माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

ई साहितय परहतषठान

सादर करीत आि

माणसकी

(वचारीक लख सगरि)

लखक

शरीपाद नागनाथ राऊतवाड

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी (वचाररक)

शरीपाद नागनाथ राऊतवाड

पतता :- मदनर हि. कामारडडी (तलगणा राजय)

मो. ९९७००५२८३७/८००७८७००२६

बलॉग :- htt://shripadrautwad. blogspot. com

या पसतकतील लखनाच सवव िकक लखकाकड सरहित असन, पसतकाच हकविा तयातील अशयाच पनमवदरण व नाटय

हचतरपट हकविा इतर सवरपात करणयासाठी लखकाची लखी परवानगी घण आवशयक आि. तस नकलयास कायदशीर

कारवाई िोऊ शकत.

his declaration is as per the Copyright Act 1957. Copyright protection in India is

available for any literary, dramatic, musical, sound recording and artistic work. The

Copyright Act 1957 provides for registration of such works. Although an author’s

copyright in a work is recognised even without registration. Infringement of

copyright entitles the owner to remedies of injunction, damages and accounts.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

●लखकाचा अलप पररचय

नाव :- शरीपाद नागनाथ राऊतवाड

पतता :- घर नबर. १०-१०२ रथ गलली

, मदनर हि. कामारडडी (तलगणा राजय)

हपन कोड :- ५०३३०९

वयवसाय :- सथापतय अहियाहतरकी हवदयाथी

िनम तारीख :- ०९ नविबर १९९३

सपकव करमाक :- ९९७००५२८३७, ८००७८७००२६

मल :- Srautwad@gmail. com

बलॉग :- htt://shripadrautwad. blogspot. com

■ परकाशित साशितय :-

● सतरी (वचाररक) ई-बक

● अतता पयत जवजवळ 350 चया वर वततपतरात लख परकाशित झाल आित.

■ सामशजक कायय :-

● मिाराषटर, तलगणा या भागात फल िाि आबडकर याचया वचाररक धारवर वयखयानाचया माधयमातन समाज

परबोधनाच कायय.

● समािातील वदध, अपग, शतकरी, सतरी अतयाचयार या सारखया अनक समसयवर परकाश टाकणार वचाररक

लखन.

■ परसकार / सनमान

● भारतीय बिजन साशितय अकादमी मबई याचया कडन "साशितय सवारतन -२०१७" परसकार.

● भावना बिउदिीय ससथा नाशिक याचया वतीन, "राषटरीय सवारतन परसकार-२०१७".

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

http://www.esahity.com/uploads/5/0/1/2/501218/stree_shripad_r

autwad. pdf

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

●परसतावना ●

भाषा िी वयकत करणयाच एक साधन आि. घरात जी भाषा बोलली जात, तीच भाषा

मल सिज अवगत कर िकतात. मिणनच मिटल जात की, मलाना तयाचया मातभाषतन शिकषण दया.

तयातच एखादा तलगणात मिणज तलग भाशषक परदिात राित असल आशण मराठीमधय वयविार करत

असल तर अशयाच कौतक करण उशचत ठरल. असाच एक उदयोनमख लखक आि की जो तलगणाचया

मदनर या गावाचा आि.

मिाराषटराचया सीमवर वसलल ि गाव. घरात सवयच जण तलग बोलतात मातर लखकानी

सीमवर असललया मिाराषटरातील मराठी भाषाकड आकशषयत झाल त मराठी भाषची पगडी घटट

आवळनच. सरवातीला छानपकी शलि आशण वाच लागल. घरात लखनाची परपरा नािी तरी तयाना

लखनाची िली परापत झाली ती ईशवराची दणच मिणाव लागल.

मागील कािी शदवसापासन साततयान वततपतरात शवशवध सामाशजक समसयावर आपली पिार

चालवली. तयानी यापवी सतरी नावाच एक वचाररक पसतक शलशिल जयाच सवागत सवय मिाराषटरापाठोपाठ

तलगणातिी झाल.

आगामी यत असललया माणसकी या पसतकात दखील एका पकषा एक सरस अशया वचाररक

बाबीवर परकाि टाकणार लख तयानी रखाटल आित. तयाचया सामाशजक जीवनात कटबाच ससकार

खप मोलाच आि ि लख वाचताना परकषायन जाणवतात. िजारी पाजारी, गावात, गललीत जया बाबी

घडतात आशण लखक ज पाितो त सवय िबदबदध करणयाचा परयतन करतात. तयाचया लखनात तळमळ

आशण समाज सधारणा विावी यासाठी परचड घालमल शदसन यत. कटबात अनक चढ उतार यतात तया

सवय बाबीचा उिापोि या पसतकात करणयाचा लखकाचा परयतन सततय आि. माणसकी आजघडीला का

लोपपावत चालली या एकाच शवषयाचया भोवती सारच लख रगाळत असतात.

माणसान शनसगायवर कलल परम, पराणयामातरावर कलल परम, समाजावर कलल परम तयातन

शनमायण िोणार परम, आपलकी, सवदना, परोपकार या सवय बाबीना एकवटन शनमायण िोणारा माणसकी,

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

मानवता, समाजाबददल असलल आपलकी ि कठतरी लोपापवत चालली अस लखकाचया लखणीचया

दरदषटीतन सपषटपण शदसन यत आि, यातील लख वाचलयावर वाचक एक शमनीट नककी शवचार करल

यात िकाच नािी. शरीपाद राऊतवाड याचया माणसकी या पसतकाच वाचक सवागत करतील अिी

सशदचछा या शनशमततान वयकत करतो.

िवटी मला परतयकाना एकच सागावस वाटत, िीच आमची पराथयना अन िच आमच मागण

माणसान माणसािी माणसासम वागण.

नासा यवतीकर, सतभलखक

9423625769

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

या पसतकात लखकान वयकत कलल विचार ि

मत ही तया लखकाची असन परकाशक

तयााचयाशी सहमत असतीलच अस नाही.

लखक तलागण राजयातील तलग भाविक

असनही मराठीतन वयकत होतात तयाबददल

आमही तयााच कौतक करतो. तलागणातील

हहादी ि मराठी यााचा एक िगळा बाज आह.

तयामळ तया भािचा तो बाज तसाच ठिला

आह. कपया तयााना पविम महाराषटरातील

मराठीचया तलनन पाह नय ही विनाती.

टीम ई सावहतय

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

●मनोगत ●

सतरी या माझया वचाररक पसतकाचया यिसवीतनतर माझ “माणसकी” नावाचा पसतक आपलया िाती

दताना मनसवी आनद िोतो आि. अनक वाचकानी 'सतरी' या पसतकाबददल आपापली मत वयकत कली.

तया सवाच आभार. आशण ई-साशितय परशतषठानच धनयवाद, व लखक नागोराव यवतीकर सरानी माझया

माणसकी या पसतकासाठी परसतावना शलिन माझया पसतकाची िोभा वाढवली, तया बददल तयाच आभार.

बऱयाच शदवसापासन सवतःच पसतक असाव या सवपनात वावरताना सतरी सारखया वचाररक पसतक

१५ ऑगसट २०१८ रोजी परकािनाची परसग आला आशण ई-साशितय चया वयासपीठावर माझ पसतक

परकािन झाला. शवशवध सथरावरन तया पसतकास परशतशिया शमळालया, पणयािन शिवणी ताई धावड

यानी समीकषा शलिन माझया पसतकाच समाजात एक वगळाच सथान शमळवन शदला, तया बददल तयाचिी

मनःपवयक आभार. तमिा सवायच परम, परशतसाद व परशतशिय मळ मला पनिा शलशिणयाच मोि आवरला

नािी आशण तयातच िा माणसकी सारखया वचाररक पसतकाची शनशमयती झाली.

माणसकी या शिषयकापरमाणच पसतकाच साराििी तसाच आि. यात आपलयाला माणसकीचया

शवशवध पलना सपियन रखाटलल िदब वाचायला शमळणार आित. 'खरा तो एकशच धमय, जगाला परम

अपायव', या सान गरजीचया ओळी आजिी सगणकीय दशनयत आपलयाला पठवन सागाव लागत आित.

या धावतया यगात या मानवाला सवतःच माणसपण शवसरत चाललोत याची भान दखील राशिली नािी.

सामाशजक जीवनात अनक सकट शनमायण िोत असतात, अनक वदना, दःख ि सवाचयाच वाटला

आलला घटक आि. ततायस िा मानवी जीवनाचा एक समीकरणच आि. या दःखाचया समीकरणात

आपलया जीवन परवासाची आकड भरलया शिवाय मानवी जीवनाच बरीजच साथय िोणार नािी. मिातमा

गौतम बदधानी या दःखाचया कसोटीवर आपलया धममाची सथापना कली, दःखी जीवनाला धममाचा

मागय शदला. अशिसा व िातीचा सदि दत दःखी मानवाना सखी जीवनाचया परवासाची वाट दाखवली.

अगदी तसच पढ अनक साधसत मिापरष िोऊन गल, तयानीिी आपापलया परीन मानवता धमायचा

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

परचार, परसार कला. माणसकीच धड शदल. सत जञानशवर, सत नामदव, सत कबीर, सत तकाराम मिाराज,

सत गाडगबाबा, सत तकडोजी मिाराज इ. साधसतानी मानवता िाच खरा धमय, आशण सतरी आशण परष

या दोनच जाती असलयाच अभगातन, कीतयनातन सपषटीकरण शदल. मातर कालातरान िी शिकवण आजिी

लोपपावली, इथ धमायचया शभती उभारलया, जाती-जातीचया मोठ दरी शनमायण झालया, आशण आपापसात

धाशमयक तढ शनमायण िोऊ लागलया. धमायतधमायत रगाची वाटणी झाली. जाशत-जातीत मिापरषाची

वाटणी झाली. माणसकीचा, मानवतचा धमय सागणाऱया साधसत मिापरष ि अतता धमायचया शभतीवर

उभारल. याचया शवचाराची जागर कमकवत चालली. मिणन या मानवी पराणयाला याचा रोग गरासल

आि, तया रोगाला परबोधनाचया औषधीच गरज भासत आि. आशण त परबोधन या सधसताचया,

मिापरषाचया शवचारातन शमळत. तयाचया शवचारातन जगणयाच सामरथयय शमळत. आयषटयात यणाऱया

सकटाना परशतउततर शमळत. िीच शिकवण आशण याच ससकाराची कमतरता भासत असलयान मानव िा

मानवतचा धमय शवसरत चालला आि..

सामाशजक जीवनात िा मानव आईवडील सारखया आपलया मखय घटकाना दखील आज वदधाशरमात

सोड लागला आि, नातलग, गणगोत, आपलकी, परम, भावना, परोपकार, ि माणसकीचया घटकाना

ठोकर दत िा मानव पराणी आज या समाजात जीवन जगत आि. तयातच मानवाचया शनशमयतीचा गढ

असललया शनसगायपासनिी िा मानव दर झाला आि. शनसगायची कततल कर लागला. शडसीटल चया

दनीयत सवतः शडजीटल झालाच, मातर समाजालािी शडजीटल करत सटला आि. अशया असखय

मानवतचया पलना माझया लखणीतन सपियन गललला िा 'माणसकी' आपलया िाती सोपवत आि.

मला साथय शवशवास आि िा पसतक आपलयाला नककीच आवडल. माझ ि दसर पसतक असन,

ईसाशितयचया माधयमातन मी तमचया पयत पोिचवत आि. यात कािी चका आढळलयास सबळ मनान

शनदियनास आणन दयाव, जणकरन ती चक पनिा माझया भशवषटयात कधी घड नय.

- शरीपाद नागनाथ राऊतवाड

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

★★★★★★★★★★★★★★★★

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

अरपण रतरिका

माझयात लखन कला तरनमापण करणयासाठी

परतयकष व अपरतयकष रण परोतसातरित करणाऱया

माझया आई-वडीलासि

सवााना अरपण.......

( वडील - नागनाथ राऊतवाड, आई - रणका राऊतवाड )

★★★★★★★★★★★★★★★★

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

●अनकरम ●

● माणसकी

● लोपपावत चाललली माणसकी

● सामाहिक िीवनातील कटब

● शिार धमव

● समािकारण का रािकारण

● मानवता िाच खरा धमव

● सामाहिक व वयविाररक हिवनातील परम

● हनसगव मिणि मानवी िीवनाच अहसततव

● पयाववरण आहण मानव

● मात-हपत िव

● कठबापासन दरवललया वदधाची शदवाळी

● आधहनक दहनयतील मावळता पतरवयविार

● समाटवफोन हिदगी ि मरी

● मानवी िीवनाच अनमोल हवचार

● पाऊलवाट शवटी एकटयाचीच

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

परम, दया, वातसलय, परोपकार, अशिसा, रडण, िसण, माणसकी ि सवय गण मानवाच अलकार आित.

दनशदनी शजवन जगत असताना या सवय सामानय माणसाचया शजवनात अस कािी िबद आित की ज

बोलताना तयाची घणता, तयाची खोल गलला अथय पटकण लकषात यत नािी पण त िबद अस कािी

कट अनभव शिकवन जातात की कािीचा अथय जवढा लाव तवढा लागतो, जवढा ताण तवढा ताणतो,

जवढा मणावर घव तवढा घता यतो. आशण एकदा का तया िबदानी शकवा तया िबदाचया अथायन

आपलया मणाचा ताबा घतला ना की मग आपण तया िबदापरमाण शकवा तया िबदाचया अथायपरमाण

समोरचया वयकतीसोबत वावरतो. परतयक गोषट परतयक वयकती मधय आसत, कशध त लगच पिायला शमळत

वा कशधतरी िोधावी लागत कशध समोरचया वयकीचया वागणयातन शकवा तयाचया बोलणयातन तयाची

ओळख िोत असत.

परतयक शबद हकतीिी छोटा वा मोठा असो तया शबदाचया गहिवताथाववरण तया शबदाची िाडी -रदी

आहण तयाची हवसततता कळत. तयापकी असाच एक िो आUपलया सवााना पररहचत असलला पण

तयाची फारशी खोल ओळख नसणारा शबद मिणि ''माणसकी'' ओळख नसणारा शबद यासाठी की

आिचा माणस माणसाची ओळख हवसरत चालला आि, ''माणसकी'' िा कवळ शबदच नवि तर

पयावयान आपलया रोिचया िगणयातन खदद माणसकीच गिाळ िोत चालली आि. अस हचतर समोर

हदसत आि. ऐकायला आहण बोलायला आगहद सिि आहण सोपा वाटणारा शबद, पण तयाचा नमका

अथव काय...

● माणसकी

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी मिणज परम, माणसकी मिणज जाणीव, माणसकी मिणज माणसाची माणसान कलली कदर,

समोरचया वयकीचा कलला आदर, माणसकी मिणज शनसवाथयपण माणसातील माणस ओळखन पढ

कलला मदतीचा िात. खरच पिायला शमळत का या सदयाचया धावपळीचया यगात िी माणसकी. माणस

आज ि सवय गण शवसरन "पिच "शजवण जगत आि. तो दसयायचया दःखात रडत नािी व सखात

िसतिी नािी. तयाचया सवदना, भावणा कठतरी लपत झालया आित. तयामळ तो वयकत कर िकत

नािी.

उदा: रसतयावर एखादा अपघात झाला की िखमी माणसाला आधार दयायला कणीच पढ यत नािी.

