आता वंदू कवीश्वर - esahity.com · १) रानारानात...

आता वद कवीशवर ३

रतनाकर महाजन

ई साहहतय परहतषठान

आता वद कवीशवर भाग ३

(मराठी कावयाचया २००० वरााचया परवासाचा आढावा)


हवलपाल म बई

ramahajanpyahoocom

ph 8879011951

या प सतकातील लखनाच सवव हकक लखकाकड स रहित असन प सतकाच ककवा

तयातील अशाच प नम वदरण वा नाटय हचतरपट ककवा इतर रपातर करणयासाठी

लखकाची परवानगी घण आवशयक आह तस न कलयास कायदशीर कारवाई

होऊ शकत

ई परकाशक


wwwesahitycom

esahitygmailcom

ई परकाशन ३० एहपरल २०१७

copyesahity Pratishthanreg2017

हवनामलय हवतरणासाठी उपलबध

bull आपल वाचन झालयावर आपण ह फ़ॉरवडव कर शकता

bull ह ई प सतक वबसाईटवर ठवणयाप वी ककवा वाचनावयहतररकत कोणताही

वापर करणयाप वी ई साहहतय परहतषठानची लखी परवानगी घण आवशयक आह

शरी रतनाकर महाजन

शरी रतनाकर महाजन ह वयाची ऐशी ओलाडलल एक तरण लखक एअर इडडयातन ननवततीनतर तयाचया साहहततयक परनतभा ववशषततवान परफ़ललीत झालया तयानी भारतीय हवाई वाहतकीवर तीन खडाच एक पसतक ललहील तयानतर ई साहहतय परनतषठानसाठी पख १ आणण पख २ ही जागनतक हवाई वाहतकीचया इनतहासाची तोडओळख करन दणारी दोन ई पसतक तयानी ललहीली याच काळात ओररगमी या ववषयाचा सखोल अभयास करन तयानी अनक हठकाणी परातयकषिकासह भाषण कली लोकाचया आगरहानसार तयानी ओररगमी या ववषयावरही एक पसतक ललहील ज जयोतसना परकाशन यानी परकालशत कल आपलया अभयासाचया किा रदावत तयानी हहद धममगरथाचा मळापासन अभयास करायला घतला व तयावरही ldquoधममगरथrdquo नावाच एक सदर वाचनीय पसतक ललहन ई साहहतयचया वाचकासाठी ववनामलय हदल

या सोबत सगीत आणण वाचन यादवार त सतत नवीन नवीन काही लशकत असतात व तयावर सफ़ट लखन करण हा तयाचा छद आह

अफ़ाट आणण वववधयपणम वाचन आणण सािपी लखन करन त ई साहहतयचया वाचकाना ववनामलय दतात तरणाना लाजवील असा तयाचा उतसाह कायम वदीगत राहन तयाना उदड अयषय आणण उततम आरोगय लाभो व तयाच कडन वाचकाची व मायमराठीची सवा घडो हीच आमची शभचछा

टीम ई साहहतय

आता वद कवीशवर

-सत रामदास

आता वद कवीशवर या पसतकाचा हा नतसरा आणण शवटचा भाग सादर करीत आह

या भागातल कवी

१) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपाड

२) प लश (परषोततम लशवराम) रग

३) बा सी (बाळ सीताराम) मरढकर

४) बा भ (बाळकषण भगवत) बोरकर

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात

६) कसमागरज ववषण वामन लशरवाडकर

७) वा रा (वामन रामचदर) कात

८) पदमा पदमा ववषण गोळ

९) इहदरा इहदरा नारायण सत

१०) ववदा करदीकर

११) वसत बापट

१२) मगश पाडगावकर

१३) शाता शळक -

१४) नारायण (गगाराम) सव -

१५) आरती परभ - चचतामणी तरयबक खानोलकर

गीतकार -

१६) राजा बरढ -

१७) पी सावळाराम - ननवततीनाथ रावजी पाटील

१८) ग हद गजानन हदगबर माडगळकर

१९) सरश (शरीधर) भट

२०) जगदीश खबडकर -

२१) सधीर मोघ -

२२) वदना ववटणकर -

२३) ववदरोही कववता - शरचचदर मतततबोध कशव मशराम नामदव रढसाळ दया पवार मतललका अमरशख फम लशद

१) ना घ (नागोजीराव घनशयाम) दशपाड (१९०९-२०००) -

मराठीतल पहहल धवननमहदरत भावगीत rsquoरानारानात गली बाई शीळrsquo

जनम हदवशी नागपचमी होती महणन नाव नागोराव ठवणयात आल तयाना लहानपणापासनच कववता करणयाचा छद होता चचतरकलचही उततम अग होत वयवसायान त वकील होत

१९२९ साली तयानी ललहहलली शीळ ही कववता वगमलमतर गायक गोववदराव जोशी (ज परढ जीएन जोशी या नावान परलसद झाल) यानी कायमकरमामधन गायला सरवात कली ती अनतशय लोकवपरय झाली

नाघ दशपाडयाचया कववतला समाजाला काही सागायच नाही ती आपलयाच मयामहदत पररघात गतलली आह तया पररघात अनय ववषय यत नाहीत या परणय-धद कावयातील सतरी ही कवळ सतरी आह - ती परजातीची अथवा सपततीन परवगामतील नाही पररतयतता नाही पनतता नाही अथवा बालववधावाही नाही नतचयावर कसलाही अनयाय झालला नाही नतचया सतरीतवाला असा कोणताच आगतक गण चचकटववलला नसलयामळ नतचयाववषयीच परम शद आह __महणज त फतत परम आह तयात दया सहानभती उदार इतयादी सामातजक लचाड नाहीत जथ समाजाचा ववसर पडायला परम शोधायच तथ पनहा तयाचया बऱयावाईटाची उजळणी कशाला झाल जगाच कड माझयातझया एवरढ

अस आपलयापरत जग आवरणारी ही परम-समाधी आह ती उपऱया ववचारानी रढळत नाही

मराठीतल पहहल भावगीत

rsquoरानारानात गली बाई शीळrsquo

परढ १९३२ साली एचएमवहीन ती जीएनजोशयाचयाच आवाजात धवननमहदरत कली यातन भावगीत हा परकार मराठी सगीतितरात ररढ झाला rsquoरानारानात गली बाई शीळrsquo हच त मराठीतल पहहल भावगीत

कावयसगरह शीळ अलभसार खणगाठी या कावयसगरहास साहहतय अकादमी परसकार दऊन गौरवणयात आल यालशवाय कचनीचा महाल गफण ह सगरही परकालशत झाल

१) रानारानात गली बाई शीळ - रानारानात गलल बाइ शीळ राया तला र काळवळ नाही राया तला र ताळमळ नाही

थोर राया तझ र कळशीळ २) तझयासाठी - तझयासाठी ककतीदा तझयासाठी र मी दहरी बाधलया खणगाठी__खणगाठी र मी दपारी सोसल ऊन माथी__ऊन माथी र लाववलया मी महदरी साजवाती__साजवाती र

३) वपसाट मन - मन वपसाट माझ अडल र थाब जरासा वनगान रान गणगणल दरात हदव लमणलमणल मधजाल तमान ववणल र थाब जरासा

४) आता - अतरीचया गरढ गभी एकदा ज वाटल गऽ एकदा ज वाटल त परम आता आटल गऽ दर सोनरी सखाच पाहहल आभास मी त रगल आभाळ पवी तच आता फाटल गऽ ५) फार नको वाक - फार नको वाक जरी उच बाधा

फार नको झाक तझा गौर खादा

दोन ननळ डोळ तझ फार फदी साज तझा आह जईचा सगधी

चचतत मऊ माझ जशी रानकळी धद तझी आह नदी पावसाळी शवास तझ माझ जसा रानवारा परीत तझी माझी जशी साजतारा

२) प लश (परषोततम लशवराम) रग (१९१०-१९७८)

कावयसगरह फलोरा हहमसक दोला गधरखा पषकळा दसरा पिी सवानदबोध वपरयाळ सहदगाथा तयाच इतरही गदय लखन परलसद आह

रगयाचया कववता तील हा कावयभाव एक वलशषयपणम कामभाव आह तयाचा पहहला ववशष असा की तो जीवनोतसकतच एक कलपक रप या अथामन तो कववतत वयतत होतो तयाचा दसरा ववशष असा की तयात भारतीय कलचया पराचीन परपरतील ननकोप न-ननतक व ववमतत दषटी आह तशीच तयात आलहाददायक सौदयमदषटीही आह परत या दोन ववशषाहन या कामभावाचा आणखी एक महतवपणम ववशष आह हा कामभाव कवळ शारीररक पातळीवर राहात नाही तो सवतपलीकड जातो सव-अतीत होऊन तो परमात व जञानात उतकरात होत राहतो तयाचया या उतकरमणाचया ककरयतच मानवी मनाच उतकरमण होत असत

१) लपट ओल वसतर होउनी - लपट ओल वसतर होउनी

अग अग तव ललपन घयाव

हळहळणार वसतर रशमी

होउन वरवर घोटाळाव

भईवर ननखळन नवखयापरर तज

दरन रातरी तस पहाव पहाट होता पशमीनयाची

शाल होउनी तज छपवाव २) तरतरधा राधा -

आकाश ननळ तो हरर

अन एक चादणी राधा __

बावरी

यगानयचगची मन-बाधा

ववसतीणम भई गोववद

अन ितर सालळच राधा__

सवचछद

यगानयचगची वपरयवदा जलवाहहनन ननशचल कषण

बन झकल काठी राधा__

ववपरशन

यगानयचगची चचर-तदरा

३) पषकळा

पषकळ अग तझ पषकळ पषकळ मन पषकळातली पषकळ त

पषकळ पषकळ माझयासाठी बघताना ककती डोळ पषकळ तझ दताना पष-पषकळ ओठ बाह गळयात पषकळ पषकळ पषकळ ऊर पषकळाच त पषक-कळावती पषकळ पषकळ पषकळणारी

४) उदगार - आपणाला दोन गोषटी टाळायला हवयात तला मी मला त

अलीकड पनहा सवपनात सारखा तच यतोस का हा माझा इतका धयास

पहहल आठवायला जर इतकी वष लागली

तर ववसरायला ककती लागतील

५) पपर रोज सकाळी चहा वपताना हवा चवीला खरपस पपर चतववतो जो ववशवचच सार ववरघळतो जो पापणयाचवर कामाला जाताना अमची जयात लशदोरी जतरमतर गदीमधय तयमधय जो जना-मनातील सरकवव अतर

३) बा सी (बाळ सीताराम) मरढकर (१९१०-१९८४)

आधननक नवकववतच जनक

कववतला सवम जोखडातन मतत करन सवततर कलयाच शरय मरढकराकड जात तयाचयामळच आजच कवी इततया सहजतन आणण मोकळपणान ललह शकतात

लशलशरागम च परासताववक शरीधर बाळकषण रानड

उततरवारा महणाला -

वसतात फटलली पालवी मद वायबरोबर डलणारी आणण विपोषण करन करन तयावर फलाच व रसाळ फळाच घोस आणणारी कोमल पान शरदऋतपयत सषटीसौदयामत भर घालीत रलसकाना अलपसवलप आनद दत होती हमतात जीववतकायम सपववणयास सरवात करन लशलशरागमाच वळी ती उततरवाऱयाची हहमतषाराची बफम गाराची मागम परतीिा करीत आह

अनक लशलशर आल नन गल झाडाखाली पानाचया पाचोळयात जमलला दाट थर बराचसा मातीत लमळन गला अनक असहाय पान उततरवाऱयाबरोबर उडत चगरतया खात हदगताला गली उरलीसरली थोडीशी कडपारीत अचानक अडकन राहहली कडपारीतलया या पानावरलया लशराचया जाळयात गतकालीन उतकट भावना असपषट उमटललया हदसतात मलल शषक दठ जरठ वपवळा करतडलला पणमभाग आणण लशरा अशा जीणम दहातच तया भावना तग धरन असतात एका दगमम कडयाचया कपारीत सदवान काही पान सापडली ती ही

