PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨUXÃHỘIHỌC
TS.TRẦNTHỊKIMXUYẾNGV.ThS.TRẦNTHỊBÍCHLIÊN
I.NHỮNGKHÁINIỆMCƠBẢNVỀPHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨUKHOAHỌCII.CÁCHTHỨCTIẾNHÀNHNGHIÊNCỨUXÃHỘIHỌCTHỰCNGHIỆMIII.PHÂNTÍCHKẾTQUẢTÀILIỆUTHAMKHẢO
CreatedbyAMWord2CHM
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCƯUXÃHỘIHỌC
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCƯUXÃHỘIHỌC
*Khoahọc?
Khoahọclàphươngpháppháttriểnkhốilượngkiếnthứcthôngquaviệcsửdụngnhữngkĩthuậtlôgicvàkháchquan.Mụctiêucủaphươngpháplàtrithứckhoahọc.
*Lô-gic?
Mỗiýkiếnhoặcmỗibướctiếnhànhđềugắnliềnchặtchẽvớiýkiếnhoặcbướcđitrướcđó.Mộtnhậnđịnhkhoahọckhôngthểchứađựngnhữngmâuthuẫnchưagiảiquyết
*Kháchquan?
Phảnánhhiệntượngsựvậtnhưnóvốncótronghiệnthực.Nhàkhoahọcphảidựavàocácthủthuậtcókhảnănggiảmthiểuảnhhưởngcủanhữngphỏngđoán,trựcgiácvàthiênkiếntronglúcquansátvàlýgiải.
*Lýthuyết?
-Lýthuyếtlàmộttậphợpnhữngphátbiểuđượcsắpxếpmộtcáchlô-gíc,tậphợpnàycốgắngmôtả,dựđoán,hoặcgiảithíchmộtsựkiện.
-Nhữngtrìnhbàycóhệthống(lô-gic)nàygiúpchúngtahìnhthànhcácýkiếncủachúngtavềsựkiệnđangnghiêncứu.
-Mụcđíchcủalýthuyếtnhằmgợilênchothấynhữngbiếnsốcóýnghĩavànhữngcáchthứcmànhữngbiếnsốnàyliênquanvớihiệntượngđangđượckhảosát.
-Cáclýthuyếtđượchìnhthànhtừnhữnggiảthuyết,mệnhđềvàkháiniệm.
*Giảthuyết?
-Nhữngnhậnđịnhdựatrênsựtintưởng,dựđoánnhưngchưađượctrắcnghiệm.
-Giảthuyếtlàkhâutrunggiangiữavấnđềnghiêncứuvàmôhìnhlýluận.Giảthuyếtsẽgiúpcácnhànghiêncứukhôngbịchệchhướngtrongnghiêncứu.
*Mệnhđề?
Gắnliềnchặtchẽmộtcáchlô-gicvớicácgiảđịnh,môtảsựvậnđộngcủacácnhântốvàcáchthứcliênhệgiữachúngvớinhau.
*Kháiniệm?
Nhữngthuậtngữdonhàlýthuyếtsửdụngđểđặttênchomộttậphợpcácýkiến.Cáckháiniệmnhưlàmộtngônngữđặcbiệtđểnhậnbiếtnhữngđiểmquychiếuđặcthù,nghĩalànhữngkhíacạnhđặc
I.NHỮNGKHÁINIỆMCƠBẢNVỀPHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨUKHOAHỌC
thùcủamôitrườngmàchúngdiễnđạt.
*Logicquynạpvàlogicdiễndịch
Logicquynạp
-Khiquansátmộtsốtrườnghợpcụthể,tacóthểđưaramộtnhậnđịnhtổngquátvềtoànbộcáctrườnghợpđó.Cáchthứcđitừtrườnghợpcụthểđếnlýthuyếttổngquátchínhlàchiềuhướngcủalogicquynạp.
-Nhiềulýthuyếtđượcpháttriểnthôngquaphépquynạp.Cácsựkiệnđượcquansátnhiềulầncóthểđượcghinhậnnhưmộtmôhình,lýthuyếtsẽmôtảvàcốgắnggiảithíchnhữngmôhìnhnhưthế.
VD:LindenSmith"quátrìnhnghiệnngậplàquátrìnhrơivàosựphụthuộcđốivớithuốc”
Logicdiễndịch:
-Phươngphápthựchiệnđitừcáitổngquátđếncáicụthể.Từmộtlýthuyếtngườitacóthểsuyrađượcmộtcáchlô-gicnhữngsựkiệnđangdiễnraxungquanh.VD:LýthuyếtxãhộicủaMarx(1848)"lốisốngtrongmộtxãhộiđượcquyđịnhbởiphươngthứcsảnxuất".
*Điềutrathựctế
-Làquátrìnhthuthậpdữkiệnhoặcthôngtin.Đâylàthànhphầnkháchquancủakhoahọc.Cáckĩthuậtthuthậpdữkiệnchophépchúngtatìmranhữnggìxảyrachungquanhta.Chúngcóthểđượcsửdụngđểkiểmtramộtlýthuyếtbổsunghoặcđểtiếnhànhmộtcuộcnghiêncứuthămdò.
-Lýthuyếtvàđiềutrathựctếbổsungchonhau:Lýthuyếtđượcsửdụngnhằmđềxuấtcácýkiếnvềsựkiện.Nhữngquansátcẩnthậnvàkĩlưỡngcungcấpthôngtinvềthựctạicóthểkháiquátthànhnhữnglýthuyếttheophươngphápquynạp.
-Sửdụnglogicsuydiễn,cùngnhữngkĩthuậtnghiêncứunàychophépkiểmtracáclýthuyết.
-Nếucácgiảthuyếtsuydiễnvềmặtlô-giclạikhôngxảyra,thìkhiđólýthuyếtbịbácbỏ,vàcầnđượcsửađổiđểphùhợpvớiđiềukiệncủasựkiệnđangnghiêncứu.
BẢNGQUYTRÌNHNGHIÊNCỨUXHHTHỰCNGHIỆM
-Mọicuộcđiềutracầnphảiđảmbảocó4thànhtốcơbản:vấnđềnghiêncứu,cácphươngpháp,cáckếtquảvàkếtluận.
-Vấnđềnghiêncứulàsựnhậnđịnhvềcáimànhàđiềutramuốntìmra.Nếuđólàviệckiểmtramột lý thuyết, thìđây làmộtnhậnđịnh tiênđoán trướcvềcáckếtquả(giả thuyết).Mặtkhác,nhữngcuộcnghiêncứuthămdòcóthểcungcấpnhữngthôngtinđểhìnhthànhmộtnhậnđịnh.
-Cácphươngpháptrìnhbàycácbướccầnphảitiếnhànhđểgiảiquyếtvấnđềđãđượcđặtratrước.Bảnthâncácphươngphápphảicungcấpthôngtinmàvấnđềđòihỏi.Ởđây,phươngphápcầntrảlờicáccâuhỏivề:mẫuđiềutra-sựmôtảcáccáthểhoặcđốitượngvàcáchmàchúngđượcchọn;
cácbiếnsốhaycácnhântốcầnđượcđolường;cáccôngcụđượcsửdụngđểđolườngvàphươngcáchmàcácdữkiệnsẽđượcphântích.
-Kếtquảlàsảnphẩmcủacácphươngpháp.Chỉcócácdữkiện(cácsựkiệnđượcquansát)vàcáckếtquảcủamọitrắcnghiệmthốngkêmớiđượcđưavàophầnkếtquả.Thôngtincóthểđượctrìnhbàydướihìnhthứcnhậnđịnhmôtảmàkhônglýgiải,dướihìnhthứcbiểubảngvàbiểuđồ.Phầnkếtquảchỉbaogồmnhữngtưliệuthuộcvềsựkiện.
-Kếtluậngiảithíchcáckếtquả:Nhànghiêncứunêulênsựđánhgiávềcácpháthiệncóliênquantớivấnđềnghiêncứu.Họcầngiảithíchýnghĩacủacáckếtquảtừđónêulênnhữngnhậnđịnhmangtínhchấtkháiquát.Ởđây,nhữngvấnđềnảysinhtừviệcápdụngcácphươngphápthuthậpthôngtinkhácnhaucũngcầnđượcnêura.Vềcănbản,cáckếtluậntrảlờichocâuhỏi"nhưvậythìsao?".Khitrảlờiđượcnhữngcâuhỏinày,chúngtacóthểđưarađượcnhữngkiếnnghịởcuốiphầnbáocáo.
CreatedbyAMWord2CHM
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCƯUXÃHỘIHỌC
*3giaiđoạn:
-Giaiđoạnchuẩnbị
-Giaiđoạntiếnhànhđiềutra
-Giaiđoạnxửlývàgiảithíchthôngtin.
*Mỗimộtgiaiđoạnbaogồmcácbướckhácnhauvàphảituântheomộttrìnhtựnhấtđịnh.Giaiđoạntrướclàcơsởvàtiềnđềchocácgiaiđoạnsau.Cácbướcnghiêncứuvàcácgiaiđoạnphảiđượctiếnhànhsaochođảmbảođượctínhchỉđạovàtínhxuyênsuốtcủamụcđíchvàyêucầucủacuộcđiềutra.