पण बघणयाची िमीका करणार बरच आसतात. दवाखानयात नणारा एखादाच िटल तविाच आपलयाला

थोडी "माणसकी" हशललक आसलयाची िाणीव िोत. पण असा शिरात एखादाच.

माणसाचया गशदयत माणसकी ला िोधाव लागत आि, आजचया या माणसातला माणसकी पणा कठ

लपत झाला, कठ नािीसा झाला याचा बतच लागत नािी. जया माऊलीन आपलयाला नऊ मशिन गभायत

ठवन, नकोतया सकटाना समोर जाऊन जनम शदला, आशण आज तयाच माऊलीला वदधाशरमात पाठवत

आित. आता तमिीच सागा िी माणसकी च लकषण आित का. ? सवतःचया आई-वशडलाना पोसणयाची

जया वयकती कड बळ नसतो मग तो माणस मिणन जनमाला यवनतरी कशयाला. ? अस आनक उदािरण

आित माणसान सोडललया माणसकीच.

माणसाला माणस मिणन जगणयाचा आशधकार आि, परत "माणसकी"ला घवन जगताना शदसतो का. ?

सदयाचया दनशदन शजवनात सवाथीपणा ि मानवाच अलकारच दियवत. सवतःचया शवचारात मगन

आसलला माणव सवाथीसाठी समाजाला लाथाडत चालला आि. कशधतरी समाजाचा शवचार िा मानव

करतो का. ? असा परशन मला पडत आसतो. समाजात अवचारीक दषटीन सामानयाना लटणयाच काम

जोमात चलतोय, राजकारण िा तयातलाच उदािरण आि. समाजसवा मिणन सवयपरथम माणसकीच

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

गणधमय दियवतात. जणतच मण आपलयाकड आकशषयत करन घतात. नतर तयाच माणसकचया

गणधमाना लाथाडन जणतला ठोकर दतात. मग याला माणसकी मिणाव का. ?

भर शदवसा उभया रसतयावर एखादया सतरीची अभर लटनार गड भरपर शदसतात, पण तया सतरी ला

तयाचयापासन वाचवणारा मातर कोणीिी नसतो. एखादा असला तरी तयाला साथ दणार कोणीिी नसतो.

मातर उघडया डोळयान पाित असणार मातर खप पिायला शमळतात. बिताि लोकाना 'माणसकी' ची

वयाखया पण तयाचया शवरोधात वाटत. एखादयाचया सकटापरसगी धाव घणयाऐवजी तयाला सकटात

ढकलणयाच काम मातर सलगरीतया करता यतो. परतयकाच शवचार करणयाची जनतकड पािणयाची

दषटीकोन आगळा-वगळाच आसतो. कधीतरी दिासाठी कािीतरी करया. '' अिी भावना आमचया

मनात शनमायण झालयावर, समोरचया वयकतीची भावना समजावन घताना माणसातली माणसकी कायमची

नषट झाली अस मिणायला िरकत नािी. तयाची भावना अिी असत, " दिासाठी कािीतरी कर पण,

तयात मला काय शमळणार". मिणज आमिी जगतो फकत मला काय शमळणार यासाठी, मिणजच माणवान

आपलयातली माणसकीला कायमररतया शवसरन गला आि, तयाला कठलयाच परकारचया भावणा, परम,

दया, सवदना याची जाशणव िोत नािी. ि सवय गण तयातन लपत झाल आित.

या माणसकीला जर ओळखायच आसल तर अस परसग परतयकाचया शजवणात आल असतील आणी

जरी अधयाप आल नसतील तरी कशध ना कधी त नशककच यतील. शजवनात आललया तया परसगाना

आगदी एकातात बसन बारकाइन तयावर नजर टाका मिणज '' माणसकीतला माणस शकवा माणसातली

माणसकी '' शिललक रािीली आि का ि कळल. या जगात कोणीिी तमचा शमतर शकवा ितर मिणन

जनमाला यत नािी. आपली वागणक, आपला दषटीकोण, आपली नाती आशण तया पकषा तया

नातयामशधल परम यावर ठरत कोण आपला शमतर, कोण आपला ितर त. मनषटयाच मोठपण ि तयाचया

वयावर नािी तर तयाचया शवचार आशण कतयतवावर अवलबन असत. तमचया शवचारातन तमच वयकतीमतव

झळकत असत. तमच शवचार समजल की, तमिी समजलात मिणन सदर शवचार आशण सदर वयशकतमतव

घडवा.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

सदव समाजातील भावनाना आपल मानायला शिका, कधीतरी इतराचया सखदःखात सामील विायला

शिका, मग बघा आयषटय शकती सदर असत त समजत, कोणी कोणाच नसत अस मिणन सवतःचया

पायान सवतःचा रसता कपायचा असतो खर, पण तया जड िोत चालललया पायाना आसरा शमळाल तर

बर ना. मिातारपनी दोन गोड गोषटी बोलायला शमतर लागतोच ना, एकातात शकती शदवस काठायच, ज

तारणयात शयकय झाल त वदधपणी अशजबात नािी िोणार. मिणन तारणयातील सामाशजक बाधीलकी

िाबत ठवन, इतराचया मदतीला धाव घतलयास. एकया वळपरसगी कोणी नकार दईल का.. ? आशण

िो वळ िी परतयकाला चागल व वाईट या दोनिी परसगाच दियन दत. कदाशप आपली वळ अतता चागली

असलिी, मातर सकटाच शदवस परतयकाचया वाटल यतात ि शवसरन चालणार नािी. मिणन सदर जीवन

जागा, आशण इतरानािी सदर जीवनाची वाट दाखवा.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

लोप पावत चाललली माणसकी.....

माणसाचया वाढतया गदीत माणसकी िोधत शफरतोय मी, रसतयावरील भीक मागणाऱया माणसात दव

िोधत शफरतोय मी, कधी तयाचया वदना तरकधी तयाचया सवदनािी जीवनाच कडीमोल वयाखया

शवचारतोय. आयषटय सदर मिणत भरकटणार कोण आशण सदर आयषटय सवतःचया कतयतवावर व सवतःचया

मनगटी शमळवणार कोण. ? सागाल का. ?

मानवी जीवन जगतोय मिणज समाजात आमिी कोणतया अगाच िगार करतोय, मानवी जीवन मिणज

कवळ आशण कवळ मी आशण माझ पण यातच गरफटन बसलला िा समाज कधी आजबाजला चाल

असललया या शनघयणपन समजन तयावर आपली माणसकीचया शभती बाधत शफरण िा कतयवय समजा व

मानवी जीवणाचा उदधार पणा िी परतयकाचया हदयात जाग विाव िी काळाची गरज आि. माणसकी

मिणज माणसानी माणसािी वागणयाच कौिलय नवि तर माणसानी माणसािी आपलकीतन आपलस

मानणारा वगय मिणज माणसकीचा रखाना. या मातीिी नाळ असणारा जागत वगय मिणज माणसकी. या

मानवी जीवनातील परतयक सजीव सषटीसोबत रकताच नात शनमायण करणारा मिणज माणसकी. या मानवी

जीवनात जीवन जगत असताना अनकदा डोळयासमोर ठळकपण शदसन यत या ितकाऱयावरील अनयाय

असो व माझया सतरीवगायवरील अतयाचार शकविा दशलतावरील अनयाय ि सिज िळवया मनाला सपियन

सागन जातात, बटा या जगात माणसकी लोपपावली आि, अतता तया िबदाचा कवळ उदोउदो करणया

पलीकड आपलयाकड दसर कािी उरल नािी.

सजीवापकी सगळयात बशदधवान पराणी मिणन या मानवी जीवनाला सबोधतात, कािी अपवादातमक

गोषटी वगळता मातर तया इतर सजीवामधय असलली माणसकीचा एकिी अक या मानवी पलत शदसत

नािी. या समाजात वावरताना अनकदा ि दशय आपलयाला पािायला शमळतात, रसतयावरील जाणाऱया

मशिलाकड बीभतस नजरन पािणार िा परष वगय असो व अनाथाना, मशदराबािरील भीक मागन

जगणाऱया शभकाऱयाना आपलया तोडन शनघणार उदगार सागन जातात की आपलयाला ससकारातन

शमळणार माणसकी नावाचा घटक आपलया हदयापासन खप खप लाबवर आि. जविा नऊ मशिन नऊ

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

शदवस आपलया पोटात आपली काळजी घणारी ती माता, आपलयाला जनमाला घालताना असखय

वदनिी सामोरी जाऊन कधी सवतःचा पराण गमवनिी बाळाला ि जगदियन घडवनारी ती थोर माऊली,

आज वदधाशरमात शखतपत पडलली पािन कठतरी मनाला कावळयानी दक मारावा या सारख वदना

िोतात. जयानी आपलया िाताच बोट पकडन या जशमनीवर चालणयास शिकवल, सवतःचया पायावर

उभा रािणयास शिकवल. पररशसथती नसतानािी पोटाला शचमटा घऊन शदनरातर मिनत करन आज दिा

आकडी पगार शमळावयास ज कारणीभत असलल आईवडील. चार चाकी गाडी आशण चार आकडी

पगार शमळताच सवतःचया घरचा दवार तया दवतासाठी बद िोतात, िी मोठी खदची बाब आि.

समाजातील या कारणानी वदधाशरमाची वाढती सखया शचताजनक आि. भावड िी आईवडीलाचया

सगोपनासाठी एकमकात वर शनमायण करन घतात, रकताचया नातयात जर िी आपली मानशसकता असल

तर माणसकीचा गणधमय यामधय िोधनिी सापडत नािी.

मानवी जीवनातील माणसकीचा घटक िा वरचवर कमकवत चालली आि. पवी आई वशडलाची सवा

िीच ईशवर सवा मानणारा वगय अतता लोपपावली आि. रसटॉरट बार मधय जवढा उलाढाल करताना िा

समाज शदसतो, तवढाच जर खचय आई वशडलाचया वदधपकाळात लावला तर तया पकषा आनद या जगात

कठच शमळत नािी. ना तया मशदरातलया गाभाऱयात ना तया बवा बापचया गडयादोऱयात. आई वशडलाचया

मतयनतर कलया जाणाऱया शवधीचा खचय लकषात घता, तया खचायत एखादया मतयिी झज घणाऱया

आईवशडलाच आयषटय लाबल असत. तयाना योगयवळी आरोगयाची काळजी घतली असती तर तयाच

आयषटयातल चार शदवस वाढल असत. त आपलया डोळयासमोर चार शदवस असल तर माझया सारखया

तरणाला तर िततीच बळ नककीच यत. समाजात वावरताना अनकदा एका गोषटीचा मी जवळन शनरीकषण

कलो. आपलया दनशदन जीवनात यणाऱया ताणतणाव व मानशसक तणावात झालला वाढ िी शचडशचड

करणारी गोषट आपण एखादया वयकतीवर राग राग करन दाखवत असाल तर ती वयकती आपली चाकरी

जरी करणारा असला तरी सिन करणारा नसतो, मातर घरी परतलयावर िी गोषट तयाच वयशकतमततवाला

कळत ती तमचया तानावान िोणाऱया शचडशचड असो वा ओरडा ओरड तयावर कधीच परशतकारक उततर

दत नसत त मिणज आईवडील.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माझ आईवडील मिणज माझ पाशिल गर तयाचया या ससकारानी मला आज तमचया समोर उभा कला,

जरी त शनरकषर असतीलिी मातर आपलया पकषा नािी. िकषशणक कषतरातील वाटाड तयाना मािीत नसतीलिी

मातर त धडपडत असलली तयाची धडपड पािन आपली वाट दाखवणयाची ती वाटर असलल थोर

माऊली. सवतःचया मलामधय कधीच नकाराथी गणाच वाचन नकरात, सकारातमक गोषटीची सगत

घणयास निमीच परयतनिील असतात त माझ गर. उरािी मोठ सवपन बाळगन शदनरातर मिनत करन

पोटाला शचमटा घऊन आज ज आमिा भावडाना शिकषणाचया वाटवर सोडल ि तयाच उपकार कधीच

नशवसरणार आि. काय मािीत जगाला या गोषटीचा शवसर का पडत असल. कधी कधी आपल

आईवडील आपलयाला समजावन सागताना लगच सवतःचया पतनी समोर मधयच बस तला काय कळत,

अस उदगार काढन मोकळ िोणाऱया अनकाना मी पाशिलो. तया कषणी तया माऊलीचया डोळयातील

लपलल अशर सवय कािी सागन जातात.

रकतातलया नातयातन लोपपावलली माणसकी ि समाजाचया कठलया कषतरात माणसकीच धड दतील. जो

कोणी सवतःचया आईवशडलाना साभाळ िकत नािी, त या समाजाला कस साभाळतील. लोपपावलली

माणसकी पनिा नवयान उदयास यईल का. शकमान रकताचया नातयातील नाळ तरी तोडणयाची वळ यऊ

दऊ नका.

● सामाजिक िीवनातील कटब

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

कटब मिटलयावर सख-दःख सोबतच असतो, समाजात वावरत असताना सख शमळाव मिणन

सतत धडपडणाऱया या मानवी जीवनाचया रसतयात बरचस दःखाच खडड यतात. परतयक वळणावर

समसयाच डोगर आडव यतात. धन-सपतती अफाट नोकर चाकर मोठा बगला, चार चाकी गाडी, दिा

आकडी पगार अशया असखय सवपन उरावती बाळगन समाजात जीवन जगत असतोत.

पसा, धन सपतती ि सवय कािी सख दःखाच साधन नवि, मानवी जीवन जगत असताना परतयक वयकती

कवळ सख िोधत असतो, परतयकाला सख पसा, सपतती यातच गरफटन बसलला शदसतो मातर सवयसव

पसा नवि तर शतथ माणसिी जोडणयाच शरीमती जगात दसरीकड शमळत नािी. परतयकाला सवाथय असला

पाशिज मातर इतकािी सवाथी अस नय की जयाचया सवाथायपाई इतराच मन दखावलया जाईल. मिणन

शनःसवाथय जीवन जगणयाचा परयतन करया. परतयकाचया सख दःखात सिभागी िोऊन समाज सजलाम

सफलाम बनवया. अिी मानशसकतचा परभाव कवळ बोलणया परक मयायशदत असत. परतयकषात मातर ि

कशतिील िोत नािी. िा सवायत मोठा खत आि. परतयक वयकती मी आशण माझ यातच आपल ससार

माडतोय, समाज आशण मी यात कठलाच सबद नािी अस सपषटपण मत माडताना शदसन यत आि. पवी

िजार धमय नावाचा एक परकार िोता, गरामीण भागात आततािी कािी परमाणात आढळत. माझया घरात

सकट आल तर िजार धमय मिणन त सकटाला सामना करणया समोर यायचा. आशण तयाचया घरातील

सख दःखात शनःसवाथयपण मदतीला आपण धावायच. िा िम िोता, यान समाजात एकोपा नादत िोता.

यामळ आयषटयात कठलच परसग कठीण वाटायच नािी. परतयक कठीण परसगी कोणीतरी माझ आि,

यापकषा मोठी शरीमती कठ शमळत नािी. मातर कालातरान ततरजञानाचया झपाटयान वाढत चालललया

शडजीटल यगात िा मानविी शडजीटल िोऊन गला. याला अतता कोणाचीच गरज भासत नािी. चार पस

जवळ आल की सगळ नात दर िोऊ लागल. सवतःचया आई वशडलापासनच उपकार दखील शवसरत

चालल आित.

