वोच्च अदालत िंर्ुक्त इजला · अधिवक्ता...

अधिवकता पदमबहादर शरषठ धव. परिानमनतरी तथा मनतरीपररषदको काराालर, स िहदरबार काठमाडौ मत मदााःउतपपरषण मत, ०७५-WO-0843 को पषठ 1

पकष

ररट धनवदक

धवपकषी

परतपरथी

वोचच अदालत, िरकत इजला

माननीर नतरारािीश डा. शरी आननतदमोहन भटटराई

माननीर नतरारािीश शरी परषोततम भणडारी

फ ला

०७५-WO-0843

मदााः- परमादश ।

लधलतपर धजलला कारा धवनारक न.पा. वडा नि.6 को पररवरतात लधलतपर

उप-महानगरपाधलका वडा नि.21 मा सथाधपत रहको सनहाज कररको तफा बाट

आफनो हकमा मत काठमाडौ धजलला का.म.न.पा. वडा नि. १० बानश‍वर

बसन अधिवकता पदमबहादर

शरषठ................................................

......१

धवरदध

परिानमनतरी तथा मनतरी पररषदको काराालर, स िहदरबार,

काठमाडौ..............1

कधष तथा पशपिकषी धवका मनतरालर, स िहदरबार,

काठमाडौ.....................1

सवासर तथा जन िखरा मनतरालर, रामशाहपथ,

काठमाडौ.........................1

पश वा धवभाग, हररहरभवन,

लधलतपर.............................................

...1

वन तथा वातावरण मनतरालर,

स िहदरबार............................................

.1

िघीर माधमला तथा ामानतर परशा न

मनतरालर.....................................1

नपालको िधविान २०७२ को िारा ४६ तथा िारा १३३(२) र (३) बमोधजम


र अदालतमा दारर भएको परसतत मदाको िधकषप‍त तर एवि ठहर र परकार छ:

