पेट्रोलियम उत् पादों क ा रक्षण
कच्चेलेकक स्वदेशीआपूर्ल िऔरपेट्रोलकयमउत्पादककेचीचचतेले ार ेतरलराककोकमकरने क रूरल को ध्यान मर रेले स करकार वावारा पेट्रोलकयम उत्पादक के कररषण क कोच लतधिकप्राथलमकलादीगई ै।
आ केमशीनीऔरले गर्लकेदौड़ले सववश्वमरपेट्रोलकयमउत्पादकक ेपलदेशक कमवृिकाम त्वपूकिपैमानाचनगया ै।
गैरपररपरागलऊ ािकेनसस्रोलकक ेो करनेकेचाव ूद,भारलमर ीन ीरपूरेववश्वमरपेट्रोलकयमप्रिानऊ ािस्रोल ै। ववश्वमरपेट्रोलकयमक ेपल ोकगभग60 व्िप केप्रर्लव्िक छटनककेश रू ईथी,तचलेककेकमकषण 0905समसमटीकेतधिकप रचगई ै।भारलमरभी,य च लतधिकदरकेचतेर ी ै,695 -56मर3.5समसमटीथी ो2 63-64मरचतेकर658.2 ोगई ै(स्रोलपीपीसकी)।2 26-22मरइकके245समसमटीलकप रचनेक आशा ै।
ववगलच लव्ोंकेकभीपेट्रोलकयमउत्पादककाेपलकांारचानीचेएदसतन कार ै
ज्ञालभरडारकमरके,मात्रसकभागक लकनीक औरआधथिकरूपमरेो करनाव्यव ायि ै।य लथ्य और वलिमान और करभाववल ेपल दरक के य तथि र्नककला ै िक ये भरडारदीर्ािवधिलकन ीरर रगे।
मारे कीलमल भरडारक को देेले स, भारल के लकस मारे वलिमान स्टॉक, स्स्थर्ल तधिकद ष्कर ोककली ै। मारावलिमानदेशीउत्पादनमात्र39.9समसमटी ैऔरय मारीवाव्िकमारगके25%केकम ै।
तल वक्लकालका ा ैिक मइककावववेकापूकिइस्लेमाककरकेपेट्रोलकयमकाकररषण ककरर, ारलकव्यव ायि ो,इककोतन्यस्रोलककेप्रर्लस्थापनकररऔरतत्यावश्यक रूरलकलक ीइककेइस्लेमाककोकीलमलकरर।
पेट्रोलकयम कररषण क करना मारी करय क्ल स् ्मेवारी ै, चा े य उवायोग क, व्यस्क्लगलनागररक,करगठन,लेककर पर्नयारऔरकरकार ो।पेट्रोलकयमउत्पादककेकररषण कमर ममरकेप्रत्येकक ववलशष्टऔरम त्वपूकिभूलमका ै।
तेि रक्षण ो बढावा देों ने ी रमग्र ाययनीतत
करकार ने पररव न, उवायोग, कृव्ि और र्रेकू षण ेत्रक मर पेट्रोलकयम उत्पादक के कररषण क कोचतेावादेनेकेलकसववलभन्नउपायश रूिकस /इइनमरवेउपायऔरपिर्लयारतपनानाशालमक / ोईंिनदषण लाको चतेानेऔरपररव नषण ेत्र,वायकरक,भएियककाआि र्नक करकऔरतन्यलेकचालकलउपकरकककोदषण लाउपकरकककेचदकनाऔरऔवायोधगकषण ेत्रमरईंिनदषण ला पिर्लयक को चतेावा देना; ईंिन दषण ला के लकरचाई परप केटक का मानक करक औरमौ ूदा परप केटक मर क िार करके कृव् षण ेत्र मर तधिक ईंिन दषण ला उपकरक चनाना औरपररवारषण ेत्रमरलमिीलेकऔरसकपी ीचलू् क ैकेईंिनदषण लाउपकरककऔरकािनककोचतेावा देना। इन कायिककापक का करवििन और कमन्वय पेट्रोलकयम कररषण क तन करिान करर्(पीकीआरस) और लेक ववपकन कर पर्नयक वावारा पेट्रोलकयम और प्राकृर्लक गैक मरत्राकय केमागिदशिनऔरपयिवेषण कमरिकया ाला ै।
पेट्रोलियम उत् पादों क ा रक्षण
1. लेकऔरगैककेकररषण ककातथि ैआधथिक,कामास् कयापयािवरकीयकागलकऔरकाभककेकरचरिमरउनकाचे लरऔरतधिकदषण लापूविकइस्लेमाकस् ककेतपेषण ाकृलतधिक ऊ ाि इस्लेमाक दषण ला र क प्रास्तल ोगी और िू ूकेचक क पिर्लयारन्यूनलम कगीऔरपयािवरकक रषण ा ोगी।
2. गैर पर्परागल ऊ ाि के नस स्रोलक क ेो के चाव ूद, और मारग के करचरि मरवाणकस्यक ऊ ाि के तन्य रूपक क आपूर्ल ि पयाितल न ीर ोने के कारक, भारल मरपेट्रोलकयमप्रिानऊ ािस्रोलऔरलर ी ीझूकाईंिन ै।
