1

Teá baøo vi khuaån• Hình daïng vaø caùch xaép xeáp• Teá baøo daïng troøn : caàu khuaån (Staphylococcus), ñoâi

khi coù daïng baàu duïc (Streptococcus faecalis) hoaëc daïngloõm ôû moät caïnh (Nesseria).

• Caùch saép xeáp cuûa caàu khuaån raát ñaëc saéc, coù tính caùchphaân loaïi :

• Xeáp thaønh hình chuøm nho. Ví duï: Staphylococcus aureus. • Xeáp thaønh chuoãi . Ví duï: Streptococcus. • Xeáp caëp ñoâi. Ví duï: Diplococcus.

AÛnh chuïp qua kính hieån vi ñieän töû cuûa ba daïng caàukhuaån

Song cầu khuẩn Pneumococci

Caùch xaép xeáp teá baøo cuûa caàu khuaån

2

Caùch xaép xeáp teá baøo cuûa caàu khuaån

• Teá baøo daïng que : Tröïc khuaån• Daïng que daøi (20 m) hoaëc ngaén (0,5 m).• Caùch saép xeáp teá baøo cuûa tröïc khuaån: khoâng ñaëc

saéc, phaàn lôùn xeáp rieâng reû. • Moät soá loaïi coù caùch saép xeáp ñaëc bieät :• Xeáp thaønh chuoãi daøi goïi laø lieân tröïc khuaån

(Streptobacilli). Ví duï : Bacillus. • Xeáp hình haøng raøo:Corynerbacterium diphteriae.

Vi khuẩn bạch hầu

Bacillus subtilis

• Xoaén khuaån (Spirochetes)• Vibrio : coù daïng cong gaàn gioáng daáu phaåy. • Spirilla, teá baøo coù daïng xoaén vaø coù sôïi ôû ñaàu gioáng

sôïi toùc goïi laø tieâm mao (flagella) ñeå di ñoäng, coù thaønhteá baøo cöùng raén.

• Moät soá coù thaønh teá baøo meàm deûo vaø khoâng coù tieâmmao ñeå di ñoäng (ví duï: vi khuaån giang mai), Söï diñoäng nhôø söï co laïi cuûa nhöõng noäi tieâm mao(endoflagella) chaïy doïc trong thaân vi khuaån.

3

Vi khuẩn giang mai Vi khuẩn tả

Caáu truùc teá baøo vi khuaån

Nhöõng phaàn baét buoäc

• Thaønh teá baøo vi khuaån• Ngoaïi tröø Mycoplasma, taát caû caùc vi khuaån ñeàu coù

thaønh teá baøo. Thaønh teá baøo coù nhieäm vuï baûo veä vaø giöõvöõng hình daïng teá baøo vi khuaån.

• Thaønh teá baøo vi khuaån gram döông• Thaønh phaàn hoùa hoïc quan troïng cuûa thaønh teá baøo vi

khuaån gram döông laø peptidoglycan (coøn goïi laøglycopeptid). Lôùp naøy daøy khoaûng 25 nm, chieám 60 –90% thaønh teá baøo, trong khi lipid chieám tyû leä raát thaáp 1 – 2%.

Peptidoglycan

• Caáu truùc : cao phaân töû caáu taïo bôûi daây glycan vaøchuoãi peptid goàm 4 acid amin (mucopeptid). Daâyglycan laø “xöông soáng” cuûa peptidoglycan, caáu taïobôûi nhöõng phaân töû N-acetylglucosamin vaø N-acetyl

muramic acid lieân keát xen keõ nhau.

4

Daây Glycan

O

O HH

C H 2O H

H

H

O HH

N H

C

C H 3

O

O

O

C H 3

C

N HH

C H 2O H

H

H

O HO

O

H C

C O O HC H 3

N-acetylglucosamin(NAG)

N-acetylmuramic acid(NAM)

____ NAG ___ NAM ____ NAG _____ NAM

L-Ala

D-Glu-Gly

L-Lys

D-Ala — D-Ala — L-Lys — D-Glu — L-Ala —D-Ala

L-Lys

D-Glu-Gly

L-Ala

NAG – NAM –Peptidoglycan cuûa vi khuaån Micrococcus luteus

• Peptidoglycan ôû nhöõng vi khuaån khaùc nhau seõkhaùc nhau do :

• Daây glycan khaùc nhau.• Mucopeptid khaùc nhau.• Chuoãi acid amin khaùc nhau.

