjhÈnupekkhaÑ uppÈdetvÈ samÈhitacitto. TakkÈsayaÑ kukkuccaÒcupacchindeti kÈmavitakkÈdivitakkaÒca kÈmasaÒÒÈdikaÑ vitakkassa ÈsayaÒca hatthakukkuccÈdikukkuccaÒca upacchindeyya.

KhuddakanikÈya 414

Anuppannassa vÈ paÔhamassa jhÈnassa uppÈdÈyÈti tasmiÑ attabhÈve anuppannassa vÈ uppajjitvÈ parihÊnassa vÈ paÔhamajjhÈnassa uppÈdanatthaÑ attano santÈne paÔilÈbhatthaÑ. UppannaÑ vÈ paÔhamaÑ jhÈnaÑ ÈsevatÊti-ÈdÊsu ettha Èdarena sevati paguÓaÑ karoti bhÈveti vaÉÉheti bahulÊkaroti punappunaÑ karoti.

UpekkhÈti catutthajjhÈne uppannÈ tatramajjhattupekkhÈ. UpekkhÈti sabhÈvapadaÑ. UpekkhanÈti upapattito ikkhanÈkÈro. AjjhupekkhanÈti adhikÈ hutvÈ ikkhanÈ. CittasamatÈti cittassa samatÈ cittassa |nÈtirittataÑ vajjetvÈ samabhÈvo. CittappassaddhatÈti cittassa appagabbhatÈ, athaddhabhÈvoti attho. MajjhattatÈ cittassÈti na sattassa na posassa, cittassa majjhattabhÈvoti attho. Catutthe jhÈne upekkhaÑ ÈrabbhÈti catutthasmiÑ jhÈnasmiÑ uppannaÑ tatramajjhattupekkhaÑ paÔicca. Ekaggacittoti ekÈrammaÓe pavattacitto. Avikkhittacittoti uddhaccavirahito na vikkhittacitto.

Nava vitakkÈ vuttanayÈ eva. KÈmavitakkÈnaÑ kÈmasaÒÒÈsayoti kÈmavitakkaÑ vitakkentassa uppannÈ kÈmasaÒÒÈ tesaÑ vitakkÈnaÑ Èsayo vasanokÈsoti kÈmasaÒÒÈsayo. ByÈpÈdavitakkÈdÊsupi eseva nayo. 208. Cudito vacÊbhi satimÈbhinandeti upajjhÈyÈdÊhi vÈcÈhi codito samÈno satimÈ hutvÈ taÑ codanaÑ abhinandeyya. VÈcaÑ pamuÒce kusalanti ÒÈÓasamuÔÔhitaÑ vÈcaÑ pamuÒceyya. NÈtivelanti ativelaÑ pana vÈcaÑ kÈlavelaÒca sÊlavelaÒca atikkantaÑ nappamuÒceyya. JanavÈdadhammÈyÈti janaparivÈdakathÈya. Na cetayeyyÈti cetanaÑ na uppÈdeyya.

IdaÑ te appattanti idaÑ tava na pattaÑ. AsÈruppanti tava payogaÑ asÈruppaÑ. AsÊlaÔÔhanti tava payogaÑ na sÊle patiÔÔhanti asÊlaÔÔhaÑ, sÊle Ôhitassa payogaÑ na hotÊti vuttaÑ hoti. Keci “asiliÔÔhan”ti paÔhanti, amaÔÔhavacananti1 atthaÑ vaÓÓayanti.

NidhÊnanti tattha tattha nidahitvÈ ÔhapitÈnaÑ hiraÒÒasuvaÓÓÈdip|rÈnaÑ nidhikumbhÊnaÑ. PavattÈranti kicchajÊvike duggatamanusse anukampaÑ katvÈ “ehi sukhena ______________________________________________________________ 1. Na paÔÔhitavacananti (SÊ)


te jÊvanupÈyaÑ dassessÈmÊ”ti nidhiÔÔhÈnaÑ netvÈ hatthaÑ pasÈretvÈ “imaÑ gahetvÈ sukhaÑ jÊvÈ”ti ÈcikkhitÈraÑ viya. Vajjadassinanti dve vajjadassino “iminÈ naÑ asÈruppena vÈ khalitena vÈ saÑghamajjhe niggaÓhissÈmÊ”ti randhagavesako ca aÒÒÈtaÑ ÒÈpanatthÈya ÒÈtaÑ anuggaÓhatthÈya sÊlÈdinÈ cassa vuddhikÈmatÈya taÑ taÑ vajjaÑ olokanena ullapanasabhÈvasaÓÔhito ca. AyaÑ idha adhippeto. YathÈ hi duggatamanusso “imaÑ gaÓhÈhÊ”ti tajjetvÈ poÔÔhetvÈpi nidhiÑ dassente kopaÑ na karoti, pamuditova hoti, evameva evar|pe puggale asÈruppaÑ vÈ khalitaÑ vÈdisvÈ Ècikkhante kopo na kÈtabbo, tuÔÔheneva bhavitabbaÑ. “Bhante mahantaÑ vo kataÑ kammaÑ, mayhaÑ ÈcariyupajjhÈyaÔÔhÈne ÔhatvÈ ovadantehi punapi maÑ vadeyyÈthÈ”ti pavÈretabbameva. NiggayhavÈdinti ekacco hi saddhivihÈrikÈdÊnaÑ asÈruppaÑ vÈ khalitaÑ vÈ disvÈ “ayaÑ me mukhodakadÈnÈdÊhi sakkaccaÑ upaÔÔhahati, sace naÑ vakkhÈmi, na maÑ upaÔÔhahissati, evaÑ mama parihÈni bhavissatÊ”ti vattuÑ avisahanto na niggayhavÈdÊ nÈma hoti, so imasmiÑ sÈsane kacavaraÑ Èkirati. Yo pana tathÈr|paÑ vajjaÑ disvÈ vajjÈnur|paÑ tajjetvÈ paÓÈmento daÓÉakammaÑ karonto vihÈrÈ nÊharanto sikkhÈpeti, ayaÑ niggayhavÈdÊ nÈma seyyathÈpi SammÈsambuddho. VuttaÒhetaÑ1 “niggayha niggayhÈhaÑ Œnanda vakkhÈmi, pavayha pavayhÈhaÑ Œnanda vakkhÈmi, yo sÈro so ÔhassatÊ”ti. MedhÈvinti dhammojapaÒÒÈya samannÈgataÑ. TÈdisanti evar|paÑ paÓÉitaÑ bhajeyya payirupÈseyya. TÈdisaÑ hi ÈcariyaÑ bhajamÈnassa antevÈsikassa seyyova hoti, na pÈpiyo, vuÉÉhiyeva hoti, no parihÈnÊti.

OvadeyyÈti uppanne vatthusmiÑ vadanto ovadati nÈma, anuppanne “ayasopi te siyÈ”ti-Èdivasena anÈgataÑ dassento anusÈsati nÈma. SammukhÈ vadantopi ovadati nÈma, parammukhÈ d|taÑ vÈ sÈsanaÑ vÈ pesento anusÈsati nÈma. SakiÑ vadantopi ovadati nÈma, punappunaÑ vadanto anusÈsati nÈma. Ovadanto eva vÈ anusÈsati nÈmÈti evaÑ ovadeyya anusÈseyya. AsabbhÈti akusaladhammÈ nivÈreyya, kusaladhamme patiÔÔhapeyyÈti attho. SataÑ hi so piyo hotÊti so evar|po puggalo BuddhÈdÊnaÑ sappurisÈnaÑ piyo hoti. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 159 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 416

Ye pana adiÔÔhadhammÈ avitiÓÓaparalokÈ ÈmisacakkhukÈ jÊvikatthÈya pabbajitÈ, tesaÑ asataÑ so ovÈdako anusÈsako “na tvaÑ amhÈkaÑ upajjhÈyo, na Ècariyo, kasmÈ amhÈkaÑ ovadasÊ”ti evaÑ mukhasattÊhi vijjhantÈnaÑ appiyo hotÊti.

Ekakammanti apalokanakammÈdikaÑ ekakammaÑ. Ekuddesoti nidÈnuddesÈdiko ekuddeso. SamasikkhatÈti samÈnasikkhatÈ. Œhatacittatanti kodhena pahatacittabhÈvaÑ. KhilajÈtatanti thaddhabhÈvaÑ. PaÒcapicetokhileti BuddhadhammasaÑghasikkhÈsabrahmacÈrÊsu paÒcasupi cittassa thaddhabhÈve.

©ÈÓasamuÔÔhitaÑ vÈcanti ÒÈÓasampayuttacittena uppÈditaÑ vÈkyaÑ. MuÒceyyÈti vissajjeyya. Atth|pasaÑhitanti atthasahitaÑ kÈraÓasahitaÑ. Dhamm|pasaÑhitanti dhammena yuttaÑ. KÈlÈtikkantaÑ vÈcaÑ na bhÈseyyÈti kÈlÈtÊtaÑ vÈcaÑ na katheyya tassa kÈlassa atikkantattÈ. VelÈtikkantanti mariyÈdÈtÊtaÑ vacanaÑ na bhaÓeyya vacanamariyÈdassa atikkantattÈ. Ubhayavasena kÈlavelÈ.

Yo ve kÈle asampatteti attano vacanakÈle asampatte. Ativelanti velÈtikkantaÑ katvÈ atirekappamÈÓaÑ bhÈsati. Nihato setÊti nigghÈtito sayati. KokilÈyeva atrajoti kÈkiyÈ paÔijaggito kokilÈya abbhantare jÈto kokilapotako viya. 209. AthÈparanti atha idÈni ito parampi. PaÒca rajÈnÊtir|parÈgÈdÊni paÒca rajÈni. YesaÑ satÊmÈ vinayÈya sikkheti yesaÑ upaÔÔhitassati hutvÈva vinayanatthaÑ tisso sikkhÈ sikkheyya. EvaÑ sikkhanto hi r|pesu -pa- phassesu sahetha rÈgaÑ, na aÒÒeti.

R|parajoti r|pÈrammaÓaÑ paÔicca uppanno rÈgÈdirajo. SaddarajÈdÊsupi eseva nayo. 210. Tato so tesaÑ vinayÈya sikkhanto anukkamena–etesu dhammes|ti gÈthÈ. Tattha etes|ti r|pÈdÊsu. KÈlena so sammÈ dhammaÑ parivÊmaÑsamÈnoti so bhikkhu yvÈyaÑ “uddhate citte


samathassa kÈlo”ti-ÈdinÈ1 nayena kÈlo vutto, tena kÈlena sabbaÑ sa~khatadhammaÑ aniccÈdinayena parivÊmaÑsamÈno. Ekodibh|to vihane tamaÑ soti so ekaggacitto sabbaÑ mohÈditamaÑ vihaneyya, natthi ettha saÑsayo.

Uddhate citteti vÊriyandriyavasena citte av|pasante. BalavavÊriyaÑ hi mandasamÈdhiÑ vÊriyassa uddhaccapakkhattÈ uddhaccaÑ abhibhavati. EvaÑ uddhate citte. Samathassa kÈloti samÈdhissa bhÈvanÈya kÈlo. SamÈhite citteti upacÈrappanÈhi citte samÈhite. BalavasamÈdhi hi mandavÊriyaÑ samÈdhissa kosajjapakkhattÈ kosajjaÑ abhibhavati. SamÈdhi vÊriyena saÒÒojito kosajje patituÑ na labhati. VÊriyaÑ samÈdhinÈ saÒÒojitaÑ uddhacce patituÑ na labhati. TasmÈ tadubhayaÑ samaÑ kÈtabbaÑ. UbhayasamatÈya hi appanÈ hoti. VipassanÈya kÈloti evaÑ samÈhite aniccÈdivasena vividhÈya passanÈya kÈlo, samÈdhikammikassa balavatÊpi saddhÈ vaÔÔati. EvaÑ saddahanto okappento appanaÑ pÈpuÓÈti. SamÈdhipaÒÒÈsu pana samÈdhikammikassa balavatÊ ekaggatÈ vaÔÔati. EvaÑ hi so appanaÑ pÈpuÓÈti. VipassanÈkammikassa pana paÒÒÈ balavatÊ vaÔÔati. EvaÑ hi so lakkhaÓappaÔivedhaÑ pÈpuÓÈti. UbhinnaÑ pana samattepi appanÈ hoti eva.

KÈle paggaÓhati cittanti yasmiÑ samaye atisithilavÊriyatÈdÊhi lÊnaÑ cittaÑ hoti, tasmiÑ samaye dhammavicayavÊriyapÊtisambojjha~gasamuÔÔhÈpanena taÑ cittaÑ paggaÓhÈti. NiggaÓhatÊti yasmiÑ samaye accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhataÑ cittaÑ hoti, tasmiÑ samaye passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gasamuÔÔhÈpanena taÑ cittaÑ niggaÓhÈti. SampahaÑsati kÈlenÈti yasmiÑ samaye cittaÑ paÒÒÈpayogamandatÈya vÈ upasamasukhÈnaÑ vigamena vÈ nirassÈdaÑ hoti, tasmiÑ samaye aÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena saÑvejeti. AÔÔha saÑvegavatth|ni nÈma–jÈtijarÈbyÈdhimaraÓÈni cattÈri, apÈyadukkhaÑ paÒcamaÑ, atÊte vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, anÈgate vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, paccuppanne ÈhÈrapariyeÔÔhim|lakaÑ dukkhanti. RatanattayaguÓÈnussaraÓenÈssa pasÈdaÑ janeti. AyaÑ vuccati “sampahaÑsati kÈlenÈ”ti. KÈle cittaÑ samÈdaheti yasmiÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.

KhuddakanikÈya 418

samaye saddhÈpaÒÒÈnaÑ samÈdhivÊriyÈnaÒca samabhÈvo, tasmiÑ kÈle cittaÑ samÈdaheyya.

Ajjhupekkhati kÈlenÈti yasmiÑ samaye sammÈ paÔipattiÑ Ègamma alÊnaÑ anuddhataÑ anirassÈdaÑ ÈrammaÓe samappavattaÑ samatha1vÊthipaÔipannaÑ cittaÑ hoti, tadÈssa paggahaniggahasampahaÑsanesu na byÈpÈraÑ Èpajjati sÈrathi viya samappavattesu assesu. AyaÑ vuccati “ajjhupekkhati kÈlenÈ”ti. So yogÊ kÈlakovidoti eso vuttappakÈro kammaÔÔhÈnayoge niyutto paggahaniggahasampahaÑsanasamÈdahana-ajjhupekkhanakÈlesu cheko byatto. Kimhi kÈlamhÊti-ÈdinÈ paggahÈdikÈlaÑ pucchati.

IdÈni paggahÈdikÈlaÑ vissajjento “lÊne cittamhÊ”ti-ÈdimÈha. AtisithilavÊriyatÈdÊhi citte lÊnabhÈvaÑ gate dhammavicayavÊriyapÊtisambojjha~gasamuÔÔhÈpanena paggaho. UddhatasmiÑ viniggahoti accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhate citte passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gasamuÔÔhÈpanena niggaho. NirassÈdagataÑ cittaÑ, sampahaÑseyya tÈvadeti paÒÒÈpayogamandatÈya vÈ upasamasukhÈnaÑ vigamena vÈ assÈdavirahitaÑ gataÑ. AÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena vÈ ratanattayaguÓÈnussaraÓena vÈ tasmiÑ khaÓe cittaÑ sampahaÑseyya.

SampahaÔÔhaÑ yadÈ cittanti yasmiÑ kÈle vuttanayeneva sampahaÑsitaÑ cittaÑ hoti. AlÊnaÑ bhavati nuddhatanti vÊriyasamÈdhÊhi saÒÒojitattÈ lÊnuddhaccavirahitaÒca hoti. SamathanimittassÈti samatho ca nimittaÒca samathanimittaÑ, tassa samathanimittassa. So kÈloti yo so lÊnuddhaccavirahitakÈlo vutto, so kÈlo. AjjhattaÑ ramaye manoti jhÈnasampayuttaÑ cittaÑ kasiÓÈdigocarajjhatte toseyya abhiramÈpeyya.

Etena mevupÈyenÈti etena vutta-upÈyena eva. Ma-kÈro padasandhivasena vutto. Ajjhupekkheyya tÈvadeti yadÈ upacÈrappanÈhi taÑ cittaÑ samÈhitaÑ, tadÈ “samÈhitaÑ cittan”ti jÈnitvÈ paggahaniggahasampahaÑsanesu byÈpÈraÑ akatvÈ tasmiÑ khaÓe ajjhupekkhanameva kareyya. ______________________________________________________________ 1. SamÈdhi (SÊ)


IdÈni “kimhi kÈlamhi paggÈho”ti puÔÔhagÈthaÑ nigamento “evaÑ kÈlavid| dhÊro”ti-ÈdimÈha. KÈlena kÈlaÑ cittassa, nimittamupalakkhayeti kÈlÈnukÈlaÑ samÈdhisampayuttacittassa ÈrammaÓaÑ sallakkheyya, upaparikkheyyÈti attho. SesaÑ sabbattha pÈkaÔameva. EvaÑ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesÊti.


SÈriputtasuttaniddesavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AÔÔhakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MahÈniddesaÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AÑsÈ 51 AkataÑ 282 AkatakammÈ 51 AkatattÈ 147, 282 Akato 247 AkatthamÈno 172 Akappita-iriyÈpathÈ 388 AkammaÒÒatÈ 382 AkalyatÈ 382 AkÈmako 46 AkÈritaÑ 235 Akittayi 330 AkittiyÈ 247 Akukkuco 278 AkubbamÈno 141 AkusalÈbhisa~khÈrÈ 54 Akusalo 144 AkevalÊ 316 Akkamanti 189 Akkusalo 316 Akkodhano 279 AkkosakaparibhÈsakÈni 400 Akkoso 165 AkkharasamavÈyo 174 AkkharikÈya 362 AkkhÈnaÑ 344


[ A ] Akkhik|ÔÈni 331 Akkhena 362 AkkheyyaÑ 219 AgataÑ 305 AgataÑ disaÑ 392 AgatapubbaÑ 394 AgatapubbÈ 392 Agadhito 412 AgÈramunino 152 AgÈrikÈ 152 Agocaro 398 AggaÑ 168 AggaÒÒe 412 AggadhammaÑ 322 AggahitattaÑ 97 Aggi 23 Aggo 253 AghaÔÔito 330 A~gaÑ 169 A~gama~ga-apakaÉÉhano 280 A~gavijjÈ 354 A~gÈrakÈs|pamÈ 27 AcakkhukaraÓaÑ 389 AcattataÓhÈ 137 Acari 279 Acalito 330

MahÈniddesaÔÔhakathÈya 422


[ A ] AcittÊkÈrakato 294 Acelako 379 AccantaniÔÔhaÑ 92 AccantapÈvakammantÈ 376 AccantapÈrisuddhiyÈ 77 Accantasanti 176 Accantasuddhi 203 Accayanti 133 AccasarÈ 179, 361 AccÈdhÈya 359 Accimanto 375 Accutagato 72 Accuggamma 337 AccuÓhÈ 52 AccutappattaÑ 185 Accutappatto 72 Acchindante 140 Acchinne 140 AcchedasaÑkino 140 AjanayamÈno 141 AjapathaÑ 242 AjalakkhaÓaÑ 366 AjÈnitabbaÑ 340 Ajeguccho 292 AjjhattaÑ 58, 116 Ajjhattasanti 264 AjjhattasamuÔÔhÈnÈ 328 AjjhattÈ 13 AjjhattikÈni 143 Ajjhupekkhati 418


[ A ] AjjhupekkhanÈ 414 Ajjhupekkheyya 418 Ajjheti 384 Ajjhenena 172, 183 AjjhesÈmi 276 AjjhogÈhetvÈ 246 AjjhogÈÄho 82 Ajjhottharanti 47 AjjhosannÈ 93 AjjhosÈnaÑ 32 AjjhositaÑ 377 AÒjanaÑ 363 AÒÈÓÈ 265 AÒÒajÈtikÈ 310 AÒÒataraÒÒatarena 220 AÒÒamaÒÒaÑ 273 AÒÒamaÒÒapariyantaÔÔhÈyino 258 AÒÒamokkhÈ 89 AÒÒavihitakÈ 310 AÒÒasitÈ 246 AÒÒÈ 388 AÒÒÈÓakaraÓaÑ 389 AÒÒÈtaÑ 257 AÒÒÈya 319 AÒÒoÒÒaÑ 316 AÔÔÈ 171 AÔÔha~gikassa 57 AÔÔhapadepi 362 AÔÔhamÊ 24 AÔÔhÈne 279

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 423


[ A ] AÔÔhi 170 AÔÔhitakÈrÊ 163, 357 AÔÔhimayena 24 AÔÔhisa~ghÈtaÑ 263 AÉÉhadaÓÉakehi 374 AÉÉhamÈsikaÑ 381 AÉÉhayogÈ 171 AÉÉho 254 AÓumattesu 104, 296 AÓusahagatÈ 87 AtammayatÈ 266 AtammayatÈya 77 AtÈÓÈ 377 AtikkantamÈnusakena 332 AtikkamitvÈ 395 Atikkantassa 245 Atikkamato 394 AtikkamituÑ 167 Aticca 163, 187 AtimaÒÒati 371 AtimÈno 53, 180 Atirocati 262 AtivÈkyaÑ 304 AtivelaÑ 361 AtÊtÈ 12 AtÊte 128 AtÊritaÑ 327 AtulitaÑ 327 Atrajo 416 AtricchatÈ 285


[ A ] AttaÒjaho 186 Attatthe 402 Attattho 257 AttadiÔÔhijaho 190 AttadaÓÉato 374 AttadaÓÉÈ 373 Attadanto 305 AttadamatthÈya 299 AttanÈ 147 Attaniyena 291 AttapaccakkhaÑ 298 AttaparinibbÈpanatthÈya 299 AttabhÈvapariyÈpannena 331 AttabhÈvasannissayÈ 57 AttabhÈvassa 277 AttabhÈvÈbhinibbattiyÈ 137 AttabhÈvena 387 AttabhÈvo 129 AttamanatÈ 16, 18 AttasamatthÈya 299 Attahetu 239 AttÈ 172 AttÈnukkaÑseti 412 AttÈnudiÔÔhiÑ 385 AttÈnuvÈdabhayaÑ 348 AttukkaÑsanamÈno 180 Att|pakkamaÑ 66 Att|pakkamam|lakaÑ 61 Attena 291 AtthaÑ 58



[ A ] AtthakÈmÈ 223 Attha~gato 331 Attha~gamaÑ 199 Attha~gamato 146 Attha~gamÈ 122 Atthato 247 AttharaÓÈ 12 Attharasassa 231 AtthavÈdÊ 285, 398 AtthasaÑhitaÑ 285 AtthÈtisayena 229 AtthÈya 402 Atth|pasaÑhitaÑ 416 Atthe ÒÈte 298 Attho 297 Athenena 405 AdantaÑ 235 Adanto 91 AdassaÑ 265 Adassanato 131 AdiÔÔhaÑ 257 AdiÔÔhiyÈ 265 AdinnaÑ 99, 405 AdukkhamasukhaÑ 124 AdukkhamasukhavedanÊyo 144 AddasaÑ 15 Addasi 372 AddhadaÓÉakehi 241 AddhamÈsiko 215 AddhÈ 9


[ A ] AddhÈnaÑ 102 AddhunÈ 392 AdvejjhavacanaÑ 15 AdveÄhakavacanaÑ 16 AdhammarÈgo 34 AdhikaraÓaÑ 343 AdhikaraÓakÈrakÈ 227 AdhikaraÓasamatho 342 AdhikuÔÔanaÔÔhena 27 Adhigacchati 15, 24 Adhigacchi 389 AdhigacchissÈmi 171 Adhigaccheyya 70 AdhigantukÈmassa 403 AdhigantvÈ 355 AdhigatapaÔisambhido 253 Adhigama-appiccho 286 Adhigamo 298 AdhiccasamuppannaÑ 228 AdhiÔÔhÈnaÑ 164, 358 Adhipati 406 AdhimattaparittatÈ 280 AdhimÈno 180 AdhimuccantÈ 165 AdhimuttiÑ 258 AdhivacanaÑ 80 Adhivacanasamphasso 144, 291 AdhisÊlasikkhÈ 102 Adhosi 184 AnakkhÈtassa 255



[ A ] AnagÈramunino 152 AnagÈrÈ 153 Ana~gaÓe 314 AnajjhÈpanno 412 AnajjhiÔÔho 295 Anajjhesito 171 AnaÒÒaneyyatÈya 390 AnattagarahÊ 326 AnattamanatÈ 280 AnattÈ 192 AnattÈkÈraÑ 339 AnatthaÑ 279 AnatthakÈmÈni 401 Anatthajanano 58 AnaddhanÊyaÑ 133 Ananugiddho 385 Ananubodho 378 Ananulomikena 400 Ananussutesu 389 AnantaÒÈÓo 254 Anantatejo 254 Anantayaso 254 AnantarÈ 130 AnantavÈ 167 AnapÈyo 304 AnabhÈvaÑ 146 AnabhinibbattayamÈno 141 AnabhinibbattisÈmaggÊ 222 Anabhinivesanto 141 Anabhibh|to 372


[ A ] Anabhirati 408 AnabhiramanÈ 408 Anabhisamayo 378 AnabhisambhuÓanto 178, 322 AnambilaÑ 300 AnayabyasanaÑ 369 Anariyadhammo 234 AnariyÈnaÑ 172 Analaso 412 AnavajjaÒca 372 AnavajjatÈ 301 Anavajjo 248 AnavaÒÒattipaÔisaÒÒutto 369 AnavaÔÔhitacÈrikaÑ 343 AnavasekaÑ 393 AnassavÈ 98 AnassÈvÊ 296 AnÈgatÈ 13 AnÈcariyako 389 AnÈnugiddho 141 AnÈnupuÔÔho 168 AnÈpucchaÑ 294 AnÈvikammaÑ 179 AnÈsanne 89 AnÈsavamuni 152 AniketacÈrÊ 408 AniketasÈrÊ 267 AnikkhittacchandatÈ 360 Anikkhittacchando 163, 358 AnikkhittadhuratÈ 360



[ A ] Anikkhittadhuro 163, 358 AniccatÈ 24 AniccatÈya 377 AniccÈ 175 AniccÈkÈraÑ 339 Anicco 217 AniÔÔha~gato 81, 210 AniÔÔhurÊ 385 AnidhÈnagatÈ 131 AnibbattayamÈno 141 Anibbattena 130 AnibbÈnasaÑvattanikaÑ 389 Animitto 145, 291 AnirÈkatajjhÈno 357 AnissÈya 265 Anissito 187, 277 AnÊkadassanaÑ 345 AnÊtihaÑ 372 AnukampÈ 405 Anugacchati 59 AnugatÈ 377 Anugijjhati 46, 299 AnuggahÈya 265 Anuggaho 325 AnucchavikaÑ 223 AnuttaraÑ 391 AnuttÈnikammaÑ 179, 361 AnutthunÈti 248 AnudayanÈ 405 AnudayÈ 405


[ A ] AnudayitattaÑ 405 AnudahanaÔÔhena 27 Anuddhato 279 AnunayapaÔighavippahÊno 213 Anunayo 32 AnunetÈ 255 Anupakhajja 294 AnupacÈre 395 Anupalitto 148 AnupÈdÈya 171 AnupÈdisesÈya 223 AnupÈhanÈnaÑ 294 AnupubbavihÈrasamÈpattÊnaÑ 232 AnuppattÈ 305 AnuppadÈtÈ 284 Anuppannassa 255 AnuppiyabhÈÓitÈ 370 Anubujjhi 389 AnubujjhitukÈmassa 403 Anubodho 378 AnubyaÒjanaggÈhÊ 343 Anubh|tapubbato 365 AnuyogaÑ 310 Anuyogo 164, 358 Anuyuttassa 226 Anuyutto 343 Anurakkhe 393 Anurodhavirodhasamatikkanto 213 Anurodho 32 AnulomapaÔipadÈya 55



[ A ] AnusaÔÈ 377 AnusayaÑ 258 Anusayavasena 81 AnusayÈ 87 Anusayo 35 AnusÈsati 92 AnusÈsanaÑ 228 Anusikkhe 372 AnusiÔÔhaÑ 228 AnusiÔÔhiÑ 94 Anusenti 205 Anussati 44 Anusahagate 31 An|panÊto 272 An|payaÑ 184 An|payo 304 An|hate 171 AnekaÑsaggÈho 379 Anejo 385 Anerito 330 AnesanaÑ 412 AnokasÈrÊ 269 Anoko 404 Anojavanti 246 AnomaÑ 168, 323 AnolÊnavuttiko 163, 357 AnositaÑ 377 Antakaro 231 Antagato 71, 191 Antag| 406


