82 operator ii mesin electrical discharge machine _edm_ print

7/24/2019 82 Operator II Mesin Electrical Discharge Machine _EDM_ Print

1/71

PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI

OPERATOR II MESIN EDM

(ELECTRICAL DISCHARGE MACHINE)

KODE PROGRAM PELATIHAN : D.29.1.1.3.5.1.III.07

DEPARTEMEN TENAGA KERJA DAN TRANSMIGRASI R.I.DIREKTORAT JENDERAL PEMBINAAN PELATIHAN DAN PRODUKTIITAS

Jl. Jend. Gatot Subroto Kav.51 Lt.7.B Jaarta Selatan


2/71 1

KATA PENGANTAR

Se!ua" den#an a$anat %ndan#&%ndan# No. 1' ta(un )**' tentan#

Ketena#aer+aan Bab , Pa!al 1*- ba(a /elat"(an er+a d"!elen##araan dan d"ara(an

untu $e$beal"- $en"n#atan dan $en#e$ban#an o$/eten!" er+a #una$en"n#atan e$a$/uan- /rodut"v"ta! dan e!e+a(teraan tena#a er+a.

Ba(a /elat"(an er+a d"la!anaan den#an $e$/er(at"an ebutu(an /a!ar

er+a dan dun"a u!a(a0"ndu!tr" baran# dan +a!a- ba" d" dala$ $au/un d" luar (ubun#an

er+a- $aa /elat"(an er+a a+"b d"!elen##araan berda!aran /ro#ra$ /elat"(an an#

$en#a2u /ada !tandar o$/eten!" er+a.

Dala$ /e$b"naan ten"! ter(ada/ Le$ba#a Pelat"(an Ker+a d" !eluru( Indone!"a

tela( d"!u!un berba#a" /edo$an #una $en"n#atan $utu /enelen##araan /elat"(an d"

Le$ba#a Pelat"(an Ker+a. Pedo$an Penu!unan Pro#ra$ Pelat"(an Berba!"! Ko$/eten!"

$eru/aan /anduan0a2uan ba#" /enelen##ara /ro#ra$ /elat"(an berba!"! o$/eten!"

/ada Le$ba#a Pelat"(an Ker+a d" !eluru( Indone!"a.

%ntu $en#"$/le$enta!"an /elat"(an berba!"! o$/eten!" d"/erluan adana

/ro#ra$ /elat"(an er+a. Pro#ra$ /elat"(an er+a "n" d"+ad"an a2uan dala$ /ela!anaan

/elat"(an er+a an# d"!elen##araan ole( Le$ba#a Pelat"(an er+a Pe$er"nta( dan atau

Sa!ta.

Pro#ra$ /elat"(an er+a da/at d"!u!un !e2ara ber+en+an# atau t"da ber+en+an#.

Pro#ra$ /elat"(an er+a an# d"!u!un !e2ara ber+e+an# $en#a2u /ada +en+an# Kual"3"a!"

Ker+a Na!"onal Indone!"a 4KKNI dala$ /eneta/an ual"3"a!" tena#a er+a- !edan#an

an# t"da ber+en+an# d"!u!un berda!aran un"t o$/eten!" atau elo$/o un"t

o$/eten!" da/at $e$"l"" ual"3"a!" tertentu den#an $en##unaanan KKNI.

De$""an /ro#ra$ /elat"(an berba!"! o$/eten!" "n" a$" !u!un- !e$o#a

ber$an3aat untu $enun+an# /ro!e! /ela!anaan /elat"(an er+a ba#" LPK.

J!"!#$!% 2007

DIREKTUR JENDERALPEMBINAAN PELATIHAN DAN PRODUKTIITAS

IR. BESAR SET&OKO% MMNIP. 1'0031190


3/71 )

PROGRAM PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI

1. Judul0Na$a Pelat"(an 6 O#!$*# II M+,- E/$#,/! D,+/!#M!/,- (EDM)

). Kode Pro#ra$ Pelat"(an 6 D2911351III07

'. Jen+an# Pro#ra$ Pelat"(an 6 III

. Tu+uan Pelat"(an 6

Setela( $en#"ut" /elat"(an "n" /e!erta $a$/u 6

$ela!anaan $en#o/era!"an $e!"n EDM- !e!ua" /ro!edur er+a.

$enera/an /r"n!"/ e!ela$atan e+a d"l"n#u#an /eer+aan $e!"n EDM.

$en+a#a ual"ta! /eer+aan $enurut /ro!edur $utu.

$en#unaan Para$eter& Para$eter o/era!" $e!"n EDM.$e$ba2a dan $en#a$bar dar" /ro!e! /en#er+aan.

$en#e!et /en#"at benda er+a 4 2ea$- J"#.

$en#unaan /eraa! tan#an !e!ua" e/erluan /eer+aan.

$en#unaan +en"! 8 +en"! Eletroda !e!ua"" tuntutan /eer+aan.

$e$a!an# 0$en#e!et /a(at0 eletroda /ada $e!"n EDM !e!ua" !tandar

o/era!".

$e$buat ber$a2a$ benda er+a 4o$/onen /rodu!"!e!ua" "n!tru!"!tandar le$baran er+a.

$e$er"!a (a!"l /eer+aan den#an alat uur ten" !eu!ua" !tandar o/era!"

/eru!a(aan

5. %n"t Ko$/eten!" an# d"te$/u(6

Menera/an /r"n!"/ Ke!ela$atan er+a d"l"un#an te$/at er+a

Meren2anaan /ro!edur $utu

Melauan o$un"!" t"$bal bal"

Men#uur Men#unaan alat uur

Men#atur dan $en#anal"!a "$3or$a!"

Melauan /er("tun#an lan+ut

Me$ba2a dan $en#a$bar ten" !e2ara r"n2" da!ar

Men#unaan /eraa! tan#an

Beer+a $en#unaan $e!"n bubut

Beer+a $en#unaan $e!"n 9a"!

Beer+a 0$en#o/era!"an $e!"n EDM.


4/71 '

:. La$a Pelat"(an 6 ';)Ja$ Pelat"(an 4an"ta

Ke!e(atan 6 Berbadan !e(at

Te!t Ke$a$/uan 6 General Te!t dan RPL

=. %n"t Pra!arat 6 1. L?G.??*).**7.*1 & Melauan Per("tun#an Da!ar). L?G.??*;.**).** &Me$ba2a #a$bar ten"'. L?G.??*).**5.** &Men#uur $en#unaan alat uur


5/71

KURIKULUM PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI

NO UNIT KOMPETENSI KODE UNITJAM PELATIHAN

PENGE&TA@%AN

KETERAMPILAN

J%MLA@

I. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI

UMUM1.1 Ke!ela$atan er+a D"l"n#un#an

te$/at er+aL?G.??*1**).*1 = 1)

1.)

Pro!edur Mutu L?G.??*1.**'.*1 = 1)

1.'

Melauan o$un"a!" t"$bal bal" L?G.??*1.**1.*1 = 1)

J! I 12 24 3'

II. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI INTI

).1

Men#uur Men#unaan alat uur L?G.??*).**5.*1 = )* )=

).)

Men#atur dan $en#anal"!aI$3or$a!"

L?G. ??*).**).*1 5 11 1:

).'

Melauan /er("tun#an lan+ut L?G.??*).**=.*1 ; )* );

J! II 23 51 74

III KELOMPOK UNIT KOMPETENSIKHUSUS'.1

Men#a$bar ba#"an $e!"n !e2arar"n2" lan+ut

L?G.??*;.**7.*1 5 1' 1=

'.) Men#unaan /eraa! tan##an L?G.??1=.**).*1 ' : ;

'.' Melauan /eer+aan den#an$e!"n Bubut

L?G.??*7.**:.*1 5 1' 1=

'.

Beer+a den#an Me!"n 9ra"! L?G.??*7.**7.*1 1 ' =

'.5

Men#o/era!"an Me!"n EDM. L?G ??*7.*1.** 1= ) :*

J! III 45 105 150

I. PELATIHAN DI TEMPAT KERJA (OJT).1

Men#o/era!"an $e!"n EDM. L?G.??*7.*1.** 1= ) :*

.) Me$buat Ko$/onen&o$/onen & ') ':

.' Melauan /eer+aan den#an$e!"n 9ra"!

L?G.??*7.**7.*1 1: )*

J! I 2' 90 11'

EALUASI PROGRAM PELATIHAN1.)

Te!t Pela!anaan Lat"(an & = & =1.'

Evalua!" ?n t(e Job Tra"n"n# & = & =

J! 1' 1'

J! I +6 122 270 392


6/71

SILABUS PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI

I KELOMPOK UNIT KOMPETENSI UMUM

1.1 U-,$ K*$-+, : M-#!"!- P#,-+,P#,-+, K+!$!- K#8!K*6 U-,$ : LOG 0001.002.01D#!+, P!8!#!- : 12 J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA%n"t "n" $enera/an /erate 8 /erate er+a an# a$an d"tera/an d"l"n#un#an t

Pro!edur /ro!edur darurat $el"/ut" "!ola!" !"!t"$ darurat l"!tr"- $ean" %n"t "n" t"da $el"/ut" $en2au/ ea(l"an dala$ t"$ darurat !e/ert" /etu#a!

ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA

MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1 Men#"ut" /rate&/rate er+a an# a$an

1.1 Ker+a d"la!anaan den#ana$an !e(ubun#an den#aneb"+aan dan /ro!edur/eru!a(aan !erta /er!aratan/erundan#&undan#an.

Me$a(a$" undan#&undan#&undan#/oo e!ela$atane!e(atan er+a

Me$buat /etun+uIlu!tra!" $en#enae!e$atan er+a

1.) Ke#"atan ru$a( tan##a/eru!a(aan d"lauan !e!ua"den#an /ro!edur /eru!a(aan.

er+a Pe$a(a$anre!"o baaae!e$atan

Men#anal"!a re!"oatau e2elaaan an#/erna( ter+ad"

1.' Tan##un# +aab dan tu#a!&tu#a! araan d"$en#ert"dan d"de$o!tra!"an dala$e#"atan !e(ar"&(ar".

1. Perlen#a/an /el"ndun# d"r"d"/aa" dan d"!"$/an !e!ua"den#an /ro!edur /eru!a(aan.

Me$a(a$" /ro!edur/enataan te$/ater+a d"/eru!a(aan

Me$a(a$" S?P an#tela( ada

Me$buat 2a2atanba(aa !eba#ao/erator

Men#er+aan/eer+aan an#d"tu#a!


7/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

1.5 Perlen#a/an /el"ndun# d"r"d"/aa" dan d"!"$/and"te$/atna

1.: Tanda&tanda0!"$bol d"enal" dand""ut" !e!ua" "n!tru!".

1.7 Se$ua /edo$an /enan#anand"la!anaan !e!ua" den#an/er!aratan- /ro!edur/eru!a(aan an# !a(.

1.= Perlen#a/an darurat d"enal"dan d"de$on!tra!"anden#an te/at.

Pro!edur e!ela$atan"nd"v"du atu er+a

Me$a(a$" /eer+aan!e(ar" 8 (ar" !e2ararut"n

Me$a(a$" /en#unaanalat !e!ua" /eraturan/eru!a(aan

Me$a(a$" /edo$an!arat 8 !arat/enan#anane!ela$atan er+ana!"onal

A++-

Pen"n/anan alat/el"ndun#e!ela$atan er+a

Men#unaan alat!e!ua" S?P den#ante/at

Mela!aane!ela$atan er+a$en#"ut" aturan 8aturan dala$!"$bul

Mela!anaan/edo$an !e!ua"!arat /ro!edure!ela$atan er+a

A++-

*) Mela/oran ba(aa&ba(aa d" te$/at er+a

).1 Ba(aa&ba(aa d" te$/at er+a!ela$a atu er+a d"enal" dand"la/oran e/ada oran# an#te/at

Ba(aa- /enebab dan/en2e#a(an na

A++-

Mela/oran ba(aan# $un#"nt"$bul

A++-


8/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*' Men#"ut" /ro!edur&

/ro!edur darurat

'.1ara&2ara $en#(ubun#" /er!on"l

an# te/at dan laanan darurat+"a ter+ad" e2elaaand"de$on!tra!"an.

'.)B"la d"/erluan /ro!edur ond"!"darurat dan evaua!"4/en#un#!"an d"$en#ert" dand"la!anaan.

'.'

Dala$ eadaan daruratPro!edur evaua!"/eru!a(an d""ut"

Laanan darurat 2ara

$en(ubun#" /er!on"l

Pro!edur ond"!"daruratDan evaua!"

Laanan02araPro!edur darurat

Me$era#aan

laanan daruradan $en(ubun/er!on"l an# te/a

Me$era#aan/ro!edur daruradan evaua!"

Me$/era#aan/ro!edur darurat

A++- A++-


9/71

1.2 U-,$ K*$-+, : M-#!"!- P#*+6# ; P#*+6# M$K*6 U-, $ : LOG.OO01.003.01D#!+, P!8!#!- : < J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA%n"t "n" d"/erluan ba#a"$ana $e$enu(" /er!aratan on!u$en untu $e$enu("Produ 8 /rodu !/e!"3"a!" an# d"/er!aratan

Ko$/eten!" & o$/eten!" "n" untu /eer+aan /eroran#an 4"nd"v"du d"te$/

Meren2anaan tu#a! !e$ua !"tua!"- $en#ula! tu#a! den#an te/at

dan $ela!anaan Se$ua tu#a! !e!ua" /ro!edur !tandar o/era!"


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1 Bertan##un# +aabter(ada/ ual"ta! d"r"

1.1 Kon!e/ /ened"aan /rodu atau+a!a untu $e$enu("/er!aratan on!u$en 4"nternal

dan e!ternal d"$en#ert" dand"tera/an.

1.) Bertan##un# +aab ter(ada/ual"ta! !end"r" !eba#a" on!e//rat"! $"!alna te/at atu

De3"n"!" $utuEle$en 8 ele$en $utudan !!te$ $utu

/en"n#atan ual"ta!

9"lo!o3" +u!t "n t"$e 4JIT

Menetra/anon!e/ /ened""aa/rodu dan +a!a

Beer+a !e!ua"!tandar

*). Menra/an /ro!edur!tandar ual"ta!/eer+aan !end"r"d"te$/at er+a

).1. Pro!edur !"!te$ ual"ta!d""ut"

Penera/an$ana#e$ent $utu

Menera/an/ro!edur !"!te$$utu

A++- A++-

).). Ke!e!ua"an ter(ada/!/e!"3"a!" d"+a$"n

S/e!"3"a!" dan"n!tru!" er+a

A++-

Men+a$"n e!ua"anden#an !/e!"3"a!