3. 90 समसमटी कच्चे लके और 6.3 एट्रलकयन र्न मीटर प्राकृर्लक गैक के ज्ञालभारलीयभरडारकमरकेमात्रसकभाग ीदो नकरनालकनीक औरआधथिकरूपमरव्यव ायि ै। य लथ्य और वलिमान और ेपल क करभाववल दरक के य तथिर्नककला ैिकयेभरडारदीिािवधिलकन ीरर रगे। मारास्वदेशीउत्पादनमात्र39.9समसमटी ै ो मारी वाव्िक मारग के 25 प्रर्लशल के कम ै। तल करकारपेट्रोलकयम उत्पादक के स्वदेशी उत्पादन और ेपल के चीच तन्लराक को न्यूनलमकरनेकेलकसतधिकप्राथलमकलादेली ै।कमयक रूरल ैिकइककावववेकपूकिइस्लेमाककरकेपेट्रोलकयमकाकररषण किकया ास, ारलकव्यव ायि ोतन्यस्रोलककेचदका ासऔरतर्नवायि रूरलकलक ीइककेइस्लेमाककोकीलमलिकया ास।
4. र्न्नलकणेलषण ेत्रकमरपेट्रोलकयमउत्पादककेकररषण ककोचतेावादेनेकेलकसववलभन्नउपायिकस ार े /।र्न्नलकणेलववलशष्टकायिककापकमय-कमयपरिकस ाले /।
अपस्ट ट्रीम ि् इ्िागतनकष षें क म् त तइ् रक्षण
लेक षण ेत्र मर तपस्ट्रीम उपों मक वावारा तपनास गस प्रभावी और पररकामोन्म े कररषण कलरीककमरशालमक /भूलमगलभरडारकोगैककेप न इर ेक्शनवावारागैकििककोकमकरना,चेकारगमकप्रास्तलप्रकालकयककाकरस्थापन,गैरपर्परागलऊ ािस्रोलककाउपयोगऔर सन ीकीऔर आईसकवावाराकभीकररषण कप्रयाककक क्यकर्नगरानी।
ऊ ाि ारच,उपकरककऔरयरत्रककादषण लाउन्नयन,डी ककोप्राकृर्लकगैककेचदकना,कौरशस्क्लकेप्रदीपनपैनकऔरकौरऊ ािकाक शकप्रयोग,चैटरीचालकलवा नक, ैवगैकआएददकूरेउपाय / ोिकसगस /।
लेक ररूाइनररयार, कम दषण ला क भएियक और चायकरक का प नरूिार और प्रर्लस्थापन, ीटसक्कचर रकक स्थापना,िकूायलकलाि रऔरक -उत्पादनउपकरकऔरउन्नलग ृव्यवस्था पिर्लयक ैकी यो नासर कागू करली /। वे क िार के लकस तन्लरािष्ट्रीय गर्लर्निािरकक के काथ ऊ ाि क ेपल के स्लर र्निािररल करले /। वे पैदावार-ऊ ािइष्टलमीकरक, वाष्प प्रास्तल पिर्ल के लकस ऊष्मा सक करक और प्रौवायोधगक उन्नयन ैकी‘सनकॉन’(ऊ ािकररषण क)यो नासरभीकागूकरली /लािकििक,ट/ककीकआएदके ररसगैकककेपरर ायिर्नकाककोरोका ाकके।
इककेतर्लररक्ल,उन् कनेचरकचि रंगकेन्यूनलरदषण लाकेस्ने कककेस्थानपरउच्चशे्रकीकेस्ने कककाउत्पादनकरनेऔरचेचनेकेलकससककायियो नाकागूक ैऔरयूरोमानकककोपरूाकरले सतन्लरािष्ट्रीयववकाककेतन रूपस्न ेकककोकगालारउन्नलकरले /।भारलीयरेकवेमरश रूकरनेकेलकस,डी कचचानेक करभावनाकेकाथच -शे्रकीरेकरोडइर नलेकचनायागया ै।
यवायवपकम द्रीमागोंकेऔरउलराईक चन्दरगा कपरआयालट/करकऔरलटीयट/करकके पेट्रोलकयम उत्पादक को काले- के ाले कमय पररव न ार्नयार तपरर ायि ोली /,लथावपमरत्राकयनेर्ाटेकोन्यूनलमस्लरपररेनेकेलकसतनेकउपायिकस /स् नकेों लमककमीआई ै।
पेट्रोलियम रक्षण अनुरकधान रकघ (पीरीत्ए) ि् गर े ायय िाप
प्राररलभककत्लरकेदशकमरआसलेककरकटपरकरकारक कारिवाईकेभागकेरूपमर,1976 मर पीकीआरस स्थावपल िकया गया था लािक षण मला का पला कगाने के लकसतध्ययनकराया ाककेऔरतथि-व्यवस्थाकेववलभन्नषण ेत्रकमरपेट्रोलकयमउत्पादककाकररषण कप्रातलकरनेकेलकसलकूाररशरक ाककर ।य ईंिनदषण लाउपकरकइउपायककाववकाककरनेकेलकसआरसरडडीकायिककापप्रायोस् लकरला ैऔरपटे्रोलकयमउत्पादककेकररषण ककेलकस न ागरूकलाउत्पन्नकरने ेल मल्टीलमयडयातलभयानआयोस् लकरला ै। ईंिन लेक उपयोग तध्ययन, ऊ ाि ारच, चायकर आि र्नक करक यो ना,उपकरकच/कक िारकाश रूकरना,ऊ ािवा नककाइस्लेमाक,लेकेपलमानदरडोकाववकाक,आदशियडपोपररयो नासर,ड्राइवरप्रलशषण ककायिों म,प्रदशिनस्क्कर्नकइकायिशाकाइप्रदशिनी, उपभोक्ला चैठकर , लशषण ा िूल्मइटीवी स्पाटूक, ोयड रगइइकेक्ट्रार्नक प्रदशिन, म एद्रलकामग्रीकाववलरक,आरसरडडीपररयो नासरतन्यकायिककाप /।