[ A ] AntaggÈhikÈ 139 Antappatto 71 Antamaso 260 AntaraÑ 380 AntaragharaÑ 343 AntaradhÈnaÑ 218 AntaradhÈyati 24, 214 AntaradhÈyanti 24 AntarahitaÑ 370 Antarahito 311 AntarÈyÈya 55, 57 AntavÈ 167 Antimadehadharo 78 Antime 78 Ante 394 Anto 57, 220 AntojÈtako 46 AntonimuggaposÊni 337 Antop|ti 295 Antop|tibhÈvaÑ 403 Antosamorodho 382 AndhakaraÓaÑ 389 AndhakÈraÑ 266 AndhatamaÑ 58 AnnasannidhiÑ 355 AnvatthapaÔipadÈya 55 AnvÈssaveyyuÑ 343 AnvÈnayanti 320 AnvÈyikaÑ 59



[ A ] AnvÈsavanti 57 Anveti 67 Anventi 320 ApacitiÑ 175 ApacinitvÈ 76 ApaccakkhakammaÑ 378 ApaccanÊkapaÔipadÈya 55 ApaccayaÑ 247 ApaccavekkhaÓÈ 378 ApaccorohaÓatÈya 43 ApajjhÈyati 237 ApaÓÓakavacanaÑ 16 ApamÈro 51 AparaddhamesÊ 247 AparaddhÈ 319 AparÈmasaÑ 315 AparÈmasanto 141 AparigamanatÈya 77 ApariggahitÈ 14 ApariÒÒÈtaÑ 147 Aparinibbuto 91 ApariyogÈhaÓÈ 378 Apalitto 148 ApasÈdito 172 Apaharanti 247 ApÈpuÓitvÈ 170 ApÈnako 381 ApÈyaÑ 335 ApÈyagamanÊye 31 ApÈyamukhÈni 310


[ A ] ApÈyaloke 37 ApÈhataÑ 248 ApÈhatasmiÑ 246 ApilÈpanatÈ 44 ApihÈlu 291 Apucchito 171 ApuÔÔho 171 ApunabbhavÈya 383 ApurakkharÈno 270 ApekkhaÑ 92 ApekkhamÈnÈ 89 ApekkhÈ 33 AppaÑ 214 AppakaÑ 128 Appakasireneva 69 Appagabbho 292 Appaccayo 306 AppaÔicchannadukkhaÑ 60 AppaÔinissaÔÔhataÓhÈ 137 AppaÔiladdhassa 93 AppaÔivÈni 164, 358 AppaÔivedho 378 AppaÔisandhiyÈ 385 AppaÔihataÑ 258 AppaÓidhÈnapaccayÈ 278 AppaÓihito 145, 291 AppatiÔÔhitacitto 304 Appatir|paÑ 412 AppattaÑ 414



[ A ] AppathÈmakÈ 47 AppanigghosÈni 231 AppapuÒÒo 371 AppabalÈ 47 Appamatto 148 AppamÈÓaÑ 405 AppamÈdo 164, 358 Apparajakkhe 258 AppasaddÈni 231 AppasannÈni 400 AppassÈdaÔÔhena 26 Appassi 325 AppahÊnataÓhÈ 137 AppahÊnattÈ 273 AppahÊnÈ 296 AppÈÔihÈriyaÑ 312 AppicchakathaÑ 285 AppicchaÒÒeva 299 AppicchatÈ 286 AppiyÈ 23 Appekacce 92 Appesakkho 371 Appodake 140, 376 ApharusavÈcatÈ 370 AphassiÑ 265 AphassitaÑ 257 AphÈsukÈmÈni 401 AphÈsuvihÈrÈya 58 AbalÈ 47


[ A ] AbÊjaÑ 384 AbuddhivihatattÈ 391 Abbahitasallo 163 AbbudakÈle 214 Abbuyha 378 AbbuhanaÑ 328 Abb|Ähasallo 148, 163 Abb|Ähesiko 72 AbbokiÓÓaÑ 68 Abbhantara- dhÈtupakopavasena 404 AbbhÈhatÈ 377 AbbhutadhammaÑ 233 AbbhokÈsaÑ 83 AbyÈkato 144 AbyÈpannacetaso 304 AbyÈpÈdasaÒÒÈ 149 AbyÈbajjhaparamatÈya 411 AbrahmacÈrÊ 295 AbhabbÈ 259 Abhabbuppattiko 147 Abhayagato 72 AbhayappattaÑ 185 Abhayappatto 72 Abhavo 137 Abhikkante 406 Abhikkama 250 Abhigijjhati 303 AbhijappantÈ 93 AbhijappamÈnassa 15 AbhijÈnanto 186



[ A ] AbhijjhÈ 35 AbhiÒÒÈtaÑ 72, 298 AbhiÒÒÈpÈrag| 70 AbhiÒÒÈya 264 AbhiÒÒÈsi 340 AbhiÒÒeyyaÑ 72 AbhiÒÒeyyÈ 199 Abhinandati 278 Abhinandanti 315 Abhinande 414 Abhinandeyya 383 AbhinikkhamituÑ 376 Abhinibbatto 23 Abhinibbutatto 172 Abhinivajjeyya 32 AbhiniviÔÔhÈ 167 Abhinivisati 321 AbhinivisitvÈ 191 Abhiniveso 139 AbhinÊto 238 AbhippahÈrinÊ 203 AbhibhavanaÔÔhena 158 Abhibhavanti 47 AbhibhavitvÈ 260 AbhibhÈyatanÈnaÑ 232 Abhibh| 372 Abhibh|taÑ 136 Abhibh|tÈ 377 Abhibh|tena 165 Abhibh|to 242


[ A ] Abhibhosi 372 Abhima~galagatÈni 187 Abhirato 238 Abhiruhati 235 AbhivÈdetvÈ 268 Abhisa~khataÑ 385 Abhisa~khatÈ 175 Abhisa~khÈrasahagata- viÒÒÈÓassa 404 Abhisa~khÈrassa 328 Abhisa~khÈrÈ 184 Abhisa~khÈrÈnaÑ 185, 273 Abhisa~kharitvÈ 261 Abhisa~kharoti 381 Abhisa~kharonto 381 Abhisajjeyya 367 AbhisaÒcetayitaÑ 385 Abhisamecca 199 Abhisambujjhi 389 Abhisambuddho 156 Abhisambhave 392 Abhisambhaveyya 406 Abhisambh|tÈ 220 AbhisambhotabbÈni 404 AbhihaÑsati 303 AbhihaÔaÑ 380 Ama~galaÑ 187 AmaccÈ 217, 391 AmaccharÊ 292 AmataÑ 69, 88



[ A ] AmataparÈyanaÑ 299 AmatapariyosÈnaÑ 299 AmatappattaÑ 185 Amatappatto 72 Amatassa 256 AmatogadhaÑ 299 AmanÈpaÑ 303 AmanussapucchÈ 327 AmamÈyanto 141 AmamÈyitÈ 14 Amaravitakko 368 AmaritukÈmo 31 Amaro 369 AmittÈ 57 AmissitÈ 131 Amucchito 412 AmuttataÓhÈ 137 Amoho 151 AmbapÈnaÑ 348 AmbilaÑ 299 AyasÈ 375 Ayase 213 AyÈcito 171 AyÈthÈvakasmiÑ 140 AyokhilaÑ 374 AyogakkhemakÈmÈni 401 AyojjaÑ 188 Ayomayena 24 AraÒÒaÑ 83


[ A ] AraÒÒavanapatthÈni 231 AratiÑ 263 Arati 58, 202 AratitÈ 408 Arahato 87 Arahanto 160 ArahÈ 78, 221 AriyadhammaÑ 171 AriyadhammasannissitaÑ 293 AriyamaggÈnaÑ 71 AriyavaÑse 412 AriyÈya 125 Ariyo 73 Ar|padhÈtuÑ 164 Ar|pabhave 137 Ar|parÈgÈ 87 Ar|pasamÈpattÊnaÑ 232 Ar|pÈvacaro 291 AlaÑsÈÔako 302 AladdhÈ 412 AlÈbham|lakaÑ 243 AlÈbhepi 386 Alitto 148 AlÊnaÑ 418 AlÊnamanaso 304 AluÄito 330 Al|khaÑ 331 AleÓÈ 377 AllÊno 168 Avakujja 365



[ A ] Avagacchati 381 Avagacchanti 94 AvacanakarÈ 98 Avajje 282 AvaÔÔhitavÈdÈ 319 AvaÔÔhitasamÈdÈno 243 AvaÔÔhiti 341 AvaÓÓaÑ 167 AvaÓÓahÈrikÈya 247 AvatthÈpanavacanaÑ 16 AvatthitasamÈdÈno 404 AvadaÒÒutÈya 97 AvadÈniyÈ 93 AvantataÓhÈ 137 Avabujjhati 58 Avasissatu 170 AvasÊdati 381 Avassuto 295 AvikatthÊ 278 Avikkhittacitto 414 Avikkhepo 342 AvigatataÓhÈ 137 AvicÈraÑ 116 AvijjÈnirodhÈ 199 AvijjÈpaccayÈ 192 AvijjÈya 385 AvijjoghaÑ 245 AvitakkaÑ 116 AviditaÑ 257 Avid|re 244


[ A ] Aviddasu 162 AvinÊtaÑ 235 AvinÊto 91 AvipakkaÑ 376 AvipariÓÈmadhammo 217 AviparÊtaÑ 177 AviparÊtamanÈ 165 AvibhÈvitaÑ 327 Avibh|taÑ 327 Aviruddho 299 AvivadamÈnÈ 223 AvisaÑvÈdako 283, 396 AvisÈhaÔamÈnasatÈ 342 AvisÈrÊ 387 AvisÈhÈro 342 AvihiÑsÈsaÒÒÈ 150 AvÊci 68 AvÊtataÓhÈ 137 AvÊtataÓhÈse 135 AvÊtikkamamattena 188 AvÊtikkamo 105 AvÊvadÈtÈ 174 Av|pasantaÑ 405 Av|pasamo 282 AvekkhantaÑ 385 Avekkhassu 385 AveraÑ 405 AvokkamaÑ 384 AvodÈtÈ 175 AsaÑvutaÑ 343



[ A ] Asa~gÈhaÓÈ 378 AsacchikataÑ 257 AsaÒjanayamÈno 141 AsaÒjÈtassa 255 AsaÒÒasattÈ 313 AsaÒÒÈbhavo 37 AsaÒÒino 313 AsataÒca 163 AsatÈ 307, 384 AsatiparivajjanÈya 43 Asaddhammo 226 AsantÈsÊ 278 AsappÈyar|padassanena 222, 403 AsappurisÈnaÑ 172 AsabbhÈ 415 AsamapekkhanÈ 378 AsamÈhitÈ 367 Asampatte 416 Asambodho 378 AsammuÔÔhattÈ 43 AsammussanatÈ 44 AsaraÓÈ 377 AsaraÓÊbh|tÈ 377 Asassato 167 AsahitaÑ 250, 270 AsÈdu 300 AsÈrakato 146 AsÈro 377 Asite 407 AsithilaparakkamatÈ 360


[ A ] AsilokabhayaÑ 348 Asis|n|pamÈ 27 AsissaÑ 408 AsÊlaÔÔhaÑ 414 AsÊlatÈ 265 AsukÈya 370 Asucisa~kasarasamÈcÈro 295 AsuddhÈ 388 AsubhakathaÑ 338 AsubhasamÈpattiyÈ 232 AsurattÈya 176 AsurÈ 327 Asuropo 279 Asekkhamunino 152 Asekkhena 77 AsesaÑ 31 AsesavirÈganirodhÈ 385 Asmi 225 AsmimÈno 181, 292 Assa 7 AssatarÈ 304 AssaddhÈni 400 AssamaÓo 295 AssayÈnena 23 AssavatikÈ 188 AssÈdato 146 AssÈdeti 92, 278 AssÈs|panibandhaÑ 131 Assito 177 Assu 51



[ A ] AssutiyÈ 265 Ahi 31 AhitakÈmÈni 401 AhÊnindriyaÑ 327 Ahu 385 AhorattÈ 133 AhosiÑ 92

[ Œ ] Œka~khapaÔibaddhÈ 258 Œka~khamÈno 336 ŒkÈraparivitakkena 341 ŒkÈrena 348 ŒkÈsaÑ 383 ŒkÈsati 383 ŒkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ 84 ŒkÈse 362 ŒkiÒcaÒÒÈyatanaÑ 85 Œgacchati 271 Œgato 153, 155 ŒgamaÑ 389 ŒgamanaÑ 323 ŒgÈmirattiÑ 408 ŒgÈrikÈ 207, 308 ŒguÑ 271 ŒgucÈrÊ 373 ŒghÈtitapaccÈghÈtitamanÈ 165 ŒghÈtitamanÈ 165 ŒghÈtitÈ 377


[ Œ ] ŒghÈto 279 ŒcÈragocarasampanno 104, 295 Œcikkha 228 Œcikkhati 92 Œcikkhanti 121 Œcinati 76 ŒjaÒÒarathaÑ 187 ŒjavaÑ 383 ŒjÈnanto 186 ŒjÈnÊyÈ 304 ŒjÈneyyÈma 313 ŒjÊvikabhayaÑ 348 ŒÔhapanÈ 293 Œta~kaphassena 404 Œtapo 410 ŒtumÈnaÑ 168 ŒthabbaÓaÑ 364 ŒdÈnaganthaÑ 203 ŒdÈya 191 ŒdÈyo 126 ŒdÈsaÑ 363 Œdi 106 Œdiccabandhu 326 ŒdittapariyÈyaÑ 403 Œdiyati 177 Œdiyanti 190 Œdisanti 364 ŒdÊnavaÑ 68 ŒdÊnavato 146 ŒdÊnavadassÈvÊ 412



[ Œ ] Œdeti 386 Œdevaneyye 408 Œdevo 221 ŒnÈpÈnassatiÑ 26 ŒnÈpÈnassati 30 ŒnÈpÈnassatisamÈdhissa 232 ŒnisaÑsaÑ 208 ŒnisaÑse 175 Œpajjati 92 Œpajjanti 217 ŒpÈthaÑ 257 ŒpÈthakajjhÈyÊva 293 ŒpÈdito 249 ŒpÈyikÈ 13 ŒbÈdhato 145 ŒbÈdhÈ 52 ŒbÈdhikÈ 245 ŒbharaÓÈ 363 ŒmÈya dÈsÈ 46 ŒmisaÑ 239 Œmisacakkhukassa 370 ŒmodanÈ 18 ŒyatanaÑ 19 Œyatanapariyante 77 Œyatanaloke 37 ŒyatanÈni 232 Œyatanesu 413 ŒyatiÑ 176 Œyanti 131 Œyu 133


[ Œ ] Œy|hinÊ 33 Œrakkham|lakaÑ 43 Œragge 131 ŒraÒÒiko 172 Œrato 174 ŒraddhavÊriyassa 402 Œrabbha 414 ŒrammaÓaÑ 383 ŒrammaÓ|panijjhÈnaÑ 112 ŒrÈdhenti 92 ŒrÈmarÈmaÓeyyakaÑ 219 ŒrÈmo 46 Œruppamaggasama~gÊ 315 ŒrogyaÑ 90, 245 ŒrogyappattaÑ 185 Œropenti 375 ŒropetvÈ 187 ŒrohanakaÑ 235 ŒlapanÈ 370 ŒlasyaÑ 361 ŒlasyÈnuyogaÑ 310 ŒlasyÈyanÈ 361 ŒlasyÈyitattaÑ 361 Œlokite 407 ŒvajjanapaÔibaddhÈ 258 Œvajjanto 125 ŒvajjitaÑ 248 ŒvaÔÔabhayaÑ 348 ŒvattitvÈ 235 ŒvatthikaÑ 228



[ Œ ] ŒvaraÓaÑ 35 ŒvaraÓÊyehi 358 Œvareyya 347 Œvasanti 207 ŒvÈsamacchariyaÑ 94 ŒvilaÑ 405 ŒvilattaÑ 404 Œvisi 376 Œvuto 81 Œvudho 31 ŒveÔhiyaÑ 250 ŒveÔhiyÈya 250 ŒsattaÑ 81 Œsatto 81 ŒsanaÑ 222 ŒsanÈ 171 ŒsannÈ 368 Œsanne 244 ŒsappanÈ 379 ŒsayaÑ 258 Œsavati 296 Œsavehi 171 ŒsÈ 34 ŒsÈruppaÑ 414 ŒsÊsanÈ 34 ŒsÊsitattaÑ 34 Œsevati 414 ŒhatacittataÑ 416 ŒhatapaccÈhatamanÈ 165 ŒhatamanÈ 165


[ Œ ] ŒhatÈ 376 Œharahatthako 302 ŒharissÈmi 171 ŒhÈraÑ 300 ŒhiÓÉanti 300 Œhu 152

[ I ] I~gha 308 IcchaÑ 179 Icchati 9 Icchanto 250 IcchamÈnassa 15 IcchÈ 32 IcchÈnidÈnÈ 89 IcchÈpakato 293 IcchitabbaÑ 265 Ijjhati 15 IÒjati 386 IÔÔhÈniÔÔhe 212 IÓÈyikÈ 245 Iti 92 ItikirÈya 341 ItibhavÈbhavakathÈ 347 ItihitihaÑ 341 ItojÈ 58 ItonidÈnÈ 58 IttaraÑ 133 IttarapaccupaÔÔhÈnaÔÔhena 27 ItthÊ 46



[ I-¢ ] IddhipÈdÈnaÑ 56 Iddhimantiniyo 368 Iddhimanto 368 Indagu 22 IndattÈya 176 Indena 253 Indriyesu 55 Iriyati 84 IriyÈno 384 IriyÈpathasa~khÈtaÑ 292 Issatthena 310 IssariyaÑ 230 Issaro 374 IssÈ 53 ¢tiÑ 364 ¢tito 145

[ U ] UkkaÓÔhitÈ 408 UkkÈcanÈ 370 UkkuÔikappadhÈnaÑ 381 Ukkhittapaligho 72 Ukkhipati 208 Ukkhipanti 246 UkkhipiyamÈnÈ 140 Uggajjanto 250 UggaÓheyya 367 UggahetvÈ 228 UggharantaÑ 263 UgghÈÔitÈni 203


[ U ] UgghÈtinighÈtivÊtivatto 213 UccÈrapassÈvakamme 407 UccÈvacaÑ 191 UccÈvacesu 392 UccinitvÈ 292 Ucce 294 Ucchanno 81 UcchÈdanaÑ 363 Ucchinnam|lÈ 146 UjjhitvÈ 370 UÒchÈcariyÈya 292 UÔÔhÈnasaÒÒaÑ 359 UÓhaÑ 300 UÓhassa 242 UÓhena 11 UtupariÓÈmajÈ 52 Utuparissayavinodana- paÔisallÈnÈrÈmatthaÑ 410 UttamaÑ 168 UttamadiÔÔhippatto 72 UttamapattippattaÑ 188 Uttamapuriso 76 Uttamo 253 Uttarati 45, 295 Uttareyya 69, 151 UttÈnÊkarohi 228, 277 UttÈno 248, 257 UttÈreti 387 UttÈsÊ 281



[ U ] UttÈseti 374 UttiÓÓassa 245 UtrÈsaÑ 376 UtrÈso 348 UdakaÑ 23 Udakathevo 224 Udakante 394 UdakapariyÈdÈne 140 Udak|mikajÈtaÑ 68 UdayaÑ 368 UdayatthagÈminiyÈ 125 UdÈnaÑ 233 UddaÓÉe 293 UddÈnato 9 UddissakataÑ 380 UddhaÑ 375 UddhaÑsarÈvÈdÈ 322 UddhaccaÑ 52 UddhaccakukkuccaÑ 53 Uddhaccavasena 81 Uddhatasallo 163 UddhatasmiÑ 418 Uddhate 417 UddharituÑ 90 UnnatiÑ 244 Unnati 183 UnnamaÑ 244 UnnahanÈ 370 UnnaÄÈ 367 UpakaÔÔhe 244


[ U ] Upakkamanti 273 Upakkileso 35 UpakkhittakÈ 262 Upagacchati 250 UpaghÈtaÑ 227 UpaccagÈ 248 Upacchinde 413 UpacchinnattÈ 281 UpacchedÈ 278 UpajÊvino 46 UpaÔÔhapeti 388 UpaÔÔhapenti 98 UpaddavaÑ 227, 364 Upaddavato 145 UpadhÈrayitvÈ 228 UpadhÈreyya 367 Upadhi 88 UpadhiparikkhayÈya 383 Upadhiviveko 88 Upadhisukhassa 383 UpanÈho 53 UpapajjamÈne 332 UpapattiÑ 164 Upapattipariyante 77 UpapannÈ 335 Upapanno 45 UpaparikkhÈmi 136 UpayupÈdÈnÈ 269 Upayo 184



[ U ] Uparato 326 Uparujjhati 133 UpalakkhayitvÈ 228 Upalakkhaye 419 Upalakkheyya 367 Upalimpati 148 Upavadanti 165 UpavaditakÈraÓÈ 319 Upavadito 413 UpavadiyamÈno 165 UpavÈdaÑ 367 UpavÈdakÈ 333 UpasaggaÑ 227 Upasaggato 145 Upasa~kheyyo 277 Upasanto 275 UpasamaÑ 315 UpasamaratiÑ 389 UpasamÈnussatiÑ 26 UpasamÈya 264 Upasampajja 112 Upasussatu 170 UpÈdÈnaÑ 15 UpÈdÈnapaccayÈ 198 UpÈdÈya 92 UpÈdiyati 76 UpÈyÈso 25, 64 UpÈyena 418 UpekkhaÑ 413 Upekkhako 118, 303


[ U ] Upekkhati 325 UpekkhanÈ 414 UpekkhÈ 414 UpekkhÈnubr|hanÈ 114 UpekkhÈsatipÈrisuddhiÑ 124 Upeti 46, 272 Upeto 45 Uppajjanti 58 UppajjamÈnÈ 58 UppatitvÈ 404 UppathaÑ 235 UppannÈnaÑ 411 UppÈÔitasallo 163 UppÈdÈya 414 UppÈdenti 364 UppÈdessÈmi 301 UbbegaÑ 376 Ubbego 348 Ubbedhena 329 UbbhaÔÔhako 381 UmÈpupphasamÈnaÑ 331 UyyÈmo 360 UyyodhikaÑ 345 UrattÈÄiÑ 217 Ul|ko 237 Ullokento 343 UllapanÈ 370 UsabhaÑ 187 Usm|panibandhaÑ 131



[ U - � ] UssÈho 164, 360 Ussineti 76 UssoÄhÊ 164, 360 UÄÈrabhogakulÈ 172 �nattaÑ 223 �mi 330 �mibhayaÑ 348 �hacca 385

[ E ] EkaÑsavacanaÑ 15 EkakammaÑ 416 EkakoÔÔhÈsaÑ 358 Ekaggacitto 414 EkacittasamÈyuttÈ 129 EkattaÑ 357 Ekanirodho 21 Ekantanikkileso 390 Ekapassayiko 381 EkamantaÑ 268 EkayuttayÈnaÑ 188 Ekavatthuko 21 EkavokÈrabhavo 37 EkÈgÈrikaÑ 234 EkÈgÈriko 380 EkÈyanamaggaÑ 390 EkÈyanamaggo 44 EkÈrakkho 75 EkÈrammaÓo 21 EkÈlopiko 380


[ E ] EkÈhikaÑ 381 EkuppÈdo 21 EkesaÑ 391 Eko 391 Ekodi 116, 402 Ekodibh|to 417 EjaÑ 77 Ejati 307 EjÈ 32 EjÈnugatÈ 190 EjÈnugÈ 190 EjÈnusaÔÈ 190 EjÈya 190 EÓeyyakaÑ 241 Eti 192, 250 EttakaÑ 138 EnaÑ 343 ErakavattikaÑ 241 EritaÑ 405 EritasantiÑ 177 EritÈ 377 ElambujaÑ 271 EvaÑdiÔÔhikÈ 167 Evar|pÈ 150 Esanti 93 EsiÑ 67 EsÊ 247 Eseyya 329 Ehibhadantiko 379 EÄakaÑ 380



[ O ] OkaÑ 267 OkappentÈ 165 OkasÈrÊ 268 OkÈsaÑ 404 OkÈsasenÈsanaÑ 83 OgÈÄho 82 OghaÑ 148 OghatiÓÓassa 244 Ogho 383 Otarati 295 OtÈraÑ 401 OtiÓÓo 387 OttappabalaÑ 48 OdakaÑ 133 Odakantiko 226 OdagyaÑ 16 Odano 348 Odahati 388 Odahanti 98 OdhikataÑ 138 OdhiggÈho 177 OnÈho 382 OpakkamikÈ 52 Ophuto 81 OmakaÑ 321 OmakÈ 47 OmÈno 180 OlÊyanÈ 382 Olokento 343 Olokemi 136


[ O ] Ovadati 92 Ovadeyya 415 OvarakÈni 295 OsadhaÑ 293 OsÈne 377 OsÈpeti 378 OsiÒcitvÈ 69 OsitaÑ 377 OsÊdati 381 OhÈretvÈ 217 OÄÈrikaÑ 402 OÄÈrike 31 OÄÈrikehi 368

[ Ka ] KakkaratÈ 371 KakkariyaÑ 371 KakkhaÄena 372 Ka~khÈ 379 Ka~khÈyanÈ 379 Ka~khÈyitattaÑ 379 KacchapaÑ 189 KacchapalakkhaÓaÑ 366 Kacchu 51 KaÔaÑ 77 KaÔukaÑ 300 KaÔukaÒcukatÈ 97 KaÔÔhaÑ 294 KaÔÔhamayena 24



[ Ka ] KaÓÔakÈpassayiko 381 KaÓÉako 231 KaÓÉu 51 KaÓÓarogo 51 KaÓÓasukhÈ 284, 397 KaÓÓikÈlakkhaÓaÑ 366 KaÓhaÑ 322 KaÓhapakkhikÈnaÑ 266 KaÓhavipÈkaÑ 322 KaÓho 331, 406 KataÑ 376 KatakammÈ 51 KatattÈ 43, 147 KataparappavÈdÈ 261 KatthÊ 174, 281 KathaÑkathiÑ 91 KathaÑkathÊ 247, 311 KathaÑdassÊ 275 KathaÑsÊlo 275 KathÈyaÑ 246 KathÈvatth|ni 285 KathitÈ 262 Katheti 172 Katheyya 168 KathojjaÑ 246 KadariyaÑ 96 KadariyÈtapanÈ 375 Kaddamo 383 KantÈraddhÈnapakkhandÈ 245 KantÈro 238


[ Ka ] KandaraÑ 83 KapaÓo 237 KapiniddÈpareto 366 Kappayeyya 209 KabaÄÊkÈrÈhÈr|panibandhaÑ 131 Kampati 330 KampanaÑ 383 KammakarÈ 46 KammakÈrakÈ 94 Kammaniye 314 KammapaccayÈ 376 Kammabhave 137 KammavipÈkajÈ 52 KammÈyatanaÑ 181 KammÈyatanena 172, 183 Kammussado 174 KayavikkayÈ 367 Kayavikkaye 367 KaravÊkabhÈÓÊ 387 KaravÊkarutamaÒjughoso 387 KalahakÈrako 94 Kalahapasuto 94 KalyÈÓapaÔibhÈno 237 KalyÈÓapÊti 306 KavÈÔaÑ 332 KasambujÈto 295 KasÈvaÑ 300 KasÈhi 241 KasiÓasamÈpattÊnaÑ 232



[ Ka ] KasiyÈ 310 KasÊyati 394 KahÈpaÓikaÑ 241 KaÄevarassa 277 KaÄopimukhÈ 380 KÈÓaÑ 188 KÈÓo 188 KÈmaÑ 9 KÈmakÈmÊ 219 KÈmaguÓehi 222 KÈmacchandanÊvaraÓaÑ 52 KÈmacchando 15 KÈmajjhosÈnaÑ 15 KÈmataÓhÈ 15 KÈmadhÈtuÑ 164 KÈmanandÊ 15 KÈmanÊyaÔÔhena 14 KÈmapa~ko 383 KÈmapariÄÈho 15 KÈmabhave 137 KÈmabhogÊseyyÈ 358 KÈmayamÈnassa 9 KÈmayÈnassa 23 KÈmayogo 15 KÈmarÈgo 15 KÈmavitakkÈnaÑ 414 KÈmasa~kappena 237 KÈmasaÒÒÈ 149 KÈmasaÒÒÈsayo 414