*Trongbagiaiđoạnnày,khôngthểnóilàgiaiđoạnnàoquantrọnghơngiaiđoạnnào.Khichuẩnbịthậtchuđáovàchitiếtthìkếtquảthuđượcmớicókếtquảtốt:Thôngthườngkhâuchuẩnbịlàgiaiđoạntốnnhiềuthờigianvàtrílựcnhất.
*Giaiđoạnchuẩnbị
-Xácđịnhvấnđềnghiêncứu
-Thuthậpvàphântíchthôngtinsẵncó
-Xácđịnhkháchthểnghiêncứu(ai,nhữngnhómngườinàocóliênquantớinhữngthôngtincầnđượcphảnánh)
-Xácđịnhmụctiêuvànộidungcủacuộcnghiêncứu
-Đưaragiảthuyếtnghiêncứu
-Đưaramộtmôhìnhlýluận
Môhìnhnàygiúpchúngtakháiquáthóavấnđề,đưaracáclýgiảicótínhkhoahọc.Líluậnxãhộihọcchuyênngànhlàmôhìnhlíluậngiúpchúngtahiểuđượcbảnchấtcủasựvật.Môhìnhlí luậnchínhlàkhuônmẫu,làcáikhungđểchúngtacóthểsắpxếpcácsốliệurờirạcthànhhệthốngthốngnhất.
SƠĐỒCÁCYẾUTỐCHÍNHTRỊVÀVĂNHÓAXÃHỘI
*Thaotáchóacáckháiniệm:
-Làlàmđơngiảnhóacáckháiniệm,làmchochúngtrởthànhtiêuchícóthểđolườngđượctrongthựctế.
-Thaotáchóacáckháiniệmcóthểphânthànhnhiềugiaiđoạnvàtrongmỗimộtgiaiđoạncác
II.CÁCHTHỨCTIẾNHÀNHNGHIÊNCỨUXÃHỘIHỌCTHỰCNGHIỆM
kháiniệmlạiđượcđơngiảnhơnmộtbậc.Trongkhithựchiệncácbướckểtrênthìđộtrừutượngcủacáckháiniệmsẽđượcthuhẹplại,khảnăngthaotáchoávềkinhnghiệmsẽtănglên.
*Xácđịnhphươngphápnghiêncứu
- Lựa chọn phương pháp nào ta sẽ có phương án thu thập thông tin tương ứng: phương phápphỏngvấn,phươngphápđiềutrabằngbảnghỏi,phươngphápthảoluậnnhómtậptrunghayquansát...
-Xácđịnhviệcchọnmẫu
-Điềutrathử
-Saukhâuđiềutrathử,nhànghiêncứuphảiđiềuchỉnhlạicáccôngcụthuthậpthôngtin.
-Tậphuấnchođiềutraviên.
*Giaiđoạntiếnhànhđiềutra
-Tiềntrạm
-Xinphépchínhquyềnđịaphươngvàkếthợpvớihọtrongcôngtáctổchứcviệclựachọnnhữngngườicungcấpthôngtinsẽđượcchínhxáchóa.
-Tổchứcthuthậpthôngtintạiđịabànnghiêncứutheođúngdanhsáchmẫuđãđượcchọn.Việcthuthậpthôngtinđượctiếnhànhmộtcáchchặtchẽbởinhữngngườiđiềuphốivàgiámsátquátrìnhnghiêncứu.
-Soátphiếu
-Trongkhithuthậpthôngtin,việcgiámsátquátrìnhthựchiệnvàsoátphiếuđượctiếnhànhmộtcáchđồngthời.(bảoquảncácdữliệu)
*Giaiđoạnxửlývàphântíchthôngtin
-Xửlýnhữngsốliệuthuthậpđược(cácphươngánxửlýphảiđượcchuẩnbịtừtrước).Cácnhànghiêncứuthườngdựatrênnhữnggiảthuyếtnghiêncứu,nộidungnghiêncứuvàmụcđíchcủacácbáocáođểxácđịnhnhữngbiếnsố(độclậpvàphụthuộc)vànhữngmốiliênhệtươngquangiữanhữngbiếnsốđó.
-Phântíchthôngtin.Dưaranhữngnhậnxét,sosánhcáckếtquả,sựkháiquáthóa,nhữngkếtluậnvàkiếnnghịtừviệcphântíchvàlýgiảithôngtin.Tấtcảnhữngcôngviệcnàyvànhữngkếtquảcủanósẽđượcthểhiệntrongbáocáotổngkết.
*Mộtsốnguyêntắcđạođứcnghềnghiệp
-Tínhkháchquantrongnghiêncứukhoahọcvànhữngquyềnlợicôngdânvàpháplýcủacácđốitượngcungcấpthôngtin.
-Banguyêntắccơbản:
+Thứnhất,nhữngngườithamgiaphảihoàntoàntựnguyệnvànhữngngườiđithuthậpthôngtinkhôngđượcđưarabấtcứsựépbuộcnàođốivớihọđểđạtđượcsựhợptác
+Thứhai,tínhchấtvôdanhcầnphảiđượcbảovệ.Tứclàkhixửlý,phântíchthôngtinvàcôngbốkếtquả,ngườitakhôngthểnhậnrangườicungcấpthôngtinlàai.Đặcbiệtkhitiếnhànhđolườngnhiềulầnliêntụcđốivớicùngđốitượng,tínhchấtbímậtcánhâncầnphảiđượctínhđến.
+Thứba,khôngđượccóbấtcứbiệnphápnàođặtcácđối tượngvàomột tình thếnguyhiểmdướibấtcứhìnhthứcnào.
*Chọnmẫu
-Chọnmẫulàbướcquantrọngtronggiaiđoạnchuẩnbị.Chọnmẫutheophươngphápnàosẽtùythuộcvàomụctiêu,nộidungvàphươngphápnghiêncứu.Mặcdùđượcdựkiếntrước,nhữngđơnvịmẫuđượcchọnvẫncókhảnăngthayđổikhixuốngthựcđịa.
-Mẫulàmộttậphợpcácyếutố(cácđơnvị)đãđượcchọntừmộttổngthểcácyếutốtổngthểnàycóthểđượcliệtkêmộtcáchđầyđủnhưngcũngcóthểchỉlàgiathiết.
-Lấymẫu(chọnmẫu)làquátrìnhlựachọnphầnđạidiệncủakhốidâncư.
-Vìsaophảichọnmẫuđểkhảosát?
Thứnhất:khảosáttheomẫunhanhhơnvàrẻhơn.Vìmẫubaogiờcũngnhỏhơnsovớitoànkhốidâncư,chonênviệcthuthậpsốliệusẽnhanhhơnchínhxáchơnvàkinhtếhơn.
Thứhai:cũngvìdomẫunhỏnênthôngtinmànóđemlạisẽcặnkẽhơn,cụthểhơn.
Thứba:vớimẫunhỏhơnthìsựsaisótcũngsẽíthơnvìcókhảnăngtậptrungmộtnhómchuyêngiacótrìnhđộ.Trongkhiđó,nghiêncứutổngthểđòihỏimộtlượngcánbộlớnhơn,dovậyítcókhảnănglựachọnđượcnhiềuchuyêngiagiỏitậptrungchocuộcnghiêncứu.
Thứtưvìnókinhtếhơnvềmặttiềnbạcvàthờigian,khảosátmẫugiúptacóthểnghiêncứucáckhốidâncưlớnhơnvàbiếnđộnghơnsovớicuộcnghiêncứutrườnghợp.
*Khốidâncư
-Khốidâncưlàtoànbộmộtnhómcácthểloạihoặccánhânliênquancầnnghiêncứu
-Cầnphânbiệthaikhốidâncư:
-Khốidâncưmụctiêulàkhốidâncưmànhànghiêncứucầncóthôngtinđạidiện.
-Khốidâncưlấymẫulàkhốidâncưmàtừđómộtmẫucụthểđượcchọnradựatrênkhungmẫu.
*Mốiquanhệmẫu-khungmẫu-tổngthể
-Nếukhungmẫukhôngđạidiệnthựcsựchotổngthểmànóliệtkê,thìmẫukhôngthểlàđạidiệncủatổngthể.
-Mẫuchỉđạidiệnchokhungmẫu.Chonêntrongquátrìnhthiếtkếmẫu,chúngtacầnphảixemxétđếnkhảnăngkhôngphùhợp(khôngtươngxứng)cóthểcógiữakhungmẫuvàtổngthể.
-Khungmẫulàdanhsáchcácđơnvịlấymẫu(cáccánhân)đạidiệnchokhốidâncư.