मल् टी मीयाया न ाषक ाययरम
पीकीआरस का उदे्दश्य लेक कररषण क को राष्ट्रीय आन्दोकन चनाना ै। इकके तधिदेश केभाग के रूप मर, पीकीआरस को पेट्रोलकयम उत्पादक के कररषण क और उत्क िन मर कमीकानेकेम त्व,लरीककऔरकाभककेचारेमरआम नलामर ागरूकलाउत्पन्नकरनेकाकायिकौंपा आ ै।
नलामरइककरदेशकोके ानेकेलकस,पीकीआरस नकरचारकेलकसकभीकरभवऔरप्रभावी मीयडया का इस्लमेाक करला ै। इनमर इकेक्ट्रार्नक और प्रेक मीयडया शालमक /उदा रकाथि टी.वी., रेयडयो, इकेक्ट्रार्नक प्रदशिन, राष्ट्रीय और राय स्लर पर ववलशष्टकक्षषण लकमू ककेलकसप्रकेम एद्रलकामग्री, ोयडिंग,चकपैनकक,िकयोस्कक,ग चारक,चैनरकट्रारस्काइडरकआएदके ररसचा रीप्रचारकरना।
इनकभीकरदेशककाूोकककागूकरनाआकान /औरऔवायोधगक,पररव न,कृव्औरर्रेकू षण ेत्रक के लकस व्याव ाररक कररषण क क चालर /। तिि श री और ग्रामीक षण ेत्रक मरकक्षषण लकमू कमरप्रभावीकरचारकेलकसकरदेशषण ेत्रीयभा्ा रमरचनास ाले /।केलमनार,लकनीक क्मेकनक, कायिशाका र, स्क्कर्नकक, वैन-पस्कलकटी, प्रदेशिर्नयक, िककान मेकक ैकेू ल्डइरटरसस्क्टवप्रोग्रामकररषण ककरदेशककेप्रचारऔरकररषण कलकनीकककेप्रदशिनकेलकसआयोस् लिकस ाले ै।
लेककररषण कआन्दोकनकोचतेावादेनेकेलकस,पीकीआरसववश्वपयािवरकएदवक,ववश्वऊ ाि एदवक, ववलभन्न उत्कवक आएद कैे ववलभन्न मरचक का इस्लेमाक करला ै, लचकमाचार-पत्रकमरक ृनात्मकववज्ञापनर्नकाके ाले /।
ववगलक छव्ोंमर,पीकीआरसनेलेककररषण ककोचतेावादेनेकेलकसववलभन्नभा्ा रमर तनेक िूल्मर, टी.वी. स्पॉट और रेयडयक स् रगक चनास /। पीकीआरस सक र्लमा ीपत्रत्रकाऔरकूचना-पत्रभीप्रकालशलकरला ै।
सस्क्टवकर ेवेशनटेकर्नक(सकीटी)सकपत्रत्रका ैस् कमरऊ ािववशे् ज्ञककेटैक्नॉका ीपरकेे ोले /।य ऐकेकूकमामकककेतध्ययनभीप्रस्ल लकरला ैस् नकेऊ ािकाकररषण क ोला ै।
कररषण ककमाचारसकआन्लररकपत्रत्रका ै ोपीकीआरसवावाराम त्वपूकिषण ेत्रकमरिकस ार ेम ख्यकायिककापककोउ ागरकरला ै।
पेट्रोलकयम उत्पादक के ववलभन्न कक्षषण ल कमू क के काभ के लकस पीकीआरस ने सककाए त्य र्नलमिल िकया ै स् कमर कररषण क उपाय और लकनीके ो कािारक और कागूकरनेकेलकसलैयार /,एदसगस /।ववशे् तल्पकागलके ररलपचचें भीववकलकलिकसगस / ोतिरेूद नकास्वास्थ्यपरक प्रभावपड़नेकेकारक सप्रदू् ककेच रेप्रभावककेआम नलाकोलशक्षषण लकरनेकेलकस /।मागिदशिकरोशनी ै'' ारकररषण कन ीरव ारप्रदू् कश रू''।
महा अलियान (ईंधन बचाओ यानी धन बचाओ)
इकपषृ्ठभूलमकोध्यानमररेले स,पीकीआरसनेकायिककापकऔरकरकािनककेरूपमर2 63मरशानदार रंगकेतपनाम ातलभयानचकायाथा।म ातलभयान 6तक्लूचर,2 63कोनई एदल्कीमरमाननीयमरत्रीम ोदय वावाराचकायागयाथालािकच मूल्यपेट्रोलकयमउत्पादककाकररषण ककरनेऔरकरकािनकक िू ूकेचकरोकनेक देशवालकयकक वचनचिलाकोप्रचलकलिकया ाकके।इकआयो नकाकेन्द्रीयवव्य ''पररव न''षण ेत्ररेागयाथास् कमरभारलमरपेट्रोलकयमईंिनकक कगभग50प्रर्लशलेपल ोली ै।इकआयो नकेचादववलभन्नलकनीक कत्रभीआयोस् लिकसगसस् नमरईंिनकमरकरभवचचलककोकरनेकेलकसपररव नषण ेत्रमरनवीनलरमागोंक ेो क गई।इनलकनीक कत्रक मर राय पररव न उपों मक के चड़ी करख्या मर ववशे् ज्ञ, पेट्रोलकयम, ग ृ,
