unnati | organization for development education,social ... · web viewવર ષ 21 અ ક 1,...

વર્ષ� 21 અંક 1, સળંગ અંક 74 જાન્યુઆરી-માર્ચ� , 2016

વિવર્ચાર જાહેર યોજનાઓ માટે ઓનલાઈન ફરિરયાદ વિનવારણ

સંપાદકીય

લોકોની સમસ્યાના નિનવારણ માટે સરકારી વ્યવસ્થાઓના ઉપયોગના અનુભવો

રાજસ્થાનમાં 100 દિ�વસની જવાબ�ેહી યાત્રાનંુ સફળ આયોજન

રાજસ્થાનમાં સ્વાસ્થ્ય અં�ાજ- પત્ર અને આરોગ્ય સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'

સાંપ્રત પ્રવાહ ન્યૂઝ ક્લિ(લપિપંગ

સ્માટ) કાર્ડ) ને બ�લે આધાર કાર્ડ) માટે સરકારનો આગ્રહ - સોમેશ ઝા, ' ધ નિહન્�ુ', એનિ1લ 10, 2016 ભ્રષ્ટાચાર નાબૂ� કરવા માટે સરકારી ચૂકવણીની વ્યવસ્થાને આધુનિનક સ્વરૂપ આપવંુ, એ. સં'ોષ મેથ્યૂ - એ. સં'ોષ મેથ્યૂ, 'આઉટલૂક', એનિ1લ 11, 2016

સંપા�કીય જાહેર સેવાઓ સુવિનશ્ચિ,ત કરવામાં ફરિરયાદ વિનવારણ વ્યવસ્થાનો ઉપયોગ

' સરકારની લોકશાહી વ્યવસ્થામાં ફદિરયા�ના નિનવારણ માટેની સંસ્થા પૂરી પાર્ડવી જરૂરી છે. 'ે એવી સંસ્થા હોવી જેોઈએ, જેના પર નાગદિરકોને નિવશ્વાસ હોય અને જેના મારફ' નાગદિરક સુરક્ષિ=', ઝર્ડપી અને ક્ષિબનખચા)ળ ન્યાય મેળવી શકે.' - એર્ડમિમનિનસ્ટ્રેદિટવ દિરફોર્મ્સસ) કમિમશન (વહીવટી

સુધારણા પંચ), ભાર'.

લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થામાં �ેશ 'ેના નાગદિરકોને કેટલાક હક્કો, લાભો અને સેવાઓ પૂરા પાર્ડવાનંુ વચન આપે છે અને નાગદિરકોને �ેશ પાસેથી ચોક્કસ અપે=ાઓ હોય છે. �ેશ નાગદિરકોની

અપે=ાઓ સં'ોષવામાં નિનષ્ફળ જોય, ત્યારે 'ે ફદિરયા� (નારાજગી) માં પદિરણમે છે. સામાન્યપણે સરકારી કચેરીઓ સાથે કામ પાર પાર્ડ'ી વખ'ે નાગદિરકોએ મુશ્કેલીઓ અને નિવલંબનો સામનો

કરવો પરે્ડ છે. ખાસ કરીને ગરીબ લોકોએ સૌથી વધુ સહન કરવંુ પરે્ડ છે. ગરીબ વગ) ને સરકારી સેવાઓની 'ા'ી જરૂર હોય છે, પરં'ુ મોટા ભાગે 'ેમની પજવણી કરવામાં આવે છે 'થા 'ેમને

નિનરાશ કરવામાં આવે છે. લોકોને સહાનુભૂનિ'પૂણ) , નિવનમ્ર અને મ��રૂપ થાય 'ેવા સરકારી વહીવટની જરૂર હોય છે. સરકારી વ્યવસ્થા નિવરૂદ્ધની નાગદિરકોની ફદિરયા�ોને સાંભળવી અને 'ેને

નિનવારવી જરૂરી છે. 'ેથી, ફદિરયા� નિનવારણ એ સરકારના કાય) =ેત્રનો મહત્વપૂણ) અને સંવે�નશીલ ભાગ છે.

ભાર'માં નાગદિરકો માટે ફદિરયા� નિનવારણની ઘણી વ્યવસ્થાઓ ઉપલબ્ધ છે. ઝર્ડપી ન્યાય આપવા માટે ઇન્કમ ટેક્સ એપેલેટ દિટ્ર બ્યુનલ, લેબર દિટ્ર બ્યુનલ વગેરે જેવા વહીવટી દિટ્ર બ્યુનલ 1સ્થાનિપ'

કરવામાં આવ્યા છે. સંસ�માં 1શ્ન રજૂ કરવાની 1નિQયાઓ પણ છે અને કમિમદિટ ઓન નિપદિટશન્સ 'રીકે ઓળખા'ી પાલા) મેન્ટરી કમિમદિટ થકી ( ગેરવ') ણંૂ૱ક કરનાર) સરકારી કમ)ચારી નિવરૂદ્ધ 'પાસ હાથ ધરી શકાય છે. નિવનિવધ સ્'રે ફદિરયા� મંચ 1સ્થાનિપ' કરવામાં આવ્યા છે. એર્ડમિમનિનસ્ટ્રેદિટવ

દિરફોર્મ્સસ) કમિમશન (એઆરસી), મંત્રાલયો કે સમિચવોનાં વહીવટી કાયો) નિવરૂદ્ધની ફદિરયા�ો સામે કાય) વાહી કરવા માટે કેન્દ્ર અને રાજ્યોમાં લોકપાલ અને લોકાયુક્' 1સ્થાનિપ' કરવાની નિહમાય' કરે

છે. મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય 1�ેશ, રાજસ્થાન, કણા) ટક, ક્ષિબહાર, ઓદિરસ્સા, નિહમાચલ 1�ેશ અને દિ�લ્હી જેવાં રાજ્યોએ એઆરસીના સૂચનને પગલે લોકાયુક્'ની નિનમણંૂ૱ક કરી છે. જેો કે, લોકાયુક્'ની

ભલામણો કાય�ાકીય 1ભાવક્'ા ધરાવ'ી નથી અને 'ે બંધનક'ા) નથી. ભ્રષ્ટાચાર સામે કાય) વાહી કરવા માટે ઘણા સરકારી નિવભાગો અને જોહેર =ેત્રનાં કાયો) માટે સેન્ટ્રલ નિવક્ષિજલન્સ કમીશન

(સીવીસી) કાય) ર' છે. સીવીસી અસં'ુષ્ટ પ= પાસેથી સીધી જ ફદિરયા� મેળવે છે. સાથે જ 'ે અખબારોના અહેવાલો, સંસ�ીય ચચા) વગેરે થકી માનિહ'ી એકઠી કરે છે. સે્ટટ નિવક્ષિજલન્સ કમીશને

કેન્દ્ર સરકારના કમ)ચારીઓ નિવશેની જે ફદિરયા�ો મેળવી હોય, 'ે સીવીસીને મોકલવામાં આવે છે. સીવીસી કાય�ાકીય કમિમશન નથી. 'ે ફક્' સલાહકારી ભૂમિમકા ધરાવે છે. 'મામ નિવભાગો અને કચેરીઓ ક્ષિસદિટઝન્સ ચાટ)સ) ધરાવે છે, જેમાં નાગદિરકોને નિવનિવધ સેવાઓ પૂરી પાર્ડવા માટેનાં ધોરણો

'થા જેનો સંપક) સાધી શકાય 'ેવી ફદિરયા� નિનવારણ વ્યવસ્થાની નિવગ'ો �શા) વવામાં આવે છે.

દિર્ડપાટ) મેન્ટ ઓફ એર્ડમિમનિનસ્ટ્રેદિટવ દિરફોર્મ્સસ) એન્ર્ડ પબ્લિ\ક મિગ્રવસ્થિન્સઝ (ર્ડીએએન્ર્ડઆરપીજી) અને દિર્ડરેક્ટરેટ ઓફ પબ્લિ\ક મિગ્રવસ્થિન્સઝ એ કેન્દ્રીય સ્'રની બે મધ્યવ'ી) કચેરીઓ છે. 'ેમને વહીવટી સુધારણા અને જોહેર ફદિરયા�ો =ેત્રે નાગદિરક- કેમિન્દ્ર' પહેલ હાથ ધરવાની ભૂમિમકા સોંપવામાં આવી

છે. જેથી સરકારી 'ંત્ર નાગદિરકોને ગુણવત્તાયુક્' જોહેર સેવાઓ પૂરી પાર્ડી શકે અને ફદિરયા�નાં

કારણો �ૂર કરી શકે. ઉપરાં' આં'દિરક વ્યવસ્થા હેઠળ ફદિરયા�ીની ફદિરયા�નંુ નિનવારણ ન થયંુ હોય 'ેવી ફદિરયા�ોની 'પાસ હાથ ધરનાર એપેલેટ સત્તા 'ંત્ર 'રીકે સેવા પૂરી પાર્ડી શકે. જેો નિવભાગો અને કચેરીઓ સ્વયં જ ફદિરયા�ો પર યોગ્ય અને પૂર'ંુ ધ્યાન આપે 'થા 'ાકી�ે 'ેના પર કાય) વાહી

કરે, 'ો ઉપરોક્' સંસ્થાઓનો આશરો લેવાની જરૂર પરે્ડ નહીં. ફદિરયા� નિનવારણ માટેની આ 'મામ પરંપરાગ' વ્યવસ્થાઓ મોટાભાગે નાગદિરકોની પહોંચથી �ૂર રહે છે.

ઇ- ગવન)ન્સના યુગમાં સરકારી વહીવટ, સરકારી સેવાઓ પૂરી પાર્ડવા =ેત્ર ે અને ઇલેક્ટ્ર ોનિનક માધ્યમો થકી જન'ાને માનિહ'ી પૂરી પાર્ડવા =ેત્ર ે નોંધપાત્ર પદિરવ') ન આવ્યું છે. 'ેના કારણે

પાર�શી)'ાની 'કો વધી છે. એક જ સ્થળેથી સેવાની જેોગવાઈને પગલે સમયની બચ' થાય છે, 1નિQયાઓનંુ સરળીકરણ થયંુ છે, રેકોર્ડ) નંુ વ્યવસ્થાપન બહે'ર થયંુ છે 'થા સરકારી કમ)ચારીઓના

અભિભગમ 'થા વ') નમાં સુધારો થયો છે. ફદિરયા� વ્યવસ્થાપનનાં ( ઇન્ટરનેટ આધાદિર') પોટ)લ્સ ફદિરયા� નોંધાવવા માટે અમલગ- અલગ 1કારના ઉપયોગ અંગે નિવનિવધ નિવકલ્પો પૂરા પારે્ડ છે જેમ કે

મોબાઇલ અથવા વેબ પોટ) લ વગેરે. અસરકારક વ્યવસ્થાપન, 1ગનિ' પર �ેખરેખ, ફદિરયા�નો નિનકાલ કરવામાં લાગ'ા સમય, પર્ડ'ર ફદિરયા�ોની સમી=ા, ફદિરયા�ીને પહોંચ આપવી વગેરે માટેની

'કો પૂરી પારે્ડ છે. 1ગનિ' (1ો- એમિક્ટવ ગવન)ન્સ એન્ર્ડ ટાઇમલી ઇમિર્મ્સaલમેન્ટેશન) એ નાગદિરકોની ફદિરયા�ોનંુ નિનવારણ કરવાની સાથે- સાથે રાજ્ય સરકારના 1ોજેક્ટ્સ, કેન્દ્ર સરકારના મહત્વપૂણ) 1ોજેક્ટ્સ 'થા કાય) Qમો પર �ેખરેખ રાખવાનો 'થા 'ેની સમી=ા કરવાનો ઉદ્દેશ્ય ધરાવ'ંુ aલેટફોમ)

છે. 1ગનિ' - પીએમઓ, કેન્દ્ર સરકારના સમિચવો અને રાજ્યોના મુખ્ય સમિચવો એમ ત્રણ સ્'રે કામ કર'ંુ aલેટફોમ) છે. વર્ડા 1ધાન માક્ષિસક ધોરણે અમલ�ારો સાથે ચચા) કરે છે. ઘણાં રાજ્યોમાં આ

1કારની વ્યવસ્થા મોજૂ� છે. રાજસ્થાનમાં 'મામ નિવભાગીય ટોલ ફ્રી હેલ્પલાઇન અને વ્યવસ્થાઓ લોકો સાથેના સીધા સંપક) 'રીકે કામ કરે છે, જેમ કે લોક સુનાવણીઓને પણ રાજસ્થાન સંપક)

ક્ષિસસ્ટમ સાથે સાંકળવામાં આવી રહી છે. ' રાજસ્થાન સંપક) ' અને ભાર' સરકારના જોહેર ફદિરયા� નિનવારણ પોટ) લના ઉપયોગ અંગેના કેટલાક

અનુભવોનાં �સ્'ાવેજીકરણ �રમિમયાન અમને માલૂમ પડ્યું કે 74 ટકા ફદિરયા�ોનંુ ફદિરયા�ીને સં'ોષ થાય 'ે રી'ે નિનવારણ કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. નિનવારણ ન થયંુ હોય 'ેવી ફદિરયા�ોના નિકસ્સામાં

ફદિરયા�ીને 'ે અહેવાલની 1નિ'નિQયા આપી શકે કે ફરીથી ફદિરયા� �ાખલ કરી શકે 'ે માટે ઉપયોગી બને 'ેવી મહત્વની માનિહ'ી આપવામાં આવી હ'ી ( જે 'ેને અગાઉ 1ાaય નહો'ી). અત્યં'

અં'દિરયાળ હોય 'ેવા 1�ેશોમાં પણ મોબાઇલનાં જેોર્ડાણો ઉપલબ્ધ બન'ાં 'ેવા 1�ેશો સુધીની પહોંચ સરળ બની છે. ગરીબ લોકોને આ વ્યવસ્થા ઘણી જ લાભકારક જણાઈ રહી છે કારણ કે

હવે 'ેમણે અરજી લખવી પર્ડ'ી નથી અને જુ�ી- જુ�ી કચેરીઓનાં ચક્કર લગાવવાં પર્ડ'ાં નથી. આ વ્યવસ્થાને કારણે સમય અને નાણાંની બચ' થાય છે. વપરાશક'ા)ઓના મ' અનુસાર, ફદિરયા�

નિનવારણ માટે હવે ઘણા નિવકલ્પો ઉપલબ્ધ છે અને લોકોએ આ નિવકલ્પોનો ઉપયોગ કરવો જેોઈએ. કેટલાક લોકોએ સામાક્ષિજક ઉત્તર�ામિયત્વના સાધન 'રીકે આ વ્યવસ્થાઓનો સફળ ઉપયોગ કયો)

છે. ખારર્ડી ગામના �ાઉ� ખાને 10 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ ' રાજસ્થાન સંપક) ' પર સ્થાનિનક આયુવg દિ�ક હોસ્થિસ્પટલના ર્ડોક્ટરના ભે�ભાવયુક્' વ')ન નિવશે ફદિરયા� નોંધાવી હ'ી. 'ેમણે એવી

માંગણી કરી કે હોસ્થિસ્પટલ દ્વારા આપવામાં આવ'ી સેવાઓ બહાર �શા) વવી જેોઈએ, જેથી લોકો 'ે સેવાઓ નિવશે જોણી શકે અને 'ે સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવા માટેની માંગણી કરી શકે. ક્ષિજલ્લા

આયુવg � અમિધકારીએ ઉપરછલ્લી 'પાસ કરી. 25 ઓક્ટોબરના રોજ �ાઉ� ખાને સ્વ'ંત્ર 'પાસની માંગણી કરી. 22 દિર્ડસેર્મ્સબરે ક્ષિજલ્લા અમિધકારીએ બંને પ=ો વચ્ચે ચચા) ગોઠવી હ'ી. ર્ડોક્ટરે પો'ાની ભૂલ સ્વીકારી. સેવાઓ અને નિવના મૂલ્યે અપા'ી �વાઓની યા�ી હોસ્થિસ્પટલની ઇમાર'ની

બહાર �શા) વવામાં આવી. આમ, નિનમિષ્Qય 'ંત્રને ધમધમ'ંુ કરવાની ફરજ પાર્ડવામાં આવી. લોકોનો અવાજ બુલં� બન્યો છે. આ 1નિ'ભાવને પગલે લોકોને ફરી સરકારી વ્યવસ્થા પર નિવશ્વાસ બેસવા માંડ્યો છે. લોકો કહે છે કે ફદિરયા�નંુ વાસ્'નિવક નિનવારણ સ્થાનિનક સ્'રે જ થાય છે પણ સેવા પૂરી

પાર્ડનારનંુ વ') ન બ�લાઈ જોય છે. 'ેમની સ્વાભાનિવક 1નિ'નિQયા એવી હોય છે કે - " 'મે રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� શા માટે નોંધાવી?, અમને જણાવવંુ હ'ંુ". 'ો વળી, સ્થાનિનક સ્'રના કેટલાક

કમ)ચારીઓએ જણાવ્યંુ હ'ંુ કે લોકોને આવી માનિહ'ી ન આપવી જેોઈએ. લોકો ઘણી ફદિરયા�ો કરે છે અને ઘણી વખ' કારણ વગર ફદિરયા� કરે છે અને સેવા પૂરી પાર્ડનારનો સમય વેર્ડફાય છે.

જેો કે, ફદિરયા�ોના સ્વરૂપ અને કારણોનંુ સ'' નિવશ્લેષણ કરવંુ જરૂરી છે કારણ કે 'ે પદ્ધનિ'સરના ઉપાયો શોધવામાં 'થા 'ેનો અમલ કરવામાં મ��રૂપ નીવરે્ડ છે. સાથે જ કાય) માં થયેલા નિવલંબ,

ભૂલ કે કાય) ની ઉપે=ા કરવાના કે ફરજ બજોવવામાં નિનષ્ફળ જવાના �રેક કેસની જવાબ�ારી નક્કી કરવી પણ જરૂરી છે 'થા આવી ઘટનાનંુ પુનરાવ') ન ન થાય 'ે માટે ક્ષિશસ્'બદ્ધ પગલાં ભરવાં જરૂરી

છે. આમ કરવાથી એવો સ્પષ્ટ સંકે' જશે કે ફરજ બજવણીમાં નિનષ્ફળ જવાથી કે નિનભિl' સમય મયા) �ામાં ફદિરયા�ોનું યોગ્ય નિનરાકરણ ન લાવવાથી જે- 'ે કમ)ચારી કે અમિધકારીને 'ેના માટે જવાબ�ાર ગણવામાં આવે છે. 'મામ ફદિરયા�ો સ્વીકારવામાં આવે 'ે જરૂરી છે. અન્ય નિવભાગના

કમ)ચારી દ્વારા ફદિરયા�ી સાથે નિનવારણની સં'ોષજનક સ્થિસ્થનિ'ની ખરાઈ કરવાની જેોગવાઈનંુ ચુસ્'પણે પાલન થવંુ જેોઈએ. ફદિરયા�ીને ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' અને 1ગનિ' નિવશે જોણ કરવા માટે

' વોઈસ એસએમએસ' વધુ અસરકારક પુરવાર થઈ શકે છે અને નાગદિરકોને પો'ાના કેસને લગ'ા 'પાસના અહેવાલો મેળવવાનો અમિધકાર હોવો જેોઈએ. ફદિરયા� નિનવારણની અસરકારક વ્યવસ્થા

સરળ, ઝર્ડપી, ન્યાયપૂણ) અને ઉપલબ્ધ હોવી જેોઈએ. સાથે જ 'ે ગુપ્ત'ા જોળવ'ી હોવી જેોઈએ અને 1નિ'નિQયાત્મક 'થા ઉત્તર�ામિયત્વ ધરાવ'ી હોવી જેોઈએ. પદ્ધનિ'સરના સુધારા માટે 'ે

વ્યવસ્થાપનને 1નિ'ભાવ પૂરો પાર્ડ'ી હોવી જેોઈએ.

લોકોની સમસ્યાના નિનવારણ માટ ે સરકારી વ્યવસ્થાઓના ઉપયોગના અનુભવો

'ઉન્નનિ'' નિવકાસ ક્ષિશ=ણ સંગઠન, રાજસ્થાન દ્વારા ' યૂરોનિપયન યુનિનયન' ની સહાયથી કાય) ર' 1ોજેક્ટ હેઠળ બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાના બે 'ાલુકાઓમાં વસ'ા સમુ�ાયોને સરકારી કાય) Qમો 'થા યોજનાઓ નિવશે

માનિહ'ી પૂરી પાર્ડીને આ કાય) Qમો અને યોજનાઓની પહોંચ છેવાર્ડાની વ્યસ્થિક્' સુધી નિવસ્'ારવાની કામગીરી હાથ ધરાઈ છે. આ કાય) Qમના અમલ �રમિમયાન યોજનાઓનો લાભ મેળવવામાં અં'રાયરૂપ બન'ા ઘણા મુદ્દાઓ સામે આવ્યા. લોકોને ફદિરયા� નિનવારણ માટેની સરકારી વ્યવસ્થા

નિવશે પણ માનિહ'ી આપવામાં આવે છે અને 'ે માટે 'મામ સરકારી નિવભાગોના ટોલ ફ્રી નંબર, ઉપરાં' રાજસ્થાન સંપક) પોટ)લ, કેન્દ્ર સરકારના પીજી પોટ)લ 'થા 'ેનો ઉપયોગ કેવી રી'ે કરવો 'ે

અંગે લોકોને જોણકારી આપવામાં આવે છે.

'ઉન્નનિ'' એ બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાની પંચાય' સમિમનિ'ઓ માટે કરેલી કામગીરી �રમિમયાન પણ લોકોની નિવનિવધ સમસ્યાઓ 1કાશમાં આવી. સ્થાનિનક અમિધકારીઓને આ સમસ્યાઓથી વાકેફ કરવામાં

આવ્યા, પરં'ુ યોગ્ય કાય) વાહી ન થ'ાં આખરે સમસ્યા નિનવારણની યોગ્ય વ્યવસ્થાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો. આ સમગ્ર કામગીરી �રમિમયાન થયેલા અનુભવોને 'ઉન્નનિ'' ના રિદલીપ બીદાવતે

આ લેખમાં રજૂ કયા) છે.

'ઉન્નવિત', રાજસ્થાન દ્વારા ફરિરયાદ વિનવારણ માટે ઉપયોગમાં લીધેલી વિવવિવધ વ્યવસ્થાઓની વિવગતો

ક્રમ ફરિરયાદ સમય મયા� દા કુલ નોંધાયેલા કેસ વિનવારણ વિનવારણની પ્રવિક્રયા એક તરફીવિનવારણની હેઠળ છે

કાય� વાહીથી વિનવારણવ્યવસ્થા

1 રાજસ્થાન સંપક) જોન્યુઆરી 2015 થી દિર્ડસેર્મ્સબર 2015 સુધી 63 30 25 8

2 પી.જી. પોટ) લ જોન્યુઆરી 2015 થી લઈને દિર્ડસેર્મ્સબર 2015 સુધી 2 2 0 0

3 નિવનિવધ નિવભાગોના જોન્યુઆરી 2015 થી ટોલ ફ્રી નંબર દિર્ડસેર્મ્સબર 2015 સુધી 110 99 12 0

HÖí±É 175 131 37 8

સમસ્યા નિનવારણની 'મામ સરકારી વ્યવસ્થાઓ નિવશેની જોણકારી 'થા 'ેના ઉપયોગ અંગેના અનુભવો કેટલાક અપવા�ોને બા� કર'ાં એકં�રે સારા રહ્યા. લોકોની ફદિરયા�ોનંુ સમાધાન પણ થયંુ

'થા લોકોને મહત્વની સૂચનાઓ પણ મળી. આ અનુભવના આધારે કહી શકાય કે લોકો, ખાસ કરીને ગરીબ સમુ�ાય માટે આ વ્યવસ્થાઓ ઘણી જ મ��રૂપ નીવર્ડી છે. લોકોના મ'ે સમસ્યાના

નિનવારણ માટે હવે ઘણા નિવકલ્પો મોજૂ� છે. હવે આ નિવકલ્પોનો ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે. રાજસ્થાન સંપક� પોટ� લ

' રાજસ્થાન સંપક) ' નામનંુ પોટ) લ રાજ્યમાં ફદિરયા� નિનવારણ માટે ઘણંુ ઉપયોગી પુરવાર થઈ રહ્યું છે. રાજ્ય સરકારે અગાઉ શરૂ કરેલા સુગમ સમાધાન પોટ) લને વધુ કાય)=મ બનાવીને 'થા રાજ્ય

સ્'રનાં 'મામ પોટ) લને એકમેક સાથે જેોર્ડીને રાજ્સથાન સંપક) પોટ) લ શરૂ કરવામાં આવ્યંુ છે. વળી 'ે સેવા પૂરી પાર્ડનારની જવાબ�ારી સુનિનભિl' કરવા માટેનંુ અસરકારક સાધન બન્યંુ છે. સેવા પૂરી

પાર્ડનારાઓ દ્વારા કરવામાં આવ'ા નિવલંબ 'થા બેજવા�ારીભયા) વલણના કેટલાક અપવા�ો ક્ષિસવાય, રાજ્ય સરકારે રાજ્યની જન'ાને 'ેમની સમસ્યાઓ રજૂ કરવા અને સમસ્યાઓનંુ નિનવારણ

સુનિનભિl' કરવા માટે શરૂ કરેલંુ ' રાજસ્થાન સંપક) વેબ પોટ) લ' લોકો માટે ઘણંુ જ ઉપયોગી છે. આ પોટ) લના માધ્યમથી લોકો પો'ાની સમસ્યાની નોંધણી, સમસ્યાનંુ નિનવારણ અથવા નિનકાલ ન થયા

અંગેની જોણકારી સરળ'ાથી મેળવી શકે છે. પોટ) લની ઓનલાઇન નિવન્ર્ડો પર - ' 'મે ઘેર બેઠા 'મારી સમસ્યાનંુ નિનવારણ મેળવી શકો છો',І એવંુ વાક્ય જેોવા મળે છે, જે ઘણા અંશે સાચંુ ઠરે

છે. અં'દિરયાળ ગામો 'થા ધાનીમાં રહે'ાં લોકો પાયાની સેવાઓથી લઈને રોજબરોજના જીવનને લગ'ી સરકારી સેવાઓ સંબંમિધ' સમસ્યાઓ અંગે ટોલ- ફ્રી નંબર પર ફદિરયા� નોંધાવી શકે છે.

ઇન્ટરનેટના વપરાશક'ા) ગૂગલ પર રાજસ્થાન સંપક) ટાઇપ કરીને પોટ) લ સચ) કરી શકે છે અને 'ેના પર હિહં�ી કે અંગ્રેજી કોઈ પણ ભાષામાં પો'ાની ફદિરયા� �ાખલ કરી શકે છે. સાથે જ, બે એમબી

સુધીની પીર્ડીએફ ફાઇલ એટેચ કરીને સમસ્યા નિવગ'વાર જણાવી શકાય છે. સૌથી મહત્ત્વની બાબ' એ છે કે, ફદિરયા� �ાખલ કરવા માટે ક્ષિશક્ષિ=' હોવંુ કે અ=રજ્ઞાન હોવંુ જરૂરી નથી. હવે 'ો ગામમાં કે ધાનીમાં 'મામ લોકો મોબાઇલ ફોનની સુનિવધા ધરાવે છે. 'ેથી, મોબાઇલ ફોન પર સમસ્યા નોંધાવી શકે છે 'થા નિનવારણની પદિરસ્થિસ્થનિ' નિવશે જોણકારી મેળવી શકે છે. આમ, હવે ફદિરયા� નોંધાવવા માટે અરજી લખવાની કે જે- 'ે નિવભાગના ચક્કરો કાપવાની જરૂર નથી. સૌથી

મહત્વપૂણ) બાબ' એ છે કે આ વ્યવસ્થાને કારણે સેવા પૂરી પાર્ડનારનંુ ઉત્તર�ામિયત્વ વધે છે, 'ંત્રની ઉ�ાસીન'ા �ૂર થાય છે અને સમુ�ાયના અભિભ1ાયને મહત્વ આપવામાં આવે છે.

ફદિરયા� નિનવારણની 'મામ 1કારની વ્યવસ્થાઓના અનુભવમાંથી કોઈને કોઈ શીખ મળી છે. આ 'મામ કેસને નિવગ'વાર સમજવાથી નિવનિવધ પાસાંઓ નિવશે જોણકારી મેળવી શકાય છે.

ઇન્દિન્દરા આવાસનો હપ્તો મળ્યો ચારલાઇ ખુ�) ગામ ( અગાઉની ગ્રામ પંચાય' સરવર્ડી અને વ')માન ગ્રામ પંચાય' છાછરલાઇ

કલાં) માં રહે'ા શ્રી સકા રામનાં પત્ની શ્રીમ'ી રમકીનો ઇમિન્�રા આવાસ યોજનાનો છેલ્લો હપ્તો (ઇન્સ્ટોલમેન્ટ) ભૂલથી અન્ય કોઈના બેન્કના ખા'ામાં જમા થઈ ગયો. છેલ્લો હપ્તો મેળવવા માટે

રમકીએ ઘણી મથામણ કરી. 'ેણે નિવકાસ અમિધકારીથી લઈને મુખ્યમંત્રીને આ બાબ'ે પત્રો લખ્યા હ'ા પણ કોઈ પદિરણામ આવ્યંુ ન હ'ંુ. જૂન 2015 માં ગામની સામુ�ામિયક બેઠકમાં આ કેસ સામે

આવ્યો. 16 જૂન, 2015 ના રોજ નિવકાસ અમિધકારીને આ અંગે પત્ર પાઠવીને 'થા રમકી �ેવીના કાગળો જમા કરાવીને કાય) વાહી કરવાની માંગણી કરવામાં આવી. બીર્ડીઓ શ્રી ગોપી નિકશન

પાલીવાલે સંબંમિધ' કમ)ચારીને આ મામલાની 'પાસ કરીને 'ેનંુ નિનવારણ લાવવાની 'ાકી� કરી 'ેમ છ'ાં એક મનિહના સુધી કોઈ કાય) વાહી ન થઈ. 16 જુલાઈ, 2015 ના રોજ ક્ષિજલ્લા પદિરષ�,

બાર્ડમેરના મુખ્ય કાય) કારી અમિધકારીને રમકી �ેવીના �સ્'ાવેજેોના બીર્ડાણ સાથે પત્ર લખીને આ મામલે કાય) વાહી કરવાની માંગણી કરવામાં આવી 'ેમ છ'ાં કોઈ કાય) વાહી હાથ ધરવામાં ન આવી.