A++-


10/71

1.3 U-,$ K*$-+, : M!""!- K*-,"!+, T,! B!,"K*6 U-,$ : LOG 0001.001.01D#!+, P!8!#!- : 12 J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJABentu o$un"a!" an# d"la!anaan d" te$/at er+a an# ber"!" "n3or$a!" tentabentu o$un"a!" an# d"la!anaan d" te$/at er+a

$"!alna6 t"#a atau e$/at /a!an#an beer+a !a$a untu $era"t !uatu /ro

atau !uatu elo$/o /eer+a /ro!e! an# $elauan tu#a! an# $"r"/ !atu


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*.1 !uatu elo$/o /eer+a/ro!e! an# $elauantu#a! an# $"r"/ !atuden#an an# la"nna

1.1 Suatu /"l"(an ten" o$un"a!"an# te/at - $"!alna tel/on-!e2ara lan#!un#- la/orantertul"!- !et!a&!et!a d!b-d"#unaan.

1.) Pen#o/era!"an #anda an#$el"batan bebera/a to/"0aread"o$un"a!"an.

1.' Menden#ar d"lauan tan/ateru! $eneru! $en#"nteru/!"4$e$oton# /e$b"2ara an#!edan# berb"2ara.

Ten" 8 ten"o$un"a!" an#!elet"3

Ko$un"a!" an#$en2au/ berba#a"to/" dan "!"

Ten" 8 ten"$enden#ar an# ba"

Me$"l"( ten"o$un"a!" an#te/at

Bero$un"a!"an# $en2au/bebera/a to/"

Men+ad" /enden#aan# ba"


11/71

ELEMEN KOMPETENSI

KRITERIA UNJUK KERJA

MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

1. Pertanaan&/ertanaand"#unaan untu $enda/atan"n3or$a!" e!tra.

1.5 Su$ber&!u$ber "n3or$a!" an#benar d"enal".

1.: In3or$a!" d"/"l"( dan d"urutanden#an te/at.

1.7 La/oran l"!an dan tertul"!d"lauan b"la /erlu.

1.= o$un"a!" d"de$on!tra!"an ba"

dala$ !"tua!" arab $au/unt"da arab dan untu "nd"v"dudan elo$/o an# arab$au/un t"da arab.

Ten" 8 ten"$en#a+uan/ertanaan

Manual- artu er+a"n!tru!" er+a -+adal/rodu!" -

/en#aturan "$3or$a!"

Pen#aturan "$3or$a!"""r" 8 2"rr" la/oran an#ba"

Strate#" berb"2ara

den#an den#an "nd"v"duatau elo$/o

A++-

Men#a+uan/ertanaan untu/en+ela!an /e!an

Men#"dent"3"a!"!u$ber "$3or$a!"

Me$"l"( "$3or$a!"

Me$ber"anla/oran

D"de$otra!"an

A++-


12/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*) Ber/art"!"/a!" dala$d"!u!" elo$/o untu$en2a/a" (a!"l&(a!"l

er+a an# te/at

).1 Tan##a/an&tan##a/an d"2ar"dan d"ber"an untu oran#&oran# dala$ elo$/o.

).) Kontr"bu!" an# $e$ban#und"buat berenaan den#an/ro!e! /rodu!" tera"t.

).' "ta&2"ta dan tu+uand"o$un"a!"an

ara $e$ber"antan##a/an

Ma2a$ 8 $a2a$ !aranon!trut"3

ara$en#o$un"a!"an$a!ud dan tu+uan

A++-

Me$ber"antan##a/ den#a

+ela!

Me$ber"an !ara8!aran o!trut"3

Men#o$un"a!"an $a!ud datu+uan

A++-

*' Mea"l" /andan#anelo$/o ter(ada/oran# la"n

'.1 Pandan#an- /enda/at oran#la"n d"$en#ert" dand"#a$baran den#an aurat..

Ko$un"a!" /er!ua!"3

A++-

Me$$"nta aud"en!$enataane$bal"/enda/atna

A++-


13/71

II KELOMPOK UNIT KOMPETENSI INTI

2.1 U-,$ K*$-+, : M-"# M--!"!- A!$ U"#K*6 U-,$ : LOG 0002.005.01D#!+, P!8!#!- : 1' J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA%n"t "n" $en##a$baran /en##unaan alat uur ber!eala- $ula" dar" /e$"l"(an0/enalat uur an# te/at- /en#uuran an# te/at dan aurat !erta /e$el"(araan dan /en

$el"/ut" etera$/"lan $en#uur an# $e$butu(an a/l"a!" lan#!un# dar$e$an3aatan /en#u+"an alat /en#uur !e2ara lua!.

onto( ter$a!u /en#uuran den#an $en##unaan !e!ta- alat /en#u


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1 Men##unaanber$a2a$&$a2a$ alat/en#uur untu$en#uur0$enentuan

d"$en!" atau var"abel

1.1 Menele!" alat atau/erlen#a/an a#ar $en2a/a"(a!"l an# d"butu(an.

1.) D"#unaan ten" /en#uuranan# te/at dan benar

1.' Men#uur !e2ara auratter(ada/ "n!tru$en an#beruuran /al"n# ba".

Me$"l"( $a2a$ 8$a2a$ alat uur !e!ua"den#an /er$"ntaan#a$bar er+a

Me$a(a$" 2ara 8 2ara$en#unaan alat uur!erta /e$ba2aanna

Me$a(a$" atau$e$"l"( /o!"!" an#te/at /ada atu/en#uuran

A++-

Meneta/an be!aretel"t"anna alatuur

Men#uurbendaer+a den#anbenar dan te/at

Meneta/an ba((a!"l uurannabenar

A++-


14/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*). Me$el"(ara alat&alat

/en#uur

).1 Peraatan rut"n dan

/en"$/anan alat an# $en+ad"tan##un# +aab !/e!"3"a!"/e$"l" $anu3atur atau/ro!edur o/eta!" 4er+a an#ter!tandar 4S?P.

).) Me$er"!a dan $elauan/enetelan rut"n ter(ada/alat&alat $"!alna $enetel et"t" nol

Pro!edur /e$el"(araan

Alat uur 6 !ebelu$ d"#unaan

!aat $en#unaanalat ur2ara $en"$/analat uur

Pro!edur /e$er"!aanalat uur 6!ebelu$ d"#unaan/ada

/o!"!" nol !aat $en#unaan

alat uur 2ara $en"$/an

alat uur

A++-

Me$el"(ara

/eraatan alat!e("n##a t"n#atetel"t"an $a!"(!tandar

Menetel !e$uaalat uur /ada/o!"!" nol !ebelu$dan !e!uda(

d"#unaan

A++-


15/71

2.2 U-,$ K*$-+, : M-!$# D!- M-!-!,+! I-=*#!+,K*6 U-,$ : LOG.OO02.002.01D#!+, P!8!#!- : 12 J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA

%n"t "n" d"tera/an /ada /en#a!e!an dan /en2atatan "n3or$a!" dar" berba#a" !u$den#an /en#o/era!"an

dala$ atu an# /anta! dan !!te$ un"t "n" +u#a $en2au/ a!e! dan /eeletron"

d" $ana /en#eta(uan !"!te$ dan /ert"$ban#an t"da d"butu(an $"!alnaeboard an# !eder(ana. %ntu $en#a!e! dan $erea$ data


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1 Men#a!e! "n3or$a!" dan0atau 2atatan

1.1 Per!aratan "n3or$a!" tu#a!&tu#a! d"tentuan dan "n3or$a!"an# relevan d"a!e! dar"

berba#a" !u$ber ter$a!uter$"nal o$/uter- tabel-/enuntun ten"! dan0atau 2(art-"n!tru!" 2ara er+a.

1.) In3or$a!" an# d"a!e!d""nter/reta!"an !e2ara benardan0atau d"2atat.

Me$a(a$" "$3or$a!"an# relevan dar"berba#a" !u$ber !e!ua"

/ro!edur o/era!" er+a!tandar

Me$a(a$" "$3or$a!"an# d"a!e!- d"2atat$enurut /ro!eduro/era!" er+a 4S?P

Mendata "$3or$a!an# aan a!e!untu $enele!"

"$3or$a!" na#d"/"l"(

Melauan"$3or$a!" an#d""nter/re!ta!"!e2ara benar

A++- A++-


16/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*). Me$ber"an la/oran!e2ara l"!an dan0atautertul"!

).1 La/oran l"!an $au/un tertul"!an# !eder(ana d"!"a/an dand"ber"an $enurut /ro!edur d"

te$/at er+a.

).) Me$ber"an u$/an bal" l"!andan0atau tertul"!

Me$a(a$" la/oran!eder(ana d"!"a/an$enurut /ro!edur

d"te$/at er+a

Me$a(a$" $a!"n#&$a!"n# "nd"v"du$e$/role( u$/anbal" te/at /ada atu$ena+"an

Mena+"an +udul&+udul an# d"l"/utdala$ la/oran

!e!ua" bentu/ro3or$a

Me$/role( u$/anbal" ata! la/oranan# d"/raar!a"(aru! te/at atuata! la/oran an#d"dent"3"a!"

A++- A++-


17/71

2.3 U-,$ K*$-+, : M!""!- P#,$-!- L!-8$K*6 U-,$ : LOG OO02.00


18/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*'. Menera/an ee$/ataturan da!ar /adaun#a/an al+abar

'.1 Pen#alula!"an !eder(anad"lauan /ada un#a/anal+abar den#an $en##unaanee$/at aturan da!ar 8

/ena$ba(an- /e2a(an-/eral"an- /e$ba#"an

Me$(a$" 3or$ula an#d"!e!ua"an untua/l"a!" an# relevano/era!" !e2ara

$ate$at"! d"#unaan$enentuan n"la" n#d"/erluan

A++-

Men#("tun# den#a3or$ula and"!ele!" untu/ro!edur

$en#over!"ane/da un"t an$e$butu(an

A++-*. Menun+uan

/en#alula!"an da!aran# $enan#ut/erband"n#an

.1 Pen#alula!"an !eder(anad"lauan $enan#ut ra!"o dan/erband"n#an an#$en##unaan b"lan#an bulat-/e2a(an dan /e2a(an de2"$al

.) In3or$a!" an# d"e!tra!"andar" d"a#ra$ dan #ra3"d"#unaan !eba#a" da!ar untu$e$buat e/utu!an

Me$a(a$" on!e/ rat"odan /erband"n#anda/at d"nataanb"lan#an bulat-/e2a(an-de!"$al

Pa(a$" "$3or$a!" an#d"butu(an dar"d"a#ra$ dan #ra3"

A++-

Men+ela!an rat"odala$ /en#unaana/l"a!"

Men+ela!an !alaan# d"tera/an/ada /ro!e! #ra3"dan d"a#ra$

A++-


19/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*5. Men#"nter/reta!"and"a#ra$ dan #ra3"

5.1 In3or$a!" an# d"e!tra!"andar" d"a#ra$ dan #ra3"d""nter/reta!"an !e2ara benar

5.) In3or$a!" an# d"e!tra!"andar" d"a#ra$ dan #ra3"d"#unaan !eba#a" da!ar untu$e$buat e/utu!an

Me$(a$" bata! ata!dan baa( an# da/atd"tera/an /ada data

dala$ #ra3" dand"a#ra$

Me$a(a$" d"a#ra$dan #ra3" d"/rodu!" -dar" "$3or$a!"

A++-

Me$buat #ra3"dan d"a#ra$e$er"n#an -na"

turun

Melauan !alad"a#ra$ dan #ra3"ord"nat d"tanda"!e2ara +ela! -aura

A++-

*:. Me$/rodu!" d"a#ra$dan #ra3" dar" "n3or$a!"an# d"ber"an

:.1 In3or$a!" d"#unaan untu$e$/rodu!" d"a#ra$ dan#ra3" !eder(ana !eba#a"$anad"/erluan

Me$a(a$" t"#a t/e#ra3" da/at d"tentuan/ro!edur untu$en#a$baran #ar"!an# /al"n# 2o2o

A++-

Menbuat #a$bard"a#ra$ dan #ar"! #ar"! /al"n# 2o2oda/at d"dent"3"a!"

A++-


20/71

III. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI KHUSUS

3.1 U-,$ K*$-+, : M-!!# B!,!- M+,- S/!#! R,-/, L!-8$K*6 U-,$ : LOG.OO09.007.01D#!+, P!8!#!- : 54 J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA Satuan "n" d"#unaan untu $en#(a!"lan #a$bar /era"tan !trutur 0 3abr"a!"- tata dan deta"l !e!ua" !tandar an# !etara. Ketra$/"lan

/e$buatan #a$bar tela( d"lat"(- d"$en!" r"t"! dan toleran!" an# ber!e!ua"ad"tentuan b"la$ana d"/erluan.

Peralatan #a$bar er+a dan ran2an#an $anual d"#unaan atau +"a !"!t"$ 4Men##a$bar ) d"$en!" den#an !!te$ AD


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1 Me$/er!"a/an #a$bar/era"tan- tata leta dandeta"l

1.1 Menentuan !/e!"3"a!" an#

d"/erluan

1.) Per("tun#an en+"n"r"n# an#d"lauan untu $enentuan!e$ua d"$en!" ter$a!utoleran!" dan e!e!ua"an-ea!aran /er$uaan- b"dan#/atoan toleran!" /o!"!"e!e!ua"an.

1.' Se$ua #a$bar an# d"(a!"lan$en#a2u /ada Standar atauan# !etara

Me$a(a$" !e$ua

"n!tru!" er+a dantuntutan an# relevanter!ed"a $enurut/ro!edur er+a

Me$a(a$" o/era!"o$/onen0/era"tanan# d"#a$bar an#!e!ua" e/erluan !e$uad"$en!"toleran!"-b"dan#/atoan toleran!"

/o!"!"- ea!aran/er$uaan d!t

Me$a(a$" #a$baran# $en#a2u /ada!tandar atau an# !tara

A++-

Mela!anaan

!e$ua "n!tru!"er+a an# relevan!e!ua" !/e!"3"a!"ter!ed"a

Menetuan t/e!ua"an dan/en#aru(/eer+aan a("r/ada /ela!anaanuntu $en+a$"n3un#!" o/era!"

Pen#a$baran$en#"ut" /ada!tandar atau an#!taraA++-


21/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*) Menter+e$a(an !/e!"3"a!" dan

/e$"l"(an $ater"al- o$/onendan0atau /era"tan

).1 Ko$/onen- $ater"dan0atau /era"tan an#d"/"l"( dar" le$bardata atau atalo#/abr"an untu$e$enu(" tuntutan.

Me$a(a$" !/e!"3"a!"o$/onen-ba(an0$ater"al d"/"l"(dar" 2atalo# babr"/enalur

A++-

Me$er"!a #a$bauntu /enu!ua"a!/e!"3"a!"$ater"al !e!uran2an#an #a$ba/era"tan

A++-*' Me$er"!a #a$bar

'.1 Ga$bar d"/er"!a untu$ea"nan /e$enu(an

!/e!"3"a!".