पररव न, श री ववकाक, सम आरटीसच, भ-ूलल पररव न, पयािवरक, आएद के मरत्राकयीप्रर्लर्नधिउपस्स्थल सथे।माननीयपेट्रोलकयममरत्रीक तपीकपरकईरायकरकारकनेकावि र्नकपररव नकेवधििलइस्लेमाककोचतेावादेनेकेलकसकप्रा मरसकएदनचकएदवकमनाया। समकी नेपूरेतलभयानकाएदकेोककरकमथिनिकया।
समकी ने क ृनात्मक ोयडिंगक और चैनरक के माध्यम के तपने े दरा त्रचों केन्द्रकऔर सकपी ी यडस्ट्रीब्यूटरलशपक मर कररषण क करदेश प्रदलशिल िकस पीकीआरस ने कररषण कउपायक पर थोक सकसमसक प श यडस् टक मीयडया और इरटरनेट वेचकाइट के ररसतलभयानचकाया।डीसवीपीक कूचीचिस रलकयकवावाराडीसवीपीके ररसम ामीयडयातलभयानचकायागया।म ातलभयानकेदौरानतन्यकोगऐकेकायिककापकके ोड़ले /स् नमर पररव न कायिशाकासर, न क्कड़ नाटक, ड्राइवर प्रलशषण क कायिों म, क रषण ा औरकररषण ककायिशाकासर,काइक्कोथॉन,वाकाथोन,इरटरकेक्शनकायिककाप,सकपी ीस्क्कर्नक,र्न श ल्क वाइप्रदू् क ारचकेदौराने दरात्रचों केन्द्रकपरवा नकक ारच,स्माटिूोन,आएद के ररस ईंिन चचाने के उपाय शालमक /। म ा तलभयान के चाद, पीकीआरसवावारा प्रभाव आककन कवेषण क िकया गया था, पेट्रोलकयम प्रयोक्ला र लक तलभयानप रचनेप्रभावकूचककवावाराप्रकटिकसगस / ोर्न्नान कार / -
टीवीतलभयान रेयडयोतलभयान कमाचार-पत्रतलभयान
टीवी(केचककैटेकाइट) प्राइवेट सूसम रेयडयोस्टेशन
ववलभन्न कमाचार-पत्रक मरआिेपषृ्ठकेववज्ञापन
डीडी-6(नेशनक) वववविभारली
डीडीकमाचार सूसमस्वकिइइरद्रिन ्
डीडीभारली सूसमस्वकि(प्रायोस् ल)
डीडीप्रादेलशल(0) प्रादेलशककमाचार
तेि ि् षैर रक्षण पखवाडा (ओ ीरीएि)
पेट्रोलकयमउत्पादककेकररषण कक तत्यावश्यकलाकेचारेमर नकामान्यकेचीच ागुककलाउत्पन्न करने के उदे्दश्य के, पेट्रोलकयम और प्राकृर्लक गैक मरत्राकय के मागिदशिन मरपीकीआरस और कमस्ल लेक उवायोग क क भाधगला के लेक कररषण क कतला मनाना व्ि6996 मर श रू िकया गया था। पूरे देश मर कीडब्ल्यू वावारा उत्पन्न िकस गस चरदस्ल ोशऔरउत्का परववचारकरले स,औरलेककररषण कतलभयानक प रचऔरप्रभाववकलाऔरचतेानेकेलकसव्ि6999केआगेकायिों मक तवधिसकपेवाड़ालकचतेाईगईथी।
प्राकृर्लक गैक क पयािवरक तन कूकला करदे ालील स्थावपल ो गई ै और इकका इस्लेमाकवववाय ल,उविरक,औवायोधगक,वाणकस्यक,र्रेकूऔरपररव नषण ेत्रकवावाराभारीमात्रा रमरउत्लरोत्लर रूप मर िकया ा र ा ै। इक चाल को ध्यान मर रेले स, राष्ट्रीय कररषण कपेवाड़ातलभयानका2 4केलेककररषण कपेवाड़ा( कीसू)केस्थानपरइककाप न नाम‘’लेकऔरगैककररषण कपेवाड़ा’’रेएदयागया ै।
सम पीसरडसन ीकेमागिदशिनमरपेवाड़ेकेदौरानकमस्ललेकउवायोगपेट्रोलकयमउत्पादककेकररषण कऔरपयािवरकक क रषण ाकेम त्वक आवश्यकलापर ोरदेनेकेलकसववलभन्नप्रकारकेकायिककापकरला ै।िकसगसकायिककापकमरशालमक /पूरेदेशमरलेककररषण ककरदेशक के चाह्रा प्रचार, कमाचार-पत्र, इकैक्ट्रॉर्नक मीयडया, प्रलशषण क कायिों म, िककान मेकक,लकनीक क्मेकनक,राष्ट्रीयऔरदेशीभा्ा रमरप्रचार।
येकायिककापषण ेत्रीयस्लरकेकमन्वयकक(आरसककी )केर्नदेशनमरप्रत्येकरायमरलकेउवायोग के राय स्लर के कमन्वयकक (सकसककी ) वावारा िकस ाले /। ववगल व्ों मर कीसूकेदौरानकायिककापकक करख्यामरववृि ई ै।
पेट्रोलियम उत् पादों क े अ त् य ्रययो् ता ि् रक् षण ्रययार
पीकीआरस के ऊपर चलास गस कायिककापक के तर्लररक्ल, इकके वावारा िकस गस षण ेत्रीयकररषण कउपायर्न्नान कार / -
पइ्वहन षें