नपालको िधविानको िारा ९(३) मा नपालको राधिर जनावर गाई भनन उललख

गररएको छ। र कारणल नपालमा जनतम धलएका वा रहका मपणा गाईहर नपालको

िधविानल धिनको जनावर हो। गाई िग हामी परतपरक नपालीको िारमाक र ािसकधतक

भावना जोधडएको छ। रसतो अवसथामा धवपकषीहरल गाईको िरकषण, वयवसथापन, आदर र

तपकार गनापन दाधरतपव रहनतछ। धहनतद परमपरा अन ार नपालमा परतपरक बषा धतहारमा लकषमी

पजाको ददन लकषमीको रप गाईलाई र गोबिान पजाको ददन गोरलाई िारमाक परमपरा

अन ार पजा गरी गाई र गोरलाई माला लगाई धमठो मध नो खाना ददन गदाछ ौ। गाईको

दि िारमाक वयव ाधरक रपमा वा वयधकतगत रपमा पररोग गदाछ । परमपरा दधख िधल

आएको परथाको रपमा गाईलाई माता मानन भएकोल गाईको गउत पजाआजामा दध हनको

लाधग पररोग मत गररनतछ। गाईलाई लातल छन हदन, गाई माना हदन, गाईलाई काटी

मा को रपमा पररोग गना हौदन भनर न धहनतद िमा अन ार नातन दधख धनरनततर रपमा

ममान गरी आएका छ । गाईलाई काटन माना काननताः परधतबनति लगाइएको हौदा जीधवत

गाई र गोरहर काननताः िरधकषत पश हो भन सथाधपत ध दधानतत रहको छ। रसतो अवसथामा

धवपकषी धनकारहरल गाई गोरको िरकषणमा गनापन काननी दाधरतपव परा गरका छनन। गाई

छाडा छोधडएको कारण ाहाराधवधहन भएको र िरकषण तथा वयवसथापन गनापनमा ो

दाधरतपव परभावकारी रपमा परा नगरको अवसथा धवदयमान रहको छ।

नपालको िधविानको िारा ९ को (३) मा नपालको राधिर जनावर गाई भनन परषट

लधखएको छ ज कारण धवपकषीहरको दाधरतपव मगर गाईको िरकषण गना पन हनतछ।

वयव ाधरक र वयधकतगत रपमा पाधलएका गाई, गोरहर छाडा रपमा नछाडी वयवसथापन गन

दाधरतपव वयव ारी, मगर नागरीक र धवपकषीहरको हनतछ। नपालको िधविानको िारा १६ मा

परतपरक वयधकतलाई ममानपवाक बाौचन पाउन हक हनछ, िारा २६ मा िारमाक सवतनतरताको

हक भनन उललख छ। गाई नपालको राधिर जनावर हनको ाथ धहनतद िमा परमपरा अन ार

लकषमी मानी लकषमी पजामा गाई र गोर पजामा गोरलाई पजा गरी िारमाक परमपरालाई

धनरनततर रपमा कारम राधखरहको अवसथामा धवपकषीहरल गाई गोरपरधत काननदधारा गररएका

वयवसथालाई काराानतवरन नगरको कारण कलाली धजललाको घोडाघोडी नगरपाधलकामा गाई

गोरको दरनीर अवसथा दधखएको छ। दशभरी न छाडा तथा व हारा रपमा छाधडएको

गाई, गोर, बाचछा, बाचछीहर भोक, रोग, परा र ओत परापत गना न कको कारण छटपटाई

अकालमा मरररहका छन। तपरसतो अवसथा दखर मगर मानव तथा धहनतद िमाालमबीहरको

मान परधतषठामा ठलो ठ पगको अवसथा छ ज को मलरमा धनिाारण गना दकदन।

नपालको िधविानको िारा ३० मा परतपरक नागरीकलाई सवचछ र सवसर

वातावरणमा बाौचन पाउन हक हनछ भनन म धलक हक भएकोल ३ करोड नपाली जनतालाई

धवपकषीहरल सवचछ र सवसर वातावरणमा राख‍न धजममवारी रहकोमा दशको धवधभनन भागमा

दिको वयव ार गनहरल गाईल दि ददन छाडपधछ आफल पालनको टटामा बाटोमा लराई

छाधड ददन र गोरल जोतप‍न न कन भएपधछ बाटोमा वा अनतर सथानमा छाडी ददन गरका

छन। काम नलागन बाचछा बाचछीहर मत ावाजधनक सथानमा छाडी ददन गरका छन।


जनताको तहमा भएका गरकाननी काराको जानकारी धवपकषीलाई भएको न छ। धवपकषीहरको

दाधरतपव धवधहनताको कारणल पशहर खानाको खोजीमा डक डकमा द डन पन भरहको छ।

ज का कारणल गाउौ शहर वजार न अवयवधसथत भरहको छ। गाई गोरको ररतर छररएको

मलमरको कारण शहर वजार तथा डक फोहर भई ददनहौ दगानति फधलरहको छ। ाथ

डक जाम भ दघाटना हन, रोग भोक परा को कारण जन क सथानमा अकाल मतपरवरण

गना वाधर भईरहको छ।

मलकी अपराि ( िधहता) ऐन, २०७४ को दफा ११७ ल पशपकषी अकााको घरजगगा

वा ावाजधनक बाटो घाटो वा ावाजधनक सथानमा छाडा छोडन धनषि गरको छ। ोही

ऐनको दफा २८९ मा गाई वा गोर मान वा कन िोट पराउन धनरतल कन काम गना वा

गराउन हदन, ऐ.को दफा २९० मा आफल पालको पशपकषी रोगी वा बदध भएको कारणल

ावाजधनक रपमा छाडन वा अनतर कन दकध मबाट धनदारी वा करर वयवहार गना हदन भनन

काननी वयवसथा उकत दफाहरल गरको वयवसथा अन ार क ल पधन गाई, गोर ावाजधनक

रपमा छाडन, माना वा िोट पराउन धनरतल कन काम गना गराउन हदन। तपर ो गररएको

धसथधतमा धवपकषीहरल ो गन वयधकतहरलाई काननी कारबाहीको दाररामा लराउन कन

अवसथा छ।

िधविान र काननी वयवसथाको अधतररकत पश कलराण धनदधशका, २०७३ को दफा

३(ठ) मा पशलाई धनरतव वा लापरवाहीपवाक गररएका काराहरलाई पशपरधत धनदारी

वयवहार माधनन उललख छ। ो धनदधशकाको दफा १५ मा पशको पररोग गदाा कोराा, िकक,

पा ो, धपडा ददन, धवरामी वा घाइत पशको उपिार नगन आदी कारालाई धनदारी कारा

मानको छ। दफा ४ मा पशलाई भोक, परा र कपोषण हन नदीन, डर, रा र तनाव ददन

नहन भनन धनदधशका (Policy) मा उललख छ। ऐ. को दफा १४ मा पशिनील कामबाट

धनवतत भएका वा बदधावसथामा पगका पशको आवशरक हरिाह तथा वयवसथापन गनापनछ

भनन उललख छ। धनदधशकामा उललख भएको वयवसथाको काराानतवरन गन दाधरतपव धजममा

धवपकषी धनकारहरको न हो। उकत धजममवारी परा नगरको कारण गाई गोरहर धनदारी

तरीकाल ददनानददन अकालमा मतपर भईरहको छ।

र िसथाल िसथागत रपमा गरको अधररनमा कलालीको िरको जिगलमा करीब

२८०० (दई हजार आठ र) गाई, गोर, बाचछा बाचछी कही मधहना अधघ डकबाट करीब

३ दक.मी. धभर एकानतत जिगलमा तारबार लगाई राधखएको पाएको छ। तपर री राख‍नको

लाधग आवशरक पन दाना पानी, ओत, औषिी उपिार आदी कही पधन वयवसथा छन। ो

कारण ददनहौ ज ो खाना नपाई, ओतको अभाव, जिगली जनावरको आकरमण र रोगका कारण

मरररहको अवसथा छ। र री ठलो िखरामा गाई गोर मरको कारण ध नो गनतहाएर वरीपरी

हना र बसन दकदन, तपर बाट वातावरण परदषण भईरहको छ। र ल मानवलाई मार होइन

तपरहाौ रहको वनतरजनततहर मतलाई अ र परररहको छ। तपर ो हनमा धवपकषीहरल काननको

पालना नगरको कारण न हो।

र री िधविान, मलकी अपराि िधहता तथा पश कलराण धनदधशका २०७३


मतल काननको रप धलएको अवसथामा धवपकषीहरल र धनदधशकामा भएको पश कलराण

मबनतिी वयवसथालाई लाग गन र परभावकारी लाग गनाको लाधग मर मरमा अनगमन

गन, परभावकारी काराानतवरन गन कारातफा अगर र भएका छनन। नपालको िधविानल राधिर

जनावर गाई भनी सवीकार गरता पधन दफतलो वयवसथापन र कानन वमोधजम धजममवारी

धनवााह नहदाौ पश अनततगात गाई गोर बाौचछा बाचछीहरको जराद न दरनीर अवसथा

ददनानददन बदिरहको छ ।

वारी तथा रातारात वयवसथा ऐन, २०४९ को दफा १३८ मा वारी िञचालन र

धहडनको लाधग बािा पन गरी कन पधन घर पालवा पशपनतछी ावाजधनक सथानमा छाडन

हदन भनन उललख छ। सथानीर रकार ञचालन ऐन, २०७४ को दफा ११ को (ण) को ३

मा कधष तथा पशपनतछीजनतर पराकधतक परकोप तथा महामारी रोग धनरनतरण गन दाधरतपव

सथानीर धनकारमा छ। अताः माधथ उललधखत काननहरल गरको वयवसथालाई धवपकषीहरल

कानन वमोधजम गना पन काम, दाधरतपव र कतावय कनपधन परा नगरको कारणल मलकी

अपराि ( िधहता) ऐन, २०७४ को दफा ११७ वमोधजम घरपालवा पशपिकषी छाडा छाडन

नहन, दफा २८९ वमोधजम गाई गोर मान वा कटन नहन, दफा २९० वमोधजम पशपकषीपरधत

धनदारी वयवहार गना नहन भनी काननमा सपषट उललख गरको र पश सवासर तथा पश

वा ऐन, २०५५ को ममा र भावना अनरप र ऐ.को धनरमावली २०५६ को धनरम

२२(क) वमोधजम र पश कलराण धनदधशका, २०७३ को दफा ३(ठ) पशपरधत धनदारी

वयवहार गना नहन, दफा ४ मा पशलाई भोक, परा र कपोषण हन नदीन, डर, रा र

तनाव हन नदीन, धपडाबाट रधकषत राखन, दफा ९ मा आशरम हनपन, गोठ बसन सथान, जाडो,

गमी, दाना पानी, दफा १४ मा धनवतत पशको हरिाह र वयवसथापन, दफा १७ मा

धजममवारी वहन गनापन, दफा २० मा सथानीर तहको धजममवारी मतको वयवसथा काननमा

परषट उललख भएकोल काराानतवरन गन दाधरतपव धवपकषीहरमा रहकोमा उकत भएको वयवसथाहर

काराानतवरन तथा आफनो धजममवारी परा नगरको कारण दशको धवधभनन सथानमा राधिर

जनावर गाई गोर र ो बाट जनतम धलएका पशहरको दरनीर अवसथा भएकोल धवपकषीको

नाउौमा पश कलराण धनदधशकामा भएको काननी वयवसथा ततपकाल लाग गरी गाई गोरको

भोक, रोग, ओत परा को उधित िरकषण र वयवसथापन गरी राधिर जनावर गाई मतलाई

िरकषण गना भनन परमादश जारी गरी पाउौ ।

नपालको िधविानको िारा २६ मा परतपरक वयधकतलाई आफनो आसथा अन ार िमाको

अवलमबन, अभरा र िरकषण गन सवतनतरता हनछ भनन उललख छ। "गाई" राधिर जनावर

मार नभएर धहनतद िमा ौसकधत अन ार गाई गोरको धतहारमा पजा गररन भएकोल िमा

मबनतिी हकको रकषाको लाधग र िारा ३० वमोधजम परतपरक नागरीक सवचछ र सवसर

वातावरणमा बाचन पाउन हक हनछ भनन वयवसथा भएकोल धवपकषीहरल कानन वमोधजमको

आफनो दाधरतपव धनवााह नगरको कारण गाई, गोरहरको जहाौ तपरही मतपर हन कारण तपर को

दगानतिल नागरीकको सवासरमा परतपरकष अ र र सवचछ वातावरणमा मत अ र पारकोल

कानन धवरदध छाडा छोडन, धनदारी वयवहार गनलाई काननको दाररामा लराउन र उधित

िरकषण तथा वयवसथापन गना, िमा िसकधतको जगनाा हन र वातावरणीर परदषणबाट


माजलाई मकत गन उपरकत कारा परभावकारी रपमा थालनी गनाको ाथ काननको

काराानतवरन र पशको परभावकारी वयवसथापन गना गराउन भनन परमादश जारी गरी पाउौ ।

ाथ धवपकषीहरको नाउौमा वोचच अदालत धनरमावली २०७४ गोरपरधत गररद आएको

वयवहार अनततपर गरी ततपकाल रोग, भोक, ओतको मसरा अनततपर गरी छाडा छोधडएको गाई

गोरहरको परभावकारी िरकषण र वयवसथापन ततपकाल गना गराउन भनी धवपकषीहरको नाउौमा

अनततररम आदश जारी गरी पाऊौ भनत‍न मत वयहोराको सनहाज कररको तफा बाट र आफनो

हकमा मत अधिवकता पदमबहादर शरषठको धनवदन।

र मा क क ो भएको हो ? धनवदकको माग बमोधजमको आदश दकन जारी हन

नपन हो ? आदश जारी हन नपन भए आिार र कारण धहत बाटोको मराद बाहक िना

पाएका धमधतल १५ ददनधभर धवपकषीहरलाई महानतराराधिवकताको काराालर माफा त

धलधखतजवाफ पश गना भनी रो आदश र ररट धनवदनको परधतधलधप ाथ राखी मराद िना

पठाई मराद धभर धलधखतजवाफ पर वा अवधि नाघ पधछ धनरमान ार पश गना।

अनततररम आदश माग भएको मबनतिमा धविार गदाा, राधिर जनावरको परतीकको

रपमा रहको गाई र तपर ौग मबधनतित परजाती गोर घर पालवा जनावार भएका र घर

पररोगमा धतनीहरको पररोग आवशरकता र उपादरता नहन अवसथा भएपधछ छाडा छाधडददन

परिलनल उनीहरको वा सथान आहारा र उपिारको उधित रखदख र िरकषण हन न की

रोग र भोकको कारणल तपरसता गाई गोरल कषटपणा रपमा बाधिरहन परको र ाथ

अकालमा न मतपर वरण मत गरररहन परको हौदा परारधमभकरपमा उकत अवसथालाई ततपकाल

रोकनको लाधग नपाल अधिराजरभरका जनजन सथानमा छाडा छाधडएका गाई गोरहरको रसतो

अवसथा छ तपर सथानका तपरसता अवसथाका गाई गोरलाई रधकषत वा सथान, जीधवकाको

लाधग ामानतर घा , दाना पानी जसता अती आवशरक रपको आहारा एवम उपिारको

वयवसथा गरी छलफलको धनधमतत धमधत २०७५।१२।३ गतको ददन उपधसथत हन आउन भनी

धवपकषीहरको नाउौमा मराद िना जारी गरी हाजीर भए वा गजारपधछ धनरमान ार पश

गना भनत‍न मत वयहोराको 2075/11/२१ गतको र अदालतको आदश।

धनवदक सवरिल आफनो धनवदनमा धवधभनत‍न ऐन, धनरमावलीलाई आिार धलनभएको

दधखनतछ। उकत ऐन तथा धनरमावलीको काराानतवरन गन आधिकाररक धनकार र मनतरालर

नभएको र र मनतरालरल क कन काम कारबाहीका कारणबाट र मनतरालरलाई धवपकषी

बनाइरो वा र मनतरालरल मपादन गरका वा गन क कन काम कारबाहीका धवरदधमा

ररट जारी हनपन हो भनत‍न मबनतिमा धवपकषील सपषट र बोिगमर तर, कारण र आिार

ददन न कन भएकोल र मनतरालरको हकमा ररट धनवदन औधितपरपणा दसखिदन। धनवदनको

धवषरवसत ौग र मनतरालरको काम कतावय तथा अधिकारकषर मबधनतित नदधखएको ाथ

नपाल रकार काराधवभाजन धनरमावलील र मनतरालरलाई धनश‍धित काराकषर तोदकददएको

र तपर री तोदकददए बमोधजमका काम, कतावय तथा अधिकार कषरहर धजममवारीपवाक धनवााह

गना र मनतरालर दव ित कर र परधतबदध रहकोल र मनतरालरलाई अकारण धवपकषी

बनाएको हद मम धनवदन दावी खारजभागी छ भनत‍न मत वयहोराको नपाल रकार वन


तथा वातावरण मनतरालरको तफा बाट ऐ. मनतरालरका धिव डा. धवश‍वनाथ ओलीको

तफा बाट परको धलधखत जवाफ।

धवपकषी ररट धनवदकल र मनतरालरलाई क कन आिार र कारणबाट धवपकषी

बनाउनपरको हो, धवपकषी बनाउन पनााको कारण उललख गना कको दसखिदन। तथाधप सवसथ

जीवनका लाधग सवचछ वातावरण कारम गना रीट धनबदकल उठाएको वालमा मनतरालर

कारातपमक छ। सवचछ वातावरण हनपछा र परतपरक नागरीकल फा सवचछ र सवसथ

वातावरणमा जीवनरापन गना पाउनपछा भनन करामा दईमत हन कतन। ोही अधभपरारल

र मनतरालर दा पररतप‍नशील रधहआएको छ र रहनछ। जहाौ मम पशहरको अकाल मतपर

हन तपर मा राधिर जनावर गाईको िरकषण तथा उधित वयवसथापन नगरको कारण पशहर

भोक, रोग, ओत र परा ल मतपर भएको कारणल मगर मानव जीवनमा मत वातावरणीर

रपमा अ र पनाको ाथ जतातत जनावरको मतपर भएकोल सवचछ वातावरण कारम नहनको

ाथ र जनताको सवासरमा परतपरकष अ र पदाा मत कन कदम िालको अवसथा नभएको

हौदा छोधडएका गाई गोरहरको परभावकारी िरकषण र वयवसथापन ततपकाल गन गराउन

मबनतिमा मबधद धनकारबाट परापत हन धलधखत जवाफबाट सपषट हन न हौदा र

मनतरालरलाई धवपकषी बनाई रहन पन होइन। परतपरक पश पिकषीहरको भोक, रोग ओत र

परा लगारत सवासर परधत जग र मबदनशील भई सवसथ जीवन रापनकालाधग