माग कािी शदवसापवी आतमितया कललया अधयाशतमक कषतरातल भयय मिाराज याची आतमितयच

कारण ि कटबीक तणावातन झालयाच शनदियनास यत असन यातन एक गोषट मातर समाजाला शिकायला

शमळालीच असल. पस, धन, सपतती बगला गाडी, नोकर चाकर सवय कािी असताना सख मातर तयाना

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

लाभल नािी. कटबाला सतशलत कर िकल नािी. मानशसक ताणतणावाला पसा न कािी सखात

रपातर कर िकल नािी. िवटी सवतःला सपवन घतला मातर शतथ जगाला एक सदि दऊन गला.

कटब आशण सामाशजक बाशधलकी जपत गलात तर सख कािी दर नािी. माणस जोडत गलात एविरसट

सारख सकट दखील तमचया समोरन पळ काढल. मातर तमिी ि सवय सोडन कवळ पस आशण लालच

याचया पाटी धावलयास िवटी मातर सकटपरसगी तमचया मदतीला कोणी यत नािीत िी वसतशसथती

आि. कटब, नातलग, गणगोत याना सरशकषत ठवा, यातील सबध अशधक ददढतन आवळन घया. जण

करन तमचया खादयाला खादा लावन सख दःखात सोबत असतील. िलली तर नवीन ससार उभारन

सबद कटबाचया सिवासात नरािता वयशकतक सवतःचा ससार थाटन सवतःचा भाऊ दखील ितर िोऊ

लागला आि. शवतभर जागसाठी दोघा भावडात तफान सघषय िोत आित. ज लिानपानापासन एकशतरत

परमाण रािणार भावड लगनानतर कषणात जवळच नात दर आशण दरच जवळ िोत असलयाच शचतर

पािायला शमळतात, आईवशडलाचया सगोपनाची जबाबदारी कोण सवीकारावा हयावरन दखील एकमकात

तत-मीमी िोत असत. अशया समाजात चालललया वयवसथकड पािन खप दःख िोतोय. शजविाळा,

आपलकी, समवत लोपपावत चाललली माणसकीकड पािन अस वाटत या मानव जातीत आमलागर

बदल घडन आला. की तो सवतःला याशतरक समज लागला. मी आशण माझ ि तयाच जग आि.

यापलीकड तयाला कठलयाच गोषटीचा सबद नािी. ििरात मातर सामाशजक बाशधलकी च उदािरण

दखील सापडत नािीत. िजारचया घरात दःखाचा परसग असला तर आमचया घरात सखाच सोिळ

िोतात. कोणी कोणाचया सखदःखात सामील विाव अिी मानशसकता िी लोपापवली. िजार धमय िी

नामिष झाली. िजारी िी कवळ शनदकाची घर रगली आित. आशण पनिा उदयास यत असलली मराठी

माणसाची चाल मिणज खकडयाची चाल. समाजात कोणी सामशजक बधीलकी जपत कायय करत असल

तर तयाला लगच पाय धरन खाली खचणार. िी वतती मातर अजनिी कायमच आि.

िवटी पसा, धन, सपतती गाडी, बगला, असनिी कािी उपयोग नािी, शजथ मानवाला कटबात सख,

समाधान लाभत नािी, शतथ पसा सपतती कािी उपयोगी पडणार नािी. िवटी आपली मानस िीच

आपलया खचललया मानशसकतला उजाळा दतात. पनिा उभारणयाच धाडस दतात. मिणन सामाशजक

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

बाशधलकी जपत आपलया कटबाला, नात-गनगोताना आपलया सिवासात ठवा, तयाचया सखदःखात

सामील विा. तर तमचया सकटापरसगी त धाव घतील. िवटी सवाना ररकामया िातान परतायच आि ि

शवसरन कदाशप चालणार नािी.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िजार धमय नावाचा एक घटक पवी आमचया गरामीण भागात फार पािायला शमळायच,

आमचया घरातील साखर सपली की िजारचया घरात धाव घयायचो. मिणज कासव आशण ससाचया

गोषटीतला पढचा भागच.. कासव जशमनीवर असताना ससा आपलया खादयावर घई, अन पाणयावरन

परवास करताना कासव ससाला आपलया खादयावर घऊन जीवनाचा परवास सखकर करत नन. माझया

मदतीला त धाव घत चल आशण तझया सकटाना शम यत रािील. िी भावना िजार धमायत आमिला

पिायला शमळायच.

कटब शनयोजन भलिी मोठ असल तरी, कटबात ततमीमी ि िोतच राित, सखय बाधव आपलया पासन

दर जातात. सकटाना सामना करायला ि कटब दखील शवसकळीत िोऊन जातो. सयकत कटब वयवसथा

अतता फारिी उरली नािी. भाऊ-बशिणीच परम ि तयाचया लगन मडपपयतच मयायशदत आि. एकदा का

लगन झाल, की माणस परायविसी िोधतात. एकटा पण िोधतात. सयकत कटबात तयाला बधीसथ वाटत.

मग घरात कटकट सर िोत. िललक कारणावरन वाद िोऊ लागतात. आशण या वादला नव वाट

फटतात, सवततर कटब सथापनचा शनणयय िाती घतात. मग घराची वाटणी, िताची वाटणी. आशण िो

आईवशडलाची दखील वाटणी िोत.

सखदःखात आपल बाधव आपलया बाजला नसतात. जविा एखादयासमोर सकट उभारत तविा तयाना

सवाची आठवण यऊ लागत, मातर ती वळ गलली असत. अशया अवसथत आपण घरापासन दर

असतोत. कटबातील कोणताच घटक आपलया बाजला नसतात तविा िा िजार धमयच आपला साथीदार

● शजार धमम...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

बनतो. माणसकी शजथ िललक असत शतथ मदत िी कायमच धावन यत असत. मानवता धमय िजारी

कोणतया धमायचा व जातीचा िोधत नािीत. सकटाना तोड दत एकमकाचया सगतीत ि जीवन जगणार

िजार धमय मानवी जीवनात खप मोठ मोलाच घटक आि. मातर ि िजार धमय नावाचा घटक अतता

पणयपन नामिष झाली मिटल तरी कािी वावग ठरणार नािी.

गरामीण भागातन अतता िा सशिशकषत समाज ििरी भागात घाव घत चालला आि. आशण इथ चार

शभतीचया आड फलट मधय आपल ससार थाटत आि. चार शभतीचया आत असलल आपल ससार

कधी आजबाजचया पररसराचा शवचारिी करत नािी. ििरात भल मोठ अपपटयमट मधय जयाचया तयाचया

चौकटीत आपल कटबाचा गाढा चालवत असताना, िजारी राित असललया कठलाच गरसथाची शनधान

तोडओळख दखील करन घणयास िा समाज तयारी दियवत नािी. मिणन एकाचया घरात दःखाच परसग

असताना, िजारी सखाच सोिळ िोतात. अिीच एक घटना पशिम यरोप मधील घडलली आि. या

घटनची कािी वषाआधी, द कनबरा टाईमसन वतत शदल िोती. ती घटना वाचन हदयाला िादरा बसल

अिी घटना. बऱयाच वषापासन इथ अपाटयमट मधय एक कटब राित िोत. शदनभर कामात वयसथ आशण

सायकाळी घरी परतलयावर घरचयाना वळ दणयात पढारी वयसथ, या कारणानी कधी आपलया िजारी

असणाऱया गरसथानची ओळख करन घयाव िी वळच शमळाली नािी. बऱयाच शदवसानी या कटबाचा

फलट चा दरवाचा बद िोता. तरी कोणतया िजाऱयानी याची शवचारपसिी कली नािी. असच पाच वष

लोटल, अन अखर घर मालकानी आतन बद असललया दरवाजा तोडन पािताच. तयातील एक वयकती

tv चया समोरील सोपावर सापळा िोऊन पडला िोता. ना अगावर कोणत मास उरला ना िरीराची

ओळख. पाच वषापवी मतय पावललया या कटबाची दखल ना िजारी घतल ना आजबाजला असलल

कटब...

िजारी मिणज दररोज तयाचया घराचा दरवाजा बदचाल िोत असलला आवाज, बलचा गजर, टीविी

च आवाज, शखडकीतन ऐक यणार कटबातील शकलशबल ि िजार असलल दियशवत. कािी गरामीण

भागामधय, आजिी खरा िजारधमय अनभवायला शमळतो आशण कािी ििरी समाजामधय दखील

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िजाऱ‍याबददल काळजी बाळगणयाचा परयतन कला जात आि. परत, ििरात रािणाऱ‍या अनकाना

सवतःचयाच पररसरात एकटपणा जाणवतो आशण सरशकषत वाटत नािी. अनोळखीपणाचया शभतीमधय त

कढत असतात. अनोळखीपणाच शभती उभारन एकमकाना अनोळखी बनत गलोत, शकतयक वषय िजारी

असन दखील िजारी शनधान तोडओळख नसतो. िा आजचा िजार धमय. "दर असललया आपलया

भावापकषा जवळ असलला िजारी बरा", अिी मिण आि कटब एकवळ दर िोईल मातर िवटचया

सवासापयत िा िजारीच आपलया मदतीला यईल. अिी पराचीन भावना आि, िी भावना लोपापवली.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

या परथवी तलावर अनक सजीवापकी बशदधवान पराणी मिणन या मानव जातीस ओळखतात, अनक

वषापासन िा मानव सवतःचया अशसततवासाठी लढत आि, जीवन एक सघषय मिणन सकाळ पासन रातरी

उशिरा पयत धावपळीत जीवन जगत आि, िा मानव सधयसथीतीला मी आशण माझ या दोनच गोषटीसाठी

अतट परयतन करताना शदसत आि.

समाजासाठी लढणार, सवतःचया अशसततवासाठी नािीतर या समाजासाठी वळ दणार लाखतल एक

असतात, समाजावर सकट उभारल तर धाव अनक घतील पण तया धाव घणयात वचयसव साधणार,

सवाथय साधणार समाजसवक आज घडीला शनमाणय झाल आित, अशया समाजसवकाना कोणतया अगान

समाजकायय करतो मिणाव, एखाद सघटना, ससथा उभारली की तया ससथानाचया छताखाली आपल

अनयायी लादन घणार अन आपलया परीन आपल बळ शनमायण करणार, वचयसव शनमायण करणार, आशण

पढील भशवषटयासाठी (सवतःचया) लढा दणार ि शनमायण झालली समाजातील वयथा, खरतर िी वयथा

"नवऱयान मारल अन पावसान झोडपल, दाद कणाकड मागायच. ?"अिीच आि.

गावपातळीवर एकदा काययकताय उभारतो, आपलया गावासाठी झगडतो, अन वरील पढारीचया दावणीला

बाधल जात याला काय अथय ?, एक छोटस उधािरण, एका गावात गणपत पाटील आमदार सािबाचा

सचचा काययकताय, सािबासाठी तळमळीन कायय करतो, गावात एकिी मत दसरी कड जाता कामा नय

यासाठी तटन कायय करतो, मग आमदार सािब अशया छोटया छोटया काययकतयाकडन आपल मोठ

सवपन उभारत, पाच वषानतर गणपत पाटील पचायत सशमतीची शनवडणक लढवाव या साठी आमदाराला

● समािकारण का रािकारण... ?

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

भटतो, आमदार मिणतो तझ जागा शफकस, फॉमय चया िवटचया शदविी गणपत पाटलाला वाडयावर

बोलावन डाव खळतो अन गणपत पाटलाचा अजय भरण थाबतो, सवतःचया नातवाईकातील एकाला

उमदवारी दऊन पनिा गणपत पटलासारखया काययकतयाना उभारन तिी शनवडणक शजकतो, असच िम

चाल असत, गणपत पाटील पनिा पढचया पाच वषानी शतशकट शवचारतो पनिा नातवाईक यतो पनिा

पकषासाठी काम करतो, अस चालत चालत गणपत पाटील िवटी सपला मातर तयाला न कठली शनवणक

लढवता आल नािी ना किल अशसततव, िी पररशसथती अजचीच आि, परतयक नता परतयक पढारी

आमचा वापर करत आि ि आजच तरण वगय शवसरन चालणार नािी, सािब सािब मिणन आपण

आजिी या पाढऱया पढाऱयाचया चपला साभाळत गलामीत जीवन जगत आिोत, एखादया भाकरीचया

तकडयाची आशया बाळगन कतरा सारख माग शफरत आिोत, सािब बी चालाक कतराना कधी उपािी

ठवत नािी, उपािी ठवल तर दसरा कािी बदल पडणार नािी कवळ झडा बदलतो, माणस तीच

शवचारसरणी तीच, आशया तीच. िी मानशसकता कठन शनमायण झाली या मानव जातीला, का असा

सवाथयपणाला कवटाळन बसलाय िा समाज, कोणी वाली नसल का याला, मग अस मिणाव लागल

या दिात माणसकी नावाचा िबद कोलमडन गला, नामिष झाला, अस मिणायला कािी वावग ठरणार

नािी.

या बरसटललया शवचारसरणीतन िा माझा समाज(मानव जात) शकती शदवस परवास करणार अन यात

तयाच काय साधय िोणार, खायच आशण दाखवायच दात वगळ का असतात, अशवासनानी लोकाच

बदधी भरषट करणार ि लोक कोण? िा सवयसामानय नगररकाचा परशन आित, शनःसवाथय जीवनाचा सवास

कधी कोणाला शमळाला नािी, ना कधी कोणाला दऊ इशचछतात, िा माझा समाज, िा आपला समाज

मिणत कवळ शमरवन चालत नािी तर तयास आपलपणाची उब दण तया नतयाच, तया पढायाच काम

नवि का.. ?, खरतर या मानव जातीला पशयाच वड गरासल आि, या नोटा साठी आज िा असा जीवन

जगत सटलाय, तया तपडया रपया साठी िा मानव सवतःचया भावाला दखील गजाआड करतोय, मायच

ममतच िात मिणन कधी कणाचया खादयावर ठवत नािी, याला कस मिणाव माणस.. ? बशिणाबाई

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

चौधरी मिणतात, "माणस र माणस तझी शनयत बकर, तझया शवना बरा गोठयातला जनावर",

बशिणाबाईन या माणसाचया िावला गोटयातलया जनावरापकषा पलीकडची उपमा शदली, जनावराना

शदललया चाऱयात गर समाधान तर वयकत करतात, मातर िा माणस शकतीिी शमळाल तरी आपली झोळी

मातर अजनिी समोरच असत, िीच मानशसकततन या दशयात राजकीय पढाऱयाचा जनम िोत आित.