झाडानी टाकल हहमतषारानी गोजारल गारानी झोडपल आणण उततरवाऱयान चगरतया खात उनहातानहात सोडल आता पनहा तोच उततरवारा तया पानाच शषक सागाड एकतर करीत करीत तथ आला आणण महणाला --

काही कववताच परासताववक - बा सी मरढकर

लशलशरागम परलसधद झालयाला आठ वष झाली तयानतरचया हया पाचपननास कववता

शबदावर थोडी हकमत असली आणण लय तोडवळणी पडली महणज कववता ललहहण फारस कठीण नसत तयापलीकड काही परढील ललखाणात आह ककवा नाही ह वाचकाच ठरववणार तयाच मत अनकल पडल नाही तर लखकान योगय तो बोध घयावा पण भलमकचा टोप चरढवन आणण तळहटपाच पजण घालन नकटीला शारदच सोग घयायला लावण हा तयावर तोडगा खास नाही

मरढकराचया कववतचया नसतया पहहलया ओळी वाचलयातरी तयाच वगळपण सहज जाणवत

१) काळ मारनी गला टपली न कळत

डोतयावरती तळई

उदातततची खदकन हसली जण दररयामचध धोका - समई

२) गणपत वाणी तरबडी वपताना

चावायाचा नसतीच काडी महणायचा अन मनाशीच की

हया जागवर बाचधन माडी

लमचकावनन मग उजवा डोळा

आणण उडवनी डावी लभवयी लभरकावनन ती तलशच दयायचा

लकर बचव जसी गवई

३) तजथ मारत कादवाडी

टाग जराशी ठाकरदवारा खडखडत अन टरम वाकडी कबर मोडनन चाहटत तारा तया नातयावर तग हवली

उतसाहाची हठगळया चोळी

घालनन बसली बोथटलली

लशळी सतनागर झाककत

४) नहाललया जण गभमवतीचया

सोजवळ मोहकतन बदर

मबापररच उजळत यई

माघामधली परभात सदर

५) पतचरली जरर रातर हदवयानी

तरी पपतो कणण काळोख

हसणयाच जरर वड लागल

भकतात तरर अशर चोख

६) वपपात मल ओलया उहदर (अतयत गाजलली कववता)

माना पडलया मरगळलयाववण

ओठावरती ओठ लमळाल

माना पडलया आसततीववण

७) फलाटदादा फलाटदादा यत गाडी जात गाडी फलाटदादा आली ही - पण

लशगल पडला गली गाडी

८) अशा यथलया ससारात

जगणयाचाही चकला पारढा आणण शवटी पररतसथतीचा

गळयाखालती उतर कारढा - सव जनत रहटन | सव जनत ननराशयााः |

सव नछदराणण पचनत | मा कतशचत दख-लॉग भरत ||

४) बा भ (बाळकषण भगवत) बोरकर (१९१०-१९८४)

जञानशवरीचया शबदकलच पदलाललतयाच ऋण बोरकराची शली साततयान वागवीत आली आह बोरकराची रचना चतर व शहाणी होणयासही जञानदवीच बरच सहायय झाल असाव गोमाताकीय सत कवी सोहहरोबा अतरबय याचया पद रचनचा व गोमतकातील लोकगीताचाही काही एक ठसा बोरकराचया शलीवर उमटलला हदसतो बोरकराच वयततततव व कववतव अस ससकारबहल आह तयात आपापत परसपर ववरोधी वाटणारही काही परवाह आहत या रसलपट कवीवर रसवजयम हदसणाऱया गाधीजीचा असलला परभाव अशापकीच बोरकराचा महातमयायन रचणयाचा सकलप ककवा राजकारणात सहभागी होणयाची तयाची उमी यातनच उहदत झालली दधसागर एक साधा धबधबा पण बोरकरानी तयाच वणमन करताना तयातन एक महहमनसतोतर उभ कल हास खदखदन असा दधसागरा लासलया चगररदरीत फक फस पारढरा

हासयी तव वदघोष

सजनाचा हदवय तोष

जीवनकललोळ हषम शभकरा

कषण व ननळा रग बोरकराचया ववशष लोभातला

ननळावल मन ननळावल तन

ननळावल नवनीत घटातन

ननळया वळनतल शीळ ननळी सणख ननळा उरातील पीळ

ननळया ननळया पराणानतल जयोती

ननळी ननळी डोळयातील मोती घननीळाचया ननळया गाललचा ननळा ननळा मी तीळ

(परसतावना चादणवल गोमकलकणी)

बोरकराची गाजलली गीत -

१) कलश तज समजाव साग का भालमनी उचगच राग

हासयाहन मध रसवा हमती उषण हवा

सधयचा साज नवा हा का परणयानराग

२) डोळ तझ बदामी दती मला सलामी

तयानच हा असा मी झालो गड ननकामी

३) तव नयनाच दल हलल ग पानावरचया दवतरबदपरर

तरतरभवन ह डळमळल ग

४) सररवर सरी आलया ग

सचल गोपी नहालया ग

गोपी झालया लभजन चचब

थरथर कापनत ननब-कदब

५) तथ कर माझ जळती हदवयतवाची जथ परतीती

यजञी जयानी दऊनन ननजलशर

घडडल मानवतच महदर

परी जयाचया दहनभमीवर

नाही चचरा नाही पणती तथ कर माझ जळती

६) गडद ननळ गडद ननळ जलद भरनी आल

शीतलतन चपलचरण अननलगण ननघाल

७) जीवन तयाना कळल हो

मीपण जयाच पतव फळापरर

सहजपणान गळल हो

८) सवगम नको सरलोक नको मज लोभस हा इहलोक हवा

ततपत नको मज मततत नको पण यचथल हषम नन शोक हवा

९) नाही पणयाची मोजणी नाही पापाची टोचणी तजण गगौघाच पाणी

पजतलया पानाफला मतय सवाग सोहळा धनय ननमामलयाची कळा

१०) दीपका माडडल तला सोननयाच ताट घडववला जडववला चदनाचा पाट

घरदार परकाशान भारी काठोकाठ दारी आललयाची सोपी कर पायवाट

११) माझया गोवयाचया भमीत गडया नारळ मधाच

कडयाकपारीमधोनी घट फटती दधाच

माझया गोवयाचया भमीत आबया-फणसाची रास

फली फळाच पाझर फळी फलाच सवास

१२) ववरल सगळ सर तरी ही उततर-रातर सरल

ओसरलयावर आपण सजण अशीच ओल उरल

सरल अपली वाट नतथ ही अशीच लाट फटल

पहाट होता सवपन आपल फलात ओलावल

१३) तापलया आहत तारा तोवरी गाऊनी घ

सवपन आह लोचनी ह तोवरी पाहन घ

१४) त गलयावर कफक चादण घरपरसही सन-सक

मल माजरापरी मकी अन दर दोघाचया मध धक

५) मनमोहन गोपाळ नरहर नात (१९१२-१९९१)

कवववयम मनमोहन याची कववता ही एक बडखोर कवीची कववता आह बडखोरपणा हा मनमोहनाचया रतताचाच धमम आह तोड फोडाया शतकाची सरकवली मी वरती बाही अस महणत शतकाना आवहान दऊ इतचछणारा हा बडखोर कवी तयाचया बडखोर वततीची चणक ननरननराळया परकारानी कावयात हदसन यऊ लागली भराभर कववता ललहन तयाची पसतक परलसधद करणयाचा तयानी सपाटा लावला मराठी कववततील साकनतकता नाववनयाचा अभाव कवीची आतमसतषट आणण सवपनरजनातमक वतती अशा अनक दोषाववरधद तयानी साततयान परकट बडच उभारलल परढ परढ तर राजकवीना शह दणयासाठी मनमोहन सवतला लोककवी ही महणन घऊ लागल

आपलया परोगामी ववचाराची अलभवयतती मनमोहनानी मोया अवसान कलली आह मतीभजन या कववतत दवाचया छाताडावर घणाच घाव घालायला सजज झालला कवी दवाला एक आरोपपतरच वाचन दाखवतो तझया दवहाऱयाशी लाख समया आणण मी मातर हदडकीचया रॉकलला महाग

तझया दारात चौघड आणण माझया वाटयाला मातर चगरणीचा भोगा अशा ववरोधातन सवम आरोपाची फर झडत

मनमोहन मातसमान वदासमान असललया सतरीची सतती गातात व परषाना बजावन सागतात की ज सवाततरय तमहाला हव तच तमही तसतरयानाही दया सतरी-पाववतरय तमही जपा पण हाच कटाि परष-पाववतरयाबददलही ठवा

मनमोहनाची दोन भावगीत खप परलसधद होती

१) कसा ग गड झाला कणी ग बाई कला - राध तझा सल अबाडा

२) मतरतरणणनो साग नका नाव घयायला

नका ववचार सवारी कशी

हदस कशी आणण हस कशी

कस पाडल मला फशी

कशी जाहल रातज-खषी

नजीक यत महतम-वळा

मतरतरणणनो साग नका नाव घयायला

३) शरषठ कवी जनमाला याया मराहठच गभामशय कोत |

अभग ओवयाचया सोपयाशया

ननसरडयातनी मलगी वारढली

ववधर ससकत तयालश शारदा

बळ बळ ही गोडड जोडली

धानय दळाया जाती घडली-ितरी शालन कणीस नवहत |

शरषठ कवी जनमाला याया मराहठच गभामशय कोत |

४) राजकवीना थोबाडाया लोककवी मी पहहला झालो |

इगरतज राजयामधल भारत

शालन तयातल वपवळ तकड

जसती तलवारी मयानातन

घालन राज कफरती नागड

तयाच भाट पाहन मनी मी - जवहा शरमननया गलो

राजकवीना थोबाडाया लोककवी मी पहहला झालो |

५) एक अतयत गाजलल गीत - ती पहा ती पहा बापजीची पराणजयोती

तारकाची समनमाला दव तयाना वाहती

६) कसमागरज ववषण वामन लशरवाडकर (१९१२ -१९९९)

कसमागरज महटल की तयाचया गजाम जयजयकार करातीचा हया ओळी आठवतात

१९३९ साली डमडम यथील तरगातील राजबदयानी अननतयाग कला आणण पराणानतक उपोषणाचया तयाचया भयकर ननशचयान सवम दशाच लि डमडम तरगाकड वळल तया राजबदयाच करानतमय जीवन तयाची अचल धययननषठा आणण जीवनमतानाही चतनय दणारी दशभतती ही आठवन सवाची अतकरण आदरान भरन आली

तयापरसगी लोकाना खालील कावयपतती ऐक आलया १) गजाम जयजयकार करातीचा गजाम जयजयकार अन वजाच छातीवरी घया झलन परहार

पदोपदी पसरन ननखार आपलयाच हाती

होऊननया बहोष धावलो धयय पथावरती

कधी न थाबलो ववशरातीसतव पाहहल न माग

बाध न शकल परीतीच व कीतीच धाग

एकच तारा समोर आणणक पायतळी अगार

होता पायतळी अगार

गजाम जयजयकार करातीचा गजाम जयजयकार (कसमागरज वय वष २७)

२) कोलबसाच गवमगीत - मागम आमचा रोध शतती ना धन ना दारा

घराची वा ववतभर कारा

मानवतच ननशाण लमरव महासागरात

तजकनी खड खड सारा

या गीतातलया तयाचया ओळी नव जग ननमम पाहणाऱया आजचया मानवालाही मागमदशमक आहत

तयाचा पहहला कावयसगरह जीवनलहरी जीवनलहरीतील कसमागरज नवया जाणणवन ववशाखत परगट झालल हदसतात सवपनाची समापती ह अनतसदर परमगीत महणज कसमागरजाचया कलपकतन काठोकाठ भरलला अमत कलश आह ही कववता ककतीही वळा वाचली तरी रलसक मनाची तपती होणार नाही