मबधनतित मनतरालरको धरानाकषाण हन न भएकोल उकत काराका लाधग हकारा गना र

मनतरालर दा ततपपर हौदा र मनतरालरका हकमा कन आदश जारी गरररहनपन अवसथा

छन। ररट खारजभागी छ, खारज गररपाऊौ भनत‍न मत वयहोराको सवासर तथा जन िखरा

मनतरालरको तफा बाट ऐ.का धिव िनतरकमार धघधमरको तफा बाट र अदालतमा परको

धलधखत जवाफ।

नपाल रकार (कारा धवभाजन) धनरमावली, २०७४ बमोधजम उकत धवषर र

मनतरालरको कषराधिकारधभर पन दसखिदन। रसतो धवषरमा र मनतरालरलाई धवपकषी बनाई

ररट धनवदन दारर गनापन अवसथा धथएन। त था, ररट धनवदन खारजरोगर छ खारज गरी

पाऊौ भनत‍न मत वयहोराको िघीर माधमला तथा ामानतर परशा न मनतरालरको तफा बाट

धनधमतत धिव रश अधिकारीको तफा बाट र अदालतमा परको धलधखत जवाफ।

छाडा छोधडएका पशहरको कारण वातावरणमा अ र परको िरकषणमा अ र परको

तथा वारी दघाटना मत हन गरको धबषरमा आवशरक वयवसथा गना कन अधिकार

सथानीर रकार िञचालन ऐन, २०७४ ल सथानीर तहलाई परदान गरको छ। सथानीर

तहबाट काननल धनिाारण गरका अधिकार पररोग गरी वातावरण िरकषण तथा छाडा

पशपकषी छाडन कारा धनरनतरण गन मतका कारा हौद गरका र पश छाडा छाडनलाई कानन

बमोधजम कारवाही हन अवसथा छ। तपरसत पशपकषीको िरकषण, धतनको उधित आहारको

वयवसथा गरी कधषको एउटा धहस ाको रपमा रहको पश कषरको धवका मा नपाल रकारबाट

नीधत तथा काराकरम तथा ालब ाली बजट माफा त आवशरक वयवसथा भरहका छन। राधिर

जनावर गाई लगारत पशपिकषी िरकषण गना तथा पशपिकषीको िरकषण नगन, छाडा छाडन


जन क वयाधकत तथा िसथापरधत कानन बमोधजम कारवाही गन धवषरमा रो काराालर

करटबदध रहको छ। रसता कारा धनरनतरणको लाधग न मलकी अपराि, ( िधहता) ऐन, २०७४,

पश कलराण धनदधशका, २०७३, सथानीर रकार िञचालन ऐन, २०७४ लगारतका कानन

जारी भई काराानतवरनमा आएको छ। र री नपाल रकारबाट पशपकषी छाडा छाडन काराको

धनरनतरणको लाधग पराापत काननी वयवसथा गररएको र तपर को काराानतवरनमा मत

परभावकारी वयवसथा गरर दकएको अवसथामा ररट धनवदकल पश छाडा छाडन वयधकतगत

दाधरतपव कारम हन धबषरको लाधग र काराालर मतलाई परतपरथी बनाई दारर गना भएको

र धनवदनमा र काराालरको क कसतो काम कारवाहीको कारण ररट धनवदन गना परको हो

ो मत खलाउन न कको अवसथामा परसतत ररट धनवदन आिारधहन तथा औधितपरधहन हौदा

खारजभागी छ। खारज गरी पाउौ भनत‍न मत वयहोराको नपाल रकार परिानमनतरी तथा

मधनतरपररषदको काराालरको तफा बाट ऐ. को धिव धडललीराज धघधमरको तफा बाट र

अदालतमा परको धलधखत जवाफ।

मलकी अपराि ( िधहता) ऐन, २०७४ को दफा २९० को उपदफा (१) मा क ल

कन पशपनतछीलाई कटी, धहकााई वा बोकन कन कषमता भनतदा बिी भारी बोकाई वा

ामराभनतदा बिी द डाई वा रोग, घाउ, खरटरा वा अनतर कन कारणबाट काम गना अ मथा

भएकोलाई काममा लगाई वा हाधनकारक बसत वन गराई वा अनतर कन परकारल रातना

ददन वा आफल पालको पशपनतछी रोगी वा वदध भएको कारणल ावाजधनक रपमा छाडन

वा अनतर कन दकध मबाट धनदारी वा करर वयवहार गना नहन र क ल ो गर गराएमा

ोही दफाको उपदफा (२) बमोधजम तीन मधहना मम कद वा पाौि हजार रपराौ मम

जररवाना वा दव जार हन काननी वयवसथा रहको छ। मलकी फ जदारी काराधवधि

( िधहता) ऐन, २०७४ को अन िी -१ को दहार (क) को २४ मा पशपनतछी मबनतिी

क रलाई मावश गरको, ोही ऐनको दफा ४ मा अन िी-१ मा उधललधखत कन क र

भएको, भइरहको वा हन लागको छ भनन करा थाहा पाउन वयधकतल तपरसतो क रका

मबनतिमा आफ ौग भएको वा आफल दख जान ममको वद परमाण खलाई तपरसतो कराको

धलधखत जाहरी दरखासत

वा म धखक िना वा धवदयतीर माधरमको िना अन िी-५ बमोधजमको िाौिामा नधजकको

परहरी काराालरमा रथाशीघर ददन पन, तपर गरी ोही ऐनको दफा ५ मा दफा ४ बमोधजम

ददइएको जाहरी दरखासत वा िना मबनतिी परहरी काराालरल दताा गना इनतकार गरमा

जाहरी दरखासत वा िना गन वयधकतल तपरसतो वयहोरा खलाई मबधनतित धजलला रकारी

वदकल काराालर वा तपरसतो जाहरी दरखासत वा िना दताा गना पन परहरी काराालर भनतदा

माधथललो तहको परहरी काराालरमा जाहरी दरखासत वा िना धहत उजरी गना कन

काननी वयवसथा रहको छ। परिधलत काननल क र भएको, भइरहको वा हन लागको थाहा

पाउन क ल तपरसतो िना नधजकको परहरी काराालरमा ददन पन भनन सपषट काननी वयवसथा

रहकोमा धवपकषी ररट धनवदकल उकत काननी वयवसथा अनरपको उपिारको बाटो अवलमबन

नगरी ररट कषराधिकारमा परवश गरकोल ररट धनवदन धनरथाक छ। नपाल रकार, कधष तथा

पशपनतछी धवका मनतरालर (मनतरालर) पशपनतछीहरको कलराण गना, दव ित, दकरर र


परधतबदव रहको छ। मनतरालरल पश कलराण मबनतिी रोकारवाला धनकारहरको

हभाधगतामा राधिरसतरको गोषठी ञचालन गरको, वयव ाधरक फमाहरको अधरावधिक गरको,

राधिरसतरमा पशधवका मबनतिी धमधडरामा िनामलक काराकरम पर ारण गरररहको,

पशपनतछी धवका फामाहरबाट ििधलत काराकरमहरको धनरधमत अनगमन, मलराङकन गरको,

पशपनतछी जनतर वसत अन ारको मोडल फारमाङगको लाधग अ ल अभरा पदवधतको पराकज

तरार गदरहको, गाईभ ी परवदधान काराकरम ञचालन गरको, ि री िरकषण मबनतिी राधिर

गोषठी ििालन गरको, पश आनवािधशक सरोत िरकषण, िबिान र उपरोग, दि िकलन, धिसरान,

िवानी कनतरहर सथापना गन लगारतका काराकरमहर ञचालन गरी पश कलराण मबनतिी

कारा गरररहको छ। अताः ररट धनवदकल पश कलराण मबनतिी धवधभनन धवषरमा ऐन, कानन,

धनरमावली, धनदशका, काराधवधिहर जारी भएको धवषरलाई सवीकाना भएको छ। उकत ऐन

लगारतका काराधवधिहर नपाल रकारका मबधनतित धवभाग, काराालरहरल काराानतवरन गरी

लाग गन काम भइरहको हौदा ररट धनवदनमा दावी गररए जसतो पश कलराण मबनतिमा

मनतरालर र मनतरालर मातहतका धनकारहरल कही नगरको अवसथा होइन भनत‍न मत

वयहोराको कधष तथा पशपिकषी धवका मनतरालरको तफा बाट ऐ. का धिव परकाश माथमाको

तफा बाट परको धलधखत जवाफ।

धनरम बमोधजम ापताधहक तथा दधनक मदा पशी िीमा ििी इजलाश मकष पश

हन आएको परसतत ररट धनवदनमा धनवदकको तफा बाट रहन भएका धवदधान वररषठ

अधिवकताहर शरी हररहर दाहाल, शरी परकाशमणी शमाा, डा. शरी नारारण धघधमर, शरी

पदमबहादर शरषठ तथा धवदधान अधिवकताहर शरीिराकमारी पडा नी, शरी खगनतर वदी, शरी

इधनतदरा ध लवाल, शरी जजकाजी महजान, शरी कषणगोपाल महजान, शरी नातीबाब दाहाल, शरी

शानतता पनतत, शरी रदधमान महजान, शरी रधवनतर तामाङ र शरी राज फरालल गाईलाई छाडा

छोडनबाट रोकन कारा वयधकत र रकार दवको हो। काननल जो जसको धजममवारी हो भनी

तर गरको छ ो धनकारल दाधरतपव पणारपमा धनवााह गनापन हनतछ। वतामानमा गाईको

िरकषण गनाको टटा गोवदय गन करम बिको छ। गाईको िहार र सहि ा भएको छ ो

अवसथा हटनपछा भनत‍न न धनवदन माग हो। ावाजधनक जवाफदहीको पालना भएको छन।

गाई छाडा छाधडएको कारण हानी पगको दषकधत मबनतिी काननको धवषर पधन हो। अनतर

वयधकतलाई अ र परभाव पान गरी गाईवसत छाडा छाडी अ धविा र अ र पर‍राउन धमलन

पधन होइन। क ल पधन अनधित मधदध पाउन भएन। र धवषरमा वयधकतको र रकारको

दाधरतपव सपषट गनापछा। सथानीर रकार ञचालन ऐन, २०७४ ल गाउौ पाधलका तथा

नगरपाधलकाको अधिकार अनततागत उकत ऐनको दफा ११(२)(ण) मा कधष तथा पशपालन,

कधष उतपपादन वयवसथापन, पश सवासर, हकारी धशषाक अनततगात पशपालन तथा

वयवसथापनका वारमा धवधभनन धजममवारी तोदकएको भए पधन तोदकएको धजममवारी अन ार

काम गररएको छन। त था धनवदन माग अन ार धबपकषीहरका नाउमा आदश जारी हनपछा

भनी बह गनाभरो।

तपरसत धवपकषी नपाल रकारको तफा बाट उपधसथत धवदधान ह-नतराराधिवकता शरी

िधजव रगमील गाईको िरकषण गन धवषरलाई नपाल रकारको तफा बाट परको धलधखत


जवाफल अनतरथा हो भनको अवसथा छन। धवधभनत‍न कानन पधन बनको अवसथा छ। गाईको

िरकषण मतको धवषर परदश रकार र सथानीर रकारको ाझा िीमा मावश गरी दई

रकारलाई मानरपमा उततरदारी बनाएको छ। फ जदारी अपराि िहीता, २०७४ को दफा

११६, ११७, २८९, २९१, २९२ मा काननी वयवसथा गररएको छ। गाई गोर मबनतिी

क र अपरािलाई अन िी १ मा मावश गररएको छ। गाई िरकषणका लाधग सरोत ािनल

भराए मम कानतजी हाउ बनाइएको र बनाउन करम जारी छ। ररट धनवदकल सथानीर

रकार र परदश रकारलाई धवपकषी बनाएको छन। गाईको िरकषण गन भनी काननल न

धजममवार बनाएको धनकारलाई धवपकषी नबनाई दारर भएको हदाौ परसतत ररट धनवदन

खारज हनपछा भनी गनाभएको बह धजकीर धनरो।

धमध ल कागज अधररन गरी धनवदक सवरि, ररट धनवदकक तफा बाट उपधसथत धवदवान

कानन वयव ारीहर तथा धवपकषी नपाल रकारका तफा बाट उपधसथत धवदवान उप-

नतराराधिवकताल परसतत गनाभएको बह मत नी धनणार तफा धविार गदाा परसतत ररट

धनवदनमा दहारका परश‍नहरको धनरपण हनपन दधखरो।

१. परसतत धववादमा धनवदकल गाई गोरको िरकषण र वयवसथापनको धवषर उठान गरी

र अदालतमा परवश गरकोमा ावाजधनक हक र रोकारको कषराधिकार आकरषात

हन अवसथा छ वा छन, ाथ धववाददत धवषरमा धनवदकलाई र अदालतमा

धनवदन गन हकदरा परापत छ वा छन।

२. गाई गोरको िरकषणको धवषरलाई िविाधनक तथा ािसकधतक दधषटवाट क क री

हररनपछा?

३. गाई गोर लगारतका पशहरको िरकषणमा जोधडएका काननी आरामहर क क हन?

४. गाई गोरको िरकषणको मवनतिमा धवपकषीहरवाट आ-आफनो दाधरतपव परा गरको

अवसथा छ वा छन।

५. परसतत धववादमा धनवदकको माग वमोधजमको आदश जारी गनापन हो वा होइन।

वापरथम पधहलो परशन तफा हदाा धनवदकल दरपधिम परदशको िनगदि लगारतका

सथानहरमा गाई गोर छाडा छोधडएको धवषरलाई उठाएको पाइनतछ। धनवदनमा ो कषरका

दक ानहरल गाई गोर बाचछा वाधचछ छाडा छाडको कारण ती जनावरहरल दक ानको

वाधल खान करम बिको, ती जनाबरहर डकमा ररतर डधलरहको, भोकभोक परररहको,

जिगली जनावरहरको ध कार वधनरहको, डकमा आवागमनलाई बािा पर‍राइरहको, वारी

दघाटना भरहको, मलमर, ध नो आददको कारण वातावरणमा परधतकल अ र परररहको करा

उललख गरको पाइनतछ। रधह असतवयसतताकोबीि कलाली धजललाक घोडाघोधड नगरपाधलकाल

कलालीको िरको जिगलमा कररव २८०० गाई, गोर, वाचछा वाधचछ राजमागा भनतदा ३

दकलोधमटर धभर एकानतत ठाौउमा तारवार गररराखको, तर आवशरक दाना, पानी, ओत

तथा औषिोपिारको उधित परवनति नहौदा तपरहाौ राधखएका गाई गोर बाचछा बाधचछहर ठलो

िखरामा मरररहको भनन धजदकर पधन धलएको पाइनतछ। धनवदक िसथा सवरि पधन ती उपधकषत

जनावरको िरकषणमा िलगन रहको करा धनवदनमा उललख गररएको र बह मा उठाइएको छ।


र री हदाा परसतत ररट धनवदनमा उठाइएको धवषर राधिर जनावरको रपमा मानतरता परापत

गाईको िरकषणधवधहनता तथा उपकषा िग जोधडएको धवषर हौदा ावाजधनक हक र रोकारको

धवषर हो भनन न दधखरो। ाथ धनवदकमधर सनहाज करर पश अधिकार िरकषणको कषरमा

कारारत िसथा दधखएको, रो िसथाल िनगदि कषरमा तपर री छाडा छाधडएका गाई

गोरहरको िरकषणमा कही कारा गरको भनन पधन खलन आएको र धनवदकमधर अधिवकता शरी

पदमबहादर शरषठ वातावरणीर कानन र नतरारको कषरमा गधहरो रधि राख‍न वयधकत भ र

अदालतमा परका धवधभनन ावाजधनक रोकारका धववादहरको धनरपणमा रधि, रोकार र

परवीमा िलगन वयधकत दसखिदा धनवदकहरलाई परसतत धववादको धवषरलाई अदालत परवश

गराउन हकदरा भएको न दधखरो।

अव माधथ उधललधखत दोसरो परशन अथाात गाई गोरको िरकषणको धवषरलाई

िविाधनक, तथा ािसकधतक दधषटवाट क क री हररनपछा भननवार हदाा नपालको वतामान

िधविानको िारा ९ को उपिारा (३) मा “नपालको राधिर जनावर गाई हनछ” भनी

उललख गररएको छ। रो वयवसथा २०१९ ाल दधख लगातार िधविानमा रहद आएको छ।1

गाई हामरो राधिर पधहिान िग जोधडएको धवषर हो। गोवि तथा वषभ बि नपालको कानन

परणालीमा दा वादा धनषधित छ। र मानमा गाई हामरो नातन िमा, िसकधत, परिपरा

मतको नतदभामा एक महतपवपणा जनावर हौदा गोरकषा हामरो िविाधनक दाधरतपव िग

जोधडएको धवषर हो भनन सपषट दधखरो।

नपालको िधविानको िारा ४ मा नपाललाई िमाधनरपकष राि घोषणा गद

सपधषटकरणमा “िमाधनरपकष भननाल नातन दधख िधलआएको िमा िसकधतको िरकषण लगारत

िारमाक ासकधतक सवतनतरता िझनपछा” भनन उललख छ। र वाट नातनदधख िधलआएको

िमा िसकधतको िरकषणको करा िधविान धवपरीत नभ िमा धनरपकषताको एक आरामको

रपमा िधविानमा सवीकार गररएको रहछ भनन वधझनतछ। िमा िसकधत, मपदाको िरकषण

हौदा मदारको अधसततपवका आिारहर रधकषत र िरधकषत हनतछन। रधह रधकषत िसकधत धभर

बरधकत र मदारल सवसथ र जीव रपमा हका न, पररपोधषत हन र आफनो वयधकततपवको

धवका सवतनतररपमा गना कछ। िधविानको िारा २६ मा िारमाक सवतनतरताको हकवार

उललख गद िमामा आसथा राख‍न परतपरक वयधकतलाई आफनो आसथा अन ारको िमाको

अवलमवन, अभरा र िरकषण गन सवतनतरता हन करा परतपराभत गररएको छ। र वाट

नातन िमा िसकधतको “अवलमवन, अभरा र िरकषण” गन कारालाई पधन िारमाक

सवतनतरताक एक पकषको रपमा धलन दकन दधखनतछ। िमा िसकधत िग मवधनतित िधविानमा

अनतर कही वयवसथाहर पधन छन। उदाहरणको लाधग, िारा ८ मा िनतर रा अधङकत

झणडालाई राधिर झणडाको रपमा तोदकएको छ। िनतरल करणा र राल परजञालाई िकत

गछान। धरनको ासतरीर महतपव र वािमीर मधहमा त छदछ, तर िनतर र रा दवलाई

धहनतदहर दवता भनी पजदछन; रालाई नारारणको रपमा र िनतरमालाई ोमको रपमा

1 हनाहो नपालको अनततरीम िधविान २०६३ िारा ७(२), नपाल अधिराजरको िधविान २०४७ िारा ७(२), नपालको िधविान २०१९