5

• Thaønh teá baøo vi khuaån gram döông coøn chöùa acid teichoic:

• laø moät cao phaân töû caáu taïo bôûi polyol-phosphat(thöôøng laø ribitol hoaëc glycerol), gaén vôùi lôùppeptidoglycan. ÔÛ S. aureus, acid teichoic coù caáu truùccao phaân töû töø ribitol phosphat, trong khi ôû vaøi loaøikhaùc laïi laø glycerol phosphat. Acid teichoic caáu taïotöø ribitol coù caáu truùc töø CDP-ribitol (cytidindiphosphat ribitol), coøn acid teichoic caáu taïo töøglycerol thì coù caáu truùc töø CDP-glycerol.

nO POCH2CH2CH2CH2CH2enzym + nCMP

Cytidin P P ribitol

Polyribitol (cytidin mono P)

• Thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm• ÔÛ vi khuaån gram aâm peptidoglycan chæ laø thaønh phaàn thöù

yeáu (chæ daøy 3 nm) vaø khoâng coù acid teichoic, nhöng laïi coùlôùp maøng ngoaøi (outer membrane) vaø lipid chieám tyû leä lôùncoù theå tôùi 20% troïng löôïng khoâ cuûa maøng (döôùi daïnglipoprotein, phospholipid vaø lipopolysaccharid).

• Lôùp maøng ngoaøi goàm 3 lôùp : 2 lôùp protein vaø lôùp ñoâiphospholipid, trong ñoù khaûm nhöõng protein ñaëc bieät.

Thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm

6

Peptidoglycan

Omp C, F LPS Lipoprotein Lam B

Omp A

NH2 NH2

NH-O NH2COOH

COOH

• Hai thaønh phaàn quan troïng cuûa maøng ngoaøi laølipopolysaccharid vaø protein ñaëc bieät.

• Lipopolysaccharid (LPS) caáu taïo bôûi 2 phaàn : lipid phöùchôïp coøn goïi laø lipid A vaø polysaccharid gaén vaøo lipid A. Phaàn polysaccharid coù tính khaùng nguyeân (caáu taïo thayñoåi tuøy loaøi vi khuaån) coøn goïi laø khaùng nguyeân O (töø teânOhne Hauch). LPS laø moät loaïi noäi ñoäc toá raát ñoäc ñoái vôùingöôøi vaø thuù , ñoäc tính naèm ôû lipid A.

• Protein ñaëc bieät goàm protein xuyeân qua maøngngoaøi taïo nhöõng keânh nhoû goïi laø porin coù nhieäm vuïcho moät soá chaát thaám qua vaø nhöõng protein gaénmaøng ngoaøi vaøo lôùp peptidoglycan.

• Protein ñöôïc phaân laøm 3 nhoùm :• Nhoùm 1 goàm caùc protein kyù hieäu Omp C, D, F. Caùc

protein naøy taïo nhöõng keânh nhoû cho pheùp söïkhueách taùn töï do caùc phaân töû thaân nöôùc coù PM = 600.

• Nhoùm 2 : goàm caùc protein kyù hieäu Lam B vaø TSx coù ôûE. coli vaø Sal. typhimurium. Coù tính ñaëc hieäu raát cao.

• Lam B laø nôi nhaän (receptor) thöïc khuaån Lamda vaøcho pheùp khueách taùn qua maøng caùc phaân töûmaltodextrin.

• Tsx laø nôi nhaän thöïc khuaån T6 (Tsix) vaø cho pheùpcaùc nucleosid khueách taùn qua maøng.

• Nhoùm 3 goàm protein kyù hieäu Omp A khoâng coù khaûnaêng thaám (non - porin) coù nhieäm vuï gaén maøng ngoaøivaøo peptidoglycan vaø laø nôi gaén pili phaùi coù nhieäm vuïtrong söï tieáp hôïp vi khuaån F– vaø F+.

7

• Giöõa thaønh vaø lôùp maøng ngoaøi teá baøo coù moätkhoaûng khoâng gian (periplasma). Caùc ñoäc toá vi khuaån vaø caùc enzym toàn taïi ôû ñaây. Caùc enzym naøycoù khaû naêng phaù huûy khaùng sinh tröôùc khi khaùngsinh taùc ñoäng treân maøng teá baøo chaát.