मग अशया अवसथत या तरण वगायच कायय काय, तर तरणानी अशया भरषट राजकीय व सामाशजक

कायाचया नावावर लबाडणाऱया दषट राजकारणी माणसापासन दरच राशिलल बर, दर मिणणयापकषा अशया

नतयाना वळीच ठचन काढण काळाची गरज आि, ठचन मिणज वचाररक दषटीन, समाज सघषायन आशण

यवा िकतीन, आपलयाला शमळाललया अशधकाराण, आपला लढा कवळ सतयाचया शदिन, अशिसचा

मागायन व सामाशजक दषटीन एक पाऊल सवतःपासन सरवात कर आशण अशया दषट नतयाकडन िोणाऱया

सशवधानाचा, अशभवयकतीचा ऱयास थाबवणयासाठी लढा दऊ, िच लढा िाशिद भगतशसग यानी शदल

िोता, िाच लढा भगवान शबरसा मडानी परसथाशपत वयवसथचया शवरोधात उभारला िोता, याच मागायन

आपलािी लढा असला पाशिज, समाज कायय मिणज, मिापरषाचया झीजललया आयषटयातन शदसत,

सवतः अशसततव शमटवन िा परखयात समाज सथापन मिणज समाजकायय िोय, याच पाशवयभमीवर मिातमा

फलनी आपलया पतनी साशवतरीमाईना एक साशखयक उधािरण दऊन समाज कायायची ओळख पटवन

शदल, साशवतरीमाई कडन एका जवारीच शबयाण मातीत रजवणयास लावल व तयास खतपाणी घालन

तबबल सिा मशिनयानी तया शबयाणाच रोपटयात व रोपटीच झाडात शनमायण िोऊन, तयास एक कनस

उगवल, साशवतरीबाई फलना जयोशतबानी त कणस आणणयास सागन तया कनसात सरवातीचा परलला

शबयाण िोधणयास लावल, यावरन जयोशतबा मिणतात साशवतरीमाईना की जो माणस या शबयाना सारख

सवतः झीजतो आशण कनसरपी समाजाला उभा करतो न तोच खरा समाजसवक आशण तोच कायय मला

अपशकषत आि, यावरन तयानी कललया कायायची, व उभारललया चळवळीची िोशभत शचतर शदसत...

मानवी जीवन मिणज बऱयाच अकाकषान समोर यतो, माणसपण, माणसकी आपलकीचया भावना या

राजकीय सघषायत सवय कािी दर ठवन मानव आपली िहमका बिावत असतो, नहककच सामाहिक

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िीवन िगत असताना मनषयाला या रािकीय वाटचालीशी िडाव, मातर आपली माणसपण इथ शाबत

ठवण काळिी गरि आि. एटग अनक रािकीय नत पािायला हमळतात, आपलया सवाथावसाठी आपलया

आड यणाऱया परतयकाला सपवत िातो, यान आपापसात वर हनमावण िोतो, िा वर रािकीय नतयाचा

नसन िा वर तयाचया कायवकतयााचा असतो. लोकपरहतहनधी मातर सवतःचया अगाला धकका लाग नदता

ि सवव एक सामानय कायवकतयााचया मलावर दतो, िी मोठी शोकाहतका आि. मिणन सामाहिक िीवनात

आपला रसता, आपल हनणवय िा सवतःचा हनवडा. िण करन सवतःच आयषय अशयात गरफटन िाऊ

नय.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आपलया दिभरात आनक मिापरष िोवन गल, कोणी राषटर शितासाठी तर कोणी

राषटराचया आशसततवासाठी लढ दत, सवतःच पराण पणाला लावन, दिाच अशसततव शटकवन ठवल,

मिातमयापासन त साध सतापयत, समाज परबोधन व समाज सवा वटीस धरन आपला माणवतचा,

माणसकीचया धमायचा अजडा शकतीतरी वषानी शठकवन ठवल.

जो कोणी दिासाठी, समाजासाठी लढला, तो आजिी या जनमानसात शजवत आित, ज की आपण

आजिी तयाची जयती-पणयशतथी अगदी थाटामाटात, उतसािात साजरी करत आसतो, या बरमिाडाची

शनमीती िी शनसगायचया खाणीतन झाली, परथवीतलावर सशजवसषटीची शनमीती झाली, आशण माणव जात

िी उगम पावली, कालातरान या अशदमाणवापासन माणवतकड पररवतयन िोत रािील, यात अनक

मिापरष जनमाला आल, आणी िा माणव आपापसात जाशत धमायचया शभती उभारलया, परतयक जातीत

शवदवान मािातम जनमाला आल, आणी परतयकानी माणवतचा परसार कला, सवानी आपल धमायचया

आधारावर नसन, परासथाशपत वयवसथला लाथाडन, अनयाय आतयाचारास सामना करत, माणवता धमय

सथाशपत कल, आता मानवता धमय मिणज काय? तर माणसकीच वतयन मिणज मानवता धमय, ज ज मला

िव त त दसऱयाला दण मिणज माणसकी. गाडग बाबानी भकललयाना अनन शदल, तिानललयाना पाणी

पाजल, रोगयाची सवा कली, धमयिाळा बाधलया, आणी आजिी आपण आपलयात गाडगबाबाना िोधत

आसतो, तसच गलया साड चारि वषायपासन या बिजन समाजाला शिकषणापासन दर लोटल गल िोत,

अशयात साशवतरीबाई फल, मिातमा फलनी जगातली पशिली मलीची िाळा काढल, आणी सतरी

शिकषणाची महरतमढ रवन, बिजन समाजातलया सतरीयाना चल आणी मल यापशलकडच शिकषण शदल,

मिातमा फलना एका बराहमण शमतराचया लगनात असपिीत मलगा िी शनचछी व तचछ माणलयान, फलनी

तयावर आपल पाऊल उचलत, सतयिोधक समाजाची सथापना कली, ि खर मानवता धमायच पाईक

● माणवता हाच खरा धरम... !

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आित, जो कोणी सवाथाय साठी नसन या समाजासाठी आपल पराण अशपयत कल त आजिी आपलयात

शजवतच आित.

मिाशवर गौतम बौदधाच ततवजञान व धमय िा माणवतचा मागय दियशवत, जगाचया पाटीवर माणसानी

माणसािी कस वागाव, व कस जगाव ि जर कोशण शिकवत आसल तर तो बौदधाच ततव आित, जगात

िातीच परशतक सबोधीत या बौदधाची परशतषठा करतात, तसच शिद आसो वा मशसलम, शकवा शिसचन

आसो वा शिख, यात कठलाच धमय व तया तया धमायतल मािातम व मिापरष ि माणवतचाच अजडा

परलला शदसतो, जगाचया पाटीवर माणसकी पकषा कठलाच मोठा धमय तमिाला सापडणार नािी, सवयच

धमय मानवाचया ऐशिक आशण पारलौशकक सखासाठीच शवचार करतात, तस छ. शिवराय आसो वा छ.

िाि मिाराज यानीिी कठलयािी जाती धमायत तढ दियशवल नािीत, उलट असपिीत समाजाला आपलया

बाजला बसवन एका ताटात जवन करणार ि मिामानव िोत, छ. शिरायानी कशधच कठलया धमायचा व

जातीचा अपमान कला नािी, उलट त सवय धमायच पाईक िोत, तयाचया सनयात आठरा आलतदार, बारा

बलतदार आस सवय जाती धमायचया सनयाचा समावि िोता.

ऐवढ सार आसतानी आज समाजात या वररल मिापरषाना वगवगळया जाती धमायत शवभाशजत करन

ठवलत, आपापलया मिामानवाची जयती-पणयशतथी भलया थाटामाटात साजरी करतात, डा.

बाबासािब मिटल की, बौदध समाज पढाकारीत असल, शिवराय मिटल की मराठा समाज, आणणा

भाऊ साठ मातग समाज, मिातमा फल माळी समाज, तर मिातमा बसवशवर शलगायत अस या समाजात

सशमकरण तयार झाला आि, आपापलया समाजच मिापरषाची वाटणी करन घतलल शदसल, आणी

जयतीचया नादात आपापसात वाद शववाद सर िोत, खरतर ि कठलयाच मिापरषानी आपलया धमायला

शरषठतव शदला नािी, तर सवायत आगोदर माणवतला शरषठतव दियशवल आि, याच जनम जरी वगवगळया

जाती धमायत झाल आसल तरी तयाच शवचार मातर एक आित, तयानी सवतः साठी नवि तर जनसमानयाचा

शवचार कलत, आणी आज आपण तयाची जयती साजरी करतो, त शडजचया तालावर आमच पावल

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

शतरकताना शदसतात, आमिाला तयाच शवचार घयायच आित, आज मी पाितोय भारतरतन

बाबासािबाची, छतरपती शिवरायाची जयती आमिी आमचया चाळीत साजरी करतो त दसयाचया

तठावटीत, समाजा समाजात जयती शनमीतत वाद शववाद, शि एक समाजाची िोकातीका आि, कारण

जो कोणी वाद करतो तयाना आजनिी ि मिामानव समजल नािीत, आजनिी आमचयात माणवतचा

शदवा तोलत नािी, आजनिी आमिी माणसकी पासन लाब आिोत, आजनिी आमिी तया भरसटललया

जाती धमायत गरफटन बसलोत, सत कशबर मिणायच,

िाती न पछ साधकी,

पछ हलहिऐ जञान... !

आि आपण साध सताची िात पाितोय परत हवचाराकड दलवि आसत, ि सोडन आयषयात माणवतचा

सदश दणायाव मिापरषाचया हवचाराची मशाल पठवत, आपलया आयषयात दसऱयाचया सखासाठी,

आनदासाठी, हितासाठी कािी कर शकत अस तर आपणिी मानवता धमावच पाईक अस. िात धमव

वश या पलीकड मानवता िाच खरा धमव आि. सधसताची/मिापरषाची हशकवण िीच आि.

मानवतावादी धमावचा पाईक विा.. अस गडगबाबाची हशकवण आि, त आयात िोत तविा तयाचया

कीतवनाच बोल साऱया हवशवाला पलत िोत, दगड धोडयात दव शोधणाऱया मानवानो, माणसात दव शोध

दव हतथ हमळल, अशी आपलया परखड वाणीतन त आपला मानवतावादी धमावचा परचार कला.

माणसकीचा धमव हशकवणाऱया मिापरषाची आि समािात हवसर पडत चालली आि. िाती धमावचया

हिती अिन मिबत िोत चालल आित. रगाची वाटनी, मिापरषाची वाटणी झाल आित. मिापरषाना

डोकयावर घऊन हमरवनया पलीकड डोकयात घऊन हमरवतील तविा दशात मिापरषाचया हवचाराचा

सिलाम सफलाम दश सवााहगण मानवतावादी धमावन नटलला हदसल. मिणन ििारो वषावपासन

सधसतानी िच हशकवण हदली, मानवता िाच खरा धमव आि. माणसकी िाच खरी िात. मिणन सान

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

गरिी मिणायच "खरा तो एकहच धमव िगाला परम अपावव", िगाला परमाची िाषा, आपलकीची िाणीव

करन दणारा मानवता िाच खरा धमव आि.

परम, भावना, सवदना, सख, दःख, रडन, िसन ि सवय माणवाच अलकार आित, परतयकाचया अयषटयात

हया गोषटीचा सपिय झालयाशिवाय ि जगण वयथय आि, जर तमिचया अयषटयात हया गोषटी अनभवल नसल

तर पढ नककीच तयाचा सवाद तमिाला शमळल, अशया भावनातमक गोषटी, अगदी आपलया वयोमानानसार

बदलत जातात.

'लिान पण दगा दवा, मगी साखरचा रवा' सत तकारामाच ि ओळी कठ या तारणयात आमिाला

समजायला लागलत, त लिानपण मिणज कठलयाच परकारचा ताण तणाव नसलला, मोकळया शवासात

शजवन जगणार त शदवस आपलयाला आठवण सािशजक आि, ना कठलयाच परकारच वदना, ना

कठलयाच परकारच तणाव, ना वयाविाररक गोषटी, ना सामाजीक, शनमयळ, शनरागस, कोमल आसलला

तो बालपण आज मातर परतयकाला िविवस वाटत, का तो शदवस माझया शजवनातन सरायस पण लपत

झाल, का त शदवस मला शटकवन ठवता आल नसल, आजचा तारणयाच शदवस नककीच कठलयातरी

तणावान, वदनान उगवताना आपणा सवाना शदसत आि. तसाच माझया पण बालपणीचया आठवणी

माझ निमीच लकषवधन घतात.

तो बालपण मिणज मौज मजा मसती, ि कवळ वयाचया मयायशदत काळापयत, वयवषय अठरा गाठली की

परतयकाची मणोवती तारणयात पदापयण िोत, नशव दनीया, नशव आिा, नशव मीतर, नव मशतरनी सवय कािी

नशवन जग आपलयाला पिायला शमळत, अगशद याच वयात नकोतया वदनािी जळन अयषटयाचया नवया

● सामाजिक व वयवहाररक जिवनाजतल परम

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

पवायला सरवात िोत, ि वयच अडणीड असलयान या वयात अनक मागय आपलया समोर शदसतात, तर

कोणी वयसनाला कवटाळन अयषटयाची वाटचाल करन, वयसनात अयषटय उदधवसत घालन जगणार

यवक आपणास पिायला शमळतात, तर दसरीकड परम या अडीच अकषरी नावाचया परसगाना

कवटाळलल, तर कणी या पासन दर रािणयाचा परयतन करतो, मातर यासवय गोषटी परतयकजन सवतःचया

भलयासाठी वा सवाथायसाठी कलल जानवत, असच कािी परमळ शमतर वा नातलगाना दरावा शनमायण

करणारिी आनक गोषटी दनशदन शजवनात घडत आसतात, आपण पाितोय, लोक रसतयावरचया

शभकायाना पस दताना िातातलया नानानया चार वळा तपासन पाितो, तो नान एकचाच आि ना.. ?,

या िकन परत िातातलया नानयाची शकमत कािी दिा शवस रपयाची नसत, त कवळ पाच रपयाचया

आत, परत आपण बयायच शठकाणी ि आणभवल असल अशया गोषटीकड िा समाज फारच बारकाईन

वा सकोचीत पण शवचार करायला लागला आि.

परम, दया, वातसलय, परोपकार यासारख माणसकीच आलकार माणवाचया दनशदन शजवनातन कशधच

लपत झाल आित, आज आपण पाितोय, सकाळी उठलया पासन त रातरी झोप पयत या मानवाला कािी

ना कािी कायय सतत िाताळल जातात, आणी शदवसशदवस िा माणव कवळ पशयाचया गठयाकड

वाटचाल करत आसतो, तयात काशिच वा कठलाच नात वा जवळीकता यासारखया गोषटीना शकमत दत

नािी, शम व माझ ससार शि दनीया आजचया माणवाच सवपन, मग परमाची भाषा वा परमाची शकमत

आजचया शपढीना समजल तरी कस ?, शनधान आज सवतःचया कठबासोबत, मला बाळासोबत तरी

परमान वागतात का. ?, बयायच शठकाणी शम पाितोय शदवस भराचया तणावाना सायकाळी घरी परतणारा

परतयक वयकती आपलया कठबातील सदसयावर शकवा मला बाळावर कठलया ना कठलया कारणावरन

तो सतापतो, शचडशचड करतो, शि मनोवतती, शि मनोशवकार सवय कािी सवाथी आसत, आज िी

सवाथयपणाच लकषण सवागीन शजवनात सलग ररतया परवि करतोय, सवतःचया पतनी सोबत, सवतःचया

आई-वशडलासोबत वागणकीत परम िी भावणाच शदसत नािी, मग त दनशदन यवा शजवनात यणारा परम

आणी तया परमाला एक वगळीच वळण दणार आज आपणास पिायला शमळतात, शिर-राजा, लला

मजन सारखया परम यगलाना आज कठलयाच परमाची उपमा दन िकय नािी, कवळ त परम बोटावर

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

मोजनया इथक आज आपणास पिायला शमळतात, कवळ परम मिणज एखादया परयसी वर कलल परम

नवि, परम समाजावर दखील करता यतो, तस सरवात सवतःचया आई वडीलापासनच िोत, तया पररन

त परमाच ससकार आपणावर पडलल आसतात, त इतरावर दताना ससकाराची जाणीव ठवण शततकच

मितवाच असत.