िारा ९(२)।


धहनतदहर पजा गछान। धशवको शीरमा िनतर ोधभत रहको माधननतछ, पणा िनतर, अिा िनतर,

बालिनतर आददल धहनतद िमा िसकधतमा धवशष महतपव राखछन। मठ मधनतदरहरमा

अनाददकालदधख िनतर रा अधडकत धवजा रहद आएको र रा िनतरको आरिनाको िलन

अनतर िमामा पधन रह भएकोवाट ब मदार र मपरदारमा र को सवीकाराता कारम रहको

माननपन हनतछ। तर रहाौ गाईको पर ङग रहको र गाईको दई आौखामा रा र िनतरमाको

वा हनतछ भनन धवशवा धहनतद िमामा गररन हौदा र िनतर रा अङदकत राधिर झणडा र

राधिर जनावर गाईबीि कन न कन रपमा िारमाक तथा ािसकधतक ाइनो, िा ो र

रोकार रहको दधखरो।

नपालको िधविानको िारा ३२ को उपिारा (३) मा नपालमा ब ोबा गन परतपरक

नपाली मदारलाई आफनो िसकधत, ासकधतक भरता र मपदाको िबिान र िरकषण गन

हक हनछ भनन वयवसथा गररएको छ। तपर गरी िारा ५१ (ग) मा “सवसथ र भर

िसकधतको धवका गरी ामाधजक मबनतिमा आिाररत माजको धनमााण गन राजरको

धनधत हन” करा उललख छ। २०६८ को जनगणना अन ार नपालमा ८१.३ परधतशत

धहनतदहरको ब ोबा रहको हौदा िधविानमा गररएका री वयवसथाहरको रथाथापरक र

िरातलीर अथा गदाा नातन दधख िधलआएको िमा िसकधतको रकषा गना पधन िधविानमा

उधललधखत िमा धनरपकषताको एक आराम बनत‍न पगछ। गाई िविाधनक रपमा हामरो राधिर

पधहिान िग जोधडएको धवषर मार नभ हामरो िमा, िसकधत, भरता र परिपराको एक

परतीक हौदा गोरकषा नपालको एउटा राधिर दाधरतपव हो भनन सपषट हनतछ।

िमा धनरपकषता र िमा िसकधतको हकवार र अदालतल अपनाएको नीधत तफा हदाा

िमा धनरपकषताको अथा राजरको आफनो कन िमा हदन; राजरल िमाको आिारमा क लाई

धवभद गदन र िमाको आिारमा गररन धथिोधमिो, धतरसकार, अपहलना, उपकषा तथा

अ मान वयवहार गदन। तपर गरी िारमाक आवरणमा गररन जातीर धवभद, अनतिधवशवा ,

छवाछत एवि अनतरार, बरधकततपव धवका मा ध जाना गररन अवरोि तथा जवरजधसत िमा

पररवतान गररन जसता करालाई राजरल हदन भनन हो। िमा धनरपकषताको ाइनो तका वाद र

वजञाधनक धिनततन िग अवशर छ। तर तपर को तातपपरा नातनदधख िधलआएको िमा, िारमाक

िसकधत, मपदा र भरताको रकषा राजरल गदन भनन िासहि होइन। अको शबदमा,

िमाधनरपकषताको अथा िमाको धवरोि होइन। राजरदवारा गररन धनणार तथा राजर ञचालनमा

कन िारमाक मतको परभावमा अको िमा मत र धवशवा उपर धििो धमिो नगरररो

भनन मम र को तातपपरा हो। तर र को अथा नातन दधख िधलआएको िमा सकधतको रकषा

राजरल गना हौदन भनन कदाधप होइन। नातन िमा िसकधतको रकषा गना पधन िधविानताः

राजरको कतावय हो2। िमाधनरपकषताको अथा िारमाक धवषरमा राजरल आौख लगाउन हदन भनन

कदाधप होइन3 भनन कराको उदघोष र अदालतल मर मरमा गररआएको छ। धवशवभर

िमाधनरपकषताको एउट मोडल नरहको नतदभामा हामरो आफनो दशको परिपरा, पररवश,

2 तलध स िखडा धव परिान मनतरी तथा मनतरी पररषदको काराालर, नकाप २०७४ अङक ७ धनणार नि ९८४९ प १२९१

3 भरतमधण जिगम धव. परिानमनतरी तथामनतरी पररषदको काराालर, नकाप २०७३ धनणार नि ९७३३ प २३२३।


जनबरवहार र जनभावना अनकल िमा िसकधतको मविान गद धवका र आिधनकरणको

मागामा अधि वढन पछा। रहीकरा न िधविानको शवद, ममा र भावना अनकल हौदा ोही

अनरप राजरल आफनो दाधरतपवको धनवााह गनापछा भनन र इजला को ठमराई छ।

नपालको िधविानमा रहको िमा धनरपकषता, िमा िसकधतको रकषा मवनतिी उपराकत

आरामवार ििाा गरर अव “गाई वगा” अथाात गाई गोरको िारमाक र ासकधतक महतपवबार

कधह गधहररएर धविार गरौ। धहनतद िमामा गाईलाई वादवमरी, वाभत मदददाधरनी,

वालोकधहत ी पणरसवरपा आदद शवदहर उललख गरी मबोिन गररएको पाइनतछ। गाईको

पधवरतालाई धहनतद िमा र िसकधतल अतपरनतत महतपव ददएको छ। गाईको दि, दधह, गोमर,

गोवर र ो धमधशरत पञचगवय नभ धहनतदहरको कन िारमाक अनसठान शर न हदन। वदमा

गाईलाई अददधत, िनभ, अधनर आदद नामल पकाररएको छ। गाईको वणान वदहरमा कर

पटक गररएको छ4। अथवावदमा गाईलाई “बशाि दवा उपजीविधत वशाि मनषरा उप। वशदि वा

भबत रावत रो धवपशरधत”5 (अथाात माधन र भगवान दव गोर वाट धजउछन, जव मम

रा रहनतछन रो िरधतमा गाई रहनतछन; मपणा धवशव गाईहरमा धनभार छ) भधनएको छ।

तपर गरी ऋगवदमा “गाभो भगो, गाव इनतरो” भधनएको छ6। बहतपपराशरसमधतमा गाईको

शरीरमा दवी दवता ऋधषमधनहरको वा वार वणान गद भधनएको छाः7

शिगमल धसथत बरमहा शिगमधर त कशवाः। शगागर शिकरि धवधरात ररो दवााः परधतधषठतााः।।

शिगागर वातीथााधन सथावराधण िराधण ि। व दवााः धसथता दह वादवमरी धह ग ाः।।

ललाटागर धसथता दवी ना ामधर त षणमखाः। कमवलासवतर नाग ततपकाणाा ौभराि वयवधसथत ।।

धसथत तसराि रभरािकषषोाः शधशभाषकर । दनततष व विाषट धजवहाराि बरणाः धसथताः।।

रसवती ि हिकार रमरकष ि गणडर ाः। ऋषरो रोमकपश परसतराव जानतवीजलम।।

काधलनतदी गोमर तसरा अपरा दवतासतथा। अषटासविशधतदवानाि कोटयो लोम तााः धसथतााः।।

उदर गाहापतपरोSधगनहदार दधकषणासतथा। मख िाहवनीरसत भराव र ि कधकषष।।

एवि रो वतात गोष ताडनकरोिवरजाताः। महती धशररमापनोधत सवगालोक महीरत।।

अथाात गाईको ध ङको जरामा भगवान वरमहाजी, दव ध ङको मधरभागमा नारारण र

शीषा भागमा धशव रहनहनतछ, र को अधतररकत स िङको अगरभागमा िर अिर धहतका व

तीथासथल, ललाटको अगरभागमा पावाती, नाकको बीिमा कमार कातीकर, दवकानमा

कमवल र असवरनामका नाग, दाइन र दबर आौखामा रा िनतर, दाौतमा आठवट व ,

धजबरोमा वरण, हिकारमा भगवती रसवती, गणडसथल (गाल)मा रम र रकष, र का

पवालहर (रोमकप)मा मसत ऋधषगण, गोमरमा गङगाजी, गोमर(गोवर)मा रमना तथा

लकषमी धहत व दवता, पटमा अधगन, कधकषरहरमा भर र अपषभर नामका अधगनहर

4 एउटा अधररन अन ार ऋगवदमा गाईको नाम ७२३ पटक, ामवदमा १७० पटक र अथवा वदमा ३३१ पटक गरी जममा १३३१ पटक

उललख भएको छ हनाहो https://www.dakshinvrindavan.org/cow-in-vedas/। 5 अथवावद १०.१०. २६,

6 अथाात मलाई गाई ईनतर झ लागछ, ऋगवद ७.६९.९

7 बहतपपराशरसमधत ४।३१-४१

https://www.dakshinvrindavan.org/cow-in-vedas/


बसछन। र कारण व दवताहरको धनवा गाईमा हन भएको हौदा ज ल गाईलाई सनह र

आदर गछा, करोि दखाउन, धपटन आदद गदन उ लाई महान ऐशवरा धहत सवगालोक परापत

हनतछ भधनएको छ।

गाईको धवषरमा बहतपपराशरसमधतमा गररए जसत जसत वणान पदमपराण भधवशरपराण,

कनतदपराण तथा महाभारतमा पधन पाइनतछ।8 पराणहरमा कधपला, रधभ, नधनतदनी,

कामिन, रोधहणी आदद गाईहरको वणान गररएको छ। गो वा, गोदान, वषभ दानलाई

िारमाक काराको रपमा र गोहतपरा, गोपीडनलाई महापापको रपमा पराणहरमा वणान

गररएको पाइनतछ। दि ददन हषटपषट गाई पारलाई दान गनााल आफ अधघका र आउदा ात

पसता ममको उदधार हनतछ भधनएको छ9। शासतरहरमा गाईको मधहमा रधत मम छ दक गाईको

दशान र परदधकषणाल मारल पधन माधन लाई िमापरापत हनतछ; पाप ना हनतछ भधनएको छ।

ज को घरमा गाई भोको र वयाकल रहनतछ, ज ल गाईको अपहलना गछा, लातताल हानतछ,

धपटछ माछा, उ नरकमा जानतछ भनन शासतरहरको मानतरता छ। मानविमाशासतरमा गोरकषा

धनधमत क को हतपरा हन गएमा ो कषरमर माधननतछ भधनएको छ।10 शासतरहरमा “ वषामव

भतानाि गावाः शरणमततमम” भधनएकोछ। गाईहरको भधकतमा गररन गोपदम वरत, गोविान

पजा वरत, तोवसतादवादशी बरत, तोधररारी वरत, गोपाषटमी वरत परोवरत आदद वरतहरको पधन

शासतरहरमा ििाा छ11। महाभारतमा गाईको धवषरमा पर सत सतधतहर छन।12

पराणहरमा गाईहर परधतको भधकत र मपाण धभर िारमाक कारण त छदछ,

उनीहरको उपरोधगताको अथाशासतर पधन धननधहत रहको पाइनतछ। कधषकमामा आिाररत

माजमामा गाईको दि, दधह धघउ आददबाट जन पोषण परापत हनतछ, वषभहरल ज ज री

कधषकमा र उपजको िवानीमा हरोग गछान वा उपरोगी हनतछन, तपर कारण पधन गाई गोर

परधत आम जनताको भधकत र मपाण विको हन कछ। ग माताको दवताहर भनतदा पधन उचच

सथान दकन छ भनन धवषरमा महाभारतमा वरणात दहारको सलोकल गाई गोरको उपरोधगता

मवनतिी अथाशासतरवार परकाश पाछााः तपरहाौ भधनएको छ13

रजञाङगि कधथता गावो रजञ एव ि वा व। एताधभि धवना रजञो न वतत कथञचन।।

िाररधनतत परजासिव पर ा हधव ा तथा। एता ाि तनरािाधप कधषरोगमपा त।।

जनरधनतत ि िानतराधन धवजाधन वधविाधन ि। तरो रजञााः परवतानतत हवयि कवयि ि वाशाः।।

परो दधि घति िव पणरािता राधिप। वहधनतत धवधविान भारान कषततषापररपीधडतााः।।

8 हनाहो पदमपराण धषटखणड ५७।१५६-१६५ तथा भधवशरपराण उततरपवा ६९।२५-३७; सकनतदपराण आवनततखणड रवाखणड अ। ८३;