३) कारढ सख गळयातील - तझ चादणयाच हात

कषिनतजाचया पलीकड - उभ हदवसाच दत

४) लललाव या कववतत भाडवलशाही समाजरचनत सावकाराचया टाचखाली चचरडलया जाणयाऱया शतकऱयाच कवीन कलल चचतरण कणाला हदयसपशी वाटणार नाही कषटकरन अधमपोटी राहणाऱया तया बापडयाचया झोपडीतन धानय बाजल थाळी गाडगीमडकी वगर सवम वसत लललावाकररता बाहर कारढलया जातात तयाच उपाशी पोर भकन वयाकळ होऊन रड लागत गरीब तरबचारी शतकरीण तयाला शात करणयाकररता पाज लागत लगच सावकाराच लि नतचयाकड जात आणण ऊर उघड त नतच नयाहळोनी

थोर थलीनतल वाजवीत नाणी

आणण ही र पसतस सावकार

उड हासयाचा चहकड ववखार

५) जया समाजरचनत गरीबाचया जगणयाचया हतकाचा आणण सतरीचया शीलाचा असा लललाव माडला जातो ती समाजरचना शतय नतततया लवकर नषट झाली पाहहज असा तवष वाचणाऱयाचया मनात उतपनन करणयाची शतती या कववतत ननसशय आह

जना धमम जनी नीती जनी समाजरचना महणत दवाला शरण चला तो दयाघन आह सवम दखाचा पररहार करणयाला तोच समथम आह पण हा उपदश भोदपणाचा नसला तरी मखमपणाचा आह ह कसमागरजाना कळन चकल आह मानवजातीन जया हदवशी दगडातन दव ननमामण करन तयाचयापरढ आपल डोक वाकववल तयाच हदवशी हदवशी नतन आपलया परगतीचया मागामत एक अनललघनीय धोड ननमामण करन घतली हा कालपननक दव दबमळाचा लमतर होऊ शकत नाही तो सतताधाऱयाना आणण सपततीवालयाना मातर सहायय कर शकतो महणनच दवाचया दारी या कववतत कसमागरज दवाची जी सभावना करतात ती अगदी यथाथम वाटत

महणतात तझया दयला न अत

पकारती सत थोरी तझी

चचमणयाचया घरा लावसी मशाल

कवरढी ववशाल दया तझी

जळातल जीव तापत दपारी

वाळवटावरी ओरढसी त तझया महहमयाची परचड पराण

गमती तराण अथमहीन

६) कोटयवधी जगतात तजवाण जगती अन मरती

जशी ती गवताची पाती

नाववक आमही परत कफरतो सात नभाखाली

ननलममतो नवकषिनतज परढती चला उभारा शभर लशड ती गवामन वरती कथा या खळया सागराला

अनत अमची धययासततत अनत अन आशा

ककनारा तला पामराला

७) वा रा (वामन रामचदर) कात (१९१३-१९९१)

टोपणनाव - रसाळ वामन अलभतजत आणण कातकावयसगरह दोनली rsquoपहाटताराrsquo rsquoबगळयाची माळrsquo मरणगध (नाटयकावय) मावळत शबद रदरवीणा वाजली ववजची टाळी वलाटी rsquoशततारकाrsquo rsquoसहज ललहहता ललहहताrsquo पहाटतारा फटतकार वलाटी

गाजललया काही कववता गाणी - १) आज राणी पववमची ती परीत त माग नको २) तया तरतळी ववसरल गीत

३) बगळयाची माळ फल अजनी अबरात

४) राहहल ओठातलया ओठात वड शबद माझ ५) भट होती आपली का ती खरी की सवपन माझ

६) सखी शजाररणी त हसत रहा हासयात पळ गफीत रहा

परसकार - १९६२-६३ वलाटी या कावयसगरहास महाराषटर शासनाचा परसकार

१९७७-७८ मरणगध या नाटयकावयास महाराषटर शासनाचा परसकार

१९७९-८० दोनली या कावयसगरहास महाराषटर शासनाचा कशवसत परसकार

१९८९-९० मावळत शबद या कावयसगरहास महाराषटर शासनाचा कशवसत परसकार

सनमान - १९८८ महाराषटर साहहतय पररषद पण याचयातफ उतकषट वामयसवसाठी सनमान

१९८९ महाराषटर साहहतय पररषद हदराबाद याचयातफ उतकषट वामयसवसाठी सनमान

१९८९ महाराषटर राजय साहहतय ससकती मडळातफ परदीघम वामयसवसाठी गौरववतती दऊन सनमान

८) पदमा पदमा ववषण गोळ (१९१३-१९९८)

या मराठी कवनयतरी लणखका नाटककार होतया

कववतासगरह -

आकाशवडी शरावणमघ परीनतपथावर ननहार सवपनजा सवपन

१) आमही कलीनाचया कनया - आमही कलीनाचया कनया चाफकळया पानाआड

मळी माड ना आरास मगधपण लाव वड आमही कलवती कनया वाद फकाचा ना घाल

शबद चतर मोजक हहर-माणकाशी तोल

आमही कलशीलवती नाही बोलणार परीत

कलीनाचया डोळयानाच समजल गरढ हत (नीहार)

२) लकषमण रषा - तच एकदा महटल होत

परीत ववसरण अशतय नाही परामाणणक त -- ववसरलासही मलाच पण त जमल नाही ववसरलास त -- मी झाल

र कवळ गहमहदरभषा ववसरनी जाया तला मजपरढ

मीच ओहरढली लकषमणरषा (नीहार)

३) सवपनमयी - तझया नाजक बाधयाला राजहसीची गोलाई

तझया चरणचालीत नाचगणीची चपळाई

तझया हसऱया डोळयात आकाशाची ग ननळाई

काळया कसात शवासात दरवळ जाईजई

तझया मदल कातीला ताजया दधाची णझलई

तझया कतकी सपशामत चादणयाची शीतळाई (नीहार)

४) आमही महाराषटरकनया - आमही महाराषटरकनया

माय मराठी आमची सवगामहनीही आमहाला

माया मराठी भमीची (आकाशवडी)

५) अवखळ य पोरीसमान - अवखळ य पोरीसमान आज सकाळ

तोडीत गळयातील सोनयाची फलमाळ

नादात वाजववत रमझम अपल चाळ

घरटयातनन उडवी खगास हीच खटयाळ (नीहार)

९) इहदरा इहदरा नारायण सत (१९१४-२०००)

कावयसगरह

गभमरशीम ननराकार बाहलया मरवा मगजळ मदी रगबावरी वशकसम फलवल शला

कथासगरह - कदली चत शयामली इहदरा सत याचया समगर कववता

१९५०चया दशकात तयानी सतरीवादी कववता ललहणयावर आपल लि क हदरत कल आई पतनी मलगी या नातयातन भारतीय सतरीच हदसणार खडतर जीवन तयानी आपलया कववतामधन हळवारपण माडल आह

परसकार - साहहतय अकादमी परसकार गभमरशीम अनत काणकर परसकार गभमरशीम

साहहतय कला अकादमी परसकार घघरवाळा महाराषटर शासन परसकार शला रगबावरी मगजळ कसमागरज परनतषठानचा जनसथान परसकार

१) झोका - उच उच माझा झोका

झोका बाधला आकाशाला झोका चरढता उतरता

होतो पदर वारा वारा

२) कटाळा आला आह मलाचा तयाचया

खाणयावपणयाचा हटाचा तयाचया दगयाधडगसाचा कटाळा आला आह हयाचा हयाचया बोलणयाचालणयाचा सवयीलकबीचा एकण तपलशलाचा कटाळा आला आह घराचा सजललया

दालनाचा टीपदार दखरखीचा चववषट रसोईचा तरी पडदा पडतो आह वर जातो आह

सवम काही ठाकठीक आह

३) नको नको र पावसा असा चधगाणा अवळी घर माझ चदरमौळी आणण दारात सायली नको नाच तडातडा असा कौलारावरन ताब-सतली-पातली आण मी भाडी कोठन

४) दारा बाधल तोरण घर नाचल नाचल कधी यणार अगणी सोनचाफयाची पाउल

ववदा करदीकर वसत बापट आणण मगश पाडगावकर

वसत बापट ववदा करदीकर आणण मगश पाडगावकर या कवीनी सतत चाळीस वष बहनमहाराषटरात परवास करन आपलया कावयवाचनान मलख गाजववला तया काळात तयाचया कववतानी मराठी रलसकाना वड कल होत कावयरलसकावर गारड करणारी एक अजब बहोषी या नतघाचया कावयवाचनात असायची १९५० त १९९० अशी तबबल चार दशक या नतघाचया कावयवाचनाची मोहहनी कायम होती

माझ भागय अस की याच कायमकरम होत असत तो काळ माझया शाळा कॉलज आणण नतर नोकरीची सरवातीची काही वष असा होता मबईत होणार कायमकरम मी सहसा चकवीत नस तयामळ त वाचन दाखवीत असललया कववता तोडपाठ झालया होतया आजही आठवल की जनयाकाळात रमन जातो

१९९०चया दशकानतर मातर उतारवयामळ नतघानीही कायमकरम कमी कल आणण नतर या तरयीतल एकक जण गळायला लागल आधी वसत बापट गल नतर ववदानी ननरोप घतला आणण शवटी या जनमावर या जगणयावर शतदा परम कराव महणणा र मगश पाडगावकरही गल मातर बापट-पाडगावकर-करदीकर कणीही नसल तरी तयानी रजवलली कावयवाचनाची गोडी मातर मराठी मनामनात णझरपली आह

बापट-पाडगावकर-करदीकर या नतघाचयाही कावयाच रप एकमकापिा वगळ होत वसत बापटाची कववता ससकतपरचर आणण रोमतनटक होती पाडगावकराची कववता भावकववता होती तर ववदाची कववता या दोघापिा वगळी महणज क दरसथानी माणस असलली वासतववादी होती परत वगळया धाटणीचया तीन शली एकतर ऐकायला लमळत असलयामळ रलसक तयाचया कावयवाचनाला आवजमन हजरी लावायच तयाचया या कावयवाचनाचया यशाच गमक तयाचया कावयवाचनाचया शलीतही होत

वसत बापटाचा आवाज काहीसा वपचका होता पण तयाचयात नट दडलला असलयामळ सपारी ककवा अससल लाकड भतकम गाठ ताठर कणा टणक पाठसारखया कववता त महणायच तवहा रलसकासमोर ती कववता दशयमान वहायची

ववदाचा आवाज तयाचया कववतसारखाच टोकदार होता तयामळ तया आवाजात धोडया नहावी ककवा ती जनता अमर आहसारखी कववता ऐकताना एकदम भारन जायला वहायच

तर कववतावाचन करताना मगश पाडगावकर एकदम खजामतला आवाज लावायच या आवाजात सलाम ककवा एक तजपसी आह माझया खोल मनात दडनसारखया कववता महणताना तयाचा एकदम आशवासक सर लागायचा या वलशषटयामळच या तरयीन मराठी र लसकावर अिरशाः अचधराजय गाजवल ववशष महणज पस मोजन घऊन मग आपली कववता ऐकवायची सवय या नतघानीच महाराषटराला लावली

१०) ववदा करदीकर (१९१८ - २०१०) -

ववदानी मराठी कववतत अनक परकारच परयोग यशसवीरीतया हाताळल उदा ववरवपका मराठी बालकववता ललहन एक नवा पायडा पाडला

तयाच कावयसगरह - शवदगगा (१९४९) मदगध (१९५४) धपद (१९५९)जातक (१९६८) ववरवपका (१९८०) सहहता (१९७५) आहदमाया (१९९०) मलासाठी - राणीचा बाग (१९६१) सशाच कान (१९६३) परी ग परी (१९६५)

२००६ साली तयाना जञानपीठ परसकारान सनमाननत करणयात आल

तयानी सवतच सवतचया कववताच इगरजी भाषातर Vinda Poems (१९७५) या नावान परकालशत कल तयानी लघननबधही ललहहल

जञानपीठ परसकार (२००६) लमळवणार त नतसर मराठी कवीलखक तयापवी १९७४ साली जयषठ लखक ववषण सखाराम खाडकर आणण १९८७ साली कवववयम कसमागरज याना हा मनाचा परसकार लमळाला होता