[ Ka ] KÈmasneho 15 KÈmÈ 9, 13 KÈmÈvacaro 291 KÈme 89 KÈmesu 15 KÈmehi 23 KÈmo 230 KÈmoghaÑ 69, 245 KÈyakamme 98 KÈyagatÈsatiÑ 26 KÈyatikicchaÑ 367 KÈyadaÓÉo 373 KÈyaduccaritaÑ 52, 373 KÈyapariÒÒÈ 152 KÈyaparihÈrikaÑ 408 KÈyamuni 152 KÈyamoneyyaÑ 152 KÈyaviveko 82 KÈyasa~khÈranirodho 152 KÈyasatthaÑ 238 KÈyasucaritaÑ 147, 282 KÈyassa 301 KÈyÈnupassanÈ 38 KÈyÈrammaÓe 152 KÈyikaÑ 294 KÈyikÈ 362 KÈyo 38 KÈrakatÈya 165 KÈrako 165 KÈraÓavÈdÈ 246



[ Ka ] KÈraÓe 402 KÈraÓehi 233 KÈlaÑkiriyÈ 218 KÈlakovido 418 KÈla~kataÑ 219 KÈlavÈdÊ 284, 398 KÈlÈtikkantaÑ 416 KÈlena kÈlaÑ 419 KÈsÈyÈni 217 KÈso 51 KÈÄe 68, 328 KiÑnidÈnÈ 308 KiccakaraÓÊyesu 270 KiÒcanaÑ 384 KiÒcikkhaÑ 239 KittakÈ 392 Kitti 236 KittivaÓÓagato 237 Kimisa~ghanisevitaÑ 263 Kilamanti 217 KilÈso 51 Kilissati 304 KilesakÈme 244 KilesaggiÑ 77 KilesanÊye 304 KilesaphandanÈya 376 KilesamaÒÒanÈya 219 Kilese 402 Kissati 242 KÊtÈ 46


[ Ka ] KÊdisaÑ 264 KÊvatakÈ 392 KÊvanto 392 KÊvabahukÈ 392 KÊÄanti 362 KukkuccaÑ 53, 281 KukkuccÈ 356 KucchiparihÈrikaÑ 408 KujjhanÈ 279 KujjhitattaÑ 279 KuÒcikaÑ 293 KuÔi 80 KuÔiyÈ 171 KuÔilo 238 KuÔÔo 332 KuÔhÈrÊhi 374 KuÓiÑ 188 KutojÈtÈ 308 KutonibbattÈ 308 Kutopah|tÈ 308 KutopÈtubh|tÈ 308 KutosaÒjÈtÈ 308 KunnadÊnaÑ 133 Kuppati 24, 165 KuppasantiÑ 176 KumÈrakaÑ 187 KumbhaÔÔhÈnakathÈ 347 Kumbhath|ÓaÑ 344 KumbhimukhÈ 380 KumbhÊlabhayaÑ 348



[ Ka ] Kumbho 80 Kummaggo 139 KummÈso 348 KulaÑ 95 Kula~gÈro 24 KulamacchariyaÑ 95 KulÈ 172 KulÈni 401 KulÈnudayÈya 408 KulÈnurakkhÈya 408 Kul|pako 370 Kule 24 Kuvanto 392 KusalaÑ 414 KusalÈnuesÊ 404 KusalÈbhisa~khÈraÑ 189 KusalÈvadÈnÈ 246, 315 Kusalo 291 Kuhakakuhako 294 Kuhanavatthu 292 Kuhanavatth|ni 292 KuhanÈ 293 KuhanÈya 349 KuhÈ 219 KuhÈyanÈ 293 KuhitattaÑ 293 K|janto 392 K|ÔÈgÈrÈ 171 KetukamyatÈ 184


[ Ka ] KevalÈ 129 KevalÊ 76 KeÄanÈ 364 KokÈ 51 KokilÈya 416 KoÔigato 71 KoÔippatto 71 KoÔÔhako 46 KoÔÔhÈgÈraÑ 12 KoÔÔhÈsaggÈho 177 Kotthu 237 Kotthuko 253 Kodhavatthussa 281 Kodhassa 281 Kodhahetussa 281 Kodho 53, 279 KopanÊye 304 Kopo 279 KomÈrabhaccaÑ 367 Korajikakorajiko 294 KolapÈnaÑ 349 Kolaputtiyena 172, 281 KosambapÈnaÑ 349 Koso 12

[ Kha ] KhajjamÈnÈ 140 KhaÒjaÑ 188 KhaÓikaÑ 133 KhaÓikamaraÓaÑ 62



[ Kha ] KhaÓÉadanto 215 Khattiyassa 15, 187 KhantiÑ 167, 240 Khanti 126 KhandhakusalÈ 172 KhandhadhÊrÈ 135 Khandhapariyante 77 KhandhamacchariyaÑ 97 Khandhaloke 37 Khayadhammo 217 KharaÑ 188 KharadaÓÉo 271 KharayÈnaÑ 188 KhalikÈya 362 KhalitaÑ 247 Khalitasiro 216 KhalitÈ 319 KhÈÓuÑ 235 KhÈdanti 189 KhÈdÈpeti 374 KhÈyite 407 KhÈrÈpatacchikaÑ 241 KhÈrikaÑ 300 KhiÉÉaÑ 358 KhiÉÉÈ 362 Khipati 208 Khipanti 246 KhippaÑ 69 Khiyyati 133 KhilajÈtataÑ 416


[ Kha ] KhilajÈtatÈ 166 KhÊÓÈsavasa~khÈtena 390 KhÊÓÈsavassa 174 KhÊrodakÊbh|tÈ 223 KhuÑsito 413 Khuddako 106 KhuppipÈsÈ 202 KhuppipÈsÈya 242 KhettaÑ 12 Khemadassino 220 Khemantabh|miÑ 388

[ Ga ] GacchaÑ 332 Gacchati 271 Gacchato 394 GacchantaÑ 187 Gajjanto 250 GaÓaÑ 388 GaÓasÈmaggÊ 222 GaÓassa 388 GaÓÈcariyo 388 GaÓÈvavassaggaÔÔhena 234 GaÓimÈgato 386 GaÓÊ 387 GaÓÉato 145 GaÓÉo 80 GaÓhanti 190 GaÓhitvÈ 191 Gatakittisaddasiloko 388



[ Ga ] GatakoÔiko 72 Gatadiso 72 GatapubbÈ 392 GatiÑ 164 Gatipariyante 77 GatiyÈ 137 GatiyÈ gatiÑ 381 Gate 407 GathitaÑ 203 GadhitÈ 93, 244 GadhitÈni 381 Gadhite 325 GantukÈmo 70 GanthÈ 204 Ganthite 325 Gantho 209 GandhataÓhÈ 34 GandhabbattÈya 176 GandhabbavatikÈ 189 GandhabbÈ 327 Gandhasannidhimhi 356 GandhÈ 11 Gandhena 213 GabbhakaraÓÊyÈ 367 GabbhapariharaÓam|lakaÑ 61 Gabbhavipattim|lakaÑ 61 GabbhÈ 65 GabbhinitthiÑ 187 GabbhiniyÈ 380


[ Ga ] Gabbhe 65 Gabbhokkantim|lakaÑ 61, 65 GamanaÑ 293 GamanÈgamanaÑ 323 GamanÊyo 214 GambhÊraÑ 294 GambhÊro 248 GarahitakÈraÓÈ 319 Garahito 413 GarahÈya 247 GaruÑ 176 GarukaÑ 69 GarusaÑvÈse 338 GaruÄaÑ 260 GalitÈ 319 Gavesanti 94 Gaveseyya 329 GahaÔÔhassa 15 GahaÔÔhÈ 327 GahaÓaÑ 185 GahanaÑ 238 GahitaÑ 185 GahitÈ 167 Gahessasi 384 GaÄitaÑ 247 GÈthÈ 233 GÈmakathÈ 345 GÈmadhammo 226 GÈmo 12 GÈravÈdhivacanaÑ 228



[ Ga ] GÈhaÑ 190 GÈhamuÒcanasamatikkanto 307 GÈho 97, 139 Gijjhati 46 GiddhÈ 93 Gimhe 68 GiriguhaÑ 83 GilÈnapaccayabhesajja- parikkhÈraÑ 411 GÊtaÑ 344 GuttadvÈratÈya 55 Gutto 408 GuhÈ 79 GuhÈyaÑ 78 GuhÈya 171 GuhÈsayo 31 GuhÈsu 392 G|hanÈ 179, 361 G|ÄhaÑ 294 G|ÄhÈni 261 G|Äho 257 GedhaÑ 383 GedhitatÈ 364 GedhitattaÑ 364 Gedho 32 GokapilaÑ 187 Gocarapasuto 94 Gocaro 402 GottaÒÈtako 327 Gottabandhu 46


[ Ga ] Gottena 172 Gopayato 243 Gopito 413 GopentÈ 221 Gopeyya 347 GomayaÑ 189 GoyÈnena 23 Gorakkhena 310 Govajjho 216

[ Gha ] GhaÔikÈya 362 GhaÔÔanaÑ 227 GhaÔÔamÈnÈ 272 GhaÔÔayantopi 294 GhaÔÔitaÑ 405 GhaÔÔitasantiÑ 177 GhaÔÔitÈ 377 GhaÔÔito 413 GhaÔÔÊyati 25 GhaÔÔenti 272 GhatapÈnaÑ 349 GhanakÈle 214 Gharappaveso 366 GharamukhÈni 343 GharavatthuÑ 46 GharÈvÈsapalibodhaÑ 217 GhÈÔeti 281 GhÈÔetvÈ 281 GhoraÑ 31 GhorÈ 375



[ Ca ] CakkavattinÈ 253 Cakkhu 278 Cakkhuto 296 CakkhudvÈre 222 CakkhunÈ r|paÑ 303 Cakkhubh|to 256 CakkhumÈ 388 Cakkhurogo 51 Cakkhuloliyena 342 CakkhuviÒÒÈÓaÑ 186 CakkhusampadÈ 90 CakkhusamphassaÑ 312 Cakkhusamphasso 143, 291 Ca~kamantÈnaÑ 294 Ca~kame 294 Ca~kamena 358 CaÓÉÈlaÑ 344 CaÓÉÈlo 253 CaÓÉikkaÑ 279 CatukkaÓÓo 375 CatutthaÑ 125 CatuddosÈpagataÑ 285 Catura~gasamannÈgato 331 CaturÈpasseno 75 CatuvesÈrajjappatto 253 Cattagedho 147, 271 CattÈvÊ 212 CapalatÈ 364 CammakkhaÓÉo 222 CammavinaddhaÑ 263


[ Ca ] CaraÑ 148 Cara 270 CaraÓaÑ 107 CarataÑ 401 Caratha 401 CarantÈ 246 Caranto 94 CaramÈno 190 CaritaÑ 258 CaritvÈna 234 Carimo 78 CariyÈ 361 CalakakunÈ 253 Calati 307 Calato 145 CalitaÑ 405 CalitasantiÑ 177 CalitÈ 377 Cavati 24 CavanatÈ 218 CavamÈne 332 CÈgÈnussati 30 CÈÔakasakuÓaÑ 187 CÈÔukamyatÈya 353 CÈpalyaÑ 364 Ci~gulakena 362 CiÓÓacaraÓo 72 CittaÑ 170 CittakathÊ 237 CittakkhaÓe 128



[ Ca ] Cittappakopano 58 CittappassaddhatÈ 414 CittabhaggÈ 130 Cittasa~khÈranirodho 152 CittasamatÈ 414 Cittasamatho 342 CittasamohitÈ 130 CittÈvilakaraÓamatto 280 CintitaÑ 248 CirakavÈsikaÑ 241 CÊvaraÑ 409 CÊvarena 411 CuÓÓadÈnena 353 Cudito 414 C|ÄanikaÑ 336 CetanÈ 105 Cetayeyya 414 CetasikaÑ 105 Cetasiko 359 Cetaso 220 Cetokhile 166, 416 CetosamathaÑ 357 CorakathÈ 346 CorÈ 23

[ Cha ] ChakoÔÔhÈsaÑ 358 ChaÉÉetvÈ 69 ChatukkÈ 47 ChattapathaÑ 243 ChadanaÑ 35


[ Cha ] ChadanÈni 203 ChandaÑ 141 Chandag| 326 ChandajÈtassa 23 ChandarÈgapaÔibaddhattÈ 92 ChandarÈgassa 152 ChandarÈgo 304 Chando 14 Channo 81 ChambhitattaÑ 348 ChaviyÈ 263 ChaÄa~gasamannÈgato 75 ChÈdanÈ 179, 361 ChiddÈvachiddaÑ 263 ChinnavicchinnakaraÓo 280 ChedaÑ 247

[ Ja ] Ja~ghapesaniyena 354 JaÒÒÈ 179 JaÒÒÈti 361 JaÓÓupathaÑ 242 JanantaÑ 395 Janapadavitakko 368 Janapado 12 JanavÈdadhammÈya 414 JanikÈ 32 Janeti 180 Janenti 317 Jano 58



[ Ja ] Jantu 22 Jantuno 23 JappanaÑ 383 JappanÈ 34 JappantÈ 93 JappÈ 34 JappitattaÑ 34 Jappe 265 JambupÈnaÑ 349 JarÈdukkhaÑ 62 JarÈya 377 Jaho 190 JÈgarite 407 JÈgariyaÑ 147 JÈgariyÈnuyogassa 55 JÈgu 22 JÈtaÑ 164 JÈtakaÑ 233 JÈtar|passa 402 JÈtavedasamo 376 JÈtassa 66 JÈtÈna 216 JÈti 308 JÈtikantÈraÑ 388 JÈtijarÈbyÈdhimaraÓato 146 JÈtidukkhaÑ 59, 61 JÈtipaccayÈ 199 JÈtibhayaÑ 348 JÈtimaraÓasaÑsÈro 78 JÈtiyÈ 183


[ Ja ] JÈneyya 408 JÈyati 279 JÈlinÊ 32 JighacchÈya 11 JiÓÓakaÑ 188 JiÓÓo 215 JitÈ 203 Jivhaggena 300 JivhÈ 31 JivhÈhi 31 JÊyati 384 JÊvaÑ 167 JÊvati 128 JÊvitaÑ 90 JÊvitindriyaÑ 128 JÊvitindriyassa 278 JÊvitukÈmo 31 JÊvitena 371 JÊvittha 128 JÊvissati 128 JÊvo 22 JuÓhe 68 JotimÈlikaÑ 241

[ Jha ] JhÈnaÑ 26 JhÈnapasuto 94 JhÈnassa 172 JhÈnÈni 383 JhÈnÈnuyutto 413



[ Jha ] JhÈnupekkhÈ 119 JhÈne 414 JhÈyati 237 JhÈyÊ 94, 356

[ ©a ] ©atvÈ 306 ©ÈÓagginÈ 147 ©ÈÓacarito 338 ©ÈÓanti 186 ©ÈÓapatho 311 ©ÈÓaphusanÈya 312 ©ÈÓabandhu 325 ©ÈÓabh|to 256 ©ÈÓamukhe 257 ©ÈÓasacchikiriyÈya 312 ©ÈÓasamuÔÔhitaÑ 416 ©ÈÓasahabhuno 311 ©ÈÓÈdhigamÈya 312 ©ÈÓÈnuparivatti 258 ©ÈÓÈya 327 ©ÈÓÊ 148, 191 ©ÈÓena 151 ©ÈÓesu ÒÈÓaÑ 298 ©ÈtapariÒÒÈ 71 ©Ètavibh|tena 313 ©ÈtÈya 298 ©ÈtikathÈ 346 ©Ètibandhu 46 ©ÈtibyasanaÑ 66


[ ©a ] ©Ètibyasanena 220 ©Ètimajjhagato 238 ©Ètivitakko 368 ©ÈtÊ 217, 391 ©Èto 172 ©ÈyavÈdÈ 246 ©ÈyÈmi 370 ©Èye 402

[ ®ha ] ®hapanÈ 293 ®hapetvÈ 404 ®hassati 217 ®hÈnavÈdÈ 246 ®hÈnÈÔhÈne 402 ®hitakopi 294 ®hitatto 187 ®hiti 341 ®hitiparittatÈya 128 ®hitim|lakaÑ 65 ®hitiyÈ 301 ®hite 314 ®hito 76

[ �a ] �aÑsÈ 242, 410 �aÑsÈdÊhi 11 �aÑsÈdhipÈtÈnaÑ 403 �Èho 51



[ Ta ] TaÑ 265 TaÑ jÊvaÑ 211 TaÑnidÈnaÑ 68 TaÑniddeso 212 TakkaghaÔaÑ 187 TakkapariyÈhataÑ 317 Takkahetu 341 TakkÈsayaÑ 413 Taggarukassa 227 TaggarukÈ 94 TacakhajjakaÑ 349 TacasÈraÑ 58 Taco 170 Taccaritassa 227 TaccaritÈ 94 TacchaÑ 177 TaccheyyuÑ 213 TajjÈ 20 TaÔÔikÈ 222 TaÓhaÑ 263 TaÓhÈ 34 TaÓhÈketu 175 TaÓhÈgataÑ 135 TaÓhÈgadd|laÑ 35 TaÓhÈjÈlaÑ 35 TaÓhÈdhajo 175 TaÓhÈdhipateyyo 175 TaÓhÈnadÊ 35 TaÓhÈnugataÑ 136 TaÓhÈpaccayÈ 198


[ Ta ] TaÓhÈphandanÈya 136 TaÓhÈmaÒÒanÈya 219 TaÓhÈyÈnusaÔaÑ 136 TaÓhÈyÈsannaÑ 136 TaÓhÈrammaÓÈ 14 TaÓhÈvatthukÈ 14 TaÓhÈvicaritaÑ 138 TaÓhÈsa~khÈtena 137 TaÓhÈsamuddo 35 TaÓhÈsallassa 328 TaÓhÈsalle 171 TattaÑ 374 TathaÑ 177, 317 TathadassitÈya 157 Tathadhamme 155 TathamanÈ 165 TathalakkhaÓaÑ 155 TathavÈditÈya 157 TathÈ 153 TathÈkÈritÈya 158 TathÈgatabalÈnaÑ 232 TathÈgataseyyÈ 399 TathÈr|pÈni 401 Tada~gasanti 176 Tadadhipateyyassa 227 TadadhipateyyÈ 94 TadadhimuttÈ 94 TandiÑ 358 Tandi 361 TandimanakatÈ 361



[ Ta ] TandiyanÈ 361 Tanninnassa 227 TanninnÈ 94 Tapena 93 TapojigucchavÈdÈ 322 TapojigucchasÈrÈ 322 TappakÈro 89 TappaccayÈ 67 TappaÔibhÈgo 89 TappabbhÈrassa 227 TappabbhÈrÈ 94 TappoÓassa 227 TappoÓÈ 94 Tabbahulassa 227 TabbahulÈ 94 TamaÑ 417 TamokÈyassa 328 Tammayo 271, 272 Tarati 45 TaruÓako 253 Tareyya 69 Taresi 91 TassaÓÔhito 89 TÈÓaÑ 377 TÈÓagato 71 TÈÓappattaÑ 185 TÈdÊ 212 TÈyitÈ 132 TÈreti 387 TÈlÈvatthukatÈ 146


[ Ta ] TÈvakÈlikaÔÔhena 27 TÈvatakaÑ 337 TÈsÊ 281 TÈÄeti 374 TÈÄenti 241 TikkhindriyÈ 337 Tikkhindriye 258 TiÔÔhaÑ 78 TiÔÔhabhadantiko 380 TiÔÔhamÈnaÑ 81 TiÔÔhe 406 TiÓasanthÈro 222 TiÓukk|pamÈ 27 TiÓÓassa 245 TiÓÓÈvÊ 212 TiÓÓo 70 TittakaÑ 300 TitthÈyatanaÑ 140 TitthiyasÈvakÈ 400 TitthiyÈ 400 Tibbo 332 Timitimi~galaÑ 260 TiracchÈnakathÈ 345 TiracchÈnakathÈya 285 TiracchÈnayonikaÑ 64 TiracchÈnavijjÈ 353 TilakÈhatagatto 216 TilavÈhaÑ 189 TilavÈhe 332 TividhakalyÈÓaÑ 113



[ Ta ] TÊraÓapariÒÒÈ 71 TÊraÓavibh|tena 313 TÊrayitvÈ 140 TÊreti 145 Tucchato 146 TuÔÔhi 16, 18 TuÓhÊbhÈve 407 TulayitvÈ 140 Tussanti 347 TedhÈtukaÑ 189 TedhÈtukesu 266 TelapattaÑ 393 TelapÈnaÑ 349 TosanatthaÑ 408

[ Tha ] ThaÓÉilaseyyaÑ 381 ThaddhÈ 219, 367 Thaddho 244 ThambhaÑ 244 ThambhayitvÈ 249 Thambho 53 Thale 70 ThÈmaÑ 244 ThÈmagatassa 402 ThÈmagato 81 ThÈmo 360 ThinaÑ 382 ThinamiddhaÑ 52 ThiyanÈ 382


[ Tha ] ThiyitattaÑ 382 ThiraÑ 243 ThiravÈdÈ 246 ThÊnaÑ 382 ThullakumÈriyo 399 ThusodakaÑ 380 Theto 283, 395 ThokaÑ 133 Thoke 408 ThomanaÑ 247

[ Da ] Dake 57 DakkhÈmi 136 DakkhitabbaÑ 342 Dakkho 412 DaÉÉhaÑ 188 DaÉÉho 147 DaÓÉaparÈyaÓo 216 DaÓÉapasutÈ 308 DaÓÉabhayaÑ 348 DaÓÉasattha-abbhukkiraÓo 280 DaÓÉasattha-abhinipÈtano 280 DaÓÉasatthaparÈmasano 280 DaÓÉÈ 373 DaÓÉÈnaÑ 374 DaÓÉehi 273 DattiyÈ 380 Daddu 51 DantaÑ 304



[ Da ] DantakaÔÔhaÑ 189 DantakaÔÔhadÈne 353 Dantabh|miÑ 305 Dantamayena 24 Dantarogo 51 DantavidaÑsakaÑ 361 Damessati 91 DarathÈ 54 DavakammaÑ 363 DavÈya 300 DasabalabaladhÈrÊ 254 DasalakkhaÓasampannaÑ 113 DassanaÑ 187 Dassanena 276 DassaneyyaÑ 331 Dahati 23 Dahanti 246 DaharÈ 216 DaÄhaÑ 243 DaÄhattaÑ 376 DaÄhaparakkamassa 402 DÈÔhÈ 31 DÈnaÑ 169 DÈnÈnuppadÈnena 354 DÈyÈdÈ 23 DÈrudÈnena 350 DÈsabyaÑ 46 DÈsidÈsÈ 12 DiÔÔhaÑ 37 DiÔÔhato 225


[ Da ] DiÔÔhadhammikaÒca 175 DiÔÔhadhammiko 257 DiÔÔhapadÈ 152 DiÔÔhamatto 304 DiÔÔhasuddhikÈ 187 DiÔÔhÈ 225 DiÔÔhÈnusayÈ 86 DiÔÔhÈnusayo 207 DiÔÔhiÑ 167 DiÔÔhikantÈraÑ 139 DiÔÔhigataÑ 139 DiÔÔhigatÈni 261 DiÔÔhigatikassa 175 DiÔÔhigahanaÑ 139 DiÔÔhidhajÈ 175 DiÔÔhinijjhÈnakkhantiyÈ 341 DiÔÔhiparibbasÈnÈ 316 DiÔÔhibyasanaÑ 66, 220 DiÔÔhimaÒÒanÈya 219 DiÔÔhimedhagÈni 208 DiÔÔhiyÈ 168 DiÔÔhivipphanditaÑ 139 DiÔÔhivis|kÈyikaÑ 139 DiÔÔhisaÑyojanaÑ 139 DiÔÔhÊnivesÈ 177 DiÔÔhe 168 DiÔÔho 387 DiÔÔhogho 69 DinnapÈÔika~khÊ 405 DinnÈdÈyÊ 405



[ Da ] DibbacakkhukÈ 368 DibbacakkhunÈ 136 DibbÈ 13 DiyyamÈne 408 DisaÑ 305 DisÈvatikÈ 188 DisÈvidisÈnuvilokano 280 Dissati 388 DÊghacÈrikaÑ 343 DÊghena 392 DÊpayati 172 DÊpayanti 135 DÊpÈ 309 DÊpeyya 168 DukkaÔaÑ 247 DukkathitaÑ 247 DukkhaÑ 25 DukkhadukkhaÑ 60 Dukkhadhammena 220 DukkhanidÈnaÑ 35 DukkhanirodhagÈminÊ 125 Dukkhanirodho 125 DukkhappaÔikk|lo 31 Dukkhappabhavo 35 Dukkham|laÑ 35 DukkhavipÈkÈ 173 DukkhavedanÊyo 144 DukkhÈ 192 DukkhÈkÈraÑ 339 DukkhÈya 58


[ Da ] Dukkhitesu 270 Dukkhito 270 Dukkhuddayo 406 Dukkh|panÊtÈ 93 DukhÈ 375 Duggati 335 DuggatibhayaÑ 348 Duggate 333 DuccaritÈ 54 DuÔÔhamanÈ 164 DutiyaÑ 117 DutiyÈ 33 DuttarÈ 89 DunnijjhÈpayo 325 DunnimmadayÈ 89 DunnÊto 247 DuppaÒÒÈpayo 325 DuppatarÈ 89 DuppayuttÈ 24 DuppariccajjÈ 89 DuppasÈdayo 325 DuppahÈya 89 DuppekkhÈpayo 325 DubbaÓÓo 332 DubbalÈ 47 Dubbinayo 325 DubbinivattÈ 89 DubbiniveÔhayÈ 89 DubbuÔÔhÈpayÈ 90 DubbhaÓitaÑ 247



[ Da ] DubbhÈsitaÑ 247 Dummano 303 DummejjhaÑ 378 Duraccayo 383 DurativattÈ 177 DurÈsadÈ 375 DuruttaÑ 247 DuropitaÑ 247 DullapitaÑ 247 DuviÒÒÈpayÈ 337 DuviÒÒÈpaye 258 Dussati 304 DussanÈ 279 DussanÊye 304 DussamatikkamÈ 89 DussamuÔÔhÈpayÈ 90 DussamuddharÈ 90 DussitattaÑ 279 D|tagamanena 354 D|ratopi 368 DevagaÓaparivuto 387 DevaÒÒataro 93 DevatÈ 233 DevatÈnussati 30 DevatopasaÑhÈrato 365 DevattÈya 176, 208 Devadevo 328 Devassa 15 DevicchaÑ 96 Devo 93


[ Da ] Desako 7 DesanaÑ 94 Desehi 228 Deho 79 DomanassaÑ 25 Domanassito 25 Dosacarito 338 DosatamaÑ 389 Doso 53 DvayaÑdvayasamÈpattiÑ 222 DvÈkÈrÈ 337 DvÈkÈre 258 DvedhÈpatho 379 DveÄhakaÑ 379

[ Dha ] Dha~ko 253 Dhajo 79 DhanakkÊtako 46 DhanajÈnipaccayÈ 374 DhanavÈ 254 Dhanukena 362 Dhanena 46 Dhamati 402 DhammaÑ 58 Dhammakathiko 172 Dhammabh|to 256 DhammamacchariyaÑ 95 DhammamayaÑ 339 Dhammarasassa 231



[ Dha ] DhammavÈdÊ 285 Dhammavinayo 126 DhammasÈmaggÊ 222 DhammasudhammataÑ 339 Dhammassavane 338 DhammassÈmi 256 DhammÈnaÑ 131 DhammÈnudhammapaÔipadÈya 55 DhammÈnussati 30 Dhamm|pasaÑhitaÑ 416 Dhamme ÒÈte 298 Dhammesu 266 DhÈtu 20 DhÈtukkhobhato 365 DhÈtudhÊrÈ 135 DhÈtupariyante 77 DhÈtuloke 37 DhÈreyya 367 DhÈvati 378 Dhiti 360 DhitimÈ 134 Dhitisampanno 134 DhÊkatapÈpÈ 134 DhÊtÈ 224 DhÊtumaraÓaÑ 66 DhÊrÈ 134 DhÊrehi 265 DhÊro 148 DhutaÑ 224 Dhuta~ga-appiccho 286


[ Dha ] Dhuta~gÈni 170 DhutavÈdo 293 DhutÈ 178 Dhuni 185 DhurasampaggÈho 361 DhuvakÈlaÑ 68 Dhuvo 217 Dh|taÑ 178 Dhenupako 253 DhotaÑ 175, 224 DhotakÈ 91 Dhonassa 178 Dhonena 251 Dhoneyyehi 179 Dhono 178, 224 DhovanaÑ 345

[ Na ] NakkhattavijjÈ 354 NakkhattÈni 366 NagaraÑ 80 NaggasamaÓakaÑ 187 NaccaÑ 344 NaÔaÑ 187 NaÔÔhaÑ 188 Natthi 216 Nadante 394 Nadanto 392 NantakÈni 292 NandiÑ 92