खरच आजचया यवकाना शवचारावस वाटनारा परशन मिणज "परम मिणज काय र शमतरा.. ?", तर तयाचया

कडन यणायाय उतताराची मी निमीच परशतकषत आि, आजपयत शवचारणयात आलला परतयक वयशकतकडन

मला परस उततर शमळाल नािी, मानवाचया जगणयामागील ित व तयाचया शवचार करणयाची पदधत लकषात

घता यतो, या लखाचा उददि मिणज आजचया तारणयात आपण परम या सकलपनला एक वगळीच

वळण दत रािीलोत, परम शि भावना व तया भावनतन शनमायण िोणारा माणसकी लोपपावल का अिी

शभती मातर सदव असत, माझया शलखाणा मागील उददि समजणायानी नककीच परमाची वयाखया सागतील.

आहण जयाना परम समिल त आपलया कटबाना कधी एकट सोडत नािी.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

अतता तमिाला पडलला परशन असल, माणसकी आहण हनसगव यातल अतर

काय.. ? तर, वाचकानो आपण अनक वळा एक गोषट हनदशवनास आलीच असल ती मिणि, िविा

िविा या मानवी िीवाला दःख, वदना, तणाव सारखया समसयाना सामोर िाव लागत, तविा या मानवी

पराणीला िा हनसगवच आठवतो, शनसगायच सौदयय जण आमचया दःखानी भरललया या हदयाला

आनदान िलावन सोडतात, अस अदभतमय दशय दियन दऊन जण सारा दःख नािीसा िोतो. शदवस

भरचया कटाळवाणा जीवनाचया सघषायत सायकाळ शकती आिन भरलल असत. थकावट उरावती घऊन

घरी परतताना कधी आमचया िरीराची ऊजाय नािीस िोईल कािी कळणारच नािी अिीच गत िोत ना,

अशया अवसथत जर शनसगयरमय पररसरात आपला जीवनाचा आनद लटणयासाठी गलात तर शकती मजजा

असत. तो पररसर आपलयासाठी आनदमय असतो. तो शनसगय आपलया साशनधयात यणाऱया परतयकाना

तो आनद परवीत असतो. तया शनसगायला ना ठाऊक असत त जात, पात, धमय तो सवाना समान सावली,

समान आनद, समान ऊजाय, व समानच रप दियशवतो. समाजात चालललया ि बरसटलल शवचार आशण

तया शवचाराचा जर परभाव या शनसगायवर पडला असता तर.. ? सवाथय पणा बाळगल असत ना. जस

आज आपण बाळगतो. मी आशण माझ पण ि शनकसपण जपतो. शनसगायला नसतात भावना ना सवदना,

त शनःसवाथय असतात, सत तकाराम मिाराज मिणतात ना, 'वकषवलली आमिा सोयर, वनचर.. ', ि

झाड, ि शनमयळ व शनःसवाथय पण वािणाऱया नदया, दऱया डोगर, आकािात उच भरारी घरणारी पकषी,

जमीनीवर धावणार पराणी, पाणयात पोिणार जलचर. ि आमिा सजीवाच सोयर आित. मानव जाती

पलीकड त तयाच कतयवय पणय करतात. शनसयगाचया साशनधयात वावरताना तयाचया परतयक कषणात

आपलयाला कािीतरी शिकायला शमळत. आकािात उच भरारी घणाऱया पकषाकडन आपणास जीवनात

उचावर पोिचणयाच बळ नककी शमळत. तयाचया शनःसवाथय व शनमयळ भावनतन समाजात शनःसवाथय पणाची

● जनसरग महणि मानवी िीवनाच अजसततव...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

जाणीव िोत. मानशसक ताणतणावातन कषशणक मकतता शमळत. शनसगयरमय वातावरणात सिसा सवानाच

शफरायला आवडत.

उनिाळा आला की आपण सवतःचया मोटार गाडीसाठी एखाद झाडाची सावली िोधत शफरतो, सावली

साठी वणवणत असताना तया झाडाची, शनसगायची शकमया मातर कािी कळत नािी. परिासनान कोटयवधी

झाड लावणयाच सकलपना िाती घऊन अनक रोपटयाच लागवड कली, तयात आपणिी शनःसवाथय पण

तया झाडा सॊबत सलफी घणयाची फडा कलात. सोशियल मीशडया वरन अनकानी परसारण कल. मातर

आजची अवसथा शबखट झाली आि. झाड लावली खरी पण तयाच सगोपन कोण करणार.. ? असा

परशन तर कायमच आि. या सगणकी यगात शनसयगाच ददवी अवसथा पािता मानव आशण शनसगय यातील

नात लोप पावत चालली अस मिणायला कािी वावग ठरणार नािी. िलली सवय शडसीटल झाल आि.

नसशगयक सौदयय नामिष िोत चालली आि. मोबाईल, सगणकाचया साियान मलाना दखील तया

नसशगयक सौदयायच छायाशचतर दाखवन तयाना दखील मानशसक गलाम बनवत चालोत. वषायतन एकदा

कठतरी काािटचया जगलात मानवशनशमयत शनसगायचया सौदयायच दियन घडवन दताना आज पालकिी

उतसकत आित. लिान मलाना ज ससकार पाशिज त अतता सगणकाचया साियान शमळ लागल, तयामळ

पि, पकषी, पराणी, दऱया खोर यासवाची ओळख दखील तयाना सगणकाचया माधयमातन शमळ लागली,

परतयकषात सवय कािी पािणयास तयाना शमळण कठीण झाल आि. शविष िकषशणक सिलीच आयोजन

करन िालय जीवनात तयाना शनसगय व पराचीन शनसगयशनशमयत सौदयायची ओळख दखील करन दताना

आज पाित आिोत.

माझा जनम गरामीण भागात झालयान बालपण सवय या शनसयगाचया काळया मातीत गल. रानावनात

शफरकणयात, नदया तलावात पोिणयात आशण मदानी खळ खळणयात आमिी तरबज िोतोत. दरधवनी

सारख यतरण उपलबध नसलयान शनसयगाचया सगतीत माझ बालपण गल. त शिरवीगार झाड, अनवाणी

पायान काळी माती तडवीत झाडयावर शपकलल फळ चाखत परतयक ऋतचा आनद घतलोत. कालातरान

वय वाढत गल. सगणकीय दशनयत परवि करत गलोत आशण आमचया बरोबरच त शनसयगाचया साशनधयात

वसलल गोडसपणा िी लोपपावली. िलली तया मदानी खळाची जागा सगणक व मोबाईल न घतली

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आि. परतयक मलाचया िातात मोबाईल आला. आशण मदानी खळ असो वा शनसयगाच सगत ि नाळ

तटत गली. आज ििरातील उनिाळयतील वातावरण पािता फार गाभीयय शदसत आि. सवय याशतरक

उपकरणातन शमळणारी िवा ि उखडतया िरीराला थड करतोय, फरीज सारखया यतरणन मानवाची दािकता

भागवत आि. या कारणासतव आमचया घरासमोरील अगणातल शिरवीगार झाड नािीस झाल, झाडाचया

बडाला असलल राजण िी लोपपावली. ज नसशगयक ररतया मानवाला जोपासणार सवय शनसयगाच साधन

नामिष िोत चालली आित.

आपण शनसगायची साथ सगत सोडलो असलोिी मातर शनसगायन आपलयाला सोडलल नािी. सकाळी सयय

उगमापासन त मावळणया पयत तयाचया सौदयायत कठ कमी भासत नािी. झाडावर उमगणारी कळी तोच

रग अगावती पाघरन घालन उगवतो, दऱया खोऱयातन कोसळणारा पाणयात आजिी तच शनःसवाथय

भावना शदसत. गरामीण व ििरी भागात िललक असलल झाडिी सवासाठी तच सावली दताना शदसतात.

शनसगायचया कणाकणात साठन असलल सौदयायची आनद तोच घतो जो शनसगायचया गाभाऱयात पणयतः

शवलीन िोतो. रसतयाचया बाजला नजरआड असललया वनसपती, बागतलया फलातन, व मावळयात

सयायतन शमळणारा परसननता िी नयारीच असत. शडजीटल दशनयत कमरान मानवाचा शतसरा डोळा मिणन

पररशचत झाला आि. मी िी माझया शतसऱया डोळयात कािी शनसगायच सौदयय साठवन ठवलो. परतयकानी

शमळल त शनसगायची सगोपन करत गलोत तर नककीच नामिष झालल शनसगय पनिा आपलया पदरात

पडल.

हनसगव आहण मानव यातील नात ि फारसा दरच नािी, मानवी िनम िा या हनसगावचया साहनधयात झाला,

मानवाच परतयक अकािा आििी िा हनसगवच पलत असतो. याच हनसगावतन आमिला िगणयाची हदशा

हमळाली, याच हनसगावत आपण उगम पावलोत, आहण याच हनसवगाचया गािाऱयात आपला अत िोणार

ि कदाहप िा मानव पराणी हवसरन चालणार नािी.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

“वकषवलली आमिा सोयरी, वनचर” या अपरशतम अभगात राषटरसत तकोबानी शनसगायतील

पिपकषी, लतावली याच शनतात सौदयय आपलया सजयनशिलतन शटपल आित. िा अभग तकोबाची

अनकपा, सवय सजीव सषटी बरोबरच तयाची तदरपता याच मनोिर आकलन दियवतो, वकषवलली ि आमिा

मानव जातीच नातलग असलयाच तयानी आपलया अभगातन सपषट कल, शनसगय आशण पयायवरण िा

मानवी सषटीचा उगमसथान आि, याच शनसगायचया किीत या समसथ मानवाचा जनम झाला, िजारो

वषायपासन शनसगायच आशण मानवाचया नातयात तटवडा शनमायण िोतानाच शचतर आज उदधभवत आि.

मानवानी आपली घर असललया हनसगावपासन दर िोत गलयाच हचतर हदसत आित. िा काळयगी मानव

थोडा सवाथीिी, अिकारी, िी झाला, याला ना हनसगव आपल पािण लागतात ना मानवता याच धमव..

निमी कानावर पडणारा परवलीचा झालला िबद मिणज पयायवरण िोय. आज पयायवरणाची शसथती खप

ठासाळलली आि. परतयक वयकती पयायवरणाबाबत कािी ऐकतो शकवा बोलतो तरी पण तयापरमाणात

पयायवरण रकषण व सवधयनाच ठोस परयतन िोताना शदसत नािी. वजञाशनक परगती इतकच माणसान जर

पयायवरणाचया रकषणाकड लकष शदल तर आज िी पयायवरणाची शबखट पररशसथती उदभवली नसती. शनसगायन

शवशवध सजीवामधय सतलन शनमायण करन हया सषटीला सजशवल, पण मानवान शनसगायच दोिन करन

शनसगय चिामधय असतलन शनमायण कल. पयायवरणाच सतलन राखत मानवाला परतयकष अपरतयकष उपयोगी

पडणायाय सजीवाचया अनक जाती मानव नषट करत आि. कषणोकषणी शदसणायाय शवशवध पकषी व पराणयाचया

जाती पािणयासाठी आज पराणी सगरिालयात जाऊन पािाव लागत. शचमणया, शगधाड, कावळ,

माळढोक, कौच, साप, माकड, वाघ, शचतता अस शवशवध पराणी अशसततवाची लढाई लढत आित.

वरील नषट झाललया सिीवाचया िातीची आकडवारी लिात घतलयास अस लिात यत हक,

पयाववरणातील असमतोलान एक हदवसी सषटीवरील मानविातहि नषट िोणयास वळ लागणार नािी.

● पयाावरण आजण मानव

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िलली बदलतया काळात मानवाचया रािणीमानात िी मोठा बदल झाला आि, पवी घराचया शिारी

डौलदार विाची छाया पसरलली आसायची, तो पयाववरणाचा सौदयव व वातावरण कािी वगळाच अस,

काळ बदलला आहण आहण घराशिारील डौलदार विाची कततल झाली, आणी आि मातर कााकरीटचया

िगलात कठतरी कडीत छोटया-छोटया शोिची रोपिी पिायला हमळत आित, हदवसहदवस विाची

कततल िोत चालली आि, िगल सपाट िोत चालली आित, या सवव बाबीना कारणीित िा मानव

िात आि, याचा दषपररणाम पयाववरणावर झाला आि, आि गलोबल वा मीग सारखया गिीर

समसयाना तोड दत आिोत, ि कठला दवी कोप नािी तर मानवी िीवनातल बदलत हिवनशलीच

कारण आि. माणव िातीन कललया पयाववरणाचया िावसामळ अवकाळी पाऊस, गारपीठ, दषकाळ

अशया समसया िडसावत आित, हनसगावच समतोल िर असच ढसळत रािील तर सहिवसषटीस िणीकार

ठर शकत, हनसगावचया सौदयावस आपलयाच िातान वितोड करन, पयाववरणाच िावस करन गलोबल

वा मीग सारखया समसयाना खचत आिोत.

हमतरानो हनसगव कहधच बदलत नसत, ती बदलत मानवाची हिवनशली, तयाचा पररणाम आि आपण

िोगत आिोत, हनसगावचया समतोलनात बदल याच कारण आि मानव सषटी ठरली आि.

यासाठी परतयक वयकतीनी पयाववरणाचया सवरिणासाठी पढाकार घतला पािीि, बदलतया वातावरणाला

आवर घालणयाची गरि आि, आिचया यगात विाची लागवड करण अती गरिच आि, परतयक

वयकतीनी एक-एक झाड लावणयाची शपय घतली पािीि, झाड लावनिी चालणार नािी तर तयाच

सगोपन करण मितवाच आि, कािी शासतरजञाचा दावा आि की आपलया रािणीमानातली हिवनशली

अशील पयाववरणाचया नायनाटीचया वाटला चालत रािीली तर कािी ५०-१०० वषावत या पथवीतलावर

सहिवसषटी हिवत राि शकत नािी.

िस आपलया रािणीमानात नवनवीन ततरजञानाच उपकरम वापरन आपली हिवनशली बदलत आसतो,

तयाच परमाण आपलया हनसगावच समतोलनाच सावरत करण आपल कतववय आि. मिणि आपण

हिवनाशी समरस विायला िव. आपण सामाहिक हिवनात वावरताना चािबािनी हवचार करण गरिच

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आि, सखला चटावलल आपण, विाचीच नवि तर एकपरकारच आपलया पढील हपढयाची कततल

करत चाललो आिोत, याची िान असन गरिच आि, अस िान नसलयान पयाववरणाचया समतोलनात

वाढ िोत चालली आि, पावसाळयात नदया-नालया, गावो-गाव उधदवसथ िोवोत इतका पर यतो, आणी

नतर लगचच नदया -नालया कोरडठाक पडतात, यामागील कारण आपली हिवनशली. समारिपववक

झाड लावली िातात, पण िोपासना कली िात नािी, पशाला िापापलल वनरिक, वनअहधकारी,

वितोडीना परोतसािन दवन वनििक झाल आित. आि वि झाड, पराणी, पिी आणी माणसिी

तयाचया अहसततवापिा, पराणापिािी पशाला चौनीला अवासतव मितव दत आि, पररमाणी पावसाळयात

पर यण, हिवाळयात थडीचा कडकडाट, उनिाळयात, गरमीन शरीराच लािीलािी िोण ि आपलयाच

करणीच िोग.

