meJe& keÀu³eeCekeÀejer Les He´peeefHelee ye´ïee yeeyeeogefve³ee ceW Jener ueesie ceneve Deewj Hetp³eveer³e nQ pees mJe-keÀu³eeCe kesÀ meeLe-meeLe otmejeW kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS peerlesnQ~ Ssmeer ceneve efJeYetefle³eeb oerIe&keÀeue kesÀ efueS peerJeble nes peeleer nQ~ Deeves Jeeues mece³e ®eke´À ceW ceneHeg©<eeW keÀermce=efle³eeb ueesieeW keÀes meeceL³e& He´oeve keÀjleer nwb~ He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ meekeÀejmebmLeeHekeÀ He´peeefHelee ye´ïee yeeyee keÀe peerJeve Ssmeer ner ceneve efJeYetefle³eeW ceW mes SkeÀ nw~ GvneWves ceeveJecee$e kesÀkeÀu³eeCe kesÀ efueS DeHevee Hetje peerJeve meceefHe&le keÀj efo³ee Lee~ Jes yeeu³ekeÀeue mes ner meowJe otmejeW keÀer YeueeF& kesÀefueS SkeÀ me®®es Fbmeeve keÀer YeeJevee mes keÀe³e& keÀjles jns~ yeeyee kesÀ Devoj meowJe ³ener F®íe jnleer Leer efkeÀ SkeÀSsmee mebmeej yeves efpemeceW DeHejeOe Deewj DeJ³eJemLee keÀe veeceesefveMeeve vee nes~

Fve cepeyetle FjeoeW kesÀ meeLe yeeyee ves Gme mece³e ceeleeDeeW-yenveeW keÀes Fme keÀe³e& ceW Deie´Ceer yevee³ee peyemeceepe ceW ceefnueeDeeW keÀer keÀesF& ®e®ee& lekeÀ veneR Leer~ GvneWves DeLe&J³eJemLee DeLeJee meeceeefpekeÀ SkeÀlee Yeer HenuesJ³eefkeÌleiele mlej keÀes cepeyetle keÀjves Hej yeue efo³ee~ mJe-HeefjJele&ve mes efJeMJe HeefjJele&ve keÀe veeje ueskeÀj SkeÀyesnlej SJeb mJeefCe&ce mebmeej keÀe efJeMeeue ue#³e ueskeÀj ªneveer mesvee keÀe ieþve efkeÀ³ee~ Deceerj, iejerye leLee Tb®e-veer®e kesÀ Yeso keÀes efceìekeÀj ®eefj$e Deewj Þes<þ mebmkeÀejeW keÀes mLeeHeve keÀjves kesÀ jepe yelee³es~ yeeyee meowJe ³enerkeÀnles efkeÀ J³eefkeÌle peeefle mes veneR yeefukeÀ keÀce& mes ceneve yevelee nw~ nceejs keÀce& ner nceejs J³eefkeÌlelJe keÀesHeefjYeeef<ele keÀjles nQ~ FmeefueS GvneWves owefnkeÀ OeceeX mes THej Gþles ngS ceveg<³e kesÀ JeemleefJekeÀ DeefmlelJe keÀeSnmeeme keÀje³ee~ efpeme megKe Deewj Meeefvle keÀer Keespe ceW ceveg<³e Deepe oewæ[ jne nw GmekeÀer Keespe He´peeefHelee ye´ïeeves 73 Je<e& HetJe& keÀj ueer Leer~