[ Na ] NandirÈgo 32 NandÊ 32 Nand|pasevanaÑ 81 Namuci 406 Nayanti 304 Naro 22 NavaÒca 301 Nave 326 Nassati 24 NÈgattÈya 176, 208 NÈgadante 81 NÈgÈ 327 NÈgo 271 NÈÔakaÑ 363 NÈnattakathÈ 347 NÈnattasaÒÒÈya 84 NÈnÈkalimalaparip|raÑ 263 NÈnÈbhÈvo 217 NÈmar|papaccayÈ 198 NÈvaÑ 67 NÈvÈ 79 NÈvÈya 242 NÈsissaÑ 171 Nikati 179, 361 Nikanti 34 NikÈmanÈ 34 NikÈmeti 92, 278 NikiraÓÈ 179, 361 NiketasÈrÊ 269 Nikka~khÈvacanaÑ 15


[ Na ] Nikkamo 360 Nikkileso 257 Nikkhanto 148 Nikkhame 171 NikkhepanaÑ 328 NikkhepÈ 277 Nigamo 12 NiggaÓhati 417 NiggayhavÈdiÑ 415 NiggahaÑ 247 NigghosaÑ 237 NiccaÑ 216 NiccakÈlaÑ 68 NiccadubbalÈ 132 NiccasÈrasÈrena 377 Niccharati 387 NicchÈto 147 NicchÈraÓo 280 NicchinitvÈ 177 Niccheyya 177 NijigÊsanatÈya 350 NijjhÈpetÈ 255 NijjhÈyati 237 NijjhÈyÈmi 136 NiÔÔhÈ 309 NiÔÔhuriyaÑ 385 NiÔÔhuriyakammaÑ 386 NiÔÔhuriyo 385 NittÈreti 387 NittiÓÓassa 245



[ Na ] NidÈnaÑ 308 NiddaÑ 382 NiddiÔÔhakÈraÓÈ 262 Niddhamati 402 Niddhuni 185 NiddhotaÑ 178, 224 NidhÈnavatÊ 285 NidhÊnaÑ 414 NindÈya 213 NinditakÈraÓÈ 319 NinnÈdi 387 NinnetÈ 256 NinhÈtapÈpakaÑ 152 Nipako 402 Nipajjeyya 358 Nipanno 365 NipÈtessaÑ 171 NipuÓaÑ 294 NipuÓÈ 261 NippariyÈyadukkhaÑ 60 NippesikatÈya 349 Nibbattako 132 NibbattÈnaÑ 131 NibbÈnaÑ 91 NibbÈnakusalÈ 172 NibbÈnagato 72 NibbÈnadhÈtuyÈ 223 NibbÈnappattaÑ 185 NibbÈnappatto 72 NibbÈnamÈnaso 382


[ Na ] NibbÈnÈya 264 NibbÈpanaÑ 328 NibbidÈya 264 NibbutattÈ 173 NibbutiÑ 372 Nibbuto 147 NibbuddhaÑ 345 NibbeÔhiyaÑ 147, 250 NibbeÔhiyÈya 250 NibbeÔhehi 250 NibbedhikÈya 125 NimantanaÑ 380 Nimantenti 292 NimittaggÈhÊ 343 Nimuggo 82 NimmÈnaratÊ 133 NimmitÈ 13 NiyÈmavakkantaÑ 322 NiyogavacanaÑ 16 Niyyati 23 Niyyetha 371 NiraggaÄo 73 NirattÈ 184 NirayapÈlÈ 374 NirayavÈsinaÑ 376 Niraye 235 Nirayo 223, 335 Nirassajanti 190 NirassatÊ 177 NirassÈdagataÑ 418



[ Na ] NirÈsatti 290 NiruttiyÈ 298 NiruddhÈ 130 Nir|padhÊnaÑ 88 NirodhaÑ 315 NirodhataÓhÈ 34 NirodhadhammÈ 175 Nirodhadhammo 217 Nirodhassa 71 NirodhÈya 264 NillopaÑ 234 NivÈreyya 347 NivÈsenti 189 NiviÔÔhÈ 98, 246 NivissavÈdÊ 325 Nivuto 81 Nivesanesu 177, 272 Niveseti 338 Nisa~khati 386 NisajjÈya 358 Nisinne 407 NisÊdi 268 Nisevati 235 Nisevato 222 NissaÑsayavacanaÑ 15 Nissajja 265 NissaÔo 148 NissayatÈ 306 NissaraÓato 146 NissaraÓapaÒÒo 412


[ Na ] Nissarati 386 NissÈya 266 NissÈro 377 NissitÈ 190 NissesaÑ 31 Nihato 416 NihitaÑ 24 NihÊnÈ 47 NÊce 294 NÊto 257 NÊyati 290 NÊyÈnaÑ 186 NÊlo 331 NÊvaraÓaÑ 15 NÊvaraÓehi 84 NÊÄaÑ 80 NuddhataÑ 418 Ne 372 NekkhammaratiÑ 389 NekkhammasaÒÒÈ 149 NekkhammÈbhiratÈnaÑ 88 NetÈ 255 NemittikaÑ 228 NemittikatÈya 349 NeyyaÑ 258 Neyyapatho 258 NeyyapariyantikaÑ 258 Neyyo 258 NerayikaÑ 64 NerayikÈnaÑ 223



[ Na ] Nerayiko 184 NelÈ 284, 397 NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo 37 NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ 86 NhÈpanaÑ 363 NhÈyati 295 NhÈyanti 189 NhÈru 170 NhÈrusambandhaÑ 263

[ Pa ] PaÑsupisÈcakÈ 253 PakappitÈ 174 PakappitÈni 265 PakÈsayitvÈ 167 PakÈseti 228 PakuppasantiÑ 177 PakubbamÈno 166 Pakopo 279 PakkamituÑ 373 PakkÈnaÑ 216 Pakkhandati 242 Pakkhandanti 223 PakkhandikaÑ 364 PakkhandikÈ 51 Pakkhando 266 PakkhahataÑ 188 Pakkhipati 294 Pakkhepabandhanena 311 Pa~kacÊrena 362


[ Pa ] Pa~ko 32, 238 PagÈÄho 78, 82 PaggaÓhÈti 170 Paggayha 162 Paggahitasiro 244 PacalÈyikÈ 382 PacinaÑ 264 PaccakkhÈti 292 PaccakkhÈya 235 PaccattaÑ 324 PaccatthikÈ 57 Paccatthikesu 364 Paccanti 376 Paccaya-appicchÈ 286 PaccayapaÔisevanasa~khÈtaÑ 292 Paccayiko 283, 396 Paccayo 308 PaccavekkhamÈno 403 PaccÈgacchati 212 PaccÈgato 167 PaccÈghÈtitamanÈ 165 PaccÈmittesu 364 PaccÈghÈtitÈ 377 PaccÈhatamanÈ 165 PaccÈharissÈma 167 PaccupaÔÔhitÈ 13 PaccupaÔÔhite 364 PaccuppannÈ 12 Paccuppanne 128 Pacceti 186, 271



[ Pa ] Paccenti 187 PacchÈbhattaÑ 68 Pacchindeyya 347 PacchimaÑ 68 Pacchimako 78 PajaÑ 135 PajappantÈ 93 Pajahati 76 PajahitvÈ 69 PajÈ 244 PajÈnaÑ 402 PajÈnanti 368 PajÈnÈti 259 PajÈya 390 PajjarakaÑ 364 PajjhÈyati 237 PaÒcakÈmaguÓapaÔisaÒÒuttÈ 18 PaÒca~gavippahÊno 74 PaÒÒatti 130 PaÒÒapehi 276 PaÒÒavÈ 125 PaÒÒÈ 134 PaÒÒÈgataÑ 261 PaÒÒÈgatena 261 PaÒÒÈcakkhunÈ 136 PaÒÒÈnirodhikaÑ 389 PaÒÒÈpabhedakusalo 253 PaÒÒÈpetÈ 255 PaÒÒÈsampanno 371 PaÔikaÓÔakaÑ 372


[ Pa ] PaÔikaÓÔakakarÈ 250 PaÔikammaÑ 247 PaÔikujjito 81 PaÔikkante 406 PaÔikkamati 235 PaÔikkhittÈ 367 PaÔikkhepo 187 PaÔiggaÓhÈti 408 PaÔiggahaÓato 408 PaÔighaÑ 213 PaÔighasaÒÒÈya 84 PaÔighasaÒÒojanÈ 87 PaÔighasamphasso 144, 291 PaÔighÈtÈya 409 PaÔighÈto 279 PaÔicca 192 PaÔiccasamuppanno 175, 217 PaÔicchannaÑ 263, 294 PaÔicchannakammanto 295 PaÔicchannadukkhaÑ 60 PaÔicchannaparissayÈ 52 PaÔicchannaparissayo 411 PaÔicchannÈni 261, 295 PaÔicchanno 81, 257 PaÔicchÈdanahetu 179 PaÔicchitÈse 210 PaÔijaggeyya 358 PaÔinissaggÈya 237 PaÔinissaÔÔhagedho 147, 271 PaÔipakkhaÑ 372



[ Pa ] PaÔipakkhakarÈ 250 PaÔipajjati 311 PaÔipajjamÈnÈ 92 PaÔipatti 233 PaÔipattisÈsanaÑ 234 PaÔipadÈ 125 PaÔipadÈvisuddhi 114 PaÔipassaddhattÈ 173 PaÔipassaddhiÑ 315, 328 PaÔipassaddhiyÈ 237 PaÔipassaddho 147 PaÔipurisaÑ 250 PaÔibandhu 33 PaÔibÈhati 294 PaÔibhayÈ 375 PaÔibhÈgena 276 PaÔibhÈnaÑ 181 PaÔibhÈnavÈ 296 PaÔibhÈnena 172 PaÔibhÈyati 297 PaÔibhÈyissati 298 PaÔimallaÑ 250, 372 PaÔiyatto 413 PaÔilabhati 15 PaÔilabhanti 94 PaÔilÈbhÈ 391 PaÔilÈbhÈya 93 PaÔilomakarÈ 250 PaÔilomavuttino 98 PaÔivajja 371, 413


[ Pa ] PaÔivÈpetvÈ 383 PaÔivijÈnanto 186 PaÔivijÈneyyÈma 313 PaÔivijjhanto 186 PaÔivijjhiÑ 265 PaÔivijjhi 325 PaÔivijjhitukÈmassa 403 PaÔivijjhitvÈ 382 PaÔivijjheyyÈma 313 PaÔividdhÈkuppo 72 PaÔivirato 174, 283 PaÔiviruddhamanÈ 165 PaÔiviruddhÈ 376 PaÔivirodho 279 PaÔivisesaÑ 247 PaÔisaÑyujeyya 267 PaÔisaÑvedeti 121, 243 PaÔisa~khÈ 409 PaÔisattuÑ 250 PaÔisandhiÑ 164 PaÔisandhipariyante 77 PaÔisallÈnarato 357 PaÔisallÈnasÈruppÈni 231 PaÔisallÈnÈrÈmo 357 PaÔis|raÑ 249 PaÔiseniÑ 372 PaÔisenikattÈ 250 PaÔisenikarÈ 203, 250 PaÔisevati 235 PaÔisevato 222



[ Pa ] PaÔissati 44 PaÔissato 412 PaÔiha~khÈmi 301 PaÔhamaÑ 26 PaÔhamaÑ yÈmaÑ 358 PaÔÔhapehi 228 PaÓidahati 93, 179 PaÓidhÈya 293 PaÓidhi 33 PaÓidhisampannÈ 388 PaÓÊtaÑ 372 PaÓÊtÈ 13 PaÓÊte 332 PaÓunnapaccekasacco 76 PaÓÉakÈ 399 PaÓÉaraÑ 251 PaÓÉitavÈdÈ 246 PaÓÉitÈ 216 PaÓÉukambalasilÈyaÑ 387 Patarati 45 Patareyya 69, 150 PatÈreti 388 PatikuÔentÈ 221 PatiÔÔhÈpeti 388 PatiÔÔhÈho 139 PatiÔÔhitÈ 246 PatitaÑ 185 PatitÈ 190 PatituÑ 169 Patir|paÑ 223


[ Pa ] Patir|pako 388 PatilÊnacarassa 221 PatilÊnacarÈ 221 PatilÊno 221 PativaÔÔentÈ 221 PattakhajjakaÑ 349 PattadÈne 351 PattabbaÑ 170 PattasaÒÒaÑ 266 PattÈÄhakena 362 Patthaddho 244 PatthanÈ 34 Patthayate 385 Patthayanto 368 PatthayamÈnassa 15 PatthayÈno 394 Patthenti 245 PathaÒca 372 PathaviÑ 189 Patho 186 PadasaÑsaggo 174 Padasandhi 174 Padahati 170 PadÈlanaÑ 328 PaduÔÔhamanÈ 165 Padumapatte 224 Padese 260 PadhÈnaÑ 164 Pantamhi 392 PantÈni 231



[ Pa ] Pante 394 Pannaddhajo 73 PannabhÈro 73, 326 Pannasiro 31 PannÈ 190 PapaÒcasa~khÈ 328 PapÈtepi 235 PabbajitÈ 308 PabbajjÈsa~khÈtena 234 PabbataÑ 83 PabbatagabbhÈrÈ 392 PabbatamuddhaniÔÔhito 339 PabbatÈnaÑ 392 Pabha~guto 145 Pabhavo 308 PabhÈvitÈ 132 PabhinnaÒÈÓo 253 PamattÈ 97 PamÈdaÔÔhÈnaÑ 310 PamÈdo 54 PamÈya 320 PaminitvÈ 320 PamuÒce 414 Pam|ÄhÈ 93 PamocanÈya 91 PamodanÈ 16, 18 PamohaÑ 266 Payatto 230 PayirupÈsati 401


[ Pa ] PayuttaÑ 371 Payuttassa 227 Payogo 376 PayojikÈ 132 Payojenti 364 Payojeyya 367 PayopÈnaÑ 349 ParaÑ 167 ParaÑ maraÓÈ 335 Parakkamati 179 Parakkamena 170 Parakkamo 360 Paracittaviduniyo 368 Paracittaviduno 368 Parato 145 Paratoghoso 165 ParattabhÈvaÑ 164 ParattabhÈvo 210 Parattho 257 ParadÈraÑ 234 ParadhammikÈ 404 Paraneyyo 324 Parapaccayo 324 ParapaÔibaddhag| 324 Parapattiyo 324 ParapuggalaÑ 281 ParappavÈde 208 ParamaÑ 185 ParamakusalaÑ 188



[ Pa ] ParamatthaÑ 265 Paramatthagaruko 357 ParamatthaÒÈÓena 207 ParamatthiyÈ 130 Paramapattippatto 76 Paramapuriso 76 Paramavepullappatto 281 ParamavodÈnappattÈnaÑ 88 Paramussadagato 281 ParammukhÈ 203 ParalokavajjabhayadassÈvino 337 ParavÈde 246 ParavicchindanÈya 178, 322 Paravisaye 401 Parahetu 239 ParÈjitÈ 203 ParÈdheyyakaÑ 66 ParÈnuddayatÈpaÔisaÒÒutto 369 ParÈnuvÈdabhayaÑ 348 ParÈmaÔÔhÈ 167 ParÈmaÔÔho 81 ParÈmasitvÈ 191 ParÈmÈso 139 ParÈyanaÑ 377 ParÈyanÈ 309 Parikissati 240 Parikilissati 242 ParikeÄanÈ 364 ParikkhattatÈ 371


[ Pa ] Parikkhipati 208 Parikkhipanti 246 Parikkhepabandhanena 311 Parig|hanÈ 179, 361 PariggahitaÑ 138 PariggahitÈ 14 Pariggaho 46 ParicchÈdanÈ 179, 361 ParijÈnitvÈ 68 ParijjhÈyanÈ 220 PariÒÒÈtaÑ 72 PariÒÒÈtattÈ 281 PariÒÒÈpÈrag| 70 PariÒÒÈya 141 PariÒÒÈsahagato 152 PariÒÒeyyaÑ 72 PariÒÒeyyÈ 199 Paritassati 412 ParitassitÈ 408 ParittakaÑ 133 ParittÈ 47 ParittÈsÊ 281 Parittodake 140 Paridevati 248 Paridevadhamme 406 Paridevaneyye 408 Paridevanti 217 Paridevo 25, 63 ParidhaÑsati 24, 237 ParidhaÑsenti 24



[ Pa ] ParinibbÈpessati 91 ParinimmitÈ 14 Paripatati 24, 237 Paripatanti 24 Paripanthepi 234 ParipÈcento 299 ParipÈtayanti 132 ParipÈtiyamÈnÈ 140 ParipucchÈ 298 ParipucchÈya 338 ParipuÓÓaÑ 168 Parip|rikÈritÈya 55 PariphandamÈnaÑ 135 ParibÈhirÈ 293 ParibÈhiro 234 ParibbasÈno 207 Paribhaggato 238 ParibhÈsati 373 ParibhuÒjanti 94 Paribhogato 408 ParimaddanaÑ 363 Parimuccanti 176 ParimuttiyÈ 176 PariyattiÑ 297 Pariyatti 298 Pariyatti-appiccho 286 PariyattisÈsanaÑ 233 PariyantakataÑ 138 Pariyantagato 71 Pariyantappatto 71


[ Pa ] PariyantavatiÑ 285 PariyantÈ 403 Pariyante 394 Pariyanto 375 PariyÈdinnacittaÑ 136 PariyÈdinnacitto 242 PariyÈdiyitvÈ 77 PariyÈdiyanti 47 PariyÈpuÔaÑ 233 PariyÈyabhattabhojanaÑ 381 PariyuÔÔhÈnaÑ 35, 378 PariyuÔÔhitÈnaÑ 227 PariyesantÈ 300 Pariyesanti 94, 300 Pariyesanto 242 Pariyeseyya 329 PariyodÈtamaggaÑ 319 PariyodÈte 314 PariyonÈho 382 ParivajjanÈya 43 Parivajjeti 26 Parivajjeyya 32 Parivattati 257 Parivasanti 207 ParivÈrachannÈ 388 ParivÊmaÑsamÈno 416 ParisaÔho 371 ParisappanÈ 379 Parisahanti 47 ParisÈya 387



[ Pa ] Parisujjhanti 176 ParisuddhimaggaÑ 319 ParisuddhiyÈ 176 Parisuddhe 314 Parisodheyya 358 Parissayato 59 ParissayÈ 51 PariharaÓÈ 179 Parihareyya 393 ParihÈnÈya 55 ParihÈpitaÑ 248 ParihÈyati 23 ParihÈyanti 23 ParihÈrapathepi 362 ParihÊnaÑ 248 PariÄÈhassa 328 PariÄÈhÈ 54 Par|pakkamam|lakaÑ 61 Pareto 237 Paro 178 PalÈpo 221 PalÈlapuÒjaÑ 84 PalikhaÒÒa 406 Paligijjhati 46 Paligedho 32 Palitakeso 215 PalipapalipannaÑ 90 Palipapalipanno 91 Palipo 238 PalibuddhaÑ 81


[ Pa ] PalibuddhÈ 93 Palibuddho 81 Palibundhe 326 Palibodho 209, 238 Palehi 250 Palokato 145 PalokadhammÈ 131 Palla~kaÑ 171 Pavattati 296 PavattÈraÑ 414 Pavane 190 PavaraÑ 168 Pavaro 253 PavÈdiyÈse 317 Pavicayabahulo 406 Pavicinanto 264 PavicinitvÈ 177 PavitakkaÑ 251 Pavibhaji 231 PavivittaÑ 222 Pavivittassa 244 PavivekakathaÑ 289 PavisitvÈ 246 Pavuccati 163 PavuttÈ 329 PaveditaÑ 265 Pavedhati 307 Pavedhanti 140 PavedhamÈnaÑ 136 PasaÑsakÈmÈ 246



[ Pa ] PasaÑsamicchaÑ 246 PasaÑsÈ 90 PasaÑsalÈbhÈ 248 Pasavati 293 PasÈkhakÈlepi 215 PasÈdanÊyaÑ 339 PasÈdetÈ 255 PasÈdemi 276 PasÈrite 407 PasÊdanti 223 PasukÈdayo 46 PasutÈ 93 Passati 304 PassÈso 131 PahÈtabbÈ 199 PahÈnaÑ 152 PahÈnapariÒÒÈ 71 PahÈnapÈrag| 70 PahÈnavibh|tena 313 PahÈnÈ 122 PahÈya 68 PahÈso 16, 18 PahiÓagamanena 354 PahÊnagedho 147 PahÊnattÈ 281 PahÊno 292 Pahosi 250 PaÄÈso 53 PÈkaÔaparissayo 411 PÈkÈro 332


[ Pa ] PÈgabbhiyaÑ 294 PÈguÒÒatÈya 43 PÈÔho 2 PÈÓaÑ 234 PÈÓÈtipÈto 98 PÈÓissaraÑ 344 PÈÓÊhi 273 PÈtitaÑ 136 PÈtimokkhaÑ 106 PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto 104 PÈtukaroti 247 PÈtubh|to 23 PÈto 216 PÈdalolo 356 PÈdena 32 PÈnasannidhimhi 355 PÈnÈgÈraÑ 400 PÈpakaÑ 181 PÈpakammantaÑ 376 PÈpakÈ 57 PÈpakiriyÈ 179, 361 PÈpaÓikÈ 292 PÈpadhammo 295 PÈpikaÑ 179 PÈpikÈ 181 PÈpicchatÈ 285 PÈpiccho 293 PÈpuÓi 389 PÈmokkhaÑ 107, 168 PÈmojjaÑ 18



[ Pa ] PÈraÑ 70 PÈraÑgatassa 245 PÈra~gato 70, 210 PÈramippatto 71 PÈrikkhattiyaÑ 371 PÈricchattakam|le 387 PÈribhaÔyatÈya 353 PÈrisuddhiyÈ 77 PÈrisuddhupekkhÈ 119 PÈleti 84 PÈva 186 PÈvadati 172 PÈvacanaÑ 126 PÈvÈ 168 PÈvuraÓÈ 12 PÈsÈÓaÑ 235 PÈsÈdÈ 171 PÈsÈdikaÑ 331 PÈsÈrikÈ 247 PiÔakasampadÈya 341 PiÔÔhakhajjakaÑ 349 PiÓÉapaÔipiÓÉakena 354 PiÓÉapÈtaÑ 410 PiÓÉapÈtena 413 PiÓÉiyÈlopena 292 PitÈ 223 PitumaraÓaÑ 66 PittasamuÔÔhÈnÈ 51 Pidahati 294 Pidaheyya 347


[ Pa ] PinÈso 51 PipÈsÈya 11 Piyappah|tÈ 308 PiyÈ 223 PiyÈyitaÑ 219 Piyo 415 PisuÓaÑ vÈcaÑ 283, 396 PisuÓavÈcÈ 100, 396 PihanÈ 34 PihayamÈnassa 15 Pihito 81 PiÄandhanÈ 363 PÊÔhaÑ 222 PÊÔhamaddikatÈya 353 PÊtako 331 PÊti 16, 18 PÊti pÈmojjaÑ 16 PÊtimano 9 PÊtiyÈ 117 PÊtisukhaÑ 117 PÊte 407 PÊÄakÈ 51 PÊÄanaÑ 227, 376 PÊÄiyamÈno 242 PÊÄÊyati 25 PuggalaÑ 59 PucchaÒjikatÈ 34 PuÒjo 131 PuÒÒanimittato 365 PuÒÒe 186



[ Pa ] PuÒÒena 293 PuÓÓaghaÔaÑ 187 PuÓÓattaÑ 223 PuttamaraÓaÑ 66 PuttÈ 306 Puthu 190 PuthujanÈnaÑ 371 PuthujjanakalyÈÓakassa 222 PuthujjanÈ 235 PuthujjÈ 325 PuthudiÔÔhigatÈni 190 Punappunabbhave 137 PunabbhavÈ 305 PunabbhavÈya 383 Puneti 212 PupphadÈne 351 Pubbanto 278 PubbapetakathÈ 347 PubbamantaÑ 277 Pubbahet|pi 132 PubbÈsave 326 Pubbe 386 PubbenivÈsÈnussatiÒÈÓena 207 PurakkhataÑ 277 PurakkhatÈ 174 Purakkhato 131 PurakkhatvÈ 406 PurakkharÈno 270 Puratopi 294 PurÈÓaÑ 301, 383


[ Pa ] PurÈÓehi 131 PurÈbhedÈ 277 Purime 68 PurisathÈmena 170 Purisadhorayho 254 PurisanÈgo 254 Purisaparakkamena 91 PurisasÊho 254 PurisÈjaÒÒo 254 PurisÈsabho 254 PurekkhÈrÈ 175 PurebhattaÑ 68 P|gamajjhagato 238 P|jenti 176 P|tikÈyassa 364 P|timuttena 292 P|vakhajjakaÑ 349 PekkhaÑ 344 PekkhataÒÒeva 216 PekkhÈyanabahulo 406 PekkhetÈ 255 PetaÑ 219 PetaseyyÈ 358 Pettike 402 PettivisayikaÑ 65 PemaniyÈ 397 PemanÊyavado 387 PemanÊyÈ 284 PesikÈle 214 Pesito 402



[ Pa ] PesuÓiyaÑ 367 PesuÓeyye 292 Po~khÈnupo~khaÑ 68 PonobhavikÈ 173 PorÈÓe 412 PorÊ 284, 397 Posito 249

[ Pha ] Phandanti 140 PhandamÈnaÑ 136 PhandamÈne 140 PharitvÈ 260 PharusavÈcaÑ 280 PharusavÈcÈ 100, 396 PharusÈ vÈcÈ 283 Pharusena 413 PhalakaseyyaÑ 381 Phalake 408 PhalakhajjakaÑ 349 PhaladÈne 352 PhalapÈÔika~khÊ 176, 208 PhassaÑ 141 PhassapaccayÈ 198 PhassayissÈmi 171 PhassitaÑ 68 PhassitukÈmassa 403 Phasse 404 Phassesi 389 Phasso 141


[ Pha ] PhÈrusakapÈnaÑ 349 PhÈlaÑ 189 PhÈsukÈmÈ 223 PhÈsuvihÈraÑ 403 PhÈsuvihÈro 302 PhuÔÔho 237 PhusanÈ 145 Phuseyya 70 PhussatilaÑ 189 PhussatelaÑ 189 PhussaveÄuvalaÔÔhiÑ 187 PhoÔayitvÈ 326 PhoÔÔhabbÈ 12

[ Ba ] Bajjhati 369 BadarapÈnaÑ 349 BaddhÈ 90 BaddhÈnaÑ 389 BandhanaÑ 35, 209 BandhanabaddhÈ 245 Bandhane 326 BandhitabbaÑ 366 Bandhe 325 BalaggaÑ 345 BalÈkÈhi 140 BalikavÈdÈ 319 Balena 170 Balesu 390



[ Ba ] BahiddhÈ 329 Bahinikkhamanam|lakaÑ 61 Bahuke 408 BahujanakantÈ 284, 398 BahujanamanÈpÈ 284, 398 BahunÈbhichanno 78 BahulÊkaroti 414 BahusÈdhÈraÓÈ 27 BaÄisamaÑsikaÑ 241 BÈlaputhujjanÈ 225 BÈlÈ 216 BÈlÈnaÑ 172 BÈlyaÑ 378 BÈhÈvikkhepako 294 BÈhitapÈpadhammena 310 BÈhirÈni 143 Bindu 387 Bila~gathÈlikaÑ 241 BilaggÈho 177 BilÈsayo 31 BiÄÈro 237 BÊjanÊhÈro 366 Bujjhati 56 Bujjhi 389 BujjhitÈ 390 BujjhitukÈmassa 403 BuddhacakkhunÈ 136 BuddhadhammÈnaÑ 232 BuddhasubodhiÑ 339 BuddhipaÔilÈbhattÈ 391


[ Ba ] BuddhiparihÈnivÊtivatto 185 BuddhimÈ 148 Buddho 391 Bojjha~gÈnaÑ 56 BodhiÑ 403 BodhiÒÈÓena 389 BodhiyÈ m|le 391 BodhetÈ 390 ByaÒjanasiliÔÔhatÈ 174 ByantiÑ 146, 244 ByapathaÑ 94 ByappathaÑ 97, 228 Byappathayo 395 ByÈdhi 62 ByÈdhikaÑ 188 ByÈdhito 25 ByÈdhinÈ 377 ByÈpajjati 247 ByÈpajjanÈ 279 ByÈpatti 279 ByÈpadasaÒÒÈ 149 ByÈpÈdo 52, 102 ByÈruddhe 377 BrahmakÈyikÈ 133 BrahmacariyaÑ 126 BrahmacariyÈnuggahÈya 301 Brahmacariyena 93 BrahmattÈya 176 Brahmabh|to 256 Brahmassaro 387



