मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

40
मरठ सगम सगततल नररमरठ सगम सगततल नरर1 मरठ सगम सगततल नररत मरठ सगम सगततल नररत ! सकलक सकलक : : पमद शकत दव पमद शकत दव

Upload: dattatray-godase

Post on 03-Jul-2015

2.875 views

Category:

Education


6 download

TRANSCRIPT

Page 1: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 11

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� !!

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 2: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 22

स�ध�र फडक�स�ध�र फडक�

मर�ठ� स�गम सग�त�च� ववषय ननघ�ल� क! सव"पथम ज� न�व ओठ�वर य�त� त� म'णज� स�ध�र फडक� ह�च�! ग�यक आणण सग�त ददगदर"क म'ण/न तय�च� क�रक!द" ववलकण ग�जल�. सग�त जगत�त त� ब�ब�ज� ह� ट�पण न�व�न� ओळखल� ज�त�त. त�व'� ब�ब/ज�चय� सग�त पव�स�च� थ�डकय�त पररचय करन घ�ऊ य�.

२५ ज�ल? १९१९ र�ज� क�ल'�प�र�त जनम झ�ल�. स�ध�र फडक� ह�च� म/ळ न�व र�मचद ववन�यक फडक�. वय�चय� स�तवय� वष�"प�स/न व�मनर�व प�धय� ह�चय�कड/न सग�त नरक�यल� स�रव�त क�ल�. स�ध�रण १९२९ मधय� र�ल�य नरकण आणण प�ढIल सग�त नरकण�स�ठ� ब�ब�ज� म�बईत आल�. तय�च व�ळI म�बईतलय� सरसवत� सग�त ववद�लय�तफM झ�ल�लय�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 3: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 33 अनOज�त सग�त सपधMत ब�ब/ज�न� पद'ल� कम�क पटक�वल�.

१९३४ मधय� ब�ब�ज� प�न'� क�ल'�प�रल� ग�ल� आणण नतथ� तय�न� श�कSषण सग�त ववद�लय�त ग�यन-नरकक म'ण/न न�करI पतकरल�. ह� सग�त ववद�लय�च� पम�ख '�त� श�. न. न�. द�रप�ड�. ह� ववद�लय�तफM दरवषU एक म�ळ� आय�णजत क�ल� ज�यच�. तय�त स�दर '�ण�र य� ग�णय�च� सग�त ददगदर"न करणय�च� जब�बद�रI ब�ब/ज�वर पडल�. न.

न�. द�रप�डय�न� ब�ब/ज�च� र�मचद न�व बदल/न स�ध�र अस� न�मकरण क�ल�. इथ/नच प�ढ� त� सग�तक�र आणण ग�यक स�ध�र फडक� म'ण/न ओळखल� ज�ऊ ल�गल�.

प�ढ� तय�च� र�ष�य सवयस�वक सघ�र� सबध आल�. सघ�च� एक पच�रक म'ण/न ब�ब�ज� बर य�च दठक�ण� द'डल�.मधलय� क�ळ�त तय�च� वदडल ननवत"ल�. तय�म�ळ� क�ट� ब�चय� चररत�थ�"स�ठ� तय�न� अथ"प�प� करण� O�ग पडल�. ह� क�ळ�त तय�च� झ�ल�ल� ज�वण�-ख�ण�च� परवड,

पकSत�च� आब�ळ, तय�त/न उदवल�ल� कयर�ग�स�रख� आज�रपण '� तय�चय� ज�वन�तल� अकरर: खडतर क�ळ '�त�. प�ढ� ग�व�ग�व वणवण दफरत ग�यन�च� क�य"कम करत, नमळ�ल त� वबद�ग� सव�क�रन ब�ब/ज�न� म'�र�ष, मधयपद�र, वब'�र, कलकत�, ददलल�, र�जसथ�न, पज�ब

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 4: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 44 पय`त धडक म�रल�. दठकदठक�ण� ग�णय�च� क�य"कम करत असत�न�च नतथलय� सथ�ननक ग�यक-ग�नयक�च� ग�ण�'I त� आवज/"न ऐकत. तय�त/न प�रण� घ�ऊन आपलय� ग�णय�त'I त� ढग आणणय�च� त� पयत करत.

ह� अर� दठक�ण� दफरत असत�न� गय� य�थलय� एक� मददर�त ब�ब/ज�न� स�दर क�ल�लय� ग�यन�न� पO�ववत '�ऊन नतथलय� म�खय प�ज�र य�न� द�व�चय� गळय�तल� '�र ब�ब/ज�न� घ�ल/न तय�च� कdत�क क�ल� आणण इथ/न मग ब�ब/ज�न� कध�च म�ग� दफरन प�द'ल� न�'I. तय�च� सग�त�चय� अशम�ध�च� व�र चdख/र उधळल� आणण तय�न� अवघ� O�रत आपल�स� क�ल�.

तय�नतर ब�ब/ज�न� पO�त कपन�कड/न सग�त ददगदर"न�च� सध� नमळ�ल� आणण ब�ब/ज�न� नतच� स�न� क�ल�. १९४६ स�ल� ग�क�ल ह� नचतपट�च� सग�त तय�न� क�ल�. तय�नतर मग एक� प�ठ�प�ठ रणकमण� सवयवर , आग� बढ� , स�त� सवयवर , अपर�ध� इतय�दI नचतपट�न� स�मध�र सग�त द�ऊन पO�तचय� ग�ववदर�व टhब�, क�रवर�व O�ळ� आणण म�सतर कSषणर�व फ�लब�कर इतय�दI न�म�दकत सग�तक�र�च� परपर� तय�न� समथ"पण� प�ढ� च�लवल�.

ब�लगधव" आणण ग�नद'र� द'र�ब�ई बड�द�कर '� ब�ब/ज�च� ग�यन�त�ल

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 5: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 55 आदर" '�त�. ह� द�घ�चय� ग�णय�च� अनतरय ब�रक�ईन� अभय�स करन ब�ब/ज�न� तय�च� ग�ण एकलवय�चय� ननष�न� आतमस�त क�ल�.तय�च�च पररण�म म'ण/न क�मल तरI'I स�सपष रबद�चच�र, स/र आणण त�ल�वरIल '�कमत आणण रबद�न� नय�य द�ण�र य� च�ल� 'I ब�ब/ज�च� क�'I ठळक व?नरषnय� आपलय�ल� तय�चय� ग�णय�त आणण सग�त ददगदर"न�त ददस/न य�त�त.

ग�त-र�म�यण आणण गददम� - ब�ब�ज� '� एक अत/ट अस� सम�करण '�ऊन बसल�य. आध�ननक व�णलमक! अस� आपण जय�न� म'णत� तय� कववश�ष ग. दद. म�डग�ळकर�न� ग�त�त/न र�म�यण कथन क�ल� आणण ब�ब/ज�न� तय� ग�त�न� उतम�तम च�ल� ल�व/न श�तय�सम�र त� स�क�त उO�रल�. न�सत� 'I क�मनगरI जरI जम�स धरल� तरI ब�ब/ज�च� सग�त अजर�मर आ'� '� आपलय� लक�त य�ईल.