આખરે, ચોથી ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી અને આ ફદિરયા�નો ફદિરયા� નંબર 0815079509380 છે.

30 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' અંગે ક્ષિજલ્લા પદિરષ�ે લખ્યંુ હ'ંુ કે આ મામલો કલ્યાણપુર પંચાય' સમિમનિ'નો હોવાથી મામલો કલ્યાણપુર પંચાય' સમિમનિ'ને મોકલવા નિવનં'ી.І

આ અંગે ફરી લેભિખ' ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી, જેનો નંબર 0815079531654 છે. ફદિરયા�ીએ આ ફદિરયા�માં જણાવ્યંુ કે કલ્યાણપુર પંચાય' સમિમનિ' 'ાજે'રમાં જ બની છે જ્યારે

આ મામલો ઘણો જૂનો છે. 'ેથી આ મામલાના નિનવારણની જવાબ�ારી ક્ષિજલ્લા પદિરષ�ની છે. મામલો પંચાય' સમિમનિ'નો છે - 'ેવંુ લખી �ેવાથી ક્ષિજલ્લા પદિરષ�ની જવાબ�ારી પૂરી નથી થઈ જ'ી

કે મામલાનંુ નિનવારણ પણ નથી થ'ંુ. આ મામલે ફરી કાય) વાહી હાથ ધરાઈ. 22 સપ્ટેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ કલ્યાણપુરના ઉપ- 'હેસીલ�ાર શ્રી સુરેન્દ્ર ગોયલનો ફોન આવ્યો. 'ેમણે જણાવ્યંુ કે, શ્રીમ'ી રમકી �ેવીની ફદિરયા�નંુ નિનવારણ થઈ ગયંુ છે. 'મે કચેરી પર આવીને નિનવારણ પર

સહી કરો, જેથી પોટ) લ પર દિરપોટ) મોકલી શકાય. નિનવારણ પત્ર પર લખ્યંુ હ'ંુ કે રમકી �ેવીને ચેક નંબર 100317 જોરી કરવામાં આવ્યો છે. રમકી �ેવીએ જણાવ્યંુ કે 21 ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ 'ેમનો હપ્તો 'ેમના બેન્કના ખા'ામાં જમા થઈ ગયો હ'ો.

ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના નાકોર્ડા ગામનાં શ્રીમ'ી નોજી �ેવીને ઇમિન્�રા આવાસનો છેલ્લો હપ્તો આપવામાં નહો'ો આવ્યો. પંચાય'થી માંર્ડીને પંચાય' સમિમનિ' સુધી ફદિરયા� કરી પણ પૈસા મળી જશેІ 'ેવો જવાબ આપવામાં આવ'ો હ'ો. આખરે ઓગસ્ટ, 2015 માં રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નંબર

0815079531451 �ાખલ કરી. કાય) વાહી થઈ અને નોજી �ેવીને ઇમિન્�રા આવાસનો છેલ્લો હપ્તો (રૂ. 7,000) મળ્યો.

સામાજિજક વગ� ની શ્રેણીમાં થયેલી ભૂલમાં સુધારો થયો ચારલાઇ ખુ�) ગામના શ્રી ભગવાન રામનાં પત્ની શ્રીમ'ી શાંનિ' �ેવીનંુ ઇમિન્�રા આવાસનંુ મકાન

એસસી વગ) હેઠળ આવ'ંુ હ'ંુ પરં'ુ ભૂલથી 'ેને એસટી વગ) ની શ્રેણીમાં મૂકી �ેવા'ાં ઇમિન્�રા આવાસની રૂ. 5,000 ની રકમ ઓછી મળી. છેલ્લો હપ્તો ન મળ્યા અંગેની ફદિરયા� સ્થાનિનક

વહીવટી 'ંત્રને કરવામાં આવ'ાં લાભાથી)ને એવંુ જણાવવામાં આવ્યંુ કે 'ેમના ઇમિન્�રા આવાસ હેઠળના મકાનને ભૂલથી એસટી વગ)માં મૂકી �ેવાયંુ છે. એસટી વગ) ને એસસી વગ) કર'ાં 5,000

રૂનિપયા ઓછી સહાય મળ'ી હ'ી.

સ્થાનિનક વહીવટી 'ંત્રએ પો'ાની જવાબ�ારીમાંથી હાથ અદ્ધર કરી �ીધા. સૌએ જવાબ આaયો કે આ ભૂલ ઉપલા સ્'રે થઈ છે. ઉચ્ચ ક=ાએ કાય) વાહી કરવા માટે કોઈ 'ૈયાર નહો'ંુ. સમુ�ાયની

બેઠકમાં જ્યારે લાભાથી)એ આ મુદ્દો રજૂ કયો) ત્યારે આ મામલાને રાજસ્થાન સંપક) માં નોંધાવવો જરૂરી જણાયો. રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� �ાખલ કરવામા ં આવી, જેનો નંબર

0815079525876 છે. આ ફદિરયા� કલ્યાણપુર પંચાય' સમિમનિ'ને ફોરવર્ડ) કરવામાં આવી. 9 નવેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ નાગદિરક આગેવાન બાબુરામે જણાવ્યંુ કે લાભાથી)ને હપ્તો ચૂકવી

�ેવાયો છે. પોટ) લ પર સ્થિસ્થનિ' અંગે જણાવવામાં આવ્યંુ હ'ંુ કે લાભાથી)નો સામાક્ષિજક વગ) બ�લીને એસસી કરી �ેવાયો છે.

મહાત્મા ગાંધી નરેગાનંુ બાકી વળતર મળ્યું ખારર્ડી ગામમાં યોજોયેલી બેઠક �રમિમયાન લોકોએ જણાવ્યંુ કે 'ેમણે એનિ1લ થી જૂન, 2015

�રમિમયાન મહાત્મા ગાંધી નરેગામાં ચાર પખવાદિર્ડયા સુધી કામ કયુ| હ'ંુ પણ હજી સુધી 'ેમને વળ'ર મળ્યું ન હ'ંુ. કાય�ાની રુએ પખવાદિર્ડયંુ પૂરૂં થયાના 15 દિ�વસની સમય મયા) �ાની અં�ર

કામનંુ વળ'ર મળી જવંુ જેોઈએ. ગ્રામ પંચાય' અને પંચાય' સમિમનિ' સમ= રજૂઆ' કર'ાં ' વળ'ર મળી જશે' એવો જવાબ આપવામાં આવ્યો, પણ વળ'ર ચૂકવવામાં આટલો નિવલંબ શા

માટે અને ક્યાં થયો 'ે નિવશે કોઈ જવાબ ન મળ્યો.

19 મી ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પોટ)લ પર ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી. પોટ) લ દ્વારા આ ફદિરયા� ગ્રામીણ નિવકાસ પંચાય'ી રાજ નિવભાગને ફોરવર્ડ) કરવામાં આવી 'થા

કાય) વાહી માટે 'ે ગ્રામ પંચાય' સ્'ર સુધી ફોરવર્ડ) થઈ. 'ેમ છ'ાં વળ'ર ન મળંુ્ય. ખનોર્ડા ગ્રામ પંચાય'ના ગ્રામ સેવક શ્રી જંુજો રામ ભીલ સાથે વા' કર'ાં 'ેમણે જણાવ્યંુ કે પોસ્ટ ઓદિફસ

મારફ' વળ'રની ચૂકવણી થઈ ચૂકી છે પણ પોસ્ટ ઓદિફસ ચૂકવણી નથી કરી રહી. પચપ�રા અને બાર્ડમેર પોસ્ટ ઓદિફસનો સંપક) સાધ'ાં ત્યાંથી જણાવવામાં આવ્યંુ કે ચૂકવણી માટે પંચાય' સમિમનિ'નો સંપક) સાધવો. હવે, આ મામલો પંચાય' સમિમનિ' અને પોસ્ટ ઓદિફસની વચ્ચે ઝોલાં

ખાઈ રહ્યો હ'ો. આખરે આઠમી ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ કેન્દ્રના મિગ્રવન્સ પીજી પોટ) લ પર આ અંગે ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી, જેનો ફદિરયા� નંબર ર્ડીપીઓએસટી/ઇ/2015/06931

હ'ો. 12 મી ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ પોસ્ટ જનરલ, બાર્ડમેરનો ઇમેઇલ મળ્યો, જેમાં જણાવવામાં આવ્યંુ હ'ંુ કે પંચાય' સમિમનિ'એ રકમ જમા કરી �ીધી છે પણ એફટીઓ ન મોકલ'ાં

વળ'રની ચૂકવણી નથી થઈ. આ માટે પંચાય' સમિમનિ'નો સંપક) સાધ્યો અને એફટીઓ નંબર જોરી કરવામાં આવ્યા. છેવટે, ઓક્ટોબર, 2015 ના અં'માં 'મામ કામ�ારોને વળ'ર મળ્યું.

થંૂબલી ગ્રામ પંચાય'ના દિટબાનિનયાં ગામના શ્રી નરસિસંગા રામના પત્ની શ્રીમ'ી 'ીજેો ં �ેવીએ નાણાંકીય વષ) 2014-2015 માં એમજીનરેગામાં મજૂરી કામ કયુ| હ'ંુ. અન્ય કામ�ારોને વળ'ર

મળી ગયંુ પણ 'ીજંેો �ેવીને વળ'ર નહો'ંુ મળ્યું. રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી ( ફદિરયા� નંબર 0815079525714). આ મામલો કલ્યાણપુર પંચાય' સમિમનિ'ને

મોકલવામાં આવ્યો. 'ીજંેો �ેવીને ત્રણ પખવાદિર્ડયાનંુ રૂ. 4,000 નંુ વળ'ર ચૂકવવામાં આવ્યંુ છે પણ હજી એક પખવાદિર્ડયાનંુ વળ'ર ચૂકવાયંુ નથી. આ વળ'ર અંગેની કાય) વાહી ચાલી રહી છે. 'ીજંેો �ેવીનંુ વળ'ર ક્યાં અને શા માટે અટકી પડ્યું હ'ંુ 'ે 'ો જોણી ન શકાયંુ પણ ફદિરયા�નંુ

નિનવારણ થ'ાં ગામનાં લોકોના આlય)નો પાર ન રહ્યો. 'ેમના માટે 'ો રાજસ્થાન સંપક) પોટ) લ કોઈ જો�ૂઈ લાકર્ડીથી કમ નથી. આ જ રી'ે ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના કરર્ડાલીનાર્ડી ગામની છ વ્યસ્થિક્'ઓ (શ્રી

'ાજો રામ, શ્રી ભમરા રામ, શ્રી 'ુલસા રામ, શ્રી ઐય્યૂબ ખાન, શ્રી મનક્ષિજ' ખાન) ને છેલ્લા એક વષ)થી એમજીનરેગાનંુ વળ'ર નહો'ંુ મળ્યું. 'ાલુકા અને ક્ષિજલ્લા સ્'રે 'ેઓ અનેક રજૂઆ'ો કરી ચૂક્યા હ'ા. આખરે રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી ( ફદિરયા� નંબર

0815079518529). ફદિરયા� પર કાય) વાહી થઈ અને ઓક્ટોબર, 2015 માં ઉપરોક્' 'મામ વ્યસ્થિક્'ઓને વળ'ર મળ્યું.

ર્ચાર વર્ષ� થી બંધ પડેલંુ વિવધવા પેન્શન ફરી શરૂ થયંુ

રામ�ેવ નગર ગામનાં શ્રીમ'ી સુર'ી ગરીબ નિવધવા મનિહલા છે. લાંબા સમયથી 'ેમનંુ પેન્શન બંધ હ'ંુ. ઉન્નનિ'એ કરેલા બેઝલાઇન સવg �રમિમયાન એનિ1લ, 2014 માં સુર'ીના જણાવ્યા 1માણે બે

વષ)થી 'ેમનંુ પેન્શન બંધ હ'ંુ. આ �રમિમયાન પેન્શન બંધ થઈ ગયંુ હોવાના અન્ય નિકસ્સા પણ 1કાશમાં આવ્યા. 'મામ મામલાઓના જરૂરી �સ્'ાવેજેો, સંબંમિધ' કચેરીમાં જમા કરાવવામાં

આવ્યા. અન્ય, લોકોને પેન્શન મળ'ંુ શરૂ થયંુ, પણ સુર'ીનંુ પેન્શન ચાલુ ન થયંુ. ફરી બે વાર 'પાસ કરીને કાય) વાહી કરવા છ'ાં પેન્શન શરૂ ન થયંુ. આખરે રાજસ્થાન સંપક) પર ક્ષિજલ્લા

કલેક્ટરને આ અંગે ફદિરયા� કરવામાં આવી.

22 ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ સમુ�ાય દ્વારા સરકારી સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'ની આકારણી અને યોગ્ય કાય) વાહી (સીબીએમ) અંગે યોજોયેલી બેઠકમાં સુર'ીએ જણાવ્યંુ કે 'ેને પોસ્ટ દ્વારા પત્ર મળ્યો છે અને કાગળો લઈને પચપ�રાની સંબંમિધ' કચેરીમાં હાજર થવા જણાવાયંુ છે. આ પત્ર ઉપ

કોશ કચેરી, પચપ�રા દ્વારા મોકલવામાં આવેલો. આ પત્રમાં ( Qમાંક નંબર 185, 'થા 'ારીખ 8-9-2015) સુર'ીને 'ેના પીપીઓ, બેન્કની પાસબુક, રેશન કાર્ડ) ની નકલ લઈને ઉપ કોશ કાયા) લય, પચપ�રા હાજર રહેવા જણાવાયંુ હ'ંુ. સુર'ીને એક અરજી લખી આપવામાં આવી અને

કાગળોની નકલો સાથે બીર્ડીને 'ે અરજીને કચેરીમાં જમા કરાવવા જણાવાયંુ. 'ાલુકા કચેરી, પાટો�ી દ્વારા આ કાગળો 27 નવેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ કોશ કચેરીમાં જમા કરાવવામાં આવ્યા.

25 દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ ઓનલાઇન પેન્શન યા�ીમાં સુર'ીનંુ નામ �ાખલ થયંુ અને 'ેમને પેન્શન મળ'ંુ થયંુ.

આધાર કાડ� બન્યા બાદ પેન્શનની કાય� વાહી શરૂ થઈ અચલા રામના પત્ની શ્રીમ'ી રામૂ �ેવીનંુ પેન્શન 20 મનિહનાથી બંધ હ'ંુ. રાજસ્થાન સંપક) ના

માધ્યમથી બાર્ડમેરના ક્ષિજલ્લા કલેક્ટરને આ અંગે ફદિરયા� કરવામાં આવી. રામૂ �ેવીનો પીપીઓ નંબર 0504119709 છે અને બેન્કનો ખા'ા નંબર 61237524454 છે. રામૂ �ેવીના હાથની આંગળીઓ પર કોઈ નિનશાન ન હોવાને કારણે 'ેમનંુ આધાર કાર્ડ) બનાવવામાં અર્ડચણ ઊભી થઈ હ'ી. આધાર કાર્ડ) ન હોવાથી ભામાશા યોજનામાં નોંધણી નહો'ી થઈ શક'ી.

રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નોંધાવવામાં આવી ( ફદિરયા� નંબર 0815269525895). આ ફદિરયા�ના આધારે કાય) વાહી થઈ.

પટવારીએ રામૂ �ેવીના ઘરે જઈને 'ેમનો સંપક) સાધ્યો અને 'ેમને કલ્યાણપુર 'ાલુકામાં લઈ જવાયાં અને 'ેમનંુ આધાર કાર્ડ) બનાવી આaયંુ. આધારમાં નોંધણી થઈ ગઈ પણ હજી કાર્ડ) મળ્યું

નથી. પેન્શન મળવાની કાય) વાહી ચાલી રહી છે. પટવારીએ રામૂ �ેવીના ઘરની મુલાકા' લીધી અને 'ેમને આધાર કાર્ડ) બનાવી આaયંુ 'ેથી રામૂ �ેવીનો પુત્ર 'ેજો રામ ખુશ છે.

શાળાના સમારકામ અંગે કાય� વાહી નાગદિરક આગેવાન ( સીએલ - ક્ષિસદિટઝન લીર્ડર) શ્રી ચંપા રામ અને શ્રી નિવર�ા રામે 'ેમના ગામની રાજકીય 1ાથમિમક શાળા - મેહરાજના બે જજ)દિર' વગ) ખંર્ડોના સમારકામ અને નવા ભવનના બાંધકામ માટે ફદિરયા� ( નંબર 0815131526020) નોંધાવી. આ ફદિરયા� સવ) ક્ષિશ=ા અભિભયાન બાર્ડમેરના ક્ષિજલ્લા સમન્વયક (સહ-નિન�gશક) ને મોકલવામાં આવી. ફદિરયા� થયા પછી

સવ) ક્ષિશ=ા અભિભયાને એમિન્જનિનયરને શાળાએ મોકલીને સમારકામનો અં�ાક્ષિજ' ખચ) આંક્યો. સમુ�ાયનાં લોકોને એકમિત્ર' કરીને ક્ષિસદિટઝન લીર્ડર ( નાગદિરક આગેવાનો) ને ફદિરયા�ના નિનવારણ પર

સહી કરવા માટે જણાવાયંુ. નાગદિરક આગેવાનોએ સમારકામનંુ બજેટ ( અં�ાજ પત્ર) મંજૂર થઈ જોય 'ેમ જ કામગીરી શરૂ થાય, 'ે પછી સહી કરવાનો આગ્રહ રાખ્યો. ફદિરયા� કયા) ના થોર્ડા સમય બા� અખબારમાં સમાચાર આવ્યા હ'ા કે આ શાળાના સમારકામ માટે બજેટ મંજૂર કરવામાં

આવ્યું છે, પરં'ુ દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 સુધી સ્કૂલ મેનેજમેન્ટ કમિમદિટ ( એસએમસી - શાળા વ્યવસ્થાપન સમિમનિ') ને રકમ આપવામાં આવી નહો'ી. આ ફદિરયા� પર થયેલી કાય) વાહીથી ગામ

લોકો ખુશ થયા. 'ેમના મ'ે અગાઉ ઘણી ફદિરયા�ો કરવા છ'ાં કોઈ કાય) વાહી નહો'ી થઈ પણ આ વખ'ે શાળાની સ્થિસ્થનિ' જેોવા માટે કોઈ આવ્યંુ ખરંૂ. આ ફદિરયા�ના નિનવારણ માટેનંુ ફોલો-અપ

કરવામાં આવી રહ્યું છે.

વિવદ્યાથી�ના વિપતાને થપ્પડ મારવા અંગેની ફરિરયાદ ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના શ્રી કાલુ રામના પુત્ર ક્ષિજ'ેન્દ્ર કુમારને રાજકીય નિવદ્યાલયના ક્ષિશ=કોએ નવમા ધોરણની પરી=ામાં બેસવા ન �ીધો. 'ેથી આ પાછળનંુ કારણ જોણવા માટે નિવદ્યાથી)ના નિપ'ા શ્રી

કાલુ રામ શાળાએ ગયા 'ો 'ેમને થaપર્ડ મારીને શાળામાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા. 22 જુલાઈ, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર આ અંગે ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી ( ફદિરયા� નંબર 0715067498503). ઓગસ્ટ 2015 મા ં બાર્ડમેરના ક્ષિજલ્લા ક્ષિશ=ણ અમિધકારી (માધ્યમિમક) એ 'પાસ હાથ ધરી 'થા હાલ આ મામલો નિવચારણા હેઠળ છે. સાથે જ, ફદિરયા�ીએ

કોટ) માં ક્ષિશ=કો નિવરૂદ્ધ કેસ �ાખલ કયો) છે જેની કાયા) વાહી ચાલી રહી છે.

બાકી જિશષ્યવૃજિH અંગે કાય� વાહી ક્ષિસણધરીના રા'ાનાર્ડા ખા'ેના રાજકીય ઉચ્ચ 1ાથમિમક નિવદ્યાલયમાં 2012-13 ના સત્રનાં 63 નિવદ્યાથી)ઓને ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્ત આપવામાં નથી આવી, જ્યારે સત્ર 2013-14 ની ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્ત ચૂકવવામાં

આવી છે. સમુ�ાયની બેઠકમાં જ્યારે ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્તનો મુદ્દો રજૂ કરવામાં આવ્યો, ત્યારે લોકોએ જણાવ્યંુ કે ગ' વષ)ની ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્ત નથી મળી. 'ાલુકા ક્ષિશ=ણ અમિધકારી સમ= આ મુદ્દો રજૂ કરવામાં આવ્યો પણ કોઈ પદિરણામ ન નીપજ'ાં આખરે ઓક્ટોબર, 2015 માં રાજસ્થાન સંપક) માં ફદિરયા� (1015131567227) નોંધાવવામાં આવી. આ મામલે 'પાસ થઈ અને

'ાલુકા ક્ષિશ=ણ અમિધકારીએ પો'ાની ભૂલ સ્વીકારી. 'ેમણે વહેલી 'કે ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્તની ચૂકવણી કરવાનંુ સમુ�ાયને આશ્વાસન આaયંુ.

એએનએમ વિનયન્દિમતપણે આવતી થઈ

28 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ યોજોયેલી ગ્રામ સભામાં રોર્ડવા કલા ગામનાં લોકોએ ઉપ સ્વાસ્થ્ય કેન્દ્ર પર એએનએમ ન આવ'ી હોવાની ફદિરયા� કરી 'થા લેભિખ' અરજી કરીને આ અંગે કાય) વાહી

કરવાની માંગણી કરી. સરપંચે ગ્રામજનોની સહી સાથેની અરજી લખીને નાગદિરક આગેવાન શ્રી ભિભયાં રામ મારફ' રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નોંધાવી. ફદિરયા� નોંધ્યા બા� 1ાથમિમક આરોગ્ય કેન્દ્ર (પીએચસી) મંર્ડળી 'થા સમુ�ાય આરોગ્ય કેન્દ્ર ( કર્મ્સયુનિનટી હેલ્થ સેન્ટર - સીએચસી)

કલ્યાણપુર દ્વારા 'પાસ માટે ગામની મુલાકા' લેવામાં આવી. સરપંચ 'થા લોકોને બોલાવવામાં આવ્યા. નસ) ને પણ હાજર કરવામાં આવી. આખરે નક્કી થયંુ કે હવે પછીથી નસ) ઉપ કેન્દ્ર પર જ

'ૈના' રહેશે અને રામ�ેવનગર 'થા અન્ય ધાનીઓમાં જ્યાં પણ આંગણવાર્ડી ન હોય, ત્યાં નસg મનિહનામાં એક વાર સેવા આપવા માટે જવાનંુ રહેશે. લોકોને આ નિનણ)યથી સં'ોષ થ'ાં 'ેમણે

ફદિરયા� પર સં'ુનિષ્ટની સૂચક સહી કરી. નવેર્મ્સબર, 2015 માં કર્મ્સયુનિનટી બેઝ્ર્ડ મોનિનટરિરંગ (સમુ�ાય આધાદિર' �ેખરેખ - સીબીએમ) �રમિમયાન રામ�ેવ નગરનાં લોકોએ જણાવ્યંુ કે હવે એએનએમ

નિનયમિમ'પણે કેન્દ્રોની મુલાકા' લે છે 'થા રામ�ેવ નગરમાં શાળામાં સેવા આપે છે.

આ 'મામ મામલાઓના નિનવારણની સુખ� બાબ' એ છે કે હવે લોકો સ્વયંને સશક્' ગણે છે. 'ેમને લાગે છે 'મામ જગ્યાએથી નિનરાશા સાંપરે્ડ ત્યારે રાજસ્થાન સંપક) નિનરાકરણ માટેનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય બની રહે છે અને અહીં સમસ્યાનો ઉકેલ આવવાની શક્ય'ા ઘણી વધી જોય છે. સમુ�ાયને

રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા�ની નોંધણી કરવી સરળ જણાય છે. સ્થાનિનક સ્'રે કમ)ચારીઓ કે અમિધકારીઓની મુલાકા' લેવામાં સમય પણ વેર્ડફાય છે 'થા અમિધકારીઓનો રોષ પણ સહન

કરવો પરે્ડ છે. વળી, યોગ્ય અને પૂરી માનિહ'ી પણ નથી મળ'ી. જ્યારે સંપક) પોટ) લમાં સેવા પૂરી પાર્ડનાર સાથે 1ત્ય= વા' નથી કરવાની હો'ી અને મુક્'પણે પો'ાની સમસ્યા જણાવી શકાય છે.

મોટાભાગનાં લોકોએ જણાવ્યંુ કે રાજસ્થાન સંપક) પર નોંધવામાં આવ'ી ફદિરયા�ોનંુ નિનવારણ નીચેના સ્'રે જ કરવામાં આવે છે, પણ સેવા પૂરી પાર્ડનારનો વ્યવહાર બ�લાઈ જોય છે. નિનવારણ

સમયે આ કમ)ચારીઓ કહે'ા હોય છે કે, ' અમને જણાવ્યંુ હો' 'ો... રાજસ્થાન સંપક) પર શા માટે ફદિરયા� �ાખલ કરી?'І અનુભવના આધારે એ પણ જોણવા મળ્યું છે કે રાજસ્થાન સંપક) એક 'રફ

જન'ા માટે શસ્થિક્'શાળી માધ્યમ બન્યંુ છે 'ો બીજી 'રફ સેવા પૂરી પાર્ડનાર માટે 'ે માથાનો �ુખાવો બન્યંુ છે. ઉન્નનિ'ના કાય) =ેત્ર હેઠળની ગ્રામ પંચાય'ોમાં ટોલ ફ્રી નંબર લખાવવા માટે જ્યારે 'ાલુકા સ્'રના એક અમિધકારીની મુલાકા' લેવામાં આવી અને 'ેમને આ નંબરોના Qમ બ'ાવવામાં

આવ્યા, ત્યારે 'ેમણે કહ્યું કે રાજસ્થાન સંપક) ના નંબર સૌથી ઉપર શા માટે રાખ્યા છે? આ નંબરોને અન્ય નંબરોની વચ્ચે રાખો. આ પાછળનંુ કારણ જણાવ'ાં 'ેમણે કહ્યું કે લોકો ઘણી ફદિરયા�ો કરે

છે. ઘણી વખ' નકામી ફદિરયા�ો પણ કરે છે, જેના કારણે કમ)ચારીઓનો સમય વેર્ડફાય છે.

અન્દિધકૃત માવિહતી સુધીની પહોંર્ચ રાજસ્થાન સંપક) પર 'મામ ફદિરયા�ોનંુ નિનવારણ ભલે ન થ'ંુ હોય, પણ 'ે ફદિરયા�ો નિવશેની

અમિધકૃ' માનિહ'ી સમુ�ાયને મળી રહે છે 'થા નિનવારણ થવાની ખા'રી પણ મળે છે. એવી ઘણી માનિહ'ી હોય છે. જે નિવશે સામાન્ય રી'ે વ્યસ્થિક્'ને નિવભાગ પાસેથી માનિહ'ી નથી મળ'ી, પણ રાજસ્થાન સંપક) માં નિવભાગ દ્વારા આવી માનિહ'ી પૂરી પાર્ડવામાં આવે છે.

વિવના મૂલ્યે વીજજેાડાણ વિવશે માવિહતી

રાજસ્થાનમાં ગરીબીની રેખા હેઠળ જીવન ગુજોર'ા બીપીએલ પદિરવારોને રાજીવ ગાંધી કુદિટર જ્યોનિ' યોજના ( હવે �ીન �યાળ ઉપાધ્યાય ગ્રામ જ્યોનિ' નિવદુ્યનિ'કરણ યોજના) હેઠળ નિવના મૂલે્ય

વીજજેોર્ડાણોની સુનિવધા પૂરી પાર્ડવામાં આવે છે. રાજસ્થાનના બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લામાં બીપીએલ પદિરવારોને વીજજેોર્ડાણ પૂરાં પાર્ડવાનંુ લક્ષ્ય હજી પાર પડ્યું નથી. બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાના આશરે 40

ટકા બીપીએલ પદિરવારો આજે પણ આ યોજનાથી વંમિચ' છે અને 'ેમાંથી મોટાભાગના પદિરવારો એસસી અને એસટી વગ) ના છે. આ વા' પણ નિવભાગ કબૂલે છે. પણ આ પદિરવારો શા માટે હજી

સુધી વંમિચ' છે અને 'ેમને ક્યારે વીજજેોર્ડાણોની સુનિવધા મળશે 'ે નિવશે લાભાથી)ઓ 'ો ઠીક, 'ાલુકા સ્'રના કમ)ચારીઓને પણ કોઈ જોણકારી નથી. ક્ષિજલ્લા ક=ાના અમિધકારીઓનો સંપક) સાધ'ાં માલૂમ પડ્યું કે 'મામ બીપીએલ પદિરવારોને વીજ જેોર્ડાણ આપવા માટે નિવભાગને જે બજેટ

અને સમય મયા) �ા આપવામાં આવ્યાં હ'ાં, 'ેમાંથી આશરે 60 ટકા લક્ષ્ય જ પાર પડ્યું અને સમય મયા) �ા પૂરી થ'ાં બજેટ ર� થઈ ગયંુ. વંમિચ'ોને વીજ જેોર્ડાણ ક્યારે મળશે? 'ે સવાલ 'મામ

સ્'રે પૂછ'ાં એક જ જવાબ મળ'ો હ'ો કે આ રાજ્ય સ્'રનો મુદ્દો છે.

સૂચના સ્વાભિભમાન યાત્રા �રમિમયાન �રેક ગામમાં લોકોએ આ મુદ્દો ઊઠાવ્યો હ'ો. મુદ્દાને નિવગ'વાર સમજવાથી સ્પષ્ટ થયંુ કે મોટા ભાગે �ક્ષિલ' સમુ�ાય જ આ યોજનાથી વંમિચ' રહ્યો છે. રાજસ્થાન

સંપક) પર જુ�ા- જુ�ા સમયે આ પદિરવારોની ફદિરયા� �ાખલ કરવામા ં આવી. સાક્ષિજયાલી પ�મસિસંહમાં નવ પદિરવાર, પત્તાસરમાં સા' પદિરવાર, ઢંુઢાલીમાં નવ, મંર્ડલીમાં છ અને બલાઉ

જોટીમાં પં�ર પદિરવારોની જુ�ા જુ�ા સમયે રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નોંધાવવામાં આવી.