[ Ba ] BrÈhmaÓÈ 233 Br|mi 306 Br|si 265 Br|hayitvÈ 249 Br|hi 227 Br|hetÈ 357

[ Bha ] BhagandalÈ 51 BhaginimaraÓaÑ 66 BhaginÊ 224 BhaggarÈgo 231 BhaggÈ 130, 203 Bha~gÈ 131 Bha~go 131 Bhajati 401 Bhajato 222 Bhaji 231 BhaÒjati 235 BhaÒjissÈmi 248 BhaÓati 234 BhaÓantassa 239 BhaÓanti 135 BhaÓitassa 239 BhaÓeyya 168 BhaÓÉanakÈrakÈ 227 BhatakÈ 46 Bhaddante 330 BhaddÈriÔÔhakasamÈnaÑ 331 BhaddekarattavihÈraÑ 404


[ Bha ] BhantaÑ 235, 405 BhantattaÑ 282 BhabbÈ 259 BhabbÈbhabbe 259 BhayaÑ 348 BhayaÑ jÈtaÑ 373 Bhayato 145 BhayadassÈvÊ 104, 296 Bhayamantarato 58 BhayÈpaÓunnÈ 46 BhavaÑ 265 BhavatajjitÈ 315 BhavanaÑ 377 Bhavane 221 Bhavanetti 33 Bhavanto 406 BhavapaccayÈ 198 Bhavapariyante 78 BhavasÈtabaddhÈ 89 BhavÈ 135 BhavÈbhavesu 135 BhavÈya 306 BhavissÈma 102 Bhav|papattiÒca 264 Bhavesu 135 Bhavo 347 BhavoghaÑ 69 BhasmÈ 376 BhassakÈrakÈ 227 BhÈkuÔikabhÈkuÔiko 294



[ Bha ] BhÈkuÔiko 293 BhÈkuÔiyaÑ 293 BhÈgaso 375 BhÈgÊ 231 BhÈtÈ 223 BhÈtumaraÓaÑ 66 BhÈyati 281 BhÈrassa 328 BhÈrikaÑ 69 BhÈvanÈpÈrag| 71 BhÈvitakÈyo 231 BhÈvetabbaÑ 72 BhÈvetabbÈ 199 BhÈveti 414 BhÈventi 383 BhÈvento 30 BhÈsitÈ 284 BhÈsite 407 BhikkhunÊnaÑ 401 Bhikkh|naÑ 401 Bhijjanti 24 Bhittikhile 81 BhittiyÈ 375 BhindaÑ 188 Bhindati 403 BhindantÈ 261 BhindissÈmi 171 BhinnaÑ 67 Bhinnakilesam|lena 310 BhinnattÈ 173


[ Bha ] BhinnÈnaÑ 284, 396 Bhinnesu 209 Bhiyyo 389 Bhisi 222 BhismÈ 375 BhÊru 202 Bhujanto 31 BhujissaÑ 245 Bhuttavamitako 302 Bh|taÑ 177, 317 Bh|tavÈdÊ 285, 398 Bh|tamanÈ 165 Bh|tiyaÑ 367 Bh|ripaÒÒo 199 BhedanapariyantaÑ 216 BhedÈ 335 BhedÈya 396 Bhedo 218 BheravaÑ 348 BheravÈ 392 BhogabyasanaÑ 66, 220 Bhoge 23 Bhoggo 216 BhojanÈni 344 Bhojane 55

[ Ma ] MaÑ 179 MaÑsacakkhunÈpi 135 MaÑsacakkhunÈ 207



[ Ma ] MaÑsapes|pamÈ 27 MaÑsalohitaÑ 170 MakasÈ 242, 410 MakuÔaÑ 366 MakkaÔo 190 Makkhenti 189 Makkho 53 MagayamÈno 237 Maggakovido 255 MaggakkhÈyÊ 92 Maggavid| 255 Maggassa 57 MaggÈnugÈ 256 Maggo 168 Maggoti 186 Ma~ku 237, 304 Ma~galaÑ 187 MaccÈna jÊvitaÑ 216 Maccutaro 385 MaccuparetÈnaÑ 216 MaccumaraÓaÑ 218 Maccumukhe 135 MaccuvasaÑ 216 Macco 9, 22 MaccharÈyanÈ 96 MaccharÈyitattaÑ 96 Maccharino 94 MacchariyaÑ 53 MaccherayuttÈ 308 Maccho 348


[ Ma ] Majjati 304 MajjhattatÈ 414 MajjhimaÑ 68 Majjhimakampi 402 Majjhimakepi 402 MajjhimÈ 13 MajjhimikaÑ 336 Majjhe 330 MaÒcapÊÔhasenÈsanaÑ 83 MaÒco 222 MaÒju 387 MaÒÒanÈ 183 MaÒÒitaÑ 225 MaÒÒitattaÑ 183 MaÒÒetha 243 MaÓilakkhaÓaÑ 366 MaÓÉanÈya 301 MaÓÉapÈ 171 MaÓÉalaÑ 247 MataÑ 188 MatÈ 132 MattaÑ 408 MattaÒÒutÈya 55 MattikabhÈjanaÑ 216 MattikÈkuÓÉalova 388 MattikÈdÈne 353 MattikÈya 189 Mattena 253 MadanÊyaÔÔhena 14 MadanÊye 304



[ Ma ] MadÈya 300 Mado 54 MadhukapÈnaÑ 349 Madhumeho 51 MadhuraÑ 300 Madhuravado 387 ManasikaritvÈ 359 Manaso 404 ManÈpaÑ 303 ManÈpikÈ 10, 90 Manujo 22 ManussapucchÈ 327 ManussaphassÈnaÑ 403 ManussarÈhasseyyakÈni 231 Manussassa 15 ManesikÈya 362 Mano 144 ManoduccaritaÑ 52 Manopadoso 279 Manomuni 152 ManomoneyyaÑ 152 ManovitakkÈ 58 Manovilekho 282 Manosamphasso 144 Mantabandhu 46 MantabhÈÓÊ 278 Mando 237 MamÈyitaÑ 138, 384 MamÈyitÈ 14 MamÈyite 137


[ Ma ] MaraÓassati 30 MaraÓÈ 167 Marati 24 Marantassa 130 MariyÈdaÑ 403 MarukantÈraÑ 242 Mar| 130 MalaÑ 402 MalÈ 57 MahaggataÑ 405 Mahaddhano 254 MahantaÑ 375 MahantÈ 216 Mahanto 106 Mahallako 215 MahÈkibbisakÈrino 376 MahÈgedho 238 MahÈnÈgÈ 304 MahÈniraye 375 MahÈpakkho 248 MahÈpaÒÒo 199 MahÈparivÈro 248 MahÈpariso 248 MahÈpariÄÈhaÔÔhena 27 MahÈbandhanaÑ 238 MahÈbhitÈpanaÔÔhena 27 MahÈbh|t|panibandhaÑ 131 MahÈbhogakulÈ 172 MahÈrajakkhÈ 337 MahÈrajakkhe 258



[ Ma ] MahÈrÈjÈno 327 MahÈluddÈ 376 MahÈvanaÑ 238 MahÈsamuddaÑ 242 MahÈsahassiÑ 336 MahicchatÈ 286 MÈÓavÈ 51 MÈta~gena 253 MÈtÈ 223 MÈtÈpettikaÑ 370 MÈtumaraÓaÑ 66 MÈnaÑ 244 MÈnamaÒÒanÈya 219 MÈnavo 22 MÈnasaÑ 19 MÈnÈ 87 MÈnÈtimÈno 180 MÈnÈnusayo 207 MÈnusikaÑ 65 MÈnusikÈ 13 MÈnenti 175 MÈno 53 MÈmako 218 MÈyaÑ 184, 358 MÈyÈ 32, 53 MÈyÈvitÈ 179, 361 MÈragocaro 406 MÈranivÈso 406 MÈrapÈso 35 MÈrabandhanaÑ 406


[ Ma ] MÈrabaÄisaÑ 35, 406 MÈravisayo 35, 406 MÈrasenÈ 203 MÈrÈmisaÑ 406 MÈrÈmisato 146 MÈrisa 226 MÈro 401 MÈlÈ 363 MÈÄÈ 171 MigalakkhaÓaÑ 366 MigavÈkkaÑ 367 MigavÈkkapÈÔhakÈ 367 MicchattaÑ 139 MicchÈgÈho 140 MicchÈcÈro 99 MicchÈÒÈÓaÑ 178 MicchÈdiÔÔhiÑ 402 MicchÈdiÔÔhi 102 MicchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ 334 MicchÈdiÔÔhikÈ 334 MicchÈpatho 139 MicchÈvimutti 179 MittÈ 217 Mithu 246 MiddhaÑ 382 MiyyamÈno 242 Miyyare 376 MukhakulÈnavikulÈno 280 MukhacuÓÓakaÑ 363 MukhaÉiÓÉimakaÑ 362



[ Ma ] MukhabherikaÑ 362 MukhabheruÄakaÑ 363 Mukharogo 51 MukhalepanaÑ 363 MukhavalimakaÑ 362 MukhasambhÈviko 294 MukhÈlambaraÑ 362 MukhodakadÈnena 353 Muggo 46 Muccanti 176 MucchÈ 32 MucchitÈ 93 MuÒcanÈ 185 MuÒcanti 190 MuÒcitabbaÑ 185 MuÒceyya 416 MuÓÉikÈputto 188 MutaÑ 37, 225 Mutamatto 304 Mutar|pena 272 MutasuddhikÈ 189 Mute 186, 304 MuttakarÊsapuÓÓaÑ 263 Muttagedho 147, 271 MuttapuÓÓaÑ 263 MuttÈcÈro 379 MuttÈvÊ 212 MuttipaÔisevanatÈya 77 MuttiyÈ 176 MudindriyÈ 337


[ Ma ] Mudindriye 258 Mudubh|te 314 MuddikapÈnaÑ 349 Munayo 220 Munimunino 152 MunÊ 162 Muyhati 304 Muyhanti 82 MusÈ 100, 282, 395 MusÈvÈdaÑ 282, 395 MusÈvÈdo 100, 395 Mussati 234 Mussate 228 M|laÑ 15 M|lakhajjakaÑ 349 M|lampi 132 M|laraso 299 M|Ähar|po 162 MettÈbhÈvanaÑ 338 MettÈya 77 MettÈyanÈ 405 MettÈyitattaÑ 405 Metti 405 MethunaÑ 226 MethunasmiÑ 263 MedhagaÑ 373 MedhÈviÑ 415 MedhÈvÊ 148 MerayaÑ 310 MokkhaÑ 107



[ Ma ] Mokkhagavesino 376 MokkhacikÈya 362 Mokkho 216, 253 MoghaÑ 167 MocapÈnaÑ 349 Monappatto 151 Monena 162 MoneyyasampannaÑ 152 MoneyyÈni 152 Mom|laÑ 266 Mom|ho 237 Mosavajje 371 Mohacarito 338 MohanasmiÑ 78 MohanÊye 304 Moho 53

[ Ya ] YaÑ 58 YaÑÔhÈnappatto 26 YaÑdiÔÔhiko 175 YaÑdhammasamannÈgato 26 YakkhattÈya 176 Yakkhassa 315 YakkhÈ 327 YatacÈrÊ 408 Yato 413 Yatto 413 YathÈkammupage 333 YathÈnudhammaÑ 402 YathÈpakÈro 25


[ Ya ] YathÈyutto 25 YathÈvajjena 362 YathÈvihito 25 YathÈsantatiko 381 Yanti 216 Yapeti 84 YasassÊ 172 Yaso 230 YÈgupÈnaÑ 349 YÈcÈmi 276 YÈtrÈ ca 301 YÈthÈvaÑ 317 YÈthÈvakaÑ 140 YÈthÈvato 156 YÈthÈvamanÈ 165 YÈnaÑ 234 YÈnasannidhimhi 355 YÈpanÈya 301 YÈpeti 84 YÈmaÑ 68 YÈmÈ 133 YÈyati 23 YÈvadeva 409 YugaggÈhaÑ 252 Yuto 292 YuttasaÒÒaÑ 266 Yuttassa 227 Yutto 246 YudhÈya 249 YogakkhemakÈmÈ 223



[ Ya ] YogÊ 418 YojanasataÑ 375 YojetvÈ 375 Yoniso 300 YobbaÒÒaÑ 90, 377

[ Ra ] RakkhantÈ 221 Rakkhito 413 Rakkheyya 347 RagaÒca 263 RajanÊyaÑ 12 RajanÊye 304 RajÈni 416 Rajojalladharo 381 Rajjati 304 RajjanÊyaÔÔhena 14 Rajjanti 225 RaÔÔhaÑ 12 RatanaÑ 264 RatiÑ 388 Rati 58 RattÈnaÑ 227 RattindivaÑ 358 Ratto 184 Rathakena 362 Ratho 79 RandhaÑ 247 RandhamesÊ 247


[ Ra ] Ramaye 418 RasaggÈni 300 RasapÈnaÑ 349 RasÈ 11 Rasesu 299 Rahasso 226 RÈgaÑ 303 RÈgakiÒcanaÑ 384 RÈgacaritÈ 338 RÈgatamaÑ 389 RÈgarattÈ 207 RÈgarÈgÊ 205 RÈgasallaÑ 163 RÈgassa 264 RÈgo 147 RÈjakathÈ 346 RÈjakulamajjhagato 238 RÈjakhÈdÈya 249 RÈjadhÈnÊ 12 RÈjaporisena 311 RÈjabhayaÑ 348 RÈjamahÈmattÈ 400 RÈjÈnopi 273 RÈhumukhaÑ 241 RittaÑ 222 RittaghaÔaÑ 187 Rittato 146 RittapesuÓo 382 Rittassa 244 Ritto 267



[ La ] LabhitvÈ 300 LambilaÑ 300 LahuÑ 69 LahukaÑ 133 LahukÈya 69 Lahuso 129 LÈpaÑ 363 LÈbhakamyÈ 299, 367 LÈbhamacchariyaÑ 95 LÈbhasakkÈrasiloka- paÔisaÒÒutto 369 LÈbhÈbhinibbattiyÈ 299 LÈbhÊ 172 LÈbhe 386 LÈbho 95 LÈmakaÑ 321 LÈmakÈ 47 LÈlappataÑ 216 LÈlappanÈ 221 LÈlappitattaÑ 221 LÈlappo 221 Li~gikaÑ 228 LimpatÊ 141 LimpeyyuÑ 213 LÊnaÑ 382 LÊne 418 LuÄitaÑ 405 LeÉÉ|hi 273 LeÓaÑ 377 LeÓappattaÑ 185


[ La ] LeÓÈ 171 LokakkhÈyikÈ 347 Lokadhammagarukassa 370 LokadhammÈ 219 LokadhÈtuÑ 336 Lokiyo 145, 291 Lokuttaro 145, 291 Loke 135 Loko 335 LoÓikaÑ 300 Lobho 35 LomahaÑsanar|pÈ 375 LomahaÑso 58, 348 LoluppaÑ 34 LoluppÈyanÈ 34 LoluppÈyitattaÑ 34 LohaÉÉhamÈso 388 Lohitako 331 LohitapittaÑ 51

[ Va ] VaÑsaÑ 344 Va~kakena 362 VacanaÑ 94 Vacanena 319 VacÊduccaritaÑ 52 VacÊbhi 414 VacÊmoneyyaÑ 152 VacÊsa~khÈranirodho 152



[ Va ] VacÊsucaritehi 398 Vaja 250 Vajato 394 VajjadassinaÑ 415 VajjasaÒÒitÈ 282 VajjuÑ 307 Vajjeyya 32 Vajjesu 104 VaÒcanÈ 179, 361 VaÒcanikÈ 179, 361 VaÔÔaÑ 164 VaÔÔapariyante 78 VaÉÉhÈti 188 VaÉÉhito 249 VaÓijjÈya 310 VaÓÓapokkharatÈya 172, 183, 281 VaÓÓavÈdÊ 412 VaÓÓahÈriyaÑ 247 VaÓÓo 95 VataÑ 169 VatasuddhikÈ 188 VatÈni 191 Vatena 93 Vattati 84 Vattabbo 279 VatthÈ 363 Vatthu 12 VatthukÈme 68 VatthunÈ 172 VatthuvijjÈya 353


[ Va ] Vadate 386 Vadanti 164 VadÈnaÑ 186 VadÈmÊti 264 Vadesi 264 Vadhakato 146 VadhakÈ 57 VanaÑ 33 Vanatho 33 Vanante 394 VanapatthaÑ 83 Vantagedho 271 VapÊyati 394 VambhayitakÈraÓÈ 323 Vambhito 413 Vambheti 412 Vammiko 79 VayadhammÈ 175 Vayadhammo 217 Vayo 215 Vayokhandhe 68, 171 VaraÑ 162 VaraggÈho 177 ValinaÑ 216 Vasaladhammo 226 VasitattÈ 43 Vasippatto 71 VasÊbhÈvaÑ 390 VassaÑvuÔÔho 387 VassitaÑ 367



[ Va ] Vasse 68 Vahacchinno 238 Vahati 23 VÈcaÑ 416 VÈcasikÈ 363 VÈcÈ 221 VÈcÈmuni 152 VÈcÈya 319 VÈcÈyato 279 VÈtÈ 410 VÈdaÑ 165 VÈdatthikÈ 246 VÈdapariyesanaÑ 246 VÈdapurekkhÈrÈ 246 VÈdappamokkhÈya 250 VÈdÈdhippÈyÈ 246 VÈditaÑ 344 VÈdino 227 VÈdesu 307 VÈdo 100, 282 VÈyÈmo 163 VÈreyyaÑ 366 VÈlavedhir|pÈ 261 VÈsÊhi 374 Vikatthati 174 VikatthÊ 281 Vimuccissati 171 VimuttattÈ 77 Vimutti 290 Vimuttikkhandhena 77


[ Va ] VimuttiÒÈÓadassanaÑ 290 VimuttiÒÈÓadassanakkhandhena 77 VimuttiyÈ 176 Vimuttirasassa 231 VimokkhantikaÑ 233, 391 VimokkhÈnaÑ 232 Viyattesu 209 ViyÈrambhÈ 386 Virajjanti 225 Virato 174 ViraddhÈ 319 VirandhaÑ 247 Virame 248 VirÈgadhammo 217 VirÈgarattÈ 207 VirÈgÈ 117 VirÈgÈya 264 VirutaÒca 364 ViruddhamanÈ 165 ViruddhÈ 376 Vir|ÄhiÑ 81 Virodho 279 Vil|naÑ 215 VilepanaÑ 363 VilepanÈ 363 Vilokite 407 VivaÔaÑ 202 VivaÔacakkhu 331, 337 VivaÔÈni 203 Vivajjeyya 32



[ Va ] VivaraÑ 247 Vivara 277 VivarÈhi 228 VivÈdakÈrakÈ 227 VivÈdayanti 250 Vivicceva 107 VivittaÑ 82 Vivittassa 244 Vivitto 271 VivekajaÑ 110 VivekaÔÔhakÈyÈnaÑ 88 VivekaÔÔhe 89 VivekadassÊ 290 VivekaratiÑ 389 VivekÈ 78 VisaÑ 31 VisaÑyutto 73 VisaÑvÈditÈ 35 VisaÑharati 35 Visakkati 35 Visa~khÈragataÑ 88 Visa~khÈragatÈnaÑ 88 Visajja 203 VisaÒÒasaÒÒÊ 313 VisaÒÒutto 148 VisaÔÈ 35 VisatÈ 33 VisattaÑ 81 VisattikaÑ 45, 306 VisattikÈ 35


[ Va ] Visatto 81 VisaphalÈ 36 VisamaÑ 235 VisamaparihÈrajÈ 52 Visamalobho 34 Visam|lÈ 36 Visame 93 Visamo 238 Visaye 402 VisavitÈya 390 VisÈÓamayena 24 VisÈlÈ 35 VisikhÈkathÈ 346 VisinitvÈ 76 Visujjhanti 176 Visuddhasaddo 388 VisuddhimaggaÑ 319 VisuddhiyÈ 176 Visuddhena 332 Vis|kadassanÈ 345 Vis|cikaÑ 364 Vis|cikÈ 51 VisenikatvÈ 250 Visenibh|to 202 VisesaÑ 168 VissajjitÈ 262 Vissajjeti 371 VissaÔÔho 287 Vihane 417



[ Va ] Viharati 112 VihÈrato 171 VihÈrasenÈsanaÑ 83 VihiÑsÈsaÒÒÈ 149 VihiÑs|paratiyÈ 301 VÊtagedho 147 VÊtataÓho 277 VÊtivattati 45 VÊtivattassa 245 VÊtivatteyya 69, 150 VÊtivatto 307 VÊmaÑsÈ 191 VÊmaÑsÈnucaritaÑ 317 VÊmaÑsÊ 315 VÊriyasamÈdÈnaÑ 170 VÊriyassa 170 VÊriyÈrambho 359 VÊriyena 91 VÊro 249 VÊsativatthukÈ 139 VÊhi 46 VuccamÈno 165 VuÔÔhavÈso 72 VuÔÔhÈnam|lakaÑ 65 VuÔÔhÈpetvÈ 388 VuttaÑ 57 VuddhiÑ 81 VuddhiparihÈni 307 Vuddho 215 Vuyhati 23


[ Va ] VusitavÈ 76 V|pasanno 147 V|pasamaÑ 315 V|pasamÈ 115 V|pasamÈya 237, 321 VekaÔiko 381 Vejjakammena 354 VeÔhanaÒca 363 VeÔhenti 189 Vettehi 241, 374 Vedag| 192 VedanÈnaÑ 411 VedanÈpaccayÈ 198 Vikappayeyya 202 Vikampati 330 Vikampanti 305 VikÈlavisikhÈcariyÈnuyogaÑ 310 Vikirati 24 Vikopenti 326 Vikkanto 249 Vikkhantanato 26 VikkhambhitÈ 272 Vikkhepagato 81 Vikkhepo 282 VigacchamÈne 383 Vigatagedho 147 VigatattÈ 173 Vigat|pakkilese 314 Vigato 311



[ Va ] Viggayha 316 VighÈtaÑ 226 VighÈtapakkhikaÑ 389 Vicayabahulo 406 VicikicchÈ 53 VicikicchÈya 86 VicikicchÈvasena 81 VicinaÑ 372 Vicinanto 264 VicinitvÈ 177 Vicchindeti 178 VijaÒÒÈ 404 VijanavÈtÈni 231 VijÈnanto 186 VijÈneyyÈma 313 VijÈyanam|lakaÑ 61 Vijigucchato 392 VijitÈvino 305 VijjÈgato 191 VijjÈÔÔhÈnaÑ 181 VijjÈÔÔhÈnena 172 VijjuppÈdova 131 VijjhÈtattÈ 173 ViÒÒÈÓaÑ 20 ViÒÒÈÓapaccayÈ 197 ViÒÒÈÓassa 92 ViÒÒÈÓ|panibandhaÑ 131 ViÒÒÈtaÑ 225 ViÒÒÈtabbaÑ 37 ViÒÒÈte 304


[ Va ] ViÒÒugarahitaÑ 372 ViÒÒupasatthaÑ 372 ViÒÒeyyo 387 Vitakke 408 Vitakkacarito 338 VitakkavicÈrÈnaÑ 115 VitacchikÈ 51 VitiÓÓaka~kho 173 VittiÑ 92, 278 Vitti 16, 18 VitthatÈ 37 Vidahe 364 ViditattÈ 191 Vid|re 89 ViddhaÑsitÈni 203 ViddhaÑseti 24 Viddho 24 VidvÈ 191 Vidhamati 24 VidhavÈ 399 VidhÈvati 378 Vidh|peti 76 Vidh|petvÈ 76 Vinayadharo 172 VinayavÈdÊ 285 VinayÈya 416 Vinayo 126 VinÈbhÈvo 217 Viniggaho 418 VinighÈti 246



[ Va ] Vinicchaya 265 VinicchayÈ 309 VinicchinitvÈ 177 VinidhÈya 240 VinipÈto 335 Vinibaddho 81 VinivijjhanaÔÔhena 27 VinetÈ 255 Vineyya 141 Vinodeti 146 Vindati 15 VinditvÈ 355 VipathaÒca 372 ViparÈvattaÑ 250 VipariÓataÑ 291 VipariÓate 140 VipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ 25 VipariÓÈmadukkhaÑ 60 VipariÓÈmadhammato 146 VipariÓÈmante 140 VipariÓÈmasaÑkino 140 VipariyesaggÈho 140 ViparÊtaggÈho 140 VipallÈsaggÈho 140 VipallÈsassa 328 VipassanÈ 191 VipassanÈnimittaÑ 339 VipassanÈpubba~gamaÑ 272 VipassanÈya 357 Vipulena 405


[ Va ] VippaÔisÈro 282 VippamuttÈ 305 Vippamutto 148 VippalÈpo 221 VippaluggÈ 203 Vippalujjati 24 Vippalujjanti 24 VippahÈtave 237 Vipphandanti 140 VipphandamÈnaÑ 136 Vibandhe 325 Vibbhanto 238 Vibhaja 228-277 Vibhaji 231 Vibhatto 375 VibhavaÑ 310 Vibhavato 146 VibhavÈya 306 VibhÈvayitvÈ 140 VibhÈvÊ 148 Vibh|taÑ 140 Vibh|tavihÈrÊ 406 Vibh|tasaÒÒÊ 313 Vibh|te 312 Vibh|sanÈya 301 Vibhoti 313 Vimati 379 VimariyÈdikatena 148 Vimalo 187



[ Va ] VimÈneti 318 VÊvadÈtÈ 316 VuÔÔhahitvÈ 187 Vedehi 191 Vedhati 307, 330 Vedhanti 140 VedhamÈnaÑ 136 VepullaÑ 81 VemÈne 383 VenateyyaÑ 260 Venateyyo 260 VeyyÈkaraÓaÑ 233 VeyyÈbÈdhikÈnaÑ 411 VelÈtikkantaÑ 416 VevicchaÑ 35, 382 VesamaÑ 130 VesÈrajjÈnaÑ 232 VesiyÈgocaro 399 VeÄudÈnena 350 Vokkamma 295 VocchÈdanÈ 179, 361 VodÈtadassiÑ 203 VodÈno 257 VodÈtamaggaÑ 319 VoyogaÑ 270 Voropano 280 VosÈnagato 71 VosÈnappatto 71 VossajjitvÈ 325 Voharati 172


[ Va ] Voharanti 135 Vohareyya 168

[ Sa ] SaÑkittÊsu 380 SaÑkiÓÓaparikho 72 SaÑkiliÔÔhÈ 175 SaÑkilesadhammato 146 SaÑkilesikÈ 173 SaÑghaÑ 235 SaÑghaÔÔenti 272 SaÑghasuppaÔipattiÑ 339 SaÑbhakkheti 371 SaÑvattanti 55 SaÑvaraÔÔhena 169 SaÑvaramattena 188 SaÑvarÈya 343 SaÑvaro 105 SaÑvijitaÑ 373 SaÑvijjati 304 SaÑvuto 413 SaÑvegaÑ 373 SaÑvesetvÈ 374 SaÑsaggena 400 SaÑsaÔÔho 20 SaÑsappanto 31 SaÑyamamattena 188 SaÑsayo 379 SaÑsarati 379 SaÑsÈraÑ 187 SaÑsÈrapathaÑ 245



[ Sa ] SaÑsÈrapariyante 78 SaÑsÈrasuddhiÑ 203 SaÑsibbati 76 SaÑsÊdati 381 SaÑsevati 235 SaÑsevato 222 SaÑharÊyati 23 Sa 187 Sa-upÈyÈsaÑ 264 Sa-upÈhano 294 SakaÑ 307 SakattabhÈvo 210 SakattabhÈvaÑ 164 SakÈya 168 SakÈyanaÑ 323 SakÈyane 319 Sakena 91 SakkaccakÈrÊ 163 Sakkaronti 176 SakkÈyadiÔÔhiyÈ 86 SakkÈyasamudayo 143 SakkÈyo 143 SakkÈraÑ 167 SakkhidhammaÑ 330 SakkhipuÔÔho 238 Sakkhasi 251 SakhilavÈcatÈ 370 Saggo 335 Saka~kho 312 Sa~kappayissÈmi 15


[ Sa ] Sa~kappÈ 15 Sa~kappeti 179 Sa~kupathaÑ 242 Sa~khatÈ 174 Sa~khatato 146 Sa~khamuÓÉikaÑ 241 Sa~khÈ 325 Sa~khÈtena 390 Sa~khÈranirodho 199 Sa~khÈrapaccayÈ 195 Sa~khÈrÈ 192 Sa~gaÑ 163 Sa~gataÑ 219 Sa~gÈme 364 Sa~go 32 Sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe 407 Sa~ghÊ 388 SacittaÑ 393 SaccaÑ 77 SaccamanÈ 164 SaccavÈdÊ 283, 395 SaccasaÒÒino 165 Saccasandho 283, 395 Sacco 382 SacchÈkÈsi 389 Sacchikatanirodho 72 SacchikarissÈmi 171 Sacchikareyya 70 SacchikÈ 233, 391 SacchikÈtabbaÑ 72