ब�ब/ज�न� नचतपटसग�त, O�वग�त, Oवpग�त, ल�वण�, ल�कग�त, O�रड अस� दकत�तरI ग�यनपक�र एक ग�यक आणण सग�तक�र म'ण/न समथ"पण� '�त�ळल�ल� आ'�त. वद� म�तरम q , '� म�झ� म�ग" एकल� ,

ल�ख�च� ग�ष , जग�चय� प�ठ�वर , स�व�नसन� , पपच , म�बईच� ज�वई ,

झ�ल� म'�र पढरIन�थ , चद '�त� स�क�ल� ह� आणण अर� क?क

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 6: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 66 नचतपट�न� तय�न� ददल�ल� सग�त ग�जलय.

ब�ब�ज�न� सग�त ददल�लय� म�लत�-म�धव ह� द'दI नचतपट�त�ल लत�ब�ईन� ग�यल�ल� 'I द�न ग�ण� ऐक�. मन सsप ददय� अनज�न� मh आणण क�ई बन� आज अपन�

जय�त�कलर छलक� ह� लत�दIदIन� ग�यल�लय� द'दI ग�त�च� सग�तक�र '�त� ब�ब�ज� आणण तय�स�ठ� तय�न� स�रनसग�र च� प�रसक�र प�प झ�ल� '�त�. अर�च तर '�च� अन�क म�नसनम�न तय�न� व�ळ�व�ळI प�प झ�ल� '�त� तय�प?क! एक '�त�.. सग�त न�टक अक�दम� प�रसक�र.

त�झ� ग�त ग�णय�स�ठ� स/र ल�व/ द� , अर� प�खर� य�त� , अतरIचय� ग�ढगOU , कध� ब'र कध� नरनरर , ददसल�स त/ फ�लल� ऋत/.... अर� दकत�ऽऽतरI O�वग�त� आपलय� स�मध�र आव�ज�न� ब�ब/ज�न� अजर�मर करन ठ�वल�त.

ब�ब�ज� जस� उतम सग�तक�र '�त� तस�च त� एक उतम ग�यक'I '�त�. ब�ब/ज�न� इतर सग�तक�र�च�'I ग�ण� ग�यल�त. तय�त यरवत द�व,

श�ननव�स खळ�, दत� ड�वज�कर, र�म फ�टक, र�म कदम ह�चय�स�रखय�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 7: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 77 अन�क ज�नय�-ज�णतय� सग�तक�र�प�स/न त� 'लल�चय� सग�तक�र�प?क! तय�च�च नचरज�व श�धर फडक�, अननल-अरण अर�च�'I ग�ण� नततकय�च तनमयत�न� ग�यल�ल� आ'�त.

ब�ब/ज�च� एक ववलकण ग�ण अस� आ'� क! त� ज�व'� इतर�चय� सग�त ददगदर"न�ख�ल� ग�त�त त�व'� तय� सग�तक�र�ल� अप�णकत असल�लय� अगदI ब�रIक स�रIक ज�ग�द�ख�ल आपलय� गळय�त/न ननघत न�'Iत त�वर सम�ध�न म�नत न�'Iत. तय�स�ठ� ल�ग�ल नततक� व�ळ द�णय�च� आणण म�'नत करणय�च� तय�च� तय�रI असत�.

ब�ब�ज� जस� थ�र ग�यक आणण सग�तक�र '�त� तस�च कnटर द'द�तवव�दI आणण द�रOp '�त�. ग�व� म�p! आद�लन�त तय�न� सरस O�ग घ�तल�ल� '�त�. सव�ततयव�र ववन�यक द�म�दर स�वरकर '� तय�च� प�रण�सथ�न '�त�. तय�चय�वरच� नचतपट बनवणय�स�ठ� ब�ब/ज�न� ग�तर�म�यण�चय� क�य"कम�च� धड�क� ल�व/न ल�कवग"ण� जमवल� आणण ननष�न� सव�ततयव�र स�वरकर '� नचतपट प/ण" क�ल�. ह� दरमय�न ब�ब�ज� ख/प आज�रI पडल� '�त�; पण तय�न� पनतज� क�ल� '�त� क! '� नचतपट प/ण" क�लय�नरव�य म� मरण पतकरण�र न�'I आणण त� तय�न� णजदIन� खरI करन द�खवल�. ह� नचतपट�चय� पक�रन�नतर क�'I ददवस�तच म'णज� २९ज�ल? २००२ र�ज� तय�च�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 8: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 88 द�'�वस�न झ�ल�.

आज ब�ब�ज� जरI द�'�न� आपलय�त नसल� तरI तय�च� स/र आपलय� स�बत अखड र�'ण�र आ'�त. तय�न�च ग�यल�लय� एक� ग�त�च� आध�र घ�ऊन म'णत� य�ईल.....

अर� प�खर� य�त� आणणक समSत� ठ�व/न� ज�त� द�न ददस�च� रगत सगत द�न ददस�च� न�त�॥

क�ठ� क�ण�चय� घडलय� O�टI ग�त एक म�'रल� ओठ� तय� ज�ळलय� हदय�च� ग�थ� स/र अज/न'I ग�त� ॥

(सव" म�द'त� आणण छ�य�नचत म'�ज�ल�वरन स�O�र!)

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 9: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 99

श�ननव�स खळ�श�ननव�स खळ�

श�ननव�स खळ�! एक पसनन आणण र�त वयवpमतव! तय�च�च पनतवबब तय�चय� सग�त�त आपलय�ल� ददसत!जनम १०ज/न १९२५. म�ळच� बड�द�च�. नतथलय�च सय�ज�र�व ग�यकव�ड सग�त म'�ववद�लय�त मध�स�दन ज�र� ह�चय�कड� ग�णय�च� पद'ल� धड� नगरवल�. तय�नतर नतथ�च आत�'�स�नख�~,ननसस�र'�स�नख�~ आणण फ?य�ज'�स�नख�~ स�रखय� ददगगज�कड/न'I त�ल�म नमळ�ल�. प�ढ� क�'I वषM तय�न� बड�द� आक�रव�ण�त सग�तक�र म'ण/न न�करI क�ल�.तय�नतर क�'I घरग�त� अडचण�म�ळ� खळ�स�'�ब म�बईत आल� पण तय�न� क�म नमळ�न�. ह� क�ळ�त तय�न� तय�चय� एक� नमत�च� म�ल�च� मदत झ�ल� तय�चय�म�ळ� र�'णय�-ख�णय�च� स�य झ�ल�. इथ�च तय�च� ओळख क�.दत�(दत� क�रग�वकर) ह� सग�तक�र�र� झ�ल�.

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 10: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1010 खळय�न� मग क�रग�वकर स�'�ब�च� स'�ययक सग�तक�र म'ण/न क�म कर�यल� स�रव�त क�ल�.ह�च क�ळ�त क�'I नचतपट�चय� सग�त ददगदर"न�चय� सवतत सध� तय�चय�कड� च�ल/न आलय�, म�त त� नचतपट कध�च प/ण" झ�ल� न�'Iत आणण खळ� स�'�ब�च� सगळ� कष प�णय�त ग�ल�. तय�म�ळ� तय�न� ववलकण न?र�शय आल� '�त�. आपलय� जवळच� ब�ज�च� प�टI ववक/न ट�क/न सग�त�ल� र�मर�म ठ�क�व� आणण क�'I तरI द�सर�च न�करIधद� र�ध�व� अर� ट�क�चय� ननण"य�पत त� आल� '�त�. पण अर� व�ळI तय�चय� पत�न� तय�न� ध�र ददल� आणण ह� पसग�त/न तय�न� स�खरप ब�'�र क�ढल�.