महाभारत आशवमधिकपवा, वशणविमापवा अधरार ९२. री व गरनतथहरमा वरणात सलोकहरमा गाईको कन अङगमा क कन दवताको धनवा

छ भननमा कही फरक फरक वणान भएतापधन गाईको मपणा अङगमा, गो मर धहत गोवर र िधलिरणमा मत दवाताको धनवा हनतछ

भननमा भन व गरनतथहरमा मतकर रहको पाइनतछ। 9 महाभारत अन ७४।८

10 मानव िमाशासतर८।३४८- ३४९

11 हनाहो प. हनमानजी शमाा, गो- मवनतिी वरत” कलराण गो-अङक २०औ वषा धवशशाङक, गीता पर , धब ि २०७३ प ९०-९१

12 गावो मापपधतषठत हमशरङगराः परोमिाः। रभर रभवयि ररताः ागरि रथा।।गा व पशरामरहि धनतपरि गावाः पशरनतत माि दा। गावोSमाकि

वरि ता ाि रतो गावासततो वरम।।महाभारत अन ७८।२३-२४ र को अथााः ज री नददहर मरमा ग धमलछन, तपर री न घमका स िङ

भएकी दिददन रधभ तथा रभरी गाईहर मर धनकट आउन; म पधन दा गाईहरको दशान गना पाउि; गाईहरको म परधत कपा दधषट

परो । म गाईको हौ र गाई मरा होउन, गाई जहाौ रहनतछन म पधन तपरधह रहन पाउि ।

13 महाभारत अन ८३।१७-२२


मनीि िाररनततीह परजािवाधप कमाणा। वा वाकटवाधहनतराः कमाणा कतन ि।।

उपररषटातततोSमाकि व नततपरतााः दव धह। एवि त कारणि कर धनवा कतमधि व।।

अथाात गाईहरलाई रजञको अधभनन अङग र कषात रजञ न हन। गाई धवना कन रजञ

न हन कदन। गाईल दि तथा धघउ ददएर परजाहरको पालन पोषण गरछान। उनको पर

ाि र गोर खधतमा काम आउछ ज का कारण धवधभनन परकारको अनन र धबउ उतपपादन हन

कछ। अननको पररोग रजञमा हवय कवयको धनधमत हनतछ। गाईहरवाट न दि, दही धघउ परापत

हनतछ। रसता गाईहर अतपरनतत पधवर हनतछन। ाि तथा गोरल भोक परा हर पधन धवधभनन

दकध मका भारीहरको डवानी गछान। र परकार आफनो कमा माफा त गाई गोरल परजा तथा

ऋधष मधनहरको वा गरररहनतछन। धरनीहरको वयवहारमा शठता तथा कपरटपन हदन;

धरनीहर दा पधवर कमामा लाधगरहनतछन। तपर कारण गाईहर दा दवताहर भनतदा पधन

माधथको गोलोकमा रहनतछन भधनएको छ।

शासतरीर मधहमा तथा आरथाक उपरोधगता मतको कारण गाई गोठको नपालमार नभ

मसत दधकषण एधशराको धहनतद िसकधतमा अनाददकाल दधख उचचतम सथान रहको करा

माधथको ििाावाट सपषट हनतछ। गाई वादाधरनी माताको रपमा दा पधजत रहकी छन भन

पषभ भगवान शिकरको वाहनको रपमा मार नभ वोझावाहक तथा कधषकमाको हारकको

रपमा वोकषट वक रधह आएको छ।

महातपमा गानतिील गोरकषा छोडनलाई भारतवषाको पतनको कारण मानन भएको

पाइनतछ।14 इधतहा को धवका करम हदाा महातपमा गानतिीको मरमा गाईको अपहलना शर

भ कको धथरो भनन दधखनतछ। रथाथामा उननाइ ताधवदमा रल रातारातको शरवात

नभए मम15 र ो ताधवदको अनततपर र बी ौ ताधबदको रधतर टरक तथा ाना गाधडवाट

माल ामानको िवानी परारमभ नभए मम भारतको मथर भभागमा वरलगाधड न माल ामान

िवानीको परमख ािन रधहआएको धथरो। तर आिधनक रातारातका ािनहरको िवानीमा

पररोग हन र टरराकटरदवारा खधतपाधत गना थाधलएपधछ भन गोरहरको उपरोधगता अतपरनतत

घटन थालको भनन दधखनतछ। र को परभाव गोपालनमा हन न भरो। रो पररधसथधतको िाप

र परभाव नपालको हकमा पधन करमशाःपना गएको मह हनतछ। नपालको तराई र

उपतपरकामा दधखन गोर गाडाहर अब कम भ कका छन, तपर गरी पहाधड भभागमा मत

हात टरराकटरको पररोग हन थालपधछ, खधतपाधतकोलाधग गोर पालनपन दरकार अब करमशाः

घटन गएको छ। गराधमण कषरमा हाल दधखएको आरथाक, ामाधजक र ािसकधतक िकरमणल

पधन गाईपालन र गोरकषामा परधतकल परभाव पारररहको दधखनतछ।

रसहिनर हाल नपालमा गाई गोरको िखरा कधत छ त, भनन ानतदरभाक परशन पधन

उठछ। नपाल रकार पशधवका मनतरालरल न २०१७ को जलाईमा तरार गरको

14महातपमा गानतिील गोउदारको लाधग क) गाईको दिमा जोड ददनपन र अर जनावरको दिको धवतरण बनतद गनापन; गाईको मत शरीरको व

भाग अथाात कन भाग पधन खर नजान गरी उपरोगमा लराउनपन; ग) गाईको नसल िार गनापन र घ) गाईलाई वधि दि ददन वनाउन

पन झाव ददन भएको छ। हनाहो , “गोरकषापर माहातपमाजीक धविार” पवापाद ११ प १२३-१२७ 15 एदककत भारतमा न १८३२ वाट मालवाहक रल रातारात र १८५३ वाट प नतजर रलको शरवात भएको ो मवनतिी इधतहा ल

दखाउछ।


परधतवदन16 अन ार नपालमा हाल गाई गोरको िखरा ६४,३०,३९७ रहको छ17 भन अनतर

जनावरहर जसतो भ ी राौगाको िखरा ३१,७४,३८९ तपर गरी ि री गाईको िखरा

४८,८६५ भडाको िखरा ६,१२,८६४ बाखराको िखरा १,१२,२५,१३० र गरको

िखरा ८,७०,१९७ रहको दधखएको छ। ती मधर अनतर जनावर काटन माना र धतनको

मा उपरोग हन कछ। तर िारमाक तथा ासकधतक कारणल गदाा गोवि र वषभ विलाई

ोचन पधन न दकन र काननी रपमा मत वरजात फ जदारी क र हौदा धतनको ठलो

िखरा, धनवततता र धनरथाकता(redundancy) लाई क री नततधलत र वयवधसथत गररराखन र

नपालमा पाधलएका गाई गोरलाई क री सवसथ राखन भनन परशन परसतत धववादको धनरपणको

करममा एउटा महतपवपणा परशन वनन पगको छ। रधत भनतदा भनतद पधन गाई पालनको उपरोधगता

अधहल न मापत भ कको अवसथा भन होइन, नत रो दशभरर दधखएको मसरा न हो।

नसल िार, िरन वयवसथापन, वजञाधनक वयवसथापन, जनताको आहार धवहारमा

पनरावलोकन गना क ग पालनको िारमाक, ासकधतक र सवासरको पकषलाई उपरोधगताको

दधषटवाट मत अझ पधन पररपोधषत गना दकन अवसथा रहक दधखनतछ।

गाई गोर लगारत पशपिकषीहरको माधन िग रहको मवनति र मानव सवासरबिानमा

रहको रोगदान एवि उनीहरल पाना कन परभावलाई िधविान परदतत सवासर मवनतिी हकको

दधषटवाट मत हना जररी हनतछ। िधविानको िारा ३० मा सवचछ तथा सवसथ वातावरणमा

बाौचन पाउन हक परतपराभत गररएको छ। हामील खान खादयवसत रधकषत र सवसथ नहौदा,

तपर गरी वातावरण सवचछ र सवसथ नहौदा मानव सवासरमा परधतकल अ र पछा। नपालमा

ामानतरताः दि तताएर खान परिलन भएपधन कधतपर धजवाण िर तापकरममा र िर मर

उमालपधछ मार मछान। तपरसत कधतपर सथानमा अझपधन दि नउमाली खान र दधह पधन

नउमालको दिवाट वनाउन िलन कारम छ। ाथ रकषा आदद कारणल गाई गोरको गोठ

घर िग टाएर वनाइन, िरन, र कधषकारा गदाा गाई गोर बाचछा बाधचछ ौग ोझ मपका

हन हौदा उनीहरलाई लागन रोग माधन लाई लागन मभावना रहनतछ। गाई गोरलाई लागन

रोगबार क भनन दकनतछ भन मान कषरका अर जनावरलाई ज रोग लागछ ामानतरताः गाई

गोरलाई पधन तपरसतो रोग लागछ। पहाडी र तराई कषरमा पाधलएका ि पाराहरमा भाइर ,

वयाकटरररा र फङग वाट हन रोगहर गाई गोरलाई पधन लागछ। पशपिकषीबाट माधन मा न

िरिात एनतरक , एधभरन इनतफलरनतजा, धब. भाइर , बर लोध , इकोधल, ज-आरधडरा,

लपटोधपरोध , कर-दफवर, रधवज, टयवरकलोध , धवधभनन खाल जका, ालमोनला

िकरमण, एि.आई.धभ. एड बार अव जानकारी ामानतर भ को छ। पशपिकषीबाट माधन मा

न रोगहर (zoonotic diseases) मधडकल धशकषाको एउटा महतपवपणा धवषर बधन कको छ।

र अदालतल र पवा ि रीगाईको रगत खान परथा रोकनबार गरको धनणारमा र वार ििाा

गरको छ18।

16 हनाहो Livestock Statistics of Nepal at

https://www.mold.gov.np/downloadfile/Tathaynka%20Pustika%20final%20for%20print_1510132862.pdf 17 रो मधर दर पधिम परदशमा गाई गोरको िखरा १०, ६४,२३५ रहको छ।

18 हनाहो अचरत खरल धव. परिान मनतरी तथा मनतरी पररषदको काराालर मत नकाप २०७५ अङक ३ धननि ९९८२ प.५९२

https://www.mold.gov.np/downloadfile/Tathaynka%20Pustika%20final%20for%20print_1510132862.pdf


पशहर छाडा छोडदा, वा रोगको उपिार नगरी पालदा मानव रधकषत रहदन। त था

मानव सवासरलाई दधषटगत गरर पधन गाई गोर रधकषत रपमा र सवसथ तररकाल

पाधलनपछा। र मा धववाद गनापन कारण छन। तर परसतत धववादको धनरपण गदाा सपषट

गररनपन करा क पधन छ भन सवासर वा उपरोधगताको करा गाई गोर पालनको एक पकष

मार हो, मगर पकष होइन। गाई गोरको िारमाक र ाौसकधतक महतपव र राधिर पकषको

उपकषा गदाा हामरो आफन म धलक पधहिान गमन र गोरकषाको लाधग ि ारभर पररधित

नपालको पधहिानमा न िकका पगन मभावना हनतछ।19 तपर ल दरपधिम परदशको कलाली र

कनतिनपर कषरमा वा अनतरर पधन गाई गोर परधत जन उपकषा वा हलाहाको पररधसथधत

ध जाना भएको छ, ज ज री गाई गोर मन वा मान धसथधत बनको छ र ल मसत

नपालीको ितना, िारमाक आसथा र ाौसकधतक पधहिान मतलाई िन धत ददईरहको छ।

र लाई मसत नपालीको सवसथ जीवन, जनधजधवका, िारमाक र ािसकधतक भरता

मतको रोहमा हरी धवदयमान मसराको उधित धनका ा ददन आवशरक दधखनतछ।

माधथ उललधखत दोसरो परशनबार रधत भनर गाई गोर लगारतका पशहरको िरकषणमा

जोधडएका काननी आरामहर क क हन भनन तसरो परशनवार धविार गरौ। गाई गोरको िरकषण

हामरो काननी वयवसथाको महतपवपणा पाटो हो। वतामान मलकी अपराि िधहताल गाई वा

गोर उपरको क र र अनतर पशपिकषी उपरको क रलाई अलग अलग गरी हरको छ। र री

हनामा गाई गोर अबधर र अर पशपकषी बधर रहको करा कन न कनरपमा परधतधवधमवत

हनतछ। िधहताको दफा १९० को उपदफा (१) मा गाई वा गोर मान वा कन िोट

पर‍राउन धनरतल िोट पर‍राउन कारालाई धनषधित गद गाई वा गोर मारमा उपदफा (२)