• Caáu truùc nhieàu lôùp cuûa thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm coù khaû naêng baûo veä vi khuaån do ngaên caûn caùcyeáu toá hoùa hoïc nhö khaùng sinh, muoái, chaát nhuoämmaøu vöôït qua.

VK Gram (+) VK Gram (–)Rickettsie

Xoaén khuaån Mycoplasma

Maøn

g te

á baøo

cha

átTh

aønh

teá b

aøo

Chöùc naêng cuûa thaønh teá baøo vi khuaån• Baûo veä vaø giöõ hình daïng teá baøo vi khuaån• Lôùp peptidoglycan laøm cho teá baøo coù tính cöùng raén,

giuùp giöõ vöõng hình daïng teá baøo vì aùp suaát beântrong teá baøo coù theå lôùn gaáp 20 laàn aùp suaát beânngoaøi do noàng ñoä cao cuûa caùc muoái voâ cô, carbohydrat, acid amin vaø caùc phaân töû khaùc trongteá baøo.

• Penicillin ngaên chaën söï sinh toång hôïp thaønh teá baøovi khuaån Staphylococcus aureus ñang phaùt trieån vaølaøm teá baøo bò vôõ.

•Teá baøo vi khuaån Staphylococcus aureus bò vôõ

8

• Lysozym coù khaû naêng thuûy phaân peptidoglycan ôûnhöõng vi khuaån gram döông ñaõ toång hôïp thaønh teábaøo (do phaân huûy moái noái giöõa NAG vaø NAM) laøm vi khuaån gram döông maát thaønh teá baøo.

• Vi khuaån coù theå soáng soùt neáu ñeå trong moâi tröôøngchöùa 20% saccharose. Vi khuaån bò maát hoaøn toaønthaønh teá baøo chæ coøn maøng teá baøo chaát ñöôïc goïi laøtheå nguyeân sinh ( protoplast).

• ÔÛ vi khuaån gram aâm, maøng ngoaøi coù taùc duïng baûo veä vi khuaån choáng laïi söï thaám caùc yeáu toá hoùa hoïc beân ngoaøi(ví duï: khaùng sinh). Maøng ngoaøi ngaên chaën söï xaâm nhaäpcuûa lysozym, neân enzym naøy khoâng theå taùc ñoäng treânpeptidoglycan.

• Nhöng neáu tröôùc ñoù xöû lyù teá baøo vôùi EDTA thì lôùppeptidoglycan coù theå bò phaù huûy. Khi vi khuaån gram aâmmaát peptidoglycan chæ coøn maøng ngoaøi vaø maøng teá baøochaát goïi laø theå caàu (spheroplast).

• Vi khuaån daïng L laø vi khuaån coù theå nguyeâân sinh vaøtheå caàu taêng tröôûng vaø phaân chia ñöôïc.

• Daïng L coù theå trôû laïi daïng vi khuaån bình thöôøngsau khi khoâng coøn chaát caûm öùng.

• Daïng naøy laø nguyeân nhaân cuûa söï nhieãm maõn tínhvaø khoâng nhaïy caûm vôùi khaùng sinh taùc ñoäng treânthaønh teá baøo, gaây khoù khaên cho trò lieäu.

• Vai troø trong söï nhuoäm maøu gram• Phöông phaùp nhuoäm maøu gram ñöôïc nhaø vi truøng hoïc Ñan

Maïch Christian Gram hoaøn thieän vaøo naêm 1884. • Vi khuaån ñöôïc coá ñònh treân lam bôûi nhieät• Nhuoäm vôùi phaåm maøu tím tinh theå hoaëc tím gentian.• Sau ñoù ñöôïc xöû lyù vôùi hoãn hôïp I2 + KI (dung dòch Lugol). • Taåy röûa vôùi aceton hoaëc alcol. • Nhuoäm laïi vôùi moät phaåm maøu khaùc nhö fushin hoaëc

safranin.• Keát quaû vi khuaån gram döông seõ cho maøu tím, trong khi vi

khuaån gram aâm cho maøu hoàng.

9

• Söï khaùc bieät coù theå ñöôïc giaûi thích thaønh teá baøo vi khuaån gram aâm chöùa nhieàu lipid (coù theå tôùi 20%) trongkhi thaønh teá baøo vi khuaån gram döông chöùa raát ít lipid.