'ग�रI ग�रI प�न'चय� धवन�म�दणपसग� खळ� स�'�ब , आर� O�सल� आणण व�दवSद

१९५२ स�ल� तय�च� पद'ल� तबकडI पनसद झ�ल�. तय�चय� एक�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 11: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1111 ब�ज�ल� '�त� ग�रI ग�रI प�न,फ�ल�स�रख� छ�न आणण द�सर य� ब�ज�ल� '�त� एक� तळय�त '�त� बदक� वपल� स�र�ख . ह� द�न'I रचन� ग.दद म�डग�ळकर ह�चय� '�तय�. म�ळ�त ह� रचन� लकम�प/जन ह� नचतपट�स�ठ� '�तय�.पण ऐन व�ळI '� नचतपट म�ळ ननम�"तय�ऐवज� द�सर य�च एक� ननम�"तय�न� बनव/न तय�त सग�तक�र म'ण/न खळय�न� घ�तल�च न�'I.पण खळय�न� ल�वल�लय� ह� ग�त�चय� च�ल� गददम�न� इतकय� आवडलय� '�तय� क! तय�न� तय�च� एचएमव'I कड/न एक व�गळI तबकडI बनव/न घ�तल�. ह� द�न'I ग�णय�न� खळय�न� खर य� अथ�"न� पनसदI ददल� आणण मग खळ� एक सग�तक�र म'ण/न म�नयत� प�वल�.ह� ग�णय�सबध�च� खरI 'क!कत ख�द खळ�स�'�ब�चय� रबद�त व�च�.

१म� १९६० '� म'�र�ष र�जय सथ�पन�च� ददवस. ह�स�ठ� ख�स र�ज� बढhन� द�न म'�र�षग�त नलद'ल�. तय�प?क! एक म'णज� जय जय म'�र�ष म�झ� , गज�" म'�र�ष म�झ� '� ग�त..ज� ग�यलय र�'Iर स�बळ� ह�न� आणण खळ� स�'�ब�न� तय�च� च�ल ब�धल�य. आज'I '� म'�र�ष ग�त अनतरय ल�कवपय आ'�. 'I प�वत� णजतक! र�ज� बढ� ह�चय� क�वय�ल�,र�'Iर�चय� ग�यन�ल� आ'� नततक!च त� खळ�स�'�ब�चय� सग�त�ल� द�णखल आ'� '� ननण�त. द�सर� म'�र�ष ग�त

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 12: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1212 म'णज� म'�र�ष जय , म'�र�ष जय , जय जय र�ष म'�न, '� द�णखल ख/पच ग�जल�.

खळ� स�'�ब�न� फ�रच म�जकय� नचतपट�न� सग�त ददलय..तय�च� क�रण म'णज� तडज�ड करण� तय�चय� सवO�व�त न�'I. O�रO�र प?स� नमळत�'�त म'ण/न क�णत�'I क�म तय�न� कध� सव�क�रल� न�'I. सवत:चय� मन�ल� आनद द�ईल अर�च च�ल�च� तय�न� नननम"त� क�ल�. म�गण� तस� प�रवठ� '� ततवच तय�न� म�नय न�'I. तय�म�ळ� क?क नचतपट�च� पसत�व तय�न� फ�ट�ळ/न ल�वल�त.

यद� कत"वय आ'� , ब�लक! ब�'�ल� , णजव'�ळ� , प�रक! , स�बत� ,

पळस�ल� प�न� त�न अर� क�'I म�जकय�च नचतपट�न� तय�न� सग�त ददलय. ह� नचतपट�त�ल ग�जल�ल� ग�ण� म'णज�...ब�लक! ब�'�ल�तल� १)स�ग मल� र� स�ग मल� , आई आणख� ब�ब� य�त�न क�ण आवड� अनधक त�ल�, २)द�व� दय� त�झ� क! 'I र�द द?वल�ल� , णजव'�ळ�तल� १)लळ� णजव'�ळ� रबदच ख�ट� , २)वपय� त�ज क�य ददस� सवपन�त आणण ३)य� नचमणय�न� परत दफर� र� ४)चद�र�ण� क� ग ददसत�स थकलय�व�ण� 'I ग�ण� क�ण ववसर रक�ल?

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 13: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1313 खळ� स�'�ब�न� म�जकय�च नचतपट�न� सग�त ददल�ल असल तरI O�वग�त-Oवpग�त '� पक�र Oरप/र '�त�ळल�त.

खळ�स�'�ब�चय� सग�त ददगदर"न�ख�ल� जवळ जवळ ८०'/न ज�सत ग�यक ग�नयक�न� ग�ण� ग�यल�ल� आ'�त.पदडत O�मस�नज�,ब�ब�ज�,वसतर�व,लत�दIदI,आर�त�ई,स�मनत�ई,म�णणक वम�",स�ल�चन� चव'�ण वग?र� स�रखय� ददगगज�प�स/न त� हदयन�थ,उष� मग�रकर, अरण द�त�,स�ध� मल'�त�,स�र�र व�डकर,द�वक! पडIत,कववत� कSषणम�तU,रकर म'�द�वन पय`त क?क न�मवत�न� खळ� स�'�ब�च� ग�ण� ग�यल�ल� आ'�त.ह� ग�यक-ग�नयक�न� ग�यल�लय� ग�त�च� न�सत� उलल�ख कर�यच� म'टल� तरI प�न�चय� प�न� Oरत�ल.

लत�दIदIन� ग�यल�ल� १)O�टI ल�ग� ज�व� अथव� २)वSकवलल� आम'� स�यरI वनचर� स�रख� त�क�र�म�च� अOग अस�त अथव� १)न�ज म�झय� नदल�ल� २)श�वण�त घनन�ळ� बरसल� स�रख� प�डग�वकर�च� O�वग�त� अस�त; O�मस�न�न� ग�यल�ल� १)स�वळ� स�दर रप मन�'र २)र�जस स�क�म�र मदन�च� प�तळ� स�रख� अOग अस�त अथव� ब�ब/ज�न� ग�यल�ल� लळ� णजव'�ळ� रबदच ख�ट� अस�; वसतर�व�न� ग�यल�ल� १)बगळय�च� म�ळफ�ल� २)र�द'ल� ओठ�तलय� ओठ�त व�ड� अस�; आर�त�ईन� ग�यल�ल� १)कठ�तच रतलय� त�न� २)टप q टप q टप q टप q क�य ब�'�र व�जतय अस�त; अर� र�कड�न� ग�ण� आपण स'ज आठव/

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 14: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1414 रकत�.स'ज आठवण�रI आणख� क�'I ग�ण� आणण ग�यक-ग�नयक�१)हदयन�थ मग�रकर........ १)व�गव�गळI फ�ल� उमलल� २) ल�ज/न '�सण� अन q २)अरण द�त�/स�ध� मल'�त�.... १) र�कत�र� मद व�र� २)'�त त�झ� '�त�त/न ध�द 'I 'व�३) स�र�र व�डकर.......... १)धररल� वSथ� छद २)ज�व'� त�झय� बट�न�४)स�मन कलय�णप/र......... १)उतरल� स�ज 'I धर�वरI २)ब�ल/न प�मब�ल त/ ल�ववल�स छदअर� तर '�च� एक�'/न एक शवण�य दकत�'I ग�ण� आठवल� तरI त� कम�च.