-Khungmẫu(danhsách)làcáiđượcsửdụngđểđạidiệnchotổngthểvềmặtthựcnghiệm(tứclàcácthànhviênđãnằmtrongkhungmẫusẽđượcquansát,đượcnghiêncứulànhữngngườithuộcvềtổngthể.Khichúngtađãchuẩnbịxongkhungmẫuthìcóthểchọnramộtmẫu(mộttậphợp)từkhungmẫuđó.
-Nếumẫuđượclựachọntrựctiếptrongkhungmẫumàkhôngcầnxemxétcácthànhphần,cácyếutốtrongtổngthểthìmỗimộtlầnchọncácthànhviêncủamẫusẽlàmộtđơnvị.
-Nếucácđơnvịcầnphảiđượcnhómlạitrướckhichọn(theomộtsốtiêuchínàođó)thìcácnhómsẽtrởthànhnhữngđơnvịmẫucơbảnvàcáccánhânđượcchọnsẽlàđơnvịmẫuthứcấp.
*Cácphươngphápchọnmẫu
-Cáclạimẫuxácxuất
-Chọnmẫungẫunhiênđơngiản:
-Làcáchchọnmẫutrongđócácyếutốtrongkhungmẫuđượcđánhsố,sauđóviếtnhữngconsốlênmẩugiấyhaynhữnghònbichovàomộtchiếchộpsóclên,rồilầnlượtbốctừtronghộpranhữngmẩugiấy(hayhònbi)bấtkì.Nhữngconsốtrongmẩugiấyhayhònbinàođượcchọncùngvớiconsốcủaaitrongdanhsáchthìngườiđóđượcchọn.Cáchlàmnàynếuthựchiệnbằngtaythìcũnggiốngnhưtròchơilôtô.HiệnnayphầnmềmSPSScủamáytínhcóthểgiúpchúngtalấyramộttậphợpnhữngsốngẫunhiên.
Mẫuhệthốngquiđịnhrằngchúngtachọnmẫunhữngngườithứnkhiđãchọnmộtsốđầutiênngẫunhiên.Chẳnghạnkhichúngtacódanhsáchcácchủhộdocáctổtrưởngcungcấp,tổngsốlà5.000người, chúng tamuốn chọnmẫu códung lượng là 100người.Nhưvậy cứ50người trong tổng thể,chúngtacóthểchọn1vànếumuốnngườithứ1/50xuấthiệntrongmẫuthìchúngtasẽcầnlấyngườiđầutiênbấtkỳtrongsố50ngườiđầutiêncủatổngthểvàsauđócứ50người,chúngtasẽlạichọnmộtngườiđưavàodanhsáchmẫu.Cứlàmnhưvậychođếncuốidanhsách,nếuhếtdanhsáchtavẫnchưachọnxongthìcũngcóthểquaytrởlạitừđầubằngcáchđó,mỗingườitrongdanhsáchsẽđềucócơhộiđượcchọnnhưnhau.
-Cầnlưuýlàchúngtakhôngnhấtthiếtphảichọnsốđầutiêntrongdanhsáchmàcóthểchọnbấtkìmộtsốngẫunhiênnàođórồi lấysốthứ50tiếptheo.Chẳnghạn,nếutachọnsốđầutiênlàsố5,ngườiđầutiêntrongdanhsáchmẫulàngườicósốthứtự5,ngườithứhaisẽlàngườicósốthứtựlà55,ngườithứbalà105vv…chotớikhitachọnđược100người.
-Chọnmẫuphântầng,ngườichọnmẫucầnphảinắmđượcmộtsốđặcđiểmcủakhungmẫu,rồi
chiakhungmẫuđãcótheonhữngđặcđiểmmàhọquantâmthànhnhữngtầngkhácnhau.Vídụnhưđặcđiểmvềgiớitính,trìnhđộhọcvấnhaylứatuổivv...sauđóchọnmẫutrêncơsởcáctầng.
-Cácnhàxãhộihọcchorằngnhữngyếutốkểtrêncókhảnăngảnhhướngđếncâutrảlờivìvậynếuchọnđượccácmẫuxácxuấtdựatrêncơsởcáctầng,khixửlýkếtquảtheocácphântổnhưgiớitính,nghềnghiệp,họcvấn...thìkhảnăngđạidiệnchomỗitầngsẽlớnhơn.
-Mẫucụmnhiềugiaiđoạnlàloạimẫuxácxuấtmangtínhtổnghợp.Nókếthợpcáckiểuchọnmẫuđãkểởtrên.
-Mẫucụmcóđặcđiểmđối lậpvớimẫuphân tầng: các“tầng" trongmẫuphân tầng lànhữngnhómđồngnhấtđượcchọnratheotiêuchí,còncác"cụm"lạiliênkếtcácnhómkhôngđồngnhấtlạivớinhauđểtạothànhcácnhóm.
-Tiêuchuẩnđểchọncáctầngthườnglànhữngđặctrưngcánhân.Còntiêuchuẩnđểchọncáccụmlàcáctổchứcxãhội,cáccơsởsảnxuất,cáccụmdâncư...
-Mẫucụmnhiềugiaiđoạntrướchếtchúngtacầnthiếtlậpnêncáccụmkhôngđồngnhấtsauđóchọnthànhviênởcáccụmởgiaiđoạnhai.
-Trongmẫucụm,chúngtakhôngnhấtthiếtphảicóngaycáccánhânvớinhữngđặcđiểmriêngcủahọmàchỉcầncódanhsáchliệtkêtấtcảcáccụmđểchọnmẫucáccụmtrướcđã.Sauđómớichọncácđơnvịtrongcáccụmđãđượcxácđịnh.
-Mẫuxác suất thườngđòi hỏi phải cómột khungmẫu.Nếunhưkhông có sẵndanh sáchhaykhôngcóđủkinhphíđểthựchiệnviệclậpdanhsáchthìkhôngthểchọnmẫutheokiểuxácsuấtđược.Mặtkhác,nhữngcuộcnghiêncứuđòihỏimứcđộđạidiệncaothườngphảicódunglượngmẫulớnsẽrấttốnkém,khôngphảicuộcnghiêncứunàocũngđápứngđược.
-Mẫuphixácsuất
Nhữngnghiêncứuđịnhtính,nghiêncứutrườnghợptrongmộtkhuvựchẹpkhôngđòihỏiphảichọnmẫuxácsuất.
-Mẫuphixácsuấtcũngthườngđượcsửdụngđểkiểmtralạicáccuộckhảosátlớn,hoặcsửdụngtrongnhữngnghiêncứumangtínhkhaipháhayđểkiểmđịnhgiảthiết.
-Cónhiềucáchchọnmẫuphixácsuấtdướiđây làbốn loại thôngdụng trongcácnghiêncứutrườnghợp:mẫuthuậntiện,mẫuphánđoán,mẫuchỉtiêu,mẫutăngnhanh.
-Mẫuthuậntiệnbaogồmnhữngngườisẵnlòngtrảlờichongườithuthậpthôngtinmàkhôngcầnphảithuộcvềmộtdanhsáchnàovàviệcchọnhọlàmđơnvịmẫucũngkhôngcầntuântheonguyêntắcnào.Cầnphảilưuýrằng,khôngphảiaicũngsẵnsàngtrảlờichonhữngcâuhỏivềnhữngvấnđềquátếnhị(quanhệtìnhdụctiềnhônnhân,quanđiểmvềtìnhhìnhmạidâm.v.v...).Vìvậyphảicânnhắcxemailàngườicóthểsẵnlòngbàytỏquanđiểmcủahọtrướcnhữngyêucầucủamình.
-Mẫuphánđoánlàhìnhthứcchọnmẫutrongđócácđốitượngđượcchọnđượckỳvọngđápứngđượcnhữngyêucầucủacuộcnghiêncứu.Tứclàngườinghiêncứudựđoánvềnhữngnhómngườicóthểphùhợpvớiyêucầucungcấptincủaanh
-Mẫuchỉtiêuthoạtnhìnhơigiốngmẫuphântầng.Tuynhiên,đâylàcáchchọnmẫuphixácsuất,tuynóđượcchọntrêncơsởnhữngnhómđãđượcxácđịnhrõràngnhưngnếunhưmẫuphântầngphảicóđượcmộtkhungmẫuthìmẫunàylạikhôngcần.
Mẫutăngnhanhtrướchếtchúngtacầnchọnmộtsốngườicónhữngtiêuchuẩnmàtamongmuốn,phỏngvấnhọrồihỏixemhọcóthểgiớithiệuchochúngtavàingườitươngtự.Theocáchnày,sốlượngđơnvịsẽtănglênnhanhchóng.Nhưvậy,ngườitrảlờiđồngthờilàngườicungcấpmẫuchonhànghiêncứu.Cáchchọnmẫunàyrấtphùhợpvớinhữngcuộcnghiêncứuvềnhữngvấnđềtếnhịhayđặcbiệtcủaxãhộinhưtìmhiểuvềnhữngkháchlàngchơi,vềnhữngngườiđồngtínhluyếnái,nhữngđốitượngsửdụngmatuý
-Khôngcócáchchọnmẫunàođượccoilàtốiưuchomọicuộcnghiêncứu.Mẫutốtlàmẫuđượcchọnphùhợpvớimụctiêu,nhiệmvụ,phươngpháp,quimôvàtàichínhcủacuộcnghiêncứu.