• Giaû thieát cuûa Salton, khi taåy baèng coàn, coàn seõ laáy lipid töøthaønh teá baøo vi khuaån gram aâm ñeå laïi nhöõng loã giuùp söïkhueách taùn nhanh hôn cuûa phaåm maøu tím tinh theå ,trongkhi ôû vi khuaån gram döông khueách taùn chaäm hôn. Keátquaû laø vi khuaån gram aâm bò maát maøu tím vaø seõ ñöôïcnhuoäm laïi vôùi fushin, trong khi vi khuaån gram döông coøngiöõ maøu tím.

• Vai troø khaùng nguyeân• Acid teichoic cuûa thaønh teá baøo vi khuaån gram döông laø

moät loaïi khaùng nguyeân. • Polysaccharid cuûa vi khuaån gram aâm coù tính khaùng

nguyeân goïi laø khaùng nguyeân maët ngoaøi coù vai troø trongphaûn öùng khaùng nguyeân - khaùng theå.

• Maøng teá baøo chaát (cell membrane, plasma membrane)• Maøng teá baøo chaát naèm döôùi lôùp thaønh teá baøo.• Caáu truùc• Döôùi kính hieån vi ñieän töû coù theå thaáy maøng teá baøo chaát

goàm 3 lôùp : 2 lôùp ngoaøi laø protein vaø lôùp giöõa laø lôùp ñoâiphospholipid.

VK Gram (+) VK Gram (–)Rickettsie

Xoaén khuaån MycoplasmaM

aøng

teá b

aøo c

haát

Thaøn

h te

á baøo

Thaønh teá baøo vi khuaån

10

• Protein naèm ôû ngoaøi goïi laø protein ngoaïi bieân, protein naèm ôû lôùp ñoâi phospholipid goïi laø protein noäi. Protein chieám 60% troïng löôïng maøng teá baøochaát.

• Lôùp ñoâi phospholipid chieám khoaûng 40% maøng teábaøo chaát. Caùc phaân töû phospholipid coù phaàn kînöôùc ñoái ñaàu nhau, phaàn öa nöôùc gaén vôùi protein ngoaïi bieân.

• Maøng teá baøo chaát coù tính linh ñoäng.

• Chöùc naêng• Coù tính thaåm thaáu choïn loïc cao ñoä• Maøng teá baøo chaát coù vai troø nhö moät lôùp raøo thaåm

thaáu choïn loïc. Nhieäm vuï haøng ñaàu laø chuyeân chôûnhöõng chaát dinh döôõng vaøo trong teá baøo vaø ñaøothaûi nhöõng chaát baøi tieát nhö enzym, ñoäc toá ra khoûiteá baøo.

• Söï haáp thu caùc chaát theo 3 hieän töôïng sau :

• Söï khueách taùn töï ñoäng: nhöõng chaát tan ñöôïc trong lipid cuûa maøng coù theå khueách taùn ngang qua maøng. Söïkhueách taùn naøy tuøy thuoäc thang noàng ñoä.

• Söï khueách taùn deã daøng: do maøng teá baøo chaát chöùanhieàu heä thoáng chuyeân chôû nhö heä thoáng chuyeân chôûcaùc ion voâ cô, ñöôøng, acid amin. Caùc heä thoáng chuyeânchôû naøy coù tính chuyeân bieät vaø khoâng phuï thuoäc thangnoàng ñoä.

• Chuyeân chôû chuû ñoäng: caàn naêng löôïng ATP vaø caùc heäthoáng chuyeân chôû ñaëc bieät. Noàng ñoä cuûa chaát caànchuyeân chôû coù theå cao hôn 3 – 4 laàn noàng ñoä beânngoaøi teá baøo.

• Tính linh ñoäng cuûa maøng teá baøo, giaûi thích söï ñiqua maøng cuûa moät vaøi chaát nhö caùc acid amin vaøcaùc base nitô khoâng tan trong lipid.

• Maøng teá baøo chaát chöùa nhöõng heä thoáng chuyeânchôû electron nhö cytochrom, caùc enzym hoâ haáp coùnhieäm vuï nhö ty theå cuûa teá baøo nhaân thaät.

11

• Coù vai troø trong söï phaân baøo• ÔÛ moät soá vi khuaån, nhaát laø vi khuaån gram döông coù moät

hay nhieàu phaàn maøng teá baøo chaát khoâng ñeàu cuoän laïitrong moät bao goïi laø mesosom.