१९६८ स�ल�प�स/न खळ� स�'�ब�न� एचएमव'I मधय� सग�तक�र म'ण/न न�करI स�र क�ल�. तय�नतर तय�न� सत त�क�र�म�च� अOग लत�दIदIकड/न ग�ऊन घ�तल�. पदडत O�मस�न�कड/न अOगव�ण� ग�ऊन घ�तल�. र�म-शय�म ग�णग�न न�व�न� क�'I Oवpग�त�च� तबकडI क�ढल�... तय�त लत�दIदI आणण पदडत O�मस�नज� ह�चय�कड/न ग�ऊन घ�तल�.स�र�र व�डकर , कववत� कSषणम�तU , व�ण� स'सब�द� , उल'�स कर�ळकर अर� अज/न दकत�तरI कल�क�र�कड/न तय�न� ग�ऊन

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 15: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1515 घ�तल�लय� ग�णय�चय� तबकडय� बनल�लय� आ'�त.

र�म-शय�म ग�णग�नचय� व�ळI पदडत O�मस�न आणण लत�दIदIन� च�ल ग�ऊन द�खवत�न� खळ�स�'�ब.

खळ� स�'�ब�न� ददल�लय� च�ल� वरवर जरI स�पय� व�टलय� तरI तय� ग�त�न� ववर�ष शम घय�व� लगत�त.सवर आणण लय स�O�ळत�न� Oलय�Oलय�न� कठ�ण ज�त. तय�बदल ब�ब�ज� म'णत�त क! खळ� स�'�ब�चय� क�'I ग�णय�तलय� ज�ग� आपलय�ल� कध�च जमण�र न�'Iत.ब�ब�ज�स�रखय� नसद'सत ग�यक-सग�तक�र�न� अस� म'टलय�वर अज/न क�णत� व�गळ� नरफ�रसपत 'व�?

आय�षयOर क�ल�लय� खडतर व�टच�ल�म�ळ� आणण व�ळ�व�ळI आल�लय�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 16: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1616 आज�रपण�म�ळ� आज वय�चय� ८३वय� वषU खळ� स�'�ब ररIर�न� ख/पच थकल�त. '�त थरथर क�पत�त म'ण/न नलद'त� य�त न�'I अर� पररणसथत� आ'�;पण प�टI सम�र य�त�च सगळI थरथर थ�बत� आणण आपल� आज�रपण ववसरन खळ� स�'�ब सग�त�चय� ववश�त रग/न ज�त�त.आज'I तय�च� सग�तस�धन� अवय�'तपण� स�र आ'�.अर� ह� म'�न सग�तस�धक�ल� आपण दIघ�"य�र�गय नचत�य�!

(सव" म�द'त� आणण छ�य�नचत म'�ज�ल�वरन स�O�र.)

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 17: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1717

सन�'ल O�टकरसन�'ल O�टकर!!

सन�'ल O�टकर,O�टकर ब�व�,व'I.ज�.O�टकर,व�स�द�व O�टकर,ब� व�स�द�व! एक�च म�णस�च� 'I अन�क न�व�. जय�ष-श�ष ग�यक-

सग�तक�र�प?क! एक न�व म'णज� आपलय� सव�`न� पररनचत असल�ल� सन�'ल O�टकर.तय�च� प/ण" न�व आ'� व�स�द�व गग�र�म O�टकर .

आक�रव�ण�चय� न�करIत र�'/न द�णखल सग�त ददगदर"न�च� वयवस�य करत� य�व� म'ण/न र�धल�ल�, ननयम�ल� बगल द�ण�र� '� म�ग" '�त�. ह�त�ल सन�'लत� '� तय�चय� म�ल�च� न�व.तय�त�ल सन�'ल घ�ऊन क�द�र रम�" ह�न� स�'�गर�त ह� नचतपट�चय� व�ळI तय�च� सन�'ल O�टकर अस� नवय�न� ब�रस� क�ल�. न�करIत म'णज� आक�रव�ण� मधय� त� व'I.ज� O�टकर म'ण/न व�वरल� तर Oजन� मडळ�त O�टकरब�व�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 18: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1818 म'ण/न व�वरल�. सग�तक�र आणण ग�यक म'ण/न कध� सन�'ल तर कध� व�स�द�व O�टकर '� न�व घ�ऊन व�वरल�.अनतरय स�धय� सरळ आणण स�श�वय अर� च�ल� द�णय�त तय�च� '�तखड� '�त�.

O�टकर�च� न�व उचच�रल� क! ज�नय� मडळIन� चटकन कO� तन'�ईय� म� य�~ , 'म�रI य�द आय�ग� '� म�ब�रक ब�गम चय� आव�ज�त�ल सद�ब'�र ग�त आठवत�. खर� तर '� ग�त O�टकरज�न� लत�दIदIचय� आव�ज�त धवन�म�ददत कर�यच� '�त�; पण ठरल�ल� अस/न'I ल�ग�प�ठ त�न ददवस लत�दIदI नतथ� दफरकलय�च न�'Iत '� प�'/न क�णत�'I तक�र न करत� तय�न� '� ग�ण� म�ब�रक ब�गमचय� आव�ज�त धवननम�ददत क�ल� आणण मग प�ढच� तय� ग�णय�न� ज� इनत'�स घडवल� त� सव"श�तच आ'�.

O�टकर�च� जनम १७ ज�ल? १९१९ मधय� म�बईचय� पO�द�व� य�थ� झ�ल�.ग�ड गळय�च� द�णग� तय�न� तय�चय� आईकड/नच नमळ�ल� '�त�. आईल�च त� आपल� पद'ल� ग�र म�नत�त. तय� नतर श�कSषण सग�त ववद�लय�त तय�न� सग�त�च� नरकण घ�तल�. तस�च आज�ब�ज�चय� तय� पररसर�त ननयनमतपण� Oजन च�लत, तय�त'I त� उतस�'�न� O�ग घ�त आणण "ह�त/न'I आपण बर�च नरकल�" अस� त� प�जळपण� नम/द

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 19: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 1919 करत�त.ह� Oजन�च� पररण�म तय�चय� सप/ण" आय�षय�वर झ�ल�ल� ददसत� क! जय�म�ळ� तय�च� सवO�व अनतरय ननगवU आणण सम�ध�न� झ�ल�.कल�चय� ह� क�त�त त� अज�तरत/ र�द'ल� त� ह�च सवO�व�म�ळ�. म'ण/नच आय�षयOर तय�न� ह� Oजन�च� स�थ कध�च स�डल� न�'I. Oजन� मडळ�त त� O�टकरब�व� म'ण/नच पनसद '�त�.

१९३९ स�ल� तय�न� एचएमव'Iत प�टIव�दक म'ण/न न�करI पतकरल� पण प�ढ� आपलय� सवत:चय� क�वत�वर त� सग�तक�र म'ण/न न�व�रप�ल� आल�. १९४४ चय� स�म�र�स ब�ब�र�व पhटर ह�चय� रणकमण� सवयवर ह� नचतपट�ल� सग�त द�णय�स�ठ� तय�च� स�ध�र फडक� ह�चय�बर�बरIन� ननवड झ�ल� आणण मग वस�द�व-स�ध�र ह� न�व�न� तय� नचतपट�ल� तय� द�घ�न� सग�त ददल�.गमत म'णज� ह�त�ल O�टकर�न� सग�त ददल�ल� क�'I ग�ण� ब�ब�ज�चय� पत� लनलत� फडक� ह�न� ग�यल�ल� '�त�.