हनसगावचया बदलतया समतोलावर गािीयावन िा मानव समाि दखल घन अतयत अवशयक आि, 'झाड

लावा, झाड िगवा ', िा मलमतर सवाानी िोपासनयाची वळ आली आि, हिरवीगार िगलाची कततल

थाबवन व वितोडीशी सबहधत भरषटाचार वनअहधकायाास कठोर कायद अमलात आनन गरिच आि,

मानव हनमीती िी हनसगावचया खशीतन झाली आि, मिणिच हनसगवच आपला हनमावता आि, ि

आिपयातचया शासतरजञाचया शशोधनाचा दावा आि, मिणन आपण आिोत मिणि कारण हनसगव या

हनसगावचा िावस करन सवतःच असतीतव सपवन घत आिोत, याचािी या समािाला िाण आसण गरिच

आि. पथवीवरील सायाव सिीव सषटीचा आधार ि यथील पयाववरण आि. पथवी सोडन इतर कोणतयािी

गरिावर व हवशवात इतरतर अस पयाववरण नािी. तयामळ यथील पयाववरणाच रिण व सवधवन करण मानव

िातीस नवि तर सवव सिीव सषटीस अतयावशयक आि.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आपल पहिल गर ि आई आहण वहडल आित. िनमलयापासनच आपल सवावत िवळच

कोणी असल तर त आई – वहडल असतात. आपलया हवकासात कारणीित अनक घटकापकी पालक

िा सवावत मितवाचा घटक आि. तविा सववच पालकानी सवावत पहिल मनाशी खणगाठ बाधन

आपलयावर अवलबन एक िीव हवकहसत िोत िोत एक मानव मिणन हवकहसत िोणार आि. या 'मानव'

सजञमाग खप मोठ अस अथवपणव हवशवच आि.

नकतच परकािीत झाललया नाना पाटकर याचया ''नटसमराट" या मराठी शचतरपटाला मिाराषटर भरातन

खप परशसदध शमळाली, नटसमराट शचतरपटान मिाराषटरातील तमाम जनतच डोळ पाणावल आि, एका

मिाण नटाची वधदपणाला मीळालला सवतःचया कठबाचा सिारा या शचतरपटात शनदयिवल आि.

या नटसमराट शचतरपट पािन खरच अगशद तया मिानटाचया शजवणात ज कािी कठबातन वधदपणाला

झालला आतयाचार पािता, आज वासतवात ि जाणवत आि. नानाचया ओठातन शनघाललया परतयक

वाकय आज दिातलया परतयक वधदाना लाग िोणयासारखी बाब आि. सवतः च आईवशडलाच

वधदपणला भावणा दखवणयाच काम आज या समाजात घडतोय, आज मिाराषटरात वधदाशरमात वदधाची

वाढती सखया पािन माणसातलया माणसकीला काळीमा भासवत आि.

आपलया जनमाच नऊ मिीन आपलयावर िोणायाय नको तया वदना सिन करीत अखर माणवरपी जनम

दणारी ती माता आणी सवतः गरीबीत शजवन जगत आपलया परतयक िटट पणय करणारा तो बाप आज

आपण शवसरत चालोत, माणवरपी जनम घवन एखादया सथरावर पोिचणयासाठी जयानी आपलया रकताच

पाणी करन, सजनशिल ससकारान घडवणार आई-वडीलाना तयाच सशिशकषत पालयाकडन तया माता

शपतयाना वधदाशरमाची वाट दाखवणारा िा समाज आज या मातीत घडतोय. कशध वळ भटलयास एखादया

वधदाशरमाला भट दया, आणी पिा शतथ एखाद शकतपत पडलल जोडप शदसल आणी सिज परशन शवचारा

तया जोडपयाना शक "तमिच मल काय करतात" पिा उततर काय शमळल, तया वधदाशरमात शकतपत

पडललया परतयक जोडपयाचया तोडन एकच उततर शमळल, "माझ पोरग इशजशनअर आि, माझ पोरग

● मात -जपत भव...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

डाकटर आि, माझ पोरग वशकल आि, माझ पोरग पराधयापक आि '', आणी अस एकिी वदधाचया

तोडन उततर यणार नािी की, माझा पोरग "आडाणी ितकरी" आि. कारण आडणी ितकयाच

आईवडील वधदाशरमात पोिच िकत नािीत, मग वधदाशरमात कोणाच आईवडील पोिचतात सशिशकषत

समाजाच, आईवशडलाचया कषटान शमळवललया चार आकडी पगार उचलणायाय सशिशकषत तरणाच, मग

आमिी शिकषण तरी काय घतल ि, सवतः चया आईवडीलाना साभाळणयाची ताखत तमिचया मणगटात

नािी तर या समाजात जनम घवन तरी कशयाला, तया शबचायाय माऊलीना नकोतया सकटात टाकायला, ?

नटसमराट मशधल एक कसमागरज याच वाकय नानानी खप सपषट िबदात माडल,

''सर मिणतो सात द, शदवा मिणतो वात द, उनिामधलया मिातायायला फकत तझा िात द. "

वधदाशरमात पोिचलला परतयक वदध आपलया मलाचया शवचारान कळमरण जातो, कोरडया

आभाळाखाली शजवणातला िवटचा कषण मनातलया वदनचया कळोलान सपवतो.

ि मिातारपण मिणज बालपण आसत, आपण जयाचया आपलया बालपणी वडीलाची भमीका सकारलत,

तच आज तयाचया मिातारपणी आपण वडीलाची भमीका सकारावी. पण समाजात मिातारपणी

वडीलाची भमीका साकारणारा समाज उदवसथ झालाय, जिी शदवयाला वातीची साथ पािीज तयाच

परमाण या मिातारपणी आपलया मलाकडन आसरची साथ िव आि, जया आपलया शचमकलया बोटाला

पकडन आसरची साथ दत आपलया पायावर उभा रािणयाची शिकवण तया माऊलीनी शदली आज

आपण पण तयाचया वधदपणला आपल कतयवय पार पाडतोय का यावर मातर घोर शनरािा आि. अवघ

शजवन आपलया मलाचया भशवषटयासाठी खची घालणार आईवडीलाना वधद अवसथत िवटच शदवस

आपलया मलाचया सखाचा ससार पािणयाच सवपन पािणायाय आईवडीलाना वदधाशरमाची वाट दाखवणारा

समाज शकती सकोचीत शवचार धारणची आसल. नटसमराट पािन डोळयाच पापणया ओल कल पण,

समाजाला आपलयाच कठबात घडतोय ि मातर समजत का नािी, यावर मातर परशन शनमायण िोतो.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

या मराठी मातीला

जयाचयापासन हदवस सर िोतो आहण जयाचयापाशी सपतो त मिणि आई-बाबाच िग. कधी कधी

कपन हनमावण िोणयाआधी आघात विावा लागतो. तर डोळयात पाणी यणयासाठी आधी ठच लागावी

लागत.

हवयोगाची वदनची कळ उठणयासाठी आईबाबाशी हततक एकरप विाव लागत ! खर ना ?....

"कोणालातरी तमच अशसततव आधार दत.

कोणालातरी तमच िस मोतयासारख वाटत

कोणालातरी तमची उपहसथती िवीिवीशी वाटत.

तमिी मौलयवान आिात सवत:ला िपा आहण इतरानािी"

अस सागावयाची गरि आि पडत. आयषयाचा परवास हकती कठीण आि ना !

दव मर दत नािी आहण मल मोकळपणान िग दत नािी. अशी दरवसथा आपलया वदध आई-वहडलाची

या हपढीन कली आि. िस वय वाढत िात आहण आयषय सरत िात अशावळी तयाची मन िळवी

िोत िातात.

वदधाशरमात शकतपत पडलल परतयक जोडप आपलया शजवणाची दशया जगासमोर माडतोय,

"सगळयानी साथ सोडली

आमिी पडलो एकट

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िागय पािा आमच

आििी आमिी फाटक"

आि परतयक आईवडील आपलया मलामधय आपल िग बघतात, आपल मिातारपणी माझा पोरग मला

आनदान सािाळल आस मिणत आि िो मायचा िात मलाचया डोकयावरन हफरवतोय, तया िाताच

उपकार आिचया तरणाना समितो का आसा परशन हनमावण िोतोय, आपण जया सथरावर पोिचलोय

तया साठी घतलल आईवडीलाचया कषटाच लकत रसतयावर टागतोय.

आपल पिील इशवर मिणजच आईवडील याना शवसरन चालनार नािी, जया परमाण तमिी दगडाची

मतीत दव िोधता, तरी दव सापडत नािी मीतरानो दव तर आईवडीलाचया सवत आि, दव याचया

वधदापणी शदललया सख समाधानीत आि, ''आईवडीलाची सवा शिच इशवर सवा आि''.

माणवी शजवन आपण जगत आसताना एखादया भावनातमक गोषटी हरदयी सपषान आपणास

िदरन सोडतात, बालपणा पासन त वधदापयतचा परवास मिणज सखा पासन त दःखा पयतचा परवास

आपण करत आसतो, जयाचया बोटाला पकडन आपण पायवर उभा रािण शिकलोत आज तयानाच

● कठ बापास न दरवललया वदाची जदवाळी

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

लाथाडत चालललया समाजाकड पािता खरच कठतरी चकतय ि सागणच चशकच ठरतोय. उतरतया

वयात कटबापासन दरावललया आपलकीची ऊब अनभव न िकणायाय वदधाचया यातना िलावन जातात.

खप शदवसानी शदवाळीला गावाकड शनघालो, त गावच वातावरण अगदी परसननमय, शनसगयरमय पररसर,

शत खोपयाच घर, अगणात तळस, िनाचा सडा, आणी दारापढ रागोळी पािन शकती तरी शदवसानी

मनाला एकपरकारच परसनन लाभल, गावाचया काठवरन जातानी एक वदध मशिला बसली िोती,

अगावरती फाटक लगड, चियायवर सरकतया पडलली, िातात काठी, डोळयाना परकािाचया

शकरणापासन सावरन आडवा िात कपाळी टकन माझया कड पाित िोती, मला वदधाची फारच शकमया

यत, सणाचया शदविी अखख गाव अनदोतसव साजरी करत आसताना, मला तीचया डोळयात दःख

शदसत िोत, िळच माझ पावल शतचया घरचया शदिन सरकवली, शतचया िजारी बसन अलगत घरात

डोकावन पािीलो, घरी कोणी शदसत नवित, घर अगदी गावचया काटवर िोत, एक शसमत िसय दत

आजीला एक परशन शवचारलो,

मी- माय घरी कोणी नाय का.. ?

वधद- नाय पोरा, त कोण र. ?, हतन माला एक परशन कला, मी माझी ओळख पटवन दताच,

वधद - "पोरा, नागनाथाच पोर िोय र, आर तझा बा, मयाकड रोि यायचा लिान असतानी", माझया

डोकयावरन िात हफरवत, "हकती मोठा झाला पोरा", मिणत बािन सावरली, हतचया डोळयात अशर

दाटन आल िोत, फाटकया पदरानी डोळ पसत मधलया घरात गली, िन हतला हतचया मलाची आठवण

आली आसल, एका लाकडी पटीतन एक कािीतरी काडन तयावर िात हफरवत िोती, तविढयात मी

मधय गलो, पािताच हतचया िातात एक फोटो िोती, हम हतला हवचारलो,

मी- माय यो कोण ऐ. ?

वधद - "ि माझ पोर हयात, गलया चार वषी झाली, याना फािीलो नाय, यदा हदवाळीसणी यतो मिणन

तया तकयाकड हनरोप हदला, माय पोरात खप हिव आडलाय र, पोरा त शिरात रातो ना र, तला माझ

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

ि पोर हदसली तर तयासनी मी खशाल िाय मिणन सागतो का र. !, "एकदा यवसनी िाय मिणाव,

माय पोर लय गणाच िायत''. मिणत हत अशर ढसाढसा वाि लागली, मी माण डोकावत हतचयाकडच

पाित रािीलो, माझयािी काऴिाची तार तटली िोती, हकती सिन कराव या वदधनी, पोटाला हचमटा

दवन हशिण हशकवन, शिरात धाडल, हतकडच लगन करन या मातला हवसरन िाऊन हतकड हकती

गनयागोहवदान हिवन िगत आित, िनमदातयासाठी वळ नसल का िो तमचयाकड. ?

थोडा वळ शततच बसन वदध आशजचया घरात शनरीकषण करत िोतो, बाधावर दोन फाटकी लघड, कोपयायत

उतरडी, एक चल असी शतची एक छोटीसी झोपडी, तयात शत एकटीच राित, नरािन वाचारावस वाटल,

मी - "माय तय पोर काय करतयात शिरात. ?"

वदध- "पोरा, माय एक पोरगा मासतर िाय, आण दसरा वकील िाय!"

आजीची ि उततर ऐकन काळजात तार तटावी, अभाळात शवच कडाडावी तिी अवसथा माझी झाली

िोती, या उततरान डोळ मातर ओल कल, उभा असलला मी शततच झोपडीत खाली टकलो, जमतम

चकक 15 मीनीट माझी बोलती बद झाली, जयानी नऊ मशिन असखय वदनसी झलत, आपणास जनम

दवन ि जग दियन घडशवनारी ती माता, िाताचया बोटाला पकडन सवताः चया पायावर उभा रािणयास

शिकवणारी ती माता, पोटाची शखनगी भरवतच पोटाला शचमटा घवन आपलया शिकषणात कठला

कमतरता कमी पड नदणारी ती माता, जया मातनी जगणयाची शदिा आपणास दाखवली शतच माता

आज जगणयािी झज घत आि.

तया मातची शचता तया ना शिकषक मलाला आि ना वशकल मलाला, शतच शजवन शत जगत, शतच वय

नािी रािील, जमतम नववदी गाठली, शतला दोन वळची भाकर करन घण िोत नािी, शत काठीचया

सिाययान चार घर मागन पोट भरवन घत, पशतला गमावन आता एकटी पडली खोपयात, वाट पाित

आि मलाचया यणयाची, परत गलया चार-पाच वषापासन मलानी गावाकड शफरकल नािीत,

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

नातवासोबत गपपा मारणयाची खप इचछा आि, परत आजवर नातवाच चिरा पण पािीली नािी, िवटी

तीला एक परशन कलो.

मी -"माय तला शत हबत िाय का नाय?"

वदध -"पोरा, पाच एकर हशवार िोत पोराचया शाळसाठी समद हवकल"

शतचया काकडतया बोलीतन बोलन शनघाली परत शतचया बोलणयान माझया हरदयी शचरफाड झालयाची

भास झाली, ितसार शवकन मलाना ििरात शिकषणासाठी पाठवणारी िी माता, आता सवताःचया पदरात

एक रपया दखील ठवली नािी, जगण मशशकल जाल, सशिकषीत, ससकारिील मलाना सवतःचया माता

पीताची सवा करण िोत नािी तर मग यानी शिकषण शिकन तर काय सादय कल, एक तर वदधाशरम शकवा

गावातील झोपडीत सोडन दण िच का तया शिकषक आणी वशकल मलाच शिकषण.