• Thöôøng xuaát hieän khi coù söï phaân baøo. Moät vaøi loaïimesosom coù daïng tuùi, moät soá khaùc coù daïng moûng nhöphieán kính. Loaïi sau thöôøng coù ôû vi khuaån daïng theånguyeân sinh.

• Mesosom coù nhieäm vuï sinh toång hôïp thaønh teá baøo vaø coùtheå laøm taêng dieän tích beà maët maøng teá baøo chaát giuùp chosöï gaén caùc heä thoáng chuyeân chôû.

• Ribosom• Caáu truùc• Ribosom naèm trong teá baøo chaát, caáu taïo bôûi rARN (chieám

60% ribosom vaø 90% ARN cuûa vi khuaån) vaø protein (chieám40% ribosom).

• Ribosom goàm 2 tieåu ñôn vò 30S vaø 50S, khi phoái hôïp cho70S.

• Chöùc naêng• Ribosom coù nhieäm vuï sinh toång hôïp protein. • Quaù trình sinh toång hôïp protein goàm 3 giai ñoaïn :

Chuoãi peptid môùi sinh Protein hoaønchænh

Giai ñoaïnkeùo daøi

Giai ñoaïnkhôûi ñaàu

Giai ñoaïnkeát thuùc

30S50S

30S

50S

STOP

30S

5' 3'

Ñôn vò nhoû

Ñôn vò lôùn

START 30S

IF-1 IF3IF-1 IF3IF-2 GTP

mARN

IF-1IF-2 GTP

Phöùc hôïp hoaøn chænh tham gia vaøo söï keùo

daøi chuoãi peptid

GDP + Pi

IF-1IF-2

50SIF-2-GPT-fMet- tARN

Met

fMet-tARNtMet fMet-tARNt

Met

12

B ö ô ùc p e p t i d yt r a n s f e r a s e

C U C A G G U U U

P

L e u

P e p t i d e

A

3 ' m A R N

C U C A G G U U U

P

L e u

P e p t i d e

3 'm A R N

A

A r g

[ E F - T u - G T P - A r g - t A R NA r g ]

T a ùi h o ài

A r g - t A R N A r g I I I

[ E F - T u - G D P ] + P i

C U C A G G U U U P A

3 ' m A R N

C U C A G G U U U U

P

L e u

P e p t i d e

A

A r gE F - G +

G D P + P i +

t A R N L e u I V I I I

C h u y e ån v ò

L e u

P e p t i d e

A r g E F - G+

G T P

' • Caáu truùc rARN :

• Tieåu ñôn vò 50S goàm 2 daây 23S vaø 5S. Daây 23S goàm khoaûng 2904 nucleotid, ñaây laø ARN cô caáu. Daây5S goàm khoaûng 120 nucleotid coù nhieäm vuï gaén tARNvaøo vò trí A.

• Tieåu ñôn vò 30S coù 1 daây 16S goàm khoaûng 1500 nucleotid . ÔÛ vi khuaån ñeà khaùng kanamycin, sôïi 16S coù adenin ñaàu bò metyl hoùa ôû C3. ÔÛ vi khuaån nhaïycaûm, adenin naøy laø dimetyl.

• Caáu truùc protein :• Tieåu ñôn vò 50S coù 34 protein kyù hieäu L1 ñeán L34.• Tieåu ñôn vò 30S coù 21 protein kyù hieäu S1 ñeán S21. S1 coù

nhieäm vuï gaén mARN vaøo ribisom; S6 gaén formylmethionin; S2, S3, S4 coù nhieäm vuï gaén aminoxyl tARN;

S12 coù vai troø trong söï ñeà khaùng Streptomycin.

• Theå nhaân• Nhieãm saéc theå cuûa teá baøo vi khuaån naèm trong teá baøo

chaát, khoâng coù maøng nhaân bao quanh. • Theå nhaân ñeå chæ vuøng teá baøo chaát chöùa nhieãm saéc theå.• Nhieãm saéc theå ñôn boäi chæ goàm 1 phaân töû ADN coù daïng

voøng, khoâng lieân keát vôùi protein nhö ôû teá baøo nhaân thaät. • ADN coù troïng löôïng phaân töû 3109 dalton.• Maëc duø nhaân ñôn sô nhöng vaãn chöùa ñaày ñuû yeáu toá vaø

nhieäm vuï nhö nhaân cuûa sinh vaät nhaân thaät.