१) चचधी - (तयाचया कववता वाचनाचया कायमकरमात परढील पाच कववता हमखास असायचया) चचधी होती कषणआधी चचधी उरली कषणनतर काळोखाची हटचभर चचधी

बरहमाच लपवी अवडबर या चचधीशी जपन बोला सजनापासन सरणापावत

चचधीचा लमचलमचतो डोळा २) सब घोड बारा टतक - तजतकी डोकी नततकी मत तजतकी लशत नततकी भत कोणी मवाळ कोणी जहाल कोणी सफद कोणी लाल कोणी लठठ कोणी मठठ कोणी हठल कोणी घट कोणी कचच कोणी पतक सब घोड बारा टतक

३) तरणपणी - (ववरवपका) -

लहानपणी तयान एकदा दयाममधय

लघवी कली आणण आपल उवमररत आयषय

तयामळ

दयामची उची ककती वारढली

ह मोजणयात खची घातल

४) तच त - सकाळपासन रातरीपयत तच त तच त माकडछाप दतमजन तोच चहा तच रजन तीच गाणी तच तराण तच मखम तच शहाण सकाळपासन रातरीपयत तच त तच त

५) घता - दणाऱयान दत जाव घणाऱयान घत जाव घता घता एकहदवस दणाऱयाच हात घयाव ६) झपताल - ओच बाधन पहाट उठत तवहापासन झपाझपा वावरत असतस करकरणाऱया पाळणयामधन दोन डोळ उमल लागतात आणण मग इवलया इवलया मोदकमठीतन तझया सतनावर

बाळस चरढत उभ नसन वावरत असतस तझया पोतऱयान

महातारी चल पनहा एकदा लाल होत

सदर भावगीत - १) माग नको सखया ज माझ न राहहलल

त एक सवपन होत सवपनात पाहहलल

२) सवमसव तजला वाहनी माझया घरी मी पाहणी

साग कस सार तला साग कस र याहनी

३) घउनी जा सवम माझ काहहही ठव नको दख माझ एकटीच तवरढ नऊ नको

११) वसत बापट - ववशवनाथ वामन बापट (१९२२ - २००२) -

बापट तरण वयातच भारताचया सवाततरयलढयात सहभागी झाल होत इस १९४२ चया चलजाव चळवळीत तयाचा सहभाग होता ऑगसट १९४३ पासन जानवारी १९४५ पयत त तरगात होत

त हदललीचया साहहतय अकादमीच सदसय होत लहानपणापासन बापटावर राषटरसवा दलाच आणण सान गरजीचया सहवासाच ससकार झाल शवटपयत त राषटरसवा दलाशी सलगन होत

तरबजली हया तयाचया पहहलया कावयसगरहावर हया ससकाराचा परभाव सपषटपण जाणवतो अकरावी हदशा सकीना आणण मानसी ह तयाच rsquoतरबजलीrsquoनतरच कावयसगरह होत तयानी लहान मलासाठीही कववता ललहहलया वसत बापट इस १९८३ त इस १९८८ या काळात साधना ननयतकाललकाच सपादक होत

पौराणणक व ऐनतहालसक कथानकावरची तयाची नतयनाटयही परभावी ठरली rsquoकवळ माझा सहयकडा ही तयाची कववता सवमतोमखी झाली गगन सदन तजोमय सारख अपरनतम पराथमनागीत तयानी ललहहल काललदासाचया ववरही यिाची वयाकळता तयानी मघहदयाचया रपान मराठीत आणली तयाची rsquoसकीनाrsquo उदमचा खास लहजा घऊन परकटली आणण rsquoतला न ठवील सदा सलामत जर या माललक दननयचा कसा सकीना यकीन यावा कमाल तयाचया ककमयचाrsquo सागन गली

१९९९ मधय मबई यथ झाललया ७२ वया अणखल भारतीय मराठी साहहतयसमलनाच अधयिपदही तयानी भषववल होत

यगोसलोतवहयातील आतरराषटरीय कववसमलनात भारताच अचधकत परनतननधी महणनही त सहभागी झाल १९७७ व १९९३मधय अमररकत आणण १९९२ मधय आखाती दशात तयाचा कावयदशमन हा कायमकरम झाला चगा मगा अबडक तबडक आमही गरगर चगरकी कफरकी फलराणीचया कववता आणण परीचया राजयात ह तयाच बालकववतासगरह आहत तर बालगोववद ह बालनाटय तयानी ललहहल


अकरावी हदशा अनालमकाच अभग आणण इतर कववता अबडक तबडक (बालकववतासगरह)

अहा दश कसा छान आजची मराठी कववता (सपाहदत सहसपादन डॉ चारशीला गपत)

आमहा गरगर चगरकी (बालकववतासगरह) चगा मगा (बालकववतासगरह) ताणबाण

तजसी परीचया राजयात (बालकववतासगरह) परवासाचया कववता कफरकी (बालकववतासगरह)

फलराणीचया कववता (बालकववतासगरह) तरबजली मानसी मघहदय रलसया राजसी शततारका

शतकाचया सवणममदरा लशग फककल रणी शर मदामचा पोवाडा सकीना सत

वसत बापट याचया गाजललया कववता

१) कवळ माझा सहयकडा -

भवय हहमालय तमचाअमचा कवळ माझा सहयकडा

गौरीशकर उभया जगाचा मनात पतजन रायगडा

तमचयाअमचया गगायमना कवळ माझी लभवरथडी

पयार मला ह कलभनन कातळ पयार मला छाती ननधडी

मधगजन लखलाभ तमहाला बोल रागडा पयार मला

णिसत बद ववशवाच शासत तकयाचा आधार मला

चधक तमच सवगमही साती

इथली चतरबन मी माती

या मातीच कण लोहाच तणपातयाना खडगकळा

कषणचया पाणयातन अजनी वाहतस लावहा सगळा

२) गगन सदय तजोमय गगनसदन तजोमय

नतलमर हरन करणाकर

द परकाश दई अभय

छाया तव माया तव

हच परम पणयधाम

वाऱ यातन ताऱ यातन

वाचल तझच नाम

जगजीवन जनन-मरण

ह तझच रप सदय

३) बाभळझाड अससल लाकड भतकम गाठ

ताठर कणा टणक पाठ

वारा खात गारा खात बाभळझाड उभच आह

जगल आह जगत आह

काकळतीन बघत आह

खादयावरती सताराच घरट घऊन उभच आह

४) सदव सननका परढच जायच सदव सननका परढच जायच

न मागती तवा कधी कफरायच

नभात सननका परभात यउ द

खगासव जगा सखात गाउ द

फलाफलावरी सवणम शोभ द

जगास शातता सहासय लाभ द

न पाय तोवरी तझ ठरायच

सदव सननका परढच जायच

५) लावणी इवलीची - (कायमकरमात हमखास महणत असत ) इटक इवली लभगरभावली बबबळतरबजली काळीभोर

चचटतक चचमणी चटतक तजवणी खळकन हास फट तरबलोर

पकम रचोळीमधली पोर

झकम न झाली फलटपोर

नाचणनजरी सळसळपदरी छळछळ छळत नछटनछचोर

६) लावणी अखरचया ववनवणीची ततमह जीव लावला मतर आपल जन

कलत माफ ततमह शभर माझ गनह

ह एकच आता अखरच मागण

ही मफल अपली अखड चालो अशी

अतमह जाणारच की कधीतरी पटहदशी

१२) मगश पाडगावकर - मगश कशव पाडगावकर (१९२९ - २०१५ )

परसकार - महाराषटर भषणपरसकार साहहतय अकादमी परसकार (इस १९८०)

सलाम या कववतासगरहासाठी याना इस १९८० साली साहहतय अकादमी परसकार दऊन गौरवणयात आल

परकालशत साहहतय अफाटराव आता खळा नाचा आनदऋत आनदाच डोही उदासबोध उतसव कबीर (कबीराचया दोहयाचा अनवाद) कववता माणसाचया माणसासाठी कावयदशमन गझल चगरकी चादोमामा छोरी तजपसी झल बाई झला तझ गीत गाणयासाठी तणपण तरतरवणी धारानतय नवा हदवस ननबोणीचया झाडामाग फलपाखर ननळ ननळ बबलगम बोलगाणी भटक पिी भोलानाथ मीरा मखवट मोर राधा वारढहदवसाची भट

वातरहटका वादळ (नाटक) ववदषक वड कोकर शबद शलममषठा शोध कववतचा सलाम सटी एतक सटी सर आनदघन सरदास िणणका

मगश पाडगावकर याचया काही ववशष परलसद कववता

१) मी फल तणानतल इवल - जरी तणझया सामरथयामन

रढळतील हदशाही दाही

मी फल तणानतल इवल

उमलणार तरीही नाही

२) ननलममती - कळल जया िणी अधाराला

नितराशी अपल नात

जया िणण भदनन भमीचा ठार

रजन आल हहरव पात

३) सतकार - पहहलया हहरवया तणपातयाचा आज अस सतकार

उरी जवहा जवालारस झलन

धरतीन तप कल दारण

सकता सकता नदया महणालया हाच ववशवसहार

पहहलया हहरवया तणपातयाचा आज अस सतकार

४) अहो जग परढ गल - (ही कववता त आपलया सरवातीचया काळात हमखास वाचीत असत) घराघरात घमल तवहा ततयाच अभग

ननजललया मनातला परकटला पाडरग

अमतात पजा तजकी अशी जञानशाची ओवी

होती आणीत मनाना नवी अमत-पालवी

आता सार बदलल

अहो जग परढ गल

ववसरा तो जना घोष रखमाईवरा बापा आता ओठओठावर लारीलपपा लारीलापपा

५) तझ गीत गाणयासाठी - नतनही लोक आनदान भरन गाउ द र

तझ गीत गाणयासाठी सर लाव द र

६) शरावणात घन नीळा बरसला -

शरावणात घन नीळा बरसला ररमणझम रलशमधारा उलगडला झाडातन अवचचत हहरवा मोरवपसारा

७) अशी पाखर यती - अशी पाखर यती आणणक समती ठवनी जाती

दोन हदसाची रगत सगत दोन हदसाची नाती

८) पहहलीच भट झाली -

पहहलीच भट झाली पण ओरढ ही यगाची

जाद अशी घड ही या दोन लोचनाची

९) अखरच यनतल माझया हच शबद ओठी लाख चका असनतल कलया कली पण परीती

अतयत गाजलली काही गीत

१) जवहा तझया बटाना उधळी मजोर वारा २) दार उघड दार उघड चचऊताई चचऊताई दार उघड ३) साग साग भोलानाथ पाऊस पडल काय ४) कधी बहर कचध लशलशर परत दोनही एक बहाण ५) लाजन हासण अन हासन त पहाण ६) भट तझी माझी समरत अजन तया हदसाची ७) शबद शबद जपन ठव बकलळचया फलापरी ८) शकरतारा मद वारा चादण पाणयातनी ९) असा बभान हा वारा कठ ही नाव मी नऊ १०) या जनमावर या जगणयावर शतदा परम कराव ११) जवहा नतची नन माझी चोरन भट झाली १२) दर आतम साग कणी छडडली असावरी १३) शबदवाचन कळल सार शबदाचया पललकडल १४) हदवस तझ ह फलायच झोपाळयावाचन झलायच १५) माझ जीवनगाण माझ जीवन गाण १६) मी फल ही वचताना साज झाली १७) डोळयात साज वळी आण नकोस पाणी १८) एक तजपसी आह खोल माझया मनात दडन १९) माग हव त गड त माझ पख माग नको २०) सागा कस जगायच कणहत कणहत की गाण महणत

एकदा पाडगावकराची पावसावरची कववता ललजजतन पाहहली आणण पाडगावकराना ववचारल आमचया जाहहरातीत वापर का ही कववता पाडगावकरानी आनदान परवानगी हदली आणण ती जाहहरात अनोखी ठरली पाडगावकराचया काही नमनदार पाऊस-कववता