GvneWves Kegues leewj Hej ueesieeW keÀes Deeieen efkeÀ³ee efkeÀ meceepe ceW pees Yeer mecem³ee³eW Hewoe nes jner nw~ GvekeÀerpeæ[ nce mJe³eb nwb~ ³eefo mebmeej keÀe He´l³eskeÀ J³eefkeÌle DeHeves DeebleefjkeÀ mlej keÀes cepeyetle keÀjs leLee F&MJej keÀemeeefvveO³e ues lees yesnlej efJeMJe keÀer HeefjkeÀuHevee keÀefþve veneR nw~ nceW Gve meYeer HenuegDeeW kesÀ yeejs ceW mees®evee nesieepees mebmeej ceW meJe&Þes<þ mecePes peeves Jeeues ceeveJe keÀer HeefjYee<ee keÀes Oetefceue keÀjles nQ~ GvneWves ceveg<³e kesÀ DevojkeÀece, ke´ÀesOe, ueesYe, ceesn leLee DenbkeÀej keÀes ner ceveg<³e keÀe Me$eg ceevee~ yeeyee keÀe J³eefkeÌlelJe efJeMeeue Lee~ peesYeer GvekesÀ meeceves Deelee GvekesÀ owJeer iegCeeW keÀer DeeYee ceW He´keÀeMeceeve nes peelee~ Deepe lekeÀ Yeer GvekeÀer DeeYeeDeeves Jeeues ueesieeW keÀes DeeueesefkeÀle keÀjleer jnleer nw~ yeeyee ³en De®íer lejn mes peeveles Les efkeÀ ³eefo Fme ceneveDeeO³eeeflcekeÀ ke´Àeefvle mes efJeMJe HeefjJele&ve keÀer He´efke´À³ee keÀes DeveJejle peejer jKevee nw lees FmekesÀ efueS mJe³eb keÀesyeoueves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ SkeÀ Ssmeer OeejCee keÀe efvecee&Ce keÀjvee nw efpemekesÀ DeeOeej Hej ueesie keÀnves mesp³eeoe, osKekeÀj ner cenmetme keÀjW~ FmeefueS yeeyee ves HejceefHelee keÀes meowJe meeLeer, ceelee-efHelee, oesmle kesÀ ªHe ceWDebieerkeÀej keÀjles ngS mJe³eb keÀes cetu³eeW Deewj owJeer MeefkeÌle³eeW mes YejHetj efkeÀ³ee~ ceeleeDeeW-yenveeW kesÀ íesìs mes mecetnkeÀes ueskeÀj, FvneR MeefkeÌle³eeW keÀer yeoewuele Deeies yeæ{les jns~ ceeleeDeeW-yenveeW kesÀ keÀesceue Deewj veepegkeÀ mJeYeeJe keÀesmecePeles ngS GvnW MeefkeÌle mJeªHee yeveves keÀer He´sjCee oer~ FmekesÀ meeLe ner ueesieeW kesÀ keÀu³eeCe kesÀ efueS peerJeve keÀesmeceefHe&le keÀjves kesÀ efueS He´sefjle efkeÀ³ee~

He´peeefHelee ye´ïee yeeyee ceW DeueewefkeÀkeÀ pevce (DeLee&le F&MJejer³e pevce) kesÀ HetJe& Yeer ueewefkeÀkeÀ J³eeHeejer kesÀkeÀce Hejvleg DeueewefkeÀkeÀ J³eeHeej kesÀ He´yeue ue#eCe Les~ peye Jes efkeÀmeer Yeer J³eefkeÌle keÀes osKeles lees Gmes cetu³eeW mes

HeefjHetCe& keÀj, me®®ee Fbmeeve yeveeves keÀer efHeÀkeÀj jnleer Leer~ yeeyee DeHeveer met#ce ¢ef<ì mes J³eefkeÌle keÀes mebJeejves keÀerDeebleefjkeÀ He´efke´À³ee ceW DeveJejle ueies jnles Les~ GvneWves meYeer OeceeX, HebLeeW keÀe mecceeve keÀjles ngS SkeÀlee kesÀ efueSHe´sefjle efkeÀ³ee~ peeefle-Heeefle leLee DeveskeÀ efye[cyeveeDeeW mes Heoe& nìeles ngS SkeÀ Ssmes keÀejJeeb keÀe MegYeejcYe efkeÀ³eeefpemeceW YesoYeeJe veieC³e nw~ Fme keÀejJeeb ceW SkeÀ Ssmeer leekeÀle Yejer pees mJe-HeefjJele&ve mes efJeMJe HeefjJele&ve kesÀ ue#³ekeÀes ueskeÀj yeæ{lee pee jne nw~ Fme keÀejJeeb ceW Meeefceue ueesieeW keÀer efpevoieer ves otmejeW keÀes peerves keÀer He´sjCee He´oevekeÀer nw~ ³en keÀejJeeb SkeÀ megJ³eJeefmLele leLee megvoj HeefjJeej keÀer HeefjkeÀuHevee keÀes mebyeue He´oeve keÀjlee nw~