[ Sa ] SacchikÈtabbÈ 199 SacchikÈtumassa 403 SacchikiriyÈpÈrag| 71 SacchikiriyÈya 328 Sajjati 369 SaÒjananÊ 32 SaÒjÈto 23 SaÒjÈnanÈ 150 SaÒjÈnitattaÑ 150 SaÒÒaÒca 272 SaÒÒasaÒÒÊ 313 SaÒÒasatto 191 SaÒÒÈ 150 SaÒÒÈbhÈvanÈnaÑ 232 SaÒÒÈvirattassa 272 SaÒÒojaniyÈ 57 SaÔhaÑ 371 SaÔhatÈ 371 SaÔho 371 SaÓÔhapanÈ 293 SaÓÔhapeti 293 SaÓÔhÈnaÑ 170 SaÓÔhiti 341 SaÓÔhitena 276 SaÓÔhito 280 SaÓÉasaÓÉacÈrinÊ 380 SaÓhavÈcatÈ 370 SaÓhena 297 SaÓho 296


[ Sa ] SataÑ 415 SatataÑ 68 SatÈnaÑ 329 Sati 164 SatikaraÓÊyÈnaÑ 43 SatinimittÈnaÑ 43 SatipaÔÔhÈnÈnaÑ 55 SatiparibandhÈnaÑ 43 SatimÈ 121 SatisampajaÒÒassa 55 SatisampajaÒÒena 147 SatÊmÈ 416 Sato 303, 359 SattaÑ 81 SattattÈ 43 Sattis|l|pamÈ 27 Sattu 348 Satto 78 SatthÈni 238 SatthusÈsanaÑ 126 Satthehi 273 SadarÈ 173 Sadisassa 182 SadukkhaÑ 264 Sadevakassa 388 Sadevako 259 SadevamanussÈ 259 Sadoso 186 SaddaÑ 392



[ Sa ] SaddahantÈ 165 SaddÈ 11 SaddhÈcarito 338 SaddhÈdeyyÈni 344 SadveÄhako 312 SantaÑ 217 Santati 68 SantattÈ 43 SantadhammasamannÈ- gatattÈ 43, 68 SantÈnaÑ 294 SantÈpassa 328 SantÈpÈ 54 SantÈsaÑ 281 SantiÑ 177 SantikÈyapi 362 SantipadaÑ 327 SantuÔÔhiÒÒeva 299 SantuÔÔhÊkathaÑ 287 SantuÔÔho 411 SantussitattÈ 77 Santo 172 SanthatasenÈsanaÑ 83 Santhavo 33 Sandati 296 SandiÔÔhÈ 293 SandiÔÔhiyÈ 316 Sandeho 79 Sandhamati 402 SandhÈtÈ 284 SandhÈvati 379


[ Sa ] SandhiÑ 234 Sandhisamalasa~kaÔire 238 Sandh|peti 76 SandhotaÑ 178, 224 SannigaÓhantÈ 221 SannipatitaÑ 219 SannipÈtikÈ 51 SanniruddhantÈ 221 SannivÈrentÈ 221 SapattÈ 57 SaparikkhÈraÑ 364 SaparibhaÓÉaÑ 364 SapariyantacÈrÊ 403 SaparivÈraÑ 364 SapariÄÈhaÑ 264 SaparibhayaÔÔhena 27 SappasiraÑ 32 Sappasir|pamÈ 27 Sappo 31 SabbacÈgapariccÈgÈya 280 SabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ 340 SabbaÒÒutaÒÒÈÓassa 391 SabbaÒÒutÈya 390 SabbaÒÒ| 168 SabbadassÈvitÈya 390 SabbadukkhÈnaÑ 71 SabbadhammÈnaÑ 71 SabbadhÊsamo 385 SabbapahÈyinaÑ 152 Sabbasa~khÈrasamatho 70



[ Sa ] SabbasamÈpattÊnaÑ 71 Sabrahmako 259 Sabhaggato 238 SamaÑ 315 SamaggakaraÓiÑ 284, 397 SamagganandÊ 284, 397 Samaggarato 284, 397 SamaggÈ 223 SamaggÈrÈmo 284, 397 SamajjÈbhicaraÓaÑ 310 SamaÒca 372 SamaÓapaÔiÒÒo 295 SamaÓabrÈhmaÓÈ 187 SamaÓÈ 391 Samatikkantassa 245 Samatikkanto 185 Samatikkamati 45 Samatikkamavibh|tena 313 SamatikkamitabbaÑ 342 SamatikkamitvÈ 77 Samatikkameyya 69, 150 SamatittikaÑ 393 SamattaÑ 168 SamathanimittaÑ 115 Samathanimittassa 418 Samathapubba~gamaÑ 272 Samathassa 417 Samatho 342 Samantacakkhu 341 SamantacakkhunÈ 136


[ Sa ] SamannÈgatattÈ 43 SamannÈgatassa 220 SamannÈgato 45, 151 SamannÈneti 92 SamayaÑ 315 SamavayasaÔÔhesano 76 SamasikkhatÈ 416 SamÈgataÑ 219 SamÈgamÈ 251 SamÈdapetÈ 91 SamÈdahe 417 SamÈdÈnaÔÔhena 169 SamÈdÈya 77 SamÈdiyitvÈ 191 SamÈdhiÑ 341 SamÈdhikkhandhena 77 SamÈdhijaÑ 117 SamÈpattipÈrag| 71 SamÈpattiyÈ 107 SamÈpattÊnaÑ 294 SamÈpannassa 84 SamÈya 321 SamÈyuttassa 227 SamÈrako 260 SamÈpajjituÑ 252 SamÈharissÈmi 171 SamÈhitaÑ 219 SamÈhitatto 413 SamÈhite 314 SamÈhito 187, 293



[ Sa ] Samijjhati 9 SamiÒjite 407 SamitattÈ 43, 173 SamitiÑ 304 SamukkÈcanÈ 370 SamuggahÊtaÑ 177, 264 SamuggahÊtesu 266 SamugghÈtato 266 SamuccayaggÈho 177 Samucchinno 147 Samucchedato 26 Sammutisanti 176 Samudayato 146 SamudÈcaranti 57 SamuddakkhÈyikÈ 347 Samuddhatasallo 163 SamunnahanÈ 370 Samupapanno 45 Samupeto 45 SamuppÈÔitasallo 163 Samussaye 78 SamekkhÈyanabahulo 406 Samecca 191 Sametassa 313 Sameti 315 SameritasantiÑ 177 SameritÈ 377 Samohito 237 SampaggÈho 184


[ Sa ] SampajaÒÒaÑ 164 SampajÈnakÈrÊ 407 SampajÈnamusÈ 238 SampajÈno 121, 412 Sampajjanti 262 SampaÔipÈdiyitvÈ 77 SampatthanÈ 34 Sampadoso 279 SampannakusalaÑ 188 Sampamuyhanti 82 SampayÈtave 251 Sampayutto 20 SampayogÈpi 132 SamparÈyikaÑ 175, 208 SamparÈyiko 257 SamparÈyo 214 Sampavedhati 307 Sampavedhanti 140 SampavedhamÈnaÑ 136 SampasÈdanaÑ 116 SampassamÈno 68 SampahaÑsati 417 SampahaÑsanÈ 114 SampahaÑseyya 418 SampahaÔÔhaÑ 418 SampÈpeti 388 Samphandanti 140 SamphandamÈnaÑ 136 SamphappalÈpo 100, 283 SamphalaÑ 58



[ Sa ] SamphusitattaÑ 145 SambÈhanaÑ 363 Sambujjhi 389 SambujjhitukÈmassa 403 SambodhÈya 264 SambodhiratiÑ 389 Sambhajato 222 SambhaÒjanaparibhaÒjanaÔÔhena 27 SambhaÒjanapalibhaÒjano 280 SambhattÈ 293 Sambhavanti 193 SambhÈrÈ 265 SambhÈvanÈdhippÈyo 293 SammappadhÈnÈnaÑ 56 SammÈÒÈÓena 178 SammÈdiÔÔhiyÈ 402 SammÈnaÑ 167 SammÈbujjhi 389 SammÈvimuttiyÈ 179 SammukhÊbhÈvÈ 293 SammutiÑ 323 Sammutiyo 321 Sammuyhanti 82 Sammussati 234 SammodamÈnÈ 223 SammohaÑ 217 SayaÑ paÔibhÈnaÑ 317 Sayanasannidhimhi 355 Sayanesu 392 Sayambh| 389


[ Sa ] SaraÓaÑ 377 SaraÓatÈ 44 SaraÓappattaÑ 185 SaraÓappatto 71 SaraÓÈ 309 SarasaparittatÈya 128 SaritÈ 33 SarÊsapo 31 SalÈkahatthena 362 SallakattiyaÑ 367 Sallato 145 SallapanÈ 370 SallapituÑ 252 Sallaviddho 23 SallÈni 163 SallÈpÈ 247 SallÈbhisa~khÈravasena 381 SallÈbhisa~khÈrÈ 381 SallekhaÒÒeva 299 Sallena 24 Savati 296 SavanaÑ 265 SavacanÊyaÑ 374 SavanÊyo 387 SavighÈtaÑ 264 Savicikiccho 312 Savibh|saÑ 358 Savilekho 312 SassatavÈdaÑ 203



[ Sa ] Sassato 167 SassamaÓabrÈhmaÓÊ 259 Sahagato 20 SahajÈto 20 SahajÈpi 132 Sahate 58 Sahadhammike 404 Sahanti 47 Sahabh|mi 132 SahitaÑ 68 SahissÈmi 91 Sahe 382 Sahetha 406 SaÄÈyatanapaccayÈ 198 SÈkacchetuÑ 252 SÈcariyako 57 SÈÔakaÑ 189 SÈÔheyyaÑ 53, 371 SÈtaccakÈrÊ 163 SÈtÈsÈtaÑ 310 SÈtiyesu 296 SÈdiyati 22 SÈdiyamÈnassa 15 SÈdu 300 SÈdhukamyatÈ 34 SÈntevÈsiko 57 SÈpattikÈ 207 SÈpadesaÑ 285 SÈmaÑ 46 SÈmaggiyaÑ 221


[ Sa ] SÈmaggÊ 223 SÈmantajappanasa~khÈtaÑ 292 SÈyatatiyakaÑ 381 SÈyati 31 SÈyite 407 SÈrattÈnaÑ 227 SÈrambho 53 SÈrÈgo 32 SÈrÈpagato 377 SÈruppaÑ 292 SÈlÈkiyaÑ 367 SÈlikkhettaÑ 46 SÈl|kapÈnaÑ 349 SÈlohitÈ 224, 391 SÈvajjaÒca 372 SÈvajjÈnavajjaÑ 322 SÈsanaÑ 226 SÈsavato 146 SÈso 51 SÈhasÈ 383 SikkhaÑ 235 Sikkhati 104, 296 SikkhÈpadesu 104 SikkhÈyo 125 Sikkhe 416 Sikkhetha 237 Sikkheyya 125 Si~gÊ 367 Sito 383



[ Sa ] SithilavÈcatÈ 370 SinÈnadÈne 352 SiniddhaÑ 331 SindhavÈ 304 SippaÒÒatarena 311 Sippabandhu 46 SippÈyatanaÑ 181 SippÈyatanena 183 SibbinÊ 32 SiyaÑ 93 SirÊ 230 Sirena 31 SÊtaÑ 300 SÊtavalÈhaka 133 SÊtassa 242 SÊtibh|to 147 SÊtena 11 SÊdati 378 SÊdantarÈ 330 SÊmakataÑ 138 SÊmÈtigo 205 SÊmÈyo 205 SÊlaÑ 169 SÊlakkhandhena 77 SÊlakkhandho 106 SÊlabbataÑ 306 SÊlabyasanaÑ 66, 220 SÊlamattena 188 SÊlavatÈni 168 SÊlasuddhikÈ 188


[ Sa ] SÊlasaÑvarapariyante 403 SÊhaseyyÈ 358 SÊhena 253 SukkaÑ 322 SukkavipÈkaÑ 322 SukhaÑ 90 SukhakÈmo 31 SukhadukkhÈ 129 SukhapaÔisaÑvedÊ 147 SukhavihÈrÊ 121 SukhavedanÊyo 144 Sukhitesu 270 Sukhito 270 Sukhumakampi 402 Sukhumake 402 Sugati 335 Sugate 332 Sucibh|tena 405 SujjhissÈmi 176 SuÒÒatÈpaÔisaÒÒuttaÑ 294 SuÒÒato 145 SuÒÒÈgÈrÈnaÑ 357 SutaÑ 37 Sutamatto 304 SutasuddhikÈ 188 Sute 186 Sutena 183 Sutte 407 Sudantena 305 SuddhiÑ 186



[ Sa ] SuddhimaggaÑ 319 SuddhiyÈ 176 Sunakhehi 242 SunÊlaÑ 331 SupaÒÒattÈ 168 SupaÓÓattÈya 176 SupaÓÓÈ 327 Supati 31 Supinak|pamÈ 27 Supinagato 219 SupinapÈÔhakÈ 364 SuppaÑ 382 SuppaÔipanno 168 SuppahÈya 79 SubhavÈdÈ 246 Sumano 303 SurÈ 310 SuvaÓÓaÑ 12 SuvaÓÓachanno 388 SuvaÓÓe 332 SuviÒÒÈpayÈ 337 SuviÒÒÈpaye 258 Suvid|re 89 SusukÈbhayaÑ 348 Sussusanti 98 Suss|sati 388 S|tighare 215 S|rakathÈ 346 S|riyo 331 S|ro 249


[ Sa ] S|laÑ 364 S|lÈ 51 S|le 374 Sekkhamunino 152 SekkhÈ 153 SeÔÔhaÑ 168 SeÔÔho 253 Seti 416 SenÈby|haÑ 219 SemhasamuÔÔhÈnÈ 51 SeyyaÑ 358 Seyyassa 182 Selante 394 Sele 339 Sevati 235 Sevato 392 SessaÑ 408 SokasallaÑ 221 SokÈvatiÓÓaÑ 339 Soko 25 Socati 384 Socanti 217 SocanÈ 220 SocitattaÑ 220 SotaÑ 98 SotasampadÈ 90 Sotasamphasso 143 SobhanakaÑ 344 SobhanavÈdÈ 246 SobhamÈnÈ 388


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Ha ] SomanassadomanassÈnaÑ 122 Soso 51

HasitalapitakÊÄitÈni 92, 278

Sneho 33 HassaÑ 358

SvÈkÈrÈ 337 HÈyati 24

SvÈkÈre 258 HÈyate 236

SvÈkkhÈto 168 HÈyanti 24

SvÈtivattÈ 177 HÈso 18 HitakÈmÈ 223 HitÈnvito 7 [ Ha ]

HatattÈ 43 HitesitÈ 405

HatthakukkuccaÑ 281 HiraÒÒaÑ 12 HatthapajjotikaÑ 241 HirikopÊnaÑ 410 HattÈpalekhano 379 HirikopÊnapaÔicchÈdanatthaÑ 410 HatthiyÈnena 23 HiribalaÑ 48 Hatthiyuddha 345 HÊnaÑ 372 HatthivatikÈ 188 HÊnassa 182 HatthÊhi 362 HÊnÈ 13 HadayaÑ 19 HÊnÈya 235 Hadaya~gamavado 387 HÊne 332 Hadaya~gamÈ 284 HÊyamÈne 383 HadayassitaÑ 378 HÊÄeyya 133 Hanati 234 HeÔÔhato 67 HanusaÒcopano 280 HeÔÔhÈ 330 HammiyÈ 171 Hetu 67 Haranti 23 HetuvÈdÈ 246 HaritaÑ 189 Hemante 328 Hasati 361 Hohisi 15


LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ


[ A ] Akkosaka 400 AgocaraÔÔhÈnÈnaÑ bhedÈ 399 AcelakavatÈnaÑ vibhÈvanÈ 379-380-1 AÔÔhÊnaÑ tÊÓisatÈni 263 AÉÉhayogÈdÊnaÑ vihÈrÈnaÑ atthavibhÈvanÈ 171 AtÊta 210 Attatthaparattha 257 AtthapÈÔho chabbidho 2 AttharaÓa, pÈvuraÓÈnaÑ visesÈ 12 AdinnÈdÈnassa sambhÈrÈ paÒca 99 AdinnÈdÈnassa a~gÈni 405 AdhikaraÓÈnaÑ kÈraÓÈni 227 AdhicittaÑ BuddhuppÈdeyeva ca hoti 103 AdhipaÒÒÈ pavattati loke BuddhuppÈdeyeva ca 103-4 AdhimÈno ariyasÈvakassa na uppajjati 181 AdhisÊlaÑ BuddhuppÈdeyeva ca pavattati 103 AniccÈdi-ÈkÈrÈ cattÈlÊsa 145


[ A ] AnusÈsana, anusiÔÔhÈnaÑ visesÈ 228 AppicchÈ cattÈro 286, 299 Appesakkha 371 AphÈsuvihÈrÈ paÒca 302 Abhikkama, paÔikkamÈnaÑ vibhÈvanÈ 406 AbhijjhÈya sambhÈrÈ dve 101 AmaccÈdÊnaÑ mÈnÈ 182 AraÒÒa 190 ArahÈnaÑ santosÈ 289 Ariyadhammo eso 173 AriyavaÑsabhedÈnaÑ vibhÈvanÈ 412-3 Ariy|pavÈdakamma 333-4 Ariy|pavÈdakammassa uppajjanakÈraÓÈni 334 Ariy|pavÈdo Ènantariyasadiso 334 AllÊnoti ekÊbh|to 177 AsaddhammÈ cattÈro 17 Assa 12 AssatarÈ 304

[ Œ ] ŒgÈrikÈti gharasÈmikÈ 207 ŒcÈragocarÈnaÑ vibhÈvanÈ 295

504 MahÈniddesaÔÔhakathÈya


[ Œ ] ŒjÈnÊyÈ 304 ŒthabbaÓa 364 Œyatanasaddassa atthuddhÈro 19, 251 Œrata, virata, paÔiviratÈnaÑ visesÈ 174 Œrambhasaddassa atthuddhÈro 359-60 ŒlapanÈdikathÈ 370 ŒvÈsamacchariya 95 ŒsanÈnaÑ vibhÈvanÈ 222 ŒsavÈ paÒca 310 ŒhÈrÈnaÑ sÈvajjÈnavajjatÈ 301

[ I - U ] Itthiyo vÊsati 99 dhanakkÊtÈdayo dasa 99 mÈturakkhitÈdayo dasa 99 ItthÊ 46 Ida, etasaddÈnaÑ atthÈ 138 IddhÊnaÑ paÔipÈÔi 275 Indagu 22 Issariya, dhamma, yasÈdÊnaÑ vibhÈvanÈ 230 IssÈya lakkhaÓarasÈdÊni 53 UgghaÔitaÒÒ| 5 UccÈkulÈti khattiya- brÈhmaÓakulÈ 172 Uddesa, niddesa, paÔiniddesÈnaÑ vibhÈvanÈ 9


[ U - E - O ] UddhaccakukkuccÈnaÑ lakkhaÓarasÈdÊni 52-3 UpanÈhassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 UpekkhÈ dasa 118 EkaÑsa, nissaÑsayavacanÈnaÑ visesÈ 15-6 EkuppÈda, sahajÈtÈnaÑ nÈnattaÑ 22 EkÈyanamagga 44-5 Esana, gavesana, pariyesanÈnaÑ adhippÈyo 93 OvÈda, anusÈsanÊnaÑ visesÈ 92

[ Ka ] Ka~khÈnaÑ vibhÈvanÈ 102 KathÈniddesa 345-6-7 KammakÈraÓÈnaÑ vibhÈvanÈ 241 KammassakatÈÒÈÓaÑ pavattati loke Buddhe uppannÈ- nuppannepi 103 KalalapamÈÓa 214 KalahakÈrakÈ 227 KalÈpÈnaÑ vibhÈgo 197 KalyÈÓÈni tÊÓi 113 KÈÓaÑ 188 KÈmabhogÊseyyÈ 358 KÈmÈnaÑ upamÈ 26 KÈmesumicchÈcÈrassa sambhÈrÈ cattÈro 99-100 KÈyo vuccati guhÈ 78-9, 80 KÈraÓasaddassa vevacanÈni 67-8

LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 505


[ Ka ] Kitti, thomanÈnaÑ visesÈ 247 KimikulasahassÈni asÊtimattÈni 80 Kulamacchariya 95 Kuhanavatth|ni tÊÓi 292 KuhanÈdÊnaÑ vibhÈvanÈ 349, 350 Ketu 184 KoÔÔhÈgÈraÑ tividhaÑ 12 KoÔÔhÈsÈnaÑ vibhÈvanÈ 263 Kodhassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 Kodhuppajjanassa kÈraÓÈni dasa 279 Kodh|panÈhÈnaÑ visesÈ 53-4 Koso catubbidho 12

[ Kha ] Khandhasaddassa atthuddhÈro 20, 252 KhuddakasÊlakkhandha 237 Khetta, vatth|naÑ viseso 12

[ Ga ] GaÓasÈmaggÊ 222 GanthÈnaÑ vibhÈvanÈ 204 GabbhavinÈsanassa kÈraÓÈni tÊÓi 367 GabbhokkantikÈdidukkha 60-1, 65 GarubhaÓÉÈnaÑ vinicchayo 351-2 GaruÄa, venateyyÈnaÑ visesÈ 260 GÈma, nigama, rÈjadhÈnÊ, raÔÔha,- janapadÈnaÑ visesÈ 12 Gocaro tividho 295


[ Ca - Ja - ©a ] CakkhunÈ r|paÑ na passati 343 CakkhubhedÈnaÑ vibhÈvanÈ 135 Ca~kamÈnaÑ uccanÊcÈ 294 CatupaccayÈnaÑ vibhÈvanÈ 409 CaritapaÔipÈÔiyÈ suttapaÔipÈÔi 274 Cavati, maratikiriyÈnaÑ visesÈ 24 CÈtumahÈrÈjikadevÈnaÑ bhavanaÑ 133 CittaÑ pavattati BuddhuppÈdÈ- nuppÈdepi 103 JavanapaÒÒÈnaÑ vibhÈvanÈ 201 JÈtidukkhÈnaÑ vibhÈvanÈ 60-1 JÈtibhayÈdÊnaÑ vibhÈvanÈ 348 JÈtisaddassa atthuddhÈro 59 ©Èti, sÈlohitÈnaÑ visesÈ 224, 391 ©ÈtÊ nÈma pitupakkhikÈ 224

[ Ta - Tha ] TaÓhÈ aÔÔhasataÑ 138 TaÓhÈdhaja, ketu, adhipate- yyÈnaÑ atthavibhÈvanÈ 175 TathÈgataseyyÈ 358 TikkhapaÒÒÈnaÑ vibhÈvanÈ 201 Timitimi~galÈ paÒcayojana- satikÈ 260 TiracchÈnayonikÈnaÑ dukkhÈ 64-5 Thambhassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 ThinamiddhÈnaÑ lakkhaÓarasÈdÊni 52



[ Da ] DakkhiÓavÈma 398 DÈsÈ cattÈro 46 DÈsÈdÊnaÑ mÈnÈ 182 DiÔÔhadhammikasamparÈyika 257 DiÔÔhÊnaÑ vibhÈvanÈ 210 DivÈ koÔÔhÈsÈ tayo 358 DukkhÈnaÑ bhedÈ 60 DutiyÈ 33 DesanÈ-anusÈsanÊnaÑ visesÈ 97 DvÈrÈrammaÓasa~ghaÔÔana 303

[ Dha ] DhaÒÒakoÔÔhÈgÈra 12 DhaÒÒÈni satta 348 DhanakoÔÔhÈgÈra 12 Dhammamacchariya 95 Dhammassavanassa ÈnisaÑsÈ 7 DhammasÈmaggÊ 222 DhammÈnudhamma 55 DhÊtÈ 224 Dhuta~gÈni terasa 169, 170 Dhuta, dhota, sandhota, niddhotÈnaÑ visesÈ 224 DhonÈ vuccati paÒÒÈ 178

[ Na ] NaccagÊtÈdÊnaÑ adhippÈyo 344 NandÊ, nandirÈgÈnaÑ visesÈ 32 NÈnÈbhÈvavinÈbhÈvÈ 217


[ Na ] NÈmaÑ catubbidhaÑ 228 NÈmar|paniddesa 197 NiccakÈla, dhuvakÈlÈnaÑ visesÈ 68 Nicchinita, vinicchinita, vicinita, pavicinitÈnaÑ visesÈ 177 NiÔÔhuriyakamma 385 NindagarahÈnaÑ visesÈ 247 Nimmitabuddhassa pamÈÓaÑ 275 Nirayadukkha 374-5 NirayapÈlÈ natthi 374 Nirayabhavana 223 NiruttilakkhaÓÈnaÑ vibhÈvanÈ 229 NisajjadosÈ cha 268 Neyyattha 5 NeyyapathÈ paÒca 340 NhÈr|ni navasatÈni 263

[ Pa ] PakatimaÑsacakkhunÈ yojanaÑ passati 331 PaccavekkhaÓÈnaÑ vibhÈvanÈ 300-1-2 PaccavekkhaÓÈni cattÈri 50 PaÒcapÊÄakÈ jÈyanti paÒcame sattÈhe 215 PaÒcÈtapa 177 PaÔipatti 233 PaÔipattisÈsanaÑ 234 Patti 12 PamÈdassa lakkhaÓarasÈdÊni 54



[ Pa ] Parikamma, adhiÔÔhÈnaÑ visesÈ 275 ParikkhÈrasaddassa atthuddhÈro 411 ParikkhÈrÈ aÔÔha 408-9 ParittÈnaÑ ÈÓÈpharaÓaÑ 336 ParipucchÈ 298 Pariyatti 234 Pariyatti nÈma BuddhavacanaÑ 298 PariyattisÈsanaÑ 234 ParissayÈ dve 51 Pavana 190 PaÄÈsassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 PÈÓÈtipÈtassa sambhÈrÈ paÒca 98 PÈnÈni aÔÔha, ekÈdasa 348-9, 355 PÈra 69 PÈrag| 70 PitÈ 223 PisuÓavÈcÈdÊnaÑ vÈcÈ cha 100-2 PisuÓavÈcÈya sambhÈrÈ cattÈro 101 PÊti paÒcavidhÈ 111 PÊtisukhÈnaÑ visesÈ 111 PuggalÈ cattÈro 338 Putto 224 PuthujjanÈnaÑ niddeso 235-6 PuthupaÒÒÈnaÑ vibhÈvanÈ 200 PurisÈ paÒca 254 PetaseyyÈ 358 PettivisayÈnaÑ dukkhÈ 11 PonobhavikÈ 173


[ Pha - Ba - Bha ] PharusavÈcÈya sambhÈrÈ tayo 101 PhalaÔÔho 221 BÈhÈvikkhepaka 294 BuddhÈnaÑ ÈÓÈkhettaÑ 336 jÈtikhettaÑ 336 visayakhettaÑ 336 BuddhÈ nÈma dve natthi ekissÈ lokadhÈtuyÈ 275 Bojjha~gÈ 56 Bodhi 56 ByaÒjanapÈÔho chabbidho 2 ByasanÈni paÒca 66-7 ByÈdhi 62 ByÈpÈdassa sambhÈrÈ dve 102 Brahmassaro 387 Bhaja, sambhajÈdÊnaÑ visesÈ 222 BhaÓÉanakÈrakÈ 227 BhabbÈbhabbÈnaÑ vibhÈvanÈ 274 BhayÈni cattÈri 50 Bhavo jÈtiyÈ paccayo 199 BhassakÈrakÈ 227 BhÈtÈ 223 Bhikkhu 82 Bhojana 344

[ Ma ] MaÑsacakkhu 207 MaÑsapesiyo navasatÈni 263 Makkhassa lakkhaÓarasÈdÊni 53



[ Ma ] MaggaÒÒ|, maggavid|naÑ visesÈ 255 MaggÈnaÑ kilesassa pahÈnaÑ 173, 244 MacchamaÑsÈnaÑ ÈnisaÑsÈ 301 Macchariyassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 MacchariyÈni paÒca 96 Madassa lakkhaÓarasÈdÊni 54 MaraÓaÑ tividhaÑ 62 MahÈpaÒÒÈdÊnaÑ nÈnattaÑ 200 MahÈmacchÈ tayo 260 MahÈsÊlakkhandha 237 MÈtÈ 223 MÈtipakkhikÈ sÈlohitÈ 224 MÈnassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 MÈnÈnaÑ bhedÈ 180 MÈnusikÈnaÑ dukkhÈ 65 MÈyÈya lakkhaÓarasÈdÊni 53 MÈradhÊtarÈ tisso 263 MÈrisÈti piyavacanaÑ 226 MicchÈjÊvÈnaÑ ÈdÊnavÈ 350 MicchÈdiÔÔhiyÈ uppajjanakÈraÓÈni 335 Mucca, vimucca, parimuccÈnaÑ atthavibhÈvanÈ 176 MuÓÉakuÔumbikajÊvika 356 MuttakarÊsÈdiÔÔhÈnÈnaÑ vibhÈvanÈ 263 Mutta, vimutta, parimuttÈnaÑ atthavibhÈvanÈ 176