क�द�र रम�" 'I वयp! O�टकरब�व�चय� आय�षय�त�ल एक अत� म'तव�च� वयp! '�त�. स�रव�त�चय� उम�दव�रIचय� क�ळ�त क�द�र रम�`न� ब�व�न� ज� '�त ददल� तय�च� ववसर कध�'I पड/ न द�त� क�द�र रम�`चय� पडतय� क�ळ�त'I प?स� न घ�त� ब�व�न� तय�चय� नचतपट�न�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 20: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2020 सग�त ददलय.ब�व�च� व?वषष�य '� क! तय�न� र�ज कप/रन� पद'लय�द�च न�यक म'ण/न क�म क�ल�लय� न�लकमल ह� नचतपट�त�ल तय�चय� त�डचय� ग�णय�स�ठ� आपल� आव�ज उसन� म'ण/न ददल�ल� आ'�.ह� नचतपट�च� सग�तक�र द�णखल त� सवत:च '�त�. इथ� तय�न� ब� व�स�द�व '� न�व ध�रण क�ल�ल� '�त�.तस�च मध�ब�ल�,तन�ज�,ग�त�ब�ल�,न/तन इतय�ददचय� नचतपट पद�प"ण�त�ल पद'लय�च नचतपट�न� तय�न� सग�त ददलय.आध� न�नयक� म'ण/न ग�जल�लय� आणण नतर ननम�"तय� बनल�लय� कमळ�ब�ई मगरळकर,कमल� क�टण�स,र�Oन� समथ" वग?र� स� ननम�"तय�चय� पद'लय� नचतपट�न�'I ब�व�न�च सग�त ददलय.

न�लकमल , स�'�गर�त , 'म�रI ब�टI , ग�न�' , 'म�रI य�द आय�ग� ,

पय�स� न?न , O�ल� रकर , आजक! ब�त , ददव�ल� क! र�त , प'ल� कदम इतय�दद द'दI नचतपट�न� तय�न� ददल�ल सग�त ख/पच ग�जलय.

तस�च मर�ठ�त�ल रणकमण� सवयवर , नचम�कल� प�'�ण� , नददकर�र ,

म�नल� तर द�व , ब'कल�ल� बहच�रI इतय�दद नचतपट�च� सग�त'I ववलकण ग�जलय.नदनवन , र�ध�म�ई , O/नमकनय� स�त� , ब�व� त�थ� ब�य� इतय�दद न�टक�च� सग�त'I च�गल�च ग�जल�य.

स�. र�मचद उफ" र�मचद तथ� अणण� नचतळकर '� ब�व�च� ख�स नमत

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 21: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2121 '�त�. एकद� अणण�न� ब�व�न� आयतय� व�ळI ब�लव/न घ�तल� आणण तय�चय� बर�बरIन� एक� कवव�ल�च� धवननम�दण क�ल�. खर� तर 'I कवव�ल� अणण� म'मद रफ!चय� स�थ�न� ग�ण�र '�त� पण ऐन व�ळI रफ!स�'�ब य�ऊ न रकलय�म�ळ� तय�न� त� ब�व�चय� स�थ�न� ग�यल�.'I कवव�ल� सग�त� नचतपट�त�ल आ'� जय�च� सग�त स�. र�मचद ह�च� '�त�. स�. र�मचद ह�चय�बर�बरचय� गमत� जमत� आणण अज/न'I क�'I ख�स ग�ष� इथ� व�च�.

O�टकर ब�व�चय� सग�त�न� नटल�ल� आणण ववर�ष ग�जल�ल� मर�ठ� ग�ण� अर� आ'�त.

१) झ�बत� अग� जलल'रI,आम�च� वसन� द� श�'रI २)त�झय� क�नतसम रpपत�क� प/व"ददर� फडकत� अरण उगवल�, पO�त झ�ल�, ऊठ म'�गणपत� ३)द'� व�स असत� तय� र�, मन� उदव� !

एक म�त '�त� त� म� ददल� म�धव� ४)एक एक प�उल उचल�, च�ल नन�य�न� नक� ब�वरनन ज�ऊ ननयत�चय� Oय�न� !

५) मज नक�त अश/ घ�म 'व�'� नवय� य�ग�च� मत नव� ! ग�नयक�: स�मन कलय�णप�र; नचतपट :

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 22: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2222 अननप�ण�"

६)त�जस�ठ� रकर� नOलल�ण म� झ�ल�, ध�दडत त/ज आल�. ग�नयक�: लत� मग�रकर; नचतपट: नचम�कल� प�'�ण�७)प�त�च� नव वसत फ�लल�, हदय�तरI ख�लल� नवय� नवत�च� नवल�ईच�, ब�गददल�च� दरवळल�. ग�नयक�:लत� आणण आर� O�सल�; नचतपट: य� म�लक

८)ख�ळ�ल क� द�व म�णझय� अगण� ?

न�द�ल क� म�झय� Oरलय� ल�चन� ? ग�नयक�: जय�तसन� O�ळ�; न�टक:

र�ध�म�ई

९)म�नस� र�ज'स प�'त�दल दल उघदडत नवनवल�न� कमलवSद प�'त� ।

१०)स�खद य� सdखय�'�नन वनव�स र�जगS'I य� सdखय कर�च�, सdखय�च� आO�स ॥ ग�नयक�: जय�तसन� O�ळ�; न�टक : O/नमकनय� स�त�सवत: O�टकरब�व�न� ग�यल�ल� असखय अOग आ'�त.तय�तल� क�'I

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 23: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2323 चटकन आठवण�र�....१)आप�लय� म�'�र� ज�ईन म� आत�२)क�nय�चय� आणणवर वसल� त�न ग�व३)जववरI र� जववरI,जब/क करI गज"न�४)व�ररय�न� क�डल '�ल�,ड�ळ� म�दडत र�ध� च�ल�५)क�य स�ग� द�व� ज�न�ब�च� खय�त�अर� ह� अस�म�नय कल�क�र�च� वय�चय� ८८ वय� वषU २९म� २००७ र�ज� ननधन झ�ल�. आज O�टकर स�'�ब आपलय�त नसल� तरI तय�न�च सग�तबद क�ल�लय� ग�णय�तल� रबद उसन� घ�ऊन म'णत� य�ईल....

"कO� तन'�ईमh त�मक� 'म�रI य�द आय�ग� , अध�र� छ� र'� '�ग� दक वबजल� कsध ज�य�ग� !"

(सव" म�द'त� आणण छ�य�नचत म'�ज�ल�वरन स�O�र.)

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 24: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2424

यरवत द�वयरवत द�व

सवर�चय� द�ननय�तल� द�व! कवव, रबद-पध�न ग�यक आणण सग�तक�र यरवत द�व. ग�लय� ४०प�क� ज�सत वषM जय�न� आपलय� ववववध ग�त�न� रनसक�न� ड�ल�यल� ल�वल� अस� '� मर�ठ� स�गम सग�त�तल� म�तबर वयवpमतव.

कध� ब'र - कध� नरनरर , अर� प�खर� य�त� आणणक समSत� ठ�व/न� ज�त�, नतन'I ल�क आनद�न� Oरन ग�ऊ द� र�, अर� एक�प�क� एक स�र�ल ग�त� आपण स�ध�र फडक� उफ" ब�ब�ज�चय� मध�ळ आव�ज�त ऐकल�ल� असत�ल...ह� ग�त�न� सवरबद क�ल�ल� आ'� यरवत द�व�न�. कवव मग�र प�डग�वर�च� क�वय,यरवत द�व�च� सग�त आणण ब�ब�ज�च� सवर अस� समसम� य�ग क?क ग�णय�त स�र�लपण� ज�ळ/न आल�य. 'I ग�ण� ऐकत ऐकतच म� ल'�न�च�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 25: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2525

म�ठ� झ�ल�. आज इतकय� वष�`नतर'I ह� ग�णय�च� ग�डI अव�ट आ'�.