वधदपणा मिणज दसर बालपण आसत, तयानी आपलया बालपणी आपलयाला साभाळल आणी आपण

तयाचया वदधपनी तयाना साभाळल पाशिज ि कतयवय आिच दखील तयानी अनदी ठवण िी आपली

जबाबदारी आि.

सगळयानी साथ सोडली,

आमिी पडलो एकट,

िागय पिा आमच,

आििी आमिी फाटक.

हिच शोकाहतका आि परतयक वदध अवसथतील वदधाची बोल आित,

शमतरानो परसनन वाटनारी ती गावकडच वातावरण या मातचया जानन घतललया दःख न, माझया नजरत

सवयतर दखवटा पसरवा िोता, जन दिात शकतीतरी अस वदध आपलया मलापासन वशचत असतील,

आजची शदवाळी िी या वदधाची कसी असल, शवचार करणयाची बाब आि.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

शमतरानो, आपण आज २१ वया ितकात या जीवनाची ताडजोत व आपलया अशसततवासाठी लढाई व

जगणयासाठी सघषय करत आिोत, सववाि कोटीचा दि ए. पी. ज. अबदल कलाम याचया 'शमिन-

२०२०' कड वाटचाल करत आि, तयात आपणिी मोठा सिभाग नोदवला आि, आशण या शडशजटल

दशनयत आपण खप कािी पराचीन पदधती शवसरन गलो आिोत.

तयातलाच एक मिणज पतर, आजचया नवयवकाना जर आपण एक परशन शवचारला शक, पतर काय असत?,

तर तयाच उततर असल, मलस, फकस, सदि पाठव, वगर याच उततर अगदी बरोबर असत पण आपण

ज पतर पाशिलल असत, त पतर वयविार आज पणयतः लपत झालली आि, या रोबोशटकस चया दशनयत

वळची बचत व जलद सदि आशण दळणवळणा ची नवनव साधन अशसततवात आल आित, "आईच

पतर िरवल", मिणायला आतता तो लिानस बाळ जोकी िाळतन पतरवयविार करणारा राशिला नािी,

तोच बाळ आज आपलया आई ला मममी मिणन नवया शवशवाची व आधशनक दशनयची फकार फकत

आि, पतरवयविार ऐवजी मलस, फकस चा अशतवापर करताना शदसत आि, आशण आईच पतर िरवल

मिणणारा तो बाळ आशण त पतर आज अशसततविीन झाला आि. मानवाच मलभत गरजा आपलयाला

माशितच असतील, "अनन, वसतर, शनवारा", आपण शिकलल ि तीन मलभत गरजा, आतता तयात बदल

झाला आि, अनन, वसतर, शनवारा बरोबरच मोबाइल िा एक मलभत गरज आजचया आधशनक दशनयत

झालला िा मोलाचा बदल आि.

पवी मोबाइल व इटरनट अशसततवात नवित, तर तविा पतरवयविार चालत अस, छतरपती शिवाजी

मिाराजाचया १७ वया ितकात दखील पतर वयविार िा एक परमख साधन अस, तयावळी

दळनवळणासाठी घोड, िटाचा वापर करत असत, तयाच बरोबर पतर वयविार शि घोडयाचया सियान

कल जात, तयामळ पतर पोिचणयास फार वळ लागत, नतर कािी कालातरान तयात थोडा बदल झाला,

● आधजनक दजनयचा, मावळता पतरवयवहार... !

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

नव साधनाची िोध व नव सकलपना जोपासन पतर कबतराचया सिाययान िा मानव पतर वयविार कर

लागला, काळानरप बदल व नव सिोधनातन एकएक पाऊल शडशजटल कड पडत राशिला, इ. स.

१८७६ साली अलकसझडर नावाचया िासतरजञान टशलफोनचा िोध लावला, तयान कषणात सपकय िोऊ

लागला, िा िोध मिणज जगाला एक आचययचशकत वाटणारा ठरला, टशलफोन चया िोधण िळिळ िा

टलीफोनचा परसार िोत गला आशण आपलया भारतात २०वया ितकात कठ तरी शजलिा व तालखयाचया

शठकाणी टलीफोन बथ उभारल गल, तरी पतर वयविारास कािी फरक पडला नािी, सवाततरचया

चळवळीत दखील पतर वयविारच जासत परमाणात चालत अस, पढ चालन रशडओ सारख वतत व

मनोरजासाठी आधशनक िोध ठरला, आशण या रशडओ चया माधयमातन गावागावात वतत पोिचण सोप

झाल, कठ काय घडतय, दिात काय िोतोय या सवय बाबी रशडओचया माधयमान दगयम भागापयत बातमी

पोिचत िोती, पवी आनदाची असो व दःखाची बातमी आपलया पयत पोिचणयास कमीतकमी चार त

पाच शदवस लागत अस, कारण आज जो अपलयाकड उपलबद असलल साधन पवी अशसततवात नवित,

कालातरान िा वळची व शरमची बचत करन, आधशनक साधनाचा िोध लागला, आपण एक दिा वष

माग पशिला तर तविा िी पतर वयविार चालत अस, एक दिा वषायखाली कठतरी गावात एखादी STD

टशलफोन बथ असत, मातर तो यणारा शबल परवडत नस मिणन िकयतोर पतर पाठवण िाच सोपा मागय

वाटत, मीिी अनक वळा पतर वयविार कलो आशण करत आि, पतर पाठवणयाची ती मौज वगळीच

असत, ५० पिाचया पतरावर छानिा अकषरानी शलशिलली ती ओळी आशण पतराचया डावया बाजला

शलिलला पतता आजिी आठवणीत आि, टपालवािक िाळचया बािर यऊन, पोसट मिणन मारलली

िाक व धावन तयाना माझया नावाच आि का ि शवचारलली बोल आजिी त हदयात खोलवर रजल

आित, मातर आतता आई ची मममी व बाबाचा डड झाला आशण सपकायसाठी िातात समाटयफोनच आल,

कषणात समकय साध िकतो अिी नवी नवी यतरन आज आपलयाकड उपलबद झाली आित, या ततरकषतरात

आपलयाला पािायला शमळत आित, जनया आठवणी त कवळ आठवणीच राशिलया. अशया आधशनक

वाटचाळीतन पढ चालन यात आमलागर बदल घडन आला आशण आतता, २१ वया ितकात दि

मिासततचया शदिन झप घत चालला आि, िाती समाटय फोन घऊन इटरनटचया सािाययान जगातलया

घडामोडी कािी कषणात जाणव लागलो, आतता पतराची जागा मलस, फकस न घतली, सख दःखाच

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

बातमी कािी कषणात आपलया पयत पोिच लागल, आशण िाच मानव आज नातलग, गणगोत, शि

मनोवतती दखील याच समाटयफोनचया माधयमातन जोड लागल, मानवी जीवनात झाललया अशया

आमलागर बदलात आज आपण पवी वापरलया जाणाऱया पतर वयविाराचा पणयतः शवसर पाडत गलोत.

ती पतर व तयावर शलिलली ती छानस अकषर आज पािायला दखील शमळत नािी, कठतरी तो लपत झाला

आि, या रोबोटीकसचया दशनयत तया पतराचा शवसर पडला आि, सदस अशत ि, मिनणार त बोल आज

ऐकायला आशण मिणायला बर वाटत, परत तया काळी सीमवरील जवानाचा तो पतरासाठी आतरतन

पाशिलली वाट व तयाचया डोळयातील भावना आजिी हदयाला खचतात, त शमतराना पाठवलल पतर व

शमतराना भटणयाची आतरतन उनिाळयाचया सटयाची वाट पािणार आमिी आज िातात मोबाईल घऊन

िाय, िलो मिणन बोलताना शदसत आिोत, ती भटणयाची ओढ राशिली नािी, ती शमतराचा गोडवा

राशिला नािी, आजचया या शडशजटल दशनयत आमिी शडशजटल झालोत खर पण, आमचया आठवणी

मातर शडशजटल िोणयास नकार दत आित.... !

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी, गणगोत, आपलकी, परम, िावना, यातना ि मानवी िीवनाच सवदनशील तच सामगरी,

यातन या मानवाला आपल कटब, आपली पािन, आपली मानस, िी िावना हनमावण िोत आहण याच

िावनतन िगणयाच सामथयव हमळत. मानवी िीवनात कालातरान अनक बदल घडत आलत. दरवर

असणार नातलग िवळ करणयासाठी व तयाचयाशी िलद सपकव करणयासाठी अतता समाटवफोन सारख

साधनाचा िनम झाला, आहण िा मानव सवतःचा हवकास करत करत आपलयात असललया मानवता

या धमावला िी हवकहसत करणयाचा परयतनशील ठरला, आहण सवतः बरोबरच माणसकीलािी हडसीटल

चया यगाशी िोडल, आहण आपलयात असललया माणसकीला थोडा सगणकीय हदशा हदली. कधी

आपसात बोलण, हमतराचा कटटा, कटबातील सवव सदसय एकहतरत यऊन सािर िोणार सण ि सवव

लोपापवली आहण इथ हनमावण झाला तो समाटवफोन चा यग.. मिणन िा माणसकीचा काळयगी टपपा

मिणि समाटवफोन हिदगी ि मरी...

सधया बाजारातील सवायत पसतीच ततरउपकरण कोणत असल तर त समाटयफोन आि. समाटयफोन िा फोन,

सगणक, कमरा, मयशझक पलअर अिा अनक उपकरणाच अनोख शमशरण आि. एकाच वळी अनक

काम कर िकतो मिणन तयाला ‘समाटय फोन’ अस मिणतात. समाटयफोन मिणज मानवी जीवनाचा

अशवभाजय घटक झाला आि. आधशनक यगात वाढतया समाटयफोन चया वापरामळ मानवी िरीराला

धोका ठरतोय अस अविाल आय. आय. टी मबई चया इलकरोशनक िाखचया परा. शगरीष कमार यानी

क दर िासनाकड सादर कला.

ततरजञानाचया या धावतया यगात मानवाचया मानशसकतचा भार या समाटयफोनन कमी कल अस मिणन

कािी वावग ठरणार नािी. सकाळी उठलया पासन त रातरी झोपणयापयत या समाटयफोन शिवाय एक

● समारटफोन, जिदगी ह मरी...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

कषणिी या मानवी जीवाला शवशराती शमळत नािी. पवी ततरजञान एवढ शवकशसत नवित, िासकीय व

कायायलयीन काम सवय दसतऐवज कागदोपतरी पधदतीन चालत अस. एकमकाना समपकय साधणयाच साधन

िी पतरवयविार िोत. नातवाईकाना गाठीभटी िी परतयकषात असत. शमतरा मडळीची कटटा मिणज

मनमोकळया गपपा रगत. एकमकाना परतयकषात भटन आपलया अडचणी एकमकाना सागणयाचा योग

असत. मातर वाढतया ततरजञानाण परतयक मानवाचया घरात एक टशलफोन आल, यान दरवर कषणात सपकय

साध लागलो. परतयकाचया वळत बचत झाली.

कालातरान परतयकाचया िातात मोबाईल आला. आहण एकमकाना सपकावच काम वययकतीक झाल,

िणात िगिरात सपकव कर लागलोत. मातर मानवी िीवनात मोबाईल मिणि एक मखय साधन मिणन

वापरात आल, आहण मोबाईल आहण मानव अस अनोखा समीकरण हनमावण झाल.

समाटयफोन िा आपलया जीवनात आलयापासन अनक काम सोप झाल. घरबसलया जग पाि लागलो,

मोबाईल बाशकग सारखया सशवधान बाकतील फऱया वाचवलया, शवदयतबील, मोबाईलशबल, दरदियन

शबल, अस अनक शबल दखील समाटयफोनचया माधयमातन भरलया जात असलयान अनकाचया

कायायलयीन फऱया वाचलया. जगातली कठलयािी गोषटी गगलचया माधयमातन कषणात शमळव लागलोत.

अशया अनक उपयोगकारक गोषटीचा वापर मानवी जीवनात यत राशिलया. या कारणानी मोबाईलचा

अशतवापर िोत राशिला आशण आपण मोबाईलला घटट शचपकवलया गलोत. आशण पररशसथती अिी

शनमायण झाली. शदवसरातर मोबाईल मधयच आमिी गरफटन बसलोत. मोबाइलचया अशतवापरामळ िोणार

आजार, मदचा असल व डोळयाचा ि फार पवी पासन ऐकत आलोत मातर मोबाईलचया वापरतात कािी

कमतरता शदसली नािी. मोबाईल आपलया पासन दर ठवलयास जीव बचन िोतो, कािी वळ घरात

मोबाईल सापडत नसल तर जीव गदमरन जातो. अिी भयावि पररशसथती अतता शनमायण झाली. तजञाचया

मत मोबाईलचा शदवसातन कवक २० शमशनट वापरावत मातर ि अतता िकय शदसत नािी. शदवसभर जरी

कठलया कामात वयसथ असणारा वयकती दखील शदवसातन १ त २ तास िा मोबाईल मधय असतोच.

मातर मोबाईलचया अशत वापरामळ मानवी जीवनाला धोकादायक ठरल आि. शविषतः तरणाना

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

सवायशधक धोका असलयाच परा. शगरीि कमार याचया अविालात शदसत. समाटयफोन मधन बािर पडणाऱया

फरी रडीकलस मळ मानवी िरीरावर शवपरीत पररणाम िोतो, शविषतः परषाचया जननकषमतवर पररणाम

िोतो. अस तयाचया सिोधातन सपषट िोत.

परा. शगरीष कमार याचया अविालावरन लिान मलाची कवटी नाजक असलयामळ समाटयफोन चा

पररणाम वगान िोत. सधय शसथती पािता दिात लिान मलाचया नाजक वयात पालकानी तयाचया िातात

समाटयफोन दऊन खप मोठया परमाणात चक करत असलयाच शदसत. रडताना, जवनकरताना, िातात

समाटयफोन दऊन तयाचया मानशसकतवर पररणामकारक घातक असलल मोबाइल तयाना दत असतो.

मोबाइलचया अधीन िोणाऱया लिान मलामधयिी वगवगळ मदद शदसन यतात. तयातिी शवशवध

वयोगटातील लकषण, वागण वगवगळ असत. तयाच वय, मानशसकता, शवचार करणयाची पदधत या

घटकावरन तयाच मोबाइलिी असलल नात वगवगळ असत. कािी शदवसाखली िररयाणा यथील एका

चौथीत शिकणारा मलगा तया मलाकडन पालकानी मोबाईल शिसकावन घतलयामळ तो मलगा िाताचया

नसा कापन आतमितयचा परयतन कलयाची घटना फार शचताजनक आि. एक कषललक कारणावरन

चौथीत शिकणाऱया १० त १२ वषटयायचया मलान एवढया टोकाचा शनणयय घताला कस. ? ि मोबाईल

चा तयाचयावर झालला आकशषयतता आि. अनक तजञाचया मिणणयानसार लिानगया वयात सतत मोबाईल

िाताळत राशिलयास तो तया साधनाकड आकशषयत िोतो, तयातील फोटोस, शवशडओ, सगीत व मखय

मिणज गमस तयाना आकशषयत करतात, या मळ तयाचया मानशसकतवर पररणाम िोऊन झोपच आजार

िोतात. झोपत दखील मोबाईल वाजलयाचा भास िोत असतो. सिा वषायन ि आजार अजन वाढत जातो

व तयाचा पररणाम तयाचया पढील शिकषणावर व समाजात वावरत असताना सवाद कषमततल वग मदावत

जातो. एकातपणाच लकषण ि तयात शनमायण िोतात. तयाचा पररणाम अभयासावर दखील शदसन यत.