अन ार तीन वषा मम कद, कटी अङगभङग पारमा उपदफा (३) अन ार छ मधहना मम

कद र अनतर िोट पर‍राएमा ोही उपदफा अन ार पिा हजार रप ौरा मम जररवानाको

वयवसथा गररएको पाइनतछ। तर अनतर पशपिकषीको हकमा भन धतनीहरको विलाई पणाताः

धनषि नगरी ावाजधनक सथानमा मानकारा ममलाई दफा २९१ बमोधजम धनषधित गरको

पाइनतछ। गाई ौग मवधनतित अको वयवसथा िधहताको दफा २२७ मा छ जहाौ गाईको करणी

गनलाई दई वषा मम कद र बी हजार रप ौरा मम जररवानाको वयवसथा गररएको छ जबदक

अर पशको करणी गनलाई एक वषा मम कद र दशहजार मम जररवाना हन वयवसथा

गररएको छ।

मलकी अपराि िधहतामा गररएको अझ अको महतपवपणा वयवसथा पशपिकषी परधत

धनदारी वयवहार िग मवधनतित छ। र मा भन गाई गोर र अनतर पशपिकषीलाई मान वगामा

राखी कन पधन पशपिकषी उपर धनदारी वयवहार गना धनषि गररएको छ। िधहताको दफा

२९० मा गररएको वयवसथाल पशपिकषी लाई कटन, रातना ददन, कन भनतदा बिी भारी

वोकाउन, धवरामी अवसथामा काममा लगाउन, हधनकारक वसत वन गराउन मतका

कारालाई धनषधित गरको छ। ो दफाल सपषटरपमा “आफल पालको पशपिकषी रोगी वा वदध

19 रोगी नरहररनाथको मत अन ार राजा रवयशाहलाई गो वा र गोरकषाक कारण गोरखाको राजर गदद हठात धमलको हो। गोमाताको रकषाको

परभावल न गोरखा जाधत जगतपको जनता र नामा वीर गोरखाको नामल परखरात छ। हनाहो रोगी नरहररनाथ, परथम पषपाञजली परकाशक

शरी बहद आधराधतपमक पररषद गोरकषपीठ मगसथली २०७४।९।२७


भएको कारण ावाजधनक रपमा छाडन वा अनतर कन दकध मवाट धनदारी वा करर वयवहार

गना हदन” भनको छ। व हारा र रोगी पशपिकषीलाई ावाजधनक सथानमा छाडन कारा

अवसर पधन करर र धनदारी वयवहार हो। रसतो धनदारी वयवहार गन वा गराउन वयधकतलाई

तीन मधहना मम कद वा पाौि हजार रपरा मम जररवाना वा दव जार हन वयवसथा पधन

उकत दफामा गररएको छ। र ौग धमलदोजलदो वयवसथा मलकी अपराि िधहताको दफा ११७

मा छ जहाौ कन पशपिकषीलाई अकााको घर, जगगामा वा ावाजधनक वाटो घाटो वा

ावाजधनक सथलमा छाडा छोडन कारालाई धनषधित गद तपर ो गरमा तीन मधहना मम कद

वा पाौि हजार रपरा मम जररवाना वा दव जार हन वयवसथा गरको पाइनतछ। पशदवारा

गररन हानीलाई दषकधत मानी मलकी दवानी िधहताको दफा ६७६ मा पशल पारको हानी

नोक ानीको दाधरतपव पशिनील वहोनापन बरवसथा गरको छ। र री पशदवारा बाली खान र

अनतर हानी वा नोक ानी पाररन काराहरलाई अब कषतीपरताको धवषर बनाई

उपिारधवधहनताको कारण पशउपर दखाईन कररता, उपकषा र धजममदारीधवधहनता मतलाई

काननदवारा मबोिन गन पररा गररएको दधखनतछ।

हामरो िमा, िसकधत र परमपराको आलोकमा हदाा गाई गोरको िरकषणमा गररएका

माधथ उधललधखत वयवसथाहर वाथा न ला होइनन। ाधवक मलकी ऐन ि पाराको महलमा

गाई गोर र अनतर पशपिकषीलाई अलग वगामा राखी िरकषण मबनतिी वयवसथाहर गररएको

धथरो। उदाहरणको लाधग ाधवक मलकी ऐन ि पाराको महलको १ नि मा मारौ भनन

धनरत धलई गाई गोर मान, माना लगाउन, मानााको उदयोग गन र ो धनरतल धवदश

लजान वा धबकरी गन कारालाई धनषि गद ोही महलको १२ नि ल गाई गोर मानलाई

१२ वषा कद र विन ददनलाई ६ वषा कदको वयवसथा गररएको, तपर गरी धवदश लगी

मान मराउनलाई १० नि ल ६ वषा मम कदको वयवसथा गरको दधखनतछ20। ाथ गाई गोर

मान उदयोग गन, माना विन ददन, मधतरार हन, अङगभङग गन, मन भधवतवय पान,

आदद कारालाई पधन काननल क र मानको दधखनतछ। मलकी ऐनका री वयवसथाहरल

वतामानमा गररएको काननी वनतदजको ऐधतहाध कतालाई पधषट गछान।

गाई गोरको िरकषणको ऐधतहाध क, िारमाक र ािसकधतक महतपव ौग जोधडएका अनतर

कही िाखलागदा वयवसथाहर पधन मलकी ऐनमा भरटनतछन। उदाहरणको लाधग, क ल गाई

गोर माना तरार भएको दधखरो भन माना हदन भनी मनाही गनापछा। “मनाही गन

माधन लाई पधन हधतरार िलारो भन उ ठाौउमा काटी हानी मानलाई खतवात लागदन”

भनन वयवसथा उकत महलको ४ नि. मा गररएको छ जन शासतर ममत छ।21 तपर गरी दान

गररएको वा भगवानमा ििाइएको वषलाई फरर काममा लगाउनहदन भनन मानतरतावाट

ब ाहा वा डामको गोरको दकनविलाई मलकी ऐनमा धनषि गररएको पाइनतछ। ऐनमा

सपषट िग “ब ाहा वा डामी छाडका ाौि क ल दकनन वचन हदन। दकन वि वचनको थली

20 गाई मार होइन वष माना पधन नरहतपरा वरावर हो भधनएको छ। हनाहो ई ाइराह ६६।३ 21 शासतरहरमा आतपमरकषागदाा, नारी, वराहमण वा गाई उपर हन आकरमण वा गाईको िोरी रोकदा आकरमणकारी मरमा पाप लागदन भनन

वयवसथा धथरो। उदाहरणको लाधग हनाहो , मानव िमाशासतर ८.३४८-८.३४९; व दधरान िमाशर २.२.८०; रो पधन हनाहो Andrea Gutierrez, Embodiment of Dharma in Animals in HINDU LAW A NEW HISTORY OF DHARMASASTRA (Patrick Olivelle and Donald R Davis J reds.) OUP 2018 at p466, 474


जफत गरी जार गनापछा। डामको धिनतह भएको थाहा नपाई दकननलाई वात लागदन।

बचनबाट थली दफताा धलई दकननलाई ददलाई बचनलाई जार गनापछा” भनन वयवसथा रहको

छ। बषभ दान वा बषोतप गाको महतपवबार शासतरहरमा पर सत वणान पाइनतछ22। दान गररएको

वसतको उपरोग शासतरमा वरजात हौदा काननमा गररएका उपराकत वयवसथाहरल शासतरीर

मानतरतालाई न परधतधवधमवत गरको पाइनतछ।

मलकी ऐनमा भएको अको महतपवपणा वयबसथा ाि वा विा खाडा गाई गोर,

नवयाउन वला गाई िग मवधनतित छ। मभवताः रसता गाई गोरको धवदशमा लगी गररन

विलाई दधषटगत गरर न काननल धवदश धनराातलाई धनषधित गरको दधखनतछ।23 र वाट

नपाल आफनो मलकधभर मार होइन धवदशमा लगी गाई गोर उपर हन कन जरादतीबार

पधन शरबाट ित र िवदनशील रहछ भनन दधखनतछ। मलकी ऐनमा गररएका िर वयवसथा

वतामान मलकी अपराि िधहतामा छनन, तथाधप गाई गोरको विलाई धनषधित गरर एवि

“पशपिकषी उपर करर एवि धनदारी वयवहार” र छाडा छाडन, अरको िन मपधतत वा

जरानमा हानी पर‍राउन कारालाई धनषधित गरर िधहताल ब खाल उपकषा, रातना, र

करर वयवहार धवरदध रहको नपालको परधतवदधतालाई सपषट गरको छ। तपर कारण मलकी ऐन

र वतामानमा मलकी अपराि िधहता एवि दवानी िधहतामा गररएका वयवसथाहरलाई

माजको वतामान मलर मानतरताका ाथ हामरो परमपरा, दशान, िसकधतको आलोकमा मत

हना दकन अवसथा छ। री वयवसथाहरको ापकषतामा गाई गोर लगारत पशपिकषीहरको

िरकषणलाई िारमाक, ाौसकधतक र मानवीर दधषटबाट मत महतपवपणा मदाको रपमा हररन

आवशरक छ भनन इजला को ठमराई छ।

गाई गोरलाई मान, अङभङग गन वा िोट परराउन, रातना ददन, धनदारी वयवहार

गन आदद कारालाई धनषि गरर नपाल काननल “गाई वगा” का घरल जनावरहरको काननी

अधसतव तथा वाचन पाउन हकलाई सपषटताः सवीकार गरको दधखनतछ। हतपरा सहि ा वा रातना

धवरदको हक तपर लाई परापत हनतछ ज को जीउन पाउन न रगाक हक (inherent right to

life) लाई काननल सवीकार गदाछ। रो सवीकारोधकत माफा त हामरो काननल धवधिशासतरीररपमा

पशपिकषी मवनतिी धवधरमान कलराणकारी मोडल (Welfare model) भनतदा अधघ विर

परकधतको रो अनपम ध जाना एवि घरल जनावरको रपमा िमा िसकधत र जीवन पदधधतमा

मत ममाधनत “गाई वगा” को बाचन पाउन न रगाक हकलाई सवीकार गरी अधिकार

मोडल (Right model) अधङगकार गरको दधखनतछ। रसतो मोडलल “गाई बगा” लाई

वसत(Thing) मार नमानी जीउन हक भएको पराणी (Being) मानको भननपन हनतछ। रसतो

सवीकारोधकत जव राधिर जनावरको हकमा गररनतछ तपर ल राधिर करटवदतालाई झलकाउछ र

कारातपमक तथा नकारातपमक दाधरतपवको ध जाना मत गछा। कारातपमक दाधरतपव अनततरगत

राजरल “गाई वगा” का जनावरल न रगाक र सवसथरपमा वाचन कन पररधसथधत धनमााण

22महाभारतमा जो परष एक वष दान गदाछ उ दववरधत हनतछ, उ लाई सवगालोकमा ममान परापत हनतछ भधनएको छ, हनाहो महा. आशव.

१००।१२; अन. ६६।४८, ७६।२० एउटा जरो पलाएको (िरनतिर ) नतदर वष दान गना दश गाई दान गना वरावर हनतछ। हनाहो पदम.