વીજ જેોર્ડાણની ફદિરયા� �ાખલ કયા) બા� જ્યારે કાય) વાહીની સ્થિસ્થનિ' 'પાસી, 'ો 'ેમાં લખ્યંુ હ'ંુ કે આ સમસ્યાનંુ નિનરાકરણ કરી �ેવાયંુ છે. જ્યારે વાસ્'વમાં ઉકેલ નહો'ો આવ્યો, પરં'ુ નિનવારણના

સ્પષ્ટીકરણમાં વીજ નિવભાગે જે સત્તાવાર માનિહ'ી આપી 'ે મોટા ભાગે સામાન્ય માણસને મળવી મુશ્કેલ હોય છે. આ ફદિરયા� જેોધપુર વીજ નિવ'રણ નિનગમને મોકલવામાં આવી. નિનગમ પાસેથી જોણવા મળ્યું કે જેોધપુર દિર્ડસ્કોમ હેઠળ ર્ડીર્ડીયુજીજેવાયની 12 મી નાણાંકીય યોજના હેઠળ 100

લોકો કર'ાં વધુ વસ'ી ધરાવ'ી 8,025 ધાની અમિધકૃ''ા ધરાવે છે. આ ધાનીઓની ર્ડીપીઆરને મંજૂરી મળી ચૂકી છે 'થા 'ેમને વીજ જેોર્ડાણો પૂરાં પાર્ડવા માટે ટેન્ર્ડરની 1નિQયા પૂરી કરીને આ�ેશ

જોરી કરવામાં આવ્યા છે. આ ક્ષિસવાય, 100 લોકો કર'ાં ઓછી વસ'ી ધરાવ'ી 5,327 ધાની અમિધકૃ' છે, જેમના વીજ જેોર્ડાણો માટે ર્ડીપીઆર 'ૈયાર કરવાની કામગીરી ચાલી રહી છે. અન્ય

એક ફદિરયા�ના જવાબરૂપે નિનગમે જણાવ્યંુ કે બીપીએલ પદિરવારોને જેોર્ડાણો આપવાની યોજના હેઠળ સવg ની કામગીરી ચાલી રહી છે. ર્ડીપીઆરની મંજૂરી બા� રાજ્ય સરકાર 'થા નિનગમની સૂચના

અનુસાર જેોર્ડાણો આપવામાં આવશે.

પીવાના પાણીના પુરવઠા વિવશેની માવિહતી

છાછરલાઇકલા ગ્રામ પંચાય'ના નેવરી ઢાના ગામનાં લોકોએ પીવાના પાણીનો પુરવઠો છેલ્લા પાંચ વષ)થી બંધ હોવાની ફદિરયા� નોંધાવી હ'ી. નજીકના ગામમાંથી ગામને પાણીનો પુરવઠો પૂરો પાર્ડવા

માટે પાઇપ લાઇન નાખવામાં આવી હ'ી પણ હજી સુધી પાણીનો પુરવઠો શરૂ નથી થયો. ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' અંગે નિવભાગે ખુલાસો કયો) કે સેન્સસ 2011 ની વસ'ી ગણ'રી મુજબ નેવરી

ઢાનાની વસ'ી 962 છે. અહીંનો પીવાના પાણીનો પુરવઠો નેવરી ગામના ખુલ્લા કૂવા સાથે જેોર્ડાયેલો છે. હાલમાં અઠવાદિર્ડયે એક વાર પાણીનંુ નિવ'રણ કરવામાં આવે છે. નેવરીમાં અગાઉ

ત્રણ ખુલ્લા કૂવા હ'ા પણ પાણીનંુ સ્'ર નીચંુ જવાને કારણે હાલ ફક્' એક જ ખુલ્લો કૂવો ચાલુ છે. આ ગામમાં બૃહ� પેયજલ પદિરયોજના

( જેમાં ઇમિન્�રા ગાંધી નહેર થકી પાઇપ લાઇન દ્વારા પીવાના પાણીનો પુરવઠો પૂરો પાર્ડવાનો 1સ્'ાવ છે અને ટંૂક સમયમાં આ યોજના થકી પીવાના પાણીનો પુરવઠો પૂરો પાર્ડવામાં આવશે.)

સંબંન્દિધત વ્યવસ્થા વિવશેની માવિહતી શ્રીમ'ી નૈનુ કંવરના પનિ' શ્રી ધન સિસંહ રાજસ્થાન રાજ્ય માગ) પદિરવહન નિનગમમાં નોકરી કર'ા

હ'ા. પનિ'ના મૃત્યુ બા� નૈનુ કંવરને મળવા પાત્ર પેન્શન ન મળંુ્ય. નૈનુ કંવરે જણાવ્યંુ કે 'ેમણે જયપુર અને જેોધપુરના અનેક ચક્કર લગાવ્યા, 'ેમ છ'ાં 'ેમને પેન્શન મળ'ંુ નથી. રાજસ્થાન

સંપક) પર આ અંગે ફદિરયા� ( નંબર 915048552352) �ાખલ કરવામાં આવી. 25 દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ'માં �શા) વવામાં આવ્યંુ કે આ ફદિરયા� ઇ.પી.એફ.ને

લગ'ી છે અને આ મામલો કેન્દ્ર સરકારને લગ'ો છે. 'ેથી, સ્થાનિનક અમિધકારીનો સંપક) સાધવો. હવે આ મુદ્દાને પી.જી. પોટ) લ પર નોંધાવવાનો છે.

પાલનહારની અરજીની સ્થિસ્થવિત ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના લોનિહર્ડા ગામનાં શ્રીમ'ી મીરો ં �ેવીએ 28 ઓક્ટોબર, 2014 ના રોજ

પાલનહારની અરજી સ્વીકારવામાં આવી હોવા છ'ાં હજી સુધી લાભની રકમ ન મળવા અંગેની ફદિરયા� ' રાજસ્થાન સંપક) ' પર 19 જુલાઇ, 2015 ના રોજ નોંધાવી હ'ી ( ફદિરયા� નંબર

081508552917). ચોથી સપે્ટર્મ્સબર, 2015 ના રોજ ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' નિવશે જોણવા મળ્યું કે નિન�ેશાલયની સૂચના અનુસાર પાલનહાર યોજના હેઠળ એનિ1લ, 2014 થી 'મામ અરજીઓ

ઓનલાઇન સ્વીકારવામાં આવશે. ફદિરયા�ી દ્વારા જેોરે્ડલી સ્વીકૃનિ', આ�ેશ નિવકાસ અમિધકારી કાયા) લય, ક્ષિસણધરી દ્વારા બધા જ આવે�નોની ઓફલાઈન સ્વીકૃનિ' જોરી કરવા પર આવે�ન ફરી

પાછુ મોકલી આપવામાં આવ્યંુ. ફદિરયા�ીની અરજી ઉપરાં' અન્ય 22 અરજીક'ા)ઓની ઓનલાઇન સ્વીકૃનિ' ક્ષિસણધરીના નિવકાસ અમિધકારી દ્વારા કચેરીને મોકલવામાં આવી. નિવભાગના આ�ેશ અનુસાર ઓનલાઇન ચૂકવણી કરવા માટ ે 'મામ લાભાથી)ઓનો રે્ડટા નિવભાગીય પોટ) લ

એસ.જે.એમ.એસ. માં મૂકવામાં આવી રહ્યો છે 'થા રે્ડટા ફીરિર્ડંગની આ કામગીરી બા� 'મામ પાલનહારોને ચૂકવણી કરવામાં આવશે. અન્ય એક કેસમાં એવંુ પણ જણાવાયંુ હ'ંુ કે ઓનલાઇન

સ્વીકૃનિ' બા� અરજીક'ા)એ જે મનિહને ઓનલાઇન અરજી કરી હોય, 'ે જ મનિહને 'ેને ચૂકવણી કરી �ેવામાં આવશે.

રેશનના ઘઉંના વિવતરણની વ્યવસ્થા

સમગ્ર 1�ેશમાં બીપીએલ પદિરવારોને જોહેર નિવ'રણ વ્યવસ્થા હેઠળ યુનિનટ�ીઠ પાંચ નિકલો ઘઉં આપવામાં આવે છે 'થા હાલના સમયમાં બાળકોના યુનિનટ ઓછા કરીને રેશન આપવામાં આવે છે.

'મામ ગામોમાંથી ફદિરયા� ઊઠી હ'ી કે 1ત્યેક બીપીએલ પદિરવાર�ીઠ બેથી ત્રણ યુનિનટ ઘટાર્ડીને રેશન આપવામાં આવે છે. ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના ધન્નેકી ધાની ગામના શ્રી સત્તારામે ' રાજસ્થાન સંપક) ' પોટ) લ પર આ અંગેની ફદિરયા� �ાખલ કરી ( ફદિરયા� નંબર 08150305229787). શ્રી સત્તા

રામે ફદિરયા�માં જણાવ્યંુ કે 'ેમના રેશન કાર્ડ) માં 14 યુનિનટ છે પણ 'ેમને સા' યુનિનટનંુ જ રેશન આપવામાં આવે છે. ફદિરયા�ના જવાબમાં ક્ષિજલ્લા રસ� અમિધકારીને ટાંકીને જણાવવામાં આવ્યંુ કે

ખાદ્ય સુર=ા યોજના હેઠળ રાજ્યમાં બીપીએલ પદિરવારોને 2011 ની વસ'ી ગણ'રીના આધારે રેશન આપવામાં આવી રહ્યું છે. નવા વધેલા યુનિનટ પર રાજ્ય સરકાર રેશન ફાળવે 'ે પછી વધેલા યુનિનટ 1માણે ઘઉં આપવામાં આવશે.

ઇન્દિન્દરા આવાસ માટેના યોગ્યતા ક્રમ વિવશે માવિહતી રાજસ્થાનમાં રાજ્ય સરકારે બીપીએલ સવg �રમિમયાન ઘરનિવહોણા પદિરવારોને રહેવા માટે મકાનની

સુનિવધા પૂરી પાર્ડવા માટે લાભાથી)ઓનો યોગ્ય'ા Qમ નક્કી કયો) છે. આ યોગ્ય'ા Qમ અનુસાર લોકોને આવાસનો લાભ આપવામાં આવશે. ઇમિન્�રા આવાસના યોગ્ય'ા Qમની યા�ી નિવશે લોકોને

કોઈ જોણકારી નથી. અનેક વાર માંગણી કરવા છ'ાં ગ્રામ પંચાય' સ્'રે ઇમિન્�રા આવાસના લાભાથી)ઓની યોગ્ય'ા યા�ી �શા) વવામાં આવી નથી. 'ેના કારણે કેટલીક પંચાય'ોએ યોગ્ય'ા Qમ

કોરાણે મૂકીને પાછળનો Qમ ધરાવ'ા પદિરવારોને રહેઠાણનો લાભ આaયો છે. પછીનો યોગ્ય'ા Qમ ધરાવ'ા લાભાથી)ને કેવી રી'ે પહેલા લાભ મળ્યો 'ે અંગેની 'પાસ કેટલીક પંચાય'ોમાં કરવામાં આવ'ાં રસ1� માનિહ'ી 1ાપ્ત થઈ. જે- 'ે લાભાથી)ને રહેઠાણ બનાવવાનો લાભ આપવાની મંજૂરી

મળી, 'ે સાથે ગ્રામ પંચાય' ક=ાના કમ)ચારીઓએ 'ે મૂળ લાભાથી)ના નામ પાસે એવી નોંધ કરી કે હાલમાં 'ે પદિરવાર બહારગામ ગયો છે અથવા 'ો 'ે પદિરવાર મકાન બનાવવા નથી માંગ'ો. કેટલાક

નિકસ્સાઓમાં એમ પણ લખવામાં આવ્યંુ કે લાભાથી) પાસે જમીન કે જમીનનો પટ્ટો નથી. આ રી'ે પછીના Qમના લાભાથી)ઓને પહેલા લાભ આપી �ેવાયો. કલ્યાણપુર 'ાલુકાની મંર્ડલી ગ્રામ

પંચાય'ના ગામ રામ�ેવપુરા ( જેની હાલની ગ્રામ પંચાય' �ેવદિરયા છે) માં ઘણાં લોકોને યોગ્ય'ા Qમ 1માણે લાભ ન મળવા પાછળનાં આવાં જ કારણો સપાટી પર આવ્યાં હ'ાં.

ક્ષિસણધરી 'ાલુકાના સણફા ગામના રહેવાસી શ્રી ફરસા રામના પુત્ર મનોહર રામે ગ્રામ પંચાય' અને 'ાલુકા સ્'રે રહેઠાણનો લાભ ન મળવા પાછળનંુ કારણ સ્પષ્ટ કરવાની માંગણી કરી પણ 'ેમને

કોઈ માનિહ'ી આપવામાં ન આવી. 'ેમણે 11 સપ્ટેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� (09150795441201) નોંધાવી. 16 સપ્ટેર્મ્સબર, 1015 ના રોજ પંચાય' સમિમનિ'એ

પોટ) લ મારફ' જણાવ્યું કે લાભાથી)ને યોગ્ય'ા Qમ 1માણે લાભ આપવામાં આવશે, પણ લાભાથી)નો યોગ્ય'ા Qમ કયો છે 'ે જણાવવામાં ન આવ્યંુ! મહા�ેવ નગરનાં શ્રીમ'ી વરજુ �ેવીએ રાજસ્થાન સંપક) પર ઇમિન્�રા આવાસનો લાભ ન મળ્યા અંગેની ફદિરયા� �ાખલ કરી, 'ો 'ેમને

જણાવવામાં આવ્યંુ કે લાભાથી)નો યોગ્ય'ા Qમ 338 છે અને આગળના લાભાથી)ઓને લાભ મળી જોય, ત્યાર બા� 'ેમને લાભ આપવામાં આવશે.

એકતરફી કાય� વાહીની ફરિરયાદ પર પુનઃ કાય� વાહી

ખનોર્ડા ગ્રામ પંચાય'ના ખારર્ડી ગામના શ્રી �ાઉ� ખાને સ્થાનિનક સ્'રે સંચાક્ષિલ' આયુવg દિ�ક ઔષધાલયના વૈ�ે અભદ્ર વ્યવહાર કયો) હોવાની 'થા સેવા પૂરી પાર્ડવામાં લઘુમ'ીઓ સાથે

ભે�ભાવ રાખ'ા હોવાની ફદિરયા� ( નંબર 1015269572807) 10 ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર નોંધાવી હ'ી. સાથે જ 'ેમણે પો'ાની સાથે થયેલી ગેરવ') ણંૂ૱ક સામે

કાય) વાહીની માંગણી કરી હ'ી અને ઔષધાલયમાં મળ'ી 'મામ 1કારની સેવાઓ અંગેની માનિહ'ી સેવા સ્થળની બહાર �શા) વવામાં આવે 'ેવી માંગણી કરી હ'ી. જેથી, ઔષધાલયમાં કઈ કઈ

સેવાઓ મળે છે 'ેનાથી લોકો માનિહ'ગાર થાય. રાજ્ય સ્'રે ક્ષિજલ્લા આયુવg � અમિધકારીને આ 'પાસ સોંપી. 'પાસક'ા)એ એક'રફી કાય) વાહી કરીને નોંધ કરી કે ઉપરોક્' 1કરણમાં ગ્રામ પંચાય'ે રાજીનામા રજૂ કયુ| છે. આના જવાબરૂપે શ્રી �ાઉ� ખાને 25 ઓક્ટોબર, 2015 ના રોજ

ફરી લેભિખ' ફદિરયા� નોંધાવી. ફદિરયા�માં જણાવ્યંુ કે ક્ષિજલ્લા અમિધકારીએ એક 'રફી કાય) વાહી કરીને ગ્રામ પંચાય'માંથી રાજીનામા નો હવાલો ટાંક્યો છે પણ આ મારી વ્યસ્થિક્'ગ' ફદિરયા� હ'ી,

'ેમ છ'ાં મારો અભિભ1ાય લેવામાં જ નથી આવ્યો. ક્ષિજલ્લા અમિધકારીએ રાજસ્થાન સંપક) પર ખોટા અને એક'રફી નિનવારણની માનિહ'ી �શા) વીને પોટ) લની નિવશ્વસનીય'ા સામે 1શ્નાથ) ખર્ડો કયો) છે. આ મામલાની પુનઃ નિનષ્પ= 'પાસ થવી જેોઈએ અને સેવા પૂરી પાર્ડનાર નિવરૂદ્ધ કાય) વાહી થવી

જેોઈએ. 22 દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ ક્ષિજલ્લા અમિધકારીએ શ્રી �ાઉ� ખાનને અગાઉથી જોણકારી આપીને કાય) વાહી કરવા માટે ગામની મુલાકા' લીધી અને બંને પ=ોને બેસાર્ડીને મામલા

નિવશે ચચા) કરી. સેવા પૂરી પાર્ડનારે પો'ાની ભૂલ સ્વીકારી અને ભનિવષ્યમાં આવી ભૂલ ન કરવાની ખા'રી આપી. આ �રમિમયાન ઔષધાલયની બહાર સેવા સ્થળે મળ'ા લાભ અને નિવના મૂલે્ય

આપવામાં આવ'ી �વાઓની યા�ી પણ �શા) વવામાં આવી.

બંધ પેન્શન ફરીથી ચાલુ કરાવવાના બે કેસમાં સંબંમિધ' અમિધકારીએ જણાવ્યંુ કે પેન્શન બંધ હોય 'ેવા કોઈ પણ મામલા અંગે રાજસ્થાન સંપક) માં ફદિરયા� કરવાને બ�લે અમને સીધી જોણ કરો. 'ેથી હવે બંધ પેન્શનના મામલા અંગે સીધા ઉપકોશ કાયા) લયમાં રજૂઆ' કરવાથી કાય) વાહી થઈ જોય છે. આ 1કારના ઘણા નિકસ્સાઓમાં રાજસ્થાન સંપક) થકી નાગદિરકોને સાચી માનિહ'ી મળી, જેના આધારે 'ેઓ આગામી કાય) વાહી કરી શકે છે. રાજસ્થાન સંપક) પોટ) લમાં ફદિરયા�ીને એવી

માનિહ'ી પૂરી પાર્ડવામાં આવે છે, જે ગ્રામ પંચાય'થી લઈને ક્ષિજલ્લા સ્'રના નિવભાગોમાં સામાન્ય રી'ે સરળ'ાથી નથી આપવામાં આવ'ી. કેટલાક નિકસ્સાઓમાં 'ો એક વાર મળેલી જોણકારીનો

ઉપયોગ કરીને 'ેના આધારે પુનઃ ફદિરયા� �ાખલ કરવાથી અને સ'' ફોલો- અપ કરવાથી ફદિરયા�નંુ નિનવારણ થયંુ છે. શ્રીમ'ી રકમી �ેવીનો ઇમિન્�રા આવાસના હપ્તાનો મામલો, ખારર્ડી મહાત્મા ગાંધી નરેગાની ચૂકવણીનો મામલો, શ્રી �ાઉ� ખાનનો મુદ્દો વગેરે મામલાઓમાં સેવા પૂરી પાર્ડનારે પોટ) લ

પર જે માનિહ'ી પૂરી પાર્ડી હોય, 'ેનો જ ઉપયોગ કરીને પુનઃ ફદિરયા� �ાખલ કરવાથી સફળ પદિરણામ મળ્યું હ'ંુ.

એકતરફી કાય� વાહી

આ �રમિમયાન કેટલાક અનુભવો એવા પણ થયા, જેમાં સેવા પૂરી પાર્ડનારે પો'ાની રી'ે જ મામલો થાળે પાર્ડીને પોટ) લ પર નિનવારણ �શા) વી �ીધંુ પણ સમસ્યા ઠેરની ઠેર રહી. પાટો�ી 'ાલુકાની

બાગાવાસ ગ્રામ પંચાય'ના એકર્ડલી ગામમાં ભીલ સમુ�ાયના 40 પદિરવારો રહે છે. 1ાથમિમક શાળા ધાનીથી બેથી અઢી નિકલોમીટરના અં�રે આવેલી છે. જુલાઈ-ઓગસ્ટ, 2015 માં ઉન્નનિ'એ

હાથ ધરેલા ' આપણી શાળા આપણંુ વ્યવસ્થાપન' અભિભયાનના 1થમ 'બક્કામાં સમુ�ાય અને શાળા વ્યવસ્થાપન સમિમનિ' (એસએમસી) ની સહભામિગ'ા થકી શાળાકીય ક્ષિશ=ણથી વંમિચ' રહેનારાં બાળકોની ઓળખ નક્કી કરીને 'ેમને શાળામાં �ાખલ કરાવવા �રમિમયાન આ બાબ' જોણવા મળી. આ 1કરણમાં બાળકોની યા�ી 'થા શાળાના અં'ર સનિહ'ની 'મામ નિવગ'ો સાથેની ફદિરયા� ( નંબર 0815131509388) ચોથી ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર

�ાખલ કરવામાં આવી. ફદિરયા�માં નોંધવામાં આવ્યંુ કે એકર્ડલીમાં શાળા બેથી અઢી નિકલોમીટર �ૂર આવી હોવાને કારણે 30 બાળકો શાળાથી વંમિચ' છે. મા'ા- નિપ'ા નાનાં બાળકોને શાળાએ નથી

મોકલ'ાં. બાળકો 7-8 વષ) નાં થાય, ત્યારે મા'ા- નિપ'ા 'ેમને શાળામાં �ાખલ કરાવે છે. આવા સંજેોગોમાં બાળકો અનિનયમિમ' રહે છે 'થા અધવચ્ચે શાળા છોર્ડી �ે છે. આ કારણસર ગામનાં

ઘણાં બાળકો ક્ષિશ=ણથી વંમિચ' છે. ક્ષિશ=ણના અમિધકાર (આરટીઇ) ની જેોગવાઈ અનુસાર એક નિકલોમીટરના નિવસ્'ારમાં 1ાથમિમક શાળા અથવા આવા નિવસ્'ારોમાં બાળકો માટે પદિરવહનની

વ્યવસ્થા અથવા 'ો રહેવાની વ્યવસ્થા ઊભી કરવાની જેોગવાઈ છે. 'ેથી આ પૈકીનો જે પણ નિવકલ્પ યથાયોગ્ય હોય, 'ે લાગુ કરવો જેોઈએ. 'ાલુકા ક્ષિશ=ણ અમિધકારીએ ફદિરયા�નંુ એક'રફી નિનવારણ કર'ાં લખ્યંુ કે અહીં બે શાળા આવેલી છે, જે ઉપરોક્' ધાનીથી અર્ડધો નિકલોમીટર �ૂર

છે. આ બંને શાળાઓમાં 'મામ બાળકોને �ાખલ કરવામાં આવ્યાં છે. આરટીઇની જેોગવાઈ અનુસાર જ ઉપરોક્' સ્થળે શાળા કાય) ર' છે. 'ેથી ફદિરયા�ીએ કરેલી માંગણી યોગ્ય નથી. આ એક'રફી નિનવારણમાં ફદિરયા�ીનંુ નિનવે�ન સુદ્ધાં લેવામાં નહો'ંુ આવ્યંુ. આ મામલામાં કાય) વાહી

ચાલી રહી છે.

પાટો�ી 'ાલુકાના સાક્ષિજયાલી પ�મ સિસંહ ગામના ઉપ સ્વાસ્થ્ય કેન્દ્ર પર 'ૈના' એએનએમ 1સૂનિ' �રમિમયાન નાણાં લે'ી હોવાની, નિવના મૂલ્ય ે મળ'ી �વાઓ ન આપ'ી હોવાની, લોકો સાથે

ગેરવ') ણંૂ૱ક કર'ી હોવાની 'થા મમ'ા કાર્ડ) જોરી ન કર'ી હોવાની ફદિરયા�ો સામુ�ામિયક બેઠકોમાં અવાર- નવાર ઊઠ'ી હ'ી પણ કાય) વાહી કરવા માટે કોઈ આગળ આવ'ંુ ન હ'ંુ. લોકોના મનમાં

એવી ગેરસમજ હ'ી કે ફદિરયા� નોંધાવવાથી ગામમાં આ સેવાઓ મળ'ી બંધ થઈ જશે, સેવા મેળવવા માટે પચપ�રા જવંુ પર્ડશે અને સમય 'થા નાણાંનો વ્યય થશે. મનિહલાઓનો એવો મ'

હ'ો કે ફદિરયા� કરવાથી એએનએમ કેન્દ્ર પર 1સૂનિ' નહીં કરાવે અને પછી પચપ�રા કે જેોધપુર જવંુ પર્ડશે. કેટલીક મનિહલાઓને એવી બીક હ'ી કે 1સૂનિ' �રમિમયાન કોઈ ગરબર્ડ કરશે.29 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ ઉન્નનિ'એ ગ્રામ સભા મોક્ષિબલાઇઝેશન હાથ ધયુ| 'થા ગ્રામ સભામાં

ભાગ લીધો 'ે �રમિમયાન કેટલાક લોકોએ આ મુદ્દો રજૂ કયો), પણ આ મુદ્દે બે પ=ો પડ્યા. આ જ ગામના શ્રી નરપ' સિસંહ ે 22 ઓગસ્ટ, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા�

(08150531432) નોંધાવી. આ જ ગામની શ્રીમ'ી પેર્મ્સપો �ેવીએ સં�ભ) સૂચના કેન્દ્ર (આઇઆરસી), બાલો'રામાં લેભિખ' ફદિરયા�મા ં જણાવ્યું કે, 'ેમની 1સૂનિ' કરાવવા બ�લ

સાક્ષિજયાલી પ�મસિસંહ ગામની એએનએમે 'ેમની પાસેથી 1,100 રૂનિપયા વસૂલ્યા. વળી, 'ે એએનએમ જનની સુર=ા અને શુભ લક્ષ્મીનો લાભ પણ નથી અપાવ'ી. અગાઉ વષ) 2014 માં

પણ પેર્મ્સપો �ેવીની 1સૂનિ' આ જ ઉપ કેન્દ્ર પર થઈ હ'ી. 'ે સમયે છોકરી જન્મી હ'ી, જેની શુભ લક્ષ્મી યોજનાના બીજો હપ્તાની અરજી પણ એએનએમે નહો'ી સ્વીકારી. પેર્મ્સપો �ેવીએ પો'ાની બંને

ફદિરયા�ો �સ્'ાવેજેો સાથ ે 6 નવેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ રાજસ્થાન સંપક) પર અલગ-અલગ ( ફદિરયા� નંબર 1115053596334 અને 35) નોંધાવી.

'ાલુકા મિચનિકત્સા અમિધકારી, બાલો'રા અને મિચનિકત્સા 1ભારી અમિધકારી, સામુ�ામિયક સ્વાસ્થ્ય કેન્દ્ર,

પચપ�રાએ ઉપરોક્' ત્રણેય કેસની એક'રફી 'પાસ કરી. નરપ' સિસંહના નિકસ્સામાં 'પાસ �રમિમયાન નરપ' સિસંહ હાજર નહો'ા. 'પાસક'ા)ઓએ ગામનાં લોકો 'થા સરપંચ વગેરેને એકમિત્ર'

કરીને જણાવ્યંુ કે આ ફદિરયા�ને પગલે 'મારા ગામમાંથી એએનએમને હટાવી �ેવામાં આવશે. આમ પણ નિવભાગ પાસે એએનએમ નથી. એએનએમને �ૂર કરવાથી 'મારૂં ઉપ કેન્દ્ર ખાલી થઈ જશે. સેવા મેળવવા માટે 'મારે પચપ�રા, બાલો'રા કે જેોધપુર જવંુ પર્ડશે. 'પાસક'ા)ઓએ સરપંચ સનિહ' ગામનાં લોકો પાસે ફદિરયા� ખોટી હોવાની સહી કરાવી અને નિનવારણમાં ફદિરયા�ને

પાયાનિવહોણી જણાવી. શ્રીમ'ી પેર્મ્સપો �ેવીની ફદિરયા�માં પણ આવી જ 1નિQયાનું પુનરાવ') ન કરવામાં આવ્યંુ. પેર્મ્સપો �ેવી 'થા 'ેમના પનિ' શ્રી પુખરાજે વારંવાર જણાવ્યંુ કે એએનએમે 'ેમની પાસેથી પૈસા લીધા હ'ા, 'ેમ છ'ાં બંને અમિધકારીઓએ ગામનાં લોકો, સરપંચ 'થા ઉપ-સરપંચ પાસેથી આ ફદિરયા� ખોટી હોવાનંુ લેભિખ' 1માણ મેળવીને 'ેને રાજસ્થાન સંપક) પોટ) લ પર �શા) વીને એક'રફી નિનવારણ કયુ| . જેો કે, આ �રમિમયાન શ્રીમ'ી પેર્મ્સપો �ેવીના જનની સુર=ા અને

શુભ લક્ષ્મી યોજનાના મળવાપાત્ર ચેક 'ેમના ખા'ામાં જમા થયા, પરં' ુ 2014 ની 1સૂનિ' સમયના શુભ લક્ષ્મી યોજનાના બીજો હપ્તાની ચૂકવણી બાકી હોવાની ફદિરયા�ને પણ બંને

અમિધકારીઓએ ખોટી અને પાયાનિવહોણી ગણાવી. શુભ લક્ષ્મી યોજનાના બીજો હપ્તાની કાય) વાહી હાલ ચાલી રહી છે.