meved 1876 ceW nwojeyeeo efmebOe (pees DeYeer HeeefkeÀmleeve cesb nw) kesÀ Oece& Heje³eCe HeefjJeej ceW pevces He´peeefHeleeye´ïee yeeyee kesÀ ye®eHeve keÀe veece oeoe uesKejepe Lee~ FvekeÀer otjoefMe&lee leLee jnce keÀer YeeJevee kesÀ keÀejCe ueesieGvnW H³eej mes oeoe keÀnles Les~ Jes nerjs-peJeenjele kesÀ J³eeHeejer Les~ FvekeÀe ³eMe Yeejle meefnle keÀF& osMeeW ceW HewÀueeLee~ oeoe nerjs peJeenjele kesÀ J³eeHeejer mes p³eeoe DeHeves meewc³e J³eefkeÌlelJe kesÀ keÀejCe peeves peeles Les~ meeþ meeuekeÀer Gce´ ceW oeoe kesÀ peerJeve ceW SkeÀ ceneve DeueewefkeÀkeÀ HeefjJele&ve Dee³ee~ keÀefue³egie Deble Deewj mele³egie Deeefomebiece³egie keÀer yesuee ceW GvnW F&MJejer³e MeefkeÌle ves Hegjeveer ogefve³eeb kesÀ efJeveeMe Deewj ve³eer ogefve³eeb keÀer mLeeHevee keÀemee#eelkeÀej keÀje³ee~ oeoe keÀes kegÀí mece³e lekeÀ ³es meye yeeleW mecePe ceW veneR Dee³eer Deewj GvneWves DeHeves 12iegªDeeW mes Hetíe, Hej GvekesÀ Heeme Yeer FmekeÀe GÊej veneR Lee~ FmekesÀ lelHeM®eele mJe³eb HejceefHelee Hejceelcee efMeJeves DeHevee Heefj®e³e osles ngS GvnW ve³eer ogefve³ee kesÀ efvecee&Ce keÀe oeef³elJe meewbHee Deewj He´peeefHelee ye´ïee yeeyee kesÀ veecemes DeueewefkeÀkeÀ mes veecekeÀjCe efkeÀ³ee~ mJe³eb Hejceelcee ves FvekesÀ meeOeejCe Mejerj keÀe GHe³eesie keÀjles ngS efJeMJeHeefjJele&ve keÀer DeeOeejefMeuee jKeer~ Yeejle ceelee leLee Jevosceelejce keÀes ®eefjleeLe& keÀjles ngS veejer MeefkeÌle keÀes FmekeÀe³e& ceW Deeies yeæ{e³ee~

Deesce ceb[ueer kesÀ veece mes He´ejcYe ngF& ³en mebmLee Yeejle-HeeefkeÀmleeve efJeYeepeve kesÀ yeeo meved 1950 ceWjepemLeeve kesÀ ceeGCì Deeyet ceW Dee³eer~ ³enerb mes efJeMJe HeefjJele&ve keÀe MebKeveeo ngDee~ leerve meew ueesieeW mes He´ejcYengDee ³en keÀejJeeb Hetjs efJeMJe kesÀ 132 osMeeW ceW Jeì Je=#e keÀer Yeebefle HewÀue ®egkeÀe nw~ He´peeefHelee ye´ïee yeeyee,mecHetCe&lee keÀes HeeHle keÀjles ngS 18 peveJejer,1969 keÀes veMJej Mejerj keÀe l³eeie keÀjkesÀ HeÀefjMlee yeve met#ceJeleveJeemeernes ie³es~ yeeyee Deepe nceejs yeer®e veneR Hejvleg GvekeÀer met#ce GHeefmLeefle mes HejceefHelee Hejceelcee efMeJe keÀe cenevekeÀe³e& DeveJejle peejer nw~ Deepe ueeKeeW ueesie Fme F&MJejer³e keÀe³e& keÀes Hen®eeve DeHeves peerJeve keÀes efoJ³e yeveeles ngSkeÀe³e& ceW men³eesieer nw~ yeeyee ves efJeOJebme kesÀ cegneves Hej Keæ[er ogefve³ee ceW ve³eer ogefve³ee keÀer mLeeHevee kesÀ ceneve keÀe³e&keÀe pees yeerpe Deepe mes 73 Je<e& HetJe& yees³ee Deepe Jen efJeMeeue ªHe OeejCe keÀj ®egkeÀe nw~ Ssmeer ceneve efJeYetefle keÀesGvekesÀ Fme DeJ³ekeÌle efoJeme Hej Meled Meled veceve keÀjles nQ~