शधषट. ४८।१८०-१८१) 23 हनाहो , मलकी ऐन ि पाराको महल १, ८ नि।


गनापछा, उनीहरको आहार धवहार र सवासथोपिारवार उधित परवनति गनापछा। तपर गरी

नकारातपमक दाधरतपव अनततरगत उनीहर उपर परराइन कन परकारको हानीलाई रोकनपछा।

नपाल काननको रो धवधिशासतरीर पकष एवि सवीकारोधकतलाई हामील वातावरणीर नतरारको

कषरमा हाल धवका हौद गरहको धहमाल पहाड, नदीनाला, वनजङगल र परकधतको पधन

बाौचन पाउन अधिकार हनतछ, उनीहरको अखणडतामा नोक ान पाररन काराहर गररन हौदन24

भनन मानतरतालाई ारभत रपम पररपोधषत गरको भनी वझन कछौ । धरन वयबसथाहर

माफा त िधविानमा उधललधखत “अनततरपसता मनतरार” र “पराावरणीर ददगो धवका ”का

अविारणातपमक दाधरतपव कारारपमा वदधलन कछन; धतनमा अनततरधनधहत परकधतमखी

दधषटकोण (Eco-centric approach) ल आकार धलन थालदछ।

पश िरकषणको नपालको दाधरतपवलाई अनततराधिर कानन िग जोडर पधन हना दकनतछ।

र मा मखरताः मानव अधिकार काननका वयवसथाहरको ानतदरभाकता रहनतछ। मानव अधिकार

मवनतिी कानन आिारभतरपमा मानवीरता मवनतिी कानन हो। र ल मानव मार नभ

मपणा पराणी, िरािर र जीवन जगतलाई मानवीर रपमा हना हामीलाई परररत गछा। मानव

अधिकार काननल ममानपवाक बाौचन पाउन हक, ामाधजक रकषाको हक, खादय,

सवासर, र फाई मवनतिी हकहर परतपराभत गरको करा रहाौ धवशष समरणीर छ25। री

वयवसथाहरको तारका क वयाखरा गदाा पश सवासथ, वातावरण र मानवीरताका कराहर ो

धभर मरटनतछन। मानवीरता क नतदभामा पश सवासथ मवनतिी धवशव िगठन िगठनल

पशकलराण मवनतिी धनदधशका समरणरोगर छ जसमा दहारका सवतनतरताहर लाई आिारभत

ध दानततको रपमा उललख गररएको छ26;

भोक परा र कपोषणबाट सवतनतरता

डर रा र तनाववाट सवतनतरता

भ धतक तथा ध त, तापजनतर अ धविाबाट रधकषत रहन सवतनतरता

पीडा घाउिोट र रोगवयािीबाट सवतनतरता

ामानतर वयवहार अधभवयकत गरी बाौचन पाउन सवतनतरता

माधथ वरणात सवतनतरता आफ कारााधनतवत हदनन। र को धनधमत राजरल राधिर

काननमा तीनलाई अिधगकार गनापन हनतछ भन सथानीर तह र परतपरक नागररकको तहमा

अधवभावकतपव (Loco parentis) को अविारणा धवकध त गररनपन हनतछ। सवागतरोगर करा क

24 हामर धछमकमा उततराञचलको उचच अदालतल Lalit Miglani Vs State of Uttarakhand & Others (See https://indiankanoon.org/doc/92201770/ ) को मदामा 30 मािा 2017 मा रसतो आदश जारी गरको छ। रदधप उचचतम

नतरारालरल उचच अदालतको फ लाको काराानतवरन रोकको छ, तापधन “परकधतलाई अधसततपवको अनततरधनधहत अधिकार हनतछ” भनन

धवधिशासतरीर मानतरतालाई अनतरर पधन धवसतार धवसतार सवीकार गररद आएको छ। 25 हनाहो आरथाक ामाधजक र ािसकधतक अधिकार मवनतिी महा नतिी १९६६ िारा ९, ११, १२, १५ तपर गरी नागररक र राजनीधतक

अधिकार मवनतिी महा नतिी १९६६ िारा ६. 26 See WOAH Guidelines on Animal Health, paragraph 7.1.2 guaranteeing a) freedom from hunger, thirst and malnutrition, b) freedom

from fear and distress, c) freedom from physical and thermal discomfort, d) freedom from pain, injury and disease, and e) freedom to

express normal patterns of behavior. पश अधिकार र पशसवासथरको धवषरमा अनततराधिर कषरमा कही थप महतपवपणा काराहर पधन भएका

छन। उदाहरणको लाधग हनाहो Universal Declaration on Animal Welfare 2003.

https://indiankanoon.org/doc/92201770/


छ भन माधथका ध दानततहरलाई राधिर काननहरमा करमशाः अङधगकार गना थाधलएको छ27।

ाथ अदालतहरवाट पधन पशपिकषी मवनतिी मदाहरमा ती सवतनतरताहरलाई धववाद

धनरपणको करममा कन न कन रपल समरण गररएको छ28। हामरो नतदभामा भनतदा पशकलराण

धनदधशका २०७३29 मा उपराकत सवतनतरतालाई राजरल धनधित गराउनपन आिारभत

दाधरतपवको रपमा सवीकार गरर दकएको छ30। धनदधशकामा पशलाई काममा लगाउन दकन

अवसथा, म म, मर, काराबोझ, आशरर मवनतिी वयवसथा, दानापानीको वयवसथा, बाौधन

थनन वयवसथा, सवासथोपिार, करामक रोग वयवसथापन, धनवतत पशको हरिाह र

वयवसथापनबार वयवसथा गररएको छ। र को ाथ पशलाई कटन धपटन, पीडा ददन,

अङगभङग गन, धबरामी वा घाइन पशको उपिार नगन, पशलाई छाडा छाडन लगारतमा

धनदारी वयवहार गना धनषि गररएको छ31। धनदधशकामा धवधभनन धनकारको धजममदारी तोकन

करममा पशको हरिाह, उपिार गन तथा धनदारी वयवहार रोकन दाधरतपव पशिधनको हन,

तपर गरी छाडा पश र मरका पशको वयवसथापन गन, तपर गरी पश कलराण मवनतिी

ितना मलक कारा नतिालन गन दाधरतपव सथानीर धनकारको हन भनी तोदकएको छ32।

पश कलराण धनदधशकाको अधतररकत पश िग मवधनतित अनतर दई ऐनहर छन। ती

मधर पधहलो पश सवासर तथा पश वा ऐन २०५५ हो। रो ऐन पशको धनका ी

पठारी िग मत मवधनतित छ। धवदशबाट लराइन गाई गोरको कवारनतटाइन गन गराउन,

पठारी अनमधतपर धलनपन कराहर र अनततरगत हररन हौदा रही ऐनको दाररा धभरबाट

आरात मवनतिी नीधत वनन कन दधखनतछ। दोसरो ऐन पश बिशाला तथा मा जाौि ऐन

२०५५ हो। वि गररन पश धभर गाई गोर नपन हौदा रो ऐन रहाौ धनरपण गना खोधजएको

धवषर िग ोझ मवधनतित दधखदन।

िकषपमा, नपालको िधविानल गाईलाई राधिर जनावर घोधषत गरको छ, काननल

गाई गोरलाई अवधर जनावर मानी उनीहरलाई मान मार होइन, िोट पान, रातना

ददन, धनदारी वयवहार गन मसत काराहरलाई धनषधित एवि दणडनीर वनाएको छ। काननी

िरिनाल धवसतार धवसतार पश सवासर र पश वा धनदधशका माफा त उनीहरको

सवतनतरताको पधन परतपराभधत गरको छ। री मसत काननी वयवसथाको रोहमा धवपकषीहरल

आफनो दाधरतपव परा गरका छन वा छनन, तथा को कसल क कसतो दाधरतपव परा गनापन

छ भनन हनापन हन आएको छ।

27 उदाहरणको लाधग हनाहो Animal Welfare Act of Austria 2004; Animal Welfare Act of UK 2006; Prevention of Cruelty against Animals

Act of India 1960; Prevention of Cruelty against Animals Act of Kenya 1962; Animal Welfare Act of USA 1966; Welfare and Management of Animals Act of Japan 1973 and Animal Welfare Act 2010

28हनाहो रमना कमारी शरषठ धव परिान मनतरी तथा मनतरी पररषद धिवालर, २०७३-WO-००२२ धनणार धमधत २०७४।९।१२; ो धववादमा

वोचच अदालतल अनततराधिर कानन र तलनातपमक धवधिशासतरमा भएका काननी धवका को धवषद धवविना गद रकारका नाममा धनदधशका

जारी गरको छ। ाथ हनाहो अजान कमार अरााल धव. नपाल रकार नकाप २०७३ धननि ९६८६ प १७९८ (गदिमाईमा पश वि र पश

उपर गररन करर वयवहार वारको फ ला)। A. Nagaraja & Others v Animal Welfare Board of India, (2014) 7 SCC 547; State of Gujarat v Mirzapur Moti Kureshi Kassab Jamat and Others (2005)8 SCC 534.

29रो धनदधशका पश सवासर तथा पश वा ऐन २०५५ को भावना र ममा अनरप तथा पश सवासर तथा पश वा धनरमावली २०५६ को

धनरम २२ क ल ददएको अधिकार पररोग गरी धनमााण जारी भएको दधखनतछ। 30हनाहो पशकलराण धनदधशका २०७३ दफा ४. 31ऐऐ दफा १५. 32ऐऐ दफा २० र २३.