-Trongcácbáocáophúctrìnhkếtquảnghiêncứu,ngườinghiêncứuphảitrìnhbàyrõràngcáchthứcchọnmẫucủamìnhcũngnhưhạnchếcủaviệcchọnmẫuđóđểbảnthânhọvànhữngngườikháccó thể rút kinh nghiệm.Điều qui định này được coi nhưmột trong những tiêu chuẩn đạo đức nghềnghiệp.
CÁCPHƯƠNGPHÁPTHUTHẬPTHÔNGTINXÃHỘIHỌC
*Phươngphápphântíchtưliệusẵncó
Baogồmphươngphápphântíchthứcấp,phântíchtưliệuthốngkêhiệncó,phươngpháplịchsửvàphântíchnộidung.
*Cácphươngphápthuthậpthôngtin
-Phươngphápđiềutra
Điềutralàphươngphápthuthậpthôngtinsơcấpbằnglờidựatrênsựtácđộngqualạivềmặttâmlýmangtínhtrựctiếp(phỏngvấn)hoặcgiántiếp(bảngankét)giữanhànghiêncứuvàngườiđượchỏi.Sovớimộtsốphươngphápkhác,vídụnhưquansát,phươngphápđiềutratỏraưuviệthơnvìphươngphápnàykhôngchỉdừnglạiởchỗmôtảđượcsựkiệnmàcòncóthểtrảlờiđượccáccâuhỏitạisaovànhưthếnào.Trongđó,bảnghỏilàmộttrongnhữngyếutốquantrọngcủaphươngphápđiềutra.
-Phươngphápđiềutracóthểthựchiệndướinhiềuhìnhthứckhácnhau:
Phátphiếuđiềutra(sửdụngbảnghỏilàđiền)
Trựctiếpphỏngvấnngườidânthôngquabảnghỏi(điềutraviêncầmbảnghỏiđểlấythôngtinrồiđánhdấuvàophiềuđiềutra)
Điềutraquađiệnthoại(hỏiquađiệnthoạivàđánhdấuvàobảnghỏi).
Gửibảnghỏiquađườngbưuđiện(ngườitralờitựđiềnvàgửilạibảnghỏi).
-Xâydựngbảnghỏi
Bảnghỏilàcôngcụđolườngnhữngnhântốcóliênquanđượccánhâncủangườitrảlời.Tínhđặcthùcủanóthểhiệnởchỗnhờnó,ngườitacóthểđođượccácbiếnsốnhấtđịnhcóquanhệvớiđốitượngnghiêncứu.
Trongphươngphápđiềutra,cácnhànghiêncứuđặcbiệtquantâmđếnchấtlượngcủathôngtin.Vìvậy,khi lậpkếhoạchnghiêncứuhọcốgắngtínhđếnnhữngđiềukiệncóthểảnhhưởngđếnchấtlượngcủathôngtin,saochocóthểđảmbảođượcđộtincậycủathôngtinvàtínhxácthựccủathôngtin.
-Bảnghỏibaogồm:
Phầnthưgiảithíchtrìnhbàyvắntắtmụctiêucủabảnghỏivàmongmuốnsựthamgiacủangườitrảlời.
Nhữngcâuhỏithuthậpthôngtinvềtháiđộ,nhậnthức,hànhvi.
Nhữngcâuhỏithuthậpthôngtinnhânkhẩuxãhộicủangườitrảlời(giớitính,lứatuổi,trìnhđộhọcvấn,hoàncảnhgiađình).
Trongbảnghỏicũngcầnđặtnhữngcâuhỏikiểmtrađểkiểmđộchínhxáccủacáccâu trả lờitrướcđó.
-Lờicámơn.
Cáccâuhỏitrongbảnghỏirấtđadạng:
Câuhỏiđónglànhữngcâuhỏivớinhữngtậphợpcóthểcónhữngphươngántrảlờiđượcquyếtđịnhtrước.
Mộtsốcâuhỏicóthểchỉchophéptrảlờicóhoặckhông,hoặckhôngkhẳngđịnh(câuhỏiloạitrừ).
Câuhỏibắtbuộclựachọn(câuhỏicótínhphạmtrù).Vídụtôngiáo:Thiênchúagiáo,Tinlành,Dothái,Phật,loạikhác,khôngtheotôngiáo.v.v
-Nhữngcâuhỏi thămdòcácquanniệm, tháiđộcó thểđưa ranhững lựachọnnhưhoàn toànđồngý,đồngý,tươngđốiđồngý,khôngđồngýlắm,hoàntoànkhôngđồngý...
-Vídụ,"ông(bà)hãychobiếtýkiếncủamìnhvềnhữngnguyênnhânlàmchomộtsốngườinông
dânởxãtanghèo:
Nguyênnhân
Mứcđộđồngý
Hoàntoànkhôngđồng
ý
Khôngđồngýlắm
Tươngđốiđồngý
ĐồngýHoàntoànđồngý
Nghèovìkhôngcóđất
-----------------------
-----------------------
-----------------------
Khôngbiếtcáchlàmăn
Khôngcóvốn
Khôngmuốnlaođộng
-Nhữngcâuhỏithườngkèmtheocácthangđo.
Thangđodanhnghĩa
Thangđothứtự
Thangđokhoảng
Thangđotỉlệ
Chophépchúngtakhôngnhữngbiếtđượcngườidânđồngýhaykhôngđồngývớiquanđiểmnàyhaykhácmàcònhiểuđượcmứcđộcủanhữngýkiếncủanhữngnhómngườikhácnhaurấtphùhợpchonhữngđánhgiámangtínhsosánh(chẳnghạntháiđộcủanhữngngườinghèovànhữngngườikhágiả,cácnhómnamgiớihaynữgiới,củacácnhómdântộckhácnhau...)
-Nhữngcâuhỏiđónglàmchocáccâutrảlờidễđolường,dễsosánhđồngthờicũngdễkháiquáthoáchotổngthểdâncư.Tuynhiên,vìnhữngngườithamgiaphảichọntừnhữngcâutrảlờimộtcáchchặtchẽ.nhữngcâuhỏiđóngđôikhikhônglàmrõtâmthếvànhữngýkiếnthựcsựcủahọ.
-Câuhỏimởlàcâuhỏiđểchongườitrảlờitựviếthaytrảlờitheoývàbằngngônngữriêngcủamình.
-Câuhỏiđóng:cácchịcóchorằngchỉcónamgiớimớinênđitậphuấnvềkỹthuậtchănnuôivàtrồng trọtkhông?"Tạisaocó?""Tại saokhông?"Bêndưới những câuhỏi, người ta phải đưa ra cácphươngántrảlờichặtchẽ.
-Câuhỏimở:"Nếunhưđượctựdoquyếtđịnhchịcóđitậphuấnvềkỹthuậtchănnuôihaytrồngtrọtkhông?Nếuchịthíchđimàanhấykhôngđồngýthìchịsẽlàmthếnào?"
-Nhữngcâuhỏimởchophépnhữngngườiphỏngvấnkiểmtrasâusắchơntâmthế.Cảmxúc,lòngtinvàýkiếncủangườitrảlời.Điềunàyrấtcóýnghĩavìnótạokhảnăngchocácnhómyếuthếcócơhộitrìnhbàynhữngýkiếntheohòancảnhriêngcủamình.Tuyvậy,nhữngcâutrảlờiđốivớicáccâuhỏimởkhôngdễdàngđolườngvàngườinghiêncứugặpkhókhănhơntrongkhisosánhcáccâutrảlời.
-Câuhỏimởrộngđượckếthợptừnhữngcâuhỏiđóngvànhữngcâuhỏimởcũngthườngđượcsửdụngđểcóthểdễdàngkhaithácsâuhơnnhữngthôngtincầnthiết.Vídụ:ông(bà)cóhàilòngvớicôngviệchiệnnaycủamìnhhaykhông?Nếucó,vìsao.Nếukhông,vìsao?
*Nhữngđiểmcầnlưuýkhixâydựngbảnghỏi:
-Mởđầubằngsựlàmquen,tạokhôngkhíthoảimảichongườitrảlời.
-Bảnghỏikhôngnênquádài,nhưngvẫnphảibaohàmmọikhíacạnhcủachủđề.
-Không nên dùng những thuật ngữ khoa họcmà chỉ dùng những từ thông dụngmang tính địaphương:
-Chỉnênbắtđầubảnghỏibằngnhữngcâuhỏiđơngiảnsauđómớiđưaranhữngcâuphứctạphơnđểtạo"đà"chocuộcphỏngvấn:
-Đốivớiloạibảnghỏiđểngườitrảlời tựđiền,cầnphảicónhữnghướngdẫncụthểsaochongườitrảlờitựcóthểtrảlờiđược.Đốivớibảnghỏichocuộcphóngvấncấutrúc,cầncónhữnggiảithíchchophỏngvấnviên.