13

• Nhöõng phaàn khoâng baét buoäc• Nang (capsule) vaø glycocalix• Nang: • Caáu truùc polysaccharid vaø moät löôïng nhoû protein dính ôû

beà maët vi khuaån, lôùp naøy ñaäm ñaëc coù caáu truùc gioáng bao, coù ôû nhieàu loaïi tröïc khuaån, caàu khuaån nhöng khoâng coù ôûxoaén khuaån.

• Vai troø : coù taùc duïng baûo veä vi khuaån, choáng laïi söï loaïinöôùc vaø ngaên caûn nhöõng chaát dinh döôõng ñi theo con ñöôøng naøy.

• Choáng laïi söï thöïc baøo : Vi khuaån gaây beänh coù nang laø vi khuaån ñoäc. Streptococcus pneumoniae maát nang seõ voâhaïi.

• Glycocalix• Glycocalix : caáu truùc bôûi polysaccharid daïng sôïi

nhö maïng löôùi, giuùp vi khuaån gaén vaøo beà maët cuûa teábaøo chuû theå. Ví duï: Streptococcus mutans coùglycocalix caáu taïo bôûi dextran (toång hôïp töøsaccharose), laø nguyeân nhaân gaây saâu raêng.

• Tieâm mao (flagella)• Nhöõng sôïi raát nhoû, daøi töø 3 -12m, maûnh mai (d = 0,

01 - 0, 03m) chæ thaáy ñöôïc ôû kính hieån vi thöôøng baèngphöông phaùp nhuoäm ñaëc bieät.

• Vai troø trong söï di ñoäng cuûa vi khuaån vaø coù tínhkhaùng nguyeân goïi laø khaùng nguyeân H.

• Caáu taïo bôûi moät protein sôïi goïi laø flagellin coù tính ñaønhoài nhö myosin cuûa cô. Tieâm mao baét ñaàu hình thaønhtöø moät tieåu theå trong teá baøo chaát.

• Söï phaân boá cuûa tieâm mao laø moät ñaëc ñieåm coù theåduøng ñeå phaân loaïi :

Caùch xaép xeáp cuûa tieâm mao

14

• Pili• Laø nhöõng sôïi, ngaén hôn vaø nhoû hôn tieâm mao,

khoâng coù nhieäm vuï trong söï di ñoäng cuûa vi khuaån. Pili ñaàu tieân ñöôïc tìn thaáy ôû vi khuaån gram aâm(Neisseria gonorrhoeae).

• Pili phaùi• Hieän dieän ôû nhöõng vi khuaån coù yeáu toá phaùi (phaùi

F+). Pili phaùi ñöôïc thaønh laäp bôûi yeáu toá phaùi F trongteá baøo chaát, coù nhieäm vuï taïo söï tieáp hôïp giöõa vi khuaån phaùi F+ vaø vi khuaån phaùi F- (khoâng coù yeáu toáF) ñeå coù söï di chuyeån gen.

• Soá löôïng pili phaùi thöôøng ít (E. coli coù 4 pili phaùi).Söï tieáp hôïp ôû vi khuaån

Hai teá baøo E. coli tieáp xuùc nhau trong quaùtrình tieáp hôïp : teá baøo coù pili laø teá baøo cho

• Pili thöôøng• Ngaén hôn pili phaùi nhöng coù ñöôøng kính lôùn hôn.• Caáu truùc cuûa pili coù moät loaïi protein goïi laø lectin.• Vai troø : Pili thöôøng coù nhieäm vuï trong söï baùm dính cuûa

vi khuaån vaøo teá baøo chuû. Söï dính vaøo cuûa pili coù tínhchuyeân bieät. Tính chaát naøy do lectin coù khaû naêng gaénchuyeân bieät vôùi moät loaïi ñöôøng coù trong caáu truùcglycolipid, glycoprotein ôû maøng teá baøo vaät chuû.

• Moät soá vi khuaån gaây beänh ñöôøng tieåu coù lectin gaénchuyeân bieät vôùi galactose cuûa glycolipid ôû ñöôøng tieåu. Pili thöôøng coù soá löôïng nhieàu hôn pili phaùi

• ( E. coli coù khoaûng 100 pili thöôøng).

15

Pili thöôøng ôû vi khuaån

• Plasmid• Laø phaân töû ADN naèm ngoaøi theå nhaân vi khuaån vaø coù theå

saùp nhaäp vaøo theå nhaân vi khuaån. • Vai troø: Plasmid ñöôïc duøng nhö vaät chuyeân chôû gen

trong kyõ ngheä vi sinh. Plasmid coù theå töï sao cheùp ñoäclaäp trong teá baøo.