અનુભવ આધારિરત સૂર્ચનો રાજસ્થાન સંપક) મિગ્રવન્સ દિરર્ડ્ર ે સલ ક્ષિસસ્ટમમાં કેટલાક સુધારા કરીને સરકાર આ વ્યવસ્થાને વધુ

કાય)=મ 'થા અસરકારક બનાવી શકે છે. 'ેનાથી નાગદિરકોને પણ ઘણો લાભ થઈ શકે છે. રાજસ્થાન સંપક) પર નોંધવામાં આવ'ી ફદિરયા�ોના નિનવારણની પુનિષ્ટ અન્ય નિવભાગના અમિધકારી

પાસે કરાવવાની 'થા ફદિરયા�ી સં'ુષ્ટ કે અસં'ુષ્ટ પર સહી કરે 'ે સમયનો ફોટો પણ અન્ય નિવભાગના અમિધકારી દ્વારા અપલોર્ડ કરવામા ં આવે 'ેવી જેોગવાઈ છે, પરં'ુ મોટાભાગના

નિકસ્સાઓમાં નિવલંબ થવાથી એક'રફી નિનવારણનંુ 1માણ વધ્યંુ છે. નિનરાકરણ 'થા સં'ુનિષ્ટની આ વ્યવસ્થાની 1નિQયાને ફરક્ષિજયા'પણે લાગુ કરવામાં આવે, 'ો રાજસ્થાન સંપક) પર એક'રફી અને

મામલો ટાળવાના સેવા પૂરી પાર્ડનારાઓના વલણ પર લગામ મૂકાશે.

રાજસ્થાન સંપક) માં ફદિરયા�ી નિનવારણથી સં'ુષ્ટ ન હોય, 'ો મામલાને ક્ષિજલ્લા સ્'રની જન સુનાવણી અને ક્ષિજલ્લા સ્'રની અસં'ુનિષ્ટ પર રાજ્ય સ્'રે સુનાવણીની 'ક આપવાની જેોગવાઈ છે, પરં'ુ આ

1નિQયા હજી ઘણી જ ધીમી છે. ફદિરયા�ીને ક્ષિજલ્લા કે રાજ્ય સ્'રીય જન સુનાવણી અંગે આપવામાં આવ'ી માનિહ'ીની પદ્ધનિ'માં સુધારો કરવો જરૂરી છે. મેહરાજ કી બેરી નિવદ્યાલયના સમારકામના નિકસ્સામાં શ્રી ચંપારામે જણાવ્યંુ કે ક્ષિજલ્લા સ્'રની સુનાવણીનો મેસેજ 'ેમના ફોન પર આવ્યો હ'ો,

પરં'ુ મેસેજ અંગે્રજીમાં હોવાને કારણે 'ેઓ 'ે વાંચી શક્યા નહીં. પછીથી કોઈ પાસે 'ેમણે 'ે મેસેજ વંચાવ્યો, ત્યાં સુધીમાં સુનાવણીની 'ારીખ જ'ી રહી હ'ી. આવી સ્થિસ્થનિ'માં ક્ષિજલ્લા 'થા રાજ્ય સ્'રે �ર મનિહને નિનય' જન સુનાવણીઓમાં રાજસ્થાન સંપક) પર નોંધાયેલી 'મામ ફદિરયા�ોની

સુનાવણી હાથ ધરવામાં આવે 'થા 'ેનો સમી=ા અહેવાલ બનાવવામાં આવે 'ે જરૂરી છે. ફદિરયા�ીને સુનાવણી અંગેની માનિહ'ી સાહક્ષિજક અને સરળ રી'ે આપીને આ વ્યવસ્થાને વધુ

અસરકારક બનાવી શકાય છે. ખાસ કરીને વોઇસ એસએમએસ કે હિહં�ીમાં એસએમએસ મારફ' માનિહ'ી આપવાથી લોકો સુધીની પહોંચ વધી શકે છે.

કોઈ પણ મામલાના નિનવારણની પુનિષ્ટના �સ્'ાવેજ ફક્' પુનિષ્ટ કરનાર અમિધકારી પાસે જ હોય છે. 'પાસ બા� શંુ નિનવારણ કરવામાં આવ્યંુ 'ે ફદિરયા� કરનારને જણાવવામાં આવ'ંુ નથી. આ લેખ

લખનારનો સ્વયંનો અનુભવ છે કે એક અમિધકારીએ લેખકને કહ્યું હ'ંુ કે 'મે આ કાગળો વાંચવા હોય 'ો વાંચી લો, પણ 'મને 'ેની નકલ નહીં મળે. જેો કે, શ્રીમ'ી રમકી �ેવીના નિકસ્સામાં

કલ્યાણપુરના ઉપ 'હેસીલ�ાર શ્રી સુરેન્દ્ર કુમાર ગોયલે નિનવારણની પુનિષ્ટની સાથે સાથે લેભિખ' �સ્'ાવેજેોની નકલ પણ પૂરી પાર્ડી હ'ી. રમકી �ેવીના નિકસ્સામાં 'ો ફદિરયા�ના નિનવારણની માનિહ'ી

વોઇસ એસએમએસ દ્વારા આપવામાં આવી હ'ી. વોઇસ એસએમએસને નિનયમિમ' વ્યવહારમાં અમલી બનાવવાથી ફદિરયા�ીને સાચી માનિહ'ી મળશે. ફદિરયા�ીને નિનવારણની 1નિQયાના અહેવાલની

નકલ આપવામાં આવે કે વોઇસ મેસેજ મોકલવામાં આવે 'ેવી જેોગવાઈ કરવી જેોઈએ, જેથી ફદિરયા�ી નિનવારણ નિવશે જોણકારી મેળવી શકે અને સં'ુષ્ટ ન હોય 'ો આગળ કાય) વાહી કરી શકે.

રાજસ્થાન સંપક) પર મોટા ભાગે લોકો ફોન પર ફદિરયા� નોંધાવ'ા હોય છે. જેો કે ફોન પર વા' કરનારા સેવા કમી)ઓનો વ્યવહાર નિવનમ્ર અને સંવે�નશીલ હોય છે. 'ેઓ ગામનાં લોકો પાસેથી

યોગ્ય માનિહ'ી મેળવીને ફદિરયા� નોંધાવે છે. ગામનાં લોકોને ફોન કરવાનો ખાસ અનુભવ નથી હો'ો. 'ેઓ જ્યારે પણ ફોન કરે ત્યારે ફોન લાગ'ાં જ પો'ાની ફદિરયા� કહેવા માંરે્ડ છે. ફોન દિરસીવ

કરનારે જ પૂછવંુ પરે્ડ છે કે 'મે કયા ગામ, ગ્રામ પંચાય', 'ાલુકા, ક્ષિજલ્લાથી વા' કરો છો? 'મારંૂ નામ શંુ છે? આઇર્ડી નંબર, ફોન નંબર શંુ છે? ઘણા નિકસ્સાઓમાં ગામનાં લોકો આવા સવાલોથી

ગભરાઈને ફોન મૂકી �ે છે. કેટલીક વખ' ગભરાટમાં ખોટી માનિહ'ી પણ આપી �ે છે. ઘણી વખ' એવંુ પણ બન્યંુ છે કે સાચી માનિહ'ી ન મળવાથી ફોન દિરસીવ કરનાર જ ફોન મૂકી �ે છે. ભાષા પણ અર્ડચણરૂપ બન'ી હોય છે. બાર્ડમેરમાં વસ'ાં લોકો Ѕ સ І નો ઉચ્ચર 'હ'І અન ે 'ચ'નો

ઉચ્ચાર 'સ' કરે છે. સરવર્ડી ગામને 'ેઓ હરવર્ડી અને બાલો'રાને વાલ'રા કહે છે. ફદિરયા� નોંધનાર વ્યસ્થિક્' પોટ) લ પર હરવર્ડી કે વાલ'રા સચ) કરે, 'ો 'ેને 'ે ગામ કે 'ાલુકો નથી મળ'ો.

આવી પદિરસ્થિસ્થનિ'માં બંને 'રફથી ફોનની કનેમિક્ટનિવટી બંધ કરી �ેવામાં આવે છે. નિવભાગીય ટોલ-ફ્રી નંબરો પર ફદિરયા� કર'ી વખ'ે પણ આવી જ સમસ્યા સજોઈ) હ'ી.

આવા સમયે, ફોન પર સંવે�નશીલ વ્યસ્થિક્'ને નિનયુક્' કરવાની સાથે સાથે જુ�ા- જુ�ા ક્ષિજલ્લાના રે્ડસ્ક 'થા ક્ષિજલ્લાના મામલા નોંધવાની વ્યવસ્થા હોવી જરૂરી છે. જે ક્ષિજલ્લાની ફદિરયા� હોય, 'ે ફદિરયા�ને

'ે ક્ષિજલ્લાના રે્ડસ્ક પર ફોરવર્ડ) કરવામાં આવે. આમ કરવાથી ભાષાની સમસ્યા પણ નિનવારી શકાય છે.

ગ્રામ પંચાય' સ્'રે અટલ સેવા કેન્દ્રો પર ફદિરયા�ો નોંધાવવાની વ્યવસ્થા છે. રાજસ્થાન સુનાવણીનો અમિધકાર અમિધનિનયમ, 2012 માં ગ્રામ પંચાય' સ્'રે ફદિરયા� નોંધવાની, 'ેને રાજસ્થાન સંપક)

પોટ) લ પર અપલોર્ડ કરવાની 'થા પછીથી 'ાલુકા, ક્ષિજલ્લા અને રાજ્ય સ્'રે સુનાવણી હાથ ધરવાની વ્યવસ્થા આજે પણ અમલી છે. લગભગ 'મામ અટલ સેવા કેન્દ્રો પર ઇ- મિમત્ર અને

ઓનલાઇન સુનિવધા ઉપલબ્ધ છે. આ વ્યવસ્થા ગ્રામ પંચાય'ના પદિરસરમાં હોવાને કારણે ત્યાં

ફદિરયા� �ાખલ નથી કરવામાં આવ'ી. 'ેના કારણે લોકોએ પો'ાના ફોન દ્વારા અથવા 'ો ઓનલાઇન 1ાઇવેટ ઇ- મિમત્રની સેવા લઈને સંપક) પોટ) લ પર ફદિરયા� નોંધાવવી પરે્ડ છે. પો'ાના

ગામમાંથી જ રાજસ્થાન સંપક) માં ફદિરયા� �ાખલ કરાવવાની સુનિવધા મળવાથી સમુ�ાયને પણ આ વ્યવસ્થા ઘણી જ સહેલી લાગે છે. ગ્રામ પંચાય' સ્'રે ફાળવવામાં આવેલા ઇ- મિમત્ર ( જે ખાનગી

વ્યસ્થિક્' હોય છે) ને સ્થાનિનક સ્'રે ફદિરયા� નોંધવાની ફરજ અને લક્ષ્ય સોંપવાં જેોઈએ.

કેન્દ્ર સરકારની પી.જી. પોટ�લ વિનવારણ વ્યવસ્થા જે રી'ે રાજ્ય સ્'રે રાજસ્થાન સંપક) પોટ) લ છે, 'ે જ રી'ે કેન્દ્ર સરકારનંુ મિગ્રવન્સ દિરર્ડ્ર ે સલ ક્ષિસસ્ટમ

પીજી પોટ) લ કાય) ર' છે. આ પોટ)લ પર મોટા ભાગે કેન્દ્રીય નિવભાગોને લગ'ી ફદિરયા�ો નોંધાવી શકાય છે. ગૂગલ પર પીજી પોટ) લ સચ) કરીને મિગ્રવન્સ દિરર્ડ્ર ે સલ મિમકેનિનઝમ ઇન ગવમgન્ટ પર બ્લિક્લક કરવાથી આ પોટ) લ ખૂલે છે. 'ેમાં ફદિરયા�ી હિહં�ી કે અંગ્રેજીમાં પો'ાની ફદિરયા� લખી શકે છે. સામાન્ય રી'ે કહેવાય છે કે આ પોટ) લ ફક્' કેન્દ્ર સરકારના નિવભાગો સાથે સંબંમિધ' છે પણ પોટ) લ

પર બોક્સમાં લખ્યંુ છે કે, રાજ્ય સરકાર, કેન્દ્ર શાક્ષિસ' 1�ેશો, રાષ્ટ્રીય રાજધાની =ેત્ર દિ�લ્હીની સરકારને લગ'ી ફદિરયા�ોનંુ નિનવારણ કરવામાં આવે છે.

І કેન્દ્રના પીજી પોટ) લ પર બે ફદિરયા�ો નોંધાવવાનો અનુભવ છે. બંને ફદિરયા�ોનંુ 'ર' જ નિનવારણ

થયંુ હ'ંુ. પહેલો નિકસ્સો બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાના બાલો'રા 'ાલુકાના ખારર્ડી ગામનાં બાળકોની ક્ષિશષ્ય વૃક્ષિત્તનો હ'ો. બાળકોની ક્ષિશષ્ય વૃક્ષિત્ત પચપ�રાની સ્થાનિનક પોસ્ટ ઓદિફસમાં જમા થઈ ગઈ હ'ી,

પણ બાળકોને 'ેમના ખા'ાની પાસબુક આપવામાં આવી નહો'ી. આ ક્ષિશષ્ય વૃક્ષિત્ત શ્રમ નિવભાગે જમા કરાવી હ'ી શ્રમ નિવભાગનો સંપક) સાધ'ાં જણાવવામાં આવ્યંુ કે બાળકોની ક્ષિશષ્ય વૃક્ષિત્ત 'ેમના

ખા'ામાં જમા થઈ ગઈ છે. શ્રમ નિવભાગે 2008 માં બાળ મજૂરો માટે શાળા શરૂ કરી અને 2010 માં આ શાળા બંધ કરી �ેવાઈ. �રેક બાળકના ખા'ામાં ક્ષિશષ્ય વૃક્ષિત્તના 2,400 રૂનિપયા

જમા હ'ા. સંબંમિધ' પોસ્ટ ઓદિફસનો સંપક) સાધ'ાં ત્યાંથી જવાબ મળ્યો કે પાસબુક નિવના ચૂકવણી નહીં થાય. રુ્ડમિaલકેટ પાસબુકની માંગણી કરવામાં આવી, 'ો પહેલાં પોલીસ સ્ટેશનમાં

જઈને પાસબુક ગૂમ થયાનો દિરપોટ) લખાવવા જણાવવામાં આવ્યંુ. આખરે પીજી પોટ)લ પર ફદિરયા� નોંધાવવામાં આવી. ફદિરયા� નોંધા'ાં 'ેને બાર્ડમેરના પોસ્ટ જનરલને ફોરવર્ડ) કરવામાં આવી અને

વહેલી 'કે બાળકોની પાસબુક બનાવીને ચૂકવણી કરવાનો આ�ેશ પત્ર આવ્યો. આ પત્રની એક નકલ ઉન્નનિ'ની બાલો'રા ખા'ેની 'ાલુકા ઓદિફસને મોકલવામાં આવી. પત્ર જોરી થ'ાં જ પચપ�રા પોસ્ટ ઓદિફસમાંથી ફોન આવ્યો અને એક જ દિ�વસમાં 'મામ બાળકોની પાસબુક જોરી કરી �ેવાઈ અને ચૂકવણી પણ કરી �ેવાઈ. બીજેો મામલો ખારર્ડીમાં મહાત્મા ગાંધી નરેગા હેઠળ કામ કર'ા

શ્રમિમકોના વળ'રને લગ'ો હ'ો. 'ેમનંુ વળ'ર પોસ્ટ ઓદિફસ અને પંચાય' સમિમનિ'ની વચ્ચે અટક્યું હ'ંુ. રાજસ્થાન સંપક) અને પીજી પોટ) લ બંને પર આ અંગેની ફદિરયા� �ાખલ કરવામાં આવી.

ફદિરયા� કયા) ના 15 દિ�વસમાં જ 'મામ શ્રમિમકોને વળ'ર મળી ગયંુ.

---------------- રાજસ્થાન સંપક� પોટ� લની કામગીરીની પદ્ધવિત

ટોલ ફ્રી નંબર 18001806127 ક ે 0141-2227549 પર ફોન કરીન ે અથવા www.samparak. rajasthan.gov.in - આ વેબસાઇટ પર ઓનલાઇન ફદિરયા� �ાખલ કરી

શકાય છે. ફોન પર અથવા 'ો ઓનલાઇન ફદિરયા� �ાખલ કયા) બા� ફદિરયા� કરનારને ફદિરયા�નો નોંધણી નંબર આપવામાં આવે છે. ફદિરયા� નોંધાવ્યાના 15 દિ�વસ બા� ફદિરયા� પર થયેલી કાય) વાહીની સ્થિસ્થનિ' જોણી શકાય છે અને જેો વ્યસ્થિક્' નિનવારણથી સં'ુષ્ટ ન હોય 'ો ફરીથી ફદિરયા� કરી શકે છે. ફદિરયા� �ાખલ થયા બા� ' રાજસ્થાન સંપક) ' સંબંમિધ' નિવભાગીય વર્ડાને 'ે ફદિરયા� મોકલે છે.

નિવભાગીય વર્ડા 'મામ સ્'રે ફદિરયા�નંુ નિનવારણ કરવાની 'થા અહેવાલ સુપર' કરવાની સૂચના આપે છે.

સંબંમિધ' નિવભાગ દ્વારા ફદિરયા�નું નિનવારણ કરવામાં આવે, ત્યાર બા� અન્ય કોઈ નિવભાગના કમ)ચારીએ ફદિરયા� કરનાર પાસે નિનવારણથી 'ે સં'ુષ્ટ છે અથવા 'ો અસં'ુષ્ટ છે 'ેના પર સહી

કરાવીને 'થા સહી કર'ા હોવાનો ફોટો અપલોર્ડ કરીને સંપક) પોટ) લ પર મોકલવાનો હોય છે. આ 1નિQયા પૂરી થયા બા� ફદિરયા�ને નિનવારણ (નિનકાલ) ની શ્રેણીમાં મૂકવામાં આવે છે.

ફદિરયા�નંુ નિનવારણ કરવાની મુખ્ય જવાબ�ારી સંબંમિધ' નિવભાગના ક્ષિજલ્લા ક=ાના અમિધકારીની રહે છે.

ફદિરયા� કરનાર, નિનવારણથી સં'ુષ્ટ ન હોય અથવા 'ો નિનય' સમયની અં�ર ફદિરયા�નંુ નિનવારણ ન થાય, 'ો 'ેવા સંજેોગોમાં ફદિરયા�ને લોક સુનાવણી માટે ક્ષિજલ્લા સ્'રે મોકલવામાં આવે છે. �ર

મનિહનાના બીજો ગુરૂવારે લોક સુનાવણી યોજોય છે. ફદિરયા�ી, ક્ષિજલ્લા ક=ાએ થયેલી સુનાવણીથી સં'ુષ્ટ ન હોય, 'ો ફદિરયા�ને રાજ્ય સ્'રની લોક

સુનાવણી માટે મોકલવામાં આવે છે. ક્ષિજલ્લા કલેક્ટર ' રાજસ્થાન સંપક) ' પોટ) લ પર નોંધાયેલી ફદિરયા�ોની ક્ષિજલ્લા સ્'રના ' અટલ સેવા

કેન્દ્ર' થી સમી=ા કરે છે. 'ાલુકા ક=ાના ' અટલ સેવા કેન્દ્ર' પરથી પણ સમી=ા કરી શકાય છે.

સુનાવણી અમિધકાર અમિધનિનયમ હેઠળ ગ્રામ પંચાય', 'ાલુકા અને ક્ષિજલ્લા ક=ાનાં અટલ સેવા કેન્દ્રો પર લોકોની ફદિરયા�ો �ાખલ કરવાની જેોગવાઈ છે.

----------- સતત ફોલો- અપ તથા આગામી કાય� વાહી

આ ચારેય કેસ ઘણા જ જદિટલ અને ગંૂચવણભરેલા હ'ા. શ્રીમ'ી રમકી �ેવીના ઇમિન્�રા આવાસના છેલ્લા હપ્તા સાથે યુદિટલાઈઝેશન સર્ટિટંદિફકેટ (યુસી) મોકલ'ી વખ'ે ગ્રામ સેવકે ભૂલથી ખોટો ખા'ા નંબર મોકલી �ીધો, જેના કારણે હપ્તાની રકમ અન્ય કોઈ વ્યસ્થિક્'ના ખા'ામાં જમા થઈ ગઈ.

પંચાય', 'ાલુકા 'થા ક્ષિજલ્લા ક=ાએ આ 1શ્ન ઉકેલા'ો નહો'ો. જે વ્યસ્થિક્'ના ખા'ામાં રકમ જમા થઈ હ'ી, 'ે વ્યસ્થિક્' પાસેથી રકમ પર' મેળવીને રમકી �ેવીને 'ે રકમ ચૂકવવા માટે કોઈ 'ૈયાર થ'ંુ

નહો'ંુ. રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નોંધાવ્યા પછી પણ ક્ષિજલ્લા ક=ાના અમિધકારીઓ આ મામલાને ટાળ'ા રહ્યા. પરં'ુ સ'' ફોલો- અપ કર'ા રહેવાથી અને જ્યાં સુધી સં'ોષજનક નિનવારણ ન થયંુ ત્યાં સુધી પોટ) લ મારફ' મામલાની સ્થિસ્થનિ' પર નજર રાખ'ા રહેવાથી અને જવાબ

લખ'ા રહેવાથી આખરે આ 'મામ 1યત્નો સફળ થયા. રમકી �ેવી અને 'ેમના પદિરવારે રકમ મળવાની આશા જ છોર્ડી �ીધી હ'ી. દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 માં ગામમાં યોજોયેલી બેઠક �રમિમયાન

રમકી �ેવી, 'ેમના પદિરવારની સાથે- સાથે ગામનાં લોકોએ પણ આનં� સાથે આlય) વ્યક્' કયુ| . રમકી �ેવીની ખુશીનો પાર નહો'ો.

શ્રીમ'ી શાંનિ' �ેવીના નિકસ્સામાં 'ો ફક્' 'ેમના સામાક્ષિજક વગ) અંગેનો રેકોર્ડ) જ 'પાસવાનો હ'ો

પણ આ કામને સ'' પાછળ ઠેલવામાં આવ'ંુ રહંુ્ય. છેવટે રાજસ્થાન સંપક) પર ફદિરયા� નોંધાયા બા� વહીવટી કાય) વાહી શરૂ થઈ અને શાંનિ' �ેવીનો સામાક્ષિજક વગ) બ�લીને 'ેમને છેલ્લો હપ્તો

ચૂકવવામાં આવ્યો. શ્રીમ'ી શાંનિ' �ેવીના નિકસ્સામાં સેવાકમી)ઓએ એસસીને બ�લે એસટી લખી �ે'ાં પાંચ હજોર રૂનિપયા ઓછા મળ'ા હ'ા.

ખારર્ડીમાં પંચાય' સમિમનિ' અને પોસ્ટ ઓદિફસ - બંનેની બેજવાબ�ારીને કારણે મહાત્મા ગાંધી નરેગાનંુ વળ'ર અટકી પડ્યું હ'ંુ. પરં'ુ, નિનવારણ ન થયંુ ત્યાં સુધી કાય) વાહી કર'ાં રહેવાથી આખરે સફળ'ા મળી. શ્રીમ'ી સુર'ીનો પહેલો એવો કેસ છે, જેમાં પેન્શન ચૂકવનારા કોશ કાયા) લય દ્વારા લેભિખ'માં જવાબ પાઠવવામાં આવ્યો.

આ 'મામ કેસનંુ નિનવારણ 'ાલુકા અને ક્ષિજલ્લા ક=ાએ પણ થઈ શકે 'ેમ હ'ંુ. જેો કે, આ

નિનવારણ પણ કોઈને કોઈ વ્યવસ્થા હેઠળ 'ાલુકા, ક્ષિજલ્લા અને પંચાય' સ્'રના અમિધકારીઓ કે કમ)ચારીઓ દ્વારા જ કરવામાં આવ્યંુ, જેમાં કેટલીક હકીક'ો જોણવા મળી. એક 'ો, નીચેના

હોદ્દાના કમ)ચારીઓ સત્ય જોણ'ા હોવા છ'ાં 'ેઓ ઊપરી અમિધકારીઓને 'ે જણાવવાનંુ જેોખમ ઊઠાવવા નથી માંગ'ા. �ોષનો ટોપલો ક્યાંક પો'ાના પર ન ઢોળાય, 'ે માટે 'ેઓ સાવચે' રહે છે.

બીજંુ કે, કાગળ ઊપર મોકલી �ીધા બા�, 'ેઓ જવાબ�ારીમુક્' થઈ જોય છે અને અનુગામી કાય) વાહી કરવાથી �ૂર રહે છે. ત્રીજંુ, �રેક સ્'રે વ્યાપક ભ્રષ્ટાચાર અને 'ેમાં ભાગ પર્ડાવવાનંુ �ૂષણ વ્યવસ્થાને ખોરવી નાંખે છે. ઉપલા અમિધકારીને લાગે છે કે નીચેનો કમ)ચારી લાભાથી) પાસેથી લાંચ

લે છે, પણ 'ે લાંચનો ભાગ 'ેના સુધી નથી પહોંચાર્ડ'ો. 'ેના કારણે ઉપલો અમિધકારી કેસમાં કોઈ ભૂલ કાઢીને કેસનંુ નિનરાકરણ લાવવામાં નિવલંબ કરે છે અથવા 'ો કેસને જદિટલ 1નિQયામાં ગંૂચવી નાખે છે. શ્રીમ'ી રમકી �ેવીના બે હપ્તા 'ેમના ખા'ામાં જમા થયા, પણ છેલ્લો હપ્તો અન્ય કોઈના

ખા'ામાં જમા કરવો અથવા 'ો શ્રીમ'ી શાંનિ' �ેવીનો સામાક્ષિજક વગ) બ�લાઈ જવો, વહીવટી વ્યવસ્થાની આંટીઘંૂટીમાં ગંૂચવાઈ ગયા હોય અને રાજસ્થાન સંપક) થકી ઉકેલાયા હોય 'ેવા આ

1કારના સંેકર્ડો કેસ હશે.----------

રાજસ્થાન સંપક� પર ઓન લાઇન ફરિરયાદ કરવાની પદ્ધવિત ર્ચરણ - 1 ગૂગલ પર રાજસ્થાન સંપક) સચ) કરવાથી 'થા 'ેમાં રાજસ્થાન સંપક) ના ઓaશન પર બ્લિક્લક કરવાથી

આ નિવન્ર્ડો ખૂલે છે. 'ેમાં નીચે હિહં�ી અને અંગ્રેજીમાં ત્રણ નિવકલ્પો (ઓaશન) આaયા છે - 1. ફદિરયા� �ાખલ કરો2. ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' (સે્ટટસ) નિવશે જોણકારી મેળવો3. ફદિરયા�નંુ પુનઃસ્મરણ

ફદિરયા� �ાખલ કરવાના (નોંધવાના) નિવકલ્પ પર બ્લિક્લક કરવાથી આગળની 1નિQયા ખૂલે છે, જેમાં ફદિરયા� કરનાર વ્યસ્થિક્' 'ેની ફદિરયા�ની નિવગ'ો નોંધી શકે છે.

ર્ચરણ - 2 આ નિવન્ર્ડોમાં - રક્ષિજસ્ટર યોર મિગ્રવન્સ ( 'મારી ફદિરયા� નોંધો) - ઉપર બ્લિક્લક કરવાનંુ રહે છે. 'ેની સાથે કેટલીક મહત્વની સૂચનાઓ પણ �શા) વવામાં આવી છે.

રક્ષિજસ્ટર યોર મિગ્રવન્સ ઉપર બ્લિક્લક કરવાથી ફદિરયા� નોંધવાની જગ્યા �શા) વવામાં આવે છે. આ જગ્યામાં બેમાંથી કોઈ પણ એક ભાષા પસં� કરીને પોટ) લમાં સૂચવેલી ફદિરયા�ી અંગેની નિવગ'ો

'થા ફદિરયા�નંુ વણ)ન કરવાનંુ રહે છે, ત્યાર પછી આગળનંુ પાનંુ (પેજ) જેોવાનંુ રહે છે.

ર્ચરણ - 3 હિહં�ીના આ પાનામાં એક બોક્સ ખુલશે. 'ેમાં ઓટીપી અને નામ નાંખ્યા બા� ફદિરયા� નાંખવાની

રહે છે. બોક્સની નીચે બે ઓaશન આaયા છે.(1) 'મે ફદિરયા� કરવા માટે રાજસ્થાન સંપક) ની મ�� ચાહો છો (2) નહીં, હંુ મારી જો'ે ફદિરયા�

કરવા માંગુ છંુ. પહેલો ઓaશન ક્ષિસલેક્ટ કરવા પર ફદિરયા� �ાખલ થયા પછી• 'મને ફોન આવશે 'થા બાકીની નિવગ' ફદિરયા�ીને પૂછીને ભરવામાં આવે છે.• બીજેો ઓaશન ક્ષિસલેક્ટ કરવાથી એક ફદિરયા�નંુ પત્ર ખુલશે જેમાં બધી જ 1નિQયા અને માનિહ'ી

પૂણ) કરીને ફદિરયા�ી ફદિરયા� કરી શકશે.

ર્ચરણ - 4 હિહં�ીના આ પાનામાં 'મામ માનિહ'ી Qમાનુસાર નોંધાય, 'ેમ 'ેમ પોટ) લની કામગીરી આગળ વધે છે. ફદિરયા�ી પીર્ડીએફ ફાઇલમાં માનિહ'ી 'થા �સ્'ાવેજ અપલોર્ડ કરીને સબમિમટ કરે 'ે સાથે જ

ફદિરયા� નોંધાઈ જોય છે. આ 1નિQયા બા� 'ર' જ નિવન્ર્ડો અને ફોન - બંને પર ફદિરયા�નો નોંધણી નંબર આવે છે.

ફદિરયા� �ાખલ કયા) બા� પો'ાની ફદિરયા� પર થયેલી કાય) વાહીની સ્થિસ્થનિ' નિવશે જોણવા માટે સૌથી આગળના ચરણમાં જવાનંુ રહેશે 'થા 'ેમાં ફદિરયા�ની સ્થિસ્થનિ' જોણવા માટેના નિવકલ્પ પર બ્લિક્લક

કરવાથી એક નિવન્ર્ડો ખુલશે, જેમાં ફદિરયા� નંબર 'થા આપવામાં આવેલી ઇમેજના આંકર્ડા પર બ્લિક્લક કરવાથી કાય) વાહી નિવશે જોણકારી મેળવી શકાય છે. આમાં દિરસેટનો પણ એક નિવકલ્પ હોય

છે, જેના પર બ્લિક્લક કરવાથી પુનઃ દિરમાઇન્ર્ડર થઈ જોય છે.----------

થંુબલી ગામમાં 'ા. 27 દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 રોજ સમુ�ાયની બેઠક �રર્મ્સયાન હંેર્ડપંપ ખરાબ હોવાનો મુદ્દો આવ્યો 'ો લોકોને રાજસ્થાન સંપક) ના ટોલ- ફ્રી નંબર ઉપર ફદિરયા� કરવાનું કહ્ય ું હ'ંુ.