'.) Ga$bar d"/er"!a untu$ea"nan ba(a/era"tan0 3abr"a!"

$un#"n

Me$a(a$"/e$er"!aan #a$bar

dan /en#e!a(an#a$bar $enurut/ro!edur o/era!"!tandar

Me$a(a$" $etode$anu3atur0/era"tandar" #a$bar ran2an#anan#D"/er"a/an !e2ara

e3e!"en dan e3et"3

A++-

Pe$er"!aanran2an#an #a$ba

an# d"!a( a$enurut o/era/ela!anaan/eer+aan

Pe$er"!aan#a$bar/era"tan0/e$buatan $el"/ut" $e$"l$e!"n $enentuaalat /oton# d!t

A++-


22/71

3.2 U-,$ K*$-+, : M--!"!- P#"!"!+ T!-!-

K*6 U-,$ : LOG.001


23/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

1. Men#enal /eraa! an# ru!aatau t"da a$an d"#unaan dan$e$utu!an untu d"/erba""

$enurut /ro!edur an# d"tun+u!ebelu$- !ela$a dan !etela(/en##unaanna.

ara $e$/erba"" alat/eraa! an# ru!a!etela( dan !ebelu$

d"#unaan

Me$/erba"" alat/eraa! tan#anan# ru!a

1.5 Mela!anaan /eraatanberala ter(ada/ /eraa!-ter$a!u $en#a!a( den#antan#an $enurut /ro!eduro/era!"- 2ara dan ten"!tandar.

Me$a(a$" 2ara$eraat alat /eraa!tan#an !e2ara berala$enurut /ro!edur l

Meraat /eraa!tan#an !e2araberalaMen#a!a( alatan# d"#unaan

1.: Men"$/an /eraa! tan#anden#an a$an d" te$/at an#te/at $enurut /ro!edur o/era!"!tandar dan reo$enda!" /abr"/e$buat.

Me$a(a$" aturan$en"$/an alat/eraa! tan#an an#a$an !e!ua" /ro!edu!tandar babr"

A++-

Pen"$/anan/eraa! tan#anden#an etentuanan# berlau dar"babr" /e$buat

A++-


24/71

3.3 U-,$ K*$-+, : M!""!- P"#8!! D-!- M+,- B$K*6 U-,$ : LOG. 0007.00'.01D#!+, P!8!#!- : 4< J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJAPada l"n#u/ !tandar /eralatan $e!"n.u$u$ Tan##un# +aab /eer+aan untu !/e!"Per$e!"nan buan $e!"n N 42o$/uter nu$er"2al 2ontrol dan $un#"n ter$a!u bdatar d!b

aan d"/er(at"an +u#a. %ntu /er!"a/an dan $en#o/era!"an $e!"n 2n2 Med"!ele!a"an /ada $e!"n ter!ebut adala( #eraanluru! dan $un#"n ter$a!u$e$bor


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*1. Anal"!a e!ela$ataner+a

1.1. Men#a$at" /ro!edure!ela$atan er+a dan ba+u/el"ndun# dan a2a $ata/en#a$an an# d"/aa".

Me$a(a$" /ro!edure!elata$atan er+adan ba+u /el"ndun# dana2a $ata /en#a$an

an# d"/aa"

ara $en#unaanba+u dan a2a $at/en#a$an

*). Menentuane/erluan /ada/eer+aan

).1. Me$a(a$" #a$bar ten"-$enentuan ba#"an dar" /ro!e!dan $e$"l"( alat bantu untu$en#(a!"lan o$/onen an#!/e!"3".

Me$a(a$" 2ara$e$ba2a #a$barten"-Me$a(a$" 2ara$e$"l"( alat bantu dan$enentuan /ro!e!/en#er+aan

A++-

Me$ba2a #a$barer+a-$e$"l"( alatan# d"/aa"lan#a( /en#er+aa

A++-

*'. Pro!e! $e$bentu/er$uaan /enda"an '.1. Men!etel $en##unaan alat&alat!e/ert" d"al "nd"ator dan/eralatan /e$ba2aan d"#"tal .

Me$a(a$" 2ara/en#unaan DTI !e2arad"#"tal dan $anual

A++-

Pen#unaan DTIden#an benar

A++-


25/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*. Pen#o/era!"an $e!"nbubut

.1. Ke2e/atan /utar dan e2e/atan/e$oton#an d"("tun# !e2ara$ate$at"! dan !e!ua" den#anba(an bau an# d"#unaan.

.). Men##unaan !e$ua alat bantuan# ada /ada $e!"n bubut-!e/ert" 2ea$ ra(an# t"#a-2ea$ ra(an# e$/at- !enter-/elat /e$baa- /enan##a-eretan $el"ntan# dan e/alale/a!.

.'. Pro!e! $e$/erbe!ar luban#-

$e$bor- $erea$er- $e$buatul"r tun##al- $e$oton#d"lauan !e!ua" !/e!"3"a!".

Me$a(a$" 2ara$en#("tun# RPM-3eed"n# !e!ua" ru$u!43or$ula an#berlau !tandar

Me$a(a$" 2ra/en#unaan $a2a$ 8$a2a$ alatBantu-2(u-!enter-/e$baa-eretan- tool/o!t dan e/ala le/a!

Me$a(a$" /eer+aan

bor-rea$er-$en#ul"rdan $enaat luru!-t"ru!

Atau !e!ua"S/e!"3"a!"

A++-

ara $en#("tun#RPM- 3eed"n#!e!ua" ba(an danalat /oton# an#d"/aa"

Men#unaan $e!"bubut dan/erlen#a/an!e!ua" den#antuntutan #a$barer+a

Men#er+aan

/eer+aan bo-rea$er- $en#ul"r-$en"ru! dan !e!ua#a$bar er+a

A++-

*5. Per"!a o$/onen untuden#an !/e!"3"a!"

5.1. Ko$/onen d"/er"!a untue!e!ua"an den#an !/!"3"a!"den#an $en##"naan ten"-alat dan /eralatan.

Me$a(a$" Men#urubenda er+a !e!ua"/er$"ntaan #a$barer+a dan et"l"t"anna

A++-

Men#unaan alauur untu$e$er"!a (a!/eer+aan an

!edan# d"er+aan

A++-


26/71

3.4 U-,$ K*$-+, : M!""!- P"#8!!- D-!- M+,- >#!,+

K*6 U-,$ : LOG.OO07.007.01D#!+, P!8!#!- : 3' J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA$en##a$baran e#"atan $elauan /eer+aan den#an $e!"n 3ra"! an# $el"/er+a- $enentuan ebutu(an er+a !e!ua" #a$bar dan !/e!"3"a!"-

Peer+aan d"a/l"a!"an /ada +an#auan&+an#auan $e!"n 3ra"! dan a!

/eralatan /en#uuran /re!"!"- alat /oton# dan ba(an !tandar en#""neeInternat"onal Standard ?r#an"!at"on 4IS? atau $enurut /ro!edur o/e


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-


1.1. Men#a$at" /ro!edure!ela$atan er+a dan ba+u/el"ndun# dan a2a $ata

/en#a$an an# d"/aa"

Me$a(a$" ba(aa/ada !aat/en#o/era!"an $e!"n3ra"!

A++-

Me$a" a2a $ata/el"ndun#-!elalud"/aa" !aat/en#o/era!"an

$e!"n

A++-

*). Menentuan e/erluan/ada /eer+aan

).1.Para$eter&/ara$eter /e$oton#d"tentuan

Me$a(a$" $en#ena"e2e/atan/oton#-/e$aan an#te/at

A++-

Men#("tun# den#a3or$ula 4ru$u!e2e/atan/oton#-R/$-3eed"n#

A++-

*'. ?/era!" Me!"n 9ra"! '.1. ?/era!" $e!"n 3ra"!d"$a!udan untu$e$/rodu!" o$/onen&o$/onen tertentu

Mer$a(a$" o/era!"$e!"n 3ra"! $e$bentuo$/onen /er!"#"- blo-la#una dan !eteru!na

Melauan/eer+aano$/onen !e!ua""n!tru!" le$baraner+a


27/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

'.). ?/era!"&o/era!" d"la!anaan$en##unaan ten"

onven!"onal dan atau $e$3ra"!$enan+a !erta var"a!" dar"/"!au 3ra"! ter$a!u !lab- #an#-end- !lot- 3or$- !l"tt"n#.Men#u+"ra"tan !"l $ean" dan $e$"l"(ten" /e$bon#aran- /eraa!dan /eralatan an# te/at.

'.'. Seluru( a!e!or"! !tandard"#unaan ter$a!u e/ala/e$ba#" dan rotar table 4$e+a/utar

Me$a(a$" /"!au 3ra"!an# d"#unaan untu

$e$bentu- $e$3ra"!!e2ara $anual

Me$a(a$" $a2a$ 8$a2a$ a!e!or"! $e!"n3ra"!-d"#unaan$enurut tuntutan er+a

A++-

Melauan$e$3ra"! den#an

a/l"a!" t/e&t/e/"!au 3ra"! da/at$e$buat bentu/ro3"l-!lot- d!b

Melauan/en#unaan a!e!or!e/ert" e/ala/e$ba#"-rotar

table

A++-

*. e o$/onen untu/ene!ua"an den#anr"n2"anna

.1. Ko$/onen d"2e !e!ua"r"n2"anna $en##unaanten"- alat&alat- dan /eralatanan# te/at.

Me$a(a$" /en#e2eano$/onen den#an/eralatan an# te/at

A++-

Men#uur (a!"lo$/onen den#anetel"t"an alat uuran# !e!ua"tuntutan er+a

A++-


28/71

3.5. U-,$ K*$-+, : M-*#!+,"!- M+,- E6

K*6 U-,$ : LOG.OO007.014.00D#!+, P!8!#!- : '0 J! 45 -,$

KONDISI UNJUK KERJA%n"t "n" $en##a$baran e#"atan $en#o/era!"an $e!"n EDM an# $el"/ut" e#$enentuan e/erluan /eer+aan !e!ua" #a$bar- /ro!e! dan eletrode an# d"#u$en#o/era!"an $e!"n EDM !e!ua" !/e!"3"a!" #a$bar- /e$er"!aan o$/onen !


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-


1.1. Perba"" /ro!edur e!ela$ataner+a an# d"a$at"- ba+u/el"ndun# dan a2a $ata/en#a$an an# d"/aa".

Me$a(a$" /en#unaan/eralatan e!e(atandan e!ela$atan er+a

A++-

Men#ata!" re!"oba(aa e2elaaan!aat $en#unaan$e!"n EDM

A++-

*). Menentuan e/erluan/ada /eer+aan

).1. Me$a(a$" #a$bar ten"-$enentuan ba#"an dar"/ro!e! o/era!".

Me$a(a$" #a$barer+a dan $enetuandar" ba#"an #a$barer+a an# aand"/ro!e! $e!"n EDM.

Me$/er!"a/anlan#a( 8 lan#a(er+a ba#"an dar"#a$bar er+a an#aan d"//ro!e!o/era!" Me!"n EDM


29/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

).). Me$/erba"" eletroda an#d"/"l"( untu $e$buat (a!"la("r !e!ua" #a$bar danr"n2"anna.

Me$a(a$" tentan#+en"! 8 +en"! eletrodadan /en#unaaneletroda an# te/at

Men#unaaneletroda te$ba#aatau 2arbon an#d"!ed"aan

).'. Lua! /er$uaan eletrodad"("tun# dan /ara$eter/enetelan d"("tun# a#ar /ro!e!$en+ad" a$an - aurat dane3"!"en

Me$a(a$" 2ara$e$er"!a0$en#("tun# eletrodaan# aan d"#unaandan $enentuan/enetelan /ara$etera#ar uuran aurat

!e!ua" #a$bar er+a

Mened"aan duaeletroda den#andua uuran- untu/e$aanan a!ardan 3"n"!("n# -$enetel/ara$eter $e!"n

!e!ua" eletrodadan $ater"al bendaer+a

A++- A++-


30/71

ELEMENKOMPETENSI

KRITERIA UNJUK KERJA

MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*'. Me$/er!"a/an er+a '.1. Peer+aan d"!ett"n# relat"3ter(ada/ eletroda untu$ea"nan /o!"!"na benar

Me$a(a$"/e$a!an#an bendaer+a d"$e!"n EDM daneletroda $enurutord"nat 8 ord"nat!ett"n#

A++-

Men!ett"n# bendaer+a- $enentuandatu$ 4 Re3ren!"/o"nt-$e$nentuaneletroda o33!et

A++-

*. Me#o/era!"an $e!"nEDM

.1. Me!"n EDM d"o/era!"an untu$e$/rodu!" o$/onen e!ua" #atertentu

Me$a(a$"/en#o/era!"an EDM-!erta 3un#!" &3un#!"Se!ua" !tandaro/era!"an /ro!edur4S?P

Melauan urutano/era!" $e!"n EDM$enurutS?P-$elauan/rodu!"/e$buatano$/onen 8 !e!ua#a$bar er+a

A++- A++-


31/71


MATERI PELATIHAN

P-$!!- K$#!,!-

*5. e o$/onen untu/ene!ua"an den#anr"n2"anna

5.1. Ko$/onen d"2e !e!ua"r"n2"anna $en##unaanten"- alat&alat dan /eralatanan# te/at.

Me$a(a$" $e$er"!a/eer+aan (a!"l/e$buatan o$/onenan# !e!ua" !tandar!/e!"3"a!" #a$bar er+a

Me$"l"(-$enentuan ala/e$er"!a-alat uuan# d"#unaa!e!ua" !e/e!"3"a#a$bar er+a

A++- A++-


32/71

I. PELATIHAN DITEMPAT KERJA ( OJT )

4.1 U-,$ K*$-+, : M!""!- "#8!!- 6-!- +,- EDM.K*6 U-,$ : LOG.0007.00'.01D#!+, P!8!#!- : '0 J! 45 -,$

ELEMEN KOMPETENSI INDIKATOR PELAKSANAAN PELATIHAN DI

*.1 Anal"!a e!ela$atan er+a

*.) Menentuan e/erluan /ada/eer+aan

*.' Me$/er!"a/an er+a

*. Pen#o/era!"an $e!"n EDM.

*.5 e o$/onen untu /ene!ua"anden#an r""n2"ana

Men#a$at" /ro!edur e!ela$atan er+a dan ba+u /el"ndun# dan"!/"!"!#!- 6,#+,!"!-.