इकषेण त्रमरकायिककापककेम ख्यम त्वपूकिषण ेत्रकमरड्राइवरप्रलशषण ककायिों म,आदशियडपोपररयो नासर, आदशि गैरा र, उत्क िन ारच कायिों म, इर न प्रर्लस्थापन यो नासर और न ागुककलाकायिों मशालमक /।इकषण ेत्रको2 %क चचलकरभावनावाकाषण ेत्रकेरूपमरतलभज्ञाल िकया गया ै। इकके तर्लररक्ल, पीकीआरस उच्च र्नष्पादन ल्यूच लेकक को भीचतेावा देली ै स् कके वावारा ल्यूच लेकक पर ागुककला का प्रचार करली ै। पीकीआरसकेप्रयाकककेकारकपररव नषण ेत्रमरवाव्िकआवलकचचलकेपयाितलचचल ोली ै।
ड्राइवरकऔरतन्यरायपररव नस रलकयककोतधिकलमईंिनदषण लाप्रातलकरनेकेलकसप्रेररलकरने ेल पीकीआरसवावारास्थावपलववलभन्नप रस्कारकमरशालमक /-रायपररव नउपों मकेलकसप्रर्लकीटरकवोत्लमिककोमीटरक उपकस्ब्ि।पररव नषण ेत्रमरपेट्रोलकयमउत्पादककेदषण उपयोगपर ागुककलाकाप्रचारकरने के लकसपीकीआरसनेटवकि मरचड़ीकरख्या मर करगठन / ैके ससकआरटीयू, सकटीयूस, सआईससम, सआरसआई, कीआरआरआई,सम आरटीसच,भारलीयकेनायालायालप लकक,सन ी औरआटोमोचाइकतकोलकसशन।
िद्योगष षें
पीकीआरस इक षण ेत्र मर लेक कररषण क के तपने प्रयाकक मर ऊ ाि ारच ईंिन लेक नैदार्नकतध्ययनकरला ै,गोस्ष्ठयक,उपभोक्लाक्मेकनऔरकायिशाकासरआयोस् लकरला ैऔरतन करिानऔरववकाकपररयो नासर ैकेदषण लाक िारकेलकसन्यूनवाय दाचऔवायोधगकचनिरआएदकाववकाककेकायिभी ाथमरकेला ै,पीकीआरसकायिककापककेइनकभीषण ेत्रकमेपेट्रोलकयमईंिनककोचचानेकेलकसकरभावनास्थावपलकरला ैऔरलदनन्लरर्नयलमलआिारपरतन करककरला ैलािकप चानीगईचचलकक वास्लववकवकूकीकाआककनिकया ाकके।उवायोगककेव्यापकषण ेत्रकमरऊ ाि ारचकरनेकेपीकीआरसकेतन भवनेय दशािया ैिकइकषण ेत्रमरेपल ोनेवाकीपेट्रोलकयमउत्पादकक 2 %केतधिकचचलक करभावना ै। इक चचल क करभावना के सक भाग को चगैर र्नवेश िकस प्रचाकनात्मककमायो नकरकेवकूकिकया ाककला ै।
ृषि षें
ईंिन कररषण क का प्रचार करने के प्रयाक मर, व्यापक कृव् कम दाय लक प रचने का प्रयाककरला ै और कायिककापक के म त्वपूकि षण ेत्रक मर शालमक /- तक शक ू ट वाल्वक काप्रर्लस्थापन,लकफ्टलकरचाईपरपककाक िार,वैनप्रचारकायिों म,गोदलकसगसगारवकमरकायिकमू पररयो नासर,िककानमेकेऔरप्रदशिनकेन्द्र।इककेतर्लररक्ल,पीकीआरसवववायाधथियककोलशक्षषण लकरला ै ोचदकेमरिककानककोटै्रक्टरकऔरलकफ्टलकरचाईपरपकमरपेट्रोलकयमउत्पादककेक शकइस्लमेाककेचारेमरलशक्षषण लकरले /।
पीकीआरसकृव्षण ेत्रमरलेककररषण ककेकरचरिमर ागुककलाकाप्रचारकरनेकेलकसकृव्ववश्ववववायाकयक, वववायाकयक, कृव् ववज्ञान केन्द्रक, नाचाडि, सकआईआरडी, डीआरडीस,आईसआरआईऔररायकरकारक स रलकयककेकाथनेटवकि स्थावपलकरला ै।
ऐकाकरनेकेदेशकेिककानकलकप्रभावीरूपमरप रचे /औरउनकेपरपकेटकऔरटै्रक्टरककेलकसरेरेावक तच्छीपिर्लयककेचारेमरलशक्षषण लिकया ै।
कृव्षण ेत्रमरपीकीआरसकेप्रयाककके ररस ोनेवाकीचचलकेपयाितलआवलकचचल ोली ै।
घ्ेिू षें
ग ृणकयारऔरय वाइकषण ेत्रकेम ख्यकक्षषण लभाग ै।पीकीआरसकेकायिककापकमरेानापकानेक तच्छीआदलककेचारेमरग ृणकयककोलशषण ा,वा नचाकनक तच्छीआदलककेचारेमरग ृणकयककोय वा रकोलशक्षषण लकरना,ईंिनक शकलमिीलेकऔरसकपी ीचलू् ककाववकाकऔररोशनकरनेकेउपकरकशालमक /।पीकीआरस ैवगैक,कौर ीटरआएद ैकेऊ ािकेवैकस्ल्पकस्रोलककेइस्लेमाककोभीचतेावादेला ै।
पीकीआरस नेटविकिं ग करस्थागल ष्स्ष्टकोक तपनाली ै और ागरूकला कायिों मक कोआयोस् लकरने के लकसमए कामरडकक,सआईडब्ल्यूकी,सआईडब्ल्यसू,य वामरचक, यलकयक,कायन क्कचक, रोटरी ककचक, र्नवाकी कल्याक करर्क और ववलभन्न वववायाकयक औरम ावववायाकयकक क ायलाकेला ै।