-Vìbảnghỏibaogồmnhiềucâuhỏiđóng,cầnphảicânnhắctrướccácphươngántrảlờicóthểcócủangườitrảlờivàmởthêmkhảnăngtrảlờibằngcáchtạomộtkhoảngtrốngđểngườitrảlờicóthểtrìnhbàythêmýkiếnriêngcủahọ.
-Khiđặtcâuhỏi,cầnkiểmtraxemcâuhỏicókhảnăngđượchiểutheonhiềucáchkhácnhauhaykhông,cáctừngữcóđảmbảođượcsựtếnhịđểngườitrảlờikhôngcókhảnăngđưaranhữngthôngtinsailệchdotựthểhiệnmìnhhaykhông?
-Trướckhiinbảnghỏichocuộcnghiêncứuđạitrà,nênthựchiệnviệcđiềutrathửđểkiểmđịnhlầncuốicùngcácchitiết.đặcbiệtlàbảnghỏi.Chúngtacầnchắcchắnrằngcáccâuhỏicủachúngtađãđượctrìnhbàytheonhữngngôntừvàcáchnghĩcủangườiđịaphương.
-Tránhcáccâuhỏikép(lànhữngcâuhỏicùngmộtlúcmuốnđạthaimụctiêu).
-Tránhđịnhkiếntrongkhiđặtcâuhỏi.
-Trongquátrìnhthựchiệnbảnghỏi:cầnđắnđonênchọncâuhỏitrựctiếphaygiántiếp.
PHƯƠNGPHÁPPHỎNGVẤNSÂU
-Phỏngvấnsâulàmộtphươngphápthuthậpthôngtintrongđóngườiđượcphỏngvấnsẽtrảlời
mộtsốcâuhỏidonhànghiêncứuđặtra.Phỏngvấnsâugiúpnhànghiêncứucốgắngđisâuvàomộtsốkhíacạnhcủanhữngcảmnhận,độngcơ,tháiđộhoặclịchsửcuộcđờicủangườicungcấpthôngtin.Cácphỏngvấnviênphảibiếtrõnhữnggìmàhọmuốnngườicungcấpthôngtinđềcậptới,songhọcầnphảirấtlinhhoạt,mềmdẻovàtạocơhộichongườiđượchỏicóthểthoảimáinóivềnhữngđiềuquantrọng,tronghoàncảnhcủamình.
-Phỏngvấncóthểchuyểntiếpthôngtinvềsốliệuthựctếnhưcấutrúchộgiađình,phâncônglaođộngvàcáchlàmănsinhsống.Phỏngvấncũngcóthểsửdụngđểtìmhiểuvềquanniệm,giátrịvàcáchứngxửcủaconngười.
*Hìnhthứcphỏngvấn
-Cácphỏngvấnsâucóthểmangtínhchấtkhôngcơcấu,báncơcấuhoặccơcấuhóachặtchẽ.
-Phỏngvấnkhôngcơcấuđôikhicònđượcgọilàphỏngvấn“khônggiớihạn".
-Phỏngvấnviênkhôngcócáccâuhỏithiếtkếtrước.Ngườiđượchỏisẽđượckhíchlệđểnóivềnhữnglĩnhvựcmàphỏngvấnviênmongmuốn.Đólànhữngvùngvấnđềrấttổngquáthoặcthậmchícònkhámơhồvàolúckhởiđầucuộcchuyệntrò.Phỏngvấnviênnênđểchonhữngngườiđượcphỏngvấncóthểthoảimáinóivềnhữnggìmàhọthấylàquantrọng.Thôngthường,cácphỏngvấnsâukhôngcơcấuđượcsửdụngtrongquátrìnhquansátthamdự.
-Trongcuộcphảngvấnsâubáncơcấuthìphỏngvấnviêncómộtbảnliệtkêcácvùngchủđềhoặccáccâuhỏi.
-Phỏngvấnkiểunàylàtạođiềukiệnchongườiđượcphỏngvấncóthểnóilênbằngchínhlờiăntiếngnóicủahọ,dođómàcáccâuhỏikhôngnênquáchặtchẽ,nhằmchophépmởranhiềukhảnăngtrảlờikhácnhauhơn,tuyrằngđâyvẫnlàmộtcáchphỏngvấncóchủđềtậptrunghơnsovớikiểuphỏngvấnkhôngcơcấu,vốntínhchấttổngquáthơn,rộngmởhơn.
-Nếunhưtrongquátrìnhphỏngvấn,ngườiđượcphỏngvấntựđộngchuyểntừchủđềnàysangchủđềkhác(dùphỏngvấnviênchưađặtracâuhỏichochủđềmớinày)thìphỏngvấnviêncầnđánhdấuđểghinhậnlàchủđềđóđãgiảiquyếtxong,khôngcầnđặtcâuhỏiđãdựkiếntrongbảnliệtkênữa.
-Cáccâuhỏikhôngđặtratheomộtthứtựđịnhtrướcnào,màphảiđượcđưaramộtcáchlinhhoạtnhằmpháttriểncuộctròchuyệnthậttựnhiên,miễnlàmọichủđềdựkiếncuốicùngđềuđượcđềcậpđầyđủ.
-Phỏngvấnsâucơcấuhóacóphầngiốngvớiphỏngvấnbảngbảnghỏiinsẵn.
-Đốivớiphươngphápnày,phỏngvấnviêncósẵnmộtdanhmụccáccâuhỏiđặcthùđượcsoạnsẵn.Phỏngvấnsâucơcấuhóakhácvớiphỏngvấnbằngbảngcâuhỏiởmộtsốđiểmsauđây:
-Thứnhất,phỏngvấnsâucơcấuhóakhôngcósẵncáccâutrảlờiđượcmãhoánhưtrongbảnghỏi,tấtcảcâuhỏitrongphươngphápnàyđềuđược"đểmở".
-Thứhai,khôngnhấtthiếtmọicâuhỏiđềuđượcđemraphỏngvấnmọingườigiốnghệtnhau.Cuộcphỏngvâncơcấuhóachophépphỏngvấnviênsửdụnglinhhoạtcáccâuhỏiđóvớitừngđốitượngcụthể.
-Thứba,khácvớicáccuộcđiềutrabằngbảnghỏiinsẳn,phỏngvấnsâuthườngkhôngbắtbuộcthuthậpđầyđủcáccâutrảlờiđểcóthểđemsosánhchéogiữatấtcảcácđốitượngđượcchọn.
-Mụcđíchcủaphỏngvấnlàtạođiềukiệnchocácnhànghiêncứuthuthậpthôngtinchitiếtvềcáchmànhữngngườiđượcphỏngvấntạodựngcáchlàmănsinhsống,lốisống,cáckhókhănvàcácvấnđềưutiêncủahọ.
-Cácmôhìnhvàkhuynhhướngcủatoànbộcộngđồngcóthểđượcsuyratừcácthôngtinnày.
-Việcnắmđượccácyếutốvềgiới,độtuổi,tầnglớphoặccácbiếnsốxãhộikhácsẽchotamộthìnhảnhđạidiệnđíchthựchơnvềcộngđồngcũngnhưmộtphươngtiệnđểsosánhcácnhóm.
-Phỏngvấntạocơhộichocácnhànghiêncứuhoặcnhữngngườitổchứccộngđồngcóthểtiếpxúc,nóichuyệnvớinhữngcưdânmàthườngkhôngđượcmờiđếnthamdựcáccuộchọp.
*Chuẩnbịchươngtrìnhphỏngvấn
Khixâydựngmộtđềcươngphóngvấn.Cầnchúýđếnbanguyêntắc:
-Phảicósựhướngdẫnmộtcáchcẩnthậnrõràngchongườiđiphỏngvấn(Câuhỏiphảidiễnđạtrõràngtránhsựhiểulầmchongườitrảlời)
-Nộidungcâuhỏicầnđượcnhómtheotừngchủđề:đượcsắpxếpmộtcáchcótrậttự,giúpchongườiphỏngvấnthuậnlợihơntrongcuộcphỏngvấn.
MỘTSỐĐIỂMLƯUÝKHITIẾPXÚCVỚINGƯỜIDÂNTẠIĐỊABÀNNGHIÊNCỨU
-Cácnhànghiêncứuởcáccộngđồngcầnnóirõmụcđíchcủamìnhvớitoànbộ:cộngđồnghoặcvùnglánggiềng.Cưdâncộngđồngnênđượctạocơhộiđểđặtcâuhỏivàquyếtđịnhxemhọcómuốnthamgiavàodựánnàykhông.
-Từtrướcđếnnay,sựđạidiệncủanamgiớitrongphỏngvấnthườngcaohơn.Vìvậy,cầnphảicósựquantâmđểđảmbảorằngphụnữvàcácnhómngoàilềkháccũngcósựhiệndiệnthíchhợpvàtiếngnóicủahọđượclắngnghe.
-Nênsắpxếpthờigianphỏngvấnvớicáccánhânchophùhợpvớithờigiancủahọ.