Me$a(a$" #a$bar ten"- $enentuan ba#"an dar" /ro!e! dan-!+,"!- "**-- ?!- ++,=,"

& M-+$ --!"!- !#!$# ; !#!$# +,- EDM

& K/!$!- !"!-!- 6!- "/!$!- *$*-!- 6,,$-!" (!$#,! ) ?!- 6,-!"!- 6!- 8-,+ "$#*6! 6,#

Men##unaan !e$ua alat bantu an# ada /ada $e!"n EDM- !e/ert"Men#e!et o$/onen /ada J"# 0 3"Fture

& Ko$/onen d"/er"!a untu e!e!ua"an den#an !/!"3"a!" den#an "# ?!- $!$

S! ",!$!- 6,!""!- ++!, 6-!- S$!-6!# *#!+,*-!


33/71

4.2 U-,$ K*$-+, : M!""!- "#8!!- +,- =#!,+ "*-+,*-!K*6 U-,$ : LOG.OO07.007.01D#!+, P!8!#!- : 3' J! 45 -,$

ELEMEN KOMPETENSI INDIKATOR PELAKSANAAN PELATIHAN DI

*1. Anal"!a e!ela$atan er+a Men#a$at" /ro!edur e!ela$atan er+a dan ba+u /el"ndun# dan a2a

Me$a" a2a $ata /el"ndun#-!elalu d"/aa" !aat /en#o/era!"an $e!"n

*). Menentuan e/erluan & Me$a(a$" $en#ena" e2e/atan /oton#-/e$aan an# te/at

& Men#("tun# den#an 3or$ula 4ru$u! "/!$!- *$*-%R%=6

*'. ?/era!" Me!"n 9ra"!

*. e o$/onen untu/ene!ua"an den#anr"n2"anna

& Mer$a(a$" o/era!" $e!"n 3ra"! $e$bentu "**-- #+,,% *

?/era!" $e!"n 3ra"! d"$a!udan untu $e$/rodu!" o$/onen&o

&

?/era!"&o/era!" d"la!anaan $en##unaan ten" onven!"onal d&

Serta0Ke$"r"n#an !#,!+, 6!#, ,+! =#!,+ $#!+" +!9% 1!-1ra"tan !"l $ean" dan $e$"l"( ten" /e$bon#aran- /eraa! da

& Seluru( a!e!or"! !tandar d"#unaan $#!+" "!! !,

& Ko$/onen d"2e !e!ua" r"n2"anna $en##unaan ten"- alat&alat- d


34/71 ''

DA>TAR PERALATAN DAN BAHAN &ANG DIGUNAKAN

1. Judul0Na$a Pelat"(an 6 ?PERAT?R II MESIN EDM.

). Kode Pro#ra$ Pelat"(an 6 D.);.1.1.'.5.1.III.*7

N?%NIT

K?MPETENSIK?DE %NIT DA9TAR PERALATAN DA9TAR BA@AN

KETERANGAN

1.

Ke!ela$ataner+aD"l"n#un#ante$/at er+a

L?G.??*1**).*1

&

Se/atu er+a& Ba+u er+a& Ka2a $ata

/el"ndun#&

To/"&

@dran oF"#en&

LD- la/ to/

&

Modul /elat"(an& Buu I$3or$a!"& Buu er+a&

Buu /en"la"an&

Alat tul"!&

P ' K

Ju$la(/eralatandan Ba(and"!e!ua"anden#an

+u$la(/e!erta

).

Menera/an/ro!edur $utu

L?G.***1.**'.*1

&

Ko$/onen&o$/onen benda

+ad"&

Konta"ner 0ota/ela!t" o$/nen

&

Te$/at0ra&

Alat uur&

LD- la/ to/

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

9or$&3or$ /ro!edur$utu

&

S2oreBoard0landa!an $enul"!

& Alat tul"!

'.

Melauan

o$un"a!"t"$bal bal"

L?G.??*1.**

'.*1

&

%n"t o$/onen

&

Benda +ad"&

Ko$/oter0la/to/&

LD 0%SB&

Tran!/aran&

&

Modul /elat"(an

&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

9or$&3or$ Datat"$bal bal"

.

Men#uurMen#unaanalat uur

L?G.??1=.**).*1

&

%n"t Ko$/onen&

,ern"er al"/er&

D"al tet "nd"2ator&

Mal0/lu# Go- NotG?

& Me+a rata0!ur3a2e/late

&

, Blo ;*

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

Ko$/onen uur& S5 5*H =*$$& Al *H'**MM&

La/ $a+un

5.

Men#atur dan$en#anal"!a"$3or$a!"

L?G.??*).**).*1

&

%n"t o$/onen&

Ko$/oter0la/to/&

LD 0%SB& Tran!/aran&

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a& Buu /en"la"an& 9or$&3or$

IM3or$a!"&

Alat tul"!&

S2ore Board


35/71 '

N?%NIT


KETERANGAN

: Melauan/er("tun#anlan+ut

L?G.??*7.*)'.**

&

Ga$bar& Ga$baro$/onen benda

+ad"

&

Kalulator& Alat uur&

Jan#a !et

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a

&

Buu /en"la"an& S"u&!"u&

S2oreBoard&

Alat tul"!

7 Meran2an##a$bar ten"!e2ara r"n2"lan+ut

L?G.??*;.**7.*1

&

Ga$bar er+a0beda obe

&

Pen#ar"! -!"u&!"u !et

&

Jan#a !et&

Alat #a$bar-!$bol )

&

Ko$/uter auto2ad

&

Pr"nter0/loter

&

Modul /elat"(an& Kerta! Ga$bar&

T"nta /r"nter&

Pen#a/u!&

Benda obe

= Men#unaan/eraa!tan##an

L?G.??1=.**).*1

&

Pen"u&

Rea$er&

Sne Ta/&

Ma2a$&$a2a$""r

&

Pen"t" -/en#ore!&

Palu aret&

Palu /ela!t"& Palu be!"

&

Alat/ole!0/ol"!("n#

&

S"at ba+a&

S2ra/er&

Jan#a a"&

Alat uur&

Bor tan#an- $ata!et

&

Kua! /e$ber!"(& Mal rad"u!& , Blo2 ;*

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

*l"e Ta/ Mat"2&

?l" /elu$a! SAE )*>05* 8Stara

&

A$/la! ! 5**&1***& Grea!e

&

La/ Ma+un&

Mata Bor !et 1$$&1'$$

&

a"ran $a"n#&

Landa!an $enul"!&

Alat tul"!

; Melauan

/eer+aanden#an $e!"nBubut

L?G.??*7.**

:.*1

&

%n"t $e!"n bubut

&

(u2 &

(u2 '&

Kun2" 2(u2&

Kun2" T Tool /o!t& Pen#ore!& D"al te!t "nd"2ator&

enter teta/&

enter le/a!&

Batu a!a( 0o"l!tone

&

Kun2" 8un2"- L-r"n#

&

Kun2" - /a!

&

Modul /elat"(an

&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

SS&1 '=H )**$$&SS&1 55H1**$$&S5 5*H15*$$&

S5 1**H 5*$$&

S5 )5 H '**$$&

Al ')H'**$$

&

Al 5*H15*$$

&

@SS 50=H50=H 1**$$&

@SS 0)H10)H1**$$&

@SS '0=H'0=H1**$$


36/71 '5

N?%NIT


KETERANGAN

&

Bor e$ter ' -5-$$&

Bor )* $$&

Bor 1: $$

&

Bor 1$$ !0d 1'$$&!et&

oolant o"l&

o"l 2an&

La/ Ma+un

1* Peer+aanden#an $e!"n9ra"!

L?G.??*7.**7.*1

%n"t Me!"n 9ra"!oven!"onal

&

Peralatan $e!"n&

Rorar table$anual

&

D"v"d"n# (ead&

Tan#a" /"!au3ra"!

&

la$/"n#0dev"2e&

9"Fture 0/en#"ato$/onen/rodu

&

Kun2"&un2" un"t$e!"n

&

Alat uur

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

3a2e 2ut- end $"lld"a $$ !0d)*$$-

&

Ta/- rea$er !etdr"ll 1 &1' !et

&

Al 1:H 5*H)**$$& Al 5*H1**H75$$& S5 ')H1**H1**

S1.5*H5*H1**$$&

Ba(an lan+utan&

Dar" /eer+aan&

Me!"n bubut- d!t.

11. Men#o/era!"an$e!"n EDM.

L?G.??*7.*1.**

&

%n"t $e!"n EDM&

Peralatan !tandar&

A!e!or"!0ta$ba(an

&

@dran un"t&

Pen#ore!&

D"al te!t "nd"2ator&

Ra#u$&

la$/"n# +"#& Al"#n$ent& Kun2" 8un2"- L-

r"n#

&

Kun2" - /a!&

Pa!tener !et&

Parallel blo2&

Alat uur0alat/e$er"!ae(alu!an

&

Modul /elat"(an&

Buu I$3or$a!"&

Buu er+a&

Buu /en"la"an&

ELEKTR?DA 6&

Te$ba#a&

arbon&

u2r 55H1**$$&

u2r 5*H15*$$&arbon 1**H5*$$

&arbon )5 H

'**$$&

Al '=H ')H '**$$&

Al 5* H 5*H15*$$&

Sd 1150=H50=H1**$$

&

Sd 115*F15*F1**$$

&

Sd 11 '=F:*F1**$$&Karo!"n o"l&9"lter&

La/ Ma+un


37/71 ':

RANCANGAN PELATIHAN DI TEMPAT KERJA

Judul0Na$a Pelat"(an 6 .......................................................

Na$a Pe!erta Pelat"(an 6 .......................................................

Na$a Le$ba#a Pelat"(an Ker+a6 6 .......................................................

Na$a Le$ba#a0Peru!a(aan 6 .......................................................

Ke#"atan d" Te$/at Ker+a 6 .......................................................

N?@ARI0

TANGGALAREAKERJA

%NIT0 ELEMENK?MPE&TENSI

KEGIATAN JAM @ASIL PEMBIMBING

1.

).

'.

.- . .. ..P"$/"nan ..

..


38/71 '7

EALUASI PROGRAM PELATIHAN

Judul0Na$a Pelat"(an 6 ..

N* U-+# ?!- 6,-,!, P-,!,!-(A++++-$)

N,!,A B C D

1. MAS%KAN 61.1 Pe!erta /elat"(an1.)

Pelat"(1.'

Tena#a Penduun#1.

9a!"l"ta! Peralatan1.5

Ba(an Pelat"(an1.:

Modul PBK0Job S(eet0 D"tat1.7

B"aa0Dana Pelat"(an

). PR?SES 6).1

Kur"ulu$ dan S"labu!).)

%n"t Ko$/eten!" an# d"te$/u().'

Metode Pelat"(an).

Jadal Pelat"(an).5

Pelat"(an d" Te$/at Ker+a

'. KEL%ARAN 6'.1

Pen#ua!aan Pen#eta(uan'.)

Pen#ua!aan Ketera$/"lan

'.'

S"a/ Ker+a'.

Ked"!"/l"nan'.5

Mot"va!" Ker+a'.: Ju$la( Lulu!an

.- . .. ..

Evaluator Pro#ra$ Pelat"(an

..


39/71 '=

DA>TARUNITKOMPETENSI &ANG DIGUNAKAN PADA

PROGRAM PELATIHAN OPERATOR II MESIN ELECTRICAL DISCHARGE

MACHINE (EDM)

KODE UNIT: LOG.OO01.002.01

JUDUL UNIT : M-#!"!- P#,-+,P#,-+, K+!!$!- D!- K+!$!- K#8! D,L,-"-!- K#8!

DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en##a$baran /enera/an e!ela$atan er+a d" te$/at er+a untu$ela!anaan /rate&/rate er+a an# a$an- $en#enal" dan $ela/oranba(aa an# ter+ad" !erta $ela!anaan /ro!edur darurat.

B"dan# 6 Kelo$/o Da!arBobot %n"t 6 *

%n"t Pra!arat 6


*1 Men#"ut" /rate&/rateer+a an# a$an

1.1 Ker+a d"la!anaan den#an a$an !e(ubun#an den#an eb"+aandan /ro!edur /eru!a(aan !erta /er!aratan /erundan#&undan#an.

1.) Ke#"atan ru$a( tan##a /eru!a(aan d"lauan !e!ua" den#an/ro!edur /eru!a(aan.

1.' Tan##un# +aab dan tu#a!&tu#a! araan d"$en#ert" dand"de$o!tra!"an dala$ e#"atan !e(ar"&(ar".

1. Perlen#a/an /el"ndun# d"r" d"/aa" dan d"!"$/an !e!ua" den#an/ro!edur /eru!a(aan.

1.5 Se$ua /erlen#a/an dan alat&alat e!ela$atan d"#unaan !e!ua"den#an /er!aratan /erundan#&undan#an dan /ro!edur/eru!a(aan.

1.: Tanda&tanda0!"$bol d"enal" dan d""ut" !e!ua" "n!tru!".1.7 Se$ua /edo$an /enan#anan d"la!anaan !e!ua" den#an

/er!aratan- /ro!edur /eru!a(aan dan /edo$an Ko$"!"Ke!e(atan dan Ke!ela$atan Ker+a Na!"onal an# !a(.

1.= Perlen#a/an darurat d"enal" dan d"de$on!tra!"an den#ante/at.

*) Mela/oran ba(aa&ba(aa d" te$/at er+a

).1 Ba(aa&ba(aa d" te$/at er+a !ela$a atu er+a d"enal" dand"la/oran e/ada oran# an# te/at !e!ua" den#an /ro!edur/en#o/era!"an !tandar.

*' Men#"ut" /ro!edur&/ro!edur darurat

'.1

ara&2ara $en#(ubun#" /er!on"l an# te/at dan laanan darurat+"a ter+ad" e2elaaan d"de$on!tra!"an.

'.) B"la d"/erluan /ro!edur ond"!" darurat dan evaua!"4/en#un#!"an d"$en#ert" dan d"la!anaan.

'.' Dala$ eadaan darurat- /ro!edur evaua!" /eru!a(aan d""ut".


40/71 ';

BATASAN ARIABEL

%n"t "n" $enera/an /rate&/rate er+a an# a$an !e/ert" an# d"tera/an d" !e$ua te$/at er+alo#a$ dan ten" 4reaa!a. Ko$/eten!"&o$/eten!" an# d"de$on!tra!"an d"(ubun#an den#an "ner+adan /en##unaan ea(l"an&ea("l"an (u!u!. Pro!edur&/ro!edur darurat da/at $el"/ut" "!ola!" !"!te$darurat- l"!tr"- $ean"- /neu$at" dan t"$ darurat !erta /erlen#a/an a"r b"la /erlu. %n"t "n" dan !tandar&

!tandar "n" t"da $en2au/ ea(l"an&ea(l"an t"$ darurat !e/ert" /e$ada$ ebaaran- /etu#a! P'K dan!eba#a"na.