[ Ma - Ya ] Munayo cha 152 MusÈvÈdassa sambhÈrÈ cattÈro 100 Yakkhas|kara 371 YonÊnaÑ vibhÈvanÈ 214

[ Ra ] RattÊ tisso 358 Ratha 12 RasÈnaÑ vibhÈvanÈ 300 RÈgacaritÈdÊnaÑ vibhÈvanÈ 338 RÈjapabbajitÈnaÑ mÈnÈ 182 Ritta, vivitta, pavivittÈnaÑ visesÈ 222 Roga 51

[ La - Va ] LakkhaÓa 364 LÈbhamacchariya 95-6 Li~gapabbajita 327 Loka 37 LokadhÈt|naÑ pamÈÓaÑ 336 Vacana, byappathÈnaÑ visesÈ 97 VaÓÓamacchariya 95-6 VattamÈnÈ, nÈgatakkhandhÈnaÑ asammissatÈ 130 VatthakoÔÔhÈgÈra 12 VÈcÈpalÈpÈdÊnaÑ visesÈ 221 VÈdÈ nava 246 VicikicchÈya lakkhaÓarasÈdÊni 53 ViÒÒÈÓassa niddeso 195



[ Va ] VitakkavicÈrÈnaÑ visesÈ 109, 110 VipaÒcitaÒÒ| 5 VivÈdakÈrakÈ 227 VivekÈ tayo 289 Visayakkhette pamÈÓa- paricchedo natthi 336 Visa~khÈra 88 VejjakammÈrahÈ 354

[ Sa ] SaÑghikabhaÓÉabhÈjanÈnaÑ vibhÈvanÈ 350-1-2 SaÑyamasaÑvarÈnaÑ vacanattho 107 SaÑvarÈ paÒca 105 SaÑvegavatth|ni aÔÔha 417 SaÑsaggo paÒcavidho 289 SaÑsaÔÔhasaddassa atthuddhÈro 21 SakkÈra, garukÈra, mÈna, p|jÈnaÑ visesÈ 176 Sa~ghÊ, gaÓÊnaÑ visesÈ 388 Sacca, taccha, tatha, bh|ta, yÈthÈva-aviparÊtÈnaÑ attha- vibhÈvanÈ 177 SacchikiriyÈ duvidhÈ 199 SatipaÔÔhÈnÈ cattÈro 38 SatiyÈ lakkhaÓarasÈdÊni 38 SattÈnaÑ maraÓaÑ 218 SadevakÈdibh|mÊnaÑ vibhÈvanÈ 259


[ Sa ] SantosÈ tayo dvÈdasa 287, 412 SandiÔÔha 293 SannidhÊnaÑ vibhÈvanÈ 355 SabbaÒÒ| paÒcavidhÈ 340 Sabbe dhammÈ 192 Samagga, sammodamÈna,- avivadamÈnÈnaÑ visesÈ 223 Samatho tividho 342 Sampayutta 20-1 Sambhatta 293 SamphappalÈpassa sambhÈrÈ dve 101 SamÈdhi, vipassanÈnaÑ paÔipÈÔi 272 SammÈdiÔÔhi, micchÈdiÔÔhÊnaÑ visabhÈgÈ 178 Sayambh| 389 SarÊragandhassa nassanakÈlo 363 Sahagatasaddassa atthuddhÈro 21 SaÄÈyatanassa paccayo nÈmar|paÑ 198 SÈÔheyyassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 SÈmaggÊnaÑ bhedÈ 222-3 SÈrambhassa lakkhaÓarasÈdÊni 53 SindhavÈ 304 SÊlaÑ pavattati loke Buddhe uppannÈnuppannepi 103 SÊla-adhisÊlÈnaÑ visesÈ 102-3 Suta, muta, viÒÒÈtÈnaÑ visesÈ 225


PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ] Soca, kilama, paridevÈnaÑ Sutta, geyya, veyyÈ-

karaÓÈdÊnaÑ visesÈ 233 atthavibhÈvanÈ 217 Suddhi, visuddhi, parisuddhÊnaÑ So vo mamaccayena satthÈ 127 atthavibhÈvanÈ 176 [ Ha ] SupinakÈraÓÈni cattÈri 365 SupinakÈla 365 HatthivatikÈ 188

Supinasattha 364 HatthÊ 12 Hadayasaddassa atthuddhÈro 19 SupinÈnaÑ bhedÈ 365 Hasita, lapita, kÊÄitÈnaÑ SurÈ paÒca 310 vibhÈvanÈ 92 SusÈnassa sa~kamanaÑ 345

S|ro 249 HÈsapaÒÒÈnaÑ vibhÈvanÈ 200 Hiri, ottappÈnaÑ visesÈ 48, 50 SekkhÈnaÑ vibhÈvanÈ 221 HÊna, majjhima, paÓÊtakÈmÈnaÑ Sena~gÈni cattÈri 12

SenÈsana 231 visesÈ 13 Hetu, nidÈna, sambhavÈdÊnaÑ atthavibhÈvanÈ 308

SenÈsanÈnaÑ vibhÈvanÈ 83 SeyyÈ catasso 358


NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] A~kura 103 Acelaka 66 AjapÈlanigrodha 263 AttadaÓÉa 273 AvÊciniraya 36 AsokamahÈrÈjÈ 160 AhituÓÉika 61

[ Œ - U ] Œnanda 8, 59, 154, 166, 415 Œnandatthera 166 UÓhavalÈhaka 133 Uttiya 106 Uppala 65

[ Ka ] Kakusandha 413 KalahavivÈda 273 Kassapa 413 KÈsikosalÈdijanapada 12 KusÈvatÊrÈjÈdhÈnÊ 33 KesarasÊha 253 KoÓÈgamana 413 KoÓÉaÒÒa 413 KoviÄÈrarukkha 387 KosalarÈjÈ 160

NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Kha - Ga ] KhiÉÉÈpadosika 133 GirimÈnanda 232 Gotama 154, 261, 413 GotamÊ 126-7

[ Ca ] CakkavÈÄapabbata 133 CandÈbhabrÈhmaÓa 185 CÈÔakasakuÓa 187 Cunda 158 C|Äaby|ha 273, 316

[ Ta ] TaÓha~kara 413 Timi (maccha) 260 Timi~gala (maccha) 260 Timitimi~gala (maccha) 260 Tissametteyya 226 TuvaÔaka 273 Tusita 133

[ Da ] Datta 131 DadhivÈhana 21 DÊpa~karabuddha 153, 413


NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Dha - Na ] [ Ma ] Dhammarakkhita 219 MahÈsivatthera 303 Dhona 179 MÈgaÓÉiya 263-4, 266-8 NandamÈÓavaka 10 MÈrapÈsa 35

MÈrabaÄisa 35 [ Pa ] PaÒcasikha 327 MigadÈya 1

PaÔisambhidÈ 39 Mitta 131

PaÓÉukambalasilÈ 387 Metteyya 226

PattuÓÓacÊvara 287 Medha~kara 413

Paduma 65 Pas|ra 250

[ Ya - La - Va - Sa ]

Pas|raparibbÈjaka 252 Yugandhara 330 LoÓasÈgara 242

PahÈrÈda (asura) 327 PÈricchattaka 387

VisÈkhÈ 59, 192

PuÓÉarika 65 VelÈma 103

PuÓÓa 189 Vessantara 103

PuÓÓatthera 127 Sakka 228

PurÈbheda 274 Sakyamuni 153 Santusita 228 SamaÓagotama 360 [ Ba - Ma ]

BimbisÈra 160 SammÈparibbÈjanÊya 273 Buddharakkhita 219 SaraÓa~kara 413 BodhimaÓÉa 160 Sahampati (brahmÈ) 44, 160 Brahmaloka 36 SÈkiya 373 Majjhantikatthera 286 SÈriputta 260, 386, 402 Manopadosika 133 SÈriputtatthera 8 MahÈkaccÈna 267-8, 278 Sineru 160 MahÈniddesa 8 Sinerupabbata 133 MahÈbodhirukkha 250, 391 SuddhodanamahÈrÈjÈ 228 MahÈby|ha 273 SundarÊ 166 MahÈmÈyÈ 228 Subhadda 44 MahÈmoggallÈna 293 SoreyyaseÔÔhiputta 10


NÈnÈpÈÔhÈ PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,

KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu dissamÈnapÈÔho. NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] AkkhÈtuÑ = Sa~khÈtuÑ (Ka) 219 Akkhilomehi = Akkhik|pehi (SÊ, SyÈ) Akkhipakhumehi (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 73 piÔÔhe) 135 Agadanti = Amaranti (SÊ) 88 A~galaÔÔhi = A~gulaÔÔhi (SyÈ) A~gasandhi (Ka) 301 AÔÔhasata = AÔÔhasataÑ (SÊ, SyÈ) 138 AÔÔhasu ÔhÈnesu = AÔÔhasu aÒÒÈÓesu (Ka) 82 AtammayatÈpajjanena = AsamugghÈtÈpajjanena (SyÈ) 265 AttaggahaÓavasena = AttarÈgavasena (SÊ) 81 AttanÈ = Attano (SÊ, SyÈ) 150 AttanÈ yogaÑ = Vo yogaÑ (Ka) 400 AttÈnaÑ = AttaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 225 AttÈnaÑ vadhentassa = AttÈnaÑ tapantassa (Ka) 61 Atha = Atha vÈ (SÊ) 196 Atha Èsanesu = Puthu-Èsanesu (SÊ, SyÈ) 373 Athassa sesasampayuttadhammÈ = Atha naÑ sasesasampayuttadhammaÑ (Visuddhimagga) 113 AdhipaccattaÑ = ŒdhipaccaÑ (SÊ) ŒdhipaccatthaÑ (SyÈ) 176 AdhimattataÓhÈya mucchaÑ anÈpanno = TaÓhÈya amucchito (SÊ, SyÈ, Ka) 412


NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] Adhiharitassa = AvasÈditassa (SÊ) AvasÈritassa (SyÈ) 227 Adhunuppattike = Anavuppattike (Ka) 412 AdhosÊti kantesi = AdhopÊti kampesi (SÊ) 185 Anavajjeyeva = AnavajjaÑyeva (SÊ, Ka) 301 AniÔÔharÊtipi = AnuddharÊti (SÊ) 385 AniddhikÈraÓaÑ = AniÔÔhakÈraÓaÑ (SÊ, Ka) 187 Anibbiddha = AniviÔÔha (SÊ, SyÈ) 399 Anu-anubyaÒjanato = AnubyaÒjanato (SÊ, SyÈ, Ka) 343 Anukkamento = Avokkamanto (SÊ, SyÈ) 2 AnupacÈraÔÔhÈnaÑ = AsaÒcaraÓaÔÔhÈnaÑ (Ka) 83 AnupaviÔÔhÈ = AnupatiÔÔhÈ (Ka) 377 Anussarati = Anuvattati (SÊ) Anugacchati (SyÈ) 139 AnekatthavattÈ = Anekatthamatto (SÊ) 5 AntokatvÈ = AntogantvÈ (SÊ, SyÈ) 246 ApakkamitvÈ = ApasakketvÈ (Vi-®Ôha 1. 112 piÔÔhe) 107 ApaccakkhitvÈti = ApaÔikkhitvÈti (SÊ, SyÈ) 192 ApanÊtampi satisampajaÒÒÈrakkhena = ApanÊtaÑ, taÑ satisampajaÒÒÈrakkhena (Ka) 121 ApasakkanaÑ = ApasakkitaÑ (SÊ) 85 ApucchitapaÒhÈnaÑ = PucchitapaÒhÈnaÑ (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 259 piÔÔhe) 262 AppatiÔÔhÈnaÑ nÈma = AppavisanaÔÔhÈnaÑ nÈma (SyÈ) 353 Abbahitasalloti = Abb|hitasalloti (SyÈ) 163 Abyattasarena = Padena (SÊ, SyÈ) 250 AbyÈpajjaÑ = AbyÈpajjaÑ (SÊ) 405 AbhabbuppattikabhÈvena = PassaddhuppattikabhÈvena (SyÈ) 173 AmaÔÔhavacananti = Na paÔÔhitavacananti (SÊ) 414 AmataparÈyananti = AmataparÈyaÓanti (SÊ) 299 AyaÑ hi gambhÊrÈnugataÔÔhena = AyaÑ hi duruggamaÔÔhena (SÊ, SyÈ) 72 Ayamassa = Ayampissa (SÊ) 288

NÈnÈpÈÔhÈ 515


[ A ] AyÈthÈvavimuttiyeva cetovimuttisaÒÒitÈ = AyÈthÈvavimuttasseva sato vimuttisaÒÒitÈ (SÊ) 179 AraÒÒato vÈ = AÒÒato vÈ (SÊ, SyÈ) 350 Arahattaphalavimutti = Ariyaphalavimutti (SyÈ) 290 ArahattamaggavajjhÈ = ArahattamaggavajjhakÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 87 Ar|pamaggasama~gino = Ar|pacittasama~gino (SÊ, SyÈ) 313 Ala~karitvÈ vÈ = Œli~gitvÈ vÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 256 piÔÔhe) 257 Al|khanti pÈsÈdikaÑ = Bhaddakanti sassirÊkaÑ (SÊ) SassirikaÑ (SyÈ) 331 AvanamitaÑ = NamitaÑ (SÊ) 248 AvasavattisallakkhaÓavasena vÈ = Avasiyapavatti (SÊ) SallakkhaÓavasena vÈ (Ka) 385 AvijjÈnusayassa = Mohassa (Ka) 206 Aviyogadhammo = AviyogadhammÈ viya (SyÈ, Ka) 21 Avisayabh|tampi = Visayabh|tampi (Ka) 260 AvokkamaÑ = Avokkamma (Ka) Khu 1. 425 piÔÔhe. 384 Avokkamento = Avokkamanto (SÊ, SyÈ) 2 AsaÔhÈmÈyÈvikassa, Sumedho amatÈbhimukho = AsaÔhÈmÈyo sotÈssa, Sumedho amatÈmukho (VajÊrabuddhi) 7 AsaÔhÈmÈyÈvittÈ = AsaÔhÈmÈyÈcittattÈ (Ka) 7 AsadisadÈna-aggattÈ = AsadisakÈnaÑ aggattÈ (SÊ) AsadisattÈ (SyÈ) 253 Ahinakuna = Ahima~gusa (Ka) 79

[ Œ ] Œcariyato = ŒcariyaÑ (SÊ) 389 Œmisagiddho = ŒmisadÈyÈdo (Ma-®Ôha 1. 111 piÔÔhe) 54 ŒbhataÑ bhattabhojanaÑ = ŒgataÑ bhattabhojanaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 381 ŒraÒÒika~ganti = ŒraÒÒaka~ganti (SÊ) 169 ŒrammaÓakaraÓavasena nivÈsaÔÔhÈnaÔÔhena niketasÈrÊti = ŒrammaÓa- karaÓavasena nivÈsaÔÔhÈnaÑ sÈrÊti (SaÑ-®Ôha 2. 239) 269



[ Œ - I ] ŒrammaÓe = ŒrammaÓo (SyÈ, Ka) 144 Œlaye = ŒvÈse (SÊ, SyÈ, Ka) 84 IcchÈmattaÑ = AjjhÈciÓÓaÑ (SÊ, SyÈ) 176 IcchiticchitaÔÔhÈnassa = IcchiticchitadhÈrÈya (SÊ, SyÈ, Ka) 353 IjjhamÈnaÑ = IcchamÈnaÑ (SÊ) 176 IddhikÈraÓaÑ = IÔÔhakÈraÓaÑ (SÊ, Ka) 187 Idha niccÈturo vejjova = DhenicchÈturo vacchova (SÊ, SyÈ, Ka) 6 IriyÈpathasa~khÈtaÑ = IriyÈpathasannissitaÑ (SÊ, SyÈ) 292

[ U ] UcchedadiÔÔhisahagato rÈgo = ...diÔÔhirÈgo (Abhi-®Ôha 1. 398 piÔÔhe) 34 UttaraÑ = UttariÑ (Ka) 250 UdakaÔÔhÈnakathÈ = KuÔaÔÔhÈnakathÈ (SÊ) 347 UdayabbayapÊÄitattÈ = ...paripÊÄitattÈ (SÊ), ...paÔipÊÄitattÈ (Ka) 60 UpacintÈvasena = SukhumacintÈvasena (SyÈ) UpÈyacintÈvasena (Ka) 178 UpaÉÉhabalito = Upecca pÈlito (SÊ, SyÈ) 249 Upanento = PÈpento (SyÈ) 387 UparijhÈna~gÈnaÑ paccanÊkapaÔipakkhabhÈvadassanato = UparijhÈna~gapaccanÊka- paÔipakkhabhÈvadassanato (Abhi-®Ôha 1. 210 piÔÔhe) 109 UppaÉÉhabhaÓita = UppathabhaÓita (SÊ, SyÈ) 221 Uppanno = Kuppanto (Ka) 279 UppÈdentassa = Na uppÈdentassa (Ka) 15 UbbaÔÔetvÈ = UbbattetvÈ (SyÈ) 189 Ubbegoti bhÊruko = Ubbegoti turito (SÊ) 348 UsmanÈ = UsmÈnÈ (SyÈ) 60 UssÈpetvÈ = UccÈpetvÈ (Ka) 187

[ � ] �kÈsiramattaÑ = MuggapaÔalamattaÑ |kÈsÊsamattaÑ (Ka) 136 �hanaÑ = OhanaÑ (SyÈ, Ka) 141

NÈnÈpÈÔhÈ 517


[ E - O ] EkaÒce = Ekacce (PÈÄiyaÑ) 213 Ekapadampi = Ekasarampi (Ka) 251 Ekeko = EkekÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 56 EkesaÑ = EtesaÑ (SÊ, SyÈ) 391 EvaÑ tava senaÑ = EvaÑ mÈrasenaÑ (SyÈ) 203 EvaÑ pahÈnaÑ vuccamÈnaÑ = EvaÑ pahÈne vuccamÈne (Ka) 118 EvamayaÑ = Evamassa (Ka) 300 Esa = EvaÑ (SÊ, SyÈ) 197 OkkantitvÈ = OkkanditvÈ (SÊ, SyÈ, Ka) OkkhanditvÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 91 piÔÔhe) 55 OkkantitvÈ = OkkhanditvÈ (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 91 piÔÔhe) OkkanditvÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 40 Oghehi = Ogheti (SÊ) 15 OÔÔhamaÑsaÑ = OÔÔhamaÑse (SÊ, SyÈ) 362 OtaritvÈ = OnamitvÈ (SyÈ) 132 OdhiggÈhoti avadhiyitvÈ gÈho = OdissaggÈhoti avisesetvÈ gÈho (SyÈ) 177 OpammasaÑsandanaÑ = OpammasampaÔipÈdanaÑ (SyÈ) 190 Orato = Œrato (SÊ, Ka) 283

[ Ka ] KakaÓÔako = KukaÓÔako (SÊ) 163 KaÓÉakoti = KaÓÔakoti (SÊ, SyÈ) 231 Kattha = Katthaci (SÊ) 388 KantitvÈ = AtikkamitvÈ atikkamitvÈ (SÊ) 241 KappanÈÔakavilappanÈdi = ...vilambanÈÔakÈdi (SÊ) 181 KammakÈraÓakÈrakÈ = KammakÈraÓikÈ (SÊ, SyÈ) 374 KaravindÈdi = KaraviÒchÈdi (SÊ) KÈÄavaÓÓÈdi (SyÈ) 332 KÈmarattaÑ = KÈmarakkhantaÑ (SyÈ, Ka) 47 KÈyavÈcÈkiriyÈhi = TathakiriyÈhi (Ka) 361



[ Ka ] KÈye chandarÈgassa pahÈnanti kÈye taÓhÈchandarÈgassa pajahanaÑ = KÈyachandarÈgassa pahÈnanti kÈyataÓhÈchandarÈgassa pajahanaÑ (SÊ, Ka) 152 KiÑpanettha = KiÒcettha (Abhi-®Ôha 2. 139 piÔÔhe) 194 KiÒcirapi = KiÒcidapi (Visuddhi 2. 132 piÔÔhe) 66 KilesakÈlussiyassa = KilesakÈlusiyassa (Ka) 117 KulajhÈpako = KulaghÈtako (SÊ) KulajhÈmako (Ka) 24 KekÈ = Ko~kÈ (Ka) 51 Ko nÈma = Na koci nÈma (SÊ) 365 Koracakakoracakoti = KoraÒjakakoti vÈ (SÊ) Korajakoti vÈ (SyÈ) 294 [ Kha ] KhaÓÉÈkhaÓÉikaÑ = KhaÓÉÈkhaÓÉaÑ (DÊ-®Ôha 1. 74 piÔÔhe) 101 KharakhÈÓumpi = KhadirakhÈÓumpi (SÊ, SyÈ) 235 KhuddÈ = KhudÈ (SÊ) 301 KhuddikÈpÊti = KhuddakÈpÊti (SyÈ, Ka) 111 KhepetvÈ = ByÈpetvÈ (SÊ, SyÈ) 258

[ Ga ] GaÓanavasena ca = GuÓavasena ca (SÊ) 254 GaÓanÈnupubbatÈ = GaÓanÈnupubbato (SÊ, SyÈ) 117, 125 Gate Ôhiteti ettha = Gate Ôhite nisinneti ettha (sabbattha) 407 GandhakÈrÈdayo = GandhikÈdayo (SÊ, SyÈ) 351 Gandhabbo = Gantabbo (SÊ) 133 Gabbhe patiÔÔhitasayanagharÈni = GabbhapaÔimaÓÉitasayana- gharÈni (SyÈ) 295 GarusaÑvÈse = YogÈnur|pavÈse (SyÈ) 76 GÈmadÈrikÈ = GÈmadÈrakÈ (SÊ, SyÈ) 214 GuÓavasena ca = PaguÓavasena ca (SÊ, SyÈ) 43 GuÓavisiÔÔhasabbasattuttamagarugÈravÈdhivacanaÑ = GuÓavisiÔÔha- sattuttamagarugÈravÈdhivacanaÑ (Vi-®Ôha 1. 94 piÔÔhe) 228

NÈnÈpÈÔhÈ 519


[ Ga - Ca ] GumbetvÈ = GaÓÉetvÈ (SyÈ) GumbhetvÈ (Ka) 222 GedhaÑ vÈ pana pavanasaÓÉanti = GedhÈnaÑ saÓÉanti (SÊ) 32 GoÓapatÈsaÑ viya = GhoravisaÑ viya (SyÈ, Ka) 89 CajitvÈ = ChetvÈ (Ka) ChitvÈ (SyÈ) 88 CajitvÈ = VajjetvÈ (SÊ) VijahitvÈ (SyÈ) 76 CatunnaÑ = TiÓÓaÑ (AÑ-®Ôha 1. 85; Ma-®Ôha 1. 52; DÊ-®Ôha 1. 65 piÔÔhesupi) 157 CatubbidhaÑ = CatubbidhaÑ catubbidhaÑ (Ka, PaÔisaÑ-®Ôha 1. 84 piÔÔhepi) 150 CatubbidhaÑ vÈ = CatubbidhaÑ hi (Ka) 228 CammavaÔÔe = Cammabandhe (Ka) 241 Carati = Vadati (SÊ) 270 Calano = DhaÑsano (Ka) 58 CÈÔakasakuÓanti = CÈpasakuÓanti. CÈtasakuÓanti (Ka) 187 CuÓÓatelavÈlaÓÉupakena = CuÓÓatelaÓÉupakena (SÊ) 110 C|Äaby|ha = C|Äaviy|ha (SÊ, SyÈ) 316 Ce vadÈtÈti = Ce pana vÊvadÈtÈti (SÊ) 316

[ Cha - Ja ] ChinditvÈ = LuÒcitvÈ (Ka) 73 ChinnapapÈtaÑ = UddhaÑ pÈdaÑ (Ka) 64 JanantaÑ = VanantaÑ (SÊ, Ka) 395 JayaggÈhaÑ = NayaggÈhaÑ (SÊ, SyÈ) 77 JÈtinti = JÈtirayaÒhi (Abhi-®Ôha 2. 92 piÔÔhe) 66 JÈti ayaÒhi = JatirayaÒhi (Abhi-®Ôha 2. 92 piÔÔhe) 65 JÈyampatikÈnaÑ = JayampatikÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 404 JiraÓasi~gÈlo = KÈÓasi~gÈlo (Ka) 253

[ Jha - ©a ] JhÈnÈnuyogassa = JÈtÈnuyogassa (SÊ) 401 ©ÈÓagginÈ = PariÒÒÈgginÈ (Ka) 147 ©ÈÓaphusanÈyÈti = ©ÈÓadassanÈyÈti (SÊ, SyÈ) 312



[ ©a - ®Ôha ] ©ÈÓamahÈdÊpobhÈsena = ©ÈÓobhÈsena (Ka) 8 ©ÈÓavindanatthÈya = ©ÈÓanipphÈdanatthÈya (SÊ, SyÈ) 312 ©ÈÓavisayataÑ = ©ÈÓamayataÑ, ÒÈÓapassataÑ (Ka) 258 ®hitaguÓaÑ = Cetobh|taguÓaÑ (SÊ) ®hetobh|taguÓaÑ (SyÈ) 165

[ Ta ] ( ) = Tehi (SÊ, SyÈ) 288 TaÑ eva = TaÑ evaÑ (SÊ) 202 Takkikavasena na na hoti = Sassatavasena na na hoti (SyÈ) 167 TajjÈtike udakasambhinnaÔÔhÈne = TajjÈtike ga~gÈtÊre (SÊ, SyÈ) 360 TaÓhÈdiÔÔhikilesappahÈnena = TaÓhÈdiÔÔhilepappahÈnena (Ka) 148 Tattha = Tesu (SÊ, SyÈ, Ka) TÊsu (?) 209 TatthevaÑ = TatrevaÑ (SÊ, Ka) 159 TathÈviÒÒatti = TathÈvacÊviÒÒatti (Ka) 282 TathiyÈ = TathivÈ (Ka) 323 TapitvÈna = TejitvÈna (SÊ, SyÈ) 219 Tara~gavÊci nÈma = Ga~gÈvÊci nÈma (SÊ, SyÈ) 348 TaritvÈ = CajitvÈ (SÊ) 69 TasmiÑ pana = TasmiÑ (DÊ-®Ôha 1. 70 piÔÔhe) 99 TassÈti parassa = TassÈti padassa (SÊ) 297 TividhÈnampa’yaÑ tato = TividhÈnaÑ ayaÑ tato (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 319 piÔÔhe) 195 TuditvÈti = TuritvÈti (SÊ) 261 Tebh|makadhammasa~khÈtaÑ = Tebh|mikadhammasa~khÈtaÑ (SyÈ) 9 Tehi pattasampattiÑ = Tehi saha sampattiÑ (SÊ) 270 TosetvÈ = AtthaÑ dassetvÈ (SyÈ) 97

[ Tha ] ThaddhatÈti = BaddhanÈti (SÊ, SyÈ) 328 Thusa = Busa (SÊ) 187 ThusakoÔÔhake = ThusakoÔÔhÈse (SyÈ) 120

NÈnÈpÈÔhÈ 521


[ Da ] ( ) = Dasayojanatopi (Ka) 268 DaÓÉena = Mantena (SÊ) 290 Dassanato = Nayanato (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 255 piÔÔhe) 256 Dasseti = ViddhaÑseti (SÊ) VidaÑseti (Ka) 262 DukkhappahÈnÈdayo = SukhappahÈnÈdayo (Vi-®Ôha 1. 24 piÔÔhe) SukhadukkhappahÈnÈdayo (Abhi-®Ôha 1. 222 piÔÔhe) 123 Dukkhe nijiÓÓe = Niddukkhe nijjiÓÓe (SÊ, SyÈ, Ka) 368 Dukkho = Dukkhattho (Ka) 63 DuddaÔÔhi paraÑ upahanati = DuddaÔÔhi panattÈnaÑ upahanati (SÊ, Ka) 6 DunnittariyatÈya ca = DunnittaraÓutÈya ca (Ka) 388 DubbinivattÈti = DubbÊnivattÈti (SÊ, SyÈ, Ka) 177 DuruddharÈti = DuddharÈti (Ka) 90 Dos|pasaÔÔhatÈya = Dosas|lasaÓÔhitatÈya (SÊ) Dos|pasaÓÔhitatÈya (SyÈ, Ka) 145 DvÈrÈrammaÓasa~ghaÔÔe pana = DvÈrÈrammaÓasaghaÔÔanena (Ka) 343 DvÈsaÔÔhidiÔÔhigatesu = DvisaÔÔhidhammesu (Ka) 177 DvÊhi cittasamohitÈti = DvÊhi cittehi saÑyutÈ (PÈÄi) DvÊhi cittehi samohitÈ (SÊ) 130 Dve sakaÔe = SakaÔe (SÊ, SyÈ) 332

