7/24/2019 Grebeg Sekaten Ing Dina Maulud

1/4

Grebeg Sekaten Ing Dina Maulud

[dening Thojib Djumadi]

Kaya adate amarengi dina wiyosane kangjeng Nabi Rasul Muhammad s.a.w. tanggal 12 sasi

Maulud iki ing Ngayogyakarta dianakake rayaan !rebeg "ekatenan. #dat kaya mangkene ikiwis dianani suwe banget ing "ala aa dene ing Ngayogyakarta.

#nanging wiwite dhisik dhewe ana ngendi lan kaan durung kinawruhan kanti $etha. #na kang

ngira !rebeg "ekatenan iku diwiwiti ana ing Krajan Demak %intara& abad '() biyen. #nanging

malah ana kang ngira yen wis ana ing jaman krajan Majaahit akhir. Keriyea bae adat iki

an$en banget anggone narik kawigaten.

Tembung *grebeg+ utawa *garebeg+ iku tembung ,awa asli. Tegese *diirid ing bala akeh+ utawa

*dibyuki ing wong akeh+. "aiki isih ana tembung *kalangan adu jago iku digrebeg+& lan isih ana

tembung ing awa-yangan *tindakira sang rabu ginarebeg .+.

!rebegan iku wis kalumrah sadurunge jaman )slam ing )ndonesia. #na ngendi-endi ara nata yen

tindak mesti ginarebeg ing sakehing bala. #a-maneh yen tindak menyang njaban kuta.

#nanging grebegan /ganti teges adat-tata-$ara uga wis ana ing jaman samana. "ataun seisan

ara nata ginarebeg tindak miyos mubeng kutha. Mesthine ing wektu mangkono mau sang rabu

ora kleyan atur earing wujud dhuwit aa dene busana lan bejana marang ara andherek

lumebere marang ara kawula.

"ang ujangga Kanakamuni sing earab sang 0raan$a ing buku seratane *Desyawarnana+ sing

luwih kasuwur kanthi aran *Nagarakerta-gama+ nyaritakake adat mangkono mau ing jaman

sugenge sang rabu Rajasanagara. ektune saben tanggal 1 sasi 0alguna. Tindake sang rabu

ginarebeg ing ara arya& ara atih& mahasenaati& ara senaati& tumenggung& rangga&

kanuruhan& demang& elaut& anewu& angalasan& bhayangkari& ls.

Dene sing karan *grebeg+ ing rayaan "ekaten Ngayogyakarta iku 3biyen iya ing "urakarta

barang4 ora liya tindake sang rabu saka kedhaton ginarebeg menyang masjid agung. )ng dina

!rebeg Maulud tindake sang rabu marengi tanggal 12 jam 5.66 bengi& bubar sholat *)syak.

Tekan masjid sang nata nyebar dhuwit minangka sedhekahe 3karan *udhik-udhik+4. Dhuwit mau

adha dirayah& awit manut kaer$ayan dhuwit udhik-udhik iku ana berkahe. #nggone tindakmasjid mau sang nata erlu angestreni engetan wiyosan dalem kangjeng Nabi Rasul.

"awise satata lenggah sang rabu andhawahake dhawuh suayaengetandiwiwiti. 0angulu agung

kraton& Kyai "uragama lan Kyai 0atoknagara& banjur amiwiti maos riwayat dalem kangjeng Nabi

Rasul. "abubare iku kyai angulu maos donga nyuwun kaslametane sang nata& ara garwa& utra&

lan santana aa dene ara agung lan ara kawula kabeh. %anjur adha kendhuren7 nikmati bojana

7/24/2019 Grebeg Sekaten Ing Dina Maulud

2/4

sedhekah dalem. "ang nata uga keareng dhahar kembul ana ing masjid mau karo ara

riyagung. ,am 12.66 engetan ramung& sang nata budal kondur angadhaton maneh.

us akeh ara anulis adat nyerat lan gawe ratelan bab "ekaten lan sejarahe. #nanging serene

durung ana asarujukan satemene *"ekaten+ iku saka tembung aa& tegese aa& lan sejarahe

keriye. Mung ana sarakara kang adha saanemu& yaiku *"ekaten+ mono mirid jeneng gamelan

usaka sing tinabuh ing rayaan mau. ,enenge Kyai lan Nyai "ekati. Dadi nalusur asal lan

sejarahe tembung *sekaten+ iku uga kudu nalusur asal lan sejarahe gamelan Kyai lan Nyai "ekati.