लेककररषण कआरदोकनपरतधिक ोरदेनेऔररायस्लरपरकर एद्रलध्यानदेनेकेलकसकायिकमू चैठकर औररायककोतपनानाश रूिकयागया ै।
मान ि् िेबलिकष ाययरम
पीकीआरसनेकृव्प्रयो नाथिर्रेकूसकपी ीचूल् रऔरडी कईंिनचालकलमोनोकेटपरपककेलकसचीईईकेक योगकेकायिककापश रूिकस /स् नकेमानककऔरकेचलकरगकायिों मका ववकाक और कायािन्वयन आ ै। कायिों म मर य आवश्यक ै िक चा ार मर लकलाराशे्रकी के उत्पाद उपकब्ि करास ासर इक प्रकार उपभोक्ला को ईंिन क शक उत्पादक कोेरीदने के लकसज्ञालपकरदउपकब्िकराना।इककेच मूल्यपेट्रोलकयमउत्पादकक पयाितलचचलभी ोगी।
कृव्प्रयो नाथिर्रेकूसकपी ीचूल् कऔरडी कइर नचालकलमोनोकेटपरपककेलकसकेचकयड ाइननीचेएदसगस /
DIAGRAM मोनोकेटपरपक ऊ ाि ीवन ै
ववलशष्टईंिनचचल ीइसचइसमइसकइसकइककाकररषण ककरो
ृषि ्रययो नार्य चीईईइकेगइ2
ाी ि ईंधन चालित
मोनो रेट पकप
परपटाइप.................परपों मकर...............माडककर.इव्ि.........केडब्ल्यूइसचपी............... चू् क(आकार)..............समसमयडलकवरी(आकार)........समसमइरपेकरयडक..........समसम
ू ककोडस्पीड...............आरपीसमषण मला(रर )......................(कीटरइसक)
ड्यूटीवाइरट ैड............इनयडस्चा ि.....................सकइसक
ईंिनेपल(ड्यूटीतवाइरटपर).................कीकीइसचआर(ईंिनकर्नलापर........... ीइकीकी)
*ववलशष्टईंिनेपल(सकसूकी)ड्यूटीतवाइरटपर...................... ीइसचइसमइसकइसक
तनमायता ा नाम ि् पू्ा पता
केचकतवधि पीकीआरसकेक योगके
*करगलआईसककेतन करकमरपरीषण ककेकमयपरीषण कशलोंकेतिीनवास्लववकऊ ािेपलइकचालपरर्नभिरकरेगािकउपकरककाकैकेइस्लेमाकिकया ार ा ै।
तईएरओ 50001 – ऊ ाय ्रयबकधन ्रयणािी
उवायोगक को तक शक ऊ ाि उपयोग क कटौली करके, कोकवप्रय आईसक 5 6इ- ऊ ािप्रचरिनउपायकेतत्यधिककाभ आ ै।चतेली ार ीऔवायोधगकप्रर्लस्पिािऔरऊ ािकेउपकब्िरूपकक कगालारचतेर ीक मलक,ववशे् लया ीवाश्मईंिनकनेिू ूकऊ ािेपलको कम करने क आवश्यकला और दीर्िकाकीन औवायोधगक काभक और उनको चतेाने परध्यानकर एद्रलिकया ै। पीकीआरसनेस्वयरकोआईसक 5 6के लकस0प्रम ेकेेा
परीषण कक के क कस् ल कर लकया ै स् न् कने चीपीकीसक म रचई ररूाइनरी, उरक सकपी ीकरयरत्र,कीआईपीसकस,आई कीसकस्थापना रआएद ैकीस्थापना रकोआईसक 5 6केकायािन्वयनकापरामशककायिप्रदानिकया ै।
पीएटी े तहत ऊ ाय दों षता अवर्
पैट(करो,प्रातलकरोऔरव्यापारकरो)चीईईवावाराआररभिकसगसराष्ट्रीयवधििलऊ ािदषण लालमशनकाभाग ैस् ककाइरादाभारलमरऊ ािप्रिानउवायोगकमरऊ ािदषण लाचतेाना ै।पैटयो नाकेल ल498औवायोधगकयूर्नटककोभारलकरकारवावारातधिकूधचलिकयागया ैलािकउनक ववलशष्टऊ ािेपलकोकमिकया ाकके।
ाकारिकई-कटिकतस् िलकरनेऔरव्यापारकरकेकष्यककेतधिकचतेनेकेलकसप्रोत्का न ै,लथावप,कमप्रातलकलािको मािना देना ोगा।पीकीआरसनेऊ ािदषण लातध्ययनककोकरकेऔरकमािानप्रदानकरकेइकववशाकउपकब्ितवकर(कगभग0.080समसमटी ई)काप्रचरिनकरनेक सकयो नाश रूक ै।प्राररलभककूकलाकेरूपमर,पीकीआरसने4ऐकेउवायोगकमरकायिपूराकरलकया ैऔरतन्य0यूर्नटकमरकायिप्रगर्लपर ै।
त्एकाी पइ्यो नाएक