• Coù nhieàu loaïi plasmid.

• Plasmid F (Yeáu toá phaùi F)• Yeáu toá naøy ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû E. coli K12. • Söï hieän dieän cuûa plasmid naøy quyeát ñònh yeáu toá phaùi cuûa

vi khuaån (vi khuaån phaùi ñöïc F+). • Plasmid naøy chöùa khoaûng 20 gen vaø noù quyeát ñònh söï

thaønh laäp pili phaùi coù nhieäm vuï trong söï trong söï di chuyeången giöõa vi khuaån F+ vaø vi khuaån F-, ñaây laø söï tieáp hôïp.

• Moät soá vi khuaån coù khaû naêng taùi toå hôïp cao goïi laø Hfr(high frequency of recombination). ÔÛ nhöõng vi khuaån naøy, plasmid phaùi nhö laø moät phaàn cuûa nhieãm saéc theå.

• Plasmid R (Yeáu toá ñeà khaùng) : Chöùa nhöõng gen giuùp vi khuaån choáng laïi nhieàu taùc nhaân khaùng khuaån nhö khaùngsinh,

• Yeáu toá R coù khaû naêng di chuyeån töø teá baøo naøy sang teá baøokhaùc, nhöng cuõng coù loaïi khoâng di chuyeån ñöôïc.

• Moãi plasmid coù theå mang nhöõng gen ñeà khaùng vôùi nhieàuloaïi khaùng sinh : chloramphenicol, tetracycline, streptomycine, sulfamid …

• Gen coù traùch nhieäm trong söï di chuyeån yeáu toá R goïi laø RTF (resistance transfer factor).

• Gen coù traùch nhieäm taïo tính ñeà khaùng goïi laø gen r. Caùcplasmid chæ chöùa r seõ khoâng di chuyeån, plasmid coù RTF seõ dichuyeån sang vi khuaån khaùc.

16

• Nhöõng haït ñaëc bieät• Haït thoâng thöôøng• Metachromatic hay volutin caáu taïo bôûi

metaphosphat (coù ôû vi khuaån baïch haàu), khi nhuoämvôùi xanh metylen seõ baét maøu ñaäm hôn.

• Haït löu huyønh, haït bieán saéc, nhöõng tinh theåprotein coù tính ñoäc vôùi coân truøng.

• Haït magnetosome giuùp vi khuaån ñònh höôùngtrong moâi tröôøng.

• Haït ñaëc bieät: Baøo töû

• Caáu truùc• Daïng caáu taïo ñaëc bieät giuùp vi khuaån choáng nhöõng ñieàu

kieän khoâng thuaän lôïi cuûa moâi tröôøng (nhieät ñoä cao, laïnh, khoâ, aùnh saùng ), coù ôû moät soá gioáng vi khuaån gram döông.

• Caáu taïo :

• Voû baøo töû ñöôïc boïc bôûi hai lôùp bao chöùa nhieàu protein coùthaønh phaàn cystein cao gioáng nhö keratin. Chính hai lôùpnaøy che chôû cho baøo töû.

• Döôùi lôùp voû coù maøng baøo töû chaát ( goàm thaønh loõi vaø maøngloõi) seõ cho ra maøng teá baøo chaát vaø thaønh teá baøo vi khuaån khibaøo töû phaùt trieån thaønh teá baøo sinh döôõng.

• Nguyeân sinh chaát cuûa baøo töû chöùa taát caû caùc enzym caànthieát cho vi khuaån nhöng vôùi löôïng thaáp, ñaëc bieät chöùa acid dipicolinic.

• Nhieäm vuï cuûa baøo töû• Caáu taïo cuûa hai lôùp bao gaây söï baát thaåm thaáu

cao ñoä, giuùp giaûi thích söï ñeà khaùng cao cuûa baøo töûvôùi caùc taùc nhaân ngoaïi caûnh khaéc nghieät.

• Muoán dieät baøo töû caàn caùc ñieàu kieän nhieät ñoä cao(120oC trong 20 phuùt ñoái vôùi nhieät aåm hay 165oC trong 2 giôø ñoái vôùi nhieät khoâ).

• Noäi baøo töû laø hình thöùc duy trì loaøi cuûa vi khuaån.

17

Baøo töû vi khuaån