यरवत द�व�च� जनम १ न�व'hबर १९२६ स�लच�. तय�चय� घर�त वदडल�चय� रप�तच ग�ण '�त. त�च तय�च� पद'ल� ग�र. द�व�च� वडIल ववववध व�द व�जवणय�त पट�ईत '�त� पण तय�त'I तबलय�वर तय�च� ज�सत प�म. तय�चय�चकड/न द�व�न� त�ल�च� ज� ब�ळकड/ नमळ�ल� तय�म�ळ� द�व�च� ज�वन�तल� त�ल कध�च च�कल� न�'I. घर�मधय� म�ठम��य� कल�क�र�च� र�बत� अस�. म?दफल� तर जवळप�स र�जच असत. अर�च सग�तमय व�त�वरण�त द�व व�ढल� तय�म�ळ� स�र-त�ल-लय ह� ग�ष� तय�चय� रp�त स'जपण� नOनलय�. स�गमसग�त�कड� द�व वळल� त� म�त ज�.एन ज�र� आणण गज�ननर�व व�टव� ह�चय� रबदपध�न ग�यक!म�ळ�च.

ग�त�तलय� रबद�त/नच तय�च� च�ल स'जपण� उलगडत य�त� म'ण/न रबद अनतरय म'तव�च� असत�त अस� द�वस�'�ब

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 26: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2626

म'णत�त. द�वस�'�ब�चय� च�ल�च� '�च मम" आ'�. ग�णय�च� मम" समजणय�स�ठ� आध� तय�तलय� रबद�च� अथ" न�टपण� समज/न घ�तल� प�द'ज� अस�च त� न�'म� '�तकर सग�तक�र�न� म�ग"दर"न करत�न� स�गत असत�त. क�वळ क�न�ल� ग�ड ल�गत� म'ण/न त� च�ल च�गल� अस� त� म�नत न�'Iत. ह�च� एक उद�'रण द�वस�'�ब�न� ददलय त� म'णज�..ब'रल� प�ररज�त द�रI,फ�ल� क� पडत� र�ज�रI...ह� ग�णय�च�. ह�च� च�ल अनतरय उकSष अर� आ'� पण द�वस�'�ब म'णत�त क! ग�णय�च� अथ" अस� आ'� , "त� स� तक�र करत� आ'� क! प�ररज�त जरI म�झय� द�र�त ल�वल�ल� असल� तरI फ�ल� सवत�चय� द�र�त क� पडत�'�त? '� अथ" तय� च�ल�त क�ठ� ददसत�य? म'णज�, च�ल म'ण/न एरव� जरI शवण�य असल� तरI ग�त�तलय� O�वन� श�तय�पय`त प�चव�यल� त� असमथ" आ'�.त�व'� सग�तक�र म'णज� लगन�त आतरप�ट धरण�र य� Oटज�स�रख� असत� '� पकक� लक�त ठ�व/न सग�तक�र�न� कवव आणण रनसक�चय� मधय� ल�डब�ड कर नय� अस� त� बज�वत�त.

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 27: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2727

द�वस�'�ब जस� एक सग�तक�र आ'�त तस�च त� एक उतम ग�यक'I आ'�त आणण तय�'Iप�ढ� ज�ऊन त� एक अनतरय समथ" अस� कवव द�णखल आ'�त. तय�न� रचल�ल� क?क ग�ण� ह�च� स�क द�त�ल. १)ज�वन�त 'I घडI अर�च र�'/ द� २)श�र�म�च� चरण धर�व� दर"न म�त� प�वन व'�व� ३) अर� धर� अस� गगन कध� ददस�ल क�? ४)क�टI क�टI रप� त�झ� क�टI स�य" चद त�र� ५) त/ नजर�न� '� म'टल� पण व�च�न� वदण�र कध� ६)वपय� आज म�झ� नस� स�थ द�य� ७)सवर आल� द�रन�,ज�ळलय� सगळय� तय� आठवण� ८)अर� द�व� त�झ� म�ल� अर� क� र� O�डत�त,क�ण� एकत न�दत� क�ण� द/र द'� '�त ९) अर� 'I द�न फ�ल�च� कथ�,एक नरव�चय� पदI र�Oत� एक रव�चय� म�थ�....अर� एक�'/न एक सरस ग�ण� द�व�न� रचल�ल� आ'�त. ह�त�ल क�'I नचतपट�स�ठ� रचल�त तर क�'I O�वग�त-Oवpग�त म'ण/न रचल�ल� आ'�त.

द�वस�'�ब�न� क?क द'दI मर�ठ� नचतपट�न� सग�त ददलय तस�च ब�वनखण�, च�रचdघ�, सखख� र�ज�रI,घन:शय�म नयन� आल�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 28: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2828

अर�सरखय� जवळप�स ३०-४० न�टक�न�'I सग�त ददलय. क?. सनचन रकर ब�ल� ग�पस�ठ�'I तय�न� सग�त ददगदर"न क�ल�ल� आ'�. गददम�च� ग�तर�म�यण जस� ब�ब�ज�न� सग�तबद क�ल� तस�च गददम�च� "कथ� 'I र�मज�नक!च�" 'I नSतयन�दटक� सनचनरकर ब�ल� ग�पन� स�दर क�ल� '�त� आणण तय�च�'I सग�तक�र द�व स�'�ब '�त�.

द�वस�'�ब�चय� जडणघडण�त आक�रव�ण�च� म�ल�च� व�ट� आ'�. स�रव�त�ल� सत�रव�दक म'ण/न रज� झ�ल�लय� द�व�न� प�टI कध� जवळ क�ल� '� तय�न�च कळल� न�'I. आक�रव�ण�वरIल सग�नतक�,O�वसरगम स�रख� O�वग�त�च� क�य"कम,नO�न�nय�च� प�श"सग�त अस� क?क पक�र तय�न� तय�चय� सग�त ददगदर�"न�चय� क�त�त '�त�ळल�ल� आ'�त. स�पनसद प�श"ग�यक श�. अरण द�त� ह�च� न�मकरण'I तय�न� ह�च क�ल�वध�त क�ल�. तय�च� गमत अर�...अरण द�त� ह�च� म/ळ न�व अरववद अस� आ'� पण त� तय� क�ळI ए.आर द�त� ह� न�व�न� ग�त असत आणण द�वस�'�ब ज�व'� द�तय�चय� घरI ग�ल� '�त� त�व'�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 29: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 2929

घर�त�ल सगळI मडळI द�तय�न� अर,अर अस� म'णत '�त�. '� ऐक/न ए म'णज� अरण अस� समज/न द�व�न� आक�रव�ण�चय� O�वसरगम क�य"कम�त तय�चय� न�व�च� घ�षण� अरण द�त� अर� क�ल� आणण त�व'�प�स/न अरववद द�त� सग�त�चय� ववश�त अरण द�त� म'ण/नच ओळखल� ज�ऊ ल�गल�.

अरण द�त�कवव मग�र प�डग�वकर,सग�तक�र यरवत द�व आणण ग�यक अरण द�त� 'I वतम�तU तय�नतर क?क ग�णय�त आपलय�ल� एकत आढळत�. तय�तल� क�'I ग�ण� अर� आ'�त.