पीकीआरसकेम ख्यउदे्दश्यकमरसकउदे्दश्य‘‘तन करिान, ववकाकऔरप्रयाकककोचतेावादेना ै स् कका कष्य ईंिन क शक प्रौवायोधगिकयक और वैकस्ल्पक ईंिनक, औरनवीकरकीय के पेट्रोलकयम उत्पादक के प्रर्लस्थापन को तपनाने और प्रचार के लकसपेट्रोलकयमकररषण कऔरपयािवरकक रषण ा, क ायलाऔरक वविा नकप्रयाककरना ै।इकके तर्लररक्ल, पेट्रोलकयम कररषण क और पयािवरक क रषण ा के षण ेत्रक मर राष्ट्रीय औरतन्लरािष्ट्रीयस्लरकपरलकनस् िस्स्टककरस्थागलकरचरिस्थावपलकरना ै।‘
तथिव्यवस्थाकेववलभन्नषण ेत्रकतथािलऔवायोधगक, पररव न, कृव्औरर्रेकूमरईंिनदषण लाप्रौवायोधगिकयक, प्रिों या र, उपकरकक, कािनकआएदकाववकाककरकेपेट्रोलकयमकररषण कऔरपयािवरकक रषण ाम ख्यरूपकेकक्षषण लकरकेप्रर्लस्ष्ठलतन करिानकरस्था, लकनीक करस्था र, कीसकआईआर प्रयोगशाका र आएद को आमरत्रत्रल करना औरप्रायोस् लकरना।आरसरडडीपररयो ना रकेकूकलापूविकपूरा ोनेपर, पीकीआरस, इच्छ क उवायलमयक को प्रौवायोधगक तन्लररल करके प्रौवायोधगिकयक, प्रिों या र, उपकरकक, कािनकआएदकावाणकस्यक करककरनेमरक ायलाकरला ै।
पीकीआरसवावारा ाक ीमरिकसगसववलभन्नआरसरडडीकायिककापर्न्नान कार /
i. वाहनक म् गस्ट तेमाि े लिए ैव षैर रकवधयन ि् ि्ण ्रय्द्योगष ी
आईआईटीएदल्कीकेक योगक,े ैवगैककाकरवििनकरनेकेलकसऔरइके ैव-कीसन ीमरचदकनेकेलकससकप्रौवायोधगक ववकलकलक गई ैस् ककाइस्लेमाकपेट्रोलकयमईंिनके ववकल्पकेरूपमरवा नकमर िकया ाककला ै। भीकवाड़ामर ैवगैककरवििनऔरभरककरयरत्रस्थावपलिकयागया ै।करवधििल ैवगैक( ैव-कीसन ी)कीसन ीआटोकगे कैररयरचकानेकेलकसइस्लेमाकिकया ार ा ै।य पायागया ैिक वैकीसन ी(5प्रर्लशललमथेनकर टरट)पेट्रोलकयमकीसन ीकेचे लरमाइके देला ै।
ii. प् िास्टिस्टट ्दी ी े प् िै म षैरी ्ण े इ्ए लरनषैर ा उत् पादों न
कीसकआईआर-कीसमईआरआई द गािप र के क योग के तकास्स्टक रद्दी क कमस्या का क करने के लकस सक कृल पयािवरकीय स्वीकायि प्रौवायोधगक ववकलकल क गई ै।सक2 िक.ग्रा.इर्रटाकैचस्केकतकै मगैकीकरकयूर्नटकीसमईआरआईपररकरकमरस्थावपलकरकेचाकूक गई ै।उत्पाएदललकनगकै(लकरथेएटकगैकस् कमरCO, H2औरCxHyशालमक /) त्रच कीकाउत्पादनकरनेके लकसआल्टरनेटरकोगैकइर नके ोड़करउकमरगैकभरी ाली ै।प्रयोगात्मकतध्ययनकेय देेागया ैिक1िक.ग्रा.तकास्स्टकरद्दीके2.4KWeर्नवकत्रच कीप्रातलक ाककली ै।
iii. खाना प ाने े एिपी ी चलू् हे े लिए त्रित त चम ीिे बनय्
आईआईटीग वा ाटीकेक योगक,े र्रेकूेानापकानेकेलकसर्छएद्रलचमक केचनिरववकलकलकरकेकूकलापूविकपरीषण किकयागया ै।ेानापकानेकेसकपी ीचलू् कके लकसनव ववकलकल पीआरचीमरपर्परागलचनिरक के 08प्रर्लशलक ल कनामरतधिकलम थमिक दषण ला 95 प्रर्लशल ै। पीआरची के मापे गस उत्क िनCO औरNox / ो25-2 mg/m3और -2 mg/m3क रर मर / चिकपर्परागलचनिरककेकरचरधिलमूल्य25 -1100mg/m3और95-20 mg/m3 /।थमिकदषण लाऔरउत्क िन के तथि मर, पीआरची उनके पर्परागल प्रर्लरूप के चे लर पाया गया ै।पररपरागल चनिर क ल कना मर, नव ववकलकल पीआरची कगभग 2 िक.ग्रा. सकपी ीप्रर्ललकलकरडर(64.5िक.ग्रा.षण मला)चचाला ै।
iv. फि ा ट्यूब गवैप्ेट् ॉयि ा गस्ट तेमाि ् े पोटैटो ोल् ा स्ट टो्े म् ऊ ाय खपत ा यूनतमी ्ण