ફદિરયા�ક'ા)એ ફોન કયો) અને 'ેને જોણકારી પૂછી 'ો 'ે હાંફળા- ફાંફળા થઈ ગયા. બેઠકમાં સીએફ પંેપારામજીએ 'ર' જ ફોન લીધો અને ફદિરયા�ક'ા) બની ગયા અને ફોનથી ફદિરયા�ની નિવગ'

લખાવી. હકીક'માં અસલ ફદિરયા�ક'ા) જે પણ બોલી રહ્યા હ'ા 'ે બાર્ડમેરી ગ્રામીણ ભાષા હ'ી, જે ફદિરયા� �ાખલ કરનાર સમજી શક'ા ન હ'ા.

રોર્ડવાકલા ગ્રામ પંચાય'ના રામ�ેવનગર ગામમાં 22 મી દિર્ડસેર્મ્સબરે હાથ ધરવામાં આવેલી લોકની મુલાકા' �રમિમયાન જોણવા મળ્યું કે શાયરી �ેવીને મનરેગાનંુ વળ'ર નહો'ંુ મળંુ્ય. 'ેમના પુત્ર

બીજોરામને રાજસ્થાન સંપક) પર ફોન કરવા જણાવાયંુ. બીજોરામ ફોન પર પૂરી માનિહ'ી ન આપી શક્યો, જેથી ફોન દિરસીવ કરનારે ફોન મૂકી �ીધો. આખરે, પંેપારામજીએ બીજી વખ' ફોન કરીને

સમગ્ર ફદિરયા� નિવગ'વાર જણાવી.

--------------' યુરોનિપયન યુનિનયન' ની સહાયથી 'ઉન્નનિ'' એ બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાના બાલો'રા અને ક્ષિસણધરી 'ાલુકામાં

કામગીરીની શરૂઆ'માં સરકારી યોજનાઓની માનિહ'ી આપવા માટે ' સૂચના પેક' નામની માનિહ'ી પુસ્થિસ્'કા 1કાક્ષિશ' કરવામાં આવી. જેમાં ફદિરયા� નિનવારણ માટેની 'મામ વ્યવસ્થાઓની સાથે-સાથે

રાજસ્થાન સંપક) પોટ) લની માનિહ'ી અને જુ�ા- જુ�ા નિવભાગોના ટોલ ફ્રી નંબર નિવશેની માનિહ'ી આપવામાં આવી હ'ી. આ જ રી'ે માચ) , 2015 માં ' સૂચના સ્વાભિભમાન યાત્રા' �રમિમયાન પણ

એક સંક્ષિ=પ્ત પુસ્થિસ્'કાનું નાગદિરકોમાં નિવ'રણ કરવા માટે 1કાશન કરવામાં આવ્યું હ'ંુ. આ પુસ્થિસ્'કામાં 'મામ 1કારના ટોલ ફ્રી નંબર નિવશે માનિહ'ી આપવામાં આવી હ'ી. બાલો'રા 'ાલુકાની 'મામ 15 ગ્રામ પંચાય'ોમાં 'મામ ટોલ ફ્રી નંબરોને �ીવાલો પર �શા) વવામાં

આવ્યા છે. નાગદિરકો આ માનિહ'ીઓનો ઉપયોગ કર'ા થયા છે અને એવંુ સમજે છે કે ફદિરયા� નિનવારણ માટે

બંધ 'ાળાની ચાવી 'ેમને મળી ગઈ છે.-------------

પીજી પોટ�લ પર ઓનલાઇન ફરિરયાદ કરવાની પદ્ધવિત ર્ચરણ - 1

કેન્દ્ર સરકારના પીજી પોટ) લના 1થમ પેજના સેન્ટ્રલ બોક્સમાં ત્રણ સિબં�ુ (ર્ડોટ) હોય છે. ઉપર જમણી બાજુના ભાષા બોક્સમાં ભાષા પસં� કરીને - aલીઝ લોજ યોર મિગ્રવન્સ નિહયર ('મારી ફદિરયા� અહીં �ાખલ કરવા નિવનં'ી) - એવંુ લખ્યંુ હોય 'ેના પર બ્લિક્લક કરવાથી ચરણ - 2 ની

નિવન્ર્ડો ખુલશે.

ર્ચરણ - 2 આ નિવન્ર્ડોમાં ફદિરયા� �ાખલ કરવા માટે - ક્ષિસલેક્ટ એન ઓaશન ( નિવકલ્પ પસં� કરો) - ની નીચે

પબ્લિ\ક મિગ્રવન્સ પર કરવાથી અને સૌથી નીચે - જેમાં એગ્રી (સંમ') ના ઓaશન (નિવકલ્પ) પર બ્લિક્લક કરવાથી પોટ)લનંુ ફદિરયા� કરવાનંુ ફોમg ટ હિહં�ી કે અંગે્રજી ( બંનેમાંથી જે પસં� કરી હોય 'ે)

ભાષામાં ખુલશે.

ર્ચરણ - 3 ત્યાર પછીના ચરણમાં જઈને ફદિરયા� લખવી.

આ જગ્યામાં માંગવામાં આવેલી માનિહ'ી સનિહ' વધુમાં વધુ 4,000 શબ્�ોમાં ફદિરયા� �ાખલ કરી શકાય છે. આ પેજના બે ભાગ હોય છે, પણ પોટ) લ પર 'ે એક સાથે ખુલે છે. 4,000 શબ્�ોમાં

ફદિરયા�નંુ વણ)ન નોંધ'ી નિવન્ર્ડો આગામી પેજ પર જુઓ. જેો નિવગ'વાર માનિહ'ી વણ)વવી હોય કે �સ્'ાવેજ જેોર્ડવા ( એટેચ કરવા) હોય, 'ો પીર્ડીએફ ફાઇલ એટેચમેન્ટના ઓaશન પર બ્લિક્લક કરીને

ફાઇલ અપલોર્ડ કરી શકાય છે. ત્યાર પછી નીચેના સિબં�ુ સાથે એક બોક્સ હોય છે, જેમાં કેટલાક આંકર્ડા હોય છે 'થા 'ેમાં જે પણ આંકર્ડા કે શબ્� કે અ=રને બરાબર ઓળખીને બોક્સમાં ટાઇપ

કરીને સબમિમટના ઓaશન પર બ્લિક્લક કરવાથી ફદિરયા� �ાખલ થઈ જશે અને રક્ષિજસ્ટ્રેશન નંબર �ેખાશે અથવા 'ો 'મારા ફોન પર પણ 'ેનો મેસેજ આવશે. જેો ઇ- મેઇલ આઇર્ડી નોંધ્યંુ હોય, 'ો

'ેના પર પણ કાય) વાહીની માનિહ'ી મળ'ી રહેશે.

ફરિરયાદ વિનવારણ તથા જાણકારી માટેના ટોલ ફ્રી નંબર

વિવગત ટોલ ફ્રી નંબર

રાજસ્થાન સંપક) 18001806127 રાષ્ટ્રીય સ્વાસ્થ્ય વીમા યોજના 18004196655

એર્મ્સબ્યુલન્સ બોલાવવા માટે 108 1સૂનિ' માટે એર્મ્સબ્યુલન્સ બોલાવવા અને સ્વાસ્થ્ય સેવા સંબંમિધ' ફદિરયા� માટે 104

જન સ્વાસ્થ્ય અભિભયાંમિત્રક નિવભાગ ( પાણી પુરવઠા) 18001806038 ખાદ્ય સુર=ા 18001806030

મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય રોજગાર બાંયધરી કાય) Qમ 18001806606 વીજ નિવભાગ સંબંમિધ' માનિહ'ી 'થા સમસ્યા નિનવારણ 1800180 6045 ખે'ીને લગ'ી માનિહ'ી 'થા સહાય માટે 18001801551

અનુ. જોનિ' અને જનજોનિ'ના 1શ્નો માટે 1800180 6025 મનિહલા હેલ્પ લાઇન 18001806718 ચાઇલ્ર્ડ (બાળ) હેલ્પ લાઇન 1098

શ્રમિમક હેલ્પ લાઇન 18001800999 હેન્ર્ડ પર્મ્સપની મરામ' 'થા હેન્ર્ડ પર્મ્સપ બનાવવા માટે 18001806088

ટોલ ફ્રી નંબર પર સામાક્ષિજક ન્યાય અને અમિધકાદિર'ા નિવભાગના નંબરો પર પેન્શન બંધ થયાના 56 કેસ નોંધાયા. જેમાંથી 53 કેસનંુ નિનવારણ થયંુ. મહાત્મા ગાંધી નરેગાના ટોલ ફ્રી નંબર પર વળ'ર

ન મળ્યું હોવાના અને અરજી કરવાના 27 કેસ નોંધાયા અને 'મામ કેસનંુ નિનવારણ પણ થયંુ. પીએચઇર્ડીના ટોલ ફ્રી નંબર પર પાણીનો પુરવઠો અનિનયમિમ' હોવાની, હેન્ર્ડ પર્મ્સપ ખરાબ હોવાની

સા' ફદિરયા�ો નોંધાઈ અને 'મામ ફદિરયા�ોનંુ નિનવારણ થયંુ. જનની સુર=ાની ચૂકવણીનો ચેક ન

મળ્યો હોવાના, ચેકમાં સુધારો કરવાના આઠ કેસ નોંધાયા અને 'મામ કેસનંુ નિનવારણ થયંુ. વીજ નિવભાગના ટોલ ફ્રી નંબર પર મીટર નિવના ક્ષિબલ આવવાના અને વીજ વપરાશ કર'ાં વધુ રકમનંુ

ક્ષિબલ આવ્યું હોવાના પાંચ કેસ નોંધાયા 'થા 'મામનું નિનરાકરણ આવ્યંુ. આંગણવાર્ડીની અનિનયમિમ''ાના ચાર કેસ નોંધાયા પણ આ કેસનંુ નિનરાકરણ થયંુ નથી. સંબંમિધ' નિવભાગોમાં

ક્ષિશષ્યવૃક્ષિત્તના બે, આગથી ઝૌંપા સળગી જવાથી નુકસાનીપેટે વળ'ર મેળવવાનો એક, ઇમિન્�રા આવાસના બાકી હપ્તાની ચૂકવણીને લગ'ો એક કેસ ટોલ ફ્રી નંબર પર નોંધાયો, પરં'ુ એક પણ

કેસનંુ નિનવારણ નથી થયંુ.

રાજસ્થાનમાં 100 દિ�વસની જવાબ�ેહી યાત્રાનંુ સફળ આયોજન

આ લેખ 'ઉન્નનિ'' નાં 1ોગ્રામ એસોક્ષિસએટ રસ્થિRમ સિસંઘ દ્વારા 'ૈયાર કરવામાં આવ્યો છે. 'ેમણે આશરે 20 દિ�વસ માટે જવાબ�ેહી યાત્રામાં ભાગ લીધો હ'ો અને નિવનિવધ 1કારે સહાયરૂપ થયાં

હ'ાં. રાજસ્થાનનાં નાગદિરક સમાજ સંગઠનોએ સામૂનિહક ચળવળ દ્વારા �ેશના નાગદિરકોન ે ' રાઇટ ટુ

ઇન્ફમgશન એક્ટ' અને 'એમજીનરેગા' જેવા ઐનિ'હાક્ષિસક કાય�ાઓની ભેટ આપવામાં ચાવીરૂપ ભૂમિમકા ભજવી છે. નિવનિવધ ચળવળો અને લોકોના સંઘષો)ના સા=ી રહેલા રાજસ્થાનમાં 100 દિ�વસની જવાબ�ેહી (ઉત્તર�ામિયત્વ) યાત્રાનંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. ' સૂચના એવમ રોજગાર અમિધકાર અભિભયાન' ( એસઆર અભિભયાન), રાજસ્થાન દ્વારા આ અભિભયાનનંુ આયોજન કરવામાં

આવ્યંુ હ'ંુ. ' એસઆર અભિભયાન' લોકો વહીવટી સેવાઓ યોગ્ય રી'ે 1ાપ્ત થાય 'ે સુનિનભિl' કરી શકે 'ે માટે વહીવટી માળખાને સ્પષ્ટીકૃ' કરવાની કામગીરી સાથે સંકળાયેલંુ છે. આ યાત્રાને 100 કર'ાં વધુ સીએસઓ, લોકોનાં સહકારી મંર્ડળો, માધ્યમો અને �ેશનાં અગ્રણી નાગદિરકોનો સહકાર મળ્યો હ'ો. �ેશભરની નિવનિવધ સંસ્થાઓ 'થા યુનિનવર્સિસંટીઓનાં સંેકર્ડો નિવદ્યાથી)ઓએ પણ યાત્રામાં ભાગ લીધો હ'ો 'થા યોગ�ાન આaયંુ હ'ંુ.

અરૂણા રોય અને નિનભિખલ ર્ડે જેવાં અગ્રણી સામાક્ષિજક કાય) ક'ા)ઓ દ્વારા પહેલી દિર્ડસેર્મ્સબર, 2015 ના રોજ શહી� સ્મારક (જયપુર) ખા'ેથી આ યાત્રાનો 1ારંભ કરાવવામાં આવ્યો હ'ો.

નેશનલ રૂરલ એર્મ્સaલોયમેન્ટ ગેરન્ટી એક્ટ (નરેગા) ને 10 વષ) પૂરાં થયાં 'ેના થોર્ડા દિ�વસો બા�, 10 માચ) , 2016 ના રોજ આ યાત્રા પૂરી થઈ હ'ી. આ 100 દિ�વસો �રમિમયાન પાર�શી)'ા

અભિભયાનને મજબૂ' કરવાના 1યાસરૂપે 'થા ખાસ કરીને સામાક્ષિજક =ેત્રના અમિધકારોના સં�ભ)માં મજબૂ' ઉત્તર�ામિયત્વ સાથેની શાસન વ્યવસ્થાની માંગણી કરવાના 1યાસરૂપે યાત્રા દ્વારા રાજ્યના

'મામ 33 ક્ષિજલ્લાઓને આવરી લેવામાં આવ્યા હ'ા.

આ યાત્રા થકી જવાબ�ેહી કાય�ા માટે મજબૂ' લોક માંગણી ઊભી કરવામાં આવી હ'ી. જવાબ�ેહી કાય�ો ( એકાઉન્ટેક્ષિબક્ષિલટી લૉ) એ રાજ્યમાં આરટીઆઇ અમિધનિનયમ અને સુનાવણીનો

અમિધકાર ( રાઇટ ટુ નિહયરિરંગ એક્ટ) થી આગળનંુ પગલંુ છે, જે હેઠળ લોકો કાય�ાની મ��થી રાજ્ય અને 'ેના અમિધકારીઓ 'થા કમ)ચારીઓને નાગદિરકો 1ત્યે ઉત્તર�ાયી બનાવી શકશે. આ યાત્રા

સામાન્ય જન'ાના 1શ્નોની હકીક'ો - જેમ કે ગરીબો 'ેમના અમિધકારો અને લાભો મેળવી રહ્યા છે કે કેમ, અને જેો ના, 'ો આ માટે કોણ જવાબ�ાર છે? - વગેરે 'થ્યો એકમિત્ર' કરવામાં સમથ) રહી હ'ી. યાત્રામાં જવાબ�ેહી કાય�ા માટે નીચેની માંગણીઓ રજૂ કરવામાં આવી હ'ી:• »É÷HíÉ÷Ò અમિધકારીઓ માટે અને લોકોના 1નિ'નિનમિધઓ માટે કામગીરીની રૂપરેખા

બનાવવી જેોઈએ;• »É÷HíÉ÷Ò કમ)ચારીઓ સમયસર કામ ન કરે, 'ો 'ે બ�લ 'ેમને �ંર્ડ થવો જેોઈએ;

• ±ÉÉàHíÉà{ÉÖÅ કામ સમયસર ન થાય, 'ો 'ે બ�લ લોકોને નુકસાનપેટે વળ'ર મળવંુ જેોઈએ;

• »É÷HíÉ÷Ò કમ)ચારીઓની 'પાસ સ્વ'ંત્ર સંસ્થા દ્વારા થવી જેોઈએ અને જેો આ કમ)ચારીઓ કે અમિધકારીઓ ભ્રષ્ટાચાર કે લાંચ માંગવાના કેસમાં �ોમિષ' ઠરે, 'ો 'ેમને જેલ ભેગા

કરવા જેોઈએ. આ યાત્રા કર્મ્સaયુટરથી સજ્જ નિવશાળ બસમાં 'થા આરટીઆઇ ઓન વ્હીલ્સ 'રીકે ઓળખા'ી

વાનમાં ( આરટીઆઇ અમિધનિનયમ સંબંમિધ' માનિહ'ીનો 1ચાર- 1સાર કરવા માટે) હાથ ધરાઈ હ'ી. �રેક ક્ષિજલ્લાનાં લોકો 'થા સ્થાનિનક સંગઠનો પણ યાત્રામાં જેોર્ડાયાં હ'ાં. �રેક ક્ષિજલ્લામાં આશરે ત્રણ દિ�વસનંુ રોકાણ રહે'ંુ હ'ંુ અને આ �રમિમયાન નુક્કર્ડ સભા, નુક્કર્ડ નાટક, ગી'ો, ચોપાનિનયા

વહંેચવા, આરટીઆઇ અને જવાબ�ેહી બ્લિક્લનિનક 'થા વહીવટી 'ંત્ર સાથે ચચા) વગેરે જેવી કામગીરી હાથ ધરા'ી હ'ી. લોકોનાં રેશન, પેન્શન, મહાત્મા ગાંધી નરેગામાં રોજગારી, આરોગ્ય, ક્ષિશ=ણ વગેરે સંબંમિધ' ફદિરયા�ોની ઓનલાઇન નોંધણી કરવા માટે 'થા 'ે અંગે 'પાસ કરવા માટે કલેક્ટર

કચેરીની બહાર ' ક્ષિશકાય' મેલા' ( ફદિરયા� મેળા) નંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. આશરે 5,000 જેટલી ફદિરયા�ો ઓનલાઇન નોંધાવવામાં આવી હ'ી. યાત્રા �રમિમયાન કેટલાક અણધાયા) 1શ્નો પણ ઉદ્ભવ્યા હ'ા અને યાત્રામાં ભાગ લેનારાં લોકોએ ઝાલાવાર્ડ ક્ષિજલ્લામાં સ્થાનિનક ધારાસભ્ય દ્વારા

1ેદિર' ટોળાંએ આચરેલી હિહંસાનો સામનો કરવો પડ્યો હ'ો. આ યાત્રા દ્વારા સરકાર સમ= નીચે મુજબની માંગણીઓ રજૂ કરવામાં આવી હ'ીઃ

1. ખાદ્ય સુરક્ષા• એપીએલ અને બીપીએલ વચ્ચેનો 'ફાવ' �ૂર કરવો અને રેશનનંુ સાવ) મિત્રક (એકસમાન) નિવ'રણ

કરવુમ - અથા) '્ �ર મનિહને વ્યસ્થિક્'�ીઠ પાંચ નિકલો રેશનનંુ નિવ'રણ કરવંુ.• ખાદ્ય સુર=ા યા�ી હેઠળના રેશનના લાભાથી)ઓના યુનિનટમાં ઘટાર્ડો કરવો નહીં.• પીર્ડીએસ �ુકાનો ફક્' પં�ર દિ�વસ ખુલ્લી રહેવાને બ�લે આખો મનિહનો ખુલ્લી રહેવી જેોઈએ.• પીર્ડીએસ �ુકાનો પર ખાનગી ર્ડીલર હોવા જેોઈએ નહીં.• નીચે જણાવેલાં લોકોને નેશનલ ફૂર્ડ ક્ષિસક્યોદિરટી બેનિનદિફક્ષિશયરી ક્ષિલસ્ટ ( રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુર=ા

લાભાથી) યા�ી) માં સીધા જ સામેલ કરવા જેોઈએ ( ગ્રામીણ નિવસ્'ારો માટે) - સામાક્ષિજક સુર=ા પેન્શન મેળવ'ાં લોકો, બીપીએલ/ રાજ્યના બીપીએલ પદિરવારો, પાલનહાર લાભાથી) પદિરવારો,

એમજીનરેગા હેઠળ 100 દિ�વસ કામ કરનારા પદિરવારો, જમીનનિવહોણા, નાના અને સીમાં' ખેરૂ્ડ'ો, એચઆઇવી/ એઇડ્ઝગ્રસ્' વ્યસ્થિક્'ઓ, શ્રમ નિવભાગ ( લેબર દિર્ડપાટ) મેન્ટ) માં નોંધણી

ધરાવ'ા બાંધકામ કામ�ારો ( કન્સ્ટ્રક્શન વક) સ) ), સ્થળાં'ર કરનારા સમુ�ાયો, રક્'નિપત્તથી પીર્ડા'ી કે આ ક્ષિબમારીમાંથી મુક્' થઈ ગયેલી વ્યસ્થિક્'ઓ, મજૂર, ઘરેલૂ કામ�ાર, દિર=ા ખંેચનાર

'થા કચરો વીણનાર.

2. પેન્શન• ~Éà{¶É{É{ÉÒ રકમ 500 રૂનિપયાથી વધારીને ઓછામાં ઓછી માક્ષિસક રૂ 2,000

કરવી જેોઈએ.• ~Éà{¶É{É લઘુત્તમ વે'નની રકમ કર'ાં અર્ડધંુ હોવંુ જેોઈએ.• ~Éà{¶É{É નિવ'રણની વ્યવસ્થામાં સુધારો કરવો.

• qö÷ મનિહને ( નિનય' દિ�વસે) ગ્રામ પંચાય' સ્'રે પેન્શન દિ�વસનંુ આયોજન થવંુ જેોઈએ અને 'ે દિ�વસે પેન્શનનંુ નિવ'રણ થવંુ જેોઈએ.

• ´ÉÞuö વ્યસ્થિક્'ઓનંુ પેન્શન 'થા નિવકલાંગ'ા ધરાવનારી વ્યસ્થિક્'ઓને બેન્ક મારફ' નહીં, બલે્ક ફક્' પોસ્ટ ઓદિફસ દ્વારા જ પેન્શન ચૂકવવંુ જેોઈએ.

• ~Éà{¶É{É{ÉÉ લાભાથી)નંુ પેન્શન 'ેમના ખા'ામાં સમયસર જમા ન થાય, 'ો 'ે બ�લ 'ેમને નુકસાનીપેટે વળ'ર મળવંુ જેોઈએ.

3. એમજીનરેગા• HíÉ©É{ÉÉ ઓછામાં ઓછા 150 દિ�વસ હોવા જેોઈએ.• HíÉ©É{ÉÉ માપન માટેની યોગ્ય પદ્ધનિ' 1સ્થાનિપ' કરવી જેોઈએ.• HíÉ©ÉqöÉ÷Éà{Éà કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નક્કી કરવામાં આવેલા લઘુત્તમ વે'ન ( રોજનંુ રૂ.

189) કર'ાં ઓછંુ વે'ન ન મળવંુ જેોઈએ.• Xà સમયસર વળ'ર ન ચૂકવવામાં આવે, 'ો 'ે સમયગાળાના વ્યાજની રકમ જે- 'ે વ્યસ્થિક્'ના

ખા'ામાં નુકસાનીના વળ'રરૂપે સીધી જમા થવી જેોઈએ.

4. શાળા• ʶÉKÉHíÉà{ÉÒ ખાલી જગ્યા ભરાવી જેોઈએ.• ¶ÉɳÉ+Éà©ÉÉÅ �ીવાલો પર મિચત્રણ થકી સનિQય જોહેરા' થવી જેોઈએ.• ~ÉÉ÷qö¶ÉÔlÉÉ લાવવા માટે ક્ષિશ=કોની બ�લીની નીનિ'નો અમલ થવો જેોઈએ.• qöà÷Hí સરકારી ક્ષિશ=કનંુ અનુQમે ગામ, કસ્બા 'થા શહેરમાં અને આ �રેક સ્થળે �સ વષ)

માટે પોસ્ટિસ્ટંગ થવંુ જેોઈએ. આ નિનયમનંુ પાલન કરવામાં નિનષ્ફળ જનારા ક્ષિશ=કને સેવા પરથી ઊ'ારી મૂકવા જેોઈએ.

• Wðà ક્ષિશ=કની કોઈ ચોક્કસ ક્ષિજલ્લામાં નિનયુસ્થિક્' થઈ હોય, 'ે ક્ષિજલ્લામાં જ 'ેમને રાખવા જેોઈએ. વળી, ક્ષિશ=કને અન્ય ક્ષિજલ્લામાં બ�લી લેવાની પરવાનગી આપવી જેોઈએ નહીં.

• qö÷ મનિહને અમાસના દિ�વસે એસએમસી મિમરિટંગની સાથે વાલી દિ�નનું આયોજન કરવંુ જેોઈએ.

5. આરોગ્ય• »É÷HíÉ÷Ò હોસ્થિસ્પટલોમાં ર્ડોક્ટરોની ખાલી જગ્યાઓ ભરવી જેોઈએ.• ¾úÉàλ~É`ò±É આવશ્યક સાધનો, ઉપકરણો 'થા સુનિવધાઓથી સજ્જ હોવી જેોઈએ.• ¾úÉàλ~É`ò±É©ÉÉÅ નિવના મૂલ્ય ે અપા'ી �વાઓ અને નિન�ાન માટેના પરી=ણો

(ટેસ્ટ) 1�ર્સિશં' કરવાં જેોઈએ.

6. ઇ-ન્દિમત્ર• <-Ê©ÉmÉ સેવાઓ નિવના મૂલે્ય પૂરી પાર્ડવી જેોઈએ.• <-Ê©ÉmÉ સેવાઓ ફક્' અટલ સેવા કેન્દ્ર ખા'ે જ પૂરી પાર્ડવી જેોઈએ.• <-Ê©ÉmÉ ઓપરેટર દ્વારા રસી� જોરી થવી જેોઈએ.

---------------- જવાબ�ેહી કાય�ાની માંગણીનો આધાર એ છે કે પાર�શી)'ા =ેત્રે નોંધપાત્ર 1ગનિ' સાધવામાં આવી

છે પરં'ુ આજે પણ કરોર્ડો ભાર'ીય નાગદિરકોએ સરકારી સ્ટાફમાં ઉત્તર�ામિયત્વના અભાવને કારણે નિનરાશાનો અને મૂળભૂ' હક્કોના ઇનકારનો સામનો કરવો પરે્ડ છે. 'ેથી જવાબ�ેહી યાત્રા આ

=ેત્રમાં 1ગનિ' સાધવામાં મ��રૂપ થશે જે રાજસ્થાનની સાથે સાથે �ેશની લોકશાહી પર પણ હકારાત્મક અસર ઉપજોવશે 'ેવી અપે=ા છે.

'ઉન્નનિ'' એ બાર્ડમેર અને જેોધપુર ક્ષિજલ્લાઓમાં યાત્રાને સનિQયપણે સહાય કરી હ'ી. સંગઠનના ત્રણ સભ્યોએ અન્ય ક્ષિજલ્લાઓમાં પણ અભિભયાનને 10 થી 20 દિ�વસ માટે નિવનિવધ 1કારની મ�� પૂરી

પાર્ડી હ'ી. 'ઉન્નનિ'' એ પાટોર્ડી ખા'ેના 'ેના 'ાલુકા કાયા) લયમાં યાત્રાની મૂળ ટીમનાં 80 લોકોની આગ'ા- સ્વાગ'ા પણ કરી હ'ી. બાર્ડમેર ક્ષિજલ્લાના કલ્યાણપુર, પાટોર્ડી અને સિસંધરી 'ાલુકાઓના એસસી, એસટી અને વંમિચ' સમુ�ાયોમાંથી 'ાલીમબદ્ધ કરવામાં આવેલા 'થા સ્થાનિનક સ્'રે પાર�શી)'ા, ઉત્તર�ામિયત્વ અને જોહેર સેવાઓ ગુણવત્તાયુક્' રી'ે પૂરી પાર્ડવામાં આવે 'ે =ેત્રે કામ

કર'ા આશરે 100 નાગદિરક આગેવાનોએ પણ પાટોર્ડી ખા'ે રેલી અને જોહેર બેઠકમાં ભાગ લીધો હ'ો. 100 દિ�વસની જવાબ�ેહી યાત્રાના સમાપન 1સંગે 'થા રાજ્ય સરકારને માંગણીઓનો પત્ર

સુપર' કરવા માટે પાટોર્ડી અને સિસંધરીના 100 નાગદિરક આગેવાનોને 10 માચ) , 2016 ના રોજ જયપુર લઈ જવાયા હ'ા. આ અનુભવ 'ેમના માટે મહત્વનો રહ્યો હ'ો 'ેમ જ 'ેમની સ્થાનિનક પહેલને રાજ્યવ્યાપી અભિભયાન સાથે સાંકળવા માટેનો સે'ુ બન્યો હ'ો.

બાર્ડમેર અને જેોધપુરમાં 26 મી ફેબુ્રઆરી 'થા બીજી માચg નિવનિવધ નિવભાગોના ક્ષિજલ્લા સ્'રના વર્ડા 'થા કલેક્ટર સાથે બેઠકનંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ જેમાં અમે અમારા =ેત્રીય અનુભવોના

આધારે કેટલીક સામાન્ય માંગણીઓ રજૂ કરી હ'ી 'થા જોહેર યોજનાઓનો લાભ લોકો સુધી પહોંચાર્ડવા માટે કેટલાક મહત્વના નિનણ)યો લેવામાં આવ્યા હ'ા.