PANDUAN PENILAIAN

1. K*-$"+ P-,!,!-%n"t "n" da/at d"n"la" d" te$/at er+a- d"luar er+a atau o$b"na!" eduana /en"la"an d" te$/at$au/un d"luar er+a. Peren2anaan (aru! on!"!ten den#an b"dan# /eer+aan "nd"v"du danber(ubun#an den#an /ro!edur- alat- /erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an# relevanden#an b"dan# /eer+aan. Ko$/eten!" an# ter2au/ dala$ un"t "n" aan d"de$on!tra!"an ole(/eer+aan "nd"v"du "tu !end"r" atau !eba#a" ba#"an dar" !ebua( t"$. Pen"la"an (aru! d"lauandala$ !uatu l"n#un#an an# d"eta(u" ole( "nd"v"du an# d"n"la".

2. K*-6,+, P-,!,!-Kand"dat aan d"ber"an !e$ua tool- /erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an# d"butu(an.Kand"dat aan d"/erbole(an untu $en#a2u /ada dou$enta!" ber"ut6).1 Pro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).) S/e!"3"a!" /rodu dan /abr"a!" an# relevan.).' Kode- !tandar- /etun+u dan re3eren!" $ater"al an# relevan.). Kand"dat aan d"butu(an untu6

)..1 Se2ara l"!an atau den#an $etode o$un"a!" la"nna $en+aab /ertanaan an#d"a+uan ole( /en"la".

)..) Mela!anaan tu#a!&tu#a! an# d"ura"an ole( /edo$an "n"- dala$ eran#a atuan# d"buat antara !u/erv"!or 0"n!trutur 2alon den#an /en"la"- !ebelu$ $elauan

/en"la"an "n".)..' Men#enal" rean an# da/at d"deat" untu $en#u$/ulan but" o$/eten!".).. But" n"la" e$a$/uan an# ada untu /elat"(an d"luar er+a ber(ubun#an den#an

un"t "n". Pen"la" aan /ua! +"a and"dat !e2ara o$/eten dan on!"!ten da/at$ela!anaan !e$ua tu#a! an# d"butu(an dan $e$/una" /en#eta(uan an#$endala$ tentan# !e$ua r"ter"a an# d"butu(an dala$ un"t "n".

3. A+" K#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber(ubun#an den#an un"t "nt" atau !/e!"al"!a!" la"nna dan t"da d"/"!a(an.Pen"la"an "n" (aru! ber(ubun#an den#an "ner+a e#"atan nor$al d" te$/at er+a d"$anao$/eten!"na an# ter2au/ dala$ un"t "n" d"de$on!tra!"an ber!a$aan den#an o$/eten!" "nt"atau !/e!"al"!a!" la"nna. Pen"la"an o$/eten!" "n" da/at ber(ubun#an den#an o$/eten!" "nt" atau

!/e!"al"!a!" an# d"butu(an ole( b"dan# er+a "nd"v"du.

4. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an "nd"v"du aan6.1 Mende$on!tra!"an /rate&/rate er+a an# a$an !et"a/ atu..) Me$ber"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!&/ro!e!- tu#a!&tu#a! an# !edan# d"er+aan untu

$en+a$"n l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en..' Bertan##un# +aab ter(ada/ ual"ta! er+a $erea.. Meren2anaan tu#a! d" !e$ua !"tua!" dan $en#ula! /er!aratan tu#a! den#an te/at.

$ela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an /ro!edur !tandar o/era!"..5 Mela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an !/e!"3"a!"na..: Men##unaan ten"&ten" reaa!a 4en#"neer"n#- /rate&/rate- /ro!e!&/ro!e! dan

/ro!edur an# d"ter"$a- d" te$/at er+a.


41/71 *

5. P6*!- -,!,

5.1

Prate&/rate er+a an# a$an d""ut" den#an $ela!anaan !e$ua e#"atan d" te$/ater+a.

5.)

Prate&/rate er+a an# a$an an# ber(ubun#an den#an !e$ua tu#a! an# !edan#d"lauan d" te$/at er+a da/at d"ura"an. Keb"+aan /eru!a(aan dan /er!aratan/erundan#&undan#an an# ber(ubun#an den#an !e$ua e#"atan d" te$/at er+a da/at

d"enal" dan relevan den#an /eer+aan "nd"v"du an# d"ura"an.5.'

Kond"!" te$/at er+a d"+a#a den#an a$an dan ber!"( den#an $en#"ut" /ro!edur/eru!a(aan.

5.

Ala!an&ala!an untu eru$a(&tan##aan an# ba" d" te$/at er+a da/at d"ber"an. Sarat&!arat /eru!a(aan da/at d"ura"an.

5.5 Ke#"atan d" te$/at er+a d"la!anaan !e!ua" den#an tan##un# +aab dan tu#a!&tu#a!araan- !e/ert" beer+a den#an a$an- t"da $e$ba(aaan oran# la"n- $en#"ut"/er!aratan /erundan#&undan#an /eru!a(aan- $en#"ut" /ro!edur untu $enan#an" Cat&Cat an# berba(aa dan !eba#a"na.

5.:

Tan##un# +aab dan ea+"ban araan da/at d"ber"an.5.7

Perlen#a/an /el"ndun# d"r" an# te/at untu $en+alanan tu#a!- an# d"!ele!" !e!ua"den#an /ro!edur /eru!a(aan- d"/aa" dan !etela( d"/aa" d"!"$/an den#an benar.

5.=

Ala!an&ala!an untu $en##unaan /erlen#a/an /el"ndun# d"r" da/at d"ber"an.5.;

Ket"a $ela!anaan e#"atan&e#"atan d" te$/at er+a- !e$ua /erlen#a/an dan alat&alate!ela$atan d"#unaan !e!ua" den#an /erundan#&undan#an dan /er!aratan /eru!a(aan.

5.1* Perlen#a/an dan alat&alat e!ela$atan an# te/at untu tu#a!&tu#a! dan e#"atan&e#"atan tertentu d" te$/at er+a da/at d"!ele!". Ala!an untu $en##unaan/erlen#a/an dan alat&alat e!ela$atan da/at d"ber"an.

5.11

Ker+a d"lauan !e!ua" den#an "n3or$a!" an# d"ber"an ole( tanda&tanda dan !"$bole!ela$atan.

5.1)

Tanda&tanda dan !"$bol da/at d"ter+e$a(an den#an benar. Penera/an tanda&tanda dan!"$bol /ada e#"atan&e#"atan er+a $erea da/at d"ura"an.

5.1'

Pedo$an /enan#anan d"la!anaan !e!ua" den#an /r"n!"/&/r"n!"/ an# terda/at dala$/erundan#&undan#an- /ro!edur /eru!a(aan dan /edo$an Ko$"!" Ke!e(atan danKe!ela$atan Na!"onal.

5.1

Pro!edur /edo$an /enan#anan an# benar da/at d"+ela!an. S"tua!"&!"tua!" e#"atan$erea d" te$/at er+a an# $enera/an /ro!edur&/ro!edur "n" da/at d"enal".

5.15 Pen##unaan /erlen#a/an darurat an# benar da/at d"de$on!tra!"an.5.1:

Loa!" /erlen#a/an darurat da/at d"ber"an. Jen"! /erlen#a/an darurat an# d"#unaandala$ !"tua!" tertentu da/at d"enal". Ala!an&ala!an untu $enele!" +en"! /erlen#a/antertentu da/at d"ber"an.

5.17

Ba(aa&ba(aa d" te$/at er+a an# d"te$u" dala$ e#"atan !e(ar"&(ar" d"2atat dand"la/oran e/ada /er!on"l a# te/at !e!ua" den#an /ro!edur /en#o/era!"an !tandar.

5.1=

Ba(aa&ba(aa an# $un#"n d"te$u" d" te$/at er+a da/at d"2atat. Pro!edur&/ro!eduruntu $ela/oran ba(aa&ba(aa da/at d"ber"an.

5.1;

Pro!edur untu $en#(ubun#" /er!on"l an# te/at dan laanan darurat +"a ter+ad"e2elaaan d"de$on!tra!"an.

5.)*

?ran#&oran# atau laanan an# d"(ubun#" +"a ter+ad" ran#a"an e2elaaan da/at d"2atat4ebaaran- era2unan- /ata( len#an- e2elaaan /ada $ata- +atu( ter+un#al- ledaan-

+atu(- e2elaaan an# d"a"batan ole( l"!tr" dan !eba#a"na. Alat&alat o$un"a!"den#an /er!on"l an# da/at d"/an##"l dala$ ond"!" darurat da/at d"2atat. Pro!edur danala!an&ala!an untu $e$aa" /ro!edur !tandar da/at d"ber"an.

5.)1

Pro!edur ond"!" darurat dan evaua!" d"de$on!tra!"an dan +"a d"/erluan d""ut".5.))

Ala!an&ala!an untu $en#"ut" /ro!edur&/ro!edur ond"!" darurat da/at d"+ela!an.Pro!edur&/ro!edur ond"!" darurat dan evaua!" 4an# $el"/ut" "!ola!" /e$"!a(an/erlen#a/an- $"!alna l"!tr"- $e!"n- ("drol"- ua/- #a! a"r dan !eba#a"na da/atd"ura"an.

5.)' J"a ter+ad" eadaan darurat- /ro!edur darurat d""ut".5.)

Ala!an&ala!an /eru!a(aan untu $e$buat /ro!edur evaua!" !tandar da/at d"ber"an.

Pro!edur evaua!" /eru!a(aan da/at d"ura"an.


42/71 1

KOMPETENSI KUNCI

NO KOMPETENSI KUNCI DALAM UNIT INI TINGKAT

1. Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n3or$a!". 1

). Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n3or$a!". )

'. Meren2anaan dan $en#or#an"!"r at"v"ta!&at"v"ta!. 1

. Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o. )

5. Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a. &

:. Me$e2a(an $a!ala(. 1

7. Men##unaan tenolo#". 1


43/71 )

KODE UNIT : LOG.OO01.003.01

JUDUL UNIT : M-#!"!- P#*+6#P#*+6# M$

DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en##a$baran ba#a"$ana $e$enu(" /er!aratan on!u$en-ual"ta! /rodu !erta /enera/an /ro!edur ual"ta! dala$ $e$enu(" !/e!"3"a!"an# d"/er!aratan.

B"dan# 6 Kelo$/o Da!arBobot %n"t 6 *%n"t Pra!arat 6


*1 Bertan##un# +aabter(ada/ ual"ta! d"r"

1.1 Kon!e/ /ened"aan /rodu atau +a!a untu $e$enu("/er!aratan on!u$en 4"nternal dan e!ternal d"$en#ert" dand"tera/an.

1.) Bertan##un# +aab ter(ada/ ual"ta! !end"r" !eba#a" on!e//rat"! $"!alna te/at atu.

*) Menera/an /ro!edur!tandar ual"ta! /eer+aan!end"r" d" te$/at er+a

).1 Pro!edur !"!te$ ual"ta! d""ut".).) Ke!e!ua"an ter(ada/ !/e!"3"a!" d"+a$"n.

BATASAN ARIABELKo$/eten!" "n" d"tera/an untu /o!"!" /eer+aan "nd"v"dual.

PANDUAN PENILAIAN

1. I+, P-,!,!-%n"t "n" da/at d"n"la" d" te$/at er+a- d"luar er+a atau $en##unaan o$b"na!" /en"la"an d" te$/at$au/un d"luar er+a. A!/e dar" un"t "n" (aru! d"n"la" dala$ !uatu !"tua!" er+a. Pro!edur ual"ta!(aru! d"tera/an /ada /eer+aan !e!eoran# dan berda!aran /ada /ro!edur- /rodu!"-/erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an# relevan ter(ada/ b"dan# /eer+aan. Ko$/eten!"an# ter2au/ dala$ un"t "n" aan d"de$on!tra!"an ole( "nd"v"du !end"r" atau !eba#a" ba#"an dar"!ebua( t"$. Pen"la"an (aru! d"lauan dala$ !uatu l"n#un#an an# d"eta(u" ole( "nd"v"du an#d"n"la".

2. K*-6,+, P-,!,!-Kand"dat aan $en#a!e! /ada !e$ua tool- /erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an#d"butu(an. Kand"dat aan d"/erbole(an untu $en#a2u /ada dou$enta!" ber"ut6

).1 Pro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).) S/e!"3"a!" /rodu dan /abr"a!" an# relevan.).' Kode- !tandar- /etun+u dan $ater"al re3eren!" an# relevan.). Kand"dat aan d"butu(an untu6

)..1 Se2ara l"!an atau den#an $etode o$un"a!" la"nna $en+aab /ertanaan an#d"a+uan ole( /en"la".

)..) Mela!anaan tu#a!&tu#a! an# d"ura"an ole( /edo$an "n"- dala$ eran#a atuan# d"buat antara !u/erv"!or 0"n!trutur 2alon den#an /en"la"- !ebelu$ $elauan/en"la"an "n".

)..' Men#enal" rean an# da/at d"deat" untu $en#u$/ulan but" o$/eten!".).. But" n"la" e$a$/uan an# ada untu /elat"(an d"luar er+a ber(ubun#an den#an

un"t "n". Pen"la" aan /ua! +"a and"dat !e2ara o$/eten dan on!"!ten da/at

$ela!anaan !e$ua tu#a! an# d"butu(an dan $e$/una" /en#eta(uan an#$endala$ tentan# !e$ua r"ter"a an# d"butu(an dala$ un"t "n".


44/71 '

3. A+" K#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber(ubun#an den#an un"t "nt" atau !/e!"al"!a!" la"nna dan t"da d"/"!a(an.Pen"la"an "n" (aru! ber(ubun#an den#an "ner+a e#"atan nor$al d" te$/at er+a d"$anao$/eten!"na an# ter2au/ dala$ un"t "n" d"de$on!tra!"an ber!a$aan den#an o$/eten!" "nt"atau !/e!"al"!a!" la"nna. Pro!edur ual"ta! dala$ un"t "nt" atau !/e!"al"!a!" la"nna an# ada dala$un"t "n" d"tera/an ter(ada/ tu#a!&tu#a! "nd"v"du d" te$/at er+a untu d"n"la".

4. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an "nd"v"du aan6.1 $ende$on!tra!"an /rate&/rate er+a an# a$an !et"a/ atu..) $e$ber"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!&/ro!e!- tu#a!&tu#a! an# !edan# d"er+aan untu

$en+a$"n l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en..' bertan##un# +aab ter(ada/ ual"ta! er+a $erea.. $eren2anaan tu#a! d" !e$ua !"tua!" dan $en#ula! /er!aratan tu#a! den#an te/at

$ela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an /ro!edur !tandar o/era!"..5 $ela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an !/e!"3"a!"na..: $en##unaan ten"&ten" reaa!a 4en#"neer"n#- /rate&/rate- /ro!e!&/ro!e! dan


5. P6*!- -,!,!-5.1

Ke#"atan&e#"atan d" te$/at er+a d"lauan dala$ eran#a atu an# te/at dan!e("n##a e#"atan ter!ebut $e$enu(" !/e!"3"a!" ual"ta! on!u$en "nternal dane!ternal.