-Hìnhthứcvànộidungphỏngvấnsẽtùythuộcvàonhucầuvềthôngtincủamỗidưán.
-Nóichuyệnthânmậtbìnhthườngvớingườiđượcphỏngvấntrướcvàsaukhiphỏngvấncóthểlàmtăngcảmgiácvềsựtraođổitíchcực.
NHỮNGYÊUCẦUĐỐIVỚIPHỎNGVẤNVIÊNKHIPHỎNGVẤN
-Khibắtđầuvàobuổinóichuyện,cầnphảinóirõmụcđíchcủaphỏngvấnvàkếtquảsẽđượcsửdụngnhưthếnào.Phảiđảmbảovớingườiđượcphỏngvấnvềsựgiữkínthôngtintuyệtđối,dovậykhôngnênghitênhoặcnhữngthôngtincánhâncóthểlàmnhậnrangườiđượcphỏngvấn.
-Trongquátrìnhphỏngvấn,phỏngvấnviênphảiluôngiữmộttháiđộghinhận,tiếpthu,phảitỏraluônquantâmđếncáccâutrảlờivàluônđộngviênkhuyếnkhíchtrongsuốtthờigianphỏngvấnđểtạomốiquanhệtốt.
-Lờinóiphảirõràng,vớitốcđộtrìnhbàyđều,luôntrongtưthếchuẩnbịlặplạihoặclàmrõcâuhỏinếunhưđượcyêucầu.
-Khônghỏinhữngcâucótínhcáchđedọahoặctháchthức.Nếungườiđượcphỏngvấnkhôngmuốntrảlờimộtcâuhỏinàođóthìnênchuyểnsangcâutiếptheo,nhưngnhớghilạitìnhhuốngvàphảnứngcủangườiđượcphóngvấn.
-Nênđểýcáctínhiệuqualờinóivàcáchbiểuhiệnkhingườiđượcphỏngvấnkhôngcảmthấythoảimái,khôngnênépngườiđượcphỏngvấntrảlời.
-Trongkhiphỏngvấn,ngườiphỏngvấnvìtậptrungvàoviệctạothiệncảmvàtruyềnđạtthôngtin,nênbịhạnchếtrongviệcghinhậnthôngtin.Máyghiâmlàcôngcụghitốtnhất,tụynhiêncóthểlàmchongườiđượcphỏngvấncảmthấykhôngthoảimáivàlàmcảntrởcáccâutrảlờimangtínhdễtranhcãihoặcngườiđượcphỏngvấnsợsẽngượclạivớicáchnghĩcánhâncủangườiphỏngvấn.Chỉnênghiâmnếungườiđượcphỏngvấnhoàntoànđồngývànếukhôngthìghichépcáccâutrảlờiđược.
-Khiđếnthuthậpthôngtinởcộngđồng,cầnchúýtìmkiếmđịađiểmphỏngvấnchothíchhợp.Nơiđócầnphảikínđáođểcáccâutrảlờikhôngbịảnhhưởngbởicáclờinhậnxétcủađámđông.
PHƯƠNGPHÁPQUANSÁT
-Làmộttrongnhữngphươngphápthuthậpthôngtinxãhộicủanhânchủnghọcvănhóađượcsửdụngrộngrãitrongnhữngnghiêncứuxãhội.
-Làphươngphápthuthậpthôngtinxãhộisơcấpvềđốitượngnghiêncứubằngcáchtrigiáctrựctiếpvàghichéptỉmỉmọinhântốcóliênquanđếnđốitượngnghiêncứuvàcóýnghĩađốivớimụctiêucủacuộcnghiêncứu.
-Thông thườngđượcsửdụngmộtcácđồng thờivớicácphươngpháp thu thập thông tinđịnhlượngvàmộtsốphươngphápthuthậpthôngtinđịnhtínhkhácnhưphỏngvấnsâu,phỏngvấnsâucánhânvàphỏngvấnnhóm.
*Xâydựngkếhoạchquansát
-Mụcđíchcủaviệcxâydựngkếhoạchquansátlàđểcóthểđảmbảomọithôngtinsẽđượcthuthậpđủvàcácbướcthựchiệnsẽdiễnramộtcáchlogic.
-Khixâydựngkếhoạch,cầnxácđịnhrõthờigiantiếnhànhquansát,quyđịnhnhữngphươngtiệnthuthậpthôngtincũngnhưmộtloạtcácyếutốkhácnhưtàichính,nhânlựcvàtrìnhđộchuyênmôncủahọ.
*Cácbướccủaquátrìnhquansát:
-Bước1:Xácđịnhmụctiêu,kháchthểvàđốitượngquansát.
-Bước2:Xácđịnhthờigian,liênhệvàxinphépcơsở,đơnvịsẽthựchiệnquansát
-Bước3:Lựachọnloạihìnhquansát.
-Bước4:Chuẩnbịcáctàiliệuvàcôngcụ,thiếtbịkỹthuậtv.v…
-Bước5:Tiếnhànhcáccuộcquansát.Thunhậptưliệuvàthôngtin.
-Bước6:Ghichépkếtquả,thựchiệncácphiếudùngđểghichép,biênbảnquansátnhậtkýquansátsửdụngcácphươngtiệnnghenhìnđểghinhậnthôngtin.
-Bước7:Kiểmtraviệcthựchiệncácquansát.
-Bước8:Báocáotrongbảnbáocáovềcuộcquansát,cầnphảicónhữngthôngtinvềthờigian,địađiểmvàhoàncảnhtiếnhànhquansát;thôngtinvềnhữngvaitròcủaquansátviêntrongnhóm,cộngđồngvàvềphươngphápquansát;đặcđiểmcủanhữngngườibịquansát,môtảtímỉcácsựkiệnbịquansát,nhậnxétvàgiảithíchcủaquansátviên.
CÁCKIỂU(LOẠIHÌNH)QUANSÁT
-Căncứvàomứcđộhìnhthứchóa:quansátcócơcấuvàquansátkhôngcócơcấu
-Căncứvàonơitiếnhànhvàđiềukiệntổchứccáchoạtđộngcầnquansát:quansáthiệntrườngvàquansáttrongphòngthínghiệm
-Căncứtrêncơsởcủamứcđộthamgiavàoquátrình:quansátthamdựvàquansátkhôngthamdự.
-Quansát thamdự làphươngpháp theođó,ngườinghiêncứu thâmnhậpvàonhómhaycộngđồngthuộcvềđốitượngnghiêncứuvàđượctiếpnhậnnhưmộtthànhviêncủanhómhaycộngđồng.
-Mứcđộthamgiacủangườiquansátvàotìnhhuốngnghiêncứucóthểrấtkhácnhau:quansátthụđộng(gầngiống-vớiphươngphápkhôngthamdự,họchỉcómặtởtrongcộngđồngvàquansát),quansátchủđộngkhingườiquansáthoànhậpvớinhómhoặccộngđồngnghiêncứu.
-Quansátcóthamdựdướimọihìnhthứcđềuchophépthunhậnđượcnhữngthôngtinxácthựcmànhữngphươngphápkháckhócóthểthuđược.
*Cóbaloạiquansátthamdự
-Quansátkín:ngườiquansátkhôngđểlộvaitròcủamình.Ngườinghiêncứuthamgiavàohoạt
động của cộngđồngnhưnhững thànhviênkhácvàđượchọ chấpnhậnnhưmột thànhviên.Dovậynhữnghoạtđộngcủacácthànhviêndiễnrahoàntoàntựnhiên.
-Tuynhiênsựthamgiavàocộngđồngquálâucũngdễdẫnđếnmộttìnhtrạngbất lợikhiquáquenthuộcvớinhữngtháiđộvàhànhvicủacộngđồng,đôikhiquansátviênlạikhôngquantâmđếnnhữngđặcđiểmcộngđồngnữa.Mặtkhác,nhữngứngxửcủaquansátviêncũngđượccộngđồnglàmtheo,dovậy,nhữnggìnhànghiêncứuthunhậnđượclạikhôngxuấtpháttừnềnvănhóacủacộngđồngđangđượcquansát.
-Ngườithamdựquansát(quansátcôngkhai):ngườiquansátkhônggiấuvaitròcủamình.Khiđượcsựđồngýcủacộngđồng.ngườiquansátcóthểsinhhoạtchungvớicộngđồngtrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnh.Khicùngthamgiasinhhoạtvớicộngđồng,anhtacóthểhỏithêmmộtsốvấnđềcầnsángtỏ.Quansátthamdựtrongthờigianngắn:sựquansátmangtínhhìnhthứchơnvìthờigiantiếpxúcgiữangườiquansátvớicácthànhviêncủacộngđồnghaynhómbịquansátrấtngắn.