ररमणझम पावसात जाऊ ग

गण गण गाण गाऊ ग थब टपोर आल ग

सगळ गोकळ नहाल ग

थइथइ नाचत नहाऊ ग


१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)

कायमितर साहहतय पतरकाररता राजकारण चचतरपट लशिण

साहहतय परकार कथा कादबरी कववता चररतर लखन वततपतरात सदरलखन

शाता शळक या क दरीय कफलम परमाण मडळाचया तसच राजय नाटक पररननरीिण मडळाचया सदसय होतया

शाताबाईची गीत डॉ वसत अवसर यानी आपलया नावान परकालशत कली

अगतपगत अनोळख अलौककक आधळी इतसतत इताथम एक गाण चलीच

कावयसगरह कववता ववसावया शतकाची कववता समरणातलया कळयाच हदवस फलाचया राती

काही जवळ काही दर ककनार मनाच गोदण चौघीजणी जनमजानहवी जाणता अजाणता तोच चदरमा तरतरवणी गलजार धळपाटी ननवडक शाता शळक

पतरम पषपम पावसाआधीचा पाऊस पवम सधया बासरी मधसचय मनातल घर मघदत

अनवाद रगरषा रपसी रशीमरघा लललत नभी मघ चार लकरवाळी वडीलधारी माणस

वषाम शातसमरण शरावण लशवरा सतीचा वाडा ससमरण

असखय परलसद गीतापकी काही मोजकीच -

१) अपणाम तप कररत काननी २) आज चादण उनहात हसल ३) आज मी आळववत कदार ४) आला पाऊस मातीचया वासात

५) आली सखी आली वपरयामीलना ६) ऋत हहरवा ऋत बरवा ७) कलश गौळण राधा ८) कळयाच हदवस फलाचया ९) का धररला परदश १०) काटा रत कणाला ११) काय बाई साग १२) ककलतरबल ककलतरबल पकषि

१३) गगना गध आला १४) गजानना शरी गणराया १५) गणराज रगी नाचतो १६) चादणया रातरीतल त

१७) छडडयलया तारा १८) जय शारद वागीशवरी

१९) जाईन ववचाररत रानफला २०) तजवलगा राहहल र दर

२१) ज वड मजला लागल २२) तला न कळल मला न

२३) तोच चदरमा नभात २४) दाटन कठ यतो २५) ननळया अभाळी कातरवळी २६) नाही यथ कणी कणाचा २७) पपपा सागा कणाच २८) पनवचा चदरम आला २९) परीनत जडली तझयावरी ३०) मधयरातरतरला पड नतचया ३१) मनाचया धदीत लहरीत ३२) मराठी पाउल पडत परढ

३३) मागत मन एक काही ३४) माग उभा मगश

३५) माज रानी माज मोगा ३६) माजो लवताय डावा डोळा ३७) माझी न मी राहहल ३८) मी डोलकर डोलकर

३९) रपास भाळलो मी ४०) रशमाचया रघानी

४१) वादलवार सटल गो ४२) शारद सदर चदरी ४३) शाल हहरवा पाच नन ४४) शर अमही सरदार

४५) साग कशी वपरया मी ४६) हाऊस ऑफ बमब

४७) ही चाल तरतर ४८) ही वाट दर जात

४९) ह बध रशमाच

शाता शळक याना लमळालल परसकार

गहदमा गीतलखन परसकार १९९६ सरलसगार परसकार (rsquoमाग उभा मगश परढ उभा मगशrsquo या गीतासाठी) क दर सरकारचा उतकषट चचतरगीत परसकार (चचतरपट भजग) यशवतराव चवहाण परनतषठान परसकार (२००१) साहहतयातील योगदानाबददल

१९९६ या वषी आळदी यथ झाललया अणखल भारतीय मराठी साहहतय समलनाच अधयिपद

१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)

साहहतय ितरातील योगदानासाठी याना १९९८ चा पदमशरी परसकार दणयात आला कावयसगरह ऐसा गा मी बरहम जाहीरनामा नवया माणसाच आगमन माझ ववदयापीठ सनद

परसकार - कसमागरज परनतषठानचा जनसथान परसकार (२००४) मधयपरदश सरकारचा कबीर परसकार

पदमशरी परसकार (१९९८)

नारायण सव ह परभणी यथ इस १९९५मधय भरललया अणखल भारतीय मराठी साहहतय समलनाच अधयि होत

१) गाण - छानस घरकल नादत गलमोहराखाली

कवळ काकण ककणककणली असती रोजच आला असता चदर णखडकीत

नितरापलीकडची एक दननया असती भरलया पोटान अगा पाहतो जर चदर

आमहीही कणाची याद कली असती २) लालबाग - तझयाच कशीचा आधार घतघत

कौलारी छपराचा आडोसा घत

गरथ लनननचा पठण कला आमही

बध तोडणारा हातोडा घतघत

३) लत अगावर सडलली

तमची दननयाच ननराळी

अमची दननयाच ननराळी

४)

एका नवया सघषामत - हा माझाही दश आणण तयातील ह पोकपोकस लोक

आपलया घरालाच अस पोकपण याव तर काय कराव

१५) आरती परभ - (१९३०-१९७६) चचतामणी तरयबक खानोलकर

कावयसगरह जोगवा- १९५९ हदवलागण - १९६२ नितराच दण - १९७५

सगीत नाटक अकादमी परसकार - १९७६ व साहहतय अकादमी परसकार १९७८ तयाचया नितराच दण या कावयसगरहास

सगीतकार हदयनाथ मगशकर यानी तयाचया गीताना चाली लावलया आणण ती गीत अजरामर कली

गल दयायच राहनी य र घना त तवहा तशी वगर

तयाचया गाजललया कादबऱया रातर काळी घागर काळी कोडरा तरतरशक गणराया आणण चानी

गाजलली नाटक - एक शनय बाजीराव अजब नयाय वतमळाचा

१) मनाचा दगड - गल दयायच राहन

तझ नितराच दण

आसपास आता कळया आणण थोडी ओली पान आता मनाचा दगड

घतो कणहत उशाला होत कळयाच ननमामलय

आणण पानाचा पाचोळा (जोगवा)

२) आड यत रीत - नाही कशी महण तला महणत र गीत परी सार हलतयान आड यत रीत नाही कशी महण तला ववडा र दपारी परी थोराचया समोर घयायची सपारी नाही कशी महण तला पहाटगाणी परी घालायच आह तळशीच पाणी (जोगवा)

३) य र घना - य र घना य र घना

नहाव घाल माझया मना

फल माझी अळमाळ

वारा बघ चरगळ

नको नको महणताना

गध गला रानावना (हदवलागण)

४) उदासी - ती यत आणणक जात यताना कचध कळया आणणत जाताना पण फल मागत यण-जाण दण-घण

असत गाण ज न कधी ती महणत

ती यत आणणक जात (नितराच दण)

५) त - त तवहा अशी त तवहा तशी त बहराचया बाहची त ऐल राधा

त पल सधया चापकळी परमाची त कणी पिी वपसावर निी

कववतचया ईशवराची (नितराच दण)

गीतकार - (हा सवततर भाग कला आह)

एक काळ होता की गीतकाराना कवीपिा कमी समजत असत पण भारा ताब शाताबाई शळक मगश पाडगावकर इतयादी कवी अस होत की त कववता तर करीतच तसच गीतही ललहहत परढ हा भद नाहीसा झाला एक गोषट परकषामन जाणवत गीतकाराना कवीपिा जासत परलसदी लमळत

१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)

राजा बरढ महणज कववमनाच एक राजतरबड वयतततमतव अबोल परत कलपनाववलास मातर दाडगा ककतयक नवीन कलपना तयानी अमलात आणलया मराठी साहहतय सभची सथापना कथाकथन हया परकाराची ननलममती आणण पररणा तयाचीचकववालीची जगलबदी हा परकार तयातलाच उततम शबदरचना करण हा हातखडा महणन अनक नाटयगीत चचतरपटगीत आणण भावगीत ह सहजरीतया ललहहत असत - बबन बरढ (राजाभाऊच धाकट बध)

ह सपादक चचतरपट अलभनत गदय लखक नाटककार कादबरीकार कथाकथनकार आणण गायक असल तरी तयाची खरी ओळख मराठी कवी आणण गीतकार अशीच होती

राजा बरढ यानी १९४० चया आसपास lsquoलसरको कफलमस मधय दोन वष तयानी काम कली १९४२ मधय त rsquoपरकाश सटडडओत रज झाल बध बबनराव याचया मदतीन तयानी सवानद चचतर ही ससथा उभी कली

सवाततरयवीर सावरकर ह राजा बरढ याच दवत होत तयाच राषटरपरम तयाचया lsquoकरानतमाला (१९५२) या सगरहात २१ कववता आहत सवाततरयपवम आणण सवाततरयोततर काळातील दशभतततपर गीत आहत परतयि सावरकरानी lsquoपरसतावनत lsquolsquoआपण सवताःच नामवत सपरनततषठत परनतभासपनन साहहततयक असलयान माझया परसतावनची गरज नाही अस गौरवोदगार कारढल आहत

rsquoकरानतमालाrsquoतील lsquoववसमतीत गफलली करानतमाला lsquoगगनात आज जो चदर सख लमरवावा त तज घऊनी कररती काजव कावा तो बाब गन कोतवाल उरलल ववसरलो अनालमक ककती बळी गलल

lsquoसजला सफला दश आमचा lsquoहहमालय चथजला चथजला धीरचा गगा लसधतनी वाहतो परवाह रचधराचा अशा सवमच कववतामधय मगल पाड हतातमा फडक चाफकर सनापती बापट अशा करानतवीराची नाव गफन तयाना जनतन ववसमतीत टाकलयाच दाःख वयतत कल आह

lsquoघड द पनहा एकदा भारत मधन सावरकराचया हदवय दशभततीचा गौरव कलला असन lsquoनवोनमषशाली कवीचया कव अस सावरकराना सबोधल आह

१९६४ साली मबईत बरढ याचया परढाकारान परथमच कथाकथनचा कायमकरम झाला या कायमकरमात प ल दशपाड गहद माडगळकर यानी परथमच तयाचया कथा कथन कलया होतया

राजा बरढ याचया काही गाजललया कववता -

१) अजन यौवनात मी

२) आनद मनन माईना

३) उध ग अब उध दार उघड बय दार उघड

४) कधी भटन वनवासी

५) कशी र तला भट

६) कळीदार कपरी पान

७) घाई नको बाई अशी

८) चादण लशपीत जाशी चालता त चचल

९) जय जय महाराषटर माझा

१०) डोळ मोडडत गौळण राधा

११) तया चचतत-चोरटयाला का

१२) द मला ग चहदरक

१३) नका मार खडा

१४) परम कल काय हा झाला गनहा

१५) माणझया माहरा जा

१६) मोहननया तजसग नयन

१७) लऊ कशी वलकला

१८) हसतस अशी का मनी

शाहीर साबळ यानी तयाचया यशसवी गान-कारकीदीच शरय राजा बरढ याचया rsquoजय जय महाराषटर माझाrsquo या गीताला हदल आह

राजा बरढ याचया नाव १८ कववतासगरह ४ नाटक ९ सगीनतका ५ एकाककका एक कादबरी आणण लशवाय ववववध परलसद साहहतयाच भावानवाद आहत

ककती र हदन झाल (पतरमय कादबरी)

छदमघ (मघदताचा कावयमय अनवाद)

नाटक पचपरसग सवपनगधा ही रात सवत बाई अशी गमत आह चतर ककती बायका

कावयसगरह मखमल महदका माणझया माहरा जा योजनगधा वीणागीत शगार शरीरग (गीत गोववदचा कावयानवाद) शफाललका - गाथा सपतशतीचा कावयानवाद हसल मनी चादण ओहोळ करानतमाला

१७) पी सावळाराम - ननवततीनाथ रावजी पाटील (१९१३ - १९९७)