1. અમે સમગ્ર વષ) �રમિમયાન લાભો ન મેળવનારા પાલનહાર યોજનાના લાભાથી)ઓની યા�ી 'થા મંજૂરીની સ્થિસ્થનિ' નિવશે કોઈ જોણકારી

ન ધરાવ'ા અરજીક'ા)ઓની યા�ી સુપર' કરી હ'ી. સામાક્ષિજક ન્યાય અને સશસ્થિક્'કરણ કચેરીએ ક્ષિજલ્લા ક્ષિશ=ણ અમિધકારીની કચેરી (ર્ડીઇઇઓ) મારફ' જૂના લાભાથી)ઓની ખરાઈ

પૂરી કરવાની અને માચ) ના મધ્ય ભાગ સુધીમાં ચૂકવણી કરવાની ખા'રી આપી હ'ી. 'ેમણે જણાવ્યંુ હ'ંુ કે જુલાઈ 2015 બા� કરવામાં આવેલી 'મામ ઓનલાઇન અરજીઓ મંજૂર થઈ

ગઈ હ'ી પણ ભંર્ડોળના અભાવે ચૂકવણી નહો'ી થઈ શકી. ઓનલાઇન મંજૂરીની 'ારીખના આધારે વહેલી 'કે આ ચૂકવણી કરવામાં આવશે.

2. સિસંધરીના ચાવા ગામની હ�ની બહાર વસ'ા કાલબેક્ષિલયા પદિરવારોનો કેસ પણ રજૂ કરવામાં આવ્યો હ'ો. આ પદિરવારો વષો)થી ગામની હ�ની બહાર વસે છે પરં'ુ સામાક્ષિજક �બાણને કારણે 'ેઓ જમીન નથી મેળવી શક'ા

કે પો'ાના નામે અન્ય જોહેર યોજનાઓનો લાભ પણ નથી મેળવી શક'ા. સબદિર્ડનિવઝનલ મેક્ષિજસ્ટ્રેટ (એસર્ડીએમ) ને પદિરવારોને જમીનની ફાળવણી કરવા માટે ખાસ ક્ષિશક્ષિબરનંુ આયોજન

કરવા માટે જણાવવામાં આવ્યંુ છે, જેથી 'ેઓ ઈંદિ�રા આવાસ યોજના (આઇએવાય) અને અન્ય લાભો મેળવી શકે.

3. દિર્ડસ્ટ્રિસ્ટ્રક્ટ સaલાય ઓદિફસર (ર્ડીએસઓ) ને 'મામ પીર્ડીએસ ર્ડીલરોને 'ેમની �ુકાનો બહાર ખાદ્ય સુર=ા લાભાથી)ઓની,

લેમિમનેશન કરેલી યા�ી �શા) વવાની સૂચના આપ'ો આ�ેશ જોરી કરવાની 'ાકી� કરવામાં આવી હ'ી. યા�ી એક વખ' નક્કી થઈ જોય ત્યાર બા� �ીવાલ પર લેખન કરીને 'ે 1�ર્સિશં' કરવાની રહેશે. જ્યારે લોકો માક્ષિસક રેશન લેવા જ'ા હ'ા ત્યારે 'ેમને જોણ કરવામાં આવ'ી હ'ી કે

હવે 'ેઓ રેશન મેળવવાની યોગ્ય'ા ધરાવ'ા નથી. આવા સંખ્યાબંધ નિકસ્સાઓ સામે આવ્યા બા� ઉપરોક્' માંગણી રજૂ કરવામાં આવી હ'ી. નિનર્ટિ�ંષ્ટ 1નિQયાને અનુસરીને 'ેમણે એસર્ડીએમ સમ= અપીલ �ાખલ કરી પરં'ુ આ અંગે કોઈ કાય) વાહી ન થઈ. ગેરરીનિ'ના નિકસ્સાઓ પણ

મારી સામે આવ'ા હ'ા અને પીર્ડીએસ ઓપરેટરો લાભાથી)ઓની યા�ી અને મળવાપાત્ર લાભ અંગે સજો'ી) ગંૂચવણનો ગેરલાભ ઊઠાવી રહ્યા હ'ા. એવંુ નક્કી થયંુ કે એ મુજબની સૂચનાઓ પણ જોરી કરવામાં આવશે કે જેો કોઈ વ્યસ્થિક્' પેન્શન મેળવ'ી હોય અથવા 'ો એમજીનરેગામાં

કામના 100 દિ�વસ પૂરા કરે, 'ો 'ે આપમેળે જ ખાદ્ય સુર=ા લાભ મેળવવા માટે લાયક ગણાશે.

4. કાય�ા અનુસાર, નજરે જેોઈ શકાય 'ેવી અને એક હોય 'ેવી નિવકલાંગ'ાઓ માટેનાં 1માણપત્રો પીએચસી ખા'ે બનાવી શકાય છે.

જેો કે આમ થ'ંુ નથી. 'ેથી 'મામ પીએચસી ખા'ે નજરે ચઢી શકે 'ે રી'ે એવંુ 1�ર્સિશં' કરવામાં આવે કે, જેોઈ શકાય 'ેવી અને એક જ (સિસંગલ) નિવકલાંગ'ા માટેનંુ 1માણ પત્ર અહીં બનાવી શકાય છે. આ મુજબ માંગણી પણ રજૂ કરવામાં આવી હ'ી.

5. નિવલેજ હેલ્થ સેનિનટેશન એન્ર્ડ ન્યૂટ્ર ીશન કમિમટી ( વીએચએસ એનસી) ની 'ાત્કાક્ષિલક રચના કરવા માટે અને પદિરસ્થિસ્થનિ' અંગે

જોણ કરવા માટે નવો આ�ેશ કરવામાં આવશે. ભામાશા સ્વાસ્થ્ય પેન્શન યોજના માટે પસં� કરવામાં આવેલી આરોગ્ય સેવા પૂરી પાર્ડ'ી સંસ્થાઓની યા�ી એક વાર નક્કી થઈ ગયા બા�

�રેક ગ્રામ પંચાય'માં �શા) વવામાં આવશે. 6. નેશનલ ઈન્ફોર્ટિટંમેદિટક સેન્ટરને આ�ેશ જોરી કરવાની સૂચના આપવામાં આવી હ'ી કે ઇ-મિમત્રની

બહારની �ીવાલ પર સેવાઓના �ર 1�ર્સિશં' કરવા જેથી વ')માન સ્થિસ્થનિ'ની માફક લોકોને વધારાની રકમ ચૂકવવા માટે જણાવવામાં ન આવે.

--------------------- યાત્રા અંગે શ્રી ' વિનશ્ચિખલ ડે' નો દ્રવિWકોણ

ગરીબોના અમિધકાર 'થા લાભ અને નિવકાસના માળખામાં 'ેમની નિહસ્સે�ારી માટે આપણે વષો)થી લર્ડ' ચલાવી રહ્યાં છીએ. અમે એવંુ સવા| ગી વહીવટી માળખંુ ઈચ્છીએ છીએ, જેના થકી લોકો 'ેમને વહીવટી સેવા પૂરી પાર્ડવામાં આવે છે 'ે સુનિનભિl' કરી શકે. ઉત્તર�ામિયત્વનો 1શ્ન સામે

આવીને ઊભો છે. આપણી પાસે આરટીઆઇ અમિધનિનયમ છે, 'ેથી જોણકારી મેળવવા માટે આ કાય�ાનો ઉપયોગ કરી શકીએ છીએ પણ પદિરસ્થિસ્થનિ'ને બહે'ર કરવા માટે 'ેનો કે આરટીઆઇ

પંચનો ઉપયોગ થઈ શકે 'ેમ નથી.

હાલ, 19 (ઓગણીસ) રાજ્યો જોહેર સેવા બાંયધરી વ્યવસ્થા ( પબ્લિ\ક સર્વિવંસ ગેરન્ટી મિમકેનિનઝમ) ધરાવે છે. આ રાજ્યોએ વપરાશક'ા) ના માળખાંમાં વહીવટી વ્યવસ્થા લાગુ કરી છે.

ક્ષિસદિટઝન્સ ચાટ) ર 'ૈયાર કરવામાં આવ્યો છે, જેમાં જણાવ્યા 1માણે, અમે આ સેવાઓ પૂરી પાર્ડીશંુ અને જેો 'મને આ સેવા ન મળે, 'ો 'મારે આ સ્થળે ફદિરયા� કરવાની રહેશે અને 'મારી ફદિરયા�

પર ધ્યાન આપવાની જવાબ�ારી આ વ્યસ્થિક્'ની રહેશે.

વહીવટમાં સુધારો કરવાનો એક ઉપાય છે, '�રેકે- �રેક બાબ'ને ઓનલાઇન મૂકવી'. સરકારો નિવચારે છે કે સેવા પૂરી પાર્ડવાની કામગીરીને સરળ બનાવવા માટે ઓનલાઇન કામગીરીનો અમલ

કરીને 'ેઓ હરણફાળ ભરી રહ્યાં છે. બંને પદ્ધનિ'ઓ આધારભૂ' 1વાહો ધરાવે છે. કોઈ પણ 1કારના ઉત્તર�ામિયત્વ નિવના સરકારી સેવકો અત્યં' ઊંચા પગારભથ્થાં મેળવે છે. આ માળખામાં

જોહેર સેવા બાંયધરી ( પબ્લિ\ક સર્વિવંસ ગેરન્ટી) ઉમેરવામાં આવી છે. 'ેથી જેો મને રેશન ન મળે, 'ો હંુ ર્ડીએસઓને ફદિરયા� કરૂં છંુ. ર્ડીએસઓ 'પાસ કરે છે અને પછી મારૂં કામ થઈ ગયંુ હોવાનો મને

એસએમએસ મોકલે છે. આ સ્થિસ્થનિ'માં હંુ કંઈ કરી શક'ો નથી.

લોકોની ફદિરયા�ો સ્વયં- સ્પષ્ટીકૃ' હોય છે. 'ેને ચાટ) રમાં સામેલ કરી શકા'ી નથી. લોકોની ફદિરયા�ો એવી હોઈ શકે કે ક્ષિશ=ક શાળામાં નથી આવ'ા અને અમારાં બાળકોને નથી ભણાવ'ા. ચાટ) ર

મુજબ, જેો 'મારી પાસે રેશન કાર્ડ) ન હોય, 'ો 'મે અહીં ફદિરયા� કરી શકો છો. પણ, મારી ફદિરયા�ો 'ે વ્યાખ્યાના કાય) =ેત્ર હેઠળ સમાનિવષ્ટ નથી. મારી ફદિરયા� વ્યવસ્થાને મને 1નિ'નિQયા

આપવા માટે 1ેર'ી હોવી જેોઈએ.

લોક સુનાવણીઓ અને રૂબરૂ બેઠકો યોજવા પાછળનો મૂળ નિવચાર એ છે કે આવી કામગીરી લોકોને અમુક અંશે શસ્થિક્' પૂરી પારે્ડ છે. જેો હંુ મારી ક્ષિબલની સમસ્યા લઈને કોઈ અમિધકારી કે

કમ)ચારીને એકલો જઈને મળંુ, 'ો ક�ાચ 'ેમનો જવાબ હશે કે - કાં 'ો ક્ષિબલ ભરો અથવા પડ્યા રહો કે પછી 'ેઓ - મારી ફદિરયા� પર ધ્યાન આપવામાં આવ્યંુ છે - 'ેમ કહે'ો ઇમેઇલ મને

મોકલશે, પણ વાસ્'વમાં મારી ફદિરયા� પર કોઈ કાય) વાહી કરવામાં ન આવી હોય. 'ેની સામે, જોહેર સુનાવણીમાં જ્યારે 100 લોકો ક્ષિબલ અંગે ફદિરયા� કરે છે, ત્યારે અમિધકારી 'ર' જ શરમ

અનુભવે છે અને સમસ્યા �ૂર કરવાની ખા'રી આપે છે.

આ 'મામ રાજ્યોમાં ફદિરયા� નિનવારણ વ્યવસ્થા વેબ- આધાદિર' છે. જેો 'મે લેભિખ'માં ફદિરયા� કરો, 'ો પણ 'મને ઓનલાઇન જવાબ મળશે. 'ેઓ કહે છે કે, અમે 90 ટકા ફદિરયા�ો પર

કાય) વાહી કરી હ'ી અને 70 ટકા ફદિરયા�ોનંુ હકારાત્મક નિનવારણ આવ્યંુ હ'ંુ.

આ યાત્રામાં અમે સરકારના વેબ પોટ) લમાં 5,000 ફદિરયા�ો �ાખલ કરી હ'ી અને આ ફદિરયા�ો અંગે શંુ કાય) વાહી થઈ રહી છે 'ેના પર અમે નજર રાખી રહ્યા છીએ. આ ફદિરયા�ો પરની કાય) વાહી

પર નજર રાખવાની કામગીરી 1થમ વાર થઈ રહી છે. અગાઉ, 'ેમણે જે કહ્ય ું 'ે અંગે વાંધો ઊઠાવ્યો, ત્યારે અમારી પાસે ફક્' છૂટક નિનવે�નોના પુરાવા જ મોજૂ� હ'ા.સં�ભ) : ક્ષિસનિવલ સોસાયટી ન્યૂઝ, ફેબ્રુઆરી 2016, નવી દિ�લ્હી

રાજસ્થાનમાં સ્વાસ્થ્ય અં�ાજ- પત્ર અને આરોગ્ય સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'

બજેટ એનાક્ષિલક્ષિસસ રાજસ્થાન સેન્ટર (બીએઆરસી), 1યાસ (મિચત્તોર્ડ) અને જન સ્વાસ્થ્ય અભિભયાન, રાજસ્થાન દ્વારા સંયુક્'પણે ' રાજસ્થાનમાં સ્વાસ્થ્ય અં�ાજપત્ર અને આરોગ્ય સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'' એ નિવષય પર રાજ્ય ક=ાએ એક દિ�વસીય બેઠકનંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. આ કાય)

ક્ષિશક્ષિબર 29 મી માચ) , 2016 ના રોજ જયપુરના ઝાલણા ઇન્સ્ટીટુ્યશન એદિરયા, ઇન્સ્ટીટુ્યટ ઓફ કો- ઓપરેદિટવ મેનેજમેન્ટ (આઈસીએમ) ખા'ે યોજોઈ હ'ી. રાજસ્થાનના નિવનિવધ ક્ષિજલ્લાઓ

ખા'ેનાં સ્વૈસ્થિચ્છક સંગઠનોએ આ કાય) ક્ષિશક્ષિબરમાં ભાગ લીધો હ'ો. ઉન્નનિ'ના રસ્થિRમ સિસંઘ દ્વારા આ કાય) ક્ષિશક્ષિબરનો અહેવાલ અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

સામાન્યપણે લોકો સ્વાસ્થ્ય બજેટ (અં�ાજપત્ર) પર ધ્યાન નથી આપ'ાં 'ે મુદ્દા પર 1કાશ પાર્ડીને બીએઆરસીના શ્રી નેસર અહેમ� અને 1યાસના ર્ડો. નરેન્દ્ર ગુપ્તાએ કાય) ક્ષિશક્ષિબરનો ઉદે્દશ્ય સ્પષ્ટ

કયો) હ'ો. જે આધાર પર હેલ્થ બજેટ 'ૈયાર કરવામાં આવે છે અને જેના આધારે 'ેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે 'ે અંગેની માનિહ'ીના અભાવને કારણે સામાન્યપણે લોકો આરોગ્ય સંબંમિધ'

સેવાઓનો મુદ્દો નથી ઊઠાવ'ા. કાય) ક્ષિશક્ષિબરનો ઉદ્દેશ્ય 'ાલીમાથી)ઓને હેલ્થ બજેટ અંગે સમજૂ'ી આપવાનો હ'ો, જેથી 'ેઓ 'ેમના સંબંમિધ' કાય) =ેત્રોમાં હેલ્થ બજેટ નિવશે સમજોવી શકે. આ પાછળનો નિવચાર એ છે કે લોકોએ એ જોણકારી મેળવવી જેોઈએ કે 'ેમના નિવસ્'ારના

પીએચસી/સીએચસી/ ક્ષિજલ્લા હોસ્થિસ્પટલોને કેટલંુ બજેટ ફાળવવામાં આવે છે અને 'ેમાંથી કેટલંુ બજેટ વાસ્'વમાં વપરાય છે. કારણ કે જેો લોકો માનિહ'ગાર હશે, 'ો સરકારનંુ ઉત્તર�ામિયત્વ

વધશે.

ત્યારબા�, ર્ડો. ગુપ્તાએ બજેટ બનાવવાની 1નિQયા નિવશે સમજૂ'ી આપી હ'ી. હાલમાં બજેટ લોકોની જરૂદિરયા'ો અનુસાર 'ૈયાર કરવામાં આવ'ંુ નથી. ગ' બજેટ અને વાસ્'નિવક ખચ) ની જેોગવાઈઓમાં

અમુક ફેરફારો કરીને આ અં�ાજ પત્ર 'ૈયાર કરવામાં આવ'ંુ હોય છે. બજેટના બે ઘટકો હોય છે, આયોક્ષિજ' ખચ) અને ક્ષિબન- આયોક્ષિજ' ખચ) . ક્ષિબન- આયોક્ષિજ' ખચ) એટલે એવો ખચ) જેની

ફાળવણી અને ખચ) નિનભિl' હોય. જેમ કે સ્ટાફના પગાર, વીજળી, પાણી વગેરે જેવી સંસ્થાકીય સુનિવધાઓ પાછળ થ'ો ખચ) વગેરે. બીજો ખચ) ને આયોક્ષિજ' ખચ) કહે છે. જેમાં જોહેર યોજનાઓ,

કાય) Qમો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

ક્ષિબન- આયોક્ષિજ' ખચ) ની ફાળવણી અને ખચ) નિનભિl' થયેલો હોવાથી 'ે ખચ) માટે આયોજન કરવાની જરૂર રહે'ી નથી. જ્યારે આયોક્ષિજ' ખચ) આરોગ્ય સેવાઓની સ્થિસ્થનિ' સુધારવા માટેના અને

સુધારાઓ સાથેની સેવાઓ પૂરી પાર્ડવાના 1યત્નો પર આધાદિર' હોવો જેોઈએ. જેો કે, વાસ્'વમાં આમ થ'ંુ નથી.

ર્ડો. ગુપ્તાએ આગળ જણાવ્યંુ કે, અં�ાજ પત્ર 'થા 'ેના ખચ)માં જેોગવાઈઓ ઘર્ડવાની 1નિQયા પૂર'ી મજબૂ' નથી. ક્ષિબન- આયોક્ષિજ' ખચ) માટે મંજૂર કરવામાં આવેલી રકમ, 1થમ મિત્રમાક્ષિસક ગાળામાં

'મામ સ્'રોને ટ્ર ાન્સફર કરી �ેવા'ી હોય છે. જેો કે, આયોક્ષિજ' ખચ) ની રકમ ટ્ર ાન્સફર કરવામાં આવ'ી નથી. છ મનિહના બા� અં�ાજ પત્રની સમી=ા કરવામાં આવે છે અને ત્યાં સુધીમાં ક્ષિબન-

આયોક્ષિજ' ખચ) માટે ફાળવવામાં આવેલા અં�ાજ પત્રની 'ુલનામાં આયોક્ષિજ' અં�ાજ પત્રમાંથી ઓછો ખચ) થયો હોય છે. આવા સમયે અં�ાજ પત્રમાં ફેરફારો કરવામાં આવે છે. કાં 'ો આયોક્ષિજ' અં�ાજ પત્રની રકમ ઘટાર્ડી �ેવામાં આવે છે અથવા 'ો નવી યોજના અમલમાં મૂકીને 'ેની પાછળ

ખચ) કરવામાં આવે છે.

કાય) ક્ષિશક્ષિબરના મુખ્ય વક્'ા 1ોફેસર નિવજય શંકર વ્યાસના મ' અનુસાર, સરકારે આરોગ્ય, ક્ષિશ=ણ અને ખાદ્ય સુર=ા - આ ત્રણ મુખ્ય નિવષયને ધ્યાનમાં રાખીને અં�ાજ પત્ર 'ૈયાર કરવંુ

જેોઈએ. જેો આ ત્રણ =ેત્રોમાં બહે'ર સેવા પૂરી પાર્ડવામાં આવશે 'ો �ેશમાં માનવ સંસાધનનો નિવકાસ થશે. આ મુદ્દો સ્પષ્ટ કરવા માટે 'ેમણે ચીનનંુ ઉ�ાહરણ ટાંક્યું હ'ંુ. ચીને આ ત્રણ =ેત્રોને અત્યં' મહત્વ આaયંુ છે. પદિરણામે, 'ે �ેશના માનવ સંસાધને નોંધપાત્ર નિવકાસ સાધ્યો છે અને 'ેના કારણે નિવકાસ આંકે પણ 1ગનિ' સાધી છે. આપણા �ેશનો નિવકાસ આંક Qમશઃ વધી રહ્યો છે પણ માનવ સંસાધન =ેત્રે કોઈ 1મિગ' થઈ નથી. જેો માનવ સંસાધનનો ઉપયોગ અને નિવકાસ નહીં થાય,

'ો બજેટની જેોગવાઈઓનો અમલ નહીં થાય. આરોગ્ય અને ક્ષિશ=ણના =ેત્રમાં હાલ આ જ સ્થિસ્થનિ' ઉદ્ભવી છે. અં�ાજ પત્રમાં આયોક્ષિજ' ખચ) માટેની જેોગવાઈઓ ઘર્ડવામાં આવી છે, પરં'ુ માનવ

સંસાધનની અછ' અને અસમાન વહંેચણીને કારણે વાસ્'નિવક ખચ) ઊઠાવી શકા'ો નથી. 1ોફેસર વ્યાસે ઉમેયુ| હ'ંુ કે બજેટનો નિનભિl' ઉદ્દેશ્ય નક્કી નથી કરવામાં આવ'ો અને 'ેથી જ પદિરણામ

પણ નિનભિl' કરવામાં નથી આવ'ંુ. બજેટ ઉદ્દેશ્ય સભર છે અને 'ેનંુ પદિરણામ એ આધાર પર નક્કી કરવામાં આવ્યંુ છે કે જેના થકી 'ેની સમી=ા થઈ શકે - આ બાબ'ોની ખા'રી કરવા માટે સરકાર પર �બાણ લાવવાનંુ 'ેમણે સૂચન કયુ| હ'ંુ.

વળી 1ોફેસર વ્યાસે સહભાગીઓનંુ એ હકીક' 'રફ ધ્યાન �ોયુ| હ'ંુ કે જીર્ડીપીના ત્રણ ટકા જેટલી રકમ આરોગ્ય સેવાઓ પાછળ ખચા) વી જેોઈએ, જ્યારે વાસ્'વમાં ફક્' એક ટકા જેટલી રકમ જ

ખચ)વામાં આવે છે. સામાન્ય ક=ાએ આરોગ્ય અને ક્ષિશ=ણ સેવાઓ પૂરી પાર્ડવાનંુ સ્'ર ઘણંુ જ નબળંુ છે. માનવબળની અછ' અને માનવ સંસાધનોની અસમાન વહંેચણી આ પાછળનાં મુખ્ય

જવાબ�ાર પદિરબળો છે. એવી �લીલ કરવામાં આવે છે કે માનવ બળની અછ' હોય 'ેવી સ્થિસ્થનિ'માં સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'માં સુધારો લાવી શકાય નહીં. આમ, બજેટ 'ૈયાર કર'ી વખ'ે લોકોની જરૂદિરયા'ોને ધ્યાનમાં રાખવી જરૂરી છે અને આ કામગીરી ગ્રામીણ સ્'રની સમિમનિ'ઓ સનિQય થાય

અને ગ્રામ પંચાય'ો દ્વારા બજેટ ( અં�ાજ પત્ર) 'ૈયાર કરવામાં આવે 'ો જ શક્ય બનશે.

સરકાર આરોગ્ય સેવાના ખાનગીકરણ પર વધુ ધ્યાન આપી રહી છે. સરકારી સેવા સંસ્થાઓ ખાનગી કંપનીઓને સોંપવામાં આવી રહી છે, જેનો જન સ્વાસ્થ્ય અભિભયાન દ્વારા નિવરોધ કરવામાં

આવી રહ્યો છે. એનએસએસઓ (2014) ના 73 મા રાઉન્ર્ડ દિરપોટ) અનુસાર, સરેરાશ પદિરવારે સરકારી હોસ્થિસ્પટલોમાં સારવાર માટે રૂ. 6120 ખચ)વા પરે્ડ છે, જ્યારે ખાનગી હોસ્થિસ્પટલોમાં સારવાર પાછળ રૂ. 26,114 નો ખચ) કરવો પરે્ડ છે.

એનએસએસઓના અભ્યાસના આધાર માલૂમ થયંુ હ'ંુ કે ગંભીર ન હોય 'ેવી ક્ષિબમારી ધરાવ'ા આશરે 79 ટકા ��ી)ઓ અને ગંભીર ક્ષિબમારી ધરાવ'ા આશરે 60 ટકા ��ી)ઓ સારવાર માટે ખાનગી હોસ્થિસ્પટલોમાં જોય છે. ખાનગી હોસ્થિસ્પટલો અગાઉથી જ બોજ હેઠળ છે. અભ્યાસના આધારે એ પણ સ્પષ્ટ થયંુ હ'ંુ કે, જ્યાં જોહેર સેવાઓની સ્થિસ્થનિ' મજબૂ' હોય, ત્યાં ખાનગી =ેત્ર

પણ મજબૂ' સ્થિસ્થનિ' ધરાવે છે. પછા' 'થા અં'દિરયાળ નિવસ્'ારોમાં જોહેર સેવાઓ પૂણ)પણે નિવકક્ષિસ' નથી અને 'ેથી આવા નિવસ્'ારોમાં ખાનગી કંપનીઓનો 1વેશ મયા) દિ�' છે.

ત્યારબા�, બીએઆરસીના નિવવેક મિમશ્રાએ છેલ્લા ચાર વષ) ના (2012-13 થી 2015-16 સુધીના) અં�ાજ પત્ર અને ખચ) નંુ 'થા વષ) 2016-17 ના અં�ાક્ષિજ' બજેટનંુ સમાવેશક નિવશે્લષણ

રજૂ કયુ| હ'ંુ. આ નિવશે્લષણના મુખ્ય મુદ્દાઓ નીચે 1માણે છેઃ1. �ર વષg બજેટમા ં 'ુલનાત્મક વધારો �શા) વવામા ં આવ્યો છે. જેો કે, વધ'ા ફુગાવાની

સરખામણીમાં આ વધારો ઘણો ઓછો છે.2. બજેટમાં જેોગવાઈઓ ઘર્ડવામાં આવી છે પરં'ુ વાસ્'નિવક ખચ) નીચો છે.3. કયા ક્ષિજલ્લા કે 1�ેશ પાછળ કેટલી રકમ ખચ) વામાં આવશે 'ે નક્કી કરવામાં આવ્યંુ નથી.

બજેટને જરૂદિરયા' 1માણે 'ૈયાર કરવામાં આવ્યંુ નથી.4. બજેટની આશરે 40-50 ટકા રકમ નાણાંકીય વષ) ના છેલ્લા મિત્રમાક્ષિસક ગાળામાં વાપરવામાં

આવી છે.5. બાળક અને મા'ાના આરોગ્ય પર નિવશેષ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. ટીબી, મેલેદિરયા

અટકાવવાના ર્ડોટ્સ કાય) Qમ પર ઓછંુ ધ્યાન આપવામાં આવ્યંુ છે.6. ક્ષિબમારીના ઉપચારક પાસાં પર નિવશેષ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. ક્ષિબમારી ન થાય 'ે માટેના

પાસા પર ઓછંુ ધ્યાન આપવામાં આવ્યંુ છે.7. બજેટમાં જોહેર યોજનાઓમાં કોઈ ઘટાર્ડો નથી કરવામાં આવ્યો. 'ેમ છ'ાં, યોજનાઓની

અસરકારક'ા ઓછી કરી �ેવામાં આવી રહી છે.

ઉપરાં' 'ેમણે રાજસ્થાનના - ભર'પુર, બાર્ડમેર, જુન્જનુ અને મિચત્તોર્ડ - આ ચાર ક્ષિજલ્લાઓમાં ક્ષિજલ્લા સ્'રેથી ઉપ- કેન્દ્ર સ્'રે આરોગ્ય સેવાઓ પરના બજેટ (2012-13 થી 2015-16) અને ખચ)ના અભ્યાસ પરનો સમાવેશક અહેવાલ રજૂ કયો) હ'ો. આ ચાર ક્ષિજલ્લાઓમાંથી અન્ય ત્રણ

ક્ષિજલ્લાઓનો અભ્યાસ હજી સંકક્ષિલ' કરવો બાકી હોવાથી જુન્જનુ ક્ષિજલ્લાનો અભ્યાસ રજૂ કરવામાં આવ્યો હ'ો. અભ્યાસમાં �શા) વાયંુ હ'ંુ કે �રેક સ્'રે બજેટની ફાળવણીમાં ઘણી અસમાન'ા જેોવા

મળી હ'ી. ક્યાંક બજેટની ફાળવણી ઘણી વધારે હ'ી, 'ો ક્યાંક ઘણી જ ઓછી હ'ી. વળી, બજેટની ફાળવણી માટેનો કોઈ આધાર નહો'ો. બજેટની ફાળવણીમાં રહેલી આ અસમાન'ા

સીએચસીથી લઈને ઉપ- કેન્દ્ર સુધી 1વ'g છે. આરોગ્ય સેવાઓનંુ સ્પષ્ટ મિચત્ર મેળવવા માટે ચાર ક્ષિજલ્લાની હોસ્થિસ્પટલો, આઠ સીએચસી, 16 પીએચસી અને 32 ઉપ- કેન્દ્રોનો સવg હાથ ધરવામાં આવ્યો હ'ો. આ સેવા કેન્દ્રો હેઠળ સારવાર

લઈ રહેલા આશર ે 500 ��ી)ઓની મુલાકા' લઈને આરોગ્ય સંબંમિધ' સેવાઓ નિવશે 'ેમનો અભિભ1ાય મેળવવામાં આવ્યો હ'ો. સવgના આધારે માલૂમ પડ્યું હ'ંુ કે લગભગ 'મામ સેવા

કેન્દ્રોમાં �ાક્'રી ઉપકરણો ( મેદિર્ડકલ ઇસ્થિક્વપમેન્ટ્સ), માનવબળ, સ્પેશ્યાક્ષિલસ્ટ (નિનષ્ણા'ો) અને નિનઃશુલ્ક �વાઓની ભારે 'ંગી 1વ') 'ી હ'ી.