-Quansátthamdựgiúpcácnghiêncứuviênbiếtcáchxâydựngcáccâuhỏiphùhợpbằngngônngữđịaphương.Nócungcấpchonghiêncứuviênnhữnghiểubiếtmangtínhchấttrựcgiácvềnhữnggìxảyratrongmộtnềnvănhóa,giúphọhiểuýnghĩacủacácsốliệuthuthậpđược;tốiưuhóakhảnăngcủahọtrongviệcxâydựngcáckếtluậnvềnềnvănhoáđangđượcnghiêncứu.
-Quansátthamdựcũnghếtsứchữuíchkhihoàncảnhnghiêncứuchưađượcbiếtrõ,vàkhichủđềnghiêncứuphứctạp.Đồngthờiphươngphápnàysửdụngrấttốtkhivấnđềnghiêncứubịchedấuhoặckhôngđượcđôngđảongườibiếtđếnhoặckhinhữngngườitrongcuộccóquanniệmhoàntoànkhácvớiquanniệmcủangườingoài.
-Quansátthamdựđặcbiệtphùhợpkhisửdụngđểtìmhiểuvềquátrình,sựkiện,tiêuchí,giátrịvàngữcảnhcủacáctìnhhuốngxãhội.
-Đểtránhhiệntượngnhómđượcquansátbịnhànghiêncứuvôtìnhtácđộnghoặcchínhnhómđótác độngđếnnhà nghiên cứu làmgiảm tính kháchquan của cuộc nghiên cứu, người ta sử dụngđếnphươngphápkhôngthamdự.
-Quansátkhôngthamdựlàphươngphápmàtrongđóngườiquansátkhôngthamgiavàocáchoạtđộngcủacácđối tượng.Họvới tưcáchlàngườiquansátchứkhôngphảivới tưcáchlà thànhviêncủanhóm(cóthểquansátkínhayquansátcôngkhai).
THẢOLUẬNNHÓMTẬPTRUNG
-Làviệctổchứcthànhnhữngnhómnhỏgồmnhữngngườicócùnghoàncảnhhoặckinhnghiệmtươngtựnàođóthảoluậnvớinhauvềmộtchủđềxácđịnhmànhànghiêncứuquantâm.Nhómthànhviênthamdựđượchướngdẫnbởimộtngườiđiềukhiểnchươngtrình(hoặcnhómtổchứcđiềuhành),ngườinàygiớithiệucácchủđềchocuộcthảoluậnvàgiúpchonhómtraođổivớinhaumộtcáchsôi
nổivàtựnhiên.
-Sửdụngriênghoặcvớiphươngphápnghiêncứuđịnhtínhkháctrongmộtdựánnghiêncứu.
-Đượcthựchiệntrướcmộtchươngtrìnhcanthiệphoặcdùngđểđánhgiádiễntiếnhaykhihoànthànhcủamộtquátrìnhcanthiệp
-Làphươngphápdùngđểkháosátniềmtin,tháiđộvàquanniệmcủaconngười,nhữngthôngtinthuđượctừphươngphápnàykháchẳnvềchấtsovớinhữngthôngtintừcáccuộcphỏngvấncánhânvìnólàsảnphẩmcủacácýkiếnđãđượcthảoluậntrongnhóm.
-Thảoluậnnhómkhôngthểgiúpchúngtavẽrađượcbứctranhchitiếtvềniềmtincủacộngđồnghaycóthểkhôngđịnhmứcđộphổbiếnnhữngýtướnghaytháiđộnàytrongcộngđồngnhưthếnào
-Thảo luận nhóm tập trung được sử dụng nhiều hơn trong các nghiên cứu có sự kết hợp vớiphươngphápkhác,đểthựchiệncácmụctiêukhácnhau,trongcácgiaiđoạnkhácnhaucủacáccuộcnghiêncứu,chẳnghạnnhư:nhữngnghiêncứumangtínhthămdò;kiểmchứngcácýtưởngvềnhữngkếhoạchmới;đánhgiácácchươngtrìnhhoặcdựánpháttriển.
*Thiếtkếcuộcnghiêncứuthảoluậnnhómtậptrung
-Xácđịnhnhữngmụctiêucụthểmàtamuốngiảiquyếttrongcuộcthảoluậnnhómtậptrungvàvànhữngcâuhỏimàtamuốntrảlời.Nhữngmụctiêunàysẽquyếtđịnhviệcxâydựngthiếtkếcáccâuhỏivàtậphuấnchocácđiềutraviên.
-Nêuranhữngcâuhỏichínhđểthuthậpthôngtin,phụcvụmụctiêuđềra.
-Xácđịnhngườicungcấpthôngtin.Khidựkiếnngườicungcấpthôngtin,chúngtacũngcầnphảitínhđếnngườimangchochúngtanhiềutintừnhiềugócđộkhácnhau.Vìvậy,cáccuộcthảoluậnnhónm.Khôngnênchỉthựchiệnởnhữngngườiphụnữ,namgiớimàcònphảiquantâmđếncáctiêuchíkhácnữa(giàu-nghèo,nghềnghiệp,...)đểcóthểtìmsựkhácbiệttrongtháiđộvàhànhvitừcácnhómnày.
-Lưuýxemxétxemthôngtinchúngtamuốnthuthậpsẽđượckếthợpvớicácthôngtintừnhữngphươngphápkháchaysẽđượcdùngđộclập.Vànhữngkếtquảthuđượcdùngđểlàmgì?Dùngđểbáocáocáccấplãnhđạo,nhàtàitrợ,cácthànhviêncộngđồng?
NGUỒNKINHPHÍ,THỜIGIAN,NHÂNSỰ
-Cóthểchọnnhữngngườicótrìnhđộthấphơncánhân.Lưuýkhitậphuấntaphảinắmđượcnăng lựcvàsở trườngcủahọ.Nhữngngườihướngdẫn thảo luậnnhómcó thể lànhữngngườiởđịaphương.
-Tùythuộcvàoquimôvàthờigianthựchiệncủađềtàimàxácđịnhsốlượngcộngtácviênchocuộcnghiêncứu.
-Vớimột cuộc thảo luận nhóm: 3 người:một người dẫn chương trình,một người chịu tráchnhiệmquansátvàghichépvàmộtngườitrợlý,chịutráchnhiệmvềkỹthuậtvàgiảiquyếtnhữngvấnđềnảysinh.
-Tậphuấnchocộngtácviên:kỹnăngthuthậpthôngtin,ýnghĩa,mụcđích,mụctiêunhiệmvụcủadựánvàvấnđềđạođứcnghềnghiệp.
-Ngườiđiềukhiểnlàngườilãnhđạocuộcthaoluận:kiểmsoátvàchịutráchnhiệmđịnhhướngchocuộcthảoluận.Anhta(hoặccôta)sẽvậndụngnhữngkiếnthứcvàkỹnănggiúpchocácthànhviênthamdựcảmthấythoảimáivàkhuyếnkhíchcuộcthảoluậnnhómdiễnratựnhiênvàsốngđộng.
-Ngườiđiềukhiểnsẽđượccungcấpmộtmạngcâuhỏi(hoặcbảnhướngdẫncâuhỏi)quiđịnhphươnghướngcủacáccâuhỏinhằmđạtđượccácthôngtinliênquanđếndựán.Ngườiđiềukhiểnphảinắmđượccácmụctiêucủacuộcnghiêncứuđểkhảosátcáccâutrảlờicóthểchúngchưađượcdựtínhbởinhómlậpkếhoạch.
-Cáccâuhỏiđưarachonhómphảilànhữngcâuhỏidễhiểuđốivớitấtcảmọingười,muốnvậy,cácngôntừphảiđơngiảnphùhợpvơớiđịaphương.Cáccâuhỏiđưarakhôngnêndàiquávàmỗicâuchỉnênbaohàmmộtnghĩa.Khitrìnhbàycáccâuhỏihaykhiđặtvấnđềkhôngnênthềhiệnsựđịnhkiến.
*Cácvaitròcủanhómnghiêncứu
-Tạođiềukiệnthuậnlợivàkhuyếnkhíchcácthànhviênbàytỏquanđiểmcủahọtrongkhôngkhímộtcuộcthảoluậnnhómchứkhôngphảilàcuộchọp.
-Đảmbảodẫndắtcuộcthảoluậnluônluôntậptrungvàocácchủđềcầnbànvàđảmbảocácchủđềđượcthảoluận
-Pháttriểnnhữnghướngcótriểnvọngphùhợpvớiđốitượngnghiêncứunảysinhtrongquátrìnhthảoluận.
-Điềukhiểnsựthamgiabằngcáchkhuyếnkhíchtấtcảcácthànhviênbàytỏquanđiểmcủamìnhmàkhôngđểcuộcthảoluậnbịlấnátbởimộtcánhâncụthểnào.
*Cácgiaiđoạncủacuộcthảoluậnnhómtậptrung
3giaiđoạn:khởiđộngthảoluậnsâucótậptrung,kếtthúc.
-Ngườidẫnchươngtrìnhcầnchàomừngcácthànhviênthamdựvàcámơnhọđãđến.
-Giớithiệunhómnghiêncứu.