भावगीत मराठीत रजवणयात ग हद माडगळकर शाता शळक याचयासह सावळाराम याचही नाव घतल जात मराठी गीताना सवणमकाळ आणणयात तयाचाही मोठा वाटा होता

सावळाराम याच गगा जमना डोळयात उभया का ह गाण ववशष गाजल

पी सावळाराम याची काही गाजलली गीत

१) असाव घर त अपल छान

२) आई कणा महण मी ३) आली हासत पहहली रात

४) कलपवि कनयसाठी

५) कोककळ कहकह बोल

६) कषणा लमळाली कोयनला ७) गा र कोककळा गा ८) गोड गोतजरी लाज लाजरी ९) गगा जमना डोळयात उभया १०) गध फलाचा गला

११) घट डोईवर घट कमरवर

१२) चपक-गोरा कर कोमल

१३) तजथ सागरा धरणी लमळत

१४) जो आवडतो सवाला

१५) तच कताम आणण करववता १६) दपमणी बघत मी गोपाळा १७) दव जरी मज कधी भटला १८) धागा धागा अखड

१९) पवम हदशला अरणरथावर

२०) पठणी तरबलगन महणत

२१) परढरीनाथा झडकरी २२) परीत सागरी तझया समतीच

२३) परम तझयावर कररत मी २४) परमा काय दऊ तला २५) बाळा होऊ कशी उतराई

२६) माणझया नयनाचया कोदणी

२७) मानसकनया कणवमनीची २८) मानसीचा चचतरकार तो २९) मली त आलीस अपलया ३०) मतम रप जथ धयान

३१) रघनदन आल आल

३२) रघपनत राघव गजरी गजरी

३३) राधा कषणावरी भाळली

३४) राधा गौळण कररत ३५) ररमणझम पाऊस पड

३६) लक लाडकी या घरची ३७) ववठ माझा लकरवाळा ३८) ववठठल तो आला आला ३९) शपथ दधाची या ४०) सखी ग मरली मोहन ४१) हरवल त गवसल का ४२) हसल आधी कणी ४३) हदयी जागा त अनरागा

४४) जञानदव बाळ माझा

परसकार आणण सनमान-

पी सावळाराम याचया कववताचया साधया सोपया रचनामळ कसमागरजानी तयाना जनकवी ही उपाधी बहाल कली

१८) ग हद गजानन हदगबर माडगळकर (१९१९-१९७७)

ववखयात मराठी कवी व पटकथाndashसवाद-लखक तयाचया उललखनीय पसतकापकी काही अशी

कववताndashजोचगया चार सगीनतका कावयकथा गीत रामायण गीत गोपाल गीत सौभदर कथासगरहndashकषणाची करगळी तपाचा नदादीप चदनी उदबतती

कादबरीndashआकाशाची फळ

आतमचररतरपरndashमतरलल हदवस आणण वाटवरलया सावलया

तयाचया गीत रामायणान तर कीतीचा कळस गाठला तयाना lsquoमहाराषटर-वालमीकीrsquo ही सनमाननीय पदवी लोकानी सवयसफतीन हदली

तफान और हदया दो आख बारह हाथ गज उठी शहनाई ह तयानी ललहहलल उललखनीय हहदी चचतरपट

माडगळकर ह उततम चररतर अलभनतही होत परढच पाऊल लाखाची गोषट पडगावच शहाण वऱहाडी आणण वाजतरी हया चचतरपटात तयानी कललया भलमका ससमरणीय ठरललया आहत

भारत सरकारन पदमशरी दऊन (१९६९) तयाचा सनमान कला १९७३ मधय यवतमाळ यथ भरललया मराठी साहहतयसमलनाच अधयिपद तयाना दणयात आल होत

चतरबना तील गीताना अथामनरप चाली दऊन ती गीत लोकवपरय करणयाचया कायामतील अधाम वाटा शरी सधीर फडक या मानयवर सगीत हदगदशमकाचा आह शरी पल दशपाड माझयाशी ओळख होणयापवीच माझी गीत आवडीन गात होत योगायोगान परढ त माझया गीताच सगीतकार झाल या उभयता लमतराच ऋण ही फडता यणयासारखी गोषट नाही

आपलया चचतरपटातन ही गीत चचतरतरत करववणाऱया ककती ननमामतयाची नावननशी साग ककती हदगदशमकाशी आभारपरदशमक हसतादोलन कर ककती गायक-गानयकाचया ओटीत मनमोकळ धनयवाद घाल ककती सगीत हदगदशमकाच ऋण आनदान माथी घऊ

शरी वही शानतारामापासन गोववदराव घाणकरापयत अनक ननमामत या चतरबनाचया लावणीस कारण झाल आहत राजा पराजपयापासन मधकर पाठकापयत अनक हदगदशमकानी याला चतर रप हदल आह मगशकर भचगनीपासन सवत सधीर फडतयापयत कक गायक-गानयकानी या चतरबनाला सवर सगतधदल आहत शरी वसतराव दसायापासन वसत पवारापयत मराठीतील लहानमोया सगीतकाराच हात या नवशोभसाठी राबल आहत ह चतरबन तया सवाच आह मी सवाचा ऋणाईत आह गहदमा परसतावना चतरबन

तयाचया गाजललया गीताची सखया इतकी मोठी आह की नसता उललख करायचा तरी काही पान लागतील तयामळ अगदी थोडतयात -

१) अपराध मीच कला लशिा तझया कपाळी जाणीव हीच माझया जीवा सदव जाळी

२) वद मतराहन आमहा वदय वद मातरम

३) कबीराच ववणतो शल कौसलयचा राम बाई कौसलयचा राम

४) चचचा आलयात पाडाला हात नगा लावस झाडाला माझया झाडाला

५) हरवल माझ काहीतरी काय हरवल कस हरवल काहह कळना परी

६) बाळा जो जो र पापणीचया पखात झोप द डोळयाची पाखर

७) एका तळयात होती बदक वपल सरख होत करप वड वपलल तयात एक

८) बगडी माझी साडली ग जाता साताऱयाला चगली नगा साग ग माझया महाताऱयाला

९) एक धागा सखाचा शभर धाग दखाच जरतारी ह वसतर मानवा तणझया आयषयाच

१०) उदवा अजब तझ सरकार लहरी राजा परजा आधळी अधातरी दरबार

११) इदरायणी काठी दवाची आळदी लागली समाधी जञानशाची

१२) साग मला र साग मला आई आणखी बाबा यातन कोण आवड अचधक तला

१३) दवा दया तझी की ही शद दवलीला लागो न दषट माझी माझयाच वभवाला

१४) एकवार पखावरनी कफरो तझा हात शवटच घरट माझ तझया अगणात

१५) भारतीय नागररकाचा घास रोज अडतो ओठी सननकहो तमचयासाठी

१६) या डोळयाची दोन पाखर कफरतील तमचया भवती

१७) रमय ही सवगामहन लका हहचया कीतीचया सागर लहरी नादववती डका

१८) गोम माहराला जात हो नाखवा नतचया घोवाला कोकण दाखवा

१९) आईसारख दवत साऱया जगतावर नाही

२०) पदरावरती जरतारीचा मोर नाचरा हवा आई मला नसाव शाल नवा

१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)

गझल महणज काय

एकाच वततातील एकाच यमक (काकफया) व अनतययमक (रदीफ) असललया परतयकी २-२ ओळीचा ककमान पाच ककवा तयाहन अचधक कववताची बाधणी महणज गझल गझलमधील हया परतयक दोन ओळीचया कववतला आपण शर महणतो कणी शराला दववपदी महणतात गझलतील परतयक शर हा आपलया जागी एक सपणम अलभवयतती असलली सवततर व सावमभौम कववताच असत

गझलचया पहहलया शराला मतला महणतात परतयक शरात दोन ओळी असतातच पण मतलयाचया शरात दोनही ओळीत यमक (काकफया) आणण अनतययमक (रदीफ) असत सरश भट

सरश भटाना गझलच फार मोठ आकषमण आह कारण गझल ह कवळ वतत नसन ती एक वतती आह एवहडच नवह तर नतचयात एक सकषम आणण सदर ननवततीही आह सवाथामचया बाजारात धडपडणयाला आपण चकीन परवतती मानीत आलो आहो िणभर ननवतत मनान जगाकड पाहत आलया लशवाय खऱया परवततीची गोडीच कळत नाही जीवनात नसतयाच उदीर-उडया मारीत धावत सटण महणज परवतत जीवन जगण नवह ननववळ जगणयासाठी महणन करावी लागणारी धावपळ कणाला सटली आह पण काही िण तया धावपळीचा अनवयाथम लावणयासाठी कारढाव लागतात असा एखादा िणच कववतला जनम दऊन जातो - पलदशपाड

काही गाजललया गझलच मखड -

१) चदर आता - चदर आता मावळाया लागला पराण माझाही रढळाया लागला

तोच मी होतो गड हा तोच मी

जो तला आता कळाया लागला (एलगार)

२) दश - यणारा हदवस मला हटाळत हसणारच

जाणारा हदवस मला जाताना डसणारच (एलगार)

३) भलया पहाट ननघन आल - सखया तला भटणयास मी या भलया पहाट ननघन आल

घरातनी चोरपावलानी लपन आल जपन आल (एलगार)

४) तोरण - आता जगायाच अस माझ ककती िण राहहल

माझया धळीच शवटी यथ ककती कण राहहल (एलगार)

५) कवहा तरी पहाट - कवहा तरी पहाट उलटन रातर गली

लमटल चकन डोळ हरवन रातर गली (एलगार)

६) उजाडलयावारी सखया - उजाडलयावरी सखया ननघन जा घराकड अजनही उशीवरी हटपर चादण पड (एलगार) ७) सनयासनया मफलीत - सनयासनया मफलीत माझया तझच मी गीत गात आह अजनही वाटत मला की अजनही चादरात आह (एलगार) ८) वयथम - सर माग तला मी कसा जीवना त तसा __ मी असा त मला मी तला पाहहल __दख माझ तझा आरसा (रग माझा वगळा)

९) गौळण - सणख मी मज हरपन बसल ऽ ग आज पहाट शरीरगान मजला परत लटल ऽ ग साखरझोपमधच अलगद पराजततासम हटपल ऽ ग (रग माझा वगळा) १०) माझी उदास गीत - माझी उदास गीत त ऐकतोस का र अन आसवात माझया त नाहतोस का र यताच त समोरी मी दवमळन जात माझया समान तही गधाळतोस का र (रग माझा वगळा) ११) उषकाल होता होता - उषकाल होता होता काळ रातर झाली अर पनहा आयषयाचया पटवा मशाली (रग माझा वगळा) १२) रग खळतो हरी - आज गोकळात रग खळतो हरी राचधक जरा जपन जा तझया घरी (रग माझा वगळा) १३) समजावता न आल - समजावनी वयथला समजावता न आल मज दोन आसवाना हलकावता न आल (रग माझा वगळा) १४) रग माझा वगळा - रगनी रगात साऱया रग माझा वगळा गतनी गतयात साऱया पाय माझा मोकळा (रग माझा वगळा) १५) चादणयात कफरताना - चादणयात कफरताना माझा धरलास हात सखया र आवर ही सावर ही चादरात (रग माझा वगळा)

२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)