[ Dha ] DhamitvÈ = PharitvÈ (SyÈ, Visuddhimagga) 111 DhammagaruttÈ = CatudhammagaruttÈ (SÊ, SyÈ) 7 DhÈti viya = DhÈtÊ viya (Ka) 128 DhirÈnekaguÓÈdhivÈsaÑ = ThirÈnekaguÓÈbhirÈmaÑ (SÊ, SyÈ) 1 Dhuta~gadharassa = DhutavÈdassa (Ka) 49 DhuraÑ na nikkhipati = DhuraÑ ukkhipati (Ka) 361

[ Na ] Na apekkhatÊti = Na avekkhatÊti (Ka) 378



[ Na - Pa ] Na domanassaÑ = Na paÔighaÑ (SÊ, SyÈ) 288 Na paÔipphandati = Na paÔippharati (SÊ, SyÈ) 304 Na paÔissantÊti vÈ pÈÔho = Na allÊyantÊti vÈ pÈÔho (SÊ, SyÈ) 94 Nappavedhanti = Vedhenti (Ka) 305 Na bhavabhogÈmisatthaÑ = Na hi vaÒcanatthaÑ (SÊ) Na bhavabhogÈdi-atthaÑ (SyÈ) 127 NaratÊti naro = NayatÊti naro (Ka) 22 Na sÈdhetvÈ visodhetvÈ = Na heÔhetvÈ viheÔhetvÈ (SÊ, Ka) 369 Nayana = Dassana (PaÔisaÑ-®Ôha 2. 255 piÔÔhe) 256 NayanakÈle = DassanakÈle (SÊ, SyÈ) 255 NÈnÈguÓavikasanato = NÈnÈguÓavisavanato (SÊ, SyÈ) 390 NinnapatiÔÔhÈnaÑ = ChinnapatiÔÔhaÑ (SyÈ) 294 NipatetvÈ = NibbaÔÔetvÈ (SÊ) 27 NippariyÈyena suddhaÑ gehameva = NiccanivÈsanaÔÔhÈnagehameva (SaÑ-®Ôha 2. 239 piÔÔhe) 269 NipphannabhÈvaÑ = NipphandabhÈvaÑ (SÊ), NibbÈnabhÈvaÑ (Ka) 71 NibbÈnaÑ ÔhapetvÈ = NibbattiÑ ÔhapetvÈ (?) 385 NibbÈnapaccavekkhaÓamanodvÈra- purecÈrikacittasama~giÑ = NibbÈnapaccavekkhaÓapurecÈrikatthena cittasama~giÑ (SÊ) 276 NibbhayaÑ = NibbÈnaÑ (Ka) 401 Nimmadanassa = Nimmathanassa (SÊ, SyÈ, Ka) 154 NimmitukÈmakÈle = RamitukÈmakÈle (SÊ, SyÈ) 133 Niyamatthe = Niyamanatthe (SyÈ, Ka) 137 NiguhantÈ = Niguhino (SÊ, SyÈ) 94 NivÈsaÔÔhena = NivÈsanaÔÔhÈnaÔÔhena (SaÑ-®Ôha 2. 239 piÔÔhe) 269 NissayatÈti = NissayanÈti (Ka) 306 Niharotipi = NihÈrotipi (SÊ, SyÈ) 367 N|na = Nanu (SÊ, SyÈ) 118 Pakkap|vepi = Pakkap|vopi (SÊ) 285 Pakkamantesu = Pakkamantena (SÊ, SyÈ, Ka) 353

NÈnÈpÈÔhÈ 523


[ Pa ] PakkhantÈnampi = PakkhandÈnampi (Ka) 11 Pakkhahatanti pÊÔhasappiÑ = PakkhapÈdanti pÊÔhasappiÑ (SyÈ) 188 PakkhittakÈ = PÈdakkhittakÈ (Ka) 262 PacalitatÈya = CaÒcalitatÈya (SÊ, SyÈ) 145 PaccayikaguÓaÑ = SaccÈyikaguÓaÑ (SÊ, Ka) 165 PacchedaÑ bhavissatÊti = Pacca na bhavissati (SÊ, SyÈ) 138 PaÒÒÈdhanavaÉÉhattepi = PaÒÒÈdhanavantepi (SÊ) PaÒÒÈdhanamahattena (SyÈ) 254 PaÔÈÓÊ = PaÔilomÈni (SÊ) 98 PaÔipadÈvisuddhipakkhandhaÒceva hoti = PaÔipadÈvisuddhilakkhaÓaÒceva hoti (SÊ, SyÈ) 114 PaÔipÈtiyamÈnassa = PaÔipÈdiyamÈnassa (Ka) 61 PaÔipphareyyÈti = PaÔipassambheyya (SÊ, SyÈ) 267 PaÔiladdhaÒÈÓo = PaÔiladdhaÒÈÓena (SÊ, SyÈ) 151 PaÔisa~khÈnapaÒÒÈya = PaÔisa~khÈya paÒÒÈya (Ka) 300 PaÔisaraÓabhÈvo = PaÔihatabhÈvo (SÊ) PaÔippharaÓabhÈvo (SyÈ) 282 PaÔÔhÈnaÑ = UpaÔÔhÈnaÑ (SÊ) 55 PaÔÔhÈnantipi = SaÓÔhÈnantipi (SÊ, SyÈ) 170 PaÓÊte katvÈ = PaÓÊte paÓÊte katvÈ (SÊ, SyÈ) 175 Patite = Patito (SÊ) Pakkhitto (SyÈ) 285 PattihÊnena = SattihÊnena (SÊ) SatihÊnena (SyÈ) 47 PattuÓÓacÊvarÈdÊnaÑ = PaÔÔuÓÓacÊvarÈdÊnaÑ (Ka) 287 PadassetvÈ = Padato dassetvÈ (SyÈ) 97 PadÊpanÈyakÈdivasena = ParisanÈyakÈdivasena (SÊ, SyÈ) 25 PadÊpobhÈso = PadÊpo (Vi ®Ôha 1. 112 piÔÔhe) 107 PadhÈnapurimaÔÔhitabhÈvadassanena = PadhÈnaparimathitabhÈva- dassanena (SÊ) 293 Pamohena = Sammohena (SyÈ) 266 Payattasa~khÈto = Payatanasa~khÈto (SÊ) 163 Payogavasena = SaÑyogavasena (SyÈ) 94 ParapaccayaneyyabuddhÊnaÑ = PÈraneyyabuddhÊnaÑ (Ka) 324



[ Pa ] ParapuggalaÑ = SattupuggalaÑ (SÊ) 281 ParamatthiyÈ = ParamaÔÔhiti (SÊ) 130 Parassa haraÓaÑ = ParasaÑharaÓaÑ (DÊ-®Ôha 1. 70 piÔÔhe) 99 ParÈmÈsoti = ParÈmasatÊti (SÊ, SyÈ) 306 ParÈsanantipi = Rasanantipi (SÊ) 363 ParisahanaÔÔhena = ParissayaÔÔhena (SÊ, SyÈ) 410 ParissayavinayanaÑ = ParissayavinayanÈya (SÊ, SyÈ) ArissavinayapaÔipadaÑ (Ka) 330 Pare jÈnant|ti icchanti = Pare na jÈnant|ti na icchanti (SÊ, Ka) 95 PavaÉÉhaka-iÓaÑ ÈdÈya = SaÑvaÉÉhita-iÓaÑ ÈdÈya (SyÈ) 245 PavattÈnaÑ = SattÈnaÑ (SyÈ) 129 PavisathÈti = Na pavisathÈti (Ka) 356 PasÈraÓÈdikiccaÑ = SampasÈraÓÈdikiccaÑ (Ka) 339 PassaÑ = SÊsaÑ (SyÈ) PÈsuÑ (Ka) 171 PahÈya v|pakaÔÔhena pavivittacittena = PahÈya vivekaÔÔhena pavivittena (SÊ, SyÈ) 44 PahÊnassÈpi = PahÊnassa (Ka) 123 PÈpakaraÓaÑ = PÈpakammakaraÓaÑ (SyÈ) 93 PÈpÈnaÑ nikkhipanato = PÈpÈnaÑ vikkhipanato (Ka) 361 PÈrÈyanavaggo = PÈrÈyanikavaggo (SÊ, SyÈ) 8 PiyabhÈvaÑ parassa ca suÒÒabhÈvaÑ = PiyasuÒÒabhÈvaÑ (SÊ) PesuÒÒabhÈvaÑ (SyÈ) 100 PisuÓavÈcÈ = PisuÓÈ vÈcÈ (SÊ) 100 PÊÄanÈkÈraÑ = LÊnÈkÈraÑ (SÊ, Ka) 227 PÊÄitattÈ = PaÔipÊÄitattÈ (SyÈ, Ka) 66 Pucchito = PucchitvÈ (Ka) 402 PuthunÈnÈjanasÈdhÈraÓe = PuthujjanasÈdhÈraÓe (Khu 9. 373 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge) 200 Puna paÔisandhiyÈ natthibhÈvaÑ = Puna paÔisandhinatthibhÈvaÑ (Ka) 78

NÈnÈpÈÔhÈ 525


[ Pa - Pha - Ba ] PuratthimÈdidisÈpi vidisÈpi = P|ratthimÈdidisÈpi gatidisÈpi (SÊ, SyÈ) 378 PonobhavikÈ = PonobbhavikÈ (Ka) 3 PhandanaÑ = MadanaÑ (SÊ, SyÈ) BandhanaÑ (Ka) 384 PharusavÈcÈ = PharusÈ vÈcÈ (SÊ) 100, 101 Phalodayato = Phale dassanato (SÊ) Phaladassanato (SyÈ) 394 BaddhamÈlÈ vÈ abaddhamÈlÈ vÈ = GantitamÈlÈ vÈ agantitamÈlÈ vÈ (SÊ) 363 ByÈkhyÈto = ByÈkhyÈtÈ (Ka) 6 ByÈpitvÈ = ByÈpetvÈ (Ka) 199, 257 BrÈhmaÓassa = KhÊÓÈsavabrÈhmaÓassa (SÊ, SyÈ) 186

[ Bha ] BhagavatÈ = Bhagavato (Ka) 255, 256 Bhagavato = BhagavatÈ (SÊ) 256 Bhaveyya = Bhavissasi (SÊ) 385 BhÈvanaÑ bhajati = BhÈjanaÑ bhavati (Ka) 7 BhÈvena = SabbhÈvena (SÊ, SyÈ) 270 Bhikkh| gahetvÈ = PattaÑ gahetvÈ (Visuddhi-®Ôha 1. 26 piÔÔhe) 370 BhuttapaccayÈ na uppajjanakavedanÈ = Bhuttapaccayena uppajjanakavedanÈ (SÊ, Ka) 301 Bh|tatthamanÈ = Bh|tattamanÈ (Ka) 165

[ Ma ] MacchuddÈnaÑ kineyyÈti = PaccÈdÈnaÑ kiÓeyyÈti (SÊ) 9 Matanti = (Natthi PÈÄiyaÑ) 188 Matthalu~ge = Matthalu~gena (SÊ, SyÈ, Ka) 135 Mathane mathane = Mathante mathante (Ka) 22 ManasÈ = ManussÈ (SÊ) 175 MahÈdukkho = MahÈduggo (SÊ, SyÈ) 238 MahÈby|ha = MahÈviy|ha (SÊ, SyÈ) 320



[ Ma ] MÈdisassa = TÈdisassa (SÊ, SyÈ) 48 MigavÈkkaÑ = MigacakkaÑ (DÊ 1. 9 piÔÔhe) 367 Mukhatalikantipi = MukhacÈlikantipi (SÊ, SyÈ) 362 MuttacÈgatÈdicÈgaguÓÈrammaÓÈya = MuttacÈgatÈdi- cÈgÈrammaÓÈya (Ka) 30 MohanaÑ vÈ = MohabahalaÑ vÈ (Ka) 266

[ Ya ] ( ) = Yojanadasasahassatopi (Ka) 368 Yadato = Yato (Visuddhi-®Ôha 2. 132 piÔÔhe) 66 Yadariyo = Tadariyo (Ka) 40 Yassimeti yassa = Tassimeti tassa (SÊ, SyÈ) 174 YÈ kappiyati = YaÑ kappayissati (Ka) 209 YÈva sÊsato = YÈva nÈsikaggÈ (Ka) 91 Yugayotta-upakkharacakkakubbara = YugayottapaÒjaracakkakubbara (SÊ) Yugayottapakkharathacakkakubbara (SyÈ) 375 YudhÈyÈti yaÑ pana kilesajÈtaÑ yuddhÈya siyÈ = YudhÈyÈti yaÑ panidaÑ kilamatthaÑ yuddhÈya siyÈ (SÊ, SyÈ) 249 Yena kenaci = Uccayena pavicayena (SÊ) 411 Yo panesa = Yopesa (Ka) 56

[ Ra ] RakhasÈti = NakhasÈti (AÑ 3. 343 piÔÔhe) 51 RahantÊti = DahantÊti (SÊ, SyÈ) 94 RÈgÈdi-attho eva vÈ = RÈgÈdi-atthe eva vÈ (SÊ, SyÈ) 236 R|padhÈtvÈdiviÒÒÈÓassokÈsaÑ = R|pavavatthÈdiviÒÒÈÓassa... (SuttanipÈta-®Ôha 2. 261 piÔÔhe) 267 R|pÈdi-ÈrammaÓe = R|pÈdi-ÈrammaÓaÑ (Ka) 75 RogÈdÊnaÑ nÊÄabhÈvena kulÈvakabhÈvena nÊÄaÑ = RogÈdÊnaÑ nÊÄabhÈvena kulÈvakabhÈvena niÉÉaÑ (SÊ) 80 Rocenti = Œropenti (SyÈ) 174

NÈnÈpÈÔhÈ 527


[ La ] La~ghimÈ = LaghimÈ (Vi-®Ôha 1. 96 piÔÔhe) 230 Lambikanti padarÈmalakakapiÔÔhasÈlavÈdi = Lapilanti pÊlavakapiÔÔhasÈlavÈdi (SÊ) 300 LÈbhasakkÈrÈsanicakkanipphÈdanato = SattavitakkanipphoÔanato (SÊ) 401

[ Va ] VaÉÉheti = Cinoti (SÊ) 76 VaÓÓavÈdÊ, tÈsu vÈ = VaÓÓavÈditÈdÊsu vÈ (Ka) 412 Vantasinehasambaddho = Vantasinehasambandho (SyÈ, Ka) 79 VamitvÈ = TemetvÈ (Ka) 79 VarÈdantÈ, na adantÈ = DantÈvaratarÈ attadantÈ (Dhammapada-®Ôha 2. 309 piÔÔhe) 305 VasantÊti = CarantÊti (SyÈ) VadantÊti (Ka) 94 VÈti~gaÓakaÄÊrÈdi = VÈti~ganakampillakÈdi (SÊ) 300 VÈÄagahÈkulo = BÈÄagahÈkulo (Ka) 6 VitthÈragataÑ = VitthÈrato (Ka) 298 VidaÑseti = Vidasseti (SyÈ) 134 ViddhaÑseti = Vidhameti (SyÈ) 134 VinayÈcÈrar|pasampattihitasukhÈdÊnÊti = VinayÈcÈrar|paÑ (SÊ) VinayÈcÈrasampattiÑ nÈseti hitasukhÈnÊti (Ka) 52 VinÈsake eva = Attha~gameyeva (SÊ, SyÈ) 377 VinilanaÑ = HirÊyanaÑ (SÊ, SyÈ) 376 VipÈkaÑ = VighÈtaÑ (SÊ, SyÈ) 322 VipphÈretvÈ = VisaritvÈ (SyÈ) 25 VimhÈpakÈ = JimhÈpakÈ (Ka) 219 Viravanti = Vicaranti (Ka) 11 Viviccati = VivittaÑ (SyÈ) 87 VividhÈ = VividhaÑ (SÊ, SyÈ) 174



[ Va ] VividhÈkÈrena = VividhÈ (Ka) 140 VisesaÑ = VisiÔÔhaÑ (Ka) 168 Visesito = Visesato (SÊ, SyÈ) 1 Vihananato = VisÈdanato (SÊ, SyÈ) 64 Vihananato = VisÈdanÈ (SÊ, SyÈ) 64 VÊtikkanto = Atikkanto (SÊ) 311 VÊmaÑsÈ dhammacintanÈti = VÊmaÑsÈ dhammavicinanÈti (SÊ) 191 VÊriyavinodanarasaÑ = VÊriyapanodanarasaÑ (Ka) 52 Vutto = Gutto (SÊ, SyÈ) 347 V|pasamo vuccamÈno = V|pasame vuccamÈne (Ka) 118

[ Sa ] SaÑyogattika = Payogattika (SÊ, SyÈ) 12 SaÑsaranto = Sa~kanto (Ka) 31 SakaÔabhÈrehi = AsÊtisakaÔabhÈrehi (Ka) 292 Sa~kharitaÑ = Sa~gopitaÑ (SyÈ, Ka) 385 Sa~ghÈÔaghaÔÔitÈ = Sa~ghÈÔajaÔitÈ (SyÈ, sabbattha) 358 SaccasaddhÈguÓaÑ = SaccasandhaguÓaÑ (SyÈ) 165 SaÒÒÈvasena = PaÒÒÈvasena (Ka) 272 SaÓÔhÈnaÑ = SantÈnaÑ (SÊ) SaÓÉÈnaÑ (SyÈ) 170 SatatavihÈroti = SantavihÈroti (SÊ) 303 SatisampajaÒÒagandhaÑ = GabbhaÑ (Ka) 305 SattabhÈvena vÈ = SatatabhÈvena vÈ (Ka) 68 Sattoti = Pattoti (Ka) 379 SaddhÈhÈnicittapadosÈvahanato = SaddhÈhÈnicittasantosÈvahanato (Ka) 401 SantibhÈvena = SantabhÈvena (Ka) 264 Santhavo = Sandhavo (PÈÄiyaÑ) 33 SanninnÈ = BhattimÈ (SyÈ) GattimÈ (Ka) 94 SannirumbhitvÈ = SannirujjhitvÈ (Ka) 110

NÈnÈpÈÔhÈ 529


[ Sa ] SappantÊti saddÈ = SaddÊyantÊti saddÈ (SÊ, SyÈ) 11 SabbaÒÒubhÈvasÈdhanatthaÑ = SabbaÒÒutaÒÈÓa- bhÈvasÈdhanatthaÑ (Ka) 340 Sabbattha pesetvÈ = Sabbato (Ka) 166 Sabbasseva cassa purimapÈdena = EvaÑyeva cassa purimapadena (Ka) 186 SabbÈ = Sabbe (Ka) 123 SabbhÈvato = Bhavena (SÊ) 217 SabyohÈramÈno = ApattÈhÈracÈro (Ka) 6 SamaÓo = PaÔhamo samaÓo (SyÈ, Ka) 108 Samatha... = SamÈdhi...(SÊ) 418 Samathavasena = SamÈdhivasena (sabbattha) 119 SamÈdhÈnaÑ = SamÈdÈnaÑ (SÊ) 104, 105 SampajaÒÒameva = SampajaÒÒasseva (SÊ) 407 SampaÔipÈdiyitvÈ = SampaÔipÈdayitvÈ (SÊ, SyÈ) 77 SambaddhÈ = ParipannÈ (SÊ) 236 SarÊrasaÓÔhÈnuppattipadese = SarÊrasaÓÔhÈnuppattipadesabh|te (Abhi-®Ôha 1. 345 piÔÔhe) 135 SarÊrÈkÈrehipi = PariyÈkÈrehipi (Ka) 53 SarÊrÈbÈdhacittavikkhepakaro = SarÊracittavir|pakaro (SÊ, SyÈ) 410 SassaÑ mataÑ rukkho matoti = Phusso mato tisso matoti (SyÈ) 218 SÈdiyissÈmÈti = HarissÈmÈti (Ka) 166 SÈva = SÈ ca (SyÈ) 134 SithilavÈcatÈti allÊyavacanatÈ = LittavacanatÈti allÊyanavacanatÈ (SÊ, SyÈ) 370 Sukkhatu = Sussatu (SyÈ) ®hassatu (Ka) 170 Sukhato = Sugatito (Ka) 335 SukhumÈla = SukumÈra (SÊ, SyÈ, Ka) 61 SuddhibhÈvasa~khÈtaÑ = SudiÔÔhisabhÈvÈkhyaÑ (SÊ) Suddhi-abhÈvasa~khÈtaÑ (SyÈ) 318 SupakkutthitÈya = SupakkuÔÔhitÈya (SÊ, SyÈ) 375 SuppatiÔÔhitapasÈde = SuppatiÔÔhitasaddhe (SÊ, SyÈ) 292



[ Sa ] SurÈpÈnagharaÑ = SurÈgÈraÑ (Ka) 400 Sekkho = Sekho (SÊ) 19 SetakaÓhamaÓÉalavicitto = SetakaÓhÈtikaÓhamaÓÉalavicitto (PaÔisaÑ-®Ôha 1. 73 piÔÔhe) 135 SobhanakaraÑ vÈ = SobhanÈkÈrakataÑ vÈ (Ka) 344 SovatthikattayaÑ = SovattikattayaÑ (Ka) 120 Sova saÑkilesapakkhaÑ = Tasseva saÑkilesapakkhaÑ (Ka) 126 So hi abbhantaraÑ sukkhÈpento viya -pa- parisokoti vuccati = ...yo hi -pa- ...uppajjati, so anto parisokoti vuccati (SÊ) 220 [ Ha ] HatthabhÈraÑ gahetvÈ = HatthasÈraÑ sajjitÈ (SÊ, SyÈ) 245 HadayavakkapapphÈsÈnaÑ = HadayavatthupapphÈsÈnaÑ (SÊ) 263 HarÊyati = SÈrÊyati (SyÈ) 342 HitÈbhimukhaÑ = HitÈbhimukhÊ (SÊ, SyÈ) 378 HirikopÊnaÑ paÔicchÈdanatthanti = HirikopanapaÔicchÈdanatthanti (SÊ) 410


GÈthÈs|ci

PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

[ A ] AgÈrino annadapÈnavatthadÈ 394 Aggikkhandho samuddo ca 286 A~gÈnaÑ sithilabhÈvÈ 62 AÔÔhÈrasannaÑ koÔÊnaÑ 1 AttanÈ hi kataÑ pÈpaÑ 91 AnavaÔÔhitacittassa 393 Anavassutacittassa 393 Aniruddhamhi paÔhame 240 AbhiÒÒeyyaÑ abhiÒÒÈtaÑ 161 Abhisa~kharoti so ete 195 ArÈ saÑsÈracakkassa 160 AvijjÈla~giÑ ghÈtento 1 Avokkamento samayaÑ sakaÒca 2 AsayhamappatikÈraÑ 63 Ahetuko nopi ca r|panissito 276

[ Œ - U - E ] ŒrakattÈ hatattÈ ca 161 ŒrabhissaÑ samÈsena 2 Upeti dhammaÑ paripucchamÈno 276 EkaÑ na ekato idha 194 EkaÑsavacanaÑ ekaÑ 6 EkÈyanaÑ jÈtikhayantadassÊ 45

[ Ka ] KatattÈ paccayÈ ete 196


[ Ka - Kha ] KathaÑ hi BhagavÈ tuyhaÑ 19 Kadariyo pÈpasa~kappo 97 KiÑ bhÈsitena bahunÈ nanu yaÑ kuhiÒci 66 KodhaÑ chetvÈ sukhaÑ seti 281 KhamÈdayÈdiyuttena 2

[ Ga - Ca - Cha - Ja - ©a ] GantvÈna so satta padÈni gotamo 154 Garahissanti taÑ viÒÒ| 49 CattÈro paÒca Èlope 302 Cittajena hi r|pena 198 Cittassa ca paridahanÈ 64 CittÊkataÑ mahagghaÒca 231 Cut|papÈte saÑsÈre 195 ChaÄeva phassÈ sa~khepÈ 198 JÈyetha no ce narakesu satto 64 ©ÈÓappabhedÈvahanassa tassa 2

[ Ta ] TaÑ SÈriputtaÑ JinarÈjaputtaÑ 1 TaÓhÈdutiyo puriso 33 TaÓhÈya paccayÈ tasmÈ 198 TathÈ dhammuttamaÒceva 1



[ Ta - Da ] TicÊvaraÒca patto ca 409 TibbandhakÈre ca asayhasÊte 65 Tilatelassa yathÈ bindu 214 DaÓÉeneke damayanti 127 DÈsakammakarÈ heÔÔhÈ 344 DisÈ catasso vidisÈ catasso 394 DukkhaÑ tiracchesu kasÈpatoda 65 DukkhÊ sukhaÑ patthayati 198 Dunniggahassa lahuno 393 Duve puthujjanÈ vuttÈ 236 DussÊlyaviddhaÑsanatÈ 105 D|ra~gamaÑ ekacaraÑ 393 D|re santo pakÈsenti 339 DvÈrato vedanÈ vuttÈ 198 DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ 8

[ Dha - Na - Pa ] DhammÈcariyagaru saddhÈ 7 Dhammena nÊyamÈnÈnaÑ 127 Na dukkhasaccena sama~gibh|to 276 Nete kÈmÈ yÈni citrÈni loke 10 Pappoti dukkhaÑ yaÑ macco 62 PamÈÓaÑ pubbabhÈgova 240 PÈÔhatthavidasaÑhÊro 7 PÈpassa pÈpakammÈdi 63 PÈpuÓitvÈ Jino bodhiÑ 1 Piyo garu bhÈvaniyo 7 PÊÄeti kÈyikamidaÑ 63


[ Pa ] PÊÄeti yato cittaÑ 64 PucimandaparivÈro 21 Puth|naÑ jananÈdÊhi 235 P|jÈvisesaÑ saha paccayehi 161 Petesu dukkhaÑ pana khuppipÈsÈ 65

[ Pha - Bha - Ma ] PhandanaÑ capalaÑ cittaÑ 393 PhalassuppattiyÈ eva 196 BhaggarÈgo bhaggadoso 229 BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ 228 Bhavo kulaÑ nikÈyo ca 59 BhÈgyavÈ bhaggavÈ yutto 228 Maggo pantho patho pajjo 390 Majjhattabrahmabojjha~ga 120 MaraÓe me bhayaÑ natthi 305 MahÈvihÈravÈsÊnaÑ 2 MÈtÈpitÈ disÈ pubbÈ 394 MuhuttajÈtova GavampatÊ yathÈ 154

[ Ya ] YaÑkiÒci dukkhaÑ sambhoti 360 YaÑ passati na taÑ diÔÔhaÑ 39 YaÑ sokasallavihato paridevamÈno 63 YaÒcassa bhuÒjatÊ mÈtÈ 215 YaÒcÈpi g|thanarake viya mÈtugabbhe 65 YathÈ kukkuÔiyÈ aÓÉaÑ 215

GÈthÈs|ci 533


[ Ya ] YathÈ ca DÊpa~karabuddha- Èdayo 153 YathÈpi nÈma jaccandho 195 YadÈ ca ÒatvÈ so dhammaÑ 195 YasmÈ natthi raho nÈma 161 YasmÈ rÈgÈdisa~khÈtÈ 160 Yo sukhaÑ dukkhato adda 42

[ Ra - La ] R|pataÓhÈdibhedena 198 R|pÈ saddÈ rasÈ gandhÈ 222 LakkhaÓaÑ tu avikkhepo 341 Laddhappaccayamiti dhamma 196 LokanÈthaÑ ÔhapetvÈna 260

[ Va ] VakkhÈmahaÑ AÔÔhakathaÑ janassa 2 VanaÑ chindatha mÈ rukkhaÑ 33 VÈmena s|karo hoti 371 VitthÈrato dasopekkhÈ 120


[ Va ] VippavÈsÈ satÈdÊnaÑ 62 Viruddho cÈviruddho ca 195

[ Sa ] SaÑsÈrakhÊÓo na ca vantarÈgo 276 SaÑsÈre saÑsaraÑ bÈlo 195 SattÈnaÑ hadayaÑ soko 63 SattÈhaÑ abbudaÑ hoti 214 SattÈhaÑ kalalaÑ hoti 214 SattÈhaÑ pesi bhavati 215 SantÈne yaÑ phalaÑ etaÑ 196 SabbesaÒcÈpi yaÑ sandhi 63 SamÈvahati ca byÈdhi 63 SÈriputto mahÈpaÒÒo 1 SÊlanaÑ lakkhaÓaÑ tassa 104 SududdasaÑ sunipuÓaÑ 393 SoceyyapaccupaÔÔhÈnaÑ 105 So tato ÈrakÈ nÈma 160

saddhammappajjotikÈ nÈma - buddhispano · y pa z pha a ba b bha r ma ... padaÑ. “nÈmaÒca...

Documents