1યાસ (મિચત્તોર્ડ) નાં છાયા પચૌલીએ 1'ાપગઢ ક્ષિજલ્લાનાં 21 ગામોમાં 1યાસ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવેલા અભ્યાસનો સંક્ષિ=પ્ત અહેવાલ રજૂ કયો) હ'ો. આ અભ્યાસનો સાર એ છે કે 1યાસ દ્વારા કરવામાં આવેલા 1યત્નોને પગલે, ખાસ કરીને નિવલેજ હેલ્થ સેનિનટેશન એન્ર્ડ ન્યુદિટ્ર શન કમિમદિટ

( વીએચએસએનસી - ગ્રામીણ આરોગ્ય સ્વચ્છ'ા અને પોષણ સમિમનિ'ઓ) કાય) ર' થઈ 'ેને પગલે આ 1�ેશમાં આરોગ્ય સેવાઓની સ્થિસ્થનિ'માં ઘણો જ સુધારો થયો છે. આ અભ્યાસ સમુ�ાયનાં લોકો સાથે મળીને હાથ ધરવામાં આવેલી ફોકસ ગૂ્રપ દિર્ડસ્કશન્સ ( જૂથ ચચા)ઓ) પર આધાદિર' હ'ો.

કાય� જિશજિબરના અંતે નક્કી થયેલી કાય� સૂન્દિર્ચ1) વીએચએસએનસી કાય) ર' કરવી 'થા 'ેનંુ સશસ્થિક્'કરણ કરવંુ, જેથી ધરા'લ સ્'રે ફેરફારો કરી

શકાય. જરૂદિરયા' આધાદિર' વાર્ષિષંક આયોજન 'ૈયાર કરવંુ જેોઈએ અને આ આયોજન ગ્રામ પંચાય' મારફ' આરોગ્ય નિવભાગને પહોંચાર્ડવંુ જેોઈએ.

2) ભામાશા સ્વાસ્થ્ય વીમા યોજનાના અમલીકરણને લગ'ા અનુભવો પર ધ્યાન આપવંુ જેોઈએ. આ યોજના નિવશે લોકોમાં ઓછી જોગૃનિ' 1વ'g છે.

3) રાજ્ય સરકાર સમ= માંગણી પત્ર રજૂ કરવો જેોઈએ. આ પત્રમાં રાજ્યમાં આરોગ્ય સંબંમિધ' સેવાઓ સુધારવા માટેની માંગણી સામેલ હોવી જેોઈએ. 1યાસે (મિચત્તોર્ડ) મુસદ્દો ( ર્ડ્ર ાફ્ટ નોટ)

'ૈયાર કરવાની, જોહેર આરોગ્ય =ેત્ર ે કામગીરી કરી રહેલાં 'મામ સંગઠનોને 'ે મુસદ્દો પહોંચાર્ડવાની, સૂચનોને એકમિત્ર' કરવાની અને આખરી રૂપરેખા સરકારને સુપર' કરવાની

1નિQયા અંગે નિનણ)ય લેવાની જવાબ�ારી સ્વીકારી છે.

સાં1' 1વાહ ગુજરા' સરકારના કમિમશનરશ્રી આરોગ્ય, 'બીબી સેવાઓ અને 'બીબી ક્ષિશ=ણની કચેરી

( આરોગ્ય નિવભાગ) દ્વારા 21.1.2016 ના રોજ નિવકલાંગ'ા 1માણપત્રો આપવા માટેની ક્ષિશક્ષિબર અંગે એક પદિરપત્ર બહાર પાર્ડવામાં આવ્યો હ'ો. આ પદિરપત્રનો ઉદે્દશ નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓની 'પાસ કરીને 1માણપત્રો આપવા માટે ક્ષિશક્ષિબરોનંુ આયોજન �રેક ક્ષિજલ્લામાં 'ાલુકા ક=ાએ કરવાનો

છે. પરં'ુ આવી ક્ષિશક્ષિબરોમાં નિવકલાંગ લોકોની સંખ્યા ખૂબ જ ઓછી હોય છે અને ક્ષિશક્ષિબર સુધી પહોંચવાની પણ મુશ્કેલીઓ 'ેઓને પરે્ડ છે. ક્ષિશક્ષિબર �રર્મ્સયાન વધુ 1માણપત્રો આપવામાં આવે

( નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓની ઓળખ કેવી રી'ે કરવી 'ે અંગેની 'ાલીમ), ક્ષિશક્ષિબરના સ્થળ પર 'મામ વ્યવસ્થા, લાભાથી)ઓને ક્ષિશક્ષિબર સુધી લાવવા માટે વાહન વ્યવસ્થા, સાંભળી નથી શક્'ા 'ેવા

વ્યસ્થિક્'ઓ માટે ઓદિર્ડયોલોક્ષિજસ્ટની વ્યવસ્થા કરવા અંગેનો છેે. ( મૂળ પદિરપત્રની નકલ અહીં આપવામાં આવી છે.)

'ઉન્નનિ'' દ્વારા ' યુરોપીય સંઘ' ની સહાયથી અમલેી 1ોજેક્ટ ' જોહેર યોજનાઓની માનિહ'ી લોકો સુધી પહોંચાર્ડવી' અં'ગ) ' નિવજયનગર અને પોક્ષિશનામાં નિવકલાંગ'ા 1માણપત્ર માટેની ક્ષિશક્ષિબરનંુ સંચાલન 'ઉન્નનિ'' દ્વારા કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. જેનો અહેવાલ અહીં રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

વિવકલાંગ પ્રમાણપત્ર જિશજિબર, તા. 5 ફેબ્રુઆરી, 2016, સી.એર્ચ.સી., વિવજયનગર'ા. 5 ફેબ્રુઆરી 2016 ના રોજ સામૂનિહક આરોગ્ય કેન્દ્ર (સી.એચ.સી.) નિવજયનગર ખા'ે ર્ડો. એસ. એમ. ચૌહાણ (ટી.અચ.ઓ.), સી.એચ.સી. 'થા પી.એચ.સી. દ્વારા 'ાલુકા સ્'રના

નિવકલાંગ'ા 1માણપત્ર ક્ષિશક્ષિબરનંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. આ ક્ષિશક્ષિબરમાં 'ાલુકા હેલ્થ ઓદિફસરશ્રી, મામલ'�ારશ્રી, સમાજસુર=ા નિવભાગ, હિહંમ'નગર, સામૂનિહક આરોગ્ય કેન્દ્રનો 'મામ સ્ટાફ, 'ાલુકા હેલ્થનો 'મામ સ્ટાફ, સરસવ, કોર્ડીયાવાર્ડા, આં'રસુબા અન ે મિચઠોર્ડા પી.એચ.સી. નો 'મામ સ્ટાફ, આશા વક) ર બહેનો હાજર રહ્યા હ'ા. આ ક્ષિશક્ષિબરમાં સરકારી

કમ)ચારીઓની સાથે ઉન્નનિ'ના 6 કાય) કરો અને 12 નાગદિરક આગેવાનો હાજર રહ્યા હ'ા.

ક્ષિશક્ષિબરનો 1ચાર- 1સાર નિવજનગરના આશા કાય) ક'ા)ઓ, આંગણવાર્ડી કાય) કરો અને 'ેમના સ્ટાફ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હ'ો. ક્ષિશક્ષિબરમાં આંખની 'પાસ, કાનની 'પાસ, માનક્ષિસક 'પાસ, હાથપગની

'પાસ અને 'બીબી 1માણ પત્ર કાઢી આપનાર ર્ડોક્ટરો 'થા બસ પાસ ઈશ્યુ કરવા માટે સમાજ સુર=ા નિવભાગના અમિધકારીઓ હાજર રહ્યા હ'ા. આ ક્ષિશક્ષિબરમાં કુલ 568 જેટલા નિવકલાંગ

ભાઈ- બહેનોનંુ રક્ષિજસ્ટ્રેશન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ. ક્ષિશક્ષિબરના સ્થળ પર નિવકલગાં'ા અંગેના કુલ 233 1માણ પત્ર આપવામાં આવ્યા હ'ા અને 9 નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓને બસ પાસ આપવામાં આવ્યા

હ'ા. 72 વ્યસ્થિક્'ઓને ઓદિર્ડયામેટ્ર ી 'પાસ માટે હિહંમ'નગર રીફર કરવામાં આવ્યા હ'ા. ઓદિર્ડયોમેટ્ર ી માટે નિવજયનગરથી હિહંમ'નગર, ક્ષિસનિવલ હોસ્થિસ્પટલ ખા'ે મનિહનાના બીજો અને ચોથા

બુધવારે 'પાસની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. ક્ષિશક્ષિબર �રર્મ્સયાન ફક્' 25 વ્યસ્થિક્'ઓ જ 'પાસ

માટે 'ૈયાર થઈ હ'ી અને 'ેમને હિહંમ'નગર લઈ જવાની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હ'ી અને 'ેમાંથી 4 વ્યસ્થિક્'ઓને નિવકલાંગ'ા 1માણપત્ર આપવામાં આવ્યા હ'ા.

નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓની ઓળખ કરવા, ક્ષિશક્ષિબર સુધી લાવવા અને લઈ જવા માટે 17 ગાર્ડીઓની વ્યવસ્થા સામૂનિહક આરોગ્ય કેન્દ્ર 'થા પી.એચ.સી. દ્વારા કરવામાં આવી હ'ી. જેમાં 7 વાહનો સરકારી નિવભાગના 'થા 10 વાહનો ભારે્ડથી કરવામાં આવ્યા હ'ા. ચા- નાસ્'ાની વ્યવસ્થા ઉપરાં', નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓને બેઠક માટેની વ્યવસ્થા પણ કરવામાં આવી હ'ી. આ બધી વ્યવસ્થા ર્ડો.

એમ. એમ. ચૌહાણ (ટી.એચ.ઓ.), નિવજયનગર દ્વારા કરવામાં આવી હ'ી.

વિવકલાંગ પ્રમાણપત્ર અને વિવકલાંગ વ્યસ્થિ(તઓના આધાર કાડ� અંગેની જિશજિબર, તા. 18 માર્ચ� , 2016, સી.એર્ચ.સી., પોજિશના'ા. 18 માચ) , 2016 ના રોજ સામૂનિહક આરોગ્ય કેન્દ્ર (સી.એચ.સી.) પોક્ષિશના ખા'ે નિવકલાંગ'ા

1માણપત્ર અને આધાર કાર્ડ) માટે ક્ષિશક્ષિબરનંુ આયોજન કરવામાં આવ્યંુ હ'ંુ.

ક્ષિશક્ષિબરની માનિહ'ીનો 1ચાર- 1સાર નાગદિરક આગેવાનો અને ઉન્નનિ'ના કાય) કરો દ્વારા 'ાલુકાના 59 ગામોમાં માનિહ'ી વાહન દ્વારા ગામના બધા જ ફક્ષિળયામાં કરવામાં આવ્યા હ'ો. માનિહ'ી વાહન માટે

એક જીપની સજોવવામાં આવી હ'ી. જેમાં પોસ્ટર, બેનરો અને લાઉર્ડ સ્પીકરની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હ'ી. ગામની મુલાકા'ો વખ'ે નિવકલાંગ'ાના 1માણ પત્ર અને આધાર કાર્ડ) માટે

પુરાવાઓના 1કાર, ક્ષિશક્ષિબરની 'ારીખ અને સ્થળ નિવશેની માનિહ'ીનો 1સાર ફક્ષિળયા બેઠક, ચોપાનિનયા, જોહેર જગ્યા જેવી કે બસ સ્ટેન્ર્ડ, સૂ્કલ, આંગણવાર્ડી, પંચાય' વગેરેમાં પોસ્ટર

ચોટાંર્ડીને કરવામાં આવ્યો હ'ો. ગ્રામસ્'રે નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓ માટે વાહનની વ્યવસ્થા પી.એચ.સી. દ્વારા કરવામાં આવી હ'ી. જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં ખાનગી ભાર્ડાના વાહનોની વ્યવસ્થા પણ

સી.એચ.સી. દ્વારા કરવામાં આવી હ'ી. ક્ષિશક્ષિબરમાં ર્ડોક્ટરોની ટીમને ક્ષિજલ્લા હોસ્થિસ્પટલ, હિહંમ'નગર ખા'ેથી બોલાવવામાં આવી હ'ી.

મામલ'�ાર કચેરી, પોક્ષિશના દ્વારા આધાર કાર્ડ) માટે બે કીટની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હ'ી. ક્ષિશક્ષિબરમાં કુલ 249 નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓની નોંધણી કરવામાં આવી હ'ી, જેમાંથી 120 વ્યસ્થિક્'ઓને 1માણપત્ર આપવામાં આવ્યા હ'ા. 46 નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓ ખાસ કરીને દૃનિષ્ટહીન

અને શારીદિરક અંપગ'ા ધરાવ'ા લોકોને ક્ષિશક્ષિબરમાં આધાર કાર્ડ) કાઢી આપવામાં આવ્યા હ'ા. �નિષ્ટહીન વ્યસ્થિક્'ઓની આંખની કીકીના 'થા જે વ્યસ્થિક્'ઓને હાથ અથવા પગ અથવા અંગૂઠા

નથી 'ેવી નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓના ફોટાઓ લેવામા ં મુશ્કેલી પર્ડી હ'ી. આધાર કાર્ડ) માં નિવકલાંગ'ાના 1કાર ફોટો લે'ી વખ'ે �શા) વવા પરે્ડ, પરં'ુ આધાર કાર્ડ) માટેના કમ)ચારીઓને

'ેની પરમીશન હો'ી નથી. 'ેને કારણે આધાર કાર્ડ) માટેના સુપરવાઈઝરને મામલ'�ારશ્રી પોક્ષિશના અને 1ાં' અમિધકારીશ્રી, ખેર્ડબ્રહ્માના ખાસ સહયોગથી આ સમસ્યા માટે બોલાવવા

પડ્યા હ'ા અને નિવકલાંગ વ્યસ્થિક્'ઓને 'ે જ દિ�વસે આધાર કાર્ડ) કરી આપવામાં આવ્યા હ'ા. સાંભળી શસ્થિક્' ન હોય 'ેવી સા' વ્યસ્થિક્'ઓને ઓદિર્ડયોમેટ્ર ી ટેસ્ટ માટે 'ાલુકા સ્'રે સાધનો ન

હોવાને કારણે ક્ષિજલ્લા હોસ્થિસ્પટલ ખા'ે રીફર કરવામાં આવ્યા હ'ા. આ ક્ષિશક્ષિબરની 'મામ વ્યવસ્થા ટીએચઓ, ખેર્ડબ્રહ્મા, ર્ડો. વી. એસ. ગઢવી (ટીએચઓ, પોક્ષિશના) અને આરોગ્ય નિવભાગના 'મામ સ્ટાફ દ્વારા કરવામાં આવી હ'ી.

મામલતદાર કરે્ચરી, પોજિશના દ્વારા વ્યાજબી ભાવની દુકાનદારોએ કરવાની થતી કામગીરી અંગે સૂર્ચના બાબતનો બહાર પાડેલો પરિરપત્ર

મામલ'�ાર કચેરી, પોશીના 'ા. 1-1-2016નિવષયઃ- વ્યાજબી ભાવની �ુકાન�ારોએ કરવાની થ'ી કામગીરી અંગે સૂચના બાબ'

પદિરપત્રઃ-

આથી અતે્રના પોશીના 'ાલુકામાં આવેલ સરકાર માન્ય, પંદિર્ડ' દિ�ન �યાળ ગ્રાહક ભંર્ડાર, વ્યાજબી ભાવની �ુકાનના સંચાલકશ્રી/ પરવાને�ારશ્રીઓને જણાવવાનંુ કે, આપશ્રીની �ુકાન સાથે જેોર્ડાયેલા

રેશનધારકોને સરકારશ્રી 'રફથી આવશ્યક ચીજવસ્'ુઓનંુ નિવ'રણ કરવામાં આપશ્રીને મે. ક્લેક્ટર સાહેબ, સાબરકાંઠા જીલ્લા હિહંમ'નગર 'રફથી છુટક નિવQે'ા 'રીકે પરવાનો/ અમિધકાર પત્ર

આપવામાં આવેલ છે. અમારી જોણમાં આવ્યા મુજબ સરકારશ્રીની હાલના નીનિ' નિનયમ મુજબની નિવ'રણ વ્યવસ્થા અને રેક) ર્ડ નિનભાવણી પરવાને�ારશ્રીએ સુવ્યવસ્થિસ્થ' રી'ે નિનભાવવાના હોય છે. જે

પરવાનાની અને અમિધકારપત્રની સૂચના મુજબ મોટાભાગના પરવાને�ારશ્રીઓ 'રફથી નિનભાવણી કરવામાં આવ'ી ન હોવાનંુ અમારા ધ્યાન ઉપર આવેલ છે. જેથી સ�ર પદિરપત્રમાં નીચે જણાવ્યા મુજબની આપેલ સૂચનાઓ વંચાણમાં લઈ અંગ' ધ્યાન આપી આપની વ્યાજબી ભાવની �ુકાને નિવ'રણ વ્યવસ્થા અને રેકર્ડ) નિનભાવવા સૂચના આપવામાં આવે છે. પદિરપત્રનો અમલ ચાલુ માસથી કરવાનો રહેશે. જેો 'ેમ કરવામાં કસુર થયેથી આપશ્રીની સામે

પરવાના/ અમિધકારપત્ર અને આપલે સુચનાનો અના�ર સમજી આપશ્રીને વ્યાજબી ભાવની �ુકાન ચલાવવામાં કોઈ રસ નથી, 'ેમ માની પરવાનો ર� કરવા આગળની કાય) વાહી કરવામાં આવશે.

જેની સખ્' નોંધ લેશો. (1) વ્યાજબી �ુકાન�ાર ે પરવાના 'થા અમિધકારપત્રમા ં આપેલ સુચના મુજબ આવશ્યક

ચીજવસ્'ુઓના આવક- જોવક અંગે (1) સ્ટોકપત્ર (2) વેચાણ પત્રક (3) બીલ બુક (4) માંગણી પત્રક (5) માક્ષિસક જથ્થાની આવક- જોવક અંગેના પત્રકની ફાઈલ (6) વીઝીટ બુક

(7) ફદિરયા� બુક (8) ફદિરયા� પેટી નિનભાવવાની રહેશે. (2) વ્યાજબી ભાવની �ુકાને નિનભાવવાના થ'ા બીલ બુકમાં પરવાને�ારશ્રીનું નામ/સરનામંુ

પરવાના નંબર/ અમિધકાર પત્ર નંબર/ બીલ નંબર/'ારીખ/ કાર્ડ) નો 1કાર/ કાર્ડ) ધારકશ્રીનું નામ સનિહ'ની 'મામ નિવગ'ો સાથે બીલ બુક નિનભવવાની રહેશે.

(3) વ્યાજબી ભાવની �ુકાને નિનભાવેલ આ.ચી. વસ્'ુની આવક- જોવક અંગે સ્ટોક પત્રક 'થા વેચાણ પત્રકમાં અંગે્રજી માસમાં આવ'ા દિ�વસો મુજબ 'ારીખવાર રેક) ર્ડ લખવાનંુ રહેશે.

( મેન્યુઅલી 'થા કોર્મ્સયુટર રાઈઝ).(4) હાલમા ં 'ાલુકાની 'મામ વ્યાજબી ભાવની �ુકાનો સરકારશ્રીની સૂચના મુજબ ઈ-

એફ.પી. એસ 'રીકે જેોર્ડવામાં આવેલ છે, જેથી કાર્ડ) ધારકોનો અથવા 'ેઓના કુટંુબના સભ્યનો થર્મ્સબ ઈર્મ્સ1ેસન ( અંગૂઠાની છાપ) લઈ જ જથ્થાનંુ નિવ'રણ કરવાનંુ રહેશે. થર્મ્સબ ઈર્મ્સ1ેસન વગર જથ્થો ઈસ્યુ કરવાનો રહેશે નહિહ ં અને જથ્થાની બીલ/ રસી�ની એક નકલ જથ્થો લેનારને

આપવાનો રહેશે અને બીજો નકલ �ુકાન�ારે 'ેઓની પાસે 'ારીખવાર ફાઈલ બનાવી વ્યવસ્થિસ્થ' રી'ે માસવાર રાખવાની રહેશે.

(5) બાયોમેટ્ર ીક કરનાર કાર્ડ) ધારક હાજરમાં નથી અને 'ેઓના કુટંુબના કોઈપણ સભ્ય થર્મ્સબ ઈર્મ્સ1ેશન આપવામાં આવી ન હોય 'ેવા નિકસ્સામાં અલગથી રજીસ્ટર નિનભાવી 'ેમાં નોંધ કરવાની રહેશે. (ઈ.-એફ.પી.એસ. ઓનલાઈન ઓપન કેટેગરી નિવ'રણ કરેલ જથ્થાનંુ રજીસ્ટર

'થા રસી�/બીલ) ફાઈલ માસવાર રાખવાની રહેશે. (6) વ્યાજબી ભાવની �ુકાન અંગે કાર્ડ) ધારકો 'થા નાગદિરકો વાંચી શકે અને જેોઈ શકે 'ે રી'ે

સરકારશ્રી 'રફથી નક્કી (લોગો) સહી' " પંદિર્ડ' દિ�ન�યાળ ગ્રાહક ભંર્ડાર વ્યાજબી ભાવની �ુકાન" નંુ નામ પરવાના નંબર/ અમિધકાર પત્ર નંબર, પરવાને�ારશ્રીનંુ નામ 'થા ફળીયા સહી'નંુ

વ્યાજબીભાવની �ુકાનનંુ સ્થળ સહી' અદ્ય'ન પેન્ટીંગ કરેલુ બોર્ડ) નિનભાવવાનંુ રહેશે. (7) વ્યાજબી ભાવની �ુકાને કાર્ડ) ધારકો 'થા નાગદિરકો વાંચી શકે અને જેોઈ શકે 'ે રી'ે

સરકારશ્રી 'રફથી નક્કી થયેલ યોજનાવાર અનાજ/ કેરોસનીના જથ્થાના 1માણ, આવક-જોવક બંધ જથ્થો 'થા યોજનાવાર કાર્ડ) સંખ્યા/ જન સંખ્યા 'ારીખ/ વાર 'થા વ્યાજબી ભાવની �ુકાન

ખોલવાનો સમય 'થા રજોનો દિ�વસ સનિહ'ની 'મામ નિવગ'ો �શા) વ'ંુ પેન્ટીંગ કરલંુ બોર્ડ) નિનભાવવાનંુ રહેશે.

(8) બી.પી. એલ 'થા અંત્યો�ય યોજનાના કાર્ડ) ધારકોની યા�ી કાર્ડ) ધારકો થ'ા નાગદિરકો વાંચી શકે અને જેોઈ શકે 'ે રી'ે 1�ર્સિશં' કરવાની રહેશે.

(9) �ર માસે આવક થ'ા અનાજના જથ્થાના નમુના માટે aલાસ્ટીકની ર્ડબ્બીઓનો નિનભાવ 1�ર્સિશં' કરવાની રહેશે.

(10) અનાજનો જથ્થો યોજના વગર ગોઠવવાનો રહેશે અને �ુકાનમાં સ્વચ્છ'ા જોળવવાની રહેશે.(11) ગ્રાર્મ્સય પુરવઠા સલાહકાર સમિમ'ીના સભ્યો ખુબ જ લાંબા સમયથી છે જે પૈકી અમુક સભ્યો

મૃત્યુ પાર્મ્સયા હોવાનંુ અમારી ધ્યાન પર આવેલંુ છે. ચાલુ માસથી નવી સમિમનિ'ના સભ્યોની નિનમણંુક કરવા અંગે માનિહ'ી મોકલી આપવાની રહેશે અને �ર માસે નિનયમિમ'પણે બેઠક બોલાવી કાય) વાહી નોંધની નકલ 'ાલુકા કચેરીએ રજુ કરવાની રહેશે.

(12) આપની વ્યાજબી ભાવની �ુકાન સાથે જેોર્ડાયેલ કાર્ડ) ધારકશ્રીઓના કુટંુબ પૈકી કોઈ સભ્ય ગુજરી ગયો હોય 'ેવંુ 'મારા ધ્યાન ઉપર હોય 'ો 'ાકી�ે 'ેઓના મરણના �ાખલા રજુ કરાવી નામ કમી કરાવવા 'થા જીવી' વ્યસ્થિક્'નંુ ચંૂટણી કાર્ડ) રજુ કરાવી થર્મ્સબ ઈર્મ્સ1ેશન કરાવવા ગ્રાહકોને જોણકારી આપવાની રહેશે.

(13) ઈ-એફ.પી. એસ દ્વારા અનાજ/ કેરોસીનના જથ્થાનંુ નિવ'રણ કરવામાં આવે છે, જે બાબ'ે બી.પી. એલ 'થા અંત્યો�ય કાર્ડ) ધારકશ્રીઓને કોઈપણ ફી લીધા ક્ષિસવાય જથ્થો ઈસ્યુ

કરવાનો રહેશે. જ્યારે એ.પી.એલ. કાર્ડ) ધારકો પાસેથી રૂ. 5/- (પાંચ) રૂનિપયા લેવાના રહેશે 'થા જેટલો જથ્થો ગ્રાહકને આપવામાં આવે 'ેટલા જ જથ્થાની લ્હેણી થ'ી બીલની રકમ વસુલ કરવાની રહેશે. આ બાબ'ે કોઈપણ ફદિરયા� ઉપસ્થિસ્થ' થશે 'ો વ્યાજબી ભાવની �ુકાનના સંચાલકશ્રીની અંગ' જવાબ�ારી ગણવામાં આવશે.

(14) 'મામ સંચાલકશ્રીઓએ �ર માસની 16 મીએ 'ા. 19 મી સુધીમાં ઓનલાઈન પરમીટ અતે્રની કચેરીએ રૂબરૂ આવી અનાજના જથ્થાના પરમીટ મેળવી લેવા અને 'ા. 22 મી સુધીમાં મેળવેલ અનાજના જથ્થાના પરમીટ મુજબના પુરવઠા નિનગમના ગોર્ડાઉન પરથી ચલન

મેળવી નાણાં જમા કરાવી નોંધવહી 'થા ચલણની નકલ ગોર્ડાઉન મેનેજરશ્રીને સુપર' કરવાની રહેશે. અન્યથા આપની જવાબ�ારી રહેશે.

(15) ગ્રાર્મ્સય પુરવઠા 'કે�ારી (સલાહકાર) સમિમનિ'ની બેઠક માટે નિનમણંુક આપેલ સભ્યશ્રીઓ ઘણા નિકસ્સામાં ઘણા ગામોમાં મૃત્યુ પાર્મ્સયા છે અને વષો)થી સમિમનિ'ના સભ્યો ચાલુ રાખવામાં

આવેલ છે, જે વહીવટી દ્રનિષ્ટએ બરાબર નથી. જે માહે. જોન્યુઆરી - 2016 ના માસથી કચેરી 'રફથી આપવામાં આવ'ા નમુનાના પત્રકમાં 'કે�ારી સમિમનિ'ના સભ્યો માનિહ'ી ઉલટ ટપાલે પુરવઠા �ફ'રે રજુ કરવાની રહેશે. જેથી નનિવન સભ્યોની નિનમણંૂ૱ક આપી શકાય

અને 'ે મુજબ નિનમણંુક આપેલ સભ્યોની �ર માસની 10 મી 'ારીખ સુધીમાં બેઠક બોલાવી કાય) વાહી નોંધની નકલ �ર માસે 'ાલુકા કચેરીએ રજૂ કરવાની રહેશે.

ઉપર આપેલ સુચનાના મુદ્દા નંબર. 1 થી 15 જણાવ્યા મુજબના સૂચનો ગંભીર'ાથી લઈ રેક) ર્ડ નિનભાવી 'મામ વ્યાજબી ભાવની �ુકાન�ારોને અમલ કરવા સૂચના આપવામાં આવે છે.

મામલ'�ાર પોશીના - સહી -

સનિવનય રવાનાઃ મે. ક્ષિજલ્લા પુરવઠા અમિધકારી સાહેબ, સાબરકાંઠા જીલ્લા, હિહંમ'નગર 'રફ જોણ સારૂ.

સનિવનય રવાનાઃ મે. નાયબ ક્લેક્ટર સાહેબ, ખેર્ડબ્રહ્મા નિવભાગ, ખેર્ડબ્રહ્મા 'રફ જોણ સારૂ.

ન્યૂઝ બ્લિક્લહિપંગ સ્માટ� કાડ� ને બદલે આધાર કાડ� માટે સરકારનો આગ્રહ

- સોમેશ ઝા ( સં�ભ) ઃ ધ નિહન્�ુ, રનિવવાર, 10 એનિ1લ, 2016)

આધાર કાર્ડ) ને કાય�ાની માન્ય'ા મળી ચૂકી હોવાથી સરકારી યોજનાઓના લાભાથી)ઓને નવાં સ્માટ) કાર્ડ) જોરી કરવાનંુ સરકારે બંધ કરવાનો નિનણ)ય લીધો છે. રાજ્યો અને કેન્દ્ર સરકાર લાભાથી)ઓ

માટેના નવા કાય) Qમો માટે સ્માટ) કાર્ડ) જોરી ન કરે, 'ે સુનિનભિl' કરવા માટે 1ાઇમ મિમનિનસ્ટસ) ઓદિફસ (પીએમઓ) એ ઇન્ફમgશન ટેકનોલોજી (આઇટી) મંત્રાલયને કર્ડક સૂચના જોરી કરી છે અને

'ેને સ્થાને આધાર કાર્ડ) આધાદિર' બંેક ખા'ામાં સીધો લાભ લાભાથી)ને મળે 'ેવી વ્યવસ્થા ( ર્ડાયરેક્ટ બેનિનદિફટ ટ્ર ાન્સફર) aલેટફોમ) નો ઉપયોગ કરવાની 'ાકી� કરી છે. આ પગલાંની અસર

સ્માટ) કાર્ડ) ને અમલી બનાવી ચૂકેલાં અથવા 'ો અમલી બનાવવાની 1નિQયા હાથ ધરી રહેલાં શ્રમ, સામાક્ષિજક ન્યાય અને આરોગ્ય જેવાં મંત્રાલયો પર પર્ડશે. સરકારે અગાઉ જણાવ્યંુ હ'ંુ કે 100

કરોર્ડ લોકો ( પુખ્' વયની 93 ટકા વસ્'ી) આધાર aલેટફોમ) હેઠળ યુનિનક આઇરે્ડક્ષિન્ટદિફકેશન (યુઆઇર્ડી) નંબર ધરાવે છે. પીએમઓના દિર્ડરેક્ટર ગુલઝાર એન. દ્વારા દિર્ડપાટ) મેન્ટ ઓફ

ઇલેક્ટ્ર ોનિનક્સ એન્ર્ડ ઇન્ફમgશન ટેકનોલોજીનાં સમિચવ અરૂણા શમા) ને જોરી કરવામાં આવેલી સૂચના 1માણે, Ї નીચે સહી કરનારને આધાર કાર્ડ) ના લગભગ સાવ) મિત્રક વ્યાપને ધ્યાનમાં રાખીને રાજ્ય

'થા કેન્દ્ર સરકારના નિવભાગો માટે અલગ સ્માટ) કાડ્ઝ) જોરી કરવાની જરૂદિરયા' અંગે 'પાસ કરવા માટે 'ેમ જ મોટા ભાગના જોહેર કલ્યાણકારી લાભોને આધાર કાર્ડ) આધાદિર' aલેટફોમ) થકી પૂરા

પાર્ડવા માટે નિવભાગને નિવનં'ી કરવાની 'ાકી� કરવામાં આવી છે.Ј

" નીચે સહી કરનારને એવી પણ સૂચના આપવામાં આવી છે કે નિવભાગને નવાં સ્માટ) કાર્ડ) જોરી કયા) નિવના આધાર, જન ધન યોજના 'થા મોજૂ� aલેટફોર્મ્સસ) નો ઉપયોગ કરીને નિવનિવધ સરકારી સેવાઓ

પૂરી પાર્ડવામાં આવે 'ેવી નીનિ' 'ૈયાર કરવા માટે નિવનં'ી કરવી."