लोकसगीत पोवाडा अभग ओवी अशा ववववध कावय परकारामधय तयानी रचना कलया

जगदीश खबडकर याना ६०हन अचधक परसकारानी सनमाननत करणयात आल होत

गहदमा परसकार कोलहापरभषण परसकार फाय-फौडशन परसकार साहहतय समराट परसकार

रसरग फाळक परसकार वहीशाताराम समनत जीवनगौरव परसकार लशवाजी सावत परसकार

बालगधवम समारक सलमतीचा बालगधवम परसकार शाह परसकार करवीर भषण दरदशमन जीवनगौरव

कसमागरज साहहतय परसकार शरद करीडा आणण सासकनतक परनतषठानातफ हदलला राम कदम

कलागौरव परसकार

काही गाजलली गीत -

१) अग नाच नाच राध

२) अर मनमॊहना ३) आकाशी झप घ र पाखरा ४) आमचा राज का रसला ५) आली आली हो भागाबाई

६) आली ठमकत नार लचकत

७) ऐरणीचया दवा तला हठणगी हठणगी वाह द

८) कशी नलशबान थटा आज माडली ९) कस काय पाटील बर हाय का

१०) ककती साग मी साग कणाला

११) कठ कठ जायच हननमनला १२) कणया गावाच आल पाखर

१३) कोण होतीस त काय झालीस

१४) ग बाई बाई झोबतो गारवा १५) चदर होता सािीला १६) छबीदार छबी मी तोऱयात उभी

१७) टाळ बोल चचपळीला १८) तझ रप राणी कणासारख ग

१९) हदसला ग बाई हदसला २०) द र कानहा चोळी अन लगडी २१) दहाची नतजोरी भततीचाच ठवा २२) धदी कळयाना धदी फलाना २३) नाच कशी लाज कशी कबर लचकली २४) वपकलया पानाचा दठ

२५) बरहमा ववषण आणण महशवर

२६) मला इषकाचच इगळी डसली २७) मला ह दततगर हदसल

२८) मला हो महनतयात लवगी लमरची २९) या रावजी बसा भावजी ३०) सखया र घायाळ मी हररणी ३१) सतयम लशवम सदरा ३२) सोळाव वरीस धोतयाच ग

२१) सधीर मोघ - (१९३९ - २०१४) ह एक मराठी कवी गीतकार व सगीतकार होत

परसकार पहहलया वषी सवोतकषट गीतकार अलफा गौरव परसकार मराठी कामगार साहहतय पररषदतफ गहदमा परसकार गहदमा परनतषठानातफ चतरबन परसकार महाराषटर साहहतय पररषदचा कवववयम rsquoनाघ दशपाड परसकार पहहलया वषी सवोतकषट गीतकार मटा गौरव परसकार महाराषटर राजय परसकार सवोतकषट गीतकार ४ वळा महालकषमी परसकार साहहतयकार गो नी दाडकर समती परसकार - मणमयी परसकार दीनानाथ मगशकर परनतषठान परथम वषम शाता शळक परसकार - हसत शरीमती लता मगशकर सरलसगार परसकार सवोतकषट गीतकार २ वळा कववता सगरह आतमरग गाणयाची वही पिाच ठस लय शबद धन सवततरत भगवती सधीर मोघ याची काही लोकवपरय भावगीत आणण चचतरपट गीत - १) आहदमाया अबाबाई २) एक झोका चक काळजाचा ३) एकाच हया जनमी जण ४) कणया दशीच पाखर ५) गोम सगतीन माझया त ६) जरा ववसाव या वळणावर ७) झलतो बाई रास-झला ८) दयाघना का तटल

९) हदसलीस त फलल ॠत १०) हदस जातील हदस यतील ११) कफट अधाराच जाळ १२) मन मनास उमगत नाही १३) माझ मन तझ झाल १४) माय भवानी तझ लकर १५) रातरीस खळ चाल १६) ववसर नको शरीरामा १७) सणख मद झालया तारका

१८) सजणा पनहा समरशील ना १९) सर कठनस आल अवचचत २०) साग त माझाच ना २१) साज य गोकळी सावळी सावळी २२) रगनी रगात साऱया रग माझा वगळा

२२) वदना ववटणकर - (अजञात - २०११)

मराठी कवनयतरी गीतकार बालसाहहतयकार नाटककार होतया मबईतील बालनाटयननलममती करणाऱया rsquoवदना चथएटसमrsquoचया तया सचाललका होतया

तयानी बालरगभमीसाठी ललहहलली रॉतरबनहड हटमहटम हटब बमबम बगडम बजरबट इतयादी बालनाटय गाजली

वदना ववटणकर यानी परमगीत भततीगीत कोळीगीत बालगीत अशी ७०० हन अचधक गाणी व समार १५०० कववता ललहहलया आहत अरण पौडवाल अननल मोहहल सधीर फडक शरीकात ठाकर शरीननवास खळ अशा सगीतकारानी तयाचया गीताना चाली हदलया असन सलोचना चवहाण परभा अतर शोभा गटम जयवत कलकणी सरश वाडकर मोहममद रफी हमतकमार आशा भोसल अशा नामवत गायकानी

काही लोकवपरय गीत - १) नात जळल मनाशी २) पररकथतील राजकमारा ३) अचधर याद तझी जाळीतस र हदलवरा ४) हा रसवा सोड सख

५) ह मना आज कोणी ६) शोचधसी मानवा राऊळी महदरी

वदना ववटणकर याच कववतासगरह एवपरल फल बजरबट भ भ भोला ह गीत चादणयाच

ववदरोही कववता -

मततीचा शोध घणाऱयाचा हा बहदसत शबदलरढा असला तरी तयाला समसयाचया खलया वाटाच भान आह तयाच आवाहनही आह आणण आजमवही दशकाचया वाटचालीत धरणार शवाळ पडणाऱया मयामदा ननमामण होणार खाचखळग याचाही ववदरोही कववतन भोगानभव घतला आह ती जर कववता असलच तर नतचयातील सतयाच सोन एक ना एक हदवस असामानयतवाचा ठसा परापत करल मततपणान व मततमनान वावरणाऱयाना ही अनभती यणार समाजाचया सखदखासोबत हा परवासच सवाततरयाचा खराखरा अनवयाथम समजावन दईल तयाना तोडन कवळ कालावादाच व आदशामच सवपन ही कलपनाच ठरावी Freedom is

possible only within a society and within an imaginary isolation from it ह सतर मातर धयानात ठवायला हव

जीवनाचया ववराट परवाहाला अनक रगछटा असतात धालममक व ननतक छटा परपरची महावसतर लवन यत असलयामळ तया झटकन डोळयात भरतात ताततवकतचया अचधषठानान तयाना सजवता यत पण अनभवजनय परतयिातील जी वयावहाररक मख असत ती राजकीय सामातजक आचथमक व सासकनतक रगाचा बरग करत अशा बरगी व बरढगी परतयिात सवदक-वयतततमतवाला सवतच सवतचया मदतीसाठी झप घयावी लागल आतमसाहाययाथम घतलली वगवान धावाच ववदरोही कववता ह नाव धारण करत

शाहीर धगड म गाधी याचया समाज पररवतमनाबददलचया भलमकच ववशलषण करताना महणतात - गाधी महातमा कसला

रढोगाला समाज फसला

तर करबवा गायकवाड हररजन शबदाला कपट महणन ननकालात कारढतात

नको नको ववठोबा दव आमहाला पावला का सागा कधी महाराला असा सवाल ववचारन चोखामळयाला शवटी पायरीवर नतषठत ठवणाऱया परढरपर ननवासी ववठठलालाही नकार शबदाचा ननषध झडा दाखवतात

उपलबध ससकनतसकलपनचा व नतचया लाभाचा अतयलप फायदा सखी सधन व सतताधाऱयाचया भोवती वावरणाऱयानाच लमळत असतो तच मलय सकलपना ततवजञान व कलासौदयामच ननकष ठरवीत असतात तच ववशद कलल जीवशासतर सागतात तयामळ समाजाचा सगळयात मोठा भाग सततच दर ठवला जातो हा बहसखय वगम अनक उणीवानी आणण गडानी ववसकळीत झालला असतो तयाचया फटलपणाचाच सतत लाभ घतला जातो तयाला आपापसात अनक छोटयामोया खऱयाखोटया कारणानी आपसात झजवल जात आपल वचमसव सतत हटकवणयाचा हा एक खास मागम असतो अशा सवम तऱहचया सामानयाना व बहसखयाकाना सततच हया ना तया कारणान दर ठवणाऱया वयवसथचया उचछदासाठी ववदरोही कववता साकारत असत

मततीचा शोध घणाऱयाचा हा बहदसत शबदलरढा असला तरी तयाला समसयाचा खलया वाटाच भान आह तयाच आवाहनही आणण आजमवही दशकाचया वाटचालीत धरणार शवाळ पाडणाऱया मयामदा आणण ननमामण होणार खाचखळग याचाही ववदरोही कववतन भोगानभव घतला आह समाजातील सामानयाबरोबर राहणाऱया सामानय होऊन गललयाची ही कववता आह ती जर कववता असलच तर नतचयातील सतयाच सोन एक ना एक हदवस असामानयतवाचा ठसा परापत करल फतत मततपणान व मततमनान वावरणाऱयाना ही अनभती यणार समाजाचया सखदाःखासोबतचा हा परवासच सवाततरयाचा खराखरा अनवयाथम समजावन दईल तयाना तोडन कवळ कलावादाच व आदशामच सवपन ही कलपनाच ठरावी Freedom is possible only within a society and not within an imaginary isolation from it ह सतर मातर धयानात ठवायला हव - कशव मशराम परसतावना ववदरोही कववता

१) शरचचदर मतततबोध - पाहठशी ववराट ओझ दखान बधीर गातर

दासयाचया अधारातन कोहटश शरीर जात

कमामचया चरकातन वपचन ननसतव होत

जीवन जाहल होत ववषाचा कडवट घोट

२) कशव मशराम -

नाच - रगमचावर मी पाय टाकताच डफावर थाप पडली झाडाझाडावर लटकलली वटवाघळ दचकली

झाडीतल जन - जनाट काजव दचकन उडाल तयाच कलल झगमगल साऱयाना उजडाच वाटला माझया पहहलयाच एनटरीला अधार टकम न फाटला

३) नामदव रढसाळ - दरगयाचया वाटवर - लीक झालला सयम ववझत गला

रातरीचया लमठीत तवहा जनमलो मी

फटपाथवर चचलबटललया चचरगटात

आणण झालो मी अनाथ

मला जनम दणारी गली आकाशीचया बापपाकड ४) दया पवार - चचमणी - दवाचया भाकड कथाचा समदर

गरढळललया अपरपार लाटा

गडघाभर पाणयात उभी चचमणी

नाकातोडात जात पाणी

५) मतललका अमरशख - सभाववत सयामसारख - सभाववत सयामसारख तमही नहमीच ननववमकार असता

ननतयनमान पाठ कफरवन चालायला लागणार तमच ववचार मरललया लोणचयासारख बद बरणीत

सार पचततर तोडपाठ असतय तमहाला तमही हकमाच पतत हातात ठवनच नहमी खळता ६) फम लशद - ननघाल ह चकर - ननघाल ह चकर मडकी छाटीत

मरण वाटीत नवसाच

चकरपाणी दीन आवरना शसतर

लमटलल नतर सहारात

- ववदरोही कववता - स परा कशव मशराम

मराठी पदय वतत-छद -

गदय व पदय यातील फरक - आपलया मनात यणार ववचार आपण भाषचयादवार वयतत करतो ही ववचार वयतत करणयाची पदती दोन परकारची आह

गदय - आपलयामनात जस ववचार यत जातात त जसचया तस बोलन दाखववण आपलया या

सवाभाववक बोलणयाला गदय अस महणतात

पदय - ह ववचार ककवा याच वातयातील शबद काही ठरावीक करमान ललहन त सरावर महणता यतील अशा पदतीन तयाची रचना कली तर तयाला पदय अस महणतात

कववतच वयाकरण वयाखया -

चरण लय - पदयाचा चरण महणताना सारखया अतरान ताळी वाजवीत राहाव अस वाटत यालाच लय अस महणतात

वतत छद - पदयात ही जी ववलशषट शबदरचना आपण करतो नतला वतत ककवा छद महणतात

अिरगणवतत - अिराचया सखयनसार आणण ऱहसव-दीघम करमान यणारी शबदरचना

मातरावतत जाती - अिरापिा मातराच बधन आह अशी पदयरचना

मातरा - एखादया अिराचा उचचार करणयास जो कालावधी ककवा वळ लागतो तयाला मातरा अस महणतात (महणनच ची अिर पषकळदा चच अस ऱहसव ललहहत असावत ) ऱहसव-दीघमला लघ-गर असही महणतात