5.)

Kon!e/ on!u$en "nternal dan e!ternal da/at d"+ela!an. Kon!u$en "nternal da/atd"enal" dan /er!aratan $erea d"ura"an. E3e dar" t"da ter/enu("na ebutu(an$erea da/at d"+ela!an. Kon!u$en e!ternal da/at d"enal" dan /er!aratan $eread"ura"an. E3e dar" t"da ter/enu("na ebutu(an $erea da/at d"+ela!an.

5.' Se$ua e#"atan d" te$/at er+a an# d"lauan ole( "nd"v"du d"la!anaan !e!ua" !tandarual"ta! an# d"butu(an ole( /eru!a(aan. J"a e#"atan 8e#"atan d" te$/at er+a t"da$e$enu(" /er!aratan ual"ta! 4te/at atu- d"(a!"lan dala$ eran#a atu dan!eba#a"na- lan#a(&lan#a( an# te/at d"a$b"l untu $e$/erba"" !"tua!".

5.

Sarat&!arat ual"ta! untu /eer+aan $"l" !e!eoran# da/at d"+ela!an. Ala!an&ala!anuntu $en+a$"n ba(a /eer+aan $erea $e$enu(" !arat&!arat ual"ta! da/atd"ber"an. E3e /ada /eru!a(aan +"a /ara /eer+a t"da bertan##un# +aab ter(ada/ual"ta! $erea !end"r" da/at d"+ela!an.

5.5

Pro!edur ual"ta! d""ut" d" !e$ua tu#a! an# d"lauan.5.:

Pro!edur !"!te$ ual"ta! da/at d"ura"an. Pro!edur !"!te$ ual"ta! an# $enera/an/eer+aan $erea da/at d"+ela!an.

5.7 Se$ua e#"atan d" te$/at er+a d"lauan !e("n##a /rodu& /rodu dan /ro!e! !e!ua"den#an !/e!"3"a!". Se$ua /eer+aan d"/er"!a untu $el"(at ba(a /eer+aan ter!ebut$e$enu(" !/e!"3"a!". J"a /rodu dan /ro!e! t"da $e$enu(" !/e!"3"a!"- t"ndaan an#te/at d"a$b"l.

5.=

S/e!"3"a!" ter(ada/ /rodu dan /ro!e! da/at d"enal". Metode /e$er"!aan !/e!"3"a!"&!/e!"3"a!" da/at d"ber"an. Ala!an /ent"n#na $e$enu(" !/e!"3"a!" da/at d"ber"an.T"ndaan&t"ndaan an# te/at an# d"a$b"l +"a !/e!"3"a!" t"da ter/enu("- da/at d"2atat4$"!alna- t"ndaan untu $e$/erba"" $a!ala(&$a!ala( rut"n- la/oran ter(ada/ oran#an# te/atdan la"n&la"nna.

KOMPETENSI KUNCI


1. Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n3or$a!". )

). Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n3or$a!". )


. Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o. 1

5. Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a. &:. Me$e2a(an $a!ala(. )

7. Men##unaan tenolo#". 1


45/71


JUDUL UNIT : M!""!- K*-,"!+, K#8! T,!B!,"

DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en##a$baran bentu o$un"a!" an# d"la!anaan d" te$/at er+aan# ber"!" "n3or$a!" tentan# tu#a!&tu#a!- /ro!e! !erta "n3or$a!" /enduun#la"nna untu $en2a/a" (a!"l er+a.

B"dan# 6 Kelo$/o Da!arBobot %n"t 6 *%n"t Pra!arat 6


*1 Men#o$un"a!"an"n3or$a!" tentan# tu#a!-/ro!e!- /er"!t"a atauea(l"an&ea(l"an.

1.1 Suatu /"l"(an ten" o$un"a!" an# te/at - $"!alna tel/on-!e2ara lan#!un#- la/oran tertul"!- !et!a&!et!a d!b- d"#unaan.

1.) Pen#o/era!"an #anda an# $el"batan bebera/a to/"0aread"o$un"a!"an.

1.' Menden#ar d"lauan tan/a teru! $eneru! $en#"nteru/!"4$e$oton# /e$b"2ara an# !edan# berb"2ara.

1. Pertanaan&/ertanaan d"#unaan untu $enda/atan"n3or$a!" e!tra.

1.5 Su$ber&!u$ber "n3or$a!" an# benar d"enal".1.: In3or$a!" d"/"l"( dan d"urutan den#an te/at.1.7 La/oran l"!an dan tertul"! d"lauan b"la /erlu.1.= Ko$un"a!" d"de$on!tra!"an ba" dala$ !"tua!" arab $au/un

t"da arab dan untu "nd"v"du dan elo$/o an# arab $au/unt"da arab.

*) Ber/art"!"/a!" dala$d"!u!" elo$/o untu

$en2a/a" (a!"l&(a!"l er+aan# te/at.

).1 Tan##a/an&tan##a/an d"2ar" dan d"ber"an untu oran#&oran#dala$ elo$/o.

).) Kontr"bu!" an# $e$ban#un d"buat berenaan den#an /ro!e!/rodu!" tera"t.

).' "ta&2"ta dan tu+uan d"o$un"a!"an.

*' Mea"l" /andan#anelo$/o ter(ada/ oran#la"n.

'.1 Pandan#an- /enda/at oran# la"n d"$en#ert" dan d"#a$baranden#an aurat..

BATASAN ARIABEL

%n"t "n" $el"/ut" o$/eten!"&o$/eten!" an# d"butu(an dala$ !"tua!"&!"tua!" d"$ana araan (aru!$elauan tu#a! !e2ara olet"3 $"!alna6 t"#a atau e$/at /a!an#an beer+a !a$a untu $era"t !uatu/rodu- !eoran# +uru tra$/"l an# (aru! $en#(ad"r" /an##"lan laanan- atau !uatu elo$/o /eer+a/ro!e! an# $elauan tu#a! an# $"r"/ !atu den#an an# la"nna. %n"t "n" $en#an##a/ ba(a elo$/o!e2ara 3or$al t"da (aru! d"ran2an# !eba#a" !uatu un"t er+a o(e!"3 an# /er$anen ole( $ana+e$en.Kr"ter"a "ner+a $enataan ba(a ten" ber"ut "n" da/at d"#unaan !eba#a" /oo o$un"a!" dala$un"t "n"- $"!alna6 !et!a- #a$bar- +adal /rodu!"6 $e!"n tertul"! atau "n!tru!" er+a6 "n!tru!" na!aba(.

A/l"a!" dala$ un"t "n" d"ebanaan te$/at er+a aan $e$erluan t"n#at e$a$/uan da!ar dala$berb"2ara- $e$ba2a dan $enul"! dala$ ba(a!a In##r"! be#"tu/un nu$er" 4ber("tun# da!ar. Nu$er"da!ar berart" e$a$/uan untu $elauan ar"t$et"a !eder(ana den#an $en##unaan e$/at aturan-/ena$ba(an- /en#uran#an- /eral"an dan /e$ba#"an. Me!"/un de$""an un"t "n" t"da $en#a2u /adao$/eten!" ba(a!a In##r"! teta/" /ada o$un"a!". Ke$a$/uan ba(a!a In##r"! !e(aru!na d"n"la" !e2ara

/ro3e!"onal.


46/71 5

PANDUAN PENILAIAN

1. K*-$"+ P-,!,!-%n"t "n" da/at d"n"la" d" te$/at er+a- d"luar er+a atau o$b"na!" eduana /en"la"an d" te$/at$au/un d"luar er+a. Peren2anaan (aru! on!"!ten den#an b"dan# /eer+aan "nd"v"du danber(ubun#an den#an /ro!edur- alat- /erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an# relevan

den#an b"dan# /eer+aan. Ko$/eten!" an# ter2au/ dala$ un"t "n" aan d"de$on!tra!"an ole(/eer+aan "nd"v"du "tu !end"r" atau !eba#a" ba#"an dar" !ebua( t"$. Pen"la"an (aru! d"lauandala$ !uatu l"n#un#an an# d"eta(u" ole( "nd"v"du an# d"n"la".%n"t "n" (aru! d"n"la" /ada !aater+a.

2. K*-6,+, P-,!,!-Kand"dat aan d"ber"an6 !e$ua tool- /erlen#a/an- $ater"al dan dou$enta!" an# d"butu(an.Kand"dat aan d"/erbole(an untu $en#a2u /ada dou$enta!" ber"ut6).1 Pro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).) S/e!"3"a!" /rodu dan /abr"a!" an# relevan.).' Kode- !tandar- /etun+u dan re3eren!" $ater"al an# relevan.). Kand"dat aan d"butu(an untu6

)..1 !e2ara l"!an atau den#an $etode o$un"a!" la"nna $en+aab /ertanaan an#

d"a+uan ole( /en"la".)..) Mela!anaan tu#a!&tu#a! an# d"ura"an ole( /edo$an "n"- dala$ eran#a atu

an# d"buat antara !u/erv"!or 0"n!trutur 2alon den#an /en"la"- !ebelu$ $elauan/en"la"an "n".

)..' Men#enal" rean an# da/at d"deat" untu $en#u$/ulan but" o$/eten!".).. But" n"la" e$a$/uan an# ada untu /elat"(an d"luar er+a ber(ubun#an den#an

un"t "n". Pen"la" aan /ua! +"a and"dat !e2ara o$/eten dan on!"!ten da/at$ela!anaan !e$ua tu#a! an# d"butu(an dan $e$/una" /en#eta(uan an#$endala$ tentan# !e$ua r"ter"a an# d"butu(an dala$ un"t "n".

3. A+" K#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber(ubun#an den#an un"t "nt" atau !/e!"al"!a!" la"nna dan t"da d"/"!a(an.

Pen"la"an "n" (aru! ber(ubun#an den#an "ner+a e#"atan nor$al d" te$/at er+a d"$anao$/eten!"na an# ter2au/ dala$ un"t "n" d"de$on!tra!"an ber!a$aan den#an o$/eten!" "nt"atau !/e!"al"!a!" la"nna. Tu#a!&tu#a! o$un"a!" da/at ber(ubun#an den#an a!/e /eer+aan-(ubun#an den#an an##ota t"$- $ener"$a "n!tru!" 4/er"nta(- $ela/oran dan e#"atan&e#"atanla"nna an# $e$butu(an o$un"a!" den#an "nd"v"du atau elo$/o.

4. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an "nd"v"du aan6.1 $ende$on!tra!"an /rate&/rate er+a an# a$an !et"a/ atu..) $e$ber"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!&/ro!e!- tu#a!&tu#a! an# !edan# d"er+aan untu

$en+a$"n l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en..' bertan##un# +aab ter(ada/ ual"ta! er+a $erea

. $eren2anaan tu#a! d" !e$ua !"tua!" dan $en#ula! /er!aratan tu#a! den#an te/at..5 $ela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an /ro!edur !tandar o/era!".: $ela!anaan !e$ua tu#a! !e!ua" den#an !/e!"3"a!"na.7 $en##unaan ten"&ten" reaa!a 4en#"neer"n#- /rate&/rate- /ro!e!&/ro!e! dan


5. P6*!- -,!,

5.1 Ten"&ten" o$un"a!" an# te/at d"/"l"( !eba#a"$ana d"butu(an ole(6 "n3or$a!" untud"!a$/a"an /ener"$a o$un"a!" onte! berlan#!un#na o$un"a!".5.).

Se!eoran# da/at $eneran#an 6 euntun#an&euntun#an dan eru#"an&eru#"an 2ara&2ara o$un"a!" an# berbeda $en#a/a ten" o$un"a!" (u!u! d"/"l"( untu !"tua!"tertentu.

5.'.

Ko$un"a!" an# $el"/ut" berba#a" to/" dan "!" berlan#!un# !e("n##a "n3or$a!"nad"$en#ert" den#an +ela! ole( !" /ener"$a /e!an.5..

Se!eoran# $en#"ut" ten"&ten" $enden#ar an# ba" dan $enden#ar dala$ berba#a"


47/71 :

!"tua!" tan/a $en#"teru/!" /e$b"2ara. S"tua!"&!"tua!" an# ter2au/ da/at beru/a$enden#aran "n!tru!"- "n3or$a!" ten"- br"e3"n# 4/en+ela!an r"n#a!- de!r"/!"e!ala(an dan $a!ala( dan !eba#a"na.

5.5. Se!eoran# da/at $en#ura"an ten"&ten" $enden#ar an# ba" dan $en+ela!an/ent"n#na untu t"da $en#"nteru/!" /e$b"2ara.

5.:.

Pertanaan&/ertanaan d"a+uan untu $e$/er+ela! /e!an. Ma!ud dar" /ertanaan&

/ertanaan d"nataan den#an +ela! dan "n3or$a!" an# d"butu(an d"enal". J"a /erlu-/ertanaan&/ertanaan lan+utan d"#unaan untu $enda/atan "n3or$a!" an# leb"( +au(atau untu $e$/er+ela! +aaban&+aaban.

5.7.

Se!eoran# da/at $e$ber"an 2onto(&2onto( !e+u$la( +en"! /ertanaan an# te/at dala$!"tua!" tertentu.

5.=.

In3or$a!" d"/erole( dar" !u$ber&!u$ber an# te/at untu (a!"l&(a!"l an# d"butu(an.M"!alna /edo$an ten"- artu er+a- /er"nta(&/er"nta(- +adal /rodu!"- na!aba(- a(l"&a(l" ten" dan la"n&la"n.

5.;. Se!eoran# da/at $e$ber"an 2onto(&2onto( !eran#a"an !u$ber "n3or$a!" dan$en+ela!an !u$ber $ana an# aan d"#unaan dala$ !"tua!" tertentu dan $en#a/a$e$"l"( !u$ber ter!ebut.

5.1*.

In3or$a!" d"/"l"( untu $e$enu(" $a!ud an# d"butu(an den#an ter/er"n2"- da/atd"/er2aa dan aurat dan!eba#a"na. In3or$a!" an# d"/erole( d"atur !e2ara lo#"!

!e("n##a da/at d"#unaan untu $e$enu(" $a!ud an# d"butu(an.5.11.

Se!eoran# da/at $e$ber"an ala!an&ala!an untu $enele!" "n3or$a!" tertentu dan$en+ela!an $en#a/a $erea $en#atur "n3or$a!" ter!ebut den#an 2ara an# $erea/una.

5.1).

La/oran&la/oran l"!an dan tertul"! d"ber"an b"la /erlu $"!alna $en#ura"an (a!"l&(a!"l/an##"lan laanan- $en+ela!an atau $enul"! la/oran "n!"dental dan la"n&la"n.

5.1'.