अनक वळा पालक आपलया पालयाना िटट पनापासन दर करणयासाठी, तयाला िात करणयासाठी िातात

मोबाईल दतात मातर ि एका परकारचया धोकयालाच आमतरण दत असतात ि शवसरन चालणार नािी.

माणसाचया आयषटयातलया कािी गोषटी सोयीचया विावयात यासाठी ततरजञान शवकशसत िोत गल आि.

तयात नवनवीन िोध, परयोग िोत त आता परतयकाचया आयषटयाचा भाग बनल आि. ततरजञानान माणसाच

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

आयषटय सोप कल. पण तयाचा अशतवापर, अशतरक माणस करत असल तर तो ततरजञानाचा दोष नािी.

मोबाईलचा अशतवापर ि सधया वगान वाढत जात आि. कािी कपनया रातरीला वापरलया जाणाऱया

इटरनटवर ५० टकक सट दत शदवस रातर समाटयफोन वापरात वाढ िोत आित. शजओ सारखया कपनया

सवसत दरात सवा सर करन अनकाना मोबाईलला बाधन घतल आित. लिानगया पासन थोरापायत

मोबाईल मिणज िाताचया बडया सारखी गत झाली. िवटी समाटयफोन आपलयासाठी आि, आपण

तयाचया साठी नािी ि शवसरन चालणार नािी...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

शजवन खप सदर आि, तयाला सदर बनवण आपलया िातात आि, जस कभार मडकी

घडवतो तस आपण आपलया पालकाकडन, गरजनाकडन घडत आसतो, शत घडणयाची वय िी ठरावीक

आि, ज काम तयाच वळत पणय कल तरच तो मनषटय आयषटयात खप पढ जातो, यि सपादन करण

मिणज नमक काय? तर, सवतःला कमायत झोकावन घण, मग कमय कोणत?, एखादया शवशिषट सदभय

घवन आपण यिाकड पाऊलवाट करत आसतो, या परवासात नककीच आपणास कठीण व कठोर

अडथळयाना सामोर जाव लागत, या यणायाय अडथळयावर मात करण मिणजच कमय.

शमतरानो भारत दि िा तारणयान भरलला दि आि, या दिात तरणाची सखया अशधक आि, तर

आपलया दिाला व आपलया ससकतीला आणी आपलया अशसततवाला जर शठकवायच आसल तर सवय

परथम या तारणय वयोगटातन करणायाय परवासाकड लकषपवयक दषटीकषप करावा लागतो, तारणय मिणज

यिाच दोन मागय, याच वयात आपलया शजवनाची शजवनिली बदलत, आपलया आवडी शनवडीकडन

आपल धयय आपलया समोर असत, शमतर पररवाराचा सगत याच वयात वाढीस यत, या सगतीनच माणस

घडतो, सत तकाराम मिणतात,

"दराकषाचा वल शलबावरी गला,

कड कावळ झाला सगती गण.. !''

रसाळ गोड आसलला दराि िरी हलबाचया सिवासात आलयास दरािास कड पाडणयाची ताखत तया

हलबा मधय आि, मिणनच सगतीचा मितव आपलया रािणीमाणात िाहसतचा आि, मिणनच हमतरानो

● मानवी जिवनाच अनमोल जवचार....

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

या वयात आपणास चागलया मागवदशवनाची व मागवदशवकाची गरि आि, याच तारणयात अनमोल

हवचाराची गोडी लावणायाव हमतर पररवराची गरि आि, परत आि आपण पाितो आिोत, हमतर

पररवाराचया सगतीत िा तारणय वयसनाहधनतला कवटाळत आि, वयसन िा आपलया हिवनातलया

ताण तणावाचा एक मलमतर बनला आि, तसच सगतीच फळ आपणास चाखायला हमळत आित.

शमतरानो ि वयच आडशनड असलयान या वयात आपणास अनक मागय शदसतात, एखादी चमकणारी

चकाकणारी वसत शदसत, तो उचलणयाचा, तयाला सपादन करणयाचा परयतन करतो, परत तो काच

आसतो, िाताला जखम करन सोडत व तया जखमपासन नानापरकारचया रोगाना अमशतरत करतो, व

कशध आपल अयषटय उधवसत िोत िच समजनास नािी, तारणयात सवायत जलद अकिीत िोणारी गोषट

मिणज परम, शमतरानो परम नककीच कराव, आवडी शनवडीचा भाग वगळा, परम करतो मिणज नमक

काय?, तर आपलया अयषटयाची साथीदार आपण शनवडत आसतो, ि खर परम, िलली परम ि एकपरकारची

टाईमपास झाला आि, परमाची वयाखया मिणजच टाईमपास शि एक मनोवतती या समाजात पसरली आि,

आणी िाच तो टाईमपास आपलया शजवनात सवायत मोठा धोका पतकरणयास भाग पाडतो आि, शमतर

पररवाराचया सगतीमळ अनक वाईट पररणाम आपलयावर िोत आसतात, एखादा वयकती िी परमा सारखया

वा अनय कठलया तणावानी वयसनाधीनतचा मागय शसवकारतो, तो शसवकार सवताःपासन नसन कठलयातरी

सगतीचा पररणाम आसतो, सत कशबर मिणायच,

"सगत कर बड की तो,

बडत बडत बड जाऐ,

सगत कर गदधकी तो,

दो दो लाथा खा जाऐ.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

सगत जर सजननाची, मोठया वयकतीमतवाची व मोठया शवचाराची कली तर, आपलयािी शवचारधारत,

वयकतीमतवात बदल िोतो, कशबर मिणतात मोठया वयकतीची सगत कलयास मोठ विाल, गाढवाची सगत

कलयास दोनदोन लाथा खाल, मिणनच मिणतात, ''दजयन मठळीत बसणयापकषा, सजनन मडळीत बसण

बर".

तरणाचया िातात दशयाच भशवतवय आि, िाच तो तरण उदयाचा दि घडवणारी वयकतीमतव, या तरणाना

भगतशसिाच नततव पािीज, या तरणाना मिापरषाचया शवचाराची गरज आि, दि परमची गरज आि,

िा तरण िलली अनय कषतरात, ''दाडा आमचा, झडा तमिचा ''मिणत राजकीय नतयाचया चपला सबाळत

शनघाल आित, नतयाचया नामघोषीत करत, तयाचया सावलीत कतरयाच शजवन जगत आित, शमतरानो

राजकारणात नककीच परवि करा त आपलया िककाच वयासपीठ आि, परतयक यवकानी आज

राजकारणात उतरण गरजच आि, परत शवचार करा एखादया मोठया झाडाखाली छोट झाड वाढत नाशित,

तयाकरीता सवभळावर, आपल अशसततव शनमायण करणयासाठी नव शबज परणयाची उपिम िाती घणयाची

गरज आि.

वतरीकत खप कािी शजवनात सखकर गोषटी आित, त आपणास अनभवायच आि, ि शिरवी िाल

पतकरन सौदयायची खाण साजनी, सजवनी आपणास िसतकषप करतोय, तया सौदयाचया खाणीत आपल

शजवन अनशदमय करायच आि, शजवनात अनमोल शवचाराना अमशतरती करन, दजयन गोषटीचा नाि करा,

कोणाची शनदा करणयाऐवजी, मदतीचा िात समोर करा, या शनसगायन आपलयाला दोन िात शदलत, तयात

मावल तविढच घयायच, खाली पाडन माती िोणया अधी त इतराना वाटा, बघा तयात काय सख असत,

मिाशवर गौतम बौदध मिणतात, अशिसला शिसक परवतीन मारणयापकषा, िाततन वार करा शतथ यि

नककीच आपल आि, कठलयािी कारणाचया, यदधाचया समसयला, यदध ि कोणतयािी समसयच समाधान

नािी, तर यदधानी दसयाय यदधाची शबज परली जातात, मिणन मानवी शजवनात असखय सकट यत

आसतात तया सकटाना िाततन सोडवल तरच त परशन सटतात, आजचया तरण शपढयाना या शवचाराची

गरज आि, सवतःचया िातावरील नागमोडी रषावर शकवा कपाळावर आपल भागय कोरलल नसत तर

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

तया आपलया िातान कललया कमायवार व कपाळी आललया कषटाचया घामावर आपल भशवषटय उमठन

शदसत, कवशयतरी बशिनाबाई चौधरी आपलया ओळीत माडत,

नको नको र िोहतषया,

माझा िात नको पाि,

माझ दव मला कळ,

माझया दारी नको यव.

माझया िातवर माझ दव नसन माझया कषटावर माझया शजवनातल फळ मला चाखायला शमळणार आि,

मिणन शमतरानो शजवन खप सदर आि, तयास सदर बनवण आपलया िातात आि; त कठलया िाताचया

रषवर नािी, साशितयरतन आणणा भाऊ साठनीिी सागन गल, परथवी िी कठलयाच िषनागाचया

मसतकावरती तरलली नसन कषटकयाचया तळिातवर उभी आि, मिणन शमतरानो शजवनात असखय वाईट

गोषटी यत आसतात तयास तयाग करत, पढ सरसावण मिणजच आपलया अशसततवाची लढाई आि.

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

परथवी, अवकाि, सयय, चदर, तार, गरि ि अवकािातलया घटकाचया शनमीती बरोबरच परथवी तलावावर

शनसगायचया खाणीतन सशजवसषटीची शनमीती झाली, तयात मानव नावाचा पराणी उदयास आला, आणी

आज तोच माणव, माणस मिणन नवि तर, एक शवशिषट जाती-धमायला घवन समाजात वावरत आि.

शकती शवचार करणया जनक बाब आि, जनम िोताच, ना तयाला जात आसत, ना तयाला धमय, ना तयाला

नाव आसत, तो एक माणस आसतो, अगदी तसच सवय धमायत मानवाचा जनम सारखाच िोतो, शिदच

भगवा रकत, मशसलमाच शिरवा, शििनच पाढरा, बौदधाचा शनळा अस तर िोत नािी ना, आपला जनम

कोणतया धमायत झाला, कोणतया जातीत झाला ि आपणास शदसत, परत मानव जात, मानवी धमय, ि

का नािी समजत आपनास, जात-धमय अशसततवात यणया आधी आशदमानव मिणन मानशव शजवन जगणार

मानव िोतच ना, तविा कठला धमय नविता, ना जात, जाती धमाय पकषा आज घडीला मानसकी धमय

मितवाचा आि.

माणव िा यतानी ररकामया िाताणी यतो, आशण िवटी तयाच आललया ररकामया िातानी परततो, मग

िा माणव शजवनभर कलल सघषय, कषट, सवाथयपणा, असथीसाठी, अशसततवासाठी कलला लढा, पशयापढ

सवतःचया भावाना दोषी ठरवणारा िा माणव िवटी कणवन कमवन, शजवनभर वनवन मरमर करन काय

सादय करतो? ताज उदािरण आपण ऐकलच आसणार, जागतीक सथरावरील अशत शरीमत, करोडपती

आसलला "शबलगरटस" तयानी कमवलल सपणय सपतती गोर गरीबाना, अनाथाना दाण करायच ठरवल

आि, सवतःचया पोराच भशवषटय तयानी सवतः घडवाव शि तयानी घतलला शनणयय, शि आपलयासाठी योगय

वाटत, अपलकीची वाटत, सामाशजक बाशधलकी जपतोय, याची आपणास जाणीव िोतोय, अशया

मानवासाठी आपल दोनिी िात ऐकमकावर आदळ लागतात, परत एकवळ तयाचया जागी जर आपण

असलो आसतो तर काय पररशसथती... ? पोटचया पोराना ररकमा ठवणार का तमिी. ?, अशलषाण बगल

सोडन, झोपडीत रािण पसद कराल का तमिी ? तर याच उततर आि, नािी.. ! िोय परतयकाच उततर

● पाऊलवाट शवटी ऐकटयाचीच... !

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

नािीच असणार.. ! कारण, आपल शवचार करणयाची कषमता, दाण धमय नावाची गोषट आपणास नववद

टकक समाजात नापसती दियवत, परतयकाची शवचारसरणी वगवगळी असत.

आपण जनमाला आलोत, तर नमक कशयासाठी. ?, दोनवळची भाकर कमवन, घरदार, मल बाळाचा

साभाळ करण ऐवढच का आपल कतयवय?, शनसगायन आपलयाला जनम शदला, तयास आपण काय दत

आिोत. ?, जगल सपाट करण, वकषतोडीस पढाकारान, शनसगायचा शवनाि करण, िच ना आपण

आपलया जनमाची परतफड करतोय, अर माणवा, परम, दया, उपकार ि मानवी शजवनाच लकषण आित,

यात आपण आपल लकषण साबत ठवली पािीज.

परम, दया, वातसलय, परोपकार यासारख माणसकीच आलकार माणवाचया दनशदन शजवनातन कशधच

लपत झाल आित, आज आपण पाितोय, सकाळी उठलया पासन त रातरी झोप पयत या मानवाला कािी

ना कािी कायय सतत िाताळल जातात. आणी शदवसशदवस िा माणव कवळ पशयाचया गठयाकड

वाटचाल करत आसतो. तयात काशिच वा कठलाच नात वा जवळीकता यासारखया गोषटीना शकमत दत

नािी, शम व माझ ससार शि दनीया आजचया माणवाच सवपन, ना कधी शवचार समाजाचा, ना दिाचा,

मी आनदी आि ना बस, बाकीच कािी घण दण नािी, िीच शत मनोवतती.

मानवा, माणसकी साबत ठवा, तरच आपल भागय उजळल, कमय करण, शरम घण, यातच तर इशवराच

दियन घडत, शरमदान, धनदान, िरररदान करण मिणजच आपल आशसततवाची, मानशव शजवनाची

परतफड िोय. शमतरानो िवटी कोणी कोणाच नसत मिणणयापकषा सवय जग ि आपलच असत मिणन

शिका. कारण सरवात सवतः पासन झाली पािीज, तरच जग आपल िोत. ि मानवा, ज कारायच त

आतताच कर, तला नाव कमवायच का पसा, ि तच ठरव, कारण िवटी जातानी तला एकटयालाच

जाव लागल. ना शतथ तमिचा पसा यतो, ना आशसत... !

मिणन माणसकी शाबत ठवत चला. इतराशी ससगतीन वागा, इतराना मदतीचा िात समोर करा.

सिलाम सफलाम िीवन िगा. िा मानवी िनम पनिा यण नवि. तयामळ आतताच आपली ओळख

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

िगाला दाखवा. एक हदवस तमिी आमिी या िगात नससालिी, मातर तमचया अहसमतचा पोहशदा त

कायम इथ रािन िाईल.

उसवललया धागयाना पनिा

नवयाव हवनवत नऊ....

माणसकीचया नातयामधला

गोडवा असाच ठव....

िाती-धमावचया हिती

ओलाडन सदव सगती राि,

मानवतचया इमारती उभया

आयषयाला दऊ..

एकमकाना सािायय करनी

बाहधलकी िपन ठव,

आपलकी अन परम वाटनी

सख समदधी नादत नऊ...

माणसकी शरीपाद राऊतवाड

माणसकी शरीपाद राऊतवाड