गण - गण महणज कववततील अिर मोजणयाच माप तीन अिराचा गट

यती - कववतच चरण महणताना आपण मधयच काही अिरानतर थाबतो या थाबणयाचया जागला ककवा ववरामाला यती अस महणतात

मराठीत नहमी आरढळणारी अशी परमख अिरगणवतत मातरावतत व छद -

इदरवजा उपदरवजा उपजाती भजगपरयात दरतववलतरबत वसतनतलका माललनी लशखररणी मदाकराता परथवी हररणी शादमलववकरीडडत सरगधरा मदारमाला समदारमाला

मातरावतत (जाती) - कटाव फटक भपाळया व आरतया अगाई-गीत व पाळण लावणया भग हदडी आयाम उदव बालानद भपनतवभव चदरकात सयमकात साकी अकरर फटका कशवकरणी महदरका नववध परणयपरभा जीवनलहरी अनषटभ मततछद

शबदालकार -

१) अनपरास - एखादया वातयात ककवा कववतचया चरणात एकाच अिराची पनरावतती होऊन तयातील नादामळ जवहा तयाला सौदयम परापत होत तवहा अनपरास हा अलकार होतो उदा

गडद ननळ गडद ननळ जलद भरनन आल शीतलतन चपलचरण अननलगण ननघाल

२) यमक - कववतचया चरणाचया शवटी मधय ककवा ठरावीक हठकाणी एक ककवा अनक अिर वगळया अथामन आलयास यमक हा अलकार होतो उदा ससगती सदा घडो सजनवातय कानी पडो कलक मनतचा झडो ववषय सवमथा नावडो

३) शलष - एकच शबद वातयात दोन अथानी वापरलयामळ जवहा शबद चमतकती साधत तवहा शलष हा अलकार होतो उदा कसकर नाक ही समन | जरी वास नस नतळ यास तरी तमहास अवपमली स-मन ||

४) उपमा - दोन वसततील सामय चमतकतीपणम रीतीन जथ वणमना कलल असत तथ उपमा हा अलकार होतो उदा

आभाळागत माया तझी आमहावरी राह द |rdquo

५) उतपरिा - उपमय ह जण उपमानच आह अस जथ वणणमलल असत तथ उतपरिा हा अलकार होतो उदा ककती माझा कोबडा मजदार | मान तयाची ककती बाकदार | लशरोभागी ताबडा तरा हाल | जण जासवदी फल उमललल || अधमपायी पारढरीशी ववजार | गम ववहगानतल बडा फौजदार ||

६) अपनहती - उपमयाचा ननषध करन त उपमानच आह अस जवहा साचगतल जात तवहा अपनहती अलकार होतो उदा

आई महणोनी कोणी आईस हाक मारी

ती हाक यई कानी मज होय शोककारी

नोहच हाक मात मारी कणी कठारी

७) रपक - उपमय व उपमान यात एकरपता आह ती लभनन नाहीत अस वणमन जथ असत तथ रपक हा अलकार असतो उदा बाई काय सागो सवामीची ती दषटी अमताची वषटी मज होय

८) वयनतरक - उपमय ह उपमानापिा शरषठ आह अस वणमन कल असल तर वयनतरक हा अलकार होतो उदा अमताहनीही गोड नाम तझ दवा

९) अननवय - उपमयाला दसऱया कशाचीच उपमा दता यत नसल महणज जवहा उपमयाला उपमयाचीच उपमा हदली जात तवहा अननवय हा अलकार होतो उदा झाल बह होनतल बह आहतहह बह परत यासम हा

१०) भरातनतमान - उपमयच आह असा भरम ननमामण होऊन तशी काही कती घडली तर तथ भरातनतमान हा अलकार असतो उदा

भग ववरातजत नवी अरववद पतर

पाहनन माननन नतचीच ववशाल नतर

घालीन अजन अशा मनतन तटाकी

कात वथा उतरलो लभजलो ववलोकी (भगयानी सशोलभत झालली कमलपतर ह दमयतीच नतरच आहत अस समजन नतचया डोळयात अजन घालावयास नलराजा परढ सरसावला व पाणयामळ लभजला)

११) ससदह - उपमय कोणत व उपमान कोणत असा सदह ककवा सशय ननमामण होऊन मनाची जी दववधा अवसथा होत तया वळी ससदह हा अलकार असतो उदा

चदर काय अस ककवा पदम या सशयातरी वाणी मधर ऐकोनी कळल मख अस त

१२) अनतशयोतती - कोणतीही कलपना आह तयापिा खप फगवन सागताना तयातील असभावयता अचधक सपषट करन साचगतलली असत तयावळी अनतशयोतती हा अलकार होतो उदा जो अबरी उफळता खर लागलाह

तो चदरमा ननज तनवरर डाग लाह

१३) दषटात - एखादया ववषयाच वणमन करन झालयानतर ती गोषट पटवन दणयासाठी तयाच अथामचा एखादा दाखला ककवा उदाहरण हदलयास दषटात अलकार होतो उदा

लहानपण दगा दवा मगी साखरचा रवा

ऐरावत रतन थोर तयासी अकशाचा मार

१४) अथामनतरनयास - एखादया सामानय ववधानाचया समथमनाथम ववशष उदाहरण दऊन शवटी सामानय लसदात कारढला तर अथामनतरनयास हा अलकार होतो उदा बोध खलास न रच अहहमखी दगध होय गरल शवानपचछ नललकत घातल होईना सरळ

१५) सवभावोतती - एखादया वयततीच पराणयाच वसतच तयाचया सवाभाववक तसथतीच ककवा हालचालीच यथाथम पण वलशषयपणम वणमन याला सवभावोतती अलकार महणतात उदा मातीत त पसरल अनतरमय पख

कल वरी उदर पाडर ननषकलक चच तशी उघडी पद लाबववल

ननषपराण दह पडला शरमही ननमाल

१६) अनयोतती - दसऱयाला उददशन बोलन आपल मनोगत वयतत करणयाचया या पदतीला अनयोतती अस महणतात उदा

यथ समसत बहहर बसतात लोक का भाषण मधर त करीशी अनक ह मखम यास ककमवपही नस वववक रगावरन तजला गणतील काक

१७) पयामययोतत - एखादी गोषट सरळ शबदात न सागता ती अपरतयि रीतीन सागण यास पयामययोतत अस महणतात तयाच वडील सरकारचा पाहणचार घत आहत

१८) ववरोधाभास - एखादया ववधानावर वरवर हदसायला ववरोध अस वाटत पण वासतववक तसा ववरोध नसतो अशा हठकाणी ववरोधाभास हा अलकार असतो उदा

कठोर वजापिाही मद पषपहनी अशी लोकोततराची हदय कळती न कणासही

१९) असगती - एका हठकाणी आणण तयाच कायम दसऱयाच हठकाणी अस जथ वणमन असत तयास असगती अलकार महणतात उदा

गलाब माझया हदयी फलला रग तझया गालावर खलला काटा माझया पायी रतला शल तझया उरर कोमल का

२०) सार - एखादया वातयातील कलपना चरढतया करमान माडन उतकषम ककवा अपकषम साधलला असतो तवहा सार हा अलकार होतो उदा

आधीच मकम ट तशातहह मदय पयाला झाला तशात जरर वतशचक दश तयाला झाली तयास तदनतर भतबाधा चषटा वद मग ककती कवपचया अगाधा

२१) वयाजसतती - (वयाज = खोट कपट रढोग) बाहयत सतती पण आतन ननदा ककवा बाहयत ननदा पण आतन सतती अस जथ वणमन असत तथ वयाजसतती हा अलकार असतो उदा होतो वदनचदराचया दशमनाचीच आस अधमचदरच त दयावा कपा याहन कोणती

२२) वयाजोतती - एखादया गोषटीच खर कारण लपवन दसरच कारण दणयाचा जथ परयतन होतो तथ वयाजोतती हा अलकार असतो यत िण ववयोगाचा पाणी नतरामधय हदस डोळयात काय गल ह महणनी नयन पस

२३) चतनगणोतती - ननसगामतील ननजीव वसत सजीव आहत अशी कलपना करन ती मनषयापरमाण वागतात ककवा कती करतात अस जथ वणमन असत तथ चतनगणोतती हा अलकार असतो उदा आला हा दारर उभा वसत फरीवाला

पोत खादयावरर सौदयाच दइल जयाच तयाला

सदभम १) सगम मराठी वयाकरण लखन लखक - क मो रा वाळब ननतीन परकाशन पण ३०

२) httpsmrwikipediaorg

३) मराठी ववशवकोश

४) आठवणीतली गाणी

५) मराठी भाषा उदगम आणण ववकास

६) मराठी कववता ११५०-१८४०

खालील पसतकाचया परसतावना - १) मगश ववठठल राजाधयि - सागाती कवी अननल - आतमाराम रावजी दशपाड

२) मगश ववठठल राजाधयि - शीळ कवी नाघदशपाड

३) ग भा ननरतर - अवामचीन कावय

४ ववसखाडकर - ववशाखा कसमागरज

५) पाच कवव

६) कावयदोहन ७) अलभनव कावयमाला ८) कावयामोद ९) झडची फल - आचायम अतर १०) अवामचीन कावय कवीचया कावयसगरहातील परसतावना ननवदन


मराठी प सतक वाचायला क ठ जायची गरज नाही त मचया

मोबाईलवर आता हजार मराठी ई प सतक आहत

मराठी ई प सतक त मही www esahity com वरन डाऊनलोड करा ककवा

esahitygmailcom ला कळवन मल न हमळवा ककवा 4470810177 हा

नबर सवह करन या नबर ला त मच नाव व गाव Whatsapp करन

प सतक whatsapp माग हमळवा ककवा ई साहहतयच app httpsplay

google comstoreappsdetailsid=com esahity www esahitybooks या ललकवर उपलबध

आह त download करा ह सवव मोफ़त आह No terms No

Conditions

आता ठरवलय मराठी प सतकानी अवघ हवशव वयापन टाक परतयक

मराठी स हशहिताचया मोबाईलमधय ककमान पननास मराठी प सतक

असलीच पाहहजत परतयक मराठी माणसाचया

त मची साथ असल तर सहज शकय आह हhellip कपया जासतीत जासत

लोकाना यात साहमल करन घया

आपल नमर


आता वद कवीशवर भाग ३

(मराठी कावयाचया २००० वरााचया परवासाचा आढावा)


हवलपाल म बई

ramahajanpyahoocom

ph 8879011951

या प सतकातील लखनाच सवव हकक लखकाकड स रहित असन प सतकाच ककवा

तयातील अशाच प नम वदरण वा नाटय हचतरपट ककवा इतर रपातर करणयासाठी

लखकाची परवानगी घण आवशयक आह तस न कलयास कायदशीर कारवाई

होऊ शकत



wwwesahitycom

esahitygmailcom





































































बावरी




सवचछद



ववपरशन













































































































































































































































१०) ववदा करदीकर (१९१८ - २०१०) -












तयामळ



















































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर




wwwesahitycom

esahitygmailcom





































































बावरी




सवचछद



ववपरशन













































































































































































































































१०) ववदा करदीकर (१९१८ - २०१०) -












तयामळ



















































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर
































































बावरी




सवचछद



ववपरशन













































































































































































































































१०) ववदा करदीकर (१९१८ - २०१०) -












तयामळ



















































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर












































































































































































































































१०) ववदा करदीकर (१९१८ - २०१०) -












तयामळ



















































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर





तयामळ



















































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर









































































































१३) शानता ज शळक - (१९२२-२००२)





























१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर















१४) नारायण (गगाराम) सव - (१९२६-२०१०)















४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर





४)






























१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर

















१६) राजा बरढ - (१९१२-१९७७)































































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर




























































































१९) सरश (शरीधर) भट (१९३२-२००३)



















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर

















२०) जगदीश खबडकर - (१९३२- २०११)



















































































































































Conditions






आपल नमर






























































































































Conditions






आपल नमर


आता वंदू कवीश्वर - esahity.com · १) रानारानात...

Documents