उपराकत नतदभामा अव गाई गोरको िरकषणको मवनतिमा धवपकषीहरवाट आ-आफनो

दाधरतपव परा गरको अवसथा छ वा छन भनन ि थो परशन तफा हदाा धनवदनमा मखरताः दश

भरी गाई गोर छाडा छाधडएको धवषर र धवशषताः कलाली धजललाको घोडाघोधड

नगरपाधलकामा व ाहारा एवि उपधकषत अवसथामा र वयवसथापनको नाममा जङगलधभर लगी

२८०० गाई गोर वाचछा वाधचछ छाधडएको र उनीहरको उधित सराहार नगररएको कारण

भोक, रोग, परा र ओतको अभाव भ मरररहको करा उठाएको पाइनतछ। कलाली

धजललामा गाई वसत छाडा छाधडएको, उनीहर सराहार र हरिाहको अभावमा मरररहको

खवर छापामा आएपधछ “एधनमल नपाल” नामक गर रकारी िसथाको अगवाईमा पवा

धिव डा. कषणिनतर प डलदवारा २०७५ ाल फालगणको १३ दधख १५ गत मम मवधनतित

कषरको सथलगत अधररन गरी तरार गरको एउटा परधतवदन इजला लाई परापत भएको छ।

ो परधतवदनमा धवगत ३ वषा रता कलाली र कनतिनपर कषरमा छाडा गाईको िखरा

वातत बिको र तपरसता पशहर राजमागा, शहरी तथा गराधमण कषरमा धविरण गन,

खधतबालीमा प र अनन ना गन, डकमा वारी आवगमनमा वािा पर‍राउन, पश सवरि

पधन दघाटनामा पन गरको भनन उललख छ। र री डकमा गाईहरको िखरा वातत विनमा

परधतवदनमा सथानीर तहमा गाई गोरको लगत, जनतम, मतपर दताा परणाली नभएको कारण

क का गाई गोर हन भनी पधहिान गना करठन हन, र को फारदा धलई पशिधनल

धवशषताः बिा, अनतपपादक, धबरामी, अ कत र बाचछा बाधचछहर डकमा छाडन परबधतत

बिन, ीमा जोधडएको भारतको उततर परदशमा गाई गोरको वि रोदकएको कारण

नपालवाट भारततफा गाई गोर लकी धछधप लजान कारा बनतद हन र ीमा पाररवाट वदध र

अनतपपादक गाई गोर नपाल धभधरन, टरराकटरको बढदो पररोगको कारण गोर बहरको महतपव

घटन, धछमकील गाई गोर छाडा छाडपधछ आफल पधन दकन नछाडन भनन परवधतत दक ानमा

वढन, घोडाघोधड नगरपाधलकाल िर कषरमा गाई गोरको वयवसथापन गना लागको छ भनन

मािार िपरधशत हना ाथ दक ानहरल आफना अनतपपादक पश ावाजधनक सथानमा छाधडददन

आददलाई औलराइएको छ। परधतवदनमा कलालीमा घोडाघोधड नगरपाधलकाल िरको जङगलमा

वनाएका ४ वटा करामपमा गाई गोर मना थालपधछ ो करामप सथानानततरण गरी ग डाखाल

कषरमा राख‍न थाधलएको, ो करामपमा हाल १८८ गाई गोर बाचछा बाधचछ बाौकी रहको,

कलाली क गटामा राजमागा छउमा ३०-३५ वटा गाई थनी राखको, िनगदि पधिम

मोहना नदी छउमा सथानीर ग वा िरकषण धमधतल १०८ गाई पालन गन उदशरल

मोहना नदीको छउमा ामदाधरक वनको १४ धवगाहा बाझो जगगामा गाई गोठ घाौ पराल

भणडारण गद रहको, धनवदक सनहाज कररल पधन िरकषणका कधह काराहर गना थालको

दधखएको करा पधन परको पाईरो। परधतवदनमा घोडा घोधड नगरपाधलकाल आरथाक वषा

२०७५।७६ मा ३० लाख रपरा छटयाएको, गोठालाहर मत धनरकत गरको पाइएको,

तपर गरी कलालीका व नगरपाधलकाहरल गाई गोर वयवसथापनमा कल वारषाक ३-४

करोडको हाराहाररमा रकम छटयाए पधन मनतवरको अभावमा वयवसथापन परभावकारी हन

न कको करा पधन औलराइएको पाइनतछ। िकषपमा सथानीर तहमा हाल गररएका कन पधन

काराहर परभावकारी रपमा हन कका छनन भनन पधन परधतवदनको ठमराई छ। सथानीर


तहमा धवधभनन रोकारवालाहर िग परामषा गदाा धवदयमान मसराको मािानको लाधग,

सथानीर तहमा रकारी र गर रकारी कषर मतको िलगनतामा बह रोकारवाला िरनतर

धनमााण गरी गाई गोर बाचछा बाधचछको पधनतजकरण र टयाधगङ शर गररनपन, डक र

नहर दकनारा, खाली सथानमा डाल घाौ रोपी हकााउन पन, पवाािार धहत ३।४ ठाौउमा

ग शाला धनमााण गररनपन, रा ारधनक मलको टटा पराङगाररक मल र गोमरको उपरोधगता

विाउन मवनतिमा कारा गररन पन, राधिर तहमा पश कलराण ऐन र पश कलराण नीधत

धनमााण गररन पन, परदश तहमा न पशकलराण मबनतिी नीधत र मापदणड तरार गरी व

सथानीर तहमाफा त मनतवरातपमक रपमा काराानतवरन गन गराउनपन, धवदयमान काननहरको

परभावकारी काराानतवरन हनपन, पशहरको आरातलाई परधतबनति लगाइन र अविरपमा

धभधरन कारालाई परभावकारी रपमा रोदकनपन, ीमा कषरमा पश कवारनतटाइनलाई परभावकारी

बनाइनपन, उननत नसलका र वयवसथापन गना दकन िखरामा पशपालन गन कारालाई

परोतप ाधहत गररनपन, गर रकारी कषरलाई पधन सथानीर तहमा ग शालाको ञचालनको

अनमधत ददनपन, टयाधगङको लाधग पश वा धवभागल परणाली र धवधि धवका गरी धिप

टयागको धवका गरी कमपरटर परणालीमा राधख अनगमन गना दकन वयवसथा धमलाउनपन

छाडा पशको वयवसथापनलाई उतपपादनमलक बनाइनपन, ो नभए मम अनदानको वयवसथा

गररनपन आदद झावहर पधन परधतवदनमा िकलन गरको पाइनतछ। परधतवदनमा रहका

झावहर धवधसतरत र उपरोगी छन; धतनमा धववाद गनापन वा धतनलाई गरहण नगररनपन

कन कारण छन। परधतवदनको वयहोरा मतवाट धनवदकहरल धवपकषीहरबाट आफनो दाधरतपव

परा नगरको भनी जन धजकीर गररएको छ ो तपर र रथाथा रहछ र ोही कारण छाडा

गाई गोरको धसथधतल गमभीर रप धलएको रहछ भनन पधन दधखनतछ।

अताः उपराकत मसत नतदभामा अब धनवदकको माग वमोधजमको आदश जारी गनापन

हो वा होइन भनन पाौिौ र अधनततम परशनतफा हदाा, माधथ धवधभनन खणडमा गररएको ििाा र

धवषलषणवाट गाईलाई नपालको राधिर जनावरको िविाधनक घोषणाल हामरो इधतहा ,

िसकधत र भरताको अकषणतालाई परधतधवधमवत गरररहको छ। गाई गोरको िरकषण हामरो

िमा, परिपरा, िसकधत र पधहिान िग जोधडएको धवषर हो। त था िरकषणको दाधरतपववाट

मसत नपाल राि, राजरका रकारी धनकारहर, मदार र वयधकतहर मत पधनतछन पाउन

र धमलन अवसथा दधखदन। हामरो काननल गाई गोरको हतपरा, रातना, उपकषा र धनदारी

वयवहारलाई काननी रपमा वरजात र दणडनीर मानतद परोकष रपमा उनीहरको बाौचन पाउन

हकलाई सवीकार गरको छ। मलकी अपराि िधहता अनततरगत पशपिकषी मवनतिी क रलाई

अन धि १ मा राधखएको हौदा रातना, धतरसकार, अपहलना, अकमाणरताको कारण गाई

गोरको हतपरा हौदा, उनीहरलाई िोट पगदा वा धनरतव छाडा छाधडएको धसथधतमा कानन

वमोधजम अन नतिान र मदा मत िलन कछ।

मलकल िघीरता अिधगकार गरको नतदभामा हदाा कधनतरर रोजना, सवसर नीधत, सवासर

वा, रवा रोग धनरनतरण, गररधव धनवारण, राधिर तथा अनततरााधिर वातावरण वयवसथापन, भ

उपरोग नीधत, वधसत धवका नीधत जसता धवषरहर िघको अधिकार धि (अन धि ५)मा परको,


तपर गरी सवसर वा, कधष तथा पश धवका , भधम वयवसथापन, वातावरण वयवसथापन आदद

परदशको अधिकार धि (अन धि ६) मा परको, तपर गरी, सथानीर सतरका धवका आरोजना

तथा परररोजना, कधष तथा पशपालन, कधष उतपपादन वयवसथापन तथा पशसवासर, आिारभत

सवसर तथा र फाईको धवषर सथानीर तहको अधिकार धि (अन धि ८) मा परको पाइनतछ भन

कधष, सवासर, वातावरण, जधवक धवधविता, ामाधजक रकषा, गररबी धनवारण जसता धवषरहर

िघ, परदश र सथानीर तहको अधिकारको ाझा धि (अन धि ९) मा परको दधखएकोवाट गाई

गोर लगारतका पशपिकषीको िरकषण कधष, सवासर, वातावरण र जधवक धवधविताको िरकषणको

धवषर तीन तहका रकारको ाझा काराकषरको धवषर दधखरो। ाथ रो धवषर गरीब दक ानको

रकषा र उननरन मत ौग जोधडएको हौदा धतन तहका रकारहरल रोजनावदध एवि मनतवरातपमक

रपमा आ-आफनो दाधरतपव धनवााह गनापन दधखन आरो। पशपालन सथानीर तहमा न दक ान

पररवारवाट हन र िरकषणको कारा पधन सथानीर तहवाट हौदा न वदि परभावकारी हन करा मतलाई

मधरनजर गदाा िरकषण मवनतिी दाधरतपवको अगर पधङतमा सथानीर तह रहनपन र ो गदाा िरकषणको

दाधरतपव बिी परभावकारी रपमा धनवााह हन दधखरो। सथानीर रकार ञचालन ऐन २०७४ को दफा

११ ल पधन रधह करा इधङगत गरको छ। नपालल अधङगकार गरको िघीर िरिनाको सवरप र

माधथ बरणात अधिकारहरको धि मत हदाा दोसरो पङतीमा परदश र तसरो पङतीमा िघीर रकार

हन दधखए तापधन िघीरता शशव अवसथामा रहको र िधघरताको सवरप " हरोगी िघीरता" भ

सरोत ािनको महान पधन िघ न हौदा गाईगोर िरकषणको परसतत धवषरमा मत िघीर रकार र

तपर का धनकारहरल उतपपररक, हजकताा एवि हकारा गन अगवाको भधमका खलनपन पधन दधखरो।

परसतत ररट धनवदनमा छाडा गाई गोरको मसरा जनरपमा दखाइएको छ ो िहालन न कन

दकध मको दधखदन। दरपधिम परदशमा गाई गोरको कल िखरा न १०,६४,२३५ दखाइएको छ। रो

ो परदशका न धजललामा धवतररत िखरा हो। अधिकािश दक ान पररवारहरल आफल पालन कन गाई

गोर पाधलरहको अवसथा मतलाई दधषटगत गदाा कलाली र कनतिनपर धजललामा छाडा गाई गोरको

मसरा कही हजारको हो भनन हज अनमान गना दकनतछ। हाल पधन सथानीर तहमा

नगरपाधलकाहरवाट छाडा पश धनरनतरणको लाधग वारषाक रपमा बजट छटयाइएको भनन दधखनतछ। तर

काराकरममा पारदरशाता तथा मनतवरको अभावमा ो रकमको दपरोग हन न की छाडा गाई गोर

बाचछा बाचछीको वयवसथापन परभावकारी हन न कको भनन धनवदन धजकीर, बह र माधथ

उधललधखत परधतवदनको अधररनवाट दधखनतछ। पशपकषी परधत धनदारी वयवहार हन नददन जनसतरमा

धशकषाको परिार गना भनन र पशकलराणको धवषरमा आवशरक कानन धनमााण गना भनी रकारका

नाममा अचरत खरलको ररट धनवदन र रमना कमारी शरषठको ररट धनवदनमा र अधघ न र

अदालतवाट धनदशनातपमक आदशहर जारी भ कको दधखदा ो धवषरमा पनाः आदश जारी गनापन

दधखएन।

परसतत धववाद िधविानताः राधिर जनावर घोधषत गाई धहत गोर वाचछा वाधचछको

िरकषण िग मवधनतित दधखरो। माधथ धवधभनन खणडमा गररएको धवशलषणवाट री जनावरहरको

िरकषण िारमाक र ाौसकधतक रपमा मत अतपरनतत महतपवपणा तथा पधनत कारा दधखनतछ।

र मा पणा मपाण र तनतमरताका ाथ कारा गना पन दाधरतपव िधविान एवि काननी रपमा

मत राजरको हौदा जहाौ जहाौ मसरा दधखएको छ तपरहाौको परदश तथा सथानीर तहहर


मतको हकारा, हरोग र मनतवरमा तपरसता छाडा पशको ाथ दक ानल पाधलरहका

पशपिकषीको तराङक िकलन गन, पाधलएका ब पशहर पधहिान हन कन गरी टयाधगङ

गन र कमपरटर परधवधिको माधरमल मसरा गरसत कषरमा पधहलो िरणमा र तपर पधछ

दशभरर पशहरको तराङक धलन वयवसथा धमलाउन, दक ानलाई गाई गोर लगारतका

पशहरको धबमा गना परोतप ाहन तथा लागन खिाको धनधित भाग अनदानको रपमा

हरोग गन र ीमा पाररबाट गाई गोर अविरपमा धभधरन अवसथा रह तपर को

अनततपर गन र आवशरक दधखए कटनीधतक रपमा पहल गन, परतपरक नगरपाधलका

तथा गाउौ पाधलकाको तहमा वहपकषीर िलगनता र मनतवरमा िरकषण कनतर, असथारी

सराहार कनतर खोली छाडा छोधडएका गाई वसतहरको सराहार मभार हन परवनति

गन, परतपरक सथानीर तहमा ावाजधनक जगगाको िरकषण गरी वजञाधनकरपमा

ग िरण वयवसथापन गन र ामदाधरक वनहरमा घा रखहर रोपी धहउदमा

दक ानहरल हजरपमा घाौ पाउन वयवसथा धमलाउन, गाई गोरको नसल र

सवासर मत िार गरी वयव ाधरकरपमा उपरोगी नसलका गाई गोर पालन र

धनवतत पशको सराहार गना दक ानलाई हरोग र परररत गन, नपालमा मार पाईन

सथानीर जातका गाईहर लगारतका पशहरको आनविधशक धवधबिता (Genetic Diversity) को

िरकषण गना राधिर रपमा धवशष काराकरम ञचालन गन, गाई गोरको हतपरा,

अकाल मतपर आददमा दक ान वा िरकषणको धजममा धलएको पदाधिकारी लगारत ो

कारामा िलगन क को धनरत, हलचकरराई, लापरवाधह वा उपकषा धजममदार रहको

दधखए कानन वमोधजम कारवाही मत हन कन हदा रो धवषरको परिार पर ार

गनाका ाथ धनरतव गररएको कारण कानन बमोधजम कारवाही मत गना पन

अवसथा दधखए कानन वमोधजम कारवाही गना गराउन भनी धवपकषीहरका नाउमा

परमादशको आदश जारी हन ठहछा । जानकारीको लाधग रो आदशको परधतधलधप

महानतराराधिवकताको काराालर माफा त धवपकषीहरकहाौ पठाई धमध ल धनरम वमोधजम

गरी वझाई ददन।

नतरारािीश

उकत रारमा हमत छ

नतरारािीश

इजला अधिकत: डोलनाथ नतर पान

कमपरटर अपरटर: पदमा आिारा

इधत िवत २०७६ ाल ब ाख ८ गत रोज १ शभम

........................................।

वोच्च अदालत िंर्ुक्त इजला · अधिवक्ता...

Documents