१)६)O�त�कल�चय� ख�ळ�मधल� र�ज� आणणक र�ण� अधय�"वरत� ड�व म�डल� , अध�रI एक क'�ण�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 30: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3030

२)म�न व�ळ�व�न� ध�द ब�ल/ नक� च�लत�न� अर� व�ज त�ल/ नक� ३)अख�रच� य�नतल म�झय� '�च रबद ओठ� ल�ख च�क� असनतल क�लय�, क�ल� पण प�त�४)ड�ळय�त स�जव�ळI आण/ नक�स प�ण� तय� द/रचय� ददवय�न� स�ग/ नक� क'�ण�५)ददलय�घ�तलय� वचन�च� रपथ त�ल� आ'� मन�तलय� म�रवपस�च� रपथ त�ल� आ'� ६) ददवस त�झ� '� फ�ल�यच� झ�प�ळय�व�च/न झ�ल�यच�७)ध�क� द�टल�ल� उद�स उद�स मल� व�दढत� '� त�झ� सव" O�स८)O�ट त�झ� म�झ� समरत� अज�न तय� ददस�च� ध�द व�दळ�च� '�त� र�त प�वस�च�९)य� जनम�वर, य� जगणय�वर रतद� प�म कर�व� १०)ज�व'� नतच� नन म�झ� च�रन O�ट झ�ल� झ�ल� फ�ल� कळय�च�, झ�ड� Oर�स आल�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 31: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3131

यरवत द�व�न� स�रव�त�चय� क�ळ�त सग�त�चय� नरकवणय�'I क�ल�त. तय�मध/न दकत�तरI ग�यक-ग�नयक� तय�र झ�ल�ल� आ'�त. तय�प?क! एक पम�ख न�व आ'� स�मन कलय�णप�र.

द�वस�'�ब�न� सग�त ददल�ल� क?क ग�ण� स�मनत�ईन� ग�ऊन अजर�मर क�ल�त.तय�तल� आठवण�रI 'I क�'I ग�ण�.१)मध�वत�चय� स�र�स�र�त�न आळववत� म� न�म एकद� दर"न द� घनशय�म !

२)र�त आ'� पdणण"म�च�, त/ जर� य�ऊन ज� ज�णणव� थकलय� णजव�चय� एकद� ऐक/न ज�३)श�र�म�च� चरण धर�व�दर"नम�त� प�वन व'�व�

द�वस�'�ब सवत: ज�व'� ग�णय�च� क�य"कम करत�त त�व'� तय�न� तय�चय� ग�जल�लय� ग�णय�बर�बरच इतर सग�तक�र�च� ग�जल�ल� ग�ण� ग�णय�च�'I आग' '�त असत�.स�ध�रणपण� क�णत�'I कल�क�र 'I म�गण� म�नय करत नसत�.पण

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 32: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3232

द�वस�'�ब श�तय�च� म�गण� म�त व�गळय� पदत�न� प�रI करत�त.

त� ग�ण� जय� ग�यक-ग�नयक�न� ग�यल�ल� असत�त तर�च '�ब�'�ब त� ग�यल� तरच ल�क�न� आवडत�ल आणण अर� ग�ण� आपलय� गळय�त/न तर�चय� तर� य�ण�र न�'Iत '� लक�त घ�ऊन द�वस�'�ब इथ� एक गमत�द�र पय�ग करत�त आणण ल�क�न�'I त� आवडत�य. त� त� ग�ण� न ग�त� तय� ग�णय�च� ववडबन तय�च च�ल�त स�दर करत�त. '� पक�र'I श�तय�न� आवडत�. तस�च अज/न एक नव� पक�र द�वस�'�ब�न� स�र क�ल�य त� म'णज� समसवरI ग�ण�.ग�जल�लय� म/ळ द'दI-मर�ठ� ग�णय�चय� च�ल�न� आणण मनतत�थ�"ल� अणजब�त धकक� न ल�वत� नव�न रचन� त� तय� च�ल�त स�दर करत�त. इथ� आध�च रचल�लय� ल�कवपय च�ल�मधय� न�मक�पण�न� क�वय रचणय�च� तय�च� कdरलय ददस/न य�त�. र�स�य सग�त�त'I तय�न� पय�ग करन एक नव� द�व�नगन� न�व�च� र�ग जनम�ल� घ�तल�य. ह� र�ग�च� व�पर तय�न� घन:शय�म नयन� आल� ह� न�टक�त�ल ग�णय�त क�ल�य.

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 33: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3333

द�वस�'�ब�बदल नल'�व� त�वढ� थ�ड�च आ'�. आत� ररIर थकल�ल असल� तरI अज/न'I तय�च� सग�त�तल� नवनव�न पय�ग च�ल/च असत�त. तय�न� ह� क�य�"त अनधक�नधक पय�ग करत� य�व�त आणण आपलय�ल� नवनव�न रचन� ऐकणय�च� O�गय ल�O�व� म'ण/न आपण तय�न� दIघ�"य�र�गय नचत/य�. ज�व�द ररद: रतम q !

सव" म�द'त�,छ�य�नचत� आणण द�व� म'�ज�ल�वरन स�O�र.

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 34: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3434

दत� ड�वज�कर दत� ड�वज�कर

दत� ड�वज�कर ! सग�त�तल� ड�व ज� स'ज करत�त.. त� ड�वज�कर !

नसन�म� क�त�त त� डIडI ह� न�व�न� ओळखल� ज�त�त. द'दI आणण मर�ठ� नचतपट सSष�त प�श"ग�नयक� म'ण/न सव�"त पथम ग�नक�दकळ� लत� मग�रकर�न� पद�प"ण�च� सध� द�ण�र� सग�तक�र! द'दI नचतपट '�त� आपक! स�व�मh आणण ग�ण� '�त� प� ल�ग� कर ज�रI र�. तस�च मर�ठ� नचतपट '�त� म�झ ब�ळ . डIडIन� तय�नतर आर� मग�रकर (O�सल�), उष� मग�रकर आणण स�ध� मल'�त� ह�न�'I प�श"ग�नयक� म'ण/न सव"पथम सध� ददल�.

डIडIच� वडIल ब�ब�र�व , तम�र�त आणण उद�" न�टक�त तबल� व�जवत असत. वदडल�बर�बर सद?व असण�र य� डIडIन� तबल� तर नरक/न घ�तल�च पण प�टI व�दन'I आतमस�त करन घ�तल�. इथन मग स�र

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 35: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3535 झ�ल� तय�च� सग�त य�त�. तबल�-प�टI व�दन� बर�बरच तय�न� ग�णय�न� च�ल� द�यल�'I स�रव�त क�ल�. तय�नतर स�पनसद अनOन�त� आणण ग�नयक� र�त� आपट� ह�न� सवत�चय� ग�यन�चय� म?दफल�स�ठ� डIडIन� आपलय�बर�बर स�थ�ल� घ�ऊन सगळ� उतर द'द �सथ�न द'डव/न आणल�. इथ� डIडIन� म�नसक २०रपय� पग�र नमळत अस�.