-Giảithíchcôngviệccủanhómnghiêncứuvềdựánnhưngkhôngnêuchínhxácbảnchấtcủacáccâuhỏinghiêncứu.
-Giảithíchtạisaocácthànhviênnàyđượcchọn;tầmquantrọngcủasựđónggópcủahọđốivới
cuộcnghiêncứuvàđốivớicộngđồng.
-Đảmbảomọingườiđềuhiểuđượcrằngcuộcthảoluậnsẽđượcgiữkín.Giảithíchrằngbạnsẽsửdụngmộtbăngthuâm(nếuđượcđồngý)chocuộcthảoluậnđểlưulạinhữnggìhođãnói.
*Giaiđoạn1:Khởiđộng
-Cácthànhviêntựgiớithiệuvềmình:tên,tuổi,côngviệc,sốcon,thờigiankếthônchủyếulàthôngtinliênquanđếnnộidungnghiêncứu.
-Mụcđíchcủagiaiđoạnnàylà
-Tạobầukhôngkhínhómbaogồmvàicánhân,cácthànhviêncótươngtácvớinhau-tạochocácthànhviêncơhộiđểnóingaytừđầucuộcthảoluận.Điềuđósẽgiúphọkhắcphụcsựbốirốiảnhhướngđếnviệctrìnhbàyýkiếncủamình.
-Tạoracảmgiácyêntâmchonhómvàgiúpcácthànhviênhiểuvềcácthànhviênkháctrongnhóm.
-Ngườiđiềuhànhquantâmthậtsựđếnnhữngđiềumàcácthànhviênnóimộtcáchvôtư,khôngthànhkiến.Ngườiđiềuhànhcầnphảicốgắngđểthuthậpcácthôngtinvềcácđặcđiểmcánhâncủacácthànhviên.
*Giaiđoạn2:thảoluậnsâucótrọngtâm
-Chuyểncácchủđềkháiquátthànhcácchủđềcụthểchocuộcthảoluậnhoặctừcácvấnđềcụthểthànhcácvấnđềtrừutượng.
-Mụcđíchcủagiaiđoạnnàylànhằmtìmhiểunhữngvấnđềliênquanđếnchủđềnghiêncứu,bảnchấtcủaquátrìnhhìnhthànhtháiđộliênquanđếnhànhvicủađốitượngvàngônngữ,tìnhcảmcủađốitượngliênquanđếnchủđềnghiêncứu.
*Ngườiđiềuhành:
-Kíchthíchcácthànhviêntraođổivớinhaumàkhôngchỉvớingườiđiềuhành
-Biếtkhinàocầnthămdò,khinàocầnimlặng
-Chúýđếncácbiểuhiệnphingônngữcủađốitượngđểhiểurõcảmnghĩthậtcủađốitượng
-Diễnđạtlạicâuhỏicâuhỏinhưngcảmthấyhọcònkhótrảlời
-Khôngnêngiảđịnhrằngtấtcảnhữnggìmàđốitượngnóiđúnglànhữngđiềuhọmuốnnói
-Khuyếnkhíchnhữngthànhviênthụđộng;
-Khéoléokiềmchếthànhviênlấnát
-Chuẩnbịnhữngtìnhhuốngngoàidựkiệnvàbiếtcáchxửlý.
*Giaiđoạn3:Kếtthúccuộcthảoluận
-Nộidungcủagiaiđoạnnàychủyếulàtómtắtlạivàlàmrõmộtlầnnữacácchủđềđượcthảoluận.
-Mụcđíchcủagiaiđoạnnàylàgiúpchongườiđiềuhànhvàcácthànhviênhiểurõnhữnggìxảyratrongquátrìnhthảoluận.điềuđóchophépcácthànhviênlàmrõhoặcbổsungýkiếncủamìnhđồngthờichophépngườiđiềuhànhkiểmtralạikếtluậnvàgiảthuyếtxemcórõràngvàphùhợpkhông.
-Trướckhikết thúccầnnói lờicámơncácthànhviênđãýkiến, traoquàchocácthànhviênthamgiathảoluận,vàchàotạmbiệt.
*Quảnlýthôngtin
-Ngườiquansátcónhiệmvụtrongkhithựchiệnthảoluậnnhómphảighilạitoànbộnhữnggìdiễnravàbổsungchitiếtvàobiênbảncònthiếu.Trongnhữngtrườnghợpđượcphépcủacộngđồng,chúngtaghiâmcungcấpnhiềuthôngtinvàtạothuậnlợichothưkýviếtbáocáođượcchitiếthơn.
-Cóthểquayvideocungcấpbảntườngthuậtvềnhữnggìcácthànhviênthamdựđãphátbiểuvàtạoramộtbảnghihìnhvềcáctranhluậnđượcthựchiệnnhưthếnào?.Mộtsốcộngđồngcóthểengạitrướcốngkínhphảixinphéptrướckhithựchiện.
-Saukhikếtthúccuộcthảoluậnnhómtậptrung,thưkýphảichuyểncácbảnghichépthànhbáocáo.Nênlàmbáocáongayvìcónhữngchitiếtcầnbổsungchobiênbảnnếuđểquálâutakhôngthểnhớđượcchitiếtnàothuộcvềnhómnào.
-Trongcácbáocáocũngcầnmôtảtấtcảnhữnggìcóliênquanđếntìnhhìnhvàkhôngkhílàmviệccủanhómmàngườithưkýquansátvàghilại.Khiviếtbáocáocókèmvideothìsựthuậnlợisẽtănglênrấtnhiều.
CreatedbyAMWord2CHM
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCƯUXÃHỘIHỌC
-Tùyvàotừngmụctiêuvàtínhchấtcủacuộcnghiêncứu,nhữngthôngtinsẽđượcxửlývàphântíchthíchđáng.Thôngthườngnhữngthôngtinloạinàymangtínhđịnhtínhnhiềuhơn.Vìvậy,ngườitathườngxửlýtheophươngphápxửlýđịnhtính.
III.PHÂNTÍCHKẾTQUẢ
CreatedbyAMWord2CHM
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCƯUXÃHỘIHỌC
1.PhạmTấtDong-LêNgọcHùng(đồngchủbiên),Xãhộihọc,NhàxuấtbảnĐạihọcQuốcgiaHàNội,1997
2.NguyễnMinhHòa,MộtsốphươngphápvàkỹthuậtnghiêncứuXãhộihọcứngdụng,NhàxuấtbảnKhoahọcXãhội,TPHCM,1993
3.NguyễnXuânNghĩa,PhươngPháp&KỹThuậttrongnghiêncứuxãhội,NhàXuấtbảnTrẻTPHCM,2004
4.PhạmVănQuyết-NguyễnQuýThanh,PhươngphápnghiêncứuXãhộihọc,NhàxuấtbảnĐạihọcQuốcgiaHàNội,2001
5.HoàngTrọng,Xử lýDữ liệunghiên cứuvớiSPSS forWindows,NhàXuất bảnThốngkê,2002
6.TrầnThịKimXuyến(chủbiên),NhậpmônXãhộihọc,NhàxuấtbảnĐạihọcQuốcgiaThànhphốHồChíMinh,2005
7.HelmutKromrey, (Ngườidịch:HồKimTộ),Nghiêncứuxãhội thựcnghiệm,NhàxuấtbảnThếGiới,1999
8.L.ThereseBaker,Thựchànhnghiêncứuxãhội,NhàxuấtbảnChínhTrịQuốcGia,HàNội1998
9.JohnJ.Macionis, (TrungtâmDịchthuật thựchiện,Hiệuđính:TrầnNhựtTân),Xãhộihọc,NhàxuấtbảnThốngkê,1987
10.RichardT.Schaefer,(Ngườidịch:HuỳnhVănThanh),Xãhộihọc,NhàxuấtbảnThốngkê,2003
11.G.V.O-xi-pốp,Nhữngcơsởnghiêncứuxãhộihọc,NhàxuấtbảnKhoahọcxãhộivàNhàxuấtbảnTiếnbộ,1988.
12.GunterEndruveit.Cáclýthuyếtxãhộihọchiệnđại,NhàxuấtbảnThếgiới,HàNội,1999.
13.ViệntáithiếtnôngthônquốctếPhilippin,Cácphươngphápthamgiatrongquảnlýtàinguyênvenbiểndựavàocộngđồng,Trungtâmnghiêncứutàinguyênvàmôitrường,ĐạihọcquốcgiaHàNôidịchvàgiớithiệu,NhàxuấtbảnNôngnghiệp,HàNội,2000
14.H.RusselBemard,Cácphươngphápnghiêncứutrongnhânhọc-Tiếpcậnđịnhtínhvàđịnhlượng,NhàxuấtbảnĐạihọcquốcgiaTPHCM,2007
---//---
TÀILIỆUTHAMKHẢO
PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨUXÃHỘIHỌC
TS.TRẦNTHỊKIMXUYẾNGV.ThS.TRẦNTHỊBÍCHLIÊN
TRƯỜNGĐẠIHỌCKHXH&NHÂNVĂN
CreatedbyAMWord2CHM