સામાક્ષિજક ન્યાય અને સશસ્થિક્'કરણ નિવભાગના કેન્દ્રીય મંત્રી થાવરચં� ગેહલો'ે ગયા મનિહને એવી જોહેરા' કરી હ'ી કે નિવકલાંગ'ા ધરાવનારી 'મામ વ્યસ્થિક્'ઓ કલ્યાણકારી યોજનાઓનો લાભ

મેળવી શકે 'ે માટે ટંૂક સમયમાં જ 'ેમને યુનિનક આઇરે્ડક્ષિન્ટટી કાર્ડ) આપવામાં આવશે. નિવનિવધ રાજ્ય સરકારો પણ કલ્યાણકારી યોજનાઓ માટે સ્માટ) કાર્ડ) ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાનંુ

આયોજન કરી રહી છે. જેમ કે, ઓદિરસ્સામાં રાજ્યના બાંધકામના કામ�ારો માટે સ્માટ) કાર્ડ) જોરી કરવાની નિવચારણા હાથ ધરાઈ છે.

પીએમઓએ અનૌપચાદિરક =ેત્રના કામ�ારોને અનઓગgનાઇઝ્ર્ડ વક) સ) આઇરે્ડક્ષિન્ટદિફકેશન નંબર (U-WIN) 'રીકે ઓળખા'ાં 40 કરોર્ડ સ્માટ) કાડ્) જોરી કરવા માટેની �રખાસ્'ના સં�ભ)માં શ્રમ

નિવભાગના સમિચવ, શંકર અગ્રવાલને અલગ સરકારી પત્રક મોકલ્ય ું હ'ંુ. આ કામ�ારો રાષ્ટ્રીય સ્વાસ્થ્ય વીમા યોજના, આમ આ�મી વીમા યોજના, અટલ પેન્શન યોજના, 1ધાન મંત્રી સુર=ા

વીમા યોજના અને જીવન જ્યોનિ' વીમા યોજના જેવી યોજનાઓ હેઠળનો લાભ મેળવવા માટે આ યુનિવન કાડ્ઝ) નો ઉપયોગ કરશે. આધાર �રેક નાગદિરક માટે ' સાવ) મિત્રક અનોખી (યુનિનક) ઓળખ' 'રીકે કામગીરી કરશે 'ે નોંધીને પીએમઓએ આ �રખાસ્'ને નામંજૂર કરી છે.

' ધ નિહન્�ુ' દ્વારા કરવામાં આવેલી સમી=ા અનુસાર, યુનિવન નંબરને કારણે એક જ કામગીરી ફરી હાથ ધરવી પર્ડશે, એટલંુ જ નહીં જે રે્ડટાબેઝને આધાર સાથે જેોર્ડવામાં આવ્યો હોય 'ે સનિહ'ના અન્ય રે્ડટાબેઝને ક્ષિલન્ક કરવાની સમસ્યા પણ સજોશg . જેો કે, સરકારના આ પગલા અંગે

નિનષ્ણા'ોમાં શંકા 1વ'g છે. સેન્ટર ફોર ઇન્ટરનેટ એન્ર્ડ સોસાયટીના એમિક્ઝક્યદુિટવ દિર્ડરેક્ટર સુનિનલ અબ્રાહમના જણાવ્યા અનુસાર, બાયોમેદિટ્ર ક કર'ાં સ્માટ) કાડ્ઝ) બહે'ર છે. જેો 'ેમ ન હો', 'ો

વૈક્ષિશ્વક નાણાંકીય માળખંુ આજે સ્માટ) કાર્ડ) નહીં, બલ્કે બાયોમેદિટ્ર ક ક્ષિસસ્ટમ પર અવલંક્ષિબ' હો'. 'ેમણે વધુમાં જણાવ્યંુ હ'ંુ કે,Ї બેન્કો શા માટે સ્માટ) કાર્ડ) અપનાવે છે? સ્માટ) કાર્ડ) નિQપ્ટોગ્રાફીનો

ઉપયોગ કરીને કામ કરે છે, જે બાયોમેદિટ્ર ક કર'ાં વધુ સચોટ છે. અ1ગટ, અસંમનિ'જન્ય અને 1નિ'કૂળ ઓળખ માટે બાયોમેદિટ્ર કની છૂટ આપવામાં આવે છે. જેો કે, સ્માટ) કાર્ડ) વેન્ર્ડઝ)

(વેચાણક'ા)ઓ) એ જણાવ્યંુ હ'ંુ કે, આ પગલાંની 'ેમના બજોર પર અસર પર્ડી શકે 'ેમ નથી. મંુબઈ સ્થિસ્થ' સ્માટ) કાર્ડ) આઇટી સોલુ્યશન્સના મેનેસિજંગ દિર્ડરેક્ટર �ેવેન મહે'ાના જણાવ્યા 1માણે, રે્ડક્ષિબટ અને Qેદિર્ડટ કાર્ડ) માં ઉપયોગ માટે અથવા 'ો ર્ડ્ર ાઇહિવંગ લાઇસન્સ અને વ્હીકલ રક્ષિજસ્ટ્રેશન

( વાહન નોંધણી) નંબરમાં ઉપયોગ વગેરે સનિહ'નાં અન્ય 'મામ =ેત્રોમાં સ્માટ) કાર્ડ) ની ઘણી ઊંચી માગ છે.Ј

ભ્રWાર્ચાર નાબૂદ કરવા માટે સરકારી રૂ્ચકવણીની વ્યવસ્થાને આધુવિનક સ્વરૂપ આપવંુ

( લેખક ભાર' સરકારના ગ્રામીણ નિવકાસ મંત્રાલયના સંયુક્' સમિચવ છે. લેખકે વ્યક્' કરેલા નિવચારો 'ેમના અંગ' છે.)

2014 માં નિવશ્વ બેન્કના અં�ાજ 1માણે �ેશના કુલ જીર્ડીપીમાં સરકારી ખચ) ની ટકાવારી 11.4 ટકા હ'ી. 'ેમાં માલ- સામાન અને સેવાઓ પર કરવામાં આવ'ી 'મામ ચૂકવણીઓ 'થા સરકારી

કમ)ચારીઓનાં પગાર- ભથ્થાંનો પણ સમાવેશ થાય છે. આ નોંધપાત્ર �ર છ'ાં, સરકારી 'ંત્ર ચૂકવણીમાં થ'ા નિવલંબ અને ભ્રષ્ટાચાર માટે વગોવાઈ ચૂક્યું છે. 'ાજે'રમાં ભાર'ે જન ધન-

આધાર- મોબાઇલ થકી સીધી ચૂકવણીનો અમલ કરવાનો 1યત્ન કયો) છે. આ 1યત્નો 1શંસનીય હોવા છ'ાં 'ે 1ામાભિણક અને સમયસરની ચૂકવણીની વ્યવસ્થા 1સ્થાનિપ' કરવા માટે પૂર'ા નથી.

વ')માન સરકારી 'ંત્રમાંથી ભ્રષ્ટાચાર �ૂર કરવા માટે 1નિQયાઓનંુ પુનઃસ્થાપન કરવંુ અને નિવશ્વસ્'રીય આઇટી ક્ષિસસ્ટમ ( આં'દિરક ક્ષિસસ્ટમ માટે જૅમ) ઊભી કરવી જરૂરી છે. �ેશના ખાનગી =ેત્ર અને વૈક્ષિશ્વક જોહેર =ેત્રોએ યાંમિત્રક કાય) 1વાહ થકી, ચૂકવણીની પદ્ધનિ'ને દિર્ડક્ષિજટલાઇઝ કરીને 'થા નિનણ)ય લેવાની 1નિQયાને સરળ બનાવ'ા રે્ડટા જનરેટ કરીને આ કામ શક્ય બનાવ્યંુ છે.

છેલ્લા એક �ાયકામાં જ, મેબ્લિક્સકો, બ્રાક્ષિઝલ, �ક્ષિ=ણ આનિફ્રકા, પાનિકસ્'ાન, ધ ર્ડોમિમનિનકન દિરપબ્લિ\ક અને દિફક્ષિલપાઇન્સ જેવા �ેશોએ કાર્ડ) -ક્ષિલન્ક્ર્ડ, ઇલેક્ટ્ર ોનિનક ચૂકવણીની વ્યવસ્થા અપનાવી છે. ફ્રાન્સ,

અમેદિરકા, ઇટાલી અને રક્ષિશયાએ પણ 'ેમની જોહેર નાણાંકીય વ્યવસ્થાપન વ્યવસ્થાને આધુનિનક સ્વરૂપ આપવા માટે સુધારણા હાથ ધરી છે. આ દિર્ડક્ષિજટલ ક્ષિસસ્ટમ લાભાથી)ઓને અથવા 'ો

વેચાણક'ા) ને ઓટોમેદિટક ઓળખી લે છે અને કેન્દ્રીય ભંર્ડોળમાંથી સીધી જ 'ેમના ખા'ામાં ચૂકવણી કરે છે, જેના કારણે સરકાર સરળ'ાથી 'મામ ખચ) નો નિહસાબ મેળવી શકે છે અને 'ે

માટેનંુ બજેટ ( અં�ાજ પત્ર) નક્કી કરી શકે છે.

મેબ્લિક્સકોએ કેન્દ્રીય બેન્ક ખા'ેના ક્ષિલન્ક્ર્ડ સબ- એકાઉન્ટ્સ સાથે સિસંગલ બેન્ક એકાઉન્ટ મારફ' 'મામ 1કારની ચૂકણીઓ કરવા માટે 2007 માં ટ્ર ે ઝરી સિસંગલ એકાઉન્ટ (ટીએસએ) ની સ્થાપના

કરી હ'ી. 2008 માં ટીએસએને નેશનલ ટ્ર ે ઝરી અને એસપીઇઆઇ 'રીકે ઓળખા'ી ક્ષિસસ્ટમ સાથે સાંકળ્યું હ'ંુ. એસપીઆઇના ઉપયોગથી મેબ્લિક્સકોની સરકાર હવે 'મામ સરકારી કમ)ચારીઓ અને સરકારી સેવાઓના 'મામ વેચાણક'ા)ઓન ે ( ઇલેક્ટ્ર ોનિનક ક્ષિસસ્ટમથી) સીધી અને ત્વદિર'

ચૂકવણી કરે છે. આ સુધારણાના પદિરણામે સરકારની પાર�ર્સિશં'ામાં, અં�ાજપત્ર પરના નિનયંત્રણમાં અને નાણાંકીય આયોજનમાં સુધારો થયો છે.

'ે જ રી'ે, બ્રાક્ષિઝલના બોલ્સા ફેમિમક્ષિલયા 1ોગ્રામ હેઠળ નિવનિવધ યોજનાઓના બેન્ક એકાઉન્ટ્સને Ѕ વન પેમેન્ટ એકાઉન્ટ І માં સાંકળી લેવામાં આવ્યાં છે. સામાક્ષિજક નિવકાસ મંત્રાલય ( મિમનિનસ્ટ્રી ઓફ

સોશ્યલ રે્ડવલપમેન્ટ) દ્વારા ચૂકવણીને 1માણભૂ' ઠેરવે, ત્યાર બા� લાભાથી)ઓ 'ેમનાં ઇલેક્ટ્ર ોનિનક બેનિનદિફટ (લાભ) કાર્ડ) 'થા એટીએમનો ઉપયોગ કરીને 'ેમનાં નાણાં ઉપાર્ડી શકે છે. ઇલેક્ટ્ર ોનિનક

ચૂકવણીની આ નવી વ્યવસ્થાને કારણે વહીવટી ખચ)માં નોંધપાત્ર ઘટાર્ડો થયો છે.

ભાર' પણ ધીમી ગનિ'એ આ દિર્ડક્ષિજટલ ક્ષિસસ્ટમ 'રફ આગેકૂચ કરી રહ્યું છે. ઓગસ્ટ-2015 માં, કેન્દ્રીય કેક્ષિબનેટે મહાત્મા ગાંધી નેશનલ રૂરલ એર્મ્સaલોયમેન્ટ સ્કીમ (એમજીનરેગા) ના લાભાથી)ઓનંુ

વળ'ર 'ત્કાળ 'ેમનાં ખા'ાંઓમાં જમા થઈ જોય 'ે માટેની વ્યવસ્થા ઊભી કરવાની ગ્રામીણ નિવકાસ મંત્રાલયની �રખાસ્'ને મંજૂર કરી હ'ી. આ નવ'ર 1યોગને પગલે ચૂકવણીમાં નિવલંબ થવો,

ભ્રષ્ટાચાર થવો સરકારી ખા'ાંઓમાં ભંર્ડોળ વપરાયા વગર પડ્યું રહેવંુ વગેરે જેવી સમસ્યાઓમાં નોંધપાત્ર ઘટાર્ડો થવાની શક્ય'ા છે. ક્ષિબહારમાં 2012-2013 માં આ 1કારની સુધારણા કરવામાં

આવી હ'ી, જેનો અભ્યાસ એમઆઇટી, હાવ) ર્ડ) અને ઓક્સફર્ડ) સાથે જેોર્ડાયેલા જે- પીએએલ દ્વારા હાથ ધરવામાં આવ્યો હ'ો. આ સુધારણા 'ેનાં નોંધપાત્ર 1ાથમિમક પદિરણામોને પગલે કેક્ષિબનેટ માટે

આધારરૂપ બનીઃ ભ્રષ્ટાચાર (ક્ષિલકેજ) મા ં 14 ટકા ઘટાર્ડો, ભંર્ડોળ વપરાયા નિવના પડ્યું રહે 'ે પદિરસ્થિસ્થનિ'માં 26 ટકાનો ઘટાર્ડો અને યોજના પાછળના કુલ ખચ)માં 34 ટકાનો ઘટાર્ડો નોંધાયો

હ'ો.

જેો કે, વ્યસ્થિક્'ગ' યોજનાઓ આ સુધારણાઓને કામચલાઉ ધોરણે અપનાવી શકે નહીં. નિવશાળ સ્'રીય આઇટી સુધારણા ભગીરથ કાય) છે અને આ કાય) ખાસ્સંુ ખચા)ળ છે. આં'દિરક રી'ે પરસ્પર

જેોર્ડાયેલી નાણાંકીય અને વહીવટી વ્યવસ્થાપન વ્યવસ્થા હેઠળ કાય) Qમો ચલાવવા માટે એક કર'ાં વધુ નિવભાગોનંુ સહનિન�gશન, આઇટી ક્ષિસસ્ટમનો અમલ અને સરકારના નિવનિવધ નિવભાગો વચ્ચે

'ા�ાત્ર્મ્સય સધાય 'ે જરૂરી બની રહે છે, જેથી 'ેઓ પરસ્પર નિવગ'ોની આપ- લે કરી શકે અને મૂલ્યવાન રે્ડટા 'ૈયાર કરી શકે. આમ થાય, 'ો જ વ્યાપક સ્'રની સુધારણા શક્ય બનશે. જેના

થકી જોહેર =ેત્ર પરના નિવશ્વાસમાં વધારો થશે અને ભ્રષ્ટાચારમાં ઘટાર્ડો થશે.

જોહેર નાણાંકીય વ્યવસ્થાપનમાં દિર્ડક્ષિજટાઇઝેશન અને ઓટોમેશન લાવવા માટે સરકારના �રેક કાય) Qમ માટે કાય) 1વાહ આધાદિર' આઇટી aલેટફોમ) અપનાવવું જરૂરી બની રહે છે. આવા

aલેટફોમ) માં કાય) �ેખાવ વ્યવસ્થાપન, ચૂકવણીની મંજૂરી, ચૂકવણીના વ્યવહારો 'થા રે્ડટાની કાય�ેસર'ા સનિહ'નાં કાયો)ની વ્યવસ્થા ઊભી કરવા માટે નિવનિવધ એમિaલકેશન્સને ઇન્ટરનેટ આધાદિર'

ક્ષિસસ્ટમમાં એકમિત્ર' કરવામાં આવે છે. આમ આવી ગોઠવણને પગલે ઓટોમેટેર્ડ (યાંમિત્રક) દિર્ડક્ષિજટલ કાય) 1વાહ સજોય) છે અને કાય) Qમના વ્યપસ્થાપકે સરકારી વહીવટક'ા)ઓ દ્વારા આપવામાં આવ'ી મંજૂરીઓ પર જ ધ્યાન આપવાનંુ રહે છે.

આ વ્યવસ્થા 1સ્થાનિપ' કરવાથી ભ્રષ્ટાચાર સંપૂણ) પણે નાબૂ� ન થઈ જ'ો હોવા છ'ાં વ')માન પદિરસ્થિસ્થનિ'ને મુકાબલે ભ્રષ્ટાચાર પર નોંધપાત્ર લગામ મૂકી શકાય છે. હાલના સમયમાં, ઘણાં

કાય) Qમો આજે પણ ભંર્ડોળ માટે ફાઇલ આધાદિર' વ્યવસ્થા પર અવલંબે છે. ભંર્ડોળને આ 1માણેની શ્રેણીમાં ફાળવવામાં આવે છેઃ કેન્દ્ર ----- રાજ્ય ----- ક્ષિજલ્લો ----- 'ાલુકો -----

પંચાય'. વાસ્'નિવક ખચ)ના આધારે ભંર્ડોળ ફાળવવા માટેનો 'ત્કાળ ( છેલ્લામાં છેલ્લી માનિહ'ી સાથેનો) રે્ડટા ઉપલબ્ધ ન હોવાથી આગામી નાણાંકીય વષ) માટેના અં�ાક્ષિજ' ખચ) ના આધારે

ભંર્ડોળની ફાળવણી કરવામાં આવે છે. ત્યાર બા� કેન્દ્ર કે રાજ્ય હેઠળની �રેક શ્રેણી ભંર્ડોળનો અમુક ભાગ મેળવે છે. એક વખ' 'ેઓ એવો પુરાવો રજૂ કરે કે આ ભંર્ડોળનો મહત્તમ ભાગ વપરાઈ ચૂક્યો છે, ત્યાર બા� 'ેમને ભંર્ડોળનો બીજેો ભાગ મળે છે.

કાય) Qમના વહીવટક'ા)ઓએ આ કામગીરી માટે ફાઇલના વ્યવસ્થાપન પાછળ સારી એવી જહેમ' ઊઠાવવી પરે્ડ છે અને 'ેમનંુ ધ્યાન કાય) Qમના અમલીકરણને બ�લે ભંર્ડોળના નિહસાબ પર વધુ રહે

છે. જ્યાં સુધી વધારાનંુ ભંર્ડોળ મેળવવાની મયા) �ા સુધી પહોંચવામાં ન આવે, ત્યાં સુધી �રેક ચૂકવણી અને વળ'ર મેળવનારના નિહસાબની નિવગ'ો પર ધ્યાન આપવંુ જેોઈએ. ત્યારબા� વધારાનંુ

ભંર્ડોળ મેળવવા માટે ઉપરના સ્'રે ભંર્ડોળ વપરાશનંુ 1માણપત્ર ( યુદિટલાઇઝેશન સર્ટિટંદિફકેટ (યુસી) સાથેની જથ્થાબંધ રસી�ો (પહોંચ) મોકલવી જેોઈએ. ચૂકવણીઓની મંજૂરી વ્યસ્થિક્'ગ' ધોરણે

નહીં, બલ્કે જથ્થાબંધ ધોરણે થ'ી હોવાને કારણે ભ્રષ્ટાચારની શક્ય'ા રહે છે. વળી, જેો ઉપલા સ્'રે જ ભંર્ડોળ મેળવવાની રાહ જેોવાઈ રહી હોય, 'ો 'ેની નીચેનાં 'મામ સ્'રોને ભંર્ડોળ મેળવવા માટે રાહ જેોવી પરે્ડ છે. આ વ્યવસ્થાને પગલે નીચેની ક=ાના વહીવટક'ા)ઓ ભંર્ડોળની વહેલી 'કે

ફાળવણી થાય, 'ે માટે ઉપલી ક=ાના હોદ્દે�ારોને લાંચની લાલચ આપે છે.

�ેશમાં 'કનીકી ઉપાયો વ્યાપક સ્'રે મોજૂ� છે અને ભાર'નંુ આઇટી સેવા =ેત્ર પણ હરણફાળ ભરી રહ્યું છે, ત્યારે જોહેર સેવાઓએ �ાયકાઓ જૂની વ્યવસ્થાઓને વળગી રહેવાની જરૂર નથી.

ઊલટંુ, �રેક કાય) Qમ માટે કાય) 1વાહ- આધાદિર' આઇટી aલેટફોમ) અપનાવવાથી આ 1નિQયાઓને ગણ'રીની મિમનિનટોમાં કર્મ્સયુટર આધાદિર' બનાવી શકાય છે. કોદિટQમિમક રી' ે ( સ્'ર અનુસાર)

ભંર્ડોળની ફાળવણી કરવાને બ�લે અમલીકરણ કરનારૂ ં સ્'ર ( ભંર્ડોળના ઇન- ચાજ) એકમના આધારે) સીધંુ જ કેન્દ્ર કે રાજ્ય પાસેથી ભંર્ડોળ મેળવી શકે છે અને આવા ખચ)નો 'ત્કાળ નિહસાબ

મેળવી શકે છે. ઉ�ાહરણ 'રીકે, પંચાય' વેચાણક'ા) (વેન્ર્ડર) ને ચૂકવણી કરવા માટે આઇટી aલેટફોમ) પર અગાઉથી નક્કી કરાયેલા ફોમg ટમાં વાઉચર અને ફંર્ડ ટ્ર ાન્સફરનો ઓર્ડ) ર અપલોર્ડ કરી

શકે છે. કરવામાં આવેલી ચૂકવણી અને વેન્ર્ડર - બંને અમિધકૃ' છે 'ેની ખા'રી કરવા માટે મંજૂરીની 'પાસ કરવા માટે aલેટફોમ) કોર્ડ ધરાવ'ંુ હોય છે. 'ેથી ભંર્ડોળને કાય) Qમના કેન્દ્રીય એકાઉન્ટમાંથી

નિવના નિવલંબે 'થા સીધું જ વેચાણક'ા) ના ખા'ામાં જમા કરાવી શકાય છે. આ જ 1નિQયા લાભાથી)ઓની ચૂકવણી માટે પણ ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે અને 'ે માટે ચૂકવણીની 1નિQયાને

જનધન-આધાર- મોબાઈલ સાથે સાંકળી શકાય છે. આધાર થકી આઇટી aલેટફોર્મ્સસ) યોગ્ય'ા ધરાવનારા 'મામ લાભાથી)ઓને જે- 'ે યોજનાઓ હેઠળ આવરી લેવાયા છે 'ેની ખા'રી કરવામાં

મ��રૂપ બની શકે છે.

સરકારનાં 'મામ સ્'રોમાં આવી ટેકનોલોજી 1સ્થાનિપ' કરવી સરળ નથી, 'ે માટે નિવનિવધ aલેટફોર્મ્સસ) વચ્ચે પરસ્પર માનિહ'ીની આપ- લે થઈ શકે છે અને અં�ાજપત્ર બનાવવાની 1નિQયા નિવશે જોણકારી મળી શકે છે 'ેની ખા'રી કરવા માટે સશક્' સંસ્થાકીય ગોઠવણ ઊભી કરવી જરૂરી

છે. નં�ન નિનલેકણીના ને'ૃત્વ હેઠળ ધ ટેકનોલોજી એર્ડવાઇઝરી ગૂ્રપ ફોર યુનિનક 1ોજેક્ટ્સ (ટીએજીયુપી) દ્વારા 2011 માં આવી ગોઠવણની �રખાસ્' રજૂ કરવામાં આવી હ'ી. 2011 ના

અહેવાલમાં અને 'ાજે'રમા ં 2015-2016 ના ઇકોનોમિમક (આર્ષિથંક) સવgમાં, નિનષ્ણા'ોએ એક્સ્પેક્ષિન્ર્ડચર ઇન્ફમgશન નેટવક) (ઇઆઇએન) ઊભંુ કરવાનંુ સૂચન કયુ| હ'ંુ. ઇઆઇએને 'મામ

યોજનાઓ કાય) - 1વાહ આધાદિર' આઇટી aલેટફોમ) અપનાવે 'ે માટેનંુ માળખંુ ઊભંુ કરવાનંુ રહેશે. આવી સુધારણા 1સ્થાનિપ' કયા) બા� ઇઆઇએન �રેક યોજનાના આઇટી aલેટફોમ) દ્વારા રજૂ

કરવામાં આવેલા રે્ડટાના આધારે યોજના પાછળના રોસિજં�ા ખચ) ને �શા) વવા માટે રે્ડશબોર્ડ) 'ૈયાર કરી શકે છે. આમ કરવાથી નાણાં મંત્રાલય, સંસ� સભ્યો અને જન'ા સનિહ'ના 'મામ નિહ'ધારકો

ભંર્ડોળની કેટલી રકમ વપરાય છે અને 'ે કયા કામ પાછળ વપરાય છે 'ેની જોણકારી 'ુરં' જ મેળવી શકશે.

આ કામગીરીને આધુનિનક સ્વરૂપ આપવાનંુ કામ ઘણો સમય અને સંસાધનો માંગી લે છે, 'ેમ છ'ાં આ કામગીરી અગાઉ થઈ ચૂકી છે અને 'ેના કારણે ઘણી બચ' થઈ છે. નિવશ્વ બેન્કના મ'

અનુસાર, સેન્ટ્રલ એકાઉન્ટ્સ ( કેન્દ્રીય ખા'ાં) અને/ અથવા ઇલેક્ટ્ર ોનિનક ચૂકવણીઓને પગલે બ્રાક્ષિઝલના 'ેમ જ �ક્ષિ=ણ આનિફ્રકાના વહીવટી ખચ)માં અનુQમે 82.3 ટકા અને 62 ટકાનો ઘટાર્ડો

નોંધાયો છે. જેપીએએલ દ્વારા ક્ષિબહારમાં ભંર્ડોળના 1વાહ અંગે હાથ ધરવામાં આવેલી સુધારણાઓ રાષ્ટ્રીય સ્'રે લાગુ કરવામાં આવે, 'ો એમજીનરેગાને થ'ા લાભનંુ નિવશ્લેષણ હાથ ધરવામાં આવ્યંુ

હ'ંુ. ક્ષિબહારમાં હાથ ધરાયેલા અભ્યાસનાં 'ારણોના આધારે, એવો અં�ાજ કાઢવામાં આવ્યો હ'ો કે આઇટી aલેટફોમ) ને કારણે ભંર્ડોળની ચૂકવણીમાં કાય) Qમના રૂ. 5,744 કરોર્ડની બચ' થશે

(2012-13 માં એમજીનરેગાના રાષ્ટ્રીય બજેટના 14.56 ટકા). આમ, સરકારી વહીવટમાં આઇટી ક્ષિસસ્ટમ �ાખલ કરવાનો 1યત્ન કરવાનો સીધો અથ) થાય છે - રાજનિવત્તીય ખાધમાં નોંધપાત્ર

ઘટાર્ડો, ખાનગી =ેત્રને મિધરાણ કરવા માટે વધુ નાણાંની 1ાaય'ા, વધુ કાય)=મ જોહેર નાણાંકીય વ્યવસ્થાપન વ્યવસ્થા અને વ્યાવસામિયક જેોર્ડાણ સાધવા માટે વધુ ભરોસાપાત્ર સરકાર. સૌથી

મહત્વની બાબ' એ છે કે લાભાથી)ઓને વષો)થી જે લાભો આપવાનાં વચનો અપા'ાં હ'ાં. પરં'ુ ક્ષિબનકાય)=મ'ા અને ભ્રષ્ટાચારને લીધે 'ેઓ જે લાભો મેળવી શક'ા ન હ'ા, 'ે લાભો હવે 'ેઓ

મેળવી શકશે. આઇટી સેવાઓ =ેત્ર ે ભાર'ની વૈક્ષિશ્વક પહોંચને ધ્યાનમાં રાખ'ાં, �ેશના જોહેર નાણાંકીય વ્યવસ્થાપને નિવશ્વના ક�મ સાથે ક�મ મિમલાવવાનો સમય પાકી ગયો છે. ભ્રષ્ટાચાર ઘટાર્ડવાના અને સરકારી કામગીરીના કાય)બોજને સરળ બનાવવાના સરકારના 1યત્નોને ધ્યાનમાં

રાખ'ાં આ સુધારણાઓ હાથ ધરવી જરૂરી છે. ( સં�ભ) ઃ 'આઉટલૂક', એનિ1લ 11, 2016)