Se!eoran# !e(aru!na da/at $en+ela!an $en#a/a $erea $ela/oran e$bal" $a!uddar" la/oran "tu. "r"&2"r" la/oran an# ba"- l"!an atau tul"!an da/at d"ber"an.

5.1.

Se!eoran# tela( $en#o$un"a!"an den#an !u!e! dala$ !"tua!" d"$ana $ereaber(ubun#an den#an oran#&oran# an# tela( arab dan den#an oran#&oran# an# belu$arab. S"tua!"&!"tua!" "tu !e(aru!na $el"/ut" o$un"a!" den#an "nd"v"du dan elo$/o.

5.15.

Se!eoran# da/at $en#ura"an !trate#"&!trate#" untu $en#"ut" a/an berb"2ara den#an

"nd"v"du atau elo$/o dala$ !"tua!" d"$ana $erea arab atau belu$ arab den#anoran# la"n.

5.1:.

Se!eoran# $e$ber"an tan##a/an&tan##a/an an# +ela!- aurat dan te/at ter(ada/an# la"nna dala$ elo$/o. In3or$a!" d"2ar" dar" oran# la"n den#an $en##unaanten"&ten" bertana an# te/at untu oran# an# d"$"nta" "n3or$a!" dan $e$ber"anu$/an bal" ter(ada/ oran# an# $e$ber"an "n3or$a!".

5.17.

Pr"n!"/&/r"n!"/ an# te/at untu $e$andu o$un"a!" dala$ elo$/o da/at d"ber"an-!e/ert" !et"a/ oran# !e(aru!na $e$/una" e!e$/atan untu berb"2ara- oran#&oran#!e(aru!na $enden#ar dan t"da $en#"teru/!" dan !eba#a"na. Se+u$la( ten"/ertanaan da/at d"enal".

5.1=.

Kontr"bu!" ter(ada/ d"!u!" elo$/o ber!"3at $e$ban#un- $"!alna- an##ota&an##otala"n dala$ elo$/o $enden#aran- ber/enda/at dan bero$entar den#an 2ara&2ara

an# /o!"t"3.5.1;. "r"&2"r" $a!uan an# $e$ban#un untu !ebua( d"!u!" da/at d"ura"an.5.)*. "ta&2"ta dan tu+uan d"enal". Metode an# te/at dar" tu+uan bero$un"a!"

d"!ele!".Tu+uan ter!ebut d"o$un"a!"an e/ada oran# la"n !e("n##a $erea $en#ert"dan /ener"$a o$un"a!" da/at $enataan e$bal" tu+uanna den#an aurat.

5.)1.

ara&2ara tu+uan o$un"a!" an# te/at da/at d"2atat. Ala!an&ala!an /en##unaan $etodetertentu da/at d"ber"an.

5.)).

Se!eoran# da/at $enataan e$bal" /andan#an oran# la"n den#an aurat !e/ert" an#d"nataan dala$ d"!u!" elo$/o. Ten" $enden#ar an# ba" d"#unaan et"a oran#la"n !edan# $enataan /enda/atna.

5.)'.

Ala!an&ala!an /erluna $enataan e$bal" /andan#an oran# la"n den#an aurat da/atd"ber"an.


48/71 7

KOMPETENSI KUNCI


1. Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n3or$a!". '

). Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n3or$a!". '


. Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o. )

5. Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a. &

:. Me$e2a(an $a!ala(. &

7. Men##unaan tenolo#". )


49/71 =


JUDUL UNIT : M-"# D-!- M--!"!- A!$ U"#,$

DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en##a$baran /en##unaan alat uur ber!ala- $ula" dar"/e$"l"(an0/enele!"an alat uur an# te/at- ten" /en#uuran an# te/atdan aurat !erta /e$el"(araan dan /enetelan alat uur.

B"dan# 6 Int"Bobot %n"t 6 )%n"t Pra!arat 6


*1 Men##unaan ber$a2a$&$a2a$ alat /en#uuruntu

$en#uur0$enentuand"$en!" atau var"abel

1.1 Menele!" alat atau /erlen#a/an a#ar $en2a/a" (a!"l an#d"butu(an.

1.) D"#unaan ten" /en#uuran an# te/at dan benar

1.' Men#uur !e2ara aurat ter(ada/ "n!tru$en an# beruuran/al"n# ba".

*). Me$el"(ara alat&alat/en#uur

).1 Peraatan rut"n dan /en"$/anan alat an# $en+ad"tan##un# +aab !/e!"3"a!" /e$"l" $anu3atur atau /ro!eduro/eta!" 4er+a an# ter!tandar 4S?P.

).) Me$er"!a dan $elauan /enetelan rut"n ter(ada/ alat&alat $"!alna $enetel e t"t" nol.

BATASAN ARIABEL

Peer+aan an# d"lauan !e2ara otono$ $au/un $eru/aan ba#"an dar" l"n#un#an t"$. Peer+aan an#d"lauan d" la/an#an- ben#el- te$/at er+a. %n"t "n" $el"/ut" etera$/"lan $en#uur an# $e$butu(ana/l"a!" lan#!un# dar" alat /en#uur dan $un#"n $e$an3aatan /en#u+"an alat /en#uur !e2ara lua!.onto( $un#"n ter$a!u /en#uuran den#an $en##unaan !e!ta- alat /en#uur 2ela(- $"ro$eter-"nd"ator /enun+u- t(er$o$eter- dan alat&alat uur an# !e$a2a$na. %uran an# d"lauan b"!ater$a!u6 /an+an#- /er!e#"- b"dan# datar- !udut- +ara ruan#an atau !et"a/ uuran la"nna an# da/at d"ba2a den#an analo#- d"#"tal atau alat uur teru+" la"nna. Alat&alat eletron"0l"!tr" an# d"#unaan adala(an# t"da $e$butu(an !a$bun#an atau /e$utu!an al"ran l"!tr". %uran b"!a $el"/ut" uuran $etr" dan"$/er"al. Se$ua uuran d"lauan !e!ua" /ro!edur er+a bau. Penetelan alat /en#uur adala( $elalu"2ara e!ternal dan ter$a!u /enetelan an#a nol dan l"near. %ntu /en##unaan lan#!un# dar" alat/e$band"n# atau /en#uuran da!ar l"(at %n"t L?G.??1).**1.*1 4Men##unaan /eralatan /e$band"n#andan0atau alat uur da!ar (aru! d"2a/a".

PANDUAN PENILAIAN

1. K*-$"+ P-,!,!-%n"t "n" (aru! d"n"la" d" dala$ /eer+aan. Ko$/eten!" an# d"2au/ dala$ un"t "n" aand"de$on!tra!"an ole( "nd"v"du an# beer+a !end"r" $au/un !eba#a" ba#"an dar" !uatu t"$.L"n#un#an /en"la"an !eba"na t"da $eru#"an 2alon 4!"!a an# aan d"n"la".

2. K*-6,+, P-,!,!-alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"/erlen#a/" den#an !e$ua /eraa!- /erlen#a/an- $ater"dan dou$en an# d"butu(an. alon 4!"!a an# aan d"n"la" d"/erenanan $el"(at dou$en&dou$en ber"ut "n"6).1

Set"a/ /ro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).)

Set"a/ !/e!"3"a!" /rodu dan $anu3atur an# relevan.).'

Set"a/ ode- !tandar- $anual dan $ater" re3eren!" an# relevan.).

alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"$"nta untu6


50/71 ;

)..1

Se2ara l"!an- atau/un den#an $etode o$un"a!" la"nna- $en+aab /ertanaanan# d"a+uan ole( /en"la".

)..)

Men#"dent"3"a!" rean !e+aat an# da/at d"deat" untu /en#u$/ulan but"o$/eten!" b"la !e!ua".

)..' Mena$/a"an but" /ernataan untu !et"a/ /elat"(an d" luar /eer+aan berenaanden#an un"t "n"- /en"la" (aru! $ea"nan ba(a 2alon 4!"!a an# aan d"n"la"

da/at $elauan !e$ua ele$en dar" un"t ter!ebut !e2ara o$/eten dan on!"!ten!eba#a"$ana d"tentuan dala$ r"ter"a- ter$a!u /en#eta(uan an# d"butu(an.

'. A+" "#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber!a$aan den#an !et"a/ un"t la"nna an# ber(ubun#an den#an /eer+aan"nd"v"du $au/un un"t la"n an# $e$erluan lat"(an etera$/"lan dan /en#eta(uan an# ter2au/dala$ un"t "n". Ko$/eten!" dala$ un"t "n" t"da da/at d"$"nta ("n##a !e$ua /ra!arat tela(d"/enu(".

. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an !et"a/ "nd"v"du aan6.1 $ende$on!tra!"an /rate er+a an# a$an d" !et"a/ atu..) $en#o$un"a!"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!- /er"!t"a $au/un tu#a!&tu#a! an# $en+ad"

tan##un# +aab untu $e$a!t"an l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en..' bertan##un# +aab ata! ual"ta! /eer+aan $erea !end"r".. $eren2anaan tu#a!&tu#a! dala$ !e#ala !"tua!" dan $en"n+au e$bal" /er!aratan tu#a!

!eba#a"$ana $e!t"na.5 $elauan !e$ua tu#a! $enurut /ro!edur o/era!" 4er+a an# ter!tandar 4S?P.: $elauan !e$ua tu#a! !e!ua" !/e!"3"a!"..7 $en##unaan ten"&ten" $e!"n- /rate- /ro!e! dan /ro!edur d" te$/at er+a an# da/at

d"ter"$a- tu#a!&tu#a! tera"t aan d"!ele!a"an dala$ eran#a atu an# laa!e(ubun#an den#an at"v"ta! d" te$/at er+a an# (a!.

5. P6*!- -,!,!-

5.1

A$at" ba(a !e$ua alat /en#uur d"tan#an" dan d"!"$/an $enurut !/e!"3"a!" /e$"l"

$anu3atur atau /ro!edur o/era!" 4er+a an# ter!tandar 4S?P

5.)

Pa!t"an ba(a /ro!edur untu $enan#an" dan $en"$/an ber$a2a$&$a2a$ alat/en#uur da/at d"ber"an. A"bat dar" /en##unaan an# t"da !e!ua"- /enan#anan dan0atau/en"$/anan ata! eauratan alat /en#uur da/at d""+ela!an.

5.'

A$at" ba(a !e$ua alat /en#uur d"2e e t"t" nol !ebelu$ /en##unaan $enurut /ro!edurer+a bau. B"la$ana !e!ua"- /enetelan rut"n d"lauan untu $en#uur alat&alat $enurut/ro!edur o/era!" 4er+a an# ter!tandar 4S?P.

5.

Pa!t"an ba(a /enetelan rut"n an# da/at d"lauan ter(ada/ ber$a2a$&$a2a$ alat/en#uur da/at d""dent"3"a!". Pro!edur untu $enetel dan /enetelan e t"t" nol untuber$a2a$&$a2a$ alat /en#uur da/at d"ber"an. Pro!edur untu /en#e2ean ber$a2a$&$a2a$ alat /en#uur untu 2ara er+a an# benar dan aurat da/at d"ber"an.

KOMPETENSI KUNCI


1. Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n3or$a!" )

). Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n3or$a!" 1

'. Meren2anaan dan $en#or#an"!"r at"v"ta!&at"v"ta! )

. Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o 1

5. Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a )

:. Me$e2a(an $a!ala( )

7. Men##unaan tenolo#" )


51/71 5*


JUDUL UNIT : M-!$# D!- M-!-!,+,+ I-=*#!+,

DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en##a$baran /ro!e! $en#a!e! dan $en#"nter/reta!"an "n3or$a!"an# d"butu(an untu $enele!a"an tu#a!- $e$buat la/oran !eder(ana!erta $e$ber"an $a!uan l"!an $au/un tertul"!.

B"dan# 6 Int"Bobot %n"t 6 )%n"t Pra!arat 6


*1 Men#a!e! "n3or$a!" dan0atau 2atatan

1.1 Per!aratan "n3or$a!" tu#a!&tu#a! d"tentuan dan "n3or$a!" an#relevan d"a!e! dar" berba#a" !u$ber ter$a!u ter$"nalo$/uter- tabel- /enuntun ten"! dan0atau 2(art- "n!tru!" 2ara

er+a.1.) In3or$a!" an# d"a!e! d""nter/reta!"an !e2ara benar dan0atau

d"2atat.

*). Me$ber"an la/oran !e2aral"!an dan0atau tertul"!

).1 La/oran l"!an $au/un tertul"! an# !eder(ana d"!"a/an dand"ber"an $enurut /ro!edur d" te$/at er+a.

).) Me$ber"an u$/an bal" l"!an dan0atau tertul"!

BATASAN ARIABEL

%n"t "n" d"tera/an /ada /en#a!e!an dan /en2atatan "n3or$a!" dar" berba#a" !u$ber ter$a!u data an#

ber(ubun#an den#an /en#o/era!"an dala$ atu an# /anta! dan !"!te$ KANBAN. %n"t "n" +u#a$en2au/ a!e! dan /erea$an data an# d"!"$/an !e2ara eletron" d" $ana /en#eta(uan !"!te$ dan/ert"$ban#an t"da d"butu(an $"!alna /en#o/era!"an balo !and" dan eboard an# !eder(ana.%ntu $en#a!e! dan $erea$ data an# $e$butu(an /en#eta(uan !"!te$ dan /ert"$ban#an l"(at %n"tL?G.??*).*1*.*1 4Men#o/era!"an o$/uter. Mela/oran $enurut ele$en ter$a!u la/oraneru!aan- artu KANBAN- $a!ala( /rodu!"0$ater"- !aran /erba"an er+a- la/oran0!aran /art"!"/a!"!"rula!" ual"ta! ba#" l"en- /e$ba#"an +adal /rodu!" d!b. La/oran !eder(ana aan $en+ad" la/oranata! !atu atau dua +udul. @al "tu b"!a !"n#at dan t"da $e$erluan anal"!a an# $endala$. D"a!u$!"anba(a a/l"a!" dar" un"t "n" d" (a$/"r !e$ua te$/at er+a aan $e$butu(an e$a$/uan berb"2ara-$e$ba2a dan $enul"! dala$ ba(a!a In##er"! t"n#at da!ar be#"tu +u#a e$a$/uan da!ar ber("tun#.La/oran !eder(ana aan $eru/aan la/oran ata! !atu atau dua +udul. @al "tu b"!a !"n#at dan t"da$e$butu(an anal"!a an# $endala$. Na$un de$""an un"t ter!ebut t"da ber(ubun#an den#ano$/eten!" dala$ Ba(a!a In##r"! teta/" dala$ bero$un"a!" e$a$/uan berba(a!a In##er"! (aru!

d"n"la" !e2ara /ro3e!"onal.