पेटैटोकोल्डस्टोरेस् मरउ ािेपलपरप्रभावडाकनेवाकाम त्वपूकिकारकप रानायड ाइन ोनाऔररेफ्र रेशनलकस्टमकेर्टकककाकापरवा ीकेचयनकरना ै।चरकरकॉयक ोइवैपरेटरकेरूपमरइस्लेमाकिकया ाला ै, ऊ ािक िू ूकेचककाम ख्यस्रोलऔरर्एटयाग कवत्लाउत्पाद ोला ै।चीकीकेवी, पस्श्चमचरगाक केक योगकेि रू डट्यूचइवैपोरटरकॉयकककेयड ाइनिकयागया ैऔरमौ ूदाचरकरटाइपकोल्डस्टोरे लकस्टममरस्थावपलिकयागया ै।डी कऔरत्रच कीक ेपलमर कमी ोने के कारक, लकनीक -आधथिक ववश्के्क ने कमग्र ऊ ाि कागल मर (3यूर्नटक मर ार कायािन्वयन आ ै) 20.5 प्रर्लशल चचल ई ै। इकके तर्लररक्ल, नमी क ार्न मर कमी ोने के कारक, स्टोर िकस गस उत्पादक मर 6.4 प्रर्लशलम त्वपूकिचचल ई ै।
घ् म् व् यस्टि्त द्वा्ा रक्षण े लिए फ ए ाने वािे अततइ्् त उपाय
ग्रा कककोऊ ािदषण गैकचलू् कइचनिरककेचदकनेक लकूाररशक ाली ै।
ेानापकालेकमयचौड़ेलकेकेचलिनऔरंक्कनकाइस्लेमाककरर।
ेानापकानेकेप केेावायवस्ल रकोिफ्र केचा रर्नकाककरर रेऔरउनकोकमरेकेलापमानलककासर।
तन्नऔरदाकककोपकानेकेप केक छदेरलकलभगोसरलािकपकानेकाकमयऔरईंिनक ेपलकोकमिकया ाकके।
पकानेकेलकसक ीपयाितलपानीकाइस्लेमाककरर।
केपरेटरककेकाथप्रैशरकूकरककाइस्लेमाककरनेकेईंिनक पयाितलचचल ोली ै।
पानीउचकनाश रू ोनेपरचनिरनॉचकोलकमरस्स्थललककाकरतस्नक कोकमकरर।
सककाथलमककरेानाेासरलािकभो नकोचार-चारगमिकरनेकेचचा ाकके।ऐकाकरनेकेनकेवकईंिनक चचल ोली ैतवपल भो नक पौस्ष्टकलाभीचनीर ली ै।
कभीलैयाररयार ोनेकेचाद ीऔरचलिनचलू् रपररेनेकेलकसलयैार ोनेपर ीकौको कासर।
ेानापकानेकेलकसयएदकौर क ीटरकक क वविाउपकब्ि ै, लोव ारकेगमि ककेकरइस्लेमाककरर।
यएद क वविा और कमय ो लो कौर कूकर का इस्लेमाक करने का प्रयत्नकरर।
ग्रामीक षण ेत्र मर, ैच गैक करयरत्रक का इस्लेमाक करना चए यं या ईंिन कररषण कलकनीक ै।
रड प् रक्षण
ईंिनकररषण ककाप्रथमर्नयमवववेकपूकि रंगकेयात्राकरनाऔरिू ूकक ड्राइववरगकमकरना ै।
ार लक करभव ैइउपकब्ि ै और क वविा ै, र्न ी वा न इस्लेमाककरनेकेच ास, कावि र्नकवा नकाइस्लेमाककरर।
वा नकाआकारतपनीआवश्यकलान कारर रे, ऐकाकरनेकेभीईंिनकररषण क ोगा।उदा रकाथि, यएदआपकेपाकर्न ीकारऔरस्कूटरकाववकल्प ै, लो चमात्रदोव्यस्क्लयककोयात्राकरनी ै, लोस्कूटरकाइस्लेमाककररयातधिकयात्रत्रयककोयात्राकरनी ैयाभारीकामानकोंोने क रूरल ै, लो कारइकायि पर ाने के लकस कार पूलकरग के नकेवकईंिनकाकररषण क ोगातवपल तपनेकाधथयककेकाथकामास् ककरचरिभीक िररगे।
यालायाललकनकककापाकनकरनेकेयालायाल-भीड़केचचनेमरमददलमकेगीऔरर्नचकेगीयरक ड्राइववरगचेकारचैठनाकम ोगा।
ारलककरभव ो, वा नकोचेकारनचकासर, चा ेव कार,स्कूटरयाकोईतन्यपर ीकृलवा न ो।
स् कवा नकोआपेरीदने ार े /उककेचयनकामानदरडउकक ईंिनदषण ला ोनीचाए स।
ईंिनकररषण कऔरउत्क िनर्नयरत्रकमरवा नपरकमयपरध्यानदेना, कवविकऔरट्यूर्नगकरानेकाकोईववकल्पन ीर ै।इकमरइर ेक्टरकऔरस्पाकि तकगक, क ी टायर प्रैशर, री-ग्रीस् रग, टॉवपरग तप या इर न औरगीयरचाक्ककेलकसक त्ररिककर टकाररन्य वकिकया ानाशालमक ै।
क्वालकटीक त्ररिककर टकाइस्लेमाककरनातत्यधिकम त्वपूकि ै।इककरचरिमरकोईकमझौलान ीरिकया ास।
ड्राइववरगक तच्छीआदलरकररषण ककेलकसम त्वपूकि /।
तचानक स्पीड चतेाने, रिकेक कगाने और रोकने, क्कच राइयड रग, चेकारचैठन,े तत्यधिकस्पीडचतेानेऔर वरकोयड रगकेचचनेकाप्रयाककरर।
तपनेवा नकेउत्क िनर्नयरत्रकक र्नयलमलरूपके ारचकरासर–इककारक के न ीर िक चकूलाि र पर मािना कगाया ाला ै तवपल इककेईंिन कररषण क और प्रदू् क र्नयरत्रक ोला ै ऐका करना भारल कानागररक ोनेकेनाल,े मारानैर्लककलिव्यचनला ै।