#na kang kagungan amanggih yen *sekati+ iku nuduhake bobote en$uning gonge gamelan

"ekati kang udakara ana sekati 3856 gram4. #na maneh kang duwe anduga yen sing sekati iku

dudu en$uning gong ananging salah sijining wilahe gender.

Nanging keriyea bae& mbuh en$une gong mbuh wilahe gender& kaya sajak ora sreg rasane yen

nganti kanggo njenengi gamelan usaka kraton. "ing wis kanyatan jenenge usaka kraton iku

adha nganggo aran kang mon$er& ngandut riwaya7t utawa nganduit kare kang aik.

#na maneh kang kagungan angira yen tembung *sekati+ mau saka *sesek ati+ utawa *suka ati+.

9ra liya iya seseg sungkawaning enggalihe sang rabu %rawijaya ungkasan lan suka ati

renaning enggalihe sang nata mau. ,are gamelan "ekaten mau yasane emu !una ing kraton

Majaahit kanggo ngliur enggalihe sang rabu kang sungkawa& kang seseg& sabab menggalih

utrane kakung sing dadi adiati %intara 3Raden :atah4. Ka$arita sang angeran :atah are

mbalela nata ngrebut dhamar kalenggahane ingkang rama iyambak. 0anuding iki genah luut&

sabab dhedhasar rasasti-rasasti Dukuhan Dukuh& ,iwu& aa dene rasasti "ukuh sing mbalela

ing nata ngrebut dhamar kerabone sang rabu Majaahit ungkasan iku dudu Raden :atah.

Kajaba bedhug gamelan "ekaten dumadi saka gong 2,bonang saran$ak& saron ; 3demung& ri$ik

lan eking 24& kemyang 1 lan bendhe. !amelan "ekaten iku mung ana ing kraton

Ngayogyakarta& "urakarta lan

7/24/2019 Grebeg Sekaten Ing Dina Maulud

3/4

adha mundhut suruh ayu 3sing kari ngenyeh4 kang dikenyeh bebarengan karo swarane

anabuhing gamelan "ekaten kang kaisan ing bangsal "ri Menganti lan bangsal Trajumas

tanggal 8 Maulud bubar sholat *)syak. )ng wengi iku sang rabu utusan udhik-udhik& nyebar

dhuwit ana ing lataran "ri Menganti. )ki mujudake aring dalem marang ara abdi niyaga&

ananging ora wurung adha dadi rayahan. Manut kaer$ayan dhuwit udik-udik iku ya ngandhut

berkah dalem.

!amelan "ekaten ditabuh kaisanan ana ing "ri Menganti mau tekan jam 12.66 bengi. ,am 12.66

diusung menyang bangsal 0agengan ing ngare masjid agung. Ditabuh ana ing kana saben dina

saka jam .66 esuk tekan jam 2.66 bengi. iwit tanggal 8 bengi iku tekan tanggal 12 anabuhe

mung meneng ing mangsane adha sholat limang wektu lan ing mangsane dina ,emuwah.

Kok ya narik kawigaten dene sedhekah dalem iku kok diwangun gunungan barang. Kok ora

diwangun liyane. )ki ya ana sejarahe. Kajaba wangun gunungan iku ngemot ralambang kang

jero uga mujudake enerusan adat lawas. Mung adat rak ya kena lan samestine diterusake ta= )ng

buku Desyawarnana sang rakawi Kanakamuni mratelakake anane esta asradan agung ing

jamane sinuwun rabu Rajasanagara ing Majaahit. ektu samono sang rabu ngetokake hajat

earing wujud gunung Mandara diemba ing lelakon "amudramanthana. Malah hajat kendhuri

wujud gunungan 3jenenge tumeng4 mau serene isih kanggo ana ing slametan-slametan ing

bebrayan ,awa )slam aa dene ing bebrayan %ali @indu.