तय�नतर डIडIन� क�'I वषM स�.र�मचद आणण नचतग�प ह�च� स'�ययक म'ण/न क�म क�ल�. तय�नतर १९४१ स�ल� तय�न� सवततपण� मय�नननसप�नलटI ह� मर�ठ� नचतपट�चय� सग�त ददगदर"न�च� सध� नमळ�ल�. लग�च १९४२ स�ल� तय�न� सरक�रI प�'�ण� '� नचतपट नमळ�ल�. ह�तल� न�च� सग�त नटवर '� ग�त ख/प ग�जल�. तय�नतर १९४३ स�ल� म�झ ब�ळ '� नचतपट नमळ�ल�. ह�त लत� मग�रकर�न� पद'लय�द�च प�श"ग�यन क�ल�. तय�प�ठ�प�ठ डIडIच� १९४७ स�ल� आल�ल� द'दI नचतपट म'णज� आप क! स�व�मh जय�त लत� दIदIन� पद'लय�द�च प�श"ग�यन क�ल�. म'णज�च मर�ठ� आणण द'दI नचतपट�तल� लत�ज�च� पद'ल� प�श"ग�यन पद�प"ण '� डIडIचय� सग�त ददगदर"न�त झ�ल� '� एक मणणक�चन य�ग समजल� ज�त�.

तय�नतर आपक! अद�लत '� वसत ज�गळ�कर�च� नचतपट आणण क?दI

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 36: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3636 ग�वलक�ड�क� / वपझनर ऑफ ग�वलक�ड� '� प�मन�थच� द'दI-इगल�र नचतपट क�ल�. ह�त तय�न� स�ध� मल'�त� ह�न� प�श"ग�यन�च� पथम सध� ददल�.

दत� ड�वज�कर�न� स�ध�रण ६०चय� वर नचतपट�च� सग�त ददगदर"न क�ल�. र�ज� पर�जप� , गज�नन ज�नगरद�र , म�सटर ववन�यक , ददनकर प�टIल , दत� धम�"नधक�रI , र�जदत , र�ज� ठ�क/र इतय�दद ननम�"त�-ददगदर"क�बर�बर तय�न� क�म क�ल�ल� आ'�. रगलय� र�त� अर� ,

प�ठल�ग , प�'/ र� दकत� व�ट , थ�र�त�च� कमळ� , पडछ�य� ,

नचमणर�व - ग�डय�O�ऊ , प�डग�वच� र'�ण� , ज�न त� स�न , सथ व�'त� कSषण�म�ई , स�ख�च� स�वल� , व?र�ख वणव� , मध�चद , यर�द� इतय�दद नचतपट�त�ल तय�च� सग�त ववलकण ग�जल�.

डIडIन� १०-१२ न�टक�च�'I सग�त ददगदर"न क�ल�ल� आ'�. तय�प?क! थ�क य/ नमसटर गल�ड ह� न�टक�ल� सग�त द�णय�स�ठ� तय�न� जम"न सग�त'I आतमस�त क�ल�. डIडI '� जस� उतम सग�तक�र '�त� तस� त� उतम ग�तक�र'I '�त�. तय�न� रचल�ल� आणण ग�जल�ल� क�'I ग�त� अर� आ'�त.

१)आल� ददव�ळI मगलद�य� , आनद झ�ल� घर�घरI - ग�नयक� : लत�

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 37: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3737 मग�रकर २)क�णण ब�ई , ग�णग�णल�। ग�त म�णझय� ह�दय� ठसल�॥ - ग�नयक�: आर� O�सल�३)ग�ल� क�ठ� ब�ई क�न'� , क�न'� य�ईन�। ग�ल� क�ठ� म�झ� र�ज� , र�ज� य�ईन�॥ - ग�नयक�: लत� मग�रकर४)थ�बत� म� र�ज य�थ� , ज� त�झय�स�ठ� । ब�लण� न� ब�लण� र� ,

त� त�झय� '�त� ॥ - ग�नयक�: आर� O�सल�५)त�ज सवणपन पद'ल� र�, ग�प�ल� ! ग�नयक�: लत� मग�रकर

O�रत�य न�गररक�च� घ�स र�ज अडत� ओठ� '� गददम�न� नलद'ल�ल� प�'/ र� दकत� व�ट ह� नचतपट�तल� ग�त, डIडIच� सव�"त ग�जल�ल� ग�ण� म'णत� य�ईल. ह� ग�णय�न� तय�व�ळच� सगळ� ववकम म�डल� '�त�. ह� ग�णय�म�ळ� नमळ�ल�ल� सव" उतपनन स?ननक कलय�ण ननध�ल� द�णय�त आल�.डIडIच� अज/न क�'I ग�जल�ल� ग�ण� अर� आ'�त.

१)ऊठ रकर� स�ड सम�ध� -नचतपट: पडछ�य� -ग�नयक� : र�ख� ड�वज�कर२) अगण� ग�लम�'र फ�लल� - ग�नयक� : म�णणक वम�" ३)आईस�रख� द?वत स�र य� जगत�वर न�'I - नचतपट: व?र�ख वणव� -

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 38: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3838 ग�नयक�: स�मन कलय�णप/र ४)ग�म/ म�'�रल� ज�त� '� न�खव�-नचतपट : व?र�ख वणव� . ग�यक:

प.णजतhद अनOष�क! ५)गग� आल� र� अगण�- नचतपट :सथ व�'त� कSषण�म�ई६)य� ड�ळय�च� द�न प�खर� दफरत�ल त�मचय� Oवत� - नचतपट प�ठल�ग - ग�नयक�: आर� O�सल�७)त�झ� नन म�झ� इवल� ग�क�ळ – नचतपट : स�ख�च� स�वल� .

ग�यक – ग�नयक� : लत� आणण हदयन�थ मग�रकर८)सथ व�'त� कSषण�म�ई- नचतपट : सथ व�'त� कSषण�म�ई -

ग�यक : स�ध�र फडक�९)र�म� रघ�नदन� , र�म� रघ�नदन� - नचतपट : स�ख�च� स�वल� -

ग�नयक� : आर� O�सल�१०)ब�ई म�झ� करगळI म�डल� - नचतपट : पडछ�य� -

ग�नयक� :आर� O�सल� डIडIच� अज/न दकत�तरI शवण�य ग�ण� आ'�त क! जय�च� न�सत� उलल�ख कर�यल� ग�ल� तर प/ण" प�न Oरन ज�ईल.

नचतपट�चय� बर�बरIन�च डIडIन� बर य�च अन�ब�धपट�च�'I(ड�कय�मhटरIज)

सग�त,प�श"सग�त'I तय�र क�ल�ल� आ'�.

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 39: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 3939 १९९२ स�ल� डIडIन� र�वटच� नचतपट क�ल�. तय�नतर त� जवळजवळ ववजनव�स�तच ग�ल�व�ध"कय�न� डIडIचय� समरणरp!वर बर�च पररण�म क�ल�ल� '�त� तय�म�ळ� र�वटचय� क�ळ�त म�त डIडIच� नचतपट सSष�र� म'ण�व� नततक� सबध र�द'ल� न�'I. वय�चय� नववद�वय� वषU डIडIच� १९ सपटhबर २००७ र�ज� तय�चय� र�'तय� घरI त�व हदय ववक�र�चय� झटकय�न� ननधन झ�ल�.

आज डIडI आपलय�त तय�चय� अजर�मर च�ल�चय� सवरप�त ज�वत आ'�त.

(सव" म�द'त� , द�व� आणण छ�य�नचत म'�ज�ल�वरन स�O�र !)

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व

Page 40: मराठीतील संगीत विभागातील नऊ रत्ने

मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� मर�ठ� स�गम सग�त�त�ल नररत� 4040

सकलक सकलक : : पम�द श�क�त द�व पम�द श�क�त द�व