PANDUAN PENILAIAN

1. K*-$"+ P-,!,!-%n"t "n" b"!a d"n"la" d" dala$ /eer+aan- d" luar /eer+aan atau/un o$b"na!" dar" eduana d"dala$ dan d" luar /eer+aan. Ko$/eten!" an# d"2au/ dala$ un"t "n" aan d"de$on!tra!"an ole(/eer+aan !e2ara "nd"v"du !end"r" $au/un !eba#a" ba#"an dar" !uatu t"$. L"n#un#an /en"la"an!eba"na t"da $eru#"an 2alon 4!"!a an# aan d"n"la".

2. K*-6,+, P-,!,!-

alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"/erlen#a/" den#an !e$ua /eraa!- /erlen#a/an- $ater"dan dou$en an# d"butu(an. alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"/erenanan $el"(atdou$en&dou$en ber"ut "n"6


52/71 51

).1 Set"a/ /ro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).) Set"a/ !/e!"3"a!" /rodu dan $anu3atur an# relevan.).' Set"a/ ode- !tandar- $anual dan $ater" re3eren!" an# relevan.). alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"$"nta untu6

)..1 Se2ara l"!an- atau/un den#an $etode o$un"a!" la"nna- $en+aab /ertanaan an#d"a+uan ole( /en"la".

)..) Men#"dent"3"a!" rean !e+aat an# da/at d"deat" untu /en#u$/ulan but"o$/eten!" b"la !e!ua".)..' Mena$/a"an but" /ernataan untu !et"a/ /elat"(an d" luar /eer+aan berenaan

den#an un"t "n"- /en"la" (aru! $ea"nan ba(a 2alon 4!"!a an# aan d"n"la"da/at $elauan !e$ua ele$en dar" un"t ter!ebut !e2ara o$/eten dan on!"!ten!eba#a"$ana d"tentuan dala$ r"ter"a- ter$a!u /en#eta(uan an# d"butu(an.

'. A+" "#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber!a$aan den#an !et"a/ un"t la"nna an# ber(ubun#an den#an /eer+aan"nd"v"du $au/un un"t la"n an# $e$erluan lat"(an etera$/"lan dan /en#eta(uan an# ter2au/dala$ un"t "n". Ko$/eten!" dala$ un"t "n" t"da da/at d"$"nta ("n##a !e$ua /ra!arat tela(d"/enu(".

. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an !et"a/ "nd"v"du aan6.1 $ende$on!tra!"an /rate er+a an# a$an d" !et"a/ atu..) $en#o$un"a!"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!- /er"!t"a $au/un tu#a!&tu#a! an# $en+ad"

tan##un# +aab untu $e$a!t"an l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en..' bertan##un# +aab ata! ual"ta! /eer+aan $erea !end"r".. $eren2anaan tu#a!&tu#a! dala$ !e#ala !"tua!" dan $en"n+au e$bal" /er!aratan tu#a!

!eba#a"$ana $e!t"na..5 $elauan !e$ua tu#a! $enurut /ro!edur o/era!" 4er+a an# ter!tandar 4S?P..: $elauan !e$ua tu#a! !e!ua" !/e!"3"a!" $en##unaan ten"&ten" $e!"n an# da/at

d"ter"$a- /rate- /ro!e! dan /ro!edur d" te$/at er+a- tu#a!&tu#a! tera"t aand"!ele!a"an dala$ eran#a atu an# laa !e(ubun#an den#an at"v"ta! d" te$/at er+a

an# (a!.

5. P6*!- -,!,!-

5.1

In3or$a!" an# relevan d"a!e! dar" berba#a" !u$ber !e!ua" den#an /ro!edur o/era!"4er+a an# ter!tandar.

5.)

Pa!t"an ba(a "n3or$a!" an# aan d"a!e! da/at d""dent"3"a!". Su$ber&!u$ber dar" $ana"n3or$a!" d"a!e! da/at d"ber"an. Ala!an untu $enele!" !u$ber4&!u$ber "n3or$a!"an# d"/"l"( da/at d"ber"an. Pro!edur untu $en#a!e! "n3or$a!" an# d"butu(an dar"!u$ber4&!u$ber an# d"/"l"( da/at d"ber"an.

5.'

A$at" ba(a b"la$ana !e!ua"- "n3or$a!" an# d"a!e! d"2atat $enurut /ro!edur o/era!"4er+a an# ter!tandar 4S?P.

5.

Pa!t"an ba(a "n3or$a!" an# d"a!e! d""nter/reta!"an !e2ara benar. B"la$ana !e!ua"-/ro!edur untu $en2atat "n3or$a!" an# d"a!e! da/at d"ber"an.

5.5

A$at" ba(a la/oran !eder(ana d"!"a/an dan d"ber"an $enurut /ro!edur d" te$/at er+a.

5.:

Pa!t"an ba(a +udul&+udul an# d"l"/ut dala$ la/oran da/at d""dent"3"a!". B"la$ana !e!ua"-bentu0/ro3or$a an# relevan d"#unaan dala$ /er!"a/an la/oran da/at d""dent"3"a!".Pro!edur untu $e$/er!"a/an0$ena+"an la/oran !eder(ana d" te$/at er+a da/atd"ber"an. Ala!an untu $e$/er!"a/an dan $ena+"an la/oran da/at d"ber"an.

5.7

A$at" ba(a $a!"n#&$a!"n# "nd"v"du $e$/erole( u$/an bal" an# !e!ua" dan te/at /adaatuna ata! la/oran an# d"!a+"an "tu atau $e$ber"an "n3or$a!".

5.=

Pa!t"an ba(a ala!an untu $e$/erole( u$/an bal" ata! la/oran an# d"/raar!a"na "tudan0atau /erole(an "n3or$a!" da/at d"ber"an. Keuntun#an $e$ber"an u$/an bal" an#te/at atu ata! la/oran an# d"/raar!a"na dan0atau $e$ber"an "n3or$a!" da/atd"+ela!an.


53/71 5)

KOMPETENSI KUNCI


1. Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n3or$a!" '

). Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n3or$a!" )

'. Meren2anaan dan $en#or#an"!"r at"v"ta!&at"v"ta! 1

. Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o 1

5. Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a &

:. Me$e2a(an $a!ala( 1

7. Men##unaan tenolo#" 1


54/71 5'

KODE UNIT : LOG.OO02.00


55/71 5

PANDUAN PENILAIAN

1. K*-$"+ P-,!,!-%n"t "n" b"!a d"n"la" d" dala$ /eer+aan- d" luar /eer+aan $au/un o$b"na!" dar" eduana d"dala$ dan d" luar /eer+aan. Pen#("tun#an an# d"lauan (aru! on!"!ten den#an b"dan#$a!"n#&$a!"n# /eer+aan !e(ubun#an den#an /ro!edur- alat&alat- /erlen#a/an- $ater" dan

dou$en an# relevan den#an b"dan# er+a "tu. Ko$/eten!" an# ter2au/ ole( un"t "n" aand"de$on!tra!"an ole( "nd"v"du an# beer+a !end"r" $au/un !eba#a" ba#"an dar" !uatu t"$.L"n#un#an /en"la"an !eba"na t"da $eru#"an 2alon 4!"!a an# aan d"n"la".

2. K*-6,+, P-,!,!-alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d""+"nan untu $en##unaan !e$ua /eraa!-/erlen#a/an- $ater" dan dou$enta!" an# d"butu(an. alon 4!"!a an# aan d"n"la" aand"/erenanan $el"(at dou$en&dou$en ber"ut "n"6).1 Set"a/ /ro!edur d" te$/at er+a an# relevan.).)

Set"a/ !/e!"3"a!" /rodu dan $anu3atur an# relevan.).'

Set"a/ ode- !tandar- $anual dan $ater" a2uan an# relevan.).

alon 4!"!a an# aan d"n"la" aan d"$"nta untu6)..1

Se2ara l"!an- atau/un den#an $etode o$un"a!" la"nna- $en+aab /ertanaan

an# d"a+uan ole( /en"la".)..)

Men#"dent"3"a!" rean !e+aat an# da/at d"deat" untu /en#u$/ulan but"o$/eten!" b"la !e!ua".

)..'

Mena$/a"an but" /ernataan untu !et"a/ /elat"(an d" luar /eer+aan an#bera"tan den#an un"t "n"- /en"la" (aru! $ea"nan ba(a 2alon 4!"!a an#aan d"n"la" da/at $elauan !e$ua ele$en dar" un"t ter!ebut !e2ara o$/etendan on!"!ten !eba#a"$ana d"tentuan dala$ r"ter"a- ter$a!u /en#eta(uanan# d"butu(an.

'. A+" "#,$,+%n"t "n" da/at d"n"la" ber!a$a&!a$a den#an !et"a/ un"t la"nna an# $e$u!atan /adaea$anan- ual"ta!- o$un"a!"- /enan#anan $ater"al- /en2atatan dan /ela/oran an#

ber(ubun#an den#an /en#("tun#an an# d"lauan atau un"t la"n an# $e$erluan lat"(anetera$/"lan dan /en#eta(uan an# ter2au/ ole( un"t "n". Ko$/eten!" dala$ un"t "n" t"da da/atd"$"nta ("n##a !e$ua /ra!arat tela( d"/enu(".

. C!$!$!- "++Sela$a /en"la"an !et"a/ "nd"v"du aan6.1

$ende$on!tra!"an /rate er+a an# a$an d" !et"a/ atu..)

$en#o$un"a!"an "n3or$a!" tentan# /ro!e!- /er"!t"a $au/un tu#a!&tu#a! an# $en+ad"tan##un# +aab untu $e$a!t"an l"n#un#an er+a an# a$an dan e3"!"en.

.'

bertan##un# +aab ata! ual"ta! /eer+aan $erea !end"r".

$eren2anaan tu#a!&tu#a! d" !e#ala !"tua!" dan $en"n+au e$bal" /er!aratan tu#a!!eba#a"$ana $e!t"na

.5

$elauan !e$ua tu#a! !e!ua" !/e!"3"a!".: $en##unaan ten"&ten" $e!"n- /rate- /ro!e! an# da/at d"ter"$a dan /ro!edur d"te$/at er+a- tu#a!&tu#a! tera"t aan d"!ele!a"an dala$ eran#a atu an# laa!e(ubun#an den#an at"v"ta! d" te$/at er+a an# (a!.

5. P6*!- -,!,

5.1

A$at" ba(a +aaban an# d"alula!" d"2e eauratanna

5.) Pa!t"an ba(a ten" an# te/at untu $ena!"r +aaban /er"raan da/at d""dent"3"a!"

5.'

A$at" ba(a +aaban an# d"ta!"r d"bulatan !e2ara te/at.

5.

Pa!t"an ba(a /ro!edur /e$bulatan an#a et"a $ena!"r +aaban /er"raan da/atd"ber"an

5.5

A$at" ba(a "n3or$a!" an# d"!a+"an dala$ 3or$at /e2a(an atau de!"$al da/atd"e!/re!"an !eba#a" /er!enta!e


56/71 55

5.:

Pa!t"an ba(a on!e/ /er!enta!e da/at d"+ela!an. Pro!edur an# aan d""ut" dala$$en#onver!" de!"$al e /er!enta!e da/at d"ber"an. Pro!edur an# aan d""ut" dala$$en#onver!" /e2a(an e /er!enta!e da/at d"ber"an.

5.7

A$at" ba(a 3or$ula an# !e!ua" d"!ele!" untu a/l"a!" an# d"ber"an. N"la" an# benard"#ant" untu !et"a/ "!t"la( dala$ 3or$ula an# relevan. ?/era!" !e2ara $ate$at"! an#!e!ua" d"#unaan untu $enentuan n"la" an# d"/erluan. B"la$ana !e!ua"- n"la" an#

d"eta(u" d"onver!" e un"t !e!ua" den#an 3or$ula an# d"!ele!"5.=

Pa!t"an ba(a !u$ber 3or$ula an# !e!ua" da/at d"ber"an. Ala!an untu $e$a!t"anba(a un"t dar" !et"a/ "!t"la( !e!ua" den#an 3or$ula an# d"!ele!" da/at d"ber"an.Pro!edur untu $en#onver!" un"t an# d"ber"an e/ada an# $e$butu(anna untu/en##unaan dala$ 3or$ula da/at d"ber"an.

5.;

A$at" ba(a /en#alula!"an an# $enan#ut ra!"o atau /erband"n#an da/at d"lauanden#an benar

5.1* Pa!t"an ba(a on!e/ ra!"o dan /erband"n#an da/at d"+ela!an. Ra!"o an# d"ber"anda/at d"nataan dala$ "!t"la( b"lan#an bulat- /e2a(an dan /e2a(an de!"$al. Perband"n#anan# d"ber"an da/at d"nataan dala$ "!t"la( b"lan#an bulat- /e2a(an dan /e2a(ande!"$al.

5.11

A$at" ba(a "n3or$a!" an# d"butu(an da/at d"tentuan dar" d"a#ra$ dan #ra3" an#!e!ua"

5.1) Pa!t"an ba(a !ala an# da/at d"tera/an /ada /oro! #ra3" dan d"a#ra$ da/atd""dent"3"a!" !e2ara benar. T"#a t"/e d"a#ra$ dan0atau #ra3" an# d"#unaan dala$ b"dan#er+a "nd"v"du da/at d""dent"3"a!"

5.1'

Pa!t"an ba(a b"la$ana !e!ua"- bata! ata! dan baa( dar" /ener"$aan an# da/atd"tera/an /ada data an# d"$a!uan dala$ #ra3" dan d"a#ra$ da/at d""dent"3""a!".B"la$ana !e!ua"- e2enderun#an an# d"tun+uan ole( e$"r"n#an atau na"&turun #ra3"da/at d""dent"3"a!". B"la$ana !e!ua"- a!" an# d"lauan et"a e2enderun#an an#d"ber"an ter+ad" atau $enu!un bata! d"!e!ua"an /ada #ra3" atau d"a#ra$ da/atd""dent"3"a!".

5.1

A$at" ba(a d"a#ra$ atau #ra3" an# !eder(ana d"/rodu!" dar" "n3or$a!" an# d"ber"an

atau ob!erva!" an# d"lauan. Sala an# !e!ua" d"!ele!" dan d"#unaan dala$$e$/rodu!" d"a#ra$ dan #ra3". Bata!an an# !e!ua" d"tanda" den#an +ela! /ada #ra3"atau d"a#ra$. Poro! d"ber" label an# !e!ua" dan benar. Koord"nat d"tanda" !e2ara +ela! danaurat.

5.15

Pa!t"an ba(a t"#a t"/e #ra3" da/at d""dent"3"a!". Pro!edur untu $en##a$baran #ar"!an# /al"n# 2o2o da/at d"ber"an. Ke2enderun#an an# d"tun+uan ole( #ra3" ataud"a#ra$ an# d"#a$baran da/at d""dent"3

82 operator ii mesin electrical discharge machine _edm_ print

Documents