!unungan mono mralambangake gegayuhan kang luhur& yaiku manembah lan ngabdi ing

ngarsane Kang !awe Ari& lan nuwuhake rasa lan kaer$ayan sahadatain iku dhewe. "ebab&

sahadatain iku unjere iya sahadat taukhidB aseksen yen 0angeran iku mung sawiji lan ora ana

0angeran kang sinembah kajaba !usti #llah.

Aga atut dak-aturake yen agama @indu %ali sing saiki karan @indu Dharma kae iya ngakoni

anane 0angeran kang mung sawiji. 0angeran kang mung sawiji mau anggone ngarani "ang

@yang idi asa. "anadyan isih diakoni anane dewa batara liyane& ananging iku mung

diangge adha dene titah& malah diangge wujuding @yang idi asa uga.

Miturut 0roC. Dr. )da Mantra Manuaba& sawijining utra %ali kang isih setya nggilut

kaer$ayaning kakek-moyange& gunungan mono ngengetake umat @indu marang Siwa yang

bertahta di puncak gunung Agung di dalam bayangan sekala dan dinamis, yang diikuti sifat

kasih dan maha asih. Ringkese wae& gunungan iku ngengetake manungsa marang Dat Kang!awe Ari.

Mesthi wae ing bebrayan )slam beda karo ing bebrayan @indu bab ralambang kang dikareake

ing wangun gunungan mau& sanadyan unjere adha& yaiku ngengetake marang Kang Maha

Tunggal.

7/24/2019 Grebeg Sekaten Ing Dina Maulud

4/4

!unungan hajat dalem ing rayaan "ekaten ana warna 8 3rukun iman rak ya enem kanti unjere

sahadat taukhid ta=4& gunggunge kabeh jaman biyen gane ana >6. "aiki ora nganti semono.

Kaisan kang karan gunungan lanang& gedhe mayug-mayug kaya kukusan buta& $a$ahe 16.

Digawe saka wilahan-wilahan ring ditan$ebake musat ing bak isi tumeng $a$ah 12. 0u$uking

wilahan mau ditan$ebi rengginang& endhog godhog& endhog goreng& karang gleyor& lombok

abang& kembang kanthil& kembang mlati lan anganan saka ketan liyane nganti njerone ora katon.

Kaing indhone gunungan wadon $a$ahe ; 3sedulur aat lima an$er=4 lan gunungan dharat&

$a$ahe ya aat. Digawe saka wilahaning ring diwangun megar kaya ayung megrok. )ng

u$uking wilah-wilah mau ating grandhul anganan warna-warna. ilah-wilahing ring

gunungan wadon ditan$ebake ing wajik-buta bunder ing ngebakan& dene gunungan dharat

ditan$ebake ing aan. )sih ana maneh gunungan awuhan lan gunungan geak maat isi woh-

wohan lan jajanan warna-warna. !unungan awuhan direnggani timbel $ilik-$ilik.

)ng engetan Maulud tahun Dal ditambah maneh gunungan kutug wujud gunung isi aduan&

mula kumebul kaya gunung kang bakal njeblos. !rebeg Maulud tahun Dal iku digedhek-gedhekake& sabab miturut etungan taun ,awa yasan dalem sinuwun "ultan #gung Mataram

wiyosane anjenengan dalem kangjeng Nabi Rasul iku ngeasi dina "enen 0on tanggal 12 sasi

Mulud tahun Dal. Dadi& !rebeg "ekatenan sasi Mulud taun Dal iku tumbuk dinane& tanggale&

sasine& tekan taune sisan.

"awise gunungan kairid tekan masjid gedhe eatih dalem keareng nerusake timbalan dalem

marang kyai 0angulu bab aringe sedhekah hajat wujud gunungan kabeh. Kyai 0angulu banjur

ma$a donga. Ramunging donga gunungan adha dadi rayahan. ,are ya ana berkahe. "aiki sing

adha ngrayah wis ora kanthi ngenteni ramunging donga. %areng gunungan diselehake terus

kanggo rebutan. Dhawuhe ara seuh iki ateges durung diberkati lha wong durung didongani&